Full text of "Delphin classics"

See other formats

<^A 


M' 


,'^r' 


X'^rrmMA.r 


.C'' 


Ut.-       PA 
6105 

UNIVERS]--V24_ 

V.171 

UJelphi n  c 1 a ssl c s , 
z/Ia-cssions  No.  '^ 


K.    \ 


Southern  Branch 
of  the 

University  of  California 

Los  Angeles 


Form  L   I 


G\o5 


This  book   is  DUE  on  the  last  date  stamped   below 


Form  L-9-157n-8,'26 


Digitized  by  tine  Internet  Arciiive 

in  2008  witii  funding  from 

IVIicrosoft  Corporation 


littp://www.arcliive.org/details/delpliinclassics171valp 


PUB.   TERENTII   AFRI 


COMCEDI^    SEX. 


VOL.    ill. 


Delph.  tl  Var.  Clus.  Tcrcnf 


SQ^^n^ 


'PA 

V.  \1\ 


NOTiE   VARIORUM 


IN 


P.  TERENTII    AFRI    COMCEDIAS. 


EX  EDITIONE  AMSTELOD. 
1680.     8vo. 


NOT^  VARIORUM 


IN 


P.  TERENTII    AFRI    COMCEDIAS. 


ANDRIA. 


JElm  DoxATi  V.  C.  OratorisUr- 
Bis  RoM.E,  CoMMENTARius]  Commen- 
tarium  hunc,  qui  JEVio  Donato  Oratori 
ttrbis  Romse  adscribitur,  sic  qiddem  illius 
esse  censeo,  ut  integriurem  muUo  eum 
olim  extitisse  mea  quidem  opinio  sit  ; 
qualem  autem  Jiuiic  habemus.  Collecta- 
nea po<jus  «i-e  Excerpta  dicenda  esse, 
quam  ipsissimum  Donati  oyus.  Id  quod 
arguere  vidcntur  frequentes  asterisci,  et 
quod  totiens  eadem  repetuntur,  nonnulla 
etiam  pnrum  dilucide  expliccntur.  Quiii 
ctiam  Hieronymns  Comment,  in  Ecdcs. 
cap.  1.  attestalur,  Donatum  prcccepto- 
rem  suum,  cum  versiculum  ilium,  Nihil 
est  dictum,  quod  non  sit  dictum  pii- 
us,  intcrpreturelur ;  Pereant,  dixissc, 
qui  ante  nos  nostra  dixeiunt.  Quw 
sane  verba  in  hisce  Commentariis  jiunc 
minime  Uguntur.  Dein,  qua  ex  Probo 
et  aliis  hie  adferuntur,  quis  ncgnret  ea 
coUecloris  potius  studio,  quam  Donati 
judicio  inscrta  esse !  Prater  hunc  cnim 
et  alios  plures  cerium  est  in  Tcrcntium 
Commeut'tria  cdidisse :  Euanthium,  pu- 
ta,  Aruntiuiii  Colsum,  Fiavium  Ca- 
prum,  Helcniuin  Acronem,  Asprum, 
Probum,  Nigidium,  et,  si  vera  lectio, 
Adcsioncni.  De  Eiiantbio,  Kufinus 
Grammaticus   de    Ulelria   Terenlianis: 


Euanthius  in  commentario  Terentii 
de  fabula,  hoc  est,  de  comcedia,  sic 
dicit.  Reliqnos  Charisius  Sosipater  et 
Donatus  ipse  in  hisce  Cwimentariis 
laudant.  At  quidquid  sit,  contenti  si- 
mus  hocCatone,qui  ex  tantorum  naufra- 
gio  solus  pcricnlum  qualiter  qualiter 
evasit.  Lindenbrogiiis. 

P.  Terentii  Andria]  Aiunt  non  ita 
olim  scriptum  fiiisse,  sed,  Andria  Te- 
rentii, ita  ut  noiiien  Fabuke  pijepo- 
neretur  nomini  Poetap,  quia,  scilicet, 
nondum  inclaruissetTereiitins.  Quod 
et  falsuni  est  et  nug;atoi  ium,  ac  istis 
capitibus  dignuni.  Deinde  ante  banc 
Fabulani  alias  dedcrat  Teientius, 
quod  nemo  ante  me  animadvertit,  et 
uno  verbo  niox  ostendani.  Deinde, 
quid  istbuc  ?  Andria  Terentii,  et  Te- 
rentii Andria,  qui  differunt?  Ride 
igitur.  Tamcn  Georgius  Fabricius  id 
a  librariis  neglectum  fuisse  ([ueritur. 
Causam,  credo,  illi  pra;bueruiit  ex- 
cerpta  ilia  Pseudo-Donati,  quels  ego 
interdum  niiiil  video  insulsnni  magis. 
Id  quod  veriini  esse  ostendani  cum  in 
Urbcm  venero.et  locuplctom  aliqucm 
Typogruplium  niilii  uancisci  datum 
fuerit.  Ncque  cnim  nunc  Commen- 
tarius  scribimus.    Grandi  acre  opus 


Detph.  el  Var,  Clas. 


Terenl. 


3  T 


102G 


NOT^,    VARIORUM    IN 


est,  ct  otio  opimo  ;  qiuT?  gcncia  liaiul 
facile  hie  crcsiMint.   I'aber. 

Titulus,  siu  Didasailia]  I'soiido-Do- 
natns  Tituliiin  vocat,  luleiprctes 
G iKcoium  Pootanim  Didascaiiam aiit 
Didascalias  appollitant.  Olim  aiitem, 
lit  ex  sclioiiis  doctonim  liomimim  dis- 
ciimis,  idea  Tituli  Coinrediis  aut  Tra- 
ga'diia  piipfigcbannir,  lit  inde  lec- 
tores  scirent  quae  dicaiii  modo.  Eiat 
ca  longe  inaxiina;  utilitatis ;  nam  ex 
CO  appaiebat  ([iio  tempore,  qua  occa- 
sioiie  actiu  esseiit  Falnila;.  Il)i  Ma- 
gistratiimn  nomiiia,  si  Arclionfes  illi, 
sivc  /iZdiles,  sen  Consides  essent,  no- 
tari  nios  erat.  Eanim  Didascalianuii 
pliiiima,  eaqiie  satis  exprcssa,  vesti- 
gia exstant  in  piiscis  illis  GiceciiE 
Doetoribus.  Sed  hoc  in  piimis  do- 
lendtini,  quod  ex  omnibus  illis  Di- 
dascaliis  nidla  hodic  snpercst,  qua: 
pro  vera  et  germana  liabcri  possit : 
nam  ne  lis  quidem  Tercntian-.e  ad 
iios  integrae  perveneriiut,  id  quod  fa- 
cile probare  possimus.  At  quod  de 
Fabulis  dico,  et  earuni  Didascaliis, 
id  ego  de  iis  tantum  Fabulis  intcUigi 
velim,  qua^  ad  celebritates  dierura 
festorum,  ad  Cerealia,  ad  Megalesia, 
ad  Dionysia,  ad  Floralia,  &c.  perti- 
uerent ;  aliter,  nulla;  Didascaliae. 
Ratio  est  qiiod  cum  approbatione 
Magistratuum  non  edebantiir  omues 
Fabuls.  At  qu.E  ad  dies  festos  cou- 
celebrandos  edebantur,  ilia:  vero  in 
-aedibus  summoruin  Magistratuum 
prius  agebantur,  quam  vilis  ple- 
beculae  aures  carum  recitationc  pas- 
cerentur.  In  eain  rem  Tcrentius 
satis  idoneus  testis  esse  possit,  in 
Eunuclii  prologo,  ubi  de  nescio  quo 
nialevolo  vetcri  I'oeta,  (Lusc.  Lanu- 
vino,)  sic  scribit :  '  Nunc  quam  acturi 
sumus,  Menandri  Funuchum  post- 
quam  illdilcs  emerunt,  Perfccit  sibi 
nt  inspiriiindi  esset  copia.  Magistra- 
tus  cum  ibi  adesset,  occepta  est  agi,' 
&CC.  Hocaddoetiam  :  In  illis  Didasca- 
liis notalum  fuisse  pretiam,  quod  Poti- 
ta  ex  oirario  accepissct,  ut  ex  illis  bo- 
diernis  cxcerptis  disccre  est.    Inter- 


dum  in  iis  cpioque  honorum  mentio 
fiebat,  tanniarum,  floruni,  ungucnto- 
niui,\'c.  in(»ra;c-ia,  scilice  t,  ubi  thea- 
ti  icnm  illud  genus  lioncstum  ;  non  Ro- 
ma;. Dein  (|uis  Musicic  Modus,  sea 
Nomus,  in  agenda  Fabula  adhibitns 
fuisset.  Nomina  etiam  Actorum,  qui 
Principes  Gregis  fuissent,  in  iis  sig- 
nari  solebant.  Sed  cur  in  iiis  Didas- 
caliis, sen  Titulis  Latinis,  Aldiles 
Consulibus  pnvponuntur  ?  Quia  lu- 
dornm  publicorum  cura  ad  jlidiles 
INlajores,  seu  Curules,  pertinebat. 
Consulum  tainen  iis  etiam  nomina  ad- 
dita,  idque  ncccssario;  neque  eniin 
anni  Roinani  per  TEdiles,  sed  per 
Consules  numerabantur.  Verum  de 
his  satis  esto:  '  Quod  dixi  minus,  id 
omnes  facile  viderint.'   Idem, 

Modos  fecit]  Gall,  dicas,  ^t  lamu- 
sique  de  cette  Comedie.  Alibi  pro, 
modos  fecit,  scriptum  est,  modulavit. 
Idem. 

Flaccus  Claudii]  Ante  Muretum  le- 
gebatur,  C/audJi^/ius;  pessime.  Nam 
iste  Flaccus  debuit  esse  libertus,  non 
ingenuus.  Histrionica  enim  apud 
GriECOS  quidem,  in  honore  erat,  ita 
ut  et  Actores  Comcediarum  inter- 
dum  legationes  ad  Reges  obirent;  (in 
vita  Philippi  ;)  Romac  infaniis  erat, 
nisi  in  Togatis,  et,  ut  videor  notasse, 
in  Atellanis ;  quae  probrosse  non 
crant,  aut  valde  fallor.    Idem. 

Tihiis  j)aribus]  De  tibiis  paribus, 
imparibus,  dextris,  sinistris,Serranis, 
Lydiis,  &c.  olim  egit  Donatus,  J. 
Scaliger,  P.  Victorius,  Paulus  Ma- 
nutius,  ct  nuper  Salmasins.  Isaacus 
quoque  Casauhonus  aliquid  de  isto 
argumcnto  aitigit  in  illo  optimo  li- 
bello  de  Satyra  et  Satyrica.  Sed 
adeo  inter  se  diversa  apud  eos  repe- 
rias,  ut  quamvis  ea  din  niultumque 
legeris,  aliquid  tamen  semper  desi- 
deres.  Scilicet  vidisse  et  audisse 
oportuit  tibiaruin  illarum  formas,  ge- 
nera, et  harmonias  ;  absque  eo  sit, 
nihil  certi  constituas.  Contentus  ita- 
que  magnos  virus  indicasse  per  quos 
aliquatenus  in  co  negotio  proficiatur, 


TERENTII    ANDR.    PROLOG. 


1027 


Line  abeo,  nhi  et  te  et  me  etiam  mn- 
sico  cantu  oblectavero. 

Ad  Palladem  Minervam, 

Cerebri  lifjiior  pateriii,  Pallas  Attica, 
Mollis   medulla,  sanguen  et   succus 

Jovis, 
Qu<E  nee  deam,  nee  feminam,  matrem 

cies, 
Te,  Diva,  merito  vates  sapieiitem  vo- 

cant : 
Qua;  olim  tumentes  cum  videres  buc- 

culas, 
Nitidosque  ocellos  nimio  tendi  spi- 

ritu, 
Irata  in  undas  tibiam  projeceris. 
O  bene,  quod  illam  nigris  merseras 

aquis! 
Bene,  quod  volueras  esse  nullam  ti- 
biam, 
At,  qui    profundo  sustulit    niersam 

vado, 
Debebat  ille  consuta  gula  emori, 
Debebat  ille   Marsyae   fatuni  oppe- 

tens, 
Siccasque  arenas  tabo  irrorans  visce- 

rum, 
Pellem  boanti  praibuisse  tympano, 
Tantuui  ilia  Doctis   tibia  concinnat 

mali. 
Salve  itaque,  o  Pallas,  unici  germen 

Jovis, 
At  vos  perite,  vos  perite,  tibiae.  Fabcr. 

Tola  Gracu]  Nil  attinuit  diccre, 
tola,  et  delcnduni  est,  ut  alibi.  Om- 
nes  enim  'I'erentii  Comoedive  sunt  to- 
tan  Grsccae,  imo  totae  Atticae,  id  est, 
nihil  ill  iis  ex  consuetudine  et  mori- 
bus  Komanorum  admistum  vidcas : 
(nam  olim  orravit  Donatus,  qui  alien- 
bi  tale  alicpiid  sibi  animadvcrtisse 
visus  est  :)  at  plerairpie  Plauti  Ta- 
bulae, etiamsi  Grapcse  ilia;  sunt,  ta- 
mcn  totaK  (Jraicsc  non  sunt.  Idem. 

M.  MarceUii,  C.  Suljucio  Co.ss.]  Hie 
dicebatur  C.  Sulpicius  Galius,  ille 
ipse  de  quo  in  vita  Terciilii  apud 
Suctoninm.  Ille  tt  ipso  est,  de  (|uo 
Cicero  in  Hriito.  Alter  dicebatur  M. 
CI,  Marcellus.    Ulriusque  consulatus 


incidit  in  annum  Urbis  dlxxxvii. 
Ceterum  qui  banc  Fabulam  piimani 
esse  inter  Terentianas  putant,  (et 
sic  credi  ab  omnibus  video,)  illi 
falluntur.  Annon  ita  scriptum  in 
Prologo  Andriae  est?  In  prologis 
scribundis  vperam  abutitur.  Id  ita 
est.  Abutitur  autem,  ut  ex  Plaulo 
et  Jurisconsultis  constat,  nihil  aliud 
est,  quam,  consumit.  Qui  autem 
potest  fieri,  ut  in  prologis  scribun- 
dis operam  suam  ahuti  dicatur,  qui 
nullam  ante  Conioediam  scripserit? 
Falsum  itaque  est  Andriam  inter  Te- 
rentianas Fabulas  priraam  esse.  Nil 
ego  istis  Didascaliis  facile  credo,  nil 
Suetonio,  nil  Pseudo-Donato  ;  at  Te- 
rentio,  alia  res.  Illi  fides  debetur, 
certe  ubi  de  se  agit;  neque  enim  de- 
cipi  potuit ;  alii  potuerunt.  An,  pu- 
tas,  ipse  diceret  se  plures  scripsisse 
Prologos  qui  nullam  prius  Comoediani 
edidisset?  Faber. 

In  Prologum.  Constat  senariis  lani- 
bicis  sive  trimetris:  ubi  in  11.  vs. 
Faiirnus  ct  aliir^  argumcnto  rpitruAAa- 
)3ws  legunt,  eliso  u  per  syncopen, 
Guyetus  transpositione  sanat  fe;s«f« 
sicut  et  in  15.  metrum  emendat: 
quando  alii  primum  pedeni  Bac- 
chiuni  tolerant :  id  isti  v->  — .  Pro- 
logis Terentianis  non  est  proposi- 
tum,  ut  argumentum  fabulae  nar- 
retur,  sed  nl  partim  studia  Poiita; 
conmiendeutur,  partim  criminationi- 
bus  adversariorum,  id  est,  Luscii  La- 
nuvini  sive  Laviniirespondeatur.  U- 
traque  res  singular!  Pot-tae  ingenio 
artificio<|ue  peragitur.  Sed  de  priore 
paucis  agendum  puto.  Rlultum  erat 
commendationis  eo  tempore  in  no- 
mine et  studiis  Potita;  :  itaque  Soi- 
piones  etiain  et  Lsclii  duccbant  sibi 
laudi,  si,  banc  artem  eos  coluisse, 
publicc  constaret.  Hinc  et  statim 
niagnifice  ab  initio  audilur  illud  ; 
'  Potita,  cum  primum  unimum  ad 
hcribcnduui  apptilit ;'  itenique  altc- 
rum;  'in  his  I'oiita  nomen  profile- 
tur  suum,'  ac  ejus  generis  plura  :  et 


1028 


HOTJE    VARIORUM    IN 


stiuliiini  «iiioqnc  tnm  nobilc  s'*ruIo 
roinimiuiaUir,  nc  mi  ornandos  po- 
puli  mores  lefeiliir  :  *  Nolite  sineie 
|)cr  vos  artoiu  niu^icnin  Kccidere 
ad  paiicos  :'  iiec  dignationis  pariim 
inserta  opportune  sententia  liabct  : 
'  ill  medio  omnibus  Palinam  esse  po- 
sitam,  qui  artcm  tractant  mu>icam.' 
lugenium  et  doctriuaui  suam  ne  com- 
niendare,  quamquam  actoris  voce, 
ipse  videretur,  industri-.v  et  studii 
nomine  potissimum  censeri  voluit : 
spectatoribus  antem  et  auditoribus 
onine  de  succcssu  laboris  sui  judi- 
cium transcripsit.  Quae  res  inprimis 
lionorifica  populo,  de  modestia  insu- 
per  Potitae  et  civili  animo  abunde 
testabatur  :  cum  pra?sertim  ad  ?equi- 
tatem  jndicantium,  tanquam  ad  tu- 
tissiinum  adversus  maledicos  pra^si- 
diuni,  se  confugere  non  perfmictorie 
ubiquc  demonstret :  sed  et  illud  non 
parum  ad  favorem  promerendimi  po- 
tnit  :  quod  non  alias  se  scribendi 
caussas  liabere,  quam  ut  dclectaret 
pariter  ac  prodesset,  magna  assevera- 
tione  profitetur.  Nam  quod  dc  fame 
iu  prologo  Pliormionis  inseritnr,  ad 
propositum  advcrsarii  pertinet,  qni 
criminando  fabulas  Terentii  lioc  ef- 
ficercstudebat,'  uta  studio  ad  famem 
lejiceretur :'  quod,  reniota  orationis 
invidia,  tale  est,  sicut  dc  Poiita  actor 
testatur  :  futunim  scilicet  fuisse,  si 
criniina  adversarii  vahiissent,  '  Ut  in 
otic  esset  potius  quam  in  negotio.' 
Actoris  etiam  iaudes,  Poiitic  pro- 
sunt:  prarscrtim  senis,  diu  ad  popu- 
lum  clari,  qnom,  iit  auctoritatem  sibi 
in  scena  tribueret  (prol.  Hec.) 
non  dcdcciiit :  cum  Poi-tam  ipsum 
vix  quicqiiam  magis,  quam  dissimu- 
latio  auctoritatis,  decere  videretur. 
Ca^terum,  quae  criniini  dabantur 
Poiila"  ab  adversariis, liii'c  fere  sunt: 
primo,  quod  Gra^cis  suffiiraretur, 
qnitquid  scriberct  ;  dcindc,  *|uo(l 
amicorum  potius  ingcnio,  quam  suo 
adjutarfctiir  ;  denirjue  quod  tcntii  ora- 
ttooe  et  ucriptura  levi  uteretur,  Hxc 


disporsa  per  prologos,  aptius  fuerit 
simul  UDsci.  In  primo  criminc  nnilo 
ta  cgregia  occurrunt:  de  imilatione, 
quam  furti  miniuic  accusari  posse, 
erudite  Poiita  ostendit.  I^xempla 
ponemus  ante  rationes  :  quibus,  si  et 
niulla  et  antiqua  sunt,  facile  popu- 
his  acquicscit.  Na^vium  ergo,  Plau- 
tum,  Eiininm,  veteres  dcni(|ue  Te- 
rentius  ait  boo  factitasse,  quod  vitio 
Laviuius  ipsi  dederat.  Ita  Cicero  se 
dcfendit  :  (lib.  i.  de  fin.  cap.  3.) 
'  (iuaniquani  si  plane  sic  verterc.ii 
Platomin  et  Aristotelem,  ut  verW- 
runt  nostri  Poiita^  fabulas ;  non  male, 
credo,  mererer  de  mcis  civibus,  sed 
ad  eorum  cognitionem  divina  ilia  in- 
genia  transferrem  :  sed  id  neque  feci 
adliuc,  nee  milii  tamen,  ne  faciam  in- 
terdictum  puto :  locos  quidem  quos- 
dam,  si  videbilur,  transferam,  et 
maxime  ab  iis,  quos  modo  nominavi, 
cum  inciderit,  ut  id  apte  fieri  possil : 
ut  ab  Homcro  Eunius,  Afranins  a 
Menandro  solet.'  Et  quidni  liceret, 
ex  alicna  lingua  in  suam  transfurre 
qua"dam,(cuni  prajsertim  non  exignan 
artis  lioc  sit,)  cum  Isocratcm  fcrant, 
teste  Plutarclio,  panegyricum  suum 
e  Gorgiap,  et  Lysive  scriptis,  eadem 
lingua compositis,  transtulisse?  Prox- 
imum  est,  ut  animus  imitatoris  spec- 
tetur  :  agnosci  veiit  an  latere  cum 
imitatur  :  si  dissimulat,  furtum  vide- 
ri  possit,  lion  iniitatio:  se  auteni  nun- 
quam  hoc  non  confitcri,  ostendit  Te- 
rentius.  Apposite  Cicero  in  Uruto 
(c.  19.)  'Nee  vero  tibi  aliter  videri 
debet  :  qui  a  Nacvio  vel  sumsisti 
multa,  si  fateris  ;  vel,  si  negas,  snr- 
ripuisti.  Et  M.  Seneca  suasoria  3. 
'hoc'  (Nicetis  ingcnium)  *  dicebat 
Gallio,  Nasoni  suo  valde  placuisse ; 
itacjue  fccisse,  quod  in  multis  aliis 
versibus  Virgilius  fecerat,  non  sur- 
ripiendi  caussa,  sed  palaui  imitandi: 
hoc  animo  ut  vcllet  agnosci.'  Ad- 
scribam  et  Plinii  verba  ex  praefa- 
tione  admirandi  operis  :  'Scito,'  in- 
quit,  '  confercntem  auctores  me  de- 


TERENTII    ANDR.    PROLOG. 


1029 


pieliendisse  a  jiuatissimis  et  proxi- 
iiiis  veteres  tianscriptos  ad  verbiini, 
neqiie  nominatos  ;  non  ilia  Virgiliana 
virtute  nt  certaient,uon  Ciceroniana 
simplicitate,  qui  in  libris  de  Republi- 
ca  Platonis  se  coiiiitem  profitetiir, 
in  consolatione  fiiitp,  Ciantorem,  in- 
quit,  sequor:  item  Panaetium  deof- 
ficiis  :  obnoxii  profecto  aninii,  et 
infelicis  ingenii  est,  deprebendi  in 
furto  nialle,  qiiam  rautuum  reddere, 
cum  praesertim  sors  fiat  ex  usura.' 
Ex  his  uon  tantum  intelligitur,  quid 
furti  nomine  suspectanduui  sit,  quid 
non  :  sed  etiam  alia  ratio  subminis- 
tratur,  quae  non  minus  ad  Terentii 
defensionem  pertinet :  qui  uon  audet 
equidem  dicere,  se  certasse  cum 
Graecis,  quos  imitator,  (quamquam 
de  successu  hujus  rei  nemo  erudite 
cogitans  dubitare  velit ;)  sed  personas 
ijuasdain  ait  transtulisse  ex  Graecis  in 
Latinas  fabulas,  et  quidem  antequam 
alius  earn  mnteriem  prceoccupasset ;  aut 
locum  ab  alio  omissuin  sibi  desumsisse  ; 
aut  etiam,  ex  duabus  Cotnadiis,  quce 
convcnere,  in  unam  conduxisse  ;  aut 
dcnique,  argumentum,  quod  in  Graca 
simplex  crut,  duplicasse:  haec  omnia 
scilicet  ingenii  et  artis  hand  paruni 
luculentasimt  tcstimoniaapud  peritos 
censores  :  quii)us  no  approbandain 
quidem  verbosius  lianc  caussam  esse, 
oratorii  vere  consilii  est,  quod  cen- 
suit.  Ue  altero  crimine  in  Vita  Poiitai 
agitiir.  De  oratione  autem  sive  stilo, 
in  quo  sublimius  aliquid  dcsidcrant, 
<|ui  nodum  in  scirpo  quaMiint,  ante 
diximus,  cuui  judicia  vetcrum  adfer- 
rcntur  ;  et  sa'pius  in  postcrum  dice- 
mas.  Nunc  ilia  verba  considcrari 
volumus,  cum  dicit :  '  Nam  in  prolo- 
gis  gcribendis  opcram  abutilur,  Non 
qui  argnmenlum  narret,  sed  qui  ma- 
levoli  Veteris  poL-ta^  malediriis  re- 
spondeat.' Dccrcverat  Tert^niius, 
nunquam  argumentum  in  prologo 
narrare  ;  sed  in  parte  fabnhr,  id  est, 
in  protasi :  quos  autem  darot  prolo- 
gos,  extra  fabulam  oos  consliluere. 


Id  enim  aptius,  et  ad  venustatem  no- 
vaa  Comcediffi  accommodatius  videba- 
tur.  Verum  quod  artis  caussa  fecit, 
qua;  jubet  ttcicto  eV  roh  wpdyfj.aariv 
ffxiroiilv,  id  oratorie  ad  necessitatem 
retulit:  turn  ut  excusatius  suam  a 
maledictis  adversariorum  famam  tu- 
eretur,  turn  ut  citra  jactantiam,  non 
sine  dissimulatione,  quae  saepe  pars 
modestiae  est,  a  consuetudine  twu  iri- 
Aou  npo\oyt^6vTaiv  discederet.  Resdig- 
na  ingenio  uostri  Poetee,  nee  praeter- 
eunda.  Boeclerus. 

1  Fo'eta  quum  primum  animum  ad 
smbeuduni  appulit^  Principiuni  fac- 
tum est  a  commendatione  personae, 
quod  prudens,  quod  honestus  Teren- 
tius.  Et  honore  niajore  Poetam  po- 
tius,  quani  Terentium  dixit :  ut  ilium 
hoc  ipso,  de  quo  laborat,  nomine  or- 
naret.  Donatus. 

Poeta  quuin  primum]  Omnis  hujus 
prologi  intentio  hoc  agit,  ut  novo 
Poetae.  veniam  paret,  etteteri  odium  : 
et  ut,  quam  niaxime  niodestum  mi- 
nimcque  errantem  Terentium  probet. 
Idem. 

Poiita  quum  primum  animum  ad  scri- 
hendum  uppulit]  Sensus  hie  est :  Pro- 
posuerat  quidem  Poi-ta  noster,  ut  in 
Prologis  argumenta  narraret  :  sed 
hoc  imputat  Lucio  Laviuio  adversario, 
qui  eum  facere  non  peruiisit,  quod 
proposuerat,  maledictis  suis  ad  re- 
spondendum euadem  provocans. 
Idem, 

Appulit]  Appelkre  proprie  dicitur, 
cum  ex  pelago  aut  freto  quis  ad  litus 
accesserit.  Virgilius:  '  Hinc  me  di- 
gressum  vestris  Deus  appulit  oris.' 
Idem. 

Appulit]  In  secunda  lectione  at- 
tulit  fuit :  sed  appulit  ma-iis  :  nam 
postca  sic,  Aiiimum  ad  tt.vorem  appulit. 
\il<tin, 

2,  Id  nignti]  iModo  pro  molestia  et 
cura;  non  labore.   iJonalus. 

3  I'opulo  vt  plucerent]  Ut,  nc  non 
significat ;  nee  est  modo  conjuoctio. 
Idem. 


lOlJO 


NOTiE   VARIORUM    IN 


I'opulo  ut  placercnt]  I't  qtias  fecis- 
set  fabulas,  ex  populo  placercnt.  Far- 
nabius. 

Fubulas]  Ad  fccisset  retulit/«6«/(M, 
lion  ad  placercnt.  Et  est  figuia  syl- 
lepsis. Donatus. 

l\i-isset'\  Bene  fecisset,  non  scrip- 
ais3et.  Uiide  et  Poiitie  aiih  ToDnoielr, 
ui  est,  a  faciendo  dicli  sunt.  Sic 
Virpilius:  *  Pollio  et  ipse  facit  nova 
carmina.'  Idem, 

4  y^cJitin  aliter  multo  itilcllii^it]  Sic 
Virgilius  :  '  Major  rcriini  niilil  nasci- 
tur  ordc'  Et:  *  Majus  opus  nioveo.' 
Non  enim  lioc  sc  elegisse  dicit,  sed 
quasi  ex  ordine  ipso  natum  sibi  esse. 
Idem. 

Inlelligit]  Quod  crediinus  plcrnm- 
que  t'alsiini :  quod  intcUiginius,  cer- 
tum  est.  Aliter  auteni,  contra  signi- 
licat.  Virgilius  :  'Diis  aliter  visum.' 
Idem. 

VtTum  aliter  multo  intelligit]  Adco 
uec  praparavcrat,  nee  inienderat 
fjiiemquam  laedere,  ut  spe  t'alsus,  la- 
cessitusque  hoc  faciat.  Idem. 

5  Nam  in  prolosiis  scribu7idis]  Opera 
enim,  quam  inPrologo  locatam  opor- 
ttiit  ut  argumentuin  narraret,  necesse 
liabct  abiiti,  id  est,  aliter  quam  insti- 
tuerat  inipendere  in  caluiunia;  de- 
pulsione,  ut  diluat  maledicta  male- 
voli  Poi'tae  Luscii  Lavinii,  quern  ta- 
men  non  nominat.  Cautimi  qiiippe 
erat,  ne  quis  in  theatro  proscinderc- 
tur.  I'amabius. 

(Jpcram  nbutitiirl  De  hoc  loco  ac- 
tum modo  est  ad  'I'itulum.  Faber. 

Operam  nbulitnr]  Utimur  fructibus 
rei,  qii'.c  ab  amantibus  salvo  usii  no- 
bis subministratnr.  Abulimur,  quan- 
do  deperdimus  et  rem  et  frurtum. 
Nam  USUI  est  ager,  domiis  :  abusui 
viniim,  oleum,  et  ca;tera  hnjusmodi. 
Cicero:  'Non  debet'  fin(iuit)  '  ea 
mulier,  cui  vir  bonorum  suorum  usiim 
fructum  legavit,  cellis  vinariis  et  ole- 
ariis  picnis  reiictis,  putarc  id  ad  se 
pertinere  :  nsus  enim,  non  abiisns, 
Irgatus  C8t:  ca  inter  se  sunt  contra- 


ria.'     Hivc  in  Top.  Donatus. 

Operam  abidilHr]  Arcliaice.  Plant. 
'  Nosquc  aurum  abusos.'  Baccliid. 
Act.  11.  Seen.  3.  '  Hoc  argentMm  ali- 
bi abutar.'  Persa  Act.  ii.  Seen.  2. 
hoc  est,  utendo  consnmam,  inquit 
Turncbns  I.  i.  c.  8.  et  ab  illo  Parens. 
Farnahius. 

0  Qui]  Qui  valet  ut :  ut  narret,  ut 
respondeat.  Idem. 

Argumentuui  narret]  Quod  vere  pro- 
logi  est  oflicium.  Donatus. 

Qui]  Pro  ut :  ergo  non  est  modo 
pronomen.  Idem. 

Sed  qui  mnlevoli  veteris  Poeta]  Pri- 
minn  a  natiira,  malevoli :  deinde  a 
tempore,  vcl  ab  invidia,  veteria :  a 
signo  anmulationis,  Poette.  Idem. 

7  Veteris]  Vttus  plerumque  ad  lan- 
deni ;  interdum  ad  vifuperationem, 
ut  hie  et  alibi,  Vetus,  veternnsus  .senex. 
Idem. 

Veteris]  Pro  cariosi  et  quasi  ran- 
cidi  posuit,  atque  ideo  malevoli,  non 
criminibus,  sed  maledictis.  Quid 
atitem  inter  malediclum  et  crimen  in- 
tersit,  docet  Cicero  in  Tusculanis. 
Idem. 

Veteris]  Ratio  invidia?.  Idem. 
Poetce]  Causa  insectationis.  Idem. 
Maledictis]   Criminatio  adversarii. 
Ide7n. 

Veteris  Poeta]  Quia  8ene\  Lucius 
cdebat  fabulas,  adolescentulo  tunc 
Terentio.  Et  eleganter,  '  Malevoli 
vpteris  maledictis  :'  commendatio 
Poetaj  a  persona  adversarii.  Idem. 

Respondeat]  Excusatio  responden- 
lis,  quod  non  obsistat,  sed  respon- 
deat. Idem. 

H  Nunc  quam  rem  vilio  denl]  Utrum, 
nunc  animadvertile  :  an,  nunc  vitio 
dent.  Et  oratoric  quasi  miiltos  facit, 
cum  nnum  supra  dixerit.  Ul  Virgi- 
lius :  '  Desiste  nianum  committere 
Tencris.'  Idem. 

Nunc  quam  rem  vitio]  I'ropositio 
est.  Idem. 

Quam]  Qualem.   Idem. 

Vitio    dent]    Vitupcrcnt,   culpent. 


TERENTII    ANDR.   PROLOG. 


1031 


Vituperare,  est  mala  vitio  dare,   et 
etiam  bona.  Donatiis. 

Advortitel  Legitiir  et  attendite.  Un- 
de  manifestiun  est,  et  advortite,  et  at- 
tendite, non  esse  plenum,  nisi  addide- 
ris  animum.  Idem. 

9  Jlenander  fecit  Andriani]  Narra- 
tio  est.  Et  piopiie  fecit :  scribit 
enim  Terentius,  qui  verba  adiiibet 
tantum  :  faclt  Menander,  qui  etiam 
argumentum  componlt.  Sed  siepe 
ad  laudem  Terenti'i :  fecit,  pro  eo, 
quod  est,  transtulit.  Idem. 

Andriani  et  Perinthiam']  Comredias 
Graecas  ;  ab  Andro  insula  Maris  ;^- 
gaji  una  Cycladum,  et  Perintlio  Me- 
tropoli  amplissima  in  era  Proponti- 
dis  inter  Byzantium  et  Callipolim, 
Leunclavio  Heraclea,  hoc  est,  Pan- 
tiro.  Farnabius. 

10  L'tramvis^  Prima  scena  Perin- 
thiae  pene  iisdem  verbis  quibus  An- 
dria  scripta  est ;  cantera  dissimilia 
sunt,  exceptis  duobus  locis,  altero 
ad  versus  xi.  altero  ad  versus  xx. 
qui  in  ntraque  fabula  positi  sunt. 
D(matus. 

Qui    itorit    unam,     amhas    noverit] 
Omnem  rem  uno  versu  noverit.  Id. 
L'tramvis]  Uecst  harum.  Idem. 

11  Non  ita  dissimili  sunt]  Ordo,  Ita 
non  S(mt.  Ergo  ita  subilistinguen- 
dum.  Idem. 

Non  ita  dissimili  sunt  argitmnrto] 
Ita,  pro  valde  et  caute.  Potuit  enim 
dici,  Quomodo  ergo  sunt  dujc  dissi- 
mili oratione  f  Idem. 

Ila]  Ne  Menandrum  culparc  vi- 
deatur,  Ita  adjunxit,  quod  laudis  est. 
Idem. 

Sed  tnmen]  Discretio  est  a  supcrio- 
ribiis,  et  est  ai'aK6\ovdov :  non  enim 
supra  posiiit  quidem.  Idem. 

Nun  ita  sunt  dissimili  uri^umento, 
sed  tamen,  ifc]  .Sic  ordinaiida  verba 
sunt :  (Ila  sunt  nnn  dissimili,  i^c.)  (ial- 
lice  dixeris  :  tanl  I'intrii^uc  en  est 
sembluhle,  ijnoy  que  d'nillenrs  Ic  slile 
et  la  composiliun  nc  tii:  rcssnnhlcnl  pas. 
Apud  Vctcrcs,  tamcn  interduni  crat 


superfluuni,  aliquando  idem  valebat 
ac  mndo,  aut  tantum;  id  quod  obser- 
vari  poterit.  Faber. 

Non  ita  dissimili  sunt  argumento,  sed 
tamen^  Ex  argumento  eliditur  u,  per 
syncopam,  ut  sit  argmento,  sicut  ex 
legumen  fit  tegmcn,  ex  tegumentum 
tegmentum,  ex  salsamentum  salnien- 
tum.  Faernus. 

12  Oratione  ac  stylo"]  Oratio  in  sen- 
su  est,  stylus  in  verbis.  Oratio  ad 
res  refertur,  stylus  ad  verba.  Stylu 
non  est  in  tempore,  sed  prolata  ora- 
tione. Oratio  autem  est  in  cogita- 
tione  et  in  prolatu.  Orationem  in 
sententiis  dicunt  esse,  stylum  in  ver- 
bis, argumentum  in  rebus.  Ergo  in 
pot'uiate  oratio  est.  Donalus. 

13  Qu(e  convenere  in  Andriam]  Ap- 
parct  non  de  industria,  sed  casu  esse 
translata  ea,quae  de  Perintliia  in  An- 
driani eodem  sensu  iisdemque  verbis 
perscripta  fuerunt.  Idem. 

QucB  convenere  in  Andriam]  Unam 
ergo  non  diias  transtulit.  Idem. 

Qucc  convenere  in  Andriani]  Quae 
apta  et  commoda  fuerunt  in  Andriam 
Latinam,non  Grjecam,  fatetur  trans- 
tulisse.  Sed  quare  se  oncrat  Teren- 
tius, cum  possit  videri  de  una  trans- 
tulisse  ?  Sic  solvitur,  Quia  conscius 
sibi  est,  primani  scenani  de  Perintliia 
esse  translatani,  ubi  senex  ita  cum 
uxore  loquitur,  ut  apud  Terentiiim 
cum  liberto:  at  in  Andria  Menandri 
solus  senex  est.  Idem. 

15  Id  iati  vituperant  factum]  Isti,  ad 
reprchensionem  sumitur  personae  :  in- 
terduni rei  reprebensionem  signifi- 
cat :  ut  Virgilius  ;'  '  Quid  petis  istis  ?' 
Idem. 

Vituperant]  Vitium  rei  parant.  Id. 

In  eo  disputant]  Istud,  in  eo.  Gal- 
lice  vertas :  Ft  Id  dcssus ;  vei,  Et 
quand  ces  Doctcurs  sont  sur  cette  ma- 
tiere,  ih  prelnulent  prouver  qu'on  ne 
doit  jamais  dc  deu.v  Coviediea  Greques 
en  I'aire  une  Lati/ie.  I''aber. 

Disjiutant]  Imuiorantur,  calumnian" 
tur,  argumenlantur.  Donatus. 


1032 


NOTyn   VARIORUM    IN 


Id  isti  riluperant  factum,  utquv  in  to 
disputant]  Vel  abjecto  il  ex  id,  ca 
svllnba  per  synalu-plieii  oliditiir,  vel 
ex  isti  s  cliso,  prior  ejus  dictionis 
syllaba  bievis  fit:  iit  prinms  pes  sit 
aiiapxstus  :  vel  vitupcrant  fit  trisylla- 
biiin,  eliso  c,  per  syncopen  :  quod  ali- 
qui  iiialiint.  I'aernus. 

Disputant]  Dissentiunt,  ex  dis  ctpu- 
tant.  Faniabius. 

IG  Contaminavi]  Propiie  conlami- 
nare  est,  iiiaiiibus  Into  plcnis  aliqiiid 
attingere  :  et  contaminare  attingere 
est  et  polliieie.  Virgiliiis: '  Linquere 
poliiitiim  iiospitiiini,'  id  est,  contami- 
iiatiini.   Doiiatus. 

t'ontaminari]  Tangi  et  volinqni  pol- 
liita  iiiami,  ac  per  hoc  veliit  f'a'dari 
ant  niaciilari,  ut  ipse  ait:  '  Ne  lioc 
gaudiuiiicontaminet  vitania?gritiidine 
aiiqti)!.'  IJe/n. 

t'ontaminari  non  decere]  Id  est  ex 
niiiltis  iinam  non  decere  facerc.  Id. 

Cuntaminari  non  decere  Fabulas]  T, 
Liviiis  contaminare  et  confundere  una 
simid  jnnxit,  ncque  id  seinel,  ubi  de 
conjugiis  plel)eiornm  cum  familiis  no- 
bilioribiis  egit.  Contagitum,  conta- 
gimen,  contamcn,  coiitamino.  At- 
tago,  attagi,  attagitum,  attagimen, 
attainen,  attaniino.  Justinus  lib. 
XXXI.  '  Ncquis  illas  attaininaret  :' 
id  est,  utiigeret,  vel,  ut  liodie  dici- 
mus,  altingeret.  Faber. 

CoiUaminari]  Commisceri  raistas  et 
inter  se  cont'usas  fcudari.  '  Multas 
contaminasse  Grifcas,  dum  facit 
paucas  Latinas :'  Prolog.  Heaiitont. 
'  Ne  hoc  gaudiiim  contaniinctur  vitae 
xgritudine  aliqua.'  I-'arnab. 

17  I'aciunt  na]  Ne  quidani  corripi- 
unt,  et  cum  interrogatione  proniin- 
tiant :  qiiidani  producunt.  Quorun) 
alii  ne  pro  nee  accipiunt,  id  est,  non. 
Alii  ne  pro  ralde,  ut :  Ne  ego  Iwmo 
sum  infelix.  Et  Cicero:  '  Ne  illi  ve- 
heihenter  errant.'  Et  hoc  melius  : 
nam  statim  infert :  Qui  cum  kunc, 
Ifc.  Donatus. 
fadunt  ne]  Ita  scribenduro,  non 


faciunt  wc.  Livius,  nt  opinor,  ex  La- 
tinis  primus,  hac  particula  nee,  male 
usus  est.  Earn  quidcm  millies  usur- 
pat  Plautus,  sed  nunquani  sine  ali- 
quo  ex  pronominibus  adjuncto.  Ita 
et  ea  usum  esse  Ciceronem,  corape- 
rior,7i«  tu,  nw  nos,  na  islf,  nw  vos,  nee 
illi,  &c.  Nempe  sub  Tiberio  sua 
edidit  Livius,  ut  ex  eo  apparet,  quod 
alicubi  dicat,  se  audivisse  de  Divo 
Augusto,  &c.  At  Latinitas,  germana 
ilia,  inquam,  et  pura  Latiuitas,  jam 
tunc  retro  sublapsa  ruebat ;  (|uod 
patrum  nostronim  memoria  pulcre 
sensit  Victorius,  hodie  pauci  sen- 
tiunt.  Faber. 

Faciunt  ut  iiihil  intellegant]  Est  ist- 
luic  ex  optima  ilia  veteri  Latinitate, 
pro,  nihil  intelligunt.  Cicero  et 
Plautus  locis  infinitis  ;  et  Terent. 
alibi.  Idem. 

Faciunt  no;  intelligendo  ut  niliil  inlel- 
ligant]  Haec  particula,  nee,  ubicunque 
apud  auctores  invenitur,  pro  valde, 
vel  pro  o  quam,  non  fere  in  ullo  libro 
nee  antiquo  nee  recenti,  per  diph- 
tliongum  scripta  invenietur,  sed  per 
e  purum:ita(|ue  etiamlegisse  et  scrip- 
sisse  videtur  Donatus,  dicens, '  Hanc 
parliculam  ne,  liic  et  correpte  cum 
interrogatione  prouuntiari,  et  pro- 
ducte  acci|)i  posse,  pro  valde  :'  ubi 
nulla  de  diplitliongo  mentio  est,  sed 
tantiinuiiodo  de  correptione  ct  pro- 
duclione  syllabae  :  quod  si  quis  con- 
tendat,liaucparticulam  Gra-camcsse; 
et  idcirco  Graeco  more  scribendam, 
negaverim  ego  niilii  liqucre  an  GriKca 
sit:  cum  praesertini  in  Latino  ser- 
mone  diversam  a  Gra'ca  significa- 
tionem  obtineat :  postremo  et  Uona- 
ti  auctoritatem  ct  omnium  librorum 
fidcm  opponam.  Caeterum  qtiod 
Donate  melius  videtur,  ne,  pro  valde 
accipi,  considercnt  observatores  lin- 
guai  Latinap,  an  ea  particula  in  hac 
ipsa  significatione  usurpari  possit 
sine  alicujusadjunctionc  pronominis. 
Nam  et  in  exemplis  ab  Donato  ad- 
ductis,  et  in  iis,  quee  nus  observavi- 


TERENTII   ANDR.   PROLOG. 


1033 


mue,  liJFC  particula  post  se  aliquod 
liabet  pronomen  :  ut,  '  Ne  isti  vehe- 
iiienter  errant.'  Et,  '  Ne  iste  hand 
mecom  sentit :'  nee  quenqiiam  fallat 
exemplnm  Liicilii  infra  ab  Dooato 
adductnm,  '  Ne  in  arce  bovem  dis- 
cerpsi  masinifice,  inqiiit:'  nam  tie 
quern  in  arce  ex  libris  scriptis  legen- 
dum  est.  Faernus. 

Ne]  Nimis,  nuilUni],  plnrimum. 
Idem. 

18  Qui  cum  hunc  accusant,  TStevium, 
PUtutum,  Etinium  Accusant]  In  singii- 
lis  magna  emphasis  auctoritatis  :  sed 
ordo  non  est  servatus.  Enniiis  nam- 
que  ante  Plautnm  fait :  sed  quod  est 
summte  auctoritatis,  Ennium  ulti- 
mum  dixit.  Donatus. 

Qui  cum  hunc]  Terentium,  inquit, 
specialiter  accusantes,nesciunt  se  bo- 
nis omnibus  nialedicere,  quos  ille 
imitatur  :  et  argumentum  est  ab  ex- 
eniploet  auctoritate.  Idem. 

20  Quorum,  ^c]  Cum  quibus  er- 
rare  negligenter  maviilt,  quam  male- 
volorum  ignobilem  sectari  curiosita- 
tem.  Famab. 

Neglif^entiam]  Hoc  loco,  negligen- 
tia  siimitur  pro  ea  scribendi  aut  dis- 
ponendi  argument!  ratione,  qua;  sit 
libnrior  paulo,  et  prasceptiuncularum 
secnra,  ita  ut  ex  duabus  interdum 
Comotdiis  id  sumas,  cjuod  uni  conve- 
niat,  et  tibi  ad  cam  csseaptiim  videa- 
tur.  Id  enim  estdequo  agitur  in  hoc 
Proiogo.  Faber. 

22  Dehinc  ut  quiescant]  Recte: 
nam  quiesccre  ille  dicitur,  qui  est  in- 
6oiens  ct  incjuietus.  Donatus. 

Porro]  In  futurum, dixit.  Idem. 

Moneo]  Terribiliter  dixit.  Cirero: 
Moneo:  pra:dico,unte  denuntio.  Libe- 
ratns  culpa,  eliam  terret,  alibi  etiam 
criniinatiirns  adverHarios.  Idem, 

24  Favetc]  Jam  ad  auditores  con- 
vertitur,  a  f|uibu8  favorem  capiat. 
Idem. 

Favete]  Quasi  dicat,  Hoc  adversa- 
rii  faciunt.  Vo8  autem,  quod  in  vo- 
bis  est,  favetc.  Vos  ergo  favorem  fa- 


cite.  Et  adeste,  non  ut  absentibus 
dicit,  quippe  qui  corporibus  praesto 
erant :  sed,  iutenti  estote,  favete,  si- 
lete.  Sic  et  pontitices  dicunt,  Fa- 
vete  Unguis.  Favete  verbis.  Unde 
Virgilius :  '  Ore  favete  omnes.'  Do- 
natus. 

Favete]  Rituale.  '  Favere  Unguis, 
Hoc  verbuni,  non  ut  plerique  existi- 
mant,  a  favore  trahitur  :  sed  impera- 
tur  silentium,  ut  rite  peragi  possit  sa- 
crum, nulla  mala  voce  obstrepente.' 
Seneca  de  Beata  Vita  cap.  xxvi. 
'Quod  multo  magis,'  Sec.  Farnabins. 

Adeste]  Animis,  scilicet,  auxilium, 
praebete :  ut  advocatus  reo  dicitur 
adesse.  Donatus. 

JEquo  animo]  Ab  honesto.  Et  rem 
cognoscite.  Ajusto.  Cognoscite.  Per- 
noscite.  Sic  dixit,  Cognoscite  ut  per- 
noscatis,  quemadmodum  in  Hccyra ; 
*  Orator  ad  vos  venio  ornatu  prologi, 
Sinite  exorator  sini.'  Idem. 

Rem  cognoscite]  Interpretes  non 
notant,  lioc  verbum  esse  propriuni 
fori  et  judiciorum  ;  ncque  id  liic  tan- 
tum,  sed  et  in  Proiogo  Eunuchi,  et 
alil)i ;  sic,  cognitio,  et  cognitor ;  Hora- 
tius,  Cicero,  Plinius  Secundus ; '  ade- 
ram  in  cognilione,'  &c.  Faber, 

25  Ut  pernoscatis]  Ab  utili.  Dona- 
tus. 

Ut  pernoscatis]  Alii  ex  Ms.  Ut  per- 
unseat  is,  id  est,  Poiita.    Farnabins. 

Spei]  Spcs,  et  sperare,  verba  sunt 
media?  significationis,  id  est,  quie  nee 
bonum  significant  nee  malum.  Spe- 
rare eniui,  est  proponere  sibi  aliquid 
evcntiiruni,  qualeciinque  illud  sit. 
Et  errant  graviter  omnes  omnino 
Grammatici,  et  quotquot  vidcrim  fi- 
gurarum  Ulietoricarum  tractatores, 
qui  dicant  esse  catadiretiu  (sen 
abusionem)  in  lioc  Virgilii  versu : 
'Hunc  ego  si  potui  lautum  .sperare 
dolorem  ;'  ct  apud  iuipiirissimum  Sa- 
tyrogru|thum  :  '  (juartanam  sperantl- 
bus  agris.'  Nulla  ibi  catacliresis  est: 
tATTiT  cnini,(tt  ^ATTifoi,  sic  apud  Grae- 
cos  suniuntur  ;  ({uud  latissimc  ad  ma- 


J  034 


NOTiE   VARIORUM    IN 


jorem  Terontinni  ostcndaii).  Hire 
res  taiiu'ii  minus  ol)scMvata  cftVi-il  iit 
permulti  anti-liac  firavnint,  lioilk-- 
que  erront,  in  explicationc  versus  il- 
lins,  qui  Ininc  I'rologuin  claudit;  de 
quo  jam.  I'ubvr. 

licllitiuum]  Sunt  qui  pro  rt'//iV/i/«- 
rum  aci'ipiant:  ut  sit  sensns,  Do  liac 
fabtila  sumito  specimen,  nt  sciatis  an 
Cfftervp  vobis  spoctaiulai  sint.  Nam 
postnunhun  dictum  alio  prologo, '  A- 
lias  cojinostis  ejus,  (juivso  hanc  nos- 
citc.'  Donntus. 

lielliiiuiun]  Quasi  diceret,  Postre- 
raiim  :  ergo  advcrbium  est,  id  est,  rh 
XoiirSv,  Sed  sive  lioc  reliufuum  dicit, 
sive  rcUiquum  pro  relli(jtwrum,  gcnii- 
nalo  u  scribitur.  Idem. 

26  De  integro]  lUruni  denuo,  an 
ex  integris  Grajcis?  Idem. 

Quas  faciei  comadias}  Syllepsis,  nt 
supra,  ad  verbuni  enim/«cj<?<declina- 
vit,  non  ad  spectanda  sint.  Idem. 

27  Spcctanda]  Pioprie,  ut  fabulae, 
id  est,  probandae.  Idem. 

Spectnndce  an  exigendcc  sint  vobis 
prius'l  Th  exif;erc,est  explodere,  exsi- 
bilare,  ut  in  Prologo  Hecyrac,  '  No- 
vas qui  exactas,'  et  alibi :  at,  Tt»  pri- 
us,    signiiicat  potius.     Itaque    Pa- 


la^i  explicatio,  ca  voro  nullins  est 
prctii.  In  nota  superior!  t'ontem  ip- 
sum  crroris  aperui.  Quod  autem  qui- 
tiaui  dicuiit  do  Judicibus  Fabularum, 
id  sane  verum  est;  et  tres,  quatuor 
locos  c\  Aristoplianc  in  cam  rem  ali- 
quando  producam.  Scd  hoc  qui<lcni 
loco,  do  illis  Judicibus  non  agitur. 
Addit  enini  Poeta  (vuhis).  Ergo  non 
illis  quinque  Judicibus  quels  usus  in 
Graecia  fuit,  non  Koma;.  Illu<l  etiam 
(jmus,)  de  quo  supra,  possit  et  in 
sensu  recepto  sunii ;  ut  prius  explo- 
sa  fiierit  Fabulaquamspectata  ;  quod 
ipsum  et  Terentius  ipse  sibi  iiiter- 
dum  evenisse  testatus  alicubi  est. 
Faber. 

Exigendcel  Excludendae.  Donatua. 

ExigendcB  sint  vobis  prius^  Exclu- 
denda",  quia  displicent,  ex  mente  ip- 
sius  Terentii,  qui  suaj  ipsius  senten- 
tiae  promus  condus  opt.  v.  Hecyrac 
l^rolog.  *  Novas  qui  exactas  feci  ut 
inveterasccrent,'  et  mox,  '  Partim 
sum  earum  exactus:  partim  vix  ste- 
ti :'  ut  ut  Pareo  placet  e.xaminanda, 
a  Censoribus  scilicet,  qui  Alhenis 
constituti  de  Comicis  et  Comoediis 
judicandis.  Farnabius. 


ACTUS  I. 


ScEVA  I.  Versus  sunt  trimetri  iam- 
bici.  Undecimus,  nt  sustentctur  ere- 
tico,  nihil  opus  est :  nam  vcl  trisylla- 
bum  contractionc  fit  -rh  serviebas,  vel, 
antique,  servibns  legitur.  Quintusde- 
cimus  levari  potest,  si  rh  et  in  finem 
praecedentis  rejiciatur,  et  rh  fuisse 
5i(TavXXd^s  legatur.  Decimus  nonus 
incipit  a  proceleusmatico  :  praecipu- 
us  labor  in  2.3.  quern  duris  remediis 
pleri(|ue  (vide  Faernuni)  Gnyetus 
emendatione  sustcntant.  In  38.  rh 
vt,  etiam  nostri  Mss.  tres  constantcr 
retinent:  ila  ut/acillimc :  ut  creticus 
^it  loco  quarto.  De  39.  ita  Priscia- 
DUb  lib.  I.  '  Apud  Latiaos  hoc  idem  u 


invenitur  pro  nihilo  in  metris,  et 
maxime  apud  vetustissinoos  Comico- 
rum,  ut  Terent.  in  Andria:  '  sine  in- 
vidia  laudem  invcnias  et  amicos  pa- 
res.' Est  enim  iambicum  trime- 
trum,  quod  nisi,  sineinvi,  pro  tribra* 
cho  accipiatur,  stare  versus  non  po- 
test :'  sed  melior  est  emendatio, 
quam  post  alios  Guyetus  secutus  est : 
juxta  Prisciani  obscrvationem  potu- 
isset,  et  a  proceleusmatico  incipere  : 
sine  invidi-a  luu-  S^-c.  In  .02,  pro  dein, 
Ms.  Academic  Argentoratensis  et 
iiterqne  mens  liabent  dehinc.  In  vs. 
()G.  pro  ejusmndi,  Ms.  Acad.  Arg.  et 
ineoruni  alter,  habeut  hujusmodi:  in 


TERENTH    ANDR.   ACT.   I.   SC.    I. 


1035 


iisdem  vs.  67.  abest  rh  tamen :  ita  enim 
legitur :  nam  qui  cum  ingeniis  conjiic' 
tntur  hujusmodi  neque  commovetur  ani- 
mus in  ea  re  turn  scias,  Sfc.  In  priori 
irujuam  codice  prima  nianti  erat  turn: 
quod  postea  aliqiiLs  in  tamen  uiutavit : 
ita  tamen  ut  pristiniK  lectionis  vesti- 
gia cernantiir.  In  7G.  Ires  nostri  Mss. 
habent :  Quid  igitur  obstat  cur  n.v.f. 
testaturque  Faerniis  in  omnibus  li- 
bris  post  quid  rh  igitur  reperiri,  prtE- 
terqiiam  in  Vaticano  et  Basilicano, 
quorum  auctoritatem  metri  causa 
ipse  secutus  est.  Vs.  93.  i-ultu  adeo 
modesto,  adeo  venusto,  Sfc.  consensu 
codicum  merito  retinetur,  quam- 
quam  Priscianus  1.  xiv.  legat :  adeo 
modesta,  adeo  venusta,  Sfc. 

Hanc  scenani,  illtistris  et  bonac 
narrationis  exeraplum  habere,  omnes 
vident,  et  Cicero  indicavit,  i.  de  In- 
vent. 19.  et  11.  de  Orat.  80.  Non 
parum  autem  ornatur  narrantis  mo- 
ribiis,  quos  Poeta  valde  conspici  vo- 
luit.  Th  iyKaraaKivov  aai  ivSidaKevoi/ 
rrii  SiTfYnmus  admirabile  est :  conse- 
runtur  omnia  causis,  et  probabili  re- 
rum  consecutione  ;  ornanlur  figuris, 
invalescunt  sententiis,  asseverautur 
moribus,  illustrantur  evidentia,  pro- 
ut  partes  negotii  ai)poscunt:  ut  cae- 
cus,  certe  ineruilitus  sif,  qui  in  ipso 
limine  Inp-opiKqv  Svvafniv  nostri  Poiita; 
non  aniinadvertit.  Etiam  ubi  a.Tr\ws 
narrare  vidctur,  figura  simplicitalem 
attollit,  aut  tractatu  ornatuque  vici- 
no  permutat.  Ut  in  illis  :  placuit : 
despitndi :  hie  nuptiis  diclus  est  dies: 
rh  avmoixov  tt/j  Xe^oDS,  ct  t-xpedita 
absolutio,  cui  dis!ioiuta  oratio  servit, 
viri'H  et  gratiam  adduiit.  Ita,  cum 
seqiiitur,  '  Fere  in  diebus  paiicuiis, 
quibus  \v<EC  acta  sunt,  Clirysis  vicina 
liu-c  moritnr,'  .siinpiicitas  narrationis, 
SosijE  iiTiKpiau  iirKptiivTiiJLaTiK^  cxcipi- 
tur  :  in  (jua  eo  |)liis  ligiirip.  est,  quo 
minus  sccpiitur  (jiiod  conjccerat,  cx- 
pcciatam  rem  fecit,  dum  errorcin  su- 
nm  spcctatorilius  trailit;  non  statini, 
ucc  »imul,.sed  di.spcnsato  senilis  nar- 


rationis artificio  postea  opportune 
dissolvenduni.  Legi  omnino  hie  de- 
bent  verba  Ciceronis  ex  ji.  de  Orat. 
ubi  ostendit  non  omnem  narrationem 
debere  brevem  esse.  '  Ut  ilia,'  in- 
quit,  '  nam  is  postquam  excessit  ex 
ephebis,  quam  longa  est  narratio? 
mores  adolescentis  ipsius,  et  servilis 
percunctatio,  mors  Chrysidis,  vultus 
et  forma,  et  lamentatio  sororls,  reii- 
qua,  pervarie  jucundeque  narrantur. 
Quod  si  hanc  brevitatem  queesisset, 
'  efFertur,  imns  :  ad  sepnlcrum  veni- 
nuis  ;  In  ignem  posita  est ;'  in  his  de- 
cern versiculis  totum  conficere  po- 
tuisset  :  quamquam  hoc  ipsum,  '  ef- 
fertur,  inius, '  concisum  est  ita,  ut 
non  brevitati  servitum  sit,  sed  magis 
venustati.  Quod  si  nihil  fuisset,  ni- 
si, '  in  ignem  posita  est,'  tamen  res 
tota  cognosci  facile  potuisset,  sed  et 
festivitatem  habet  narralio  distincta 
personis,  et  interpuncta  sermoiiibns  : 
et  est  probabilius,  quod  gestum  esse, 
dicas,  cum,  quemadmodum  actum  sit, 
ex])onas  :  et  niulto  apertius  ad  iutel- 
ligendum  est,  si  sic  consistitur  ali- 
quando  ac  non  ista  brevitate  percur- 
ritur.'  Sed  faciendus  est  annotandi 
modus.  Bceckrus. 

1  Vos  isthcec']  Cavendum  tibi  est 
ab  explicatione  Tliomaj  Farnabii,  qui 
nuper  Terentium  in  Britannia  edidit. 
hlhccc  enim  baud  dubie  sunt  opsonia, 
olcra,  pisciculi.  Sec,  Curare  autem 
sape  verbum  est  ad  culinam  perti- 
ncns,  et  in  illo  genere  proprium.  Te- 
rent.  Plant.   Fuher. 

Vos  islliac  intra  aufcrte]  In  hac  see- 
na  hac  virtus  est,  ut  argumenti  iiarra- 
tione  actio  sccnica  vidcatur,  ut  sine  fas- 
tidio  tongus  sermo  sit,  ac  senilis  oratio. 
Donatus. 

Vos  isthax]  Jlac  scvna  pro  urgumcn' 
ti  narratione  pruponilur,  in  qua  funda- 
menta fabuUc jni.iuntur :  ut  rirlute  I'oe- 
la:,  sine  officio  prologi,  vcl  Otuiv  anh  fxri- 
Xuvffs,  et  perioclutni  comadiw  populus 
tencai,  el  res  agi  magis,  quam  narrari 
videalur.  Idem. 


103G 


NOTiE    VARIORUM    IN 


Vos  isth(pc  intra  niiferte:  ahite^ 
Molliter  letentnrus  ct  expertiinis 
Sosiani,  iiiipenit  ut  renuuieat  :  aitdit 
etiaiii  caiisam  aliis  abciiiuli,  (iicoiido 
Istluecintro  nuferte:  lie  siispicioiipin 
injiciat,Sosiam  conunimicaiuli  secre- 
ti  causa  roinansisse.  l",t  bone  Anferte: 
Auferimus  eniin  ca,  (|uac  ciiiii  fastidio 
cerninms  :  r\rimus  ea,  qiiw  cum  lio- 
iiore  tractaimis .  Deinde  ([iiasi  rc- 
spicientcs  increpat,  diceiulo  Abite, 
Abite,  concitatins  legendmn  est:  quia 
et  respectantes  propeiaiit,  et  discei- 
nit  a  Sosia.  Sosiee  persona  protatica 
est :  non  eiiim  usqne  ad  finem  pcrse- 
verat,  ut  est  Davi  in  Pliormione,  in 
Hecyra  Piiilotidis  et  Syrae.  Idem. 

Vos  islhac  intro  atif.]  Quaeritur  col- 
loqnio  Simonis  cum  Sosia  principi- 
nm:  ut  caeteri  servi  edulia  t'ereiites 
abire  jubeantur,  Sosia  autem  reti- 
neatur:  cujus  erroie  in  conjiciendo, 
et  desiderio  in  pernoscendo,  prima  in 
tlieatro  expectatio  movetur,  ipsaque 
productione  au<;etur.  Baclerus. 
Vos]  Servi.  Farnubius. 
htcec  intro  anferte]  Scil.  Onera, 
merces  credo,  auiaea,  tigna,  aliumve 
apparatiim  ad  simulandas  nuptias. 
Neqne  enim  placet  quod  uno  ore  oni- 
nes  adt'erunt  intcrpvetes,  de  oi)souiis 
et  re  culinaria  :  cum  Davo  infra  Act. 
II.  Seen.  2.  suboluerit,  Nuptias  non 
cobaerere,  quia  paululum  obsonii. 
Idem. 

2  Adesdum]  Ades,  im|)erativuin  est, 
dum  itapiXKov  :  est  enim  productio,  et 
adjectio  syllaba> ;  ut  Ilhodum  ud  me, 
Paucis  te  volo.  Deest  coUoqui  verbis : 
et  est  figiira  ellipsis.  Donatus. 

Dictum  putii]  Ad  hoc  rrspondet, 
ut  agi  res  videatiir,  queniadmodtim 
sufira  diximus.  Lhm. 

3  Nempe  ut  curentur]  Diligenter  co- 
quantur.  Curatio,  proprie  inedico- 
runi  est:  cura  reliqiiorum :  sed  co- 
quina,  incdicinae  famiilatrix  est.    Id. 

Ho'c]  AfiKTiKus.  Idem. 
Nempe  ut  curentur]  Deest  vis:  ut 
Bit,  nempe  vis.  Idem. 


Imo  aliud]  Bene  ivrfBriKtv  rh  Into : 
ct  deest  vulo.  Idem. 

4  Men  ar.t]  Ars  airh  ttjs  aperris  dic- 
ta est  per  syncopam  :  opexT)  autem 
virtus  est.  Virtutis  vero  qiiatiior  ge- 
nerales  sunt  partes ;  Pnidentia,  Jus- 
titia,  Fortitiido,  et  Teniperantia:  sed 
Prudentia,  in  miiltis  rebus  descondit. 
Idem. 

Efficere]  Facere,  est  in  opere  es- 
se :  sed  efficere,  perfectionem  desig- 
nat.  Idem. 

5  Nihil  istac  npvs  est  arte]  Mire 
ait :  arte  opus  non  est,  sed  opus  est  ar- 
tibus.  Idem. 

G  Sed  lis  quas  semper  in  te  intcllexi 
sitas]  Ipse  bic  signatissime  ostendit, 
niultas  variasque  artes  esse,  id  est, 
aperas,  quae  virtutes  intelliguntur. 
Idem. 

Sed  iis]  Zeugma,  a  superiore,quod 
subauditur,  artibus.  Sitas,  constitu- 
tas,  positas.  Idem. 

7  Fide  et  taciturnilate]  Fides,  est 
comniendatoruni  fida  exccutio  vel 
observantia :  Taciturtiitas  vero,  ob- 
servantia'  genus,  in  silentio  constitu- 
ta,  et  in  celando  secreta.  Quaorit 
autem  taciturnitatem,  ne  prodat 
Pamphilosecretum,  quod  ei  commen- 
datiirus  est.  Fidem,  ad  complenda  : 
taciturnitatem,  ad  ceianda  mandata. 
Idem. 

Frpecto]  Expecto,  desidero :  ut 
Virgiiius :  '  l:^xpectate  venis.'  tdem. 

Quid  velis]  Deest,  scire :  nam  si 
dixisset, (yuod  velis,  niliil  desiderasset. 
Idem. 

8  Eg-o  postqiiatn]  Commendatio  per- 
Fonae  potiiis,  quam  servi :  ne  contra 
filiiim  Icvi  servo  aliquid  committi  in- 
deeore  videatiir.  Idem. 

Tc  emi  a  ;j«riu/«]  Tale  est, '  J*arvu- 
lum  ego  te,  Jugiirtba:'  apud  Sallust. 
Idem. 

A  parvulo]  Non  enim  a  parvo,  sed 
a  parvulo.  Scis]  Hoc  est,  a  parvnlo 
scis.  Semper]  Continuationem  signi- 
ficat  semper.  Idem. 

9  Justaet  Clemens]  Ita  dixit  justa: 


TERENTII    ANDR.   ACT.    I.    SC.    I. 


1037 


ut  alibi,  '  Non  necesse  Iiabeo  omnia 
pro  meo  jure  agere.'  Quid  enini  uon 
justnni  domino  in  servum  r  Justa, 
in  qua  nihil  iniqnum  jubetur:  Cle- 
mens, in  qua  etiam  de  justo  niiiltum 
remittitur.  Idem. 

Apud  me  justa'\  Id  est,  moderata, 
aequalis :  cui  contrarium  ait  Virgili- 
iis,  '  Et  iniqno  poudere  rastri.'  Et: 
'Injusto  sub  fasce  viam  duiii  carpit.' 
Nam  qui  jiistam,  debitam  nimc  dici 
piitant,  nihil  atterunt  ad  juvaudam 
sententiam.  Idem. 

Clemais  fuerit  servitus']  Libertatem 
imputaturns,  cleiuentem  intulit  servi- 
tutem.  liiein. 

Justa  aervilus]  Hoc  explicavi  ad 
Rhetoreni  Longinuin  scribens  ab- 
liinc  aliquot  annis  ;  ncque  vero  ser- 
vitus hoc  loco  (iicitur  Justa,  eo  niodo 
quo  ab  Jurisconsultis  dicitur  ;  nil  mi- 
nus :  Justa,  est  lenis,  moderata,  sine 
omni  asperitate  duniinorum.  Vide 
ibi  plura  quai  ad  rem  faciunt.  Faher. 

Sertitus]  Mire  servilutcm  pro  domi- 
natu  posuit.  Sic  Salhistius,  '  Dein 
servili  imperio  P.  C  Donnlus, 

10  Feci  e  serco  ut  esses  ULertus  mihi'} 
Dulceni  libertatem  fecit  operatione 
et  tractatione  veritoruni,  dicendo,  ex 
servo  libertiini  :  non  eniu)  tantani  lia- 
beret  gratiam,  si  dixisset, /(?ci  liberlus 
ut  esses  :  quam  si  dicat, /eci  c  servo  ut 
esses  libertus:  ac  si  quisdicat, /eciut  es- 
ses sanus:  non  tantani  haberet  gratiam, 
quam  si  dicat,  feci  ut  ex  agro  sanus 
eases.  Et  mihi,  empliasim  habet : 
quod  mihi  libertiis  factus  si$,  uon  fi- 
lio.  Autideo  mi/ii  additum  est:  quia 
libertug  ad  aliquid  dicitur.  Et  bene 
milii,  noil  filio,  id  est,  ne  pertimesce- 
rel  filiiim,  cui  nee  liberti  niunus  dc- 
beat.  Idem. 

E  «ert;c»]  Mire  addit  e  servo:  ut 
vim  l>eneticii  exprimeret.  .Sew,  feci 
e  servo  ut  esaes  liberlus  mihi.  I  line 
Virgillus  :  '  Nympha,  decus  fluvio- 
rum,  animo  giatissima  nosiro,  Scis, 
ut  tc  cunctiii  utiaui,  quaicumijuc  I^a- 
tinse  Magnaninii  Jovia   lugratum  an- 


cendere  cubilc,  Praetulerim,  coelique 
libens  iu  parte  locarim.'  Idem. 

Feci,  e  servo  ut  esscs^  'Eyu  cr'  IfrijKo 
5ov\ov  ovr'  iXevdfpop.  Menander. 
Faniab. 

Liberlus  mitii]  Libertus  est,  quern 
quis  e  servitute  ad  civitatem  Rom. 
perduxit.  Ulp.  Idem. 

11  Liberaliter]  Bene:  quia  omnebo- 
num  libero  aptum  est,  malum  servo. 
Idem  alibi,  '  Factum  a  vobis  duriter 
immisericorditerque  :  atque  etiam  si 
est,  pater,  dicenduni  niagis  aperte, 
illiberaiiter.'  Et  bene  admouuit, 
cur  dederit  beneficium,  eadem  et 
nunc  ofRcia  qujesiturus.  Nunc  enim 
dicit  artificiose,  quia  supra  ait,  '  Ni- 
hil isthac  opus  est  arte.'   Donatus. 

Servicbas'i  Bene  imperfecto  tem- 
pore, non  pel  fecto  usus  est :  ut  os- 
tendat,  enm  poluisse  sibi  etiam  at- 
que etiam  servire  :  quale  est  illud 
Virg.  *  Atque  omnes  pelagique  mi- 
nas,  coelique  ferebat  Invalidus.'  Ut 
ostendat  eum,  quamvis  invalidus  es- 
set,  tanien  a-lhiic  potuisse  laborem 
exercitiuiiique  terre.  Idem. 

12  Suinmum  prtlium]  Libertatem 
dicit.  Idem. 

Persolri  tibi]  Quia  pretium  dixerat, 
persolvi  dixit  proprie.  Idem. 

Persolvi  tibi]  iModeste  pretium  red- 
dituin  dixit,  uon  beneticium  eroga- 
tuni.  Idem. 

iSunummi  jirimumi  'k-yaQwv  aoi  doKei 
J/  iKevdfpia  tI  fj.4yi(TTov,  Arrian.  Epist. 
3.  2G.   Farnubius. 

13  In  metnoria  habeo]  Hoc  est,  non 
sum  ingratus.  Pius  dixit,  in  memoria 
habeo,  quam  si  dixisset,  scio.  Nam 
quae  scimus,pos8umns  oblivisci :  quaj 
vero  memoria'  conimendamus,  nun- 
quam  amittinius.  Donatus. 

In  memoria  ttubeo]  Gralus  agnosco. 
Farnubius. 

Hand  muto  faclum]  Vcnuste:  non 
mc  pncnitet  :  nam  bi  (piid  p(t:nitcret, 
infectum  vcllc  dicebnnt  :  an  secundum 
jus,(|uod  advor.ius  libertos  ingratos 
est,  ut  in  scrvitulcm  rcvoccntiir  P  scd 


1038 


NOTyE   VARIORUM    IN 


Itoc  non  convcnjt  sencni  diceic.  Lc- 
sitiir  et  inuHo,  hoc  est,  dumiio,  rcpre- 
hendo,  qinxi  si  est,  intcllifjeietiir, 
lion  noUeiii  lactiini.  Nemo  euini  po- 
test tactmn,  infVctuni  reildere.  Sed 
ad vcrl>ialitoi' dixit :  lit  dicimus,'  nol- 
lein  factum,'  '  nollcm  liuiic  cxitiim.' 
Ergo  hand  mulo factum  :  non  pa'uitet 
me  t'acti.  Domdus. 

Haud  muto factum]  Non  itaqiie  fac- 
ti  nie  poiuitet:  neqiie  enim  per  gva- 
titudincni  taam  liabeo,  cur  infcctiun 
velim.  Liberti  in<;rati  in  servitiitem 
revocabantiir.  Sneton.  Claud.  Valer. 
Max.  I.  n.  c.  G.  Alex,  ab  Alex,  l.iii. 
c.  20.  Farnabitis. 

14  Si  til/i  quid  feci,  aut  /aiJo]  Et 
tccisse  se,  et  adliuc  facere  ostendit, 
(juamvis  cum  maim  niisisset.  Vona- 
tiis. 

Gaudco  Si  tibi  quid  feci,  autfacio  quod 
;)Jacea<]Kelicitatis  est,  ut  eaqiia>  fac- 
ta et  facieiida  simt,  grata  sint.  Quid, 
proaliquid.  Idem. 

15  Adversnm  <e]  Apud  te,  ct  penes 
te.  Idem. 

Adtersum']  Sine  dubio  prappositio 
est.  Adcersus  participiiim  potest  es- 
se, ab  eo  quod  est  adverlo,  sicut  alibi. 
Ergo  adversum  te  dixit,  pro  apud  te. 
Idem. 

16  Nam  isltuEC  commemoratio  Quasi 
exprobi-atio  est,  immcmoris  beneficii] 
Donatus,  '  sunt,'  inquit,  '  qui  ad  be- 
neficium  referunt  immemor:  lit  nie- 
morcm  Junonis  ob  iram  :  ut  sit  sen- 
sus:  Istiiiec  commemoratio,  quasi  est 
exprobratio  immcmoris  beneficii,  id 
est,  cnjus  nemo  nieminerit.'  Hoc 
niagno  applausu  hactenus  a  Lexico- 
graphis  et  interpretibus  acceptum 
defensumque  est :  iit  esset  scilicet 
immemor  beneficium,  iStfifTjaros  (vepye- 
oia:  ostendit  taiiien  ipsum  locjucndi 
genus,  quo  Donatus  utitur,  fiiisse, 
qui  et  aliter  acciperent ;  imo  apud 
plerojquc  aliter  acceptum  esse  voca- 
bulum.  Nonansit  sane  aliquis  dicere, 
exprobratio  immcmoris  b.  id  est,  liomi- 
nit  ingrati,qui  nun  meminiril  beneficii: 


de  boc  enim  diibitandum  ci'at,  an  ita 
Latiiic  diccretur.  Nam  quibus  expro- 
bratio v>>t  vituperatio,  eodem  tendnnt 
ill  persona  ;  quanivis  syntaxin  emen- 
dare  cupiant.  Non  igitur  exigua 
ratione  ususcst  Fr.  (}uyetus,ut  Icge- 
ret,  immcmori  b.  v.  1.  Eugrapliius  ta- 
incn  non  videtur  dubitasse  de  phrasi 
vnlgata»  lectionis,  quando  annotat: 
'licneficionim  commemoratio  cum 
ostenditiir,  ingrati  exjirobratio  dici- 
tur.'  'Exprobratio  ingrati,'  et '  expro- 
bratio immemoris,'  una  pliiasis.  De- 
niosthcnis  sententiam  irapaAATjAov, 
cum  similibus  Fr.  Fabricius,  Lin- 
denbrogius,  et  alii  annotavcnint.  CiE- 
teruin  Sosias  huic  sententias  dictat 
(nam  et  postea  yvwfxoKoyu)  primo 
qiiidem  liberale  ingenium,  quo  iiber- 
tatem  meruit;  deinde  praesens  affec- 
tio,  cum  ingrati  cxpiobrationem  ani- 
mi  de  piincipio  orationis  senis  tarn 
alte  repetito  pcrtimesceiet;  dcniqne 
patroni  ingenium,  cui  oratione  sua 
sidfragatur:  nam  qui  approbat  alte- 
rius  dicta,  quid  aliud,  qiiam  scnten- 
tiam  ab  illo  acceptam  absolvit  aut 
repetit?  Ita  cum  pater  laudaret  fill- 
uin,  quod  ex  studiis  juvenilibus  mo- 
dum  teneret,  opportunum  Sosiae  eiat 
sententiam  succinere,  '  nt  ne  quid 
nimis :'  cum  ingenium  filii  ad  promc- 
rendam  liominum  voliintatem  et  ami- 
citiam  factum  describeret,  jam  dicta 
erat,  qua;  subjicitur  sententia,  '  ob- 
spquium  amicos  parit:'  cum  bones- 
tam  orationem  filii  fateretur,  si  ser- 
vatam  a  se  diceret,quae  perire  vole- 
bat,  non  ex  ingenio  Sosiaj  sententia, 
sed  ex  institute  colloquii  sententias 
forma  nascitur :  'si  ilium  objurges, 
vitie  qui  auxilium  tulit,'  &c.  Sunt- 
que  liac  sententive  fere  SeSr]fj.o<rifv/ji.t- 
pm:  (piales  et  facilius  dicuntur,  et 
libentius  in  tlieatro  aiidiuntur.  Bee- 
clerus. 

Nam  istcpc  commemoratio,  ifc]  Th  Se 
Tcts  tSios  evepyfcrlas  avafj.tixvri(TK(iv  fxiKpov 
Zuv  Hfj-oiov  i<TTi  Toi  6v(iS(^(iv.  Demostiit 
Ctesipb.  Farnabiua. 


TERENTII    ANDR.    ACT.    I.    SC.    I. 


1039 


17  Exprobratio]  Exprobratio  est 
commenioratio  beneficii  cum  enume- 
ratione  factorum.  Dotuttus. 

Quasi  exprobratio]  Kecte  ostendit, 
se  in  memoria  habere.  Sunt  qai  ad 
beneficiiim  referiiut,  Iinmemor:  ut, 
Memorem  Junonis  ub  irain  :  ut  sit  sen- 
sns,  Isthajc  conimemoratio,  quasi  est 
exprobratio  inimemoris  beneficii :  id 
est,  cnjus  nemo  nieminerit.  Idem. 

18  Quiji  tu  tnio  verbo]  Uno  ver- 
bo,  uno  a^iwfiaTi,  una  sententia. 
Nam  a^tufxa  sententia  est,  vel  enun- 
tiatio,  uno  verbo  nexani  continens 
ct  perfectam  intelligentiam ;  d|i&>/ta 
enini  constat  ex  nomine  et  verbo. 
Sed  hie,  quod  est  d|io/ua :  Loc  est, 
'  Has  bene  ut  adsimules  nuptias  :' 
ergo  omnis  virtus,  adsimulatio  est. 
Idem. 

Quin  tu  uno  verba']  Una  senttMitia  : 
«t  in  Adelphis:  '  Non  meuni  illud 
verbum  facio,  quodtu  IVIitio  Bene  ac 
sapienter  dixti  dudum  :  vitium  com- 
mune omnium  est,  Quod  nimiiim  ad 
rem  in  senecta  attenti  sumus.'  Nam 
male  inteiligit  qui  putat,  adsimules, 
verbum  significare.  Idem. 

19  Itafaciam]  Hoc  est,  uno  verbo 
dicam  :  et  quod  verbum  proniittit, 
ibi  dicit,  '  Nunc  tuum  officium  est, 
has  bene  ut  adsimules  nuptias.'  Idem. 

20  Quas  credis  esse  has]  Syllepsis. 
Idem. 

21  Cur  simulas  igilur]  Virgilius  : 
*  Et  quK  tanta  luit  Ilomam  tibi  causa 
videndi  ?'  Idem. 

22  Eo  pacta]  P«c<o,  modo,  q\ioniam 
anteccdit  pactum,  modus  seciuitur. 
Ergo  ab  eo  quod  praecedit,  id  quod 
Bcquitnr,  dicit :  '  Et  gnati  vitam,  ct 
consilium  meiim  cognosces  :  et  quid 
facere  in  liac  re.'  Nam  ista;  divisi- 
oncit  sunt.  '  Onati  vitam  :'  quoniam 
dicturus  est,  'Nam  is  postqnam  ex- 
cessit  ex  eplicbis,  Sosia.'  '  Consilium 
mcum:'  quia  di(-turus  est,  '  Et  nunc 
id  oi)cram  do.'  '  12t(|Mid  facere  inhac 
re  te  velim :'  (|uia  dictums  est, 
'  Nunc  tuum  est  otficium.'  *  Et  gnati 
vitam,  ct  consilium  nieum Cognosces, 


et  quid  facere  in  hac  re  te  velim.' 
Tripartita  distributio.  Donatus. 

Eo  pacta]  Partitur  apud  Terentium 
breviter  et  conmiode  senex  in  An- 
dria,  qnae  cognoscere  libertum  vnlt : 
Eo  pacta  et  1.  gnati  vitam,  et  2.  consi- 
lium meum  cognosces,  et  3.  quid  facere 
in  hac  re  te  velim.  Vide  Cic.  ii.  de 
Oratore.  Farnabius. 

Et  gnati  vitam]  Vitam  filii  in  duas 
partes  dividit  in  narratione  :  in  ante 
actam  bonara,  et  prajsentem  malam. 
Et  incipit  mala  ibi,  '  Interea  niulier 
quaedam.'  Et  bene  actaj  vitte  narra- 
tio  ad  earn  rem  valet,  nt  ostendat, 
quam  Justus  dolor  patri  sit  spe  de- 
cepto.  Donatus. 

24  Nam  is]  Neccssario  is  positnm 
pro  nomine :  avarpopa  ad  illud  gnati 
vitam:  nam  si  non  posuisset  hoc  pro- 
nomen,  Sosia  erat  intelligendus.  Idem. 

Nam  is]  Paniphilus.  Idem. 

Post([tiam  excessit  ex  ephebis]  Ephe- 
bia  prima  aetas  adolescentiai  est,  ado- 
lescentia  est  extrema  pueritiae.  Ex- 
cessit ex.    Cum  sufficeret  uniini.  Idem. 

Excessit  ex  ephebis]  'E^eXQwi'  «|  «(f>^- 
Pti)v  Xenoph.  1.  a.  Ephebus  autem  est 
qui  ad  pubertatis  annos  pervenit : 
quasi  inl  ri^rjs,  quae  prin)a  est  pars 
adolescentia;,  extrema  pueritia.  Far- 
nabius. 

25  Liberius]  Liberius,  non  est  com- 
parativus  gradus  :  non  enim  potuit 
libere  ante  vivere,  dum  aetas,  metus, 
magister  proliibebant.  Ergo  deest 
aliquanto:  ut  sit,  aliquauto  liberius. 
Donatus. 

Liberius  vivendi]  Deest  ei.   Idem. 

Liberius  vivendi  fuit  potestas:  nam 
antea]  Sunt  qui  dictionem  vivendi, 
eliso  ex  ca,  v,  medio,  in  duas  syllabas 
contraliant:  quod  per  synizesin  fieri 
posse  supra  diximus  :  nos  etiam  ita 
siistcntari  versum  pulamiis,  si  vcl  ex 
potestas,  s  medium  abjiciatur;  vel  ex 
liberius  eliso  c,  per  synropam  fiat  li- 
briuH :  sicut  ex  aspirins,  faceremiis 
a«prius  :  ex  dexterius,  dextrius  :  ita 
librius,  erit  dactylus  abjecta  e,  more 
vcteruni  :    dictio    autcm    fuit,     una 


1040 


NOT.Ii    VARIORUM    IN 


fit   syllaba  per  synlzesin,  ut  ssepc. 
Fal'rnus. 

20  Qui  scire]  Scimus  quod  certuin 
est:  Mcscimus  quaj  adluic  iiiceita  de- 
sideramus.  Idem  alibi,  '  Forma  in 
tencbiis  nesci iion  quita  est.'  Dunatiis. 

27  Mt'tiis,  magister]  Magistcr  \yji- 
dagogus.  Idem. 

Dum  (ctas,  mctus,  magister  jiruhibe' 
bant]  yEtas  sub  pa-dagogo  seu  custo- 
de,  rjXiKla  TraiSaycttyovixfi'Ti,  hoc  verbo- 
rum  tractu  notatur  :  quasi  mctuens 
paedagogum.  Plant.  Haccliid.  i.  2. 
40.  '  Jam  excessit  mihi  a;tas  ex  nia- 
gisterio  tuo.'  In  qua  fabnla  Plauti, 
tota  ilia  disciplinje  severitas  descii- 
bitur.  Vide  praesertini  Act.  iii.  Sc. 
3.  vs.  17.  &c.  Backrus. 

Magister  prohibebant]  Paedagogus 
custos.  '  Cum  primum  pavido  ciistos 
mihi  purpura  cessit,'  &c.  Pers.  Sat. 
V.  Farnabius, 

Ita  est]  Intercidit  Poeta,  ne  solus 
Simo  loqueretur  :  caeterum  non  erat 
respondendi  locus  necessarius.  Do- 
natus. 

28  Quod  plerique  ovines]  Haecadjec- 
tio  dicitur,  in  prime  posita  loco  :  ad- 
jectiones  vero,  ant  in  prima  parte 
orationis,  aut  in  ultima  adjiciuntur. 
Hie  ergo  jderique,  ex  abundantia  po- 
situm  est :  omnes  vero,  necessario  ad- 
ditum  est.  Et  alibi,  '  Calesces  plus 
satis.'  In  ultimo;  sicut,  '  Interea 
loci,  interibi.'  Attendenda  est  sane 
locutio,  Quod  phrique  omnes.  Aut 
enim  quod  in  qua  vertendum  est,  ut 
sit,  Qua-  plcrique  omnes.  Aut  quod  ad 
singula  eornin  studiorum  adjungen- 
dum  erit,  '  Equos  alere,  canes  ad  ve- 
nandum.'  Aut  certe  erit  figurata  lo- 
cutio, ut  est  illud  :  '  Si  quisquam  est, 
qui  placere  se  studeat  bonis  Quam 
plurimis,  et  minime  multos  la'dere  : 
In  his  poeta  hie  nomcn  profitetur 
suum.'  Et  alibi,  '  Aperite  actutum 
ostiimi.'  Idem. 

Plerique  omnes  faciunt]  'Apxa.'i(TtJ.hs 
est.  Nam  errant,  qui  pUrique  napiK- 
Kov  intelligunt  :  aut  qui  subdistin- 
guunt  [ileriquc,  et  sic  ioferunt  omne$  : 


hoc  enim  pro  una  parte  orationis 
dixcre  vcteres.  Eodcm  modo  GraecL 
■ndfj-iroWa,  ct  Latini  '  plus  satis.'  Nae- 
vitis  in  bello  Punico,  I'leriqiie  omnes 
sjibiguiiiur  sub  suum  judicium.  Figu- 
rate  'I'ercnlius  :  irapthKov  rcfi  apx«(<rju^. 
'  Quod  ploricjue  omnes  faciunt,'  pro, 
quiu  faciunt  plerique  adolescentuli. 
Idem. 

Plerique  omnes  faciunt]  UiniroWoi, 
irXfiui'fs,  01  irdvrfs.  Locutio  Attica. 
I'urnabius. 

Adolescentuli]  Bene  diminutive,  ut 
propter  ajtatem  facile  ignoscatur. 
Donatus. 

Adolescentuli]  '  Imberbis  jnvenis, 
tandem  custode  remoto,  Gaudet  equis 
canibusque  et  aprici  gramine  campi.' 
Horat.  ad  Pisones.  Farnubius. 

30  Aut  equos  alere,  aut  canes  ad  ve- 
nandum]  Si  et  equos  ad  venandum  a- 
lunt,  quomodo  et  canes  ?  quod  multi 
docti  improbant :  et  dicunt  separata 
esse :  et  ad  venandum  extra  orationem, 
pro  ad  venatum :  ut  '  Venatum  M- 
neas,  unaque  miserrima  Dido.'  Do- 
natus, 

Equos  alere  aut  canes  ad  ven.]  De 
studiis  adolescentum  Attirorum,  Iso- 
cratis  pra?sertiin  ex  Areopagiiica  lo- 
cum, cum  aiiis  testimoniis,  annota- 
runt  Fr.  Fabricius  et  Lindenbrogius. 
Hodic,  isti  aetati  canes,  equi,  palae- 
stra adhuc  in  pretio  sunt:  at  philo- 
sophia  vel  spernitur,  vel  perfunctorie 
tractatur.  Bceclerus. 

Canes  ad  venandem]  ('anes  venati- 
cos,  ut  Leones  ad  frccna,  id  est,  frae- 
natos  :  servum  ad  limina,  id  est,  atri- 
ensem  :  ad  manum,  ad  pedes,  Sfc.  vena- 
tus  autem  t^j  TroKffiiKrjs  fi6pi6v  iart, 
fj.u?iAovBf  HKtiv.  Austid.  Farnabius. 

Ad  philosophos]  Ellipsis  pulcbra  et 
familiaris  Terentio.  Nam  possumus 
subaudire,  audiendos  sive  sectandos. 
Dotiatus. 

Ad  philosophos]  Vitium  est :  quia 
dixit,  ad  aliquod  sludium.  Aut  si  ad 
Philosophos  :  separanda  locutio  est, 
sic  ut  aninium  adjungant  ad  Philoso- 
phos. Idem. 


TERENTII    ANDR,   ACT.    I.   SC.    I. 


1041 


31  Hortim  ille  nihil  egregie]  Est  er- 
go figurativum  :  quod  esset  rectum, 
Quaj  pleriqiie  omnes  faciunt  adoles- 
centuli,  horum  ille  nihil  egregie  pra;- 
ter  caetera  studebat.    Idem. 

Egregie\  Egregium  dicitur,  quod  ex 
grege  eligitur :  sed  hie  egregie,  valde, 
nimis  :  non  est  ergo  ad  laudem  posi- 
tum.  Haec,  iiiquit,  ut  caetera,  simi- 
liter studebat.  Idem. 

Prceter  c(etera]  Mediocriter:  ergo 
non  extenuavit  rem,  sed  ad  laudem 
retulit.  Idem. 

33  Gaudeham]  Non  dixit  landabam, 
sed  gaudebam.  Laudat  enim  etiani 
alienus.     Gaudet  qui  pater  est.  Idem. 

Non  injuri(t'\  Intempestive  Sosia  re- 
spondet :  sed  prndentia  tantse  sen- 
tentix  compensavit  importunitatem. 
Idem. 

Non  injuria,  ^c]  Observa  auctori- 
tatem  sententiae,  ex  nexu  et  figura: 
ad  approbationem  {non  injuria)  ut 
caussa  infertur,  non  sine  apparatu 
asseverantis  :  nam  id  arbitror  apprime 
in  vita  esse  utile,  lt  ne  qlid  nimis. 
Ita  vs.  40.  '  Namque  hoc  tempore' 
(hie  accessus  est  ad  sententiani) 'ob- 
sequiiimamicos,  Veritas  odium  parit:' 
ubi  producitur  contrarii  adjectione, 
quod  uno  mcmbro  sigiiificari  poterat : 
vs.  autem  115.  argumenti  forma  per 
ratiocinationem  a  coutrario  insurgit 
sentcntia  :  'Nam  si  ilium  objurges, 
vita:  qui  auxilium  tulit ;  quid  facias 
illi,  qui  dederit  damnum  ant  malum  r' 
nbi  inierrogatio  non  minimum  vi- 
rium  liabet  ad  asseveranilum.  Quod 
attinet  ad  t^  /zrjSe*'  &yav,  prxter  lau- 
datos  ante,  ploriqnc  abunde  de  hac 
sentcntia  scripserunt.  Baclerus. 

31  Ajiprimc]  Adjectio  est  confir- 
mationis.   Damdus. 

ft]  Aflmirabiliter  dixit.  Idem. 

Vt  ne  quid  nimii]  Senttntia  non  in- 
congrna  servo,  cpiia  est  pervulgata,  et 
non  refertur  ad  pcrsonnin  dumiui  di- 
centis  :  et  de  quo  dicitur :  an  n.agis 
quia  Soiiia;  convenit  cjusniodi  cha- 
racter in  verbis?  Idem. 

Delph.  ct  V'tr.  Clus.  Tcr 


Ne  quid  nimis]  Deest  agas:  iit  sit, 
Ne  quid  nimis  agas.  Idem. 

Ne  quid  nimisl  Tb  /UTjSej/  yap  &yav, 
&yav  fie  Tepnei.     Antholog.  Farnabius. 

35  Facile  omnes  perferre]  Latens  ar- 
gumentatio  est,  qua  filium  ad  mere- 
tricem  commeasse  errans  pater,  non 
ad  corruptelam,  sed  ad  obsequium 
amicorum  crediderit.  Donatus. 

Pcrferre  ac  pali]  Ferre,  est  cum 
certo  tempore  :  Perferre  finem  ex- 
peclat  eft'ectus.  Feruntur  onera,  et 
sustinentur  supplicia.  Idem. 

Perferre]  Mediocriter  stultos  odio- 
sosque.  Idem. 

30  Cum  quibus  erat  cumqiie]  Figura 
Tfi.ri(Tis.  Idem. 

Dcdere]  Plus  est  dedere,  quam  con- 
sentire:  queniadmodum  in  bostiiim 
potestatem  hostes  se  dcdunt.  Dedere 
ergo,  pertinacibus.  Idem. 

His  sese  dedere]  Dedere  se  et  obse- 
qui  superioribus :  non  adversari  pa- 
ribus, non  se  praiponere  inferioribus. 
Idem. 

37  Eoi~um  obsequi  studiis]  Conimo' 
diorum,  scilicet.  Idem. 

Eomm  obsequi  studiis]  Talem  esse 
Pamphilum,  adjuvat  aigumentum  fa- 
btilas,  simul  et  Charinuni.  Idem. 

38  Ita]  Deest  faciens,  volens,  a- 
gens.  Idem. 

Ita  facillime  sine  invidia]  Sallustius: 
'  Et  cum  omnes  gloria  antoircl,  om- 
nibus tamen  charus  esse.'  Idem. 

39  Invenias]  Secunda  persona  pro 
tertia:  uX,  3Iigrantcs  cernas.  Idem. 

40  Nam  hoc  tempore  obsequium  ami- 
cos,  Veritas  odium  parit]  Improbatur  a 
Sapientibus  liaec  sententia.  Nam 
obsequium  assentator  debet,  verita- 
tem  amicus:  sed  in  theatro  dicitur, 
non  in  schola.  Idem. 

Hoc  tempore]  Ut  nunc  sun'  mores, 
scilicet  corrupt!.  Excusatcjuc  pro- 
verbium,  '  Obsequium  aiuicos,  Veri- 
tas odiimi  parit,'  cxaminat  Cicero: 
'  Sed  nescio  (|uomodo  verum  est  quod 
in  Andria  familiaris  mens  Tj-rentius 
dixit ;  Obsequium  aniicos,  &c.'  Lae 
ent.  3  U 


1042 


NOT/E   VARIORUM    IN 


liiis  Ciceronis.  i'dnKiliiits. 

-II  (Hntaiuiuin  iimicos]  Hii-  versus 
j)cr  imiiropcriiim  est.  Dintulus, 

]'eriliii  ihUuiii  parit]  l>'alsviin  est  au- 
tein  qiiod  Cicero  dixit  obsequium  pri- 
iniiin  ilixisse  Tercnliuni :  cimi  ct 
Plaiitus  et  Nivviiis  ante  dixeriiit;  ct 
est  senteiitia  napdSo^os,  et  inagis  tlica- 
tro  apta,  qiiani  officio,  de  qua  Tul- 
liiis  iiiulta  dixit.  Idem. 

Obseiiuium  amicos]  Scntentia  pro- 
babilis  inagis,  quam  neccssaria  et  lio- 
ncsta.  Idem. 

Obsaiuium  amicos,  Veritas  odium  pa- 
rit] Qui  aliqnani  hie  Pocttc  cnlpam 
agnosciint,  et  sententlam  mininie 
probam  esse  arbitrantiir,  ccrte  alias 
res  agiint:  neque  eniui  senteiitia  est 
ex  lis,  qna^  decernnnt,  qnid  fieri  opor- 
teat ;  sed  ennntiat,  quid  fiat,  ex  mo- 
ribiis  temporinn :  quid  clarius  ilia 
■7rpoff6r]Krj :  hoc  tempore?  quid  clarius, 
quam  de  populari  ilia  et  inter  adoles- 
centes  usitata,  non  de  perfccta  ami- 
citia,  sermonem  esse?  quomodo  fa- 
cile liceat  inter  homines  agitare,  id 
est,  awSiaydyeiv  koI  ffvvSn^fxepfvcrai,  non 
quousque  virtus  perfici  queat,  sermo 
est.  Itaque  nee  Cicero  negat  hoc 
fieri,  cum  hoc  dictum  explicat  in 
Laplio  (c.  XXIV.  et  xxv.)  sed  ad  id 
vocat  nos,  quod  in  vera  amicitia  fieri 
debet :  qnaj  veritatem  non  excludit, 
obsequium  autem  comitate  non  as- 
sentatione  metitur.  Non  opus  fuisset 
igitur,  ut  Donatus,  tanto  conatu  os- 
tenderet,  '  sentcntiam  banc  proba- 
bilem  magis,  quam  necessariam  esse 
et  honestam.'  Bceclerus, 

42  Iiilerra]  Interea  est,  cum  Labet 
instantiam  superiorum  actorum.  Do- 
iiatus. 

Mulier  quadam']  Sic  dixit,  non  quasi 
ignoraret  nonicii  ejus,  paulo  post 
Chrysidcm  nominatiirus :  sed  ideo, 
ut  gratam  expectationem  faciat,  si- 
raulque  Icctorem  avidum  nominis 
reddat.  Ut  Virgil,  paulo  post  nomi- 
naturus  ait,  '  Ecce  manus  juveuem 
iuterea  post  terga  revinctum.'  Idem. 


Interea  7)iulier'\  Ilic  digressio  est : 
nam  proposuit  (inati  vitam  diccre. 
Idem. 

Abhinc  trienniiim]  Artificiose  dixit 
triiniiinm,  cum  posset  plus  minusve 
temporis  poncre  :  ut  sit  veiisimile, 
unum  annum  fnissc  pudicae  parcaqiie 
vitae  :  sequentem,  conditionis  acccp- 
tae :  tertium,  mortis.  Primo  ergo 
anno  ignorata  est  domus  Chrysidis 
Pamphilo :  secundo  Glycerio  cogni- 
tus  :  tertio,  nupsit  Glycerium  Pam- 
philo, et  pariter  invenit  parentes. 
Idem. 

43  Hue  vicirmc]  Vicinice  itapiKKov: 
hue  loci,  vel  liuc  locorum.  Legitur 
et  linic  ricinicB.  Idem. 

44  Inopia,  et  cos^natormn  vegliffentiali 
Laudatis  Paniphili  moribus  qui  mox 
ducet  uxorem,  superest  ut  futura; 
quoque  matrona?,  id  est,  Glycerio, 
probitatem  debitam  pro  persona  red- 
dat :  qua;  quia  lionesta  nunquam  esse 
poterit,  si  sic  earn  constet  ante  nup- 
tias  impudicam  ductam  esse,  partim 
defendenda,  partim  laudanda  est 
Chrysis,  cum  qua  commorata  est : 
quam  quoniam  necesse  est  meretri- 
cem  fateri,  in  conditione  turpissimi 
nominis  nuiltum  sumitur  excusatio 
voluntatis.  Idem. 

Et  cognatorum']  Hie  nos  jam  parat 
ad  Critonis  advcntum.  Idem. 

Inopia  et  cognatorum  negligcntial  In 
gratiam  Glycerii,  Poetam  in  dimi- 
nuenda  qua;stus  nieretricii  invidia 
operosum,  cum  de  Cbryside  loquitur, 
recte  notat  ]3onatus.  Bceclerus. 

Cognatorum  negligentia]  Leges  j»- 
bebant  AtticaB,  ex  cognatis  proxi- 
mum  et  ditissimum  inopem  cognatam 
aut  duccre,  aut  ipsi  dotem  dare.  Far- 
nabius. 

45  Egregia']  Id  est,  eminenti  prae- 
stantique.  Donatus. 

Atque  atate  integra]  Integra  est 
aetas,  qua  in  flore  cousistit,  cui  neque 
addendum  jam  sit,  neque  quidqnam 
adhuc  sit  imminutum  :  ut  Virgilius: 
'  Integer  a;vi  Ascauius.'    Et  cootulit 


TERENTII    ANDR.   ACT.    I.   SC.    I. 


1043 


duo  ad  qiisEStiim  ineretriciiiin  con- 
griia.  Idem. 

Mtate  integral  In  ipso  aetatis  flore, 
Farnabius. 

46  Hei  rereor,  ve  quid  Andria  adpor- 
tet  mall]  Andria:  mire  :  audivit  enim 
excessisse  ex  epliebis  Paniphiluni, 
illatamque  mentiouem  niulieris  pe- 
regrinae,  adulescentulae  pulchrae.  Do- 
natus, 

A'e  quid  Andria]  Eleganter,  ex 
Andio.  Andria,  nomen  ostendit  et 
mulieris  et  fabula?.  Et  bene,  Adpor- 
tet:  quia /jortare  ignotis  est.  Idem. 

47  Primum  hue]  Defendit,  ut  dixi- 
nius,  vitam  Chrysidis,  ut  potuerit 
apud  earn  recte  morata  esse  Glyce- 
rium,  quaj  ex  argumento  niatrona 
erit.  Idem. 

Primum  hac  pudice]  Bene  hcec  qui- 
dem,  id  est,  ilia  quas  coacta  est.  Idem. 

Duriter]  Contra  rationem  regiiiae : 
debuit  enim  dicere  Jure,  ab  eo  quod 
est  durus.  Et  tamen  est  differentia. 
Est  enim  duriter,  sine  sensii  laboris  : 
dure  autem,  crudeliter  :  illud,  ad  la- 
borem :  lioc,  ad  sisvitiam  relatnm 
est.  Sed  dure  in  aiterum  :  duriter  in 
nos  aliquid  facimus.  Idem. 

48  L/ina  ac  tela]  Subdistingue  tela: 
finis  enim  est  laboris.  Idem. 

Victum  qucerilans]  Ut  Virgilius, 
'  Cum  foemina  primum,  Cui  tolerare 
colo  vitam,  tenuique  Minerva,  Impo- 
litura  ciuerem  et  sopitos  suscitat 
ignes.'  Deinde  finem  laboris  intulit, 
non  cibum,  sed  victum.  Cibusen\m  est, 
qui  etiam  delicatis  praebetur.  Vietus, 
in  parvisaridisque  alimoniis  est  con- 
stitiitus.  Unde  Virgilius,  '  Victum 
infeliccm,  baccas  lapidosaque  coma, 
Dant  rami.'  Et  post  tantuni  laborem, 
victum,  non  cibum  dixit:  ut  Virgilius, 
*  At  patiens  operum,  parvotpie  as- 
sucta  juvenilis.'  Et  non  (yutt.rcn.s,  sed 
quaritans,  dixit,  (iucerit  tuim,  (jui  ad 
plenum  et  per|)etuiim  rcponit :  (Jua- 
ritat,  qui  vix  qiiotidie  inqiiirciido 
victum  invcnit.  Idem. 

Lana  ac  tila  viclum]  ArtificioHC,  ut 
videatur    pudicc    apud   earn   futura 


materfamilias   educari   posse,   quam 
mcretricem  necessitas  fecit.   Idem. 

49  Scd  postquam  amans]  Aniator  fin- 
gere  potest.    Amans  vere  amat.  Id. 

50  Units  et  item  (dter]  Post  unum 
duo,  ex  quibus,  alter,  ut  sint  tres ; 
inquit  enim  post,  '  Nam  hi  tres  turn 
simul  amabant:'  lit,  '  Alter  ab  unde- 
cimo.'  Ergo  alter,  non  est  secundtis, 
sed  tertius.  Idem. 

Unus  et  item  alter]  Id  est,  plures  : 
quaestus  jam  meretricius  factus  est. 
Idem. 

Ut  inf^enium  est  omnium  hominum] 
Alia  defensio  Chrysidis :  ut  quee  ante 
fecerat  ipsius  sint :  quee  postea  pec- 
caverit,  natural  hominum  adscriban- 
tur.  Idem. 

51  Proclive]  Proclive  est  porro  in- 
clinatum,  vel  prouum  inclinatumqne. 
Idem. 

52  Accepit  conditionem]  Cum  uno 
quaistus  non  est:  cumaltero  nonest: 
cum  ninltis  fit.  Idem. 

Conditionem]  Conditio  est  pactio, 
certam  legem  in  se  continens.  Idem. 

Qucestum  occipit]  '  Qiia?stum  indig- 
num  facit  corpore.'  Plaut.  in  Poenu- 
lo  act.  II.  SC.  3.   Farnabius. 

54  Perduxere]  Invitum  isse  Pani- 
philuni his  verbis  significat.  Perdu- 
cuntur  enim  necessitate  coacti.  Hoc 
etiam  verbum  judices  pronunciare 
Solent.  Et  hoc  est  quod  supra  ait, 
<  His  sese  dedere,  eoruni  obsequi 
studiis.'  Donat. 

Perduxerunt  illuc  secum]  Secuni 
duxerc,  ut  secum  esset.  Idem. 

Ut  una  essit,  meum]  Et  prodiicte 
legitur  esset,  ut  cibum  caperet :  et 
corrcptc,  ut  alibi :  '  Esseni  una  qua 
cum  ciipiebam,  Antipho.'  Idem. 

Una  esset]  Simul,  id  est,  una  cibum 
caperet.  Idem, 

55  Kgomet  conlinuo  mecum]  Rene 
mecum:  ut  appareat  nihil  temere 
constitutiim,  vel  prolatiiin  foras  ;  hoc 
ipsiiiii  satis  (jua'situm  esse,  ijiiod 
8tatiiit  de  faisis  iiiiptiis,  et  ini'ensua 
esset  filio.  Idem. 

ICgomel  continuu  mreum]  Decst  vol- 


1044 


NOTiE   VARIORUM   IN 


vebam,  cosritabam,  vcrsabnni.  Idem. 

Cerle]  Sine  dnbio  :  pro  cerlo  cap- 
tiis  est :  iSiotTKTjuos.   Idem. 

Captiis  est]  Tonetur  tt  irietitur: 
ex  translatione  feianim,  atqiie  voua- 
tus.  Idem. 

Capitis  est]  Sallustiiis  :  '  Sin  captus 
pravis  cnpidiiiibus.'  Idem. 

Captus  est]  Tenetur,  irretitur,  trans- 
latuni  a  feranim  venatu,  aiit  etiani 
arena,  ubi  Retiarins  cum  Mirmiilone 
componitur.  Farnab. 

56  Habet]  Id  est,  viilneratns  est. 
Habct  enim  qui  percnssus  est :  et 
proprie  de  gladiatoribus  dicitur ;  quia 
prius  alii  vident,  quam  ipsi  sentiant, 
se  percusses.  Donattis. 

Habet]  Sic  dicitur  de  eo  qui  letha- 
liter  vuhieratus  est.  Virgiiius  :  '  Hoc 
liabet,  iiaec  meiior  magnis  data  victi- 
ma  divis.'  Ergo  quid  sequitur  cap- 
turn,  nisi  occidi?  Idem. 

Habet]  An  utique  et  hoc  suiiitnm 
est  ab  arena  ?  ubi  gladiatori  letliali- 
ter  vuhierato  insultat  adversarius, 
aut  acclaniat  populus,  Hoc  habet :  ita 
et  hie  lethali  amoris  vulnere  percus- 
sns  est.  An  sensu  quo  senex  mox 
puerum  rogat,  '  Quis  heri  Cbrysidcin 
liabuit?'  '  Habeo,' iuquit  Aristippus, 
'  Laida,  non  iiabcor  a  Laide.'  Farnab. 

Observabam  mane]  Mane  adverbia- 
liter.  Donatus. 

Observabam]  Deest  tamen,  hoc  est, 
quamvis  captus  erat,  et  ba;c  tamen 
observabam.   Idem, 

57  Rogitabum]  Non  rogabam,  sed 
rogitabam:  quia  sedulo  faciebat.  Idetn. 

58  Die,  sodes]  Die,  iniperativum 
est :  ideo  temperavit  injuriam  blan- 
diuiento,  sodes:  est  autcni,  si  audes  ; 
nt  sis,  si  vis :  nam  delirat  qui  auoi 
fTJy,  interprctatur  sodes.  Idem. 

Die  sodes]  Exhortantis  est  vox, 
Amabo,  Rogo.  Idem. 

Quis  heri  Chrysidem  habuit?  Nam 
AndricE  illi  id  erat  nomen]  Opportune 
nomen  intulit  Chrysidis.  Et  bene  illi: 
quasi  dicat,  quam  tu  Andriam  nomi- 
nasti.  Idem. 

Nam  Andricc  illi  id  erat  nomen]  At- 


tico  more,  percgrinae  muHeri  apatria 
nomcn  imposuit.  Et  simul  celcbrat 
nomcn  Conuudix,  dicoiido,  Ex  Andro 
comminravit :  et  nunc,  Nam  Andrice 
illi  id  erat  nomen.  Idem. 

61  Eho,  quid  Famphilus]  Primo 
sic  cgit,  ut  de  Panipiiilo  qua?rere 
videretur:  ad  ultinium  adjecit  nomen 
ne  quid  reliqui  facerct.  Idem. 

Quid?  symbolam  dedit]  Subdislin- 
gue,  Quid  ?  ut  sit  vox  qnairentis,  quid 
dicat  de  Pamphilo.  Idem. 

Symbolam  dalit]  Mire  :  nulla  pro 
Pamphilo  negatio  facti  est  posifa, 
sed  per  puerileni  simplicitatem  om- 
nia gesta  narrata  sunt:  et  quidem 
taciturn  est,  non  celatnm  :  sed  ut  non 
factum  esse  ita  videatur.  Idem. 

Symbolam  dedit]  Symbolam  lego  ex 
lib.  Vaticano  et  Basilirano  et  aliqui- 
bus  aliis:  ita  et  Plautus  in  Curcu- 
lione  :  '  Symbolarum  collatores  apud 
f'oriim  piscarium:'  item  in  Epidico  : 
'  Sine  meo  sumptu  paratae  jam  sunt 
scapuiis  symbol*  :'  et  in  Sticho  : '  Ea- 
deni  symbolam  dabo:  et  jnbebo  ad 
Sangarinum  coenam  coqui.'  Fa'ern. 

Symbolam  dedit]  Symbolam  erai;t 
pecuniae  quas  erogabant  singiili  ad 
coenam  collatitiam  epavot,  unde  et  cce- 
na  collatio  dicebatur  :  '  Ego  vero,  in- 
quit  ille,  quoniam  collectam  a  convi- 
va,  Crasse,  exigis.'  Cic.  de  Oratore 
lib.  II.  a  (Tv/xPiWd).  Farnab. 

62  Canavil]  Cetera  in  gestu  sunt 
quajreiitis,  quid  dicat  de  Pamphilo, 
nee  invenientis.  Donatus. 

Item  alio  die]  Item,  similiter :  et 
vide,  diligenter  tempus  adjectum, 
quasi  non  sufficeret  unns  dies.  Idem. 

63  Comperiebani]  Vide  si  non  ver- 
ba  patris  sunt,  et  de  rebus  veuereis 
circa  filii  mentionem  agentis.  Idem. 

Nihil  ad  Pamphilum  quidquam]  Tlap- 
f\Kov  :  nam  abundat  ^uirf^Haw:  nam, 
nemo  quisquam,  non  dicitur.  Idem. 

64  Speetatum]  Ad  Pamphilum, 
non  ad  exemphim  refertur  :  et  spee- 
tatum, probatum.     Idem. 

65  Et  magnum  exemplum  coniinen- 
tier]  'T7rfp;3o^^  laudis.  Pamphilusex- 


TERENTII    AN  DR.    ACT.  J.   SC.   I. 


1045 


emplum  continentije.    Idem. 

66  \am  qui  cum}  Qui,  animus  scil. 
aut  certe  liomo  subandieudiiin.  Idem. 

Cum  ingeniis]  Ingenia  pro  homini- 
biis  posuit.  Idem. 

Conjiiclatur]  Id  est,  atteritur.  Con- 
flictatio  est  tactus  corpoium  invicem, 
et  collisio.  Idem. 

Nam  qui  cum  ingeniis  confiictatur 
ejusmodi]  Negat  Muretus  videre  se 
quooam  modo  versus  stare  possit 
Ratio  est,  at  opinor,  quod  Bacclieus 
in  quinta  regione  fit  {tur  ejus)  modi. 
Sed  duplici  via  rem  impeditam  expe- 
dio.  Nam  et,  ut  intra  observatum 
fuit,  R  finale  olim  elidebatur  ;  atque 
ita  fueritspondeus  persynizesin  :  ex- 
empliim  pereuntis  R,  liabes  paginae 
68.  '  Nuper,  ejus  frater  aliquantum 
ad  rem  estavidior.'  Dein  et  hoc  quo- 
qne  fieri  potuit,  ut  scripserit  Teren- 
tius,  nou  ejusmodi,  sed  eimodi ;  quod 
me  apud  Veteres  memini  legere  ;  at- 
que ita  vel  anapaeslus  fuerit,  vel  iam- 
bus per  synizesin,   Faber. 

Nam  quicum  ingeniis  conftict.l  Hujus 
«ententi£  vis  et  opportunitas,  ex  af- 
fectu  ttieatri  a^stimari  debet.  Athe- 
nis,  id  est,  loco  taui  corrupto,  qiiot- 
quot  confluxissent  patres, illis  rh  kuB- 
6\ov  Aeydfievov  suae  cuique  fortunae 
expcrimento  in  animum  descendere 
debuit :  quotidiana  educationis  vitia, 
rara  incorruptiu  discipline  exempla 
in  oculis,  et  quotiens  sermoue  per- 
stringeretiir,  ita  in  aniniis  erant,  ut 
vel  doleret  (juisque  sequiora,  vol  nie- 
iiora  optarct.  liocdcr. 

Conjlictiilur ejusmodi]  Atteritur, sol- 
licitatur,  conversatur  cum  ejusmodi 
liominibus,  nequc  corrumpitur  inter- 
oa.  U.«itatius  adliibetiir  vox  ista  circa 
valetudincm.  '  C^onilictari  iniqiia  va- 
Ictudine.'  Plin.  lipist.  '  Coniliclalas 
morbis.'  Sueton.  Claud,  r.  ii.  Ic'jilur 
ct  conjiictat,  versus  gratia  ut  in  I'lior- 
mione,  act.  v.  seen.  2.  rarnah. 

67  Ncque  commovftur]  Utrum  ani- 
muH,  an  homo  ?  Donnt. 

Neque  commovelur  animus]   IJtrum 


deest  fjus?  An  ordo  est,  qui  animus 
cum  ingeniis  confiictatur  ejusmodi, 
neque  commovetur  in  ea  re  tamen : 
avuKoKovOov :  eo  quod  non  praemisso 
licet,  vel  quamquam,  subjecit  tamen. 
Sallustius  :  '  Atque  edita  undique, 
tribus  tamen  cum  muris  et  magnis 
turribus.'    Idem, 

68  Suce  vitce  modum]  Bloderatio- 
nem,  regimen.     Idem. 

69  Cum  id  milii]  Cum,  id  est,  praa- 
terquam  quod.     Idem. 

Turn  una  oreomnes]  Omnes,ne  pater 
amore  falli  videretur :  et  ideo  mox 
ait, '  Bene  dissimulatum  araorem,  et 
celatum  indicat.'     Idem. 

Turn  uno  ore  onvtes  omnia  bona  dice- 
re]  Qui  omina  substituunt,  nulla  co- 
dicum  auctoritate  juvantur:  nee  ani- 
madvertunt  aliquid  detralii  sic  de 
ivepyeCa,  quam  habet  frequentatio  ver- 
borum.  Explicatio  porro  duplex  af- 
fertur:  prima,  quod  omnes  omnia 
bona  de  Pamphilo  dixerint:  altera, 
quod  omnes  omnia  bona  dixerint  eu- 
(p-qfj-ovvTes  et  Simoni  gratulantes,  feli- 
cemque  eum,  quod  mox  sequitur, 
praedicantes,  ob  ingeninm  filii  et  mo- 
res :  haec  enim  laus  Pamphili  est  vs. 
71.  placet  posterior  intcrpretatio : 
nimis  autem  et  ineruditum  et  a  scope 
alienum  fuerit,  forlunas  de  divitiis 
hie  accipere,  cum  Scoppa.  vs.  Chris* 
tomath.     Boecter. 

70  Bona  dicere  ifc]  Einpr^fjiuv,  ItEta 
et  fausta  pradicare ;  unde  Scoppa 
legit  omina,  id  est,  Ista  precaban- 
tur,  gratulati  milii  talem  fiiium.  I'ui- 
nub. 

Laudate forlunas meas]  "Eix(paTtKwrt- 
pov  fortnnas,  quam  fortunam:  et  de 
more,  ut,  *  Qui  tetanli  talem  geuuere 
parcntes  i'  Et,  '  Vade,  ait,  o  felix 
nati  pietate.'  Et  Plautus :  *  Forlu- 
liulus  (|ui  ilium  ediixit  sibi.'     JJonat. 

TZ  line  fiima]  yVn  vere  laudatus 
sil,  siiitjnla  lixc  pro  argunicntis  sunt ; 
et  cxcuoatio  est,  nou  esse  stuUitia 
I'alsum,  sed  iinpuisiun.     Idem. 

Impulsus]    Bene    inqmlsus:     ultro 


104G 


notjE  variorum  in 


enim  venire  iin pulsus  est,  qui  daret 
contra  otticiuui  soceri.     Idem. 

73  i'nicttm  iitiatam  suam]  Abundat 
quidoni  suam,  sed  tanien  asseveran- 
tius  est.   Idem. 

Unicami^uattim]  Quid  si  tredioniul- 
torum  t'llioruin  ?  at  unicani.  fdem. 

74  Cum  dote  summa]  Quid  si  pau- 
per est  ?  at  cum  dote  suuima.  Idem. 

75  Placuit]  Cuui  pronuntiatione, 
jylacuit.  Idem. 

Placuit]  ^uvTOfxia :  adco  bona  con- 
ditio fuit,  ut  q  nam  vis  ultro  objicerc- 
tur,  tauicn  statim  placeret.     Idem. 

Despmuli]  Ex  veteri  more,  quo 
spondebat  cliani  petitoris  pater  :  un- 
de  sponsus  ct  sponsn  dicitur.     Idem. 

Despondi]  l*roprie.  Nam  de  spon- 
so  dicitur, quia  spondct  pueliae  pater: 
despondet,  aiioiescentis.     Idem. 

Hie  dictits  est  dies]  Utrum  consti- 
tutus  ?  andicatus?  ut,  '  Junoniinfer- 
nee  dictus  sacor.'     Idem. 

7G  Quid  obstat  cur  non  vera;  Jiant^ 
In  omnibus  libris  post  quid  est  dictio 
igitur,  prffiterquam  in  Vaticano  et 
Basilicano,  qui  eani  in  contextu  non 
habent,  quorum  auctoritatem  sequor, 
maxime  propter  versum.  Faern. 

78  Chrysis]  Comnicniorat  nuncqua; 
esset  Cbrysis.     Donat. 

Vicina  liicc]  Supra  enim  ait,  '  Ex 
Andro  commigravit  hue  viciniiu.' 
Idem. 

Vicina  hccc]  'hvaixvi)(ns.     Idem. 

O  factum  bene]  Animadverte,  ubi- 
que  a  Poeta  sic  induci  comicas  mor- 
les,  ut  cum  ad  neressitatem  argu- 
ment! referantur,  non  sint  tamen  tra- 
gical. Nam  aut  nieretrix  sumitur, 
aut  senex,  aut  de  diiabus  simui  uxo- 
ribus  una  uxor.  Itaqiie  biijusmodi 
obitus,  aut  mediocri  tristitia  excipi- 
lur,  aut  etiam  yaudio.     Idem. 

()  factum  l)enc]  Quasi  qui  <iixerit, 
'  Vereor  ne  quid  Andria  apportet 
mali.'     Idem. 

79  Beaati]  Artificiose  quidem  gau- 
dium  subjecit,  ne  mors  in  com(i;dia, 
luctus  in  tragcedia  pcrsouarct.  Idem. 


Meiui  a  Chrtjside]  Mciuo  ilium  dico, 
qui  niiiii  ipsi  aU()uid  t'acturus  est. 
Timeo  ah  ilh,  cujus  causa  possum  ali- 
quid  mali  pati,  etiani  si  ipse  niliil  in 
mc  mali  consulat.     Idem. 

Melnia  t'krijside]  'Apxat(rfi6s.  Idem. 

80  Unit  aderat  frequens]  Ut  supra, 
'  Cum  quibus  erat  cumque  una,  his 
sesc  dedere.'     Idem. 

Aderat  frequens]  Possnmus  enim 
adesse,  et  frequentes  non  esse,  si 
prajsentes  non  adliairemus  his,  qui- 
bus adsnnius.  Et  frequens,  nt  miles 
apud  signa.     Idem. 

81  Curahat  tina  funus]  Funus,  est 
pompa  cxequiarum  :  dictum  a  funali- 
bus.  Etcnim  noctu  efFerel)antiir, 
propter  sacrorum  celebrationcm  di- 
iirnam.     Idem. 

Curabat  nna  funus]  Ut  non  potuerit 
in  exequiis  videre  patrem.   Idem. 

I'unns]  Funebrem  pompam,  appa- 
ratum,  ritus  :  vide  tit.  Funus,  in  In- 
dice  nostro  Poetico.  Farnah. 

Interim]  Descriptio  est  hujus  rei, 
quae  ad  narrationem  pertinet  snpe- 
riorem.     Donatus. 

82  Nonnumijuam  conlacrinnabat]  II- 
lis  enim  niagis  causa  flendi  fiierat, 
qui,  quam  amabant,  amiserant:  hie 
amore  propter  suam  Glycerium  con- 
lacrumabat,  qui  alienis  iachrymis  suas 
commodabat.     Idem. 

Placuit  turn  id  mihi.  Sic  cogitabam] 
Ita  supra:  '  Gaudebam '  vs.  33.  et 
♦  cum  id  mihi  placuit'  vs.  69.  Judi- 
cium patris  de  filio  convenienter  sig- 
navit,  quod  ne  temerarium  aut  caecum 
videretiir,  antea  consensu  famae,  nunc 
ratione  et  officio  fulcitur,  addit  gra- 
tiam  figura  sermocinantis,  familiaris 
huic  generi  moratarum  et  evidentium 
narrationum.  Adducit  Cicero  locum 
liunc  (ii.  de  Orat.  40.)  nbi  ostendit, 
quomodo  f.r  viinore  comparatio  peta- 
tur.  Epistola  autem  7.  lib.  ix.  rh, 
'  quid  hie  mihi  faciei  patri?'  aTro(p0ty- 
fxariKccs  ad  spem  accommodat,  quam 
de  invalescente  unius  e  dominantibus 
potcntia  conceperat   more   erudite- 


TERENTIl    ANDR.   ACT.  I.   SC.  I. 


1047 


mm,  qui  ex  Grsecis  Latinisque  poetis 
subinde  aliquid  in  ore  habebant,  et 
ad  praesentia  negotia  eleganter  apta- 
bant.     Beecler. 

83  Sic  co^itabam]  Ac  si  diceret, 
hoc  cogitabam  :  sensiim  tantiira  co- 
gitationis  dicere  debuit :  sed  quia 
sic  cogitabam  dixit,  ipsum  gestuni  co- 
gitantis  exponit,  et  dicitur  (xiit.-r\<iis. 
Donat. 

Hie  parva  consuetudinis  causa]  Hoc 
est,  convivii  tantum  :  et  quia  dixerat 
puer,  hoc  solum  egisse  Pamphilum, 
nihil  aliud,  '  Symbolam  dedit,  coeiia- 
vit.'     Idem. 

Hie  parvcB  consuetudinis']  Citantur 
hi  versus  a  Cicerouis  Antonio  lib.  ii. 
de  Oratore,  exemplum  argumenta- 
tionis  a  Minori.     Fnrnab. 

84  Tarn  fert  familiariter]  Id  est, 
graviter  :  nam  qua;  nobis  sunt  fami- 
liaria,  gravia  sunt  animo  nostro.  Fa- 
miliuriter,  quasi  faniiliaris:  an  potius 
familiariter.     Donat. 

85  Quid  hie  mild  faciei  patri]  Mild, 
circa  me.  Et  postquam  mild  dixit, 
pondiis  intulit  nominis,  dicendo  patri. 
Idem. 

Quid  hie  mihi]  Vide  quam  vcnuste 
lepetierit  Inc.  Idem. 

Quid  mild  hie  faciet  patri]  Citatur 
et  hoc  hcmistichiuMi,  '  quid  mihi  hie 
faciet  patri  f'  Episl.  Famil.  ix.  1.  7- 
Epist.  Farnab. 

8G  Hcec  ego  putabam]  Putare  est 
ejus,  qui  siniplicitate  pectoris  aber- 
ravit.  Cicero:  '  Non  putavit,  lapsus 
est.'    Donat. 

Hac  ego  putaham]  Cum  adhuc  nihil 
peccationis  ostenderit,  tamen  dolor 
in  t'litura  prorumpit:  ut,  '  Et  gencr 
auxilium  Priamo  Phrygibusque  fere- 
hat.'  Idem. 

Hiimani  ingenii]  Circa  Clirysidcni. 
Idem. 

87  Mansueti]  Circa  aniicos.  Idem. 

niansuctiquc  animi  officia]  Galileo, 
Vefftt  d'un  bon  nalurcl.  Tribus  <|ua- 
tuor  locis  officium  a  Tcreiitio  in  hoc 
significatu  suintum  esse  Bcio.     Apud 


Ciceronem  non  memini  me  tale  quid 
observare.  Faber. 

88  Egomct  quoque]  Ut  et  ipse  Pam- 
philus,  ant  etiam  ego,  quern  minus 
crederes.  Donatus. 

Ejus  causa]  Ejusdem  mansuetudi- 
nis  et  humanitatis,  et  ejus  Pamphili. 
Idem. 

In  fuHus  prodeo]  In  funus  (in  pom- 
pam  exequiaruni)  quod  a  funalibus 
dictum  est,  et  uncis  vel  cuneis  can- 
delabrorum,  quibus  delibuti  funes,  et 
[in  genu]  cerei  fomites  infiguntur. 
Idem. 

89  Nihil  suspicans  etiam  mali]  Bene 
suspendit  auditorem.  Idem. 

Etiam]  Alia  est  suspensio  audien- 
lis,  et  excusatio  alia.  Idem. 
Etiam]  Adhuc.  Idem. 
Hem]  Perculsi  ac  nietuentis.  Idem. 

90  Effertur]  'EKcpfperai.  Graecuni 
est:  quod  vitans  Virgilius,  ne  dice- 
ret  effertur:  inquit,  '  Turn  corpora 
luce  carentum  Exportant  tectis,  et 
tristia  funera  ducunt.'  Efferri  pro- 
prie  dicuntur  cadavera  mortuoruiu  : 
et  ire  proprie  ad  cxequias.  Virgil. 
'  Ite,  ait,  egregias  animas,  quae  san- 
guine nobis  Hanc  patriam  peperere.' 
Idem. 

Effertur:  imtis:  interea  inter  mulie- 
res]  Continuatur  haec  pars  narratio- 
nls  vs.  100.  '  funus  interim  procedit,' 
&c.  inserta  interim  opportune  de- 
scriptione  Glyccrii  luculenta,  non  a 
pulcritudine  tantum  format,  sed  a 
modestia  etiam  morum :  quod  I'lituro 
socero  maxime  spectandum  fuit. 
Poiita  hie  una  eadcnuiue  opera,  (Jly- 
cerlo  existimationeui  bonam,  Pani- 
philo  veniam,  Simoni  consilium  (si 
agnitio  scilicet  accederet)  pra^parat. 
IJwclerus, 

Effertur]  Narratlonem  banc  bene 
moratam  et  ad  pcrsuadciidum  ac- 
comniodatam  laudat  Cicero :  '  Nam 
is  postcpiam  cxcessit  ex  cphebis, 
(juam  loMga  est  narratio  P  mores 
adolesccniis,  et  servilis  percontatio, 
mors  Cbrysidis,  vultus  et  forma  et 


1048 


NOTili    VARIORUM    JW 


l.imentatio  soroiis,  ielii|iia  pervaric 
ct  jticunde  iiiiiianliir.  Quod  si  liaiic 
breviiateni qna^sissct,'  EffiMtiir,imiis, 
ad  sppiilcrmn  veiiinius,  In  ii;ncni  |io- 
sita  est,'  in  his  fcic  decern  vcrsiculis 
totiiiu  conticcre  potuisset.  Quan- 
qnam  hoc  ipsum,  '  Eflertur,  imus,' 
concisum  est  ita,  ut  non  brcvitati 
servitum  sit,  sed  venustati.  Quod 
si  nihil  fuissct,  nisi  '  In  ignem  posita 
est,'  tamcn  res  tota  cognosci  facile 
potuisset :'  lib.  de  Oratore.  I'aniab. 

91  Unatn  aspicio']  Ex  consuetudine 
dicit,  unain,  ut  dicinius,  '  Uuus  est 
adolescens  :'  toUc  unam,  et  ita  fiet  ut 
sensui  nihil  desit:  sed  consuetude 
niirautis  non  erit  expressa.  Unam 
ergo  T<5  lSi<AiTi(rfjtai  dixit :  vel  unam, 
l)ro  quadani.  Vonatus. 

92  lurma  et  tultu]  Et  hie  duo  sunt, 
et  aelas  et  forma,  quibus  additur  pu- 
i\i)r  :  quia  meretrix  non  est.  Idem. 

J'onna  ct  vttltu]  Forma  iinmobilis 
est  et  naturalis :  vultus  niovetur  et 
tingitiir.  Idem. 

Et  tultu,  Sosia,  adeo  modesto']  Quia 
forniae  laudatio  cum  nieretrice  com- 
niissa  est,  progreditur  artifex  Poi-ta 
ad  laudanda  ea,  quae  honestiora  sunt, 
quani  forma.  Idem. 

Et  tidlu,  iS'osiu]  Quid  hie  deest,  ut 
earn  niiruni  dignetur  Simo,  nisi  sola 
cognitio  i  et  formam  probat  in  puelia 
Pamphili  pater,  et  niatronalem  mo- 
destiam  miratur  in  vultu,  et  venusta- 
tem  stupet.  Nonne  ergo  jam  cerni- 
nius  hoc  praestruxisse  Terentium,  ut 
cum  Chremetis  filiam  esse  cognoverit 
Simo,  banc  potius  eligat,  quam  Phi- 
lumenam,  nurum?  quanquam  ex  so- 
roris  pulchritudine,  et  amore  Chari- 
ni,  et  Davi  laudatione;  id  ipsum 
quoque  probe  monstraverit  nobis. 
Idem. 

Vultu]  Haec  laus  adjnvat,  post  cog- 
nitionem,  futaram  niirum.  Idem. 

93  Adeo  modesto,  adeo  lenusto]  Mo- 
deslus,  ad  probitatem  vultus  et  mo- 
rum  pertinct:  venustus,  ad  natiiram 
corporis.     Atque  adeo  sibi  vultum 


fingerc  nmiti  possunt :  formam  tietno. 
Idem, 

Ut  nihil  supra]  ''E\Mi\pts  Terentiana : 
nam  non  necesse  est  subjuugere  duos 
versus.  Idem. 

94  Quia  turn  milii]  Excusatio  ne- 
cessaria.  Idem. 

Prater  celcrai]  Id  est,  plus  quam 
ceterae.  Idem. 

96  Honcsta  ac  liberali]  Iloncsta,  ad 
formam,  liberali,  ad  vulttmi  retulit. 
Idem. 

98  Pcrcussit]  Hoc  est,  suspicio,  vel 
aliquid  tale.  Idem. 

At  at]  Interjectio  admirantis.  LUm. 

Atat]  Ita  scribi  debet,  at  at,  sic 
enim  Graeci ;  qui  per  duplex  T  scri- 
bunt  tamen.  Sed,  aut  valde  fallor, 
aut  hoc  loco,  propter  nietrum,  scribi 
oportct,  at  at  at;  ut  alibi  apud  nos- 
tri'.m  hunc,  et  apud  Plautum  .saepius. 
Faber. 

Atat !  hoc  illud  est]  Haec  vox  atat, 
priore  syllaba  et  producta  et  correpta 
invenitur  :  quod  ex  eo  factum  reor, 
quia  cum  antiqui  banc  dictionem  per 
duo  t,  in  medio  scriberent,  ea  syllaba 
positione  longa  erat :  subtracto  vero 
altero  t,  per  parellipsin,  brevis  fie- 
bat.  Sed  hoc  loco  quanta  sit  prior 
syllaba  nihil  refert :  ex  posteriore  vi- 
detur  versus  laborare,  cum  t  in  fine 
corripiat  syllabani :  sed  sustentatur 
ex  veterum  licentia,  quibus  eliam 
l)roducebat.  Livius  Andronicus  in 
Odyssea  :  '  Cum  socios  nostros  man- 
disset  impiiis  Cyclops.'  Ennius:  '  It 
cques,  et  plausii  cava  concutit  ungu- 
la  terram.'  Idem  :  '  Omnis  cura  viris 
uter  esset  iuduperator.'  Item  :  '  In- 
fit,  O  cives,  quae  me  fortuna  fero  sic 
Contudit  indigno  bello,  confecit  acer- 
bo.'  Faernus. 

Attat !  hoc  illud  est]  Sub.  sic  co- 
gitabam:  aut:  cgomct  continno  nie- 
cum,  nt  supra:  ceterum  ilia:  'Hoc 
illud  est :  bine  illx  lacrimae:  hac  ilia 
est  misericordia  :'  animum  senis  sol- 
licitudine  perturbatum  ostcndunt: 
multum  eoim  bic  repetitio,  et  inter* 


TERENTII    ANDR,   ACT.    1.   SC.   I. 


1049 


pretatio  potest:  in  qua  ipsi  gradus 
ad  aoimos  spectatorum  movendos  va- 
lent:  hoc  illiid  est,  scilicet  ilia  mise- 
ricordia,  ejusque  iudices  '  lacrimae : 
quas  communi  huiiianitati  datas  cre- 
(lidi :'  siibest  enim  tacita  mtcUectionis 
fis^ra,  amorem  Pamphili  liinc  colli- 
gendum esse.  Horatius  ad  prover- 
biale  schema  transtnlit  Epist.  lib.  i. 
19.  '  Hinc  illae  lacrimae.'  Bcedenis. 

Hoc  illud^  AeiKTiKov  ejus  rei  est, 
quam  in  animo  conceperamus.  Vir- 
gil. 'Hoc  illud  germana  fuit.'  Dona- 
tus. 

99  Hinc  illce  lachrtjma]  Hinc,  ex 
liac  causa.  Idem. 

100  Quam  timeo]  Non  videtur  ad- 
luic  Sosiae  pleuiini  amoris  argumen- 
tum  :  adeo  pendet  ad  ea  quae  dictu- 
rus  est  Simo.  Idem. 

Etadas}  Id  est,  exeas,  vel  perve- 
iiias.  Idetn. 

FtMua  procedit]  Funus  a  funalibus 
dictum  est,  ut  supra  notavimus  :  et 
est  funus,  pompa  exequiarum,  Et 
bene,  funus  procedit,  nos  sefiuimw, 
dixit,  quasi  post  ipsam  nioritiiri  :  un- 
de  exequicB  dicuntur.  Funus  interim 
procedit]  'A.(Tvv5erov.  Idem. 

101  Ad  sepulchrum]  Sepukkrum  kut' 
ajrritppauTtv  dicinius,  quod  sine  re  pul- 
chra  sit:  an  quod  ibi  sine  pulsu  sint, 
id  est,  niortui  ?  an  quod  illic  animae 
a  vivis  sepeliantur,  id  est,  separeu- 
turr  Et  sepulchrum  dixit  fuUirum, 
non  quod  jam  esset.  Sepulchrum  enim 
a  sepeliendo  dictum.  Virgilius  pro- 
prii;,  '  At  pius  Apneas  ingenti  mole 
sepulchrum  Imposuit.'  Idem. 

102  In  ifpiem  positn  est]  'EAAen/zij  : 
non  eiiim  est  qua.  Et  mire :  cum  fu- 
nus supra  dixcrit.  Idem. 

In  if;iiem  jiosita  est]  Varies  gentium 
mores  in  condcMidis  huinandi.sipie  cor- 
poribus  defunctorum  vide  a  pud  Cic. 
I.  Tusc.  (Ju'cist.  Alex,  ab  Alexandre, 
lib.  II.  cap.  3.  dc  Exetjuiis,  funcbri 
apparatu,  ponipa  ct  ritu,  adi  Indicein 
nostrum  poeticum  tit.  Funus.  Farua- 
biui. 


Flelur]  Hie  bene  impersonaliter, 
fleturab  omnibus:  extremaenim  quaa- 
que  mortuorum  onines  commovent  ad 
lachrymas.  Donalus. 

Hac  soror]  Id  est,  quam  dixi  esse 
sororem  Chrysidis.  Idem. 

103  Adflatnmam]  Innuit  affectum 
sororis,  uude  omnes  vinceret:  cae- 
teri  enim  flent,  haec  flammae  se  inge- 
rit.  Virgil.  '  Extinctum  nynipliae  cru- 
deli  funere  Daphnim, . . .  Atque  Deos, 
atque  astra  vocat  crudelia  mater.' 
Donatus. 

104  Ihi  turn  exanitnatus]  A  volun- 
tate,  a  facultate,  a  suramo  ad  imum, 
ubi  sunt  dicta  et  facta,  ibi  est  irddos, 
et  mire  ibi.  Idem. 

Ibi  turn  cxanimatus,  ifc]  Quo  minus 
antea  suspicatus  erat  Simo  de  amore 
Pamphili,  eo  magis  turn  reruni  argu- 
meutis  victus  perdoluit,  itaque  cres- 
cit  orationis  evidentia :  ciijus  rh  iv- 
SidcTKevov  Kot  StaTinrcuTiKhu  Donatus  hie 
egregia  annotatione  prosequitur  :  '  A 
voluntate,'  &c.  *  Onmia  signi6canler,' 
ikc.  In  quibus  ipsis  verbis  magnam 
significationeiu  esse,  lecte  Idem  ob- 
servat.  Bacler. 

105  Bene  dissimulatum]  Bene,  raul- 
tnm  :  an  quasi  dolens,  quod  etiam  ne- 
gaturus  sit  Chremeti,  dixit  bene?  Do- 
natus. 

Indicat]  Omnia  significanter :  non 
ostendit,  inquit,  sed  indicat:  non  ac- 
cedit,  sed  accurrit,  non  vestem  aut 
manus,  sed  medium  mulierem,  non 
tenet,  sed  complectilur :  et  quia  his 
tribus  rebus  inducitur  in  alictijus  rei 
gestiooem  persona :  affectu,  facto, 
dicto.  Affectus  est,  quod  ait,  Ibi 
tum  exanimutus  Pamphilus.  Factum, 
quod  ait,'  Accurrit,  mediam  mulierem 
cnmpleclitur .  Dictum,  quod  ait,  Mea 
Ghjcerium,  inquit,  quid  atfis?  cur  te  is 
prrdilum  ?   Idem. 

Indicat]  Indicium  propric  est  orisct 
linguu- :  factis  ergo  in.licat :  non  enim 
dixit,  umo.  Idem. 

lOG  Accurrit]  Virgilius:  '  Interiora 
domus  irrumpit  liniina,  et  altos  Con- 


1050 


NOT.E   VARIORUM    IN 


scciulit  riiribunda  lojjos.'  Idem. 

107  Mca  Glijccrium]  3Iea,  (jnnsi 
aniator.  IJcm. 

Glijccrium}  (Jiiasi  fumiliaiis  dixit. 
Idem. 

Quid  agis]  Quasi  pertiirbatus.  Id. 

Curte  is  perditiim]  Quasi  consola- 
turus.  Idem. 

108  C't  consiietioii  facile  amor  cm  cer- 
neres]  IVIiie,  noii  suspicareris  dixit, 
sed  cerneres:  et  est  oido,  nt  facile 
cerneres  :  sed  cerneres,  sicut  supra, 
'  Laudem  invenias  et  amicos  pares.' 
Donatus. 

109  Rejccit  sc  in  eum}  Objicitur  ei 
quod  a  Glyceric  factum  est:  ut,  Quis 
enini  niKjuam  tarn  palam  de  iionore, 
tam  veliementei-  de  salute  sua  con- 
tendit,  quam  ille  atquc  illius  amici, 
lit  ne  ha-c  milii  dtlatio  detur  ?  Idem. 

Rejecit  se  in  eum  flens  ;  quam  /ami- 
Uariter']  Neque  aniplius  eiient  in  liu- 
jus  loci  interpretationo,  sic  ilium  dis- 
tingui  et  interpunjji  cuiavi ;  nam 
istud,  familiariter,  iion  debet  jungi 
cum,  fiens,  sed  cum,  rejecit  de ;  et 
verba  sic  ordinanda.  Turn  ilia  flens  re- 
jecit se  in  eum  familiariter.  Gallice 
dicas :  Elle  se  renversa  sitr  tuy  fort 
familierement.  Neque  enim  consue- 
tum  ilium  amorem  ex  eo  cognovit  se- 
nex,  quod  Glycerium  lanientaretur 
in  funere  Clirysidis  (quid  enim  aliud  ? 
una  cum  ilia  usque  a  tenclla  cPtate 
semper  vixerat,)  non  ex  eo,  inquam, 
sed  quod  se  in  Pampliilum  tam  fa- 
miliariter rejecisset.  Emenda  igitur 
versiones  Gallicas.  Faber. 

110  Quid  aw]  Non  interrogantis, 
sed  mirantis  est.  Donatus. 

Quid  ais!]  Ita  scribi  jussi  in  locis 
poeneinfinitis,  in  quels  antebac  punc- 
tum  inlerrogativum  positum  fuerat, 
cum  notula  admirationis  ibi  necessa- 
ria  sit.  Hoc  monco,  nequis  opera- 
rum  Typograpliicarum  ncgligentia  to- 
ties  peccatum  fuisse  arbitretur.  In 
excerptis  c  Donato  liuic  loco  adscrip- 
tum  fuit :  QUID  AIS:  non  inlerro'^an- 
Hi,  sed  mirantis  est.  In  genere  Comico 


nisi  bene  descripti  libri  fuerint,  per- 
eat  scnsus  nccesse  est.  I'aber. 

Iratus  atquc  agrc  ferens]  Iratus, 
culpa  ccgre  ferens,  quia  pra;ter  spem, 
Donatus. 

Redco  hide  iratus,  atque  cegre  ferens: 
nee  satis  ad  ohjurgandum  caussa:']  Ob- 
scrva  gradus,  (juos  scrvavit  Pocta, 
in  Patre,  et  viro  humane  a>quoque: 
ex  conjectura  solicitudo  oritur : '  Per- 
cussit  ilico  animum  :'  sequitur  ex  re- 
rum  iudiciis  mista  dolori  iracundia  : 
redeo  inde  iratus  atque  cegre  ferens : 
proximum  erat,  ut  objurgatio  filii  ex- 
pectaretur  :  sed  in  viro  et  patre  tam 
moderato,  banc  ratio  distulit :  *  Nee 
satis  ad  objurgandum  caussae  :  dice- 
ret  quid  feci,  quid  commerui,  aut 
peccavi,  pater?'  (Ms.  Bibliotb.  Ar- 
gent, quid  merui  aut  quid  peccavi), 
ttc.  quam  ergo  honesta  oratione  filius 
declinare  objurgationem  potuisset, 
ne  Chremetis  quidom  criminatio  pro- 
movit :  invenit  a?quitas  patris  aliam 
rationem,  unde  ne  hcec  quidem  satis 
vehemens  causa  ad  objurgandum  vide- 
retur :  id  quod  spectatoribus  suavi 
fiilj.7\(Tfi  ostenditur  :  donee  denique 
manifesta  injuria  (detrcctati  scilicet, 
si  forte,  imptMii  patrii)  veram  objur- 
gandi  cavsam  suppeditaret.    Bwclerus. 

111  Nee  satis]  Mire  expressit  in- 
dulgentiam  patris  ergafilium.  Erat, 
inquit,.  causa :  sed  pro  amaritudine 
objurgationis  non  erat  satis,  hoc  est, 
non  idonea  videbatur.  Donatus. 

Nee  satis  ad  objurgandum']  Deest 
habui,  vel  erat.  Virgilius  :  '  Nec  sat 
rationis  in  armis:'  et  hie,  erat,  vel 
habui,  deest  ad  sententiam.  Idem. 

Diceret]  Deest  enim.  Idem. 

112  Quid  feci]  Mire  fiduciam 
praetulit  argumento,  quod  est  in  se- 
quenti  versu.  Idem. 

Quid  feci,  quid  commerui,  aut  pecca- 
vi] Alj^rja-LS  a  majoribus  ad  minora. 
Et  feci  quasi  facinus  dixit.  Facere 
enim  quis  et  homicidium  dicitur. 
Commerui,  minoris  culpae  est  :  PeC' 
eavif  raulto  minoris  et  levioris.  Id. 


TERENTII   ANDR.   ACT.   I.   SC.    I. 


1051 


113  Qua  sese]  Illic,  niea  Glyceri- 
um  :  hie  pronomen  dixit.  Mira  dis- 
siiniilatio,  tanqnam  illara  prceter  pe- 
riciiliim  nesciat.  Idem, 

QucB  sese  volitit  in  ignem  uijicere  pro- 
hihui]  Et  Donatiis  et  oinnes  libri 
script!  Tereutii  ita  coUocaiit :  quce 
sese  ill  ignem  injicere  voluit,  prohibid. 
Faerniis. 

Qua:  sese  in  ignem  inicere  voluit  pro- 
hibid] Meoriim  alter,  et  Biblioth. 
Argent,  codices,  proicere,  habent. 
Bceclerus. 

1 15  Sam  si  ilium']  Argumentiim  per 
ratiocinationem  a  contrario  :  ut  si 
dicas  :  '  Viro  forti  pracmiiim  debe- 
tiir,  sidesertori  poena  constittita  est.' 
Donatus. 

Tulit]  Pro  attuiit.  Sed  ninlta  sig- 
nificat.  Et  alias  pertulit :  Yirgilius : 
'  Non  tulit  banc  speciein  fiuiata 
mente  Choroebus.'  Alias  sustulit,  ut 
idem  :  ♦  Omnia  fert  atas,  animiim 
quoque:'  \)\0(iu/ert.  Idem. 

UG  Jlli]  Pro  illo.  Idem. 

Dcdciit  damnum  out  vialum]  Dam- 
num, rei  est :  vialum,  ipsius  liomiuis. 
Idem. 

Quid  facias  illi,  qui  dcderit  damnum 
aut  malum]  Priscianiis  lib.  x\iir. 
Graece  vertit  :  ri  hu  iroiiicrois  tKiivcf, 
ts  Upa  5«5wKa)S  rj  ^riixiav  f/  KdKdv,  ut  su- 
pra vs.  97.  '  qua;  sit  rogo,'  ti's  &pa  ui) : 
et  vs.  100.  *  quam  timeo,  quorsnni 
evadat,'  (ita  enim  legit)  iis  SeSoiKairo't 
&pa  airo|3airj.   liceclerus. 

117  Venit  Cliremes]  Argumcntum 
ex  conjcctiira,  de  testibus.  Et  mire 
supra,  *Lltio  venit  ad  me.'  Ergo 
hie  causa  jtisli  doloris  ostenditur, 
quia  dolet  etiam  Cliremes  :  nam  po- 
tnit,  non  daturus  filiam,  non  venire. 
Donalus. 

Postridic  ad  me,  clamilans]  Ut  sine 
dilatione  sciri  posset :  et  clamilans, 
indigtiantis  est :  ut '  Clamant  omncs.' 
Idem. 

118  Indignum /acinus]  Distinguen- 
dnni,  ut  per  se  inliliigatur  indi;;niim 
t'acinns  ;  ct  ipse   dolcat  Pampiiilum 


corrumpi.  Ide-m. 

Comperisse]  Ergo  ab  aliis  :  ut  ap- 
pareat  verum  quod  ait,  Turn  uno  ore 
omnes:  et,  Hac  fama  impulsus  Chre- 
mes.  Idem. 

Indignum  f acinus  comperisse]  Deest 
se;  incertaqne  distinctio.  Idem. 

Pampiiilum]  Cum  eraphasi  dixit,  id 
est,  pudentem  et  bene  moratum.  Et 
nee  amicam,  sed  pro  uxore.  Mire 
ergo,  quasi  non  hoc  doleat  quod  amet, 
sed  quod  pro  uxore  habeat.  Et  si- 
mul  excusatur  filiam  denegaturus  so- 
cer.  Donatus. 

119  Ilanc  peregrinam]  Hanc  cum 
contemptu  dictum  at,  et  peregrinam, 
ut  alibi:  'Adeone  est  deniens  ex  per- 
egrina  ?'  nam  hoc  nomine  meretrices 
etiam  nominabantur.  Idem. 

Peregrinam]  Male  andiebant  pere- 
grinae,  tanquam  meretrices,  Farna- 
bius. 

Ego  illud  sedulo]  Quanlo  aftectu 
pater  factum,  quod  viderat,  negabat ! 
Donatus. 

Sedulo]  Quomodo  sedulo,  si  nega- 
bat ?  an  sedulo,  ut  Sosiae  ?  id  est,  sim- 
pliciter.  Idem. 

Sedulo]  Quia  non  semel  negavit, 
vel  ille  institit. 

120  Pactum]  Inipersonaliter.  Id. 
Negare  factum]  Otficium  patris,  et 

simul  per  hoc  expressio  probatiouis. 
Idem. 

Illc  instat  factum]  Piautus,  '  In- 
stare  factum:'  similis  est  apxatffp.6s. 
Idem. 

Instare  factum]  Vctuste,  id  est,  in- 
stat diccre  factum  esse.  Idem. 

Denique]  Quid  denique  ?  ad  sum- 
mam  properat,  ct  ad  fineni  dicto- 
rum.  Idem. 

Denique]  Id  est,  postremo.  Idem. 

121  Discedo]  Proprie :  non  enim 
abeo.     Unde  discessio.  Idem. 

Ut  qui  se  neget]  Probavit,  quod  non 
volebat  senex,  Sosiai :  adluic  super- 
est  ut  ostendat,  quod  non  sit  iras- 
ccnduin,  quit)  juste  irascatiir.  Idem. 

122  AoH  lu  ibi  gnalum]  'A.iro<Tiuinf- 


]052 


NOT/E    VARIORUAf    IN 


(Tjj,  vcl  ellipsis  :  ilecsf,  invasisti,  ob- 
jurgasti,  aclortns  cs.  Idem. 

123  Ad  objurtiunduvi]  Iiiciisandum, 
inclainandimi.  Idem. 

121  Tute  his  rebus]  Modo  non  addi- 
dit,  diccrct.  Tdcin. 

125  Prujic  adcst]  Prnpe  adsiint  nnp- 
tia;  :  in  pioxiinosimt  iiieta-  liberlatis: 
et  ideo  avidiiis  voliiptaiia  sub  finem 
carpenda  sunt.  Ideyit. 

Prope  adest]  Dictus  est  dies  niip- 
tiis  :  prope  est  cum  aniore  et  fide 
conjugali  vivendiini :  liceat  interea 
ineo  arl)itratu,  libero  ac  amatorio, 
vivere,  atque  hoc  ex  licentia  inoiuni 
Atticorum,  srena  sequent!,  '  Dnm 
tempus  ad  earn  rem  tnllt,  sivi,  ani- 
mum  ut  expleret  suuni,'  I've.  Farna- 
bius, 

Quum  alieno]  Quum,  pro  quo;  hoc 
enim  significat  (juum.  Donatns. 

120  Mco  7ne  vivere  inlerca  modo] 
Meo  modo,  niea  vohintate,  meo  arl)i- 
trio.   Idem. 

Quis  if(itur  relictus  est  objurgandi  lo- 
cus] In  prima  sede  diceres  esse  Paea- 
neni  quartum  :  (id  est,  ties  breves  et 
unam  longam  :)  at  non  est  ;  nam  vel 
S  eliditur  in  prima  syllaba,  vel  R 
in  quarta.  Itaqnc  ant  erit  Anapaps- 
tus,  aut,  si  mavis,  Proceleusmaticiis  ; 
qui  et  in  lambo  locum  habet.  Sed 
istius  nil  opus  est :  nam  in  IMs.  Ri- 
vii  optime  Icgebatur,  Qui  igilnr ; 
veteres  autem  ssppissime  illud  qui, 
pro  QUIS,  nsurpabant :  octo  et  pliira 
exempla  sunt  apud  Terenlium.  Fa- 
her. 

Relictus  est  objurgandi  locus]  Mire 
objurgandi:  tanquam  incensus  pater 
in  filium  videretur  :  nam  supra  coin- 
motus,  plus  per  aTro(TuloTTr)cnv  significa- 
verat.  Donatus. 

128  >St  propter]  Hoc  erat  secun- 
dum in  divisione,  '  Et  consilium  nie- 
um  cognosces.'  Idem. 

Si  propter  amarem]  Initium  consilii 
sni  demonstrandi.  Idem. 

Nolit]  Legitur  et  nollct.  Idem.  [In 
nostris  Var.  Lectt.    pro  I^otet  lege 


Nolet.] 

129  Ab  illo  animadtertenda  injuria] 
Nota  participiuni  a  passivo  :  unimad- 
vertenda,  castiganda,  vindicanda  est. 
Donatus. 

Ab  illo  injuria^  Qtiam  facit,  non 
qiiani  patitur.  Idem. 

Ea  primum  animadvert enda]  Ut  jam 
hoc  sit  peccatum,  quod  rccusat  nup- 
tias,  non  quod  peccat  adolescens. 
Ideo  ergo  primum  dixit,  animadver- 
tenda  injuria  est,  vindicanda,  exe- 
qucnda  est.  Et  bene  eu  ab  illo  dixit 
injuria :  certissimam  enim  notat  per- 
sonam, quae  debeat  pro  injuriis  p<E- 
nas  solvere:  quod  si  dixisset, /njuri- 
am  ejus,  afx^i^oXlav  fecissct,  utrum 
quam  passus  est  ab  alio,  an  quam  ip- 
se aliis  intulit.  Idem. 

130  Et  nunc  id]  Hie  reddit  quod 
dixerat,  Consilium  meum  cognosces. 
Idem. 

Id]  Id  est, propter  id.  Idem. 

Et  nunc  id  operam  do]  Don.  hie  red- 
dit quod  dixerat.  Consilium  meum 
cognosces :  postquain  scil.  gnati  vita 
erat  exposita  :  sicut  vs.  141.  '  nunc 
tiiuni  est  officium,'  &c.  ad  illam  ter- 
tian) partem  de  propositis  pertinet  : 
'  et  quid  facere  in  liac  re  te  velini.' 
vss.  22.  et  23.  Bceclerus. 

131  Vera]  'Avridtrov:  quia  falsa 
dixit,  intulit rera.  Donatus. 

133  Nunccum  nihil  obsint  doli]  Vi- 
detnr  legcndum,  obsunt,  non  tamen 
muto  :  ouincs  enim  libri  habent,  ob- 
sint. Fai-rnus. 

Consumai  nunc,  cum  nihil  obsint  doli] 
Incassum  perdat,  absque  damno  meo. 
Farnabius. 

134  Quem  ego  credo  manibus  ped. 
S;c.]  Ob^ervn frequentationem  verborum 
in  describcnda  |)ravitate  Davi,  quae 
statim  ab  initio  iioscenda  erat.  Hunc 
enim  sensuni  ;  'adversuni  me  stude- 
bit  omnia  facere  Davus,'  quam  ope- 
roseextulit  :  quem  ego  credo  facturum 
omnia,  (ubi  rh  ego  non  est  otiosum,) 
quo  studio,  quo  conatu?  manibus  pe- 
ditmsque :  nondum  sufficit  proverbia- 


TERENTII    ANDR.   ACT.    I.   ,SC.    li. 


1053 


lis  amplificatio;  additur o&nixe,  quod 
*  instanter  contra  conantem,'  Donate 
inteiprete,  veliit  ob  oculos  ponit: 
quo  consiljo  fructuque  ?  non  tam 
ut  obsequalur  gnato  meo,  (nam  id  pro- 
babile  de  servo  erga  herilera  filium 
occurrebat,)  quam  offeudeudi  heri 
causa,  quod  extremze  improbitatis 
est  :  sed  asseverata  gravitas  est  in 
his :  magis  id  adeo,  mihi  ut  incommodet, 
quam  ut  obsequalur  gnato:  ubi  ipsa 
voce  incojnmodandi,  nocendi  lubidi- 
nein  signari  Donatiis  vidit :  quae  ut 
efficacius  ostenderetur,  admiratione 
Sosia-,  elicitur  sententiae  gravissimae 
i-Kiaippxyiatxa:  mala  7neHS,  malus  ani- 
mus, de  quo  vide  Chrestoraatli.  in 
Anini.  Baeclerus. 

Manibus  pedibusque]  Proverbiale, 
id  est,  omnibus  membris.  Donntus. 

Manibus pedibusque  obnixe omnia]" 0(r- 
cov  ovvarai  x^P'^^"'''^  irocrivTe,  Ka\  trfieVei. 
Horn.  II.  V.  TTavffvSlri  II.  II.  Farnabius. 

Obnixe]  Cum  conatu,  instanter  con- 
tra conantem.  Donatus. 

135  Magis  id'\  Id,  propter  id. 
Idem. 

Incommodet]  Noceat,  incoramodum 
afferat.  Idem. 

Mild  ut  incommodet']  Non  enim,  in- 
quit,  prodest  filio  amare  meretricem. 
Idem. 

Mihi  ut  incommodet]  Naturale  est 
servis  odisse  dominos :  quos  metu- 
uDt  oderunt  :  quot  servos,  tot  liabe- 
mus  hostes,  genus  gratuito  malum, 
ToTs  ht<rit6rai.i  6.i\  ix^P^"  ""^  ■iro\ffj.iov, 
K&v  XP^"'''"'''^  5f(T7ruTa(S  SovXevuiffiv. 
Marcellin.  in  Hermogenem.  vid.  47. 
Epidt.  Scnecae.  Farnabius. 

130  Quaprnpler]  Mire  Sosia  inter- 
rogat,  quasi  nulla  causa  sit  faiieudi 
dominuni.  Donatus. 

137  l/fWarnrna J  Voluntas,  est  mens, 
etiam  ratio.  Donatus. 

Mala  mens]  Argumcntum  a  natura, 
et  an  aliquis  sine  causa  malus,  an  ab 
impulsionc.  Idem. 

Mala  mens]  Quia  dixit,  IMagis  ut 
lxdat,quam  ut  pruiiit.  Idem, 


Mala  mens]  Ex  malae  mentis  fonte 
profluunt  malae  iniaginationes,  mala 
voluntas,  consilia  prava,  operationes 
mala?,  Farnabius. 

Quern  quidem  ego  si  sensero]  'Avoaui- 
■mjcTis  est,  gravissimam  poenam  osten- 
dentis.  Donatus. 

140  Exorandits]  Legitur  et  expur- 
gandus.  Si  expurgandus,  lege  cui, 
non  qui:  quia  cui  perq  veteres  scrip- 
sere.  Idem. 

Con/ore]  Ab  eo  quod  est  covfit,  id 
est,  perficitur,  futurum  tempus  infi- 
nitivi  modi  confore,  id  est,  perfec- 
tuni  iri.  Sic  in  Adelphis,  '  Veruni 
quid  ego  dicam  ?  hoc  confit  quod 
volo.'  C'o)i^c/i,  id  est,  perfici :  unde 
confectum  negotium  dicitur,  vel  conftc- 
ta  res:  quje  ad  plenum  perficitur. 
Virgilius:  '  Nunc  qua  ratione  quod 
instat,  Contieri  possit,  paucis,  adver- 
te,  docel)o.'  Idem. 

141  A' line  tuum  est  officium]  Hoc  ad 
illud  tertium  respicit,  quod  dixit, 
'  Et  quid  facere  in  bac  re  te  velim.' 
'  Has  bene  ut  adsimules  uuptias  :  per- 
terrefacias  Davuni :'  hoc  erat  terti- 
um de  his,  qux  dicturum  se  promise- 
rat.  Idem. 

Adsimules]  Hoc  est  unum  verbum. 
Adsimuhs:  quod  dixit,  'Qnintuuno 
verbo  die,  quod  est  quod  me  velis.' 
Idetn, 

142  Perterrefacius]  Venuste  et 
Poeticc.  Idem. 

Observes fiUum]  Observatio  in  dua- 
bus  rebus  est,  in  obsequio  et  specu- 
lando.  Idem. 

144  Curaho]  Ut  coquus  :  et  supra 
sic,  '  Nempe  ut  curentur  recte  haec' 
Idern. 

I  prce]  Figura  avcurrpoipii,  quod  nos 
prai  dicimus.  Idem. 

I  prce,  sequar]  Victorianus  liber, 
sequnr:  quod  magis  videtur  consue- 
tudiui  scrmonis  accommodatum.  Fa- 
emus. 

ScENA  II.  Constat  hac  scena  lam- 
biris  senariis  ct  octoiiariis,  ((piibus  in- 
terjicitur  dimeter  horizon,)  cum  tro- 


1054 


NOTyE    VARIORUM    IN 


diaicis,  10.  et  11.  vs.  alter  ex  Ms, 
iiieis  ita  liabet :  Speranles  jam  amoto 
metu  inti'ieii  oscHuntcs  opprimi  Poasf, 
tiec  esse  spatiiiin  cugitttndi  ad  dlstur ban- 
Jus  ttuptias.  Alter  pro  interea,  inter 
pra'lVrt  :  siciit  et  Argentoratensis  ; 
in  quo  secimda  nianii  delete  rh  inter 
factum  est  interca.  Idem  Codex 
Arjjeiit.  vs.  11.  we  csset  nobis  spaciuiii 
cogitandi  ad  dist.  nupt,  INIeonim  al- 
ter :  ne  nobis  esset  sp.  male.  v.  Guyet. 
vs.  19.  tres  Mss.  iiostri  liabent :  dehinc 
postulo,  sive  tcquum  est,  Dave,  te  oro,  ut 
rcdeat  jam  in  viam:  placet  coUocatio 
verborum.  lidem  vs.  21.  pro  eepit 
liabent  ccperit:  uniis,  accepit,  vs.  33. 
et  84.  ut  edidimns.  Donatus  pro 
hoc,  hand  :  quern  sequitur  Faernus. 
vs.  20.  hue  quid  sit ;  in  IMs.  Argentor. 
glossema  in  textum  irrepsit  :  Hoc 
quid  sit  nescio,  S.  si  quceras  dicam  om- 
nes,  Sj-c.  Hd'clcrus. 

1  Nan  dubium]  S'arrationejam  habi- 
ta,  persona  Sosia  non  erat  necessaria  : 
ergo  subsistit  senex,  per  quern  agenda 
sunt  reliqua.  Donatus. 

Non  dubium]  Ad  hoc  certiis  indu- 
citur  Simo,  ut  magis  perturbetur 
inopinata  consensione  Pamphili  ad 
ducendam  uxorem,  et  praeterea  nihil 
agat  cum  Cliremete  de  tradenda 
fdia,  confirmandisque  nuptiis.  Idem. 

Kon  dubium  est,  quin,  ^-c]  Hinc 
cnim  verius  est,  scenam  ordiri.  Cer- 
tus  autem  inducitur  senex,  ut  magis 
confundatur  postea,  ubi  alitcr  eve- 
nire  sentiet  :  TrpoutKopoixovvrai  yap  rad- 
ra  Tjj  iiTiTdaet.    Vide  Don.  Boeclerus. 

2  Ita  modo  Davum  timere  sensi] 
Non  recessit  de  loco  senex  :  Sensit 
ergo  ante,  qiiam  cum  Sosia  loqui  ccc- 
pisset.  Donat. 

Ita  tnodo]  Argnmentum  quod  supra, 
ab  eo  quod  nostri  faciunt.  Modo: 
ante  quam  cum  Sosia  loqui  cocpisset 
Simo.  Et  Davus  non  recte  scribitur, 
Davos  scribcndum  :  quod  nulla  litera 
vocalis  geminata  unam  syllabam  fa- 
cit.  Sed  quia  ambiguitas  vitanda  est 
Dominativi  singularis  et  accusativi 
pluraiis,  neccssario   pro  liac  rcgula 


digamma  utimur,  et  scribimus,  Da- 
Fus,serFus,  corTiis.  Donatus. 

1  l\Iirabar  hoc]  Hie  locus  est,  in 
quo  Davus  insinuatur,  speclatoribus 
niulta  gesturus.  Idem. 

Si  sic]  Sic,  pro  leviter  et  negli- 
genter,  quod  Graci  o'lirus  dicunt  : 
significat  autem  ouTtoy,  id  est,  sk  ;  et 
est  de  bis,  ()ua'  adjuvanda  gestu  sunt: 
ut  tantillum  puerum:  et,  Hujus  non 
faciam.  Idem. 

Semper-lenitas]  Sic  scribendum  per 
subunionem,  (Grapci  xxplv  vocant). 
Ita  Plautus  in  Persa  dixit  nmic- 
homiues,  id  est,  qui  nunc  vivnnt:  Ti- 
bulius, antecoHias,  pro  capillis  qui  non 
sint  amplius.  Catullus,  oiim-/Mrores: 
Virgilius  ante-malurtim,  quae,  prius  to- 
Icrata  fuerunt.  Multa  alia  id  genus 
alibi  cougessi;  adLucretium,  opinor. 
Faber. 

Lenitas]  dementia,  facilitas  :  cui 
contraria,  asperitas  et  difficultas.  Et 
heri  semper  lenitas.  An  semper-lenitas? 
ut  sit  u(pev.  Lucretius,  'Semper  flo- 
rentis  Homeri.'  Donatus. 

Semper  lenitas]  Ac  per  hoc  simulata 
usque  nunc  lenitas  :  nam  nemo  in 
divcrsis  actibus  semper  lenis  est  : 
nisi  forte  fictus  assimulator  et  calli- 
dus.  Idem. 

Semper  lenitas]  Sine  differentia  est 
importuna  lenitas.  Idem. 

Heri  semper  lenitas,  ^t.]  Falluntur 
oninino  cimi  Donato  qui  rh  semper 
lenitas  per  vcp'  tv  copidant :  trajectio 
verborum  est,  ut  recte  Guyetus  no- 
tat.  Bceclerus. 

Semper  lenitas]  Per  u4>'  Ix' jungi  vo- 
lunt,  ut  sit  continuata  et  usque  nunc 
simulata  lenitas,  in  subsidio  latens, 
opportuuitateni  erumpendi  captans. 
Farnabius, 

5  Quorsu7n  evaderet]  Ad  quam  par- 
tem erumperet.  Et  cvadere  est  per 
quamcumque  dilHcultatcm  ad  aliquid 
pervenire.  Donatus. 

7  Verbum  fecit]  Non  dixit  litigium 
aut  rixam,  sed  verbum.  Ista;  exigui- 
tates  asseverationes  dicuntur  :  et 
cum  pronuntiatione,  ut  intelligatur, 


TERENTII    ANDR.    ACT.  I.    SC.  11. 


1055 


ne  verbiim  qiiidem.  Idem. 

Neriue  ill  ffgre  tulit]  Hoc  est  semper 
lenitas.  Idem. 

8  Faciefl  Subandiendum  verhum: 
etest facitt  persona  tertia,  pro  prima. 
Idem. 

Fitcief]  Id  est,  irascetur,  denuncia- 
bit,  loqiietur.  Idem. 

Sine  tiio  magna  malo]  Id  est,  com- 
minabitur  tibi,  et  minas  contemnes, 
lit  ad  poenas  pervenias.  Idem. 

9  Id  toluit]  Aut  absolute  accipien- 
dum  id :  aut  id,  quomodo  sic,  de- 
monstratio  est,  nt  magis  gestu  quam 
sensu  intelligatnr,  ut  supra  diximus. 
Idem. 

Nee  opinanfes]  'T(|)eV.  Idem. 

Dttci]  Ducereest  expectationelongi 
temporis  malum  proletare  :  vel  induci, 
ut  feraj  in  retia.  Idem, 

Falso  gaudio]  Velut  ex  ira,  et  vitaj 
senis  iracundia.  Idem. 

Falso  gaudio']  Adi  Senecam  Epist. 
Lix.  ubi  mala  gaudia  et  falsa  gaudia 
excutiuntur.  Farnabius. 

10  Amoto  vietu]  Ista  singula  sunt : 
etumoto  metu  sic  dixit,  quasi  melns 
sit  corpus  brutuni,  quod  cum  moli- 
mine  movetur.  Donatus. 

Oscitantcs]  Oscitatio  est  animi  otium 
et  securitas,  dictum  ab  ore  ciendo,  id 
est,  commovendo.  Oscitantes,  secu- 
ri,  id  est,  nihil  providentes.  Idem. 

Oscitantes  opprimi]  Al.  inter  oscitan- 
tes: hoc  est,  secures  ac  negligentes. 
'  Deliberatuni  est,'  inquit  Agellius, 
'  de  nota  ejus,  qui  ad  ccnsorcs  ab 
amico  advocaius  est,  et  in  jure  staus 
clarc  nimis  ac  sonore  oscituvit.  At- 
qiie  milii,  prope  ut  plecleretur  fuit; 
tanquam  illud  indicium  vagi  animi 
foret  et  liiillncinantis,  atque  lliixae  et 
apertx  secuiilatis,'  \c.  iv.  1.  20.  c. 
Famahius. 

11  Cogitandiad  dislurbnndas]  Miran- 
da locutio:  ut  si  dicas,  Cogitat  ud 
dicendum.  Donatus. 

I'i  Astute]  Hoc  et  gestu,  et  vultu 
8ervili,et  cum  agitationc  capitis  dixit. 
Idem. 


Carnife.x]  .\nt  excarnificans  domi- 
nam,  aut  ipse  dignns  carnifice,  ut 
caro  fiat,  id  est,  lanietur,  Lucilius  : 
'  Career  vix  carcere  dignus.'  Idem. 

Neque  provideram]  Providentia  du- 
plex est ;  aut  enim  animo,  aut  oculis 
provideraus.  Idem. 

Hents  est,  neque  providerani]  Omnes 
fere  libri  provideram  :  licet  aliter 
Donatus  :  provideram  autem  pro 
porro  videram.  Plautus  in  Asina- 
ria :  '  Non  hercle  te  provideram.' 
Faermis. 

13  Hem]  Quasi  correptio  totins 
corporis.  Donatus. 

Ehodum]  Nutus  est,  intentionem 
auimadversionemque  deposcens  ejus, 
cum  quo  vult  loqui.  Idem. 

Ehodum]  Dum  irap4\Kov  est  hoc 
loco.  Idem. 

Quid  hie  volt]  More  servili,  et  ver- 
nili  gestu,  sic  enim  vocatl  a  dominis 
servi  vultuose  agunt.  Idem. 

Qua  de  re]  Negautis  vim  habethaec 
interrogatio  :  plus  est  enim  qua  de  re, 
quam  nihil.  l<lem. 

Kugus]  Hoc  cum  interrogatione  in- 
dignautis.  Idem. 

Hem  quid  est  ?  ifc.  quid  hie  vult  ?  qua 
de  re]  Digna  sunt  lisec,  qua?  explicen- 
tur  :  cum  Davus  conspecto  hero  per- 
turbatus  ad  spectatores  dixisset,  he- 
rus  est  neque  providei-am,  adhuc  dissi- 
mulat,  visum  sibi  esse  herum,  donee 
ad  vocem  vocantis  circumspectat  et 
quasi  nescius,  a  quo  vocaretur,  hem, 
quid  est?  inquit:  imde  heru3  denuo; 
ehodum  ud  me:  quasi  dicathuc  specta, 
ego  te  vocavi  .-  turn  Davus,  demur- 
murat  secum :  quid  hie  vult?  itaque 
lierus  iterum :  quid  ais  ?  id  est,  quid 
tu  murmuras  ?  respondet  ille  :  qua 
de  re?  id  est,  nihil  equidem  :  ut  arci- 
pit  Donatus  :  ita  vis  verhorum  ncgat, 
forma  intcrrogat,  nt  possit  locus  esse 
Simonis  instantia;:  mgas?  sub.  qua 
de  re  te  locpii  putem  :  et  jam  velut 
ex  abrupto,  ipiid  i|)sc  cum  Davo  velit 
agere,  infcrt :  vicum  gnatum  rumor 
est  amare :  qui  rumor  quia  in  popuio 


105G 


NOTvE    VARIORUM    IN 


esse  intelligitiir,  Davus  clmlcmli  oc- 
casioncni  cuptans,  id  jiopultis  curat 
scilicet,  iiiqnit,  id  est,  quasi  pnputiis 
de  amoic  iiniiis  adolesccntuli  sollici- 
tiis  csset.  Sed  instat  itenun  scnex  : 
hoccinc  a!^is,un  won?  pra:cidere  volciis 
omnein  elabeiidi  occasionem,  attcn- 
derc  aniiniim  jiibet,  et  ad  vein  re- 
spondere,  unde  constrictiis  Daviis, 
ego  vero  isluc  ago,  inquit :  et  siimilans 
attentiouein  singidarem,  cum  Simo 
rem  ipsani  coeptaret  dissciere,  in  ig- 
iiorantiain  et  adniirationem  compo- 
situs,  ait  :  hoc  quod  sit,  sub.  non 
inteliigo  :  in  qua  siniulatione  perstat, 
donee  sr.iis  intenuiiiatione  excuti- 
tnr.  Ciiifcr  oinnino  ad  principiiim 
hujus  astus,  id  est,  ad  iliain  Davi 
tergiversationern,  act.  ii.  so.  G.  pr. 
Gailus  interpres  ita  accipit  ilia:  quid 
uis,  id  est,  quid  videtur  tibi?  qua  de 
re?  id  est,  de  qua  re  loqueris,  here, 
aiit  interrogas,  quid  niilii  videatur  ? 
rogas?  meum  gnatum  rumor  est  amare : 
id  est,  an  tu  hoc  nescias?  rumor  in- 
cedit  per  urbcm,  filium  meum  seduc- 
tum  anioii  op'.ram  dare  :  rh  id  popu- 
lus  cu7-at  sc'Ucet,  Cicero  proverbiali 
scheniate  usurpavit  ad  Attic,  lib  xm. 
ep.  34.  Bocclerus. 

14  Meum  gnctum  i-umor  est  amarc'] 
Mire  apud  servum  dissimulat  id,  quod 
ja;n  probavit.  Donat. 

Meum  gnatum  rumor  est  amare']  Gra- 
viter  constanterque  senex  nondum 
se  fatetur  credere,  nee  verum  scire: 
ne  amittat  vim  vindicaturi,  si  resci- 
erit.  Idem. 

Id  popubis  curat  scilicet]  Quia  runii- 
geratio  populi  est :  sed  hoc  aversus 
ab  illo  coutumaciter  :  sic  Virgilius  : 
'  .Scilicet  is  Sujjeris  labor  est.'  Sci- 
licet semper  cum  upoovda  ponitur. 
Idem. 

Id  populus  curat  scilicet]  Quasi  vero 
id  populo  curan  sit,  de  filii  tui  amore 
ruiriigcrare  vel  rnniiftTare,  ut  loqui- 
tur IMautus  Amphilr.  ii.  act.  2.  sc. 
rarnubius. 

1.5  Hoccine  agis]  Agis,  ij  est,  au- 


dis.  Alibi  sic,  'lice  age  umbo.' 
Plautus  :  *  Hoc  agite  sultis  Specta- 
tores  nunc  jam.'  Pronuntians  simul 
de»!ionstrative,  vcluti  aurem  suam 
tangens,  Donatus. 

Isthuc]  Decst  ago,  vel  audio.  Idem. 

S.  Hoccine  agis  an  non  ?  D.  ego  vera 
isthuc]  Non  abs  re  fuerit  hoc  loco 
dicere,  quod  jam  dicturus  sum  ; 
nempe  inc  apud  nicliores  Latinita- 
tis  scriptores  sunii  pro  meus,  at 
iSTE  pro  Tuus.  Primap  persona?  est 
Htc,  secundiE  autem  isiii,  vol  IST- 
Hic.  Ejus  rei  tarn  niulta  apud  Te- 
rentiuni  et  Plautum  rxempla  sunt, 
ea  ut  coUigere  pigeat.  Itaque  si  lo- 
cus hie  Terentii  mihi  Gallice  con- 
vertendus  esset,  non  dicerem  ut  nu- 
peri  intcrpretes  ;  Pensetu  bien  d  ce 
que  TV  dis?  imo  autem  sic  verterem  : 
Pensc-tu  bien  &  ce  que  je  dis  ?  atque 
ita,  si  Davus  sic  responderet ;  Ego 
vero  isthuc ;  id  ego  ita  converterem-: 
Ouy  vrayement,  je  pense  a  ce  que  vous 
dites.  Herus  interrogat  per  hoc, 
at  servulus  per  isTiiuc  respondet. 
Faber. 

Sed  nunc  ea  me  exquirere,  iniqui  pa- 
tris  est,  Hfc]  In  banc  orationem  Simo- 
nis,  oninenique  ejus  in  tolerandis 
amoribus  indulgentiam,  Hivius  non 
perfunctorie  inveliilur:  merito :  sed 
meminisse  tamen  debemus,  banc  tem- 
poris  non  honiinis  labem  f  iiisse.  Quo 
fit  ut  baec  orutio,  vera  aestiniatione, 
iiegligentis  et  nimium  blandi;  pro 
moribus  temporum,  leuis  et  mansueti 
patris  liabeatur :  itaque  non  aliter 
Laches  locjuitur  in  Hecyra  iv.  4.  62. 
&c.  adde  Chremetis  orationem  Heaut. 
I.  2.  32.  <lc.  et  III.  1.  34.  6cc.  At  si 
quis  ex  Poiita  sciscitatus  esset,  an 
hie  '  inepJa  lenitas  patris  etfacilitas 
prava,'  qualem  in  Adelphis  Micioni 
dedit,  notaretur,non  dubium  est,  quin 
negasset.  INIuretus  ad  dpuvtiav  con- 
fugit:  ha-c  hie  locum  sane  habere 
nequit.  Ad  moris  Attici  infamiam 
referenda  sunt  omnia  :  adversus  quem 
talis  querela  locum  habct,   qualem 


TERENTII    ANDR.   ACT.    I.   SC.    II. 


1057 


Isocrates  in  Aieopagitica,  melioretn 
antiqiiioiis  asvi  disciplinam  conipa- 
rans,  instituit.  Praetextintiir  interim, 
ut  tieri  solet  connptis  civitatis  luori- 
bus,  honestiora  vocabula.  Simoenim, 
hie  specieni  qiiandam  juris  effingit; 
cui  postea  iitilitatem  siiperindiicit  : 
agnovit  utrunique  Donatiis  :  nam  ad 
ilia  verba,  '  iniqui  patris  est,'  anno- 
tat:  *  Iniqui  est,  si  nunc  velim  quae- 
rere  actus  liberos  adoiescentis  :'  qua- 
si scilicet,  postquani  excessissent  ex 
ephebis  filii,  liberius  vivendi  potes- 
tas,  ut   superiore  scena  dixit,  patris 


non  ad  luxuriam.  Sivi  autem  distin- 
gue :  est  autem  sivi,  modo,  permisi, 
cessavi.  Sivi,  antique.  Aliter  in 
Adelphis:  '  Non  sivit  egestas  facere 
hoc  nos.'  Idem. 

18  Nunc  hie  dies  aliam  vitain  ad/ert'] 
Hoc  est,  recte,  et  severe,  et  inexora- 
biliter  denuutiat.  Aliam  vitam,  pro 
diversani  et  contrariam.  Sic  et  Vir- 
gilins :  Diis  aliter  visum  est.   Idem. 

Nunc  hie  dies]  Hie  dies  babent  om- 
nes  iibri  scripti,  et  Donatus.  Fu'ernus. 

Nunc  hie  dies  aliam  vitam  ad/ert,  alios 
mores  postulafl  Cicero,  more  suo,  ad 


imperio  et  auctoritati  ipso  jure  limi-  consilia  de  Rep.  accommodat  Epist. 
tes  poneret.  Quando  autem  Simo  Famil.  xii.  25.  ad  Coruificiuni :  '  Ac- 
addit, '  sivi  aniroum  ut  expleret  suuni,'     cipio  excusationem  tuam  de  Sempro- 


Donatus,  '  niira  ratio,'  inquit,  '  cur 
siverit,  ut  et  hoc  quod  permisit,  ad 
bonau)  frugem  permiberit,non  adlux- 
nriam.'  Subest  in  his  tertium  sche- 
ma, temprtris  usque  ad  raatrimonium 
definiti  brevitiis:  quas  cum  patribus 
obtentui  sumpta  esset.fiiiis  in  titulum 
juris  placuit,  ut  ex  iilis  videre  licet  : 
'  Tiite  ipse  liis  rebus  finem  pra;scrip- 
sisti  pater,  Prope  adest,  quum  alieno 
more  vivendum  est  milii.  Slue  nunc 
roeo  me  vivere  intereamodo.'  Bacle- 
ru3. 

Ea  me  exquirere]  Scena  prasce- 
dente  *  Prope  adest,  cum  alieno,'  &c. 
et  scena  i.  act.  2.  et  seen.  vi.  act.  2. 
Furnab. 

16  In'uiui  patris  est]  Iniqui  est,  si 
nunc  velim  qua-rere  actus  liberos  ado- 
iescentis. Donatus. 

Nam  quod  nniehac  fecit]  i'ro  ayite 
UeeCf  consuetudine  magis,  (juain  ra- 
tione  dicitur.  Idem. 

Nihil  ad  me]  Id  agit,  ut  supcrius 
consilium  se  scrvare  ostcndat.  Idem. 

17  Dum  tcmpus  ad  eam  rem  tulit] 
Absolute:  <-t  deesl  «c ;  ut  sit,  Dum 
tempus  hc  pru'buit  :  quia  supra  dixit, 
*  Tute  his  rebus  linem  pra;sciipsti  pa- 
ter.' Idem. 

Sici,  unimum  ut  expleret  suum]  Mira 
ratio  cur  sivcrit,  ul  <;I  lioc  rjuod  per- 
iui»it,  ad  bouam  frugem  pcrmiscrit, 


nio  :  neque  cnim  statuti  quid  in  tanta 
perturbatione  habere  potuisti :  nunc 
hie  dies  aliam  vitam  ati'ert,  alios 
mores  postulat,  ut  aitTerentius.'  Bce- 
clerus. 

Nunc  hie  dies  aliam  vitam  ad/ert]  Ci- 
tat  hunc  versum  Cicero  1.  xii.  25. 
Epist.  Famil.  ''AAAos  /Si'oj,  &Wtj  Siana, 
Prov.  apud  Zenobium.  Furnabius. 

19  Postulo,  sive  cequum  est,  te  oro 
Dave]  Correctio  addita,  non  tam 
elpaiveiap  spectat,  quam  vim  jubendi 
intendit.  '  M.ijor  enim  ad  impctran- 
dum  vis  est,  eum  rogare,  qui  possit 
jubere;' ut  hoc  Servii  verbis  dicara 
ad  G.  JEn.  v.  '  Idem  orans  mandata 
dabat.'  Bceclerus. 

Sive  aquum  est]  Epanorthosis  ama- 
ra.  Furnabius. 

Te  oro  Dave]  Gravius  illud  fecit, 
nomcn  ap|)cllando.   Donatus. 

(It  rcdeat  jam  in  tiam]  Jam  modo 
tarditatis  est  signum:  et  in  i-iam  dix- 
it, (|uasi  qui  dcvius  sit,  et  errarit  a 
recta  via.  Idem. 

Ut  redeat  jam  in  viam]  Provcrbi- 
ale.  Idem. 

Sive  aquum  est]  'ZiravApOaio'ii.  Idem. 

20  Hoc  quid  sit]  'EAAtii^is :  deest 
cnim  quarts.  Idem. 

21  Ila  aiunt]  Ila-c  crcdunt  ct  lo- 
quuntur  uuiversi  :  et  est  trcpidacon- 
t'essio,  cl  quasi  inviti  rcsponsio:   ut 


Delph.  et  Var.  Clat. 


Tercnt. 


3  X 


10.^ 


NOT^    VARIORUM    IN 


in  Hcantont.  Ila  credo:  monentc 
jiatre  filnini.   Idem. 

Turn  si  qitis  mnp^istruvi]  Meracpopt- 
Kws.  an  quia  cl  pivdagogusest  magis- 
ter  r  iit  (Jeta  in  Pliormione,  '  Me  filiis 
relinqniint  quasi  niagistrum.'  Idem. 

Ad  cam  rem]  Id  est,  supra  earn 
rem  :  hoc  est,  super  amorem.  Idem. 

Improbum]  Cujus  opera  ct  consilio 
improbo  scducatur,ut  Pampliilus  tno. 
rarnabins. 

22  Animum  eegrotum]  Pro  ecgrum, 
nam  animus  Jeger,  corpus  afgrofuni. 
Donatus. 

Ipsitm  animuin  agrotum  ad  detcrio- 
rem  partetn  plerunique  applicat]  Scili- 
cet, ut  fiifiriaet  Horatiana,  Epist.  i.  8. 
se  indicet  homo  talis,  mente  minus 
validus,  quam  corpore  toto  :*Nil  au- 
dire  volo,  nil  discere,  quod  levet  a- 
grum;  Fidis  ofiendor  medicis,  iras- 
cor  amicis ;  Cur  me  funesto  prope- 
rent  arcere  veterno  r  Quae  nocuere, 
sequor  :  fugio  qua;  profore  credam,' 
Bceclerus, 

JEgrotum,  ^c]  Stoici  cupiditates 
et  affectus  animi  raorbos  esse  senti- 
iint.  Cic.  Tusc,  Qua>st.  Farnabius. 

23  Hem]  Interjectio  est  irascentis. 
Donatus. 

Davus  sum,  non  CEdipus]  Multiplex 
contumelia  :  potest  enini  senera  quasi 
sphingem  dixisse,  id  est,  deformem 
inonstrique  similem :  potest  etiam 
inhumanum  et  ferum,  ut  sphinx.  Po- 
test etiam  per  QLdipum  se  ultorem 
promittere  futurum,  atque  oppresso- 
rem  sapientise  senis.  Idem. 

Davus  suvi,  non  (Edipus]  Facele  se 
negavit  (tdipum,  nt  senem  sphinga 
esse  confirniet,  non  Qidipum,  Imi- 
tatiouum  duo  sunt  genera:  quandain 
necessitas,  quandam  introducit  vo- 
luntas. Idem. 

Nun  CEdipus]  Si  Latine  pronun- 
ties,  genitivus  (Edipi  t'aciet,  si  Grace, 
CEdipodis.  Idem. 

Davus  sum,  non  Oidipus]  Servus 
sum  barbarus  et  simplex  ;  non  Qidi- 
pus,  qui  anigmata  et  perplexa  pro- 
blemata  possim  solvere:    vide  quid 


no8  ad  Thebaida  Scnecae  1 1 9.  vers.  Ow 
fidvTts  etfiL  r'cKpai'rj  yvwvai  cra<pws.  Eu- 
ripid.  CEdipo  coryeclore  est  opus.  Far- 
nabius. 

24  Sane  quidem]  Sane,  valide  :  quia 
qui  sanus,  et  validus  est.  Donatus. 

25Si  sensero]  Comniinatio,  et  fit 
pronuntiatio,  ut  in  singulis  verbis  ar- 
deant  minze.  Idem. 

Hodie]  Non  ad  fempus  non  ple- 
num, sed  ad  comniinationeni  refertur : 
lit  Virgilius  :  *  Nunquam  omnes  ho- 
die  moricmur  inulti.'  Et  dies  pro 
nocte  accipitur  :  ut  hoc  ipsum, '  Nun- 
quam  omnes  hodie  raorieniur  inulti.' 
Idem. 

Si  sensero  hodie  quicquam,  ^pc]  Haec 
/caTOTrATjIu  supra  (sc.  i.  vs. 37.)  coepta, 
et  correctione  repressa,  nunc  absol- 
vitur.  Bceclerus. 

Si  sensero]  '  Precibusque  minas  re- 
galitei-  addit.'  Ovid.  ii.  JMetani. 'Im- 
perium,  promissa,  niinas  confundit  in 
unum.'  Farnab. 

26  Quofiant  minus]  Quo  minus,  hoc 
est,  quo  impeditius.  Donatus. 

27  Aut  telle  in  ea  re  ostendi  quam  sis 
callidus]  Pkrique  libri,  et  in  iis  om- 
nes antiqui,  ostendi  quam  sis  callidus. 
Faernus. 

28  Verberibus  ccesum  te  Date  in  pis- 
trinum]  Vult  in  pronomine  et  nomine 
exagitare  comminatione  servum,  ne 
quid  relinquat  iracundiae.  Donatus. 

In  pistrinum]  Ad  molam  trusati- 
lem :  vide  act.  in.  sc.  4.  Farnabius. 

Dedam]  Dare,  est  quod  repetas ; 
Dedere,  est  ad  perpetuum.  Damus, 
et  amicis  :  Dedimus,  tantum  bostibns. 
Donat. 

29  Ea  lege  atque  amine]  Lege,  ad 
homines  :  amine,  ad  rem  divinani  re- 
fertur :  id  est  firmamentum,  per  hu- 
mana  et  divina.  Omen  autem  est, 
quicquid  ore  dicitur.  Idem. 

Ea  lege  atque  amine]  Bene  Ugt  at- 
que omine,  quia  leges  auspiciis  serva- 
lis  ferebantnr.  Ergo  sic  intellige, 
quasi  dixerit,  ea  lei;e  et  conditione. 
Et  antiqui  auspicate  omnia  faciebant, 
quae  rata  esse  vellent.  Idem. 


TERENTII    ANDR.    ACT.    I.   SC.    II. 


1059 


Ea  lege  atque  amine,  vt  si  te  inde  ex- 
em.  ego  pro  te  molam]  Obscure,  nee 
noD  aliena  quaBdam,  hie  annotat  Do- 
natus :  ea  lege  atqne  omine,  &c,  i.  e. 
ea  conditione,  ut  si  te  inde  exenie- 
rim,  ea  exemtio  sit  niihi  pistiini 
omen,  et  ego  sc.  pro  te  molam  :  qu£e 
Gnyeti  expositio  placet.  Bceclerus. 

Ea  lege  atque  omine]  Leges  ipsie 
auspiciis  ferebantiir.  Neque  Deo- 
rum  solum  voces  observaverunt,  sed 
etiam  hominnm,  quie  vocant  omina, 
&c.  Cicer.  i.  de  Divinatione,    Farn. 

30  An  nondum  etiam]  Quartum  -rrap- 
i\Kov,  quia  abnndat  etiam.  Donatus. 

Quid?  hoc  intellextin  ?  an  nondum 
eiiitm  ne  hoc  quidem]  Plaut.  Amphitr. 
Ji.  1.  30.  'Satin'  hoc  plane,  satin' 
diserte  nunc  videor  tibi  locutus  esse?' 
Ceterum  in  h.  1.  Terentiano,  frequen- 
tibiis  verbis  ivipyna  inest:  cni  quadrat 
responsio  Davi  simiii  fVeqnentatione 
verborum  :  '  Inio  callide:  ita  aperte 
ipsam  rem  modo  locutus  es:'  insu- 
per  ;  '  Nihil  circuit,  usus  es.'  Bcecle- 
rus. 

31  Ipsam  rem]  Ipsam  rem,  id  est, 
Toluntatem  suam,  aut  interminatio- 
nem  suam  :  hoc  est,  pistrinum  et 
poenas  serviles.  Donatus, 

Nihil  circuitione]  Nihil,  pro  non. 
Circuitione,  periphrasi.  Idem. 

Nihil  circuitione]  Nulla  ambage 
verborum.   I'arnabius, 

Usus  es]  Legitur  et  u.«or  c«.  Donat, 

32  Vbivis  facilim]  Admonitio.  Id. 
Ubivis  facilius]  Cicero  :  '  Non   est 

in  hac  causa  pcccandi  locus  uUus.' 
Idem. 

33  Bona  verba  quaso]  Hie  in  tip«- 
w/oest  (b<pijfju(Tfx6s.  Quasi  dicat,  me- 
liora  loqucre,  rogo  te  :  ergo  cum  ad- 
monitione,  IJona  verba,  inquit,  rogo. 
Dunat. 

Bona  verba  qu<rso]  KiKfrfuxti,  (\i<pi)iu- 
aov  id  est,  noli  qu:rso  niaie  oniinari, 
i.  e.  noli  ea  pntare  aut  loqui  dc  hcr- 
vo  tuo,  qua'>i  is  te  delu<iuiu  cupiat  : 
'Prorsus  a  me  opinionem  banc  tiiam 
nw  amotam  volo,'  ut  infra  loquitur, 


act.  II.  sc.  1.  vs.  30.  Quod  autem  Si- 
mo  excipit,  irrides  ?  Nannius  in  Mis- 
cellan.  accipit,  pro  adularis,  palpum 
obtrudis,  et  comparat  hue  vs.  20.  act. 
III.  sc.  2.  irrideor.  Potest  et  ita  in- 
telligi,  ut  ilia  ipsa  siinulatio  innocen- 
tiae,  eixpTiij.ta'ficp  Davi  significata,  seni 
occasionem  dederit,  per  iudignatio- 
nem  de  irrisu  hoc  iuterpretandi,  qua- 
si dicere  voluerit :  derides  nie,  si 
putas,  me  nequitiae  tuae  ignarum,  te- 
que  pernegando  (eh<l>iiijnffp.hs  enini  ille 
non  simpliciter,  sed  cum  affectu  ne- 
gat)  innoxium  videri  posse :  unde 
sequitur  statim  :  nihil  me  fallis,  ovSiv 
p.e  XavQdvois  t^v,  ex  Menandri  versu 
vvv  Se  ohZiv  \e\Tj6ds  fie  ti.v,  ut  Donatus 
monet.  Irrides?  interrogatio  affectum 
addit :  de  sensudictimi  est.  Bceclerus. 

Bona  terba  quiEso'\  'E,h<piiiu<T(xbs  oku-k- 
TiKos.  Farnabius. 

Nihil  jne  fallis]  Non  te  ignoro,  non 
me  dccipis.  Sic  Menander:  vvv  5^ 
oitiv  \eK7]dds  /ue  &v.  Donatus. 

Nihil  me  fallis]  Figura  est  eWrtvur- 
ti6s'  a  loco  oii^iv  fxe  XavOdvois  &v.  Idem. 

Fallis]  Lates,  ut  sit  oWeV  /ue  XeAr/Oar. 
Idem. 

Nihil  me  fallis]  Nihil,  pro  etiam 
nunc.  Idem. 

34  Neque  tu  haud  dicas,  tibi  non 
pradictum]  Duae  negativjB  faciunt 
unam  affirmativam ;  tres  negativas 
pro  una  negativa  accipiuntur  :  ut 
hie,  Neque  haud  non.  Salliistius, 
'  Haud  impigre,  neque  inultus  occi- 
ditur:'  vera  ergo  lectio  est,  Neque  tu 
fuiud  dicas.  Quod  plurimi  non  Intel- 
ligentes,  hoc  dicas  legunt.  Idem. 

Neque  tu  hoc  dicas]  Vera  lectio, 
Neque  haul  dicas;  est  enim  quintiim 
irap^XKov.  Plautus  in  Kacchid.  '  Ne- 
que haut  siibditiva  gloria  oppidum 
arbitror.'  Idem. 

Neque  tu  haud  dicas,  tibi  non  pradic- 
tum] I>st  istliii'C  lectio,  si  quid  in  hoc 
gencre  niilii  crcdi  '.r(|uuni  est,  plane 
falsa.  In  ('od.  JMs.  quo  oliui  INIurctus 
umis  est,  sic  legi-batur :  Neque  tu 
hoc  dicas  tibi  non  pradictum.     Qnani 


1060 


NOTiE   VARIORUM   IN 


ejjo  lectionem  r o  voriorem  esse  aibi- 
tror,  quod  in  liac  ipsa  Fabiila  ita 
plane  lociitiis  est  Teicntius,  act.  iii. 
sc.  2.  *  Ne  tii  hoc  niilii  posteriiis  di- 
cas,  Davi  factum  consilio  ac  dolis.' 
Scio  quid  ad  haec  scribal  Vetiis  In- 
terprcscum  tribiis  suis  itegationibus  ; 
sed,  piofecto,  Vetiis  ille  luterpies 
non  est  Donatiis,  qiieni  olim  Romx 
docentein  audiit  D.  Hieronymus. 
Faber. 

Neque  tu  hoc  divas]  0. 1.  s.  neque  tu 
hoc  dicas.  Vaticanus,  hoc  dices,  quod 
idem  est :  nam  antiqui  dices  pro  di- 
cas effcrebant :  solus  Donatus  lejrit, 
haut  dicas,  quern  et  sequimur.  Fa- 
emus. 

Neque]  NDj/  Se  ovSiv  \f\r]9o.s  /xf  &v, 
Menander.  Farnabius. 

ScENA  III.  Constat  haec  scena  iani- 
bicis  octonariis  et  senariis  :  vs.  3.  in 
Argent,  et  nno  ex  meis  Ms*,  sic  legi- 
tur :  gj/«?  si  non  astu  jirovidentuy,  aut 
me  aut  herum  pessum  dabunt.  lidem  In 
V8.  7.  oniittunt  rh  in:  vs.  9.  omnes  ties 
Mss.  retinent  rh  me,  ut  bacchius  sit 
quarto  loco  :  in  10.  pro  accedit,  duo 
babent  accidit.  vs.  20.  ita  in  nostris 
omnibus  scribitur,  ut  et  plerisque 
aliis  libris  scriptis,  teste  Faerno : 
ut  sit  tetrameter  trochaicus  liyper- 
catalecticus.  Emcndant  autem  alii, 
et  in  trinietrum  ac  dinietrum  iam- 
bicos  dividunt,  ita :  Mihi  quidem 
non  hercle  Jit  verisitnili- :  Atque  ipsis 
commentum placet .  Aliter  codem  me- 
tro Guyetus,  quem  vide  vs.  21.  duo 
ex  Mss.  nostris  addunt  trunsfero :  at 
ego  hinc  me  ad  forum  transfero  :  glos- 
sam  scilicet  in  textum  :  v.  Don.  Bae- 
ckrus. 

1  Enimvero,  Dave]  Ilic  hrevis  et  co- 
mica  deliberatio  est,  magna  exspeciatione 
populum  renim  imminentium  commotu- 
ra,  melu  et  cura  astuantis  Davi  consi- 
derutione  proposita.  Donatus. 

Enimvero,  Dave]  Omnis  persona 
aut  ab  altero  commeiidatur,  aut  hc 
ipsam  populo  commenilat,  aut  ct  ab 
altero  et  a  se  ipsa:  ut  hie  Davi, et  per 


Simonem  supra  descripta  est,  iibi  di- 
cit,  'Mala  mens,  malus  animus  :'  et 
hie  per  se,  duni  hoc  gestu  ac  sermone 
agit  ac  disputat  secum.  Idem, 

Enimviro,  Dave]  Enimvero  signifi- 
cationem  habet  niniium  permoti  at- 
que irritati  animi.  Cicero,  *  Hie 
tum  alius  ex  alia  parte.  Enimvero 
ferendum  hoc  non  est:  vocetur  mu- 
lier.'  Idem. 

Enimvero,  Dave,  nihil  loci  est  segni- 
tice  neque  socordia]  Ex  Plauti  sumsit 
Asinaria  ii.  1.  6.  '  Quin  tu  abs  te 
socordiam  omnem  reice  et  segnitiem 
amove,  Atque  ad  ingenium  vetus  ver- 
sutum  te  recipis  tuum:  Serva  he- 
rum.'  Ha;-c  scena  deliberationem 
habet,  fotius  summam  negotii  com- 
plexam  :  de  consilio  Simonis,  et  amo- 
ribus  Pamphili :  quin  etiam  vs.  15. 
<S:c.  ea  pars  argumenti,  quia  absol- 
venda  erat  fabula,  aflertur:  sed,  ne 
quid  in  protasi  aliennni  fieret,  pro 
commento  spernitur.  Protasis  enim 
ita  argumentum  tabulae  tractat,  ut 
reserventur  in  catastrophen  eae  par- 
tes, quibus  errores,  in  Epita.«in  conji- 
ciendi,  absolvi  possunt.  Nihil  autem 
aliud,  quam  negotii  magnitudinem 
Davushic  demonstrat,  nee  dura,  quid 
consilii  velit  capere,  expedit :  sed  ad 
Pamphilum  festinat,  cujus  res  age- 
batur.   Bceclerus. 

Segmlia]  Ad  agendum.  Donatus. 

Socordia-]    Ad  considerandum.  Id. 

ScgnilicB,  neque  socordia]  Segnitiae, 
inquiunt,  ad  agendum:  socordiae  ad 
considerandum.  Farnabius. 

2  Quantum  modo]  Quantum,  pro  in 
quantum.  Donatus. 

3  Quce  si  non  astu]  Exhortatio  a 
periculo.  Idem. 

Providentur]  Provisio  rerum  duas 
significationes  habet.  Providemus  e- 
nim  nobis  tam  bonum,  quam  malum. 
Malum,  sicut  si  quis  eminus  veniens, 
telum  providerit  atque  sic  cavcrit. 
Ergo  hie  Providentur,  caventur,  vi- 
tantur.  Et  nuptias  velut  undam  na- 
vigio  imminentem  fecit :  quod  si  quis 


TERENTFI    ANDR.    ACT.    I.    SC.    III. 


1061 


undam  ex  adverso  venientetn  prora 
non  exceperit,  demersus  undis  in 
pessum  abit :  est  ergo  metapbora. 
Idem. 

Me  aut  herurn]  Her  urn  hie,  berilem 
filiuin.  Idem. 

Herum]  Herilem  filium,  Pamphi- 
lum.  Farnabius. 

Pessum  dabunt]  Perdent  pessum,  i. 
e.  ad  pedes,  ad  imum  prsecipitabunt, 
KaTaPuei(rov<Ti.  Mergent  ftinditus. 
'  Servum  ego  ratem  esse  amanti  he- 
ro, aequura  censeo  ut  toleret,  ne  pes- 
sum abeat.'  Plaut.  Aul.  iv.  1.  '  Qua- 
si in  piscinam  rete  qui  jaculum  pa- 
rat  :  Quando  abiit  rate  pessum,  tuni 
adducit  sinuui.'  Plaut.  Trucul.  act, 
I.  80.  1,  Idem. 

4  Pamphilumne  adjulem,  an  auscul- 
ten  seni]  Semper  deliberativa  verba 
habent  qucndam  sonuui,  per  quern 
exitus  rei  demonstratur:  ut  hie  os- 
tendit,  se  Pamphilum  magis  adjutu- 
runi,  quani  verbis  senis  obtemperatu- 
rum.  Donatus. 

5  Si  ilium  relinquo]  Partiiim  trac- 
tatus,  quae  supra  sunt,  Panipliiltimne 
adjutem,  an  auscultem  seni.  Idetn. 

Vitae  ejus  timeol  Ut  alibi,  Sijre, 
tibi  timui  male.  Idem. 

Ejus  rite  timeo]  Vita,  apud  Teren- 
tium  dice,  novem  aut  decern  locis, 
significat,  iion  id  qiiod  Gallice  sonat, 
sed  quietem,  tranquiilitateni,  bonani 
existiniationein,  et  qua;  sunt  eadem, 
aut  his  i«iinilia.  At  in  ca  re  sunt  qui 
intrrduin  errant,  ut  valde  periculo- 
tuni  est  antirpios  scriptores  intcrpre- 
tari,  et  cos  sermone  nostro  lucjuentes 
facerc.  '  Id  satis  est  monuisse  scinel  ; 
tu  cetera  per  te  Ipse  memor  faciii 
potcris  cognoscerc  cura.'   Fuber. 

Sin  opUulor]  Opem  ferre  dicitur  in 
malis  rebus,  et  iis  qui  de  salute  dubii 
sunt  :  ut,  '  For  opcm,  serva  me  ob- 
secro.'  Opitulor  et  opitulaiio  dicta 
ab  opem  tollendo,  hoc  est,  ferendo. 
Donatus. 

IIuju$  minas'\  Subauditur,  timco. 
Idem. 


Sin  opitulor,  hujus  minas'\  Servus 
hic  non  sinit  venire  in  partem  deli- 
berationis  obsequinra  hero  debitnm, 
sed  periculum  et  formidinem  pnenEe  : 
honestius  deliberat  Pamphilus  i.  5. 
26.  et  27.  Bceclerus. 

Cui  verba  dare]  Verba  dare,  falla- 
cia  est :  et  illud  spectat,  Nihil  me 
fallis.  Donatus. 

Difficile  'st]  Non  dicit,  impossibile 
est.  Ergo  ostendit,  partem  se  sequi, 
quae  pro  Pamphilo  est.  Idem. 

Primum  jam]  Primo,  inquit,  jam 
infensus  est  senex  :  deinde  a  Pam- 
philo gravida  est  Glycerium.  Idem. 

Primum  jam]  'T<pev  :  est  enini  ava- 
(TTpo(p^,  pro  jam  primum.  Idem. 

De  amore  hoc]  Hocamore,  sic,  qua- 
si cum  tsedio  et  reprehensione  ejus 
amoris  loquatur.  Idem. 

7  Me  infensus]  Scilicet  de  amore 
filii,  senex  nie  servat,  et  re  vera  ti- 
mendus  est.  Idem. 

Servat]  *i/\(xtt€i.  Idem. 

Ne  quamfaciam]  Hoc  ad  illud  spec- 
tat, '  Turn  si  quis  magistrum  cepit 
ad  earn  rem  improbum.'  Idem. 

9  Quo  jure,  quaque  injuria]  Prover- 
biale  hoc  est :  qualia  sunt,  fas  et  ne- 
fas,  nolis  velis.  Idem. 

Qua  jure,  quaque  injuria,  preecipitem 
i)i  pistrinum  dabit]  IMelius  in  cditionc 
Gabriehs  Faenii,  sic  :  Qua  jure,  qua- 
que injuria,  preecipitem  Me  in  pistrinum, 
dabit.  Neque  versus  suos  numeros 
eo  minus  habuerit.  Nam  synizesis 
fuerit  in  postrema  syllaba  hujus  vo- 
cis  injuria.  Scio  quidem  in  editi- 
one  Rlureti  abesse  istud  INIe;  sed 
et  hoc  non  ignoro,  Murelum  multa 
sihiin  ilia  sua  editione  permisisse  ut 
versus  molliores  faceret.  Hic  illi 
mos  fuit.  Faber. 

Quo  jure  quaque  injuria]  Kal  StKaiws 
KahiKwi,  Aristophanes  in  Pluto  :  ubi 
Scholiastes  :  ami  rov,  iravrl  Tp6Tt<f' 
oirrcDS  'hrriKot.  Donatus  :  '  Proverbi- 
ale  est :  cpialia  sunt,  fas  et  nefas,  no- 
lis velis.'  Addc  eundcm  ad  illud 
Adcli)h.  V.  y.  'justa  injusta  i)rorsus 


7  r;  '^ 


S92 


1062 


NOTiE   VARIORUM   IN 


omnia,'  itc.  liaclerm. 

Quo  jure,  quaqtie  injuria^  Plaut. 
Rndent.  IV.  4.  •  Quoniodo  habeas; 
jure,  an  injuria:'  noster  in  Adelph. 
seen.  ult.  '  justa,  injiKsta.'  Sic'  fas, 
nefas  ;'  '  fanila,  net'anda  ;' '  scis,  hc- 
scis  ;'  'velis,  nolis.'  rarnahitis. 

Pistrinum  dabit]  Infra,  Act.  iii.sce- 
na  4.  Iihm. 

10  Ad  hcecl  In  ipsa  re  major  est 
difficiiltas,  qnia  gravida  est  Giyceri- 
um.  Donatus. 

Site  istauxorl  FA  hoc  cum  quodani 
tsedio  ct  indignatione  stouiachi  inter- 
rum  pit.  Idem. 

Sive  ista  uxor,sive  arnica  est,  gravi- 
da c  Pamphilo  est]  Janus  Giiillehnius 
ante  me  conjecit  scribcndum  esse  : 
Si  ista  uxor,  sive  arnica  est,  ^c.  Ita 
tiet  ut  in  metro  nihil  sit  inipedimenti. 
Sic  autem  veteres  loqui  solebant. 
Ennius  :  '  Si  vivimu',  sive  morimiir.' 
Piautus :  '  Si  media  nox  est,  sive  est 
prima  vesperae.'  Sed  et  'I'erentius 
ipse,  ut  nequid  Plauto  ant  Ennio 
egeas,  sic  infra  locntns  est,  And.  i. 
5.  57.  '  Si  te  in  gerniani  fratris  di- 
lexi  loco,  Sive  hapc  te  solum  semper 
fecit  maximi.'  »S't  in  prima  oratio- 
nis  parte  ponebatur,  Sive  in  secunda, 
ut,  ni,  nive,  S(c.  Faber. 

12  Operce  pretium  audaciainl  Dici- 
tur  de  mirificis  et  laiidabilibiis  :  nam 
et  ea  qua  magna  sunt,  etianisi  mala, 
tamen  miramur  :  quia  libcnter  audia- 
mus :  et  hoc  pretium  est  opera-,  id 
est,  audicndi.  Et  audaciam  proprie 
dixit,  ut  in  Eunucho, '  Audaciam  me- 
retricum  specta.'  Idem. 

13  A'am  inceplio  est  amentium,  hand 
amanliutii]  Amabant  veteres  de  prox- 
imo similia  dicere  :  nt  Cicero, 'Mi- 
nus charum  putavit  foie  de  aruiario, 
quam  quod  de  sacrario  fuisstt  abla- 
tnm.'  Et  quidem  si  in  verbis  sunt, 
TtapopLoiov  dicitur  :  in  nominibus,  -napo- 
voixa/ria.   Idem. 

Amentium,  hand  amantium]  Paro- 
nomasia. I'arnabius. 

14    Quidquid  peperisset]   Majorem 


reprehensionem  sonaf,  quidquid  pe- 
pcrisset:  paritur  enim  aut  mascnlus, 
aut  fnemina :  et  solet  justior  esse 
causa  tollendi,  si  marem  uxor  pepe- 
rit;  sed  nimii  amoris  est,  non  expec- 
tare  quid  tollas.  Donalus, 

Dccrevcru7tt]  Decernere  est  de  mag- 
nis  rebus  certam  proferre  scDtenti> 
am  :  unde  etiam  Senatua  decretwn. 
Idem. 

Tollere]  l\Ias  ntique  foret  aut  fa-- 
mina,  pro  legitimo  partu  decreve- 
runt  suscipere ;  non  exponent  pro 
illegitinio.  Nrque  n.  hie  locum  ha- 
bet  mos  ille  tollendi  infantcm  de  ter- 
ra, aut  opo  Dearum  Opis  atque  Le- 
vana :  \\de  act.  iv.  seen.  5.  infra,  ct 
Eunuch,  act.  v.  sc.  5.  Farnahius, 

15  Et  Jinffunf]  Argument!  partem 
narrat :  et  non  credit  futura  esse 
quvc  dicit,  ut  siipersit  locus  errori. 
Kt/altaciam,  et  quandam  ;  ne  verisi- 
milis  sit  ipsa  fallacia  totius  contemp- 
tionis  et  vilitatis,  Donatus. 

10  Fuit  olim]  Modo  totius  summa; 
argumentum  populo  narratur:  sed 
ut  restet  aliquid  ad  errorem,  abroga- 
tur  fides.  A  SirrpiaaTtKai  ad  fiifiririKhv 
transit.  Idem. 

18  Is  obiit  mortem'}  Plene  dixit, 
quod  nos  obiit  tantum.  Virgilius, 
'  Morte  obita  quales  fama  est  voli- 
tare  figuras.'  Idem. 

19  liecepisse  orbam,  parram]  Par- 
lu/n  propterea  adjecit,  ut  fiat  verisi- 
mile,  non  posse  earn  facile  suos  ag- 
nosreie.  Idem. 

I'abula]  Redit  ad  narrationem. 
Idem. 

20  HJilii  quidem  hercle  non  fit  veriai- 
mile:  atque  ipsis  commentum  placet] 
Ita  in  omnibus  fere  libris  invenitur 
ordiiiatus  hie  versus,  itaqiie  impres- 
sit  iiobortiis  Stephanus:  est  autem 
versus  tetrameter  trochaicus  liyper- 
catalecticus.  luiernus. 

Atque  ipsis]  Atque  pro  tamen  :  ut 
sit,  tamen  ipsis  commentum  placet; 
quod  comminiscuntur  probaiit.  Do- 
natus. 


TERENTII    ANDR.   ACT.   I.   SC.    IV. 


1063 


31  Sed  Mysisl  TlapouTKeiAi  alterius 
seen*.  Idem. 

HJysis]  Semper  autem  nomina  co- 
micoruni  servorum,  aut  a  nationibus 
sunt  indita,  ut  Mysis,  Syrus  :  aut 
ex  accidenticjiis,  ut  Lesbia,  veliit 
ebriosa,  a  Lesbo  insula,  quae  est  fe- 
rax  sua^issiini  candidissimique  vini : 
aut  a  moribus  et  vernilitate,  ut  Pseu- 
dolus:  aut  ex  negotio,  ut  Chrysalus: 
aut  ex  qualitate  corporis,  ut  Tliyla- 
cus  (an  Chylacus)  aut  ex  specie  tbr- 
mjB,  ut  Pinacium.  Idem. 

Ego  hinc  me  ad  forum]  Vultuose 
hoc  proDUDtiatur  :  ut  desit,  pergam, 
aut  ducam  me.  Idem, 

22  [In  nostris  VV.  LL.  attribue 
illam  lect.  \e  pat.  de  hac  imprudenter 
opp.  secundo  Guelf.] 

ScE.vAiv.  Hfficscena  constat  Tio- 
chaicis  quadratis  catalecticis,  et  du- 
obus  postremis  octonariis  lanibicis, 
e  Mss.  unus,  3.  quoque  facit  larabi- 
cum  octonariuni,  ita:  *  Nee  est  satis 
digna,  cui  coinmittas  prime  partu 
raulierein  :'  v.  ultimo  habent  nunc, 
pro  num.  Bceclerus. 

1  Audivi,  Archilis]  llccc  sunt  in- 
ventionis  PocticcB,  ut  ad  olKovoiJ.iav 
facetuB  aliquid  addant :  nam  o'lKovofua 
est  ut  accersatur  obstetrix,  et  cunveni- 
alur  Pamphilus:  facetia  scribentis  in 
his  verbis  est,  quod  Arcliilis  cnmpolri- 
cem  poiissimum  adducijubet.  Donatus. 

Archillis]  In  omnibus  liijris  Mss. 
Faerni  hoc  nomen  scriptum  fuit  per 
unicum  1;  idque,  meo  jiidicio,  opti- 
me ;  et  ita  apud  Plautiim  in  Trucu- 
lento  act.  ii.  sc.  5.  in  fine  lambict 
septenarii.  Faber. 

Audiii,  Archti'isl  Frequenter  hoc 
niodo  Tertnlius  compendium  facit, 
ut  cgrediens  lo(|uatur  persona  de  eo, 
quod  eHt  gcstura  :  et  sinuil  daccal, 
quid  ab  altera  gcstum  sit.   Donntm. 

Audiri,  ArcliiliK,  jamdudum,  Lesbium 
adduci  jubcs]  V  iriiw  jawdudum  audivi, 
Aiijamdudum  jubca,  incerla  distiiictio 
est,  et  sunt  qui  jamdudum,  jam  pri- 
mum  intcUigant:  ut,  Jamdudum  sa- 


mite pcenas.  Idem. 

Archills]  Per  unum  I  in  omnibus 
1.  s.  est:  et,  per  i  in  penuitima.  Fa- 
emus. 

Audivi,  Archilis]  Videtur  haec  Ar- 
chills obstetrix  fuisse,  quam  nos  nu- 
tricem  siccam  vocamus,  cujus  otficium 
erat,  ut  ex  Hieronymi  Epistola  Se- 
lect. 9.  lib.  II.  discimus  *  assidere 
lectulo,  obstetrices  adhibeie  lan- 
guenti,'  &c.  Farnabius. 

2  Sane  pal]  Sane,  multum  ;  alias, 
pro  valide :  namque  validus  est,  qui 
multum  rerum  neccssariarum  babet 
ad  salutem.   Donutus. 

Sane  pal  ilia  temulenta  est  mulier,  et 
temeraria]  Versus  est  Trochaicus,  in 
quo  pol  ilia,  tribrachus  est,  eliso  uno  1, 
ex  '  ilia,'  pol  autem  corripitur  exem- 
plo  Ennii :  '  Nee  pol  homo  quisquam 
faciet  impune  animatus.'  Faernus. 

Temulenta]  Producit  primam  sylla- 
bam  te.  Donat. 

Temulenta]  Vinolenta,  hoc  est,  ebri- 
osa :  quia  temelum  vinum  dicitur : 
uude  abstemius  sobrius.  Dictum  au- 
tem temetum  ab  eo,  quia  tentet  men- 
tern.  Temulenta,  vino  :  Te>neraria, 
natura.  Idem. 

3  Nee  satis  di^na  cui  committas]  Be- 
ne in  conclusione  ilia  specialiter  pro- 
bavit,  dicendo  non  idoneam,  cui 
committatur  primus  partus  mulieris. 
Sed  mire  signateque  dixit  committas: 
etenim  commifiimus  magna,  et  qua: 
salutem  in  dubio  habent.  Idem. 

Nee  satis  digna]  Duas  res,  nee  pa- 
rieutem,  ntc  primo  partu.  Figura 
hvo  5i'  ivus'  ut  Virgiliiis  :  '  Non  me 
tibi  Troja  Externtnn  tulit.'  Et,  '  Duui 
domus /iineaj  Capi toil  immobile  saxum 
Accolet.'  Idem. 

4  Tatnen  earn  adducam]  Redit  ad 
illud,  quod  vi  ooarta.  Donatus. 

Tamcn  cam  adducam,  i)f.]  \'r.  Giiye- 
tus  vult  Arckilin  hac  lo(|ui,  ut  esset  : 
tamcn  earn  ad<luri  volo  :  unde  Mysis 
cxciperet  :  importunilatem  spectale 
anicultr,  ifc.  Sed  cgrcdientibiis,  et 
intro    loqucnlibus   personis  ad   uoti 


J0()4 


NOTTE    VARIORUM    IN 


rgrediontcs,  non  rcspoiulcil  solot 
fere.  Arcliilis  lia-c  ut  anicula  ro- 
iiiica,  vinosa  dcsoribitiir.     VM  aiiteiu 

ypdtSlOV  olKOVphv,  i)  OlKfTlKhv  ^  o^v,  '  Alli- 

ciila  tlonieslica  et  aciis,'  I'ollncis,  lilt. 
IV.  oiiom.  cap.  19.  l)e  ol)steliicc  in- 
fra flicefur.   liackrus. 

Importunitaliin]  Importiinitasncqiie 
loci  iieque  teniporis  lialiet  cominodi- 
tatcm.  Donuttis. 

AnicuhF]  Archills  scilicet.  litem. 

5  Quia  compotrix]  In  vnltn  renian- 
sit  oratio  :  deest  enim  per  figiiiam 
eXXtii^if,  '  ideo  illain  viilt  arcessiri.' 
Idem. 

Dii  datefacultatem,  ohsecrn]  Dii  Gc- 
niales,  Niiptialcs  quineine,  Jupiter 
adultiis,  Hyinenaeus,  Juno  adiilta. 
Venus  suadelii,  Diana  Lticina :  vide 
qnvE  nos  ad  Seneca'  Medeani  v.  1. 
Bceclerus. 

G  In  iiliis]  Utriini  in  aliis  mulieri- 
biis,  an  in  aliis  rehnsr'  Donatus. 

In  aliis  potius  peccandi  locinn]  Utrum 
in  uliis  mulierihus,  an  in  aliis  rebus? 
ita  dubitat  Donatus.  Tu  non  dnbita, 
res  intelligi ;  hoc  sensu  :  si  ebrietas 
ejus  et  tenieritas  omnino  innoxia  sem- 
per esse  neqnit,  in  alia  potius  re  of- 
fendat,  quatn  in  negotio,  ctijus  causa 
nunc  accersitur :  in  oratione  enim 
persona?,  cui,  ut  est  captus  ancilla- 
rum,  honestos  mores  et  probos  Poeta 
dedit,  sensus  hiimaniorsumendus  est. 
Bceclerus. 

7  Exanimatum]  Exanimatus,  est 
perturbatiis.  Virgilius  :  '  Exaniniata 
sequens  impingeret  agniina  mnris.' 
Exanimus,  mortuus.  Idem.  '  Corpus 
ubi  exaninium  positiim  Pallantis  A- 
cestes.'  Donatus. 

Vereor  quid  siet]  Quid,  ob  quid, 
propter  quid  sit  exanimatus.  Aiit 
aliter :  quid  siet,  id  est,  quid  sit  ne- 
gotii.  Sed  quidam  putant  quid  pro 
quare  :  nt  Quid  veniant,  Aut  decst, 
potest:  ut  sit :  quid  esse  potest.  Idem. 

8  Num  quidnam]  Comicum  est  et 
Tereutianum.  Idem. 

A  urn  quidnam]  Quum,exemptis  num 


ct  nam,  sufficere  ad  intcrrogationem 
potuisset  quid.  Iiiem. 

ScENA  V.  Hiec  scena  satura  est, 
ex  trocliaicis  ct  ianihicis  non  nnius 
generis.  Qu<«  antem  Gabriel  l''aernus 
annotavit  de  variis  lectionibiis,  in 
noslris  quoque  Mss.  coniparent  :  ita- 
que  nihil  attinct  rcpctere  :  vs.  14.  om- 
nes  nostri  habent :  rcpetor  repudia- 
tus :  sed  leuior  est  nuincrus  editae 
lectionis  :  in  vs.  15.  qui  est  septena- 
rius  trochaicus,  onmes  interponunt 
TO  et :  aliquid  monstri  alunt :  el  ea  qun- 
niam  yicmini  obtrudi  potest.  Fr.  Fabri- 
cius  Mureti  judicium  in  distinguendis 
hujus  scenae  versibus  praefert :  qui 
tameii  non  pauca  sibi  pcrmisit,  pras- 
ter  Mss.  anctoritateni. 

Deliberatio  I'aniphili  iracundia  et 
dolore  recent!  tumultuosius  incipit : 
niox  a  patre  in  Chrenietis  affinitatem 
ilectit ;  ita  tamen,  ut  reenrrat  ad 
priorem  querelam,  non  iniquitatem 
jam  sed  negligentiam  patris  incusans : 
donee  hie  quoque  impetus  velut  ad 
obversantem  aniuio  paterni  uominis 
reverentiain  frangitur;  et  post  hanc 
Comicam  napaaKfiAjv,  fidem  Glycerio 
servandam  esse  argumentis  declara- 
tur.  Eugraphius  satis  perspiciie  de- 
signavit :  '  Hajc  scena  deiiberationem 
habet,  quae  talis  est.  Adolescens 
amans,  qui  proniisit  se  eam  [quam 
amabaf]  ducturum  uxorem,  a  patre 
cogitur  ut  alteram  ducat :  deliberat 
quid  faciat.  Hie  omnes  deliberativae 
partes  sunt,  et  ab  ipso  qui  deliberat 
percurruntur:  vennn  quoniam  optima 
deliberatio  est  cui  alius  persuasor 
acceditj'iidcirco  Mysis  ancilla  prae- 
sens  invcuitur,  ut  ejus  aspectu  fa- 
cile in  unam  partem,  memoria  domi- 
nse  ejus  et  sui  amoris,  possit  incum- 
bere;  quippe  cum  hie  ex  una  parte 
pater  sit,  cujus  imperium  filius  debet 
implere;  ex  alia  parte  amor,  qui  vin- 
culo sui  animum  adolesccntis  astrin- 
git.'  Sed,  qui  hie  occurrunt  loci,  de 
jure  parcntum  et  liberorurn,  in  con- 
trahendo  matrimonio,  in  Chreslonia- 


TERFNTIl    ANDR.    ACT.    I.    SC.   V 


1065 


thia  attingentiir.  Baeclcrus. 

1  Iloccine  est]  Hie  indueitnr  adoles- 
ccntis  anitnus  circa  nuptial :  ut  ex  niag- 
niludine  ejus  ingens  gaudium  compare- 
turinfinefahuUi',  cognita  Glycerio :  et 
simul  id  ugitur,  ut  magis  magisque  per 
My^idem  Pamphilus  excitetur  ad  resis- 
tendum  patri  nuplias  indicenti.  Dona- 
tus. 

Hoccine  est]  Ab  iraciindia  et  doloie 
crepit.  Iracuiidia  descendit  ex  inju- 
ria :  Dolor  ex  miseria.  Idem. 

Iloccine  est  humanum  facttim]  Quasi 
deliberatio  est :  in  qua  duae  partes 
sunt :  una  patris,  altera  amicae  :  pro 
suasore  Mysis  est.  Principium  ab 
inveciione:  in  qua  primo  ut  hominem 
accusal,  deinde  ut  patrem.  Idem. 

Hoccine  est]  Hoc  est  dilatare  ora- 
tionein,  ne  diceret  (jnod  fecit:  et  est 
perversa  aH^ricrts,  a  majoribus  descen- 
dens  ad  minora,  per  ampliiicationem 
accusationis.  Idem. 

Factum  aut  inceptuvi]  In  aliis,  fiutu 
aut  incoejUu,  fuit.    Idem. 

Hoccine  est  officium]  Officium  al)  ef- 
ficiendo,  ab  eo  quod  quaeritur  quid 
efficere  in  eo  unumquemque  conve- 
niat,  pro  conditione  persona?.    Idem. 

Hoccine  est  humanum  factum,  aut  in- 
ceptum?  hoccine  officium  patris]  O,  I.  s. 
et  Donatus  geminat  verbuni  est,  hoc 
niodo,  hoccine  est  officium  patris  ?  Ve- 
tustiora  vero  excniplaria  et  hie,  et 
ubique,  hocine  per  unum  c,  habent : 
ita  nulla  dubilatio  est  quin  hocine  in 
casH  recto  et  accusative  primam  cor- 
ripiat,  sicut  pronoinen  hoc,  undc 
hocine  compositum  est,  teste  I'robo, 
corripit :  quemadinoduni  usurpavit  et 
Virgilius,  sivc  illc  Ovidius  sit,  in  lusi- 
bus  I'riapcis  :  '  Kt  vos  hoc  ipsuin 
quod  niinamur,  invitat:'  et  HIautus 
in  AnIidaria:  '  Nunc  hoc  ubi  abstru- 
dam  cogito  solum  locum  :'  erit  eigo 
hie  versus  'J'fjrentii,  octonarius.  I'acr- 
nui. 

Officium  patris]  Ad  supcriora  refe- 
rendum p.  371.  (i;illice:  list  ce  l<\  le 
fTocidi  dun  pere?  Et  mux,  (olficium 


liberi  hominis  :)  Le  procidi  d*un  hon- 
nete  homme.  Faber. 

Hoccine  est  humanum  factum,  ^-c] 
Non  bene  Eugraphius :  '  Indigna- 
tionem  divisit,  ut  accusaret  primo 
homines,  deinde  patrem.'  Melius 
Donatus:  '  Principium  ab  invectione  : 
in  qua  primo,  ut  hominem  accusal, 
deinde,  ut  patrem  :'  id  est,  conqueri- 
tur,  Simonem  neque  ex  hominis  ne- 
qne  ex  patris  officio  secum  egisse. 
Bceclerus, 

2  Quid  ilhid  est]  Potest  hie  esse 
monometer,  aut  pra»cedenti  applica- 
tus  facere  eum  pentametrum  iambi- 
cum.  Sed,  quia  haec  genera  inusitata 
Terentio  sunt,  potest  esse  octonarii 
iambici  initium  elisione  i ;  et  d,  ex 
illud,  item  d,  ex  quid  est,  quod  mox 
sequitnr.  Faemus. 

Quid  est,  si  non  hoc]  Sic  dicimus  de 
his,  quae  necessario  lioc  sunt,  quod 
dicimus.  Donatus. 

Si  non  hoc]  Hoc  cum  stomacho  dic- 
tum, quasi  aliquo  contradicente  non 
esse  contumeiiam.  Cicero,  '  Quid 
est,quaEso,Metelle,judiciumcorruin- 
pere,  si  hoc  non  est  ?'  Idem. 

Pro  Deum  atque  hominum,  Sfc]  Si 
octonarium  acatalectum  esse  velis, 
ut  qui  sequuntur,  necessario  scriben- 
dumtibiest:  Pro  Deum  fidcm  atque 
hominum,  Sfc.  Et  t5  Deum  in  unam 
syllabam  contractum  fuerit,  ut  d)OS 
est.  Fabei\ 

Pro  Deum  atque  hominum  fidem,  quid 
est  si  nnn  hac  contumelia  est]  Omnes 
fere  libri  etiam  antiqui,  cum  Donato, 
ita  collocant,  si  hac  non  eontumelia  est. 
Faiirnus. 

3  Uxorem  decrerat]  Decerncre,  est 
de  niagnis  certam  profcrre  scnten- 
tiam.  Donatus. 

Uxorem  decrerat]  Propositio  inju- 
ria;. Idem. 

Decrerat]  Testatnr  Murctus  repe- 
rissc  sc  ill  uno  et  altero  Ms.  Decre- 
vit,  quod  ct  dc  se  atHrmat  Faiirnus. 
Ea  autem  scriptura  jure  plactiit  Mil- 
reto.    Non  euim  dc  priuiu  illo  faci- 


lOOG 


NOTiE   VARIORUM   IN 


iindanim  niiptiaruni  consilio  asihir; 
Sfd  tie  secniulo,  qiioil  pater  tain  re- 
pente,  tain  tlosiibito  ccpit.  Faher. 

L'sorciit  dccrerat  sesc  mihi  hodu'\  It  a 
liber  Victoriaiins;  alii  fere  omnes, 
€t  Doiiatiis,  dca'evifat ;  pancissiiiii 
d£crevU,  atqne  hi  leccntissinii.  Fu'er- 
nus. 

A'onne  oporluit  prascisse  me  anie^ 
Oportuit,  scilicet  a<l  patrein  rct'ert. 
Nam  ncc  sic  conscntirein  ad  niiptias; 
sed  fac  nie  vciie,  Noiine  oportuit  prte- 
scissc  me  ante!  Dolet  atitein  se  spa- 
cium  non  liabuisse  consilio.  Et  ante 
abundat,  ant  ccrte  pra,  cnra  sufficiat 
tcisse.  Donatns. 

4  Nonne  prius  commuiiicatum  opor- 
tuiQ  Qtiaiu  de  stomacho  repetitiim 
est  oportuit !  Et  de  more,  prascisse 
me  ante.  Preescisse  proprie  ad  eiim 
refertnr,  hoc  est,  Pamphilum.  Idem. 

Communicatum]  Quod  ncque  hujus 
proprium  est,  neqiie  illius.  Idem. 

Commutiicatum]  Quia  nnptiarum  non 
omnis  potestas  in  patre  est.  Idem. 

Nonne  prius  communicatum  oportuit'] 
Naptiaiuiu  quippe  potestas  non  om- 
nis in  patre  est,  quarum  sponsiones 
fiebant,  vel  inter  ipsos  qui  nuptias 
contracturi  erant;  vel  inter  patrem 
pnellae  et  adolescentem,  vel  inter 
iitriusqiie  parentes.  Quo  sanctum 
foret  niatrimonium,  consponsioncs 
parentnra  sine  liberorum  adstipula- 
tionc  nullius  liaiiebantur  roomenti. 
Qnanqiiam  non  tam  corum  consensus 
requireretur,  quam  ne  justa  de  causa 
possent  coutradicere.  Hotom.  Far- 
nabius. 

5  Quod  verhum]  Verbum  pro  a^ioifxa. 
more  suo  posuit :  id  est,  uxorem  dare, 
quod  ait.  Donalus. 

G  Quid  Chrtmes]  Transit  a  patre 
nunc,  et  ad  socerum  redit:  rb  quid 
non  ad  Chremetein  dicitur;  sed  ad 
ilium  traiiseuntis  est,  et  non  consi- 
derantis  quid  dicat.  Idem. 

Quid  (  liremes]  Irascitur  patri,  qnod 
co(;at :  Chremeti,  quod  non  neget 
uxorem.    Nove  dolet,  non  odio  ba- 


beri,  non  repndiari.  Idem. 

Qui  dcnegaral  se,  ifc.']  Non  latuerat 
Pampliilnm,  rcpudiasse  Cbremeteni. 
Unde  et  Davus  ait, '  Qui  postea  quam 
audierat  non  datum  iri  filio  uxorem 
suo.'  Idem. 

Commisnurum]  Putaverat  nuptias, 
et  Clireinetem  niutare  sententiam. 
Idem. 

Se  commissurum  mihi  gnatam  suam 
uxorem]  Nondum  mutarat  consilium 
Chremes  :  quod  facit  infra  act.  in. 
so.  3.  sed  ex  oratione  patris  Pamphi- 
lu8  colligit  mutasse.  Farnabius. 

Quid  Chremes?  qui  dencg.  ifc]  Do- 
natus  :  '  Irascitur  patri  quod  cogat 
Cliremetem,  quod  non  neget  uxorem.' 
Mirum  tam  diu  tolerari  vitium  raa- 
nifestum.  Tu  lege  :  irascitur  patri, 
quod  cogat:  Chremeti,  quod  7ion  neget 
uxorem:  nihil  verius  :  et  sic  quadra- 
bunt,  quae  sequuntur,  '  nove  dolet, 
non  odio  haberi,  non  repndiari  :'  so. 
a  Chremcte.  Boeclerus. 

7  Id  mutacit]  Nove  dixit  id:  -rh  id 
eiiim  ad  denegarat.  Donatus. 

Id  mutai'it,  quoniam  me  immutatum^ 
napSixoiov.  Nam  quoties  verba  sunt, 
'nap6fioiov  dicitur  :  quoties  nomina, 
vapovoixaxrla.   Idem. 

Gnatam  suam  vxorem:  id  mutuvif, 
quoniam  vie  immtitatum  tidet]  Multi 
libri,  inter  quos  Victorianus,  pro  quo. 
niam  quia  habeut :  quod  malim ;  ut 
versus  sit  trochaicus  ut  prxcedens. 
Faenius. 

Quoniam  me  immutatmn  videt]  Atqui 
falsum  est  immutatum  fuisse  Pam- 
philum ;  quod  nuper  elegantissimus 
Interpresuotavit;  illeenim  perpetuo 
et  constanter  Glycerium  suam  ama- 
vit.  Qui  igitur  i/nm«<a<usdici  potest? 
Nam  ex  usu  Lzt\n'\t aih  rh  immutatm 
baud  unqnam  significet,  non  mulatua; 
quod  et  ipsum  agnoscit  vir  politissi- 
mus,  (loquor  de  Interprete  triumCo- 
nioidiarum,  ne  quis  de  verbis  meis 
erret:)  idque  adeo  cum  me  olim  tor- 
«i9sct,  hoc  cogitavi  deiiique,  (et  nunc 
verissimum  puto  ac  certissimum,)  ri 


TERENTII   ANDR.   ACT.   I.   SC.   V. 


1067 


immulalum,  hoc  qiiidem  in  loco,  sig- 
nificare  immutabilem,  firmum,  et  con- 
stantem.  Nam,  quod  in  priniis  ani- 
madvertendiim,  saepe  ita  fit,  nt  bujus- 
raodi  nomina,  qua?  a  participiis  pas- 
sivis  fiant  per  compositionem,  ea  non 
rein  ipsam  factam  significent,  sed,  si 
atisim  dicere,  possibilitatem,  aut  poten- 
tialUatem;  ignosce,  et  Gramniatici  in- 
terdum,  et  Dialectici  tam  belle  loqui 
cogiintur.  Exempla  ad  earn  rem  o- 
tiose  possunt  colligi.  En  tibi  unum 
et  alteram  :  Immotus  pro  immobilis: 
in/ectum  pro  eo  quod  fieri  nequit:  in- 
victus,  pro  invincibilis  ;  invisus,  pro  in- 
vuiliilis;  indomitus,  ytroindomabilis.  Ita 
et  immut(dus,  pro  immutabilis.  Haec, 
spero,  non  improbabit  vir  elegantis- 
simus.  Faber. 

Quia  me  immutatum  tidel']  Eugra- 
phius  :  Id  est,  mutatum  :  res  autem 
ipsa  postulat,  ut  accipiaraus  non  mu- 
tatum ;  i.  e.  in  amore  Glycerli  con- 
stantem.  Bwclerus. 

8  Ilane  obstinate]  Obstinate  facere 
est  aliquid  in  alterius  malum  cum  co- 
natn  facere  persevpranter,  et  in  alte- 
rius pernicicm  nimis  niti.  Donatus, 

AbstraluU]  Magna  vi  vcrbi  et  pro- 
prietate  usus  est  :  nnde  illud  est, 
*  Iphitus  et  Pelias  mecum  divelllmur 
inde.'  Idem, 

Abstrahat]  Magna  indignatione  nsns 
est;  tanqtiam  Cliremes  non  tam  filiai 
constiltum  velit,  qiiam  leesum  Pam- 
philiim.  Idem. 

Ut  me  a  (Uycerio  miserum  abstrahutl 
Epitiietrxles-ignavit  scnte,nliam,quani 
extnlit  Arisloteles  ii.  Rlietor.  rh  5ia- 
(Tra/rBat  dirii  ruv  (piKuv  Kal  (T\jv{]Q<iiv, 
i\t(u>6v.  liatclerus. 

10  Adfon'  liominem]  Alia  exclama- 
tio  e«t  advcrsnm  soccnim.  Ncminem 
pntat  cs'-e  in  goncre  Immano  ita  in- 
felicem  ut  sc  :  qiio<l  est  commune 
omnium,  qui  in  aliquo  mrr.rore  consis- 
tnnt.  Ita(|iie  non  se,  gcd  conditio- 
nem  humanam  dolct :  et  queritur  na- 
turn  esse  quonquam  qui  posHit  esse 
tam  miser  ut  ipse  est,  ac  per  boo  sc. 


Donatus. 

Adeon"  hominem']  Amatorie:  amorc 
nominato  exiluit  in  gemitus.  Sic  Vir- 
gil. '  Aut  si  lux  alma  recessit.  Hec- 
tor ubi  est?'  Idetn. 

Intenustum  aut  infelicem]  Invenustus 
est  sine  venere,  id  est,  sine  gratia, 
quern  omnes  respuant  repudientque 
pulclirap,  et  quem  deformes  appetant. 
Idem. 

Invenustum  aut  infelicein]  Invenustus, 
cui  dispiicens  objicitur  :  Infelxx,  cui 
placens  negatur.  Idem. 

Invenustum  esse]  Venustus  dicitur, 
cui  Venus  formse  la?tos  afHavit  ho- 
nores,  cui  dictionis  aut  gestus  con- 
ciliavit  gratiani ;  invenustus  contra. 
Hie  autem  significat  infortunatum. 
Venus  n,  in  talorum  jactu  felicissima 
est.  Quod  fit  ubi  canis,  ternarius, 
quaternarins,  et  senio  simul  appa- 
rent, victoremque  pronunciant.  Cui 
frequens  favet  Venus  iira(pp6SiTos,  id 
est,  venustus,  cui  non  favet,  invenus- 
tus (iicitur,  uti  hie  in  amoribus,  nude 
addit  infclicem,  ava(t>p6diTos.  Apollo 
apud  Lucianimi.  Farnabius. 

Aut  infelicem  quetiquam  ut  ego  sum"] 
Adeo  se  miserum  dicit,  quod  sibi  re- 
pudiare  non  licet :  nt  propter  se 
doleat  Lumanura  genus,  in  quo  sit 
aliquis  tam  miser.  Virgilius  :  '  Heu 
cadit  in  quenquam  tantum  scelasi' 
Donatus. 

Ut  ego  svm?]  'AvomoXouBov  est  ut: 
quam  enim  inferre  debuit,  non  ut. 
Idem. 

11  Pro  Deum]  Quam  ferveat  in- 
dignatione, hinc  aspice,  quod  fre- 
quenter exclamat.  Idem. 

Pro  Deum]  Alia  exciamatio  est  ad- 
versns  socerum.  Idem. 

Pro  deum  atque  liominum  fidcm! 
nulion'  ego]  H;rc  verba,  proh  deum 
atquc  hominum  fdem,  in  nuillis  1.  8. 
recentibus  invoniuiitur  snpcrius  sita, 
et  hi  versus  ordinati  ut  infra:  Itane 
olistinnte  opiram  d<tt,  ut  me  a  GUjcerio 
misiruiii  abntrahat  ?  \  Pro  deum  atque 
komxnum  Jidem:  quod  »i  fit,  pereo/un' 


1068 


NOT/E   VARIORUM   IN 


ditus.  I  Adeonhomiiiimcsseinvenustum, 
aut  infeliccm  qutmiiunm  ut  rs;<i  sum  1  \ 
Nullon  ego  Chremctis  paclo  udjitiilntiin 
effugcre  jHitcro  }  \  Qml  iinnlis  contemp- 
tun,  sprctus,  facta,  transacia  omnia : 
hem.  qua  onliuationc  versiium  piimi 
duo  et  ultimus  essent  trochaici  cata- 
lectici,  tertiiis  et  quartus  acatalcctici : 
nobis  tanieii  piobatur  collocatio  ver- 
bonim  vulgata,  qua;  cadcm  invenitiir 
in  omnibus  antiquis  libris :  ita  ut, 
Quod  si  Jit,  pereo  fuitditiu<i,  sit  trimeter 
iambicus  :  Pro  Deum  atque  homimim 
fidem,  dimeter  trocliaicus.  Faernus. 

12  Effugere]  lu  totum  fiigere.  Do- 
natus. 

13  Quot  modis  contemplus,  spretus] 
Si  Chremcs  spretus,  intelligemus 
Pampliilnm  dicere,  quod  operam  de- 
derit,  ut  se  repndiaret  Cliremes  :  ut 
supra  dixit,  '  Mutavit  quia  me  im- 
niutatum  vidit.'  Idem. 

Quot  modis  contemplus]  Chremes  an 
Pampiiilus?  Idem. 

Facta,  transacia  omnia]  Proverbiale 
est  in  id  negotii,  de  quo  niliii  supersit 
ad  agendum.  Facta  autem  a  Pam- 
philo :  transacia  etiara  a  Chreraete. 
Idem. 

Facta  transacia  omnia]  Donatus : 
'  Proverbiale  est,'  \c.  Erasmus  in 
Proverbiis  inter  sollennes  JCtorum 
formulas  refert :  adducto  loco  Cice- 
ronis  e  Catil.  iii.  cap.  C.  Bceclerus. 

Transacia  omnia]  Formula  a  foro 
ducta,  in  pactis  et  contractibus. 
Farnabius. 

14  liepudiatus  repetor]  Quasi  et 
Ijzec  injuria  sit,  repudiare  et  repe- 
tere.  Et  tale  est  in  Eunucho,  exclusit, 
revocat.  Donatus. 

Aisi  St  id  est]  Conjecturale  argu- 
mentum.  Idem. 

15  Aliquid  monstri  alunt :  ea]  Du- 
plex contumelia,  et  monstri  et  aliquid: 
minus  enim  esset,  aliqund  monstrum. 
Sic,  '  Quid  hominis  uxorem  babes  r' 
Et  mutavit  genus,  dicendo  ca;  quo- 
uiam  fftmina  est.  .Sic  in  Eunucbo, 
'  Taces,  monstrum  lioniinisf'  non  die- 


turns  cs?'  Idem. 

Aliquid  vwnslri  alunt:  ea]  Dum 
monstrum  dixerat,  ea  subjunxit,  tnn- 
quam  non  verbis,  sed  sentcntiac  ser- 
vicns.  Idem. 

flionstri  alunt]  Monstrum  alitur, 
ubi  quid  occuiti  vitii  latere  significa- 
mus,  hand  scio  an  inde  sumpta  Me- 
tapli.  Quod  monstra  ob  pudorem 
clanculum  alantur.     Erasm.  Farnab. 

Nemini  obtrudi]  Mire  oblrudi,  quasi 
invito  et  totum  cum  iracundia.  Oh- 
trudi,  infringi,  impingi.  Donatus. 

16  Iluradme]  Dotem  amator  non 
cogitat :  et  ad  vilitatem  trabit,  quod 
ultro  venit,  et  quod  se  repetit  Chre- 
mes. Idem. 

Itur  ad  me]  Qnasi  ad  hostem.  Plau- 
tus  in  Pseudolo:  '  Itnr  ad  me.'  Et 
Virgiiius :  '  Simul  ense  relioto  Ibat 
in  Euryalum  propere.'  Idem. 

Oratio  hac]  Etiam  j)auca  verba 
veteres  orationem  dicebant.  Idem. 

17  Nam  quid  ego]  Quasi  dicat.  Quid 
ego  de  patre  dicam,  qui  alienum  ac- 
cusaverim  Chrenietem.  Idem. 

Nam  quid  ego]  Redit  ad  patrem,  in 
quo  nove  lioc  accusat,  negligenter 
euin  agere,  quod  nolit  fieri.  Idem. 

Nam  quid  ego  nunc  dicam  de  patie ? 
ah]  Versus  est  dimeter  iambicus,  si 
ex  quid,  d  elidatur.  Faernus. 

18  Tantamne  rem]  Snmmam  voti  ac 
nuptias.  Donatus. 

Praleriens  modo]  Hie  osteuditspe- 
cialiler  quid  peccaverit.  Idem. 

Praleriens  modo  mihi  apud  forum, 
ifc]  Donatus:  '  Undique  conflatur 
excusatio'  [lege  accusatio:  ita  enim 
volant  praecedentia,  redit  ad  patrem, 
in  quo  hoc  accusat,  Ifc]  '  Ex  facto, 
quod  praleriens ;  ex  tempore,  quod 
modo  ;  ex  loco,  quia  in  foro ;  ex  modo 
et  ex  verbis,  uxor  tibi  ducenda  est:' 
scilicet  per  partes  ostendit,  quid  es- 
set, negligenter  agere  tantam  rem. 
Est  sane  in  his  niira  ivfpyaa  :  mox 
rrapwlla.  /xi/xriTiicp  veluti  interpretando 
accendit  Pamphilus  magnitudinem 
doloris,  per  inopinatam  exaggeratio- 


TERENTII   ANDR.   ACT.   I.   SC.    V. 


10G9 


nem  inferens :  id  mihi  visus  est  dicere, 
abi  citn  et  suspende  te :  ubi  celeritas 
admirabilis,  tanqiiain  in  praeceps  raoe- 
rentem  rapereanimum  videtur:  qnam 
elementa  literarum,  numeri  vocum, 
sententiae  absolutio,  nimiiim  quantum 
perficiunt:  haec  consternatio  stiipo- 
rem  animo  induxit ;  obstupui :  stupor 
inclusit  vocem;  obmutui.  Pudeat  illo?, 
qui  langnorem  in  Terentio  snspicari 
potuenint.  Baclerus. 

19  Ducenda]  Mire  dwcenda;  semper 
hoc  genus  declinationis  necessitatem 
Qsteudit :  ut  Virgilius  :  *  Et  pacem 
Trojano  ab  rege  petendum.'  Sallus- 
tius  :  '  Agendum,  atque  obviam  eun- 
dnm  est.'  Donatus. 

20  Abi  cito,  et  suspevdete]  Ad  Hodie, 
Cito  retiilit :  ad  Uxor  tibi  ducenda  est, 
Suspettde  te.  Idem. 

Abi  cito,  et  suspende  te]  Ex  Plauti 
Paennlo  :  '  Abi  domum,  et  suspende 
te :'  act.  i.  sc.  2.  Farnabius. 

21  Obstupui:  censen'  ullum  me  ver- 
hum  potuisse  proloqui^  O.  1.  s.  ita 
collocant,  obstupui:  censen'  me  verbum 
potuisse  ullum  proloqui?  qua  ratione 
versus  est  trocbaicus,  ut  ceteri:  at- 
que is  quoque  qui  proxime  seqnitur, 
si  ejus  prima  syllaba  praecedeuti  ap- 
plicetur.  Vaticanus  et  Decurtatus 
obslipui  habent,  quemadmodum  et 
alibi  Bembinus  ;  et  apud  Virgilium 
antiquissimus  liber  Romanus.  Fa'ev- 
nuH. 

22  Ineptam  saltern,  falsam]  Duo 
comparantur  in  defensionem,  aut 
vera  aut  ad  tempus  accommodata. 
Ineptum  est,  quod  a  quovis  reprehend! 
potest.  I-'ulsum  quod  etiam  pruden- 
tem  possit  fallere.  Donatus. 

23  Quod  si  ego  rescissem]  Si  mecum 
communiraftset  prius.  Idem. 

Quid  facerem]  Ipse  se  repreiiendit. 
Idem. 

Quid  facerem]  ''tvo<popd.  Idem. 

21  Ut  hoc  ncfacirem]  Tarerem  :  et 
nota,  facemn,  pro  tacerem.   Idem. 

Aliquid  J'ucnem,  ut  hoc  ne  facerem] 
la  Lac  tradactioue  census  est  obscu- 


rior.  Donatus  ita  aocipit,  ut  putet 
hoc  dici :  aiiqiiid  facerem,  ne  tacere 
miiii  ad  baec  necesse  foret;  ut  ne  hoc 
facerem,  id  est,  ut  ne  tacerem.  Alii 
hoc  volunt  significari :  aliquid  fecis- 
sem,  ut  ne  hoc  facerem,  id  est,  ut 
minime  ducerem,  quam  pater  mihi 
obtrudit:  aliquid  fecissem  quo  banc 
necessitatem  ducendee  uxoris  efFu- 
gissem.  Per  ambages  conquerenti- 
bus  familiares  scilicet  indicat,  se  fuga 
sibi  consulturum  fuisse  :  nam  eo  pro- 
greditur  amantium  irdOos  in  Comcedia. 
Non  placet  illud  Donati  de  tacendo. 
BfEclerus. 

Ut  hoc  ne  facerem]  Ne  ducerem 
aliam  uxorem  quam  Philumenam. 
Fariiabius. 

Sed  nunc]  Deliberatio,  et  partes 
ejus.  Donatus. 

Sed  nunc,  quid  primum  exequar]  Hac- 
tenus  querela  desaeviit:  nunc  status 
ad  consultandum  capitur,  proposito 
negotio  ex  utraque  parte.  Ab  una 
parte  stat :  '  Amor  et  misericordia 
hnjus,'  Glycerii  sc.  statim  enim  pon- 
dus  contribuit  in  banc  lancem,  cum 
misericordia  (in  qua  et  justitiee  et  hu- 
manitatis  nomina  insunt)  se  moveri 
ostendit,  quo  minus  amatam  desti- 
fuat;  sed  hoc  postea  oratoria  copia 
et  efficacia  tractabit,  nunc  in  alteram 
partem  aninuim  traliit,  '  nuptiarum 
solliciludo,  tum'  (hoc  momento  enim 
ilia  pra>gravatur) '  patris  pudor;'  nee 
qualiscuncjue  patris,  sed  indulgentis- 
simi:  quod  ex  ore  filii  ingens  testi- 
monium attollitur  descriptione,  qui 
me  tarn  hn.,  ifc.  cui  honestissimi  ge- 
neris irdOos  adjungitur  :  eine  ego  ut  ad- 
verser? heu  mild!  donee  conficiatur 
illud  poene  incredibile,  in  aniante,  et 
adolescente,  et  obstricto :  incertum 
est,  quid  afratn.  Hie  opportunum  erat, 
Mysidem  intervenire:  quae  et  hacte- 
nusiidam  proCJIyceriosollicitudinem, 
tlieatro  ;  et  nunc,  non  sine  succcssu 
cousilii,  Pamphilo  approbat:  in  cu- 
jii8  oratione,  pcui.trabilis  ilia  instan- 
tia,  quid  uou  cfficerelP    cum,  post 


1070 


NOT/E   VARIORUM    IN 


rciiovata  fidei  piguora,  pergit  me- 
tucie :  fuiud  vcnar,  si  in  te  soln  ((jiii- 
dani  cod.  Ipibent  S'llum)  sit  situm:  scd 
rim  ut  fjueas /are :  ct,  assevcratiiis 
iteinni  reliiiionom  (irmaiitePampliilo, 
cum  ditfidere  non  aiiderct,  nietuere 
uou  desisiit,  id  est,  denuo  exhoitari 
aniautefli :  unum  hoc  scio,  hanc  merilam 
esse,ut  memor  esscssui:  deniqiie  adacto, 
ut  arcana  quoqne  facieudaj  fidei  com- 
muiiicaret,  Pampliilo,  ita  discedit, 
ut  qu2B  non  ultra  qiiam  speraret :  ita 
spero  quidem  quid  est  effodere  ani- 
mum,  et  vcrsare,  et  possidere,  si  hoc 
non  est?  Quani  sit  porro  accurate 
facundus  Paniphilus,  in  locis  houes- 
tatis  tractandis,  ut  deuique  conficiat, 
scelus  esse,  si  nunc  patri  pareret, 
longum  fuerit  enarrare :  et  fuit  dili- 
gentior  Iioc  loco  Donatus  j  queni  vide. 
Boeclerus. 

25  Tot  me  impediunt  cura,  ^■c.']  Cum 
versus  sit  octonarius  iambeus  credo 
scribendum  esse:  Tot  me  me  impe- 
diunt cura,  tfc.  Quod  et  elegantius 
est.  Sin  minus,  scribe,  med,  more 
apud  veteres  recepto.  Faher, 

Diverse  traliunt]  Pro,  in  diversa 
trahunt.  Donatus. 

26  Ainor,  misericordia]  Haec  crato- 
ria  sunt,  cum  unum  negotium  in  uiul- 
tas  distraliimus  partes.  Idem. 

Amor'}  A  necessario.  Idem. 

Miscricordia]  'Airh  tov  alcriov.  Idem. 

Misericordia  hujus]  'AfKpt^oKia.  Id. 

Nuptiartim  sollicitudo]  A  perturba- 
tione.  Quibus  colligit,  consuleie  se 
non  posse.  Sollicitudo  est,  quae  in- 
haeret  mentibus.  Svllicitatio  qua:  ab 
alio  fit.  hUm. 

27  Turn  patris  pudor']  'Afj.fpi$oKia.  Id. 

Quime  tarn]  Explanatio,  in  quo  pu- 
dendum sit  sibi  apud  patrem.  Et  ad 
illud  spectat,  Tide  his  rebus  finem 
prascripsti,  pater.  Idem. 

Qui  me  tarn  leni  passus  est  animo] 
Atqui  accasabat  eum.  Sed  amator 
est.  Idem. 

Qui  me  tarn  lent  passus  est  animo 
usque  udhuc]  Seen.  1.     Induitam  filio 


ad  tcmpus  liccntiam  cxcusat  pater : 
et  sc.  2.  idem  :  '  Dum  tempus  ad 
earn  rem  tniit,  sivi  aniinum  ut  exple- 
rct  suum,'  et  act.  u.  sc.  6.  '  Dum  li- 
cituni  est,  duraque  aatas  tulit.'  Fur- 
nabius. 

28  Ei  tie  e/T"]  Pronomon  hoc  vim 
qualitatis  habet:  et  est,  An  tali,  tarn 
bono.  Donatus. 

Egone  ut  advorser]  Videtur  incli- 
nasse,  ut  secundum  patris  animum 
consislat :  sed  amore  ad  incerta  ite- 
rum  devolvitur.  Idem. 

29  Quorsum  accidat']  Ad  quam  rem, 
quo  versus.  Idem. 

Hoc  incertum  quorsum  accidaf}  O. 
fere  libri  hunc  ordinem  verborum  ha- 
bent,  incertum  hoc:  qua  melior  com- 
positio  est:  versus  est  trochaicus, 
aut  etiam  octonarius  iambicus,  ut 
proximi,  si  in  quorsum  accidat  non  fiat 
Synaloppha.  Fa'ernus. 

80  Sed  nunc  peropus  esf}  Calliditati 
foemineae  et  astutiae  sententia  hare 
congruit.  Donatus. 

Cum  ipsa}  Ipsa,  nunc  domina  mea. 
Idem. 

Adversum  huncl  Apud  hunc :  ut 
alibi,  *  Et  id  gratum  fiiisse  adversum 
te,  habeo  gratiam.'  Idem. 

Adversum  hunc  loqui]  Apud  hone : 
ut  act.  I.  sc.  1.  '  Et  id  gratum  fuisse 
adversum  te,  habeo  gratiam.'  Farnab. 

31  Dum  in  dubio  est  animus]  Trans- 
latio  iiac  est  a  mole  alicujus  ponde- 
ris,  quze  anteqnam  in  Idco  sederit, 
cum  incerta  pendet,  facillime  com- 
movetur.  Donatus. 

Hue  illuc  impelliturl  Omnes  libri 
antiquiores,  et  Donatus,  hue  vel  illuc. 
Faiirnus. 

Paulo  momenta  hue  vel  illuc  impelli- 
tur]  Translatum  a  statera,  cujus  exa- 
Diinatio  per  linguam  bilancis,  parvi 
ponderis  momtnto  hue  vel  illuc  in- 
clinat.  Achilles  Tatius  1.  sc.  tV  i/zw- 
XV  eiCxo'J  *'''^  Tpvriv-qs  i\wlSos  Kal  (p6- 
fiov.  Farnabius. 

32  Quis  hie  loquitur'}  Hoc  secum  de- 
inde  conversus,  ut  vidit,  Mysis,  salve. 


TERFNTII    ANDR.   ACT.   I.   SC.    V. 


1071 


Donatns. 

Suite'}  Difficile  est  aliiid  invenire 
verbum,  quod  sic  decliuetur,  Salve  et 
salvete:  qiiippe  hnjus  verbi  per  modos 
est  rara  declinatio.  Idem. 

Quis  hie  loquitur']  Principium  Te- 
rentiaaum  in  jungendis  persouis. 
Idem. 

O  salte']  O,  interjectio  optantis  ad- 
ventum,  ant  repente  percuisi.  Idem. 

Quid  agit]  Amatorie  et  faniilrari- 
ter  non  addidit  quae.  Virgiliiis :  '  Quse 
mihi  reddat  earn,  vel  eo  me  solvat 
amantem.'  Idem. 

Rogas']  Lenta  quaedam  et  liistis  est 
responsio,  et  dolore  plena.  Idem. 

33  Laborat  e  dolore'}  Duplicem  la- 
borem  Glycerii  esse  dicit,  unum 
parlitudinis,  alterum  curve  et  sol- 
licitiidinis  nuptiarum  PampLili.  Idem. 

Laborat  e  dolore]  Callide  aggreditur 
jnveneni;  nam  utrunique  propter  iU 
lum  perpetitur  et  dolorem  et  soiici- 
tudineni.  Idem. 

Atque  ex  hoc]  Mysis,  quai  contra 
patreni  suasiira  est,  iucertum  iiive- 
niens  Pampliilum,  facile  ad  se  con- 
verlit  mentione  donunae  su£e,  et 
maxiine  quod  addidit,  cur  illam 
aegram  esse  dicat:  quare  statim  per- 
fectiim  est  quod  voiebat,  ut  dicat 
PampLilus,  Egone  istuc  conaii  quam  ? 
Idem. 

31  ConstitiUtB]  Nee  addit,  apatre: 
sed  invidiose,  quasi  et  a  PauipLilo 
&int  coDstitutae.  An  timet  in  uego- 
tio  P  Idem. 

Conslilula  nujilia]  A  patre  tuo. 
Famabiwi. 

In  hunc  diem]  Idem  enim  dies  est 
quo  placnerant  dcstinatae  nuptia;, 
quamvis  Chremes  renuutiaverat  ct 
supra,  '  Hie  uuptiis  dictus  est  dies.' 
Donatus. 

Turn  uutim]  Turn,  praeterea.  Ter- 
tiam  sollicitiidincm  habere  Glycc- 
rium  ne  deseratur  a  Pampliilo.  Idem. 

SoUicila  est]  SoUicUudo  reruni  in- 
certaruni  niagis  est.  Idem, 

Quod  in  liunc  dietn,  ifc]  Hie  cerlior 


metus  est,  et  gravior.  Idem. 

35  Egone  istuc  conari]  Idee  sic 
Pampbilus,  quia  ilia  invidiose  non 
deserere  cogaris,  dixit  :  sed,  deseras. 
Idem. 

Ego  ne  istuc  conari]  Non  perficere, 
sed  conari  velle  aliquid  ad  scelus,  ef- 
fectio  est,  etiam  si  non  potest  fieri : 
bic  enim  voluntas,  non  factum  dam- 
natur:  ut  Virgilius,  '  Ausi  onines 
immane  nefas,  ausoque  potiti.'  Idem. 

Conari]  Levius  est  conari,  quara 
facere.  Idem. 

Egone  isthuc  conari  queam]  Hoc  loco 
conari  est  cogitare  :  Cicero.  Teren- 
tius  in  Phormione,  act.  i.  sc.  2. 
'  At  ego  obviam  conabar  tibi.'  Gal- 
lice  :  Et  moi  je  songeois  <l  vous  alter 
troucer.  Faber. 

36  Egone  propter  me]  Magna  vis 
est  iu  pronominibus  :  et  diversasunt, 
et  singula,  et  non  praecipitantur,  nee 
dicuntur  uiio  spiritu  :  sicnt  in  Eunu- 
cho,  '  Egone  illam,  qua;  me,  quae  il- 
ium r'  Qua  ilium,  deest,  aniat :  qua:  me, 
deest,  non  amat.  Donatus. 

Egone]  Snadenter  :  subauditur  ut 
fieri  sinam.  Idem. 

37  Qua  mild  suum  animum]  Ab  ejus 
beneficiis.  Idem. 

Suum  animum]  Quantum  ad  arao- 
rem  pertinet.  Idem. 

Atque  omnem  vitam]  Hoc  est,  ut 
maritum  speraret.  Idem. 

Vitatn]  Id  quod  dicebam  modo, 
$071  hontieur,  ifc.  Faber. 

Qua;  mihi  suum  animum,  atque  om- 
nem vitam  credidit]  Argnnienta  a  con- 
scquenti.  Si  earn  deserit,  hac  sub- 
jiciuntur.  Donatus. 

38  Quam  ego  animo  egregie  caram] 
Egregie,  pra;ter  cetcras,  id  est,  ni- 
uiis.  Idem. 

39  Bene  ct  pudice]  Hie  illud  solvi- 
tur,  Lana  et  tela  cictum  quarilans:  ut 
hoc  pracstriiat,  beiicet  pmlici.-  Glyce- 
riiini  esse  tducatain,  Lami  it  tila  vie- 
turn  quaritana.  Et  nun  pertinet  ad 
argunifntnni,  nisi  post  vitam  Glyce- 
rii intcliigas.  Idem, 


1072 


NOT/E    VARIORUM    IN 


lient  ct  pudicc"]  Ab  lioncsto.  Idem. 

Bene  et  ymlice  ejus  doctnin]  Hanc 
sententiam  quasi  de  excniplo  probat  : 
nam  bene  eihicata  est  a  Clirysidc, 
qua;  priiiio  piidire  vitam,  parce  ct 
dtiriter  agebat.  Idem. 

40  i'oactum  egeslate]  Propferea 
quod  Cbrysis,  irtopia  et  cognatonini 
negligcntia  coacta.  Idem. 

Coactum  egestate'\  Non  paupertate, 
sed  egestate :  cui  contrarium,  Inopia, 
et  cognatorum  negligentia.  Idem. 

Coactum  egestate]  Inopia  et  cogna- 
torum negligentia  coactum,  ut  de 
Chryside  dictum  seen.  1.  Farnabius. 

41  Ilmul  vercor]  Acuit  animum  a- 
dolescentis  contra  patrem,  cujus 
etiam  nomen  grave  est.  Donatus. 

Haud  tereor,  si  in  te  solo  sit  situm] 
Lego,  vereur,  id  est,  vererer ;  se(|uitur 
enim  sit,  pro  esset.  Ita  semper  Te- 
rentius.  Fabei\ 

42  Sfd  tim  ut  queas]  Hie,  vereor 
subauditnr.  Ut,  pro  ne  non  posuit : 
ut  sit,  Sed  vereor  ne  non  queas  vim 
patris  ferre.  Et  ne  non  possis,  non 
damnatio  est,  verum  adolescentis 
provocatio  in  contemptum  patris. 
Donatus. 

Adeon'  me  ignavum]  A  verisimili. 
Idem. 

Ignarum]  Quod  adversum  necessi- 
tatem  proferendum  fuit,  id  primimi 
dixit,  adesse  sibi  virtutem  :  qua  se- 
quuntiir,  ad  fidem  pertinent.  Ita 
pro  tempore  contemptum  patris  pro 
fortitudine  habet.  Idem. 

Ignavum]  Ignuvus  est,  qui  vim  non 
potest  ferre,  qui  non  est  perseverans. 
Idem. 

43  Adeon'  porro  ingratum]  Potto 
conjunctio  est  expletiva,  alias  ad- 
verbium  temporis.  Idenu 

Ignatum  et  ingratum]  At/|r)(Tiy  est : 
inhumanum  aut  ferum  post  subjecta 
dixit.  Idem. 

Adeon'  porro  ingratum,  aut  inhuma- 
num] Mira  omnis  conversio.  Non 
enim  dixit,  Adeon'  me  obsequentem 
patri  existimas,  adeo  gratum,  adeo 


plum,  adeo  mansuctum  r  Ita  ainatO' 
ris  per  omnia  servat  conditiones,  nt 
oratorie  hoc  cogatur,  scclus  esse  si 
pareret  nunc  patri.  Idem, 

■i  1  (It  ncque  me  consuetudo]  Non  or- 
diium  rcddit ;  ferum  enim  rrddit  ad 
ntatisuef urn,  i\\\od  etiam  fera;  niansues- 
ciint.   Idem. 

Consuetudo,  neque  amor,  veque jmdor'] 
Antitlietornm  airdSocns.  Consuetudo 
ad  ferum,  Amor  ad  inhumanum,  PudoT 
ad  ingratun).  Ftirnalnus. 

Neque  amor]  Ad  illud,  inhumanum. 
Amor  namque  vehenientio  est  in  ho- 
mines. Virgiiius  :  '  Quid  juvenis, 
magnum  cui  versat  in  ossibus  igneni 
Durus  amor?'  Donat. 

Pudor]  Ad  ingratum  retulit.  Idem. 

Ut  neque  me  consuetudo,  neque  amor, 
neque  pudor]  PutojDonatnm  hanc  anS- 
5o(Tiv,  '  ad  superiora'  ut  vocat,  bene 
notasse  :  ut  consuetudo,  advcrsus  fe- 
ritatem  ;  amor,  adversus  humanita- 
tem  ;  pudor,  adversus  ingratum  ani- 
mum, ponatur  :  x""''M^s  Hermogeni 
dicitnr.  Boeclerus. 

45  Commoveat,  ncque  communeat] 
Aij^Tjcris  est  ad  niajora.  Donatus. 

Commoveat,  neque,  Sfc]  Autonoma- 
sia.  Farnabius. 

Ut  servem  fidem]  Exquisite  :  non 
dixit,  ut  contemnam  patrem.  Dfmat. 

46  Unum  Iwc  scio]  In  eodem  haeret, 
ut  excitet  jnvenem  :  neque  audire  se 
fingit  quod  dicit.  Idem. 

Unum  hoc  scio]  Vide  quam  callida 
sint,  quit  a  Myside  subjiciuntur,  ad 
irritandam  promissionem  Pamphili : 
qua;fardentem  incendantmagis  :  nam 
dixit  ille  omnia,  quibus  cogitur  ser- 
vare  fidem  :  sed  de  nierito  ejus  aut 
nihil  dixit,  aut  parum.  Idem. 

Unum  hoc  scio]  Quasi  hoc  dicat, 
Quid  tu  facturus  sis  equidem  nescio, 
aed  unum  scio.  Idem. 

Ut  memor  esses  svi]  Invidiose,  qnasi 
oblito  :  adeo  commovetur  hoc  dicto 
Pamphilus.  Idetn. 

Ut  memor  esses  sui]  Rene  praiterito  : 
quoniam  qua:  pri^terita  auut  in  re- 


TERliNin    ANDR.    ACT.    I.    SC.    V. 


lo: 


cordatioDC  magis  lachryniabilia  sunt : 
lit  Virgilins  :  '  Cui  parvus  Iiiliis,  Cni 
paler,  et  conjiix,  quondam  tiia  dicta, 
relinquor  ':'  Idem  alibi,  '  Per  caput 
liocjuro,  per  quod  pater  ante  sole- 
bat.'  Idem. 

47  O  Mysis,  Mysis~\  Priuiuni  vo- 
candi,  alteruni  incrtpaudi  est.  Idem. 

Etiamnunc  scripta]  Id  argumentiiui 
est,  qnani  viva;  niemor  sit,  qui  etiam 
morluaj  verboruni  memineril  Chrysi- 
dis  de  Glyceric.  Idem. 

48  Scripla  ilia  aicta,  Sfc]  'Y^yyiypait- 
ran  Tois  (jypiai.  Pindar.  10.  Olymp. 
Farnaliiiis. 

49  Jam  /erwie]  Ferme,  adverbium 
est  festinantis.  Donntus. 

Moriens  me  tucat]  E\  tempore  pro- 
bavit  locutam  vera  esse,  non  ficta 
et  siniiilata:  nam  qui  sani  sunt,  spe 
longioris  vita:  adulaiitur.  Virgilius, 
'  Et  ilulreis  moriens  rcminiscitur  Ar- 
gos.'  Idem. 

Jam  ferme  moriims]  Affectus  a 
tempore,  quod  postrema  vox  erat. 
Idem . 

50  Accessi ;  vos  semoler ;  nos  soli] 
Figura>  propriiE  'rerentiaiiiP,  a<TvvSe- 
Tov  KOI  QWfiMs.  Vos  semola,',  deest 
eslis:  nos  soli,  deest  remunsimm :  nt 
est  illud,  Egone  illam,  qua:  ilium,  qua: 
me?   Idem. 

Vo»  seiiiotcE :  nos  soli]  Habuit  fidem, 
quod  soli  tuimns,  (piod  nemo  testis  : 
ail  tiiDuil,  no  boc  pater  ante  tirma- 
tuni  umoreni  ccgiiosr eret  r  Idem. 

Incipit]  Dccst  dicerc.  Prseparatio, 
rt  quasi  vestiixibiin  orationis  est. 
Inceptin  dicilur  oralioniv,  qua;  longa 
lacitiirnitatc,  meditate  graviterquc 
I)rot'ertiir  :  ut  Virgilins,  '  Tuni  pater 
omnipotens,  rerum  cui  sunima  potes- 
las,  IiiKl.'  Idem. 

Accemti  ;  tos  svmoLa  ;  nos  soli  ;  inci- 
pit] Kst  lia-c  talis  partiuin  brevitas, 
qua;  loiigam  tamen  eflicit  sumiiiain, 
sed  !iinc  vilio:  ut  enim  oxpcctatain 
magis  faceret  TrpontamoTrniiav  fuixyfr ik'i)v, 
q\iic  sc(|uitur,  prodiicit  cum  atf<;ctu 
principiiiin.  li(i:<U:Tiis . 

Delpli.el  V'ar.Vtuf.  Tin 


51  Mi  Pamphile]  Mi/nTjais  per  wpoff- 
wjroTTouav  et  principium  a  blandi- 
niento.  Donntus. 

Mi  Pamphih]  Imiti.tus  est  etiam 
blandimentum  Cbrysidis.  Idem. 

3Ii  Pamphile]  Vide  redditam  voci 
morientis  tiensis  intervallis  interrni)- 
tam  orationeni,  ntpote  lasso  anlieliiii 
iiiterveniente.  Idem. 

IIujus  formam  atnue  aiatem]  Amat 
compendium  lassiludo.  Formawenini 
diceudo,  pujcliritudincm  significat  : 
alalem,  quod  parva.  Idem. 

Hvjus  formam  atque  cetatem]  Du- 
plex causa  commendationis,  forma 
elcetas:  ut  supra,  'Forte  nnani  as- 
picio  adolescentulam,  forma,'  &c. 
Idem. 

52  Utraque  inutiles]  Legitiir  et  uti- 
les. Idem. 

Nee  clam  te  est,  quam  illi  utraque  res 
inutiles]  Oniues  fere  1.  s.  quam  illi 
nunc  lUrceque  res  inutiles.  Duo  tan- 
tuin,  scilicet  Vaticanus  et  Basilica- 
niis,  itemqne  Donatus  et  Eugrapliins 
liii'C  liabent  sine  dictione,  7Ys  :  quod 
et  placet :  utraque  enim  refcrtur  et 
ad  formam  et  ad  a-tatem  :  itaqne 
legendum,  quam  illi  nunc  utraque  in- 
utiles:  ita  Stat  versus,  qui  aliter  ad- 
missa  diclione  nuiic,  impeditus  est. 
Fuernus. 

Quam  illi  utrceque  res  imttilcs]  Al. 
quam  illi  nunc  utraque  inutiles  et  ad 
pudic.  *  Lis  est  cum  forma  magna 
pudicilia"  :'  et  Juvenal.  '  Itara  est 
adeo  Concordia  forma'  atquc  pudici- 
tiae,'  Sal.  x.  Farnaliius. 

53  Ft  ad  pudicilutm]  Propter  for- 
mam dixit.  Donntus. 

Et  ad  rem  tutnndam]  Propter  ata- 
tcm.  'ArrdSoirtj.  Itlem. 

El  nd  tutandam  rem]  O.  I.  s.  et  Do- 
natus ita  collocani,  el  ad  rem  tutan- 
dam.   Fai:rnus. 

51  Quod  tc  per]  (Jitod,  propter 
(piod  :  ut.  Quod  <«;  per  sujieros.  Kt 
est  ordo,  propter  cpiod  te  oro.  Donip- 

Ills. 

I'er  hanc  dexlrum]  Tenet  eiim,  nt 
nl.  3  V 


1074 


NOTiC   VARIORUM    IN 


apparet.  likm. 

Per  hnnc  dexlram]  Fiilei  ct  fedcris 
ineinbnini.  Ad  inainini  iit  conven- 
tio.   Idem. 

FA  inganuni]  Legitur  et  genium. 
Idem. 

Ingenium  tuuni]  Quod  qiiidam  Ic- 
gciiduiii  contendiint,  (iV»(Hm,  id  liaud 
uecesse  est.  Nam  piius  illiid  et 
versus  et  scnstis  admittiint.  Faber. 

Quod  ego  per  hanc  te  dexlram  oro,  ct 
getiium  tiiuin]  O.  I.  s.  ct  Doiiattis  ita 
collocant,  (yuoci  eg-o  te  per  hanc:  quod 
vero  sequitur,  et  genium,  in  omnibus 
libris,  itenique  Donato  ct  Eugra- 
phio  est,  el  ingenium  :  quod  et  veisui 
magis  convenit  :  exponcmus  autem 
ingenium,  id  est,  naturam  ;  quam  cum 
laude  intelligendo,  tanto  magis  qua- 
drabit,  ut  sit  per  tuam  stabilem  con- 
stantemque  naturam,  per  tnum  pro- 
bum  et  amabiie  ingenium  :  ut  ct  in- 
fra de  Pamphilo,  '  Quandoquidem 
ipse  est  ingenio  bono  :'  elidetur  au- 
tem in  scansione,  d,  ex  qtiod :  ut  quod 
ego  te  sit  anapa^stus.  Faernus. 

Per  hanc  dextram,  et  ingenium  tuum] 
Ingenium  liabent  plerique  libri :  nee 
mutari  debet.  Horatius  in  simili  ob- 
testatione,  genium  adiiibet :  '  Quod 
te  per  genium,  dextramque,  Dcos- 
que  penates  Obsecro  et  obtestor.' 
JBceclerus. 

Dexlram  oro,  et  ingenium  tuum'\ 
Foederis  et  fidei  pignus.  *  Per  ego 
has  lacrymas,  dextramque  tuam  te.' 
Dido  Virgiliana  iv.  i'En.  Farnabius. 

55  Per  hujus  solitudinemi  Legitur 
et  soliciludinem,  Donatus. 

56  Obtestor']  Obtestatio  dicitur, 
quando  eum  adjuramns,  qucm  roga- 
mus.  Oramus  per  eas  res,  propter 
quasrogamus.  Virgilius,  '  per  cver- 
»ap,  genitor,  fumantia  Trojze  Excidia 
obtestor.'  Idem. 

Te  obtestor]  Sextum  irap(\Kov'  dixit 
enini  jam,  '  Quod  ego  te  per  Lane 
dextram  oro.'  Idem. 

A'e  aba  le  hanc  segreges,  neu  descras] 
Ad  fidcm,    ne  segreges,  retulit:    ad 


solitudinem,  ne  deseras  :  hoc  est,  ne 
aliam  ducas,  aut  amare  desinas,  eti- 
amsi  aliam  ducas.  Idem. 

Ne  abs  te  hanc  segreges]  Quasi  ip- 
sam  iiianu  tenens.  Hanc,  propter 
formaiu  ct  ;rtatcm.  Idem. 

Segreges]  Hoc  verbum  simplex 
fieri  non  potest.  Neu  deseras,  postre- 
mo.  Idetn. 

57  Si  te  in  germani]  Sic  tunc  dici- 
mus,  quando  pra;stitimus  aliiiuid,  et 
tamen  nolumus  exprobrare  :  ut  Vir- 
gil. '  Si  qua  tiiis  unquam  pro  me 
pater  Hyrtacus  aris  Dona  tulit.' 
Et  alibi  :  '  Si  bene  quid  de  te  merui.' 
Idem. 

In  germani  fratris]  Non  fratris  .so- 
lum, sed  etiam  germani.  Idem. 

Germani  fratris]  '  Sororem  esse 
aiunt  Clirysidis.'  Simo,  seen.  1.  Far- 
nabius. 

Si  te  in  germani  fr.  S^c]  Tlapiauais  sua- 
vissima  ;  ut  niox  vs.  01.  ■naponoioiais' 
cum  sententia  loci  confer.  Hec.  iii. 
3.  29.  Ike.  Baclerus. 

58  Sive  te  hac  solum]  Si  aut  te  mihi 
pra;tulit,  aut  nullum  alium  noverit 
aniatorem  in  domo  nieretricis.  Dona- 
tus. 

Site  hac  te  solum]  Aliqni  libri,  inter 
quos  Vaticanus  et  Basilicanus,  item 
Donatus  et  Priscianus  sic  collocant, 
sive  te  here  solum:  et  stat  versus,  si  iu 
te  hac  non  fiat  synaloeplia  :  erit  enim 
sive  te,  dactylus.  Quod  vero  sequi- 
tur, sfm/jer/ipcjf  jno-TJ/ni,  omnes  rccen- 
tes  libri  liabent, /ed<  maximum,  et  ita 
etiam  Priscianus  citat :  infra  quoque 
in  eisdem  recentibus  legitur,  maxi- 
mum feci  Chreme:  sed  utrobique  in 
antiquis,  ma.rimi.  F'aernus. 

59  iMorigera]  Hoc  quasi  auianti 
iitiie  fuit.  Virgilius:  '  Fuit  aut  tibi 
quidquam  Dulce  meum.'  Donatus. 

Morigera]  *  j^iltas  et  corpus  tcne- 
rum,  et  morigeratio.  Haec  sunt  ve- 
nena  formosarum  mulierum.'  Afra- 
nius  in  Vopisco.  Farnabius. 

60  Te  isti  tirum  do]  Hsec,  utdixi- 
nius,  et  singula  sunt,  ct   non  prarci- 


TERENTII    ANDR.   ACT.    II.   SC.    I. 


1075 


pitantnr,  nee  dicuntur  uno  spiritu. 
Donatus. 

Te  isti  viitim  do]  Apparet  quod 
junctisdextiis  haec  dicebat :  ideo  et, 
Per  luinc  dextram  te  oro.  Idem. 

Amicum]  Potest  enini  et  maritus 
esse,  et  non  amicus,  sed  affectu  ma- 
riti  retnlit  amiciim.  Idem. 

Virutn]  Ne  segreges.  Idem, 

Amicum]  Ne  deseras.  Idem, 

Tutorem]  Quasi  orbce.  Idem. 

Patrem]  Quasi  parvae.  Idem. 

Palrem]  Ad  iilud  quod  ait,  Et  ad 
pudwitium.  Idem. 

Te  isti  tirum  do,  amicum,  tutorem, 
patrem]  Douatus  erudite :  '  Hapc  et 
singula,'  Sec.  oratoiie  autem  unura 
]iic  per  multadicitur  :  maritum  enim 
voluit  sigiiare.  Similis  locus  act.iv. 
SC.  3.  vs.  2.  3.  et  4.  quae  ex  Homero 
sumpta  Donatus  ibi  aunotat.  Bcecle- 
rus, 

61  Bona  nostra  tibi  hcec  permitto,  et 
tucE  mando  fidci]  Conclusio  per  man- 
datura  et  obtestationem  efficax  satis. 
Donatus. 

Bima  nostra]  Haec  verba  quasi 
supeWectilem  suam  ostendentis  sunt. 
Idem. 

Bona  nostra]  Hoc  est,  Ad  rem  tulan- 
dam.  Idem. 

Bona  nostra  hac]  Peculium,  supel- 
Iccfilem.    Farnabius. 

Tibi  permitto,  Ifc]  Tanqnam  juste 
atqne  legitime  heredi,  fiduciariu. 
Idem. 

62  Ilanc  mild  in  munum  dat]  Con- 
firmatiL-  sunt  legitime  nuptix  per  in 
manum  convciitioncm.  Kt  mire  hanc: 
uon,  /luju.s  manum.  Donatus. 

Mors  continiw  ipsam  occupat]  Quo 
magis  memorem  esse  oportet  eoruin, 
post  (jUit:  ilia  nihil  locuta  est.   Idem. 

03  Accept]  Projirie,  (|uasi  uxorem. 


Idem. 

Acceptam  servabo]  Conclusit  par- 
tem deliberationis  suae  per  electio- 
neni.  Idem. 

04  Sed  cur  tu]  Corripit,  quod  abeat 
ab  ilia.  Cur,  non  interrogantis,  sed 
corripientis  est  et  increpantis  quod 
Glycerium  deserat.  Idem. 

Obstetricem]  Quee  opem  tulerit  pa- 
rienti,  obstelrix  dicitur  :  unde  et  par- 
turientes,  Per  opem,  clamant.  Idem. 

Sed  cur  tu  ahis  ab  ilia  1  M.  obstetru 
cem  accerso.  P.  propcra]  Versus  est 
trimeter  iambicus  :  sed  exabis  elitlen- 
dum  est  s,  et  in  quinta  sede  dactylu.s 
collocandus.  Fa'ernus, 

65  Propcra,  atque  audin"!]  Et  in- 
terrogatio  quo  eat,  et  revocatio,  ad 
argunientum  magni  amoris  accedit. 
Donatus. 

Verbum  unum  cave  de  nuptiis]  Deest 
dicas  :  figura  c/VAeiil/is.  Idem. 

De  nuptiis]  Non  quod  hodie  futn- 
ras  nescierit  Glycerium  :  sed  (juod 
illas  hodie  indixerit  pater  filio,  cum 
supra  et  Pamphilo  et  Glycerio  dis- 
turbata;  viderentur,  quia  sunt  con- 
stitut'.e  in  ininc  diem.  Idem. 

Cave]  Annotant  quidani  cave  bic 
corripicndum  esse.  Idem. 

06  Ne  ad  morbum  hoc  ctiam]  Ite- 
rum  (\\fi\f/ts  :  deest  enim,  accedat. 
Idem. 

JNe  ad  morbum  hoc  etiam.  M.  teneol 
Versus  est  iambicus  dimeter  catalec- 
ticus:  nam  quod  alii  huiic  supplent 
ex  insequcnti  sceii:i,ut, quid  ais  Byrria, 
perficiat  senarium,  primum  bac  or- 
dinatio  versuum  in  nullo  libro  iuve- 
nitur :  deinde  versus  (pii  setiuuntur, 
impediti  rpmanent,  ut  non  facile 
cerium  eis  genus  possit  assignari. 
Fa'ernus. 


ACTUS     II. 

ScENA  I.  Haecq\iO(|UC  Bcena  natura  ordinato  :  in  qua  re,  Murcto  itcrun* 
c»t  ex  lambiris  et  trocliaicis,  rata-  palniam  dcfcrt  Fr.  r'abricius  :  to 
lecticis  tt  acatalecticis:  metro  varie      quod  optiniis  libris  ille  usub  sit.     Al- 


1070 


NOIVE    VARIORUM    IN 


que  Iioc  qiiidcm  an  ita  se  liabcat,  iion 
iiiiiiK  rito  ilisqiiuoiidiim  sibi  Franc. 
Gnyetns  cxistiniavit.  Ccrtt*  tamnnil- 
ta  in  niotris  Ton  ntianis,  contra  om- 
nium alitiuando  Codicnm  auctoiita- 
teni,  iniiiiutavit  Muretus,  ut  tbrtasse 
iiiagis  jiiobandi  sint,  qui  vcl  vitiosuni 
nietnim,  iibi  coilices  consentiunt,  le- 
tineie,  (|uani  tantuni  sibi  licentiiE 
snmcre  iiistituerunt.  vs.  2.  duo  Mss. 
nostri  Iiabent,  e  Davo ;  tertiiis  ex 
Drtco.  vs.  4.  unns  :  Itissuscura  et  con- 
fecttis.  vs."!.  5.  ct  0.  duo  Mss.  qwrninm 
von  potest  feri,  quod  vis,  id  vclis  quod 
possit :  teitius :  quvniam  iwn  potest  fieri 
id  quod  eis,  id  velis  quod  possit  !  circa 
7.  pbirimus  labor;  vide  Faernuni, 
qui  nihil  niutaie  audet  ;  et  Guyetuni, 
qui  duos  tacit  et  emendat :  nnus  ex 
Dostris  codicibus  habot,  nt  reliqui  : 
sicut  edidimus  :  duo  autcm  :  qui  is- 
tum  amorcm  ah  animo  moveas  tuo:  vide 
etiani  Antcsignani  cditionem.  vs. 
11.  pro  agif,  duo  piivferunt,  ait.  vs. 
13.  pro  prod(tt,  omnes  nostri  protrahat, 
vs.  17.  pro  rem,  omnes,  crucetn;  quod 
rectum  arbitror.  vs.  21.  unus  :  ita 
aiunt.  vs.  26.  duo  7ninc  te  per  amicitiam 
et  amorem  ohsecro.  vs.  30.  duo  :  liberi 
esse  puto  hominis.  vs.  31.  omnes  :  pro- 
inereatur.  et  vs.  3G.  cujus.  vs.  37.  scire, 
non  sciri.  Boeclcrns. 

1  Quid  ais  Bijrfia'\  In  hoc  colloquio 
altera  pars  ostenditur  fahnlce.  Siqui- 
dem  Andria  ex  duorum  adolescentum 
j)avoribus  f^audiisque  componitur,  cum 
fere  solum  Hecyram  Terenlius  ex  unius 
comwdiii  adolescent  is  ejfecerit,  Donatus. 

C.  Quid,  Sfc.'\  Mas  pcrsonas  Teren- 
tius  addidit  fabulai,  nam  non  sunt 
apud  TNIenandriim,  ne  Tpayii{wrei)ov 
floret,  Piiilumenam  sprelam  relin- 
quere  sine  sponso,  Pamphilo  aliam 
ducente.  Idem. 

Quid  ais  Byrrhia]  Mihi  imposuit 
judicium  Erasmi,  qui  lizec  verba 
(Quid  ail  Byrrhia  ?)  putavit  esse  finem 
versus  praccdfutis  ;  id  quod  verisi- 
mile  non  est.  Nam,  si  rem  conside- 
res,  unde  Cliarinus  andire  potuit  pos- 


trema  Mysidis  verba?  Quamobrem 
extrouius  versus  sccnsc  superioris 
fuerit  dimeter  Iaml)eus  catalecticus, 
et  Actus  inccptus  erit  a  monomctro; 
cui  siibjicitur  octonariuslambcus  aca- 
talectus,  cujus  generis  et  ii  sunt  qui 
post  ilium  leguutur.  lutber. 

Quid  (lis,  ^r.]  I'^x  verbis  Charini  ap- 
paret  Byrriam  nunliasse  iiuptias  fu- 
turas  cinn  l^ampbilo  :  nee  adducilur 
tamen,  ut  stalim  credat,  et  acconi- 
modet  animum.  Sirpius  ergo  repe- 
tit  iiitcrrogando.  VA  bene  ilia,  velut 
amatorie  de  certa  loqncretur  per- 
sona. Sic  Virgilius  :  '  solam  nam 
perfidus  ilic  Te  colere,  arcanos  etiam 
tibi  credere  sensns.'  Ergo  non  ;'Ene- 
as,  sed  illc.  Et  item  bic,  non  Phi- 
lumenn,  sed  ilia  dixit.  Donatus, 

Quid  ais,  Byrria']  Miratur  magis, 
quam  interrogat,  vel  potius  indigna- 
tur.  Idem, 

Quid  ais,  Byrria  ?  daturne  ilia  hodie 
Pamphilo  nuptuml  O.  1.  s.  banc  collo- 
cationem  babent,(/rt<ur>ie  illuPtwiphilo 
hodie:  et  infra,  mode  c  Davo,  ut  etiam 
Donatus  legit,  non  de  Davo:  quae  ve- 
ro  paulo  infra  sequuntnr,  ita  et  apnrt 
Priscianum  citantem  liunc  locum  li- 
bro  xviii.  et  in  omnibus  Tcrentii  1.  s. 
collocata  sunt,  Quoniam  non  potest  id 
fieri  quod  vis,  id  velis  quod  possit.  Qua 
collocatione  constituta,  versus  ita  or- 
dinanius  :  Ch.  Quid  ais  Byrria?  da- 
fume  ilia  Pamphilo  hodie  nuptum?  B. 
sic  est.  Cif.  Qui  scis?  B.  apud  fo- 
rum viodo  e  Davo  audivi.  Ch.  va  mi- 
sero  mihi,  Ut  animus  in  spe,  atque  in 
timore,  usque  antehac  attentus  fuit,  Ita 
postquam  adempta  spes  est,  lassus,  cura 
confeclus  slupet.  B.  Quaso  edepol 
Charine ;  quoniam  non  potest  id  fieri 
quod  ris.  Id  velis  quod  possit.  Ch.  ni- 
hil volo  aliud  nisi  Philumcnam.  Ut  pri- 
mus et  (juintus  liujus  sccnvr,  versus, 
sint  troebaici  tetrametri  acatalectici, 
scxtus  catalecticus,  secundusoctona- 
rius  iainbicus,  contracto  audivi  in 
duas  syllabas :  item  tertius  ct  quar- 
tu8.     B.  Ah:  quanta  satius  est  te  id 


TERENTII    ANDR.    ACT.    II.    SC    I. 


1077 


dare  operam,  Qui  isfutn  amorem  ex  ani- 
mo  amoveas  tuo,  Hos  duos  versus 
unum  taiituni  trochaicuni  aoatalecti- 
cuin  putamus  esse,  rcjecta  priuia 
ejus  syllaha  iu  fiueiii  piaredentis 
versus,  detractoque  in  scansione  pro- 
Domine  tuo:  quod  subditiciuin  puta- 
mus, et  tamen  ob  reveientiam  oiuiii- 
um  libroruru,  in  impiessione  leliiie- 
nius  :  aliter  hi  duo  versus  adeo  impc- 
diti  sunt,  nt  non  facile  cnjus  sint 
generis,  agnoscatur.   Fatrmis. 

Quid  (lis,  Byrrhia']  Consilium  senis 
de  Pamphilo  ad  iixoreni  duoendnni 
adigendo,  etiam  Cliarino  mature  in- 
notescere,  argumentic-ausa,  debebat : 
is  ergo,  ut  prinium  ex  servo  coguo- 
visset,  quid  pararetur,  anxius  aniini 
ad  Pampliiiiiiii  properat;  quo  fauii- 
liariterutebatur.  OuiEruut  ergoaliqui 
cur  Cliarinus  iiusqiiani  se  ronsciinn 
auioris  Hanipliili  eiga  Glyceriuni  os- 
tendat,  homo  sndalis  et  amicus:  et 
propterea  existimant  factum,  ut  nihil 
ex  auxielate  Charini  relaxaretur  : 
quod  fuluruni  erat,  si  ei  constarct, 
Pamphihmi  alio  aniore  occupatum 
esse  :  possitque  ad  hunc  sensuni  tia- 
hi,  quod  act.  ii.  sc.  G.  vs.  13.  dam 
dieitur  aniasse,  et  ne  infamiw  sibi  cs- 
eet,  aivisse.  Ex  diverso;  non  jiotiiit 
latere  Chariniun,  quam  assidue  iu 
domuni  Clnysidis  ventitarit  Pamphi- 
lus,  caquc  definicta,  amorem  (^lyce- 
rii  in  funere  ijise  proiliderit :  adeo  ut 
Chr«»me&  mox,  velut  ex  comniuni  fa- 
ma,  coiiifxrisge  se  dicat,  Pniiiphilum pro 
uxori;  hdhere  Itnnc  peref^rinum:  vide  oin- 
nino  Donatum  ad  ilhi  verlia.  Jam, 
(jiiando  ('hariims  in  iJavmn  incicjiat 
act.  IV.  sc.  1.  vs.  42.  '  Eho,  die  inihi, 
si  onmc.s  himc  corijectuni  in  niijiiias 
inimici  vellenr,  quod  nisi  hoc  consi- 
lium darcnt?'  nmituni  decedcl  de  vi 
objurgationis,  si  ab  ignaro  amorum 
Pampiiili  lia'C  verba  profn-jscanlur  : 
ct  8cena  iu'-ctpiciitc,  (,'hariuns  audit 
Pam|>liiii  querclain  et  cum  Mysidc, 
dc  Glycerio,  sermoncB,  non  tanquam 
rem   novam,  scd   probe   sibi  notam. 


Videatur  ifaqne  id  timuisse  Chari- 
nus,  vim  ut  posset  ferre  Pampliilus, 
ct  patris  imperium  detrcctare  :  turn 
nee  illud  ad  fidem  difficile  erat  Pani- 
piiiluni  fecisse,  aut  facturum  esse, 
quod  sa>pe  adolesccntes  solebant ; 
ut  ab  ejusmodi  amore,  ad  nuptias 
turn  auctoritate  patria,  turn  suo  quo- 
dam  consilio,  revocari  se  pateretur : 
hjec  ad  anxietatem  Charini  excitan- 
dam  et  alendani  satis  momenti  ha- 
bere potuerunt.  Quod  enim  nullam 
Imjus  re.i  mentioneni  facit,  neqne  in 
primo  colloqiiio,nequc  injurgio,  dua- 
bus  de  caussis  factum  videri  potest : 
quarum  altera  ad  rh  iruBos  Charini, 
ciii  nihil  aliud  nisi  Philumena  in  ore 
erat,  altera  ad  rationem  pertinet  ; 
nullum  enim  hinc  argumentum  peti 
polerat,  quo  Pamphilus  a  nuptiis 
avelleretnr  :  nee  decebat  Charinum, 
ingcniiuin  et  lionestum  adolcscentem, 
aperte  siiadere  Painphilo,  ut  amori 
potius  quam  pudori  patris  obseque- 
rclur.  Fiebat  enim  saepe,  nt  diximus, 
et  fieri  dcbere  vidcbatur,  ut  ab  anio- 
ribus  ad  nuptias,  adolesccntes  tradu- 
ce rentur.  Scd  liac  utcunque  ani- 
niadversa  et  existimata  erunt,  hand 
in  magiui  equidem  ponam  discrimine. 
Backrus. 

C.  Quid  Ills,  Byrrhia}  Ne  Philume- 
na, n  Pampliilo  repudiata,  oninino 
sprcta  ct  dc>erta  vidcretur,  ad  ple- 
narn  ConKtdia'  Catastrophen  intro- 
ducitur  alter  aniator.   Farnahius. 

Sic  est]  Hoc  cum  indignatione  sto- 
maciii  (licit.  Donutns. 

2  Qui  scis]  Non  vnlt  enim  verum 
cs>e.  Qui.'  qtiatenus  i  nnde  hoc  scisr' 
Idem. 

Apud  Jorum]  De  loco.  J)e  tem- 
pore, Modo.  De  persona,  de  Data. 
Idem. 

Apud  forum  c  Duro  audiri]  Plurima 
dixit  ad  coidirmandum  Jlyrria,  (juan- 
do  inlcrrogalns  est,  a  loco,  a  tem- 
j>orc,  a  persona.   Idim, 

Apud  forum  modo  e  Dnvo  audiii] 
Uonatus  bene  jubet  observari  Pocl<E 


1078 


NOT/E    VARIORUM    IN 


uosiri  acciirntain  dilijiciitiam  in  oin- 
oibiis  brcvitate  nonniinqiiain  adniira- 
bili  absolutaiii,  qiiando  no^at :  '  Plu- 
rima  dixit,' i&:c.  Bcrchrus. 

Vir  wjj.s'cro]  Taiidein  aliqtiando  per- 
victiis  pst  lit  crcderet.  Donatus. 

V<r]  Iiifcrjcctio  in  his  rebus  quas 
cxecraninr.  Idem. 

3  Ut  animiiH  in  spe  atque  in  timore, 
Sfc]  ITiic  usque  animus  sustinebatur 
a^qnius  inter  spcm  et  tiniorem  ;  jam 
vero  spoi  nervo  inciso  labascit,  con- 
»ilii  aiixiliiqiie  inops  torpet,  tanquam 
arciis  antebac  intentus,  nunc  spc  de- 
plorata,  laxiis  flaccessit.  Farnabius. 

Usque  aiilehnc]  Id  cst,anteqnani  tua 
verba  audirem.  Et  duas  praeposi- 
tioncs  posnit,  iit  diritur:  sed  una  est 
lantiim,  veiut  adverbinm,  non  jam 
pr.vpositio.  Nulla  prrrpositio  prap- 
posiiioni  adjungi  separatim  potest. 
Unque  ejiisniodi  est,  ut  sine  aliqua 
prsppositione  raro  inveniatur.  Dojia- 
tus. 

Attcntvs  fuiti  Ut  attentus  audire 
diritur.  Idem. 

4  Lassus  cura,  confecius,  stupet] 
Lnssus  cura,  ex  prseterita  spe:  nunc 
confectus,  id  est,  sic  vulneratus,  ant 
percussus,  nt  sanari  non  possit.    Id. 

Lassus,  cura  confectus  stupet]  Lassus, 
adempta  attentione.  Cura  confectus ; 
confirmato  timore.  Stupet,  abjecta 
spe.  Idem. 

5  Quccso  adepol]  Objurgantis  est 
Qu<Bso,  vel  etiam  rogantis.  Idem. 

Qwmiam  non  potest]  Consolalio  ad 
id,  quod  fieri  non  potest,  snadens. 
Idem. 

Quoniam  id  fieri,  quod  vis,  non  po- 
test] Citat  hunc  Terentii  locum  An- 
gustiniis  1.  XIV.  de  Civitate  Dei,  c. 
15.  et  I.  de  vita  beata.  Crito  infra 
act.  IV.  8C.  5.  Ut  quimus,  quando  vt 
tolumus  non  licet :  ov  Suvifj-fvos  t  Be- 
A€n,  6(\rjs  h  Svvoffat.  Farnahius. 

G  Id  relis,  quod  possit]  Proverbialc. 
Doniiliis. 

S'ihil  aliud]  Hoc  magis  gemitu 
amatorio,  qnani  ut  respondcrct  Byr- 


riip,  dicit :  quasi  magis  Philiimenam 
velit,  qiiam  vitam  et  luconi.  Idem 
alibi,  '  In  eo  nie  oblecto,  8olum  id 
est  cbarum  iiiilii.'  Non  eniin  dixit, 
Nullam  volo  aliam,  (|uani  Pliiliinie- 
nani :  sed  nihil  volo  aliud  :  quod  inti- 
nituin  est.   Iilem. 

Nihil  aliud]  Apud  Tcrentiiim  flagi- 
tiosiis  ailolesccns  insana  flagrans  cn- 
pidine,  Nihil  volo  aliud,  et  Augustiu. 
I.  XIV.  c.  8.   Farnabius. 

7  Qui  istum]  Qmj,  proiit.   Donatus. 

Ex  animo  amorcas]  Legitiir,  ex  cor- 
de  ejicias.   Idem. 

9  Facile  omnes,  cum  valemus,  Sfc] 
Pertinet  hue  ilia  apud  Ciceronem 
disputatio  (in.  Tnscul.  cap.  29.) 
quando  Grantor  dolori  cedcndum 
putat :  '  premit  enim,'  inquit  '  atque 
instat,  nee  lesisti  potest.  Itaque  Oi- 
leus  ille  apud  Sophoclem,  qui  Tela- 
nionem  antea  de  Ajacis  morte  conso- 
latus  esset,  is  cum  andisset  de  fato 
suo,  fractus  est :  de  ciijus  conimntala 
mente  sic  dicitiir:  *  Ne  vero  tanta 
praeditus  sapientia  Qiiiscjuam  est,  qui 
aliorum  ariiniiiam  dictis  allevans 
Non  idem,  cum  fortuiia  mutata-  im- 
pelum  Convertat,  clade  ut  subita 
frangatur  sua,  Ut  ilia  ad  alios  dicta 
et  praccepta  excidant.' '  Gra'coriim 
Poetaruni  in  banc  rem  sententias  col- 
legit  Muretus  V.  L.  i.  7.  lioeclerwi. 

Facile  omnes,  cum  vakmus,  ^c]  Tba- 
les  interrogatus,  quid  esset  ditficiili- 
mum  ?  res()ondit  :  eavrw  yvoivai : 
quid  farilliiniim?  d^AAoi  viroTiOfo-dai. 
Laertiiis."A7rai/T€$  icTfiev  els  rh  vovdert'ii' 
<To<po\,  Avroi  6'  a/xap^dvovrts  ov  yivdaito- 
fieu.  Menaiider.  'Paov wapaivtlv fi  iraffAf' 
ra  Kaprrepeiv.  Idem.  'T7(7)s  poaovvra 
l>a<TTa  TTfis  Tis  vovderu.  Idem.    Farvnb. 

10  Tu  si  hie  sis]  Hoc  gestu  scenico 
melius  comnif-ndatur.  Nam haec magis 
spectatoribiis,  (|uam  Icctoribiis  scrip- 
ta  sunt.  Hie  ergo,  se  ipsiim  osten- 
dens,  dicit :  et  est  hie  pronomen.  Do- 
jiatus. 

Hie  sis,  aliter  senlias]  AfucriKus  se 
ipsiim  indigitans,  vel  hie,  mco  loco. 


TERENTII    ANDR.    ACT.  11.    SC.    I. 


1079 


Famab. 

Age  age  ut  lubet'\  Adversus  liaec 
non  liabuit  qiiod  loqiieretiir  :  et  est 
perniissio  reprobaniis  ea  qiias  consen- 
tit.  Doiiat. 

Sed  Pamphilum]  Sed,  inceptivum, 
pro  atqne  eccum  Pamphilum  :  ut 
Salliistius,  'Sed  Metelliisin  vulnere.' 
Hoc  non  discretiviini :  lit  si  dioas, 
sapiens,  sed  miser  :  liic  enim  discie- 
tivuni  erit.  Idem. 

Sed  Pamphilum  video]  Haecper  diro- 
ffTpo<pr]v  fingiintur.  Idem. 

11  Omnia  eccperiri]  Idem  alibi : 
*  Omnia  priiis  experiri,  quam  armis, 
gapieniem  decet.'  Virgiliiis  banc  po- 
fnit  sententiani :  '  Ne  quid  inexpci- 
tuin  fnistra  moritura  relinqiiat.'  Id. 

12  Ipsum  hunc]  Bene  ipaum,  quasi 
anctoreni  et  principem:  ret'ertur  eti- 
am  ad  dignitatem.  Idem. 

Orubo :  huic  snpplicabo]  Oramus  quvE 
bona  sunt :  Supjilicnmus  in  adversis 
niagis,  vel  cum  laclirymis.  Idem. 

Hunc  orabu,  huic  supplicabo]  ProcK- 
mia  sunt  petilionis,  quibus  ostendit 
Poeta  raiionem,  qua  nova  et  impro- 
ba  res  tamen  petitnr.  Idem. 

Amorem  huic  iiarrabo  meum]  Non 
studiiiin  aut  voluntatcm,  sed  amo- 
rem. Nee  petani,  sed  narrate  dixit: 
totum  magnifice.  Idem, 

13  Ut  uliquot  saltern  prodat  dies] 
Saltern,  desperatis  rebus  soiam  pe- 
tentes  saliitem,  boc  verbo  utiniiir. 
Prodat  vcro,  proferat,  prolatet,  dif- 
ferat.  Lucilius  in  quinto,'  An  porro 
prodenda  dies  sit  r'  Jdem. 

Prodat  dies]  Protraiiat,  proferat. 
Famabius. 

1 1  Inlerenftet  a/i</ui</],Talc  est  boc, 
quale  illiid,  *  IiUcrea  aliqiiid  accidet 
boni.'  Sed  nibil  ilium  di\is<>c  poi-ta 
per  servuni  osteudit,  dircndo;  Id 
aliquid  nihil  est.   Diiiiatiis, 

I'iet  alii]uiil]  It  supra,  fmpetrabo. 
Idem, 

Interea  Jict  alii/uid]  Infra  plenius 
act.  II.  RC.  3.  vs.  2t.  '  Interea  ali- 
quid accidcrit   boni  :'    qui  loom  dc 


sensu  et  usu  hnjus  formulaa  non  sinit 
dubitare.  Vehementer  cupientes 
etiam  ubi  sperandi  causa  ademta  vi- 
detur,  in  spera  revolvuntur,  utut  in- 
certam  et  obscuram.  Apud  Plautum 
in  Mercatore  u.  4.  24.  'Invenietur, 
exquiretur,  aliquid  fiet.'  Boeclerus. 

15  Adioji'  ad  eum]  Consuetudine 
magis,  quam  ratione  dicitur  :  unuin 
enim  ad  abundat.  Donatus. 

Quidni?  si  nihil  impetres]  Aut,  Quid, 
nisi  nihil  impetres,  ut  te,  Sfc.  In  utro- 
que  idem  scnsus  est :  sed  superior 
per  eipwyflav,  inferior  per  simpliceni 
explanationem,  solvitiir.  Et  si  quid- 
ni  legitiir,  subaiidiendum,  adeas  : 
ut  sit,  Quidni  adeas  .-'  ut  si  nihil  im- 
petres, te  arbitretur  paratum  nioe- 
chum,  si  illam  duxerit.  Idem. 

Si  nihil  impetres]  Impetres,  per  utr- 
T(po\oyiav  dictum  videtur,  pro  petas  : 
quoniam  petilionem  saepe  impetra- 
tio  seqiiitur.  Idem. 

17  Abin'  hinc  in  malum  crucem  cum 
suspicione  istac,  scelus]  Libri  Vatica- 
nus  et  Victorianus,  Abin  hinc,  licet 
deinde  ex  abin,  abrasum  utrobique 
sit  n  :  przeterea  hi  duo,  et  alii  omnes 
fere  I.  s.  in  malum  rem  liabent:  qua 
lectione  admissa  versus,  qui  aliter 
stare  non  potest,  est  troclmicus  cata- 
lecticus.  t'aernus. 

Malum  rem,  &(c.]  Exitiimi,in  cru- 
cem, supplicinm  te  digiitini,  ad  cor- 
vos.  Famabius. 

18  P.  Charinum,  Sfc]  Non  impe- 
rite  Panipliilum  priorem  loqiii  fecit, 
sed  ut  Hdiiciam  det  Cliarino  loqnen- 
di :  quod  et  Virgil,  eleganter,  '  Hens, 
inquit,  juvenes,  monslrate,  mcaium 
Vidistis  »'i  quam  hie  crrantem  forte 
sorornin.'  Ad  hoc  prior  iiicipit 
Pamphilus,utad  confessiunem  Cliari- 
no minus  claii>a  pra;  piidore  sit  via. 
Donatus. 

\'J  Adie  vcnio]  Ali(|ui  libri  scripli, 
et  in  iis  aiiti(|ui  et  PrisciaDUS,  Ad 
te  advenio.  Fai-rniis. 

Ad  te  venio,  apcm,  salutem,  auxil. 
cons,  expel.]  Kheloricc  ct  copiose  hie 


lObO 


NOIVL    VAKIORUM    IN 


agit.  Principiiim  criim  vim  pra^n- 
di  habet  :  <td  (e  rciiio,  ac.  aili-enii). 
.V/w/M  prinio  loco  iioniinat,  j:mi  scili- 
cet tlespcralam,  iMNi  a  I'ainpliilo  iccl- 
(lerolur;  ct  ciiin  ca  Sutits  :  pciire  onirn 
destiiiuvcrat,  nisi  omnia  oxpeito,  no- 
va spes  aftiil^eiet :  nitxUiuin  indc,  ant 
siraiiiiis  id  fieri  |>os.sir,  consilium,  ncc 
petit  sed  expctit.  Kesponsio  Pam- 
phili  vs.  20. 7ieque  pol  coHsilii  locum  ha- 
bco,  ncquc  (luxilii  copiani,  ox  mente  Do- 
nati,  conditionem  ejus  desciibit,  fpii 
et  amans  et  miser  esse  I,  snisqne  ipse 
rebus  ncc  cousilio,  in  pertiirbatione 
aniiui,  nee  anxilio,  in  tanta  fortunx 
turba  snperesse  posset,  liaclerus. 

Salutcm,  auxilium,  cunsilium  expe- 
tens]  Ut  in  petitionibus  fieri  solet, 
benericiiim  petens,  ntitnr  parlilnis 
deliberativa*..  Donatus, 

( 'onsitiuin  expetc ns]  ICIeijantpr:  f|iio- 
niani  demons  et  improbiim  est  (piod 
petit,  novissirauni  posiiit  consilium  ; 
III  si  non  possit  concedi,  vol  consili- 
um expctat  ad  sanandam  dementi- 
am.  Cicero,  '  Tu  da  saliitem,  qui 
spem  dedisti.'  Idem. 

20  Neque  pol  consilii  locum  habeo, 
nti/ue  auxilii  copium]  A  pud  amaiitcm 
neque  consilii  t'acultas  :  apudinopem 
neque  copia  auxilii.  His  duobus  os- 
teiidit  etiam  sese  amatorem.  Ne- 
que pol  consilii  locum  liabeo,  quia 
amo  :  ueque  auxilii,  quia  sum  miser. 
Idem. 

Neque  pol  cotisiliis  locum  huheo]  (). 
I.  s.  Donatus  et  Euj;rapbius  con.s//i4.- 
et  ita  Uobertus  Sieplianus  impressit. 
Faerntc'<. 

Neque  pol  ronsilii  locum  liuheo']  Ab 
amantc  nullam  consilii  facultatem, 
a  misero  et  inope  nullam  auxilii  copi- 
am  exspectes, '  Magis(|ue  ei  adeo  con- 
siliariiis  bio  amicus  est,  quam  auxili- 
arins.'  Plautus  in  Truculento  act.  ii. 
sf.-.l.   Famab. 

21  Sed  istuc quiduum  est]  Hoc  si  non 
adderet,  locus  confitendi  amoris  (;iia- 
riiio  uullus  fuisset.  Donatus. 

Uodie   uxortm  duds]    Vide    mil  am 


iiitirrogationem  ante  confessionem. 
Idem. 

Aiunl]  De  ca  re  dicimus  quaui  vo- 
iiimiis  esse  falsam.  Idem. 

22  Si  id  J'acis]  Nihil  prius,  qnam 
se  morituruni  dixit,  pudenda  dictu- 
rus.  Indc  datum  est,  ut  ille  instan- 
tiusqua^ieret  causam.  Idem. 

Hodie  pimtrcmum]  Plus  dixit,  quam 
si  dixisset,  Morior  hndie.  Id<;m. 

Uodie  poslremum]  A  necessario  : 
quia,  vivere  non  potest.  Et  postre- 
mum  advcrbiiim  est.  Idem. 

Si  id  fncis  hodie  poslrcm.  me  tides] 
Servantur  gradus  semel  instituti  ; 
spem  expetcbai ;  lioc  illo  responso 
Pampbili,  uiunt,  itorum  imminiita,  ad 
consilium  pereundi  aut  profugicndi 
revolviiur,  quod  bac  verbonim  ani- 
bage  nofatur,  cui  confeiii  nicictur 
locus  in  Pbormione  act.  iii.  sc.  3. 
vs.  IG.  &c.  Subinde  cum  Pampbili 
de  niiptiisaniiniim  perspexisset,  cum 
spe,  s(diis  redil  :  vs.  33.  rcddidisti  uni- 
HiMm:iil)i  Donatus:  '  Plus  dici  non 
potuitfde  'anxilio'  et '  consilio'dein- 
ceps  agitur,  sooiata  opera,  etiain  in 
scena  seqnente.  Bceclerus. 

2.S  Vereor  dicere]  Eloqui  me  velat 
vereciindia.  Farnaldus. 

24  Sponsam  hie  tunm]  Nulla  cunc- 
tatione  Byrrbia,  sod  farete,  Tra^Priffla. 
servili  jjaratissime  narrat.  Donatus. 

Spon.'Um  hie  tuam  amat]  (!allide  et 
sponsam,  et  amat:  hoc  est,  nee  adbuc 
uxor  tua  est,  neque  aliquid  admisit, 
quia  amat  tantum.  Idem. 

Na  istehaud]  Na,  valde  :  ut  ot  Ci- 
cero, N(e  illi  Vihcmenter  errant.  Sen- 
sus  liic  est,  Non  id  anjat  quod  amo, 
nee  id  odio  babet  quod  odi  :  boc  est, 
Valde  iste,  inquit,  non  nu-cuni  sen- 
tit:  id  auuit  (|Uod  Oi^o  odi.   Idem. 

N<e  istc  haud  mecum  senlit]  Nee,  val- 
de  :  aut,  ut  quidam  volunt,  o  quam. 
Lucilius  in  x.  '  Na;  in  arce  bovem 
discerpsi  magnifice,'  in(|uit.  Idem. 

2.11  Nam  quidnam  amplins  tihi  cum 
ilia  fuH]  Artiticiose  personam  ex- 
prts-Mt  Terentiiis,    nuptias   recusan- 


TERKNTII    ANDR.    ACT.  II.    SC     I, 


1081 


tern  :  et  siniiil  rb  -trpiirov  virgini  ser- 
vavit.  Idem. 

Num  quidnmn  ampliu.s  tibi  cum  ilia 
fhit,  ifc]  Piidori  serviit,  consiietiidi- 
iieni  veneream  iiotaudo  :  sequitiir : 
quam  vellein :  s^nb,  tibi  aliquid  anipli- 
us  fiiisset  cum  ilia  :  ut  scilicet  essct 
causa  recusnndcE,  quod  Donatus  anno- 
tat.  Bceclerus. 

2G  Quam  vellein]  Utique  ut  esset 
causa  recusanda?.  Donatus. 

Quam  vellem]  Utinam  esset  !  quo 
iiiilii  illius  recusandas  daietur  causa. 
Farnab. 

Per  amicitiam]  Suam  et  Pampliili. 
Donatus. 

Et  per  amorein]  Suntu  t.intuni  circa 
virginem.  Idem. 

Au/ic  tc  per  amicitiam  et  per  amorein 
obsecru]  Per  anii(  iiiam, '  suain  et  Pam- 
pliili :'  per  amoreui,  '  suum  tantiim 
circa  virginem.'  Donatus.  Interpres 
Gallus  synonyniiam  agnoscit,  per 
amicitiam  et  amoreni  nostrum,  id  est, 
quo  inter  nos  amamus.  Uonati  ex- 
positio,  oro  te  per  amorein  Philumeno', 
nihil  hie  efficacise  videtnr  habere. 
Caeterum  ha;c  petitio  Cliarini  affec- 
tum et  arlem  servat :  obteslalione 
pra;missa,  gradus  facit,  ut  si  id,  quod 
imice  cupicbat,  impetrari  ncfjuiret, 
kot'  4iriTpoin)v,  aliud  tanqnam  ultiuiuin 
etqualecunque  levamentum  despera- 
tionis  rogaret.  Bceclerus. 

27  Ut  tie  ducas]  Sufficeret  dixisse, 
ne  ducus.  Donatus. 

Dalx)  equidem  uperam']  Plus  illi  pro- 
misit,  quam  iiie  poposcit.  Idem. 

Daho  ctjuidein  operain]  I'ronuutiati- 
one  levandum  est.  Plus  enim  dixit, 
dalw  operam:  quam  si  diccrct,  non  du- 
cam.  Idem. 

A<m  poles]  Dcest,  fieri,  et  hoc  ad 
patrem  retulit.  Idem. 

2H  Aul  libi  nuptite  ha  sunt  cordi] 
Hoc  ad  I'aniphilum  pertinet,  non 
enim  unum  et  idem  est  :  nam  si  idem 
fXRet  :  nuplia;  hti'  sunt  tihi  cnrdi,  su- 
pervacuiim  esset  additum.   Idem. 

Cordi]  Animn,  acut';.   Idem. 


C'ordi]  Repetitio  interrogatoria ' 
cum  indignatione.  Farnabius, 

Saltern  aliquot  dies  profer]  Primo 
quie  majora  sunt  petit:  postrenio 
quae  ex  his  videntur  minima  :  et  hoc 
arte:  ut  '  Incute  vim  ventis,  sub- 
mersasque  obrue  pnppes.'  Et  ad 
postremnm,  '  Aut  age  diversas,  et 
disjice  corpora  pontc'  Donatus. 

29  Profer]  Prolata,  produc,  differ. 
Idem. 

Profer]  Prolala,  differ,  protrahe : 
supra  hac  eadem  scena;  '  Credo,  im- 
petrai)0,  ut  aliquot  saltem  nuptiis 
prodat  dies :  Iiiterea  fiet  aliquid,  spe- 
ro.'  Farnabius. 

Aliijuo]  Aliqun  dixit,  ut  exilium  es- 
set iucertum.  Donatux. 

Audi  nunc  jam]  C'orreptio  impatien- 
tis,  qui  non  sustiueat  audire  de  ex- 
ilio.  Idem. 

Audi  nunc  jam]  In  hoc  versu  ji/m  est 
dissyllabum,  ut  alibi  ;  itacpie  scribe, 
iam.  Sed  liaec  vox  in  vevsione  Galli- 
ca  omiiti  non  debet  ;  idem  enim  est 
ac  si  diceret  Pampliilus  :  Nunc, 
postquam  tamdiu  iocutus  es,  tandem 
audi.  Faber. 

Audi  nunc  jam,  ^c]  Donatus  cor- 
reptionem  hie  agnoscit,  tanquam  im- 
patientis,  qui  non  sustineret  audire 
de  exilio,  id  est,  tan(|uam  a  Pam- 
phiio,  non  sustinente  audire  de  ex- 
ilio, factam.  Serviunt  et  ha^c  verba 
asseverationi,  qua  mox  emincntem 
sententiam  infert,  ut  Charinum  de 
suo  animo  certum  reddat.  Adde 
sententiam  ■napoKK-riXov  Adelph.  iv. 
3.1.  de  eadem  lioiiestate  circa  officio- 
rum  comniiinicationem.  lioeclerus. 

30  F;;o,  Chnrine]  Senteutia%  quze 
ex  pronominibus  incipiunt,  seria  sem- 
per, sed  vera  promittunt.  Virgilius  : 
'  i\Ic  natam  nulli  veterum  sociare 
procornm  Fas  erat.'  Donatus. 

Ff^Of  (harine,  niutiqnam  officium] 
Seusus  hie  est,  Non  puto,  inquit,  ho- 
minem  liberum,  qui,  cum  nihil  prst- 
stet,  liaberi  graliatn  sihi  po^cat;  ergo 
cum    tibi    nihil    (iricstem,  nolo  milii 


1082 


NOTyE    VARIORUM    IN 


giatias  aj^as :  iion  oniin  tiii  causa 
tugio,  quod,  priiisi|iiain  me  peteres, 
niagis  nuli'bani  durerc,  qu.iin  tu  cti- 
{)i».   Idem. 

Ncutiijiutm]  Una  pars  est  oiationis, 
pro  iiL'(|uat|uaui.  Aut  alio  nioilo  di- 
citiir. 

Cum  is  niliil  proincrcal]  Id  est, 
pra'Stet  :  ut  Virgilius  :  '  Unique  sui 
luemoies  alios  fecere  inerendo.'  Kt, 
•  Nnnquam  regina  iiegabo  Pronieii- 
tani.'  E  contrario  ladit :  '  Quid  com- 
nieriii.  aut  peccavi,  pater  ?'  Idem. 

i>fliciiim  esse  liheri  puto]  Deest  dic- 
tio  Iwininis,  quae  in  oiDiiibus  est  I.  ». 
et  ill  plerisque  ita  collocata,  ojfficium 
libcri  esse  hominis  puto:  quo  modo 
etiani  melius  procedit  trochaiciis ; '  li- 
beri'autem  'hominis'  intelligendum, 
lion  ejus  modo  qui  non  est  servus, 
sed  ct  qui  nobilitate  et  bona  cxisti- 
niatione  inter  suos  cives  censetur. 
Jiiveualis  :  '  Tu  tibi  liber  lionio,  et 
regis  conviva  videris,  Captum  te  ni- 
dore  suie  putat  ille  culiua;.'  Cicero 
libro  primo  Officiorum  :  '  Nihil  est 
agricultura  melius,  nihil  uberius,  ni- 
hil didciiis,  niliil  homine  libero  dig- 
nius.'   i'a'ernus. 

Officium  liheri  esse  hominis  puto]  Hie 
sumitur  officium  pio  actione,  ut  in 
gcholis  loqnuntur.  Gall.  Ce  u'esl  pas 
tme  action  d'lionnesle  liomiiie.  At  liljeri 
est  dissyllabum.  Fuher. 

yeutiquam  officium  libevi]  Neque 
iogenui  hominis  esse  arbitror  officii 
gratiam  admittere,  nbi  nihil  pra^- 
stiterit,  piomeritus  fuerit.  Ego  nihil 
prxsto  ;  nou  eiiiin  tui  causa  Philume- 
naenuptias  I'ugio,  sed  Glycerii,  quam 
intinic  et  roiistant<r  anio.  Furnalius. 
31  t'um  is  nihil  promereat]  iMcrcri, 
est  alujuid  inercedis  pro  labore  sii- 
mere:  cum  dicimus,  \ihil  meretur, 
hoc  intelligitur,  nihil  mercedis  dignus 
est  acciperf.  Donalus. 

Cum  is  nihil  prumereat]  Laboret,  vel 
nicreatur,  vel  mercedis  petere  de- 
beat:  ut,  'Quid  nieret  niacha;ra?' 
PlautU3  iu  Pseudolo.  Idem. 


Id  gratia;  apponi  sihi]  Addi  in  gra- 
tiam suam,  id  est,  sibi  gratiam  me- 
re re.  Idem. 

3'2  iXiiptias  effugerc]  Interposita 
distinctione,  vultuosc  hoc  dicitur,  hoc 
est  cum  gistii.  Idim. 

33  ficddidisti  animum'\  Plus  dici 
non  potuit.  Idem. 

Aut  tu,  aut  hie  Bijrrhia]  Hie  Sfitcrt' 
Kw^  quasi  cfficaciorem  ostendit :  er- 
go ad  comparationem  allerius  ret'er- 
tur.  Idetn. 

3 1  Facite,  fingite,  invenite,  efficite] 
Fit,  quod  verum  est.  Fingitiir,  (\\\t>d 
falsiim  est.  /ni'en/tur,  ne  temere  fiat. 
Invenite  ergo,  agite  dicit  post  cogita- 
tionom.   Idem. 

Efficite']  Id  est,  in  eflFectum  per- 
ducite.  Sallustiiis,  '  Nam  et  priiis- 
quam  incipias,  consulto  ;  et  ubi  con- 
sulueris,  mature  facto  opus  est.' 
Idem. 

Facile,  fingite,  invenite']  Mire  ex- 
pressit  Pauiphili  animum  nuptias  me- 
tuentis,  cui  quicquid  dixerit,  pariim 
est.  Idem. 

Facite,  fingite, invenite,  iff  cite]  Rhe- 
torice  contorquet  verba  ;  ad  animum 
Pamphili  assevcratius  demonstran- 
dum :  in  quibus  tamen  non  oportet 
MTTTo^uye'iv.   liuckrus. 

3.5  Ego  id  ngam,  rnihi  qui  ne  detw] 
Non  dixit,  <'_^o  non  instaho  tit  ducam: 
sed  quod  est  amplins.  Et  rccte  :  utri- 
usque  opera  opus.  Non  enini  con- 
tinuo  ducet  Charinus,  si  non  duxerit 
Pamphilus.    Donatua. 

Qui  detur]  Qui  pro  quemadmodum. 
Idem. 

Ne  mihi]  Veteres  frequenter  ne  pro 
non  dicebant.   Idem. 

Mihi  qui  ne  detur'\  Qua  ratione  mihi 
non  detiir.   Farnahius. 

Sat  liaheo]  Sic  antiqui  pro  sufficit, 
sat  halico  dicebant :  an  vel  abnudat  ? 
Donatus. 

30  CuJHS  consilio  frctus  sum]  OIkovo- 
(/.iKws  hie  Davi  in  hac  fabula  partes 
designantur  :  quo  eliam  Byrria;  con- 
teutio  spectat;  tauquam  et  inutiiis, 


TERENTH    ANDR.    ACT.    II.    SU.    II. 


1083 


et  tristia  tantiini  nuntiantis  :  recte 
enini  Donatus  ea,  quee  nihil  opus 
sunt  scire,  ad  Scenae  principium  re- 
fert ;  ubi  Byrria  tiisti  nnntio  Cliari- 
niim  extenuerat :  qui  aft'ectus  in  hecc 
verba  duravit.  BcecUrus. 

At  lu  hercle]  Deest,  adfers,  dicis, 
Duntias.    Donatus, 

S7  Nisi  ea  qua]  Hoc  est, '  Daturne 
ilia  ho()ie  Pamphilo  nuptum  ?  By. 
sic  est.  Ch.  qui  scis  ?  By.  apud 
fornm  modo  de  Davo  audivi.'  Quod 
memor  est  Chaiinus  se  non  llbenter 
audisse.  Idem. 

Fugin'  hinc]  Comminantia  est,  et 
abigcntis  a  se.  Idem. 

Ego  vero,  ac  lubeus]  Nemo  luben- 
ter  fupit,  nisi  coactus  necessitate. 
Hie  etiam  lubens  dixit,  quod  est  lu- 
benttr.  Idem. 

ScENA  II.  Haec  scena  constat  tro- 
chaicis  septenaiiis,  sive  tetiaroetris 
catalecticis.  Qiiicquid  vaiiie  lec- 
tioois  Facrnus  annotavit,  in  nostiis 
qnoque  Mss.  riperitur  :  pr*terea 
alia  sunt  quaedam  diveisa,  quae  non 
opefae  pretiiim  est  annotate  :  vs.  ult. 
pro  etsi  habent  nostri  tametsi ;  pro 
me,mea:  vs.  22.  fiustia  substitui  vo- 
cetn  sitspectio  eruditi  prideni  monu- 
erunt :  vs.  28.  intra  aspexi,  unus  e 
meis  habet  :  v.  Fr.  Fabric,  vs.  7. 
abeo  retinent  oinnes  nostri  :  vide  au- 
teni  Donatum  et  Fr.  Fabric, 

Nanatiouis  Davi  rb  iyKmiciKevov 
per  arijumenta  et  rationes  ac  conjec- 
turas  ;  iteni(|ne  th  ivSida-Ktvoi'  per  fi- 
guraaet  mores,  non  indlliijenter  Do- 
natus signavit,  opportunis  locis.  Bce- 
elerua. 

1  Di  boni]  Hcec  scena  consilium  con- 
linet  prrsonarum,  ad  quas  maxime  per- 
tinet  Hrpnmentuin.  lit  kic  est  Iocuh  in 
quo,  ut  Jicri  sold,  fortuna,  mixta  riljus 
dispositis,  miiKnuH  lurlws  ilnl.  Donatus. 
IM  honi,  liinti  quid  parlo]  Son  nii- 
rnn«  (luod  insoienliiis  Davus  cxultat, 
qui,  ut  Simo  direbat,  tiniidiis  fuit,  ut 
ipse  Davus,  etiam  dcsperavit  ex  niip- 
tiaruui  tcrrorc,  quas  nunc  fulsa.iconi- 


perlt.  Idem. 

Di  boni,  boni  qttid  porto]  Ex  proximo 
repetivit  bis  :  sed  tamen  alterum  no- 
minaiivo  plurali,  alterum  genitive 
singulari  dictum  est.  Idetn. 

Di  boni,  boni  quid  porta]  Accurate 
observata  i^dij.  Davi  subtile  :  cni  ex 
tenui  aut  nullo  apparatu  suboluerat 
simnlari  nuptias.  Pamphili  sibi  con- 
stantis  honestum.  Cliarini  socordis 
leve  et  bumile.   Farnabius. 

Quid  porto]  Non  solum  corpore, 
sed  etiam  aninio  portamus  tarn  bona 
quam  mala.  Sic  alibi,  *  Ne  quid  An- 
dria  apportet  mali.'  Donatus. 

2  Ut  metum  in  quo  nunc  est,  adi- 
mam,  atque  expleam  animum  gaudio'] 
Ordine  locutus  est:  prius  enim  me- 
tum adiniere,  sic  denium  gaudio  per- 
fundere.  Hie  ordo  etiam  in  laude 
servatur.  Idem. 

3  Xescio  quid]  Deest  propter :  ut  sit 
propter  nescio  quid.  Idem. 

Quid]  AdverbiaJe.  Idetn. 

5  C  Audin  iu  ilium]  Interruptus 
sernio,  alio  interloquente.   Farnabius. 

Exaiiimatum]  Perterritum,  pertur- 
batum.    Donatus, 

6  Sed  ubi  quaram]  Nunc  in  omnes 
se  partes  versat,  quaereus  quo  dirigat 
cursnm.  Idem. 

7  Abeo]  Videtur  quasi  constitisse, 
deinde  quasi  elegisse  quo  pergaf. 
Habeo  per  h  inveni :  legitur  et  aheo  : 
uti  merito  illi  dicatur,  liesiste.  Idem. 

Quis  homo  est  qui  me?  o  Pamphile^ 
Ante  videt,  quam  compleat  oratio- 
nem.  Idem. 

8  Te  ipsum  quaro,  euge  o  Charine, 
ambo  opportune,  vos  volo]  Nee  Dona- 
tus, nee  I.  ».  liabent  o  interjcctio- 
nem,  et  stat  versus  oniittendo  fa- 
cere  synaloepliam,  in  teipsum,  vel  dia- 
solvendo  diplilbongum  in  quaro. 
Faernus. 

Eu!;e,  Charine]  l-'.tige,  modi)  pro  in- 
terjeclioiie  posilum  est.   Donalim, 

<jppiirtune\  Dccst,  adcstis:  non,  op- 
portune vos  volo.  Idem. 

'J  Dave,  pcrii]  Proprium  est  doleu- 


1081 


NOT.F,    VARIORUM    IN 


(ibiis,  pra?fcslinnic  ad  indicanda  qiiiv 
dolnit.  'ATToXoi'.uffla.  Habet  noii- 
indliini  afl'octtim  quod  addidit,  Duce. 
Idem. 

Dmc,  pnii,  ititcrii]  Hive  veiha 
Cliariiio  Doiialtis  adsciibit :  et  bono. 
I'lwrHus. 

Quill  til]  Quin,  iiiodo  pro  inio,  alias, 
cur  non  :  Doiiatus. 

10  Mill  (juidem  hercle]  Vidctnr  Clia- 
rinus  pliu  dixissc,  Pcrii,  (|iiani  Piini- 
philu!:,  Ucu  quidem  hcrclc  certe  in  dii- 
(lio  cs't  rita.  Scd  non  est  boc  :  plus 
enini  Paiupbilus  dixit :  namcjiii  vivit 
non  potest  inteiiisse:  is  a  litem  qui 
vivit,  vitain  potest  in  tiubio  Iiabere. 
Ideo  et  jiiravit  hercle:  et  atKrnians 
jusjinanduni,  certe  addidit.  B^ne 
eerie:  quasi  illud  intciii,  fal.suni  sit. 
Ita  Panipliilus  plus  fecit,  perituruni 
se  esse  dicendo,  (juasn  Cliariiiiis  in- 
teiiisse. Idem. 

Miu  ijuidim  hercle]  Donatus  his  ad- 
dit  adverbium,  cirte,  et  ties  libii  ve- 
tiistiores.  Fiiernus. 

Hercle  certe]  Geminatio  assevera- 
tioni  serviens.  Ita  -Kdw  a(p65pa.  apiid 
Ai'istopliaiiem,  in  Pluto  :  ulii  Sclioli- 
astes  antiquus  :  oVt  avvridfs  'AttlkoIs 
Trapa.Wr]\a  riOfvai  rh.  IcroBui'v.i.ixivi'Ta, 
SriXovrai  Si  iu  rt  i^  afjLCpoTfpwv.  ovtus 
ex*'  '^"■^^  "T^i  Tvxov  iffws.  Bceclerus. 

In  duliio  vita  ext]  Id  (|uod  dictum 
autea,  mon  repos,  ma  joie,  ^c.  nisi  sit 
liypei'bolc  ainatoria.  Faber. 

FA  tu  quid,  scio]  iNIira  compendia, 
quae  contraliit  Poeta  loncitudiiie  ta- 
bular :  nee  taniei)  perdit  atrcetiis  iier- 
sonaruiu.   Donatus. 

Et  lu  quid]  Deest  tinieas.  Idem. 

Et  tu  quid  scio]  Iideiii  libri,  el  quid 
lu.   Faiirnns. 

II  Et  id  scio]  'Ev  vwoKpiiTft :  tan- 
qiiam  dicat,  nihil  est.  L)i»iiitu.s. 

Et  ill  scio]  Lei^itiir  etsi  scio.  Idem. 
-  Et  id  scio]  AlTirmat  Donatus  eliain 
legi  et  si  scio;  et  ita  habeiit  oniiics 
vetustiores  libri.  Faermis. 

Ilodie]  Tempus  addidit,  tanqnani 
rem  scieiis.  Donalun. 


Ohlundis]  Sappc  rcpetondo  diccre, 
<di(uu(lire  est:  traiislatio  a  fabris, 
qui  sa'po  repetiint  tuiideiido  aliquid 
mallcMi,  et  idem  obtunduut  et  hebe- 
taiil.   Idem. 

(H/tuiidis,tameLsi]  Potest  esse  oj'o- 
arpuipi) :  scd  siiiceriii.s  est  et  melius 
subdisiingueie.   Idetn. 

Ohlumlis,  tamelsi  intelUffo]  Eadem 
sajpius  repeteiido  niilii  aiires  obtun- 
dis ;  iimtaplioi  a  a  piigilibus  qui  cre- 
bris  eestnuin  ictibiis  Antagonistarum 
aures  ol)tuiuhuit,  vel  etiam  a  fabris 
{|ui  fen  uiu  malleis  tuiidunt  hebetant- 
(jne.   Farmthius. 

12  /(/  paves]  Deest  ob,  ut  sit,  ob 
id  :  hoc  autem  I'amphilo  dirit.  Dona- 
tus. 

Tu  autem,  ut  ducas]  Pro,  ne  non,  ut 
posiiit.     Hoc  Chaiino.  Idem. 

13  Alque  islucipsum]  'E,v  inroKplaei. 
Ille  (.nini  hoc  idem  dixerat  cum  ex- 
claiuiitione:  quod  quasi  vanum  con- 
teuinit.  Idem. 

Me  viae]  Utrnm,  la>tus  sum  ?  an, 
me  specta  fidei  datorem  ?  ut  did  so- 
let,  me  habe,  me  respice.  Idem. 

Me  vide]  JMe  respice,  a  me  salutem 
exspecta.   Furnabius. 

11  Ohsecro  le,  quampritmtin  me  li- 
bera miserum  metu]  Cum  precibus  et 
tempos  admiscuit.  Et  bene  libera, 
peif'ecia  enim  seciiritas  liberatio  no- 
niinatnr.  Donatus. 

Hem]  Ecce  :  denionstratio  est  fac- 
ti.  Idem. 

l.>  Uxorem  libi  non  datjam  Chremes] 
Oratorie  a  siinima  capit:  ciijus  par- 
tes, miiltis  diccntur.  Idem. 

Jam  non  dot]  liene  jam.:  quod  si 
noil  dixisset,  intelligei(  t  Paniphiliis, 
vel  poslea  Chremeteiii  filiam  esse  da- 
tiiriim.  Sed  addito  juin,  plena  secu- 
ritas  est :  j«;K  enim  renuntiatio  est 
perpetuitatis.  Idem. 

Uxorem  lihi  jam  non  dat]  lidem  li- 
bri vetustiorcs  etaliqiii  alii,  et  Dona- 
tus, ita  collocant,  tibi  non  dat  jam. 
Faernus. 

i>cio]  I-ra;paratio  est  auditorls  ad 


TRRENTII    ANDR.    ACT.    H.    SC.    II. 


1085 


earn  narrationera,  qiioe  ostendit  ar- 
giimenta  falsarura  niiptiarum.  Dona- 
tus. 

16  Me  prehendit]  Pro  prendit.  Ad- 
dita  aspiratione  geininavit  syHabam. 
"Ex  prehendit  dixit,  quasi  vitantem  ac 
fugientcni.  Idem. 

Ait  tibi]  Ait  proprie  :  quia  contem- 
nenda  dicuntur.  Idem. 

Ait  tibi  uxorcm  dare  se]  Conjectu- 
ram  facit  ex  raalis,  quae  praecpsse- 
runt.  Idem. 

Ait  tibi  tixorem  dare  se]  Dicit  cur 
primo  crediderit  veras,  dicturus  sub- 
inde  cur  falsas.  Idevi. 

Vxorem  dure  se]  O.  1.  s.  dare  sese  ; 
ita  erit  trocliaicus  acatalecticus.  F«er- 
nus. 

17  Item  alia  7nuUa']  Rene  distulit 
narraiioneni,  ne  si  aiuUrent  Ciiaii- 
nus  et  Byriia,  de^iiiant  dolos  struere 
adversum  vigiiantissiniuin  senem. 
Donatiis, 

Item  alia  multa]  (.lomnioda  narratio 
a  necessariis  tantum.  ]\Iinas  autein 
senis  pra'termisit,  ne  cnrrumpeiet 
bona  qua^  nnntiahat.  Idem. 

QiuB  nunc  nan  est  nurrundi  locus] 
Non  vult  dicere,  quam  minaciter 
secum  egerit  .«enex,  qnanujue  instet 
nuptiis,  ne  Cliariiium  I5yrriain(|ue 
de  spe  dejifiat,  (|nos  vult  secum 
adniti,  ne  uxorein  Parnpliilus  ducat. 
Idem. 

QucB  nunc]  Argnincntum  est,  (|ua?- 
lere  potuis.-'e  euui  qui  -il  tertius:  nam 
timor  curani  parit.  Idem. 

\ttrrimdi  locus]  ^lodo  teiupns,  s^pa- 
tium.  IiU'in. 

Locus]  Tcnipu.s,  ><patium.  Fitrna- 
bius. 

18  Pruperans  pircurro]  Vide  (|uan- 
tum  dixerit,  I'roptruui  ct  percurro,  ut 
continualiiincui  cmii'hus  o»tunderct. 
Dovalus. 

19  Ubi  te  non  invenio]  (Jbi,  modo 
non  est  adverbinni  iut'i,!<cd  tcni|)oris, 
pro  postijuiim.    Idem. 

Ubi  tr  non  imeuin,  ibi]  A  suiumo 
ad  imuni  divisiuncs,  quibus  dicta  et 


facta  oontinentur :  sub  quorum  ge- 
nere  sunt  species  nunc  dictorum, 
nunc  factorum,  cum  consideratione 
rerum  personarunique.  Idem. 

20  Nusqunm]  Deest,  vidi.  Idem. 
Video   Byrrium]   Deest  servum:  et 

recte :  dixerat  cnim,  '  Apud  forum 
modo  de  Davo  audivi,'  Idem. 

Hujus  video  Byrriam]  Ciiarini  vi- 
deo servuni.   Farnubius. 

21  Rno:o:  negat  vidisse]  Mira  bre- 
vilas,  et  imitanda.   Donatus. 

23  Pnululum  obsoni]  Hinc  est  quod 
ait, '  Nimium  parce  facere  sumptum.' 
Idem. 

Obsoni]  Oi)sonium  est  pulmentum, 
ant  qnicquid  ultra  panem  et  vinuin 
adjicitur  in  cibum.  Persa?  ad  pa- 
nem niliil  addebant,  przeter  nastur- 
tium, Xen.  Socrates  cum  ad  vespe- 
rum  contentius  anibularet,  rogatus, 
quid  ita  faceret,  respondit,  se  obso- 
nare  ambulando  famem.  Cic.  Tusc. 
Quiest.  V.  vide  infra.  Furnabius. 

Ipsus  tristis :  de  improviso  nuptice] 
INIire  :  et  moraliter :  ex  bis  enim, 
qua?  facta  non  sunt,  docct  quid  fe- 
cisse  debcret :  et,  de  improviso  nup- 
tia,  j)ronuncian(lum.    Donatus. 

24  Ego  me  continuo]  Et  bene,  con- 
tinuo  ad  Cluemem:  ut  si  ab  utroque 
hoc  fierct,  esset  vera  suspicio  Davi. 
Idem. 

Ego  me  continuo]  Deest,  duco.  Con- 
snetudinc  dictum  est.  iWftnriKws. 
Idem. 

Egomet]  Una  pars  orationis  est. 
Idem. 

Chremem]  Chremem  et  Clircmelem, 
ut  Darcmvt  Dnrclem.  Idem. 

25  (ton  illo  udcenio]  ().  I.  s.  Dona- 
tus, cum  illuc.  F.iernus. 

Soliludo  ante  ostium]  Sifjna  ab 
bis  (pias  sunt,  (lua;  non  esse  deceret. 
Donat. 

.lam  id  gaudeo]  (Juasi  adversum  et. 
non  consentieiilem  i'ampliiliim  exci- 
tat  ad  traudiimi  r.plitiasua.  Id(m. 

.Jam  id  tfaudeo]  Sic  Virgilius, '  Chim 
vciiii,  auliL-is  jam  se  rcgiiia  super- 


10S6 


NOIMi:    VARIORUM    IV 


bis,'  Idem, 

2»>  Wct/f  (/iris;  /icci,'.]  \'tiltu  cniin- 
ciandiiin.     Hoc  ili<'it  I'ainphiliis.    /J. 

iMuneo^  At  paitiin  lcni|u)ii}.  fuisli. 
Idem. 

Interea]  Teinpoiis  longi  significa- 
tio.    Idem. 

Introire  neniinem'\  A  non  faotis.  Id. 

27  Exire  Jieminem]  Quid  si  iiitiis 
crant?  idvo  ah,  cxire  iwininem.  Idem. 

28  A'JAJ/  oniuti]  'Apxaio^fJ-is.  Sic 
Sallustius, '  Erjio  Seiiati  decreto  ser- 
vicndiimne  sit.'  Jdiin. 

A'f/ii/  vrnati]  Nnlliini  appaiatiim, 
qui  niipiiis  conveniat:  adi  act.  ii 
sc.  6.   Farnuhius. 

Tumulti]  Arcliaisinus,  pro  ornatus 
tumuUus:  qnartaMiiflexionis.  Idem. 

29  Signum]  Proprle  pro  argunien- 
to.   Domitus. 

Num  videntur']  A  consequentibtis 
argunientiim.  Idem. 

30  Non  o}jinur]  Ille  opinionem  ac- 
comniodat  tantuiii,  liic  iiiultiini  tri- 
biiit  conjectiiris.  Idem. 

Son  opinor]  Qtioniam  argiimenta 
snntet  conjectnra?,  opinor  dixit.  Nam 
coutra  opinionem,  certa  res  est,  quae 
autem  opinanuir,  putamus  :  qiiai  pu- 
tamns,  incerta  sunt.  Idem. 

Opinur,  nurras^  Uene  a  prima  ad 
secundam  personam.  Idem. 

31  Ltiam  imerum]  Etium  pro  prOR- 
terca.  Idem. 

Chremi]  Sic  Cliremi,  ut  Ulyssi  et 
Achilli.  Idem. 

Inde  abiens  puerum  conveni  Chremi'] 
Nota  convenire,  pro,  incidere  in  ali- 
quem:  et  ita  Gallice  verti  debuit :  En 
revenunt  de-lu,  j'mj  rencontray  le  vaht 
de  Chremes,  qui  portoit,  Sfc.  Ejus  sig- 
nificationis  e\etu{>liim  in  Eiinuclio 
leperies.  Fnlier. 

32  Olera  et  pisciculos  minutos]  Siif- 
ficeret  diminutive  piscicidos  <li.\isse, 
quod  sic,  minutus  dixit:  et  pretiiim, 
obolo  esse  emptos  :  quae  est  ultima 
immmonim  significatio.  Sunt  enim 
genera  miniitonim  piscinm,  quae  mag- 
no  veneant.    Hie  ergo  etiam  ex  pre- 


tio  vilissimos  pisces  significavit.  Et, 
quid  si  minutos,  sid  omnibus?  Sent 
dixit,  ut  obsouationis  ostenderet  cau- 
sail).  Diiuatus. 

Olcrii  it  pisciculos]  Quod  supra  ge- 
net alitcr,'  |ia(iluluin  obsoni :'  hicspe- 
cialiter  dixit.  Idem. 

Et  pisciculos,  Sfc]  'Ayopdffas  fis  robs 
yd/uLovs'  Ai$avu>rhv  ojSoAoD  Tors  660?$,  &c. 
'H;U?;'  5e  To7s  6v7}to7s  iirpidix-qv  kw^Iovs. 
Athen.  I.  vii.  c.  17.  Omnia  opsonia 
oi//o  appellaiitur  :  solus  tameii  piscis 
obtinuit  tandem,  nt  cSil/ov  siinpliciter 
cum  dicitur,  piscis  intelligatur.  Ca- 
saubon.  in  Athenaeum  1.  vii.  c.  17. 
Farnabius. 

In  ccenam  sent]  Mire  seni,  ciijus  est 
major  cura  domi.  Donntus. 

Nullus]  Pro,  non,  ut  alibi, '  Nuilus 
dixeris.'  Idem. 

33  Dure  hodie  tua  opent]  O.  1.  s. 
hodie  Dave.  Faernus. 

Ac  nullus  quidem]  O.  1.  s.  ac  nullus 
q.  Idem. 

34  Quid  ita]  Una  pars  orationis, 
Donatus. 

Ridiculum  caput]  Pro  toto  liomine  : 
nemo  enim  ore  contenipto  ox  aliis 
niembris  liominem  veiit  significare  : 
et  est  (TvveKSoxv  TpSiros.  Idem. 

35  Quasi  necesse  sit,  si  huic  non  det, 
te  illam  uxorem  ducere]  Ostendit  ev- 
eu,u7)/ua  vitiosum  hoc  esse,  in  quo, 
altero  subiato,  non  nece&sario  alte- 
runi  reiinquatur.   Idem. 

3G  Nisi  vides,  nisi  senis  amicos  oras, 
ambis]  Hoc  laborat  Davus,  queiuad- 
niodum  Philumenara  Charinus  pro- 
priis  laborilius  prouiereatur  uxorem. 
Idem. 

Nisi  vides,  nisi  scnis  amicos  oras] 
Artificiose  Davus  Charinum  excitat, 
ut,  si  fieri  possit,adjnveturnegotium 
Pampiiili,  diim  ille  sibi  providet.    Id. 

Nisi  vides]  Provides,  Idem. 

Nisi  vides,  ^c]  Non  tantiim  dili- 
gentiam  Charini  incitat  Davus,  ip- 
sumque  in  banc  partem  argumenti 
conficicndam  trahit;  sed  etiani  anio- 
liri   bine   cupit,    ut    cum    Pamphilo 


TERENTII    ANDR.   ACT.  II.   SC.  III. 


1087 


novi  rationem  consilii  inire  sine  ar- 
bitris  posset.  Bceclerus. 

Ambis]  Magnarum  rernm  deside- 
riura  et  appetilns,  amhitio  dicitiir  : 
Confirmata  re  a  factis  et  a  personis 
deliberativa  nascitur.   Donaius. 

ScENA  III.  Constat  scena,  qiiam 
aliqni  codices  cum  supeiiore  conjiin- 
giint,  trochaicis,  nt  ante  ;  et  deinde 
lanibicis  sen.  et  octon.  In  vs.  5.  tres 
nostri  Mss.  post  '  transferet '  ponunt 
omnem:  ex  glossa,  ut  arbitror.  vs. 
10.  omnes,  egone.  vs.  11.  suadere  noli 
hoc:  unus,  hac.  vs.  17.  pro  hocce, 
omnes,  hoc.  vs.  22.  omnes,  invenkt 
inopem.  vs.  28.  omnes,  alia. 

Persuadet  Davns  Panipiiilo,  ut  pa- 
tri  dicat,  se  ductiirum  esse  Chre- 
metis  filiam  :  ita  enim  fore,  ut  bo- 
nestati  satisfecisse  videatur,  ut  se 
periculo,  turbis,  difficiiltatibus  sinuil 
et  semel  explicet ;  ut  patris  consilia 
confundat,  sibique  securitatem  pa- 
ret  :  quod  magnas  instar  utilitatis 
habendum.  Arte  auteni  tractat,  dif- 
ficiiltate  et  turbis  ostensis,  antequam 
proniat  consilium;  mixtis  etiani,  ut 
penetrabiiius  moveant,  argunientis. 
BcBclerus. 

Quid  igitur,  ^c]  In  Mss.  qnibus- 
dam  coutinuatur  iixc  scena  cum  pree- 
cedente.  Farnabius. 

Quid  igitur  sibi  toll  pater']  Hcbc 
icena  deliberationem  continet  Davi  et 
Pamphili.   Donatus, 

1  Igitur]  lii^nc  igitur  :  si  enim  fal- 
«s  sunt  nuptia>,  quid  cogitat  P  8to- 
macbose  etiam  hoc  dixit  sibi  toll: 
Vjrgilius,  *  (jiiid  vult  concursus  ad 
amncni  r '  Idnn. 

ti^o  diciim  <i7/i]  PraEter  figuram, 
consilium  nuta  in  his  :  dum  sollertian: 
suam  ct  quandam  quasi  fii<Twt<jlav 
Davus  hoc  lotjuendi  gcnere  com- 
meiidat.  liackr. 

2  Si  id]  Id,  ob  id,  propter  id.  Do- 
nutu*. 

Quia  non  del  tihi  uxorem  Chremcs] 
Complnres  \i\)n,dal.  Fairnus. 

3  Seque  id  injuria]  Id   est,   usque 


adeo   injustus    sibi    videbitur   ut  se 
injustiti'cE  ipse  condemnet.   Donaius. 

4  Perspexeriti  Perspicere  est  ad 
plenum  et  perfectum  videre.  Idem. 

Priusquam  tuum  ut  sese  habeat  ani- 
»(«;«]  Trajectio  verborum  minime 
insolens  npus  rh  crx'JM"''"'^*"'  TbvAo7o»'. 
Minus  familiariter  innp^aTw  KaO'  inrtp- 
Biffiv  adhibetur  in  vss.  27.  et  28. '  Hanc 
fidtm  sibi,  me  obsecravit,  qui  se  sci- 
ret  non  desertinum,  ut  darem.'  Or- 
do  enim  est,  quod  Donatus  jam  nota- 
vit :  '  Ut  hanc  fidem  sibi  darem,  me 
obsecravit,  qui  se  sciret  non  desertu- 
rum  :'  vel :  '  Obsecravit  nie,  ut  sibi 
darem  hanc  fidem,  qui  sciret,  me  non 
deserturum  se  :'  quo  genere  noster 
tamen  parcius  utitur,  et  vix  sine  ra- 
tione  :  quje  neque  iiic  deesse  videtur. 
Bceclerus. 

6  Turn  ilia  turbce']  Th  illce  ad  terro- 
rem  retulit.    Donaius. 

Quid?  vis  patiar]  Hoc  est,  patiarne 
tixoreni  ducere  ?  Idem. 

Quid  vis  paliar]  Sunt  qui  quidvis, 
pro,  quicqtiid  evenerit,  intelligant  : 
quia  dixcrat,  '  Adeon'  me  ignavum 
putasr'  Alii  proniintiant,  ut  sit  sen- 
sus,  Quid  me  vis  facere  ?  an  ut  hoc 
patiar,  uxorem  mihi  dari  ?  Idem. 

Quid  ?  vis  patiar?]  Al.  quidvis?  pa- 
tiar? Farnabius. 

Pater  est,  Pamphile]  Hoc  vultuose 
pronuntiandimi  est,  et  mire  paler 
dixit  :  ut  ipso  nomine  videatur  ha- 
bere auctoritatem  :  et  veluti  dormitan- 
tem  et  oblitum  poteslatis  paternae 
his  tribus  excitat  ;  Pater  est,  Pam- 
phile, difficile  est,  hcec  sola  est  mulier. 
Donatus. 

Pater  est]  A  necessario  argnmen- 
tum.  Idem. 

Pater  est,  Pamphile:  difficd'est,  turn 
here  sola  est  tnulicr]  Sua^ione^l  hanc 
ita  tractari,  jam  cctplmus  dictre,  ut 
animus  Pamphili,  periculi  nietu  terri- 
tus,  admittat  (onsilium  :  itaijue  hie 
quo  brevius,  co  validius,  nccessitati 
juris  periculinn  facti  conjungit:  velu- 
ti per  summani,  undiquc  et  ab  omni 


1088 


NOT.'K    VAKIORUM    IN 


parte  conspicu  iidain  :  noii  minus  an- 
teni  hie  pioniintiatio  ac  viiltiis  ^es- 
tiisq\ie  fiiiatlcntis  7i»  -KiOavhv  absolvit, 
qiiain  ipsa  oratiu :  vide  el  IJonatttni. 
\\]i$  aulcni,qiin>  Ijievitis  nniu"  si<jiiaii- 
tnr,  slatiiii  i^rp/TiTiKoiis  suhjicilur  ile- 
inoiist ratio  peiiciili,  dc  ejccliunc  v\ 
()|>piilo  :  qiin  taii<|iiani  ictii  I'aniphili 
aninuis  olVossiis,,u6ri  wdOovs  ixii-ititikov, 
(jiciat?  inquit :  quod  cum  itcriim  af- 
lirmaret  Davus,  jam  consilium  de 
periciilo  vitando,  in  quo  dcmonstrato 
tantiis  terror  iiirrat,  idlro  exitctit  : 
Ccdo  i^itur,  tjiikl J'ltciam,  Dave  ?  Hwc 
cum  revera  vim  suasionis  iiiKrcdlaii- 
tiir,  actiouis  tainpii  Comicit  gratia  vel- 
Hti  ad  irapaaiciv^iiv  stnuinttir:  sicut 
et,  p^opo^ilo  mox  coiisilio,  die  te  duc- 
turuin,  interturbat  l^auiphilus,  ut  ar- 
gumeiita  potenlius  inleraiitur,  quod 
contentius  resistit  iile.  Bcedcrus, 

Pater  est,  Pamphile]  Patri  adver- 
saii  importunum  est:  vim  ncqne  pa- 
reiiti  iicque  patria?  afferre  oportet  : 
ex  Platonc  Cicero  i.  1.  9.  Epist.  Fa- 
mil.  Farnabiiis. 

7  DiffuiVesl]  Hoc  est,  resistere, 
contradiccre,  Pamphilo  difficile,  per- 
niciosum  Glyceric.  Donatus. 

Difficile  estyA-Kocridnnijms  cum  vultii. 
Deest  resistere.  Idem. 

Sola]  Sine  auxilio,  ac  per  lioc  de- 
serta.  Sola  autem,  sine  defensori- 
bns  propriis  :  et  sola  et  mulier  dixit. 
Idem. 

Dictum  ac  faclumi  Proverbium  ce- 
leritaiis  :  id  est,  cilo.  Idem. 

fnvenerit]  Pro  inveniet.  Conjunc- 
tive modo  pro  indicativo  nsus  est : 
ct  est  iionesta  locnlio.  Idem. 

Dictum  factum']''  .KfjLo.  tTros,  O/tio  (pr/ov; 
actutum.  I''arnal)ius. 

8  Quamol/iem  ejiciat  opjddo]  Callide 
ad  ejus  periculuni  se  convertit,  cui 
plus  ainator  timet,  quam  sibi  :  ideo 
vincitur  statim.  Ajjparet  autem  Da- 
vum  male  suadere  :  qui  tum  caveat 
Pamphilo :  cum  maxime  formidat 
stneni.  Donatus. 

Ojtpido]  Ex  civitalc.  Idem. 


Fjicinl]  Miraturc  et  stnpet.   Idm. 

Cito]  Illo  admirante,  liic  etiam  con- 
firmavit :  addidit  et  tcmpus  celerita- 
tis.  Idem. 

y  Cedo]  Singularis  tantiim  niimeri 
est  :  cxtera  pluralis,  ut  Salve  salvete. 
Idem. 

Die  te  ductnrum']  Pronnntia  die  : 
quasi  rem  facilem  ct  nullius  praejudi- 
cii.  Id. 

Die  te  ducturum]  Hoc  est,  quod  ab 
initio  nitcbatur.    Idem. 

Die  te  ductnrum]  Consilium  (piidem 
callidum ;  sed  quod  Pamphilum  in- 
scientem  in  discrimeu  conjiciat.  Far- 
nabius, 

10  Egone  dicam]  Tb  Ego  in<pacnv 
habet :  hoc  est,  vcl  quern  non  opor- 
teat  dicere,  vel  quem  non  conveniat 
fallere,  atque  mentiri.  Donatus. 

Cur  non]  Non  interrogat,  sed  faci- 
litatem  rei  ostendit.  Idem. 

Nun(iuam]  Plus  habet  negationis, 
quam  non.  Idem. 

1 1  Ex  ea  re  quid  fiat  vide]  'Airh  tt)  j 
ifx^dcreus.  Idem, 

1 2  Ut  ah  ilia  excludar,  hue  coneludur] 
IMire  banc  cum  pronomine  significat, 
diccns  ah  ilia.  Illi  nee  sexu'n  serva- 
vit,  ne  uxor  esse  videatur.  Et  ex  fe- 
rarum  translatioiie  conc/i/rfur  dixit :  ut 
alibi,  '('onclusam  hie  habeo  uxoretn 
sa^vam.'  Idem. 

Ut  uh  ilia  excludar]  'Ev  viroKpi<rti  i 
nam  aliud  infert  atque  intelligit  Da- 
vnm  dicere.  Idem. 

Ut  ab  ilia  excludar,  hue  conclu  'ar] 
'Ei'€'p7€iaest  in  his  verbis  snavissiuia  : 
quam  auget  ixlfirjats:  pertiuit  hue  illud 
Aristotelicum,7rpbo/i,uaTa!»'TC.DTa7roieTi', 
Zcra  irfpyovvra  ai)fj.aivii.  lixcludi  enim 
et  concludi  non  tantuni  translatio- 
nem,  sed  evidentiam  liabent.  Bcecle- 
rus. 

I luc  concludar]  In  Philumenaennp- 
tias.   Farnabius. 

13  Nempe  hoc  sic  esse]  Conjectura 
atque  divinatio,  an  hoc,  an  illud  ven- 
turum  sit.  Donatus. 

Nempe  hoc  sic  esse  ojnnor]  Ab  iinita- 


TERENTIl   ANDR.   ACT.   II.    SC.   HI. 


1089 


tioDe(/u/fi)7(r<seDinidicitiir)deducitur.  i9  Ne  is]    Chienies   scilicet.    Do- 
Idem,  natus, 

Nempehoc]  A  possibili.  Idem.  Ne  is  mufel]  Ad   consilium  redit, 

Nempe  hoc  opin.  diet.  pair,  ^-c]  ^Ev  et  conjnngit  eventum.  Idem. 

wjTOKpiVei  stepeet  niiilta  dicnntmapud  20   Palri   die  velle  :   ut,  cum  velit] 


Nostrum  :  nam  id  est  poesi  drama- 
ticae  aptissimum  et  pa?ne  perpetuum 
ffXVf'f'-  BeeJerits. 

15  Cedo]  Cedo  singiilai  iter  tantiim : 
caetera  pluraliter.  Donatus. 

Cedo,  quid  jurgabit]  A'o  utili.  Idem. 

Hie  reddes  omnia]  Hie  adverbiiiin 
loci  non  est,  sed  adverbium  temporis  : 
tit  Virgilius  :  'Hic  annis  gravis  atque 
animi  maturus  Aletbes.'  Idem. 

Reddes]  Facies,  restitues.  Idem. 

16  Incertu  ut  sient]  Hic  est  even- 
lu8.  Idem. 

17  Sine  omni  pericio]  Hoc  est,  sine 
dnceuda  Pliiiiimcna.  Idem. 

Sine  omni  peviculo]  N  isi  legas  per i- 
clo,  et  ex  omni  m  elidas,  impeditus 
est  versus.  Faernus. 


Scilicet  ne  seciiriis,  quod  non  sit 
Clirenies  datnrus  filiam  suam,  paivi 
faciat  iram  patris,  et  negct  uxoreui 
dticeie,  iitpote  fretiis,  nemiuem  a- 
linm  sibi  commissuium  conjiigeni. 
Idem. 

21  Nam  quod  tu  speres]  Sunt  qui 
pro  speres,  timeas  habeant  :  ut  sit, 
Nam  quod  tu  timeas,  scilicet  aliam 
datnrnni.  Idem. 

Nam  quod  tu  speras]  Liber  Vatica- 
nus  et  Donatus,  speres.  Faernus. 

Propulsabo]  Hoc  est,  causam  ina- 
nem  esse  monstrabo :  id  est,  osten- 
dam  niliilominus  te  esse  ducturum 
aliam  uxorenj,  etiam  si  banc  non  dux- 
eris.  Idem. 

Propulsabo]  Eleganter,  pro  eo  quod 


18  Nee  tu  ea  causa  minueris]  Hoc  est  repellam.  Idem, 
est,  quod  supra,  Id   mulavit,  quoniam  Propulsabo]   Quod  enim   tu  speras 

me  immutatum  lidet.  Donatr.s.  tibique   persuades  non    futurnni,    ut 

Nee  tu  ea  causa]  Cjuia  proraiseris  ie  qiiisquaru  tibi  ita  morato  filiam  com- 

esse  ducturum.  Idem.  mittat  suam,  facile  refutabo.     Indo- 

Nec  tu  ea  causa  minueris]  Omnino  tatam  potius   tibi  pater  dabit,  quam 


ft  incnda  est  vox,  auctoritate  et  con- 
sensu Mss.  codicun).  Accedit  locus 
■irapdWnKos  nostri  Poelee  in  Hecyra 
IV.  3.  10.  ubi  vox  minuendi   ita  usur- 


te  apud  Glycerium  corrumpi  siual  ; 
Plant.  '  Neqiie  ilium,  me  vivo,  cor- 
rumpi sinam.'  t'arnabius. 

Vxorem  his  moribus  dabit  moho]  Ne 


patur.  Sensushic  est :  nee  tu  ea  causa;     alteram  quitrat.  Donatus. 


id  est,  quia  promiseris  te  esse  ductu- 
rum ;  minueris  h(BC  qucE  facis  ;  id  est, 
tilyceriuoi  I  abere  desinas  ;  ne  is  (id 
C8t,  Ciiremes)  mulct  suam  sentcntiam; 
id  est,  riirsus  tibi  filiam  suam  dare  ve- 
lit.   Nannitis  in  Rliscellancis  mallet: 


His  moribus]  Deest  aliquid  :  ut  sit, 
his  moribus  agenti,  aut  his  moribus 
pra?dito.  Idem. 

Nam  quvd  tu  speres,  Propulsabo  fa- 
cile: vxorem,  his  moribus,  dabit  nemo] 
Ditficultas   posita    est    in   ilia   voce 


timueris  hac   qua  facis:     iC   est,  ob     (I'ropulsabo)  quam    ideo  per   literani 


haec  :  %cd  bene  se  (uetur  .'ententia 
quam  dixi :  cliam  Donato  et  Eugra- 
phio  probata,  quamvis  n.inus  explica- 
te proposita.  liwclirus. 

Ntc  tuea,ifc.]  'in  interca,  ne  sen- 
tenii.ini  suam  mutet  Cbremes,  lia'c 
<)n:i'  facis  mutare  noli,  vive  tuis  nio- 
nbii",  amiC'im  frcqucnta.  N.iniiius 
legit  iimvrrnlutc  teusu.  fartiabius. 

Dit,,h.  el  Var.  Clm 


majoi'em  (>cribi  curavi,  ut  iutclligere- 
tur,  referii  cam  ad  Panipbiluui,  qui 
apud  se  cogilans  hoc  diccrct  (Pro- 
pulsabo ;)  id  est,  omnia  |)atriscousilia 
cludani  facile  ;  nam  ila  liccnter,  ita 
dissolute  vivaiii,  ut  nemo  mibi  filiam 
kuam  velit  committHro.  Ad  ea  re- 
spoudi't  DavtiR,  Iwtpem  inwniet  pa. 
liut,6;c,  quaki  dicere4,8i  id  cogitas, 
Tercnl.  3   Z 


1090 


NOT  a:  variorum  in 


Pamphilc,  in  co  mnltuni  f.illcris  ;  ca 
Tia  pcriculum  iioii  |>ro|)iii.snl)is  ;  nam 
pater  paiipcrciilain  |)otiiiM  |Hiellani 
tibi  parabit,  quaiii  te  coi'iunipi  siiiat. 
Faba: 

AVim  quod  In  spcras  propitlsaho  juciU', 
ifc]  Torsil  liic  locus  ernditos.  Doiia- 
ttts,  pro  spercs,  limc(Lt  habere  quos- 
daiii ;  Eiinraphiiis,  rh  spcrarc  pro  //- 
inert'  per  aKvpo\oytai'  accipi,  ait.  Ni- 
hil est  iiiiitaiuiiini ;  ni»i  quod  rh  speras 
T(j»  speres  pryctuliiiius,  Mss.  nostris 
Siiffragantibiis.  Sensiim  operose  Fr. 
Fabriciiis  exposuit.  Nos  paucis  no- 
tanius,  qtiodam  (inasi  x^acrixi^  Invc  ita 
dici :  7iain  (juod  tii  speras,  qua  una  spe 
niteris,  pmpulsabo facile  ;  id  est,  repel- 
lain,  ret"utabo,  ostendain  nihil  esse, 
quo  niti  possis.  Nunc  rcsimiitur 
prills,  et  expli'tur  fiijUTjTiKwy  ;  scilicet 
hoc  speras,  lioc  tecum  auimo  aj^itas  : 
uxoieni his  jnoribus  agcnli  mihi,  id  est, 
abbi  animum  amoribus  deditum  ha- 
bcnli,  dahit  nemo:  seqtiitur  ret'iilatio 
liujus  argumenti  sive  spei,  dc  (|ua 
dixerat,  prupiUsabo  facile :  nam  pater 
tuus  inveniet  inopem  potius  indotatam, 
eamque  tibi  coUocabit,  (juam  tc  aniorc 
meretricio  apud  Glyceiium  porro 
cnryamju  sinat.  Superest,  utosteiida- 
tur  connexio  cum  su|)erioribus  :  nam 
quod  tit  speras,  scilicet  recnsarido  iiup- 
tias,  liocqne  indicio,  vel  eliam  ad- 
juncta  contcssione  anioTis  er>j;a  (Jly- 
ceriuii),  ostcndendo,  tuum  animuu\ 
avclli  uon  posse,  satis  tutum  te  fiitu- 
rum,  eo  (piod  nemo  filiam  suam 
velit  in  niatrimonium  dare  liomini 
aliis  anioribus  irrelito  :  id  nihil  esse 
ostendam;  accendetur  enim  potius 
aniiiHis  patris,  ut  te  ai>  amorc  mei'e- 
tricio  quamprimum  abstrahat,  (juae- 
sita  quacunque  couditione,  iSlC.  lice- 
cleru.s. 

2'i  Inremet  inopctn]  'Tiroc^opa,  ((ptK- 
riKois.  Sed  nee  iuopem  qua'rat.  Do- 
natug. 

Inrenicti  Sunt  qui  kot'  a.vdviro(popa,v 
dici  ptitant,   Intenici  inopem.  Idem. 

Dabil  nemo:   inveniet  inoitem  potius 


quam  te  turrumpi  sinnt']  Ex  dabit  t 
<>lidoinr,  ut  sit  anapu>stus  in  prima: 
si  quis  tamen  conlraiiere  velit  to  po- 
tius in  pyrrichium,  non  repugtio. 
i'aernus. 

23  Negligetitem  feceris]  Hoc  est, 
etiam  in  paratis  nuptiis.  Donatus. 

24  O/Jojsus]  Ex  otio,  hoc  est,  secu- 
rus.   Idem. 

Aliam  oliosns  qtia:icl'\  O.  I.  3.  Dona- 
tus alia.  Fai-rnus. 

Interen  aliquid  honi  accident]  Scili- 
cet ne  (piajrendo  inveniat.  Votiatus. 

Interca  aliquid]  Mortem  patris  ado- 
Icsceuti  in  delicto  pro  bono  servus 
ostentat.  Idem. 

Acciderit]  Et  ad  causam  rcfcrtur  : 
et  rerte  quia  mortem  patris  bonum 
deuuntiat.   Idem. 

Acciderit]  Nota  acciderit  etiam  pro 
bono  et  ab  hoc  et  apud  veteres  fre- 
qucnlatimi.  Idem. 

Inierea  aliquid  acciderit  boiii]  Blor- 
tcm  patris  subindicari  Donatus  pu- 
tat.  Boeclerus. 

25  ilaud  duhium]  Plus  intulit,quam 
est  interrogatus.  Donatus. 

Iiiducas]  In  eadem  translatione  per- 
mansit,  quia  supra  dixit,  Hue  conclu- 
dar.  liona  olKovojxla,  ut  mox  juste 
Davo  succenseat  Pamphilus.  Idem. 

Quin  taces?  P.  dicam]  Cur  non  se- 
curus  es?  significat  jam  nunc  taccre, 
securum  esse,  ut  in  Adelph.  '  Tace, 
cgomci  couveniaui  I'amphiluni.'  Et 
iileo  ilk,  ut  consentire  dicenti  Quia 
faces  videretur,  ait,  dicam,  ut  scias 
ilium,  non  silentium,  sed  securita- 
tem  imperasse.  Idem. 

Quin  taces]  Correptio  est  silentium 
prjEcipientis,  de  co  duntaxat,  ne  ti- 
nieat  de  nuptiis :  id  est,  esto  securus  : 
nam  tacere,  securi  est.  Idem. 

20  Puerum  autem]  Videtur  hoc  illi 
coil  trarium  esse,  quod  dixit,'Quicqu  id 
peperisset  <lecreveriiiit  toUere.'  Sic 
ergo  solvitiir  ;  Quod  ibi  servus  cum 
stomadio  dixit,  hie  tantiim,  Pamphi- 
lum  vereriiiidc  lociituni  accipimus.  Id. 

I'uerum  autem  ne  resciscut]  Aut  di- 


TERENTH    AN  DR.    ACT.    II.    &C.    I V 


1091 


vinat :  aut  pucrum  pro  qiiolibet  sexu: 
sobolem,  hoc  est,  t'cetuni:  ut,  'Quic- 
quid  peperisset,  (lecreverunt  toUere :' 
ut  Graeci  pueros  TCiSas:  Homerns, 
TlpiaiiOi  ripia^oio  Te  TToTofs :  etHoratiiis: 
'  Dicani  et  Akiden,  puercsque  Le- 
dae.'  Idem. 

Cautio  est]  Cautione  opus  est,  hoc 
est,  cavendimi  est.  Idem. 

Pueruin  autem  ne  resciscat  mihi  esse 
ah  ilia  cautio  est}  Milii  magis  placet 
fx  ilia,  quod  in  inultis  libris,  praeser- 
tini  antiquioribus,  If  gitur.  Fa'ernus, 

Cautio  est]  Cato  opus  est :  caven- 
dum  est.  Farnabius. 

27  Nam  pollicitus  sum]  Prnmissio  et 
poUicilatio  eandeni  vim  habent :  sed 
pollicitatio  majoris  asseverationis  est. 
Donatus. 

Suscepturum]  Act.  i.  sc.  3.  supra. 
Et  Eunuch,  act.  iv.  sc.  G.  Fumuhius. 

Hanc  Jidem]  Ordo  est :  ut  banc 
fidem  sibi  darcm,  nie  obseciavit,  qui 
se  sciret  non  desertunim.  Donatus. 

29  Curabitur]  Non  curahu,  sed  im- 
personaliter,  cum  difficultatc  :  quod 
quasi  aiduum  esset,  et  grave,  osten- 
dit.   Idem. 

ScE.NA  IV.  Senariis  lambicis  con- 
stat: vs.  4.  Mss.  meorum  unus  habet 
rationem:  nt  et  Argentoratensis;  sed 
seciinda  manu ;  ante  enim  fuit,  oratio- 
nem:  vs.  5.  omnes  :  qua  diff.  le. 

Qu.Tp  ad  fabiilae  rationem  liic  perti- 
nent, in  dissertatione  Andriae  prai- 
niissa  tetigimus.  lieeclerus. 

litviso]  Hire  scena  nodum  itijiclt  er- 
roris  fabuta,  et  periculum  comicum. 
I'licit  etiam  execulioncm  consiliorum. 
Donatus. 

1  lO-ri%o  quid  agunt,aut  quid  cuptent 
contilii]  Quid  nifant,  auribus  o|)Us  est: 
■npiis  rh  quid  cajitenl  consilii,  prudcntia 
et  sagacilate:  et  quod  supra  dixit, 
nonprtnituit  idem  repeterc,'  observes 
filiiim,  quid  agat,  quid  consilii  cum 
illo  captct.'  Quod  enim  prudent(;r  dic- 
tum fufrit,nan  piget  rcpitere.  Actio 
tamen  ex  liiH  tribiis  consistit,  cogita- 
tionc,  dlcendo,  gerendo.  Idem. 

Jteviso]  Kedco  ut  vidcam.  Idnn. 


Quid  uganl]  Quid  rcspondcant, 
quid  dicaut.  Idem. 

Quid  agant,  aut  quid  captent  consilii] 
Retulit  ad  id  quod  supra  act.  i.  sc. 
1.  dictum  est:  '  observes  fiiium,  q\iid 
agat,  quid  cum  illo  consilii  captet.' 
Baclerus. 

2  Hie  nunc  non  dubitat]  Non  dixit, 
senex,  aut  pater  :  sed  Hie,  cum  odio, 
quoniam  animo  adverse  loquitur.  Do- 
7ialus. 

3  Venit  meditalus  alicundc]  Terror 
ol)jurgaturi  patris,  hortatio  est  ad 
promittendum  Pamphilo,  quodjube- 
tur.  Idem. 

Ex  solo  loco]  Solo,  deserto,  ubi  nie- 
ditari  facilius  possit.  Ide)n. 

Venit  meditatus  alicunde  ex  solo  loco] 
Ex  Menandro  sententiam  explicat 
Donatus  ;  euperiKijv  dvai  <pacn  Tr\v  fprj- 
fiiav  01  ras  o(pp\js  aipovrts'  i.  e.  plliloso- 
plii.  Bcsclcrus. 

JMeditatus  alicunde,  iSfc.]  'E<r/cf^;ueVoy. 
EoperiKijv  ehai  <pacn  r^v  ipr^ixlav.  In 
secessu  et  silentio  consilium.  Farnab. 

4  Orationem]  Orationem  dixit,  quod 
quasi  ad  plenum  cogitari  potuisset, 
qnippe  meditatus  ex  solo  loco.  Me- 
nander,  eupeTuc^v  iivai  <pa<n  tV  4pTjfiiav 
01  ras  6(ppvs  a^pomes.   Donatus, 

5  Differat]  Distnrbet,  et  in  diver- 
sum  ferat.  Virg.  *  Atque  arida 
differt  Nubila  :'  hoc  est:  in  diversum 
rapit,  dissipat.  Et  in  Adclphis,  '  Mi- 
seram  me  !  differor  doloribus.'  Idem. 

Qua  differat  te]  Libri  IJasilicanus 
ct  Decurtatus,  qui  differat :  et  ita 
etiam  in  Victoriano  et  Vaticano 
emendatum.  Faernus. 

Qua  differat  te]  Qua  consilia  dis- 
tnrbet tua,  tequc  in  diver>um  rapiat. 
Adelpli.  '  differor  doloribus  :'  act.  iii. 
sc.  4.   Farnabius. 

Apud  te  ut  sies]  Non,  nc  timcat, 
cavet  Davus,sed  nc  amore  a  consilio 
suo  alienctur  Pampliiius.  Donatus. 

Apud  te  sics]  I'ra'paiatiis  sis;  ciu 
contrurium  est,  Son  sum  apud  me. 
Idem. 

fi  Modo  ut  jiossim]  Lt,  pro  ne  uon. 
Idem. 


1092 


NOTiC    VARIORUM    IN 


Modo  ut  poss'm]  A  possibili,  Pos- 
siin  apiul  ivie  cssf.  Idem. 

Moth  ul  possim]  Hie  versus  ita  Ics'i 
debet  iuldita  dictione  D<irt',  ox  o.  I. 
S.  et  Donate,  Modo  ul  possim  Dave. 
D.  Crede  iriquam  hoc  mild  I'amphile: 
eliditiiv  t  ex  ut.  Faoriiiis. 

7  Ai(«<7«/i>«  hodic]  Ab  iitili  cvctitii. 
J^unquam,  plus  asseverationis  liabet, 
quam  won:  ut  Virgilius,  '  Nunijtiani 
onines  hodie  moricniui  inulti.'  Do- 
natus. 

Commutaturum']  Jwrfi'mm  habitu- 
nim  ;  hoc  est  eiiiui  verba  commutare. 
Idem. 

Commufaturum  verlnim]  Altercatii- 
rum.  Sic  in  Phormioue,  '  Tria  iion 
comniutabitis  verba  inter  vos  liodie  :' 
hoc  est,  dabitis  atque  accipictis,  id 
est,  jurgabilis.  Ego  puto  commutare 
verba  boc  esse,  pro  bonis  dictis  mala 
ingerere  :  hoc  est,  iracundia  in  male- 
dicta  compeili.  Idem. 

Tecum  committaturum]  Altercatnrum, 
pro  bonis  dictis  mala  ingesturnm  : 
in  Phormione  act.  iv.  sc.  3.  '  ut  est 
ille  bonus  vir,  tria  non  comniutabitis 
verba  hodie  inter  vos.'  I-arnabius. 

ScENA  V.  Senarii  sunt:  vs.  8. 
nostri  Mss.  nunc  iiostrce  timeo  i>arti: 
vs.  12.  omnes :  ab  uxore  excidit:  vs. 
14.  unus :  nulla  »ie  in  re  decrt  ease 
cuiqiiom  lionuni  fidem  :  alter  omittit, 
ctdq. 

Byrriae  quarta  persona  in  hac  sce- 
na,  non  admiscetur  tamen :  notat 
Uonatus:  ut  custodiatur  sc.  iihid 
'  ne  quarta  loqui  persona  laboret.' 
liouchrus. 

Herus  me  rciiclis  rebus]  Vide  quam 
mire,  quum  omries  connulto  consilio  sibi 
agere  viileantur,  tamen  omnes  rerum 
exitu  inopinnto  ludificantur,  et  Simo, 
et  Davus,  tt  FampUilus,  ct  Clutrinus,  et 
ipse  Byrria.  Donatiis. 

1  Hervs  me  relictis]  Ad  hoc  venit 
Byrria,  ut  in  errorem  conciliet  Clia- 
rinnm  :  et  in  hac  scena  qiiatuor  pci  - 
8on<E  iine  implicatione  intellectus  lo- 
<)«nntur.  idem. 

Herut  me  relictis  rebui]  Imponitnr 


manus  rebns,  cum  pcrficitur  id  quod 
ccvperit :  ut  Virgilius :  '  Iniponit  re- 
gina  nianum.'  Relin(iuuntur  vero  res, 
cum  iinpcrfectae  relinquuntur.  Item 
Virgilius;  'Atque  opcre  in  medio 
defixa  rcliquit  aratra.'  Idem. 

Relictis  rebus]  Adeo  pra:posuit  hoc 
negotii  rebus  omnibus.  Idem. 

Ilerus  me  relictis']  Adverte  niiruni 
poi'ta-  artificium,quum  omnes  consul- 
to  consilio  sibi  agere  videantur,  onines 
tamcn  rerum  exitu  inopinato  ludifi- 
cantur, ct  Simo  ct  Davus,  et  Chari- 
ni!S  et  Pamphilus,  et  ipse  Byrria. 
I'arnabius. 

2  Hodie  obserxare]  Observatio  du- 
plex est,  vel  captionif,  vel  obsequii. 
Diinat. 

3  Id  propteren]  Nccesse  est  aut 
alterum  esse  supervacuum,  aut  prop- 
teren post  accipiendum.  Idem. 

Id  propierca  nunc  hunc  renientcm  se- 
quor;  Ijisnm  adeo  prasto  video,  S^c] 
Ilunc,  id  est  Simonem.  Ipsum,  id 
est  Pamphiluni.  Scio  qui  in  inter- 
pretatioue  Gallica  hie  erraveriut,  ut 
et  in  Notis  Latinis :  sed  nominibus 
parco.  Faernus  quoque  liic  et  lap- 
sus est,  qui  ipsum  esse  Cluemetem 
dicat.  Unde  autem  omnium  error 
ortus  est  ?  ex  eo  scilicet  quod  hunc  tt 
ipsum  extra  omnem  proprietaiom, 
aut  certc  ditfprentiam,  legerint.  Fub. 

4  Hue  af^am]  In  gestu  est:  nam 
est  figura  corporis,  observantis  quid 
agatur.  Donalus. 

Hoc  agam]  Riluale  a  sacrif.  et  au- 
guriis  sumpiuni,  in  quibus  saccrdos 
aut  pra?co  alia  voce  exclamabat  : 
Hoc  age:  qua;  vox  eos  qui  inleres- 
sent  monebat,  ut  ad  rem,  quie  agere- 
tur,  lota  mente  vacarent.  f'urnubiui. 

.5  Utrurnqne]  Et  Davum  et  Pam- 
philuni. Donatus. 

Seven]  Obscrva.  Farnahius. 

G  Quasi  de  iniproriso  rrspice]  Inter- 
est ejtis  qui  repente  as|iexerit :  nam 
videbilur  nihil  dolose  locuturus:  ut, 
'  mapnam  respexit  ad  urbcm.'  Donat. 

De  improviio]  Scilirct,  ne  mediiata 
iiit'.'liigitt  tv.in  iiut>uih!>c  consilia.  id. 


ti:rcntii  an  dr.  act.  ii.  sc.  v 


1093 


7  HoJie  tixorem  ducas,  ut  dixi,volo'] 
Nolo  et  volo,  niniis  inipcriosa  et  sii- 
perba  dictio  est:  ut  alibi,  '  Pisces 
caeteros  piuga,  Dromo.  Congnim  is- 
tum  raaximiim  in  aqua  siuito  ludere 
Paulisper  :  ubi  ego  venero,  exossabi- 
tur :  Prlus  nolo.'  Idem. 

8  Nunc  nostvte  parti  timeo']  O.  fere 
1.  s,  ita  collocant,  miuc  nostrce  timeo 
parti.  Faeruus. 

9  Usquam  erit  in  me  mora]  Recu- 
Fantis  est  magis,  quain  non  volentis : 
conseuslo  ea  segnis  ac  tepida,  si  pe- 
nitus  consideres.  Donatus. 

Hem]  Pcrcuisus  hoc  di(-to  Bynia, 
inteijectione  niagis,  quam  verbo  ex- 
claniavit.  Idem. 

Neque  islhic  neque  alibi  usquam  tibi 
erit  in  me  mora]  Donatus  :  '  Kecusan- 
tis  est  niagis,  qnani  non  volentis,' &C. 
Non  debuit  tam  nianifestuni  mendnni 
adliuc  tolerari.  Lege  oninino ;  '  Non 
recusantis  est  inagis  quam  volentis,' 
&c.  Puto  autem  de  cetero,  Gram- 
niaticnm  hie  \e-KTo\oye7v'  nam  de 
inente  quidera  Panipliili  non  est  quod 
dicatiir:  res  enim  dnbitaiione  caret: 
forma  autem  orationis  plenam  et 
promfam  asseverationem  habet ;  id- 
qne  et  oliwvofjiia  poscebat :  (|ua  con- 
slitutum  erat,  ut  diccret  se  ducturum 
nxorein.  Scd  et  alibi  hoc  genus  lo- 
ciitionis  indubiam  promt!  aiiimi  sig- 
nificationem  iiabet.  Bceclerus, 

10  (>hmuluit'\  Si  mo.  I-'arnubius. 
Quid  dixit]  Nota  hie   Hyrria;  per- 

Aonain  qiiartam,  scd   non  admixtam. 
IJonatui. 

1 1  Qiiitm  istuc,  quod  poalulo,  inipetru] 
Nimin  obscquentor  locutus  est  pater. 
I't  {Misluto,  pro  jiibeo :  ct  Impetro, 
|)ro  extorqueo.  Posfulo,  juste  volo. 
I'ctimus  enim  procario:  Poscimns 
imperiose  :  I'o^tulamus  jure.  Impe- 
tro, pro  cum  im|)etr«in.  Idem. 

12  Sum  rerun]  Id  est,  veridicus : 
ut  faUus,  pro  fdhidirus.  Idem. 

Sum  verus]  Hoc  Davus  submiHsa 
voce,  ronversus  ad  I'arnphilum. 
I'arnabiuH. 

I'xore  cxcidit]  (Jadere  ipc  dicuntur, 


qui  levati  animo,  a  summo  ad  infe- 
riora  labiiutur.  Vxore,  hoc  est,  nia- 
trinioiiio  ac  nugitiis.  Donatus. 

Uxorc  excidit']  Quod  Graeci  dicunt, 
i^iiticnv  Koi  airervxiv.  Idem. 

Excidit]  'E^erreffe,  airervxe'  ut  caus- 
sa  cadere  dicimus.  Farnabius. 

14  NuUane  in  re  esse  homini  cuiquam 
Jidem]  Non  in  nullis  terris,  sed  neque 

in  terris,  neque  in  persona:  ut  Virgil. 
'  Nusquani  tuta  fides  :'  cum  in  amore 
fracta  esset  ab  eo,  '  Quern  subiisse 
humeris  coufectum  aetate  parenteni !' 
Alibi  Terentius,  '  Cujus  tu  fidem  iu 
pecnnia  p^rspexeris,  Verere  ei  ver- 
ba credere?  ubi  quid  mihi  lucri  est 
Tefallerer'  Donatus. 

Nullane  in  re  esse  homini  cuiquam 
Jidem]  Donatus:  '  Non,  in  nullis  ter- 
ris,' (ic.  Tb  aii{?7Ti(ct)»'  T7)s  (ppdaews 
notare  voluit:  quod  et  verbis  fre- 
quentatur:  nullane  in  re;  et  mox  ho- 
mini additur  rh  cuiquam.  Boeclerus. 

15  Illud  verbum]  Id  est,  prover- 
bium  et  sententiu :  et  sic  veteres 
verbum  pro  sententia.  Donatus, 

10  Omnes  sibi  melius]  Sic  alibi, 
Proximus  sum  egomet  mihi.  Idem. 

Omnes  sihi  melius  malle  esse  quam 
alteri]  Nullum  fere  librum  invcnias 
hac  coUocatione  verborum,  sed  ple- 
ros(|ue  ea  quie  infra  scripta  est, 
Omnes  sibi  esse  melius  malle,  quam  al- 
teri. Vaticanus  et  IJasilicanus,  omiies 
sibi  malle  melius  esse  quam  ulleri,  nu- 
niero  etiam  meliore.  I-Vernus. 

Omnes  sibi  malle  melius  esse  quatn 
nlleri]  Kx  Kuripide  repetit  senten- 
liain  Pclrus  Victorius  in  V.  L.  addc 
I'.rasm.  in  Cliil.  Nam  in  Medea  P;u- 
dagogi  versus  ille  :  ws  tus  tis  ainuv 
rod  TTtAoj  p.a\\oi/  <l>i\u,  qui  a  ScllO- 
liaste  Gra>co  crixo^  Trapoipuwdris  dici- 
tiir.  liwclerus. 

Melius  esse,  quam  alteri]  Has  tu  iau- 
rhv  fioAAov  ToC  irtAas  <pt\t7.  Ell  rip. 
IMedea.  4>iAe»  5'  iamov  TrAtioi'  oi/Sits 
uvifva.  Meuiiuder.  I'amabius. 

17  I'.i^o  illam  vidi]  Hie  rorrigitur 
a  Poi  tu,  (|uud  per  iracundiam  dixit 
i'ainpLilus,  '  Aliquid  nioustri  uluut.' 


1094 


ISOTiE   VARIORUM    IN 


Drnatus. 

Forwa,  lioua]  Distinsjuitiir.  Iilcm. 

Liiu  illaiii  ridi  virp;ini'iii :  forma  bona 
memini  tidere]  Distiiigiiatiir  post  villi, 
lit  viri;incin  ad  inscqiieiilia  ictcraliir, 
hoc  iiiodo,  vgo  illain  ridi :  deiiitle  siib- 
•latur,  rir^incin  forma  bona  memini 
tiderc.  Fai-inus. 

Ego  illam  vidi,  Ifcli  Facnuis  ita 
viilt  distiiigui:  E^o  illam  vidi:  Vir- 
g-inem  forma  bona  memini  ridere.  Alii 
ita:  L'go  illam  vidi  Virginan:  forma 
bona  memini  videre.  Doiiatuni  appa- 
rel distinxissc,  nt  posuiniiis  in  edi- 
tionc  nostra.  Bwclrrus. 

18  Memini  videre']  Ant  nicnior  aiim 
me  vidissc  :  ant  memini  ridere,  lioc 
est,  inteHi{jo,  scio  :  ant  memini  quod 
viderim.  31emini  videre,  pro  vidisse, 
Ennius  :  '  INIemini  me  turn  fieri  pavi- 
diim.'  Alibi  sic,  3Iemini  videre,  non 
probare.  Donatus. 

Quo  ceqiiior']  Hoc  est,  qiiare  seqnior 
Pampliiio,  bcnevolentior,  non  iratiis, 
vel  minus  iniqiiiis.     Idem. 

19  In  somnis]  Pernoctem  :  ait  Virg. 
'  Libra  dies  somni(|ne  pares  nbi  fece- 
rit  lioras.'  Piautus,  '  Miris  niodis 
ludos  faciiint  lioniinibns,  miris(|iie 
exemplis  omnia  in  soninis.'  Alii  in- 
tomnis,  vigilans;  sed  melius  ()cr  noc- 
tem.  Idem. 

Qiiam  ilium  amplecti]  Dicit  nunc 
quod  vul<!;o  dicitur, '  cum  ilia  manere, 
cum  ilia  dormire.'  Idem. 

ScEXA  VI.  Senariis  constat  haec 
scena:  vs.  8.  tres  IMss.  nostri  propter 
hujusce hospita consuetudinem :  v.  Faern. 
vs.  10.  unus  :  ctenim  ip.su.s  secum  earn 
rem  recta  putavit  via.  Faernus  delet 
rh  recta;  quasi  via  hie  sine  epiliicio 
stare  posset  et  valere.  Sed  exempia 
parum  conveniiint  Iniic  loco  :  vs.  11. 
tinus :  ca  sibi  res  essel :  vs.  10.  unus  : 
nubtrislia  nliquantulam  visus  est  milii : 
vs.  17.  unus:  nihil  est  propter  banc 
rem  sed  est,  quod  succenseat  tihi:  rh 
luccenacat,  etiam  alius  habet  et  Dona- 
tus, qui  ita  legit :  sed  e.st  quod  tibi 
BUccenseal :  vs.  10.  unus  :  nit  tc  nimium 
perpnrce  f.   ».   cVc.  ubi  to  perparcc  ex 


vs.  21.  liuc  illatum  est :  alius :  te  »ii- 
mium  ait  puree  faceresitmptitm:  vs.  20. 
duo:  vi.x,  inquit,  drachmix  est  obsona- 
tns  decern:  teriius  :  vix,  inqtiit,  est 
obson.  draclitnis  decern:  vs.  21.  duo: 
nnnfilio  vid.  &c.  :  vs.  20.  onmes:  quid 
hie  cult  vet.  s.  Bceclcrus. 

Flic  nunc  me  credit]  Haic  scena  dolns 
cnntinet  utriusque  persimce,  quibus  utra- 
que  capit,  et  capitur  luiro  nwdo,  Dona- 
tus. 

1  Ilic  nunc  me  credit  aliquam  sibi 
follaciam]  Davus  ita  videlur  locpii,  ut 

nullus  'spectator  audiat  :  sed  lioc  ait, 
ut  velit  audiri  a  sune.  Idem. 

2  dralia]  Gratia  vetcres  pro  causa 
ponebant.  Idem. 

3  Quid  Davus  narrat}  Videtur  illi 
blandius  locutus  esse.  Idem. 

JEque  quicquam  nunc  quidem]  Bene 
nunc  quidem:  similiter  nunc  nihil,  ut 
paulo  ante,  cum  dixit,  *  Id  populiis 
curat  scilicet.'  Idem. 

jJUque  quicquam  nunc  quidem]  Hoc 
est,  nihil.  Idem. 

4  Nihil  ne?  hem]  Hem  interjectio 
est  irati,  adversium  eum,  qui  neget 
se  aliquid  lociituin  esse  :  simul  quid 
sit  '  /T^qiio  quicquam  nunc  quidem,' 
senex  explicat,  cum  ait,  Nihil?  Et 
est  evcp7ifj.icrp.bs  antiquorum,  pro  nihil. 
Idem. 

Nihil  prors us]  Id  est,  ncque  pror- 
sus.  Nihil  prorsus  dicitur,  in  quo 
nulla  est  ambiguitas:  et  est  confir- 
matio  npganlis.  Idem. 

Atqui  expectabam  quidem]  Kxpecla- 
vius  lam  boua  quain  mala.  Speramus 
bona.  Idem. 

5  Prater  spem  erenit]  Prater,  pro 
contra,  ut,  I'rceter a;lalemtnam.\i\G\n. 

Hue  male  habet  virum]  'EipwviKm 
virum  dixit  defcssum  senein.  Modo 
enim  liramjoculariter  dixit.  Idem, 

Virum]  Ad  vitupcratiouem  cum 
ironia  :  ad  laudcm  vero  sine  ironia. 
Idem. 

Preeter  spem,  ^c]  Hoc  Davus  aver- 
sus  a  sene.  Farnabius. 

0  Polin'  esverujn]  Integrum,  jwh's- 
ne,  id  est,  potcs:  ut  Virgilius,  '  Nee 


TEKKNTII    ANUR.    ACT.    II.    SC.    VI. 


1095 


potis  lonios  flticfus  .a?qiiare  sequen- 
do :'  et  deest  illi  es.  Est  euiin  nomeii 
pulin :  et  facit,  potis,  polior,  potissimus. 
Donatus. 

i\i7«/  facilius]  'Ae\  Kpa.Tt(XT6i>  icrri 
ToArj^  \4yeiv.  Menander.  Furna' 
Oius, 

7  Num  illi  inoleslte  quippiam]  Quip- 
piam,  significatioueni  niiiiiniiE  rei  lia- 
bet.  Donatus, 

8  Propter  hospitte  hujusce  consiietu- 
ilinem^  Haec  omnia  pronominibtis 
bene  mollita  sunt,  eteniin  atrocia 
sunt,  si  cum  suis  uomiiiibiis  iiuda 
ponantur.  Et  hujusce  hospitcs,  non 
meretricis  :  et  coiisuetudinem,  non 
aniorcm  dixit  :  ita  omnia  extenuat, 
ut  Daviis  audeat  confiteri.  Idem. 

Propter  hospitce  hujusce  consuetudi- 
nem]  O.  1.  s.  qiios  vidimus,  et  Dona- 
tus, liabent  hanc  collocationein,pro/)- 
ter  hujusce  hospita  consueiudinem  :  ii- 
troqiie  mode  scanditiir  versus  elisi- 
one  V,  ex  propter,  et  dissolutione 
diphtliongi  in  voce  hospita:.  Faeinus. 

9  Aut  si  adeo,  hidui  esl  ant  tridui] 
Bene,  aut  si  adeo  :  ne  si  oninino  ne- 
garet,  cur  igitur  trist is  est  ilk  f  dice- 
ret.  Donatus. 

Bidui  aut  tridui  e.'it]  O.  1.  s.  et  Do- 
natus, bidui  est  uut  tridui:  ita  et  me- 
lius versus  procedit.  Faernus. 

Bidui  esl,  aut  tridui]  Ovid,  dc  Re- 
medio  Amoris  503.  '  Intrat  amor 
mcntes  usu,  dediscitur  usu.'  Fartia- 
Lius. 

10  SolUcitudo]  Propter  turbatio- 
ncni.  IJunutus. 

Nosti]  In  significationeni  multo- 
riim,  qiiiE  compendio  t'acimus,  .Vos- 
tin'  dicimus.  Idem. 

11  Itecta  ripulavit  tin]  Ucputavit, 
retractavit  :  quia  putarc,  purt;are  «'st  : 
nude  et  arhorvs,  et  riles  puture  diii- 
luus.   Idem. 

Via]  Consilio,  ratione.  l<lim. 

Eteuim  earn  secuiii  rem  recta  reputn- 
til  via]  Non  ita  iiabmt  I.  ii.  scd  Ixic 
inodo,  Flenim  ipms  secnm  ram  rem 
recta  nputaril  via:  scd  8cnariu<t  ini- 
^cditni    iHt,  quetn    nos    cxpediinnt 


delendo  dictionem,  recta:  quze  nee 
est  in  libro  Vaticano,  nee  ponitur 
a  Donato,  qui  via,  exponit  consilio, 
ratione :  nee  ab  Euirrapliio,  cujus 
liiEC  verba  sunt :  Ma,  id  est,  ratione  : 
nt  Virg.  '  Inveni  germana  viara  :' 
liaec  ille:  ita  et  INI.  Tullius  libro  De 
Claris  Oratoribus,  'Via,'  inquit,  '  et 
arte  dicere  :'  et  ad  Atticuni :  •  Utor 
via:'  item  lib.  ii.  de  Nalura  Deo- 
rum  :  '  Vim  participem  rationis  at- 
que  ordinis,  tanquam  via  progredien- 
tem.'  Faernus. 

12  Laudo]  Senex  inducitur,  et  cre- 
dit. Donatus. 

Dum  licitum  est]  Deest,  per  te  : 
hoc  est,  dum  tu  permisisti.  Et  mire 
utitur  verbis  senis  :  ipse  enim  su- 
pra dixit,  '  Dum  tcmpus  ad  earn 
rem  tulit,  sivi,  auimum  ut  expleret 
suuin.'  Idem. 

Dum  licitum  est]  Sic  veteres  et  pla- 
citum,  ct  puditum  dicebant:  quae  nos, 
plucuit,  pudiiit.  Idem. 

Dumque  cetas  fuUt]  Dum  esset  aetas 
immatura  nuptiis.  Tulit,  duo  signifi- 
cat  :  attulit,  et  abstulit,  passus  est, 
et  pertulit.  Idem. 

Dum  licitum  est  illi,  Ifc]  Ex  niente 
et  verbis  ipsius  senis,  supra  ii.  seen. 
Farnahius. 

13  Turn  id  clam]  Bene  clam,  quia 
nunc  liquido  apparet,  l»ami)liilnm 
voluntatem  propositiimque  mutasse. 
Donatus. 

Cuvit,  ve  unquam  infamia:  ea  res  sibi 
esset]  Mire  utitur  senis  verbis  :  ipse 
eniiu  supra  dixerat, '  Dum  tempus  ad 
cam  rem  tulit,  sivi,  animuni  ut  ex- 
pleret suum.'  Idem. 

Tum  id  clam,  ifc]  Caute,  si  non 
caste.  Farnahius. 

1 5  Nunc  uxore  opus  est]  Uuasi  de- 
nuiili:iti<i  est  qua'dam  necessitatis 
seni  imposit;e.  Donatus. 

Auimum  ad  u.rurcin  nppnlil]  Etbcnc 
ajipulil,  (juasi  nb  jaot'itidiu;  (juctuum, 
I't  marini  ii-stus  :  has  enim  tenipes- 
tales  habet  auior.  Et  sic  diril,  Ad 
uxorcm  animum  appulil  ;  ut  »upra, 
'  Animum   ad   .^cribeudtini   ajipulil.' 


lOfKJ 


NOI'.'E    VARIORUM    IN 


Idem. 

16  Suhliisds  visui  rWj  Sitli,  tenipe- 
ramentiiiii  fst  |)li'n;e  piomiiitiationis: 
lit  siilttrislis,  suhridct,  noii  ad  pleniiin 
tristis  nut  tiilct  :  iit  confessioiioni 
eliceret.  Idem. 

Subtristis  visas  est  aliquantuluin 
mihi]  Mire  servatiim  e.^t  in  adole.^- 
cente  libero  rb  -npevuv,  et  in  aniaturc 
rh  irtdavSv.  Nam  et  lioiiesto  jiiv«;ni 
non  congrncbat  vcrsipellis  viilliis :  et 
in  aniatore  absnrtliiin  fnerat,  iii,!?e- 
niiani  celare  tiistitiain.  Itaqiie  nee 
ad  pleuiiin  tristis  fiiit,  quia  dixit 
'  Celanda  res  erat  :'  nee  ^audiinn 
fneritf,  quia  ingenium  et  amoris  no- 
cesrtitas  in  tristitiam  retrabrbat.  Id. 

Subtristis  visits  est  esse  uliqiutntu- 
lum  mihi]  Aii<|iii  libri  et  Donatus, 
visus  est  tiliquatilulum  mihi.  Faeinu-'. 

17  Scd  est  qiwd  libi  succensit]  Quod 
ille  a  sunnno  ud  imum  op|)0>iiit,  bic 
caHs;«  dciivitioneni  opposnir.  Dona- 
tus. 

Qtiod  succensct  libi]  Succenstre,  po- 
tioris  est.  Succensere,  in  re  gravi  et 
jnsta  irasci.  Idem. 

Sed  est  quod  succenset  libi]  Anti- 
quissinii  libri  iioc  verl)iiin  succenseo, 
Don  per  duo  c,  sed  per  s,  &c.  babenr. 
Fa'ernus. 

Quod  suerenset  libi]  Al.  quod  suc- 
censeal  tibi  :  sed  vetat  lex  l^edia. 
Fnmabius. 

18  Quidnitm  enl  >  puerile  est  :  quid 
est  f  nihil :  qiiin  die  quid  esf]  Pro  quid 
est  .'  scribendum  quid  id  est  ?  nam 
fersus  trimeter  esf,  ut  qui  ilium  co- 
mitantur.  Fuber. 

PueriV  est]  Apparet  Davum  nunc 
qiiaerere  qnid  respondeat :  etad  (pinm 
rausam  derivct  aversa  suspicionc  tris- 
titiam  Pampliili,  quam  aniniadvertit 
senex.   Dnnulus. 

PueriV  est]  Utrum  niagis  idee  sus- 
pendit,  ut  ^enex  audire  desideret  : 
an  (|uia  necdum  commentus  est  cau- 
sam,  eontra  rependeudiui  proposi- 
tion i  senis  ?  Idem. 

A'iAJ/J  Videiur  invenire  non  powc. 
Idem. 


19  Ait  nimium  jmrce  fueert  sumptum] 
Mire  ipsum  dicere  \elui\  fecit,  et  ni- 
mium,  et  parce.  Idem. 

N imium  parcc  fncere]  Pcpercit,  nc 
dicerct  sordide.  Idem. 

Me  nc]  Perturbati  indicium  est, 
quia  se  ipsum  pronomine  ostendit. 
Idetn. 

Ail  iiimium  parce  f.  s.  ipc]  Tentan- 
tur  arcana  senis  servili  calliditate  : 
quae  obtentum  videtur  liabcre  ex 
cousuetudine  Comica,  qua  et  alias 
servi,  cum  res  seria  agitur,  de  victii 
cogitant,  et  ventri  opportuna  loquun- 
tuf.  Backrus. 

20  Obsonatus  est  decern]  Vaticanus 
et  nonnuili  alii,  est  obso7iatus.  Faer- 
nus. 

21  Xumjilio,  ^-c]  Leges  Sumptii- 
arise  nuptiis  aliquid  de  rigore  remi- 
serunt,  convivia  et  saltationes  indul- 
serunt  :  vide  in  Plutarcbi  Sympo>ia- 
cis  caput,  in  quo  tractatur,  Sia  ri 
irKflarovs  iv  ydfiois  inl  rb  5e?ir«'oi'  koAoS- 
(Tiv.  Furnabius. 

22  Meorum  aqualium  potissimnm] 
JEq'ialium  retate,  putissimum  digni- 
tate :  etenim  potis,  putior,  polissimus 
tacit.  Donatus. 

23  Et  quod  dicendutn  hie  siel]  Bene 
hie,  ubi  non  sit  adolescens.  Idem. 

Et,  quod  dicendum  hie  siel]  Gall. 
soil  dit  enlre  nous,  ifc.  Faber. 

21  Tu  quoque  pcrpurce]  l^ene  quoque: 
quasi  dicat,  Cum  ille  peccet,  quod 
piierililcr  snccenseat  :  tu  quoque 
peccas,  perparce  niniitim  faciendo 
sumplimi.   Donatus. 

Tu  quoque  perparce  nimium']  Et  per- 
parce,  ct  nimium,  cum  sufficeret  unum. 
Et  nimium,  vituperatio  est:  ut,  Ne 
quid  nimis.  Idem. 

j\«n  laudo]  Et  quia  perparce,  et  quia 
nimium.  Nam  parce  agere,  laudi.s : 
nimium,  peccati.  lit  magna  moder- 
atione,  non  laudo,  dixit  potius,  quam 
vitupero.  Idem. 

2)  Commovi]  Iileo  commovi,  quia 
argumenta  dixit  seni,  quibiis  proditur 
non  esse  veras  nuptias.  Idem. 

Commovi]     Supra    solicitavi    dixit, 


TERENTII    ANUR.    ACT.    III.    SC.    [. 


io;)7 


modo  eoinmovi:  ct  commovi  dicit  apnd 
se,  ut  spectator  andiat,  non  senex. 
Idem. 

Commovi]  Hoc  tacite  et  apiul  se. 
Farnabius. 

26  Qtiidnam  est  hoc  rei]  Verba  sunt 
.secuDi  cogitantis  senis,  aiit  de  his 
qiiaB  nunc  lociilus  est  Davus,  aut  de 
adventu  niulieruiu,  quae  in  scenain 
veniunt.  Donalus, 

Quidnam  line  est  rei]  Pulsatus  est 
senex  aiguinento  falsaruni  nuptia- 
rum,  paululum  obsonii :  tanquain  se 
illiideret  Davus.  Idem. 

Quidnam  hie  lult  veterator  sibi]  Ve- 
terator  est  vetus  in  astutia,  et  qui  in 
omni  re  callidus  est.  Et  hi  duo  ver- 
sus ostenduut,  puUatuni  esse  seneni 
ar^uuiento  falsarum  nuptiaruni :  ilio 
argumento  quod  ait,  paululum  obsonii: 
tauquam  se  illuderet  Davus.  Sunt 
ergo  verba,  ut  diximus,  secum  cogi- 
tantis  senis,   aut  de  iiis  quae  nunc 


Davus  locutus  est,  aut  de  adventu 
mulierum,  quiP.  in  scenani  veniunt 
modo.  Idem.  < 

Quidnam  hie  volt  reterntor  sibi]  O.  1. 
s.  et  Donatus,  quid  hie  volt.  Faernus, 

Quidmim,  <^c.]  Atque  haec  senex 
raussat,  a  Davo  aversus.  Farnabius. 

Veterator  sibi]  Vetus  in  astutia,  qui 
omni  in  re  callidus  est.  Mancipitini 
veteranuni  et  vafruni,  technis  et  dolis 
diu  ac  probe  exerci latum.  Idem. 

27  Nam  si  hie  est  muli  quicqiiain]  Si 
promissa  non  compleverit  Parapbilus* 
Donatus. 

Illic  est  huic  rei  capidl  Caput,  est 
origo  et  snroma  uniuscnjusque  rei: 
ut  Virgil.  '  O  Latio  caput  horum  et 
causa  iiialorum.'  Idem. 

Illic  est  huic  rei  caput"]  Priscianus 
lib.  XII.  citat  huuc  locum,  ut  osten- 
dat,  illic  ab  illice  per  annKow^v  factum 
servare  accentum.  Boeclerus. 


ACTUS  III. 


ScENA  I.  Senarii  sunt.  vs.  9.  in 
nostris  ita  legitur  :  sed  sequere  me  in- 
tra, ne  in  mora  illi  sies  cum  opus  sit, 
sequor  :  to.  cum  opus  sit,  tres  habent ; 
nisi  quod  unus  siet :  dc  cetero  unus  : 
sed  sequere  intus,  ne,  Sfc.  vs.  12.  om- 
nes  :  quixl  hie  sensisse  se  ait  1  vs.  13. 
duo  :  hcee  pr.  aff.jnm  ah  hoc  mihi  fall. 
vs.  18.  duo  :  divisa  lemporibus  Dave 
hire  libi.  vs.  I'J.  onnics  :  nun  immemor 
e»  disc. 

(juinquc  hie  sunt  personx  :  sed 
IMysis  ct  Lchbia  inter  se,  non  cum 
ceteris  locjuuntur  ;  (ilycerii  intus  cla- 
mantis  vox  auditur.  liceckrus. 

Ita  pol  quidem  res  est]  In  Ituc  seena 
noto  modo  cessanle  Davo,  J'allitur  Simo 
per  nimiam  soi^acitalcm  suam.  Siniul 
in  h(ic  scena  id  uffit  poela,  ut  ad  nuptias 
faciendas  ma(;is  arccndatur  Simo:  ct 
quadam  industrin,  quadnm  velul  casu 
ereninnt  :  ut  nunc  suspicio  senis.  In 
mnltis  enim  oUovofiia  cumicorum  poelu- 


rutn  ita  se  habet,  ut  casu  putet  spectator 
venisse,  quod  consUio  scriplorum  factum 
sit.  Donatus. 

1  Ita  pol  quidem  res  est,  ut  dixti, 
Lcsbia]  Ex  hoc  semione,  qucm  ha- 
bent ingredieutes,  scenae  api)aret 
principium:  quod  enim  auditur,  non 
quod  incipitur,  initiiim  dicuut.  Idem. 

Ita  pol  quidem]  Productio  est  nar- 
rativa,  ad  explendum  modo  potius 
jusjurandum.  Idem. 

Ut  dixti]  Et  dixti,  et  dixisti  legitur. 
Idem, 

2  Fidclem  hand  ferme]  Fidelem  ma- 
luit,  ()uam^i/«i«  diccre  :  /iJ«m  enim 
honestius  dixisset.  Ferme  pro  taciic 
posuit :  ct  ferme,  facilitatem  signiti- 
cat,  quia  sunt  advcrbia  extciuiatio- 
iiis.  Idem. 

Invenius]  .Scciindam  pro  tenia  per- 
sona posuit  ;  pro  xnveninl  quis,  vcl 
invcnirc  ponsit :  ut  Virgilius  :  '  Mi- 
grantes  cernas,  totaquu  ex  tirbe  ru- 


1098 


NOT.E    VAyilOIlUM    IN 


cntcs.*  Idem. 

Fidclitn  hitiul  firmc  niuliiri  inrr)i. 
fir.]  Nota  vaiioiatcin  in  Nostio  poe- 
ta  :  (iiii  eaiuii-in  querelani,  de  incoii- 
staiitia  ct  pcrfidia  anialoniiii  tractat, 
etiain  act.  iv.  jc.  3.  item  in  Adolpliis 
III.  2.  32.  I've.  Hfc.  I.  1.  1.  it  omiii- 
iio  adde  C'atiilliuii,(|ui  potenter  liiuic 
afli'ctiiin  inovit  Caiiii.  Argon.  G5. 
Baclenis. 

3  Ab  Atidria  c.tt  iincilta  hcvc]  Simpli- 
citcr  dixit  ab  Andria  est,  pro  Aiidri.e 
est :  nam  et  iisu  sic  diccrc  solenins. 
Ergo  ab  Andria  est,  lioc  est,  Andriaa 
favet,  Andria2  est:  nt  cum  dicimns, 
Ab  ill'j  est,  hoc  significamus,  illi  favet, 
illi  acconiniodat  suftVaginm.  Donutus. 

4  Scd  hie]  Semper  Sed  contraria; 
sententia;  significatio  est.  12t  bene 
hie,  ut  osicndat  de  illo  fuisse  sermo- 
nein.  Idem. 

Hem]  Interjectio  est  accipientis 
verba,  ct  admirantis.  Idem. 

ii  L'dnttm  nut  hie  siirdns,  nut  hac 
tnutaftietasit]  Coinice  et  facete.  Ant 
hie  siirdus,  (\\u  audire  non  pos^it :  aut 
hac  inula  faeta  sit,  ne  possit  dicere. 
Idem. 

Aut  hie  surdus,  ant  hac  muta  fnela 
sil]  2u\A7;vJ/ir  per  genera.  Idem. 

G  Jussit  toUi]  Ilac  est  (ides  :  sus- 
cipi  filios  iegitimos  t'aciiint  parentes. 
r.t  snblatio  niairis  est :  patris  toi- 
lere.  Uonat. 

Sam  quod  peperisset,  jussit  tolli]  Ad 
iionestatem  fiitiiri  matrimonii  perti- 
nebat,  iioc  non  seniel  inciilcaii.  ISce- 
clcrus. 

TuUi]  IldiicarL  a  patre  agnitnm 
pro  le<^iti(iio  ;  non  tanqnam  spnrinni 
exponi :  supra  act.  i.  so.  3.  Fartiabius. 

Jujrpiter  ijuid  ei;o  awi/io]  Bene  rtir- 
sum  addncitiir  ad  despevationem  se- 
nex  IMysidis  vcrl)is.  Dnnatvs. 

7  Actum  est]  In  sumnia  rerum  dcspe- 
ratione  ponitur,  Actum  est,  Iticct,  Pir- 
iiili.  Ha-c  res  seeundum  jus  civile 
diritur  :  in  quo  cavetnr,  ne  quis  rem 
actam  apnd  jndices  repelat.  Sic  ip- 
se Id  Plioriiiioiie,  '  Actum,  ainnt,  ne 


agas.'  Idem. 

H  lionum  in<!;enium]  Ingcnium,  na- 
turam.  Idem. 

10  Quid  hoc]  Secnm  scnex  ^AAeiir- 
TiKws'  deest  eiiim,  ret  est.  Iden). 

11  Adeon'  est  ?  demens  e.r  pereirrina] 
"EWdfpis  per  airo<nu)7r7](nv ,  ajjta  cogi- 
tanti :  reliquum  autem  sic  pronun- 
tiat,  quasi  reperto  consilio.  Et  bene 
ndeo:  quia  tani  deniens  est,  quod 
aniat  ex  pcregrina,  id  est,  ex  mere- 
trice.  Mulicrcs  enini  pcregrina",  in- 
honeslae  ac  nieretrices  babebantur. 
Sic  ipse  alibi,  '  Saniia  mibi  mater 
fuit,  ea  liabitabat  Kbodi.'  Et  servns, 
'  Potest  laceri  hoc  quidem  :'  hoc  est, 
meretricem  liabuisse  te  matrem  vcri- 
simiie  est.    Idem. 

Dcmens]  Mentis  sanitate  defurba- 
tus,  cmota  mente  :  ■7rapd(ppwi'.  Farnab, 

Kx  pcres;rina]  'Airoa'iu>iTr](ns'  deest 
enini,  ut  filium  suscipial?  aut  aliquid 
lale.  Douaius. 

Ex  peref^rina]  Male  audiebant  pcr- 
egrina?, tan(|nam  nieretrices  :  act.  i. 
sc.  1.  Furnabius. 

12  Vix  tandem  sensi  stolidus']  Pul- 
cbro  colore  inducto,  poeta  ostendit 
non  minus  falli  suspiciosum,  <piam 
qui  stulius  est  :  buic  enim  Veritas 
fallaria  videtur,  dum  nimis  est  acu- 
tti?  ac  perspicax  :  et  hoc  est,  quod 
ab  eventu  fingit  poeta:  non  enim  in 
Davo  est,  sic  errare  nunc  seneni. 
Donutus. 

Vix  tandem  sensi  stolidus]  Quinque 
sunt  sensus,  quorum  duos,  visum  et 
auditiim,  magis  seusibiles  habemns, 
quain  i>erora.  Unde  Cicero,  '  Non 
solum  videam,  sed  etiani  audiam, 
planeque  sentiam  :'  quasi  ad  tactum 
rctulit,  quo  otiam  pecora  impellun- 
tur  ad  sensum.  Duabus  ergo  rebus 
scimus :  aut  ratiociuatione,  aut  sen- 
su  :  quibus  maxinie  pryestanius  cae- 
teris  aniiiialibus.  Ergo  senex  se  non 
sensu,  non  ratiorinatione  scnsisse, 
sed  vcluti  calcaribuset  slimulis  punc- 
tiim.  Idem. 

Vix  tandem  sensi  sinlidus]  Donatus 


TERENTll    ANDR.    ACT.    III.    SC.    I. 


10^9 


hie  ostendit  artem  Poeta,  qui  sua 
silji  sagacitaie  imposiiisse  seuem,  ne- 
mine  doliim  strueiite,  fecit :  iinde 
et  T'2-y  eiiffweruv  Kcd  Setvwu  epyov  signa- 
tiir,  qiiando  prinnipia  ipsa  iiiceptio- 
nesqne  compitliendere  videtiir  se- 
nex  in  istis:  '  btec  primiira  milii  ab 
hoc  adfeitur  fallacia,'  ic.  Sed  qii<e 
de  sensibus  affert,  irepiepya  sunt.  Bee- 
citrus. 

13  HcBc  prtmHm]Satis  se  sagacem  se- 
nex  ostendit,  quando  piincipia  ipsa 
inceptioiiesque  compreliendit.  Donut. 

Hac  priinum]  Bene  primuni:  quasi 
ex  multis,  quas  paraverat  Daviis 
contra  Chremeteni.   Idem. 

Hoc]  Dave.  Farnabius. 

14   Quo]  Qua  re.  Donatus. 

13  Juno  Lucina  fer  opem  :  serva  >«<•] 
Juno  Lucina,  Jtinoiiis  filia,  Graecf 
ElxiOvia,  Latini  Ni.ro.i  dicunt :  Juno 
a  juvando  dicta,  Lucina  ab  eo  quod 
in  lucem  producat.  Et  geinina  vota 
sunt,  ut  et  partus  et  pariens  servc- 
tur  :  nam  fir  opem,  propter  partuni, 
stTvii  mc,  pro|>ter  parieiilein  dicitur- 
Donalus. 

Jano  Lucina  fer  opem  :  serva  me  ob- 
secro]  Nota,  lioc  versu  totideni  ver- 
bis uti  ouines  puerperas  in  Comoe- 
diis,  nee  alias  iuduci  loqui  in  prosce- 
nio,  nam  iiaec  vox  post  scenani  tolli- 
tur.  Idem. 

Fer  opem]  Propter  quod  Lucina 
est :  indc  obstetrix,  quod  opem  tule- 
rit.  Idem. 

Serta  me  obsecro]  Hoc  extra  etiam 
banc  potpstatem  Junoni  attribuitur  : 
quainquani  illam  Mcnunder  Dianain 
ap|iellet,  et  htc  sentiat  in  liucolicis 
Virg.   Idem. 

Juno  Lucina  fur  opem  !  scrra  mc  ob- 
«ecro]  Totidem  verbis  bal)elur  infra 
Ad.  III.  4.  41.  Apud  Plant.  Aubii. 
IV.  7.  11.  'Juno  Liicitia  luam  fulcni !' 
Kcprchensus  cki  autcm  Poi'ta  N os- 
ier, quod  in  Coniftdia  palliata  Ro- 
mano LuciniP  nomine  nsus  sit:  ipiem 
dcfcnditScaiigcr  l'o>  I.  Hi),  vi.  cap. :{. 
sed  melius Tnrn(bu!<,  laiidatus  Taub- 


nianno  ad  Plant.  1.  et  Fr.  Guyetns  ad 
1.  .\delph.  Risnni  autem  non  respon- 
sionem  meretur,  qui  hie  interrogat : 
'  Quare  Terentius  Glycerium  facit 
semel  tantum  Junonis  Lucinae  opem 
implorare,  cum  Lucinam  ter  a  pa- 
rientibus  vocari  solitam,  dicatHora- 
tins  V  Bccclerus. 

Juno  Lucina]  Praeses  pnerperii, 
Diana,  Ilitlivia.  Juno  Lucina,  dea 
Nixia,  qiiaui  itivocabantpuerperae  ad 
opem  ferendam:  '  Rite  maliiros  ape- 
rire  partus,  Leuis  Ilitliyia,  tucre  ma- 
tres  :'  Hor^t.  in  Carni.  seculari.  Per 
prolepsin  poeiicara,  Luciuae  noraen 
invocatum  a  Grseca,  fieri  exoisat 
Jul.  Seal.  1.  VI.  Poet.  c.  3.  Farnabius. 

IG  Hui,  tarn  cito]  Tamcito,  nt  faci- 
litatem  partus  ostendat  incredibilem. 
Turn  cito,  ad  repreheusiouem.  Dona- 
tus. 

Ridiculum]  Ad  irrisionem  :  et  in- 
spice,  ridiculum,  adverbium  sit,  an 
nomen  ;  ut  sit,  vide  hominem  ridicu- 
lum:  sed  adverbium  est  magis.  Idem. 

Ridiculum:  )Histq.]  In  Donati  coiu- 
mentario,  cni  multa:  sunt  assutai  in- 
eptiae,  hie  dubitatur,  utruni  nomen 
sit  tI)  ridiculum,  an  adverbium  :  et,  si 
nomen  sit,  exponi  debere  ait,  ridicu- 
lum iiominem,  sc.  vide  :  omnino  autem 
(lubio  caret,  nomeu  esse,  non  tamen 
suppresso  hominis  vocabulo  supplen- 
(lum  ;  se<i,ridiculutn  sc.  est  negotium  ; 
res  ridicula  est.  Bceclcrus, 

17  iVon  sat  commode  divisa  sunt] 
Confusa  sunt  tibi  omnia,  inquit :  nee 
unumquodque  suo  tempore  geritur  : 
qua  re  |)roderis.  Donatus. 

i<on  sal]  Non  satis.  Idem. 

is  Dicisa  sunt]  Digesta  et  compo- 
bita,et  dislributa.  Idem. 

Temporibus]  Id  est,  per  tcmpora. 
Idem. 

IMiUin']  Adhiic  Davus  non  pcrci- 
pit  :  et  bene  :  quasi  dicat,  cum  ille 
loquatur,  ill'.i-  agant.  Idem. 

10  A  urn  immvmorcs  discipuli]  Dis- 
ci|>uli  iMyttis,  Le!il)ia,  el  Pamphilus, 
unifies  per  quos  agitur  fallacia.  Bene 


1100 


NOT.K    VAUlOIUni    IN 


crj^o  di^ripulns  impcritos  ostendit, 
ct  magistnim  Daviini :  quia  supra 
ilixit,  '  Timi  si  (jtiis  inagistiiiiu  copit 
ad  ram  rem  impi'ul)iim.'  Idem. 

yum  iinmeinores  discipuli?]  Itascii- 
bcndiim  omniiio  est,  non  aiiteni,  im- 
tnemor  es  discipuli?  et  sic  Galiirc  vcr- 
teiuhim  :  Vos  Acteurx  n'ont  ffiiere  de 
memoire;  Esi-ce  f/w'o/i  otthtie  ai  tot  son 
voile?  Cela  ne  s'lipjuUc  pas  etre  hom- 
me  de  Theatre.  Discipuli  Actoies 
sunt,  Doctor  est  poijta.  Sed  alias 
lisec  a  nobis  otiosiiiis.  Interpretos 
nostri  hie  domiitarunt.  Actores  ve- 
ro,  quod  ipse  poene  omisi,  sunt  Les- 
bia  et  Glyceriuin.  Doctor  auteni 
est  Davus.  Nequis  vero  adversari 
velit,  haec  ex  exceptis  Donati  audiie 
potest:  Discipuli,  \c.  'Alii  nomi- 
nativi,'  &c.  Moxibi  scriptum  est : '  Et 
,i)ene,'  &c.  Respicit  autcm  locum  qui 
est  act.  I.  sc.  2.  vs.  21.  •  Turn  si  quis 
magistrnm,'  &c.  Ex  quo  apparet 
euin  locum  a  inultis  male  intelligi. 
Faber. 

Num.  immemor  es  discipuli]  Alii  hie 
Pamphilum  significari  putant  disci- 
pulum  :  quiaDavuR  magister.  Nam 
noinina  ad  aliquid  sunt,  discipulus  et 
n)agister  :  et  U\nv  discipuli,  genilivus 
est  singnlaris  casus.  Alii  nominativi 
pluralis  putant :  ut  discipulos  dixe- 
rit,  omnes  per  quos  agitur  fallacia, 
secundum  illud  :  '  Turn  si  quis  niagis. 
trum  cepit  ad  cam  rem  improbum.' 
Donatus, 

Num  immemor  es  discipuli  ?]  Deest, 
nunc.  Et  bene  discipuli:  quia  ipsum 
niagistrum  supra  fecit.  Idem. 

Num  immemor  es  discipuli  ?]  Eugra- 
phius  sine  interrogatione  accipit :  non 
immemor  es  discipuli,  Fampliili  sc.  cu- 
ju»  magistrum  Davum  etiam  supra 
appellitaverat  senex.  Donatus  in- 
terrogationem  retinet,  sed  duas  lec- 
tiones  proponit  :  1.  num  immemores 
discipuli  ?  sc.  tui  ;  Mysis,  Lesbia, 
CJlycerium,  Painphilus  :  num  tuis 
pra-ceptis  non  obsequunlur  recte  et 
ordine?    num,    per    imperitiam   out 


oblivionem  offendunt  in  iis,qna!  man- 
dasti  ?  duui  nimirum  tempora  non 
recte  obnervant :  2.  num  immemor  es 
discipuli?  id  est:  num  discipuli  tui 
Pamphili  oblivisci  potes  ?  an  non 
semper  de  eo  cogitas,  atque,  ut  tiiis 
obsequatur  praeceptis,  operam  das? 
lioeclerus, 

i-,"i,'(»  i/uid  narres,  ncscio]  Quasi  fabu- 
lani.  Donatus. 

Ego  quid  narres,  nescio]  Semper  ita 
respomiet  Davus  seni,  tanquam  non 
intelligat  quid  loqi:atur.  Idem. 

20  Iliccine  me  si  impiiratum]  Red  it 
ad  illam  scntentiani,  '  Simul  sc«'lera- 
tus  Davus,  si  quid  consilii  habet,  ut 
consumat  nunc,  cum  nihil  obsint  doli.' 
Idem. 

21  Adortus  esset}  Adorlus  dicitur, 
qui  ex  iusidiis  repente  invadit  :  dic- 
tum ab  eo,  quod  corpora  aggredien- 
tium  exurgant  subito  alque  incres- 
cant.  Idem. 

Adortus]  Aggressus.  Omnia  hjec 
ex  translatione  maris  dicta  sunt  /te- 
Ta<popiKa)s.    Idem. 

22  Nunc  hujuspericlo  fit]  Sub.  Da- 
vi,  qui  tergo  pcunas  pendet.  Boeder. 

Nunc  hujus]  Virg.  IEi\.  vn.  '  Nunc 
milii  parta  quies,  omnisque  in  limine 
portus.'  Farnabius. 

In  portu  natigo]  In  Iranquillo,  in  la- 
do,  in  tutu:  ut  alibi  noster.  Idem. 

ScENA  II.  Metravaria  sunt. Trocha- 
ic! et  iambici  misti :  senarii  et  octona- 
rii,  acatalectici  et  cafalectici :  de  qui- 
bus  vide  Glareanum,  Antesignannm, 
Fr.  Fabricium.  vs.  2.  ties  nostri  Mss. 
signa  esse  ad  sidutem.  vs.  4.  unus :  quod 
juasidare  ei  bibere.  alius:  quodjussiei 
dare  bibere :  tQVtixis:  quod  jusai  ei  date 
bibere.vs.O.  unns  :  peredecastor  scitus 
pucr  est  e  Pamphilo  not  us :  alter:  per 
ecastor  scitus  puer  natus  est  e  Pumphi- 
lo:  tertius  :  per  ecastor  scitus  jmer  est 
natus  e  Famphilo.  vs.  9.  omnes:  vel 
quis  hoc  non  credat,  qui  le  norit,  unus 
etiam  postea  omittit  rh  esse.  vs.  15. 
unus  nicorum  :  eerie  hie  hercle  nunc 
ipsus  sefullit,  hand  ego ;  edixin  id  tibi '/ 


TERENTII    ANDR.    ACT.    III.    SC.    J[. 


1101 


ArgentoratcBsis  :  certe  ercle  mtnc  ip- 
sus  (to  ipxiis  est  a  seciuida  niauii  ; 
videtur  fuisse  ipsum)  se  faltit,  hand 
e^o:  dixin  tibi.  vs.  18.  duo  omittunt 
e^o;  interposita  copala  :  ct  quid  agam 
haheo.  vs.  20.  omnes  :  assimularier.  vs. 
32.  duo  ;  jam  priux.  vs.  38.  duo  pro 
abstrtixit, \iahent  extraxit.  vs.  41,  om- 
nes :  et  id  spero  adjutores  deos,  uniis 
interponit,  ex  glossa  scUicet,  habebis: 
V.  Fr.  Guyet.  vs.  51.  unus  :  atque  adeo 
Chremelem  in  ipso  tempore  eccum  ipsuin 
obtiam  :  alter  :  atque  adeo  ipso  tempore 
eccum  ipsum  obviam :  tertins :  atque 
adeo  in  ipso  tempore  eccum  ipsum  ob- 
viam Chremctem:  Jan.  Guliclmiiis  le- 
git :  atque  adeo  tempori  ipsum  eccum 
obviam  Chremem.  Fr.  Fabriciiis  et 
Goveaniis  :  atque  adeo  in  tempore  eccum 
ipsum  obtiam  Chremem:  quod  minori 
niutatioue  conficitur.  Baclerus. 

Adhuc,  Archillis]  In  hac  scena  spec- 
la,  quam  scite  expressa  sit  consuetudo 
medici,  vcl  tnedicce  cgredienlis  ex  cr^ri 
domo.  Nam  veniens,  de  negotiis  ejus 
loquitur:  alliens, de  morbo:  et  btrc  sunt 
prater  olKovofiiav ,  quae  dicuntur  evprlj- 
/ttoTo.    Donatus. 

1  Adhuc,  Archillis]  Sic  vetcres 
scribehant  adhuc,  qiiando  incerti  fu- 
tnrarum  rerum,  ex  praesentit)us  firine 
nuntiabant  :  qnod  est  genus  certis- 
»inia2  promissionis  ct  cauta^.  Idem. 

Adhuc,  ArchiUis,  qua:  udsolent,  qua- 
que  oportet"]  Mcdicina  ant  in  raliono, 
aut  in  consuctiidine,  aut  in  exem- 
plis.  Adsolcnt  ergo  consnetudinis 
est  :  oportet  rationis.  hhm. 

Adhuc  Archil,  i^c]  Possis  et  hie  di- 
cero,  hui  tarn  cilo !  vix  ingressa  ad 
parturicnteni  Lchbia  obstctrix  niox 
cgrcditur  :  sed  haic  condonari  scrip- 
toribus  faliitlanim  piito  ad  absolven- 
dam  f'ai)ulani'.  valcatqiie  liic  illtid 
I'laiitinum  :  '  .Sir  qtioqne  fatis  longa; 
fabnl;r.' 

Nulat  Donatns,  scite  a  Poeta  ex- 
primi  consucttidinem  medici  ant  nic- 
«lica>,  in  oiationt;  Lesbia',  obstftrici- 
i>u«  cnim  et  Llpianus  artcni  attribnit 
1.  I.  I'r.  dc   Vculni  In.'ipic.  tauqiuin 


'  qujE  medicinani  exbibere  videntnr,' 
1.  r.  §.  sed  et  obstetr.  de  extraord. 
cogn.  Athenis  permissuni  iis  hoc 
erat,  pudoris  et  necessitatis  cansa. 
Pcrtinet  hue  locus  PoUucis  extrenio 
libro  quarto  ;  8i5o?cr(  (pap/xaKia  at  fialax 
TttTs  SixrTOKoufrats,  6  rTAaTaii'  \4yti  :  ita 
hie  potionem  niedicalain  otferri  puer- 
perae  jubet.  Bceclerus. 

Oporlent]  Arch,  sic  Heautontim. 
act.  iii.sc.  2. '  Haec  factaab  illoopor- 
tebant,  Syre.'  Adsnlent  consnetudi- 
nis est :  oportent  rationis.  Al.  leg. 
oportet.  Farnabius. 

2  Signa  ad  salulem  esse]  Deest  ha-- 
rentia  ant  pertinentia  :  sic  in  Hean- 
tontimor.  '  Atque  h'<ec  sunt  ad  vir- 
tutem  omnia.'  Ergo  absolute  dixit, 
nt  desit  aliquid  tale  ;  unde  et  nos  dii 
cimus,  Quid  ad  rein?  vel,  Quid  ad  me? 
Donatus. 

Signaad  salutetn]  O.  1.  s.  et  Dona- 
tus, signa  esse  ad  salutem.  Faernus. 

3  Nunc  primum  fac,  istcec  ut  lacet] 
ImperitiaB  notantes  Menandrnm,  aut 
Terentiiun,  ipsi  ultro  imperiti  inve* 
niimtur:  nam  Kovcrare  avT^v  dicens, 
a  consuetudine  non  recessit :  cuni 
lavisse,  aut  non  lavisse  dicimus,  a 
parte  totum  significantes.  Et  Teren- 
tius  propius  ad  significationem  ac- 
cessit,  istac  dicendo,  ne  pudenda 
nominaret.  Et  sunt  qui  adhuc  Ar- 
cliillis  correptionem  esse  nimium  sol- 
licitaj  nutricis  putent,  quod  ego  non 
proI)o.  Donatus. 

Fac  istcEc  ut  lavet]  Istac  quap  ex 
puerperio  sordebant.  Quidam  istac, 
ipsam  pnerperam  dicunt:  sic  enim 
et  Menander,  Xovcrare  ainriv rdx'OTa  : 
sed  imperitias  accusantur,  quod  non 
continuo  soient  post  puerperium  la- 
vare,  sed  dicbus  omissis.  Idem. 

Istac  ut  lavel]  Turn  (\\ivp  ex  puer- 
perio sordebant  ;  lum  ipsam  pnerpc- 
ram  ;  sic  finim  Menaiub  r,  Knitrart 
alrrnv  rdxtirra.  '  Postquam  pcperit 
pueros,  lavare  ju?<sit  nos.'  Plant. 
Aiiipli.  act.  I.  SC.  5.  et  Trucnl.  act.  i. 
.ic.  2.  vide  Mcuninm  dc  puerperio. 
rarnahius. 


1102 


NOT  v.;  V,V RIORUM    IN 


I  Quodjussi  ei  dure  bibcrc,  et  quan- 
tum im]wravi,  dali]  (.'oiisiietiuliiic  ina- 
ti\'^,  (luaiu  ratione  dixit,  pro,  Date  ci 
)wtionetu.  Luciliiis  in  sexto:  'Date 
bibere  stimmo.'  Nam  duo  verba  .ic- 
tiva  niillain  habent  sij^nificatioiiein 
sine  noiuine,  ant  pronominc  :  ut  si 
dicas,  Dicfacere.  Donattis. 

Quodjussi  ci  dare  bihcre,  et  quantum 
vnitcravi  date]  Et  <iualitatein  et  mo- 
diuii  M'i  dixit.  Idem. 

Quod  jussi  ei  dare  bilierel  Invenio 
eiiiciuiatum,  date  bibere,  queniadmo- 
diiin  et  Donatus  legit ;  alii  liabeiU 
dari  bibere;  ut  Vaticamis  et  Deciii- 
tatiis :  in  aliis  quoqne  antiquis  ita 
eineiidatiun  est.  Fa'crnus. 

Quodjussi,  ei  date  bibere]  Quodjussi 
ei  dare  bibere  legunt  alii,  citantqne 
ex  Lucilio,  '  date  bibere  suiniuo  :'  et 
Cliarisiiis,  '  Jubebat  bibere  dari.' 
Fumabius. 

5  3Iox  ego  hue]  Vide  ut  auctorita- 
jtem  et  jactantiain  niedicorum  iiiiite- 
tur,  diceiido,  quodjussi;  et  non  suf- 
ficitbat ;  sed  etiaui,  impcrati  dixit : 
simiil,  hi'C  qure  solent  niedici  pro- 
mittere  frequenter,  Mox  ego  hue  rever- 
tar.  Donatus. 

Mox  ego  hue  revertar]  Aliqui  libri, 
et  Donatus,  reverter.  Faeriujs. 

G  Per  ecastor  scitiis  puer  natus  est 
Pamphdo]  Vex  Castorein  et  Pollucem 
ornativa  sunt  jurandi,  apta  faniinis. 
Donatus. 

Per  ecastor  scitus  puer  natus  est  Pam- 
philo]  Prisrianus  lib.  xiv.  ita  citat  : 
Pcrcastor  scilus  puer  est  natus  Pamphi- 
lo:  et  iu  liuuc  niodiim  omnes  fere 
Terentii  1.  .s.  babent,  et  aliqui  Do- 
nati.  Vaticanus  tanien  et  alii  antiqui 
Iiabent  Per  ecastor,  sine  diphtbongo, 
ut  et  Edepol.  quani  lectionem  secpii- 
niur  constituendo  anapvvsturn  in  pri- 
ma hiiJMS  versus  :  correpta  antepze- 
nultima  in  peraecaslor.    Facrnns. 

Per  ecastor  scitus  puer  est  natus  Pam- 
philo]  M.  I'crecastor,  id  est,  peraedem 
Castoris,  jusjurandum  fremineum  ; 
adepol  viro  et  freminae  commune 
Afrell.  1.  II.  c.  C.  Farnabius. 


Scitus]  Elcgans,  pulcher ;  quern 
Graei  K6aixiov  tliciiul.  Quod  eniui 
quis  .seit,lioc$cituui  et  pulclirum.  Et 
est  5«iip«(ris  :  nam  ordo  est,  Persciltts 
ecastor.  ut  iu  Hecyra  :  '  Per  pol  quam 
paucos  rcperias  merctrieibns  fideles 
evenire  amatoies  :'  ut  sit,  perquam 
paucos.  Et'uatuscst  Pampliilo:'  ut 
Virgilius  :  '  Queni  Dardanio  Anclii- 
sae  Alma  Venus  Pbrygii  gcnuit  Si- 
niocintis  ad  undam.'  Donatus. 

Scitus  puer]  Satis  obstetrici  est, 
adiiue  ineertum  aevi,  et,  ut  ita  dicam, 
a  niatre  sauguinoientum,  non  pul- 
clirum (quod  ipsum  nimium  videretur 
cito)  dicerc,  sed  scitum  pronuntiat. 
Ideo  subblanditur,  ut  operaa  preliuni 
majus  accipiat.  Idem. 

7  Dcos  quccso  ut  sit  superstes]  Super- 
stes  nuncsalvus  :  alias  superstites  sunt 
senes  et  anus  :  quia  a^tate  multis 
superstites  jam  delirant.  Untie  et 
suparslitiosi,  qui  deos  timent  nimis  : 
quod  signum  est  deliramenli.   Idem. 

Deos  quicso,  ut  sit  superstes]  Recens 
nalis  bene  precandi  formula.  Farna- 
bius. 

Quandoquidem  ipse  est]  Quando  et 
Cum  interdum  sunt  conjunctiones 
causales  :  et  quando  pro  quoniam,  et 
pro  quia  intclligimus.  Donatus. 

Quandoquidem  ipse]  Transit  a  puero 
ad  ipsnm  Pampbilum.  Idem. 

9  Vel  hoc  quis  non  credat]  'Elpuvfla. 
est  :  Vel,  mode  est  disjuncliva  con- 
junctio,  sed  pro  etiam  posita  :  ut  apud 
Virgilium  :  'Vel  Priamo  miseranda 
manns.'  Et,  *  Carmina  vel  crelo 
possunt  deducere  lunam.'  Et  bene, 
vel  hoc  :  subaudias,  exceptis  illis  quas 
reprehendit  supra.  Idem. 

Abs  te  esse  natum]  Et  ortum  legitur, 
nt  sit  instructum,  commentuni,  et 
compositiini.  Idem. 

10  Non  impcrabat  coram]  Coram,  ad 
certas  personas  refertur.  Palam  ad 
omnes.  Idem. 

Non  imperabat  coram,  Ifc]  Mire  sua 
placet  sibi  sagacitate  Simo,  quando 
suspcctans  vera,  falsis  ultro  decipi- 


TERENTII    ANDR.    ACT.    III.    .SC.    II. 


1103 


tur.  Baclerus, 

(ju  id  opus  facto  esset,  puerperw'\  Esset 
impersonative  cJicitur.  Donufus. 

Opus  facto  esset ,  puerpercci  Dativiis 
casus  est,  iit  sit,  ipsi  pueipeiee  coram 
non  imperabat,  quid  facto  opus  esset. 
Sic  enim  dicimiis,  '  Quis  vis  tibi  faci- 
ain  f '  Idem. 

Puerpcra]  Omnis  quje  peperit, 
puerpera,  irpuroToKos,  quas  primum.  Et 
noil  quod  pueruni,  sed  quod  filium  pe- 
perit,  puerpera  dicta  est.  Et  apud 
veteres  puer  puellus,  puera  puella.  Id. 

11  Illis  quce  sunt  intiis]  Aigumen- 
tum  ex  eo  quod  non  taclum  est,  cum 
fieri  potuerit:  et  ex  eo  quod  factum 
est,  cum  fieri  non  oportuerit.  Idem. 

Intiis,  clamnt  de  tia]  Ut  ex  Horatii 
pracepto,  Epist.  ad  Pisones  :  '  Nee 
tamen  intns  Digna  geri,  promes  in 
scenain  :'  ad  Glycerii  invocationem, 
scena  praecedenti,  'Juno  Liicinafer 
opem  ;'  apponitur  vox  inlus  in  JM.  plu- 
rimis  :  apud  Plautum  '  intus  coiifici- 
unt  negotiiim  '  s<rpe,  etnoster  in  ult. 
liiijusconi(i;diiv,'iiitus  despond ebi tur, 
intus  transi<{etur  :'  Ita  et  egredienti- 
bns  moris  erat,  illos  qui  erant  intus 
alloqui,  si  quid  opus  dicto  aut  facio 
esset.    Farnabius. 

Clamnt  de  rm]  Mire  clamat,  quasi 
dicat,  nialuit  clamarc,  qiiam  sine  la- 
bore  intus  imperare.  Donittus. 

\2  ()  Dave,  itan  contemnor  ubs  te, 
i(c.]  Dcscribit  cum  afi'ectu  et  fif^iira 
coiitnmeliam,  a  sua  et  servi  persona, 
facloque :  f|Uod  sine  piidore  fia-^itii 
aperte  licruin  conti-nuiere  ac  ludi- 
brio  habere  niliil  vcreatur  :  irpuc-nKd 
Of  Tois  VfTToet  firi  oKvyupuv  :  'nihil 
minus  ciiim  infcrioriinis  convenit, 
qiiani  siipcriorcs  contemiiere,'  ut 
Ari.stotclcH  inqnit,  cum  irascciidi 
cansas  exequiti'r.  (Uhetor.  ii.)  lice- 
ckruK. 

Ilanr  contemnor  alis  te\  Hoc  est  ns- 
(pie  adeonc  ronleniiiorf  vaidc  con- 
temnor? Ttmnor  aiitem  (ir.vcnm  cut, 
id  est,  cador  ct  rijicior,Trapa.  rh  t(h- 
yonai:  nam vtterusifwio  dicebaut  sine 


pra?positione.  Donatus. 

Ilane  tandem  kioneusi  Indignatio 
est  ad  a^stiiiiationeni  revocantis  ejus 
dicia  vel  facta,  a  quo  contemnitur 
quis.   Idem. 

Idoneus'\  Aptus  et  ei  rei  natus. 
Idem. 

13  Tibi  videor  quern  tarn  aperte]  Ex 
omnibus  fere  I.  s.  legend um  est,  tibi 
videor  esse:  aliter  non  staret  octona- 
rius.   Facrnus. 

Aperte  fallere]  Ado  5t'  eVos,  etfallere, 
et  aperte.  Donatus. 

14  Saltern  accurate]  Mire  saltern  : 
quod  ponitur  in  desperatione  reruni. 
Prime  enim  fuerat  liortatus  Davum, 
ut  iKin  conaretur  fallere.  Idem. 

Saltern  accurate]  Zevyjxa.  a  snperi- 
ore,  fallere  incipius :  autcerte  cryXXijiJ/is 
fallere  incipias.  Idem. 

Saltern  accurate]  Saltern  accurate 
fallacias  te  intendisse  oporluit.  Far- 
nabius. 

Certe  si  resciverim]  Et  utnim  pro 
cum  resciverim  :  aii  quia  stultum  nie 
putas  P  Donatus. 

1.5  Certe  hercle  nunc  hie  sc]  Hoc  ita 
dicitnr,  ut  audiat  spectator,  non  ut 
Sinio.  Idem. 

Certe  hercle,  ^c]  Aversus  a  sene 
ad  spectatores,  hiec,  et  voce  snbmis- 
sa,  uiide  tacuisse  videtiir  seni  quae- 
renti  quid  tacesl  Farnabius, 

Edixin'  tibi]  Hie  illud  reddit,  '  Edi- 
co  tibi  lie  temere  facias.'  Donatus. 

Kdixin  tibi"]  Supra  act.  i.  sc.  1.  vs. 
33.  '  Sed  dico  tibi  ne  temere  facias.' 
Backrus. 

1')  luterminidus  sum]  Pro  niinatns 
sum.  i'l.iiitus  in  Auliii.  '  l^rajtfrea  ti- 
bicinam,  quie  mihi  interbibcre  .snlu, 
si  vino  scateat,  Corinthicnseni  fon- 
tem  et  Pyrcnaum  potest.'  Donatus. 

Num  reridf.s]  Veretur  liber,  metuit 
serviis :  et  dcest  es:  apta  ellipsis 
irahccnti.  Alibi,  '  Non  sinniltateni 
iiipain  rcvercri  r'   Idem. 

Quid  relulit]  Rctulit.  profiiit,  *rl 
interfuit :  et  jiroilucit  re  syllabam  ;  ct 
est  Bcnsus :    Sic  contcmpsisti,  quasi 


1104 


NOT/L    VARIORUM    IN 


tibi  non  comminntiis  sim.  Tilcm. 

IS  Tcnco,  nuid  erref]  Hoc  dixit, 
noil  ut  Sin)o,setl  iit  sptctator  niiiliat : 
lioc  deniqne  stiiex  probat,  dicens 
Davo,QMi<"""s'  Idem. 

Et  quid  egf>  ngnm  hitbeo]  El  (Hiid 
lespoiuieam  scio.  Idem. 

Tcnco,  quid  errel  quid  ego  again  ha- 
1>€o:  quid  taceal]  Melius  apud  Dona- 
tiim  :  Teneo  quid  errct :  et  quid  ngam 
hahco,  &;c.  Possit  etiam  Icgi,  id  qnod 
certtim  pulo  :  FA  quid  ego  agam  hahco. 
Turn  esset  Pioceleiisinaticiis  in  qnar- 
ta  sede,  quid  eg.  ag.  ha. ;  id  eniin  in 
hoc  metii  genere  licet.  In  qtiinta 
aiitein  Anapaestus  erit  ;  in  quo  nil 
uovi  est.  Fuber. 

Teneo  quid  crret,  quid  ego  again  ha- 
heo:  S.  quid  faces]  O.  1.  s.  et  Donatus, 
et  quid  again  hahen.  l-'aernus. 

Teiico  quid  errct  cl  qttid  agam  habeo] 
Engrapliiii.s:  ♦  Intellexit  Davus,  mu- 
lierum  con^.iliu^l  lioc  fcneni  suspi- 
caii ;  quod  iilas  ad  teirendas  iiuptias 
videantur  isla  simiilare:  idcirco  vult 
comniodaie  consensum,  quo  domino 
suo  error  augeatm.'  Clare :  Teneo 
quid  errei,  id  est,  jam  inteiligo  quid 
suspicetur,  scilicet,  meo  et  mulie- 
rum  consilio  partum  siniulari,  ad  dis- 
turbandas  nuptias  :  itaqtie  liunc  ejus 
errorem  non  uiinuam  ant  toUani,  sed 
consensum  conimodando  aiigebo,  sive 
responsionibus  nieis  efficiam,  ut  ma- 
gis  confirmetur  in  aiiimo  ejus  ha-c 
suspicio,  hie  error  :  liuie  externpora- 
li  astutiw  sua*  applaudit,  quid  agam 
habeo.  Haic  dum  secum  Davus  con- 
stituit,  Sinio,  f/Kid  taces,  inquit  ?  cur 
mihi  non  rcspondes  ?  turn  Davus  : 
quid  crcdas?  repettns  verbuin  Simo- 
nis,et  pronuntiationo  adjuvans  ;  dix- 
erat  enim  Simo  :  Credon'  tibi  hoc? 
Breclerus. 

19  Quid  credas]  Propter  quid, 
aut  propter  quam  rem,  ant  (juo  mo- 
do,  aut  propter  quid.  Donatu.i. 

Quid  crcdas]  Repetit  verbum  ejus 
quod  ait,  Credon' :  quare  adjiivan- 
dum  (ironnntiHlionc  est.  Idem, 


Quasinon  tibiri7tunliatii]  Nnntiata. 
Compositiim  pro  siinpliri.  Idem. 

licnunciata  sint]  Nunciata.  Ter, 
inquit  Seal,  in  hac  scena  |)onit  Te- 
rentius,  renuuciare,  pro  aperte  signi- 
ticare  vcl  nunciaro.  Proprie  enim 
renunciare  est  referrc,  quid  actum 
sit,  aut  vclit  aliquis.   Farnabius. 

20  IHihin'  quisquam]  Favet  sibi  ho- 
nex  in  eo,  quod  se  vult  pcrspicaci- 
orem  videri.  Donatua. 

S.Mihin  quisquam?  Da.  eho,un  tnte 
intellexti  hoc  assimulari.  S.  inrideor] 
Plerique  libri  scripti,  inter  quos  anti- 
qui,  habent  assim7darier :  et  stabit 
octonarius,  si  mihin  in  unam  sylla- 
bam  contrahatur:  item  e/w,quod  per 
synaioephen  elidatur.  Faernu3, 

Eho  !  an  tiite]  Eho  mode  interjec- 
tio  est  adniirantis,  alias  ad  so  vocan- 
tis,  *  Ehodum  ad  me.'  Donatus. 

Eho  an  iute  intellexti,  Sfc]  Fr,  Guy- 
etus  legit :  eho  non  tute,  id  est,  annon. 
V.  not.  ejus.  Sensus  certe  eo  tendit, 
etianisi  t6  an  retineatur,  Bceclerris. 

Irrideor]  Hoc  earn  vim  habet,  nt 
velit  significare,  sibi  prorsus  nihil  de 
hac  rennntiatuni  esse.  Idem. 

21  Remintiutum'st.  nam  qui,  ^c] 
Possis  haec  ilaaccipere:  cum  Siuio 
interrogassot,  credon'  tibi  hoc;  nunc 
prpcrisse  hanc  e  Pamphilo?  mininie 
scilicet  sibi  credibile  hoc  fieri  signifi- 
cans,  Davus  arrepta  occasione  au- 
gend! erroris,  quid  credas,  inquit,  aut 
ex  me  requiras,  cui  hoc  dudum  nunti- 
atum  hand  dubie  est,  fore,  ul  partHS 
simuletur :  cnmque  senex  ncgaret 
factum,  id  est,  nihil  sibi  quirquani 
Iiac  de  re  ex  quotjuam  cognilum  per- 
tenderet,  Davus  astute  in  admiratio- 
nem  compositus,  qui  posset  f;eri,  ait, 
nt  tibi  bffic  incideret  snspicio,si  nemo 
aliquid  renuntiasset  ?  unde  senex: 
nihil  debes  mirari :  qui  f  nim  iucidis- 
flet  haec  suspicio  ?  quia  te  noram,  et 
ad  nuptias  disturbandas  omnia  factu- 
ruui,  satis  sciebani:  tuus  ergo  hie  do- 
lus est  ;  tiia  terhna,  quicquid  hie 
simulatiir.     Hoc  vultu  gcstnqiie  Da- 


TERENTII    ANDR.    ACT.    HI.    SC.    II. 


1105 


vus  pernegat :  ct  ad  illiul  KufxiKhv 
delabitiir  :  non  satis  me  pernosti  eiiam, 
({ualis  sim  Simo :  quod  cinn  Simonem 
de  fide  et  prolntate  veilet  intelligere, 
spectatores  non  poterant  nou  de  cal- 
liditatc  et  veisiitia  lioininis,  hoc  ipso 
tempore  heriim  decipientis  accipere: 
unde  facetiis  Comicis  origo.  Haec 
paulo  operosius:  quia  vidi,  pleraque 
confundi  hoc  loco.  Bceclerus. 

Nam  qui]  Qui  uude.  Donatus. 

Tibi  incidit  suspectio]  O.  1.  8.  etiam 
vetustissimi  suspicio  scriptum  habent 
per  c  tantum  :  nee  timenduni  versui, 
antepenultima  enini  hujns  vocis  lon- 
{;a  est.  Martialis:  '  Oblinitur  mini- 
mae  si  qua  est  suspicio  rimae.'  Fa'er- 
uus. 

22  Quasi  tu  dicas]  Dicas,  pro  cre- 
das :  non  enim  dicimus,  nisi  quod  cre- 
dimus :  ab  eo  quod  sequitur,  id  quod 
praecedit :  figura  /ueToArjij/ij,  a  poste- 
rioribus  ad  prioia.  Idem  alibi,  '  Au- 
dacter  dicito.'  Et  alibi,  '  Foeneralura 
istud  beneficium  pulchre  tibi  dices.' 
Id  est,  credes,  scies,  senties.  Dona- 
tus. 

23  Etiam  quails']  £<{am  pro  adliuc  : 
utVirgilius,  '  Ida.'umqne  etiam  ciu- 
rus,  etiam  arma  tenenlem.'  Idem. 

24  Ef;one  te]  Duobus  istis  prono- 
minibiis  ostendit  sc  scncx  scire  om- 
nia. Idem. 

Sed  si  quid  narrare  occcrpi]  Occcepi 
melius,  qiiam  incepi  dicitiir  ab  occi- 
pio  :  est  enim  occepi,  quasi  caput  rci 
iiislitui.  Idem. 

2.>  I-'ulsu]  I'ote.st  et  (IpuviKius  faUo 
pronuntiari :  potest  et  fnlso  luqucris 
dici :  nt  Sulliistins,  '  Faho  queritur 
de  natura  sua  Imnianuni  genus.'  Kt 
vocalitulis  causa  bic  dixit,  ut  stdulo, 
oplttlo,  cerlu:  rpiasi  beduic,  opiate, 
cerlc.  Idem. 

I'aisu]  I'ruiiuntiutioliic  tifxtiviiat/ in- 
dicarc  debet.  Mirum  vero,  si  fallar 
ita  de  tc  opinando,  fallarias  tiias 
^u^'pcctandol  scilicet  miiii  non  satis 
causa-  est,  ciirccn^fam  Ic  niihi  verba 
dare,  (piotiens  narrationcm  occipis ! 
Ihlph.elVliT.Has.  Ti 


Guyetus  adscripsit  :  j'ui/  ^rand  tort! 
ah  que  cela  est  faux  !  Bceclerus. 

Falso]  Irouice.  Farnabius. 

Nihiljam  mutire  audco]  Ennius,  Ncc 
dice,  ncc  facio.  Unde  ct  mutos  dici- 
mus. Quod  Graeci  (t)94yy((r6ai.  Do- 
natus. 

26  Neminem  peperisse  hie]  Neminem 
dicendo,  niajorem  confirmationem 
fecit  non  solum  Glycerium  non  pepe- 
risse, sed  etiam  neminem.  Et  hie 
dicendo,  ostendit  domum,  Et  est  we- 
minem,  nullum  hominem.  Et  uota  in 
fffiminino  geuere  etiam  neminem  posi- 
tum.  Idem. 

Neminem  peperisse  hie]  Neminem  in 
foeminino  liic  usurpari  vides.  Far- 
nabius. 

27  Mox  deferent  puerum]  Quasi  di- 
cat,  nobis.  Donatus. 

28  Id  ego  jam  nunc  tibi  renuntio] 
Fingit  se  prodere,  quod  ipse  faclurus 
est  :  ut  non  credat  stnex  ab  eo  fieri, 
quod  praedixerit  fore.  Idem, 

Id  ego  jam  nunc  tibi  renuntio  here  fu- 
turum]  Re  syllaba,  apud  veleres  in- 
terduni  abundat  :  ut  niodo  renuntio, 
pro  niintio,  et  Cicero,  '  iienuntiatur 
niilii.'  Idem. 

Renuntio]  Quasi  secretiim  consili- 
um: ut  supra  Renuntiatum  est.  Idem. 

29  Ne  tu  hoc  posterius  dicas]  O.  I. 
s.  quotquot  sunt,  habent  ne  tu  hoc  mi- 
hi  posterius  dicas  :  mihi  autem  non  uti- 
que  Davo  intclligendinii  est,  scd  ea 
vox  ex  consuetudinc  sermouis  estad- 
dita :  ut  in  Pliormionc, '  Qui  mihi  ubi 
ad  uxorcs  veulum  est,  tum  fiunt  ge- 
nts :'  versus  eel  trochaicus  ut  ceteri, 
sed  hypercatalecticus.  Fai-rnwi. 

Uavi  factum  consilio  aal  dolm]  (^oni- 
niodiiis,  et  magis  cinn  invidia  dixit, 
Duvi,  quam  si  mco  dixi.sset  :  ut  Vir- 
giiius  :  cum  Turnus  inrusaretur,  dix- 
it, '  Nulla  mora  in  Turnu.'  Dona- 
tus. 

Ne  tu  hoc  mihi  posterius  dicas,  Davi 

factum  consilio  ac  dolis]  Hunc  vcrsum, 

(pii  est  octonarius  lambicus  j)crrcc- 

tcij,  ct  qui  tamen  satis  impeditus  est, 

rtnt.  i   A 


1105 


Nor.K    VARIORUM    IN 


sic  nietiri  (iflicimis  :  ^i  t' li<ic\milii 
]w\slriu'  di\ca<t  Dti\vi  fu\ctum  con 
\sili'  ac I dolis.  I loc  :ul  ca  rcfoieiulnm 
qua?  iiit'eriiis  pui>itii  sunt  in  tructati- 
uncnla  dc  inetiis.  Faher. 

30  Pinrsus  a  me]  Prorsus,  quasi 
porro  versus  :  quod  Gi'ivci  fxaKpaf  di- 
cunt.  Dtniatus. 

Prorsus  a  vie]  Quidam  prorsus,  pro 
quare  i)Osituni  pntant.  Ego  pro  co 
quod  est  ouuiino.  Sunt  qui  conjunc- 
tioncni  velint  esse.  Idem. 

Prorsus  n  vie  ophiionevi  hanc  Ixuonego 
esse  avwtam  volo]  In  1.  s.  etiani  anti- 
quis  nielior  collocalio  et  elogantior 
conipositio  est  ;  esse  ego  amvtam  volo, 
stabit  autcm  trocliaicus,  si  tuam  una 
sit  syllaba,  qwx  per  synal(Cj)liani  ab- 
jicialur.  Pu'cnius. 

Opi7imievi  hanc  tumii]  Ilanc  tunvi, 
cum  taniio  dixit,  hoc  cst,niniis  moies- 
tau),  uimis  suspicacem,  niniis  accu- 
sal riceni.  Sic  dixit  Ikihc  Uuim,  nt  Hie 
de  apibus,  Vere  swi.  Et,  '  Solein(|ue 
suuin,  sua  sydera  norunt.'  Et  in  A- 
delphis,  'Jam  vero  oniitte  Uemea 
tuam  istam  iracundiam.'  Donutus. 

31  Ainiiei,  et  credii]  Locus  commu- 
nis, an  laniiu  credendum  sit.  Et  bene 
subjunxit,  credo,  non  enim  audisse, 
statim  credere  est.  Idivi. 

Mulla  concurrimt  simul]  Restat  e- 
nim,  ut  luultis  concurrentibiis  sigiiis, 
una  conjcctura  contletnr.  Idem. 

Mulla  concurrimt  simul,  Ice.]  '  Ex 
inultis  conctirrcntibus  signis  conjec- 
turam  constat :  et  a  summo  ad  imum, 
et  ex  factis  et  dictis,  et  ex  rebus  at- 
que  personis  siimit  argumenta  :'  ita 
Doiiatus  tI  iyKaTaTKiuuv  hujiis  loci 
notat :  opus  enim  erat  argunientis  ad 
iustruendum  doUiin,  ct  decipicndunt 
seuem  :  qui  conjccluram  hanc  nunc/u- 
cio,  id  est,  quare,  (iiiibiis  rejjus  :  vs. 
33.  invenlum  eslfalsum  sc.  ut  tn,  Simo, 
credis,  ejus  enim  errore  utitiir  IJavus 
vs.  3.0.  el  pueruvi  ut  ad/errei  simul. 
(ialius  interpresad  obstctricein  retti- 
lit :  tsimplicius  videtur,  ad  ancillam 
referre  :  '  ut  pucrum  simul  utieiii  tu- 


rarct  Mysis,  (puT!  oiistotricem  arcor- 
situm  inissa  crat :'  liacc  Davns  ad  Si- 
nionem  :  infra  act.  iv.  sc.  4.  ad  Clire- 
mctem  alia  techna  suppositioneni 
partus  viilt  argucre,  quasi  vidisset 
ipse  pridic  aliquid  dcferri  in  domuni 
CJlycerii.  Baclerus. 

Mulla  concurnint  simul]  Adverte 
quani  sorio  et  sobric  laboret  Davns 
a  se  suspicionem  omncm  amovere, 
quam  doctis  dolis,  teclmisquc  artifi- 
ciose  consutis  seni  os  oblinat.  Ex 
rebus  ante  Simoni  notis  ant  suspec- 
tis :  (liabuisse  Pampli.  pro  nxorc 
banc  pcregrinam,  gravidam  ex  co 
dictani,  Mysidem  missam  acccrsituni 
obstetricem,  Glycerium  pcperisse :) 
qujE  omnia  cum  simulata  ct  falsa  esse 
insimulet,  conjecturam  ctiam  facit 
habere  cos  in  animo  puenim  suppo- 
sititium  deferre  ante  senis  ostium  ad 
disturbandas  nnptias,  quas  apparari 
audicrant.  Farnabius. 

32  Jam  primum  hac  se  e  Pamphilo 
gravidum  dixit  esse  :  inventmn  est  J'al- 
suvi]  Secundum  quod  credit  senex. 
Et  a  summo  ad  imum,  et  ex  factis,  et 
ex  dictis,  ct  ex  rebus  atquc  personis 
sumit  argnnipnta.  Donatus. 

33  Posl<juum  videt  nupliasdomi  appa- 
rari] Eieganter  oinisit,  in  cujnsdomo. 
Donutus, 

34  3Iissa'st  ancilla  illico]  Quod 
Gra-ti  dicunt  avrdOtv  (v4p.<p6r).  Nam 
loci  significatio  est,  etiam  brevitatcm 
temporis  notans.  Idem. 

35  Puerum  id  adferret]  Infra  art. 
IV.  sc.  5.  '  Quemne  ego  heri  vidi  ad- 
ferri  vcsperi  i"  Farnabius. 

3G  Hoc  nisi  fit,  nihil  moventur  nup- 
lia]  Inepte  expiicant,  qui  dicunt,  id 
est, nonjiromovenlur.  Sensusest:  Nisi 
hoc  fit,  (piod  dixi  futurum,  sc.  ut 
puerum  su|)positiim  videas  ostentari, 
niliil  erit,  (piod  niovebit,  id  est,  per- 
turbabit,  diffcret,  irritas  reddet  has 
nnptias.  Bene  Galliis  Scholiastcs  in 
tertio  excmpl.  edit.  Antesignani: 
Tenez  pour  assure,  que  si  les  noces  nt 
sont  IroubUes  pur  ce  mxtycn,  qu'  dies  ne 


TERENTII    ANDR.    ACT.   III.    SC.    II. 


1107 


le  seronl  point  par  aucun  autre.  Boecl. 

Nihil  moventur  nHi>tia:'\  Non  peitnr- 
hantur  niiptiiE.  liluvaUur,  diflenui- 
tur.  Donalus, 

Nil  moventur  nupticc]  Non  pertur- 
bari  posse  nuptias  credunt.  Farna- 
bius. 

Quid  ais  cum  intellexeras  id  consilii 
capere]  Quaqna  se  verleret  Daviis, 
obvium  iufestiimqiie  invenit  seneni; 
et  taraen  ita  versiite  it  obviain,  ut 
cliam  comprehen^us  elabatur.  Do- 
natus. 

Quid  ais?  cum  intellexeras]  Dimeter 
trechaicus  cata'.ecticus.  Fa'ernus. 

37  Cur  non  dixti  extemplo  Pamphilo] 
CalpjE  conviucit  eiini,  quod  revelaii- 
da  reticuisset.  Donatus  :  '  Qtiaqua 
se,'  &c.  Baclerus. 

38  Quis  i^tur  eum  ub  ilia  abstraxit] 
Non  frigide  intiilit,  dixisse  se  :  scd 
Cum  magna  asseveratione:  eta6s<ra.rii 
proprie,  ut  supra,  '  Me  a  Glycerio 
niiserum  abatraiiatr'  et,  '  Divellimur 
inde  Ipliituset  Pelias  meciuii. 'Dona^ 

Quis  igitur  eum]  Hoc  sic  audien- 
dum  est,  quasi  dicat,  Dixi.  Idem. 

39  Miscre  hanc]  Misere,  valde,  ni- 
mis.  Idem. 

Nunc  sibi  uxorem  expetit'\  Oratorie, 
pro  eo  quod  est,  uon  recusat,  expetit. 
Idem. 

40  Id  mihi  da  negotii]  De  projec- 
tione  pneri  pro  foribus.  Idem. 

Id  mihi  da  negotii]  Ut  caveatur  ab 
appositione  pueri  ante  ostium.  Idem. 

Id  mihi  da  negotii]  Ut  tilium  tuum 
in  officio  et  boncsto  nuptiarum  pro- 
posito  retincam  ;  atque  omnia  barum 
consiba  et  macliinas  intcrvortam. 
Farnabius. 

Tu  tamen  idem]  Idem  abundat. 
Apud  vetcrcs,  Tamtnidem,  integrum 
f'uit :  nnde  apud  no«,  tandem,  el  tamen 
natum  est :  sic  et  idem  et  eorundem 
dic-tiim.  Donatui. 

Tu  tamen  idem  ]  Tamen  idem,  aut  pro 
tamen  positum  est,  aut  proiandt-ni : 
nt  sit,  7k  tandem  has  nuptial  pergc 
facere  ita  ut  facts.  Idem. 


41  Et  id  spero  udjuturos  deos]  lu  an- 
tiquis  libris  est,  adjuluros:  in  recen- 
tibus  babent  adjulores.  P'aernus. 

Et  id  spero  adjuturos  deos]  Quam  ex 
Mss.  quibusdam  adducit  lectionem 
Rivius  et  id  spero  adjutores  dcos,neqv\G 
placet.  Farriabius. 

42  Quud  parato  opus  est]  Diserte  et 
Latine  dixit.  Quod  parato  opus  est. 
Donatus, 

43  Non  impulit  me,  hac  nunc  omnino 
ut  crederem]  Non  impulit,  non  persua- 
sit,  non  perfecit,  ut  crederem  Gly- 
cerium  peperisse.  Et  cum  dixit  om- 
nino,  ostendit  quaedam  se  credidisse, 
in  quibusdam  jam  esse  circumven- 
tuni.  Mire  autem  cautum  capi  in- 
ducit  seneni,  ut  crederet,  quod  Gly- 
cerium  non  peperisset.  Idem. 

44  QucB  dixit  sint  vera  oinnia]  Quas 
postea  dixit  Davus.  Et  bene  omnia: 
ut  appareat  scnem  niulta  credere 
vera  esse,  quae  Davus  dixit.  Idem. 

45  Multo  maximum]  Multo  etiam 
comparativis  autiqui  adjunxeruut. 
Idem, 

46  Quod  mihi  pollicitus  est]  Pollici' 
tatio,  multarum  reruni  promissio. 
Idem. 

47  Gnato  uxorem]  Subanditur,  ul 
det.  Idem. 

48  Quid  alias]  Pro  cur  alias,  alio 
tempore.  Idem. 

Quid  alias  malim,  8fc.]  V.  Cbresto- 
matli.  in  alias,  liccclerus. 

51  Atque  adeo  in  ipso  tempore  eccum 
ipsum  obviam]  Numerus  et  sensus 
pulchre  constat  boc  raodo :  utique 
cnim,  per  boc  pronomen,  ipsum,  in- 
telligimus  Cbremetem  :  quem  jam  Si- 
mo  convenirc  vellc  se  dixit:  nee  ab 
CO  q!ii  secum  loquitur,  exigi  debet, 
nt  omnia  voce  exprimat ;  scd  aliquid 
tacito  sensui  suo  relinquat.  Donatus 
tamen  videtur  addcre  Clircmeni,  in 
fine  bnjns  versus:  qua;  dictio  et  in 
nliquilius  libris  Tcrcntii  est:  mihi 
tauH'n  magis  probanlur  exomplaria, 
qua;  earn  non  lialirnt.   /■'a'irnus. 

In  ipso  tempon]  In  ipsa  u|iportuni- 


1108 


NOT/E    VARIORUM    IN 


tat'',  ill  ipso  aificiilo.  Domittts. 

Lccum  ipsum  obviam  Chrcinelcm] 
Continiio  muliivit  decrmatloiicin  :  lit, 
Jubio  Chrniictcm.  Idem. 

Chtcmem]  Optimo  constat  niniu'ius 
et  sensus  absipic  foret  ullinius  liic 
pes  Chremcm,  i|ui  a  Donate  vidttur 
ailditus:  qtiain  tamen  voceni  non 
ajiiioscunt  plurlmi  Mss.  et  cxenipla- 
ria.  Farmibius. 

ScENA  HI.  lanibici  sunt  seiiarii  et 
octouarii  acatalectici,  cum  diinetro  : 
vs.  1.  ex  Mss.  nostris  uniis  :  Jubeo 
Chrem.  C.  o  ie  ips.  quccrebam  Simo. 
Sy.  Et  ego  tc,  ifc.  vs.  2.  idem  :  aliquot 
me  adierunt,  ex  te  uudilnm  qui  uicbant 
jiliam  mcam  hodie  ntibcre  iito  gn.  vs.  3. 
duo:  tun':  umis,  tu.  vs.  4.  onines  :  (ju- 
sculta  pauc'is:  rb  ego  et  quod  iinus 
omittit.  Vide  Guyeti  not.  vs.  0.  oiii- 
ues  :  per  ego  tc  dcos  oro.  vs.  7.  iinus  : 
qua  inccpla  a  parvuUs.  vs.  10.  omnes : 
ul  pro  tUi.  vs.  12.  iiniis :  quasi  te  hoc 
orando  impctrare  a  me  oporteat.  vs.  14. 
duo :  si  in  re  est  utr.  v.  f.  accersiri 
jube.  vs.  23.  umis :  reintegratio.  vs. 
27.  omnes :  reducant.  vs.  30.  duo : 
deinde  fac.  vs.  31.  unus  :  tibi  hoc  ila 
videtur:  alter  ita  tibi  videtur.  vs. 
36.  unus:  disscnsio.  vs.  48.  omnes: 
atque  eccum.  Bruclerus. 

Jubeo  Chremeleiri]  IIccc  congressio 
duorum  scnum  ud  tale  periculum  adi- 
git  fabulani,  ut  id  non  tideatur  con- 
silio,  scd  crentu  posse  vitari,  cventus  est 
Critonis  prasentia  ;  nam  nunc  ex  falsis 
fitnt  vires  nuplicc,  Donatus. 

I  Jubeo  Chremctem']  Firnie  aliquid 
jiiberc,  velle  est.  Jubeo  ergo,  volo, 
et  deest,  salvere:  quod  exprimitur  ab 
alterius  personac  interveutii,  ut  Vir- 
giliu.«,  '  Kcddique  viro  promissa  ju- 
liebat.'  VX  utraKrivTiKws :  quia  qui 
dicit  salve,  jubet.  Volumus  enim 
aiiinio:  jul)cnius  vcrbi*.  Idem- 

Juleo  Chremetcm}  Duorum  scnum 
conpressu  et  consensu  in  id  discriinen 
adieitnr  fabula,  ut  non  videatur  con- 
«ilio  aut  arte  vitari  posse.  Importu- 
nilate  Simonis  exoratur  ndtis  CLre- 


nics,  versutia  Davi  vacillat  penc  in- 
tcritiua.   Furjinbius. 

Jubeo  Chremetcm]  So.  Salverc.  Idem. 

()!  ti'  ipsum  quccrcbttm]  Placabilis 
ct  Icuis  amicus  per  totani  fabulam 
indiiciiur  Chromes,  ut  cof^nilioni  ad 
ultininni  interesse  j)ossit.  Donntus. 

Oplatu  advenis]  Oplalo,  adverbium 
est :  lit  Virgilius,  '  Ac  velut  optato 
ventis.'  Idem. 

2  Aliquot  me  adiere'\  Aliquot,  hoc 
est  nee  raulti,  nee  pauci.  Adiere,  non 
accesserunt :  quia  aditus  arduus  diffi- 
cilisque  est.  Ergo  adiere,  quasi  im- 
portune, et  interpellantes  adierunt. 
Sic  alibi,  '  Byrria  quid  tibi  videtur  P 
adcon'  ad  eum  ?'  Idem. 

Ex  tc  auditum]  Ut  est,  De  Davo 
modo  audivi.  Idem. 

Ex  te  auditum']  Ergo  non  rumor, 
sed  Veritas.  Idem. 

3  /(/  viso]  Ob  id  viso :  deest  te: 
ut  vi.so,  ad  videndnm  venio.  Idem. 

Tune,  an  illi  ijismiianll  Tu  insanis, 
si  dixisti :  illi  insaniunt,  si  non  au- 
dita referunt.  Idem. 

Tune,  an  illi  insaniant]  In  antiquis 
libris  est,  tun  an  illi  in.  I'aernus. 

Tune,  an  illi  insaniant]  Tu,  si  dixisti, 
illi,  si  non  audita  referunt.  Farnabius. 

4  AuscuUa  pauca'}  Alii  leg.  '  Au- 
sculta  paucis.'  Idem. 

Paucin]  Et  paucis,  et  pauca  legitur. 
Donatus. 

Et  quid  ego  te  velim']  A  docilitate. 
Idem. 

6  Per  te  deos  oro]  Ordo  est,  te  per 
deos  oro,  ut  Virgil.  '  Per  ego  te  has 
lachrymas.'  Idem. 

Per  ego  te  deos  oro]  Pronomen  ego, 
non  fere  est  in  antiquis  libris:  nee 
ponitur  a  Donato :  qua  dictione  sub- 
lata  bene  procedit  senarius,  alias 
impcditus,  nisi  quis  ex  per  r  elidat. 
FaiJrnus. 

Per  te  deos  oro  et  nostr.  amic]  Imi- 
tatiir  Horat.  Satyr,  ii.  4.  *  Hocte 
Cati  per  amicitiam  divosque  rogatus, 
Ducere  me  auditum  perges  quocun- 
que  memento.'  Backrm, 


TERENTII    ANDR,    ACT.    HI.    SC.    III. 


J 109 


Pin-  te  deos  oro,  Sfc]  Obtestatio 
valida,  per  divina  atqiie  hiimana,  per 
ca  qiiaj  sunt  cliaiissima,  amicitiain 
aiitiqiiam,  liberos,  eoriuiiqiie  saliitem 
ex  deplorata  sartain  tectam.  Farna- 
hius. 

Et  nostram  amicitiam  ChremesJ  Le- 
gitur  et  Chrvme.  Donatus. 

7  QiKC  incepla  a  panus,  cum  atata 
adcrevit  simuQ  Mire  autein,  incepla  a 
parcis  cum  (elate,  lit  ostendat,  noii 
niiper  coitani  amicitiam,  sed  anti- 
quam,  lit,  '  Veterem  Auchisen  ai^no- 
vit  aiiiicum.'  Idem  alibi,  '  Nequc 
eniin  noviis  iste  Dianae  Veiiit  amor.' 
Donatus. 

Adcrevit]  Ut  supra,  Adcurate.  Ad 
pra;po!>itioue  utitiir  tamiliariter.   fd. 

Adcrecit]  Hinc'N'irgiliiis, '  Crescent 
ilia;,  crescetis  amores.'  Idem. 

8  Et  gnatum  meum]  Ineptum  est 
sic  adjurarc  aliquem,  '  Per  saluteni 
filii  mei,  ut  facias  id  (juod  te  rogo.' 
Sed  huie  etiani  subjungit :  cujus  tibi, 
i)c.  Idem. 

El  gnatum  meum']  Vidit  Donatus, 
ineptum  fore  si  quis  ita  obtestetur 
alterum,  per  aalutcm filii  mei,  ut  fncius 
id  quod  te  rogo:  itaquc  subjuiigi  ait, 
cujus  tibi  poled.  Isy.  Sed  nimiruin 
oratorio,  cum  gnulam  Chremctis  uni- 
cnm  appellasset,  filium  »uum  conjun- 
^it,  lion  tantuni  ut  sponsnm  oliiu 
propter  virtutes  ultro  ei  destiiiatmn, 
sed  nunc  ut  servandum  hoc  matrinio- 
nio  per  benifinitatein  Ciirenietis,  qiuu 
liic  oinnino  atteudcnda  est:  ad  euni 
enim  loquitur  Siino,  (pii  non  passurus 
csset,  aniici  filiiun  coriumpi.  Bacle- 
rus. 

y  ('ujun  tibi  iinleslas  summa  servandi 
ilatur]  In  tua  est  incpiil  |>olestate,  et 
tuus  est:  Ir.L'C  ergo  obtestntiu  dicilur, 
cum  per  cas  res  adjuramus  ali(|iieni, 
do  (piibus  agitnr  causa.  Ut,  '  Iliaci 
cineres,  rt  flamma  estrcma  nicoriiui.' 
Idem  alibi,  *  Per  evcrsa;  gcnilor 
luruaiitia  'I'roja:  l!\ci(lia,  obteslor.' 
DonaluH. 

10   I 'I  nuplia-  fucrani  fiiliiru-,  fnvil] 


iJreviter  et  Latine.  Et  hoc  genus 
compositionis  veleres  non  mutabant. 
Idem. 

Xe  me  olisecr(i]  Pro,  ne  obsecres. 
*  TO)  e\T]UiCfxON  MllAiNANEK  EMN- 
MAcOU.  [t'urtasse  a  vero  non  abest, 
si  legatw,  t^  kWi\VL(Tp.(p'  MtJ  A-iTciveue, 
/ut)  iidxov.)   Idem. 

11  Ne  me  obsecra]  Vox  plena  cha- 
ritatis  et  officii,  vcnini  sub  hac  condi- 
tione,  si  quod  petitur  justuiu  sit  ct 
ex  aM|uo  utile  utrique.  Farnabius. 

12  Quasi  hoc  te  orando  a  me  impe- 
trure  oporteut]  Hicc  plena  vox  est  et 
charitatis  et  officii :  quod  enim  ami- 
cus ab  amico  [)etit,  justum  esse  de- 
bet, nee  pro  eo  quod  non  est  justum 
supplicare  oportet.  Donatus, 

13  Aliuui  esse  censes  iiunc  me  ulque 
ulim,  cum  dubam]  Non  personae,  sed 
rei  conditio  est  commutata.  Idem. 

f}lim,  cum  dabam}  Non  dicimus, 
cum  durem.  Virgilius,  '  Tuni  decuit, 
cum  sceptradabas.  En  dextra  (ides- 
que.'     Et  nota  olim  pro  nuper.  Idem. 

14  Si  in  rem  est  utrique]  To;  ^(xniptp 
Tv\\uyi<Tixf  prave  proposuit,  ut  rccte 
rcplicaret.  Hie  syllogismus  negati- 
vus  dicitur:  nam  in  secnndo  A^ju/xar* 
ncgat  fjuod  prius  dixit.   Idem. 

Si  in  rem  est  utrique]  Ab  utili  argu- 
mcntum.  Uterque  duobus  constat, 
lienc  utrique,  mihi  et  tibi :  non,  alteri 
utile,  alteri  inutile.  Idem. 

Si  in  rem  est  utrique]  Ita  antiqui 
libii  ut  in  vulgata:  iionnulU  vero,  ct 
cum  iis  Donatus,  in  re:  sane  et  apnd 
nurtores,  ubi  in  impressis  est  in  rem, 
fire  reperias  in  scriptis,  in  re.  Facir- 
nus. 

15  Sed  si  ex  ea  re]  Id  est,  nuptia- 
rum  :  mutavit  nuuicrum,  ex  plurali 
hingularcm,  Fiant,  ct  Ex  en  re.  Doua- 

tllS. 

IG  Vtriquc,  id  oro  te  in  commune  ut 
consxdas]  ().  I.  ».  id  te  oro  liabent :  id 
le  oro  autetn  non  fiet  synaUepha  : 
quod  vero  sequitur,  Donatus  legit, 
in  commune  cousule  :  cpuid  parvi  rcfert 
uti'j  niodo  dicatur.  Fiumus, 


1110 


NOTiC    VARIORUM    IN 


In  comnmne  conaule]  Id  est,  ex  le- 
qiiali  provide.  Donatus. 

17  Quiisi  ilia  ttia  sit,  PdmphJlique 
ego sini  pata]  Nota  snavissiniam  va- 
rietatcin  :  noii  dicit,  quasi  tiia  sit,  et 
ille  mens.  Llcm. 

18  Itiio  ita  volo]  Quia  utile  est,  quia 
iu  rem  est.  Idem. 

Itaque  postulo']  Itnque,  modo  duae 
partes  orationis  sunt :  ut  in  Hecyra, 
*  Itaque  nos  una  inter  nos  setatem 
agere  liceat.'  Idem. 

19  Neqiie  postitlcm']  Quia  '  postulo  ' 
praitulit.  Idem. 

20  IrcB  sunt  inter  Glyceritim  et  gna- 
turn]  Hoc  laito  vultu  pronuntiat  Si- 
mo :  et  hoc  a  possibili  est  :  loquitur 
enim  apud  eum,  ex  quo  audiverat, 
Pamphilum  pro  nxorc  liabere  lianc 
peregrinani.  Idem. 

Audio^  Elpwvela,  Idem. 
Audio,  Sfc]  Cliremes  de  voluntate 
officiosa  satis  testatus  erat :  sed  hu- 
nianitateni  suani  fraudi  sibi  esse  non 
vuit:  itaque,  cum  Sinio  instaret,  ad- 
inirabundus,  quid  est,  inquit  ?  sc.  quod 
tu  mibi  ad  suadendam  rem  tani  peri- 
culosam  alferre  novum  possis  ?  et 
mox  :  auilio;  ironice  : /aiwte;  adiuic 
clarius  :  et  cum  sententia  eodem 
tendente  :  quid  amantium  irtis  niibi 
niemoras,  quje  amoris  integratio  est  ? 
Iterum  :  '  tibi  ita  boc  vidctur,  at 
ego,'  &:c.  denique  '  isfuc  periculiim 
in  fdia  fieri  grave  est :'  quam  senten- 
tiam  usque  ad  proverbii  auctorita- 
Icm  Donatus  cvciiit :  quas  omnia  in- 
duxit  I'oiita,  ne  Cbrcmes  imprudcn- 
tia  potius,  quam  bonitate  et  oi)se- 
(juio,  Simonis  pctitioni  veniam  de- 
dissc  ad  extrenium  viderctur.  liwclc- 
rus. 

Audio^  Negligenter  dictum.  /Vn- 
nubius. 

21  Fabidal  Et  liie  paulo  sapicntior 
induritur,  et  minus  obnoxius  dolis. 
Donatus. 

'■Z'i.  Profecto  iic  e«<]  Pro/icto,  confir- 
maiio  est.  Idem. 

2u   Arimnlium  ira  amoris  intcgratin 


t's<]  Sententia -yvwjiwK);,  in  qua  a  spe- 
cie rcceditur,  et  iu  omnes  aliquid 
dicitur  :  trapoi^ia.  est  aiitcni,  sine  nuc- 
tore  sententia.  Idem. 

Amantium  irce  amor  in]  Expressit 
Tcrentius  illud  Mcnandri.  'Opyi] 
(l^iKowuv  oXlyov  Iffxia  XP^^""-  Atque 
liujusinodi  dissidiola,  qua*  nonnun- 
quam  incidunt  inter  aniicos,  modo 
absit  amaritudo,  quasi  renovant  ami- 
citiam,  excusso  diuturnan  consuetu- 
dinis  tanlio.  Quod  eleganter  indicat 
niimus  ille,  ni  fallor,  Publianus. 
'  Discordia  fit  charior  concordia.' 
Erasmus.  Plautus  item  in  Amphi- 
tryone,  act.  ni.  sc.  2.  '  IrsE  interve- 
niunt,  rcdeunt  rursum  in  gratiam  : 
verum  irae  si  quae  eveniunt  hujusmo- 
di,  inter  eos  rursum  si  reventura  in 
gratiam  est,  bis  tanto  amici  sunt  in- 
ter se,  quam  prius.'  Agatbonisresp. 
de  suis  cum  Pausania  dissidiis  lege 
apud  iElian.  ii.  Var.  Hist.  Farnabius. 
Integratio']  Instauratio.  Donatus. 
Amoris  reintegratio  cst'\  Antiqui  li- 
bri,  et  aliquot  alii,  et  Donatus  liabeut 
integratio.  Faernus. 

24  Id  te  orn]  Deest  oh  id:  ut  Vir- 
gilius  :  '  Quod  te  per  superos  oro.' 
Donatus. 

Ante  eamus,  8fc.  Uxorem  demus'] 
ijdiKws,  inquit  Donatus :  ad  amicum 
scilicet  virum  tam  bumanum,  fami- 
liaritaiis  et  fiduciae  erat,  ita  loqui 
tanquam  de  communi  negotio.  Bw- 
clerus. 

20  Priusquam  harum']  Invidiosiiis, 
harum,  qnum  una  sit:  sic  Eunucbo, 
'  Non  perpcti  meretricum  couluine- 
lias.'  Donatus. 

27  licducant  animuni]  lidem  anti- 
qui libri  reducunt.  Faiirnus. 

Animum  agrotum  ad  miser icordiam] 
Hoc  ut  supra,  Ipsum  animum  wgrolum 
ad  ditiriorem  partem  npplicat.  Dona- 
tus. 

2«  Uxorem  demus]  'HBikus  :  ut  in 

Heantontim.  '  Quo  modo  minimo  pe- 

riculo  id  demus  adolfscentulo.'  Idem. 

20  J^t  conjugio  liberali  devictum]  An- 


TERENTII    ANDR.   ACT.    III.    SC.    IV 


nil 


tiqua  lectio  devinctum.   Fai'rniis. 

30  D thine  facile]  Aliquot  libii,  in- 
ter qiios  Vaticamis,  Dein.  Idem, 

31  Tibi  ita  videtur]  'fibi  ila  hoc  ti- 
defur  est  ia  o.  I.  s.  Idem. 

32  Neqiie  ilium  hanc  perpetuv]  'A/x- 
(pi^oXlav  de  industria  posuit,  aut 
utruniqiie  signifiiat.  Donalus. 

33  Aisi  periculumfeceris]  Pciiculum, 
tentainenttiin.  ('icero, '  Tiite  melius 
peiiculum  feceris.'  Idem  Terentiu.s, 
'  Fac  periculum  in  liteiis.'  Idem. 

34  At  istuc  periculum  in  filia  fieri, 
grave  est]  Meniorabile  dictum,  et  id 
quod  merito  in  proverbium  cesserit. 
Idem. 

At  istuc  periculum  in  filia  fieri  grate 
est]  Ita  ut  posiiimus  ordinandiis  est 
Lie  versus  ex  1.  s.  eliditur  autem  s, 
ex  istuc :  ut  at  -dstuc,  sit  anapxstus. 
Faemus. 

30  Quod  Di  pmldbeant]  Tlapeydiffis 
per  fv(^fj.iafj.6v.  Donatus. 

Discessio]  Divortium  quod  vel  adul- 
terii  vel  veneficii  causa  priniuni  per- 
mittebatur  apud  Rom.  mox  etiam 
sterilitatis,  a.  u.  uxxiii.  Sp.  Car- 
vilius  primus  divortium  cum  iixore 
fecit.  Repiidii  formula  erat,  Condi- 
iione  lua  non  utor  :  Divortii  :  Res 
tuas  tibi  habeto,  vel  Res  tuas  tibi  ugi- 
ti),  tandem  levioribus  de  caiisis  fac- 
tum est,  unde  a  Simone  incommodi- 
tns  tantum  et  discessiu  dicitur.  Farna- 
bius. 

37  At  si  corrigilur]  Alter  est  syllo- 
gismu5  per  contraria  A^/u/xuTa,  etipse 
negativus.  Donutus. 

ZH  Frincipio,  amico  fitium]  Frinci- 
pio,  nee  intulit,  *tcu«(/o.    Uoiiatns. 

Amico  filium]  Ab  lionestu,  Amico 
fiiium.  Idem. 

HeUitueris,  et  filia  invcnics  virum] 
Krgo  ai'UKijf^ooOoi'  duplex.   Idem. 

40  Quid  istic]  Concedenli!.,  et  vfl- 
uli  victi  vcrbuni :  tanqiiamsi  dicciet, 
quid!  et  aburidul  i.i^Mc.  \'el  putius, 
quid  inluc,  bignificat  liomiiicm  de  iocu 
ac  de  bcnteiitia  decederc  :  ut  c  con- 
traiiu,  pcTslare  ac  rcaislcrc   dicitur, 


qui  aliquid  negat.  Idem. 

Quiil  istuc?  si  istuc  unimum  induxti 
esse  utile]  Ex  libris  auticiuis,  et  Do- 
nate, lego  quid  istic?  deinde  in  iisdeui 
libris  et  omnibus  aliis  sequitur,  5*  ita 
istuc.  Faiirnus. 

Si  istuc  animum  induxti]  Legitur  et 
animum  induxisti:  scd  illud  plenum 
est :  hoc  per/ueTaTrAocr/ioi)  cruyKoirriu  di- 
minuitur.    Donatus. 

41  Nolo  tibi  ullum,  ifc]  Per  me  non 
stabit,  quin  commodo  fruaris  omni 
ex  auinii  tiii  sententia  :  babes  me  ad 
omnia  officia  promptum  et  paratum. 
Farnabius. 

44  Ipsus  mihi  Davus  dixit]  Com- 
mendatio  testis  :  ut,  '  In  foro  niodo 
de  Davo  audivi.'  Ergo  ipsus,  quasi 
qui  maxime  sciat.  Donatus. 

47  Tute  adeo]  TlapfAKerai  adeo  mo- 
do,  etabundat:  ut  Virgilius,  'Tuque 
adeo,  quem  mox  qux  sint  babitura 
deorum  Concilia,  incertum.'  Idem. 

Tute  adeo  jam  ejus  audies  verba]  In 
libro  scripto  inveni  ita  ut  sequitur 
collocatuni,  qua  collocatione  et  Ro- 
bertus  Steplianus  impressit,  Tute 
adeo  jam  ejus  verba  audies :  ita  versus 
aliter  impeditus  procedet,  et  qui- 
dcni  cum  iambo  in  quarta  .sede,  si 
tanien  vox  ejus  monosyllaba  fiat. 
I'a'ernus. 

48  Atque  eccvm]  Eccum,  quasi  ecce 
cum.  Veteres  dixerunt,  cecum,  ec- 
cujus,  elluni ;  quod  apertius  siguificat 
ecce  ilium,  et  obscurius  ellum.  Dona- 
tus. 

iSVd  eccum  video  ipsum  forus]  ().  I.  s. 
et  Donatus,  atque  cecum.  Faijruus. 

StENA  IV.  lambici  sunt  tetraiuetri 
acatalectici :  an  et  catalect.  et  hj  per- 
catal.  niisceantur,  v.  Faer.  Antesig- 
nan.  Fabric.  Glarcan.  dimeter  uniis. 
vs.  2.  rh  uxor  trcs  nostri  I\Iss.  Iiabunt. 
vs.  .'».  duo  :  ei;one  istue  facercm  ?  vs.  0. 
pro, '/"i(i  i*  omnes  :  quid  ist  I  vs.  7.  duo  : 
co^'no«(i :  ct  ante,  uihib  :  jam  tibi  fid. 
vs.  10.  onus:  Fgo  nunquam  istuc  quiri 
iut<lligere:  «liio  :  nunquam  isluc  quivi 
inlrlligcrc.    vs.    13.    onincs  :    gnatavi 


1112 


NOT,^    VARIORUM    IN 


gnato  ut  (kt  urn.  vs.  M.  tlno  :  uptume 
inquum  factum  at.  vs.  22.  nnns  pro 
jam,  ita  perturl).  omnia,  vs.  25.  onirics  ; 
hem  astutia.  vs.  27.  uniis  :  tit'nuim  csset 
ali<iHid  mihi, ipto  mepiacip.  darcm.  Per- 
son;!; Iniic  sccnic  \irascribiintiir  : 
DuiHs,  Simo,  Chrcmes  ;  ex  quo  Typo- 
graplii  en  ore  factus  est  Cliarinus. 

Falsum  est  antcm  omnino,  quod  in 
Douati  commentario  ad  inifmni  liii- 
jus  sc.  inseritiir :  'Locus  est,'  tS:c. 
Nulla  adiuic  TrapaKfxij  Tijs  «irtTO(r«a)r 
eogitari  potest  hoc  loco  :  res  ipsa 
loquitur.  Baclcrus. 

Davm]  Davus  ut  rcctc  scrHiatur, 
Davos  scribemliim  est :  quia  nulla  litera 
voculis  geminata  vnam  facit  syUiiba>n_ 
Scd  quia  amhiauitas  vitanda  est  uomi- 
valivi  sitigidaris  et  accusativi  pluralis, 
necessario  pro  hue  rc^ula  dif!:amma  iiti- 
mur,  DaFus,  serFus,  Fulgus,  curFus. 
Donatus. 

1  Adtciham]  Locus  est,  in  quo  jam 
ad  discrimcn  niali  jwrducta  comadia,  in 
meliorem  partem  jam  incipit  inciuiare. 
Idem. 

Ad  te  ibam]  Resciscit  Davus  con- 
silia  sua  omnia  in  conlrarium  esse 
versa  :  uude  apud  scncs  licet  bene 
dissimulct,  sese  tanicn  pcr<litus  atque 
(lesperabundus  damnat.  Farnabius. 

Adccsperascit]  Noctu  uxor  duccba- 
tur  doniuni.  Idem. 

3  Ego  dudum  nonniliil  terilus  sum 
Dave  abs  te]  Semper  gravis  inceptio 
orationis,  qua;  exordium  sumit  a  pro- 
nomine  ego  :  ut, '  Ego  te  qudD  plurima 
fando '  et,  '  Ego  postquam  te  cmi  a 
parvulo.'  Donatus. 

Ego  dudum]  Adverbia  tcmporis 
ant  certa  sunt,  ut  iiodie,  eras;  aut 
incerta,  ut  dudum,  nuper.  Itaquc 
incertis  certum  additur  tcnipus :  ut 
jam  dudum,  nunc  nuper.  Idem. 

Nonnihil  veritus  sum  Dave  ahs  te] 
Breviter,  pro  veritus  ne  quid  abs  te 
fieret :  sic  "t  supra,  '  Heu  metui  a 
Cliryside.*  Et  Cicero,  '  Quod  prc- 
ratus  sum  a  diis  immortalibus  :'  pro 
CO  quod  est,  quae  a  dii?  pctii,  prcca- 


tus  eos.  Idem. 

13.  Ad  te  ibam.  S.  quidnam  est  ?  D. 
Cvr  uxor  nan  accersitnr?  jam,  adresper- 
ascit.  S.  audin  tu  illutn  ?  Ego  dudum 
nvnnihil  veritus  sum  Dave  abs  te,  ne 
faceres  idem]  Donatum  super  iioc  loco 
consideranti  apertissime  liquet  le- 
gisse  euin  sine  illis  verbis,  ne  faceres 
idem:  sic  enim  ait,  Nonnihil  veritus 
sum  Dave  ahs  te.  Breviter,  pro 
veritus  ne  quid  abs  te  fieret;  sicut 
supra,  '  Ei  metui  a  Cliryside  :'  liaec 
Donatus  :  sed  verbis  illis  deinptis 
quoniodo  versus  ordiuari  possint, 
uescio  :  (juare  queniadmodiini  in  im- 
prt'ssis  est,  relinquenius;  ita  ut  lie- 
niisticliiuni  compleat  imperfectuni 
versum  priecedentis  sccnae :  ut  sit 
tetrameter  catalecticus  :  qui  vero 
sequitur  liypercatalecticus,  et  qui 
l)ost  liunc  est  acatalecticus,  omnes 
iainbici.  Faernus. 

1  Quod  volgus  sertorum  solet]  Totura 
cum  extenuatione  protnlit,  tanquam 
qui  satisfactiim  voluerit  Davo,  ob 
coniprobataui  fidem  ejus.  Donatus. 

Volgus  servoruvi]  Servi  plerique 
omues,  astuti,  versuti,  ad  fraudan- 
duni  hcrum  callidi,  ad  coniminiscen- 
das  fraudes  et  fallacias  iugeuiosi : 
oderunt  enim  quos  nietuunt,  neque 
enim  amori  bene  convenit  cum  ti- 
more  ;  unde  proverbium  illud  citat 
Seneca  Epist.  47.  '  Totideni  esse 
liostes,  (juot  servos.  Non  liabenius 
iilos  liostcs,  sed  facimus,'  &C.  Farna- 
bius. 

.5  Ego  istuc  facerem]  Onines  fere 
1.  s.  habent  egon  :  ita  etiam  melius 
procedit  octonarius.  Faernus. 

7  Nam  propemodum  haheo  jam  tibi 
fidem]  Uidicula  dilatio  ejus  rei,  quaj 
jam  dudum  nota  est  auditori.  Dona- 
tus. 

Nam  propemodum  hubeo  jam]  Hoc 
est,  prope  r/wdum  :  cujus  accusativus 
est  a  modus.  Idem. 

Nam  propemodum  haheo  tibi  jam  fidem . 
Tandem  agnnsti  qui  stem]  Duas  has 
vocula8transpone,sic  :jam  /iij,  idque 


TERENTII    AXDR.    ACT,    III.    SC.    IV. 


111^ 


propter  metnim.  Si  minusfacies,  in 
tine  pro,  agnusti,  legendiim  ;  cognosti, 
111  et  in  nonnullis  editionibus  legitur. 
Sed  alitid  est,  agnoseere,  aliud,  c>g- 
nmccre.  Id  iisus  el  ratio  ostendunt, 
persuadent.  Fabei: 

Habeo  jam  Jidem]  Dictionera  tibi, 
quae  interciderat,  ex  fide  o.  1.  s.  resti- 
tae  hoc  modo,  habeo  tibi  jam  fidem. 
Faernus. 

S  Sed  ea  gratia]  Gratia,  pro  causa 
posiiit,  nove.  Dunatus, 

9  Sic  est  res]  Quod  Graici  dicuut, 
ouTwi  «x*''  Idem. 

Sic  est  res]  Anliqui  lihri  et  aliqui 
alii,  et  Donatiis,  sic  res  est.  Faernus. 

10  Vide!  nunquam  istuc  quivi  ego 
int.]  Arte  poetae  factum  c.st,utla3te- 
tiir  nunc  Davus,  et  velal  in  sinu  uau- 
deal,  quo  magis  ex  comniutatione 
leruDi  inopinata  moxdoleat:  'Hem 
numuatn  perimus?'  i>:c.  ad  specta- 
tores  sc.  sicut  et  vs.  13.  ijiiidnam  aw 
dio :  et  occidi ;  quod  tanien  obscure 
exaudiit  Simo  ;  et  postea :  'Ego 
vero  solus!'  nam  et  hoc  secum  ad 
spectatores  conversus  dolenter  dicit. 
liceclerus. 

Nunquam  quid  ego  istuc  intelligere] 
O.  I.  s.  ita  collocant  hajc  verba : 
Numquam  istuc  quivi  rgo  intelligere: 
niimero  et  compositione  nicliore. 
/•'aerfttts. 

Callidum]  'Versutos  appello,  quo- 
rum celeriler  mens  versatur :  calli- 
dos  autcm,  quorum  tanquam  uianus 
fi|)crc,sic  animus  usu  calluit.*  Cic.  in. 
do  Natura  Deoium.  Farnabius. 

1 1  Ut  hinc  te  jmsi  inlruirc]  ().  I.  s. 
introire  jussi.  Fai-rnus. 

12  Iliin,  numnam  jicriimus]  Antiqui 
iibri,  et  Donatus,  yierimuj  ;  more  Te- 
rentii:  qui  hoc  verbiim  in  pra;terito 
per  unum  i  scribcbat,  teste  Probo. 
Idem. 

Hem,  ^c]  Hxc  avcrsus,  ct  apud 
9C.    ['arnabiuH. 

Sumnam]  Nam  Tta^iKKiTox,  ut  in 
qnimam.  Donatiis. 

Surrii  qua  lu  iludum  narratli  inihi] 


Post    narro,    adde    pronomon    huic, 
quod  in  omnibus  est  1.  s.  Faernus. 

13  Quidnam  audio]  Legitur  et  au- 
diam.  INIenander  enim  sic  ait,  t/  017 
iror'  aKoviTd) ;    Do7}<ttiis. 

Occidi:  optime]  Bene  usiis  est  Trapo- 
fioicf,  occidi  et  optime,  ut  similitudine 
faileret  audientcm.  Idem. 

Occidi  optime]  H*c  ita  conjungun- 
tur  in  commentario  Donati,  cum 
iwiKpiaei :  'Bene  usus  est,'  &c.  Nee 
irap6iJ.oiov  est  occidi  et  optime;  et  ma- 
nit'estuui  errorem  miror  qui  tarn  diu 
toleraverint  edilores.  Anuotavit  ha?c 
verba,  quisquis  est,  non  ad  occidi  et 
optime,  sed  ad,  oro  vixque  id  exoru . 
non  opus  est  verbis  in  re  manifesta  : 
nisi  quod  de  animadversionibus  Do- 
nati passim  viliatis,  suppletis,  infec- 
tisque  sa"pe  nioneri  possumus.  Ba- 
clerus. 

Optume]  Uapofioiop,  occidi,  optime, 
ut  similitudine  soni  faileret  audien- 
les.  Farnabius. 

14  Per  hunc]  Chremetem  scilicet. 
Donatus. 

Nunc  per  hunc  nulla  est  mora]  Id  est, 
Chremetem,  SeiicnKSis,  ut  \s.  11.  op- 
portune hie  Jit  mihi  obviam  :  de  eodem. 
Bceclerus. 

15  Ibo :  at  que  hue  reyiuntio]  A'aric, 
ibo  et  renuntio.  Donatus. 

IG  Nunc  te  oro,  Dave]  Te,  id  est, 
per  quem  stat  summa  negotii.  Et 
modo  magis  vcre  rogat,  (piam  tunc 
cum  ait,  '  Dehinc  postulo,  sive  <t- 
(|uum  est,  te  oro,  Dave  :'  ibi  enim 
iracundia  latet,  cum  dixit,  'Sive 
ajquum  est.'  Idem. 

Fffecisli  has  nuptias]  Non  fecisti : 
est  oniui  fffieere,  perficere  faciendo. 
Va  bene  has:  quarum  causa  laboro. 
Idem. 

17  Ego  vcro  solus]  Aiivoia.  Et  hoc 
ad  increpalioncm  dicit,  non  ad  con- 
firmationem.  Idem. 

Solus]  Id  est,  cui  non  assenticbat 
I'auipliilus.   Idnn. 

I'urro]  In  futuruni,  dcinceps  :  fu- 
turi  tenipotis  advcrbium  :  vcl  adhor- 


1114 


NOT/E    VARIORUM    IN 


tanti> :  ut,  Pi»ro,  Quiiitcs.  Idem. 

Liiitcir]  I^aboia :  (piusi  difficile 
Mt,  ct  coiiutii  .sit  opus.  Jdem. 

18  Jtcrcle  scdulo\  I'rodiictiones 
sviiit  Comici  .styli,  ad  fucuiu  oiationis 
j)Oti(ic.  IJcin. 

Putes  nituc]  A  possibili  argunicn- 
tuni.  Idem. 

Dum  uniimis  irritatus  est']  Quia  dix- 
crat,  'Irae  sunt  inter  Glyceriuni  et 
guatuni.'  Irritatus  est,  comniotus,  ira 
provocatns,  ut  in  IMiormione.  Duci- 
tur  auteu)  verbiim  a  cauibus,  qui  rc- 
strictis  dentibus  lianc  literam  r  inii- 
tautur.  Idem. 

19  Quicscas']  Id  est,  conquiesce  : 
iniperativi  modi,  ne  injuiiosuni  vide- 
letur.  Idem. 

Quiescns]  Pro  quiesce  :  aut  deest 
volo,  aut  facito.  Idem. 

Age  i!;ituy]  Age,  die:  ut  est,  Egi, 
atque  oravi  tecum:  aut  adverbium  est 
Lortandi.  Idem. 

Mlrum  nidomicst]  Existimationeni 
intulil,  incertum  fiigiens.  Idem. 

3Iirum  vl  dotni  est]  Compositum 
est,  quasi,  lioc  est  minim,  ni  donii 
est.  Caute  servus  callidam  interio- 
gatioueiu  senis  paratus  excepit.  We- 
inor  simulata;  discoidia;  cum  arnica, 
fingit,  nou  se  alibi  eum  esse  suspicari, 
(jtiam  domi.  Idem. 

20  DUam  eadem  illi]  In  aliis  itidcm 
scriptum  est:  quod  si  est,  ynoitem 
accipiamus.  An  ergo  idem  pro  item  ? 
Idem. 

Ibo  ad  eum,  atque  eadem  hwc,  qua  tibi 
dixi,  dicamitidtmilli]  Hoc  vultSimo  : 
qua;  tibi  dixi  de  Chremete  iterum 
orato  atque  cxorato,  ut  snam  gnatam 
filio  meo  det  uxorcm,  eadem  dicam 
illi.  ut  sciat  nuptias  liodie  futuras. 
Baclerus. 

Nidlus  sum]  Pius  est  nullum  esse, 
quani  periisse  :  nam  qui  perit,  vei  cor- 
pus babet  reliquum  :  qui  vero  nullus 
e8t,ita  non  est,  ac  si  natufi  non  sit. 
Donalus. 

Julius  sum]  De  mc  actum  est,  pe- 
1  ii,  pcnitus  iuterii ;  AuKu'i  5'  doli'  oiii'tv 


ovSafiuv.  Eurip.  ex  Ipliigenia  in  Trtu- 
ris.  Thv  ouK  ovTa  fxuWuv  ^  /n»j5eVa. 
Sophocles  in  Antigone.  Fartiabius. 

'21  Ilinc]  Id  est,  ex  hoc  loco.  Do- 
mitus. 

Pistrinum]  Ubi,  niolis  jumentorum 
scrvorumque  opera  circumaclis  tVu- 
ges  comminuebanfur;  in  pistrinaser- 
vi,  ad  pcenas  detnisi,  molebant.  Far- 
riabiiis. 

Recta  jiruficiscar  via]  Bene  recta,  nt 
corporis  impulsionem  lucrifaciaiu . 
aut  recta,  ut  nou  cam  ad  precatorem, 
aut  ad  Pampliilum.  Et  bene  Proji- 
ciscur  :  Proficisci  cnim  in  rem  ajgrani 
ac  ditficilem  dicinnis.  Et  recta  via; 
plana  dixit,  non  tantum  recta.  Do- 
iiatus. 

22  Nihil  est  preci  loci  relictum]  Sub- 
jungit  ergo  caiisas  cur  proficiscatur 
in  pistrinum.  Idem, 

Nihil  est  preci]  Quod  pradixit  se- 
nex.  Idem. 

Nihil  est  preci  loci  relict.]  Propter 
niiuas  senis,  supra  act.  i.  sc.  2.  vss. 
28.  et  29.  unde  etiam  pistrini  men- 
tionem  hie  facit.  Bceclerus. 

Preci  loci  relictum]  Dativo  hoc  uti- 
tur  etiam,  in  Phormione,  act.  iii.  sc. 
3.  Farnnbius. 

Jam  perlurbavi  omnia]  Allocutio,  in 
qua  quid  metuat,  quid  velit,  niaui- 
f'estinn  est.  Donatus, 

23  Ilerum  fefelli]  Haec  enumeratio 
causarum  est,  qua  magnifice  exagge- 
ravit  errores  suos.  Idem. 

Coitjeci]  Nee  immisi,  scd  covjeci  : 
quod  inipetum  et  injuriam  significat. 
Idem. 

llerilem  filium]  Tov  Tp6(pt(jio)>.  Idem. 

24  Feci  hodie]  Nee  solum  feci,  ve- 
rum  etiam  addidit  tempus,  hodie:  ut 
ne  diecula  quidem  ejus  sit,  quod  fe- 
cerat,  mali.  Idem. 

Inspernnte  hoc,  atque  invito]  Inspe- 
rnnle  el  invito,  duplex  offcnsio.  Idem. 

Inspcrunte  hoc,  atque  invito  Pamjilii- 
lo]  Donatus:  '  Insperante  et  invito, 
duplex  offcnsio:'  videtur  ad  Pam- 
philum    letuHsse    utramquc    voccij-. 


TERENTII    ANDR.   ACT.    III.    SC.  V 


1115 


Alii  Tt»  itisperante  hoc  ad  Sinionem 
refenint.   Bceckrus, 

Hoc]  Sinione.  Farnablus. 

25  Hem  aatutias]  Bona  flpaivfia. 
Pliiraliter  duxit  uitiitias,  quasi  is  qui 
abuudet  astiitiis,  ut  ei  una  iioa  suffice- 
ret.  Donatus. 

Hemastutia']  De  consensu  librorum 
nostrorum  diximus.  Apparet  et  Eu- 
grapliium  ita  legisse.  At  Donatus  : 
astulias  legit,  et  ai/^JiriKws  iuterpreta- 
tur.  Bcederus. 

Hem  aslutia\  Hera,  qiionam  mea 
evasit  astutia!  Al.  astulias.  Faina- 
bius. 

Hem,  astutia  !  ^c]  Ita  qua5dani  edi- 
tiones.  iMalim,  Hem,  astutias!  ut  in 
aliis.  Erit  autem  synizesis  in  sectin- 
do  pcde.  Elegantlor  ad  scnsum  b^ec 
scriptura  est.  Faber. 

27  Utinam  mihi  esset  aliquid]  Non 
dixit  gladium,  aut  laqueum  :  ne  esset 
tragicuni.  Ergo  expressit  bene,  di- 
cens,  '  Quo  me  nunc  pracipitem  da- 
rem.'  Donatus. 

ScENA  V.  lambici  octonarii  aca- 
tal.  14.  reliqui  4.  trocliaici  teiram. 
catalect.  vs.  1.  Ms.  unus  :  ubi  illic 
e^t  scelia:  alter:  ubi  est  illic  scelus? 
omnes :  qui  me  hodie  pcrdidit.  vs.  2. 
duo  :  jure  mihi  obtigisse:  unus:  mihi 
jure  obtig.  vs.  4.  varie  scribitur.  vs. 
5.  duo  :  lioc  nunc  si  devilo  malum,  vs. 
0.  duo  :  sed  quid  ego  nunc  dicam  p.  vs. 
7.  duo :  qui  sim  potticitus.  vs.  9.  om- 
nes :  dicam  aliquid  me  jam  intent,  vs. 
10.  omnes:  ohe,  et:  tuia  con-siliis.  vs. 
12.  unus  :  hoc  tibi  ut  crcdam  egn  /. 
alter  :  fwc  tibi  tis  ego  ut  cred.  f.  ter- 
tius  :  ho  tibi  ego  ut  cr,  vs.  13.  duo  :  tu 
rem  impeditam  et  perditam  restitunsl 
hemquofretuA tiem.  vss.  15.  ttlO.  unus: 
(/uid  meritus  es?  crucem:  $ed  sine  paul, 
alter:  quid  est  merit wi  ?  crucem:  sed 
sine  PnmphUe,  nd  mc  ut  redenm.  vs.  17. 
OQinos  :  cur  rum  lutb.  sp.  vs.  18.  iinns  : 
namque  lioc  tempus  prcccavere  mihi  me 
tntmet,  hnud  tc  ulcisci  sinil :  alter  : 
nanuiuc  hoc  tempus  nwuct  iiracuverc  mi- 
hi mc,  hauil  Ic  nk.  s.  IJ(Lclcrus, 


Ubi  illic  est  scelus]  Hiec  scena,  cujus 
perturbationis  esse  dcbeat,  ctitim  supra 
po'eta  prcEstruxit,  quum  ad  conseiitien- 
dum  Davi  consilio  tardum  Pamphiluw 
faceret.  Donatus. 

1  Ubi  illic  est  scelus]  Accns-iiio.  Id. 
Ubi  illic  est  scelus]    Niniium  terri- 

bile  est,  saevire  antequara  videas 
eum,  contra  qiie:ii  irasceris.   Lkm. 

Ubi  illic  est  scelus,  qui  me  perdidit] 
Ad  intellectiin),  non  ad  verba  rede- 
git  :  et  est  figura  (tuWtj^J/is  per  genera, 
Virgilius,  '  Pars  in  frusta  secant.' 
Sed  hie  figura  est  per  uumeros  :  nam 
quia  scelus  scelestus  intelligitur,  mo- 
do  qui  subjnnxit,  non  qjiod.   Idem. 

Ubi  illic  scelus  est  qui  me  perdidit  ? 
D.  peiii.  P.  atque  hoc  confiteor]  Muiti 
1.  s.  et  Donatus,  ubi  illic  est  scelus :  est 
autem  versus  trochaicus  catalecti- 
cus,  contracto  per  synizesin,  con^eor, 
in  dactylum.  Fa'emus. 

Scelus  est]  Scelestus  :  abstractum 
proconcreto:  cum  respectu  ad  sen- 
sum,  qui  sauus,  genere  licet  videatur 
peccatuni :  vide  syllepsiu  in  Gram- 
niatica  nostra.  Famabius. 

2  Jure  obtigisse]  Interpone  prono- 
men  mihi,  ex  omnibus  1.  s.  ut  sit,  jure 
mihi  obtigisse,  quod  et  sensus  exigit 
et  ratio  versus,  qui  est  trochaicus 
hypercatalecticus,  vel  forte  acatalec- 
ticus,  si  ex  quidem  m  elidatur,  ut  in 
quinta  sede  sit  anapaestus.  Fa'emus. 

Tarn  iners]  Sine  arte,  id  est,  sine 
apeTTJ.  Donatus, 

Tarn  nulli  consilii]  Una  pars  orati- 
ouis  cat,  nulli  consilii:  nos,  nullius  et 
soUiLs:  rccte  autem  vetcres,  nulla  nulli, 
solo  soli,  decliuabant.  Idem. 

Tam  nulli  consilii]  'ApxatKws,  |)ro 
nullius,  bis  Priscianus  ex])licat  lib. 
VI.  et  XIII.  lincclertLS. 

Nulli  consilii]  Arcliaice,  [)ro  nul- 
litLs  :  qua  super  voce,  ut  rl  aliis  ojus- 
dcm  generis,  rousule  candem  Gram- 
mat.  Farnubius. 

3  Me  commisissc]  Non  commen- 
dassc:  »cd,  (ommisisse.  (.'ommitlimu.i 
cnim  qua;  ruui  magno  pcriculo  volu- 


IllG 


NOTJE   VARIORUM    IN 


iiiii<>  esse  scrvata.  Donatus. 

I'uiili]  Levi:  nam  a  vase,  c|UO(l/a- 
lile  dicitnr,  cjiiod  nun  dcponiint  nii- 
iiistri  sacroium,  (juoil  est  aciito  tiin- 
do,ct  patuloorc,  eocine  instahile  est. 
Virgil.  '  Coiisiliis  habitus  iioii  fiitilis 
author.'  Idem. 

FutUi]  Levi  et  vano,  qui  quictiuid 
m  buccam  veueiit,  efiiitit,  pliuus 
rimaium.  Metaplioi  a  dueta  a  vase  fu- 
lili,  quo  utebaulur  in  sacrificiis  Ves- 
ta;,ore  patulo,fuudoacuniinato,(|uod 
stare  nou  posset,  qnin  aqua  statiin 
otfundeietur :  piaculmu  auteui  erat, 
si  acjua  ad  sacra  liausta,  in  tena  po- 
neretur.  Farnabius. 

4  E]ff<t  prctium  ob  stuUiliivn  /tro] 
Ergo  pretium  et  praiuiium  gencrali- 
ttr  pro  bene  aut  male  facto  redditur : 
scd  discernitur  ita :  nam  pretium 
pro  stultitia,  est  poena  ;  pretium  pro 
Nirtute,  Looor  est  et  lucrum.  Do- 
nutus. 

Pretium  ob  atultitiam']  Sic  Plautns 
locutus  est,  '  Pretium  ob  asinos :' 
pro:  asinorum  pretium.  Virgil.  'Rem 
luagnam,  pretiumque  morai  fore.' 
lit  alibi,  '  Ilium  Tydides  alio  pro  ta- 
libus  ausis  AftVcit  pretio  :'  et  est  figu- 
ra  fK\(i\pis'  Ht  apud  Virgil.  '  Invi- 
disse  deos  patriis  ut  redditus  oris.' 
litem. 

.5  Posthac  incolumem  sat  sciofore  jnc] 
Sic  dicere  solemus  in  niagno  pcriculo 
positi :  nunquam  nos  peric.litaturos, 
si  illud  pericuium  potuerimus  eva- 
dere.  Idem, 

I'osthac]  Audacter  se  incolumem 
in  futurum  promittit  fore,  cum  vita 
liominis  tarn  variismultisque  sit  i)eri- 
culis  conterta:  sed  liocdicit  :  Sic,  in- 
quit,  periclilor  ;  si  hoc  evasero,  scio 
me  non  postea  periclitaliirum.  Ale- 
nander  sic  :  Jo/  eths  *ETrEI  OTK  AN 
A^O.^TM^^E  *  (Fortasse  sic  legeii- 
dum:  'Evdfv  aTro(pfvyuv,  ovk  Uv  airoKoi- 
Mii-  irore')  et  est  sensus,  Tam  difficile 
t-st  hinc  evadere,  ut  qui  liinc  evasc- 
lit,  vidcatur  ininiortalis  futurus.   Id. 

0  Sed  quid  eg-o]  Donatus   ct   alitpii 


lihri,  inter  (pios  antiqui,  nam  quid  ego. 
Faiirn. 

Dicitiii  pntri]  Bene  pntri,  non  Si- 
moui :  ut  de  auctoritate  iiujiis  nomi- 
uis  sunmms  terror  exsiirgat.  Donatus. 

Modo  qui  sunt  pollicitns]  Modo,  mi- 
re:  ettiiiiu  majoreni  vim  habent  re- 
ccntiura  promissa.  Idem. 

7  Qui  sum  pullicitu.s]  Oratorie:  me- 
lius puUicitus  sum  dixit,  quam  si  pro- 
misi  diceret.  Idem. 

Qua  Jiducia]  Qua  ftducia,  ad  perso- 
nam suam  retuiit:  et  Jiducia  mo<lo 
inipudentiam  significat.  Idem. 

8  Nee  quid  mr  nunc  facium,  si:io\ 
Nos,  quid  faciam,  veteres  autem  me 
addebant.  Et  nota  faciam,  cum  ab- 
lativo  casu.  Ablativus  casus,  jne.   Id. 

Me^  De  me.   I'arnabius. 

Atqtie  id  uffo  sedulo]  Id  quzcro,  lioc 
est,  ut  inveuiam  quid  faciam.  Do- 
luUus. 

9  Dicam  aliquid  jam  inventurum']  In 
aliquibus  libris  est, jam  me:  in  aliqui- 
bus,  et  inter  hos,  Vaticano,  et  IJasili- 
cano,  solummodo  est,  me.   Faerniis. 

Aliquam  producam  morani]  Produc- 
tcm  Icgitur  et  producam.  Significat 
autcm  diff'eram,  protendam,  prola- 
tem.  Donatus. 

10  1'.  Oil.  D.  visus  sum.  P.  ehodum 
bone  vir,  quid  ais .'  viden  me  tuis  cnn- 
siliis]  Et  Vaticanus  et  omnes  alii  li- 
bri  quos  vidi,  non  o/tsed  ohe,  habent: 
pro  quo  tamen  libenter  legerini,  oho: 
qua;  inlerjectio  est  exclaniantis  irati : 
ut  et  in  Adelphis,  '  Oho,  scis  et  pa. 
teiis?'  Sed  sive  o/ie  sive  o/to  legas, 
est  ha;c  dictio  necessaria  sustentau- 
do  octonario  :  ita  ut  olie  sit  spon- 
deus :  ex  quid  vero  d  abjiciatur,  ut 
in  (piinta  sedc  sit  tribrachus ;  luis 
una  syllaba  sit;  consiliis  creticus ; 
utrumque  per  synizesin.  Fa'ernus. 

Eliodum  bone  vir]  Gravis  interroga- 
tio,  ct  minanlis  cum  iracundia.  Et 
hoc  elpiDViia  prosequitur,  cum  omne 
genus  contumelia:  leve  in  cun>  dici- 
nius,  in  quern  fcrimur  iracundia.  Do. 
jiatus. 


TERENTII    ANDR.    ACT.    III.    SC.    V 


1117 


Viden'  me]  Hoc  est,  nunquul  iic- 
gare  potcs  ?  Idem. 

11  Impeditum  esse]  Tniprditus  est 
proprie,  qui  ita  pedes  liabet  illiijatos, 
ut  progredi  iiou  possit.  Sed  liic  ad 
negotiiim  retulit.  Idem. 

Impeditum  esse]  Implicitiim,  intri- 
catum,  pedibus  quasi  illigatuin,  ut 
progredi  non  valeam.    Farnahius. 

At  jam  eipediam]  Non  se  defeiidit, 
sed  emendatunim  promittit :  et  bene 
ad  impeditum,  expcdiam  retulit  :  duo 
promisit  simnl :  et  tempus  cum  cele- 
ritate,  et  effectum.   Donntus. 

12  Imo  melius  spero]  Bene  melius 
comparatlvo  est  usus,  quasi  hoc  bo- 
num  sit,  illud  melius.  Idem, 

Furci/er]  Furcifcri  dicebantur,  qui 
ob  leve  delictum  rogebantur  a  domi- 
nis,  ignominia;  magis,  quam  siippli- 
cii  causa,  circa  vicinos  furcam  in 
collo  ferre,  subligatis  ad  earn  mani- 
bus,  et  praedicare  peccatum  suuni, 
sinuilque  summonere  c3Rteros,  ne 
quid  simile  adiniltant.  Itaque  et 
Cicero  de  servo,  '  Quid  inde  furci- 
fer  r  quo  progreditur  f  Idem. 

Furci/er]  Adi  Eunucb,  act.  v.  sc. 
2.  Farnabius. 

13  Tu  rem  impeditum  et  perdiltim  re- 
stituas]  Multum  progressuscsi,  iw/ie- 
ditam  dicere  ■  modo  perditam  dixit. 
Seosus  hie  est,  Integram  perdidisti, 
et  perditam  restituasr  Dunatus. 

Tu]  Hoc  est,  qui  integram  expedi- 
tamque  tiirbasti.  Idem. 

Quo/retus  gicm]  Est  memor  se  ante 
dixi^se,  Davum  video,  cujus  consilio 
fret  us  sum.  Idem. 

Hem  quofretus  stem]  Versus,  ct  ser- 
mo  exigit  sum,  ut  ct  alicubl  scriptum 
inft-nimus.  Faernui. 

14  Qui  me  hodii  ex  Irunquill.  re  coti- 
jec]  Plautus  Captiv.  in.  4.  G.  •  (iai 
ex  parata  re  imparatam  omncni  fa- 
CIS.'  liaclerus. 

!.'(  Hoc  esse Jitturum]  Utabillarx- 
cludar,  hue  roncludar :  el  vide  (|uo 
nie  iiiducas.  Ihmatus. 

An  von  Ji.Tt  hoc  eime,i[c.]  Hi  qua- 


tiior  postremi  versus  Biint  Trochaici ; 
quare  aliter  scribendi.  Secundus  sic  : 
iSed  puulum  sine  ad  me  ut  redeam,  ijc. 
Quartus  autem  :  Namque  hoc  tempus, 
(fc.  Et  sic  in  Edit.  Faernl.  In  fine 
tertii  versus  scribe  :  ut  volo,  non,  uti. 
Nescio  autem  quid  visum  RluretoiHe- 
rit,  ut  bonos  Trocliaicos  transf'ornia- 
rit  in  lambeos,  per  syllabicas  adjec- 
liones  ;  nisi  quod  iioc  illi  solenue 
erat.   Faher. 

Quid  meritus]  Scenze  Atticap  ar- 
coniraodatum.  Athenis  enim  convictj 
capitalis  facinoriset  condemnati  uuU 
lo  expresso  supplicio,  interrogabari- 
tur  quid  se  meritos  putareut:  illi,  mi 
nilsericordiam  movendam  in  majus 
suam  po-nam  jestimabant.  Quod  quia 
non  fecit  Socrates,  sed  pcenae  loco, 
ut  c.\  publico  in  Prytaneo  aleretur, 
respondit,  ad  cicutara  damnatus  per- 
iit,  sed  a  gloria  propter  scientiam  et 
virtutem  non  perivit.  '  Carcerem,' 
inquit  Seneca, '  Intravit,  ignominiain 
ipso  loco  detracturus,  neque  enim 
poterat  career  videri,  in  quo  So- 
crates erat.  consol.'  ad  Helviam. 
'  Quem  intrando  purgavit,  omnique 
honcstiorem  curia  reddidit.'  Sen.  1. 
II.  de  Benefic.  27.  FurnalAus. 

(iuid  meritus  es]  Aliqui  libri  et  in 
Ills  antiqulores  non  habent  verbuui 
cs,  quod  nee  a  Donato  quidem  poiii- 
tur.  Fa'ernus. 

Crucem]  plena  satisfactio  fst,con- 
fessio  pcccati  sine  recusatione  po  na- 
runi :  nam  niitiores  eos  rcddimus, 
quibus  vultu  opera  pretium  pro  (\^- 
lictls  nostris  oft'erimus.  Virgilai«, 
*n(|uidem  mcrui,  nt-c  deprecor,  in- 
quit.'  Donatus. 

IG  Sed  paululum  sine  ad  me  ut  re- 
deam] ().  I.  s.  ct  Donatus,  sed  sine 
paululum:  quod  vero  seqnitur  in  li- 
bri.s  anti<|uiuribus  et  j>k'ris(|uc  aliis 
Cht  blue  particula  ut  ;  est  aiitcni  ver- 
sus trochaicus,  ut  (|ui  occpinntiir. 
Faernus. 

Ad  me  vt  rtdcam]  Redirc  ad  se  dici- 
tui,    qui   animum    rccipit,  et   scdctu 


UlS 


NOr.E    VARIORUM    IN 


mentis.  Virijilius,  '  Victiis  rcilit  ad 
se:'  ct  hie  dc  corporc  dixit.  Ad  se 
nntcm  rcdit,  qui  aniens  esse  desistit. 
Dotitttus. 

Dispiciam]  Dispiccrc,  est  disqni- 
rere  consilium  ;  Despicere,  deorsuin 
ttspiccrc.  Idem. 

Ilei  mihi  quum  turn  hnheo  up.]  Plant. 
IMensechm.  ii.  2.  29.  '  Hcti  mihi  cum 
nihil  est,  illi  qui  homini  diminnani 
caput.'  ISackrus. 

FA  mihi,  cur  nou  habeo  tempus]  Om- 
iies  antiqui  libii  hahent,  cum  von 
hdlico :  cum  enim  etiam  iudicativo 
temiioris  praesentis  jungitur,  ut  ct  in 
Pliormionc:  '  Peccaudi  cum  ipse  de 


se  finem  non  facit.'  Fatinus. 

17  Cur  non  luibco  spalium]  OlKovofiia. 
Donatus. 

18  Namque  hoc  temjnts,  prcecavere] 
Sic  Virgilius,  'Scd  motos  prse^tat 
componeie  fliictus,'  Et  est  (rv\\ri\l/is' 
illud  enim  cogit,  hoc  sinit.  Idem. 

Namque  hoc  tempus]  Et  hie  quoqne 
o.  1.  8.  et  Donatus  hoc  tempus  hahent : 
ut  et  exigit  ratio  trochaici.    Fa'ernus. 

PrcEcuvcre  mihi  me,  haud  te  ulcisc] 
Sententiam  hanc  Tacitus  ita  extulit 
XI.  A.  31.  '  Secuiitati  antequam  viu- 
diclai  consulenduni :'  vide  infra  Eu. 
IV,  6.  24.  Uceclerus. 


TERENTII    ANDR.    ACT.    IV.    SC.  I. 


1119 


ACTUS  IV 


ScEXA  t.  Versus  sunt  varii:  niisti 
ex  lambis  et  Trochaicis  :  dc  quibns 
vide  interpretes  supra  laudatos,  et 
Guyetuin. 

Hnjus  Scense  versus,  qui  et  per- 
tiirbati  et  valde  iuipediti  sunt,  exa- 
niinavere  Goveanus,  Julius  Scaliger, 
et  Erasmus.  Nihil  ipse  mutavi  ;  et 
facile  erat  tamen  ex  ista  materia 
octonarios  facere  vel  senarios ;  sed 
illi  versus  non  essent  Terentii,  Fa- 
ber. 

Vss.  3.  et4.  nostri  onincs:  gaudeat 
et  comjMtret :  duo  omittunt  rh  alienis. 
vs.  .5.  duo  :  iino  id  est  pessimum  genus 
hominum.  vs.  G.  omnes,  ut  cdidimus. 
vs.  7.  omnes  :  post  ubi  teinpus  est  pro- 
missa  iam  perfici.  vs.  9.  nnus :  res  pre- 
mit  eos.  vs.  10.  duo,  ut  edidinins.  vs. 
14.  nnus  :  ubi  opus  non  est :  alter:  ubi 
non  locus  est.  vs.  10.  omnes:  ingeram 
tnuila  mala  :  unus  addit  illi :  ct  mox  : 
(ilijue  si  aliquid  d.  a  glossa.  vs.  20. 
omnes  :  seducere ;  duo  :  his  dictis. 
vs.  23.  omnes :  nonne:  duo:  esse  satis 
lioc  solidum  visum  est  g.  vs.  26.  duo: 
qunntasqiie  is.  \s.  ^5.  omnes:  nondiim 
scis.  C  scio  equidcm  illam  ducturum  esse 
te.  vs.  37.  omnes,  ut  edidimus.  vs. 
39.  omnes  habent :  interturbat  om- 
nia:  uuus  big  tantum  nouieu  Davi. 
vs.  41.  rb  scio  duo  omittunt  :  om- 
nes; quitiuscullacerini ei,  ut  cdidimus. 
Scnarius  erit  si  tu  et  conirahas  in 
unam  syliabam.  vs.  42.  dwo  :  factum 
est  hoc  Dave?  D.  factum:  ubi  to  est 
ctiam  tertiiis  omitlit.  vs.  47.  omnes: 
ttiigrediamur.  vs.  48.  unus  :  quia  suc- 
cesail  prima parum:  alter:  quia  primo 
successit  parum.  Argent,  proccssit. 
vs.  49.  oniues;  non  posse  i.  a.s.huc 
converti  malum.  v<>.  .'>0.  duo  :  ai  parum 
Hucced.  q.  u.  vs.  :>7.  omnes  :  tute,  s(m1 
divcrso  positu.  vs.  .OH.  omnes,  ut 
filidiinus.  vs.  7i'.).  omnes:  hem.  sed 
mane  :  concrepuil  a  (Jl.  o. 


Charini  qnerelam,  iliustre  pliiloso- 
phiae  et  eloquentiae  Terentiana  speci- 
nien,  egregia  annotatione  et  para- 
phrasi  prosecutus  est  Guyetus.  Boo- 
clcrns. 

Hoccine  credibile  esf]  Elegans  per- 
turhalio,  in  qua  inter  se  Simn,  Pamphi- 
lus,  Davus,  Charinus,  Byrria,  Chre- 
mes,  07nnes  omnibus  redduntur  ojffinsi. 
Donatus. 

1  Hoccine  credibile  esf]  Et  incredi- 
bile  est,  inquit,  et  nefandum  :  e  con- 
trariocnim  abinterrogatione  quadam 
incipiunt,  qui  niniis  irascuntur:  ut 
et  illnd,'  Hoccine humauuni  factum?' 
Et  totum  hoc  in  pronuntiatioue  est  : 
hoc  enim  genus  interrogationis  vim 
negandi  exprimit.  Idem. 

Hoccine  credibile  est]  A  generalitate 
incipit,  ut  Cicero,  '  Quam  facile  scr- 
pat  injuria  et  peccandi  consuetude, 
quam  non  facile  reprimatur,  videte, 
judices.'  Idem. 

Hoccine  credibile' st]  O.  1.  ».  et 
Donatus,  hocine  est  credUnle.  Faiir- 
nus. 

2  Cuiquam  ut  sict]  Singulari  et 
phirali  numero  respondet.  Donatus. 

Cuiquam  ut  siet,  ut  inalis  gaudeant] 
Cum  dixisset  cuiquam,  intulit  nume- 
rum  pluraicm  :  ut  alibi,  'Si  quisquam 
est,  qui  placere  se  studeat  bonis  Quam 
piniimis,  ct  mininie  multos  Iredcre  : 
In  his  poi'ta  hie  nomen  profitetur 
suum.'  Idem. 

3  Ut  malis  gaudeant]  Legitur  ct 
gaudeat.  Idem. 

Ut  malis  gaudeat]  Vaticanus  liber 
et  IJasilicaniis,  et  Donatus,  g-ai((/cun<. 
Faernus. 

Atqiie  ex  incommodis  alUrius,  sua 
comparent  ul  commoda]  Hoc  est,  non 
intelligunt  commoda  sua,  nisi  ex  al- 
Icrius  iiicouunodis  ca  a-stimavcrint. 
Diinalus. 

L,v  incommodis  aUcrius]  Et  liic  gau- 


IIOO 


NOT.'E    VARIORUM    IN 


ilcatil  suliaiidiliii.    lilim, 

Lx  incommodis  Hllcrius  sua  ul  corn- 
parent  cummoda]  Livius,  siinili  stn- 
tciilia  tlixit  :  *  ex  iiiconimodo  alicno 
siiaiii  occasioiieni  petcie.'  iv.  58. 
Bocclerus. 

4  6'Mrt  comparcriQ  Hoc 'est,  acqui- 
raut,  vcl  sestiniciit,  nietiautur.  Dunn- 
ius. 

AUerhts,  sua  compnret  ut  commoda] 
Particulnm,  vt,  post  sua,  ex  o,  I.  s. 
collocannis  :  comparcnt  autern  scribi- 
niiis  ex  Donate  et  diiobiis  antiquis 
libris  patilo  ante  addiictis.  Faenius. 

5  Id  ne  est  verum  ?  imo  id  genus] 
Alii  sic,  Verum  est;  lioc  genus  lio- 
niinuin  hominem  se  probavit  esse, 
cum  mains  sit  :  ct  sic  contra  h6c, 
Imo  non  hominem,  sed  pessimum 
hominem  se  probavit.  Donatus. 

Idne  est  verum  ?  imo  id  ffenus]  Parum 
accusaverat,  dicens.  Id  ne  est  verum 
hominum  genus  ?  et  ideo  addidit, 
Imo  id  genus  hominum  est  pessi- 
mum :  ut  hoc  facere,  non  hominis 
JBodo  sit,  sed  pessimi  liominis.  Idem. 

Id  ne  est  verum'\  Inanes  nugae  quae- 
dam  in  comnuntario  Donati  ad  li. 
1.  leguntur.  Alii  Scrvium  auctorcni 
secuti  sine  causa,  verum  liic  intcr- 
pretantur  aquum.  RIelius  Guyetus: 
quem  vide.  liwclerus. 

Verum?  ifc]  'AXriOifov  non  verum 
tantum,  sed  justuni  et  probum  signi- 
ficat,  Priscian.  1.  xvii.  Farnabius. 

Immo  id  genus  hominum  ed  pessimum, 
in]  Ita  legendum,  immo,  id  est,  genus 
hotninum  pessimum:  ita  Donatus  et 
o.  1.  s.  in  quibus  tamen  extremorum 
verborum  alia  collocalio  est,  quam  in 
Donato:  i)articulam  autcni  in,  non 
Jiuic  versui  sed  sequenii  altribuiint. 
I'aernus. 

0  In  denegando  viodu]  Mudo,  juo 
taiitumuiodo.  Donatus. 

Quis  pudor  paululum  adesl]  Adest 
pudor,  ne  deuegcnt,  non  adest,  ut  et 
pra-ftent.   Idftn. 

In  dcncgando  modo  i/ui,  pudor  est 
paululum]  Scfipsiuins   ex  Donato,  et 


o.  I.  R.  pudor  ])aululum  adest.  Faiirnus. 
In  denegatido  modo,  ^r.J  Modo,  cum 
j)ctcrctui  (juid  ab  iis,  promitlcbanl: 
puduit  quippc  iiegarc  :  j  im  ubi  bene- 
ficium  verbis  iuitiiin  n-  cnmprobandi 
tumpus  adest,  produut  animi  sui 
malignitattm  et  vecordiam  :  '  homi- 
nem alterius  iiiconimodo  suum  com- 
mudum  augerc,  magis  est  contra  na- 
turam  quam  mors.'  Cic.  Offic.  Sed 
adi  Plutarchum  lib.  Trepl  5u(rwjr»as. 
Farnabius. 

7  Post  ubi  tempiis]  Decst  est :  ut 
sit,  tempits  est.  Donatus. 

Promissa  est  jam  perjici]  Antiqui 
libri,  et  aliqui  alii  non  liabent  verbum 
est ;  cum  quibus  et  Donatus  concor- 
dat. Faiirnus. 

8  Necessario  se  aperiunt]  Mire  ait 
neccssario,  quia  natura  sunt  tales:  nc- 
cessitas  autem  in  natura  est  consti- 
tuta.  Donatus. 

Aperiunt]  Mire,  aperiunt:  quoniam 
tunc  cum  promittebant,  mali  erant  : 
sed  latebat  malitia  intra  pectoris  al- 
titudineni.  Idem. 

Turn  necessario]  Interponimus  ver- 
bum coacti  ex  o.  1.  s.  et  Donato. 
Faenius. 

9  Fa  timent,  ct  tamen  res  cogit  dcne- 
gare]  P.is  numero  .subauditur  dene- 
gare.  Kt  melius  timent,  qiiam  si  di- 
ceret,  pudet  cos:  nam  timor  est  ctiam 
nialorum  :  pudor,  tantum  bonoru)n. 
Donatus. 

Itcs]  Malitia  scilicet,  tanquam  mali 
sint  ad  rem,  quam  prastare  non  pos- 
sunt.  Idem. 

FA  tamen  res  cogit  dcnegarc]  In  nullo 
1.  s.  praterquam  in  Victoriano,  banc 
lectioncm  invenio,  sed  ila,  et  tamen 
res  cos  premit  dcnegarc:  sic  et  apud 
Donatum,  licet  alia  collocalione  :  ari- 
ti()ui  sane  libri  non  habciit  prono- 
nien,  eos.  Facrnus. 

10  I  hi  turn  impudentissima  eorum 
oi-atio'st\  ().  1.  8.  ita  collocant :  eorum 
impudentissima.  Idem. 

11  Qais  tu  csf  quis  milii  es?]  Quis 
tu  es,  ad  diguitatem  refer lur  ;  nuis 


TERENTII    ANDR.    ACT.    IV.   SO.   I. 


1121 


mihi  es,  ad  necessitudinem  :  id  est, 
fiater,  aiit  cognatus.  Et  hiec  verba 
mollia  sunt  dictii,  sed  aninio  aspera, 
Donatus. 

Cur  meam  tibi]  "EKAetil/is.  Idem, 
12  Heus  pioxinms  sum]  Heus  signi- 
ficatio  est  inodo  nominis,  ad  iiilen- 
lionem  considerationemque  revocan- 
di.  Idem. 

Proximus  sum  egomet  mild]  Id  est, 
charior  mihiinet  ipsi  sum,  quam  quis- 
quani  alienus.  Idem. 

I'roximus]  Cliarus,  benevolus  :  et 
hoc  est  quod  ait  supra,  'Quo  aequior 
sum  Pampliilo,  si  se  illani  in  somuis, 
quam  ilium  amplecti  maluit.'  Inde 
j/roximi  et  propinqui  diciintur,  qui  no- 
bis eburi  esse  debent.  Idem. 

Proximus]  Supra  act.  ii.  sc.  5.  'Ora- 
nes  sibi  malie  melius  esse  quam  al- 
teri :'  (pi\os  aim^  iras  6.v6pwTros  (pvaa 
id-rL.  Plato  de  Legib.  Tunica  pallio 
propior  est,  et  "^^w  Kfrifj-ris  ijyvov. 
Arist.  Moral,  ix.  Amicitia  et  chari- 
tas  a  seipso  incipiunt.  I'arnubius. 

Attamen  ubi  fides  est]  In  plerisque 
I.  8.  etiam  antiquis  non  liabetur  ver- 
bum  est,  itaque  id  delevimus.  I'a'eruus. 
Ubi  fides]  O  Jupiter!  ubi  est  fides? 
Phorni.  '  Sero.  bate  est  fides?'  Nero 
cum  sibi  manus  intulisset,  irrumpente 
quasi  in  auxilium  Tribuno.  Suetonius. 
I'arnubius. 

13  Si  roges]  Abundat,  si  rvges:  sed 
ildiKws  additum  est.  Donalus. 

I^'ihil  pudet]  Pudor  est  niali  facti  : 
verecundia  recti  et  bonesti.  Ei  go  mire 
posuil.  Idem. 

Hie  ubi  opus  est]  Salvo  pudore.  Id, 
11  Aon  verentur,  ifc]  Non  vere- 
cundantur  :  antca,  ubi  opus  non  erat, 
nrmpe  in  promittcndo,  vitioso  quo- 
dam  pudure,  non  audebant  polliceri 
quod  pofitea  non  erant  pru;stituri. 
'  Plericpie  sunt,  ([uos  cum  niliil  rc- 
fert,  pudet  ;  ubi  piidcndnni  est,  ibi 
descrit  pudor.'  I'laut.  Epidic.  act. 
II.  HC.  1.  I'nrniibius. 

lUic]  I'bi  promiscraut.   Uonntwi. 
lUic,  ubi  nihil  opus  est,  ibi]  Illic  et 
Delph.  et  Var,  ('las.  Ti 


ibi,  aptum  irascenti  repetitionis  ge- 
nus. Idem, 

Illic]  Legitur  et  illi.  Idem. 

Ubi  niliil  opus  est]  Ubi  nondum 
promiserunt,  ibi  verentur;  quod  ait 
supra,  '  In  deuegando  modo  quis 
pudor  est  paulum.'  Idem. 

15  Adeamne  ad  euiii]  Hie  locus  de- 
liberationis  est,  an  adeat  ad  Pani- 
pbilinn  :  et  unum  ad  abundat,  et 
nioraliter  verba  Cbarini  sunt  posita. 
Idem. 

Injuriam]  Pro,  de  injuria.  Idem. 

E.vpostulem]  Expostulatio  est  adver- 
sus  eum,  quern  incusamus :  nam  ex- 
postulare,  est  querelain  apud  eum  ip- 
sum  deponere,  de  eo  ipso  qui  fecit 
injuriam.  Postulare  autem,  querelam 
diccre  de  altero  apud  alteruin.  Idem. 

16  Ingeram  mala  muUa]  Quasi  tela, 
ita  se  dicit  ingesturum  mala.  Idem. 

Atque  aliquis  dicat,  Niliil  promoverisl 
Hoc  dicit,  Etsi  existat  aliquis  qui 
milii  dicat.  Quid  profeceris  ?  respon- 
debo,  Multum.  Idem. 

Atque  aliquis  dicat]  Irati  mores  ex- 
pressit,  quibus  dulcis  vindicta  est : 
quique  instar  solatii  haljent  Kvnelu 
Tovs  AvTTowTas'  itaque  mullum  Cliari- 
no  videtur,  si  molestus  fuerit  Pam- 
pliilo, atque  in  eum  siniin  doloreni 
per  convitia  evomuerit.  Sed  ad  bunc 
impetum  irati,  opportune  Pocta  ob- 
jecit  confessionem  et  excusationem 
Paniphili,  dolenter  et  acinose  lactam 
vs.  IS.  cui  quamquam  Cbarinus  iro- 
niam  acerbani  reponerct,  custodivit 
tamen  Pampbilus  specimen  innocen- 
tis  aninii,  <|uando  cum  fiducia,  quid 
tandem?  inquit.  quid  me  putas  ac 
dicis  tandem  voluisse  invcnire  ut  libe- 
rasse  fideu),  quam  tibi  dedi,  videri 
posseni?  item:  Quiil  istitc  est?  et, 
falsus  cs.  omnia,  (juanlum  ad  me, 
bona  fide  gesla  sunt,  aliunde  turba 
intervenit  nostro  negotio.  quod  inox 
scicd,  si  impcrare  tuo  afi'eclui  et  aii- 
scullare  vcli",  quae  dicam.  liaclcrus, 
17  Mullum]  Non  subjunxil,  quo 
modo  multum?  std,  illiid  faciam. 
rent.  t  Ii 


1122 


NOTyE   VARIORUM    IN 


Donatus. 

MuUum]  Siibanditur,  promovero. 
Idoni. 

Hlolestus  eerie  ei  fucro']  Transitiim 
fr.cit  diccndo,  3Jokstus  certe  ci  fuero. 
Iioc  est,  si  nihil  aliud  promovero, 
certe  ei  molestus  ftiero.  Idem. 

Atque  aniino  morem  gessero]  Erit 
fnictus  iracundife  ex  vindicta.  Et 
per  iraciindiam  atque  tiirbationem 
non  invenit  quod  sit  niultum  :  aliud 
erfio  invenit ;  luolestus  certe  ei  fuero. 
Tdcm. 

18  Chariiie,  et  me,  et  te]  Mire  et 
artificiose  fecit,  Pampliilum  prioreni 
alloqiii,  ad  perfringendain  iracun- 
diani  Charini :  aiioquin  si  prior  voci- 
ferari  potuisset,  tragica  exciamatione 
Hsus  fiiisset.  Donatus. 

Iinpntdens'l  Defensio  aJj  impruden- 
tia  :  etenini  nisi  bonae  esset  conscien- 
tiae,  nunquam  diceret,  te  perdidi,  pur- 
gatnrus.  Idem. 

19  Itane  imprudens]  Impi-ndens,  dis- 
tingue :  et  attende,  hoc  ilium  repe- 
tere,  quod  indignatur  magis,  quasi 
audierit  imprudens,  et  non  audierit 
I'eliqua.  Idem. 

Itane  impnidens]  Quia  articulus 
omnis  defensionis  per  concossivam 
qualitateni  lioc  dicto  est  constitiitus  : 
idcirc-o  hoc  ipsuni  Charinus  per  iu- 
firniationcni  repetit,  hoc  cupiens  eri- 
pere  Pamphilo^quo  ille  inaxime  niti- 
tur.  Idem. 

Incenta  est  causa]  Orator  negare 
factum  non  potuit,  Deque  defendere, 
recte  factum  esse :  confugit  itaque 
ad  purgationem,  quae  excusiat  factum 
esse  non  voluntate,  sed  iniprudentia. 
f'arnabiua. 

Solvi.stijidem]  Ironice.  Idem. 

20  Quid  tandem?  ctiam  nunc  me  sub- 
ducere  istis  dictis  jmstulas']  L.  s.  recen- 
tes  seducere  iiabent :  antiqui  vero,  du- 
ceie,  quod  et  placet:  ita  versus  est 
txochaicus  ut  praecedens,  et  sequen- 
tes  :  ducere  antem,  falsa  spe  subau- 
dienduni,  nt  in  Pliormione  :  '  Ut 
phaleratis  dictis  ducas  mt.'  rdernus. 


Ducere  istis']  Blandis  dictis  delini- 
tum  inrdyfiv:  &yei  <t(  Koltptpa  t^s  {nvhi, 
<pa(7\i>,  (\K<»v.  Lucian.  dial.  Jovis  et 
Junonis.  I'arnahius. 

21  l'vst(iunm  me  amnre  dixi,  compla- 
cita  est  tibi]  Vide  ingeniiini  oemulae 
suspicionis,  quic  liic  compendio  pro- 
niit,  quicquid  in  pectore  Charini  tur- 
barum  conciverat.  Bceclerus. 

22  Qui  tuum  animum]  Legitur  et 
cum.  Donatus. 

23  I'alsus  es]  Mode  participium 
est,  id  est,  fallcris :  si  Pamphilus  id 
dicit.  Si  voro  conjungitnr,  pro  fal- 
lax  accipit\ir.  Idem. 

Falsus  es]  Falleria,  qui  sic  de  in- 
genio  nieo  jndices.  Farnabius, 

Hoc  solidum]  Solidnm,  plenum,  ido- 
neuni,  integrum.  Donatus. 

24  Nisi  me  lactasscs]  Produxisses, 
oblectasses,  induxisses,quaB  significa- 
tio  frustrationem  ostendit.  Lactate, 
est  inducere  in  aliquam  voluptatera, 
a  lactando,  unde  et  oblectare  dicitur. 
Idem. 

Lactasses  amantem]  Metaph.  a  ma- 
tribus.  infra  act.  v.  sc.  4.  '  sollici- 
tando  et  pollicitando  eorum  animos 
lactas.'  Farnabius. 

25  Habeas]  Permissio  animi  irati. 
Donatus. 

Habeas]  Permissio  cnm  indigna- 
tione.  Farnabius. 

liabeam]  Ut  supra,  '  Aut  si  tibi 
bae  nuptiae  sunt  cordi.  P.  cordi?' 
Donatus. 

Quantis  in  mails  verser  miser.  Quan- 
tasfjue  hie  suis  consiliis  mihi  confecit 
solicitudines]  Elpocvela,  ut  supra,  *  Cn- 
jiis  consilio  fretus  sum.'  Et  cum  »er- 
«er  protulerit,co?i^fJa<  debnit  inferre: 
est  ergo  avuKvAovdov.  aut  ut  illud, 
'  Principio,  aniico  iilium  restitues, 
tibi  gencrum  firmuni,  et  filiac,  inve- 
nies  viruni.'  Idem. 

26  Con/ecit]  Legitur  et  conflavit. 
Donatus. 

SoUicitudines]  Perturbationes.  Id. 

27  Mens  cami/ex]  Id  est,  in  me 
carnifex,  qui   me   torserit.  ut   alibi, 


TERENTII    ANDR.    ACT.    IV.    SC.    t. 


1123 


Deo  irato  meo:  hoc  est,  in  nie  irato 
Deo.  Idem. 

Si  de  te  exemplum  capW^  Utrum,  si 
te  imitatur  :  an  si  de  te  esigit  pcE- 
nasf  ut  ipse  alibi,  *  Uterque  exem- 
pla  in  te  edent.'  sed  melius,  te  imita- 
tur, accipiraiis.  Idem. 

De  te  si  exemplum  capil]  Credamne, 
Donatdin  hauc  dubitatiouem  propo- 
suisse:  '  Utnim,  si  te  imitatur;  an, 
si  de  te  pcenas  exigit  r'  Quam  diver- 
sumestenim  quod  subjicitur:  '  Uter- 
que exempla  in  te  edent?'  Apage 
nugas.  quas  et  Eugrapiiiiis  reroxit. 
Hoc  dixit  Cliarinus :  quid  tam  rairum 
fuerif,  si  servus  tuus  tuo  exeniplo 
adversum  te  utatnr  ;  id  est,  tibi  earn 
fidem  praestet,  quam  tn  praestas  aiiis; 
sive  tali  te  niactet  epgritudine,  quali 
tu  alios,  id  est,  me?  vim  accipit  sen- 
tentia  ex  eo  quod  dominorum  mores 
servi  facile  imitantur.  Boeclerus. 

28  Ilaut  istuc  dicas,  si  cogTioris^ 
Nosti  enim :  sed  si  cognoris,  uon  ita 
dicas.  Dotialus. 

29  Cum  patre  altercasti]  Ab  iis  quae 
acta  sunt,  ad  ea  qua^  facta  non  sunt. 
Idem. 

Cum  patre  altercasti]  Legitur  et  al- 
tercatus  ea.  non  enim  alterco  dicimus. 
Idem. 

30  iVec  te  quivil  hodie  cogere]  Hoc 
argumentum  attuiit  ex  iis,  quue  non 
sunt  facta,  cum  fieri  debucrint.  Idtm. 

31  Imo  eluim]  Propterea  et  ani- 
plius.   Idem. 

Imo  eliam]  Decst,  audi.  Idem. 

Quo  tu  minus  .few  arumnas  mcas  :  lur. 
nujilice  mm  n]tparaljajttur  milii)  Quo,  id 
est,  quod,  et  deest,  audi,  vel  accipe: 
nt  wit,  quod,  vel  quoniam  minus  scis. 
Vel  quo,  id  est,  ex  quo,  aut  q\iarc. 
Aat  ccrte  erit  scnsuH,  cum  liujusniodi 
tamen  subauditinno,  Imo  etiam  quo 
tu  minus  scis  a-rumnas  meat,  eo  ma- 
gis  audi.  Aut,  Imo  etiam  Irju  nuplix 
non  parabantur  niibi,  quo  ipso  miiuis 
tu  Bcis  a-rumnas  mcas.  id  eHl,  faUie 
nuptiae  crant :  quie  res  te  fallit  magis, 
irasciquc  niihi  cogit  merilo.  Idem. 


Imo  etiam,  quo  tu  minis  scis  ar. 
mens.  Sfc]  Donatus  non  satis  expedi- 
vit  senteutiaui.  Faiit  tamen  consen- 
sus omnium  Mss.  codicum,  ut,  erudi- 
tam  sane,  Fr.  Guyeti  euiendationem 
amplecti  vix  audeam.  Puto  ilia  ver- 
ba, quo  tu  minus  scis  <er.  meas,  in  ira- 
jectione  hac,  veluti  TrapevderiKws  acci- 
pi  debere,  ad  hunc  moduin:  imino 
etiam  hce  nuptia  non  apparabantur  mihi ; 
quo  7ninus  tu  scis  arumnas  meas,  id  est, 
inmio  longe  gravius  est  infortunium 
meum  quam  tu  putas.  tu  enim  existi- 
mas,  patrem  voluisse  mihi  serio  uxo- 
rem  dare,  cum  me  de  ea  re  appella- 
vit.  is  vero  niinime  id  constituerat. 
quod  quia  tu  ignoras,  necesse  est,  eo 
minus  tibi  notas  esse  aerumnas  raeas. 
qui  scilicet,  ut  mox  dicam,  fraude 
servi  ex  re  tranquilla  prorsus  in 
periculum  ingens  praecipitatus  sum. 
Boeclerus. 

32  Ha:  nnptice]  Legitur  et  hcec 
nuptiiE:  sic  enim  veteres  dixeruut. 
Donatus. 

Non  apparabantur]  Apparari  cum 
dativo  casu  semper  cladem  et  perni- 
ciem  significat.  ut  Virgilius,  '  Mihi 
sacra  parari.'  Doiuitus. 

34  Scio,  coaclus  tua  toluntale  es] 
Post  scio  interpouimus  prouomen  tu, 
ex  0.  I.  s.  et  Donato.  Faernus, 

Coactus  tua  voluntate]  Hasc  est  ac- 
cusatio  :  ille  enim  cxcnsat  per  im- 
prudentiam  :  hie  arguit  voluntatem  : 
hoc  ergo  dixit :  eo  gravius,  cpiod  nul- 
lo  cogeute  peccasti.  Donatus. 

(.'uaclus  tua  voluntate  csYEkuv  atKov- 
Ti  5e  6vyi(^.  Horn.  II.    Farnabius. 

3G  Cur  mc  enecas]  Excrucias.  Do- 
natus. 

Nunquam  deslitit  inslare,  suadcre, 
orare,  ifc.\  Recte  notat  Donatus,  dicta 
esse  hie  qu'<v'cun(|ue  dici  potucrunt  : 
suasioni  adjuncta;  prcccs  niagnain 
vimliabeni ;  sed  miiificc  auxit  utium- 
(pic  iuslautia  dc.-cribenda  ;  nunqunin 
dciftitit  inslare  suadcndo  sc.  orando- 
que  ;  et,  usque  adeo  donee  p.  IJccclc- 
rus. 


1124 


NOTiE    VARIORUM    IN 


37  liistare,  suudire,  orare]  Quia 
dixit,  insliirc,  suadirc,  orare,  non  plus 
diccic  posset,  qiiando  iiiliil  potest 
esse.   Donatus. 

lyistare  ut  dicerem  esse  ducturum 
patri]  Onmes  quidem  libii  liabcntme 
esse  ductnnnn,  sed  impedita  est  ratio 
scaiideudi,  nisi  aut  ex  diccrcm  in  ab- 
jicias  :  aut  legas  sine  verbo,  esse,  ut 
Donatus.    Fu'irnus. 

39  Quis  homo  istiic]  Sc.  fecit :  niox  rh 
interturbut  non  tantum  retinet,  sed 
explicat  Donatus.  Vox  Plautiua  est 
in  Bacchid.  iv.  4.51.  '  Ne  intertur- 
ba:'  sed  fateor,  mihi  non  idem  videri 
quod  Donato  de  vi  vocis  hoc  loco. 
Judicet  peritus  lector.  Bceclerus. 

Davits]  Davus,  cum  admiratione 
pronuntiandum.  Donatus. 

Interturbut]  Ueerat  et  hie,  nt  Da- 
vus  diceret  ;  sed  plus  intnlit,  inter- 
turbat.  Et  inter,  modo  non  mediocri- 
ter  significat :  est  enim  adauctiva 
particula,  ut  interfectus,  interemptus. 
IModo  post:  ut;  ' Hunc  inter  fluvio 
T yberinus  amcEno,Vorticibus  rapidis, 
et  mnlta  flavus  arena,  In  mare  pro- 
rumpit.'  Idem. 

Omnia]  Aposiopesis.  Illud  inter- 
turbat  irrepserat  ex  annotationibus. 
Famabius. 

40  Nescio]  Quia  irascitur  Davo, 
dixit  Nescio,  alioquin  scit.  Donatus. 

Nisi  mihi  deos  satis  sciofuisse  iratos] 
Deest,  quia  :  ut  sit  nisi  quia.  Idem. 

Nisi  mihi  deos  satis]  Diis  invitis  aut 
iratis  nihil  prospere  evenire,  nihil 
feliciter  geri,  semper  fuit  hominuni 
opinio,  '  Memini  relinqui  me,  Deo 
irato  mco.'  In  Phorm.  act.  i.  sc.  1. 
'  Iratis  natus  paries  Diis.'  Horat. 
Sat.  3.  I.  II.  '  Diis  iratis,  geiiioque 
sinistro.'  Pers.  Sat.  4.  '  Diis  iratissi- 
mis.'  Plant.  Pcen.  act.  II.  Famabius. 

42  Factum  est  hoc]  Non  quod  non 
credat,  interrogat :  sed  quod  incre- 
pet.  Donatus. 

Factum  est  hoc  Dave]  Omnes  libri 
aniifjuiores,  Factum  hoc  est  Dave? 
Faernus. 


43  At  tibi  DI]  At,  principium  in- 
crcpationi  aptum  :  ut  Virgilius,  *  At 
tibi  pro  scelere.'  lit  Horatius,  *  At 
o  dcorum  quisquis  in  caelo  regis  Ter- 
ras ct  hinnnuuni  genus.'  Donatus. 

44  Fho,  die  mihi]  Eho,  interjectio 
est  intentionem  audientis  exposcens. 
Idem. 

Die  mihi]  Semper  tJ)  die  iniAi,  injii- 
riosuni  est:  ut  Virgilius,  '  Die  mihi 
Danioeta,  cujum  pecus?'  Idem. 

45  Quod  nisi  hoc  consilium  darent] 
Cum  odio  hoc  pronuntiandum  est : 
ideo  conjectum  dixit.  Idem. 

46  Deceptus  siun]  Concessio.  Idem. 
Deccptus  sum  at  non  defat.]  AtivSTfin 

Davi  Poiita  res  maxinie  necessarias 
in  tractatu  ncgotioruni  conjunxit, 
constantiam  in  pertendendo,  et  for- 
tunam  in  promovendo.  Deceptus  sum, 
at  lion  defatii^atus :  sequitur  quod 
proprium  est  rov  itivoo :  '  Hac  non 
successit,  alia  aggrediemur  via  :'  at- 
que  hinc  forma  sententiaj  ronvincen- 
tis,etad  exenipla  communis  vitae  pro- 
vocantis  :  'Nisi  id  putas,'  (q.  d.  ab- 
surde  id  et  contra  experientiam  pu- 
taretur,)  'Quia  primo  successit  pa- 
rum,  non  posse  jam  ad  salutem  con- 
vert! hoc  malum  :'  fortuna  enim, 
praesertim  fidentibus  et  constantibus 
aeqiia,  sa:>pe  res  in  contrariinn  com- 
inutare  solet,  &c.  Ilhid,  scio,  quod 
Charinns,  ct  immo  etiam,  quod  Pam- 
philns  interponit,  fipuviKa.  sunt.  Bce- 
clerus. 

Deceptus  sum]  Tld,\iv  oZv  aixuvdvoiv  t'l 
dpx^s  SevTtpwv  iiravairSStffaixfv.  eaquai 
prima  experientia  parum  successe- 
rant,  secunda  nonnunquam  conimo- 
dius  eveniuut.  Sturtpuv  ajxeiv6vwv. 
nL\.  Arist.  A  sacris  videtur  ortum;  in 
quibus,  si  prima  victima  non  essetli- 
tatum,  iterabant  sacrum,  siiccida- 
neam  immolantes.  Famabius. 

Scio]  Th  Scio,  non  ad  deceptionem, 
sed  ad  defatigationem  reddit.  ergo 
cum  ilpwvda  sonandnm.  Donatus. 

47  Hac  non  successit]  Deest,  quod 
conabamur :  et   proprie   dc   bono  sit 


TERENTII    ANDR.   ACT.  IV.    SC.  I. 


1125 


dicitur.  Idem, 

Alia  aggrediemur  via]  Vel  adoriemur, 
id  est,  eniteniiir.  Adoriri  proprie 
dicitur  repente  ex  insidiis  aliquem 
invadere.  Idem. 

52  Hoc  tibi  pro  servitio  debeol  Mera- 
\TiTrTUiws  vel  nfjiiivvfxiKitis,  ServHium 
pro  servitute  posuit :  ut,  'Servitio 
enixe  tulimus.'  Idem. 

53  Conari  manibus,  pedibus,  noctes- 
que  et  dies']  Ad  id  intulit,  quod  ait 
supra,  '  Quem  ego  credo  manibus 
pedibusque  obnixe  omnia  facturum.' 
Et  accusative  casu  sine  intermissione 
significat,  Nodes  et  dies.  Idem. 

Manibus,  pedibus]  'T-repfioMKuis.  Id. 

3Ianibus,  pedibus]  Extremo  conatu 
atque  discrimine,  assidiia  et  iudefa- 
tigata  diligentia.  Farnabius. 

55  Tuum  est  si  quid  prater  spem 
evenit  igiwscere]  Ex  J.  s.  interpone 
post  evenit,  pronomen  mihi.  et  stat 
senarius  si  tuum  et  mihi  monosyllaba 
fiant.  Fa<h~nus. 

Prater  spem  evenit]  Evenit,  produc- 
tum  magis  :  quia  hoc  perpetuo  non 
vult  I'ampliilo  accidere.  Ergo  eve- 
nit, noD  autcni  evenit  media  correpta. 
Donulus. 

•Si  quid  prater  spem  evenit,  mihi 
ignosc.]  Hie  enim  proprius  sequitatis 
in  ignoscendo  locus,  unde  Eustratio 
(ad  VI.  Eth.  Aristot.)  dicitur  r)  ttjj 
iititiKt'xai  t{iy,  (TuyyvcoixovtKws  StariBe- 
fi(yr]  trpbs  Ta  SoKovvra  aufxirinrdv  a^ov- 
Xrjra  iv  raTr  trpd^fcrtv.  expiessit  Nero 
apiid  Suetouiuni  ad  judices  ccrtaini- 
luuii,  ck-ganter  :  (c.'Zi.)  'Omnia  se 
facicnda  tecisse,  .scd  cventum  in  ma- 
nii  esfic  fortunsp  :  illoo,  ut  Napientes 
et  doctos  viros,  fortuita  dtberc  ex- 
cludere.'  liaderus. 

50  I'arum  succedit  quod  ago]  Si  nos- 
trum est,  ofiicia  pra;bere  :  at  nos- 
trum non  est,  fortunani  posse  prae- 
starc.  Et  bene,  tuccedit,  ut  (|uod 
agimus,  ostendat  successus  esse  for- 
tunae.  Donulus. 

I'arum  succedit  quod  ngu]  rtilis  son- 
tentia  pro  sapicntc  contra  fortunam. 


Idem. 

Parum  succe-^sit  quod  ago]  Victori- 
anus,  et  aliqui  alii  libri  etiam  antiqui 
et  Donatus,  parum  succedit.  Faernus. 

Sedulo]  Id  est,  ex  animo,  et  sine 
dolo.  Donatus. 

57  Vel  melius  tu  aliud  reperi]  Non 
fere  invenias  librum  scriptum  in  quo 
non  legatur  vel  tute :  vox  vero  aliud 
non  est  in  aliquibus  libris,  inter  quos 
Victoriano.  ut  et  versus  exposcit. 
Faernus. 

Me  missum  face]  Id  est,  noli  uti 
opera  mea.  Donatus. 

58  Cupio :  restitue  in  quem  meaccep, 
loc]  Plant.  Mil.  Glor.  iii.  1.  107. 
'  Hand  facile  te  in  eundem  rursum 
restitues  locum.'  Cupio  sc.  te  mis- 
sum  facere :  sed  prius  me  restitue 
in  locum  in  quo  me  accepisti.  Bacle- 
rus. 

Restitue,  in  quem  me  accepisti  locum] 
Sensus  Lie  est,  Omnia  mihi  integra 
et  salva  redde,  qualia  tibi  tradidi 
consulturo,  vel  quum  nihil  promisis- 
sem  patri.  Donatus. 

Restitue  in  quem  me  accepisti  locum] 
Omnes  antiqui  libri,  restitue  quem  a 
me  accepisti  locum,  ita  legit  et  Eugra- 
phius.  ita  videtur  legisse  et  Donatus. 
nam  q  nam  vis  aliter  verba  Terentii 
citet,  tamen  in  expositione  sic  dicit: 
'  Omnia  mihi  integra  et  salva  redde, 
qualia  tibi  tradidi  consulturo:'  quse 
verba  Donati  optinie  quadrant  cum 
restitue  mihi  locum,  Faernus. 

Restitue  in  quem  me  accepisti  /oc'um] 
Omnia  mihi  integra  et  salva  redde, 
restitue  me  in  statum  quo  prius,  ut 
loquuntur  vulgo.   Farnabius. 

5'J  D.  Faciam.  P.  at  jam  hoc  opus 
est.  D.  hem  scd  mane,  concrepuil  a 
Glycerio  ostium]  Post  Ilcm  nullaiu 
videtur  habere  signilicationeni  diclio 
scd.  quare  licet  reclariiantibus  omni- 
bus libris  accedimus  seuleiitiic  I\Iu- 
reti  Ugeiitix,  st,  i\\\x  nota  silentii  est. 
ita  etiam  optiu)C  procedentc  octona- 
rio  iambico.   Faernus. 

Hem!  'st,  mane]  Hoc  quasi  inci- 


112(5 


N01M3   VARIORUM    IN 


picntis,  dcinonstiaiitisquo,  aliqnid 
iiovi  se  invciiisse.  Donatus. 

Ilcm.  sed  tiiiiiie,  concrep.l  Davus, 
iirgoiito  I'ampliilo,  iit  expediret,  si 
quid  liaberet  consiiii,  alio  veitere 
aniiiHiiii  adolcsceiitis  conatiir.  sed 
\\\c  instat  :  7iiliil  ml  le,sc..  ille  foriiim 
sonitiis.  turn  ergo  deniiim  Davus,  ad 
id,  qnod  Pamphiliis  dixerat,  at  jam 
opus  est,  respondet^sed  ciiin  dilatioiie : 
qucero,  id  est,  id  jam  ago,  in  eo  sum 
lit  excogitcm,  inveiiiam  remediiiiii. 
Pamphiliis  dilationem  castigat,  ct  il- 
lud  prills  jam  siiiiin  pertendit:  hem 
nunccitie  demum?  donee  citra  amba- 
ges et  tergiver^ationem  Davus  :  '  At 
jam  hoc  tibi  iuventum  dabo.'  Ita 
Poeta  circumduxit  affectum  Pamplii- 
li  rcmediinn  cupientis,  cui  nihil  satis 
festinabatur.  ita  sc.  seq.  vs.  21.  'jam 
hoc  o|)us  est.  D.  quin  jam  habeo.' 
Baeclerus. 

Crepunt  a  Glycei-io']  Vide  Adeiph. 
act.  II.  sc.  3.    Fariiabius. 

60  Niliil  ad  ie]  Haec  enini  ad  co- 
gitantem  nihil  pertinere  oportuit.Do- 
natus. 

Nuticcine  demum]  Pro  denique.  Id. 

At  jam  hoc  tibi  inveyitum  dabo]  Con- 
silium scilicet,  quo  in  pristinum  lo- 
cum restituaris.  Idem. 

ScENA  II.  lanibiri  sunt  octonarii 
catalectici.  vs.  8.  e  ftlss.  Argent,  po- 
tuerat.  vs.  18.  onines  :  in  proclire  (jnod 
est.  vs.  19.  duo  :  fortises.  vs.  24.  om- 
nes  :  hiiic  vos  amolimini.  ubi  rh  vos 
nimis  pra-fracte  Palmerius  amolitur. 
vs.  30.  dno:  age  ego  venium.  vs.  31. 
duo  rh  me  habent,  sed  diverso  po- 
situ.  liaderus. 

Jam,  ■ubi  tibi  ei-it]  In  scena  hue,  in- 
stauratio  est  adhorlationis  Pumphili 
per  IMysidem.  Opus  est  enim  cxiiortari 
rursus  adolescentem,  ne  sub  pat r is  op- 
pvessione frangalur.  Donatus. 

1  Jam  ubi  idn  erit]  Opportune  rur- 
sus jpstuante  Paniphilo,  amica-  nieii- 
tio  objicituV  per  Mysideni,  ne  suc- 
cunibat  ad  nn])tias  patri,  quamvis 
promiserit  patii  se  ducturum  conju- 


gem.  ad  versus  qnani  difficultaten, 
quia  ipsius  persona  non  sufficit,  id 
agit,  ut  ad  Giycerium  modo  adducat 
Pamphilum:  cujus  afl'ectum  excitat, 
non  ex  eo  solum,  quod  eum  pnella 
vocat:  sed  etiam  quod  desiderat  eum 
vidcro.  Idem. 

Ubi  ubi  erit]  Ubi  ubi,  in  prima  parte 
vim  suam  tenet,  in  posteriore  pro- 
ductionem  :  ct  est  qucmadmodmn  ut 
ut,  qua  qua,  unde  mtde :  pro  ubicun- 
que,  utcunque,  quacunque,  nndecnn- 
que.  Idem. 

Jam,  ubi  nbi  erit,  inventum  tibi  cura- 
bo]  Non  solum  se  addiicturam  pro- 
misit,  sed  et  tempus  addidit.  Et 
bene  tibi,  quasi  anianti.  Idem, 

Jam]  Mysis  ad  Pamphilum  addn- 
cendiim  missa,  accensas  in  animo 
adolesrenlis  Hammas  amoris  oratione 
sua  ventilat.  Davus  novum  initcon- 
siliiini.  ^Oos  Pamphiii  facile,  mansnc- 
tnm,  simplex :  Davi  audacissiunim 
et  proniptum  :  Charini  amore  ccecum. 
Farnabius. 

Vli  ubi  erit]  In  egressu  conversa 
alloquitur  Giycerium  infus.  Idem. 

2  Auime  mi]  Mollis  oratio  et  foe- 
minea,  miiliis  iuiplicnta  blandlnientis. 
Ait  enim, '  Tu  modo,  anime  mi.'  Mi, 
pro  mens.  Donatns. 

3  P.  3Iiisis.  M.  quid  est]  Hmc.  ver- 
ba onniia  in  Vaticano  et  ali(|uibus 
aliis  personae  Pamphiii  ascribuutur: 
qnod  vero  sequitur,  mild  te  offers,  ita 
collocatum  legilur,  te  miki  offers:  est 
autcm  utroque  modo  iambicus  tetra- 
mrter  ratalecticus,  si  quid  per  dialy- 
sln  dissyllabum  fiat.    Fa'ernns. 

4  Orure,  ^c]  Priscianus  lib.  Xii. 
ita  citat:  '  Orare  jussit  hera  si  se 
ames,  ut  ad  se  venias.'  liaclerus, 

.5  Hoc  malum]  Amor  mens,  aut 
Giycerii  soiicitudo,  quam  nescire 
oportuit  nuptias.   Donatus. 

Hoc  malum  integr.]  Sollicitudo  sc. 
de  nuptiis  :  declarant  vss.  6.  7.  10. 
liwclcrvs. 

Integrascit]  Integratur,  quod  ad  in- 
tegrum redit,  quod   repetitur,  quod 


TERENTII    ANDR.   ACT.    IV.   SC.    II. 


1127 


instauratur.  Virgilius, '  Ramoque  se- 
dens    miserabile    carmen   Integral.' 
Doiiatus. 
G  SoUicitarier']  Perturbari.  Idem. 

7  Quod  mihi  apparwi]  Apparari,  ad 
horroreni  et  timorem  refertur :  et 
dativo  casui  subjiinctuni,  cladem  et 
perniciein  sigiiidcat  :  ut  Virgilius, 
'  Mihi  sacra  parari.'   Idem. 

8  Qiiibusquidein  quam  facile  poterat^ 
Antiqiii  libri  potueval.  Faerniis, 

9  Age,  si  hie  non  insanit  satis]  Hie 
excitus,  comprirait  Chariiuini,  ne  to- 
menta  iracundin"  Pamphilo  praebe- 
ret.  Aut,  si  poenitet  te,  quantum 
hie  sua  sponte  insauit.  Donatus. 

Si  hie  non  insanit  satis]  Elpwveia 
est,  ant  laus  ad  mitigandum  Panipbi- 
luD).  Idem. 

Age  si  hie  non  insanit  sua  sp.]  Heri 
objurgatiouem  et  reprehensiones  fert 
Davus,  Cbarini  castigat :  eipoij/eiaqua- 
dam  exprobrans,  quod  irritatum  per 
se  satis  Pampliili  animura  suis  quo- 
que  querelis  incenderet.  Bwclerus, 

Itistiga]  Igni  fomenta,flauimaj  ole- 
um, '  oleum  adde  caniino."  Hor.  1. 
II.  Sat.  3.  commotum  irrita.  Farnab. 

10  Ea  res  est]  Id  est,  nuptias  ap- 
parari scnsit.  Donatus. 

Ulysis]  Asseveralio  est,  si  a  no- 
mine ejus  incipias,  cum  quo  loquc- 
ris.   Idem. 

11  Per  omnes  tihi  adjuro  deos]  Ad, 
auctiva  particula  est :  nt  admirabili- 
ter,  valde  mirabiliter.  Idem. 

Adjuro]  El  lioc  superest,  amissa 
Udc  ut  adjuraiidum  sit.  Idem. 

12  Inim.  omnes  horn.]  Kecte  Dona- 
tus honcstatem  ToD^flour  liic  agnoscit, 
quod  patrcm  in  bac  oratione  non  no- 
minarc,  «<d  siguificare  voiuerit  Pani- 
pliiliis.  In  8C(picntibuH,  coiijugis  at- 
fcctum  scnteuliosc  ct  graviter,  ad 
rationcui  argunuiiti  ri'tulit:  hanc  mi- 
hi expel,  ^t.  Uttclcrni. 

Omiien  homines]  !Mira  vrrccundia  : 
omnci  homines  nialuit  diccre,  ut  in  bis 
quoquu  parentet  signiticaiel,  (|uam 
apertc   dicerc   patrcm,  cujus    mctu 


promisit  nuptias.  et  est  contra  illnd, 
Sed  vim  ut  queasferre.   Donatus. 

Omnes  homines]  Ita  dixit  de  uno, 
hoc  est,  patre,  Omnes  homines :  ut 
idem  alibi,  '  O  caelum,  o  terra,  o  ma- 
ria  Neptuni.'  Nuiicquid  et  cclum 
Neptuni  est?  non  utique  :  sed  omnia 
liaec  maria  voluit  esse,  ut  Virgilius: 
'  Omnia  vol  medium  fiant  mare.'   Id. 

13  Contigit]  Quod  vix  evenit,  con- 
tigisse  dicilur.  Idem. 

Cunveniunt  mores]  Recte  :  et  id 
quod  raatrimonium  firmat.  Idem. 

Vulcant]  Hoc  est,  abeant,  rece- 
dant,  quia  et  discedentibus  et  mor- 
tuis,  vale  dicitur.  ut  Virgilius  :  '  Sal- 
ve ajternum  mihi  maxime  Palla,  lE- 
ternumque  vale.'  Vel  potius  t^J  eixjrri- 
ixifffjiic,  cum  male  optatnrus  esset, 
considerato  patre,  irapa5rf|a)s  locutus 
est :  et  non  dixit,  quod  intenderat, 
'  pereant.'  Et  attende  quam  moderate 
pluraliter  dixerit,  cum  significaret 
patrem.  Idem. 

Valeant]  Renuntiationis  et  impre- 
cationis  est  verbum.  Idem. 

Valeant]  Abeant,  facessant.  Re- 
nunciationis  est,  nonexecrationis,  nc 
male  optet  etiam  patri.  Farnabius. 

14  Qui  inter  nos  dissidium  volunt] 
Anliquissimi  libri  discidium  per  s,  et 
c,  scriptum  babent ;  uude  conjicimus 
a  discindo  venire  discidium,  sicut  ab 
excindo  cxcidium.  quod  ita  esse  ipsa 
vocabuli  hujus  significatio  ostendit. 
nsurpatur  euim  et  hie  et  alibi  apud 
auctores  non  pro  discordia,  in  quem 
sensum  necesse  esset  hoc  nomeu  ac- 
cipi,  si  a  dissideo  veniret,  sed  pro 
separatione  violenta,  el  abruptione 
duorum  inter  se  conjunctorum.  quod 
et  hie  ipse  locus  probat,  et  ille  in 
Hecyra  : '  Nequc  mea  culpa  hoc  cve- 
nissc  discidium,  id  testor  dcos.'  Et 
Cicsronis  ad  Atlicum  libro  (piarto: 
'  Acerbissime  discidium  nostrum  tu- 
lisse.'  Faemus. 

llanc  nisi  mors,  mihi  adimet  nemo] 
r,l>ii  valeant,  banc,  nisi  mors,  nemo 
adimet.     Conccssio  hie  est,  hoc  cnnn 


1128 


NOT/K    VARIORUM    IN 


per  concessioncm  (licilnr.  Vonnliis. 

//(IMC,  tiisi  mors,  tnilii  adiiiu't  7iemo] 
Peiscverat,  ne  dicat  pater:  pro,  Non 
adimet  pater,   lihin. 

15  /w'.siyiisco]  Spiritiini  revocat  scn- 

SUS.    Jtllllt. 

licsipiico']  Ut  supra  act.  i.  8C.  5. 
»  Rcdilidisti  aiiimum.'  Farnabius. 

Non  ApoUinis'}  '  IIkc  ex  Oraculo 
Apolliiiis  Pythii  edita  tibi  pnta,  nihil 
potest  esse  vcrius.'  Cic.ad  Bnituin 
Epistol.  2.  Idem. 

Magis  veruin'i  Aut  magis  verum,  ant 
veritts  dicinuis.  Donatus, 

10  Ut  ne  pater]  Ut  nc,  pro  ne  non. 
Idem. 

Per  mc  stetissc]  Stetisse,  hoc  est, 
esse,  ut  Virgil.  '  Desertaque  nionlis 
Stat  donius.'  Aliter  plenum  est.  ut 
idem,  '  Slant  et  Juniperi,  et  castanc-iB 
hirsut'.r.'  Aliter  liorret.  ut,  '  Slant 
luiniiia  llanima.'  Et  Lucilius,  '  Stat 
i>cntil)us  fundus.'   Idem. 

Per  me  stetis.'se]  Hoc  est,  per  me 
factum  esse,  ne  fierent  nuptiae.  Id. 

18  In  proclivi  quod  est]  Quod  factu 
facile  est,  pronum,  declivc,  praeccps. 
Farnabius. 

19  Quis  videor?  viiser,  Hfc]  Dona- 
tus hie  oratiouem  interniptain  Davi 
verbis  continuat  iilo,  furtises:  quasi 
Pamphilus  constantiam  suam  proba- 
ri  concupiverit,  cum  interrogaret 
Charinum  :  quis  videor?  Cliarinus  au- 
tem  comparatiouem  sua;  fortuna:  iu- 
terposuerit,  antequam  T<f  miser  t6 
furlis  conjnngeret.  Fr.  Guyetus,  eru- 
dite sane,  eandem  Poet«  artem  for- 
tius expedit.  vide  notas  ejus.  liwcler. 

Miser  ceque,  atque  ego]  Bene,  atque 
ego:  quia  hie  amore  vexattir.  Et 
intulit  napdZo^ov.  Nam  volebat  Pam- 
philus sibi  dici,  et  fortis  :  quod  iili 
tamenmox  dicetur.  Hie  igitur  aliter 
respondet,  atque  interrogat  Pamphi- 
lus, idco  quod  videat  impossibile 
esse,  palam  resistere  parenti.  Donat. 

Fortis  es]  Primus  nioneo  hie  esse 
errorem.  Legendum,  AT/ortis  es.  Id 
et  sensus  postulat,  et  probat  Vete- 


rum  auctorilas ;  quod  a  neniine  ani- 
jnadversimi  usque  adhuc  fuisse  de- 
miror.  En  tibi  illam  auctoritatem  : 
In  veteribus  Excerptis  liarc  verba 
h'guntur  :  Miser  jf.qve  atque  ego. 
Bene,  atque  ego,  quia  liic  amore  vexutur ; 
et  intulit  parudo.xon.  Nam  volebat  Pam- 
philus sibi  did,  ET  FORTIS  ES  :  quod  illi 
lumen  mox  dicetur,  Ha!C  in  Excerp- 
tis e  Donato.  Ergo  apud  majorcs 
nostros  hie  locus  non  ita  logebatur 
uthodie  ;  nam  scriptum  saltem  fuerat 
ET  fortis;  sed  profVcto  in  Excerp- 
tis error  est ;  qui  enim  ilia  nobis 
consarcinavit,  scripserat,  non  et  for- 
tis Es,  sed,  at  fortis  es  ;  hoc  sensu, 
scilicet:  Fateor,  inquit  Charintis,  esse 
te  miserum  itidem  tit  ego  sum ;  at  tu 
fortis  es,  ego  autem  infirmior  paulo, 
Faber. 

20  Scio  quid  conere]  Sensus  est, 
Scio  quideui  quid  coneris :  sed  an 
efficere  possis,  iiescio.  Donalns. 

Scio  quid  conere]  Si  ]'ani]>hili  est 
persona,  cum  elpoovila  dicitur  :  si  Cha- 
riui,  simplex  laudatio  est.  sed  si 
Pauipliili  est,  hoc  significat  quod  su- 
pra, '  Ex  unis  geniinas  niihi  confides 
nuptias,'  Sed  non  esse  personam 
Pamphili,  ex  subjectis  ostendilur. 
Idem. 

Scio  quid  conere]  Frustra  Donatus 
putat,  luec  alii  quam  Pamphilo  tri- 
buendaesse.  cetera  cxplicalio  placet. 
livsclerns. 

21  Iluic,  71071  tibi  habeo,  ne  erre.i] 
Deterret  etiam  nunc  Chariimm,  ut  et 
ipse  adjuvet  Davum,  ne  Pamphilo 
nubat  Philuniena.  Et  eodeiu  sensn 
utitur  Davus  adversus  Charinum, 
<|U0  supra,  '  Quasi  necesse  sit,  si 
huic  non  dat,  te  illam  iixorem  du- 
cere.'  Donatus. 

Iluic,  7ion  tibi  habeo,  >ie  erres]  Vel 
ut  etiam  pro  se  Cliarinus  sentiat, 
hoc  (licit.  \'el  ut  solent  servi  con- 
timiaciores  advcrsum  amicuin  doini- 
ni,  quia  nuper  a  Charino  accusatus 
est:  vel  quia,  et  quid  dicat  non  ha< 
bet,  et  videt  laceadum  non  esse.  /</. 


TERENTII    ANDR.    ACT.  IV.    SC.  II, 


1129 


22  Sat  habco]  Quia  dilatio  facta 
est.  Idem. 

C.  Sat  haheo.  P.  quid  fades  cedo. 
D.  dies  mihi  ut  sit  satis  vereor^  Ita 
liaec  colloca  ex  1.  s.  dies  mihi  hie  xtt 
satis  sil  vereor.  et  versus  procedit,  qui 
est  ejiisdeni  generis  cum  siiperiore, 
aliter  impeditus  est.  Fa'ernus. 

Vt  sit  satis]  Ut,  pro  ne  non.  Do- 
natus. 

23  Ne  vacuum  esse  me']  Ne,  pro  ne- 
diim.  aut  adverbium  est  prohibentis  : 
ut  sit,  ne  non.  Salhistius  secundo 
libro,  '  Ne  ilia  tauro  paria  siut,'  pro 
nediim.  Idem. 

24  Proinde  hinc  los  umelimini]  Amo- 
liri  dicuntur  ea,  quae  cum  magna  dif- 
ficultate  et  molimine  sumnioventur 
ct  tolluntur  e  medio,  sic  dixit  quasi 
odioso  et  molesto.  Discedere  dicitur, 
qui  facile  abit  e  medio  :  Amolitur,  qui 
vix  rccedit.  Idem. 

Proinde  hinc  vos  amolimini]  Moles- 
turn  impedinientum  ex  rei  magnitu- 
dine  jacentis  in  medio,  et  idee  impe- 
dientibussc dixit,  ilmo/t'^'itniAuic,  non, 
abite.  Idem. 

Proinde  hinc  vos  amolimijii]  Spe  in- 
jecta  etiam  domino  iniperat  servus 
callidus.  Idem. 

Proinde  hinc  vos  atnolimini]  Consi- 
liis  meis  et  expeditioni  gravis  ac  mo- 
lesta  est  haec  vestra  apud  nie  mora, 
quin  amovete  vos,  si  fieri  potest. 
I'arnabius. 

Nam  mihi,  Ifc]  Utrum  boc  vere  di» 
cit,  an  fingit,  qui  adliuc  consilium 
non  invenit  ([uod  narrate  possit.  Do- 
natun. 

25  Ilanc]  Glyccrinm  scilicet,  et 
cum  miserationc  piiell a, /uinc.   Idem. 

Quo  hinc  te  iigis]  Ut  tarditatcm 
disccdentis  ostendat.  /Ig'ere^^c  enim 
et  tardi  ct  tristes  dicuntur.  Sic  Vir- 
giiins,  '  Amissis  reniis  atque  ordino 
debili.s  uno,  Irrisam  mwc  liouorc  ra- 
tem  Sergeitus  agebat.'  Idem  alibi  : 
'  Kccc  gubernator  scse  I'aliiiurus  age- 
bat.'  Idem. 

Quo  hinc  tcagia  ?]  Admouitio  Ui^cc* 


dentis,  ut  solet.  nam  a  quo  discedere 
desideramus,  admonemus  eum  quo 
vadat,  vel  quo  eat.  Id  facere  per 
interrogationem  admonetDavusCha- 
rinum,  ut  ipse  abscedat  Cbarinus, 
qui  nunc  ultimus  remanet.   Idem. 

Quo  hinc  te  agis]  Adinonitio  obli- 
qua  ad  baerentem  non  sine  tJedio 
Cbarinura,  ut  discedat  stupidus  : 
aguntur  enim  bruta.   Farnahius. 

Verum  vis  dicam]  Pro  initio  sedulae 
narrationis  boc  sumimus.  Ac  sic  re- 
spondet  Cbarinus,  tanquam  qui  intel- 
ligat,  non  dicere  velle  Davura  quo 
eat :  sed  id  agere  ut  abscedat.  Do- 
natus. 

Verum  vis  dicam  1  immo  etiam  nar- 
rationis incipit  mihi  iniiium]  Sensum 
Donatus  et  Eugrapbius  tarn  obscure 
aggressi  sunt  demonstrare,  ut  vix  in- 
terpretis  partes  satis  b.  1.  tutentur. 
Hoc  autem  videntur  voluisse  dicere  : 
cum  Davus  amoliendi  Cliarini  causa, 
interrogasset,  '  Quid  tu,  quo  hiuc  te 
agis?'  atque  is,  non  auimadverso 
Davi  proposito,  nescio  quam  narra- 
tioncm  vellet  incipere,  (id  enim  notat 
prooeniium  ;  '  Verum  vis  dicam?') 
Davus,  immo  etiam,  respondet,  narra- 
tionis incipit  mihi  initium.  rejiciendo 
ejus  narrationem  scilicet,  ut  inteni- 
pestivam  ct  importunam.  sicut  Eu- 
grapbius quidem  putat.  sed  Donatus 
videtur  existiniasse,  bapc  postrema 
submisse  et  lente  a  Davo  dici,  in  Cha- 
rinum.  Ego  prius  illud  Cbarini,  rcrum 
vis  dicam?  gestu  et  pronuntiatione 
adjiivandum  arbitror,  non  tarn  ut  di- 
cere vellet,  quo  se  aj^eret,  sive  quo 
iturus  cssct,  quaui  ut  suani  causam 
denuo  rommendare  Davo  tali  exor- 
dio  ^AAfiTTTiKtf)  studeret.  Davus,  qua 
erat  sollcrtia,  immo  eliam,  inquit, 
jam  scio  quo  tendas  :  jam  narrationis 
tu«(bac  ciiiui  voce  solli-nne  illud  ex- 
ordium pcrstringit)  incipit  mihi  iui' 
Hum.  nude  Cbariiiuni,  (juod  cum  ap- 
|(aratu  voluerat  dicere,  coufessionc 
Tui)  ndOov\  in  compendnmi  niittit,  ct 
tjuid  me  Jidl  intcirogat.    q.  d.  ante- 


1J30 


NOIVK    VARIORUM    IN 


qnam  hino  discecium,  ex  tc  volo  rlis- 
cer«,  i|ui(l  spci  !>it  iiiiiii  r»li(|iium 
tibi(]iic  caiisiim  ineam  comniPiidare. 
tu  potis  crticore,  ii(  ducaiii  Pliilume- 
uam.  liaxhrus. 

20  ?>'arrali<inis  incipit  mihi  inilituii] 
Narralionis,  scilicet,  quo  cat.  quia, 
Vcniiu  vis  diaim,  velut  procEmiuin 
iiairatiui  cs-t.  Donalus. 

Quid  me  Jiet  ?]  Quid  igitur?  inquit. 
quid  do  nie  fiet  ?  Ab  eo  hoc,  quasi  a 
jocaiite,  pronuiuianduui  est.  nam  sic 
illi  iniprudens  respondet.  Idem. 

Quid  mc  Jicl]  De  Pliiluniena  d»- 
cenda.  Idem. 

27  Eho  tu  impndens']  Propria  Cha- 
rino  dixit  impndens,  quasi  insoiila  et 
multa  poscenti.  (|uippc  qui  et  spon- 
sam  alienam  petere  ausus  sit,  et  non 
satis  habeat,  per  Davuin  sibi  moram 
pra^slitaui  Pamphili  niiptiaruni.  Id. 

Quod  tihi  dicculam  addo]  Dieculam, 
horain.  et  est  tmoKSpiafia.  Dieculam, 
hoc  est,  teinpusculiiui  :  et  sumitur  ab 
eo,  quod  est  Iksc  dies.  Diecula,  mo- 
ra, et  quasi  parva  dies,  et  diectdam, 
in  qua  scilicet  anihias,  quantum  po- 
teris,  ad  ducendaai  Philumenam. 
Vult  enim  se  Davus  adjuvari  per 
Charinum  et  Byrriam,  Idem. 

28  Pvomoteo]  Differo.  Idem, 
Prumoveo  nuptius]  Memoriter  Da- 
vus :  scit  enim  ilium  his  verbis  pe- 
tisse,  *  Saltern  aliquot  dies  profer, 
dum  proficiscar  aliquo,  ne  videam.' 
Cujus  rei  oblitus  Cliarinus,  etiam  ut 
ducat  uxorem,  petit.  Idem. 

Promoveo  niiptias]  Protraho,  differo. 
Farnabius. 

29  Ct  ducam']  Scil.  fac  quieso,  ef- 
fice:  sequitur  :  ridiculum.  Donatus 
suba\idit  hominem:  al.  caput:  actio 
autem  et  gestus  facil,  ut  idem  sensus 
emergat  qui  ante,  elio  tu  impudens,  &c. 
negare  vult  quod  rogatur  Davus,  ut 
intcndat  Charini  industriam.  Boecl. 

Ut  ducam]  .Sc.  Philumenam.  Far- 
nabius. 

liidiculum]  Deest,  hominem.  Dona- 
tus. 


Si  quid  potcris?]  An  sub.  sc.  meam 
causam  juvare  ?  an  irtpiflipaaTiKus: 
si  (|uid  potciis  venire,  id  est,  si  quo 
mo<lo  potoris  venire  ?  Uceclcrus, 

30  Attamen  si  <]uid]  Sc.  habueris  : 
hoc  enim  pra<cessit :  repetit  mux: 
'si  quid,  domi  cro,'  id  est,  si  quid  ha- 
bueris, et  ad  me  renuntiare  volueris. 
Idem. 

Age,  veniam]  Vix  concedentis, 
vix  consentientis  est,  Age,  veniam. 
Donatus. 

31  Dum  cxeo]  A  Glycerio  scilicet. 
Idem. 

Dum  exeo']  Sc.  ex  domo  Glycerii, 
in  qnam  nunc  ingrediebatur.  Bade- 
1-us. 

Ita  facto  opus  est]  Lege  ex  ratione 
versus  et  libro  scripto,  ita  facto  est 
opus.  Faernus. 

ScENA  III.  Senarii  sunt  Iambic!. 
vs.  5.  Mss.  omnes :  dolorcm.  vs.  8. 
unus :  malitia  at([ue  astutia.  alter: 
memoria  atqiie  industria.  Argentora- 
tensis,  memoria  aique  astutia.  vs.  9. 
omnes:  quidnam  incepturus  es?  vs.  13. 
unus  :  quia  si  opus  sit  ad  herum  jure- 
jurando  mihi.  alter  :  quia  forte  si  opus 
sit  ad  herum  jurejurando  mild.  Argent. 
quia  si  forte  opus  siet  ad  herum  jusjuran- 
dum  mihi.  sed  rh  jwjnrandum,  prima 
sui  parte  est  a  secunda  manu.  vs.  17. 
omnes:  quid  est?  vs.  18.  unus  :  repudio 
quod  consilium  primum  intend.  Bnecler. 

j\  j/ii/HC  esse  proprium  cuiquam]  Hac 
scena  adminislratinnem  doli  habet,  quo 
Jit  ut  deteireutur  Chremes  filium  suam 
Pamphilo  dare.  Et  vide  von  minimas 
partes  in  hac  comcedia  Mijsidi  atti-ibui, 
hoc  est,  persona  fceminecE :  sive  hac  per- 
sonatis  viris  agitur,  ut  upud  veteres ;  sive 
per  mulierem,  ut  nunc  videmus.  Donat. 

1  Nihilne]  Ne,  adverbium  percunc- 
tantis.  Idem. 

Nihilne  esse  proprium  cuiquam]  Om- 
ne  quod  habcmus,  aut  mutunm  est, 
aut  proprium.  Ergo  proprium,  per- 
petuum:  ut  Virgilius,  '  Propria  hsec 
si  dona  fuisscnt.'  Ergo  nihil  nobis 
proprium  esse  potest,  quod  enim  non 


TERENTII    AN  DR.    ACT.    IV.   SC.   111. 


1131 


foil,  nee  esse  qiiidem  potest,  aiit  quod 
eripi  potest,  non  est  nostrum:  nisi 
Ula  qii«  eripi  non  possunt,  ut  sa- 
pientia,  justitia,  prudeutia:  quae  for- 
ttioa  neqiie  dare,  neqiie  eripere  ciii- 
quam  potest.  Et  simiil  hoc  ipsum  et 
a  re,  et  a  persona  hie  ostendit.  A 
iCy!^ihilne  esse  proprium?  A  persona, 
Cuiqtiam,  proprium,  perpetnum,  non 
temporale  ae  niutuum.  Iilem. 

Proprium  cuiquam]  Pecniiare,  per- 
petuiiDi,  siiicernm.  nt  infra  act.  v. 
sc.  5.  '  Cum  sciam,  nihil  esse  in  vita 
proprinm  mortal!  datum.'  Lucil.apud 
Non.  lib.  XXVII.  Be'/Soioj/  ovSiv  iv  /3iy 
5oK€<  irtKeiv.    Menander.  Farnabius. 

Dl  listratn  fiJem]  Admirantis  ad- 
verbium  emu  exclamatione.  Fidem 
dixit  opera  et  auxilium  :  ut,  '  Tyr- 
ihenaiiique  fideni.'  Donatus. 

2  Sumiiium  honum  esse]  Mire,  pro 
pleno.  Et  neutro  extulit,  summum 
bonum.  Idem. 

3  Amicum,  amatorem,  liruni]  Ami- 
cus, auimi  est :  Amator  vero,  corjjo- 
ris.  non  euim  continue  auiator  est, 
qui  bene  vnlt.  ut,  Dido  amavit  (|ui- 
dem  /Eneam  :  sed  non  et  arnica  fuit, 
quze  ait,  "■  Non  potui  avulsum  divel- 
Icre  corpus,  et  undis  Spargere.'  Et 
item  Catullus,  '  Cogit  amare  magis, 
8ed  bene  velle  minus.'  Et  est  hie 
ofilicium  et  blandimentum.  Amato- 
rem et  virum  dixit  ad  discretionem  : 
ut  per  ea  qux  enumerat,  maritum 
ostenderet.  Idem. 

4  Paratum]  l'ar<itum  dixit  ad  om- 
nes  afl'ectus,  quicunque  de  proximo 
esse  poshunt,  et  nia\ime  ad  Homeri- 
cam  sentenliam  respexit :  "E/crop,  arap 
av  fWi  iiTTi  Trar^p  Koi  Tr6Tvia  firrrrip,  'H5e 
Koiriyvriroi ,  ffv  it  fwt  BaXtpbi  irapaKohr]^, 
Idem. 

Vtrumcifo]  Id  est,  Pampliilo.  Id. 

iS'unc  mi%rra  quern  cnjiit  luborem] 
Cum  ailmiralionc  pronuntiat  </Mf/H,  et 
cum  exciainalione  tpiadam.   Idrm. 

Quern  cftjiit  duUtrem]  Muiti  libri 
srripti,  etiam  auiupii,  liabont,  ryi/rwi 
capH   Inborcm?  ita  legit  et  Donatus, 


licet  variare  videatur,  ita  Eugra- 
phius,  qui  hie  laborem  accipit  pro  do- 
lore,  sic  ut  periculum  pro  tenipta- 
meuto.  Fa'ernus. 

5  Dolorem'\  Dolorem  distinxit  pro- 
be ;  et  post  intulit  separatim  quod 
seqnitur,  '  Facile  hie  plus  mali  est,' 
in  dolore  et  metu  scilicet  amittendi, 
'quamillic  boni,'  in  voluntate  reti- 
nendi.  Donatus. 

Facile  hie  plus  mnli  est,  quam  illic 
boni]  Facile,  adverbiuni  confirmantis 
est,  id  est,  liquido  et  manifesto.  Ve- 
teres  dicebant, /aci?f,  pro  certo.  Ut 
Cicero,  '  lUius  eivitatis  facile  prin- 
ceps.'  Idem. 

Facile  hie  plus  mali  est]  Plus  mult, 
in  dolore  et  metu,  ut  diximus.  Idem. 

Facile  hie  plus  mali  est]  Certe  plus 
doloris  exoritur  a  metu  amittendi, 
qnani  fuit  gaudium  in  voluptate  et 
spe  potiundi.  Farnabius. 

Quam  illic  boni]  In  summo  bono. 
Dieit  enim,  ex  bonis  quae  bona  existi- 
niauius,  plus  nos  mali  capere,  cum 
aut  amissuros  nos  crediiuus,  aiit  amit- 
timus :  quam  boni,  cum  habennis. 
Donatus. 

Quam  illic  boni]  Id  est,  in  amico, 
amatore,  et  viro.  Idem. 

6  Mi  homo,  quid  istuc  obsecro  est] 
Ex  IMysidis  verbis,  quid  Davusfaciat, 
deuionstratur.  Idem. 

Quid  istuc  obsecro  est]  Involutum 
puerum  portabat  Davus:  et  ideo  di- 
eit mulier :  '  Quid  istuc  obsecro  est  ?' 
Turn  ille  evolvit  puerum,  et  pro- 
fert:  quern  postquam  expedivit,  turn 
ilia  dixit,  '  Quo  portas  puerum  t'  Id. 

7  Quo  portas  puerum]  (jlycerii  in- 
fantcm  involutum  profert  in  scena 
Davus,  trailitque  aucillfp,  quasi  pue- 
rum mater  ante  Simonis  fores  exponi 
curasset.  Farnabius. 

Mijsus,  nunc  opus  est]  H.re  scena 
actno^a  est.  magis  enim  in  gestu, 
quam  in  orationc  est  constilula.  Do- 
natus. 

Mysis,  Hunr  opns  cut]  Properaiitis 
ct  impeusc  agentis  Davi  verba  men- 


1132 


NOTTE   VARIORUM    JN 


strnntur.  Idem. 

Mysis  nunc  opus  est,  ^-c]  Sc.  ad  id 
quod  scquctur,  lit  or.Uioni  nieac  siib- 
sorviao  verbis  :  id  ciiiin  inter  .np- 
paratiiin  doli  di.stiilit  in  seqncntia. 
liacckrus. 

H  Lxprompta']  In  nicdinin  prolata. 
Donatus. 

I-'.xprovipttt  memoria]  Vt  videantiir 
non  ex  composite  et  studio  pra-medi- 
tati  dolnni  liunc  dolare,  sed  ex  tem- 
pore omnia  facere  ac  dicere.  ut  niox 
sc.  6.  *  Panluin  interesse  censes,'  &c. 
Farnabius. 

Expromta  memoria  alque  afitidia] 
Pro  memoria  le<»cndum  oinnino  mali- 
tia,  qua  voce  nulla  est  ad  hanc  rem 
aptior.  Sic  in  lii)ro  Vaticano  scrip- 
tum,  sic  in  Basilicano;  sic  et  Eu- 
grapliius  legerat  in  suis  exemplari- 
bus  :  id  et  Faernus  monuit,  et  Faiir- 
num  nemo  audiit.  Ipse  autcm  audio, 
et  sequor  libens.  Faber. 

Memoria  atqiie  astutia^  Memoria, 
ut  praBcepta  Davi  retineat.  Astutia, 
ad  agendum  strenue  quae  imperet. 
Donatus. 

Memoria]  Simpliciter  magis,  nt 
memor  sit  Davi  pr-.Fceptorum.  Et 
memoria,  modo  pro  intclligeutia.  nt 
Virgilius, '  Instanius  tamcn  immemo- 
res.'  Idem. 

Memoria  atque  astutia]  Liber  Vati- 
canns  et  Basilicanus,  pro  memoria 
babent  malitia.  et  aliqui  alii,  ita  legit 
et  Eugrapliius.  in  aliquibus  corrupte 
legitur  militia.  Faernus. 

1 1  Ex  ara  hinc  sume  verbenas  tibi] 
Ex  ara,  scilicet  Apollinis,  quern 
OTiKiov  RIenander  vocat,  ant  quod 
Apollini  comoedia  dicata  est  :  in  cu- 
jus  bonoreni  aram  constituebant, 
coma-diani  celebrantes.  Apollini  er- 
go couiotdia,  Libero  patri  tragddia. 
Donatus. 

Sume  verbenas  tibi^  Verbena,  quasi 
herbence,  rediniicula  sunt  ararum. 
Idem. 

Tibi]  Th  tibi,  quasi  gestum  quen- 
dam  ct  niotuni  stooiacbantis  babct : 


itt  alibi,  Quid  vis  tibi?  Et  tibi  sume, 
dixit  :  non,  tibi  subslerne.  Idem. 

Ex  ara  sume  verbenas]  Verbena,  sunt 
omncs  licrba:  frondesque  festae  ad 
aras  coronandas.  vcl  omnes  herbae 
frondesque  ex  aliquo  loco  puro  de- 
cerptap.  Verbena  antem  dictsp,  qnasi 
herbence,  sic  Menander  *  KOAE|IAC- 
(TMVPPTNACXXHCAleTelNe.*    Id. 

Ex  ara  hinc  sume]  In  scena,  inqnit 
Jul.  Scalig.  I.  Poet.  c.  21.  dira;  fue- 
runt  ar;e  ;  Dextra  Bacclio  in  tragoe- 
dia:  A|>olliui  in  Conioedia.  Sinistra, 
ei  cui  flebant  liidi.  in  ils  aris  ver- 
benee  iniponebantiir  Apollini,  ut  est 
in  Aiidria  Terentiana,  Jjaccbo  l»e- 
derai.  Farnabius. 

Verbenas  tibi]  Verbena  est  hpofio- 
rg-vT] :  sagmina  prisci  vocabant.  Hac 
de  loco  sacro  Capitolii  sumpta  coro- 
nabantur  feciales,  et  Pater  patratus, 
fcudera  facturi  aut  bcllum  indictnri : 
hoc  nomine  et  omnes  sacras  frondes 
appellantur.  Idem. 

12  Quamobrem  id  tute  non  /acis] 
Tute  tunc  dicitur,  cum  pronomen  ad 
earn  revocatur  personam,  a  qua  su- 
niitur.  ut  verbi  gratia,  cum  dicimus, 
'  Tu  lege  ;'  ille  nobis  respondeat, 
'  Cur  tute  non  legis.'  Donatus. 

13  Quia,  si  forte  opus  sit  ad  herum 
jurandnm  mihi]  Sic  locutus  est  ut  ex- 

piicari  atque  intelligi  non  possit.  aut 
enim  deest  jus,  ut  sit  jurandum  pro 
jusjarandum  :  ant  (ut  vulgo  dicitur) 
juramcntum.  Et  opus  est  Mam  rem: 
non  opus  est  ilia  re.  Idem. 

Quia  si  forte  opus  ad  erum  jurandum 
niihi]  Post  opus  deest  verbum  sii, 
()uod  in  omnibus  scriptis  est,  et  vide- 
tur  necessarium.  Faernus. 

Quia  si  ojms  sit  ad  her.  ^c]  Duo 
agit  poi'ta  :  primo,  ut  specimen  ser- 
vilis  calliditatis  ostendat ;  deinde,  ut 
SiaffvpriKws  traducat.  Cavillationes 
istie  in  jurejurando  non  dissolvunt, 
sed  distringunt  perjuriura.  quod  pro- 
posito  pcjerandi  constat,  itaque  an- 
cilla,  nova  reli^ionis  exprobratione, 
vctereu)  malitiam    nunc  quoque  se 


TERENTII    ANDR.   ACT.    IV.    SC.    IV. 


1133 


agnoscere     hand     obscure    indicat. 
Maeclerus. 

14  Ut  liquido  ■possini]  Liquido,  pure 
et  nianifeste.  Nam  quae  sunt  pura 
et  defaecata,  liquida  sunt.  Donatns. 

Liquido  possini]  Sincere,  pure,  sine 
exceptione,  aut  conscientiae  scrupulo. 
Famabius. 

15  Nova  nunc  relig^io]  Bene,  jusju- 
randiiin  metuere  servum,  monstri 
simile  est.  Donatus. 

Nova  nunc  religio]  Servum  nolle 
mentiri,  nova  religio  est.  Idem. 

Nova  religio}  In  servo  et  subita. 
Idem. 

Nova  iiunc  religio]  Hunc  versum 
citat  Augnstin.  i.  1.  c.  de  ordine. 
Farnabiwi. 

Cedo]  Porrigentis  est  manuni.  Do- 
natus. 

l(i  Porro  intelligas']  Porro,  modo 
adverbiura  est  ordinis :  alias  tempo- 
ris.  Idem, 

17  Pro  Juppiter.  M.  quid]  Addatur 
verbum  est,  ex  o.  I.  s.  ita  ex  quid  d 
eliso,  factaqiie  synalotpha,  versus 
procedet.  Fa'ernus. 

SjwnscB  pater  intervenit]  Mire  non 
dixit,  Chremes :  ne  quum  dixisset, 
quis  Cliremes  ?  riirsus  hie  responde- 
ret,  gponsx  pater,  et  non  teniere  lioc 
facit  poeta  ;  nam  promiserat  se  re- 
diturnm  domum  Chremes,  '  Domum 
modo  iho  :  ut  apparentnr  dicam  ; 
atque  hue  renuntio.'  Donatus. 

18  liepiidio  consilium  quod  primum 
intendernm]  Antiqui  libri  ita  collo- 
cant,  reimdio  quod  consilium  p.  i.  Faiir- 
nus. 

Quod  primum  intcnderam]  Verbum 
a  veiiatorihus  translatum,  qui  retia 
intcndunt  ad  fcras  captandas.  Quia 
ergo  parat  (Jircmem  et  Simonem 
fallere,  inlendcitim  dixit.  Vel  a  sa- 
gittis  atqup  arm.   Donatus. 

I'J  \escio  quid  narrcs]  FJcnc  nnrpM. 
Narrate  enim  aliena,  et  (puc  noljis 
non  'lunt  neccssaria,  dicini<i<t.  I'lcw. 

ICgo  quoqu4j]  ]^^t^^i  ah  quoque  :  <niia 
ct  Chremes  venicbaf.  Idem. 


20  Th  ut  suhservias]  Recte,  ut  sub- 
servias,  dixit,  non  enim  tantuni  lo- 
quitur Mysis,  quantum  Davus.  Idem. 

21  Orationi,  ntcumque  opus  sit  ver- 
bis] Tuis  verbis  orationi  meae.  plura 
enim  loquetnr  Da\us,  inde  orationi 
dixit,  ilia  subsequetur,  ideo  verbis. 
Idem. 

Vide]  Cauta  esto,  intellige,  specta. 
Idem. 

23  Quod  niea  opera  op.  sit  v.]  Vide- 
tur  recto  casu  accipiendum  :  ob  quod 
mea  opera  opus  sit  vobis.  alii  sexto 
casu  malunt.  Baeclerus. 

Aut  lu  plus  tides]  Si  sapis,  intelli- 
gis.  Donatus. 

24  Manebo]  Nam  dum  ejus  astutiit 
opus  esse  dixit,  itenique  oratiojii  verbis 
sutserrire  jussit,  manere  etiam  voluit. 
hinc  respondet  ilia  :  manebo.  Boecle- 
rus. 

Remorer  commndum]  Remorer,  re- 
tardem,  retineam.  Remorari  a  remo- 
ra  pisce  minutissimo,  qui  naves  re- 
tinet.  nam  Graece  ix^vv^s  vocatur. 
Donatus. 

ScENA  IV.  Senarii  sunt  lambici, 
nisi  quod  in  uno  et  altero  varietas 
codicum  dubitationem  alTert.  vs.  11. 
duo  Mss.  nostri :  qui  hie  n.  at.  videam. 
vs.  12.  omnes  :  diclurane  es  quod  rogo  ? 
vs.  16.  omnes  :  mulier  si  faciat  mere- 
trix.  v.  Faern.  vs.  20.  omnes :  cvjus 
nostri?  vs.  34.  duo  non  habent  ri 
Chremes.  vs.  37.  unus  :  jamnunc  ego 
in  medium  viam.  vs.  42.  omnes :  eho 
obs.  vs.  45.  unus :  an  kic  tn  omnia  ? 
alter  :  hac  tu  omnia,  tertius  :  ha  non- 
dum  omnia,  vs.  50.  ut  edidimus.  vs. 
51.  unus:  uttigas:  duo,  attingas.  vs. 
54.  omnes,  oniisso  t^  hem,  tantum, 
pradiceres,  vs.  55.  omnes :  pnululum. 
Bccclerus. 

Tleverlor]  Adest  nunc  ipse  Chremes, 
cujus  causa  srena  fraudihus  instructa 
est,  nc  promissas  compleut  nupiias.  Do- 
natus. 

1  Revertor]  Siimnio  artificio  C'hre- 
nif;t(Mi>  circunivenit  Davus,  quo  iiluiu 
a  nupliis  delciieai.  Famabius. 


1104 


NOT/E   VARIORUM   IN 


2  Vt  jubeam  accersi']  Rpcte  juheam  : 
quia  siimniu  putestas  nuptiaiuin  in 
patre  pnelhi!  est.  Dunatus. 

['tjnbcitm  ncccfsi]  Sr.  sponsam  ot 
cogiiatos  ill  doniiim  Simoiiis.  Hwck- 
rus. 

Sed  nuUl  hoi']  Non  iiiterrofrantls, 
sed  mirantis  et  non  intellijicntis  est. 
et  apparel  eiiin  non  oculis  piiiis, 
qiiam  corporis  oftVnsii  puerum  sen- 
sisse  lateiiteiii.  Dumitus. 

3  Fuer  herde  es<]  Ornativa  parti- 
cuia  est  llercle.  Idem. 

fliuliey]  I\Iagi»  quam  Mysis.  Idem, 
Mulicr.  tun'  upposuisti]  Annotatur 
apiid  Donaliini :  '  Mulier  niagisquam 
Mysis.'  Sed  quoniodo  potest  hoc 
dici,ciini  Cliremes  ignoraverit,  ciijus 
esset  liiL'c  ancilla,  neduin  quo  voca- 
rctur  nomine  ?  itaqne  postca  demum 
agnoscit  Glycerii  aiiciilani  esse.  vs. 
17.  '  Ab  Andria  est  ancilla  liaec, 
quantum  intelligc'  Boeclerus. 

Uhi  illic  est]  Davum  quaerit,  qui 
nunc  abscessit,  ut  et  ipse  de  foro 
venire  videatur.  Donatus. 

4  Non  milii  respondes]  Bene,  non 
respondes.  Se  enim  inemor  est  veti- 
tain  qiiidqnam  dicere,  nisi  subserviat 
orationi  Davi.  Idem. 

5  Relu/uit  homo  me]  Mire  hominem, 
Don  Datum  dixit :  ut  etiam  si  audiat 
Cliremes,  incertam  personam  liomi- 
nis  audiat,  non  Davuni.  Idem. 

Homo]  Davus,qui  recesserat,  ntde 
foro  venisse  videatur;  namcpie  hoc 
agit,  ut  ipse  videatur  simplex  et  ig- 
narus,  atque  ut  Pamphili  amor  pro- 
datur  Chrenieti.  Farnabius. 

Di  voxlrum  fidem!]  Adverbium  ad- 
mirantis  cum  exclamatione.  Donatus. 

G  Quid  turbo:  eat  upud  forum]  Hit'C 
verba  sunt  venientis  de  foro.  Idem. 

Quid  illic  hominum  litigant]  Legitur 
et  litigut.  Idem. 

7  2'um  annona  cara  est]  Comminis- 
centis  est  potius,  quam  alicui  refe- 
reiitis.  Idem. 

Quid  diatm  aliud]  Hoc  post  specta- 
tores.   Idem. 


Quid  dicum  aliud  neacio]  Hsc  ad 
spectatnres  conversus  dicit.  suam- 
qne  ipse  technam  indicat.  in  theatro 
enim  onuies  omnia  resciscunt :  ita 
ni,  quae  personal  collocjufiites  se  in- 
vicem  celaiit,  spcctatoribns  patere 
deboant.    liusclerus. 

8  Cur  tn  obsecro  hie  me  solum]  'Airo- 
crtcoTnjcrix  tertia.  Donatus. 

Cur  le  obsecro,  ^-c.]  Aposiopesis,  ob- 
strut  ntc  illi  os  Davo  et  inulta  simul 
interrogante.   Farnabius. 

Fabula]  Fabulani  se  dicit  audire, 
qui  rei  principium  rationeuiqiie  igno- 
rat.  Donatus. 

9  Eho]  Eho  interjectio  est  vel 
principium  animadversioiiem  in  se 
poscentis,  ant  repente  cerneutis.  Id. 

10  Quern  igitur  rogem]  Post  ^wfm, 
o.  1.  8.  habenl  pronomcn  ego  :  quod 
in  scansioue  in  unam  syllabam  con- 
trahendum,  et  per  synabepliam  abji- 
ciendum  est.  Faernus. 

11  Qui  hie  neminem  alium  video] 
Callide  affirmat  non  sibi  visum  Chre- 
mem,  cum  et  preeviderit  veuientem, 
et  pra!sentem  videat.  Donatus. 

Qui  hie  neminem  alium  video]  Ita  ct 
Donatus  ;  sed  o.  1.  s.  Terentii  videam. 
Faernus. 

Qui  hie  neminem  alium  video]  Dissi- 
nnildt  sibi  visum  Chremetem.  Farnab. 

Rliror  unde  sit]  Miror  veteres  cum 
iinde,  pro  nescio  ponebant.  nam 
admiratio  ab  ignorantia  descendit. 
Plautus,  '  Ne  quis  miretur  qui  sim, 
panels  eloquar.'  Donatus. 

Miror  unde  sit]  Dilutum  nimis  esse 
videtur  Donati  rh  nescio,  quo  miror 
unde  explicat.  Davus  enim  admi- 
labundus  vultum  cogitantis  pra;fert, 
et  inquirere  se  oslendit,  unde  sit  hie 
puer.  liaclerus. 

12  Dicturan  ijuod  rogo]  Liber  Vic- 
torianus,  dicturan  es :  alii  omnes, 
dictura  ne  es,  itaque  Priscianus  citat 
ibro  XV.  versus  autem  sustentatur  vel 
abjeetione  s  ex  es,  vel  d  ex  quod. 
primo  niodo,  secundus  pes  erit  ana- 
paestus,  tertius  iambus;  alteiosecun- 


TERENTII    ANDR.   ACT.   IV.   SC.    IV. 


1135 


dns  erit  iambus,  tertiiis  anapaestiis. 
Faei-nus. 

Au]  Interjectio  consternatae  niu- 
lieris.  Donnlus. 

Concede  ad  dexteram']  Et  bene  dex- 
<eram.  sinistra  enini  venit  Chiemes: 
et  non  vult  proximum  ei  Cbrenietem, 
scd  juxta.  supra  enim  dixit,  '  Ego 
qiioqiie  hinc  dextera  venire  nie  ad- 
siniulabo.'  Donatus. 

Dextei'am]  A  sinistra  enim  stabat 
Clirenies,  quem  omnia  audire  nonduni 
vnlt.  alia  quippe  clare,  alia  dici  jiibet 
suppresse.  Farnabius. 

13  Delirus:  non  tute  ipse']  Deest, 
eum  niilii  dedisti.  Sed  et  supra,  et 
nunc  interturbat  Davus,  ne  niuiier 
totum  dicat.  Donatus. 

Nun  tute  ipse]  Subniissa  voce.  Id. 

Verbum  si  mihi  unum]  Accommo- 
date comminatur  Davus  :  peue  enim 
IMysis  universa  narrabat.  Idem. 

Verbum  si  milii]  Hoc  ipse  voce  sub- 
missa.  I-'arnubius. 

14  Praterquam  quod  te  rogo]  Hoc 
est,  sensim,  et  ut  senexsentiat,  pro- 
nuntiari  potest.  Donatus, 

faxis,  cave]  Gestu  comminantis 
est,  et  vultu  :  ut  suspendcret  conimi- 
nationem,  deinde  interret  gCBtum. 
Ordo,  Cave  faxis.  Idem. 

l.'j  Male  dicis]  Cum  conteinptu  io- 
qucris,  convitium  t'acis.  Apparet 
ergo,  Maledicis  lentius  esse  dictum, 
ijuum  subjuiigit,  Die  clare.  Idem. 

Male  dicis]  Nove  Male  dicis  pro 
comminatiune  posuit,  qnuin  pro  con- 
vitio  solrat  poni.  Nisi  forte,  quia 
contunu-liii-  genus  est  comminatio. 
Quidam  putunt  esse  unani  personam, 
Davi  scilicet,  dictum  supcrius  INIysi- 
dis,  non  satis  manifestum  Clircmi,  in 
malcdicti  fiimilitiidinem  derivantis. 
Idem. 

ilnde  est  1  die  clare]  Hie  cxprcssius 
dixit.  Idem. 

Undc  est!  die  clare.  M.  a  vobin] 
Non  fere  inveniaslilmirn  ulluni  scrip- 
turn,  (|ui  non  liahcat,  a  nobis  :  <pieni- 
admudum   etiam   Donatus   legit,  ita 


dicens,  '  Quia,'  &c.  Cetcrum  qui 
«  vobis  legunt,  ex  eo  falsi  sunt,  quod 
unde  est,  acceperunt  pro,  cujus  est, 
qnod  si  ita  intelligeretnr,  jam  il- 
lud  quod  infra  dicitur,  '  Cedo,  Cu- 
jum  puerum  hie  adposuisti  ?'  ut 
geminatum,  supervacaneum  esset. 
Duo  ergo  Davum  interrogare  dicen- 
dum  est,  unum  nude  sit  puer,  id 
est,  ex  cujus  domo  exportatus,  ad 
quod  Mysis  respondet,  a  noifis,  id  est, 
ex  donjo  nostra  :  ut  revera  erat:  al- 
teruni,  Cujiim  puerum  adposuerit 
ante  aedes  Simonis  :  ad  quod  ilia 
respondet,  Pamphili  :  quod  vero 
Davus  INIysidem,  cum  respondisset, 
a  nobis,  impudentiiB  insimnlat,  ad  id 
respicit,  quod  infra  dicturus  erat, 
'  Quem  ne  ego  heri  vidi  ad  vos  ad- 
ferri  vesperi  ?'  in  eo  enim  videri  vnlt 
earn  accusare,  qnod  puerum,  ut  ipse 
vult  ciedi  suppositiim  Glycerio,  ad- 
posuerit ante  ffides  Simonis,  tauquam 
filium  Pamphili.    Fu'ernus. 

A  fobis]  Quia  u  vobis  parum  intolll- 
gebatur,  hie  addidlt  niorein  meretri- 
cis,  ut  vel  sic  iutelligatsenex.  Donat. 

13.  14.  1.5  Lentius  quiedam  a  My- 
side  et  Davo  dicuntur  :  quibus  rap- 
tiin  ad  occultandam  fraudem  inges- 
tis,  Davus  instat  interrogando  :  tmde 
est,  die  clare  ?  rb  mule  dicis,  qnod 
pra^cedit,  aliqiii  Davo  tril)uunt,  teste 
Donate,  sed  cum  alitor,  quam  ille 
facit,  explicandum  fuerit.  quasi  sci- 
licet illud,  deliras,  non  tute  ipse?  Mysis 
clare  dixeiit  ;  dictitpie  veritatem  Da- 
vus in  susi)i('ionem  malcdicti  a  dc- 
l)reliensa  et  irata  muliere  verterit. 
Tota  hac  scena  est  actuosa  :  et  plu- 
rima  oslendit  vultu,  gestu,  pronuntia- 
tione.  liwclerus, 

10  Mirum  vero]  Sxpe  ad  tlpwv(iai> 
relerlur.  Donatus. 

Impudent er  mulier  si  facil]  IJono 
ordineloculusest.  priuio  enim,  causa 
inipudintiif  natura  est,  deinde  con- 
ditio. Idem. 

Miruin  vero,  imjiuil.]  Elpcuvfia  est,  sed 
cum    indignationc    coujuucta,    cpix 


113G 


NOT.E   VARIORUM    IN 


eninipit  vs.  18.  Bcvclerus. 

17  Ab  Amlria  est  ancilla  hecci  Effe- 
cit  quod  volcbat  Daviis.  nam  intcl- 
lexit  Clucincs,  ex  qua  sit  Pampliilo 
natus  puer.    Donattts. 

IS  Adcone  vidcmur  vobis  esse  idonei] 
Idoneits  est  aptus  ad  omnia,  et  bona, 
et  mala.  Idem. 

Adeon]  Adcone,  an  adcone  ad 
euni  ?    Idem. 

19  In  quibiis  sic  illudatis']  Et  illudo 
in  te,  septiino  casu:  et  illudo  tc,  accu- 
sativo  dicimus.  sed  in  primo  super- 
vacuum  est :  ut  sit,  quibus  illudatis. 
Idem. 

Ve/ii  in  tempore'\  Cum  provisus  sit, 
intervenisse  putat.  Idem. 

Veni  in  <c/n;)ore]  Opportune,  nos 
sine  prscpositione  dicimus,  tempure  et 
tempori.  Idem. 

20  Propera  adeo  puevum  tollere]  Hie 
versus  clare  dicitur :  sequens,  ne  se- 
nex  audiat,  presse.  Idem. 

21  Cafe  quoquam  ex  istoc  excessis 
loco]  Necessario  Davus  retinet  Mysi- 
dem.  noudum  enim  omnia  audivit 
Chremes,  nondum  comperit  unde  sit 
mulier,  et  puer  de  quo  susceptus  sit. 
Excessis,  pro  excedas :  ut  /axis,  pro 
facias.   Idem. 

20.  21]  Clare  jubet  puerum  tolli 
Davus:  cui  cum  parere  Mysis  vellet, 
non  audicnte  sene,  mane,  inquit,  cave 
quoque,  8fc.  BcEclerus. 

Care,  ^-c]  Hoc  ipse  voce  submissa. 
Farnabius, 

Excessis  loco']  Excesseris,  excedas. 
Idem. 

23  At  etiam  ro(,rns]  Rursum  jurgium 
repetit,  et  turbuleutam  orationem. 
Donaius. 

24  Cedo]  CeJo  idem  significat  quod 
die,  et  da  mihi.  Ergo  repetitionem 
significat,  non  supervacuam  oratio- 
nem, et  est  dictum  cum  qiiadani  fidu- 
cia,  et  contemptu  ejus,  cum  quo  ser- 
mo  est,  interrogantis  aiiquid.  Idem. 

25  3Ii(to  id  quod  i>cio]  Hoc  lentius 
et  snbmisse.   Idem. 

20   Veslii.  cvjusf  noslri?  Pamphili, 


S)X,j  t5  nostri  etiam  Donatus  et  E«» 
grapiiius  agnoscunt.  interrogat  an- 
tem  crebrius,  ut  nomcn  Pampliili 
Cliremcti  inculcetiir.  qui  etiam  statiin 
hoc  audilo,  vcluti  iu  plenam  rei  noti- 
tiam  doductus,  recte  cf^o  semper^  in- 
quit, /((ifi /«/s  nuplius.  J$(eclerus. 

llcm!  quid?  Pamphili]  Apparct 
muiierem  vestri  et  Pamphili  lentius 
pronuntiasse,<iuam  Davus  vellet :  et 
ideo  nunc  repctisse  nomen  nostri  et 
Pamphili.  Donatus. 

Hem !  quid  ?  Pamphili]  Duas  res 
operatur  Davus  simul,  ct  utignarissi- 
nuini  se  ostendat,  et  ut  Pampliilus 
nominetur.  Et  argute  repetit  nomen 
Pamphili ;  quasi  per  indiguationem, 
ut  soceri  auribus,  adolescentis  nomen 
inculcet.  metuit  enim,  ne  non  audiat 
velut  senex.  Idem. 

Pamphili]  Repetit  nomen  Pamphi- 
li quasi  cum  indignatione  :  verum  ut 
id  diserte  audiat  Chremes.  Farnabius. 

27  Recte  ego  semper  fu^i  liasnuptias] 
Et  hie  efficit  quod  voluit  Davus,  ut 
Pamphili  Chremes  puerum  esse  cog- 
noscat,  et  recuset  generum.  Donatus. 

Has]  Id  est,  hujusniodi.  Idem. 

28  Ofacinus  animadvertendum]  'Atto- 
aiiiirriats  quarta.  Donatus. 

Quid  clamitas  !]  Clamavit  enim  Da- 
vus, ut  puerum  audiret  Chremes. 
Idem. 

29  Qucmne  ego  hen  vidi  ad  vos  ad- 
/er/i  fcsperi .'J  Vult  negando  irritare 
muiierem  ad  confirmanda  quae  vult. 
Idem. 

Quemne  ego  heri  vidi  ad  vos  afferri 
vesperi]  Id  est,  cum  ne  quern,  <S:c.  au- 
dacimendacio  urget  Mysidem  ad  ve- 
ritatem  proferendam.  quod  cum  ilia 
coepisset  facere,  impudentem  ejus 
audaciam  accusando,  respondet :  re- 
rum,  id  est,  verum  est  quod  dixi. 
expcctabatur  repetitio  oculati  testi- 
nionii,  ego  vidi.  a  quo  diiapsus  de  in- 
dustria  Davus,  uidi,  inquit,  Cantharam 
suffarcinatam.  unde  noudum  coufici- 
tiir,  quod  dictum  erat.  nequc  sane 
hoc  confici   volcbat.    sicut  ex  toto 


TERENTII    ANDR.    ACT.    IV,    SC.    IV. 


1137 


mimo  apparet.  Dicendum  tamen  Libera']  Qu?e  testiinonium  super 
aliquid  erat,  qiiod  a  corniptis  Attico-  veropaitu  peiliiberent,  natiini  sc.  ex 
rum  moribiis  non  abhorreret.  in  qui-     Glycerio,  iion  allatum.  Farnabius. 


bus  crimen  suppositi  partiis  non  adeo 
insolitum  fiiisse,  festive  Aristophanes 
^(<DfJ,lp5e7  ia  Qeffficxpopia^omMS.  Baclerus. 

Quemna  ego,ifc.]  Supposititium  in- 
niiit  infantem  adlatnni.  Farnubius. 

30  O  liominem  aiidacem]  Exclamatio 
Mysidis,  testimonium  veritatis  est. 
Donatus. 

Verum  vidi  Cantharam  suffarcina- 
tarn]  Vide  infirmum  argiinientuni : 
prius,  vidi  puerum  affcrri,  dixit,  post, 
non  puerum,  sed  Cantkuram  suffarci- 
natam :  Cantiiara,  nomen  est  anus.  £t 
hoc  dicit,ut  leviter  redargnat  Mysi- 
dem,  non  at  vincatur.  hoc  enim  vi- 
disse  se  innuit,  Canlharam  suffarcina- 
tarn,  non  puerum  portantem.  Idem. 

Laiiiluiram  suffarcinatam]  Anum 
crassHDi  et  sufiarcinatam,  ut  quae 
puerum  ana  attnlerit,  quem  Pamphi- 
li  filinm  esse  pratenderent.  vid. 
Adelph.  act.  ii.  sc.  1.  Pet.  vero  Nan- 
ning,utetF.  Lindenbrog.  canlharam 
leg!  Tolunt,  ex  recepto  Athenis  more 
cxponendi  qiiicqnid  natum  uolbnt  in 
firtjlibusvasis,  cor  bibus,aut  sport  u  lis. 
X^pMSf  vel  KfiKvois.  Aristot.  \ii.  I. 
Polit.  c.  IG.  Aristopb.  in  Ranis 
dc  CEdipode  exposito.  Callimacbus 
Hymn,  in  Jovem.  Farnabius. 

Suffarcinatam]  Proprium  est  anibus 
safTarcindtag  esse,  ut  Persius,  '  Pan- 
nucia  Baucis.'  Et  Plautiis,  'Dolia- 
rem,  claudam,  cr.-tssani.'  Donatus. 

32  Cum  in  pariundo  aliquot  ad/ue- 
runt  librrtr]  Indiciiiin  secuta  confir- 
niatio  est,  »|iiain  expressit  Davi  re- 
futatio.  Supefcst  ctiam  ut  et  con- 
cludatur  etrectus  dob,  ntgante  Cbre- 
metc  sc  daturum  filiam  :  (|uod  sub- 
iude  pfficit  Davuh  doJo.  Idem. 

Aliq^iot  libera]  Nee  pauca*,  ncc 
niultffi.  Idem. 

Libera]  Totimonia  bljcra  contra 
servuin.  Et  hoc  proprium  T»:rcntii 
est.  nam  de  Komanomore  hoc  dixit. 
Idem, 


33  Ne  ilia  ilium]  Ne,  valde.  Cicero, 
'  Ne  illi  veliementer  errant.'  Donatus. 

Ne  ilia  ilium]  Cbremetera  scilicet. 
Idem. 

31  Chromes  si  posituyn  puerum]  'Ev 
vnuKpimi.  Et  est /ui/irjcris.  transit  enim 
a  niixto  ad  imitativum  characterem. 
Idem. 

Chremes,  si  posilum  puerum]  Mif/.-qcns, 
quando  aliqua  verba  sic  pronuncia- 
mus,  ut  vana  videantur.  Idem. 

Chremes  si  positum  p.  ifc.]  Scil.  ita 
ratiocinatur,  qua?  hoc  incepit.  juimi- 
Ti/cws.  nam  haec  figura  in  dramatico 
genere,  pra;sertim  ut  quidque  actuo- 
sius  exhibetur,  perpetua  est.  ita  uiox 
vs.  41.  '  Coactus  legibus  earn  ux. 
ducet.'  Bcpclerus. 

36  Non  hercle  faciei]  Bene  enim  de 
se  tertiam  personam  fecit,  ut  supra, 
*  At  nunc  faciet.'  Donatus. 

Ut  ill  sis  sciens]  Eloquenter,  sic 
enim  veteres  pro  scias  dixere.  Idem, 

37  Ni  puerum  lullis]  O.  1.  s.  nisi, 
Faernua. 

In  medium  viam  protolvam]  Bene  in 
medium  viam  :  quia  ante  fores  positus 
jacebat.  Donatus. 

38  Teque  ibidem  pervolvam  in  luto] 
De  proximo  irapSixoiov  rtpetit.  El 
quando  nomina  sunt,  Tcapovo/xaala : 
quando  verba,  irapofioiov  dicitur.   Id. 

Pervolvam]  Id  est,  porro  volvam  :  et 
dolo  quidem  minatur,  quod  facturus 
non  est :  verum  scdulo  id  agit,  ut  jam 
pncr  tollatur  e  medio,  siniul  euni 
servat  Chremeti,  nt  ipse  recusct  ge- 
nerum,  non  nt  a  quo(|uani  pasMis 
videatur  injuriam.  Idem. 

Provolvam]  Nanuius  legit  proluam. 
tan(|uam  scropbani  in  volutabro.  Far- 
itubius. 

39  Tu  pot  homo  non  es  sobrius]  So- 
//riH*,  est  haiiii-  mentis,  quasi  .sebrius, 
hoc  est,  ab  cbrio  scparatus,  secretus, 
scparatus  ab  iis  (]ui  disccrountur. 
Donatus. 


Dclph.el  Var.  Clui. 


Tcrenl. 


4  C 


1138 


NOTi:    VARIORUM    INT 


Fallacia  alia  aliam  trudil]  Provrr- 
hium.  ciii  siibjacot,  inemorem  menda- 
cim  esse  oportirr.    Idem. 

41  Civem  Atiicam  essehanc]  Transit 
ad  imitalionem.  hlcm. 

Legibus]  Lex  erat :  'H  fiiaadiiffa,  ^ 
ydfxov,  fl  ddvarov  alpdaOw  tov  ^laara- 
fiffov.   Farnah'nts. 

42  Eho]  Intcrjectio  estconturbatae 
mnlieris.  Donntus. 

Eho  obsrcro]  Donatiis  legit  nu,  (Ji- 
cens  esse  inteijeclionem  perturbataD 
mnlieris.  Falrnns. 

43  Joculiirinm  in  malum'jF,  contrario 
pro  gravi,  et  niolosto,  ac  iiimio.  Joeu- 
laiiiun  igitur  kut'  am'Kppacnv.  Dona- 
tun. 

4 1  Quis  hie  loquitur  ?  o  Chreme,  per 
tcmpus  adrenis']  Prinripinm  loqnendi 
Davits Clirenieti  dat,  perfectiiriisqiiac 
ipse  conatns  est.    Idem. 

Per  tempus  adrenis']  Idem  est  per 
tempus,  quod  in  tenii)oic  :  aiit  certe 
per  tempus,  tempeftive.   Idem. 

O  Chreme,  per  leiupus  adcenis']  As- 
tute, quasi  eum  nunc  piimiini  videiit. 
Idem. 

45  Audivi  omninl  Omncs  fere  libri, 
et  in  his  jileriqne  antiqiiiornm,  audivi 
jam  omnia,  versu  ctiani  id  postnlante. 

Fa'crnns. 

Ah,  ne  tu  omnia']  Ant  ne  pro  non 
legitnr. ant  ne  tu  otnnia,  ut  Jieprnduoa- 
tnr,  et  accipiatnr  pro  non.  Donatus. 

Tu  omnia]  Andisti,  subaiiditnr. 
Idem. 

46  Audistin'  ohsecro?  hem]  Exnltans 
Davns  infert,  et  incnlcat,  frequenter 
repctendo.  Idem. 

Audistin  ohsecro?  hem]  Difficile  crc- 
dendo,  affirniat  se  non  scivisse  pra- 
senteni  Ciircmetem,  ut  liac  confirnia- 
tione  niliii  ilium  de  se  faciat  suspi- 
cari.   Idem. 

47  In  crucialum]  Non  in  crnccm, 
sed  cruciatnm.  Idem. 

48  Hie  ilk  est]  Cum  ifji>pd(r(i,  quasi 
vir  magnus :  sed  hoc,  Ciircmetem 
ostcndens,  dicit  cum  dpuveia.  Idem. 

Ilic  ille  est]  Libri  omnes  et  Do- 


natus, hie  est  ille,  ct  rh  hie  pvapce- 
denti  versui  in  scansions  attribuitnr. 
Fa'ernus. 

Hie  ille  est]  Ciirenies  /car'  i^ox^iv. 
Farnahius. 

Non  te  credns  Davum  ludere]  Vir- 
gilius  :  *  Non  Diomcdis  equos,  non 
currus  crrnis  Aciiiiiis  ?'  Donatus. 

49  Mi  sene.x]  liene  sene.v,  quia 
quasi  alicnior  est,  et  ignotus  Mysidi. 
Idem . 

Mi]  Suppalpafio  muliebris.  Idem. 

50  Nori  remomnem.  sed  est  Simo  in- 
tus?  D.  est]  L.  s.  o.  novi  omnem  rem: 
particnia  vero  sed  non  est  in  anti- 
quis  libris:  versus  autem  est  dimeter 
iambicns,  Fa'ernus. 

51  Ne  me  attingas]  Quapdam  os- 
tendnntur  apcrte  in  comcediis  ;  quae- 
dani  ex  aliis  personis  intelliguntur. 
Donatus. 

Altigas]  Ah  attigo  pro  attingo.  post 
Chremetis  egressuni  Davns  gestiens 
pras  lactitia  ludos  facit  Mysidi  et 
blanditias.  Farnahius. 

Si  pttl  Glycerio  non  omnia  hcec]  'Airo- 
o'iciTTjffis  tertia,  quod  alienaj  personae 
interventn  roticcatur.  Fiunt  antem 
o.iro<Tico7j'{]a'€Ls,  id  est,  reticentia% tribus 
niodis.  Ant  enim  tacet  |>erse  ipsnm, 
et  ad  alium  transit  :  et  est  prima, 
aut  tacet,  nee  ultra  aliquid  dicit  :  et 
est  secunda.  aut  alterius  interventu 
porsonae  silct :  et  est  tertia.  Dona- 
tus. 

52  Nescis  quid  sit  actum]  Nescis 
plerumque  dicitur  ei,  non  qucm  vo- 
lumus  redargucre  imperitiae  aut  ig- 
norantiap,  sed  quem  faccre  volnmus 
ut  velit  libenter  audire.  Idem. 

Quid  sciam]  O.  I.  s.  qui  sciam.  Fa- 
emus. 

53  Alio  pacta  hdud  pot.  f.  utscirel  h. 
q.  v.]  His  verbis  omne  fraudis  mys- 
terium  rcvelavit  Poeta  :  quod  tis  rh 
SriAovf  rriv  ffvvQtmv  ruv  irpayfx6.Tuv  Stu- 
diose  facit.  liaxlerus. 

54  Ut  sciret  here  qiue  volumus.  prtedice- 
res]  Hunc  versum  sustentamus  disso- 
lutione  ex  diplithongis,  alterius  quae 


TRRENTII    ANDR.    ACT.    IV.    SC.    \ 


1139 


in  hoc  vevsu  sunt.  Faernus. 

Hem  prtediceres]  Th  hem  non  rcpe- 
litur  fere  in  Mss.  Uaqiie  Gabr.  Faer- 
nus dissoliitione  (lijilithongi  siisten- 
tandiim  esistimat  versum.  ceteri, 
nietri  causa,  t2.  hem  libenter  admise- 
runt,  quoruni  exemplum  an  debue- 
rim  sequi,  nescio  :  sed  secutns  sum. 
ita  lanien  ut  nihil  pcrtendendum  ac 
ne  contendendum  quideui,  existi- 
niem.  Boederus. 

55  Paulum  interessci  Nove,  pro 
niultum.  Et  est  raTreivuats  o^X'/M"- 
Donatus. 

Ex  animo  oinniu,  ut  fert  naiura,  fa- 
eius]  Figura  eV€|i777)(ris.  Nam  quid 
est  ex  aniino,  nisi,  ut  firt  natura?  Et 
haec  senlenlia  a  Terentio  e^aTTj^on- 
Kus  prolata  est,  quani  Menander  ivt- 
SfucTLKus  posuit.  Idem. 

56  Ut/ert  natural  Hoc  est,naturalis 
et  ingenita  actio.  Idem. 

An  de  industriu]  Id  est,  scicntia  et 
providentia.  ea  enim  quw  discimus  et 
scimus,  opcralione  genita  et  indus- 
tria  quadaui  scimus.  ut  Virg.  '  Et  cui 
piitre  solum  (uaniquc  hoc  imitumur 
arando.)'  Idetn. 

ScEN A  V.  Senaiii sunt  lambici.  vs. 2. 
omnes  iNIss.  nostri:  <jU(C  sesc  inhonestc 
optacit  iiarare  hie  divitias  potius,  Sfc.  vs. 
0.  omnes :  consobrinus.  vs.  8.  unus  gemi- 
nat  rb  hem.  vs.  9.  omnes:  Satin  rccte? 
nusne  ut  q.  ai.  vs.  12.  unus  prima  nia- 
nu  attuli.  v.  Fr.  Guyet.  vs.  14.  om- 
nes :  semper  ejus  dicta  est  hccc  (ha-c 
csl)  alqne  hubita  est  soror.  vs.  18.  om- 
ne«  :  amicuin  et  di^cns.  ejus.  vs.  22. 
nnus  :  uptime  hospes  pol  morem  nnti- 
(juum  Crilo  obi.  duo  :  opt.  h.  pol  CV. 
antiijuum  morem  oblnits.  Htcclerus. 

I  In  hue  hidiihtssc  plaieu']  In  hoc  loco 
persona  nd  catitnlrupheu  machinata,nunc 
loquitur,  i^am  hie  Crito- nihil  argu- 
irunto  debet,  nisi  absolutionem  crroris 
ejus  :  simul  ex  verbis  suia,  quam  pravis, 
quam  inodeslns,  quamque  Justus  sit,  os- 
tendit.  Donutus. 

In  hue  hnbitasse'\  Non  hnbitnrc : 
sed  quia  niortua   est,  habilasse  dicit. 


Idem. 

In  hac,  IfC.']  Uapaa-Kivj]  ad  Catastro- 
phen  fabulae,  ex  interventu  Critonis. 
Farnabius. 

Platea]  Grcpci  irXaTf'iav  dixerunt, 
quam  nos  plateam  dicimus.  Secun- 
dum forniam  ejusuiodi,  MrjSerai'  et 
Medeam,  (nrov'Silov  et  spondeiun  scri- 
bimus.  Donatus. 

2  Qua  sese  inhimeste  aptavitl  Optarc, 
est  unum  de  duobus  eligere.  Virgili- 
us,  '  Pars  optare  locum  tecto.'  Idem. 

QucE  se  iiikoneste  optavit  parare  hie 
divitias]  Ex  o.  1.  s.  et  Donato  gemina- 
mus  pronomen  se ;  pro  parare  autem, 
parere  habent  omnes  libri  antiquiores 
et  aliqui  alii,  tam  Terentii,  quam 
Prisciaui  hiinc  locum  citantis.  atque 
ita  ratio  versus  requirit.  divitias  au- 
tem per  synizesin,  coiiuntibus  vel  du- 
abus  priuiis  syllabis  vel  duabns  ex- 
tremis, contrahitur  in  crelicum.  ita 
remauet  iambus  in  line,  atque  lioc 
niodo  sa'pe  ab  Terentio  et  Plauto 
nsurpatur  \\2ec  dictio.   Faernus. 

Quee  se  inhoneste  optavit  parere  hie 
divitiasi  Male.  Legendum,  ut  in 
aliorum  editionibus,  et  Faerni  max- 
ime,  QucB  se  se  inhonestc  optavit  parere 
hie  divitias.  In  editione  Murctiest: 
Qua  se  inhoneste  optavit  parere  hie 
ditias.  Vitiosus  est  in  prime  pede, 
nisi  si  nulla  est  synalcepha.  Ccteruin 
divitias  in  fine  versus  est  trisyllabnm, 
per  synizesin.  Nam  illud  ditius  Go- 
veani,  quod  probat  Muretus,  hand 
equidem  probem,  etiamsi  dicatnr 
dites  pro  divites,  et  dilior  pro  divitior, 
et  ditare,  et  Dis  Pater  pro  Plutonc 
(ira?cornui  :  hu'C  nihil  sunt.  Uetur 
niodo  unicuni  excmpluui,  ipse  manus 
dcdero.  Uein  nihil  necesse  est,  ut 
jam  dixi ;  figura  enim  versum  expe- 
dit.  Fuber. 

Quae  se  inhoneste,  {fc]  Qu.e  patri- 
am,  ])aupertatcm,  pudicitiam  tugit. 
Farnabius. 

Parare  hie  divitias  jiolius]  Animo 
hcrcdis  dixit  parare  divitias.  Dona- 
tus. 


1140 


NOTyE    VARIORUM    IN 


3  Qunm  in  pairin]  Piinnim  dolet 
Ciito,  i]iio(i  niLTctrix  fuit  Chiysis. 
sci-uiulo  progro.'.sii.s,  quriitiir  «|nod 
nioiiua  est.  Et  iiota  quod  tria  dixit 
Crito  contempsissc  Clirysideiu  :  pa- 
triam,  honestatein  ot  iiaupcitateni.  Tb 
TTpinov  ciiAm  scrvatiim  cut  gravi  viro, 
quuni  illmn  sobrina?  piidct.  sinini  hie 
ostcnditurejiis  generis  fnisse  Ciirysi- 
dem,  \\t  qiia>  probe  vivere  potiierit, 
nisi,  ut  ait,  necessitas  cogeret.  Idem. 

Quam  in  patria  honeste]  'AvTiOfTov 
priinum.  Idem. 

In  patria  honeste  pauper  vivere}  His 
verbis  a  poeta  jam  iioiiestiis  indiici- 
tar  Crito,  et  dignus  cui  credi  opor- 
teat.  Idem. 

Pauper  vivere]  Ad  illud  reddidit, 
'  Sed  inopia  et  cognatorum  negligen- 
tia  coacta.'   Idem. 

Potius  quam  in  patria  paupera  vivere] 
Hanc  lectionem  planissime  iniprobo. 
Scribenduni  pauper :  sic  olini  Dona- 
tiis,  sic  Probiis,  sic  et  Servius,  sic  et 
Priscianiis  legerunt ;  sic  denique  et 
Faerniis  in  Mss.  invenit.  Faher. 

Potius  quam  in  patria  honeste]  Ita 
et  Donatiis,  et  antiqniores  libri  Te- 
rentii,  sed  omnes  alii,  potiits  quam 
honeste  in  patria.  Faernus. 

4  Ea  ad  me  lege  redierurit  bo7ia]  Hie 
jus  tractavit  dicendo  reditrunt:  quia 
in  faniiliain  redcnnt,  si  noii  est  lieres 
de  proximo,  ant  ex  testamento.  Do- 
natus. 

liana]  Redire  dieitnr  haereditas, 
quEE  tnni  prinuun  deferlnr.  in  fami- 
liarii  redeunt,  si  non  est  lucres  de 
proximo,  aut  ex  testamento.  Farnab. 

5  Perconter]  luterrogatio  est,  cui 
iiecessario  respondetur,  aut  etiam,  aut 
non.  Perconfatio,  cui  nihd  lioruni. 
Ut  si  quis  dicat,  Ubi  habitabat  Cliry- 
siK,  dicatnr,  Ecce  hie.  Percontatio, 
lit  si  quis  dicat.  Cur  adultcriiim  com- 
niisisti  ?  Simul  etiam  modeste  et  ma- 
ture, et  de  se  nihil  intcrrogaturus, 
cnepit  a  blandimenti>:.   Donalns. 

6  Esl  ne  hie  Crito  sobrinus  Chrysi- 
diit]  Sohrini  sunt  consubrinoruni  filii : 


nam  sic  dicit  Menandcr:  verum  ut 
alii  putant,  de  sororibus  nati,  ut  sint 
sobrini,  quasi  sororini.  Idem. 

7  SalvhS  sis,  Critu]  Sulcus,  asscve- 
ratio  salutantis  est,  non  quasi  respon* 
sio.  Idem. 

8  Ilane  Chrysis?  hem]  Non  nunc 
interrogat,  sed  coramiseratur:  et  ita 
spquebatur  ut  diceiet,  periit.  sed 
niagis  gemitus  siguificat,  quod  minus 
dixerat.   Idem. 

Nos  quidem  pal  miseras  perdidit]  Hie 
intelligitur,  supra  subaudiendum  per- 
iit. Nam  pro  periit,  hffic  reposnit, 
perdidit.  Idem. 

Itan  Chrysis  ?  ifc.]  In  verbis  Crito- 
nis  sub.  periit.  ad  quod  Mysis,  cum 
aflFectu,  ejus  morte  afflictam  domum 
ostendit.  Baclems. 

9  Quid  vos?  quo  pacta  hie]  Pro- 
gressio  loquentis  ad  interrogandum. 
Id  esl,  puto,  inquit,  qiiod  ilia  periit: 
vos  auteni  quo  niodo  ?  Donatus. 

Quo  pacta  hie]  Sigiiificatio  eat  pe- 
regrinantis.  Idem. 

Quid  vos,  quo  pacta  hie?  satin  recte  ? 
nos  ne?  sic]  Ratio  versus  exigit  ut 
satine  lejatur.  qn<c  vox  non  minus 
quam  satin  Terentio  est  familiaris; 
aut  in  pacta  non  fiet  synalapha.  ex 
satin  vero  n  elidetur.  quae  omnes 
liccntias  ccssarent,  si  legcretur,  sa- 
tine.  Fal-rnus. 

Quo  pacta,  H^c]  Agltis.  Farnabius. 

10  Xosne'/  sic,  ut  quimus,  aiunt, 
quando,  ut  volnmus,  non  licet]  Et  ad 
pnvsentis,  et  ad  prreterita;  vita;  ex- 
cusationem  pertinet  ista  responsio, 
qua  purgatur  voluntas  Chrysidis  in 
qud-'stn  iiierc'tricio.  Caecilius  in  Plo- 
cio  :  *  Vivas  nt  possis,  quando  neqiiis 
lit  velis.'  Donatus. 

Ut  quimus  aiunt,  Ifc]  V.  Fr.  Gnye- 
tiini.  vult  diccre:  non  satis  ex  vote. 
Sed  fcreoda  nobis  est  sors  nostra, 
qux  oratio  ad  pra^sentes  tiirbas  spec- 
tat,  qiuB  nonduu)  patiebantur  ani- 
mum  muliercularum  ronsistere.  Do- 
natus putaf  excusationcm  et  praesen- 
tis   ct  praetcrila!  vita.-,  quantum  ad 


TERENTII   ANDR.   ACT.    IV.    SC.    V 


1141 


qncpstum  Chrysidis  meretriciiini,  hie 
strui.  Beeclerus. 

L't  quimus]  Tmixw  yap  olx  ^^  OiKajxiv 
oAA'  (Lt  dwdixeOa,  '  Vivas  ill  possis, 
qiiando  nonqiiis  ut  vciis.'  Caecilius 
in  Plotio.  Farnubius. 

11  Quid  Glycmum?  jam  hie  suos^ 
Convenit  hereditatem  peteiiti,  con- 
venit  judici  futiuo,  de  pliiribus  inda- 
gare.  Ergo  recte  et  ordine  qnaesivit, 
Quid  Ctirysis?  quid  vos  ?  quid  Gly- 
cerium?  Donatus. 

12  Utinam]  Novo  geneie  exopta- 
tioiiem  pro  nogafione  intnlit.  Donatus. 

Hand  auftpicato  hue  me  appuli]  Id 
e<t,  inaospicatus,  quod  non  esset 
auspicatus.  et  usitatura  veteribus  sic 
dicere,  si  quid  aiiquando  aliter  eve- 
nisset,  quani  velleut.  Idem. 

13  Nunquam  hue  telulissem  pedem] 
Virgilius:  '  IMene  efferre  pedeni  mo- 
nitor te  posse  relicto  Speiasti?'  Et, 
'  Ferte  simul  Faunique  pedem,  Dry- 
adesque  puellae.'  Sed  Critici  adno- 
tant,  alienius  esse  a  ciiaractere  co- 
iiiico,  tetulissem  pedem.  Idem. 

Telulissem  pedeml  '  Qui  hue  in  hanc 
itrbem  pedem  nunquam  intro  tetuli.' 
Menach.  act.  ii.  sc.  S.  I'amalmis. 

14  Semper  enim  ejus  dicla  est  here 
(ttque  httbita  est  soror']  Aut  veris  crc- 
dendum  est,  aut  ctiam  falsis,  quas 
tamcn  invcteravciint.  Hiiic  Cicero, 
'  Ita  habcantiir,  itaque  dicantur.' 
IJahilit  ergo  plus  est,  quam  credila. 
Donatus. 

.Semper  ejus]  A  possibiii  et  utili. 
Idem. 

Semper  enim  ejus  dicla  est  hcce  utquc 
habila  est  soror]  Hie  versus  varie  le- 
gitnr.  Vaticanus  et  Hasilicanus  sic: 
Semper  enim  dicta  est  esse  hac,  atque 
hahila  tst  soror.  Alii  oiniies:  Semper 
ejus,  Sfc.  Donatus  vcio,  qucm  et  se- 
quimiir:  Semper  euim  dicta  est  (jus 
htcc  atque  habila  est  Moror.  versus  aii- 
teui  Stat,  contracto  ejus  in  unam  syl- 
laliam  longani.   I'aernus. 

Semper  enim  diet.  iV<-"-]  Auiino  licrc- 
•li"<,  ut  Holjririus,  vciicrat,  ul  ab  iiiitio 


scenae  ostendit.  nunc  expendit  facul- 
tatem  totius  negotii,  sive  difficultates 
oi)ieclas,  judicio  viri  prndentis 
considerat  :  primo,  quod  comniuni 
errore  Glycerium  habita  Chrysidis 
soror,  in  possessione  bonoruni  esset : 
qua  iWus  fuerunl,  possidet.  itaque 
communis  ilia  et  fama  et  opinio  pro 
ipsa  stabat,  tanquam  proxima  he- 
rede,  deinde  expendit,  quam  sit  pe- 
regrino  arduum,  Atheuis  litigare, 
quod  ad  corruptum  judiciorum  nio- 
rem  spectat,  quem  etiam  alibi  Poeta 
noster  KoifxaiSu.  tertio  conjicit  (non 
sine  o'tKovofxia,  quae  omnia  iu  dramate 
ad  avaraa-iv  refert)  jam  aliquem  esse 
Glyccrio  amatorcni,  quem  ipse  ami- 
cum  honestius,  et  dcj'cnsorem,  si  judi- 
cio experienduni  sit,  designat.  Ex 
his  diflicuitatibus,  etiam  famaj  snw, 
cujus  preecipua  tali  viro  cura  est, 
metuit,  atque  sic  ad  honcstatem  trans- 
it. Posse  enim  fieri  ait,  ut  Syco- 
phanta  et  mendicus  dicatur:  qui  cum 
excidisset  suis,  aliena  appeteret  bona, 
honesta  oralio  :  sed  adliuc  honestior, 
qua  se  ipsum  judiccm  nictuit,  neque 
ab  aninio  suo  impctrare  potest,  ut  jus 
suuni  persequatiir  cum  incommodo 
inulieris  orba;  et  deserta»,  quee  pa- 
rentes  suos  nondiim  reperisset.  sum- 
niam  rei,  inquit,  complectar :  ipsam 
despuliare  non  licet.  Ita  animum  here- 
dis,  quem  jure  attulerat,  icquitate 
singiilari  ductus  ouiittit.  ut  in  euni 
conveniat  illud  Poetw,  '  Non  illo 
niclior  quisquam,  nee  amantior  anpii 
^'ir  fuit.'  liaclevus. 

15  Nunc  me  hospilem  lites  sequi] 
Mire  dicit  me,  cum  ijiKpaau,  id  est, 
senem  et  remotuni  a  litibus.  llunpi- 
lem,  id  est,  peregrinuni.  Liles  s,qui, 
id  est,  pauperem.  totum  per  f/xcfxiaiv. 
Domilus. 

10  Qunm  hie  viihi  sit  facile  alque 
utile]  Id  est,  dUficile  el  inutile  :  et 
est  romicum.   Idem. 

Lites  scqui,  ijc]  Super  Chrysidis 
bonis,  quai  possidet  Glycerimn,  re- 
pelendis.   J'anuibius. 


1142 


NOT/E    VARIORUM    IN 


19  Grandinsculu  jam]  A<1  partem 
ittatis  n-fi'itur  irramlis,  id  est,  graii- 
ilis  natii  est.  IVlnjor  aiitrin,  genera- 
liter,  et  a<l  .snniniaiii  a-tatis  rcfertiir, 
et  ad  coinparationein  a:tatis  pariter 
positniii  est.  Domitus. 

20  Sycoplumtaiii]  Hoc  est,  qiuini  in 
ine  roiiveiiimit  lites.  Idem. 

SijcGphitntnm']  liciie,  syco}ihaiititm : 
quia  bonani  caiisam  liabct,  nihil  aliiid 
timet  qiiam  convitia.  Et  sycophan- 
tain  subdistingue  :  et  sic  infer  seqiien- 
tia.   Idem. 

Me  sijcophantam  hcrcditatem  perse- 
qui]  Invidiosiiis  est  hcreditales ;  ut 
apud  Donatiim  le!;itur  scena  qiiarta 
actus  ([iiinti.    Fa'iinius. 

Sycnphantnm]  Calumniator;  vililiti- 
gator.     Kal  (TVKo(f>dvTris  €v6vs  6  rb  rpt- 

fidlViOV    "EX'*"'    K0\6?Tai,    KtlV  a.SlK0V/J.fl>OS 

rvxi).     Menandcr   yewpy^,   sed    vide 


act.  V.  sc.  1.  infra.   I'aniuhiii.'i. 

21  Turn  ipsam  drspollare  7ton  Ucet^ 
Ab  lioncsto.  et  bene,  quia  nihil  siium 
liabet,  nisi  Cluysidis.  Donatus. 

22  Antiiiiium  obtines]  Antiquum  ab- 
solute dixit  :  ut  aqiiwn  aiit  bonum, 
(|nod  aniiqui  solebant:  ant  eerte  per 
t\\(i\l/ii>,  id  est,  morcm  el  ingeniiim. 
Idetn. 

2S  Due  7ne  ad  ean:,  quundo  hue  veni, 
ut  videnm']  Vel  hoc  incput,  ut  videam. 
CUT  atitem  ut  videam?  quia  timet,  et 
est  ordo,  Due  me  ad  earn,  wt  videam, 
quando  hue  veni.  Idem. 

21  Videat  senex]  IJene  senex.  Simo 
eniiii  cu!u  Chremete  est.  propter  hoc 
videri  non  vnlt,  ne  ejus  utatur  apnd 
socerum  testimonio,  rem  esse  Pam- 
philo  adversus  Giycerinm  :  et  rursiis 
nuptix  confirmcntur.   Idem. 


ACTUS    V. 


Scena  i.  Trochaic!  sunt  tetrame- 
tri  catalectici.  vs.  2.  nostri  Mss.  om- 
nes  :  incepi  adiie.  vs.  4.  omnes  :  imo 
cnim  7iunc  quam  max.  &(c.  vs.  G.  om- 
nes :  vides  quam  iuiq.  .s.  p.  St.  dum  id 
efficias,q,c.  vs.  9.  duo  :  at  rogitas?  vs. 
11.  omnes  :  fdiam  ut  darem.  v.  F'aiirn. 
vs.  20.  omnes:  neuter  lumprcescnserat. 
Boeclerus. 

1  Satis  jam,  satis,  Simo]  Ilac  scena 
qffieiorum  disccptationem  continet,  pa- 
trum  inter  se  de  officio  amicorum,  et 
patertia  pietate  traetantium.  Donatns. 

Satis  jam,  satis]  Heec  veluti  qnse- 
dam  controversia  est :  namque  injii- 
riarnm  reus  fit  Simo,  contradicitnr 
per  conjeclnram,  falsum  esse  quod 
intendit :  cum  Pamphilus  neque  amet, 
neque  ex  eo  natus  sit  filius  :  et  adlii- 
betur  derivatio  causap,  qua  dicitur 
meretricem  ista  omnia  esse  molitam, 
ail  distiirbandas  nuptias.  Donatus. 

Satis  jam,  satis]  Bene,  negaturus 
fiiiam,  purgat  prius  oflicium  suum  tin 
fiilb  promissi :  ct  idtro  accusal  ipsum. 
Idem. 


Spectata]  Probata,  ut  Virgilius  ait, 
'  Rebus  spectata  juventus.'  Idein. 

Satis  jam  Simo  satis,  Sfc.]  Quia  nii- 
tem  ubique  et  placidum  Chremetem 
fecit  poiita,  igitur  hie  qnoqne  de  suo 
prius  periculo  contjueritur,  (|uod  adi- 
verit  studio  obsequeiidi  Simoni,  ejus- 
que  petitioni  gratilicandi  :  donee  no- 
va et  importuna  Simonis  instatitia 
pcrniotus,  aperle  eum  accusat  ob 
injuiiam  :  praimissa  prius  denionstra- 
tione  |)alhetica  immodesti  et  officia  d 
vitae  ac  amicitiai  male  ralioriuantis 
animi :  '  Vide  quan)  iniqnus  sis  prae 
studio,  dum  efticias  id  quod  cupis  ; 
Neque  modum  benignitatis,  neque 
quid  me  ores,  cogitas.'  et  graviter  et 
modcste  luec  dicuntur  :  nee  sine 
figura,  qua  majorem  iiiiquitatis  cul- 
j)am,  non  ad  proposituui,  sed  ad  in- 
togilantiam  refcrt :  '  Namsi  cogites, 
remittas  jam  me  onerare  injiiriis.' 
Inde  sequitur  versibus  sex  accusatio, 
Ijrevi  anibitu,  copiosa  vi,  conclusa, 
non  sine  affectibus  :  '  Ut  rogitas  ? 
perpiilisti  me'  (quod  importuni  erat) 


TERENTII    ANDR.    ACT.  V.    SC.    I. 


1L4:3 


'  lit  homini  adolescenliilo'  (ciini  qiio- 
tlaru  contenitii)  '  in  alio  occiipato  a- 
niore,  abliorrenti  ab  re  iixoria'  (in  quo 
jaminiquitasversatur,siiiiatrinioii!iim 
ejus  offeratiir  lionesta?  virgini,qiii  me- 
letriiios  amores,  iit  putabat,  seii  ini- 
tiiis  eloquebatiir  Cliremes,  conjugio 
praeferl)  'filiam  darem  in  seditioneni 
atqiie  incerias  niiptias.'  hoc  enim  citra 
veiienientiani,  signate  tamen,  osteudi 
poterat  atqtie  debebat.  nnde  et  causa 
prasgravatur  liaec  injuria  :  '  Ejus  la- 
bore  atque  dolore  gnato  ut  niedica- 
rer  tuo.'  Novus  iniquitatis  titulus, 
ipso  naturali  jure  infamatns,  si  ex 
aniici,  inio  alterius  cnjusvis  hominis 
infortunio  tua  comparare  conimoda 
sluileas.  Sed  (ita  pergit  Chrenies) 
vide  quo  inea  me  bonitas,  et  nimiuni 
amicis  obsequendi  studiuni,  iudux- 
erit!  quod  a  neniiue  te  opoitebat  im- 
petrare,  a  me  'impetrasti.'  rem  mag- 
namet  mihi  non  immeritosempersus- 
I)ectani  'incepi'  tamen,  etad  exitum 
proinovcre  connisus  sum, '  duni  res  tc- 
tulit.  nunc  non  fert.'  consumtis  con.si- 
lii>et  remediisniliilaliudrcstat,  quam 
ut  tuum  infortunium  tute  'feias.'non 
enim  ita  amat  filius  luus,  ut  avelli 
per  matrimonium  idlo  niodo  (juoat. 
'  Illam  hinc  civcm  esse  aiunt :  puer 
natus  est :  nos  missos  face.'  cumula- 
vit  denique  et  festinavit,  quse  Pam- 
piiilimi  alibi  attinerent,  liinc  expedi- 
rent,  adeoque,  quod  nunc  agebatur, 
atlinitatem  banc  dissolvercnt.  liacUr. 
Satis  jum,  ^-c]  Arris  cxpostulatio 
Cliremetis  cum  Simone.  Et  plana 
nuptiaruni  renunciatio.  '  Spectatiim 
satis  et  donatiim  rude.'  Hor.  1.  E- 
pist.  I.  I.   I-'arnabius. 

3  Ohscqui  libi]  Cons((|uinnir,  iii- 
(|uiunt,  Atudio;  ubsc(|uiiiiur  oHicio, 
persc(|iiimiir  injuria  ;  prnse(|Miuiur 
ordinc;  assequiniur  voto.    Idem. 

4  Imo  e)iim  nutu:  quiiin  mitxime  nhs 
tc  poHlulo]  Kcnunliaie  aflinitati  (;Imc- 
n'.etem,  ant  pariiiu  adliuc  intclligit 
Simo,  ant  subtilitcr  dissimidat,  ut  ad 
tideu)  proniissi  liomincni  compellat. 


Donatiis. 

Imu  eniin\  Enim-napiKKov  est  figura. 
Idem. 

Immo  enim  quam  maxime  nbs  te  pos- 
tulo,  atque  010,  Chreme]  O.  I.  s.  immo 
enim  nunc  quam  maxime.  Donatus 
vero,  nunc  cum  maxime.  ita  et  Eugra- 
phius.  et  ita  legeuduni  est.  superest 
ut  versui  consnlatur  :  cpiod  ita  fiet, 
si  vel  in  immo,  priore  correpta  per 
parellipsin,  piiuius  pes  sit  anapaes- 
tiis:  vel  ex  enim  al)jecto  m,dactylus. 
Fa'ernus. 

5  Initum]  Coeptuni,  ab  ineundo: 
unde  et  initia  quo(|ue  dicta.  Donattts. 

6  Quod  cupis}  Quod  velis.  Legi- 
tur  et,  quod  jubes.  Idem. 

Studio]  'All!  ne  nie  obsecra.  Qua- 
si vero  hoc  te  a  me  impetrare  opor- 
teat.'  supra  act.  iii.  sc.  3.  Farnabius. 

7  Neque  modum  benignitatis,  neque 
quid  me  ores,  cogitas]  Id  est,  non  co- 
gitas,  aut  quantum  de  benignitate 
ainoris  exigendutu,  ut  praesuiiienduni 
sit:  aut  quam  sit  injpossibile,  quod 
pelis.  Donatus. 

S  Remitias]  Rcmiltas,  pro  mittas. 
Idem. 

y  Perpulisti  me,  ut  homini  adolescen- 
tula]   HifC  est  tota  accusatio.  Idem. 

Homini  adolescentulo]  Sic  Sallustius, 
'  Occultans  se  tugurio  mulieris  an- 
cilla'.'  Idem. 

Perpulisti  me,  Sfc]  Ut  ut  pericnium 
in  filia  fieri  grave  sit,  tuo  tamen  ut 
obsequcrer  studio,  precibus  tuis  ex- 
oratus,  pene  illusi  vitam  tilias;  quam 
prope  coiijeceram  in  nuptids  incertas 
et  divorliuni.  supra  act.  ill.  sc.  3. 
Farnabius. 

II  Fitiam  darem]  Invidiosc  ;  non, 
promi tte rem,  iii(|uit,  sed  darem,  quaii- 
tiiin  ill  te  est.  Donatus. 

Filiam  darem  in  Sidilioucm  atque  in- 
certas 7iuptias\  O.  I.  ».  ft  Doiialiis, 
filiam  ut  darem.  quod  si  rccipimiis, 
particula  ut,  vel  liic,  vel  supra,  su- 
pertliiil.  et  tantuiu  ad  niajorem  ex- 
prcssioncni  posita  est ;  prietcrea  oin- 
iicH  fcrc  1.  s.  ct  maxime  antiqui  lia- 


(144 


NOlMi    VARIORUM    IN 


lieiit,  (iNyHC  in  iiirnias.  qua  locfione 
;i(lmissa,  in  iihiicit'iuliim  in  sriiiisiono 
«<«t.  lit  in  Eiiniiclio:  '  In  lianc  iios- 
trani  phitcani.'   I'a'ernns. 

13  l>iiin  res  tetulit]  C(]ii)|)Ositnni 
pro  siniplici  est  tctitUl,  ct  altins  (jiiuni 
ficcot  comiciini  cliaracteiein,  dictum 
viiletnr,  Donatus. 

Ferns]  Ei  rb  (pipov  at  (pfpet,  <pfpe 
«ai  <p4pov,  &c.  Pallada  Antliologia, 
lil).  I.  Fiiitiabius. 

15  Per  ego  te  deos  oro]  Defensio 
]iev  ronjectnram.  et  est  oido,  Per 
deoi  te  oro  es;o.  Donatus. 

Per  ego  te  dcos  oro,  .^-c]  Ncgatio- 
nem  suaui  Sinio  prece  niiinit,  et  ad- 
liuc  de  fallacia  conficta,  Cliienicti 
peisuadeie  vult:  ipsam  personanun 
vilitatem  pro  ari;nniriito  Iiabcns!, '  nt 
ne  illis  aniniuin  indncas  crt-dere,  <jui- 
hns  id  maxinio  utile  est,  ilium  esse 
quam  deteiriruiun.'  id  est,  merotrici- 
bns,  seivis,  aiicillis.  naiu  ah  his  viip- 
tiaruin  grntiu,  id  est,  ad  distnrbandas, 
de  cjuibus  aginins,  iiuptias,  '  lute  sunt 
licta  alque  incopta  omnia,  ubi  ea 
causa,  quamobreui  liaec  t'aciunt,  erit 
adeinpta  his,  desintnt :'  id  est,  ubi 
nnptiis  Pamphiii  cum  Pliiiumena 
confectis,  non  ciit,  (piod  spereut  se 
confictis  istis  dolis  posse  proficere, 
evanescent  omnia:  enientiri  Ir.i'c  ta- 
lia  et  in  vulj^us  edcre  desinenf,  rum 
sibi  nil  prodesse  amplius  mendaciiim 
videbnnt.  Jiaclerus. 

16  Quibiis  id  maximc  utile  est]  Ar- 
gumentuni  a  persona,  Quibus  id  ma.vi- 
me  utile  est.  A  causa  ratiocinaliva. 
Donaltis. 

17  Suptiaruin  gratia]  Cum  tua  filia 
cavendaruni  et  cum  Glycerio  confi- 
ciendaruni.  Furnabius. 

18  Ubi  ea  causa,  i/uamobrem  hac  fa- 
ciunt]  'AvaKoXovOov.  nam  non  intulit 
ob  quam  causam,  cum  supra  dixerit 
ea  cauM.  sed  <juasi  dixerit,  Ubi  ea 
res  :  intidit,  fjuamobrem  livfc  faciuiit. 
Donatus. 

Ubi  ea  causa,  quatmbrem  hac  /n- 
ciunt]  Aut  rem  abundat,    aut   causa. 


Idem, 

i;>  ErraSy  Sfc."]  Portend  it,  quod 
dixerat,  Chremcs,  iirgetque  Simo- 
nem,  ut  expcdire  se  ex  tempore  ne- 
qucal ;  itaque  Poiita  Davuni,  et  mox 
Pauipliilum  adducit,  ut  Simoni  mi- 
nuatur  paulatim  de  fallacia  suspicio, 
ni;  Cliremeli  molcstus  esse  pergat. 
rctinc'bitnr  tamen  in  scena  Cbrciues, 
partim  ad  temperandam  Simonis  ira- 
cundiam  ;  partim  et  pra;ripue  ob  ag- 
nitionom  (ilycerii  I'llije.  Ueeclerus. 

C.  fc'rr«.s',  (Km  JL>«i'o  egomet  ridijur- 
gantem  ancillam.  S.  Scio.  C.  at 
I'cro  voltn]  Istud  scio,  vulgo  male  ac- 
cipitur;  nam  cum  illi  vcteres  scio 
dieebant,  plerumque  idem  erat  ac  si 
dixissent  (logi,  somnia,  nuga',  fabu- 
la-)  Gallice,  Bagatelles.  Cela  s'ap- 
pelle  rien.  Ce  sont  dcs  chansons.  Id 
vcrum  esse  et  alia  satis  ostendtint, 
lege  mode.  Id  etiam  Clueujetis  re- 
sponsio  satis  probat :  At  vero  voltn. 
Gall.  II  ne  /out  point  dire,  bagatelles, 
c'estoit  tout  de  bon.  Ny  la  servante, 
nij  ie  valet,  ne  s^avoient  point  encore 
que  je  fusse-lii.  Faber. 

Cum  Davo,  S^-c]  Modo  sc.  iv.  prae- 
cedentis  actus.  Farnabius. 

20  V^ero  vidtu]  Quasi  dixerit  Simo, 
simulabat  ancilla.  Donatus. 

Cum  ibi  me  adesse  neuter  turn  prcu- 
senseral]  Credit,  aut  etsi  visus  a  My- 
side  erat,  tauien  ignorabatur  esse 
('hrenifcs;  donee  diccret  Davus, '  Hie 
ille  est,  non  te  credas  Davuni  ludere.' 
Idem. 

Cum  ibi  me  adesse]  Turn  deest,  ut 
sit  integrum,  Turn,  cum.  Idem. 

21  Davus  dudum  prcedixit  mihi]  Hie 
ostcnditur  (|uod  vidit  caliidus  Davus, 
ut  prcediceret  fulurum  seni  id,  quod 
ipse  erat  facturus.  Idem. 

Davus  iludum,  ^c]  Supra  act.  in. 
sc.  2.  Farnabius. 

22  Nescio  quid]  Deest  Proptei- :  ut 
sit.  Propter  nescio  quid,  aut  nescio 
pro  qua  re  :  ut  sit  adverbiale.  Donat. 

Ac  volui]  Ac,  pro  contra  quam. 
Idem. 


TERENTII    AN  DR.    ACT.    V.    SC.    H, 


1145 


Et  nescio  quid  tUn  sum  oblitus  lioilie, 
ac  vului  dicere]  Donatiis  :  nescio  quid 
id  est,  propter  quid,  ac  volui  id  est, 
contra  quam  tolui.  ita  esset  dsiplex 
ellipsis:  nescio  quid,  id  est,  nescio  ob 
quid  :  et  ac  volui,  id  est,  secns  ac 
volui,  quod  porro  explicatur,  contra 
quam  volui.  IMelius  hoc  sane  quam 
altero  illo  mode,  qui  uonnuUis  pia- 
cuit ;  nescio  quid  lihi  sum  oblUus  liodie 
dicere:  ac  volui,  id  est,  et  quideni  vo- 
lui dicere,  destinaverani  dicere.  qua- 
si ita  in  donium  suum  invitaret  et  at- 
tractum  vellet,  ut  nunc  audiret,quod 
antea  non  pruEdictuni  crat.  Viden- 
duin  tameii,  an  non  sit,  ac  volui,  ut 
vului,  sicut  volui.  Noster  Heaut.  ii. 
:j.  24.  animwi  te  ers:a  idem  ac  fuit,  id 
est,  ut  fuit,  sicut  fuit.  nam  cum  ex- 
plicant,  qui  fuit,  non  ad  si^nificatio- 
ncm  TOO  ac  respiciunt,  sed  ad  sen- 
sum,  qui  illo  quoque  modo  procedit. 
Hoc  loco  igitur  sensus  csset :  nescio 
quamobrem  aut  quomodo  oblitus  hodic 
sum  tibi  dicere  id,  sicut  volui,  sicut  des- 
tinaveram,  Bcuclerus. 

ScENA  II.  Trochaicis  tetramctris 
catalecticis  et  Senariis  lamliicis  sce- 
ua  constat,  vs.  3.  duu  Mss.  mei : 
ttdcenlum  ad  tcmpus.  quod  nonnemo 
pro  participio  accipit.  male,  inelior 
est  omuino  lectio,  Iwmincm,  adventum, 
tempus,  ut  figurate  distribuatur,  tern- 
pestivus  hominis  adtentus,  s.  ojiportu- 
nus.  v.  Donat.  vs.  5.  duo  :  o  Simo. 
vs.  C.  unus:  omnia  jam  aunt  apparata. 
v».  7.  oinoes  :  is  enimvero  kmc  nunc 
nbest.  vs.  8.  unus :  cliam  hoc  tu  re- 
sponde,  quid  tibi  istkic  neg.  alter  lueo- 
runi  :  etiam  tu  hoc  respondc  inilii,  quid 
ist.  t.  n.  Argeiituratunsis  etiani  liabet, 
risponde,  vs.  'J.  duo  :  tibi  ego.  tertius : 
tibi  ergo.  vs.  10.  oinnes  ri  crucior 
miser  Davo  tribuuut;  nisi  (|uod  Ar- 
gentoratenscm  stcuuda  manus  cor- 
rexit.  vs.  11.  oniiies  :  nencio  quin  scntx, 
item,  pro  ra/i«,  caulus.  vs.  18.  Arjjcn- 
tor.  Glyccnum  civtm  esse  Allicani. 
mci  duo,  ut  edidinius.  vs.  20.  diversa 
trajcctio  vcrborum.    vs.  22.   duo  :  « 


qtiicqiiam  invenics  me  mentilnm.  unus  : 
tnc  inien.  ment.  vs.  24.  omnes  :  tu  cura 
adserv.  vs.  sicut  in  Mss.  Palatinis  in- 
venit  Pareus.  vs.  25.  duo  :  jam  ego  pal 
liodie,  si  vivo,  tibi  Dave  ostcndam.  unus 
insuper  ante  to  hodie  interponit 
furcifer.  Bceclerns. 

Animo  jam  nunc  olioso  esse  impero'\ 
II<EC  scena  principium  indicii  et  ira- 
cundiam  senis  ctniinet :  atque  in  ea 
vehemenltr  e.rprimitur  consuetude  pn- 
tris  ac  domini  offensi  et  itidignanlis, 
Donatus. 

1  Animo  jam  nunc  otiosol  ExuUans 
egreditur  Davus,  niintians  prona  esse 
omnia  ad  securitateni.  Et  otioso, 
securo  :  quia  negotiuni,  sollicitudo 
est.  Idem. 

Impero]  Pro  volo.  An  ut  statim 
fiat,  tan()uani  illud  quod  imperatur  ? 
Kt  impero,  superbe  dixit,  sunimum 
cnim  indicium  securitatis  est  super- 
bia.  Idem. 

Animo  nunc  jam  otioso]  Ut  major 
videatur  turba,  qua;  excipit  Davum, 
securus  inducitur,  et  tanquam  re  con- 
fecta  exultans.  ita  enim  solet  Pol'ta. 
Itaque  oratio  gestientis  statim  inter- 
stinguitur  indignantis  Simonis  suspi- 
cione :  unde  egreditur  1  nam  e  doiiio 
Glycerii  egrediebalur.  id  quod  nie- 
rito  suspectum  Simoni  fuit.  unde  mox 
pcrturbatio  Davi :  '  Herus  est,  quid 
agam  r'  Bceclerus. 

Animo  jam  nunci  Iiisolcntem  ct 
triuuipliantcin  gaudio  Davum  jubet 
Siuio  iratiis  vinciri  atque  in  pistrinum 
abripi.  I'arnabius. 

Olivso]  Securo  et  tranquilIo,ut  Eun. 
V.  act.  :J.  seen.  Idem. 

2  I'nde  egreditur]  Hie  non  in- 
terrogat  ;  sed  cum  admirationc, 
vcl  mugis  cum  indignatione  dicit. 
Donatus. 

Mi'o  prusidio  atque  hospitis]  Id  est, 
Animo  jam  nunc  otioso  esse  impero. 
Idem. 

Alquc  hos])ili»]  Scilicet  Critonis. 
Idim. 

Mco  iiTimidio,  ^c]  Mca  hoc  factnm 


1146 


NOr.K    VARIORUM    IN 


opera,  at(iue  Critoiiis  ailventii.  Far- 
nabius. 

3  Fgo  comiiwdiorem  Iwminem]  Hie 
Davus  adiniratiir,  qiioil  in  ipso  arli- 
ciilo  pcriciili  siipcrvinerit  Ciilo.  Do- 
nalus. 

l''go  commodiorcin  kominein,  advcn- 
titm,  lemiius  nun  vidi]  Potest  enim  ct 
conniioiiiis  esse  qiiis,  et  alieno  tem- 
pore siiperveniie  potest :  et  coinnio- 
(liim  ill  liomiiie  est.  set!  et  oppoiln- 
nns  nialuin  ctiani  aiiventiiiu  habere 
potest.  Nam  commndum,  in  iioniine 
est:  adeentus,  in  faeto  ejus:  tcmpus 
in  oppoitnnitate  facti.  Commodiorem 
h(ymineni,  adccntitm,  tempus,  avWri^pis. 
Idem. 

4  Sceltis,  quemitam  hie  landdl']  Non 
est  Ilk  soliecisnius  :  ad  sensnm  enini, 
lion  aii  verba  lespexit  :  elenini  prop- 
ter sensiis  verba  sunt :  non  propter 
verba  sensus.  Idem. 

Scelus]  Scelestus,  supra  act.  iii. 
seen.  5,   Faruabius. 

Omnis  res  est  jam  in  vado]  In  vado, 
in  seciiritate.  nam  ut  in  profundo 
|ierienlimi  est:  ita  in  vado  secnritas 
est.  Proverbiale,  In  vndo,  in  tuto. 
Donalus. 

In  vado]  In  tuto,  eitra  discrinien.  a 
natantibiis  vel  navigantibus  siinip- 
tuin.  Furnahins. 

5  Quill  flff«)/t]  IMns  est  dicerc,  quid 
ogam,  quam  coi;itare  de  fiiga.  Donal. 

Salve  bone  rir]  'Eipuvfta  major  est 
qi;am  increpatio.  quiim  enim  omne 
genus  criminis  ab(|uis  superaverit : 
tunc  excliisi,  eipuvfia  landanius.  Idem. 

Bone  rir]  Ironia.  Furnabius. 

Hem]  Intcrjectio  perturbati  est. 
Donatus. 

O  nosier  Clireme]  Noster  dicendo, 
latenter  significat  CJIyceriiini  filiani 
Ciircmetis  esse  inventam.  Idem. 

O  nosier  Chremes]  Argutius  hie 
quam  vcrius  Donatus  aniiotat :  '  Nos- 
tir  dicendo,'  &c,  \oster  blanilinien- 
tum  est,  ut  8a>pc  alias,  nee  Davus 
lum  scire  potuit,  filiani  Cliremetis 
c-)»;c,     Mox  :  '  Omnia  apparata  jam 


sunt  inlus,'  sr.  in  domo  nostra,  quan- 
tum ad  I'ampiiilum  attinet.  nam  su- 
pra (act.  in.  sc.  4.)  dixcrat  senex  : 
'  Domum  niodo  ibo,  ut  ap|>arentur 
dicam.'  Davus  ergo,  dissimulandi 
causa,  omnia  jam  apparata  esse  ait ; 
uhi  rules  accerse,  sc.  sponsam  Philu- 
mcnam.  sed  interfatur  seiicx  ringens  : 
curasti  probe,  sicut  et  illud  (piod  se- 
(luitur,  iracunda  ironia  est :  bene  sane. 
de  (|uo  intolerai)iles  nugae  in  Dunati 
couinientario  leguntur  :  bene  sane  ; 
ralide,  quia  qui  sunns  est,  idem  et  vali- 
dits.  <|uis  credal  Uonatum  ba.>c  serip- 
sisse  ?  Uccclerus. 

6  Omnia  apparata  jam  sunt  intus] 
Quia  infecta  sunt  de  paralis.  Donatus. 

Curasti  probe]  Probe,  memoriter,  ut 
solet.  su[)raenim  dixerat  senex,  *  Imo 
abi  iiitro  ;  ibi  mo  opperirc  :  et  quod 
parato  opus  est,  para.'  Idem. 

7  LI bi  voles,  accerse]  Ubi,  pro  quan- 
do;  non  est  enim  loci,  sed  temporis 
ad  verbi  111)1.   Idem. 

Bene  sane]  Valide,  quia  (jui  sanus 
est,  idem  et  validus.  Idem. 

Abest]   l^ro  deest.  Idem. 

Ii(7ie  siine,  id  cnimvero  hie  nunc  abest] 
Omnos  fere  1.  s.  et  Donatus  habent 
hincnunc  abest :  item  Kugraphius,  qui 
hoc  ita  exponit.  Id  enimcero.  a.  sohim. 
hinc  nunc  abest,  id  est,  pueUa.  Fa'er- 
nus. 

Idenimvero  hie  nunc  abest]  Bene,  id. 
vide  Guyet.  Jiui^raphius  eliam  ita 
legit,  et  explirat  :  hoc  enim  solum  jam 
deest,  ut  ipsa  puellu  debeat  evocuri. 
liccclerus. 

Is  enim  vero]  Pampliilus.  Farnu' 
bins. 

8  FAiam  tu  hoc  respondes]  Deest,  an 
non.   Donatus. 

Etiam  tu  hoc  respondes]  Eliam,  aut 
hortatio  est,  aut  conjunctio.  Et  vide 
quanta  dixerit,et</MJ</,  elistic,  ettibi. 
Donatus. 

Istic]  Apud  Glycerimn.  Farnubiits. 

Mihine]  Quando  non  sumus  parati 
ad  respondendum,  duccndo  tempus 
eludimus.  Donalus. 


TERENTII    ANDR.    ACT.  V.   SC.  II. 


1147 


^[ih^ne]  Apparet  ita  tnrbai  i  Daviiin 
moc'o,  coii.-ilio  poetae,  nl  onines  amit- 
tat  fallacias  :  et  oppressiis  prodat 
Pampliiluni,  duin  maliiiu  coniinus 
peihoirescit:  totunique  hoc  ex  ar- 
giiniento  est.  Vult  enim  jam  poeta 
catastrophen  fieri.  Idem. 

Mihin  ?  mihine?  modo  introii.  Cum 
tuo  gniito  Vila]  Qiiarn  evidenter  et  «V 
tjdfi  tergiversationein  servi  peitiir- 
bati  expressit  ?  qua  tanien  proditiir 
Pamphilus,  omnisque  jam  fallaciis 
fides  abrogatnr.  Sed  mire  Poeta 
Clireinetis  urbanam  elpaiviiav  Imic 
turbjE  inserit,  ut  Daviis,  cum  hero 
jam  loqui  non  audens,  occasionem 
arripiat  alio  vertr-ndi  sermonem,  et 
qua?  ex  Critone  andiverat  comme- 
morandi.  quod,  recollecto  animo, 
astute  facit  :  ut  eievare  videretur, 
quae  certa  esse  credebat.  Bceclerus. 

9  Modo  inlroii]  Hoc  signum,  per- 
tnrbatum  induci  ob  conscientiam 
IJavuni.  Donatus. 

Modo  introii]  Consternatus  Davus, 
et  non  iu  proniptu  habeiis  quid  re- 
spondeat, eadem  repetendo,  aliud 
quanj  interrogabatur  respondcndo, 
vacillat ;  de nique  ut  se  excuset,  Pam- 
phihim  accusat.  Farnabius. 

10  Cum  tuo  gnato  nnu]  Servi  excu- 
satio,  filii  accusatio  est.  et  hoc  quasi 
a  perturbato  dicitur  servo  :  sed  con- 
silio  poi-la;  ad  exitnm  teslinantis  et 
resoiutionem  fabulw.  Donatus. 

Anne  ist  intu.s  Pamphilus]  Causa  irae 
vclicnicntior  inventa  est.  Idim. 

11  -Von  <u  dijr<i,  ij-c]  Supia  act.  iii. 
seen.  2.   Farnabius. 

12  Sunt]  Nulla  rationc  dicit,  sunt: 
sed  nc  nihil  respondeat,  nam  tiirba- 
tut  est,  Mtpote  oppressns.  Donatus. 

Quid  ilium  renses]  Deest,  propter  : 
ut  sit,  propter  quirl  ilium  esse  cen- 
ses? Idem. 

Cum  ilia  liligal]  ('hremcti  convcnit 
hie  sermo  :  hoc  i-nim  irridct  :  qui  et 
supra  dixit,  '  Amantium  irie,  amoris 
intfgratio  est,'  ct  sic  hoc  (licit,  ut 
alibi,    '  Credo,    ut    fit,    niiscra    pric 


aniore  exclusit  banc  foras.'  Idcnt. 

Cutn  ilia  litigat]  Irridet  Simonem 
Chremes,  quia  dixerat ;  Irce  sunt  inter 
Ghjccrium  it  gnutum.  Idem. 

Cum  ilia  litigat]  Aniara  Ironia. 
Farnabius. 

13  Imo  veroindignum,  Clireme]  Bene 
ad  eum  loquitur,  qui  est  a  nuptiis 
deterrendus:  vel  qui  non  interturbet 
ora-ionem  suam,  vel  quern  etiam  sibi 
precatorem  destinet.  Ita  loquitur 
quasi  haec  sit  causa,  cur  sit  Pamphilus 
iugressus  :  quod  quasi  ei  lis  iutenda- 
tur  a  Critoue  hospite  ducenda;  uxo- 
ris,  quani  civem  Atticam  vitiaverit. 
Donatus. 

Imo  vero,  Sfc]  Causam  reddit,  cur 
Pamphilus  intus  sit.  Farnabius. 

14  S'cscio  qiiis  sencx  modo  renit] 
Bene,  ncscwquM;etenim  si  notus  esse  t, 
videretur  gratiticari,  id  est,  gratiosus 
esse  testis  et  minus  verus.  Donatus. 

EHum]  Veteres,  quod  nos  ilium  di- 
cimus,  vel  ellum,  vel  oUum  dicebant. 
quamvis  ellum  quidam  ecce  ilium 
velint  intelligi :  tanquam  pro  ipso 
doniuni  Glycerii  ostendat  Davus,  di- 
cens,  Ellum,  quasi  en  ilium,  est  enim, 
ut  alii  volunt,  pronomen  :  ut  alii  ad- 
vcrbium  demonstrantis  :  nam  prono- 
men hujusmodi  veteres  sic  profere- 
bant,  illc,  ellns,  ollus,  sed  (ut  diximus) 
adverbium  conipositum  ex  pronominc 
videri  potest :  ut  sit,  en,  vel  ecce  il- 
ium. Idem. 

Confidens]  Confidentem  hie  pro  con- 
stanti  non  mala  significationc  posuit. 
Idem. 

Catus]  Callidus,  doclus,  ardens, 
TTopo  TO  Kaiiiv.  nnde  Cato  dictus,  in- 
geniorum  etcniin  igneus  vigor  esse 
videtur.  Idem. 

Catus]  Prudens,  cordatu'.  Farnab. 

15  Quantitis  pnlii]  Ad  magnitudi- 
ncm  refcrtur  iiuantivis,  nun  ad  par- 
vitatem  pretii.  Kt  lotuui  oratorie. 
scitc  enim  loculus  est.  Sed  interest 
inter  quamvis  ct  (juanliiis.  nam  alte- 
ruin  conlemptionis,  alterum  laudis. 
Donatus. 


1148 


NOIMC    VARIORUM    IN 


(  uwi  faciem tideas]  Horatius  liabuit 
ill  animo  Satyr,  ii.  3.  '  At(iui  viiltns 
erut  iniilta  ct  privclaia  ininanlis.' 
Uaxlcrus. 

10  Tiislis]  Ad  laudcm  iiiteidiim 
suniitnr,  non  ad  aniai-itiidiiicni,<)2A<{j. 
Cicero  ;  '  Judex  tristis  et  integer.' 
Donatus. 

18  Glyccrium  sc  scire  civem  esse  At- 
iiaun]  Jiene :  constaiiter  ct  ea  (juaj 
lociitus  est  scire  se  dixit.  Idem. 

Alticam]  Viros,  'M-qvaiovs,  miilie- 
res,  'Attikos  appellari  aiictor  est  Ku- 
stathins.   Farnabius. 

19  Dromo,  Drnmo]  Commotns  ira 
ct  <lolore  niiiil  dixit  :  nisi  ()iiod  lora- 
riuni  repeteiido  sa'pius  vocat.  Dona- 
tus. 

Verlum  si  addidcris']  Rene,  fpii  om- 
nia pi^sente  socero  contra  nuptias 
loquitur.   Idetn. 

20  Audi  obsecro]  Fienimque  a  ver- 
bcrandis,  vcl  indulgentia  loquitur, 
vcl  mora.  Idem. 

Sulilimem]  Id  est,  in  sublime,  per 
altuni.  Idem. 

Snl>limem  hunc  intro  rape  q.  poles'] 
Plaut.  Asinar.  v.  2.  18.  '  Quin  tu 
ilium  jnbes  anrillas  rajjcre  sublimem 
domuni.'  Baeclerus. 

Sublimem  kunc]  Sublatum,  nt  ter- 
rani  non  tangat.  Farnabius. 

Quatitum  potes]  Hoc  est,  celerrimt^ : 
quia  seaniores  se  ostendunt  servi  ad 
puuiendos  collibertos,  scilic.  mora 
veniam  captantes  indignantium  do- 
minorum.  Donatus. 

21  Quia  lubet]  Hoc  sensn  et  supra 
dictum  est,  '  Aut  si  libitum  fuerit, 
causam  ccperit,  quo  jure,  (|uaque  in- 
juria.' Idem. 

Quia  lubet]  Davo  dicit.  Idem. 

Quia  luhct]  '  Stat  pro  ratioue  volun- 
tas,' Juven.  6.  Sat.  ubi  servum  cruci 
atfigendnm  jubet  mulier  imperiosa. 
Famiibius. 

Rape  inquam]  Hoc  Dronioni.  Do- 
nuliw. 

22  Si  quicquam  mentitum  invenies, 
occidilo]    Hie  plus   dixit,   ubi    enim 


verhera    supra   dixit,    nunc    occidiio. 
Idem. 

2S  Commolum]  Cituni,  celereni. 
Idem. 

Ego  tc  cnmmotum  reddam]  Don.  ci- 
turn,  celcrem:  <pia;  res  nonnuilissuspi- 
candi  causam  dedit,  quasi  ad  Uromo- 
neni  lia'c,  veliiti  cun(tanteni,diccren- 
tnr.  sed  non  dubito  ad  Davum  dici : 
qui  cum  supra  vliosus  incessissct, 
aliosque  animo  otio'^o  esse  jussisset, 
senex,  ego  jam  te  commolum  icddam, 
inqnil.  sicut  Heatit.  iv.  4.  8.  dicitur  : 
dormiunt ;  ego  pol  istos  cominovebo :  an 
alludit  ad  labores  pistrini,  in  quod 
post  vincula  et  vcrbera  dcdcndus 
erat  r  Fr.  Guyetus  tamen  emendat 
comtum,  et  erudite  explicat.  Ba- 
clerus. 

Tu  lamen]  Delenda  est  vox  tu,  et 
distinguendum  est  post  tamen,  ut  ad 
cam  interrogationem  Davi,  tamen  tt 
si  hoc  verum  est  ?  respondeat  Sinio, 
tamen,  Deinde  subdat  ad  Dromo- 
neni,  cura  adservandumvinctum.  Finer - 
nus. 

24  Quadrupedem]  Utrum  ligatura*. 
genus  sic  dicitur,  quadrupcs  ?  an 
quadrupedem,  ut  feram  ?  an  quadru- 
l)edem,  id  est,  cum  pedibus  et  mani- 
bus  ?  an  quadrupedem,  pro  servo  ac 
fugitivo  i)osuit?  Sic  Virgilius,  'Sau- 
cius  at  quadrupes  nota  intra  tecla 
refugit.'  Donatus. 

Constringito]  IMire  :  ne  quid  fiat  tra- 
gicum  in  coma'dia,  ustpie  ad  vincula 
ira  progreditur  :  nee  quicquam  ten- 
tat  ulterius.  Idem. 

Quadrupedem]  Manibus  ac  pedibus 
colli<;atis :  erat  ctiam  Kv(pwi'tanhs 
apud  Atlicnienses  supplicii  genus, 
(|uo  colla  cippis  incurvarentur  pes- 
sum,  ne  possent  caput  erigere,  quad- 
rupeduniinstar  inclinati.  Farnabius. 

2i)  Si  vivo]  Qui  certa  minari  vo- 
lunt;  incertau)  faciunt  vitani  suaui. 
Donatus. 

20  Herum  quid  tit  pericli  fallere] 
Herum  et  patrem  cum  ingenli  pro- 
nuntiationc  dixit.     El  alibi,   *  Nam 


TERE>'T1I    ANDR.    ACT.   V.    SC.    III. 


1149 


qui  meiitiri,  ant  fallere  insuerit  pa- 
trem,  atit  Audebit,  tanto  magis  aiule- 
Lit  ceteros.'  Idem. 

27  Et  illi  patrein]  Sc.  Pamphilo 
ostendam,  quid  sit  pericli,  s.  quantum 
sit  periculum,  patrem  fallere.  Boecle- 
rus. 

Ne  s<Bvi  tantopere]  Ne  imperative 
magis  quam  conjunctivo  adjungitiir. 
nt  Virgilius,  '  Ne  saevi,  magna  sacei- 
dos.'  Donatus. 

28  Pietatem  gnati]  "EXXetil/ts.  deest 
enim  vides,  aut  quid  tale.  Et  est 
flpcn'ela,  pro  impietate.  Et  vide  in- 
vidiam, quasi  parricidam  accnsantis. 
Don  enim  pudorem  dixit,  sed  pieta- 
tem. Idem. 

Pietatem  gnati]  ElUpnis.  videsne, 
quaenam  sit  pietas  gnati  r  Iron,  quan- 
tum dtstet  a  pietate.  Farnabius. 

29  Tantum  laborem  capere]  IvWrpf/is. 
assiimendum  est  enim  extrinsecus  me. 
Labor,  pro  molestia.  Donatus, 

28  et  29  jNIagni  affectus  amant  el- 
lipses, et  abruptas  orationes.  pieta- 
tem gnati,  sc.  vide,  contrarium  autem 
iutelligit,  impi<ini  filium  suum  esse 
indignano.  tantum  laborem  capere  ob 
tal.  Jil.  id  est ;  tantumne  laborem  me 
capere,  tantam  eerumnam,  ob  talem 
filium?  8c.  annon  indignnm  est?  &c. 
Baeclerus. 

ScENA  III.  Constat  Senariis  lambi- 
cis  ft  Trochaicis  tetrametris  catalec- 
ticifi.  vs.  5.  omnes  Mss.  noslri :  o  in- 
gentem  confid.  vs.  6.  omnc^  :  pudet.  vs. 
7.  omnes  :  vide  num  eju.i  color  si  pud. 
sign.  vs.  10.  duo  :  atudvat.  vs.  11.  om- 
ne»  :  hem  modo  ne,  Ifc.  vs.  \o.  omnes  : 
ited  quid  ago.  vs.  IG.  omnes  :  menm  se- 
neetvtem.  vs.  10.  et  17.  omnes,  ut 
edidimiis.  vs.  23.  ct  21.  nnus  :  at  tn- 
men  Simo  audi.  S.  cuo  audiam'!  quid 
nudiam  Chreme?  C  aUnmm  dicat.  ,S. 
age  dicat,  i(-c.  alter  :  tnvdem  Simo 
audi.  S.  audiam  ?  quid  ego  audiam,  o 
t'hremes?  ifc.  terlin*  :  at  turn  Simo 
audi.  S.  audiam  7  quidnam  audiam 
Chreme?  C.  attamen  dicat  »inn.  vo.  27. 
omnes,  at  cdidimus.  vs.  29.   omnes  : 


sine  me  ut  expurgem.  vs.  31.  omnes  : 
qnidvis  cupio.  dno  :  comperiam.  vs.  32. 
duo:  puuiutum.  Boccierus. 

Quis  me  rult  ?  perii]  Hie  accusati^j 
est :  qucB  solcitur  dffensione,  in  eo  quod 
ad  amorem  pertinet,  per  concessiouem  ; 
in  eo  quud  ad  Critonis  personam,  per 
conjecturam.  Donatus. 

1  Quid  ais  omnium]  'A'Troaiiair/ims 
tertia,  et  est  ad  deformationem  per- 
sonae.  Et  est  irati  familiaris  airotrtcu- 
Trrjffts,  quum  pro  dignitate  peccali 
non  inveniat  convitium.  Idem. 

Quid  ais]  Non  interrogantis,  sed 
invehentis ;  et  est  eAAei^^js,  multa 
significans,  in  eo  quod  ait,  omnium. 
Idem. 

Quis  me  vult,  ijc]  Flagrante  inpri- 
mis  iracundia  parentis  adversus  fili- 
um, opportunus  adhibetur  moderator 
Cbremes.  de  qua  re  Donatus  :  '  Arti- 
ficiose  interponit  loquentem  Clire- 
nietem,  queni  volens  usque  ad  cog- 
nitionem  filiae  suaa  retinere,  non  facit 
irasci  Pamphilo  ob  contemtum  filiae 
suae  (alterius  sc.  Philumenae)  et  post- 
lioc  abire  de  medio.'  Et  Cliremes 
quidem  iracundiam  patris  in  filium 
temperat,  revocando  ad  rationem  at 
aequitatem  ;  quasi  dicat;  cuicunqite 
etiam  nocenti  defensionem  dandam  ; 
in  quo  ipso  subest  pudor  quidam,  ut 
intelligeret  Simo,se  prater  decorum 
incautius  etierbuisse  :  deinde,  veluli 
expleta  vindicta,  satis  jam  pttnaruin 
esse,  scilicet  in  tam  gravi  oi)jurga- 
tione,  aurea  ilia,  nieritoque  laudata 
sententia  ostendit :  '  Pro  peccato 
niiigno,  paulum  supplicii  satis  e.st 
patri.'  quod  jam  Plautus  palri  pla- 
cato  dcderat  in  Mostellar.  v.  2.  V.i. 
'  Si  hoc  pudcl,  fecissc  sumtum,  sup- 
plirii  habeo  satis.'  Pamphilns  ipse, 
dcmisitiiis  se  gercndo,  confilendo, 
pccnitudinem  el  auimi  cruciatum  pr'<r 
sc  f'ercndo,  iracundiam  patris  expiig- 
nare  contendit.  Vide  onmino,  qujc 
Aribtoteles  habct  ii.  Kliet.  quando 
ra  ■npai'ifTixii  et  ttji*  Trpaiiiitriv  tractat  : 
atquc    confer   cxemplum    Noslri    in 


1150 


NOTvE   VARIORUM    IN 


Pliormionc  v.  1).  l]ccchrus. 

Quid  nis  omtiium]  Sub.  pessimc.  /(/. 

Omnium]  I'essinie,  sceleralissiiiic : 
Apo>ioi)Csis,  ex  ira.   rarnabins, 

2  Mule  /oi/i/i]  Convitiari.  Idem. 

3  Quasi  (juicquam  in  hunc  jam  gra- 
riiis  did  pDSsiet]  Unain  (]iu)d  fecit, 
quain  qiiod  pcccavit.  Dnnalus. 

Giacius  did  possil]  Uoiiatns  sup- 
plet :  'quain  quod  fecit,  quam  quod 
peccavit.'  Videtur  autem  hoc  di- 
ccre :  cum  CIucmics  snbmonuisset, 
non  esse  mnlcdictis  agendum  cum  filio, 
sod  dcmonstratione  peccaii  uten- 
dum  ;  Simo,  quasi  quicquam  in  hunc 
jam  grai-ius  did  possit,  jiiquit,  id  est, 
quasi  in  liominem  lamen  noccntem 
peccari  posset  male  dicendo :  quasi 
non  eo  usque  flagitiis  suis  proccsse- 
rit,  ut  nihil  jam  in  eum  nimis  grave 
aut  niinis  durum  dici  quoat  :  graviim 
dicere,  t^v  uirep^oXV  ttjs  ivntix-t^ffed's 
fere  apnd  bouos  sciiptores  notat. 
Uaclerus. 

4  Ain'  tandem]  Quffiiit  Probns, 
ain'  qu2p  pars  oratiouis  sit :  et  an  una 
sit.  est  autem  ain'  quasi  aisne,  Et 
mire,  quasi  ipse  dicat,  quod  Davus 
dixerat.  Ergo  ain,  percontativum 
verhum  est.  Donatus. 

Tandem]  Pro  tamen.  Idem. 

Ain'  tandem,  ^c]  Irascenti  et  jur- 
ganti  convcnit  abrupta  interrogatio: 
qua  significarc  vult,  Davum  pridem 
allegatum,  utementiretur,  Giycerium 
civem  esse  Atlicam  :  unde  nunc, 
audes  ne,  inquit,  hoc  dicere  scilicet, 
quod  tuo  allcgatu  mode  sceleratus 
Davus  apportavit  ?  ita  scena  seq. 
Critonem  statim  adoritur  :  '  Eho  tu, 
Giycerium  hinc  civem  esse  ais  r' 
Bccclerus. 

PrcEdicanl]  Artificiose  pro  dicunt 
posuit :  adt'o  in  hac  re  vehementer 
coraniotus  scnex  hoc  ipsum  repetit, 
/(a  pradicant,  per  iracundiam.  Et 
ila  est  iv  i)dtt,  ut  repetantur  verba, 
in  qnibus  arguitur  impudentia.  Do- 
JintuH, 

5  Ha  prctdicant]  Potest  et  sine  in- 


terrogatione  legi,  et  pronunliatione 
adjuvari.  et  hoc  vult  Donatus,  cum 
annotal :  '  Artificiose  pro,'  iSic.  Bw- 
c  tents. 

i>  ingentcm  confidentiam]  Et  confi- 
dentiam  modo  pro  audacia  est  cum 
impiobitate.  ut  iti  I'hormione,  Homo 
conjidens.  Aliter  liic  supra  confidens, 
j)ro  constant!  et  gravi.  Ergo  con- 
fidentia  interdum  in  bona  significa- 
tione,  interdum  in  mala  ponitur,  sed 
fiducia  semper  in  bona.  Donatus. 

G  T^um  cogitat  quid  dicat  ?  num  facti 
pigct]  Aniens  est  qui  nesciat  quid 
dicat,  amentior,  quem  non  poeniteat 
facti  sui.  Idem. 

Sum  cogitat  qitid  dicat]  Quia  inju- 
riarum  sc  alligat.  Idem. 

Num  facti  piget]  Quia  dicit '  praedi- 
cant :'  non  '  dicunt.'  et  ut  solent  iras- 
centes,  averlit  orationeni  a  secunda 
ad  tertiam  personam  :  ab  ea  cum 
qua  loquebatur,  ad  aliam.  Idem. 

Nwn  cogitat,  quid  dicat,  Sfc]  Accu- 
satio  Simonis  hue  tcndit,  quod  Pani- 
philus  offirniaverit  animum,  sive  ob- 
stinate operam  det,  ut  Giycerium 
nxorem  ducat,  id  exaggeratur,  tam- 
quam  contra  mores  et  leges  civitatis, 
itemque  contra  voluntarem  patris, 
cujus  in  hoc  negotio  przecipua  aucto- 
ritas  esse  deberet,  susceptum.  ana- 
plificantur  ista,  dum  tribuit  Pam- 
pliilo  inipudentiam  in  verbis  (quia 
falsa  asseverare  nihil  vereatiir)  et 
vultu  (quia  non  erubescat)  et  animo, 
qui  nee  probri  nietu  a  tali  consilio 
queat  retineri.  agit  hoc,  brevi  sed 
efficaci  comprehensione  rerum  ver- 
borumque  :  figuris  ad  excitandum, 
cumuiandum,  augendum  pertinenti- 
l)us.  nam  dc  ratiocinatione  jam  dic- 
tum est.  Bwclerus. 

7  Num  ejus  color  pudoris  signum  us- 
quam  i7idicat]  Signum,  est  parva  quap- 
dam  siguificatio,  indicans  totius  rei 
qualitatem.  Donatus. 

Num  ejus  color  pudoris  signum  us- 
quam  tndicat]  Patcrno  animo  dicit. 
Nanique   patribua  velle    erubescere 


TERENTII    ANDR.    ACT.    V.    SC.    III. 


1151 


filios,  pudentesqae  esse,  familiare 
est:  cni  contrariiun  est,  '  Enibuit, 
salva  res  est.'  Hoc  ergo  dicit :  Nee 
timet,  inqnit,  nee  eniiii  pceiiitet,  nee 
pudet.  Idem. 

Num  ejus  color,  Sfc]  Numnaru  eni- 
buit? ecf|nis  illi  pudoris  color,  atqne 
virtutis  tiuctura  in  facie  apparet? 
Famabius. 

8  Imjxjlenli]  Nimis  potenti.  vel 
ceite  debiii  et  devicto.  Donalus. 

Impotenti]  Sui  modeiamen  uon  ha- 
benti.  Famabius. 

9  Civium  morem  atque  legem,  ct 
sui  tolunlatem  patris]  Tiia  contempta 
sunt,  mos,  lex,  imperiuni  patris,  Du- 

IMtUS. 

Prater  cicium  moron]  Prceler  con- 
tra nunc  significat.   hkm. 

Legem]  A  Pericle  lalain,  qua  rau- 
tiira,  notlios  eos  esse  qui  non  ex  duo- 
bus  Atlieniensibus  nati  cssent,  pro- 
lemque  illam,  honorum,  magistra- 
tuum,  et  civilium  commoditatuui, 
adeoqne  conjugii  minime  capaccm 
videri.  Plutarcli.  in  Pericle.  Farna- 
bius. 

10  Tamen]  Quum  non  dixerit  quam- 
vis,  8ubjecit,  tamen  :  et  figura  est 
aycucSKovdov.  Donntus. 

11  Me  miser um]  Initium  defensio- 
nis,  deploratio  calaniitatis  et  mi^e- 
rise  :  quia  in  anioreni  cuipani  renio- 
vet  a  voluntate  sua,  quum  pater, 
quod  amat  filius,  vitium  mentis  dicat 
esse,  non  impulsiim  Dei.   Idem. 

Modone  id  demum  sensti,  I'amphile] 
(>)mprobatione  ostendit  eum  esse 
niiserum.  Demum  auten),  sigtium  est 
tardit.iti*.  Et  sentire  dicitnr,  rpii 
vix  colliRit  so,  vixque  aniniadvprtit  : 
nt  alibi,  '  Vix  tandeui  sensi  stolidus.' 
Idem. 

12  Olim  isiuc,oli)n]  Oiyiirgatio  est, 
quo<l  dictum  est  olim.  confirmationeui 
autem  per  rcpctiiionem  osiendit.  Ut 
Virgilius  :  *  Divum  incleninntia,  di- 
vum,  Has  evcrtit  opes.'  Idem. 

(Him  i%tuc,  olim,  cum  tin  an.  ind.  Sfc.'] 
Faruiide    descrihit    pcrvicax    animi 


proposiluni,  s.  Inbidinem  animi.  Con- 
fer supra  II.  1.  6.  ice.  et  Eun.  ii,  3. 
28.  et  29.  Bwclerits. 

13  Aitquo  paclu]  Qnoquo  modo. 
Dotialus. 

14  Accidit']  Evenit,  fuit.  Idem. 

15  Sed  quid  ego]  Proprium  est  pa- 
rentibiis,  iiidi<;natione  velut  abjicere 
curain  iiiiorum,  quum  destoniachati 
fuerint.  Idevi. 

Sed  quid  ego]  *'E\A.€ti|/(s  per  airociw- 
irrjaiv,  scilicet  pronioveo.  Idem. 

10  Cur  mcitm  seneclutem]  Non  me, 
sed  nicam  senectutem  :  quod  plus  est 
et  niiserabilius,  dicit.  Donatus. 

SolUcito]  Sollicitam  reddo,  id  est, 
contristo  et  perturbo.  Idem. 

18  Imo  habeat,  valeat]  Non  irasci- 
tur  ut  pater,  sed  dissimulat  ut  alie- 
nus :  quia  vehementer  dolet.  Et  ha- 
beat, subauditur  illam.  Idem. 

Imo  haheat,  Ifc]  Tales  indignan- 
tium  mores  etiam  alibi  signal  Noster, 
V.  Hcc,  III.  a.  61.  sed  iradririKuTfpoy 
Ad.  I.  2.  51.  et  53.  Bceclerus. 

Imo  haheat,  Sj-c]  Epitrope,  quasi  re- 
nunciar.iis.   h'arnabius. 

Mi  pater]  Mi,  mens,  et  principium 
factum  a  couciliatione  persona?.  Do- 
natus. 

19  Quasi  tu  hujus  indigeas  patris] 
IIiijus  ostendens  se  dixit,  nt  Virgi- 
liu-i,  '  Est  hie,  est  animus  liicis  con- 
temptor.'  Idem. 

20  Dnmiis,  uxor,  liberi  inventi]  Mira 
gravitate  sensus  elatus  est.  nee  de 
jMenaudro,  sed  proprium 'J'erentii.  Et 
liberi  inventi  dicit,  (juuni  unus  esset  : 
sed  invidiosius /(/^eri.  Et  inrfn^i,  non 
genili  ;  secundum  illud,  *  Hoc  ego 
scio,  neminem  peperisse  hie'  Domus 
addidit,  non  liipanar.  l'2t  oratorie 
de  uno  pluraliter  loquimur.   Idem. 

21  Vieeris]  Verbum  est  ejus,  qui 
vix  sibi  extorquet,  ut  abjiciat  curaui. 
I-t  proprium  patribus,  ac  familiare 
iratis.  Idem. 

Vieeris]  Te  penes  sit  victoria:  sed 
Cadmi'a.  Farnnlius. 

22  I'ater,  licetne  pauca]  'J  itubans  ct 


llo2 


NOT.i;    VARIORUM    IN 


I  ;i'bntions  oralio  piiilorc  ct  cou.scieii- 
tia.  Uunutus. 

Paler,  licctiu  ;)ai(i.<i]  Tb  ptilcr  iiou 
sine  enipliasi  pronuntiaiidiiin  est,  lit 
Hcc.  i\.  3.  (i.  lioc  est  iiiiiiristiis  (irii>- 
cis,  nphi  vXilova  oIktov  Koi  tfxtpaffiv  toTs 
<pv<rtKois  ovd/xaai  xp'JcOc".  Itaqiio  ali- 
qiiotics  in  satisfactione  Paiiipliili  re- 
petitiir  vox.  Jiwderus. 

24  Aifc  dicat :  sinn]  Hoc  totiim  iion 
ex  aiiimo  pcnnittcntis,  sed  emu  slo- 
iiiacho  paticntis  est.  Donatus. 

25  Ego  vie  aniare  hanc,  fnleor']  'A/j.- 
<pt^o\ia  TTis  4pufj.4vr]s.  Idem. 

Ilaiicfatcor]  Et  bene  /whc  dicit,  nou 
'  Glycei  iiim,'  ciijiis  nomine  oft'eiiditiir 
seuex:  nee  '  pcregrinani,'  ignoniiniara 
scilicet  vitans.  Idem. 

Si  id  percare  est,  fateur  id  quoque] 
ISoli,  inqiiit,  me  acciisare  quia  amo. 
anianlcm  enini  nemo  acciisat,  nt  fc- 
bricitantem  nemo  acciisare  potest 
cur  febricitet.  Sed  amaie,  inquit, 
si  jHiias  esse  peccatiiin,  fateor  etiam 
nie  lioc  peccasse.  Rlire  igitur,  et 
subdel'endit  culpam  :  et  assensus  iia- 
to  est.  Donatus. 

Si  id  peccarc  esf]  Peccare  dicit  : 
quia  amor  Deus  est,  uon  voliiiUas. 
Idem. 

Fateor  quoque]  Peccare  me  scil. 
Idem. 

Fnteor  id  quoque'\  '  Vilia  sua  con- 
fiteri,  sanitatis  indicium  est.'  Sene- 
ca 53.  Epist.  'Numen  confessis  ali- 
qiiod  patet.'  Ovid.  xi.  Metam.  lar- 
nahius. 

20  Tihi,  pater,  me  dedo']  Bene  dedo, 
quasi  iiostilia  ct  contraria  volenti, 
nam  deditio  in  lioste  fieri  solct.  Do- 
ttatufi. 

Qtiidvis  oneris  impoue  :  impera']  luxe- 
ciitiis  est  translationem  oneris,  di- 
eendo,  impone,  nl  poterojham.  Idem. 

27  Vis  me  uxorcm  ducerc  7  hanc 
trii  amitttre]  Et  quod  iiniim  est,  duo 
fecit  :  ut  ostendatse  nou  posse  f'erre. 
Idem. 

Hanc  risnmillcre]  Ex  i;w  elidenduni 
est,  !•,  ut  sit  trucLaicus.   expcditiiis 


tamrii  mdii  videretur  si  legcretur, 
tnitlerc.   I'aerniis. 

Ut  ptitcni,  f('rum'\  Obsequium  sine 
voliintatc  ustendit:  et  multiim  valet 
sub  CiiriMnetis  prassentia  banc  COH'- 
t'essiu,  ad  recusaudas  iiiiptias.  Dona- 
tus. 

2b  Ul  ;ie]  Pro  nt  non.  Idem. 

Allegatum]  Adliibitiiin.  Mem. 

Ilutic  scnem]  C.ritonem  scilicet.  Et 
non  Critonem,  sed  seuem  dicit:  nt 
de  liac  appellatiune  pondiis  adjiceret 
testimonio.  Idem. 

Allegatum^  Subornatum.  Farnahius. 

30  JEquum  pnstulat :  da  veniam]  Ar- 
tificiose  interponit  loquentcm  Chre- 
metem  :  quern  volens  usque  ad  cog- 
nitionein  filiae  siize  retinere,  non  fa- 
cil  irasci  Pamphilo  ob  conteinptiim 
filia;  suae,  et  post  hoc  abire  de  medio. 
Donatus. 

Da  veniam^  Concede,  indulge.  Id. 
Sine  te  hoc  exorem]  Id  est,  ut  me 
purgem,  non  adducam.  Idem. 

31  Ab  hoc  mefalli  comperiar]  O  pa- 
terna  pietas  !  ipse  accusatoi  est,  et 
redargui  se  ciipit.  Idem. 

32  C  Pro  peccalo  magna  paululum 
supplicii  satis  est  patri]  Peccat  versus, 
nam  debet  esse  Trocliaicus.  Scribe, 
pauliim.  Faber. 

Paululum  supplicii]  Supplicium  dicit 
ipsum  aecusationem.  Donatus. 

Paululum  supplicii]  Paululum  item 
Eugrapliius,  qui  super  lioc  loco  ita 
dicit  ;  '  Advcrbia  frequenter  fiunt 
nomina  cum  pro  casu  accipiuntur  ; 
ut  paululum,  et  sati.'.'  Hoiatiiis, 
'  Jam  satis  nivis  niisit  pater.'  Fu'er- 
nus. 

ScENA  I V.  Constat  scena  Trocliaicis 
tetraiiutris  cataieclicis  ;  el  lambicis 
tetrainetris  acatal,  vs.  3.  duo  M.ss. 
nostiiroei  omiltunt ;  omnesantem  ita 
distiiiiiuunt :  Cu,  salvtts  sis  Chrcmcs. 
Ca.Quid  iu  Ath.  Ifc.  vs.  duo:  et  tu 
ns'^as.  omncs  :  quadcre?  vs.  7.  om- 
iies  :  hoc  Jac.  vs.  12.  duo:  bonus  est 
hie  fir.  vs.  17.  omnes  :  si  mihi  perget 
q.  vs.  19.  unus  :  n.cgo  qua  dico.  duo: 


TERENTII    ANDR.  ACT.    V.    SC.    IV. 


1153 


dixi.  vs.  20.  omnes :  Atticus  quidain 
(dim  nace  fracta  apud  Andrum  ij.  est. 
vs.  25.  et  seq.  nt  edidimiis,  omnes 
habentjpraeter  paucnla  diversae  scrip- 
tiirae,  quae  non  est  operae  pretiiini 
aoootare.  vs.  30.  omnes  ut  edidimns. 
vs.  34.  omnes  :  q.  de  illo  s.f.  vs.  36. 
omoes :  sane  istain  multis  modis  tuam 
inv.  g.  vs.  39.  nt  edidimus.  vs.  45. 
Argentoratensis  :  jamdudunt  res  re- 
duxit  ipsa  (prima  manu  erat  ipsam) 
in  gratiam  tuam.  jNIei  duo  :  jaindu- 
dum  res  rcduxit  me  ipsa  jam  in  gratiam 
tuam.  lideni  47.  nisi  quid  pater  ait 
aliud.  P.  nempe  ut  tu.  S.  id  scilicet.  At- 
gentor.  non  liabet,  ut  tu.  vs.  51 .  nnns : 
P.  qui  non  potest?  S.  quia  aliud  habet 
ex  stse  et  magis.  alter  :  quia  habet  aliud 
ex  sese  et  majus.  vs.  ult.  unns  non  lia- 
bet rh  liunc.  BtEclerus. 

Mitte  orare'\  Hie  in  scenum  progre- 
ditur  Crito:  in  cujus  veihis  non  modo 
ipse  promittit ;  sed  eliam  quod  ct  Pain- 
philus  dixerit,  demonstratur.  Et  Ida 
omnis  error  uperietur  fahuUe.  Doiiatiis. 

1  Mille  orare.  una  karum  qucEtis 
caiiw]  Famphilo  dicit.  et  diccndo  una 
harum,  ostendit  niiiltas  esse  cansas  : 
etiam  pares  magnitudine  esse,  dicen- 
do  qua-tis.  Idem. 

Mitte  orare'\  Exoraverat  Famplii- 
liis  patrern,  ut  liceret  addiiccre  Cri- 
tonem.  ad  ilium  curriculo  contendit, 
atque  lit  edissererct  apud  patreni, 
epiaR  ad  agnitioiiem  (jlycerii  pcrtine- 
rent,  rogavit.  i«  eigo  inter  acccdeii- 
dum  officiose  pollicetiir,  sibi  lianc 
rem  non  iinas  ob  raiisas  coramenda- 
tam  esse  debere.   liacleru.i. 

Mille  oraTe'\  Post  errorcs,  iras, 
alicrcationcs  Catastrophe  prospera. 
[•'nrnithiuH. 

Milte  orare]  Pampliilum  in  via  al- 
joqiiitiir.   Idem. 

3  Aiidrium  ego  (ritonrm  tideo]  Ro- 
iinm  initiiim  agnitiiri  filiani.  Ilaijnc 
coiiipcndii  can!4a,  non  laborat  de  ag- 
nitione  [tersonjc  Critoni'*,  ut  ab  eo 
facile  doccri  po.'isit.  Donatus. 

Andriitm  ego,  Sfc]  AgDOscit  Clirc- 
mes   vcttrein    amiciim   ct  hospitcin 

Delph.  et  Var.  Clas.  Ter 


Critonem.  Farnabius. 

Sulcus  sis,  Chreme]  Ne  laboiet  ad 
persuadendum,  miro  compendio  po- 
etae,  jam  Crito  notus  est  Chremi. 
Donatus, 

4  Quid  tic  Athenas,  insolens]  Inso- 
lens,  insolitus,  insuetus.  Cicero, '  Mo- 
veor  etiani  loci  insolentia.'  Sallus- 
tins,  •  Insolens  veraaccipieudi,'  In- 
solens  et  arrogans  intelligitur.  Qui 
praeter  iegeui  agit  humanam  et  natii- 
raleni,  insolens  dicitur.  Cicero,  '  In 
victoria,  quae  natura  insolens  et  su- 
perba  est.'  Idem. 

Insolens']  Insolitus,  insuetus.  F«r- 
nabius. 

Erenit]  Pudet  fateri  propter  here- 
ditatem  vcnisse.  Et  vide  ipsiiui  esse, 
qui  dixerit  supra,  '  Clamitent  nie 
sycophantam,  Lereditates  persequi.' 
Donatus. 

Evenil]  Ut  hue  venirem.  v,  Guyet. 
fy  suis  venu  par  rencontre,  c'at  cos 
d'uvanture.  Gall.  Bceclerus. 

5  Ch.  Ilic?  S.  men  quaris?  eho  tu 
Glycerium  hinc  civem  esse  ais]  Ita  in 
omnibus  vetustioribiis  libris  et  ali- 
quot recentibiis.  sed  hiiic  trocbaico 
diinetiendo  neeesse  est  diplitliongum 
dissolvere  in  quaris.  in  Glycerium 
vero  non  facere  nitimae  syllabx  col- 
lisioneni.  Faernus. 

0  Paratus  advenis]  Hoc  esl,  subor- 
natiis,  et  compositus  dolo.   Dunalus. 

7  Tune  impune hoc /ucia'>]  Mire  acri- 
ter  Critonem  aggrcssus,  dilatavit  in- 
cusationem,  et  generalo  fecit  virtute 
oratoria,  qua;  huv6Trjs  dicitur.  Idem. 

Tune  hie]  Id  est,  Atlienis,  ubi  de- 
licta  vindicantiir.  Idem. 

Tunc  hie  liomin.  adoksc.  ^x.]  Ata  irdv- 
ruv  -rh  5fivov TOO \6yov  firaipd,  ut  Gric- 
cidiccrent.  tanqiiam  in  couvictiini  et 
compertum  llagitii,  tutic  i/h/zmhi  /i<fc 
facias?  inrrepat.  et  jam  tiuiiiiis  par- 
titione  quodamniodo  mtiilipiicat,  le- 
nocinii  cuju.s<lam  Critonem  insiniu- 
lans:  quod  cxacgerat  et  a  loco,  (hie, 
iilii  lr<;cs  bono  in  usii,)  et  ab  artate, 
ct  ah  honcstate  filii  siii  qiiani  scdiicti 
arte  lenonia,  ct  ab  illccebris  peinua- 
ent.  "1  D 


1154 


NOT^   VARIORUM    IN 


sioniim  ac  pollipilationiim;  ct  ab  liy- 
jierliolici  (losniptione  facti,  quasi 
pins  quain  leiiociiiimn  vollct  ohjiccre. 
accciiit  iiitorrogatio  tain  instaiitcr  et 
iracmule  facta  :  turn,  lit  niajiis  vide- 
rctnr  crimen,  homines  adolescent iilos, 
ike.  nominat,  cum  de  uno  sernio  es- 
set.  Bceclcrus, 

8  In  fraudem  illicis]  Illigas.  undo 
Virgilius,  *  Terua  tibi  ha'c  piimum 
triplici  circunidata  filo  Licia  circiini- 
do.'  Licia  enini  dicta  sunt,  (piasi 
ligia.  Donatus. 

9  Eontm  animos  Inctas'^  Hinc  etiam 
ohlecttitio  dicitnr.   Idem. 

Lactus]  Quasi  teneros  animos. 
Lnctare,  est  dulcedine  aliqua  tencic, 
ad  pcrsuasionem  inducere  :  unde  et 
delectare  et  ohieclare  diciuius.  Idem. 

Lactas'\  Demulces.  supra  act.  iv. 
seen.  1.  '  Lactasses  amantem,  et  falsa 
spe  prodnceres.  rarnalnus. 

10  Ac  meretricios  arnores  mtptiis  con- 
ghitinas]  Vide  oratoiic  agi.  ut  gravi- 
us  Critoneia  aecuset  Simo,  nunc  de- 
fendit  filium,  quem  dudum  increpa- 
verat.  Donatus. 

Ac  meretricios  amores]  Pejus  Icno- 
cinio  crimen  ingessit :  non  amicam 
facere  de  meretrice,  sed  conjugem. 
Idem. 

yupfiis  congltitinas]  Hoc  gravius 
est  lenocinio.  Idem. 

11  Metuo  ut  svbstet  hospes]  Ut,  ne 
non.  Lucil.  '  Tuain  ut  niemoriam 
retineas.'  Et  bene  hospesa'H,  non /to- 
mo,  vcl  Crito.  est  enim  ipso  nomine 
causa  diffidcntiap.  Idem. 

Ut  substet  hospes]  Ne  non  siibsistat 
Iiospes.  Farnabius. 

12  Non  ita  arbilrere]  Id  est,  non 
arbitreris.  Donatus. 

Bonus  hie  vir  est]  Cum  pondere  et 
distinctione  infereudum.  Idem. 

Hie  tirsit  bonus]  Ilic,  per  dpuveiav, 
nee  virum,  nee  bonum  esse  dixit. 
Idem. 

Hie  tir  sit  bonus]  Mire  poJita,  cum 
oportueril  Critonem  inimiciorem 
Chrenii  esse  quam  Simoni,  sic  rem 
indncit,  ut  notior  ei  sit  contra  quem 


maxime  vcnerat,  atqne  ab  eo  deFen- 
datur,  rnagis  tU  res  progredi  ad  ca- 
tastroplien  possit.  Idem. 

13  In  ipsis  nuptiis]  In  ipso  articulo 
nuptiarum.  Idem. 

14  lU  reniret  antehac  nunqnam] 
Pleruniqiie  casus  imitatur  industri- 
am  :  et  hoc  sa?pe  fit,  ut  etiam  sedulo 
facta,  siut  suspecta.  Idem. 

15  Ni  metuum  patrem,  habeo  pro  ilia 
re  eum  quod  moneam  probe]  Vide  omni- 
no  Guyeti  expositiouem,  qua?  proba 
est.  i-h  monerc  est  iiic  submoiicre.  p»'o 
j7/(j  re,  id  est,  de  ilia  re.  quid  respon- 
dendum sit  scilicet.  Bccclerus. 

IG  Sijcophanta]  Hoc  est,  quod  mi- 
nime  voluit  sibi  dici  Crito.  nam  ita 
locutus  est  supra, '  Clamitent  me  sy- 
copliautam,  bereditates  persequi.' 
Donatus. 

iSyeophanta]  Vetitum  caricas  in  At- 
tica nasrentes  exportare.  Cum  veto 
multi  furtim  avehere  deprelienderen- 
tur,  delatores  qui  illos  ai>ud  judices 
accusarent,  vocatos  principio  Syco- 
phantas.  Athenapus  Deipnosoph.  c. 
2.  Cum  e  ficuum  mercatura,  vini, 
olei,  tributa  colligerenfur  ac  porto- 
ria,  et  mnlctarentiir,  qui  ea  non  soU 
vissent,  coactores  appellatos  fuisse 
Sycophantas.  Ibidem.  Alia  originis 
nomina  babes  apud  Plutarch,  in  So- 
lone  et  interpret.  Aristophanis  in 
Pbilo.  Farnabius. 

Hem]  Principium  iracundise.  audi- 
vit  enim  quod  maxime  vitabat :  nam 
ut  supra,  '  Clamitent  me  sycophan- 
tam.'  Donatus. 

Sic  Crito  est  hie:  mitle]  Hie  Clire- 
mes  traducit  ilium  ab  iracundia,  di- 
ccndo  sic  esse  eum.  JNIenander  :  oS- 
TWi  avT6s  io'rii'.*  Et  recte  :  quia  na- 
turae iguosciliir,  voluutati  non  item. 
Idem. 

Sic  Crito  est,  Sfc]  Sic  homo  est. 
Eunuch.  III.  act.  1.  sc.  iracundiis,  bc. 
ovroDs  aiirSs  tariv.  iMeuander.  Farna- 
bius. 

n  Si  mihi  perf^it ,  (ju<e  tull  dieere] 
Graviter,  mature.  Donatus, 

Si  mihi  pergit,  Sfc]  Piaut.  Asinar. 


TERENTII   ANDR.   ACT.   V.    SC.  IV. 


1155 


11.4.  82.     'Tu   contiimeliani    alteri 
facias,  tibi  non  dicatiirr'  Baclerus. 

Si  mihi  permit,  ^t.]  '(hnrolov  k  eiVrj- 
<Tdafxos,To76i'K'4-iraKov<Tais.  Hoin.  II. u. 
plura  super  boc  adagio,  vide  tipud 
£rasni.  Cbiliad.  Farnabius. 

18  E^o  istac  moveo,  aul  curol  Est 
enim  sjcophantae  perturbare  rem  bo- 
natu,  et  curare  nialani.  Hoc  igitur 
d'lcit  cam  mroKpiffei,  Ego  ha;c  turbo, 
aut  co£;ito,  qiiemadmodiiiii  tu  dicis, 
Simo.  Donatus. 

Non  tu  tuum  malum  <equo  animofe- 
res]  Non  filium,  sed  aniorcni  in  fill- 
um  significat.  An  quiairatus  est  ?  Et 
quxritur,  an  conveniant  ha?c  verba 
Pampliilo  veniente.  Imo  enim  con- 
veniunt :  nam  qnanto  magis  dissimu- 
lat  favorem,  tanto  plus  acquirit  lidei 
ad  ea  quse  loquitur.  Idem. 

Non  tuum  malum  aquo  ani mo  feres] 
Explicatins  eadem  sententia  Hec. 
IV.  4.  27.  '  Non  tute  incommodam 
rem,  ut  quteque  est,  in  animnm  indu- 
ces pati  V  Aristophanes  &i<yfw<pop, 
oAA'  airrbs  076  a6v  iariv  oiKdcDV  <pfp(. 
Duo  vult  sententia  bai'c  :  non  tantuni, 
quae  accidunt  incomnioda,  ferenda, 
(quod  Euripidi  est  TavayKa7a  rod  ^tov 
(pfpftv,)  sed  etiam  per  se  ferenda,  id 
est,  aliis  nullam  inde  molestiam  ex- 
hlbendam.  Bceclcrus. 

19  Nam  ego  quce  dixi  vera  an  falsa 
audieris  jam  sciri  potest]  Liber  Beni- 
binus  liabet,  nam  efioquce  dico,  quod 
etiam  uiaf,'is  <|nadrat :  nam  si  ntifjue 
jam  dixisset,  quid  0|>us  erat  itenim 
dicerc,  ca  qua;  jam  dixisset  r  idcir- 
co  in  przpscns  tenipus  ait,  nam  e^o 
qxucdico;  in  futurum  auteni  vera  «k 
faUa  audterU.  sane  in  lil)ro  Hemliino 
erat  audirrim.  quod  forte  malum  sen- 
sum  non  liabet.   l-'nirnus. 

Jam  Hciri  potest]  Addidit  ct  Iciiipo- 
rii  ccleritaieni,  et  magna  niaturitate 
dixit.  Donnlut. 

W  Atiicui  quidam  olirn]  \\\f.c  pars 
arRumenti  est  :  cpjiv  ct  siijira  jam 
dicta.  Idem. 

Apud    Atidrum    rjtctuH  e%t]    Liber 


Benibinus,  ad  Andrum.  Faernns. 

21  Forte  appUcat]  Applicat,  proprie 
de  uaufrago  in  litus  ejecto  atque 
egenti.   Donatus. 

22  Primum  ad  Chrysidis  patrem] 
Quid  est;  primum  ?  an  quia  postea 
mortuus  est  t  Idem. 

Fabulam  inceptat]  Aut  ad  conioedi- 
am  retulit  fabulam  :  quia  fabula  co- 
mrcdia :  et  quia  argumeutum  quasi 
tabulae  narratur.  autcerte  ad  irrisio- 
nem  narrationis  dicit.  etenim  olim 
fabulae  proprium  ;  ut  Horatius :  '  O- 
lim  Rusticus  urbanum  mnreni  mus 
paupere  fertur  Accepisse  cavo,  ve- 
terem  vctus  hospes  amicura.'  Idem. 

23  Itane  vera?  obturbat]  Si  snbdis- 
tinguit,  inttrslrepit  accipe  :  si  non 
distinguit,  £ifr;i(  intelligas.  Idem. 

Itane  vero  obturbat]  Potest,  itane 
vera,  subdistingui :  et  sic  cum  commi- 
natione  inferri,  obturbat.  Idem. 

Turn  is  mihi  cognatusfuit]  Sc.  Chry- 
sidis pater.  Beeelerus, 

24  Ibicgo  auiiiviex  jVZojJMagna  con- 
firniatio  veritatis  est.  Donatus. 

Ibi  ego]  Id  est,  apud  Chrysidis  pa- 
trem. Baclerus. 

26  Is  ibi  mortuus  est]  Idem  liber, 
cum  quo  omnes  alii  fere  concordant, 
ita  ordinatos  habethos  versus  :  Is  ibi 
mortuus  est.  Ch.  ejus  nomen?  Cr.  no- 
men  tarn  cito  tibi?  Phania.  Ch.  Hem 
perii.  Cr.  verum  hercte  opinor  ftiisse 
Phatiiam.hoc  certo  scio,  Rkamnusium  se 
ajebat  esse.  Ch.  0  Juppiter.  Cr.  eadem 
fucc  Llirc/ne  Mulli  alii  in  Andro  turn 
audivere.  Ch.  utinam  id  sit,  quod  spe- 
ro :  eho  die  mihi  Quid  eam  tum  ?  sunm 
ne  esse  ajcbul  ?  Cu.  non.  Ch.  fiijam  igi' 
turf  iln.  fratrisfiliam.  lambici  octo- 
narii  sunt,  (|uonim  in  primo  ejus  mo- 
nosyllabum  est.sccundi  prima  syllnba 
fini  prHCtdcntis  adjungitiir.  in  quar- 
to audirrre  trisyllabnm  est.  in  quin- 
to,  ex  quid  d  abjicitur.  cant  vcro 
monosyllabum  »'st.   Fa'ernus. 

'Stimen  lam  cito  tibi]  Non  ncgantis 
rst,  vcd  difficile  sc  dicturuiu  ostcn- 
dit.  Donatus. 


1156 


noTjT;  variorum  in 


Phania]  Hoc  Ha  ilicit  Crito,  nt  ne- 
luoaiidiret  :  scilicet  ndhiic  diibitnns, 
an  ipse  sit.   Idem, 

2f)  Hem]  Sunt  qui  piitant,  Sinio- 
nem  diccre,  irasrentcm  fiiio,  Crito- 
ncni  siil)nionenti.  Idem. 

Peril]  Hoc  Pnmpiiihis  post  iracnn- 
dlain  patris.  An  Clnemis  est  dolcn- 
tis,  vel  ad  ejns  mentionem,  vel  quod 
in  filiam  pene  pcccarat.  Lkm. 

Verum  hercle  ophwr]  Hoc  adlinc 
cunctanter  est  dictum  :  et  ideo  indi- 
get  confiimatione.  Idem. 

Vei-um  hercle  opinorf.]  Potest  sub. 
nomen.  v.  Donat.  de  Distinct.  Pers. 
et  Giiyet.  licederns. 

27  Rhamnusium  se]  Piraeus  et 
Rhamnus,  et  catena  hujuscemodi, 
niaritima  Atticae  oppida  intelligenda 
sunt.  Rhamnus  pagus  Atticai  est. 
Donatiis, 

Rhamnusium]  Rhamnus  erat  pagus 
in  agio  Attico.  Strabo  1.  ix.  Farna- 
bius. 

28  Multi  alii  in  Andro]  Hoc  tesli- 
vwnium  ccecum  dicltur.  Testimonio- 
rum  enim  modus  duplex  est :  et  mani- 

festus  et  ccEcus.  Manifestus  est,  qui 
certos  testes,  et  praesentes  habct. 
Cacus,  in  quo  niultitudinem  aut  ci- 
vitatem  dicimus  scire,  ut  Cicero : 
'  Testis  est  tota  Sicilia.'  quod  tamen 
audicnteni  consteruat.  Est  etiani  in 
caco  jusjurandnm,  tabulae,  absentes- 
que  personzp.  Donatus. 

Cnjum  igitur]  Vctiiste,  cujam,  quod 
omnibus  gt-neribus  et  casibus  servit. 
Idem. 

29  Quid  earn  turn?  stiamne  ajehat 
esse]  Id  est,  quam  earn  turn  ajebat 
esse,  suamnc  r  liwclerus. 

30  Arrif^e  aureis,  Pamphile]  Trans- 
latio  a  perudibus.  qiiibus  verbis  iu- 
tendit,  accipiciidam  esse  vocem.  Do- 
7iatus. 

Arrige  aureis,  Pamphile]  Hoc  Simo 
videtur  dicere.  Ut  alii  putant,  ipse 
»ibi  Panipiiilus.  Idem. 

Arrigeaures  Pamphile]  V.  Donat.  et 
Guyet.   Bwderu)!, 


31  Noram,  et  scio]  Noram  Phaniain. 
scio  fratrcni  fuisse.  Ergo  et  ad  per- 
sonam et  ad  rem  rctulit.  Donatus. 

32  Uleque  in  Asiam  persequens,  pro- 
fciscilur]  Bene  in  Asiam,  ubi  bellum 
non  crat,  sed  in  Oreecia.  Et  perse- 
quens dicit,  perseverationem  sequen- 
tis  ostendens.  Perscquitur  enim  qui 
non  desinit  sequi.  Virgilius,  '  Quae 
te  sola,  puer,  multis  e  matribus,  ausa 
Perscquitur.'  Idem. 

34  Vix  sum  apud  me]  Hoc  est  argu* 
mentnm,  sapientibus  ia>titiam  vehe- 
mcntem  in  bonis  moderandam  :  cund 
unusquisque  gaudens  ita  perturbe- 
tur,  ut  apnd  se  ipsum  jam  non  sit. 
Idem. 

Vix  sum  apud  me]  Non  sum  apud  me, 
magis  consuetudine  quam  ratione 
dicitur.  Aut  forte  sic  dicit,  quasi 
abierit  animus,  et  rursus  redierit. 
Idem. 

Ita  animus  commotus  est  ine  tu]  Duo 
carnifices  futurarum  rerum  sunt,  spcs 
et  nietus.  Dolor  enim  et  gaudium 
prapsentium  rerum  sunt.  Virgil.  'Hinc 
metuunt  cnpiuntque  :  dolent  gau- 
dentque  :  nee  auras  Respicinnt.'  Sed 
dolorem  hie  in  laetitia  non  posnit.  et 
mire  ordinem  scrvavit,  sic  enim  se 
haec  invicem  sequuntur.  Et  affwSe- 
THIS  distinguendum  est,  spe,  gaudio, 
nt  separatim  inferantur.  Idem. 

35  Ulirando]  Mirando,  dum  rairor. 
et  est  participium.  Idem. 

36  Ne  istam  multis  modis  tuam]  Non 
multis  modis  inveniri  gaudeo,  sed 
tuam  inveniri.  Alii,  7nuUis  modia 
tuam  inveniri  gaudeo  :  non,  inveniri 
gaudeo.  Hie  jam  redit  in  graliam 
Simo  cum  filio  :  nisi  forte  patrem 
socerum  appellat.  ut  Turnus  apud 
Virgilium,  '  Et  nos  tela,  pater,  fer- 
rumquc  baud  debile  dextra  Spargi- 
mus.'  Sed  quomodo  infra  dicit,  *  Quid 
restat,  pater  f"  an  reslat  ideo, quia  hiec 
jam  niajor  pars  recouciliationis  est  P 
Idem. 

A'e  istam]  Ne  niniis.     Cicero,  *  Ne 
isti   vehemuuter  errant.'   Sallustius, 


TERENTII    ANDR.    ACT.    V.    SC.   IV. 


1157 


*  Xe  ista  nobis  niansnetudo  et  miseri- 
cordia.'  Idem. 

Multiinod.']  Multis  raodis.  Farna' 
bius. 

Gaudeo]  Gaudemus  nostris :  gratu- 
lamur  alienis.  Ut  Salliibtitis,  '  £t  ei 
voce  magna  vehenienter  gratulaban- 
tur.'  Donatus. 

Credo  pater]  Incertum,  utrnni,  cui 
gratulatiir,  Sinio  sit,  qiiaiuvis  Pam- 
pbiliis  respondeat,  potest  enim  Cbre- 
mes  et  pater  videri.  Idem. 

Credo,  pater]  Sic  respouderi  solet 
dicenti,  gaudeo.  Idem. 

37  At  milii  unus  serupulus  ttiam 
re^at]  At,  discretivuiu  est  superio- 
rum  dictoruin.  Scrupulus  a  scriipo 
lapide  dictiis,  lapillus  niininiiis.  nam 
uimis  molestac  sunt  pedibus  scrtipu- 
losffi  viae,  ut  Virgilius,  'Scrupea  tiita 
lacu  nigro,  neinoninnjiie  tenebris.' 
Idem, 

FAiam]  Pro  adbuc.  Idem. 
Scrupulus  ttiam  reslat]  Diibiuiu 
qiioddani  non  ita  magnum  superpst. 
Scrupulus  dim.  a  scrupo,  lapillus  qui 
ort'eudit  pedes,  bine  pro  re  molesta, 
difficili,  anxia  capitur  Duiiat.  sed 
Nannius  a  scriptulo  seu  scrupulo, 
vigesima  quarta  tiucia'  parte,  sump- 
tarn  vult  Mctaplioram,  Chrcmeti  in 
filia  examinanda  satisfieri  pleno  pon- 
dere,  nisi  quod  unus  scrupulus  desit, 
nomen  sc.  nou  convenire.  Farnabius. 
38  Dinnus  ei  cum  tua  retigione 
odium]  Aut  accusativus  pro  ablative 
casu  est  positu-i,  pro  odio.  aut  se- 
paratim  odium  legendiim  ei^t,  ut  sit, 
dignus  qui  male  babtaris,  Donatus. 

Digniu  e»  cum  tua  religume  odium] 
Ita  Donatus,  et  apud  Fai-rnum  liber 
Bcmbinus,  ac  Vaticanus.  Rccte  dici, 
exemplit  Plaiitinis  ostcndit  Pasra- 
siiiR  Grosippus,  sc.  Caspar  Scioppius 
in  Grammatica  Pbilokupbica  (p.  :iO.; 
nt  sit,  dignus  aliquid,  id  est,  ad  ali- 
quid.  Baeclerus. 

Religione]  Tarn  flolicita  disipiisitio- 
nc,  superstitione.  Farnnhitia. 

Nodum  in  mrpo  quaria]  Scirpua,  pa- 


lustris  res,  et  levissima.  Lucilius  in 
primo, '  Nodum  in  scirpo  insane  fa- 
cere  vulgus.*  Est  autera  scirpus,  sine 
nodo,  et  levis  junci  species.  Alibi 
ipse,  '  Reddunt  curatura  junceas.' 
Plautiis,  '  Scirpea  inducitur  ratis.' 
Donatus. 

Scirpo  quteris]  Scirpi  snnt  junci 
leves  et  enodes,  ut  scribit  Alciatus  : 
nodum  in  scirpo  qnasrit,  qui  in  re 
minime  dubia  dubitandi  occasionem 
quaerit.  Plautiis  in  Menapchra.  act.  ii. 
sc.  1.  idem  babet  proverbium  :  '  No- 
dum in  scirpo  insane  facere  vulgus.' 
I.ucilius.  Farnabiui. 

40  Id  quaro]  liiirsus  Crito  obJivio- 
sus  est,  utpote  alieuarunj  rerum.  Do- 
natus. 

41  Voluplati  ubstare]  Nunc  l;£titiae 
et  gaudio.   Idem. 

42  Ileus  Clireme]  Ileus  dicendum 
erat,  quia  (Mnemes  Critonem  intiie- 
batur.  Idem. 

43  Ex  ipsa  uudici  millies]  Duas  res 
ostendii  Pampliilus,  et  quod  verura 
sit  quod  ex  ipsa  s*pe  audierit,  et 
quod  sit  Glycerium.  Idem. 

Omnes  iios  gaudere  hoc,  Chreme]  Aut 
hoc  correpte,  aut  hoc  producte :  ut 
sit,  bac  re  gaudere.  Et  gaudere  nos- 
tris est,  ut  supra  adnotavimus:  alie- 
nis vero,  gratulari.  Sallustius,  '  Et 
ei  voce  magna  vebenienter  gratula- 
bantur.'  Plus  est  ergo  gaudere, 
quam  lu'tari.  Idem. 

44  Quid  restat,  pater]  Hoc  est,  ne 
irascaris.  Idem. 

4o  O  lepidum  patrem]  In  quo  lepo- 
ris  est  plurinnuu,  lepidus  dicitur. 
Nam  lepos  est  venustas.  Donatus. 

47  Nempe,  scilicet]  I^empe  et  Scili- 
cet dicentcs,  manu  vel  vultu  dotem 
significant,  quod  niox  intelligit  Clirc- 
mes.  Alii  i-rrh  tov  scilicet,  Cbremctis 
personam  t'aciunt.   Idtm. 

Dos  I'ampliile  est]  Id  est,  Pamplii. 
lo  pro  iixure  dabuntur  decern  talenta. 
Idem, 

4H  Accipio]  Illc  nisi  dixissct,  acci- 
pio,  do8  non  esset.  datio  enim  ab  ac* 


1158 


NOT.li    VARIORUM    IN 


ceptioue  conliiniiitiir  :  nee  potest  vi-     facile  vcniam  Davo  impetrare  possit 


deri  liutimi  id,  {|iiod  iion  sit  acccp- 
tuin.   Ill  till. 

L'lii)]    Eho    iiic   adniiratio   est   iii- 
teiitiouis,  ad  id  quod  dictiiri  suniiis. 

JiUlH. 


ab  CO,  qiiippo  (|ui  jam  etiaiii  jocetur. 
Painphiliis  aiitcin  dixerat,  non  juste  : 
illc  sic  rcspondit,  quasi  dixerit,  non 
dili$;cntei-  vinctus  est.  ¥A  haud  ita 
JHssi:  sic  eiiint  piwccpeiat, ' Quadru- 


60  Hide  admoncs,  Davo  ego  isthiic      pedoiii  const riiii;;ito.'  Idem. 


dedamjam  negoti.  Non  potest]  Istud 
dedere  ncgotiiim  ttliciii  niihi  cxcniplum 
videtur  plane  singulaic.  Longe  eniin 
aliud  est,  dure  :  aliud  dedere.  Scri- 
berem  :  licctc  admones,  Davo  islliuc 
jam  daho  negoti ;  non  potest.  Sed,  ut 
dixi,  liivc  dubitatio  miliicst,  ant  con- 
jcctura,  si  voles.  Faher. 


Hi  S.  Age  fiat.  1*.  at  matwa']  Error 
est.  Scribenihun  oinnino,  At  (ma- 
ture). En  tibi  exemplinn  in  Eunn- 
clio  act.  II.  sc.  1.  P.  I'iet.  Ph.  at 
mature.  Et  lioc  eerie  ita  esse  debet: 
Fiet  mature,  non  atiteni,  <S:c.  Faber. 

ScENA  \.  Sunt  Trocliaici  tctra- 
metri  catalectici.     Muretus   Iambi- 


Dedam  jam]   Addidit  et  temporis  cos  miscet :    vs.  1.  unus  Ms.    reviso. 

celeritatein.  Donattts.  duo  :  forsitan.  vs.  2.  omnes  :  7Jon  pU' 

51  Qui]  Quamobrcm.  Idem.  tare  hoc.  vs.  5.  omnes :  si  nulla  agri- 

52  A'(»»i  recte  vinctus  est]  Id  est,  tudo.  vs.  G.  unus  ;  sed  quern  ego  mihi 
non  juste.  Sed  liic  ad  causani  retu-  potissiinum  optem  nunc  hoc  ciii  nurrem 
lit,  tion  recte:  senex  vero,  ad  rem  re-  dari.  alter  nieorum  :  sed  q.  e.  m.  p. 
tulit.  Idem.  exoptem    nunc  cut    here   narrem   duri. 

Vinctus  est]    Festivum    est,    quod  Argentor.  sed  q.  e.  m.  p.  exopt.  cvi 


a.TTpu(iZoia)Tus  infertiir  ad  majus  nego- 
tiuni  sc.  Respondet  Pamphilus  pa- 
ter non  recte  vinctus  est,  q.   d.  pater 


nunc  hoc  narrem  dari.  vs.  idtitn.  rh  esse 
abest  ab  omnibus.  Bcecierus. 

Proviso   quid  agat  Pamphilus]  Ilac 


non  crediderim  serio  te  loqui,  id  est,  seena  alteruin   generum  Chremeti  com- 

non  putem  recte,  id  est,  serio  et  vere  parat :  ne  aut  Chnrinus  tristis  recedat, 

vinctum  esse,  itaque  Simo,  haud  ita  aut  nun  provision  videretur  Philumena. 

jussi  inquit,  sc.  nt  paruni  serio  vinci-  Donatus. 

retur,  nt  non  recte  vinciretur.  quod  1  Proviso  quid  agat]  Hoc  colloqui- 

cum  dicit,  Ko/fwcws  alludit  ad  iinperia  um  post  couipendium  fabula   induci- 

sua  :    quadrupedein    enini    constringi,  tur :  ut   una   narratione  etiam  nego- 

adeoque  accuratissinie  vinciri  jusse-  tium  ("liarini  transigi  possit.  Idem. 

rat.  litre  siuiplicissinia  expositio,  cui  Proviso  quid  agat]  Dupliciter  res 

cur   ali(iuis    ceteras    praeferat,  nihil  ab  oculis  spectatorum  moventur:  aut 

causa-  est.  liaclems.  eniui  fntura  promittuntur,  aut  facta 

A'oH  rfc^e  cinc/ws  c.s7]  Jusserat  enim  narrantur.      Proviso,   duo    signiticat, 

qnadrupedeni   vinciri   niodo  seen.  2.  et  provideo  et  procedo.  Idem. 

hujus   act.   ludit  in  anibiguitate    too  2  At   mihi  nunc  sic  esse  hoc  vcrum 

recte.  Farnabius.  lubet]    Sic  delicate    pronuntiandum 

Haud  ita  jussi]  Quia  (juadrupedem  est,  et  separatim  distingucnduni.  Id. 

8trin;:i  jusserat,  quasi  recte  ac  dili-  At  mihi  nunc  sic  esse  hoc  verum  lubet] 

genter.      Et  hoc   ipsum   non   vacat.  Sensus  liic  est :  alii  putcnt,  ut  volunt: 

nam  jam  jocniariter  loqui,  et  minus  ego  autem  verum  esse  confirmo,  quod 

irascentis    est,   et    placabilis  animi.  mihi  lubet  verum  credere.  Idem. 


Donatus. 

Haud  ita  jussi]  Eleganter  lusit  ad 
&fu|>(0oA.iaf,  et  »iniul  ostendit,  qnam 
propitiuB  sit  Pampliilo  putcr,  et  quam 


At  mihi  nunc  sic  esse  hoc  rei  um  I.] 
"EfxipouTis  est  in  rif  nunc.  Laetitiae 
cnim  pra-sentis  exultationeni  cxpri- 
mit.  ita  in  Eunuclioiii.  5.  3.    '  Nunc 


TERENTII    ANDR.    ACT.    V.    8C.    VI. 


1159 


est  profecto,'  &c.  ubi  idem  iraOos  sig- 
natiir.  Bceclerus. 

3  Ego  Deorum  vilam  propterea  sem- 
pitemam  esse  nrbitror]  Onine  quod  ha- 
bemus  autem  nintniini  est,  aut  pro- 
prium.  IMiitinim  est  quicqiiid  ad 
tenipus  habenius,  nee  postmodum 
uostnitn  ftituriini  est,  ut  uxor,  doimis, 
villa,  servi,  et  cetera  in  hunc  niodum: 
Proprium,  nt  virtns  aninii,  et  boniim 
serapiternum.  qiiod  proprie  de  Diis 
dicitur.  non  enlra  aliunde  venerunt, 
sed  apud  se  ipsos  sunt  semper.  Et 
Epicurum  seciitns  hoc  dixit.  Pro- 
prie ergo  de  Diis  senipilernnm  dici- 
tur. Nam  inter  sempiternum  et  per- 
petuum  hoc  interest :  quod  sempiter- 
num ad  deos,  perpeluum  proprie  ad 
homines  pertinet.  Donatus. 

Ego  Deorum  vifain  propterea]  Hanc 
sententiam  totaiu  JNIenandri  de  Eii- 
nucho  transtuiit.  ct  hue  est  quod  di- 
citur, '  Contamiuari  non  decere  fa- 
bulas.'  Idem. 

Ego  deorum  ritam]  Nou  dixit,  qnod 
scit :  sed  quod  verum  putet.  Et  est 
S6yna  'EinKovpHov,  quod  a  ceteris  phi- 
losophis  repudiatur,  de  otio  Deorum 
ac  perenni  voluptate.  DotuUus. 

Ego  vilam  deorum]  Tovro  rh  ^fif  rh 
KaKovp.tvoi'  ©eaii'  oK-qOws  IBiov.  ApoUo- 
doru6.  '  Deorum  vitam  adepti  su- 
mus.'  Hea\itont.  act.  iv.  sc.  3.  '  Im- 
niortaiis  ero,  si  altera  talis  crit. 
Nam(|iie  Deos  didici  securum  agere 
2cvum,'  &c.  ex  schola  Epicuri.  lio- 
rat.  G.  S.  1.  I.  Earnahius. 

4  Proprite  iunt]  Perpetuas,  sempi- 
temap,  qua:  nun  sunt  accommodatae 
ad  tcmpiia,  ac  niutua-.  sic  et  supra, 
'  Niliilne  esse  proprium  cuiquamr' 
Donalua. 

Propricp  aunt]  Peculiares  et  pcrpe- 
tua  :  '  Propria  liii-c  si  dona  tuissent.' 
Virg.  JEi>-  M.  lie  Marcello,  cui  diu- 
tnrna  vitae  nsura  nci;ata.  Sempiter- 
num ad  Deos,  perpiluum  proprie  ad 
homines.   Earnuhim. 

5  iS'j  nulla  tcgriludo  liuic  gaudin]  Sci- 
licet secundum  supradictam  senten- 


tiam, Si  propria,  inquit,  hsec  fuerit 
voluptas,  Deus  sum.  Donatus, 

6  Sed  quem  ego  potissimum]  Bern- 
binus  liber  et  multi  alii  hsc  ver- 
ba sic  collocata  habent,  Sed  quem 
ego  mihi  potissimum  exoptem  nunc,  cui 
hcec  narrcm  dari?  ita  trochaicus,  aliter 
impeditus,  procedit.  Ceterum  liber 
Bembinus  pro  exoptem,  habet  oplem. 
Fatirnus. 

7  Quid  illud  gaudii  esf]  In  aliis, 
Davi  persona  infertur.  Donatus. 

8  Nam  hunc  scio  mea  solide  solum 
gavisurum  gaudiu]  'Apxa'icrpjis.  Idem. 

Solide  solum]  Figura  -rrapSp-oiof.  Id. 

ScENA  VI.  Trocliaici  sunt  tetra- 
metri  catalectici.  vs.  1.  duo  Mss. 
quisnam  homo  est.  Argentor.  quisnam 
hie  est.  Idem  vs.  2.  glossara  inseruit : 
cei-te  nescio.  id  enim  subauditnr  in 
aliis.  vs.  3.  et  4.  onincs,  ut  edidimus. 
vs.  6.  unns  :  pater  am.  summus  est  nobis. 
alter :  p.  a.  est  sum.  n.  vs.  10.  unus  :  adi- 
bo  et  colloquar.  alter:  adibout  coll.  kv- 
geni .  adibo colloquar.  omnes:o  Charine. 
vs.  1 1.  unus  :  hem  audistin.  ceteri  omit- 
tunt  rh  hem.  onnies  rif  secundis  addunt 
rebus,  sed  diverso  positu.  vs.  14.  om- 
nes  :  apud  Glyc.  unus  omittit,  fiac. 
vs.  17.  omnes :  quod  restat.  duo  ante 
rh  plauditc  habent  hoc  signum  GG. 
Argentor.  valete  et  plaudite,  absque 
hoc  signo  praivio.  Subjiciunt  omnes: 
Caliopius  reccnsui.  Bceclerus. 

PamphiluH  ubinam  hie  est]  In  hoc 
actu  mira  arte  ea  qua  restunt  de  Comoe- 
dia  breviter  cxplicantur,  et  designantur 
duorum  sociorum  binw  nuptia-.  Donatus. 

1  Pamphilus  ubinam  hie  est  ?  P. 
Dave.  D.  quisnam  homo  est]  In  affec- 
tu  gaudentis  I'amphili,  et  Davi  gra- 
tulationc,  coguitiunem  reruui  Cha- 
rino  priebuit :  cujus  persona  parce 
ulitur  post  compeudiiiin.  Idem. 

I'ampkihts  ubinam  hie  est]  Davns,  c 
quailrupi-de  rcdilitus  bipe-,  id  est, 
viucniis  exutus  gratulatur  I'amphilo 
pruspcras  nu|itias.  (^Iiariiu)  nc  quis 
la;to  dcHtituatur  exitu,  spes  bona 
duccndi  Philumcuam  facta  feliciter. 


IKiO 


NOT.i;    VARIOIU'M    FN 


I'.trnahiiis. 

Pave.  D.  i/tiisnain  homo  est?  Sfc]  Do- 
iiatiis  :  '  In  ati'ectii,  <!vo.  ciijiis  pcisoiia 
parcc  tititiir  pos^t  (leg.  propter)  coni- 
pendiiiin.'  Talis  conipciulii  speci- 
men niox  est  ctiani  vs.  8.  11.  I'i. 
JJiecltrus. 

'2  Sid  (/«<(/  inilii  conlij^crit  scio]  Scio, 
id  est,  peiscnsi.  DotuUiis. 

3  Kt  quidiin  ego]  Rctnlerat  Simo. 
.'•npra  sc.  1.  '  vinctiis  est.'  I''arnulnus. 

More  hnminum]  Iluminum  abiiiidat. 
Dona  t  us. 

.More  hnmiuum  evcnit,  ul  id  quod  s'lm 
nuclii.t  mail]  Quia  fama  niali  cclerior, 
qnani  boni,  id  est,  ut  facilius  mala, 
<|iiani  bona  niinticntiir.  Ad  hoc  ergo 
dixit,  (jiiod  ille  prior  scierit  quod 
esspt  vinctus,  quani  ipse  cognitam 
Cilyceriuni  cognosceret.  Idem. 

It  quod,  ifc]  Velocior  ficti  pravi- 
<]ue  csi  t'ania,  quam  nuncia  veri  ac 
boni,  Farnaf)ius. 

5  Mea  GIffcerium  shds  parentes  rep- 
pirit]  Hapic  ita  narrantur  Davo,  ut 
•  adem  opera  etiam  Cliarinus  audiat. 
l)onntu<!. 

0  I'ater  amicus  summus]  Ha;c  om- 
nia, nt  diximus,  propter  Cliarinuni 
dicuntur,  ut  audiat.  Idem. 

Amicus  summus]  Deest  ejus.  Ident. 

7  Sum  ille  somniat  ea,  qua  vifriluns 
nduil]  Hinc  Virgilius,  Eel.  vrii. 
'  Credimus?  an  qui  amant  ipsi  sibi 
Fomnia  fingunt  r'  Idem. 

8  DesiHc]  Compendium  attiilit.  Do- 
nalus. 

9  Solus  est  quern  diligunt  dii]  Dic- 
tum erat  proverbiale,  quo  ct  alibi 
usns  est  Terenlius  plus  seinel,  ter, 
quater.  Faher. 

10  Conloquar.  P.  quis  homo  est? 
Chnrine  in  tempore]  Stat  versus,  si 
vel  ex  consequar  r,  vcl  ex  quis  s,  eli- 
datnr.  Idetn. 

1 1  liene  factum]  A  gratulatione 
crepit.  Idem. 

Omnia]  Compendium.  Idem. 
A'^e,me  in  tuis serundis  relms respice] 
Hsc  sunt  quee  absolute  dicuntur,  et 


♦  St  commoniiio.  Sunt  enim  qui  feli- 
citate elati,  ne  lespicerc  (juideni  ve- 
lint  amicos.  Kt  rcspicerc,  est  proprie 
retro  aspicere.  Id  est,  queni  prapce- 
tlis  felicitate,  non  obliviscaris.  Idem. 

12  Thus  est  nunc  Chremes]  Lucilius 
in  sccnndo,  '  Nunc  prator  tuus  est, 
nieus  si  discesserit  homo  Gentilis.' 
Idem. 

13  Atque  adeo  longum  est  nos  ilium 
e.rpecture]  Quia  ct  audacter  et  artifi- 
ciose  binos  amores  duorum  adoles- 
centium,  et  binas  nuptias  in  una  fa- 
bula  machinatus  est:  et  id  extra 
praiscriptum  Menandri,  cujus  Comce- 
diam  transferebat :  idcirco  aliiid  in 
proscenio,  aliud  post  scenam  retulit : 
ne  vel  justo  longiorfieret,  vel  in  ean- 
dem  propter  rerum  similitudinem  co- 
gercntur.  Idem. 

11  Sequere  hac  me  iiitus  ad  Glyce- 
rium]  Jam  post  scenam  itur :  quia 
ulterius  in  proscenio  nihil  agitur.   Id. 

Tu  Date  ubi  domum]  Hi  versus,  uf- 
quo  ad  ilhim, '  Gnatani  tibi  nieam  Plii- 
lumenam  uxorem,'  negantur  Terentii 
esse  :  adeo  ut  in  pliiribus  exemplari- 
bus  bonis  non  inferantur.  Idem. 

Tu  Dace  abi  Domum]  Donatus : 
'  Hi  versus,'  &c.  Habes  eos  apud 
Guyetum,  quein  vide.  Bceclerus. 

1.5  Qui  nuferant  eam]  Kite  nanique 
virgo  nuptui  data  siniiilabatur  ex 
gremio  niatris,  ant  ea  si  deesset,  ex 
proxiina  necessiludine  rapi,  cum  ad 
virum  transferebatur ;  quod  ea  res 
tcliriter  Koniulo  suisque  cessit,  Sa- 
biiias  rapientibus.  Farnabius. 

16  Ne  expecletis]  Mire  dicit,  laten- 
ter  se  laudans :  quo  verbo  avidum 
adhiic  atidiendi  populum,  adeoque 
cupidiim  et  intentum  ostendit,  ut  fi- 
nem  Comoediae  eveni-sse  nonsenserit. 
Donatus. 

A'e  expcctetis  dum  exeunt  hue,  inlus 
despondebitur,  Intus  transigctur,  si  quid 
est  quod  restet.  Pi.auditk]  Isiha?c 
verba  .S'j  quid  est  quod  restet,  non  dp,, 
bent  divelli  a  proximis:  imo  etiam, 
cum  illis  unice  juncta  sunt  et  cupu. 


TERENTII    ANDR.    ACT.    V.   SC.    VI. 


1161 


lata.  Absque  eo  sit,  isthiic  tiansigC' 
tur  solitarium  fiierit ;  et  non  est  ta- 
nien.  Hiinc  enim  ordinem  verba  ha- 
bent,  Si  quid  est  iiuod  restet,  id  trans- 
igetur  intits.  Dices,  Quid  taudem  re- 
stare  possit?  annon  absoluta  Fabula 
est  i*  an  habes  quod  arguas  ?  Absoluta 
est,  inquam,  et  suos  nuraeros  habet 
Fabula ;  nihil  arguo ;  scd  tamen  et 
aliquid  restat.  Primum,  petitio  Cri- 
tonis,  ad  quein  lege  veniebat  here- 
ditas  Clirysidis  postquam  Phaniuni 
agnita  erat  non  esse  illins  sorer. 
Deinde  et  aliiid  etiam ;  id  nenipe 
qnod  attinebat  ad  Charinum,  qui  Phi- 
lumcnae  uuptias  tani  ardcnter  ambi- 
bat.  Supererat  ergo  aliquid,  et  recte 
additum  a  Poeta,  Si  quid  est  quod 
restet.  Quamobreui  miratus  sum  nu- 
per  quod  milii  in  Gallica  Interpreta- 
tione  ostensum  est;  idque  eo  etiam 
niagis,  quod  antiques  Terentii  Inter- 
pretcs  earn  rem  planissime  explicasse 
sciebam.  Sicautem  eum  locum  verte- 
rem  :  Apres  cela,  Messieurs,  n'attendez 
plus.  lis  ne  viendront  point  icy.  On 
va  /aire  le  inariage  dans  le  logis ;  Et 
$'U  reste  encore  quelque  autre  chose,  cela 
»e  vuidera  dans  le  logis  aussi.  Ilia 
autem  verba  ideo  a  nie  bis  posita 
fuere,  dans  le  logis,  quia  et  Terenlius 
ipse  bis  posuit,  Intus ;  (juod,  ut  opi- 
nor,  in  scriptore  prudentissimo  po- 
tuerat  observari.  Ceterum  sic  Lec- 
tores  credere  vclim ;   haec  me  non 


nialigno  aliquo  obtrectationis  studio 
scribere,  sed  ideo  tantuni,  nequis  tam 
elegautem  Doctissirai  viri  Interpre- 
tationem  legens,  interdum,quod  fieri 
facile  potest  propter  famani  ipsius, 
et  amplissimam  exislimatiouem,  la- 
batur.  Faber, 

17  Intus  trnnsigeiur,  si  quid  est  quod 
restet]  Artificiose  poeta  liereditatis 
justam  petitionem  ex  Critonis  per- 
sona priEtermisit,  qua;  ei  Glyceric 
cognitajiire  tribuebatur  :  ne  vel  par- 
vo  rei  Critonis  tractatu,  aut  detVau- 
datione  Glycerii  infiiscaretur  finis 
fabulae  ad  laetum  exitum  spectans. 
Idem. 

Si  quid  est  quod  reslef}  Quia  narra- 
tione  dignum  non  est,  quod  Cbarinus 
rogat.  Idem. 

n.  plaudite'l  Faernus  in  anliquis 
libris  liaiic  notani  reperit.  quam  Pe- 
titus  existimat  coaluisse  ex  duplici 
oo  (ireeco,  quasi  notare  voluissent 
6  OXA.0S.  non  uno  modo  intirmari  po- 
test bac  conjectura.  nihil  certius 
puto,  quam  literam  G  fuisse,  quas 
gregem  notaret.  habetur  ilia  geminata 
in  duobus  nostris  codicibus  Mss.  ea 
forma,  qua  Longobardicus  character 
utitur.  Grex  vorabulum  scenicum. 
Plautus  AsinariiE  Prologo  :  '  Hoc 
agite...Gregique  huic  et  dominis  at- 
que  conductoribus  Face  jam  nunc  tu 
prxco  oninem  auritum  popiilum.'  V, 
Cluestom.  v.  Grex.  Boederus, 


1162 


nottE  variorum  in 


EUNUCHUS. 


l'noi.o(u:s.  Senarii  sunt.  vs.  5. 
Mss.  iiosiri  oniDos  :  ixistimai'U  esse,  sic 
exist iiiict,  sciat,  prtcsumai ;  nisi  quod 
Arjjcut.  cxtiinttvH,  et  exlimet.  duo 
ilia  verba  scitit  prusum.  etiani  in  aliis 
codicibus  glosseniate  intrusa,  Facr- 
nus jam  moniiit.  vs.  7.  onuus,  ut  eili- 
diniMs.  vs.  10.  «luo:  nfijue  a  tliesauris 
scr.  Ar<»entor.  aluue  dc  tliesauris  sum- 
sit,  vs.  12.  unus  :  (juam  dicat  ille.  alter : 
quam  illi  qui  pet.  rh  illi  etiain  Argeii- 
toiateiisis,  sed  sccunda  nianu  piae- 
feit.  vs.  11.  oinnes  :  fraudetur.  vs.  17. 
omncs:  cotidonubuntur.  scd  in  Argen- 
tor.  secunda  nianu  vs.  19.  ut  edidi- 
nius.  vs.  24.  Argent,  ct  nihil  di.risse 
tcrb.  vs.  41.  onines,  ut  ed.    Backrus. 

Didascalin]  Munui  superiiis,  omis- 
siim  fuisse  in  Iiac  Didascalia  pre- 
tium,  quod  Tercntio  ab  jlidilibus  nu- 
meratuui  est.  Vide  exccrpta  ex  Do- 
nato.    I'aber. 

Persona:  mutce]  In  recentioribns 
libris  Strato  ponitur  inter  pcrsonas 
niutas;  male.  An  quia  Miles  Glo- 
riosus  sua  narrans  fdcinora,  de  Stra- 
tone  Elephantarclio,  (Livius  diccret 
Magistruni  JClepliantorum,)  queui  et 
ipsa  eliam  Heinsiana  Kditio  militis 
servum  tacit,  alicjuid  dc  Stratone  dix- 
it, (qui  tamcn  Atlienis  non  erat,)  idee 
inter  personas  tlieatri  collocari  de- 
buit  Strato?  Quin  et  Sannio  bine 
quoque  ixcludeiidus  fuit ;  nam,  ut  in 
Comsdia  est,  '  Solus  servabat  domi,' 
dum  alii  in  theatro  sine  sanguine 
beliigcrabant.  Sod  cur  et  Pyrrliinn 
regeiu  non  fccere  personam  mutani  ? 
Nam  in  liac  ipsa  Fabuia  aliquid  de 
Pjrrlio  Hcriptum  rcperias.  In  An- 
dria,  ubi  inter  personas  miitas  scri- 
buntur  Chrysis  ac  Niceratus,  ilium 
et  illam  sustuli  ;  nam  et  bona  ilia 
Chrysis  nulla  tunc  erat,  ct  Niceratus 


in  actione  Fabuhe  nullum  oninino 
locum  liabuit.  Nounullue  cditioucs 
in  eadcm  Comredia  et  Cliuiaui  po- 
nunt  et  I'liaulrum,  quia  scilicet  illo- 
rum  mentio  (it  in  narratione  Simouis. 
Sed  quam  illi  in  actione  Fabulx  par- 
tem liabuerunt  ?  Nuliam.  Idem. 

Si  quisquam  est,  qui  placere,  ijf.]  At- 
tendenda  poetie  cupia,  quod  in  tot 
prologis  de  eadeni  causa  iisdein  fere 
sententiis,  variis  verbis  utitur.  Donat. 

Bonis  quam  pluriiuis]  Commendat 
personam.  Idem. 

Quam  plurimis^  Una  voce  et  con- 
junctim  scribi  debet,  quamplurimis, 
non  divisim.  Erravit  /ICniilius,  Fer- 
rettus,  et  post  ipsum  Muretus,  qui 
illius  sententiam  probat.  Ft  post 
Muretum  nonnulli ;  ante  illos  auteni 
Eugrapliius,  ante  Eugrapliium  No- 
nius Marcellus.  Multi,  inquiunt,  id 
est,  mali  (scilicet  ita  Ura'ci).  Scd 
dormitaverc  omnes.  Quumplitrimi  op- 
ponuntur  minime  mullis.  Satis  in 
pra;sens  istliuc  esto.  Faber. 

Bo7iis  quam  plurimi.'i]  Super  his  ver- 
bis ita  Eugrapliius:  '  Bonis  quam 
pluriinis  qtiidam  intelligunt,  quam 
plurimi.s  bonis,  nos  intelligamiis  ex- 
trinseciis  plurimos,  nihd  aliud  posu- 
isse  nisi  malos.  boni  enim  admodum 
patici  sunt,  ita  quod  dixit  in  numero 
plurimis,  qualitatem  potius  declara- 
vit.'   raiirnus. 

Qui  placere  sc,  ifc]  Qui  placere 
studeat  bonis  potius  quam  malis  ;  et 
subauditur;w<i«s.  sic  Plautus  ;  '  Cer- 
ium est  mori,  quam  liunc  pati  leno- 
nem  in  me  grassari.'  Kiidens,  act. 
III.  sc.  3.  BovKo/x  iyit)  \ai)v  a6ov  ffJ-fif- 
vai,fi  aTToKiffdai.  Horn.  II.  Iliad.  ©cAcd 
irpovoias  CTaKayfilv  if  rvxts  Tridov.  Far- 
nabius. 

2  Plurimis,  Sfc]    '  In   dissensione 


TERENTII    EUNUCH.    PROLOG. 


11G3 


civili,  cum  boni  plus  quam  miilti  va- 
lent.'     Cic.  de  Rep.  1.  vi.  Idem. 

Et  minime  multos  terfcre]  'AtnidtTov 
irpuiTov,  Donatus. 

3  In  his  Po'eta  hie  nomen  pmfitetur 
suHtn]  Cum  dixisspt,  quisquam,  intuUt 
in  his,  et  alibi,  '  Ciijus  inox  niaxime 
est  consiinilis  vestium,  hi  se  ad  vos 
apjilicant.'  Idem. 

Nomen,  Sfc.}  Translatio  a  mllitibus, 
qui  noniinain  militiam  dant.  Farnab. 

4  Tu7n  si  quis]  Bene,  si  quis :  cum 
L.  Lavinium  significet,  ue  vel  ipsum 
a  se  Ijcsum  esse  fateretur.  Et  Turn, 
praeterea :  ut  '  Turn  canit  Hesperi- 
dum.'   Donatus. 

Si  quis]  Lavinium  innuit.  cujus  ca- 
luniniis  respondit  in  prologo  Andriae. 
Farnabius. 

Inclementius]  Pro  inclementer :  ut, 
*  Jam  senior,  sed  cruda  Deo,  viridis- 
qne  senectus.'  Donattis. 

5  Existimet]  Pro  existimavit.  Id. 
G  Responsum,  non  dictum  esse]    De- 

est  ei,  ut  in  Plioruiione,  *  Si  quis 
quid  reddit,  magna  babenda  est  gra- 
tia.' Idem. 

Aon  dictum  esse]  Superius  dictum 
participiuni  est :  inferitis,  nomen.  A 
quo  etiau;  dicaces  dicuntnr,  qui  joco- 
sis  salibns  maledicunt.  Idem. 

Responsum,  non  dictum  esse]  Figura 
TrXoKT).  nam  dictum  niodo  bis  nunuTO 
posituni,  supra  nomen  significat,  in- 
fra ()articipium.  ut  in  Heaiitont.  '  In 
qucm  quidvis  liarum  reriim  convenit, 
r]ua>  Auiit  dicta  in  stultum.'   Idem. 

Quia  lusil  prius]  I'riur,  quod  est  in 
Hcuibino  ct  Vaticano,  mihi  niagis 
probatur.   Faernwi. 

7  Qui  bene  vertendo]  Bene,  pro  val- 
de.  I'.t  Vertendo,  in  lingnam  Lati- 
nam  transferendo.  I'iautus,  '  Ver- 
tit  bill  bare.'  Aut  rcrlendo,  corruui- 
pcudo.   Donatun. 

Qui  bene  rcrlendo  rl  rns  dencribcndn 
mnle\  Lego  ex  libro  Hi-nibino,  <t  tits- 
dcm  ncribendo  male  ;  ut  sit  nensiis  : 
elegit  illc  quidcin  bonas  quas  vcrte- 
let,  sed  easilein  male  scrip^it.  quern 


sensum  confirmat  insequens  versus : 
Ex  Gracis  bonis,  Latinas  fecit  non  bo- 
nas: est  et  haec  lectio  in  libro  Victo- 
riano,  licet  is  pro  scribendo  habeat 
conscribendo,  ita  legit  et  Eugraphius 
sic  dicens:  bene  vertit,  de  Grceco  in 
Latinum:  male  scribit,  male  verba  com- 
ponit.  Faiernus. 

Qui  bene  vertendo,  et  ens  describendo 
male]  Varie  laborant  eruditi  in  hoc 
versa  explicando.  nee  Donatus  quic- 
quam  expedit.  Nannius  auterabene 
prolixa  oratione  de  vitio  et  laude 
interpretum  ita  disserit,  ut  sensum 
liujus  lori  tainen  reliquerit  ambi- 
gunm.  Fr.  Fabricius  t6  describere 
ad  dispositioiiem  refert.  Faernus : 
elegit  ille  quidam  bonns  quas  vcrteret, 
sed  easdem  male  scripsit :  sed  Latini- 
tas  vix  patitur,  ut  bene  certere,  sit, 
bene  eligere  vertenda.  Fr.  Giiyetus 
ab  emendatione  pr-tesidiuni  repetivit. 
Nihil  autem  forte  lioruni  est,  in  quo 
aliquis  possit  satis  tuto  arquie«cere  : 
quin  aniplius  sibi  cogitaudiim  putet. 
in  eo  tamen  Guyetuni  seqiii  placet, 
quod  vix  persuadeor,  Luscio  bene 
verlendi  laudem  a  Nostro  tribui. 
Boeclerus. 

Qui  bene,  ^■c.']  Bene  ad  verbnra 
transferendo,  sed  disponendo  male. 
'  Se  mirari  non  niodo  diligentiam, 
sed  ctiam  solertiani  ejus  a  quo  csseut 
ilia  dimensa  atque  descripla.'  Ly- 
sander  de  Cyro,  apud  Cic.  de  Seuect. 
Farnabius. 

9  Idem  Menandri  Phasma  nunc  nu- 
per  dedit]  Tu  avrh  apparet  |>rontintia- 
tum,  (|uasi  hoc  ipso  adnionnerit  spec- 
tatorciu,  quam  turpitcr  et  imperite 
lufic  fabula  scripta  sit.  Et  bene, 
nunc  nuper:  ut  ex  vioinitatc  facti 
oslendat,  nihil  esse  diccndum,  quam 
displicuerit  li.rc  conicedia  L.  Lavinii : 
propterea  cpiod  res  recens  sit,etom- 
nes  meminerint.  Phasma  autem,  no- 
men est  fabubv  iNIeuaudri  :  in  qua 
noverca  superducta  arlolescenti,  vir- 
ginein,  cpiaui  ex  virino  tpiodam  con- 
ccperat,  fiirliiu  cdiictani,  cum  babe- 


11G4 


NOT^    VARIOBUM    IN 


ret  in  lateliiis  apiul  viciimm  proxi- 
luuiii,  hoc  inodo  scciini  habcbat  assi- 
due  niillo  conscio.  I'arietem,  qui 
niedius  inter  domuin  niariti  ac  vicini 
fuerat,  ita  pert'odit,  ut  in  ipso  trans- 
itu sacrum  locum  esse  simularet. 
Cunique  transitnni  intenderet  sertis 
ac  fronde  fclici,  ri-ni  divinam  sai^pe 
faciens,  evocabat  ad  se  virginew. 
Quod  cum  aniniadvertissct  adoles- 
cens,  prinium  aspectu  pulchra;  virjui- 
nis,  velut  numinis  visu  perculsus  ex- 
iiorruit :  unde  Pluisma  jst  nonien 
fabulK.  delude  paiilalim  re  cognita, 
exarsit  in  aniorcm  puclla?  :  ita  ut 
remediuui  tanta^  cupiditatis,  nisi  ex 
nuptiis,  non  repcriretur.  Ita  ex  com- 
niodo  matris  ac  virginis,  et  ex  voto 
aniatori.«,  conscnsuque  patris,  nup- 
tiarura  cclebratione  finem  accipit 
fabula.  Ufrum  erijo  hoc  dicat,  quod 
totani  fabulain  transferendo,  laeserit 
L.  Laviniiis  :  an  hoc  tantum,  de  quo 
repreliendat,  sed  bis  signis  velit  os- 
tendere,  queni  dicat  vitiose  Tliesau- 
nwn  composuisse;  ut  in  Th^sauro  sit 
culpa,  non  in  Phasmate?  Donatus. 

A'unc  uuper  dedit]  A'?*/»<?r,  ex  illis 
verbis  est,  (|uae  veteres  propter  ani- 
biguitateu)  cum  adjectione  profere- 
bant.  nam  nisi  adderct  :  nunc:  hoc 
nuper,  olim,  pridem,  et  jam  signifi- 
cassef.  Donatm. 

Idem  Menandri  Phasina  nunc  nuper 
dedit]  Hanc  fab" lam  totam  damiiat, 
ut  apparet,  siienlio  ;  The.saurum  yero, 
non  totum,  sed  ex  uuo  loco.  Idem. 

Pluuma  nunc,  Sfc]  Comoediam,  cu- 
jus  argumentum  satis  loogum  retert 
Donat.  I'uruitbius. 

10  Atque  in  Thnauro  scripsil,  can- 
$am  dicere]  Thensaurum  Latin!  veteres 
secundum  Gntcos,  sine  n  litera  pro- 
ferebant.  Donatus. 

Atque  in  Thesnuru  scripsit,  caiuam 
dicne,  i(c.]  Prius  de  verbis  aliqua 
uotabimus.  Thesaumm  (Oricravphv)  po- 
tiu8  quam  theniauvum,  quod  posterio- 
ris  MLCuli  est,  scribi  oportere,  et  Do- 
ziatui  tnonuit,  et  Gujetus  merito  in- 


culcavit.  Interpunctio  sive  ita  fiat, 
cuusnm  diccrr  prius  unde  pelilur,  aurum 
quurc  sit  suum  ;  sive,  causam  dicere 
prius  unde  petitur  aurum,  quare  sit  su- 
um:  sensus  tamcn  mutandus  non  est. 
qui  talis  est :  prius  eum  unde  petitur, 
id  est,  rcum  causam  dicere,  quare 
thcsanrum  suum  esse  contendat, 
quam  ille  (|ui  petit  (actor)  demon- 
strasset,  nude  sibi  vindicaret  thesaii- 
rum,  sc.  cur  thesaurus  ipsi  deberetur. 
unde  petitur,  id  est,  is  unde  petitur, 
reus  est :  qui  petit,  petiior,  actor. 

Objicit  ergo  Terentius  Luscio  La- 
vinio  adversario  s<io,  quod  in  Conioe- 
dia  cui  Thesauro  tituluin  dedit,  ordi- 
neni  juris  et  consuetudinem  jiidicio- 
riim  perverterit :  in  eo,  quod  renm 
primoloco  causam  dicere  fecerit,  an- 
tequam  actor  intentioncm  suam  pro- 
basset.  Sicut  autem  Luscius  ille  Lavi- 
nius  Phasma  suum  ex  Menaudro  trans- 
tulerat;  ita  idem  in  Thesauro  fecis- 
se  rolligitur,  cum  sciamus  Menandri 
drama  hoc  vocabulo  extitisse.  Quod 
autem  hie  praepostere  in  Thesauro 
factum  arguitur,  illud  nequaquam  ad 
Menandri  Thesaurum  pertinet,  sed 
ad  Luscii  Laviuii.  qui  ex  bonaGra'ca 
fabula,  non  bonaui  fecit  Latinam.  Nee 
tVustra  hoc  niouemns. 

Sed  apponemus  hue  totam  cansam 
ex  Donato  et  Eugraphio.  DonatiUxc 
est  annotatio :  'ArguitTerentius,  quod 
Luscius  contra  consuetudinem  litigan- 
tium,  defensionem  ante  accusationem 
induxerit.  Hujusmodi  enimest  Luscii' 
(uota,  non  Menandri,  qui  aliter  ordi- 
naverat) '  argumentum.  Adolescens, 
qui  rem  familiarem  ad  nequitiam  pro- 
degerat,  servum  mittit  ad  patris  mo- 
niimentum,  quod  senex  sibi  vivus 
niagnis  opibus  apparaverat,  ut  id 
aperiret,  illaturus  epulas,  quas  pater 
post  annum  decimum  caverat  sibi  in- 
ferri.'  (hoc  ipso  baud  dubie  consilio- 
ut  reperiretur  thesaurus.)  '  Sed  eum 
agrum,  in  quo  monuraentum  erat,  se- 
nex quidam  avarus  ab  adolescente 
cmerat.    Scrvus  ad  aperieudum  mo- 


TERENTII    EUNUCH.   PROLOG. 


11G5 


nomentum  anxilio  nsiis  senis,  ihesau- 
rum  cum  epistola  ibidem  reperit. 
Senex  thesaurum,  tanqiiam  a  se  per 
tumuitnm  hostilera  illic  defossura  le- 
tinet,  et  sibi  vindicat.  Adolescens 
judicem  capit :  apud  qtiem,  prior  se- 
nex, qui  aurnm  retinet,  causam  suam 
sic  agit :  Athenienses,  bellum  cum 
Rhodiensibus  quod  fuerit,  quid  ego 
Lie  praedicem  ?  et  caetera ;  quae  contra 
naturani  jurisque  consuetudinem  po- 
yita  argumenta  notat  Terentius,  quod 
ille  ordo  potior  erat,  ut  adolescens 
prior  proponeret  causam,  qui  petitor 
inducitur.'  Addit  niox  de  eodem  er- 
rore  Lu^cii :  '  nam  possessorem  fecit 
priorem  agere,  quam  petitorem : 
quod  abiiorret  a  consuetudine  juris 
et  litiiim.'  Hxc  Donatus.  Eugraphius 
ita  exbibet  argumentum  comcediae 
Luscii :  '  Quidara  agrum  vendidit. 
illic  habebat  patrium  monumentum, 
in  quo  ihesauros  emptor  in venit,  coni- 
perit  venditor :'  (nam  ita  Irgendum 
est:)  'in  judicium  venitur.  utique  ex 
ratione  et  ex  consuetudine  prior  lo- 
qni  debet  ille,  qui  petit.  Petitor  au- 
tern  hie  venditor  est:  ut  secundo 
loco  respondeat,  a  quo  petitur,  hoc 
est  emptor.  At  contra  Luscius  La- 
vinius  fecit ;  ut  prior  loqueretur,  un- 
de  petitur,  quam  ille  qui  petit.'  Ad 
banc  causam,  exjure  civili  Romano, 
cnjus  peritissimus  est,  hare  annotavit 
Clarissimus  vir  Jo.  Hcnr.  Schrote- 
rus  :  '  Emtor,  a  quo,  tanqunm  reo, 
thesaurus  petebatur,  causam  dicebat, 
ob  quam  suns  esset;  ()uia  scilicet  a 
se  ipso,  et  in  suo  repertus  esset,  I. 
un.  C.  dc  tite.saur.  atque  id  quidem, 
prius  quam  venditor,  qui  petebitt  et 
actor  erat,  propoiiuerat,  cui  probatio 
incnmbebat,  unde  in  patrium  monu- 
mentum ii  thesaurus  j)ervcnissct.  quod 
nisi  aliunde  potui<tsct  constare,  dcbc- 
bat  venditor  ad  cxhibendum  agere, 
ut  vel  ex  signatura  nummorum,  lice- 
ret  aliquid  colligere.  I'cre/.  num. 
11.  in  1.  I.  C.  de  tiiesaur.  quanxpiam 
sc.  in  hoc  casu  ctiam  prxsuiutio,  (luud 


ipse  pater  monumentum  id  extrux- 
erat,  pro  eo  pugnasse  videatur,  the- 
saurum verum  non  esse,  ut  qui  ig- 
notum  dominum  jam  minime  haberet, 
1.  XXXI.  §.  1.  de  A.  R.  D.  et  mansisse 
ejus,  cujus  autea  fuerat,  licet  perdi- 
tus  hactenus,  et  ab  eo,  ad  quem  per- 
tinebat,  non  ablatus.  1.  lxvii.  R.  V. 
nam  jus  possessionis  ei,  qui  eurn  con- 
didit,  non  videtur  perenilum.  et  quod 
nostrum  est,  sine  facto  nostro  ad  ali- 
um  transftrri  non  potest,  1.  xi.  de  R. 
I.  Quapropter  non  imraerito  repre- 
henditnr  Poeta,  qui  contra  naturam 
ordinis  et  negotii,  ante  petitorem,  in 
scena  fecit  causam  dicere  reum,  cui 
tamen  sutficere  debuisset,  quod  pos- 
sidebat,  1. 1.  §.  6.  uti  possid.  cui  etiam 
velut  possessori  actio  ultro,  id  est,  ut 
prior  ageret,  nunquam  dari  poterat. 
d,  §.  6.  nam  in  controversiis  rerum 
corporalium  actio  negatoria,  per 
quam  negetur  res  actoris  esse,  prodi- 
ta  non  est,  §.  2.  in  f.  Inst,  de  Action.' 
Epistolam,  quam  adolescentis  vendi- 
toris  pater  una  cum  thesauro  depo- 
suerat,  hand  dubiecum  ipso  thesauro 
retinuisse  senem  emtorem,  intelli- 
gendumest.  alioquin  futurum  erat,ut 
res  controversia  careret.  Vidit  sane 
servus  adolescentis  epistolam  thesau- 
ro additam,  sed  antc()uam  inspecta 
esset  et  exhibita,  senex  ementiri  po- 
tuit,  se  pecuniiE  custodiae  causa  de- 
positae  illam  addi(lis;.e,  ut  constaret, 
quis  et  quo  fine  deposuisset.  Potuit 
postea,  spatio  dato,  et  supponere 
aliam  epistolam.  Deposuerat  autem 
pater  adolescentis  illic  thesaurum, 
ne  filiiis  statim  ut  hereditatcm  pater- 
nam  adisset,  prodigeret  omnia,  fore 
eiiim  spcrnbat,  ut  absumcndi  libidi- 
nem  mitigaret  ratio  et  a?tas.  itacjuc 
decem  annos  intcrpoui  voluit,  ante- 
quam  tilius  rescisceret,  sicut  in  ar- 
gumcnto  apud  Donatum  amplius  ex- 
ponitur.  \'ide  etiam,  (|u;r  magnum 
quondam  nostr;c  Academiu!  orna- 
meutum  Caspar  ISitschius,  Jurecon- 
tullUH,  dc  Thesauris  parte  priorc  et 


1U)6 


NOT.'E    VARIORUM    IN 


posteriorc,  annotavit.  Bcrckrun. 

Tlunaiiro,  Ifc]  Alia  IMeiiandii  fa- 
biila,  in  (|iia  piwposteie  iiuliicit  ro- 
uin  ai:entt'ni  ante  petiloicni,  qui  pos- 
cel».it  thisaurmn  patris  siii  in  nioni- 
lucnio  romlituni,  ft  a  reo  ablatuni. 
J'armibiiis. 

11  Piiiis,undcpctiluraurum']  Vndc, 
a  qno.  Viij;iliiis,  '  (Jenns  nnde  Lati- 
nuni.'  Nam  possessoreni  fecit  prio- 
rcm  agcre,  qtiam  petitorem :  quod 
abliorret  a  consuetuiline  et  juris  et 
litium.   Donatus. 

12  Quum  ilk  qui  petit]  Deest  rficnt. 
Idem. 

Qui  petit]  Id  est,  petitor.  Idem. 

Qnnm  tile  qui  petit]  Esset  recta  lo- 
cntio  si  diceret,  quam  petitorem:  ant 
qunm  ilium  qui  petit.  Sed  quum  ille, 
nialnit:  ut  subaiidianius  causam  dicat, 
jier  ^iiryixa  a  superioie  fignralum. 
Idem. 

Quam  ilium  qui  petit]  Liber  Benibi- 
nus  ac  Vaticanns,  et  Donatus,  quam 
ilk  qui  babent.  qua  iectione  stante  iU* 
lie  trcs  dictiones  anapsestum  faciunt,  ^ 
correpta  priore  syliaba  in  ille;  petit 
vero  iambus  est,  posteriore  item  cor- 
repta more  veternm.  Fa'tinuis. 

14  Di'liinc]  Si  loquatur.  D(matus. 
?^'e  Jrustretur  ipse  se]    Vlapa  TrpocrSo- 

kIw  dicitur  :  sed  post  addit.  Idem. 
Aut  sic  cogilct]  Si  taceat.  Idem. 

15  Vefuuctus  jam  sum]  Sx'/^a  Sto- 
voias,  i]6owota.  id  est,  omni  labore 
Jiberatiis  sum,  auctoritate  jam  contir- 
mata  ct  inviolabili.  Idem. 

Defunclus  jam  sum]  Id  est,  jam  e{;i 
fabulas  meas:  aut  jam  destiti  peri- 
clitari  in  edcndis  com(t:diis :  aut 
certe,  jam  edidi  ciuam  tu  reprehen- 
dis  fabuiam.   Idem. 

Defunctus  jam  sum,  niliil  est  quod 
dicat  milii]  Non  sit,  inquit,  de  suis 
vitiis  securus  propter  vctnstaiem, 
nihilominus  enim  a  nie  rcprehende- 
tur.  Idem. 

Defunctus  jam,  ifc]  Mifir^ffts  defen- 
dcntis  se  Lavinii.  Januludum  cine- 
ritiu  sum,  defunctus  labore  et  discri- 


mine  turn  scenae,  turn  popnli:  nihil 
est  quod  miiii  objiciat Terentius.  far- 
tuibius. 

IG  /.«  ne  ernt,  moneo]  Sx^M"**  ^"'it^- 
Kfia.  Donatus. 

Is  ne  erret]  Respoudet  Poiita  nos- 
ter.  I'anmbius. 

17  Qua-  nunc  condonabitur]  Sic  in 
Pbormione,  '  Argcntum  quod  babes, 
condonanius  te.'  Nam  et  dono  abla- 
tive casni  jungebant  veteres,  condono 
vc-ro  accusative.  Donatus. 

Condonabitur]  Quae  in  prsEsenti 
condono  ilii.  Pherm.  act.  v.  sc.  8. 
•  Argentum  quod  babes,  condonamus 
te.'  Plant,  frequens.  Sed  phrasin 
banc  explodit  Jul.  Seal.  Poiitices  lib. 
VII.  c.  2.  partis  2.  imputatqne  Eras- 
nio.  acriter  interim  tuetur  lectionem, 
condonabuntur.  Scazontas  sc.  inter- 
seri  quandoque,  probat  multis  ad- 
ductis  e\emplis  Piauti.  idque  fieri 
varietatis  gratia  et  excitandi  specta- 
tores.  Farnabius, 

19  Nunc  quam  acturi  sutnm]  Obli- 
qua  narratio  facti  est,  secundum  ca- 
sum  accusativum.  Donatus. 

Nunc  quam  acturi  sumus]  O.  1.  s. 
quam  nunc,  qua  collocatione  admissa, 
priniambiijus  versus  syllabam  praRce- 
denti  versui  in  scansione  appbcabi- 
nius.   Faernus. 

20  Postquam  cediles  emerunt]  Mire, 
cum  ordo  melior  videretur,  si  sic 
diceret:  Postquam  aediles  emernnt, 
quam  nunc  acturi  sumus,  perfecit 
sibi  ut  inspiciundi  esset  copia.  Eme- 
runt autem,  niediam  corripe.  nt, 
'  Matri  longa  decern  tulerunt  fastidia 
menses.'  Donatus. 

Postquam  JEdiles  emerunt]  Ergo  vi- 
tium  est  in  lambico  ?  Nil  minus  ; 
nam  iili  veteres  penultimam  plnra- 
lem  tertia;  persenac  fecere  commu- 
nem  ;  id  quod  olim  ad  Pliaedriim  et 
P.  Syrum  probavi  satis.  Fal>er. 

jlidiles]  /lidilibus  curae  erant  urbis 
aedes,  annona,  ludi  solcnnes  et  stati. 
publico,  interdum  sue  suniptu  ludes 
edebant.  Farnabius. 


TERENTII    EUNUCH.   PROLOG, 


1167 


Emerunfi  Penultimam  defciulit 
Tuniehiis  I.  xviii.  c.  2.  Idem. 

21  Fer/ecit]  Mire,  quasi  difficile  et 
illicituni.  Donatus. 

23  Exdamat,  furem,  non  Po'elatti] 
Mire  repreheudit  ante  vitiiim,  qiiara 
de  causa  maiedicti  dicat.  Idem. 

Exdamat,  furem,  non  Poetam'\  Ad- 
buc  nulla  rejirehensio  est :  si  (luidem 
licet  transferre  de  Graeco  iu  Lati- 
Dum.  Idem. 

24  Et  nihil  dedisse  verbortim  tamen] 
Aut,  neminem  fefellisse  :  aiit,  nihil 
apposuisse  de  sno.  Idem. 

Et  nUiil  dedisse  verbnrum  tamen]  Aut 
neminem  fefellisse  :  dare  enim  verba, 
decipere  est.  Quia  qui  rem  expec- 
tat,  et  nihil  praeter  verba  invenit,  de- 
ceptiis  est.  uode  alibi,  '  Verba  istaec 
sunt:'  et  e  contrario,  *  Rem  cum  vi- 
deas,  censeas.'  Autaliter:  nihil  ad- 
didisse  de  stylo  suo  Terentiiim.  Id. 

23.   et  24.    Fabulam  dedisse,  et  ni- 
hil dedisse  rerborum  tamen]  Donatus: 
•  Aut,  neminem  fefellisse,  aut  nihil  ' 
apposuissede  suo.'  placet  pritis.  Ba- 
derus. 

Et  nil  dedisse]  Et  nihil  de  suo  stylo 
dedisse  tamen.  Farnubius. 

25  Colacem  esse]  A  koKov  cihus  dic- 
tum refert  Athenaus  lib.  vi.  Deip- 
nosoph.  18.  cap.  parasilus  itidem  a 
(TtToj.   Idem. 

20  Parasiti  personam  inde  ahlatam] 
Et  hoc  mire:  non  versus  objicit,  sed 
personam  esse  translatam.  quid  stul- 
tins,  aut  calumniosius  dici  potest  ? 
Donatus. 

27  I'eicaium  imprudevlia  est]  Id  est, 
ignorantia:  ut  imprudcns  harum  rc> 
rum.  non  culm  xtuititia.  Idem. 

Si  id  est  piccalum,  pcccatum  impru- 
dentin  est  Poeta]  I'rimo  negat  pcc- 
catum, deinde  conccdit  et  purgat. 
Idem, 

I mjrrudenltii]  Ignorantia,  non  im- 
peritia.   Idem. 

Si  id  pcccntum]  UXoicfi.  Nam  pccca- 
tum supcrius,  nomcn  est  :  et  se- 
quens,  participium.    Et  primo  negat, 


peccatum,  deinde  si  peccatnm  est, 
purgat  id  ipsum  veniali  qualitate  ab 
imprudentiiE  partibus.  Idem. 

Imprudentia  est]  Ut  sexto  ab  hoc 
verbo,  Farnabiits. 

28  Non  qui  furtum  fucere  studuerit] 
Antiquissimi  libri  quo  habent,  non 
qui.  quo  autem  pro  quod  exponen- 
dum.   Fa'ernus. 

32  In  Ewiuchum  suam]  Ad  fabu- 
lam, non  ad  lioniinem  rctulit.  ut  Vir- 
gilius,  '  Centauro  iuvehitur  magna.' 
Donatus. 

Eunuchum  suam]  Fabulam  respexit, 
aut  coiuoediam.  Synthesis.  Farnabius. 

34  Latinas  scisse  sese]  Haec  lectio 
placet  mihi  propter  versum.  quamvis 
0. 1.  s.  non  habeant  nisi  unum,  se ;  et 
in  Bembino,  ubi  geminatum  erat,  pos- 
terius  sit  deletum.  Fa'ernus. 

Id  vero  pernegat]  Annis  tamen  pro- 
pe  XL.  ante  banc  fab.  editam  obie- 
rant  Nievius  et  Plautns.  Farnabius. 

35  Qund  si  personis  iisdem  uti  aliis 
non  licit]  In  Beuibino  est,  iisdem  huic 
uti  non  licet,  quarum  lectionum  utra 
melior  sit,  statuere  nescio.  interim 
vulgatam  tenebimus.   Fa'ernus. 

30  Qui  majris  licet  currentes  serros 
scribcri']  Ego  potioreui  arbitror  lec- 
tioneni,  quani  continet  liber  Bcmbi- 
nns,  currentem  servum;  ut  et  in  Heau- 
tontim.  '  Ne  semper  servos  currens.' 
Idem. 

Currentes,  i^c]  Subjecta  base,  per- 
sonaa  et  fjdr]  Comoidiarutu.  '  Teren- 
tius  meretriccs  malas,  avaros  lenones, 
tristes  senes,  edares  parasitos  com- 
memoravit.'  Viclorinus  iu  Cir.  Uhct. 
I.  1.  '  l)um  servus  fallax,  durus  pa- 
ter, improba  lena,  J2t  nuMetrix  t'lierit 
blauda,  Menander  erit.'  Ovid.  I. 
Amor.  15.  elcg.    Farnabius. 

37  lionas  matrunas]  Ul  Nausistra- 
tam.    Donatus. 

lionas  nuilronas /.]  ERregius  locus, 
quo  inrSOfutt  KwfUKT]  snnunalini  cxhibc- 
tur.  Addi;  llurat.  Epist.  ii.  1.  '  As- 
picc  I'laiilus,  (juo  parto  partes  tutc- 
tur  amantis  cpliebi,  Ut  patris  attcnti, 


11()8 


NOTiE    VARIORUM    IN 


lenuiiis  ut  insidiosl :  Qiiantiis  sit  Dor- 
seuuiis  edacibiis  in  parasitis.'  Bade- 
rus. 

SIcretriies  malas]  Ut  Thaidem  at- 
quc  Haccliidcm.  Sic  est  in  Heau- 
toiit.  '  Scortari  crebronoluiit,  noliint 
crcbro  convivarier.'  Et  aitificiose 
ostendit  oiiincni  niateiiam  coinico- 
rniii.  Douatus. 

38  Parasitum]  Ut  Gnatonem.  Id. 

Gloriosuvi  niiliteni]  Ut  Thrasouem. 
Idem. 

Gloriosum  militetn]  Facere  subaudi- 
tiir.  Idem, 

86  Fal'i  per  seiTum  seneni]  Ut  De- 
meam  tt  Sinioneni.  Idem. 

40  Amare,  ndisse,  suspicari]  Mire  a 
personis  ad  gcsta  ciiin  varietate 
transitiini  fecit.  Oiiine  eiiiin  quod  in 
orationem  vcnit,  vol  persona,  vel  fac- 
tum est.  Idem. 

Odisse'\  Quia  odere  non  est  Lati- 
niim.  Idem. 

41  A'uUum  cat  jam  dictum,  qtiod  non 
dictum  sit]  2x^/ta '^'^yo", "'A.o/c/j.  Nam 
Dictum,  bis  positum  :  ut  superius 
peccatum  diversa  significat.    Idem. 

l^ullum  est  jam  dictum  quod  non  die- 
tumsit  prius]  l^ocusest  in  Kcclesiaste 
Salonionis  cap.  i.  '  Quid  est  quod 
fuitr  ipMim  (|uod  erit.  Et  quod  fac- 
tum est,  ipsuin  (jiiod  iiet ;  et  non  est 
omne  rectus  sui)  sole.'  Ad  ea  post- 
quam  D.  Hicronynius  dixit  quod 
nihil  atlinet  iiuc  transferre,  sic  scri- 
bit;  ex  editione  Frobenjana  :  Hide 
quid  simile  sententia;  et  Comicus  ait : 
^'ihil  est  (jam)  dictum,  quod  non  sit 
dictum  prins  ;  undc  preceptor  meus 
Donatns,  cum  ipsuin  vcrsiculum  ex- 
poneret,  I'ereaut,  iiKjuit,  qui  ante 
nos  nostra  dixcnmt.  Quod  si  in  scr- 
monibus  nihil  novi  dici  potest,  quanto 
inagis  in  administratioue  niundi,qua: 
ab  initio  sic  pei  fccta  est,  ut  requies- 
ceret  Deus  ab  operibus  suis  in  die 
septima  i'  Haec  I).  Hieronymus.  Sed 
autequam  quidquain  dico,  enicnda 
liunc  locum,  el  lege  :  qui  u/>  initio  sic 
Perpectus  ebt,  ifc.  agitur  enim  non 


dc  administratione,  scd  de  perfec- 
tione  mundi.  Nunc  ad  rem.  Vellem 
equidem  aliud  1).  Hieronymus  scrip- 
sissct;  nan»  profecto  et  Magister  et 
Discipnius  crrarunt.  Ingeniose  dic- 
tum a  Donato  fuit,  fateor,  et  ut  Do- 
natum  deccbal  facere,  rlietorem  pra;- 
clarnm,  et  primarium  in  suo  illo 
genere,  sed  crravit  tamen  Donattis), 
aut  errare  voluit,  ut  locus  tarn  ele- 
ganti  dicto  dari  posset.  Nam  totuin 
hoc  Terentii  nihil  est  aliud  quam  re- 
ductio  ad  absurdum,  ut  vulgo  in  Lo- 
gicis  loquuntur ;  sic:  non  licet  uti 
persona  niilitis,  nee  i.enis,  inquit  Ve- 
tus  malevolus  Poeta,  &c.  Non  licet 
characteras  personarum  sequi,  servi, 
videlicet,  matronae,  meretriculae,  pa- 
rasiti,  &c.  Non  licet  denique  afFcc* 
tus  ipsos  in  Fabula  ponere,  ut  odisse, 
amare,  suspicari,  qua;  omnia  sunt 
omnibus  seculis  communia.  Id  vero 
si  aduiiltendum  fuerit,  inquit  Teren- 
tius,  hoc  quoque  concliidaturnecesse 
est,  et  perridiculum  ac  perquam 
absurdum  ;  Nihil  hodie  dici  posse  quod 
non  dictum  sit  prius.  Addo  ad  hoc  : 
Naturam  ethabitum  argunientationis 
satis  dcnionstrat  \\\\\d  denique ;  quod 
animadverti  debuerat,  neqiie  tcimere 
transiliri.  Nam  ex  pauculis  demen- 
tis quot  lingua;?  Quot aj)p('llationes, 
quot  verba,  <&c.  Quot  particula;,  ex. 
clamutiones  ?  Et  ea  tamen  omnia 
fmiri  possunt  et  concludi?  At  vero 
cogitationes  et  formie  ac  figurae  cogi- 
tationum,  ilia;  vero  apud  unum  Deum 
fiiiiri,  apud  homines  non  possunt ; 
non  magis  quam  effecte  omnia  cor- 
pusculorum  ;  aut,  ut  qtiidam  loquun- 
tur, materia;  prima;,  aut  mixtiones 
omnium  numerorum,  si  quisque  nu- 
merus  proprietatem  suam  liabeat, 
&c.  Verum  liac  missa  faciamuo. 
Interim,  hoc  notari  possit  ;  Hnnc 
Donati  locum  apud  hodicrnum  Do- 
natum  non  reperiri.  Dices,  id  for- 
tasse  Donatus  in  continua  oratione 
e  suggestu  rocitaverat.  Fieri  potuit ; 
sed  an  putas  tain  elcgaos  dictum  in 


TERENTIl    EUNUCH.    ACT.    I.    SC.    I. 


1169 


Commentarios  non  fuisse  translatu- 
luinr    Noil  ego  quidem.  Faber. 

Nullum  est,  Sfc]  '  Praeceptor  meus 
Donatiis,'  inquit  Hieronyniiis  in  c.  i. 
Ecclesiastic!,  '  cnui  ipsnm  hunc  ver- 
siculiini  e.vponeret:  Pereant,  inquit, 
qni  ante  nos  nostra  dixerunt.'  Far- 
nahius. 

42  Vus  cogiwscere,  alque  ipioscere] 
SxW'  ^oyov,  irapSfioiov,    Donatus. 

43  Qua'  veteres factitarunt,  sifaciunt 


novi]  Et  varie  dixit,  factitarunt  et 
faciunt,  et  cum  magna  defensione 
Terentii,  semelfacientis  id  quod  saepe 
veteres.  Idem. 

44  Animadvertite]  Nos  iWenrriKus 
dicinius  a(/ce>'<i<e,  quod  veteres  plene, 
animum  ndvertite.  Idem. 

45  Quid  sibi  Eunuchus  velit'\  'Apxa'iir- 
ixhs,  velit  sibi.  ut  alibi,  'Nam  proli 
Deum  atque  bominum  fidem,  quid 
vis  tibi,  aut  quid  quseris  P'  Idem. 


ACTUS     I. 


ScENA  I.  Senariis  constat  liac 
scena.  vs.  1.  duo  Mss.  nostri  :  nttm 
adeam?  tertius  :  non  adeam?  ne  nunc 
earn  quidem?  \*.6.  oranes  :  perficies. 
vs.  10.  unus :  illudet.  vs.  IG.  rb  tu 
duo  oinittunt ;  quorum  unus,  postulas. 
VE.22.  omnes,  ut  ed.  vs.  24.  unus  : 
accusabit.  duo,  accusabis.  omnes, ft  dabis 
ei.  vs.  25.  duo  :  o  in  i7idign.  f.  vs.  29. 
omnes,  quam  queas.  BfEclerus. 

Hicc  vero  Comoedia  est  quae  docto 
luterprete,  nee  docto  taiiluui,  scd  et 
valdc  ingenioso,  opus  liabet.  Caroli 
Noni  temporibus  prodiit  Vtrsio  Jani 
Antonii  Baifii,  astricto  sermone,  Car- 
mine dimetro  acatalecto,  et  liyper- 
catalecto  (Gall,  dcs  Vers  de  huicl  il 
neuf).  Sed  hodie  vel  ignoralur,  vcl 
negligitur,  alioqui  et  exemplariarara 
sunt.  In  decent  aut  duodecim  locis 
erravit  Intcrpres ;  in  ceteris  omnia 
bene  et  commode,  et  sane  ingeniosc. 
Itali  quotpie  (non  loqiior  de  versione 
ilia  qua;  Veneliis  prodiit)  Eunucbum 
in  vulgarem  sermoncm  oonvertei  unt. 
Scd  illi  Fabul.e  alium  fecere  titulum  ; 
nam  apud  eos  dicitur  la  Mora,  in  ilia 
inlerpretalione  multum  est  boni, 
fateor;  »ed  ita  res  interpolata  fuit, 
ut  sa;pe  Tcrentinm  in  Terentio  non 
iDvenias.  Ul  ut  sit,  liomo  fuit  inge- 
niosus,  (|ui  lianr  nobis  Conxi'diam 
Ncapolitano  liabitu  dedit.  Vellcm 
ne  tot  dicta  proverbialia  liaberct. 
Sed  is  Italornm  sanpc  mos  est.  Fubcr. 
Delph.  el  Vur.  Clus.  Trr 


Quid  igitur  faciam^  In  hue  irpoTaaet 
exemjtlum  proponitur,  quum  nun  sua 
potestatis  sit,  qui  amat :  quam  supiat, 
qui  non  amat,  neque  aliter  affeclus  est. 
Donatus. 

1  Quid  igitur  faciam^  Aia\oyi(rixhs, 
erxVa  Siafoi'os.  Apparet  et  multa  ta- 
citum  cogitasse  adolesceniem,  et 
tandem  in  lia?c  verba  prorupisse. 
Igitur,  pro  deinde.  Ut  Plautus  in 
Amphitryone  :  '  Sin  aliter  sient  ani- 
mali,  necjue  dent  quae  petat,  sese 
igitur  simima  vi,  virisque,  eorum  op- 
pidum  expugnassere.'  Idem. 

Quid  igitur  faciam']  Menander,  (ha 
T'nroi-r](Tw i  .Sic  Virgilius,  '  Heu  quid 
agam  ?'  Et  est  ZiaKoyuTfibs  perditae 
mentis  post  multam  frustra  cogita- 
tioneni.  Idem. 

Non  earn,  ne  nunc  quidem'\  Hoc 
videtur  non  esse  contrarium  :  sed  est. 
Nam  dubitat  utrum  meretricis  satis- 
factionem  expectet :  an  illam  omnino 
non  quaMat.    Idem, 

Non  earn,  ne  nunc  quidem]  Non  cam, 
I'robus  distinguit.  Jungunt  qui  se- 
cundum Menandri  cxemplum  legunt. 
Idem. 

Quid  igitur  faciam?  4'c.]  Ex  medio 
amoiis  argumcnto  iniliiim  repelitur, 
ill  ()U0  mira  arte  aflectum  a-groti 
aiuore  animi  exprimit  I'oela.  exclusus 
eral;  inde  revocatus  auiator,  per  soli- 
tan  amaulium  iras.  Iiiuc  op|)orlunum 
er^t,  delibcrarc  ;  an  injuria  cxclusiu- 
rnl.  4  E 


nro 


SOrJE    VARIORUM    IN 


Ills,  ail  Maiulimentiini  revocaiitis 
potius  uttcmii,  pait'sset.  Expiessit 
et  intorprotalus  est  iiobili  iniitatiniic 
siimmaiii  hiijiis  sccn-.e  Hoiatiiis  Sat. 
II.  3.  '  Ainator  Excliisiis  qui  distat 
agit  ubi  8CCUI11,  cat  an  iion,Quo  recli- 
turiis  erat  iioii  accersitiis,  et  hzeret 
Invisis  fbribus  ?  iicc  nunc,  cum  me 
vocet  nltro,  Arcedam!"  an  potius  me- 
diter  finire  dolores  <  Exclusit ;  revo- 
cat  :  redeam  ?  non  si  obsecret.  ecce 
Servus,  non  paulo  sapicntior,  O  here, 
<]ua:  res  Ncc  modnni  babet,  neque 
consilium,  ratione  niodoqneTractari 
nou  vult.  in  aniorc  hive  sunt  mala: 
bellum,Pax  niisum.ha'c  si  quis  tem- 
pestatis  prope  ritu  Mobilia,  et  ca;ca 
tluitantia  sorte,  laborct  Reddeie  cer- 
ta ;  sibi  niliilo  plus  explicet,  ac  si 
Insaniie  parct  certa  ratione  modo- 
que.'  Addendiis  est  Persius  Sat.  T). 
Cicero  de  Nat.  Deor.  iii.  29.  ad  levi- 
tates Coniicas  refcrt  :  ut  et  Lucretius 
libro  IV.  quae  ab  aliis  jam  producta 
sunt  loca.  Baclerus. 

Quid  igitur,  ^-c]  Adi  Horatiura, 
qui  hunc  locum  tianstulit.  *  Amator 
Exclusus,'  &c.  3.  Sat.  ii.  lib.  Adi  et 
Persii  Sat.  5.   Farnabius. 

2  Comparem^  Constituam  :  nt, 
Quam  inique  comparalum  est.  Dona- 
tuf*. 

3  Non  pcrpcti  mcrelricum  contume- 
lias]  Sic  in  Andria,  '  Priusqnam  lia- 
rtim  scelera  et  lacrimae  confictai  do- 
lls.' Cum  uni  sit  iratus,  de  omnibus 
queritur.  Idem. 

4  Exdnsit:  revocat]  Utrumquc  in- 
juriam  fecit  ex  verbo,  dicendo,  Ex- 
clusit potius,  quam,  non  admisit.  et, 
revocat  potius,  quam,  petit  ut  redeam, 
quod  erat  moileratius.  Idem. 

Redeam  ?  non,  si  me  obHecrcll  Vides 
ergo  snperiorem  partem  dubitationis 
in  eo  fiiisse,  ut  rofjatus  redirct :  in- 
feriorem,  ut  ne  rogalus  quidcm.  Id. 

Non,  si  me  obsecret]  llene  de  ea, 
quae  lotum  proterve  agens,  exclusit 
et  revocat:  non  petal,  nee  roget, 
nee  oret,  icd  obsecret,  inquit :  quod 


Iiorum  omnium   in  majorem   partem 
est  ultimum.  Idem. 

5  Si  ijuidem  hvrcle  possis]  AtaKoyiff- 
ixh?  quasi  ad  allerum  :  ut,  '  Nescis 
hen  perdila,  necdum  Laomedonteas 
sentis  perjuria  gentis.'  Idem. 

Nihil  prius, neque  fortius]  Deest,  est. 
ut,  *  Multum  ille  et  terris jactitus  ct 
alto.'  Et  prius  modo  ad  laudem,  non 
ad  ordinem  pertinet.  nt  .Sallustius, 
'  quae  prima  mortales  ducunt.'  Et 
ipse  in  Heautont.  '  Et  suavia  (|uje 
essent,  prima  habere.'  Idem. 

Prius,  neque  fortius]  Melius,  prae- 
stantius.  Th  ^i\Tiov,  koI  rh  Ttixiiirepov, 
TrpSrfpov  rfj  (pvcru  5o/ceT.  Aristot.  in  Ca- 
tcgor.  Furnabius. 

6  Naviter]  A  naviductum,  aqua  in 
alto  nullum  divcrsorium  est.  Dona- 
tus. 

Neque  perficies  gnaviter]  Plautina 
ilia  hue  pertinent  Trurul.  ii.  5.  12. 
'  Male  quod  mulier  facere  incepit, 
nisi  id  efficere  perpetrat,'  &C.  et  vs. 
16.  '  Nimis  quam  paucae  efficiunt, 
si  quod  occeperint  bene  facere.'  Bee- 
clerus. 

7  Atque,nbipatinonpoteris,SfC.]  Pal- 
nierius  homo  fuit  ingeniosus  ;  at  hoc 
loco,  diim  se  doctum  haberi  vult,  se 
derideiiduni  propinavit.  De  illo  alias, 
in  Comnicntariis.  Hoc  unum  dicam: 
non  intellexit  quid  sit  producta  peri- 
od us.  Fuber. 

8  Infccta  pace]'''Efiupaa'is  per  jaera^jo- 
piv.  Donatus. 

9  Indicans  te  amare]  Non  verbis  in- 
dicans  ut  alibi,  '  Ibi  tum  exanimatus 
Pamphiliis  Bene  dissimulatum  amo- 
rem,  et  celatum  indicat.'  Idem. 

Actum  est  !  ilicel  !  peristi  !]  De 
jure  translatum.  Actum  est,  ad  Ultro 
ad  earn  venies,  relatum  est :  Ilicet,  ad 
Indicans  tc  amare:  Peristi,  ad  Ferre 
non  posse.  Idem. 

Ilicet]  Semper  in  fine  transactae 
rei  ponitur.  Idem. 

Ilicet]  De  judicio.  Idem. 

Peristi]  'Tnep^oX-fi.  Idem. 

Peristi]  De  supplicio.  Idem. 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    I.    SC.    I. 


1171 


10  Eludetl  Eludere  proprie  gladia- 
toium  est,  cum  vicerint.  Cicero, 
'  Qiiam  dill  etiam  furor  i.«te  tniis 
eludet?'  Eludere,  est  fineni  liido  ira- 
ponere.  Idem. 

11  Proin  tu]  Ut  exin  et  exinde,  sic 
proin  et prninde  dicitnr.  Idem. 

12  Here,  qua  res,  ^c]  Concessiim 
est  in  Palliata  poetis  coniicis,  servos 
domiiiis  sapientiores  fingere  :  (|uod 
idem  in  Togata  non  ferre  licet.  Dona- 
tus. 

Earn  consilio  regere  non  potes]  Nunc 
domino  servus  est  sapientior:  quia 
nee  amator,  nee  amans.  Ut  idem  in 
Andria, '  Facile  cranes  cum  valemus, 
recta  consiiia  aegrotis  damns.'  Idem. 

Here  qua  res,  fyc.']  Donatus  liic : 
'  Concessum  est,'  &c.  quae  res  forte 
hue  parura  facit.  Servus  aij  Horatio 
etiam  non  paulo  sapientior  h'lc  nomina- 
tor hero,  propter  -irdOos  lieri,  quod 
facit,  ut  ratio  omnis  succumbat  agri- 
tudini  animi,  quat  res  infra  apud  Nos- 
trum Poetam  satis  declaratur.  De 
cetero  servi  vetuli  adolescentibus  in 
Comocdia  suasores  fere  inJucuntur. 
Ubi  iterum  nulla  annotatione  opus 
est,  servos  esse  sapientiores  doniinis. 
cum  prasertini  de  cailiditate  servo- 
rum,  nnnquam  de  prudentia  Noster 
agat ;  quantum  autem  ad  heros  majo- 
res,  id  est,  ad  patresfaniilias  attinotj 
permittit  sane  Terentius,  ut  inter- 
diim  a  servis  illi  fallantur,  (nunquam 
prudentiaB  sed  fallaciaium  ope  et 
vcrsutia.j  plerumquc  tamen  illos  aut 
succnniberc,aut  nietuere  facit.  iterum 
ergo  non  est  o])us  dicere  :  servos  in 
Conuediis  palliatis  dominis  sapien- 
tiores esse.  H;cc  ad  Donati  anuota- 
lioncm. 

(ju;intum  ntlinct  ad  rem  ipsam, 
Cicerri  iterum  hoc  loco  ntitur  ad  de- 
monstrandum animi  levitatem  Tus- 
cul.  IV.  35.  I'lauluH  autem  amoris  in- 
coramoda  execpiitur  omnium  (•.o\uo- 
fissiiup,  in  IVIercat.  i.  1.  18.  *  Nam 
amorem  h?cc  cnncia  vitia  seclari  ho- 
lent,  Cura,  a-gritudo,  nimia<|iie  ek- 


gantia,  &c.  Sed  amori  accednnt  eti- 
am heec,  quae  dixi  minus,  Insomnia, 
aerumna,  error,  terror,  et  fnga.  In- 
eptia,  stultitiaqne  adeo,  et  temeiitas, 
lucogitantia,  excors  immodestia,  Pe- 
tnlantia,  cupiditas,  malevolentia  ;  In- 
hapret  etiam  aviditas,  de.sidia,  injuria, 
Inopia,  conturaelia,  et  dispendiiim, 
Multiloquium,  pauciloquium.'  Bee- 
clerus. 

Here  quce  res,  fyc.']  Servus  non  pan- 
lo  sapientior.  '  O  here  quae  res,' 
Horat.  Sat.  dicta.  Farnabius. 

Consilium  neque  modum]  Amor  ex 
lis  affectibus  est,  quorum  virtus  regu- 
la  esse  non  potest  :  mediocritas  an- 
tem  et  modus  affectionum  a  virtiite 
dcpendet,  &c.  Aristot.  ii.  1.  Ethic. 
Nicom.  6.  c.  Idem. 

14  In  amore  heec  omnia  insunt  vitia] 
Du*  pra?positiones,  in  amore  insunt. 
Donatus. 

In  amore,  Sfc]  '  Amorem  haec  ciinc- 
ta  vitia  sectari  solcnt,  Cura,  acgritu- 
do,'  &c.  vide  prologum  Mercatoris 
Plautin.  *  In  amore  et  ira,  jurgia, 
preces,  exprobratio,  satisfactio,'  &c. 
Tacit.  An.  13.  Fumabius. 

15  Inducice]  Inducia,  sunt  pax  ill 
paucos  dies,  vel  quod  in  diem  dentur, 
vel  (piod  in  dies  otium  pra;beant. 
Donntus. 

Helium,  pax  rursum]  Ut  supra  in 
Andria, '  Amantium  irap,  amoris  into- 
gratio,'  erat.  quod  de  communi  vita 
dictinn,  apud  Plaiitum,  ad  amantes 
prircipuc  pertinet,  Ampliitr.  iii.  2. 
57.  etc.  '  Nam  in  liominum  a-tate 
multa  eveniunt  hujusmodi  ;  Capiunt 
voluplates,  capiunt  rursuui  misc. 
rias,  Iras  intcrveniiiiit,  rcdcunt  rur- 
sum  in  gratiam.  Verum  ir:r  si  quae 
forte  eveniunt  hujusmodi  Inter  cos, 
rursum  si  re  ventum  in  gratiam  est, 
His  tanto  amici  sunt  inter  bc,  <|uam 
prius.'    licrclcrus. 

Id  Par  rursum]  Bene,  lit  conso- 
laretiir,  iiltimam  i)arteni  posuit.  I)o- 
naluH. 

Hue  si  lu  pontulis]  Id  est,  si  velis, 


117-2 


NOTiE    VARIORUM    IN 


vel  coneris.  Idem. 

17  Sihilo  plus  agas]  lil  est,  nihil 
aga!>.  /(/('Hi. 

19  lit  quod  nutic]  I'lo,  qua-,  lit  sit 
conscqnens,  '  lure  vcil)a.'  sie  in  An- 
driii,  '  Qiiod  pleriqnc  onines  facitint 
adolescfntuli,  Horum  ille  nihil  egre- 
gie.'  Idem. 

20  Egone  illmn?  qiue  ilium?  qua 
Hie]  Familiaris  eAAen(/is  irascentibns, 
nam  singula  sic  coniplentnr,  Egone 
illam  non  uleiscar?  quiv  ilium  recepit? 
quiv  exchisit  me  ?  (\{\x  non  admisit? 
Etenim  necesse  habet,  nee  potest 
conipiere  oiationem,  qui  et  secum  lo- 
quitur, et  doloi  c  vexatnr.  Nam  amat 
iiroa-Ki-irricnv  nimia  indignatio.  ut  Vir- 
gilius, '  Quos  ego — sed  motos  prxstat 
coiiipouere  fluctus.'  Idem. 

Ei^unc  illam  ?  t'^-(;.]  Snpplet  hanc 
orationeni  Douatus.  et  jiixta  suani 
eniendaiionem  Guyelus.  Bwclerus. 

Egune  illam,  Ifc]  Egone  illam  ade- 
am  ?  quie  ilium  mihi  ptictulit?  quae 
mesprevit?  quae  me  heri  non  admi- 
sit  r  Farnabius, 

21  Sent iet  qui  virsim]  Possis  inter- 
pretari  illo  Horatii  Epod.  15.  '  O  do- 
litura  mea  multnm  virtute  Neaera  ; 
Nam,  si  quid  in  Flacco  viri  est,  Non 
feret  assiduas  potiori  te  dare  noctes.' 
liceclerus. 

22  IIcBc  lerfca]  Verha  ifupaTiKois. 
Dixit,  qua;  scilicet  nihil  etfectura 
siut.  Donatus. 

Me  hercle  una  falsa  lucrymula,  quam 
oeulos  terendo  misere  vix  vi  expresserit] 
Expressio  ad  ad^ricriv  ducens.  et  non 
vera,  sed  falsa  :  et  non  lucrima  sed 
lacrymula  :  et  non  ullroftcns,  sed  ocu- 
los  terendo  :  ct  non  facile,  sed  vi  :  et 
non,  exstillaverit,  sed  expresserit.  sic 
Virgilius, '  Captique  dolis  lachrymis- 
que  coactis.'  Idem. 

Una  falsa,  ifc.]  Juvenal,  Satyr.  13. 
'  Docta  oculos  vcxare  humore  coacto.' 
Eamahius. 

23  Quam  oculos  terendo  misere,  vix 
vi  ixiiresscvil]  Totum  sensuni  verbis 
significaDtibus  protulit :  ut, '  Striden- 


li  niiserum  stipula  disperdere  car- 
m(!n.'  Et  :  '  Una  dolo  divum  si  foe- 
niina  victa  duorum  est.'  Donatus. 

21  Et  Ic  ultro  uccusubis]  Si  hoc  di- 
cere  voluisset,  rectum  erat  ut  dice- 
ret,  et  te  ipse  accusabis :  quare  melior 
niihi  vidctur  ea  lectio,  quae  est  in 
Bcmbinoct  tribus  aliisantiquis  libris, 
et  omnibus  fere  aliis  :  et  te  ultro  accu- 
sabit :  ut  sit  ultro  pro,  insuper  :  ut 
non  modo  Thais  minas  Pha^driie  una 
lacrimula  restinctura,  sed  insuper 
eum  accusatura  dicatur.  Fa'ernus. 

Et  dabis  ei  ultro  suppL]  Ut  in  illo 
summi  Poetap  :  'Ireiteruni  in  lacry- 
mas,  iterum  tentare  precando  Cogi- 
tur,  et  supplex  animum  submittere 
aniori.'  Bceclerus. 

Ei  dabis,  ^-c]  Vide  act.  v.  seen.  8. 
Farnabius. 

[Per  '  Sic,'  quod  invenias  ad  h.  I. 
in  nostris  VV.  LL.  intelligc  id  quod 
legitur  in  textu  Westerhovii.] 

2.5  Nunc  ego  et  illami  Nunc,  id  est, 
sero.  ut  Virgil.  '  Nunc  scio  quid  sit 
amor.'  Et,  '  Nunc  augur  Apollo, 
Nunc  LyciJE  sortes.'  Donatus. 

27  El  prudens,  sciens']  Prudens  est, 
qui  intelligentia  sua  aliquid  sentit 
Sciens.  qui  alicnjus  indicio  rem  cog- 
noscit.  Ergo  prudens,  per  sese  : 
sciens,  per  alios.  Idem. 

28  Vivus,vidensque  pereo]  Mire  et 
nove,  Vitus  pereo :  et  propterea  sic 
dixit,  ut  intelligamus,  occidor :  et  vi- 
vus,  quasi  sapiens  et  sentiens.  Idem. 

Vivus,  r.idensque  pereo']  Bene  addidit 
videns,  nam  vivus  perit,  qui  etiam  dor- 
miens  opprimitur  :  videns  autem,qui 
vigilans  vim  patitur  et  perit.  Nam  vi- 
dere,  pro  vigilare  posuit,  ut  etiam  Vir- 
gilius, quum  desilentiodicit/Jamque 
videnti  Sanguineis  frontem  moris  et 
tem|)ora  pingit.'  Ergo  vivus,  non  mor- 
luu< :  videns,  non  dormiens.  Idem. 

Prudens,  sciens,  viv.  vid.,  Sfc]  Savo- 
iroieT  iuipotentia  irddov^  iptuTiKov,  quan- 
do  succnmbit  ratio,  id  qnod  Proper- 
tio,  sine  aniplificatione,  est  nulla  vi- 
vere  consilio.   Sed  et  to  Sifxfrpov  'Afaic- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    I.    SC.    H. 


117:3 


ffotnetov  apiidSclioliastem  Aristoplia- 
nis  hue  potest  accomniodai  i  ;  /coi  fiai' 
vofjuai  Koii  licdvofxai.  cum  ratioue  enini 
iasaoiuiit  quodammodo,  et  pugnaiitia 
loquuntur  hi  tales,  ut  apud  Ovidium 
(Metamorph.  vii.  1.)  '  Sed  trahit  iu- 
vitam  nova  vis;  aliudque  cupido, 
Mens  aliud  suadet ;  video  melioia 
proboque,  Deteriora  sequor.'  Eu- 
stratius  non  omisit  notare,  in  vi. 
Ethic.  Aiistot.  cap.  2.  i\hi  ope^iv  6p- 
6rjF  explicat :  Iva  /jlt)  5La.(TTpo<pos  oiicra 
auTTj,  ovK  ope'yjjTOt  iK€ivov  t>  7)  Sidvota 
diuKTOV  elvai  (TweirepdvaTO,  aWa  Trphs 
rouvavrlov  ipfia.  -KoWdias  yap  eirl  twv 
ifjLTradiiv  tovto  ytviTai.  olov  5?;  Koi  ■}]  Mi)- 
Stia,  (iZv'ia  fiiv  €«■  rov  h.6yov  oti.  cpavAu 
^v  ivfp  f/ueWe  Spav,  vwb  5f  T^y  Kara  dv- 

fjjbv    VlKCelXfVriS     Opi^tdlS,     tOpaOKiV    iKilva 

2  6  \6yoi  eivai  (pavKa  d7r€5e»|e.  Bacderus. 

Vivus,  4"c.]  Lucret.  iii.  '  Mortua 
cui  vita  est  prope  jam  vivo  atque  vi- 
denti.'   Farnabius. 

Pereo]  Interpretetur,  quid  hoc  sit 
perire,  PlautusTruciilento  i.  1.  et  2. 
Jiceclerus. 

29  Ca\)tum']  Sallustius,  *  Sin  cap- 
tns  pravis  cupidinihus.'  Dnnatus. 

Qutitn  queas  minima']  Perseveravit 
in  tiansiatione,  quani  jamdudum 
siimpsit  a  belio.  Idem. 

31  Si  sapisi  Id  est,  si  sapias.  ad 
inferiora  jungendum  est :  nam  aliter 
non  intelligitur.  Idem. 

3t  iSed  ipsa  Cf^reditur]  Nullum  li- 
hruni  vidi,  in  quo  non  ita  Icgatur, 
Set  ecca  ipsa  egrcdituv.  ratio  caiinlnis 
constat,  si  ex  set,  elidas  t.  Faemus. 

Sed  ecca  ipsa  egreditur  nostri  fundi 
caLimitas]  Ojitime,  et  rotunde,  et 
Cornice  Haifius:  Ho,  voicy  I'orage, 
Qui  grelle  tout  noslre  heritage.    Fahcr. 

Nostri  fundi  calamitiu]  I'ropiic  ca- 
lamitatem  ruKtiri  f^randineni  dicunt, 
quod  comiiiiiiuat  calainuin,  hoc  est, 
culnium  ac  sngctein.   Dnnatus. 

Calamitas\  (>randiiii!>  tcnipextas 
qua  calamo!«,  id  est,  rulnins,  iVauKit, 
et  se^etem  sternit,  a  ru8tici>  voratur 
taUmiltts.    Ilia  vero   non    intcrcipit, 


sed  plane  disperdit.  Mereirici  pro- 
pius  convenit  KaXafjiiiia,  id  est,  locus- 
ta,  quod  nomen  indidit  Theocritus 
puellai  quee  depascebatur,  messeni- 
que  agricolis  destinatam  intercepit. 
Idyll.  10.  Farnabius, 

35  Intercipil]  Proprie,  quasi  totum 
capit.  Plautus  in  Aulularia,  '  Quae 
niihi  interbiberc  sola,  si  vino  scateat, 
Corinlhiensem  fontem  et  Pyrenaeum 
potest.'  Donatus. 

ScENA  II.]  Iterum  Senarii  sunt, 
vs.  6.  nostri  Mss.  tune  hie  eras  vii 
Phadr.  vs.  9.  unus :  sane,  quia  vero  hce 
mihi  semjier  patent  fores,  alter  :  sane 
vero  quia  liccc  mihi  p.  s.f.  Argent,  sane 
quia  hce  mihi  semper  pat.  f.  vs.  1.5.  oni- 
nes  non  geminant  rh  mi.  vs.  22.  oni- 
nes,  ut  ed.  ut  et  vs.  26.  vs.  28.  omnes  : 
turn  ihi.  vs.  30.  onincs  :  arreptam.  vs. 
35.  duo :  unde  earn  emerat :  vs.  37. 
omnes  :  educate  ita  ut  si.  v.s.  41.  om- 
nes :  rugas?  g)«a.  vs.  46.  duo  :  interea 
loci  te  cogn.  vs.  49.  duo :  nee  hoc  qui- 
dem  t,  vs,  51.  duo:  aliquantulum.  vs. 
52.  omnes,  ut  ed.  vs.  54.  duo  :  produ- 
cit  ac  vendit,  vs.  60.  lectio  est  codicis 
Argentoratensis,  quae  metro  conve- 
nienlior  visa  est.  rh  earn  ceteri  quo- 
que  nostri  omittunt.  vs.  72.  oniues  : 
nihil  mihi  respondes.  Ph.  pessima  es, 
vs.  75.  duo  :  at  ego  nesc.  unus  :  aut  e, 
n,  vs.  81.  duo  :  quo  adducla  est.  unus  : 
advecta.  vs.  82.  rb  aliud  omnes  hai>ent. 
vs.  99.  unus :  ego  ex  animo  dico.  alter  : 
ego  ex  an.  misera  dico,  tertius  :  ego 
non  ex  an.  mis.  dico.  vs.  lOH.  onmes  : 
morigeranduni  est  Thaidi.  vs.  117.  om- 
nes :  parcam.  vs.  119.  omnes:  certe. 
vs.  126.  duo  :  veniat.     Bceclerus. 

1  Miseram  me,  Hfc.  neve  aliorsum] 
Aliorsum,  in  aiiam  partem  :  ut  seor- 
sum,  dicitur.   Donatus. 

3  Quod  luri  intromissus  non  est] 
Hii'C  levius,  ut  de  facto  suo  Wxiuens. 
Al  Phicdria,  '  Exciusit,  revocat,'  in- 
(|uit,  '  redeamf'  non,  si  me  olisccret.' 
Idem. 

4  Trcmo  horuoque]  V.\  amoro  ni- 
mio.     Nimius  ignis  cifcctuni  frigoris 


1174 


NOTyE    VARIORUM    IN 


rcihUt :  ct  ex  fiifjore  nimio  offectiis 
ignis  existit  :  seruiuliiin  illiul  quod 
pliysiri  aimit.  Iiiiu-  it  Xiifriliiis,  '  Ant 
Bort'iv  pi'iu'trabilo  fiigiis  adiirat.' 
Idem. 

Trcmo  hon-foqiw,  posliiuum  aspexi 
hanc]  Nntiira  inagiii  caloris  etiam 
liorroreni  iiicntit,  lit  iiiiiiiiv;  febres. 
Idem. 

Tremo  horreoquc']  Sanguine  ad  cor 
refiigientf,  cxlnmus  tremor  occupat 
artus.  Farnabius. 

5  Accede  ml  igstem  hunci  Potiiis  ig- 
nem  nu'ietriccni  accipimiis,  quam  a- 
rani  Apollinis :  vel  quia  amator  nii- 
tiir,  I't  Virgilins,  *  At  niilii  sese  of- 
fert  nitio  mens  ignis  Aniyntas.'  Vel 
quia  avida  et  avaia  est,  nt  ignis  ali- 
nicntoniin.  Dunutits. 

Jam  calesccs  plus  satis^  Nove,  scd 
intflligitiir  quam,  id  est,  plus  jg- 
qno.  nt  alibi,  '  Unani  ne  (jiiid  in  il- 
ium iratns  plus  satis  faxit  pater.' 
Hoc  qnidain  pntant.  at  niilii  de  his 
videtiir  esse,  qua?  a  vcteribns  geiiii- 
nabantnr  :  ut,  plerique  omnes,  hoc 
est,  omnes  :  et,  pkraque  omnia,  id 
est, omnia,  sic  et,  plus  satis,  pro  satis. 
Idem. 

Ignem  /i//nc]  Aram,  inqniunt,  Apol- 
linis in  sccna,(vide  Andrias  act.  iv. 
»r.  4.)  vel  arani  Veneris  in  atrio  niere- 
fricis.  imo  ipsam  Thaidem.  '  Nam 
si  te  vel  niodice  mens  ignicnins  atfla- 
verit,  nreris  inlime.'  IMiotis  ii.  1. 
Apni.  Asin.  Farnabius. 

6  Quis  hie  loquitur]  Non  iniperite 
intelligiint,  qui  existimant  meretri- 
cem  etiani  hoc  siiniilare,  quod  non 
providerit  Pliadriani.  Nam  ct  per- 
sona?, et  dictis  ejus  ceteris  hoc  con- 
venit :  et  tunc  erunt  trralioia  omnia, 
qua>  snjira  dixit.  Dnnutus. 

Tun  eras  hie  mi  Pliudrin]  O.  1.  s. 
banc  collocationein  haljcnt,  tun'  hie 
eras  mi  Phcedrial  (pii  ordo  verbornm 
ver«um  reddit  expeditioreni.  f'ucrn. 

7  Cur  non  recta  intruilms]  Quasi  pa- 
runi  fuerit  inlroilias  :  satis  mire  addi- 
tnm  recta.  Donatus. 


Quid  hie  stabas  ?  eur  non  reeta  intro' 
ilms]  Exqnisitioribns  l)landitiis  nie- 
rctrix  apud  Flautiiiii  :  *  Animnle  ml, 
niilii  niira  vidcntnr.  Hie  te  stare  fo- 
ris,  fores  cni  pateant  IMagis,  qnam 
domus  tua,  donins  cnni  ha-c  tna  sit.' 
Terentins  apte  divisit,  nt  vwdOfais  pos- 
tiilabat.  iiiwelcrus. 

8  I)e  exelusione  vcrbum  nullum]  Plus 
admirationis  est,  nee  acciisationi,nec 
satisfactioni  locum  relitjuisse  niere- 
tricein,  caliide  dissiniulata  injuria. 
Donatus. 

Quid  luces]  Et  hoc  caliide  :  quasi 
innocens  ne  suspicetnr  qiiidein,  quid 
succenseat  adolescens.  Idepi. 

9  Sane,  quia  vera  semper,  Sfc.]  Tel- 
le, «a«(;  et  vera,  et  pronnntiandi  adjii- 
nienta  vultninqnc  dicentis  :  et  in  ver- 
bis non  negatio,  sed  confessio  esse 
credatur.  Nam  rero  ironia-  conve- 
nit.  ut  Virgilins,  '  Egregiain  vero 
Ijudcm  et  spolia  ampla  refertis.'  Id. 

Sane  quia,  S^-c]  Ironice.  Farnabius. 

10  Aut  quia  sum  apud  te  primus] 
Duo  dixit  (jua"  doleat  :  et  quia  claii- 
sae  fores,  et  quia  posterior  habetiir, 
pra?lato  milite.  Idem. 

Aut  quia  sum  apud  te  primus]  Siib- 
auditur,  '  Non  recta  introivi.'  Idem. 

31issaista:cface]  Alia  dissiinulatio, 
et  durior  post  admonitionem.  sed 
bene  intclligit,  qui  hoc  a  nieretriee 
rideiitc  niolliter,  et  osciilnm  porri- 
gente  dici  accipit.  Idem. 

11  Quid  missa]  Magna  virtus  poii- 
ta>  est,  non  sententias  solum  de  con- 
suetndine  ac  de  medio  tollcre,  et  po- 
nere  in  conutdia,  verum  etiam  ver- 
ba quajdani  ex  commnni  sermoDe, 
quale  est  quod  ait  nunc.  Quid  missa? 
Idem. 

Uliniim  cssel  milii  pars  cequa  amoris 
tecum]  Vel  amandi,  vel  non  amandi 
scilicet.  Idem. 

Quid?  missal  o  Thais,  utinam,  ifc] 
Expressit  Poeta  anininm  amatoris 
mobilem ;  et  in  ipso  conatu  conqne- 
rendi  de  excliisionis  injuria,  remoili- 
tnm  in  coufcssionem  desiderii  ac  amo- 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    I.    SC.    II. 


1175 


ris  sni.  Bceclerus. 

Utinam  esset,  ^r.]  E»'  bfiaXol  ■Kveii- 
treiav  eV  aniporipoioiv  tpwris  NwiV. 
Theocrit.  Idyl.  12.  Farnabius. 

12  Ac  pariterJiereQ  Pari^er,  simili- 
ter, Sallustius,  '  Cui  ni>i  pariter  ob- 
viam  iietiir.'  Donatus. 

13  It  aut  hoc  tibi  doleret,  itidem  ut 
mihi  dolet]  Si  ambo  amareinus.  Idem. 

14  Aut  ego  isthuc  factum  nihili  pen- 
derem'j  Id  si  esset,  non  amaret.  Fab. 

15  Ne  a-ucia  te  ;  obsecro  !  anime  mi] 
Mi,  vocativus  est,  ab  eo  quod  est  me- 
tis. Vide  qiiam  fainiliariter  hoc  idem 
repetit  blandimeiitum.  Vult  enim 
Terentius  veliit  peculiare  verbiim  hoc 
esse  Thaidis.  idee  totieiis  dictum  est, 
♦Time  hie  eras,  mi  Phaedria?  Ne 
crticia  te,  obsecro,  anime  mi,  mi 
Phwdria.'  Donatus. 

Ne  crucia  te]  Haec  nisi  aniplectens 
adolescentem  mulier  dixerit,  videbi- 
ttir  ne  crucia  sine  aft'ecUi  dicere.  Sed 
sic  dicet,  ne  crucia  te,  eo  gestii  quasi 
in  eo  etiam  ipsa  criicietur  :  nam  ideo 
subjecit,  anime  mi,  hoc  est  animus 
mens.  Idem. 

iVe  crucia  te  obs.  anime  mi,  mi  Phce- 
d)-ia]  Merito  secuti  snmus  Donatum, 
cujus  testimouio  geminatur  rh  mi.  v. 
Fr.  Fabric,  et  Guyet.  Jiceckrus. 

Anime  mi,  ^-c]  '  Vox  blanda  et  ne- 
q«am,digitos  habet,'  ait  Juvenalis  6. 
Sat.  Zont  KOI  <j/vx^.  mon  ame,  man  pe- 
tit ceur.  Gall,  mi  vida,  tni  alma,  mis 
entrana.s,  Hisp.  Farnabius. 

Ki  Son  pol  quo  (luemquam  plus amem] 
Hoc  totum  niniis  blande,  et  cum  con- 
trertatione  adoltscentis,  dicit  mere- 
trix.  Donatus. 

17  Faciundumfuit]  Lcgendnm,  fa- 
cicniliim,sriil)cndum,  totum  lioc  sem- 
per nccfssilati  adjnii{;itur.  Viigiliiis, 
'  Aut  pacem  Trojaiio  ab  rci;e  pclen- 
dum.'  Kt  alibi,  '  Arma  acri  facien- 
da  viro.'   Idem. 

Ha  res  erat,  faciendum  fuil]  'ixw<^ 
kuiimk6v.  ita  expcdiunt,  et  absolvunt, 
compendio  simul  nc  disitimuiatione, 


quibus  non  est  facile  defendere  quod 
factum  est.  Bceclerus. 

18  Credo,  ut  Jit,  misera  pra  amore 
exclusit  huncforas]  Oratorie  ac  facete 
additum,  misera.  Et  cum  ilia  a  de- 
rivatione  causaj  argimientetur,  mire 
a  Parmenone  correpta  est,  verisimile 
non  esse,  ut  quis,  quem  amet,  eun- 
dem  possit  excludere.  Donatus. 

Exclusit  liunc  foras]  ITopck  irpoaSo- 
Kiav  intulit,  intuens  puellam,  et  ei  os- 
tendens  Phaedriam  :  utostendat  quam 
falsa  et  repugnantia  loqualur  mere- 
trix.  Idem. 

misera  pro;  amore  exclusit  h.f.]  Op- 
portune poeta,  ad  narrationis  et  con- 
tentionis  levandum  tai;dium,  servuni 
vernili  dicacitate  indiicit  meretricera 
ludere.  Priscianus  lib.  xiv.  hunc 
versum  ita  scribit:  'Credo,  ut  fit, 
misera  pra  amore  huuc  exclusit  fo- 
ras.' Bceclerus. 

Exclusisti,  ^-c]  Menander  in  prolo- 
go  fabiilae  Tliais  inscripta;  iidos  ejus 
expressit :  'E/uoJ  juei'  odv  SejSe  roiaxn-i)V, 
6(a,  Qpaereiav,  wpaiav  Se,  koI  Trtdavriv 
d,ua,  'AoiKovcrav,  airoK\fiov(rav,  alrovaav 
■KVKva,  MrjSevhs  epuo'av,  irpoffiroiov^ivi\v 
y  ail.  citat  Plutarchus  de  andiend, 
Poetis.  Farnabius. 

19  Siccine  ais]  Quinque  antiqui  li- 
bri,sicine  agis?  ntsitsensus:  hocine 
modo  me  tractas  ?  Faernus. 

Age]  Corripientis  est  modo  age, 
non  hortantis  adverbium.  Donatus, 

20  Te  accersi  jussi]  Hoc  est,  quod 
supra  ait,  '  Non  cam,  ne  nunc  qui- 
dem,  cum  accersor  ultro  ?'  Idem. 

Die  mitii]  Meretricia  calliditate 
commendat,  quae  dictura  est.  Idem. 

21  Fgonc?  optume]  Bene,  non  ex- 
pectavit  servns,  ut  pro  sc  dominus 
respondcrct  Thaidi.  Idem. 

Potin  eat  hie  taccrc]  Pra-structum, 
\it  inftrri  possit  :  '  Uuam  intimum 
Habcam  te  ;  et  mea  consilia  ut  tibi 
credani  omnia.'  linclrrus. 

22  Verum  heus  tu]  Astute  serviit 
rcponit  Thaidi  viccni.     Nam  ilia  ut 


H7G 


NOTTE    VARIORUM    IN 


inngniiin  voliiit  (.-xpectari,  quod  dic- 
tiira  ost,  istc  iit  talsiim  coiitcmnit. 
liouiilus. 

iMi-ain  astrini::o  fidem]  I'^idfin  pro- 
mitto  :  c|iii;i  rincula  fidci  diciiiitiir.  Id. 

'2'i  Quti:  vera  audivi,  taceo'\  Mire  vi- 
ceni  Fnriiieno  reddidit  meretrici. 
Nam  lit  servuin  difficile  est  tacere 
conimissa,  ita  nieretriceni  rariiiii  est 
vera  dicere.  Idem. 

Qute  vera  audivi]  Figura  Trapa^Ktrnj. 
Idem. 

Contineo  optume]  Proprie  a  nieta- 
phora  vasonim  transtiilit  verba.  Id. 

21  Sinfalsum,  u«t  vanum,  autfictum 
eit,  conlinuo  palam  est]  Falsum  est, 
quo  tegitiir  id  quod  factum  est.  Va- 
num, quod  fieri  non  potest.  Fictum, 
quod  non  est  factum,  et  fieri  potiiit. 
Vel  falsum,  est  fictum  inendaciuiu  si- 
mile veritati.  Vanum,  nee  possibilc 
nee  verisimile.  Ficlum  totiim  sine  ve- 
ro,  sed  verisimile.  Falsum  loqui,  men- 
dacisest:  fictum, callidi:  vanum, stul- 
ti.  Falsum  loqui,  culpas  est.  Fictum, 
virtulis.  Vanum,  vecordiae.  Falsis 
decipiiiiiir  :  fictis  delectamur:  vana 
cuntemnimus.  Idem. 

Sin  faUum  aut  van.  aut  Jict.]  Pris- 
cianus  lib.  xiv.  concise  aflfcrt,  '  Si 
falsum,  aut  fictum,  continuo  palam 
est.'  V.  Guyet.  Beeckrua. 

25  Plenus  riinarum  sum]  Vilis  at- 
que  abjecta  translatio,  et  apta  apud 
meretricem  ioquenti :  translata  au- 
tern  est  ab  aquario  vase  fictili.    Do- 

lUltUS. 

Hac  atque  iliac  perfluo]  Contra,  Con- 
tineo optume.  Idem. 

Plenus  rimarum  sum,  hue  atque  illiie 
perfiuo]  Donatiis  :  '  vilis  atque  abjec- 
ta translatio,'  <Sic.  iibi,quod  de  mere- 
tricis  persona  addidit,  ar<(utiiis  est 
quam  verius,et  servus  jam  liiiic  trans- 
lationi,  ut  apte  siiccederet,  viam  pa- 
ravorat,  cum  diceret :  '  contineo  op- 
time.'  sirut  vas  integrum,  continet 
infu«a,  rimosum  effundit.  Alteruni 
ilbid,  de  va«e  aquario  fictili,  Scaliger 


pntat  referendum  ad  Futile,  quod  ad 
Persii,  Satyr.  Liitatius,  ad  Andriam 
(ill.  .5.  3.)  Donatus  describiint.  sed 
rimarum  ibi  nulla  mciitio.  instabile 
tantum,  sive  quod  stare  ac  deponi 
non  posset,  describitur.  licrclcrus. 

Plenus  liinarum,  l\c.]  K\ei6pi(!)Sris:. 
'  Sum  ciii  riiiiosa  male  deponiintiir  in 
aure  Arcana.'  Sumptum  a  vasis  frac- 
tis  et  futilibiis.  Farnabius. 

20  Proin  lu,  taceri  si  vis,  vera  dicito] 
Utrum  te  taceri,  aut  tuum  dictum  ? 
an  impersonaliter,  et  infinite  mode  ? 
Donatu.s. 

27  Samia  mihi  mater  fuit]  Puduit 
dicere  Thaidem,  Meretrix  mihi  muter 
fuit.  quod  tamen  sijjnificavit,  dicendo 
aliunde  civem  alibi  babitasse.  Nam 
ideo  meretrices,  peregrines  dictae  sunt 
in  comoediis.  ut  in  Andria,  '  Adeone 
est  demens  ex  peregrina.'  Idem. 

Samia  mihi  )imter  fuit]  Valde  sunt 
boiiaR  narrationes  Terentiana-.  Hie 
Thais  ab  initio,  fidoi  causa  facienda;, 
iente  et  cum  mora  quadam  narrat. 
siibinde  coiilrnbit  in  sumiuam  non- 
nulla,-  quii;  .seriem  negotii  contexe- 
bant  (juidem,  consilio  aiitem,  cui  nar- 
ratio  tota  dcstinatur,  baud  perinde 
permixta  erant.  Bteclerus. 

Samia  mihi,  ^-c]  Ex  Samo  insula 
Icarii  maris,  lonio  adjacenti.  Farn. 

lihodi]  Ins.  maris  Carpathii.  Idem. 

28  Potest  taceri  hoc]  Id  est,  verisi- 
mile est.  Nee  hoc  ad  laudem  proficit, 
sed  ad  dedecus  meretricis.  Donatus. 

Potest  taceri  hoc]  Hoc,  peregrinani 
nasci  meretricem.  Et  ideo  potest 
veriim  videri.  Idem. 

Potest  taceri  hoc]  Id  est,  istud  vcro 
credo,  matieni  tuani  id  fuisse  quod 
cs,  meretricem  scilicet ;  nam  si  ilia 
Samia  erat,  et  apud  Rhodum  babita- 
bat,  ibi  erat  peregrina,  id  est,  quod 
satis  sit  dixisse  seme),  miilier,  quae 
corpore  corpus  alebat.  Salomo  no- 
vein,  decem  locis  peregrinam  vocat 
tiirpcui  illam  mercem.  Sic  et  pere- 
grina in  Andria  positum  est  in  pro- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    I.    SC.    11, 


1177 


bri  loco  :  '  Habeo  hie  neminem,  ne- 
que  amicum.'  Isthuc  vero  qui  tan- 
dem Thais  possit  dicere!  Illam  Pii«- 
dria  depeiibat ;  ipsa  autem  Phaedriae 
in  amore  paria  faciebat;  quin  et  ip- 
sam  mode  dicentein  audies  :  '  Ego 
pel,  quae  mihi  sum  conscia,  hoc  cer- 

to  scio, Neque  nieo    cordi   esse 

quenquam  carioreni  hoc  Phaediia.' 
Quid  igitnr?  quia  adolescentes,  metu 
piobri,  infamia-,  et  interdum  exhere- 
dationis,  palam  et  pnblice  ejusmodi 
mulieres  adjutare  non  audebant. 
Faber. 

29  Puellam  dono  quidani]  JEtas  et 
sexus  amoris  causa  sunt,  cur  earn 
Thais  pnellani  diiigat.  Donatiis. 

Puellam  dono  (luidam  mercntor  dedii\ 
Propter  hoc  Oiteiuiit  meretricem 
fuisse  matrem  :  et  dono  ideo  accipere 
pnellani  potiiisse.  Idem. 

30  Ex  Attica  hinc  ahreptani]  Quia 
Athenis  est  constituta  scena.  Idem. 

Attica  hinc  ahreptam]  Regione  li- 
torali  i«T7j  olim  vocata,  b.  Ducnto 
de  Sethines,  in  qua  urbs  Athenae. 
Famabius. 

Arbitror]  Bene  arbitror,  et  nihil 
certi.  quando  enim  ansurus  essct  Par- 
meno  adoruaie  Ch'<cream  ad  vitian- 
dnin  banc  virginem,  si  prajscisset 
civeraesse?  Donatus, 

SI  Matris  nomen  et  palTis  dicebat 
ipsa]  Quae  infantis  niemoriaj  proxi- 
ma  sunt.  Nam  quid  prius  xtas  ilia, 
qiiam  patrem  matremque  cognoscit  f 
Idem. 

32  Et  signa  cetera  neque  aciebat]  Id 
est:  domum  patriN,regioDemqueejus. 
Idem. 

33  Neque  per  alatcm  etiam  potucrat] 
Hoc  ideo  addidit,  ne  csset  minus  elc- 
gaos,  qua;  nesciret.   Idem. 

34  Hoc  addebal]  Ad  matrin  scilicet 
nnmcn  et  patris,  quod  pnella  dice- 
bat.   Idem, 

35  linde]  Id  es»,  a  quibu>..  ut  Vir- 
gilius,  '  (ienus  undc  Latinum.'  Kt, 
'  f^ansam  dircre  prius,  unilc  prtitur 
auruni.'  Idem. 


E  Sunio]  Snniiim,  promontoriuin 
est  Atheniensium  :  et  in  co  forum  re- 
run! venalium,  ifnrdpwv.   Idem. 

Ahreptam  e  Sunio'\  Cicero  ad  Attic. 
Ep.  7.  3.  legit :  cnptam  e  Sunio.  an 
fjiVT)IJ.oviK^  aixaprrnxaTi  ?  Buclenis. 

Sunio]  Promontorio  AtticvK.  h. 
Capo  delle  Colonne.  inter  Piranm  por- 
tuni  Athenarnm  et  Leonum  promont. 
Eubreae.  citat  hnnc  locum  Plinius  : 
'  Mercator  hoc  addebat,  captam  e 
Sunio  :  quod  si  Sij/^ouj  oppida  volu- 
mus  esse,  tarn  est  oppidnm  Sunium, 
quemPirseus.'  1.  vri.  Epist.  3.  Fama- 
bius. 

36  !\Iater  ubi  acccpit]  Haec  figura  in 
narrationibus  ^dais  dicitur,  cum  om- 
nia pedetentim  dicuntur  insinuandi 
gratia,  ut  nunc,  3Iatri  mercator  dono 
dedit.  Mater  ubi  accepit.  Et  simul 
couvenit  mulieri  loquenti  hujuscemo- 
di  mora.  Donatus. 

Mater  ubi  accepit]  Accepit,  simpli- 
citer,  aut  audivit  ingenuam  :  ut,  Ca- 
piendi  et  c.  a.  t.  Sed  melius  prius. 
Idem. 

Capit  sludiose  omnia  docere]  Mire: 
nam  non  docuit,  sed  capit  docere.  Tcp 
fifWrifffx^.  Et  vide  quani  satis  mulic- 
briter.  Idem. 

37  Ita  ut  si  esset  filia]  Ergo  velut 
soror  habenda  est  Thaidi  :  et  ideo 
sequitur,  'Sororem  plerique  esse  cre- 
debant  meam.'  Et  oratorie  cumnlat 
dignitatem  et  amorem  puella;  :  ut 
ejus  comparatione  leniatur  injuria 
facta  Phacdriai.  Idem. 

Docere,  educere  ita  ut  si  esset  Jilia] 
[In  Faiirni  nota,  inter  VV.  LL.  in  h. 
I.  supra  inserta,  propter  honiceoteleu- 
ton  (|ualuor  voces  a  typotlicta  male 
sunt  omi.ssiE.  Error  sic  corrigenilus  : 
'Sed  nullus  liber  est  in  (juo  sit  edu- 
cere. Sed  in  omnibus  Cf/ucare:  quam,' 
Sec] 

39  Eko  cum  illo,  quo  cum  uno  tunc 
rem  kabcbam  Uospilv]  i'oluiu  dixit,  et 
rpiod  liuspit(-m,  et  (juod  r<'m  habcbat. 
Et  bene  tutu:,  ct  nun  nunc.  Nam 
nunc,  cum  duobus.  Donatus. 


1178 


NOT.E    VARIORUM    IN 


Quo  cum  uno  (U7ic  rem  habibatti]  Id 
est,  con.siiotuiiiiu'iii,  amorein.  Idem. 

llosjiiti]  Iti  est,  Atlico.   Idem. 

Quo  cum  uno  rem  hubchum  (umhospi- 
te]  Kt'posiiinius  ex  o.  I.  s.  et  Donato 
liaiic  roliocationem  verboriim,  quo 
cum  turn  uno  rem  hnbebam  hospite.  et 
Stat  versus,  si  in  rt-wj  colliiiiuiiein  noii 
facias.   Fa'crnus. 

40  Abii  hue]  Rhodo  Atlienas  scili- 
ccl.   Domitus. 

Qui  miki  reliquU  lute,  qua  habco,  om- 
nia] Hoc  idco,  ne  taiitundein  obse- 
cjiiii  t'xigal  Pliitdria.  Ideo  contra 
I'armcno.  Idtm. 

41  Ctrumque  liocfalsum  esl :  effluct] 
Ipse  exponit  hoc  ulrumquc  ^\nd  dicat. 
et  contradici'iiduin  est,  quia  prip- 
sens  aniator  gravatur  hoc  dicto. 
Idem. 

42  Neque  lu  uno  eras  contenta] 
Uiiippe  (jiii  admiseris  militem.  Idem. 

Scque  solus  dcdit]  Cjiiippc  (|iiia  non 
oninia  tiia  illiiis  fnere  inortiii.  Idem. 

Ntque  tu,  Sfc]  Adinisisli  nanique 
niilitcni,  dein  heriiiu  menm.  Jiiveii.  6. 
Sat.  '  Ocyiis  illiid  Extorquebis,  nt 
haec  ociilo  contenta  sit  uno.'  Larna- 
bius. 

43  A'affj  hie  quoque]  AftKTtKws.  non 
Pliaedria,  sed  hie  dixit,  tanj^ens  iiliim, 
et  quasi  invito  illo  hoc  exprobrat. 
Douatus. 

Bonam  magnamque  partem  ad  tc  at- 
tulil]  Hjec  dicuntur  IffoSwafiovvra:  ut 
Abs  te  petere  el  poscere.  An  potius 
bonani  specie,  niagnaui  quantitatc? 
et  nunc  discretive  dictum  est :  nam 
alias  bonam  pro  magna  et  mnlta  ac- 
cipinius.  Idem. 

41  Ita  esl]  Non  erat  negandum, 
quod  dixit  Parmeno  meretrici  satis- 
facerc  cii|)ienti,  et  non  tareuti  cui- 
pam  in  conscientia  esse.  Idem. 

4(i  Te  iiilerca  loci  cngnovi]  Oratorie 
prioreni  aniatorem  facit  niiiiteui, 
quam  IMiachiam.  Nam  posterius 
dicil  iiunc  cognitum  per  absentiant 
militis.  Ergo  cum  mihti  Piiazdria 
rivaiis   superductus    sit,  consequcn* 


est  ut  miles  qiieri  debnerlt,  non  Phae- 
dria  :  et  propterca  nihil  peccatnni, 
si  ordine  servato  miles  antepositus 
t'uerit  amatori  postmodum  cognito. 
et  lioc  sine  pnella,  et  munerum  cau- 
sa, multum  pro  milite  contra  Phaj- 
driam  valet.  Sed  vide  meretricem, 
quia  rem  dixit  perurentem,  quot  et 
qualia  blandimenta  subjicit,  dicendo, 
''i'utescis  post  ilia,  quam  intimum 
habeaui  te,' .StC.  Idem. 

Cariam  est,  Sfc.]  Provinciam  mino> 
lis  Asia?,  inter  loniam  ad  Bor.  et 
Lyciam  ad  Ort.  mare  Carpathium  ad 
Occid.  Rhodium  ad  Austrum.  h.  Aid- 
melli  et  iMentessclU.  Farnabius. 

47  Cognovi]  Proprie  cognovi.  Do- 
uatus. 

Tute  scis  post  ilia,  Sfc.]  'EiriirXoKi] 
figura:  nam  hoc  ad  nurrationera  non 
pcrtinet.  Idem. 

48  Et  viea  consilia  ut  tibi  credam 
omnia]  Ex  pra-senti  actn  sumpsit  ar- 
gunientum,  quod  eum  nunc  tanquam 
considtorem  adhihuerit.  Et  bene 
Credam.  secundum  illud,  Potin'  est 
hie  taccrel  Uonatus. 

49  Ne  hoe  quidem]  Id  est,  hoc  quo- 
que falsum  est.  Idem. 

Ne  hoc  quidem  taeebit  Parmeno]  Ant 
ex  quidem  m  elidendum,  quamvis 
scquente  consonante:  aut legendum 
ut  in  Vaticano  :  Neque  hoc  taeebit  Par- 
meno. quod  minus  placet.  Fdernua. 

Ne  hoc]  Utpote  t'alsuni.   Farnabius. 

Duhiumne  id  est]  Me  non  taciturum 
scilicet.  Dunatus. 

50  Hoc  agite]  I'ro  adverbio  corri- 
pieiitis  est  positum :  aut  certe  pro 
adhortatione  audientiae  pra;bendae. 
Sic  Plautus,  '  Hoc  agite  sultis  spec- 
tatores.'  P2t  convenit  velut  nutu  au- 
dientiam  significantis,  et  gestu  hoc 
ipsuni  adjuvari.  Hoc  agite,  id  est, 
illud  desinile,et  hoc  attendite.  Idem. 

Hoc  ngitc]  Imperata:  attentionis 
formula,  in  Sacris  usitata.  Farnabius. 

51  i\i//)(T]  Ut  adhuc  amor  flagrare 
videatur,  addidit  nuper.  Donatus. 

Ali'iuantulum   nd   rem     est    avidiw^ 


TERENTIl    EUNUCH.   ACT.   I.   SC.    II. 


1179 


Vultn  acconiodato   ad    reprehensio- 
nem  pTOUuntiandum  est.  Idem. 

Ad  rem  avidior]  Proprie  avidior. 
El  rem  peciiniam  niodo  dicit.  Idem. 

52  Is  ubi  hanc  forma']  Ex  aliena 
persona  viilt  ostendere  piaster  attec- 
tum,  qiianti  sibi  testinianda  sit:  et 
quanto  iniineie  miles  Phaediiae  me- 
nierat  aiiteponi.  Idem. 

53  Etjidibus  scire]  Vetiista  eAA€t\|/iy, 
Idem. 

Pretium  sperans]  Dees!  magnum,  ut, 
'  Et  stabulo  frenos  andiie  sonantes.' 
Idem. 

54  Pniducit,  rcndit]  Proprie.  Nam 
produci  res  venales  diciiutur.  Idem. 

Pruducit:  vendit]  Ha;c  celeritas 
vendibilem  indicat  luercem.  Idem. 

Porte  fortuiia]  Id  est,  bona  fortuna. 
Idem. 

J'loducit,  ^f.]  Venaleni  exponit 
venditqiie.  Famubius. 

55  tdic  meus  amicus]  Quia  locus  est 
meritonini,  noii  jam  miles,  sed  meus 
amicus.  Vide  eiiiin  quid  sequatur  : 
*  Emit/  inquit,  '  Eani  doiio  inilii.  im- 
prudeiis  harum  rerum.'  Hie  ostcn- 
ditur  quani  avidus  id  t'aceret,  si  rem 
penitus  nosset.  siinul  etiam  ostendi- 
tur  quanta  secreta  dicat  Phaedriiv  : 
utpote  quae  rivalis  nesciat.   Donatus. 

Hie  meus  amicus]  Miles,  'I'hraso. 
Panuibius. 

5G  Imprudens  liarum  rerum,  igna- 
rusque  omnium]  Prudenliu,  naturali>^ 
e«t :  gnaritas,  extririsecus  venit.  Im- 
prudens,  per  se :  Jgnarus,  per  alios. 
Hoc  est,  qui  nee  suspicatus  sit,  ne- 
qiie  ex  alii|uo  audierit.  iJonatus. 

57  Venil]  Kx  Uliodo  Alliena'..  Par- 
tiahius. 

Postijuam  scn.sit  me  (ecum  iiuoi/ue  rem 
Uabcrc]  Non  dirtuni,  scd  (piusi  cdla- 
tum.    Uonutu.H. 

Sensit  me  tecum  (juoquc  rem  habere] 
Maciiii  ponilere  dixit,  tecum  quDiiue: 
taiir|iiam  irascendi  juila  ma^is  sit 
causa  militi,  quarn  J'lia;(lria,-.  Nam 
tennil.  «'t  tecum,  ct  qunque,  iioc  bigmfi* 
cat.   Dunatus. 


Rem  habere]  Sic  dixit,  ut  honeste 
res  impura  dicatur.  Idem. 

58  Ac  det,  sedulo]  Sedulo,  sine  dolo, 
hoc  est,  impense.  Idem. 

59  Ait]  Semper  ait  dicimus,  quum 
vel  invisa  nobis  et  audientibus,  vel 
vana  dicta  narramus  aiicnjus.  Idem. 

Si  Jidem  habeat]  Hoc  est  si  faciam 
aliqua,  unde  credat  se  tibi  priEponi. 
Idem. 

Si  fidem  habeat]  Si  credere  coga- 
tur,  id  est,  si  credat :  imde  Jidejussm- 
dicitur,  hoc  est,  auctor  credeudi. 
Idem. 

Se  iri  prapositutn  tibi  apiid  me]  'Ava- 
arpocpT]  in  verbo,  pnrpositum  iri,  ac 
necessaria  implicatio  in  Lis,  quae  du- 
ra dictu  sunt.  Idem. 

(j2  Sed  ego  quantum  suspicor]  Alta 
et  acuta  inventio.  Scit  nieretrix  hoc 
solo  amatores  inimicos  esse,  quod 
idem  diligunt.  Magnifice  igitur,  ut 
rivalis  odium  deliniret,  vult  persua- 
dere  Phisdriai  non  se  amari,  sed  vir- 
ginem.  Idem. 

63  Ad  virginem  animum  adjecit]  Cur 
hoc  inferatr  ut  vel  la^dendi  militis 
causa,  Pha'dria  patiat\ir,  eum,  quam 
amet,  et  nolit,  virginem  dono  dare. 

Ad  virginem,  ifc]  '  Sed  praicauto 
est  opus :  Ne  ad  illam  me  aninuun 
adjecixso  alicpia  sentiat.'  Plant.  Mtr- 
cat.  act.  11.  hC.  2.  Parnabius. 

Etiamne  amptius]  Mundat  Teren- 
tius,  ut  solet,  res  hujusmodi  per  tA.- 
\u\piv  suam.  Donatus. 

Pliumne  atnplius  1  nihil,  nam  quccsi- 
ri]  Etiamne  amplius,  sc.  inilili  cum 
ilia  virgine  Jilii|uid  fuit  r"  ut  supra 
pitnius  in  Andria-  ii.  1.  25.  interro- 
gabalur,  respondet  Thais:  'Nihil: 
nam  qua-sivi:'  in  hac  re  studiose  in- 
priuiis  curavi  ut  rescisccrem  ouiiiia. 
l^t  Ph.iulria-  iuterrogatio,  et  Tliaidis 
rcspcinsio  mire  serviuut  t;7  oiKovofiia. 
Iuterrogatio  eiiiin  ilia,  ut  bene  Do- 
natus notat,  honestati  virginis  et 
matriniouii  Charca-  consultiira  crat, 
ut  intacta  a  militc  intclligcietiir  cii- 
jus  nnptia-  adulcscenti  nobili  debe- 


1180 


N'OTit    VARIORUM    IN 


bantnr.  sininl  avcbat  Pha?dria  cog- 
iioscore,  si  forte  aniimis  rivalis  siii  a 
Tliaidc  ad  aliaui  translatiis  noscere- 
tiir.  Ri-sponsio  aiitem  Tliauiis  aiic- 
tiira  ciat  siispicioneni  Pha-dria",  qua- 
si ca  ainure  militis  potissimiim  tene- 
retur,  ct  itniulatione  stiimilata  me- 
tueret,  ne  is  alio  amoreni  siuini  con- 
terret.  id  quod  ante  peniegaverat. 
iindc  postea  Plia-dria;  occasio  fiiit, 
earn  argiicndi,  et  ex  oniiii  oratione 
ejus  boc  conficiendi,  '  phis  ainaii 
inilitcin  qtiani  se.'  vs.  78.  &c,  Boscler. 

Gl  yHiil :  nam  quasivi  nunc  es;o  earn, 
mi  Phtrttria]  Optiiue  purgavit  Teren- 
tiiis,  quod  mox  liberalibiis  nuptiis 
t'lierat  obfntiinim,  si  vitiatam  virgi- 
ncm  diiceret  Cha?rea.  Necessario  er- 
go defcnditiir,  tanquam  quae  boneste 
nuptiira  est.  Donatus. 

Nam  qutrsici,  ^x.]  Optime  cavit 
poeta  lit  virgo  integra  et  casta  ser- 
varetiir,  quani  liberalibus  nuptiis 
deslinarat.  I'arnabius. 

on  3IuUce  sunt  causa;'\  Non  indili- 
genter  consideravenint  banc  merc- 
tricis  orationem,  qui  illam  instar 
controversise  retiilenmt.  Nam  et 
principiiim  est,  '  Me  niiserain,  ve- 
reor  ne  illiid  graviiis  Ph;rdria  tiile- 
ril.'  Et  narratio,  '  Samia  niibi  ma- 
ter fiiit.'  Et  partitio  cum  confirma- 
tione.  lit,  '  Nunc  ego  earn,  mi  Pba?- 
dria,  niultae  sunt  causa;  quamobrem 
cupio  abdncere  :  primum  quod  soror 
est  dicta,'  et  cetera.  Reprebensio 
quoque,  '  Egone  id  timeor'  et, 
*  Egone  non  ex  animo  misera  dicor' 
Et  conclusio  per  conqiiestionem  :  ut, 
'  Quam  joco  rem  voluisti  a  me  tan- 
dem, quin  perfeceris?  Ego  impe- 
irare  nequeo  boc  abs  te,  biduum  sal- 
tem  ut  concedas  solum.'   Donatus. 

Quamobrem  cupio  abducere]  F2tiam 
boc  verbo  gratificatur  Pbadria; :  non 
enim  accipere,  ut  ab  amico  remuiie- 
rante  :  ped  abducere,  ut  ab  stullo,  et 
experte.  Idem. 

Ahducere'\  A  militc.   Furnabius. 

C7    I't   suia  reilituam,  ac  nddam] 


Restituimur  iis,  quibns  nos  volamus  : 
[\iddimur  iis,  qui  nos  voiunt.  Ergo 
rcstituiuuis  volentem,  rcddinius  vo- 
lentibus.  8ed  in  liac  ntrumque  est. 
Donatus. 

Sola  sum :  haheo  hie  neminevii]  Sola 
sum,  ad  fauiiiiarium  refertur  absen- 
tiam.  IJabeo  hie  neminem,  ad  alieno- 
rum  amicitiam.  Potest  enim  sola 
domi  esse,  liabcre  tamen  aliquem 
foris.  Et  habeo  hie  neminem,  plus  so- 
nat,  quam,  Neminem  hie  haheo.  Et, 
Sola  sum,  ab  iis  quos  natura  conciliat 
per  se.  Habeo  neminem,  eorum  qui 
voluntate  junguntur.  Idem. 

68  Neque  amicum]  Bene  boc  apiid 
amatorem :  quia  est  aliiid  amator, 
aliud  amicus.  Ainator,  qui  ad  tempiis: 
Amicus,  qui  perpetuo  amat.  An  quia 
in  palris  potestate  est  Pba;dria? 
Idem, 

Quamobrem,  Phadrial  In  necessa- 
riis  interponi  nomen  licet  audientis. 
Idem. 

69  Cupio  aliquos  parare  amicns  bene- 
ficio   wieo]   Hie   ostendit  specialiter, 

cujusmodi  amicos  quaerat,  ne  Phse- 
driam  contcmnere  videatur.  Idem. 

Parare  amicos  beneficio  meo']  Quia 
parantur,  et  sue,  sed  minus  dilignnt. 
Idem. 

70  Id,  amabo!  adjuta  me,  quo  idfinl 
facilius]  IlapfKKov.  bis  id  posuit.  Do- 
natus. 

Adjuin  >ne]  Mira  coactio.  pro  pa- 
tere  excludi,  adjuta  me,  dixit.  Idem. 

71  Sine  ilium]  Blande  sine  ilium, 
tanquam  in  manu  ejus  sit  injuriam 
non  pati,  et  excludi  militem.  Non 
enim  dixit  fer,  aut  patere,  sed  sine. 
Idem. 

I'riores  partes  hosce  aliquot  dies]  Ho- 
neste  circumloquitur :  et  oratorie,  ne 
dicat,  Abi  foras,  atque  excludi  te 
patere.   Idem. 

Priores  partes,  Hfc]  Quos  in  honore, 
gratia  aut  aiiiore  liabent  bomines,  lies 
r-poTtpovs  trap'  axnols  fivai  dixerunt. 
Arist.  Categ.  Farnalnus. 

72  Nihil  respondes]  Jam  silentiuDi 


TERKNTII    EUNUCH.    ACT.   I.   SC.    II. 


1181 


accusal :  quia  scit  nihil  responsurutn 
contrariiim.  Et  satis  blande,  Nihil 
respondes  dixit:  tanqiiam  qui  debeas 
amoris  vicem.  Donatus. 

Pessima]  Laesa  patientia  excitavit 
dolorem,  dolor  iram.  Farnabius. 

73  Ego  qnidquarn]  Facete  exprimi- 
tur  ilind,  '  Amantium  irae  amoris  in- 
tegratio  est.'  Donatus. 

74  Tandem  perdoluit]  Nimis  doluit, 
id  est,  persensit  dolorem.  Et  tan- 
dan,  quasi  qui  nimis  patiens  fiiit. 
Donatus. 

Tandem  perdoluit :  tir  £s]  Eleganter 
variavit  personam  secnndam,  et  ler- 
tiam.  Idem. 

Vir  es]  Non  pucr,  sed  jam  vir,  qui 
nieretriceni  contemnis.  Idem. 

Heu  noster,  laudo]  Bembiniis  et  non- 
niilli  alii  antiqui  libri  Eu  sine  aspira- 
tione  babent.  Fuernus. 

75  At  ego  nesciebam  quorsuin.  lu  ires'\ 
Tres  antiquissimi  libri  babent,  ant 
ego.  alii  omnes  haud  ego,  quod  et 
placet ;  id  est,  non  eram  nescius. 
Idfm. 

At  ego  nesciebam,  fifc]  Th  at,  longe 
significantius  est  hoc  loco,  qiiam 
haud.  an  ante m  cum  Gnyeto  kut'  av- 
TuppaiTiv  accipi  debeat,  id  est,  liaud 
nesciebam,  pos-^is  dubitarc  ;  videtur 
enim  Piiaedria  apte  assiniulare,  se 
non  satis  animadvertisse  antea,  quo 
tendertnt  ilia.-  ambages  :  donee  tan» 
importuna  pelitio  rem  ultro  prode- 
ret.  considera,  an  magis  opportiinum 
hoc  sit  moribiis  iiacteiius  cum  silcii- 
tio  it  bcnevolu  atidieiitis,  nunc  au- 
tem,  ad  mcntiunem  pr^  ferendi  riva- 
lis,  subito  iinpetii  ad  indignatiuncm 
CODcitati.  Ceterum  ixifXTimi  hn'C,  cx- 
cerpit  odiosc  sunimam  dictonmi,  ac 
interpretntionc  (jiiaHi  violtntL-r  illata 
in  acnisatiuncm  mt-ndac-ii  et  pcrfidiac 
ciijuArlam  <leiimil.   Ha-clcrun. 

I'arcula  hinc  cut  ahrrpln:  eduxit  ma- 
ter pro  sun]  Vide  filfi-qiriv  cum  odio 
indiictam,  et  depravatani  priinuntia- 
tione  :  it.i  tit  el  ifiuiorfAti/ra  non  vi- 
tartjntiir  indiistria,  Parcula  hinc  est 
ubrtplu,  cduxtt  muter  pro  sua,  soror  est 


dicta.  Donatus. 

Parvula,  ^c]  Mimesis  cum  odiosa 
repetitione  et  gestu  deformi.  Famu' 
bius. 

77  Soror  dicta  est}  Liber  Bembinus, 
cum  quo  hie  consentinnt  omnes  fere 
libri  recentes,  habet  soror  dicta  est. 
nee  versus  repngnat,  si  abjicias  r,  ex 
soror,  ut  primus  pes  sit  anapaestus, 
sicut  et  supra  in,  nuper  ejusfruter.  at 
alii  antiqui  libri  soror  est  dicta.  Faern. 

78  Hire  nunc  verba]  Id  est,  falsa 
dicta.  Do7intus. 

Hue  redeunt]  Ut  excludar.  Idem. 

80  \isi  ilium  plus  amas,  quam  me] 
Repndiatis  caiisis,  quas  ilia  attulerat, 
per  derivationem  causje,  hie  aliud 
dicit  esse  cur  repellatur.  Idem. 

Et  istam  nunc  times  qua  advecta  est] 
Adeo,  iuquit,  amas  niilitem,  ut  etiam 
invideas  si  quam  amaverit.  Idem. 

81  Talem  praripiat  tibi]  'Elpoivita 
stomachantis  amatoris.  Idem. 

Ne  ilium  talem  pnerip.  tiii]  Haec  vel 
ita  accipi  possunt,  ut  habet  Guyetus, 
Ulum  talem,  nescio  quern,  cum  con- 
temtu  :  vel  ilium  talem,  ntfuriTtKwSj 
quasi  judicio  Thaidis  talem  ac  tan- 
tum,  id  est,  quera  tu  lanti  facis, 
quem  tibi  prie  omnibus  tenendum 
putas,  &c.  quo  possit  pertiuere  Do- 
nati  annotatio,  qui  elpuveiav  stomachan- 
tis amatoris  hie  aguoscit.  Bccclerua. 

82  Quid  te  ergo  aliud  solicital]  Quid 
est,  inquit,  si  hoc  non  est  r  Donatus. 

83  Num  solus  ille  dona  dat]  Jam 
quasi  qua'stjoues  tractanlur:  sed  ille 
niunus  advcxit.  Idem. 

Aum  solus  ille  dona  dat]  Post  locum 
amoris,  apie  nieiccdis  et  donorum 
tractalu  nlitur  apud  mcrctriitm,  cui 
omnia  prelio  metiri,  disciplina  est. 
itaipie  nee  cxprobraiio  aliena  fuit.  in 
qua  hoc  custoilivil  I'oi'ta,  ut  animus 
Pha-ilria;  in  dando  valde  lionestu», 
Thaiiiis  in  accipiendo  vilis  o»lende- 
retur.  et  animo  pronitii.'',  ncc  opera' 
aut  pecuniae  parciix  siKuatur  ille; 
adeoque  vere  benignus.  at  Thais  nee 
di:  niuneribu*  rccic  judical,  et  auc- 
lori  ultro  pio  gratia  injuriam  reddit. 


11S2 


SOTJE   VARIORUM    IN 


Dobnenint  liivr  gravia  esse,  iit  mo- 
Itilis  ainntoris  inconstaiitia  paiilo  post 
voliiti  cxati\oisuiii  spectaiotiir,  <]naii- 
do  tanta  rationo,  laiito  art'ectti  hue 
provectiis,  iinico  veiho  labascit,  ex- 
piiijiiatiir,  siiccnnil)it.  Uccckriis. 

Niitu-uln  tiuam  biniiciiitatem]  Possunt 
eni'ii  dona  daii,  sed  cxisjiia,  ant  minus 
2il)eraliter  :  et  idco  inentionein  l)e- 
nignitatis  adjecit.  Douatus. 

NuHcuIn  inctiin  benignitatem']  Scd 
illebenignns  est.  iVunt  ?/t/,  mini  quid 
alicnbi.  Ant  si,  nuncubi,  leijinius, 
orit  adverbiiim  teniporis  :  ut  sit  nbi, 
quo  in  loco,  qua  in  re.  Idem. 

Nuncubi  mcain  benii^nilntern]  Intel- 
ligit  se  et  dona  obtulisse,  et  id  bcnij;- 
iie  sappe  fecisse.  nam  plenimque  in- 
grata  dona  sunt,  in  quibus  benignitas 
non  appaiet :  quae  aut  in  quantitate 
renim  est,  ant  in  facilitate  praestantis. 
Idem. 

81  Clciudkr']  C/audi,  aut  claudicare. 
Sailustius,  '  Neque  enini  ignorantia 
claudit  res.'  et,  '  Nihil  socordia  claii- 
debat.'  Donutus. 

In  te  claudier]  Ita  Bembiniis,  et 
omnes  recentes  libii  ac  Donatus.  at 
ex  antiquis  alii  iiitercludier,  alii  intei- 
claudier.   Farrnus. 

Cliiudicr]  Qm  lectioneni  ca/cier,  vor- 
bo  obsolete  siguifiLantc/r«s<ror,/n«- 
tratui  hnbeu,  fi  ustra  sunt,  ut  et  qui 
claudier  jiro  claudicarc.  iiec  minus  qui 
interclaudier.  Namcjue  Ciceronis  auc- 
toritate  nitcnduin,  eui  eadem  est 
Metaphora,  1.  II.  de  Officiis.  'Nee 
ita  claudeiida  est  res  familiaris,  nt 
cam  benignitas  aperiie  non  possit: 
nee  ita  rcseranda,  ut  pateat  omni- 
bus:' libri  vulgaii  liabcnt  referenda, 
sed  perperam.   I'armibins. 

85  Ts'onne  uhi  mild  dixti  cupere  te] 
Plus  dixit,  ubi  dixli  cupere  te:  quam 
ai  diceret,  fecisti  ut  cmeitm.  Plus 
est  enim  id  pracstitisse,  quod  qui  ac- 
tpperit,  non  ausus  fuerit  postulate. 
Donatus. 

Cupere  te]  Vult  rem  parvi  pretii  ex 
illius  cupiditate  et  suo  labore  perpcn- 
di.  Idem. 


</vx  ^tliinpia]  Non  /Ethiopissam, 
sed  houestiiis  ex  /Ethiopia.  Idem. 

I'x  /Ethiopia]  /TItliiopissainm  mi- 
nistciio  utcbantur  mationa'  nobiles 
et  divites.  ut  et  Eunuclioium,  ad 
lectoinui  custodiam:  unde  iis  nomen 
ex  fMi  et  fx<^-  I'urnabius. 

8(i  I'eliclis  rebus  omyiihus,  qurvsivi] 
Ha;c  jam  omnia  in  bencficiis  consi- 
derari  solent.  Donatus. 

87  Qu(esivi]  Vide  quemaduioduni 
exhibeat,  atque  apnunnas  sibi  diffici- 
lium  muneium  dirat  imposuisse  me- 
retriecni.  Ex  ^Ethiopia  ancillulam, 
inquit,  dixti  te  cupere.  Quid  ego 
feci  in  re  coeli,  et  solis,  ac  pene  or- 
bis  alterius  ?  qua?sivi.  non  enim  in 
promptu  erat.  Deinde,  non  petisti, 
sed  dixisti  :  nee  velle  te,  sed  cupere  : 
non  nigram,  sed  ex  ^"Itliiopia :  nee 
dedi,  sed  relictis  rebus  omnibus  quae- 
sivi.  Quid  liio  non  exquisitum  ? 
quid  non  ita  expressum,  nt  nihil  addi 
possit  ?  Idem. 

Eunuchum  porro  velle]  Eunuchos  a 
Persis  institutes  putant  ex  captivis. 
A  Habyioniis  enim  Hellanicus  anc- 
tor  est  id  liabuisso.  Idem. 

Eunuchum  porro  dixti  velle  te]  Vide 
queniadniodum,  ut  majus  facial  quod 
pra>stitit,  non  semel  imputat  duo 
nianripia  :  sed  primo  puellam,  deinde 
eunuchum.  Idem. 

Eunuchum]  Evvovxos  iXpi^rai,  &is  ev- 
j'V-'  ^X'^",  TovT  tan,  <pv\arT<t>v  OcOO 
eINrjNeN  KeCANAPOC*  Idem. 

Porro]  Deinde,  vel  postea,  vel 
multo  post.  Idem. 

Eunuchum  porro]  O.  1.  8.  et  Dona- 
tus, porro  eunuchum.  Faernus. 

88  Quia  solce  utuntur  his  regina] 
Illam,  quia  ex  Ethiopia:  hunc,  quia 
sola;  his  reginie  utuntur.  '  Quid  tale 
Tliaidi  rivalis  dedit ?'  Donatus. 

Quia  snla' utuntur  his  regina:]  Varie 
Eunuchum  dixit, etintulit  His.  ut:  'Si 
quisquam  est,  qui  jilacere  se  studeat 
bonis  Quam  pliirimis,  et  minime  inul- 
tos  la?dere  ;  In  iiis  jioeta  liic  nouien 
profitetur  sinim.'  Idem. 

liegina]  Id  est,  divites.  sed  ififa- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    I.    SC    II. 


118.3 


riKiirepov  est.  Idem. 

Quia  sola  utuntur  his  regines]  Not  a, 
qnura  Eiinuchum  in  singulari  nnmero 
praeposuerit,  his  siibjnnxisse.  sed  his 
non  ad  Euniichiiin  retnlit,  sed  ad  de- 
licias,  aiit  quid  tale  :  quia  solae  utun- 
tur hujusmodi  deliciis  servitiisque  re- 
ginae.  Et  oiatorie  liic  snbdidit,  quod 
in  aucillula  pra^termisit.  quia  nulla 
.Ethiopissa  lionesta  dici  potuit.  Et 
ref^inas  modo  divites  dicit.  ut  iu  Phor- 
mione,  '  Regeni  nie  esse  opoituit.' 
Idem. 

Quia  sola  utuntur  his  regince']  Dona- 
tus  reginas  hie  pro  divitibus  accipit. 
non  placet,  vide  Chrestomatli.  rb  his 
Donatus  non  ad  Eunuclios  refert,  sed 
ad  delicias  ;  curiosius  quam  par  est. 
Bcecleiiis. 

Repperi]  Plus  est  quam  emi.  Et 
vide  quam  propriis  et  amplissiniis 
verbis  usus  est.  quia  et  ancillani  ex 
ittbiopia,  et  Eunuchum  :  quo  solas 
utuntur  reginae.  illam  quajsivi,  et 
hunc  repperi  :  neutniin  enim  borum 
facile  positum  erat.  Donntus. 

89  Heri  minus  vi^inti  pro  amhobus 
dfdi]  Kecentiora  beneficia  graviora 
adversum  ingratos  sunt.  Ergo  a  tem- 
pore inducitur  exprobratio.  Idem. 

Pro  amlwlms  dedi]  Melius  amborum 
prelitim  dixit,  quam  ut  separatim  di- 
ceret,  quanto  emerit  ancillulam  ni- 
gram:  de  qua  mox  dicetur,  'Hie 
sunt  tres  minae.'  Nam  constat  Eu- 
nuchum solum  emptum  esse  minis  vi- 
ginti,  ut  ipse  Parmeno  confitebitur 
seni.   Idem. 

DO  lumen  conlemplus  abs  <«]  Et  hoc 
■ervatur  in  bcncticiis.  Nam  majora 
tiint  ressantibus  mcritis  corum,  qui- 
bus  pra'Stantur.  Idem. 

Tamen  contcmlu.i  alis  te,  hac  habui  in 
memoriii'\  I.  c.  qunmris  cxcluscris  me 
adeoque  contcuMcriii,  non  tainen  dc- 
sii  curare  munera  tibi  destinata.  hac 
liahui  in  memuria,  i.  c.  non  abjrci  eu- 
ram  dc  muneribus  tibi  destiiiatis,  sed 
ut  enieri'utur  ac  adducercntur  ad  te 
auciliu    cum    Eunuclio    accurandutu 


mihi  duxi.  Benignitatem  voluntas 
commendat,  ne  iujuriis  quidem  abs- 
territa.  Bceclerus. 

91  Ob  hcec  facta  abs  te  spernor]  Sic 
Virgilius, '  Nos  munera  templis  Quip- 
jje  tuis  ferimus,  famamque  fovemus 
inanem.'  Et  Vel  quas  tulit  cum  in- 
terrogatione  aut  cum  increpatione 
proferri  potest.  Donatus. 

Ob  hcBc  facta  abs  te  spernor'\  Hie  du- 
plex est  pronuntiatio  :  vel  per  invi- 
diosam  prolationeni,  vel  per  iuterro- 
gationem.  Et  melius  hoc  modo,  quam 
interrogative  profertur :  iiic  enim 
est  niulto  gravior  illo.  Idem. 

Quid  istic]  Hoc  adverbium  con- 
sentire  incipientis  est.  et  est  eAAeii/zis: 
deest  enim  rewjoramwr,  aut  quid  tale. 
Idem. 

92  Cupio  abducere]  Abducere  dixit, 
tanquam  ab  stulto :  nee  per  verum 
nieritum,  sed  per  fraudem.  Cicero, 
'Per  vim  atqiie  dolum  abducta  ab 
Rliodio  tibicinc.'  Idem. 

Atiiue  hac  re  arbilrbr'\  Non  dicit 
qua,  hoc  est,  ex  te.  Veruntamen  scit 
meretrix,  contentione  quadam  nega- 
ri.  Ergo  fingit  se  vinci,  ut  adoles- 
centem  uiolliat :  et  ipsa  cedit,  ut  et 
ille  remittat  pertinaciam.   Donatus. 

94  Potius  quam  te  inimicum  habeam, 
faciam  ut  jusseris]  Hoc  totum  loqui- 
tur, tanquam  magis  ipsa  auiet  Pba?- 
driaui,  quam  ab  illo  ametur.    Idem. 

Te  inimicum  habeam]  Huic  contra- 
rium  est,  Utteamicnm  habeam.  Idem. 

lactam  ut  jusseris]  Nee  voluutate, 
nee  vultu  consmtientis  hoc  meretrix 
agit:  sed  callide  tentat  omnia.  Nam 
quia  persistendo  non  perticit  (|UO(l 
expectabat,  docet  PliJRdriam  ctiani 
ipsum  negligentius  negar(!  quod  pos- 
citur.  et  adeo  hoc  subtile  est,  ut  sta- 
tin) impetraverit.  Pel  viilgatuni  est 
enim,  (iuod  summa  vi  def'endcris, 
quuui  extorcpicretur,  hoc  idem  post- 
modiim  n  initio  reiuittinti.  Idem. 

I'luiam,  i^c]  Cedeiido  vincit,  le- 
mittriido  impetrat.  I'arnabius. 

95  I'tinam   isluc   verbum]    Et  istuK 


1184 


NO'iMi    VARIORUM    IN 


vtrbuin,  pro  tola  sententia.  Vcrbum 
pro  dido.  Seil  piopiio  dlioijiia,  id 
est,  soiilentin  vel  enuntiatio,  quae 
lino  lifrutiir  ct  astiinjiitiii-  verbo,  in- 
bum  &  veteiibns  dicebatur.  DohhIhx. 

K.r  animo,  ac  vcre  diceres]  Ct'ite, 
•jiiin  est  qui  ex  aiiiino  dicat,  fallat 
taiiu'ii.  Idem. 

Utiiiam  istuc  verbum  ex  an'tmo  uc 
vcre  (/ictTcs]  Imitaliir  et  interpreta- 
tiir  Catullus  Carm.  100.  '  Dii  magni 
farite,  ut  verc  pioiiiittere  possit,  At- 
que  id  sincere  ditat  et  ex  animo.' 
licederus. 

9(>  Polius  qnam  te  inimicum  habeam] 
Taiiliim  in  aniniinn  Phd;driaE  hoc 
desceiiiiit,  ut  etiani  repetat  quod 
arnica  dixerat  adiilaiulo.  Donaliis, 

97  Sincere  did,  qitidvis  posscm  per- 
peti]  Sincernm,  pnrum,  sine  fnco,  et 
simplex  :  iit  mel  sine  cera.  Bene 
ergo,  Mt  mel,  blandimentuni  meretri- 
cis  diilce  fatetur,  sed  ucgat  esse  sin- 
cernm. Idem. 

98  Labascit]  Omnia  inchoativa  tri- 
sylinba,  fere  media  prodncta  eunn- 
tiautiir.  Idetn. 

Victus  tmo  verbo  quam  citol  Quum 
cito  ait,  qui  ilium  falsa  lacrymula 
viuci  credidcrat  posse.  Plus  factum 
est :  uno  victus  est  verbo,  ct  cito. 
Idem. 

Victus  uno  verbo]  Utinam  istuc  ver- 
bum. Et  itno  verba,  ut  dixinnis,  sic 
accipe  :  ut  verbum  dictum  inlelligas, 
quod  verbo  complectitnr,  et  com- 
plete sentential  pronuutiationem, 
quod  a^'unfjM  nominabatnr.    Idetn. 

Labascit,  Sfc]  Metaph.  sunipta  ab 
xdificio  tenui  tibicine  fulto,  aiit  ab 
arbore  miiitis  ferri  ictibus  succisa, 
adeo(pie  ruinani  niinitante.  '  Non  ita 
Carpatliiae  variant  Aqiiilonibus  iindjp, 
Nee  dnbio  nubes  vcrtitur  atra  No- 
lo, Qiiam  facile  irati  verbo  mntautur 
amantes.'  Propert.  I'arnalnua. 

99  Ego  tton  ex  animo  misera  dico] 
Quod  sen»it  niiilttim  valuisse,  hoc 
lliais  inculcat  animo  amiri  sni.  Et 
ego,  vide  quanta  signtlicet.     Couve- 


nit  hoc  pronomen  blande  multa  ex- 
probranti:  ut  Virgilius,  '  Mene  fu- 
gis  f'    Donatus. 

Quamjoco  remvotuisti]  Contra  illud 
relcrtur,  (|uod  ait  Pluvdria,  '  Noune, 
ubi  mihi  dixti  cu|)ere  te  ex  jiLthiopia 
aucilliilam,  relictis  rebus  omnibus 
qna-sivi  i'  Sed  hoc  veliementius  et 
disertiiis,  Quamjoco  rem  voluisti.  Non 
nuinus,  inquit,  sed  quod  plus  est, 
rem.  et  non  serio,  sed  joco.  A  faci- 
litate prisstantis.  Et  voluisti,  non 
etium  dixifiti.  Mirandum  obsequium, 
ex  voto  animi  pendens.  Non  expec- 
tat  imperium  :  ne  voluptati  mora  sit, 
duni  jubetur.  Turn  illud  quod  ait, 
perfeceris,  nonne  pondus  hoc  verbi 
et  potentiam  Phaedrix  circa  amicam, 
et  illius  obsequium  vehemens,  et  re- 
runi  difficultatem  quae  extortae  sint, 
monstrat,  atque  omnem  obterit  que- 
relam  Phsedriae  ?  Idem. 

Quum  joco  rem  voluisti  a  me  tandem, 
quin  perfeceris]  Illud,  joco,  sensum  op- 
timum habet;  sic:  In  re  joculari 
nihil  est  quod  a  me  non  impetres;  at 
ego  in  re  seria,  et  quse  ad  meani 
ccdit  utilitatem,  nihil  a  te  impetrare 
possum.  Nolim  itaqiie  illud,  joco, 
mitari  in,  rogo,  quod  nuper  cum  elo- 
gio  prodiit.  Faljer. 

101  Ego  impetrare  nequeo  hoc  ab»  te] 
Tu  et  joco,  et  non  petisti,  cum  perfe- 
ceris tamen.  at  ego  hoc  impetrare 
non  possum.  Donatus. 

102  Saltem  ut  concedas  solum]  Ar- 
gute additum  saltern  et  solum.  £t 
bene,  concedas,  ut  voluntatis  sit  :  sic 
enim  dixit  supra,  'Sine  ilium  prio- 
res  partes  hosce  aliquot  dies  apud 
me  obtinere.'  Id^m. 

1 03  Verum  ne  jianl  i$ti  viginti  dies] 
Facete  biduum  decnplavit :  et  simul 
quia  ex  eadem  rationc  simt  viginti, 
ex  (jua  duo  ;  et  ex  qua  viginti,  du- 
centi,  duo  niillia,  et  sic  deinceps. 
Idem. 

1 04  Profecto  non  plus  biduum,  aut] 
'kTromdnrt^Tii  secunda.   Idem. 

105  Hoc  modo  sine  le  exorem]  Nove 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    1.    SC,    II. 


1185 


nunc,  Don  De  te  exorem:  sed  fe  exo-  qiiain  invittis  abscedat.  Donulus. 

rem.  Hue  absolute.  Idem.  In  hoc  biduum  Thais  vale]  Accusa- 

100  I'aciundum  est  quod  vis']    Non  tivo  uteiis   casu   expressit    araatoris 

quod  oportel,  sed    quod   vis  dicendo,  impatientiam  :  Biduum  dicens,  pras- 

inultuin  addidit  obsequio  suo.  Idem,  scripsit  de  tempore.     Et   vale   majo- 

Merilo  amo  te]  Bene  amoris   men-  rem    vim   babet  ex  dolore  disceden- 

tioneni  ad  aiiferendara  suspicionem  tis,  qiiam  obsequio  salutantis.  Idem. 

contemptus  PhiedrJE  fecit.  Idem.  Ill  Numquid   vis  aliud  egone,  ifc] 

Bene  /acis]  In  consuetudinem  ve-  Apud  Plantum  Anipbitruone  i.  3.  44. 

nit,    Bene  fads,   et  bene  fecisti,  non  '  Nnniqiiid  visr  Al.  ut  cum  absim  me 


judicantis  ase,  sed  gratias  agentis. 
Id£m. 

Bene/acis]  Non  judicantis  ant  ap- 
probantis,  sed  gratias  agentis  pro 
obiato  officio  t'ormula.  sic    Benigne. 


ames,  me    tuam    absentem    tanieu.' 
Bceclerus. 

Et  tu:  numquid  vis  aliud]  Vale  sub- 
aiidiendnm  sahitatorium.  Et  subiu- 
teijigendnm    est   post  osculum  dici, 


Epist.   7.  1.    I.  Horat.  '  Pyris   vesci     '  Numquid  vis  aliud  r' quasi  recte  fac- 
Calaber jubethospes...vesceresodes.     tuni.   Donatus. 


Resp.  Jam  satis  est.  Hospes :  At  tu 
quantum  vis  tolle.  Resp.  Benigne.' 
Fantabius. 

107  lius  ibo]  Et  hoc  amatorium 
est,  odisse  urbem  sine  arnica.  Nee 
dixit,  '  Ibi  ero  :'  sed,  '  Ibi  hoc  me 
macerabo  biduum.'  Pronuntiandum 
e&t  biduum,  ac  si  dixisset  biennio.  Do- 
nalus. 

108  Ila  facere  certum  est]  Ex  his 
apparet  verbis,  quam  sibiamator  uoc 
asgre  imperet.  Idem. 

Mos  gerendus  est  Tluiidi]  Cum  pro- 
nuntiatione  et  gestu :  ut  ostendat, 
quae  vis  amoris  sit,  ut  Thaidi  mos 
gcratur.  Idem. 


1 12  Cum  milite  isto]  Isto  bene  ad., 
di(um,  quasi  odioso  ;  ut  alibi,  'Jam 
vero  mitte,  Demea,  tuani  istam  ira- 
cundiam,'  Et  Virgil.  '  Aut  quid  pt- 
t.'s  istis?'  Hac  enim  prononiina 
spernentis  sunt,  odiunique  nionstran- 
tis.   Idem. 

Prasens,absens]  KaKu^rjKov.  Idem. 

Prasenn,  absens]  Dido  Virg.  JEa. 
IV.  *  Ilium  absens  abseuteni  audit- 
que  videtque.'   Farnabius. 

113  Medcsidercs]  Aii^rtcns :  quia  plus 
est  amorc  desideriuni.  Donatus. 

1 14  Me  somnies,  me  c.rpccles]  'Ena- 
vcupopa  prima.  Cum  amare  et  dest- 
derare   sit  voluntatis,    at(|ue  etiam- 


100  Ilucfac  illi  adducaidur]    Eiinu-  num  obsequii :  somniare,  satis  amato- 

cbos   et    aucdla,    figurate    Illi:   sed  rie  dictum  est.  Idem. 

prxvalet  genus  masculinum.    Addu-  11.5  Me  speres]    Cum  mc  expectes 

cantur,  pro,  adducito  eos.     Et  bene  jam  dixerit,  quid  sibi  vult  iterum  me 

adjectum  est,  nc  dilatis  ob  retentio-  speres?  Inter  spem  et  expectationem 


nem  muneribiis,  non  procedcret  ac- 
tus fabula;,  et  simul  quia  absentia 
Phacdriae  opus  est,  dum  per  Clia;- 
ream  iudificatur  meretrix.  Idem. 

Illi  adducantur]  EuDuciuis  et  JElbiO' 
pissa.  Farnabius. 

110  In  hoc  biduum  Thais  rale]  Nimc 
vale  abscessum  sigiiiticat,  nrui  saluta- 
tJnncni:  nam  si  mora  salntatio  est, 
biduo  solum  amicam  valere  optat. 
Sed  pracKcribcreconalur,  quanto  tem- 
pore abfuturuA  sit,  et  siiuul  ostcadit, 


hoc  intercs  :  quia  expectatio  certo- 
runi  est :  spes  vero  incertorum.  Et 
expectatio  propinquarum  rerum  :  Spcs 
longiuquarum.  Et  Expectatio  <lesti- 
nat  tempus  :  Spes  non  dcstinat.  An  P 
me  speres  idem  facere  :  id  est,  dc  tc  co- 
gitarc  :  ut  sit  speres,  crcdas  :  ut  sta- 
tini  in  subditis  invenies :  '  Nam  ejus 
fratrem  hperu  jau)  propeniodum  repe- 
liitse.'   Idem. 

Mc  Ic  obt€cle$]  Septimus  casus  me- 
Idem. 


Delph.  et  Var.  (7a*. 


Tercnt. 


4  F 


118G 


NOT.E    VARIORUM    IN 


Mtcum  totn  sis]  Tdto  aiiinio.  Nam 
ilhun  inmo  aniiiiiim  vult  tssc,  non 
corjius.  ot  siimil  qnoil  ipse  ab  ejus 
corpore  patitiir:  id  vult  niiliti  ejus 
nieiitc  contingorc,  tiiiKiuaiu  peuitiis 
cxcliiso  ab  aiuica.  Mm. 

HO  Quando  ego  sum  tuus]  Auinuis 
scilicet,  hkm. 

Animus,  Sfc]  '  Anima  est  arnica 
amanti  :  si  abest,  nullus  est :  si  adest, 
res  nulla  est:  ipsus  est  ncquam  et 
miser.'  Plant.  Bacchid.  ii.  act.  2.  sc. 
Farnabius. 

117  Me  miseram!  forsitan  hie  mihil 
Recte  Thais  nunc  partem  argumenti 
exequitnr  tacitam  apud  Plivvdriam, 
propter  prasentiam  servi  :  qncni  po- 
eta  vult  ita  nescire,  nt  andeat  ad 
vitiandam  virginem  .subornare  Cliae- 
reani.  Donatus. 

118  At(]ue  ex  aliarum  ingcniis  nunc 
mejndicit]  Hie  Terentins  ostendit  vir- 
tntis  sua;  iioc  esse,  ut  pervulgatas 
personas  novc  inducat :  et  tamen  a 
consuetndine  non  recedat:  nt  pnta 
meretricem  boiiam  enm  facit,  capiat 
tamen  et  delectet  animnm  spectato- 
ris.   Idem. 

120  Netjue  me  fnxisse  fulsi  quid- 
quam]  Ant  dixisse  debuit  dicere,  ant 
abnndat  fulsi.  aut  ideo,  quia  et  va- 
num  aliqnid  tingi  potuit.  nt  supra, 
'  Si  vanuM),  aut  falsnni,  aut  lictum 
est.'  Idem. 

121  llsse  quemquam  ehariorem]  IVIe- 
bus    quemquam,    qiiam    si    dixisset, 


mililem  qiiemqunm  chnriorem.  Idem. 

Quemqumn  chnriorem]  (juasi  mere- 
trix  non  cliainm  alternm,  sed  ehario- 
rem negat.  Donatus. 

122  Ft  quidqitid  hujns  feci]  Hujua 
absolute  ;  aut  per  (\\ti\\/iv,  ut  desit 
rtt.  In  Hecyra,  '  Ne  quid  sit  hujuR 
ore'  In  Heantontimornmeno,  '  Ni- 
hil me  istius  facturum  patri.'  Vir- 
gilins,  '  Aut  quid  petis  istis?'  Idem. 
Quidquid  hiijus]  ltd  snbaudiendum  . 
est,  quod  eum  exclusi  torus.  Idem. 

Ft  quicquid  hujus  feci,  ciiusa  virg.] 
Expriniendum  hoc  erat  iterum,  prop- 
ter oiKovofxlav  argument!,  quod  ab 
una  parte  hue  praecipne  teiidebat:  nt 
intelligerctur,  (juid  ac  quoniodo  in 
epitasi  huic  primario  consilio  inter- 
cederet.  Quee  ad  merclricis  artes 
et  eloquentiam  spectant,  diligenter 
executus  est  Donatus.  Baechrus. 

Quicquid  hujus,  ^c]  Quod  lieri  non 
intromisi  Pba;driam.    Farnahius. 

123  Spero  propemodum]  Nove  spcro, 
pro  credo  vel  confido.  Propemodum 
ideo,  quia  homineni  quidem  novit, 
sed  fratrem  esse  virginis  nondum 
probavit.   Donatus. 

124  Adeo  nobilem]  Adeo,  pro  nimis 
positum  est,  ant  pro  expletiva  parti- 
cula.  Idem. 

120  Atque  expectabo  dumtenit]  Fu- 
turum  actum  promittere  voluit :  non 
quo  aliquis  gestns  sit  expectantis. 
Idem. 


ACTUS    II. 


ScENA  I.  Sccna  liaec  satura  est, 
ex  Trochaicis,  lambicis,  mixtisque 
metris.  de  qiiibus  v.  Guyet.  vs.  3. 
onines  Mss.  noHtri,  sit.  vs.  4.  ut 
edid.  vs.  5.  duo:  cariua  est.  vs.  8. 
omneg  :  quoad  poteris :  duo:  etiam. 
vs.  U.  vs.  10.  unuM  :  hau  memini:  al- 
ter :  'i/iu  mem.  vs.  IC.  t^  est,  in  duobns 
legitur,  sed  <>itu  non  codeni :  mox  oni- 
nes :  inihi  indulg.  vo.  21.  onines:  nee 
magis  set.   vs.  24.  omnes :    hie  dabo: 


nisi  qnod  Argent,  mann  correctoris, 
hincd.   Haclerns. 

1  Fac  ita  ut  jusai]  Jam  amatorium 
multiloquium  et  vaniloquinm  conti- 
net  ista  actio  :  nam  et  repetit  quod 
jam  dictum  est :  et  id  facit  magis  et 
odiose  nimis.  Donatus. 

Deducantur]  Eunuchns  et  jl^thio- 
pissa  deducantur  ad  Tliaidem.  Far- 
nabius. 

2  Ah,  rogitare?    quasi  difficile  sit\i 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.   II.   SC.   I. 


1.187 


Deest  vis,  vel  pergis:  lit  sit,  rogitarc 
pergU  ?  Vel  te,  si  ipsiini  respirit :  vcl 
hunc,  si  adversus  hoc  dicit:  iit  sit, 
Ah,  rogitare  te  r  aut,  rogitare  hunc? 
Et  distinctione  interposita,  inferen- 
dum  vultuose,  quasi  difficile  sit  id 
qnod  mandat.  Ita  ct  ineptiara  nimi- 
am  circa  hoc  soUicitt  aniatoris  ex- 
pressit :  et  ostendit,  nihil  esse  faci- 
lius,  quain  dedncere  ad  meretricem 
munera  :  cnni  contra  iiliid  sitdifficil- 
limnm,  poscenti  aliquld  non  dare. 
Donatus. 

Rogitare']  Subauditur  te.  Ut  sit, 
mirum  est  te  rogitare  ;  quasi  sit  dif- 
ficile roniplere  quod  jubes.   Idem. 

Ah  rogitare']  Pergin'  id  rogitare? 
Farnabiiis. 

4  Aliquid  invenire  facile  possis']  In- 
venire,  acquirere.  Sic  Heautoutini. 
'  Non  qua?ris  patri  quo  niodo  obseqna- 
re  :  et  ut  serves  quod  laboie  invene- 
rit.'  Nam  ideo  a  pra^cedenti  etiam 
qUfBStus  dlcitur.  Donatus. 

Ulinam  tarn  invenire  aliq.fac.  possis'] 
Nnllam  ocrasionem  urbanitatis  et 
joci  opportune  captandi  praetennisit 
in  liac  Coniccdia  Poeta.  adeo  (juidem, 
ut  inter  ipsani  tristitiam  Plia'drla 
vddos  ipaiTiKhv, '  Ego  quoque  una  per- 
eo ;  quod  niihi  est  catius  :  Ne  istuc 
tarn  iniquo  patiare  animo.'  nbi  eru- 
dite Donatus  :  Pro,  qui  milii,  &c. 
a{!(i;(ris  magno  judicio  usurpata.  Boe- 
clerus. 

6  Quam  hoc  peril/it]  Deest  facile: 
ut  Bit,  P'arile  iioc  pcrijjit.  Donatus. 

Hoc  (juam  peribit]  Damnimi  in  pro- 
clivi  et  pra  cipiti  est.  Ncc  ingrato 
tantom,  »edquod  merotriridatur,  pc- 
rit.  '  .Meretricem  ego  idem  ossereor, 
mare  ut  «st :  quod  dc»  devorat,  ner 
uoquam  abundaf,  Arc  liuic  (Its  qiiHU- 
tumvid,  nunqiiam  a|)paret,  ncqiie  da- 
tori  ncquc  acccptiici.'  Phut.  Tru- 
culpnt.  II.  act.  7.  srf-n.   Farnahius. 

Quod  inihi  est  cariii.i]  Pro,  (|iii  milii 
sum  carior.  Sed  ei^o  dixit  aluolnte, 
occnrrcns  huic  pronomini  quod.  Do- 
natus. 

QkoU,  <Src.]  Quod  damnum  milii  gra- 


vius  est,  et  earius.  alii,  qui  niihi  sum- 
charior.  Fartwhius. 

G  Quin  effectum  dahn]  Quin  pro  irao. 
ut  in  Heautontim.  '  Quin  nolo  nieu- 
tiare.'  Donatus. 

Ne  istuc  tami  niquo  patiare  animo.  P. 
viinime,  quin]  Hunc  versum  ita  ordi- 
uanius :  A'e  istuc  tarn  iniquo  patiare 
animo.  P.  minime,  quin  effectum  dabo. 
Sed  nunquid  aliud  iynperas  ?  Quorum 
prior  uon  faciendo  collisionem  in  tarn 
iniquo,  est  trochaicus  tetrameter  hy- 
percatalecticus :  posterior  dimeter 
iambicus.  duos  vero  versus,  qui  hos 
sequuntur,  ita  ordinamus :  fllunus 
nostrum  ornato  verbis  quod  pnferis,  ct 
istum  eemulum,  Quod  poteris,  ab  ea  pel- 
lito.  Faerniis. 

7  Sed  numquid  aliud  imperas]  In  his 
servus  nihil  vult,  nisi  coactus  facere, 
propter  niajorem  dominum  :  sic  et 
alibi,  Jubesne  inquit  ?  responderet  ei 
Chairea,  Cogo  atque  impcro.  Donatus, 

8  Munus  nostrum  ornato  verbis]  'Hdi- 
Kus  non  dixit  7neum,  quasi  et  Parnie- 
nonis  sit.  Idem. 

Ft  istum]  Id  est,  molestum  et  odio- 
sum  :  nam  hoc  siguificat  istum.  Idem. 

JiJunus  nostrum  ornato  verbis,  Sfc] 
Sententia  valde  proba  et  elegans, 
certatim  ad  imitationem  placuit  em- 
ditis.   Bonclerus. 

9  Ab  ea  pellito]  Ab  ea,  ab  ejus  ani- 
mo :  et  non,  pelli  facile  :  sed,  pellito: 
DonatuH. 

10  Tametsi  nullusmonras]  Properat 
servus  carperc  vanilo<|iiium  domini. 
Et  nullus,  pro  non :  sic  in  Hecyra, 
'  Nullus  dixeris.'  Plautus  in  Trinum- 
mo,  '  Nullus  credas.'  Idem. 

Fgo  rus  ibo]  Et  hoc  jam  dictum 
est  :  sed  ostendit,  quam  luole^te  id 
incipiat  PhaMliia.   Idem. 

1 1  Ccnscn'  posse  me  ohfirmure,  ct  per- 
ppti\  Arbitraris:  ut  Ccnsores,  qui 
moriim  alionorum  liabrnt  sunimum 
arbitrinin.  Et  ideo  hniir  piitant  non 
ccii'-cri',    f|iii;i    ipsa    (bsidcrat    fu-ri. 

Posse  ohfirmnre,  ft  perpeti]  Verba 
sunt   dcsperanlis ;    nun   firinarc  sed 


11 88 


SOTJE    VARIORUM    IN 


ohfirmaif :    iioii  pati,    scd    perpeti. 
Iditu. 

12  Tf  lie]  Te  qnorl  ait,  lianc  vim 
habet,  lit  sipiiificet  perditiini  atiiore 
I'liivtlriaii)  o^se.   Ittem. 

13  Snin  (lilt  jam  rercrleve]  Modo 
jiim,  pro  statim.  Idem. 

Aut  mox  jwctit  tc  (uliget  horsinn  in- 
sotnnia]  Minim  est  diibitasse  de  liac 
Icctioiie  Fai'inum :  nam,  piofecto, 
insomnia  est  nnmeii  singnlaris,  et  ita 
Gallice  dicniit  medici.  Unde  ct  mox 
addit  Teientiiis,  ipse  sui  interpres: 
Vigildbis  las.siis.  Male  igitur  qui  ali- 
ter  vertiint  in  sermonem  Gallicum. 
Faher. 

Te  adigent  horsum'\  Hoc  est,  ad  iii- 
bem  agent.  Donatus. 

Insomnia]  Vigiiiae.  Legitiir  et  adi- 
get,  III  sit  insomnia  nunieri  singularis. 
Idem. 

Te  adigcnt  horsum  insoinnin]  Dona- 
tus affirmat  Icgi  etiam,  adiget,  in  sin- 
guiari  ;  qnam  lectionem  in  nno  tan- 
tum  libro  Terpntii  inveni.  Faernus. 

Noctii  te,  Hfc]  Qiiiim  in  solicitiidine 
cogitatio  versatiir,  fit  ingens  animi 
pertiirbatio,  nee  tamen  adeo  valida, 
lit  etiam  somnum  convcllat,  unde  et 
dormientibus  (juandoque  contingit  nt 
per  somnum  ambulent.  Farnabius. 

11  Lt  de/atiger  usque]  Ordo  est, 
usque  ut  defatiger.  Donatus. 

Ut  defatiger  usque]  Labor  diftundit 
in  nobis  qiiaedam  qnaR  vicem  incocti 
alimenti  pra;bent:  atquc  cadem  ra- 
tione  qua  cibiis,  vapores  in  sublime 
ctferunt,  qui  a  cerebro  refrigerati 
di«tillant,  sensoria  ad  tempus  obsti- 
panf,  somnumfiue  conciliant.  Farnab, 

Ingratiis  ut  dormiam]  Id  est,  etiam 
invitus  et  coactus.  Nam  ingratiis, 
non  ultro  significat :  quia  ultronca 
grata  sunt:  ingrata,  qua;  ab  inimicis 
fiiint,  ac  recusanlibns.  Donatus. 

Ingratiis,  ifc]  'AKovffiws,  aficqTi,  Gal. 
mulgre.  Plant.  Casin.  ii.  act.  ij.  so. 
•  Vobis  invitis  atquc  ainborum  ingra- 
tiis.' Farnabius. 

Opui  faciam  ut  defatiger  uique  iugra- 
tus  ut  dormiam]  Ingratiis  mibi  proba- 


tur  :  nam  et  versus  stat  etusitataest 
ea  dictio  Terentio  ot  Plauto.  Faiir- 
nus. 

15  Vigilahis  la.ssus.  hoc  plus  fades] 
Explicat  Guyeius  optime.  ut  et  Fr. 
Fabricius.   liaclcrus. 

16  Nimis  me  indulgeo]  Me  sic  vete- 
res,  (|iiod  nus  mihi  dicimns.  Alibi, 
'  Te  indnlgebant,  tibi  dabant.'  Dona- 
tus. 

Nimis  me  indulgeo]  Donatus  qnoque 
sic  legit,  recte  opinor.  rh  mihi  ab  iis 
siibstitutuni  videtiir,  qui  omnia  sui 
saeculi  voluenint  esse.  Baclerus. 

Me  indulgeo]  Archaice,  pro  mihi. 
Farnabius. 

17  Tandem  non  ego  ilia  caream,  si  sit 
opus,vel  tntuin  triduum]  Sic  ccepit  tan- 
quaiu  aliquid  foret  dicturus  magnifi- 
cum  :  non  autem  est  irapa  irpocSoKiav  ^ 
sed  vere  ainator  magnum  hoc  putat. 
Dojiatus. 

Vel  tot um  triduum]  Magna  professio 
virtutis,  cum  bidiio  sit  opus  friduo 
posse  durare.  Et  totum  triduum,  di- 
cit  universum  triduum,  flpuiviKccs : 
quasi  sit  triduum  in  multo  numero. 
Idem. 

18  Vide  quid  agas]  Sic  dicitur  mag- 
na aggredientibiis.  Donatus. 

aiat  sententia]  Et  vultu  tt  gestu 
magis  spectabiie  quod  dixit,  stat  sett' 
tcntia:  vel  maximeeo,  quod  tantoso- 
nitu  ha;c  de  se  promittat  Pha;dria 
continuo  rediturus  :  vel  potius  non 
accessuriis  ad  villam  :  tantum  autem 
aberit,  quantum  temporis  opus  est  ad 
vitiandam  virginem.  Idem. 

19  Quid  hoc  morbi  est]  Excusatio 
amoris,  quando  non  culpa,  sed  mor- 
bus est.  Idetn. 

3Iorbiest]  Hoc  ex  Stoicorum  scho- 
la  ;  quibus  animi  perturbaliones  ap- 
pellantur  morbi,  voa-fifnara,  et  apjiuaTi)- 
fiaTu.  Farnabius. 

Adeon'  homines  immutarier  ex  amore, 
ut  non  cognoscns  eundem  esse]  More 
suo  a  plurali  numero  ad  singularem 
se  convertit.  Donatus. 

20  Ut  non  cognoscas  eundem  esse] 
Nod  Solent  stulti  induci  adolesceu- 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.   II.   SO.    II. 


1189 


tes  :  et  ideo  ad  amorera  retulit  stul- 
titiam  Phaedriae.  Idem. 

Hoc  nemo  fuit  minus  ineptus,  SfC.'] 
Compara  ingenium  nostri  Poetje, 
qnam  absolveritet  inipleverit  locum, 
quern  ex  Plaiito  imitatiis  est  Mostel- 
lar.  I.  1.  29.,  &c.  '  Quo  nemo  adseque 
jiiventute  ex omni  Attica  Antehac  est 
habitus  parens,  nee  magis  continens  ; 
Is  nunc  in  aliam  partem  palmam  pos- 
sidet.'  vs.  80.  eVi/cpicrei  snmniatlm  no- 
tatur  :  corruptus  ex  udolescente  optima, 
id  quod  et  efficacius  et  civiliiis  extn- 
lit  Terentins  :  ut  non  cognoscas  eun- 
dem  esse.  Boeclerns. 

21  Minu.1  inejtius,  ma^Li  severus] 
Nisi  euim  iioc  esset,  quid  esset  quod 
ilium  niulier  prii?ferret  niiliti  i  aut 
quid  relinqueretur  proprium  personae 
militis,  si  ethic stolidus est r  Donatus. 

Magis  severus  qnisquam,  nee  magis 
continens]  Animadverte  ut  amet  Te- 
rentins magis  addere  positivo,  potius 
quani  comparativuiu  facere.  Nam 
neque  seterior  neqne  continentior,  tam 
vahiit  dicere,  quani  mugis  seierus,  et 
magis  continens.  Idem. 

22  Hie  ijuideni  est  parasitus  Gnathol 
Hapc  apud  Meuandruin  in  Eunucho 
non  sunt,  ut  ipse  professus  est,  para- 
siti  persona  et  miliiis ;  sed  de  Coiace 
translat^e  siuit.  Donatus. 

Virginem  liuic  dono]  ().  1.  s.  dono 
huic.  ita  et  in  Bemljino  emcndatum. 
Idem. 

24  h'acie  honesta]  O'lKovo/jua,  qua 
ofttenditnr  amaturus  ChaTea  :  siqui- 
dcm  hanc  Parmcno  ipse  niiratur. 
Donatui. 

Facie  honesta]  Sic  Virgilius  :  '  Et 
Istos  oculis  atHarut  honores.'  Et 
mox  idem  :  '  Ita  me  Uii  anient,  ho- 
uestnA. 

A"i  ego  t)ic  lurpitcr  hndie  hie  dtibo  j  A'i 
dabo,  pro  dcdcro.  X'irjiihiii, '  (jnainvir; 
lolus  avem  cfcio  dfjccit  ah  alto.'  Idem. 

Me  turpiler,  *fc. |  '  Shall  ^ilalMC  ami 
diHgrace  myself.'    I'amuliiuit. 

25  Cum  meo  decrcpilo  hoc  Euniuho] 


Facete  meo  ad  parasitum  retulit,  cnm 
pulchro  niunere  venienteni.  Et  prae- 
paratio  est  ad  ducendum  Chaeream 
polius,  qnam  deformem  Eunuchum. 
Donatus. 

Decrepito  hoc  Eunuchu]  Decrcpiti 
sunt  dicti,  quorum  crepitu  et  plan- 
gore  famiiiae  fueraut  jam  conclamata 
tunera.  Idem. 

Decrepito  hoc  Eunucho]  In  senium 
vergente ;  staute  quasi  in  crepera, 
ancipiti,  et  extrema  aetatis  regula, 
atque  ipso  vitas  crepusculo.  Farnab. 

HcEc  superut  ipsam  Thaidem]  Hoc 
sic  accipias,  non  vituperari  Thaidem, 
sed  tanquam  virep^oXiKws  dici.  Ideo 
addidit  ipsam,  quasi  nimias  pulchritu- 
dinis.  Et  bene  ipsam,  propter  quara 
datur,  Donatus. 

ScENA  II.  Trochaici  et  lambici 
acatalectici  sunt.  vs.  10.  INIss.  nostri 
omnes  :  amisisti.  vs.  15.  duo :  islic. 
vs.  19.  omnes,  nt  ed.  vs.  22.  unus  : 
uberior:  alter  in  margine  adscriptuni 
habet :  at.  uberiur.  vs.  23.  omnes  : 
prorsus.  vs.  24.  omnes  :  advejitamus.  vs. 
25.  duo:  omnes;  ex  quibus  alter  ta- 
men  in  margine,  al.  homines :  tertius  : 
homines  eo  loco  pra»fert.  vs.  26.  om- 
nes, uted.  vs.  29.  duo  ut  edidimus  : 
tertius,  esse  tanto  honore.  vs.  32.  om- 
nes :  e.r  ipsis  philosophis :  a  glossa.  vs. 
34.  omnes :  facial,  vs.  35.  omnes  : 
rogare.  vs.  38.  omnes  :  eludere :  et 
mox  unus :  hisce.  vs.  42.  duo :  quid 
dum.  omnes  :  nihil  quidem.  vs.  43. 
onnies :  utfulsus  animo  es.  vs.  48.  unus : 
sed  quid  bto  te.  alter  :  heo  quid  b.  t.  in 
margine,  al.  eho.  al.  et.  vs.  49.  omnes  : 
profeclurus.  vs.  50.  unus  :  tu7n  tute  ig. 
Argentoralcnsis  quoquc  rulute  siiper- 
scriptum  habel.  alter  <um  i^i<i(r  ;  et 
in  niarg.  al.  lum  tu.  al.  tu  tu.  vs.  65. 
Argi-nt.  etiam  tu  nunc  hie  st.  duo  : 
etiam  tiuiic  tu  hic  tit.  et  mox  unus  :  eho 
numquid  nam  hic  relirtus  custos.  alter  : 
tho  numnam  rdiclun  custos.  y\rgentor. 
nt  cd.  vs.  5(i.  omnes  :  cursitet.  vs. 
07.  in  Argent,  et  meorum  altero  /a- 


IIIX) 


N'OT^    VARIORUM    IN 


cete  ((uiitciii  legitiir,  seil  iiianii  cor- 
lectoris.  ibi  in  inaig.  appoii.  al.  fa- 
eere. 

Obseiva.qiiam  accurate  Poeta,  pa- 
rasiticmn  morein  ilesciipseril  :  ciijiis 
diiplicem  viilt  esse  disciplinaiii,  vetc- 
rt'in  ct  iiovaui,  ut  in   piiefationc  de- 
nionstraviiiius,     Cominunc    parasitic 
de  utroqtie  s;eiiere  hoc  erat,  iil  suis 
rebus     per    prodit^entiam   absunilis, 
alieiio  cibo  sustentari,  suminani  voti 
et  iiistituti  haberent.     Giiatho  igitur 
vetercni  ilhuii  (ut  uuuc  ita  vocenui») 
parasituin  '  sui  loci  et  ordinis  boini- 
neni,  patria  itidem   qui  abligurrierat 
bona,' agnoscit.  ubi  Donatus,  'locum' 
ad  ingenium  et  natales  ; '  ordineni'  ad 
paiipertateni   et  fortunani,  non  satis 
accurate  retort,  melius   Eugrapliius  : 
mei  luci,  paupereni  dirit  ;  ordinis,  pa- 
rasitun).     Uuidani   «/c  TrapaWrjAuu  ac- 
cipiunt  :  mei  loci  alque  ordinis,  id  est, 
nieae  soriiset  conditionis.  Disciplina; 
et  arlis  discrinien  an   apxv^  &XP^  ■'■"'^ 
TfKovs,  a  suuiruo  ad  inium,  exiiibuit 
Gnatlio.     In   tempore,    primuni     ad 
differentiam  momentum,   non    idem 
aptatum  genius  est :  mntanturque  cum 
tempore  ingenia  liominum,   ut  quae 
apud  paties  nostros  in  honore  fue- 
ruut,    a    nobis    spcrnantur.     Prima 
ergo  lex   disciplinai    parasiticap,    ad 
gcnium  sa^culi  apposite  apteque  pa- 
rasituri,  ut  Plautina  voce  utar.    Iia- 
que  quod  olin\  a|)ud  seclum  prius  ob- 
tinuit,  novo  invciito,  nova  via,  nunc 
mutandiim  est.     Cujus  vicissitudinis, 
iiec  rationem  obscure  signatam  vo- 
luit:   sintplicioia   fuissc,    quam    hoc 
tempore,  sa.ruli  pi  ioris  ingenia  :  nunc 
novo  astu,  novo  aucupio  opus  esse, 
ue  esuriat   Parasitiis.     Protlucuntur 
subiude    veteris    disciplinaa    genera 
duo  :  liidicnli  tX.  I'ldKipatida,  ni  Plau- 
tus  nobis  hoc  vocabulum  desuo  penu 
mutuctur.  nam  '  Olini  i-ti  t'liit  generi 
quondam   (jti.rslus  apud  Sit-cluni  |>ri- 
u».'     Alierulio  ant  utroqiie   genere 
delectari,  homiuum  est   ncc  intelli- 


gentix  multum,  ncc  eloganti?e  qnic- 
quam  habentium.  unde  in  vetcri  sce- 
na  vtilgo  et  vnlgaribus  aniniis  haec 
oblectamento  fuerunt. 

Gnatlionica  ars,  sive  nova  disci- 
plina  Parasitorum,  assentatione  con- 
stat ;  cujus  prima  lex,  nosse,  quibiis 
assentandum  sit ;  arrogantibus  scili- 
cet iisdenii|ue  stolidis  acaures  Midae 
babentibns.  nam  qui  prudens  est, 
*  Huic  male  si  palpere,  recalcitrat, 
un(li(|ue  tutus.'  Proxima  ratio  est : 
iiigeuio,  propositis,  consiliis  auriti 
illius,  cui  asstntationes  placent,  ab- 
blandiri.  idque  (ut  porro  pcrstringa- 
nius  parasitica  mysteria)  ementiendo 
vana,  amplificando  inania.  ut  non  er- 
raturus  sit,  qui  vnep^oKas  proprium 
parasitorum  schema  et  habuerit  et 
crefliderit.  uti  oi  KoAaicts,  i(p'  oaov  oT6» 
re  auTo7i  ;^p&ji'Tai  rats  uTfplioKcus,  Lu- 
ciano deuioubtrante. atqiie  ita gratiam 
sui  Midir,  et  ex  gratia  lucrum  quae- 
ruiit.  (lum  is  et  aniari  se  al)  his  pluri- 
mum  et  coli  reputat.  Haec  summa. 
Hwderus, 

I  Di  immortules !  homini  homo  quid 
prcEsiat]  In  hue  scena  non  stuns,  serf 
quasi  ambulans  persona  iyiducitur.  Con- 
stilit  tainen  aliquantulum  inluens  spec- 
tatores,  dum  secum  loquitur.  Kxpnmit 
autem  parasituin,  et  sub  ejus  verbis  cor- 
ruptus  mores  in  assentalionem  ostendit  : 
prorsus  ut  lionestai  quoque  persona  in 
hnjusmodi  culpa  inventcc  sint :  ut  alibi, 
'  (JbsequiumamicoSjVeritas  odium purit.' 
Donatus. 

DI  immortules]  Hoc  jam  mire,  et 
pro  seculi  ac  temporum  reprehen- 
sinne  satyrice  Terentius,  (|Uod  apud 
eum  slullum  vocat  sim|)licem  parasi- 
tus,  et  iiitellii^entem  m'd.\i\m.  Idem. 

DI  immortales]  Admiranlis  excla- 
niatioest,  cum  parasitigesticulationc. 
Idem. 

DI  immortales!  homini  homo  quid 
prastut]  Morata  narratio  a  senten- 
tia  incipi  solet :  qu%  dicitur  irpo/ivdiov. 
Idem. 


TERENTH    EUNUCH.    ACT.    II.   SC.    II. 


1191 


Homini  homo  quid prasiat]  Alii  dis- 
tingiiunt,  Quid  prcestat  stulto  intdli- 
gens.  Alii  stullo  intelligens  quid  in- 
teresti  quia  sic  veteres  loqiiebantur. 
Idem. 

2  Quid  inieresti  Hoc  admirantis 
est,  et  ideosic  proiuintiandum.  Idem. 

3  Conveni  homincm]  Conreriisse,  non 
vidisse  tantiim,  sed  etiam  collocuUim 
fuisse  significat.  Idem. 

Conteni,  ^c]  Parasitiis,  qui  liixiim 
pro  summo  bono  posuit,  collaiidat 
hoiiiinciii  siionimnataliiini  et  fortuna- 
rum,  qui  in  cupediis  ligiiriendo  ab- 
sumpserat  patrinioniimi.  Farnabius. 

4  liJei  loci  atque  ordinis]  Loci,  in- 
geniiiim  :  ordinis,  paupereni.  Illud 
nataliiim,  hoc  fortuuae  est.  Donatus. 

Hoininem  hand  impurum]  Noii  dixit 
prodigiim,  quia  lioc  ipsiim  probat: 
sed  non  avarum,  non  iinpiobuni.  Et 
sic  laudainns  eos,  in  qiiibus  niliil  est 
qnod  magnopcre  etferamns.  Idem. 

Itidem  pntria  qui  nhligurierat  bonal 
Hoc  joculari  vultu  dicitur.  Et  ele- 
ganter  ex  persona  para^iti  non  cui- 
panirqnod  comederit  bona.  Idem. 

Abligurierat]  Snavibus  escis  cou- 
sniiipscrat.  NaniaTr^roO  \iyvpov,  est 
ligurire.  et  Xiyvphv  Graeci  suave  ap- 
pellant. Idem. 

Itidem,  H^c.']  Eodem  quo  ego  ipse 
niodo.   Farnabius. 

.5  Video  senium]  Quam  bene  video, 
po.st(|Mani  dixit  conceni.  et  tempus 
niutavit  et  veibuni.  Donatus. 

Senium]   Horriduiii.   Idem. 

Senium]  Ad  horrorem  retidit.  Id. 

Senium]  Aspernm,  (|uasi  scntibus 
liorrent«;m.   Farnabius. 

Stiualidum]  Ad  sordcs.  Dunalus. 

S'luiitidum]  Sordidum,  inculliini. 
I'arnnbiii<i. 

Aigrum]  Ad  macicni.  Donaluf. 

Pannis  ainisquc  obsitum]  Ad  ves'.i- 
tuni  et  ad  ti  I'^litiani.  Sed  jianniM  et 
annis,  fxupuKoylai  paiasitonini  .lunt. 
Id(nn. 

I'annis  nnnisquc  obsilum]  Vcl  para»i- 
lica  vcrnilitatc  koO'  ouoioriKfVToi/  dic- 


tum :  vel  quia  Honaerus  dixit,  al}f/a 
yap  iv  KaKdrTjTi  Bporol  KaTayripdrTKovai, 
et  est  niiseriaD  senium  deditum.  Unde 
huic  magis  tristitia  gravitasque  dis- 
pUcuit,  alicna  semper  ab  omnibus 
parasitis.    Idem. 

Annisque  obsitum]  Bene  addidit  aii- 
nis,  quia  ut  quisque  niiserior  est  ita 
senior  videtn'r.  Idem. 

Annis  obsitum]  Qui  dicunt  esse 
morologiam  ex  veruulitate  parasitica, 
ipsi  vero  plane  niorologi  sunt.  An 
et  Virgilius  parasitice  locutus  est, 
cum  in  re  grandi  et  iieroica,  de  maxi- 
mo  principe  agens  scripsit :  '  Ibat 
rex  obsitus  a^vo.'  Faber. 

Obsitutn]  Ut  sentum,  dixit o^si^um. 
lj.eTa(popa  ab  agro.  Donatus. 

Pannis,  d^-c]  Lacero  vestitu,  panno- 
sum,  '  senectute,'  ut  iiabet  Plautus 
Menffichm.  5.  act.  2.  sc.  'consitum.' 
Metapli.  ab  agris.  Farnabius. 

6  Quid  istuc  ornati,  inquam?]  Scire 
nos  convenit,  cum  recto  casu  profer- 
tur  interrogatio,  non  esse  contume- 
liosnni.  Ut  si  dicas,  '  Quis  hie  homo 
estr'  Si  autem  in  obii(|uo,  contemp 
tuni  signilicari:  ut,  'Quid  hoc  est 
liominis  ?  quid  mulieris?  quid  orna- 
tus  r'   Donatus. 

Quid  istuc  ornati,  inquam]  Ornatus 
Tuv  fxtffwv  est,  ad  dedecus  et  ad  tur- 
pitudinem.  Vel  simpliciter  hoc  ac- 
ci|)e,  vel  flpuviKuis.  Et  ornati,  ut  «e- 
nati,  antiquus  genitivus.  Idem. 

Ornati  est]  (icnitivus  antiquus, 
ori^inem  testatus,  tan(|uan)  secunda; 
forma;  decliniindi.   Farnabius. 

Quod  liabui,  perdidi]  Non  dixit,  id 
(|uod  erat  comedi,  aut  consunipsi. 
Donatus. 

Quid  istuc  inquam  ornatist  .'  quuniam 
miser  quod  habni,  perdidi]  ll\  quid, 
elisod,  item  ex  miser  r,  stat  trocliai- 
cus.   Faernus. 

7  Hem,  quo  redaclus  sum]  \e\  liabi- 
tuni  'luuui,  vi'l  (-01  pus  usteiidcns,  hoc 
(licit.  Nee  (|uic(|uani  hie,  nisi  vx 
media  conHuetudinc  collucatuiu  e^t. 
Donatus. 


1192 


NOT.i:    VARIORUM    IN 


//f«i,  quo  rtdiutus  fum,  !^v.\  Istud, 
Jlem,  quia  cxclainatio  est,  balieri 
exira  vcrsiim  debet.  I'alier. 

Omms  noli  vie,  atque  itmici  Jescrunt] 
Seiiteiitiose  atquc  inordacitei-  in  mo- 
res. Donalus. 

6  Hie  ef^o  illinn  conlempsl  pne  me] 
Hue  est  illiid,  'Homo  honiiiii  (]iiid 
pia?stat  ?  stulto  iiitelli^ens?'  Idem. 

y  Ila  ve  tcparasti]  Uiiani  objuigan- 
ter!  tanquam  iu  illo  sit,  quod  miser 
est.  Et  alibi,  '  Nam  nemo  illornm 
qiiisqiiam,  srito,  ad  te  venit,  Qnin 
ita  paret  se,  abs  le  ut  blanditiis  suis, 
Unan)  minimo  prccio,  suam  voiupta- 
tem  expleat.'  Et  boc  pioprie  verbiim 
ad  expriincndam  inlitimanitatem  et 
i<;naviam  tactum  est.  Idem. 

L't  spes  nitttn  rcli'iua  in  le  sict  tihi] 
Sententiose,  ad  ilbid  (jnod  et  Virgib- 
us  ait,  '  Poiiite  spes  sibi  quisqiie.' 
Idem. 

It  spes  nulla  reliqitu  in  ie  sict  tibi] 
Bene  quasi  qui  rem  a  fcirtuna  aece- 
perit.  Idem. 

('t  spes,  l)-c.]  Ut  nulla  tibi  tui  su- 
persit  tiducia.  An  utique  eft'ugit  spes, 
'  Ima  qiiKi  sola  in  pixidc  mansit :' 
"EfSof  ffiifive  iriflou  vnb  xeiAccrij'.  Hesi- 
od.  I.  i.'Efry.  Fnrnabius. 

10  Simid  consilium  cum  re  amisti?] 
Virgiiius,  •  Nee  si  miserum  fortuna 
Sinonem  Finxit,  vanum  etiani,  men- 
dacemque  improba  tinget.'  '  Et  Sal- 
lastiiis,  '  Ne(|uc  fortuna  eget:  quip- 
pe  qnx  probitatem,  industriam,  ali- 
asqne  bonas  artes  neque  dare,nequc 
eripere  cuiquam  potest.'  Ergo  litcc 
interrogatio,  iocrepantis  est :  nee  de- 
•  iderat  responsionem.  Nam  consili- 
nin  in  bonis  animi  :  res  in  potestate 
fortune.  Donattis. 

Simul,  ^c]  Ovid.  iv.  de  Ponto, 
Eleg.  12.  '  An  sensus  cum  re  consi- 
liumque  fiigit  r'  Famabius. 

llx  eodem  ortum  loco]  Ex  eadem  for- 
tuna. Donalus. 

1 1  Qiij  color,  nitor,  veatitus,  qua  habi- 
ludo  ett  corporii]  Hoc  contra  illud, 
'  Video  senium,  squalidum,  apgrum. 


pannis  anni.s(|ue  obsituni.'  Color  er- 
go a<l  senium:  Nilitr  ad  squalidum  : 
Vestilua  ad  pnnnis  annisque  obsitum: 
Habiludo  corpoi  is,  ad  agrum  refertur. 
Donatus. 

Qu(c  kubiludo  csl  corporis]  Plantus 
in  Epidico, '  Corpulentior  liercle,  at- 
que babitior.'  Idem. 

12  Omnia  habeo]  Ad  quod  habui, 
perdidi.  Idem. 

Neque  qnidquam  liabeo]  Ad  mei  loci 
atque  ordinis  hominem.  Omnia  habeo, 
ad  indnstriaui  rctulit.  Neque  quid- 
quam  kabeo,  ad  fortunee  culpam.  Et 
item  denuo,  fortunje  crimen,  Cum  ni- 
liil  est,  ad  suam  laudem,  Niliil  defit 
tamen.  Idem. 

Omnia  liabeo,  neque  quidqnam  habeo] 
Alterum  liorum,  nentruinve  potest 
cuivis  accidere  :  utrunique  nnlli.  Do- 
natus. 

yUtil  cum  est,  nihil  defit  tamen]  Fi- 
gura  olv^iupov.  Ut  apud  Virgilium, 
'  Sequiturque  seqiientem.'  Et  Cicero, 
'  Cum  tacent,  clamant.'  Idem. 

IS  At  e^o  infelix]  Jam  transit  dirb 
Tou  ixifiyyTiKov  irphs  rh  rpuKTiKdv.   Idem. 

At  ego  infelix  neque  ridiculus]  Vehe- 
nienter  invectus  est  in  tenipora  et 
mores  poeta,  sub  hac  persona:  in 
qua  bomineni  ita  inducit  poenitere 
probitatis  suae,  ut  se  infelicem,  non 
honestum  dicat.  Et,  uonjio^;  sed, 
won  possum.  Idem. 

Al  ego  infelix,  Sfc]  Neque  sum  ego 
ex  numero  parasitorum  qui  ridiculis 
dicteriis  cibum  aUenum  captant,  yt- 
\icronot6s :  neque  ex  iis,qui '  colaphos 
perpeti  possiint,frangique  ollas  in  ca- 
put.' Plant.  Captivi :  irXTfydis  {nrifiivoi 
KovSiKuv  KalTpv$\iwv.  Athenaeus  queni 
vide  lib.  vi.  c.  6.  8.  9.  &c.  quos  Plauti 
Ergasilus  in  Captivis  appellat  Plagi- 
patidas  et  Lacones.  Famabius. 

14  Quid  tu  his  rebus  credis  fieri] 
Dumquis  ridetur,  aut  vapulat.  Dona- 
tus. 

Tola  err  as  via]  Uap6pLOiov  per  mra- 
(popiv.  Idem, 

15  Apud  seclumfrius]  Scilicet  cum 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.  II.    SC.  IF. 


1193 


essent  tempoia  meliora.  Iilem. 

\G  Hoc  novum  est  aucupium]  Vide 
quid  inter.-it,  cum  illud  quastum  di- 
cat,  hoc  aucupium:  illud  de  sapienti- 
bus,  hoc  de  slultis.  Idem. 

Hoc  novum,  Sfc]  Tertiuin  adulato- 
rum  genus  est,  novum  et  inventuni 
Dieuni,  (TuyKaTavfvffKpdycci', (]\u  niandu- 
cones  adnutum,  laiidicoena;  ffu<poK\ris, 
Oti,  umbrae.  Farnabius. 

17  Est  genus  Iwminiim']  Quia  mnlti 
sunt  liujusmodi,  non  dixit,  homines 
sunt,  sed,  est  genus  kominum.  Dona- 
tn.s. 

Qui  esse,  cSfc.]  Gloriosi,  <f>i\a.vroi, 
<pi\uirpa)Tfvoines,  Farnabius. 

lb  Hisce  ego  non  paro  me  ut  rideant'] 
Quia  ille  dixerat, '  Ego  int'elix  neque 
ridiculus  esse,  neque  plagas  pati  pos- 
sum.' Donatus. 

19  Sed  his  ultra  ni-rideo']  Quid  est, 
hisarrideof  aut  velufi  pareo,  id  est, 
obseqiior  :  aut  veluti  dictis  delector. 
Atque  arrideo,  non  sicut  in  parasitis 
fieri  solet,ut  his  arrideatur  a  regibus, 
qnum  potius  ipsi  diclis  factisque  ri- 
deant aiienis,  hie  esse  intelligeiiduni, 
etiam  res  ipsa  indicat  ex  contrario. 
Nam  quod  ait  supra,  'His  e};o  non 
paro  me  ut  rideant :'  hoc  e  contra- 
rio ostendit,  quod  subjiciatur  ex  dic- 
tis. Idem. 

Sed  his  ultra  arrideo"]  Ultra,  versa 
vice,  an  prior  ?  an  etiam  insuper  f 
hoc  est,  ultra.  Idem. 

Admiror]  Plus  intulit,  quam  si  tau- 
dn  dixisset.    Idem. 

20  (Juicijuid  dicunt]  Non,  quod  di- 
cunt:  sed,  qnidquid  dicunt,  id  est,  bene 
vel  male,  ne  vei  si  interclusa  fuisset 
assentatio,  se  impediat,  <|Uod  con- 
trarium  laudaverit.  Idem. 

Quicquid  dicunt]  Citat  haec  Cic.  in 
Lspiio,  vide  Juvenal.  3.  Sat.  '  Rides  r 
majore  cachinno  (Jonculitur.  flet,  si,' 
&C.  Fnrnnhius. 

Id  rursum  ii  nr^ant,  laudo  id  quoque] 
Prapclare  Terentius,  (piod  a  .Salyrico 
de  aliis  dicerctur,  id  hie  de  se  dicen- 
tem  inducit,  facctius  multo,  quani  si 


aliter  fecisset;  scilicet  Ka6airr6ntvot 
mores  temporum  jam  turn  vitiatog 
per  assentationem,  quod  fere  in  pie- 
risque  fabulis,  monstrat.  Ut  etiam 
in  Andria  :  '  Nam  hoc  tempore  obse- 
quium  amicos,  Veritas  odium  parit.' 
Et  in  Adelphis :  '  Quod  te  isti  faci- 
lem  et  festivuni  putant.  Id  non  fieri 
ex  vera  vita:  neque  adeo  ex  aequo 
et  bono  :  Sed  ex  assentando,  indul- 
gendo,  et  largiendo.'  Donatus. 

21  Negat  quis,  nego]  Bene  sic  dixit  : 
negat  et  ait  contraria  sunt.  Ut  Plau- 
tus  in  Rudente,  'Vel  tu  ais,  vel  tu 
negas.'  Idem. 

Negat  quis,  nego  :  ait,  aio,  ifc] 
Quanto  concinnius  Poeta  noster  Pa- 
rasitum  facit  hoc  ad  alios  dicenteni, 
quam  Plautus  ad  eum,  cui  assenta- 
tur  r  In  Menaechmis  enim  (i.  2.  52.) 
cum  Menaschmus  interrogasset, '  Sed 
quid  aisr'  respondet  parasitus  :  '  E- 
gone  ?  id  enim  quod  tu  vis,  id  aio 
aKjue  id  nego.'  Explicavit  autem 
hoc  -fiQos  parasiticum  Cicero  in  Lielio 
(cap.  25.)  ubi  ceteris  subjiciuntur 
ista:  '  Quid  potest  esse  tam  flexibilc, 
tam  devium,  quam  animus  ejus,  qui 
ad  altcrius,  non  modo  sensum  et  vo- 
luntatem,  sed  etiam  vultum  atque 
nutum  convertitur  r  '  Negat  quis  ? 
nego.  ait  ?  aio.  postremo  imperavi 
egoniet  mihi  Omnia  assentari  ;'  ut 
ait  Terentius.  Sed  ille  sub  Gnatho- 
nis  persona,  quod  amici  genus  adhi- 
bere  omniuo  levitatis  est.  multi  au- 
tem Gnathonuin  similes  cum  sint, 
Idco,  fortuna,  fania  superiores,  ho- 
riini  est  assentatio  niolesta,  cum  ad 
vanitatcm  accessit  auctoritas.'  Bce- 
clerus. 

22  Is  quastus  nunc  est  tnulto  uherri- 
mus]  Quam  ille  apud  scculuiii  prius 
fucrat.  Et  vide  (|ueniadni()(luiu  illi- 
beralem  vitam  hoiu'stiore  uoniine  pri- 
mo  aucupium,  post  etiam  qiurslum  no- 
minavcrit.  POnOKAPhc  •  hie  iudu- 
cens.  Donatus. 

23  Scitum  hercle  Iwminem]  Mire  Te- 
rentius   lungtE    orationi    interlo(|ui£i 


1194 


NOT.Ii:   VARIORUM    IN 


qua>dain  adhibcJ,  nt  fastidiuni  pro- 
lixilatis  evitet;  velut  nunc  I'arnicno 
procul  aiuliens  Gnatlionem,  lixc  lo- 
quitur, hliiii. 

Scitiini  liiixlc  hominem  !  hie  lioinincs 
jtrorsitin  ex  stultis  insanos  facit]  Lego 
fidenter,/(i.ri<,  id  est,  J'cccrit,  sen,  fa- 
ccre  pussit.  Id  et  sensus  postiilat, 
et  versus  pst  tetrameter  catalecticus, 
ut  niulti  alii  qui  post  ipsiun  le^untur. 
<,Juin  et  lu  pioxiuie  sequenti  pronun- 
lianduni  est  adi-enimiix,  in  pra-senti  ; 
pru  <pio  in  quil>usdani  exemplaribus 
lepitur,  (ulveiUamus,  quod  glossenia 
est.  r'nliiT, 

24  Inlereu  /oti]  Dua-  partes  oratio- 
nis,  cum  conjunctn'  unam  fecerint, 
mutant  accenlum.  Donntus. 

25  Concurrunt  Iceli  mi  ohviatn]  Et 
multos,  et  properos  uno  verbo  os- 
tendit,  et  ex  adverso  ad  se  festinan- 
tes.  Idem. 

Cupcdinurii]  Varro  iiumanarnm  re- 
rnni :  *  Nuuieriiis  E(|tiitius  Ctipes,'  in- 
quit,  '  et  A.  Omanius  Macellus,  sin- 
gnlari  latrocinio  multa  loca  liabue- 
runt  infesta.  His  in  exilium  actis 
publicata  snnt  bona,  et  eedes  ubi  La- 
bitabant  dilutee  :  eque  ea  pecunia 
scaliP  Denm  Penatium  aedificats 
sinit.  id>i  habitabant,  locus,  ubi  veni- 
rent,  ea  quit  vescendi  causa  in  ur- 
beni  erant  allala.  Itaque  ab  alteio 
Macellum,  ab  altero  Forum  Cupedi- 
nis  appcl  latum  est.'  Idem. 

Cupcdinurii]  Omncs  qui  esculenta 
et  pocnlenta  vendunt,  a  rebus  Cupc- 
dinis  ob  alimentinn  cupedinarii  appel- 
lantur.  Et  ipse  snbjecit,  qui  acci- 
piendi  sunt  cupedinarii.  Idem. 

Cujiediniirii  nmnex]  Laufiorum  epu- 
larum  caupones.  '  yllgrotationi  sub- 
jecta  sunt  avaritia,  ainbitio,  muliero- 
sitas,  pervicacia,  liguritio,  vinolcntia, 
cnpedia.'  Cic.  iv.  Tusc.  Quacst.  id 
est,  deliciarum  cupiditas :  Xixv^ia. 
Famnbiiti. 

20  <'etarii,  Lanii,  Coqui,  Fartorea'] 
'A/xapT7);io  comiciim  :  in  Paliiata  Ro- 
nianas  res  loquitur.  Donatus. 


Cetavii]  Qui  ccte,  id  est,  tnagnos 
pisces  venditant,  et  bolonas  exer- 
cent.   Idem. 

Vetarii,  lanii,  coqui,  fartores,  pisca- 
tores,  aucupcs]  Istud  uucupes,  extra 
versum  est,  et  quidani  boc  viderunt ; 
sed  lioc  non  viderunt,  undc  tandem 
Imc  intrusum  sit ;  id  quod  in  notu 
sequenti  dicam.  At  liic  satiusfuerit 
dicerc,  aucupes  est  giossema  illius 
vocis  fartores,  quod  miror  ego  ncnii- 
nem  oltVcisse.  Sed  ad  fartores  ea- 
rn us.  Faber. 

Lanii]  Qui  laniant  pccora :  nnde 
ct  lanislfc  dicti,  qui  lauiandis  prae- 
sinit  gladiatoribus.  Sic  et  Macel- 
lum a  mactandis  pecoribus  dictum. 
Donatus. 

Fartores]  Qui  insitia  et  farcimina 
facitint.   Idem. 

Fartores]  Non  sunt  quos  Galli  vo- 
cant  Charcutiers,  vendeurs  de  saucisses 
et  dc  Ccrvelas  ;  non  sunt:  Craeci  id 
genus  allantopolas  dicunt,  nt  Aristo- 
plianes.  Hie  crravit  Marsus  inter- 
pres  Terentii,  et,  qui  ilium  bodie  in 
vertcndo  Terentio  sequuntur,  illi  er- 
rant quoque.  Fartores  sunt  sagina- 
tores  altilium  aviimi.  Gall,  qui  lienent 
des  volailles  en  mu'e,pour  tes  enp;rai8ser. 
Res  certa  est  ex  Catone  Censorio  in 
libris  de  Re  Rustica,  pag.  31.  Edi- 
lionis  Commelinianvr,  et  ex  Varrone 
pag.  114.  et  saepe  alibi.  Sed  scin'  tu 
quo  nomine  isti  fartores  dici  Latine 
possent  ?  Aviarii,  Graece  Ornithopo- 
lae  ;  boc  voluit  dicere  qui  aucupes 
posuit,  ut  banc  vocem  fartores  ex- 
plicaret.  improprie,  fateor  ;  (nam 
auceps  et  aviarius  non  snnt  idem  ;) 
sed  qui  boc  adscripserat,  nasum  ha- 
bcbat  tamen.  Heec  igitur  origo  er- 
roris,  qui  in  hoc  versu  est,  hand  du- 
bie,  vetustissimus.  Faber. 

Piscatores]  Qui  recentem  piscem 
praibent.  Donatus, 

Cetarii,  lanii,  Sfc.]  In  sordidis  hac 
ponit  Cicero,  Offic.  r.  42.  *  Minime- 
que  arte*  hac  probanda,  quan  ininia- 
traj  sunt  voluptatum,  cetarii,  lanii, 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    11.   SC.    II. 


1195 


roqni,  fartores,  piscatores,  Ht  ait 
Terentius  :  adde  hue,  si  placet,  un- 
giientarios,  saltatores,  totnniqiie  lu- 
duni  talarinni.'  Quia  hie  Cicero 
aucvpes  oniittit,  qiios  nee  Donatus 
ponit,  visum  est  nonniillis,  non  esse 
a  Terentio  illam  vocem.  nos  secuti 
-siimus  conseiisum  Codicum  Mss. 
Quod  Donatus  hie  Terentium  vult 
postulare  afJ.afn-{)fiaTus  /coj/uikoO,  quasi 
ill  palliata  tabula  res  Romanas  lo- 
qiieretiir  ;  ad  id  partini  Muietus  re- 
spondit,  partim  tolli  dnbilatio  potest 
per  ea,  qua?  Casaubonus  annotat  ad 
Tlieophrasti  Charact.  irepl  airovolas. 
BcecUrus. 

Cetarii,  ^c]  Citat  haec  Cic.  i.  de 
Officiis.  'Artes  ministrae  volupta- 
tum,  cetarii,  lanii,  coqui,  fartores, 
piscatores.'  Hor.  Sat.  3.  lib.  ii.  'pis- 
cator  uti,  pomarius,  auceps,. .  .Cum 
scnrris  fartor,  cum  velabro  omne  nia- 
cellum.'  Farnabius. 

Fartores]  Uonatus,  de  iis  qui  farci- 
inina  et  insitia  facinnt,  exponit. 
Plaut.  Truculent,  'dc  nostro  saepe 
edunt,  quod  fai  tores  faciunt.'  Sanius, 
^|ui  de  iis  qui  aliint  saginantque 
aves,  ex  vet.  inscriptione  '  Antigo- 
nus  Dru«i  Cars,  avium  fartor.'  Idem, 

27  Quihus  et  re  salval  Cum  de  meo 
impendereni.  Donatus. 

Ft  perditu  jirofueram]  Cum  de  ali- 
eno  nanciscor  et  expendo.  Idem. 

Re  lalta,  ^-c]  Re  salva,  de  meo ;  re 
perdita,  de  alieno.   FarHuhius. 

Scepe]  Kxpletiva;  sigiiificationis  est. 
Donatu*. 

'JH  All  camam  vacant]  Utniui  ad 
euicndaiii  ca'iiani  i  nu  ad  conviviuni  r 
Idtm. 

Adtenium  f^ratulantur]  Accusali vuui 
ca«um  pro  dativo,  pro  advenlui  f^ra- 
tuhinlur.  Kt  ndrenluii  pr<)|)ric'  ••xpcc- 
tatorum,  nccessariuruiiiquc  diritur. 
Idem. 

20  I  lie  uhi  miner  famcHcun  vidrt  me] 
Hie  ostciidit,  quae  res  coi^Rrnt  ad 
ditccnduru  :  ct  siinul  vide  secundum 


vulgi  opinionem  loqui  parasitura,  mi- 
seruni  et  famelicum,  hominemhones- 
tis  moribus  praeditimi.  Idem. 

lUe  ubi  miser  famelicus  videt  me] 
Vide  ut  sentcntiose  demonstret  nia- 
los  ex  bonis  contagione  fieri,  exem- 
plis  in  praviim  preevalentibus.  Videt 
niihi  lioe  prodesse,  et  discere  optat, 
quod  negabat  se  posse.  Idem. 

Famelicus]  A  fame  et  edendo  dic- 
tus  est,  quasi  famedicus.  Idem. 

Tanto  lionore]  Quia  concurrunt,  ea- 
lutant.  Idem. 

Ille  ubi  miser  famelicus  videt  me  esse 
in  tantum  honorem]  Scio  quidem  me 
apudSailustium  legisse,  '  in  incertum 
habuere ;'  apud  Plautum  autem, '  ubi 
in  lustra  jacuisti?'  et  alia  ad  eum  rao- 
dum,  de  quibus,  fortasse,  Popma  de 
veteri  Latinitate:  sed  tamen  banc 
scripturam  non  probo ;  nam  credi- 
bile  non  est  Donatum  illam  praeteri- 
turum  fuisse.  Imo  plane  a|)ud  eum 
legitur,  tanto  honore.  Ueiii  testatur 
Faernns  se  ita  constanter  in  omnibus 
Mss.  suis  scriptum  invenisse.  Faber. 

In  tantum  Iwnorem]  Arcliaice,  sed 
adi  Agell.  I.  i.  c.  7.   Farnabius. 

30  Tarn  facile  victum  quarere]  Quia 
ad  CTOuam  vocant.   Donatus. 

Ilii]  Pro  tunc.   Idem. 

Homo]  Mire  addidit  homo,  aut  ad- 
ditum  supervacue  homo.  Ut,  '  Donat 
habere  viro  decus,  et  tutanien  in  ar- 
mis.'    Idem. 

31  Vt  sibi  liceret  discere]  Quasi  dis- 
ciplinam,  aut  artcm  :  tantum  auctori- 
tatis  criminum  fclicitas  sunipsit.  Id. 

Discere  id  de  vie]  Magis,  de  illo,  et 
de  me,  veleres  dicebaiit,  quani  ut  nos 
dicimus  a  me,  aut  ab  illo.   Idem. 

Sectari  jussi]  Proprie.  nam  tit  secta 
pbiloso|)horiim  ab  co  dicta;  sunt.    Id. 

32  Fx  ipsis]  I'liiloitopliis  scilicet. 
Idem. 

Ex  ipsis  vocahula]  Ut  Pylhagorica, 
Platonica.  Hoc  igitiir  nun  est  con- 
BcquiMiH  ad  illud,  (|uod  vult  diccrc  : 
iiiti  forte  disciylinnm.   pro   discipulis 


1196 


NOTiE    VARIORUM    IN 


posuerit.    Idem. 

Disciplimr]  Kt  in  Excerptis  ex  Do- 
nate et  apiid  I'ai'intiin  Icgas,  discipli- 
nam,  male  ;  nam  Faiii  niis  non  intel- 
Icxit  (]uiiJ  sit  lioc  loco  disciiilinw. 
Dcin  neijo  ita  legisse  Uonatum  ;  nam 
ihi  ha'C  «];lossa  lepitnr;  (nt  Pytliago- 
lica,  I'latonica ;)  ergo  i\n<.K  scqiinntiir, 
ex  Donato  non  sunt,  sed  ab  iniperito 
aliquo  ma^istello.  Disciplina  aiitem 
non  est  quod  vvilgns  piitat;  Cicero 
sex  septem  locis  prosecta  siimsit.  V.\. 
illis  locis  en  tibi  qiiosdam.  In  Aca- 
dem.  '  Restat  nnuni  genus  repreiicn- 
soriim,  qnibus  Acadeniix  ratio  non 
probatur,  quod  gravins  fcrremus,  si 
(|iiis(|iiam  ullani  disciplinam  Pliiloso- 
pliiue  probaret,  ])ra:tereatn  qiiamipse 
sequeretiir.'  Id  est,  sectam.  Ita  in 
Ue  Natnra  Deornni  :  *  Triiim  enim 
disciplinarnni  principes  convcnistis.' 
Id  est,  sectanini.  Alibi,  in  i.  dc  Fi- 
nib.  '  Non  niodo  ([uitl  nobis  probare- 
tiir,  sed  ctiam  (|iiid  a  singulis  Pliilo- 
i-opliia;  disciplinis  diceretui',  perse- 
cuti  sumus.'  Id  est,  sectis.  In  Bruto 
quoqiie,  ubi  de  Rutilio,  qui  sectam 
Stoicam  sequebatur:  '  Itaque  ilia, 
qua;  propria  est  hujiis  disci plinse,' 
6ic.  (pag.  517.  Ed.  Lamb.  Lutetiae.) 
Sic  et  apud  Lactantium,  lib.  ii.  pag. 
141.  Edit.  Liigdunensis.  Sed  hac 
sunt  satis.  Graci  otdSoxois  vocant,  id 
tfit  successiones.  Lai^rtius  locis  paene 
intinitis.  Et  libri  erant  olim  hoc  ti- 
tulo.    Faber. 

33  VocabuUi]  Ut  vocentur  Pytlia- 
gora;i,  Platonic!,  Epicurei.    I-arnah. 

Parasiti  ilem  ut  Gnathonici  vocen- 
tur] Non  hoc  intulit,  quod  ca-perat 
dicere  :  nisi  forte  disciplinam  pro  dis- 
cipulis  accipimus.  Dnnatns. 

Parasiti  ilidcm  ut  (jnallionici  voccn- 
tui]  Hjpc  auteni  lectio  [item]  qiiam 
nos  probanius  et  perinde  ad  versuni 
quudrat,  ut  ita:  facit  enim  ianibum  in 
qiiarta;  et  sensui  servit,  ut  itidetn: 
ron«ui;vcre  enim  antiqui  item  ut,  pro 
timilUer  ut,   ponere.  ut  in  Adclpliis, 


'  Ille  nt  item  contra  me  habeat  facio 
seddlo  :'  et  in  Heautontim.  '  Item  ut 
filium  ineuni  amico  atque  aequali  suo/ 
Faiirnus. 

Gnathonici  t-ocentur]  Ipsi  Gnatoni 
nonicn  a  Gnatone  parasito  Sicnlo. 
Turneb.  I.  xxviii.  c.  5.    Parnubius.   . 

31  Viden',  otium  et  cibu.t  quid  fa- 
ciat  alienus]  Kursus  Parmeno  ct  fa- 
ce tiasdicit,et  dis  tinguitlongiloquium 
parasiti.    Donatus. 

Quidfaciat]  Legitnr  et,  quid  facit : 
ut  sit  figura  per  niodos,  pro,  quidfa- 
ciat.   Idem. 

Otium,  Sfc]  Al.  ossttU7n.  sunt  enim 
ossua  eadeui  quae  ossa.    Farnabins. 

35  Hanc  deducere]  Proprie.  Nam 
ducituv  quis  ad  supplicium  :  deduci- 
tur  ad  laetitiam.    Donatus. 

Et  rogitare  nd  canam]  Vide  parasi- 
tum  magis  optare  ad  coenam  Thaidem 
vocari.quam  niunus  capere.    Idem. 

30  Thaidis]  Legituret  Thais.  Idem. 

Sed  Parmenonem  ante  ostium  Thai- 
dis  tristem  video]  Vitium  in  versa 
est;  sensit  Muretus,  sed  male  emen- 
i\ix\[t,  ineretricis,  pro  Tliaidis  ;  nil  erat 
faciiius,  si  alias  editiones  habuisset, 
in  quibus  legitnr,  Ego  tristem  video. 
Est  autem  versus  octonarius  catalec- 
ticus.   Faber. 

37  Salva  res  est]  Quia  et  ante 
ostium,  et  tristem  video,  salva  res  est. 
Nee  hoc  valet  ad  laetitiam,  quod  Par- 
meno est,  sed  quod  rivalis  servus. 
Idem. 

Salcuresest]  Proverbialiter.  Idem. 

38  ISebulonem]  Vel  furem,  quia  ne- 
bulas objiciat :  vel  mollem,  nt  nebu- 
1am  :  vel  inanem  et  vanum,  ut  nebula 
est.    Idem. 

Hice]  Pro  hi.  vetuste.  Virgilius, 
'  His  certe  neque  amor  causa  est,  vix 
ossibus  liaprent.'  quia  hisce  debebat 
dicere.  Idem. 

Hice  hoc  munere  arbitrantur]  Non 
inunerito  Gnatiionem  deridet  Par- 
meno, qui  penitus  noverit  meretricis 
consilium.  Idem. 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    II.   SC.   II. 


1197 


Hue  hoc  munere  arbitruntur,  Sfc] 
Veteres  citant,  hisce,  pro, hice.  PlaiN 
tussaepe.  Virgil,  in  Biicolicis.  Faber. 

40  Suinmum  suum]  "EWnipis.  Do- 
natttS. 

Summum  suum  impertit  Giiathol 
Hsec  tola  locutio  parasiticse  elegan- 
tiae,  et  simiil  upvvdas  plena  est.  Nam 
et  plurimara  elicit  ei  saluteni,  quern 
ne  exiguam  qiiideni  velit  continere  : 
et  summum  dicit  eum,  qui  nee  levis 
amicus  sit  sibi:  et  Parmenouem 
Gnatbo,  non  ego  te.   Idem. 

Summum  suum'\  Quam  venuste, 
quod  summum  amicum  non  lesalutet 
Parmeno.  Idem. 

Suum  impertit  (inato'\  Scoppa  1.  ii. 
collectan.  c.  7.  interpretatnr  porco- 
rum,  nimis,  ut  credo,  scoptice,  et 
longe  petitum.  Fa)Tiabius. 

Quid  agilur]  Pro  blandimenfo,  non 
pro  interrogatione  nunc  ponitur.  ut 
Onoster,  quid  Jit?  Donatus. 

Quid  agitur  ?  statur'i  Pro,  quid  ugis? 
sto.  Et  facete  :  nam  stat,  cui  ingredi 
□on  licet.  Idein, 

Quid  agitur  ?  statur'\  PJaut.  Pseii- 
dolo  I.  5,  42.  'Salve  quid  agitur? 
Ps.  statur  liic  ad  hunc  modum.'  Boe- 
der ua. 

At  numquid  aliud]  Cum  jurgio  hie 
de  illo  res|)ondit.  et  ideo  repetit  dic- 
tum Gnat  ho.     Donatus. 

42  Qui  dum]  Interrogat  interro- 
gantem,  ne  ipse  respondeat.  Idem. 

?kihU  equidcm]  Dicens  nihil,  mnta- 
vit  vultiim  Parmeno  in  laetitiam. 
Ideo  illi  facete  Gnatho  agenti  hoc 
ipsum,  lie  ai.s,  dixit  :  ut  probaret 
tristem  fuisse.  Idem. 

fJiliil  e^iuidcm]  Pro  non,  et  infra, 
'  Nihil  dixit  ut  stcjucrcr  se.'  Idem. 

4S  Hoc  tihi  mancipium]  Tanfivuxri^. 
maiicipium  tiicit  pueilain,  aut  virgi- 
neni.  Idem. 

Non  mulum  Uerclc]  Inimica  lauda- 
tio.   Idem. 

Uro  hominem]  .Sibi  hoc  gostii  et 
vultu  parabitico  dicit.  et  pro  co  quod 


est,  dolere  cogo.     Idem. 

Ut  falsus  a7nmi  es<]  Similiter  et 
Parmeno  secum  gestu  serviii.  et  ani- 
mi  pro  animo,  amlTrraiffis  vetcrum : 
qui,  '  Ingens  es  virium,  et,  dives  es 
opum,'  amabant  dicere.  Idem. 

Ut  falsus  animi  est~\  Ex  hoc  falsus 
animi  est,  quod  putat  hujusmodi  mu- 
nere capi  posse  Thaidem.  Idem. 

Uro  hominem.  Pa,  Ut  falsus  animi 
est]  Th  uro  hominem  ad  spectatores 
versus  dicit,  ut  Parmeno  non  debeat 
audire.  et  Parmeno  itidem  secnm  : 
ut  falsus  animi  est !  sc.  putat,  Tha- 
idem hoc  nuinere  capi  posse,  ut 
recte  Donat.   Bcechrus. 

Uro  homi)iem]  I  gall  the  fellow,  ut 
ealceus  urit.  Herat.  Epist.  10.  I.  i. 
hoc  aversiis  loquitur,  ut,  quod  sequi- 
tur,  Parmeno.   Fai-nabius. 

44  Quam  hoc  munus  gratum  Thaidi] 
Mire  insultat  Gnatho.  Qiianto  enim 
magis  munus  gratum  fnerit,  tanto 
erit  rivalis  exclusior.   Donatus. 

Hoc  nunc  dices  ejectos  hinc  nos]  Di- 
als, est  sensus,  ita  diccndo,  hoc  dicis, 
ejectos  hinc  nos.  id  est,  hoc  signifi- 
carc,  hoc  innuere  vis.  Faernus. 

45  Omnium  rerum  heus  vicissitudo 
est]  Vide  locum  in  quo  erumpere 
dolor  Parmenonis  potuit,  nisi  com- 
missa  servaret,  et  oalaret  Thaidis 
consilium.  Donalus. 

40  Sex  ego  te  totos,  4c.]  Quid  est 
lotos?  an  dicbiis  ct  noctibus  r  utpote 
amatoris  servuni  :  ac  per  hoc  sine 
uila  cessatione  ct  interniissionc.  Id. 

Hos  menses]  IIos,  qui  nunc  agun- 
tur,  id  est,  hoc  tempore.  Idem. 

Quielum  reddam]  I'"acete  :  quasi  hoc 
ipse  fecerit.  et  hoc  est  quod  ait, 
'  I'lurima  salute  Parmenouem  sum- 
mtun  suum  impertit  Gnatho  :'  tau- 
quam  amico  consulat.  Idem. 

47  At  sursum,  deorsum  cursitcs] 
(iuod  est  laboris.   Idem. 

iVf  surHuni,  6fc.\  OvS't  (j-rpt<pop.ivovs 
&.v(i)  Kdrw.  Mrnander,  citantc  Plu- 
tarcliu  in  lib.  rrtpi  fvOvnias.  Farnabiua. 


1198 


NOTiE    VARIORUM    IN 


Neve  usqMC  ad  litccm  vif^iles]  Quod 
cstexitii.   Donutus. 

48  Sic  soko  ainicos]  Hoc  (IpaiviKois, 
Idem. 

49  Dctinto  te]  Valde  teneo.    7i/ewi. 
J'lirtdsae  tii  project urus  nlio  fucra.s] 

Viilt  cxpiinieio  coiifessionem,  (jiiod 
ad  Tliaidein  veiieiit,  sccl  intrare  uou 
po'ssit.  Idem. 

50  Pauliilmn  da  mihi  opera^  Hoc 
quasi  supplicantis  vullu  ad  irrisiuiiem 
dicitnr.   Idem. 

Paulum  da  mihi  opera^  Proprie  sic 
dicitur,  adjiiva  me.  Sic  in  Adelpliis, 
Hicc  opera  ut  data  sit.  Idem. 

51  ]S  line  tihi  patent  fores  luB~\  Exec 
qiiantiim  licere  opoitiiit  ostendit,* 
fjiiam  misere  nihil  liceat  Parmenoni. 
Idem. 

Quia  islam  ducis]  Hoc  quasi  ad 
Gnatlionem  :  scd  lente,  ac  sub  lingua 
nuirniurat.  Idem. 

52  Xam  quern  crocari  hinc  vis  faros'] 
Quia  ipse  intrare  non  potest.  Idem. 

Si)ie,  hidiium  hoc  prcrtereat]  Et  iioc 
lentiiis.  nam  si  aliter  pronuntiaveris, 
secreta  pioduntur.  Idem. 

Sine  liidunm  hoc  pratereat,  ^c]  Se- 
cnm  ba^c  Parmeno,  et  ad  spectato- 
res  versun,  Gnathone  non  exaiulien- 
te.  vide  ICugrapliium.  phrasin  illus- 
trant  ilia  Tiabeic  apud  Ciceronem 
Tuscul.  IV.  31.  'Lena  delinita  ar- 
gento  niituin  observabit  nieum,  Quid 
velim,  ((iiid  studeam  :  adveniens  di- 
gito  iuiptllam  januau)  ;  Fores  pate- 
bunt,'  dec.  sententise  Horatius  niag- 
nitudincm  circumdedil  Epod.  15. '  At 
tu  quicun(pie  es  fclicior,  atque  meo 
nunc  Superbus  incedis  malo  ;  Elieu 
translatos  alios  mcerebis  amores;  Ast 
ego  vicissiin  risero.'   Baclerus. 

53  Qui  mihi]  Mihi,  t<J  arriKKr/uy 
dictum  est.  Dunatus. 

I'ortunutiu]  Ut  ipse  videris  tibi. 
Idtm. 

64  So:  tu]  ]\'ce,  valdc.   Idem. 

Na  tu  isla%faxo  calcihus]  Mira  elo- 
HU'^niia,  in  qua  utiaque  inrfpffoKri   ex- 


prcssissima  est.  Nam  neque  «no  di- 
gitulo  minus  aliquid  dici  potest,  ne- 
que calcihus  sicpe  insuttubis  aut  aui- 
plius,  aut  ingenliiis.   Idem. 

Iiisullabis/ons]  Sallustius,  'Multos 
tamcu  ab  adolescentia  bonus  insulta- 
vit.'  Idem. 

55  Numnatn]  Hie  nam  abundat :  ut 
quidnam.  Idem. 

lieliclus  custos]  Beuerelictm:  qua- 
si ai)  excluso.  Idem. 

I'Aiam  nunc  hie  stas,  Parmeno?  Eho, 
mimnam  tu  hie  relictus  custos]  Corrup- 
tns  est  versus,  lego  :  Eliam  7iunc  hie 
stas,  Parmeno?  numnam  hie  tu  rclictua 
cusios?  Alioqui,  £/to,  ut  exclamatio, 
extra  versnm  erit.  Certe  in  Juntina 
editione  non  apparet.  Faber. 

50  Nequis  forte  intcrnuntius]  Pro- 
prie, interninitiiis.  Donatus. 

Ac  quis  forte  internuntius]  Ex  his 
verbis  datur  intelligi,  parasitum  e  do- 
mo  meretricia  egredi.  Idem. 

Ne  quis  forte  internuntius  clum  a  mi- 
lite  ad  istain  cursitet]  Et  hoc  facete  : 
quasi  ipse  sibi  Thaidem  tot  am  viudi- 
caverit,  quod  miles  tacit.  Idem. 

Ne  quis  forte  internuntius  clam  a  mi- 
lite  ad  islam  cursitet]  Faernus  e  libris 
suis,  eursct,  ut  apud  Virgiliuin,  j-ecijr- 
set,  in  IV.  /Eneid.sed  nil  necesse  est. 
Nam  priorem  in  iste  corripiebant. 
Faher. 

Clam  a  inilite  ad  istam  cursitet]  Cor- 
rige  eursct,  ex  eodem  libro,  ut  versus 
sit  iambirus  tetrameter  calalecticus, 
qneuiadmodum  ceteri.  Faernus. 

57  Facete  dictum]  LipwviKws,  quia 
iuficete.  Donatus. 

Mira  vero  milili  qua  placeant]  Mira, 
pro  mirinn.  Virgilius,  '  Nota  tibi:' 
et  est  flpwveia.  Quid  mirum  est,  in- 
quit,  facete  loqui  eum,  qui  militi  pla- 
reai?  Potest  tanieu  et  phiraliter  in- 
telliyi.  Idem. 

Mira  vero  militi  qua  placeant]  Do- 
natum  vide  et  Guyctnm  ;  cui,  non  est 
minim,  quod  non  iitisfccerit  Donati 
explicatio.  Bceclerus. 


TERENTIl    EUNUCH.   ACT.  II.   SC.  III. 


1199 


]\Iira  rero,  ifc]  Ironice.    Farnabiits. 

58  Sed  video  herilem  filium]  Non 
potest  Terentins  rp6<piixov  propric  di- 
cere  :  et  ideo  herilem  filium  dicit.  Do- 
natus. 

69  Miror  quid  ex  Pirao  abierifl  Hie 
caasa  ostenditur,  ciir  potest  ignotus 
esse  vicinis,  et  pro  Euniuho  fingi.  Id. 

Miror']  Pro  nescio.  Idem. 

Miror  quid  ex  Pirao  abierit]  Ut  ex 
Piraeo  discederet,  sjmbola  ainico- 
rnm  ;  ut  hie  perveniret  oniisso  iiego- 
tio,  aspectiis  virginis  fecit.  Idem. 

Nam  ibi  custos  publice]  Ad  versus 
preedonum  incnrsus  illic  excubabat 
juvcntus  Attica.  Piraenm,  ut  Suni- 
uni,  est  maritima  et  accessu  littoris 
pars  clemeutior.  Idem. 

Publice  est  nunc]  Nunc  ambigua  dis- 
tinctione  positiim  est.  Idem. 

Ibi  custos,  ij-c.]  Athenienses  post- 
quam  ex  epliebis  excesserant,  qui  de- 
cimns  octavus  iis  aetatis  annus,  niili- 
tiae  daturi  nomina,  publice  custodes 
erant  in  urbe,  per  bienniiim,  deiude 
in  suburbana  mittebautur  castcli^,  e 
quibus  iiunni  erat  Pira'iim,  portus  40. 
ab  urbe  stadiis,  excubituri  advt-rsus 
praedoiium  incursus.   Fnrnubius. 

CO  Nun  temere  est]  lit  Virg. '  Haud 
temere  est  visum.'  Donatus, 

Et  properans  venit]  Mire  locuturum 
ante  forujavit,  ut  gestus  verba  prae- 
cedant,  verba  habitnin  consequantur. 
Idem. 

ScENA  iir.]  Satura  est  liaec  scena  ; 
lanibicis  oclonariis  et  scnariis,  Tro- 
chaicis  item  si-ptenariis  ronstans.  vs. 
4.  Mss.  nieoriuu  unus  :  Ititcre  \no  ce- 
/«n.  vs.  7.  omnes  :  o  fortunatum  senem. 
et  vs.  8.  *i  occeperit  amare.  et  vs.  10. 
vt  ilium  dii  denque  omnes  senem  per- 
dant.  vs.  11.  unus:  i/uinon  ilium flocci 
fee.  duo:  qui  ilium  non  flocci  fee.  vs. 
14.  omnes  :  itn  jmirnus  sum  oblitus  mei. 
et  vs.  16.  scvt  tu  te  s.  et  v».  18.  penu 
«mne.  vs.  19.  uiuis :  promissa  ipsa  ap- 
par.  alter  :  promiss.  npp.  ipsa.  vs.  20. 
omnes  :  si  ndco  d.  unus  verba  hujus 
versus  Parmenoui  tribuit.  vs.  22.  om- 


nes :  graciles.  v.  27.  duo:  anniquot? 
vs.  30.  omnes  :  nee  id  quidem.  vs.  40. 
unus  :  sex  (in  margine  al.  septem) 
prorsus  non  vid.  pr.  vs.  49.  duo  :  dum 
hac  loquitur,  vs.  55.  omnes  :  ipsa  est 
scilicet,  et  vs.  60.  et  ei  dono  d.  e.  et  vs. 
62.  duras  partes  fratris  pr.  vs.  68.  rb 
me,  ab  omnibus  abest ;  memini  autem 
in  omnibus  diverse  posifu  verhorum 
additur.  vs.  71.  unus  :  nunquid  vis 
aliud?  Clier.  quid  nunc  is  domum?  Par. 
ut  mane,  alter  :  uuncquid  me  aliud  ris. 
Clier.  quid  nunc  is  domum?  Par.  ut 
mane.  h.  ita  etiam  Argentoratensis. 
vs.  76.  duo:  prope  dorm,  ut  et  vs.  81. 
vs.  79.  omnes  :  fe  ilium  esse  dicam.  vs. 
80.  duo,  turn  pro  tu.  vs.  85.  omnes  : 
abduc  quantum  potes.  vs.  93.  omnes  : 
ut  ab  hiisfidlimur.  et  vs.  94.  anpotius 
hcec  pati  cequum  est  fieri,  ut  a  me  ludan- 
tur  dnlis.  vs.  97.  omnes  :  jubeo  immo 
cogo  atque  imp.  vs.  98.  omnes  addunt 
tuam,  sed  diiplici  positu.  ex  inepto 
glosseniate.  corrumperetur  enim  sen- 
sus  et  lociitio.  Chajrea  bic  indncitur, 
tanquam  adolescens  '  ludomitus,  ple- 
niis  amoris  et  lascivia;,'  tit  verbis 
Plaiiti  dicam  ex  Trimun.  ni.  3.  22. 
Baclerus. 

Occidi]  In  hue  scena  nnvus  amor  ad- 
hue  ephebi,  et  consilium  pot iuyidce  virgi- 
nis demonstratur :  tanta  rivtute  poeta: 
comici,ut  hoc  commentum  non  qutesitum 
esse,  sed  occurrisse  sua  sponte  videatur. 
Donatus. 

1  Occidi:  neque  virgo  est  usquain] 
Non  hal)uit  (]uid  dicere  debeat  aliud, 
properans,  et  circumspiciens,  nisi  oc- 
cidi. Idfui. 

Occidi]  I'roduc  niediam  syllabam 
vcrbi  hujus,  et  contrarium  siguifirat. 
Idem. 

Occidi]  Cum  sit  cxrlnmnlio,  extra 
versimi  poui  debet.  Faber. 

Occidi]  Licet  o.  I.s.  aliter  habeant, 
nccesse  est  lianc  dictioncm  et  a  prsr- 
cedentis  scena;  ultimo  et  ab  hujns 
primo  vrrsu  separaro,  et  monome- 
trum  trochaicum  catalecticum  per  sc 
coMstitiiere.  sunt  autcni  iambici  tc- 


12()0 


NOT>E    VARIORUM    IN 


trametri,  prmccdcns  qnidcm  catalec- 
ticus,  scqucns  vero  acalalecticus. 
I'airnus. 

2  .N<'/i«'  ego,  qni  illam  e  conspntu 
amisi  mco]  Ainatoiie,  dum  illaui  noii 
iuvenit,  else  pcrdidil.  Donatus. 

3  I  bi  quccram]  Hoc  circiimspec- 
tautis  est.  Idem. 

L'bi  invcstigem]  Pins  intulit.  Idem. 

Quern  peicontet]  Hoc  tcrtiiim  |>liis 
intulit :  nam  ubi  nee  vestigia  lepe- 
riuntur,  siiperest  intenogatio.  Idem, 

Quam  iiisistam  riam]  Si  nec,qui  in- 
terrogetur,  ai)paret.  Idem. 

Quatn  insiatam  viam]  Et  qua  via  le- 
gitur.  Idem. 

4  Ubi  ubi  est,  diu  calari  non  potest] 
Ob  nimiam  scilicet  forma;  giaiiam. 
Donatus. 

5  O/aciem  pulchram]  Facieni  niodo, 
non  partem  corporis  dicit,  sed  totara 
speciem  qua;  apparet  et  cernitiir. 
Virgiliiis,  '  Quibus  aspera  quondam 
Visa  maris  facies.'  Idem. 

Delen  omjies  dchinc  ex  unimo  mulic- 
res]  Xlphs  rh  iridauoi/  argumentatus  est, 
ut  ostendcret  nunc  grandcm  jam  e- 
phebum  eiiam  amoris  expertem  non 
fuisse.  Sic  et  alibi, '  Cum  me  ipsum 
noris,  quam  elegans  formarum  spec- 
tator siem,  In  hac  commotus  sum.' 
Idem. 

6  Cotidianarum]  Hoc  est,  ievium 
ct  usitatarum  :  est  (|uippe  buic  con- 
trarium,  'Nova  figura  oris,  papa;!' 
Idem. 

Ecce  aulem  alterum]  Sic  dicimus, 
cum  propter  alterum  de  altero  venit 
in  mentem.  Idem. 

7  Nescio  quid  de  amove  loquitur]  Ut 
jamdiuluui  I'liaMlria  loqucbatur.  Id. 

\)  iiifuTtunnlum  senem]  Donatus  an- 
notat :  '  (J  infortnnatum  .senem.  Hoc 
dictum  prastruxit  ad  exitum  faljulte 
ac  Catastroplien.  nam  pcrtiirbatus 
ad  Thaidein  ingredictur  liic  scnix  per 
fallaciam  I'ytbia;  f;t  indicium  Panne- 
□  onis  :  atque  ita  firmabuiitur  nuplia; 
firginis,  quam  ducet  Clia;rea.'  J2x 
liii  verbis  colligcrc  debcmus,  Dona- 


tuin  legisse,  «  /ortunatum  senejn.  ex 
Catastropba  cnim  ilia,  infortunatum 
dicere  scncm,  parum  convenit  con- 
suctudini  Comic.r.  Sed  nimis  Gram- 
maticalis  fiierit  ilia  cogitatio,  si  quis 
opinetur,  i'armenonem  prassagiisse 
hie  Catastroplien  fabulaj.  Hoc  vnlt 
Parmcno  dicere  :  o  infortunatum  se- 
nem, lurum  meum  Laclietem,  cujus 
alter  tilius  Plia-dria  pridem  amore 
mere  I  ricisdeperit,  alter  Charoa  nunc, 
quantum  ex  iiis  sermonibus  colligo, 
longe  magis  ex  amore  insanire  inci- 
piet.  Qma  mox  ad  ilia,  hie  vero  est, 
in  Donato  notantur,  undecunque  po- 
tins  quam  ab  ipso  profecta  putare 
malim.  Baclerus. 

Infortunatum  senem]  Laclietem,  cui 
tales  contigere  filii.  Farnabius. 

8  I  lie  vero  est]  Utruni  senex  :  an 
Chaerea?  sed  senex  potius.  Hie  vero 
est  senex.  Donatus. 

Qui]  Scilicet  Cha-rea.  Idem. 

9  Prccut  hujus  rabies  qua  dabit]  Pra, 
ex  comparatioue  significat.  Ergo 
proprie,  et  est  Integra  locutio.  et  or- 
do  est,  Pree  ut  ilia  sunt,  quae  hujns 
rabies  dabit.  Et  bene  dabit,  quasi  de 
re  violenta.  Ut,  '  Dabit  ille  rninam 
Arboribus.'  Idem. 

Praut  hvjus  rabies  qua  dabit]  Hie 
ex  parte  ciiaracteris  inscius  qiiidem 
est  persona;  Cba;rea;,  quern  moribus 
ronjicit  servus  ardentiorem  in  amo- 
reni  t'erri  posse,  simul  ac  coeperit. 
Idem. 

Praut  hujus  rabies  qua  dabit]  Ethic 
ostenditur  jampridem  motum  in  res 
Venereas  Chaiream.  Et  magna  poe- 
tae  cura  est,  ne  incredibile  videatur 
adolcscentulum,  qui  proEunucho  de- 
duci  potuerit,  tam  expedite  virginem 
vitiassc.  Qnocirca  artifex  summus, 
quod  atati  non  potest,  naturae  attri- 
buit  Chaereae  :  ut  calidior  ingenio,  et 
ante  annos  amator,  non  libidinem  in 
scse,  sed  quandam  rabiem  designa- 
verit  in  Venoreos  appetitus.  Idem. 

Alterum,  Sfc]  Pli-d;driam.  Farnab. 

10  Vt  iUum]  Pro  utinam.  Donat, 


TERENTIl    EUNUCH.    ACT.  II.    SC.  III. 


1201 


Df  Desque  senium  perdarUl   Plus  Donatus  :  *  Proverbiale  est,'  &c.  sen- 

dixit  senium,  quam  senem.    Nee  mire-  tentia  ab  argnmento  loci  non  aliena. 

rig,  post  senium,  qui  additiini  :    ideo  Giiyetiis  plane  resecat.  Bceclerus. 

qoia   declinatiooeni   ad    intellectum  13   Unde  is]    Modo,  ad  quid  rents, 

retulit:  nt  alibi,  'In  Euniichiira  sn-  significat.  sed  eo,  de  loco  ad  locum 

am,'    Et  senex  ad  aetatem  refertur:  veteres  dicebant  :  quod  mox  in  sub* 

Senium,  ad  convitium.     Sic  Lucilius  jectis  probabitur.  Donatus. 

ait, '  At  quidein  te  senium,  atqne  in-  Undeis? Ch.  ego  ncscio herded  Bem- 

siilse  sophista.'  Idem.  binus  liber  ita  \inbet,  ego  ne?  nescio 

Ut  ilium,  ^f.]  Cum  respectn  ad  in-  hercle.  ita  optime  versus  procedit.  in 

lellectum,  ilium  senem  qui,  ut  habent  quo  animadvertendum,  hercle,  poste- 

nonnulli  codices.   Farnabius.  riorem  corripere,  ut  in  quarta  sede 

Renwrnlus  est]  A  reniora  pisciculo,  sit  dactylns.  nam  et  Hercule,  quod  in- 

qui  et  exevTjts  vocatur,  remoratio  et  tegrum  est,  ultimam  corripit.    Per- 


remoTiilus  dicitur.  Donatus. 

11  Turn  auiem,qui  ilium  non  flood' 
ftcerim]  Turn  autem,  pro  et.  Duas 
vult  enim  causas  esse,  cur  se  ipsum 
DI  perdant :  imam,  quod  restiterit: 
alteram,  quod  senem  perveritiis  diu 
remanserit  a  persequenda  virgine. 
Et  nota  floccifecerim,  et  contemnere, 
et  non  contemnere  significare :  ut 
nunc,  Qui  ilium  floccifecerim :  deest 
vel:  nt  sit  vel  floccifecerim.  Idem. 

Fl'Kcifecerim]    Floccus,  inquit    Ri 


sins  :  'Nemo  bercule,  nemo.'  Faern. 

Qmrsum  earn]  Bene  :  quia  proxime 
dixerat,  '  Ubi  qua^ramr  ubi  investi- 
gem  ?  quern  percenter  ?  qiiam  insis- 
tam  viam  ?  incertns  sum.'  Donatus. 

Quorsum  earn]  Hinc,  ut  diximus, 
nianifestum  est,  ire  et  adventum  sig- 
nificare. Idem. 

14  Ita  prorsum  oblitus  sum  viei] 
Huic  coutrarium,  *  Dum  memor  ipse 
raei.'  Ergo  oblitus  mci,  insaiius.  Idem. 

Ita  prorsum  oblitus  mci]    Prorsum, 


▼ins  in  castigatioriibus,  particula  est  recta,  id  est,  omnino  :  nam  prorsum, 

lanze   quip   inutilis  a  vellere  divulsa  est  porro  versum,  id  est,ante  versum. 

evolat.  res  nuliius  pretii  aut  niomen>  Hinc  et  prorsa  oratio,  quam  non  in- 

ti.  qui  itaque^occt/«cif,  is  plane  par-  flexit  cantilena.  Idem. 


vi  aut  niliili  pendet.  male  itaque  legi 
a  nonnullis,  nonfloccifacit.  Farnabius. 

12  Quid  tu  es  tristis?  quidve  es  ala- 
criji]  Proverbiale  est,  in  hominem 
pcrturbatum  et  inccrti  vultus.  Aut 
Ivetiis  es.  nam  alacris,  L  litera  pro  D 
posita,  non  tristis,  id  est,  ihaKpvi  in- 
telligitur.  Donatus. 

iiuidre  et  aina-is]  VA  alacer  et  ala- 
cris dicitur  :  ut  babes  apiid  Virgili- 
iira  :  '  Er;;o  alacris,  cnnctosque  pn- 
tan?  exredere  piigna.'  Idem. 

Quitlfe  CH  nlncris]  Alacritas  est  mu- 
tatio  qua;dam  vultus  gesticntis  in 
spem  ali(|iiani.   Idem. 

Sed  cecum  I'ltrmi-nonem.  salve.  Par. 
quid  tu  ea  trisliit?  quidce  c»  alncrii] 
Versus  est  trocliaiciis  aratalectirus, 
eliso  d  ex  sed.  Fai-rnus. 

Quid  hi  es  tristis,  quidve  es  alaeris\ 


15  Hem]  Si  cum  A,  Parmeno :  si 
leniter,  Cbasrea.  Idem. 

Ostendes  qui  vir  sies]  Non,  si  vir 
sies:  sed,  qui  vir  sies :  quod  est  t/i- 
(pariKdrTfpov.  Si  quifsisset  quidem, 
qui  vir  sies,  an  debeat  pncstare,  qui 
viruni  se  sic  monstraturus  est  ?  Et 
ijr  modo,  non  ad  sexum,  nee  ad  aeta- 
tem dicitur,  sed  ad  landcm.  Idem. 

Qui  vir  sies]  In  veteribns  invenitur. 
Idem. 

IG  Sape  polticitum  esse]  Pollicitum, 
quod  promittentem  iiltro  significat, 
dixit,  et  s(ipe  pollicitum  se,  an  nc- 
cessc  sit  pr<ESlare  eum,  qui  promise- 
rit  '<   Idem. 

i'liii-rin,  aliqnid  inrt-ni]  Induxit  iii- 
ixritrtv  praginatice,  more  suo,  non  con- 
Icntus  dicj're  qui  pollicitus  sit  tan- 
tnm,  sed  qiioinodo  etiaai,  ct  quibus 


IMph.  et  Var.  CMs. 


Ti-rcnl. 


4  (; 


l.?02 


NOryE    VARIORUM    IN 


verbis.  Iiletn. 

17  flloth  ijund  amis']  Tantnmmo- 
do.  quasi  liivc  mora  sit  pioinissis 
coniplemlis.  Idem. 

In  ca  It  utilitntcm  ci^o  fac'mm  ut 
cognoscas  mcmn]  An  possit,  qui  posse 
sc  affiiniavitf  plus  est  promiscrit, 
quam  ostendeic  (|uod  possit.  Idem. 

18  Cttm  in  celliilivn]  Sic  (licit  anus 
*  (]\\x  et  accepeiit  beneficiuni.  Idem. 

Patris  penum  omncvi]  Ipsuni  pe- 
iiiini :  lion  ex  co  alicpiid,  inrep$o\iKus. 
Et  hoc  penu,  et  hie  penus,  et  liaec  pc- 
nus,  veteres  dixeruiit.  Ergo  et  om- 
ncm  et  omtie  legitur.  Idem. 

Cong'erebam  clanculuni]  Addpa  ^  Kpii- 
<pa.  Idem, 

Pemtm  omnem  congerebatn]  Piiscia- 
nns  lib.  xv.  legit  congregabam.  Boe- 
clerus. 

CcUulam,  Ifc.']  Nee  promptuariam 
hoc  in  loco,  ncc  pcnuariani,  ut  volunt 
interpretes  :  sed  in  qua  dorniiobant 
servi.  Exstruebant  divitis  faniulis, 
servis,et  aniicis  niinorum  gentium  ex- 
cipiendis  cellas.  '  In  quibus  indignor 
si  tibi  cella  fuit,'  Martialis  I.  ix.  Ep. 
74.  '  Conchiliatis  peristromatis  sei- 
vorum  iu  cellis  lectos  stratos  vide- 
res,'  Cic.  ad  Attic.  I.  xiv.  Epist.  22. 
'  Cellis  servilibus  extracta  corpora 
et  exercitui  suo  adjecit,'  Val.  Max. 
I.  VII.  c.  0.  Cic.  Philippica  ii.  Far- 
nabius. 

19  AgCjinepte]  Qui  dubitas  de  pro- 
missis:  an,  qui  exprobres  tc  niulta 
esse  largitum.  Donatus. 

Hoc  herclc  factum  est]  Inveni  quod 
amem:  hoc  quod  dicebas,  inquit,  mo- 
rae  esse,  jam  factum  est;  amo.  Id. 

Prnminsa  uppurcant]  Utilitatem  ut 
cognoscam  luani.   Idem. 

20  Site  adco  digna  res  est]  Si  per- 
sona Parmcnonis  est,  sive  abundat: 
et  pro  expletiva  conjiinctione  modo 
est  :  in  quibusdam  omnino  non  legi- 
tur. Adeo  autem  abundat,  ant  nimis 
significat,  vel  satis.  Si  Ch*rea  dicit, 
hie  ordo  et  sensus  est,  Fac,  si  vis 
nuDC,  give  adeo  digna  res  est,  ubi  tu 


nervos  intcndas  tuos,  ut  promissaap- 
pareant.  ut  sit  sis,  si  vis:  et  addatur, 
ut,  quod  deest.  I'ac  ut  proniissa  ap- 
pareant.   Idem. 

Sive  adeo]  lUllissinie  dictum,  pro, 
Maxiuie  cum,  cum  pr<Bsertini,  &c. 
I'abcr. 

Ubi  tu  nervos  intcndas  tuos]  Utrum 
obscoenc  hoc,  ulservus?  an  neTa(po- 
pLKws,  ubi  laborare  ac  periclitari  de- 
beas  f  Sed  nielius  legunt,  qui  hoc  to- 
tum  ad  personam  applicant  Cha;reae: 
et  melius,  quam  qui  Parmenonem 
hoc  putant  loqui,  'Sive  adco  digna 
res  est  ubi  tu  nervos  inteudas  tuos.' 
Donatus. 

21  Ilaud  similis  virgo  est  virginum 
tu>straru7)i]  Civium  scilicet,  id  est, 
terras  ac  patriaa  nostras.  utVirgilins  : 
'  Non  eadem  arboribuspendet  vinde- 
mia  nostris.'  Et  Sallustius,  *  Nostri 
I'a'da  fnga,'  <S:c.  Idem. 

Quas  inatres  student]  Hoc  verbo  os- 
tendit  cultum  industriae,  non  pulchri- 
tudinem  uaturalem.  Idem. 

22  Demissis  liumeris  esse,  vincto  pec- 
tore]  Antiqui  enim  Grseci  etiam  vir- 
ginibiissuis  praebebant  pala2Strani,ad 
coniponenda  corpora.  Vel,  demissis 
humeris  esse,  liquide  et  molliter  de- 
diictis,  neque  extantibus,  alie  in  mo- 
dum.  Idem. 

Demissis  humeris  esse,  vincto  pectore] 
Non  accipiendum  est  quasi  hoc  dicat, 
Ad  hoc  illas  student  matres  demissis 
humeris  esse,  et  vincto  pectore,  nt 
graciles  sient :  sed  varie  tria  dixit,  ne 
diceret*  aut  student  illas  demissis 
humeris,  et  vinctum  pectus,  ut  gra- 
ciles sient.  Idem. 

Demissis  humeris  esse]  Thoracis  pa- 
rietes  a  nutricibus  plerumque  depra- 
vantur,  dum  ipsos  educatione  prima 
nimium  arete  extrinsecus  vinciunt, 
&c.  CaRS.  Khodiginus  1.  iv.  c.  4.  ex 
Galeno.  I'arnabius. 

Vincto  pectore]  Castigato  ac  tenui, 
et  vclut  vincto.  Deest  ergo  telut. 
Donatus. 

Ut  graciles  sient]  A  singular!  graci- 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    II.   SQ.   III. 


1203 


Us  venit  haec  declinatio.  Idem. 

V^incto  pectore,  ut  gracilcE  sienf]  Op- 
portune ex  Galeno  quasdam  adfert 
lie  hac  re  Jo.  Weiziiis.  adde  de  toto 
loco  Jos.  Scalig.  in  Conjectaneis  Var- 
ronianis.  Bceclerus, 

Vuicto  pectore,  Sfc.'\  Stropbio,  fascia, 
zona  filiarum  sororiantes  mamillas  co- 
bibebant  niatres,  lit  graciies  essent, 
Marcellus.  cogebant  et  rore  vesci, 
tanquam  cicad.  vide  Plutarch,  in  ol- 
Ticus  (pvaiKois.   Farnabius, 

23  Si  qua  est  hubitior  paulo^  Unde 
et  habitudo  dicitur:  ut,  '  Qua;  habi- 
tudo  est  corporis?'  nam  hubitior,  ap- 
tior  intelligitur.  ut,  '  Nanique  hu- 
Dieris  de  more  liabilem  suspenderat 
arcum.'  Ergo  hubitior  legenduui  est. 
Donafus. 

Hubitior  puulo']  Corpulentior,  Plant, 
Epidic.  act.  i.  sc.  1.  Gnatlio  supra 
2.  sc.  liujus  act.  '  Quas  liabitudo  est 
corporis  ?'  Farnabius, 

Puf;ilem  esse  aiunt]  Laus  in  Virgi- 
neni.  Donatus. 

Deducunt  cibum]  Mire  vituperavit 
formain,  quani  accuraverit  fames.  Et 
proprie  deducunt.  Idem. 

24  Tametsi  bona  est  natura]  Bona, 
id  est,  plena,  magna,  ct  pinguis.  Id. 

Reddunt]  Exhiijcnt,  perficiunt.  Id. 

Curutura]  Curu,  mentis  est :  Cura- 
fio,medicitia*:C'«ra(«ra,diligentiae.  W. 

Juncvus}  Tcnues  et  pallidas.  Idem. 

.Jnnctus]  Teuues,  gracilos,  teretes, 
leves  admodimi  ad  foruiam  junci. 
Farnabius. 

25  Itariue  ergo  amantur]  Itaqiie, 
inqnit,  nemo  illas  amat.  dpuvda  est. 
Aut  verc  aniantur:  ut  co  magis  liicc 
amanda  sit,  (\iw  naturx  bcneticio, 
non  factis  coruptihus,  aut  industria, 
est  pulclira.   Donalun. 

Ilaque  ergo  ainunlur]  y\t(|ue  ita  fit, 
Ut  amentiir,  non  natura-  UK^rito,  sed 
industria.   Id,m. 

Quid  tua  iHlac\  Kectc :  sic  enini 
\\mi  dicet,  '  At  nihil  ad  nostrani 
banc'  Idem. 

Quid  lun  istcec'}  Deest,  quulit   est, 


die.  Idem. 

i^'ova  Jigura  oris]  Laudis  genus  est, 
nova,  quia  dixerat,  '  Twdet  cotidia- 
narum  haruni  formarum.'  Idem, 

Pupce]  Interjectio  mira  subito  ac- 
cipientis.  Idem. 

2G  Color  vents']  Quia  non  de  cura 
est  ac  de  fuco,  id  est,  naturalis,  nou 
fucatus.  Idem. 

Color  terus]  Ex  color  r  eliden- 
dum,  ut  in  prima  sede  sit  anapxstus. 
Fa'ernus. 

Corpus  solidum]  Quia  non  vitiatum. 
Donatus. 

Corpus  solidum]  Plenum  et  forte, 
id  est,  non  flaccidum.  Idem. 

Corpus  solidum]  Lucilii  ix.  citan- 
tur  a  Nonio :  '  Hie  corpus  solidum 
invenies,  hie  stare  papillas  Pectore 
marnioreo.'  Farnabius. 

Sued  plenum~\  Quia  nemo  deduxit 
cibum,  nam  succus  est  humor  in  cor- 
pore,  quo  abundant  bene  valentes. 
Vlrgilius  :  '  Et  succus  pecori,  et  lac 
subducitur  agnis.'  Succus  proprie, 
quasi  s«^us ;  quein  sibi  ex  alimentis 
membra  sugunt,  ut  se  repleaut.  Do- 
natus. 

Sued  plenum]  Succus  est  interior 
pinguedo  niembrorum.  Idem. 

Anni  sexdccim]  Vide  quemadmo- 
dum  aetateni  virginis  matura;  Poeta 
ex  occasione  denionstraverit.  Idem. 

27  Flos  ipse]  Venuste  Baitius :  C'est 
droit  sur  le  point  d'enrager,  Faber. 

Hunc  tu  viihi  vet  vi,  vel  clam,  vel 
precario]  Ha?c  tria  sunt,  quibus  non 
rite  res  agitur,  vel  vi,  vel  clam,  vel 
precario :  sine  pretii  mentione.  vel 
(juia  virgo,  nou  merctrix  :  vel  cpiia 
nulla  Epiiebu  spcs  est  fallendi  Se- 
nis.  Donatus. 

Ilanc  tu  Hij/i/  rel  vi,  vil  clam,  vel 
precario  fac  trad(ts]  Secundum  jus  lo- 
cutus  est.  Nam  his  tribus  nial.i  tide 
aTKiuid  possidetur :  vi,  rluni,  preca- 
rio. Vi,  quia  virgo  :  clam,  rpiia  custo- 
ditur:  precario,  quia  prctiuni  nun  ha- 
bet  Clia  rea.   Idem. 

Flos  ipse.    Cil.  lumc  tu  niihi  rd  ri. 


1201 


NOT^    VARIORUM    IN 


vel  clam,  vcl  precario']  Vidctur  hie 
iauibicus  scptciiarius  esse,  iniisitatum 
geuiis.  ego  piito  legcnduni  hancc:  et 
in  ipse  non  laciendiun  synaloKpiiam. 

I'lUIHUS. 

lliinc  tu  tnihi  vel  vi,  vel  clam,  rel  pre- 
cario J'ac  Iratlus]  Doiiatus  ;  '  Sccun- 
diiin  jus,  nam  Ills  trihiis  (niodis)  aii- 
(l\iid  iii.ila  fide  possidetur  :  vi,  clam, 
precario.'  Est  autem  figma  av^r)TiK^, 
qua  potieiidi  ciipiditas  expriinitur, 
quo  jure  (juave  injuria,  per  fas  aut 
oetas.  Horatius  eandem  juris  for- 
niulani  uberius  explicavit,  et  proprie- 
tati  opposiiit,  hos  possidendi  niodos 
Epist.  II.  2.  '  Tanqnam  Sit  proprium 
quicquam,  puncto  quod  niobilis  liora", 
Nunc  prece,  nunc  pretio,  nunc  vi, 
nunc  sorte  suprema  Perniutet  domi- 
nos,  et  cedat  in  altera  jura.'  Vide 
I.  XXII.  De  Acquir.  Per  Dom.  ubi 
Ulpianns  vi,  clam,  precario  itideiu 
conjuDgit.  Baeclerus. 

28  Mea  nihil  refert,  dum  potiar  modo] 
Non  lioc  personae  attribnendum  est, 
sed  affectui,  non  enim  quia  Chasrea 
est:  sed  quia  amator,  dc  se  cupit 
facere  queniadmodum  potiatur.  Do- 
natus. 

2'J  Quid?  Virgo,  ci{}a  est]  Utrnin 
serva,  an  filia?  Idem. 

30  A'e  id  quidcm]  Pulchra  varietas, 
A'escio,  Tantumdcm,  Ne  id  quidcm.  Id. 

Qua  ratione  amisli]  Figura  ffuyKoiri], 
pro  amisisti.  Idem. 

Qua  ratione  amisisti]  Si  non  rcman- 
sisset  Cluerea,  sed  consccutus  virgi- 
neni  vidisset,  quo  dedncta  esset  prius, 
quam  Parmeuonem  couveniret,  non 
ita  procederet  tabula,  ut  nunc  pro- 
cedit.  Irruisset  enim  in  cognitioneni 
nieretricis  importune  Chasrea,  nee 
pro  Kunurbo  adduceretur  ultcrius.  Id. 

31  /(/  equidem]  Ueest  oh,  aut  prop- 
ter: ut  hit,  oh  id,  aut  propter  id.  Idem. 

Mecum  stotmichahar]  Bene  mecum : 
quia  acriorem  dolorcin  sustinet,  qui 
ip»e  sibi  irasci  cogitur.  Mecum  ergo, 
pro  apiid  me,  vol  mihi.  I'leni. 

UJ    lluminein   es»e  arbitroi]    Deest 


qnam  me.  Idem. 

Cui  magis  bona:  felicitates]  BoncBf 
magnir.  Nove  autem  dixit,  magnas 
felicitates  sibi  adversari ;  eo  quod 
virginem  tantae  pulcliritudinis  ex 
oculis  amiserit.  Nam  vidisse  earn, 
felicitatis  jndicat :  sed  amisisse,  ad- 
versae  felicitatis.  Et  quod  bona  dixit, 
vcl  magnae,  vel  nimia^  intelliguntur. 
Vel  MQiTov  est  proprium  et  perpe- 
tuum  felicitatum.  Idem. 

Felicitates]  Felicitas  adversa  est, 
cnui  ex  prosperitate,  quod  laedat  nas- 
citur.  Idem. 

Bona  felicitates]  "Efi^acrts  est,  eo 
quod/e/jti<afespluraliter  posuit.  'Etti- 
Oera  autem  de  tribus  causis  noinini- 
bus  adduntur :  discretionis,  proprie- 
tatis,  ornatus.  Discretionis :  ut, 
'  Plirygiae  molimnr  montibus  Idse.' 
Proprietatis  ;  ut, 'Terribili  impexum 
seta  et  dentibus  atris.'  Ornatus,  nt, 
*  Alma  Venus  Phrygii  genuit  Si- 
moentis  ad  nndam.'  Idem. 

34  Quid  hoc  est  sceleris]  Propter 
hoc  quod  patior,  inquit.  nunc  enim 
scelus  dicit  a  sese  commissuni.  Idem, 

Quid  hoc  est  sceleris]  Donatus  Chse- 
reae  haec  verba  tribuit.  merito.  v. 
Guyet.  Bceclerus. 

35  Archidemidem  nostin']  Hoc  sic 
pronunciandum  est,  ut  appareat  ex 
ipso  nomine  statim,  odiosum  nescio 
qiiein  occurrisse  ac  perniolestum. 
Donatus. 

JEqualem,  ^c]  iEquaeviim,  aetata 
parem.  Farnabius. 

Quidni]  Correptio  est  ab  se  mani- 
festa  inquirentis.  Est  enim  sensus, 
Quid  nisi,  aut  cur  non  noverim  ?  est 
enim  quidni,  aut  quid  nisi,  aut  cur 
non.  Quia  vetcres  ni  pro  ne  pone- 
bant,  et  ne  pro  non.  ut  Plautus,  '  Ni 
stulta  sis,'  pro  ne.  et  ne  vult,  pro  non 
vult.  Donatus. 

Nostin?  V.  quidni?  Ch.  is,dumse- 
quor  hanc.  Jit  mihi  obviam]  L.  o.  banc 
collocationem  verborum  liabent,  dum 
hanc  sequor.  sed,  ut  versus  constei, 
vcl  legcadum  est  novistin,  ut  in  libro 


TERENTII    KUNUCH.    ACT.    11.    SC.    III. 


1205 


Bembino  est,  vel  ex  quidni  nihil  eli- 
detiir.  mihi  aiitem  in  iinaiii  syllabam 
contraliendiim.  Faeinus. 

37  Imo  enimvero  infc  lie  iter]  Bene 
hoc  interponit,  quod  incredibile  est, 
tardiorem  futunim  amatoiem  incessii 
virginis.  Donatus. 

38  Nam  ineomnmda  alia  sunt  dicen- 
da]  Quae  minora  sunt  scilicet,  ant  si- 
milia.  Idem. 

39  Ilium  liquet  mihi  dejerare]  Liqni- 
diim  est,  constans  et  manifestum,  et 
certnm.  Et  sic  liquet,  pro  liqniduni 
est ;  ut  claudit,  pro  clandum  est.  Ut 
apiid  Sallnstiuni,  '  Nihil  socordia 
olaudebat.'  Et  est  liquet  verbiim 
juris,  quo  utebantur  judices,  quuni 
amplius  pronuntiabant,  obscuritate 
commoti  causse  magis,  quam  negotii 
simplicitate.  Dejerare,  valde  jiirare  : 
ut  demiror,  et  deamo  te  Syre.  si  de 
producta  legeris.  si  correpta,  Deos 
jurare  intelligitur.  Idem. 

Liquet,  Ifc]  Liquido  jurare  possim. 
Farnabius. 

40  Prorsum  won  cidlssc  proximisi 
Quia  uon  vidisse  dixit  proximis,  prae- 
teritis  iutelligimus.  Proxima  enim 
nobis  aut  prxterita,  ant  futura  sunt, 
nam  praesemia  ea  sunt,  in  quibus 
nunc  sumus.  Donatus. 

41  Nisi  nunc  quum  minime  telleml 
Quia  semper  noliii,  ideo  nunc  mini- 
me, utpote  adolescens  senem.  Idem. 

Minimeque  opus  fuit']  Saepe  enim 
noliinms  tantum,  nunc  etiani  opus 
lion  est.    Idem. 

43  Quam  longe  quidein]  Bene  longe 
dixit:  quia  a  longe  non  potuit  dicere. 
ao  subaudilur  crat,  ut  sit,  quam  longe 
erat?  Idem. 

Quam  longe  quidem]  A  longe  ttj\6- 
6(v,   I'arnahiuK. 

43  etseq.]  Nota  fignras  irpayfjiaTi- 
kAj  per  fjufiTitTif  et  JioTiVawri;'  rem  ac- 
curate exiiibentes  :  turn  narr;itionis 
comicae  lialjitum  ;  de  quo  mi  pins, 
senis  adventus,  accesfus,  habitus, 
gestui,  oratio,  niandata,  cum  la'ilin  et 
odio  omnia   rcfcruntur.  vide   I^oua- 


tum.   Boeclerus. 

44  Incurvus,  tremuhis,  labiis  demissis, 
gemens]  Ut  omnia  ostendat  in  contra- 
riuni  sibi  versa  esse,  etiani  cursum 
attiibuit  seni.  Labra  sunt  supe- 
riora  :  labia,  inferiora.  Labra  asiuo- 
rum  proprie  dicuntur.  Gemens  au- 
teu),  ob  continuam  tussim.  Sic  Lu- 
cilius:  '  Ante  fores  autem  et  triclini 
limina  quidam  Perditus  Tiresia  tussi 
grandajvus  gemebat.'  Donatus. 

Incurvus]  Valde  curvus.  Sic  Vir- 
gilius,  '  Turnus  ut  infractos  adverse 
Marte  Latinos  Defecisse  videt.'  In- 
fractos enim  valde  fractos  significat. 
nam  in  prje])ositio  nunc  auget,  nunc 
minuit  dictioneni.  Recte  etiam  de- 
formitatem  describit  senis,  qui  prze- 
ter  aetatem  post  pulchram  virginem 
fcedior  videbatur.  Et  quam  impor- 
tune omnia?  pro  puella,  senex  oc- 
currit:  pro  virgine,  incurvus,  tremu- 
lus  :  pro  pulchra,  labiis  demissis,  ge- 
mens :  et  cum  aniator  sit,  inaniter 
adolescenti  ipse  judicium  loquitur : 
dum  festinandum  sit,  remoralur. 
Idem. 

Labiis  demissis]  Majora  labra,  unde 
labeones.  Alii  labia  inferiora,  et  labra 
superiora.  Idem. 

45  Heus,  heus,  tihi  dico,  Charea] 
Tibi  dico,  Chccrea,  non  adderet,  nisi 
videret  Cha^ream  dissimuiantem  pra2- 
terire.  Idem. 

Ileus,  ^c]  Adverte  taediuin  senis 
Chxream  festinantem  remoranfi.s. 
I-'urnabius. 

Inquit]  Aliter  inquit  pronuntian- 
dum  est,  hoc  est,  coiicitate.  nam  se- 
nis verba  aliter  proferenda  sunt. 
Dotintus. 

40  iSVin'  quid  ego  te  vokbaml  Hie 
ostenditur  odiosa  tarditas  senis,  apud 
festinantem  t^li.iTcani.  nam  non  dicit, 
sed  promittit  si;  dicturuin.  Idem. 

i'ras  est  milii  judicium]  lluic  morx 
ctiam  illud  addituin,  quod  (juum  de- 
boat  dicore  <|uid  vclit,  prius  dicit 
(juod  non  est  necessarium,  <juare  ve- 
lit.  Idem. 


V206 


NOTiE    VARIORUM    IN 


47  Judicium]  Causa  forensis  di- 
ceiida.   i'linuibius. 

Ut  diUi^inlir  nuntics]  Diligenter.  ni- 
iiil  tain  aliiiiulaiitrr,  nihil  tani  uiorali- 
ter  dii'i  |)otiiit.  Donatns, 

48  l-^iisc  ut  vicmiiu'vit]  Non  ut  sit : 
sed,  lit  esse  memiueric.  O  prolixi- 
las!   Idem. 

Advocatus]  lllis  temporibiis  advo- 
catus  lion  erat  qiieni  ilannnc  Galilee 
vocamus.  Vide  Hotoniannum  et 
alios  intcipr.  Juris,  Fubcr. 

Advocatus  mane  mihi  esse  ut  memine- 
rif]  Inter  solennia  aniicorum  officia. 
Advocatus  enini  non  taiituui  est  pa- 
tronus  qui  causam  orat,  ant  qui  jus 
suggerit,  sed  etiani  qui  amico  prae- 
sentiani  suani  conimodat,  teste  Asco- 
nio  Pediano.  vide  Clirestom.  voc. 
Advoc.  Locus  Plauti  hue  rcfera- 
tur  Epid.  III.  3.  41.  '  Res  magna 
aniici  apud  forum  agitiir.  ei  volo  Ire 
advocatus.'  Bceclcriis. 

49  Dum  lievc  dicit]  Dat  tempns  ver- 
bis: quas  non  potuit,  quamvis  imi- 
taretur,  exprimere.  Donatus, 

Rngo  numquid  telil]  Hoc  est,  signi- 
fico  me  abire.  Nam  abituri,  ne  id 
dure  facerent,  Numquid  vis,  dicebant 
his,  qnibnscum  constitissent,  Quid  est 
ergo?  Itogo  numquid  lelit?  hoc  est, 
dico  quod  abeuntes  solent.  Idem. 

Numquid  vein]  Formula  abire  cu- 
pieniis.  Farnahius. 

50  Recte,  inquil]  Pro  eo  quod  est 
nihil,  et  moraliter  ry  'ATTtKiafji<f.  Do- 
natus. 

Hecte,  inquU]  Tantnm  est.  Farna- 
bius. 

Cum  hue  respicio  ad  rirginetn,  ilia 
sese,  l^-c]  In  banc  partem  scilicet,  qua 
meretrix  habitabat.  D<matuH. 

51  Interen  commodum]  Tantum  quod, 
vel  ipso  eodemque  tempore.  Idem. 

Inlerea  commodum]  Una.  Et  hoc 
aigniticat  :  ut  si  dica<,  Eodem  tem- 
pore f|uo  hoc  agebatur.  Nam  interea, 
nunc  conjuurtio  accipicnda  est :  non, 
nt  ali:i*,  proadvcrbio  ponilur.   Idem. 

62  In  hnnc  noUram  plateam]  Recte, 


quia  vicina  est  illis  Thais,  ad  quam 
dedncitur.  Idem. 

In  hanc  noslram  plateam.  P.  mirttm 
ni  hanc  dicit  modo]  Versus  potest  sus- 
tentari  elideudo  ex  in  n.   Fnernus. 

53  //uic,  ^c]  Tliaidi.  Faniabius. 

Nulla  erat]  Etcnini  ingressa  jam 
fucrat.  Donatus. 

64  Comites  secuti  scilicet  sunt  virgi- 
nem]  Interrogative  quidem  :  sed  sic, 
ut  scire  videaturid  (juod  qua^rit  ;  sed 
ad  hoc  quairere,  ut  quod  scit,  confir- 
niet.  Idem. 

55  Verum:  parasitus]  Fc»«»n,  modo 
inceptiva  est,  non  rclativa  particula. 
ut  in  Aiidria,  '  Verum  vidi  Cantha- 
ram  suffarcinatam.'  Idem. 

Ilicet,  desine  :  jam  conclam.]  Expli- 
camus  in  Chrestomathia,  voce  Con- 
clam.  Bccclerus. 

Ilicet]  FinitiE  rei  et  cognitionis  pie- 
nse  vox  post  sententiani  a  judice  la- 
tani  dimisso  consilio  per  vocem  prsc- 
conis  ;  Ilicet,  id  est,  ire  licet,  in  sacris 
item  et  funeribus  usitatum.  Fama- 
bius. 

56  Jain  conclamatum  est]  Transac- 
tum  ac  (inituin.  Ut  conclamata  cor- 
pora nihil  reliqni  jam  habent  ad  vi- 
ta; officia.  Donatus. 

Conclamatum  est]  Manifestuni  sig- 
uificat,  ipsam  eandem*  esse,  ve!  pul- 
chram  esse,  quia  et  ipse  dixerat, 
*  Haec  superat  ipsam  Tiiaidem.'  ut 
in  conclamatis  funeribus  nulla  dila- 
tio  est  duloris  et  luctus.  unde  Luca- 
nus  ait:  'Corpora  nondnra  Concla- 
mata jacent.'  A\it  conclamatum,  satis 
deploratum,satisque  vociferatumest; 
quia  dixerat,  '  O  infortunatum  se- 
nem  :  si  ct  hie  amare  cajperit.'  Tan- 
quam  dicat,  Jam  occisum  patrcm  tan- 
dem scimus,  jamque  <leflemus.  Idem. 

Conclamatum  est]  Exploratum,  ma- 
nifestuni/ii7ufi/c,  afaniiliacxpiranteni 
ac  certo  jam  defimctuui  conclaman- 
tc,  '  Cum  corpora  nondiun  Concla- 
mata jac<nt,'  Lucan.  I.  ii.  vcl  a  fune- 
bri  officio,  quo  absoluto,  fiinus  comi- 
tati  conclamabaut  et  nomine  ter  vo- 


TERENTH    EUNUCH.   ACT.   II.    8C.    Ilf. 


1207 


catiim  jubebant  aetcruuni  valere.  Far- 
nabius. 

Alias  res  agis]  Recte,  quia  dixit 
ille,  'Jam  conclamatum  est.'  Dona- 
tus. 

Alias  res  agis]  Ant,  non  attendis  ad 
id  quod  dico,  signiticat,  ut  nulla  sit  iu 
eo  attentio.  nam  liinc  natnm  est, 
*  Agite  amabo.'  Aiit,  '  migatorias 
res  agis,'  hoc  est,  jocaris  :  quasi  di- 
cat,  vanas  res  agis.  Idem. 

68  Scio  quo  abducta  sit]  Plus  dixit, 
qnam  inierrogabatiir :  credo  taedio 
interrogantis  ;  nam  properat,  ut  dic- 
turus  est,  ad  dediiceiidum  Eiinuchum 
ad  Thaidein  cum  anciila  ex  jEthiopia. 
Idem. 

Scio  quo  ubducla  sit]  Secunda  otto- 
(7«i^ir7)criy.  Idem. 

69  Eho  Parmeno  mi,  nostin'  ?  et  scis 
vbi  siet]  Amatorie  satis  repetiintur 
quae  semel  dicta  suffecerant.  Idetn. 

60  Hue  deducta  ^nt  ad  meretricem] 
Et  hoc  confiindit  seniel,  quum  acer- 
vatim  dicit,  velut  odio  interrogantis 
Sirpiiis,  et  t'estinatioue  ad  mandata 
Phivdriae  peragenda.  Idem. 

62  l-'hadria:  riralis]  Cum  pronun- 
tiatione  addenrhim,  quo  magis  doleat 
Plijpdriaj  rivaiis.  Idem. 

Durns /ratris  partes  pradicas]  Scili- 
cet coutra  aemulum  et  divitem  et  lar- 
gissimum.  '  Et  partes  duras'  fxtra- 
fopiKus,  ab  actoribu<<  sceniris.   Idem. 

6.1  Coniparet]  Hie  JHm  ostenditur 
miles  ilhistrior  per  rivaiis  dona,  quain 
per  sua.  I".t  est  qiialitas  comparativa. 
Compartt  pro  emat.aut  comparandum 
pntet.  Idem. 

64  Turn  mafris  id  dicas]  Duras  par- 
tes fratris  cs^e.  Idem. 

Turn  magis  id  dicai]  Srribercni,  ob 
metrnm,  turn  mai;i'  dicas,  quod  ct  I'a- 
tTHiis  sensit.  I'ahiT. 

Turn  ma/iis  id  dicas]  Pro  nomen  id, 
varie  collocatnr.  aiitiqui  enim  libri 
et  DonatiiH  verbo  pr<rponnnt;  om- 
nes  alii  postponunt.  ego  banc  voccm 
ill  cum  vidcam  certam  sofleni  non  ha- 
bere, et   vcrsui  inconmiodarc,  ne  sit 


frochaicus  catalecticus,  ut  reteri, 
subditicium  arbitror,  et  ab  aliqno 
adjectum,  putante  non  satis  intelligi, 
turn  magis  dicas,  pro  tum  magis  id  di- 
cas:  quod  tamen  Latine,  et  antique 
dicitur.  Plautus  in  Rlilite  Glorioso  : 
'  Ei  inihi.  magis  dicas  si  scias  quod 
egosrio.'  Faerniis. 

Quodnam  quceso  hercle]  Curiosita- 
tatem  addidit,  ■KapiKK6vrwv  Quaso  et 
Hercle.  Et  vide  quam  molliter,  et 
sine  intellectu  spectatoris  ad  argu- 
nienti  spectati  ordinem  Poeta  perve- 
niat :  ut  de  Eunucho  facta  mentione 
consilium  nascatur  supponendi  Chae- 
reap.    Donatus. 

Euiuichum]  JNIire  Terentius  prinio 
simpliciter  Eunucho  nomen  posuit, 
huic  quoque  detracturus.  Idem. 

65  Inhonestuin]  Foidum :  ut  con- 
tra, facie  lionesla.  ut  apnd  Virgilium, 
'Et  laetos  oculis  afflarat  honores,' 
Idem. 

Hominem]  Opportune /w?Htne>n  dix- 
it, tan()uam  iiicerti  sexus.  Idem. 

Inhonestum,  Sfc]  Foidum.  utact.  iv. 
sc.  4. '  Nunc  tibi  videtnr  f'oedus.'  Far- 
jiabius. 

Quern  mercatus  est  here]  O.  I.  s. 
heri.  qucc  tamen  vox  sic  quoque  pos- 
teriorem  corripit.  Fa'ernus. 

Senem,  mulierem]  Non  commimi 
genere  dixit  senem:  quippc  qui  alibi 
separaverit,  dicendo,  scnex  atque 
anus:  sed  subdistiuguendum  est:  nt 
sit  duplex  vitnperatio:  una  ab  aHate, 
quod  dh  senem:  altera  a  membrorum 
niollilie,  (juod  nit  mulierem.  Donatus. 

Mulierein]  Mollem,  glabrtim,  quia 
eviralnu).  Farnabius. 

06  Quatielur  certe.  cum  dono  /oras'\ 
Mixiicumdotio:  tantiuam  illi  lepulsai 
causa  doniim  futiirum  sit.  'J'nm  de- 
inde  non  rejicietur,  sod  quatictur. 
Vide  (|uam  contumcliosius  dictum  sit, 
quatielur  foras:  vel  vcrberibus  impel- 
Ictur  t'urax,  non  cxpulsionc,  sed  de- 
trusione.  Vel  sic  dixit,  foras  quatie- 
lur :  nl  desit,  vcrsum  :  ut  sit,  forau 
vcrsnm   vcrborabilur,  ut  vcrbcrctur 


1-208 


NOTvE    VARIORUM    IN 


et  fiipotiir  for.is.  Nam  ot  pervulRatoe 
consiietiulinis  dictiiin  est,  '  Feri  ca- 
nem  foras,'  lioc  est,  reriendo  caiieni 
foras  pjice.  Doiintus, 

67  'SV</  istiitn  Thaiilfin  non  scivi  nobis 
vicimim]  Qiioinodo  cnini  pro  Eiinucho 
veiiict,  si  aiit  iiovit,  aiit  notus  est  ? 
Et  si  niuliereni  adole^cens  nc  novit 
qiikleni,ipse  inulto  maxime  nescietur. 
fdem. 

Sid  islam  Thaidem  non  scivi  nobis 
vicinam]  OlKovofxla  contra  illiid,  quod 
ineretiix  vicina  erat.  Idem. 

Sed  islam  Thaidem  7ion  scivi  nobis 
vicinam]  Vt  niliil  niolitiir  inepteaut 
ex  abnipto  Poeta  !  vlrsinis  conspcc- 
tae  desiderimn  facit  Cliieream  curio- 
sum  ctiam  circa  domuni  Thaidis.  ut 
postea  facili  desrensu  inferatur  occa- 
sio  aiidacis  consilii,  '  ()  fortunatum 
istum  Euniu-lniiii,  qui  quidem  in  hanc 
detiir  donuiu)  !'  liceclerus. 

Hand  din  est]  Vicina  scilicet.  Et 
est  causa,  an  verisimile  sit  nescire 
potuissc  vicinam.  Et  nota,  apud 
Terentiuni  vicinas  poni  saepiusadoles- 
centii>us  meretrices,  ut  haec  sit  prima 
amoris  illecebra.  Donatus. 

Haud  diu  esl]  Parnienonis  confes- 
sio,  Thaidem  hand  diu  f'uisse  vicinam, 
Chaereae  itideni,  se  nunqiiam  vidissc, 
ut  qui  plurimum  in  Pira;eo  commo- 
ratiis  fuerit,  fidem  faciunt  ignotnm 
omniuo  fuisse  Tliaidi  et  familia;  Cha;- 
ream,  ut  Pythias  infra  iv.  act.  4.  sc. 
'  Hunc  ocnlis  suis  Nostrarum  nuu- 
r|uam  quisquis  vidit.'  et  infra  liac 
eadem  sc.  [uirnulnus. 

€8  i^ unquamnc  ctiam  me  illam  t^idis- 
se]  Artificiosc  inculcat  poiita  rb  nida- 
v6v,  Donatus. 

Nunqiutmne,  ifC.]  ""AXXos  yap  t'  HK' 
Xoiatp  ain]p  (iriTfprirfrou  ^pyois.  Odyss. 
XIV.  et  suum  cuique  pulcrum.  Farnnb. 
69  Estne,  ut  fertur,  forma]  Hoc 
propter  ilhid,  (juod  supra  diximus. 
Sed  nimio  iepore  Tercntiano  jam 
illiid  agitiir  :  Nam  hie  ostenditur, 
»«f  riiiniile  esse  pro  Eunuclio  creditum 
apud  vicinam  meretriccm  Charcam, 


qui  adeo  if)^notus  sit  mulicri,  nt  ncc 
i|>se  earn  noverit  :  (piod  erat  facilius 
et  prom|)tius.  Va  additur  color,  quod 
et  ilia  non  diu  vicina  est,  et  quod 
adolescens  piurinnim  in  Pirapo  com- 
moratiis  est.   Donatus. 

A'?7i(7  ad  noslram  hanc]  Moraliter 
noslram  dixit,  pro  meam.   Idem. 

Alia  res  est]  Non  potnit  melius 
suani  utrique  gratiam  reservare;  nam 
ct  ilia  et  haBC  amantur.  Idem, 

Aiia  res  est]  Deleo  istud,  est,  ob 
metri  necessitatem.  In  Libro  Bembi 
ita  legebatur.  Dein  et  venustius 
fuerit.  Faber, 

Alia  res  est]  Liber  Bembinus  non 
habet  verbum,  est.  ita  versus  est  tro- 
cliaicus  catalecticus  nt  ceteri :  nisi 
quis  enm  vellot  acatalecticnm  facere, 
retento  est.  quod  non  placet  mihi. 
Faernus, 

70  Faciam  sedulo]  Mire  in  promissis 
posterioribtis  ditficultas  rei  ostendi- 
tur: quuni  primo/«t7rtm  dixerit.  Do- 
natus. 

71  Numquid  me  aliud  vis]  Hoc  di- 
cere  abeuntes  soleut.  Et  bene,  Num- 
quid me  aliud  vis?  quia  festinat.  et 
simul  quia  hinc  noscitur  dolus  fallen- 
dae  meretricis.  Idem. 

9  Numquid  aliud  vis]  Dele,  vis,  ex 
auctoritate  librorum  Mss.  et  metri 
necessitate.  Faber. 

Nuinquid  me  aliud  vis]  Vis,  non  est 
in  libri  Beinbini  contextu,  nee  in  aliis 
antiquis.  itaque  cam  dictioncm  dele- 
vinnis,  qua?  et  impedit  versum,  nee 
nrljuvat  sensum  :  utique  £nini  subau- 
ditur,  lis.  Fai-rnus. 

72  Ut  mancipia  hcec,  ita  ut  jussit 
fraler,  deducain  ad  Thaidem]  Vide  Te- 
rentiuni, ut  non  (|u-ccsita  esse  haec  fal- 
lacia,  sed  ipsa  se  obtulisse  videatur. 
Donatus. 

73  O  fortunatum  islum  Eunucliuml 
Istum,  sappe  annotavimus,  aut  ad  con- 
temptuni,  aut  ad  odium  referri.  ut 
Virgilius, '  Aut  quid  petis  istis  '('  Et, 
'  Ista  quiilcm  quia  nota  mihi  tua  mag- 
na voluntas,  Juppitcr.'  Idem. 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    II.    SO.    III. 


1209 


Qui  quidem  in  hanc  detur  domum] 
Quid  taciliiis  qnam  imitari  velle,  quod 
laudes  ?  nee  qiiisquani,  nisi  qui  ciipit, 
eligitur  pro  Euiiucho,  qui  Euiiucliuni 
piitat  esse  beatiini,  Vide,quam  molli 
descensu  ad  hoc  consilinm  perveni- 
tiir.  Res  enim  hoc  suggerit  potiiis, 
quam  Parmeno :  ideo  quia  servum 
hoc  suadere  Chaereae,  nimis  teniera- 
rium  fuit.  Idem. 

74  Quid  ita'\  Potuit  intelligere 
statitn  servus  :  sed  ad  hoc  interro- 
gat,  ut  doceatur  spectator.  Idem. 

75  Videbit :  colloquetur :  aderit  una, 
ifc]  Amatorie  nimis,  qiiinque  lineas 
amoris  executus  est :  adeoque  dili- 
genter,  ut  etiam  ordiiiem  custodierit. 
Idem. 

Videbit :  colloquetur :  aderit  una  in 
unis  cedibusi  Mire  amator  noii  simui 
effudit  hoc  boiium,  sed  particulatim 
digessit:  ut  major  voluptas  futura 
esse  noscatur.  Idem. 

Videbit:  colloquetur:  aderit,  SfC.'] 
Istae  cnim  sunt  amoris  lineae  :  etsi 
eas  non  omnes  est  persecuUis.  Idem. 

Videbit:  colloquetur,  Sfc]  SuSf/SAe- 
ircis  oLfl,  Kul  oKovfis  del,  Kal  awSfiwvfls, 
Kol  eru^iriVtij.  Achil.  Taliiis  Amor.  1. 
I.  amoris  lineae  gradus  et  incentiva  : 
EuSai/xwc  6  ^\(irwv  ffe.  rph  6\0ios  Sans 
OLKOvfi.  'Hn'iOeos  6  <pi.\wv  aOdvaros  5'  d 
avvtliv.  Antliolog.  Famabius. 

77  Quid  si  nunc  tute  fortunatus  fius^ 
Sic  videtur  Parmeno  diccre,  potius 
lit  jocetur,  quam  ut  fieri  crcdat  posse. 
Donalus. 

Quid  »i  nunc  tute  fortunatus  /las'] 
Klegantiores  liomines,  quantum  est, 
mihi  favpbunt  legenti,  Quid  si  nunc 
lute  IS JortunatuK  fins  f  lioc  sensu  ;  'I'u 
niodo  exflamasti,  O  fortunnlum  istum 
Eunvjchuvi!  (juid  si  tu  i//r  fortunatus 
fieres  ?  Lihri  veteres  hac  figura  pieni 
iunt.  ruber. 

Quid  si  nunc  lute  furlunntus Jias,  ifc] 
Th  7oXfiTip)iv  Ka.\  irrovDV  rou  it  pay  fxaros 
T(^  roil  Kui^SowTov  \/iytf>  (lyritiaTt^^Tou. 
latct,  arlificio  pof'ta>,  sul)  roniica 
f««tivitatc  consilium,  quo'l   «inr  flu- 


gitio  proponi  serio  sermone  non  po- 
tuit, quae  servilis  calliJitatis  pars 
est.  Boeclerus. 

78  Capias  tu  illius  vestem']  Non  se- 
mel  ostenditur,  quod  futurum  sit  : 
quia  particulatim  potest  etiam  (juod 
turpe  est,  tamen  mitti  ad  persuasio- 
nem.  Simul  in  gestum  respicitur. 
Ergo  non  dixit,  ibis  pro  Eunucho  : 
sed  primo,  (Capias  illius  vestem  :  tuni 
deinde,  hoc  ipsinn  non  aspernante 
domino,  pergit  servus  ad  cetera,  quae 
audaciora  sunt.  Donatus. 

Vestem]  Quam  libenter  audiat,  rc- 
petitio  dictorum  per  intcrrogationeni 
ostendit.  Idem. 

79  Audio]  Id  est,  libenter  hoc  ad- 
mitto,  et  consentio.  Ut  in  Phornii- 
one,  '  Audio,  et  fateor.'  et  contra  ; 
'  Non  audio.'  Idem. 

Intellige]  Audio  et  intelligo  vim 
modo  non  usitatam  exprimunt,  scili- 
cet consentientis  immodicnm  affec- 
tum. Idem. 

81  Cibum  una  capias]  Bene  servus 
interturbavit  supra  dictas  amandi 
lineas,  et  ordinem  voluptatum  :  quip- 
pe  qui  amare  non  noverit.  Idem. 

Cibum  una  capias,  adsis,  tangas,  lu- 
das,  propter  dormias]  Etsi  satis  erat 
superior  versus,  tamen  incentiva 
sunt  amoris, etiam  sigiilatimhaBC  enu- 
nierata,  quaj  una  sententia  superior 
versus  ostenderat.  Idem. 

82  Quandoquidem  illarum  quisquam] 
Pro,  ex  illis.  Idem. 

Qui«7Hr(m]  Quia  quaquam  dicere, 
absurdum  est.   Idem. 

Illarum  quisquam]  Quisquam  multis 
cxcu)plis  probatur  ctiani  ftrminino 
genere  vetcres  protulisse  :  ita  nt  in 
numeris  et  gcneribus  ha>c  pronomina 
infinita  sint.   hlem. 

Neque  illarum  quisquam]  Th,  quis,  in 
secundo  gcnere  non  magis  novum 
videri  debet,  (|uaui  mollis,  gracilis, 
docilis,  Kr.  Plaul.  ICun.  Lucil.  tt 
Tcrc-nt.  alibi.   I'abev. 

l\'cque  icit  qnisies]  Hoc  est,  quod  su- 
pra caliide  poi'taprsstruxit.  Donnt. 


leio 


NOT^   VARIORUM    IN 


H'i  I'ormn,  cl  dtas  ipsa  est]  Deest, 
in  te.  IHi'in. 

Prirli'iiit  f'drmii,  trlas]  ().  fere  libii, 
et  ill  lis  amiqiii.et  Uoiiatiis,  »  Form.i 
cta-tas:'  quod  si  rccipinins,  versus 
est  ian)l)iciis  tetninicter  acatalec- 
ticus  :  sin  aliter,  trochaiciis.  Fticr- 
ntis. 

luicile  ut  pro  Eunucho  prohes]  For- 
iiiani  scilicet  et  a^tateni.  Fonnani, 
quia  pniclirr  es  :  aetateiii,  ([uia  cplie- 
biis.  Donatus. 

racilc  Ht  pro  Eunucho  probes]  Pro- 
bes, tingas,  atqiie  pcisiiadeas  :  ut  in 
consuetiidiiic  dicimiis,  '  Homo  sacri- 
Icgus  pro  innocentc  se  piohavit.' 
Et  Cicero,  '  Hoc  tu  liis  probabis  ?' 
Itaqiic  deest  te,  quod  siibaudiamiis. 
ut  sit,  pro  Eunucho  te  probes.  Idem. 

I-'mbes]  Vt,  JMigrantes  ccrnas.  ant 
probes,  persiiadeas.  Kt  siniul  liones- 
te  noil  dixit,  qnod  erat  rectum,  ut 
Kunuciiuin  jirobes,  sed  pro  Eunucho: 
nc  esstt coiitiimcliosum  in  Clia.'ream. 
Idfin. 

Forma  ct  cctas  ipsa  est,  facile  ut  pro 
Lun.  probes]  Vide  simile  genus  com- 
nicnli  in  Aristoplianis  &(ffixo<pop.  ubi 
iiiuliebii  liabitu  vir  assimulatur.  de 
quo,  et  ad  quem  :  ' Ay^p  fiiv  rj/Mv  ou- 
To<rl,  Kol  5rj  ywT]  t6S'  e/Sor.  ^v  AoAps  S' 
iirxi  rf  (pOfyfiaTi  rvvatKtus  fi  Kai  TriBa- 
vwT.  lioeclerus. 

Probes]  Pulcer  enini  et  Epliebus. 
Farnabiiis. 

85  yitncjnm  ornn  me]  Hortative  or- 
na  dixit  :  non  despolia,  aut  exue  me. 
Donatus. 

yl^(/Hc]  Abducimur  unde  volumus  : 
Ducimur  quo  volumus.  Idem. 

Qunnium  potrs]  Deest,  cito.  Idem. 

bO  Quid  ai^is]  Callide  servus  non 
▼  ult  se  auctorem  videri  tanti  facino- 
ris.  Idem. 

87  Quo  trudis]  Comici  semper  ea 
ostenduiit  fieri  ab  altero  verbis  altc- 
rius  personap,  qnir  ostendi  per  se  ip- 
»a  non  poterant :  ut  nunc  manu  agere 
OiirreHiii  Parmenone  ipso  dicente 
cogoo&cinius.  Idem. 


Quo  trudis]  Prirbet  se  vi  cogen- 
duni  domino,  qiicni  conipulit  dictis. 
Idem. 

Perculcris  jam  tu  me]  Perverteris. 
unde  provcrbium,  *  Bene  plaustruni 
perciilit.'  Idem. 

Pcrculeris,  Sfc]  Prope  me  evertisti. 
Ductum  ab  iis  qui  onusta  planstra 
percollcbant,  h.  e.  evertebant.  Fes- 
tus.  Plant.  Epidic.  act.  iv.  sc.  2. 
'  Plaustruni  perculi.'  et  Pars.  act. 
V.  sc.  2.  '  Veliicuium  argenti  miser 
ojeci,  nequequamobrem  eject  habeo.' 
Earnabius. 

Tibi  cquidem  dico,  mnnc]  Sigilla- 
tim  ista  pronuncianda  sunt :  ex  qni- 
bus  intelligatur,  non  cessare  Chaj- 
reaiii,  quin  adhuc  impellat  et  trudat. 
Donatus. 

88  Perffin']  Quasi  vero  joco  <iixc- 
rit,  non  serio.  Idem. 

Ne  vimium  calidum]  Pericnlostinu 
sed  melius  cnllidum  legitur.  Idem. 

Nimium]  Adverbiale  ;  quia  nimiutit 
propria  vox  est.  Idem. 

Vide  ne  nimium  callidum  hoc  sit  mo- 
do]  Donatus  et  callidum,  et  calidum 
legi  affirmat  :  sed  c(dlidum  vicUtnr 
magis  probare,  nulla  quidein  ratione: 
cum  potiiis  Parmeno,  prirceps  et 
inconsultiim  hoc  consilium  asserat, 
quam  versiitum  :  et  dictionem,  calli- 
dum, quai  primam  habet  productam, 
versus  ratio  non  adinittat,  nisi  forte 
ex  magna  licentia,  demendo  in  scan- 
sione  iiniim  I.  Mihi  libros  scriptos 
Donati  considcranti,  videtur  omnis 
expositio  hujus  loci  esse  corriipta  ; 
omninoqne  legendum  calidum  per  u- 
num  1,  el  ex  sensu  et  ex  versii,  ut  et 
aliqui  1.  s.  habent,  et  Robertas  Ste- 
phaniis  impressit.  Faernus. 

Calidum,  ifc]  Nimium  praeceps, 
subidiiii,  periculosum.  '  Reperias 
multos,  qiiibus  periciilosa  et  calida 
consilia.'  Cic.  1.  ii.  de  Officiis : '  Ce- 
de calidum  consilium  cito.'  Plaut. 
Mil.  act.  II.  sc.  2,  Epidic.  act.  ii,  sc. 
2.  Otpfxhv  ^pyov,  uavomov,  koI  iraph.  u6fiov. 
Arisiopli.  Farnabius. 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    II.    SC.    111. 


1211 


89  At  eniin  isteec  in  me  cudeturfaba] 
Id  est,  in  me  hoc  inalnm  lecidet,  in 
me  ha-c  vindicabitnr  culpa  :  iit  labo- 
rat  solimi,  in  quo  cuditiir,  id  est, 
batnimr  faba,  quiim  siliquis  exnitur 
tiinsa  fiKtibus  :  tit  in  areis  more  nis- 
ticornm  fit.  Vel  quod  qnidaiii  male 
coctam  fabam,  el  quae  non  niaduerit, 
sed  dura  permanserit,  supra  caput 
coqni,  velut  ipsi  faba?  irati,  saxo 
comminnunt.  turn  nniversum  malum, 
et  omnis  dolor  ad  coquum  pervenit. 
Simile  et  alibi  a  pulniento  prover- 
bium  est :  'Tute  hoc  intiisti,  tibi  hoc 
est  exedendnm  :  accin^ere.'  Donatus. 

At  enim  isteec  in  me  cudetur  faba] 
Ex  duabns  Donati  explicationibiis 
prior  enidita  est  :  posterior  niiuime 
arcipi  debet.  Nimis  opportiinus  es- 
sei  I'linii  locus  Tiirnebo  laudatus  ex 
xvrii.  27.  si  lejreretiii-,  ut  ipse  vo- 
liiit :  faba  metitur,  delude  cuditur.  sed 
in  Codicibus  est :  concutitur.  hoc  inte- 
rim certnm  est  cudendi  vocem  ru 
concntere  posse  IcToZwajxiiv.  est  enim 
cudo,  KoXaiTTtii,  Tiv6jj(j(>),  in  veteribus 
Gloss.    Baclerus. 

At  enim,  6;c.']  At  enim  milii  impu- 
tabitur  haec  culpa,  luam  ego  pcunas, 
quasi  fuerim  area  in  qua  cuditur,  id 
e«t,  batiiitur  fustibus  faba,  vel,  ut 
criideles  domini  fabam  duriusculam 
sou  male  coctam  supra  caput  coqui 
saxo  conuninuunt,  ita  in  caput  mc- 
um  tan(|iiam  iuimaturi  consilii  auc- 
toris  reridet  lioc  malum.    Farnabius. 

90  I'liii;itium  fnciiuus]  I'tugitium 
morcmilitari  dicitiir,  resflagitatione, 
hoc  est,  increpatione  diuna.  Nam 
Jlnifitatio,  a  strepitu  dicitur :  unde 
Jliimma,  ct  flaKclla,  et  fla^itare,  id  est, 
personare  intelligimusdici.  Nam  hvrc 
omnia  sine  soiiitu  crepituque  non 
sunt.  Donuliis. 

An  id  fl<i;(iliuin  est]  An  liccat  ?  an 
dcreat  f      Kt  priuH,  ipiia  lirpt.   Idem. 

An  idjliiiiitinm  cat]  'IVroiititi".  laudat 
arKumeiituiM  IiuJuh  fabul'<f> :  in  quo 
c-x(-ni|)liim  proniitiir,  quod  prosit  |>a- 
renlibu^,  obsit   inerclricibus  :  vl  »i- 


mul  deliberationibiis  tractans  id  faci- 
endum. Idem. 

Si  in  domum  meretriciam  deducar] 
Hoc  tale  est ;  nulla  lex  prohibeat,  et 
defendatur  ut  licitum.   Idem. 

91  Et  illis  crucibus]  Hoc  jam  ad 
illud  pertinet,  ut  ostendatur  decere. 
et  primo  a  persona  ejus  fit.  Idem. 

Cnicibus]  INIeretricibns.  Farnnbius. 

92  Habent  despicatami  Contemp- 
tam  atque  despectam.  et  ita  est  «7reV- 
Oecris  et  fX€TaT\a(Tfx6s.  Vel  certe  alte- 
rius  verbi  declinatio,  ab  eo  quod 
est  despicor,  nt  conspicor.  Sallustins, 
'  Quam  interea  Metellus  nionte  di- 
grediens  cum  exercitu  conspicatur, 
])rimo  dubius  quidnam  insolita  faciei 
ostenderet.'  Idem. 

Habent  despicatam']  Sic  Donatns  et 
omnes  antiqui  libri  pra-ter  Bembi- 
num.  et  stat  versus  rejecta  prima 
ejus  syllaba  in  finem  pra['cedentis. 
omnes  alii  libri  recentes,  despectam 
habent,  ut  IJembinus.   Faerntts. 

93  Nunc  referam  i^raliaml  Non  eas, 
inquit,  lacessam  :  sed  quod  justum 
est  vicem  reddam  :  quasi  ipse  in  aliis 
la&sus  sit.   Donatus. 

Nunc  referam  gratiam]  Colorem 
juris  vnlt  suo  facto  inducere  :  quern 
expressit  Aristoteles  Rhetor,  i.  ubi 
inter  eos,  qui  facile  injuria  affici- 
untur,  ricenset  etiam  tops  ttoAAo  ^5i- 
KTiKoras,  fj  roiavra,  ola  aStKovvrai.  iy- 
711$  yap  Ti  SoKe"!  rov  ;u^  a.5iK(7u  di/aiy 
(jTaf  TI  ToinvTov  aotK-qdrj  tis,  otop  elw6fi 
Kal  airrbs  aSiKflv.  sed  ex  opinione,  Don 
ex  veritate  ita  disputant,  quare  Do- 
natus, ad  vs.  95.  Illud  tneiito  factum 
omnes  patent,  annotat :  '  liene  :  non 
jiulicent.  quia  et  hoc  ipsimi  uon  satis 
probnni  est,  vel  meretricem  fallere.' 
liccclirus. 

Vt  ab  illis  fallimtir]  Non  dixit,  d/ii 
fidlunlur.    Donatns. 

91  An  potiiis  lure  pati,  (Pquum  est 
fieri]  Illic  vici'fsitudo  exiat  in  Pati 
doloH.  Idem. 

An  potiuu  luec  jialri  aqnitm  est  fieri, 
ut,  ^c]  Sciibc,  hue,  nunKpiam  aliter 


1212 


HOTAL    VARIORUM    IN 


Latini.   Fnlnr. 

An  potiiis,  Sfc]  An  potiiis  a^quiim 
est  lure  a  mc  fieri  advcrsiis  patrem, 
qiieiii  (iolis  cliidani,  peciiiii.is  ah  co 
per  fallarias  atiforendo  qiias  in  mere- 
trices  insnmam,  cum  liceat  ipsas  nic- 
retrices  ulcisci  sine  omni  dispendio 
et  culpa,  imo  cum  omnium  approba- 
tione.     Vnlgo  IcRitur  Pati.  Farnab. 

Ut  a  me  ludatur  dolts]  l,v\\r]\pis : 
subanditur  pafi.  Donatus. 

05  Quod  qui  rescierint]  Ex  conse- 
quentibiis  argumentum  :  nam  aliiid 
factum  vituperatio  sequitur,  hoc  ap- 
prohatio.  Idem. 

An  pot  ins  luce  pati?  (pquum  est  fieri 
ut  a  mc  ludatur  dolis.  Quod  qui  rescie- 
rint  culpcnt,  illud  merilu  factum  omnes 
pulent]  Liber  IJenibiniis  et  omnes 
alii  antiqui  pro  pati  habent  pntri.  ac 
Donatus  quoqiie,  licet  ali()ua  ex 
parte  corruptus  :  nam  quamvis  citan- 
do  I18DC  verba  dicat  pati,  tamcn  in  cx- 
positionis  progressu  legit  patri.  ot 
sane  pati  nullum  liahet  sensiim  ;  patri 
autem  si  legas,  sensus  est:  cur  non 
his  meretrices  deheam  fallere  ?  an 
potius  apquum  est,  ha?c  a  me  fieri  ad- 
versus  patrem,  nt  enm  ludani  dolis, 
peruniam  scilicet  ah  eo  per  fallacias 
anferendo,  quam  iu  amores  et  voiup- 
tates  nieas  itisumam  ?  cum  liceat, 
fallendo  has  meretrices,  cnpiditatem 
nieam,  sine  nlio  sumptu  aut  dispen- 
dio  explere.  illud  onim  si  facerem,id 
est,  si  patrem  dolis  luderem,<iui  hoc 
rescierint,  culpent  ;  hoc  autem,  id 
est,  a  me  deceptam  esse  meretricem, 
merito  factum  omnes  putent.  atque 
hnne  esse  germanum  sensuni  poeta;, 
omnia  fere  argunienta  coniica  osten- 


dunt,  ubi  |)lerumquc  inducnntnr  ado- 
U'scentes  amatores  patribus  struere 
fallacias,  ad  pccuniain  aiiferendani, 
quamnieretricibus  aut  ienonibusdcnt. 
hue  ctiani  spectHnt  et  ea  qua;  supra 
dixit,  '  o  infortuiiatum  scnem  ;'  et  ea 
quae  infra, '  Eam  confeci,  sine  nioles- 
tia,  sine  sumptu,  sine  dispendio  ;' 
nam  si  sumptus  intervenissct,  utique 
eum  a  patre  oportuissct  anferri.  Fa- 
emus. 

9G  Quid  istuci  Adverbium  est  ae- 
gre  concedentis.   Donatus. 

Facias]  Pro  facito.  Idem. 

Vcrum,  ne  post  con/eras]  Si  we  pro- 
liibentis  est,  nihil  deest :  si  percon- 
tantis,  ut  sit  ne  forte :  deest,  timeo. 
Idem. 

Verum  ne  post  conferas  culpam  in  me"] 
In  hoc  negotio  non  auctor  vnlt  inter- 
esse,  sed  servus.  Idem. 

Verutn]  Deest,  vide.  Idem. 

97  Cogo  atque  impero]  Evidenter 
ostendit  pins  esse  imperare  quam  ju- 
here.  Idem. 

98  Numquam  defugiam  auctorita- 
tem]  Non,  inquit,  recusabo  facere, 
dum  til  auctor  sis  facti.    Idem. 

Nunquam,  Ifc]  Non  inficiabor  hoc 
factum  me  auctore,  neque  culpam  in 
te  conferam.  Cic.  pro  Sylla  :  *  At- 
tende  jam  Torquate,  quam  ego  non 
defugiam  auctoritatem  consulatus 
mei.'  quam  non  inficier,  qua;  a  me 
Consiile  gesta  sunt,  ea  omnia  me  auc- 
tore gesta  esse,  vide  et  Plant.  Poe- 
nul.  act.  I.  sc.  1.  Farnabius. 

Numquam  defugiam  auctoritatem,  ^c] 
Himc  locum  optime  omnium  consti- 
tuit  iMuretus.  Autea  male  posita? 
erant  personae.    Faber, 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    III.   SC.    I. 


1213 


ACTUS     III. 


ScENA  I.  Senariis  constat,  vss.  7. 
et  8.  Mss.  nostri,  graiias,  diverso  po- 
sitii,  ex  glossa  inserunt.  vs.  8.  oiunes : 
itidem.  vs.  11.  duo:  qui  in  te  est,  Ar- 
gentoratensis,  itidem :  sed  a  niann 
correctoris.  legebatnr  ante  quod,  ut 
vestigia  non  obscura  ostendunt.  vs. 
12.  omnes :  gestire,  et  verum.  vs.  17. 
duo :  adducebat.  unus :  adhibebat.  vs. 
34.  omnes  :  coepit  ad  id  ludere.  vs.  35. 
unus  :  quid  agis  homo  inquam  impu' 
dens.  vs.  41.  omnes  :  perditus  est.  vs. 
55.  omnes  :  par  pari  referto.  Bceclerns. 

1  Magnus  vero  agere  gratias]  Hie 
sermo  sic  prodit,  ut  post  scenara  in- 
choatiis  esse  videatur.  Continet  au- 
tem  assentationem  parasiticam,  et 
stultitiam  gloriosi  militis.    Donatus. 

Agere]  Plus  sonat  infinitus  modus, 
finito.   Idem. 

Magnas  zero  agere  gratias  Th.  mihi] 
Explicat  Cicero  in  Laelio  cap.  26. 
*  Nee  parasitoriim  in  comoediis  as- 
setitatio  nobis  faceta  videretur,  ni- 
si essent  niilites  gloriosi  :  Magnas 
vero  agere  gratias  Thais  milii  r  Satis 
erat  respondere,  magnas  :  ingentes, 
inquit.  semper  auget  assentator  id, 
quod  is,  cujns  ad  voluntatem  dicitur, 
vnlt  esse  magnum.'  Assentatio  scili- 
cet parasitica,  et  stultitia  gloriosi  mi- 
litis ii.vTi(npi<povTcu.  Baclei'us. 

2  Jngenteis]  Vide  quantum  adji- 
ciat  parasitus.  llle,  magnas  dixit, 
hie  rc'pondii,  ingcnteia:  ille,  lata  est: 
bic,  triumiihitt.    Donalus. 

Ingcntm]  Cic.  in  La-lio :  '  Satis  erat 
rospondero, magnas:  ingentes,  inquit. 
seniper  augct  a«scntatio  id,  quod  is, 
cujns  ad  voluntatem  dicitur,  vnlt 
CMC  magnum.'   I'arnahius. 

3  Quam  ah»  tc  datum  eMe]  MajorJH 
est  gratiar,  tantum  posni>ise  amorem 
militis,  ut  meretrix  minus  lataretur 
ob  lucrum.    Donnlu.i. 

Id   vero  serio]   Id,   ol>    id  :    ut,    '  M 


amabo  adjuta  me.'    Alias  irapeKKerui, 
id  est,  productionis  locus  est.    Idem. 

4  Triumphaf]  Ut  militaribus  dictis 
tangit  Militem  Parasitus.    Idem. 

Hue  profisol  Tertia  persona  venit 
in  scenam  :  sed  separatim  loquitur, 
et  secum.    Idem. 

5  Deducam]  Lege,  duea}n  ad  Thai- 
dem.    Itajubet  versus.     Faber. 

Sed  cecum  militeml  Injuriose  Mili- 
tem. honorifice  proprio  nomine  dici- 
tnr  :  ut  in  subjectis,  '  Audire  vocein 
visa  sum  niodo  militis.'   Donatus. 

Est  istuc  datum]  Fato  decretocjue 
concessum  :  ut, '  Non  dabitur  regnis, 
esto,  prohibere  Latinis.'    Idem. 

6  Ut  grata  mihi  sint,  quce  facio  om- 
nia] Gratae  nobis  sunt  aut  res  aut 
personae  :  sed  nunc  res  dicit.    Idem. 

Qua  facio  omnia]  "EAAeH/zis  vel  trix- 
\t{i\iis.    Idem. 

Prnfecto  mihi  ut  grata  siJit  qua  facio 
omnia]  Alia  verborum  collocatio  in 
o.  1.  s.  et  Donato  invenitur,  hoc  mo- 
do,  '  Profecto  ut  grata  mihi  sint  quae 
facio  omnia.'  grata  autem  mihi,  non 
jocunda  mihi  exponendum  est,  sed 
talia,  ut  pro  iis  mihi  gratia  habcatur; 
ut  et  in  Heantontim.  '  Tum  cum  gra- 
tiim  mihi  esse  potuit,  nolui,'  id  est, 
tum  cum  mihi  potuit  habcri  gratis. 
Faemus. 

7  Adtorti  hercle  animum]  Approbat 
dictum  et  hoc,  Aif,aio,   Donatus. 

V'el  rex  semper  maximas  Mihi  agebat] 
Quam  intcmpestive  miles  ad  regem 
transituui  fecit,  cum  de  meretrice 
agatur.    Idem. 

Vel  rex]  Ut  in  Hecyra,  *  Vel  hie 
Pampiiiliis  jurabat  quoties  Bacchidi, 
quam  sancte  r '    Idem. 

Vil  rex  semper  maximas]  Subaudi- 
U\r  aratiiLs :  ah  eo  (|Uod  supra  dixit, 
'  Magnas  vero  agere  gratias  Thais 
mihi.'   Idem. 

9    Parlnm   ;'/ori(/m]    Id    est,    qua: 


1214 


NOT^    VARIORUM    IN 


paritur.  ut,  *  Vcctiis  cquo  spumantc 
Sages.'  ItUin. 

Lab:>rc  tilicno  majiiiatn  part  am  ^lo- 
riojnrcrhis  in  se  tr.]  Jociiin  ex  anibi- 
,:;uo  seiit  puiasitus.  diini  eiiiin  viileri 
vnlt  diieio,  luliil  luiruiu  esse  (|iiod 
Ueji  ipsi  inaxinias  semper  giutias 
ej;it,  aliis  non  item;  eo  quod  viri  sa- 
jiicntcs,  qnalis  Tlnaso  essct,  non 
lantiim  siiorum  factonim  fjloiiam  le- 
ferrent,  sed  aliena  etiam  merita  per- 
itia  fandi  et  dcxtcritatc  orationis 
aiilica  i<num  ad  decns  traheruiit ; 
rcvcra  liuc  ait ;  gloribsos  homines  et 
ineptos  alicni  laboiis  gloriam  ma<;ni- 
ticis  verbis  impiidentersibi  vindicaie. 
rb  yap  tci  a\A(^Tp(a  avrov  ipdcTKetv,  oAo- 
^oveiastrvi^t'iov.  apiid  Aiistot.  ii.  Rhe- 
tor. Satis  poterat  persentiscere  san- 
nam  Gnatbonis,  ni  fiiisset  lapis.  Bee- 
clerus. 

Labure,  Ifc.']  Haec  Gnatho  aversiis, 
ne  miles  audiat.  Farnabius, 

10  Verbis  in  se  nape  transmovet,  qui 
hahet  salem]  Mire  adulator  hoc  attri- 
buit  militi,  quod  minimc  habet,  vcl 
verba,  vel  salem.  Donatus. 

Qui  huhet  sukni]  Sal  neutraliter, 
condimentum  est:  masculini,  sapien- 
tia.  Idem. 

Qui  habet  suleni]  Haic  conversus, 
et  coram  ;  ut  audiat.  Farnabius, 

11  Qui  in  te  est]  Quern  tu  babes. 
Dtmatus. 

Qui  in  te  est]  Urbanitntem,  lepo- 
rem,  facetum  ingenium.  Legitiir  et, 
Quod  in  tc  est,  cum  respectu  ad  sale 
antiquitus  Neutrius  generis,  adi 
Gramniaticam  nostraui.  Farnabius. 

Jfabes]  Intelligis.  Quod  enim  te- 
ncmus  corpore,  iiabemus  animo  : 
quodqueitem  animo  habcmus,  intelli- 
gimus.  Donatus. 

Ilabes]  Pro  inteliigis.  Sic  dicitur 
nccipe,  et  da.  Ilabes  etiam,  id  est,  di- 
cis.  nt  Sallustius  :  '  Tartessum  His- 
pauiffi  civitatem,  quam  nunc  Tyrii 
nmtato  nomine  Gadirum  habenl.' 
Idem. 

Hex  te  ergo  in  oculis.  scHicti.(;cslire. 


tcrum]  Viilc  incondifam  properatio- 
nem  laudari  se  cupicntis  adeo,  ut 
non  sinat  verba  implori,  quin  pra;- 
fcslinet,S(;i//a'<  et  I't'cum  dicere.  Idem. 

Gesture]  Omnes  libri  quotquot 
sunt,  et  antiqui  et  vecentes,  tuniTc- 
rentii,  turn  Donati,  habcnt  gestire. 
<|uam  icetionem  adu)ittentes,expone- 
nius,  la-tuni  esse,  et  gaudere  ex  con- 
victu,  scilicet  tuo  :  quod  vcro  supra 
dictum  est,  '  Rex  te  ergo  in  oculis,' 
hie  subaudiemus  vel  habere,  vel  ferrc. 
Fa'ernus. 

Gesture,  vero]  Vide  omnino  Guye- 
tum.  liaclerus. 

Gesture]  Ferre  vel  gesture  in  oculis 
est,  valde  diligere.  male  ergo  legitur 
gestire.  Muretus  I.  ix.  Var.  c.  18. 
Farnabius. 

Credere  omncm  exercitum]  Magis 
ridebis,  si  consideres  militem  notum 
esse,  qui  *.  Donatus. 

Credere  omnem  exercitum,  consilia] 
Sub  obtentu  militis,  ea  stiiltilia,  de- 
scripsit  breviter  comitem  regium, 
accej)tumque  imperatori.  Nam  qui 
nunc  credit  exercitum,  credit  et  con- 
silia. \'irgilius  :  '  Nulla  meis  sine  te 
quaeretur  gloria  rebus,  Seu  pacem, 
sea  bella  geram  :  tibi  maxima  rerum, 
Vcrborumque  fides.'  Idem. 

13  Consilia]  Aij^rjcrts.  plus  enim  est 
consilia,  quam  totus  exertitus.  Idem. 

Mirum]  Melius  per  elpwveiai'  pro- 
nuntiaiiius  mirum.  quasi  dicat.  Quia 
non  crederet  tali  viro?  sed  potest 
etiam  simpliciter  pro  admirantis  ges- 
tu  accipi.  Idem. 

Ubi  satietas  hominum,  aut  vegotii  si- 
fjuando  odium  ceperat]  Rcipubl.  prin- 
ceps  dtias  res  patiliir,  homines  et  ne- 
goiia,  id  est,  personas  et  res  homi- 
num. Idem. 

Satietas  hominum,  aut  negotii  si 
quando  odium  ceperat]  Proprie  reddi- 
dit et  decenter,  hominum  satietas, 
negotii  odium.  Non  enim  par  erat 
Reip.  principem  hominum  odio  la- 
borare.  Idem. 

10  Itequiescere  ubi  volebal]  Bono  ver- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    III.    SC.    I, 


121 J 


bo  iisus  est.  Nam  cessat  desidiosus  : 
requiescit  defessns.  Idem. 

Quasi:  nostin']  Grate  expressit  stul- 
ti  infaDtiani  militis,  qui  ante  vult  iii- 
telligi  quod  sentit,  qiiam  ipse  dicat. 
Et  proprie  hoc  morale  est  stolidi, 
sive  niditer  loquenlis.  Idem, 

Quasi:  nostin']  'AwocntoiTriais,  pro 
liabes  lioc  ?  hoc  est,  quod  supra,  /«• 
teUigis?  Idem. 

Quasi :  nostin^  Vennste  notatnr  in- 
fantia  militis,  qui  intelligi  vult  ab 
aliis,  quod  ipse  expriraere  non  valet. 
Famabius. 

16  Quasi  ubi  illam  expueret  mise- 
riam]  Ubi  pro  quando,  et  in  his,  et 
supra.  Donatus. 

Ejrpueretl  Expuere  est  cum  fastidio 
aliquid  rejicere  et  expellere.  Nam 
expuere,  est  extra  pus  niittere,id  est, 
foras.  Nam  pus  est  oranis  humor 
corpori  onerosus.  Idem. 

15.  16  iSVio,  quasi  ubi  illam  exp.'\ 
Nota  promtum  ad  figuras  suae  arlis 
parasiti  ingenium.  et  supplet  ex  tem- 
pore oratiouem  militis,  et  auget  sen- 
sum,  qui  inclioatiis  erat.  longe  cnim 
plus  est  in  miaeria,  quam  iu  satielate 
etodio;  turn  in  expuendo  taVia,  quam 
in  requiescendo  a  talibus.  Botcleius. 

17  Turn  me  cunvivam  solum  nbduce- 
bat,  sibi]  Hoc  su()ererat,  ut,  qui  esset 
minister  magnarum  rerum,  id  est, 
con<tiliarius,  voluptatum  quoque  regis 
particcps  esset.  Et  vide  quo  signi- 
ficatu  dicatur.  Me  et  Convivam,  et 
iSolum,  ct  Abducebat :  nam  non  voca- 
hat.  Et  Sibi,  quasi  non  propter  me, 
sed  ut  sibi  bene  esset.  Donatus. 

Turn  me  convivam]  Id  est,  quum  sa- 
tieta^  liominum  esset,  cum  odisset 
ncgotia.    Idem. 

Cimvivam  nolum  abductbal]  Ut,  '  .So- 
1am  nam  pcrfidus  ille  Te  colore.' 
Significat  autcm,  sii'piuscule  factum. 
Idem. 

18  Regem  elegant i  in  narra-H]  Qu'\ 
cligere  sciat,  ant  <|ui  ipse  sit  eligcn- 
dus.  Idem. 

IU  I'erpaucorum  hominum]  Aut  qui 


paucis  utitur:  aut  qui  de  paucis  est, 
aut  qui  paucis  placet,  hoc  est,  bonis 
et  sapientibus,  qui  fere  pauci  sunt. 
Idem. 

18.  19  Sic  homo  est,  perpauconim 
horn.']  Ex  interpretationibus  Donati 
prima  praeferri  videtur  debere  quam 
et  Eugraphius  probat  '  Talis  est,'  in- 
quit,  *  utcuni  paucis  esse  velit.  deni- 
qiie  hoc  intellexit  et  Gnatho  cum 
dixit:  Imonullorum  arbitror,  si  tecum 
vivit,'  ut  sit  Gnathonis  verborum  sen- 
sus :  immo  si  tecum  vivit,  sive  te  as- 
siduum  liabet,  miUis  praDterea  homU 
nibus  utetur  familiariter.  fieri  enim 
uequit,  quin  pra-  homine  tam  elegan- 
te et  sapiente  reliquos  omnes  contem- 
nat.  nam  ita  accipi  posse,  Donatus 
quoque  fatetur :  apud  quem  altera 
expositio  legitur,  quasi  aversus  Gna- 
tho, ne  miles  audiret,  dixerit.  Gemi- 
uantur  autem  fere  sensus  in  his  Sioffvp- 
TiKo7s  Gnathonis :  ut  aliud  dicat,  aliud 
velit  intelligi.  unde  non  opus  est,  ut 
se  avertat  parasitus.  nihilo  enim  mi- 
nus et  laudare  militem  et  irridere  vi- 
debitur, ' nuUorum  bominiim  est,  si  te- 
cum vivit:'  eo  sensu,  quo  vult  En- 
graphius,  ut  diximus.et  illo  alterola- 
tente  ;  neque  enim  tu  homo  es.  Hora- 
tio I\Ia>cenas  est  '  paucorum  lionii- 
num,'  Sat.  i.  9.  Baclerus. 

Perpaucorum  kominum]  Paucos  ha- 
bet  sui  similes,  vel,  qui  paucos  habet 
intima;  admissionis  an)icus.  Horat.  de 
Meca-nate,  Sat.  9.  lib.  i.  '  Paucorum 
hominum,  et  mentis  bene  sanjp.' 
mox  '  eoque  Difficiles  aditus  primes 
habet.'  I'arnabius. 

Imo  nuUnrum  arbitror,  si  tecum  ririt} 
Hoc  aversus,  ne  miles  audiat.  Potest 
tamen  ct  alitor  intelligi,  maxime  cum 
milite.  Donatus. 

Imo,  ifc.^  Ha-c  submissa  voce,  ct 
aversus.   I'aniabiu.s. 

2(i  Invidire  omncs  mihi\  I'lus  potest 
ad  signili<'ari(liiiii  inlinitum  tenipus, 
(|uani  liiiitiini.  Donatus. 

21  I'.iio  non  Jhicci  pendere]  Quod 
mordcrent  clunculuin,  vel  quod  invi- 


V2ii) 


noT/T:  variorum  in 


<lercnt.  Idi  m. 

22  lilt  iiifidcre  iniscre']  Miser  enim 
est,  ciii  iiniini  niiseria  inest.  Idem. 

Vtrum  units]  Proprie  unus.  nam 
units  ex  imiltis  dicitur.  Et  mire  est 
facta  niilliiis  ponderis  rcpetitio,  ad 
incrtiam  loiiuentis  cxpiimeiidam. 
Nam  postquam  dixit, '  Invidere  omnes 
niilii:'  rcpctit,  'Illi  iuvidere  misere.' 
Quin  et  impcnse  et  misere  idem  signi- 
tirant :  el  mox  taiiien  sine  uUo  aiic- 
tn  addidit,  '  Vcrnm  unus  tamen  im- 
pense.'  Aut  plus  est  misere  quam  im- 
pense.  Idem. 

20  Jnviderc  omnes  mild,  et  22.  illi  in- 
videre  misere  veriim  unus  impense]  Do- 
natus  iioc  ad  fidos  militis  refert :  Gny- 
cto  intoleiabilis  visa  est  rcpetitio. 
itaque  resecat  aliqua.  scd  -f/dos  militis 
clariiis  cxplicanduin  est.  aXa^oviKhu 
est  omnia  exaggerare,  et  in  majus 
cnuntiare.  quae  res  saepe  ad  multilo- 
qniura  et  garrulitatem  ejuscemodi  ac- 
cedit.  Adduntnr  in  Donate,  quaa 
corrupta  sunt :  Quin  et  impense  et 
misere  idem  si((nijicant ,  aut  plus  est 
misere  quam  impense.  quis  non  videt 
legendum  :  uul  plus  est  impense,  quam 
misere  f  crescit  oratio,et  Stratonis  ma- 
jor iiividia  (juam  ceterorum  descrihi- 
tiir.  Misere  comicum  magis  est,  im- 
pense  amplins  sonat,  et  dclecta  vi  sig- 
nificandi  apud  scriptores  fere  usur- 
patur.  Baclcrns. 

23  Elephantis  quern  Indicis  prafece- 
riit]  Et  lioc  stulie  :  cum  hoc  ad  dig- 
nitatem sumit,  et  sic  pronnntiat, 
lit  magna  esse  praefectura  videatur 
liiec  ipsa.  Et  hoc  a  stolido  milite 
sic  profcTtur,  tanquam  magnum  ho- 
minem  velit  esse,  <|ui  sibi  invideret. 
Et  Indicis  irpls  avriOLaaroKriv  Mauro- 
rum,  qui  et  mitiores  simt.  Donatus. 

24  Is  ubi  moUfilus  ma^is  est]  More 
suo  magis  addidit,  ne  diceret  mules- 
tior.  Idem. 

Quaso,  inqunm,  Slralo]  Strata,  no- 
m«-n  acconmiodatum  militiae.  Idem. 

25  Hone  cs  feror]  Causale  est,  ide- 
omr.  signiQcauB.  Idem. 


Quia  habes  imperiutn  in  belluas^  Mi- 
re cxlulit,  Imperium  in  belluas.  Sic 
Virgiiius  :  '  Ilia  se  jactet  in  aula  /Eo- 
ius,  ct  clauso  ventorum  carcere  reg- 
net.'  Idem. 

2(i  Pulchrc  me  liercle  dictum]  Immo- 
dica  laudationc  vertit,  etiam  si  quid 
facete  dictum  est.  snfficeret  enim, 
pulchre,  quod  est  sapienter.  Quod  et, 
Jui^uliiras  Iwminem:  pulchre  tangit 
militcm,  Jfjg'u/rtra."*  dicendo,  non  occi- 
deras  :  quasi  gladio,  non  verbo  nsiis 
sit.  Idem. 

27  Mutus  ilico]  Tam  hoc  stultum 
est,  quam  si  diceret,  statim  nihil. 
Recte  autem  diceret,  '  Ex  iilo  miitns 
fuit.'  Tale  est  et  illud, '  Tacere  fes- 
tinat.'  Idem. 

28  Quidni  esset]  Hoc  est,  ut  posset 
esse  ju{(ularas.  Idem. 

Hominem  perditum]  Deest,  o:  ut 
sit,  o  hominem  perditum  !  sed  sic  me- 
lius sonat :  majoris  enim  stnporis  est, 
hoc  modo  pronuntiatum.  Idem. 

Hominem  perditum  miserumque,  et 
sacrilegum]  Vide  quantum  addiderit, 
qui  non  hominem  simpliciter,sed  per- 
ditum, et  miserum  ilium  :  nee  ma- 
lum, sed  sacrilegum  dixerit.  Idem. 

Hominem  perditum  miserumque,  et 
ilium  sacrilegum]  Hoc  vulgo  male  ac- 
cipitur.  Perditum  miserumque,  de 
Tlirasone  dictum  ;  at,  sacrilegum,  de 
Gnatlione.  Fuber. 

Hominem  perditum  miserumque,  et 
ilium  sacrilegnm]  Opportinie  judicinm 
de  milite  et  {)arasito  Poeta  interpo- 
suit  voce  Parmenonis,  quern  ideo 
maturins  in  scenam  rednxerat.  perdi- 
tus  et  miser  est,  qui  cceco  sui  amore 
nee  vera  a  falsis  discernit,  et  h<cc 
prae  illis  amat :  sacrilegus  impense 
improbum  notat,  qui  adulando  scili- 
cet ex  stuitis  insanos  facit  homines. 
Boeclerus. 

30  Tetigerim]  Luserim,  fatigave- 
rim.  nam  Tangere,  cum  multa,  turn 
etiam  hoc  significat.  Donatus. 

Quo  pncio  Rhodium  tcligerim]  Th  td- 
6u(rov  in  dictis,  vult  sibi  miles  attri- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    111.    SC.    I. 


12L7 


biiere.  Daclerns.  rem  Venerem   exbibeaiit  viris :    ant 

Tetlgerim]  Salse  et  acriter  taxave-  sibi  abigant  conceptum,  quod  in  vul- 

rim,  sic  am-fcrBai  a  Graecis  etiaru  usnr-  vam  foeniinae,  in  ipso  coitu  non  se  nio- 

patur.  Farnabius.  ventis,  incidit.  Donalus. 

31  Sunquid  tibi  dixi]  Liber  Bern-  36  Lepus  tute  es,  et  'pulpumenlum 
biniis  et  onmes  alii  antiqui,  numquam  ;  quccris]  Lepus  pro  int'amia  miilta  poni- 
quod  magis  videtiir  quadrare  :  nam  tur  :  vel  quod  magis  a  posteriori  par- 
si   per  nuiiquid  interrogatus    esset,  te,  hoc  est,  armis,  piilpamentum  de 


sufFecisset  respondere,  non :  nunc 
per  numquam  interrogatus,  apposite 
pernumquam  respondet.  Fuenius. 

Numquam:  scd  narra,  obsecro]  Cal- 
lide  parasitus  intelligit  ad  iioc  se  in- 
terrogatum,  ut  audire  postulet.  Do- 
natus. 


se  praebeat,  curu  in  convivio  carpitiir 
appositus.  ut  Horatius  ait,  '  Fcecun- 
di  leporis  sapiens  sectabitiir  arinos.' 
Vel  quod  veuantur  ilium,  et  persec- 
tantur  canes  :  quos  pro  amatoribus 
aW-nyopiKuis  iutelligimus  :  ut  ipse  Te- 
reutius  ait,  '  Cervum  videre  fugere, 


32  Plus  milliesjam  audici]  'Tirep^o-     sectari    canes.'     Vel  quod   ilium    sic 


\-fl.  aut  superfutura  *  ut  aequatur  :  aut 
suLijacet,  ut  tantum  non  niillies  con- 
venit  stultum  eundem  et  iiumemo- 
rein  esse,  qua  et  intelligentia  est. 
Jdem. 

Plm  mdlies  audivi]  Non  ad  militcm, 
sed  de  milite  ad  spectatores  aversus 
dicit  parasitus.  sicut  apud  Plautum, 


fiigiunt  omnes,  constituat  ut  liunc  li* 
bide  eflToeminata.  Vel  quod  a  pbysi- 
cis  dicitur  incerti  sexus,  ac  esse  mo- 
do  mas,  modo  foemina.  Idem. 

Lepus  tute  es,  et  pulpamcntum  quceris] 
Res  est  turpissima,  et  qua3  baud  scio 
an  boneste  dici  (pieat.  Tamen  Catul- 
lus   dixit :    '  Ipsa    olera    oUa   legit.' 


de  Pyrgopolinice,  cui  assentabatur,  Quod  erat  proverbium.     Gallice  pos- 

Artotrogus  :  tanien  verbosior  est,  et  sem  dicerc  :    Ccla  n'est  pas  mauvais ; 

notabiiius  se  avertit  cum  ilia  dicit :  Vous  en  vendez  aux  autres,  et  vous  en 

'  Perjuriorem  hoc  hoinine  si  quis  vi-  voulez  aclietei:     Sed  nieo  judicio  op- 

derit,  Aut  gloriarum  pleniorem  quam  time  et  ingeniosissime  Haifius  huuc 

illic  est,  Me  sibi  habeto,  ei  ego  me  locum  proverbialiter  expressit.    En 

maucupiodabo,'iSLC.  Itaqueniiles  pac-  tibi   locum  integrum,    Ce  jeune  Rho- 

ne  deprehendit,  saltern  ut  aliud  agen-  dien  icy,  De  qui  le  parle,  et  moy  aussi, 

tern,  et  revocat  ad  hoc  agendum  :  ubi  Estiuns  ensemble  en  un  banquet.  J'avois 

lui.s'  Noster  modum  servare  appri-     la  g^ ;  et  ce  muguet,  Avec  elle  H 

me  doctus  est.  Bwclerus.  jouer  commence.  El  dmegaudir:  Fagot 

33    Rhddius,  ^c]    Ex   Rhodo   Ms.  pense,  Luy  dis-je,  avoir  Irouve  bourree. 


Farnabius. 

34  Forle  habui  scorlum]  Vide  quem- 
arlmodum  miles,  duu)  mtilta  ad  dic- 
tum suum  perveiiirc  fatcatur,  intc- 
lim  quam  C()nten)[>tus  sit  atqiie  dcri- 
siis.  Abdomen  in  corporc  fn.-mina- 
rum,  patiens  injuriie  coitus,  scortum 
dicitur  :  ideo  quia  scoria  sunt  dura 
coria.  A  parte  ergo  sui  mcrctrices 
sortu  dicuiitur  :  vel  a-rrh  ruv  (TKatptiv, 
quod  Grapce  palpitate  intcllieitur  : 
c|uod  ill(G  faciunt  sultando  assiduc  : 
vel  potius  crissando,  ut  Lucretius  ait, 
lib.  IV.  oh  cam  causam,  ut  concintiio- 


Atqui  (juod  ipse  fasciculuni  vocat, 
fagot,  id  ex  solidiori  ligno  est ;  at  id 
quod  in  sermone  nostro  vocanius, 
bourree,  ex  ramalibus  est  tenuioribus, 
sarmentitiis,  et  minus  duris.  Rem 
i|>sam  expliiare  pluribns  nihil  attinct. 
Hinc  ciirriculo  abeo.  Faber. 

Lc]ius  tule  CH,  cl  pulpamenlum  qum- 
ris\  Quod  in  te  liabes,  hoc  (pia-ris 
in  altero,  el  est  rpdnw,  aK\r]yopia.  Do- 
nalus. 

Jjcinit,  ifc.\  Dictum,  ut  babet  (i. 
I'abiiciiis,  verbis  tectum,  re  iinpu- 
di-ns,  ct  hunc  locum  lanquam  Sironis 


Delplt.  et  Var.  Clas. 


Tcrrni. 


1   II 


1218 


NOTiE    VARIORUM    IN 


scopulum  transeundtim  censet.  in 
Erasnii  ailajiiis  hoc  ipsiitn  vide,  et 
Scurinrovs  Kpfwv  imdvfitl.  quod  in  te  ha- 
bes,  qiuviis  in  altero.  Farnabiiis. 

Ltpus,  ^Y.]  Fiav.  Vopiscns  in  Nu- 
nicrinuo  Imp.  scribit.  Ipsi  Comici 
pleriiniqtie  niilites  inducunt  Vetera 
usurpantes  dicta,  nam,'  Lepus  tutees 
et  pulpamentimi  qna;ris,'  Livii  An- 
dronici  dictum  est.  Idem. 

Ha,  ha,  he]  Parasitns  hie  interjec- 
tionem  risus  addidit :  quo  magis 
nunc  prinium  hoc  audisse  credatur. 
Doiiatus. 

37  Quid  est?]  Ha;c  interrogatio  ges- 
tum  vultumque  continet  cujusdam 
alacris,  et  certi,  quod  iaudandus  sit. 
Idem. 

Facete]  Facetus  est,  qui  facit  ver- 
bis quod  vult.  Idem. 

Lepide]  Lepidus,  qui  politus  est,  ut 
\ftrh.  id  est,  lamina.  Idem. 

Laute]  Lautus.  qui  mundus  et  splen- 
didus  est.  Idem. 

3G.  37  Ha,  ha,  he !  facete,  lepide, 
laute,  nihil  supra]  Unum  genus  ^flouj 
KoKoKiKoiJ  notarunt  Theopiirasti  Cha- 
racteres  :  koI  aKwrfiavTi  iriKpus  (an  i^u- 
Xpais  ?) iniyfXi(Tou,r6Ti lixdriov  Sxrai  fls rb 
ffrdfia,  iis  Si]  oil  Svvdfjievos  KaraxTx^'iv  thv 
yi\<DTa.  '  Solct  assentator,  si  is,  cui 
adulatur,  aliquem  sale  perstrinxerit, 
aut  dicto  tetigerit,  suo  risu  istud  ap- 
probate, sibique  vestem  in  os  indere, 
quasi  risum  tcnere  non  possit.'  Al- 
teruni  :  Kal  intUTjij.'pvaaOai.  5f,  d  irav- 
aercu  {\tywv)  opdws.  '  Soiet  dicenti 
applaudere,  ac,  ubi  desinit  loqui,  ac- 
clamare,  puicre,  bene,  rectc,'  ut  Ho- 
ratiuH  effert  illam  ^Tno-Tj/nairiov.  Dona- 
tus  non  sine  irfpitpyici  sudat  in  expli- 
candis  iilis,  facete,  lepide,  laute.  Boe- 
clerus. 

38  Tuum  obsecrone  lioc  dictum  erat] 
Et  <iicta,  et  proverbia,  et  adagiones, 
quod  rem  agant,  facetis  iiominibus 
ascribuntur :  et  hoc  laudis  genus  est, 
ad  potiores  referre,  quod  alter  proba- 
tur  dixisse.  Donutus. 

V'elM  credidi]    Quia  omnia  velera 


magna  sunt.  Idem. 

Wtux  credidi]  Vecturium  scripto- 
rcm  nostratcm  amo ;  sed  id  baud 
probo  quod  ipse  de  hoc  loco  in  Epi- 
stolis  dixit,  un  vieux  qttolibct.  Erravit 
elegantissinium  ingenium.  Nam  ve- 
ins dictum  in  laude  positum  est.  Gall. 
Un  mot  du  bon  temps.  Un  mot  de 
quel(]ue  vicux  Poete.  Id  quod  vernra 
est  ;  nam  Navii  dictum  erat.  Faber. 

39  Sicpe]  Non  ex  ipso :  nam  csset 
contrarium  superiori.  Donatus. 

Meum  est]  Non  sensn  tantummo- 
do,  sed  verbis  quoque  ipsis  agreste 
est,  quod  nunc  dicit  Meum  est.  Idem. 

40  Dolet  dictum  imprudenti  adoles- 
centi  et  libera]  Deest  mihi,  ut  sit,  Do- 
let mihi.  Et  dictum,  participium  est, 
id  est,  quod  dixisti.  addidit  enini  pa- 
rasitus,  quo  gravius  sit  dictum,  com- 
miseraiioncm  ejus  in  quem  dictum 
est,  utpote  imprudentem  adolescen- 
tem  et  liberum.  Scit  enim  homines 
stultos,  nialos  videri  velle.  Et  vide 
parasitum  in  iisdem  versari,  cum  ait 
supra,  *  Jugularas,'  hie,  •  Dolet  dic- 
tum.'  Idem. 

Imprudenti]  Scilicet  qui  minime 
crederet,  tali  se  percuti  posse  con- 
vitio  :  aut  cum  tali  viro  sibi  rem  fu- 
turam.  et  sic  laudat  militem  ;  ut  mi- 
seratione  jam  dignus  sit  adolescens. 
Tam  festive  *  ut  etiam  misereri  inimi- 
corum  vacet.  Idem. 

Dolet  dictum  imprudenti  adolesc.  et 
lib.]  Donatus  Guathoni  tribuit;  et 
curiosius  explicat.  Alii  Thrasonis 
narration!  contribunnt.  Guyetus 
plane  cxpnngit.   Baclerus. 

41  At  te  Dii  perdant]  Nove  Parme- 
no,  non  ipsi,  sed  de  ipso  loquitur, 
non  audiente  eo.  KlptoviKws.  Parme- 
no  hie  male  facit ;  *  Ad  te  Dii  per- 
dant,' inquit.  Donatus. 

Quid  ilk  quceso?  perditus]  Guyetus 
mallet  percitus.  nisi  rh  perditus  velis 
accipere,  ut  av^riTiKws  dictum  sit :  in 
pudorem  datus  erat, nee  quid  rctpon- 
deret,  habebat,  perierat.  ut  supra, 
siuiili    inrtp^Arj:    'jugularas    horoi- 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    III.   SC.    I. 


1219 


nem.'  Ita  apud  Plantum  :  '  Me  pe- 
riisse  Hoc  volo  scire  te,  perditus 
^uni  miser.'    Ciircul.  i.  2.  44.  Bcecle- 

42  Risu  omnes  qui  aderant  emoriri] 
Disciplina  est  comicis,  nt  stultas 
sententias,  ita  etiam  vitiosa  verba 
ascribere  ridicnlis  imperitisqiie  per- 
sonis.  ut  Plautus,  '  Latronibus  ego 
denumerein  stipendium,'  inquit  ex 
persona  militis.  Itaque  bic  Emoriri 
dixit.  At  vero  Atticus  adolescens 
in  Heautont.  •  Emori  cupio.'  Vide 
igitiir  Poetam  pro  loco  ac  tempore 
scire  quid  dicat.  Idem. 

43  3Jetuel)ant  omnes  jam  me]  Ne 
mi  dicerem,  '  Lepus  tute  es,  et  pul- 
panieotiim  qiiaeris.'  Aut,  'Eone  es 
feros,  quia  babes  imperiam  in  beiiu- 
as  r'  Idem. 

Non  injuria]  Hoc  sic  pronnntia, 
qiiemadmodiini  illud  supraj  '  Quidni 
esse?'  Idem. 

44  Puvgon'  ego  me  de  istiic  Thaidi] 
OlKouofjJa  ad  litem  fnturam  inter  mi- 
litem  et  Tliaideui.  Idem. 

Sed  heus  tu,  purgon'  ego  me,  ^c] 
Formula  ad  aliud  vocantis  colloqui- 
um seu  consilium,  dignus  enim  boo 
imperatoreconsiliarius.  praestruuntur 
aulem  hsec  ad  rixam,  dc  qua  infra  iv. 
1.  ut  recte  Donatus  notat.  Baclerus. 

45  Quod  earn  me  amare  susfnc(Uur] 
Quia  apparct  illam  militi  quoque 
(foTck  rh  (7€(7i&>Trrj^€Voi'Osttiidisse,  qnod 
dixit  Pbadrise.  Donatus. 

40  Imo  auge  magis  suspicionem] 
HaE-c  crit  causa  rejicieudi  militis. 
Idem. 

47  Scin']  Moncntis  est  dicere«cwi', 
vel  Kito.  I<lfm. 

Si  quanilo  ilia  mentionem]  Sif/uando 
et  piima  syllaba  acui  potest,  et  me- 
dia, tanien  variat  scntcntiam.  Idem. 

48  firiil]  Cruciet,  Kvi^ri,  KiprrofJ]. 
supra  act.  ii.  nc,  2.  FarmtlnuM. 

49  Id  ut  ne  frit]  i\Io(lo  A>,  non, 
Mgniiicat.  Donului. 

H<rc  res  soUi  est  rcmcdio]  .Si  tc  »u»- 
picetur  amarc  Panipbilam.  Idem. 


50  Ubi  nominabif]  Et  locnm  et  tcm- 
pus  significat  Ubi,  Idem. 

Ubi  nominabit  Phcedriam']  Cicero 
Epist.  Fara.  i.  9.  hoc  consilium  re- 
pungendi  lacessentes,  ad  forensia 
cum  gratia  transtulit,  Bceclerus. 

Tu  Pamphilum  continuo]  Hie  magna 
olKovofxla  est,  qua  Terentius  prsparat, 
queniadmodum  jurgium  inter  Thai- 
dcm  militemque,  et  Gnathonem,  per 
duas  partes  serpat  fabulae.  Et  bene 
continuo:  ut  intelligat  meretrix,  non 
tani  Pamphilam  aiuari,  quam  sibi 
vicem  dari.  Donatus. 

Ubi,  iff.]  Citat  hos  septem  versus 
Cicero,  Epist.  Fam.  i,  9.  'Sed  ta- 
nien defendendi  Vatinii  fuit  etiam 
ille  stimulus,  de  quo  in  judicio  cum 
ilium  defenderem,  dixi  me  farere 
quiddam,  quod  in  Eunuclio  parasi- 
tus  suaderet  militi :  '  Ubi  nominabit 
Pha?(iriam,  tu  Pamphilam  Continuo,' 
6ic.  Famubius. 

52  Intromiltumus  commessatum]  Va- 
ticaiiiis  ct  Basilicanus  commisatum 
liaLent :  itemque  Bembinus,  sed  is 
per  duo  s,  et  in  ejus  margine  ascrip-' 
tum  est,  *  Comniissatio  est  proprie 
couvivium  meretricum  et  adolescen- 
tulorum.'  Faemus. 

Pamphilam  cantutum  provocemus]  E- 
Icganter,  quia  ille  foris  est,  lixc  in- 
tus:  ilium  intromittamus,  illam  pro- 
vocemus. Ha?c  est  in  verbis  Poiif.e 
germana  proprietas.  Donatus. 

54  Tu  liujus  cojitra]  Hie  contra  vi- 
cem significat.  Idem. 

55  Quud  lam  mordeat]  Quod  par. 
Aut  absolute  Quod,  qua;  les.    Idem, 

Par  pro  pari  referto,  quod  earn  mor- 
dent] Ita  est  in  antiquis  libris.  quod 
testatum  rclinquere  voluimus,  nc  qnis 
amplius  banc  lectionem  in  dubiuni 
vocct.   Faemus, 

Pur  pro  pari  referto]  Fairnus  e\ 
antiquis  libris  banc  lectionem  pro  in- 
(Itibia  asserit.  Iegiti|ue  ita  FugrapbiiiK. 
Kt  metrutii  sane  cunridct,  nisi  I'ulcia- 
tur.  Alii  lanii'ii  nialuorunt  ab  inge* 
nio  openi  petere,  et,  tu  par  pari  refer- 


1220 


NOTiE    VARIORUM    IN 


/(),  Icgonint,  cum  viilcrent,  scriptoics 
lion  aliter  Uiqiii.  Nostt-r  Plioini.  i. 
4.  3.).  '  \  erbiiiu  verho,  jiar  pari  lit 
rcspoiidcas.'  (iiiodjam  I'laiitiis  dixe- 
rat  ill  iNIeicatore  iii.  4.  44.  Liiiileii- 
biogiiis  liac  occasione  de  proverbio 
Siculo  fjLoljov  avTi  ixoirov  dispiitat. 
licvclcrus. 

50  Si  quitlcm  me  amarct :  turn  istud 
proilessct  (•uatlw]  His  versiciiiis  per- 
sonaiii  niilitis  et  Gnatiionis  coiitincn- 
tibus,  olKovo)xia  iiidiicitiir,  quod  veri- 
simile  sit,  tacile  iiiiliteiii  ferre  posse, 
aiiteponi  sibi  Wliivdriani,  qui  se  sem- 
per iiitellexcrit  non  aniari.  Nam  si 
lioc  tollas,  aiit  excludeiidus  est  Piia?- 
dria,  aut  ex  dolore  militis  in  iiac  fa- 
bula  tit  e\itus  tragiciis.  Et  hoc  mi- 
les, ut  sapiens,  locutus  est.  Ergo 
meiiiinisse  convenit  riiliculas  perso- 
nas  noil  omiiino  stultas  et  excordes 
induci  a  Pui-tis  comicis.  Nam  nulla 
dcleclatio  est,  ubi  omiiino,  qui  delu- 
ditur,  nihil  sapit.  Stultitia  autem  est 
in  his  quatuor  inodis  :  aut  non  venire 
in  mentem,  quod  oportet :  aut  si  ve- 
nerit,  non  tenere:  aut  bonutn  consi- 
lium amittere,  aut  malum  admittere. 
Vide  ergo,  ut  hoc  quod  commode  mi- 
les viderat,  non  tenuerit,  totunu|ue 
amistrit.  Hoc  autem  idcirco  inter- 
pobuit  Foiita,  ut  oslenderet,quid  ve- 
iieni  haberet  assentatio :  per  quani 
non  niodo  errantes  decipiuutur,  ac 
ptifcipites  eunt  :  verum  etiaiu  sapi- 
eutes  iuterdum,  sanique  evertuutur. 
Donatus. 

Si  quidem  me  ama.ret\  Donatus  ai- 
gutiiis  (jiixdam  hie  disserit  ;  in  qui- 
bus  nee  boni  nihil,  nee  sana  omnia. 
Iiiducta  est  ha'C  militis  dubitatio,  ad 
])roduccDduni  consilium  et  persiia- 
dondiim.  Non  potiiit  autem  non  ob- 
via  Thrasoni  esse,  imo  iufixa  :  turn 
quia  non  sine  rivali  aniabat,  (rivalis 
autem  semper  rivalem  inetuit,ne  sibi 
praeferatur,)  tuni  quia  Thais  osteiide- 
rat,  se  suspicari,  niilitem  promissx 
virgiois  amore  teneri :  qiiaj  siispicio- 
ucs  aniinuin  facile  alienate  possunt. 


Kospondetiir  ita,  ut  eadem  opera, 
(jualis  sit  nu'velricum  amor,  quamque 
non  atJ'ectu  sed  pretio  tcneaiitur,  os- 
tenderetur.  itaqiie  ha;c  pars  sccnac 
propric  ad  olKovofitav  pertinet,  et  tan- 
quam  seria  res  roh  SiacrvpTiKots  suc- 
cedit.  liceckrus, 

57  Quando  illud  quod  tu  das,  expec- 
tat]  Hac  sententia  tollitur  niiliti, 
quod  recte  senserat :  nee  persiiade- 
tur  tainen,  quod  amctur  ah  amica. 
Donatus. 

58  Jamdudum  te  amaf]  Vel  nimiuin 
et  vakle,  vel  jampridem.  Idem. 

59  Quod  dolcat]  Hoc  ad  illud  re- 
fertur, quod  supra  dixit,  'Par pari re- 
ferto,  quod  earn  mordeat.'  Idem. 

GO  Ne  quando  irutus  tu  alio  conferds] 
Et  hie  locum  pro  persona  posuit,  ut 
ne  diceret,  ad  aliam.  Idem. 

01  At  mihi  isluc  non  in  mentem  ve- 
neratl  Sic  pronuntiandum  est,  quasi 
militi  monstri  simile  videatur,  sapi- 
ens dictum  alii  priiis  venisse  in  men- 
tem, quam  sibi.  Idem. 

Ridiculum]  Donatus  :  '  Vel  lioiiii- 
nem  vel  dictum  sigiiificamus.'  si  ho- 
minem,  tuni  aversus  ad  spectatores 
dixerit  Gnatho;  sin  aliter  accipimns, 
tum  ad  figiiras  Tra^fyrjcrtaa-TiKas  adula<- 
toriim  pel  liiicbit,  et  satis  commode 
explicabitiir.  posterius  hoc  omnino 
tenendum  arbitror.  Baclerns, 

Non,    tfc.}     Adulatorie.     Farna- 
bius. 

Ceterum  hoc  tute  melius  quanta  inve- 
nisses,  Tliraso]  Scilicet,  si  eogitasses. 
Donatus. 

ScENA  II.]  Haec  quoque  Senariis 
constat,  vs.  l.e  Mss.  nostris  unus,  ut 
edidimus.  alter :  audire  visa  vocem 
sum  m.  7nil.  .Argentoratensis  :  audire 
visa  sum  modo  vocem  vtilltis.  vss.  3.  et 
4.  Argent,  eho  quid  amas  defidicina  is- 
tuc.  Meoriim  unus  :  ecce  me  ecquid  noa 
amas  defidicina  hac.  alter:  (siiperscr. 
wos)  amas  defidicina  hac.  vs.  0.  omnes 
'Jhrasoiii  tiibiiuiit  lia^c  verba  :  eamus 
ergo  ud  canam.  ilia  Gnathoni  :  quid 
stns>  vs.  ti.  duo  :  hem.    vs.  10.  oinnes, 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.  III.    SC.    II. 


I22I 


lit  edidimus.  vs.  15.  omnes :  perpukra 
dona  credo,  et  vs.  41.  nou  convtnit.  et 
vs.  48. /ac  ut  cures,  vs.  51.  timis  :  quid 
volui  dicere.  alter :  quid  aliud  rolui  di- 
cere,  sine  geminatione  rov  quid.  Bce- 
clerus. 

Audire  vocem  visa  sum  modo  mililis] 
Hie  inducitur  multiplex  conciosus  dissi- 
miliutn  personarum,  et  tatnen  virtute  et 
consilio  Po'etce  discretarum,  ut  confusio 
nulla  sit  facta  sermonis :  siinul  etiam 
pro  se  cuique  accommodata  mire  reprce- 
sentaiur  uratio.  Donatus. 

1  Audire  vocem  visa  sum  modo  7nili- 
ii$]  Omiies  scnsiis  visa  diciintiir,  ab 
eo  quod  est  certissimiim  ocnlonim  : 
ergo  visa  sum,  sensi.  ut  Virgilius  : 
*  Visajquc  canes  uUilare  per  umbrani, 
Adventante  Dea.'  Idem. 

Audire  toceni  rtsa  sum  milit.']  Euprj/xa 
blandimenti  meretricii,  ad  congres- 
suin  et  colloquium.  Bccclerus. 

2  Salve  mi  Thrasol  Quia  sccum, 
Alilitis:  quia  apud  ilhini,  Thraso.  Est 
quaedain  actio  i-ujus  nonien  houestuin 
«8t:  sicut  orator,  pliilosoplius.  est 
quipdam,  cuJMs  nonien  ofFensum  est, 
ut  miles,  lanarius.  Donatus. 

3  Meum  Suavium^  Tria  sunt  oscu- 
landi  genera,  osculum  scilicet,  tas*«m, 
et  guavium.  Oscula  officiorum  sunt : 
fiaxin,  pudicorum  affectuum  :  Suavia, 
libidiiuiin  vel  amorum.  Idem. 

Meum  Suaviuiti]  Cum  oscularctur, 
dixit.   Idem. 

Quid  agitur"]  Et  hoc  blandimenti 
genus  est  post  osculum.  sed  duri  est 
et  agrcstis  :  int'ert  enim, '  Ecrjuid  nos 
amas  r'  Et  Kcquid,  arK|uantulumne 
significat  :  et  ideo  ilia  plurimum,  re- 
ritat.  Cicero  in  Catilinam, '  (Juid  est, 
(^atilina  r  ecquid  attondis  ?  ec(|ui(l 
anitnadvertis  lionmi  silentium  i'  Id. 

Suacium,  fifc]  Putant  quiilam  sua- 
vium  hie  non  accipi  pro  omcuIo,  sed 
suaritate,  ut  I'iauto  Sticli.  act.  v.  sc. 
5.  '  Age  niulsa  niea,  suavitmlo,  sal- 
ta.'    Farnalnus. 

I'.cquifl,  tfc]  Ironia.  luvcnusta  sc. 
atque  inepta  salntatio.  nam  in  bcucfi- 


ciis  debet  oblivisci  qni  dedit,  niemi- 
iiisse  qui  accepit.  Idem. 

4  De fidicina  istac'[  De,  propter :  ut 
sit,  propter  fidicinam.  Et  vide  non 
puellam,  sed  Jidicinam,  quasi  ab  ama- 
tore  dictam,  et  eo  amatore,  qui  quasi 
memor  sit  artis,  qua  delectatur ;  et 
quia  puella  sit  aemula  meretricis : 
nam  meretricum  est  fidicinam  esse. 
Idem. 

Quam  venuste!  quod  dedit  principium 
advenieris]  Bene  reprehendit  Parme- 
no.  nam  in  beneficiis  debet  oblivisci 
qui  dedit,  meminisse  qui  accepit. 
Est  gravis  dptiivfia,  Quam  venuste  ! 
Idem. 

5  Plurimum  merito  <«o]  Facete  me- 
retrix  amorem  suum  non  ad  avari- 
tiam  retulit,  sed  ad  officium.  Et 
cum  de  fidicina,  inquit,  te  amem 
praecipue  merito  tuo.  Alii  sic  re« 
spondere  intelligunt,  ut  ipsa  de  fidici- 
na gratias  agat.  nam  cum  iile  dixerit, 
'Ecquid  nos  amas?'  ilia  respondit, 
'  Plurimum.'  Quod  autem  de  fidicina 
hac  dixit  ille,  subjecit  hspc,  Merito 
tuo.  id  est,  quonlam  mereris,  dando 
eam.  Sed  melius  est,  ut  pra;ter 
nunuis  Meritum  dixerit.  quamquam 
miilti  muiins  meritum  intelligant.  nt 
est  illud  Virgilii  :  '  Quique  sui  me- 
mores  alios  fecx're  merciido  :'  id  est, 
gratos  sibi  reddidere  nuinerando. 
Idem. 

G  Eamus  er^o  ad  ccenaml  Decuit 
parasitum  de  coena  etiam  importune 
admonere.  cum  quadam  ^;u^a(rei,  vel- 
ut  magHii!  rei.  Idem. 

r.amus  ergo  ud  ccenam~\  Parasito 
Uonatus  attribuit.   liaclerus. 

Cannm]  Tiiraso  exprobraiis  bene- 
(icium  'I'liaidi,  grates  sibi  et  amorem 
rrddi  postulat,  Gnatho  cienam.  supra 
act.  II.  sc.  2.   I'artiuhiun. 

Hem  alterum]  IJeue  alterum,  quia 
duo  sunt.   Donatus. 

Hem  allerum]  Si  bic  repreiiendatur 
miles,  alterum  dictum:  si  -|)arasitU8, 
alterum  homincm.  Vult  eniui  Parme- 
no  et  parasito  esse  versutior,  et  dc- 


\'2'22 


NOl^E    VARIORUM    IN 


bet  esse,  cum  pejoris  coaditionis  sit. 
Idim. 

Hem  allerum]  Allerum,  non  respec- 
tive, srd  absolute,  ac  si  dixisset, 
aliiid  dictum,  vel  alteruni  stultum. 
Idem. 

7  Ex  homhic  liunc  natuin  dicas]  Rec- 
to reprehcndit  Farmeno  duos,  quo- 
rum iinus  beneficium  Tliaidi  expro- 
brat,  alter  pro  beueficio  ca?nam  os- 
tcndit,  tanquam  ad  cum  currendum 
sit:  iiitm  iioc  signifirat,  Quid  stusi 
quasi  sit  causa  |)i'operandi.  Idem. 

Ex  liomine  hunc  nnlum  dicat]  Hie 
quoque  enavere  piaiclara  ingeuia, 
duui  SB  scire  omnia  jurant.  Gallice 
et  Cornice  dicercs  :  lis  se  ressemhlent 
cumme  pere  etfils.  Sol  maislre,  sot  valet, 
Faber. 

Ubi  vis,  non  moror]  Ad  Eamits  ad 
ccpiiam,  Ubi  vis  retulit  :  ad  Quid 
stas,  iS'on  moror,  Donatus. 

8  Quasi  nunc  exeam]  Mire,  Nunc 
exeam,  quippe  qui  jauidudiim  prorul 
steterit.  Idem. 

y  Iturane  Thais  quopiam  es]  Ut  ex- 
periatur  Thaidis  animum,  fingit  ne- 
scire  quo  eat.    Idem, 

Hem !  Parmeno'\  Vide  deprehen- 
sam  meretricem  velle  blandimentis 
satisfacere  Parmcnoni.  Idem, 

Itura  ne  Thais  quopiam  es.  ehem  Par- 
meno,  ^t.J  Donatus  in  his  aliquot 
versibus  nibil  expedit.  Thais,  ad 
I'armenoneni  accedentem  quodam- 
inodo  conversa  propius,  iuterroganti 
blande  respondet,  id  est,  more  merc- 
tricio,  gratulata  adventum  conspec- 
tumque,  '  Ehem  Parnieno  bene  fe- 
cisti,'  sc.  quod  adveiiisti.  (quae  alias 
gratias  agcntium  formula,  hie  blan- 
diliis  servit.)  si  cuim  paidulum  its- 
sasses,  non  reperisses  me  domi.  hodie 
itura,  nam  quod  me  interrogas,  itu- 
rane quopiam  sim,  hoc  quidem  die 
egrediar  domo.  Qua- cimi  dicitTliais, 
et  comitate  aperta  erga  servum  riva- 
li'<,  atiimum  niilitis  cu[)idior('ni  voluit 
rtddi-re  ;  et  claiicnlum  vocabulo  hodie 
Parmenoui  demoustrare,  non  diu  se 


cum  militc  futurani,  neqne  prater 
promissum  alicpiid  fncturam.  Parnie- 
no, in  dissimulationem  compositus, 
iterum  inti-rrogat,  quo?  itura  sc.  es. 
Tliais,  non  exaudientc  milite,  (qui 
sc  taniio  servi  rivalis  aliquantuhim 
averteraf,)  quid,  inquit,  interrogas, 
an  hunc  non  vides?  quern  nutu  oculo- 
rum  demonstrat.  ecquid  oblitus  e», 
quirl  inter  nos  de  hoc  actum  sit  ( 
Parmeno  itidem  conscientia  rci,  fa- 
miliarius,  submisse  tamen  respondet : 
video,  et  me  tcedet,  ut  ex  affectu  heri 
sui  Pha;driae  loquatur.  mox  clarius, 
ut  qui  audiri  a  milite  hoc  vellet  i 
*  Ubi  vis,  dona  adsunt  tibi  a  Phae- 
dria.'  itaque  miles  cupiens  abducere 
Tiiaidem  a  servo  rivalis,  donaque  ne 
traderentur  efficere,  urget  Thaidem 
ut  eat :  '  quid  stamus  ?  cur  non  iniiis 
liinc?'  et  nioriP,  et  loci  taedium,  ubi 
servus  rivalis  adesset,  cui  Thais  aus- 
cultaret,  verba  pra;ferunt. hincocca- 
sio  Parmenoni  oblata,  non  sine  oc- 
culta (Ipuvela.  deprecandi  militem,  ne 
pauxillam  moiam  at-gre  ferret,  duin 
dona  Pha'driic  traderentur  Thaidi. 
qua  iu  re  nun  tani  voluntas  niilitis, 
quam  pra-sentia  quecsita  est,  ut  do- 
Dorum  pra'stautia,(poteratenimsub- 
dito  Eunucho  suo  satis  confidere 
Parnirno,)  hominem  ureret.  Boeder, 

10  Bene  fecisti]  Quid  bene  fecit 
Parmeno  r  An  quasi  perturbata  haec 
loquitur,  etiam  de  nibilo  blaudiens, 
utpote  meretrix  et  faceta?  An  quod 
illuseritconvitio!  Donatus. 

Bene  polfecisti]  Lego,  facis.  Docti 
viderint.  Versus  est  Trimeter,  quam 
ob  rem  et  emendatio  certa  est.  Faber. 

Hodie']  Dulciter  addituni/toc/ie,  qua- 
si cum  exceptione  :  quo  se  signiticat 
non  perpetuo  obsecuturau)  milill,  et 
ut  qua?  promiserat,  biduum  tantunt 
abfuturiim  Pliadriam.   Donatus. 

Quid  i*  hunc  7ion  rides']  Si  dixerit  mi- 
litem, Iffidit  prapsentem  ;  si  amicum, 
la-dit  I'armenoncm.  Mire  igitur  pro- 
nomen  invenit.  Idem. 

11  Video,  et  me  tadct]   Opportune 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    111.    SC.    II. 


1223 


Parmcno  fatetur  odium  militis,  iit  re- 
tundat  ab  eo  amorem  Thaidis.    Idem. 

Ubi  vis,  dona  adsant  tibi  a  Phcedria] 
Nil  potiiit  exitiosius  militi  contin- 
gere,  qiiara  ut  continuo  rivalis  niitte- 
ret  mnniis,  et  posterior,  et  coram 
ipso.  Idem. 

Dona  sunt  tibi  a  Pb(Edria]  Cum  ilia 
sub  prononiine  celaverit  nomen  mili- 
tis, ex  arte  Parmeuo  pronuntiavit,  A 
Phcedria.  Idem. 

12  Quid  stamus']  Quid  stamus?  ad 
moram  refertiir.  Idem. 

Quid  stamus]  His  verbis  miles  in- 
iiiUiib  dolere  se  indicat.  Idem. 

Quid  stamus]  Rivalis  servum  con- 
spicere  non  sustinet.   Farnabius. 

Cur  non  imus  hinc]  Ubi  servns  ri- 
valis est  Parmeno.  Donatus. 

13  Pace  ifuod  fiat  tua]  Pace,  aiit 
gratia,  aut  voluntate  :  et  deest  cum. 
et  sic  loctitus  est,  quasi  bellum  his 
verbis  omnibus  iiidixerit.   Idem. 

Pace  quod  fiat  tua,  Dare  huic  qute  vn- 
lumus,  contenire  et  conloqui]  Proprie  : 
(][iia.  pax,  dalio,  deditiu,  conventio,  col- 
loquium, militia?  verba  sunt,  et  invi> 
dio».e  sic  ait,  quasi  per  euni  non  ac- 
cipere  liceat  dona  Tliaidem.  Et  sic 
proniintiandnm,  ut  subaudiatur  rfi  ; 
ut  sit :  vel  dare,  vel  convenire,  et  col- 
loqui :  ut  inter  bostes  solet.  Sallus- 
liu» :  '  Quae  pacta  in  conventione 
Dou  prsEstitissent.'  I'A  alibi,  '  Cujus 
ad  verba  volimtate,  colloquio  militi- 
bus  promisso,  corruptio  facta  pauco- 
rum,  et  exercitus  Syllo;  datus  est.' 
Idem. 

14  Dare  huic  qua  co/umui]  Hjc 
singula  rimi  iuvidia  pronuntianda 
sunt.  Idem. 

Contenire  et  conloqui]  Sic  prouun- 
ciaodum  eat,  ut  quasi  dicat,  liceat 
per  te  miles,  cjuod  etiam  inter  bostes, 
et  iu  bello  licet.  Idem. 

la  Perpulchra  credo  dona]  ¥.lf)ti/vt(a 
de  fiducia  |iulclir<t:  virgiriis.    Id(m. 

Periiulaa  credo  dona,  haud  nn.stris 
iimilin]  Lego  oninino,  ant,  ut  irunia 
coutinuetur ;    quod   et    Kaerno  pla- 


cuisse  video.    Faber. 

Nostris  similia]  Et  his  similia,  et 
horum  similia,  dicimus.  Donatus. 

Haud  nostris  similia]  Aut  melius 
mihi  videtur,  ut  perseveret  eironia 
perparticulamdisjunctivam.  jFatrniiS. 

16  Res  indicabit]  Scit  Eunuchi  no- 
men  posse  contemni :  et  ideo  videri 
vult  potius,  quam  sperari  munera 
sua,  id  est,  Chaeream.  Donatus. 

Juhete  istos  foras  exire,  quos  jussi, 
ocius]  Cum  fiducia  et  alto  vultu  pro- 
Duutiat :  et  festinat,  neoccupet  miles 
prius  abire,  quam  videat.  Et  est 
ordo,  ocius  exire.  Idem. 

17  Procede  tu  hue]  Bene  procede 
dixit,  non  accede,  aut  veni  :  ut  ap- 
pareat  dignitas  iu  incessu.  Et  cal- 
lide  ab  inferiore  incipit  munere,  hoc 
est,  a  puella  ad  Chaereani  venturus. 
siuiul  ut  a  vero  mancipio  incipiens, 
ad  fiilsum  sine  suspicione  transiret. 
Idem. 

18  Ex  jEthiopia  est  usque  here] 
Quod  Tliais  cupiebat.  nam  supra, 
'  Nonne  ubi  dixti  cupere  te  ex  Ethi- 
opia ancillulam.'  Usque  additum,  ut 
longinquitas  nionstraretur.  et  hoc  est 
quod  tacit,  '  Munus  nostrum  ornato 
verbis,  quod  poteris.'  Idem. 

Ex  /Ethiopiti  est  usque]  Hicostendit 
quid  sit  ex  ^Ethiopia,  addendo  usque: 
ut  ex  loii»inquitate  dignitas  muneris 
ponderetur.  et  quid  erit  jam  criminis 
in  colore,  quando  ipse  dicere  gloria- 
turundesitr  Et  mire  ab  inferiore 
ccupit,  ut  a(i^ri(Tiv  doni  faceret  in 
Cha?rea  :  et  turpi  priecedeute  leno- 
cinium  comparat  secuturo  ]>ulchro. 
C'»7uc  modo  udverbiuni  de  loco  est: 
ut,  'Siculo  prospexit  abusipie  Pa- 
chinno.'  Idem. 

Ex  JElhiopia  esl]  Supra  act.  I.  sc.  3. 
'Ubi  luilii  dixti  cupere  te  ex  jEthio- 
pia  ancillulam.'  Farnabius. 

Usque  hac]  L's(|ue  extcndit  e  lon- 
giiupio  raritatcni  nnuicris.  Idtm. 

Ilic  sunt  tres  7»iri6cJ  Callidi;  unmus 
ad  prctiuni  rcvocavit,  ut  ad  avaritiam 
cnnvcrterct  nierctriceni :   ne  ofliciu 


1224 


NOT^:    VARIORUM    IN 


iloiiantis  ct  j^ralia  Icniictur.  ot  idco 
noil  (li\it,  tiibiis  minis  v.ilct,  sed,  hie 
sunt  tris  mind  :  quasi  jam  veiulenda 
sit.  DoiKilus. 

19  Vix]  Aut  difficile  significat,  aiit 
non  :  «t  sit,  ncc  hoc.  Liiciliiis  :  '  Car- 
eer vix  carcere  dis;niis.'  fdcm. 

Chi  tit  cs,  Dore]  Tanquam  qiiae- 
rat  eum,  nt  nomen  indicet  :  quo 
audito  magis  dissimulet  Chaeream. 
Idem. 

Accede  hue]  Vultu  eo  dicitur,  quo 
debuit  dicere,  et  dicto  jemulorimi  lae- 
sus,  et  confidentia  destitutus,  veliit 
in  eo  dinitaxat  conspectu  Chaeieae 
confidens.   Idem. 

Hem  !  Eunuchum  tihi]  Mire  post- 
qiiain  dixit,  '  Eunuchum  porro  dixti 
velle  te,  Quia  sohc  utuntur  his  regi- 
nsc  ;  rcpperi.'  Idem. 

20  Quam  lihemli  facie]  Non  narra- 
tive iaudat,  sed  per  interrogationem, 
quae  major  fidiicia  est.  Idem. 

Quam  estate  Integra]  Id  est,  qua 
florent  puberes,  ut  Virgil.  '  Atque 
integer  aevi  Ascanius.'  Idem. 

21  Ita  me  DI  ament]  Juravit  ideo, 
nt  non  amore  Phaedrise,  sed  veritate 
cogi  ad  laudandura  videatur  coram 
milite.  Idem. 

Iloncstus]  Pulrher.  Virgilius,  '  Et 
laetos  oculis  afflarat  honores.'  Idem. 

Honestus]  Hie  subdidit,  quod  in 
ancilld  praetermisit,  (juia  /Lthiopissa 
lionestadici  non  potuit.    Idem. 

22  Kuiiiquid  liahes]  llahcs  pro  inve- 
nisti.  Idem. 

Quod  contemnas]  Plus  est,  contem- 
na«,  quam  vituperes :  et  deest,  in  hoc: 
ut  sit,  iium<|uid  habes  quod  in  hoc 
contemnas  :   Idem. 

23  Tacent :  salis  laudant]  Tacitur- 
nitas,  confessionis  genus  est,  praeser- 
tim  contra  adversarii  interrogatio- 
nem.  Ideo  tacerc  hoc,  vcl  quasi  lan- 
dis  argumentum  est :  quia  supra 
taccre  vituperavit  :  ideo  et  ipse  sic 
ait,  '  Quid  tu  ais,  Gnatho  ?  numqiiid 
babes  quod  rontemnas  ?  'I'acent:  sa- 
tis laudant.'    Et, '  Quid  tu,  Thraso  r' 


quia    supra   contempscrat  piiellan) 
Idem. 

TiieenI,  Ifc]  Ktiv  2Aws  fut^iv  \a\fj, 
Aia  Tov  aiwirav  irKiiffTaTTepi  ainrfsXiyti. 
Menandcr.  Tacendo  loqui,  non  infi- 
ciando  confiteri  videris.  Cic.  pro  Ses- 
tio.  I'arnabins. 

Fac  periculum  in  Uteris,  fac  in  pa- 
Ucstra,  in  musieis]  Si  totum  singula- 
riter  diccret,  csset  6/uotoTeA.euToi',  Li- 
tem, pala.stra,  musica.  Donatus. 

Fac  periculutn  in  Uteris,  ^c]  Pro 
servo  quidem  Chaerea  nunc  deduce- 
batur  :  Parmeno  tamen,  aiigendi  cau- 
sa, et  occulte  ceconomiaj  serviens, 
'  Quae  liberum  scire  eequuni  est  ado- 
lescentem,  sollertem  dabo,'  inquit. 
Nimirnm  et  servi,  ulcarins  venirent, 
lii)erorum  artibus  erudiebantur,  sicut 
loco  irttptt\\ri\<i>  perspicias  licet  apiid 
Horat.  Ep.  ii.  2.  De  ipsis  studiis 
Plant.  Mostell.  i.  2.  et  Bacchid.  ni. 
3.    Bceclerus. 

Uteris,  ifc.]  Ex  Laconica,  apud 
Xenophoutem,  in^titutione,  Y.vQvs  3e 
TTffjLwovaiv  els  Si5a(TKd\wi'  ixaOrjo'ofiei'ovs 
Kal  yp<iiXjj.aTa,  KalixovcnKrtv,  Ka\  ret  iraKai- 
arpiKa.  Servi  utique  Grammaticam  et 
alias  artes  docebantur,  quo  carius 
venderentur.  Videatur  Aristoteles 
I.  vji.  Polit.  ubiaddit  et7po(j)j/cT7i':  nee 
non  Lucianns  in  Amoribus,  et  Hora- 
tins  lib.  II.  Epist.  2.   Famabius. 

21  Quw  Uherum  Scire  cenuum  est] 
Quondam  liberi  pucri  his  artibus  eru- 
diebantur :  et  est  figura  f\\ii\pis: 
deest  enim,  His.  Donatus. 

25  SuUertem]  Id  est,  disertum. 
Utriim  ha^c  soUertem.  ut  Horatins, 
'  Docte  sermones  utriusquc  linguae.' 
An  assuniendum  est  //is  extrinsecus? 
Idem. 

Sollertem]  Deest,  His.  Solcrs,  quasi 
totus  ex  arte  consistens,  ut  Skos 
apfrr),  quod  Latinis  verbis,  quasi  so- 
lus in  arte  sit.  Hiiic  incrs  contra- 
rium.  Nam  solers  quasi  <iXos  aper^ 
dictus.  "0\ov  solum,  ut  f|  sex,  et  us  sus 
dicimiis.  Idem. 

26  Ego  ilium  Eunuchum,  si  sit  npus. 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.  III.   SC.    II. 


1225 


Ifc]  Res  est  flagitiosa  ;  sed  illam  ad- 
mirabiliter  tractavit  Baitiiis,  boni  pa- 
tris  bona  proles  :  Qui  I'habit  lutj  en 
donneroit.  Pour  une  file  il  passeroit. 
Faber. 

Ego  ilium  Eunuchum,  si  siet  opus,  vel 
sobrius]  Hoc  lit  niilitaie  est,  ita  iun- 
portunum  praesente  Thaide :  extra 
quam,  miles  si  saperet,  nihil  amato- 
rie  conteniplari  debuit.  Sed  et  hoc 
accedit  ad  ejus  odium,  praeterquam 
<]uod  jam  in  suspicione  est  amicze 
sua?,  quod  fidicinam  magis  diligat. 
Et  hoc  mire,  quod  nemo  prior  Eu- 
nuchum esse  Chaeream,  quam  Miles, 
credidit  :  adeo  stultus  etiam  nomine 
ipso  appellavit.  Sed  statiin  stulte 
Miles,  primo  quidem  convitinm  ipsi 
Eunucbo  facit :  in  quo  potest  jam 
laedere  amicam.  deinde  attestatur 
hoc  dicto  pulchritudinem  hujus  mu- 
neris.  Quid  igitur  proficit  r  Satis 
autem  joculare  est,  si  cogites  Chaj- 
ream  esse,  qui  haec  do  se  audiat,  et 
tacere  cogatur.  Dnnatus. 

Vel  sobrius]  Honesta  "lE-Wu^pis, 
propter  mulieris  prsesentiam.  ut  Vir- 
gilius,  '  Novimus  et  qui  te.'  Et  ipse 
in  Heautont.  '  Qui  se  vidente  ami- 
cam  patiatur  suam.'  Hoc  tamen 
miles  coaclus  a  Parmenone  dicit, 
quia  reprehensus  est  tacuisse.  Idem, 

Ego  ilium  Eunuchum  si  opus  sit,  Sfc.l 
Hoc  genus  iWel^piois,  suppressio  sci- 
licet, pudori  servit.  ob  praesentiam 
mulieris,  ut  opinantur  interpretes. 
Mihi  nihil  rectiiis  videtur  fieri  posse, 
quam  si  putenius,  Militem  ad  solum 
(Jnallionem  suum,  submisMiiis  nee 
audientibus  ceteris,  inter  orationcm 
Parmf  nonis  hoc  dicere.  liaderun. 

Egii  ilium,  ^c]  'EAAeiifis  honesta  in 
re  inhoncsta.   i'urnabius. 

27  Al'jue  hac  qui  misit]  Id  est, 
tanta  mutiera.  hoc  cnim  hac  signifi- 
cat.  Dnnatus, 

Sonsibi  soli  postulat]  Hoc  est,  'Is- 
tum  armuluni,  quod  poles,  ab  ipsa 
peliito.'   Idem. 

Atque  li(£c  qui  miiit,  Dfc]   licne  Eu- 


graphius  monstrat,  servari  ordinem 
mandatorum  Phasdriae,  Is  enimprae- 
ceperat :  '  Rlunus  nostrum  ornato 
verbis,  quod  poteris.'  id  factum  est 
bactenus  a  Parmenone.  additum  erat; 
'Et  istum  a^mulum,  quod  poteris  ab 
ea  peliito.'  igitur  nunc  ad  contlandaai 
militi  apud  Thaidem  invidiam  accin- 
gitur.  Bceclerus. 

Atque,  ^c]  Ex  obliquo  invidiam 
facit  militi.  dumque  domini  sui  mo- 
destiaui  praetendit,  odium  imporluni- 
tatis  conflat  militi.  Faninbius. 

28  Suacausa  exdudiceteros]  Nihil  po- 
tuit  dici  invidiosius.  Non  enim  dixit 
PhEedriam,  sed  ceteros,  quasi  futuri 
amatores  fuissent,  ni^i  metueretur 
exemplum  Pha^driae.  Donatns. 

29  Neque  pugnas  narrat^  Descrip- 
tio  miliiis,  tantum  excepto  nomine. 
Idem. 

Neque  cicatrices']  Insigne  foeditatis. 
Nam  apud  meretricem  quid  aliud  ci- 
catrices valent  ?  Nam  cicatrices  etsi 
semper  gloriosas  sint,  non  tamen 
etiam  apud  meretrices,  quibus  post 
precium  forma  placet,  ut  Sallustius 
quoque  fatetur,  '  Hac  sunt  virtutis 
insignia :  dehonestamento  tamen  esse 
corpori,  maxime  Isetabatur,'  Idem. 

30  Neque  tibi  obstat]  Qui  a  te  re- 
pellat  amatores  tuos.  Idem, 

Quod  quidam  facit}  Quidam  recte. 
nam  etfiguratum  et  aptumsentcnlia; 
est,  et  contemptum  indicat  hoc  ver- 
bum.  Idem. 

31  Ubi  mulestum  non  eriti  Ad  supe- 
riora  retulit,  (|uod  nunc  dicit:  sci- 
licet ad  '  Non  sibi  soli  postulat  te 
vivere,  et  sua  causa  excludi  ceteros  : 
neque  pugnas  narrat,'  Hic.  '  l^ji  mo- 
lestum  non  erit,  ubi  tu  voles.'  ad 
'Neque  tibi  obstat:'  '  I'bi  tcmpus 
tibi  erit.'  Et  mire  occupat  aniniura 
merctricis  cum  illam  hujus  impulsii 
inducit  facere,  <|ui(li|uiil  dure  fecit 
excludendo  Phirdriam.  liic  igitur 
i|ui  .scit  pr;rcopta  de  beneliciis  ipsti- 
ntandis,  iuK^lliKit  oralorie  in  utrani" 
que  partem  dicta  omnia.  Idem. 


12-26 


NOTili    VARIORUM    IN 


Vcrnm  ubi  molestum']  Utriim  tibi 
molestiini,  nil  aliis?  sed  aliis,  quia 
ilUtuius  est.  Idem. 

Ubi  molcsttun  non  erit,  ulii  tu  voles, 
tibi  tcmpus  tibi  crit]  Practerqnam, 
qiunl  otficii  coiiiitatein  Iraec  verba 
cxpriiiiiint,  iiisnper  ingeniiiin  iiiere- 
Iricuin  et  accismos,  qiiibiis  anian- 
tiiim  ciipiditatem  duin  diftcrunt,  in- 
cendunt,  spectaie  videntur.  possis 
desciibere  verbis  Plaiiti  in  Milite  ii. 
2.  95.  &c.  *  TreceiUae  possunt  causae 
colligi :  Non  domi  est,  al)iit  ambnla- 
ttim:  dormit,  ornatur,  lavat,  Pran- 
det,  potat,  occiipata  est,  operse  non 
est,  non  potest.  Quantum  vis  pro- 
!  alio  num.'  Baclerus, 

S2  Ubi  tempus  tibi  erit]  Non  ama- 
tori.  Et  ubi  tu  voles  :  non  ut  nunc 
in  Milite  pateris.  Ponatus. 

Ubi  tempus  tibi  crit,  sat  habct,  si 
turn  recipitur]  His  dictis  et  Militeni 
repulit  ab  aninio  Meretricis,  et  com- 
niendavit  Adolescenteni:  et  perfecit 
ne  injuria  videatur  apud  Thaidem, 
quod  sponte  snsceperit  Phaedriam. 
Idem. 

33  Apparet  servum  hunc  esse  domini 
paupertji]  Tristiores  enim  sunt  servi 
pauperuni,  et  ob  hoc  ipsum  noquio- 
res.  et  hoc  melius  erat :  quamvit  illud 
aliter  Parasitus  exponat.  Idem. 

Domini  pauperis  viiserique]  Bene 
additum  miiieri:  quia  non  continue 
pauper  etiam  miser  est.  Idem. 

34  Nam  hercle  nemo  posset]  Secun- 
dum illiKl,  Ait,  ai<>,  approbat  parasi- 
tus (juod  Miles  dixit.  Et  est  ordo, 
Nam  hercle  satis  scio,  nemo  posset 
hunc  perpeti,  qui  haberet  qui  para- 
ret  alinm  servum.  Idem. 

Nam  lierele  nemo  posset]  Aliam  cau- 
tam  subtiliorem  assignat  Parasitus, 
quam  quam  dixerat  Miles.  Idem. 

3j  Qui  haberet  qui  pararet]  Prius 
Qui,  pronomen :  scquens  adverbium 
etl.   Idem. 

30  Quern  ego  esse  puto  infra  omnis 
injitiiot  homines]  Multum  dixit,  infra 
infimos  unviis  homines,  nam  liac  sen- 


tentia  vult,  ilium  hominem  servis 
etiam  esse  pcjorem :  quia  et  servus, 
homo,  ut  in  Phormione,  'Servum  lio- 
minem  causam  orare  leges  non  si- 
nun  t.*  Idem. 

Infra  injimos  omnis  puto]  Ovid.  v. 
Trist.  V.  Elcg.  8.  '  Non  adeo  cecidi, 
quamvis  abjectus,  ut  infra  Te  quo- 
que  sim,  inferius  quo  nihil  esse  po- 
test.' Farnabius. 

37  Qui  huic  animum  assentaii  in- 
duxeris]  Proprie  :  nam  animus  indu- 
citur  adversum  objectas  difiicultates. 
Dotiatus. 

33  E  Jlamma  te  petere  cibum  posse 
arbitror]  Unde  sine  damno  aut  malo 
nihil  potest  auferri.  Idem. 

E  Jlamma]  Hoc  intcUigit,  non  ex 
foco,  sed  ex  medio  igni,  vel  incendio 
flamm>e.  Nam  antiquum  verbum  est, 
'  Petere  cibum  e  flamma.'mordetque 
utrumque  siniul.  ut  nescias  qucin  pe- 
jus vituperaverit,  hujusne  famem,  an 
illius  inimaoitatem,  vel  voraginem. 
Et  simul  vide  convitium  reddituni, 
unde  conjectum  est:  id  est,  de  pau- 
pertate  et  egestate.  Idem. 

E  Jlamma,  Ifc]  Epulas  pro  inferiis 
in  roguni  conjicere  moris  erat ;  ex- 
tremte  autem  mendicitatis  et  impu- 
dentiiB  habebatur  inde  cibum  petere. 
Lucilius  apud  Nonium  in  Marcel. 
'  Mordicus  petere  aurura  ex  flamma 
expediat,  e  coino  cibum.'  et  Catullus: 
'  Uxor  Meneni,  saepe  quam  in  sepul- 
cretis  Vidistis  ipso  rapere  de  rogo 
coenam,'  &c.  hoc  faclitasse  scurras, 
meminit  Plutarchus,  fiwuoKoxovv  Kal 
■nXavtiijxivov  ytvos.  Farnabius, 

39  Jamne  imus]  Odium  Parmeno- 
nis,  et  stomacbum  niilitis  ista  indicat 
festiuatio.  et  Jam,  increpatio  morx 
est.  Donatus. 

Jamne  imus"]  Iterum  urget  Thai- 
dem miles  ad  cundum.  cunique  ilia 
aliquid  moric  interpuneret,  non  sine 
offensione,  et  futnraj  litis  au}.'urio, 
ego  hinc  ubeo,  inquit  :  tu  islane  uppe- 
rirc.  cui  dicto  parasitus  suo  more  sta- 
tim  ralionero  adulatorie  subjicit :  qua- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    III.   SO.    III. 


1227 


si  oon  deceret  imperatorem  una  cum 
arnica  in  via  ire.  Bceclerus. 

40  Post  hue  continuo  exeo]  Legitur 
et  postea,  et  post,  ut  sit  post  pro  postea. 
AnORXlTIHoE*  quomodo  pro  postre- 
nio  post.  Donatus. 

Postea  continuo  exeo]  Liher  Bem- 
biniis,  po5<.  scd  et  Donatus  ita  etiam 
legi  affirniat.  sustentatur  aulem  ver- 
sus uon  faciendo  synaloepham  in,  coji- 
tinuo  exeo.  Faernns. 

41  Egohinc  abeo]  Consequenserat 
ut  offenderetnr  miles,  tam  diiigenter 
rivalis  munus  suscipiente  nieretrice. 
Donatus. 

42  Una  ire  cum  arnica  imperatorem 
in  via]  Vide  irpoiraf)a(TKew}v  fiitiirae  li- 
tis inter  Tiiaidem  et  niilitem.  Idem, 

Cum  arnica]  Mirifice  amicam  dixit, 
noo  mrretriceni.  Idem. 

Imperatorem  in  via]  Congrne  in  mi- 
litem  :  quasi  ipse  sit,  sub  quo  est.  et 
hie  servat  Farmeno,  quod  silji  man- 
datum  est,  '  Et  istuni  amuiiim,  (|uod 
poteris,  ab  ea  pellito.'  Et  bene  mu- 
tat  nomina,hinc  ad  lionorem,hinc  ad 
invidiam.  Hanc,  non  ]Meretricem, 
sed  Amicam  dixit :  hunc,  non  Mili- 
tem,  sed  Imperatorem.  Idem. 

Una  cum,  Hfc]  .Scoptice,  meretri- 
cem  amicam,  niilitem  Imperatorem  ag- 
nomiuat.  Farnabius. 

43  Quid  tibi  ego  mulla  dicam]  Non 
habuit  aiiud  miles  stultus:  et  redit 
ad  ilia  qus  supra  dixit,  '  Domini 
pauperis  miserique.'  Donatus. 

Domini  similis  es\  liieptus  jocus,  in 
quo  scrvus  injuria:  vice  dumino  com- 
paratiir.  Idem. 

Domini  similis  es]  Redit  ad  illud 
qnod  niodo  dixerat  :  '  Apparet  ser- 
viim  Ininr  esse  domini  pauperis  mise- 
rique.'  iHrnabius. 

41  Quid  rides]  Et  liuc  eo  vultu  di- 
citur,  quasi  sibi  conscius  sit  miles  fa- 
ctte  dicti  cotiviiii.  nam  non  quod 
nesriat  eausam  risus,  eo  interrugat 
quid  riscrit :  sed  ideo,  ul  dciiuo  lau- 
dctur.   Dnnittu.i. 

45  Lt  illud  de  Khodio  dictum]    Hoc 


est  illud,  '  Eoruni  ingenia  admiror 
simul.'  Et  hiiic,  ut  apparet,  fit  ami- 
cior  :  ideo  facilius  ab  amica,  quam  a 
parasite  separabitur.  Idem, 

46  Abi  prcE,  curre,  ut  sint  domi  pa- 
Tata  omnia]  Non  dixit  qua  :  quia  in- 
telligitur.  Idem. 

Abi,  prcecurre]  Alii,  abi  prw,  curre. 
Melius.  Faber, 

Domi  ut  sint  parata  omnia]  "EWftxf/is 
T)diKr],  in  qua  plus  vultu  significatur, 
quam  verbis.  Donatus. 

47  Fiat]  Faciam,  vel  fiet,  diceret 
servus  :  liber  vero,^a<;  tanquam  et 
ipse  jubeat  sibi.  Idem. 

48  Si  Chremes  hue  forte  ad  me  vene- 
rit]  OiKovoixia  ad  litem  futuram,  et 
exitum  fabulx.  Et  hoc  non  audit 
miles  :  nam  si  audiret,  nimis  irasce- 
retur.  Idem. 

50  Ad  me  adducito]  Modo  ubi  rum 
significat.  Idem. 

51  Quid?  quid  aliud  volui  dicere] 
Vvo,  quid  aliud  ^  bine  est  illud  Cice- 
ronis,  '  Quem,  quemnam  ?  recte  ad- 
mones ;  Polycletum  esse  dicebant.' 
Idem. 

52  Curate  istam  diiigenter  Virginem] 
Haec  res  est,  quae  faciei  Virginem 
claudi,  in  lectulo  collocari,  et  obdor- 
mire.  Idem. 

Curate  iatam  diiigenter  Virginem] 
Ridiculum,  (|uum  contra  eventurum 
sit.  Idem. 

53  Vos  me  sequimini]  Kaxpa  wpdcrdnra. 
sunt  puellx,  qu'<e  sequuntur.  Idem, 

V»s  me  sequimini]  Fuella;  pedisse- 
qua>,  (jiias  SovKapia  vocat  Lucianus  in 
Lexipliauc.  Farnabius. 

ScENA  III. J  Et  liiL-c  Sinariis  con- 
stat scena.  vs.  3.  Mss.  nostii  omnes: 
ila  me  astute  ab  ea  video  lab.  vs.  4. 
duo:  ad  sese.  omncs:  aocersitr  domum. 
vs.  5.  duo  :  quid  tibi  cum  ea!  vs.  7. 
duo  :  fecisse  se.  V8.  lU.  omnes  :  et  quis 
cum  c.  vs.  IH.  rb  ni  oniittunt.  vs.  24. 
iiuus  :  qiiishcm  hie  csl  f  alter:  quui  hie 
ettf  Argentoratensis  :  rcquis  hie  est, 
pruna  maun.  vs.  27.  uniis  :  ul  cures  re- 
dire,   vs.  30.  unus  :  malnm  in  rem  At/ic 


1228 


NOTiE    VARIORUM    IN 


nlii.  alter  :  malnm  in  cruccm  hinc  abi. 
Argcntor.  viahtm  in  rem  hiuc  ihis,  pri- 
ma niami.  vs.  32.  oinnes  :  dediic.  Ba;- 
clerns. 

■  1  Prnfccto  qitnnto  mnf;is  rmis^sque 
eo^ito]  H.VC  persona  apiid  IMciian- 
druni  adolescentis  riistici  est,  et  iii- 
consequcns  oratio  est.  Sed  conccdi- 
tur  secuni  loqunntibus  niiilta  traiis- 
cenderc,  (\»x  taciti  intellimnit :  est 
enini  int(>!j;rum  hoc  modo,  Profecto 
qiianto  luagis  ma^isqnc  coj;ito,  ninii- 
rum  iiitelliijo  vel  invenio,  quod  dabit 
ha'c  Thais  niiiii  iiiagnuni  malum.  Po- 
test aiitem  nimirum  et  pro  confirma- 
tionc  accipi,  nt  nihil  desit :  ut  sit  Jii- 
tnirum,  sine  dubio,  pro  certo.  Donat. 
Profecto,  iic]  "'Hflos  nistici,  severi, 
frttgi,  .snspiciosi,  et  blanditias  avcr- 
santis.  Farnnhius. 

2  Nimirum  dnhit  h<EC  Thais  mihi 
magnum  malum]  Solve  nimirum,  et 
fac,  non  est  mirnm,  et  statim  consc- 
qiiens  erit  per  acrvvSerov  tota  senten- 
tia,  qnasi  dixerit,  non  est  miruni:  et 
subdistinctionc  interposita  niox  intu- 
lerit,  dabit  hac  Thais  mihi  magnum 
malum.  Nam  .Vt  ne  sifjnificat  :  et 
Ne  non.  Ni  pro  ne :  Virgilius, '  Laeti 
discrimine  parvo  Ni  teneant.'  Ne 
pro  non  :  Plautiis,  '  Ne  vult,'  inqnit, 
pro  non  vult.  Dowitus. 

Nimirum  dabit  hue  Thais  rnihi  mag- 
num malum]  His  verbis  inlelligitur  se 
sentire  paulatim  labi  in  amorem  me- 
retricis,  qiianivis  iuvitum,  et  adliiic 
retinentem  nienteni.  Idem. 

5  Jinget  quis  quid  tibi  cum  ilia]  Pri- 
n*  intulit,  (|iiam  interrogavit.  Idem. 

Itoget  qui.s,  quid  lilii  cum  ilia]  .Si  dis- 
tingiiitnr  oratio  eo  modo  quo  edidi- 
nius,  Don  0|>us  erit  ad  duram  iliani  et 
inlolerabilem  irapivdfmv  confugcre, 
(jua;  nonniillis  placuit.   Ii(pclerus. 

G  IJt  ihi  mantrem]  Manerem  mudu, 
non  dormirem,  sed  remancrem  signi- 
ficat.   Donalus. 

7  /•-■<  rem  seriam  velle  agere  mecum] 
Scilicet,  quic  non  posset  nunc  agi, 
eiim  operetnr.     An  rem  seriam  ma- 


gis  agendam  tunc  pntabat,  cum  rem 
divinam  fecissct  P  Idem. 

Rem  diriuum,  ^c]  Veteres  nihil  ag- 
grcdicbantur  serium,  quin  Diis  prins 
sarra  focissent.  I'arnabius. 

9  Diilo  malo  hue  fieri  omnia]  Dolus 
a  la-dendo  dictus,  id  est,  a  dolando, 
id  est,  miniiendo.  nam  et  36Kos  Gra?ce 
la>sio  diciiur,  ct  dolones,  tela  quaedam 
bclliea,  et  dolare  fabri,  lignum  est  as- 
cia  ca^dere.  Quod  autem  addidit 
mulo,  aut  ii.pxai(Tfjii>s  est,  quia  sic  in 
duodecim  tnbulis  a  veteribus  scrip- 
tum  est,  aut  Mdirov  doli  est  perpe- 
tuum  :  aut  diastole  est,  rjuia  est  bo- 
nus, quo  a  mcdentibus  falli  agros, 
non  tamen  decipi,  Lucretius  Poiita 
testatur  initio  lib.  iv.  Donatus. 

Dolo  malo,  Sfc]  Dolus  mains  est, 
cum  aliud  agitur,  aliud  simnlatnr. 
Cic.  Offic.  1.  III.  et  Topic.  Erat  eti- 
am  dolus  bonus  adversus  hostem  sc. 
vel  latronem.  Farnabius. 

Accumbere  mecum]  Mecum,  penes 
me  significat.  Donatus. 

10  3Iihi  sese  dare]  Non  potest  n»a- 
gis  significari  profusa  petulanua.  Id. 

Sermonem  qucercre]  Sermonem  qiuB- 
rimus,  quando  non  solum  quod  dica- 
mus  qua-rimus,  verum  etiam  (juomo- 
do  alter  nobis  respondeat  et  obloqua- 
tur:  puta  cum  deficientibus  sermo- 
cinandi  causis,  '  quota  sit  hora,'  et, 
'  satis  recte  quis  valuerit,'  perconta- 
nuir.  Idem. 

1 1  Hue  evasit]  Tanquam  impuden- 
ter  contenderit  ad  banc  inquisitio- 
nem.  /Jem. 

Quam  pridem  pater  mihi  et  mater 
mortui  essent]  Hoc  propter  aetatem 
puella;  inquisitnm  est.  Idem. 

Quam  jiridem  pater  mihi  et  mater 
7nurlui]  Ha}C  ex  argumento  qtiairit 
'J'hais.  cujus  consilium  dum  ignorat 
Chremes,  mi  raj  garrulitatis  esse  om- 
nia existiniat.  (pii  error  diligentinsima 
suspicione  tractatus,  Icporishabetnon 
paruni.  Baclerus. 

Ubi  friget,  ^c]  Ubi  re  aut  verbis 
destituta,   quasi   cum   niiiil    haberct 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.  III.   SC.llf. 


1229 


qnod  diceret.  Famahius. 

12  Jamdiit']  Jam  olim.  Donatus. 

13  Rus  Sitnii  ecquod  habeain]  Libri 
antiqiii  fere  onines,  et  quod  liaberem: 
quod  magis  consequens  et  praeceden- 
tibus  et  sequentibus  verbis  est.  Fa- 
emus. 

Sunii,  4'c.]  Proniontorii  Atticze.  su- 
pra act.  I.  sc.  2.  Famahius, 

Et  quam  longe  a  7nari]  Hoc  ideo 
meretrix  inquisivit,  ut  sciret,  utrum 
rapina  pradonibus  fuisset :  quippe 
ad  mediterraneum  locum,  qui  acces- 
sus  esse  potuit  Piratis.  Sed  tamen 
non  abhorrct  a  suspicione  hujus  rae- 
retricis,  quod  et  scire  vcliet  cujus 
pretii  fnnduni  habeat  Chremes:  hoc 
est,  (|uam  amceuum,  vel  quam  mari- 
timum.  Donatus. 

14  Speral  se  a  me  nvellere'^  Bono 
usus  est  verbo  acellere,  tanquam  a 
pertinaciter  retinente.  Idem. 

16  Quid  habuisset,  cum  perit]  Cum, 
profiuando:  aut  cum  periret.  Idem. 

17  H(cc  cur  quceritct]  In  gestu  ac 
vultu  id  (juod  restat  ostenditur.  Nam 
decst,  nescio.  Idem. 

19  Ilanc  se  intendit  esse]  Proprie 
intendere,  est  crimen  in  adversarium 
jacere.  Idem. 

20  Annos  nnta  est  sexdecim']  Tot  an- 
te nominaverat  ex  conjectura  Chae- 
rea  u.  3.  26.  Baclerus. 

21  Mnjuscula  est]  Diminutive  dixit, 
ut  ostenderet  utramque  esse  prima;- 
vani.  Donatus. 

22  Ulisit  porro  orare]  Porro,  pro 
postca.  Idem. 

Ut  reuirem  serio]  Utrum,  ut  veni- 
rem  serio,  an  orare  serio  •!  Idem. 

23  Aut  dical  quid  ruU]  Pro  quid 
velit.  In  Hocyra,  *  Ac  vide  quam 
immerito  a^griiudo  ha;c  oritur  niilii 
abs  te  .Sostrala.'  Idem. 

Aut  inolesta  nc  sicl]  Aut  hoc  mora- 
liter,  (nam  rui  lioc  impcrat  f)  aut  cum 
quo  hoc  agit.  Idem. 

21  Ilnis,  heiLi.  Iiic  quis  est]  Ila-c 
leparatini  pronuntinnda  sunt,  nam 
apparet  inter  ha:c   verba  puisatam 


januam  personare.  Idem, 

25  Ego  sum  Chremes]  Vide  quan- 
tum distet,  ac  varia  sit  hujus  rustici- 
tas,  Ego  sum  Chremes :  a  faceta  Me- 
retricis  disciplina.  Idem. 

O  capitulum  lepidissimum]  Nam  rus- 
ticum  esse  statim  magis  apparebit, 
ubi  dixerit,  Rus  eo  :  et  in-oKopicrfiaTa 
(Tw  nONICMn.  Idem, 

26  Dico  ego  mihi  insidias  fieri]  Blan- 
dimentum  nisticus  insidias  putat.  Id. 

Dico  ego,  &,-c.]  Blandimenta  rusti- 
cus  insidias  sibi  structas  suspicatur. 
Menander  tJte  rhs  yvvalKas  StSitvai 
IxaKiffra.  Se?  "Otoi'  7r6pj7r\oTTaxri  toTs 
Xfrio'Tols  \6yois.  Farnabius. 

27  Rus  eo]  Pro  potiore  negotio 
rus  posuit.  et  major  negatio  est,  quam 
si  diceret,  '  Non  hue  venio.'  Donat. 

Rus  eo,  non  possum  inquam.  nihil 
minus,  malum  in  rem  hinc  abis]  Vide, 
ut  omnia  ruslica;  ferociaa  apta  fecit, 
cujus  Trapa(TKev7i  jam  erat  in  illo  :  '  aut 
dicat  quod  vult,  aut  molesta  ne  sit. 
non  hercle  veniam  tertio.'  liceclerus. 

2S  Aon  possum,  inquam]  Plus  est, 
quam  nolo.  Donatus. 

29  Dum  redeat  ipsa]  Ipsa,  vel  do- 
niina,  vel  ipsa  de  qua  agitiir.  Idem, 

Nihil  minus]  Deest/«ti«/n.  Idem. 

30  Malum  rem  !  hinc  ibis]  Hoc  ad- 
verbialiter  dixit :  quemadmoduni  di- 
cimus, '  Domum  ibis.'  Et  apparet  il- 
ium manu  tactum  esse,  qui  sic  iras- 
citur,  quia  dixit  Pythias,  '  Cur,  mi 
Chremes.'''  quasi  dicat,  Cur  mens  sic 
indignatus  est  adolescensf'  nam  ab 
eo  quod  est  nteus,  vocativus  mi  facit. 
Idem. 

31  Amabo,  ut  illuc  transeas  ubi  ilia 
est]  Vide  non  esse  otiosun),quod  om- 
nia practenta  sunt  potius,  quam  res 
importuna  fierct,  ut  ad  Mililis  do- 
nuim  Chremi's  <leduccrctur.  ncquc 
eniui  hoc  conveiiifi)at  persouic  Bac- 
chiali  :  (jiumiam  aut  infacctum,  et 
pra'ter  usum,  aut  importunum  :  ideo 
hoc  ipsum  Dnria"  pra-copit.   Idem. 

I'l  illuc  iran.siits  ubi  iUu  cat]  Ut  bre- 
vem  viani  dcmonsiraret,  non  eas.scd 


1230 


NOT.-E    VARIORUM    IN 


transcas,  ilixit.  Idi'm. 

Atnnho]  Intcrjeclio  est  amantis  : 
sic  veihuni  sonat.  Idem. 

ScKN\  IV.]  Octonarii  sunt  cata- 
Icclici.  vs.  3.  omiies :  locits  inventus, 
tcinpus  constit.  vs.  8.  unus  :  quid  hoc 
hominis  est  quid  hie  ornatus  est,  alter  : 
quid  hominis  ?  qui  hie  ornatus  est  ?  Ar- 
gentor.  quid  hominis  hoc  est  ?  quid  hoc 
ornati  est  J  v<.  10.  duo:  sciscitarier. 
B(pclerus. 

Heri  aliquot  adolescentuli  coimu^  in 
Pirao]  In  hoc  proloquio  insinuatio  per- 
sona- (jus  est,  cui  narraturus  est  Chce- 
rea,  quce  a  sc  post  scenam  facta  sunt. 
Fit  autem  hoc  populi  causa,  ut  spectator 
aurihus  accipiat,  quod  subjicerc  oculis 
Poeta  non  potuit.  Donatns. 

1  Ileri  aliquot  adolescentuli]  Bene 
inventa  persona  est,  ciii  narret  Chae- 
lea,  ne  unus  din  loquatur :  ut  apud 
MenandrMni.  Idem. 

Heri  aliquot  adolescentuli  coiimtis  in 
Piraeo]  Id  quisquc  dicet  quod  lubu- 
erit ;  ipse  vel  invitis  omnibus  dicani 
scrii)cndum  esse,  Piraeo.  Erlt  syni- 
zesis  in  fine.  Cetera  nuga;  sunt.  A- 
liud  est  convcnire  sen  coire  in  I'oruni, 
aliud  in  foro.  Conveniunt  in  forum, 
qui  extra  forum  sunt.  Conveniunt  in 
foro,  qui,  cum  jam  in  foro  sint,  circu- 
Inm  aut  coronam  faciunt  in  ipso  foro. 
Falter. 

Coimus]  Coimus,  consen3imus,ac  pe- 
pigimus:  ne  sit  soloecismus.  Donat. 

In  Pirao]  Pro,  in  Piraiim.  Idem. 

Heri  aliquot  adolescentuli  coimus,  Sfc.'] 
Respexit  ad  ^0os  adolescentuni  (pi\6- 
(piXov  Ka\  <pi\4raif)ov.  illorum  enim  est, 
Xaipfiv  rifi  ffv^fju.  Hnnc  locum  addu- 
cit  Cicero  Kp.  ad  Attic,  vii.  3.  lau- 
dans  Terentium  tanquam  optimum 
Latinitalis  auctorem,  in  quaDslionc 
Grammatica,  quam  Atticus  nioverat. 
l)e  Ciceronis  liac  disputatione  non 
inerudile  quidem,  sed  intemperantis- 
«imc  more  suo  disserit  Scioppius  in 
Paradoxis  literariis  Ep.  3.  Bceclerus. 

Coimus  in  Piraol  Cicero  ad  Atti- 
cum  I.  VII.  Epist.  3.   legit,  coiimus  in 


Pirtreum,  sciiue  dcfendit  quod  scrip- 
serat  ad  Piraea,  non  Pirceeum.  et 
qiiod  Pra^positionem  addidisset. '  Non 
enim  hoc,'  incpiit,  '  ut  op|)ido  prse- 
posiii,  sed  ut  loco.'  Erat  anteni  Pi- 
rffiuni  portus  et  oppidnm  40.  ab  nrbc 
stadiis.   rarnahius. 

2  Ut  de  sijmbolis  essemus]  Plantus 
in  INIena^chmis,  '  Minore  nunquam 
fui  dispendio.'  Sed  melius  Esscmus, 
producta  e  litera.  Donatns. 

Symbnlis]  Vide  Andriam,  act.  i. 
sc.  1.  '  Symbolam  dedit.'  Farnahius. 

Essemus'\  Commessaremnr.  airh  (rv/i- 
Po\t\s  Senrvelv.  Eusfat.  Idem. 

F.i  rci~\  Ut  esset  fpavujr))s,  trvfiiro. 
fftapx^s,  jSocriA.ei'S,  o^daK/xhs,  0a\tapxi>s, 
convivii  curator,  arbiter.  Idem. 

3  Prafecimus']  Id  est,  (xvfxiroariapxov 
fecim.is.  Idem. 

Dali  unnuli]  Nihil  interim  de  scor« 
to.  apparet  enim  ephebos  esse.  Idem. 

Dati  annuU]  Su^iSoA^v  rhv  SaKriKtop 
StSooKas,  Lucianus,  arrhae  loco.  Far- 
nahius. 

Locus,  Sfc]  Convivium  constat  ex 
rebus  qnatuor,  si  belli  homnnculi  col- 
lecti  sunt,  si  lectus  locus,  si  tempus 
lectum,  si  apparatus  non  neglectns, 
&c.  Varro  apud  Agcliium  lib.  xiii. 
c.  11.  et  Horat.  lib.  i.  Epist.  8.  Id. 

4  PrtEteriit  tempus]  Quia  tcnipus 
constitutum  est.  Donatus. 

Quo  in  loco]  Quia  locus  constitutus 
est.  Idem. 

5  Homo  ipse]  Quia  Chaeream  ei  rei 
praEfecimus.  Idem. 

G  Cetcri  dedere]  Ceteri,  exceptis  me 
atquc  illo.  Idem. 

7  Quisnam  hinc  a  Thaide]  Causa 
sciscitandi  est  admiratio  de  habitu 
commutato,  et  vix  agnitus  Charea. 
Idem. 

8  Is  est,  an  non  est  ?  ipsus  est]  Vide 
an  potuerit  meretricem  ignotam  hoc 
habitu  atque  ornatu  fallere,  qui  ab 
Antiphone  vix  aguoscitiir.  Idem. 

Quid  hoc  hominis]  Vide  an  longam 
narrationcm  possit  andire,  qui  non- 
dum  amico  narrat,  et  jam   atfectus 


TERENTIl    EUNUCH.    ACT.    III.   SC.    V. 


1231 


pendet.  Idem. 

Quid  hoc  hominis]  Quod  a  Tliaide 
epliebus  exit.  Idem. 

Qui  hie  omatus  est]  Quia  Eunuchi 
veste  indutiis  est.  Idem. 

9  Quid  illud  mali  est]  Quod  timidus 
egreditnr.  Idem. 

Quid  isthuc  malt]  Verti  debet :  Que 
diabk  est-ce-ld?  Sic  alibi, '  Quid  ma- 
lum,'dtc.  Baifius,  eleganter :  Que  dia- 
bk est-ce  ?je  m'en  Honne,  Et  ne  m'en  puis 
trnp  ^lonner,  Ny  ne  s^auroy  qu'en  devi- 
ner.  Faber. 

10  Quid  sit  sciscitari']  Sciscitari,  est 
occulta  magis  et  secretiora  rimaii,  ac 
velle  cognoscere.  ut,  *Suspensi  Eury- 
philum  scitatum  oracula  Phoebi  Mit- 
timus.' Donattis. 

ScENA  V,  Satura  est  scena,  lambi- 
cis  et  Trochaicis  Catalecticis  et  Aca- 
talecticis  constans  ;  varietate  metri 
ad  aniuii  molus  in  Clia?iea  congruen- 
te.  vs.  3.  omnes  :  7iunc  est  tempus  pro- 
feclo.  reliqua  in  hoc  et  seq.  versa  eo 
ordine,  ut  edidimus.  nimium  enim 
sibi  permiserunt  nonnulli  in  commu- 
tandis  omnibus,  vs.  5.  omues :  sed 
neminemhic  curiosum,ifc.  vs.  11.  duo: 
sanu-s  ne  satis  es?  vs.  14.  duo  :  ut  au- 
dias  istuc.  vs.  15.  omnes :  nempe  ut 
opinor  Thaidem.  vs.  18.  omnes  :  cum 
me  ipsum  n.  vs.  19.  duo  :  in  hanc  com- 
motus  sum.  duo:  illam  scio  si  vidcris. 
vs.  23.  omnes  :  tacitus  sis,  citius  au- 
dies.  vs.  26.  duo  :  et  viderem.  vs.  28. 
omnes ;  adduxit.  vs.  47.  duo :  et  ven- 
lulum  liuic  fnrito.  vs.  50.  omnes  :  quid 
turn?  Cir.  quid  turn  fat. 

Ab  initio  inijus  scenx  dcscribitur 
cxcmpluni  la(iti(C  gestientis,  in  qua 
est  UriliLs;  sicut  notat  Cicero  in. 
Tnsciil.  13.  ciii  ttiam  diritur  inanis 
ulacrilas,  qnandoliomo  alacritalc  futili 
RCStirns  deliquescit.  (iv.  Tusr.  10.  (;t 
17.)  '  Hac  la:titia  (|uani  tiirpis  sit,  sa- 
tis est  diiij^cntcr  atlrmfrntcm  pcnitiis 
vidcre.  et  ut  turpns  sunt,  fpii  effiTuiit 
se  laRtitia  turn,  rum  frunntur  veneris 
voliiptatibus  ;  sic  (laKitinsi,  qui  cas 
iiiflammatoanimoconcupiscnnt.'quod 


iterum  verbis  Ciceronis  dicenduui  pu- 
tavi  IV.  Tuscul.  32.  Baclerus. 

Num  quis  hie  est  ?  nemo  est]  In  hac 
scena,  verba  gestum  vultumque  indicant 
exeuntis:  cui  obvia  persona  objicitur, 
sed  cujus  occasione  spectatoribus  gesta 
narrabuntur.  Donatus. 

1  Numquis  hie  est?  nemo  est.  Num- 
quis  hinc  me  sequitur]  Duo  metuit,  ne 
quis  obvius  comprehensor  occurrat : 
et  ne  quis  sui  persecutor  existat. 
Idem. 

Nemo  homo  est]  Quamvis  per  nemo, 
homo  intelligatur,  tamen  addidit  ho- 
mo,  ut  veleres  solent,  T(p  a.pxa.'i<Tf*v- 
Idem. 

Homo  est]  Pleonasmus.  Cicero, 
*  Nemo  homo,'  ii.  de  Natur.  Deor. 
'  Nemo  nee  homo,  nee  Deus,'  1.  i.  de 
Nat.  Deor.  Farnahius, 

2  Jamne  erumpere  hoc  licet  mihi 
gaudiiim]  Erumpere,  quasi  activnm 
verbum  posuit,  pro  nentrali  :  ut  sit, 
Licetne  milii  erumpere  hoc  gaudiuni  ? 
Aut  erumpere  quasi  exire.  Mihi,  pro 
a  me.  Donatus. 

Erumpere]  Utrumne,  erumpere,  pro 
emittere  posuit  i  An  erumpere  pro  ex- 
clamare  ?  ut  erumpere  vocem  dicitur, 
qui  exclamat.  nam,  Pro  Juppiter  die- 
turus  est.  Idem, 

Erumpere,  Sfc]  Cic.  Epist.  3.  lib. 
XVI.  ad  Attic.  '  Ne  in  nie  stomachum 
erumpant,  cum  tibi  sint  irati.'  Far- 
nahius. 

3  Nunc  est  profccto]  Ordo  et  sensus 
hie  est,  Nunc  est  profecto  tempus, 
cum  pcrpcti  me  possum  interfici. 
Hoc  aulem  cur  ipse  dixerit,  stalim 
subjicit  causam.  Donatus, 

Cum  pcrpcli  me  possum]  Animadver- 
tendum  est,  quod  si  cum  conjuncte 
Icceris,  quando  signillcat  :  si  separa- 
tim,  dum  significat.  Idem. 

Nunc  est  profecto]  I'igur.ilc,  ac  con- 
juncte lege  sine  disjunclione.  Idem. 

4  Cimtaminet  rUa  <rgriludiue  aliqua] 
Mire  vitir  crimen  ost«Midit:  velut  ip- 
sa sit  campus,  ])osscssior|uc  fortune 
instaliilis  variorum.  Idem. 


1232 


NOr/F.    VARIORUM    IN 


5  Scd  ncminem  curi<>$nm,  ^-c]  Appii- 
rmiis  ail  intoiitioiiein  fntunTi  nanalio- 
iib  ilicitiii'.  hliiii. 

Sid  iiiinimm  ne  curiosum]  Testatum 
i-eliiK]iiiiiHi.s  ita  esse  in  libru  Ilcmbi- 
no:  nc  quis  iinquam  revocet  in  dubi- 
uiii.  Fuinius. 

()  Qui  me  sequalur]  Id  cnpit  gau- 
dons,  quod  tristil)iis  inolesluin  est. 
nam  contra Moiiedciiins  giavalur  nar- 
raie  qiuv  doiel.  Donatus. 

Obtinulttt]  Odiose  instet  ac  repe- 
tat,  molestus  et  odiosns  sit.  Idem. 

Lnecd]  Evcpavdrfpov  quam  enicet. 
Idem. 

7  Quid  gesliani]  Deest  quar ens :  nt 
sit,  rotjitando  obtundat  et  enecet, 
qiiifiens  quid  jjestiam.  Gcsliie,  est 
motu  corporis  monstrare  quid  sentias. 
Constat  aiitem,  a  pccudibiis  ad  homi- 
nes esse  trans lattnn.  Idem. 

Quid  gculiam]  Geslire  pioprie  est, 
sensuin  corporis  gestti  indicare :  quod 
inagis  briitorum  est  animalium.  Vir- 
gilins,  '  Et  studio  incassnm  vidcas 
gestire  lavandi.'  Idem. 

Aut  quid  Iwtus  s!/fl]  Propter  quid. 
Idem. 

Quid gestiam?  quid  Iwtus  sim]  Hinc 
siimsit  Cicero  appellationcin  '  la^ti- 
tiif  gestientis,'  qua  delectatur.  Ba- 
cle>-us. 

Gestiam,  l^c.'\  Gestire  est,  animi  af- 
fectum gestu  corporis  indicare,  I'ar- 
nabius. 

(hide  emergam]  Proprie  dixit  Emcr- 
ffum,  ut  ex  lustris  atquc  iniioncstis 
locis,  utpotenieretricis  dumo.  Cicero, 
'At  ne  tum  qnidem  emersisti  lutu- 
lente  Ca-soni  ex  miserrimis  naturae 
tuee  sordibus.'  Donatus. 

8  Veiititum  hunc  nactus]  Bene  Nac- 
<us  dixit :  ut  qui  non  sinneret,  nisi 
siicLsisset  lixc  occasio.  Idem. 

V  Adibu :  alque  ab  eo  grntuim,  ^c] 
Sensus  et  ordo  hie  est,  Adibo,  atque 
ab  CO  gratiam  banc  iuibo.  Graliam 
inirc,  est  dare  beneficium,  ac  per  hoc 
aiicujus  inire  gratiam,  id  est,  amici- 
liain.  sed  hac  est  elocutio,  Graliam 


ah  CO  iiiibo,  pro,  ejus  gratiam  merebor. 
Nam  ab  co  amat  Terentius  pro  yiis 
j)()iicri> :  ut  in  Audria,  '  Ha>c  prinium 
aniuiadvertenda  ab  eo  injuria  est.'  Id 
est,  tjns  injuria.  Inire  awicm  gratiam, 
est  mcreri  iiratiam  Plautus  :  *  Iniet 
tamcn  solidam  et  grandcm  gratiam.' 
Idem. 

Ab  eo,  Sfc.]  Gratiam  banc  ejus  de- 
niercbor.  rarnahius. 

10  Quid  est  quod  sic  geslis^  Facele 
renctit  verba  ejus  interrogationis,  ut 
sciut  se  jampridem  esse  praesentem. 
Donatus. 

Quid  sibi  hie  vestitus  quarit]  Facete 
et  figurate  dictum  est,  sic  et  alibi, 
'  Ut  peruoscatis  quid  sibi  Eunuclius 
velit.'  Idem. 

Quidve  sibi  hie  vestitus  qucerit]  Dis- 
junctionem  aliqui  libri  iiullam  ha- 
bent.  aiiciui  vero  hoc  modo,  aut  quid 
sibi.  in  nuilo  est,  quidce:  ut  in  im- 
prcssis.  Fa'ernus. 

11  Quid  est  quod  Icetus  sis']  Vide 
aliud  esse  geslire,  aliud  latum  esse. 
Donatus. 

Quid  tibi  vis]  Uphs  rb,  Quid  niihi  ve- 
lim.  Idem. 

Satin'  sanus]  nphs  ru,  Sauus  sim,  an 
insaniani  r  Idem. 

Quid  me  aspectas  ?  qtrid  taees]  His 
duabus  intcrrogatiunculis  descripsit 
vultum  dicturi.  Idem. 

12  Quid  aspectas  ?  quid  taces]  Ob- 
serva,  quantus  artifex  sit  Poiita  nos- 
ter,  in  describendo  et  ob  oculos  po- 
nendo  immodico  ilio  afi'ectu,  (|uo  ela- 
tus  levitate  adolcscens,  inanique  Ise- 
titia  exultaus  et  temere  gesticns  suo 
animo  morem  gerit.  ante  desideravit, 
cui  narraret  fortunas  suas.  nunc  voti 
compos,  non  statim  sermonem  expe- 
dit  prue  magnitudine  exundantis  litti- 
tia-.  dum  erumpere  quaerit  affectus, 
se  moratnr  ipse.  Antiphonis  perso- 
nam adducit  pocia,  cui  bapc  narraren- 
tiir :  juvenem  et  familiariter  notum 
ad  juvenilcm  et  familiarcm  ausculta- 
tionem.  tinge  aliam  personam,  cui 
uarrarct  ista.  nou  posset  narratio  ta- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    HI.    SC.    V. 


1233 


)iii  esse,  qiialem  Poeta  liic  argumenti 
ergo  esse  voliiit.  Bwclerus. 

Ofestus  dies  hommis!  Amice  !  salve'] 
Decet  a  salutatione  incipere  lucnlen- 
te  dictnrum.  Ilium  aiitem  verisimile 
est,  et  perciissuni  re  nova,  et  audien- 
di  ciipidiim,  imniemoreni  extitissesa- 
liitandi.  Donatus. 

Ofestus  dies]  Utnimquia  causa  est 
festi  ac  lacti  diei  ?  an  quia  ipse  tautus 
sit,  qiiantiis  est  festus  dies  r  Idem. 

O  fesius  dies  hoininis]  Pro,  homo 
festi  diei.  Sic  dicitur  enim  '  scelus 
]iou)o.'  Euuius,  '  O  pietas  animi.' 
Idem. 

Ofestus,  Ifc.]  O  homo  fauste,  miiii 
optatissimc,  tanquam  sis  niiiii  festus 
dies.  Plaut.  in  Casina,  i.  act.  1.  seen. 
'  Sine,  aniabo,  te  amari,  mens  festus 
dies.'  apud  qucra  feriari  niilii  licet. 
J'urnabius. 

13  Quern  ego  magis  nunc]  Bene  ad- 
ditnni  Mngis.  ut  his  amicis  se  ante- 
positum  iiitelligat,  quos  rum  optet 
videre  Cha?rea,  tamen  eum  magis, 
adeo  ut  aliis  amicis  asitepositum  ne- 
mincm  cupiat.    Donatus. 

II  Imo  ego  te  obsecro  hercle  ut  au- 
dias]  IJonum  compendium,  no  multa 
diceret  ad  commendandnm,  ut  solet, 
narrationem  futuram.  Idem. 

Imo  te  obsecro  hercle  ut  audias]  Bene 
contulit  verba:  ut  ex  his  appareat, 
<|uid  agere  velit.  Ille  dixit  Quceso, 
liic  Obsecro.    Idem. 

1.5  iSostin'  hanc,  quam  amat  frnter] 
Qiia:ritur  an  vt-risimilc  sit  Antiphoni 
notam  esse  Tliaidem,  quam  fratcr 
ipse  nesciverit,  Sed  intclligere  de- 
Ijcmiis,  modo  notitiam  non  vuitus, 
sed  fanm;  positam  esse:  qtiam  famam 
potuit  ex  Pli^rdria  et  Antipiio  scire. 
At  vcro  aliam  nolitiam  negavcrat 
Chaerca  sibi  fiiihsc  cum  Tliaidc,  hoc 
est,  visus,  vuitus,  oris,  ct  corporis. 
Idem. 

f^iovi ;  nvmpe,  ojnuor  Tlutidem]  Ve- 
risimile est  bite  Hcire  Antiphoncm, 
qui  adeo  sit  familiaris  Chierea;.  I'.t 
«;st  ordo  hie  ;  Novi,  ncmpc,  opinor, 

Dilfih.  el  Vnr.  (las.  Tn 


Thaidem.  Idem. 

Opinor,  Thaidem]  0[>time  et  ahillo 
taciturn,  et  ab  hoc  nomen  ablatum 
est ;  ut  appareat  quam  noverit,  et 
quam  possit  assequi  quae  dicentur. 
Idem. 

17  Faciem  priedicem,  uut  laudem] 
Prtcdicamus,  ut  res  sunt :  Landumus 
extollendo.  Vel  prcedicamus  voce  : 
Laudamus  argumentis.   Idem. 

Quid  ego  ejus  tibi]  Ordo  hie  esse 
debet,  Quid  ego  ejus  tibi  nunc  faciem 
prcedicem  aut  laudem,  Antipho?  in  hue 
commotus  sum :  cum  me  ipsum  noris, 
quam  elegans  fovmarum  spectator  siem, 
ut  sit  sensus.  In  hac  commotus  sum  : 
ille  scilicet,  qui,  ut  scis,  formas  solet 
eligere,  ac  fastidire  pro  nierilo.  Idem. 

18  Quam  elegans  formarum  spectator 
sietn]  Elegans  spectator  est,  qui  sit 
cunctantis  et  fastidiosi  judicii :  cui 
non  quid  placet  facile.    Idem. 

Spectator]  Probator :  ut  pecuniie 
speciatores  dicuntnr.    Idem. 

I'urmarum,  &^-c.]  Formarum  explo- 
ratoi',  probatoi',  SoKi/xacTTTji.  siimptum 
volunt  a  triumviris  monetalibus  ad 
quos  nummi  spectaudi  defeicbantur. 
l-'arnabius. 

19  In  hac  commotus  surn]  Non  est 
consequens:  <sset  autem,  si  dicere- 
tur.  In  hac  commotum  mc  scias. 
Erit  ergo  ordo,  et  sensus  qui  supra. 
Donatus. 

Primam  dices,  scio]  O  fiduciam  ele- 
gantia-,  ct  de  alienis  oculis  judicarc. 
Idem. 

Primam,  ifc.]  NuUi  secundam.  pran 
qua  reli(|ua'  mera  sunt  '  Pithecia  et 
spinturuicia.'  Plaut.  Mil.  iv.  act.  1. 
SC.   I'arnabius. 

iJO  Quid  multa  verba  ?  amare  ca'pi] 
Ordine  egif.  nam  prius  est,  commo- 
veri:  iridn  amare.  Et  bene  non  ante 
•licit,  <|nid  aggressus  fuerit,  nisi  auio- 
ris  nieutioue  pnvlata  :  <|uo  cogcntc 
nihil  est  infeclum  cupicntibus.  Do- 
natus. 

22  Submonuit]  Leviter  uu)nuit  et 
recle,  quia  anipui  dicturiiK  est.  ICt 
int.  4   I 


1234 


NOTyE    VARIORUM    IN 


totum  optime  :  nom  ut  non  erat  boni 
adolosiinti-i.lianc  techiiani  lepciire  : 
sic  ab  illo  ri'pei  tain,  fiiit  plane  veri 
aiiiatoris  aiiipoie.   Idem. 

'2i  Tacitus  citius  audies']  In  oratione 
soleimis  coiripeie  extra  ordinem  per- 
rontantes.  Et  bene  celeiitatem  pro- 
niisit,  rpja  facile  tenctiir  aiulitor.  Et 
niiic,  tanqiiam  sola  intenogatio  morae 
sit.   Idem. 

21  Et  pro  iUojubeam  vie  illuc  ducierl 
Jukam  amico  dixit,  tanqiiam  inter 
honesta  sit,  (piod  utile  sit.  et  turpe 
factum  plerumque  perseverante  im- 
pudentia  relevatur.  Idem, 

25  Quidmtm  ex  ea  re  tandem^  Trans- 
it a  reprehensione  facti,  ad  causam 
ipsius  facti.    Idem. 

20  Vidercm,  ^-c]  Supra  act.  iii. 
sc.  3.    Faniabius. 

27  A'um  parva  causa,  aid  parva  ratio 
esf]  Sic  illata  interrogatio  est,  quasi 
ad  banc  annuere,  et  vulln  consentire 
Antiplio  sit  coactus.    Donutus. 

28  Lata  vera  ad  se  abducit  domum : 
commendat  virginem'l  Apponam  Donati 
elegantem  annotationem,  sed  in  fine 
corruptam  : '  Omnia  mire  :  quod  Iceta, 
quod  abducit,  quod  domum,  quod  com- 
mendat virginem.  Specta  singula,  et 
mirarc  virtutem  PoetiE.  hie  enim 
conimendandiis  est  locus,  erroris  ini- 
lium  contincns  apud  Tliaidem  convi- 
tium.'  Nibili  est :  apud  Thaidem  con- 
vitium.  itaque  lacunam  bic  fcccruiit 
ante  conritium.  Sed  veteres  libri  ni- 
hil tale  osteiidunt.  An  nefas  fuerit 
Icgere  ?  hie  enim  commendandus  est  lo- 
cus, erroris  initium  continens,  apud 
Thaidem  conviclum.  bine  erroris  ini- 
tium quod  in  familiam  Thaidis  pro 
Eunucho  venit  Cbarea,  et  in  convic- 
tum  virginis,  qui  ante  describebatur ; 
ut  una  esset  cum  ea.  nam  is  convictus 
ad  virginem  referendiis  est,  quo  poti- 
tur  Cha^rea  apud  Tliaidem  sive  in 
Hiaidis  dome.    liceclerus. 

20  Ttbi  nc]    Non   interrogat,   sed 
mirdtiir.    Donutus. 

Satit  luto  lament    Quid   hie   facit 


tamen?  Utrnm  hoc?  etsi  meretrix, 
tamen  satis  tiitn  agit.  An  ;•  etsi  Cba»- 
rvx,  satis  tuto  tamen :  <]uia  nullus 
accctlet  alius.    Idem. 

Satis  tuto  tamen'\  y^Eque  ac,  '  ovem 
Inpo,'  intra  act.  v.  sc.  1.   Farnabius. 

30  Edicit]  E(//ci;n«s,  jubemiis :  vel 
jure  dicimus.  Edicta  eiiiiii  Impcrato- 
ris  sunt.    Donutus. 

Et  miki,  ne  tthscedam,  imperal]  Certc 
nullus  vir  accedit.    Idem. 

31  Maneam  solas'^  Remaneam,  per- 
severeinqiie  in  loco,  ac  per  hoc  sim 
miser,  utpote  douo  datus,  et  serviens 
meretrici.  et  est  tlpuvtla.    Idem, 

In  interiore  parte  ut  maneam  solus 
cum  sola]  Duui  diligentiam  luandan- 
tis  vidctur  signare,  kcujuikw;  elpiui'dav 
occulte  miscet.  ut  niox  ;  '  adhortor 
properent.'   liceclerus. 

32  Terram,  Sfc]  Pndoris  signuni  et 
vereciinfliae.   Farnabius. 

Ego,  inquit,  ad  cwnam  hinc  eo]  M(- 
ixr](ris,  ad  imprudcntiam  mulieris  ex- 
primendam,  quae  hoc  die  erit  secnra 
de  custode  Eunucbo.  Donatus. 

33  Abducit  secum  ancillas'\  Memo- 
riter  :  nam  dixerat  abiens,  '  Vos  me 
sequimini.'    Idem. 

Paucee,  qua;  circa  illam  essenf]  Re- 
lictse  nonnulliie,  ut  lavari  possit  ea 
virgo,  quR-  sub  villi  hujns  occasione 
ntiptiira  est.  Hoc  enim  totum  sic 
indu'^it  Poeta,  ut  non  abborreat  a  le- 
gitiiiiis  miptiis,  in  ea  praesertim  quse 
uxor  fiitura  est.    Idem. 

]\Ia7ient]  Pro  remanent.  a(paipeffis. 
Idem. 

34  Novitice  puella]  AC^rfais,  novitia, 
et  puellce.  Idem. 

Confinuo  hcec  adamant  ut  lucef]  Ilac 
pluralitcr,  pro  ha.  ut  in  Pbormione, 
'  Haec  illae  erant  itiones.'  Adornant 
autem,  ex  medio  significatu,  pro  ap- 
paraiit.   Idem, 

Adornant,  ut  lavef]  ItaPlautus  Ru- 
dente  iv.  6.  2.  '  Adorna  nt  rem  divi- 
nam  faciam.'  liwclerus. 

Hac,  Sfc]  Antifpiis  moris  erat,  ut 
singulis   diebus   lavarent ;    bine  tot 


TERENTTI    EUNUCH.    ACT,    III.    SO.  V. 


1235 


balnea  pnlilica  et  privala.  alii  lue.  al. 
adnrnant  ut  hcEc  lavet.  Farnabiiis. 

35  Duin  apparatur,  virgo  in  condavi 
sfdet]  Iinpersonaliter  dixit,  et  dum 
apparatur,  pro  dum  appareiur  :  et  se- 
del,  prosedebat.  Donatus. 

Virgo  in  condavi  sedet]  Condave 
est  separatior  locus  in  interioribus 
tectis:  vel  quod  intra  euni  loca  ranl- 
ta  et  ciibiciila  clausa  sint  adha?reutia 
triclinio.  Idem. 

36  Suspedans  tabulam  quandam  pic- 
tarn]  Bene,  accedit  repente  pictiira 
ad  liortanientaaggifdiend.p  virginis: 
ideo  quia  non  ad  hoc  venerat  Cheerea, 
nt  cuntinuo  vitiaret  puellani,  sed  ut 
videiet,  audiret,  essetque  una  :  cum 
nihil  amplius  cogitaret,  aiisus,  incita- 
tiisqne  dum  picturam  ceineret.  Id. 

Tabulam,  iff.]  Aptam  domo  mere- 
tricis  tabulam,  in  qua  Jovis  amores, 
puellas  aiirea  dona.  Lege  Propert. 
1.  II.  Eleg.  6.   Farnahius. 

Ibi  inerat  pidura  /itrc]  In  pra?fa- 
tione  diximus,  Poiitam  hie  KwncfoeTv 
fabulas  de  deoruni  flagitiis,  eadem- 
qiie  opera  ostendere  nieretricio  po- 
tiu<<  cubiculo  qnam  honei^tis  palatiis 
aut  xdibus  dignas  esse  ejuscemodi 
pictiiras,  moribus  noxias,  sicnt  et 
virginis  et  Chfprea;  exeniplo,  insigni 
prorsus  arte,declaratum  voluit :  qua- 
si et  virgo  iiitactaet  casta,  vel  aspcc- 
tando  haec  talia  ocnlos  inccstare  coe- 
perit.  qua;  quasi  oikovo/hik?;  -rrapacricein) 
est  ad  infortunium  puellas.  nam  Clia;- 
rea  inflammato  ad  libidintni  animo 
citra  ainbagCK,  argiimentum  ct  auc- 
toritatf'Tji  pcrcandi  hinc  arripit.  Pro. 
pcrtii  illud  hue  prrtinet  Kleg.  ii.  6. 
'  Quic  maniis  obsca'nas  depinxit  pri- 
ma tabpllas,  Va  posuit  casta  turpia 
visa  domo,  Ilia  |)uoilarum  ingrnuos 
rorrupit  occllos,  Nequitia>qu(!  su.r 
noluit  es^c  rudcs.'  Uude  Poita  Hos- 
ier honesta-  domui  nunquam  talcm 
picturam  tribuissct ;  qu^  inter  nif- 
retricias  illcrcbras,  ut  genus  instru- 
menti  donicstiri,  hoc  hico  pr.iiitur; 
l^unatus  irtpufTfirrfpov  cxplicat.    Vide 


Lindenbrogii  annotationem.  BcecUr. 
Jovem  quo  padol  Mira  inventio,  qua 
hjEC  pictura  domui  tribuitur  meretri- 
cis,  adversus  omnium  pudicitiam  a- 
mornm,  contra  parsimoniam,  contra 
dignitatem,  contra  pudicitiam.  Don. 

37  Misisse  aiunf]  Bene  niujit :  et 
quia  tabula  est,  et  quia  tarn  turpis 
Jovi,  qnam  apta  meretrici.  Idem. 

Quo  pacto  DanacB  misisse  aiunt  quon- 
dam  in  gremium  imbrem  aiireum]  Qnjs 
aptior  pictura  domui  raeretricis  ad 
amatorum  illecebras  quam  haec,  quae 
exemplum  coutinet  amoris,  et  amoris 
puelke,  et  amoris  ad  Jovem  perti- 
neutis  ;  et  amoris  non  gratuiti,  nee 
parvi  propositi,  sed  auro  iu  gremium 
fluente  venalis?  Turn  quod  in  gre- 
mium Danaee  etiam  ipse  Jupiter,  ut 
spleudidus  iniber,  iliabitur:  nonne 
videtur  meretrix  dicere  adolescentu- 
lis,  illam  corporis  partem  anctore 
Jove  vehit  inauratam  fuissef'  Idem. 

Imbrem  aitreum]  Non  rorem  vel 
pluviaui,  sed  Imbrem  addiderat.  o 
avaritinm  meretricis !  Idem. 

Misisse,  If c]  Fabricius  ait,  in  co- 
dice  iMs.  invenisse  se  tiinxissc.  hinc 
autumat  ninxisse  scribendum.  dictum 
autem  ex  imitatione  Pindari  iu  Isth- 
miis  :  xpvaifi  fxirrovvKTiov 'iii<povTa  o«|a- 
^e'fTj  Tov  (ptprrarov  dioiv.    Fnrnabius. 

38  Egomet  quoqiic  id  spednrc  ca'pi] 
Moris  est  ad  id  oculos  vertere,  quod 
videmus :  et  euni  queni  aspicimus, 
intucri.  Donulus. 

Lustrat]  Nequiore  sensu,ut  Greece 
iroiftti/.   I-'ariiabiits. 

39  Jam  olim  Hie  ludum]  Bene,  non 
scelus,  sed  ludum  dixit.  Donatus. 

Impendio]  Id  est,  niagis  magisqiK 
luserat.  Et  luserat  ludum,  ut, '  Hiiuc 
oro  sine  me  fiirere  ante  luroreni.'  (i- 
gura  Apxo'ffudj.  Idem. 

40  Drum  srsr  in  hominem  convcrlisse] 
PliilDsophiee  nunc  Tereniius  denion- 
stravit,  cpiam  cladc^m  moribus  lionii- 
iiuiu,  el  rivitalibtis  atl'eranl  ligmenta 
Poi-tariiru,  eum  exf-rupla  scelcruui  al- 
ferant  peccaturis.  Idem. 


1-23G 


NOTiE    VARWRUM    IN 


Diuni  scxe  in  hominem  cotwertisse'\ 
i  ttnm  quia  Juppiter  liuinaiia  forma 
aiinim  infuiulcns  pictus  erat  in  labii- 
lis,  lion  pro  Jove  aiiruni  r  an  in  hnmi- 
nan,  id  est,  homiuis  audaciatii  atqiie 
flagitia  ?  Idem. 

In  Iwminim coniertissc}  In  liumanos 
seiisiis.  in  iinbrem  eniin  se  aurenin 
coiivertit,  non  in  honiiiiis  forniam. 
I-'iirnaliius. 

Atiiue  per  alienas  tegulas']  Hie  ap- 
paret  Joveiii  separatini,  separatim 
aiinini  fuisse  pictiini.  Donatus. 

In  alieniis  lef^ttlas]  Satis  comico  clia- 
ractere  loeiitus  est,  et  presso  stylo. 
Idem. 

Atquc  per  nlienus  tegulas  venisse  clan- 
ciilum  per  iinplurium  fticum  faetitm  mn- 
lieri]  Ex  libro  Benibino  et  Victoria- 
no  lego,  atque  in  alienas.  lit  sit  ordo 
et  sensus,  ad  faciendum  fiiciim  mii- 
lieri  per  impliivinni.  versus  autem, 
qui  est  octonarius  iambicus,  stat,  si 
ex  per  eliclas  r,  ut  saepe.  Faernus. 

41  Venisse  clanculum  per  implucium^ 
H»c  omnia  non  ut  difficilia  factu, 
sed  ut  huuiilia,  et  Jove  indigua  pro- 
fernnlur,  ut  merito  sequatur,  '  Ego 
liomuncio  hoc  non  facerem,'  quod 
non  solum  non  Jovi,  sed  ne  liomini 
qnidcni,nisi  furi,  aptnra  erat?  Donat. 

JVHi>se, ^c]  Ut  faceret  fucum  vir- 
giiii ;  est  autem  fucus  lierbas  genus, 
tingendis  lanis  utile,  unde  pro  artifi- 
cioso  ac  adulterino  colore  usurpatur. 
Sunt  ([in  furlum  legunt,  amoris  sc.  il- 
licitum  gaudium.  Farnabius. 

Fucum  factum  mulieri]  Id  est,  ut 
fticuMi  taceiet,  hoc  est,  insidias  et 
frandeni.  Fucum,  astutam  fraudeni : 
et  mulieri,  \no,foemince.  Donatus. 

Fucum  factum  mulieri']  Eugraphius: 
'  Fucum  fa(  tuni  mulieri.  frautlem  sci- 
licet, sunt  inim  cum  fiaude,  (luee  fa- 
ce videntiir  infccta.'  cui  loco  irapoA- 
\7}\os  est  ille  Uuinliliani  xii.lO.  '  La- 
iia  linctafuco  citra  purpuram  placet ; 
at  si  coutulfris  ctiani  lacern*.  con- 
speclu  nieliori--  obrnatur,  ut  Ovidius 
<tit.'  liaelerui 


42  Qui  templa  caii  sumnm  sonita 
canculit]  Ab  auctoritate  peisonac,  ut 
fit  in  excmplis.  Donatus. 

Qui  templa  cceli  summu,  ifc.']  Versus 
ex  alicpio  veterum,  Ennio  fortasse. 
Est  autem  cranditatis  Tragicap,  ut 
per  oppositionem  diiorum  genernm 
res  crescat,  Optime  et  IJaifius  ;  nam 
id  et  pulcre  odoratus  est  quod  dice: 
Mais  quel  Dieu  ?  Ce  Dieu  Roy  des  Dieux 
Qui  des  plus  liauts  temples  des  cieux 
Hoclie  le  plus  orgucilkux  faiste  D'un 
seal  eclat  de  sa  tempeste.  Ceterum 
templa  sunt  vasta  spatia,  ut  Ache- 
runtis  templa,  &c.  quae  nos  olim  ad 
Lucretium.  Sonitu  est  tonitru.  Hie 
vero  nequeo  praeterire  locum  insig- 
ncm,  quern  olim  apnd  D.  Augusiinum 
legi  lib.  II.  de  Civitate  Dei  cap.  12. 
ubi  Terentianum  istud  dictum  in  ani- 
nio  liabens  sic  scribit,  per  apostro- 
phen  ad  Scipionem  :  est  certe  locus 
egregius :  '  Itane  tandem,  Scipio, 
laudas  banc  Poetis  Romanis  negatam 
esse  licentiam,  ut  cuiquam  opprobri- 
um infligerent  Romanorum,  ciun  vi- 
deas  eos  nulli  deorum  pepercisse  ves- 
trorum  ?  Itane  tibi  pluris  liabenda 
visa  est  existimatio  vestr8c  curiae, 
quam  Capitolii,  imo  Romae  unius 
quam  cceli  totius  ;  ut  linguam  male- 
dicam  in  cives  tuos  exercere  Poiitae 
etiam  lege  prohibcrentiir ;  et  in  decs 
tnos,  securi,  tanta  convicia,  nullo  Se- 
natore,  nullo  Censore,  nullo  principe, 
(intelligit  principem  Senatus,)  nullo 
pontifice  probibente,  jacularentur  ? 
Indignum  (imitatio  Virgil,  in  Geor- 
gicis)  videlicet  fuit  ut  Plautus  aut 
Navius  Public  aut  Cneo.  Scipioni 
(lego,  P.  Cornelio  Sciponi),  aut  Cae- 
cilius  M.  Catoni  nialediceret :  et  dig- 
num  fuit  ut  Terentius  vester  flagitio 
Jovis  optinii  maximi  adolescentium 
nequitiam  concitaretr'  Hacvirsanc- 
tissimus.  Faber. 

Templa  call]    Sententia    tragica : 
sed  de  in<lustria,  non  crrore.   Donat. 
Sonitu  concutit]  Xla^mia  de  Ennio. 
Idem. 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    III.    SC.    V 


1:>37 


Templa,  ifc]  Tlapc^la  ex  Eiinio. 
Lurr.  1.  VI.  '  Territico  quatinnt  soni- 
tii  ccelestia  templa.'  Idem  lib.  ii. 
'  Coiliqiie  serena  Conciitiant  sonitiu' 
rarnnbius. 

43  Ego  komuncio  hoc  non  facercm] 
Oratorie.  lit  Jovem  extulit,  ita  de- 
traxit  sibi  :  ut  puta,  lUe  est  Dens, 
el  magnns :  ego  non  homo,  sed  ho- 
nuincio.  Donut. 

Ego  homuncio  hoc  non  facer  em?  Ego 
vero  illudfcci,  ac  lubejis']  Mihi  certum 
est  errorem  hie  esse.  Lege,  ego  vera 
illud  faciam ;  nam  quo  tempore  id 
apiid  se  repntabat,  nil  feceiat,  iinde 
ct  addit :  '  Dnni  haec  meciim  repiito,' 
^"c.  Dein,  qiiomodo  ille  migator  in- 
ferius  ab  altero  peteret,  quid  turn  post- 
€a?  jam  ipsam  rem  dixisset.  Faher. 

44  Dum  hcEc  mtcum  reputo,  accersi- 
tur  lavatum]  Servavit  ordineni  nu()- 
tiariim  :  et  proprio  verbo  quasi  de 
nnptura  dixit.  Donntus. 

Hac  dum  mecum  reputo^  Scribe  ob 
met  rum,  Dum  hac  mecum,  ^c.  Sic  in 
nptimis  editionibus.   Falter. 

Accersitur]  Ut  alibi,  '  Qtiam  mox 
virginem  accersant.'  Nam  ipse  il- 
1am  est  liabiturus  iixorem.  Donalus. 

Dum  hac  mecum  reputo~\  Mendosa 
est  Donati  annotatio  :  '  Hie  ostcndit, 
non  sibi  primum  Iiajc  nunc  in  nicn- 
tem  veiiisse,  sed  tunc  eliam  cogitata, 
cuui  nondiim  esset  in  domo  meretri- 
cis.'  et  quando  fuit  ante  in  douio 
nieretriris,  quam  nunquam  viderat, 
aut  nbi  habitaret,  norat  ?  sicut  do- 
cent  qu:f  pra-cesserunt.  Lege  ergo: 
cum  non  (aut  nondum)  cs^et  in  damo 
mrrelricix.  Hd'clerus. 

45  Jl,  lacit,  redil]  Xuvron'ta,  qua  so- 
1(  t,  utitur.  Donntux. 

Deinde  ilium  in  Ucto  ilUc  co//ocant] 
Vide  an  aliq<iid  liecst  Icgitiniis  nup- 
tiis  :  nam  et  ipHUni  verbum  cullocant 
propriuni  est,  et  adscribitur  |ironu- 
bis.   Idem. 

In  leclo,  Afc]  A  balueis  in  lectuni 
SC  rccipcrc  nioris  erat,  ut  s«;  rilice- 
rent  a  lassitndine  c.i  sudore.   Farn. 


46  Sto  expectans,  siquid  mihi  impe- 
rent]  'Evfpyeia.  Non  enim  dixit  sta- 
bam.  Expectans,  desiderans.  Et  mire 
onme  tenipus  executus  est  salva  ve- 
ritate,  in  qua  Virgiiius  negligens  in- 
venitur  :  cum  post  occisuin  Mezen- 
tium,  non  facta  noctis  nientioue,  sta- 
tim  intulit,  '  Oceanum  interea  sur- 
gens  aurora  reiiquit.'  Donattts. 

47  Cape  hoc  JlabeUum'\  Pra-clare 
non  sensum,  sed  verba  ipsa  per  fiifiri- 
(Tiv  induxit,  per  quam  puellaris  error 
exprimitur.  Idem, 

Cape  hoc  flnbellum,  et  ventulum  huic 
sic  facitol  Quam  particulatim,  cum 
qua  diligeutia  et  SeiKTiKws  j»het,  qua- 
si novitio  et  imperito  ?  Idem. 

Ventulum  huic  sic  facito,  dum  lava- 
7nur'\  Demonstrativum,  et  gestu  ex- 
plicandtun.  Idem. 

Et  veniutum  huic]  Conjunctio  et 
non  est  in  antiquis  libris,  Bembino 
et  Victoriano  ;  quge  et  m.ijore  gratia 
abest.  Faernus. 

Ventulum  huic  sic  facito']  Vide  Sca- 
ligeri  annotationcm  in  Conjectan. 
Varron.  de  plirasi ;  de  re  ipsa  Ca- 
saub.  ad  Sueton.  82.  ubi  copiose  luos 
ille  venlilandi  ex\)licatur.  Backrus. 

Flabellum,  Sfc]  Cujus  usus  erat,  ut 
astans  aliquis  ventulum  faceret ;  si- 
niul  rctVigerandi  caussa  et  abigendo- 
runi  culicuni  et  luuscariini.  Uapa  $6- 
arpvxw  aiipav,  aijpau,  'E\(vas,  'EAeVas, 
fvirayfl  KVK\cf>  impivtf  irph  TrapniSos 
aidcriJiv.     Eurip.  Orest.  Farnalmis. 

48  Vbi  nos  luverimus]  Vide  usum 
verl>i  tam  cito  variatum,  '  Dum  lava- 
mur:'  ct  '  Ubi  lavcrinius.'  Donalus. 

Si  voles,  lavato]  Quasi  satisfacicn- 
tis  e^t,  cum  soluni  ilium  relinquant 
cum  virgino.  Idem. 

Accipiu  Irislis]  Id  est,  tristi  siini- 
lis  :  ut,  '  Nauique  ut  con^peclu  in 
medio  turbatus  inermis  Constitit.' 
Idem. 

Accipio  tristut]  Bene  Trislis,  tan- 
(juaui  aliud  ningis  vellct,  hoc  est,  la- 
vare,  aut  ludcie:  nictuit  enim  ne 
(|uod  ciipit,  prodatur  gaudio.  Idem. 


133S 


NOT.li    VARIORUM    IN 


4U  Os  tutim  impitdcns]  Licet  jocaii- 
ti  et  aniico  coiivitium  jociiiule  faceio. 
Idem. 

50  Qui  esset  statvs']  Statura  corpori 
adsnribitiir  :  Slutus  ad  liabituin  lefer- 
tiir.  Ergo  sltilua  est  ffx^fta :  statura, 
loii^iliulo  corporis.  Idem, 

Tc  asinuin  tantutn]  Quia  hoc  mi- 
iiistei iuni  delicatoriim  seivoium  est. 
Idem. 

."il  Omnesproruuntse]  Verbo  ncii- 
trali  quasi  activo  iisiis  est.  Idem. 

Proruunt  se]  Sic  Adeiph.  act.  iii. 
sc.  2.  '  ceteros  riierem.'  Active. 
Fartiabiu,s. 

52  (Jbi  ahsunt]  Uhi,  et  tempoiis  ct 
loci  potest  esse.  Donatus. 

53  Interea  snmuiis  virginem  opprimit] 
Utpote  coin|ii'essani  somno,  et  oblec- 
tataiii  llabello,  atqiie  ab  Eunticlio  ni- 
hil inetiicntem.  Idetn. 

Lgo  Umis  specto]  Limis,  si  nomina- 
tivus  siugularis  est,  tiansversus  sig- 
iiilicat :  si  septimus  phiralis,  deest 
oculis.  Nam  limLs,  est  transveisus  : 
isndc  limen  dicitur  qiioqiie,  quod  in- 
gredientibus  exeuntibusque  trans- 
versuni  est.  Quuni  igitur  dis.iimu- 
lant  liomines  se  videte  quod  vident, 
et  noil  recta  facie,  sed  transversa  in- 
tueniur,  limis  dicuntur  uspicerc.  Id. 

Limi.1  specto']  Cum  limi  dicantur 
ubliqui  generaliter,  lioc  tamen  dc 
oculis  dicitur.  Idem, 

Ego  limis  specto']  Subaudi  oculis. 
non  quideni  cnnjunctis  ad  Jlabellum,  \\t 
aliqiii  a|)ud  Euijrapliium  explicant ; 
».ed  paululiim  torlis,  lit  alii  melius,  ijuos 
limos  ocitlos  a;natoribus  vindicat  Lin- 
denbrogius  ad  li.  1.  liacleru.s. 

Limis  specto]  Ex  obiiqno,  trans- 
versa tiicntibus  oculis,  et  limis.  Far- 
iinl>ius. 

54  Sic  per  Jlabellum  clanculum]  Sic 
hfiKTiKhv  est,  et  necessario  addiluiii. 
nam  et  limis,  et  per  flabcllum,  sine 
•lemoiistratione  paruin  intelligitur. 
Durtatui. 

•tH  Pessulum  ostio  ohdo]  Scilicet  lit 
amocict  arceretque  auxiliuoj  Virgi- 


ni.s.  Idem. 

66  Quid  turn  fatue]  Quid  enini 
piaeter  vitiuni  siipercst,  ubi  aniator 
est  adolescens,  et  virgo  dorniiens  et 
inclusa  ?  Grate  explicata  narratio  est, 
quam  audieiitis  curiositas  finit,  ct 
cujus  ill  extrema  parte  major  atten- 
tio  i'M.  Idem. 

Quid  turn  fatue"]  Anti(|ui  libri  bis 
habent,  ijuid ;  (juaj  particula  gemi- 
nata  necessaria  et  versiii  videtur  et 
sensui :  interrogat  eniin  Cli<erea  An- 
tiplioiieui,  cur  </«(</  turn  interrogarit , 
qui  per  se  ipse  poterat  quid  secutum 
esset,  conjicere.  lege  ergo  hoc  niodo: 
Quid,  i/uid  turn}  fatue.  quasi  dicat, 
quid  sibi  vult  tuum  istud,  quid  turn? 
I'u'ernus. 

Fateor]  Me  fatnum  qui  hoc  quaesie- 
rini,  siibaiiditur.  Donatus. 

An  ego  occa.sionem  mihi  ostentatam 
tantam,  tarn  brevem,  tarn  oplntatn,  turn 
insperatam,  amitterem]  Vide  quanta 
dixeril:  non  vohintatem,  sed  occa- 
sionem :  nou  aniinadversain,  sed  os- 
tentatam :  non  banc,  sed  tantam  :  non 
angustam,  sed  brevem :  non  appeti- 
tam,  sed  optatain :  non  repentinam, 
sed  insperatam.  Et  bene  insperatam: 
aliud  eiiini  sibi  proniiserat ;  ut  supra 
diximiis,  non  (|uod  pictura  ocrasioqut 
persuasit.   Idem. 

58  Tum  pol  ego  is,  fyc]  Euniichiis 
scil.  Idem. 

Qui  simulabar]  Id  est,  Eunuciius. 
I'nrnahius. 

59  Sa7ie  hcrcle  ut  dicis]  Deest,  ita 
est.  Donatus. 

Sed  interim  de  symholis  <fuid  actum 
est]  Bene  inemor  est  persona-,  quain 
induxil  Poiita,  per  banc  interrogalio- 
nem.   Idem. 

Sed  interim  de  symbolis]  UapotfjiiwSes, 
aWa  TTfpl  Tov  xoipiSiou.   Idem. 

GO  I'rugi  es]  Utilis  et  necessarius  : 
ut  f'ruRes  huniano  generi.  Frugi  *'%t 
ergo,  in  quo  est  aliquid  quo  fiiiamur, 
id  est,  ulamiir.  Idem. 

Ubi?  dumine]  Satisne  ineptc  hie 
nounemo   diibitat   in   hunc   modum? 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.   IV.    SC.  1. 


1239 


*  Minim  est,  Antiplionem  quaerere  de 
synibolaE  Joco,  cum  scena  piijecedenti 
dixisset,  locum  constituUini.  qiiare 
Chaerea  mufasse  locum  debuit,  quod 
vacare  lis  mandandis  nou  posset,  quze 
domi  facio  opus  fuissent,  et  ea  liber- 
to  Disco  commisisse.'  IMirum  certe 
foret,  Antiplionem  non  quserere  de 
ioco,  cum  scena  praecedente  dixisset ; 

•  i|UO  iu  loco  dictum  est,  parati  nihil 
est.'  Quando  ergo  nunc  Chaerea  di- 
cit,  paratam  esse,  necesse  fuit  alio 
loco  paratum  intelligeret  Antipho, 
quam  in  eo,  qui  constititltis  ab  initio 
fuerat,  et  in  quo  nihil  parati  viderat, 
cum  inde  jam  veniret.  Baclerus. 

CI  Sed  tanto  ocius  properemus]  Pro- 
peremus  dixit,  pro  ambulemns.  Donat. 

Muta  rest  em]  Hjec  oiKovo/jUa  est  ad 
id,  quod  in  domum  Tliaidis  rediturus 
est  CliaMea.  Idem. 

02  Ubi  mutem]  Viiltii  ostendit,  quod 
subaudiatur  nescio.  Idem. 

zVam  domo  exulo]  Deest  Prope,  aut 
Vduti:  ut  sit,  Prope  jam  cxulo. 
Exulo  duobus  ihodis  dicitur:  et  de 
loco  in  quo  exul  est,  et  de  loco  ex 


quo  ejectus  est.  Idem. 

Nunc  metuo  fratreni]  Cansas  oeten- 
dit,  cur  domo  penitus  veluti  exulet. 
Idem. 

C3  Pater  ve  rare  redierit]  Praepa- 
ratur  jam  interventiis  senis:  et  est 
ffO^yna  ad  superiora,namet  hie  metuo 
est  siibaiidiendum.  Idem. 

G2.  C3  3Ietuo  fratrem  Ne  intus  sit : 
porro  autem  pater  ne  rure  redierit  jam] 
Nam  ad  fratris  injuriam  pertinebat 
hoc  facinus,  quasi  is  pro  Eunucho 
adolescentem  subornare,  eaque  re 
illudere  inuiieris  specie  Tiiaidi  vo- 
luisset.  Patrem  autem  indicium  va- 
ridc  vestis  ad  vestigia  sceleris  inqui- 
rendi  deducturum  erat.  Utrumque 
TrpooiKovofjLelTat  ad  ea,  quas  sequuntiir. 
Bwclerus. 

64  Ilri  proximum  est]  Hoc  est  do- 
mus  niea.  Donatus, 

Recte  dicis.  Eamus]  Ipsa  verba 
quodammodo  festinationem  sonant. 
Idem. 

(j5  Quo  pacta  porro]  Porro,  postea, 
deinceps.  Idem. 


ACTUS     IV. 


Scena  i.  Haecqnoque  satura  est.e 
Trocliaicis  et  lambicis  octonariis  aca- 
talfcticis  et  catalertiris,  et  Senariis. 
vs.  3.  Mss.  nostri  duo  oinittunt  rd 
Chremcs.  vs.  4.  on)nes  ut  ed.  vs.  8. 
omnes,  incipil.  unus  pramittit  illico. 
vs.  12.  duo  :  miles  tendere  in  jurgium. 
vs.  14.  unus:  signum.  JJnTleriis. 

Ita  me  VI  bene  ament]  Ea  persona 
(jua-iiita  est,  qua  terrihilcm  crcdat  mili- 
lem:  ut  eo  magis  in  experiendu  vanus 
ac  ridiculu*  esse  possit.  Donatus. 

1  llu  me  1)1  bene  ament]  Hoc  loco 
(|ui<i  post  scciiam  (jestum  sit,  hoc  est, 
in  ronvivio  militis,  ancilla  dcmon- 
strat :  ut  j»m  qua-  in  proscenio  ;igan- 
liir,  px  his  possiniiiH  agnosrcrc.  Idem. 

Ita  me  dii  bene  ament]  In  coiitextu 
libri  ]t(:iiil)ini  el  in  aliis  pl(-risi|iie  I. 
n.  Terentii  ct  Donati,  nou  est  dictio, 


bene,  utroqtie  modo  versus  est  iro- 
chaiciis  acatalecticus,  seijuens  vero 
catalecticus  :  tertius  est  octonarius 
iambicus  :  quartns  trochaicus  tetra- 
meter acatalecticus,  corrcpta  priore 
syllaba  in  dictioue,  ilium,  ct  ille,  per 
elisionem  uniiis  1.  quintus  et  sextus 
generis  ejusdem :  reliqiii  trorhaici 
ralalectici.  I'a'ernm. 

Ita  me  dii  ament,  fyc.]  Ad  narran- 
duni,  qua;  iu  convivio  militis  gesta 
sunt,  inducitur  [X'isona,  '  Qua;  ter- 
rihilcm,' ikc.  (piod  bene  Donatus  an- 
notat.  Ilocclerus. 

Quantum  ego  ilium  tidi]  INIcliis  oli 
ociilos  ponit  v:\,  unde  nietuitur.  an- 
rilla  hire  tci ribilmi  sii)i  nccidi.sse 
militis  vultiim  gestiinu|ue  rerordatur, 
iiidiquc  ex  juiHii  fcroeia,  luibani; 
ex  turba  vim,  muliebriter  progrcssa 


1240 


N()T/1£    VAKIORUM    IN 


inrtiieiulu  uiuinatiir.  itaqiic  niirn  vis 
ft  copia  est  in  verbis :  '  Ne  fjuam 
ille  (iodic  insnniis  turbani  faciat  aiit 
vim  Tliaidi.'  Idem. 

yc  qiiitin  ille  hodie  insanui\  Ilium, 
ct  Ille  insaniis,  sic  effertur,  ut  omni- 
bus insuavis  miles  esse  noscatur.  Do- 
itutus. 

Ilk  hodie,  Sfc]  Tbraso,  importn- 
mis,  insnavis,  t'uiiosus,  propter  Chre- 
nietem,  qiiem  sibi  rivalem  adductuni 
credebat.  '  Possem  rivalem  non  ego 
ferre  Jovem  :'  Tibullus.  Farnahius. 

3  Nam  postquam  iste  advenit]  In- 
stanter  admonct,  qui  scilicet  sit 
Cbremes.  Donatus. 

4  Militcm  rof(nt]  Et  hoc  quasi  de 
odioso  MiUlem  dixit,  non  Thrasonem. 
Idem. 

Continuo  irasci]  Ut  rivali.  Idem. 

5  ficque  ncgare  audcrel  Ut  amicae 
poscenti.  Idem. 

Instarc  uthominem  invilet'\  Vide  im- 
pudentiam  Meretricis.  primum  petit 
ut  jubeat  eum  admitti :  postea  ut  in- 
vitet,  quod  est  majus.  Idem. 

6  Id  faciebut  retinendi  illius  cnusn'\ 
Adniouet  spectatorem,  ne  existiniet 
alteri  rivali  injuriani  fieri  Phsdrisp. 
F.t  siuiul  est  liic  irpoTrapacrK(vr)  virginis 
aguoscendae.  Idem. 

8  Invital  trislis']  Trislis,  invitus, 
non  libenter.  Ut  e  contrario  Vir- 
gilius,  '  Vobis  laetus  ego  hunc  can- 
dcntem  in  littore  taurum  Constitnam 
ante  aras,  voti  reus.'  Et,  '  Accipio 
tristis,'  eodeni  modo.  Idem. 

Mansil  //yi]  Adolesceus  scilicet.  Et 
Mansit  pro  remoiatus  est.  id  est,  ac- 
cubnit,  nee  recessil,  mansil  sigiiificat. 
Simile  est,  Mansit,  passus  est.  Sic 
(hremen  nunsit,  immoratus  est,  ron- 
viva  necessitate  discessit,  accipien- 
dus  est.  Idem, 

Sprmonem  occipit]  Sermonem,  coilo- 
tpiium  (licit.  Idem. 

9  Adduclum  umulutn]  Plus  dixit 
Adduclnm,  qiiani  Admisxum  :  et  siinul 
ipiia  videbat  ftiribundum  Cbremem, 
et  tolum  crimen  revocat  ad  Tbaidem. 


Et  litcc  est  causa,  cur  a  Milite  in  ejus 
domo  nnllam  rixam  patiatur  Chre- 
nies.  Idem. 

10  Iluic  a:gre\  Huic  Tliaidi,  non 
adducto.  Idem. 

Ill  us,  iuquil,  /)ut'r]  Hie  ostenditnr, 
quod  supra  apparatum  est.  Idem. 

Pamphildm  accerse'\  Non  provocu, 
sed  accerse :  quia  non  est  aptum  mili- 
ti.  Idem. 

11  Ut  deleclet  hie  nos]  Quasi  dicat, 
quod  haec  non  facit.  Sed  delectare, 
tidicina:  est :  quia  supra  de  ilia  dix- 
erat,  '  Et  fidibiis  scire.'  Et  bene  hie, 
quasi  insuaviter  nunc  tractemur.  Id. 

Ilia  exelamat]  Non  respondit,  in- 
quit  :  sed  exelamat.  Idem. 

Minimegentiuvi]  Hoc  magis  mirum, 
minime  gentium,  quam  nusquam  gen- 
tium. Idem. 

12  In  conricinm  illam^  'EtJL(paTiKws. 
ut  Cuntando  tu  illam  ?  Idem. 

Illam]  Deest,  accersas  :  et  est  figu- 
ra  airoffidnrficns.  Idem. 

Tun'  in,  ^-c]  Cic.  accusatione  in 
Verrem:  '  Quapso,  inquit  Rubrius, 
Philodame,  cur  ad  nos  tiliam  tuam 
non  intro  vocari  jiibes?  turn  ille  ne- 
gavit  moris  esse  Graecorun),  ut  in 
convivio  vironnu  accumbereiit  mu- 
lieres.'  Demosth.  idem  in  oratione  de 
Pjrrlii  ciijusdam  ha-redilate.  Item 
Varro  apud  iNoniuni,  v.  Acerbum, 
'  Virgo  de  convivio  abdicatur  ideo, 
quod  majores  nostri  virginis  acerba; 
aiires  Veneris  vocabulis  imbui  nolu- 
erunt.'  Farmduus. 

Miles  tcndiie]  Proprie  dixit  <fn- 
ilere.  quod  significat  pertinacem  con- 
tcutioneni.  Virtrilius,  '  Vasto  certa- 
mine  ttndunt.'  Dunutus. 

Iiide  ad  jurgium]  Subauditur,  ren- 
tum  est.  Idem. 

Miles  tendere.  inde  ad  jurgium]  Ita 
Donatus  distinguit,  ct  explicat :  sci- 
licet, venlum  est.  Bneclerus. 

13  In'.erea  aurum  sibi  clam  mulier 
demit]  Ne  aurum  pro  virgine,  quod 
rntiuebat.amitteret:  vel  aurum  demit, 
ni  esset  ad  fugam  expeditior,  vel  ad 


TERENTII    EUNUCH.  ACT,    IV.    SC.    II. 


1241 


1  ixam.  Et  opportune  mulieiem  dix- 
it, non  Thaidem:  ut  ostenderet  nia- 
litiain  sexus.  Donatiis. 

Intei-ea  aurum  sibi  clam  demit  mu- 
lier]  Quam  rem  agit  Donatus,  cum 
annotat :  '  Ne  aurnm  pro  virgine, 
qnod  retinebat  amitteret.'  quid  illud 
aurum  pro  virgine?  nugae.  nihil  cer- 
tius,  quam  aurea  ornamenta  meretri- 
cis  intelligi.  neque  est  quod  timeat 
hie  aliquis,  ne  legi  Atticae  vis  fiat, 
qua  cautum  erat  :  eralpa  xpi'fe'a  «' 
(popo'iT],  57)/U(5crio  (crroj.  a  quo  metu 
etiamPetitus  se  non  potuitexpedire. 
Auro  ornatasmeretrices  Atticas,non 
hie  tantuni,  sed  in  Plauto,  et  alibi,  le- 
gimus.  Quid  illustrius  loco  accura- 
tissimi  PoUucis  iv.  19.  5.  ubi  de  per- 
sonis  comieis  agit?  describitur,  in 
genere  meretricnni,  Stdxpvffos  eralpa, 
roXiiv  exot/ira  rhv  XP"*^^^  ^'"'^  '''V  K^f^V- 
'  Deaurata  meretrix,  quae  niultuni 
auri  in  capite  gestat.'  Videmus  ergo 
non  oninem  auri  usum  nieretricibus 
lege  ilia  ademtum  esse,  quod  et  Ci- 
cero disertis  verbis  n)onuit,  quando 
Latine  ita  interpretatur  (ii.  de  In- 
ventione  40.) :  '  Meretrix  coronani 
aurcam  ne  liabeto  :  si  habuerit,  publi- 
ca  esto.'  De  corona  sermo  est,  non 
de  quibusvis  aureis  ornamentis.  In- 
ter ornamenta  enim  capitis  in  mundo 
muliebri  Pollux  (lib.  v,  cap.  10.) 
etiam  recenset  tt)»'  (TTf<pavqv  :  tandcm- 
que  addit  fuisse  ea  omnia  XP^'^^  ^"^ 
tirixpvaa.  quae  res  expectari  debuit 
ab  Octavio  Ferrario,  cum  de  Re  Ves- 
tiaria  lib.  ill.  cap.  23.  etiam  de  ves- 
litu  mcretricio  agit.  sed  altum  ibi  de 
his  silrntium.  quacrit  equiden),  an 
nieretricibus  aurum  et  genmias  ges- 
tare  licuerit.  sed  non  distinguuntur 
poslea,  (pise  Graci  qua;  Romani  n)o- 
ris  t'lierunt.  si  enim  de  Romania  tan- 
turn  agere  voluit,  quis  jocus  erit 
Plauti  merctricibuh,  qua-,  ex  fabulis 
pallialis,  (jrwcc  sunt!*  sin  Gra;ca 
qiioque  complecti  visum,  est,  qui 
potuit  omitti  ilia  lex  Attica P  I.ocns 
Apulcii  Milesian  sccundcc  principio,ad 


Romano?,  de  quibus  potissimum  Fer- 
rarius  agit,  non  pertiiiet;  neque  au- 
rum omuino  matronis  proprium  facit, 
sed  certum  auri  gestamen.  '  Aurum,' 
inquit,  '  in  genis  et  in  tunicis,  ibi  in- 
flexum,  hie  intextnm,  matronam  pro- 
fecto  confitebatur.'  Bceclerus. 

Aurum  sibi,  Sfc.'\  Aurea  ornamenta, 
quibus  in  convivio  et  douii  utebatur, 
non  tamen  ansa  in  publicum  prodire 
auro  ornata,  lege  quippe  Athenis 
cautum:  'Erai'pa  xp^f^"  «'  <popu(Tj,  5t)- 
fxoaia  iffTO),  Faritabius, 

14  Hoc  est  signi,  ubi  primum  pote- 
rit]  Ad  quam  rem  signi  ?  Utrum ; 
'  Hoc  est  signi,  quamobrem  nietuam 
ne  quam  ille  liodie  insanus  turbani 
faciat,aut  vimTliaidir'  An, 'Hoc  est 
signi,  unde  scio  quod,  ubi  primum 
poterit,  se  illinc  subducet  ?'  Erit 
igitur  subaudiendum  sic,  unde  et 
quod:  ut  sit,  Unde  scio,  quod  ubi  pri- 
mum poterit.  Donatus. 

ScENA  II.  Senarii  sunt.  vs.  1.  Mss. 
duo  habent  ego  pro  cgomet.  vs.  4.  om- 
nes  :  dunihcBC  nputo.  vs.  11.  unus  : 
nee  videndi  quidem  erit.  et  ita  legisse 
videtur  Eugrapbius.  vss.  12.  13.  duo: 
certe  extrema  lima  amoris  haud  nihil 
est.  vs.  14.  omues  :  sed  quid  hoc  est 
quod  tim.  Boeclerns. 

Dum  rus  eo,  ccepi  cgomet]  Hie  nunc 
causa  narratur,  eur  statim  in  urbem  rc- 
deat  Phadria,  qui  discesserat  abfuturus 
biduum,  ad  tolhttdunijurgium  militis,  et 
importune  rcdit.  Donatus. 

1  Dum  rus  eo]  Jam  tempus  est  re- 
vocandi  in  .sceiiam  Pliaedriam,  post- 
quam  acta  sunt  omnia,  (]uae  illius 
abseiitiam  desiderabant.   Idem. 

Dum  rus  eo]  Reducit  PJiasdriam 
morbus,  quem  ante  Poeta  signavit, 
niliilo  saniorcm,  nisi  qualcnus  per- 
turbatio  tliealri  ad  alias  cogitationes 
adventantcni  convcrtit.  Narratio  est 
in  liac  sceiia  ct  deliberatio  vtre  iraOrj- 
TiKT),  oralionc,  gestu,  ratiorinatione 
conspicua  ;  et  (|ua;  in.igua  pars  de- 
cori  est.  argumenii  ergo  interrupta. 
Vide  nunc,  an  implcatur  lucta,  quaiij 


V242 


NOT.E    VARIORUM    IN 


Mipia  tlinotavcrat :  '  lit  tivdet,  et 
amore  nrilco:  et  pnidens,  sriens  Vi- 
vus  videiisqne  jicrco  :  noc  quid  again 
scio.'  Jam  intcrvalla  ilia ;  quo  i  a- 
puit  curanim  et  soliiifiidiiiis  impe- 
tus: 'Piivtciii  imi>iudens  villam:' 
(|uo  revocavit  mcmoria  capti  taiito 
apparatu  consilii :  '  Ubi  ad  ipsum 
veiii  diverticulum,  constili:'  quo  cu- 
piditas  desiderio  iucitata  retraxit: 
'  villam  prvvtereo  sciens :'  quantum 
liabent  vel  ^fe^e/os,  vcl  evidentia'  vel 
,  aftVttiis?  Bacillus. 

Caiii  cgomet  mecuiii]  Ordo,  ccepi 
aliam  rem  ex  alia  re  cogitarc.  Donat. 

Inter  vias]  Figurate  et  nove  inter 
lias.  Idem. 

3  Et  ea  omnia  in  pejorem  partem'] 
Utrum  subaudiatur,  cogitare  ?  an, 
ibant,  aut  vergebant,  aut  quid  tale? 
Idem. 

4  Dum  htrc  puto]  Id  est,  existinio. 
ul  Virgilius,  '  Mulla  putans,  sortem- 
que  auimi  miseraluis  iiiiquam.'  £t 
t'st  a(paipf(ris  pro  reputo.  Futamus 
enim  instantia :  Reputamvs  prapterita. 
Idem. 

7  Ubi  ad  ipsum  veni  diverticulum] 
Diverticulum  est,  ubi  iter  de  via  flec- 
titur.  et  proprie  diverticula  dicimtur 
in  via  domicilia,  ad  qua;  de  itiuerc 
divertendum  sit.  Idem, 

Cunstiti]  Plus  est  nunc  scientem 
stetisse,  quam  prapteriisse  iiescien- 
tem.  Idem. 

8  Hem,  biduum  hie  manendum  est] 
iDteiJcctio  laborantis  auimi.  Biduum 
sic  pronuntia,  ut  longum  niniiumquc 
tempus.  Turn  delude  hie,  tanquam 
ill  loco  solo  ut(|ue  tristi.  Idem, 

9  Soli  sine  ilia]  Aut  sine  alio  oblec- 
taiiieuio  r  Idem. 

Sine  ilia]  .Satis  amatorie.  Idem, 
Sine  ilia]  Jam  causa  est,  cur  bi- 
duum giavctur  loco  tristi,  cur  sola- 
tium coiiquirenduin.  .Sunt  autem  (jui 
idem  piitiut,  soli  esse,  ct  sine  ilia:  ut 
nine  ilia  i^rffiffis  ejus  sit,  quod  dixe- 
rai,  .Soil.  Idem. 

10  S'ihil  eat :  (juid  nihU]  y\maatiuiu 


disputationcs  intermisccnt  quaedain 
roiisilia  saiur  mentis,  qua?  tameii  sta- 
tim  resiirgcntis  amoris  sapvitia  de- 
vincimtur.  Idem. 

1 1  Eho,  ne  videndi  quidem  erit]  Eho, 
ridicule  additum  :  tanquum  omnino 
non  secuni  loquatur,  sed  cum  altero. 
Idem. 

Si  illud  non  licet,  salt  em  hoc  licebit] 
Bene  bis  dictum  licet,  licebit:  quasi 
de  re  magna  loquatur.  totum  ergo 
amatorie.  Idem. 

12  Certe  extrema  linea]  Et  hoc 
recte:  quia  quinipie  linevK  perfectie 
sunt  ud  umorem.  prima  visus,  secunda 
loqui,  tertia  taclus,  quarta  osculari, 
qiiiiita coitus.  An  sic  <l\\\t  extrctna  li- 
nea,  quemadmodum  dicitur  longis  U- 
neis  quid  fie  ril  Idest,  delonginquo.  Id. 

Extrema  linea]  Hie  nuilta  multi 
dixere.  Bulengerus,  Lipsius,  .Salina- 
sius,  at  Doiiatus  omnium  pessiiiie, 
Bergius  optime.  Ad  coiifirmatioiiem 
opinionis  illius  quam  habet,  afferic 
possum  locum  liunc  ex  D.  Aiigustino 
lib.  II.  de  Civitatc  Dei  cap.  21. 
*  Nostra  vero  .etas  cum  rempublicam 
sicut  picturam  accepisset  egregiam, 
sed  evanescentem  vetustate,  non  mo- 
do  cam  coloribus  iisdem  qiiibus  fiie- 
rat,  rcnovare  neglexit,  sed  ne  id  qui- 
dem curavit,  ut  formam  sallem  ejus 
et  extrema  tan()uam  lineamenta  ser- 
varet.'  Locus  est  egregius  et  tanto 
viro  dignus.  Hoc  autem  intelligen- 
dum  de  lineis  illis,  (|ueis  (igura  aliqua 
informatur.  Pictores  sciunt  me  de 
primo  conatu  pingentis  hoc  dicere. 
Faber, 

Extrema  linea]  Post  16.  interpre- 
tes  ariolos  qui  iiic  laborant,  et  a  rec- 
ta linea  discedunt,  Cliristianus  Bec- 
inannus  cap.  12.  Manuductionis  ad 
Ling.  Lat.  concludit.  Loquitur  I'lia'- 
dria  de  initio  amoris,  processu,  et 
fiDG.  Initium  est  visus,  extrema  sc. 
linea,  et  terminus  a  (juo  ;  Propert. 
1.  II.  Eleg.  1.5.  '  Ociili  sunt  in  amore 
duces.'  Virg.  TEneid.  i.  '  Ardescit- 
que  tueiido,'     Achilles  'i'atiiis  lib.  i. 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    IV.    SC.    III. 


1243 


6(l)da\fxhs  yhp  iShs  fpuriK^  Tpavfiari. 
Enripid.  Hippol.  epais,  (pus,  Skut'  ofx- 
(laTwv  ffrd^eis  Tr66ou.  Sopliocl.  tpoiros 
a(TTpaTrriv  tiv  6fj.fj.d.Tuv  ex?'.  Extrema 
itaqne  linea  prima  iila  Visus.  proces- 
sus ;  2.  Alloqiiiiim.  3.  Tactus.  4.0s- 
culiini.  5.  2woii(nao-|Uos,  qui  finis  et 
potissiinns,  si  ita  loqui  liceat,  lit  qui 
potiundi  est,  et  t4\os  aKO-niixwraTov, 
EvSaifiuv  6  fi\i-Kwv  ere.  Tp\s  oX^ios, 
'6(TTis  aKovei.  'Hfj-ideos  5'  6  ^i\ii>v,  aQdva- 
Tos  5'  6  (Twiiv.  Antholog.  f.  Inter- 
pres  Iiiijus  loci  Ovidius  in.  lib.  Me- 
tam.  'Liceat,  quod  tangere  nou  est, 
Adspicere,  et  ruisero  pra  bere  alimen- 
ta  furori.'  Famubius. 

13  Amare  hand  nihil  est]  Amare 
tiiodo  frui  amoie  dicit.  Plautus  in 
liarrhidibus,  '  Prius  hie  adeo,  quain 
te  iiiii  ire  desinam.'  Et,  '  Sine  te 
airitiii.'  Donatus. 

Villitm  prcetereo  scieris]  Sciens  qui- 
dem,  sed  non  minus  amator,  quani 
prius.  Idem. 

14  Sod  quid  hoc,  quod  timida  subito 
vgreditur  Pythias]  Ex  his  verbis  per- 
sona in  scenani  veniens,  et  locutura 
describitur.  et  Timida,  niodo  acgra, 
turbata,  cominota.  Plautus, '  Manutu 
ex  mari,  timide.'  Et  iiic  ipse, '  Uxo- 
rem,'  inqiiit,  '  Philiiiuenam  pavitare 
iK'txin  quid  dixeiiint.'  J'iiniduin  aliud 
naturale,  aliud  eveiitu  est :  lit, '  Ad- 
dit  se  sociam,  iinii(li»(|i!e  supervenit 
iEgie.'  Idem. 

ScENA  III.  Satuia  est,ex  Tiochai- 
cis  et  lambicis  uctonariis  catalecti- 
ris  et  acataleclicis,it  Senariis.  vs.  I. 
Mss.  ineoriiiii  iiniis  uiiiittit,  ego.  vs. 
4.  unus  :  cayillon.  niius  :  capillo  conci- 
dit.  vs.  H.  duo  :  quid  ixtiic  est?  vs.  11. 
<luo  :  liuHHchun.  vs.  10.  unus  :  de  domo. 
alter;  a  domo.  vn.  20.  omnes  :  jioswt. 
et  VH.'il.  scias.   IJriclcnis. 

Uhi  ego  ilium]  In  hac  scena  opera: 
pretium  delcclationin  est  HpeclaiorihuB 
i-x  qiurcln  iincillti-  Thnidin,  nlquc  irrore 
Plucdria.  Donatus. 

1  Uhi  ego  ilium]  Hoc  initio  oslcn- 
diiiii  tauquam  pfcistqucnteni  fugien- 


teni,  progressam  esse  personam.  Id. 

Scelerosum]  Scelerosus,  est  iiiulto- 
ruin  :  Scelestus,  vel  unius.  Scelerosus, 
proprie  auctorest  sceleris :  Sceleratus, 
in  quo  scelus  sit  constitutum  vel  com- 
missiim.  Idem. 

Scelerosum  atque  impium]  Scelerosum 
iu  Thaidem,  Impium  in  virginem.  Id. 

Ubi  ego  ilium  scelerosum  misera]  Hie 
et  subsequeus  versus  trochaicus  est, 
tetrameter  acatalecticus.  Faernus. 

2  Audax  /acinus facere]  Fuci/ms/a- 
cere,  fignra.  apxaiaij.6s.  Donatus. 

Hoc  quid  sit  vereor]  Pro  duobns 
unuin  dixit,  scilicet  vereor,  pro,  et 
nescio,  et  vereor.  Idem. 

3  Quinetiam  iiisuper]  Acciisatio 
facti.  Idem. 

Scelus]  Atj^rjais.  Plus  enini  est  sec 
lus,  quam  scelestus.  Ut  Luciliiis, 
'  Career,  vix  careers  digniis.'  Idem. 

Postquam  ludificatus  est  virginem] 
Argumentum  ab  his  quce  sunt  post 
negotiura  gesta.  Et  mire,  I'ostquam 
ludificatus  est,  Discidit  dixit :  cum 
ille  videlicet,  dnm  virgo  reluctatur, 
hoc  fecerit.  Et  mire  expressit  vi- 
tium  illatum  virgini  ab  eo  quidem, 
qui  vitiare  jam  posset  :  scd  taraen 
ejusmodi  adolescentiilo,  ciijus  prop- 
ter teneras  adliuc  vires  ad  explen- 
dam  venerem  longiore  iioxa  adver- 
sus  virginem  iitendum  fuit.  Nam 
ideo  praeter  occasionem  f'aniilia;  dis- 
cedentis,  tempiis,  locus,  et  cetera 
attribiUa  negotio,  etiain  somnus  vir- 
ginem oppiimens,  adjuvat  Cha'ream. 
Et  nnre  Ludificatus  polius,  quam  corn- 
plexus  est,  tale  aliquid,  quod  amorem 
indicartt.  Idem. 

Ludificaiu,  i^c]  Contuuielia  affecit, 
vitiavit.  nain(|iie  vfipl^(iu,KaTairai^fiy 
seqiiiori  sciimi  accipi  soli-ut.  Sueto- 
nius in  Tiberio.  Tacit,  xiii.  An.  Fur- 
vabius. 

4  Vedem  omnem  miscr<e  discidit] 
Aileo  lit  non  amore  fecerit,  sed  in- 
juria. Et  vide,  ut  ex  his  ajipareat 
iiiiiltum  virgiuem  reliictalaiii  esse. 
Donatus. 


1244 


NOT/K    V  A  RIO  RIM    IN 


\  Litem,  l)-c.']  Cum  virgo  rcluctare- 
tnr,  ant  potiiis.  ipsa  tleviiginata  pra; 
dolore  silii  vestein  et  comas  discidit 
el  laiiiuvit.  rarnabius. 

Turn  ipsam  capillo  consciditi  Miilto 
melius,  ([iiam  si  diceret,  '  Capillum 
illi  coiiscidit.'  Donalu.s. 

a  Uti  cffo  uniiuibusfacile  illi  in oculos 
invi)lem]  Noniie  ciedis  Pythiam  ul 
roniminaii,  quod  a  viigine  miuus 
factum  sitr  quod,  quia  puella,  iion 
potuit.  Idem. 

Uiiiiutbus]  Qiiibus  armatnr  iiic  sex- 
U'«.  Idem. 

/hock/os]  Quasi  amatori.  Idem. 
V'eiujico]  Mutant!  liomines,  et  ex 
virginibus  mulieres  facienti.  An 
vemfico,  amatori  ?  quia  amor  vcne- 
nuut  ocultum  est.  ut  Virgil.  '  Occul- 
luni  inspires  ignem,  fallasque  vene- 
no.'  Et, '  Longuiiique  bibtbat  amo- 
rem.'  Idem. 

Ul  ego  unguibus  facile  illi  iti  oculos 
tnvolem]  V.t  tioeminai,  et  ancillap,  et 
iratae  moribiiscouvenithic  sermoges- 
lus(]ue.  '  luvolare,'  inquit  Nonius, 
'  est  irruere,  insilire,  aut  a  volatu  ant 
a  media  vola  dictum.'  prius  verum 
est.  Bccctcrus. 

Ventjico]  Donatus :  *  Mutanti  ho- 
mines, et  ex  virginibus  mulieres  fa- 
cienti. an  veni'tico,  amatori  ?  quia 
amor  vencnum  occultum  est.'  lin  acu- 
men Grammaticale  !  id  est,  ineptias, 
qnas  a  Donuto  esse,  quis  credat  f  No- 
tum  est,m<'ijorum  criminnm  vocabnia, 
.sacrilegus,  veneficns,  impnrus,  au^ip-i- 
Kws  ad  minora,  atiectu  convitiantium 
transfeni.  Kectu  ergo  Eiigrapliius, 
venefico  ;  scelerato  ;  malo.  Idem. 

7  Abnenle  nobis  turbntum  est  domi] 
Aut  subdistinguenduni  est,  et  suhan- 
dienduin,  me,  ant  apxcLifffxbs  (igiira 
est,  absente  nolm,  pro  nobis  abaenti- 
bus.  Pomponius,  '  Sine  ergo  isluc, 
prsRsente  anucis  inter  camam.'  V'arro 
in  Marceilum,  '  Id  pra?senle  legatis 
onmibus,  exercitu,  pronuntiat.'  Do- 
nutut. 

Ab^ente  nohiH]   Cum  sic  dicit,  pro 


prwpositionc  pouit  Absente:  ac  si 
dicoret,  Coram  amicis.  Idem. 

Absent c  nobis]  Hujus  apxa'ic/iov  cx- 
empla  Domitus  congerit.  idem  tacit 
Nonius  Marcellns  cap.  ii.  OGO.  Hlau- 
tus  Ampliitruoue  ii.  2.  194.  '  Nee 
nobis  pnesentc  aliquis  nisi  servus 
Sosia  adfuit.'  Importune  tamen  ege- 
rit,  qui  adverbium  id(!0  fecerit,  rb 
p-fcscnte,  cum  llecmauno.  Bccclerus. 

Absente  nobis']  Arcliaismus,  vide 
Graumiaticam  nostram,  in  Syntliesi 
pag.  .53.   i'ariiabiiis. 

8  Quidfesti7ins]  Properas,  tnrbaris, 
et  trepidas?  Sallnstius,  '  Festinan- 
tibus  in  summa  inopia  patribus.'  Do- 
natus. 

9  Egon'  quern  quter am]  Deest  ro,5«s. 
Idem. 

1 1  Eunuchum  quern dedisti  nobis  quas 
turbas  dedit]  Aut  avTiwrbKris :  tit, '  Ur- 
bcm  quam  statuo,  vestra  est.'  Aut 
qucm  cum  interrogatione  pronuntian- 
dum,  ut  sit,  qualem.  Idem. 

Eunuchum  quern  dedisti]  Qnidam 
volunt  quern  distinguere  :  quasi  dicat 
qualem:  sed  nesciunt,  liac  figura  mul- 
tuni  veteres  nsos  esse.  Eunuchum 
enim  ad  dedisti  vcrbum  retulit.  Nunc 
ergo  addit  propter  aliud  a^iaiixa  assu- 
menduin  extrinsecus,  is  Eunuchus. 
Nam  quotics  uno  nomine,  aut  prono- 
mine  diversaj  declinationis  enuntia- 
tiones  comprelienduntur,  necesse  est 
quod  alteri  accommodatum  fuerit, 
ab  altero  discrepare.  Idem. 

Quem  dedisti,  quas  turbas]  Et  quem 
et  quas  sic  accipe,  quasi  dixerit,  qua- 
lem Eunuchum,  ct  quales  turbas.  Idem, 

Eunucliuni,  ifc]  In  (Jram.  nostra 
vide  Ellipsin  Relativi  pag.  50.  fVir- 
7iabius. 

12  Quid  ais]  Hoc  admirantis  est 
magis,  quam  interrogantis.   Donatus. 

Virginem,  quam  era;  dederat  dono 
miles,  vitiatit.  Vii.  quid  ais]  Dono  de- 
derat, est  in  libro  Bembino,  et  Hasi- 
licano:  versus  antem  est  trocliaicus 
tetrameter  aeataiecticns.  I'a'crniis. 

)i  Temutenta  cs]   Ebria.  a,  temeto. 


tERENTlI    EUNUCH.    ACT.    IV.    SC.    IIL 


1245 


quo  nomine  antiqui  grave  vinum  ap- 
pellabant,  eo  quod  tentaret  mentem, 
id  est,  labefactaiet.  Virg.  'Teniiis- 
que  Lagceos  Tentatiira  pedes  olira, 
vincturaqne  linguani.'  Donatus. 

Temulenta  es]  Ebria  :  temetum,  vi- 
num est  merum.  Th  fi.4dv  olvos  &KpaTos. 
Farnabius. 

Utinam  sic  sinf,  qui  Jnihi  male  vo- 
lunf}  Bene,  non  ebriam  esse,  in  male- 
dictum  vertit :  quasi  vero  tenuilen- 
tam  esse,  felicitatis  sit.  An  non  ne- 
gat  se  esse  ebriam,  sed  non  vino,  ve- 
rum  malo  ebriam  vuit  intelligi?  Do- 
natus. 

Utinam  sic  sint  qui  mihi  male  volunf] 
Optima  sententia,  quam  Donatus  et 
Guyetus  explicant.  male  reponitur  et 
temere  :  utinam  sic  sit .'  qui  miki  male 
vulunt.  Bceclerus. 

Utinam^  dfc]  '  Istuc  inimicis  siet.' 
Heautont.  act.  v.  seen.  3.  '  Eveniat 
iiostris  bostibus  ille  piidor.'  Ovid.  lib. 
III.  Ek'g.  I-'arnabius. 

14  Mea  Pijthias']  Mea,  et  mea  tu,  et 
amabo,  et  alia  biijusceniodi,  mulieri- 
biis  apta  sunt  blandimenta.  Donatus. 

Au  obsecro  mea  Pythias']  An  egres- 
sam,  veluti  ad  fugitivum  requirendum 
Pythiadem,  consequitur  altera  ancilla 
Dorias  ;  an  adhuc  in  scena  siibstitit, 
necdura  domum  ingrcssa,  Pytliiadis 
sermone  audito  accurrit?  debuit  au- 
teni  adesse,  ut  turba  domus,  trepi- 
datione  t'amilix  amplius  ostcndatur 
Phaedria;.  Vultu  erj;o  perturbato 
listc  lotpii  iutciligitur.  illud  mea,  et 
mox,  mea  lu,  fauiiliaris  blaudimenti 
sunt,  8cd  bic  ex  consuetudiiie  pcrtur- 
bsitioni  surviunt  inter  studiosiiis  re- 
qiiirentcs  et  admirantes.  IJa;cleru.i. 

Quid  iitucnam  monstri  fuit]  Quippe 
monsiruin  est  ouine  contia  natiiram. 
Si  igitur  FCunucbus  tst,et  vitiavit  vir- 
gineni,  contra  rci  uni  naturam  factum 
est,  ct  rcclc  monstrum  est.  El  ordo 
est,  Quid  isluenum  monstri  fuit  f  Do- 
natus. 

15  Qui  isluc  flic  ere  I'.unuchu^  }ioluil] 
Ittucfacere,  lionestius  apud  pucUani, 


quam  si  Vitiarz  dixisset :  et  potest 
videri  aliquid  nutu  significare.  Idem. 

Qui  istuc  facere  Eunuchus  potuif] 
Iterum  castiganda  est  ineptia,  quaj 
in  Donati  commentario  legitur :  '  Is- 
tuc facere,  honestius,  apud  pnellani, 
quam  si  titiure  dixisset.'  hactenus 
bene,  quamquam  haec  quoque  minuta 
possit  videri  industria,  cum  ipsa  pu- 
ella  (Pytbias)  modo  dixerit :  *  virgi- 
nem  vitiavit.'  sed  quod  sequitur,  *  et 
potest  videri  aliquid  nutu  significare,* 
quam  est  -rrepUpyov ;  Bceclerus. 

Ego  ilium  7iescio  quifuerit]  '2v\\ri\f/is. 
Bene  vitavit  Eunucbi  nomen,  ut  vi- 
tiasse  Virginem  obtinere  possit.  Do- 
natns. 

16  Hoc  quod  fecit,  res  ipsa  indicati 
Bene  et  expedite  argunienta  conjec- 
ture' colligit.  coufcrendus  est  similis 
locus  Adelpli.  HI.  4.  32.  &c.  egregie 
autetn  signatur  virginis  imminutae 
irafios.  Bceclerus. 

17  Virgo  ipsa  lacrumaf}  Nunc  os- 
tendit  quid  fecerit,  et  ostendit  argu- 
mentis.  Donatus. 

Neque  cum  rogiies,  quid  sit,  audet 
dicere]  Uuod  si  verberata  esset  ?  sed 
non  puderet  queri.  Haec  autem  in- 
juria apud  Virginem  non  habet  no- 
men.  Idem. 

18  Bonus  fir]  ZlpaiviKus.  non  enim 
jam  Eunuchus.  Bene  igitur  lir:  quia 
hoc  ilium  esse  contendit.  Idem. 

Nusquum  upparet]  Nescias  utruni 
fuga  ejus  quieratur,  an  culpa,  sed 
constat,  ha?c  argumenta  esse,  quod 
ipse  virginem  vitiavcrit.  Idem. 

Eliam  hoc  misera  suspicor]  Bene 
ctiam:  quia  et  hoc  suspicatur,  virgi- 
nem vitiatam.  Idem. 

Eliam  hoc  miscru  suspicor"]  Adluic 
tanquam  do  servo  fugilivo  loquitur; 
qui  fugani  plcrumciue  cum  furto  con- 
jungebaiit,  sicut  expressit  Noster 
Pbormione  i.  4.  13.  14.  suspiratur 
autem  hoc  I'yibias  ex  ancillisTliaidis 
promlior,  ct  ad  rt  in  ramiliarem  atten- 
lior,  el  cui  I'liais  doino  dii^nssa  omnia 
curanda  comnicndaverat.  liackrvs. 


J  240 


'SOTA'.    VARIORUM    IN 


19  Nequco  mirari  salts]  IJciie  hie 
onines  siispiciuiies  ad  ImiiiiicIiiiiii, 
queiu  iiovit,  ivvocat:  nescit  ClirtMcani 
siqiiiilem  liiiiic  rsse.  Et  miia  lociitio, 
pro  t'.o  quod  est,  nescio.  Donatiis. 

20  /irn(i/iw]  Al.  ignarus,  liospes  sc. 
viariim  iiinanis.  Furnubius. 

21  Vise  amaliu  niim  sit]  Doini  sub- 
atidiendiiin  est :  aut, '  Niiin  sit  quod 
dicis.'  Donatus. 

24  Sed  itiliil  potcssc']  Ut  voluntatis 
rei  sint,  iiou  etiain  tacti.   Idem. 

Si'd  nihil  poicsse]  Jul.  C  Scalig.  ex- 
eic.  275.  coeunt,  inqiiit,  sed  nihil 
eniittunt.  Jtivenal.  Sat.  vi.'  Suntqnas 
Eimuchi  inibelles,'&c.  Martial.  1.  vi. 
Ep.  39.  etG2.  AphrodisaDusl.  i.  Pro- 
blem. Philostrat.  1.  i.  c.  23.  Hieron. 
Epist.  ad  Lajtani.  Farnahius. 

Verum  miscrce  non  in  menlem  veiie- 
rat]  Non,  nihil  posse  eos,  sed  aniato- 
res  esse  niaximos.  Ad  partem  enim 
sentcntise  pertinet  quod  dicit,  Non 
in  menlem  venei'at :  non  ad  to  turn 
quod  audivisset  dudum.  Etiam  nisi 
penitus  negative  consideraveris,  con- 
troversia  inerit.  Si  enim  nihil  posse 
audieras,  quid  est  quod  in  menteni 
non  veneiit  «it  vitarcs  ?  utrum  igittir 
aniatores  niulierum  esse  niaximos  au- 
dieras? quod  ipsum  vitandum  fuit. 
Neque  enim  hoc  satis  est  ad  pudici- 
tiani,  stuprum  vitassc,  cum  inipnrlica 
fieri  vel  solo  oscnlo  possit,quam  om- 
nino  integram  et  illibatam  veils.  An 
Verum  non  erit  conjimctio,  sed  no- 
men  ?  nt  illud  quasi  falsum  audierit. 
hoc  autcni,  quod  vevnminvcntum  est, 
non  ipsa  suspicata  sit.  Nam  in  men- 
tern  venire,  non  reminisci  tantnm,  sed 
etiam  cogitarc  significat.  Sic  Cicero, 
'  In  mcntem  tibi  non  vcnit,  caiisam 
publicam  sustinere,'  id  est,  non  cogi- 
tas,  non  suspicaiis.  Donatus. 

Veium  miserte]  Si  verum  pro  cnn- 
junctione  accipimus,  subaiidicndnm 
erit,  amtitores  mulicrum  eos  esse  maxi- 
mon.  Idem. 

In  mcntem  non  veneral]  Non  quod 
andieram:  sed,  quod  hie  fecit.     An 


non  nliud  in  montom  vcnnrat  ?  non 
scilicet  facturum  fuisse  qnod  fecit. 
Idem. 

^'(/n  in  mentem  reneritt]  Aut  non 
erat  cogitatum  :  aut  non  cram  recor- 
data.  Idem. 

Verum  misertc  non  in  mentem  ven.] 
Egregic  nugantur,  qui  verum  hie  pro 
veritaie  accipiunt ;  '  Quasi  illud,'  &c. 
apud  Donatum,  ubi  clara  sententia 
misere  inlricatur.  Bceclerus. 

25  !\'am  ilium  aliquo  conclttsissem] 
Mire  Conclusissem  dixit,  ut  sa^vam  fe- 
ram.  sic  alibi :  '  Conclusam  hie  ha- 
beo  uxorem  sa^vam.'  Donatus. 

Nc(]uc  illi  commiiissem  virginem]  Si 
vel  araatorem  tantnm  meminissem. 
Idem, 

ScENA  IV.  lambicis  Senariis  et 
Trochaicis  septenariis  constat  hepc 
scena.  vs.  2.  fine,  Argontoratensis  co- 
dex, cho :  nostri  Mss.  uli.  vs.  4.  unus : 
mutatio  est.  vs.  8.  duo:  istuc  pol  non 
bene,  unus  add  it, /acfum.  vs.  13.  unus  : 
nam  alium  habult  neminem.  vs.  17.  om- 
nes  :  nunc  eo  tibi  videturf.  et  vs.  18. 
paululum.  vs.  21.  unus:  hie  est  vetus, 
incurvus,  retern.  vs.  24.  unus  :  eho  tu, 
ego  emi  te.  vs.  27.  omnes  :  hoc  mild 
nunc  expedi.  vs.  35.  duo:  jamne  satis 
cr.  vs.  40.  duo  :  et  earn  est  indutus.  vs. 
47.  omnes ;  intro,  omittentes,  nunc 
jam.  vs.  54.  duo  :  quod  scias  7icscis. 
tertius  :  quod  scias  iiescias.  vs.  55.  om- 
nes :  ab  omni  turha.  Bceclerus. 

1  Exiforas  scelcste']  Jocundus  er- 
ror, in  quo  non  dubitet  Phaedria  ip- 
sum esse  qui  quasritur  :  verum  insu- 
per  sic  aggreditur,  tanquam  sit  ipse. 
Donatus. 

Scelcste']  Quale  est  scelestum  ap- 
pcllari,  qui  nihil  sciat  ?  Idem. 

Restitas]  Necessario  restitat,  qui 
miratur  se  protrahi.  Idem. 

2  Fugilive]  Et  scelestum  et  fiigi- 
tiviun  increpat,  in  himc  crimen  trans- 
ferens  Cha-reae.  Idem. 

Male  conciliate]  Oportune  adoles- 
censhicexprobratmunus  magno  emp- 
tum.  Male,  niagno  significat,  ut  Plau- 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    IV.    SC.  IV. 


ll>47 


tus  ill  Amphitryone,  '  Haec  nox  scita 
est  exercendoscorto  conducto  male.' 
Er^o  Mule  conciliate,  magno  empte 
significat.  nam  omnis  conventio,  con- 
citiatio  nominatur.  Conciliatum  ergo, 
magno  emptum.  Idem. 

Prodi,  male  conciliate^  Vide  Chres- 
tomath.  voc.  Concll.  Imitatio  est 
Plautina,  ex  Pseudol.  i.  2. 1.  '  Exile, 
agite,  ite  ignavi,  male  conciliati.' 
Baeclerus. 

Male  conciliate']  Maximo  meo  dis- 
pendio  empte.  Omnis  conventio  con- 
ciliatio  est.  Farnnbius. 

3  Os  ut  sibi  distorsit]  Et  hie  memor 
adolescens  insinuandi  muneris,  dicit 
ilium  sibi  os  distorsisse,  qui  natura 
sit  pulcber.  Os  autem  dicimns  illi 
distorquere,  qiiem  natura  pulchrnm 
detiirpamus.  Donatus. 

Jllud  ride,  os  ut  sibi  distorsit]  Ita 
enim  distinguendiim  est.  Ita  Plau- 
tus :  '  nine  sis  vide,  ut  incedit.' 
Anliil.  I.  1.  7.  nam  et  ibi  verissima 
liipc  distinctio  est.  Bceclerus. 

1  Quid  hue  redilio  est]  Eleganter 
ei  reditio  objicitur,  qui  revera  loco 
se  non  moverit.  Donatus. 

Quid  hue  reditio]  Interponendum 
post  hue,  pronomen  fibi,  ut  in  Donato 
et  Jibro  Bembino  est:  Quid  hue  tibi 
reditio'st.  et  versus  stabit,  eliso  d  ex 
quid.  Quod  vero  sequitur,  quid  testis 
mutntio  est,  ab  omnibus  antiquis  ex- 
emplaribus,  pra;ter  liomjjinum,  aliest 
verbum  est.  quod  nee  necessarium 
est.  nam  a  superiore  repetitur.  Fa- 
emus. 

Quid  hue  reditio  est]  'Apxalvfiou  ex- 
empla  et  Donatus  affcrt,  et  alii  s-<rpe. 
liceclerus. 

Quid  hue  reditio  fsl]  Quid  sibi  vult 
tualnic  reililio  ?  I'eriplira.His  per  Vor- 
balia  Comicis  u<«itHla.  'Quid  tibi 
accPRsio  e^t  ad  has  a-dcs  prope  aut 
PuUatio.'  Plant.  Trurul.  act.  ii.  sc. 
2.  ct  aliiii  fre(|ucn».   FnmabitM. 

Quid  vrstis  mutntio  est]  Sic  vetcrcs. 
PlaiitUH  ill  Triiiiimmo,  '  Quid  tibi  in- 
terpcllatio,  aut  in  con«iliuni  hue  ac- 


cessio  est?'  CsEciliiis  afma^o/ifini , 
'  Quid  tibi  aucupatio  est  argumen- 
tnm,  aut  de  meo  amore  verbificatio 
est  patri  ?'  Donatus. 

Quid  testis,  Sfc]  Nam  liberi  vestem 
habebat,  utpote  Chaereis  :  servi  vero 
atque  Euiinchi  deposnerat.  Idem. 

5  Paululum  si  ccssassem,  Pythias] 
Familiare  est  iratis,  avertere  se  ad 
allam  personam  ab  ea,  in  quam  com- 
moveanfiir.  Idem. 

6  Ita  ja)n  adornabat  fugam]  Ut  su- 
pra, '  Adornant  ut  lavet.'  Idem. 

Ita  jam  ornabat  fugam]  Omnes  alii 
libri  et  Donatus,  adornabat.  solus 
Bembinus,  quem  ut  antiqnissimuin 
sequimur,  ornarat.  Basilicanusador- 
7iarat.  praeterea  in  eodem  Bembino 
legitur,  factum  bene,  sine  interjec- 
tione  0.  Faerniis. 

Ornabat  fugam]  Parabat,  ut,  '  or- 
nare  nuptias,  convivium,  exercitum.' 
et  supra  act.  iii.  sc,  5.  *  adornant  ut 
lavet.'   Farnabius. 

7  Ilabesne  hominem  amabo]  Hap.c 
omnia  Pythias,  cernens  Eunuchum, 
loquitur,  id  enim  erit  jocundum,  ut 
quacrat  ilium  quem  videt.  Donatus. 

Quid  ni  habeatn]  Quid  ni,  quid  nisi? 
hoc  est,  cur  non  habeam  ?  Idem. 

8  Ubi  est]  Dorum  contemplata,  di- 
cit Vbi  est?  quia  non  ipsum,  sed  alte- 
rum  novit.  Idem. 

Rogitas?  non  vides]  Stoniachatiir 
uterque  errans  mirifice  :  ilia,  quod 
Eunuchum  crcdidit,  Cha>ream  vi- 
dens:  hie  quod  Euuucho  objecit, 
quod  commisit  Ciia^rca.  Idem. 

9  Ilunc  scilicet]  Hoc  jam,  tangens 
Eunuchum,  dicit  Pha;dria.  Idem. 

10  IIuuc  oculis  suis  noslrnrum  num- 
quam  quisquam  vidit]  ' Apx<^'^<^H-^^  est 
figura,  pro  nostrum;  vel  nostrarum,  id 
est,  ipia^  familiar  nostrve  sunt:  nt 
parum  sit  non  vidisso  Thaidem,  nisi 
addaliir,  n(;  faiiiiliariuiii  iiuidom  iil- 
1am  esse,  <|Uii!  Iiunc  vidorit.  Idem, 

IIuuc  oculis  suis  imslrarum  nunq, 
quisquam  t'.J  Pri^cianus  lib.  xiii.  ita 
citat:  '  Hiiiic  oculis  nostrarum  quis- 


K'4S 


N()'r>E    VARIORUM    IN 


(jiKun  noil  vidit,  riia>(lria.'  Jiwdcrus. 
Nostrariim,  i)-c.]  Nostite  faniilia' 
nulla.  Qtiistiwitn  in  f(vniineo  nsiirpa- 
ta,  arciniii'c.  I'laiit.  Riiil.  act.  iv.  sc. 
1.  Cistol.  II.  3.  Feis.  iv.  3.   I'dnmhius, 

11  Quisquam]  Antiqiia  lociitiu  est. 
Donutiis. 

12  Son  vidit]  Totidem,  iisdemque 
verbis  lepetit.  Et  intenogatio  stu- 
})ornm  aiiniirantis  ostendit,  et  jam 
vcliiti  conscnticntis.  Idem. 

13  Satnqite  alinin  habui  nemincm] 
Hcne  ad  illiul  (jiiod  alt,  An  tu  hunc : 
(|iiasi  t'x  mult  is.  Idem, 

14  An!  1ICC  comparandus  hie  i/uidem 
est]  Au  interjectio  est  conturbata; 
f<emina>,  nee  constantis  sii/i.  Idem. 

Ille  crat  lioncsta  facie  et  liberali]  T^ 
iSiwricn^,  crat,  quasi  de  mortuo,  aut 
ijui  non  est,  scilicet  Tliaidi,  quia  fu- 
git.   Idem. 

15  Hoiiesta  facie  et  liberali]  Com- 
mode desrriptus  est  Cliaerea.  Idem. 

Ilnneslu  facie,  ^c]  Miles  supra  act. 
ill.  sc.  2.  '  Ita  me  dii  anient,  liones- 
tus  est.'  Farnabius. 

16  Quia  varia  teste  i7idutusfuit]  Eu- 
graphius:  '  Eunuclii  veste  uteban- 
tnr  versicolore,  ut  multis  coloribus 
testa  fiilgerent.'  proprie  eigo  locu- 
tus  est  Poeta,nam  '  Varietas  quideni 
proprie  in  dispariixis  coloiibus  dici- 
tnr  :  sed  transfertur  in  nudta  dispa- 
ria,'  inquit  Cicero  ii.  de  Fin.  3.  Vide, 
qua>  CI.  Salmasius  ad  Vopisci  Aure- 
lianum  nntavit  de  paragaudis.  licecl. 

Quia  raria,  H^c]  Variegata,  colori- 
bus aut  liciis  versicolori  cujusmodi 
veste  ornabantur  Eunuclii,  ut  multis 
coloribus  texta  fidgerent.  Farnubius. 

17  l^unc  eo  libi  videlur  fadus]  I'a- 
cete,  fcedus  videtur,  non  est  enim. 
Donatus. 

IM  Tace  ohsecro]  Apte  dictum  est 
Tace,  fwrnineo  stomacho,  quasi  im- 
pud(  nter  assistenti  formae  improba^, 
et  argumenta  inaniter  pertinaciter- 
qtie  invocaiiti.  Idem. 

Tace  ob»ecrii]  De  consuetudiuc  dic- 
tum e»t  Tace.  et  bene   additur  Ob- 


secro:  ne  Tace  ipsnm   vidcatur  Inju- 
ria. Idem. 

20  Quern  tu  rero  viderc  vellcs,  I'licc- 
drin]  Cou)niota  advcrsus  Plia^diiam, 
cogilur  cum  laudarc,  cui  irata  est: 
et  idto  toliini  callide.  Idem. 

Qucm  tu  rero  videre]  Facete,  quasi 
nee  luinc,  iicc  ipsum  qui  misit,  con- 
spectum  velit.  Idem. 

Quern  tu]  Quem,  talem,  et  brevitcr 
ejus  forma  laudata  est :  cum  pro- 
lixius  illius  sit  describenda  deformi- 
tas.  Idem, 

Qucm  tu  veto  videre]  Vera,  Pulclire. 
Pulcher  enim  est,  cnjus  forma  nee 
odium,  nee  convitium  commcruit. 
Lucilius  in  Satyra  Athymnidis  *  'Ek 
facie  florem  delegeris.'  Idem. 

Quem  tu  videre]  Quare  tu,  an  quia 
iste  Jam  non  velit  videre,  iratus  sci- 
licet ob  vitiatam  virginem?  An  <*«? 
quasi  spectator  elegaus  formaruni,  et 
qui  amator  sis  Tliaidis  ?  Idem. 

21  Hie  est  vetus,  vietus,  veternosu.s, 
senex]  Sic  boc  totum  pronuntiandnm, 
quasi  irascatur  liuic,  propter  quem 
laudaverit  Chapream.  Idem. 

Vietus]  Mollis,  (iaccidusque,  et 
llexibiiis  corporc.  unde  et  vimina,  et 
rites,  et  rietores  dicuntur.  et  viere, 
religare  dicitur:  quia  vietis  virgis 
niagis  religare  possumus  quidlibet. 
Lucretius  arunecc  dixit  vietam  vestem, 
id  est,  putri  moilitia  pra;ditam.  Ve- 
tus, ad  vituperationem  mode,  non 
ad  iaudem  ponitur;  ut,  '  Veteris 
Poiita;  malediclis  respondeat.'  Vetus 
est,  cujus  diminutivum  est  vetulus. 
Idem. 

Vetemosus]  Morbo  vetcre  confec- 
tus,  id  est,  veterno  :  quales  sunt  qui 
liydropem  patiuntur.  Et  recte.  Nam 
saepe  Eunuclii  in  senecta  veternosi 
fiunt ;  et  cito  lioc  laborant  morbo. 
Idem. 

Senex]  Ex  morbo  aegritiidineque 
rugosus.  Idem. 

Senex]  Utrum  senex  ?  an  quia  ita 
videtur  ob  deformitatem  ?  Idem. 

Vietus]    Incurvus   a  vieo.  Farnab. 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    IV.    SC.    JV. 


1249 


Veternosus,  senex]  Veterno  labo- 
rans,  somnoleiitus,  piger.  Idem. 

22  Colore  mustellirw]  Erravit  Te- 
rentiiis,  noii  inlelligeDs  INIenandricuni 
illiid,  oliTos  iCTTiv  •Ya.Kewrqs  yepwv.  Ait 
auteni  stellionem,  animal  quod  la- 
certae  iion  dissimile  est,  maculoso 
corio :  iieni()e  ad  id  genus  coloris 
fades  exprimitur  Euuuchornm  cor- 
poris, quia  plerique  leutiginosi  sunt. 
Hinc  ergo  erravit  ideo,  quia  ya\rj 
Mustella  dicitiir,  yaKedrris  Stellio,  'fls 
wop'  ' ApuTTOtpavfi  iv  ve(pf\ais,  '^aBrtv  ya- 
\eii)Tri  KaTaxfoami  2o;KpaTovs.  Ego 
Adesionem  sequor,  qui  recte  intel- 
lexit,  Terentium  scientem,  mustelli- 
no  colore  Eunucliuni  dixisse  colora- 
tuni,  velut  sniilivido  :  quia  vera  En- 
nuclii  ant  ex  candidissimis  leutigi- 
nosi fiuut,  ut  ex  Gallis,  et  liiijnsmodi 
occidentalibus  :  aut  ex  fuscis,  subli- 
vidi,  ut  ex  Armeuiis,  et  aliis  orienta- 
libus.   Idem. 

Colore  muslellino]  Vide  Doiiat.  et 
Gnyet.  Baclerus. 

Mustdliw)]  Menander;  oinos  iffri 
yoXt<iirris  ytpaiv.  Cur  facies  lentigine 
maculosa,  ut  stellionicoriuui.  Dcf'en- 
dit  Turncbus  Terentium  reprehen- 
8om,  quod  tnustellinum  colorem  pro 
slelUonato  vertissct,  lib.  xii.  c.  10. 
Farnubius. 

23  L't  quid  ege.rim,  egomet  nesciam] 
Pro  non  meniineriin,  vel  non  aguos- 
cam.  DonaluH. 

21  lilio  III,  emiii  ego  te]  Miro  sto- 
niariio  quod  ipse  f<T.it,  id  «'X  alio  co- 
iiatur  andire  :  et  dimcc  liapc  audiat, 
au  hoc  fecerit,  duliitat.  Idem. 

Juhe  mihidrnuo  re^mlent]  Hoc  est, 
qurxl  in  Jtlintoricis  Cicero  ait,  'Con- 
tra firmam  argumentdtioncm,  aliam 
zpque  firmiorem  oppoiiimus  :'  ha-r  est 
aiitern  >rqMC  firiiia.  Dcnuo  autcm,  ad 
respnndeal  pcrtinc't,  non  ad  juhe.  Id. 

iJcHuo  re.ipondeul]  Jubc  vero,  uiilii 
deiniu  respondeat,  intelligendiim  est. 
Idem. 

2.<  Rnga]  Mire  ntrius(|iic  fiducia 
confcrtur,  et  aptid  iitrnu)(|uc  CHt  vc- 
Delpk.  el  Vur.  Clas.  Tei 


ritas,  cum  uterque  fallatur.  Idem. 

Resporidcat]  Ph.  roga.  Py,  venislin 
hodie  ad  nos?  negat]  Sunt  qui  septe- 
narium  iambicum  liunc  faciant.  nos 
etiam  senarium  ut  ceteros  esse  posse 
arbitramur ;  contracto  per  synize- 
sin,  res;)on</ea(,  in  tres  syllabas  :  at  in 
roga,  posteriore  correpta :  nt  Martia- 
lis :  '  In  solio  puta  te  Marce  la- 
vare  caput.'  Faernus. 

26  At  ille  alter  if«i<]  Bene  instat, 
quasi  ex  parte  jam  obtinuerit  Pythi- 
as. Donatus. 

Aimos,  ^-c]  Errare  potuit  Pythi- 
as, vel  etiam,  per  ixeiwaiv,  voluit.  ne- 
que  n.  Clia^rea  potuit  esse  publice 
custos  in  Piraeo  ante  annum  deci- 
nuim  nonum,  vel  decimum  octavuni, 
minimum,  ut  dictum  supra  ad  act.  ii, 
SC.  2.    Farnubius. 

27  Age  dum,  hoc  mihi  expedi']  Haec 
Plautina  sunt,  cum  in  iisdem  longa 
sit  disputatio  :  sed  mire  a  Terentio 
proferuntur  ad  ejus  exempluni,  et, 
quod  est  plus,  carent  Plautinis  nugis. 
Donatuts. 

Age  dum'\  Dum,  irap4\Kov  est,  et 
adjuvat  ex  animo  loqnentem.  Idem. 

Agedum  hoc  ynihi  expedi]  Donatus  : 
'  Hapc  Plautina,'  <*cc.  (Quantum  in 
plerisque  ouiiiibus  Plautum  vincat 
Terentius,  et  meliora  imitandofaciat, 
quae  inde  transferuntur,  alias  non 
parce  demonstrabimus.  Baclerus. 

28  Taces]  Et  recte  tacet :  quia 
metnit  Ch;rrfam.  Donatus. 

2'J  Monstrum  linminis]  Bene  Eunu- 
cbo  dictum  est  Mnnstrum  Iwminis : 
hoc  est,  nee  mas,  nee  foemina  exis- 
tens.  Sic  et  supra,  '  scnem  niulie- 
rem'  dixit.  Idem. 

Mimttrum,  Sfc]  Bene,  de  Ennurhoj 
qui  neque  mas,  ncque  t'ucmina.  Far- 
nubius. 

'.U>  Modo]  Nnta  modo  aperte  pro 
pra  lorito  tempore  dictmn  esse,  id 
est,  jamdnduni.  nam  <|ui  viliaverat 
virginfui,  non  modo,  ned  iongp  ante 
vest<-m  niutavit  cum  Eunuciio  PhiE- 
(Iri.r.  DonatuH. 
cnt.  4  K 


1-250 


NOTiE   VARIORUM    IN 


Qmimdudum?  mcdti]  I.e.  '.Tamdu- 
diim,'  in(]iiit  Donatiis:  '  nam  qui  vi- 
tiaverat,'  iVc.  Sed  non  opus  est,  ad 
vocabiiliim  potiiis,  (niam  ad  luentein 
respoiidentis  attendcie.  iuteiroijavit 
Pli;vdria,  (yudwdm/Km?  lespondet  Eii- 
niiclms,  noil  sine  tergiversatione,  non 
ita  dudiun  esse,  nietii  ClijereiE  scili- 
cet, itaqne  aiitea  tacehat,  nolebat 
nisi  adactns  loqni.  et  nnnc  iteruni 
timide  loquitur,  modo,  non  definit  hie 
teinpus,  sed  potius  vage  significat  ex 
aflectu  respondeutis.  Bene  Gallns 
interpres  haec  ■rrapa<ppd^et :  y  a  U  long 
tempg  ?  il  n'y  a  pas  long  temps.  Boecle- 
rus. 

31  Quicum']  Praepositio  cum  his 
dictionibus  supponitur,  quicum,  nobis- 
cum,  vobiscum.  Ceteris  vero,  ita  ut  ip- 
suni  nomen  pra?scribit,  prajponitur: 
ut,  cum  amicis,  cum  exercitu,  cum  ad- 
tocutis.  Donatus. 

32  Unde  igitur  fratrem  meum  esse 
sciebai']  Utpote  novitius :  et  euni  qui 
ex  Pira?o  rare  discesserit  :  et  longo 
intervallo  els  rh  &ffTv  venerit.  Et  lize 
sunt  obliquae  interrogationes.quibus 
uti  oratores  videnius,  cum  derivare 
testimonium  nituntur.  Et  ideo  sic 
ait  Phajdria,  ut  tVustretur  omnia, 
quae  coufessus  est  Dorus.  vult  enim 
fratri  esse  consultum.  Donatus. 

Parmeno  diccbat  cum  esse]  Prope  in- 
firmatuni  testimonium  est.  quod  enim 
sic  ait,  Parmeno  dicebat  eum  esser 
falsum  esse  potest.  Etmire  sic  ait: 
ut, '  Sola  mihi.tales  casus  Cassandra 
canebat.'  Sic  autem  dicimus,  quan- 
do  non  semel  quod  factum  fuerit,  sed 
Baepius  demonstramus.  Idem. 

34  Occidi]  Hoc  secum  PhaDdria. 
non  ut  Pylhias  audiret ;  (juam  celari 
vult,  quod  ipse  jam  animadvertebat. 
sed  ilia  promte  arripit,  quae  ad  ex- 
plicandum  errorem  in  persona  facie- 
bant.el  arguendo infert :  iiijuriam  sibi 
factam  ante,  cum  temulentam  et  in- 
»aiiam  adeoque  mcntilam  Phacdria 
reprclienderet ;  rem  nunc  ipsam  lo- 
qui,  adolcsccDteni  pro  Eunucho  vc< 


nisse,  domuique  meretricis  et  virgin!, 
pra>textu  doui,  pcrinsignem  injuriam 
illu»um  esse,  ibi  turn  l^luvdiia,  cum 
rerum  argumentis  urgeretur,  assimu- 
lata  tiducia,  testimonii  tideiu  indigni- 
tate  testis  elevat,  vultuque  ad  seve- 
ritatem  composito  interrogat  iterum, 
sed  contentius,  et  sperans,  Ennu- 
clium,  ne  perseveraret  in  ilia  con- 
fessione,  abj.tcrrituni  iri.  videntur  et 
nutua  ali(|ui  accessissc.  <]uiliiis  cum 
partim  pro  spe  Ptixdriua  Euuiichus 
pareret,  denuoque  Pythias  instaret, 
eo  confugit  Phaedria  confusus  (et 
quid  agcret  ncscius)  ut  Eunuchuni  ju- 
beret  negare,  quae  aflSrmavcrat ;  et 
vel  sic  obtiueret,  indignum  fide  esse, 
qui  negaret  quod  ante  asseverasset. 
hinc,  ut  quaestioni  subjecturus  tergi- 
vcrsanteui,  cetennn  quia  quod  re- 
sponderi  posset  in  re  tam  nianifesta 
non  habcret,  sese  amolitur  Phadria. 
liceclerus. 

36  Jam  satis  credis  me  esse  sobriam^ 
Quia  supra  dixit,  Tcmukntu  es:  et 
quasi  gravem  injuriam  hoc  dicto  passa 
sit, memoriter  dictum  retulit.  ut,  En 
ego  vicla  situ  ?  et,  Pulsus  ego  ?  Do- 
natus. 

Sobriam,  Sfc.]  Supra  dixerat  Phffi- 
dria,  ttinulenta  es.  Farnabius. 

37  Jam  satis  certum  est  virginem 
vitiatam  esse]  Ordine  ait,  quum  pri- 
m»m  (ie  se,  turn  de  adversario  loqui- 
tur. Donatus. 

38  Credis  huic  quod  dicat]  A  per- 
sonam qualitate  dcrogat  fidem.  nam 
quid  credendum  est  servo  Eunucho 
fugitivor  Idem. 

Quid  isti  credam  ?  res  ipsa  indicaf] 
Hie  a  persona  quae  convincebatur, 
oratorie  ad  factum  se  retulit.  Idam. 

39  Concede  istuc  paululum]  Ad  se 
versum  dicit  istuc  :  ut  longe  sit  a 
Pythia.  Eunucho  enim  dicit  Phae- 
dria.  Idem. 

Concede  istuc  paululum.  audin?  etiam 
nunc  paul.  sat  estl  Ut  remotior  esset 
a  Pythiade,  seorsum  hoc  dicit  Eu- 
nucho. ita  melius  suggerere  poterat, 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    IV.    SC.   IV. 


1251 


-  quae  postea  snggessit,  compara  ciim 
hoc  versa  loc.  Plaiitimim  Aulul.  i.  1. 
16.  '  Abscede.  etiam  uiiuc  :  etiani 
uuDc:  etiam.  obe !  Istic  adstato.'  Bad. 

42  O  seelestum,  utque  audacem  homi' 
nent]  Chaeieain  scilicet  vel  Paime- 
uoneni.  sed  sic  prouiintianduni  est, 
ut  putet  Ancilla  de  Eunucho  dici,  boc 
ipso  quod  praesto  est.  ideo  ilia  infert, 
'  Vae  mihi,  etiam  nunc  credis,  indignis 
nos  eise  irrisas  niodis  r'  Donattis. 

O  seelestum,  ^-c]  Pronunciatnin 
boc  de  Cbzerea,  voluit  a  Pythia  in- 
telligi  quasi  dictum  de  Doio.  Farna- 
bius. 

YtB  mihi]  Hoc  totum,  Vcb  mihi, 
quidam  a  Pythia,  usque  ad  irrisas 
mudis,  dici  exibtitnaut.  Donatus. 

44  Mirum  ni  tu  credas,  quod  iste 
dicai]  Utrum  an  seiva,  quod  scrvus? 
an  stuita,  quod  stultus^  an  foeniiua, 
quod  Eunuchiis  '(  Idem. 

Mirum  ni  tu'\  Clare  (licit,  quidam 
pressius  pntant.  Idem. 

45  Heus  tu,  negato  I'ursum]  Rursum, 
non  ad  negationcm  perlinct,  sed  ad 
interrogationcm  :  ut  sit,  rursus  inter- 
rogatui.  liursus,  retro,  id  est,  e  con- 
trario  :  ac  per  boc  contrarium  siipe- 
rioribus  dicito.    Idem. 

Heus  tu,  Sfc]  Hoc  voce  submissa, 
ne  cxaudiat  Pytbias.  Fariiabius. 

40  ?s'on  potest  sine  tnalo  fateri,  video] 
Ampliatio  etdilatatio  quastionis,  ar- 
gumento  est,  nihil  constitisse.  Addc 
quod  potnam  minatur,  non  tan(|uam 
jam  inccrto,  sed  f'also  testi.  Delude 
ipsuni  fateri  consideremus  quale  sit. 
Non  est  testin  fateri,  sed  rci.  Hie 
igitnr  ut  in  ilium  culpaui  transferat 
universaui,  fateri  dixit,  non  indicarc: 
ut  ipse  reus,  non  alietii  facti  testis 
csRe  dicatur.  Dnnatut. 

Non  potestsine  nuito]  (iuasi  noc  lia'C 
fuerit,  nee  ilia  confcssio,  in  (juibus 
nulla  Veritas  sit.    Idem. 

V'erum?  vulislin  frutrrm  Charium? 
Do.  non.  I'll,  nun  potest  sine]  In  li- 
bro  licmbino  est  tidhline,  et  dirlio, 
Mine,    gequcnti     versui    adscriliitur. 


quod  placet  mihi,  nt  slnt  trochaic!, 
quemadmodum  ceteri.  Fa'ermis. 

47  Malo]  Tormentis.  '  Omnes  im- 
perio,  metu,  vi,  malo  adactae.'  Cic. 
IV.  Verrina.  Farnabius. 

Sequere  hac]  Quasi  ad  tormenta. 
Donatus. 

Modo  uit,modo  nega^]  Testis  aut  ab 
adversario  convincitur  falsitatis  ;  aut 
a  se  ipso,  si  variaverit  dicta.  Ergo 
priora  quia  non  potuere  convinci,  ab 
inconstantia  testis  prapsidium  defen- 
sionis  inquisitum  est.  Donatus. 

48  Ora  me]  Hoc  leutius :  ut  sit 
causa  non  saeviendi.  Idem. 

Ora  me]  Salvo  honore  nieo  ;  et  fra- 
tris.  Farnabius, 

Obsecro  te  vera,  Phadria]  Bene  vera. 
nam  quia  ille  dixerat,  ut  simularet 
preces,  bic  annixns  vero  addidit, 
ostendens,  serio  se  rogare,  et  ex  ani- 
mo:  non  ut  ille  jubebat,  dolo.  Do- 
natwi. 

I  intro]  Terribiliter,  dumraodo  euni 
suuinioveat.  Idem. 

Intro]  Utruni  intro  douium  ad  PhaR- 
driam  r  an  ad  Tliaidem  f  Sed  non 
oportet  ad  Tliaidem  intelligi,  ne  ce- 
landarum  rerum  index  teneatur.    Id. 

Oi,  ei]  Bene  oi  ei  ffXirXiaajxhv  rus- 
ticum  posuit,  utpote  et  servi  et  no- 
vitii.  et  est  deploratio  ab  els  sic  dicta. 
Idem. 

49  Alio  pacto  honeste]  Contra  offi- 
cium  fuit,  nientiri  docuisse  servuni, 
et  adfuisse  mendacio  liberalem  ado- 
lescentuluu).  Sed  vide  quemadmo- 
dum dcfcndatur,  dun>  se  mentiri  co- 
actum  dicit,  dum  consulit  hunestati. 
Hanc  autem  causam  longai  scrmoci- 
natiouis  ad  boc  induxit  artifex  Poi-- 
ta,  ut  apud  omnes  jam  certum  sit,  a 
Clrdirca  vitiatam  virginem,  no  ullo 
errore  ini))i'(liantur  ulterius  nuptiit, 
vel  finis  fabulii'  ditlVratur.   Idem. 

Alio  pailo  honeste]  Nullo  alio  scili- 
cet, nisi  ptT  banc  fallariam.   Idem. 

40.  r,(t  Priorem  v<rsuin  seciini  et 
ad  spectalores  versus  loquitur  :  pos- 
tcrioi i  riare  minas  in  Euuu'.hum  coii^ 


1252 


NOT;E    VARIORUM    IN 


tiiuiat.  Rone  antem  Donatus  de  liac 
sccna:  '  Haiu-  caiisam  loiijra^  sernio- 
cinalionis  ad  lioc  iiuliixit  artifcx  Po- 
etu,  ut  apiid  omncs  jam  teitiim  sit,  a 
Clm-reiv  viliatain  viiginem.nn  iilloer- 
roie  impodiaiitiir  iiltciiiis  nii|>tii\p,  vel 
finis  f.ibnl-.u  (iirtVratiir.'  Nebulonis  \o- 
ccni  Kiigiapirms  explicat  ile  fraiida- 
tore  ct  pe.«>imo.  srd  si  peciiliaris  sip- 
njlicatio  voci  aptanda  est,  quae  latins 
etiam  nMirpatnr,;u:£\0w«' polius  ad  Eii- 
nuclinn)  perlincat,  i.  e.  6  yvvavSpos. 
nam  ill  Glossis  vet.  nebiilo  etiam  ita 
explicatiir,  Baclerus, 

50  Acium  est  siquidem]  Hoc  niisns 
clare.  et  sic  dicit  tanqiiam  adhiic  ira- 
tns  Eiiniicho  suo.    Donaius. 

Actum,  ij-c]  Aposiopesis,  siquidem 
haec  ita  siiit.   Farnabius. 

Tu  vie,  Sfc]  Conversus  ad  Uornm 
ha?c,  quem  introiie  rpiasi  ad  snppli- 
ciiim  et  tormenta  jiissiim  seqnitur 
Plia>diia.  Idem, 

51  Quam  me  vivere]  Deest  magis: 
ut  sit,  Magis  scio,  quam  me  vivere. 
Donatus. 

Parmtnonis  tarn  scio  esse  hanc  tech- 
nam,  q,  m.  v.]  Gra;ca  vox  Latio  in- 
▼ecta  est,  dolum,  fiaudem,  signifi- 
cant. Scholiasies  Aristophanis  in 
Pint,  rixvai  Keyovrai  ra  tuv  avBpwircov 
ao<pi(Tfiara,  oTov  X'^''f'""<^>  t&ctovik)), 
Kol  ocrai  SAAoi  toioDtoi.  Tfxvrj  Keyerai 
Ka\  T)  fxrixo-v^  Kol  6  S6Kos.  i,<p'  ?)s  koI 
T€X»'af'oM'">  ^*^^  '''OiJ  SoKievonai  koi  firj- 
XavH/xai.  Hceclcrus, 

52  Inveniiim  liodie  poL]  Haec  est 
TpootKovon'ia  ad  fntnrnni  exitnm  tabu- 
lap,  nam  dnni  se  niciscitur  Pytiiias, 
fit  indirinni  patri  Chajreae,  et  confir- 
niantiir  nnptiac.    Donatus, 

54  Utrum  taceamne,  an  pradicem] 
Tertinm  vap(\Kov  :  abnndat  enini  ant 
ulrum,  aut  ne :  ant  ceite  boo  fit,  ut 
sit  fignra  r/xriffis.    Idem. 

Virgine.  Py.  ita,  uti^um  taceam  ne, 
an  pradicem.  Do.  tu  pol,  si  sapis]  Om- 
nis  luijus  versus  difficultas  est  in  ver- 
bo  prttdicem.  nam  si  id  dedncimiis  a 
prxdico  piadicas,  versus  nou  stat, 


qui  trochaicns  est,  iambnm  non  ad- 
mittens  :  si  a  prvi'dico  praidicis,  ut 
sit  prrt'dicem,  pro  pnrdicam  (antiqui 
enim  dicem  efi'erebant  in  future,  pro 
eo  qnod  nos  dicam)  stat  qnidem  ver- 
sus, sed  verbnm  priedicere  videndnm 
est  ut  sensui  congruat.  Vaticanus, 
qui  aliqua  sappe  nieliora  babet,  quam 
Bembinus  et  quam  omncs  alii,  bic  non 
7>r«(/(<«H,  sed  pradicam  babet:  quam- 
vis  deinde  addito  e,  et  dispuucto  a, 
mntatum  fuerit  in  pradicem.  at  De- 
curtatns,  qui  et  ipse  quoque  ex  ea- 
dcm  bibliolheca  est,  sanam  et  inte- 
grain  babet  voccm,  pradicam  ;  sod  ut 
dixi  sensnm  re(|niro  in  jirat/ica/n,  vel 
prcedicem,  penultima  producta.  Faer- 
nu:i. 

Tu  pol,  si  sapis,  quod  scis,  nescis] 
Non  possumus  nescire  quod  scimns. 
sed  ita,  ut  Concoidia  discors.  et  Vir- 
giiins,  *  .Sequitur(|ue  ^equentl^l.'  Do- 
natus. 

Tu  pol  si  sapis,  quod  scis,  nescis]  Vi- 
deamns,  cur  nolit  Poeta  de  vitio  vir- 
ginis  continno  scire  Tbaidem  :  utrnm 
ne  im|)roviso  male  vebenientius  com- 
moveatur,  ac  doleat .''  an  ut  ex  ejus- 
dem  Virginis  habitu  vulluque  ista 
cognoscat?  quod  est  actuosius.  an, 
quod  proximum  veto  est,  ut  illam  et 
Thais  et  Prater,  ignorantes  vitiatani, 
animosius  adversus  Militem  defen- 
dant, repetitnm  eam  venieutem  cum 
tanto  strepilu  ac  minis?  Nam  quo 
ore  przeterea  diceret  Thais  Cbremeti, 
de  sororis  pudore  sollicito,  *  Ednrta 
est  ita  uti  teque  illaqne  dignum  est ;' 
siscireteam  virginem  non  esse?  Idem. 
Quod  scis,  nescis]  Unde  in  Hean- 
tont.  *  Nescias  quod  scis,  si  sapis.'  Et 
hoc  est  quod  KUKd^riKov  dicitur.  Idem. 
55  Quod  scis,  nescis]  Proverbiale 
est,  et  niidtum  apud  dialerticos  trac- 
tatnm  :  ut  '  Facio,  et  non  facio  :'  et 
'  Amiens  sum,  et  non  sum  :'  et, '  Au- 
dio, et  non  audio :'  et  cetera  hujns- 
modi.  Idem. 

Quod  scis  nescis]  Bene  causam  si- 
lentii    ad   oUovotuav   retulit   Donatus^ 


TKRENTIl    EUNUCH.    ACT.    IV.    SC.    V 


1253 


quem  vide.  Plant.  Mil.  Glor.  ii.  6. 
89.  '  Etiam  illiid  quod  scies,  nescive- 
ris.'  Bccderiis. 

Quod  sets,  nescis]  Nescieris.  dissi- 
mula  te  scire.  Heauton.  act.  iv.  sc.  4. 
'  Tu  nescis  id  quod  scis.'  Plant.  Mil. 
act.  II.  sc.  6.  *  Lingiiam  coniprimes. 
Postbac  etiam  iliiid  quod  scies,  nesci- 
veris.  Ne  videiis,  quod  videris.'  Fur- 
nabius. 

De  Eunucho]  Qnod  Chaerea  sit,  non 
Eiinuchiis.    Doiiatus. 

De  vitio  rirginis]  Quod  jam  niulier 
facta  sit.   Idem. 

50  Hac  re  te  omni  turba  evolves]  Cau- 
sa quassita,  cur  ante  jurgiuin  cum 
niilite  Thais  nesciat  vitialam  virgi- 
nem.   Idem. 

El  illi  gratHm  feceris]  Cui,  nisi  vir- 
gini  ?  cujiis  crimen,  ut  supra,  silcntio 
texeris,  praesertim  taceiitis  injmiam 
snam,  et  sic  dolentis  amissam  virgi- 
nitatein,  ut  nee  conftssionem  sua° 
calamitatis  subiie  possit.   Idem. 

57  Id  mudo  die]  Id  pro  luic,  sub- 
junctivum  pro  pra?positivo.    Idem. 

58  Tliais  jam  aderit]  Bene  dixit, 
Aderit.  huic  enim  aderit  Thais.  Idem. 

Quia  cum  inde  abeu]  Aliam  caiisani 
ex  alia  supposuit  :  quasi  dicerct, 
'  ^'i(Ico  causam.'  Idem. 

59  Turba  infer  eos]  Jurgiuni,  rixa. 
Farnabius. 

Auriun,  Sfc]  Aurea  ornamcntaThai- 
<lis.  supra  8C.  1.  linjus  act.   Idem. 

Lx  hoc]  Clirtmiele.    Idem. 

ScENA  V.  Octonarii  lambici  sunt. 
VH.  1.  Mrs.  noAtri  omnes  :  vicit  me 
rinum.  vs.  2.  duo :  uccumbcbam.  vs.  4. 
umnex  :  hem.  vs.  5.  omnes,  ut  e<l.  vs. 
8.  onmes  ;  liles  sunt  facta',  vs.  1 1,  duo  : 
cnrrrxil  me  mil.  vs.  12.  omufs,  ut  ed. 
Herder  11%. 

A  tat  !  data  hercle  rcrhii  inihi  »unl] 
Hie  Hcmigriirin  inditcilur  vino  (.'Urcmiit 
jtriiivum  memnr,  lilubanx  in  jmesintibuH, 
ut  fere  adjioli  mihnt.    Dona  Mix, 

I  Atiit]  Inlfrjcctio  est  pauialim 
pcrcepti  atquc  inu-llecti  mail.    Idem. 

Data  verba]  Fraus  facta.  Idem. 


Data  hercle  verba]  A  niiiite,  an  a 
meretrice,  cujiis  jampridem  dohim 
malum  in  omni  re  suspicatus  estP  an 
niagis  a  vino,  quasi  captioso  aliquo, 
data  verba  sunt?  quia  bibere,  dulce 
est :  ebrium  fieri,  turpissinuim.  adeo 
his,  quae  scquuntur,  quasi  subtilein 
fraudera  ehrietaiis  inducit.  Plautns 
de  vino,  '  Pedes  capiat  primo,  lucta- 
tor  dolosus.*  Virgilius  de  uva,  '  Ten- 
tatura  pedes  olini,  vincturaque  liu- 
guam.'  Idem, 

2  Ac  dum  accubabam']  Hie  verba 
data  sunt.  Idem. 

Quam  videbar  mihi  esse  pulchre  so- 
brills]  Nihil  elegantius.  non  dixit, 
videbar  mihi  tunc  esse  sobrius,  sed 
ut  hoc  ipsum  jam  erroris  esset,  ac 
vinoientiae  accumulatio,  Videbar,  in- 
quit,  mihi  nimium  sobrius.  Idem. 

Pulchre]  Fortiter  ac  nimis.  Idem. 

3  Neque  pes]  Ad  incessum.  Idem. 
Seque  mens]  Ad  facta  ac  dicta.  Id 
Neque  pes  neque  7nens]   Pleniori  de- 

scriptioiie  Lucretius  lib.  Hi.  '  Con- 
se(iuitur  gravitas  membronim  :  prae- 
pediuntur  Crura  vacillanti  :  tardescit 
lingua:  madet  mens:  Nant  oculi.' 
Boeder  us. 

Pes,  S(c.]  '  Magnum  hoc  vitium  vi- 
no est,  pedes  captat  prinium,  lucta- 
tor  dolosus  est.'  Plant.  Pseud,  act. 
v.  sc.  1.  Farnabius. 

IHens,  Sfc]  Ohos  ex*'  <ppiva,s.  Horn. 
Odyss.  VI.  Idem. 

Satis  suum  ojjicium  facit]  Bene,  non 
enim  omiiino  noii  facit,  nam  hoc  in- 
sani  est :  scd  non  satis  facit,  quod 
est  ebrielalis.  Donntus. 

4  Quis  est/  them  I'ythias]  r^ufxiKus 
et  satis  miio  exempio  mutatam  cre- 
dit, po><t(|iiaiii  ipso  miitaltis  est.  Idem. 

Quunto  nunc  formosior  videre  mihi, 
quam  dudum]  Hoc  inultiim  Academi- 
cos  juvat,  qui  aiimt,  Prout  habiti 
fu(;riiiiiis  at(|ii(:  atiecti,  ila  nobis  aliud 
at(|iii;  aliud  videii;  et  idco  nihil 
ccrii  coiiiprolicndi  posse.  Idem. 

Qwinto,  ife.]  J'^iiriis  Ta  /i^  KaA.ck,  ku- 
hi.    Ttf(pavTat,    <|uod    do    amatoribus 


1254 


NOTiE    VARIORUM    IN 


proniinciavitTlicociiii  Daplmis,IdyI. 
VI.  '  Ileus  pucr,  viiiiim  fiiiide  nicra- 
cius,  lit  illam  toiDiosam  recldain ;' 
Aiiacliuisis,  emu  ex  convivis  quiilam 
dixisset,  uxorem  ipsum  duxisse  dc- 
formein.   Fninubius. 

5  Certc  tii  quklcm  /)(»/]  Et  Certe  et 
Pol,  lia^c  dixit,  ut  appareret  lianc 
veie  lo(|iii,  c|inp  sobria  est  :  illiim  vp- 
ro  ex  vino  falli.  Et  lionorificc,  at- 
qiic  ut  sobria,  noil  dixit,  teiiuilentior, 
aiit  lascivior,  sod  alaci  ior.   Donnlus. 

Ccrte  tu  (juiilcm  pot]  Liber  Beni- 
biniis  certo.  quod  aiiti(|uiiis  vidctur. 
rdcrnus. 

iMulto  hilarior']  QuErrit  Giiyetiis, 
iiiide  iMuretus  liabeat  rh  alacrior, 
quod  pratiilit  rifl  hilarior?  Ex  Do- 
nate habct.  ciijiis  ista  est  annotatio  : 
'  N  on  dixit  teniiilentior,  aut  lascivior, 
sed  alacrior.'   Bceclerus. 

6  ^(  rbum  liercle  hoc']  Verbum,  pro- 
verbinm.  ut  idem  in  Andria:  '  Vei- 
buni  illiid  veruin  est,  vulgo  quod  dici 
solct.'  Donatus. 

Sine  Cerere  et  Libera  friget  Ftnus] 
Hoc  si  ad  sententiani  revoces,  non 
coiiveniet  ebrio :  si  ad  petulantiam 
qiiani  *  sic  ante  dictum  est.  Nam  et 
improbior  factns  est.  et  qmim  tro- 
pire  lociitus  sit,  tamen  ordinem  na- 
turalem  servavit :  nam  primum  cibus, 
deinde  potns,  postrcmo  libido  vene- 
rea. Friget  auteni,  quia  oninis  ejus- 
niodi  voliiptas  in  calore  sanguinis 
constitiita  est,  qui  his  rebus  alitur. 
Et  i'riget  proprie,  non  adhapret. 
Translatiim  enini  hoc  proverbium  a 
picatione  va-^onim,  qujp  frigida  pi- 
cem  non  teneiit,  quum  alia  miilfa  me- 
liora  sint  ad  usunj  frigida,  ut  ferrum, 
argentum,  aiiruni,  et  c-cteraliujusmo- 
di.  nam  sic  alibi,  *  Ubi  friget,  hue 
evasit.'  Et  vide  tres  fjifrtavvfiias ,  Cc- 
rereni,  Liberuni,  Venereni.  Idem. 

Vcrbum  hercle  hoc  verum  est,  sine 
Cerere  et  Libera  friget  Venus']  Liber 
IJenibinii«,  itemqiie  Deciirtatus,  pro 
eft,  halicnt  erit,  quoniodo  et  priiis 
babebat  Victorianiis,  iit  adhuc  litura 


deinonstrat.  Hoc  aiitem  verbo,  erit, 
antiqui  etiam  pra-sentia  et  praeterita 
asseverabant.  IMaiitus  in  Persa : 
'  Hajc  erit  bono  geiierc  nata,  niliii 
scit  nisi  verum  loqui.'  Terentius  in 
Heaiitontini.  '  siibditnm  se  suspica- 
tur.  siibditiim  P  aiii  tu?  certe  sic 
erit.'  Item  in  Phormione  :  *  Cogna- 
tam  comperi  esse  nobis,  quid  ?  delU 
ras.  sic  erit.'  Liicanus  in  primo: 
'  Non  tu  Pyrrhe  ferox,  nee  tanlis 
cladibus  auctor  Pojnus  erit.'  quod 
Prisciaiius  libro  decimo  octavo  dc 
constructione  exponit,  pro  cognosce- 
tur,  Stat  aiitein  versus,  adniisso  in 
quartam  sedem  proceleusmatico.  Fu- 
ernus. 

Sine  Cerere  et  Libera  frig.  Ven.] 
Denoniluationis  hujus  licentiam  con- 
signat  Lucretius  lib.  ir.  '  Hie  si  quis, 
mare,  Neptuiium,  Cereremqne,  vo- 
care  (3onstituet  friiges ;  et  Bacchi 
nomine  abuti  Mavult,  quam  laticis 
proprium  proferre  vocamen  ;  Conce- 
daiiiiis,  ut  hie  ttrrarum  dicat  et  or- 
bem  Esse  Deum  nialrem.'  Non  ta- 
men niliil  discriniinis  ista  licentia 
habet.  Neptunum  eiiini  pro  raari, 
Virgiliana  potius  majestas  capit 
('  Neptuno  immerserit  Eurus')  quam 
Comadia;  novae  temperatus  dicendi 
modus.  Plautus  videtur  temperare 
voluisse,  cum  loca  potius  Neptiiiiia 
(altius  quidem,  quam  nosier  maria 
Neptuui)  dixisset  Trinum.  iv.  1.  4. 
et  pra?sertim  Milite  ii.  5.  3.  sed  mox 
cornipit  temperanientuni,  cum  adje- 
cit  temjiln  turbulentu,  quod  Epico  ma- 
gis  aut  Tragico  quam  Comico  concedi 
poterat.  sed  ha'C  l>iov  irdpfpyov.  Bce- 
clerus. 

Verum  hoc  est]  Atque  iv  o'ivai  i.\i)- 
6eta.  f'arnabius. 

Sine,  ^c]  KtKphv  'Aippobirri  Aiovvffov 
Si'xa  Kal  Av)^7/Tpoj.  Eurip.  'Ev  irAr/ff- 
fiovovmi  KvTTpis.  vide  Senecae  Hyppo- 
lytum  vs.  203.  Aristoi)hanem  citat 
Athenaens,  'HSvs  re  irlueiv  uivos  'Afpo- 
Zlr-qs  yaXa,  lib.  X.  cap.  12.  additque, 
'Of  -KoKw  arriivTes  evioi  itapavdiuDV  a<ppo- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    IV.    SC.    VI. 


1255 


lii(Tl(i>v  opf^iv  \anPdvovffi.  Idem. 

7  Sed  Thais multo  ante  vcnit]  Interro- 
gative proniintiandiini  lioc.  Et  scias 
de  his  interrogatioiiibus  banc  ipsam 
esse,  in  qnibus  ita  qnacrimns,  nt  qui 
interrogaiitur,  responsuri  nobis  se 
nescire  videantnr.  Danutus. 

S  Jam  dudum  ;  atalem'\  Qniajrtw- 
dudum  infinitae  niorie  est,  addit  ata- 
tem,  ut  ostendat  multnni  abiisse  teni- 
poris,  ut  factum  est.  Jam  dudum, 
cetatem,  pro  longinquo  tempore.  Lu- 
ciiius,  '  Ut  multos  mensesque  dies- 
que :  Non  tamen  aetatem.'  Idem. 

/Elatem^  Diu,  longinquoque  tem- 
pore ac  prolixo,  ut  est  atas :  nam  sic 
dicimus  de  die  :  et  dieculam,  aliquan- 
tnlam  moram.  Idem. 

0  \iliU  dixit  tum,  ut  sequerere  sese] 
Nihil,  pro  non,  Virgilius  :  '  Deponunt 
animcs  nil  magnaj  laudis  egentes.' 
Idem. 

Nihil,  nm  ahieyis  mihi  iniiuif]  Ap- 
parel quasi  iralam  discessisse  Tliai- 
dem  a  Milite,  et  tamen  sic  iratam,  ut 
illi  ira  consilium  non  ademerit.  In- 
nuit  inquit,  quum  ahiret.  Idem. 

10  Hho  nonni  id  sal  erat]  Adeo 
simplex  hie  inducitur  adolescens,  ut 
aPytliia  reprehendi  possit.  nam  quid 
opus  ftiit  dicere,  si  innuitP  Idem. 

At  nescieimm  id  dicere  illam']  Dicere 
pro  velle,  vel  signiticaic.  Sic  alii)i, 
'  Quasi  tu  dicas  id  factum  consilio 
meo.'  Idem, 

Nisi  quia  correxit  miUs,  quod  intel- 
lexi  minus]  Hoc  videtnr  facetius  et 
sapientins,  quam  dici  ah  ebrio,  rus- 
tico,  el  adolcscente  dcbuissct.  Hoc 
viliiini  tunc  fit,  (juum  l'o(Jta>  inge- 
ninm  .siium  in  personas  confcrunt. 
Idem. 

11  Qunil  inteltixi  mintu]  Verisimile 
liuiic  tantnm  extrusum  fiiiHsc,  non 
otiam  vapnIiMse  :  rpiia  miles  Tliaidi 
ma(;i<>,  (|iiani  liuir  iiascitur.   Idem. 

('itrrrxil  miles,  qund  intrll.]  Suo  po- 
tiuB  in[!i'nio,  quam  ]>ersona3  niorihus 
ohsc<|iii  pulat  pnctam  nostrum  Dnna- 
tus  ;    cum  ebrio,  el  riislico,  et  adol<;- 


scenti  acutius  dictum  tribuit.  Mirum, 
qui  hoc  tanli  acuminis  visum  sit  Do- 
nato  :  nisi  acumen  ipse  voluil  suum, 
non  in  tempore  forsitan,  ostentare. 
Bceclerus. 

12  3Iiror  ubi  ego  huic  anteverterim] 
Id  est,  banc  praecesserira.  Donatus. 

Ubi]  In  qua  parte  vise.  Idem. 

ScENA  VI.  Trochaicis  tetramelris 
catalecticis  constat,  intermixtis  duo- 
bus  lambicis  tetraui.catal.  vs.  l.Mss. 
meorum  unus  :  et  habetur  et  re/ertur 
Thais  a  me,  ita  uti,  6cc.  alter  :  et  habe- 
tur et  re/ertur  tibi  a  me  Th.  Argent,  et 
h.  et  ref.  Th.  a  me  tibiita.  vs.  14.  unus  : 
nam  hac  est,  quam  miles  a  me  nunc  it 
crept.  V.  Argent,  nam  hac  ea  est,  quam 
miles  nunc  ereptum  venit.  vs.  17.  duo  : 
militem  s.  a.  t.  q.  copias  video  adducere. 
vs.  19.  omnes  :  qui  metuat  minus,  vs. 
26.omnes:  mane  mane.  vs.  31.  duo  : 
fac  animo  hac  ut  prasenti  dicas.  ter- 
tius  :  fac  hcec  animo  prcesenti  ut  dicas. 
Bajclerus. 

I  Credo  equidem  ilium  jam  adjutu- 
rum  esse,  ttt  illam  a  me  eripiat]  Vide 
ut  ex  ipsis  appareat  verbis,  quam 
concita  et  recens  a  liligio  venial 
Thais.  Itaque  nee  nominal  Militem, 
nee  Virgiuem  :  sed  prouomine  utrimi- 
que  siguificat,  quasi  in  medio  consii- 
luta  negotio.  Donatus. 

Adfulnrum  esse]  Id  est,  adventu- 
rum  :  ul  Ajfnit  el  Mnestheus.  Idem. 

Sine  ut  venial]  Quasi  dicat,  sine* 
nullis.  el  comminantis  est :  ut.  Sine 
modo.  Idem. 

I'redo  equidem  ilium  jam  adfuturum 
ut  illam  a  me  eripiat.  sine]  Hunc  vor- 
sum  ita  in  aliquibus  I.  s.  ordinatnm 
invenio,  ul  comprendat  etiaui  ver- 
bum  venial,  quod  in  impn-ssis  sc- 
quonti  versui  atlribuitur.  itaerit  tro- 
chaicus  tetrameter  acatalecticus,ror- 
rcpla  priore  in  illam.  ccterum  quod 
sequitur,  qui  si  ilUnn,  ita  solus  liber 
Ikinbinus  lubet.  alii  omnes,  aul  a(- 
qui,  ul  et  Donatus,  aut  alque,  quarum 
vocum  altorulra  adniissa,  is  versus 
(|iii  setundus  est,  rjusdem  c»t  gene- 


1256 


Nor/t:    VAKIORUM    IN 


ris,  cujiis  primus:  ejiistleni  et  t<r- 
tius  :  ita  lit  in  priniH  scde  sit  ilacty- 
liis,  qui  capiat  piiiuaiii  syllabain  dic- 
tionis  c'A'K.  snciiinliis  pariter  dactyliis  ; 
teitius  ct  (inaitus  liochei  ;  qiiiiitiis 
vet  aiiapa;stiis  abjecto  p,  ex  ineptias, 
vol  troclieiis,  ant  cliso  s,  ex  en  voce, 
nut  iei^eiiito  iiieptiam,  ut  est  in  libro 
Benibino,  ct  t'uisse  in  Victoiiano  et 
Decurtato  ex  rasura  ultinii£  litterae 
npparet.  quartus  item  versus  cjus- 
demmet  est  generis,  ita  ut  dactylum 
in  tertia  sede  habeat,  eliso  m  ex 
enim,  quamvis  sequente  consonante. 
Item  quintiis,  sextus,  septinius,  octa- 
vus,  et  decimus;  nonus  vero  trocliai- 
cus  dimeter  catalecticus,  vel  etiain 
iambicns  dimeter  acatalecticns,  si  ta- 
men  in,  me  hem,  non  fiat  coUisio.  un- 
decimus  trochaicus  tetrameter  cata- 
lecticus. F<ier7ius. 

2  Atqiii  si  illam  digito  attigerit  uno] 
Moris  comminantium  est,  ad  exi- 
gnum  revocare  commissa,  quee  se  ul- 
turos  praedicent.  Donutuii. 

Oculi  illieu  effodientur]  Et  femineas 
niinui  sunt,  ct  in  libidiuosos  quam 
maxime.  nam  hunc  suspicatur  amato- 
rem  esse  virginis.  Sic  et  alibi,'  Ut 
ego  ungiiibiis  facile  illi  in  oculos  in- 
volem  venefico.'  In  oculos  autein 
maxime  savire  fccniinas,et  tragrediiE 
fere  omnes,  et  comcediae  protestan- 
tur.  Donatus. 

Oculi  illico]  Minx  Amazonia-,  apud 
Comicos.  Flaut.  Aul.  act.  i.  sc.  1.  et 
li.  2.  Trin.  II.  sc.  4.  I'urnahim. 

'i  Usque  adeo  e^o  iUiu»  ferre  possum 
tneptiaa,  et  mugnijica  verba]  Non  dixit, 
Usque  adeo  ilium  possum  aniare: 
fed,  quam  insuavis  jam  diu  sit,  os- 
tendif,  dicendo,  Ferre  possum.  Et 
citoostendit,  quae  sit  amicitia  Militis, 
Jneptias,  inquit,  et  magnijkn  verba. 
Uunatus. 

4  Verba  dum  sint]  Hoc  est,  qua; 
vim  non  adiinisceant  rerum.  Idem. 

Verum  enim  si  ad  rem  conj'erentur, 
rapuUthil]  Si  discesserit  a  verbis,  et 
rem  experiri  cceperit,  vapulabit.     Et 


bona  locutio  :  ut  si  dicas,  Verba  ad 
rem  contulit,  hoc  est,  agerc  quod  di- 
cebat  aggressus  e.st.  Idem. 

7  Ad  mi?  qui]  quasiisluc'l  Et  rus- 
ticns,  et  timidus,  et  pudons  commo- 
tus  est  Meretricula;  dicto.  Idem. 

Ad  me?  qui?  quasi  istuc]  Mire  ex- 
piessit  Poi'ta  perturbationem  adole- 
sccntis  parum  assueti  tiirbis,  et  timi- 
dioris.  quasi  istvc.  Guyelus  supplet: 
muterim.  Tliais  antequain  absolvat 
orationem,  respondet.  quia  dum,  tfc. 
Bceclerus. 

Quasi  isluc]  Aposiopesis.  quasi  ego 
istuc  commoverim.  Farnabitis. 

Quia  dumtibi  sorvrem  studeo  reddere] 
QucB  enim  Thais  cupiebut  de  sorore 
V.hve.mvxi  indicare,  ad  earn  rem  tempua 
non  erut  in  domo  militis:  et  coeptos 
cum  adolescente  sermones  jurgium 
interrupii.  supia  iv.  1.  itaque  nunc, 
urgentibus,  qiue  imminebant,  litibus, 
Chrenieti  sorort-m  indicat,  et  resti- 
tuit ;  ut  adver>us  miliiem  jam  suum 
ncgotiuin  ille  geiere  posset,  comnien- 
dat  tamen  suum  bcneiicium  Thais  in 
liac  ipsa  festinatione  :  multisque  sibi 
laboribus  stetisse  hanc  rem  ostendit. 
Chremes  ad  mentionem  sororis,  ex« 
pectatione  suspensus,  u/>i  ea  est?  in- 
quit,  et  cum  Thais  responderet,  domi 
apud  me  ;  runfusus,  hem  !  ait  ;  metu- 
ens,  nc  pudori  ejus  male  consultiim 
in  doiiio  meretricis  esset.  quo  metii 
mox  eum  liberal  Thais:  quid  est? 
quid  perturbaris  .^  educ<a  est  sorer  tua 
ila,  uti  teque  illaque  dignum  est.  quod 
adversus  diibitantem  (^tiid  ais?)  mox 
amplius  coiifirmat:  id  quod  res  est> 
Bceclerus. 

8  Hcec  atque  hujusmodi  sum  multa 
passu]  Mulier  facuiida  Meretrix,  haec 
imputat  adolescenti  quae  vidit,  et 
alia  quibus  interfiiit.  Donatus. 

Reddere  et  restiluere]  Proprie  reddi' 
tur  cupientibus,  ut  domino  servus : 
restituilur  cupiens,  ut  palria;  civis : 
redditur,  et  reslituitur,  cupiens  cupi- 
eiitibus,  ut  pareiiti  filius.  Ergo  in  hac 
utrutnque  est,  et  reddi  ct  rcstitui.  Id, 


TERENTII     KUNUCH.    ACT.    IV.    SC.    VI. 


l-2.-i7 


9  Hem]  Extimiiit  adolescciis,  cum 
soioreni  suaru  in  donio  iiierelricis 
esse  aiidivit :  ciii  rei  statim  occiiiTit 
Thais.  Idetn. 

Hem]  Iiidignantis  est  ;  ubi  soro- 
rem  siiain  in  domo  nieretricis  esse  an- 
diit.    Farnabius. 

10  Educta]  Siibauditur  est.  Dona- 
tns. 

Uti  teque  illaque  dignum  est]  Bene 
piirgavit,  quod  ex  fastu  nieretricio 
expectabatur.  non,  inquit,  ut  nie  dig- 
num est,  apud  nie  est.    Idem. 

Quid  ais]  Recte :  quia  mirum  apud 
raeretricem  liberaiiter  ediicatam.  Id. 

11  Hanc  tilii  dono  do]  Melius  dixit? 
qiiam  Dono:  nt  donuni  placidius  vi- 
deatur  et  praeslantiu?.  Idem. 

Seque  repelo  pro  Ma  ubs  te  qtiicquam 
P'etii]  Ex  eo  quod  potuit  jure  fa- 
rere,  beneficiuui  demonstravit  ora- 
torie,  dicens  serio,  non  esse  factu- 
ram.  Idem. 

1 2  Et  habetur  ct  refertur  a  me,  Thais] 
Qui  babet  apud  se  gratiaui,  nonduni 
retubt.  Retulii  qui  destitit  liabere. 
Multum  ergo  bic  dixit,  et  habetur 
gratia  et  refertur.  Quern  senstim 
transtulit  Salbistiusin  belluni  Jugur- 
thiiium,  '  Arma,  pecuniam,  sume, 
utere:  et,  quoad  vixeris,  nnmquain 
redditam  tibi  gratiani  putaris  :  sem- 
per apud  me  integra  crit.'  Idem. 

Et  liahetur  et  refertur  a  me  Thais  tibi, 
Ha  uti  merila  es,  gratia]  Antiqua  locu- 
tio  est,  batico  gratiam,  pro  habeo 
tibi  gratiam.  ut  in  Andria:  *  et  non 
negiexisHe  habeo  gratiam.'  idem  et 
dc  refero  :  ut  supra  in  Runucbo, 
'  Inveniani  pol  bodie  parem  ubi  re- 
feram  gratiam.'  ita  versus  erit  octo- 
nariu'4  iamhicus  oxpcdilissiniu<<,  ut 
sequcns,(|ui  tamen,  «i  in  carcpostcri- 
orem  corripias,  potest  »sse  trocliai- 
cns  ratalfcliciis  :  rujiifimodi  est,  qui 
eum  sequitur.   I'avmus. 

1 3  iVt  prius,  ijuam  hanc  a  me  arcipia*, 
nmitloM  ('kreme]  Hoc  in  Conutdia  li- 
cet more  vulgi  (bcerc.  Ccterum  non 
potest  amitti,  quod   nonduni   ucccp- 


turn  sit.     An  quia  jam  dudnm  sunip- 
tum   sit .'  Donatus. 

14  Nam  hiec  ea  est,  quam  Miles  a 
me  vi  nunc  ereptum  venit]  Non  ad  de- 
terrendum,  sedad  pra^paraudum  ani- 
mum  adolescentis  biT?c  dicit,  quein 
audacem  putat,  aliter  ac  res  ipsa  est. 
nam  inox  Thais  mutabit  oiationem,  el 
dicet, '  Quicum  res  tibi  est,  peregri- 
nus  est  ;  Minus  potens  quam  tu,  mi- 
nus notus,  amic'orum  iiic  iiabens  mi- 
nus.' Idem. 

15  Cum  momtmeniis]  Monumenta 
sunt,  .qua>  Grapci  dicuut  •yvaip'iap.ara, 
Ka\  airapyava.   Idem. 

Abi  tu,  cislellam  domo  ejfcr  cum  mo- 
numentis]  Vide  Lin(lenl»rogii  notas ; 
et  Petrum  Victorium,  Comment,  in 
Poet.  Aristot.  ubi  Pliilosopbus  agit 
de  agnitione,  quee  per  signa  fit.  Bce- 
clerus. 

Cum  monuiiientis,  fyc]  Infantibus 
cum  t'ortuiia>  aut  misericordiffi  alienae 
exponebantur,  uti  adnotatum  ad  act. 
IV.  sc.  5.  Andria»,  appoiicbantnr  si- 
miil  (triariixa,  quibus  tempore  futnro 
et  meiiore  possent  agnosci.  haec  Grae- 
ci  \f'i\f/ava,  (Tirdpyava,  et  yvaipifffiaTaf 
Latini  monumenta,  vcl  crepundia 
vocabant.  Pamphilae,  licet  exposita 
non  erat,  verum  a  prapdonibus  abrep- 
ta,  supererant  procul  didjio  crepun- 
dia quajdam  et  o-irdpyava  quibus  ag- 
nosci posset.  Farnabius. 

If)  Viden'  tu  ilium,  Thais]  Longe 
videre,  timoris  est  indicium.  Dona- 
tus. 

Viden'  tu,  ifc]  Trepidare  incipit 
msiicus,  viso  Tlirasone  cum  comita- 
tu.   Farnabius. 

I  hi  sita  est]  Trepidantes  personas 
imuiiscuit.  Donatus. 

y«  risco]  Cista  pellc  conlccta:  no- 
men  Phrygium.   Idem. 

17  Quantas  cnpias]  Propric  dixit 
copiai :  nam  sic  dicuiitur  b'gioncs  in 
Miiuni  colb'ctiJ'.  convenit  tiiiuen  rudi 
et  rn«tico  adolescciili,  sex  homines, 
cojiinn  dicerc;  :  Militem  scilicet,  Para- 
»ilum,  Donaciin,  Syriscum,  Sitnailo- 


1258 


NOT/E    VARIORUM    IN 


iit'in,  Sanj;am.  Idem. 

1 8  i\ ((»»»  I'liiuiidoloaus  obsccro  es,  mi 
homo]  rorwidnlosiis,  el  teiribilis,  et  ti- 
niiiliis  iiitelligitur.  Idem. 

Apa^c  sis]  IMautus  in  Tiinummo, 
'  A|iai;e  amor.'  Idem. 

•20  Atque  itti  opus  est]  Ut  miiuis  for- 
iiiidolosiis  sis.  Idem. 

Miluo  qutdem  tu  me  esse  homincm 
exisilmes]  Videtur  ebrius  f'actns  hie 
Cliieines  jam  etiani  displiceie  nolle 
miilieii.  nam  idcirco  fatetnr,  se  ti- 
nicre  malani  upiiiioneni  Thaidis  de 
se.  '  Et  inetiio  qiialcm  tu  nie  existi- 
mes,'  nove  dixit  pro,  '  Metuo  ne  ig- 
nara  sis.'  Idem. 

21  Peregriiius  est,  mitius  potens quam 
tu]  Quam  *  post  (jiiam  tamen  ipsa 
non  eloqiiitiir,  quid  efficiatur,  ex  eo 
quod  ait,  Pere;frinus  est,  minus  potens 
quam  tu:  bene  sic  dixit :  quia  tardum 
I'uit  dicere  :  Ille  impotens.  iu  potens, 
et  cetera.  Idem. 

Pere/^rinus  est,  mimis  potens,  ^c] 
Locus  de  facultate  et  difficultate 
liiigandi :  etiam  alibi  apud  nostrum 
tractatnr:  Andr.  iv.  5.  15.  &c.  A- 
delpli.  ir.  2.  3.  4.  Phormion.  iv.  3. 
liaclerus. 

23  Sed  tu,  quod  cavcre  possis,  ^-c] 
Ostendere  vultTerentius,  plures  sen- 
teotias  ad  timiditatem  congruerc, 
quam  ad  audaciam.  nam  et  niox  dic- 
turiis  est,  '  Omnia  prius  experiri, 
quam  armis,  sapientcm  decet.'  Quia 
ex  providentia  timer,  ex  audacia  te- 
moritas  provenit.  Donatus. 

Admittere  est]  Fieri  sinere.  et  me- 
lius dixit,  quam  Pati.  hoc  generale 
est.  nam  nunc  admittere,  pati  fieri 
sjgnificat.  Idem. 

Quod  cutcre,  ifc.]  Pol  cavere  quam 
pcenitere  prsRstat.  2u<ppovecTTepoi'  5' 
ol/xat  TO?  fi(Ta  -rh  iroBdv  4'yKa\e'it',  rb  vplv 
TcaBiiv  (pvAd^acrdut  rh  /itj  iraOdv.  Sto- 
baus.    Farniihius. 

24  Alido  ego  nos  prospicere]  Provi- 
dere  ne  tiat :  id  est,  prospicere  et 
cavere.  ab  eo  quod  praBcedit,id  quod 
bequitur.  Donatus. 


Main  ego  nos  prospicere]  Vide  Andr. 
III.  5.  18.  et  addc  Sallustii  illud  : 
'  Res  nioiiet,  cavere  ab  illis  magis, 
quam  (|uid  in  illos  statnas  consul- 
tare.'  (;atil.  XXV.  Laudat  autem 
snani  iianc  cautionem,  consilium  vo- 
cans,  C'liremes  sccna  seqtiente  vs.  14. 
Bocchrus. 

Acccptn  injuria]  Hie  causa  ostendi- 
tur,  cur  illud  malit.  Donatus. 

2'}  Ostium  nhsera  intus]  Pavidi  con- 
silium nihil  aliud  continet  practer 
claustra  et  fiigain.  nam  sera  est  clan- 
strimi  janua?.  Idem. 

Transcurro  ad  forum]  Transcurro  dix- 
it, non  Curro:  ut  proximitatem  fori 
ostenderet.  Idem. 

Ad  forum]  In  foro  obauibulabant 
causidici.  Forum  autent  intelligo 
Piazzant,  quam  vocant.  ab  ima  parte 
locus  est  a  tVonte  apertus,  in  quo 
exerccntur  judicia.  ibi  tribunal  et 
subsellia.  nobis,  the  Sessions-house,  in 
area  ipsa,  tabernee,  nbi  habentur  res 
venales,  the  Market-place  :  inibi  spati- 
antur  mercatores,  fceneratores,  et 
quos  recenset  Choragus  in  Plauti 
Curculione  act.  iv.  sc.  1.  </ie  Exchange. 
Farnabius. 

26  Volo  egu]  Quasi  minus  timeat: 
cupio  non  inquit,  sed  volo.  Donatus. 

In  turba  hac]  Vide  tiniidum  turbam 
appellare,  quam  mulier  nou  timet. 
Idem. 

27  Melius  est]  Fugae  occasionem 
hiccupit  dari.  Idem. 

Mane]  Hoc  gestu  jam  adjuvatur. 
Ideyn. 

Omitte:  jam  adero]  Ex  luijus  ver- 
bis apparet,  etiam  nianu  coroprehen- 
sum  esse  adolescentem.  Idem. 

Omitti-:  jam  isluc  adero]  Quia  causam 
probari  non  videt,  celeritatem  rede- 
undi  pollicetur.  Idem. 

Ai/tJ/  opus  est  islis]  htis,  utnmi  ad- 
vocaiis,  an  istis  omnibus  qua;  dix- 
istif  Virgilius, '  Aut  quid  petis  istisr' 
Idem. 

Istis]  Advocalis.  Farnabius. 

2H  Hoc  die  tnodo,  sororem  illam  luaia 


TEREXTII    EUNUCH.    ACT.    IV.    SC.    VII. 


1259 


esse]  Ordine  est  execntus  :  primo 
utniin  personam  liabeat,  Die,  sororem, 
inqiiit,  illatn  tunm  esse.  Utrum  nego- 
tium  liabeat,  Et  te  pnrvam  virginem 
amisisse.  Ciir  hodie  agat,  Nunc  eng- 
nosse.  Et  unde  probet,  Signa  ostende. 
Haeconiuia  sic  pronuntianda  sunt,  iit 
et  justa  et  facta  facilia  demonstren- 
tur.  Dona t us. 

30  Si  vim  faciei,  in  jus  ducito  homi- 
neni]  Et  lecte :  quia  violenlo  civili- 
ter  resisti  solef.  Idem. 

31  Fac  animo  hcec  ut  prasenti  di- 
cos]  Haec  non  dicerentur  a  Thaide, 
nisi  in  illiiis  vultu  pavor  niniiiis  ap- 
paieret.  Idem. 

Faciam']  Adjiivandiim  proniintia- 
tioDc:  Faciam  eniin,  tiinide  dictum 
est.  Idem. 

Attolle  pallium']  Hie  verbis  Chre- 
metis  dfmonstravit  nimium  liberali- 
ter  pavjdi  adolescentiili  auimiiin.  Id, 

Atlolle  pallium]  Vel  quia  simplex 
eat,  vel  quia  ebriiis,  pallium  trahit 
Chremes.  Idem. 

Attolle  pallium]  Non  satis  sobrins, 
necnrbanap  elegantiae  studiosior,  ado- 
lescens  rusticiis,  pallium  traiiit,  quod 
attolli  et  subdnci  jubet  Tbais.  vide, 
quae  Dotat  Octav.  Ferrar.  de  Re  Vest. 
part.  II.  lib.  iv.  cap.  8.    Baclerus. 

Pallium]  Hiimcris  delapsuhi,  vel 
per  ni-';lif;entiani  niadidi  et  ebriosi, 
vel  ex  concertatione  tendenlis  in  fo- 
rum et  abiundi  occasionem  captan- 
lis.    Farnubius. 

3)i  I'erii  !  huic  ipsi  est  tipus  patrtmo, 
Ifc]  HiJ-c  Meretricis  qucicla,  nidein 
AdoleKCcntiiliim  mucis  et  honcste  na- 
tum,  quam  cnlpandnm  esse  denion- 
strat.  D'lHulus. 

ScKNA  VII.  lanibici  sunt  tctranio- 
tri  acatalertici ;  ctTrocliaic  i  catalec- 
tiri,  hivi;  ^eptenarii.  yn.  2.  M^s.  nosiri 
omnec,  Jwrax,  ^v.  («iiycl.;et,»r»yM/m(Hi 
me.  vs.  4.  omnes  :  ricte.  et  v».  10. 
dnmum.  VA.  13.  (inatlioni  nnincH  Ista 
tribinint  :  idem  hoc  jam  I'yvrhu^  fncli- 
taril.  v^.  15.  nniis  :  Mnc  ipii  Uln  num 
rir   vidrlur,  hie  nih.  magv.   e.  alter  : 


sane  qui  nunc  tibi  fir  videtur  esse,  neb. 
m.  e.  Argent,  sane  qui  nunc  vir  tibi 
videtur  esse  hie?  nebiilo  magnus  est.  vs. 
16.  duo  :  ^wid  tibi  videtur?  tertius  : 
quid  videlur  tibi?  vs.  17.  dno  omittunt, 
^k:  tertius,  illos.  vs.  18.  duo:  quam. 
max  irriMnius?  tertius  :  quam  mox  ir- 
ruemus?  et  superscript.  iniwmiM.  vs. 
19.  omnes:  experiri  consilio.  in  nno 
tamen  superscript,  consilio.  vs.  21. 
nnus  :  aceedo  ad  te.  vs.  25.  duo  :  quid 
tu  cum  illoc  agis  ?  nnus  :  quid  cum  illoc 
agis?  vs.  27.  unus  :  an  tu  illam  tangos. 
alter  :  an  tu  earn  tangas.  tertius :  aut 
tu  eam  tangas,  mox  duo:  ah  quid  ais? 
tace.  vs.  28.  omnes  Chremeti  tribuunt 
hzec  :  quid  tu  tibi  vis?  vs.  30.  omnes  : 
sese.  mox  unus  :  si  quicquam  hodie  tur- 
hcefeceris.  alter :  si  quicquam  hodie  hie 
turbce  feceris,  vs.  33.  unus  interponit, 
tibi.  vs.  34.  duo  :  sic  agis.  Argent,  sic 
ais.  vs.  37.  unus  :  nc  vim  facias  ullam 
in  illam :  ego  ad  Sophro7iam  eo  nutr. 
alter  :  ne  vim  f.  ul,  i.  ill.  ego  eam  ad 
sophronam  mittere,  ut  eam  adhuc.  Ar- 
gentor.  ne  v.  f.  v.  in  ill.  ego  eam  ad  so- 
phronam nutricem  ul  eam  add,  vs.  39. 
Argentor.  furiia.  vs.  41.  duo  Gna- 
tlioni  totum  attribnunt.  vs.  44.  duo  : 
Sanga,  ut  fortes  decet  viilites.  vs.  45. 
omnes :  domique  focique.  vs.  40.  om- 
nes haec  verba,  vos  me  hac  sequimini, 
Sangae  tribuunt  :  nnus  omiltit,  mc. 
B(cclerus. 

1  Ilanccine  ego  contumeliam]  Hie 
rursus  inepti  vanitas  Militis  demon- 
stratur,  ad  amicain  tauquam  ad  lios- 
tilem  cxercitum  pergentis  irritato 
animo,  concitato  cursu,  inclinata 
chlamyde,  trepi<li  et  quatientis  ca- 
put. Et  liHPc  verba  pro  liortatu  Im- 
pt-r.iloris  accipienda  sunt  :  quando- 
rjuidem  on-.nia  d(!  cxercitu  transfc- 
riintur.  Cuntumrtiam  vero  proprie, 
et  ut  niili'.<.  SalluNiius,  '  Ne  qua 
coiiluniolia,'  A:c.   Donatus. 

(iiiiluiiuliam  lam  inxignem  in  mo 
aciijiiam  dnnlho]  Apparet  Cnallio* 
neni  et  deliortatorein  esse  crrtami- 
nis,  et  ail  pocula  Militcm  provocate  : 


1260 


NOTiE    VARIORUM    IN 


iiiHxitiic  cnm  vidoat  persuasisse  ista 
coiisilia,  lit  hoc  ccitainen  movt'retiir. 
Idem. 

Tarn  insignem]  In.ii^icin,  lit  miles 
dixit,  i]iiia  insignia  arnionini  sunt. 
Idem. 

2  Morime  satius  esl^  Ridicula  prae- 
siimptio  :  taiu|iiani  adversus  meretri- 
cciii  jurgia  luiiiqiiani  Tliiaso  sunicre 
aiisiis  cssct,  nisi  morte  |)i'o|)osita. 
Ergo  velut  mortis  contemptu  opus 
est  ad  tale  pi-a?liuin.  Idem, 

Mori  me  sntius  est]  Quasi  ille  sibi 
dicat,  vel  molestum  esse  certamen, 
vel  amicam  non  esse  la^dendain.  Id. 

Mori  me  sutius  est]  Donatus : '  Tan- 
qnani  aliter  miles  adversus  mulierem 
auderc  non  posset,  vel  quia  nihil,  vel 
•juia  aiuator.'  Lege  :  vil  quia  nihili, 
vel  tjuia  amator.  scquentia  docent,  in 
ilia  annotatione.  Bteclcrus, 

Simalio]  Et  hoe  concitate  pronun- 
tianduin  est.  Donatus. 

Secjuimini]  Hujusmodi  militia  per 
tumultuni  repcnte  suscipitur,  et  dici- 
tur  Kcocatio :  ubi  dux  alloquitur  Gi- 
ves, QUI  REM  PUHLICAM  SAL- 
VAM  VULTIS,  ME  SEQUIMINI. 
Unde  Virgilius  sic  ait,  '  Desuetaque 
bello  Agniina  in  arma  vocat  subito, 
terrum(|ue  retractat:  Ipse  vocat  pug- 
nas,  sequitur  tuni  cetera  piibes.'    Id. 

3  Primum  cedes  expugnabo]  Debet 
hie  esse  vociferatio  vana  ad  hoc,  et 
verbum  militis  cum  qnodam  motu 
ingcnti,  et  per  immanes  minas,  sine 
ulla  vi  rerum.  Vanaque  comminatlo 
est,  velle  aedes  expugnare,  cum  foris 
sit  Meretrix.  Idem. 

Recte,  ifc]  Ex  decoro  persona  et 
instituto  parasiti,  qui  sibi  impcrave- 
rat  onmia  asscntari,  recte,  probe,  ■put- 
ere.  Farnabius. 

4  Male  mulcabo  ipsam]  Vide  ordi- 
nem  belli.  Primo  cx|)iignatio  nice- 
nium,  turn  recuperaiio  captarum  re- 
rum,  demiim  pouna  pra^donum.  Do- 
nnluit. 

Male  mulcabo  ipsam]  Sequor  edi- 
tionem  Faeroi,  in  qua  scriplum  est, 


mulcabo.  Oall.  Je  la  mejtrtriray  dc 
coups.  Ea  «'nim  significatio  hiijus 
verbi  est ;  (juod,  usque  adliuc,  non 
ita  freqiiciis  in  libris  qui  in  iisii  quo- 
tidiano  sunt.  Faber. 

Pulchre]  Postquam  non  obtinuit 
quod  volebat  Gnatho,  assentatur  ad 
omnia.  Vide  autem  manifestain  ir- 
risionem  ex  ipso  genere  laudandi. 
nam  quid  est  in  acdium  expugnatione 
recti?  quid  in  virginis ereptione  pro- 
bitatls  P  (|uid  in  male  mulcanda 
muliere  pulchritudinis  .'  Sed  hoc  est, 
quod  ait  supra  de  se  ipso  parasitus, 
'Quidquid  dicuut,  laudo.'  Donatus. 

In  medium  hue  agmen  cum  tecti.  Do- 
nax]  Mire  composita  ad  contemptum 
nomina  legionariorum  sunt.  Nam 
Donax  ab  arundine,  veluti  sit  inanis 
et  fragilis,  nomen  sortitus  est.  Idem. 

In  medium  hue]  Ridicule  satis  ar- 
maturas  leves  non  putat  adversus 
Thaidem  idoneas  :  et  ideo  agmen  cum 
vecti  vult  venire  in  medium.  An  ideo 
cum  vecti,  quia  ad  expugnationein 
venitur  aedium  ?  Idem. 

5  Slmalio]  A  simio,  vel  a  simia  de- 
rivatum  est,  ob  foeditatem  oris  vel 
nasi.  Idem. 

Syrisce]  Jam  diminutivum  est  a 
Syro.  Idem. 

Tu  Simalio  in  sinistrum  eornu,  tu  Sy- 
risce in  dexterum]  Hie  agmen  instrui- 
tur.  Facetum  autem  est,  cnm  a  re- 
bus iiiagnis  res  ridiculae  deriventur. 
Idem. 

a  Cedo  alios]  Non  reliquos  dixit,  sed 
alios,  quasi  multi  sint.  Idem. 

Sanga]  Nee  sangarius  saltern,  ut 
nomen  esset.  Id£m. 

Manipulus  furum]  Manipulus  pro- 
prie  est  militis.  Cum  Romani  et  La- 
tini  sub  uno  Centurione  belluin  ag- 
gressnri  deputabantur,  sibi  sertum 
vel  coronam  ex  manipulo  herba,  vel 
hujusmodi,  conficiebant,  quetn  pro 
signo  scquebantur.  Merito  ergo  Cen- 
turionem  videns,  manipulum  deside- 
ravit :  hoc  est,  coquum  videns,  con- 
vivas    desiderat :    qui    apparaverat, 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    IV.   SC.    VII. 


1261 


quoties  locns  afibit,  id  est,  convivium 
est  constitiitura.  Alii  tnaniputum  fu- 
Tum,  condiscipulos  dici  piitaut.  Idem. 

Manipulus]  Maims  milituin  sub  eo- 
deni  papilione  degentiiim,  sub  eodem 
signo  pugnantiura.  Veget.  1.  ii.  Plu- 
tarclius  in  Romulo  sciibit  Romulum 
duxisse  magnas  quasdam  manus  nilli- 
tuiu  in  centurias  distributas,  in  qui- 
bus  singulis  unus  vehebat  manipulum 
foeni  aut  lierbas  in  conto  vel  hasta, 
hincmansissenomenmanipulis.  Ovid. 
III.  Fast.  'Pertica  suspenses  porta- 
bat  longa  nianiplos.'  In  legione  cen- 
tarisG  erant  GO.  mauipuli  13.  cohor- 
tes  decern.  Agel.  1.  xvi.  c.  4.  Farna- 
bius. 

Furum]  Servorum  culinariorum  sub 
Archimagiro  Sauga.  Coquos  autem 
pro  furibus  celebiat  Plauius  in  Au- 
lui.  Pseudol.  alibi.  Idem. 

Eccum  adesti  Pro  se  ac  pro  disci- 
pulis  Sauga.  Donatus. 

7  Quidf  if^nace]  Apparet,  coquum 
ad  repentinum  stiepitum  sic  exisse, 
ut  artein  suarn  fuerat  expeditus. 
Idem. 

Quid  iffttave,  peniculun  pugnare,  qui 
istuc  hue  partes,  cogitas]  Ex  quid  eli- 
dcnduin  est  d,  ex  istuc  s,  ut  octonari- 
us  constet.  Faemus. 

8  Egone]  Hac  causa  est.  Donatus. 
Imperatoris  virtutem  noceram,  et  vim 

militum]  Hoc  plus  liabebit  salis,  si 
sic  intcllcctuni  fuerit,  ut  Sanga  uuo 
eodenique  tempore  et  qu%rat  quid 
dicat,  siiiiulquc  respondeat,  Hoc  no- 
veram,  sine  sunnuine  fieri  non  posse, 
scilicet  airpoaSoKrfTWi,  Quid  igitur  si 
hoc  sciebat  r   Idem. 

Egone  ?  imperatoris  virtutem  nove- 
Tim,  et  vim  mii.]  Laiidat  liunc  versum 
Priscianus  lib.  ix.  Int'eliciler  admo- 
diim,  et  »\ue  ulla  necessitate,  Jo. 
Prica-us  (ad  viii.  Apulci.  Miles. j 
con  igit  :  nir  rpo  impcrator,  i\.c.  de  pe- 
niciiio  vide  Linrlcnbrog.   liaclerus. 

y  Qui  tili.it  erg  ire  m  vulnera]  Cjnasi 
hor  fuerit  auxilii  f^cnus.  Quid  hoc 
est  ■"  undc  vulnera  r  <(Uoiuni  vulnera- 


utriim  utriusque  partis  ?  an,  quod  ma- 
gis  ridiculum  est,  suorum  ?  Donatus. 
Ahstei'gerem  vulnera]  Volnera  est  in 
libro  Bembino  et  Victoriano.  Octo- 
narius  autem  stat  producta  peuultima 
in  abstergerem.  Priscianus  lib.  ix. 
Fa'ernus. 

10  Qui  malum^  Malum  per  rtapev- 
eeiTu>  suaviter  infertur.  Plautus  in 
Epidico,  'QuEB  (malum)  haec  impu- 
dentia  est  ?'  Et  non  interponitur  wa- 
lum,  nisi  oculis  conversis  ad  enm, 
qui  id  quod  reprehendimus,  dixerit. 
Malum  nunc  iiiterjectio  est.  Donatus. 
Solus  Sanuio  servat  dumum]  Haec 
figura  TTapSfjLOiov  dicitur.  Idem. 

Solus  Sannio  servat  domum]  Ut, '  So- 
la milii  tales  casus  Cassandra  cane- 
bat.'  Idem. 

Servat  domum]  Pro  remanet,  ut 
observtt.  Nam  servat  domum,  rectum 
era! :  non,  servat  domi,  si  custodit  in- 
telligeretur.  Vel  Servat,  pro  sedet : 
ab  eo  quod  sequiliir,  id  quod  preece- 
dit.  nam  non  servat,  nisi  qui  prius  in 
eo  loco  sederit.  Idem. 

Servat  domi]  Donatus  domum  legit : 
ut  et  Mss.  Dostri.  sed  vindicarunt  al- 
teram lectionem  Nouio  Marcello  pro- 
bdtam  voc.  Sanniones,  Eruditi,  et 
nunc  Guyetus.  Beeclerus. 

Servat  domi]  Custodit  res  quae  sunt 
domi.  Plant.  'Nemo  iu  a^dibus  ser- 
vat.' act.  SC.  2.  '  Quia  nos  eramus 
peiegre,  tutatus  est  domi.'  Plant. 
Aniphit.  act.  i.  sc.  1.  legitur  et  domum. 
Farnabius. 

11  Post  principia]  Magnifice  ad  ri- 
sum  comiuoveniluui.  nam  diccrc  dc- 
buit,  post  vos.  Et  hiinc  locum  sibi  op- 
timum elegit,  ut  tiuiidus.  Dimatus. 

Post  primipia]  Militare  dictum  est. 
Et  anibiguiit  multi,  an  in  cxtrenio 
agmine  sit  liic  locus,  an  in  medio. 
htim. 

Post  prineipia]  In  prima  acie  sta- 
bant  Hastati  :  in  serumla  Principes: 
pout  lioH  'I'riarii.  Inter  ijiios  sibi  ca- 
vil Tliraso.  et  niilites  ipsi  principes, 
dicti  sunt  I'rmcipin,  ut  servi,  scrvi- 


1262 


NOTilL    VARIORUM    IN 


tia.   Farnabius. 

Imic  omnihint  sif;-num  lUibo']  Tanqiiain 
null  oiiiiubiis  (iaii  possit,  si  aliiiiiile 
detiir.  Dona  I  IIS. 

12  Ipsits  sihi  aicil  loco]  An  Loco 
sinipliciter,  quia  post  principia?  an 
Loco,  ill  loco,  oppoftiine  et  ei/Kalpus? 
Tc-rentiiis  in  Adeipliis,  '  Pecuniain  in 
loco  negligere,  intcrdum  niaxinniin 
est  liiciiini.'     An  pro,  (le  loco?  Idem. 

13  Idem  hoc  jam  Pyirhus  faclitavit] 
Inidet  <iuidem  Poi-ta;  vcrnutanien 
ostendit,  olRciiim  Iiiiperatoiis  hoc 
esse,  nc  se  in  peiicnliini  projiciat. 
Sic  Salhistiiis,  '  Et  in  praliis  actu 
promptns.'  Et  hoc  totiini,  quasi  in 
I'alliata  :  sed  concessuni  Poiitis  fiiit. 
Pyrihus  autcin  peritissiinus  stratage- 
niatton  fiiit  :  prinuisqiie  quemadmo- 
diiin  ca  disciplina  per  calciilos  in  ta- 
bula traduretur  ostendit.  Idem. 

Idem  hoc  jam  Pyrrhus  fact.]  Suavi- 
tatcm  Conia'dia;  juvat,  quod  homo 
nihili,  et  uebuiu  niagnns,  ut  infra  di- 
citnr,  clarissiniorum  hominuni  exem- 
pla  8iiis  ineptiis  pra-texit :  hie  Pyr- 
rbuin,  intra  Hercnlem.  Tota  ha^c 
scena  lepore  et  festivitate  comica 
conditur,  sicut  in  praefatioDe  osten- 
dinnis.  liaclerus. 

Pyrr/i»s,^c.]  Epirotarunirex,qnem 
Antigonus  dticein  optimum  pronun- 
ciavit,  ^iqiiidem  consenuit,  superstes 
variis  bellis.  Auuibal  vero  prinias 
Alexauidio  dedit,  quia,  6ic.  Pyrriio 
gccnndas,  quia  castra  inetari  primus 
dociiisset,  stratagematum  in  urbibus 
capiendis  et  prsesidiis  ponendis  esset 
peritibsiinus,  artem  conciliandi  homi- 
nes optime  calluisset.  sibi  dcni(|ue 
tertias,  \'c.  Liv.  dec.  iv.  1.  v.  Far- 
nabiu.1. 

15  Niinirum  consUiuin  illud  rectum 
est]  Illud  rectum  est,  et  nova  locutio, 
et  superiori  similis,  '  Niminim  dabit 
lixc  Thais  mihi  magnum  malum  :'  pro 
*ioe  dubio  rectum  est.  Donatus. 

15  Siine  quod  tibi  nunc  vir  videatur 
«»«f,  hie  \ehulo  magnus  est:  ne  metuas] 
I-'igurata  lociitio,  et  praeterca  inrip^a- 


rov  interinixtum.  nam  hie  ordo  est, 
Sane  hie  nebulo  est,  nc  nictuas.  An 
hie  CI  it  ordo  et  seiisus,  ut  sit  dictum, 
Ne  nietiias  :  sane  qui  tibi  vir  videtur 
esse,  hie  nebulo  magnus  est.  Et  rec- 
te :  nam  obterrctiir  adolcscens,  et 
aitate  iMilitis,  quod  jam  vir  est:  et 
luagnitiidinc,  quod  magnus  corpore  : 
quiE  utraquc  in  illo  vana  esse,  niere- 
trix  ut  experta  denuntiat.  Nebulo 
autein,  vel  inanis,  vel  vanns,ant  mol- 
lis, ut  est  nebula,  dicitiir.  Et  hoc 
elpcaviKm  dictum  est.  Meretrix,  frns- 
tra  nietuentem  corripiens  Chrcme- 
tem,  'Sane,'  inquit,  *  quod  tibi  nunc 
vir  videatur  esse.'  et  deesi,  Non  est : 
ut  sit,  Non  est  quod  tibi  nunc  vir  vi- 
deatur esse:  hie  nebulo  magnus  est. 
Sic  et  alibi,  'Si  in  platea  hac  te  offen- 
dero  post  iinquam,  nihil  quid  dicas 
niihi,  Aliuni  quaerebam  :  iter  liac  ha- 
biii :  perisli.'  Ut  sit,  Non  est  quod 
dicas  mihi.  Idem. 

Siine  quod  tilii  nunc  vir  vid.]  Dona- 
tus explet  iWii^iv  :  '  Deest,'  inquit, 
'non  est,  ut  sit:  non  est  quod  tibi 
nunc  vir  videatur  esse,'  comparatque 
alterum  locum  act.  v.  so.  9.  vs.  34. 
v.  infra,  et  Chrestomath.  voc.  Quod. 
Scioppius  supplef  :  'obid  nomcn  sen 
uegotium,  quod,'  &c.  '  ab  eo  vel  ex  eo 
negotio  seu  nomine,  quod.'  Baeelerus. 

16  Quid  videtur]  Non  diceret  mi- 
les, si  staret  in  sententia  :  sed  jam 
videtur  timore  mutatus.  Donatus. 

Quid  videtur]  Dubitandi  est  quod 
dictum  sit,  Quid  videtur?  Ego  sane 
hoc  iSlilltein  puto  dicere,  queni  panla- 
tim  a  violentis  atque  acribus  princi- 
piis  ad  terrorem  desidiamque  perdu- 
cit  timor.  Nam  primo  ipse  praeccdit, 
utpote  qui  dicat,  Sequimini.  Dum 
denique  propius  deventum  est,  post 
principia  refert  pedem.  Post  jam 
nihil  i|jse  audct,  sed  qiiarit  consilium 
Parasiti.  Denique,  nbi  coininus  res 
gcrenda  est,  dixit  Mane,  et  continet 
irruentes.  Ad  postremuin  diffisus, 
nescit  quid  agat:  ad  parasitum  spec- 
tans,  Quid  animus,  inquit  f  Idem. 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    IV.    SC.   VH. 


1263 


Fundam  tibi  nunc']  Mire  Parasitus 
hoc  ait :  vel  quia  IMilitem  nolle  viilet, 
vel  quia  non  audet  impugnaie,  con- 
silium formidolosum  et  aptuni  iiietu- 
enti  dedit,  subtiliter  tamen :  nam 
t'unda  pugnant,  qui  comiuus  non  pos- 
.'unt :  et  ex  occulto,  qui  non  audent 
palam.  Sed  honesta  causa,  non,  quia 
timeas,  iuquit,  sed  ut  fugiant :  tan- 
quam  nisi  liostes  fugeriut,  non  sit  tu- 
tum  accedeie.  Idem. 

Fundam  tibi]  Non  dixit  hastam, 
aut  lanceam  :  sed  sagittam,/wH(/am, 
qux  niniirum  longe  jactatur.  ut  ex 
hoc  iiitervallo  pavorem  ostenderet 
non  aiidentis  accedere.  Et  mire 
tibi:  tanquam  ipse  Parasitus  nee  hoc 
audeat.  Sunt  aulein  qui  putent  haec 
a  Tliaide  ad  Chreraetem  did.  sed 
male,  non  enim  conveniuiit  ista  Me- 
retiicis  dictis  su|)erioiibus  :  nisi  quia 
movet  nie,  quod  ex  occulto  dicit :  quasi 
constet  ei,  jamdudum  videri  militem 
et  ipsum  non  vidisse,  cum  qua  pug- 
natuius  sit.  Idem. 

17  Ut  fu  illos]  Meretricem  scilicet 
cum  suis,  ut  alibi,  '  Nos  prius  intro- 
dupant.'  Idem. 

Ut  ctederes]  Pro  ca?dendo  cogeres, 
ut  facerent  fugam.  Idem. 

Procul,  ifc]  Ut  Paris  Honiericus, 
Ek  \6xov  ajxirfiSijcf.  Farnabius. 

Facerent  fugam]  Deest  rursus  ut, 
sic,  Ut  facerent  fugam.  vel  aa-vvShwi 
iliaturo  est.  Donalu.s. 

Facerent  fugam]  Desiderat  coiijunc- 
tioneni  enim  :  ut  sit,  Facerent  enim  fu- 
gam. Idem. 

Facerent  fugam]  Ex  duobus,  quae 
in  Donate  proponuntur,  altcrum  in- 
eniditum  e^t.  quis  enim  putaret,  liic 
accipi  posse,  ut  facerent  fugam?  B(i:- 
clcrus. 

18  Sed  eccnm  Tliaidem  ijisam]  I'x- 
cam  et  ipsam,  fignra  ^^(paais.  (piasi 
eccam  principem  belli :  et  iptam,  con- 
tra qiiani  piignaturus  est.  Donatim. 

Sed  cecum  Tliaidem  ipsam  video] 
Vultu  lia'.c  juvanda  sunt.  Milts  vnl- 
tii   gesluquc,  tanquam   ad  certanien 


composito,  cum  strepitu  Iioc  infert : 
sed  eccam  Th.  ipsam  video,  itaque  oa- 
rasitus  ex  more  (Tvvrpay(f>Siiii',  qunm 
mox  irruimus?  inquit.  sicut  subinde, 
cum  militem,  obtentu  consilii  cunc- 
tari  videt,  et  ipse  orationem  vertir, 
coutrariani  priori  viam  laudans  :  'dii 
vestram  fidem,  quanti  est  sapere  !' 
Ba?t7er!(j>-. 

Quam  mox  irruimus]  Hoc  parasitus 
irridens  Militem  dixit.  Et  irruere 
proprie  dicuntur,  qui  cum  furore 
praelium  ineunt.  Donatus. 

19  Omnia  prius  experiri,  quam  ar- 
mis,  sapientem  decet]  Animadverte 
quantam  vim  habeant  ad  delectan- 
dum  in  Comnediis  severse  sentential, 
cum  a  ridiculis  personis  proferunlnr: 
quale  est  apud  Plautum,  ubi  Miles 
suam  formam  adniirans,  ait,  '  Nimia 
est  miseria  nimis  pulchrnm  esse  ho- 
niinem.'  Idem. 

Quam  armis]  'AvaKi\ov6ov  :  pro 
quam  arma.  Aut  eAAen|/«s  est,  si  sub- 
audiamus  agcre.  Et  mire  non  dixit 
3Ie,  sed  Sapientem,  quod  niagis  ridi- 
culum  est.  Idem. 

20  An  qua  jubeam]  Et  mire  non 
velim,  sed  jubeam  dixit.  Jubeam  pro 
velim  :  ut,  Jubeo  Chremetem.  Idem. 

DI  vestram  fidcm]  Bona  avoKoyla  : 
qui  leviora  laudaverat,  hie  exclamare 
jam  debet.  Et  hoc  est  quod  supra 
ait, '  Id  rursimi  si  uegant,  laiido  id  (luo- 
que.'  Nam  negat  rursum  male  ptig- 
nandum  esse,  qui  superius  retincri 
non  poterat,  quin  in  praelium  vel  mo- 
riturus  irrueret.  Idem. 

DI  VI strum  fidem,  quanii  est  sapere  ! 
nunquam  acctdo,  quin  abs  te  abeam  doc- 
tiur]  Mire  egit  personam  admirantis, 
per  trinam  a-rrocTTpoipiiv.  Ad  Ucos, 
ut,  DI  vestram  fidem.  ad  sc  ipsum, 
Quanti  est  sapere!  ad  militem,  jVk/i- 
quam  accedo,  ijuin  abs  Ic  alieam  docliur. 
l-t  ridicule  Parasitus,  Ntniquam  ac- 
cedo ad  tc,  dixit,  (|ui  nunijuarn  recc- 
<li^.   Idem. 

21  (Juiii  abs  (c  abeam  doctior]  Nimi.4 
inipudens  asscntatio,  se  fieri  «loctio- 


12G-1 


notjE  variorum  in 


rem  ex  Mililis  snpienlia.  Idem. 

22  Tliuis,  i>iimuiii  hoc  milii  res}>ondc'] 
Oinissii  contontionc  lepcteiuia;  Vii- 
giiiis  ;  lion  eiiim  jam  piiellam,  scd 
paciiim  txi^it,  ut  Amator.  Idem. 

Cum  tihi  do]  Pro,  cum  tibi  ditrem. 
Idem. 

Thais,  primum,  Sfc]  Non  niiniis 
iHiiic  iiu  pti  lilisatoris,  quani  liacte- 
niis,  iiiepti  militis  specimen  dabit 
Thraso.  sed  ut  mos  est  liiiic  peneri, 
satis  speciose  et  n;ravitcr  orditur  ;  et 
no  jure  nnllo  repo>icere  virgiuem  vi- 
deatnr,  cansam  ante  omnia,  id  est, 
perfidiam  Tliaidis,  oommemorat,  ut 
couficialiir  :  qnai  stib  pacto  et  condi- 
tione  tradita  tibi  est  virgo,  pacto  non 
servato,  mcrito  jure  reposcitur.  Ita- 
que  non  bene  aiinutatur  apud  Dona- 
tum  :  '  Tiiais,  primiini,'  6cc.  Atcjui 
ad  ordiiiem  litis,  potius,  qiiam  ad 
affectum  litigantis,  hoc  referri  debet, 
nam  repo<eit  certe  virginein,  nt  pri- 
mum, prjpinissa  demonstratione  ju- 
ris, conseqiiens  erat,  inferri :  Fam- 
pkilam  erifu  hijic  redde,  tiisi  vi  mavis 
eripi.  Boeclerus. 

23  Quid  tum  posiea]  Aut,  di.vi,  re- 
spondendum erat  :  aut,  Non  dixi, 
Sed  vidf  contumaciam  Meretricis : 
in  coutemptionein  Pert-onae  Militis 
interiogantpm.  interrogare  maluit, 
quam  per  inductioncm  capi.  Dona- 
tus. 

Quid,  Ifc]  Inso]enter,  et  ut  niere- 
tricem  sapit.  Farnabius. 

24  Iiof(ilus]  Conlentiouis  genus  io- 
terrogativdB.  Dimatus. 

Qua:  mild  unle  oculos  coram]  Utrum 
significat  inepti  Militis  dictum?  an 
Ante  oculoa,  n\iniis  est  quam  Coram? 
Idem. 

Ante  uculos  coram]  Potest  ante  ocu- 
los, et  longe  tamen  intelligi :  coram 
proximitatem  significat.  Idem. 

Qua  mihi  ante  oculos  coram  amal] 
Probandum  erat,  Tbaidem  pactum 
violasse.  adducit  miles  probationem 
infirmam,  praepropnra  sti>picionc  nix- 
atn.  iieque   tuim  '1  hais   Cliremctem, 


ut  amatorem,  invitari  volucrat  apud 
militem,  sed  ex  alia  causa.  Apud 
Donatuiu  inepte  aunotatur : '  quie  tnihi 
ante  oculos  coram,  utruni  significat 
inepti  militis  dictum  ?  an  ante  oculos 
minus  est  quam  comw?'  Mireris,  quo- 
modo,  qui  Tercntium  legit,  nodum 
in  scirpo  liic  quicrat,  et  ad  gemina- 
tionem  (ppdcfua,  id  est,  ad  assiduam 
figuram  comicam  obliaerescat.  imn- 
quam  solet  Teientius  incptos  mores 
hominum  vitiose  lo(|Ucndo  dcsig- 
nare.  alia:  ipsi  artes,  et  procul  ab 
istiusmodi  cuiifugiis  remotae.  copia 
et  frequentatio  verborum  ubique  in 
promt u  longe  petitarum  irfpiepyla  ex- 
plicationum  temerari  non  debet,  res 
ipsa  plerumque  rationem  demonstrat: 
ciijus  testimonium  niinutiis  scrupulo- 
rum  Grammaticunmi  longe  potentius 
est.  Boeclerus. 

25  Quid  cum  illo  agas]  Omnino 
Meretrix  non  putat  ilium  idoneum, 
cui  reddenda  sit  ratio,  ciiique  se  pur- 
get  :  adeo  apud  illam  amicitiae  ejus 
pertaesum  est.  Nam  errant  qui  di- 
cunt,  earn  se  velleniiliti  reconciliare. 
Donatus. 

El  cum  eo  clam  subduxti  te  mihi]  In- 
vidiose,  Et  cum  eo :  nam,  ut  supra  ie- 
gimus,  exclusit  Cliremem.  Idem. 

Subduxti  te  mihi]  Furtim  subtrax- 
isti  milii,  Virgil.  *  El  fidum  capiti 
subduxerat  cnsem.'  Idem. 

Qi'id  cum  iiloc  agas]  Sarisberiensis 
ad  patrociuium  Tbaidis,  quo  tueatur 
Cbremetem,ba;c  verba  refert.  Dona- 
tus melius  contemtu  militis  dicta  ex- 
pouit.  TLais  euim  indignum  liacte- 
nus  denotat,  cum  quo  litiget.  Ita- 
que  Cliremes  vices  ejus  excipit,  post- 
quam  ad  repetitionem  Pampbila;  per- 
ventum  est.  hoc  enim  demum  erat, 
quod  contradiciione  egeret :  snspi- 
cionem  de  rivali,  quamvis  vauam, 
confirniari  volebat  potius  Thais  apud 
militem,  ad  ea,  quae  sequentur.  Boe- 
clerus. 

2G  Lubuit]  Superbum  est,  et  mere- 
tricium  verbuni.     Sir   de  Chelidone 


TERENTH    EUNUCH.    ACT.    IV.    SC.    \  ll. 


12G5 


Cicero  ait,  '  Libenter  ait  se  factii- 
ram.'  Donatus. 

Hue  redde]  Idioma  est,  pro  con- 
turueiia  reposceiitis.  sic  et  in  Hecy- 
ra,  '  Renuaieret  dotem  hue  :  eat.' 
Idem. 

Aisi  vi  mavis  eripi]  Utnim  nisi  pro 
non  et  si?  ut  sit,  Si  tibi  illam  non  ma- 
vis eripi.  Idem. 

27  Tilii  illam  reddat]  Se  primiim  in- 
terponil  Chremes,  ut  Adolescentulus 
potuit,  jam  fracto  niilite.  Idem. 

Aut  tu  illam  tunicas?  Omnium']  Ait 
utrumque  Cliremes.  nam  quia  dixit, 
*  Nisi  si  tihi  mavis  eripi,'  aiJ,  '  Tu 
illam  tangas  r'  et  addidit  Omnium,  et 
est  atrocnunrqcris  secunda.  sic  auteni 
loqui  soleut  plus  gestu,  quam  verbis 
conciti.  Idem. 

Tibi  earn  reddat  ?  aut  tu  earn  tangas, 
omnium]  Magna  vis  in  pronominibus, 
et  signiticatio  est.  ut, '  Cantando  tu 
ilium  r'  Idem. 

Tibi  illam  reddat  ?  aut  tu  earn  tangas] 
Omnes  fere  libri,  et  in  iis  antiqiiissi- 
nii,  et  Donatus,  aut  tu  ilium  tangas. 
Sed  esset  octonarius  iambicus  inter 
tot  trocliaicos,  nisi  quis  banc  voccni 
illam,  postremo  loco  positam,elisione 
alterius  I,  et  m,  quamvis  sequente 
consonante,  Pyrricliium  facial.  I'aer- 
nus. 

Omnium]  Aposiopesis,  pessime,  aut 
tale  qui|)piam.  Farnabius. 

2H  Quid  tu  tibi  vis]  Rccte.  cum 
Tliaide  enim  loquebatur,  non  cum 
boc.  Donatus. 

Ego  non  tangam  mcam]  Bene  addi- 
dit Meam.  bine  cnim  probatur  in- 
juste  dictum,  Tu  illam  tangasl  Idem. 

Tuam  aulemfurcijir]  Incongrue,  ut 
impr;ritus  Adolescens  iiberum  scrvi- 
libiis  conviiiis  cxagitat.  Idem. 

Tunm  autein  furciftr]  Donatus  : 
'  Incongrue,'  Kc.  Intempcstivum 
acumen  Grammatici.  An  non  Cicero 
lib^ro'^  horn,  boc  vocaijiilo  iuccsitit? 
oi>fioi(TiJUfi  av^rrriKiji.  liu-cUrux. 

I'uicijtr]     Vide    qua;    ad    seen.   5. 

act.  III.  'Tibi  lit  ego  crt.dam,  fnici- 

Delph.  el  Var.  (la*.  T> 


fer.'  Farnabius. 

29  Cave  sis,  nescis  cui  maledicas  nunc 
viro]  Animadverte,  Parasitum  neqne 
tacere  omnino,  ne  defuisse  patrono 
videatur:  neqne  in  aliena  causa  rix- 
am  in  se  transferre.  Donatus. 

Caie  sis]  Quia  imperativa  sunt 
contumeliosa,  addebant  vcteres  sis: 
quod  significat  si  vis.  Idem. 

JN'oM  tu  hinc  abis  ?  scin'  tu  ut  tibi 
res  se  habeat]  Hoc  Parasito,  illud 
Militi  Chremes.  Idem. 

30  Scin'  tu]  Nou  parasito,  sed  mi- 
liti dicit.  Idem. 

Non  tu,  Sfc]  Hoc  parasito  dictum. 
Farnabius. 

Scin' tu,  ifc]  Hoc  militi.  Idem. 

\on  tu  hinc  abis?  scin  tu  ut  tibi  se 
res  hab.]  Prius  Parasito  j  posterius 
Militi  Chremes  dicit.  quod  recte  Do- 
natus notat.  Bceclerus. 

31  Faciam  ut  hvjus  loci,  dieique, 
meique  semper  mcmineris]  Moris  est 
inagnas  esse  minas  bominum  meticu- 
losorum.  Specta  ergo  quam  acriter 
timidiis  comminetur.  Dimalus. 

IIujus  loci,  dieique,  meique]  Loci,  in 
quo  la?sus.  Did,  quo  casus.  Ulei, 
a  quo  ciTsiis.  Idem. 

Faciam  ut  liujus  loci  dieique  meique] 
De  Plauto  sumtiiin,  Captiv.  ni.  2. 
20.  BacUrrn. 

Dieique,  Sfc]  Dieique.  vide  Gram- 
mat,  nostram,  et  Agellium  1.  ix.  c. 
24.    Farnabius. 

32  Miseret  tui  me]  Hie  Parasitiis 
nunc  quasi  monitor  Cliremeti  respon- 
det.  Donatus. 

Qui  hunc  tantum  hominem  inimicum 
facias  tibi]  Ne  nunc  quidcin  Parasi- 
tus  a  Militis  assentatiunc  disccdit. 
Idem. 

33  Diminuam  ego  caput  tuum  hodic, 
nisialiis]  Rnsticius  dixit,  Caput  tuum 
dimniiiam,  (|iium  si  diccret,  IJiminunm 
tihi  caput.  Idem. 

Diminuam  rgn  caput  liiutn  lioilie]  V. 
Cbrc-stomalb.  Nugaiiiiii  (|iii  do  status 
niiit;ilion(:   hoc  loco  accipiiint.     Do- 
natus   cjuoqii       incptc  :     '  Kiisticiiis 
rail.  i    L 


1206 


NOT/E    VARIORUM    IN 


dixit,'  &c.  non  liabnit  alind,  quod 
dice  ret.  licrcUrus. 

DimiuHtnii,  iS<;.J  Capitis  diminutio 
erat  prioiis  status  niutatio  :  1.  Cum 
aliquis  simul  ct  civitatcni  ct  libeita- 
tcni  amitteljat.  2.  Cum  civitas  aniit- 
tebatur,  libertas  rctiuebatur.  3.  Cum 
civitas  letinebatur  ct  libertas,  sed 
status  houiiuis  commutabatur.  Ca- 
put diminucre  ait  Nonnius  1.  ix. 
Misc.  c.  10.  est  caput  perdere.  Hiuc 
ilia,  truculenta  Chremetis  apud  Tc- 
rentium  in  Eunucho  comminatio, 
quum  mortem  denunciaret :  '  Dimi- 
nuam  ego  tibi  caput.'  I'aniahius. 

Ain'  vero,  caiiis]  Hoc  verbo  impu- 
deutibus  inimicis  convitium  fieri  so- 
Ict.  Nam  militare  dictum  est  in 
liostem,  canis :  et  apud  Homerura 
pro  gravi  contumelia  in  adversarium 
dicitur,  velut  in  illo  loco,  ri  ju^c  apvv- 
fitvoi  Mepe\dif>  ffoi  t6,  Kwdira ;  Donatus. 

Cdni.f]  KvvcoTra,  Kvvhs  Kfifiar'  ex'^"- 
Iliad.  o.  Horn.  i.  e.  impudens.  Farna- 
hius. 

34  Quis  til  homo  es?  quid  tibi  vis] 
'ETTiTpoxao-^bj  figura  est,  ubi  multa 
terribiliter  interrogantur,  nt,  'State 
viri  :  qtiw  causa  viae,  quive  estis  in 
arm  is  f  Quove  teuetis  iter  ?'  Donat. 

35  Scihis]  Non  obsequenter,  scd 
figurate  dicitur  ab  irato.  Idem. 

Scibis]  Kt  scies,  et  scibis  dicitur 
post  productionem  tertiae  conjuga- 
tionis.  Idem. 

Principio  earn  esse  dice  liberam]  Quo 
tollitur,  Tuam  videri.  Idem. 

Princijiiol  In  tria  divisit  officium 
defensionis  snap.  In  assertoris,  Priu' 
cijiin  earn  esse  dico  liberam.  In  cogni- 
U)ris,  Civem  Allicam.  In  fratris, 
Meam  sovorem.  Et  bonus  est  ordo. 
Libera,  cieis,  nobitis.  Idem. 

Civem  Atticam]  Quo  etiam  ncgo- 
tinm  potest  ei  fieri,  qui  se  pro  domi- 
no gcs^sit  in  civem.   Idem. 

Hui]  Ilui,  hem,  et  cetera  Iiujus- 
modi  generis,  sanna;  sunt  advcrsus 
eoH,  qiiibiis  irascimur.  Idem. 

Principio  earn  esse  dico  liberam,  ci- 


rem  Allicam,  mcam  sornrcm']  Tria  offi- 
cia  agnoscit  liic  Donatus  :  assertoris^ 
cogniloris,  fratris.  Bene  el  illud  no- 
tavit :  '  Civem  Atticam,'  <!vc.  Ordi- 
iiem  etiam  merito  commendat :  libe- 
ram, civem,  sororcm.  Tria  enim  sunt 
quw  liabemus,  libertatem,  civitatem, 
familiam,  sicut  Komani  quoqne  Jure- 
consulti  statum  liominis  explicant. 
vide  1.  II.  de  cap.  min.  Bccclerus. 

30  Mcam  sororem]  Quo  constat, 
praistoesse  defeusionem  puellai.  Do- 
natus. 

(>s  durum]  Quasi  ex  omnibus  hoc 
sit  impudeutius,  quod  et  sororem 
suam  dicat.  Idem, 

Os  durum]  Os  impudens  :  ut  con- 
tra, mollis  frontis  dicuutur,  qui  sunt 
reverentes.  Idem. 

Os  durum]  Perfrictae  frontis  homo, 
vel  durioris.    Farnubius. 

A'mhc  adeo  edico  tibi]  Ut  snperbe, 
quasi  Militi:  naui  ediclum,  Praetoris 
dicitur  et  Imperatoris.  Donatus. 

Miles,  nunc  adeo  tibi]  Miles  contu- 
meliose  dixit.  De  iis  enim  est  offi- 
ciis,  quae  suo  nomine  contumeliosa 
censentur,  sicut  in  Adelpliis,  *  Deli- 
bera  hoc,  dum  ego  redeo,  leno.'  Id. 

37  A'e  vim  facias  uUam  in  illam] 
Servavit  przecepta  meretricis  :  adeo 
ut  meminerit,  '  Si  vim  faciat,  in  jus 
ducito  liominem.'  Idem. 

Ego  eo  ad  Hophronam]  Hoc  lentius 
a  Tliaide  Chremeti.  Idem. 

39  Prohibeo  inquam]  Non  satis  ex- 
ercitate  adolescens  totidem  verbis 
dictum  repetit  Milifis.  Idem. 

Prohibeo,  inquam]  Apud  Donattira 
legas  :  '  Non  satis,'  &c.  quid  potuis- 
set  ineptius  annotare,  quisquis  est, 
qui  haec  Donati  commentario  assuit  ? 
Baeclerus. 

Audin'  tu  ?  hie  furti  se  alligat]  Gna- 
tho  occasionem  finiendi  litigii  jam- 
dudum  quaerit,  ob  desiderium  mensae 
et  cibi  :  et  ideo  quasi  de  jure  consi- 
lium suggerit,  hunc  reum  Militis  esse 
posse,  qui  paratus  est  alicnam  rem 
suam  dicere,  et  id  in  jure  profiteri, 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    IV.   SC.   VII. 


1267 


hoc  est,  apud  Praetorem.  Ergo  furti 
se  alli^at,  id  est,  renin  se  efficit  fiau- 
dis.  Nam  n(Ta\r]-n-TtKws  furtum  pro 
omni  fraiide  et  dolo  accipimus  et 
injuria.  Donatus. 

^/%a<]  Astringit,  illaqueat,  et  ob- 
noxium  tacit.  Omne  igitur  quod 
fraude  fit,  furtum  est.  Sic  Virgilins, 
'Fnrtaparo  belli,'  id  est,  insidias.  et 
'Dnlciafurta,'  idest.adnlteria.  Onine 
malum  factum.  '  Quae  quis  apud  su- 
peros,  furto  laetatiis  inatii.Distulit  in 
seram  conimissa  piacnla  mortem.' 
Furtum  duobus  modis  dicitur.  Uno, 
onm  omne  maleficium  generalitersig- 
nificatur  :  altero,  cum  res  surrepta 
demoiistratur.  Nunc  ergo  furtum 
raaleticitmi  est.   Idem. 

Audin'  tu  ?  hie  furti  se  attigat,  satis 
hoc  tibi  est]  Eugrapliins  legit  fe.  Apud 
Donatum  duplex  interpretatio  poiii- 
tnr,  nee  ab  una  nianu,  nt  apparet  : 
quarum  altera,  se  alligat,  altera,  te 
alligat,  explicare  contendit.  Optima 
est  lectio,  jpiam  retinuimus  hoc  sen- 
su  :  nascitur  libi  adversus  Chreme- 
tem  titulus  novae  actionis.  furti  enim 
adversus  ipsum  agere  potes,  quod 
rem  tuam  sibi  vindicat.  satis  est  hoc 
tibi,  scilicet,  '  Ad  repetendam,'  &c. 
ut  Donatus  supplet.  liaclerus. 

Furti  se  atligat'\  Reiim  se,  quasi 
apud  praetorem,  furti  astringit,  pro- 
fessus  se  dolo  malo  rem  a  proprio 
domino  auferre  et  detinere.  Rei  li- 
gantur,  innocentes  absolvuntur.  Far- 
nabiu%. 

40  S(i(i»  hoc  est  tibi]  Ad  repeten- 
dam scilicet  Virginem,  sunicndauu|ue 
injuria?  vindictam.  Dmiatus. 

Satin  hoc  ent  tibi]  In  omnibus  et 
Donato,  snlii  hoc  tihi  est,  qua;  verba 
militi,  et  rcctc,  l)f»natu»  attribuit. 
(inatlio  enim,  cui  rixa  displiccbat, 
persuader*;  vult  militi,  sufficere  ci 
furti  artioncm  contra  Cliremetcni, 
qui  profcssus  erat  sc  proliibiturutn 
ne  miles  suam  tang'-rct.  sed  ut  tro- 
fliaiciis  constct,  vel  tibi  crit  una  syl- 
laba,  vcl  ex  est  s  elidctur.    I'mrnut. 


Idem  hoc  tu  ais]  Id  est,  hoc  quod 
Chremes,  et  tanquam  Chremes.  Et 
ipsam  circtmiventurus  interrogat. 
quod  ilia  intelligens,  malitiose  ait, 
Queere  qui  respondeat.  Satis  contu- 
meliose :  illud  enim  qnaeritur,  qnod 
difficile  reperitiir.  Ergo  non  roodo 
indignus  es,  inquit,  cui  ego  respon- 
deam :  sed  vix  invenies,  qui  te  dig- 
num  responso  judicet.  Donatus, 

Quare  qui  respondeat]  Et  conteinp- 
sit  interrogantem  :  et  indixit  inimfri- 
tias  professione  iracundize,  cum  dixit 
indignum  IVIilitem.  Idem. 

41  Quid  nunc  agimus]  Vide  «t  eva- 
nuerit  actio  Blilitis.  Prime  dixit, 
'  Omnia  prius  experiri,  quam  armis, 
sapientcm  decet.'  Post,  '  Idem  boo 
tu  ais,  Thais r'  Et  postremo,  *  Quid 
nunc  agimus  ?'  Et,  '  Quid  nimc  agi- 
mus?'  consilium  queerentis  est.  Idem. 

Quid  nunc  agimus]  Languidi  atque 
defessi  est.  Idem. 

Quid  nunc  agimus]  Ubi  est  illud 
quod  ait,  '  Primum  aedcs  expugna- 
bo,'  et  cetera.  Sed  vani  impetus 
hunc  exitum  semper  accipiunt.  Idem. 

Quin  redeamus]  Quin,  mode  imo. 
Non  abeamus,  inquit,  sed  redeamus  : 
ut  irrifos  conatus  uno  verboostende- 
ret.  Idem. 

42  Credin']  Ex  parte  consentit,  qui 
sic  interrogat.  Idem. 

Credin']  Credere,  dubitantis  est : 
Certum  esse,  fidentis.  Idem. 

43  Ubi  nolis,  cupiutit  ullro]  Plus  in- 
tiilit  spei,  non  revocando  verbimi 
quod  expectabatur,  hoc  est,  volunl: 
sed  cupiunt.  Ergo  variavit:  non 
eniui  intulit,  Volunt  ultra.  Idem. 

liLiie  pulns]  Hoc  est,  recto  putas, 
sapis,vcl  inteiligis.  Virgilius:  '  Multa 
pulans,  sortein(|ue  animo  miseratus 
iniquam.'  Vel  conjicis.  Vcl  putas,  dis- 
putas.     Vcl  pulns,  cogitas.  Idem. 

41  Jam  dimitlu  cxcrcilum]  Dimitti 
cxercitus,  dicitur,  vcl  pace  facta,  vel 
vr\ati>  lioftibus.  RidicuLi  ergo  mag- 
nifircntia  verborum  est,  cum  tint 
f.icta  dcfonnia.   Idem. 


1268 


NOTiE    VARIORUM    IN 


Jam,  Sfc]  KoKcis  Oa^^fl  na\'  avT60(v, 
iirtJTo  S«  <p(ir)ei,  imiuil  Epicliariiuis, 
(jiii  anti'H  niiiias  vocil'ciab.itnr.  Se- 
(jidmini,  primum  trtles  e.rpugnubo.  Tir- 
ginem  nipium.  flJale  multttlio  ipsam. 
Jam  ulii  ad  rem  vcnlum  est,  caret  sibi 
post  ptincipia,  viancre  jubi't  et  rem 
consilio  txperiri.  Quod  qnarit  a  pa- 
rasite. Quid  nunc  ugimus?  deuique 
leccptui  canit  turpiter,  ct  exercitum, 
i.  e.  manipulum  furum  dimittit.  Far- 
iiabius. 

Sanga,  iiti  fortes  decct  milites,  domi 
focique  fnc  vicissim  ut  memineris'\  lit 
mire  in  coquum,  qui  focum  curat  in 
domo.  quia  milites  hi  fortiter  pug- 
uant,  qui  sunt  niemores  domorum. 
Vide  ergo  quam  utvumque  coinicuni. 
Ad  ineundum  przelium,  resque  belli- 
cas,  Donax  primus  est:  ad  res  do- 
mesticas  Sanga,  qui  coquus  est.  Do- 
natus. 

Domi  focique]  Domi  ct  Foci  geni- 
tivi  sunt.  Caeciiius,  '  Decora  domi.' 
Plautus,  '  Quanquam  domi  cupio, 
opperiar  tamen.'  Idem. 

Domi,  ^-c]  Contestatur  parasitus 
principiis  suis,  quae  cum  mediis  ten- 


diint  ad  fincm,  gnlae  et  ingluviei. 
l-'ttrnitl)iu.s. 

46  Jam  dudum  animus  est  in  patinis] 
Hie  apcruit  causani  Poiita,  cnr  et  in- 
vitus  Cnatlio  irct  ad  litem,  et  libens 
doiiiuni  redcaf.  Donatus. 

t'riigi  cs]  Utilis  ct  necessarius :  a 
frugibus,  qua?  quod  his  fruamur,  dic- 
tae  sunt.  Inde  fructus  et  frumentum. 
Frui  autem  est  vesci.  a  frumine,  quae 
est  sumnia  pars  gulae :  a  qua  re,  etiam 
his,  qua;  nee  cibo  nee  poculo  sunt, 
frui  dicimur  KaTaxpyioTiKws'.  utpote 
rebus  venereis  et  delectatione  odoris, 
visus,  auditus,  et  ceteris.  Idem. 

Jam  dudum  animus  est  in  patinis. 
Gn.  frugi  es]  Gnatho  non  belli,  non 
contentionis,  sed  ciborum  potius  me- 
morem  se  KwfttKws  prajbet ;  *  domique 
et  foci  meminisse,'  festive  milites, 
non  tam  ad  pugnandiim  pro  aris  et 
focis  scilicet  idoneos,  quam  ad  con- 
sumendas  fniges  natos  factosque,  ju- 
bet.  posset  ingeniuni  ejus  interpre- 
tari  Martialis  illo  vers.  ii.  40.  '  Novi 
hominis  mores  :  esurit  atque  sitit.' 
quod  euim  potius  parasiti  negotium 
studiumque  P  Boeclerus, 


TERENTH    EUNUCH.    ACT.  V.    SO.  \. 


12G9 


ACTUS    V. 


SCENA  I.  Senarii  sunt.  vs.  2.  unns 
Mss.  meorum :  audivi,  non  affui.  vs. 
10.  omues:  aut  quamobr.  add.  unns: 
deductus.  vs.  15.  omues :  jussisti.  vs. 
20.  omnes :  potes.  et  vs.  22.  aspicis. 
BcEclerus. 

1  Pergin\  Scelesta,  jnecum  perpkxe 
loqui]  Nunc  demum  virgo  vitiata  esse 
cognoscitur  a  Thaide,  opportune, 
postquam  niagnopere  et  defensa  est, 
et  retenta.  Nam  statlm  consequen- 
tur  nuptix  ejus  et  Chaereje,  qui  illam 
vitiavit.  Donaius. 

Perplexe  loqui]  Ideo  Perplexe,  quia 
statuerat  crimen  virginis  celare.  Id. 

Perplexe  loqui]  UepiirXeySTii'.  intri- 
cate tortiloquio.  Fanmbius. 

2  Scio ;  nescio ;  abiit ;  audivi']  Mire 
ex  dictis  omnibus  pauca  decerpit : 
et  ostendit  quod  perplexe  dixerit: 
fct  stomaclium  saevientis  expressit. 
DomUu3. 

Scio]  Flere  puellam.  Idem. 

iVescj'o]  Vitiatam.  Idem. 

Abiil]  Eunuchus.  Idem. 

^«dirt]Domi  hoc  admissum.  Idem. 

Ego  non  udfui]  Cum  ha>c  fierent. 
Acriter  iratorum  est,  ea  rcpetere, 
(|ua:  proxime  dixerint,  quibus  iras- 
cuulur.  ut,  'En  ego  victa  situ,  veri- 
que  effa'ta  senectus.'  Idem. 

Scio,  nescio,  ifc]  Ellipses  non  bene 
cxplet  Donatus.  liwclerus. 

3  -Von  tu  isluc,  ifc]  Non  est  iiic 
int(;rrogatio.   Donatus. 

4  Virgo  conicissa  teste  lachrymans 
ohticet]  H:fc  omnia  rixam  esse  signi- 
ficant. Idem. 

Virgo  obticet]  Tacemus  consilia  :  ut, 
*  Nee  tacui  dcnicn*.'  liclicemus  dolo- 
res  :  ut,  '  Ne  vc-.rcrc,  nc  relicc'  Ob- 
ticernu*  quorum  nos  pudet  ;  ut  in 
I'liormionc,  '  Hlmi  quidnam  obticcsr' 
Idem, 

5  Eunuchus  abiil]  Non  Charcn,  »ed 


Eunuclius :  non  fugit,  sed  abiit  dixit. 
Idem . 

Quamobrem?  quid  factum  est?taees] 
Hsec  aavySeTa  instantis  Dominae  vul- 
tum  habitumque  demonstraut.  Idem. 

7  Qnisfuit  igitur]  Haec  cuuctative 
pronuntianda  sunt  :  aut  quia  invita 
indicat,  aut  dubitat  de  nomine  igno- 
ti :  ant  trepidat  per  timorem  :  aut,  ut 
non  videatur  atfuisse,  cum  fuerit  fac- 
tum :  aut  quia  non  libenter  dicat  ejus 
nomen,  cui  irascitur.  Sed  ego  agnos- 
co  ancillarum  consuetudinem,  quae 
obliviosae  sunt.  Idem, 

Quis  fuit  igitur,  Sfc]  Non  satis  co- 
baerent,  quaj  apud  Donatum  legun- 
tur.  postrenia  autem  ilia  quse  ancil- 
lam  obliciosam  faciunt,  ferri  nullo 
niodo  possunt.  niultarum  de  argu- 
mento  rerum  obliviscatur  necesse  est, 
qui  oblivionem  hie  Pjthiadi  tribuit. 
Baclerus. 

8  Iste  ephebus]  Ephebus  nomen  ad 
actateni  retulit,  non  ad  facinus  com- 
missum.   Donatus. 

Ephtbus]  Cite  ostendit,  cur  iste  Eu- 
nuchus creditur.   Idem. 

9  Quid  ais,  vcnefica]  Redit  rursnm 
ad  iracundiam.  aptum  convitium  et 
comicum  in  ancillas ;  ventjica,  lupa, 
viperaet  sacrilega,  et  cetera.  Idem. 

10  Quid  is  obsecro  ad  nos]  Non  ro- 
ganiis  est  obsecro,  sed  dolcntis.  Idem. 

11  A'isi  atnasse  credo  Pamphiliim] 
Dcent  quod  :  ul  six,  nisi  quod.  Idem. 

13  Num  id  lachrimat  tirgo]  Ut 
supra:  'Id  vero  serio  triumphat  :' 
pro,  ob  id.  Idem. 

Id  opinor]  Callidc  I'ytliias  Opinor 
dixit,  cum  sciat.  Idem. 

Quid  ais  sacrilega]  AC^Tjcnr.  nam 
|)iitno  scelesta,  dcindc  venejica,  pos- 
trcmo  sacrilega.  Idem. 

11  Isluccini:  intcrminata  sum]  Satis 
moraliter.     Isluccine  intcrminata  sum  : 


1270 


"NOT/E    VARIORUM    IN 


|)io,  \utH  Utuc  tihi  cointninata  sum  ? 
Idem. 

Istuccinc  iiitcnniiiata  sum  hinc  aliens 
tibi]  Appmct  lui'c  post  .scrnain  esse 
inaiui.ila.  nam  siipia  noii  ineniinit  : 
seil  iii\crat,  '  Tanieii  liospiiiis  intio- 
diii'.uii,  ct  (\nx  volo  simiil  impcrabo  : 
postea  continiio  exeo.'  Idem. 

Abiins  tibi]  Supra,  act.  ui.  sc.  2. 
*  Quid  aliud  voliii  dicerc  ?  Hem,  cu- 
rate islam  diligenter  virginem.'  Far- 
nab  ins. 

15  I  la  ut  lu  justi,  soli  credita  est] 
Dixerat  eiiim  prins  Clia?iTa,  '  Edicit 
lie  vir  quisquam  ad  eam  adeat,  et 
iiiihine  abscedani,  impeiat.'  Donatus. 

Justi]  'SvyKoiri]  Kal  /uerairAacT/U^s,  pro 
jussisli.  Idem. 

Soli  creditii  est]  Act.  iii.  sc.  5.  An- 
tiplioni  narrat  Chiprca  sibi  commo- 
datani  a  Tliaide  virginem.  *  Edicit,' 
inquiens,  '  ne  vir  quisquam  ad  eam 
adeat,  et  niilii  ne  abcedam,  imperat. 
In  interiore  parte  ut  maneam  solus 
cum  sola.'  Favnabius. 

16  Scelesta,  ovcm  lupo  comynisisti'} 
Bene  dilatum  tot  occasionibns  pro- 
verbium,  personae  Tiiaidis  asscriptum 
est.  cootinet  enim  freniineam  reve- 
rentiam  et  mcretriciuni  sensum,  re- 
ditque  rursus  ad  minora  convitia; 
quia  videt  se  esse  convictam.  Et  est 
proverb.  '  Ovem  lupo  commisisti.' 
Donatus. 

Ovem  lupo  commisisti.  dispudtt] 
Plant.  Pseudol.  act.  i.  sc.2.  'Utmave- 
lis  lupos  apud  oves  relinquere,  quam 
bos  domi  custodes.'  Antonius  in  conci- 
one  dixerat,  futnrum  se  custodcm 
urbis,  usque  ad  Calendas  Maias.  '  O 
praeclarum,'  inqiiit  Cicero, '  custodem 
ovium,  utaiunt,  lupum.' in.  Philipp. 
'  Sed  quis  custodiet  ipsos  Custodes  r' 
Juv.  VI.  Sat.   Fnrruibius. 

17  Sic  mild  data  esse  verba]  Vide- 
tur  pliira  fuisse  dictura,  nisi  superve- 
nisset  Cliaerea.  Donatus. 

Quid  hominis  illic  est]  Per  gcniti- 
vum  casum  injuriose  dicitur  :  per  no- 
miualivum,  honorifice.  Idem. 


Quid  hominis  illic  est]  Noncontinuo 
agnoscit  Inmc  lioniiriem  JVleretrix. 
Quia  etsi  adliuc  Eiiuuclii  vcste  indu- 
tus  est,  attauicn  exult  spadonis  in- 
cessum  :  vultuni,  liabitunique  muta- 
vit :  et  pra;Icr  vestcm,  totus  in  Chai- 
ream  rediit.  Idem. 

18  Hera  mea  tace ;  face,  obsecro] 
Blande  ac  puellariter  arridet.  Idem. 

Tace]  Non  silentium  indicentis  est, 
sed  securam  facienlis :  ut,  '  Tace, 
egomet  convcniam  ipsum.*  Idem. 

19  Ilabemus  hominem]  Mire  homi- 
iiem  dixit,  ut  reum.   Idem. 

Ilabemus  hominem  ipsum]  Hunc  ver- 
siiin  ctsequenteni  aliialiier  ordinant. 
nos  sic  ex  libro  Bembino  :  Habcmus 
hominem  ipsum.  Tli.  ubiisest?  PY. 
hem  ad  siiiistram.  Vides  ne?  Th.  I'i- 
dco.  Py.  comprendijube  quantum  potest. 
Ut  ambo  sint  trinietri  lanibici  ;  prior 
quidcm  catalecticus,  scqucns  acata- 
leclicus,  id  est  senarius,  in  quo  sit 
proceleusmaticus  in  secunda  ct  in 
quarta  dactylus,  correpta  in  jube  pos- 
teriore  syllaba.  Fah'nu-s. 

20  Juhe  comprehendi]  Pro  compre- 
hende.  Jube  enim  velle  significat.  Do- 
natus. 

21  Quid  illi  faciemus,  sluUa']  Sub- 
auditur  comprchenso.  Idem. 

Quid  facias,  rof^as]  Moral  iter  ex- 
pressit  puelhc  stupeutis  verba,  et  non 
liabentis  quid  respondeat  ad  ea  quae 
dicta  sunt.  Idem. 

22  I'ide  amalm,  si  non,  cum  aspicias, 
OS  impudeiis  videtur]  Mire  ab  eo  quod 
respundcrc  coeperat,  ad  aliud  transit, 
mirata  confidentiam  Cliiereae.  Non 
est  impudens,  inqiiil,  non  est  nisi  si- 
mills  impudenti.  Sic  alibi,  '  Severi- 
tas  inest  in  vuUu,  atque  in  verbis  fi- 
des.' Donatus. 

ScENA  II.]  Iteruni  Senarii.  vs.  .">. 
Mss.  nostri  omnes :  egomet  in  pedes. 
vs.  y.  pro  hcereo,  duo  liabent,  horrco. 
vs.  13.  omnes:  abilurum.  vss.  22.  23. 
omnes  :  quid  vero  (unus  interponit, 
t/f«)  abeam?  credon'  isli  quicquam  furci- 
fero  ?  prxierlim  cum  se,  &c.    vs.  32. 


TERENTIl    EUNUCH.   ACT.    V.   SC.    II. 


1271 


duo,  pararcm  :  unus,  parerem.  vs.  35. 
oiiines  :  ex  malo  princ.  vs.  30.  oniiies  : 
it  quid  si.  vs.  41.  pro  keru,  duo  ha- 
beiit,  Cherea.  collocatio  vfrbonini  in 
hoc  versa  varia  est.  vs.  til.  omnes 
Thaidi  tribuuut  illud,  apuge  te.  vs.  69. 
omnes  :  sequar.  vs.  70.  onines  :  (Jhre- 
tnelem.  Bneclerns. 

1  Apud  Aiitiphoncni  uterqite]  Keili- 
ens  in  viciuiain  suani,  causam  reddit 
Cliaerea,  cur  non  nmtaverit  vesteni. 
Oportuit  auleni,  et  de  necessitate  ar- 
giimenti  fuit,  Chapream  non  niutassc 
vestem,  ut  cum  nieretrix  vir^inem  a 
Clr<erea  vitiatam  audiret,  et  euni  cum 
turpi  habitu  incedentem  intueretur, 
eum  renm  viliatae  virginis  putaret. 
Apud  Antiphonem,  dixit,  pro,  in  domo 
ejus.  Donutus. 

Apud  Antiph.^  Causam  reperire  de- 
buit  Foeta,  quamobrem  liabitii  Eunu- 
chi,  in  quo  facinus  adniiserat,  CliK- 
rea  reduceretur,  adeoque  agnoscere- 
tur,  et  deprehensus  nuptias  vitiatae 
polliceretur.  Bceclerus. 

Uterque,  Mater  et  Pater]  Non,  nter- 
que  pater,  et  utraque  mater,  sed  uter- 
que  parens  ;  quia  pater  et  mater.  Do- 
natus. 

Mater  et  pater]  Antiphonis  paren- 
tes.  Farnabiui. 

2  Quasi  dedita  opera  domi  erant]  Non 
tam  mirum,  si  domi  crant :  scd  illud 
iiiagls  mirum,  quod  in  ea  domus  par- 
te, qua  in  aedes  introeundum  erat 
adolescentulo.  Donatm. 

lit  nulla  niodo  introire  possem]  .Su- 
perius  cunsa  continetur,  cur  non  mu- 
tavcril  vestem  :  int'erius  autem,  cur 
liuc  redierit.  Idem. 

3  Quill  viderent  me]  Quiu,  niodo 
jiro  qut  minus.  Idem. 

4  IJum  ante  ostium  slo]  Antiphonis 
scilicet.  Idem, 

!\'otus  milii  quidam  oiniam  venii] 
An  notUH,  qui  me  posset  agnoscere  f 
an  qui  nic  noverit,  id  est,  amicus:' 
Idem. 

5  Quantum  quco]  Dccst  vclociler. 
Idem. 


In  pedes,  Sfc]  Ellipsis,  conjeci  sc. 
ant  dedi,  id  est,  fngi.  Farnahius. 

a  In  aiigiportum]  Vide  ilium  non 
vitasse  sub  una  clausula  bis  in  dicere, 
in  pedes,  in  angiportum.  Angiportum 
diccbant  vicum  non  perviura,  viam 
publicam.  Donutus. 

In  angiportum  quoddam  desertum] 
Deest,  fugiens.  Idetn. 

7  7/a  miserrimus  fui  fugitarido]  Id 
est,  fatigatiis,  lassus,  et  languidus 
sum  dum  fugio.  Et  honesta  locntio 
est :  ut,  '  Miser  amando,  miser  cur- 
rendo.'  Idem. 

S  Ne  qiiis  me  cognosceret]  Nota  im- 
proprie  dictum,  pro  Agnosceret.  Id. 

9  Sed  estiie  licec  Thais,  quam  video] 
Jampridem  ipse  visus,  nunc  primuni 
videt.  Idem. 

Heereo]  Incertus  remaneo  atque 
defigor.  Primus  metus  adimit  con- 
silium :  sed  recogitatio  reddit  coufi- 
dentiam.  Idem. 

Quid  mea  autem]  Colligit  se  rursus 
ad  impudentiam  Chierea.  et  vide  si 
non  eadem  est  audacia  iu  Chaerea, 
quai  in  suscipieiido  facinore  fuit.  Et 
fWttiTTiKus,  quid  mea  autem?  Idem. 

Quid  J'ucitt  mihi]  Opportune  se 
confirmavit,  quia  si  extimuisset  et 
fugisset,  nihil  nuptiai  promoverentur. 
Idem. 

11  Bonevir,Dore]  Hoc  totum  fi- 
gurate  dixit,  ut  Meretrix,  et  subtili- 
ter.  Nam  scit  (Ihaeream  esse  quem 
alloquitur,  non  Ennuchum,  Et  hie 
magna  occasio  datur  Meretrici  ad- 
cundi  Adolescentis,  qui  habitum  non 
inutavit,  et  iulliuc  quasi  Eunuchus  et 
Servus  est.  /(i<,7rt. 

liiinc  vir,  Dore,  snlce]  Major  ob- 
jurgatio  est,  jicr  banc  dissimulatio- 
ncmThaid  is  ad  versus  Cha;  ream,  quam 
si  illuui  id,<|Uod  est,  appcllet.  Idem, 

Hone  vir,  Dore,  sain]  Eipui'da  iras- 
ceniibus  familiiiri  ordilur  ;  ea(|iie  re 
occasioncm  pra'bet  lepori  comico. 
nam  Cluerea,  nomine  servili  cumpel- 
lalus,  cadc.m  tigura  ludens,  pro  servo 
Be  gcrit ;   fatctur,  causatur,  deprcca- 


1:272 


NOTAO    VARJORUftI    IN 


till,  ail  inoiliini  tiiijiiivi  rcproliensi. 
riini(]uc  Tliais  jam  cimfpiitiiis  ra>pta- 
lot  agcrc  ;  '  I'.lio,  paiiliini,  iin|iii(leiis, 
an  paiiliiiii  hoc  ossc  til)i  vidotiir,  vir- 
Rineiu  viliare  civein  r'  ille  astute  in 
ironia  pcrstat :  conservam  esse  crediili. 
quii"  ics  Tliaiiioni  ailcgit,  serio  agerc, 
pt  nominatiin  jam  acciisare  :  mi.ssa 
lure faciamus  (so.  Iiaco  veiboriiin  liidi- 
bria,  iioniam  lianc)  et  serio  agaimis. 
non  te  dignum,  Chareu,  fecisli,  &fc. 
Breclcrus. 

12  IIcnif/iiclHm]  Non  potiiit  siib- 
tiliiis  respondere  (Jiicrca,  quam  ac- 
cornmodare  se  intenofjaiiti.  Donat. 

Satin'  id  tihi  placet]  Hoc  potest  ct 
non  figiiratc  dici,sed  aperte.   Idem. 

13  Credin'  tc  impune  aljituruin]  In 
aliquot  aiui<|nis  p\emi)laribiis,  inter 
(pia''.  est  cl  llembinum,  iegitiir,  lial)i- 
turiim,  cum  aspiiatione.  qiiie  minimc 
diibia  est  lectio;  dicimiis  cnini,  im- 
pune habere,  iit  ct  iiitVa  :  '  Siqiiidem 
isfiic  impune  habiieiis.'  et  Virgiliiis  : 
'  Non  impiinc  teres.'  lui'ermis. 

Unam  lunic  noxinm  omifle]  Trisylla- 
bo  nomine  Soxiam  dixit,  quasi  nox- 
am.  Alibi  aliter,  Dominam  dixit  ex- 
tra nnxnm.     Dnnatiis. 

Unnm,  Sfc]  Cic.  pro  Ligario  :  '  Ig- 
noscite  jndices,  lapsus  est,  non  puta- 
vit.  Si  iinquam  postliac,'  iVc.  l-'uv- 
valiius. 

14  iS't  aliam  admisero  unqiinm,  ncci- 
dito]  Verba  servoriim,  (|uil)iis  nihil 
horribile  est  post  pracsentes  plagas. 
Kt  non  Cadilo,  sed  (Jccidito:  et  non 
nlias  dixit,  quasi  ilia  CliaMeae  dixeiit, 
'  at  hie  inisor  es,  lit  fiigitivus.'  Do- 
natus. 

IT}  S'um  tncam  stetiliam  vcriliis  es] 
Ut  t'ligeres.  Idem. 

Num,tfc.]  Quod  aiifugisii.   Farnal>, 

10  llanc  tiielui  ne  me  criminarelur 
tibi]  Perfectc  imitatii*  est  verba  fu- 
gilivornni,  qii'.e  apiid  dominos  faciiiiit 
comprehen)»i.  Donalui. 

Unnc  mcliti,  i(c.]  Fytliiam.    i'nrnah. 

10  V iliare  ciccm]  iteiic  intiilit  T't- 
vetn:    quod  plus  est,  quam  V'iiKinem 


vitiaic.    A<;{T)friy  gradatiin  facta.  Do- 
nut  us. 

Conscrtmm  esse  credidi]  Locus  erat 
lit  dicerct,  Servam  esse  credidi,  sed 
admirabiliter  ConseivarmVix'it,  et  iioc 
ipsum,  miscrabiliter  pronuntianduni 
est :  tanquaiu  miserabiliter  credide- 
rit  ronseivani  esse,  quae  civis  erat, 
at(|ue  cam  quasi  conservam  vitiaic 
deliuerit.  Idem. 

20  ('unservam]  Opportune  stoma- 
cliabatur  Pythias,  facta  mcntione 
conserva;'.  Idem. 

Vix  me  contineo  quin  involeiu  in  ca- 
pitlum]  Minae  istae  proprie  fmniina- 
rum  sunt,  et  in  se,  et  in  alios  iingiii- 
bus  sa?vientium  :  ut,  '  Unguibus  era 
soror  fredans,  et  pectora  pugnis.'  Sed 
involem,  ab  avibiis  tractiim  est,  ut 
apud  Virgilium,  '  praedam  pedibus 
circiinivolat  iinois.'  Ergo  hoc  gestii, 
et  dicto,  et  corporis  niotu,  est  adjn- 
vaiidiim.  Idem. 

Involcm  in  cajAllum']  Apparet,  more 
veterum  intonsum  esse.  Idem. 

21  Eliam  ultra  derisum  adcenit]  Mi- 
re nunc  addidit  accusaliunem,  quod 
noil  saltern  fiigeret.  Idem. 

23  Dci/eam  credo  isli  quicquam  fur- 
ci/ero]  Subaiid i tur  vero,  aut  elpuviico>^ 
l)roiiuntianduin  est.  Sane  deberedi- 
ciiiiur  pce.nas  pro  injuria  ei,  cui  injn- 
riam  fecerimus  :  quas  se  non  debitii- 
ram  Clm-reai  ut  Fuicifero  dicit  Py- 
thias, si  illi  civdem  iniulcrit  in  servili 
liabitu  constituto.  Idem. 

Debeani  credo  isli  qnicquamfurcifero] 
Douati  eriiditam  annotationeiu  bene 
illustravit  Giiyetus.  Bceclerus. 

rurciferu]  Servi  ob  leve  aliquod 
fiirtum,  fugam,  aut  aliiid  delictum, 
fuream  {.'ravem  e  ligiio  in  coUo  ferre 
cogebaiitur,  subligatis  ad  collum  ma- 
nibus  ct  per  forum  aut  viciniam  igno- 
ininiic  causa  traducebantur,  praedi- 
cantes  peccatiim  suum.  exinde  a  vi- 
einis  pro  fiiribiis,  fiigitivis  aut  infidis 
noti,  agnominabautur  furciferi.  /•'«»•- 
nabius. 

Si  id/eccrim]  Si  involaverim  in  ca- 


TERENTIl    EUNUCH.    ACT.    V.   SC.    II. 


1273 


pilliini  ejus.  Donatus. 

25  Missa  hac  faciamus]  Hasc  scili- 
cet jociilaria  et  fiitilia.  Idem. 

Non  te  dig^num,  Charea,J'ecisti]  Ar- 
tificiose  Meretiix  ab  eo  quod  licnit, 
ad  id  quod  oportuit  tiaiisiit :  nee 
tractat  quid  sit  legitimnni,  sed  quid 
bonestum.  Itaque  totani  iliaui  par- 
tem facti  accusandi  omittit,  et  ab 
accidentibus  personaB  adolescentis 
objurgat.  scit  enini,  uno  veibo'ob- 
stari  posse,  Licuit  mihi,  in  domo  nie- 
retricia  scilicet:  ne  videatur  irralio- 
nabilis  esse  audacia  ilia  ingenui  a 
Poeta  inducta  esse.  Idem. 

\on  te  dignum]  Dignum,  pro  digne. 
aut  deest /uci/iiw:  ut  sit,  Jion  te  dig- 
num facinus  fcciati.  Mira  accusatio 
mixta  laudi  et  blaiidiniento.  Idem. 

2G  Nam  si  ego  digna  hac  contiimeliti 
.tu»«]  Deest,  f^  ut  sit  ordo  :  nam  et- 
si  niaxime.  et  bene  additumcst.Woj:- 
ime,  ut  appareat,  quod  etsi  digna  pati 
sit  ineretrix,  non  tamen  niaxinie  dig- 
na pali  Tliais  est.  Idem. 

27  At  tu  indigmis  qui/aceres  tamen] 
Recte  dixit.  Quatuor  enim  sunt  mo- 
di in  iiujusniodi  reixis.  ita  ut  antutcr- 
qiie  dignus  sit,  aut  ulcrque  indignus  : 
aiit  alter  dignus,  alter  indignus  :  aut 
contra.  Idem. 

28  \e(jue  ccdepol,  quid  nunc  consilii 
capiam,  scio,  de  virgine  Istnc]  Inteiligit 
Thais  amari  virginem  ab  boc  :  et  ideo 
sic  ait,  ut  conciliet  nuptias.  nam  sa- 
tis !>igni  est,  quod  Ennucbi  babitum 
propter  banc  sumpsit.  lit  videqncm- 
admodum  ad  captionrm  nuptiriruni 
res  eant  :  quod  tanun  dicere  non  au- 
det  Thais,  sed  o>tcndit  adolescenti 
conjcctnris,  (picni  tentat,  scicns  a- 
inantcm  virginem  :  et  viam  ostcndit 
petendic  sibi  uxoris.  Idem. 

32  Hoc  tnilii  btnejicium,  f'hterea] 
Blande  nomen  repetitunie8t,Cli2erea. 
Idem. 

IJl  vilidum,  kc]  Intigram  et  inla- 
miiiatani  fratri  sno  rc'Htilu(;re.   i'urn. 

33  At  nunc  dthinc  .iinro]  Nunc  Jam 
Charea  vera  veris  a-quiparani,  rccc- 


dit  a  jocidaribus.  Doimius. 

34  Scrpe  ex  htijusmodi  re]  Hoc  est, 
turbulenta.  Idem. 

Qiuipiam]  Quacunique,  vel  aliqua. 
Idem. 

Siepe  ex  hujuscemodi  re  quapiam,  Sfc] 
In  venia  tractanda,  solennes  quodam- 
modo  sunt  bi  duo  loci,  '  De  eventi- 
busvitae  bumaujE  etcasibns,'  turn  '  De 
t'ato  et  divina  potentia,  niulta  in  bu- 
maiiis,  piaeter  quam  expectalio  erat, 
efficiente.'  Priorem  locum  tractavit 
Plautus,  Ampbitruone  in.  2.  57.  ^c. 
posteriorem,  Aulularia  iv.  10.  10. 
non  sine  licentia  iinprobiore  :  '  Fac- 
tum est  illud,  fieri  infectum  non  po- 
test. Deos  credo  voliiisse  ;  nam  ni 
vellent,  non  fieret  scio.'  et  przeccs- 
serat  vs.  7. '  Deus  impulsor  mihi  fiiit : 
is  me  ad  illam  illexit.'  Poi^ta  noster 
longe  TjdiKWTfpov  tractavit  banc  Kora- 
vaynriv  :  quid  $i  hoc  quispiam  (nee  otio- 
sa  est  vox  ilia)  vuluit  Deus  ?  Boeder. 

Stepe,  ifc]  Idem  facinus,  raptuni 
fic.  Sabinarum,  eadem  senteutia  ex- 
cusat  Romulus  apud  Livium  :  'S*pe 
e\  injuria  postmodum  gratiam  ortam.' 
Farnabius. 

30  Quid  si  hoc  quispiam  roluit  Deus] 
Pleraquc  repentinis  impuisionibus 
iiata,  mirisque  provcntibus,  Deo  as- 
cribi  solcnt.  Ut,  '  Desccndo,  ac  du- 
cente  Deo  flammam  inter  et  bostes 
I'^xpedior.'  Et, '  Hinc  me  digrcssum 
vestris  Deus  ai)pulit  oris.'  Et  Sal- 
lustius,  '  Ut  taiita  repcnte  mtitalio 
non  sine  Deo  videretur.'  Donatus. 

Quid  si  hoc  quispiam  toluit  Deus] 
^'ult  amorem  intcMigi  Deum.  Idem. 

Quispiam,  Sfc]  Plaut.  act.  iv.  sc. 
10.  '  Deus  mihi  impulsor  fuit,  is  mc 
ad  illam  illexit,'  'E^ioo-flj;  yap  inrb  too 
0(ou.  KoX  TTpbs  rhv  "E-pcora  Svvainftav  ovk 
(t/TTopov.  Libanius  progynmaem.  con- 
tra bomicid.  luirnahius. 

37  Equidim  pol  in  earn  partem  acci- 
pioque,  et  rulo]  I'.vexuro  .'9ubauditur  : 
el  •■(.t  (Ti^A.A«ii|/is  terlia.   Donaltu. 

I'.quidem  pol  in  earn  partem]  Et  /<i- 
mitiaritatis  spe.s,  et  divinic  vdlunluti'i 


1274 


NOT^    VARIORUM    IN 


niontio,  quid  nisi  niatiiinonium,  uni- 
caiii  vitiatx  sttistactioiRni,  pollicc- 
bntur?  itaqiie  ai-fipit  ainbabiis  nia- 
i)il)iis,  et  niox  iit  placata  loquitur  ; 
Kcio ;  tc  noil  conlunieliae  causa,  sed 
anioris  fecis5o.  scio  i.  e.  credo,  nee 
dubito.  asseverate,  jam  eniin  pais 
consilii,  ad  catustropiien  necessarii 
eiat,  non  diibitari  de  animo  Chaereje. 
Bwclerus. 

38  Into  ita  qucrso]  Utium  Meretri- 
ceni,  an  Deos  (pucso  ?  utiuinque  enim 
accipi  potest.  Donatus. 

L'num  hue  scito.  Scio]  Unde  hoc 
sciat  Thais,  inepte  quseritnr,  qinim 
ipsa  res  ciamet,  nunqnam  banc  con- 
ditionem  snbiturum  Chsrcani,  nt  pro 
Euinicho,  etiam  servo,  se  fingeiet 
sine  ainoris  impulsii.  Idem. 

39  Coittumiiife  non  me  fccisse  causa, 
scd  amoris]  In  quo  vebiti  vis  qiiaedam 
i.vayKa(TTlK^]  liguratur.  iinde  moxTlia- 
is :  non  tain  iinpcrita  sum,  ut,  quid 
amor  vitUat,  iwsciam.  Poteiiter  trac- 
tatur  hie  locus  in  actionc  Neptuni 
•apud  Libanium  (torn.  i.  Declani.  22.) 
tl  fA.fv  yap  v^pfi  TovB'  ' PiKi^f>6Qios  iiro'iu, 
Kai  a.cre\yela,  koI  Kinruv  (QiXuv,  iis  Hv  ris 
VTrepnpuif  xal  Karaippovwv,  KaKu>%  rtdvT)- 
Ktv  uuK  avTi\(y<i).  tl  5'  oi/x  ovtws  4fial- 
vijo  Koi  irapf<pp6vn,  ws  ovK  oUcrris  avay- 
Ki\s,  TJ)  ijikv  irpoauvai,  (Ti  5e  firq  SeStevat, 
fxri  rov  Spa(T6.vros  ijluKKov  fiyw/xeOa  rb  ep- 
yov  lisTou  avayKacravTos.  t)]v  5e  roiitpui- 
Tos  hvvajnv,  ics  &fjLaxos  <5  d(hs,  oi?  aviKt]- 
Tos,  US  -wavTas  ainov  iroiSiv  acrdevfare- 
povs,  Ti'y  ayvoel ;  k.t.  \.   liceclerus. 

40  Nunc  ifcnosco  tibi]  Quod  culpa 
non  sit  hominis,  scd  amoris.  Donatus. 

41  Non  udeo  inhumano  ivgenio  sum, 
ChcErea]  Hoc  est,  iuimitis  non  sum, 
quantum  putas  :  ut,  '  Non  obtusa 
adeo  gcstamus  pcctora  Pcuni.'  Id. 

Non  adco,  Hfc]  Virg.  /En.  '  Non 
obtusa  adeo  gestamiis  pectora,'  &:c. 
€t  ibid.  '  Non  ignara  mali.'  Farnab. 

42  Neque  lam  imiierita]  Id  est,  non 
experta.  Donatus. 

h'l  quid  amor  valeat,  ncsciam]  Non 
inhmntma,  quia   liomo.  non   imperila, 


quia  meictrix.  Et  neque  tarn  imjKrila 
inqitit  :  (juasi  dicat,  Neque  tain  pu- 
dica  sum,  ut  (|uid  amor  valeat,  ne- 
sciam.    Idem. 

43  Te  quoque  jam,  Thais]  Bene 
quoque:  non  enim  jam  hanc  ita  amat, 
ut  negligat  illam :  sed  hanc  iliius 
causa.  Idem. 

44  Pol  tibi  ah  istoc,  hera,  catendum] 
Facete.  tanquam  qui  soleat  capillum 
et  vestem  ejus  consciudere,  qiiam 
aniaverit.  Idem. 

45  Non  ausim]  'Pro,  non  audebo:  et 
est  verbum  hujus  temporis  tantuni. 
Idetn. 

Non  ausim]  Utruni  propter  aeta- 
tcm  ?  an  propter  fratrem  suum  Phae- 
driam  potiusf  Idem. 

Nihil  tibi  quidquum]  XlapiXKov  quar- 
turn,  aut  nihil,  pro  non.   Idem. 

Deslnas]  Pro  eo  quod  est,  desine: 
andeest/ac:  ut  sit,/flc  «/es/«(M.  Id. 

47  Ego  me  tuce  commendo  el  com- 
milto  fidei]  Satis  amatorie,  ut  appa- 
reat,  nunc  maximecaptum  Chajream, 
ac  niancipatum  virgini.  Comtnenda- 
nius  nos  cognitis  :  Commitlimus  igno- 
tis.  Eigo  aij^na-is  est  majoris  officii, 
fideiqiie  circa  Thaidem.   Idem. 

48  Te  mild  patronam  capio]  Te  ad- 
jectum,  vim  habet,  et  ex  animo  sup- 
piicantis  habitum  adolescentis  ostcn- 
dit.    Idem. 

Palroniim,  ifc]  Tanquam  e  servo 
tuo  jam  libertus.  Farnabius. 

41)  Kmoriar,  si  non  hanc  uxorem 
duxero]  Vide  Amatorem  adolescentu- 
lum,  cui  ill  ipso  fiore  nihil  dulcius  vita 
est,  ipsam  despicere,  si  sibi  uxor  non 
datur.  Donatus. 

Emoriur,  ^c]  Ne  vivam.  Farnab. 

50  Tamen  si  i)aler]''EXA(t\pts,  aut  otto- 
auii-nriais  seciinda.  Donatus. 

Quid  !  ah  volet,  certo  scio]  Quid  ? 
deest  dicat.  sed  ista  omnia  ad  confir- 
matioiiem  valent.   Idem. 

Th.  Tamen  si  pater.  Ch.  Quid  ? 
ah  volet,  certo  scio]  Ut  scnariiis  sustcn- 
tetur,  elide  r,  ex  pater,  vel  n,  ex  ta- 
men. Fniirnus. 


TERENTII -EUNUCH.    ACT.   V.   SC.   II. 


1275 


Quid,  Sfc]  Aposiopesis,  assenserit. 
Farnubius. 

51  Civis  modo  luec  sif]  Mire  hie  in 
votum  conversiim  est,  quod  timere 
potiiit,  non  dticturus  uxorem.  Do- 
nalus. 

Paululum  opperirier  si  vis,  jam /ra- 
ter ipse  hie  aderit  virginis^  Adeo  cito 
probari  potest.  Idem. 

63  Nutricem,  ^c]  Supra  act.  iv.  sc. 
7.  '  Ego  eo  ad  Sophionam  nutricem, 
lit  cam  adducam,  et  signa  ostendam 
haec'  Farnabius. 

55  Ego  vero  maneo]  iSIodo  vera  con- 
sentientis  est  adverbium  :  alias  con> 
firmanti^ :  alias  conjiinctio  :  alias  par- 
ticula  ironiam  jiivans  :  ut,  '  Egre- 
giam  vero  laudeiii  et  spolia  ampla 
refertis  Tuque  puerqiie  tuns.'  Donat. 

56  Domi  opperiainur  potius,  quain 
hie  ante  ostium]  Non  ignara  illecebra- 
rum  Meretrix,  non  solum  Cliasreani 
retinet  :  verum  etiam  vocat,  ubi 
Virgo  est.  et  satis  callide  interrogat 
an  velit :  quasi  nesciat  vell<\    Idem. 

57  Imo  percupio]  Amatorie,  non 
Volo,  sed  Percupio.  Idem. 

58  Hunc  tu  in  ades]  Pronomen  in 
his  plus  valet,  quam  accusatio.   Idem. 

Hunc  tu  in  ades  cogitas]  IMire : 
cum  ilia  jam  velit,  Cogilas  dixit,  vo- 
lens  ut  recogilet.  Idem. 

In  cedes  cogilas  recipere  posthac]  Per 
ancilla;  verba  vult  ostendere,  quam 
git  tractandoruni  adolcscentium  per- 
ita  Meretrix.  ]dem. 

59  Posthac]  Post  hoc  factum,  post 
banc  audaciam.  Idem. 

Crede  hoc  mece  fidei]  Puellariter 
dixit,  Mece  fidei.  Idem. 

GO  Dahil  hie  aliqunm  pugnam  dcnuo] 
Pro  stupro  :  ut, '  Atnoii  in  V'enereni 
segnes,  nocturna(|uc  bplla.*  Ut, '  Ve- 
rcturque  bella  et  intjens  t'acinus.'  Ut 
Lucilius,  '  Vicimus  o  socii,  et  mag- 
natn  pugnavimuH  pugnam.'  I)abit,nn- 
tem  propria  pro  induci't :  ut,  '  Mag- 
nam  dabit  illu  ruinam.'   Idem. 

Dnhit  hie  pugviim  nliq.  den.\  Guyc- 
tum  vidc,ct  adde  Plautiim,  Epid.  iii. 


4.  57.  '  Frugi  es,  pugnasti.'   Captiv. 

III.  4.  53.  *  Hegio,  vide  sis,  ne  quid 
tu  huic  temere  insistas  credere.  At- 
que,  ut  perspicio,  profecto  jam  ali- 
quid  pugnac  edidit.'  Bceclerus. 

Dabit,  4"t'.]  Inducet  aliquod  stu- 
prum,  luditicabitur,  illudtt  nobis,  ut 
an  tea.  Farnabius. 

Au  tace  obsecro']  Au  interjectio  est 
perturbatae  inulieris  :  ut  apud  Grae- 
cos  lov.  Donatus. 

CI  Parum  perspexisse  ejus  vid^e 
audaciam]  Parum  elpcovela  est.  Et  non 
Sensisse,sed  Perspexisse  dixit :  ut  jam 
non  sit  experienda  illius  audacia, 
quie  sit  perfccte  cognita.  Idem. 

G:i  Non  faciam,  Pythias]  Bene  et 
nioraliter  appositum,  Pythias.  Do- 
natus. 

Non  vol  credo,  Ch(Brea,msi  si  commis' 
sum  7i<in  erit]  Joculariter,  ut  ille,  Py- 
thias dicit:  ita  haec  Chcerea.   Idem. 

()3  Quin  Pythias]  Iterum  nomeu 
vultuose  est  additum.  Quia,  pro  imo. 
Idem. 

01  Tu  mc  servalo]   Plant.  Bacchid. 

IV.  •).  142.  '  Nolo  inquani  auruni  con- 
credi  mihi,  Vel  da  aliquem,  qui  me 
servet.'  Baclerus, 

Neque  pol  servandum  tibi  quidquam 
dare  ausim]  Totuni  garrule  et  gesticu- 
lose,  ut  puellara  cum  adolescentulo 
tabulaii  videas.  Donatus. 

6G  Adest  optume  ipse  frater]  Op- 
tume,  opportune.  Et  non  est  addi- 
tum, cujus  frater:  utpote  in  re  nia- 
nifesta.  Idem. 

07  Nolo  tne  in  via  cum  hae  teste 
videat]  Subtiliter  adolcscens,  quia  ni- 
liil  profecerat,  dicendo,  Percupio, 
invenit  causam,  qua  tandem  ingrcdi 
possit.  Idem. 

08  Quamobrem  tandem]  Pro  tamen. 
Inlerrogatio  hitc  increpalionem  con- 
linet  im|)udentissinii  facti.     Idem. 

An  quin  ]>uil(l]  Ha<:  iiiti'rrogafio 
irii^idiiis  plena  est  in  eiini  quern 
nihil  pudet.  Idem. 

m  Id  ipxum]  Hoc  vcluti  niolesto 
vultu  dicitur;  adeo  ut  imitetur  die- 


1276 


NOT^    VARIORUM    IN 


turn  viiltumque  ejus  I'ytliias.    Idem. 

Virgo  vtro]  Vcro  flpwviKcis '.  nam 
(Ipuvtia  est.  tit,  '  Kj^icgiam  vero  lau- 
deni  !'  I'ircc  Quasi  (|ui  niiuinio  pu- 
dicitiic  statiiiii  ac  vereciiiuliic  virgi- 
nalis  vciieretur.  Idem. 

Virgo  vero]  Viiginem  vero  vitiare, 
vestes  discindeie,  capilliini  ejus  la- 
niarc;  id  tibi  pudoii  iion  erat.  ibi 
nulla  piidicitia;  uec  vciecundiaj  ratio. 
Farnabius. 

I  prce,  sequor'\  Manifestum  est,  cur 
meretrix  docta  capiendoruin  juve- 
nuni,  prasiie  velit  Chaiream,  et  in 
consequendo  ipsa  sit  tardior.  vult 
cnini  liberum  sine  arbitris  cum  pu- 
ella  esse  colloquium,  et  licitum  amo- 
rem.  Nisi  forte  putamus  Terentium 
hire  sine  causa  fecisse,  qui  sit  artifi- 
ciosissimus  Poiita.  nam  neque  ipsa 
ingredilur  cum  Cheprea,  neque ingre- 
di  simul  permittit  Phaniriam.    Dunat. 

70  Tu  istic  mane,  ut  Chremem  intro- 
ducas]  Relicta  est  Pytliias  ob  nndtas 
causas  :  et  in  primis,  ut  possit  per 
earn  delusus  Parmeno  pavore  suo 
•Senem  compellerc,  ingredi  ad  Mere- 
tricem,  et  pra:sei)tem  fieri  ad  confir- 
niandas  nuptias.  Idem. 

SCENA.IU.  Senarii  sunt,  vs.  1.  duo 
Mss.  nostri,  quicquid.  sed  in  altero, 
lecunda  manu.  erat  cnim  :  qnidquid. 
vs.  G.  unus  :  at  memoriter.  reliqui :  ac 
m.  vs.  10.  omnes  :  ut  oliosmsit.  Ba-- 
clerus. 

Quid?  quid  venire  in  mentem]  In 
hoc  loco  cogitantis  disputatio  est 
apud  se  ipsam  Pythiap,  quatenus  Par- 
nienoneni  dolo  possit  ulcisci.  Do- 
nalus. 

2  Quidnam]  Sic  Cicero,  'Sed  ea- 
rum  rerum  artificem,  quem  (  quern- 
nam?  recte  admones,  Polycletum 
esse  dicebant.'  Idem. 

Qui  referam]  Qui,  quomodo,  vel  ut. 
Idem. 

Re/eram]  Meditator  vindictam  Py- 
thias :  quo  pacto  ulciscatur  Parmc- 
nonem.  '  Quippe  niinuti  Semper  et 
infirroi  est  animi  exiguiquo  voluj)fas 


Ultio:  continuo  sic  coUige,  quod  vin- 
dicta  Nemo  magis  gaudet  quam  ftB- 
miua.'    Juvenal.  Sat.  13.  Farnuiius. 

3  Qui  liHiic  siippvsuil  ntibis]  Propria 
suiiposiiit.  nam  ut  subduct  dicuntur, 
quae  nolunnis  amittcrc,  ita  supponi, 
quaj  non  desideramus.  Sic  Plautus, 
'  Kt  pro  scorto  supponetur  hircus 
nactus  nantea.'  Dnnatus. 

3  Move  vero  actus  te,  nutrix]  Vero 
pro  interjectione  posuit  stomachan- 
tis.   Idem. 

3  Move  vero  ocyus']  V\sL\\t.  Trinum. 
III.  3.  73.  'Quid  nunc  stas?  quin  te 
hinc  amoves,  et  te  moves  ?'  Baclerus. 

Move  vero  ocius]  Nutricis  graduin 
segnem  increpat  Cliremes.  Farmibius. 

4  Video  sed  nihil  promoves']  Hinc 
est,  illud  Virgilianum,  '  Ilia  gradum 
celerans  studio  properabat  anili.' 
Scilicet  non  re  celerabat,  sed  studio. 
Donatus. 

Promoves']  Proficis.   Idem. 

G  Amabo ;  quid  ail?  cngnoscitne'] 
Exhibitum  spectatori  est,  quid  post 
scenam  geratur,  id  est,  agnitio  pucU 
la.  Donatus. 

Ac  memoriter']  Plus  intulit  quam 
interrogabatur  :  nam  magwa  sunt 
signa,  in  qiiibus  anilis  mcmoria  non 
errat.   Idem. 

Ac  memoriter']  Responsionis  brevi- 
tas  attulit  compendium  pcrquirenti, 
ne  plura  interrogaret.  Idem. 

Ac  mcmotiter]  Plant.  Asinar.  in. 
2.38.  'Ut  memoriter  me  Sauream 
vocabat  atriensem  !'  Captiv.  ii.  1.52. 
'  Hem,  istuc  si  potes  Memoriter  me- 
minisse,  inest  spes  nobis  in  liac  astu- 
lia.'  similen)  (ix<pacnv  vide  apud  Non, 
Marcell.  cap.  11.  voc  memore.  Boe- 
clerus. 

7  ISam  illi  favco  virgini]  Quasi  di- 
cat,  illi  faveo,  non  Cha-reap.  et  simul 
causa  est,  cur  ilium  ulcisci  cnpiat : 
quia  scilicet  multum  illi  favet.  Do- 
natus. 

*J   V'lrum  honum]  Elpuvfia.  Idem. 

Eccum  Parmenonem  incedere  video] 
Res    odio    diguior,   novitate  scilicet 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.  V.   SC.  IV. 


1277 


incessiis.  Idem. 

Vtrum  bonum  eccitm  Pui-meri.]  Diim 
ultionem  meditatur  et  concu|iiscit, 
ulciscendus  prajsto  adest,  et  qtiidem 
meiitiirus  ampiius  irani  Pythiadis  eo 
sermone,  cui  scena  sequenti  cgressa 
subito  Pythias  supervenit.  ut  con- 
graant  ad  consilia  et  personas  con- 
gressiones  illee  et  adventus  ac  super- 
ventus,  Poetae  student,  idqne  coni- 
pendio,  nt  alias  dixi,  ne  moras  ni- 
mis  trahat  fabula.  Bcederus. 

10  Vide  ut  otiosus  it]  Invidit  illi 
sccuritatem,  quein  sollicituin  reddi- 
tura  est:  non  enini  uUa  alia  erit  vin- 
dicta  post,  praeter  istani.  Donatus, 

Vide,  ut  ntiosus  it]  Viiltu  dicit,  et 
gestii,  eiira  esse  securum.  Et  mire 
Poeta  l<etum  describit,  ut  repente 
ostendat  esse  commotum.  Idem. 

Si  diia  placet]  Proprium  est  excla- 
mantis  propter  indignitatem  alicujus 
rei.  Idein. 

11  Spero  me  habere]  Pro  habituram. 
aut,  spero  pro  credo,  more  suo.  Idem. 

Meo  modo]  Id  est,  ut  volo.  Idem. 
Meo,  Sfc.]   Meo  arbitratu.    Fama- 
bius. 

12  Ibo  intra,  de  cognitione  ut  certum 
$ciam]  Eleganter  defatigare  Parme- 
Donem,  non  necessarium  putat,  sed 
ex  occjisione.  Nam  post  euni  dicit 
se  ire  intro  :  exitura  autem,  ut  ipsum 
in  timorem  conjiciat.  Donatus. 

De  cognitione]  De  aguitione  Pam- 
philx.   I'arnnbiuH. 

ScEN.v  IV.  Iterum  Scnarii  sunt.  vs. 
6.  omnes  Mss.  nostri,  earn  con/cci,  u( 
poliretur  sine  tnnl.  Boeclerus. 

2  Aatu]  Pro  astute,  modo  adver- 
bium  e»t.  alias  noracn ;  ut,  An  in  Astu 
venil !   I)onu(u<i. 

Di  toslram  Jidem]  Modo  non  invo- 
cantis  est,  scl  admirantis.  et  est 
figura  itrifiovfi  por  iKipiLvrjaiv  facta.  Id. 

4  J^am  ul  omiUiim  quod  ui  amorcm 
difficillimum  el  carinsimum]  Uuum  di- 
cere  deberct,  quod  ci  amorcm  ct 
difTiciilimum  ct  carissiinum  confcci  : 
prinio  quasi  ubiitus  dicti  supcrioris, 


transit  ad  virginem,  deindc  addit 
causam  ex  abnndanti.  Quod  si  dix- 
isset,  amorcm  confeci,  posset  intelligi 
confeci,  expedivi,  perfeci.  At  vero 
tirgitiem  confeci,  quid  intelligemns, 
nisi  iioc  unum,  quod  insultat  Parme- 
no  confectam  virginem,  quasi  dicat 
superatam  atque  devictam  ?  Nam 
proprie  hoc  verbiim  convenit  gladia- 
toribus  iis,  qui  gravissimis  vulneribus 
occubuerunt.  Sic  Cicero  in  Catili- 
nam,  '  Gladiatori  illi  confecto  et 
saucio.'  Convenit  ergo  servilibus 
verbis,  et  velut  jocose  verniliterque 
jactanti,  rem  confectam  esse  in  puel- 
la  Virgine,  et  non  exhibere  Chaereae 
damnuMi  vel  negotium.  Idem. 

5  Ab  meretrice  avara  :  vii-ginem  quam 
amabat]  'AwocnwiTria-ts  secunda.  Diffi- 
cillimum,  quia  virginem  quam  ama- 
bat :  Carlssinium,  quia  a  meretrice 
avara.  Idem. 

6  Earn  confeci  siyie  vwlestia]  Nimium 
est,  quam  sibi  placeant  suo  acumine 
Granimatici,  in  rebus  obsccenis  suspi- 
candis.  quo  magis  Terentius  subter- 
fiigit  talia,  co  magis  illi  tanquam  in 
scirpo  nodum  requirunt :  longe  cor- 
datius  Donate,  Guyetus  explicat, 
quern  vide.  Plautus  simili  loquendi 
genere  usus  est,  Pseudolo  i.  1.  110. 
'  Satin  est,  si  banc  hodie  mulierem 
efficiam  tibi  Tua  nt  sit  ?'  Boeclerus. 

8  Id  vero  est]  Fero,  nisi  ornativura 
csset,  nihil  significaret.  Donatus. 

Palmariiim]  Palma  dignum.  Idem. 

Palmarium]  Insigne  tacinus,  palma 
et  triumpho  dignun),  ii^i6viKov:  prop- 
tcrea  (inqiiit  Plutarchus  Sympos.  8.) 
in  rertaminibiis  palmam  signum  esse 
plaruit  victoriae,  quoniam  ingcnium 
ejusmodi  ligni  est,  ut  urgentibus  op- 
primentibus(|ue  ponderibus  non  ce- 
dat.  Aristot.  7.  Problematum.  Agcll. 
1.  III.  c.  0.   I-'arnabius. 

10  iMcrctricum  iiigenia]  Optimc,non 
miTi.truu dixit,  scd  potius  meietricum. 
Donatus. 

11  IHalurc]  Cito  ct  ante  tcmpus. 
idem. 


1278 


NOTyE   VARIORUM    IM 


It  CHtn  co-ynoril]  Siiavitev  non  No- 
verit,  sed  Cognoril,  dixit,  quod  est 
plcnw  pcrspicacia>.   Idem. 

Mature  ut  cum  co^norit]  Hene  addi- 
dit  MiUiire.  Fere  cnim  cito  co-jno- 
vjssc  obtuit :  sed  id  ad  illecebiam 
fiiit  quod  *  coguitiis  est  cito.  Idem. 

12  Qhw  dum /oris  sunt]  Apud  aniaii- 
tes  scilicet.  Idem. 

Nihil  videtur  mundius]  Bene  Vide- 
iur  :  nou  cnim  sunt.  Idem. 

Nihil  vtdctur  mundiits]  Nam  '  Mun- 
ditia  illeccbra  est  aninio  aniantuni.' 
l^Iaut.  Menwchm.  u.  3.  4.  peitlnet- 
qu<- liuc  illud  Lucretii  lib.  iv.  'Nee 
dninitus  inteidnni,  Venerisque  sa- 
gittis,  Detcriore  fit  ut  forma  niulier- 
cuJa  anietur:  Nam  facit  ipsa  suis  in- 
terduni  foemina  factis,  Morigerisque 
modis  et  mundo  corporis  cultn,  Ut 
facile  insucscat  secum  vir  dcgere  vi- 
tam.  '  In  dnobus  optimis  Mss.  codiri- 
bus,  quos  in  Serenissima  Suecorum 
Keginae  Bibliothcca  contuli  cum  edi- 
tls,  legitur:  '  Et  munde  corporecul- 
to.'  Baclerus. 

Qtue  dum,  Sfc]  Elegantiac  meretri- 
cum,  foris  aniatoribus  quando  coe- 
nant,  in  victu,  vestitu,  ornatu,  oppo- 
nit  ingiuviem,  sordes,  inopiaiii,  domi 
ubi  sunt.   I'arnabius. 

1 3  Nee  jnagis  compositum  quidqumn] 
Bona  varietas.  nam  liajc  omnia  per 
mafcis  adverbium  profert :  nee  omnia 
per  comparatlvum  gradum,   Donattis. 

Nee  magis  elegans]  More  suo,  ne 
dicoret  compositius  aut  elegantius, 
ut  supra,  <  Hoc  nemo  fiiit  minus  inep- 
tus,  magis  severus.'  Idem. 

14  Quce  cum  amatvrc  suo  quum  coc- 
nant]  Lnum  Cum  praepositio  est: 
alterum  conjunctio.  et  dicitur  hsec 
figura  AeiTTTrfrT}?.  Idem. 

Liguriunt]  'Airh  rov  Aiyvpov  quod  se- 
cundum Graecos  suave  intelligitur. 
Ligurire  dicitur,  qui  eleganter  et 
more  scnum  midto  fasfidio  suavlora 
qn-jque  degustat.  Idem. 

14  Liguriunt]  Exemplum  probe  de- 
•  criptum  vide  in  Heautont.  in.  1.48. 


&c.  llwclcrns. 

Liguriunl']  Delicate,  cum  delectu 
et  tastidio  suavioraqua^que  delibant, 
'Tangrntes  male  singula  dente  su- 
perbo.'  Horat.'l.  ii.  Sat.  6.  Farnahius, 

15  llurum  ridere  ingiuviem']  Ordo 
erat,  Ilnrnm  ridere  ivglutiem,  sordes, 
inopiiim  ,qunm  iuhonesta:  sola  sint  domi: 
id  est,  cum  solaj  sint,  ut  inhonesta*, 
atque  avidcc  cibi :  quic  quum  foris 
sunt,  ccenant  scilicet.  Donatus. 

Hiirum  ridere  ingiuviem]  In  anti- 
quissimislibris  positnu>  legi,  inluviem. 
Et  id  ipsum  vidit  Faernns.  Ita  et 
scribendum  ;  alioqui  bis  idem  diceret 
Terentius  :  addit  enim,  atque  avida; 
cibi.  Dein  et  id  postulat  ratio  oppo- 
siionim.  Faher. 

Harum  videre  ingiuviem,  sordes,  ino- 
piam]  Paucissimos  libros  scriptos  in- 
venias,  in  quibus  pro  ingiuviem  non 
legator  illuviem,  vel  inluviem,  nt  in 
omnibus  antiquis.  et  sane  ita  legen- 
dum  esse  etiam  ipsa  oppositorum  ra- 
tio ordoque  ostendit.  duo  attulit  su- 
pra, quae  in  meretricibus  decora  vi- 
deantur;  munditiem,  et  in  capiendo 
cibo  modest iam  :  illam  quidem  nbi 
dixit, '  nihil  videtur  mundius,  nee  ma- 
gis compositum  quicquam,  nee  magis 
elegans  :'  banc  vero  ibi :  '  Quae  cum 
amatore  cum  cenant  ligurrinnt.'  ad 
quaj  nunc  eodem  ipso  ordine  quo  pro- 
posita  sunt,  respondet :  mundiciei 
quidem,  inluviem, sordes, inopiara  op- 
ponens;  modestiae  vero  in  cibo  capi- 
endo, inlionestam  voracitatem,  quam 
duobus  versibushis  describit: 'Quam 
inbonestae  solap  sint  domi  atque  avidae 
cibi.  Quo  pacto  ex  jure  hesterno 
panem  atrum  vorent.'  esse  autem  op- 
posita  mtindiciem  et  inluviem  ex  eo 
liquet,  quod  per  inluviem  immundus 
quis  dicitur.  Terentius  in  Heautont, 
'  Neglecta  immunda  inliivie.'  Virgi- 
lins  :  '  Fcrda  illuvies,'  Quod  si  in- 
giuviem legas,  praeterquam  quod  op- 
positorum ordo  non  servaretur,  eti- 
am in  hoc  poeta  peccaret,  (juod  nee 
in  electo  quidem  ab  se  ordine  per* 


TERENTII    RUNUCH.    ACT.    V.   SC.   V. 


1279 


maneret:  sed  transeiindo  ab  ingluvie 
ad  sordes,  et  inopiam,  deinde  nirsus 
ad  ingluviem  revertendo,  contusione 
indecora,  diversa  inter  se  reruni  ge- 
nera permisceret.  Fuernus. 

IG  Quam  inhonestw  sola  sint  domi^ 
Apud  Plautiim  legas  Asinar.  i.  2.  IG. 
'  sordido  vitam  oblectabas  pane.'  In- 
honestas  domi,  eleganter  dixit  Teren- 
tius,  qua  miindae  et  compositas  et 
elegantes  forisconspicinntiir.  Itaque 
ipsis  inter  artes  est,  hsec  titce  post- 
scenia  celare  :  nt  Lucretiiim  scripsisse 
(lib.  IV.)  eruditi  exisiimant.  hinc  Par- 
meno suo  consilio  palniam  dat,  in  pro- 
dendis  quae  celabantur.   Baderus. 

17  Quo  pacta  ex  jure^  Ex  pro  cum 
posituiu  est.  aut  deest  madklum,  aut 
maceratum,  aut  emoUitum  ;  nam  appa- 
rel et  sordidum  esse,  et  quasi  atrura 
duruinque  panem,  qui  ex  jure  lies- 
terno  sit  comedeudiis.  Cui  contra- 
rium  Sallustius  posuit,  de  deliciis  nii- 
litum  loquens,  '  Panes  enim  in  dies 
niercari,'  inquit.  Donatus. 

Ex  jure  kesterno  panem  utrum  vorevt'\ 
Hoc  est,  ut  qiiidam  volunt,  ex  anti- 
quitate  muciduni :  quasi  dicat,  panem 
inucidum  liesterno  jure  accipientcs 
dcf^lntiiint.  Idem. 

Ex  jure  hestemo  panem  atrum  lorenf] 
Ita  loquebantur,  quia  interduni  pa- 
nem leviter  in  jus  imniersum  esila- 
bant,  non  ut  hodie  in  Gallia.  Ita 
apud  Varronem,  panls  ex  uceto ;  sic 
et  Grffici ;  nam  ejus  locutioni<i  ex- 
einpla  duo  sunt  apud  Aristoplianem 
in  edit,  minorc  pag.  338.  et  uOO.  Est 
et  aliud  apud  Hippocratem;  quod 
me  scio  obscrvasse.  Iteriim  apud 
Varronem  est,  brasaica  ex  accto,  lib. 
I.  dc  R.  Rust.  cap.  2.  Des  cliuux  au 
vinaigre.  Fabcr. 

Panem,  ifc.  ]  Tout  5(  pimapovs  iprous 
<patovi  0)v6fJLaafv  'to<if,ii.  Atlienacus.  1. 
III.  c.  29.  I'arnaliiu.i. 

\'J  Effopol  tc  pro  inlit  dictii  et  facl'm, 
acelux,  uUiscar]  Miro  arlificio  I'oi-la: 
et  ab  initio  non  placatur  Cytliias,  ncc 
iu  gratiaiu  rcdit  Cboircs.  El  insupcr 


nunc  mire  a  Parmenone  irritatur 
niagis,  nt  per  earn  Parmeno  terrea- 
tur,  et  per  Parmenoneni  ingredi  ad 
Tliaidem  cogalur  Senex  :  et  demuui 
per  Senem  nuptiae  confirmentur. 
Haec  ergo  artiticibus  et  eruditis,  ce- 
tera spectatoribus  Poeta  exliibet. 
Donatus. 

Eifo  pal  te  pro  istis  didia  etfadis, 
scelus,  ulciscar]  Ita  Plautus  Amphi- 
tiuoue  1. 1.  29.  '  Ego  pel  te  istis  tuis 
pro  dictis  et  nialetactis,  furcifer,  ac- 
cipiam,'  Bcederus. 

ScENA  V.  Trocliaici  tetrametri  ca- 
talectici  seu  septenarii  sunt.  vs.  3. 
Mss.  nostr.  unus :  ut  ne  id  viderem. 
vs.  10.  posterius,  esse,  unus,  oniitlit. 
vs.  15.  duo:  sese  id  facturum.  unus: 
scse  idfacere.  pro  mcediis  Argent,  ha- 
bet  Eunuchis.  vs.  17.  duo  :  facere  tan- 
turn  /acinus  aiuiet.  niox  Argent,  quid 
id  tantum.  Pa.  an  non  hoc  tihi  maxi- 
mum est?  rh  tibi  etiani  mei  habent. 
in  quorum  uuo  personye  ita  distin- 
giiuntur:  Py.  quid  ait?  Pa.  tantum. 
Py.  an  non  tibi  lioc  maximum  est  ?  Pa. 
quis  homo,  v'vc.  in  alteio  eadem  dis- 
linctio  in  margineannotataest.  vs.  20. 
duo  :  dico  et  edico  vobis.  vs.  23.  duo 
oniittunt  rh  ne.  Argenior.  ne  ut  illi 
pvosis.  et  in  margine :  «/.  nam  nee  illis 
prosis.  vs.  24.  omnes  :  a  te  esse  ort. 
Argent,  quicquid  hoc  fad.  est  a  t.  vs. 
28.  oinnifS  :  tu  isti  narrato  omncm  or- 
dinem  utf.  s. 

In  liac  scena  per  insignem  astuti- 
am  Pythias  Parmenoneni  exterret : 
nt  specie  mulicbris  vindictae  ad  exi- 
tum  promoveatur  tabula  ;  ct  ex  mag- 
no  strepitu,  couiica  festivitafe  apud 
spcctalores  tempcrato,  in  trancpiil- 
lum  omnia  siibducantur.  Pythias 
nou  minus  gcstu,quam  verbis  cfticit: 
at(|ue  imprimis  actuose  pcriculi  ima- 
ginem  etfingit.  Illud  cgregia  arte : 
quod  invidiam  in  Pannenoncm,  misc- 
ricordiani  iu  (^liaTcam  concitat;  nt 
pcHsimus  vidtrctur,  (|ui  adolescfutu- 
lum  ad  fddum  Tariiius  impellcndo, 
miserandum  tecisset.  nndc  ad  vices 


1-2S0 


KOTA'.    VARIORUM    IN 


draniatiras  oppoidiiiiim  fiiit,  ilium 
qui  pioilu  ii\:i^iiani  ct  veruin  lauilcm 
ex  s|)c  rci  bene  };est;c  sibi  (ilidse  pol- 
liccbatiir,  in  niaxiinain  pertiirbatio- 
iicni  conjici  :  in  qua  per  moras  (juas- 
(1am  cailiila  I'ytliias  cum  detinet. 
quail)  cniin  sunt  apta  ilia  ad  torquen- 
dum  paveiitis  aiiiiiiuin  :  '  Collij;avit 
|iriiiuiiu  cum,  niiseris  niodis.  Atque 
«>(|uidem  orantc,  ut  ne  id  faceret, 
Tliaide.'  (juanquam  lafsa,  quamqiiain 
irascente  ipsi.  '  Nunc  aiinattir  porro, 
sesc  id  quod  moechis  solet '  fieri  de- 
prelicnsis,  facturum.  et  quae  seq.  Bw- 
clerus. 

1  Proh  Deumfiileni]  Vim  magnani 
ostcndit,  deorum  iniplorans  fidem  : 
quasi  in  hoc  negotio  nihil  possit  lui- 
inanuin  consilium.   Doiiatus. 

Proh  Dcitm  fidcm']  Siniulata  pcrtiir- 
bationc  sui,  Parnienonem  terret  Py- 
thias. Idem. 

Proh  Dcumjidem]  Hacc  sins;ula  pro- 
nuiitianda  sunt  pavido  et  attouito 
vultu.  Jdcm. 

Fadum]  Crudele.  Sallustius,'  Focdi 
oculi.'  Donatus. 

O  infeitcem  adolescenlulum]  Plus  est 
miseriani  adoleseentis  dicere  Pythi- 
am,  quam  irasci  ei.  Idem. 

2  O  sceUstum  Purmenonem'\  Ut  ver- 
ba sunt,  pel  iit  profecto  miser  adoles- 
cens,  (|uuni  in  eodciii  pcccato  irasri- 
tur  Parmenoni  Pythias,  non  Chicrese. 
Idem. 

3  Mlseret  me]  Hacc  omnia  quasi 
secuni  loquitur:  et  fingit  se  nescire, 
quod  assistat  Parnieno.  Idem. 

4  Qua/ulura  cxempla  dicunt  in  cum 
indignu]  Graves  poBn<p,  quae  possunt 
ceteris  documento  esse,  exempla  di- 
cuntur.  Idem. 

In  eitm  indip:H(t]  Modo  per  i>irf/n-na, 
fwda,  crudcliaqiie  significat.  Ut  Vir- 
gilius,' Atque  illi  Misenum  in  littore 
sicco,  Ut  venere,  videni  iiidigna  mor- 
te  pereniptiini.'  Idem. 

Lxempla,  Sfc]  Tria  pa-narum  gene- 
ra statuit  Plato  in  Gorgia;  niXaaw, 
Ttnupiav,  Trapdoffy/ia.    Tertia  haec  vin- 


dicandi  ratio  est,  rum  pnnitio  prop- 
tor  cxcmpliiiii  est  neccssaiia,  ut  ce- 
teri  siinilibus  a  pcccafis  metu  cogni- 
tae  pcuna;  defcrrtantur.  Vide  Agell. 
lib.  VI.  cap.  11.   I'arnuhius. 

5  Qtuc  illic  turba  est]  Quae  lo(|ui- 
tnr:  aut  (|uain  ostcntat  ex  vultu  ac 
dictis.  scd  appaiet,  vulluin  Pythias 
turbain  dicere.  ut  in  Andria,  'Sed 
quid  Pampliiliiin  exanimatiim  video  P 
Vereor  (|uid  siet :  opperiar  ut  sciani 
nunc,  quidnam  ha:c  turba  tristitiai 
adferat.'  Donatus. 

6  Rogitas,  audacissime']  Totum  hoc 
terribile  est  in  gestii  ac  vidtu  Py- 
tliia^,  et  nimis  iisitatum  et  fitmiueum. 
Idern. 

7  Perdidisti  istum,  quern  adduxii, 
Sfc.]  Artificiose  non  accusat,  quid 
peccaverit  adversus  Thaideni,  quasi 
ex  poena  adoleseentis  plus  dolcat, 
quam  irascatiir  Parmenoni.  Idem. 

8  Dum  stitdes  dare  verba  nobis]  Be- 
ne, Studes  dare:  neque  enim  dedi&ti. 
Idem. 

Quidita]  Deest  dim;  ut  sit,  Quid 
ita  dicis?  Idem. 

10  Scis  cam  hinc  civem  esse]  pMm 
abundat:  qiicmadmodnm  supra, 
*  Quam  amabat  virginem,  earn  con- 
feci  sine  molestia.'  Idem. 

Et  ejus  frutrem  apprime  nobilem] 
Ha;c  ad  terrorem  et  gratiam  aueta 
sunt.  Nam  prime  Virginem  posuit, 
post  ('item,  ad  ultimuin  nobilis  Suro- 
rctn.  Idem. 

Pralrem,  ()•€.]  Haec  ad  terrorem 
omnia.  Fartiabius. 

11  Ncscio]  Perturbatiir  Parmeno  : 
nee  negare  potuit,  nee  conscntire 
vakbat :  sed  quasi  defensionis  loto 
dixit,  iiescio.  Donatus. 

Atqui  sic  inventa  est]  Facile  est  ut 
credat,  qui  dicit  nescio.  Ergo  Py- 
thias non  laborat,  ut  suadcat  civcni 
esse.  Idem. 

Atqui  sic  inventa  est]  Magnum  hor- 
roreni  incutit  audienti,  non  accusan- 
do,  sed  miserando  Cha;ream.  Idem. 

Prater  violentissimus]    Hoc  inven- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.    V.    SC.    V 


1281 


turn  est,  quod  daretur  ad  nobileni.         18  Quis  homo  pro  macho  unquaml 

Idem.  Causa  finalis.    Virginem  Civem  apud 

13  Colligavit  primum   eum'\    Mira  Meretricem  vitiavit:    mercedeni  of- 
tarditas,  ad   torquendiiui    Parmeno-  fert :  petitur  ad  siipplicium.  Idem. 
nem  :  simul  etiam  relictus  ad  succui-         Quis  homo  pro  macho  unquamvidii  in 
rendiiin  locus.  Idem.  domo  mcretricia  deprehendi  quemquam] 

14  Atque  equidem  orante,  nt  ne  id  Donatus     Controversiani    proponit : 


faceret,  Thaide]  Adeo  violentissimus. 
et  recte  hoc  additum,  ne  speret  aux- 
ilium  a  Thaide.  Idem. 


'  Virginem  civem,'  &c.  In  quo  gene- 
re  controversiarura,  nuilta  adversus 
qucestum  induci  solent.  unde  jam  an- 


15  Nunc  minatur]  Minutur,  ut  sue-     te  Chferea  vulgari  illo  colore   usus 


curri  possit  ei,  qui  non  &it  passus. 
Idem. 

Minatur  porro,  sese]  Deest  factu- 
rum.  Idem. 

Quod  mcechii  solet]  Deest  fieri. 
Idem. 

Id  quod  machis  solet]  Ideo  violentis- 
simum  dixit  antea  fratrem  virginis,  ne 
mirum  esset,  si  pro  adultero  punire 
cuperet,  qui  innuptani  violaverat. 
Quid  dcprehensis  moechis  factum  sit 


erat,  non  fieri  meretricibus  injuriam, 
si  illudantur.  Et  apud  Quintilianum 
Declam.  ccclxxxv.  ubi  knoni  reus 
est  qui  mei-etrici  amatorium  dedit,  ten- 
tantur  illaj  quaestiones :  '  An  leno 
damni  injuria  dati  agere  possit,  an 
impune  illi  injuria  fieri?  an  cum  su- 
am  injuriam  vindicare  non  possit, 
niaucipii  possit,'  &c.  Apud  Calphur- 
nium  autem  Flaccuni  Declam.  32. 
*  aniator  meretricis  dominaj '  inde  de- 


Athenis,    \ide     apud     Aristophanis     fenditur,  quod    amasset  amari   soli- 

tam  :  'Esset  meum  crimen,' inquit, 
aut  error,  si  to  solus  adamassem.' 
De  Lege  Solouis,  videndus  Sam.  Pe- 
titus  in  Legibus  Atticis.  Jure  civili 
Romano,  'Si  quis  virgines  appellas- 
set,  si  tamen  ancillari  veste  vestitas,' 


Scboliastera  in  Pint.  Plant.  Mil. 
Glor.  V.  27.  Juvenal.  Sat.  10.  Muret. 
ad  V.  Eth.  Aristot.  adde  Weitzio 
congesta.  Uaclerwi. 

Quwl  machis  solet'\    Atheniensibus, 
lege  Draconis,  capitale  erat  in  adul- 


terio  deprehendi.  usitatissima  pcena  (vide  omnino   etiam    Declam,   ccci. 

KavKoKon't),      napaTi\fihs,     f)a<pai'iSoo<ns.  Quintil.)   '  minus    peccare    videtur  : 

Aristophanis   interpres   in   Pluto   et  multo  minus,  si  meretricia  veste  fcv- 

Nubibus.  Lucian.  de  Peregr.  Caput,  minae,  non    matrumfamilias    vcstitae 

Ep.  15.  Herat,  lib.  i.Sat.  2. '  Ut  cui-  fuissent,'  1.  xv,  §  15.  de  Injur.      In 

dam  testes  c.udamque  saiacem  De-  Institutionibus  Oratoriis  Quintiliaiii 

meterent  ferro.'     Juvenal.   Sat.  10.  (vii.  3.)  proponitur  quanstio  :  '  Adul- 


*  Necat  hie  ferro,  secat  illc  cruentis 
VerberibuR,  quosdam  mwchos  et  mu- 
gilig  intrat.'   I'nrnnhius. 

IG  Quod  e^o  nunquam  tidi  fieri,  ne- 
que  velim]  Julii  Scaligeri  cogilatio  de 
hoc  loco  (Poiit.  I.  7.)  curiosiur  quam 
verior  est.  revera  cnim  ad  abumina- 
tioncm  muliebritcr  factam  pertinent 
haec  verba.  Uaclerwi. 

17  Quid  ita  tanlum]  Niniis  callidc 
Pythias  hunc  dicit  violcntum  :  et  ta- 
men injnstum,  audarcnique  dici  non 
patitur,  ted  def'endif,  ut  magis  tcr- 
rcat  I'armenoncm.  Dnnulu^. 


Delph.rl  Var.Ctas. 


terium  est,  cum  alitna  uxore  domi 
coire  :  an  et  in  Inpanari  j'  Pcrtinct 
hue,  quod  Charca  dixerat :  conseriam 
credidi.  Ba-clerus. 

rro  macho,  ifc]  Lege  item  Solonis 
cautum, '  Ne  quis  pro  moeclio  j)rt'hen- 
ditor  in  ea  qua?  vol  in  lupanari,  vel 
publico  proslat.'  l^cr  lup:iii:uia  nani- 
qnc  et  ancillulas  liiiido  pcrtnittitur. 
Hieronynms  in  vita  Fal)iohi>.  Augus- 
tin.  de  Civitate  Dei  I.  xiv.  o.  10. 
Lacfant.  1.  vi.  Diviii.  Instilut.  c.  23. 
I'innuliiwi. 

S'csci'i]  Quam  astute  dixit  Nescio : 


Trrrnl. 


4  !\I 


1282 


NOT.E    VARIORUM    IN 


lie  lahornn<;  ad  contradicendiim,  ainit- 
teret  tidom  supplicis  pcrsoiiir,  ac  ve- 
ra diceiitis.  villi  eiiiin  ma^is  ntintii 
officio  fiiiigi,  qiiam  peisuadentis.  Do- 
nntus. 

Ncscio']  ToUendiim  est  ileriim  ex 
annotatioiie  Donati  vitinm  :  '  Qiiam 
astute  dixit,'  &c.  Qiiis  noii  videt, 
legend  mil  esse :  simplicis  persomc, 
noil,  snpplkls?  cum  enini  dolo  omncni 
liaiic  scenam  instnixisset  Pythias, 
candoreni  et  siiiiplicitatem  nioiiiiii 
verbis  viiltuque  pijefert.  Jioeclerus. 

20  Dico,  cdico  t^obis]  Aij^-qffis,  ut  su- 
pra, *  Ubi  quzerani,  ubi  iiivestigenif 
Donatus. 

Dico]  Tibi,  Pythias.  Idem. 

Edico]  Omnibus  tiiis.  Ergo  ad  iini- 
versos  utrumque  refertiir,  et  Dico  et 
edico.  Idem. 

21  Obsccro  an  is  est]  Insiillantis.  lit 
in  Plionuionc,  *  Hiccine  eras?'  nam 
sciebat  enm  esse.  Idem. 

Obsecro  an  is  est]  Non  l)ene  Dona- 
tus  comparavit  hunc  iocimi  cum  el- 
pwvfla  Phormionis,  v.  7.  52.  ibi  enim 
vera  insultatio  erat,  nee  sine  petii- 
lanti  cavillo  et  illusione.  hie  aiitem 
Pythias,  viiltti  attoiiito,  in  admiratio- 
nem  se  miseral)unda  componit.  quae 
res  tacite  quidcm  vim  insiiltandi  ha- 
bere potest,  non  palam.  id  cnim  af;i- 
tur;  ne  irisiiltari  videatiir.  Bwclerus. 

Ne  quam  in  ilium  Thais  vim  fieri 
$inat]  Quam  bene  providet  Pythias ! 
Donatus. 

Ne  quam  in  ilium  Thais  vim  fieri 
sinat]  Hacc  Donatus  Pythiadi,  non 
Parmenoni,  triijuit,  cum  annotat: 
'  Quam  bene,'  &c.  nee  male  congruit 
ad  simnlationem  ejus.  Baclerus. 

22  Alque  adeo  aulem  cur  non  egomet 
intra  eo?  Pv.  vide,  Pnrmeno,  quid 
agas,  ne  neque  illi  prosis,  et  tu  pereas] 
Totum  hoc  ad  id  addidit,  iit  senix 
intromittatiir  ad  confirmandas  nup- 
tias  :  sed  Poeta  hoc  agit,  personse 
nesciunt.  Donatus. 

Vide  I'armcno,  quid  agaa]  Olieovoixi- 
Kus  detiuetur   Parnieuo,   et    ne   in- 


troi-at,  aiislerretur  :  nt  srilicet  geni, 
ad  proniovcndnm  exitum  fabulne  sive 
ad  solvendum  erroris  nodum  adduc- 
to,  suos  mctus  et  falsa  Chacreae  peri- 
cula  indicaret.  liccclerus. 

25  Quidve  incipiam]  Facimus  me- 
diocria,  Incipimus  ingentia.  Donatus. 

Eccc  autem  video  rure  redeuntem  se- 
nem]  Choragii  est  administratio,  ut 
opportune  in  proscenium.  Idem. 

20  Dicam  huic,  an  non]  Hoc  non 
esset  verisimile,  nisi  diibitasset. 
Quid  enim  ad  Chaeream  pertinet,  du- 
bitat.  Idctn. 

27  Scio  paratum:  sed  necesse  est] 
Hxc  causa  diibitandi  fuit :  quod  hinc 
Parmenonis,  illinc  adolescentis  peri- 
cnlum  cernitur.  Idem. 

Sed  necesse  est]  Dicere,  subaudien- 
duni  est :  ut  sit,  Sed  necesse  est  dicere, 
et  affvv^fTtcs  inferendum  est  quod  se- 
quitur.  Deest  enim  propterea,  vel 
quid  tale.  Idem. 

Sapis]  Sapis  dicit,  non  videns  qnid 
futnrnm  sit:  sed  tantum  derisisse 
contenta.  Idem. 

ScENA  VI.  Senarii  sunt.  vs.  5.  Ms. 
nnus  :  ante  Thaidis  ostium,  duo :  ante 
ostium  Thaidis.  vs.  C.  duo:  advenisse. 
vs.  8.  omnes:  quid  est?  quid  trepidas? 
Argent,  tu  interponit.  vs.  9.  omnes: 
id  quod  res  est.  vs.  11.  nnus:  quid  id 
est?  vs.  21.  duo:  ad  Tkaidem  hanc. 
vs.  31.  omnes:  is  pro  iis.  Boeclerus. 

Annoiandum,  quod  hujus  Senis  nomen 
apud  Ter(!iitiiim  non  est :  apud  Menan- 
drum  Simon  dicitur.  Donatus. 

Lachetis  nomen  Grammatici  ap- 
posuerunt :  Terentius  tantum  Senis 
usurpaverat,  quod  Donatus  annotat. 
Idem  qui  securum  hujus  senis  ani- 
mum,  pcrturbationi  augendae  factum, 
bene  observat.  Boeclerus. 

1  Ex  meo  propinquo  rure  hoc  capio 
commodi]  Firmatur  mentis  status  tre- 
pidantis  Senis,  ut  appareat,  quam 
inopinato  nialo  aniens  fieri  possit: 
quod  ipsum  supcrius  et  in  Parme- 
none  servatum  est.  Imparatis  enim 
nientibus  mala  majora  sunt.    Ergo 


TERENTII    EUNUCFI.    ACT.   V.    SC.    VI. 


12S3 


nunc  tam  otiosiis  incedit  senex,  lit 
neque  mores  increpet,  nee  quidqiiam 
siispicetur  mali:  sed  agat  gratias 
l)roxiniaE  villas,  cujus  beneficio  non 
scit,  quid  in  nrbe  agerent  filii.  Et 
nunc  adest,  ubi  opus  est  Poetae.  Et 
vide  banc  causaui  fiiisse,  cur  non  ad 
villam  diverterit.  Onines  villas  co- 
micas  subiirbanas  esse,  conimodita- 
tem  ipsam  nui^c  explicat  et  ostendit. 
Donatus. 

2  Neque  agri,  Sfc]  Tragiciis  appa- 
ratus. Delicias  niemorat,  qui  peri- 
cula  cogniturus  est.  Idem. 

Odium  me  umjuam  percipW]  Fasti- 
dium  ex  abundaiitia  est.  Idem. 

3  Ubi  sntias  ccepil  fieri]  Suffecerant 
ad  banc  sententiam  duo  superiores  ii 
versus :  sed  ivipytia.  est  senilis  elo- 
quii,  fareti  et  garruli  simul.  Idem. 

Ubi  satietas  est]  Deest  Nam:  ut  sit, 
Nam  uln  satietas  ccepil  fieri.  Et,  ccepit, 
l>vo  cceperit.  Satietas,  odium:  ab  eo 
quod  prapcedit,  id  quod  sequitur.  Id. 

Ubi  salias  fieri  ccepit,  commuto  locum] 
Frustra  annotat  Donatus :  '  Suffece- 
rant,' <Sl'c.  Si  Grammaticns  inspex- 
issct  locum  penitius,  deprebendere 
potuit,  non  nisi  abrnptam  indecore 
orationem  statim  illuc  praecipitari : 
sed  ettne  ille  noster  Purmeno?  Anim- 
advertere  debuit  amplius  ;  institu- 
tam  tam  frequentibus  verbis  senten- 
tiam, non  jam  supervacua,  sed  ne- 
cessaria  ^vyfiiTfi  peragendam  fuisse. 
Baclerwi. 

Commuto  iMum]  Mira  brevitate 
duas  res  explicuit  simul.  Donatus. 

4  Sed  est  ne  ille  noster  Purmeno  ?  et 
certe  ipsus  est]  Et  diibitavit,  et  firnia- 
vit  postea:  utpote  senex,  visu  jam 
languido,  atque  oculis  xtate  dcfessis. 
Idem. 

Ct  Quern  jnurstolare,  Purmeno,  hie 
ante  ostium]  N(ivc:  non,  ('ui  prwsto- 
lare:se(],  f^ucm  dixit.  Aliter  Tullius 
in  Catilinaiu:  'Qui  tibi  ad  furiim 
Aurclium  prastolarentur.'  I'rasto- 
Inri,  est  prx«to  esse  etapparcre,  hoc 
til,  obscqui,  Donatus. 


Quern,  ^c]  Cic.  tamen  cum  Dati- 
vo,  2.  invectiva.  Farnabius. 

6  Quis  homo  est]  Quare,  Quis  homo, 
quum  providerit  venientem  ?  Utrum 
non  vult  videri  providisse,  ne  quid 
fallacia^  parasse  videatur?  Sic  et  in 
Andria,  '  Quasi  de  improvise  respice 
ad  eum.'  Vel,  quia  perturbatur  ex- 
animatus,  qui  dum  quid  apud  Tbai- 
dem  geratur,  auscultat,  non  videt  Se- 
nem  propius  accedere,  quern  longe 
videratr  An  vero  idcirco  hoc  fiugit, 
quia  quod  parabat  dicere  de  Cheerea, 
postquam  cominus  ventum  est,  non 
audet  loqui  ?  Donatus. 

Quis  homo  est]  Quasi  de  improvise 
respicit  ad  herum,  quern  ante  vide- 
rat.  Farnabius. 

7  Lingua  hceret  metu]  Virgilius,  '  Et 
vox  faucibus  haesit.'  Donatus. 

8  Quid  est  quod  trepidas]  Instan- 
dum  est  seni  ad  audienda,  quai  de 
facili  nunquam  fateretur  Parmeno. 
Idem. 

Satisne  salve]  Salve,  integre,  recte, 
commode.  Plautus  in  Trinummo, 
'  Benevolens  tuus  atque  amicu'st. 
Le.  satin' salver'  Idem. 

Satin' salvce]  Al.  Satin' salve?  atrum- 
que  rectum  est.  Faber. 

Satisne  salve]  Nunc  adverbium  est; 
producta  est  e  litera.  Sallustius, 
'  Inde  ortus  sermo,  percontantibus 
utrimque,  satin'  salve,  quam  grati 
ducibus  suis,  quantis  familiaribus  co- 
piis  agerentur.'  Donatus. 

Satine  salva]  Vide  Chrestomatb. 
voc.  salv.   Breclerus. 

Suti'ne  salva]  Satisne  salvae  sunt 
res  nobtrae  ?  Legitur  et  salve  Adver- 
biaiiicr.  quam  lectionera  astruit  Bris- 
sonius  I.H.  auctoritate  Livii,  Salustii, 
Plauti,  Ausonii,  Apuleii,  iSlC.   Farnab. 

9  Here,  primiim  te  arbilrari  quod  res 
e»tvclim]  (juod  ante  narrationem  con- 
iirmatio  inducitur,  contra  morem  et 
pnvcepla  est :  sed  nierito,  tpiia  per- 
turbatus  est,  licet  siniul  *  ut  non  pos- 
sit  <licerc.  Donatus. 

Hire  primum  te  arbilrari,  quod  rcn 


1284 


NO'lVE    VARIORUM    IN 


tst,  vclim,  l(c.']  Donatns,  ordinis  im- 
)mit;Ui,  tit  fonfirmatio  ante  nairatio- 
iicni  indnceictiir,  caiisani  a  pcrturba- 
tioiic  lepetit.  Est  autein  arli  poliiis 
tribuciuhiin.  Sic  Hcaiit.  (iv.  I.  10.) 
Sostrata  iiicipit  '  primiim  hoc  te  oro, 
lie  (piid  cicdas  nie  advcrsum  edictum 
ttuiiu  faccrc  esse  ansani.'  ubiServiis: 
'  Nescioquid  pcccati  portathaec  pur- 
gatio.'    Bccckrus. 

Primum,  ^c]  Pracmiinitio  et  exca- 
satio  pia>postera  male  conscii  animi, 
se  pnrfjaulis,  anteqnam  accusetiir. 
Farnabius. 

10  Quidquid  hujus  factum  est"]  Ab- 
solute, ut  stipra,  '  Et  quidquid  hujus 
feci,  causa  viiginis  feci.'  Aut  deest 
m:  ut  sit,  Imjus  rei.  Storaachose. 
Donatus. 

11  Quid]  Quid,  interrogat.  quis 
enim  ante  crimen,  quani  objiciatur, 
aut proponatur,  neget?  Idem. 

Recte  sane]  Doclo  Terentius  ipse  se 
reprehendit.  Nam  oidine  factum  non 
est,  pra;  timore  et  conscientia.   Idem. 

12  Emit  queiidam  Phcedria  Eunu- 
chum]  Vide,  narrationem  a  necessa- 
riis  et  nrgentibus  coeptam,  non  iu  se 
continere,  nisi  quod  lei  conditio  co- 
git  fateri.  Emit,  inquit,  quendam  Eu- 
yiuckum,  quern  dono  huic  daret.  Non 
dixit,  Cui  dono  darct.  Aliter  ab  amo- 
ris  mcntione  coepisset.  Deinde  rh 
quendam  i^ov6evi<Ttxbv  significat,  et  tu- 
TeXeioi/  av^pos.  Donatus. 

13  Iluic]  lluic,  more  suo  dixit  po- 
tiu?,  quam,  Mcretrici.  Quinetiam  in- 
terrogatus,  Thaidi  potius  dicturns 
est,  quam  ut  nomen  dicat,  quo  offen- 
ditur  Sencx.  Eunuchi  auleni  solius 
raeutio  neressaria  est :  quia  dicturns 
est,  pro  Eunucho  deductum  Cha- 
ream.    Idem. 

14  Viginti  minis]  Tantum  dederat 
Phxdria  pro  Eunucho  et  ancilla  fE- 
tliiopina,  nt  ex  act.  i.  sc.  2.  vs.  89. 
constat,  servus  liic  compendio  agit: 
fitetur  summam  ;  et  Eimuchuni  no- 
minal solum,  nnde  occasio  periculi 
comici  ad  alterum  fiiiiin),  Chacream, 


profccta  est.  Bcrclerus. 

15  Actum  est]  Dcsperantis  verbum. 
Dnnalus. 

Tum  quandam  fidicinam  amut  hie 
Chorea]  Mire  et  necessario  variavit. 
ille  Emit,  ut  Eunuchum  mittat  ad 
Thaidem  :  hlc  Atnat,  ut  deduci  se 
pro  Eunucho  vclit.  Idem. 

Quandam  fidicinam]  Extennatio  cri- 
minis  est :  non  quod  Virginem,  quod 
Civem  vitiaverit.  Idetn. 

Hie  Charea]  Adverb,  in  hac  urbe, 
vcl,  in  ajdibus  Thaidis.  Farnabius. 

IG  Hem!  quid?  amat]  Haec singula 
prouuntianda  sunt,  ut  stuporem  ni- 
miie  indignationis  ostendat.  Donatus. 

An  scit  jam  ille  quid  meretrix  siet] 
Quia  fidicina,  meretrix  est.  Idem. 

17  An  in  Astu  i^enit]  In  Astu,  in  ur- 
bem  de  Peireo.  sic  Athenienses  voca- 
bant  urbem  suam  :  unde  ipsi  incolse 
atTTol  vocantur.  Idem. 

Aliud  ex  alio  malum]  Hoc  separa- 
tim  dixit  Senex,  fixis  in  Parmenonera 
oculis.  Idem. 

In  astu,  Sfc.]  In  urbem  ex  Pirseeo. 
oij  icTTv  at  'AOrjvai,  affrol  Kol  affTiKol  oi 
'h67]valoL,  aij  Kol  iirl  'Vdiin)%  XfytTai.  Ste- 
phan.  de  Urbibus:  et  Cic.  1.  ii-.  de 
Legib.  '  Vestri  Attici,  priusquameos 
Theseus  demigrare  ex  agris,  et  in 
Astu,  quod  appellabatur,  omnes  se 
conferre  jussit.'  Lalomus  proverbium 
esse  ait,  dicique  de  callidis  ex  nsu 
peritis.  sed  nullo  fultus  tibicine.  ada- 
giographi  non  agnoscunt.  Farnabius. 

18  Here,  ne  me  spectes]  Conscien- 
tia trepidus  Parmeno  hcri  vultum 
terrore  et  iracundia  plenum  non  sus- 
tinet:  et  purgationem  priorera  repe- 
tit.  Bceclenis, 

Me  impulsore  hac  nonfacit]  Ipsum 
accusat  conscientia.  non  enim  quod 
levins  est,  dixit,  me  sciente:  qiium 
plus  inferat,  me  impulsore.   Donatus. 

10  Effo  te,  furci/er,  si  vivo]  Mode 
omnis  saevitia  comica  aut  in  commi- 
natione  est,  aut  in  apparatu  verbo- 
lum.  Idem. 

20  Si  vivo]    'AiroariditTiffit:  te  ulcis- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT,    V,   RC.    VI. 


1285 


car.  quia  necessario  sequitnr.  Idem, 
Sed  istuc  quidquid  esQ  Inventa  cau- 
sa car  siipplicia  differancur,  donee 
uxorem  ducat  Chjerea,  et  ipse  purget 
Parnieuoneai:  secundum  argunienta, 
qiije  sibi  ipse  prospexit,  jussu  coac- 
tuque  fecisse,  et  imperio  herilis  filii 
sn>,  ChaerCcE  scilicet.  Idem. 

21  Ad  Thaidem  deductus  esQ  Unde 
ductor  ipse  sceleratus.  Idem. 

22  Pro  Eurtuchon']  Non  interrogat, 
sed  exborrescit.  Idem. 

Hunc  pro  mceclio  postea]  Bene  stu- 
duit  Terentius,  pro,  bis  numero  di- 
cere:  et  pro  Eimucho,  et  pro  Mrecho. 
Pro  macho  aiitem  quasi  excusans 
dixit.  Nam  vere  iu  Virginem  Atti- 
cam,  non  pro  moeciio,  sed  moechus 
est.  Idem. 

Hunc  pro  mcecho  postea]  Bene  u- 
trumque  pro,  quia  neque  Eunuclius 
est,  qui  vitiavit  virginem  ;  neque 
moechus,  qui  in  domo  nieretricia. 
Et  specta  quam  oratorle  transtulerit 
mentionem  vitiatiE  viiginis.  Pro 
mcecho,  inquit,  ut  culpam  Cha?reaj 
sub  merelricis  accusatione  cnelaret. 
Idem. 

Ilunc  pro  mcecho]  Bene  totum  pro : 
quia  neque  Eunuclius,  qui  Ephebus; 
neque  Adulter,  qui  Amator.  Idem. 

23  Comprehendcre  intus,  et  con- 
.v<ri;ixere]  Quo  dicto  vim  ingentem 
inferri  significat  Clia^reae.  Compre- 
liendere,  dignificat  strictim  aliquem  in 
fccinore  dcprelicnsum.  Idem. 

21  Audaciam  mertlricum specla]  Ma- 
jor ^yL-paaii  accu^ationis  est  per  plu- 
ralem  nuuirrtim,  quam  singularem. 
Sic  alibi  :  '  An  potius  ita  mccompa- 
rem  Non  perpeti  nuretricum  con- 
tumelias  r'  Idem. 

Awtdcium  mcrclricum]  Oratorie  a- 
vertit  iram  Senis  a  sc,  et  a  Ciia?rea  : 
atque  dcrivatin  Mtrctricem.  Idem. 

Numquid  cat  aliud  muli,  damnive] 
Bene  interrogat:  (|uia  omnia  iiivitus 
»ervus  dicerc  videiiatur.  i",t  cum 
damnum,  malum  sit,  cle  proximo 
collatum  discernitur  :  ct  daniunm  ad 


^mptionem  Eunuchi,  malum  ad  com- 
prehensum  pertinet  et  constrictum 
Chajream.  Idem. 

24.  25  Nunquid  est  aliud  mail  datn- 
nive]  Damnum  in  sumtu  ;  malum  in 
corniptis  filiorum  moribus,  et  alte- 
rius  periculo :  quod  ut  depeUeret, 
praetrepide  festinat  seuex.  Bceclerus. 

2G  Cesso  hue  introrumpere]  In  tan- 
tarn  formidinem  conjectus  est  Senex, 
ut  non  mlremur,  quod  tam  cito  nup- 
tias  tirmet  Ephebi  et  Virgiuis  :  et 
quamvis  non  lioneste,  tamen  quia  ex 
ingcnti  metu,  vel  indigno  matrinio- 
nio,  Filii  vitam  pacisci  velit.  Donat. 

Tantum  est,  Sfc.]  Nihil  praeterea. 
Farnabius. 

27  Non  dubium  est,  quin  mihi  mag- 
num ex  hac  re  sit  malum]  Suave  est 
nescire  personas,  quid  agat  Poeta. 
Ita  non  periclitaturus  Parmeno.  Do- 
natus. 

28  Nisi  quid  necesse  fuit]  Necesse, 
est  nomen.  Nam  necessus,  necessis, 
et  necessitas,  et  necessum,  lectum  est. 
Idem. 

Quia,Sfc.]Vt  filio  .sue  Chaerejc  suc- 
curreret.  Farnabius. 

Id  gaudco]  Scilicet,  ut  succurratur 
Chaereae  periclitanti.  Donutus. 

29  Propter  me]  Plus  dixit,  quam  si 
per  me  dicerct.  Idem. 

Ilisce  aliquid]  Meretricibus,  non 
adolescentibus.  et  item  pluraliter, 
suo  more:  Ut,  'Audaciam  merctri^ 
cum  specta.'  Et,  Non  perpeti  mere- 
tricum  contumclias.'  Idem. 

Propter  me  hisce  aliquid  esse  event] 
Mea  opera,  ita  saepe.  '  Ego  propter 
mc  illam  decipi  miseram  siuam  ?' 
Andr.  i.  5.  3G.  lioeclcrus. 

30  Nam  jam  diu  aliqwtm  causnm 
quarebal  sines]  Nota  causam,  pro  oc- 
casionc.  Donatu-s. 

Nam  jam  diu  aliq.  cans.]  Egrcgio 
invcnto  suavitatcm  cxitus  comici 
cumulare  voluit  poiita  ;  diim  facit 
scncm  mcretriribus  ot  domui  Tliai- 
dis  infcstum,  tpiam  mox  in  clicntclani 
suscipil;  tcrvum  glorianteni  de  vin. 


138G 


NOTiE   VARIORUM    IN 


dicta  in  casilcm  niiilirics,  qua;  nulla 
riitiua  crat.  lit  omnia  cxspcctatis 
contiaiia  niox  cveiiircnt.  liaclerus, 

Jum  dill,  Sjc]  IiifVstiis  nicictrici 
proi>lor  coiTiiptiini  al)  ea  Pliajdriain. 
I'anidliius. 

31  Quamobrem  insigne  aliquid  face- 
ret]  IManit'cstiiis  hoc  INIcnandcr  ex- 
plicat,  jampiidcni  infcstiim  IMerctri- 
ci  Scnciii,i)09t  corniptum  ab  ea  Plur- 
driani  :  nunc  deniiini  se  inventa  occa- 
sione  vindicatuniin.  Duiiatus. 

Quamobrem]  Qiianivis  dixisset  cau- 
sam,  intiilit  quamobrem.  Idem. 

Insigne  ali(iHiil]  Magnum  et  nobile 
faciniis.   Idem. 

Faceret]  'lotoriKws  dixit.  Idem. 

ScENA  VII.  Iaml)ici  tetranietri  ca- 
talcctici.  vs.  0.  IMss.  nostri  omnes : 
jyei'gin  ?  Py.  ha  ha  he  {ah  ah  eh)  peril. 
vs.  7.  Argent,  vitiosc  :  ad  te  ridendo. 
meorum  iiniis  :  de  te  ridendo.  alter  : 
de  te  irridendo.  vs.  9.  duo  :  nan  satis 
potest  narrari.  Argent,  ut  ed.  vs.  15. 
duo:  Par.  quid  est?  V\.  jam  sets  te 
per.  vs.  17.  duo :  itane  lep.  vs.  18. 
duo  :  reddani  hercle  vicem.  tcrtius  : 
reddam  vicem  hercle.  vs.  20.  omnes : 
dcnobilitas.  duo^dihmtistum.  vs.  21. 
nuus  :  utriquc.  sed  in  marg.  al.  uter- 
que.  Boeclerus. 

Pythias  egreditur  veluti  irrisura  Par- 
menonem,  ut  ipsa  jmtat,  egredi  aulem  a 
Poeta  cogitur,  vt  doceat  populum,qiiid 
intus  egerit  senex.  Ergo  persona  ca- 
chinnans  inducitur,  quarens  Parmcno- 
Tiem  ;  aspectuque  ejus  ob  nimium  risum 
tix  loqui  posse.  Donatus. 

1  Numquam  edepol  quidquam]  Ra- 
rum  est  evenire  quod  velis;  et  quod 
maxime  velis,  iil  rariim  niagis.  Idem. 
Nunquam  edepol  quicquam  jamdiu] 
Jam  ille  prioris  scena;  pavor  et  con- 
sternatio  etfusissinio  risu  dissolvi- 
tur.  genus  kctitia:  gestientis  cum  in- 
sultatione  et  irrisu  novum  ac  singu- 
lariter  tractatum  :  sicut  videbatur 
callida;  ac  petiilanti  anciliae  con- 
venire.  Initium  frcquentatione  vcr- 
borum  bulila  aflectum  signal,  accc- 


dit  vultus,  gcstus,  et  commotio  cor- 
poris, mnliebritcr  enim  actuosa  est 
Pytliias,    Dcrclcrus. 

2  Venit  crravsylfc.']  Non  grcssu  cr- 
rans,  ncc  via  :  sed  animo  ct  opinione. 
Dunatus. 

3  Mihi  solce  ridiculo  fuit]  Solirt- 
gulariter  dicitiir  :  svlce  non  recte, 
sed  antique,  ut  alibi,  '  Hoc  ipsa  in 
itinere,  alterje  dum  narrat,  forte  au- 
divi.'  Idem. 

Mihi  sola]  Hiijus  arcliaismi  exem- 
pla  e  Priscian.  lib.  vi.  xiii.  nbi  liuuc 
versuin  laudat,  repetenda.  Bceclerus. 

Solce,  &;c.]  Arcliaice,  pro  soli,  ut  al- 
tera, istcE,  &c.  adi  tJrammat.  nos- 
tram.  Farnabius. 

4  Quid  hoc  autem  est]  Ridentem  mi- 
ratur  Parmeno.  Doiiatus. 

Nunc  id  prodco]  Propter  id.  Idem. 

6  Quid  rides?  pergin']  Ex  liiijus  ver- 
bis ostendit,  quani  miiltiiui  rideat 
petulans  puella.   Donatus. 

Peril]  Proprie  liic  vcrbiim  est  ap- 
tum,  quasi  sit  lassa  ridendo.  Idem. 

8  Numqtiam  edepol  homincm  stuliio- 
rem  vidl]  Postqiiam  rogas  dixerat, 
quasi  narratura  videbatur :  et  redit 
ad  insultationem.  Idem. 

9  Quos  ludos  prabucrit  intus]  Ex  er- 
rore  et  nietu  niniio  Senis,  credentis, 
constrictum  Filiiim  se  offensuriun  in 
doino  Meretricis.  Idem. 

]Sonpote,&jc.]  Al.  Non  satis  potest 
narrari.  Al.  Non  pole  satis  jiarrari. 
i.e.  possibile.   Farnabius. 

10  At  etiam  prima  callidum  ac  dlser- 
tum  credidi  hominem]  Haec  omnia  sic 
in  scena  proniintiata  sunt,  ut  risu  in- 
terrunipi  verba  puellai  viderentur. 
Majorisque  insultationis  est,  si  is  qui 
fatigat  alteruni,  dicat  se  ante  de  illo 
miillo  aliter  seiisisse.  Donatus. 

At  etiam  prima  callidum  et  disertum] 
Mire  auget  irrisioncm  cxprobratio 
stullitivp,  a  mulicre  facta,  ei,  qui 
hactcnus  iiiagDam  in  se  vim  astutiEC 
ac  potestatem  habere  sibi  videbatur. 
t}j  diserlum  non  inlellexit  Donatus. 
bene  explicat  Guyetus,  ita  apud  Plau- 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.   V.    SC.    \  II. 


1287 


turn,  'Doctus  et  callidus,'  Epid.  iii. 
3.  47.  liackrus. 

Callidum,  Sfc]  Video  antem  te  sto- 
lidiim  esse,  qui  temere  credideris;  et 
fntilem,  qui  falsa  pro  veiis  naira- 
veris.  Farnabius. 

11  Ilicone  credere]  Non  ideo  hoc 
dicit,  quod  personae  suae  fidem  dero- 
get :  sed  quod  res  incredihilis  fueiit, 
quani  illi  persuaserit.  ant  oerte  si 
credendum  fiierit,  non  statim,  neque 
examinata,  neque  facta  rei  cogni- 
lione.  Donatus. 

Ilicone  credere]  Objurgatio  de  tem- 
pore. Idem. 

12  An panitehat fla^itii^lWviA  quod 
supra, a  stulto  :  hoc  quod  nunc  dicit, 
amalo  fieri  potuit.  llhid,  ab  inipru- 
dente  :  hoc,  quod  pejus  est,  asciente. 
Idem. 

An  pceniiebiit  Jlagitii]  Parvum  vide- 
batur.  Ipse  alibi,  '  Quantum  hie 
operae  fiat,  pcenitet.'  IMaulus  Trucu- 
lento,  '  Poenitetne  te,  quod  ancillam 
solam  nimis  erumpere  r  *  '  Idem. 

An  pa-nilebat  Jlagitii,  te  auctore  quod 
fecisset  Adolescens,  ni  mim-rum  etiam 
patri  indicares]  Cave  interpretes  nos- 
trates  audias,  '  Prenilet  nie  hnjus 
rui,'  ubi  de  alio,  non  de  nie  loquor, 
non  significatjje  me  repens,es^et  eniiu 
ridicnlum  :  sed  id  quod  dicimus,  Je 
ne  suis  pan  content  de  cela.  Ccla  ne  mc 
satsfait  pas.  Cela  nest  pas  assez  pour 
vioy.  Quamobrera  optime  liaifius, 
etiamsi  scrnione  paulo  obsoletiore: 
l^'eslois  lu  conttntdudclit,  Qu'au  jeune 
homme  tu  as/ait  /aire.  Sans  uUcr  encor 
a  son  pere  Encuser  le  pauvre  gar^on  ? 
Faber. 

An  pcenilebat  fiagitii]  An  non  satis 
videliatur,  id  flagitium  adolesrcnti 
praimonstrasge?  an  non  kalis  viHus  «s 
tibi  peccassc,  (piod  flagilii  iiuctoreni 
adolescenli  te  priibuiHti,  nisi  insupor 
prodcres  eum?  JJoiiatus  :  an  'pai- 
vnni  vidcbatur  •■'  nota  Latinam  ele- 
gant i  am.   liwcliru.i. 

I'i  ;Vt  mi^crum  in^uper  clinm  patri 
indicarci]    Duo  objicil.    ununi,  rpiod 


male  consuluerit:  alterum,  quod 
male  prodiderit  consilia  sua.  Et  bene 
Indicares.  nam  indicium  dicitur  ejus, 
qui  una  peccaverit.  Donatus. 

Ni  miserum  insupcr  etiam  patri  indi- 
cares] Ad  invidiam  Parmenonis,  mi- 
serum  dicit  adolescentem:  eo  modo 
quo  Juno  accusans  Venerem,  ait, 
'  An  miseros  qui  Troas  Achivis  Obje- 
cit.'  Sic  enim  agimus,  quum  ab  his, 
qui  falso  rei  sunt,  in  auctores  culpain 
sceleris  removemtis.  Idem, 

14  Nam  quid  illi]  Adolescenti  sell. 
Idem. 

15  Quid  est?  jam  scis  te  periisse] 
Hoc  non  stupentibus,  ac  culpani  pa- 
tientibus  dicitur,  Idem. 

Quid  est]  Si  Pythias  hoc  dicit,  re- 
ferendum est  ad  vultum  Parmeno- 
nis, verbis  ancillae  consternati,  et  in 
earn  ifiiraBois  aTfui^ovTos.  Bceclerus. 

16  Hem,  quid  dixisti,  pessuma]  Nunc 
demnm  intelligit  Parmeno  seesse  de- 
lusuni.  Donatus. 

Etiam  rides]  Apparet  cam  ex  hu- 
jus  stoniacho  vehementius  cachin- 
narc.  Idem. 

17  Nos  irridere]  Nos  supcrbius 
dixit,  quam  si  diceret  Mc.  Idem. 

Sceltis,  Ifc]  Scelesta.  vide  Andr. 
act.  III.  seen.  5.  Farnabius. 

Si  quidem  istuc  impune  habueris]  Hie 
vel  sidjaudiri  potest:  peream  si  quidem 
ist.  ut  sit  dirccta  comniinationis  for- 
nmla.  vcl  obliqua  denuntiatione  vin- 
dictai  :  '  mirum  fiierit  si  quidem  is- 
tuc inipunc  habueris  :'  atque  ita 
forte  Donatus  scripsit,  ubi  legitur: 
Si  quidem  istuc  impune  /»'//;uer«s,  subau- 
ditur  :  lum  nimium.  quid  cut,  turn  ni- 
mium  1  quanto  facilius  ?  turn  mirum 
fnerit.  liaclerus. 

Verum]  Donatus  :  '  Intcrrogatio 
irridentis.'  (j.d.  credimne  istuc  tibi  ? 
itane  vero  aisr'  itanc  crcdani  fntu- 
rum  ?  Bene  Gallus  Scholiastes  :  dis  tu 
vraij  !  vcux  lu  dire!  nc  te  moqucs-tu 
point!  parUs-tu  a  Ion  cscicnl!  vultiin 
supplol  verba  in  talibus.  Idem. 

Itcddam  hcvcle]    Siibaudi  ;    viceu). 


1288 


NOIVE    VARIORUM    IN 


siciit  in  Mss.  nostra  et  Palatin.  apiul 
I'areiim  luidiliir.   Ba'clinis. 

I'J  Sed  in  ilnmisliic]  In  lonsjam  di- 
latidneni,  iinilc  dilalio  est  dicta,  diei 
prolatio.   Dunntu.f. 

:>()  Tu  jam  pendclns']  Jam,  niniiani 
velocitateni  si£;nificat.  Idem. 

Pendcbis,  Sfc]  E  trabc  pendens  va- 
pnlabis.  I'arnabiuf!. 

yobililasJia^^itiiSf  et  eundem  indicas] 
Dnas  res  significat  simul :  et  cojjis 
rtaijitia  facere,  et  fjcientem  indicas. 
Donatus. 

Et  eundem  indicas]  Notnm  (nofo- 
rinni  direrent  Juris  consulti)  facis. 
\ohilifo  auteni  in  utraniqiie  partem 
accipitiir.  lit,  'Testis  est  Fiiaiaris, cn- 
jns  prtrter  ceteros  nobilitata  est  crn- 
delitas.'  Cic.  1.  ii.  de  OfRc.  Favna- 
bius. 

21  Uterquc  in  te  exempla  edenti  No- 
va ac  mira  tormcnta,  cjua;  pro  ex- 
eniplis  narrentnr,  aut  qua-  docnnien- 
ta  sint  ceteris  ne  delinqiiant,  f'.xem- 
pla  dicnntiir.  Et  edent,  et  edel  lefji- 
tnr.  Si  edevt,  figuratnm  est  :  si  cdet, 
rccte.  Et  plus  est  edet,  qnam  dabit. 
Donatus. 

Exempla  edet]  Supra  seen.  '>,  luijiis 
actus.   Earniibius. 

22  Sullns  .Slim]  Hoc  secuin  I'ar- 
meno.  Donalrui. 

Hie  pro  illo  mitnere  tibi  honos  est 
habitus  :  abeo]  'ZlfwviKws  CtfXfracpopiKws. 
Idem. 

Pro  miinere]  Et  iionos  ruinigernlis 
liahcri  solet.  Jdem, 

Uic  pro  illo  munere  tibi  honos  est  ha- 
bitus, abco]  Ouam  prieclara  et  rehiis 
consentanea  clausula  linic  scenau  ini- 
ponitur:  l*ytl)iadis^7ri(^cii»'»j/ioxAeuo(TTi- 
Kov,  et  Parnienonis  oSvp/xls  ixfTavoi)7\.- 
k6s.  Rcpclerus. 

23  Egomet  meo  indicia,  miser,  quojii 
sorex,  hodie  perii]  Propiiuin  soricniii 
est,  vei  stridere  clarius  quani  mures, 
vel  strepere  magis,  qnum  obrodunt 
frivola:  ad  cpiam  vocem  nuiiti  se  in- 
tendentfs,  quanivisper  tenebras  noc- 
ti»,  transfigunt  eos.  Piautus  :  '  Con- 


fossiorem  tc  faciain  soi'icina  naenia.' 

Donatus. 

Effomet  meo  indicia]  Proverbium  in 
eos,  qui  ipsi  sc  produut.  quia  sorex 
non  facile  capcretnr,  nisi  cmitteret 
vocem  noctii.  Idem. 

Quasi  sorex  hodie  peni]  Quia  latere 
potuit,  ncc  occidi,  si  taceret.  Idem. 

Quasi,  ^-c]  Soriccs  strepitu  aut 
stridore  vocis  vel  arrosionis  se  pro- 
dunt,  nnde  etiam  noctu  ct  per  tene- 
bras, ab  iis  qui  attendunt,  transfiguu- 
tur,  '  Tacite  pasci  si  posset  corvns, 
liaberet  Plus  dapis,  et  rix*  multo 
minus  invidia^que.'  Horat.  lib.  i. 
Epist.  17.   Farnabius. 

ScENA  viii.  TetranietriTrocliaici 
catalectici  sinit.  vs.  1.  unus  Mss.  me- 
orum  :  quid  nunc  ?  qua  spe  ?  quo  consi- 
lio  hue  imus  ?  quid  cocptas  Thraso  ?  rh 
ceptas  alter  quoque  liabet.  vs.  G.  duo  : 
quidnam  hie  properans  prosUit  ?  ter- 
tius  :  etiam  hie  quidnam  properans  jno- 
silit?  Roclerus. 

1  Quid  nunc?  qua  spe,  aut  quo  con- 
silio  hue  imus]  Keuiiniscere,  liunc  esse, 
qui  supra  INIiliti  dixerit  de  Tiiaide, 
Jamdndum  te  amat.  et  rursus,  Jaw  tibi 
hac  aderit  supplicans  ultro,  ct  liinc  vi- 
doliis  quos  exitns  liai>eat  assentatio. 
nam  idem  Militi  anctor  est  sumniap 
desperaiionis.  Et  animadverts,  quod 
semjjer  a  mensa  Gnatho  invitus  ab- 
stralialur  :  nam  et  supra  qnum  ad  li- 
tem venitur,  ex  verbis  Thrasonis  ma- 
nifesttim  est,  et  Gnathonem  invituni 
tcqui,  ubi  dicit,  '  Hanccine  ego  ut 
contunieliam  tantam,  tarn  insignem 
in  mc  accipiam,  Gnatho?  Mori  me 
satins  est.'  Et  bene,  '  Qua  spe,  aut 
quo  consilio  f'  tanquam  omnia  ex- 
pertus,  et  nee  niiineribus  gratus,  nee 
terroiibus  melucndns.  Donatus. 

Qua  spe]  Parasitus  intclligit  quid 
agat miles:  sed  ad  lioc  inducitur  in- 
terrogare  ipsum  militem,  ut  popnius 
audiat,  quo  consilio  venial  ad  Tliai- 
dem.  Idem. 

Quid  nunc?  qua  spe]  Sunima  despe- 
ratio  est  apud  Militem  reconciliandae 


TERKNTII    EUNUCH.    ACT.    V.    SC    IX. 


1289 


amicap,  ad  lioc  iit  aequo  animo  feiat 
admitti  Phacdriani,  diim  ipse  quoque 
recipiatiir.  nam  noii  in  fine  fabuhc 
contristandus  est.  Idem, 

Quid  nunc]  Sub.  agiimis.  quid  nunc 
agimus  (  qua  spe  aut  quo  consilio  liuc 
imus  ?  coniicae  figtirai  genus,  interro- 
gatione  multiplicare,  et  rem  unam 
interrogando  diffundere.  Doeclcrus. 

Quid  inceptas,  Thraso]  Incipere, 
magnorum  facinoium  est,  et  audaciae. 
Donaius. 

2  Ut  Thaidi  mc  dednni]  Post  indic- 
tionera  belli,  et  instructioneni  pugnee, 
quid  sequatiir,  nisi  deditio  superato- 
rum  .'  Idem. 

Etfaciam  quodjubeat]  Piopiie :  nam 
in  deditione  victores  jubent,  victi 
obsequuntur.  Idem. 

3  Qui  minus,  qnam  Hercules  sercicit 
Omphaleel  Hie  Tereutius  exprimit 
consuetudinem  in  qua  ignavis  ratio- 
DCS  criminnm,  et  exempla  suppedi- 
tant.  nam  sic  et  supra  de  Pyrrlio. 
Omphale  Lydiae  regiua  fuit,  qua; 
Hercnlem  sibi  servienteni  etiam  ad 
lanitirium  conipulit:  quum  ipsa  cala- 
tlmm,  el  colum,  cultusque  fcemineos, 
sagittis  ct  clava,  leonisque  tcgmine 
mutasnet.  Idem. 

Hercules  servivit  Omphala']  Subau- 
ditur,  et  ego  serviani  Thaidi  r  Idem. 

Qui  minus  huic]  Supple  :  qui  mi- 
nus huic,  i.e.  Thaidi  me  dedam  servi- 
anique  r  Bceclerus. 

Omphala]  Lydia?  rcgina,  cui  servi- 
vit Hercules,  clava  et  leonis  pclie  ex- 
iitus,  niiiliebri  ornatu  purpiiraquc  in- 
diitus  colum  tractavit,  ci(|ue  suppli- 
cium  sui  dedit,  -Kaiifjifvoi  t(J,  aavodAcfi. 
Lucianus  lib.  dc  scribcnda  liistnria. 
'  solea  pucr  objurgaberc  rubra.'  I'ers. 
Sat.  et  rjua;  nos  ibi.  I'arnabius. 

Exemplum  placet]  Potest  hoc  dic- 
tum vidcri  militi,  approbando  np- 
plauden(loque,(qtiod  niiiii  potiun  pla- 
ceat,;vel  ad  spcctatoies  scurKuui.  sc- 
qiiens  ccrte  versus  spcctatoribus,  non 
militi  dicitnr.  liaclvrus. 

4  I'linam  libi  commilif^uri  rideam 


snndalio  caput]  Commitigari,  est  tun- 
dendo  dc[)rimi  atque  deponi.  Donat. 

Stvulalio  caput]  Plus  dixit  Caput, 
quam  si  aliaui  partem  cor|)oris  dice- 
ret  verberari.  Et  mire,  calceamento 
caput  verberari.  Idem. 

5  Peril .'  quid  hoc  autem  est  mali] 
Eunnchi  Iiabitu  Chaerea,  sed  virili 
confidentia  prosilit,  et  militem  velut 
novi  rivalis  terret  aspectu.  Donutus. 

G  Hunc  ego  tiumquam  videram]  Ideo 
ChaMeam  miratnr.  Idem. 

Hunc  eg;o,  &^c.]  Cliieream.  Famab. 

Quidnam  properans  hinc  prosilit]  Po- 
cta,  nou  orationem  modo  ChaMca;, 
scena  sequeuti ;  sed  etiam  gestuni 
hie  ttJ  Karaarpocf)^  praesultantem  de- 
notare  voluit.  Bceclerus. 

Scena  ix.]  Tetrametris  lambicis 
acatalecticis  et  Trochaicis  catalecli- 
cis  constat  scena.  vs.  3.  omnes  Mss. 
nostri :  contigere.  vs. 7.  unus  moorum  : 
bene  ila  me  dii  bene  anient,  factum.  Ar- 
gent, bene  ila  me  dii  anient,  bene  fac- 
tum, mox  unus  :  audin  tu  hunc  quid 
ait?  vs.  10.  duo  :  fratris  ergo  tola  est 
Th,  vs.  11.  duo  :  quia  tniles  pelliturfo- 
ras.  vs.  25.  rb  nc  omnes  omittunt. 
mox  duo  :  aut  me.  vs.  19.  duo  novani 
scenam  incipiuut  ab  illis  verbis  : 
Dii  vcstram  jidem.  vs.  25.  duo  :  preci- 
bus  aut  pretio.  omnes  :  tandem  pro  ta- 
7nen.  vs.  2G.  omnes  :  si  quid  libi  colli- 
buit,  facile  est  {est  facile)  novi  te.  vs. 
27.  duo  :  donum  aut  prceni,  unus,  don. 
et  prcom.  vs.  21).  unus  :  te  prascnte  et 
te  abs.  alter  :  te  pras.  abscnteque.  vs. 
33.  omnes  :  scin  quam  frelm.  vs.  34. 
uinnes  :  nihil  est  quod  dicas  mihi.  vs. 
36.  duo  addunt,  genus,  vs.  39.  omnes  . 
volo.  vs.  41.  duo  :  vos  non  idfacerc.  vs. 
48.  omnes  :  nemo  potest  esse.  vs.  52. 
omnes  :  accipit  hominvm  n.  m.  p.  ct  vs. 
53.  nisi.  vs.  54.  omnes  omittunt  t6 
hoc.  vs.  59.  duo  :  sed  mores  poalquam 
oilendi  tuoH.  etiam  lertius  addit :  sed. 
vs.  03.  omnes  :  eloqurntiam.   Idem. 

I  O  ;)o/)M/(/n's,  ccquis  mc  vivit  hodie 
fiirlunaliiir]  llic  persona  Cluerea-  est, 
fervens  gaudio,  ut  adolesccnluU  est   in 


1290 


NOTvl!   VARIORUM   IN 


pro.fpcris  rebus.  Ponalits. 

O  jK);iu/<irr.v]  Nonniiinm  si  insane 
cxnl(Ht  iiiiptii'i,  (|iii  iiiiniliuliiin  oh  id 
.solum,  qiuid  \itinvcrat  virgincm,  liu- 
tali.itiir.   Itlem. 

() yopulitits]  Rene Poiita adolescen- 
Icni,  <|iii  supra  niniia  levitate  exiil- 
tavernt,  nunc  linncstiore  laMitia  deli- 
butiini  reddit.  Snntqiic  lix  fKipoiv^fftis 
tUv  tiixap'trrovin-wv  ad  catastroplicn 
facta-,  conipara  I'liorm.  v.  G.  Baclcr. 

(>  populmcs]  Gives.   Farnabius. 

2  \ctno  hade  ijuisqunm]  Et  inter- 
rogavit,  et  lespoiidit  sibi.  Dnnatus. 

Netito  hcrcle  quisquant]  UapeKKov  ter- 
tiiini.  I  (If  in. 

\cnw  hcrcle  quisquam']  Respondet 
sibi  eodeni  genere  ampliticandas  sen- 
tential, qiiod  vices  loqiientium  alibi 
hnbet.  Hea\if.  iv,  3.  7.  '  Clin,  cui  se- 
qiie  andisti  commodius  (juicquam  eve- 
uissef  Sy.  nidli.*  Hwclcnis. 

3  Cui  tarn  snbito  tut  conti^erint  com- 
WKx/u]  Tarn  qualitatis,  Tot  qiiaiititatis 
est.  Donalua. 

CoHgnterint  commoda]  Confliixerint, 
Einnil  depincrint.  Farnnhius. 

4  (inid  hie  lalus  est]  Inventa  per- 
sona est,  ad  quam  gesta  i)a>c  nanet 
Cliarea,  ut  popiilus  et  niilcs  instrna- 
tur,  quid  intus  gcstiim  sit.  Doniitwi. 

5  Inventor,  inccptor'\  Inrenire  sapi- 
entis  est:  incipere,  aiidacis  :  perficere, 
coii>tantis.  Ergo  plena  laiidatio  est. 
et  constat,  hoc  Cliaream  laudative 
dicere.  nam  in  subditis  ^olum  consi- 
lium attributurtis  est  Pannenoni.  /(/. 

.SVin'  me  in  quibus  sim  f(audiis]  2vA- 
AttJiu.  Et  nota  Scin'  tne :  qiium  suf- 
ficeret  scin'.  Ergo  me  ainindat :  et 
est  figura  ipx^'^'M'^^-  Idem. 

6  Sci.s  I'amphibim  meam\  Amatorie 
dixit  mfum:  vet  potius  sponsam  nic- 
im,  vel  quam  amo.   Idem. 

Intenlam]  Cognitam.  Idem. 
Litem]  Derst  esse.  Idem. 
Scis  ipiinmm  mi/i/J  Dccst  el  esse,  et 
e»t  sponsa  nunc  participium.  Idem, 

7  /icnr,  4-c.]  Oialulationis  fornui- 
la.  FarnabiuM. 


Audin'  tn  ilium  quid  ait]  Hoc  vnltu 
nintato  et  turbato  dicitur.  Donntus. 

8  Amorem  esuc  omnem  in  tranquillo'] 
l$cne,  in  tranquillo,  quia  niari  et  tem- 
pestatibus,  amicu<.  mobilitas  et  insta- 
biiitas  comparatur.  Sic  Horat.  '  Sim- 
plex niunditiis :  lieu  (juotics  fideui 
IMutatosque  Decs  flebit ;  et  aspcra 
Nigris  a-quora  ventis  Eniirabitui 
insolens,  Qui  nunc  te  fruitur  credu- 
Iu8  aurea,'  Jkc.  Idem. 

In  tranquillo]  Secnrum.  '  Omnis 
res  jam  in  vado.'  Andr.  act.  iv.  sc.  2. 
'  Ego  in  portu  navigo.'  Andr.  act.  iii. 
sc.  1.  Farnabius. 

Una  est  domus]  Post  Pamphilae 
nnptias.  Donatus. 

9  Thais  Patri  se  commendavit']  Hoc 
est  qnod  profiiit  Pliadrise.  Idem. 

In  clientelum  et  Jidtm]  Clicntelam, 
lit  ametur  :  in  fdem,  ut  defcndatur. 
Idem. 

In  clientclam]  Ex  jure  applicatio- 
nis,  cujns  meminil  Cicero  i.  de  Ora- 
tore,  percgrini  sc  opulento  alicui  in 
clientelani  dabant.  quod  Atlienienscs 
;'6/iei;'irpo(rTciT7ji'appeilabant.  airpoara- 
ciov  01K7J,  lis  contra  euni  qui  sibi  nul- 
lum patronuni  adoptarat.  Farnabius. 

10  Fratris  igitur  Thais  tota  est] 
Bene  tola:  ut  no  ex  parte  quident 
sit  niilitis.  Donatus. 

11  .'ililes  pelliturforas]  Sunt  gaudia 
ex  noslris  bonis  :  sunt  gaudia  ex  alio- 
rum  malls,  hostium  aut  inimicorura. 
Ergo  utrumque  genus  gaudiorum 
complexiis  est.   Idem. 

12  Visam  domum]  Bene  domi  qua;- 
ritur  Amator  exclusus  :  nam  neque 
ruri,  neque  in  tbro  est.  Idem. 

13  I'erpetuo  perierim]  Quia  illiid 
periisse  supra,  teniporale  videbatur. 
Idem. 

Qiiin  ego  nunc  perpetuo  perierim] 
Hie  jam  Militi  neque  serviendi  Ami- 
c-.i',  ut  appaict,  pr»-betur  locus.  Id. 

11  Sine  duhio,  opinor]  Quia  non 
quis  dicitur  perpetuo  periisse.  Quid 
enim  opus  liac  cxceptione  est,  quan- 
do  ncuio   ita  perit,  ut   tcmporaliter 


TERENTII    EUNUCH.    ACT.  V.   SC .  IX. 


1291 


pereat,  et  postea  fiat  nonperditns? 
Conexit  Parasitiis  stulti  dictum  Mi- 
litis :  non  illnni  perpetiio,  sed  sine 
diibio  periisse,  opinari  respondens. 
non  est  enim  contraviiim,  '  Opinor 
te  periisse  sine  dubio,'  pro  certo  per- 
iisse. Confirinatur  periisse  Miles,  ut 
post  tanta  munera  ex  desperate  sup- 
plex,ex  siipplice  patiens  rivalisexis- 
tat.  Idem. 

Sine  dubio  opinor']  Tleptepy'ia  niera 
est  Donati,quod  de  emendata  militis 
locutione  hoc  loco  disqniritur.  sirie 
dubio,  opinor,  perpetuo  periisti.  om- 
nino  ita  esse  opinor,  nt  dicis.  perpe- 
tuo pei-ire,  comica  lociitio.  Bocclerus. 

Quid  commemonm  primumi  AtairS- 
priffts  oratoria,  faniiliaris  laudantibus. 
Cicero  :  '  Unde  igitur  potius  inci- 
piam  ?'  Hoc  aiitem  fit,  ubi  omnia  et 
magna  videntur  et  paria.  Donat, 

15  Illumne  qui  mild  dedit  consilium'] 
Attribuuntiir  Personis  consilia,  facta, 
casus,  et  orationes.  Ergo  bic  lauda- 
tiir  consilium  Parmenonis,  factum 
CUzpreae,  casus  Fortune,  id  est,  e- 
ventus  :  oratio  Senis.  Idem. 

Ilium,  qui  mihi  dedit  consilium]  Tria 
sunt  in  vitahominum,  consilia,  facta, 
successus.  Consilium,  animi  est:  fac- 
tum, corporis ;  successus,  fortuna;. 
Idem. 

Ilium]  Parmenonem  scilicet.  Id, 

IG  F(/rlunam,l^c.]  Qiize  '  rerum  liu- 
manarum  domina,'iVc.  Cic.  pro  Mar- 
cello.  Qua;  in  vita  humana  utram- 
que  facit  paginaui,  rcrnm  acce])ta- 
rum,  et  expensarum.  Plin.    I-'arnab. 

17  Qua-  tot  res]  Bene,  Tot  res ; 
quasi  dicat,  Eunuchuni  pro  quo  du- 
ceretur,  commcndalioncni  virgini*!, 
absentiam  meretririg,  occasionem  vi- 
tii  infcrcndi,  patris  intervcntum  in 
nuptias.  Donatu*. 

IH  An  mii  palritfestivitatem]  Etiam 
Patri  laus  imi)arti»-n(la  eit.  nam  non 
erat  transcundum  I'lstivilnlrm,  (pia 
etfestivus  Amatori  non  obsiilit,  quod 
jgnovit  utfacili'^:  unde  /cs/ai/fn  in 
(lictis,  facilitns  vtro  in  aninif>  rt  fac- 


tis.  Idem. 

Festivitatem]  Lietitiam  :  ut,  *  Festi- 
vus  dies  est.'  Idem. 

An  mei  patris  fcstii'itatem  etfaciUta- 
tern]  Patris  bujus  personam  solius 
naracrrpocfnis  causa  poeta  induxit.  igi- 
tur, qu£e  intus  perarta  sunt,  nierito 
vocabulis  Karaa-rpocpfi  quodammodo 
propriis  celebrantur.  Jiackrus. 

O  .Jupiter,  serva,  obsecro,  hac  nobis 
bona]  Id  est,  Gallice,  Apres  celaje  ne 
demande  plus  rien  d  Dieu,  Faber. 

19  Serva  obsecro  hac  nobis  bona]  O. 
1.  s.  h<FC  bona  nobis.  Faernus. 

DI  vestram  fidem]  Cito  intervenit 
Plia-dria,  utpote  qui  donii  erat.  Do- 
natus. 

20  QucB  narratit]  Nimius  affectus 
in  utramque  partem  defcctus  oratio- 
nis  amat :  est  ergo  tWu^is :  deest 
enim  Gaudeo.  Idem. 

21  Satis  credo]  Sic  dici  nota  agen- 
tibus  solet.  Recte  igitur  huic  dici- 
tur,  cui  fiunt  nuptiap,  gaudeo:  et  ille 
sic  respondct,  ut  amicis  gratulanti- 
bus  decet,  Satis  credo.  Credo  autem 
ideo,  quia  multi  se  fingunt  gratulari, 
qunm  invideant :  gaudere,  quum  do- 
leant.  Idem. 

Nihil  est  Thaide  hac  fraler  tua  dig- 
nius,  quod  amitur]  Qua^  possit  delica- 
tior  esse  verborum  collocatio,  etiam 
in  soluto  sermone?  ita  niox,  '  cur  te 
ergo  in  his  ego  conspicor  regionibus?' 
Quod  semel  hie  attingitur.  exempla 
in  nostio  perpetua  sunt.  Baeclerus. 

23  Ulihi  illam  laudas]  Scilicet  ama- 
tori ejus,  Et  mihi  pronuntiatione  ju- 
vandum  est.  Donatus. 

I'erii:  quanta  minus  spei  est,  tantn 
mngis  ami)]  Hie  vero  est  aidor  in- 
sanissimus  :  ut  Virgilius,  '  Forniosum 
pastor  Corydon  ardebat  Alrxin,  Ue- 
licias  doniini.'  Et  prol'ecto  sic  est, 
Sapicntes  8pc  maximc  ad  aniorcm 
coguntur:  slidii  forma  tnuluui.  Idem. 

Hut,  mihi  illam  laudas]  Eadcni  for- 
ma Hcntentiic  in  Adclpliis  iii.  4.  35. 
'  \  igilantiam  tnam  tu  mihi  narras  i'' 
lia  clems. 


1-29-2 


NOTil-:    VARIORUM    IN 


(Jiiinilo,  iV<-.J  Iiisani  militis  amor 
insaiiissiinus.  Amor  i>po  intenditur, 
inelii  cresiit  ft  llajiriil.  I'ltniabius. 

21  Ohstcio,  (inatlw,  in  te  spcs  est] 
Mire,  quasi  dcspcratis  omnibus  auxi- 
liis,  nbjecta  nimis  supplicalio  indii- 
citiir.  Nam  et  obsccro,  et  Gnatho,  id 
jiwnificant,  ct  in  tc  spcs  est.  Donatiis, 

Quid  visfaciam]  Non  est  lioc  intcr- 
rogaiitis,  scd  est  ostendcntis  non  esse 
<|iiid  faciat.  Idem. 

2.')  Prccibus,  prctio^  Nihil  Militi  sii- 
pcrest  prifter  precem,  ut  victo :  ct 
prctiun),  ut  diviti.  Nihil  alitid  op- 
tat,  qiiam  sic  res  eant,  ut  persona 
Tiiaidis  conveniri  possil.  Idem. 

Precibus,  prctio]  'AcrvvSera,  vehit 
afflicta  et  lassa,  pronuntianda  sunt. 
Idem. 

Pretio]  Varie  :  quia  alibi  dixit,  pre- 
cario.   Idem. 

L't  haream]  To  hecrcam  ultimum  ge- 
nus beneficii  e»t.  Idem. 

In  parte  aliqunl  Non  enim  Parte 
dix't,  ut  aeqiia  intelligatur.  /(/6'»*. 

Titndem]  Et  desperantis  est,  et 
diflicMiiter  credentis.  Tandem  non 
est  adverbiiun  teniporis :  sed  Saltern 
signilicat.  Idem. 

l't  lutream,  in  parte  aliqua,  tandem, 
tipud  Thaidem]  Per  singula  momenta 
signavit  abjectuni  militis  animnm.  ad 
iniiiucndum  apta  sunt:  hareve,  in 
parte  aliqua  tandem,  rh  tandem  hie 
Guyetus  explicat,  post  tantum  tem- 
poris.  Donatus,  saltern,  non  vi  vocis, 
sed  supplemento  sensus :  tandem 
enim  est  hoc  loco,  ubi  nil  aliiid  inipe- 
trari  poteiit :  quicquid  id  erit,  quale- 
cunque  id  erit,  quod  impetrabitur. 
iv  fjifpti  Tii'l  iroi.   liceclerus. 

20  Difficile  est]  Vultu  et  pronuntia- 
tione,  asscveratione  firroandum  est. 
Donatus. 

Siquid  cullibuit]  'EAA€(if»s  :  pro.  Si- 
quid  collibilum  est,  cfficis.  Idem. 

Aoci  te]  Deest  Perjicis.  sed  ubiquc 
plura  gestu  significat  milts;  utpote 
iufdntisiiimus.  Idem. 

27   (iuod  vis  donum,  ct  pramium  a 


nic  optatii]  Dunum,  prscmium  est:  et 
viunus,  pra-mium  est.  Scd  donum, 
priumium  Diis  datur :  viunus,  prie- 
mium  hominibus.  nam  separatum, 
donum  Ueornm  est:  pra}miuni  viro- 
rum  est  fortium:  niunus  hominum. 
Et  donum  munusquc,  tarn  ante  fac- 
tum, (|uam  post  factum  datur  ;  prae- 
mium  non  nisi  post  factunt  est.  Do- 
num, voluntarium;  praniium,  debe- 
tur.  Alii  ergo  acrvvSirus  pronuutiant, 
primo  donum,  et  sic  pramium,  quasi 
unam  partem  orationis.  Idem. 

Quodvis  donum  et  pramium]  Donum, 
ut  a  largo  liomine  :  pramium,  ut  a 
prasclaro  facinore.  Idem. 

Quodvis  donum  et  prcemium  a  me  op- 
iato,  id  optatum  feres]  Donum  optato, 
ob  quod  pritmium  accipias.  Idem. 

Pramium  a  me  optato]  Totum  mili- 
tariier:  nam  et  optatio  dicitur,  et 
optari  a  nulitibus.  ut  alibi,  '  Virfortis 
optet  quoii  volet  praemium.'  Idem. 

Quodvis  donum,  pramium  a  me  opt,] 
Copiose  Donatus.  Baelerus. 

Quodvis,  ^c]  E5|oi  tI  /SouAet,  irdvTa 
aoi  yivr)(Tirai.     Menander.  Farnubius, 

28  Si  hoc  efficio,  postulo  ut  mild  lua 
dotnus  te  prasente  absente  pateat]  Pro- 
verbiale  est,  '  Praesente  absente,'  ut 
'  sursum  deorsum,'  '  ultro  citro,'  et 
cetera  hujusmodi:  '  fanda  nefanda,' 
'  jusia  injusta,'  '  digna  indigna,'  '  ve- 
lit  nolit.'  Donatus. 

Postt'lo,  Ifc]  Stat  sibi  et  principiis 
suis  parasitus ;  ut  ventri  sit  bene, 
cavet.  Parnabius. 

29  Intocato  ut  sit  locus  semper]  In- 
rncato,  non  vocato  significat.  In  ete- 
nim  auget  et  minuit  dictionem.  Do- 
natus. 

Incocato]  Male  intelligitur  precibus 
vocato,  quum  sit  avrofxaTtf,  id  est, 
ctiam  non  invitando,  quin  ultro  ve- 
nire dcbcat  suam  domum.  Idem. 

Invocato  ut  sit  locus]  Non  vocato, 
ex  disciplina  parasitica,  quam  siguat 
ejusdem  loci  ac  ordinis  homo  apud 
I'lautum  Captiv.  i.  1.  1.  2.  'Juven- 
tus  uomen  indidit  scorto  milii,  Eo 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.  V.   SC.   IX. 


1293 


quia  invocatus  soleo  esse  in  convivio.' 
Baclertis. 

Invucato,  ifc]  Crobylus  apiid  Athe- 
naeum lib.  II.  c.  1.  parasitiiin  avrScri- 
rov  vocat.  quod  ipse  ultro  ad  cibuni 
veniat,  et  non  invitatus.  Dalechani. 
AMfiaTos  quod  sponte  venlt.  Horn. 
Farnabius. 

30  Dofidem'\  Juro,  confirmo,  spon- 
deo.  Donatus, 

Do  fidem  ita  fttturut7i]  Delevimus 
(lictionem  ita,  quae  in  Bembino  et 
aliquot  allis  libris  non  est.  sine  qua 
et  versus  et  sensus  optime  constant. 
Faemtis. 

Accingar']  Non  quia  facile  est,  quod 
negavit  supra,  sed  suis  votis  Parasi- 
tus  adductus  est  ad  crenandum :  ideo 
et  Accingar  dixit:  sic  eniin  dicinuis 
in  magnis  rebus  suscipiendis,  ut '  Ac- 
cingunt  omnes  operi.'  Donatus. 

31  Salvete]  Supplex  sine  gratia  et 
sine  timore,  mode  inimicus  et  infes- 
tus.  Idem. 

Tu  fortasse  qua  facta  hie  sint,  nescis] 
Hoc  totum  superbe  ac  minaciter  in- 
quit  Adolescens,  Idem. 

32  Scio'}  Compendium  Poeta;,  ne 
rursus  eadem  dicerenltir.  Idem. 

Conspicor']  Commune  verbuin  est 
conspicor.  Idem. 

In  hi.i,  ^c]  In  bac  parte  urbis.  di- 
videbantur  urbcs  in  regiones,  ut  Ro- 
ma in  14.  regiones.  Atbenis  liic  scena. 
vide  Meursium.  Farnabius. 

33  Vobinfretus]  Et  hoc  stulte  :  qiiis 
cnim  et  rivalibiis  et  inimicis  fretuni 
se  esse  dicat?  Deinde  a.vajc6Koi£ov, 
et  villoma  rcsponsio  est.  nisi  cnim 
addideris  Sum,  crit  solacismus  con- 
veniens loqiicnti,  impulito  homini  et 
militi.  Donatus. 

Scin'  quam  /rciu%]  Est  ab  "  ca  sub- 
audiendum  est.  Idem. 

Miles  cdico  tibi]  Hoc  confumcliose, 
et  proprie  ut  Militi:  *  Miles,'  intiuit, 
'  edico  tibi.'  Idem. 

84  Si  ie  in  plalca  njfcndcro  hac]  Hoc 
fist,  Si  vel  ca'-u  inveurro.  Et  in 
platea,  inquit,  nun  circa  Merclricis 


fores.  Ideyn. 

Si  te  in  platea  hac  offendero}  Ennius 
IVIedea :  '  Si  te  secundo  liimine  hie 
offendero.'  apud  Ciceronem  in  Rabi- 
riana.  Bceclerus. 

Xihil  est  quod  dicas]  Nihil,  pro  non : 
ut  sit,  non  est  quod  dicas  mihi :  id 
est,  nihil  est  quod  dicas,  pro  ut  dicas 
mihi.  ut  sit,  qitod,  pro  nt :  aut  Quod, 
pro,  quid  dicas  mihi.  Certum  est 
autem,  sic  veteres  locutos  esse.  Do- 
natus. 

35  Alium  qucerebaml  Aut  alium  pro 
Quendam  posuit :  ut  sit,  '  quendam 
quserebam,'  id  est,  aliqnem.  aut 
alium,  hoc  est,  non  quern  tu  putas : 
hoc  est,  alium,  non  Thaidem.  sed  si 
aliam  diceret,  neque  commode,  neque 
ifjL<pwuws  loqueretur.  praevalet  enini 
raasculinum  genus.  Idem. 

Peristi]  Ordo  est,  postquam  in  pla- 
tea 'lac  te  offendero,  peristi.  Idem. 

Si  in  platea  hac  te  offendero  post 
unquam,  nihil  quod  dicas  mihi  Alium 
qucBTebam,  iter  hac  habui,  peristi]  Hie 
adverbium  quod,  significat  id,  quod 
vulgo  dicimus,  quantum  ad  id.  ac  si 
dixisset,  quantum  ad  id  quod  dicas 
mihi,  alium  quaerebam,  iter  hac  ha- 
bui, peristi.  ut  sit  sensus :  omnia  haec, 
quibus  praetexere  poteris  adventuni 
hue  tuum,  nihil  proderunt  tibi,  quiii 
statim  pereas.  eundem  modum  lo- 
quendi  et  in  Adelphis  poiita  usurpa- 
vit,  '  Ut  id  ostenderem,  quod  te  isti 
facilem  et  festivum  putant,  id  non 
fieri  ex  vera  vita.'  item  scena  supra 
dicta  actus  quarti  septima  :  '  Sane 
quod  tibi  nunc  vir  videatur  esse  hie, 
ncbiilo  magnus  est.'  Ita  versus  est 
trochaicus  expeditissimus  :  pariter  et 
sequons.  in  quo  tamen  in  peristi, 
px>nultimnm  i,  in  scansione  geniioan- 
duni  est.   raernus. 

r:ia]  Interdiini  hortantis  est.  ergo 
nunc  eiu  corrcctioncm  significat.  Do- 
natus. 

3(»  \nn  cognosco  rrstrnm  turn  super- 
bum]  Loculio  aniiotanda  :  mire  lau- 
davit,  ut  pcrsuaderc  potuisset.    Vet- 


1-204 


NOT.K    VAR10Rl);\l    IN 


irum  turn  sujnrlnim.    Sou,  rcstrum  sit- 
pirbum.  Idem. 

rt's/ri<i«  tain  siipiibiim]  Absolute: 
\\\,  '  l'i)l,  Crito,  ;inti<|iimii  obtines.' 
I'lfjo  8ul)aiitlianiiis  vol  «H/r'''ii«"l,  vol 
ttMiiiium,  vol  f/ioivm,  vcl  rem,  vel  in- 
slilutuni.  Idem. 

37  Piius  ttuditc  jxtucis]  IMiia  insi- 
niialioiK'  agit:  <|ui  non  lit  conscn- 
tLint,  t>od  tit  audiciiit,  paiicis  petit. 
iCl  bene  Prius,  <|ii;i.si  non  obstet,  quo 
Diiniis  t'aeiant  (jiiod  vclint.  Turn 
(ieiiide  quo  alteiitiores  cxistant,  ad- 
<li(Iit  panels,  delude  si  placuerit.  faci- 
Jitis  euiin  llectitiir,  cum  quo  non  pug- 
namiiSyUt  consenliat.  Idem, 

Prius  audite]  Kiduciam  ostcntat 
j)orsiiasoiiam  rem  dictiiri.  Idem. 

38  Audiamiis]  Bene  :  non  Faciamus, 
sed  ,-lu</ifl»;i««  dixit:  nam  prima  ora- 
toris  iinpctratio  in  mala  eaiiiia  est, 
andiri  meiiiisse.  Idem. 

Tu  concede  pauUUum  isluc,  Thraso] 
Tliraso  lioc  in  buiiani  partem  accepit: 
et  ideo  paret:  putat  enim  vel  tiirpe 
esse,  si  Inimiliter  precetur  suo  no- 
mine, sc(|ue  aiidiente,  Parasitus  :  vel 
incon^ruum  sibi,  si  in  os  praesens  a 
(Jnathone  latidctur.  Idem. 

hluc,  Thraso']  Non  ad  se  vocat  : 
sed  locum  ostcndit,  quo  abeat  atque 
Concedat.  Idem. 

39  Piiiicijiio,  ego  ros]  Videt  neque 
se  odio  babtri,  neque  oflendi  animos 
audienliiini  in  niilitis  nomine.  Hoc 
ergo  oraloric  :  pro  eo  bomine  in  quo 
ofl'enditur,  enni  in  quo  non  ofl'endi- 
tur,  posuit.  Idem. 

Prutcipio,  Ifc]  Advertenda  subit 
assenUtoruni  fides,  qui  sibi,  suo  com- 
modo  ct  gratiee,  in  ncgotiis  sibi  dele- 
gatis,  velificantur,  inio  praevarican- 
tiir;  et  dislituta,  (|uain  in  mandatis 
liabucrc,  causa,  adversam  juvant. 
Ulpian.  l-'anuihiua. 

40  Me  hiijus  f/uidquid  facia,  idfacere 
tnaxime  cnuMt  mia]  IJeest  rei,  aiit  csl  : 
lit  »it,  '  Me  bujus  qiiidquid  est  quod 
facio,  id  facere  maxiiiie  causa  mea.' 
Jlic  a  persona  discessit:  et  rem  uo» 


odiosani  pro  oiliosa  posuit,  id  est, 
parasiticam,  pro  ivmiili  aniore  et 
coinniodo.   Dotialus 

41  Vcrum  idem  si  robis  prodestl  Mul- 
tiim  attnlit  ad  persiiadenduin  :  non 
esse  coinmodiini  Militi  admitti,  ct 
suiim  commoduni  ipsoriim  esse  com- 
nioduni.  Idem. 

Vvs  nonfacerc,  inscitiu  est]  Oratorie, 
ct  secundum  insimiationis  preccepta 
sic  dixit:  nam  rcmittrndo  et  dubi- 
tando,  magis  flectit  animos,  qiiam  si 
apertc  ac  pertinacitcr  asseveret.  Id. 

42  Militem  ego  rivalem  recipiendum 
ccnseo]  Artificiose  satis,  semel  intulit 
omne  quod  durum  dictu  ad  j)crsua- 
denduni  erat.  nam  (juod  Militem  et 
Rivalem  dixit,  ad  earn  rem  valet,  ut 
magis  admittendus  sit,  quam  exclu- 
deudus:  et  simul  tiducia  sic  dicentis 
parat  animos  ad  audieuda  quae  dicet. 
Idem. 

Militem  ego  rivalem  recipiendum  cen- 
seo]  Rivales  dicuntur  asmuli  de  mu- 
lieribus,  facta  translatione  nominis  a 
feris  bestiis  :  qiiai  sitientes  cum  ex 
eodem  rivulo  haustam  petunt,  inprx- 
lium  contra  se  invicem  concitantur. 
Sic  Cicero,  pro  Caelio,  '  Sin  erit  ex 
illo  f'onte  rivaiis,'  inquit.  Idem. 

Militem  rivalem  ego]  Considera  quo 
vultu  boc  dicendum  sit:  et  inteili- 
ges,  et  militem,  et  rivalem,  et  recipien- 
dum, et  ego  censeo,  quanta  significet. 
Non  enim  dixit  Thrasonem,  sed  Mili- 
tem: quod  nomen  ad  stultitiam  valet. 
Non Socium,  sed  Rivalem:  quo  osten- 
dit,  quandoquidem  rivaiis  in  Mere- 
trice  capiendus  est,  hunc  potius  eli- 
gendum.  Nee,  7ion  Excludendum,  sed 
Recipiendum  dixit  :  ut  et  ostendit, 
adeo  prodesse,  ut  etiani  de  industria 
retinendus  sit.  Non,  volo  aut  rogo, 
sed  censeo  :  ut  consiliarius,  non  Para- 
situs, videatur  loqiii.  Nam  quod  ego 
addidit,  eo  dictu  usus  est,  quo  uti 
Solent  qui  plus  in  negotio  vident. 
Nam  sic  in  Pbormione  Jurisconsult! : 
'  Ego  qua;  in  rem  tuam  fuerint,  ea 
veiiin  facias.    Ego  sedulo  bunc  dix* 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.  V.   SC.    IX. 


W)5 


isse  credo.    Ego  amplius  deliberan- 
dum censeo.'  Idem, 

Cetuieo]  Viile  virtutem  poetee.  non 
eniin  dixit  Peto,  sed  Censeo :  tan- 
qiiam  illis  modo  consulat,  neqiie  pro 
miiite  agat.  Idem. 

43  Cogita  modu]  Modo,  ant  tanttim- 
modo  significat :  aiit  temporis  est 
adverbiuni.  et  simul  incerta  distinctio 
est.  Idem. 

44  Et  libenter  vivit]  Id  est,  bono- 
rum  ciborum  edax  es.  Idem. 

El  liheiiter  vivis,  et  enim  bene  liben- 
ter viclita.s']  Giiyetus  ad  streuua  re- 
media  confiigit.  quern  vide.  Potest 
alterum  buiXiav,  s.  convictum,  alterum 
iariaaiv  s.  conviviuni  notare.  lit  sit: 
libenter  cum  ilia  vivis,  i.  e.  libenter 
npud  illam  versaris;  et  enim  bene  /i- 
benter  tictitas,  i.  e.  atque  turn  qiiidem 
genio  indulgere,  convivari  juvat,  me- 
retricum  enim  haec  consuetudo,  qiiani 
Philotis  tangit,  Hecyra  i.  2.  17.  IS. 
*  Antiqiia  ut  consuetudine  Agitarem 
inter  vos  libere  conviviuni.'  Libenter, 
in  utroqiie  niembro,  ad  ■Kpoaifiea-ip  et 
studiuin  spectaret.  bene  riciilure,  es- 
set,  laute  victitare,  epuiari ;  ut  apud 
Platitum,  ex  diverse,  'Victitare  siio 
sncco,'  i.  e.  parce  ac  duriter.  Ba- 
clerus. 

Etenim,  Ifc.]  Usque  laute  et  opipare 
frequens  epuiari  vis.  Fainabius. 

45  El  necesse,ifc.]  Supra  ad  act.  ii. 
seen.  1. '  Merelricem  idem  essereor, 
mare  ut  est,'  Sec.  Idem. 

40  Suppedilare  possit  sine  sumptu 
luo]  \ut  suppeditare,  pro  suiipeditari: 
aut  dcest  se  .  Ut, '  Accinguut  oiiiues 
operi.'  Donatus. 

Suppcdiliire,  ifc]  Sc,  snuiptiis.  al. 
pro  snppeterc.   Fariiabiiis. 

47  Ad  omnia  hac  mngia  upptirlunus , 
nee  mtigii  ex  usu  luu  nciiw  est]  Locutio 
est  ex  negativid  terlia  :  ut,  '  Agriiiii 
in  his  regioiiibtis  incliorem  nciiiu  liu- 
bet.'  Donatus. 

Mai^is  ex  u.in]  Fro  iitilior,  ct  Miif;is 
opurtunus,  pro  oporUinior.   IiUin. 

AtHio  t'«<J  Hoc  est,  oportunub.  Id. 


48  Hubet  quod  defjUnVives.   Idem. 
Et  dat  nemo  largius]  Ut  liberalis. 

Idem. 

49  Fatuits]  Inepta  loquens.  A 
fando/(j<u;<s  dicitur  :  inde  Fauiii  Fa- 
tui :  et  iiy.iiphae  Fatua  dictai  sunt. 
Idem. 

Faluns  esf]  Hoc  ex  usu  tuo.  Idem. 

Insulsus]  Sine  sale  et  sapientia  : 
aut  sine  saltu  et  facilitate.  Idem, 

Fatuus  est,  insulsus]  Fatui  sunt,  qui 
verbis  et  dictis  falui  sunt :  Insulsi 
vere,  corde  et  animo.  Idem. 

Fatuus  est,  insulsus]  Sunt  qui/atuum, 
aninio  piitant  :  Insulsum,  dictis.  sed 
male.  Nam  Falui  quoque  Dii  sunt, 
qui  ct  Fauni  dicuntur  :  et  non  stulti, 
sed  multuni  fantes,  id  est,  loquentes. 
Idem. 

Fatuus  est,  insulsus]  Haec  qnse  nnac 
addidit,  non  ex  superioribus  pen- 
dent :  sed  cum  superiora  valeant  plu- 
riiniim,  (nam  quia  dives  et  liberalis, 
potuit  obesse  rivalibus,)  liapc  omnia 
bona  in  Miiite  corrumpuutur,  quod 
fatuus,  (juod  insulsus,  et  cetera,  quaa 
ipse  perseqiiitur.   Idem. 

Fatuus  est,  insulsus]  H<»c  bene  ad- 
duntiir  :  quia  dixit,  '  Et  liabet  (piod 
(let,  et  dat  nemo  largius.'  Ad  rem 
eani  valebat,  ut  amaretur  Miles  a 
Meretrice,  ct  pra>poneiidus  omnibus 
esset :  sed  ingrata  sunt  niiilieribus, 
iiiaxiinc(|ue  lascivis,  Ikuc  omnia  qiicu 
subjicit.  Idem. 

Fatuus  est,  insulsus]  Hoc  pro  acervo 
vitioruiii,  cum  ipiailam  vultus  impro- 
bitale  piohituiii  est,  quo  magis  res  in 
medio  posita  esse  videatur.  Idem. 

I'diuus  est,  insulsus]  Insipidus,  a 
sapore  ciborum  siiniptum.  Martial. 
'  ut  sapiaiit  fatiix  fubrorum  prandia 
beta'.'  I.  xiK.  I' p.  \'.i.  Farnabius. 

Tardus]  In  Veiicrem  scilicet.  Dona- 
tus. 

Tardus]  Corporc  et  mcmbris  :  <|uam- 
(|uam  ct  iiitcllcctu  tardus  vocamus, 
(|ui  stulti  Kiiiit.  Sed  melius  est  sic 
inli'lligi,  lit  ea  vilia  videatur  dicere, 
(piii;  inamabilem   fuciaut  ctiani  ilivi- 


l'2\){i 


NOT/i:    V  A  mo  RUM    IN 


ipin,  l;irsuni<iuo  niiinfoirni.  Naniiiiit 
veibii  comnuMiiliiiit  :  ul,'  P*'ii{ii>l(]iu> 
iteniin  iiairantis  ub  ore'  liic  tatuii-i. 
Aut  sa|iiciitiagrntiiin  Tacit:  ut '  IMiil- 
ttt  viii  virtus  niiimo.'  liic  insiilsus 
rst.  Soil  niilii  videtiir./'u/«uwi  dicore, 
qui  tantiim  jjloiietiir ;  et  blaiidiri 
ainica-  iiesciat.  Inxulsum,  qui  noii 
sit  salax,  et  ciipidns  coitus.  Taidum, 
qui  iiou  facile  explicet  Yenereru  : 
«ju;»'  res  Meretricibus  odiosaest.  Id. 

Tardus]  Ingenio  et  sensu  hebes. 
'  Klepliaiiti  corio  circumtectus.'  i.  e. 
stupidus.  Piaut.  Mil.  act.  ii.  sc.  2. 
Farnahiui. 

Stcrlit]  Plus  dixit  quani  dormit. 
Donatus. 

Noclcsque  et  dies]  Plus  significat, 
quani  si  diceret,  diehus  et  noclibus  : 
lit  hoc  ipso  nomine  consiliarii  aucto- 
ritas  inesse  videatur.  Idem. 

50  Ubi  veils']  Quando  vel  quum. 
/Jem. 

51  Quid  agiinus]  Initiuni  consen- 
sionis,  dubitatio  est  ejus  qui  negave- 
rit.  Idtin. 

Hoc  cliam]  Deest,  vel  abest.  Idem. 
Quod  ego]  Parasitus  scilicet.  Idem. 
Primum  puto]  Piimum  puto,  quasi 
parasitus.  Idtm. 

52  Accipit  hnminem]  Accipit,  pas- 
cit,  invitat :  ut,  '  lllos  porticibns  re.\ 
accipicbat  in  aniplis.'  Idem. 

iS'cmo  milius  prcrsus,  ne(jue  pndLrius] 
Horum  alteruni  apparatuni  indicat, 
alterum  copiam.  Idem. 

Accipit  homo,  ipc]  Invitat  et  exci- 
pit  nemo  liberaliiis  ac  benignins. 
'  lllos  porticibns  rex  accipicbat  in 
aaiplis.'   \'irg.  jiineid.  ill.  Farnabius. 

53  Mirum,  ni  illoc  liomine  qwxiuo 
paclo  opus  est]  Facetc  dixit  Adole- 
sccns  rei  parous,  et  <iiii  putet  amo- 
rem  sine  damno  esse  o|)ortere,  quique 
Jefcllerit  Meretriccm  ;  non  solum 
cjicicndum  non  esse  Militeni,  scd 
etiam  quovis  mode  snstinendura 
ac  |)erfcrcndunj.    Donatus. 

Allium,  nt  illoc  homine]  Obtinnit 
parmMtut  jam  quod  Degabatnr.    I'ri. 


mo  deliberatiim  :  nt,  '  Quid  agimiis  ?* 
Post  concessnm  :  ut,  '  Mirum  ni  illoc 
bomine  quoquo  pacto  0|)ns  est.'  Id. 

iMirum,  ni  illnc]  Hie,  inquit,  ejns- 
modi  est,  ut  etiam  ciini  mala  condi- 
tione  patiendns  sit.  Idem. 

Idem  ego  arhilrur']  Sane  opns  fnit 
consensione,  pra-cipuc  Pbx'dria?,  cu- 
jns  res  agitur  :  nam  ita  et  servata 
persona  est  tarda  consentientis  ama- 
toris.  Idem. 

51  Recte  facilis']  Giatiarum  actio 
est.  Idem. 

Unum  etiam  hoc  vos  orol  Subtiliter 
ctiani  Parasitus  hie  se  adjungit,  suas- 
que  partes  circa  lies  agit.  Idem. 

Ut  me  in  vestrum  gregem.]  Jam  hos 
laudat  :  et  nimis  Parasitus  est,  si 
recorderis,  eundem  dixisse,  '  Facete, 
lepide,  laute,  nihil  supra.'  Idem. 

55  Satis  diu  hoc  jam  saxum  volvo] 
Vide  quemadmodum  serpat  paulatim 
etiam  in  eorum  assentationem,  ex 
vituperatione  INIilitis.  Idem. 

Hoc  saxum  volvo]  Proverbium  in 
eos,  qui  inextricabili  labore  afflicti 
sunt.  Et  bene  Saxum  de  stulto  Mi- 
lite  ait :  et  se  ipsi'.m  Sisyplium  fecit. 
Idem. 

Hoc  saxutn  volvo]  Velut  Sisyphus 
apud  inferos.  Idem. 

Satis,  Sfc]  Jamdiu  hoc  ago  ut  mi- 
litem  ac  me  in  vestrani  admittatis 
societatem.  a  saxo  quod  volvit  Sisy- 
plius,  tractum.  Ovid.  Met.  iii.  Far- 
yiabius. 

50  At  ego  pro  istoc,  PJuedria]  Sub- 
audiamus  et  sum  hie,  aliter  non,  ut 
parasitus  ait.  Donatus. 

Phadria,  et  tu  Charea]  Ambos  no- 
minat,  quasi  legibus  paciscantur.  Id. 

57  Hunc  comcdendum]  Cum  ceteris 
rebus,  summus  Poeta  etiam  (idem 
ostendit  amicitia?  parasitica;,  exem- 
plo  Gnathonis  de  Milite  loquentis 
hoc  modo.  Idem. 

Propino']  Facete  sic  dixit,  nt  parasi- 
tus, et  quasi  de  con  vivioloqueretur. /rf. 

Hunc  comedendum  et  deridendum  vo- 
his  projrino]  Hie  vero,  si  usquam  alibi. 


TERENTII    EUNUCH.   ACT.    V.   SC.    IX. 


1297 


placdit  sibi  Mnretns,  et  rem  operose 
ac  ingenti  molimine  tractavit ;  sed 
piofecto  magno  conatii  nil  egit.  Ipse 
atitem,  qui  eloqnentissimi  horainis 
glorise  faveo,  hoc  dicain  tantum  : 
Falsiis  ex  eo  Minetus  fuit,  qiiod  ex- 
istimavit  primam  syllabani  in  propino, 
esse  uecessario  longain  ;  id  quod  nou 
est.  At  Muretus,  dices,  in  quatuor 
libris  manu  descriptis  reperit  prabeo, 
non  pi'o/yjno,  sed  Facmus,  cujus  apiid 
me  tides  non  niiiioiis  est,  adirmat 
in  optimis  quibusque  scriptum  esse, 
propino.  Deiu  et  sic  legernnt  Dona- 
tns,  et  Nonius,  quod  ex  interpreta- 
tione  ipsorum  constat.  Praeterea, 
si  Terentius  scripsisset,  prabeo,  ut 
vult  Muretus,  unde  tandem  in  nien- 
tem  cuiquam  homini  venisset,  ut  pro 
prabeo,  poneret  proinno,  ()uod  ab 
illo  altero  verbo  ita  remotuni  est? 
Fateor  equidem  priniara  syllabam  in 
propino,  et  ratione  linguaj  Gra?cae 
brevem  esse  debere  ;  sed  et  in  prolo- 
gus,  prima  itidem  corripi  debet,  et 
earn  tamen  Terentius  produxit,  quasi 
si  vox  mere  Latina  esset.  Quid,Tb 
profero,  planissime  Gra-cum  est,  et 
brevis  in  eo  est  prima  syliaba  apud 
Grxcos;  at  illam  Latini  semper  Ion- 
gam  faciunt ;  cui  exemplo  longe  plu- 
rima  addi  possunt.  Sed  etlMartialis 
ipse  nonne  bis  aut  ter  primam  in  /tro- 
pin''longam  fecit?  Ex  lis  omnibus 
efficitiir  Muretum  eo  die,  quo  iiaec 
scribebat,  non  sane  vaide  nasutum 
fnis^e.  Debucrat  enim  facile  olfe- 
cisse  suuni  iilud,  prahci,  nihil  esse 
aliiid  qiiain  glossenia  appositum  ab 
aliquo  studioso,  qui  hoc  parasiticum 
verbum  inicrpretaretur.  Falier. 

Propino]  Nostri  M»s.  omncs,  pra;- 
beo.  quod  tanto  studio  Muretus  et  Fr. 
Fabricius  n-poiiunt.  sed  causx  non 
sunt  hnjusniodi,  ut  antiquis.simi  cu- 
jusquc  rodicis  lerlioncm,  eliam  No- 
nio  ac  Donalo  relcntani,  postfcra- 
nius.  vide  Cbrestom.  voc.  Corned.  lia- 
clerun. 

Prabeo]  Sic  Msh.  pluriuii.  Sunt 
Dclph,  et  Var.  t7u«.  Tn 


tamen  qui  habent  propjno  eodem  sen- 
su,  quo  usurpatur  ab  iis  qui  se  invi- 
ceni  ad  pocula  invitant.  -n-poireKUKirfs, 
inquit  Saidas,  b.VT\  too  irapa5e5a>K6TiS, 
6ic.  ab  autiquornm  consuetudine  re- 
gum,  qui  phialas  argenteas  aut  an- 
reas  compotoribus  propinabant,  quas 
illi  secum  atiferrent.  TrpoTriVew  o^tI 
TOO  x«p'ff<'^'*''  Philostratus  in  vita 
ApoUonii,  Tpoirivu  croi  &v5pa  "EhJa]va. 
'Venenatam  partem  fratri  edendam 
propinans,'  Spartian.  in  Antouino. 
Farnabius. 

58  Dignus  est]  Haec  verba  ultima 
longi  sermonis,  ejusmodi  sunt,  ut 
Miles  ha^c  audiens,  laudatum  se  esse, 
et  approbatum  existimet.  Donatus. 

Ubi  vis]  Honorifice  revocat  able- 
gatum  cum  injuiia,  dicendo  Ubi  vis: 
quia  accede  imperativum  erat:  et  ubi, 
nisi  quando  intellexeris,  vitium  est. 
Idem. 

59  Isti  te  ignorabant]  Figura  aKvpo- 
\oyla.  Ad  utrumque  enim  pertiuet, 
et  ad  laudem,  et  ad  mores.  Et  hoc 
ambiguum.  Idem. 

60  iSccundum  facta  et  virtutes  tuas] 
Et  hoc  a./x(piPo\ou.  Nam  virtutes  (lpa>- 
ftKws  pro  vitiis  posuit:  ut,  '  Nescis 
qui  vir  siet:'  et  'Ornatus  esses  ex 
tuis  virtutibus.'  Idem. 

Facta  et  virtutes]  Proprie/«c<a  nii- 
litibus  adscribuntur.  Idem. 

Facta  et  virtutes]  Ainarior  est  tlpai- 
veia  in  vitiosos  homines,  quain  Veri- 
tas. Idem. 

G2  Nunquam  etium  fui  usquam] 
Numquam  et  locum,  et  tempus  signi- 
ficat  :  Usquam,  locum  niagis  :  Aun- 
quam,  nnu.  Et  numquam  usquam,  ■T<f 
apxalff/x^,  pro  non  usquam,  id  est,  nus- 
quam.   Idem. 

Quin  me  omncs  amarent  plurimum] 
Contrarium  supcriori.  (juid  est  enim 
(|uud  bene  non  feciM'it  (|uic(|uam,  si 
in  illo  est,  ut  anutur  ?  Idem. 

03  Allicam  eloqucntiam]  Et  lioc 
flpwviKws,  ut  ilia  qu.i-  supra.  Allicam 
dicit  vcram  atcjue  germauam,  quia 
excultioi  cloqucntia  dicitur  Attica  : 
cnl.  4   N 


1298 


NOTyE    VARIORUM    IN 


ct  suiunii  oratoics  Attici  appcllati 
mint.   Iilim. 

Aiticiiin  thi^diiliam']  Hoc  qnoqiie, 
qnain  eliuiucntinm  iiialim  :  cujiis  hie 
ni^nillcatio  paiiiiii  ctVicax  est.  Himc 
lociiiii  ill  aiiiino  liabiiisse  videtiir 
Aiictor  libii  dc  Tragredia  et  Conice- 
dia,  oiim  scripsit :  '  Atliciiienses  nani- 
qiie  Atlicam  custodieiites  eleganti- 
ani,  cum  vcllent  male  viventes  no- 
taic,'  itc.  Egregium  specimen,  scili- 
cet, Attica;  moitim  in  hoc  milite  ele- 
gantiiv  est,  quod  liomo  aijS^s,  ct  omni- 
bus molestiis,  niinqiiam  se  ns(|tiam 
luisse  dicit,  quin  omnes  enm  aina- 
lent  pltiiimuni.  Hanc  elpaivelav  qui 
non  intcllexerunt,  do(/uentJam  substi- 
tuerunt.  Boederus. 

Atlicam  ele^antiani]   Oenuinani  et 


gcrmanani,  purani  putam  :  Ironice, 
ut  ct  (|iiai  pnvccdebaiit.  Farnabius. 

64  I'rwtcrmissum^  Et  iioc  anccpi 
est,  inteilcctn  gcmino  ad  utriimqtie. 
Donatus. 

lie  hue]  (ino  vocat  parasitus  ?  an 
ad  Meretriccm  ?  an  ad  ca:nam  Mili- 
lis,  lit  piomisit  ?  '  Hunc  igo  conit- 
dcndum  et  deiidcndum  vobis  propi- 
no.'  Idem. 

Ite  hue]  Comessatiim  ad  militen), 
vel  ad  Tbaidem.  Si  cnunaa  inter- 
fuit  meretrix,  (|uonio(io  post  acta 
sunt  omnia,  cum  mentio  noctis  non 
facta  sit?  Omnia  post  rcenam  stesta 
sunt :  et  non  completa  per  rixani 
coena,  siiperfiiit  plnrimuni  temporit 
ad  agendum.  Idem. 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    PROLOG. 


1299 


HEAUTOMIMORUMENOS. 


[In  VV.  LL.  nostris  ad  vs.  ultimiim 
Periochae  C.  S.  Apollinaiis,  lege 
'  Uxorem  diicit  Br.'  pro  '  Uxor  em  du- 
cit  Bent.'] 

Joach.  Cainerar.  de  nomine  Fubula'] 
Nomen  fabnlee  Gritcum  iignificat 
eum,  qui  de  se  ipse  suppliciiini  su- 
nlit, quemadmodiim  ait  senex  :  '  Illi 
de  me  suppliciiini  dabo.'  hie  est  igi- 
tur  &  ainhv  KoKa^dsv,  id  est,  puniens. 
Hoc  dociiit  et  Galenus  conimentati- 
one  prima  in  librum  HippocratisirepJ 
ap6p.  Sia(pfpei  yap  rh  Tip.(iipu>v  tov  rtfiw 
povftevos,  t  p.(Ta  t?)s  Ka\ovfj.(inis  alnaTitcrif 
Trrdiaeus  ffT^fxalvfi  rh  KoXa^uv.  ovrw  yovv 
/col  kamhu  Tiyiupovfiivoi  (TnyeypaTrrM 
rh  MfvdvSpov  Spa/xa.  Et>i  in  Eiectra 
est,  ifj.ov  Se  Trdvra  narpl  Tiij.oopovuevr]s, 
pro  Tifiupoucrris,  i.  e.  iilciscente  patris 
injuriam.  sicut  ait  Eiectra,  se  edux- 
isse  Orestem  vurpl  Tifiwphv  (put>ov.  nam 
TLixaipuv  significat  cum  dativo  auxiliuni 
et  ^oifiuav,  cum  accusative,  pa;nam. 

Persona^  Omnes  personas  nmtas, 
quae  in  edit.  Batavica  majore  appa- 
rent, et  ex  iis  diias  quasdani  in  edi- 
tione  Heinsii,  liinc  sustuli ;  nulla 
enim  in  liac  Conioedia  inuta  persona 
est.  Fuber. 

lit  AKGUMENTUM  Mi;reti.  Quad 
itn  magis  e  re  illius  fore  censeret  .S'l/- 
rus,  ifc]  Errat  liic  Muretns,  et  histo- 
riap  fidcm  violat;  neque  enim  id  fac- 
tum a  Syro  est;  sed  a  Cliliphone, 
act.  I.  sc.  2.  Ecce  tibi  illos  versus  : 
Cl.  Cave  /axis,  nan  opus  est,  pater, 
Et  qux  ibi  icf^as.  Idem. 

Ai>  pitouifJLM.]  Solcl)anf,  ut  in 
libro  de  poi'tica  ArisfotpJcs  scribit, 
imh  (ilav  irtpiohov  rov  ^Aiou  absol- 
vere  opus  suuni  Tracici  et  Comici 
actores.  Sed  istiun  fabulii-  recitaiio, 
Liberalibns  ante  c(/n:r  tcnipus  c(i;p- 
ta,  et  sub  rrepiisculum  media  finita, 
allcro   denium  die  pcracta   est.  un- 


de  in  prinio  et  secundo  actu  vespe- 
rae  cituaeque  nientio  fit ;  et  inse- 
quentis  diei  actum  orditur  hoc  verbo 
senex,  Luciscit.  Haec  temporum  niu- 
tatio  actionisque  tarditas  ipsi  argu- 
mento,  quod  statarium  est,  respon- 
det.  Si  enim  uno  die  accerseretur, 
eodemque  ex  una  familia  in  alteram 
deduceretur  niuliebris  pompa,  et  an- 
cillaruni  gi  ex,  nimis  turbarum  fieret 
in  scena,  et  nihil  ab  aliis  comcediis 
hiec  differret.  Quamobreni  proprium 
Terentii  est,  non  solum  bonas  mere- 
trices  facere,  hoc  est,  mutare  rh  ^9os, 
sed  iiti  etiam  novo  agendi  genere,  et 
mutare  vnSKptcrii'.  Haec  autein  ex  Te- 
rentianis  sola  stataria  est  atque  Inte- 
gra :  nam  reliqua?  niotus  plures  ha- 
bcnt,  et  nou  semper  unius  dramatis  at- 
queaucIorisimitationeni.(;./'«/;ric,nM. 

Scnarii  sunt.  vs.  1.  omnes  Mss. 
nostri :  ne  cui  vestrum  sit  mir.  vs.  18. 
omnes;  id  esse  factum  hie  non  negat. 
vs.  30.  duo  :  nee  illeprn  se  d.  c.  vs.  43. 
omnes,  mihi  pro  seni.  et  vs.  44.  decur- 
ritur.  Bojclerus. 

Omnes  hce  comoedice  de  Grceco  tranS' 
lata:  sunt,  a  Menandro  quidcm  quntuor, 
duce  ub  ApoUodoro.  Ileautontxmorume- 
nos  Menandri  est,  eujus  prologus  purti- 
tionem  tenet,  in  qua  docet,  quid  in  quas- 
tione  sit,  id  ipsum  nc  pojiulus  miraretur, 
dissolvere.  Eugraphius. 

1  Ne  cui  ail  vestrum  mirum  cur  par- 
tes  seni  Poita  dederit,  qua  sunt  Ado- 
lescentium]  Duas  partes  proponif, 
uuani  (|uo(l  contra  consuotudineni  Se- 
nex I'roIot;us  proccssil  in  pul)licuni: 
solct  cnini  istud  otlicium  Adolescen- 
tilius  dari.  Ergo  qunniam  contra  con- 
.siietudincm  in  prologum  persona  pro- 
cescit  senex,  idcirco  lianr  priniam  po- 
pulo  vult  solvere  qua'stioncm.  Idem, 

Sec  cui  sit  vestrum  mirum,  cur  par* 
Its  stpi  putta  dederit]  Partes  prolpgi 


i:"JOf) 


NOTK    VARIORUM    IN 


iiiiolliirc  ciimr.ii!;rai)liio  :  alitor  accc- 
pil  Stalipor  poi-l.  M.  3.  Bcpclertis. 

Cuv  juiitis,  Ac-.]  ('ill-  niilii  seiii  po- 
i-taili'iIiMiC  pjirtcs  prologi.  I'uvnahiits. 
3  Diiiiilf  quod  veni  ehqttar]  Altera 
hire  pars  «'>t,  simile  aiitein  niilii  vide- 
tnrliiiic  esse  principiiiiii  divinationis  : 
namqiic  ct  illic  r|iioil  subito  iniitata 
volniitate  ad  accusaiiduin  desceiide- 
rant,  miriiiii  dixit  videii,  vol  jiidici- 
bus,vel  cimimstantibiis  :  ac  propter- 
ea  se  priniiun  id  velle  dissolveve.  Si 
quis  rcstrum,  Judiccs,  aut  eorum  qui 
adsuiit,  fvrte  miralur.  Vides  hie 
vcrbiini  noierit  semper  appoui :  ita 
enim  ct  hie  dixit,  nc  cui  sit  restrinn 
mirum.  Haiic  igitur  partitioneni  sol- 
vit, uti  dicat  cur  partes  seiii  Poeta 
dederit,  qua.'  sunt  adolcscentium. 
Quod  prinio  proposuerat,  piimo  sol- 
vit. '  Oratorcin  me  esse  voluit,  non 
prologuiii.  Vestrum  judicium  fecit, 
me  aclorem  dedit.'  Quod  autem  dixit, 
quod  rcni,  eluquar,  illud  est:  'Nam 
quod  rumores  distulerunt  inalivoli, 
multas  contaminasse  Grjjcas,  dum 
facit  paucas  Latinas,  id  esse  factum 
hie  Don  negat.'  Ergo  ut  propositio 
collocata  est,  ita  etiani  solutionis  est 
ordo  servatus.  Sed  nunc  ad  inter- 
pretationcm  supciiorum  revertamur. 
Eugriii>ltius. 

Id  primum  dicam  ;  deinde  quod  reni 
eloqiiar]  An  alitor  poi'ta  hie  proponat, 
•juani  exequatur,  quod  ei  olyectuni 
est,  disputat  Scaliger,  loco  quern 
ilixi.  Guyetus  transpouit  voces.  Bce- 
clerua. 

4  Ex  Integra  Gnrca  integrum  Co- 
mcediain  sum  liudie  acturus]  Quoniam 
Andria  ex  dnahus  conui^diis  videtur 
esse  confccta,  quippe  illic  et  Pcrin- 
thia,  ct  Andria  contin^ntur:  quod 
quidem  criininis  loco  adversarius  de- 
derat.  Ideo  hie  ex  Integra,  inquit, 
coma-dia  integram  conufdiam  actu- 
ru»  «.urn,  ne  vi(l<  alur  ab  altera  tacta, 
•ut  iphc  altenim  tetigisse,  sed  unani 
comtrrliani,  tt  integram,  ad  Latinnm 
Mrmoucm    inttrpretationc    mutasse. 


Dcniqiic  ideo  ailjccit :  '  Duplex,  qua; 
ex  argumcnto  facta  est  simplici :'  ut 
simplex  argumcntuni  sit,  duplex  co- 
mcvdia :  duui  et  Latina  eadem  et 
(iraeca  est.  Novam  esse  ostendit 
propterea,  cum  a  Gracco  tantum  dic- 
ta est,  et  Latine  nunc  acta  est.  Nunc 
primimi  in  scenam  procedit,  idcirco 
dicitnrnova,  et  qiia^  esset,  supra  dix- 
it, Hcautontimorumenon. 

Duplex  qua;  ex  urgumento  facta 
est  implicil  In  libro  P.  Bcmbi,  quo 
nullus  melior,  scriptuin  olim  fuerat, 
duplici,  non  .simplici,  ut  hodie  scribi- 
tur.  At  ex  ilia  scriptura,  quamvis 
depravata,  aliquando  probabo,  locum 
hunc  corruplum  esse,  et  legi  debere, 
non  duplex  qua-,  S^c.  sed  Simplex  qua 
ex  argumento  facta  est  duplici.  Om- 
nia enim  in  hac  fabula  sunt  duplicia  : 
senes  duo,  Chremes  et  Menedcmus; 
amatores  duo,  Clinia  et  Clitipho,  arni- 
ca; du;r,  Baccbis  et  Antipbila,  servu- 
li  quoque  duo,  Syrus  et  Dromo,  mu- 
liercula;  duae  denique,  nutrix  et 
Phrygia.  Ergo  Comcedia  ipsa  sim- 
plex est,  argumentum  autem  duplex. 
Scio  quid  ab  aliis  dictum  sit;  sed  nil 
talc  ab  iis  animadversum  fuisse,  qua- 
le a  me  dictum  est,  et  id  scio.  Faber, 
4  Ex  intcgra  Graca]  In  libro  Bem- 
bino,  ut  per  omnes  alias  comoedias, 
antif|uissima  mann  glossemata  ex 
Doi;ato  in  margine  ascripta  sunt  ad 
locorum  qua;  incidunt  expositionem  : 
ita  in  banc  ipsam  Heautonfimorume- 
non  multa  visiintnr,  quae  Donati  si- 
militer pulamus  esse,  cujus  in  banc 
fubulam  conunentarii  intercidernnt. 
Sed  sive  Donati  sint,  sive  cujuspiara 
alius,  optima  certe  et  eruditissima 
sunt,  quorum  aliqua  ponerc  non  gra- 
vabimur,  ut  in  hunc  locum  :  Ex  inte- 
gra  Graca :  A  nullo  tacta.  Faernus. 

Integram  cnmcediam']  Integri  drama- 
tis, unius  auctoris,  e  Menandri  Grse- 
ca  versam,  non  mistam  e  duabiis  fab. 
uti  Andriam  calumniabatur  Luscius 
ex  Andria  et  Perinthia  contamina- 
tam.  vide  Prologum  Andr.  Farnabita^, 


TERENTII  HEAUTONTIMOR.  PROLOG. 


1301 


6  Duplex  qua  ex  argumento  facta  est 
simplicil  Duplici  priiis  erat  in  libro 
Bembino,  posteanjiitatiiin  in  simpUci. 
sed  si  duplici  legas,  hie  erit  sensiis : 
duo  adoiescentes  in  hac  tabula  intro- 
ducti,  cum  sua  uterque  arnica,  patre, 
servo,  argumentum  duplex  efficiunt, 
atque  ita  dupliceni  comoidiam,  ut 
sunt  omnes  Terentianae,  excepta  He- 
cyra.  Eugraphius  tainen  legit,  sim- 
'plici;  cujus  expositioneni  in  totum 
hunc  locum  vide.  Fatmus. 

Duplex  qua  ex  argumento  facta  est 
simplici]  Nannius  duplicem  intelligit 
ex  duplice  argumento,  sicut  descri- 
bitur  ab  Euanthio  de  Comoed.  et 
Trag.  Georgius  Fabricius  ad  tempus 
refert :  quia  non  simul,  iit  cetera», 
sed  intervailo  noctis  inlerposito,  per- 
acta  est.  nam  qua;  de  in-<perata  agni- 
tione  Antiphilce  adjirit,  non  debue- 
lunt  viro  erudito  excidere,  inde  enim 
nulla  dupliratur  fabnla.  Vera  est 
sine  dubioNannii  sententia.  Bceclerus. 

Duplex,  ifc]  Dimidium  fabuJaE  ac- 
tani  vpsperi:  nocte  transacta  ludis  : 
alterum  dimidium  (ab  illo  Chremetis 
*  Lucescit'  act.  in.  sc.  1.)  sub  lucem 
imam  igitur  quasi  dnas,  ait  Jul.  Seal. 
6.  Poiitices  c.  3.  Ego,  quod  tanti  viri 
pace  dixerim,  <luplicem  ex  simpliri 
dictam  puto,qiiod  in  Menandri  Heau- 
tontimorumeno  cum  uniis  fuerit  se- 
nex,  filing  uiiirus,  una  amica,  servus 
nniis,  in  hac  sua  Terentius  omnes 
conduplicaverit,  atque  mira  arte  Co- 
nucdiani  ediderit  iroXirnpoattm&rtpov, 
adeoquc  venustiorem.    l-'urnalnus. 

8  El  cuja  (iraca  sit,  ni  jxirtem  maxi- 
mam  exislinuircm  scire  rest  rum,  id  di- 
cerern]  Duplex  hie  pronuntiatio  est, 
qui  scripscrit,  et  cuja  Graeca  sir,  ni 
partem  maximam  existimaiem  scire 
id:  ut  post  inferatur  :  Nunc  quamob- 
rem  hat  partes  diiUcerim,  paucts  daho. 
Illud  qufxl  supra  posilum  est,  vidc- 
tur  adjectum  :  nunc  redit  ad  parti- 
tionem  Kiipra  collocatam,  rnr  paries 
adolesceiitiuni  sencx  sunipserit.  ICu- 
graphius. 


11  Oratorem  me  esse  voluit,  non  pro- 
logum]  Ut  apud  vos  agerem  causam 
potius,  non  officio  fungerer  Prologo- 
rum.  Prologi  enim,  sicnti  jam  dic- 
tum, ant  argumentum  narrant,  aut 
Poetae  personam  commendant,  aut 
audientiam  postulant :  nunc  autem 
ego  apud  vos  acturus  sum  causam,  et 
defendam,  si  quid  fuerit  forte  in  Te- 
rentium  ab  adversario,  loco  criminis 
intentatum.  Ideo  enim  dixit,  '  Ves- 
truni  jtidicinm  fecit,  me  actorem  de- 
dit,  sed  hie  actor  tantum  poterit  a 
facundia,  quantum  ille  potuit  cogitare 
commode,  qui  orationem  hanc  scrip- 
sit,  quam  dicturus  sum,'  Pot'ta  in- 
quit,  me  auctorem  esse  voluit,  qui 
tantum  in  facundia  excellit,  et  prae- 
valet  ingenio,  quantum  et  ego  qui 
eandem  comoediam  acturus  sum,  in 
agendo  preevaleo  :  ita  hie  actor,  hoc 
est,  ego,  tantum  i)otero  a  facundia, 
hoc  est,  non  degenerabo  ab  eo  qui 
cojrilavit.  Idem. 

Oratorem  voluit  esse  me,  non  prole 
gum]  Scribe,  ob  metrum,  ut  apud 
Fatirniim,  nam  hie  mendosa  est  Mu- 
reti  editio,  Oratorem  esse  voluit  me, 
non  prologum,  Alioqui  erit  Psean 
quartus  in  lambico.  Faber. 

13  Sed  hie  actor  tantum  poterit  a 
facund.]  Actorem,  praesertim  senem, 
jactantiiisquaedam  disserere,  non  ab- 
snrdum  videtur  poeta  judicasse.  Sed 
Guyetus  non  tolerat.  Baclerun. 

Sed  hie,  S,-c.]  At(|ue  ulinam  hie  ac- 
tor (^ZdKTiKws  ego)  tantum  valeret 
eloquio,  quantum  inveiitione  pneta. 
Farnabius. 

15  Qui  orationem  hanc  scripsil,  quam 
dicturus  sum]  Sed  ubi  igitur  ilia  ora- 
tio  est?  en  iilam  tihi:  'Nam  quod 
rumores,' &€.  Dices,  Incepta  ne  ea 
fuerit  oratio  ab  ilia  particular  Nil 
niirum  ;  alirjuando  euim  abrupto  ser- 
nione  sic  incipiebant :  '  Quid  enim  P 
nam  (|uod,'  Sic.  (>ra-ci  :id  euiidem 
modum,  ri  yap  iWo,  teal  yhp,  <S;c. 
Faber. 

IG  A'ani  quod  rumorcs  mulivuli]  Hie 


l:J02 


NOTyi:    VARIORUM    IN 


jam  incipit  ransnin  diccrc  cur  veiie- 
rit,  sicui  Mi|>ra  iliximiis,  ut  purgct 
qiiuvstioiKs  ipsas,  it  olijeota  al)  ad- 
versariiH  solvat.  Mitlivoli  antem, 
(|iiiiil  ilivit,  vi'l  iiiiniero  pliirali,  ut 
niulivoli  luiiion's  ipsi :  vel  singulaii, 
ut  sit  Imjiis  malivoli,  hoc  est,  Luscii 
Lanvini.    luif^raiihitis. 

Distulcniiit]  Id  est,  in  divcisuni 
diNseiniiiiirunt.    Idem. 

\am  (/M0(/  fitmores']  Vide  Proloj;os 
Audii.r  It  Hecyia-,    Fnrvabius. 

Disliilerunt,  ijc]  Spaiscrunt,  divul- 
garuut.   Idem. 

17  MitUas  conlaminasse]  Hoc  est 
illiid  quod  dixiiinis,  quando  liic  pra-- 
locutus  est,  ut  diceiet,  '  ex  integra 
Gi  i»"ca  integram  comcediam  sum  actu- 
rus  hodie.'  ita  et  liic  hoc  sibi  crimen 
dicit  olijectiiiii,  quod  'I'crentius  mul- 
tas  Gra-cas  coiitauiinaverit  comce- 
dias,  duni  paucas  Latinas  tacit,  hoc 
autem  crimen  Tcrentius  non  negat 
factum,  sed  sihi  licere  demonstrat. 
et  licere  scilicet  per  aliorum  exem- 
pla.  Quemadmodiim  Tuilius  dixit : 
'  Adduitu>  sum,  judices,  fide,  miseri- 
cordia,  muitutum  exeniplo  bonorum.' 
£t  hie  liabet  bonorum  cxeinplimi. 
r'actitruin  autumat,  factiirum  dicit  et 
profileiur.   Eu^^raphuis. 

I'J  i\eque  se  id  piiiere]  Liber  Rem- 
binus  non  habet  dictionem  id.    Faer- 

UUs. 

20  Bonorum,  ^c]  Najvii,  Plauti, 
Euiiii.    i'arniibius. 

22  Turn  ijuiid  mnlecolna  velttx  dicil] 
Abud  crimen  estjipiod  objeciuui  nunc 
propouit.  (|ijouiam  Liiscins  Lanvinus 
dicit,  Tereutium  nou  peritinn,  artis 
ninbicx,  ad  coMnedias  scriberidas  ac- 
cessisse,  praisuniente  potius  ingenio 
amicorum,  non  suo.   lllui;)iipltiiis. 

MiiUiulun,  ifc]  Luscius  Laviniiis. 
I'lolog.  Andr.    Farnahius. 

23  Muiicum]  Poeliciim,  ut  daret 
operain  Comu^diis  scribendis  :  sic  pro- 
loi»o  Hicyrat  alquc  Fhormionis.   Id. 

2  J  Amuum  ingenio,  i^c.}  Liclii,  Sci* 
pionit,   nobilium,   (|uorum   familiari- 


tate  usus  est.  Prolog.  Adelpli.et  vita 
Terentii.   Idem. 

2.5  Arhitrium  testi-um,  veslra  existi- 
malio  valehit]  Hoc  locutionis  genus 
satis  tnirum  est,  cum  dicit,  de  hac  re 
vos  judicare  poterilis:  an  id  quod 
objicitur  nobis,  verum  sit,  ut  Teren- 
tius  non  natura  sua  fretus,  neque  in- 
genio, sed  amicorum  potius,  ad  scri- 
bendas  ronia-dias  arcesscrit.  Est 
namque  ruuior,  quod  'I'crentius  cum 
Scipione  AtVicano  familiarissimug 
tnit,  semper  istas  comoedias  cogita- 
rit :  hoc  igitur  prologus  nititnr  sol- 
vere. Kt  quoniam  non  est  erubescen- 
dum,  tali  viro  fuisse  conjunctum,  id- 
circo  minus  curat  hoc  crimen  dissol- 
vcre  :  dicit  lantnmniodo,  vestrum  ju- 
dicium est,  et  vestra  exislimatio. 
Eugruphius. 

20  Quure  vos  omncs  orntos  rolo]  Hie 
jam  seqnitur  officium  prologi,  ut  be- 
nivolcntiam  petat:  quae  benivolentia 
et  in  adversarios  odium  ooneitat. 
(juod  adjecit.   Idem. 

Qiiitmobrem  omnes  vos  oratos  voh] 
In  liembino  est  quare:  in  Victoriano 
autem  ascriptum  in  inodum  variae 
leclionis,  vet  quare.    Faeriins. 

27  A'e  plus  iniquum  possil  quam 
cequum  oratio.  dale  crescendi  eopinin 
novarum,  qui  spfctandi  fuciunl  copium 
sine  viliis]  Quoniam  petitio  generali- 
ter  fuerat  collocatii,  uti  novis  Poelis 
taverent  auditores  :  adjecit  novis,  sed 
(|ui  sine  vitiis  comoedias  daiit :  illis 
Luscius  Lanvinus  comoedias  profert, 
sed  cum  viiio.  Adjecit,  Ne  ille  pro  se 
dictum  existimet.  Et  ne  Luscius  Lan- 
vinus etiam  pro  se  petitum  arbitrc- 
tur.   Euf^rapluus. 

Ne  plus  iniquum  possit,  quam  aquum 
oralid]  Gnyefus  iniquum  gonif.  plur. 
tJi  cequum,  recto  casu  singul.  Prisci- 
anus  autem  lib.  vii.  utrobique  conri- 
sionem  agnoscit,  explicatque,  iniquo- 
rum  et  (cquorum.  Bfcclerus. 

28  Date,  ^c]  Date  crescendi  (in 
gratia  apnd  vos)  copiam  iis  poetis, 
qui  faciunt  vobis  copiam  spectandi 


TERENTII  HEAUTONTIMOR.  PROLOG. 


1303 


Bovarum  fabularum,  eaninique  quae 
vitiis  carent.  vide  Prolog.  Hecyra'. 
Kowd  dpdnara.  Famabius. 

29  Norarum  qui  spectandi  faciunt 
eopiatn]  Hujns  locutionis  multa  apud 
optimoj  sciiptores  exempla  extant, 
quasi  quis  siippleat :  qui  faciiint  co- 
piam  spectandi  spectaculi  novarum 
fabiilai  urn  :  semper  enim  hie  subau- 
diiiut  nomen  verbi  (seu  verbum  infi- 
nitum pro  nomine  acceptum)  qui 
participia  existimant  ilia,  vnlgo  pro 
verbis  Gernndis  habila.  Qua  de  re 
Scioppiiis  in  Paradoxis  Literariis, 
Ep.  2.  Bceclerus. 

Spectandi  novarum']  Cum  ita  lo- 
qnuntur  Latini,  tuin  illiul  gerundi- 
vum  pro  verbali  nomine  est,  ut  spcc- 
tatio,  visio,  Ifc.  Exempla  notavi  apud 
Ciceronem,  Lucretinni,  et  Siieto- 
nium.  Fuber, 

SO  Ne  ille,  Ifc]  Neque  enim  haec 
in  siiain  defensionem  dicta  putet  L. 
Lavinius,  qui  scurriks  servorum  dis- 
rtirsiones,  et  insanas  turbas  niiper 
populo  ostendit  in  fabula  motoria. 
Farnabiwi. 

31  Qui  nvper  fecit  servo  currcnti  in 
via  decease  populum]  Proponit  vitium 
quod  admiserit  Poeta  Luscius  Lan- 
vinus  :  cpiippe  cum  oniiiis  conio?dia 
ant  errorem  teneat  ex  amatoribiis, 
ant  injuriam  meretricum,  ant  fuppo- 
sitioneni  filiorum,  ant  aliqnid  tale, 
quod  ad  moralitateni  vidctur  esse 
conjimctiim.  Quod  tale  hie  est  : 
Cum  servus  currit,  cum  populns  de- 
cedit,  (|uod  domino  insano  obediat 
jiervns  ;  ne  potius  alieiia  a  coniccdiis 
slot,  aperte,  ait,  ac  brcviter  ea,  qua; 
xunt  comn;diarum,  explicemux.  ()m- 
nis  conm-dia  aut  amoris  habct  agni- 
tionem,  ant  Ruppositionem  amoris 
liabet.  Ut  ex  Andria,  (|uam  quideui 
in  agnitionem  cuse  cogno.sciini.'s  : 
nam  rognoscitur  (Jlycerinni  cpiia  ri- 
vis  Mt.  SiippoHitioncm  habct,  ut 
apud  I'lautum  qui  est  'rruciileiitus : 
militi  euiui  supponitur  filius,  ut  ex- 
indc  in  meretricis  oflTcctum  arctiii* 


et  strictins  colligetur.  Ergo  cum 
videamus  hsec  esse  necessaria  in  co- 
racediis  teneri,  vehementer  erravit 
Lauvinus,  qui  extra  haec  comoediam 
instituit :  et  servum  currere,  popu- 
Itmi  per  viam  discedere,  quod  insano 
serviat  domino.  Unde  apertissimuni 
vitium  in  conicedia  reprebendit  Te- 
rentius.  Eugraphius. 

32  Cur  insano  serviat]  Eugraphius 
multa  hie  movet,  sed  nihil  promovet. 
Calphurnius,  quem  plerique  sequun- 
tur,  de  populo  dictum  accipit  :  cur 
insano  serviat?   so.    populns,    insano, 
servoscil.de  quo  dixerat:  Guyetus 
emendat,  serviam,   v.  not.  Bceclerus. 
36  Statariain]  Homines  nostri  sta- 
tariam   hoc    loco   Fabulam    intelligi 
volunt,  quae  ita  dicebatur  ad  diffe- 
rentiam    motoric.     Quid  sit    autem 
Fabula  stataria,  quid  motoria,  prius 
in  sclioliis  ad  ^schylum  et   Aristo- 
phanem  didiceram  quam  excerpta  e 
Donato  legissem  ;  sed  ad  rem.     Bis 
nieo  jndicio  peccant,  <jui  statariam 
hoc     loco    Fabulam    esse    scntiunt. 
Nam,  quod  primum  sit,  ha;c  Fabula 
stataria   non    est :    imo   ex  omnibus 
Terentianis    Fabulis    nuilam    magis 
niotoriam  scio.     Alterum   peccatum 
est,  quod  non  viderunt  statariam  hie 
non  de  coinnedia,  sed  de  persona  ali- 
qua  tantnnj  dici  ;   id  quod  facile  pro- 
baverit  oppositoruui  ratio.     Quid  au- 
tem   oppoiiitur    statariae,   quani  ego 
personam  dico  esse,  nisi  servus  cur- 
rcns,  iratus   sencx,  parasitus,  syco- 
phauta,  lena,  &c.  '  Ne  semper  servos 
currens,    iratus   senex,  Edax  parasi- 
tus,   sycoplianta    autem     impudens,' 
(Vc.      Persona  itaquc   cum    persona 
comparatnr,   id  est  pars  cum  parte, 
non  couiredia  aliqua  cum    aliqua  co- 
UKedi.i,  id  est   totum    cum  alio  toto. 
'  Id  tpiisqiie  dicetquod  (juiscpie  volet 
diccre,  At  hoc  scio,  nie  certa  et  vera 
diccre.'     C)lim  lure  fiisius  ;   nam  in- 
gens,  copioRuni    ac   vcrbosum    argu- 
nicntnm    est.     Tame n  jam    nunc   Ci- 
ccronis   qticmdam  locum    ex   Bruto 


ISOi 


NOTyli    VARIORUM    IN 


proferre  possim,  ex  c|iio  id  plane 
confirinetiir  :  eos  illo  actores  vocat 
statarios.  '  Volo  eiiini,'  inqiiit,  '  iit  in 
iiccna,sic  etiatn  in  t'oio,  non  eos  mo- 
di) laiiilari,  qui  cclcii  niotu  et  ditli- 
cili  iitnntiir,  sed  eos  etiani,  qnos  sla- 
tario'!  appellant,  quorum  sit  ilia  sim- 
plex in  agendo  Veritas,  non  niolesta.' 
Vides  actores  statarios:  ergo  et  sta- 
tarias  personas.  Faber. 

Slatariam  agcre  ut  liceal  per  silen- 
litiin]  Quidam  statariam  genus  esse 
putant  comcEdia; :  alii  in  quibus  stau- 
tes  :  unde  banc  stataruim  noniinant. 
Ulilii  enini  videtiir,  slatariam  agcre  ut 
Uccat  per  silentium,  ideo  dixisse,  ut 
perpctuo  et  stabiliter  agatur  lure 
comoedia,  neque  popult  adversis  suf- 
fragiis  foras  pellatur.  Ideo  adjicit, 
ui  Uccat  per  silentium.  et  subjungit  : 
'  Ne  semper  servus  currens,  iratiis 
senex,  &c.  assidue  ageiidi  sint  mibi, 
Clan)ore  sunimo,  cuni  labore  niaxi- 
ino.'  Hac  autem,  quae  nunc  nonii- 
nuntnr,  propria  videntur  esse  per- 
sonarum,  nam  servi  officium  est  cur- 
rere,  senis  irasci  :  parasUus  auteni 
edax  est,  impudens  sycopiianta,  leno 
avarus  est  :  ergo  sunt  li»c  propria 
sermouis,  cjuje  necesse  liabeo  ex  ne- 
cessitate personarum  complere.  De- 
betis  mibi  potius  favere,  quam  ad- 
verso  suffragio  conatus  facere.  Eu- 
grapkius. 

Slatariam  agere  ut  liceat]  liecte 
Eagrapbius;  '  Ut  perpituo  et  stabi- 
liter agatur  lia-c  comcEdia,  neque 
popnb  adversis  suffragiis];  foras  pel- 
latur.' Frustra  sunt,  qui  slatariam 
hie  capiunt  de  illo  genere  fabulae 
quod  a  motoriu  distinguitur.  Bacle- 
rug. 

Slatariam,  if c .]  Comrediam,  in  qua 
non  ita  discurritur,  ubi  to  fjdr)  seria, 
sedatiora,  et  graviora,  tanquain  sta- 
tarii  milites,  qui  servant  ordinem 
tioL'uli.    I'arnaLius. 

3b  I'arasitus]  Prolog.  Eunuch.  Id. 

Sycophanta,  Kc]  Andr.  act.  v.  so.  4. 
Idem. 


41  Mea  causa  causam  hanc  justam 
esse  aiiimum  imlucitc,  Ct  aliqua  pars 
lahoris  miuiMlnr  wi/ii]  Quantum  ad 
eum  qui  conicediam  scribit  perlinet : 
potuit  enim  secumlinn  niorem  in- 
genio  universa  complere  :  ergo  quia 
baec  proniintiaturus  sum,  necesse  lia- 
beo silentium.  Ideo,  inipiit,  propter 
me  banc  mibi  operam  exbibete,  ut 
cum  silentio  attendatis.   llugrapliius. 

Mea  causa,  ^c]  Qui  senio  coufec- 
tus  sum,  cui  parcendum  erat.  Far- 
nnliius. 

Si  quae  labor,  est  ad  me  currifur]  Ex 
Bembino  codice  est  rb  quce.  In  Mss. 
nostris  omnibus  :  si  qua  laboriosu  est, 
ad  me  decun-itur.  Bceclerus. 

Si  qua,  ^f.]  Si  qua  fabula  gravis 
sit  argnmenti,  ut  quae  laboris  mul- 
tum  desideret,  ad  me  itur.  Furna- 
bius. 

4.5  Ad  alinm  d^ertur  gregem)  Cal- 
pburnius  hie  gregem  per  contemtum 
dici,  sine  causa,  autumat.  Bceclents, 

Gre^(?jn]Scenicorum  ad  alios  acto- 
res. Farnabius. 

46  /n  hac  para  est  oratio']  Quoniam 
dixerat,  laboriosas  potius  comiedias 
ad  se  deferri,  leves  ad  aliiim  ;  ne 
prapjiidicium  buic  coniadi*  fecisse 
videretur,  adjecit,  in  hac  pura  est 
oratio:  experimini  in  utramque  par- 
Urn  ingenium  quid  possit  meum. 
IModo  utruiiiqne  possum  :  et  levia 
perterre,  et  gravia  complere.  Ita 
ait  in  utramque  partem  :  (|Uoiiiam  sem- 
per in  asperioribus  eomiirobastis, 
nunc  quoque  in  levioribus  nosse  de- 
bet is.  Eugraphius. 

In  hac  est  pura  oratio]  Pura,  Sca- 
ligero,  bic  est  lecla.  Poiit.  iv,  1.  lia- 
ckrus. 

In  hac,  Sfc]  In  hac  fab.  prafter  t^i/ 
oiKovofj.iat'  TO.  ^drj,  et  vcnustatem,  pura 
erit  dictio.  Fartuibius. 

51  Ut  adolescent  uli  vubis  placere  stu- 
deanl  potius  quam  sibi]  Si  mibi  nunc 
bonorcm  per  silentium  dcdcritis,  fa- 
cile eos  adolescentes  compelletis,  ut 
vobis  placere  potius  velint,quam  sibi. 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    1.   SC.    I.        1305 


quoniamofiicinm  Prologorum  adoles- 
eentes  sumiint,  multa  in  comoeiliis 
ipsi  actiiri  sunt,  ita  factum  cum  mihi 
ex  hac  actione  esse  cognoveriiit,  fa- 
cile ipsi  laborem  hiiuc  capere  pos- 
siut,  ut  vobis  placeant.  £«^'j-rt])/u"i(«. 

Ut  adolescentuti]  Ut  adolesc.  qui 
in  comccdiis  partes  suas  acturi  sunt 
posttiac,  meo  exeniplo,  vestris  potius 


conimodis  quam  suis  servire  stude- 
ant,  i.  e.  placere  magis  vobis,  quam 
quafstui  operam  dare  cupiant;  judi- 
cium vestruui  ante  lucrum  suuin  po- 
nant.  Eugraphius  uon  expedit  satis. 
Guyetus,  auimosius  medicina  usus, 
delet.  Boeclerus. 

Adolescentuli]  Poetae,  actore;?,  his- 
triones.  Farnabius. 


ACTUS    1. 


ScENA  I.  Senariis  constat  scena. 
Ts.  4.  duo  Mss.  rel  tirtus  tua  tel  mea 
vicinitas.  vss.  9.  10.  duo  :  quid  vis  tibi, 
aut  quid  quaris  ?  vs.  17.  duo  :  facere : 
unus,  ferre-  vs.  19.  omnes  :  certe.  vs. 
24.  unus:  eaet  qua:  nihil  ad.  alter:  ca 
qua  ad  te  nihil  attinent,  atque  itaeti- 
am  Argentor.  prima  niauu.  vs.  29. 
duo  :  mihi  sic  est.  tertius  :  mihi  est, 
vs.  36.  duo  :  dicetur  tibi.  vs.  40.  duo: 
sic  meritum  meum.  vs.  45.  omnes  post 
perdt/e,  addunt,  eirg-inem.  vs.  47.  om- 
nes: ubi  rem  sciti.  vs.  63.  omnes,  ut 
ed.  vs.  66.  omnes  :  clain  me  est  profec- 
tus.  vs.  69.  omnes:  ex  hiis.  duo  :  con- 
socii.  Argent,  consilii.  vs.  72.  duo  : 
assideo.  vs.  84.  omnes  :  vit.  ill.  incolel. 
vss.  90.  91.  unus,  uted.  alter,  exer- 
cent,  ut  et  Argent,  vs.  93.  oir.nes 
omittuut,  ad.  vs.  97.  unus  :  ne/a^  esse, 
uUa  me  toluplnlefrui.  vs.  101.  omnes  : 
neque.  vs.  102.  unus  :  hue  ibi  fit  ubi 
non  vere  tivilur.  alter  :  hoc  qui  ('super- 
8cr.  ihi)  fit  ubi  non  rcre  victtur.  Ar- 
leentor.  hoc  quidem  fit  ibi  (hoc  ibi  ab 
alia  manu  est)  ubi  non  vere  vitituv.vs. 
10.5.  Argent,  futeor  jirccalum  meum 
maximum  esse.  Meorum  unus  :  /.  pec- 
catum  maximum  mrum  est.  alter  :  fat. 
peccatum  mtum  maximum  est.  vs.  113. 
omnes:  impulerim.  vs.  116.  duo:  ut 
dixi.  vs.  121.  duo  :  ibo  hinc  intra.  Hcc- 
clerns. 

I  Quamquam  htrc  inter  no*J  Hcec 
scena  continct  injuslam  accusal ionem, 
qund  (gratis  senex  de  ne  exinat  paiuuf. 
defenuionemque  continet  juslam,  rnvmo- 


rat  quippe,  ita  se  meritum,  ut  ipse  de  se 
exigat  poenas,  Quare  qualitatis  esse 
intelligimus  status,  et  non  tarn  esse 
accusaiionem,  quam  objurgationem. 
Hujusmodi  etenini  in  auctoribus,  qui 
non  apud  judiceni  controversiam  di- 
cunt,  vim  debemus  potius  intelligere, 
quam  controversiam  :  non  enim  judi- 
ces  pr-.csunt.  Sed  quoniam  talis  est 
actio,  ut  videatur  vim  controversiae 
continere,  idcirco  status  hie  est,  et 
secundum  isttim  cuncta  diciintur. 
Ergo  in  liac  scena  status  qualitatis 
est  absolute,  utrum  juste  fecerit,  vel 
faciat,  ([uod  de  se  senex  exigat  pce- 
nas.  Quam  rem  docet  juste  fieri,  ex 
eo  quod  se  meritum  dicit,  propterea 
quia  ipse  filiuni  suum,  aniantem  ado- 
lesceiitum  more,  niiserit  in  militiam 
duram,  sa>pius  accusando :  inde  sibi 
juste  imponi  lias  ipsas,  qiias  implet, 
gravissinias  prenas.  Eugraphius. 

Quaiiquam  /tac]  Cbreuies  vicinus, 
cum  conspiceret  senem,  eundemque 
olim  divitem,  graviter  laborare  ac 
tota  die  in  opere  cousistere  velie- 
menter,  acccdit  interrogans  :  et  ut 
o|)ortet  upud  ignotiim,  longa  utitur 
oratione,  sinuilquc  sibi  etiam  qua-s- 
tionem  facit,  et  quasi  ipse  sibi  re- 
spondct.  Quo  |)arto  vim  ostcndit 
ejus  qui  interrogat,  cum  sit  ignotiis. 
Alitor  enim  senem  in  dolore  positim), 
«t  ralamitutilius  pressiini,  ad  lo(|uen- 
(liini  piovorare  non  posset,  nisi  se- 
cum  in  se  interrogans  illud  ita  lo- 
qucrctur,  uti  adjirerct  quw  ipse  re- 


1300) 


NOTiE    VARIORUM    IN 


«l>oinlerc  potni«t»et.  Ac  prinio  ptir- 
«;Ht  pci'sonnni :  qiianivis  iiiitea  taiiiili- 
aritas  nulla  fiieiit,  aiulcat  tameii  lio- 
tiie  acoedeio,  et  eiini  alloi]iii,  dii'it  * 
quoil  niniiiis  labor,  qiiein  ipse  de  se 
exigai,  ille,  ([iii  sciiex  et  dives  est, 
ill  se  tacitiiriiitalcin  esse  non  pcnui- 
stMit,  sed  poliiis  coinptilcnt  ad  inter- 
ro^aiuiiini,  etianisi  parva  amicitia 
fuissct  atqiie  iiotitia,  ex  lioc  quod 
viciiitini  agriiin  iioii  longe  ante  iner- 
catiis  est.  Idem. 

Quamquam  hire,  Sfc]  Exordium  hoc 
adeo  |)iaclaruiii  est,et  oratoriiini,  ut 
in  gravioribiis  etiani  argumentis  ex- 
empli loco  esse  queat.  considera  par- 
tit  ioneni  rei,  sententias,  niimeros  ; 
prorMis  nihil  acciiratiiis  repcries, 
neqiie  faciindiiis  :  SidOfcts  aninii  in 
Clireniete  loqnente  notabiliter  signa- 
tur  a  Cicerone  de  Fin.  ii.  4.  Incipit 
aiitcni  a  cuiuniuiii  Liiinanitate  :  '  Ho- 
mo sun),  hiiniani  nihd  a  me  alieiiuin 
puto.'liic  scnsus,  ut  itu  dicam,hiima- 
nitatis,  snbinde  ad  propositum  offi- 
ciosi  animi  proficit :  '  Crede,  iuqnam, 
niihi,  Ant  consolando,  aut  consilio, 
ant  re  jiivero.'  testimonium  sequitur 
duplex,  ncc  exiguuu)  :  invitatio  ad 
convi\iuni,  minuend^'  a-gritudini ;  et 
larryniiu  miseiicordia  profusfe.  mox 
opera,  consilium,  et  qua>  ab  amico 
familiari  possunt  proticisci  reli(|ua. 
Baclertis. 

3  Sic  reisane  amplius^  Nee  aliqnid 
inter  nos  fuit  rei,  ex  quo  facilius  juu- 
geremur.   r.up^raiihiui. 

4  Vel  tirtun  tiia  ;ne]  Quam  honesto 
vcrbo  usus  I  laboiem  et  calamitatem 
virtntem  polius  nominavit.*    Idem. 

T  if  jni/uij '  E\Kv(rTiK6i'  n,  ad  notitiam 
atque  amiciti:im   arctiorem.   Farnali. 

a  In  pro/tinqua  parte]  V'icinitas 
agrornm  et  donioruni  quasi  qnxdam 
pars  aniicitiic  est,  Eugruphius. 

6  Audacter  mnncam  el  famillariler] 
Audacler,  quod  qnadani  dicturus  est, 
▼eluti  accu^ans.  I'amiliaritcr,  quod 
ila  acccdit,  quasiex  uotitia  praeterita. 
Idem. 


7  Quod  mihi  vidcre,  Sfc]  Ipse  paf* 
titionem  snain  persequilur.  Nam 
propter  .ptatem  sic  subjungit,  Anno$ 
scKiginta  natus  cs,  aut  plus  en,  ut  con- 
jicio  :  agrum  in  his  regionihus  meliorem, 
neque  pretd  mnjoris  nemo  hnhct.  MeliO' 
rem,  ad  nsum  refcrt:  prctii  majnris, 
ad  opinioneni  popnli  de  ipso  agro. 
Idem, 

Prater,  Ifc-I  "Epya  vtinv,  ^ov\a\  8i 
p.f<Twv,  fixed  5(  "yepSvruv.  Farnahius. 

9  Quid  vis  iibi,  aut  quid  quceris'] 
Disjnnctio  aut  aduubus  antiqnissimis 
libris  abest,  Bembino  et  Victoriano. 
Fa'enius. 

14  Officia  fungerel  Archaismus. 
Farnabius. 

15  Numquam  tarn  mane,  ^-c]  Hie 
est  labor  ille  qui  fit  plurimus,  quo 
cotidie....labore  constitntns,  quod  aut 
fodere  invenitur,  aut  aliqnid  facere. 
Eugraphius. 

IS'unquam,  ^c]  '  Terentianus  Chre- 
mes,  non  iuhumanns,  novum  vicinum 
non  vnit  fodere  aut  arare,  ant  ali- 
quid  ferrc  deniqne  :  non  ut  illnm  ab 
industria,  sed  ab  illiberali  labore 
deterreat.'  Cic.  dcFinibus  1.  i.  Far- 
nabius. 

IG.  17  Quin  le  in  /undo  conspicer 
fodere,  aut  arare,  aut  aliquid /.  </.]  Hii- 
manitati  banc  dehortationem  nierito 
tribuit  Cicero  de  Fin.  i.  1.  '  Teren- 
tianus Chreines  non  inhumanns,'  &c. 
liackrus. 

18  Denique  nullum  remitlis]  Nullum 
remiltis,  ad  illnd  |)citinet  quod  dicit, 
nunquam  tarn  mane  egredior,  neque 
tarn  vespcri  domum  revertor.  Eugra- 
phius. 

Neque  te  respicis]  Ad  illnd,  vel  quod 
senex  est,  vel  quod  dives.    Idem. 

18  Neque  te  respicis]  Non  parcis 
tibi,  non  cogitas  quid  zetas  et  valetu- 
do  tua  postnlet.  Ita  in  Pliorm.  ii. 
3.  87.  '  Respice  aetatem  tuam.'  Bce- 
clerus. 

19  Hac  non  voluptati  esse  satis  certo 
scio]  In  0.  1.  8.  antiquis,  recentibus, 
post  voluptati    est    pronomen    tibi  : 


TRRENTII   HEAUTONTIMOR.   ACT.    I.   SC.   I. 


1307 


r^uod  et  sensui  necessarium  videliir. 
superest  nt  versui  consulatur  ;  qui 
ita  stabit,  si  ex  voluptati  p  elidas  : 
ita  ut  antepenultinia  correpta  rema- 
neat.  et  in  esse  piiorem  syllabam  cor- 
ripias,  altero  s  abjecto,  ant  tibi  mo- 
nosyllabuni  efficiatur.  Fa'ernus. 

20  At  enim  dices]  Optima  ut  dixi- 
mtis  ratione,  ipse  sibi  qiiisestiouem 
facit,  et  utitiir  respondentis  ratione, 
ut  eum  provocare  possit  ad  loqnen- 
dum,  qni  frequenter  pressus  doloie 
conticescit.  Sed  dices  mihi,  inquit, 
paenitet  me  quantum  hie  operisfiat :  cui 
rcspondet,  tanquam  hoc  sibi  proposi- 
tum  sit.  Sed  in  opere  faciendo  quod 
consumis,  si  id  consuuias  in  exercen- 
dig  servis,  plus  agas.    Eugraphius. 

At  enim  dices,  me  hie  quantum  opens 
Jiat,  pcenitet]  In  libro  Bembiuo  et 
Donato  in  Eunuciuini  actus  v.  scena 
7.  non  est  dictio  me.  et  pra;teiea,  non 
hie  quantum,  sed  quantum  /ji'c  scriptnm 
est.  ntroque  niodo  necesse  est,  Jiat, 
in  unam  syllabam  contrahi.    faernus. 

At  enim  dices]  Seosus  est  :  Scio 
quid  dicturus  sis.  non  contentnm  te 
esse  eo  (non  satis  tibi  videri)  quan- 
tum hie  (in  tuo  agro)  operis  fiat,  at 
vero,  si  tu  eum  laboiem,  qneni  in 
opere  rustico  consumis,  poneres  in 
exercendis  servis  tuis,  plus  agas.  plus 
tua  praesentia,  inspectio,  coliortatio 
(vox  enim  exercendi  nctabiliter  liic 
significat,^  proficiet,  opera scrvcrnni, 
quam  si  nianu  opus  facias.    Jiceclerus. 

At  enim  me]  At  enim  (dices)  pigct 
me  videre  quantulum  hie  promoveant 
opu»  meum  servi  pigri  et  cessatores. 
ramubiua. 

22  'Si  sumas,  ifc.]  Respondct  sibi. 
Idem. 

23  Tantum  ne  c»<  ab  re]  Hcnc  tan- 
quam alienuni  allocinitnr  Menedcmiis, 
nt  illi  (t  otiiim  i-s^c  dicat,  et  tantu;ii 
otium  a  rtlnis  nuis,  nt  aliena  curct, 
et  ea  (|ua:  ad  se  nihil  attinent.  liu- 
graphius. 

t'hreme,  tanlumnc  ub  re  tun  e»l  otii 
tthi]  Cicero  (Lpibl.  ad  Attic.  xii.O.) 


proverbial!  schemata  induit  banc  sen- 
tentiam  :  ex  familiari  usu  Terentia- 
Die  lectionis.   Bceclerus. 

Tantumne,  &;e.]  Tantumne  ab  re  iua 
est  otii  tibi,  ut,  ifc.  Cic.  ad  Attic,  lib. 
XII.  Epist.  6.   Farnabius. 

Homo  sum,  humani  nihil  a  me  alie- 
mnn  putn]  Hie  locus  vulgo  intelligi- 
tur  pessime,  et  contra  Terentii  ipsins 
sententiam,  aut  Cicero  non  sapiebat 
in  lib.  de  OfBciis,  cujiis  locus  notissi- 
mus  est.  Hoc  Terentii  dictum  bene 
intellexit  impurissimus  ille  Satyri- 
cus,  '  Quis  enim  bonus. ...Ulla  aliena 
sibi  videat  mala  r'  Unde  facile  intel- 
ligere  possis  quid  sit,  humanum:  mala 
scilicet,  qu?R  nnicuique  homini  in 
diRS  et  horas  aut  accidunt,  aut  acci- 
dere  possunt,  vel  a  casu  vel  a  fato. 
Addo  et  hoc  :  Cum  hie  versus  in 
theatro  recitaretur,  universum  popn- 
lum  exclamasse.  Verba  sunt  Viri 
Sancti>simi.  D.  Angnstinum  dico. 
Rect  urn  est  ?  ego  ut  faciam,  Non  ?  ego 
ut  deterream.  Ego  ita  di«tinxi,  ut  sen- 
tentia  posset  intelligi ;  aliter,  non 
potest,  i'aber. 

Homo  sum,  humani  nihil  a  me  alien, 
p.]  Cicero  banc  qiioque  sententiam, 
ut  apprinie  probam,  et  quandam 
quasi  natiirx  voceni,  ad  societatem 
civilem  colendam,  accommodat  i.  de 
Legib.  et  i.  de  Off.  Kal  yap  5ii  t^  t^j 
avrris  ^/uar  fhai  ^vfftais,  aW-qKovs  i\(tiy 
XpVy  «"'  5i^  toDto  o^v^(>eTr(7i  flfai  irpbi 
TO.  nddrj.  ut  Scholiastes  ad  memorabi- 
lem  locum  Apollonii  Argonaut,  iv. 
lOl.j.  et  seq.  Jiceclerus. 

Homo  sum ,  if c]  'Est  enim  diffici- 
lis  cura  rerum  alienaruni  :  quaiiquam 
'rerentiaiins  ille  Cliremcs  humani  ni- 
hil a  se  alienum  piitet.'  Cic.  de 
Offic.  1.  I.  '  Isti  versus  in  pectorc  et 
ore  sint  :  Homo  stun,  iiiliil  humani 
a  me  alir-num  puto.'  Sencc.  I'pist. 
J'arnabiui. 

20  Vvl  me  tnonrrc  hoc  rcl  percontari] 
Monere,  si  sciam  quod  faciat  :  percon- 
tari, Ki  nCHcit.    llvgraphius. 

27   licctum   c»t,  (go  ut  faciam]  Ad 


1308 


NOT*    VARIORUM    IN 


superiora  perlinet  .vensus,  «t  intelliqi 
possit.  \c\  piMCOiitaii  piita  si  rec- 
tum est :  iiico  (|iuvio  lit  faciaui  ;  si 
lion  est  rectum,  iit  tc  dctcrreain. 
Idem. 

Nnn  ul  diterirnm]  Lege  non  est,  tc 
ut  dctirreain.  Hiiiic  locum,  prater- 
(jiiaui  fjuoii  iluaiuni  tiictiouuui  defec- 
tus  iu  ouiuiljtis  imprcssis  coiruperat, 
etiam  obscurabat  coufiisa  distinctio  : 
sic  eniui  distins;uondum  est ;  Vet  me 
moncre  hoc,  i'<7  prrcimtari  puta :  Rec- 
tum est,  ego  ut  fucitun:  non  est,  te  ut 
(Uterream.  ita  autem  prouuntianda 
sunt  ea  verba  rectum  est,  et  nun  est,  ac 
si  diccremus,  si  recttmi  est,  et  si  non 
est.  ut  i>it  scnsus  :  puta  nie  vol  per- 
contari  hoc,  vel  niouere  :  percontari 
quidem,  ut  si  rectum  est  quod  tu  fa- 
cis,  cum  tautum  laboras,  ego  quoque 
cum  id  cognovero  rectum  esse,  idem 
faciaiu :  nionere  vero,  ut  si  non  est 
rectum,  te  ab  ca  re  deterrcam.  Hti- 
jus  loci  intclliuentiam  Hieionyuio 
Suritap,  doctissimo  Hispano,  debe- 
mus :  emendatiouem  vcro  omnibus 
I.  s.  Fuirnus. 

Rectum  est,  ego  ut  faciam :  non  est, 
te  ut  deterream^  llene  explicat  Guye- 
tus  studium  hoc  Clirciiietis  icquitate 
nii\tum,quod  verbis  Horatii  extulc- 
ris  ex  Ep.  i.  11.  '  Certemus,  spinas 
animone  ego  fortius,  an  tu  Evcllas 
agro.'  Baclerus. 

28  Mthi  est  usus]  Milii  sic  expedit. 
Eugraphius. 

Mihisicest  usus]  HaEC  explicantur 
ab  ipso  poeta  vs.  40.  83.  05.  9G.  et 
auipliiis  a  (Cicerone,  qui  ostendit,quo- 
niudo  hie  Tereutiamis  senex  decre- 
verit  se  cruciarc;  et  maio  se  dig- 
num  deputarit,  nisi  miser  essct,  Tus- 
cul.  III.  27.  idqiie  ab  aft'ectus  magni- 
tiidinc  proficisci,  cum  nemo  sibi  ini- 
niicus  ipse  sit,  deciaiatdc  Fin.  v.  10. 
liceclerua. 

Tihi  ut  opus  est  facto,  /«c<]  Liber 
Renibinus  et  Victorianiis,  tibi  ut  opu$ 
facto  st.face.  et  infra,  un  nuoiiptam.  et 
in   eodem   versu,  in  omnibus  ferme 


libris,    mihi  legitur  sine  verbo  «(. 
Fai'inus. 

30  SI  quid  labovis  est,  nollem^  Pa- 
rum  boni  scnsus  liinc  elicucris.  itaquc 
intcrpretcs  more  suo  pra^tererunt, 
aut,quid  dicant,ipsi  nesciunt.  Giiye- 
tus  cxpungit.  Baclerus. 

Siquid  laboris  est  noUem,  sed  istud 
quid  mali  est]  Ne(]ue  constat  versus, 
inquit  Muretus  in  edit.  Manutiana, 
neque  sententia  mihi  quidem  satis 
aperta  est.  Sed  errat  vir  eloquentis- 
simus;  nam  profecto  trimeter  comi- 
cus  est,  et  optimus  quidem ;  sic  : 
Siquid  I  labo  \  ri'stnol  \  lemsedi  |  stud 
quid  I  mali'st?  Ita  centics  et  ampli- 
us  Poiita  noster,  et  Plautus.  Sen- 
tentia autem  est  haec  Gail.  Quelle 
peine  y-a-t-il  afuire  ce  que  je  vous  con- 
seille?  Verum,  dices,  consilium  illud, 
de  quo  loqueris,  ((uod,  ct  quale  erat  ? 
Id  superius  paulo  expoiitum  est  his 
versibus  :  'Quod  in  opere  faciundo 
operas  consumis  tuijp,  Si  sumasin  illis 
exerccndis,  plus  agas. '/viitr. 

31  Quid  de  te  tantum  meruisti'\ 
'  Male  de  se  mereri,'  Cicero  in  hoc 
ipso  genere  iroflous,  se  excruciantium, 
describendo,  dixit.  Plautus  alio  sen- 
su  ;  '  videre  commeruisse  in  te  ali- 
quid  mali  '  (Epid.  i.  1.  .59,  CO.)  i.  c, 
cummeruisti  noxiani,adeo(|ue  pceiiam, 
8.  ob  quam  pccna  te  nianet.  Idem. 

31  Aut  cunsolando,  aut  consilio,  8fC.'\ 
Apponit  causas  cur  aliena  incommo- 
da  queri  videatur.  Hoc  enim  quod 
interrogo  proderit  tibi  *  ita  boni 
amici  ordinem  custodivit,  ut  crede- 
ret  se  aliquo  niodo  prodesse.*  Eugni- 
phius. 

Aut  consolando,  aut  consilio,  aut  re 
jurero]  Ex  Plauti  Pseudolo  i.  1.  17. 
'  Fac  me  cerium,  quid  tibi  est,  Juva- 
bo  aut  re  aut  opera  aut  consilio  bono.' 
Mutuatur  nobilcm,  et  qua:  huniani- 
tatis  officiosic  nuraeros  explet,  sen- 
tentiam  Cicero  Ep.  Famil.  vii.  10. 
'  Quare  omnibus  de  rebus,  fac  nt 
quam  primum  sciam  ;  aut  consolando, 
aut  consilio,  aut  re  juvcro.'  Baclerus. 


TERENTII    HEAUTOKTIMUR.    ACT.    1.    SC.    I.        1^09 


M .  Scire  vis  1  Ch.  Iiac  causa  equi- 
dem  qua  dixi  iibi]  O.  1.  s.  hac  quidem 
causa,  sed  lit  versus  stet,  ex  quidem 
m  abjicietnr.  Faemus. 

35  Hac  quidem  causa']  Non  cnriose 
se  iuteiTcgare,  ut  ab  initio  .<nspicatus 
erat  Meiiedemus,  sed  officiose  et 
amanter,  iterum  honiini  morose  mise- 
ro  iuciilcandum  duxit.  Bceclerus. 

41  Filium  unicum  adolesc]  Narra- 
tio  hcec  plane  consentit  argumento. 
atqne,  dum  vnlt'  conficere,  nieiito 
^Menedeinum  se  ipsuni  excraciare,  in- 
ter narrandum,  se  excnicianlis  spe- 
cimen praebet.  Et  quia  magno  affectn 
res  geritur,  prasvertnnt  nomina  desi- 
derii  et  doloris,  seque  per  causas  sin- 
gillatim  indicant :  fiiium,  et  unicum, 
et  adolescent  ulum,  quod  felicitatis 
erat,  hubeo  :  nisi  vaBrjTLKj]  iiravdpdoicns 
in  contrariiim  verteict,  quod  dictum 
est;  ah!  quid  dixi  habere  me ?  augeri 
viilt  dolor  tractatu  vulneris,  immo  ha- 
bui,  Chveme.  nee  sufficit :  nunc  haheam 
necne  incertum  est.  Ita  atfectus  iiarra- 
tionem  prJEvenit;  cujus  nunc  demuiu, 
confecta  rei  sumina,  solila  procedunt 
primordia :  '  Est  e  Corintlio  hie  ad- 
vena  anus  paupercula,'  &c.  Baclerus. 

42  Habui,  Chremc}  Miscrum  istuc 
verbum.et  pessiiuiimest;  '  Habuisse, 
et  nihil  habere.'  Plant.  Ruden.  act. 
V.  ic.  2.   Famabius. 

44  Corinlho,  S^c.']  Peloponesi,  ad 
Istlimum  inter  Ionium  et  jtgeum  ma- 
fia, nrbe  rciebcrrima.  h.  Corinthn  et 
Coranto,  Turcis  Gereme.  Farnai)ius. 

40  Prupejam  uxorln  in  loco]  Liber 
Rcinbinus  et  alii  aiitiqui,  ])ro;)e  jum  in 
uxoris  lucol  Fai-rnus. 

Prope  jampTo  uxore]  Ita  in  Andria. 
Sed  observa  accuratam  Poetae  nostri 
industriam.  nuni|uam  hoc  geiierc  lo- 
queiidi  iititur,  niiti  dc  ca,  (jux  vcrc 
uxor  fulura  est  ejus,  qui  pro  uxoie 
habuit  :  suiumum  amoris  familiarita- 
tem  non  niagin  dcHcri|)tioMc,  (|uaui 
prw-sagitioni;  dcmonstrani.  Jiaclrrus. 

I'xore  hubtret]  Kes  odiosa,  matri- 
monium  in  ic  cum  pcrcgrini»  mulic- 


rib'.is,  quae  prapter  egestatem  atque 
civium  conttmptnra  male  audiebant, 
tanquam  meretrices.  Famabius. 

47  Capi  non  hnmanittis]  Hie  jam 
se  arguit,  quod  juste  de  se  exigat 
pcenas  :  siquidem  cum  animadvertis- 
set  filium  aniare  mulierem,  non  hu- 
mano  modo  neque  uti  decuit  adoles- 
centuli  animura,  sic  tractavit,  sed 
aperta  vi,  et  more  patrum,  cotidie 
accusavit.  Subjungit  deinde  allo- 
cutionem,  qua  usus  est  cum  accusa- 
ret filium:  'Ego  te  meum  tantisper 
dici  volo,  Dum  quod  te  dignum  est, 
facies.'  Dici  te  filium  meum  tarn 
diu  volo  quam  diu  faris  quod  te  dig- 
num est.  Sin  autcm  non  feceris,  ego 
inveniam  quod  in  te  dignum  sit  fa- 
cere.  Eugraphius. 

40  Palrum]  Qui  plerunque,  ut  et 
patrui  et  senes,  sunt '  laudatores  tera- 
poris  acti,  Se  pueris.'  Horat.  Epist. 
ad  Pisones.  '  Censorcs  castigatores- 
queminoruni.'  Famabius. 

50  Cottidie  accusabam  :  hem  !  tibi  ne 
hac  diutius  licere  sp.]  Egrcgia  oratio 
iTTiTiixrtTiKT),  et  digna,  quaj  comparetur 
per  singula  cum  Plauti  prorsus  simili 
sed  nberiore  Trpotranroiroita,  Merca- 
tore  I.  1.  4G.  et  seq.  '  Objurgare 
pater  haec  me  nocfes  et  dies,'  &c. 
Baclerus. 

57  Exnimiootio]  Ovid,  de  Renie- 
dio  Amoris,  I.  i.  '  Fac  monitis  fugias 
otia  prima  nicis.  Hac-c  nt  ames  fa- 
ciunt,  licec,  ut  fecere,  tuentur  :  Ha^c 
suntjucundi  causa  cibusque  mali,' 
iS:c.   Famabius. 

58  Istuc  cclatis,  ^c]  Plant.  Merc. 
Prolog.  *Sese  extemplo,  ex  ephebis 
postquain  excesserit,  Non,  ut  ego, 
amori  ncque  desidiae  in  otio  optram 
dedisse.'  Idem. 

00  Simul  el  rem,  et  ploriam]  Ut  uno 
tempore  militiic  laborc  proprio,  tt 
fortunas  rcperircm  et  dignitates. 
I'.tigraphius. 

Felicilcr,  arbilror,  correxit  Guyc- 
tus,  quanuiuani  forte  non  fuir,  (|iiod 
cum  copia  vctborum  offendcrct :  nr- 


1310 


NOT/E    VARIORUM    IN 


mis.biUi,  reperi.  Plaiitus  ctiain  iibo- 
rins  r.pidico,  ill.  1.  (>.  '\  iitule,  belli, 
arniiitiis,  jiroiucrui,  nt.'  lielli  aiitein, 
lit  et  mililiti ,  tnnriiiam,  billi  tempore, 
6ive,  in  lulln,  sipnificare,  niiiltis  ct 
niagnis  oxemplis  constat.  Jiaclerus. 

C2  Supe  ciidcm  ct  i^raviter]  His  one- 
rat  causaiu  siiani,  quod  frequenter 
dixerit,  et  praviter.  Tandem  ado- 
lescens  virtus  discesserit  in  luilitiam. 
Eufcraphius. 

Sape  tudem  ct  graviter  audiendo] 
Oiliosius  eadeni  sentenlia  exprimitur 
initio  Hec.  1.  2.  48.  'Tiindendoatfiue 
odio  deiiiquc  efferit  senex.'  Baclcrus. 

65  In  Asiam  ad  regem  militatum] 
Siiiftula  in  pronuntiatione  sunt  collo- 
canda.  Nam  in  Asiam,  quod  dixit, 
intelligcre  debemns,  in  lon^inqunm 
lornni.  Ad  liigem  yero,  hoc  est,  qua- 
si ad  servitutem.  In  militiam,  ni)i 
•ciiiret  durus  labor  ut  pcricul'.im  est. 
nugraphiiis. 

In  Asiam  ad  rcgem  militatum  ahiit 
Chremel  Rerfe  Eufjraiiliins  liaec  sin- 
gula, et  signiticanter  tiici  vnlt :  'In 
Asiam  ad  regen»  militatum  abiit.'  ut 
iu  nnnquoqne  sit  aliquid  oncris.  ipsa- 
que  appellatio,  Cbieme,  affectum 
iive  viidos  loquentis,  ci,  ad  quern  lo- 
quitur, demonstrat.  Bceclcrus. 

Regem,  i^c.']  Kegem  Persarnm, 
quern  (Jra-ci  acot"  i^oxhi' ^oJ^tXta  et  fie- 
yav  fiaaiXta  dixerunt.  Furnabius. 

CC  Clam  me  est  profectits]  Hie  cura- 
vit  quod  facile  illi  poterat  opponi: 
rur  ergo  iion  cum  eum  videres  profi- 
cisci  ".  Kugruphius. 

Menses  tres  ahesl']  Hie  dolorem  su- 
nm  expiimit,  tempori;?  longinquitate. 
Idem, 

07  Amho  accvsandi']  Necdum  lota 
pxposita  est,  idcirco  aqiialem  par- 
tem accusation!!!  suic  posnit  Clirenies, 
quod  dixit,  ambo  accusandi.  Qiian- 
quam  inclinavit  nt  adolescentem  de- 
f'*ndere  videatur,  cnm  inquit,  '  Etsi 
illiid  inceptiini  videtnr  esse  pudentis 
animi  signiim,  et  non  minus  obse- 
quentik.'     Hoc  c»t  enim  quod  dixit, 


non  instrcnni.  Idem. 

Ambu  aecusandi]  Libertati  amici, 
liumanita<  erudite  niiscetur.  reprc- 
licnsio  ot,  sed  duplici  solatio  edul- 
cata.  nam  nee  solius  esse  patittir  se- 
nis  culpam,  tpii  sibi  snii  tribuebat;  ct 
adolescentis  ingenium  in  i|)sa  culpa 
liberale,  gralissimo  scilicet  miscro 
parenti  acroamate,  depracdicat.  lioe- 
clerus. 

OS  Animi  est  pudentis  sigvum,  et  non 
inslreniti]  '  Liberum  ingeniimi  atque 
animuni '  intelligit,  quem  paterna 
correptio  ab  otio  ad  laborem  ret/uo:^- 
set,  ut  hue  conferanujs  illam  senten- 
tiani  in  Adelphis  v.  3.  42.  43.  puden- 
tis: Plautus  Asinaria  i.  1.07.  'Me 
habere  honorem  ejus  ingenio  decet, 
Qiiuiii  me  adiit,  ut  pudentem  gnatuni 
apquum  est,  patrem.'  bine  petendaest 
vocis  explicatio.  Idem. 

70  Domum  reverlor  mastus,  ntfik 
animofere  perturbato']  Vide  quam  non 
obiter  desciibat  suani  miseriain.  moes- 
titiii,  a'giitudo  animi,  perturl>atio, 
inopia  consilii,  nt  singula,  conflant 
cruciatum,  quo  se  afflictat  senex. 
Guyetns  rf  fere  substituit  bene,  nisi 
tanien  eodem  pertinerc  potest  lectio 
vulgata.  Idem. 

72  Soceos  detrahunt]  Dixi  jam,  co- 
moedias  istas  esse  palliatas:  hoc  est, 
ibi  personas  sunt  Grsecd'  :  ideo  ergo 
dixit,  soecos  delratiunt.**    Eugraphius. 

73  Lcctos  sterncre]  De  more  dis- 
cumbendi,  de  lectis,  et  tricliniis,  <SlC. 
videndi  Alexander  ab  Alexandre, 
1.  V.  Genial,  c.  21.  Coclins  Rhodig. 
Sturkius,  Lipsius,  in.  antiq.  lection. 
Pet.  Ciacconius,  Rosinns,  Dempste- 
rus,  alii.  J'arnabius. 

70  Ubi  video,  ccepi  cogilare :  hem ! 
tot  mca  solius  solliciti  sunt  causa]  Fi- 
gura  coniicis  narrationibus  perfami- 
liaris,  insupcr  hue  tendit,  ut  jureme- 
ritoque,  i.  e.  non  impetii,  sedratione, 
videatur  Menedcmus  iavrov  rificcptlv, 
se  ipsum  punire  ac  excriiciare ;  et 
quasi  suppliciuni  de  se  nato  absent! 
dare,  quod  postea  ait.  Bceclerus. 


TERENTII   HEAUTONTIMOR.    ACT.    I.   SC.   I. 


1311 


Hem  tot  nei  solius  soliciti  sunt  catisa, 
ifc]  Ne  dubita,  error  est.  lege  sint ; 
id  quod  ratio  probat  debere  esse  in 
mode  potential!.  Dein  et  emenda- 
tioneni  meam  coufirmat  verbiim  se- 
qaens,  'Anciil*  tot  me  vestiant  ? 
Victiim  exercerent  siiiini  :'  Alias 
hunc  locum  exaniinabo,  nam  sunt  qui 
legant,  Exsarcirent.  Hoc  interim  di- 
cam,sic  locutum  esse  Xenophontem, 
vol.  I.  p.  30.  {iKTTovilv  TO.  flaioyra.) 
Plane  idem,  nam  elcridvTu  sunt  cibi, 
seu  victus.  Faber. 

77  SuUiciii,  ^-c]  Menander.  filov 
ws  o'lKTphy  f^avT\ov<Tiv.  Farnabius. 

Eum  ego  liinc  ejcci  miserum  injustitia 
mea']  Frequentatio  verborum  vere 
iraBTjTiicf]  <(iugula  seorsum  vim  habent, 
nee  praecipitanter  exaudiri  volunt : 
eum,  ego,  hiiic,  eject,  miserum,  injusti- 
tia mea.  Baclerus. 

80  Supplicium  dabo'\  'Eixamoi>Ttij.w- 
poififvos.  Farnabius. 

87  Laborans,  qucerens,  parcens,  illi 
aerriensi  Quae  possit  esse  absolutior 
descriptio  laboriosi  seuis  r  confer  al- 
teram Adeipli.  V.3.  2G.  27.  '  Eandem 
jllam  ratiouem  antiquam  obtine,  Coii- 
serva,  quaere,  parce  :  fac  quam  plu- 
rimum  illis  relinquas.'   Bceckrus. 

Laborans,  Sfc.']  Adelph.  act.  v.  so.  3. 
imitatione  Rlenandri,  avK\i-yu  Koi 
<p(iS(Tai  in  Leucasia.  Farnabius. 

89  A'cc  vas  nee  vestimentum]  Vesti- 
irienta  intellige  quae  ad  stratum  per- 
tinent, ut  infra  act.  v.  so.  1.  vs.  30. 
Baclerua. 

Conrasi  omnta]  Hoc  est,  collegi  uni- 
versa  quae  venderem.  Fugraphius. 

91  (Jpere  faciundo  facile  sumplum^ 
Servos  universos  produxit  et  vendi- 
dit,  exccptis  his  qui  suo  operc  suos 
tumptns  tulcrarc  posscnt.  Idim. 

Facile  sumlnm  exercer.  «.J  Guye- 
tum  vide.  Jiaclerus. 

Exercerent  suum]  Fcstus,  Lanibinus, 
et  codex  Colonienvis  praff-runt  cxser- 
cirent  a  sarcio,  Hcmbu.i,  Muretus, 
a!ii(|uc  retinent  cxerctrcnt.  'J'urnc- 
bui  item  1.  iii.  cap.  51.  idque  aucto- 


rilate  Divi  Ambrosii  ii,  Officiorum  : 
'  Sed  direptione  alicujus  et  amissione 
patrimonii  in  earn  recedere  injuriam 
ut  suniptum  exevcere  non  queat.'  V. 
j8iov  ipyd^esrOat,  (pyd^ecrdai  to  eVir^Sejo: 
ut,  quod  in  ipsos  insumitur,  ipsi  labo- 
re  suo  acquirant.  Farnabius. 

92  Produxi  ac  vendidi]  Venura  ex- 
posui,  quasi  hasta  posita.  Idem. 

Inscripsi  illico  cedes']  Hoc  est  aedes 
meas  locavi.  Eugrapkius. 

Inscripsi  ilico  cedes  mercede]  Eugra- 
phius,  locationem  liic  non  venditio- 
nem  intelligit.  Bopclerus. 

Inscripsi  illici)'}  Deserta  domus  (in- 
quit  Plinius  1.  VII.  E|)ist.  27.)  pro- 
scribebatur  tamen,  seu  quis  emere 
illam  aut  conducere  vellet.  Farnabius. 

94  Hie  me  exerceo]  Non  hie  ad  vo- 
luptatcm  positum  exerceo,  sed  ad  la- 
borem.  quemadmoduni  Virgil.  *  Nate 
Iliacis  exercite  fatis.'  Eugrapkius, 

95  Decrevi  tantisjier  me]  Hoe  enim 
judicavi,  me  non  tantam  injuriam  fa- 
cere  meo  filio  quem  expuli,  si  et  ipse 
miser  sim.  Idem. 

Decrevi,  ifc.]  '  Quid  ille  Terentia- 
nus  ipse  se  puniens  :  Decrevi,  tantis- 
per  me  minus,  &c.  Hie  deci'niit  ut 
miser  sit.  Nuin  quis  igitur  ([uidquam 
deceruit  iuvitus  !  cVe.  Malo  se  dig- 
niim  dcputat,  nisi  miser  sit.  Vide* 
ergo  opiuionis  eese,  non  naturae  ma- 
lum.' Cic.  Tuse.Qu.  m.  idem  1.  v. 
de  Finibiis.  Farnabius. 

98  3Ieus  particeps]  Quem  sc.  pari- 
ter  uti  his  decuit,ut  antea  dixit.  Sed 
et  ibi  jus  respicit,  (pio  filii,  secundum 
spem,  domini  ceusfiitur.  Ita  et  juris 
Roniani  couditorcs  loquuntur  :  '  la 
»ui«  ha^redibus  evidentius  apparet 
continualiouem  dominii  eo  rem  per- 
ducere,  ut  nulla  vidt-atur  hiireditas 
fuiste,  quasi  olim  hi  domini  es.Hcnt, 
qui  ctiam  vivo  patrc  quodammodo 
domini  cxistimantur  ;'  et  <|na:  |)lura 
addit  Paulus  I.  xi.  dc  lib.  ct  posth. 
licecU  rut. 

99  In  libcrus]  Libfros  dixit  multi- 
tudini'i  uuiueru,  cum  Minedemus  uui.- 


1312 


NOTvE   VARIOftUM    IN 


cum  tnnliimliiibprctfilinm.  Faniabiiis. 

100  A'l  «jMi.<  ricte  nut  comiumle]  Su- 
pra accnsavcrat  iiliiinu|iif,  cimi  di- 
ccre t,  nm/io  accusandi :  iiiodo  ntruni- 
qiif  cU-fViKlit,  quo(l  linnc  inRenio  leni 
^cit,  iM  illiini  ol)seqiicnlcm,sialiqni.s 
nctc  ii  cominoilc  tractaret  alteniin; 
nam  hoc  factum  esse  (licit,  qnod  neu- 
ter so  noverit.  Eit/p-aphius. 

Si  quis  recte  aut  commode'\  Eugra- 
pliius,  '  Supra  accusaverat  utrumqne, 
cum  (liceret,  ambo  accusandi :  wodo 
Htrumque  defendit,'  &c.  Quod  nou 
est  accurate  dictum,  absolvit  enim 
liic,  quod  supra  ccrperat,  atque  ite- 
rum  utrunique  accusat,  sed  mitiorem 
facit  accusationeui  mixta  laude  ali- 
qua.  laudat  ingenium,  accusat  mores, 
tit  supra,  et  lioc  ipsum  est  uirofleVeaJs 
KufuKTis.  bine,  inquam,  tota  irpaynareta 
comica  deducitur:  quod  ingenium 
ct  naturam  suam  homines  ad  iliud 
Vivendi  temperamentum,  quo  actio- 
nes  inter  nimium  et  parum  cohiberi 
debebant,  non  assuefaciunt ;  indeque 
variis  perturbationibus  vitani  atque 
aetatem  suam  complent.  Bwclerus. 

Si  quis,  it'c.']  Severitas  parenlura 
animos  filiorum  dejicit  et  prosternit, 
induigentia  corruinpit.  '  Inter  utrum- 
que'(monct  Seneca)  '  regendus  est 
animus  institutionc  liberorum,ut  mo- 
do  frenis  utamur,  modo  stimulis.'  I. 
II.  de  Ira  cap.  21.  sed  et  20.  praece- 
<lens,  et  quod  sequitur  c.  22.  Icctione 
Hint  dignissima,  nee  non  23.  Farna- 
hius. 

102  L'bi  non  cere  vicitur']  Ubi  non 
intei^rc  vita  ostenditur,  ubi  non  nuda- 
liir,  ut  quis  qualis  sit,  agnosci  queat. 
£ufra;(/»i«i. 

Hoc  ihi  Jit,  ubi  dou  rere  vivitur]  In 
aliqnibns  est  hoc  qui  Jit.  in  Bembino, 
hocijuejit.  Faiirnus. 

Hocque  fit  uhi  non  vcre  ritiiur]  Oe- 
nerc  loqiiendi  inprimis  elegante  uti- 
tiir  etiam  alibi  poi'ta :  '  Id  non  fieri 
ex  vera  vita,  neqiie  adeo  ex  apquo  et 
bono.'  Ad.  v.  9.  30. '  Vcre  vivr re,'  et 
^  »era  ttita,'    est  rb    \iy(f    fiff,    non 


liibidini,  sed  rationi  obsequi,  non  af- 
frctu,  sed  coiisilio  vivere.  Eugra- 
phius  non  nsseqiiitur  iiientem  Poetze. 
JJaclenis. 

103  Quitnli  pemleres]  Quantum  di- 
ligeres.   llugritphivs. 

101  AVf  tibi  ille  eH  credere  ausus. 
qua  est  uquuin  patri]  Itnqne  pater 
ille  Plauiinus  tantojiere  probat  61ii 
ingenium,  quum  is  (lignum,  cui  con- 
crederct,  hubuisset,  loco  quern  ante 
ca'pimns  laudare,  ex  Asinaria.  Boecl. 

10.5  Quod  si  esset  factum,  lieec  num- 
quam]  Si  autem  tu  mores  tuos,  aut 
ille  tibi  qualis  esset,  ostenderet,  fa- 
cile ad  hoc  calamitatis  genus  non 
perveniretis,  Eugraphius. 

106  Ita  res  esf]  Quoniam  utrnmque 
quodammodo  accusaverat  Chremes, 
quod  neuter  ibi  mores  ostendisset, 
omne  crimen  potins  derivat  senex, 
ac  dicit,  fateor,  peccatum  a  me  maxi- 
tnuni  est.  Idem. 

Peccatum  a  me  maximum  es<]  Ita 
liber  IJembinus  ct  Vaticanus.  Vic- 
torianus  vero,  mnxitne.  priorc  modo 
peccatum  nomen  est ;  ut  sit  sensus  :  a 
me,  id  est,  a  parte  niea  maximum 
peccatum  invenitur.  posteriore  par- 
ticipium.  Fairnus. 

107  Menedcme]  Ad  personam.  Hoc 
ex  illis  qu£e  supra  promisit :  iiiveniet 
quod  adferat,  scilicet  consolalionem. 
siqnidem  dic'xt :  Jilium  ad/uturum  hie 
coujido  propcdiem.  Confido,  hoc  est, 
fiduciam  gero.  Eugraphius. 

lOH  Et  ilium  tibi  salvum  adf.  esse 
hie  conf.  propediem]  (Economise  servit. 
pra?dicilur,  quod  mox  fnturnni  est. 
accidit,  quo  maxime  expectatiir  tem- 
pore, itaque  votiiin  miseri  parenti.s, 
utinam  ita  dii  faxint,  irdBos  theatre 
praeparat  in  sequentia.  Baclerus. 

109  Utinam  di  ita  faxint]  Bembinus 
liber  ct  Victorianus,  Utinam  ita  di 
faxint,  melioie  collocatioue,  nee  ver- 
8U  repiignante,  si  vel  in  primam  se- 
dem  proceleusmaticus  admittatiir,  vel 
primam  liujns  versus  syllabam  finem 
pra:cedentis  absnmat.     Faemus. 


TERENTII    HEAL'TONTIMOR.    ACT.    I.    SC.  II.       1313 

110    Dionysia    hie    stinf}    Optunie  in  domo  inventus  est  ille.  atqiie  mire, 

factum,  lit  post  narratani  caiamita-  cupiebat   ilium    vocare   ad    ccenam  ; 

tem,  cui  qnideni   preeter  consolatio-  monitore  ergo  opus,  inqnit,  non  fuit, 

nem   subvenire  non   poterat,  tamen  nunciatum  ilium  in  dome  esse.  Eu- 

in  eo  quod  ex  ipso  auxilio  esse  po-  graplnus. 

tuis^et,  vull  euni  ad  crenani  vocare  :  Monitore,  ^c]  Vocatore,  servo  qui 

quia  dicit,  hodie  Dionysia  sunt,  qnee  moneret    convivas.    Plin.    1.    xxxv. 

sunt  sacra  Liberi  patris  apud  Athe-  c.  10.  Apul.  1.  in.  videntur  lii  esse 

nas.   Eugraphius.  SunvoK\7iropes  Artemidori.  Fuinabius. 

Dionysia  hie  sunil  Qaare  hie?  Quia  120    Ajunt    preesto    apud    me   esse] 

Dionysia  cum   plures   dies   occupa-  O.  I.  s.  ita  coliocant,    Preesto  apud 

rent,    apud   Atticos,    nunc    in    hoc  me  esse  ajunt.  erit  auteni   in   prima 

pago,  nunc  in  illo  celebrabantur,  ut  sede  dactylus,    abjecto   d    ex   apud. 

quisque  commodius  vicinos  convivas  Faernus. 

deinceps  liaberet.     Hoc  quaeri  opor-  Jam   dudum  domi  preesto   apud  me 

tuit.  Fahei-.  esse  ajunt]  Ha?sitantem  hie  sine  cau- 

Dionyhia,  i^c]  Liberi  patris  festa,  sa,  quomodo  Chremes  scire  boc  po- 

Liberalia,  Bacchanalia,  liidi  annui  in  tuerit,  ex  novitiis  interprctibus  ali- 

honorem  Bacchi  viclorinm  ex  India  quem  Guyetus  expediet.  Baclerus. 

deportantis,  ol  nar'  Aypovs,  ubi  senes  Ajunt,  ^c]  Videtur  hoc  rescivisse  a 

istos    habitasse    verisiniile    est,    acti  qnodani  ex  famnlis.  Farnabius. 

autem  post  a?quinoctinm  autuniuale.  Scena   ii.     Satnra   est  scena,  ex 

Athen.  1.  xiv.  c.  2.  Faniabius.  lambicis  tetrametris  et  senariis,  at- 

113  Non  convenit  qui  ilium  ad  laho-  que  Trochaicis.  v.  Guyet.  Antesign. 

rem  imptUerim]  Quod  verbum  impel-  el  alios,  vs.  4.  duo  ex  Mss.  nostris, 

lo  facere  potuerit  in  prxteilto,  non  omittas.   vs.   7.    duo  :  audic.  in  Asia 

niodo   inipuli   secundum    u.sum,   sed  esse.  vs.  9.  omncs  :  udduxi.  atque  ita 

et     impelli     secundum     analogiam,  Priscianns  legit  lib.  vii.    vs.  12.  om- 

indirio  sunt  multa  verba,   qua-  pra?-  ues  :    objicerem  ei  dmni.   vs.  14.  dno: 

teritum  a[)ud  antiques  utroqiie  niodo  quia  incerium  est  etiam,  quid  de  se  fa- 

Labent,  ut  hatirio  hausi,  et  hanrivi  vel  cial.  vs.  19.  ojuncs  :  qiiu-  quidem  esse  in 

haurii.  Varro  ad  Ciceroneni, '  Quum  homine  d.  6.  vs.  21.  omnes  :    ut  illius 

deinde  haurierint.'    Neglego  neglexi  animus  est.   vs.  22.  duo:    ei  bona  sunt. 

et  ncglegi.  jtmilius  Macer  xvi.  An-  vs.  26.  duo:   quid  tu,  tecum,  vs.  27. 

nalium,  '  Omnium  nostrum  neglege-  omnes :  j)ro/)ttT.  vs.  28.  29.  unHS,/ere<, 

lint  auctoritatem.'  Soieo  solitus  sum,  utrobique.  vs.  32.  Argent.    Scortari 

cl   solui.  Salusiius,  ii.   historiarum  :  crcbro  nonvtdt,  crcbro  contivarier,  pr<B- 

'  NeqnesiibsidiisjUti  »oiu«'rat,conipo-  bet  exigue   sumtum:   ut   hac  s.   ad  v. 

»itis.' pelliciopellexi  Ptpellicui.  Varro  nieorum   unus  :    Scort.  crebro   nolunl, 

belli  St-quanici  libro  ii.  '  Deinde  nbi  cnbro  contirorier,  pr.  ex.  s.  atque  hac, 

pellicuil   dulciH  levin   unda  saporis.'  alter  etiam   rb  atque  habet.    vs.  37. 

nemo  ergo  mirclur  si  et  impello,  im-  cir/ia'  quid  nobusiet.  Bflurlerus. 

pelli   in  pra-tf-rito  potnit  faccrc,  sc-  •    Mhil  ndhuc]  I  lac  scena  habet  Cli- 

cnndum  analoL'iaui.    Faernus.  nia;  adolesccnds  suspicinnem,  quod  ami 

ImpcUrrim]     I'rateritum     antiqiia'  <""  »««  ■«  absctilr.  cnrrupta  est.    Sumil 

moni-ta-,    nova-    namquc    impulrrim,  igitur   per   conjccturam    arjruinenta, 

qnod  non  fort  lex  I'edia.   Fnmahiun.  qn*    suo   loco    plenius    ap«rtius(|ne 

117  Mmwre  irjiortil  mc]  Jam   ;ml<'  n;irtaliiniiiH.    Ac  priniiim  quasi  quod- 

invitatum.  HfecUrm.  d.im  ar|(umfntum,  servnni  qui  missiiM 

119  A(/ii7  npun  fuit  mnnilore]  Jam  oit  non  rcdire,  cui  jum  niuitnm  teni- 

Dclph.  et  VuT.  tJlui.                      Trrcnl.  i  O 


1314 


NOTJ;   VARIORUM    IN 


poii*  videatnr  nssnniptum.  Unde 
cflicitui-  consolatio  a  Clitiiilioiie  aini- 
co,  ciiiinlicit,  'Nihil  qiiotl  videaris 
csso  solliritus,  haiiiKiuaquam  cessaiit,' 
boc  «•>!,  noil  iliutissiine  tardant.  Ve- 
runi  cum  intus  positiim  Cliiiiam  allo- 
ciitiis  essct,  Cliliplio  ef,Me(litur,  pa- 
trem  prospicit,  el  commendat  offi- 
cium  sniuii,  ne  videatnr  nescio  quem 
adolfsceiituliim  recepisse,  iit  merllo 
hoc  cftecisse  declaret.  Siimit  igitiir 
exoidiuni,  quod  commendat,  adoles- 
centem  sibi  olim  jam  fuisse  cogni- 
tum,  ac  sc  coactum  amicitia,  eum  re- 
cepisse:  ideo  adjecit,  'Nam  mihi 
cum  eo  magna  ex  pueritia  familiari- 
tas.'  Euf^ruphius. 

SUiil  adhuc  est  quod  vcrcnre  Clinia  : 
haiulquaquam  etiam  cessant]  Versus  est 
trocliaicus  tetrameter  acatalecticus. 
Fainius. 

Sihil  ndliuc]  Intus  relictum  Cli- 
niam  allocpiitur  Clitipho,  in  prosce- 
nium egrediens.   Farnabius. 

Cessant]  Syrus  et  Dromo  servi  in 
urbem  missi  ad  accerseudam  Anti- 
pliilam  :  videtur  hinc  scena  in  subur- 
bano  constituta,  quo  accersenda  ex 
urbe  Antiphiia.  Idem. 

Et  illam  simul  cum  nuntio  tibi  hie 
ego  a(lf'uturam  hodie  scio]  Versus  hie 
Dovem  pedum  est:  qui  si  ex  eo  de- 
mas  pronomen  ego,  quod  neque  in 
libro  Bembino  est, neque  in  pUrisque 
aliis,  adhuc  tamen  remanet  impedi- 
tus,  nisi  tibi  in  unam  syllaham  con- 
trahas,  et.  quod  freqnentius  est,  in 
dictione  illam  prima  corripiatur  eliso 
uno  1.  hoc  modo  versus  erit  octonariiis 
iarobicus.  Faernus. 

3  Proin  tu  sollicitudinem  islam  fat- 
tarn,  qua:  tc  excruciat  omittas]  Plerique 
I. «.  inter  quos  Bcmbinus,bal)ent  tiiit- 
tan ;  ita  versus  est  trorhaicus  tetra- 
meter acatalecticus,  ut  primus  bujus 
ftccox.   Faernus. 

I  Qui  cum  loquitur  Jilius]  Satis 
nia(;na  erat  causa,  qvia;  Cbremetem 
ad  (-((nviva?  properantem  moraretur. 
argumcMti  enim  intercrat,  sciri  ad- 


ventum  Clinia»,  antequam  ingredere- 
tur.  itaque  Clitipho,  ut  hoc  nnnliaret 
ei,  egressus  erat,  neque  potuit  negli- 
gere  occasioncm  Clirenies,  quin  filiuni 
hoc  exempio  ad  vivtutem  cohortare- 
tur  :  aliorum  scilicet  rebus  intentus, 
suarum  seduio  ignarus.  quod  ipsum 
est  oIkovojxikSv.  quid  ?  quod  ante  cce- 
nam  omnia  ilia  geri  debebant,  quit 
actum  11.  coiistituunt.  quae  morw, 
scilicet,  plurimum  rationis,  adeoque 
necessitatis  habent.  quo  enim  diflei- 
rentnrista?  B(eckrus. 

Qui  cum  loquitur  Jilius]  Versus  tro- 
chaicus  dimeter  catalecticus.  FYernus. 

G  Quid  est]  Plerique  fere  o.  1.  s. 
haheulqtiid  id  est,  ul  ratio  versus  re- 
quirit.  ita  enim  ordinandus  est  ver- 
sus, qui  est  trochaicus,  quemadmo- 
diim  in  libro  Bembino  est.  ut  dictio 
probe  eum  finiat  hoc  modo  :  Ch. 
Quid  id  est  ?  Cl.  hunc  Menedemnm  nos- 
tin  nostrum  vicinum?   Ch.  probe.  Id. 

Advenientem  e  navi]  Advcntoria 
ccena  amicos  peregre  redeuntes  ex- 
cipere  moris  erat.  Martial.  Epist.  I. 
XII.  '  Ut  faniiliarissimas  milii  aures 
tuas  acciperem  adventoria:'  et  quaj 
nos  ibi.  de  libro  tanquam  coena  ad- 
ventoria locutus,  qnani  vovebant, 
quani  ex  voto  solvebant :  passim  apud 
Horatium,  INIartialem,  alios.    Farnab. 

9  Adduxi  ud  cenam]  Liber  Bembi- 
nus  et  plerique  alii  abduxi:  prima 
autcm  bujus  versus  syllaba  pertinet 
ad  pra;cedentem,  ut  hie  sit  octonarius 
iambicus,  ut  ceteri.   Faernus. 

10  Voluptatejn  viagnam]  Scit  enim 
Clirenies,  vehementer  patrem  esse 
sollicitum.  Quod  audit  ergo  rever- 
suni  adolescentem,  dicit  sibi  natam 
magnam  voluptatem.  Denique  bu- 
jus voluptatis  causani  in  animo  lia- 
bens,  siibjunxit  :  '  Quam  vellem  Me- 
nedemum  invitatum  amplius,  ut  banc 
Iffititiam  nee  opinanti  prius  objice- 
rem  domi !'  Uti  non  suspicanti,  am- 
plius etiam  quam  speret,  banc  laeti- 
tiam  domi  objireret.   Eugrnphius. 

Semper  fuit  fumiliaritas.    Ch.  voluj)- 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    I.    SC.  II.       1315 


tatem  magnam  nuntius]  O.  1.  s.  fuit 
semper,  quod  parvi  ret'eit :  octoiiariiis 
Stat  eliso  p  ex  voluptatem,  ut  et  su- 
pra, hwc  non  toluptus  tibi  esse.  Faeru. 
11  Esiet  hodie  amplius]  Hudie  dis- 
syllabum  faciendum  eft,  nt  stet  octo- 
narius.  Idem. 

Nee  opinanti  primus  ohjicerem  domi] 
Non  paiicis  ex  repentino  atque  in- 
sperato  aliquo  casu  in  tantuin  lipas 
superans  abiuuiavit  pectus  l<Etitia, 
ut  spiritus  interclusi  imaginatioiie, 
i.  e.  niotii  animzp,  queni  sensiis  in 
actii  positus  creiit,  subito  exspiia- 
rint.  vide  Liv.  dec.  iii.  1.  ii.  de  fce- 
miiiis  quae  conspectis  fiiiis  ex  praelio 
reversis,  qiios  cajsos  fuisse  audierant, 
nimio  gaudio  exanimatae,  &c.  Val. 
Max.  lib.  IX.  c.  12.  et  A,  Cell.  lib. 
HI.  C.  15.  Farnabius. 

13  Care  faxis'\  Cave  facias,  nee 
euim  necesse  est.  Nescit  nanique  a 
patre  filinm  desiderari,  ideo  prohibet 
patrem  suiim  aliquid  faceie,  qua  vin- 
dicetur  adoiescens  leveisus.  Eugra- 
phius. 

Atque  etiam  nunc  tempus  est,  Cl. 
cave  /axis,  nun  est  opus  pater]  Kx  o.  1. 
8.  ita  transpone  haec  verba,  non  opus 
est,  et,  ut  octonarius  stet,  non  facies 
synala;pliani  in  atque  etiam;  aut  si 
facis,  erit  trochaicus  inter  octona- 
rios  iambicos.  l-'aernus. 

IG  Atque  abitio]  Hoc  est,  discessio. 
Eugraphius. 

17  Aunt-  scrtulwn  ad  cam  in  urbem 
misif]  Ergo  scena  in  sub\iibauo.  liu- 
clerus. 

18  IHiserum?  quent  minus  est]  Qno- 
niam  ille  dixit,  miserum  ose  adolcs- 
centem  vrl  quod  ip«c  sc  adoiescens 
niiscrnm  putot,  ncjjat  esse  iiic  mise- 
rum, fii<|ui(l('m  omnia  liabct,  qua'  qui- 
dcm  in  liornini.-  diciintur  bona.  I^t 
Bubjungit ;  '  Atque  h»c  pcrindo  sinit, 
lit  illiu8  aniuMM  cut,  qui  ca  posHi<let.' 
Atque  liiEC  talia  sunt  <|ualiH  animus 
illius  est,  qui  liac  tenet.  Nam  qui 
»cit  nti  his  omnibus,  bona  sunt ;  illi 
vero   qui    non    utitur   icclc,    ntiqtie 


mala  sunt.  Simnl  et  disjectionem 
coliocavimus,  et  intellectum  didici- 
inus,  '  Ne  quid  in  ilium  plus  satis 
faxit  pater.'  Hoc  amplius  vereor, 
ne  aliquid  amplius  habeat.  quidquid 
satis  est  faciat  pater,  ideo  injus- 
tuin  est  patri  ostenilere  Siquidem 
Poeta  negat  esse  contemptum  *  ea- 
cus  ad  hunc  laboret  filius.  Eugraph. 

19  Qu(B  quiilem  in  liomine']  Ut  ves- 
tes  non  adferuut  calorem,  ipsae  cum 
sint  frigidae  ;  sed  teporem  qui  a  cor- 
pore  provenit,  stipant,  et  coercent, 
ita  vita  beata,  non  est  ab  extra,  noii 
ab  aedibus,  possessionibus,  amicis, 
&c.  sed  ab  ipso  animo,  qui  si  sit  rec- 
tus et  bene  compositus,  cetera  ju- 
vando,  &c.  Plutarch,  de  virtnte  et 
vitio.  Bona  quae  sunt,quaj  dicuntur. 
Aristot.  Ethic,  Nicom.  lib.  i.  cap.  4. 
5.  6.  &c.  interpretes  ipsius.  Senec. 
Epist.  71.  74.  76.  Boet.  i.  3.  1.  Apui. 
de  Deo  Socratis,  &c.  Farnabius. 

20  Parentes,  patriam  incol.  4"f.]  Vide 
Chrestomath.  voc.  '  Bona  fortunae.' 
et  adde  Phorm.  i.  3.  18.  Baclerus. 

Farentcs  et  divitias]  Est  octonarius 
perfectus:  nil  necesse  est  scribere 
ditins ;  nam  in  postrema  syllaba,  ut 
dictum  alibi,  synizesis  est.  Faber. 

21  Atque  hac  perinde  sutit]  Bona 
vel  sunt  oTrAdis  bona,  et  turn  semper 
per  se  sunt  et  dicuntur  bona;  vel 
respectn  liominum,  in  quorum  usuin 
creata  sunt,  turn  vero  neque  bona 
sunt,  neque  nirila,  iii^i  quatenus  ho- 
mines bene  vel  male  lis  ntuntur. 
Arist.  Eth.  Nic.  lib.  v.  c.  I.  l{cx 
noster  est  animus,  hoc  incolumi,  ce- 
tera manent  in  officio,  tSjc.  Sen. 
Epist.  114.   Farnabius. 

Importunus  semper]  Austeru«,  acer- 
biis,  (|uasi  portu,  i.  e.  quiete  ca- 
rens,  sibi  ct  aliis  molcstus,  inquiottis. 
Idem, 

2">  Illcne]  Hoc  utirpic  iutclilgitiir 
j)ropl(;rca  diitum,  quia  srit  (  lircuics 
animum  Mciudenii.  Ila-c  iic  prude- 
ret,  reprossit  se,  et  rcliqua  verba  con- 
texuil,  dicens  banc  rausam,  quod  in 


l;31G 


NOTyE    VAHIORUM    IK 


WCtn  cose  tilinin,  patri  viliciiu'iitcr 
est  iiiilo.   /-'(/irrw/i/itH.*. 

Sfit  repiiiiiam  mt]  Callitle  se  repri- 
niit  st'iH-x,  no  apiul  Cliliphoiiem 
aprriat  Imimti,  et  lioloiem  Mcnetie- 
ini,  tiipiM  (lisce9SM  filii.  siiiiiil  nt  siinni 
celtl  liliiini  iininii  ttiu'iitiulinem,  de- 
ft-ruiit  anctoiitateni  patiiiin,  exigit- 
qiie  tilioniMi  ofVicia.  luirimliius. 

20  it  ul  erat,  mansuin]  Qualiscun- 
qiie,  iiKpiit,  t'tiit,  taiiien  oportiiit  pa- 
treiu  siistinere.  Eugraiihius. 

Cl.  Quid  fu  tecum]  Liber  Ucnibi- 
nns  et  alii|uut  alii:  quid  tute  tecum? 
itaqtio  octonariiis  exipit.  Fa'ernus. 

27  Fortassc  aliquanto  iniquior~\  Liber 
Bcinbiiuis  aliiiuunlum.  Iileiii. 

Fortasse  uliq.  iniq.]  Kgregia  jyfiais 
tic  parentiuii  disciplina  :  non  qiialis 
esse  (li-biiit  ;  seel  (pialis  ftiit  Atlienis. 
injurifP  parentum,  liic  dioiiitur,  ex 
•pinione  iiberorum.  Boccterus. 

30  Durum,  ifc]  'SK\riphv  irphs  vlhi' 
iv  rqj  vov6fr(7v.  jMenaiuier.  FHrnabius. 

\iim  parentum  injuria,  ^x.]  I'Ta-ter 
liunc  niorcin  qui  est  iiinaliis  parenti- 
biis,  hie  ferine  paulo  est  tolerabilis, 
pmbent  cxigue  aumptum  et  niodice. 
Eugrai>Uius. 

31  Paulo  qui  est  homo  tolerabilis']  In 
libro  Beinbino  lixc  interpietatio  ad- 
•ciiptacst,  '  Aiit  ei  subaiiditiir,  aut 
eiim  :  si  ei,  sic  intelligiiniis,  iiniiis- 
modi  sunt  ei,  (jiii  est  liomo  tolerabilis. 
aut  eiini  scortari  ciebio  noltiiit,  ut 
ait,  tiliuui,  qui  sit  tolerabilis.  aut  sin- 


gularrni  luinierum  pro  plurali  posnit, 
id  est,  (|Mi  sunt  tol«;rabiles.'    Faeriins. 

33  Exiffue  sumptuin]  Parce.  F<ir- 
imbius. 

34.  35  Verum  nbi  animus  semel  se 
cup.]  His  diiohiis  versibus  omnis  co- 
niici  erroris  origo  demoustralur.  Bcs' 
clerua. 

30  Scitum  est]  Optima  occasione 
senex,  duni  alioniin  mores  et  facta 
denioiistrat,  occasinneni  iilii  corri- 
gendi  repperif,  ut  nionerel.  Sciium 
est,  inquit,  et  perelegans,  ex  aliis  pe- 
riciilum  facere,  hoc  est,  tentaineii- 
tum,  quod  tibi  velienienter  expediat. 
Eugraphius. 

Scitum  est  periculum,  ex  aliis  facer e, 
tibi  quud  ex  usu  siet]  Kepetitur  sen- 
tcntia  fMifiriTiKics  act.  ii.  so.  1.  vs.  9. 
et  cum  i^fpyaa-'ia  niL-niorabili  Adelpli. 
III.  4.  52.  '  Inspiccrc,  tanquam  in 
speculum,  in  vitas  omiiium  Jnbco: 
atqnc  ex  aliis  sumere  exemplum  sibi : 
Hoc  facito,'  <&c.  Bceclerus. 

Periculum,  S^c.]  BKfiraiv  irtiraiSfVfjJ 
€1$  TCL  rSiv  &\\i>iv  Kaicd.  Menander.  Fe- 
liciter  sapit,  qui  alieno  periculo  sa- 
pit.  '  Felix  quicunque  dolore  Alte- 
rius  discit  posse  carerc  suo.'  Tibul- 
luii,  lib.  III.  F-leg.  6.   Farriubius. 

38  Tu  ut  tcmpus  est  diet]  Tenipns 
non  solimi  suinmum  est,  sed  et  para 
partis  est ;  siculi  liic  posuit,  diei  tern- 
pus,  i.-um  teuiporis  dies  esse  videatur. 
Eugraphius. 


ACTUS     II. 


ScENA  I.  lanibici  Octonarii  aca- 
talectici  sunt.  vn.  5.  uniis  Mss.  meo- 
ruui  :  lice  ille  fncili  utetur  jiatre.  Ar- 
gent, certe  tie  ille  f.  vs.  G.  duo  :  pecca- 
tu.  vs.  8.  Arpcnt.  peril,  m  pater  ut 
adbilnt.  vs.  10.  omnes :  narrat.  Bie- 
cli-rut. 

i  C/uam  iniqui]  Uemanint  solus  Cli- 
liplto,   el    tecum   conqueritur  de  patrit 


hortatione.  Ordo  est;  Quam  iniqni 
sunt  jiidices  patres  in  omnes  ado- 
lescentes !   Engraphius. 

Quam  iniqui  sunt  patres]  De  Cliniae 
aniorf,  hacluuiis  satis  niulta  Mene- 
demus  pater  et  postea  Clitiplio  dix- 
crunt  :  nunc  indicanda  est  altera 
pars  argiimeiiti,  ipsius  Cliti|)honi9 
auior.  BtecUrun. 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    H.    SC.  I.         1317 


2  Nos  a  pueris  illico]  Qui  arbitran- 
tur,  justiini  essf.  in  piioritia  inoribiis 
seniim  nasci.  Eugraphius. 

Neque  illarum  njfiiies  rerum  esse]  O. 
1.  s.  esse  rerum,  versii  iion  lepn^- 
iiante,  si  in  iUam  abjecto  I,  priinam 
corripias,  ut  saepe  in  hoc  poeta. 
Faernus. 

4  Ex  sua  libidine,  ^-c]  Modiini  im- 
poniint  adolescentibus  de  moribiis 
siiis,  qiios  nunc  liabent  in  senectute, 
nou  quos  in  adolescentia  Labuenint. 
Euiirapluur,. 

Ex  sua  libidine  mnderantur,  qua:  est 
ntmc]  O.  I.  s.  nunc  qua-  est.  Faernus. 

5  3Iihi  si  u7iquainJiHus]  Si  aliq nan- 
do  niihi  filins  coniingat.    Eugraphius. 

Facxli  me  utetvr  patre']  Id  est,  valde 
m«r  ntetiir  bono  et  facili  patre.   Idem. 

6  Tiam  et  cognoscendi,  Sfc]  Facile, 
inquit,  (ilio  meo  banc  faciiltatein  da- 
bo,  ut  universa  ejus  facta  cognoscam  : 
tamen  si  peccarit,  ignoscam.  Idem. 

Nam  et  cngnosc.  et  ignoscendi  dab. 
pecc.  loc.]  Vide  Ciirestomath.  voc. 
*  a;quus.'  liceclerus. 

Cognoscendi,  Sfc]  Cir.  pro  Cwlio  : 
'  Leni  vero  et  dementi  patri,  cujiis- 
modi  ille  est;  P'oies  effregitr  lesti-. 
tuentur.  Discidit  vestenir'  resarcia- 
tur.  Coelii  causa  est  expeditissima.' 
Farnabius. 

7  P«r«itum,3fc.]SubMencdemi  per- 
sona, cujus  causani  niodo  egit,atque 
invehebatur  in  Crnrum.adi'oquc  oni- 
nes,  nie  et  in  genere  adolescentes.  Id. 

8  Vbi  adbibit  plus  paulo,  »««  qute 
narratfacin.]  Nidlamoccasioneni  pra;- 
tennisit  po«-ta,  quin  demonstraret 
corruplac  educationis  Altica>  vilia, 
et  ex  Huis  causis  atcjuc  originibus 
rcquircrct  :  igitur  nolieni,  Ciiyeto 
deiendum  vidcri  bunc  viTMini.  quo- 
modo  cnim  scqucns  cum  pr<rreden- 
(ibns  bene  copubirelur  ?  Harclcrus. 

Plus  paulo,  ifc]  Largius  ;rf|uo. 
FaiTiabiun. 

Tfunc  ail,  ifc]  Mf/irjffu,  rccitantis 
tententiam  patris  8ui.  Idtti. 

10  Na  ille,  ifc.']  Quanti   a  liberi* 


parentunj  fiant  verba,  docct  pastor 
apud  'Jheocrituni  Idyl.  ix.  rpiod 
rod  Ss  Bepovs  (ppvyovTOi  eyo;  Toaaov  /xe- 
KeSaww,  Ocraov  ipa>VTi  irarphs  fivGajv  Kcd 
fjiarphs  aKuieif.  Neque  eniui  '  aui<>n- 
tes'  (ut  babct  AtVanius)  '  quibus 
aninii  non  ^unt  integri,  surde  audi- 
nnt,'  sed  et  aniantes.  'amor  snrdis 
auribus  esse  solet.'  Prop.    Farnabius. 

11  Da  mild  atquc  offer  inihi]  Mul- 
tun>  addidit  scntentia?,  vnoKpia-it.  Boe- 
clerut. 

12  Cut  quid  respondcam]  Expressit 
inopiam  ;  siqiiidem  non  solum  dixit, 
cui  quideni  nibil  haheo,  vernm,  ad 
respondendum  verba  <iesunt.  Eugra- 
phius. 

13  Suarum  rerum  satagit]  Etsi  is 
quoque  de  suis  rebus  plurimum  co- 
gitat.  Idem. 

Nam  Clinia  hie,  et  si  is  suarum  re- 
rum] O.  I.  s.  nam  hie  Clinia,  el  si  is 
quoque  siiarujn.  ntroque  mode  con- 
stante  octonario.    Faernus. 

Etsi  is  quoque  rerum  suarum  salagiti 
Optime  Guyetus  explicat.    Bwclerus, 

14  Ilubet  bene  et  pudice  educlam'] 
Sa^pe  conjungi  videas.  Plant.  Cis- 
tellar.  i.  3.  21.  25.  '  Educavit  eara 
sibi  pro  filia,  IJenc  ac  pudice.'  com- 
paratio  utriusque  ad  o'lKovofilav  refer- 
tur.  Idem. 

15  3Iea  est  polens]  Ad  boc  positum, 
ut  ex  nobilitate  piiirinnim  audeat 
postulare.  I'rocax  a  pettndo  dictum 
est  ;  nude  et  proei  dicuntur  anptia- 
rum  petitores.    Eugraphius. 

niea  est  potens,  priicax]  Prorsus 
non  probare  possum  Guyeli  rh  pa- 
tens. Ccti-ruin  ad  banc  descri|)tionem 
congrnit  ]'<>m|><)uii  versus  in  .Satyra, 
apud  Priscianum,  (ine  sexti:  '  blan- 
da,  r.iiiax,  im|iotens,  supcrba,  disror- 
din.'   liirclerus. 

Suiiiptuosa]  Ut  et  neccssitateai  sibi 
[x-tcndi  propter  sues  Huniplus  faciat* 
Eugraphius, 

Sohilis]  Ab  omnibus  nota.  Idem, 

Snhilii]  Nota  niagis  quam  nobilis. 
I'arnahius. 


1318 


NOTili    VARIORUM    IN 


10  Turn  quod  (km  ei  recte  est]  N  iliil 
omnino  afl'ertiir  ab  interpretibiis, 
quod  piobai L-  (iiioat  ermlitoium  qnis- 
quani.  omnium  miiiimc  I'arei  explica- 
tio  ailinitti  potest.  All  ita  licet  ca- 
poif  r  turn  quod  dttn  ei.  constituitiir 
liic  diro(Titt'7r7)(Tis.ut  voliieiit  absolvere; 
turn  quod  diin  ei,  iiiliil  est  mihi ;  cum 
tameu  iieccsse  sit  muliiim  accipere 
talem  nieietiicem,  qn:ilis  nunc  de- 
icripta  est.  Sed  rcprehendit  sermo- 
ucm  noc  absolvit  :  inttijecta  correc- 
tionis  formula :  recte  est.  q.  diceret ; 
sed  quid  diceie  volui  ?  rcligio  milii 
est  ac  vol  ominis  vitandi  causa  esse 
debet,  dicere,  nihil  mild  esse,  sperat 
enim,  more  talium  amatorum  se  in- 
venturuni  alicunde  argcntum.  itaque 
timet  dicere,  nihil  sibi  esse,  quod 
etsi  re  nihil  esset,  in  s|)C  tamen  ha- 
berel,  unde  meretrici  procaci  suppe- 
ditari  posset.  Illud  recte  est,  ita 
iisurpari,  ut  dictum  est,  vel  ha;c  ex- 
ernpla  doceant  :  quaerenti  matri, 
*quid  es  tarn  tristis  ?'  lespondet 
Pamphilns  :  '  recte  mater.'  Hec.  iii. 
2.  19.  Interroganti  perturbatum  JE- 
schiuuni  Micioni,  'quid  est?'  respon- 
det  ille  : '  nihil  ;  recte.'  Adelph.  iv.5. 
ID.  Ad  priusexempliim  Donatus  eru- 
dite :  '  sic  dicimus,  cum  sine  injuria 
iuterropantis  aliquid  n-ticemus  :'  ne- 
quc  quisquam  facile  dubitet,  per  sup- 
pressionem  ibi  dici  rh  recte.  Bcccl. 

Turn,  quod  dcm  ei,  rede  est]  Cum 
nee  praecise  negarent,  nee  plane  af- 
firmarent,  Romani  dicebant,  Recte. 
Faber. 

Nam  nihil  esse  mihi,  religio  est]  Di- 
cere, me  hoc  non  habere,  maxima 
mihi  religio  est.  Ut  Virgil.  '  Relli- 
gio  ent  patrum  multos  servata  per 
annos.'  Eugraphius. 

Religio  est  dicere]  Dies  religiosi, 
inqult  Agellius,  dicti,  quos,  propter 
ominis  diritatem,  r(:lin(|uinnis  :  id- 
circo  Terentius  in  Heaiit.  '  Turn  quod 
doin  ei,  recte  est  :  nam  nihil  esse 
ii.ihi,  religio  est  dicere.'  lib.  iv.  c.  3. 
h.  e.  Turn  quod  dem  ei  obsequii  tan- 


turn  voces  et  blanditiae,  cnjusmodi 
sunt,  Recte,  benignr.  Nam  nihil  esse 
mihi,  nefas  dicere,  non  licet,  non  an- 
sim  dicere.  Farnabius. 

17  Hoc  ego  nitdi  non  pridem  inveni : 
neque  etiam  dum  scit  pater]  Utrumque 
ad  o'lKovofjiiav  relatuni  est :  et  quod 
non  inveleratus  amor,  (abducet  enim 
inde  animum  ct  ad  uxorem  in  tint  fa- 
bulaR  applicabit,)  et  quod  pairi  igno- 
nani  liaec  ignorantia  pra'cipni  erroris 
■jrepiiTfTeiav  peperit.  Baecleru  s. 

ScENA  II.  lambici  octonarii  aca- 
tal.sunt.  vs.  8.  Mss.  duo  :  sub  imperio 
cujus  est,  vs.  6.  omnes  :  etiam  care  we 
videat  forte  hie  te  a  patre  al.  ex.  vs.  8. 
duo  :  quam  scias.  unus  :  quam  scies. 
vs.  10.  omnes  :  non  cogitas  hinc  longius 
abesse.  vs.  11.  duo  :  dum  conantur. 
Argentorat.co»iant«r.  quod  unusmeo- 
rum  in  margine  adscriptum  habet  ad 
Th  Conantur  :  al,  comantur. 

Mnietus  et  Goveanus  hinc  incipi- 
unt  actum  secundum,  sed  ratio  ilia, 
quir  tani  secure  jactatur,  quod  Cliti- 
pho  in  proscenio  remanserit,  Chre- 
mete  domum  digresso,  non  est  tanti 
ponderis.  Non  dicam  de  actus  quart! 
initio,  in  hac  fabula  ;  nam  et  ibi  Mu- 
retus  corrigit.  cnjiis  aucloritatem  si 
sequeremur,  in  omnibus  Terentianis 
fabulis  alitor  ordinandi  essent  actus, 
id  quod  facile  non  erit  nbique,  nisi 
veli'uus  dura  quadam,  et  a  consuetu- 
dine  comica  pluriranm  diversa,  ad« 
mittere.   Bceclerus. 

I  Si  mihi  sccundw]  Hie  illud  est, 
quod  supra  diximus,  quod  per  con- 
jecturam  Clinia  credit,  amicam  se  ab- 
senle  corruptam,  Ac  primuni  argu- 
mcntum  I'ecit  ex  eo,  quod  missus  ser- 
vus  noudum  redit.  Delude  proponit 
ipsam  suspicionem,  Sed  vereor,  Sfc. 
Eiigrapliius. 

Si  mihi  secundte  res]  Clinia  pleniis 
desiderii  et  curarum,  ex  domo  Chre- 
metis  prngreditur,  si  redcuntes  ser- 
vos et  aiiiicHm  adventantcin  posset 
conspirore.  Clitipho  fsi  hinc  novum 
actum  ordiri  placet)  egrcssum  conse- 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    II.   SC.    II.      1319 


quitiir,  nomine  vocat,  monetqiie,  lit 
caute  apiid  haec  loca  obversetiir,  iinde 
a  familiaribus  patiis  seu  Menedeini 
coDspici  posset.  Sin  priore  scena  ac- 
tum inclioamiis,  inter  qiierelam  Cli- 
tiphonis  egres.siis  Cliuia,  iiuminatim 
ab  eo  inclamatur,  atqiie  cavere  jube- 
tur,  siciit  dictum  est.  Est  autem 
oratio  Clinia?,  qualem  giguit  deside- 
riiiin  et  siispicio ;  quae  omnia  in  pe- 
jorem  partem  conjectare  solent.  Bce- 
clerus. 

.  2  Sed  vereor,  ne  me  absente  hie  cnr- 
Tupta  sit,  ^c]  Adjungit  et  opiniones 
et  argiimenta  a  tempore,  quod  est 
occasiu :  occasioneni  autem  bic  intel- 
Lgimus,  quod  absens  fiiit  ipse.  Dein- 
de  ponit  locum  Atbenas,  ubi  magna 
Lominum  multitiido  est  et  civium,  va- 
riis  nioribus  viventium.  Adjungitur 
setas,  hoc  est,  a  persona,  et  a  tem- 
pore, quod  adolescentula ;  ac  prop- 
terea  vario  ingenio.  Deinde  addidit, 
Mater.  Hoc  nomen  panim  est ;  ni 
adderetiir  mala.     Sed  ne  nn\sus  suae 

voluntatis  et  judicii ideo  ad- 

jecit,  '  Ciijus  sub  imperio  est :  Cui 
nihil  Jam  praeter  precium  dulce  est.' 
Eugraphiua. 

Animiim  exangeanl^  Sic  scriben- 
duin,  ut  quibusdam  visum  est,  non, 
exaugeant,  quod  nihili  est.  Ita  strido, 
stridei) ;  tervo,  f'erveo :  fulgo,  ful- 
geo :  abnno,  abnueo  ;  congruo,  con- 
grueo.  Ita  et  ango,  angeo.  Vide  No- 
nium,  et  notulam  quandam  ad  act.iii. 
so.  1.  I'ahcr. 

Mulier  me,  iff.]  Antiphila.  Virgi- 
neni  viripotentem  Ulpiaiuis  et  Caius 
niuliercm  vocant.  seen,  seqiientc, 
idem.   I'arnabiwi. 

3  Quu:  mi  animuni  cxaugatnl]  Mihi 
exigit  octonariiis,  et  itahai)ont  o.  1,  s. 
est  autem  in  libro  iicmbino  ad  hare 
verba  ascripla  iiitcrpretatio,  '  Qua 
mihi  aniinum  exaui^canl,  (|uap  mc  ter- 
reant.  animum  autem  dicit,  quam  illi 
prapHens  trticit  metiis  .sollicitam  cogi- 
tationem.'   I'mrnun. 

Qua  mihianimum  cxati^cant  J  Magna 


ratio  movit  Guyetum,  ut  Palnierio 
subscriberet,  exangeant  reponenti, 
pro  exaugeant ;  cujus  significatio  ob- 
scura  est.  Bceclerus. 

Concurrunt,  (^c]  '  In  cogitando,  nioe- 
rore  exangeor.'  Plant.  Stich.  act.  i, 
sc.  1.  Alii  leg.  exangeat,  vohintque  ve- 
teres  usurpasse  2.  conjugationis,  pro 
ango.  vernin  neque  conjugatio  neque 
compositio  placet.  Farnabius. 

4  Locus,  occasio,  atas,  mater,  sub  im- 
perio cujus  est,  mala'\  Ex  o.  1.  8.  ita 
colloca,  occasio,  locus,  item  ex  libro 
Bembino  et  Basilicano,  et  nonuullis 
aliis,  teste  Joanne  Rivio,  cujus  sub 
imperio,  est  mala,  aliter  nullo  modo 
Stat  octonarius.  ita  legit  et  Eugra- 
pliius,  qui  etiam  ita  sensum  ordinal, 
ut  sit  mater  mala  sub  cujus  imperio 
est.  Faernus. 

Occasio,  locus,  atas,  mater]  Suspi- 
cioni  argumenta  in  promptu  sunt,ex- 
plicat  Eugraphius.  in  ultimo  tainen 
argiimento  immoratur  Clinia,  inter 
ipsam  suspicionem,  amoris  non  obli- 
tus.  niatris  enim  ingenium  potius, 
quam  ceteras  illecebras  a  se  timeri 
ostendit.  reliqua  invitare  ad  iibidi- 
nem,  mater  cogere  poterat,  itaque 
non  t'rustra  adjecit,  '  mater,  sub  cu- 
jus imperio  est,  mala.'  Bceclerus. 

Occasio,  ^c]  MiKpa  '7rp6(pacrti  is  rb 
7rpo|ot  KUKws.  Menander.    Farnabius. 

8  Pergin'  isluc  prius]  Perseveras 
ante  hoc  quasi  certo  judicio  tenere, 
quam  scias  cpiod  in  vero  sit.  Eugra- 
phius. 

Pergin  isluc  prius  dijudicare]  Ex 
istuc  sclidenduin:  ut  in  prima  sede 
hujus  octonarii  sit  dactjius.  Faernus, 

Pergin  istuc  prius  dijudicare,  lyuam 
scis  quid  veri  siet\  Nihil  est  mulan- 
dum  in  hoc  vcrsii,  satis  bene  sc  ha- 
bet.   Bcrclerus. 

•»  .St  nihil  mali  essel]  Ad  conse- 
quentiam  Hrgumentum  cepit  ex  eo, 
quod  non  redil  missus  servus.  Certa 
mihi,  incjuit,  stispicio  est,  illam  esse 
corruptam  ;  nam  hie  adcsscut.  Eu- 
f;raphms. 


1320 


NOT^    VARIORUM    IN 


Quiindo  i.itui-  ci'W]  IIIikI  enim  quod 
liixil,  Jiun  atlauHt,  luK!  ainaiiti  tar- 
tliiii)  est  :  itieo  adjei-it,  '  Uiiando  is- 
tuc  nit  :'   Idem. 

Qitaiidi)  isluc  erit]  Istiic  jnni,  scili- 
fi'l.  iiiipatifiitis  vox  est,  iion  sine  ex- 
probrutiotie  (|iiadaiii  ad  pritis  sola- 
tiiini  referenda;  quod  dtscribebatiir 
act.  I.  sc.  2.  priiic. (|.  d.jain  ante  dix- 
isti,  niox  adt'ntiiraiii  aniicam  nieam  ; 
nunc  iteruni  atHrinas :  ecquando  istiic 
crit  r   liceclcnis. 

10  \on  cogitas  hinc  loyigius  nhessc] 
Liber  Btiiibinus,  hinc  longule  esse,  id 
est,  aliqiiaiitiin)  longe.  Plautns  in 
Alenitchinis  :  'lugressuni  flnvium  ra- 
piduin  ab  urbe  hant  longtik'.'  hoc 
luodo  optima  stat  octonarius,  aliter 
nnpeditus.   Faernus. 

Son  cogitas  hinc  longiile  esse"]  Beni- 
bini  codicis  auctorilate  se  tiietnr  hare 
lectio :  testanturque  ctiam  Glarea- 
nus  et  Georgius  Kabricius,  se  vidisse 
in  (|nibiisdain  codicibiis.  Kelinqnani 
lectori  arbilrandnni,  amore  PlaulinaE 
locntionis,  an  re  vera  haec  lectio  ob- 
tiiiere  debeat.  Bceclerus. 

11  Dnm  moliuntur'\  Subandi,  quid 
rernni ;  i.e.  dnin  molinntiir  sen  cum 
qnodani  labore  apparant,ea,  quae  sibi 
ad  ennduni  necessaria  credunt.  Pe- 
tnis  Marsiis:  I.  e.  '  diim  se  praepa- 
rant  midtiplici  cultn,  xdificant  for- 
niam  variis  rebus  :'  hactcnus  sensuni, 
non  verba  sequi,  a>stiniari  potest. 
Sed  quod  addit,  qtioreferemus?  'Inde 
<l<-'moliri,  est  destruere  id  (juod  aedi- 
ticatuin  est.'  Sic  qiiotpie  |)utabinuis, 
melius  eum  Rensisse,  quam  locutus 
est.  Cur  enim  exagitare  libeat  vi- 
ros,  quorum  studium  non  simplici  no- 
mine laiidari  debet  r   Bceclerus. 

Dum  moliuntur^  Dnm  surgunt,  mo- 
%eiit,  proniovent,  apparant,  ornant 
»e.   Fttmiibius. 

Dum  conantur]  Nihil  dubito  banc 
v<ram  lertiouem  esse,  cum  pra-ser- 
tiiii  t6  cnnnri  r^>  moliri  iK  TrapaWr]\ov 
ron|»ruat  ;  Pt  Ms*,  auctnrilas  affinnct. 
rb  cnmantur  pauci  habent ;  qui  cmnun- 


tur  pnrferret,  nullus  est.  qnam  ite- 
rum,  ut  sa-pius,  ex  Plauto  nobis  vo- 
cem  noiniulli  substituertint.  apiid  il- 
ium enim  legas,  Sticho  v.  4. 19.  ♦  Sed 
amica  mea  dum  comit,  dumquc  se 
exornat,'  &c.  Georgius  tamen  Fa- 
hricius  rb  comanl)ir  defendit.  Beecle' 
rus. 

12  Kespiru]  Unico  vocabulo  poeta 
voluit  soliciiudinem  Clinias,  non  tan- 
tum  quae  in  animo,  sed  qusc  in  vnltn 
etiam  erat,  ostendere.  Idem. 

ScENA  111.  Satura  est,  lambicis  Oc- 
tonariis  et  Seiiariis,  turn  Trochaicis 
septenariis  constans.  vs.  2,  oranes 
Mss.  nostri  :  ilUe  relictasiint.  vs.  14. 
omnes  :  i/uid  bibent.  et  vs.  17.  coUqcu- 
plelasti  Antiphila  te.  vs.  20.  duo  :  mo' 
nuisse  frustra  dolet.  tertius  :  dolet  mo- 
nuisse/rustra.  vs. 29.  unus  omittit,  esse. 
Aigentor.  pro  esse  ei,  habet  ejus,  vs. 
38.  omnes  :  hinc  sciii  potuH,  hand  us* 
quam  alibi,  vs.  4G.  omnes  :  qiice  turn 
irnl  mnrtua.  vs.  48.  omnes  :  imdam. 
nisi  quod  in  uno,  tJi  m  sccunda  manit 
superscr.  vs.  49,  omnes  :  capillus  spar- 
sus.  vs.  52.  omnes  :  suhtegmen.  duo  : 
prcEteream.  vs.  .'54.  et  55.  unus  :  si  hac 
vera  sunt  Clima,  iia  nt  credo,  alter: 
si  hcec  vera  sunt  Clinia,  ita  ul  hie  dicit, 
quis  te  fortunulior  ?  Argent,  si  htec  v. 
s.  CI.  ita  ut  dicit  hie,  q.  t.  f,  vs.  57. 
omnes:  voxani.  vs.  64.  omnes,  nted. 
vs.  71.  duo:  quo  illam  adducis.  vs.  73. 
nnus  :  mirubile.  vs.  76.  unus  :  quid  illo 
in  tempore  facias, e\  glossa.  vs.  80.  post 
rh  tace,  Argentor.  habet:  Clit.  quid 
est?  Syr.  vis  am.  unns  meornm  gemi- 
nat ;  Cht.  quid  est.  S.  quid  est?  vis 
am.  vs.  85.  duo  :  tide,  cogita,  examinay 
ex  glossa.  vs.  80.  omnes  :  etsi  hoc  con- 
silium. \s.  90.  duo:  exper.  hoc  scies. 
vs.  94.  omnes  :  deducetur.  vs.  98.  om- 
nes :  istiiismodi  quwso  nliq.  rep,  vs.  99. 
duo:  ibo  obviam  his,  d.  nnus  :  ibo  obv. 
huic  d.  V.  revertatur  d.  vs.  102.  duo  : 
quod  bonum  est.  vs.  112.  nuus  :  ridi' 
culumest,  ulnc  te  me  monere  Clit.  vs. 
122.  omnes  :  qua  solet  quosque  spernere, 
vs.    124.  omnes ;  nam  miserum  quen- 


TERENTII    HEAUTONTIMOR,    ACT.    II.    SC.    HI,       1321 


f(am  offendi  ibi  militem.  vs.  123.  onmes : 
eademque  ut  esset  apud  te  oh  hoc  quant 
^ratisaima.  vs.  138.  oinnes  :  abeas  si 
sapis.  Boeclenis. 

I  Ain'  tu]  Hcec  scena  exoltit  illam 
suspicionem,  quam  Clinia  habuit.  Et 
haec  conjectura  delude  rursiis  habet 
aliani  ca\isam,  quod  amicam  Clitipho- 
nis  addiixerit  serviis,  ita  ut  in  donio 
patris  esse  possit.  Quae  res  an  fieri 
possit,  deliberationis  vim  tenet.  Ita 
prior  causa  in  controversia  est,  se- 
c'unda  in  deliberativa:  aut  controver- 
sia est  ex  conjectura.  Ergo  parti- 
bus  tractabitur,  hoc  est,  uli  dicta  et 
affectus,  quod  trddos  Gra»ce  dicunt, 
suggertint  argumenta  :  sicut  suis  lo- 
cis  explanabiiniis.   Eugraphius, 

Ain'  fu]  Suppiet  Guyetu?.  quale 
liic  yfXolov  observaturn,  quod  non- 
oemo  annotat,  baud  repereris.  cou- 
snetudine  coinica  personae  una  ingre- 
dientes  in  tbeatrum,  veliiti  coutinu- 
ant  sernionem,  e.  g.  iiic  inter  vias  agi- 
tatum.  Bceclerus. 

Dum  sermones  c<rd«mu«]  Ca-dere 
strmnnes  dicuntiir,  qui  frequenter  et 
pluririiuin  loqinintur.  Eugraphius. 

Sermones  cddimus]  K6irTetv  \6yovs 
et  itiirrfiv  {yfifiara  dici  a  Graecis  monet 
Priscianus  i.xvni.  quod  interpreta- 
tur  Nonius,  'commiscere  sermones.' 
qui  «erere  legunt,  non  nietiuntur  ver- 
Mim;  qiianquam  *  serere  sermones' 
habeatur  apud  Virgilium  et  Livium. 
Fnmah. 

i  Muliertibi  adesf]  Quia  ita  locutio 
servi  fucrat,  ut  dicerct,  reliclct  mu- 
lieres.  Eugrapliiun. 

Mulier  tibi  adest,  audin  Clin.]  I'cr- 
Kit  consolari  et  gratuUri,  ut  Cd^pe- 
rat,  ('litipho  :  mulier  tibi  adest,  so. 
ilia,  »}  fpwfifi^,  cum  quadam  ifi<p6ATti. 
audin  Ciinia?  servos  dc  mulieribus, 
ad  quas  accersendas  miksi  eraut,  col- 
loquentes.  cui  Clinia  ifxiroB&s  respon< 
det :  ego  vero  Ciitniqiie  vox  assevera- 
tioni  apta)  audio  nunc  drmum  Cpost 
anxiam  et  sollicitam  cxpertatioiicni) 
tt  video  el  r^leo  (lilipho.  iiiirc  addi- 


fnm  TO  video.  Conspectiorem  autem 
voluit  esse  poeta  atfectum,  respiran- 
tis  ex  aegritudiiie  adolescentis,  ut  il- 
lustraretiir  fortuna  amantiiim,  q nan- 
do  statim,  ex  nova  suspicione,  in 
priorein  sollicitudinem  incidit.  Bce- 
clerus. 

4  Minime  minim  adeo  impeditce]  Mi- 
randum  non  est  quod  iinp<'dita;  sunt 
mulieres,  quae  et  ancillaruin  gregem 
ducunt  secum,  et  pliirima  compor- 
tant.  Eugraphius. 

Minime  mimm']  Sc.  quod  relictae 
sint,  quod  tardius  consequantur  nos. 
Dromoni  potius  volunt  alii  convenire 
bsec  verba,  quam  Syro,  cui  in  Mss. 
fere  tribuuntur.  vide  Giiyet.  Bwcl. 

Anciltarum  gregcml  Iiulecornm  ni- 
mirum  olim  visum  matronis  et  inbo- 
nestuiH,  sine  comitatii  aiicillarum  in 
publicum  prodire.  Praeibant  ex  offi- 
cio Anteambulatrices,  subsequeban- 
tur  Pedissequze.  Martianus  Capella, 
1.  II.  '  Periergia  vero  aliis  comitata 
pedissequis  dotalibusqiie  mancipiis 
curiose  universa  perscriitans  atque 
interrogans  sequebatiir.'  Farnabius. 

5  Peril!  unde  iU<B  sunt]  Crescit 
error  Clinia; :  ut  magis  credat  esse 
corruptam,  quod  ancillas  habeat  et 
ail  rum.  Haec  omnia  meretricis,  non 
illius  mulieris  sunt.  Sed  adhiic  igno- 
rat  adolescens.  Eugraphius. 

Perii,unde  illisunt  aiicill<c]  Hie  error 
inductus  est  a  poi'ta,  sicut  totus  Bac- 
chidis  coniitatus,  ad  demonstran- 
dam  ex  comparatione  Antipbilac  in- 
noccntiam,  et  iitriusque  aiiioris  dis- 
crimen,  Syro  crepti  aiictore.  propaga- 
turqiie  egiegia  oiKovofxla^  arte  per  plc- 
ramquc  argunienti  seriein  :  ut  quae 
jiivenum  |)rimo  animus  tenucrat  siis- 
pensos,  apud  scnes  iiiajorcm  deinde 
tin  bnm  coiicitet,  iniilierum  ignoratio. 
licrderuH. 

Men'  rogaii]  Ex  me  quidem  nihil 
liorum  Rciri  iiotpst.   Idem. 

f(  Porlant  quid  rrrum]  Miiretus  in- 
terrogntioiH!  attollit  et  exfiiiplis  iU 
liistrat.  i.  V.  niultum  reriiin.  Idem. 


1322 


NOTyT:    VARIORUM    IN 


I'ortanl,  Ac]  Qnani  iimltas  res  et 
inni^nas  portaiit  sccuin  ?  Nannius 
MIsccIIhii.  I.  I.  c,  '21.   [■ainabius. 

7  Auniiii,  vcstem]  l)e  ornamentis 
nitiliel)ril)iis,  et  paratu.  erat  eiiim 
Haocliis  inerctrix,  ut  ante  dictum 
est,  '  Magnitica,'  '  sumtnosa.'  Galliis 
iiitcrpies  :  elles  porlcnl  iksd'aureures, 
coinme  sunt  chthies,  carqiiaus,  couliers 
ft  liuguis,  et  aussi  etk's portent  des  robes 
tt  ornenunts  precieu.x.  Addi  debtt  liic 
locus  ad  ea,  (|im>  dixiiiius  in  Eiiniicii. 
IV,  1.  13.   liaiUrus. 

Aurum,  teslein]  Amea  oinainenta, 
uioniiia.  vide  Eunuciii  act.  iv.  scrn.l, 
iiitVa, '  Sine  aiiro  tiini  ornatani.'  J-'ar- 
nubiiis. 

Et  resper(iscit'\  Hoc  est,  nox  fit  :  a 
vcsperc  factum  verbum  est.  Lugra- 
phius. 

1 1  Viden'  tu,  uncilliis,  aurum,  ir<:tein] 
Vei  ita  distiiigues  :  tidcn'  tu  ancillwi, 
aurum,  vatm/  i.  e.  andin  tu,  ani- 
madvertis,  intelli<;is,  ancillas,  aurum, 
ve.stes  niemoraii  a  servis  '(  nnde  ea 
esse  censes,  cum  ego  hie  relifjue- 
rim  earn  cum  una  ancillula.''  unde  ea 
esse  censes,  nisi  quia  interim  inlio- 
ncste  potius  divitias  paiere  hie  opta- 
vit,  quam  rcditum  meum  expectando 
pau|)cr  vivere  r  Sive  angendo  attcc- 
tui  malis  divideie,  aut/in'  tu  ?  auciilns, 
aurum,  reslem.  ut  aTroanLTrrjcns  iradrjTiKr) 
pra^cidat  scrmonem.  aiieillas,  aurum, 
reMem  (repetit  4v  inroKpia(i)  memo- 
rant  stTvijde  ea,  <|uam  e^o  liinc  alli- 
ens cum  una  ancillula  pauperem  re- 
liqui.  unde  ergo  liabet  haec  nisi  ab 
amatore  novor  liaderus. 

12  Vidin  tu  nncillan,  aurum,  vestem, 
(juam  ego  cum  una  atialluia  Uic  reliqai ; 
unde  ea  esse  eoises]  Liber  ISembinns 
et  BasilicanuK  non  habc^nt  dictionem 
ea.  in  Victoriano  sic  erat,  unde  esse  ea 
censra?  scd  demde  verbum  ea  dclclum 
est,  quod  et  in  aliis  libris  varie  collo- 
catnm  est.  quo  sublato  sic  distingue- 
nius  :  Vidcnlu?  ancillas,  aurum,  vestem, 
qwim  e((0  cum  una  ancillula  Uic  relii/ui, 
unde  esse  censes  f    Et  subaudiendum 


est  ei,  ut  sit  ci,  quam  ego  rcliqui.  ut 
autem  stet  trochaicus,  vel  in  viden 
fiet  dialysis,  ut  sit  anaparstus  in  pri- 
ma, vel  ex  ea  dictionc  n  abjicietur  : 
et  erit  paritcr  anapastus  in  prima, 
sed  in  quam  ego,  synaloepha  non  fiet. 
I'aernus. 

Vah  nunc  demum  inteUigo]  Prodn- 
citur  industria  Poi-t<E  error,  et  in- 
crescit,  ne  Clitiphonc  quidemjam  ad 
minucndam  aquali  suo  suspicionem 
satis  prompto;  qui  ante  increpitave- 
rat  :  '  pergin'  isluc  prius  dijudicare, 
quam  scis,  quid  sietP'  nunc  euim  et 
ipse  cedit  argumentis,  quibus  Clinia 
volcbat  conficere,  mulicrem  se  ab- 
senie  corruptam  esse.  Estque  hoc 
in  Clitiplione  eo  suavius,  quod  non 
animadvertit  aut  divinat,  suam  ami- 
cam  desrribi,  non  Cliniae.  Baclerua, 

13  Dii  boni,  quid  turbce  est]  Augen- 
do  eriori,  uratio  in  admirationem 
forniata,  servit;  ut  supra  :  '  portant, 
(juid  rcrumf  aurum,  vestent  :'  cohae- 
rent  enim.  Idem. 

14  Quid  sent  erit  nostro  tniserius'\ 
O.  I.  s.  sene.  Fatirnus, 

15  O  Jupiter!  ubinam  est  Jidea^ 
Necdum  soluta  sibi  suspicione  qucri- 
tur  adolescens  se  esse  desertum,  .... 
omisso  amore  amatoris  sui  in  mere- 
tricios  mores  esse  delapsam.  Eugra- 
phius. 

O  Jupiter,  ubinam  est  fides]  Quid 
hac  oratione  absuliitius,  qua  amoris 
et  fati  sui  summam  Clinia  dequeri- 
tur  ?  ad  sunmium  enim  procedere 
debuit  error,  antequam  finiretur. 
Adjicinntur  verbis  gestus  miserabU 
les.  dunce  his  conspectis  auditisque, 
propior  interea  factus  Syrus,  quid 
errcnt,  animadvertit,  et  suspicione 
Aniipliilam  accurata  et  longa  narra- 
tione  exsolvit.  Boeclerus. 

L'binam  est  fides]  Quonam  abiit  fi- 
des niilii  data  ab  Aiitiphila,  fore  se 
amori  nostro  constantem  i  Hire  sibi 
Clinia  suspicatus  amicam  suam  cor- 
ruptam esse,  ubi  conspexisset  tantum 
atiri,  gregem  aucilUrum,  vestes  sup< 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.   ACT.    11.    SC.    III.       1323 


petere  illi  qiiam  panperem  abiens  re- 
liqiii.'jet.   Farnabius. 

16  Ditm  ego  propter  te  errans  patria 
careo  demens]  P'reqiientibus  verbis  et 
inipletur  et  attoilitur  sententia,  more 
Terentiano  :  id  est,  ubere  copia,  ci- 
tra  ledmidaiitiam.  Hjpc  enim  sin- 
gula ita  valent,  ut  panciora  stifficere 
videautur :  ita  conjiinguntiir,  ut  de- 
mere  ali(|uid  aut  iutercipere  non  au- 
sit,  qui  consertam  inoinentoruni  seri- 
em  intelligit.  Bceclerus. 

Tu  inierea  loci]  In  libro  Bembino 
hie  ascriptiim  est :  Loci,  parelcon  : 
nam  loci  omni  signiticationi  addi 
soiet.  Enuius  :  '  Flamma  loci  post- 
quam  conclnsast  turbine  saevo.'  Fa- 
emus. 

17  dmlocuplelasti]  Divitem  fecisti. 
Evgniphius. 

19  Cujus  nunc  me  pudef]  Patris  me 
pudet  et  niiseret,  qui  frequenter  ha- 
rum  mores  dixit  milii,  et  frustra  mo- 
uuit.  Idem. 

Cujus  nunc  jmdet  me]  ' Afj.f ifioXia 
eleganter  tisns  est:  'Pudet  me  pa- 
tris,' id  est,  oi5oPjuat  rhv  iraripa.  Ut  in 
Heryra,  v.  2.  27. '  pudet  Phiiumenas.' 
ita  loquitur  Bacchis  meretrix,  '  pu- 
det' SC.  '  conscientia  communis  viri 
et  pellicatus,'  quod  Donatus  annotat. 
'  Pudet'  enim,  ut  amplius  ibi  notatur, 
'  duo  significat :  sive  iile  peccavit, 
qup.m  pudet,  sive  ille,  cujus  pudet. 
pudet  me  pattis  et  niiseret  :*  pudore 
afficior  et  miserirordia,  si  parentem 
mcum  cogito  :  pudore  quidem,  quod 
inobcdiens  illi  factus  sum,  et  adniisi, 
quorum  me  po-nilet :  misericordia  au- 
tcm,  quod  multum  laiioris  in  me  cor- 
rigendo  et  monondi)  iVustra  sumsit. 
Tali  loquendi  gr'nere, '  pudor  patris, 
ct  miserirordia  hnjus  ;'  in  Andria  di- 
cuntur.   litrclrrui. 

Cantuhitt  mihi]  .Sa-pc  repetcus  mo- 
nebat.  '  Ha!c  dies  nocte«quc  tii>i 
canto  ntcaveas.'  Plant. 'I'riuum.  Far- 
nn/;iiu. 

20  Monulise fr\L^lra,n('iiue  lum  pot.] 
Heec  suspendiiut  aliipii  ab  illo  (juod 


praecessit  ;  pudet  et  miseret  me  pa- 
tris, monuisse  frustru  :  ut  trajectio 
verborum  admitteretur.  alii  iroflr/TiKw- 
Tepoi  iiic  novam  orditintur  sententi- 
am  :  monuisse  frustru,  sc.  oportetne  ? 
Donne  indignum  est,  frustra  monu- 
isse? vide  Guyetum.  Bceclerus. 

21  Quod  tamen  nunc  fac]  Vide 
Chrestoraath.  voc.  Cratus.  Idem. 

Cum  gratum  esse  potuit,  nolui]  Cir- 
ca istud  gratum,  satis  sjepe  errant 
Interpretes  Galiici ;  credunt  enim 
gratum,  id  significare  quod  dicimus, 
agriable,  male,  ut  lioc  loco.  Verten- 
dum  :  Lors  qn'on  m'auroit  en  obliga- 
tion ;  Vej,  Inrs  qu'on  in'en  auroit  sceu 
bongre,  quod  a  Latino  est,  <Sr:c.  Vide 
Nolam  paulo  inferiorem.  Faber. 

24  A'rt/n  et  vita  est]  Prima  propo- 
sitione  volens  servus  solvere  errorem 
suspicionis  CliniiP,  dicit,  Et  vita  est 
eadem  amicae,  et  animus  ille  qui 
circa  te  fuit.  verum  meniinisse  debe- 
mus  duas  res  esse  propositas,  ut  et 
vita  eadem  probetur,  et  idem  ani- 
mus. Potuit  enim  iu  eadem  muliere 
castitas  pcrseverare,  ut  esstt  eadem 
vita,  non  tamen  iilem  auinius  :  po- 
tuit nanique  oblivisci  amatoris  sui, 
et  non  eum  desiderare.  Ideo  adje- 
cit: '  Et  animus  te  erga  idem  acfuit.* 
Eugriipliiiis. 

Nam  el  vita  est  eadem,  et  animus  te 
erga]  Bene  partitur  ubicjuc  poeta, 
quod  conficieudum  est.  Duo  suspi- 
cabatnr  Clinia  :  ne  collocupletusset  se 
interim  Antiphila,  et,  comnmtata  par- 
ciH  pudicitquc  vitae  consuetudine, 
(jUirstum  occcpisset ;  turn  adeo,  ne 
de»truisset  amores  prist inos,  alioque 
animum  cuntulissct.  utrique  crrori 
respoudetur.  liwclerus. 

2'>  Quantum  ex  re  ipsa  conjecturan 
cepimus]  Ut  diligcns  est  Piii:la !  Cli- 
nia: ronjectiira  ita  traclaliatur,  ut 
'  concurrerent  mulla'  opiuiones'  (ii. 
2.  3.)  ;  ei  opponitiir  anijectura,  non  ex 
opinionibus  collecta,  scd  ex  i/ua  re 
cnpta.  Alii  Codices  liabent  fecimus, 
sed  Riviua  rb  cepimus  tuetur.  Idem. 


1824 


NOT;^!;    VARIORUM    IN 


2fi  Quid  nt  ohsicro]  Aliqui  omit- 
timt  T^  fst.  rn|iil  t'linia  aiidiie,  qiiam 
I'X  ipsa  ro  ronjoctmam  rcpciiiit,  do 
vitn  rt  iiiiiiiio  Antipliihv :  die  niilii, 
oUsrrro  tt",  ([iiid  est  illiid,  quo  inilii 
tidein  ("arias,  vitaiii  Hiiiinnniqiie  Aii- 
tipliila-  maiiorc,  (|iialis  fiiit?    Idem, 

28  \f  quid  liiiiiis  rrrtim]  Quod  nun- 
riet  servus  annu)  periisse,  quae  ci  ma- 
ter esse  dicebatiir,  ad  rausani  niiiii- 
nie  perlinebat.  ideo  adjecit  :  Hoc 
primuni  lihi  dim,  ne  aliquid  harum 
lernm  ignores.   FAii^rajiliius. 

Ct  TIC  quid  htijiis  rerum]  Vide  Guyet. 
fkrclei'us. 

30  Altera;  ditm  nnrraf]  Hie  jam 
prsemissio  niterius  nai  rationis  effocta 
e-it.  Naia  est  stispicio  ut  qnarere- 
tur,  qua>  sit  altera:  ciijiis  nairaiio- 
nem  diffi-rt :  prior  eiiini  est  de  arnica 
Clinia?  narratio.   Eu^rraiihiiis. 

Ill  itiiiere  nlttra-  dum  narrat]  Pris- 
fianiis  liiijiis  versus  exempio  apxaitr- 
nhv  ilium  decjarat  lib.  vi.  et  xiii. 
liaeclerus. 

Altera]  Alter!,  ut  <  nulli '  Andr. 
act.  III.  8C.  5.  et 'soli'  Eunuch,  act. 
V.  sc.  6.  Cic.  I.  II.  de  Divin. '  aliie  pe- 
ciidis.'  sed  vide  Gramuiat.  nostram. 
Farnahius. 

31  Qiirrnam  est  ilia  altera]  Bene  de- 
siderat  Clitiplio  hoc  scire,  et  vi\ 
itquo  aninio  paiitur,  sc  ditfrrri  ;  (pia- 
si  prasa^iret  aliquid  ad  se  pertinens. 
fiaeclerus. 

33  Jam  primum  omnium]  Vita  An- 
tiphihf  cognoscfiuladalur,  accuratis- 
sima  ac  pj?ne  curiosa  descriptione,  a 
summo  ad  inuiiu.   Idem. 

34  I  bi  rentitm  nd  ade.'i]  Hie  ergo 
breviter  omnia  ariiimieiita,  qua;  a 
summo  ad  iniHm  sunt,  colligamus. 
Ac  primiim  t;ollocetur.  Casta  est 
muliir,  et  eadem  <\u;y  fiiit  ante,  per- 
<everat:  qnorl  anus  processif  :  quod 
ostium  apernit:  quod  continuo  in- 
creMug  f«t  servus:  quod  postquani 
ini^e«Kus,  »tatim  anus  pessiilum  rur- 
•o*  foribus  obdit  :  quod  ad  lauam  rr;- 
At :  quod  texentcm  t«lain  Btudiose 


i|>sani  iuveiierit:  quod  mediocriter 
vcsiitam  :  quod  sine  aiiro  :  quod  ita 
ornatam,  q'loniadmodnin  sibi  orna- 
tiir:  qiiod  nulla  mala  re  expolitam 
mulicbri  :  qiiod  capilliis  ab  ea  rejec- 
tiis  circiim  cajJiit  fuerat  nef,'li£;enter  : 
quod  cum  anciila  ea  texebat,  pannis 
ipsa  contexta.  Hicc  sunt  qua"  vitam 
probant.  Kiirsus  siibjnnpjitnr,  an 
idem  aiiinuis  circa  Cliniam  perseve- 
ret.  Ideo  interrogavit  :  '  Quid  ait 
ubi  me  noiuinas  ?'  Subjungit  ilie  : 
'  Ubi  dicinms  redisse  te,'  &c.  Ergo 
et  hie  conjectura  est,  an  idem  ani- 
mus perseveret.  Probamiis  autem 
qiiod  perseveret,  ex  eo,  quod  tibi  te 
nominavimus,  'Mulier  telani  deserlt 
continue,  et  lacrumis  opplet  os  totum 
sibi,  ut  facile  scires,  desiderio  id  fie- 
ri tuo.'  Completa  if^itur  omni  re,  ad 
alKMam  narratiunem  nenessario  cito 
devolvitur,  ut  oslendat  qua  ilia  al- 
tera sit  midier,  de  qua  ante  dixerat. 
Emrriiiihius. 

Aides]  Servius  in  ii.  ^neid.  Omne 
eedificium  a-des  dicuntur.  Sed  Varro 
locnm  qiiatuor  an-inlis  conclusum  ae- 
dem  vocari  docet.  re  vera  ades  quae 
ab  omni  parte  tecta  est,  non  sub  dio, 
non  oculo  pervia,  a€»5i;j,  aiSrjs.  Farna- 
hius. 

40  Mulieri]  Antiphilae,  virgini  nii- 
bili,  ut  sc.  2.  linjus  act.  et  supra  hac 
ead.  sc.  Idem. 

43  Ciua  cujusciinque  ingenium  ut  sit} 
Kgregie  tractatur  hie  locus  in  his- 
toria  Lucretiae  apiid  Livium  i.  57. 
liwclerus. 

4  4  Textiitem,  SfC.]  'E|  'kttIov  yap  iKp{. 
fiaro  (piKoirSvus  irdvv.  Menander.  Far- 
mibius. 

45   r6s<itrtm,  ^c]  Antiphilam.  Id. 
4G    Ejus   anuis  causa]    Anrtoritate 
hujns   loci   Priscianus    antiquum   lo- 
queudi  morem  probat  lib.  vi.  et    vii. 
liaclerus. 

Aiiuis  cauaa]  Veteres  in  quarta  de- 
clin.  retiniiere  gigncndi  casiun  in  is. 
lit  anuis,  fruclitii,  Senatnin,  testati  hu- 
Jus  dcclinationis  originem  a  tertia. 


TERENTII    HKAUTONTIMOR.   ACT.    II.   HC.    III.      1325 


ante  contractionem  :  adi  Grammatic. 
nostram.   Famabiui. 

47  Sine  auro]  Ut  statim  intellige- 
ret'Clinia,  iliud  aurum,  quod  porta- 
retur,  ad  Antiphilani  uou  pertiuere. 
BoscUiiis. 

Sine  auro]  Mundus  nimias  et  cnl- 
tus  meretrici  potiiis  quam  castae  con- 
venit.  'Ad  nicechiini  veniet  lota  cute, 
quando  videri  Vult  forinosa  domi  r' 
Jnven.  vi.  sat.  vide  Pliorni.  act.  i. 
8C.  2.  Farnabius. 

Ornatain  ita  uti  qitce  onantur  sibi] 
Nolleni  ejectos  hos  duos  versus,  a 
Guyeto.  exquisiti  generis  8ententia 
est,  sibi  ontavi ;  non  ad  alionim  oculos 
scilicet  tenendos.  Bene  Gallus  in- 
terpres  :  pour  leur  necessity,  et  uxage 
de  la  niaison  tant  seuhment,  sans  vouloir 
estre  regardees  ny  aiinees  des  Uommes. 
Vide,  quid  sit  non  sibi,  sed  aniatori 
ornari  apud  Plaiitom  Mostellar.  i.  3. 
10.  et  11.  Bceclerus. 

48  Nulla  mala  re  esse  expolitnm  mu- 
liebri']  Vide  de  hoc  genere  Piauti 
Pseud.  I.  2.  10.  6cc.  Mas.  nostri,  ut 
diximus,  omnes  liabent :  nulla  >na- 
lam  re.  sicut  et  de  aliis  Lindeiibrogius 
in  erudita  annotatione  testatur.  non- 
nulli  malas  praBlerunt.  vide  Georgium 
et  Franc.  Fabricios,  Faernum,  et 
alios,  mala  res  muUebris,  an  Latinc 
dicatur,  non  ininierito  dubiies.  Idem. 

NulUi  mala,  Ifc]  Non  cernssa,  sti- 
bio,  purpurisso,  aliisve  offuciis  et 
pigmentis  fucalam.  Nonnulli  codd. 
Labeiil  malum,  alii  malas.   Farnabius. 

no  lltjeclus  nifrltifcnttr,  pax]  Dic- 
tioni  pax,  lia;c  verba  in  libri  ]ieni> 
bini  niargine  ascripta  sunt;  '  Tran- 
qiiillantiH,  ailniirantis,  et  sollicitudi- 
nem  adinicntis.'  sic  infra,  '  Uniis  est 
dies,  duu)  argcntuin  erit:  pax.  nihil 
ampliux.'  Facrnu*. 

Pax]  Pritcianus  vorat  advcrbiiim 
comicum,  (ir.icum  ;  ct  cxplioat,  nav- 
Tf\wt.  111).  XIV.   Hadenm. 

Pax]  Interjcrrio  silentii,  vel  ap- 
probationis  ;  Plauto  fr<;qiienH.  P^eud. 
act  V.  8c.  1.  Mil.   III.   1.  Stich.  v.  5. 


Hue  respexit  Ausonii  Grammatico- 
niastix  in  Idyllio  12.  'Totum  opus 
hoc  sparsnm  ;  crinis  velut  Antiphihe, 
pax.'  ad  quern  locum  vide  Jos.  Scalig, 
lectiones.  ut  infra  act.  iv.  seen.  3. 
Farnabius. 

52  Subtegmen  nebat]  Libri  antiqni, 
inter  quos  Bembinns,  subtemen.  et 
huic  dictioni  in  eo  libro  haec  ad- 
scripta  sunt :  '  Subtemen  dictum  ab 
eo  quod  subeat  stamen.'  Faernus. 

Profterea  una  ancilla  erat,  Ea  texebat 
una  pannis  obsita]  Ancillula  legendum 
ex  iisdein  antiquis:  prjeterea  ex  li- 
bro Bembino  ita  hi  versus  sunt  or- 
dinandi, ut  erat  pertineat  ad  infe- 
riorem  versuni  :  aliter  non  stat  ille 
senarius.  Idem. 

Prceterea,  Sfc]  Kal  Ofpanatvls  ^v  fxia. 
avrr)  O'wixpaive  pvrrapws  ZioKdnem).  Me- 
nander.  Farnabius. 

53  Pannisobsita]  Ut  Eunuch,  act.  ii. 
sc.  2.  Idem. 

56  Scin  tu  hanc,  quam  dicit  sordid 
dam]  Rivins,  ex  Calphurnio,  sordida- 
(am  refert  ad  iWad,  pannis  obsita :  sot- 
didam,  ad  illud,  illitiic  immunda.  tt 
erudite  explicat.  Vel  sola  auctori- 
tas  Ciceronis,  qui  eodem  genere  lo- 
quendi  utitur,  ♦•fficeie  debuit,  ne 
Guyetus  deleret  versum.  Bceclerus. 

Sordidatam,  S^-c]  Sordidatam  refe- 
runt  ad  vestitum,  sordidam  ad  illu- 
viem.  Farnabius. 

58  Cum  ejus  tarn  negliguntur  inter- 
nuntii]  Hinc  item  ad.scriptum  in  libro 
Bembino  :  '  Internuntios  pro  servis 
l)0.suit,  sed  sententia  lia-c  ita  est,  qui 
non  n(gligprentur,si  es.sent  interuun- 
tii.'   Faernus. 

Intemunlix]  IMinisfri  et  ministrse  ; 
interniintia:,  conciliatriccs.  Farna- 
bius. 

r>'.i  Munrrnricr]  Ovid,  de  Arte  Am. 
I.  II.  v.  251.  Idem. 

02  Quid  ait,  ubi  me  nominas]  Hac- 
trniis  drmonstratiim  est,  quod  vita 
Antiphila;,  idve  consuetndo  vitac,  a 
priori  nihil  iiiiniiitata  .<it  :  nunc, 
quod  animus  erga  Cliniam  idem,  qui 


13-26 


NOTli   VARIORUM    IN 


fiiit,  maneat,  dcclaiaii<liiin  est.  lioc- 
cleruit. 

M  Mulicr  ttliiw  dcscrit]  Non  displi- 
cot  inilii  (listrit,  sed  qiioii  est  in  libro 
Binibino  inasis  aiiti(|iiiim  vidctur, 
Itlitin  disinit.  nt  dicimiis,  desiiicre  ar- 

tCill.    I'lllltlUS. 

Miilur  teltim  deserit]  Ut  apud  sum- 
mum  poi'tam  in  diverso  affectus  ge- 
nere  (/Ln.  ix.),  'Excussi  manihus  ra- 
dii, levolutacjue  pensa.'  Badenis. 

f)8  Cmt.  At  tfio  nihil  esse  sciehum 
Clinia]  \  eibo  sciebam  liaec  in  eo  li- 
bro inlerpretatio  adjecta  est,  '  Quod 
timebas.'  i-ui  rnus. 

GD  Agcdum  vicissim,  Syre,  die]  Nunc 
ad  alteram  arfjnmenti  partem  trans- 
it narratio  :  et,  quo  pacto  error  fa- 
bnls  conseratur  deinceps  ostendit. 
rh  vicissim  bene  explicat  Guyetus. 
liceclerus. 

70  Adducimus  titain']  Quo  facilins 
l)landiri  adolcscenti  possit.*  Lugra- 
phius. 

71  Quo  ilium  ndducis]  In  libro 
Bembino  et  ali^juot  aliis  est,  ducis. 
Idem. 

73  Nnn  fit  sine  periculo']  Quoniam 
interrogains  servus,  quo  duceret  Kac- 
chLdem,respondit,  ad  patrem.  Quod 
aegre  ferens  adolescens,  cum  indigna- 
tione  audaeem  servum  pronuuciavit. 
coDtinuo  ille  respundit,  tacinns  mag- 
num et  memorabile  fieri  nunquam 
posse  sine  aliqiio  periculo.  Ita  in 
hoc  quoquc  periculum  est,  cum  pa- 
tre  praesente  in  domo  t'uttua  sit  me- 
retrix.  Tamen  studet,  ut  niliilomi- 
nus  ccclari  pobsit.  F.ugraphiuH. 

IS  on  jit,  ifc]  Mtya  koI  irtpi^drfrov 
ifTfov.  Menander,  I'lotio.  Cni  con- 
trarium  illud  Juvenalis  xiv.  Sat. 
'  Nullus  enim  mayni  sceleris  labor.' 
ad  qnem  Sclioliastis  landat  Ininc  Te- 
rculii  locum.  J-'arnahiiu. 

74  Hue  tide;  in  mea  citd]  Scelus, 
qnam  astiitus  ad  gloriam  !  Siquidem 
meo  periculo  tu  tibi  comparare  vis 
laudcm.  Kugraphiut. 

Hue  tide]    Vide   hoc  factum!    en 


facinus  !    prai-mittitur  reprehensioni 
admiratio,  vi  cxagserandi.  Jiaclerus. 
In  mca  vita]  Ut  alil)i,  vita,  mon  re- 
pos,  mis  intents,  ma  fortune.  Faber. 

75  DIodn  quid fuiie lit]  In  quo  nego- 
tio  si  te  fotcllerit  aliqua  rousilii  pars, 
ego  continuo  pericrim.    I'.uf^raphitts, 

76  Quid  ilh  facias]  Quid  deinde 
facturus  es.  At  enim  pendens  oratio 
hac  intcrcessione  efficitur  adolescen- 
tis,  qui  non  patitur  cum  ambagibus 
circuire.  Ideo  enim  dicit,  '  Quid 
enim  ? '  Idem. 

77  Itnresest]  Hie  nunc  voluit  ser- 
vus  quasi  quandam  similitudinem 
dare,  ut  sic  ostenderet,  quale  sit  il- 
lud consilium  quod  ipse  disposnit. 
Sed  quoniam  similitudo  cum  datur, 
quidam  est  in  oratione  circuitns,  id- 
circo  adjecit,  '  Quas,  malum,  mihi 
ambages  narrare  occipit ! '  Denique 
et  alter  adolescens  hoc  intellexit, 
unde  adjeril:  'Syre,  verum  hie  di- 
cit ;  mitte  ista  quaeso.'  Scilicet  ex- 
terna et  per  similitudinem  translata. 
unde  admonuit  eum  quod  dixit,  '  at- 
que  ad  rem  redi.'  Idem. 

Quas,  ^c]  Aposiopesis,  oratio  im- 
perfecta, rx  Ciitiphonis  impatientia 
audicndi,  dum  interrumpit  Syri  t/uasi. 
confer  Thrasouis  quasi  Eunuch,  act. 
III.  sc.  1.  Farnabius. 

79  Enimvero  reticere  nequeo]  Mul- 
timodis  injuriosus  Clitipho  es  :  unde 
jam  tacere  non  possum.  Bene  indig- 
nationem  suam  servus  extiilit,  quo 
facilius  sibi  adolescentem  per  suam 
iracundiam  praepararet.    Evgruphius. 

Multis  modis  injurius]  Ex  ratioue 
versus  legendum  multimodis :  ut  in 
Andria  emendavimus,  ex  fide  libri 
Bembini.   Faernus. 

80  Audiendum  kerele  est,  tace]  Non 
cogitavit  negligenter  Janus  Guliel- 
mius,  cum  suspectavit  iiunc  versuni 
Clitiphoni  non  interloqnenti  silen- 
tium  imponentem.  nisi  ita  velis  acci- 
j)ere  ;  quasi  Clinia  Syri  incusationem, 
(mullvi  modis  injurius  es  ncque  ferri 
potis  es)  ad  priorcm  Clitiphonis  ira- 


TERENTll    HEAUTONTIMOR.   ACT.    II.   SC.    III.      1327 


candiam  (quas,  malum,  ambages)  retu- 
lerit  :  atque  adeo,  ne  itenim  oblo- 
queretiir,  prasvenerit.  medium  enim 
se  gerit  Clinia  :  et  siciit  inodo  Sy- 
riim  commoniierat,  iit  ambages  vita- 
ret,  ita  nunc  Clitiphonem  aliqnid 
Syri  orationi,  cujns  principiuin  aegre 
ferebat,  iracunde  reponeie  parantem 
coercere  videtur.  Boeclerus. 

81  Vis  amare,  vis  potiri,  SfcJ  Ado- 
lescentem  TrpwT6iT(ipoi',  et  ad  adden- 
dum adliuc  riidem,  per  giadus  piaj- 
parat  veterator  :  pericidis  voliipta- 
tes  emi ;  quae  siibterfiigere,  vel  stuiti 
vel  segnis  amatoiis  sit.  Deinde  illuc 
pervenit,  ut  metiis  pei  iculi  minuatur 
adolescenti :  tutum  enim  esse,  rectis 
verisqne  rationibus  ita  provisiim  des- 
tinatumqiie  consilium,  ut  ad  finem 
votorum  scilicet  et  statim  perveniri 
queat.  Sic  accenso,  et  leqnirenti, 
cousilii  summam  cum  aperuisset,  ne- 
que  piobasset,  ad  illud  ultimum  ser- 
vilis  contumaciae  prapsidium  descen- 
dit,  quo  etiam  in  Andria  Daviis 
Pampliilnm  mitigaverat ;  '  Melius  tu- 
te  reperi ;  me  missum  face.'  Tum 
demiim  Cliti|)ho,  inter  spei  nietus- 
que  ancipitia  destitutus,Syro  se  sua- 
que  omnia  permittit.  Idem. 

82  Haud  stulte  sapis]  Non  stulte, 
inquit,  sapis,  et  cum  ames,  et  potiri 
desideres,  et  pecuniam  dari,  interea 
tu  nullum  periculum  veils  sustinerc  ; 
Hoc  autem  stultiliae  est,  protinus 
velle  id,  quod  non  potest  contingere. 
Eugraphius. 

84  Aut  luic  cutn  illis  sunt^  Aut 
enim  debent  fructiim  tt  potiundi 
iitilitatem  cum  periculo  sustinerc  ; 
aut  paritcr  et  commoditas  omittenda 
est,  si  periculum  devitatur.  Idem. 

Aut  lure,  Sfc]  Aut  pericula  cum  et 
pro  emoliimentis  xubeunda,  aut  emo- 
iumcnta  ilia,  umare,  potiri,  habere 
quod  dt's  iUi  cimi  periculiit  simul  amit- 
tenda.  I'urnnhius. 

Aut  ilia  cum  hm  amillenda  huiiI\  iMil- 
tenda  versus  exposcil,  et  ita  cliani 
iiabct  liber  Hembinus.  /  uo  nu«. 


85  Harum  duarum  vttnc']  De  dua- 
bus  illis  propositis  conditionibus  aut 
periculum,  aut  fructum  capiat,  aut,  si 
periculum  fugiat,  utilitatem  etiam 
pariter  contemnat.  Ex  his,  inquit, 
quamlibet  couditionem  eligat.  Eu- 
grapliius, 

Harum,  ^c.]  Periculi,  aut  fructus. 
Farnabius. 

86  Etsi  cotisilium,  !fc.]  Incitare 
adolescentem  cupit,  ne  frustra  ope- 
ram  peididerit,  quod  meretricem  ad- 
duxit :  itaque  ostendit  tutum  consi- 
lium esse,  quod  suscepit  ut  apud  pa- 
trem  arnica  sit  sine  metu  :  et  argen- 
tiim,  quod  promissum  est,  inveniri 
possit.  Eugrapldus. 

88  Tum  illi  quod  argentum  es  pollici- 
tus~\  O.  1.  s.  turn  quod  illi :  et  stat 
trochaicns,  si  vel  ex  quod  d,  vel  ex 
illi  unum  I  elidas.  Fa'ernus. 

89  Orando  surdas  jam  aures  reddi- 
deras  inilii]  Me  obtundere,  aures 
meas  obtundere,  non  destiteras.  dic- 
tum, quasi  quadam  irepKppdcreoiis  Savd- 
TTyri.  Bwclerus, 

90  Siquidem  hoc  fit']  Quam  cite  est 
motus  adolescens,  quando  utrumque 
esse  dixit  pra?paratumf  et  ut  amica 
in  domo  patris  sine  metu  sit,  et  ar- 
gentum ei  quod  debitum  est,  reddi 
possit.  Eugraphius. 

E.rperiundo  scies]  Ipsa  actione  ex- 
pertus  agnosces.  Idem. 

91  j4ssnn«/a/;imMs]  Protasis  ex  par- 
te Clitiplionis.  Baccliis  simulabitur 
esse  amica  Cliniae  :  Antiphila  duce- 
tur  pro  aiicilla  Haccludis  :  extorque- 
bitur  argentum  a  scne  quod  Baccliidi 
Clitiphu  promiserat.   Farnabius. 

91  Imino  ad  tuam  nuilrem  dfducetur'\ 
Liber  Hcmbinusu/jt/uLV^Kr.  et  trocliai- 
cus  oi)time  constat.   Fainius, 

95  Fabulw]  Nuga;  sunt  istae,  me- 
ra;  gerrae.   Farnabius. 

90  Nihil  sal  is  firmi]  Nnllam  ratio- 
ncm  vid(;o  lirmitatis  in  consilio,  ut 
debcam  talcm  mcttnn  suscipere,  ut 
apud  patrein  amica  mca  sit.  Eugra^ 
phtus. 


1328 


NOIVE    VARIORUM    IN 


«>7  MdHc  knbeo  iiliud]  Hoc  irridens 
dicil.  villi  «Miim  olivius  ire  iiicietiici, 
vt  dicerc  ut  doinniii  rcvei  tatiir.  Ali- 
tor ciiiiii  inritaii  adoltsceiitis  animus 
non  potest,  qui  fastuliosus  co;pit 
esse  per  copiani,  nisi  id  cjiiud  cu)iit 
dcnci;i'tur.  Idem, 

Miinc  liubio  (diud]  Aiigetnr  gratia 
iioniiv,  quod  Ciitiplio  accipit,  tan- 
(jnani  serio  dicta  :  adeoqiie  rh  airpoa-' 
Soot'jto)  conseqiiontis  orationis  percei- 
litur.  liaclcrus. 

Ulane,  hiibeo  aliud]  Indignatus  Sy- 
riis  iinprobari  a  Clitiplionc  consiliiini 
suuni,  siiiiiilat  se  aliud  invcnissc, 
quod  al)sque  peiicnlo  fiet :  obviam 
^e  ituriiMi  Baccliidi,  dictiirutnque  ut 
donnun  levertatur.  Farnabiius. 

101  In  aurcm  utrumvis  otiose  ut  dor- 
tnias]  Provoi'biale  est,  sicut  ex  Plauti 
Pseiidolo  (i.  1.  121.  6ic.)  patet.  ubi, 
cnni  servus  Sico-Tpa^fitVois  cxtulisset 
captandi  joci  causa  :  '  De  istac  re  in 
ocnlum  utrumvis  conquiescilo  ;'  ado- 
lescens  corrigit:  '  Ocuhini  utnim, 
auuc  in  aiueni?'  respondet  servus: 
'  At  hoc  pervulgatuni  est  minus.' 
liacUriu. 

In  aurem,  ifc]  Ex  INIenandri  Plo- 
cio.  'E»'  afupoTfpow  'Iv  MkKtjpos  ■^  jUf'\- 
Aei  KaOtv^fffiv.  unde  lusii  Piautus 
P>eud.  act.  i.  sr.  1.  '  De  istac  re  in 
ocnlum  utrumvis  concjiiiescito.  Ca. 
oculum  utrum,  anne  aurem  r  Pseud. 
At  hoc  pervulgatuni  est  nimis.'  Ii.  e. 
ut  aniiDO  sis  securo  atque  otioso. 
Farnabiug. 

102  Quid  ago  nunc?  ifc.']  Hujiis  lo- 
ci explicuiionem  Muretus  reperit, 
Cuyetus  absolvit.  lioederus. 

Tunc  '!  quod  boni]  Prapcisa  ha».c  ora- 
tio  ordine  tali  :  '  Tune  ?  quod  boni 
est  fruare,  dum  licet.'  Uursus  alia 
pra-cisa  :  *  Nam  nesrias.'  cujns  ordo 
e»t :  Ejus  sit  pottstas  postliac  nun- 
quam.  Eugrajihius. 

101  iJatur  tiiodo]  Delemus  dictio- 
ncm  modo,  qiiam  in  nullo  I.  s.  inveni- 
Hius.   I'oKrnuM. 

10(4  CoHcaUiil]   Cdlore  subilo  con- 


citatus  est.   fsHj{r«/»/ie«s. 

ConatluU]  Iranc,  an  am  ore  t"  ut 
Eunuch,  act.  i.  sc.  2.  haec  conversns 
ad  spectatores.  Farnabius. 

113  Quasi  minor  islic]  In  hoc  con> 
silio  niagis  milii  periculum  proposi- 
tum  est,  quam  libi.  Nam  si  aliquid 
adversi  coiitigerit,  tibi  verba  sunt 
praeparata,  mihi  vero  verbera.  Unde 
banc  rem  negligere  omnino  uon  pos- 
sum. Eugraphius. 

hlic  ijufusi  minor'\  O.  I.  s.  quasi  istic 
minor,  stat  autem  senarius,  si  ex  istac 
s  elidas.   Facrnus. 

115  Verba,  S^c]  Paronomasia.  Far- 
nabius. 

IIG  Quapropter  neutiquam  h<cc  res] 
In  o.  I.  s.  base  verba  luinc  ordinem 
habent :  qiuipropter  Juec  res  neutiquam : 
in  neutiquam  autem  (it  dialysis,  et  re- 
maiict  anapapstus.  Faernus. 

Mihi]  Mihi  SeiKTiKus.  Farnabius. 

118  in  eumjam  res  rediit]  Intelligit 
Clinia,cuniapud  ilium  sit  hospcs,  ne- 
cessitatem  sibi  impositam,  uti  hoc, 
quod  ab  eo  petitur,  negare  possit,  ut 
a!.simulet  amicam  suam  esse  iiiere- 
tricem.  Eugraphius. 

119  Ut  sit  necesse]  Liber  Bembi- 
nus  et  hie  ct  alibi  habet  nccessus,  pro 
necesse.  P'aernus. 

Ut  sit  necesse^  Ex  Mcnandro. 
Tpla  ydp  iari  Stcrwora,  Si'  aiv  Siiravra  ^fy- 
veTui,  *H  Kara  vd/Mus,  ^  rals  6,vdyKan, 
^  7€  Tplrov  fdet  Tivi.  Farnabius. 

120  VerumilLa  ne  quid  titubet]  Plant- 
Pseud.  IV.  1.  32. '  at  vide  ne  titubes.' 
et  cum  explicatione  :  '  onerabo  meis 
prseceptis  Siuiiam,  Quid  agat,  ne  quid 
titubet,  docte  ut  banc  ferat  fallaci- 
am.'  liceclerus. 

122  Qua:  solet  quos  spernere]  Cliti- 
phonis  ha;c  verba  sunt;  quffi  male  in 
impressis  codicibus  Cliniae  tribuun- 
fur.  res  ipsa  expostulat,  quod  dixi  : 
qute  solet  quos  spernere :  accipe  quos? 
i.  e.  «|uales,  quantos  homines.  Idem. 

ILli,  ifc.]  Bacchidi,  quae  solet  ali- 
quos  amatores  spernere.  Farnabius. 

123  In  tempore  ad  earn]  In  occasione: 


TERENTU    HEAUTONTIMOR.   ACT.    II.    SC.    III.      13->9 


Mt :  '  Sola  viri  molies  aditus  et  teni- 
pora  noras.'  Eugraphius. 

In  tempore,  4*c'.]  '  Roniana  sic  est 
vox,  *  venito  in  tempore.'  Vester  quo- 
que  ille  Comiciis  Terentius  Rerum 
omnium  primnm  esse  tempus  aiitii- 
iiiat,  Ad  Antipliilam,'  &c.  Ausoniiis 
in  Pittaco.  Farnabitis. 

124  Quendam  offendi  militeni]  Hapc 
fiiitoccasio,quodvoluit  miserum  mili- 
teni denegatione  sua  in  amorem  am- 
plius  SHscitare.  Eugrnphius. 

Nam  misere  quendam  offendi  militem'] 
Magis  placet  coUocatio  quae  est  in 
libro  Bembino,  nam  quendam  misere. 
et  erit  oido,  misere  orantem.  hie  qiio- 
que  in  eo  libro  ascriptum  glossema 
est,  'Misere,  nimis:  quia  omne  ni- 
mium  non  bonum  :  alibi  earn  misere 
anial.'  Fa'ernus. 

Misere,  Sfc]  Valde,  sollicite  oran- 
lem.  Farnabius. 

125  HcEC  arte  tractabat  tn'rum]  Ut 
alibi,  'astu  tractare  :'  ita  hie,  arte 
tructuvit  virum.  Nimis  animose  Pal- 
nierius  advcrbium  nobis  pro  nomine 
obtrudit.   Baclerus. 

127  Eademque  ut  cssel  apud  te  oh  hoc 
quam  grali^ima]  Eadem  adverjjialiter 
sumendum,  quemadmodiim  et  in  an- 
ti(|iio  gjossemale  hnjiis  libri  exponi- 
tur,  sic  habenle  :  '  Eademque  anti- 
que posuit  pro  una.'  haec  ibi.  Scau- 
rus  upud  Cliarisium  negans  obiter 
Lalinum  esse,  addit  veteres  consue- 
visse  dicere,  eadem,  non  addentes, 
via  ut  Plautus  inquit  :  '  Kadcm  bibcs, 
eadem  tiiji  dcdero  savium.'  Nos  quo- 
que  apud  eiindem  Plautum  niulta  hu- 
jus  vocis  in  liac  .significatioue  reperi- 
mus  exempla,  (piorum  hie  alujua  sub- 
jiciemus.  In  Menicchmis:  '  Herclc 
(pii  lu  recti:  dicis  ;  cadeni  ignorabi- 
tiir,  Ne  uxor  lognoscat  te  habere,  si 
in  via  connpextrit.'  In  Caplivis: 
'  Ad  i'ratrcm  inodu  caprivos  alios  in- 
visomeos;  I'.adcni  pcrcoiitabbr,  tc- 
quis  hunc  adulescenteni  novcrit.'  In 
Milito  giorioso:  '  i'ddem  in.sidiaH  da- 
bo.  Quam  mox  ad  slabuhiin  junix 
Drli,l,.clVar.(l,ii.  Tn 


recipiat  se  pabnlo.'  Faertius. 

Eademque  ut  esset  apud  te  hoc  quam 
gratissimum']  Ita  legitnr  in  editione 
Faerni,  ex  codice  P.  Bembi,  An.  1572. 
apud  Juntas.  At  in  editione  Manu- 
tii,  Eademqtie  ut  apud  te  esset  ob  hoc 
quam-gratissima.  Quod  plane  inter- 
polatitium  est,  ut  niulta  sajpe  apud 
Rluretum.  Nam  eadem  est  adver- 
bium  millies  apud  Plautum.  Dein  si 
rh  eadem  esset  pronomen,  tunc  in 
oratione  esset  improprietas  ;  nam  di- 
cendum  fnit  ipsa,  non  eadem,  quod 
sentire  debuit  Muretns.  Gallice  ver- 
tendum  :  Et  que  par  me  me  moien  elle 
vous  obligeast  encore  plus.  Faber. 

130  Impotens]  Ad  affectus  niode- 
randos  coram  patre  perspicaci,  et 
verba  tua,  nutus,  gestus  advertente. 
Farnabius. 

131  Eversas  cervices']  Quodjactan- 
tis  et  snperbi  est  penitus.  Eugraphius. 

Inversa  verba,  eversas  cervices  tuas] 
Hie  ascriptum,  Inversa,  ambigua,figu- 
rata.  eversas, dejectas.  at  ICugraphius  ita 
exponit,  '  Inversa  verba  quod  adule- 
scentuli  faciunt,  ut  syllabarum  ordi- 
neni  mutent,  et  intcllectum  confun- 
dant.  eversas  cervices,  jactantia  et 
superbia  est.'  Faeinus. 

Inversa  verba,  ^c-j  Guyetus  duos 
hos  versus  dclet.  atqiii  prioicm  laudat 
Nonius  Marcellus.  neque  sane  tan- 
tuin  est  incomuiodi  in  his  vocibus,sic- 
iit  nonnullis  visum  est.  Inversa  verba 
facile  possunt  explicari.  sed  eversas 
cervices  qui  cxplanarit,euin  egoputa- 
bo  non  vulgariter  sapeie.  hoc  uiiuin 
est,  iibi  CJiamniaticos  piidere  debuit. 
An  absurduiu  fueril,  legcre  atersas 
cervices?  nam  TrArjduuTiKus  etl'erri anti- 
quitus,  notius  est,  (|iiain  ut  hoc  loco 
rrpcti  dcbcat.  avi-rtcndi  causa,  non 
absurdc;  ctt/fc/x/i,  nulla  dari  potest, 
sed  ha  c  attiriguntur  nunc,  non  expli- 
irantur.   Huclcrus. 

132  (iemHuM,  Mcreatus]  Ma<c  omnia 
adolcscrntiili  faciunt,  rpioticscMnque 
videre,  aut  videri  voliint  ab  his,  quos 
dcsidcrnni;  ita  sub  quodani  nielii,  ut 

int.  1   p 


1330 


NOTiTS    VARIORUM    IN 


quasi  iluinaliml  necessitate  conficiunt, 
sic  impleant  voluntateni.  lUigraphius. 
(icmitiis,  scrcntus,  lussis]  '  Haecadu- 
Icscontiili  laiiuiit,'  <!vc.  haec  ex  Eu- 
pnipliio.    I'liirnnn. 

Ahstine]  Coliibe.  '  Apage,  potiii' 
nt  abstiiu-as  maniim?'  '  Sermoneni,' 
*  Ciilpani,'  \"C.  Plant.   Farnabius. 

130  Apud  patvem,  ifc.}  Coram  patre 
non  erit.  Idem. 
139  Istic?  ifc]  Ciinia.  Idem. 
ScENA  IV.  Trocliaicis  tetrametiis 
catalecticis,  lambicis  tetram.  acatal. 
et  Senaiiis  constat  scena.  vs.  6.  Mss. 
nostri  onines,  iit  edidimus.  quid  non 
permittunt  sibi,  qui  graviter  Mss. 
aiictoritatcm  insnper  habere  in  ani- 
mum  inducunt  suum  ?  vs.  11.  omnes: 
nisi  prospectum  interea  aliijuid  nobis 
est.  vs.  1'2.  omnes  :  simul  pro  semel. 
vs.  17.  omnes:  vah.  vs.  21.  omnes: 
ins^cnio.  et  vs.  23.  intuetur.  vs.  24.  dis- 
pWii  misern.  B.  quid  stup.  A.  vs.  27. 
omnes :  adven'isse.  duo,  te,  addunt. 
vs.  28.  unus  :  expectuta.  quse  vox  sae- 
piuscnm  exop/.pennutatur.  Baclerus. 
Clitiph.]  Huie  scenae  personam 
Clitiphonis  addidi,  idque  necessario. 
Nam  versu  20.  ubi  haec  verba  legun- 
tiir, '  Cl.  Syre,  vix  siiffero.  Hoccine 
me  misernm  non  licere  meo  modo 
ini;eniuni  frui  r'  Existimavere  ha;c  a 
Ciinia  dici.  Quid  ita?  Qiiiadictum 
superins  Clitiphoni  a  Syro  fuerat, 
ambula  ;  scd  in  co  erravere,  quod  non 
animadverterint  id  quod  fit  in  tiieatro. 
Nam  mox  ad  velum,  quod  scenam  dis- 
terminat,  prae  aniuris  impatientia, 
anscuitatiirus,  osculaturus  Thaidem, 
ciijus  ipse  vocem  audiebat,  redit  Cli- 
tiplio.  Hkcc  cum  ita  sint,  line  pos- 
sum affirmarejamdiu  esse  cum  nemo 
hiinc  locnm  inlellexit.  Dein,  quod 
baud  praetcriri  oporteat,  Ciinia;  fave- 
bat  Syrus  ;  neque  adeo  mirum  ;  nam 
absque  ejus  opera  nil  potcrat  fieri. 
Itaque  de  illo  cum  interrogasset  Cli- 
tiplio,  quid  isthic?  respondit  Syros, 
Manebit,  et  verum  fuit :  nam  in  scena 
perprtuo   mansit,  et  eum  Antiphila, 


nemine  probibenfe,  collocntus  est. 
Quod  dico,  igitur,  id  certum  est ; 
atque,  uti  spcio,  qui  Terentinm 
amant,  niihi  ob  banc  animadversio- 
nem  favebunt.  Faber. 

1  /Edepol  te,  mea]  Hac  scena  com- 
paralionem  continct  cnrum  muliei-um 
qu(E  amiccB  sunt,  ita  ut  uni  seriiant,  et 
eurttm  qua-  plitriinis  sui  corporis  exhi- 
hent  poti'statem.  Et  ne  videantur 
mcretrices  injusta*,  defensio  est,  et 
quasi  forma  quaedam  hie  controver- 
siae  continetur.  Res  enim  fiunt  me- 
retricis,  quum  injustae  sunt  amatori- 
bus  suis  et  adversae,  dum  phirimum 
petant.  Quam  rem  purgans  mere- 
trix,  dicit  se  hoc  quod  faclunt  facere 
necessitate,  ne  cum  aetas  abierit,  et 
senectute  cxtincta  pulchritudo  dis- 
cesserit,  inopia  maneat,  nisi  antea 
quaesiveriut  lucrum,  quo  possint  sus- 
tentare  decrepitam  ac  miseram  se- 
nectutem.  Eugraphius. 

Laudo,  et  fortunatam  judical  Vehe- 
menter  te  beatam  felicemque  judico, 
cum  id  egisti,  ut  mores  Inae  formae 
convenirent.  Ut  oportuit,  jam  defen- 
sionem  suam  videtur  meretrix  exorsa. 
Siquidem  scit  quod  oporteat  fieri,  et 
laudat  cam  quae  cum  pulchritudine 
tenet  integram  castitatem.  Idem. 

Edepol  te,  mea  Antiph.  laudo]  Oratio 
hrcc  meretricis,  quia  ad  honestam  et 
pudicam  virginem  fit,  nullam  habet 
licentiam  meretriciam  :  sed  potins, 
quod  poi'ta  machinari  solet,  laudat 
conjugium  et  malronarum  virtutem, 
probat  Antiphilae  ingenium,  fatetur 
divcrsos  meretricum  mores,  et  qno- 
dammodo  excusat.  Bceclerus. 

2  Mores  ut  consimiles  forent]  0. 1.  8. 
ut  mores,  ita  melius  habet  trochaicns. 
Faemus. 

Istifortna,  5fC.]  "Orav  (f>iffei  rh  koA- 
\oi  iiriKoaixu  rp6iroi  XpTjcrrby,  Snr\affiais 
6  -rrpoaiaiv  aXiaKerai.  Menander  apud 
Stobaeum.  Socratis  praeceptum  de 
speculo  consulendo  vide  apud  Diog. 
Laertiuni,  et  Plutarch.  Conjug.  prae- 
cept.  Senec.  Natur.  qnzest.  1. 1.  Apul. 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.   ACT.  II.    SC.  IV.       1331 


Apolog.  Famabius. 

3  Miniineque,  ita  me  DI]  Etenim 
non  valde  niiior,  si  cum  his  nioribtis 
et  hac  sis  piilchritudine,  ne  non  sit 
aliquis  qui  te  diligat,  et  te  sibi  petat. 
Eugraphius. 

Si  te  sibi  quisque  expetit]  Vide  Chre- 
stoniatL.  voc.  '  expet.'  Eugrapliius 
videtur  legisse,  quisquam.  quod  et  Ar- 
gentoratensis  codex  prcefeit,  et  ex 
Palatino  aliquo  Pareus  affert.  ita 
enim  interpretatur:  etenim  non  valde 
miror,  si  cum  his  muribus  et  hac  sis 
pulchritudine,  ne  non  sit  aliquis,  qui  te 
diligat,  et  te  sibi  petat.  Quze  itapd(ppa(ns 
tota  niinuit  sententiam,  quam  Poeta 
auctum  ivit.  Boeclerus. 

4  Nam  mihi  quale]  Namque  mores 
toos  niihi  sermonibus  indicasti.  Eu- 
graphius. 

Quale,  ^c]  Sermo  est  animi  x'^P'"^- 
ri)p.  Viva  animi  imago.  Solon  apiid 
Laertium.  '  Loquere,  ut  te  videam.' 
Plato.  Faiiiabius, 

5  Et  cum  eifomet]  Hie  jam  reparat 
accusationis  detensionem,  quae  in  se 
esse  possit  :  dicitque  meiilo  hujus- 
niodi  mulieres,  quae  uni  scrviunt,  hoc 
est,  quae  se  separant  a  vulgo,  recte 
scilicet  et  bene  faceie.  Nee  minus 
mirabile  esse,  quod  nieretrices  malae 
Mint.  Hoc  enim  dixit:  '  Et  vos  esse 
istiusmodi,  ct  nos  non  esse,  baud  mi- 
rabile est.'  Vobis  enim  cum  sit  vo- 
luntas cum  uno  viro  semper  esse,  de- 
betis  servare  bonitatcm  :  nos  autem 
bonas  esse  non  sinunt  hi,  cum  qiiibus 
rem  habemus.  Nam  propter  pulcbri- 
tudmcm  nostrani  amatores  esse  vo- 
lunt,  qui  continuo  mutant  volunta- 
tem,  si  fuoiit  forma  mutata.  Ergo 
nisi  proxpcctum  ante  fucrit,  dcsertae 
et  rum  inopia  in  sencctute  vivimus. 
L'ndc  sic  purgatiim,  qiiod  male  au- 
dire  potnissct,  non  juste  malas  esse 
meretriccs.  I'li^^raphiuM, 

6  Veslrarum,  ^c.J  \'cstri  simiiium. 
Famnlnus, 

H  Nam  erpedit  vobis  csh  bonas]  In 
o.  i.  g.  ita  est,  bomis  esse  tobis.  ct  sta- 


bit  trocbaicus,  si,  ex  bonas  eliso  s, 
synaloepha  sequatur.  Faernus. 

Expedif,  (Sfc]  Bene  vertit.  utile  est. 
Famabius. 

Non  sinunf]  Tales  esse.  '  Ipsa  mer- 
ces  est  autoramentum  servitutis.' 
Cic.  de  OfBciis  i.  Idem. 

9  Quippe  forma  impulsi  nostra,  jtos 
amant]  Hunc  locum  tractavit  uberius 
Plautus  Mostellar.  i.  3.  33.  ubi  an- 
cilla  anus  ad  meretricem  juvencu^ 
lam  :  '  Tu  ecastor  erras,  quae  quidera 
ilium  expectes  unum,  atque  illi  Mo- 
rem  prascipue  sic  geras,  atque  alios 
asperneris.  Matronae,  non  meretrici- 
um  est,  unum  inservire  amantem.' 
et  cum  ilia  exciperet  :  *  nolo  ego  mi- 
hi male  te,  Scapha,  praecipere;'  Sca- 
plia  sic  prosequitur,  quod  cceptave- 
rat :  '  stulta  es  plane,  quae  Ilium  tibi 
aeternum  putes  fore  amicum  et  bene- 
volentem.  Moneo  ego  te ;  te  dese- 
ret  ille  vEtate  et  satietate.'  adjicit 
suum  exemplum:  '  Postremo,  si  dic- 
tis  nequis  perduci,  ut  vera  haec  cre- 
das,  IMea  dicta  ex  factis  nosce.  rem 
vides  :  quae  sim,  et  qua;  ftii  ante. 
Nihilo  ego,  quam  nunc  tu,  amata 
sum,  atque  uni  modo  gessi  morem : 
Qui  pol  me,  ubi  aetate  hoc  caput  co- 
lorem  rautavit,  Reliquit  deseruitque 
me.  tibi  idem  futurumcrede.'Repetit 
et  divinat :  'At  hoc  unum  facito  co- 
gites,  si  ilium  inservibis  solum,  Dum 
tibi  nunc  haec  aetatula  est,  in  senecta 
male  querere.'  Haec  Tercntius  omnia, 
expedita  {'■fiffn,  rotunde  complexus 
est.  Bofcleius, 

10  Jfeoc  ubi  immulata  esf]  Liber 
Rerabinus  imminula;  quod  et  aptius 
videtur.  nam  immntari  quid  ct  in  me- 
lius potest.  Fairnus. 

11  Nisi  prospcctwn  interea  aliquid 
nobis  est,  deserta  vivimus]  Legendo 
nisi  si,  ut  in  libro  Hcnibino,  ct  dictio- 
ncm  nobis  (b.-lcndo,  (|uu;  nee  in  eo 
libro,  nee  in  \'i(toriano  ct  iJocurtato 
CRt,  Stat  trochiiicuH,  nee  quic(|uam 
scnsiii  dc|i('.rit  ;  prociil  dtibio  enim 
inteiiigilur,  prospectnm  nobis.  Idem. 


im2 


NOT/li    VARIORUM    IN 


12  Vobis  iuin  uno  simul  uhi  (Ciatem 
n^cre  lUxntum  est  riio]  Pro  simul, 
scril>inui»  smul,  v\  libio  Bciiiljino  ; 
ut  sit  oiiio,  snncl  dicrclum  est.  Iili-m. 

I  i)//is  cuvi  uno  scmclulii  ainlem  (i!!,ere 
dicrclum  est  tiro]  Eadciii  descripti- 
onc  et  contcntione  iititur  Plautiis 
Cistcllaria  i.  1.  79.  Sec.  '  Quia  efjo 
illiiiii  iiniiin  niilii  exoptavi,  (juicuni 
-.vlatoni  ik'geri'n).  Cv.  INIatronap  ma- 
gis  comlucibile  est  istiic,  inea  Sile- 
iiiiiin,  Uiiiiin  amarc,  et  cum  eo  icta- 
tfni  exigcic,  ciii  iiupta  est  seniel. 
Vernm  ciiim  nieretrix  fortunati  est 
oppidi  simillima,  Non  potest  siiam 
lein  obtincre  sola,  sine  niidtis  viris.' 
liacUnts. 

Viro,  hi,  ifc]  Adveite  Syutaxin. 
Viro  hi.  Fainabiiis. 

13  Cujus  nios  maximc  est]  Veriini 
liis  inoribiis  se  sociant  vobis,  qui  iia- 
bciit  bniic  inorem,  et  similem  volim- 
lateni.  l'.iii;ritphiiis. 

CuJHs  inos  ma.rimc  est  consimilis  tes- 
trum]  Quam  lioneste  et  sententiose 
dc  niatiiinonio  loquitur  !  repetitnr 
sentcntia,  novaquc  elegantia  vestitur 
I'iiorniione  i.  2.  91.95.  de  adolescente 
iiiarilo;  '  hue  translulit  Aninrcm, 
jio«tqnam  par  ingcnium  iiactus  est.' 
liccckrus. 

14  Hoc  bcneficio  vtrique  ah  utrinque 
vcro  devincimiiii]  Vt  liunc  vcrsum  in- 
sititium  ac  delendum  putaret  Giiyc- 
tus,  vox  vero  effecit  :  quie  se  appro- 
bare  ei  lion  potuit.  Argentoratensis 
Codex  liabet ;  al(jue  hoc  beneficio  utri- 
(jue  ah  ulrisque  vcstrum  (Ici-inciiniiii. 
Sane  quiu  rh  vcro  mutaiidum  sit,  vix 
dubitcm.  cetera  senlentia  bona  est  et 
elegans,  conslabitque  si  vel,  ultro, 
legas,  vel,  beneficio  uterque  utriquc 
rettrum  dctincimini.  s.  ufrique  utrisqiie 
restrum.  quainqiiam  iliud  elcgaiitius 
est,  si  libri  astipidarcntur.  certe  in  nie- 
ornin  Mss.  nno,  tu  ulrique  snperscrip- 
luinest:  al.  utaiiue.  nescio  an  malit 
aliquis  tali  rcniedio  pcrfungi,  quam 
recidcre.  In  Phormionc  (v.  3.  17.) 
legal :  '  quia  uterque  ntrique  est  cor- 


di.'  liceclerits. 

15  Ut  nunquam  uUa  amori  vestro  in- 
ciJere  possit  citlamitits]  Ut  semper  in- 
ter vos  amor  valeat,  ncque  senectute 
aut  nllo  niurbo  discidium  possit  exis- 
tcre.  Eui:;raphius. 

It  tiunquam,  i<c.]  Ut  '  Qnos  irrup- 
fa  tenet  copula,  non  mails  Divulsus 
querinioniis  Suprenia  citius  solvat 
amor  die.'  Horat.  1. 1,  od.  13.  Farna- 
bius. 

16  Nescio  alias;  me  quidcjn]  Quid 
agani,  velienienler  ignoro:  illud  cer- 
tuni  est,  nunquam  nieum  me  comnio- 
diim  sine  illinsconimodo  comparasse. 
Eugraphiits. 

Nescio  alias :  me  scio  quidem  semper 
fecisse  scdulo  ut]  Aliqui  libii,  inter 
quos  Bembinus  et  Basilicanus,  ita 
collocaut :  me  quidem  semper  scio, 
quo  niodo  oportebit  ex  quidem  m  cli- 
dere  :  (|iiamvis  sequeute  consonante. 
vel  forte  me  quidem  erit,  me  equidcm, 
elisa  e  ex  me,  quod  ct  in  scriptura, 
non  solum  in  scansione  fiebat  antiqui- 
tus.  dictioneni  vero  tit  libri  Bembi- 
nus  et  Victorianus  sequenti  versui 
attribnunt.  qui  hoc  modo  fitoctonari- 
HS  ut  sequentes.  Fa'ernus. 

Nescio  alias:  me  quidem  s.  scio/.] 
Quid  Eugrapli.  sibi  vnlt,  cum  annotat 
'  Quid  agam,' (Stc.  ?  corrupta  lia'c  vi- 
denlur.  nescio  alius :  ruTuv  &\\wv  yvvat- 
Kwv  ^T)  TroXvKpayfxovSi,  lionesta,  et  apta 
virgin)  douii  conclusae  oratio.  alteram 
quoqiie  partem  Eugraphii  inlerpre- 
taliot'acit  elang*iescere,quaE  attollen- 
da  est  in  vigorem  sententiic  destina- 
tum  :  ego  semper  operam  dedi,  vt  ex 
i//<'Ms(amici  mei  CliniaR)  coinmodo  me- 
7tm  compararem  commodum.  illiuslon'^G 
eflficacins  est  lioc  loco,  quam  alius, 
quod  Cuyetus  .substituit.  perpetua 
consuetudo  stili  Comici  monstrat,  et 
Interpreles  nionent,  to  <7/«,  ille,  ama- 
torie  de  nota  persona  usurpari,  et  tV 
ipuifxivrju  aut  thv  ipdififvov  notare.  com- 
parundi  vox  liic  cleganter  significat, 
ac  si  dixisset,  ut  meum  commodum 
astimarem  tx  ipsius  tomniodo.  exi- 


TERENTll    HEAUTONTIMOR.    ACT.  II.    SC.   IV 


13:33 


gendo  scilicet  et  coniparando  ad  illi- 
iis  comiuodiim.  qnam  significatloneni 
proponit  ac  coniniendat  Donatus,  ad 
illiid  in  Andiia  iv.  1.  3.  '  Ex  incom- 
iiiodis  alterius,  sua  nl  comparent 
commoda.'  Bwclerus. 

J7  Vah]  In  libro  Bembino  est,  n/i. 
ut  et  exigit  versus.  Futnins. 

Ah]  Libri  fere,  vali,  ex  quo  metri 
causa  rh  ah  fecenint.  Quod  si  spec- 
tutoribus,  affectu  Cliniaj  kvAolSiuvtos, 
seu  contentis  ac  tumentibus  oculis, 
in  Antiphilaui  adventantem  conversi, 
animique  niotus  vuitu  pra^ferentis, 
ciim  admirationc  acclaniantibns,  tri- 
buimus  iianc  particulani,  niiiil  erit, 
quod  metro  tiniealur.  Bwclerus. 

Ah]  Cliuia  Antipbiiani  venientem 
prospiciens  hajc  seciiin.  Fartiabius. 

18  Ergo,  men  Antiphila]  Adolescens 
venientem  amicani  intuetur,  et  secuni 
loquitur,  quod  ejusaniore  factum  sit, 
ut  in  patriam  reverteretur.  Eitgra- 
phius. 

Ergo  mea  Antiphila]  Semel  sibi  per- 
misit  Terentius,  nee  sa?pius,  ut  indu- 
ceret  spectaculum,  quod  in  tiieatro 
non  facile  exliibetur.  Alias  enim 
studiose  abstiiiuit.  Invcnit  tamen 
verba  affectui  paria.  in  quibus  i/xTradis 
iiipriniis  est  hoc  principiiuii :  ergo 
mea  Antiphila.  incomparabilis  est  vis 
in  voce  ergo,  cum  incipit  oralionem. 
Baclerus. 

19  Nam  duin  abs  te  absnm,  omncs 
mihi]  Cum  enim  abs  te  discessi,  uni- 
versos  laijores  levcs  arbitratus  sum, 
excepto  hoc,  (juod  te  carebam.  Eu- 
gra[ihius. 

Omnc»  mihi  hiborcs]  (iuicquid  du- 
rum, Iristc,  moUstum  accidit;  mise- 
ritP,  a;rnmnsc.  Baclerus. 

20  Tui  carcnduin  ijuod  crat]  Ita 
magno  consensu  Mss.  codices,  nee 
ignotuscst  archaisinus.  Baclenu. 

Sijre,  vix  mjfiro]  Plus  in  scnsu  est, 
quani  in  verbo.  Idem. 

21  llncciiic  me  miscrum]  '  Hoc  in- 
genio  bono  amicr  nico  modo  friii  non 
licere  vclicmentcr  in^tuiisco.  Emrra- 


phiits. 

Ingenio  frui]  Bembinus  liber,  inge- 
nium,  et  erit  ordo,  hoccine  ivgenium 
me  frui  non  licere:  fruor  enim,  ut  et 
alia  verba  usuui  siguificantia,  araa- 
bant  antiqui  eliam  accusativo  jun- 
gere.  Tcrentius  in  Phoiniioue:  '  Ut 
mihi  tan.diu  I  ceat  quod  auio  frui.' 
Plantus  in  Asinaria:  '  Ut  sinat  sese 
altenias  cum  illo  nodes  banc  frui.' 
Fa'ernus. 

Hoccine.  me  mis.  ^c]  Ordo  est:  hoc- 
cine  iugeniiun  (Antiphilaj  scilicet  tarn 
honestum,  tam  cordatum)  non  licere 
me  miscrum  frui,  mto  modo?  meo  arbi- 
tratii.  deplorat,  se  non  videre  anioris 
sui  exitum.  Bwclerus. 

Ingenium  frui]  Archaismus.  inge- 
nio. Farnabius. 

22  Ut  patron  tuum  vidi,  Sfc]  In 
quantum  patris  tui  affectum  et  dispo- 
sitionem  perspexi,  din  duras  etiani- 
diim  partes  dabit.  sunt  qui  puras  legi 
volunt,  et  nodes  exponunt.  mihi  liic 
alta  nox.  Idem. 

Diu  etiam  duras  dabii]  Palracrius 
legi  vellet,  puras,  id  est,  nt  ipse  ac- 
cipit,  noctes  sine  puella ;  at  id  de 
patre  dici  non  potest.  Fr.  Guye- 
tus  Imnc  versum  plane  delet,  ut 
sa?pe  alios  alibi ;  ne<jue  tamen  ullam 
rationem  cur  deleat  profert.  Ego 
quidem  loquendi  nioduui  c  vulgari 
sermone  Romano  petilum  puto,  in 
quo  subiutelligebatur  ;j/(/^'«s,  ut  sa.'pe 
fit  in  ejusmodi  dictis  usitatioribus 
ct  e  genere  Comico,  ubi  nomen 
substautivum  relicetur.  Plagas  au- 
tem  dare  phrasis  Latina  est,  ut, '  dare 
ictus,'  '  dare  vuluera,'  Ovidius.  Virg. 
Lucret.  Nos  CJallice  sa^pe  in  coni- 
minando  dicimus,  jc  t'en  donneray, 
ubi  intelligimus  ictus,  scuticas,  cola- 
phos,  &c.  At,  qui  apud  'I'eientium 
vclint  subandiri  partes,  non  vident 
meta|)horam  illani  iiiiUnm  hie  locum 
habere  posse.  Faber. 

Diu  etiam  duras  dabit]  Diu  etiam 
duru»...existet.   F.ugraphius. 

Diu  cdain  durat  dabil]  Hie  in  libri 


i:334 


HOrJE    VARIORUM    IN 


Bembini  margine  ailsrripta  liarc  intcr- 
prelatio,  '  H.  e.  diinim  se  piacbcbit, 
vel  alisolulo,  diiras,  ut  tliciinr  bonas 
ei  iledit,  vel  dabit  po-iias.'  Cicero: 
'  Uuain  priminn  adveniens  dedisti.' 
ct  in  Veninis:  '  Verum  ilia  est  pue.'* 
I'lttrniis. 

Din  etiam  diiras  dahit]  Sub  plagas 
i.e.  dill  te  satis  ciuciabit,  te  differet, 
siispensiimciue  animi  tenebit,  ante- 
quain  niatiinionio  Antiplidae  potiii 
queas.  Calphmnius  voliiit  subaiidiri 
partes  aiit  litcs,  quod  iiierito  equi- 
dein  veprclieudit  I'alnierius ;  sed  in- 
telirissime  puras  substituit.  Bceclerus. 

23  Qui  intuctur  nos]  Multum  fecit,  in 
expriniendo  aftectu  Cliniae.  nunc  An- 
tipbilvE  animum  concuisione  magno- 
rum  niotuum  liqucscentem  inducit ; 
apla  scxui  et  negotio  conin)entus,qu;e 
vix  explicari  verbis  possunt.  Estque 
liic  locus  totus  actuosus.  aguntur  eiiim 
plura  ct  demonstrantur,  quam  exbi- 
bentur.  Idem. 

Retine  me  obsecro']  Deficit  exanimis 
pr?e  la-titia  deliquio.  Famabius. 

24  An.  Dlsperii.  Ba.  perii  misera 
quid  stupes]  SicutGuyetus  corrigit,ita 
unus  liabet  nieorum  Mss.  codicum. 
alter  eodeni  tendit  in  luinc  modum  : 
A.  disperii  misera.  B.  quid  stupes- 
Bceclerus. 

Quid  stupes]  Hoc  loco,  stupere,  est 
deliquio  animi  tentari,  tomber  en  pas- 


moisott  on  en  foihh'ssc.  Vertendum 
igitur  est,  d'oii  vous  rient  cettefoiblesse? 
vel,  &c.  Non  auteni,  pourquoi  vous 
estonnez-vuus?  Prius  dixcrat  Anti- 
pbila.  All,  retine  me.  Gall.  Ah,  je 
n'en  puis  plus,  souslenez  moi ;  quia  jam 
labebatur;  nam  labi  idem  saepe  est 
quod  deliquiuni  animi  pali,  Virgil. 
'  Labitur,  et  longo  vix  tandem  tem- 
pore faHir.'  Faber. 

25  Cliniam,  Sfc]  Etiam  prae  inopi- 
nato  gaudio  dubitat.  *  Verane  te  fa- 
des, verus  milii  nuntius  adfers,'  &c. 
^\ndromacbe.  Virg.  ;En.  m.  Farnab. 

28  Antiphila  maxime  animo  exoptata 
meo]  Optime  staret  senarius,  si  ex- 
optatam  legeretur.  et  ita  scripsisse 
Terentium  existimo.  quod  ut  facilius 
credam,  facit  alibi  quoque  perversus 
mos,  crrorque  librariorum  a  nobis 
observatus,  qui  iiniente  priorem  dic- 
tionem  una  littera,  a  qua  posterior 
dictio  inciperet,  alteram  earum  litte- 
rarum  saepe  omittebaut.  idque  etiam 
in  syllabis,  atque  aliquando  in  inte- 
gris  dictionibus  factum  es^t.  Faernus. 

28  Animo  expectata  meo]  Ita  Mss. 
meorum  unus.  adi  Faern.  ct  Guyet. 
Sed  qui  addunt,  sc.  ad  coenam,  ener- 
vant  sententiam,  ct  rh  Jidos  non  in- 
telligunt.  Bceclerus. 

29  A  «m  vos  jumdudum  expectat  se- 
nex]  Hie  versus  dividit  fabulam  :  et 
eadcin   rationem  morae  reddit.  Idem. 


ACTUS     III. 


ScENA  I.  Senariis  constat,  vs.  1. 
Mss.  nostri  omnes  :  lucescit.  duo  ad- 
dunt cur:  cur  jam  cesso.  jam  cur  ccsso. 
vs.  7.  omnes :  nam  quantum  potero,  ad- 
jucabo  scnem.  vs.  11.  duo:  ad  mise- 
riam.  vs.  21.  omnes:  hie  apud  me  do- 
mi.  vs.  37.  duo:  perterruinti.  unus 
etiam,  hunc.  et  mox  duo  :  ea  re  cuacta 
inip-at.  vs.  43.  omnes :  teste  et  aurn. 
v».  47.  unus:  quod  si  iterum  sit  dan- 
dum.  VI.   53.   duo:  facturum.  vs.  54. 


Argent,  sic  me  dii  ament.  vs.  64.  om- 
nes :  consusurraut.  vs.  G7.  ut  ed.  vs. 
89.  omnes  :  apprehcndendus.  vs.  92. 
omnes:  paul.  hoc  negotii.  vs.  98.  om- 
nes :  judicent.  Bceclerus. 

1  Luciscit  hoc  jam]  Notandum  ex 
liac  comcedia,  quod  in  nulla  alia  licet 
reperiri,  ut  biduum  tempus  in  comoe- 
dia  sit.  Omnes  enim  uno  die  actus 
suo»  explicant,  ex  eo  ipso  quo  cuncta 
effici  possunt,  ut  aut  nuptiau  ccle- 


TERENTU    HEAUTONTIMOR.   ACT.    III.   SC.    I,       1335 


brentur,  aut  cognitio  fiat  expo-...ali- 
quid.  at  hie  bidui  rationem  versari 
intelligiraus.  Ergo  dixit,  '  Luciscit 
hoc.  Habet  haec  sceua  ailocutionem, 
in  qua  ostendit  se  properare  uli 
Menedenio  nunciet  filiuni  lediisse: 
quamqiiam  hoc  nolit  adolescens,  cum 
patris  sui  nesciat  voluntatem.'  Eu- 
grafjhius. 

Luciscit  hoc  jam]  Hemistichium 
Plautinum  in  Aniphitruone,  ubi  hoc 
absolute  pro  coelo  ponilur.  ut  et  in 
Gurgulione:  '  Nam  hoc  quidem  ede- 
pol  haut  multo  post  luce  lucebit.'  et 
apud  Lucretium  libro  quinto:  '  De- 
nique  jam  tuere  hoc,  circum  supra- 
que,  quod  omnem  Continet  amplexu 
terram :'  putamus  tamen  ex  gestu 
motuque  dicentis  addi  aliquam  de- 
nionstrationem :  ut  nianus  elatione, 
in  ccelumque  siispectu.  Fnlrnits. 

Hoc  jam]  Fabulae  hujus  datae  ac- 
tafcque  in  ludis  iNIegalensibus,  duo 
actus  priores  acti  sunt  vesperi.  cura- 
batur  nempe  coena,  intermissa  per 
nocteni  ludis  trausactam.  reliqui  tres 
actus  sub  lucem  agebantur.  vide  pro- 
loguni,  et  Jul.  Seal.  Poetic,  lib.  vi. 
c.  3.    Famabius. 

2  Primuin  ex  me  ut  sciat]  Erratum 
puto.  Legercm,  prima  ex  me,  in  casu 
bcxto.  Probatur  ex  act.  i.  sc.  2. 
*  Ut  bane  laetitiani  nec-opinanti  pri- 
mus objicerem  domi ;'  qui  locus  est 
huic  paiallelos.  Faber. 

Primum  ex  nie  ut  sciat]  Ratiocina- 
tor  hie  indiicitur  officii  sui  Chremes  : 
et  pra-parautiir  vices  mutuu?  opis  ac 
consilii.  duui  cuim  amicitiam  mode 
Cfcptam  taiito  studio  ac  humanitatc 
colit,  dignum  se  ostendit  cni  Menede- 
mus  se  committat,  alqtie  suljinde,  ubi 
usus  eril,  virissiui  iuoerviat.  Uactcrus. 

ft  Cum  illi  nihil  periculi]  Ut  celcm 
tam  insperatum  gaudium,  cum  ipsi 
adolesccnti  ndiii  puiicuii  nit,  ex  co 
quod  indicatm.    FugrapUiim. 

8  Ita  ut  Jilium  vk  um  nmicn,  nlnue 
aquali nun]  Iiiiisdcm  diiobus  anti(|ui9- 
simis  libris  est  Hem  ut.  ulroquc  mo- 


do  prima  hujus  versus  syllaba  nd  prae- 
cedenleni  pertinet  versum.  l^iernus. 

10  Est  (Equum,  Sfc]  Ex  IMenandro. 
Vipdiv  yepovTi  yXwcaau  TjSiffrriv  ex^'- 
naij  7rai5i,  koL  ywaiKl  TTp6cr(popov  yvi-^, 
fioo'civ  T  avT]p  voaowTi,  Ko»  5i/(Tirpa|i^ 
Arj(f)6eij  iTr<fh6s  eoTt  T<f  iriipwiifv<f.  Far- 
nabius. 

11  Aut  ego  profecto']  Haec  scena 
persnasiouem  habet,  quemadmodum 
pater  filium  suscipiat,  et  falli  se  per 
servos  sinat.  Neque  tanta  facilitate 
utatur,  ne  corruptis  filius  moribus 
vivat,  si  semel  facilitatem  erga  se 
patris  agnoscat.  Tenebit  ergo  divi- 
siones,  ut  omnis  deliberativa  ab  ntili 
et  honesto  similiter  lieri  possit,  quae 
omnia  suo  loco  plenius  explicabimus, 
ne  tantum  ea  qux  obscura  sunt  di- 
camus.   Eugraphius. 

Aut  ego  profecto  ingen.]  Quid  alind 
loqueretur,  qui  decreverat  se  cru- 
ciare?  id  est,  dolori  suo  indulgere, 
remedia  detrectare.  Amplificatur 
spgritudo,  cum  fortunae  adversanti 
ingenium  miserum  sua  ad  dolendum 
marendumqueproclive  accedit,  quod 
60  vchementius,  scilicet,  quo  diutius 
suas  xrumnas  commentatur  ac  inter- 
pretatur.  ita  veuit  ad  opus;  ita  dis- 
cedit.  hie  in  labore  labor  est.  De 
phrasi  dubitatur  inter  eruditos.  Pal- 
nierius  emendat;  Aut  ego  profecto 
genio  egregio  ad  ^niseriam  natus  sum. 
Acidalius  et  hie  et  in  Plautino  loco, 
quem  Palmerius  ilidem  correxit,  in- 
genium tuetur.  Uterque  alias  inge- 
nio  saepc  ad  corrigendum  plus  satis 
promto  fuii.  Sed  ego  maiim  hie 
auctoritatem  librorum  cum  Acidalio 
sequi.  vidctur  poiita  quaesisse  novi- 
talem  locutionis,  ad  exprimendam 
efficacius  scntentiam.  ut  sit,  cgrcgin 
iiigenio  natus  sum,  irfpttppoffd  av^rjriKfi: 
omiiino  prutir  ceteros  nalus  sum, 
prorsiis  natus  sum  ad  ferendas  niisc- 
lid^.  <|ui(l:'  ([uod  /^--fn/u*,  si  pcrtcnde- 
rcH  I'almerii  i)|>iuionem,  nihil  posset 
aiiud  (|uam  ingmium  nntarc,  si  qui- 
dem Latinc  loqucndi  cousuctudiuem 


1030. 


NOTli    VARIORUM    IN 


vcliiini^  tntnri.    Hacknis. 

Iiigtiiiv]  AI.  ginio,  i|iii  so.  infanti- 
biis,  ciim  iKii-ccrtutiir,  praliciebatiir. 
f"(irii(i/»»M». 

13  AdinitTC  tr^riliidiiKm  Iwminihus] 
ndyraiv  lurpos  rSiv  avayKaiuiv  XP"''"* 
iinlv.  oTnoi  Kal  at  v\iv  itttreTat.  Meiian- 
tlcr.  Toys  &<ppovas  i  XP*^""^'  '^°^^  ""'  fpRo- 
flfiovs  (5  \6yus  rfjx  A.u7r7jr  oiraAAaTTfi. 
Epictet.  apud  Stobaniii.    /(/<7». 

11  Sam  iiiilii  (iiiidnn  uiincscit  >;i(i^?\] 
Seneca  (consol.  aii  Marr.  ] .)  fn]TuptKu- 
Ttpov  :  '  Illuil  ii)siiin  iiatmalc  rcme- 
trmiii  teniporis,  qiioil  maxiuias  itiuin- 
iias  fjiioquc  componit,  in  te  una  vim 
-nani  penlldit.'  Sed  lra?c  talia  non 
toiigerinuis.   Baclerus. 

17  Adibo,  udlo'iuar]  Liber  liembi- 
nns  et  Basilicaniis  ibo ;  (\hih\  iiiagis 
versiii  scrvit.  coque  niagis  id  reccpi- 
nuis,<iiiod  particiila  ad  niox  scquitiir 
\n,adloqiinr.  iit  intVa,  '  Syius  est  pnn- 
cJendiis,  atqiie  adlioitandus  inilii.' 
ciii  loco  ascriptinn  in  libro  Dembino 
glo*'senia,  quia  ad  banc  rem  facit, 
hie  poneie  libiiil  :  '  Prehciidendus : 
dcest  ad:  sed  ideo  praeteiniisit,  quia 
dicliinis  erat,  adborlandiis.'  Faeinus. 

18  Siinliion  adporlo]  Bine  genera- 
liter  in  iHintio  vntinii  fiitiiruin  esse 
proniisit,  iit  aninnis  ciipidus  proi)aii 
possit,  cum  non  aliiid  suspicatiir, 
(piam  qnod  in  desiderio  fiierat  collo- 
catnm.  Di-inde  jiingif  :  Niimqidd 
nam  de  gnatu  meo  audisli,  Chnmcs ! 
Engraphiiis. 

18  Sunlium  npporto  tibi,  CKJiis  ma- 
xime  te  piirli.]  Expectatam  facit  rem 
tali  principle,  et  oHicio  prctinm  con- 
ciliat  mora,  itatjue  primum  de  fijio 
hoc  tantiim  nnntiat  ;  inlel  attjiic  livit. 
quod  ad  iiliid  cout^rmt,  habiii  Jiliiim, 
nunc  hubemn  ncc  ne  incertuin  eat.  Sc- 
qnitnr  plenum  et  solidnin  gaudiuui: 
rediit  filius,  npud  me  est.  ut  Meucde- 
mu<  Cliremetem  non  cou«olalorem 
modo,  sed  fortunac  melioris  interprc- 
tem  et  quasi  conciliatoiem  sibi  obia- 
tiim  animadv(  rtPiet.  Tum  vero  se- 
nex,  vix  caplens  gaudii  sui  modum, 


admiratur,  resipiscit,  frni  eupit  hoc 
nuntio:  mens  gnaliis!  venit?  Clinia 
mens  renit?  per  singula  momenta  ani- 
mi  conimotionem  signavit  Poeta.  ct 
mox :  eamus,  due  me  ad  eum,  obsccro. 
liccclcrus. 

21  Valet]  Temperavit  ])rimo  nun- 
tium,  nt  cresccret  gaudium.  Nam 
primo  Vdht,  alque  vivH,  inquit.  quod 
uticpie  diversum  esse  manitestnm  est. 
Nam  ralcmus  cum  spiritum  dnciniu5. 
Kugriiphiiis. 

Ubinam  eit]  Parum  credit  gaudii, 
qiiud  sibi  salus  tilii  nnntiatur.  Nunc 
de  loco  (piarit.  Ipse  quippe  qui  ejus 
absentiam  dolere  videatur.  *  Idem. 

Atque  vivit,  Sfc]  Vivit,  atque  valef. 
dicendum  illud  potuit  abs(|ue  hoc: 
contra,  non  hoc  sine  illo.   Farniibius. 

22  Uleus  gnatus]  Cum  itcrum  quod 
cupicbat  senex  audisset,  tan(|uam  pa- 
rmn  credat,  interrogationem  repetit. 
Deniquc  percussis  omnibus  cum  con- 
firmationem  nuntii  audisset,  perseve- 
rat  gaudium  :  ideoque  adjecit,  '  Due 
me  ad  cum,  obsecro.'   Eiigrapkius. 

27  Sun  tn  ci  dixti  ut  cssem]  Non  tii 
ei  dixisti,  qiieniadnioduni  nunc  es- 
seni  r  Idiin. 

Son  tu  ci  dixisti,  ut  essem.  Cii.  won] 
Consolando  hactenus  juvit  Menede- 
nium  Chi  ernes:  nunc  consilii  tempus 
adest.  quod  ex  omni  parte  egregiinn 
fecit  poiita,  ut  prodesset  ci,  cui  daie- 
tur;  ut  ei,  de  quo  agebatur,  condu- 
ceret;  ut  sene  et  ainico  consultore 
dignum  esset.  Hoc  uniim  ad  singii- 
larini  olKOfo/xiaf  pertinet,  quod,  qui 
tania  sedulitate  suadet,  et  de  filio- 
iiuii  disciplina  tam  naTpiKcos,  atque  ut 
prudt  ntia  patria  dignum  est,  disserit, 
sua  se  tractare  mala,  dum  aliena  in 
oculis  habet,  non  sentit.  Itaquenon 
facile  speciosius  atqne  exquisitius 
fractatum  invenias  exempliim,  quo- 
modo  ad  aliena  acnti,  ad  sua  liebetes 
persape  sint  homines.  liceclerus. 

Non  tu  ei  dixisti  ut  essem]  Quan- 
tum ab  antiqua  duritia  ilia  immuta- 
tu8,  et  ex  acerrimo  patre  lenissinaus 


TFRENTll    HEAUTONTIMOR.    ACT.    III.    SC,    I.      1337 


sim  factns,  qui  niliil  niagis  in  voti^ 
habeat,  qiiain  filio  obseqni,  largiii. 
Idem. 

28  Quia  pessuinc  in  te]  Hie  jam  in- 
cipit  suasoria  ilia  <piie  aninmni  pa- 
tris  coroponit,  iit  circa  filiuni  tempe- 
ret  lenitatein,  ant  laigitatem  nimi- 
am,  aut  parcitatem.  Utroquegenere 
peccas,  diim  ant  nlminni  largus  es, 
ant  nt  ante  iiiminm  parens,  ex  hoc,  ut 
in  nnnni  nialnm  ex  diversis  nioribus 
venias.  Lu°:raphius. 

In  te  (itque  illum'\  O.  I.  s.  in  te  utque 
in  ilium,  eiiditur  antem  nnnni  1,  ex 
ilium,  lit  sit  dactylns  in  quarta  sede 
senarii.  Fa'crnus. 

29  Si  te  tain  leni  et  victo  animo  esse 
ostenderis]  Patria  anctorifas  reniitti 
aliquando,  nnnqnani  solvi  debet,  nisi 
velit  pater,  nou  sibi  tantnm,  sed  iis 
eliam,  quibris  gratificari  stndet,  pcr- 
versam  gratiam  vehementer  officerc. 
Teniperavit  Clirenies  rcpreliensio- 
nem,  et  ad  mitiora  vocabnla  transtu- 
lit,  unimo  tani  Uni,  inquit,  et  victo 
(qnod  proba  admodnm  scr.tentia  ad- 
ditui)  esse  non  decet.  in  lioc  enim 
grnere  cerlaminis,  filios  patribns 
zpquum  est  concedere,  non  patres 
filiis.  qnod  jam  ante  extulerat  Chre- 
mes :  hunccine  (patrem)  erat  aquum 
ex  illius  more,  an  ilium  (fillnm)  ex  hii- 
•ustivere?  Bceclerus. 

30  Non  possum,  satis  jam,  satis  pater 
duTus  fui]  Son  possum  aliter  facere, 
non  po8!>nm  contineri,  qnin  faciam 
qnod  drcrcvi,  nt  antiqnani  illani  du- 
ritiam  in  contrarlnm  nintem.  video, 
quantum  peccaverim  ilia  dniitia  ; 
quantum  milii  a-nimna"  conscivcrim, 
«|iias  giiato  liacteinis  prena*  dederim. 
taiita  icilur  nunc  mill!  facilitate  ntcn- 
dum  intelligo,  rpianta  ante  sxvitia 
filium  cocrcui.  Idem. 

Satis  jxitir ,  ^c]  (Jnantuni  mntalns 
ab  illo.   I'lirnnhius. 

31  Ah  vehviiii'ns  in  tilrnmiiuf  partem 
e«]  Hie  jam  tcmpus  fuit,  nominatim 
rcpvehendcre  in  Mi^rifdcnio  aniniuui 
a  vera  vivendi  raiione  satis  alienuni. 


Atquc  hie  est  cardo,  nt  sic  dicam, 
totius  argnmenti :  in  Patruni  nimia 
largitate,  et  nimia  dnrilia.  vtl  ubi  in 
diversis  considerantnr  personis  ;  vel 
ubi  in  uno,  liic  quidem  vere,  in  Adel- 
phis  non  a])sqne  simnlatione,  conspi- 
cinntur.  Singulare  est,  in  Menedenii 
exemplo,  qnod  duiitia  nimia  pceni- 
tentiam,  a^grilndinem,  niiseriani  pe- 
perit ;  et  exinde  prtecipitem  in  con- 
trarinm  defeetionem.  Neqne  fntu- 
rnm  erat,  ut  duraret  in  ilia  qnoque 
parte  moris  intemperanter  demissi 
habitus :  id  quod  pra?dicit  Cluemes, 
fore  ut  Menedenionon  sttare  sit  riiere, 
si  videat  rem  et  filium  ima  perire. 
sed  hoc  periculum  a  Menedemo  in 
alium  transivit,  nuptiisque  lilii,  mu- 
tationibus  novis  ademta  via  est.  Ba- 
clerus. 

In  utramque  partem,  ^-c]  Sanuni 
consilium  monentis  nt  medium  inter 
severitatem  et  indnlgentiam  tcneret, 
nee  incideret  in  Scyllam  '  cupieus 
vitare  Charybdim.'  redi  ad  ea  qua; 
supra  adnotavi  ad  seen.  1.  sub  fine, 
et  lege  Senee.  de  Ira  1.  ii.  eapp.  20. 
21.  22.  23.  Farnabius. 

33  In  eandcm  fraudem]  Crimen, 
prenam.  Ulp.  '  Capitaleni  fraudeni 
admittere.'  Idem. 

31  Primum,  olim  /jo//«s].  Hoc  tibi 
initium  mali  fuit,  quod  non  filium 
permisisti  ad  mulicrculam  commcare 

quod    tunc  paulo   vidcbatur   esse 

eontenta,cum  omnia  grata  esscpotue- 
nmt,qua;filius  faceret.  At  tn  injus- 
tilia  cum  adolesccntem  tuis  sermoni- 
bns  terrnisfi,  exinde  ilia,  coaeta  ne- 
cessitate, ingratiis  ca-pit  victum  sibi 
qua-rere.   Fugrapliius. 

Primum,  olim  patius  quam  pal.^  V,\C- 
quitur,  rjuod  proposuerat:  ct  nunc 
nimiam  parrimoniam  siniul,  et  nimi- 
am  largitatem,  sentcnliis  ad  discipli- 
na;  Attica;  ingcninm  faetis,  dcmon- 
i-trat.  in  quo  ad  coiuinendationcm 
Cliniii-  tcndit,  ([uod  honestnm  tamen 
aniorcMP,  non  meretriciuui  ab  initio 
clcgeiil.      Antipliilani     ipsa    injuria 


1338 


NOT/E    VARIORUM    IN 


conuucndabit :  ciii  mine  liaccliidis 
iiiori's  per  trroii'in  aptaiitiir.  iit  pos- 
set proccdolo  Ir.rc  ippnliciisio,  oliiii 
noil  bivisti  tiliiiin,  diiiii  lionesta  iim- 
licr  fuit,  aiiiaie  ;  iiiiiiL-,  postquam 
inopia  qiia?stiim  occepit,  meietiiccin 
siimtuosam  ei  concedis.  Baclcrus. 

3.>  Comnu'ure  iid  mulierculani  quce 
pniilulo]  Hie  versus  stat,  contractisiii 
iiiiain  diiabus  niediis  syllabis  verbi 
cumiiuare ;  ultima  vero  per  syualcu- 
pliei)  non  elisa.  aut  tortc  scnarius  est 
generis  coufusi,  admittens  in  prinei- 
pio  trochKos,  in  tine  iambos.  Fa- 
ernus, 

QiicE  paidido']  Quam  putavitBaccIii- 
den>,  procaeem,  magnificam,  sump- 
tuosam,  nobilem,  cujusmodi  laudavit 
illam  Clitiplio,  act.  i.  8C.  2.    I'amab. 

30  Cuique  grata  erant  omnia}  Parce 
fjuippe  et  tcnuiter  vivere  assueta, 
modicis  muneribns  gaudebat.  oppo- 
iiitur  lia^c  descriptio  fastidio  niere- 
tricuin,  quibus  cum  semper  datur, 
semper  attt-rtur,  nihil  lamen  satis 
preliosum  est.  Hinc  illud  intertri- 
nicntum,  ilia  f'raus,  in  amatores,  et 
corum  parentes.  Plautinie  Conicediae 
abundant  exemplis.  Baclcrus, 

37  lla  coactu  ingratiis  post  ilia  caepit 
rictum  lulgo  qitarerc]  Ita  per  suspi- 
ciouem  et  errorem  personae.  conjer- 
tura  tameu  inodestius  utitur,  tan- 
quam  de  ea,  cui  practer  peregriuita- 
icai  in  oratione  Mcncdemi  nihil  an- 
tea  ohjici  meminerat.   Idem. 

3'J  Sunc  cum  sine  magna  intertri- 
mailu]  Unde  modo  sine  magno  dam- 
no  iiaberi  non  potest.  Intertrimenta 
auteui  sunt,  {|uae  intiis  tercndo  dani- 
iia  perficiuiil.   F.ugraphius. 

Nunc  sine  inugno  intertrimenta,  non 
potest]  Hie  adscriptum  est  in  libru 
liembino:  '  Inter  et  de  tantundcin 
significant  ad  augmentum  osten- 
dendum.  hinc  dicilur,  interfecius.' 
Faernus. 

40  Quidvia  dure  cupin]  .Scio  enim 
fjnodcunque  desidcras  dare.  Fitgra 
vhiui. 


41  Quiim  ea  nunc  instnicfalXeTum 
ut  possis  intelligere,  <)uemadmodum 
nunc  ilia  nieretrix  instructa  sit  ad- 
vcrsus  tilium  tuum,  ct  ad  quani  per- 
nieiem  adjecta.   Idem. 

Instructa  pulcread  perniciem']  Suavi- 
tatem  comici  sermonis  augcnt  ilia  : 
pulcrc,  probe,  priEclare,egrcgie,cum 
quadani  elegautioreironia,  provaldc. 
Baclerus. 

43  Oneratas  veste  atque  auro]  Pa- 
rum  dixerat,  ancillas  decem,  <|uae  res 
tanttim  in  nuinero  collocata  vidcba- 
tur  :  adjecit  oneratas  veste  atque  auro, 
ut  pudori  sit  ancillas  tales  ita  vesti- 
tas  levi  cibo  pascere,  aut  eerie  scr- 
vili.  Eugraphius. 

Satrapcs  si  siet,  ^c]  In  iis  notis  quas 
nuper  Lutetian  edita^  sunt  sub  nomine 
J.  Pcyraredi,  hoc  legi :  il  se  sert  de  ce 
mot  d  cause  que  cette  Com^die  ayant 
Hi  tirie  de  lilcnandre,  les  Hois  de  I'erse 
regnoimt  lors  en  Asie.  sunt  ipsa  ho- 
minis  verba,  nihil  in  iis  mutatum. 
Ilaque,  siqua  illi  fides,  Menander 
ante  mortciu  Darii  Codomanni  scrip- 
serit:  niirabilem  vero  Chronologiam! 
Kegt-s  Persaruni  qui  tandem  ilia  tern- 
pestate  Asia?  iniperitassent,  cum  es- 
sent  niilli !  In  EunuchoTerentii,  quae 
de  Menandro  versa  est,  Pyrrhi  men- 
tio  fit  ;  an  idio  dicas  eo  tempore 
bellasse,  quo  Persaruni  Reges  Asiae 
dominabantur?  Error  sit  pudendus. 
Nam  Menander  floruit  sub  fineni 
I'tolcmai  Lagidap,  et  sub  initia  Phi- 
ladf'lphi,  temporibus  Demetrii  Poli- 
orceta-,  et  Demetrii  Phalerei ;  quod 
ex  veteri  historia  certissimum  est, 
et  tale  aliqiiid  apud  Phiedrum  etiam 
legas.  Fuher, 

Salrapes  sirt]  Apud  Babylonios  sa- 
trapx  appellaiitur  ditissinii,  et  satel- 
lites rcgum.   Eugraphius. 

Oneratas  teste  atque  auro]  Eugra- 
phius ad  vestitum  ancillariun  hoc 
refert.  an  oblitus  est,  quod  unpra  po- 
suit  Poeta  act.  v.  sc.  3.  vss.  G.  7. 
'  Portant,  quid  reruni  ?  aurum,  ves- 
teni.'       Mundum    et     supellectilem 


TERENTII    HEA.UTONTIMOR.  ACT.    III.   SC.    I.      1339 


meretricis  gerebant  scilicet  illan  an- 
ciliap.  iinde  hie  senex  :  adduxit  scciun 
anciltas,  oneratas  teste  utque  auro,  sen 
portantes  vestem  atque  aurum,  poni- 
pam  enim  meretricis  voluit  descri- 
bere.  Boeclerus. 

Satrapes  si  siet  anmlor]  Receperunt 
Latini  vocem  peregrlnam,  de  qua 
Brissonius,  et  aliu  hie  ad  modnm 
proverbii  usurpatur,  Satrapes  si  siet 
amator,  non  queat  sufferre  sumtus.  Eu- 
grapiiius  annotat :  'Apud  Babylo- 
iiios  Satrapae  appellantur  ditissimi, 
et  satellites  regum.'  Grajcis  aarpa- 
Ttf'ia  (nam  et  hi  retinuerunt  vocem 
Persicain)  est  irrapx'ia.  Idem. 

Satrapes  si  siet]  Fripfectus  provin- 
ciae  apud  Persas,  quorum  imperiuin 
ill  provincias  ccclx.  quas  Satrapias 
vocabant,  a  totidem  Satrapis  8ub 
Magno  Rece  impcratas.  a  KS{<  TtDll^ 
'  apparitor  faciei.'  Farnabius, 

45  Sit  rog-as?  sensi]  Rogas  an  sit 
intusr  si  sit?  satis  ego  scnsi.  Boecle- 
rus. 

4G  Sensi :  nam  ei  unaiu  ce«<ii«]  O.  I. 
s.  nam  unam  ei  cenam.  et  hie  in  libro 
Beinbino  adjectum  est  vetustissimum 
glossem;t :  '  Sensi  cum  geniitu  pronun- 
tia.'  versus  autem  stat  si  spondeus 
sit  in  ei,  quemadniodum  a  Lucretio 
ponilur.  Fa'ernuH. 

48  Pytissando  modo  mihi]  Quantum 
vini  absumpserit  vide,  dum  pytissat. 
Propric  autem  pyf  jssutc  dicitur,  quod 
gustare,  qtiasi  cum  quadam  proba- 
tione  expiicrc.  Deniquo  adjecit  : 
'Sic  hoc  dicens,  Asperum  pater  hoc 
est,  aiiiid  lenius  sodes  vide.'  Eugra- 
fhiuH. 

PHissando]  Ita  scriptum  in  editio- 
nibuH  Murcti  ct  aliorum  male.  Scd 
bene  in  Fai-rnina,  {lytissando,  per  y. 
Ibi  ex  codicc  Itcnibi  longc  optima 
nota  est,  his  verbis  ronce[)ta  :  '  Kx- 
piessis  labris  spuendo,  diim  snporem 
vini  probat.'  Ita  mc  Dciis  amct 
istlnic  Latinis.simum  c»t  ;  et  qnod 
illius  nottc  scriptor  dirit,  id  verissi- 
miim,  nam  pytisso  fit  a  (Jra;co  wurlfo), 


at  TTVTif w  a  inia!,  quod  est  spuo  Latino- 
rum.  Unde  airoTcvri^oi  apud  Aristote- 
leni,  id  est  expuo,  respuo.  PitissoAw- 
tem  non  potest  e  Grsseco  fieri,  posset 
pipisso,  sen  pipizo,  sed  alia  esset  signi- 
ficatio.  neque  enim  bibitare  sen  po- 
titare  significaret,  sed  potum  aliis 
preebere  ;  quod  ad  hunc  locum,  ut- 
ctmqiie  sumas,  minime  aptum  est. 
Faber. 

Pytissando']  Vide  Chrestomatb.  Bee- 
ckrus, 

Pytissando]  Leviter  quasi  primo- 
ribus  labris  delibando:  quid  igitur 
bibendo  tibi  absumtum  iri  putas  ? 
Farnabius. 

49  Sic  hoc  dicens]  Durtim  hoc  vi- 
deatur.  sed  jtujuirjcret  convenit,  eamque 
evidentius  signal.  Egregie  descri- 
bitur  illud  delicatum  fastidium,  quo 
meretrices  alienam  apud  mensam 
liguriunt,  cum  domi  atrum  panem  ex 
hesterno  jure  avide  deglutiant.  Bee- 
clerus. 

Sic  hoc  dicens :  asperum  pater  hoc 
est.  aliud  lenius]  Dictioni  pater,  haec 
adscripta  sunt,  '  Et  hoc  ci  displicet, 
quodeum  mcretrix  patrem  appellet.' 
Ceterum  ordo  horum  verborum  hie 
est,  dicens  scilicet  Bacchis,  sic  hoc, 
subaudi,  est.  ut  sit,  iioc  est,  quod  di- 
cere  solemus,  cum  quid  vel  inipro- 
biimus  vel  mediocre  esse  osteudimus. 
Fa'ernus. 

Asperum]  Aasternm.  Farnabius. 

50  Pater,  S^c]  Honoris  et  rcveren- 
tiae  appcilatio.  Idem. 

51  Relici  dolia  omnia]  lAnire  est 
contegere  et  operire  :  contrarium  est 
relivi,  id  est,  aperui.  Eugraphius. 

lielevi  doliii  omnia]  Vide  oninino 
Guyelum.  Baclerus. 

Serias]  Vasa  fictilia,  in  quibus  vi- 
nnm  recondcbatur,  obturabant  pice, 
calcc,  et  resina.  quod  ego  ipse  testa 
CDudiluvi  leri.  bine  rtleri,  aperui. 
Farimbius. 

l)'2  Omncs  sollicitos  hiibui]  Hoc  est, 
cl)rioH.  Significai  enim  snllicitfis,  id 
est,   boh)   citatos,    quod   cbriis   con- 


i:34() 


NOTvE    VARIORUM    IN 


tiiigit,  (|nil)ii.<:  nnn  sunt  firina  vestigia, 
.•it'll  inotu  corporis  citi  sunt.  Eugra- 
phi  us, 

Dmiics,  Sfc]  Omnes  iiabni  servos 
varii<  olViriis  occiipatos  ao  distractos 
dimi  lis  iiiiiiistrarpiit.  I'nriiuliiiis. 

53  Qiicm  as^iilue  cxaleiit]  Qiieiii 
f|iioli«lic  coniedoiit,  vcl  ccite  fre- 
(jiientcr.   Eug;rai>liius. 

51  I't  me  tuarum  fn-lunarum]  In 
ineo  damiio  magis  miserirordiain  pro 
te  passns  miiu,  et  pro  t'oitiinis  tuis. 
Idem. 

Ita  me  di  umahnnt,  vt  fiiitrum  mise- 
rilum  c«/]  Non  ila,  scd  sic  est  in  o. 
1.  s.  et  post  ut,  additiir  me.  veihuin 
aiiteni  amabunt,  in  libro  lieniMno  e\- 
poniliir  pro  umcrit.  Faernns. 

Sic  me  dii  amahaut]  Ciiyetu',  «wrts- 
aint  substituit.  (iiiaiKiuani  et  IMantiis 
ita  loqnitiir  Menaclun.  ii.  2.  (>.  '  Dii 
tc  aniabtint.'  id  est,  dii  tc  ament. 
(iiiod  seqtiitiir,  ut  mc  tuarum  miseri- 
Inm  est  furtuiuirum!  nondinn  priinitet 
ita  expiicasse  :  lit  mc  iniseret  tua- 
rum fortunarum  !  nam  et  contex- 
tui  aptius,  et  moratum  magis  est. 
Uwclerus. 

53  Facial  quod  luliel]  Indnlgentissi- 
nius  Pater,  et  qui  veliementissime 
I  ilium  desiderabat,  licet  danina  au- 
disset,  tamen  omnia  se  dicit  tilioper- 
nutterc  velle,  dummodo  ipsum  iia- 
beat  in  potesfate.  Eugrupliiiis. 

Faciut  f/uod  luLet ;  sumat ,  con.sumat , 
pcrdat]  Ecce  imaginem  ejus,  qui  jam 
in  alteram  ])artem  veliemens  nimis 
est.  qui  antea  parsimonia  et  sever!- 
tate  proterruirat  tilinni,  sive,  ut  pro- 
fiigcret,  effeceral :  nunc  vel  onmi- 
um  fortunarum  periculo  et  jactura 
<lomi  retinere  eum  conciipiscit.  to 
sumat,  esse  liic,  fnenori  sumat,  vix 
persuadetur  niilii.  incremenfo  nota- 
bili,  tumere,  consumere,  perdere,  iK 
wapoAA^Aou  posuit.  sumat  de  meis,  id 
fc't,  suniptusfdciat,&c.  Iioc  enim  im- 
pcndio  vult  sibi  stare  praisentiam 
filii,  cujus  ab^entiam  diutius  ferre 
neqaiverat.  liceclirus. 


57  Si  cerium  est  lihi]  Ilicjamper- 
suadet,  ut  illud  (|uod  supra  diximus, 
velit  adolescentis  animo  veluti  ne- 
scicMis  dare,  cuui  artibusservi  induc- 
tam  pecuniain  dat,  et  ad  luxiiriam  mi- 
nistrat.  Dcniipie  ipsum  consilium 
suiim,  ijuod  sit,  piopoiiit :  '  Falli  te 
sinas  terlinis  per  servun>.'  An  fieri 
possit  ailjuugit :  'Subsensi  illos  lioc 
quoque  agere.'  Ex  to  enim  qnoci 
jam  a^unt  et  pr-.vjiarant,  fit  ri  potest. 
Di'inde  ab  ulili  adjnnxit,  '  Et  tibi 
perdere  talent um  lioc  pacto  satius 
est,  quam  illo  nilnam.'  INIelius  est 
velut  inscit'us  plurimum  perdas,(|naui 
sciens  minimum  :  cum  i;x  lioc  iilius 
(]uod  liccntiam  asnoverit,  jam  ei  lu- 
btbit  niajora  committere.  Dein  ad- 
jungit  ab  lionesto, '  Nunc  non  tie  pe- 
cunia,'  <Jv:c.  Eu^rapliius. 

Si  cerium  est  tibi  sicfuccre]  Uixerat 
enim  :  decretum  esl  pati.  Nunc  ergo 
consilii  nova  ratio  nascitur:  ut  dani- 
nis  quam  minimo  dedecore  et  noxa 
defungatiir  Menodemus,  cui  non  mi- 
nus jam  decretum  est,  daiunosum 
esse,  quam  antea  misernm.  Damnis 
ergo  saltern  moram  ali(iuam  interji- 
ciendam  ;  turn  inprimis,ne  etiam  tur- 
pitudine  filii  ea  cumulentur,  provi- 
dendum,  egregius  consultor  monet. 
lioeelcrus. 

59  Ul  ncscientcm  senliul  te  id  sibi 
dare]  Optima  est  Guyeti  emendatio  : 
ut  ne  scientem  senliat  te  id  sibi  dare. 
Idem. 

Sentiat]  Id  est,  credat.  Faber. 

02  Elsi  subsensi  id  quotjue  illos  ibi 
esse]  Opportune  lioc  atljicitiir:  ne 
INIenedemus,  obsequi  jam  cupitlitati- 
bns  filii  certus,  molestc  f'erat  amba- 
ges, et  moras  itaque  etiam  i^nyriafi 
asseverata  inculcat :  subseiisi,  illos  ibi 
esse,  atque  id  agere  clanculum,  nimi- 
rum  Syi  us  noster  cum  illo  vestro  servo 
consusurrat :  et  ipsi  conferunt  consilia 
ndolescenles,  mens  Clitipliu  cum  tuo 
Clinia.  janijam  ad  tc  t'allendiim  in- 
struuntur  doli.  mox  argrnto  te  eniun- 
gere  parabuut.  liaclerus. 


TERENTII    flEAUTONTIMOR.   ACT,    III.    SC.    I.      1341 


lllos  ibi,  &•<;.]  In  ca  oflicina,  in  qua 
fabiicent  doli:ra  aliquein  quo  te  ar- 
gento  eraungant.  Farnablns. 

nio  vestrn,  Sfc]  Dronione.  Idem. 

65  Consilia  adolescentoi]  Suspica- 
t'lr  Mnretus  scriptuni  a  veteiibns 
fiiisse  per  geminum  oo,  adoolescens ; 
male,  nam  ilia  syllaba  semper  brevis 
est ;  nil  variat.  Sed  pronuntiari  de- 
bet sustineodo  syllabam  adjecta  li- 
tera  D,  cmisUiad  adoiescentes,  &)-c,  nt 
med  pro  me,  ted  pro  te,  &c.  ita  in 
compositionibns  verborum  redigo,  re- 
damo,  redhibeo,  redintegro,  &c.  Ita 
et  sensisse  Lolgium  apud  Faernum 
video  ;  nam  librnm  ipsius  Lolgii  nun- 
quam  vidi.  Is  ante  IMiiretnm  scrip- 
sit,  ut  et  Goveamis,  (nam  utriusque 
meminit  Muretus,)  quo  etiam  miror 
magis  nullam  liic  ab  eo  Lolgii  factam 
fuisse  mentionem,  aut  ejus  senten- 
tiam  non  sequi.  Fuber. 

Et  fibi  perdere  Mention  hoc  jwcfo 
natius  est'}  Honestissimi  generis  sen- 
tentia  ;  ut  et  quap  seqiiitur :  'Non 
nunc  de  pecunia  agitur  :  sed  illud, 
qiiomodo  Minimo  pericio  id  demus 
adolescentulo.'  Tarn  accurate,  aliis 
sapit,  qui  sibi  desipit !   Bceckrus. 

06  Tiilentum,  ij-c]  Talentum  minus 
seu  profanum  erat  minarum  Attica- 
rum  LX.  majus  seu  sacrum  cxx.  mi- 
narum seu  librarum  Attic.  Farna- 
bias. 

Minam]  Mina  major  fnit  drach- 
marnm  f .  minor  i.xxv.  Jdem. 

fi7  ^unc  mm  de  pecunia  m^itur']  Os- 
tendit  honcstum,  et  utile  dcrlaravit. 
Denique  ppr»cvcrat  circa  id  ipsum, 
nt«licat:  Cum  cnim  intellcxerit  ani- 
miim  tnum,  U-  prius  vilam  tiiam  pro- 
ditnrum  el  omiioni  prcuuiam,  quam 
abs  tc  filium  dimittas  ;  vide  quam  fc- 
neslrani  ad  tiirpitudinem,  ad  luxu- 
riam,  ncqnitiamquo  palefcccris,  lioc 
est,  quantarn  j.iniiam  dcderis,  pccca- 
loreni  perirc.   Ijif^niphins. 

69  h  intellexerit]  ().  I.  ^.  iltc  intd- 
Itxerit.   Fai-rnu*. 

70  Priui  prodilurum   (c  luuin   rilmn, 


et  vriits  pccuniam  omncml  In  libro 
Bembino  scitissime  atque  appositis- 
sime  adscriptum  est.  Minor  est  pecu- 
nia quam  vHn  ;  sed  in  oratione  potiora 
nobis  sunt,  de  qtiibus  agitur.  Idem. 

Prius  prodilurum  te  tuam  vitam  et  pe- 
f«n.]  Gravi  censnra,  sed  citra  offen- 
sionem,  dnm  scrmo  ad  Menedemi  de- 
cretum  accomniodatur,  indulgentia 
ilia  et  lenitas  prava  notatur.  Simul 
iterum  exquisitum  illud  loquendi  ge- 
nus, quo  ad  vitam  referuntur,  quae 
liomini  maxima  sunt,  in  scenam  ve- 
nit.  mox  eodem  pertinet :  Ut  tibi 
porro  non  sit  suace  vivere.  Simplicis- 
sime  :  si  intellexerit,  te  ita  auimatum 
esse,  ut  te  ipse  tuamque  rem  fanii- 
liarem  prodere  velis  potius,  quam  fi- 
lium abs  teaniittere.^/i«/n  significan- 
ter  hie  posuit.  Guyetus  ita  exponit: 
'  Proditurum  tuam  vitam,  i.  e.  potius 
amissurum  vitam,  vitiE  jacturam  fac- 
turuni,  quam  abs  te  amittas  filium.' 
Simplicius  hoc  fnerit,  et  nihil  incom- 
modi  habuerit,  si  velis  ad  hnnc  nio- 
diim  interpretari.  vide  tamen  an  po- 
tius vita  hie  ca  phrasi  ponatur,  de 
qua  dictum  :  atque  ut  in  Andria  v. 
1.  3.  '  Dum  studeo  obsequi  tibi, 
pene  illusi  vitam  filiaj.'  quod  idem 
est  ac  sidixisset,  prodidi  vitam  filia^. 
Phorm.  I.  4.  41.  '  Vobis  commendo 
Phanium,  et  vitam  meam.'  '  Vitamne 
tuam  tutandam  aliis  dedisser'  Ph.  in. 
1.  2.  iterum  Andrire  i.  5.  37.  'Quae 
milii  suum  animum  atcpie  omnem  vi- 
tam credidit.'  In  Ilcaut.  ii.  3.  74. 
'  In  mea  vita  tu  tibi  laudem  quaesi- 
tum  is.'  in  quibus,  ni  tailor,  rh  rris 
<ppd(Te(i!s  iSiKWTfpov  cruditi  satis  ag- 
noscunt.    liccclerus. 

71  Te  amittas,  if c.}  Dimittas,  a  te 
segreges.  Farnubius. 

74  Licentia]  Maxima  et  pcssima 
pecrandi  illcccbra  el  Icnocinio.  Far- 
nahius. 

75  \eque  id  piitabit,  pravum  an  rec- 
tum sitt]  Putahit,  ut  alias  reputabit. 
nihil  jiensi  liabcbit,  pravum  an  rec- 
tum  iit.      Pravum    an    rectum.      iSit 


1342 


NOTyE    VARIORUM    IN 


I'lionn.  V.  2.  fi.  '  Oni  rort.i,  prava 
facinnt.'  Horutiiis :  '  /Lilibiis  in  iios- 
tris  qua"  prava  aut  recta  gcrantiir.' 
BcfcUtiis. 

77  Ipxion  non  poitris  /w^i]  Statiiii  tii 
interire  bona,  et  filiiim  viverc  Inxii- 
riosi-  et  malis  operibiis  non  patieiis. 
Eugriaphius. 

78  Dart'  deucfraris]  Si  denegaveris 
dare.  ()iiaiitum  postiiiaverit,  coiitinuo 
eo  dccurret,  lit  miiiitetur,  se  iiiiic  a  te 
ahiliiiuni  :  qua  scilicet  una  re  ani- 
nium  se  fuum  expiijjnare  posse,  probe 
intcUiget.  Eugrapliius  enarravit  sen- 
trutiani  ilia  annotationc  :  'Sibi  veluti 
remediiim  suscipiet,'  itc.  quasi  Icgis- 
6et,  '  Quod  maxime  apud  te  se  valere 
scntiet.'  liaclcrus. 

Ibit  ilUco  (id  illiid]  Sibi  veluti  reme- 
diuiu  suscipiet,  ut  abituruni  se  esse 
niinitetur,  maxime  cum  scit  apud  te 
»c  plurinuim  valere.   Eugrapliius. 

HI  Viderevcntm  utque  itn]  Videre 
milii  verum  dicere,  et  ita  quemad- 
moduni  res  est.  Idem. 

Videre  tcrum'\  Liber  Bembinus, 
rera,  et  expo'<itionem  babet  adscrip- 
tam  ;  Vera,  iitilia  :  Saluxiius.  Verba 
Salustii  antiquitate  detrita  sunt. 
Ea'emus. 

Vidire  rennn,  atquc  ita  ttti  res  est, 
dictrc]  Lucta  aninii  cxprimitur,  vi- 
dentis  vera  probanliscpie,  sed  lubi- 
dine  ct  atfectu  in  alteram  partem  al- 
licefacti.   licedtrus. 

82  Sumnum  oculis  non  rid/]  Somnum 
oculis  meis  non  cei)i,<)uaErcns  quem- 
admodum  filium  reddam.  Eugra- 
pliius. 

Sumnum  hercle  ego  hue  node  oculis 
non  vidi  meis]  I'rudentiam  consilii 
iucnientis  rationibus  explicatani,  fi- 
dci  studiique,  i.  e.  animi  vere  amici, 
tcslimonio  obsignat,  atque  adeo  men- 
fiiiram  boni  consultoris  implet.  ciii 
proposito  servit  asseveratio,ip8a  fre- 
qiientationc  verborum,  in  hoc  versu, 
connpiriia.  liaclerus. 

iSV/mnwm,  ire]  Somnum  non  admi- 
icrunt  hue  nocte,  non  scnserunt  oculi 


mei.  r\?tm  videre  snmnvm  Hcbraismtis 
est,  ut  riderc  mortem,  cl  Aristopliaues 
in  Vespis.  vnvov  5'  Spa  ttjs  yvicrhs  oiiSe 
Traffnd\ifv.  Farnabius. 

83  Tilii  qui  filium  rest  ituereni]  Scili- 
cet ita  dispositis  provisisque  rationi- 
bus, ne  te  atipie  so  perdituin  ire  velit. 
talem,  qui  possit  a  tc  sine  pcriculo, 
de  quo  dictum,  suscipi.  Itaque  Me- 
nedemns  dextram  amici  tani  fidelis 
amplexus,  ut  pergat  facero,  quod 
crepit,  orat  ;  ac  pr»sertim  maturet 
rem  effectam  dare  :  neque  enim  desi- 
deriuin  filii  posse  se  diutius  fcrre. 
Baelei-us. 

84  Cedo  dexteram  :  porro  te  idem  oro 
vt  facias  Chreme'\  Liber  Bembinus, 
dextram.  ita  stat  versus,  si  taraen  in 
te  idem  non  fiat  elisio.  Fa'ernus. 

80  Quod  sensisti,  ifc]  "^Hflos,  animi 
per  indulgentiam  impotentis.  Far- 
nabius. 

91  Ne  nos  inter  nos  congruere  sen- 
tiant]  Nisi  congruere  penultimam  pro- 
ducat,  ut  quod  forte  sit  secundae  de- 
clinationis,  deducaturque  a  congrneo 
congrucs,  non  stat  versus,  et  necesse 
estaliquid  deesse.  Fa'ernus. 

Congruere]  A  congrueo,  neque  ali- 
ter  scribere  per  metrum  licet,  ut 
Docti  animadverterunt.  Isthuc  au- 
tem  ab  imitatione  Grascorum  profec- 
tum  est :  rvirrw,  rvwrtw  :  ypacpw,  ypci- 
(piw .  et  quae  alia  istius  generis  sunt 
poene  infinita.  sic  a  ^ew,  ftvo),  pvteo ; 
unde  ffvppviw,  Latine  conrueo.  Faber. 

Congruere  sentiant]  Penultima  ut 
longa  sit  exigit  modulus,  tanqnam  a 
congrueo  secundae  Conjug.  ut  apud 
veteres  viveo,  claudeo,  diceo.  Nonius 
ex  Naevio.  Farnabius. 

03  Vicini  nostri  hie  ambigunt  defini- 
bus]  Litem  vicini  habeot  de  limitibus. 
Eugrapliius. 

94  Me  cepere  arbitrum]  Me  judicem 
esse  voluerunt.  Idem. 

96  Dii  vestrum  fidem,  ita  comparat. 
esse  horn.]  Auget  jucunditatem  hujus 
pi]<ntt)s,  quod  in  utrumque  seneni  in- 
vicera  quadrat,  sicut  principio  actus 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    III.   SC.    II.      1343 


uUimi.  Sinnnl  et  semel  ea  res  exlii- 
bebitur.  Ad  sententiam  convenit 
illud  Piauti  Persa  iv.  4.46.  'Quan- 
tum est  adliibere  hominem  amicuin, 
ubi  quid  geras  r'  Bcederus. 

97  Itan'  comparatatn  esse,  ^c]  Sen- 
sus  hie  est :  Satis  miror  cur  pruden- 
tius  sapit  Chremes.  An  ita  natiira 
liominum  coniparata  est,  ut  melius 
videant  ea  quae  aliena  sunt,  qnam 
quae  sunt  sua?  An  hoc  ideo  fit,  quia, 
dura  DOS  in  re  nostra  sunius,  ant 
gaudio  impedimur,  aut  aegritudine. 
animum  occupatiim  ad  prehenden- 
das  vel  respuendas  res  adhibere  non 
possumus  i  Eugraphius. 
98  Aliena,  ^c]  OuSelseV  avrovra  kuko. 
ffwopa,  ndn<pi\e,  ^wpics,  ertpov  5'  acrxT 
fiovovvros  v\f/eTat.  Menandri  sententias 
solet  Terenlius  variare,  alias  per  in- 
terrogationeni,  modo  per  adiniratio- 
nem,  nonnunquani  per  contrarium. 
'Nemo  potest  de  se  rectejudicare, 
quod  nobilis  Poeta  testatur:  Itane 
coniparatam  essehoniinum  naturam,' 
&c.  Lactantius  de  falsa  sap.  iv.  cap. 
4.   Farnnbius. 

102  Diasolii  me  ocius]  Cito  rever- 
tens  ab  eo  quo  iverat  Chremes,  dicit, 
se  ex  eo  negotio  solutum,  et  amico 
operam  traditurum.  Eugraphius. 

Dissolri  me,  otiosus  operam  ut  tibi 
dnrem]  Barlando,  qui  hie  haesitjjam 
rcsponsum  est.  vereor  autem  ne 
Guyetus  quoque  properantius,  hunc 
versum  sii)i  addititium  vidcri,  pro- 
nuntiaverit.  Nisi  enim  Clirenietem 
modo  digressum,  aliqiio  indicio  Poeta 
reduxcrit,  valdc  ex  abrupto,  ct  ino- 
pinato,  sequente  sccnu  audicnturilla  : 
num  me  fefellit,  Ifc.  non  enim  solet 
ita  Poeta.  Dixerit  itaqiic  Chremes 
ad  Mencdemum,  janijam  domum 
8uamingressurum.  otiosus  Icgendum 
esse,  Fa«-rnus  (;t  Miirftiis  ostendunt. 
Mss.  nostri  omnrs  liubcnt  ocyu-i.  Si 
Icgeretur,  di.Hgoki  me,  otiosui  operum 
vt  liuic  darem,  sequentit  sccnae  initio 
con<ititnendus  vidirttur  hie  versus 
Hatltriis. 


Dissolvi  me,  fyc.'\  Expedivi  me  cete- 
ris negotiis,  nt  tibi  vacem.  Famabius. 

ScENA  II.  Senarii  sunt.  vs.  7.  Mss. 
nostri  omnes  :  recte  quidem.  mo\  duo  : 
sed  te  demiror.  unus  :  admiror.  Arg.  ad 
rh  mane  addit  surrexisse.  glossam  sci- 
licet, vs.  11.  omnes:  hac  est  meretr. 
vs.  16.  unus  :  quasi  si  is.  vs.  18.  duo  : 
scis  ne  factum  esse.  vs.  19.  omnes:  is- 
turn  seiv.  vs.  24.  unus  :  rb  invitum 
omittit.  vs.  32.  duo  :  at  nuncquid  cxp. 
vs.  33.  omnes :  illius  pro  hi{jus.  vs.  43. 
duo :  in  ilium,  vs.  48.  unus  :  nunquam 
commodius  quam  nunc  h.a.  I.  Bcederus. 

1  Hac  iliac  circumcursa^  Servus,  ar- 
gentum  desiderans,  quod  dare  meretrici 
posfit,  tamen  hoc  quod  loquitur,  non  vi- 
detur  domino  prasenti  esse  suspcctum. 
Quoniain  enim  supra  dixerat  servus,  Sy- 
rum  quasi  in  Menedemum  dolos  tendere, 
uli  argenlum  meretrici  per  fidlacias 
qucercret,  ideo  in  sencm  generaliter  dic- 
tum. Denique  hoc  suspicatus  Chremes, 
qund  si  in  Menedemum  ita  fiat,  dixit : 
Niim  me  fefellit  hosce  id  struere  ? 
fortasse  ille  Cliniae  servus  tardus  est, 
ideo  noster  Syrus  banc  provinciam 
sumpsit,  hoc  est,  istud  ofiiciuni  snsce- 
pit,  ut  ipse  qucerat  argentum.  Eu- 
graphius. 

Circumcursa,  ^c]  Apostrophe  ad 
seipsum.  Famabius. 

2  Intendcnda  in  senem  est  fallac.'] 
Pro  Clitiphone  inveniendum  erat  ar- 
gentum :  itaque  in  ejus  patrem  Chre- 
metem  intendendain  esse  fallaciam, 
Syrus  intelligil.  Sed  Chremes  Me- 
nedcmo  ha>c  parari  autumat.  rphs  rh 
Cu/iTJptr  Trjs  Kaifi.(f!5las.  iiaclerus, 

Senem,  tfc]  Chremetem,  quod  ta- 
men Chremes  de  IMenedenio  intclli- 
git.  Famabius. 

i  Sum  mc  fefellit  hosce  id  struere] 
Cum  pnedixi  scilicet  Mencdemo, 
scrna  praccd.  vs.  62.  et  seq.  Ciuo 
enim  magis  decipitur  bonus  ille  Chre- 
mes, eo  magis  sua  sagacitatc  sibi  pla- 
cet, sirut  in  Aiidria  Simo.  Bacclerus. 

i\'um  mc,  b^c]  Num  me  latuit  ?  Far- 
nabius. 


IM4 


NOT.i:    VARIORUM    IN 


4  I'.sl  illc  I'liiiitv  SCI I'us  tardiusculiis] 
Omncs  <|iiotijiiot  sunt  1.  s.  vcrhiim 
tsl  lialu-iit  post  limliii.sciilu.s.  iios  tu- 
im'ii  M'ril)inius  luniiusciiliistjUt  versus 
stet,  iliplillioiigo  in  vcrbo  Cliiti<c  dis- 
soliita,  I'tcx  ///<  lino  1  eliso.  Fiiaiius. 

Tiirdiiisciiliis  est]  Infra  v.  31.  stoli- 
diis  est.  sc.  ad  fabricani  aliquani  fui- 
•{cnduni,  ad  inttiidendam  falhiciam, 
ad  instrucndain  tVaiideni.  coniparatiir 
siMVonini  hinc  calliditas,  inde  ludjc- 
tiido  ;  sicut  in  Andria  Uavi  et  liyr- 
riae  excnipium  habiiiniiis.  Dorclcrus. 

Ille  scrvus  tardiuscnlus]  Dronio. 
Farnabius. 

5  Provincia]  Negotiiim,munusqnaE. 
rendi  per  technas  argenti.  Metapli.  a 
provinciis  Rom.   Idem. 

7  Te  mirnr,  Clircme]  Te  valde  mi- 
ror  mane  vigilare,  qui  heri  tantnni 
biheris.  Eugraphius. 

Sy.  Recte  equidem  te  demiror  Chre- 
»ne]  Aliter  liabetur  in  libro  Benibino, 
recte  equidem,  sed  te  miror  Clircmc :  ut 
non  post  recte,  sed  post  equidem  di- 
stinguatur,quie  lectio  nondiibitoquin 
vera  sit.  Fai'inus. 

Recte  eqtiidcml  V.  Giiyet.  adjuva- 
tur  ha'C  reticcntia  vnltii,  quasi  ad 
ncgligrntiani  coniposito.    liaclerus. 

Recte,  ifc]  Nibii.  Adelph.  act.  iv. 
sc.  5.  /E.  peril.  .Mi.  quid  est  ?  HL.  Ni- 
hil, recte :  perge.  Farnabius. 

8  Nihil  nimis]  Non  multuni.  Eu- 
graphius. 

Here  tantum  biheris,  iSfc]  Heri.  Far- 
nabius. 

9  .\i7u7  narras,  ifc]  Giiyetus  bene 
cxplicat.  In  annotatione  Eugrapbii 
ad  illnd,  furma  lucuhutn,  repctiintiir 
verba  I'octa,  ita  nun  ut  olim,  sed  uti 
nunc,  quaj  fa-de  corriipta  diligenler 
transcribunl  editores.  JiacUrus. 

10  Aquiltc  scncctus]  Ainnt  aqnilam 
in  senecliite,  quod  ei  rostri  su])erior 
pars  vctiistate  et  incremento  ciirvata 
foramen  inciiidat,  ad  cadavera  acce- 
dcre.et  sic  sangiiinem  in  potiim  su- 
mnre,  ct  qnodammodo  bibcndo  vive- 
re.     Hoc  igitur  ait   scrviis   domino, 


quasi  bibcndo  lotiini  tcmpus  hcsler- 
ua  cirna  exogcrit  ;  visa  veroest  qua- 
si '  aquiiic  seiK'Ctii!'.'  Fugruphius. 

AquiltB  scncctus]  Adiilatoiic  gratn- 
latiir  iiero  iiilarilaleni  a  vino,  quod 
IMato  II.  de  Lcgib.  interdictuni  pue- 
ris  ad  annum  usque  lb.  indiilsit  se- 
iiibus,  ut  redire  ad  juvcntutem  vi- 
deantur,  niolestiarum  obliti.  Inler- 
prctes  ad  bibacitateiu  senuin  refe- 
riint,  ut(iiii  pota  magis  aiantur  qiiain 
cibo,  non  stcus  atque  a(iuil.r,  quae, 
rostro  per  senium  adunco,  praeda; 
carnibus  vesci  cum  nequeant,  sangui- 
ne epoto  victitant.  Aristot.  lib.  ix. 
nat.  animal.  Plin.  I.  x.  c.  3.  Alex. 
Apbrodis.  1.  ii.  probl.  127.  Farnabius. 

12  Forma  luculenta]  Non  solum 
commoda  et  faceta  niulier,  et  .specio- 
sa  forma:  ita  cnim  ut  olim  seduci 
nunc  sane  bona.  Hie  intelligi  datur, 
quoil  senex  sciat  eandem  ante  fuisse 
castani,  ante  pauperem,  nunc  vero, 
meretricio  more  viventeni.  Ideo  ad- 
jecit  servus,  non  qiiemadmoduin  an- 
tea  bona,  sed  uti  nunc  sibi  ipsi  com- 
pararetur,  sane  bona.  Evgraphins. 

13  Aon  ut  olim,  ifc,']  Non  ut  in  flo- 
re  a?tatis.  Farnabius. 

Clinia,  Sj-c.}  Persuadcre  viilt  Cbre- 
nictem,  banc  Amasiam  esse  CI.  Idem. 

15  Ac  id  urn  miser,  atque  arid.]  Vide 
Chrestomatb.  liwcltrus. 

IC  Vicimon  hunc,  noslin' 7  at  quasi 
is  non  dicitiis]  I'ostrema  syllaba  in 
diciliis  vanescit  per  synizesin.  Fa- 
ber. 

At  quasi  is  non  divitiis  abundet]  Ex 
more  inopiam  male  mentis  adjecit. 
Eugraphius. 

Quid  '!  ego  nescium]  Ut  facilius  ser- 
viiin  donunus  incitare  posset,  quod 
ciipiebat  servo  adjiitorem  eum  es«e, 
ad  tendendam  in  Menedemiiin  falla- 
oiam  propter  argenliim,  fingit  se  iras- 
ci  servo  Ciiniaf,  lluminem,  inquit,pis- 
Irino  dignum.  Cui  jiingitiir,  qui  passus 
id  fieri?  Caliidc  servuni,  tanqiiam  ig. 
noret  quid  fieri  debiiisset,  incusat,  ut 
majorem  suscipiat  voluntatein.     Qui 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    HI,    SC.    II.      1345 


fallendi  domioura  hunc  ipsum  cnni  * 
deniqiie  sibi  lioc  pra-parans,  sic  poet- 
ea  dixit :  '  Laudas  qui  Leros  falliiiit.' 
Idem. 

19  Phtrino  dignum]  Servoriim  siip- 
plicio.  Andr.  act.  in.  sc.  4.  Farnabius. 

htum  serrulum]  Liber  Bembiniis 
intitnc  servolitni.  Faiirnus. 

Serrulum]  Dromoiiem.  Farnabius. 

20  iSyre  tibi  timui  wa/e]  Ad  specta- 
tores  versus,  secum  hac,  more  Conii- 
co.  Baderus. 

Syre  tibi,  &-c.]  Aversus,  apud  se 
hac  Syrus.  Farnabius. 

21.22  Quid/aceret?  aliijuid  reperi- 
retfjinmnt fallacias]  Quid  fiicere  de- 
bebat ;  debebat  aliquid  reperire,  de- 
bebat  t'allaclas  fingere.  lioeclerus. 

24  Aique  hunc  difficikin  invititm  ser- 
i:aret  senem]  Hie  eniui  color  adjicien- 
dus  fuit,  qui  mox  amplius  tractaUir; 
ne  improbius  loqui  senex  videretur. 
quasi,  quicqtiid  iu  talibus  peccatur, 
utilitate  ejus, qui  decipiturrependerc- 
tur.  sive  :  non  posse  alitor  uouuulios, 
(juam  decipiendo  juvari.  JicecUrus. 

25  Garris]  Vernili  libertate  in  spe- 
cieni  assumta.  Platitiis  pltne  :  nuf^us 
f^nr)-vt,  Curcul.  v.  2.  (>.  coutradicentis  : 
non  enim  andebat  Syrus  credere,  ali- 
tcr,  quam  deludi  se  ab  hero,  capiat 
uterque  et  ca|)tatur  in  liac  scena. 
Idem. 

iJarrii]  Nugaris,  aliud  atque  loquc- 
ris  sentiens.   Farnabius. 

(Jpurtehant  Syre]  Quee  assoleiil,  (fua- 
(fue  oporttnt.  Andr.  act.  iii.  sc.  2. 
Idem. 

20  In  loco  ccro  laudo]  Bene  adjccit, 
ne  pcrpetuani  male  tacicndi  licentiant 
servis  <laret.   Fuf^rapkius. 

In  loco]  Non  semper  et  in  omnibus  ; 
vcrum  (juandocjue  et  circiimstantia- 
rum  oppurtnnitatc  obscrviita.  Far- 
nabiui. 

27  Qiiippi'  quia  niuf;narum]  Nam 
quia  falhint  tcmpoM-,  maximum  siipc 
remndium  est,  ne  (;ravior  a'grit<ido 
vidcafur.   F.u^raphius. 

Quifijir  quia]  In  libris  antiquis  est, 
iJdph.  ci  Var.  ('.lui.  Tct 


quippe  qui ;  et  huic  dirtioni  liacc  ad- 
•cripta  sunt  in  Bembino  :  Parelcon  : 
abnndat  qui.  nos  vero  eani  dictionem 
etiam  alibi  invenimus,  idem  signiti- 
cantem  quod  quippe.  Plautus  in  Au- 
lularia  :  '  Horum  tibi  istic  nihil  eve- 
niet,  quippe  qui  ubi  quod  surripias 
nihil  est.'  Faernns. 

28  31agnarum  scepe  remedium  cegri- 
tudinum  est]  O.  1.  s.  id  remedium.    Id. 

30  Jocone  an  serio  ilia]  An  consilio 
isthaec  dicat,  an  joco,  intelligere  non 
possum  :  unum  tantummodo  intelli- 
go,  quod  mihi  ad  hoc,  (|uod  disposui, 
cumulat  voluntatem.  Eugraphius. 

Jocon'  an  serio  iliac  dicat  itescio]  Ite- 
rum  ad  spectatores  conversus,  secum 
loquitur.  Baeclerus. 

Jocone  an  serio  ilia]  Haec  aversus, 
apud  se  et  spectatores.   Farnabius. 

31  Sisi  mihi  quidem  addit  animum, 
quo  lubeat  mngis]  Tb  quidem  totum  sen- 
tentiae  habituin  componit.  nisi,  pro, 
nisi  quod,  quo  lubeat  mugis.  hie  «AA€(i|/ij 
plus  significationi  addit,  quam  verbis 
demit,  quonjodo  enim  allubescat  Sy- 
ro  consilium  fallendi  heros,  quodam 
reticeutiae  hujus  genio  signatur.  Ba- 
clerus. 

32  Et  nunc  quid  erpcctat]  Hie  jam 
duni  accusal  adolescentis  serviim, 
hortatur  snum  dominus,  qui  ipso  hos 
dolos  teudat.  Deniijue  adjecit, 'At 
te  adjutare  oportet  adolescentuli 
causa.'   Eucraphius, 

Et  nunc  quid  exspectat]  Hoc  illud 
erat,  cujus  causa  colorem  ilium  in- 
duxit.  v(debat  <lcripi  iVlenedemus;  at- 
que ut  mature  deciperctur,  negotiinn 
(Mircnuti  dederat.  is  prehendit  Sy- 
rum,  i.  e,  ambit,  demulcct  hacteniis  ; 
et  mox  palam  cxhortatur,  ut  fiat 
cpiod  ante  dictum  est:  'Syrus  est 
prclioMih-ndus,  alquc  a<llu)rtandus 
mihi;'  id  est,  coniitcr  indncendus,  et 
subinde  cohortatione  firmandus,  nt 
bub<icrviat  nostro  consilio.  Baclerus. 

F.xprclal]  Droino.   I'aniahius. 

33  AInal]  C.iinia.     Idem. 

Cum  lolcrurc hujus  numptiis  non  queni] 
ml.  1  li 


1316 


NOT/E   VARIORUM    IN 


(  uin  amica-  suratnosa^  iion  liabcbit 
<|uoil  (h-t  :  si  pater  avitliis  et  diiius 
nihil  sii|>(tcililat.  en  i-iiini  res  amato- 
res  !\i\  con-iilium  pioruijifndi  aliquo 
Bolot  adigerc,  si  non  est  quod  dent 
amicx-.   liaclerus. 

Hmus,i(c.]  llacchidis.   Farnabius. 

34  \onne  ml  sctum  aH(iuem  fabric.'] 
Frstive  hoc  amlitiir,  quod  senex  fal- 
leiidi  scnis  consilia  snggerit,  eo  tem- 
pore, quo  ipse  decipitur  niaximc:  et 
quasi  alienaui  causani  contra  se  agit, 
Bacckrus. 

35  At  te  ailjutare  oportet  adolescen- 
luli  causa]  Rene  addituui  :  adolesccn- 
tuli  causa,  lit  antea,  servandi  scnis  cau- 
sa, ut  detraheretur  facto  pravitas,  si 
eo  pertineret.    Idem. 

30  I'acile  equidem  facere  possum,  si 
jubcs]  Peritiani  suani  rirca  linjusmodi 
rem  declaravit  servus  :  sed  dixit,  me- 
tucre  doinini  voliintatem,  et  posse  se 
facile,  si  ipse  voluerit  imperare.  Eu- 
graphius. 

Facile  equidem  facere  poss.]  In  occa- 
sionem  joci  comici  vertit  confessio- 
nem  sua;  nequitiae :  atque  ita  porro 
tcntat  animum  heri,  jocon'  an  serio 
ag:at.  ita  eniin  composila  est  ha>c 
oratio,  ut  vel  agnoscere  vel  abnuere 
posset,  quod  de  fallendis  hcris  dic- 
tum est.  atque  ita  propins  acceditur 
ad  efficienda  destinata.  cum  enim 
Chremes  laudaret  ejus  peritiam,  {tan- 
to  hercle  melior  es,  quod  calles  vias  ad 
decipicndum  INIenedemuni  et  juvan- 
duui  Cliniam)  Syrus  denuo  expertu- 
rus  hcri  animum,  non  est  mentiri  meum, 
inquit.  dixi  (juod  res  est,  cum  caliere 
me  rationcm  fmgcndi  aliquam  fabri- 
cain  dixi.  ilia  i|)sa  tamcn  magnifica 
asseverationis  species,  mentiri  non  est 
meum,  cum  subrisu  iiifertur ;  ut  in 
tisuram  verti  possit,  si  usus  veniat, 
quicquid  libertatis  et  assevcrationis 
ottentatur.  pergit  senex  con»ilio  im- 
pcrium  addere,  (juod  expectaverat 
Syriis  :  fac  ergo,  tuni  demuin  propius 
taiiKit  scnis  animum  cxplorat<|ue,sed 
elij;anli!>>ima  oiKoyoixla;  ut  pra;dicere, 


et  denuntiare  videatnr  nihil  intelli- 
genti  IViuuIcni,  quai  nunc  ut  cum 
niaxime  agitabatiir.  hie  nimirum  Sy- 
rus potcrat  delude  vcre  et  nierito 
diceie,  quod  in  Andria  Davus,  cum 
quid  aliud  diceret  non  haheret,  hero 
obnuntiavit :  '  Quasi  non  tibi  renun- 
tiata  sint  ha^c,  sic  fore.'  et  ()iiod  se- 
quitur :  '  Eho  an  tute  intcllexti  hoc 
assimularier?'  Iterum  aiitem  Syro 
rh  ira^^vcriaffTtKhv  pro  larva  est :  '  At 
hens  tu,  facito  ut  memineris.'  et  ne 
quid  ad  ornandum  iiiimum  desi  t,  etiani 
scntentias  loquitur  carnifex :  '  Ut 
sunt  huniana.'  quod  alii  nunc  accidit, 
tibi  accidere  potest,  more  hominum 
evenit,  si  adolescens  aliqiiis  amori 
dat  operam,  &c.  Quae  in  sequcntibus, 
sub  specie  futuri,  revera  per  accura- 
tam  apologiani  eorum,  quae  jam  eve- 
nerant,  tractantur.  Boeclerus. 

37  Calleo]  Peritus  et  doctus  sum. 
Eugraphius. 

38  Aon  est  meiitiri  meum]  Infra 
act.  IV.  sc.  4.  '  Non  mea  est  siraula- 
tio.'  Farnabius. 

39  Facito  dum  eadem  kcec]  Jam 
pra^parat  sibi  dominum:  monetque 
ut  meuiinerit,  si  quando  ha?c  omnia 
evenerint,  sicut  humana  sunt  omnia, 
ut  et  filius  ejus  possit  ista  perficere. 
Eugraphius. 

Ut  sunt  humana]  Syrus  apud  Senc- 
cam :  *  Nam  cuivis  accidere  potest, 
quod  cuiquam  potest.'   Farnabius. 

42  No7i  usus  veniet]  Non  hoc  con- 
tinget,neque  fieri  potest.  Eugraphius. 

Non  usus  veniet,  spero]  Ordiuario 
schemate  affectibus  theatri  vel  ad  ir- 
risum,  vel  ad  miserationem  offerim- 
tur  isti  errores :  quando  qui  splen- 
dide  decipitur,  sagacem  se  ostentat ; 
qui  periculo  proxiiuus  est,  otiosum  se 
gerit.  Chremes  hie  quam  se  irrisui 
obnoxium  praebet,  cum  oculatus  in 
alienis,  sibi  nihil  videt,  ne  dicam, 
praevidet?  de  alieno  filio  curam  sus- 
cipit,  qui  sui  mores  ignorat.  Baclerus. 

Non  ujius  veniet]  I.  e.  non  eveniet, 
spero.   Farnabius. 


TERKNTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    III.    SC.    II.        1347 


43  Neque  eo  nunc  dico]  Bene  pm- 
gat  id,  quas  iininiseiat  suspiciones, 
lie  vero  jam  credat  adolescenteiu  fi- 
liuiii  pater  talia  vel  facere  vel  cogi- 
tare.  Dixitqiie  se  servum  ex  suspi- 
cione  ista  metuere,  quod  ejus  aetas 
jam  talis,  uti,  si  necessitas  ut  Cliie- 
metem  ita  ducat  et  tractet,  quemad- 
niodum  nunc  senex  videlur  lioitaii. 
Eugraphius. 

Neque  eo  nunc  dico  quod  quicquam 
illutn  senserim']  Liber  Bembinus,  quo 
quicquam.  Facinus. 

Quo  quicquam  ilium  smserim]  Cal- 
lide  utitur  eAAeiifet.  etiam  in  sequen- 
tibus  :  sed,  si  quid,  ne  quid,  ubi  oratio 
vultu  et  actione  siippletur,  non  sine 
specie  fiduciie  et  secuiitatis  assunita. 
nou  eo  nomine,  ea  causa  hoc  dico, 
quasi  quicquam  senserim  filiuni  luuni 
hujusmodi  rerum  cogitare,  aut  tales 
sibi  in  aniuio  parare  cupiditates:  sed 
ideo  tantiiin,  ut,  si  quid  forle  ejus 
generis  preeter  spem  nostram  eveni- 
ret  onquam,  ne  quid  itgrc  feias  turn, 
aul  miieris,  filio  tuu  me  adjutorem 
esse,  sicut  nunc  Cliniaj  amori  subser- 
vire  me  jubes.  si  legatur  :  in  ilium, 
subintelligit  Nannius :  in  ilium  com- 
pclere.  Bctclerns. 

Ilium  stnserim]  Quo  quidquam  tale 
in  illo  senserim.   Farnabius. 

44  Sed  si  quid,  ne  quid]  Sed  si  quid 
tale  evenerit,  ne  quid  gravius  feras. 
quam  obnoxia  istis  rebus  sit  illius 
aptas,  vides.  Ickm. 

45  Et  nee  ef;o  te,  si  ums  vtniat,  mag- 
nifice,  Clireme,  tractare  possim]  Joco 
diluit,  in  quibus  tani  scrio  vidcri  po- 
tuit  inr(pairoKor^(7(T0ai.  Nannius  magui- 
fice  in  (Jalpliiiriiium  invectus,  sensiim 
tantuni  liujus  loci,  phrasin  non  inagis 
quam  illt  cxplicat.  tractare,  est  Sio- 
XftpTjiTat,  ffrqKoupTicai.  ita  figulus  lu- 
t.um,  plastes*  ceram  tractat  et  inter 
manus  vcrsat.  Iiinc  transfertiir  ad  ca, 
qua'  cnnsilio,  et  ratione  vcrsaulur 
sive  agitantur :  ct  in  iitram(|Hc  par- 
tem signifirat.  optimus  nobis  inter- 
pres   'I'orentius   ipse:     Heaut.   i.    I. 


101.  «  Puto  ilium  obseqnentem,  si 
quis  recte  aut  commode  tractaret.' 
et  vs.  49.  '  Coepi  aninuim  a?erotum 
adolescentuli,  non  ut  decuit,  tractare 
sed  ut.'  act.  HI.  sc.  3.  vs.  125.  '  h»c 
arte  tractabat  virum.'  Ita  hie  :  possim 
te  magnifice  tractare.  nou  sine  qiia- 
dam  ironia.  pr;eclare  calleo,  quo 
pacto  animum  tuum  tractare  debeam, 
nt  decipiaris  scilicet,  nam  ipsnm, 
tractare,  nou  significat  illudere  ant 
fallere  :  sed  a  consequent!,  qui  per- 
ite  tractat  animos  hominum,  facile 
fallit.  magnifice  tractare,  id  est  quod, 
arte  tractare.  quo  scopo  id  fiat,  ex 
contextu  intelligitur.  itaque  frustra 
simt,  qui  mngvificam  nescio  quam 
tractationem  liic  reqnirunt.  qiiis  enim 
nescit,  magnifice,  splendide,  prceclare, 
luculente,  non  infreqnente  figura  in 
iis  rebus  dici,  quic  perite  finnt,  atque 
ut  opus  est,  ex  arte  aut  regula.  Plau- 
tinus  locus  in  !\lilite  ir.  6.  10.  30. 
nullo  modo  hue  comparari  potest, 
servus  ibi  traclavit  mulierem,  i.  e. 
manu  injecta  arripuit  in  a?des  tractn- 
rus ;  ut  ex  scena  pr3?cedente  con- 
stat, tractata  ergo  hospita  est  ibi, 
quasi  raptata,  vi  arrepta,tracta.  nuU 
lus  circumvention!  locus,  nam  quod 
additur,  ludificala,  dcscriptionem  in- 
juriae  significat.  Ucrckrus. 

Et  nte  ego  te,  ^'f-]  Neque  indiene- 
ris,  si,  ubi  tale  quid  evenerit,  ego  te 
magnifica  aliqiia  et  insigui  techua 
excipiam.  I'arnatiius. 

40  De  islhoc  cuniusus]  Si  quid  tale 
contigerit,  tunc  videbimus,  quod  ne- 
cessitas coget  f'acerc.  Eugraphius. 

48  \iinquam  comnwdius  uiiqiutm'\ 
Obscrvandiiiii, n»nryuain  uuquam.  I'iib. 

49  Ne  quuni  male  facercm]  Nisi  cum 
mc  senex  adliortatur.   Idem. 

Nee  cum  male/accrem,  crcd.]  Mure- 
tus  delraxit  literam,  facilioremque 
fecit  senttiiliam,  legcndo,  mak/accre. 
Sed  iibri  sciipti  constantis^iine  prx- 
ferunt  tJ;  mnUfacercm.  L'onstubit  sic 
((uoque  gcnsiis,  si  subaudias  rh  ubi, 
aut  aiiquid  simile,  nam  el  ilia  Muieft 


1348 


NU'IVE    VARIORUM    lU 


lectio  opus  liabet  nliqno  sujiploinen- 
to,  in  oilipsi  rnniica.  Intesia  oiatio 
online  nil  nit>nlcni  INliireti  h.rc  esset: 
numiiinin  coinmiuliiis  nnquiim  lierum  nu- 
diri  /(»//(/.  iiec  ini(|uani  fiiit  tcnipiis 
cum  cnderem,  milii  liccre  impioiins  ma- 
h/ncar.  jiixtJ  lectioneni  Codicuni : 
»iic-  niiqnam  fnit  tenipns,  quo  (vel, 
ubi)  crtdciem  impimins  viilii  licerc  id 
farcrc,  cum  male  faccrem.  Bojcleius. 

ScuNA  III.  Satura  est,  ex  nietris 
Trocliaicis  et  lanibicis  tetianietris 
acatalecticis  ct  catalecticis,  et  dim. 
laml).  vs.  1.  Mss.  nostr.  uiius  :  qui 
nisi  abstin.  man.  vs.  10.  unns,putat, 
pro  paler,  vs.  11.  to  hinc  omncs 
omittunt.  vs.  15.  omnes  :  ;»g-e<.  vs, 
19.  onmes  :  hominisfrugiet  temperan- 
iis  sis  functus  officio,  vs.  21.  duo: 
quin  eliam  mihi  mol.  est.  mox  onincs  : 
pergin  h.  vs.  23.  omnes  :  effero.  vs. 
27.  onines :  dicis.  et  vs.  20.  isikinc. 
vs.  31.  duo:  dent.  vs.  32.  duo:o6- 
scrvandus  est.  unus :  serrandus  est.  vs. 
33.  duo  :  si  sapis.  vs.  30.  dicis  inteni. 
q.  n.  unus  :  dicis  ehem  inv.\q.  n.  vs. 
39.  duo  :  hoc  vide  q.  i.f.  vs.  40.  duo : 
tnutuo.  vs.  43.  duo  :  nd  ux.  t,  vs.  44. 
omnes:  Clinia  erat  sibi  u.  n.  d.  ill.  vs. 
45.  duo  :  et  poscet  quidem.  vs.  46. 
omnes  :  dubiumne  id  est  ?  vs.  48.  om- 
nes :  esse  pro  nu.sse.  coUocatio  verbo- 
rum  vaiiat.  Bopchrus. 

1  Quid  istuc]  11  ac  scena  locum  com- 
munem  tenet  in  eum,  qui  hospitis  sui 
amicum  corrumpat.  Pater  tamen  non 
sicuti  cur  tanquam  communi  *  at  itu  re- 
spondet  filitLt  tanquam  negans,  lit  magis 
conjectura  causa  sit,  quam  communis 
locus.  l''erum  palrem  tanquam  commu- 
nem  locum  dicentem  accipiamus  hoc  pri- 
mum  generaliter  cum  invidia:  deinde 
cum  intcrrogatus  tsset,quidnamfecisset, 
ille  continwi  non  factum  sed  tere  factum 
prnfulit,  dicendo,  Vidine  ego?  ut  a 
pTobalione  exordiretur,  et  post  ostende- 
ret  crimen,  quod  maniim  adolescens  in 
nnum  meretricvi  insercbat.  I'ji^irapliius. 

Cii.  Quid  istuc  qua-so]  Duo  prinii 
▼erju*  buJMs    iceokt:    sunt  trocbaici 


tetranictii  acatalectici ;  item  scxtns, 
Septimus,  octavus,  undecimus,  tertiiis 
decimus,  decimus  nonus,  et  vigesi- 
mus  primus,  quintus  vero  dimeter 
iumbicus,  cliso  ex  quidem  m,  quamvis 
seqnente  consonantc.  ecteri  bis  in- 
termixti,  trocbaici  catalectici.  se- 
quentcs  vero,  partim  iambici  octona- 
rii,  et  unus  dimeter  :  partim  trocbaici 
catalectici,  ut  quidem  bi  omnes  ver- 
sus in  libro  IJembino,  et  aliis  ordinati 
sunt,  nam  bucusque  in  imprcssis  ali- 
tor babent.    Faeiiius. 

Quid  istuc'\  Senex  a  scrmone  Syri 
digressus,  cum  primo  ingressu  in 
acdes  suas  deprendisset  Clitipbonem 
licentius  se  gerenteni  apud  Bacchi- 
dem,  quam  adbuc  Cliniie  amicam 
esse  credcbat,  rcgrcditur,  eumqne 
sevocat,  atque  cum  eo  injuriam  banc, 
quasi  amico  et  bospiti  factani,  expos- 
tulat.  liaclerus. 

2  Manum  in  sinum  huic  meretrici 
inserere']  Liber  Benibinus  ingerere, 
quod  mibi  jeque  placet.  J'a'enius. 

Manum  in,  ifc]  "ATrrtcrdai  (iainwv. 
Aristapuet.  lib.  i.  Epist.  9.  Farnabius. 

3  lnserere'\  In  Ms.  ingerere,  apud 
Faiirnum.  Faber. 

Acta  heec  res  fs<]  Syrus  servus  cre- 
dit seneni  invenisse  filium  aniare  me- 
retricem,  quae  res  antea  per  doluni 
ccelabatur:  ideo  vebementer  metuit. 
Eugrophius. 

Acta  est,  Ifc]  De  me  actum  est, 
adcocpic  re  tota  inrpiit  Syrus,  nietu- 
tns  no  comi)ertum  baberet,  ex  salaci 
ilia  manu,  Cbremes,  filii  sui  amasiam 
esse  Baccbidem.    Farnabius. 

4.  5  Facis  adeo  indigne  injuriam 
illi,  nam  istcec  quidem  conlumelia  esti 
Accusando  ampliticavit  crimen,  inju- 
riam indignilute  et  contumelia  descri- 
bcns  :  et  postea  singillatimexplicans, 
quod  amico,  quod  bospiti,  quod  prae- 
senti  facta  esset.  Nam  isthac  qui- 
dem contumelia  est,  ad  fornmlas  solen- 
ncR  accedit.  sic:  isln  quidem  vis  est. 
Hoc  uiiicum  est  licentius  factum  ab 
amatorc  raeretricis,  quod  sibi  perml* 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.   ACT.    III.   SC.    III.      1349 


sit  Terentius  in  scena,  non  tameii 
ostendere,  quod  Plautiis  fecit,  sed 
narrare  :  non  quidem  eo  sensu, 
queni  Eiigraphius  et  ex  eo  alii,  qua- 
dain  libidine  obscocna  reqiiiiendi,  ar- 
riptienint,  sed  quo  rectissime  Guye- 
tus  explicat.  Alias  pndentius  etiani : 
'  Coepit  ad  scorlmn  alludere.'  in  Eun. 
Baclerus. 

5  Istlicoc  quidem  confumelia  est]  Su- 
pra quidem  injuria  dixerat,  veruin 
adjecit  contumelice  sunt.  Est  enini 
injuria,  quasi  cum  violentia  aliquid 
in  corpus  efficitur  :  contumelia  vero, 
cum  praeter  violationem  corporis  est. 
Et  violatio  opinionis,  ejus  amicnm 
suba^itare.  Hoc  est  crimen  quod 
supra  posnit.  Subagitare  autem  per- 
fectionem  ipsam  libidinis  intelligi- 
mns.  Eu^aphius. 

Hominem,  ^-c]  Contra  jus  liospitii. 
Farnahius. 

7  Vel  heri  in  vino]  Hoc  ex  antece- 
dentibus  argumontuni  colligens  dix- 
it :  '  \ovi  ego  ainantium  aninios,  ad- 
vertunt  graviter  quae  noncenseas.'Ita 
enini  mos  est  amatoribiis  :  ampliora 
fiuspicantnr,  quam  t»  baud  poteris 
suspicari.  Eugraphius. 

Vel  heri  in  rino]  Omnes  nostri  Mss. 
ita  habent.  in  Argent,  ascribitur  in 
margine  :  al.  in  conrivio.  I{a»clerus. 

Factum  est]  Testatur  et  lioc  contra 
herilcm  filium  ipse  Syrus,  quo  se  in- 
sinuct  magis  in  gratiain  lieri  :  '  Quam 
snspiciosi  sinl,  neque  aninlum  ferre 
possint.'  Farnabius. 

8  Ut  equidem  mdui  quid  fiit.]  Facit 
consensus  roflicum  Mss.  ut  tueamiir, 
pra'  rjuycti  emendatione,  banc  lec- 
tionem.  ut  bir  est  qunntum  quam:  sic- 
ut  rectc  C'alpburniui  explicat.  In- 
terpunctio  talis  cbsc  debet :  Vel  heri 
in  rino,  quam  imnwdesluH  fuisli  !  S. 
factum,  quam  mulestus  !  Ut  equidrm, 
ita  me  Dii  nmcnt,  mclui,  quid  fvlurum 
denique  easet  !  ronliniiatione  ruv  ird- 
Oovi  in  oratione  fbrrMiietis.  ut  milui! 
quantus  me  metiis  inrcssit !    Had. 

At  mihi  fidff,  -Vc]   \t  milii  tanlum 


babet  fidei  Clinia,  ut  nibil  a  me  hac 
in  re  uietuat.  Farnabius. 

11  Esto.  at  certe]  Hie  mandat  pa- 
ter, ut  disccdat  a  domo  filius:  aliter 
enim  negat  fieri  posse,  ut  inipuden- 
tia  adolescentis  comprinii  possit.  Di- 
cit  enim  niulta  libidinem  velle,  eam- 
que  sub  cuj usque  prsesentia  se  minus 
audere  complere.   Eugraphius. 

At  certe,  Sfc]  Utcunque  volo  ut  ex 
domo  niea  secedas  ad  tenipus.  Visu 
IfKditur  tua  castitas;  tui  conspectus 
illius  libido.    Farnabius. 

13  Ego  demefacio]  Hoc  est,  ita  ex 
me  suspicor :  nam  nemo  est  amico- 
rum,  apud  quern  universa  velim  ex- 
ponere,  atqiie  narrare  ea,  quae  oc- 
culta habeo.  quippe  aut  in  summa 
lionestate  amicus,  et  id  quodcunque 
cogito,  ejus  dignitate  deterreor  ne 
indicem  :  aut  ipsa  certe  res,  propter 
sui  turpitudinem,  earn  narrationem 
conipriiiiit.  Hoc  est  quod  dicit,  ip- 
sius  facti  pudet ;  ne  ineptus  ;  ne  pro- 
tervus  videar,  si  cum  eo  loquar,  qui 
babet  maxiuiani  dignitatem.  Eugra- 
phius. 

Ego  de  mefacio  conjectur,  Sfc]  Huic 
(i-ficfi,  ad  (iiligentiam  cottidianae  con- 
suetudinis  et  faniiliaritatis  in  vita 
commendandani.  Poiita  quajsivit  lo- 
cum, pervulgatiis  enim  error,  quasi 
inter  familiares  et  jequales  nibil  pen- 
si  aut  moderati  liabendum  sit,  quid 
fiat  dicaturne,  revincendus  fuit.  sine 
verecuiidia  et  modestia  nibil  rectum 
esse  potest,  in  <|uocunque  convic- 
tionis  gencre,  aut  tem|)ore.  cavendum 
ergo,  non  tantum,  nc  Cynitiis  vi- 
dearis,  sed,  (|Uod  clectiori  loquendi 
8enticndi(iue  formula  praRScribit  Po- 
iita, '  ne  iiieptus,  ne  protervus  ba- 
beare."  liwclerus. 

Apud  alium,  ifc]  Apud  alitmi  pro- 
hibet  gravit.iH,  et  auctoritas,  ne  pro- 
tervus vidcar,  apud  alium  pudor,  ne 
vidcrtr  ineptus.   Farnabius. 

Ifi  (iuiid  ilium  facrre  credit n]  Hie 
locus  ex  iis  esse  potest,  qui  de  figura 
romica,    totam    ali(|uam    orationem 


l:i50 


NOTiE    VARIORUM    IN 


uiio  pioiioniiiiis ooiiiplexn  incliuicnte, 
alminlo  Icstaii  potest,  (jiiod  ilium  fa- 
cere  ciftiilo,  i.  e.  lit  tiia  pia>sentia  im- 
petlintiir  libertns  ejus,  ut  abstincat 
lis,  tpix  aniniiisfcrt.  hoc  illefacit.  i.  e. 
lion  aiidct  oiniiia  sua  occulta  expro- 
inere.  Baclerus. 

17  Vtcunque,  Sfc]  Pro  re,  loco, 
tempore,  personis  inorem  gerere. 
Olisciiiiiitm  aniicns,  adversari  aliis,  odi- 
um jmiit.  Farnabius. 

18  Quid  istic  vitrrat]  Qnsr  Syrus 
huic  jurgio  patris  adversns  fiiium 
interfatnr,  parurii  in  expedite  sunt. 
v.".  3.  '  acta  \ixc  res  est,  perii,'secum 
io<|iiebatur,  metnens  consilio  suo  et 
iiistructiv  fraudi.  Nunc,  quid  isthic 
nnnat .'  ita  vidcntur  accipi  <lebere, 
lit  venditet  Syrus  suuni  officinm  seni, 
et  increpationem  ejus  adjiivet:  sicut 
sequentia  aniplins  ostendiint,  quasi 
diceret :  quid  istic  (Clitipho)  narrat? 
quid  respondet  ad  baec?  (piid  li;ibet 
(|Uod  dicat  r  unde  Clitiplio  :  pcrii.  i.  e. 
ctiam  hie  me  urget  ?  etiam  liic  contra 
me  Stat  ?  cunique  iiihilominus  Syrus 
pergeret,  rogat  euin  ut  taceat :  tace 
sodcs.  Alii  ad  Clitiphoneni  ista  dici 
putant  :  quid  islic  mirrat/  ut  sit,  cum 
vullii  inro^itfjLvricrKovTos  :  awdh,  quid  is- 
tic ('pater  tuns)  narret?  an  non  dixi, 
hoc  esse  futiirumr  Uursiis  alii,  Sy- 
rum  loqni  seciim,  voiunt.  Quod  qui- 
dem  minimam  fft^oirii'videtur  habere, 
certe  qua;  seqiiuntur,  clare  dici,  et 
Chreineic  audiente,  nihil  est  quod 
dubilcs,  ita  aiitem  acceperini:  Clili- 
phn,  hac  e^o  pru:cii}io  tibif  hominis/ru- 
gict  iempcrayitis  functus  offtcium/  i.  e. 
an  hac  ego  prircepi  libi  ?  ita  ne  me- 
nior  es  praceptonnn  meorum  ?  jac- 
tat  enim  Syrus  sua  otficia,  ut  cogno- 
miiiis  ille  in  Ailelphis  v,  0.  C.  docvi, 
tnonui,  bene  jirucepi  simper  ifuce  putui 
omniii.  Siibjirit  nunc  exprobrationc 
tlpunHfi :  hominia  Jru^fi  scilicet  et  tem- 
peraiilis  functus  es  officium.  (|.  d.  inini- 
nie  tn  quidem  fecisli,  qnod  homincm 
frusi  et  tcinperantem,  ad  quod  ex- 
empluui   te  semper   tormarc  studui, 


par  erat  fuccre,  Scqiiitur  Clitipho- 
nis  oratio  :  tace  sodcs,  qua  ad  Syrum 
versus,  ne  augeat  molest ias,  preca- 
tiir.  Respondet  Syrus  :  recte  sane. 
quod  quidam  ironicc  accipiunt,  sicut 
dicere  solemus, /tt'i«  vera.  Alii:  rede 
««we,  scilicet  a  ine  dictum  est.  inerito 
te  repreliendi.  placet  prius.  Jam 
Cliremes,  Syrum  appellat,  satis  fami- 
liariter  :  Syre  pudet  me,  fiiii  causa  sci- 
licet. I'romple  Syrus  reponit :  credo, 
neque  id  i7ijuria:  fy««n  (sub.  etiam)  mihi 
molestum  est.  q.  d.  ego  jiixta  tecum 
hoc  apgre  fero.  ad  qiieni  iteriim  Cli- 
tiplio conversus  dolenter:  pergis  ner- 
cle.  ubi  perdis  alii  logiint.  pra-ferain 
tamen  ]>erf^is,  quod  in  plerisque  est 
libris  Mss.  ita  melius  quadrabit,  quod 
sequitur  Syri  vesponsiim  :  verum ; 
dicn  quod  videtur.  i.  e.  omnino  pergo, 
et  dico  quod  videtur.  Inquor,  ut  sentio. 
Syrus  enim,  ut  mimo  scrviret,  per 
totam  banc  scenam  adversari  videtur 
Clitiphoni.  liieclerus. 

19  Hominis,  ^c]  Ut  honiinis  frngi 
et  tcmperantis  functus  officio,  sed  in- 
terrunipit  illius  sermonem  Clitipho, 
nee  aiidire  vult  ipsius  consilium,  quo 
velificare  voliiit  mandate  patris,  ut  e 
donio  aliqiiantisper  concederet  ali- 
qiio.  Furnabius. 

22  Ucrcle  verum  dico,  quod  videtur'] 
Aliter  lego,  Hcrclevero,  dico  quod  vide- 
tur. ut  mox  in  fine  luijus  srenae.  Fab. 

Unit,  ^c]  An  ha;c  tantum  via  est 
accedcndi  ad  pos,  ut  te  im'misceas 
ipsoriim  amoribiis  ?  Farnnbius. 

23  Actum  est;  hie  prius  se  indicant 
quum  ego  urgentum  effero.  Chreme] 
Liber  IJembinus  pro  effero  habet  effe- 
cero.  quod  quanto  melius  sit,  neniinem 
arbitror  non  videre.  nam  effero  niilio 
modo  fjUiidrat,  rum  necdnm  argen- 
tum  essot  in  proinptu,  ut  posset  ef- 
ferri.  effecero  aiitem  exponendiini, 
confectuin  reddidero.  praUerea  idem 
liber  Bembinus  et  aliqnot  alii  ita  di- 
gc|iint  hos  versus:  Actum'st:  hie 
prii/s  se  indictirit,  quam  ego  argentMin 
effecero.  Faernus. 


TERENTH    HEAUTONTIMOR.    ACT.    HI.    SC.    III.      1351 


24  Vin'  tu  bomini  sttilto  ausculiare 
mihi]  Qnemadmodiim  iu  proveibio 
est :  mihi  si  vis,  stiilto  liomini  aiiscul- 
tare  licet,  hoc  est,  obaudire.  Eugra- 
phius. 

Chreme  tin  tu  homini  stiilto  mihi 
ausculiare?  Ch.  quid  faciam?  Sy. 
jube  hunc]  Sed  in  quam  ego  iion  fiet 
elisio  :  et  in  Chreme  posterior  syllaba 
corripietnr.  mihi  vero  nionosyllabum 
erit.  Faernus. 

Vin'  tu  homini  stuHo  mihi  ausculfare'\ 
Obedire,  consilium  ineum  sequi.  Ve- 
teres  distinxernnt  ita.  Cacilius : 
'  Aiidire,  ignoti  quod  iniperaut,  «oleo, 
noD  ausculiare.'  Pacuvius  :  '  His  IMa- 
gis  andiendum,  quam  auscultanduin 
censeo.'  Bceckru.s. 

28  Dii  te,  ^-c]  Et  cum  dicto  exit 
Clitipho,  Syrum  cxsecratus  ;  Lie  il- 
ium prosequitur  nionitum  ut  exinde 
manus  libidinantes  comprimat.  Far- 
nabius. 

29  Istas  Posthac  comprimito']  Quo- 
niam  pater  dixerat,  vidi  ego  te  manus 
mode  meretrici  liuic  in  sinuni  inse- 
rere,  ideo  servus  ail,  istas  ergo  ma- 
nus couiprimito  tibi.   Eugraphius. 

30  Censen'  rero]  Subblanditur  do- 
mino per  obsequium  servus,  cum  de 
adoioscente  quasi  qnenduin  metnm 
habere  se  dicit :  Vide  jam,  inquit, 
quails  sit :  qnaleni  futuruni  putas, 
nisi  euro,  quantum  tibi  t'aculiatis  nu- 
miua  concedunt,  servas,  moncs,  at- 
qiie  casligas?  Idem. 

Cenain  teru]  £u{;raphius  de  bian- 
dimeuto  servi  ad  heruiii,  et  (piadam 
quasi  irpoOfpairfla  ejus  quod  diret, 
accipil.  Guyetus  t'eiiciler,  ut  arbi- 
tror,  persoiias  distingiiit.  liceclerun. 

31  i'tutif^iLs,  moncn]  Inrrcpasi,  re- 
prehendia.  Farnnbiun. 

32  At<iui  nunc,  hm]  Bene  pranscns 
tempus  in  mctu  ponit,  ut  ilie  sciat, 
jam  riliiiiii,  nescio  quiil,  niuliri.  Eh- 
grnphiuK. 

33  Miniii  minufiqiie]  iltjioc  pulchre 
videtur  adj<:ctuni,  (pio  si  (jua  in  culpa 
iuvcnliis   fucrit  fiiius,  continiio  jam 


videatur  servus  purgatus,  quod  ejus 
imperium  fiiius  contemnat.  Idem. 

Mihi  jam,  ^-c]  Videtur  Syrus  pae- 
dagogus,  i.  pueri  custos  et  ductor, 
fuisse  Clitiphoni.  Famabius. 

35  Defalhicia  dicis?  st.  inveni  q.  n.] 
Vide  omnino  Franc.  Fabricium  et 
Gnyetum.  Bceclerus. 

36  Quondam  nuper,  ^-c]  Fingit  ve- 
terator  succurrisse  sibi  fallaciam, 
nondum  tamen  certam  et  composi- 
tam.  Farnabius. 

37  Vervyn  ut  aliud  ex  alio'\  Hoc  vi- 
detur obscurum  quidnam  sit,  sed  ex 
his  quae  consequuutur,  manifestum 
fiet.  Nam  interrogaius  a  domino 
quid  esset,  respondit :  pessitna  hac 
est  meretrix,  Ita  quod  hie  pessime 
de  meretrice  pronunciatum  est,  supra 
contrario  dictum,  commoda  et  faceta 
hac  est  meretrix.  Ergo  jure  dictum, 
aliud  ex  alio  incidit.  Eugraphius. 

Verum,  ut  aliud  ex  alio  incidif]  Id 
est,  non  conserto  ordiue  narrationis, 
sed  ut  quidque  in  mentem  venerit. 
dum  enim  mctuit,  senem  non  ad- 
missurum  omnia,  quae  parabat  loqui, 
non  vult  videri  meditato  agere.  No- 
taj  sunt  ai  tes  tergiversationis  servilis 
in  hoc  gencre :  longum  esse ;  non 
posse  omnia  simiil  dicerc  ;  et  similia. 
Eugraphius  magna  diligentia  hie  ni- 
hil agit.  Bceclerus. 

38  Immo  si  scias]  Vidit  dominuni 
servus  quasi  consensum  commodasse, 
non  quo  veruin  indicium  de  meretrice 
•  ideo  adjecit,  '  Vide  quod  inceptet 
facinus.'  Eugraphius. 

Immo  si  scias]  Hanc  tWu^iv  non 
aliunde  debcmus  supplere,  quam  ex 
ipso  TiTcntio:  immo  inagis  dicas, 
(quod  dixisti  sc.)  si  scias.   nocclcrus. 

39  Fail  quccdam  anus]  Hoc  consi- 
lium dicit  se  servus  ad  versus  Mene- 
demnni  sumpsitisc,  quo  po.ssit  pecu- 
niam  ah  eo  cxprirnere,  qua;  lueretrici 
dart'tur.  Verum  hoc  consilium  in 
hoc  provenit,  ut  prosit  veliemcnter 
Clitipiioni.  Namquc  tiugit  nunc  An- 
tipliilam,  (|uau  arnica  bit  Ciinix,  apud 


i:)r>2 


NOT/E   VARIORUM    IN 


inerctricem  uc  qnandam  nmiin  Corin- 
tliiuiii  urrliiihonis  iiomiiR'  collocatani : 
et  nunc  vulle  lul  Mciicilmiiini  per- 
gere,  ut  ab  eo  pociiniain  accipiat, 
quas  data  sit  pro  piiella  :  ut  si  ean- 
dcm  redinieiet,  maxima  inde  lucra 
possit  accipcrc.  Sed  hoc  displicct 
domino  consilinni.  Vernm  provenit 
ad  adviiitum  fiiliiinm.  Nam  cum 
fognitH  fiu'iit,  (|uod  filia  sit  Clirenie- 
lis,  jam  fiet  neccssariuni,  uti  meie- 
trici  hoc  sine  Chrcmete  debcatur  ar- 
gentiim.  Euf!:raphius, 

40  tJuic  drachmarum  hac  argenti 
mille  (ledcrat  niHtuum]  Aliqui  mutuo. 
Sed  antiquos  dixisse,  mutunni  dare, 
accipere,  erudite  disputat  (^1.  Grono- 
vins  de  SeMcrtiis  lib.  iii.  cap.  1. 
Rceclerus. 

I'i  Arrhihoni'l  Pignori.  Eugraphitts. 
Anlinlioiu,  ^t.]  Arrhabo  est  parti- 
cula  pretii,  qua;  velut  in  antccessum 
datur,  ut  sit  pigniis  eruptionis  an 
tiirnest-penny.  Agel.  lib.  xvii.  c.  2. 
pigntiri  exponunt  interpretes  :  quibus 
non  subscribo  ;  neque  enim  convenit 
Minima.   Fnrnalnus. 

13  Ad  tucoreni  tuam]  Apnd  uxorem 
tiiani.  Idem. 

44  Cii.  Quid  tuinl  Sv.  Clininm 
oral,  siln  uti  nunc  det ;  illam  illi  tamen 
Post  (Utturam  milk  nuinum  poscit]  Sen- 
sus  :  hicc  nierelrix  Cliniam  oral,  ut 
sibi  nunc  det  id  argcutuni,  quod  ipsa 
inutuum  dederat  anui  illi  Corinthi^^: 
illani  enim  pnellain,  qua?  rdicta  est 
arraboni,  post  daturam  illi,  id  est, 
Cliniep,  niille  nuinmum.  Quid  vero 
bic  signiticet  verbum  poscit,  non  sane 
ex  graminaticis  liquet,  ratio  tamen 
-ensiisque  cogii,  id  intelligi  pro,  pol- 
licetnr,  aiit  otiert.   r'aernus. 

Quid  turn?  S.  Cliniam,  ifC-l  V. 
Faernnm  p.  98.  editionis  Juntina?. 
l-'aber. 

Cii.  Et  poscil  quidem]  Alii  po.scet, 
l<  gunt.  Sed  utroque  mode  hoc  niilii 
non  nalis  clariim.   F'urniis. 

<  liniam  oral,  aihi  uti  id  n.  d.]  Cni 
Guypti   Hnnotatio  non  satisfacict    iii 


obsciirissimo  hoc  loco,  illi  dc  cctfiriw 
nihil  est  quod  spcrcm  ap|)robari 
posse.  Interpunctio  haec  est  facien- 
da :  Cliniam  oral,  sibi  uti  id  nunc  det ; 
illam  illi  tamen  I'ost  daturam.  millc 
nummum  poscit,  Ch.  ct  poscet  ipiidem. 
S.  hui.  Duhium  id  est?  (]n.  ego  sic 
putavi.  quid  nunc  facere  cogilas?  Ad 
hiinc  niodum  corrigenda  est  nostra 
editio,  in  qua  Typographoruni  incu- 
ria  distinctio  turbata  est.  to  puscct 
etiam  in  Mss.  vide  supra,  lioeclvrus. 

Cliniam.  oral,  ^c]  Meretrix  Cliniam 
orat,  ut  sibi  nunc,  i.  e.  preesentis  pe- 
cuniae, det  id  argentuni,  quod  ipsa 
mutuum  dederat  anui  illi  Coiinthiai : 
illam  autem  piiellam,  quae  arrhaboiik 
relicta  est,  post  daturam  illi.  i.  e. 
Cliiiiic  mille  nunium  poscit.  h.  e.  pro- 
miltit,  sponilet.  sic  Faernus.  aliter 
Nannius  Miscel.  ii.  c.  2.  Fr.  Fabri- 
cius  legit,  illi  tamen  past  datarum  milLv 
numuin,  poscit :  hue  sensu  :  nam  cum 
Cliuia  sibi  filiam,  arrhaboni  relictara, 
ita  dari  peteret,  ut  diceret,  se  inere- 
trici  tamen,  ne  omnino  gratuitum 
donuiu  foret,  post  mille  nurauni  datii* 
rum ;  Syrus  fiiigit,  meretriceni  id 
jam  poscere.  Faniahius. 

49  Erras.  quid  ita?  pro  Mened.l  HoR 
versus  quatuor  Guyetiis  delct.  Sed 
certum  est,  scenam  banc  ita  abrnm- 
pi  non  posse,  itacjue  saltern  ultimus 
versus  erat  relin(|uendus,  (juo  signi- 
ficaretur,  collo(|uium  Chrenietis  et 
Syri  interventu  persona;  egredientis 
abriimpi.  Qui  volunt  et  ceteros  re- 
timre,  illi  aliter  sane  accipient,quain 
Giiyctus  putavit,  ab  interpolatore 
acceptos.  id  enim,  siciit  recte  nionet, 
oiKovojxiav  ■  argunienti  confunderet. 
Sententia  Chrenietis  plane  fuerit  in- 
certa  ;  qua;  ne  divinari  qnidem  pos- 
sit. cum  enim  se  ad  diceuduni  is 
composuisset,  abrumpitnr  colloqui- 
um, quidvis  ergo  potius,  qiiam  de 
Aiitiphilie  agnitione  lo(|iii  volnisse 
Chremetcii),  existimes.  Th  nume,  est 
sermcincni  coniprimentis.  liceclerux. 
;jO   Optatif  loquere,  i^c]  Ei«^>)/>.e(.  bo- 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    IV.    SC.    I.      1353 


na  verba.  Farnabius. 

51  Son  opus  esf]  Id  qiianiobrem  ? 
Hoc  ail  illiid  consilium  refeni  debet, 
deqiiosnperins :  'Caiitimet  panlatim 
ilabis.'  at  iiaec  suninia  nimia  erat. 
Faber. 

Non  opus  est?  non  hercle  vero]  Ita 
act.  IV.  sc.  4.  '  Non  hercle  vero.' 
Notabis,  qui  Terentinm  anias.  Idem. 


52  Mane  mane,  quid  est  quod  tarn  a 
nobis  graviter  crcpuere  fores]  O.  1.  s. 
crepuerunf.  ita  optime  stat  tiochaicns, 
correpta  priore  syllalja  verb!  mane, 
ut  seppe  alibi :  vel  ex  quid  d  eiiso. 
Farrnus. 

Mane,  mane,  8fc.]  Andr.  act.  iv.  sc. 
1,  Farnabius. 


ACTUS     IV 


ScEx  A  1.  Tetrametris  constat,  pri- 
niiim  lanibicis  Acatalecticis  ;  postea 
Trocbaicis  catalecticis.  vs.  3.  jNIss. 
nostri  omnes  :  ubi  mihi  ostendisti.  vs. 
4.  omnes:  at  vide  ut  sat.  vs.  6.  duo: 
hie  ego  drum  jam  interea  opperibor.  vs. 
9.  omnes,  hem,  bis.  vs.  11.  omnes: 
I'lj.  vs.  12.  porttt.  vs.  13.  omnes  :  et 
mihi  te  maximopere  interminatum.  vs. 
17.  omnes,  tantamne.  unus,  itiscientiam. 
vs.  18.  omnes  adduut  rh  at.  duo  :  at 
rogitasl  unus:  at  rogas?  vs.  31.  duo: 
nunc  te  obsecro.  vs.  32.  duo  :  tanto  ig- 
noicentior.  unus :  ignoscentior  tanto. 
vs.  33.  TO  in  omnes  omittunt.  vs.  38. 
unus:  extraho.  vs.  41.  omnes  :  ado/es- 
centula.  vs.  43.  omne.s,  anulu/n,  pro 
animum.  vs.  40.  unus :  pre  gaudio  in- 
terii.   Baclerns. 

1  Nisi  me  animus']  Hac  scena  tenet 
maximum  controversiam ;  quippe  mari- 
tus,  dum  gravidam  tideret  uxorem,  tnan- 
dacit,  ut  puellam  si  peperisset,  extingue- 
ret.  Mater  puellam  peperit,  et  expo- 
tuit :  qua  cum  exponerelur,  anulum  de- 
dit.  Inventus  est  apud  ijuandam  puel- 
lam unului  ;  interrugatur  unde  sit :  ilia 
renpnndit  ipsum  esse  cum  quo  csset  expo- 
lita.  Hoc  cum  cognovisset  senex,  agni- 
lam  puillam  quam  cxfingui  jusscral, 
ream  facil  uxorem,  quod  adversua  cdic- 
lum  suum  fecisHct.  Hie  primu  vcnialis 
est  status.  Feci  ;  se<l  pietatc  feci. 
Ergo  primo  inter  se  loquunlnr,  an  ipse 
anulus  »il,  rum  quo  iijmisHu  sit  Jilia. 
KiiKrapliiiiu. 

Annuliis,  quim  rgo  suipicnr]   I'orttn- 


tosos  ffEtus  abjicere  aut  mcare,  tan- 
quam  prodigia,  interirat  Keipublicae. 
mox  etiam  mutilos  aut  illegitimos.  eo 
tandem  processemnt  a<rTopyias,  ut  et 
liberos  nee  nnitilos  nee  illt-gitimos 
exponerent,  vel  morti,  vel  niii>ericor- 
diie,  ut  dictum  ad  act.  iv.  sc.  6.  Eu- 
nuch. Ita  expositis  apponebantur 
una  iniffrina,  unde  agnosc.i  possent, 
si  qua  gratior  iis  arrideret  fortuna  : 
hsEC  -yvdiplfffxara  vocabant.  erant  ve- 
ro aurum,  monilia,  annuli,  pretiosa 
qua?dam,  ut  si  quis  eos  tolleret,  sup- 
peteret  ediicaiionis  prjemiiim  ;  si  mor 
reretur,  sepulturai  sumptus.  Farnab. 

2  Is  qui  cum  exposita  est  gnuta'\  Vide 
Chrestomatli.  voc.  Expon.  Bwclerus. 

3  Quid  est?  is  ne  fibi  videtur?  N. 
dixi  equidem  ubi  mihi  ostendisti  ilico'] 
Versus  hie  hoc  modo  stat,  ut  inihi  in 
unam  syllabam  contracto,  et  per  sy- 
nalu-plien  eliso,  item  eliso  s  ex  prima 
syllaba  dictionis  ostendisti,  io  sede 
scxta  sit  anapa'stus.  Facrnus. 

4  At  ut  satis  contemptata]  Sed  ut 
satis  integre  plcneque  pcrspexeris, 
nutrix  mea.  Eugraphius. 

At  ut  satis  rontiimpt.]  Sub.  vide, 
quod  Mss.  nostri  addunt.  liwclerus. 

5  Abi  jam  nunc  intra]  ().  1.  s.  abi 
nunc  jam  intra,  ita  crit  iambus,  qui 
aliter  essct  pyrrichius.   I'airnus. 

8  Magna  cum  conatu]  Ma^uo  cum 
impelu  «Mia(piu'(juc  pronnnciat.  Eu- 
graphius. 

I'.lum!  nil  vir]  Mine  exordium 
Miinplnm,   quod    ab   obsequio  ccpit, 


1354 


NOT.E    VARIORUM    IN 


lit  bcnevoleiitiam  coiiipararc  possit. 
DeiiuJe  adjcctiiiii  qiioil  |)ni>;atioiiis 
loco  ponitiir,  (|tia<  res  a<l  voiiiam  pcr- 
liiict,  (|iiO(i  lamcii  adiiiic  principiiim 
sit,  '  Primiim  lioc  tc  oio,  iic  (piid 
rro(la>,  mo  ailveisns  etlictiiin  tuum.' 
Diiii(iiie  sic  ailjiinctiiin  ex  persona 
»ervi  :  '  Nesrio  quid  peccati  portct 
Iiu-'C  piirjcatio.'  Kiiiit  principiiiiii :  nar- 
iMtio  snpponitiu  :  '  INIcmiiiistiii'  inc 
esse  gravidam,  et  niihi  te  niaxiim- 
opere  dicere,  Si  piiellam  parercin, 
nolle  toili,'  viT.  Idem. 

10  Primuin  hoc  te  oro]  Tinieiitis  est 
hue  exordiiini.  sicut  in  fine  scenao 
ostcnditur.  Baclerus. 

Primuin  hoc  te  oro]  Piaemnnitio 
causae  et  aninii  male  conscii.  sic  Par- 
iiieno,  Eunuch,  act.  v.  sc.  6.  Furnah. 

11  Etsi  iiicredihile  est]  Liber  Beni- 
hiniis,  et  incredihile  est.  quod  si  ad- 
niittinius,  per  parenthesin  legetur. 
ita  Irochaicus  optime  constat,  aliter 
tibi  in  unam  syllabam  contralienduni : 
vel  ex  ut  t  elidcndnin.    Faernus. 

12  Ncscio  quid  peccati  pnrlat  hac 
pur^.l  Purgiitio  ante  accusalioneni 
arguit  nialefacti  conscientiani.  Far- 
ntibius. 

13  Maxumo  opere  dicere]  Hanc  lec- 
tioiicm  et  sensns  admittit,  et  ratio 
versus  ;  qui  Irocliaicns  est,  ut  ceteri ; 
liabens  proceleusinaticiini  in  pa:nni- 
tiina  sede.  Faernus. 

14  FuelUim parercin]  Filias  expone- 
bnnt  potins  qnani  iiiios,  ne  danino 
augereiitur  parentes  in  cducandis  iis, 
clocandis,  at(|ue  dotandis.    Farnab. 

Tolli]  Nutriri,  educari.  Idem. 

1.5  So.  sic  est  factum.  Sy.  dimina 
ergo  ems  damno  aucius  est]  Ha-c  lectio 
non  videtiir  procedere,  cum  infra 
Sostrata  dicat,  'niiniine.'  hoc  enirn  di- 
ccndo  aut  negat  se  snstulisse,  quod 
cum  praccdentibns  puj^nat  ;  aut  ne- 
gat Chicnicteni  danino  anctuni ;  quod 
probabilc  non  videtnr,  ea  dicere, 
nun  ipsa  do  danino  nullain  infra 
nientioncin  facial.  FuJernus. 

Ergo   kcrua  damno    auctus]     Novo 


positnm  auctus  damno,  qnod  ei  cohae- 
res  pncila  venerit,  qnani  dedit  expo- 
nendani.  Quia  supra  dixcrat  senex, 
*  Sustulisti.'  idcirco  ait,  *  exponeo- 
d;ini  dedi,'  qno  minus  videatnr  esse 
delictuni.  Hie  jam  iminutatns  vehe- 
mciitcr  senex,  quod  exposita  ptiella 
essct,  ct  exposita  advcrsns  odictnm. 
Ita  cum  iiiipetum  generalis  accnsa- 
tionis  suni|isisset,  statini  ilia  ad  qiiae- 
stionem  descendit,  et  statnni  aper- 
tissinie  collocavit  venialeni,  cum  di- 
xit, '  Si  pcccavi,  mi  Chremes,  In- 
sciens  feci.'  Deinde  snpponitiir  ple- 
iiior  accusatio:  '  Id  quidcm  ego,  et 
si  tu  neges,  cerfnm  scio,  Te  imprti- 
dentcin  dicere  aut  facere  omnia.' 
Deinde  i)Osl  priiicipiuni  accusationis, 
subjunguntur  omnia  criniina,  quae  a 
sumnio  ad  iuiuni  dicnntiir:  'Tot  pec- 
cata  in  liac  re  ostcudis.'  El  propo- 
nit  sibi  quasi  qnaiidam  qiia-stiouem 
innlier,  qux-  contra  iniperinm  mariti 
fecisset,  et  dicit  se  hoc  pietate  et 
matt-rno  egisse  aniino.    Eugraphius. 

Sic  est  factum,  8j-c.]  AVu,  si  sic  est/. 
V.  Franc.  Fabric,  et  Guyet.  Casanbo- 
nus  liunc  Poeia;  locum  bene  compa- 
ravit  cum  illo  Theophrasti  in  cliarac- 
lere  /xetx-^t/xoipias,  sicut  M'^eitzius  jam 
moniiit.  liwclerus, 

16  Minime.  sed  hie  erat  anus  Corin- 
thia  hand  impura :  ei  dedi  Exponendam. 
Ch.  0  Juppiter  tantam  esse  in  animo 
inscitiam]  O.  1.  s.  tanfamfte  habent ; 
sed  nos  Hembinum  sequiniur,  in  quo 
est  viilgata  lectio,  in  ceteris  onines 
in  hanc  lectionem  consenlinnt,  quse 
et  optime  versibus  servit,  qui  aliter 
inipediti  sunt :  '  Minime.  sed  erat  hie 
Corinthia  anus  hand  impura:  ei  dedi 
Exponendam.  Ch.  o  Juppiter,  tan- 
tam esse  in  animo  inscitiam.'   Faernus. 

Minime.  sed  erat  hie  Corinthia  anus] 
Eadem  absolvit  purgationcm,  qiiam 
inceperat ;  nihil  se  contra  iniperium 
mariti  feci>^se:  et  suspicioni  mariti, 
quae  ponitiir  vss.  20.  et27.  viam  prae- 
cliiderc  jjarat.    liwclerus. 

Iluud  impura]    Pudica   et    proba. 


TERENTJI    HEAUTONTIMOR.    ACT.    IV.   SC.    I.      1355 


Farnabius. 

Et  dedi]  Non  sustiili  pnellam,  sed 
dedi  anui  exponendam.  Idem. 

17  O  Juppiter  tantamne  esse  in  animo 
insciiiam]  Impetus  liic  est  iracundiiE 
senilis,  ol)  spretum  ediclum.  iiraipei 
rh  roJdos  iK<poiv'i]<jei.  longeqiie  plus  di- 
cit ;  taniain  in  animo  esse  inscitiam, 
qiiam  si  posuisset :  tantamne  esse  tuam 
inscitiam.  sell,  crediiiile  est,  fas  est, 
decet.  Inscitiam  liauc  desciibit  stib- 
inde,  neglectii  juris,  et  socordia  fu- 
turi.  Baclerus. 

19  Insciens  feci]  Snaviter  poeta, 
inEcitiam  s.  inscientiaui  liic  distin- 
gnit :  quatenus  altenim  genus  ad  ve- 
niam  valet,  et  proposituni  peccandi 
negat ;  alteruni  supinaj  negligentiaB 
cnlpnin  significat.  quae  coniice  et 
apposite  hie  coinmutantur:  quando 
senex,  arrepta  occasione  vocis,  nxo- 
rem  ait,  '  Inscientem  atque  inipru- 
dentem  dicere  ac  facere  omnia.'  irept- 
ipfxicTii  TTJr  di3A.ei|/tas  cuItjtikj?.  Idem. 

21  Tot  peccuta  in  hac  re  ostendis~\ 
Adniiiari  hie  licet  exempium  copi» 
Terentiana?,  in  anipliticando  augen- 
doqiie.  dua;  accusatiunis  partes  sunt: 
quod  non  satis  obsecuta  esset  Sostra- 
ta,  et  quod  non  satis  providisset.  at 
ille  niiiitiplicat :  '  Tot  peccata  in  liac 
reoslendis:'  quasi  per  »ingMla  cri- 
men, et  quideui  in  una  re,  proderet 
ac  '  oslenderet,'  sive  spectandum 
omnibus  exliiberet,  (piae  peccasse  di- 
citur.  ct  Jam  cum  apparatu,  ut  in  lon- 
ga  parlitionc  :  '  Nam,  jam  primum, 
si,'  Sic.  lit  miilta  entimeraturus  vidca- 
lur,  qui  'piimuin'  lam  asseverate 
signat.  inde  impena  loquitur,  tpia-  ad 
nientc-m  jubeiitiit  ol>''<Mpii,  non  inler- 
pretand<j  imiiiiniiere,  opus  sit.  Adi- 
uiit  pra  sidia  cxru^'atioiiis  in  utra<|uc 
accusatioiiis  parte.  Primum,  quod 
potentiuH  erat,  Cavorc  animi  iiiateriii> 
ingiuenl*^  alteiiiin  crimiin.'*  acrusa* 
(ione,  vi-luli  convolvit ;  non  sine  ora- 
torio artiticio;  tum  quod  itenim  dici 
poterat,  dc  vita  ipiovis  prclio  rc'di- 
luenda   gcrvandiiqur,  confctantissiinc 


negat :  non  ausus  tamen,  quod  ipsiim 
inter  artes  est,  causas  tractare  ;  sed, 
amplificata  thesi,  frequentibus  et  af- 
firB;rintibus  verbis:  imperitos  non 
capere  discrimina  reriim  expetenda- 
rum  et  fugieudariim ;  neque  eas,  nti 
oportet,  comparare.  Idem. 

25  Spem  vit(E~\  Scilicet  non  opor- 
tiiit  simulare  re  ipsa,  sed  verbi?. 
Huic  respondetur  :  '  Quain  bene  abs 
te  prospectum  est,'  Sec.  Unde  epi- 
logorum  loco  adjunctum  est,  quan- 
tum incommodi  consecutum  sit.  Eu- 
grapluus. 

21  Misericordia,  fpc]  Verum  te  ad 
misericordiam  movit  credo  animus 
maternus.  Matrum  antem  affectus 
major  quam  patrum.  Quod  cum  la- 
bore  fit,  magis  diligitur,  ut  iiabet 
Aristoteles,  Ethic.  Nicoiii.  lib.  ix. 
atque  ideo  matres  filios  mugis  amant, 
quia  partus  labores  iis  sunt  graves, 
et  certius  sciunt  prolem  esse  snam. 
Farnabius. 

2.1  Quam  bene  vero  abs  te  prospectum 
est  ?  quid  votuisti?  cogita]  lustantius 
agit,  et  ironiam  interrogationibus  cu- 
niiilat.  Bceclerus. 

26  Nempe  anui,  Sfc]  Nempe  tua  at- 
que anus  illius  proditione  reservata 
est,  ut  qua-stnm  faceret  corpore,  vel 
venialis  cxponerettir  in  gravein  ser- 
vituteiii.  I'lirnabiiis. 

29  Quid  cum  itlis]  Seiisus  hie  ob- 
scuritatem  habet,  qui  talis  est:  Ex- 
posita  tii)i  est  fdia,  suscepta  ab  ea 
quip.  pudorem  Mix  tu»  vcndcret : 
sed  tu  cogitasti,  satis  esse,  dummodo 
viveret.  Ego  nunc  cogor  cam  susci- 
pere,f.od  defVndere  ejus  pudorem  noii 
possum.   Eugraphius. 

Quid  cum  illis  uffas']  Silii  dicit  vio- 
lata  (ilia  iiullam  esse  posse  vindic- 
taiii.  Idem. 

Quid  cum  illis  ugas,  qui  tirquc  ./its] 
liaT  ad  <leRrriplionem  iiisriliic  pcr- 
lint'nt,  (|uam  Snstrata'  (  lii'<>iiies  tri- 
biiit,  ut  ra-pimiis  direre  ;  el  TrKr}6vv- 
TiKwr  efieruiitiir,  amplificationis  cau- 
sa, q.  d.  uon  potest  cum  illis  dispiita- 


135(» 


notj:  variorum  in 


li,  lion  possnnt  c\iuliii,  qiiornin  pcc- 
tori  taiita  iiiscitin  iiiot,  (iiiiqiic  atfec- 
til  sen  liibidine  aniiiii,  non  ratiouc  et 
consilio  (liiciiiitiir.  Ita  in  Eiiniiclio 
IV.  2.  25.  'Qiiiil  cum  illo  agas  r'  sci- 
licet, qui  talis  est.  ubi  Donatum  vide. 
Eugrapliius  iiunc  locum  ad  oos  le- 
fcit,  qui  vioiassent  pudorem  filiaj;  si 
forte,  i.  e.  majino  conatii  magnas  n»- 
gasdicil.  Beeclents. 

Quid  cum,  Sfc]  Quid  agat  qiiis  cum 
liiscc  viiis  et  f<uniiiiis,  qui  neque,  &C. 
Farnahitts, 

30  Melius,  pejus,  prosit,  ohsit]  Do- 
jiatus  hujiis  generis  locutiones  pro- 
verbiales  vocat.  Boeclerus. 

31  Clireme,  pecaiti]  Hie  jam  depre- 
rantis  venia  sni)ponitur,  cum  dicit, 
'  Obsecro  :  quanto  tuns  animus,'  &c. 
Quod  tuus  enim  animus  aptate  major 
est,  pietate,  et  dementia,  stultitia; 
ineap,  debet  in  tua  justitia  esse  pracsi- 
diiiin:  id  est,  aliquid  defensionis  et 
atixilii.  Eugraphius. 

Mi  Chreme  peccaci,  fateor,  vincoy. 
nunc  hoc  te  obsecro'\  Singula  ad  veniani 
valent,  et  verbis  ac  sententiis  probe 
consequentibus  dicuntur.  Sed  qui  se- 
quitur  versus, '  Quanto  tuus  est  ani- 
mus natu  gravior,  ignoscentior,'  ne- 
que cxplirari  commode,  ne(]ue  con- 
necti  potest,  etiaiii  si  cum  Cantero 
legas,  innocentior.  Dene,  nsiis  est  sua 
libertatf  Guyetus  ;  qui  non  agnoscit 
pro  genuino.   Bvclcrus. 

\unc  te  olisccro]  Post  '  nunc,'  ali- 
qui  libri,  inter  quos  Bembiniis,  ha- 
bent  prononun  koc,  ita  etiam  versa 
exposcente.   Iniinius, 

32  Quanto  luu.-<,  Ifc]  Quanto  tuus 
est  animus  annis  et  txperientia  pru- 
dentior,  tanto  sit  ad  ignoscendiiin 
pronior.  Farnnhius. 

'M  Istuc  factum  ign'mcuiii]  Hanc 
(piideni  veniaiu  tibi  dabo.  Veruui 
niea  dementia  multum  ud  peccata 
colli [>eileris.   Lu/^raphiwi. 

'i'>  Stil  istuc  (iiticquidl  I'ercmpta 
conlroversia  ad  origineni  resdiiciliir, 
facto  a  generali  ad  speciale  argumcn- 


to.  Idem. 

iSed  istuc  quidquidi  De  exponenda 
piiella  dictum  ;  veriini  qua  occasione, 
qiiibus  indiciis  sit  inventa,  die  tan- 
dem. Farnahius, 

30  Qua  hoc  occeptutn  est  causa,  /o- 
querel  Qua  causa  hanc  narrationein 
de  exposita  filia  occepisti.  quo  ten- 
dant  illi  sermones  tui.  quid  factum 
sit  ergo.  Bwclerus. 

37  Religioscul  Superstitiose  sollici- 
tae.  Farnahius. 

Quam  exponendam  do]  Cum  dcdis- 
seni  pueilam  exponendam,  annuluni 
de  digito  milii  detraiio,  ut  una  cum 
puella  exponeretur.  Et  subjungit 
causam,  si  moreretur,  ne  aliena  esse 
a  nostris  bonis  potuisset.  Neque  enim 
liberos  etiam  inortuos  fas  erat  frau- 
dari  bonis.  Eugraphius. 

89  Ne  expers  partis  esset  de  nostris 
bonis']  Ad  snperstitionem  qui  refe- 
runt,  ipsius  Po(>tae  auctoritatem  in 
interpretaiido  seqnuntiir:  (|uae  prima 
nobis  esse  debet.  Eugraphius  irrito 
conatu  laborat,  quando  annotat : 
'  Neque  enim  liberos  etiam  mortuos 
fas  erat  fraudari  bonis.'  itaque  nee 
opus  est  leges  Atticas  de  haereditate 
filiorum,  et  dote  filiarum  hue  afferre. 
siciit  nee  ex  diverso  dico  hie  pro  •  de- 
(iico,'  '  consecro,'  fas  est  capere.  or- 
do  totiiis  loci  est :  cum  exponendam  do 
filiani  illi  iinm  Coriu^hlsv,  detraho  anu- 
luiii  de  digito,  et  dico,  ul  eum  una  cum 
puella  exponeret ;  ne  expers  partis  esset 
de  nostris  bonis,  quod  ego  quidem  su- 
perstitione  feci  ;  '  nt  mulieres  nos 
oinnes  sumus  slultae  et  niisere  reli- 
giosae.'  Backrus. 

i\'e  expers  partis  esse  de  nostris  bonis] 
Hu-reditateiii  Atlienis  non  adibant 
filler,  si  essent  filli.  in  dotcm  tamen 
dari  debebat  decima  bonorum  pater- 
norum  pars.  Is»us.  Farnahius. 

•10  Istuc  recte.  consercasti  te  atque 
ilium]  Zlp<iiviKws  dictum  Calpliurnius 
acclpit.  Baclerus. 

•1 1  Quam  Bacchis  secum  adduxit  ado- 
lescentulum]    Ah   ilia    adolesccntula, 


TKRENTIl    HEAUTONTIMOR.    ACT.   IV.    SC.   II.      1:357 


quam  Bacchis  adduxit  seciini.  Far- 
nabius. 

43  Animum  non  adverti  prim.]  Mii- 
retus  cum  praecedeiUibus  ita  jnngit : 
en  serratidiiin  mild  dedit  anulum.  non 
adverti  primum.  ut  in  nostris  etiam 
INIss.  est.  Bcederus. 

44  Cognoti']  Mire  siio  srenio  indiil- 
sit,  qui  iiic  annotavit :  '  Mirari  certe 
subit  sterilitatem  Tercntii,  cujus  fa- 
buljE  exitum  inveninnt  per  filianim 
deperditarum  agnitionem,  et  bis  in- 
dicio  annuli.  in  hac  scena  et  in  He- 
cyra  act.  v.  sc.  2.'  nee  suffioit :  addi- 
tnr :  '  Sed  rarum  prorsus,  quem- 
quam  in  inveniendo  facileni,  et  in  ju- 
dicando  esse.'  Rogo,  ut,  qui  Teren- 
tiuni  funiiliariiis  noverunt,  respon- 
deant,  quid  judiceut  de  iioc  judicio. 
Idem. 

45  Nescio,  nisi  ut  ex  ipsa  qucBvas] 
Soiins  Bembini  codicis  auctoritate 
Faiimus  delevit  rh  ut,  quod  in  onnii- 
hus  Mss.  codicibus  Icgitur,  nescio,  ni- 
si quod  censeo  consultum  esse,  ut  ex 
ipsa  quaras,  si  potest  reperiri,  uiide 
hunc  habuerit.  Idem. 

40  Plus  spei  video]  Hoc  servus  cum 
gemitudicit:  siquidem  fieri  potest, 
ut  cognoscatur  h<FC  Antiphila,  quod 
filia  domini  sit.  Quo  facto  velienien- 
ter  metuit,ne  incipiat  Clinia  amicam 
suam  confiteri,  et  cognoscat  pater 
quod  meretrix  arnica  Clitiplionis  sit. 
Deniquc  ideo  dirit,  cum  nomcn  dic- 
tum esset  ejus,  cui  data  esset  jxiclla 
ut  exponerelur,  '  Mirum  ni  ilia  salva 
est,  et  eeo  peril.'   flvgrnphius. 

Jnterii]  .Syrus  hac  pro|)tprea  (licit, 
quod  videt  interiisse  speni  Meuedenii 
docipiendi,  adtotpie  suum  consilium 
intcrvrrti.  Seqiicnlia  verba,  plus 
spei  tidio,  quam  rolo,  imperilc  Cal- 
pliuruius  Sustratx  tribucnda  |iutat  : 
duni  non  lui  tWex'il  ifUpt^oKiav  KtiifUK^i/. 
melius  Eiigrapliiu^  intcrprctatur.  et 
mox  ipse  I'oeta  seen.  se(|.  vs.  t.  *  nof« 
tra  e.«f,  si  ita  e^t,'  sc.  ut  n^rral  licra 
mea  Sostrata.   liaclcriis. 

tnlcrii]    Non    vult   Syrus   agnosci 


Antiphilam,  priusquam  interceperit 
argentum  quod  detur  Bacchidi.  Far- 
nabtus, 

50  Mirum  ni  ilia  salra  est,  et  ego 
perii]  Antiphila  scilicet.  Boeclerus. 

53  Non  licet  hominem]  Non  licet 
nobis  perpetuam  gerere  voluntatem, 
maxime  cum  res  non  permittat :  ita 
mutamus  cum  tempore  voluntatem. 
Eugraphius. 

54  Nunc  ita  tempus  est  mihi]  Olim 
in  tenui  fortuna  nolni  filiam  alere, 
nunc  '  in  tanta  et  bene  aucta,'  ut  5. 
seen,  hujus  actus,  gandeo  mihi  esse 
filiam.  pro  re,  pro  tempore  niutantur 
liominum  aniuii.   Farnabius. 

ScE.NA  II.  lambici  octonarii  sunt, 
vs.  1.  duo  ex  Mss.  nostris  :  ubierit. 
vs.  3.  dun  :  videro.  vs.  5.  omnes  :  tri' 
umpho  scilicet  me  latere  tecto  et  absce- 
dere.  duo  ante  t6  <;juw;)/io ista  verba 
ut  glossam  inserunt :  qui  olim  mugnas 
sperassem  ex  ingenio  meo  pra-dus,  nunc 
omnem  in  latebris  spem  reponens  trium' 
pho.  vs.  G.  omnes  :  mihi  esse  erept.  tam 
subito.  vs.  10.  duo  :  ojttime  est,  unus, 
optimum  est.  Breclerus. 

1  Nisi  me  animus]  Servus  hie  vehe- 
menter  ctstuut,  quod  unimudveriit  fieri 
posse  ut  puella  agnoscatur :  et  ingemit 
quod  sibi  muUum  infortunium  adfuturum 
sit.  Eiigraphius. 

Nisi  /(tint  me  animus]  Hinc  in  pie- 
risque  lib.  nova  incipit  scena.  Fartui' 
bins. 

2  Id  angusliim  oppido]  Translatio 
facta  est  ab  illo,  cum  peiiclitatiir  ex- 
ercitus,in  angustuni  coactns.  Oppido, 
valde  significat.  Kugraphius. 

In  aiigustum  oppido  nunc  mea  cog, 
copia]  Duo  rod.  IVlss.  ex  nostris  ha- 
bent,  anguslo.  melius  est,  angustum, 
vi(Ielur(|ue  a  sciolo  qundam  inmiutala 
scriptura,  (pii  voccm  oppido  non  intcl- 
Icxit.  phrasiu  inter  prove  rbia  cxplirat 
Erasmus,  adde  Fi.  Fabricium.  lioe- 
cli  rus. 

In  augustii,  A"i'.]  Translatio  a  re 
niilitari,  ubi  ixercitus  in  angnstias 
coactus  non  sine  tnagno  periculo  iie 


1358 


NOT^    VARIORUM    IN 


cxpcdire  vnloat.  Farnubius. 

4  Sam  ijiiuil  .s/jiTi/H  lie  urgoilo'^  Li- 
licr  Bciiibiiitis,  \'ictoiianiis,  ct  Hasi- 
licnniis,  nam  t/uod  dc  argcnto  sperem. 
Fai-riius, 

Ari^eiiin]  Quo  senciii  ferirc  ct  cir- 
ciiiiidiicerc  cogitarcm.  Funiahius, 

o  Triiimpho,  si  licet]  Siiminnin  gau- 
diiim  est,  si  tutus  sine  vulnere  disce- 
dam  ;  lioc  est,  latere  tecto  et  custo- 
dito.  Non  erijo  do  argento  cogitare 
debeo,  qiieniudiiioduin  id  eripiani,  sed 
()nciiiadnioduin  tiitus  ipse  discedani. 
Ku^rapltiits. 

Tiiiimpho  si  licet  me  latere  tecto  abs- 
ceJi-re]  Quid  vult  sibi  Calphuriiius, 
cum  aunotat  i:  '  veri)a  proprie  servo- 
luu),  quoliens  vident,  se  quod  ince- 
pcrant,  perpetiaie  non  posse.'  quid 
potest  liic  servis  proprium  esse  ?  ita- 
qiic  nierito  repreliendilur  etiam  a 
Nannio.  Qui  glossam  in  codicibus 
M&s.  nostris,  quani  praeinisi,  adjece- 
riint,  latere,  lit  veibiim  accepeie  ; 
unde  et  copulam  ante  rh  abscedere 
infercire  illis  placuit.  Sed  nomen 
est,  latere  tecto.  abscedere  tecto  et 
ciistoditu  latere,  sumta  a  niilitari  re 
locutio:  quod  recte  Engraphius,  cum 
seosum  liiijus  loci  explicaiet,  aui- 
niadvertit.  Secutisunt  Naiinius,  Fa- 
bricius,  et  alii  :  ad  quorum  nientcm 
opporttina  sunt  loca  scriptoruni,  qua: 
apud  U'eilzium  annotantur.  Miire- 
tiis  a  re  gladiatoria  deduccre  inaiiiit. 
liaeclerus. 

Si  lix:et  latere  tecto  abscedere]  Conti- 
nual in  Metaphora  a  re  niilitari,  iibi 
agmeu  iniquitate  loci  vel  nuinero 
hustium  npprcssuin  ab  alterutro  la- 
tere vel  tergo,  in  liastam  aut  scutum 
se  inclinare  8olet,qua>i  frontcm  bosti 
obvertere,  adeoque  tuto  ac  honcslo 
receptu  discedtre.   farnabius. 

G  lioliim]   Pra-dam.   Eufrrapkius. 

Crucior  botum  tantum  mihi  ereptum 
tarn  dfKub.  e  faucibus.]  V.  Guyet.  et 
I'aramiographos.  Engraphius  erii- 
due  :  '  Uoliim  :  pra>dam.'  unde  Cal- 
pburnius  :  «  translatio  ab  animalibus, 


quibiis  aiifertur  pra-da.'  Apud  Plau- 
liim  legas,  '  tangeic  bolo  '  aliqueni. 
nbi  interpietcs  vide.  Baclerus. 

Jioium]  Metnpb.  ab  alitibus,  cani- 
biis,  ant  feris  pra'dam  captantibus. 
rarnabius. 

7  Quid  comminiscar]  (iuid  argii- 
menti  capiain.  et  est  comminiscor,  in- 
venio  vel  lecoidor,  cnjus  simplex  in 
iisn  non  est.  Engraphius. 

8  Nihil  tarn  difficile]  Addc  verbuni, 
est,  ex  o.  1.  s.  I'acrnus. 

Nil  tarn  difficile  est]  'AA&Tck  yiverai 
eTTt/xtKila  Kol  Tr6i'(f>  'dnavTa,  IMenander. 
T^  5e  ^r)To{iixivov'A.\(gr6v.  iKcpevyei  5^t' 
aixe\ovfjLevoi'.  Sopliocl.  Gidip.  T.  Far- 
nabius. 

Quid  si  hoc]  Cogitantis  aniuio,  qua- 
si diim  inulta  deiiberando  qna;rit,  in- 
veiiit  qiia^dain,  non  placita  repudiat. 
Post  id  quod  sit  optimum,  invcnisse 
se  dicit,  ut  ad  se  illnd  argumcntum 
revocare  possit,  quod  omiserat.  Eu- 
graphius. 

Quid  si  hoc  sic  incipiam  nunc]  Ali- 
qui  libri,  receiites  tamen,  non  habent 
dictionem  nunc,  qua  snblafa  procedit 
octoiiarins.  aliter  est  trochaiciis  hy- 
percatalecticus.  Benibiniis  ita  colic- 
cat,  quid  si  hoc  nunc  sic  incipiam  ?  ita 
et  Basilicanus  et  Viclorianus,  in  quo 
tamen  nunc  expnnctnni  est.  Fa'crnus. 

Quid  si  hoc]  Eugraj)liii  verba  ab 
editoribiis  emendari  debiierunt  in  ma- 
nifesto vitio.  Ita  enini  sciipsit  baud 
dubie  Eugrapliius,  cum  pra-misisset, 
euni,  duin  niulta  deiiberando  qii£erit, 
qiiajdam  invenissc,  non  placita  repn- 
diasse:  'post,  id  quod  sit  optimum 
invenis.se  se  dicit,  ut  ad  se  illiid  ar- 
geiitiim  revocare  possit,  quod  amise- 
ral.'  Scilicet,  quantum  ad  priiis  con- 
siliuin,  quod  in  irritum  nunc  recidc- 
bat.  nullus  liic  argurnento  locus.  Boe- 
clerus. 

1 1  Illud  idem  fugitivum  argentum 
tamen]  Omnes  fere  1.  s.  idem  illud. 
Facirnns. 

Fugitivum,  Sfc]  Metapli.  domiiiata. 
a  servo  scilicet  fiigitivo.   '  quein  re- 


TERENTIl    HEAUTONTIMOR.    ACT.    IV.    SC.    III.      1359 


tractum  ex  itinere  parens  necari  jus- 
sit.'     Saliist.  Faiiuibius, 

Retraham  Jugilivum  argenlum]  De 
hoc  loco  in  vol.  ii.  Epistolarum  ac- 
tum est.  Faber. 

ScENA  III.  lambici  et  Trochaici 
Tetrametri  Catalectici  sunt,  cum  se- 
nario  horizonte.  vs.  14.  omnes  Mss. 
nostii :  quid  fuciam  mi  Syre?  vs.  19. 
omnes  :  noster  resc.  il.  vs.  35.  omnes 
interponunt  milii  ante  rh  eiipis.  vs. 
:J7.  uuus,  ut  edidimus,  nisi  quod  ad- 
dit  de.  duo  :  parui  euros,  vs.  38.  omnes, 
tandem  pro  cetatem. 

Confer  hoc  exempluni  Clinia:  lae- 
tantis,  cum  Ctia^rea  in  Eunuciio  :  et 
vide,  quam  ilia  Clia2rea3  Ijetitia  sit 
proterva  et  levis,  quippe  ob  facinus  : 
baec  Cliniae  sincera  et  honesta,  spe 
innocua  exoptati  matrimonii.  Utra- 
quc  immodica  :  sed  altera  invidift;  ex- 
posita  ;  altera  favori  et  indulgentiaj 
propior.  Baderus. 

1  Nulla  jam  milii  res]  AUocutio  est 
Clinia  exultantis  gaudio,  quod  sua  arni- 
ca sit  cognita.  Ita  dicit  mentem  suam 
oneratam  gaudio,  ut  nulla  res  possit 
intercedere,  quas  adferat  scgritudi- 
nem.  JEgriludincm  dixit,  pro  a>gri- 
raonia,  id  est,  trislliia  vel  infirmi- 
tate.  Eugraphius. 

3  Dedo  patri  me]  Uti  frugalitatem, 
id  est,  parcitatem,  quam  in  me  voluit, 
compleaui  ;  quippe  cum  vellt  earn 
iiic  habere  iixorem,  quae  sit  honestis 
nioribus,  scilicet  Cliremetis  filiam. 
Undc  non  mea  causa  la^tor,  sed  po- 
tiuj  ipsius  puella'jquam  diligo.  Id. 

Dedo  pntri  mc]  Patri^  me  imperio 
ct  voluntati  duhinc  submitto.  '  Tibi, 
pater,  mc  dedo,  quidvis  oneris  iin- 
pone  ;  impcra.'  Andr.  act.  v.  sc.  3. 
'  Dare'  estcpiod  rcpctas.  '  Dedere' 
est  ad  perpctiiutn.  '  Damus  '  anii- 
cia,  'Dedimus'  tantnm  hostibus. 
FM-nahiuii. 

4  Nihil  me  t'l/ellit]  Hax  f|iioquc 
pertinent  ad  explicanduni  vcrsum  IG. 
f>c.  1.  hujug  actus,   liarlrrits. 

0  O  mi  Syre,  audistin  obsecro]  Lilicr 


Bembinus,   audisti.   ita  erit    iambus 
in  quarta.  Fai'rnus. 

Qui  usque  una  ndfuerim]  Scilicet, 
cum  Sostrata  marito  commenioraret, 
qu<ie  ad  agnitionem  Antiphilae  spec- 
tant.  Bwclerus. 

9  Quam  ego  scio  esse  honore  quotis 
dignam]  Quid  Calphurnio  accidit,  ut 
aniiotaret .'  'Arnica,  etsi  impurlica 
est,  duin  modo  amatori  placeat,  ab  eo 
commendatnr,  aniore  eum  impellen- 
te.'  Scilicet  opportunum  eiat,  hie 
de  impudicis  inulieribus  loqui,  ubi 
de  Anliphila  agitur,  cujus  pudiritiae 
et  honestali  Poeta  tanto  studio  cau- 
tuni  ubique  et  prospectum  voluit. 
Idetn. 

IlliuSfSfc]  Antiphilsp.  Farnabius. 

10  Da  te  mihi  vicissim]  Id  est 
queinadmoduui  nunc  ego  verba  tna 
audivi,  ita  vicissim  te  mihi  da  ;  uti 
quod  ncccssarium  est  facias,  ne  re- 
sciscat  paler  amicam  filii  sui  esse  me- 
retricem.  Eugraphius. 

Da  te  mihi  vicissim]  Ut  modo,  in 
distinctioiie  usitata  verborum,  *  Do  ' 
ct  '  Dedo.'  Faruubius. 

11  Amici  quoque}  Clitiphonis,  Idem. 

12  Ne  quid  de  arnica  nunc  senex^ 
Argentoratousis  codex  glossam  ad- 
jicit  :  aliud  suspicetur.  i.  e.  ne  senex 
noster  de  arnica  Clitiphonis,  quae  hac- 
tenus  dicta  est  tua,  aliud  quam  dic- 
tum est  suspicetur,  vide,  qnomodo 
Guyetus  suppleat  fWnxpiv  decore  u- 
surpatam.  liaclerus. 

Ne  quid,  ifc]  Ne  quid  dc  Racchide 
resciscat  Chremes.  Farmtbius, 

O  Juppittr]  Per  Trpo<T<\>tlivq(nv  omis- 
sis  vocibus  servi,  secum  Clinia  gau- 
det.  Parum  credit  sibi  contigisse, 
quod  eflicitur  in  gaudio  repentino, 
nisi  alicpiid  procreatur.   Eugraphiun. 

()  .Juppiler  !  ^c.]  Suavcm  iiunc  fe- 
cit ludum  Poi'ta,  inter  adolescentcin, 
la:titia,  et  scrvuin  solicitudine,  cor- 
rcpto*.  Cliuiu,(|ni  vix  apiid  sc  CRNCt 
insperato  ac  re|icutiuo  gaudio,  ut 
Syri  oiatioiii  operant  darct,  ipgre,  ct 
postquam    iterassct  aflectuni  suum^ 


1:300 


NOT/E    VARIORUM    IN 


i)noilain  qnnsi  jiirgio  et  coiivitio  iidi- 
piliir.   lia-clrriis. 

13  .lii<i;)/n/<(  iiica,ffc.]  Fxsiiltat  im- 
modicc  C'linin.  iiondum  constabat  dc 
Chrometis  voltiiitate  super  ntiptiis. 
i)am(|iic  is  niox  sccu.  5.  '  At  ego  illi 
neqiic  do,  iieque  despondeo.'  Fuma- 

15  Deoniin  vitam  npli]  Udpi(Tuv  sen 
Tapa)3oA7),  qUcT>  sunt  species  SfxoiiLaews. 
sc  quasi  Dciini  esse  asserit,  ut  in  An- 
dria,  '  Dcornin  vitam  proptcrea  esse 
sempiteriiain  arl)itror.'  Apti  signifi- 
cat,  adepti.   Eugraphiiis. 

Deoruin  rilam]  Vide  Andr.  act.  v. 
sc.  5.  qiiit  ad  ilia  Pamphili  :  '  Ego 
vitam  Deoruin  propterea  sempiter- 
nam  esse  arbitior,'  <Si:c.  Famahius. 

Adepti  sumusi  Al.  apti  sumus,  ab 
antique  'apiscor.'  nt  piocedat  octo- 
naritis  iambicus  catalccticns  sine  li- 
centia.  Idem. 

16  Videndum  est,  i/u/iww]  Persua- 
det  servus  Clinia?,  uti  secum  ducat 
nierctriceni  ad  donuini  patris,  ne  si 
remanserit  in  donio,  facile  scnex  fi- 
lii  amicam  possit  agnoscere.  Eugra- 
phiits. 

19  Sosterresciscet  ilico']  Liber  Bem- 
binus,  seitcx  resciscet  il.  Faernus. 

Sencx  resciscet  illico,  esse  amicam 
hanc  cut.]  Consilium  servi  novum,  ad 
augendas  turbas,  quibus  adhuc  cata- 
strophe differtnr,  comparatum.  quod 
priore  scena  et  excogitaverat,  ct  lau- 
daverat,  nunc  persuadere  instituit. 
Bada'us. 

21  At  enim  isihoc']  Haec  res  mihi 
videtur  esse  veliementer  contraria. 
nam  quoniodo  rogabo  patrem  utniihi 
fiiiani  del,  si  sciat  mcamaiuicani  esse 
nitretricem?  Eugraphius. 

At  enim  istlwc  nihil  est  magis,  Sfc] 
Eugrapliii  anuotatio  mutila  est,  et 
supplenda  :  H<tc  res  mihi  videtur  esse 
tehementer  aintrarin  meis  nuptiis.  nam 
quomodo  rogulii)  patrem,  ut  mihi  Jiliam 
Cliremetis  det,  si  sciat,  meam  amicam 
cue  merttricem  }  lJo:clerus. 

22  Qvui  ore]  Qua  fronte.    Farnah. 


Tcnes,  fjitid  dicam?  quid  ni?  quid  di- 
cam]  Quidaui  sic  acci|)innt:  Icnes, 
quid  dicam?  i.  e.  tenesne,  quid  de- 
bcam  dicere  ?  Sed  melius  est  ita: 
tenesne,  quid  velim  dicere?  scilicet 
de  pudore  patris,  si  ante  oculos  ipsi 
adducam  meretriccm.  respondet  Sy- 
rus:  quid  ni?  quidni  intcUigerem 
mctnni  tuum?  stalini  ingeminat  Cli- 
nia :  quid  enim  dicam,  quam  causam 
mlfcram?  quid  causae  dicam  r  Repe- 
titio  Tov  dicam  a  more  comico  non 
aliena  est;  et  significatu  novatur. 
Jioeclerus. 

23  Quin  nolo  mentiare']  Hoc  ex 
consilio  dicit  servus  uti  non  nientia- 
tur,  sed  continuo  dicat,  illani  filiam 
Chremetis  se  uxorem  vclle,  et  esse 
banc  amicam  Clitipbonis.  Sic  enim 
persuasurus  est  postea  domino  ser- 
vus, tale  repperisse  se  consilium,  uti 
a  Menedemo  filius  petat  pecuniam, 
quo  quasi  dicat,  sc  velle  filiam  Chre- 
metis uxorem  ducere,  uti  ad  nup- 
tias  liabeat  necessaria.  Et  hoc  cre- 
dat  senex  propterea  adolescentulum 
petere,  quo  per  fallaciam  dari  possit : 
ita  ut  cum  utrumque  dixerit  adoles- 
cens,  per  fallaciam  dicere  credatur. 
Eugraphius. 

25  Ilium]  Antiphilam.  Farnabius. 

Hanc]  Bacrhidem.    Idem. 

20  Bonam  atque  justam  rem  oppido 
impivas]  Bene  C;ali)hurnius,  flpiaviKws 
dici  notat.  Nihil  faciliusfuerit,  quam 
hoc  facere  quod  imperas,  sive  postu- 
la>i.  Sed  quid  delude  futurum  est? 
scilicet  turn  hoc  jubebis,  ut,  <&€.  Ba- 
clerus. 

27  Ut  ccelet  senem  nostrum]  Ne- 
sciens  adolescens  hoc  consilium  adje- 
cit.  Et  fortasse  hoc  velis,  ut  ccelet 
patrem  Clitiphonis  noster  senex, 
quod  ipsius  arnica  sit  meretrix.  Eu- 
graphius. 

28  Senem  rostrum.  Sy.  immo  ut  recta 
via  rem  narrct  ordine-  Clin,  hem]  O. 
I.  s.  pra;ter  Bembinum,  habent,  rem 
nnrret  ordine  omnem,  qneniadmodum 
cxigit  versus,  qui  est  iambicus  letra- 


TERCNTII   HEAUTONTIMOR.    ACT.    IV.    SC.    111.       13GI 


meter  catalec^icns,  ut  ceteri,  si  ex 
senem  m  elidatnr,  quamvis  sequente 
consonante  ;  aut  utiqiie  ea  dictio  in 
unam  syllabara  contialiatiir.  potest  et 
aliis  rationibus  versus  hie  susteutari. 
Faernus. 

29  Satin  sanus  es,  et  sobrius  ?  tu  qui- 
dem  ilium  plane  prodisl  Liber  Beiubi- 
Diis  pro  ;>rot/«habet  perdis:  quod  ma- 
gis  videtur  convenire  cum  eo,  quod 


85  At  enim  spein]  Si  enim  credidc- 
rit  senex  amicani  fiiii  sui  esse  mere- 
tricera,  filiam  snam  miiii  uon  dabit. 
Eugraphius. 

36  Nam  dum  umicam]  Qui  potne- 
runt  non  animadvertere  editores 
mendum  in  annotatione  Eugraphii: 
'Si  enim  crediderit  senex, amicamfilii 
sui  esse  meretricem,  filiam  suam  mibi 
non  dabit.'     Legendum  :   si  enim  non 


niox  sequitur :  '  nam  qui  ille  poterit  credid.  sen.  nam  dum  illud  non  credet, 

esse  in  tuto.'  Idem.  putabit,  meam  esse  amicam.  Baec. 

Tu  quidem  ilium  plane  perdis]  Thper-  37  Tufurtasse  quid  me  fiat  parcipen- 

dis  est  ex  libro  Bembiuo.    Quod  Fa-  dls,  dum  illi  consulis]  Versus  trochai- 

erno  placet.    Debebat  auteni  editio  cushypercatalecticus,  vel  etiam  cata- 

nostra  retinere  7b  prodis,  quod  etiara  lecticus,ut  ceteri,  si  ex  quid  d  eliso, 

Mss.  nostri  habent:  et  Terentio  fa-  eaque  syllaba  brevi  remanente,   sit 


miliare  est  illo  eleganti  significatu, 
quo  idem  est,  ac  perdere.  Bceclerus. 

30  Qui  ille  poterit  esse  in  tuto]  Vis 
est  in  repetitione  verbi,  quod  antea 
dixerat  Syrus :  rem  Ciitiphonis  iw 
tuto  collocandam  esse.  Idem. 


dactylns  in  secunda.  Fiat  vero  in 
unam  syllabam  contrahatur.  Faernus. 

Parvi  curas]  A\.  parvi  pendis.  Far- 
nabius. 

38  Quid  malum]  Credis  hoc  me 
velle  siuiulare.    Malum  autem  inter- 


31     Consilio  palmam    do]    Id    est,     jectio  nihil  significat,  sed  exciama- 


maximam  victoriam  et  gloriam  n)ilii 
concedo,  ut  verum  dicendo  ambos 
fallam.  Secundum  hoc  quod  supra 
dixinius,  ut  non  ciedat  senex  noster 
amicam  filii  sui  esse  meretricem, 
etianisi  andierit.  Quod  fit  per  figu- 
ram  Sicwupfioi/,  quae  est  elevatio,  quan« 
do  auditorcm  vera  dicendo  in  erro- 
reni  inducit.  Eugruphius. 

Ifuic  equidem  consilio  palm.]  Non 
frustra  comnicndatur  paulo  opcro- 
sius  novi  ac  singularis  commenti  ge- 
iiu<4,  quo  fabiila  inlricandadenuo  erat. 
Hoc  ex  institute  Poi-ta;  :  quod  non 
dcdecet  intcTim  irfpKpyia  servilis  jac- 
taiitia:  in  his  vcrsibn<<.  liaclerus. 

Palm/im  do]  Tanquam  palmaiium 
sit,  vincat  et  magnificc  triumphct. 
I'tirnabius. 

Islam  amicam  Rnali]  Narrct  Chrc- 
nies  Menedcnio  IJacchiflcui  istam  esse 
an)icani  Clitipiionis,  quam  domum  ad 
se  per  dies  alicpiot  recipiat.  luterca 
aliquid  fiet.  Vide  Argumentuni  lin- 
juH  fabul7>,  ab  Antonio  Murcto  scrip- 
turn.  Idem. 


tionis  continet  locum.  Quomodo  Ci- 
cero pro  Scauro  :  '  Qu-je  malum  est 
ista  ratio.'  Eugraph. 

jEtatem]  Diu,  in  longinquum,  sive 
perpetnum.  Farnalnua. 

39  fax  .'  nihil,  ifc]  Tantum  est. 
sat  est.  basta  Hispan.  vide  act. 
Ji.sc.  2.  supra,  unde  Clinia  repetit. 
'  Etiamne  ?  tantum  est?  sat  habes.' 
Idem. 

40  Tanlvm  sat  habes]  Repetitur  ex 
oratione  Syri,  qui  dixerat :  '  Uuus 
est  dies.  pax.  nihil  amplitis.'  q.  d. 
tantum  est.  Repetit  Clinia:  tantum 
sat  habes  ?  Sufficit  nc  tibi  hoc  ?  Non- 
diiin  plane  annuit :  sed  nova  dubi- 
tatione  moras  ncctit:  'Quid  tuiii 
quaso,  si  hoc  pater  rescivcrit  r'  Quam 
solicitudincm  curiosam  Syrus  prover- 
bio  irridct  :  cum(|ue  ne  sic  quidem 
Clinia;  satis  pcrsuaderet,  tandem, 
•  Mctuis  ?•  inquit.  i.  e.  dubitas,  iiicer- 
tus  vn>  Quasi  vero  ullum  tibi  pi  li- 
ciiliim  sit  :  cui  liccbit  sinnil.itio- 
ncm  cxuerc,  (piandocuntpie  viilcbitut . 
(^unctatin  (Miui'<n  partiin  iKmestutis, 


Delph.el  Vur.  C/as. 


Tercnt. 


4  R 


13G-2 


fiOTM   VARIORUM    IN 


partim  aftcctUR  est:  |iU(loii  est  oi 
iiicrctrix;  et  simiil  conciipifis  tanto- 
pcrr  nuptii>  ali<|iiain  iiioiain  inctuit. 
norl.nis. 

4 1  Qiiul  si  nunc  cceluin  ruat]  Stultns 
nietiis  est  lie  co^leslibns  inetncrc. 
Ergo  stiiltc  i(i  in  metii  ct  sic  ponis, 
c|no(i  I'leri  oniiiiiio  non  potest.  Ut 
sit  arpuinoiiliun  ab  iiiipossibili.  En- 
s^raphius. 

Jllos,  Sfc]  Qui,  tiitissimis  in  rebus, 
omnia  tinicnt,  etiani,  no  mat  ccclum. 
Aristoteies  Pbys.  I.  v.  scribit,  pris- 
cis  illi$  et  rudibus  niortalibns  peisiia- 
sum  fuiiisejCiclum  Atlanticis  hmneris 
sustineri,  qiioil  si  ille  subdnxisset, 
fore,  lit  in  terram  dcriileret.  Prn- 
dentiores  illi  Scytharum  legati  ad 
Alcxandrnni,  qui  ab  co  rojrati  nun- 
quid  ilium  lion  tinierent,  respoinie- 
bant,  DOS  certe  niiiil  omnino  time- 
mils, '  nisi  ne  coclum  ruat.'  Ue  Plie- 
nace  quodam  videatur  Piutarcbus 
lib.  de  facie  quae  apparet  in  orbe  Lu- 
nac.  rarnaliiiwi. 

42  Quasi  ea  potestus  non  sit}  Pulcbre 
persuadet  ut  facial  boo  quod  mone- 
tiir,  cum  dicit  in  potestate  ejus  fiitu- 
run),quovelit  tempore, utse  exsolvat. 
Eneruphius. 

ScENA  IV.  lambici  sunt  tetrame- 
tri  Catalectici.  vs.  7.  unus  Mss.  nos- 
trorum  :  satis  Syrc  promilt.  tibi.  In 
altero  eadem  lectio  adscripts  niargi- 
ni  visittir.  vs.  9.  onines  :  homo  isle,  et 
vs.  10.  dextcram.  et  vs.  15.  quin  ego 
hie  nianco.  et  vs.  IC.  at  scin  quid  sodea 
Jucia3?  vs.  17.  omnes  omittunt  rh 
nunc.  vs.  21.  duo:  sequere  me  lute.  vs. 
2.>.  onines  ;  hoc  pauhdum  lucri.  Ba'- 
rleriis. 

1  Satis  pol  prolerve]  Satis  aspcre. 
Eugraphius. 

2  Decern  minas]  Propter  decern  mi- 
na».  I'arnahius. 

Quid  si  is  nunc  mc  decep.]  Ordinem 
liujus  orationis  descripsit  Giiyctus. 
Suavitatem,  qua"  ex  specie  simpiici- 
iati»,  et  rcpetitione  ejusdem  verbi 
na^citur,    siugularem     commentatus 


est  Scaiiper  Poi  t.  iv.  29.  liaclerux. 

\  Aut  cum  vcnturam']  Inimo  potius 
vero,  iiip  esse  vcnturam.  Eugraphius. 

.5  i'litipho  cum  spe  pendelnt  animt] 
IMenior  videtur  lectio  libii  ]tembini, 
cum  in  spe,  ut  sit  ordo,  cum  Clitipbo 
pondebit  animi  in  spe.  Plaulus  in 
Mercatore  :  '  Obsecro  dissolve  jam 
me :  iiimis  din  animi  peiideo.'  JVer- 
nus. 

Clitipho  cum  spe  pendchit  nnimi']  Ita 
INIss.  nostri.  Videtur  autcm  ita  ac- 
cipiendum  :  cum  Clitipho  spe  pendebit 
animi.  Quod  et  Calpluirnius  putavit. 
Ut  Integra  oratio  sit :  cum  vcnturam 
dixcro  et  constituero,  cum  is  certo  jam 
retiuntiiirit  Clitiplioni,  cum  Clitipho  spe 
pendebit  animi,  torn  ego  dccipiam  ac 
non  veniam.  Boeclcrns. 

Animi]  Vide  Grammaticam  nos- 
tram,  pag.  74.  reg.  Syntaxeos.  40. 
Faniabius. 

6  Tergo  poenas]  Tergo,  id  est,  dor- 
so.  Siquidem  tergum  tcrgi,  dorsum  : 
Tergiis  vero  tergoris,  corium  dicitur. 
Eugfuphius. 

Sijrus  mihi  tergo  pcenas  pendef]  Ita 
nlciscar  Syrum.  Verberabitur  eaim, 
si  liero  renuntiaverit  pro  certo,  me 
veiituram,  et  ego  tamen  non  vcnero, 
adeoque  spem  ejus  fefellcro.  Puta- 
bit  enim  Syri  negligentia  factum. 
Docclerus. 

Pcenas pcndet]  '  VindictaNemoma- 
gis  gnudet  quam  foemina.'  Juveoal. 
Sat.  13.  pra  cipue,  mala  merx,  mere- 
trix.  Earnabius. 

7  Satis  scite  promittit]  Id  est,  valde 
eleganter  promissa  tibi  dabit,  per 
utrique  per  .  .  .inttlligitur.  Eugra- 
phius. 

Satis  scite]  Ex  alieno  corio  abundc 
liberalis.  Minatur.  Earnabius. 

8  Dormiunl :  ego  pol]  Vult  exci- 
tare  eos,  qui  sibi  pecuniam  promise- 
rant,  nee  dedcrunt:  uti  fingat  se 
evocatam  esse  a  nescio  quo,  et  velle 
discedere.  Itaque  consentiente  an- 
cilia  fingit  inendaciiim.  Eugraphius. 

Dormiunl]  Otiose  agunt,  mcinegli^ 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.   ACT.  IV.   SC.   IV.      1363 


gentes.  Fnmabius. 

11  Currkulo  percuirel  Propera  et 
festina.   Eugraphius. 

Curricula  percurre]  Propera  quasi 
cisio  celeriter  vecta.  Fanmbius. 

Apud  eum  mihs  Diontjsiaagitat]  Me- 
retrix  argeutnm  extorquere  cupiens, 
alterins  aniatoris  luentionera  injicit, 
de  quo  ante  act.  ii.  sc.  3.  vs.  124.  con- 
fingens,  se  constituisse,  ut  ad  convi- 
vium  illiic  veniret.   Boeclerus. 

Dionysia  agitat]  De  Dionysiis,  vide 
quaR  supra  ad  sc.  1.  sub  exitu.  Farna- 
bius, 

12  Invitam]  Ex  arte,  fastu,  et  pro- 
tervia  meretricia.    Idem. 

Atque  serrari]  Omnes  fere  1.  s.  at- 
tune asservari,  ut  versus  exposcit. 
Fa'ernus. 

13  Verba  his  me']  Hoc  est,  me  die- 
turain  aliquid,  unde  decipiam  illos. 
Eugraphius. 

Verba  his  me  daturam']  0. 1.  s.  verba 
me  his  daturam.  Qu»  coUocatio  iam- 
buni  constituit  in  quarta.  Fairnus. 

15  Jube  numeat.  Ba.  abi]  Liber 
Rcmbinus,  i.  quo  quidem  mode  me- 
lius habet  versus.  Idem. 

Quinest  puratum]  Intellexit  servus 
callidus,  quod  idcirco  se  adcersiri  di- 
ceret,  quod  argentuni  quapreret.  Et 
hac  ratione  ei  poUicelur.  Eugraphius. 

Quin  ego  hie  maneo]  Qui  argentum 
dari  posset,  et  niliilouiinus  illud  fieri, 
quod  disposituiu  est.  Itaque  et  de 
tempore  adjccit,  *  Atqiii  jam  dabi- 
ttir.'  Idem. 

17  Quid'  S\ .  transeundum  est  nunc 
libi  ad  Menedemum]  O.  1.  s.  practer 
liombinnm,  non  post  transcund urn, scd 
post  Miriedi mum  liabcnt  verbiim  cat, 
ctiam  ex  ratione  versus.  Fairnus. 

Tua  jKimpa]  Id  e^t,  nobilis  comita- 
tus,  srilirct  anciihn  decem,  ct  cetcri 
romitcg  qui  venerunt.   F.uaraphiuJt. 

FA  tua  pimipa]  (!omitatum  ancilla- 
rum  ante  d(;scri|)tiim  elfganl*  r  notat. 
lla  Plautus  de  servili  roinifafu,  Cur- 
ful.  I.  1.  1.  et  2.  '  Quo  trd  hoc  nortis 
dicaoi  proficisci  foras  Cum  istlioc  or- 


natn,  cumque  bac  pompa,  Phirdro- 
me  r'  Bceclerus. 

Tua  pompal  Comitatus  ancillarum, 
aurum,  vestes,  mundus  rauliettris. 
Fartiabius. 

18  Egone?  argentum  cudo]  Quaeris 
cur  te  ad  Cliniara  transire  volo?  ar- 
gentum cudo  :  id  est,  procudo  quod 
tibi  deui.  C'ndo  proprie  est  compono 
vel  tundo.  Unde  '  Incus,'  ubi  tnndi- 
tur  ferrum.  Eui^raphius. 

Sy.  Egon?  argentum  cudo]  Liber 
Bembinus,  ego.  et  melior  est  Hume- 
rus. Fai'rnus. 

Argentum  cudo]  Quod  tibi  promis- 
sum  est  argentum.  Farnabiua. 

19  Quam  illudas]  Per  accusativum 
casum  dictum  est.  Virgilius,  '  Cer- 
tautque  illudere  capto,'  per  dati- 
vum.  Item  ipse  :  '  Virtutem  illude 
superbis.'  Eugraphius. 

Non  est  temere]  I.  e.  non  illiido  te. 
Vera  causa  est.  Vera  ratio  est,  ob 
quam  volo  te  ad  Menedemum  trans- 
ire.  Baclcrus. 

20  Etiamne  tecum  hie  res  mihi  est] 
Non  dubito,  quin  liaec  continuent  il- 
1am  insolentiam  meretricis,  ironia 
mixtam :  num  ego  hisiol  quam  rem 
agis  scelus !  digmim  me  putas,  quam  il- 
ludas? etiamne  tecum  hie  res  mihi  est? 
aspernatur  enini,  quod  petebat  Syrus ; 
nee  ad  rationeni  consiiij  ejus  vnlt  ac- 
cedere  donee  niox,  subito  flexu,  an- 
nuit :  eatur.  Idem. 

23  F.fferunt]  lunuit  meretrices  ha- 
bere viscatas  manus.   l-'arnabius. 

24  tSumptn)n  sibi  levulum]  Cum  dis- 
ccsserit  tanta  ancillarum  multitudo, 
dominus  credet  sibi  allevatum  sump- 
tum,  id  est,  impcniiam.  Sod  ncscit 
ex  ea  re  damnum  ad  se  esse  ventu- 
rum,  diun  liac  re  maxime  ab  eo  cx- 
torquebitur  argentum.   I'ugraphius. 

2'>  \a:  illc  hand  sril]  Venim  decol- 
hil)it  ea  spes.  M.ijor  illi  immiuet 
suniptus.  Damnum  gravius.  Emun- 
gendiis  est  argento.   Farnabius. 

'2('>  Til  neHci"!]  Id  age,  ut  nescissc 
videaris  ;    et   ilie  per  inrtp^oX^w,  mu- 


1364 


NOTil'.    VARIORUM    IX 


ti<»i  me  dices.  Eu£;rapliiiis. 

7't'  HiSiis quod  scis  Diomo]  Hie  quo- 
(jiie  ex  versus  ratioiie,  et  ex  o.tcre  1. 
s.  post  ncscis,  adde  lUctioncni  id.  Fa- 
orniis. 

Tu  ncsciSy  id  quod  scis  Dromo]  Hunc 
versuni  bene  Eugraphius  explicat: 
•  Id  age,'  \c.  Guyetus  ejicit,  tan- 
qiiam  ex  Eunucho  iiiterpolatuiu.  Bce- 
clerus. 

Tu  nescis,  Sfc]  Vide  quae  ad  act.  i  v. 
sc.  4.  Eunuch,  ibi : '  I'ol,  sisapis,  quod 
scis,  nescis.'  Farnabius. 

SCENA  V.  Senarii.  vs.  1.  Argen- 
tor.  ut  edidimus.  in  inargine  adsciib. 
al.  titum,  nieorum  unus :  ita  me  dii 
nmcnt.  alter :  ita  me  dii  bene  ament. 
vs.  10.  omnes :  exoptabam.  vs.  12. 
duo:  dictum  et  factum,  unus,  ut  ed. 
vs.  13.  duo:  bona  fide.  vs.  17.  duo: 
rah  gloriare  istuc  evenisse  ex  sententia. 
vs.  22.  omnes :  immo  sic  satis,  vs.  26. 
omnes :  hanc  se  cupere  ux.  et :  modon 
q.  int.  e.  vs.  30.  titerque  meorum  : 
aurum  atquevestem  qui  comparct.  tenes- 
ric?  Cur.  comparet?  Argeut.  ad  eun- 
dem  modum,  nisi  quod,  testes,  babet. 
vs.  31.  duo:  noH  do.  nnus  :  spondeo. 
vs.  33.  duo  :  perpctuo.  unus,  pro  per- 
petuo.  vs.  40.  Argent,  aqui  bonique 
caussafacio.  ex  glossa.  vs.  30.  omnes  : 
bene  acta  parte,  vs.  52.  omnes  :  in 
hunc.  vs.  56.  duo  :  nffer,  eta^ero. 

1  Ita  me  DI]  Disccdentibus  ancillis 
senex  ingemiscit,  quod  tunta  ad  Mene- 
demum  muUiiudo  ventura  sit:  quam  et 
ipse  cum  unam  diem  sustimret,  magna 
St  dixit  affectum  damTio.  A'«m  et  modo 
pytiisando,  id  est,  leciter  gustando  et 
spucndo  mullumvini  absumit,et  reliqua 
familia.  Siquidem  per  x*P°'''''W''^M^«'> 
id  e$t,  fulurcB  rei  descriptionem,  urgu- 
mentatuT  quid  sit  consequens  :  videlicet 
filii  discessio.  Et  est  i]Oovoiia,  qua  fit, 
quando  loquenttm  introducimus  quumli- 
Oft  personam,  Eugraphius. 

Ita  me  dii  am.]  Argumento  servit 
I'oiita,  cnra  iteruni  inducit  Ciireme- 
teni  alienif  maiis  «)uicutem,  qua;  sua 
e»ie  igcorat.     lit  con ipectior fiat  re- 


rum  commutatio,  quae  consequetur. 
Baclcrus. 

It  nunc]  Mf'7i(rToi'  eVrii'  &paTo7s  iw- 
twkSo'i  Th  irap6vTas  iyyvs  roi/s  avvoK- 
yovvTa%  /3\«7rej;'.  Mcnander.  Farnabius, 

Vicem]  Ellipsis.  Ob  vel  propter  vi- 
cem.  V.  Syntaxin  nostram.  Idem. 

5  Magno  desiderio  fuit]  Tantum  de- 
siderium  filii  absentis  pater  babuit, 
ut  primis  dicbus  damna  a  meretrice 
non  sentiat.  Eugraphius. 

7  Nee  fieri  tnodum]  Cum  gratia  re- 
petitur  verbum :  snmtus  fieri,  nee  fi- 
eri modum  sumtuum.  lioeclerus. 

8  Optabit  rursuni]  Hos  versus  ita 
ordina  ex  libro  Bembino  et  aliquibus 
aliis  :  Optabit  rursum  ut  abeat  ab  sefi- 
lius.  Syrum  optume  cecum.  Sy.  cesao 
hunc  adoriri.  Ch.  Syre.  Sy.  hem.  Fa- 
iirnus. 

9  Syrum  optima  eccum,  S.  cessohunc 
adoriri]  INIira  suavitate  error  comi- 
cus  designatur.  Chremes  gratulatur 
sibi  de  conspectu  Syri,  ex  quo  cog- 
noscere  cnpit,  quemadmodum  techna 
ad  fallendum  Menedemum,  falli  desi- 
derantem  scilicet,  instructa  sit.  Sy- 
rus  gaudet,  offerri  sibi  Cbremetem, 
egregie  scilicet,  sub  alienis  nomini- 
bus  decipiendum,  quo  tempore  nihil 
tale  suspicabatur.  Bceclerus. 

1 1  Videre  cgisse]  De  eo  quod  te- 
cum locutus  sum,  videris  jam  aliquid 
fecisse.  Nam  supra  ait,  '  Huic  nos- 
tro  tradita  est  provincia,.'  Eugraphius, 

12  Dictum  et  factum]  Hoc  est,  cum 
dixisses,  factum  continue  reddidi. 
Idem. 

Dictum  factum,  l^c."]  Quod  dixi,  ex- 
pedivi.  Siraiil  cum  dicto,  celeriter. 
ou'  tiroj  afj.'  (pyov.  Legitur  et,  die- 
tum  ac  factum  reddidi.  Nihil  hac  in 
re  omisi.  Nihil  intenfatum  ant  infec- 
tiim  reliqiii.  Farnabius, 

14  Tibi  caput  demulceam]  Quod  so- 
Ict  fieri  bis  qui  placent,  ut  manus  per 
caput  tractu  ducta,  quasi  qna;dam  vi- 
deatur  esse  laudatio.  Eugraphius. 

Quin  tibi,  ^c]  Quod  pueris  fieri 
solet  per  blanditiarum  delicias  ab  ii» 


TERENTII    HEAUTON TIMOR.    ACT.   IV.    SC.  \ 


1305 


qui  eos  collaiidunt:   stroke  his  head. 
Farnabius. 

15  Faciam  boni  tibi  aUqidd  pro  isfa 
re  ac  lubens]  Blande  dicere  et  benigue 
facere  cupiunt,  qui  indulgent,  aut  as- 
sentantur.  Induxit  hoc  ^dos  etiam 
in  Adelphis  v.  5.  5.  6.  '  Tibi  lubens 
bene  faxim.'  et  v.  C.  7.  8.  *  Et  tibi 
ob  earn  rem,  si  quid  usus  venerit,  lu- 
bens bene  faxim.'  Bceclerus. 

17  Gloriure  evenisse]  Hoc  tibi  pro 
voluntate  contigisse  gloriaris  ?  Eu- 
graphius. 

Gloriare  evenisse,  ^-c]  Quia  Mene- 
demus  nondum  circumductns  erat  ar- 
gento,  sed  dolus  tantum  struebatur. 
Nannius  conjicit  legendum  hariolare. 
Id  est,inani  divinatione  jactas.  Mis- 
cell.  1.  II.  c.  5.  Farnabius. 

19  Tui  ClUiphonis]  Hoc  est,  illud 
consilium  quod  supra  significatuni 
est,  ut  Veritas  dicta  nibilominus  impli- 
care  possit  errorem.  Quippe  cum 
dicit  Ciinia  patri,  Clitiphonis  ami- 
cam  esse  banc  :  \it  hoc  dum  indicat 
scrvus,  nibilominus  dominus  filii  sui 
amicam  nieretricem  esse  non  credat. 
Eugruphius. 

22  S.  Die  sodes.  C.  niinium  inquam] 
AfFectibus  theatri  hoc  gratificatur 
Poeta,  ut  senex  fraudes  adversus  se 
paratas  laudet,  auctori  gratias  agat, 
misera  ignorantia  alens  augensque 
mala  sua.  Bceclerus. 

Iinmosic  satis]  Liber  Bembinus,  et 
Vaticanus,  si  sci/is,  et  infra,  se  se  ipse 
dicil,  non  dicct.  Faernus. 

25  I'ostquam  aspexerit]  Geminavit 
Aententiam,ut  vis  pulcritudinis  amare 
cogcntis  exprimatur.    liceclcrus. 

27  Et  quidem  juhcbit  posci]  Et  volet 
ut  filiam  luam  pater  suns  posluict. 
Uuam  rem  cum  noii  intellcxissct, 
cum  simulata  videretur,  respondit  il- 
le,  uti  argentum  filiu  dari  poHsjt  ad 
nuptiaM  neressarium.  Eugruphius. 

J'nsci]  I'eli  in  uxorom,  quod  facit 
Mc.nedemus.  sc.  7.  I'ttrnubiu*. 

28  Sam  prorsut  nihil  inlelUgo^  I'nr- 
vi  hoc  rcfiTt,  liber  tamcn  lioinbinus 


habet,  prorsum.  Faernus. 

Nam  prorsum  nihil  infelligo']  Apte, 
primum  dubitat  senex,  in  re  quara 
deuegaturus  est :  et  per  gradus  vete- 
rator  depellitur,  Baclerus. 

30  Aurum]  Quo  argeuto  aurea  or- 
namenta,  vestes,  lic.  per  Aposiope- 
sin  (supplet  Chremes)  comparet.  Far- 
nabius. 

Neque  despondeo]  Id  est,  non  pro- 
mitto:  unde  s;jonso  dicitur.  Nam  et 
sponsio  et  dos  a  patre  puellae  daba- 
tur.  Eugraphius. 

Despondeo]  Spondeo  legendum  pu- 
tatG.  Fabricius,  quod  Donatus  dicat, 
spondet  puell<v  pater,  despondet  adoles- 
centis.  Promiscue  tamen  usurpantur 
a  probatissimis  autoribus.  Farnabius. 

32  Merogas?  homini]  Ex  Andria 
V.  1.  '  Homini  adolescentulo,  in  alio 
occupato  amore,  abhorrenti  ab  re  ux- 
oria.'  Ei  ego  filiam  darem  in  sediti- 
oneni  atque  incertas  nuptias  ?  Bacle- 
rus. 

Homini]  Aposiopesis.  Subaudijfu- 
gitivo,  qui  a  patre  aufugerat,  mere- 
trici  superbte  et  sumptuosai  addicto. 
J'urnabius. 

33  Non  ego  in  perpetuum  dicebam  ut 
illam  illi  dares]  Liber  Bembinus,  Non 
ego  dicebam,  in  perpetuum  ut  illam  illi 
dares.  Faernus. 

34  Non  men  est  simulatio]  Boni  et 
sapientis  viri  hie  sensus  est,  ut  nun- 
quam  audcat,  quod  nunquani  sit  fac- 
turus,  polliceri.  J'^ugraphius. 

Non  mca,  ifc.]  Supra  dixerat  Syrus, 
'  mentiri  non  est  nieum.'  Reddit  illi 
Chremes  :  '  non  est  niea  simulatio.' 
Tu  tibi  habc  consarcinatas  tuas  tech- 
nas  ;  neque  me  lis  admisceas.  J'arnab. 

35  Ita  tu  isthac]  Ita  igitur  hacc 
cOicito,  ut  sine  mea  persona  ha  c  com- 
pleas.   Eugraphius. 

37  <'r(di:l>am\  Scilicet,  tibi  persua- 
dcri  hoc  posse,  ut  assiinults  interim. 
Nola,  h<£C  ad  epita>>iii  mnchiuutuni 
esse  Poi'tam  :  ol  ad  diflcrcudnin  ca- 
tastrophen.  (juando  enim  ante  dix- 
erat  Clini.i,    '  Antipliila   nua  nubet 


13G(> 


NOT^E    VARIORUM    IN 


milii  ;'  sjics  crat  sola  ;  res  adlinc  dif- 
t'LTcbaliir.  Nuiulnni  enini  Antipliihi^ 
pater  C'lircmcs  aiictur  his  rebus  fac- 
tus  erat.  Qiioil  idco  monenduni  est, 
quia  I'niditoruin  alif|iios  in  ffvcrrdcret 
Tttij/  rpayfjidraiy  oblixsissc  video.    Bw- 

42  Scd  illud  quod  tUii  dixi  de  argen- 
to]  Depnlsiis  co,  (jiiod  agitaverat, 
consilio  Synis,  alio  vertit.  Voluit 
ciiiiii  Poeta  in  Iioc  praccipiic  servo, 
extemporaiitatcm  coinminiscendi  ac 
fraudandi  ostendere.  Sed  in  nova 
hue  tVaiide,  exceptiones  juris,  quibus 
iiti  poterat  Cliremes,  occupat  Syrus, 
atque  adeo  in  lioc  ctiam  calliditatis 
suae  specimen  edit.  Coniparavit  ilia 
cum  jure  civili  Romano  eximins 
Schrotcrus  noi-tcr,  in  iiunc  modum: 
'  Poterat  Chrcmes  dicerc,  1.  quod 
factum  alicnimi  sibi  iiou  deberet 
•lanmiim  inftrrc,  1.  xxv.  §  1.  ad  SC. 
Trebell.  cum  niliilcommodi  exindead 
be  redundarit,  ideoque  sua  non  inter- 
sit.  2.  Multo  nunus  dici  posse,  se 
ex  illo  contractu  teneri,  cum  sibi  ni- 
hil datum  sit,  quod  tamen  in  mutuo, 
iilpote  in  contractu  rcali,  requiritur. 
3.  Nee  se  mandante  id  factimi  fuisse. 
Quin  imo  1.  invito  potius  et  igiioran- 
te.  Adeoque  ipsam  oppignorationem 
invalidam  esse  ;  cum  res  aliena  sine 
con>eusu  doniini  non  possit  obligari, 
I.  I.  C.  si  res  aliena  i)ign.  et  practcrea 
liber  homo  sit  ex  iis  rebus,  quaa  nex- 
um  non  recipiunt.  I.  vi.  C.  quie  res 
pignor.  obt.'  Adde  Eugraphii  anno- 
talioncm. 

Ad  ha-c  omnia  opponit  Syrus  vul- 
gatum  istud  :  'Jus  summum  safpe 
iiumma  est  malitia.'  Ad  quod  multa 
congessit  Weitzins.  i.  e.  a  jure  sum- 
mo  ad  aqiiitatem  iuvitat  Chremetem, 
qua;  est  propria  bonorum  virorum 
Uns.  /Eqiiitatera  autem  designat 
Aristoteics  Etidc.  v.  summi  juris  re- 
niissione  :  ct  viruni.  <rquum,  ruv  /xij 
axpiBoliKawv M  Thx^'^pov.  L'bi  Michael 
Kphtsius  :  'Eiri  ri  x^^P^"  ^TTif  anpi^o- 
SUaioi  i  TO  ytypafifiiva  (v   to?j  t'o/xoij 


Tcavra  <pv\a<Tanv  0ov\6jXivoSfKaTii,rh x^^- 
pov  4^-qyoviJ.ei'us.  Idem. 

■13  Quod  tihi  dixi  de  argentd\  Quod 
supra  nos  diximus,  ut  eventus  imple- 
rt't  consilium,  hie  nunc  conficit :  si- 
quidem  postea  puella  coguita  est, 
pro  qua  jam  debitor  Chromes  f'actus 
est,  cum  constet  cam  arrubonis  no- 
mine apud  nicrctriccm  collocatam. 
Eugrnphius. 

44  Ncque  tu,  ^c]  Occurrit  vetera- 
tor  servus  iis,  qute  poterat  Ciircmes 
objiccre  et  respondere.  rarnnhius. 

4i)  Quid  mea]  Quid  mea  refei  t?  Id. 

Aum  viilii  datum]  Sane  dominiis 
hac  responsione  uti  posset,  ut  non 
redderet  argentun).  Sed  servus  cal- 
lidus  occurrit  :  non  potes  dlcere  is- 
tud, non  te  accepisse,  neque  jussisse, 
neque  invito  filiam  oppignorarc  po- 
tuissc.  Eugrnphius. 

48  Summum  jus]  Id  enim  quod  da- 
tum est,  utique  reddendum  est,  Sed 
jure  ciutum  est,  ut  fdia  quid(iuid  ac- 
ceperit,  vel  filiai  nomine  datum  fue- 
rit,  qua;  in  familia  est,  non  recte  da- 
tum videatur.  Itaque  aequitas  est, 
ut  debitum  solvi  debeat;  jus  est  lU 
sic  datum  reddatur.  Sed  ille  reniti- 
tur  a  causa  quod  non  debeat,  et  fit 
controversia  ex  negotio.  Idem. 

Summum  jus]  Vulgo  dicitur,  'Qui 
plus  potest,  pejus  facit.'  Idem. 

,Jus  summum]  Rigor^  ut  vocant,  ex 
verbis  juris,  non  ex  niente  et  scnsu 
ejus  qtu  scripsit.  '  Summum  jus 
summa  est  injuria.'  Citat  Cic.  1.  i. 
de  Offic.  '  Nam  summum  jus  anti- 
qui  putabant  summam  crucem.'  Co- 
lumeil.  Prolog.  1.  vii.  'O  S'  vpuvrovs 
vofxovs  hiav  aKpifiths,  avKo<\>6.vTi]^  <paiye- 
rai.  Menander.  I'arnahiua. 

.Jus  summum  sapc  summa  est  rruUilifi] 
Gall.  Chicane,  injustice.  Cicero  in  de 
OfTiciis  '  jMalitiosam  juris  interpre- 
tationem'  vocat.  Jiirisperiti  Caluin- 
uiam  interdum  vocant. 

50  Omnes  te  in  lauta]  Hoc  a  per- 
sona pcrsuadtt,  potius  reddcrc  quam 
negate.  Eugraphius. 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    IV.    SC.    VI.      1307 


Omnes  in  lauta  et  bene  aucta  parte 
putant]  Palmerinsf/ncf« mallet.  Friis- 
tra  autem  liic  explicant  hoc  vocahu- 
lum.  Satis  benedicitin, «Hcta.  Sed  an 
;)'»•«,  hoc  loco  satis  lecte  dicatur,  id 
debebat  ostendi :  esse  in  lauta  puite. 
Boeclenis. 

Bene  parte,  S^c."]  Al.  bene  parte  uncta. 
Alii,  umta.  Al.  parti  aiictce,  Farna- 
bius. 

53.  54  Quia  tidebilur,  magis  rerisi- 
tnile  id  esse"]  Sc.  qnod  Raccliis  sit 
arnica  Ciitiplionis,  si  argentum  ad 
earn  defcret.  Baderus. 

56  Effero]  Mox  elatiirns  sum.  ut : 
moxhtic  rcrertor,  et  siniilia.  Idem. 

ScENA  VI.  Iteriim  senarii  sunt. 
vs.  2.  unus  Mss.  nostr.  quain  tu  inuit. 
f.  vs.  G.  duo  omittiint,  quidein.  vs.  7. 
omnes  :  perdant.  vs.  10.  unus,  prodi- 
dit.  vs.  19.  omnes :  unde  id  ?  vs. 
21.  et  sequenti  omnes  ordinem  ser- 
vant, quo  edidimus.  Bceclerus. 

1  Sulla  est  tarn  facili.i}  Nunc  ado- 
Icscens  Clitipho  redit,  graviter  ferens 
quod  ub  arnica  sit  exclusus.  Engra- 
pLius. 

2  Quam  invitus  faciasl  Etiamsi  fa- 
cilis  sit,  ex  aninio  facicntis,  habet 
maximani  difficultatem.  Jdetn. 

Invitus  faciwi']  Voluntas  nunieratur 
inter  actionuni  principia,  qua  propen- 
ga  vel  aversa  reddimtur  labores  gra- 
ves vel  leves.  Farnabius. 

3  Quam  won,  ^c]  Quamvis  non  ad- 
modum  laboriosa.  Idem. 

4  Sec  quicquum  mngis  metud]  Re- 
ducit  Poi-la  Clitiphonem,  quo  tem- 
pore opus  erat  :  amatorie  conquc- 
rcntem  de»iderium  aniica> ;  et,  ne 
quid  hujiis  generis  i>eruni  accidat, 
mctuentcm.  Baderus. 

C  Lite  quid.]  Ad  jurgium  excit.in- 
dum  hstc  facta  sunt.  Hac  euiui  Cli- 
tiplioncm,  iliun  iugrrdilur,  dircnteni 
SjTUs  audit,  el  mo\  iuvit-nu  iii;.:i>.il. 
Idem. 

Ut  te  quidcm,6^c.]  Quantum  est  Dc- 
orum, Dnarnuiquc,  quicuufpic,  <|Uod- 
cunqui;.   I'nrnahiiiM. 


9  Excamijices]  Minutini  excrucies- 
Idem. 

I  tu  hinc,  Sfc.']  Non  excnsat  se  Sy- 
rus ;  sed  rccriminatiir,  fiducia  ar- 
gent! jam  parati  fretus.  QuiE  clavis 
conriliationis.  Idem. 

10  Proterritas]  Asperitas  vel  sii- 
perbia.  Eugruphius. 

Quam  pcene  tua  me  perdidit  proterv.^ 
Voceni  Eugraphio  non  inteliectara 
cxplicat  Guyetus.  i.  e.  quam  pcene 
protervitas  tua  et  incontinentes  illze 
nianus  mea  consilia  disturbassent, 
meqiie  periculo  et  irse  palris  tui  ob- 
tiilissent !  Bceclerus. 

11  Vdlem  herde  factum.  Ita  meri- 
tus]  Defendit  Clitipho  siiam  iraciin- 
diam.  Cui  Syrus  p.iixrjTiKws,  meritus  ? 
Egone  meritus  sum  ut  perirem,  ut 
malo  niactarer?  vultu  augetur  sen- 
tentia.  Loquitur,  qui  conscius  sii)i 
est  niagnorum  in  Clitiphonem  raeri- 
toruni.  Itaqiie  uiox  de,  nnitando  in 
posteriim  animo  miiias  jacit :  quasi 
beneticiiini,  iuterea  Clitiphoui  para- 
tum,  interceptiirus  ingrato.  Idem. 

12  Ex  ie  prius  audisse"]  Gaudeo 
quod  istuc  ex  te  prius  audivi,  unde 
me  Izesisti,  antequani  tibi  argentum 
dedi,  quod  datuiusfui.  Eugraphius. 

14  Quid  igitur  dicam]  Quid  enini 
possum  tii)i  diccre,  cum  mihi  ami- 
cam  adduxeris,  quam  non  liceat  tan- 
gerer  Bene  .  . .  longe  factus  est  ado- 
lescens  ab  injuria,  postquam  compe- 
rit  argentum  jam  paratum.  Idem. 

Quid  igilur  dicam  tibi  tis]  Minus 
haec  contuniaciter,  vultuque  remissi- 
ore,  per  speciem  tamen  defensionis, 
dicit :  quomodo  igitur  vis  me  loqui 
tecum,  qui  tantani  mihi  moiesliain 
confcceris,  dnni  eadeui  ostcntas  ami- 
cam,  et  intcrdicis,  mrque  ue  prse- 
sentibusquideiu  bonis  frui  permittis? 
I in-iUr  tut. 

IG  Jam  non  sum  iratut]  Miltanuis 
i»t.i.  Facile  iguoKCo  tibi.  Lubido 
tua,  non  scria  ali(|ua  indignatio,  talia 
tibi  verba  dictavit.  i'otieris  voto. 
tjiiod    indniit  interrogatione,    pluri- 


i:JC8 


NOI/E    VARIORUM    IN 


imiiii  spci  ilcmonstiaiifr  :  setl  scin  ulii 
viitic  sit  lihi  Ilia  li<ic<his?  Intcrponi- 
tiir  ;»li(|n.-i  spri  mora,  comico  invcn- 
to,  lit  aiiijoafiir  bciieficii  s^rulia.  Sed 
abruni|iitiir  iiu>\  faniiliaritoi-  ilia  mo- 
ra :  '  Uoiio  aiiimo  cs  :  jam  argeiitnni 
ad  cam  det'ores.'  Hoc  cnim  est  pri- 
inariiim  istiid  consiiitiin  .Syri,  ciijiis 
i-ausa  Hacoliidcm  adduxerat :  ouiqiic 
dirticiiltates  comica^  liactcmis  iiiter- 
ccsseraiit,  siciit  ex  sccna  4.  Imjus 
actus  intelligi  potiiit.  Idem. 

17  Ci,.  Vbiii^itur]  Omnes  fere  I.  s. 
ubi  erpo .'  quod  expeditioiem  vcrt^iim 
facit.    Fairniis. 

Garris]  Niigaris.  Metapli.  ab  avi- 
bus.   Farnahius. 

20  I/isd  re  experihere]  Htinc  ver- 
siini  aliter  legit  Priscianus  lib.  viii. 
Tercnt.  in  Heaut.  '  Ciir  ego  gratifi- 
cor,  ipsa  le  txptribere.'  I'ndc  in- 
telligitiir,  aiitiqiiam  esse  perturbali- 
onem  hnjii.s  loci.  Qiioiiiodo  aiitcm 
seqiientes  versus  ordinet,  et  pcrsonas 
distingiiat  Miircfus,  vide  in  ejus  not. 
et  adde  Fr.  Fabric,  et  Gnyet.  qui 
explicat.    Jiwclerus. 

ILvperibere]  Archaisniiis.  Experierc. 
J-'arnabius. 

21  Deamo  te]  Id  est,  valde  amo. 
Eus^raphiun. 

22  (Jua  cau.sn  i(ljial'\  Qua  causa  fiat 
noli  qiiarcre,  taiitiim  obtempera  et 
obseqnere.  Idem. 

23  Cave  ijuidtjunm  adminilus]  Id  vide, 
lie  pra;  nimio  gaiidio  admiieris,  id 
tibi  patrem  priEcipcre :  scd  quasi 
nescius  siispiiionem  ejus  a  te  dole 
amove.  Idem. 

Cave  f/«itv/u«»7j  admiratus  sie.s]  Om- 
nes  quidem  libri  ita,  sed  ratio  versus 
exigit  *(.«,  lit  sit  iambus  in  fine  snna- 
rii,  eliso  ex  admiratus  s.   r'a'rnius. 

21  Quod  imperabitfacito']  Cum  qua- 
darn  dignitate  ita  loquuntur  :  quic  in 
antiqua  formula  retinetur  :  '  factum 
est  quod  imperasli.'  lioeclerm. 

Loquitor  paumln]  Ne  ex  sermoni- 
bns  tills  naicatiir  ulla  suspicio.  liii- 
graphiui 


Sc.  VII.  Scnarii  :  vs.  2.  omnes  Msd. 
nostri :  dixlin.  diiu  add unt,  6'</)'C',  an- 
te rh  huic.  vs.  3.  omnes  :  hei  quid  stus 
I.  vs.  1.  duo  :  sequere  me  hue  nunc  ocy- 
us,  unus  :  sequere  mc  nunc  hac  oc.  vs. 
8.  omnes:  dico.  vs.  10.  omnes:  ap- 
posceni.  Breclerus. 

1  Vhi  (Jlitipho  nunc  est]  Qui  argcn- 
tuni  ad  IJacchidem  deferat.  Hinc 
apparet,  qiiam  opportune  Pocita,  non 
modo  pra-sentem,  sed  et  oraepara- 
tuin  Clitiplionem  hue  sistat.  Idem. 

Fccumhic  libi]  Ecceeiim  tibi,qucm 
quaMis.  Cornice circumloquitur,  quod 
brevius  modo  ;  eccum  me.  i.  e.  adsum. 
Idem. 

2  Quid  rei  esset  dixti  huic]  Ob  quam 
ilium  re(|iiiro.  Quam  ilium  volo  fa- 
cere.  Seu  plenius  :  quid,  aiit  cur, 
ad  liaccliidem  deberet  deferre.  Idem. 

Dixi  pleraque  omnia]  Supra  diximus 
in  Andria,  omnia  abuiidare ;  et  ple- 
raque sigiiificationem  siiam  propriam 
continere.   Eugraphius. 

Dixi  pleraque  omnia]  Adjectio  haec 
ad  Andr.  i.  1.  28.  a  Donato  explica- 
tnr  ;  sive  potiiis  a  diversis  Granima- 
licis.  Alius  enim  ibi  vult  rh  plerique 
abiindare  ;  alius  rh  omnes,  ut  hie  Eu- 
giapliius.   Beeclerus. 

'i  Hei,  quid  stiLH  lapis]  Liber  Bem- 
biniis,  pro  hei,  ii  habet,  quam  Icctio- 
nem,  per  unicum  tamen  i,  recipio. 
J'u'anus. 

I,  quid  stas,  lapis]  V:  Franc.  Fa- 
bric. Ha;c  verba  Chremcti  Guyetus 
tribiiit,  ademta  Syro  :  cui  tamen  ideo 
deberi  potiiis  vldentur,  ut  admira- 
tione  ciinctantem  adolesccntem  iin- 
pellat,  meinor  pra-cepti  sui ;  '  Cave 
qtiicquam  admiratus  sies.'  Nunc 
enim  delixuni  (|Uodaminodo  adoles- 
ctiitcin  admiratione  urget,  ne  seni 
fraiis  subolcat.  Beeclerus. 

Hei,  quid,  ifc]  Accelerare  jubet, 
ne  mora  trahat  periciilum.  Iguaviim 
rt  briitum,  instar  lapidis,  stupidiim 
in->inuilans.  Farnabius. 

4  Sequere  me]  Posteaquam  argen- 
tuin    traditum    est,    conliniio    hunc 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    IV.    SC    VIII.      1369 


adolescentem  vocat  servns,  ne  ali- 
quid  aut  ex  admiratione,  aut  locii- 
tione  siispicionis  pater  possit  acci- 
pere.  Eugrapliius. 

Sequere  hac  me  ocyus:  tu  hie  nos, 
dum  eximus}  Syrus  callide  festinat : 
lit  seni  quidem  industriam  stiam  ap- 
probare  videatur  ;  re  vera  autern, 
ut  Clitiphoneni,  non  satis  idoneum 
docte  ferre  fallaciam,  amoveat.  Ad- 
dit  etiam  :  '  Nam  niliil  est  illic,  quod 
moremur  dintiiis.'  Ne  Chremes  siis- 
picetur,  causani  qiiaesitam  apud  Bac- 
cliidem  manendi.  Sero  tandem  a^- 
noscit  Chremes,  sibi  fiicum  esse  fac- 
tum, quando  act.  v.  sc.  1.  vs.  9. 
tniratur  : '  Sed  interim  quid  illic  jam- 
dudum  gnatus  cessat  cum  Syro?'  qui 
tamcD  dixcrat,  nihil  esse  illic  quod 
iiiorentur  diutius.   Baclerus. 

5  Tu]    Chreme.  Famahins. 
Opperibere]     Archaice    opperiere. 

Idem. 

6  Nam  nihil  est  illic}  Pulchre  ad- 
jectum,  ut  omnino  suspicio  toUere- 
tur,  non  esse  amicam  Cliliphonis: 
siquidem  uon  diu  illic  moralurus  est. 
Eu;(r<iphius, 

lilic]  Apud  Menedemum,  ubi  jam 
Bacchis.  Famahius. 

7  Minas  quidem  decern]  Consuetude 
patris  semper  est,  ut  de  damnis  cogi- 
tet,  tametsi  filiis  det.  Kiigra'phius. 

Minim  quidem,  Sfc]  Compiitat  (|uasi 
digitis  senex  ;  (juot  rpiautisque  auc- 
tus  sit  damnis,  invcnta  tilia,  ad 
alimenta,  urnamcnta,  dotcm.  I'ar- 
nnbiua. 

8  Quwt  pro  (dimentiii]  Eu^raphius 
lc>;it,  tiorlnmentiH.  Hoc  est,  nutri- 
nicntis.  Hortutnrca  ciiim  dicuntiir, 
qui  c(|uos  nutiiunt.  Deni(|uc  alia 
liortamcntJ!),  alia  ornamcntis  contu- 
lit.    iluf^rnphiwi, 

Quiis  pro  nlimcntin  case  nunc  ducn  du- 
tfu]  Vid('  C'lirestoniath.  voc.  ,'  l-",x- 
pon.'  KiiKrapliius  Icuit  hnrtamcnlix: 
alia  horliimcutis,  aliii  oruaiiienli*  conlu- 
lit.  r.t  addit, /loi  ^i/orr.i  did,  qui  cqunn 
nulriunt.     In  altcru  mcoruui  Mss.  in 


niargine   adscribitur :    al.  aus^mentis. 
Sed,  ttlimends,  retinendum.  Baclerus. 

10  Porro  hcpc  talentn]  Talentum  ge- 
nus est  ponderis,  quod  habet  in  se 
LXii.  aut  LXX.  libras.  Eugrnphius. 

11  Quam  mtdla  justa,  injustct]  Si- 
quidem nunc  relictis  omnibus  rebus 
quaerendus  mihi  est  aliquis,  cui  meo 
labore  inventa  dare  possim,  ut  filiam 
meam  ducat  uxorem.  Idem. 

Quam  midiu  injusta  ac  prava  f.  »«.] 
Vide  Guyetnm.  Ceterum  liaRC  sen- 
tentia  inducta  est,  ut  haberet  axfoiv 
olKovop.LKT)v  ad  illud  supra  positum  : 
'  Herus  damno  auctus  est.'  Hippo- 
lytns  apud  Euripidem  itidem  inter 
danina  doteni  deputat :  ex  vulgari 
scilicet  sensu,  atque,  ibi  quidem, 
axhl^o.71  Sia^KrjTiKcji.  Bceclerus. 

12  Mihi  nunc  relictis  omnibus]  0. 1. 
s.  relictis  rebus.  Faernus. 

13  Labore,  S^'c]  Cui  rem  meo  par- 
tani  labore  dem  cum  filia  dotata. 
Farnabius. 

ScENA  vm.  Senarii.  vs.  3.  Mss. 
nostr.  unus:  resipisse.  alter  vitiose : 
recepisse.  Argent,  resipiscere.  vs.  10. 
et  seq.  omnes  :  qucd  dixli  (unus,  dix- 
isti)  Chreme.  Cre.  erravi  sic  res  acta 
est.  MEti.  quanta  de  spe  decidi.  Cke. 
et  quidem  hac  qua  apud  te  est  (unus, 
et  equidcm  qu(c  apud  tc  est).  Unus  in 
margine  :  ul.  Me.  quid  dixti  Chreme? 
erravi.  CiiK.  sic  res  acta  est.  vs.  13. 
omnes  Menedcmo  tribuunt  illud  :  ita 
aiunt.  vs.  14.  omnes,  dcsponderim. 
vs.  15.  unus:  tu  des  ei  aliquid,  qui. 
vs.  30.  omnes  ;  sed  luce  isla  ut  sunt,  et 
vs.  31.  ;i6i.s<m/<;«^  lloeclerus. 

1  Ulultii  omnium]  Scena  hac  actio- 
nem tenet :  quippe  Minedcmus  gaudet 
plurimum,  quod  filium  ridet  et  inlegris 
VKiribus,  et  uxorem  cam  vcllc  duccre, 
qua:  honcslissimi  virijilia  sit.  Et  quod 
dixit,  (juum  tc  intclli^o  resipisse, 
quiLsi  hoc  nesi  ial,  quod  eailem  puella  ait 
quam  amarniil,  quit  nunc  Jilia  sit  Chre- 
mctis:  aut  tlissimulul,  quod  ijuani  a  me- 
retrice  unimum  jiin  ml  nuplins  transtu- 
Krit :  aut  evral  ex  dolis  scrii.     Credit 


1370 


NOT^    VARIORUM    IN 


Chrcmes  intcrpellutum  Mem ilemum  es- 
se a  filio,  »io"  rcro  id  uxorcm  duceret, 
sed  ut,  iiupiiiinim  gratia,  nrgentum  a 
paire  si/Mf/un /.  Ktij^raphins. 

Multo  omnium  nunc  mefortun.']  Ha?c 
egrniieiis  ilonio  scnex  intro  ad  filiuin 
loquitur,  more  comico,  nt  statini  iii- 
tclliy;ai)t,<pcctatores,  quae  aj^enda  de- 
iiiceps  ill  sccna  sint.  Baderus, 

Multo  omnium,  Sfc]  Apostrophe  ad 
filiuin  absentciii,  vel  domi  residcn- 
tem  ;  cum  ipse  fores  egreditur.  Far- 
nabius. 

3  Respiccre]  Codices  fere,  resi;)!sse. 
Quern  apxaia-fMiv  ctiam  Priscianiis  no- 
tat.  Apud  Plautum  Rudente  iv.  1. 
8.  legas  :  '  Pol  inagis  sapisset,  si 
dormivisset  donii.'  Baderus. 

Jiesipisse]  E  vitiorum  gtirgite  ad 
sanain  inciilem  et  rectam  vivendi 
ralioiiem  ciiiersissc.  Farnah'us. 

Ut  trrat]  So.  quod  putat,  eum  a 
Baccliide  aniorcm  conUilisse  ad  ati- 
am  ;  cum  nuptias  obteiitui  siimat,  ad 
emungendum  argento  parentem.  Hoc 
autem  dicit  ille,  qui  per  totam  fabu- 
lam  solieniiiu  crrat.  Baderus. 

Errnt]  Utcrqiie,  Chremesprspcipue, 
qui  Menedcmum  credit  decipi,  cum 
ipse  decipitiir.  rarnnbius. 

4  .Sena  qw>d  in  tc  est]  Petens  nup- 
tias tilio  buo,  posteritatem  respicit 
totam.   Eui^raphius. 

7  Quieso  tjuid  hominisi  Rcdigere 
viilt  in  menioriam  Chremes  Meiiede- 
jno  *  Arguit  igitiir  quod  veluti  stiil- 
tiis  non  intcliigat,  quod  dc  dole  nunc 
agatur.  Idem. 

Ch.  Quaso  quid  (u  hominiaes?  Me. 
quid]  Plenior  videtur  lectio  libri 
iicmbini.  M.  quid  est  1  nee  versus 
repugnat,  eliso  ex  verbo  es  s  littcra. 
I'liemu^. 

Quaso,  quid  tu  hominis  es']  Ut  panic 
post  stultior  appaieat,  nbiqiic  nunc 
sua;  gapitnlia;  plaudit.  Ha-c  enim 
libcrior  castigatio  cum  arroganiia 
<:onjiincta  est.  Hccyr.  iv.  4.  21. 
'  Sfd  quid  iimlieris  uxorem  babes  r' 
cum  quodaui  coutcmlu.     Conlinuan- 


tur  aiitcin  ista  :  qnwso,  quid  tu  homi- 
nis es?  jiunne  olditus  es,  inter  nos  quid 
sit  dictum  dc  lull.  fKreuipiav  ei  objicit. 
Quod  vitium  Lalini  non  possunt  ali- 
ter  fere,  qnam  per  oblivionem,  efferre. 
VideSneton.  Claud.  Hi).  Baderus. 

10  Et  seq.  quid  dixli  Chreme?  erru- 
ri]  Si  liJic  distinctio  persoiiaium  sei- 
vatur,    turn,  accommodata    nioribus 
Menedemi  oratione,  osteiiditiir,  quo- 
modo  se  is  in  quamcunque  partem 
train  passus   sit :  quando  et  slatim 
Cliremelis    suspicion!    credidit  ;    et 
cum  subinde  recordatus  esset,  quod 
de  Clitiphonis  arnica  Baccliide  cog- 
novisset,   levi   contradictione    cessit 
cognita3  possessione  veritalis.   Guye- 
ti  lectionem  etdistinctionem  vss.  13. 
14.  15.  juvant  IMss.  nostri,  de  quibus 
ante :  ita  esset  :  sic  res  acta  est,  i.  c. 
actum  est.     Quod  in  re  perdila  aut 
mala  dicitur.     Alii  ita  distinguunt : 
Ch.   Ea    res  nunc   agitur   ipsa.      M. 
quid  dixti  Chreme!     Ch.  Erravi:  sic 
res  acta  est.     M.  quanta  spe  decidi  ! 
Ch.  Immo  hac,  quce  apud  te  est,  Cliti- 
phonis est  Arnica.     M.ita  aiunt.     Ch. 
et  tu  credis?     M.  omnia.     Ch.   Et  il- 
ium aiunt  telle  uxorem,  ut  cum  despon- 
derim,  Des,  qui  uurum  ac  testem,  Hfc. 
Ita    ilia  verba,   eiraii,    sic   res  actn 
est,   iiravopQwriKi^v  Sidvoiav  haberent  : 
ea  res  nunc  agitur  ipsa,  et,  quid  dico, 
agitur?   erravi:  jam  .<tif  res  acta  est. 
Jam  facta,  transacta  oinnia.   Jam  re- 
liqua  yui/itTjTi/fwy,  figura  ad  sagacitatis 
opinionem   aptissima,  proferuntiir   a 
Clucmetc  :    Jmmo  hax,  quce   ajnul  te 
est,   ddiphonis   est  arnica.     Turn :    et 
ilium  aiunt  velle  uxorem.    Seriem  enim 
doli  iv  yTTOKpiVei  exbibet.  Idem. 

11  Erravi.  Sic  res  acta  est.  Quan- 
ta spe  decidi]  In  contcxtii  libri  Vati- 
cani  non  esse  nisi  primam  dictionem, 
crrnri,  in  Uembino  vero  ilium  ver- 
siim  omiiino  non  esse,  et  sane  eum 
esse  subdilicium  ex  inseqiientibus, 
patef,  ubi  Mcnedemus,  tum  denique 
crrorcm  siium  agnosccns,  in  lia;c  ver- 
ba   prorunipit,   id   est  :    profecto  id 


TERENTII    PIEAUTONTIMOR.   ACT.    IV.    SC.    Vlll.     1371 


arnica  dabihir.  Et  interposito  Chre- 
iiietis  assensii,  vuh,  frustra  igitur  ga- 
visus  miser.  Ita  liqiiido  apparet, 
quiilqiiid  ante  haec  est,  dissensionem 
esse  Menedemi  et  Chrenietis,  hoc 
contendente,Baccbidem  amicani  esse 
Cliuiae,  illo  Clitiphouis.  Quid  ergo 
opns  fiiit  IMenedeimim  hie  dicere 
enavi,et  cetera  quaj  seqnnntur,  paii- 
lo  post  eadem  ilia  dicturum?  quare 
ciini  versiim  omnino  deleudum  arbi- 
tramur.  Faernus. 

12  Nempe  hcec  qucB  apud  te]  Ut  fa- 
cile docere  possit  senem,  non  vero 
ad  nnptias  peti  filiani  suam,  sed  uti 
nuptiariim  gratia  adolescenti  dari 
possit  argentum,  coiiimeinorat  nem- 
pe, Iltec  qucE  apud  te  est,  Clitiphonis 
est  arnica:  uti  ex  his  quae  apud  earn 
gesta  sunt,  sciat  Mcnedenius  esse 
fallacianu   Rugraphiits. 

13  Ita  aiiint']  Cliiiia,  Syrus,  Dro- 
mo.  Furmthiiui. 

14  Cum  desponderi'i']  Vide  seen.  4. 
'  Nee  do,  iH  c  despondeo.'  Idem. 

IG  Me.  Id  est  pro/iclo']  Hie  |nimo 
negal  IMenedenius,  id  quod  asserit 
Chremes,  scilicet  per  speciem  desi- 
derii  niiptiai  urn  fallaciam  in  se  a  Cli- 
nia  filio  intendi,  ad  extorquendiiui 
argentum,  quod  Baccliidi  detur  :  non 
enim  Lane  ejus  ainicani  esse,  sed  Cli- 
tiphonisi.  Contra  asseverante  Clire- 
mete  id  esse  composilum  inter  ado- 
lescentes,  ut  liacchis  arnica  Cliti- 
phonis esse  dicatur,  atijuc  ut  Clinia 
uxoreni  vellc  se  tingat,  ut  per  spe- 
ciem uxoris  ornan(la>,  ct  nuptianun 
apparandaruin,  argenlum  a  patre  ac- 
cipiat,  (juod  det  Bacchidi.  Tandem 
ISIenedcniiis  in  opinionem  Chrenietis 
inducitiir;  actum  deniuni  dicit,  id  cxl 
pro/ectn,  et  cjua;  sc'«)uiinlur.   IViinus. 

lit  amiciC  dahitur]  Vcl  confirmautis 
pronunlialionn  accipi  potest,  vel  »|ua- 
»i  cum  aflirMiati'ine  interroganti!), .  .  . 
Nam  intcrrogatio  interduni  ad  ncira- 
tionem,  intcrduin  ad  atiirniationcm 
dirigitur.   I'.n'^riiphiu^. 

Scdictt   daturum]     I^icct    damnuni 


intelligat  senex,  et  deceptiis  de  gau- 
dio  sit,  tamen  memordoloris  pristini 
et  calamitatis,  omnia  vuit  sustinere, 
qnam  id  quod  passus  est,  rursus  pati. 
Idem. 

Id  est  profccto:  id  arnica  dnbitur] 
Si  cum  inteirogationc  accipitur,  tar- 
ditas  Menedemi  major  intelligitur. 
Si  absque  iuterrogatione,  jam  sen- 
sit  monitiis  fallaciam.  Eiigrapbius  : 
'  Vel  confirmaulis,'  &c.  Ceterum 
omnis  difficultas  hujus  loci,  queni 
variis  remediis  et  sjepe  valde  accer- 
sitis  tentarunt  eruditi,  in  expedite 
erit,  si  liiec  tola  oratio  Menedemo 
tribuatur,  ncque  Chremes  ilia  dicat, 
scilicet  daturum,  sed  Menedemus.  Ut 
sit :  id  est  pro/ectn,  id  umicw  dabitvr. 
Scilicet  daturum.  i.  c.  intelli'^o  jam 
quid  agatur.  Quod  oblentu  nuptia- 
rum  a  me  petent,  id  amicEe  (merctri- 
ci.  Nam  hie  error  senem  adhuc  te- 
net) dabitur.  Sed  quid  agam  ?  scili- 
cet daturum  me  decrevi ;  vel  daturum 
me  esse  dicam,  (jiiod  postidabit  fi- 
lius.  '  Vail !  frustra  sum  igitur  gavi- 
sus  miser,'  quasi  filius  auimum  revera 
ad  nuptias  adjecisset.  'Quidvis  ta- 
men jam  malo,  quam  hnnc  amittere.' 
Ha^c  unica  est  ratio  explicandi  loci, 
si  hariolari  vcUe  desinenius.  Engra- 
phius  vidit  et  monuit,  imo  in  suis 
codicibus  ita  reperit.  Sic  enim  an- 
notat  :  '  Scilicet  daturum.  Licet 
damnum,'  &c.  Quis  nou  videt,  de 
Menedemo  haec  dici,  non  dc  Chre- 
mcte  ?  lioeclerus. 

17  l)idurum'\  AI.    Datum.    Farnab. 

i'lustra  igitur,  i|C.]  Frustra  gavisus 
sum,  siquidem  filius  non  rcsipuerif, 
ncque  tu  daturus  filiani  in  uxurem, 
uti  poscebat  ipse,  sperabain  ego,  tu 
visus  promittere.  Idem. 

1<J  Quid  nunc  rcnuncicm]  (iuid  ergo 
vis  reiiniieiem  filio  abs  fe  esse  respon- 
8um,  lie  intelligat,  me  Ikic  intellexis- 
8e,  quod  noil  vero  nuptias  petit  P 
Fugrapliiu%. 

22  I'ri/icr  hue  tnilii  pnprluii']  Eic- 
gaiilia  et  vis  cat  in  sentenlia :  sicut 


NOT^    VARIORUM    IN 


scmcl  cft'pisti  niilii  opcrani  dare,  ita 
porro  ctiain  dcs  logo ;  noqiie  defati- 
geris  contiiuiaiidis  officiis.  Th  pcrfi- 
cci'c,  possit  napdippafftv  accil)eie  ex 
illis  ill  Aiulria  v.  1.5.  *  Ut  bciiefi- 
ciuni  verbis  initiim  diidiini,  nunc  re 
comprobes.'  Additur  perpetito.  IJoe- 
cloriis, 

24.  2G  Quid  deinde?  ct :  hem,  istiic 
ynlncmm]  Cliremes  tractatn  opeiosliis 
fecit  siinm  officinm,  apiid  desideran- 
tem  I't  singillatim  clicicnteni :  subjcc- 
ta  cliam  absoliitionc  tolius  consiiii : 
'  Tanto  ocyiis  te  ut  poscat,  et  tii  id, 
quod  cupis,  Quain  ocyssime  ut  des.' 
Alii  distiiigiuint  :  et  fu,  id  (juod  aipis, 
quam  ocyssime  ut  des.  Ut  confessio 
sit  4fi(pa<T(i  et  irddei  adjuta :  cupio. 
Idem. 

Dcsponsam  quoqiie  esse^  Petitionis 
nxornin  uomina  bacc  sunt.  Nam  pri- 
mum  inventa  dicitur,  deinde  pacta, 
tcrtio  dcspoJisafa,  f|aarto  uxor.  Ita, 
ut  vicinum  nomcn  jam  petitionis  os- 
tenderet  circa  nuptias,  dixit,  '  Post- 
remo  desponsam  (|uo(pie  esse  dicilo.' 
Hoc  cnim  vicinnni  ad  uxorem.  Nam 
<:npra  pacta  dicitur.  Ut  est  apud 
V^irgilium :  '  Et  pacts  conjugis  os- 


tro.'  Dcniiine  prime  Menedemus, 
cum  audisset  Clircnictcm,  Die,  convc- 
nisse,  egisse  tc  de  iiuptiis.  Qiioniam 
convcntco  iioiucii  dixerat,«jiio<i  longc 
est  positum,  ipursivit.  Quid  deinde? 
Quasi  Iioc  parum  est :  et  pervenit 
usque  ad  appcllationem  projio  iixoris. 
Eu!X''(iphius. 

DespoHsam  quoquc  esse  dicito']  Ex 
esse  unnm  s  elidendum,  vel  ex  de- 
sponsam m.  rWcrnus. 

27  Poscat]  Argentum,   Farnabius. 

29  Istius  obsnturabere]  Facile  ejus 
fastidium  liabcre  poteris.  Eugraphius. 

Istius  obsalurabere']  Quantum  video 
sumptum  qucm  es  facturus,  brevi 
satias  te  illius  capiet  usque  ad  tae- 
dium  et  fastidium.  Farnabius. 

31  Abi  intra,  vide  quid  postulenl']  Li- 
ber Bembinus,  et  Victorianus,  postu- 
let,  et  Clinia  siibauditur;  de  quo  jam 
dictum  est,  tanto  ocius  te  ut  poscat. 
Faernus. 

Nam  te  sciente  faciam']  Ita  Eugra- 
phius legit :  et  Mss.  nostri  omnes. 
Bceclerus. 

Te  scientem  faciam']  Te  consulam, 
te  certiorem  faciam.  Al.  leg.  tc 
sciente.  Farnabius. 


ACTUS     V. 


ScENA  I.  Septenarii  Trociiaici,  Ct 
in  medio  Senarii  lanibici  sunt.  vs.  1. 
oinncs  Mss.  nostri  :  id  eerie  scio.  vs. 
G.  duo:  congratulando.  vs.  8.  duo: 
dictum  sit  c.  vs.  1.5.  omnes  :  itidem 
isluc  mihi  v.  vss.  18.  19.  unus:  nam 
ubi  desp.  nunt.  scio  contin,  injec.  alter: 
nam  ubi  dcs/Mnsum  nuntiasti  filin  ttio 
Mcio  contin.  ita  etiam  Argent,  vs.  20. 
omnes  oniittunt  rhalque.  vs.  2.').  unus: 
ud  ille  tuus  quoque  Syrus  itidem  m.  /. 
f.  alter:  sed  Ule  tuus  quoque  scrcus 
idem  m. /.  f.  Argent.  »SVd  ille  quoque 
luuii  Syrus  itidem  mire  Jinxit  filium. 
v».  30.  unus  :  et  teslimentis  stratus  est. 
▼».  33.  unu8  :  ubi  abire  intra,  aperire 
Mtium.    VH.  39.   omnes  omittunt  ne, 


duo  liabcnt  communi  pro,  comi.  vs.  51 . 
Argent,  ut  edidinius.  In  margin,  ad- 
scrib.  glossa,  paulo  ante.  Quam  unus 
meorum  in  textiim  roccpit :  id  quod 
me  fecissc  aiebas  paulo  ante,  oniisso  t<j3 
parum  alter  :  id  quad  me  fecisse  aiebas 
parumper.  vs.  55.  duo :  immo  abeat  multo 
tnalo  q,  g.  tertius  :  mala  multo.  vs.  57. 
omnes,  pergam.  Argent,  illius.  vs.  CO. 
duo:  ostendis.  vs.  61.  duo:  et  id  erit 
ingratum.  Argent,  et  ingratum  id  erit. 
vs.  08.  duo  :  et  Jiliuin  et  rem.  vs.  70. 
duo  :  id  cmirari  te  sim.  tertius  :  id 
amirari  te  assim.  vs.  72.  duo  :  vt  illius 
animum,  tertius,  ut  illi  an.  vs.  73.  om- 
nes :  dcjluit.  vs.  74.  duo:  quid  uis'f 
niox  omnes  :  milte  ac  sine  me  i.  h,  r. 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.   ACT.  V.    SC.    I. 


1373 


vs.  75.  onines :  prceparet.  Argent,  ad- 
dit  te.  Boeclerus. 

1  Ego  me  non  tavi]  Ha-c  sceiia  con- 
jecturaltiH  statum  continet:  quoniam 
aigumentis  collectiim  est,  Clitiphonem 
amicam  habere  meretricem.  Hoc  tit 
probari  possit,  argumenta  dicentur. 
Siiinpsit  exordium  a  persona  sua  et 
Cliremetis.  Ego  me  non  tarn  astutiim  : 
lioc  est,  aciitum  et  perspectorera  re- 
rum.  Eugraphius. 

Ego  me  non  tarn  ast.]  Jucunda  vice, 
exsoluto  nunc  suis  erroribus  Mene- 
demo,  Epitasis  in  Ciireraetem  fortius 
iucumbit.  Cujus  quo  serior  est  per- 
turbatio,  eo  vehementior.  Sed  tem- 
peratnr,  ut  ante,  oiaavf>riKo7s  rtffi  TrAdtr- 
fiaffi.  Vide,  quot  res,  quam  apta  con- 
secutione,  quo  artiticio,  una  eadeni- 
qne  opera  poeta  in  banc  scenani 
conduxit.  Senex  a  lacrymis,  et  sum- 
ma  eegritudine  animi,  ad  laetiora  vix, 
nee  aliter  adductus,  quam  ut  sata- 
gere  rerum  suarum  perseveraret, 
nunc  eo  usque  expedivit  se,  ut  jocari 
et  ridere  vacet.  Ridetur,  et  pertur- 
batur  ille  alter,  qui  aliena;  bactenus 
stuititiae  irrisorem  se  praebuerat,  et 
miserix  auxiliatorem.  Aliscentur  jo- 
cis  seria;  ironix  Veritas;  dictis  offi- 
cia.  Boeclerus. 

Ego  me  non  tarn  astutum,  netjue  ita 
perapicacem  esse  id  scio']  'AvaK6\ov0ov, 
Supplendum  enini  est :  sicut  opus 
est,  sicut  debebam  esse,  et  sim.  Idem. 

2  Sed  kic  luljutor  mcus  et  monitor  et 
pra-numstrttloT  Chreme'i]  Cumulavit  no- 
mina,  ut  insigniretur  tJ)  dcrTeToj/  t^j  ei- 
poipfiai.  Quin  ct  in  ipsa  significa- 
tionc  inest  lepos.  iMagistri  et  rectoris 
elogio  Cliremetcm  bonestat,  quod  is 
sibi  tantum  hactenu^  tribui^set,  sivc, 
tantum  sibi  pra>  Mcncdcmo  sapere 
visus  esse!,  HxTrt  ■Kauiuyo/yftv  alnhv 
iKcwhs,  ut  regcre  ipsuni  ct  luodcrari 
8C  posse  pufarct.  Pramvnstrandi 
voce  etiam  Plnutiis  ita  usus  est. 
Ouyeto  laudatis  addc,  Trinumnio  i. 
2.  01.  '  Sed  ego  hoc  verbum  cum 
illi  cnidam    dico,  prajmonstro  tibi.' 


Ut  et  monstrandi.  Bacchid.  i.  2.  23. 
'  Jam  perdidisti  te  atque  me  atque 
operam  nieani,  Qui  tibi  nequicquaui 
saepe  monstravi  bene.'  Idem. 

Sed  hie  adjutor  mens]  Hoc  vocabu- 
liim  est  comicum,  uti  et  '  monitor;' 
quod  ad  Phaedrum  multis  annis  prius 
monueram  quam  NotwParisienses  in 
lucem  prodiisseut.  Gallice,  C'est  ce- 
luy  qui  se  tient  deriere  la  tapisserie,  et 
qui  suggere  aux  Ac  tears,  quand  la  me- 
moire  Icur  manque.  Quamobrem  bic 
metapboricum  est,  nee  sine  magna 
elegantia  positum.  Faber. 

Monitor,  adjutor,  fifc]  Ironice  ista. 
Farnabius. 

3  Hoc  mihi  prastaf]  In  hoc  me  an- 
tecedit.  Sed  hie.  *  itapait  pocaoyela... 
ponis  eum  tractat,  in  se  multa  male- 
dicta.  Eugraphiiis. 

Hoc  mihi  prcestatl  Hoc,  i.  e.  to!  non 
esse  astutum  et  perspicacem,i.e.stul- 
titia,  stupiditate.  Guyetus  adscrip- 
sit  suo  codici.  Boeclerus. 

4  Caudex,  stipes,  4"c.]  Candex  est 
truncus  arboris,  conversa  o  in  au,  fit 
pro  codex  caudex,  sicut  pro  cote  cautis. 
Stipes  similiter  est  truncus  cujuslibet 
ligni,et  dccVtuatur  stipes  stipitis.  Sti- 
pes vero  stipis  est  prjebenda  militum. 
Haec  singula  prununcianda  sunt  per 
a.(TT(i<Tfj.hv,  ut  stulti  vis  exprimi  possit. 
Eugraphius. 

Stipes']  Ita  Plauto  frutex  inter  ea, 
qnae  in  stultum  dicuntur,  Mostellaria 
I.  1.  12.  Baclerus. 

Caudex,  stipes,  Sfc.]  Plant.  Baccb. 
act.  v.  sc.  1.  '  Stulti,  stolidi,  fatui, 
fungi,  bardi,  blenni,  buccones  ;  bos 
solus  ego  omncs  longc  anteeo  stulti- 
tia.'   Farnabius. 

ii  In  ilium  nihil]  Hoc  est  quod  su- 
pra dixi,  contra  opiuiuncm  dictum  : 
nam  adjecit,  '  I'2xup(!ral  stultttia 
ejus  ha'c  omnia.'  Eugraphius. 

In  ilium  nil  potest :  nam  ersuperat 
eJH)  Hhillilia  ha'c  omnia]  Pro  nil  o.  I.  8. 
habcnt  nihil:  <|u;e  tamen  diciio  in 
scansione  est  contralicnda.  Bembi- 
mis  vero  advcrbium  nam  in  coutextu 


1374 


N(rr.E    VARIORUM    IN 


lion  hal)of.  Sine  tpio  somio  consuc- 
tiuliiii  accoinmodnfior  videtiir.  Ut 
vero  versus  .^il  Hothaictis,  »it  cetcri, 
cliso  ex  ilium  \,  prior  syllaba  corri- 
picnda ;  dictio  vero  ejus  luouosyllaba 
fucionda.  Fu'crnus. 

Nam  e.xsupcnit  ejus  stultilia  hccc  om- 
nia] Noil  diibito  Tti  imtuda,  quod  in 
iionnullis  codicibns  repcrtiini  est,  a 
niajiu  iuterpolatoris  esse,  qui  ad  priii- 
cipiiim  sccna?  retVrendum  putavit. 
Ft  qux  Latinitas  piodiliit,  astulia 
tjits  hac  ejcsupcrat  omnia?  Stultilia: 
vox  bic  apta  fuit  ad  absolveiiduui 
iiicxpectata  interpretatioiie  Ztaffvp- 
fiov.  Ba'clerus. 

6  Olie  jam  thaine  deox  uxor  gi'at. 
oht,]  Severa  satis  sa|)i('iitia ;  donio 
egrediens  iixorem  castignt  is,  qui 
niox  expcrietur,  se  longe  fuisse  ux- 
ore  insipicntiorcni,  qua-  filia  recupe- 
rata  gaudct,  dum  ipse  de  rccnpcran- 
do  fiiio  uullain  cogitatianeni  suscipit. 
Jdiui, 

Olie,  jam  desiiie,  &fc.]  Egiedicns 
Cliremes,  conversus  ad  afdes  lia'C 
iixori  qn;e  est  intus  :  v.  Andr.  act.  ii. 
sc.  2.  Funuihius. 

Graltihnido]  Dlis  agendo  gratias, 
til)iqiic  gratulando,  super  inventa 
itiin.  Idem. 

7  A'tsi  illos  ex  tuo,  ^c]  Nisi  Deo8 
tui  similes  judices,  ut  nil,&c.  Idem. 

9  .SVJ  quid  interim  illic]  "O.  1.  s.  sed 
interim  quid  illic.  Et  versus  constat 
rationibus  sa'pe  rcpetitis.  Fairnus. 

Quid  illic  jumdudum  gnalus  ccssat 
cum]  Jamdudum  ccssat.  Janiduduin 
est,  quod  rediisse  dcijiierunt.  Ces- 
»ant  enira,  qui  iiarent  in  loco,  ubi 
jam  nibil  e«t  quod  agant.  Ubi  nul- 
la morandi  caussa  est.  Promiserat 
enim  cel<:rcm  reditum  Syrus  :  A'am 
nihil  est  illic  quod  mvvemur  diutins. 
Bceclerus. 

1-4  Vultus  quoque  hominem]  Adhuc 
perseverat  C'lirenics,  ut  credat  a  Syro 
ad  Mciiedonium  conipositaiu  es«c  fal- 
lariani,  ita  ut  et  vultus  hominem  see- 
leratitbimum  fingat.  Eugmphim. 


Vultus  quoque  hominum  fingit  scelus] 
Vide  CFneslonialli.  ct  Jo.  Riv.  Bce- 
chvui. 

VoUus  quoque,  S(c.]  Scelestus  ille 
Syrus  uon  se  tantuni,  sed  et  alios  in- 
struit  omnem  induere  personam,  vul- 
tum  finj:crc  et  compoucre  ad  onincni 
animi  habitura,  niox  versu  abhinc  12. 
Farnahius, 

10  Veterator]  Versntissimns  vctc- 
ralor  est  Syrus  istc.  Vid.  Andr.  act. 
II.  sc.  6.  Idon. 

Si  magis  jinris,  pules]  Hie  jam  apo- 
rit  veritatem  Mencdemus.  Magis 
qualis  sit  Syrus  intelligas,  si  magis 
quae  ftcerit  cognoscas.   Kugraphiu.i. 

17  Mane.  Hoc  prius]  Cum  narrare 
vcUot  Menedcmus,  ut  erederct  Sy- 
rum  adversus  Chremetem  potiiis  in- 
sidias  tetendisse,  intercedit,  et  dioit, 
quidnani  perdiderit.  Quod  negatum 
a  Menedcmo  est.  Unde  se  niirari  ve- 
liementer  dicit,  quod  lia:c  non  fuerit 
suspicatus.    Idem. 

Mane:  hoc  prius  scire  expeto]  Cupi- 
ditas  seiendi  aliena  damua,  cum  qua- 
dani  lubidinc  ignorandi  propria,  ju- 
cuiide  liic  depinguntur,  in  ipso  arti- 
culo  manifestandae  fraudis,  in  quam 
Chremetem  soUertia  pracpostera,  ct 
curiosus  ill  alicnis,  socois  suaruin  re- 
ruin  animus  pra^cipitabat.  Bceclerus. 

18  Quid  ptrdideris]  Quantum  ar- 
gent i  tibi  extorserit  Syrus.    Farnah. 

19  Continuo  injecisse  v£Tba  tibi  Dro- 
monem  scilicet]  Calphurnius  subaudit: 
an  non  verumest?  Manuscripti  nostri 
omnes  explcnt  per,  scio.  Uiius  etiam 
ante,  scilicet,  addit,  compcri.  Quod 
absurde  fieri,  palam  est.  Liquet  ta- 
men  hinc  rh  scilicet  particulara  illis 
habitam,  oriAaarj.  Alii  ut  verbnm  ca- 
piiint,  scire  licet.  Quod  alibi  Donatus 
etiam  notat.   Bceclerus. 

Dromonem  scil.]  Voluit  Chremes  ce- 
lare  antorem,  et  transferre  in  Dro- 
monem, deinde  in  Cliniam,  denique 
in  Syrum,  unde  babuit  ista,  act.  iv. 
sc.  4.    Farnahius. 

Aurum,  (fc]  Aomphv,  depdiraiva,  Kal 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    V.    SC.    I, 


1375 


ipyvpdfiaTa.    Menander  apud  Athe- 
nsenm,  I.  vi.  Idem. 

21  Quid  non?]  Melius  et  siguifican- 
titis  distinxeris :  quid?  non?  BcBcleius. 

24  Sed  te  iniror,  qui  alia  tarn  plane 
scias'l  Vide  Giiyetiim.  ^Nlenedenius 
propius  accedit  ad  eirorem  Cbreme- 
tis,  ipsi  vehil  in  speciilo  ostenden- 
dum,  facete  et  urbane  as^^iniulata 
simplicitate  narrationem  exorsus, 
cujus  singula  membra  ad  conficien- 
dum  id,  quod  agebatur,  valida  sunt. 
Idem. 

Sed  te  fniror,  qwi,  4c.]  iMiror  inte- 
rim te,  qui  Lynceus  alter  tam  acutum 
cernis  aliena  arcana,  ut  scias  quani 
filii  mei  vultum  finxerit  Syrus,  in  re- 
bus propriis  in  tantum  esse  talpam, 
ut  nou  videas  eundera  Syrum  tnum 
quoque  filiuni  tam  mire  finxisse,  ut 
tibi  glaucomam  ob  ociilos  objioeret, 
ne  discernas  Baccbidem  banc  simu- 
lari  amicani  Cliniae,  esse  revera  Cli- 
tiplionis.  Farnahius. 

25  Sed  ille  tttitm  qnoque'\  Hie  jam 
prorumpit  in  narrationem.  Ille,  in- 
quit,  Syrus  mire  tuum  finxit  liliuui, 
ut  amicam  ejus  tu  Ijaccbidem  suspi- 
cari  non  possis.  Haec  argumenta  col- 
ligit  a  factis.  Mitto  jam  osculari,  et 
amplexari.  Deinde  a  loco,  quod  in 
ultimis  aedibus  retro  conclave  posi- 
tum  sit,  quo  eis  introlatiis  est  lectus. 
Utique  discc»sio  li-.cc,  longe  a  con- 
spectu  niultoruui  posita,  ideo  sum|)ta 
conspicitur,  ut  magis  facinus  ca?lHrf  t. 
Deinde  quod  ingress!  sunt  solus  Cli- 
tipbo  et  sola  liaccliis.  Hipc  dicens, 
a  pra.'ccdentibus  argumentatur,  quid 
con»ecntum  sit,  scilicet  conrubitus. 
Unde  quia  rem  conjecturalitcr  colle- 
gerat,  addit,  *  ()(>r;ruere  ostium,  Jtt 
Clinia  h*c  fieri  vidcbat.'  P'icri  onim 
non  potest,  nt  si  aniica  Cliniie  csset 
meretrix,  ipso  prirsrnte  cum  altcro 
adolcscente  concludcrctnr.  Qua  re 
probata,  Chremcs  velienientcr  excla- 
niat,  mcnior  ra:n,r  datnp,  •  Decern 
<lierum  \ix  niilii  est  familia.'  Ut  di- 
catjliuud  esse  tuidc  f.nuiliam  susten- 


tet.   Eugraphius. 

Sed  ille  tuns  quoque  Syrus  idem  mire 
fiu.xilfilium]  Liber  Bcmbinus,  et  Vic- 
torianus,  sed  ille  tuum,  ut  sit,  tuuni 
fiiium.  Faernus. 

25.  26  ironia  est  satis  lepida  in  his 
duobiis  vcrsibus,  quani  agnovit  et 
explicat,  cum  sequentibus,  Eugra- 
pliius.  '  Ut  ne  paululuni  quidem  sub- 
oleat, '  sc.cniquam  homini.  Bceclerus. 

Ut  ne  paululum  quidem  suhokat]  Hii- 
jus  versus  secundus  pes  est  trocbaeus, 
terlius  anapa^stus,  eliso  m  ex  paulu- 
lum, quanivis  sequente  consonante. 
Faernus. 

27  Miltojam,  i)C.']  Omitto  oscula, 
amplexus,  manus  salaces.  Levia  sunt 
ilia,  praeul  quod  jam  audies.   Farnab. 

28  Vah'\  Sive  Guyeti  distinctio- 
nem  hie  accipias,  sive  vuigarem  reti- 
neas,  rh  vah  risu  Menedemi  altolli- 
tur.  Sive  apud  banc  particulam  ora- 
tio  ^leuedemi  risu  interciditur.  Bcs' 
clerus. 

Est  mihi  in  ultimis  conclave  ad.]  Se- 
riam  specicm  narrationis  initio  ac- 
commodavit:  qua;  subinde  SiaKayiar- 
y.o1s  figuratur,  TraQitriv  adaugetur,  ab- 
solutione  perficitur.  Singulare  pror- 
sus  iioc  exempluu)  dixeris  narratio- 
nis comica;,  qua;  remstatim  et  totam 
accurala  denionstratione  conficit.  Id. 

30  Hue  est  intro  lalus  lectus]  Exem- 
tiks  olim  lectos  et  portatiles  habere 
moris  erat,  quos  bine  inde  deporta- 
bant.  Horn.  Odyss.xxiii.  'AAA'&7eot 
(TTopicrov  TTvKivhv  Kixos  iKrhs,  &C.  Far- 
nahius. 

31  Dictum  facluni]  'PrjOfv  utol  trpax- 
6tv.    Supra  act.  iv.  sc.  4.  Idem. 

35  Ftlii  est  arnica  liaccliis  Mcne- 
denie  !  occidi]  Tandem  ergo  Chremcs, 
vehili  souino  excussus,  se  etfilium  et 
Buam  toi'tuiiam  sapieulianii|iie  agno- 
scit.  'EyuTToflaii  liiir  proniintianda  sunt. 
liarclcrus. 

30  Quamohrcm  ?  ct  37,  Quid?  Lstiic 
timrs  quod  ille  operam  amico  dat  sua] 
Ignnranliam  roi,  quani  tam  desig- 
nate  dcpiuHcrat,  assiniiilat:  irphi  to 


137G 


NOT^Ti:    VARIORUM    IN 


Oi'fi7)i>(s  rou  Btanvp/xnii  KwfiiKov.  Quo 
ptioin  special  vs.  :{M.  si  dat.  Ciescit 
iiihaiiitns,  quoil  (Iuoiih  lein  sua  si- 
iiiiilutionc  CO  adigit,  \\t  argnmentis 
agcic  iiicipiat:  'An  dnbiiiiii  id  tibi 
esl?  qiieinqiiamnc  aiiiino  tarn  comi 
esse,  el  leni  piitas,  qui,'  i!v:c.  Ukm. 

Decern  tlicnim,  Ifc]  Res  niea  fanii- 
liaris  intra  10.  dies  tola  exhaurictur. 
Ul  iu  re  luilitari  dicitur, '  Tiiuui  die- 
rum  comnieatus.'  I'arnabius. 

37  Quid  f  istuc  timcsl  Inscitia  se 
rem  probatam  babere  IMenedemus 
illudit  faceta  satis  urbanitate.  Eugra- 
phius. 

Tarn  comi]  Tam  patienti,  miti.  Le- 
gitur  et  cummuni,  utrumque  a  Mss. 
cot.  Farnabius. 

40  !Me.  Ah  alt  eh]  Hsec  non  sunt 
in  libro  Bambino,  et  certe  risus  non 
videtur  babere  bic  locum.  Sed  nee 
versus  haec  recipit.  Faiirnus. 

INIe.  Hit,  ha,  hcB]  Verecunda  et  Lo- 
nesta  Aposiopesis,  Farnabius. 

41  Ut  facilius  mihi  verba  dentur] 
Haec  facta  sunt.  Eugraphius. 

42  Derides]  Tam  diii  irridendns 
erat  sciMcet,  donee  se  irrideri  anim- 
adverteret.  lioeclerus. 

Merita  mihi  nunc  ego  succenseo]  Hie 
jam  ab  argiiuiciitis,  qua;  a  Menede- 
1)10  dicta  sunt,  alia  colligit  Ciircmes 
de  pra-tcrito,  (|uod  ilhim  in  sinuni 
lueretricis  viderit  mannni  inserere. 
Eugraphius. 

43  Dedere]  So.  occasionem.  Far- 
nabius. 

40  Nam  jam]  Affectio  est  ilia 
irascentis,  de  qua  sa-pe  diximus.  Ut 
quod  ait  Virgilius,  Quos  ego.  ILugra- 
pLins. 

iVon  tu  te  cohibes]  Aposiopesis,  ex 
ira  etfervescenle.  Farnahius. 

47  \on  ego  tibi  exempli]  TlapdSdy- 
fia  est,  ad  deterrenduni  dictum.  Eu- 
graphius. 

Aon  tibi  ego  exempli  sali^  sum]  Ne 
»c.  irascendo  uimium  amoribus  filii, 
alifpiid  facias,  undo  tibi  cruciatiim 
»p»c  paria*.    Sicul  mihi  accidit.  Uu- 


cleriis. 

48  Af^oN  sum  upnd  me]  Non  sum 
niei  compos.  Ini;  sc.  molu  incales- 
cit  cor,  iuflammantur  spiritus  ct  san- 
guis, mens  de  cardinc  lollilur.  Far- 
vabius. 

49  Te  uliis  consilium  dare]  Eurij)!- 
des.  Miffu  (ro^i(nr]V,  Sittjs  ovx  a,(nifi 
ooip6s.  Idem, 

50  Foris  sapcre,  Sfc]  Ciiremcli  re- 
gerit  Menedemus  sua  ipsius  verba, 
et  consilium  in  ipsum  retorquet,  non 
sine  tacitacuriositatis  exprobratione. 
Confer  act.  i.  sc.  1.  Idem. 

52  Fac  te  palrem]  Comcediarnni 
vice  versa  sunt  omnia.  Nam  ille 
qui  accipiebat  ante  consilium,  nunc 
dare  coepit.  Mores  eniin  per  co- 
ma-diam  exprcssit,  et  qualis  buniana 
bominum  vita  declaratur.  Eugra- 
phius. 

Fac  te  esse  patrem  sentiat]  Antiqua 
collocatio,  Fac  te  patrem  esse.  Faer- 
nus. 

Fac  te  patrem  esse  sentiat]  Totus  hie 
locus  fabulae  vices  permutatas  xopa«- 
Tjjpifet  :  et  conferendus  est  cum  ora- 
tione  Chremetis,  act.  i,  sc.  1.  vs.  101. 
&c.  Bceclerus. 

54  A'e  quam  aliam  quarat  copiam] 
Vide  Guyct.  Idem. 

57  Nam  si  illi  pergam]  Liber  Bem- 
binus  pergo.  Ita  Ijabuit  et  Victoria- 
nus.  Fu'ernus. 

Nam  si  illi  pergo  suppeditare  stimti- 
bus]  Plautus  :  '  Suppeditare  clamori.' 
liacleriLs. 

58  Mihi  iliac  vere]  Vera  liber  Bern- 
bin  us.   Faernus. 

Ad  raslros  res]  Ad  rastros  sum, 
non  dolore,  sed  paupertate  rediturus. 
Eugraphius. 

Ad  rastros  res  redit]  Allusum  ad 
rastros  Menedemi,  act.  i.  sc.  1.  et 
Emphatice  :  mihi  illzec  vere  prai 
inopia  ad  rastros  res  redif,  non  ut 
tibi  modo  obstinato  dolore.  Idque 
proverbialiter,  ut  ;  ad  restim  res  re- 
diit,  Ad  incitas  redactus  sum.  Farna- 
bius. 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    V.    SC,    I.       1377 

Quot  incommoda]   Ita   etiani    Mss.  se  composnit  affectus,  nee  impedi- 

nostri,  Giiyeti  emendationem  confir-  tur  sed  tegitnr  iiacundia  consilium, 

mantes.  Bceclerus,  Quod  ut   conspectius  esset,  adjecit 

CO  Diffidlem  ostendis]  Aliqui  libri,  Poeta  et  comparavlt  senis  in  seivuui 

inter  quos  Bembinus  et  Victorianus,  indignationem  :  quae  ultionem  et  mi- 

liabent  nstendes:  ut  leferatur  ad  id  nas  spirat.     Filius  dictis  conftdabitur, 

tenipus,  quo  venia  petetur  per  Cliti-  ad   emendationem:    servus    verberi- 

pbonem  a  Chremete.   Fa'trnus.  bus  male  niultabitur,   ob  vindictani 

61   Et  id  ingratuml  Gall.  Et  on  tie  facinorum.  Bceclerus. 

vous  en  saura  auctin  gre,  Faber.  6G  Nihil  dos  nos  jnovef}  O.  1.  s.  niliil 

Ut  lubetl  Haec  quoque  respondent  nos  dos  movet.  Faeriius. 

superioribus  i.   1.   114.    115.    '  Ch.  67  Pro  re  nostra]  Pro  facuitatibus 

siccine  est  sententia?  Me.  Sic.  Ch.  meis.  Farnabius. 

bene  vale.'     Menedemiis  hie  cum  ra-  70    Et  ilium  rogitato  simul]   Liber 

tione  ad  suum  negotium,  de  Cliniae  Bembinus,  et  ilium  hoc  rogitato  simul. 

matrimonio,    properat   reverti.   Bw-  Faernus. 

clerus,  71   Quin  ego  vero,  quatunbrem  id  fa- 

64  Quid  dotis  dicam  te  dixisselFro-  cias  nescio]  Duo  egit  poi'ta  ;  turn,  ut 
prium  juris  est  verbum,  cum  dicitur  cliceretur  consilium,  de  quo  mode 
dos,  quodexprimitur.   Eugraphius.  dictum  est,  atque  expressiiis  signare- 

65  Quid  oidcujsfi]  Postea  quod  dos  tur  :  tuni  ut  discrimen  ingenii  ac 
petita  est,  Cliremes  diu  deliberavit  morum  senis  consignaretur ;  de  quo 
consilium  quarens,  non  quo  sunmiam  in  prsfatione.  Bceclerus. 
quaereret  dotis*  quod  intelligi  datur  74  Gerere  viihi  morem]  Animo  meo 
ex  sequentibns.  Comproniissa  dote  satis  facere,  arbitrio  meo  facere. 
adjungit,  si  me  vissakum:  aliterenim  Farnabius. 

filium   corrigi  non  posse  credit,  nisi  75  Age  jam,  uxorem  ut  accersat  pa- 

dotis  nomine  omnia  bona  filia;  promi-  ret]    Th  age   hue    probe   quadrat    et 

sisse    videatur,    unde  crederet  filius  Mss.  auctoritafe  defenditur.     Utfor- 

exha?redem  se.     Denique,  id,  inquit,  tasse  alio  remedio  opus  non  sit.  Boe- 

mirari  le  simululo,  ut  ad  ejus  notitiam  chrus. 

veniat.  Quam  quidem  rem  cum  Uxorem  ut  accei:sat]  Deductio  uxo- 
intellexisset  Menedemus,  explanat,  ris  vesperi  adeo  ct  noctu  fiebat.  /•'ar- 
se,   idcirco    promisisse,    ut    auimum  nabius. 

adolesccntis   luxuria  et  lascivia  dif-  76  Dictis   confutubitur]    Solis    ser- 

lluentem    inopia    reiunderet,    et   ad  monibus    male    tractabitur.     Eugra- 

integram  fiugem  necossilale  revoca-  pUiu.i. 

ret.  Idem.  Ut  liberos  est  aquum,  ifc]  (Mitipho 

Ch.  uh]  Dclibcrationcm  significat  convictus  dictis  castigabitur,   sc.  4. 

henc    cunctalio,    non    tam    de    dote,  infra '  gcrro,  inerx,' (!y;c.  servili  niulc- 

qiiara   de    rationc    rmcndandi    et  ad  tabitur  supplicio.  Farnabius. 

frugeni    revorandi    filii.     Hie    coim  77  iSVW   Syrum]    Cum    uliipic    ma- 

con.silium    illud    ad    oiKoi/ofilur    unicc  jora  tormcnta  servo  minatus  sit,  iras- 

factum,  vehiti  ex  re  pm-senti  arripi-  ccntis  more,  qnod  esset  f.ictiirus,  cx- 

tur :  ut,  diim   tiirba:  in  Cliti|ihoii('m  primerc  non  potuit.   Eugraphius. 

augeri  videntur,   ad  KaTaarpo<jn)i'  pa-  iSVii  Syrum]    ICruditc;    I'.iigraphiiis  : 

retur    via.      Uitfcrt    cnim    lia-c    ira  '  (Jum  nti(|iie,'  iV<:.   Itarlerus. 

Cliremctis  pains  ab  uliorum  patruui  Sed    Syrum]    Aposio|iusi.s    ex    ira. 

indignatione,  nbi  plus  atfectus  (juuin  FarnnbiuM. 

ratio  (lominatur.      iiic    in    rationein  Adeo  cxornalum]  Id  est,  rouiptuui, 

Delph.tlVur.i'.lus.                       Trrent,  \  S 


1378 


nOTJE   VARIORUM    IN 


per  f\pii)V([av.  EHC;Taj>hius, 

Adio  cxifinntum  dnlio]  Verberibus 
ct  cniciatu  carmiuatuni.  I'll  so  trim 
hhn,  Faniabiiis. 

78  Adco  depcxinn]  Hoc  est,  coni- 
positiim  pauis  et  tonnentis.  Eugra- 
jihiiis, 

Dcpexum]  Flagris.  Plant. Menapch. 
'  Pectc  pugnis:'  act.  v.  sc.  7.  Poen. 
act.  I.  sc.  2.  '  Leno  pngnis  pectitur.' 
Riid.  act.  III.  sc.  2.  Famabius. 

80  Vidiue  mtdieri]  Faciiis  enim  illii- 
sio  est  in  eani,  quae  et  ruulier  et 
vidua  est.  Eugraphius, 

Vidtice  inuUeri]  In  quam  injuria 
pleruinqnc  impunita.  Qnintii.  De- 
clam.  'Inil)ecilla  res  est  focmina,  et 
aflert  infirmitati  naturali  non  leve 
pondns,  quod  vidua  est.'  Farnahius. 

ScENA  II.  Satura  est,  ex  Trocliaicis 
catalecticis  et  lanibicis  acatalecticis. 
vs.  2.  nnus  Mss.  omittit  de  me.  vs.  7. 
omnes,  ut  ed.  vs.  11.  omnes :  ut  ncque 
tu  egeres.  vs.  18.  Argent,  prius  Cliti- 
pho  disce.  vs.  19.  idem  ex  giossa : 
istoc  voto.  vs.  22.  duo :  nemo  te  accusal 
Syre.  vs.  25.  omnes:  quid  Syre?  vs. 
33.  omnes :  quod  in  mentemihi  est.  vs. 
43.  duo  :  cujus  sis  Jilius,  cum  giossa. 
vs.  44.  unu8  omittit  rh  in.  vs.  46.  om- 
nes :  anne.  vs.  47.  duo  :  ob  hoc  pro 
adhuc.  vs.  48.  omnes  :  hinc  nunc  ad 
Mened.  pergam.  Bceclerus. 

1  Itane  tandem]  Ad  satisfaciendum 
valet  hacc  sceua,  et  veniam  petit.  Eu- 
graphius. 

1.  2  Ut  pater  tarn  in  brevi  spatio  om- 
nem  de  me  ejec.  anim.  patris]  'Evipyfia 
singularis  in  verbis,  quae  frequentia 
voluit  esse  poeta  :  pater  ejecit  animum 
pntris,  et  in  tarn  brevi  spatio.  Hoc- 
cine  est  credibile  aiit  memorabile  : 
itane  tandem,  quaso,  est,  l\Ienedeme  ? 
Nota,  quam  significet  graviter  t6  tan- 
dem. Boeclerus. 

4  yulgo  faciunt]  Quod  meretrices 
omnps  amant  adolescentes.  Et  argu- 
inentatur  :  quia  quod  omnibus  licet, 
uni  licet.  Eupraphius. 

Volgo  id  faciunl]  Purgatio  popula- 


ris,  cxemphim.  '  Nam  quod  exemplo 
fit,  id  etiam  jure  fieri  putant.  Atque 
ali(|uid,atqiie  adeo  multa  atferunt  de 
suo.'  Cic.  1.  IV.  Epist.  3.  Famabius. 

6  Nescio,  nee  rationem  capio]  Dissi- 
mulat  Menodemus  se  scire,  quod  ex 
Chremete  audiverat.  Ita  enim  erat 
juvandus  Clitipbo  solatio  et  officio, 
lit  parenti  constaret  auctoritas,  ne- 
que  corrumperetur  consilii  fructns, 
Bceclerus. 

Hie  patrem  astare  aiebas]  Menede- 
inus,  negotio  Cliniae  nuptiarum  apud 
Chremetem  confecto,propcre  ingres- 
sus,  ut  filium  parare  juberet  ad  nup- 
tias,  eadem  opera  Clitiphoni  expo- 
suit,  quemadmodum  pater  ipsum  ex- 
hapredem  velit  esse  ;  magnaque  per- 
motus  iracundia,  omnia  sua  bona  doti 
dixerlt  filiae,  Clinii  sponsae.  Hoc 
nuntio  perculsus  Clitipbo,  properat 
ad  satisfaciendum  patri ;  qui  interea 
substiterat ;  nieditabundus  et  cogi- 
tation is  niultae  manifestus.  Subse- 
quitur  Clitiphonem  Syrus  consterna- 
tionis  particeps,  ut  ante  consilioruni. 
Menedemus  autem  paululum  officii 
causa  cum  Clitipbone  egressus  regre- 
ditur  mox  :  neque  interest  jurgio. 
Nondnm  enim  tempus  dcprecandi 
pro  adolescente  aderat.  Idem. 

8  Quidquid  ego  hujus]  Quidquid  ego 
tale  feci.   Eugraphius. 

Quicquid  ego  hujusfeci,  tibi  prospcxi, 
et  stuUitice  tucel  Dictts  jam  confutat 
filium,  ut  ante  constituerat.  In  qua 
objurgatione  poeta  exemplum  dedit 
notabile,  quanto  sit  major  vis  in  ra- 
tionibus,  quam  in  vehementia  et  tn- 
multn  castigantis.  Dissolutos  filii 
mores,  turpitudine  priEteritorum, 
noxa  futuri,  graphice  describit  pa- 
ter; nt  inferatur  potentius  necessi- 
tas  coercitionis,  et  descendat  in  ani- 
mum gravius.  Inter  Demeae  asperi- 
tatem  et  Micionis  indulgentiam,  nie- 
ditatura  temperamenti  genus.  Sen- 
tentiosc  autem  rriv  aawriav  stultiliae 
nomine  Poiita  describit.  Itaqueapud 
Aristophanem   Plutus    conqueritur } 


TERENTII    HEA.UTONTIMOR.    ACT.    V.   SC.    II.        1379 


<  Se,  nt  pritnum  in  hominem  stultnm 
incident,  in  ineretrices  et  aleani  pro- 
jici,  minimoque  temporis  niidiiin  do- 
nio  expelli.'  *H>'  5'  els  irapaTrXriy'  &v- 
6pu!iroi>  flae\6iijv  rvxt^,  TlSpvaiTi  koI  kv- 
0oiffi  irapa0i^\r]fiivos,  rvfivhs  dvpa^' 
f^iweffov  ev  oKapel  xp^'"i'-  ^  'j'  ^cho- 
liastes  vetus  erudite  :  'hXy)Q!t>s  yap  r) 
affuria  irapaTreTrX-qy^iiVT]  iarl  Sidvoia. 
Bwclerus. 

9  Esse  animo  omisso]  Negligenti, 
non  in  futurum  prospicienti,  sed  vo- 
liiptales  praesentes  habere  potiores 
quam  utilia  in  posterum  et  honesta. 
Adelpb.  act.  v.  so.  3.  '  Oruissiores 
paulo.'  Farnabius. 

Ei  suavia  in  prwsentia']  Ut  tantnm 
pnsentia  cogitares,  neqiie  de  futiiris 
curani  gereres.  Eugraphius. 

12  Ubi  decuW]  Quia  primo  tibi  non 
licuit  dare.  Hoc  enim  optimum  est 
pareutibus,  semper  filiis  bona  tra- 
dere.  Sed  lioc  cum  mibi  Don  licue- 
rit,  proximo  tibi  qui  erat  tradidi, 
boc  est,  leviro,  qui  8ororera  tuam 
ducit  uxorem.  Idem. 

Cui  decuit  primo,  tibi]  Comico  ge- 
nere  loquendi  per  frequentia  prono- 
mina :  ubi  per  te  non  licuit  tnihi  dare 
tibi,  cui  primo  decuit  sc.  me  dare,  aut 
decuit  dari.  liceclerus. 

Per  te]  Tua  ipsius  culpa.  Farnab. 

13  Abii  ad  proximos  tibi  qui  erant : 
eis  commini  it  credidi]  Ordinem  juris 
accurate  exprimit  bic  versus.  Vult  e- 
nim  Cbremes  justissiirie  vidcri  hoc  fa- 
cere,  quod  (ilio  minabatur  :  post(|uam 
illi  non  potuerit  dare,  qui  in  suis  iiic- 
redibus  primus  erat,  s-ibi  iirogredi- 
cndum  fuisse  ad  proximos,  i.  e.  ad 
sororem,  sicut  postca  vs.  20.  expli- 
catiir  :  iilii  comminxse  se  et  credidisse. 
In  (juibus  vcrljis  non  simplex  vis  in- 
f  St :  primuni  (| uidtin,  cwmmisi  <!<  cre- 
didi, ut  tiitanda,  nc  iiiofu^iunc:  in- 
tcrcant,  r|uod  in  ('.litiphonr*  vcrcnibim 
erat;  dcindo,  ut  dispcnsanda,  quan- 
tum ad  nccosiiatcs  vitir  attinet, 
rtiam  in  Cbtiphoncm.  (Juin  et  con- 
aulto,  at  dc  pluribus  locutuft  est,  quia 


dotis  tutandae  ac  dispensandae  cura 
ad  marituni  dotatae  pertinet :  quo 
eleganter  etiam  valet  rh  commiltere  et 
credere.  Eugraphius  non  videtur  sa- 
tis cepisse  vim  ordinis,  cum  proximos 
expiicat.  Bceckrus. 

Proxumos]  Heeredes,  sororem  tuam 
et  maritum  ejus,  levirum.  Farnabius. 

14  Ibi  ttice  stultitice  sit  prasidium] 
Circa  victum  atque  vestitum  :  et  tec- 
tum habeas  quo  te  recipias.  Eugra- 
phius. 

Ibi]  Apud  illos.  Farnabius. 

18  Quid  sit  vicere]  Vere  vivere,  ut 
act.  I.  sc.  1.  Bceclerus. 

Quid  sit  vivere]  Secundum  ratio- 
nem  et  virtuteni,  quae  vera  est  vita. 
Lactautius  1.  hi.  c.  18.  '  Nonne  igi- 
tur  verus  ille  et  communis  omnium 
pater  Terentianum  iilud  jure  incre- 
paverit,  'Prius  disce  quid  sit  vivere.' 
Farnabius. 

19  Istoc]  Moriendi  voto  atque  con- 
siUo.  Idem. 

20  Quct  isthac  est]  Servus  iram  do- 
mini  in  personam  suani  inclinare  cu- 
pieus,  ut  adolescenti  possit  succur- 
rere  ;  interponit  haec  verba.  Eugra- 
phius. 

20.  21  Qucc  ista  est  pravitas?  qua- 
re  amentia  est]  Comica  av^ii<rei  usiir- 
pata  sunt  haec  vocabula,  dc  ordine 
juris  perverso,  de  pra-posteraratione 
factorum.  Bceclerus. 

Quate  amentia]  O.  1.  s.  bic  addunt 
vcrbum  est.    Faernus. 

22  ^ra>«]  Athtnis,  urbe  media,  fuil 
ara,  iMiscricordiiu  sacra,  asylum,  ad 
quod  confugereut  cives  misori,  nee 
non  servi.  "Exfi  yiip  KaTa<ptryi]i' Sov\os 
Pwfxovi  Qiuiv,  Enrip,  Audrumach. 
Plutarch,  lib.  de  Superstitione  dici- 
tiir  <p(vf,ifjLos  0wfi6i.  *  Hacc  ara  tuebi- 
tur  onincs.'  Hecuba  apud  Virg.  Ai.u. 
II.    I'ltrnabius. 

2S  Sec  prccatnrcm  pararis]  Ne,  in- 
quit,  nt  adsoleiit  servi,  vclis  et  tu  ha- 
bere precatorcni,  (|ui  pro  te  roget. 
Vobis  enim  non  irascor,  cuni  niulta 
feceritis :  ita  u;(|uum  C9t  et  niihi  \0i 


1380 


NOTiE    VARIORUM    IN 


lie  irascnmini.  Post  iracundiani  apta 
seiitontia  est.   fj/Jirrd/WiiHs. 

Ptrctitorcm]  Deprccatorem,  qui  pro 
te  inteiceiiat.  Plant.  Asin.  act.  ii. 
•  Precator  ailfiiissct,  iiialain  icin  ef- 
fiigios  iiiinqiiaiii.'   Farnabius. 

23.  24  A'i/jj/  succenseo  ncc  tibi,  ncc 
htiic:  nee  vos  est  aquum,  quod  facio, 
mihi]  Cnstodit  luoilum  sni  consilii 
seiiex;  qui  lianc  castigationcni  non 
ine,  seel  rationis  esse  ;  ncc  litigando, 
scd  convinceiulo  ;  adcoqne  plus  re- 
iiini  quain  vcrboiutii  ari:;uincntis  con- 
stare  voluit,  Dissimulat  ergo  irain 
ill  servum,  et  in  occasioneiu  iiltio- 
nis  ditfert.  Cum  praesertim  inenii- 
nisset,  quoiiiodo  buic  ipsi  servo  ne- 
quaiu  aninitiin  ad  peccandum  addi- 
derit.  Quae  demio  jactari,  inter  pu- 
dorem  erroris  sui,  non  vult.  AVc  vos 
cut  irqiium,  ob  id  quod  facio,  mihi  suc- 
censere.  Ila  supplet  Ms.  Argent, 
codex,  cum  Giiyelo.  De  ara  et  pre- 
catoribus  Bailaiidus,  (in  cujus  anno- 
tatione  editores  diiigenter  scilicet 
Lactantinm  pro  Luctatio  reponunt,) 
et  melius  Weitzius.   Daclerus. 

24  Aec  vos  est  aquuin]  Ncc  vos 
zeqiium  est  mihi  succensere.  Farna- 
bius. 

2.3  -'l^ii<]  Quo  facilius  terreret  se- 
nex  disces>it.  Euf^iapkiuji. 

Abiit.  rah  rogassc  vellem]  Nullo  mo- 
do  debiiit  ejicere  lios  versus  duos 
Guyetus.  Qiiam  necessariuni  est  in- 
dicari,  seneni,  abrupto  coUoquio,  abi- 
isse  ?  et  quse  potest  esse  opporluni- 
tas  oralionis  vs.  27.  coept-.e,  si  ser- 
moni  Clirenietis  stutim  subjiciatur  ? 
Durior  videatiir  ilia  tK\fi\pis,  tibi  jam 
esse  ad  sororcm  intelligo.  .Sed  prope 
est,  unde  siippleatur.  Dixcrat  ser- 
viis,  unde  mihi  ycterem  cibum,  et  inter- 
posticrat  t6.0ovs  caussa;  ila  nos  alitna- 
vil :  continuatur  pra^cedeiitibus  ora- 
tio  :  tibijain  esse,  sub.  cibuin,  ad  soro- 
rcm, i.  e.  apud  sororcm,  inteUigo.  Ba-- 
cleriiR. 

Abiit]  Seoex,  Cbremes.  I'arna- 
l/iut. 


2fl  Ita  nos  abaticnavit]  Lego,  aliena- 
rit,  nt  .sit  Trocliaicus,  quales  sunt 
ceteri.     Vide  Facnium,  I'aber. 

Ad  sororcm]  Apud  sororem.  Far- 
nabius. 

27  Adcone  rem]  Optimum  equidem 
sensum  ex  necessitate  collcctum  in 
dolore  adolescens  coUocavit.  Quip- 
pe  cum  postrenium  omnium  mato- 
rum  fames  sit.  Denique,  '  Obscae- 
nainquc  famem,  quae  prima  pcricula, 
vito.'  Eugraphius. 

Fame]  A  tame.  Vel  genitivus  an- 
tiquus  5.  declin.  Vid.  Agell.  lib.  ix. 
C.  14.   Farnabius. 

Syre]  Hie  trocliaicns  ita  snsten- 
tandus  est,  ut  prima  syllaba  in  prae- 
cedentem  versum  rejiciatur;  et  peri- 
culum  in  periclum  contiabatur.  Ut 
primus  pes  sit  spondeus :  secundiis 
anapajstns:  nam  redisse  scribebat  Te- 
rentiiis,  quod  nos  rediisse :  tcrtius 
iambus,  quartus  dactylus.  Facrnus. 

28  Hlodo  liccat  viverc,  est  spes]  Hie 
versus  octonarius  iambicus  est,  po- 
nendo  in  prima  sede  proceleusmati- 
cum,  et  diphtbongum  dissolvendo  in 
quxe,  ut  sit  spondeus.  Idem. 

Modo  liccat  vitcrc]  OuSeVor'  aOvfitiv 
Thv  KaKiis  irpdacrovra  iv5pa,Ta  jSeArico  re 
■npoaZoKav  ad.  ApoUodorus.  Farna- 
bius. 

Nos  esurituros  satis]  Tristia  aliquo 
joco  disliiigni,  comici  ieporis  est. 
Sed  videndiim  qui,  et  ubi,  et  a  quo 
fieri  id  debeat.  Servum  hie  non  de- 
decuit,  ab  inexpectato,  aliiid  jocnla- 
riter  inferre,quam  quod  iuterrogaba- 
tur.  liccclerus. 

Nos  esuritui'os  satis]  'AirpoaSdKrjrov 
servilis  joci  in  periculo.  Farnabius. 

29  Neqtie  me  quicquam  consilio  adju- 
vas]  Opportune  instigatur  servus,  ut 
consnmat,  qiiod  super  est  faliaci^F, 
in  astnto  pectore.  OlitovoniKhv  et 
plane  insigne  tvprjua :  ad  exhaere- 
dationem,  suspicio  snbditivi  partus. 
lioeclerus, 

:iO  Immo  et  ibi  nunc  sum,  et  usqve 
id  egi  dudum,  iSfc]  Commeiidat  in  bis 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    V.    SC.    II.      1381 


Sfiv6ntTa  ingenii  siii  Syriis :  vultnqiie 
sermoneni  adjiivat.  Idem. 

Ibi  nimcsum,  Sfc]  Totus  in  hoc  sum, 
lioc  Diinc  ago,  et  diidiim  egi,  usque 
dnm  pater  tuus  aderat,  ut  meditan- 
do  aliquod  consilium  extundereni. 
Farnahius. 

32  Sic  est]  Din  finxit,  nescio  quid 
cogitare,  servos,  reperit  tamen  as- 
tute. Consulit  uti  dicat,  hunc  adoles- 
centein  filiuni  non  esse,  et  quaerit  ai- 
gumenta,  quod  antequam  puella  esset 
inventa,  liutic  diligebaut,  postea  ex- 
haeredatnr.  Adjicit  et  illud,  cum 
matres  semper  pro  filiis  iutcrvenire 
consueverint,  nunc  iu  iracundia  nou 
rogat  mater.  Compeliit  igitur  ado- 
lescentem,  uti  parentes  roget,  ant 
enim  precibusad  misericordiam  com- 
moturus  est  anibos,  ant  sues  paren- 
tes facile  cognosce!.  Sed  conventnm 
ex  posteriori  oratione  cognoscimus, 
cum  dixit,  '  Satis  recte.'  Cum  enim 
in  periculo  majore  positus  fuerit  Ali- 
us, tnm  facile  parentibns  potest  mo- 
vcie  pietatem,  vel  parcm  al)  iracnii- 
do  patre  snscipere.  'Pacem'  autem 
dixit  veniam,  nt  Virgil,  '  Pacemque 
per  auras  Exqnirimt.'  Id  est,  bene- 
volentiam  ac  veniam.  Eugraphius. 

Sic  est :  »on  esse  horum  te  arbitror'] 
Bene  niicrapliins  :  'din  tinxit,  se  ne- 
scio quid  cogitare,  servus  ;  reperit 
tandem  '  (ita  legnndum  est)  *  astute.' 
Ita(|ue  baec  oratio,  sic  est,  continual 
cogitaliones,  nota  et  familiari  Comi- 
cis  figura.  Mox  con<>i!io  suo  (idem 
ct  benevolentiam  parat  :  *  ego  di- 
cani,  quod  mihi  in  nicntem  :  tii  diju- 
dica.'  At<|u(-  liinc  duobus  ari;unifn- 
ti*  ((|uam  ex  proximo  et  re  |)rivsenti 
peliti"*!;  el  adol«'sccnli8  et  conster- 
iiati  aninium  facile  impillit.  Hack- 
rus. 

Non  csie  horum  te  arliitror]  Arbitror 
tc  non  esse  filium  liorum,  nee  digna- 
tus  c»t  dicerc,  '  |>arentum,'  aul, 
'  Chremelis  et  Soslrat*.'  J-'nrnnhiu'i. 

38  Malresomnes filiis,  If c]   M<iian- 


vaTpus,  Idem, 

39  Auxilio  in  paterna  injuria']  Sic- 
ubi  pater  infestus  sit  et  iniquior, 
mater  plerunque  indulgentior  excu- 
sat  peccata  fiiii.  Jam  autem  lentior 
est,  neque  id  facit.  Idem. 

41  Suspicioncm  istam']  In  libro  Bem- 
bino  est  iitanc,  ut  et  Priscianus  citat, 
et  ratio  versus  exigit.  Faernus. 

42  Si  non  est  verum,  ad  misericor- 
diam umbos  adduces  eito]  Quid  enim 
validius  esse  poterat  ad  tentandnm 
animnni  parentum  ?  Itaque  postea 
mater  nee  ferre  potest  hujiis  rei 
mentionem.  Calpburuius  hujus  sen- 
tentiii"  lianc  rationem  affert :  '  quia 
parentes  veri  cito  filiis  ignoscunt.' 
Quod  frigidum  esset  hoc  loco.  Vult 
enim  significare,  parentes  prorsus 
ferre  non  posse,  si  yvTiaiSrrjs  rrjs  arop- 
77JS  in  dnbiiim  vocetur.  Bosclerus. 

43  Scibis]  Antique,  pro  scies.  Far- 
nabius. 

Facinm]  Cnm  hoc  verbo,  statim  di- 
greditur  ad  matrem  Clitipho  ;  et  cum 
ea  talem  orationem  habere  instituit, 
nt  pra'ceperat  Syrns,  Qui  in  theatre 
siibsistit,  et  nmtatas  quasi  in  melius 
sibi  propositi  vias  exeqiiitur.  Back- 
rus. 

Sat  rede  mihi]  O.  1.  s.  post '  lecte' 
habeut  hoc.  FaiJrnus. 

44  Maxime  spe  situs  erit]  Situs  spe, 
expone,  derelictus,  sive  dimissus  a 
spe  :  sino  enim  et  pro  dimitto  accipi- 
tur,  ut  et  supra  in  Heautonliin.  'sine 
me  vacivom  tempus  ne  quod  dcm 
mihi  Iriboris.'  Item  in  Adelpliis, 
'  (|uis(|uis  cs  sine  mc'  Et  in  Phor- 
mionc,  '  iinprudens  timuil  adoles- 
cens,  sino.'  (iwx  duo  cxtrema  eli- 
am  a  Donato  citantur  in  Hecyra,  pro- 
l)are  voleute  idem  esse  siuo,  ac  milto. 
Idem. 

(iuiim  minima  in  spe  situs  eril]  Tor- 
sit  liic  locus  eruditos  :  in  quibus  duo 
maximi  viri  Fai'rnus  et  Gnyetus  vix 
a|i|ir<>babunt  .suani  interprctationem 
(de  voce  situs  ant  cilus)  cui(|uam  ddi- 
gcntiiiB   cogilanti.      Scusua    quidcm 


ISS2 


NOTiE    VARIORUM    IN 


patct :  cl  al)  Eugraphio  recte  con- 
sipnntiir:  '  ciiin  cnim  in  periciilo  ma- 
jore  positus  fueiit  filiiis,  turn  facile 
parcntihus  potest  movere  pietatcm, 
vel  paccm  ab  iracundo  patre  susci- 
pcre.'  Hinc  constat  piimo,  Engra- 
l>Iiiiini  liic  non  Icgisse,  quam  et  tarn; 
sed  qitum  et  turn  :  deinde  rh  situs  eum 
arcepisse,  pro  positus.  Priiis  iiliid 
Giiyeti  cincndationein  confiiniat, 
cum  iiidenihiclegit,  7«uw,  <«»!.  Bce- 
clerus. 

Qitiim  min.  in  spe  situs  erit,  ^c] 
Qiiaiito  niagis  fingit  siispicari  se  nee 
povse  spcrare  sc  esse  eonim  HIiinn, 
tanto  faciliiis  patris  benevolenliam 
sihi  coiiclliabit,  idtjue  ad  arbitriiim, 
coiiditiones.etvolnntateinsuani.  I'ur- 
nahius. 

45  Tarn  fncMirne  Imni  patris  pacem] 
Diclioiioin  buni,  anrtoritate  omnium 
librortim,  delevimns.  Facrnu.i. 

Piitris  pacem  in  Ui;.  confic.  suns] 
Plautus  Mostellar.  v.  2.  5.  et  6. 
'Nunc  ego  de  sodaiitatc  solus  sum 
orator  datus,  Qui  a  patre  ejus  conci- 
liarem  pacem.'  Dceclerus. 

46  At  Syro  nihil  sit  gratice]  Certus 
sum  quod  ex  hoc  consilio  in  gratiam 
est  filius  reversurus,  ut  fortasse  etiam 
concedat  veniam,  et  nxorem  ducere 
cou)peilat.  Eugraphius. 

Ac  Sijrn  nihil  frratia]  Th  ac  Eugra- 
pliius  liabet;  sed  nostri  Mss.  et  alii 
przeferunt  at.  Quod  et  Guyetus 
tiietur.  De  sensii  disputant.  At  Sy- 
ro nihil  i^atiie  scilicet  apud  Clitipho- 
nrm  erit.  Reconciliabitur  quidem 
ilie  parenti,  si  praserlim  animum  a 
meretrice  avulsum  ad  nuptias  trans- 
ferat  ;  qua>  una  plarandis  parenti- 
bus  ratio  superesse  videtur.  At  niilii 
niiiil  gratijp  erit  ex  hoc  consilio  ;  nee 
apud  adolt'srentem,  qui  a-gre  feret 
»e  abstrahi  a  Haccliido;  nee  apud 
Chremetem,  qui  me  ut  amoris  mere- 
tririi  adjiitorem  oderit.  Abrumpi- 
tiir  auteni  oratio  imperfecta,  inter- 
vcnty  «(nis.   liceclerus. 

47  i^uul  aulein  hoc]  O.    I.    s.    quid 


hoc  autem  ?  versus  est  trochaicus  te- 
trameter acatalcciicus,  ut  scquentes. 
Faerniis. 

^A'"  /«ff'o]  Non  conscientiae  tan- 
tum  iste  metus  est,  scd  sagacitatis. 
Intellexerat  enim  veterator,  dissi- 
mulari  tantimi  et  differri  Chremctis 
iram.  Bceclerus. 

49  Eum  precatorein  mihi  parol  0.\. 
s.  cum  mihi  precatorem  paro.  Faernus. 

Precatorem]  Ueprecatorem,  ut  mo- 
do.  Farnabitis. 

Seni  nostra  fidei  nihil  haheo]  Non 
credam  seni  quasi  ignoscenti ;  itaque 
Menedemum  precatorem  parabo.  Eu- 
grnphius. 

ScENA  III.  lambici  Octouarii,  et 
Trochaici  septenarii  ;  intermixtis 
duobus  dimetris  iamb.  vs.  4.  omnes  : 
oh  purgin  niulier  esse.  vs.  5.  duo  :  mihi 
adversatrix  fueris.  nnus  omittit,  7»j/tt. 
vs.  13.  omnes :  istuc  nostris  tnimicis 
siet.  vs.  16.  duo:  quo  magis  cr.  vs.  19. 
duo  :  quin  itidem  sit  tibi.  unus  :  quin 
ididcm  sit  tibi.  Hoeclerus. 

1  Profecto  nisi]  Coi-rcet  hie  uxor 
maritum,  quod  exhceredationem  filii  re- 
lit errore.  Ex  illo  consilio  sexus  jam 
continuo  notatur.  Quasi  morum  vi- 
tium  est;  ut  alibi,  * Tu  inquam  niu- 
lier, qua;  me  omnino  lapidem,  non  ho- 
minem  putas.'  Aliud  tamen  est  mn- 
lierem  dicere  per  naturam,  aliud  per 
vitiun;,  Eugruphius. 

Profecto  nisi  caves]  Magna  celeri- 
tas  est  rerum,  quje  hlc  concluduntur. 
Clitipho  ad  niatrem  cucurrit,  quere- 
lani  ferens  de  severitate  patris  ex- 
ha-redare  ipsum  volentis;  atque  hinc 
suspicioneni  moverat  de  statu  suo  : 
quod  vcri-imile  nemini  videretur,  pa- 
trem  tam  acerbe  acturum  cum  filio, 
quem  pro  vero  et  suo  agnosceret. 
Mater  Chremetem  maritum  statini 
ea  de  re  aggreditur,  donioque  exe- 
nntem  pone  consequitur,  atque  hoc 
jurgium  in  scenam  infert.  Inter- 
ponitur  nihil  aliud,  quam  sermo  ille 
Syri  brevis  scena  pru'cedeutp.  Ha>c, 
iiiquaiii,  celcritas  condonatur  fabulis, 


TERENTII    HEAUTONTIMOR.    ACT.    V.   SC.   III.      13S3 


qiiarum  mensuram  et  modum  custo- 
dire  inter  artes  poetae  est.  Neque 
nulla  ratio  siibest,  inter  perciilsos 
re  atroci,  et  paucis  verbis,  iniilto 
affectn  festinantes,  Frnstra  hie  non- 
nemo  confusionem  siispicatur,  et  ad 
scenam  seqnentem  requirit,  qui  jam 
liac  scena  Sostratae  de  snspicione 
Cliliplionis  potnerit  constare  ? 

Id  senili  hoc  jiirgio,  qiiin  justo 
diiriorem  se  praebeat  adversus  uxo- 
renn  Cliremes,  negari  non  potest. 
Atqiie  illos  ipsos  morosoruni  adver- 
sus uxures  senum  mores  aliquoties 
videtnr  Koif/ufSeiv  poeta  noster.  Beetle' 

TUB. 

2  Idque  adeo  miror,  quomodo^  Hiinc 
versum  dimetrum  iambicum  ab  ce- 
teris separamus:  reliqiia  ut  in  libro 
Bembino,  in  quo  est,  Pergin  mulier 
odiosa  esse?  in  hos  versus  octona- 
rios  iambicos  ordinamus,  servata  e- 
tiam  collocatione  illoruni  verborum, 
quae  est  in  antiquis  libris,  7nihi 
fueris  advormtrix :  Ch.  Pergin  mu- 
lier odiosa  esse?  vulUim  ne  ego  rem 
unujuam  in  tita  mea  Volui,  quin  tu  in 
ea  re  niihi fueris  adcorsatrix  Hostrata? 
Fac'rnus. 

4  Pergin'  mulier  esse'\  Sunt  qui  le- 
gunt,  pergin'  mulier  odiosa  esse? '  odio- 
sa '  tollitur  a  Fabricio  tanqiiam  sur- 
rcptitium.  Satis  est  si  sexui  impu- 
tetiir  inipoteiis,  iiitempestiva,  et  te- 
nicraria  sapientia.  I'iaut.  Casin.  act. 
II.  sc.  2.  '  I  foras,  mulier  es.'  Farna- 
biua. 

5  Quin  tu  in  ea  re  mihi  fueris  advcr- 
natrix]  Vide  Clircstomath.  Apud 
I'iautum  opponitur  assenlalrix,  IVIos- 
tellaiiai.3.  lOU.  'Nunc  as^eutatrix 
scele»ta  eftt,  duduin  adversatrix  erat.' 
JJceclerus. 

6  At  ti  rogitcm]  Quani  Htulla  sis, 
perspice.  Quid  facium  vidcs,  cur  fa- 
ciam  nescis,  iinde  stnlte  resislis.  /-.'u- 
graphiuH. 

7  Ego  nescio  /  immo  scis  potius]  II- 
Ind,  ego  nescio,  vel  <Joient(:r  et  ifiiraOuf 
proferendum  est,  ut  contrariuui  in- 


telligatur  :  vel,  quod  simplicius  vide- 
tur,  idem  sensus  interrogatione  effici 
debet:  egonescio?  itane  ego  nescio, 
quid  facias?  in  re  scilicet  tarn  mani- 
festEB  acerbitalis.  Atque  in  hac  sen- 
tentia,  Calphurnio  etiam  probata,  ni- 
hil opus  est  emendatione,  aut  com- 
mutatione  tov  nescio  in  nesciam,  invi- 
tis  codicibus.  Respondet  Chrenies 
iracunda  concessione,  iwiwjo  scis  po- 
tius, quam  quidein  redeat  ad  integrum 
eadem  oratio.  i,  e.  desine  modo  con- 
tradicere;  non  dico  jam  te  nescire  : 
quin  scis,  (^elpuviHws,)  quin  te  scire  fa- 
teor  potius,  quam  ut  eadem  oratio 
redintegretur,  quam  ut  iteratis  tuis 
contradictionibus  me  obtundas.  Tb 
scis  nihil  incommodi  hie  habet :  vultu 
prxsertim  et  pronuntiatione  figuram 
affirmantibus,  et  formam  rp  Siavoict 
largientibus.  Boeclerus. 

Ego  nescio']  Ironice.  Farnabius. 

8  Eadem  oratio]  Sensum  hunc  puto 
esse  horum  verborum,  ut  Sostrata  per 
interrogationem  dicente,  ego  nescio, 
ipse  fateatur  earn  scire  potius,  quam 
amplitis  super  hac  re  contendendum 
sit,  et  eadem  oratio  utrinque  repe- 
tenda.  'Subditum  se  suspicatur.  Ch. 
subditum!  ain  tn ?  So.  certe  inquam 
mi  vir.'    Faernus. 

9.  10  Oh  iniquus  es,  qui  me  tacere 
de  re  t.  p.  non  postulo]  In  his  verbis, 
Kpiffts  rov  ijdovs  continetur  in  hac  sce- 
na :  quod  plerumque  solet  facere  Te- 
rentius  singular!  diligentia.  Satis 
est  semel  monuisse  rem  non  vulgaris 
observationis.    Boeclerus. 

11  Verum]  I.  e.  omnino.  Verum 
est,  quod  dixi  me  facttirum.   Idem. 

12  Suliditum  se  suspicatur]  Hie  jam 
intelligendum,  venissc  adolescentem, 
et  matri,  hoc  est,  mitiori  de  parenti- 
bus,suam  suspicioucm  indicasse.  Ku- 
graphius. 

Suhditum  se  suspicatur]  Omnium 
scriplonim,  quo?*  legcrim,  prudcntis- 
gimum  J'niKHu  arbitror  'lercntium.  ve- 
teres  in  ro  arlem  pracipne  comnien- 
dunt.     Ft  tamen  hoc  Uho  id  ego  Jio- 


i;}S4 


NOT^.    VARIORUM    IN 


«)ie  advci'siis  ilium  cliccic  possimquod 
ill  prima  (  omaiiia  est :  '  Male  tiivisa 
sunt  tibi  tcmpoiibiis  liaec  ;'  nam  gra- 
vissimiiin  contra  recoiiomiam  Fabula; 
pcccatiim  est,  qiioil  ego  priratis  ostcn- 
do.  (inippc  undo  resciscero.  potnit 
Soi^trata  t'iitiplioneni  siispicari  esse 
se  siilxlitiim?  Nam  modo  id  consilii 
dedit  Synis;  at  Syrus  ex  eo  tempore 
Sostratam  non  vidit.  Clitipho  autem 
ad  cam  non  adibit  nisi  scena  sequenti. 
Ibi  sic  earn  alloquetiir:  '  Si  unquam 
ulluni  fiiit  tempiis,'  &C.  Faber. 

Subditum  .'  ain  tn]  Cum  admiratio- 
nc,  scd  severa,  pt  contradiccndi  stu- 
dio excitata,  dici  liacc,  responsio  ma- 
tronal monstrat  magna  asseveratione : 
'  certe,  inqnam,  mi  vir.'  liaclerus. 

Subditum]  Subdititiiim,  snppositi- 
tiuin,  vnofioXi/MMv.  J'tirnabiiis. 

Certc  sic  crit]  Quod  in  fiituro  dicit, 
*  eerie  sic  erit,'  confirmando  id  quod 
jam  in  pra;senti  dixit,  '  subditum  se 
suspicatur,'  inijus  locutionis  multa 
jam  excmpla  vetcrnm  adduximus  in 
Euiiuclio,  super  co  vcrsu  :  '  Verbum 
hercle  hoc  verum  erit.'  Faernus. 

13  Confitcre,  tuum  non  esse]  Arripit 
occasionem  senox  diaavp/xov  in  nxo- 
rem :  sed  acerbe  et  violentc.  Ubi 
hoc  vcrc  KUfxiKhf,  quod  ex  re  nata  co- 
orinntur  ista  :  de  cetero  morosi  moris 
nota  niinimc  in  obscuro  est.  Seusus  : 
ni  scire  inprimis  potes,  subditusne 
»it  an  verus  filius.  Et  si  quid  secus, 
quam  par  est,  accidit,  non  abliorret  a 
tuis  moribus  suspicio  impostura>,  con- 
fitere  tuum  non  esse.  H'd-.c  fere  alii. 
Milii  niliil  certius  videtur,  (|uam  vim 
liujus  orationis  in  pronuntiatione  et 
vultu  ()ua-rendam  esse;  ut  dixerit 
(^hrenies  vultu  serio,  sententia  iro- 
nica,  pronuntiatione  inter  ntrumque 
media,  confitere  tuum  mm  esse.  Ita 
•  iiim  elurlere  parat  Cliremes  ex  noc- 
opinato  objectum  sibi  ab  uxore  terri- 
tulamenlum.  Plus  autem  intelligi 
viilt,  quaui  direre  videtur:  in  aperto 
entm,  tanquam  ex  f'acili  jubere  vidc- 
lur:  conjitere  luum  non  esse:  quando- 


quideni  id  movct  filin.o,  auge  ejus  opi- 
nionem,  contiterc  ex  tc  non  esse  na- 
tum.     Occnite  autem,  ut   sequentia 
docent,  contrarinni  elpuivelci  penetra- 
bili   signatur.      Confitere,    si   potes, 
filium  tuuui  non  esse,  qui  te  ingenio 
et  moribus  prorsum  refert.     Cumque 
Sostrata  ad  id,  quod  erat  in   verbis 
potius,  quam  ad  id,  quod   in  sensti 
suberat,    responderet    abominando  ; 
pergit   Cliremes  suam    ironiam  pcr- 
tendere,  ac  interpretari :  '  qnid  ?  me- 
tuis,  ne   non,  cum   veils,   convincas 
esse   ilium    tuum.""     quid    repugnas, 
qnid  aboininaris  ?  non  debes  metuere, 
ctiamsi  nunc  dicas,  non  esse  filium 
tuum,  quiu   postea  tainen,  quo  velis 
tempore  probes  et  convincas  omnino 
esse  filium.     Potest  enim  et  hie  ferri 
usitata    lectio.      Excipit    Sostrata ; 
quid  ita  hoc   dicis?    an  'quod  filia 
est   inventar'    quic    probet   me   non 
sterilem  fuisse,  neqiie  adeo  opus  )ia- 
buisse,  ut  de  supponendo  puero  un- 
quam cogitareui.  Sumatur  enim  sen- 
sns,  qui  est  simplicior,  Sostratajcpic 
ingenio  acconiniodatior.  Manet  Chre- 
nies  in  accrba   sua   irrisioiie,  et  ad 
haec  nxoris    verba   refert:    non   hoc 
dico,  sed  aliud  fortius  argumentum 
probanda;  yvriaidrvTos  in  aninio  volvo, 
et  '  quod  magis  credendum  siet,  ob 
id  quod  est  consimilis  moribus.  Nam 
tui  piobe   est  similis ;'  quicquid  est 
in  ipso  vitii,   etiam  in  te  cernitur: 
'  nam  illi  vitii  nihil  est  relictum,  qnin 
sit  et  idem  tibi.'  (Si  quid  liic  insititii 
est,  Ininc  saltcm  versum  credam,  nt 
glossam,  adjectum.)    Hinc  ergo  '  fa- 
cile convinces,  ex    te   esse  natnm.' 
Cui  tam  inviiIios<i;  expiobrationi  im- 
moratus,    denuo  infert :   '  turn   prae- 
terea   talem,  nisi   tu,  nulla    pareret 
filium.'     Talem:   tam  vitiosnm,   sicut 
scena  seq.  describitur.    liaclerus. 

Confitere  tuum  non  esse]  Confitere 
itaque  euin  esse  siibdititium.  Farna- 
bius. 

Jstuc  inimicis  siet]  Imprecatio. 
Ovid.    *  Hostibus    eveniat.'    Horat. 


TRRENTII   HEAUTONTIMOR.   ACT.    V.   SC.   IV.      1385 


'  Hostium  nxores  pueiique  rrecos 
Sentiant inotiis  oiientis  Aiistri.'  Idem. 
IG  Quod  filia  est  inventa]  Exinde 
piitas  posse  inveniii  hiinc  esse  filinm 
menm,  quod  et  inventa  est  filia?  Hoc 
est,  eodens  pacto,  ut  et  hie  noster, 
quemadmodiim  et  ilia  inventa  est,  in- 
veniri  possit.   Eugraphius. 

18  Ex  te  natum]  Kokov  Kdpaicos  Ka- 
Kbv  ioV.  Farnabius. 

21  Severus'\  Tristis  et  gravis,  abdi- 
catns  SC.  re  peidita,  ad  Censorum  se- 
veritatem  allusum.  Qui  tanien  non  ex 
vultu  sed  ex  re  censent.  Idem. 

Rem  cum  videas,  censeas]  Cum  vi- 
deas,  ex  vultu  mores  ejus  agnoscas. 
Eugraphius. 

Rem  cum  videas  censeasi  Quid  non 
comniiniscuntur  liic  durae,  contortae, 
ineptce  interpretationis?  in  quibus 
etiani  censori  et  censorio  supercilio 
locus  datus  est,  si  diis  placet :  pror- 
susqne  multa  allata  sunt,  quae  nee 
Latina,  nee  tolerabili  sentenlia,  quis- 
quani  (lixerit.  Neijue  expedivit  rem 
iinpeditam,  aut  perditani  restituit 
Giiyeti  emendatio.  Quis  enim  non 
videat  earn  quoque  longe  accersitam, 
nee  praecedenti  sententiae  probe  con- 
gruere?  Est,  qui,  sed  leviter  tantum, 
dubitavit,  an  legi  debeat :  fjuam  sevc- 
rum  eum,  cum  videas,  censeas  !  Veruni 
consensus  codicum  INIss.  interdicere 
nobis  tarn  pracsentibns  remediis  vide- 
tur.  An  ergo  potius  ita  accipimus, 
sicut  accepere,  qui  verbis  vim  faccre 
veriti,  pronuntiatn  juvandam  sentcn- 
tiam  pntarunt  f  /y«um»tDfrus,ct  alicu- 
jns  pretii,  non  instrenuus,  videtur, 
cum  faciem  videas  !  rem  autem  ipsam 
cum  videos,  tum  vcro  censeas,  (|iiaUs 
Bit;  ut  ipsa  airoiriaiirt/cnj  quod  verbis 
detrabit,  scnteutiaz  adjiciat.  An  vc- 
ro? rem  cum  videas,  censeas.  Rem  ita 
ewe  censeas,  revcra  severuni  censeas 
esse,  cum  videas,  cum  (acitm  videas. 
Non  satiot'aciunt  milii  isia,  <|ni  niiiil 
a  Terentio  dunlin  aut  insolcns  proli- 
cisci  persuasiim  liabeo :  fied  ex  om- 
nibus, quae  atieruDtur,  uialim  bac  to- 


lerarc.  Bceclerus. 

ScENA  IV.  Trocbaici  tetrametri 
catalectici.  si ve  septenarii.  vs.  1.  Mss. 
meorum  alter  emittit  ullum.  vs.  2. 
Arg.  addit  aut.  vs.  7  omnes  ut  ed.  vs. 
8.  Argent,  ne  unquam.  Unus  meorum, 
nunquam.  vs.  13.  omnes  :  itidem  ut  a. 
Bceclerus. 

1  Si  unquam  xdlum^  Adcommoven- 
dam  pietatera  commeinorat  praeteri- 
tos  affectus,  quo  sic  facilius  possit 
agnosci.  Ut,  '  Si  bene  quid  de  te 
merui,  fuit  aut  tibi  quidquam  Dulce 
nieum.'  Eugraphius. 

Si  unquatn  ullum  f.t.1  Preces  ad  mu- 
liebre  ingeniun)  et  animum  maternum 
inaxime  efficaces.  Ordo  est :  mater 
(in  quo  nomine  affectus  incst)  si  un- 
quam ullum  fuit  tempus,  cum  ego  volup- 
tuii  tibifuerim,  (tractatu  frequentium 
verborum  valescit  senteutia,  comme- 
moratione  pra'teritonnn  atteetuum) 
didnsjilius  tuus  tua  voluntate,  (si  non 
fui,  tua  certe  voluntate  dicebar  esse, 
quae  me  pro  filio  tibi  esse  voluisti) 
ejus  teniporis  obsecro,ut  mcmineris,at- 
que  ut  inopis  mei  7iunc  te  tniserescat, 
(iterum  producitur,  et  veluti  animo 
materno  imprimitur  rb  irdeos)  ut  pa- 
rentes  meos  commonstres  mihi,  in  eo,  ne 
graveris  meos  mibi  parentes  common- 
strare,  quod  unice  peto  et  volo,  seu  cu- 
pio,  desidero.  Ita  enim  sa^pius  rh 
velle  siguificat.  Guyetus  sub.  *  prop- 
ter' sive  '  ob,'  ante  to  quod.  Bceclerus. 
Cum  ego  vol.  tibi,  ^-c]  Hoc  ex  con- 
silio  servuli  Syri,  supra,  sc.  2.  hujns 
actus.  Farnabius. 

\  Quid  peto  et  vnlo,  parentes  meos 
ul  commonstres  mihi,  ^c]  Kst  vero  ta- 
le illud  ut  a  nemine  negari  possit. 
Ouuiia  clara  et  nianifcsta.  I'2rgo  et 
error  clarus  est  et  manitestus.  Totum 
hoc  eo  a  nie  dictum  est,  non  ut  Te- 
rentium  reprehendercm,  sed  ut  tan- 
tum ostcuderem,  errasse  niidtos,  qui, 
(|u(>d  monru,  nun  animndvcrterint. 
At,  si  scias,  nihil  t'ucilius  (ju.nn 'I'eren- 
tiinn  purgassc  ab  erroro  tam  fccdo, 
qui.  auic.  quani  dcmonstratus  a  nie 


13»6 


NOTM   VARIORUM    IN 


lucrat,  lion  apparohat.  Sic  igitur 
accipe  ct  credc.  I'nic*  liternlsc  mii- 
tatiune  tota  les  loiitieri  potest.  Non 
ist  legend um  suspicatur,  scd  suspice- 
tur.  est  aiiteni  longe  maxima  ditie- 
reutia  inter  suspicatur  et  suspicetur. 
Nam  de  qno  dixcris  sutpicatur,  iiliiis 
aninms  plane  ct  pro  certo  commotns 
et  impiilsus  siispicione  est ;  at  si  di- 
cas  Clitiplio  suspicetur,  Ifc.  erit  istud 
in  mode  potentiali  positum;  ita  ut 
non  affirmative  ct  tiieticos  dicas  sns- 
picari,  sed  tantum  posse  snspicare 
se  esse  subditum,  cum  nimiani  in  pa- 
tre  asperitateni  videat.  Lectores 
prudentes  ac  bene  cordatos  oro  ac 
quacso,  nt  quod  a  me  dictum  est  mo- 
do,  id  considercnt  diligentius  paulo  ; 
et  hoc  meminerint,  libros  veteres  non 
sine  acri  et  attento  studio  legi  dece- 
re.  Faber. 

0  Hoccine  qucesisti  obsecro']  noldv  tre 
ivos  <j>vyfv  (pKos  oSdmwv;  hoccine  tu 
interrogare  non  es  veritus?  Bene 
Gallus  Sclioliastes:  n'ns  tu  point  honte 
d' avoir  fait  une  telle  demande  ?  n'as 
tu  bien  ose  /aire  cette  demnnde  ?  Boe- 
cierus. 

7  Ita  mihi  atque  huic  sis  superstes'] 
'OpKos  vdtKhs,  ex  solenni  parentum 
veto.  I)e  quo  etiam  Romani  Jure- 
consuiti  non  semel  pronuntiant.  Apud 
Quintihanum  (Iiistit.  Oral.  ix.  2.) 
ita  cffertur:  '  ita  raihi  contingat  hac- 
rcde  fiiio  mori,'  de  qua  re  multa  an- 
notantiir  ad  illiid  Plant.  Asin.  i.  1.  1. 
'  Sicut  tuuni  vis  unicnm  gnatum  tuae 
Superesse  vita.-  sospitem  et  super- 
htitem,  Ita  te  obtestor.'  Idem. 

Ita  mihi,  £fc.]  Keligiosum  utique  et 
(olenne  parentum  votum  fuit,  filios 
iibi  relinquere  superstites.  Plant. 
Asinar.  act.  i.  so.  1.  '  Sicut  tuum  vis 
unicum  gnatum  tme  Superesse  vit-4p 
60»pitem  et  superstitem.'  Martial. 
I-  VII.  ep.  95.  '  Sic  ad  Letliaeas,'  &c. 
alii.  I-'arnubius. 

8.  9  Lt  cave  postliac,  $i  me  umas. 
At  ft;o,  $i  me  metuis]  Vide  Chresto- 
malh.  voce  Uenunt.  liaclerus. 


10  Cl.  Quos]  Clitipho  ad  extenua- 
tionem  vult  confugere,  quali  senten- 
tia  sc.  2.  ante  dixit  :  *  Quodnam  ob 
facinns?  quid  ego  tantum  sceleris  ad- 
misi  ?  Vulgo  faciunt.'  Idem. 

Gerro,  iners]  'Gerro'  est  piscis 
nuUius  sapuris  vel  momcnti.  Aut 
'  gerro'  dictmtur  machinamcnta,  quae 
adversus  civitates  fiebant,  magno  im- 
petu  cum  *  dejicerent  eadem  *  gerras' 
appellabant.  'Helluo'  est  invasor, 
et  qui  plurimura  consnmit.  Eugra- 
jthius. 

Fraus,  heluo]  In  libro  Bembino  et 
aliis  antiquis  helluo,  per  duo  1,  8crip- 
tum  est.  Faernus. 

Gerro,  iners,  fraus,  helluo']  Frequen- 
tationis  genus,  inprimis  validum  et 
affectibus  aptum.  '  Iners,'  sine  arte, 
i.  e.  aperfi,  Donato  in  Andr.  et  Cice- 
roni II.  de  Fin.  34.  '  Fraus,'  magna  et 
rara  av^r^a-fi,  pro  fraudiilento,  qui  fal- 
lere  consueverit  patrem.  Boeclerus. 

Gerro'\  Nugator,  geir%  enini  nugs. 
Farnabius. 

Fraus]  Fraudulentus,  fallax.  Idem. 

11  Ganeo]  Tabernis  operam  dans 
et  conviviis  turpioribus.    Eugraphius, 

Damnosus]  Hoc  in  postremum  re- 
servavit,  ut  quod  intus  male  urebat 
senem  x.  minis  Syri  dolo  emunctum, 
atque  Bacchidi  a  Clitiphone  datis. 
Famab. 

Crede,  et  nostrum  te  essecredito]  Eipw- 
viKuis  et  cum  ifj.(pdati  haec  dicta  accipi 
debent,  nt  plura  Chremetis.  Crede 
hoc  quod  dixi :  verissimum  est  scili- 
cet,  te  esse  qualem  descripsi.  Crede, 
inquam,  hoc,  de  quo  nulla  tibi  dubi- 
tandi  caussa  est ;  ct  eadem  opera, 
si  potes,cif(ii<o,  te  nostrum  esse  fWiam. 
Innuit  tacita  tI  castigationis,  non 
tam  de  nativitatc,  quam  de  nioribus 
agi.  Quis  cnim  vult  dicere,  talem 
filium  pro  suo  agnosceret  ?  parentes 
scilicet  ita  sentiunt,  ut  ab  initio  fa- 
bula;  Menedemus  r]QiKu>i  enimtiavit. 
'  Ego  te  meum  esse  dici  tantisper 
volo,  Dum,  quod  te  dignum  est,  fa- 
cies :  sed  si  id  non  facis,  Ego,  quod 


TERENTli    HEAUTONTIMOR.    ACT.    V.    SU.    IV.      1387 


me  in  te  sitfacere  dignnm,  invenero.' 
Id  est,  non  eris  mihi  amplins  pro  filio, 
exhaeredaberis.  Atqiie  hujiissenten- 
tiae  vim  mox  etiam  proverbiali  ge- 
nere  av^ri<^eo)s  amplificat  Cliremes: 
'  non  si  ex  capite  sis  meo  natus,  item, 
ut  aiunt,  Minervam  esse  ex  Jove,' 
adeoque  singiilari  modo  tibi  pater 
sini,  pro  filio  te  habeam  bis  moribnsj 
atque  '  ea  causa  magis  patiar  flagi- 
tiis  tuis  me  infamem  fieri.'  Qno- 
niodo  Guyetiis  emendare  conetur, 
vide.  Boeclerus. 

12  Non  sunt  jam  hac  dicta  parenti, 
ifc.]  Versus  esse  trocbaicus  debet. 
Quamobreni  legendum  nt  apud  Faer- 
num  est :  Non  sunt  parentis  dicta. 
Profecto  arbitror  mnltos  Christianos 
ignorare  quid  doceat  Hephaestion 
Alexanilrinus  in  libello  admirabiii  de 
inefri.«,  aut  quid  scripserit  IMaurns, 
Granimaticus  poeta,  et  vir  Illustris. 
Faber. 

Non  sunt  hac  jam  parentis  dicta] 
Jam  non  est  in  ullo  1.  s.  quod  et  ratio 
trochaici  respuit.  Faemus. 

Si  ex  eapite  sis  meo]  Si  leque  certus 
essem  de  partu  ac  matres  sunt  aut 
Jupiter,  cujus  e  cerebro  natam  esse 
Minervam  aiunt  ;  non  tamen  me  in- 
famem 6agitiis  tuis  fieri  patiar.  Far- 
nabius. 

13  MineTvam  esse  ex  Jote]  Poetae, 
Stesiclionis  primus,  mox  Apollonius, 
deinde  alii.  Lucianus  in  diaiogo  Jo- 
vis  et  Vuicani.  Adi  Mytiiologos.  Idem. 

15  Oil  isthac  prohiliiimt-  Ch.  Dcos 
nescio]  Piaiitus,  4k  -irapaWiiKov,  Cis- 
teliaria  i.  1.  .03.  '  ii\.  I)ii  faxint. 
Le.  sine  opera  tua  niliil  dii  bonmc 
farere  possunt."  Nesciu  Jiux,  suIj.  (piid 
facturi  sint,  an  |)ruliibituri  hint,  ut 
rccte  (iuyetus.  Alii  non  cepf-runt. 
Bceclerun. 

Nesciu  deos]  Diony^ius  L:iiiil)iiiu'<, 
vir  Hunimc  eruditun,  ut  dc  ilio  ali(Mil)i 
ccnsuit  Scaliger,  ((\ui  (anion  hand 
facile  qucmquam  laudabal,j  liic  valdc 
erravit.  Sic  enim  in  cgrc-(,'ia  ilia  ad 
(^arolum  ix.  Kpistola  lo'juitur,  ('qua 


Epistola  nihil  ab  ipso  melius  scrip- 
turn  est,)  '  Ne  Terentius  quidem,'  in- 
quit,  '  quem  omnes  eruditi  omnium 
comicorum  pndentissimum  et  vere- 
cundlssimnni  fatentur  esse,  &c.  Jam 
illud  ab  irato  sene  impie  dictum : 
Deos  nescio.'  Vides,  Lector,  Teren- 
tium  impietatis  accnsat.  o  si  velleni 
ego  Lambiiium  arripere  !  Sed  ejus 
virtuti  debetur  ut  nequid  tale  facia- 
mus.  dicam  igitur  simpliciter,  et  ve- 
niam  praefatus,  hoc  loco  lapsus  est 
vir  Doctissimus.  Illud,  Nescio  deos, 
nihil  est  aliud,  nisi, '  Quid  facere  de- 
creverint  Dii,  id  equidem  est  quod 
nescio ;  quid  ipse  facturus  sim,  id 
vero  est  quod  scio.'  Sic  alibi,  cura 
dixisset  Bacchis  :  '  Vobis  cum  uno 
semel,'  &c.  respondet  Antiphila  : 
'  Nescio  alias :  rae  quidem  semper 
scio  fecisse  sedulo  Ut  ex  illius  com- 
modo  meum  compararem  commo- 
dum.'  '  Nescio  alias,'  id  est,  Quid 
aliae  mulieres  faciant,  ut  sese  in  viros 
gerant,  nescio:  at  ego,  quae  mihi 
conscia  sum,  hoc  vere  possum  afl&r- 
niare,  me  semper  meum  commodum 
ex  ipsius  commodo  comparasse.  Fa- 
ber, 

Ch.  Nescio  Deos]  Supple,  pro/ii- 
heant.  Sed  vocem  banc  intercidit  ira 
Cbremolis,  cui  dolor  impiam  banc  vo- 
cem expressit.  Farnahius. 

IG  Quaris  quod  liabes]  Scilicet  pa- 
rentes.   Ihif;raphius. 

Quad  abest  non  quaris]  Hoc  est,' 
queniadmodum  patri  obsequaris.  Et 
est  conipositiim  ex  contrariis,  quae 
figura  dicitur  amlderov,  vol  irapiaov, 
id  est,  ap()uatio  sententiae.    Idem. 

IH  I'udit]  Aposiopesis  ex  pudore. 
Quanquam  iratus,  coram  uxorctnmen 
meretriccm  dicerc  sibi  inlei (licit.  Far- 
nnbiuK. 

10  At  tc  illud  iiiillo  modti  fiuerc  pi- 
Kuil.  Ci,.  chcu  qiuim  ign  nunc]  Hem- 
biiius  ct  iili<|ii(it  alii  libri  ila  liabent : 
At  tc  id  nuHn  modo  facere  puduit.  Ita 
optimc  Stat  trocbaicus.  Quae  vcro 
scquuiitur  lu  UcmbiDO,  sunt  sine  pro- 


lt38S 


NOT^E    VARtORUM    IN 


nomine  efro.  FacTiiiis. 

ScENA  V.  Eoiicm  metro,  vs.  (». 
Mss.  omiicH  :  sine  tc  cxorcm.  vt  mox  : 
t'gone.  vs.  9.  omncs :  quid  istiic?  et 
vs.  10.  si  id  faciiit,  vs.  14.  Ari;ciit. 
ciun  ^lossa  :  nut  iltam  accipiat,  nut  me 
inimicum  habcnt,  ulruin  vuH.  vs.  15. 
onines  :  cof^novcris.  vs.  21,  omnes  : 
Archonidis.  Sed  in  uno,  secnnda  ina- 
nu,  deleta  est  litera  postrenia. ^4it7to- 
Htdi  cniiu  scripsisse  Poetam,  testutiir 
Priscianiis  lib.  vi.  Bcpckrus, 

1  Eniin  rero  Chremes]  Procedit  Me- 
nedemus,  ut  omnis  persona  in  postreina 
p-irte  prcesens  sit,  Vcnia  diitur  filio, 
ut  cunctus  error  possit  ahsolvi,  Adhuc 
tamen  perseceruns  Chremes  couvenit 
JiJenedemujn,  ut  ftliam  ducat.  Eugia- 
phins. 

Enim  vera  Chremes^  Conveninnt 
hffic  verba  pcrsonae  Menedemi,  ut 
qui  expciientia  didicisset  quain  male 
sibi  cesseiit  austeritas  patris.  Far- 
nabius. 

8  Cur  non  accersi  jubes  filinm,  et 
quod  dotis  diri,  Jirinas]  Duo  una  et 
cadem  opera  agit  Cbremes  ;  nt  in  fine 
fabnlas  promovercntur  niiptiae  fiUa?, 
f)iiani  desponderat ;  et  nt  Clitipboni, 
cnjns  animus  prenitentia  jam  infrac- 
tus  erat,  venia  duretnr,  proposita 
conditione  cominutanda.'  |)rioris  vita?. 
Nibil  antcm  efficaciiis  eiat  ad  per- 
movendum  Clitiplionem  ut  peteret 
veniam  (line  enim  res  deducta  erat, 
tit  aliter  non  posset  tiniri)  (|uam  iii- 
jecta  denno  inentio  dotis,  in  qua  ex- 
heeredatio  iiisiiis,  ut  ante  cogniliini 
e«t,  contintbatur.  Itaque  statim, 
matre  deprecationem  incipiente, Cli- 
tiplio  :  *  Pater,  obsecro,  mibi  ignos- 
cas.'  Et  subinde  :  'Si  me  vivum  vis 
pater,  ignosce.'  Bceclerus. 

•1  Kt  quod  dixi  dotis]  ().  1.  s.  Et 
quod  dotis  dixi.  Kai-rnus. 

8  So.  /If:e  Chremes]  Ilembiniis  li- 
ber bis  addit  diclionem  mi.  Ita  con- 
jicio  fiiisse  s-riptiim  et  in  Victoria- 
no,  in  quo  vacat  locus  hnjusmodi  par- 
ticulae  abraiae.  Idem, 


9  Quid  istic]  Ita  melius  legitnr, 
Dsitala  formula  concedentium,  qui 
expngnati  tandem  diciint ;  quid  istic? 
sub.  ago,  resisto.  liaxlerus. 

Quid  isluc?  Sfc]  Menander  'Oo-kXtj- 
piiraTOS  nphs  vlbv  iv  t(JJ  uuvdereiv,  toTj 
fiiv  \6yois  iriKpds  iari,  rols  5'  fpryois 
■nariip.    Farnnhius. 

10  Si  faciat]  Idem  liber,  si  facit ; 
nt  exigit  versus.  Faemus. 

12  Ad  me  rccipio]  Id  est,  ego  facio 
ut  liic  proniittat.  Eu^raphius. 

14  Ilac  dum  incipins]  In  exordio 
baberit  baec  semper  ditficultateni,  nbi 
aggressns  fuoris,  facilia  finnt.  Idem. 

liac  dum  incipias,  Sfc]  Imitatnr 
Lactantius  lib.  vi.  c.  23.  '  Omnia 
gravia  sunt,  dum  ignoras :  nbi  cog- 
novevis,  facilia.'  AoKeToSf  irXuairov  fi 
rb  ^fj.i(rou  Tov  Travrhs  eJvai  r]  apx^)-  Aris- 
tot.  Ktliic.  1.  I.  c.  7.  Initinm  ar- 
duum,  imi)ecillde  mentis  et  ivgriP  est 
formidare  inexi)erta.  Senec.  1.  vi. 
ep.  ."jO.  Farnabius. 

IG  Ego  tibi  ilium']  Hie  illudit,  ut 
joco  tristitia  solvatur,  cum  promittit 
filiam  noscio  cujus,  admodumfcedam. 
Eugraphius. 

Ego  pol  tibi  dabo  illam  lepidani]  Joco 
occasioncm  quajsivit  poeta,  mox  5ia- 
TUTTctio-et  qnadam  subjecto.  Neqne 
tamen  putandum  est  matrem  consul- 
to  talcm  nominasse,  quae  ilia  descrip- 
tione  irrideri  posset.  Sed  cum  ilia 
bonestatem  familiae,  divitias,  et  talia 
s])tctaret  in  eligenda  conditione  ; 
adolesceiis,  pro  ietate  ac  ingenio,  for- 
nix primani  sibi  rationem  ducit  ha- 
tx'udam.    lioeclerus. 

Ego  pol  tibi  dabo  puellam  lepidam] 
Ex  eodem  libro  lego  illam  lepidam  : 
ita  Stat  trocbaicus.  Aliter  esset  oc- 
tonarius  iambicus,  inter  trochaicos. 

/•«(THU.S-. 

18  Casiitm]  Id  est,  oculis  obtortis, 
vel  caesuras,  id  est,  rugas,  liabentcni ; 
aut  lenticulosam.  Eugraphius. 

(Jasiam]  Ca3siis,  glaucis  oculis.  Far- 
nabius. 

Sparso  ore]  Id  est,  dissolute.    Aut 


TERENTII    ADELPHOS. 


1389 


ore  dixit  vnltn,  et  significat  sparso 
qoasi  macnlis  qnibusdam  infecto 
vultu.  Eugraphius. 

3  Sparso  ore]  Os,  vultus  est.  Gall, 
dicendiim  :  Un  visage  parseme  de  rous- 
seurs.  quo  nihil  magis  inamabile  in 
illo  genere  est.  Ita  optinie  a  veteri 
inagistro  explicatum  fuit.  Hie  sibi 
caveie  debuerant  Interpiefes  Gal- 
lici,  et  veteres  et  recentes.  Faber. 

19  Ut  elegans  est]  Id  est,  prndens 
in  discernendis  puellis.  Quia  '  ibi,' 
id  est,  in  bac  electione,  totns  est. 
Quod  vero  subjiinxit,  'Archonidis 
filiani,'  atit  Baccbidera  dicit,  aut  ali- 
ani  qiianilibet,  ad  quani  adolescens 
contumeliis  patris  appulerat  auimum. 
EiLgraphius. 

Elegans]  Ut  alibi,  '  Elegans  for- 
marum  spectator.'  Gall.  Qui  est  diffi- 
cile, qui  ruffine  dans  le  jugement  des 
choses,  qui  se  pique  d'entetidre  ce  qu'il 
y  a  de  plus  beau  dans  les  sciences,  dans 
les  arts,  ifc.   Faber. 


Vt  elegans  est]  Eunuch,  act.  iir. 
seen.  5.  '  Quam  elegans  formarum 
spectator  siem.'  Farnabius, 

20  Cl.  Quid  istic]  Liber  Bembimis 
iinmo.  Faiirnus. 

Archonidis  jiliam]  Trochaicus  esse 
debet.  Quare  lego  ut  in  illo  optimo 
P.  Benibi  codice  eiat,  et  ut  citat 
Priscianus  antiquissinius  Granimati» 
cus,  Archonidi  huju'  Jiliam.  Hujus, 
id  est  Galilee,  nosire  voisin;  sic  enim 
illi  veteres  solebant  loqui.  Archonidi 
autem,  ut  Cbremi,  Achilii,  Persi. 
Ter.  Virgil.  Sallust.  Faber, 

21  Archonidis  filiam]  Penultima 
longa,  quasi  'ApxoffiSov  ab  'Apxovds. 
Farnabius. 

22  Syro  ut  ignoscas]  Petit  veuiam 
etiam  Syro,  sed  non  omnium  facto- 
rum,  ne  infinitum  esset  quod  petere 
videtur.  Et  transfert  in  se  crimen 
servi,  dicens  ;  quod  fecit,  mea  causa, 
fecit.  Eugraphius. 


A  D  E  L  P  H  I. 


Didascalia]  Haec  Didascalia  cor- 
nipta  est,  ut  optime  vidit  INIuretus; 
constat  enim  Scipionem  yEmilianum 
(nam  de  eo  agitur)  nimquam  >Eili- 
lem  fuisse.  Itaque  facta  conjectura 
ex  veteri  libro,  qui  in  bibliotheca  So- 
dali'uu  Antoniauorum  erat  apud  Ve- 
netias,  sic  legit :  acta  lluis  funk- 

BRIBt'S  ^MILII  I'Ai;i.I.I,  QLOS  KKCERK 
Q.  FAB1L8  MAMMLS,  yrt  P.  CORNELIUS 

AFRICANL'S.  Illi  aulcm,  quod  notis- 
simuni,  Paulli  ;Kmilii  fiiii  fucrunt  ; 
•ed  in  alicnas  familias  per  adoptio- 
nem  transivcre,  quod  vclus  bistoria 
testatur.  Addo  autcm  hoc  tliam, 
non  modo  corruptam  esse  Didasca- 
liam  banc,  sed  et  mutilam.  Ha'  enim 
in  ca  liiera;  (M.  M.  C.)  esse  debe- 
rent.     Rem  sic  cxplicat  Exccrptor: 


'  Saepe  tamen,  mutatis  per  sccnain 
modis,  cantica  mutavlt,  quod  signifi- 
cat  Titulus  scena-,  babens  subjectas 
personis  literas  M.  M.  C.  mutati  mo- 
di cantici.'  Faber. 

3Iicio]  At  ego  hoc  niiror,  scrip- 
tum  ubiqiie  a  Mureto  fuisse  Mitio 
per  T,  quod  non  potest  ;  alioqui  ori- 
ginem  Latinam  haberet,  atque  ideo 
pecrasset  Poiita  ;  nam  in  palliata  Fa- 
bula  noiuen  personap  Rominum  esse 
non  potest.  Dein  Micio  i)lanissinie 
Griccum  est,  cum  ex  Etymologia, 
turn  ex  Pbit  irclii  el  alionim  auctori- 
tate.  Plutarchi,  iu(|uam,  vol.  1.  pag. 
752.  et  lOKi.  Diodori  vol.  2.  pag. 
217.  Dicebant  et  Miccio  per  duplex 
C.  Liician.  in  Zeuxidc.  Livius  quo- 
que  du  quodaui  Chalcidcnsiuni  lega- 


1390 


}iOTJE    VARIORUM    IN 


to.  ct  itl  e  Ora^cn  linjjnn.  Sic  autem 
mares  diccbi'.ntiir ;  at  feminas,  eas 
vero  INIiccas  vocabaiit.  IMiitairlms 
in  tractatu  do  viitiitc  imilienini.  Ta- 
inen  apiul  Arist()|)liaiiem  p.  71)1.  cd. 
minoris,  est  Mica,  scd  prima  longa, 
itidein  ac  si  per  gcininiiin  K  scriberes. 

Ex  persoiiismutis  siigtuli  Storacem 
servulum ;  quia  sub  anroram,  (eo 
eniin  tempore  acta  est  lia^c  fal)iila,) 
domi  non  crat ;  itaqtie  nee  in  tliea- 
tro  ;  postea  autem  nulla  ipsins  opera 
in  sccna  fuit.  Bal)ylonem  iiinc  qno- 
que  aniandavi,  nam  IJabylo  est  idem 
qui  IMicio.  Fabcr. 

Prologls.  Senarii  sunt  lambici. 
vs.  4.  duo  Mss.  nostri :  et  vos  erilis 
judices.  vs.  5.  omnes  :  laudin'  an  titio 
duci  factum  opovteat.  vs.  8.  omnes  : 
eripuit ;  ita  et  Douatus  legerat.  vs. 
23.  omnes :  senes  q.  p.  v.  earn  partem 
aper.  vs.  24.  duo :  ut  {Squanimitas. 
Th  vcstra  autem  vs.  seq.  abest  ab  om- 
nibus ;  quod  et  Donatus  deesse  no- 
tavit.  Boederus. 

1  Postquam  Pacta  sensit,  scriptu- 
raml  Postquam,  pro  quoniam:  cujus 
reciprocum,  quoniam,  pro  postquam. 
Plant,  in  Auhil.  '  Quoniam  is  moritur, 
ita  avido  ingenio  fuit.'  Donatus. 

Postquam  Po'i'la  sensit,  scripturam 
suam]  ludiflercuter  omnisqui  aliquid 
scripsisset,  scriptor  a  veteribus  dice- 
batur.  Idem. 

2  Ab  iniquis']  Inimicis :  ut  *  Fatis 
Junonis  ini(|ua-.'  Idem. 

Observari]  Obseitatio  ad  lionorem 
refertur:  ut,  '  Praeterea  regeni  non 
sic  /tgyptus  et  ingens  Lydia,  nee 
populi  Parthorum  aut  Modus  Hy- 
daspes,  Observant.'  Sed  nunc  Ob- 
sertari,  captari  significat  et  audiri. 
Observari  ergo  etlionorari,  et  captari, 
ct  audiri  significat :  ut  Plautus,  '  Ob- 
servatote,  ut  blande  palpetur  mu- 
lieri.'  Idem. 

Advasurios']  Luscium  Laviniuni,  et 
alion.  Vide  prologos  Andriai  et 
Hiaiitontiinornmenon.  Furnabius. 

3  Jtapire  in  pcjorem  jmrtem]  Varie- 


tas  per  genera  vcrborum;  et  ntriqnc 
sententiie  aptc  jiingimus  Scripturam 
suam.   Donatus. 

Itapere  in  pcjorem  partem]  Id  est, 
vitio  dare,  vitupcrare.  Idem. 

4  Indicia  de  se  ipse  crit]  Mire  ex- 
prcssit  simplicitatem  vera  dictnri, 
quum  indicaturnm  de  se  dixit,  non 
narraturum.  Et  Indicia  erit,  pro  In- 
dex erit.  Idem. 

Indicia  de  se]  Indicat  is,  qui  de  se 
volcns  ali(piid,  et  do  aliis  etiam  pro- 
dit,  sed  canfitetur  qui  de  se  tantnni, 
et  qui  invitus.  Hem. 

Indicia  de  se  ipse  erit,  Sfc,']  Sim- 
plicitatem narrationis  vult  Poeta 
hie  conspiei,  quod  recte  Donatus 
observat,  et  Guyetus  repetit,  sed 
aliter  explicat.  Pntat  enira  nihil 
aliud  quam  narrari  causam,  sine  nlla 
juris  mentione  aut  det'ensione :  iilos 
enim  tres  versus  (12.  13.  14.)  spnrios 
esse.  Offeudit  virnm  eruditi  ac 
delicati  judicii  ilia  locntio  :  Pcr- 
noscite,  furtumne  factum  existimctis, 
quod  idem  esse  putat  ac  si  quis 
diceret,  existimate,  an  existimetis,  Mi- 
hi  satis  videntur  ista  distingui :  per- 
noscite  (hoc  enim  simile  est  cognition! 
causaj  in  judicio,  quam  et  alias  petit) 
«n  existimetis  furtum  factum,  ^c.  Hoc 
ad  sententiam  judicanlium  spectat, 
quai  cognita  causa  pronuntiatur.  Per- 
noscite  causam,  nt  decernere  possi- 
tis,  quid  existimare  sive  judicare  de- 
beatis ;  furtiininefeceritPoi;ta,(qnod 
adversarii  ei  crimen  intendunt,)  an 
potiiis  genere  quodam  imitationis 
probabili  locum  ab  aliis  pra'teritum 
reprehenderit.  Longe  minus  eiiam 
videantur  distare,  quas  prologo  An- 
driae  legimus:  '  Rem  cognoscite, 
ut  pcrnoscatis  ecquid  spci  sit  reli- 
qiiuni,  &c.  spectandae  an  exigendee 
sint  vobis  |)riiis.'  Praaterea  locum 
Diphili  a  Plauto,  judicio  potius  quam 
negligeutia  praiteritum,  cuivis  videri 
debere,  Guyetus  contendit.  Recte: 
sed  forte  non  opus  est,  graviore  sig- 
nificatu  vocem  accipere.     Pritlerilus 


TERENTII  ADELPH.  PROLOG. 


1301 


negligentia  locus,  est  TrfpKppacTiKus, 
neglectiis,  i.  e.  praeteritus,  relictus, 
Quin  enim  citra  vituperatioiiem,  La- 
tine  dicanins,  rem  negligere,  i.  e. 
praetermittere,diibio  carere  arbitror. 
Siciiti  nee  reprehensum  male  per,  re- 
sumtum,  Donatiis  interpretatiir.  Ip- 
se contextus  orationis  pro  exposi- 
tione  est :  reprehendi  enim  dicuntnr, 
quas  praeterita  et  neglecta  sunt.  Re- 
prehensus,  Eugrapbio,  iterum  prehen- 
sus.  Boeclerus. 

Indicia  de  se  ipse  erif]  Ipse  erit  sui 
index,  vos  eritis  jiidices.  Farnabius. 

Vos  eritis  judices'\  Bene :  quia  apud 
judices  indicium  profitentur,  qui  ac- 
cusatorem  adjuvant.  Donatus. 

5  Laudin'  an  citiu']  Medium  non 
fecit :  ut  appareat,  si  crimen  non  sit, 
laudi  debere  esse.  Idem. 

G  Synapothjiescontes  Diphili  comcedia 
eat]  Nee  numeri,  nee  genera  respi- 
cienda  sunt,  contra  sententiam  rem- 
que  ipsam.  Idem. 

6.  7  'S,vvaTrodvr)(TKovTis  Diphili  Co- 
mcedia est,  Earn  Commorientes  Plautus 
fecit  fab.']  Ita  tamen,  ut  interdum  et 
Grapco  nomine  vocaretur.  Quod  fere 
soicbat  in  fabulis  ex  Graeco  translatis. 
Plautus  ipse  Mercatore  act.  i.  sc.  1. 
vss.  9.  10.  '  Graece  haec  vocatur'E/t- 
nopos  Pbilemonis,  Eadem  Latiue  Mer- 
cator  Marci  Accii.'  Ita  qua?  Latine 
Mosteilaria  noscitur,  Graece  Phasma 
appcllabatur,  quod  Jan.  Guliclmius 
in  QuiFstionibus  Plautinis  monuit. 
Barcleru.1. 

Synnpothnescontes]  l,u^wvrts  Kal  aw- 
awo6irf)(TKoin-(s  «ux»Ae^o?oi,  id  est,  de- 
voti.  Hi,  ex  voto,  eandcm  cum  rege 
8U0  et  vitae  ct  mortis  subctint  sor- 
tem,  eodem  victu  ot  corporis  cultu. 
Sive  rex  intercat  morbo,  sivc  cadat 
in  pra-lio,  '  Utcunf|uc  proccdit,  su- 
premum  carpere  iter  coniilci  parali.' 
'ZoKtSuvvot  bi  y\tlicnxo  lii).  vi.  c.  13. 
•  Soldarii  '  Ca-sari  lib.  in.  Ikl.  Gal. 
nobis,  Sotdirrs.  Farnabius. 

Dipltili]  Po<;ta;  Coniici,  KcnntKu/rd- 
Tou,  Clf.nicnti  Alex,  et  Euscbio  I'am- 


philo.  Idem. 

7  Earn  Commorientes  Plaiitia,  fecit 
fabidam]  Sic  apud  Gra;cos  Spa/xa,  sic 

apud  Latinos  generaliter  fabula  dici- 
tur,  cujus  species  sunt:  Tragoedia, 
Comcedia,  Togata,  Tabernaria,  Prae- 
texta,  Crepidata,  Attellana,  fiturhs, 
Rhintonica.  Donatus. 

8  In  Grceca  adolescens  est]  Diphili 
scilicet.  Quasi  diceret,  Quidam  ado- 
lescens est  qui  lenoni  eripuit  mere- 
tricem.  Idem. 

9  In  prima  fabula]  Hoc  est,  in  pri- 
ma parte :  ut  dicimus,  in  primis  digi- 
lis,  non  enim  aut  secunda,  aut  tertia 
fabula  est.  Idem. 

In  prima  fabula]  In  prima  parte 
fabulse.  Farnabius. 

10  Reliquit  integrum]  Quum  aliam 
transferret.  Donatus. 

Integrum]  Intactum.  Farnabius. 

Sumpsif  sibi]  Libere  tulit :  hoc  est, 
non  furatus  est :  ut  '  Sume,  pater.' 
Donatus. 

11  In  Adelphos]  Latine  declinavit. 
Idem. 

Verbum  de  verbo  expressum  exlulit^ 
Haec  approbatio  est,  do  Graeco  esse 
sublatum,  non  de  Plauto,  ut  dicit 
adversarius.  Idem. 

Extulil]  Rlire  non  dixit  Transtulit, 
sed  Exlulit:  ut  ornasse  Graeca  videa- 
tur  Latino  stylo.  Idem. 

Extulit]  Transtulit  et  Latinitate 
sua  donavit.  Farnabius. 

12  Earn]  Adelphos  scilicet.  Do- 
natus. 

Novum]  Vetcrem  Grxcam  esse  in- 
telliginius.  Idem. 

13  Furtumne  factum]  Hoc  est  vitio 
duci.  Idem. 

An  locum  reprehensum]  Hoc  est  lan- 
di  duci.  Idem. 

14  lieprehinsum]  Refentum,  re- 
sumptuui.  tdtm. 

Locum  riprehcns.]  Rcsumptum  a 
poi-ta  nostro  locum,  qucui  Plautus 
nf'cl(<tum  per  inciiriam  oinistrat. 
Fnrnabtuii. 

Srgtigcntiu  est]  Plauti  scilicet;  cu- 


VW2 


NOT/E    VARIORUM    IN 


jus  aMiiiilaii  miiic  exoptat  negligen- 
tiani.   DdikiIhs. 

15  iS'am  'jHod  isli  </ichh/]  Nam  in- 
cipiciuli  vim  liul)et  inodo,  lit,  '  Nam 
ego  lianc  niachaeraiu  muani  dico.' 
Idem. 

Homines  nobiles]  Scipioncni  Afii- 
caiiiim  sifiniticat,  et  Laliimi  Sapien- 
tcin,  et  rurium  I'libliiim.  Idem. 

Uomiius  nobiles']  Scii>ioncin  Afr. 
La'limii,  Siilpiciuni  Galium,  Q.  Fa- 
biiiin  Labeoiicm,  M.  Po|)iliiiin.  Vide 
Terentii  vitani.  Farmibius. 

16  turn  ndjiivare]  Legitur  et  adjii- 
t'ire.  Paciiviiis  in  Cliryse  :  '  Adjuta 
niilii.'  Doniitus. 

Assidueijue  una  scribcre]  Non  sic  di- 
cit  adversaiiiis  :  veruin  liic  oratorie 
crimen  non  tangit.  Idem. 

IS  Cum  Hits  placit,  qui,  ^c]  INIo- 
deste,  ct  dc  indiistria  ita  loipiitur, 
quasi  vellet  dicere :  '  Cum  ad  fami- 
liaritateni  eoriim  admittitur,  cum  ta- 
lium  viroriiin  jiidicio  in  rccenscndis 
fabiilis  suis  utitur.'  Bceclcrus. 

11)  Qui  vobis  imiversis  et  popuh  pla- 
cent]  Universis,  qui  in  cavea  sunt,  (li- 
cit. Pojmlo,  qui  etiam  prater  tliea- 
trum,  id  est,  uiiiversam  urbem.  Do- 
natus. 

20  In  bcllo']  Scipionis.  Idem. 


In  olio]  Fiuii  Piiblii.  Idem. 

In  nes^otio]  Scilicet  LxliiSapicntis. 
Idem. 

Quorum  opera  in  bcllo,  in  otio,  in  ne- 
{;olio]  DonatusTo/n tfi/oadScipioneni 
AtVicaniim,  in  otio  ad  Fuiiiim  Piiim, 
in  negutio  ad  La>liiim  Sapioiitcm  le- 
fert.  Eu<;raphins  in  primo  nihil  mil- 
tat:  in  otio  ad  Lailiiim,  in  negotio 
ad  Pliilum,  vel  Serviliuin,commodat. 
liaclerus. 

21  Suo  quisque  tempore  usus  eat  sine 
superbia]  Eugrapliiiis  bene:  '  Quorum 
opera  unus(iuisqiie  usus  est  in  neces- 
sitatibiis  suis,  sine  aliqua  eorum  su- 
perbia.' ^riixortKu>s,  ut  in  tlieatro, 
viros  illustres  acivilitate  potissimum, 
ct  otficiorum  exprompta  iuimanitatc 
comiiiendavit.  Baclerus. 

24  In  agendo  partem  ostenden(\  txO' 
fna  aTroo-iwTTTjeris.  Hic  enim  jam  non 
senes  accipiendi  essent :  imo  potius 
cseterae  personam.  Sed  ipsi  senes 
in  Btatario  charactere  partem  ape- 
rient :  in  motorio,  partem  osten- 
dent.  Nam  duo  aj;endi  sunt  princi- 
pales  modi,  Motorius  et  Statarius  : 
ex  qiiibiis  ille  tertius  nascitiir,  qui 
dicitiir  fiiKTds.  Donatus. 

jEqwinimilas]  Favor  et  propitius 
animus:  ct  deest,  rcs^ra.  Idem. 


ACTUS     I. 

ScENA  I.  Senarii  sunt  lambici.  durus  est,  prater  aquum  etbonum.  vs. 
vs.  4.  duo  Mss.  mei :  aut  ubi  si  cess.  47.  omnes  :  ille  quern  bene/,  adjung. 
Argentoratensis  quoquc  priiiia  manu  vs.  48.  duo  :  prasens  ahsens.  vs.  52. 
Labiiit,  ubi,  qiiod  corrupit  ali<|uis  in 
ibi.  vs.  H.  omnes  :  alque  nnimo  obse- 
qvi.  vs.  11.  omnes  :  et  quibus  nunc 
soil.  vs.  12.  Argentorat.  prima iiianu 
hahu'it, pra/regerii.  vs.  13.  omnes  :  in- 
stituere  inanimo.  vs  .15.  omnes  :  atqui. 
vs.  25.  omnes  :   itidem.    vss.  27.  28. 


duo  ifutcatur  se  nescire.  lioeclerus. 

1  Storax]  Nomina  personarnm.  in 
comcediis  duntaxat,  habere  debent 
rationem  et  etymologiam.  Etenim 
absurdum  est,  comirum  aperte  argu- 
nienta  confingere  :  vel  nomen  perso- 
nzB  incongruum  dare,  vel  officium 
duo:  clanculum  palreq.f.  vs.  30.  oni-      quod  sit  a  nomine  diversnm.     Hinc 


nes  :  insucnrit.  Duo  omittiint,  aut  au- 
debit,  vs.  35.  omnes:  clamitans.  vs. 37. 
omnes  :  sumtus.  vs.  38.  unus  :  vestitui 
uimio  indulges.  Duo :  vestitu  nimio 
uuinl^e:    v».  39.  omnes  :  nimium  ip»e 


scrvus  fidelis  Parmeno  :  infidelis  vel 
Syrtis,  vel  Geta :  miles  Thraso,  vel 
Polemon  :  juvenis  Pamphiliis  :  ma- 
trona  Myirhina,  et  piier  ab  odore 
Storax  :  vel  a  ludo  et  a  gcsticulatio- 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    I.    SiC,    I. 


1393 


ne  Circus :  et  item  sirailia.  In  qiii- 
biis  summiim  Poetau  vitium  est,  si 
quid  e  contrario  repugnans  contra- 
rinm  diversiimqne  protiilerit,  nisi  per 
am'Kppaffiv  nomen  imposuerit  joculari- 
ter,  ut  Misargyrides  in  Plauto  dici- 
tur  trapezita.  Et  fere  hoc  mode 
apud  alios  a  Poetis  nomina  compo- 
niintur  describendo  per  avr'Kppounv, 
quod  designat  Storax.  Primse  par- 
tes, sicnt  in  prologo  ipse  promisit, 
a  senibus  aguntiir :  quorum  conten- 
tione  ad  argumentuni  relata,  vita  as- 
pera  cum  leni,  et  pater  comis  cum 
severissimo  comparatur.  Donatus. 

Storax,  non  rediit  a  coena  hue  noc- 
te  Mschinus,  Neque  serrulorum  quis- 
quam,  ifc]  Hunc  locum  Gallice  per 
interrogationem  vertas  cave,  quod 
factum  scio.  Sioracem  inciamat  Mi- 
cio,  qui  servulus  non  redierat  ea 
nocte  dunium.  Qua;  dicit  Micio  ad 
finem  usque  sccn-jp,  ea  silii  dicit,  non 
Storaci.  Faber. 

Storax]  Storacem  vocavit,  non  HLs- 
cliinum  :  quo  tacente  puei  uin,  id  est, 
y^scliinum  ab-^entem  credit  :  quia 
servuli  adolcfcentibus  praestolantur. 
Ut  in  Andria,  '  Observabam  mane 
illorum  servulos  venientes,  aut  abe- 
untes.'  Sed  quia  fieri  poterat,  ut 
domino  absente  adesbel  Storax,  com- 
niodissime  adjecit :  '  Neqiie  servuio- 

rum  (|uis(|uam  qui  adversuni  ierant.' 

JJoniUus. 

Storax   non   rediit    h..:  node]   Hoc 

alii   interrogative,  alii  pronuntiativu 

profenmt  :  bed   magis  pronuntiativc 

dicendum.   Idem. 

Storax,   ifc]    Interrogationem  hie 

vnlgo  ponunt.     Sed  magis  placet  Fr. 

Guyeti  sentcnlia,quam  vide.     Ut  liic 

•Storax  ex  iis  iervi.sfu('rit,<|ui  obviain 

iverant,  nccduiii  rcdicranl.    llacUr. 
Storax]    Egressiis    in    proscenium 

allo(|uitiir  Sluraccni   qui   intiis.   inr- 

nabiwi. 

Non  rediit]     il;i  c  nonnulli  intcrro- 

ga>oric  proinitirianiliini  ccn.tv.til.    Id. 

2   Nri/uf  mrvidorum  7/avyuamJ  Piop- 

Delfili.  et  Var.  Clas.  Ti 


ter  Storacem,  quern  abesse  non  re- 
spondcndo  intelleximus.  Donatus. 

Qui  adversum]  Proprie  locutus  est. 
Nam  adiersitores  dicuntiir.  Idem. 

Ierant]  Producte  /  pronuntiaudo  : 
quod  nos,  addita  1%  /teraH<  dicimus. 
Tale  est  illud  Virgilii :  '  Nos  abiisse 
rati,  et  vento  petiisse  IVIycenas.'  Id. 
Serculorum,  qui  advirsum  ierant]  Ad- 
versitorum,  qui  domino  foris  ccenanti, 
officii  ettutelae,  gratia,  processerunt 
obviam,  Faruabius. 

3  Prnfecto  hoc  tere  dicunt]  Abso- 
lute :  non  addidit  Qui.  Donatus. 

Si  absis  uspiam]  Abundat  MS/x'f/m, 
ant  deest  profectus,  ant  ()uid  tale. 
Aut  ubi  uspiam:  significat  enint  scili- 
cet uspiam  et  in  loco,  et  ad  locmn. 
Idem. 

Si  absis  uspiam,  Aut  ubi  si  cesses]  Si 
absis,  ad  parentes  propiiios  :  Si  ces- 
ses, ad  uxorem  iratam  rctVrt  in  de- 
sertoreni.  Idem. 

Ubi]  Sicubi.  Anastroplie.   Farnab. 
5   Uxor]    Subaudicndum  est,  Dicit 
irata  uxor.   Donatus. 

Qua;  in  animo]  Omne  (piodsenti- 
mus,  aut  cogitamus,  aut  dicimus  :  et 
ntrumque  pro  uratione  est.  Sed  ilia 
ivQvfjir)ixwnKhs,  qua;  in  cogitatione  est: 
ha-c  ■!rpo<popiKos  Kuyos  dicitur,  quae  in 
verbis  est  constituta.  Virgilius;  '  Et 
milii  jam  multi  crudele  canebant  Ar- 
tificis  scelus,  et  taciti  ventura  vide- 
bant.'  Et  ipse  alibi :  '  Nunc  si  quis 
est  qui  hue  dicat,  aut  sic  cogitet.' 
Idem. 

(i  Iritta]  Zelotypa,  rixosa.  Farnab. 

Quiim  iitu   i;ua  parentis]    Erudite. 

Nun  addidit  in  (|U<-m  dirat,  (juia  scit, 

numina  uxuris  et  parentum  rwv  irpbi 

tI  chse.  DutiiUus. 

7  Uxor,  si  cesses]  Quart;  non,  si  ab- 
sin?  an  quia  justius  cessanti,  quam 
abscnti  succeu-semus  P  an  quia  irata 
uxor,  fi  cesses  .'   Idem. 

Alt   le   amarc  amitat]     'Eir«{^rj(ris 

cum   iltfrfofia,  Aut  te  nmare  co};ilat : 

aut  minus  pcccali  e»l,  amuri  propriu 

(('deir,  ipiani   aliciiu   amuri  ubsequi, 

rent.  I  T 


1394 


NOT;E    VARIORUM    IN 


iiiiUa  re  inipellente,  sine  uxore  po- 
tare,  ant  velle  delicias.  Ergo  ot/fijiris 
est :  nisi  forte  ti^  JSicotkt/h^  hoc  puta- 
miis  dictum.  Idem. 

Aitt  te  ainarc  cogital,  aut  tetc  ama- 
ri]  Qiium  iluo  proposiierit,  alteriim 
sumpsit.  Nam  quum  dixisset,*  Quae 
in  te  uxor  dicit,  et  quae  in  aninio  co- 
gitat:'  intnlit,  Aut  te  amare  cogitat. 
Idem. 

8  Aut  te  amare  cogitat,  aut  tete 
amari]  Qui  Te  amare  afi(pi$6\oi!S  dix- 
crat,  cito  intuiit  quod  certum  est, 
Aut  tele  amare.  Et  quia  ilhid  te  dix- 
erat,  hoc  geminavit,  et  Tete  dixit, 
tanqnam  significantius.  Idem. 

Aut  animo  obsequi]  ^Eirava(popd.    Id. 

10  Ego,  quia  nan  rediitflius^  Plus 
est  quod  dixit  Ego,  quani  si  diceret, 
Pater.  Idem. 

Ego  quia  nan,  Sfc]  'AvaK6\oveov ; 
non  enim  Pater  dixit.  Idem. 

Ego,  quia  non  rediit  filius,  qua  cogi- 
to,  ifc]  His  quinque  versibus,  singu- 
lari  iutpyda  Beivoiroie'i  curam  et  atfec- 
tum  patris.  '  Neque  enira  patrius 
consistere  mentem  Passus  amor.'  Us- 
que ad  suramnm  extulit  rh  irddos  ilia 
inopinabili  sententia  :  '  Quemquamne 
hominem  in  animo  instituere  aut  pa- 
rire,  quod  sit  carius,  quam  ipse  est 
sibi.''  id  quod  nee  posse  nee  debere 
fieri,  sed  ad  trTrep/SoAos  iponiKas  (quo 
referas  etiam  figuras  rf]v  OTOfryiiv  ex- 
aggerantes)  aut  affectationem  piiilo- 
sophid;  parum  rectae  pertinere,  dis- 
putatur  apud  Ciceronem  iii.  Tuscnl. 
29.  Itaque  in  comnuini  quidem  more 
Vivendi,  ubi  spectatur  rh  is-  eVl  rh 
■HoXv  fiyv6^ivov,  verissimum  est  illud 
Nostri  in  Andria  :  plerosque  '  Omnes 
sibi  esse  melius  malle  quam  alteri.' 
In  perfecta  autem  aniicitia,  qua^  ra- 
ris^siiiia  est,  amicus  alter  ego  est.  i.  e. 
quern  ita  amat  amicus,  ut  se  ipsum. 
Quod  ex  Philosophis  non  pauci  tra- 
diderunt.  Atqne,  ne  res  dubia  esse 
possit,  divina  sapientia  amoris  per- 
fcclioneni  sumniani  non  in  imepfioXrj, 
ted    in  acpialitate    collocat :  i.  c.  si 


ames  alteruni,  sicut  te  ipsum.  Bce- 
ckrus. 

Qua:  Cdgito  !  ct  quibua,  ^c]  Hoc  sic 
pronuntianduni  est,  ut  liorrere  vi- 
deatur  ipse  cogitationem  suam.  Do- 
naius. 

1 1  Quihus  mmc  sollicitor  rehus'\  Hoc 
est,  quam  raalis  !  non  ut  uxor,  bonis. 
Idem. 

Ne  aut  ilk  alserit]  Vide  quam  te- 
neri  sit  amoris  hie  tinior,  in  juvene 
praisertim.  Idem. 

Ne  aut  ille  alserit,  Sfc.']  Indnlgens 
supra  modum,  et  soUicita  teneritudo. 
Farnabius. 

12  Aut  uspiam]  Uspiam  ct  in  loco, 
et  ad  locum  significat.  Donatus. 

Ceciderit,  aut  perfregerit  aliquid] 
Jungendum,  nt  non  solum  Ceciderit, 
sed  etiam  Perfregerit.  Ha?c  sunt 
quap  sibi  nemo  evenire  velit.  Idem. 

Ne  aut  ille  ahcrit,  aut  usjiiam  cecide- 
lit]  Nimium  tenere  amat,  qui  haec  iu 
juvene  pertimescit,  qnap  circa  iiifan- 
tulos  caveri  solent.  Idem. 

13  Quemquamne  hominem]  Sic  di- 
cimus  de  ea  re,  quam  miramur  fere 
ab  omnibus  fieri.  Idem. 

14  Quam  ipse  est  sibi]  Tanquam 
duo  sint.  Sed  hoc  Poiita;  comico  li- 
cet. Idem. 

15  Alqui  ex  me  hie  non  notus  eat] 
Quasi  dicat,  ex  me  non  est,  et  sic 
afficior  :  quid  paterer  si  genuissem? 
Idem. 

Ex  me  hie  non  natus  est]  Quasi  di- 
cat, non  est  mens.  Idem. 

Sed  exfratre]  Hoc  est,  oninino  non 
alienus  est.  Donatus. 

Is  adeo]  Transitns  ad  argumentnm 
sublilissimus.  Adeo  aut  abundat,  aut 
nimium  significat.  Ut  in  Eunucho, 
'  Adolescentem  adeo  nobilem.*  Idem. 

Is]  Frater.  Farnabius. 

17  Ego  hanc  clementem  vitam  urba- 
nam]  'Op6^  Siriyria-is  Kal  Siairia-Triaris. 
Clementem  vitam,  figura  ipsa.  Vitam 
clementem  dicimus  quae  clementes  fa- 
cit.  Clemens  autem  est,  qui  edit 
mentem.   Donatus. 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    I.    SC.  I. 


1395 


Atque  otium]  Deest  Urbaman.  Id. 

18  Secutus  sum]  Bene  Secutus,  qua- 
si mHgistram  recte  beateqne  vivendi. 
Jdem. 

Et  quod  fortunatum  isti  putant]  Ro- 
niani  scilicet,  qui  cwUbem  quasi  cceli- 
tem  diciint.  Et  item  Greeci,  apiid 
qiios  sunt  hujnsmodi  seiitentiae  :  EITA 
♦lAOC  EXOINIwN  n«AOTMENON.» 
et  alibi  :  TAMEinAM^lAOc  TAMElTw 
KA^APIAHAIKHCeN  ME.*  Idem. 

Fortunatum  isti  putant'\  Me  ntiqiie 
iixorem  non  ducere.  Dicit  antem, 
Romanis  id  videri :  qiios  spectatores 
habet  Menander:  ''H  fxaxtipidv  ne  !  71;- 
ya'iKU  ov  Kafx^avoi.  Idem. 

Quod  fortunatum  isti  putant'\  Qui- 
dam  putant  sic  proiiiintiandum,  Et 
quod  foitunataui  isti  putant  uxorern. 
Et  lia?c  bona  et  concinna  lociitio  est. 
Et  putant  bene  dicit  is,  cui  displicet 
alicna  sententia.   Idem. 

Isti  putant]  Id  est,  hi  qui  a  me  dis- 
sentiunt.  Idem. 

Quod  fortunatum  isti  putant,  ^c] 
Quoniinus  eruditissimo  Guyeto,  qui 
infortunatum  rescribit,  subsciibamns, 
ipsius  Poetae  nostri  auctoritate  pio- 
liibemur.  Quid  enim  clarius  est  ip- 
sius Denieae  testimonio  act.  v.  so.  4. 
vs.  13.  '  Duxi  uxorern  :  quam  ibi  mi- 
Doriam  vidi !  nali  filii :  alia  cnra.' 
F2cce  miseria,  et  ciiia  in  matrinionio. 
Fortunatum  ergo  multi  putarunt,  non 
diiccrc  uxorern.  Imnio  ipsius  Me- 
nandri  est  apud  Stoba-um  :  Th  yvvaiK' 
?X<"'i  fivai  r(  iraiSwv,  2j  <j)iK(,  Tlartpa, 
ftfp'ifiva^  rf  fii<f  ToAAckj  ipipa.  Et  illud 
alterum  :  "Ojttij  •yfv6(iivo^  PoiKerai 
f pf  r)i(ail,  'f.rtpwy  yafiovvrwv  avrbt  Aire- 
XtfBw  yifiwv .  Id  quod  jilaiic  ad  lucn- 
teni  Micioiiin  farit.  No  de  aliis  Mc- 
nandri  versibus  diram.  liwderux. 

Quod  fortunatum  isli  putmil]  (^cuii- 
batum  a  (coi'An^  ex  koIttjcI  Afitr<i.  Ilal. 
Franco,  sciolin,  flcf(ato,  Cepicu,  chi'fc- 
lice  rtato .'  Famabius. 

19  Uxorern  nunqnam  linbui]  Si  non 
hnhco  dixisset,  potcrat  videri  liabu- 
isse.   Donatus. 


lUe  contra']  '  Ex  iis  fratribus  qui  in 
Adelphis  sunt,  quanta  in  altero  duri- 
tas,  in  altero  coniitas  ! '  Cic.  in  Ca- 
tone  Majore.  Horatius  1.  11.  Epist. 
2.  *  Cur  alter  fratrum  cessare,  et 
hidere,  et  ungi  Przeferat  Herodis 
pahnetis  pinguibua  :  alter  Dives  et 
iniportunus,'  &c.  Farnabius. 

20  Ruri  agere  vitam]  Contra  ha-c 
omnia  suffecerat  brevitas  :  sed  sub- 
junxit  fratris  descriptionem  ut  verbis 
ipsis  malam  vitas  conditionem  osten- 
dat.  Donalus. 

Semper  puree,  ac  duriter]  Semper, 
licet  incertam  distinctionem  habeat, 
tanien  recte  additum  est  :  quia  vel 
ruri  agere,  voluptatis  est :  vel  parce 
ac  duriter  se  habere,  virtutis.  Sed 
Semper,  ad  vitium :  Parce  auteni,  ad 
servandum :  Duriter  vero,  ad  labo- 
reni  referendum  est.  Idem. 

Ruri  agere  vitam,  semper  parce  ac  du- 
riter se  habere]  Variavit,ut  in  Andria. 
Idem. 

21  Uxorern  duxil]  Recte  Duxit, 
non  Ducere.  Seniel  enim  hoc  fecit 
Demea.  Idem. 

Uxorern  duxil]  Varie  per  modos 
discurrit.  Idem. 

Uxorern  duxit]  Adjuvandum  pro- 
nuntialione  est,  ne  singula  utrinque 
assecuti  videantur.  Nam  sic  in  fine 
fabula;  ait  Demea,  *  Uxorern  duxi  : 
quam  ibi  miseriam  vidi!  nati  filii  : 
alia  cura.'  Idem. 

22  Inde  ego  hunc,  !fc.]  INIire  indc 
subjimgit,  quum  personam  pratule- 
rit.  Sic  alibi,  '  E  pra?donibus  unde 
emerat,  se  audivisse  abreptam  »■  Su- 
nio.'  Idem. 

Inde  ego,  Ifc]  Inde  pro  ex  quibut. 
Et  inihi  abundat.  Et  bene  hunc  dix- 
it, quia  de  ipso  loqucbatur.  Idem. 

Inde  ego  hunc  majurem  ndoplari  tni- 
hi,  !fc.]  Nola  fri(iuent:itioncm  sentcn. 
tiarnm  :  adopturimihi.  (non  sine  ari'ec- 
tu,)f(/ii.r/n;i«rr«/o,  (laborc  ct  solicitu- 
dinf  baud  exigua,;  habui,  aniari  pro 
mco,  (iinimo  vcrc  patrio,)  in  eomeoh- 
lecto,  {iniraBws  loquitur,)  solum  id  est 


i3yG 


NOT;£    VARIORUM    IN 


earum  milii,  aiitiriKuii,  iic  quid  snper- 
csse  possit  aii  ililcctioiiis  vim  ostcn- 
dendam.  Hcrctiriis, 

23  Ki/i(.ii  (J  ;>(iiiul<)]  Oiios  iios  cdn- 
eare  dirimns,  alucere  velcres  dicc- 
bant :  nt,  '  Kdiicot  sylvis  rtgein  re- 
guniqiic  parentcin.'  Donatus. 

Habui,  ninavi  pro  inco]  Quicritiir 
quid  »it  luthui.  Et  qiiiini  miilla  di- 
rantiir,  hoc  solum  venim  est,  habui, 
credidi,  duxi,  existimavi.  Ut  alibi, 
'Semper  ejus  dicta  est  liaec  atque 
bdbita  sorer.'  Et,  '  Sic  itaque  liabe- 
antur,  itacpie  dicantur.'  Ergo  pro 
men  subaudieudum  est  bis  :  et  lutbui 
pro  tnco  et  rtin<ir(  pro  meo.  Idem. 

24  In  eo  me  obkcto :  solum  id  est  ea- 
rum tnihi]  Absolute  ntrunique,  et  in 
eo,  ct  solum.  Idem, 

Jn  eo]  Quasi  in  ea  re.  Idem. 

In  eo  me  ublecto]  Nove  dixit,  pro, 
eo  me  oblecto.  Idem. 

Solum  id  est  carum  mihi]  Plus  an- 
tem  sigiiificat,  quam  si  diceret, 'So- 
lus is  est  carus  iiiilii.'  Idem. 

25  Hie  ut  item  contra,  me  habeaf] 
Item,  similiter :  contra,  vicissim. 
Plaut.  '  Ut  ilia  ilium  contra,  qui  est 
amoris  cultor  optinius.'  Idem. 

Ille  ut  item  contra,  me  habeat,  Sfc.'] 
Hie  quoque  inprimis  Tridavdn-i>.Ta  nos- 
ier agit :  et  de  disciplina  patria  me- 
ras  scDtentias,  si  spcclentur  in  flecrej, 
loquitur  ;  sed  in  tnroeeafi  meros  colo- 
res  reperias.  Baeclerus. 

Facio  sedulo]  Secus  a  dolo,  id  est, 
sine  <lolo,  et  impense.  Donatus. 

20  Do,  pratcrmilto]  Do  sumptuni  : 
pratermilto  delicta.  Idem. 

Son  ncccsse  kubeo  omnia  pro  meo  jure 
ageie]  Et»i  licet,  non  necesse  est,  pa- 
trem  sapvire,  ijuia  pater  est.  Inter 
Jus  et  Jl-lquitatem  hoc  interest:  Jus 
est  quod  omnia  recta  et  inflexibilia 
exigit  :  jf.quitas  est,  quaa  de  jure 
niidlum  reniittit.  Er^o  hie  sensus, 
non  neresse  est,  etiam  si  liceat,  sre- 
Mun  esic  patreni.  Et  mire  ostendit, 
jll^  "luuni  niki  necessitate,  non  esse 
»er\auduni.  Idem. 


Ilabco]  Judico,  nt '  sic  habe,'*sic 
habco,'  <"vc.  I'alier. 

27  Postrcmo  alii  cl'anculum]  Non 
alii  patres :  sed  alii  adolescentes, 
clanculum  patres  suos.  Donatus. 

28  Qucc  J\rl  adolescenlia']  Veniam 
addidit  statim,  pcccata  ah  adolescen- 
tibus  ad  a;tatem  removendo.  Et  vide 
quam  breviter,  quam  pudice,  quam 
ignosccnter  locutns  est.  Donatus. 

29  Ea  ne  me  celet,  consuefeci  flium] 
Tribus  enim  vivitur  modis,  natura, 
consuetudine,  el  ratione.  Idem. 

30  Nam  qui  mentiri,  aut  J'allere  in- 
suerit  Fatrem]  Separatim  subandien- 
dum  est,  insuerit,  irphs  rh  mentiri. 
Idem. 

Nam  qui  mentiri  et  fall,  ^c]  Bene 
Fr.  Guyetus  monuit,  insu'everit  lej^eu- 
dum  esse.  Et  quoniam  a  Ms.  illud 
glossenia  aut  audebit  abest,  liceat  mi- 
hi, quod  facile  fieri  potuit,  ut  negli- 
geretur,  unicam  syilabam  geminare, 
et  pro  magis,  legere  magis  is.  Con- 
stabit  versus,  constabit  seiisus,  nego- 
tio  non  niagno.  Argnmentum  ipsum 
comparationcni  a  niinore  liabet,  sicut 
apud  Aristotelem  (ii.  Rliet.)  rb  5'  Sri 
robs  irXriaiov  rimru  {rw\isi),  '6s  yt  ital 
rhv  iroTe'pa  rvTrrti,  iK  rov  d  rb  ^rrov 
vTrapx^h  Kol  rh  /xaXKoi/  uTrapx*'-  '  Ver- 
beraturum  omnes,  qui  patrem  c.edit. 
Nam  si  quod  minus  futurum  credeba- 
tur,  fit,  etiam  tiet  quod  magis  credi 
potest  tutuniiu.'  Baeclerus. 

31  Ceterus]  Quia  jam  deceperit  pa- 
trem. Donatus. 

32  Pudore  et  liberalitatel  Pudore, 
ad  filios  retulit :  Uberalitate,  ad  pa- 
rentes.  Argnmentum  a  conjugatis. 
Libcralitate  inquit  regendi  sunt  : 
propter  quod  liberi  dicuntur.  Libera' 
litalcm,  autem,  bonitatcm  dicit.  Idem. 

Fudore,  et  Uberalitate,  Sfc]  Ingenua 
et  liberali  cducaiione  liberos  retine- 
re  in  officio  saiius  esse  duco  quam 
nietu.  Vid.  Plutarch,  irepi  iraidoov  ayw- 
■)iii.  Quiutilian.  I.  i.  c.  1.  Pulcer- 
rima  liberalis  educationis  pra-cepta 
lege  apud  Senecam  lib.  ii.de  Ira,  20. 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    I.    SC.    I. 


1397 


21.  22.  23.  Faifiabius. 

33  Retinere  satius  esse  credo]  Bene 
Retinere:  a  vitiis  scilicet.  Nam  vitia 
filios  teiient :  quos  retinent  pat  res  a 
vitiis  scilicet.  Nam  retinet,  qui  ail- 
versum  aliquem  tenet.  Idem. 

34  Hiec  fratri  mecum  non  conveiii- 
unt]  Nova  locutio.  Et  non  conveni- 
unl,  pro,  non  congniunt:  ac  per  hoc, 
in  his  ego  etfrater  dissentimus,  id  est, 
dissimiles  snmus.  Idem. 

35  Veiiit  ad  me  sctpe,  clamitans']  Et 
impoitiinitateni  odiosam  ostcndit,  ad 
me  dicendo  ;  et  inconditam  assiduita- 
teui,  addendo  strpe.  Et  congrne, 
postqiiam  sa^pe  dixit,  adjecit  aptius 
verbum,  non  dicens  damans,  sed  da- 
mitans.  Idem. 

V^enit  ad  m^  scepe  clamit.  ifc]  Ad 
hiinc  locum  notanda  sunt  Ciceronis 
verba  i.  de  Invent.  19. '  Ilia  narratio, 
qua  versatur  in  personis,  ejusmodi 
est,  ut  in  ea  simnl  cum  rebus  ipsis 
personaiura  sermones  et  animi  per- 
spici  possint;  hoc  modo  :  'Venit  ad 
me  sa-pe  clamitans,  quid  agis  iMicioi'' 
cum  quatuor  seq.  versibus.'  Tbi]diKliu 
intelligit :  cui  valde  inserviunt  /ui/utj- 
<reij  inroKpcriKal  et  npoa'at'iroirouai.  licc- 
clerus. 

Quid  agis  Micio]  Reminiscere  lec- 
tionem,  et  invenies,  interrogationem 
liujusmodi,  vel  invectionis  principio 
convenire,  vel  objurgalionis.  Donatus. 

Quid  agis  Micio]  Proso()op<i;iam 
Iiaiic  nndtis  laudat  Cicero  lib.  i.  de 
Invcniione.   I'urnabius. 

30  Cur  pcrdis  adtilesccnlem  noliis] 
Kccte  nohii  additum  est,  et  T]diKi%,  ut 
alibi,  '  I'sallriam  nobis,  si  Dis  placet, 
paravif.'  Donatus. 

37  Cur  uirutt  >  ciir  potat]  Vide  (juem- 
aclmodum,  iil  durum  objurgalorcm 
ostendat  Demeam,  quuni  ab  eo  ea 
dicantur  in  crimen  vocari,  qua.  aut 
aitalis  dunt:  ut, '  cur  amat  '*  aut  natu- 
re :  ut,  '  cur  potat  ?'  aut  pictatii  :  ut 
'  cur  tu  bis  rebus  suniptum  sug^e- 
rii  '<'  et  ca-tera.  Idem. 

Cur    aiiuil^    riir  polnl]    Cur    nmat? 


ad  illud  refertur,  quod  ait  supra, 
'  Do,  prjetermitto.'  ^aw  pratermilto 
delicta  intelligimus  ex  amorc.  Cur 
potat  1  revocamus  ad  illud  quod  ait, 
'Do  sumptuni.'  Idem. 

38  Vesiitunimio  indulges]  Vestitni, 
ut  Virg.  i..En. '  Parce  nu  tu  Citheraea.' 
Et  IV.  Georg.  'Quod  neque  concubi- 
tu  indulgent.'  Farnabius. 

4  Indulgis]  More  veterum  pro  in- 
dulges. V.  Not.  in  Heautontimoru- 
meuon.  Faber. 

Nimium  incptus  es]  Utrumque  du- 
re, et  nimium,  et  ineptus  es.  Donatus. 

Prater  aquumque  et  bonum]  Potnit 
et  non  addi,  prater  aquum  bonum. 
Idem. 

40  Et  errat  longe]  IMelius  est,  Ion- 
ge  simpliciter  accipiendum,  ut  locale 
sit,  qnam  valde.  Idem. 

Et  errat  huge  mea  quidem  setitentia, 
Sfc]  Duodecim  istis  versibus  magnifi- 
ca  ^7}(T(s  continetur  de  iniperiopatrio, 
scu  discipliua  patria.  Quo  tanciuam 
specioso  colore  INIicio  nimiam  suam 
indulgentiam  et  lenitatem  obducit : 
magno  abatis  et  sapienticc  pranextii 
yvbifi.oKoyuiv.  Quanta  asseveratione 
a.va.aKfin)s :  '  Et  errat  longe,  mea  qui- 
dem sententia,  qui,  &c.?'  nee  minor 
auctoritas  KaTaaKevrjs :  'Mea  sic  est 
ratio, etsic  auimum  in<lucomeum,&c.' 
tnm  illatio  ev  ijdei  rov  ooyfxaToiroiovvroi. 
•  Hoc  patriuni  est,  polius  consuefa- 
crre  fit.'  6cc.  Et  conclusio  lidentius 
arroKautius(|UC,  nee  sine  cuntumelia 
in  tVatrcm,  ut  pondus  et  summa  dic- 
torum,  epiphoneniatis  ritu  subjecta  : 
'  Hoc<|ui  ne(iuit,  fateatur  nescire  im- 
perare  libcris.'  Senteuiias  autem 
probabili  civiiitate  conspjruas  in  hac 
l>-n(Tn  et  explevit  liberaliter  et  decore 
viuxit.    liacUrus. 

Mea  quidem  sententia]  Modcste  ad- 
didii,  nua  quidim  sententia:  ne  quia 
hoc  pro  prucipto  dici  exisliuiet.  Do- 
nntuH. 

41  Qui  imptrium  credal]  I'trum  cn- 
ju.slijjct,  an  Demea- tantuni  ?   Idem. 

(iravius   cstc  nut  sl<dnliuH]   Gravius, 


l;]D8 


NOT.^    VARIORUM    IN 


ml  vim  ;  stabilius  ad  tempiis  refertur. 
Idem. 

42  Vi  qttodjit]  Id  est,  metu  ac  ina« 
lo.  Idem. 

Qunm  illud  quod  amkitia  acO'HWff'*'"'] 
Illiid  (it,  (|iiod  vi :  hoc  ailjiingitur, 
quod  aniicitia.  Idem. 

43  lilea  sic  est  ratio,  et  sic  animum 
indvco  ?«(■«;«]  Mea  sic  est  ratio,  ad  su- 
pcriorn  pertinct  coiifiiinanda.  Sic 
animum  induco  meum,  ad  ea  pcrtinet, 
qiiie  dictiirus  est.  Idem. 

Mea  sic  est  ratio]  Itcnim  niodeste 
ct  iSiayrtKus,  Et  sic  animum  induco  me- 
um: senilis  fiaKpoXaryia.  Idem. 

44  Malo  coactus]  Duo  dicit,  malo 
ct  coactus.  Idem. 

Mitlo  coactus]  Male  respondent  co- 
acta  ingenia.  Farnabius, 

Qui  oflicium  suum]  'O  rh  Ka6r\Kov 
Ttouev,  id  est,  qui  recte  farif.  Officium 
aiitem  dicitiir,  quasi  efficium,  ab  effici- 
rndo,  qiiod  iiiiictiiqiie  personre  oon- 
griiit.  Donatus. 

45  Dumid  rescituin  iri  credit]  Quod 
facit  scilicet.  Idem. 

Tantiiper]  Tantisper,  quasi  Tantum- 
per.  Et  Paidisper,  quasi  paulumper: 
nude  P/jriunper,  dictum  est.  Idem. 

Tantiaper  caret]  Peccare  subaudien- 
dum  est.  Nam  tdtum  ^AAeiwTwaJs  et 
obscure  dictum  est.  Et  bene,  cait<  ; 
qua«i  malo.  Idem. 

46  Si  Kfierat  fore  clam]  Iterum  quod 
facit  subaudiendum.  Idem. 

Rursum  ad  ingenium  redit]  Mire,  non 
intulit  :  catet :  sed  ad  ingenium  redit. 
Et  rursum  est  retro  versimi,  tit  pror- 
sum,  piius  vc'r>um.  Idem. 

47  Ilk  (juem  beneficio  adjungas]  Non 
dicit,  t)enrficio  adjunctus,  ut  supra, 
malo  coactus.  Idem. 

Ille  quern  benejicio  udjungas]  Ka\av- 
Tfdijiriji'  AN  •  [(COT*  uirridiTov.]  Ille  ma- 
lo, hie  beneficio.  Ille  coactus,  hie 
adjunctus.  Ilk,  dum  id  rescitum  iri 
credit,  tanii'iper  cavel :  hie,  praesens 
atiHcriM] lie,  idem  erit.  V.\  Th  pro: sens 
et  ahtem,  non  ad  aliqnem  locum,  sed 
ad  ciuiodem  retulit  et  monitorcm. 


Idem. 

Ille  quern  beneficio  adjungas]  Contra 
illud  ait,  malo  coactus.  Idem. 

Ex  animo fecit]  Officium  scilicet.  Id. 

48  Studet  par  referre]  Vel  ex  studet 
t  elidetiir,  quod  est  insolens,  vel  ex 
jHtr  r.  Faernus. 

Studet  par  referre,  ifc]  Versus  non 
Stat ;  nam  est  Hacchius  in  prima  se- 
de.  Ex  Nota  Excerptoris  constat 
delendum  esse  par  et  subaudiendum 
beneficium,  quod  in  versu  superiuri 
est.  Et  sensitExcerptor,  ut  ex  ipsin:> 
Nota  patet.  Faber. 

Studet  par  referre]  Id  est,  benefa- 
cere.  Donatus, 

Prasens,  absensque  idem  erit]  Con- 
tra illud,  'si  sperat  fore  clam,  rursiis 
ad  ingenium  redit.'  Idem. 

49  Hoc  patrium  est]  Snperius  a  re 
tractum  est  :  hoc  jam  a  persona  dnci- 
tur  argnmentnm.  Idem. 

Coiuiuefacere]  Non  Cogere,  sed  Con- 
suefncere.  Idem. 

50  Quam  alieno  inetu]  Vide  quemad- 
modum  suum  ad  indulgentiam  affec- 
tum revocet  optiniae  disciplinee.  Id. 

51  Hoc  pater  ac  dominus]  A  diffe- 
rentia personarum  et  officiorum.  Id. 

Interest]  Differentia  est.  Idem. 
Hoc   qui  vequit]  Longe  melius  ne- 
quit,  quam  si  diceret,  non  vult.  Id. 

52  Fateatur  se  nescire  imperare  libe- 
ris]  Hoc  indicat,  et  se  melius  consu- 
lere,  et  volentem  hoc  exercere.  Idem. 

Nescire  imperare  liberis]  Oratorie, 
quasi  artis  sit,  indnlgentissime  agere. 
Imperare,  modo  non  ad  superbiam, 
sed  ad  Regendmn,  est  referendum. 
Idem. 

Fateatur  nescire]  Deest  se.  Idem. 

53  Sed  estne  hie  i/i.sw.'j,  ^c]  Dona- 
tns  :  '  Kot'  oiKuvofiioj/  supervenit,  de 
quo  sermo  est,  ut  factis  dicta  osten- 
dantur.'  Mox  ad  ilia,  Nescio  quid 
tristem  video,  ipc.  'Oiationis  appa- 
ratus ex  viiltu  ostenditur,  ut  '  sietit 
acri  fixa  dolore  :  Turn  qiiassans  ca- 
put banc  effundii  pectore  vocem.' ' 
Postreiiia  hujus  seen*  verba,  '  .SaU 


TERKNTII    ADELPH.    ACT.    I.    SC.    II. 


1399 


vnm  te  adven.'  Sec.  sequentis  scense 
initio  constituenda  esse,  jam  alii 
monucnint.  Beeclerus. 

Et  certe  is  est]  Bene  nunc  confii- 
Diat  ipsiiin  esse  eum,  qiium  propior 
est,  utpote  senili,  nee  inlongum  pro- 
spiciente  conspectn.  Donutus. 

54  Nescio  quid]  Ueest  propter ;  ut 
iit,  nescio  propter  quid .   Idem. 

Ut  solet]  Causa  ciir  ilium  aequo 
aniiDO  frater  ferat.  Lt  solet,  inquit. 
Idem. 

55  Salvum  te  adtenire,  Demea,  gau- 
demus]  Ut  aspericr  ostendatur  De- 
mea, etiam  salutatur  ab  eo,  quem  ob- 
jurgaturus  est.  Idem. 

ScENA  II.  lambici  sunt  trimetri,  ». 
Senarii,  lit  iu  sceua  praecedente.  vs. 
1.  nostri  Mss.  onines :  hem.  Faerniis 
mallet  ehem,  quod  in  qiiibusdam  re- 
pent, vs.  2.  duo:  rogitas  me?  vs.  4. 
omnes  :  quid  is  fecit  ?  vs.  16.  omnes  : 
nullum  hujus  factum  simile,  vs.  18.  om- 
nes :  nihil  quicqumn  mjuatius  est.  vs. 
25.  duo  :  quod  tunc  fee.  inop.  vs.  31. 
duo  :  tu  homorediges  me  ad  insan.  At- 
gentor.  redigis.  vs.  34.  duo  :  adopta- 
tum,  vs.  38.  omnes  :  unde  httc  fiant, 
excliiso  rtf  et.  vs.  44.  omnes  :  te  plura 
in  hiic  re  p.  o.  vs.  47.  omnes  :  tunc  cons. 
et  seq.  siccine  ais  ?  an  ego  toliens,  Ifc. 
pro  conmlis  Areentor.  liabet  consj/iis. 
V8.  55.  duo  :  si  verlnim  ullum  posthuc. 
Alter  ex  his  interponit  glossam,  jam 
peream  si,  ifc,  ut  mox.  vs.  58.  uter- 
qiie  :  et  est  diis  agenda  gratia,  vs.  GO. 
omnes :  potterius,  nolo  in  ilium  quic- 
fuarn  gracius  dicere.  vs.  05.  omnes  : 
tamen  tix  humane  p.  vs.  GG.  duo  :  nut 
^us  adjutor  sim  iracundia.  Uwclerun. 

\  Hem !  ojrjmrtune ;  tt  ipsum  qucc- 
rito]  In  hoc  actu  ditemi  homines,  di- 
versi  ptitrci,  dirersa  studia  jrroponun- 
tur.  Hie  lenis,  hie  amarus  :  hie  fuce- 
tiu,  hie  impnlitus  :  hicfacilLi,  hie  perti- 
nax  el  difficiliH.  Donatiis. 

Hem  !  opportum  ;  te  ipium  quarito] 
Mflius  qiiani  iMcnandcr,  qiiuni  liic 
ilium  a<l  jiii(;iiiiii  pioniptidrcin  (iiiaiii 
ail  rekalutaDdum  taciat.  Idem. 


2  Quid  tiistis  es]  Bene  interrogat. 
Potuit  enim  nou  iratus  fiater  quae- 
rere.  Idem. 

Rogas  me,  ubi  nobis  Mschinns  «e<] 
Fr.  Guyetus  explicat :  '  Cum  filiura 
babeamus  j^schiniim.'  Quod  sump- 
sit  ex  Eugraphio  ita  annotante:  'In- 
terrogas  me  quid  ego  tristis  sim,  cum 
jEschinum  filium  habemus  ?'  Et  sen- 
sus  qiiidem  patet  etiam  in  Donato, 
qui  causam  tristitiee  hie  signari  pu- 
tat.  Phrasis  autem  per  heec  non 
explicatiir.  Forte  rectius  fuerit,  eA- 
A.€ii^ii'  indigiianti  familiarem  hie  agnos* 
cere.  Rogas  me  ?  ubi  nobis  Mschinus 
siet.  Sc.  id  qusro  potiiis,  id  tu  nunc 
aflferre  debebas.  Indignantes  enim 
requiruiit  eos,  qiiibus  indignantur : 
'  Ubi  illic  scelus  est,'  &c.  '  Ubi  est 
ille  sarrilegus?'  ut  subjiciatur  iy  vko- 
Kplau  cum  affectu  ;  '  Quid  ego  tristis 
siein.'  Quod  et  cum  interrogatione 
et  absque  ea  accipi  potest.  Ita  rh 
nobis  abundaret.  Nam  et  Latine  in- 
staiiter  ita  requirimus  :  '  Ubi  uobiii 
est  iller'  Si  cui  ha»c  non  placcnt,  is 
etiam  atque  etiam  cogitet,  an  satis 
Latine  dicatur  :  rogas  quid  ego  tristis 
sim,  ubi  JEschinus  nobis  siet,  i.  e.  cum 
ii£scbinum  habeanius  filium.  certe 
exemplum,  quod  congruat,  frustra 
quaesieris  iu  tota  antiquitate.  Bee- 
clerus. 

Ubi  nobis  Mschinus  siet^  Quasi  quc< 
dam  causa  sit  tristitiae.  Donatus. 

Rogas  me,  ubi  nobis  jEschinus  Siet, 
quid  tristis  ego  sim]  Hie  cavendum 
in  interpretando  est ;  nam  et  hie 
scio  a  qiiibiisdam  erratum  fuissc.  Sen- 
6118  est :  Qiiidni  ego  tristis  sim  ?  An 
id  rogas,  tii,  apud  quem  vivit  ilisclii- 
nu8,  apud  ijuein  corriimpittir  P  Mi> 
hinc  alia  gravior  Iristitia;  causa  esse 
possit'  Ita  enim  est,  tA  ubi  signifi- 
cat  '  apud  {jiiem,'  I'laiit.  sa-pe,  ut 
ostendcre  possum  farilo.  Ita,  '  is 
unde  pclitiir,'  '  nude,'  id  est,  a  quo 
pctitur.  Ita  paulo  Mipc-riiis,  '  Inde 
iiiajorrin  ii;ilii  adoptavi  iiiilii,'  id  est, 
'  ex  quibu!>.'     Ita   in  Pljorm.  '  unde 


1100 


NOTill    VARIORUM    IN 


hacsuscppta  est,'  pro,  '  Ex  qua.'  In 
Ilccyia,  '  amorcm  Imc  tiaiistiilit,' 
id  est,  '  in  lianc  puellani.'  Itenini, 
'  Hinc  jam  scibo  quid  sit,' pro,  'ex 
hoc'  In  Pluirm.  '  aliunde,' pro  '  ab 
aliis.'  Sic  enini  hisadverbiis  uteban- 
tiir  Vfteres.  Itaqiio  optime  Excerp- 
torlioc  loco  posiiit  liajc  verba,  '  quasi 
quaulani  causa  sit  tristitiae.'  Qtuc 
nota,  qunnquam,  ut  milii  videtur,  de- 
curtata,  id  satis  indicat  quod  dico. 
Dcin,  non  idco  tristis  crat  Deniea 
quod  filiuin  habcret  j^scliinuni,  scd 
ipiod  cum  apud  Micioneni  habere.! ; 
'  ubi,'  igitur,  id  est  'apud  queni ' 
corruplelse  et  nequitia^  operani  dat. 
Gallic,  igitur  sensus  est:  HJe  demaii- 
dez  vous  de  qiwij  je  suis  trisfe  !  lie, 
comment  tie  le  serois-je  as,  puisque  vous 
avez  mim  Jits  clih  vous,  oit  il  vit  de  la 
maniefc  du  nwnde  ta  plus  desliormete  ? 
Vel  rotundius,  Vous  me  de)nandez 
pourquny  je  suis  triste,  vous  cliSs  qui 
demeurc  Escliine  ?  n'est  ce  pas  un  as- 
sez  grand  sujet  dc  doulcur  pour  moy  ? 
Faber. 

3  Dixine  hoc  fore]  Credo  jam,  ut 
solet,  objurgabit.  Donatus. 

i  Quid  illefecerit]  Animadverten- 
dnm,  ut  interrogatus  interroget  more 
imliguantium.  Quod  idco  facit,  (juia 
videt  Micioneni  eo  vultu  interrogarc, 
ut  videatiir  minus  reprelicndere  cul- 
pam  iiiiscliini.  Idem. 

Quid  illefecerit  ?  ^c]  Stoniacbantis 
aflectu  :  at  rogitas  etiam  quid  ille 
fecerit?  et  jam  non  statim  describit 
factum,  sed  aninuini  facientis  corrup- 
tum  ostendit,  attpie  a  pudore,  (qui  ho- 
mines regit  et  ne  obliviscantur  Jio- 
nestatis  admonet,)  a  metu  eoruin, 
quibus  auctoritas  est,  (ut  parcntibus 
in  filios,)  a  reverentia  legnm  (quae 
civitatis  mores  continet,)  alienum.at- 
que  ultro  effrenem.  Ut  iixitaeiffTipov 
mox  raptio  citharistrix  ex  domo  le- 
nonih,  oiiK  Hvtv  yopydrriTos,  non  sine 
expedita  celeritate,  accusetur.  Fores 
iffrf^it,  tfc.  ubi  Donatus  recte  : '  To- 
tum  quidcra,  .'v;c.  de  moribus  /Lschiiii 


nihil  nisi  inunia  '  (quis  non  videt  Ic- 
genduni  esse  nccessario,  immania'i) 
'  ret'ercntis.'  Subjicitnr  accusatio 
totius  populi,  et  vox  fam.v  publica, 
quae  in  talibus  vim  singularem  obti- 
net.  Nam  actio  de  vi  ad  omncs  perti- 
net  :  ncque  tamfigura,(|uam  ratio  est, 
quic  infra  ab  ipso  .Sannione  inducitur 
act.  II.  sc.  1.  '  Obsecro  populares.' 
Hinc  etiam  est,  quod  quii  itatio  pleno 
et  Optimo  jure  nititur  :  ad  cpram  De- 
mea  hie  alludit  efficaci  (igura.  '  Cla- 
mant omnes,  indignissime  factum 
esse.'  Sannioni  scilicet  quiritanti  suc- 
clamantes.  Aliter  argumentum  a 
rumorc  petitnr  in  Andria  i.  2.  14.  et 
apud  Plautum  Pseud,  i.  5.  4.  ubi  pa- 
ter de  filio  :  '  Ita  nunc  per  urbem 
solus  sermo  est  omnibus.'  Sed  qui- 
ritatiu  aliam  vim  habet.  Igitur  ad 
summum  exaggcrationis  Iijpc  proee- 
dunt.  Qua  consunita  (iiuod  probe 
hie  notandum)  ad  minora  revolvi  ne- 
cesse  erat  Dcmeam.  Necjue  aliter 
debuit  I'oi'ta  ijBoiroiui'  hoc  jurgium. 
Exemplum  ergo  fratris,  ab  accusa- 
tione  ad  emendationem  degressus, 
comparat :  tJ.aKaolKovoft.iKm.  Ut  ma- 
jor fieret  perturbatic  ex  Ctesiphonis 
amore,  quo  minus  aliquid  tale  suspi- 
cari  Demea  potuerat.  Dcniquc  ab 
jEschino,  in  ciijns  nomea  efi'uderat 
ilium  indignatiunis  impetum,  Micio- 
neni aggrcditur  :  'Hac  cum  illi  Mi- 
cio  dico,  tibi  dico,'<S>:c.  ut  contention! 
occasio  et  via  quaererctur.  Boeclerus. 
Quern  ncquc  jmdet]  Menander  apud 
Prise.  *0s  5'  oIjt'  ipvdpiav  oiSfv,  ovie 
Stotfvai,  To  irpwra  7ratr7]5  ttjs  avaiSsiar 
tX*''  Farnabius. 

5  Quern  neque  pudct  quidquam,  neque 
metuit  qucmquam]  Varie  per  casus  dis- 
currit,  '  Queui  neque  pudet  quid- 
quam:' contra  illud  quod  alibi  pater 
(licit,  '  Erubuit,  salva  res  est.'  Do- 
natus. 

Quern  neque  pudet  quidquam]  Mag- 
no  ordine  accusavit.  Non  (inquit) 
pudore  movetur  patrum,  non  metu 
parcntuni,  nou  tiniore  Ugum.     Ergo 


TERENTII    ADELPH.    ACT.   I.    SC.  11. 


1401 


gvadatini  av^jjais  oratoria  processit. 
Idem, 

0  Tenere  se  ullnm']  Bene  Tenere, 
quia  legem,  et  est  afxtpi^oKia  oratoria. 
Idem. 

Nam  ilia  quce  anlehac  facta  sunt, 
omilto]  Accusatio  duo  tempora  reci- 
pit;  pra>teritiim,  ab  ante  gestis:  et 
praesens,  ab  iis  quae  objicitintur. 
Ergo  utnimqiie  mira  brevitate  per- 
strinxit.  Idem. 

7  Omitio]  Uapd\T)\pis.  Idem. 

Modo  quid  designavil]  Designnre,  est 
rem  novam  facere.  In  utraniqne 
part(rm,  et  bonani  et  nialam.  Nam 
et  designatores  dicti,  qui  ludis  fune- 
bribus  prapsunt  :  credo  ob  earn  cau- 
sam,  quod  ipsis  ludis  niulta  fiant  nova 
et  spectanda  :  simul  etiam  lurba  re- 
tineatiir.  Quae  stmt  aut  in  spectacu- 
lis,  aut  in  iitibus.  Idem. 

Modo  quid  designavit]  Puto  ego, 
designatinnem,  contractioneni,  aut 
conduftionem  populi  in  uuuni  intel- 
ligi.  hoc  eniui  contingit  ei,  qui  ali- 
quo  flagiiio  phirium  in  se  oculos  et 
era  convertit,  et  speclaculo  est  vul- 
go  :  qiiemathnodum  designatores,  qui 
ludis  funebribus  multitudinem  reti- 
nent.  Idem. 

Designavil]  Hoc  verbum  apud  ve- 
teres  duas  res  significabat :  etenim 
prave  et  recte  facta,  designata  dice- 
ban  tur.  Idem. 

Quidnam  id  est]  Et  hoc  etiam  con- 
tcmnens  inlerrogat  Micio.  Idem. 

H  Fores  effregit]  Haec  singula  mag- 
na cum  vociferatione  inferenda  sunt, 
stomachatur  cnim  adversus  male  in- 
tcrroganteni.  Idem. 

fores  effregit,  atque  in  ades  irruit 
alienrui]  Totuin  quidcm  unum  cri- 
men e»t  :  rapuit  merclricpm.  Sud 
vide  qua  pompa,  qua  vociferatione 
dilatetur  accusatio  Dcmca-,  de  mori- 
bus  yl'Iscliini  nihil  nisi  inauia  rcfcrcn- 
tis.   Idem. 

Fores  effregit,  atquc  in  a-dcs  irruit 
alienas]  hia.'C  .singula  considcrnnda 
Riint.    Et  bene  dicit  alienas^  <|uia  si 


lenonis  diceret,  parva  res  viderctur. 
Idem. 

9  Ipsum  domiiium]  Ilerimi  suppres- 
sa  est  infamis  persona.  Idem. 

Atque  omncm  familiam  mullavit^  Ant 
Familiam  pro  servis  lenonis  dicit,  aut 
pro  meretricibus.   Idem. 

10  Multavit]  Laceravit,  mntilavit, 
moUivit,  atque  dissolvit.  Unde  Mul- 
ciber  a  multando,  quasi  Multiber. 
Idem. 

Mulclavit]  Ex  fide  librortim  Mss. 
et  auctoritate  Victorii  ac  Turnebi, 
scribendum  mulcavit.  Faber. 

Usque  ad  inortem]  Magna  invidia 
cjedis  et  mortis  mentione,  quje  tamen 
nnlli  accidit.   Donattis. 

llriimit  mulierem  quam  amabat]  Om- 
nia magno  colore  et  accusatorie  dic- 
ta sunt,  et  ex  hoc  niaxiuie,  quod  le- 
nonem  et  meretricem  non  dixit,  con- 
tentiis  facti  atrocitate,  personarum- 
que  vilitatem  relicens.  Idem. 

Mulierem  eripuit]  Non  Aliduxit,  sed 
Eripuit.  Idem. 

11  Clamant]  A  praejndicato,  et  auc- 
toritate rumoiis.  Idem. 

12  Hoe  advenienti  quot  milii,  Micio, 
di.t:ere]  Quasi  dicat,  Displicet  omni- 
bus, et  multi  eum  accusant,  nee  ta- 
men lenonis  querela;  mcntio  fit.  Vide 
oratoreni.  Hoc  autem,  vel  articulus, 
vel  adverbium  loci  est.  Idem. 

Hoc]  Pro  hue,  secundum  antiquum 
morem,  ait  Servius  ad  illud  Virg. 
VIII.  /En.  '  Hoc  tunc  igiiipotens  calo 
descendit  ab  alto.'  Furnahius. 

13  Inoreest  omni  populo]  Sallustius, 
'  In  ore  genlibus  agens,  populo,  civi- 
tati.'  Donatus. 

11  .S't  confenndum  e.remplum  est] 
Tan(iuam  non  sit  conferendum.  Idetn. 

Auk  fratrem  cidet  rci  dare  optrnm] 
Satis  cornice  hoc  infertur  logcntibus 
argumentum  :  nam  niagis  in  culpa 
illc  ipse  est,  ipiem  laudat.   Idem. 

\Ct  liei  dare  operain]  Non  amori. 
Idem. 

Kei  dare  operam]  (iuam  faceto  Poii- 
ta  ba:c  omnia  falsa,  cl  u  cuntrario 


1402 


N0T7E   VARIORUM    IN 


facit  DeniPaiu  crc(lcrc.  Idem. 

Ret  ilort  npa-diii]  Rnsticap,  familis 
susteiitiiiuiiv,  aujiindcr.   Faniabiiis. 

Ruri  fs.se]  Non  in  urbe.  Domitiis. 

Parciim]  Non  prodi-jum.   Itkm. 

Si'lirimn]  Non  insannin.  Idon. 

J'arctim  ac  sohrium}  Contra  illnii : 
Cur  ainat !  cur  potat  ?  Idem. 

16  ?^'ulliimhiijus  simile /actum'\  Hoc 
cum  admirationc.  Micio  tun£;itiir, 
quasi  ipsius  culpa  sit  fiatris  natura. 
idem. 

Nullum  hujus  sitnile  factum]  Hoc 
cum  adiniiatione  indignantis  pionun- 
tiandum  est,  et  aidentibus  in  Micio- 
iiem  ocniis.  Et  sul)audienduni  est 
Esse,  ant  Invenire,  Idem. 

Hac  quum  illi,  Micio,  dico,  tibi  dicoi] 
lUi,  pro  in  ilium :  et  tibi,  pro  in  te.  Id, 

Hac  cum  illi  Micio  dico,  ^'c]  Dona- 
tus  :  '  Illi,'  &c.  Ad  sensum  respexit, 
ut  sxpe  ;  plirasin  non  explicavit. 
Ihcc  cum  illi  dico  s.  dicta  volo ;  tihi 
dico  s.  dicta  volo.  i.  e.  haec  cum  ita 
loquor,  ut  ad  jlischiniim  pertinere 
jlliquedici  videantiir,  tu  satis  intelli- 
gere  debes,  ad  te  quoque  pertinere 
tibiqne  dici.  BttcUrus. 

17  Tu  ilium  corrumpi  sinis]  Deest 
nam.  Sed  Hrventius  aawStrus  dici- 
tor.  et  hoc  tiln  et  (u  proniintiandum 
est  intento  digito,  et  inlestis  in  Mi- 
cionem  oculis.  nam  hoc  agi  stoma- 
cho  adversuni  dissinmlatores  solet. 
Donatus. 

Tu  ilium  corrumpi  sinis]  Mitius  mo- 
dn  dixit,  '  Sinis  corrumpi  :'  mox  ve- 
licmentiiis  dicet,  '  An  laiidi  putat 
fore,  si  perdiderit  gnatum  ?'  Idem. 

IH  Homiue  imperito  nunquam  quid- 
quam  injiatiut]  Miro  stomaclio  apud 
ipsuni  de  ip^o  tanqiiani  apud  alte- 
rtim  lo<|iiiiiii'.  Idem. 

Ilumine  imperito,  ^-c]  Prorsus  bene 
expoi^nit  liifc  Donatus.  Queni  vide, 
cl  insuper  nota  Micionis  a6<pt(rfia.  Ut 
homo  nrtiannx  et  pcritior,  adversns 
fralrem  agrestem,  prudcntiac  jiibi  ar- 
rogat  aliqiiid,  et  senteniia  KaBoKiKrj 
»t\  pr«texciidas,quas  subinfert,  frau. 


des  fucatar  urationis  abutitur.  Baele- 
rus. 

Ilumine  imperito  nunquam,  ^c]  De 
hoc  sic  Menander.  Ovk  tar'  ivoias 
oiiS^v,  iis  4fj.o\  SoKU,  ToKn-r^pirtpov.  Far- 
nahius. 

19  Nisi  quod  ipse  fecif]  Au6tl8«ia. 
Hoc  enim  pvoprium  rusticorum  est, 
atque  impcritorum.  Donatus. 

Niliil  rectum  putat]  Proprie  putat. 
Nam  hoc  verbum  iuiperitorum  est. 
Ordo  est,  qui  nihil  recttim  putat,  nisi 
quod  ipse  fecit.  Idetn. 

20  Quorsum  istuc]  Deest  pertinetf 
aut  dicis.  Idem. 

Quia  tu,  Demea]  Id  est,  homo  im- 
peritus.  Idem. 

Hac  male  judicas]  Pari  virtute  hsec 
leniter  dicta  sunt,  qua  superiora  ve- 
hemeuter.   Idem. 

21  Non  est  Jiagitium]  Non  pecca- 
tnm  negat  esse :  sed  tlagitiuni  non 
esse  contendit,  et  ideo  subindignan- 
ter  pronuntiandum  est ;  ut  si  dicat, 
Scortari  quidem  adolescentulnni,  de- 
lictum est,  sed  non  est  6agitium.  et 
veniae  locus  non  tarn  in  facto,  quam 
in  persona  est  constitutns.  Idem, 

Non  est  Jiagitium,  mihi  crede,  adole- 
scentem  scortari]  Mire  respondit,  et 
oratoric,  ad  liaec  quae  invidiose  dicta 
sunt.  Nam  quod  ait  ille,  '  Eripuit 
niulierem  quam  amabat :'  Uic  tcortum 
dicit.  Quod  '  irruit  in  .fides  alienas  ;' 
quasi  ex  vino  furtns,  pvtare:  quod 
cum  aliis  grave  proposituni  est,  hoc 
solum  dicendo,  ieve  reddit,  id  est, 
'  fores  effringerc.'  Idem. 

Non  est  flagilium,  Ifc]  Cum  pudore 
et  fl;igitio  vTrepaToKoye7rai.  Quo  ge- 
nere  ctiam  iititur  apud  Plaiitum  Cal- 
lipho  in  Psciuiolo  i.  ,'i.  18.  &c.  Mn- 
tuatur  tanicn  Cicero,  cl  Ca»ciliano 
duro  patri  hunc 'rcrentiannin  miteni 
comparat  in  Cruliana  cap.  16.  non 
sane,  philosuphia  aliquid  tale  dic- 
taute,  sod  liccntia  patronoruni,  qua- 
cnnque  specie  reornm  caiisa.s  pitigen- 
lium  ;  et  jjriitextu  lenipori.s  ab  einen- 
data  disciplina  pluriniuui  dcgeuerij. 


TERENTII    ADELPH.   ACT.    I.    SC.    II. 


1403 


Tta  fit  niminim,  quod  Historiciis  no- 
tat,  ut  facilem  assensiim  oratori, '  sub 
nominibus  honeslis,  coiifessio  vitio- 
rnm  et  similitndo  audientiiim' con- 
ciliet.'  Ann.  ii.  33.  Bcederus. 

Non  est  flagitiuni]  Mitio  sub  hujus 
scenas  exitu  tatetiir  se  omnia  hiec  ex 
animo  non  dixisse,  utcunque  buic 
licentise  laxarint  habenas  cum  Graeci 
turn  Romani.  Cic.  pro  CoeUo :  '  De- 
tur  aliquid  huic  zetati,  sit  adolescen- 
tia  liberior.  non  omnia  vohiptatibus 
denegentur,'  &c.  verum  restringit 
earn  postea,  '  Revocet  se  aliquando 
ad  curain  rei  domestical,  rei  forensis, 
reipublicee,'  &r.  Farnubius. 

Mihi  crede^  Quasi  imperito  dicit, 
mihi  crede,  non  euim,  me  inteUige, 
Quod  imiiatus  Cicero  sic  Cifliuni 
exagitat;  'Magna  sunt,  mihi  crede  : 
noli  La  c  contemnere.'  Hie  enim  et 
autboritas  dicentis,  et  conteuiptus 
ostenditur  audientis.  Donatus. 

23  II<tc  si  neijue  ego,  veque  tu,/eci- 
mus]  Quia  dixit:  'Qui  nisi  quod 
ipse  fecit,  nihil  rectum  putat.'  Idem. 

21  A'on  sirit  egestas]  Non  voluntas 
prohibuit,  sed  necessitas  :  et  ideo 
nulla  laus.  Idem. 

25  Quod  tum  fecisti  inopia]  Nota/c- 
cisti,  in  eo  quod  significat  non  fecisti. 
Idem. 

2G  Injurium  est]  Quia  nihil  quic- 
quam  iiijustins  homine  imperito.  Id. 

Nam  si  esset  unde  id  fient]  Non  est 
necessario  consequeiis,  sed  probabi- 
liter  admittitur  a()ud  oratores  :  non 
eniin  omnes  qui  habcnt  unde  faciant, 
continuo  eliam  faciunt.  Idem. 

Unde  idjierel]  I'ierct,  |)ruducta pri- 
ma syllaba.  Ennius  :  '  Memini  mc 
fieri  pravum.'  Idem. 

Nam  si  isset,factremus]  I'rofuissel, 
et/ecisscmus.   Fabcr. 

6't  e.fSft  unde  id  fterrl,  /ncemnus] 
I.  c.  nnde  id  fieri  potuissct,  fecmse- 
muH.   Uonclcrus. 

27  I-lt  tu  ilium  tuum,  si  esses  tiomu] 
Mnltiim  progrcssus  est,  accuflaus  ac- 
cosanteni,  Donatus. 


Et  tu]  Recriminatio,  ut  vocamus. 
Faimahius, 

Ilium  tuum]  Ctesiphonem.  Idem. 

29  Exspectatum]  Odiosum  et  malae 
vitae.  Namfiliis  parentes  autamabi- 
les  sum,  aut  exspectati.  Amabiles, 
boni  :  exspectati,  mali;  quorum  mors 
in  dies  singulos  exspectanda  et  op- 
tandasit.  nam  exspectamus ante  diem: 
unde  avidior  intelligitur,  qui  exspec- 
tat,  qnam  illc  qui  sperat.  Donatus. 

Quum  uhi  te  e.rspectaium]  Eo  rem 
produxit,  ut  ipse  magis  videatur  con- 
suleredisciplinje,qHam  Demea.  Idem. 

Ejecisset  foras]  Non  dixit  amisisset : 
sed,  ut  quiddam  abjiciendum,  ejecis- 
set. Idem. 

Exspectatum]  Juv.  Sat.  14.  '  Nam 
grave  tardas  Exspectare  colos,'  &c. 
Farnabius. 

30  AUeniore  tetate,  post  faceret  ta' 
men]  ' AvaK6\ov9ov.  Deest  enim  quam- 
vis.  'Et  faceret  ultimum  magnam  vim 
habet,  nihil  enim  prodesset,  insnper 
obesset,  retinere  ab  istis  filium  juve- 
nem.  AUeniore  pro  alieua  dicens, 
comparativum  gradum  pro  positivo 
posuit.  Donatus. 

31  Pro  Juppiter]  Tragica  exclama- 
tio  est.  et  bene,  tanquam  ipse  repre- 
henduret  Demea,  adjecit ;  '  Tu  homo 
adigis  me  ad  insaniam.'  Et  tu  homo 
dicens,  negat  illi  faniiliaritatem. 
Idem, 

32  Non  est  Jiagitium,  facere  luce] 
Moraliter  indignalio  exjjressa  est, 
iisdein  verbis,  qua;  frater  dixerat,  re- 
petitis.  Idem. 

33  Ne  me  obtundas]  Ne  me  sa-pe 
et  molesle  inlcrpelles.  Nam  obtun- 
dere,  est  aliquid  saepe  odiose  repetere. 
Idem. 

Ausculla,ne  mc  obt.]  Micio  jurgiuni 
vull  ad  (lisputationcm  coiiftrre.  Sic- 
ut  euim  in  cxprobrando,  rlamitan- 
do,  male  dicciido  mores  Utuitu'  plus 
valebant  ;  ita  in  niando  et  disputan- 
do,  11(11)  poHHo  SC  ab  liomiuc  iracuudo 
supcrari,  sniis  ronfiil<:bat  Mic:io.  Du- 
plex orat  acciisatio, '  tiagitii  et  dam- 


1404 


NOT^    VARIORUM    IN 


\n.'  Dc  flaEjitioJani  disseniorat  quo 
nioilo  dixiiiuis  :  nunc  de  danino  rc- 
s|)oiult't,  arguinento  abadoptionis  ju- 
re jntito  :  quod  ctiam  retro  valet  in 
ca,  quiv  flaKititnu  spectabant.  '  Tii- 
iiui  filiuni  (ledisti  adoptanduni  niihi  : 
is  meus  est  factus.'  i.  e,  ouiuis  in  /£• 
5cliinum  potestas,  disciplina,  regimen 
ad  mc  transiit  a  te,  cum  in  adoptio- 
nem  mihi  dedisti  filium.  Sicut  et 
damna  niea  sunt,  quatenus  damnnsus 
est  ille.  Excipit  Demea :  'Curse 
est  mill),'  q.  d.  natura  ilii  pater  sum  ; 
non  possum  abjicere  omnem  de  mori- 
l)us  ejus  et  educatione  curam.  Re- 
spondet  iNIicio:  habere  etmi  douii, 
quod  curet,  allerinu  so.  filium  Ctesi- 
plioncm,  quem  retinuerit.  Nam, 
quantum  ad  jtschinum,  et  inilii,  in- 
quit,  cuiiE  est,  meliori  so.  jure,  post- 
quam  ha?c  cura  in  me  per  adoptio- 
nem  est  translata.  Hoc  est  quod  di- 
cit  :  '  Verum  Demea  curemus  uequam 
nterquc  partem;  tu  alterum  (Ctesi- 
phonem)  eijo  item  alterum,  ^schinum 
scilicet.  Ita  enim  inter  nos  conve- 
nit,  cum  ^IZscliinuni  in  adoptionem 
dares  milii.  '  Nam  ambos  curare, 
propemodum  reposcere  ilium  est 
quem  dedisti.'  i.  e.  si  tu  rebus  jEsrlii- 
ni  te  vis  admiscere,  in  alienum  jus 
involabis,  vim  facies  conventioni  in- 
ter nos  factap,  adcoque  adoptionem, 
cujus  tu  ipse  auctor  fuisti,  evertes  : 
cum  ex  meo  fiiio  tuum  vis  facere, 
quem  adoptio  ex  tuo  meum  fecit. 
Htijus,  (|uod  pro  se  adf'crt  iMi(!io,  juris 
tanta  vis  fnit,  tauta  ar^imientatio,  ut 
Demea  non  jtotueril  se  lueri,  nisi  ne- 
garet,  sibi  hoc  propositum  esse,  et 
paternic  ac  naturaiis  solicitudinis 
affectu  tantum  excusari  cuperet: 
'  repeton'  quem  dedi  ?'  non  tam  ini- 
quus  sum,  ut  semel  placita  et  con- 
ventione  utrinsque  nostrum  firmata 
convellerc,  aut  in  tuum  jus  me  immit- 
tere  cogitem.  '  Dictum  hoc  inter  nos 
fuit'  (ita  ipse  Demea  faletur  act.  v. 
so.  3.  v».  10.)  '  ne  tu  curares  meum, 
Dcvc   ego  tuum.'    Tuum  enim  eb.<io 


factum  yi'Kchinum  ipsa  adoptionis, 
(juu  in  tuam  donium  cum  dedi,  for- 
mula probe  couiniemini.  Itaqnc  quan- 
tum ail  jus  attini't,  tu  illi  pater  es, 
non  ego  :  nlieniis  tanien  non  sum:  ncc 
ex  animo  affectiuu  nalunu  possum 
expelicre  :  agre  est  ergo,  nee  aliter 
fieri  potest,  cum  ad  oninc  facinus 
eum  proiabi  audio.  Si  tamen  lianc 
quoque  naturae  solicitudinem  ferre 
non  potes,  concedam  tuaj  voluntati ; 
verbum  postliac  unum  non  addam. 
Poeta  igitur  studiose  custodivit  in 
omui  deinde  fabula,  ut  Demea:  con- 
stantem  servandi,  quae  convenerant, 
voluntatem  tribueret.  De  Ctesipho- 
ne,  '  Ilium,'  inquit,  *cnro  uiumi ;  ille 
ad  me  attinet.  quando  ita  vult  frater, 
de  istoc  (j^i^schino)  ipse  viderit.' 
Non  pati  quidem  poterat  severitas 
Demcae,  quin  Micionis  disciplinam 
subinde  accusaret,  arbitrium  sibi  ta- 
men in  toto  negotio  nullum  vindica- 
vit.  Ita,  cum  Hegio  vitium  virgin! 
ab  vEschino  oblatum  commemorasset, 
ad  Micionem  omnia  referenda  decer- 
nit.  (act.  III.  sc.  4.)  imo  solius  Micio- 
nis arbitratu  ad  nuptias  resdeducitur, 
(act.  IV.  sc.  7.)  nam  qu*  actu  quinto 
videturjubere Demea, eaconsilii  sunt 
ad  ingenium  et  voluntatem  Micionis 
accoiuniodati,  eo  flpwvfias  artificio,  de 
quo  ante.  Paulo  liaec  uberius  consig- 
navi,  <;uia  illustris  inprimis  haec  dis- 
putatio  in  Adelphis  est,  de  translata 
apud  Gru;cos  per  adoptionem  patria 
pofestate.  Id  quod  injure  civili  Ro- 
mano aliter  postea  Justinianns  Im- 
perator,  egregia  philosophia  usus, 
constituit.  Bceclerus. 

34  7'««/n  filium  dedisti  adoptnndum 
mild]  Mira  argiimentatio  per  i-jrayco- 
7T)v,  quae  inductio  ab  oratoribus  dici- 
tur,  quura  per  interrogationem  per- 
venimiis  ad  id,  quod  volumus,  conclu- 
dendum.    Donatus. 

Adoi>landuiii  mihi]  Adoptationis 
formulam  vide  apud  Agell.  1.  v.  c.  19. 
f'arnahiua. 

35  Is  meus  est /actus]  Sic  progredi- 


TERENTII    ADELFH.   ACT.    I.    SC.  II. 


1405 


tur,  quasi  confesslonis  genus  sit,  ad- 
versariiim  taciiisse.  Donatus. 

Si  quid  peccat,  Demea]  Conchisio 
dubiac  rei  a  non  dubiis  siimpta.  Idem. 

iSi  quid  peccat,  Demea]  Tw  iSiieriafiw 
Intel posuit  Demea:  et  repetitumest, 
peccat.  Idem. 

36  Ego  illi  maximam  partem  ferum'] 
Errant,  qui  putant  illi  esse  prono- 
men,  qiinm  sit  adverbiiim  loci :  nt, 
♦  Illi  mea  tiistia  fata,  Uegeneiemqiie 
Neoptoleniiini  narrare  memento.'  Illi 
ergo  ibi,  uli  ille  peccat.  Qiiare  qui- 
dam  etiam  /i  syllabain  dii^cretionis 
causa,  ut  locum  significet,  conipinnt. 
Et  maxumam  partem  optime  dicit. 
Non  eniui  universam,  quia  non  solus 
pater  ;Iiscliiui  est :  sed  maxumam,  quia 
ejus  niagis  est,  cujus  filius  coepit  esse 
per  adoptionem.  Idem. 

Feram]  Sustinebo,  tolerabo.  Idem. 

Ego  illi  maximam  partem  feram]  Do- 
natus, illi,  i.e.  ibi,  ubi  peccat,  accipit. 
non  tamen  haec  sola  ratio  foite  est, 
explicandse  vocis,  si  qiiis  cogitare 
velit.  addit  Donatus  praterea:  '  Et 
maximam  partem,'  >S:c.  Nunc  qui- 
dem,  universam.  Ita  enim  mox  di- 
cit: de  meo.  Sed,  si  sermo  liinc  ad 
nlteriora  porrigitur,  ytscbinus  liere- 
ditatem  Utmcie,  ex  quo  natus  erat, 
dim  cum  Ctesiphone  fratre  debebat 
cernere.  Sicut  habetur  infra  act.  v. 
8C.  3.  vs.  28.  <*ii:c.  Bceclerus. 

Ego  illi]  Fro  Hi,  ut  in  ea  re  obser- 
vavit  Excerptor.  I'ubcr. 

37  Obsotiat,  putat,  olet  miguenta, 
ifc]  TluKfufffi  quadnm  li.uc  coacc;rvat. 
Varro  lib.  vi.  de  L.  L.  ita  citat : 
'  Scortatur,  potat,  olet  ungiicnium 
dc  meo,'  in  quo  non  dubitamlum  e8t, 
quin  cum  memoria  fcfellcrit.  Nee 
movent  mc  I'r.  Ilondi  Sabini  ratio- 
nes,  ut  omnct  potiu'4  codices  'J'l-ren- 
tianos  rurriccudos,  qiiam  ofidprrifia 
fimtfJioyiKhv  Varroiii  tribucndiiiii  pu- 
lem.  Alias  enim  et  ungucntum  legcrc 
deberemus,  sicut  ot  apiid  Varrouj'm, 
non  ungucnta,  ut  liabcnt  codices,  In- 
terpres,   it  I'riscianus   lib.   viii.   ct 


lib.  IX,  Jam  si  scortatur  Poeta  po- 
suisset,  quam  frigide  inferrelur  mox 
versu  sequente  :  amat  ?  dabitur  a  tne 
arg.  quae  vel  sola  ratio  neminem  du- 
bitare  sinit  de  veritate  scripturac 
usitatae.  Bceclerus. 

Olet  unguenta]  A  summo  ad  iiniim 
proposita  solvuntur.  Et  mira  varie- 
tas  est,  Olet  unguenta:  ne  diceref, 
obsonat,  potat,  ungitiir,  nc  scilicet 
liaec  exercitationis  palsestrica;,  non 
luxuriee  dicerentur.  Donatus. 

38  Amat]  Uphs  rh,  Cairamat?    Id. 
Dum  erit  commodum]  Uare  scilicet. 

Idem. 

Dum  erit  commodum]  Asconins  Pe- 
dianus  in  Verrin.  iv.  '  Aut  ewn 
judicem,  quem  commodum  erat.  Ve- 
nuste  posuit  pro  eo,  quem  volebat. 
Sic  Terentiiis  :  'amat?  dabitur  a  me 
argentum,  dum  erit  commodum.' 
Nam  lueretrici  dare  qnando  est 
commodum?  sed  est  positum  pro  eo, 
quam  diu  libuerit.'    Bceclerus. 

Ubi  erit  commodum]  Asconius  Pe- 
dianus  in  Verrinain  iv.  male  txpli- 
cat,  ut  et  Taiibmannus  in  Plant, 
pag.  914.  Faber. 

39  Ubi  non  erit]  Argentum  scili- 
cet: sed  commodum  c/ure,  subaiidien- 
dum  est.  Donatus. 

Fortasse  excludetur  foras]  Hoc  ita 
protulit,  quasi  dicat,  nibil  sibi  dcpe- 
risse,  si  gratis  forte  fiierit  ad  amicaiii 
admissus.  Et  to  turn  lioc  t(^  ^^ouO(vi<t- 
fi(^  legeiidiim  est.  Et  mire  fortusse 
dicit,  ut  pater  indulgeiis,  et  crcdens 
adok'scentem  posse  etiam  ainari  ab 
aiiiica  :  non  enim  uflirmavit,  ut  dice- 
ret,  excludetur  foras.   Idem. 

Fortasse  excludetur  foras]  Ab  amica 
8C.  sen  meretricc.  Donatus  mures 
Micioiiis  in  voce  fortasse  agnuscit. 
(Jiieiii  vide.  Buclrrus. 

Ubi  non  erit,  fortasse  excludetur  fo- 
ras] Elfgantissiiniis  Interpres  sic 
virlil  :  Quond  je  n'ituraij  plus  d'argint, 
peut-)tri  qur  je  If  chasseraij  au  logis.  At 
longe  aliiid  IMicio:  non  cnini  de  cx- 
clusione  ex  adibus  siiis  cogitat,  sed 


140C 


NOT  .I'.    VARIORUM    IN 


ab  swlibiM  meretiioularnin,  qwas  ni- 
mis  libentcr  iiivisebat  li'schinus.  Ihi- 
dc  observatio  in  excerptis  e  Donato, 
*  Et  mire,  forttissr,'  .Si-ci  Islam  vocii- 
lam,  *  gratis,'  e  snperioi'i  loco  line 
retraxi,  et  sensus  iil  posttilat.   Fabcr. 

•10  Fores  effregit?  restUuinhtr]  Vex- 
venit  ad  praesens  crimen:  ilia  eniui 
autc  acta  fuerant.  Dimahis. 

Fores  effregit  ?  restitucntur']  Non 
sine  poena  qtiidem  in  eum,  qui  vim 
fecerat,  si  res  in  judicium  e^set  de- 
ducta.  Sed  Micio  mores  et  tc'mpora 
ill  oculis  habet:  itbi  mulli,  ob  caium- 
nias  litium  Atlienis  usitatas,  ob  spem 
lucri,  et  siiiiiles  causas,  malebant 
vimittere  persecutionem  juris  sui,  et 
privatim  satisfactionem  ac  restitn- 
tionem  accipere.  Quae  res  aluit  li- 
ceutiain  potcntiorun).  Describit  ac- 
curate noster  infra  act.  ii.  sc.  1.  vs. 
41,  cVc.  et  sc.  II.  vs.  40,  &c.  Erat 
enim  res  cum  leuone,cujns  animi  vi- 
litas  (descripta  act.  ii.  sc.  I.  vss.  52. 
53.)  promtam  impunitatis  spem  osten- 
debat.  Sed  cur  non  addidit  I^Iirio  : 
'  Mnlierem  eripuitf  reddetur.'  hoc 
enim  quoque  Deniea  in  sua  accusa- 
tione,  cui  nunc  respondetur,  posue- 
rat.  Per  artem  reticuit  caput  flagi- 
tii,  dc  quo  nee  responsio,  neqne  sa- 
tisfactio  tarn  facilis  Micioni  erat  fu- 
tura,  antequam  yEscliini  animum  in 
ca  re  perspexiwet.  Badcrua. 

Fores  effregit]  Citat  ba-c  Cicero 
pro  Caelio,  sub  persona  mitioris  pa- 
tris.  Vide  ad  Heaut.  act.  ii.  sc.  1. 
Famabius. 

41  Resarcielur]  Re  abundat.  Do- 
natus. 

42  Et  unde  hacjiant]  Itenim  sub- 
aiidiendiim,  est.  Idem. 

Et  adhuc  non  molesta  sunt"]  Quia 
non  est  flagitium,  adolescentem  scor- 
tari.  Idem. 

45  Ab  aliis  qui  vere  sciunt]  Super- 
bum  fnisset,  ame  dicere.  Melius  ergo, 
<ih  aUiH,  dictum  est.  Idem. 

40  Naiura  tu  iUi  pater  es,  conailiis 
ff]  Urbane  Micio  consi/iijsubjunxit. 


Plus  enim  valet  ad  laudemconsiliimi, 
quani  iiatiira.  Et  !<itinil  6»<tei)(Kt 
Poeta  vwrbis  Miciouis,  qui  non  liatu- 
ni,  st«l  artectii  silpater,'  nnllnm  pb-* 
Ucni  esst"  siipk-ivtem  ;  cum  verO  pos- 
se sine  pc«turl)»tio«e  perfhii  iis  quos 
amat,  qui'in  patrem  esse  consilium 
fecerit,  non  naiura,  lioc  est,  (|ui  fi- 
lium  adoptuverit,  Et  mire,  qnum 
natitrn  singuiariter  dixerit,  plnraliter 
intulit,  consiliis  ego.  Idem. 

Natura  tu  illi  pater  es,  consiliis  ego] 
Vidit  Donatus  in  voce  conailiis  ali- 
quid  artis  et  sententiae  latere :  sed 
parum  diserte  expedivit.  Verumest 
comparari  patrem,  qnem  natura  fe- 
cit, et  quern  ratio.  Cum  enim  Deniea 
exprobrasset  Micioni,  quod  patrem 
gerere,  sive  patris  officio  fungi  nesci- 
ret,  qui  nunquam  liberos  genuisset, 
adeoque  suum  exemplum,  qui  vere 
sciret  patria  munia  fungi,  tacite  com- 
mendaret ;  respondet  Micio,  se  non 
tanti  pulare,  quod  natura,  qnam 
quod  ratio  faciat,  q.  d.  tu  quidem 
natura  ^schino  pater  es,  atque  hoc 
fortuitum  est :  sed  egoqui  destinato 
proposito  ac  deliberato  animo  perso- 
nam patris  in  adoptatum  iudui,  nihil 
praetermitto,  quin  ita  ei  consulam, 
sicut  liberis  consuli  aequum  est.  Pa- 
tris enim  proprium  est,  liberis  consu- 
lere.  Bceclerus. 

47  Tun'  consulis  quidquam]  'Apertior 
contumelia:  et  ideo  sequitur  denun- 
tiatio  disrededi.  Donatus. 

Tun'  consulis  quidquam]  Quia  dixit, 
consiliis  ego  pater  sum  ;  a  conjugatis 
argumeiitatus  respondit.  Tun'  consu- 
lis quidquam  1  quia  a  consulendo  con- 
silia  dicuntur,  et  consultorcs.  Idem. 

Si  pergis,  abiero]  Ut,  *  Donee  me 
flumiiie  vivo  Abluero.'  Idem. 

Si  pergis,  abiero]  'Apxai<TiJ-^s,  pro 
abibo.  Et  hoc,  gestu  abeuntis,  vel 
abituripronunciatur.  Idem. 

48  Siccine  agis]  Recte,  quia  jam 
abibat  :  quasi  revocantis  correptio 
est.  Idem, 

An  ego  totiens]  Hoc  conversum  in- 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    1.   SC.    II. 


1407 


tclligas  dicere.  Idem. 

Audiam]  Deest  te :  sed  exprimere 
durnm  fuit.  £t  hoc  est  obtundere. 
Idem. 

49  Cura  est  nuki]  ;Eschinus  scili- 
cet. Idem. 

50  Curemus  aquam  uterque  partem'] 
Proprie  uterque  et  cequam,  quasi  par- 
ticeps  fratris.  Idem. 

51  Propemodum]  Nisi  addidisset 
propemodum,  falsa  videretur  esse  sen- 
tentia.  Idem. 

52  Ah  Micio']  Religiose  commotus 
est :  ac  veluti  incnsatio  est  perfidiae  : 
et  ideo  exclaruat  dolens,  et  transit  in 
iracundiam,  concessionemque,  quee 
sTiTpoiTTj  dicitur.  Idem. 

Ah  Micio.  M.mihi  sic  videtur.  D. 
quidisthic?  Ifc]  Dicit  Demea:  ah  Mi- 
cio, sub.  quid  dixisti  ?  tune  pertidiam 
in  me  incuses,  aut  me  non  staturum 
putes  eo,  quod  inter  uos  convenit, 
et  ipsa  adoptionis  formula  contine- 
tur  ?  Cum  euim  Micio  dixisset,  dum 
vis  ;£scliinum  curare,  reposcis  eum 
quem  dedisti,  adeoque  non  ratum  vis 
esse,  quod  inter  nos  dictum  actum- 
q«e  est ;  Demea  'religiose  comnio- 
tus,'  (ut  b.  1.  Donatns  loquitur,)  eo 
quod  perfidiae  incusutionem  in  hac 
exprobratione  inessecerneret,  excla- 
niat,  ah  Micio,  quid  dixisti  f  et,  affir- 
mante  iterum,  quamvis  sub  mitiga- 
lione  quadam,  Micione,  mihi  sic  vide 
tvr  ;  kot'  iirirpoir^v  concedit  deiii- 
que  :  quid  islhic?  8C.  resisto,  repug- 
no.  V.  Faern.  et  Guyet.  '  Si  tibi  istuc 
placet,  profundat,  perdat,  pcreat,' 
&c.  quae  ciimulatio  et  ccleritas  ira- 
cundiic  apta  est.  *  Jam  si  verbum  un. 
postli.'  8c.  dixero,  pereani.  Qua?  vox 
in  uno  M».  mcorum  ex  glossa  com- 
paret.  lia-clcruH. 

53  Mihi  nic  tidctur]  Rationabilitcr 
non  est  nic  dixit  :  sed,  lic  ridvtur: 
non  vult  enim  vcriim  cshc.  DonniuH. 

Quid  istuc"\  Denst  Inqunr  aut  rctis- 
io:  nam  proprie  significatio  est  dc 
KCntentia  «u;i  dercdentiH.  Idem. 

j4   Prnfvndnt,  pcrdut]  'EirerpoirJf  fi- 


gnra.  Virgiiius  :  '  Sequere  Iialiam 
ventis,  pete  regna  perundas.'  Idem. 

Profundat,  perdat,  pereat]  Haec  sic 
pronuntianda  sunt,  ut  ostendatur 
gestu,  nolle  quod  loquitur.  Idem. 

Profundat,  perdat]  Perniissio  Iro- 
nica  irati.  Famabius, 

5.5  Si  verbum  unum  posthac]  'Ar-otrt- 
iinrr)(ns.  Deest,  tibi  fecero,  aut  tale 
hujusmodi.  Donatus. 

Rursum]  Quasi  curans  irasceris  ? 
Idem, 

56  ^n  no7i  credis]  Irasci  scilicet. 
Idem. 

An  7ion  credis]  Parens  in  uno  Ms. 
Palat.  ah  reperit.  Donatns  supplet 
eAAeji|/it/*  an  non  credis,  irasci  scilicet. 
An  non  credis  me  irasci  ?  merito  sci- 
licet irascor.  Bceclerus. 

Repetone  quem  dedi]  Minus  erat,  si 
^schinum  diceret.  sed  plus  est,  qwew 
dedi.  Donatus. 

57  jEgre  est]  Quasi  dictum  sit, 
quid  ergo  loqueris  ?  quia  a>gre  est. 
Cur  apgre  est  ?  quia  alienus  sum.  Id. 

Alienus  non  sum]  I\Iire  alienus  non 
sum:  quasi  timeat  jam  dicere,  pater 
sum.  Idem. 

Alienus  non  sum]  Satis  cum  stoma- 
cho,  quasi  dicat,  si  patrcm  mc  esse 
jam  non  licet,  alienus  non  sum.    Id. 

Si  obsto,  hem  desino]  Vide  de  his  et 
praecedentibus  Fr.  Guyet.  Baclerus. 

59  Iste  tuus]  Memoriter  isle  tttus, 
ad  illud  quod  dixerat,  meus  estfaclus. 
Donatus. 

Isle  tuus  ipse  sentiet  ;)r)s<irius]Quan- 
tiis  sis,  quantumque  eum  ames  :  hoc 
est,  ut  dccipiatur  per  indulgentiam 
tuam.  Idem. 

Ipse  senliet]  Sentire  multi  pro  ma- 
jo  posucre,  ut  ipse  alibi,  *  Sit  rogas? 
scnsi :  nam  unam  ei  c<rnam  atqne 
ejus  coniitibus  <k'di.'   Idini. 

GO  PoHterius]  Etcuim  Dtmea  satis 
hoc  grave  rxistimat  dictum  in  eum, 
qui  non  providuat  in  futurum  :  et 
arctiiis,  quia  pater  est.  Idem. 

Nolo  in  ilium  graviui]  Scilicet  qnain 
hoc.  Idem. 


14U8 


"SOTJE    VARIORUM    IN 


CI  Nihil,  et  nonitihil]  Nota  figiira 
est, conveniens  plaoiilissimo  scni,  qui 
ill  reprehendcnilo  aciolesccnte  niode- 
ratus  est.  ItUm. 

Ncc  nihil]  Apparet  Tercntinm  fa- 
vere  leuissiniis  patribns  :  iinde  snb- 
jecit  etiani  rationcni  facti  Blicionis. 
Idem. 

Neque  otnnin  sunt  quce  dicit]  Bene  a 
Micione  lioc  liiritur  :  quia  inilnlgen- 
tioris  est,  plui  a  scire  :  et  supra  dixit, 
'  Ea  no  me  ccvlet  consucfeci  filium.' 
Et  liic  sensus  est :  Nee  contemnenda 
sunt  quip  dicit,  nee  omnia  dicil  ta- 
men.  Hoc  est,  non  sola  sunt  quae 
dicit,  sed  niulta  alia.  Et  ordo  est, 
neque  tamen  lia;c  quce  dicit,  sunt  om- 
uia.  Idem. 

62  yonnihil  molest(i~\  Placidissime 
nomiihil  dixit  :  et  iionnihil  maiuit  re- 
petere,  (piam  vehcmenter  iracundiam 
demons  I  rare.  Est  enim  altera  5iir\6- 
Tijs.  Idem. 

Konnihil  molesta  hac  sunt  mthi']  Op- 
time  I'oiita  Micionem  fecit  commo- 
tuni :  ne  si  omnino  immobilis  csset, 
non  indiilfiere  adoptive  filio,  sed  om- 
nino eum  non  cuiare  videretur.  Ergo 
sic  in  eum  servat  placidum  animum, 
ut  tamcu  retincat  patris  affectum. 
Idem. 

Nonnihil  molfsta  h<rc  sunt  mihi]  Quae 
ad  fincni  usque  scenae  sequiintur, 
bene  explicantur  a  Donato  :  vol  q>ia- 
tenus  ad  rh  ^0os  pertinent  (quid  enim 
indulETcntius  ilia  fituiaei,  nonnihil  mo- 
lesta sunt :  et :  etui /I:!sch.  nonnuUam  in 
hac  re  noUis/acit  iujuriam?)  vel  qiiate- 
nus  oiKovoixiav  TfX''"f'''s  fx(6oS(v6u(Tav 
spectant,  cum  iguorans  adliuc  vitium 
virgini  oblaium  Micio,  dc  ta>dio  anio- 
ris  mtretricii,  et  proposito  uxoris  du- 
cendx  aliquid  refert  probatque.  Bce- 
cLerus. 

63  lUi]  Demeac  scilicet.  Ant  illic, 
id  est,  ibi  ubi  Dcmea  litigabat.  Vo- 

Sed  ostendere,  me  cpgre]  Constat 
*^'SOt  ^grp  pati :  nam  abler  non  trat 
parens.  Idem. 


l\'am  ila  est  homo]  Homo  dixit  nio- 
raliter,  sic  enim  de  iis  dicimus,  qnos 
parce  rcpreiiendimus,  nt  alibi,  *  Ut 
homo  est,  ita  morein  geras.'  Idem. 

Ila  est  homo]  INIorosus  sc.  et  in- 
tractabilis.  rarmihius. 

64  Quum  pluco]  Id  est,  qnnm  volo 
placare.  Donnlm. 

Cumplaco]  Ubi  placare  conor.  Far- 
nabius. 

Cu7n  place]  Id  est,  cum  placare 
sfudeo.  Faber. 

65  Vcrum  si  au/^eam]  Argumentnm 
a  contrario.  Nam  placare,  contra- 
rium  est  irritatitibus  augentibnsque 
iracundiam.  Donatus. 

66  Aut  ctiam  adjutor  sim  ejus  ira- 
cundicp]  2uAA.7;»|/«j.  Nam  a  genitive 
casu  accusativus  assumptus  est.  Idem. 

67  Insaniam  cum  illo]  Plant.  Am- 
pbitr.  act.  v.  sc.  2.  '  Bacclia  bac- 
clianti  si  velis  adversarier,  ex  insana 
insaniorem  facies.'  Farnabius. 

Etsi  Mschinus  nonnullam  in  hac  re] 
Rursus  SnrXirris,  nt  sit  mitis  repre- 
hensio:  et  hoc  ipso  gravis,  nam  etsi, 
et  nonnu//fl»nnoits,  temperamento  sunt 
posita.  Donatus. 

69  Quam  hie  non  amavit  meretri- 
cem  ?  aut  cui  non  dedit  aliquid]  "'HQos 
vKep^oArjs.  Quam  non,  et  cui  non.  Ea 
tamen  hac  sunt,  ut  non  gravi  sono 
accusationis  profVrantur;  sed  solam 
reprehensionem  contineant.  Aliquid 
vero,  admirantis  est.  Quod  addidit 
merctricem,  ostendit  Micionem  hoc 
solum  adliuc  scire  :  nihil  auteni  de 
vitiata  virgine.  Donatus. 

Quam  hie  non  amavit  merctricem] 
Et  hoc  cum  veniaet  defensione.  Nam 
colere  merctricem,  non  est  flagitinm. 
Et  simuletiam  vitiatie  virginis  adbiic 
ignarus  ostenditur  Micio.  Idem. 

Aut  cui  non  dedit  aliquid]  Aliquid 
dicendo,  praetermisit  vel  merctricem 
vcl  nnmcrum.  Idem. 

70  ('redo  jam  omnium  tadehat]  Uap- 
(vdeais  TrptoTT/.  etenim  addimus  ad  ea 
rpia-  apud  nos  [lurum  certa  sunt,  aut 
credo,  aut  pulo.  Idcui. 


TERENTII   ADELPH.    ACT.  II.   SC.  I, 


1409 


71  Dixit  velle  uxorem  ducere]  Mi- 
rum  est  apud  Terentinni,  quiim  etiam 
per  nescias  personas  indicet  argu- 
menta.  nam  quum  Micio  nesciat  amari 
ab  iEschino  civem  virginem,  tamen 
dicit,  Credo  jam  omnium  Tadebat,  et, 
dixit  se  velle  uxorem  ducere.  Sic  ex 
parte  magna  ostendit  nescius  argii- 
nientnm :  ideo  quia  verisimile  est, 
amantissimiim  yEschini  Micioneni  om- 
nes  scire  aflFectus  adolescentis  et  con- 
8uetadine«.  Et  apparet  pra'terea, 
conatum  ex  parte  fateri  vitiatum 
araore  ;Eschimim,  et  pndore  inipe- 
ditiim,  tantiini  lioc  dixisse,  quod  ho- 
neste  potuit,  vellc  se  uxorem  dncere : 
quam  autem  vollet,  tacuisse  confu- 
stim.  Idem. 

72  iSperabam  jnm  defervisse  adoles- 
etntiam]  Rectc  sperabam,  pro  gaudc- 


bnm:  sic  enimdicimns,  qunm  errasse 
nos  cernimus.  Et  mire  :  non  dixit 
sperabam  ilium  jam  corruptum:  sed  mi- 
tis  senex  totum  aetati  attribuit,  nihil 
filio.  Idem. 

Defervisse  adolescenliam]  Servat  pro- 
positum  circa  letatis  veniam.  Idem. 

Di'/ervisse']  Quasi  deorsum  a  fer- 
vore  tenuisse.  Legilur  et  desavisse. 
Idem. 

73  Ecce  autem  de  integro.  nisi  quid- 
quid  est^  'Airoa twTn](ns  prima :  quia 
non  vult  credere.  Idem. 

Nisi  quidquid  est]  Deest  quia,  ut 
sit,  nisi  quia.  Et  est  sensus,  nisi  quia 
non  temere  credo  ;  et  vole  scire  quid- 
quid  est.  Idem. 

74  Hominem]  ^scbinum.  Fama- 
bias. 


ACTUS     II. 


ScENA  I.  Ne  cui  forte,  putanti  Dc- 
nieam  in  superiore  scaena  IMicioni 
narrasse  ea,  qua?  inducunlurliic  fieri, 
ordo  rerum  praeposterus  esse  videa- 
tur,  animadverti  debet,  bis  i^sclii- 
num  cum  lenone  esse  rixatum  :  prius 
quidem,  cum  ex  domo  lenonis  fidici- 
nam  abduxit,  cujus  rei  sparso  statim 
per  urbcm  rumore,  ad  Demeamque 
delate,  raox  ad  id  Micioni  nuntian- 
duin  Demcam  cucurrisse.  Interim 
^sciiiniim  fidicinam  dedticentcm,  in- 
gequente  cum  lenone,  domum  suam, 
id  est  Micionis,  pcrvenissc.  quo  rum 
introducere  cam  vcllct,  timi  lenone 
id  probibentc,  scciindam  rixam  cxti- 
tisse.  Ha-c  ita  esse  clariftsinie  osten- 
ditur,  omi  dc  priorc  quidem  rixa 
dictum  sit,  '  lores  ttrronit,'  nimirum 
lenonis;  ct  '  abduxit  mulicrcm,  quam 
amabat :'  in  postcriorc  autem,  servo 
quidem  dicatur,  '  Abi  prxstrcnue,  ac 
fores  apcii :  '  fiires  scilicet  nf^dium 
Micionis  patris  /Eitcbini  :  ipsi  vcro 
tidicinic, '  i  intro  nunc  jam.'  I'uirnu.'. 
Deli>h.  el  Var.  Ctas.  Tci 


Satura  est  liaic  Scena,  ex  trocbaicis 
ct  iambicis,  quos  alii  aliter  nietiun- 
tur.  Vide  Fai-rni  not.  ct  Antesigna- 
ni  edit.  vs.  2.  Ms.  Argentor.  otiose 
jam  nunc  illico  hie  consiste.  unus  nieo- 
rum  :  ot.jam  illico  nunc  consiste.  alter: 
otiose  illico  jam  nunc  consiste.  vs.  3. 
unus  :  7iunquam  ego  dum  adero  hie  tan- 
get  te.  alter :  nunq,  d.  c.  a.  hie  tanget 
te.  vs.  5.  duo  :  quamqnam  sit  scelestus, 
n.  c.  h.  V.  ut  ilerum  vapulet.  vs.  6. 
onines,  ut  editum  est ;  ut  ct  vss.  7.  8. 
10.  11.  vs.  14.  Arf;ent.  t  intro  jam  tu 
nunc,  meoruni  uterque:  i  intio  jam 
nunc  tu.  vs.  15.  omnes  ut  edidimus. 
vs.  ir>.  omnes  :  dimoreas.  unus  omittit, 
oculos.  vs.  17.  duo:  innuero.  vs.  18. 
omnes:  iatuc  roloego  i.  e.  vs.  19.  om- 
nes :  o  miscrumf acinus.  JE.  gemin.  tfc. 
Argent,  meorumque  alter  :  hci  misc- 
ram.  unus  :  hei  miseriam.  quod  niliili 
esse  puto.  onini's  omitlunt  rh  mihi, 
vs.  21.  duo  omittunt  t^  tu.  vis.  26. 
unus  :  qui  tibi  licet  mai;is  m,  h.  alter: 
quid  tibi  licet  mcam  habere,  pro  qiM 
cut.  i  U 


1410 


NOT/E    VARIORUM    IN 


tgo  aiiitntum  dedif  vs.  a(».  duo  :  /«oc 
convitiuin.  vs.  27.  duo:  mtni  si  tttol. 
perf^cijani  essi',intio  urriiiicrc.  v.s.2U. 
onincs,  lit  edidinuis.  vs.  31.  duo  : 
f^'OTU'  dcbncclMtus  sum  in  te,  an  tu  in  mcl 
uuiis  :  (gone  in  te  debacclutlus  an  tu  in 
me!  vs.  30.  omiics  pro  hoc,  id  liubent. 
duo  :  ctiam  hercle.  duo  :  quod  ccepisti. 
vs.  39.  duo:  tenum  dandain.  vs.  40. 
duo  :  nam  ego  libcrali  ilium  asscro  cau- 
sum  tnanit.  vs.  42.  omnes  :  summe  Ju- 
piter, vs.  45.  et  46.  lit  cdidiinua.  ill 
et  vs.  48.  nisi  quod  in  posteriore 
parte  duo  :  scd  hoc  cgu  hariolor.  vs. 
51.  id  quoque  f.  possum,  vs.  52.  om- 
nes :  inceperis,  vs.  54.  duo  :  dtpulo  ; 
unus,  ri'puto.  Botclerus. 

1  Obsecroj  poptdures]  Popularitas 
in  omnis  rei  consortium  sumitur.  Nunc 
itutem  populares  cives  dicit.  Et  hoc  est, 
quod  fctvres  quiiilari  dicebant,  Quirites 
conclamare.  Donatiis. 

Obsccro,  populares,  fcrtc  miscro  atque 
innocenti  auxilium]  Hie  exenipliiin  est 
contunieliosi  per  potentiani  divitis, 
et  in  pernicieni  suani  pauperis  contu- 
inacis.  Idem. 

Obsecro  populares]  Tres  prinii  ver- 
sus Liijiis  sc'cL'n'<p,  item  sextiis,  octa- 
VI18,  et  uiidecimiis  sunt  trocliaici 
tetrametri  acatalectici  :  reliqiinnini 
vcrsiuim,  qui  sunt  in  principiu  hujiis 
sca!na?,quartus  iambicus  dinietir  est : 
quintus,  (|ui  vidctiir  iambicus  tetra- 
meter acatalecticus,  si  tamen  in  eo 
in  '  sceleslus  '  pxiiultiiiium  corripias, 
al>jecto  s,  erit  simul  cum  septimo, 
nono,  dccimo,  duodecimo,  quartode- 
cimo,  quintodecimo,  et  sextodecimo, 
trocliaicus  catalecticus.  Item  ter- 
(iusdecimus,  alijecto  s  ex  '  fores,' 
t'aclaqiie  ^ynalaplia.  Ueliqui  versus 
parlim  trucliaici  cataiecticisiint,  par- 
kin octonaiii  iambici.  IVcrnwi. 

Obsecro,  ifc]  Ipse  raptus  pra?ces- 
•erat,  cujiis  riinior  a  populo  ad  De- 
mcam  delatus  ilium  efieravjt,  iit  in 
scena  pr-.ucedente.  Continiiatur  hie 
rixa  diim  /libcbinus,  quani  eripuerat 
Bcreiriceni  ad  tratrcm  Ctcbipiioneu), 


i|ui  in  donio  Micionis  exspcctahat, 
dcdiicit.  Scqiiitur  in  via  leno.  Far' 
nubius. 

I'erte  mis,  atque  innoc.  a.]  Quae  de 
sccundo  hoc  jurgio  i^schini  cum  San- 
nione,  Faiirnus  habet,  vide.  Quiri- 
tationem  diiigenter  explicavit  Uona- 
tiis.  Qiiee  verba  ad  quas  personas 
in  hac  Scena  referantur  (non  paruni 
enim  interest)  Giiyetus  annotavit. 
Qualia  nunc  nou  repeteuda  sunt. 
Bocclerus, 

2  Subvenite  inopi}  Vide  quam  pos- 
teriora  vehementiora  sunt,  ad  incen- 
denJuin  populum.  I'rimo,  '  mise* 
rum  :'  post,  '  innucentem  :'  ad  ulti- 
niuin,  'inopeni'  posnit.  Et  priino, 
'ferto  auxilium: '  post,  'subvenite.' 
Et  totum  hoc  priucipium  a  benevo- 
lent ia  sumitur:  qiiie  comparatur  ex 
invidia  potentiac  yEschini.  Nam  con- 
traria  in  Aischino  esse  vult  intelligi. 
Douatus, 

3Iisero  atque  innocenti  imxilium : 
Subvenite  inopi]  Tria  sunt,  '  Miser,' 
*  Innocens,' '  Inops.'  Idem. 

Otiose  nunc  jam]  '  Otiose,'  secure 
significat.  Nam  nisi  qui  securus  est, 
oliosiis  non  est.  Idem. 

Otiose  nunc  jam  ilico  hie  consisted 
Simul  impcravit  modiiin,  teuipits,  lo- 
cum, factum.  Rlodum,  '  otiose :'  tem- 
pus,  'nunc:'  locum,  'hie:'  factum, 
'  coiisiste.'  Nam  'jam'  et  '  illico,' 
alterum  tempori  adjnngitur,  altcrum 
loco.  At  '  consistere  '  est  audacter 
et  constanler  stare:  ut,  '  Constitit 
in  digitos  extenipio  arrcctus  uter- 
qiie.'  Idem. 

Otiose,  nunc  jam  illico  hie  conaiste'} 
Servuiii  ducenlein  piiellam  inorari 
jubet,  et  consistere.  farnabius. 

Illico]  Modo  locum,  non  tempus 
significat.  Donatus. 

3  Quid  rcspectas]  Mtretricem  timi- 
de  respectantem  jubet  esse  seciiram 
a  lenone  insequente.  FamaJiius. 

A'«»if/«am]  Pro  non.  Virgil  ins,'  Num- 
quam  omnes  hodie  moricniur  inulti.' 
Donatus. 


TERENTII   ADELPH.   ACT.   II.   SC.   I. 


1411 


4  Islam  invitis  omnibus]  Deest '  ab- 
ducam.'  Idem. 

Ego  islam  invitis  omnibus']  Bona 
(Weirf/is :  nemo  enim  plene  loquitur, 
qui  lactatiir.  Idem. 

Ego  islam]  Abducam  sc.  ant  reti- 
nebo.  Famabius. 

5  Quamquam  est  scelestus,  non  com- 
millet]  'AvaK6\ovdov  primum  :  nam 
quum  proposuisset  '  quanquam,'  non 
subjecit '  tamen.'  Dotiatus. 

Quanquam  est  scelestus,  S^-c.]  Cau- 
tiim  erat  sub  exheredatiouis  poena,  ne 
tilius  familias  lenonem  pulsaret.  JEs- 
cliinus  itaque  non  denuo  et  in  publi- 
co sibi  depalmandum  lenonem  sta- 
tuit,  ne  ad  patrem  hoc  emanet,  atque 
Line  ipse  perpetuo  peiierit.  infra  act. 
II.  8C.  4.   Famabius. 

Committet]  Perficiet.  sed  hoc  pro- 
prie  de  illicitis  et  pnniendis  facinori- 
bus  dicimus.  Et  simni  liic  ostendit 
Comiciis  adolescens  cedere  se  leno- 
ni,  invitum  se  noxam  intulisse  :  et  id 
quod  fecerit,  fecisse  lenonis  culpa, 
uon  sua.  Donatus. 

Ilerum  ut  vapukt]  INIinaciter  Poiita 
priorem  litem  sustulit,  dicendo  'ite- 
rum:'  ut  non  eadem  lis  esset,  de  qua 
supra  Demea  qucstus  est:  sed  in- 
etaurata  nascatur.   Idem. 

7  Leno  ego  sum]  '  Leno'  terribili- 
ter  pronnntiandum  est  :  quasi  dicat, 
cni  supplex  eris.  Sed  ex  ar^uinento 
est,  quod  contcmnit  yEsrliinus  minns 
lenonis:  ntpotc  qui  jiiin  uxorcm  de- 
creverit  ducere.  Idem. 

Leno  ego  sum,  Sfc]  Donatus  ad 
trrrorcni,  Eu^raphiiis  ad  conttuitum 
rctulit.  Placet  Lu^raphii  potiussi-u- 
tentia.  Hoc  vult  Sannio  dicere  :  nolo 
te  nica-  conditionis  inuarum  esse  ; 
leno  fcum,  fatoor  ;  sed,  ut  in  hoc  p;c- 
nere,  lionio  rctfia  non  pessiinuH.  Ni- 
hil autcni  lihi  hoc  prodeiit,  quo  lui- 
uns  ercpta:  inulieris  nomine  reus 
peragi  possis.  Tiim  mihi  jus  dicclur, 
quam  alii.  In  bene  constituta  enim 
re|>iiblica  judicium  reddiliir  flinni 
vijibus  persouis:    atque,  ut   propiiis 


ad  nostram  rem  loquamur,  jure  civili 
Romano  bene  constitutum  est,  ut 
restitutio  non  impediatur,  etiamsi 
spolians  objiciat,  spoliatura  praedo- 
nem  esse.  Boeclerus. 

Scio]  Hie  sic  respondit,  quasi  in 
lenone  imniinutio  capitis  tantum  con- 
sisteret,  Fide  usquam  optuma.  '  Fi- 
des' in  concipiendis  comuiinationi- 
bus  :  nam  '  denuntiatio'  comminan- 
tis  est.  Donatus. 

8  Tu  quod  te  posterius  purges,  Sfc] 
Hie  quoque  sententias  juris  loejuitur ; 
neniiueui  teneri,  ut  privatini  transi- 
gat,  aut  pfEuitentia  ejus,  qui  vim  in- 
tulit,  contentus  sit.  Non  enim  idem 
est  pceuitere  ac  restituere.  Sed  *  Nee 
prodcst  ei,qui  vi  rapuit,  ad  evitandam 
po^nam,  si  ante  judicium  restituat 
rem  quam  rapuit,'  ut  est  in  1.  v.  ff.  vi 
bon.  rapt.  Dceclerus. 

Nolle  hanc  injuriam  mihi  factum  esse] 
Hoc  e  solemui  satisfactionis  more 
apud  Rouianos  :  ubi  jiirejurando  ag- 
noscebat  quis,  indigno  se  contume- 
liam  intulisse,  et  nolle  factum.  Sie 
Liv.  XXIX.  '  Loerensibus  Senatum 
respondissc,  quas  injurias  sibi  factas 
querercntur,  netjue  Senatum,  neque 
populum  U.  factas  velle.'  Consimi- 
Icm  sui  purgationcni  a  Jove  simula- 
titio  habcs  apud  Plant.  Ampbitr.  act. 
III.  sc.  2.   Famabius. 

9  Hujus  non  facinm]  Figurate  er- 
go. *  Quod  te  purges,'  id  est,  purga- 
tioneni  tuam.  'Hujus'  autcm  5€i»ct». 
Khv  est.  Aut  enim  stipulam,  nut  iloc- 
cum  inovcrat,  aut  sumnium  digitum. 
Dimittus. 

IJujuM  non  faciam]  Cicero:  '  Ne 
lantuliim  (piidem  cummotus  est.'    Id. 

Ego  meum  jus  pcrscquar]  Hoc  est 
ierionium.   Idem. 

!\lnimjus]  JNIeam  libei  tatcni.  ;)/«;- 
um  juh]  Meain  vinilictaui.  Nam  ut 
ilia  'injuiia'  est,  qiije  lit  inunxio  ; 
ita  jus  vindicta  ilia,  (|u-.c  reddit\ir 
reo.   Idem. 

I'cr.icquin]  Uh'iscar.  Cicero:  *  Tu 
dum  tuas  injurias  per  tc,  id  quod  non 


in -2 


NOT^E    VARIORUM    IN 


potcs,  prrsecpii  conaiis.'  Idem. 

10  iV<'(/Ht'  tu  verbis  solves  unquam, 
ijhmI  milti  re  vuile  feceris]  NofitKus.  I"t 
'  solves,'  lues,  persolvcs,  id  est,  satis- 
lacies,  ac  te  piiipabis.  litem. 

Re  mule  fecerb]  Aciiemlnm  est '  re,' 
et  siiiiiilicaiiter  proferciuliim.  ibi  cnim 
est  seiitciitia.  Et  plus  dixit,  >t'  male- 
feceris,  quain  injitriitm  feceris.  Idem. 

11  Noii  rq-o  veslra  hue]  'EAAtiifu, 
dccst  enini  '  verba.'  litem. 

Novi  ego  vcstra  hcec,  ^c]  Vide  qua; 
line  ex  aliis  annotavit  Jo.  Weitzius. 
rormnia  satisfactionis  valde  insignis  : 
in  qua  panitentia,  et  confessio  inju- 
ria; cuui  quadaii)  paliuodia  conspici- 
tur,  adhibita  jurisjurandi  religionc. 
Exenipluni  est  apud  Plant.  Amphitr. 
III.  2.  50.  iS-c.  Quod  prajcesserat, 
'  verbis  nwn  solvi  (juod  re  male  fac- 
tum est,'  itideni  vo/j.iKwi  sive  ex  re- 
i;ula  juris  communis  dici,  Uonatus 
annotat.  Ihcclerus. 

Jusjuranitum  daliitur]  Hoc  est,  ju- 
rabimus  te  esse  indignum  cui  injuria 
fiat  Inijusmodi.  Aut  separatiui,  jus- 
jurnmtum  daliitur  :  et  separatiui,  te 
esse  indignum  injuria  hac.  lit  sic  me- 
lius. Verba  cnim  satisfaciunt,  qiium 
res  colligitnr  in  gencralibus  causis. 
nam  sa'pe  ira;  ac  litcs  jurtjurando 
sunt  terminata-.  Donutns. 

12  liidi'jnum  injuria  hue]  Cornice 
'indignum'  it  '  indignis.'  Idem, 

I'i  Abi  prce  strenue]  Aut  ait  prw, 
id  ciit,  prior  :  aut  abi  pra,  id  est, 
pra-i :  ut,  '  I  prie,  sequar.'  Ant 
prccslrenue:  ut,  '  Pricdivilis  urbe  La- 
lini.'  Idim. 

Abi  pra-  strenue]  Magna  contonip- 
lio  minannn  lenonis,  non  res|)oiiiiisse 
yKbciiinuai  ad  ca  (|Uvc  dixcrat.  Idem. 

Abi  prti  strenue,  ac  fores  apcri]  Par- 
mcnonem  prseire  jubet,  ac  fores  Mi- 
lionis  a>(lium  aporire.  Inbibct  Irno. 
farnnbius. 

Abi  jirtL  ilrenue']  Ad  servnm  scrmo 
<.5t.    I'nber. 

*'tlerum  hue  hihdfaeis]  •  Nihil' j)ro 
•mm.'     Lvgitur  et  lu/ij/j.  DonalUD. 


Cetcrmn  hoe  nihil  fuels']  V.  Cuyct. 
frustra  id  couaris.  Obsistit  enim 
leno,  ut  mox  :  '  At  cnim  non  sinani ;' 
dum  rei  sua;  possessionem  sibi  vindi- 
cat,  donee  plagis  coercetur,  ut  am- 
plius  resistere  nequeat.  Donatus 
videtur  legisse  :  enim  non  sinam,  ex- 
cluso  Ttj)  at ;  dum  annotat, '  Enim,'  in- 
ccplivam  particulam  esse  apud  vetc- 
res,  Bceclcrus. 

14  I  intro  nunc  jam]  Fidicinam  al- 
loquitur.  Farnabius. 

I  intro  nunc  jam]  Ad  fidicinam.  Fa- 
her. 

At  cnim  non  sinam]  '  Enim'  incepti- 
va  particula  apud  veteres  fuit :  sed 
et  convenit  perturbationi.    Donatus. 

15  iS'imium  istoc  abisli]  Quasi  ex 
contumacia  lenonis  appareat,  quod 
multum  abierit.    Idem. 

Nimium  ahiisti  isthoc]  Mutandum 
aliquid  in  versione  Galiica  ad  liunc 
locum ;  item  mox  ad  ilia  verba,  •  Hem, 
serva.'  Faber. 

Propter  hunc]  Juxta  Ininc,  nt  Vir- 
gilius,  '  Templum  dc  marmore  po- 
nam  Propter  aquam.'  Donutus. 

Hem,  sic  roll)]  Mire  Coniicus,  ex 
alterius  verbis,  quid  faciat  alter,  os- 
tendit.  Idem. 

16  Quoiiuam  dimovens  tuos]  Liber 
Bembinus  et  alii  antiqui,  demoveas. 
Fai'rnus. 

17  Qnin  piignus  conlinuo]  *  Pugnns' 
a  pugna  dictus  :  aut  ab  illo  '  pugna.' 
Donatus. 

I'ugnus  contimw]  Id  est  vestigium 
litigantis.  Idem. 

18  Istuc  volo  ergo  ipsum  cxperiri] 
K.xprcsse  ostendit  i)a(H)erioris  loqua- 
ccm  contumaciam  usijue  ad  pericida 
ca'dis.   Idem. 

Istuc  volo  ergo  ipsum  c.rperiri]  Hoc 
illo  dicente,  servus  lenonem  verbc- 
rat.  Idem. 

Ilcm  serva]  Nescias  cui  dicat  biec 
yEscliiniis,  an  lenoni,  an  servo  :  scd 
servo  niagis  est  verisiniilc.  Idem. 

Hem  serva]  Parmeironi  imperal  ut 
))julierein  letineal,  Icnoui  ut  oiuiltut. 


TERENTH    ADKLFH.    ACT.    IF.   SC.    I. 


1413 


J^amabius. 

19  Geminabit  tiisi  caves]  Hoc  com- 
minanlis  est,  noii  jubeiitis  feriie. 
Sed  quia  longe  stat  Parmeno,  '  gemi- 
na '  putavit  dictum.  Et  '  geminabit,' 
siibaudiendimi  est '  plagani.'  Donatus. 

Geminabit  nisi  caves]  Non  singula- 
reni  ptignum,  ct  ninun  dabit,  sed 
'geminabit:'  quasi  dicaf,  geminato 
dnplicatoque  nunioro  infeiet.    Idem. 

Hei  misero  jnilii]  Leuo  pulsatur. 
Idem. 

20  ZVoninnuerflwjJConvenienterPo- 
eta  avidiorem  Parmenonem  inalefa- 
ciendi  inducit,  quum  supra  doniinuni 
invitum  ostcnderet  cogi  ad  iufercu- 
dam  injuriam.  Idem. 

In  istam  partem  potius  peccato]  Ut 
verberesnon  JMSsus  potius,  quamjus- 
8US  non  verbercs.  Idem. 

21  Nunc  jam]  Du£e  partes  istae 
sunt.  Et  bene  'jam,'  quia  sero,  et 
post  plagas.  Et  utrum  hoc  lenoni,  ut 
abeat,  an  puellae  ut  introiiat,  dici- 
tnr  f  sed  facetius  est,  si  lenoni  intelii- 
gas  dici  :  quasi  iioc  factum  sit  quod 
volucrit:  et  quasi  vcncrit  ut  vapulet. 
Et  'jam'  etiam  tarditatis  incusatio 
est,  ut  Virgilius,  '  Jam  mclior,  jam 
diva  precor.'  Idem. 

Regnumne  /Eschine]  Invidiosa  mo- 
ralitcr  exclamatio,  et  ardentior  ad 
plagas.  Donatus. 

liegnumne,  Mschine,  liic  tu  possides] 
Bene  *  liic,'  id  est,  Athenis,  ubi  gra- 
viu.s  crimen  est  dominari  vcllc  :  nam 
tyranni  ibi  semper  oppress!  sunt,  ct 
maximc  a  proximis.  Idem. 

Hie]  Allienis,  civitato  libcrtatcm 
semper  advcrsus  tyrannos  asscrcntc, 
atque  ubi  IJemocratica  administra- 
tio.   I'arnahiuii. 

22  Si  jiOMiderctn]  'UOikv  dpuftia 
contcmncntis  in  invidiam.  Donatus. 

OrnatuM  esses  ex  tuis  virtutihu.s]  (,'i- 
to  ostcndit  (|iiun(um  a  se  longe  nit 
rcgnum,  (|ni  dixerat  ornari  potuissc 
lenoncm.  Idem. 

ICr  luis  tirlulibuf]  Sir  vcl^rfR  p<r 
tip^vtiav  '  virtutcs  '  |)r(i  llagilii'i  dice- 


bant.  Lucilius,  '  animo  ac  virtuli- 
bus.'  Idem. 

23  Quid  till  rei  tuecum  est]  Hoc, 
quia  verberatus  est,  dicit.  ut  sU,quid 
iibi  debeo?  non  quia  nihil  sibi  debca- 
tnr.  Idem. 

Quid  tibi  rei  mecum  est]  Donati  et 
Guyeti  expositionemjuvat  locus  Trap- 
oAAtjXoi  in  Heaut.  iv.  4.  2.  ubi  Bac- 
chis  ad  Syrum  :  '  etiamne  tecum  hie 
res  mihi  est  r'  Resp.  Syrus:  '  mi- 
nime  :  tuum  tibi  reddo.'  Baclevus. 

Nihil]  Facete :  quia  ipse  abstulit, 
ct  '  nihil '  vult  a  sc  repcti.  Donatus. 

Quid  ?  7wsline  qui  sim]  Proprie : 
sic  enim  dicit  qui  nihil  quicqnam  de- 
bet, '  Nou  me  novit,'  non  quod  igno- 
letur,  sed  quod  in  jure  non  ccruatur. 
Idem. 

Nosti  qui  sim?  JEs.  non  dcsidero] 
Plautus  Menaechm.  ii.  2.  22.  '  Ego 
te  non  novi,  neque  novisse  adco  vo- 
lo.'  Catuil.  ep.  xciv.  '  Isil  nimium 
studeo  Citsar  tibi  velle  placere,  ISiec 
scire  utrum  sis  albus  an  ater  homo.' 
addc  Ph.  II.  3.  S5.  Bacclcrus. 

21  Si  atligisses]  Plus  dixit  '  atti- 
gisses,'  quam  '  teligisses.'  E>t  enim 
multo  majus  '  attingere,'  quam  '  tan- 
gere.'  Donatus. 

25  Qui  tibi  mafiis  licet]  Hie  non 
tam  ratiocinatio  est,  quam  exclama- 
tio per  dolorem.  Idem. 

Qui  tibi  ma^^is]  Si  mihi,  inquit,  non 
licet  attingere  tuam  ;  cur  tibi  licet 
meam,  non  tangerc,  sed  habere  ?  Et 
'  habere,'  utrum  doiiii  in  consuetu- 
(liiie  :  an  cornimperc,  id  est,  stuprare 
intelligimus  f  Idem. 

nicam  habere,  pro  qua  cjio  ardent um 
dedi]  '  Meam  '  suflecerat :  sed  mag- 
na moralitate  additum,  '  pro  (|ua  ur- 
gcntiim  dedi,'  ad  vuciferatioiu-ni.  Si- 
nuil  esse  ostendit  leuo  (jiiud  rcpelal. 
Idem. 

Qui  Iibi  mafiis  licet  meam  habere,  pro 
qua  ipii  nrgentum  dedi]  iiuna  tide  8C 
<:ini^.sc,  ostendeic  vull,  adcoi|iic  bo- 
nil-  lidei  posKessorcni  cs.so,  qui  in  sum 
jure  iicmiins  homiiiis  laclo  debiierit 


1414 


NOTiTi;    VARIORCIM    IN 


turbari.  Bceclerus. 

2(5  Ante  (rdcs  non/ecissc  erit  meUns 
hie  convichim^  Nou  orat  (|U(iil  iul  lia:c 
juste  rcspoiideiel.  et  ideo  sic  rcspoii- 
det,  ut  coiiviciuni  dicat,  quod  verum 
est.  Donntus. 

Ante  udcs  non  fecisse  erit  melius  hie 
coHi'.]  Guycti  explicationem  possit 
firniare  locus  IMuutiiuis  in  Baccliid. 
IV.  8.  33.  '  Ut  ne  clainoreni  hie  fa- 
cias neu  convicium.'  Donatus  aliter 
accipit.  '  Melius  erit  non  fecisse,' 
forniulani  sapit,  ut  in  illo  veteri  : 
'  quievisse  melius  erit.'  et  :  woAAip 
yap  H/xfivov.  Minannii  autein  viiu 
Laltent  hoc  loco  ilia  verba  :  quas 
inox  clarius  expriaiit  jDsctiinus  :  cn- 
jus  ?i6os  tale  tacit  poeta,  ut  dispnta- 
tioni  juris,  vim  opponcrct.  Uccclerus. 
'27  Jam  iiitro  arripiere]  Liber  Bem- 
binus  et  Decurtatus,  abripierc.  Faijr- 
nos. 

28  Loris  Ubo  ]  '  Lora '  apnd  vete- 
res  '  laura'  dicebantur,  a  lauro  tri- 
umphoruni :  sub  qua  mos  erat  capti- 
ves vinciri,  ducique  per  pompain. 
Ideo  auteni,  ut  conditioiiis  icmini.s- 
cantur,  loris  ca'duntiir  maucipia: 
nam  '  inancipia '  dicuntur,  quod  nia- 
nu  capla  sunt :  '  servi,'  qui  servati 
sunt,  quuni  eos  occidi  oporteret  jure 
belli.  Unde  Vir(;ilius  sic  inducit 
captivum  roganteni,  '  Per  patrios 
manes,  per  spes  surgentis  luli,  Tc 
precor,  banc  aiiimam  serves  natoque 
patri(|ue.'  Donatus, 

Loris,  lihcr]  Novus  injuria;  titulus. 
Loris  ca;dere  sive  llageliarc  liberum 
hoDiiuein  Athenis  non  licebat.  8er- 
voruro  id  su|)plirium  fnit.  Quam  rem 
Sannio  Lie  ex  '  iibertate  democratica' 
deducit  :  '  Hiccine  libertateni  ainut 
esse  a;qiiam  onmibus ;''  i.  e.  annon 
vivimus  in  republica  populari,  ubi 
oniues  cives,  eo  ipso  quod  cives  sunt, 
a-quo  jure  agitant  et  libertatis  be- 
neficiis  perfruunturr  Unde  et  Cice- 
ro pro  C.  liabjrio,  legem  Porciain, 
qu*  exempio  juris  Attici  virgis  ca;di 
civcm   Hum.   vetabat,   libertatis   fa- 


vorc  commendat.  (cap.  4.)  ac  in  Ver* 
rina  v.  cap.  03.  cimi  aft'ectu  et  figiira 
amplificat :  '  O  nomcn  dnice  liberta- 
tis!  o  jus  eximiuin  nostra;  civitatis  ! 
o  lex  Porcia,  legesque  Scmpronise  !' 
Bceclerus. 

Loris  liber']  Loris  quippc  caedi  illi- 
berale  ac  servile  fuit :  ut  magistra- 
tus  virgis  in  noxios  utebantnr,  ita  do- 
mini  in  servos  loris.  Farnabius. 

29  O  huminem  impitriwt]  Sic  vete- 
res  '  inipurum  '  gencraliter  pro  im- 
probo  ponebant:  ut  eadem  liac  fabu- 
la,  '  Pcrsuasit  ille  impurus,  sat  scio.' 
Donatus. 

Hiccine  libertatari]  Scilicet  Athe- 
nis. Idem. 

Mquam  esse  omnibus^  Quasi  diceret, 
ubi  non  est,  quando  iiischiuus  loqui- 
tur, Et  bene  '  omnibus,'  ut  ne  ieno- 
nes  quideni  videantur  cxcepti.  Idem. 

JEquam  esse  omnibus']  O.  1.  s.  esse 
{equam.  Faernus. 

30  Si  satis  jam  debacchalus  es,  leno, 
audi  si  vis  nunc  jam]  Istud  'jam  ' 
est  disyllal»us,  ut  s?epe  apud  Plau- 
tum ;  est  enim  versus  octonarius 
iaiiibeiis.  Vide  Not.  ad  Andriam. 
Faber. 

31  Egon  debacchatus  sum  in  te,  an  tu 
in  me]  Variant  bic  libri  scripti :  nos 
antiquissimos  sequeniur,  in  quibus 
omnibus  ita  est  :  Egon  debacchatus 
sum  aulcm,  an  tu  hi  me?  Cum  enim 
non  dixerit  yEschinus  lenonem  in  se 
debaccliatum,  sed  tantummodo  de- 
bacchatiun,  leno  quoque  id  simplici- 
ter  negat,  snbdens  eum  potius  in  se 
debaccbatum.  Sane  prima  hujus  ver- 
sus syllaba  pertinet  ad  pra;cedentem. 
Faernus. 

fllitte  ista,  atqne  ad  rem  rcdi]  Su- 
perbe  adolescens  maleficium  non  pu- 
tat  lenonis  esse  purgandum.  '  Ad 
rem '  autcm,  ad  negotium  de  quo 
agitur,  dicit.  Donatus. 

Omitle  ista]  O.  1.  s.  et  Donatus, 
mitleista.  Faernus. 

32  Quam  rem]  '  Quam  abduxisti.' 
'  Res'  enim,  pecunia  intelligitur  :  vel 


TERENTII    ADELVH.   ACT.    II.   SC.    I. 


141^ 


id  pro  quo  pecunia  danda  est.  Do- 
nalun. 

Quo  redeam]  Ad,  '  qnani  eveitisti 
doniuin  :'  quia, '  fores  effregit,  atque 
in  aides  irriiit  alieiias.'  Idem. 

Quod  ad  te  uttinet]  Quod  tibi  pro- 
dest,  et  commodum  est.  Idetti. 

33  Cupiol  Ille  '  vis  '  dixit  :  hie 
*  cupio.'  Idem. 

Modo  (Bqdl  aliquid]  Subaudiatur 
'  dicas.'  Idem. 

Cupio,  modo  (equi  aliqtdd]  Et  Beiii- 
biniis  et  Victorianus,  et  omnes  fere 
alii  I.  s.  Cupio :  aqui  modo  aliquid.  Fa- 
ernns. 

Vah,  leno  i7iiqua  me  non  vult  loqui] 
Nomen  sacrilegutn  et  injustuin  '  le- 
no,'iniqiiitatem  agitat,  jtistitiae  pa- 
trocinatnr.  Hoc  totuni  fipuviKcis  pro- 
niintiandiim  est.  Donatus. 

Vah,  Icno  iniqua  me  non  vult  loqui] 
Vah.  uiide  nobis  nova  incessit  reli- 
gio  !  gratenuir  nobis  reformatum  re- 
rum  statnm:  si  quidem  lenones  inipu- 
ri,  impii,  sacrilcgi  iniqiiitatem  agi- 
tare,  a^quiim  exigere,  de  virtnle  loqui, 
justitiai  patrocinari  incipiant.  I'ur- 
nabius, 

34  Leno  sum]  Figura  (Tvyx<ipri(ns. 
Donatus. 

Pernicies,  Ifc]  Dipiiilus.  Ovk  (otiv 
oiiSev  TC)(y[ov  i^w\i<TTepov  ToD  iropvo^Sa- 
Kou,  Farnahius. 

35  Est  orta  it^uriu]  '  Orta,' capta. 
Donatus. 

30  Nam  hercle  etiam  id  reslnl]  Li- 
ber Bcnibinus,  Itoc  reslat.   Fauriins. 

Illuc  qucpso  rrdiquo  ca-pisti,JEschine] 
Figurate  :  rectum  enim  crat,  unde 
caepisti.  Nisi  forte  '  quo  '  pronomen 
est  modo  accipiendum:  ut  sit,  'a 
quo.'  Et  bene  niemor  est,  dixissc 
^scbinum,  '  Omittc  isla,  atque  ad 
rem  redi.'  Donatus. 

37  Qua-  res  lilii  vcrlal  male]  Adjirit 
contumcliani,  qiia<ii  et  hoc  multnni 
sit  et  ininiicum.  Vcituninus  (hcitiir 
dcus  qui  rebus  ad  opiuata  rr-vcrten- 
tibns  praiost.  Sa-pc  autcm  male  ce- 
dit,  qiio<l  bonimj  putatur  :  ct  hoc  rst 


male  vertisse:  ut  ille  gladius,  qui  niu- 
neri  datus,  adminiculum  fuii  legina; 
pereunti,  de  quo  Virgilius  :  '  Ensem- 
que  recluslt  Dardanium,  non  hos 
quaesitum  mnnusin  usus.'  Idem. 

38  Argenti  tunttim  tibi  dabitur]  Idem 
liber,  et  Basilicanus,  et  Victorianus, 
et  niulti  alii,  non  liabent  dictionem 
tibi,  ut  et  exigit  versus,  qui  est  octo- 
narius,  attributa  taincn  prima  ejus 
syllaba  versui  pva^cedcnti.  Fuemus. 

Quid  si  ego  tibi  illam  nolo  vendei'el 
Haec  majoris  sunt  stomaciii,  et  ideo 
stultiora  :  nam  quod  jam  amisit,  ven- 
dituruni  se  negaf.  Et,  quid  si  nolo, 
novo  dictum  est,  et  rtp  i5L0Ti<rfx'2.  Do- 
natus. 

Quid  si  ego  tibi  illmn  nolo  vendere? 
cages  me]  Potest  autera  dici,  quid  si 
nolo?  cogesme?  Idem. 

38.  39  Quid  si  ego  illam  tibi  nolo 
rejidere,  cages  ?ne]  Iteruni  jure  niti- 
tur.  In  ip.«a  euim  doniinii  et  proprie- 
tatis  natura  hoc  inest,  ut  re  nostra, 
non  alicno,  sed  noKtro  arbitratii  «ita- 
niur,  et,  in  hoc  negotio,  an  vendere, 
et  cui  vendere  vclimus,  constitua- 
nius.  Itaque  natnralem  ^quitatem 
seqnuntur  juris  civilis  ]i.  conditores, 
quando  decernimt,  nemincm  cogi  ut 
suam  rem  invitus  vendat,  aut  vcndat 
alii,  quam  cui  vult.  Vide  omnino 
Imperatorum  Constit.  I.  xtv.  C.  dc 
Contrah.  Emt.  ut  et  I.  xt.  eod.  ct 
adde  I.  ix.  ff.  de  Act.  Ker.  amot. 
I.  XVI.  C.  de  Jure  l^elib.  quae  loca 
ad  TcrentiMui  suum  notavit  Virdoc- 
trina,  humanitate,  pietate,  Germanu 
candore  iii|)rimis  prarelleu'!,  Job. 
Henricus  Schroilerus,  cujus  amicitia 
perlibenter  et  familiariter  utor.  liar- 
clerus. 

3'J  Minime]  Elpwvda.   Donatus. 

h'amquc  id  inctui]  Elpuvfia  contu- 
niax  et  ridicula  in  eo,  (|U(mI  jam  ami- 
hit  id  de  quo  dixit  .se  cogi  non  posse. 
Idem. 

Seque  rcndtnditm  cniseo,  qua:  libera 
est,  tfc]  yLschinuH,  qui  jiactenu.i  San- 
•ioni  jure   agouti    nihil  res|)ondcrnt , 


141G 


NOT^    VARIORUM    IN 


j)i  ;vtcr  vim  et  minas,  ot  dcniqiie  pie- 
tiiim  pro  erepta  inulicrc,  ciica  men- 
tioiiein  tilteiioris  satisfactionis,  obtii- 
Icrat,  cum  viderct,  Sannionem  rc- 
cusare  pactionem,  extemporali  astu- 
tia  culiunnia;  mctnm  injicit,  et  vin- 
ilicias  libertatis  prxtexit,  cunfingens 
liberal)!  esse  mulicrem,  quam  eripue- 
rat.  q.  d.  '  Quia  libcram  iniilierem, 
quJE  veiuli  lion  potest,  aliciiare  vis, 
ego  illain  liberali  causa  b.  c.  tlirccta 
legis,  (|ua  liberos  bomines  alicnarc 
prohibitum  est,  actione,  assero  ma- 
uu.'  Ha;c  Jureconsulti  Celebris  verba 
rem  satis  explanant,  si  niodo  confcx- 
tus  Poetas  propius  attendatur.  ita 
enim  voluit  diccre  iEstliinus  :  Tu 
dicis,  Sannio,  cogi  te  non  posse,  ut 
niibi  veiidas  mulierem.  recte.  Nou 
cogam  tc.  Imo  ostendam,  nee  fas 
tibi  esse,  vel  mibi  vel  cuiquam  mor- 
taliuDi  cam  vcnderc.  Libera  est  enim, 
{arpaTrtyriixa  aywvtcrriKhv,  boc  est,  quod 
interjicit,)  quam  tu  bactcnus  ut  scr- 
vain,  ut  venalem  detinuisti.  £o  no- 
mine te  in  jus  vocabo,  assertaque  in 
libertatem  mulicrc,  ut  sine  omni  pre- 
tio  earn  dimittere  cognris,  imo  ultro 
puuiaris,  efficiam.  Vide  ergo,  num 
satius  f>it,  argentum  quod  obtuli  ac- 
cipere,  'an  causam  meditari  tuam.' 
Hujus  astulix  Pampbiio  bivc  subsidia 
pra;8to  erant,  (juod  Icnones  valde  vul- 
go  suspecti  essent,  tanquam  qui  li- 
beras  pueiias,  abductas  alibi  aut 
raptas,  ncc  ignorantes  modo,  sed  sci- 
entcs  sxpe  mercarentur :  eoquequa^s* 
tus  ipsoriim  apud  jiidices,  in  judicio 
libiTtalis,  paruni  essct  favorabilis. 
Apud  I'lautum  in  Persa  iv.  9.  '  aui- 
buia  in  jus  leuo  .  .  ..qui  bic  comnier- 
carig  cives  bomin«;s  liberos.'  Unde 
max  KwfxtKws '  feles  virginaria'  dicitur. 
ut  et  in  Hudentc  act.  iii.  sc.  4.  ubi 
Po<-ta  talis  lenonis  propositum  ijdo' 
rotf'i,  dum  ila  inducit  loquentem  : 
'  Argentum  ego  pro  istisce  anibabus, 
ciijae  erant,  domino  dcdi :  Quid  mca 
refer t,  ha-  Allienis  iiatip  an  Tbibis 
>ieut,   Dum   mibi    recte    scrvitutem 


scrviant.'  Rospondet  Trachalio  :  '  I* 
tane  impudens,  'i'une  bic  feles  virgi- 
iialis  liberos  parontibus  Sublcctos 
habcbis,  atque  indigno  quxstu  con- 
teres  t"  Propter  hujusce  rei  suspici- 
oncm,  aliquando  ita  emebantur  a  le- 
nonc  puelliB,  ut  teneretur  illc  cmtori 
pretium  restituere,  si  vendita  puella 
in  libertatem  assereretur.  Exemplum 
est  in  Curculione  I'laut*  act.  v.  sc.  2. 
vs.  aCt.  cSic.  ubi  miles,  dc  puella 
quam  a  lenonc  cmerat,  postea  libera 
inventa  ;  '  Et  lono  bic  debet  nobis 
triginta  minas.  Pii.  Quamobrcm  ist- 
buc  P  Ml.  quia  ille  ita  repromisit 
mibi :  Si  quisqiiam  banc  liberali  assc- 
ruisset  manu,  Sine  controversiaomne 
argentum  redderet.'  Adde  Scen.seq. 
vs.  31.  ic.  In  eadcm  Plautina  fa- 
bula  (act.  v.  sc.  2.  vs.  22.)  formulam 
et  elogium  ejusmodi  accusationis, 
non  quideni  in  lenonem  sed  in  mili- 
tem,  proponi  videmiis  :  '  Qui  scias 
mcrcari  furtivas  atque  ingeuuas  vir- 
gines,  Ambida  in  jus.'  Itaque  San- 
nioni  ista  comminatio  ^^cbini  tcrri- 
bilis  fuit,  cum  vindicias  secundum 
libertatem  se  postulaturum  diceret. 
Quibus  secundum  mulierem  datis, 
vel  futurum  erat,  nt  convinceretur, 
quod  sciens  in  libertatem  mulieris 
peccasset,  adeoque  pocnam  quoque 
ferret  ;  vel  si  ambiguum  illud  mane- 
ret,  rettiluere  ct  ab  se  dimittere 
cam  statim  cogeretur,  ncmine  pre- 
tium reddentc,  quanti  emerat.  Boe- 
clerus. 

40  Nam  ego  illam  liberali  assero 
causa  manii]  Ordo  est,  ego  liherali 
causa,  niaiiu  assero.  Et  sunt  juris 
verba  :  a  quibus  etiam  *  assertores' 
dicuutur  vindiccs  alienae  libcrtatis. 
Nam  ct  causa  ipsa  '  liberalis  '  dici- 
tur, quae  actionem  in  se  continet  li- 
bertatis.  Donalus. 

Nam  ego  illam  liberali  assero  causa 
manu]  Donatus  et  o.  1.  s.  nam  ego 
liberali  illam  a.  c.  m.  Faernus. 

Nam  ego  illam  liberali  assero  causa 
maun]  Ego  illam,  qua:  libera  est,  ex 


TERENTII    ADELPH.   ACT.  II.   SC.  I. 


1417 


servitute  tua,  injecta  mann,  secun- 
diiin  vindicias,  in  libertatem  assero. 
Faniabius. 

Nam  ego  illam  liberali  assero  causa 
manu]  Libeialis  causa,  ct  libeiale  jii- 
diciiini,  quid  sit,  optime  explicave- 
nint  Juris  Interpretes,  et  olim  Dona- 
tus  ipse,  ut  apparet  ex  iis  quaj  ex  il- 
lius  scriptis  excerpta  fuerunt;  causa 
liberalis,  scilicet,  in  qua  actio  liber- 
talis  contineretur.  Non  potui  itaque 
non  mirari  nuper  quenidam  Anteces- 
Rorem,  qui  adversus  observatioiiem 
meani  ubi  de  ***  agitur,  ad  Amplissi- 
mum  PriESulem  cum  scriberet,  ita 
banc  pbrasin  Terentianam  usurpavit, 
quasi  si  dicendum  esset  manu  liberali, 
non  causa  liberali.  Risi  certe.  Hem, 
inqnam,figulus(iglinam  nescit ;  (sunt 
enim  Isthaec  ex  primis  juris  elemen- 
tis;)  nolui  ipse  contra  scribere,  quia 
me  per  nniversuni  librum  floribus 
sparserat ;  tamen  ad  argumentuni  ip- 
sum  nil  egerat  prorsus ;  neque  enim 
adversus  me  auctoritate  pugna  dum 
fuit,  sed  ratione  ;  quod  difficile  in- 
terdum  est.  Faber. 

il  Causam  meditari]  Cicero  in 
Bruto  dixit,'  causam  meditari.'  Id, 

42  Pro  supreme  Jupiter'\  Hac  locu- 
tio  ad  hoc  inducta  est,  ut  ex  verbis 
Icnonis  apparcat  quam  facile  mitis 
fieri  possit,  et  quidvis  ct  libenter  ac- 
oipere.   Donatus, 

Pro  supretne  Jupiter]  'Supremum' 
nunc  dicit  summum.  Ab  eo  quod 
est  '  superior,'  et  'superiiis'  fit  'sii- 
prcmiiin.'  Virgil.  '  Rex  ipse,  Jovis 
<le  gcnfe  suprcma,  Troiiis  ALneas  tua 
nos  ad  liiniiia  misit.'  Kt  non  ablior- 
ret  rt  persona  et  plebcii,  et  lenonis, 
ft  vim  i)assi,  Jovem  ipsuin  «-onvitio 
pcrscqui,  ut  (piolidie  videmiis  uh 
lioniinibus  rjus  loci  ct  ordiiiis  licri. 
Idem. 

43  Minimc  minir  ifui  insanirc  occi- 
piunt  ex  injuria]  Scnsu*  bic  e»t :  Insa- 
nos  fieri  per  injuriam  pleroi'iue  nii- 
rabar,  sed  jam  non  luiror,  post(|uam 
ego  ipse,  per  injuriam  quam  sum  pas- 


sns,  insanire  compellor  :  adro  ut  ex- 
clamem,  '  pro  Jupiter  !'  Et  simul 
adverte  vigilaiitem  Poetam,  ut  ubi- 
cunque  in  comcedia  vocem  tragicam 
extulerit,  statim  personam  insanam 
diccre  faciat.  Sic  supra,  '  Pro  Ju- 
piter! tu  homo  nunc  adiges  me  ad 
insaniam,'  Idem, 

Minime  miror,  qui,  Sfc]  Menander. 
Of^oj,  rh  yap  &(pyu  Svcrrvx^i"  naviav 
iroie'i.  Farnabius. 

44  Me  invito  abduxit  meam]  Honcs- 
tiori  personae  ha?c  querela  sufficeret, 
'  abduxit  meam.'  Sed  leno  bene  ad- 
didit,  *  me  invito.'  Nam  abdiicuntur 
mcretrices  absque  voluntate  leno- 
num.  Et  decora  locutio  est  per  Ix- 
Xei^piv,  *  Me  invito  abduxit,'  non  enim 
addidit,  '  puellam/  aut  quid  tale. 
Donntus. 

45  Tantidem  emptam  postulat]  Le- 
gituret  totidem  emptam.  Idem. 

40  Ilomini  miscro]  Secundum  illiid 
Menandri :  *Air0C  TH  ttOIojN  TOirO- 
cPirATO  TON  TPaiNON  OIKeTHN  \a.- 
Pwv.*  Idem. 

Homini  misero  plus  quingentos  cola- 
phoi  infregit  mihi]  Contumeliosa  ca;- 
des,  •  colaplius,'  et  digna  lenonc. 
Idem. 

Infregit]  Ut  illudens  hoc  fecissc 
/Eschinus  videatur,  cum  sonitu  se 
colaphizatum  significat.  '  Infregit ' 
autem,  illisit,  inflixit :  ut  sit  scnsus, 
'  intlixit  liomini  misero  plus  quam 
quingentos colaplios.'  I'tflebililcrpro- 
nuntiandunicst.  hoc  ciiimexprlmitur, 
ut  tatnen  inciiset  in  alieno  facto  for- 
tunam  siiam.  Et  vide  qnantiiin  hoc 
distct  ab  illo  quod  supra  tiicebat, 
'  ipsiim  istuc  volo  cxperiri.'  Hoc, 
quia  solus  est  :  illud,  (|iiia  cum  ad- 
tersario.  Idem. 

('olaphi)s  infregit  mihi]  '  Colapliiim 
infriiigerc,'  est  coinpressa  in  pugiiuni 
nwinii  ca;<icro.  'Alapaui  iiilligcre,' 
dcducta  iiianu  perculerc.   Farnabius. 

47  licnc  proiiicruit]  '  Bene,'  miil- 
tuiii.  '  Promcruit,'  adjiivit,  profiiit, 
cni  contrarium  est '  commcriiit.*  Nam 


1418 


NOTvIS   VARfORUM    IN 


•nicrori'  et  '  proniPicri,'  est  prac- 
stare  beiicficiiun.  Virgiliiis.  '  Qui- 
qiie  siii  mcinores  alios  f'cccre  morcii- 
do.'  Et,  *  Niinqnani  rcgina  iicgabo 
Promcritain.*  Dv7ialus. 

48  Age  jam  ciipio  ;  si  modo  arii'cntum 
reddat.  sed  ego  hoc  liarii'lor]  Ex  sid  (1 
cliso,  et  T^  hoc  coriepto,  dactylus  erit 
in  sexta  sede  tiocliaici.  Fa'crnus. 

49  Utii  me  dixero  dare  tand]  Recte 
dixit.  Ubi  enim  pactio  inteicesserit 
pretii,  jam  ereptionis  actio  siiblata 
erit  et  pretinm  debcbitur.  Donafus. 

Ubi  mc  dixero  dure  tanti,  testes  faciet 
Uico  me  vendidissc]  Doiiatiis  :  '  Recte 
dixit  Ubi  enim  pactio  inteicesserit 
pretii,  jam  ereptionis  actio  sublata 
erit,  et  pretinm  dehebitur.'  Duo 
veniunt  in  dcliberationeui.  Primimi 
reputat  Sannio,  si  transiijat  cum  JEb- 
chino  de  pretio,  cjvteram  actionem 
dc  foribus  et^Vactis,  de  verberibns  ac 
tot  injuriis,  qiias  paulo  ante  exagge- 
ravit,  hac  ipsa  transactione  extingui: 
deinde  nietiiit,  si  seniel  fideni  emtori 
liabuerit,  difticuller  se  acccpturnm, 
quod  debeatur  :  vEschinum  enim  sin- 
gula dicturum,  quae  inorosi  debitores 
sclent:  'mox'  solvam,  'eras  redi' 
nt  accipias.  donee  per  tales  moras 
evanescat  dcnique  forsitan  res  tota. 
hoc  enim  viilt,  cum  dicit  :  '  De  ar- 
gento  somniuni,'  i.  e.  nihil  accipiam. 
quasi  quis  diceret,  'Argcntum  non 
videbo,  nisi  per  somniiim/  ut  est  in 
codice  Guycti.  Moras  ecpiidem  ferre 
possum,  diim  modo  reddat  denique 
pecuniam. '  Qiiainquam  injurium  est,' 
adigi  ut  vendas  quod  nolis  scilicet. 
Boeder  us. 

GO  De  urgenlo  sonmiuni]  Quantum 
ad  argentum  spectat,  procrastinati- 
one  et  mora  evanescet  instar  som- 
nii.   l-'amabius. 

Mox;  eras  redi]  Mire  transit  ad 
HtfirfTiKdv.  Dunalus, 

51  Id  (juoque  }to»sum/erre]  Id 'MoXf 
cra»  redi,'  id  est,  morani.  Idem. 

Qitanqiiam  irijurium]  Vendere  quod 
Bolit.  rtl,  scilicet.  Idem, 


52  Id  quod  res  est'\  Pro,  id  quod  re- 
ri/>«  ('.>i( ;  boiiu  locutio.  Idem, 

Quatido  iiiin  quasliim  ocee^wisl  lU 
in  Andria,  '  Deinde  quaistum  occi- 
pit.'  Idem, 

(jumido  cum  quastum  occepeins,  Sfc] 
Verum  in  turpi  qnscstti  voranda  no- 
bis non  raro  est  injuria,  imo  deco- 
quenda.  Farnabius. 

53  Mitssila7ida]  Patienda,  considc- 
randa  cum  silentio,  et  ut  in  amatorc 
putanda,  atqne  per  lioc  perferenda. 
'  Mussitare  '  enim  proprie  est  dissi- 
mulandi  causa  tacere,  dictum  vel  a 
'  muto,'  vel  ab  M,  qua;  litera  est  ni- 
mium  pressae  vocis  ac  pene  nullius, 
adeo  ut  sola  omnium,  quum  inter  vo- 
cales  inciderit,  atteratur  atque  sub- 
sidat.  Hinc  Virgilius,  '  Mussat  rex 
ipse  Latinus.'  Donatus. 

54  Frustra  egomet  meeum']  Praepa- 
rationis  genus  ad  accipiendas  viginti 
minas  :  totius  summs  desperatio.  Id, 

Sed  nemo  dabit.  frustra  egom.1  Rc- 
volvitur  ad  deteriora  timenda :  '  sed 
nemo  dabit,'  so.  argentum.  '  frustra 
egomet  niecum  lias  rationes  pnto.' 
Ad  qua;  verba  Donatus  non  ineru- 
dite:  '  Praeparationis,'  &c.  Bcecleius. 

Frustra  egomet  mecum  has  rationes 
depute]  Duo  antiquis)<imi  libri  Bern- 
binus  et  Victorianus,  puto:  et  sic 
quoque  stat  versus:  immo  etiam  nu- 
nierosior  est.  Fa'crmts, 

Puto]  Voluto,  computo.  Farnabius, 

ScENA  II.  lambici  octonarii,  et 
postea  senarii.  vs.  1.  et  2.  meoruin 
Mss.  nuns  :  Tace  egomet  co7iveniam  ip- 
sum  ut  cupide  aceipiat  jam  faxo  atque 
etiatn  Bene  ut  dicat  s,  tfc.  alter : 
'face  egomet  eonveniam  cum  ut  cupide 
aceipiat  faxo  atque  etiam  B.  ut  d.  s. 
Argentor.  Tace  e.  c,  i,  v.  e,  a,  faxo  at- 
que e,  b.  d,  s,  vs.  3.  onines,  ut  edidi- 
nius.  vs.  4.  duo  :  quam  qua:  hod.  vs.  8. 
T^  hui  unus,  jS'yro,  duo  Sannioni  tri- 
buunt.  vs.  <J.  duo  pro  nunc  liabent 
huic.  vs.  20.  duo:  istuc  vide.  vs.  23. 
duo:  veniaiA.  Argentor.  itnjo.  vs.  24. 
omnes  :  omittam.    Verba  collocantur. 


TERENTII    ADELPH.   ACT.    II.   SC.   II. 


1419 


ut  edidimus.  vs.  27.  omnes,  ut  edidi- 
mus.  vs.  34.  duo  :  minus  corradet  ali- 
cunde  decern,  vs.  38.  omnes  :  etiam  in- 
super  de/raudat.  unus  :  nusquam  habeo. 
alter:  nusquam  abiero.  vs.  39.  duo: 
imojam  hercle.  vs.  42.  duo :  scio  ie  tion 
esse  usum  a.  tertius :  scio  7wn  te  e.  v. 
ss.  45.  duo :  quicquid  te  oro.  Boeder. 
Tace,  egomet  conveniam  jam  ipsum'] 
In  hac  scene  actus,  est  exemplum  conti- 
nens  vitce  ararorum,  qui  sape  in  dam- 
num  ipsius  avarititB  rationibus  riiunt : 
simul  etiam  duorum  inter  se  nequam  lio- 
miiium  spectanda  qucedam  vicissim  et 
dolosa  capfio  est.  Donatus. 

1  Tace, egomet  conteniamjam  ipsum] 

*  Tace,'  si  pro  adverbio  est,  omnibus 
dicitur :  si  pro  verbo  ponitur,  dicitur 
Ctesiphoui  maxinie  sollicito,  et  sup- 
plicant! omnibus,  ob  nietiiin  patri^. 

*  Jam  '  autem,  non  tardilatis  est ;  sed 
properatioiiis  sijjnificatio.  Idem. 

Tace:  egomet]  Versus  hie  trochai- 
cus  tetrameter  acatalecticns.    J'aern. 

Tace,  Hfc]  Syrns  egrediens  iutro 
loquitur  ad  y^scliinum,  i]ui  Jusserat 
eum  ad  Sannionem  cxirc,  ipsique 
persuaderc,  ut  acciperel  quod  obla- 
tum  erat.  Bene  nieritus  est  de  hac 
quoque  scena  Guyetus  designand.s 
quae  obscuriora  videbantur.  Bceclerus. 

Tace]  Progrcssus  Syrus  alloquitur 
^scliinum  vel  Ctesiplionem,  qui  in- 
tut.  J-'amabius. 

Ipsum]  Sannionem.  Idem. 

2  Bene  dirat  secum  esse  acttim]  Ac- 
tum, recte  additimi  est .-  nam  multa 
etiam  cupide  accipimus,  ita  tamen  ut 
male  nobiscum  esse  dicamus  actum. 
Donatus. 

Quid  isluc,  Sannio,  est]  Illud  snpra 
pobt  Bcenam,  lioc  jam  in  proscenio 
dicitur.  Kt  vide  qnam  ingeniofic  Te- 
rentiuB,  (|ui  sii(ira  ab  /l-Ischino  Lcno- 
nls  nomine  tacit  Sannionem  vucari, 
utpote  al)  liominc  arroganti  et  feroci 
ob  zetaleni  et  negotinni :  ut  hunc 
blande  ciiciimvenii  ntem  lionorificfn- 
tiui  inducit  cum  I>enone  loqui,  et 
.Sannionem  eum  vocare.     ,Sanu  (|ui  in 


sordidis  professionibus  agunt  vitam 
honorifice  nomine  proprio  appel- 
las :  sed  qui  in  splendidis  artibus 
sunt  constituti,  gaudent  artis  nomine 
nuncuparj,  ut  Imperator,  Orator, 
PbilosopLus.  Sic  et  in  Euuucho, 
'  Audire  vooem  visa  sum  modo  mili- 
tis,'  apud  se  loquens  raeretrix :  et 
postquam  ilium  cominus  videt, '  salve 
mi  Tbraso,'  inquit,  nou, '  salve  miles :' 
quod  erat  durissimum.  Et  mox  irata 
persona,  '  miles,  nunc  adeo  edico  ti- 
bi.'  Idem. 

3  Nescio  quid  conceriasse  cum  hero] 
Argute  positum  '  nescio  <|uid:'  vult 
enim  ex  illo  audire,  ut  nanciscatur 
initium,  quod  persuadendum  susce- 
pit.  Idem. 

Conceriasse]  O'lKovoixia.  Honorifice 
nomcn  tractat,  ut  et  placidum  sibi 
reddat,  et  ut  eum  faciat  ad  contem- 
nendam  pccuniam  liberalem.  Nam 
honestas  adimit  avaritiaoi.  Idem. 

4  Ccrtationem  compuratam]  Aiao'vpei, 
quia  ille  conceriasse  dixit,  nun  cae- 
sura esse.  Idem. 

Comparatam]  Propi  ie  ;  alias  comti- 
tutam.  Et  '  comparatam  '  ad  dictum 
Syri  refert,  qui  ait  concertationem 
fuisse,  pares  faciens  j^schinum  et 
Lcnonem.  nam  Sannio  vult  sibi  de- 
beri  pro  eo  quod  vapulavit:  quod 
abstulit  illi  Syrus,  diccndo  eum  non 
verberatiim  esse,  sed  potius  concer- 
tasse.  Et  proprie  dixit  concertatio- 
nem, ipsum  actum.  Nam  '  certa- 
men'  est  res  ipsa  de  qua  certatur, 
utcr  colunibam  sagitta  feriat,  uter 
prior  dccurrat  ad  metas.  Nam  sic 
A'irgil.  in  Bucolicis:  '  Vcluci»  jaculi 
certamina  ponit  in  ulmo.'  At  vero 
'  certatio '  ipse  actus  conteutioquc 
ccrlantium  est.  Idem. 

l^unquam  tidi  iniquius  concertatio- 
nem comjxtyatum,  i^c]  Similiter  Juve- 
nal. Sat.  3.  '  Si  rixa  c»t,  ubi  tu  pul- 
sas,  ego  vapulo  taiilum.'  I'umabiua, 

Quam  quo:  hotlic  inter  not  fuit]  In 
libro  Iteuibino  et  \  ictor.  est  quam 
hue   hodu :    ut    r-t    versus    exposcit. 


1420 


NOT.'E    VARIORURf    IN 


Facrnvs. 

5  Ille  rerberando  usque,  atnho  tlrfissi 
•ittmujt]  Incerta  est  distiiictio,  vel  ver- 
biiando  usque,  vel  i(S7i(e  dej'es.si.  et  est 
'  iisqiie'  advcrbitim,  significniis  nut 
'  dill,'  aiit  '  iniiltuin.'  Donalus. 

6  Tua  culpa]  Potest  et  nomiiiativus 
ct  Septimus  casus  esse,  si  nomiiiati- 
vus est,  dcest  'est:'  si  septimus, 
dcest '  factum  est.'  Idetn. 

Adohscenti  viorcm  gestutn  oportuit] 
Al>  a;tate  adjuvatur  senteiitia.     Ideo 

*  adolescenti'  dixit,  non  i^schino.    Et 

*  moiem  geiere,'  proprie  lenonis  et 
iiieretricis  est:  unde  et  ipse  sic  re- 
spondet,  ut  non  fngiens  KaK6(paToy, 
dicat,  *  usque  pra^bui.'  Idem. 

Adolescenti  morein  gestum  oporluil] 
Cum  ifiipiafi  '  Adolescenti'  pionun- 
tianduin  est,  scilicet  qui  facilius  as- 
sentationc  capeictur.  Idem. 

7  ijui  polui  melius,  qui  hodie  usque 
OS  prabui]  Subauditur,  '  morem  ge- 
iere.' Et  hoc  subtiliter  Leno,  quum 
morem  gerendum  fuisse  in  merctii- 
cis  pretio  dixerit  Syrus.  '  Hodie' 
aiitem  non  tempus  significat,  sed 
iracundiam,  eloquentiam,  ac  stoma- 
clmm.  Ut  Virgil.  '  Nunquam  omnes 
liodie  moriemur  imilti.'  Idem. 

Age]  iModo  '  age  '  corripientis  est 
adverbium.  Idem. 

iS'cM  quid  loquar]  Argute  :  quia  si- 
niuiaverat  Leno  non  iutellexisse,  quid 
dixerat  scrvus.  Idem, 

Scisquii'.  loquar]  Lcgitur  et  sic  :  sed 
8cU,  quod  loquar.  Idem. 

Age,  sets  quid  loquar]  Pronuntiatio- 
ne  blandiori  et  familiar!  cxprimenda 
est  borum  verboruin  sententia.  Ut 
subinde  :  '  Age  novi  tuum  aniinura.' 
Jiaeclerus. 

8  In  loco  negligere,  maximum  inter- 
dum  est  lucrum]  IJcnc  additum  est 
'in  loco,'  et  'interdum:'  non  cnim 
temper.  Donalus. 

Pecunium  in  loco  negligere,  maxu- 
mum  interdum  est  lucrum]  Opportune 
ft  letiipcstivc,  tempori  ct  loco  con- 
vcDicnK  r.  Plaut.  Capt.  act.  il.  sc.  2. 


'  Est  etiam  Ml)i  damnum  prspstct  fa- 
ccrc  qiiam  lucrum.'  I'arnuhius. 

9  Si  nunc  da  tuo  jure  conccssisses] 
Bene  'tuo  jure:'  ne  diceret:  non 
erat  res  niea  (piam  v;vnaleni  liabui. 
Aiit  '  de  tuo  jure,'  de  Icnouia  dtiri- 
tia  :  ut  alibi,  '  Mco  jure  utar,  ut  po- 
tior sit,  qui  prior  ad  dandiim  sit.' 
Dotiatus. 

11  Ne  7ion  iihi  isluc  fa-neraret]  '  Fre- 
ncratum,'  est  cum  liicro  redditiiin  rt 
miiltiplicatiim.  '  Fceneraret '  ergo, 
non  /Escbinus,  sed  ipsa  res  in  qua 
fueiieratio.  Idem. 

Ego  spem  pretio  non  eyno]  'Avtktovo- 
p.ia ;  contra  '  Pecuniam  in  loco  ne- 
gligere, maximum  interdum  est  lu- 
crum.' Idem. 

12  Nunquam  rem  fades]  Leno  quid- 
quid  agit,  ad  lucrum  refcrt :  ct  sic 
lucri  genus  dicit  esse  Syrus  a  Leno- 
ne,  quemadmodum  pcrsuadet.  Et 
nota,  'rem,'  et  litem,  negotium  nic- 
retricis,  et  patrimonium,  et  omnem 
pecuniam  noiiiiiiari.  Idem. 

Nunquam  rem  fades]  Secundum 
personam  scrvi  Lenonem  Syrus  bor- 
tatur,  bominem  ad  lucrum  excitans, 
non  ad  boncstatem.  Idem. 

Nescis  inescarc  homines,  Sannio]  Mf- 
racpopa,  ab  aucupibus,  qui  avibiis  ca- 
piendis  offundunt  cibum.  Idem. 

Nescis  incscare  liomines]  Plaut.  Asin. 
act.  I.  sc.  3.  '  Hie  noster  quxstus 
aucupii  simillimus  est :  Auceps  quan- 
do  concinnavit  arcani,  oiTiindit  ci- 
bum :  Aves  adsuescunt.  Necesse 
est  faciat  sumptuin,  qui  quasrit  lu- 
crum,' &c.  Fariuibius. 

13  Credo  istue  melius  esse]  Vide  co- 
miciim  errorem  utriusqiic  personae, 
et  callidi  Lenonis,  et  captiosissimi 
Syri  servi.  Donatus. 

15  Age]  '  Age,'  nunc  vcrbuni  est, 
significans  '  die'  quia  jam  propc  est, 
ut  consentiat  persuadenti.  Idem. 

Tuum  animum]  Deest  '  liberalcm.' 
Idem. 

Quasi  jam  usquam  tibi  sint  viginli 
mina]  Sensus,  (Jiiasi  niimrro  in  ali* 


TERENTII   ADELPH.   ACT.   II.   SC.    II. 


1421 


quo  diicas,  et  in  aliqiia  aestimatione 
constituas  :  et  non  si  velis,  penitiis 
contemnas  vigiuti  miDas,  dutnmodo 
liiiic  obsequaris.  Idem. 

Age,  noti  tuum  animum,  ^c]  Novi 
aiiimam  tuum  praesentis  lucri  avi- 
dum.  Quid  vero  profecistl  ?  ideone 
accepisti,  aut  jncundae  tibi  sunt  20 
minx,  dum  animo  obsequcris  tuo  ? 
Turnebus  insinuationem  esse  vnlt  ; 
quasi  vero  viginfi  minje  tanti  es- 
sent,  ut  eas  malles  quam  hero  meo 
ad  tempus  obsequi.  1.  xx.  c.  31.  Far- 
ualnus. 

IG  Prater ea  autem]  'Apxalfffibs  est 
tigura.  Nam  veteres  libenter  con- 
junctiones  multiplicabant.  Donatiis. 

Te  aiunt  profic'uci  Cypruni]  Et  eum 
non  profecturum  dixit,  sed  jam  '  pro- 
ficisci :'  et  non  ab  uno  dicit  se  audi- 
visse,  ne  negaret :  sed'  aiunt'  in- 
quit.  Idem, 

Ctjprum]  Insulam  in  mari  INIediter- 
raneo,  Vencri  dicatani.  quo  inter  alias 
merctrices  vcliat,  alias  inde  aveliat. 
Farnabius. 

17  Co'cmisse  hinc  qua  illuc  vchcres, 
multa]  Nusquam  hoc  ostcndit  alias 
Terentius  :  sed  apparet  ex  confes- 
sione  Lcnonis  vera  haec  omnia  esse. 
Et  mira  varietas  est.  '  Proficisci, 
coemisse,  conductani  navcm.'  ne  di- 
ceret,  *  proficisci,  emere,'  et '  condu- 
ccrc  navem.'  Et  '  conductam  na- 
vem '  addidit,  ut  dilationera  res  ha- 
bere non  possit.  Donalus. 

Hoc  scin,  animus  libi  petidtll  '  Hoc  ' 
ct  corrcpte  legi  potest,  ut  articulus 
dcnion">trativus  sit ;  ct  productc,  ut 
bignificct  aut  banc  rem,  aut  liuuc  lo- 
cum, id  ent,  Cyprum.  Jdcm. 

IH  Animun  lilii  pcndcl ;  uhi  illinc, 
upcro,  rcdierii,  tamcn  hoc  ngcs]  I  stud 
*  lamen  '  lianc  vim  hubct  quam  Gal- 
lice  in  hi»  verbis  expressam  scutics  : 
VoU3  ne  luinsac-  /"'S  apris  ctla  de /aire 
toftrc  affaire,  I^cos  sex  dcptcm  ad 
earn  significatiunem  ex  I'lauto  iiota- 
vi.  Faljcr. 

IJbi  illinc  >/)t»o  nditm]  Ex  spt  sua 


vult  Syrus  ostendere,  quid  Leno  de- 
bcat  sperare,  id  est,  non  se  acceptu- 
rum  modo.  Donatus, 

I'bi  illinc  spero  redieris,  tamen  hoc 
ages']  Callide  Syrus  ostendit,  nunc  ex 
tempore  nihil  posse  Sannionem  spe- 
rare ;  sed  rem  totam  ditferri  opor- 
tere  in  reditum  ex  Cypro  :  neque 
sibi  dubium  esse,  quin  tum  hoc  ipsum 
facturus  sit  Sannio,  quod  nunc  suade- 
tur,  sc.  ut  obsequatHf  jEschino ;  et 
ex  neglecta  pecunia  majus  lucrum 
expectet.  Bceclerus. 

Tamcn  hoc  ages']  Hoc  est,  exiges 
debitum.  Nam  '  hoc  agere  '  dici- 
mus  euro,  qui  iustat  negotio  suo.  Do- 
7iatus, 

Tamen  hoc  ages]  Ut  ab  jEschino  pc- 
cuniam  cxigas.  Farnabius. 

19  Nusquam  pedem]  Quia  exclama- 
tio  est,  per  aTToa-iuirrjcriv  non  comple- 
tur.  Donatus. 

Hac  illi  spe  hoc  inccpcrunl]  Pcrtiuct 
hue  illud  Aristotelis  (i.  Rhetor.)  nbi 
tractat  de  iis,  qui  aliorum  injuriis 
obnoxii  sunt,  sive  injuria  facile  affi- 
ciuntur.  In  quo  nunicro  sunt  etiam 
ii,  ois  fi-T]  XvcrntXu  StaTpi$iiv  tViTTjpoD- 

TiV  ^  SiKr]V  fl   tKTKTlV,        OfoV    ol    i^tVOl  Ktxi 

avTovpryol.  'EtcI  fuKp<p  re  7ctp  SiaXvoyrai, 
Koi  ^aSiajs  ol  roiovroi  Karairavovrai, 
'quibus  utile  non  est'  (ita  Hermo- 
laus  Barbarus  paraphrasi  magis  quam 
vcrsione  reddidit)  'opperiri  judicis 
animadvcrsionem,  autexpcctarc  teni- 
p!is  ulciscendi :  quales  sunt  advenap, 
ct  opcrariorum  sive  opificum  genus; 
nam  el  qua?stu  quamlibet  tenui  leni- 
uiitur,  ct  ab  actionc  injuriarnm  fa- 
cile tadio  litium  revocautur.'  Et 
temporis,  ct  qu-<cstus,  et  ca?tcraruni 
rcruni  ratio  apprimc  in  hunc  Icno- 
ncm  congruit.  Ciijns  dclibcratio 
utrcctu,  figuris,  imitatione,  absolu- 
tione  eximia  hie  proponitur.  Bcrcl, 

20  Injcci  scrupubiiit  homini]  Hoc 
Leno  non  audit,  sinuil  cnim  dicitur, 
<|uum  illc  rlaniHt.  et  idio  simui  legi 
non  jiolest.  I'A  liir  o.ttcnilil  8yrus, 
quo  hxc  cougiliu  loculub  bit.  Dvnul. 


1422 


nota:  variorum  in 


IUmc  vidi]  O.  I.  c.  iilud  ride.     Fai-r- 

UIIS. 

nine  vide]  Vide  rf  IStuTurfif  dicit. 
DoHiitus. 

21  In  i^kso  (iiticulo  opprcssif]  Mrra- 
d>opci.  peiseveraiis  a  scnipulo,  id  est, 
lapillo,  qui  nos  in  calreo  latcns  ple- 
ruinqiic  la^dit.  Et  *  oppressit,'  vel 
vtiscliinns,  vel  res  ipsa  qiiani  siihjicit, 
id  est,  quod  ait,  '  emptae  muiieres 
coniplures.'  Idem. 

In  ipso  tirticiiU)']  Teiuporis,  quo  mi- 
hi  ad  nicrcatuni  naviganduni  est. 
Famabius. 

Muiieres]  2i5a\t)4"J.  Legitur  empta, 
ct  crnptw.  Doiiatus. 

22  hem  hinc  idia]  In  Lenonis  mer- 
cibiis  iioxT).  Idem. 

Qiue  porta  Cyprum]  Hanc  insiilam 
posuit  Poiita,  vel  qiiod  Veneri  sa- 
crala  sit,  ut  Horatius,  'Sic  te  diva 
potens  Cypri;'  vel  quod  mercatus 
in  oo  sit,  ut  idem  :  '  Nuniquani  di- 
moveas,  ut  tral>e  Cypria  Myrtoum 
pavidus  Dauta  secet  mare.'  Idem. 

23  A'isj  eo  ad  mercatum  venio]  '  Eo  ' 
nunc  adverbiuni  est  iori,  id  est,  Cy- 
prum. '  Mercatum  '  auteiu  locum 
tempusque  significat.  Idem. 

A'wi  eo  ad  mercaltim  veniam]  Dona- 
tiis  et  o.  I.  s.  venio.  Facrmis. 

Damnum  maximum  est]  Quia  et  hoc 
daiiinuni  in  prelio  iniilierib  est.  Do- 
natus. 

24  iY««c  si  hoc  omitto]  Quod  dam- 
num est  scilicet.  Hoc  autem  dicit 
ncgotiuui  cum  ^scliino.  Idem. 

Nunc  si  hoc  omiltam,  actum  ugam] 
Liber  Bentl)inus  et  Victorianus  et 
I^onatus,  omitto.  Faiirnus. 

Actum  iigam]  Proveibium,  id  est, 
niUil  agam.  quod  enim  in  jure  seuiel 
judicatuiH  luerit,  resciiidi  el  itcruin 
agi  non  potest.  Sic  in  Pliormioiic, 
'  actum  aiuut  ne  agas.'   Dimntus. 

Actum  oi^am]  Incassuni  coiitendam. 
Sumptum  a  foro  et  jiidiciis,  nbi  non 
lic«t  causam  iterum  ageie,  dc  qua 
jam  sit  pronuiitiatiim.  J'anuihius. 

25  MUil  est]   Novc    uiltil  est:    pio 


nulla  spes  est.  Donalus. 

liij'rixeril]  Pro  '  retVigescit.'  Idem. 

Nunc  dcmum  renis]  Mimesis  foren" 
sium.    FarmibiuJi. 

26  Ut  sit  satins  perdere]  Per  iirep- 
$o\iii>  hoc  accipe.  nam  non  convenit 
persona^  lenonicac  damna  contem* 
ncre.  Donatus. 

27  Ant  nunc  tnnnere]  Dum  non  na-     ■' 
vigo.  Idetn. 

Turn  persequi]  Qnuni  rcdiero.  Idem. 

28  Jnmne  cnumerasti]  Finxit  Syrus 
se  non  iutellexissc,  quid  apud  se  ip- 
sum  Leno  locutus  sit.  ideo  illi  aliud 
ait,  quani  ille  secum  disputaverit. 
Idem. 

Jumne  enumerasti,  id  quod  ad  te  re- 
diluru7H  putes]  Donati  commentarius 
revera  hie  nugas  habct.  Reliquerat 
Syrus,  veluti  per  dissimulationem, 
Sannioni  spatinm  deliberandi ;  post- 
qiiam  is  negaverat  se  pcregre  iturum. 
nam  hoc  erat  ulcus,  quod  Syrus  cal- 
lide  tangcre,  leno  callide  contegere 
cQ'perat.  Nunc,  post  interpositam 
nioram,  Syrus  jamne  enumerastiy  in- 
quit,  et  rationem  satis  subdiixisti, 
quid  sit,  i.  e.  quantum  sit,  quod  ad  te 
redibit,  sive,  quantum  lucri  sis  fac- 
turus,  Cyprium  mercatum  ncgotio 
yEschiui,  aut  hoc  illi  pra^ferendo  ? 
hac  enim  dubitalionc  aniuuim  lenonis 
diverse  trahere  volebat.  Sequentia 
clarc  id  ostcndnnt  qiiando  Sannio  si- 
niulat,  Cypriiun  iter  se  posthabitu- 
rum.  Baeclerus. 

Quod  ad  te  rediturum  pules]  Hoc 
dicio  tantuni  ilium  acceptuium  sig- 
nificat, quantum  dederat  in  puella. 
Nam  ad  nos  redit,  quod  a  nobis  abie- 
rit.  Et  dicendo  '  rediturum,'  ostrn- 
dit  super  viginti  minas  nihil  ilium 
sperarc  oporlere :  sic  enim  supra, 
'  Minas  viginti  tu  illam  cmisti,  qua; 
res  tibi  vertat  male.'  Donatus. 

Quod  ad  te  rediturum  putes]    Multi 

antiqiii    libri,  inter  quos  IJembinus, 

item  Donatii.x,  his  anteponiint  dictio- 

nem  id.  Fiicirnus. 

:i'.»  IJvccinc  illo  dignum  est]  Hujtis- 


TERENTIl   ADELPH.   ACT.   II.   SC.    II. 


1423 


modi  comploratio  summam  despera- 
tionein  Lcnonis  ostendit.  Donalus. 

Hoccine  incipere  jEschinum}  Quasi 
de  niagDO  facinore  dixit.  Ut  in 
HeautoDtimorumeno,  *  Vide  quod  in- 
ceptet  facinus.'  jEschinnm  autem 
cum  laudatiune  dixit,  quasi  queni  non 
deceat  male  facere.  Et  vide  quam 
omnia  experiatur  irapotens  et  miser, 
ob  recuperandam  rem  suam.  Idem. 

30  Ut  hanc  tnilii  eripere  postulef^ 
Non  dicit  de  qua  :  quia  de  ilia  sermo 
est.  '  Postulet,'  velit,  aut  speret. 
Cicero,  ut,  'Temporibns  reipnbl.  ce- 
dat,  non  est  postulandum  :*  id  est 
cupiendum,  aut  expectandum.   Idem. 

Eripere  postulet]  'Ev  t^  ^Oei  dixit, 
noB  eripuerit,  tanquam  adhuc  non 
feceiit.  Et  sic  loqiiuntur,  qui  nolunt 
circa  se  perseverare  injuriam.    Idem. 

31  Labascif]  Hoc  presse  dicitur. 
Et  proprie  dicit '  labascit,'  ut  et  suam 
instantiam,et  cunctaiionem  tarde  iu- 
cipientis  cousentire  monstrarut.  nam 
inchoativuiu  vcrbiim  est.  Et  est  me- 
tapliora  ab  arbore  facta  :  qu;e  multis 
succisa  ictibiis  f'erri,  tandem  incipil 
in  casum  ponderis,  niinamque  niini- 
tari.  Idem. 

LabascU]  Vss.  19.  et  20.  dixerat : 
'Timet;  injcci  scrupulii.n  honiini.' 
nunc, '  labascit.'  Ut  gradus  ostende- 
rentur,  quibus  servilis  astiitia,  leno- 
nis  invic<-ni  Syruni  raptantis,  cal- 
liditatcni  superavir.  Cum  lente  hoc 
dixisset  Syrtis,  mox  clare  ad  Sauuio- 
ncni,  veiuti  rem  praecipnain  coiisul- 
tunis  :  '  unnm  hoc  habeo,'  uiium  hoc 
est,  quod  tibi  qneat  pruuiitti,  aut  cu- 
jus  spem  tibi  facere  auMui,  /Lschi- 
num  daturum  esse  (si  statim  nc.  et 
anteqiiam  in  Cypnim  proficiscalis, 
ar^entum  postules  accipere)  decern 
niinas.  '  viilc  si  satis  pUc-cl.'  Quibns 
verbis  in  ipsoexordio  couHiliuni  siium 
cummonilavcrat :  rationc  valida  sub- 
jccla,  quod  balius  f-it  partem  qumn 
totum  nmitterc.  Quod  eo  pcrtiucbal, 
ut  mi.tu  damni  Umio  accendtictur,  ad 
desidcrauduiii,  (juod  ante  rcpndiave- 


rat.  '  Scit,'  inquit  Donatus,  '  ilium,' 
&c.  Unde  et,  lenone  adhuc  cunc- 
tante,  discessurum  se  simulat :  at 
servaretur,  quod  dictum  est;  *  unum 
hoc  habeo.'  Id  quia  tibi  non  placet, 
fac  ut  lubet.  Ea;o  abeo.  Baederus, 

Unum  hoc  habeol  Hoc  clare  et  sub- 
audiendum  est,  '  quod  dicam,'  vel 
'  dicere.'  Donatus. 

Vide,  si  satis  placet]  Non  '  placet ' 
dixit :  sed  '  satis  placet.'  veiuti  mag« 
num  consilium  praebiturus.  Idem. 

32  Potius,  qtrnm  venias  in  perictihun] 
Oratorie  :  comparatione  pejorum,  di- 
cit, hoc  esse,  quod  suggerit,  eligen- 
dum.  Idem. 

33  Scrvesne,  an  perdas  totum,  divi- 
duum  face]  Martial.  Epigr.  i.  75. 
'  Dimidium  donare  Lino  quam  per- 
dere  totum  Qui  n)avult,  mavult  per- 
dere  dimidium.'   Famabius. 

Diciditum  face]  Hoc  est,  divide: 
figura  ixaKpoXoyia. '  Dividuum,'  a  divi- 
sione  :  *  dimidium,' a  dimensione  di- 
cimus.  Donattis. 

34  Minas  decern]  Scit  ilium  viginti 
posse  accipere  :  sed  idcirco  agit,  ut 
optet  Lcno  quod  paulo  ante  uolebat. 
Idem. 

Cvrradet  alicunde]  '  Alicunde '  dic- 
tum est,  quasi  non  habentis  :  nam 
nee  ip.«a  in  proniptu  sunt.  Idem. 

35  Heimihi!  Eliam  de  sorte  nunc 
veniu  in  dubium  miser]  *Sors'  est 
summa,  cui  cxtrinsecus  acquiritur 
fwnus.  Ergo  '  sortem  '  dicit  de  pre- 
tio  quo  empta  est,  id  est,  viginti  mi- 
nis. Et  vide  ilium  dannio  potius  ex- 
clamare,  quau)  injuria.  Idem. 

Nunc  tenia  in  dubium]  Id  est,  in  pe- 
riculum.  Idem. 

'Ml  Onnus  denies  lub(ifecit  mUii]  In- 
juria Lenuni  tuuc  dolet,  qiium  ad- 
juiicta  daunio  est :  ut  supra,  '  quan- 
<lo  euni  quirstum  occeporis,  Accipi- 
cud.i  ct  niussitanda  injuria  adolcsccu- 
liiim  c.sl.'  ^'^■l  idrirco,  enunieratis 
r-QtitunirliiH  adji.-cit,  '  Etiam  insuper 
(li't'rudrt  r'  Et  vide  ut  eadcui  qua^ 
dixit  supra,   rcpetat,  sed   ardcutiiis 


11:21 


NOTiE    VARIORUM    IN 


taiiicii,  ct  cum  av^i'iiTd.  Sic  Virgil,  in 
inajus  rcpctit,  qiiud  iion  scinel  dicit. 
Idem, 

37  Colaphis  tuher  est  totum  caput] 
TuhcT  est  genus  cibi,  collectum  ex  tu- 
mcutibus  el  quasi  prreguantibus  are- 
iiis.  IMus  auteni  hie,  quam  supra, 
dixit,  supra  enim  dixit,  '  plus  quin- 
gentos  colaphos  infregit  miiii ;'  hie 
vero,  *  colaphis  tuber  est  totum  ca- 
put.' Idem. 

38  Kiiam  itisiiper  dtifrudel]  Ad^riffis 
apta  Lenoni  avaro.  nam  honcstior 
persona  uou  hunc  ordineni  faccret. 
Idem. 

Dt/ritdcl']  Fraude  decipiat.  Idem. 

Hiam  insupcr  dcfraudel]  Ad  avari- 
liam  persona:  refert  Uonatus  hunc 
ordincm,  quod  ca;teris  injuriis,  tan- 
quam  majus  quidpiam,  periculum 
damni  subjicit.  (juasi  omnia  facilius 
perpeti  ieno,  quam  dannium,  posset. 
liacckrus. 

Nusquam  abco]  Hoc  dictum  vim 
habet  comminantis :  nisi  illud  cou- 
tcmptii  Rusceperit  Syrus.  Donutiis. 

It  luhet]  Negligentcr  servus  re- 
spondct,  ut  rogetur  a  lenone.  Idem. 

31)  i\'umquid  ris  quin  abeani]  Hacc 
est  plena  locutio.  '  Numquid  vis,* 
dcsiderat  supplcmentum.  Et  hoc  iiti 
tlicto  disccdentcs  solent,  '  quin,' 
nunc,  '  quare  non  '  significat.  Idem. 

Imo  hcrcle  hoc  quaso,  Syre  ;  ut  tit 
hac  tunt  facia]  Ipse  sibi  satisfacit. 
'  Ut  ut '  enim,  quoquo  modo  signifi- 
cat, diverticulum  ad  prcccs  faciens. 
Idem. 

40  Pntins,  quavi  itles  scquar.]  Quia 
dixerat  ^sciiinus, '  Nunc  vide,  utrum 
\is  arguntnm  arcipere,  an  causani 
meditari  tuam.'  Idem. 

L'liU  luic  sunt  acta,  polius  quam  lilcs 
stquar  mcum  milii  redd.]  Quis  iJle 
minis,  ante  satis  est  expositum,  a 
I>crsona,  a  tempore,  a  loco.  Leno  ta- 
mcn,  ut  dissimularct  mctum,  quasi 
per  tirutVcieu',  hoiiestaoratione  utilur, 
'  polius  quam  lilcs  scquar.'  Sicut 
iilibi  bonis  luoratus  nioribus  scnex  ; 


'  Etsi  niihi  facta  injuria  est,  veram 
tamen  Potius  quam  litcs  sccter,  &c. 
niinas  quinqiic  accipe.'  Phorm.  ii. 
3.  GO.  (Src.   liaclerus. 

Vt  ut  luce  sunt  facta,  potius,  quam 
Hies  sequar]  Plant.  Persa,  act.  v.  sc. 
2.  '  Stultitia  est,  cui  bene  esse  licet, 
eum  prfltvorti  litibus.'  Faiiiabius. 

41  Mcum  7nihi  reddatur]  Sortem, 
quam  solam  supra  recusabat.  lit 
oratorie :  non  enim  '  quanti  cmi  ' 
dixit :  sed  invidiose,  mcum  inihi  rcd- 
dat.  Donatus. 

Saltern]  Th  effxa^rov.  Natum  est 
autcni  a  captivis  '  saltern,'  qui  nihil 
aliud  preeter  salutcm  a  victorc  pe- 
tunt.  Idem. 

42  Scio  ie  non  usum  antehac  amicilia 
inea]  Figura  a.^Loirto'Tla,  per  quam  os- 
tendit,  se  fideliter  promittere,  quod 
promittit.  Virgilius  :  '  Scis  me  Da- 
naVs  c  classibus  ununi,Et  hello  Iliacos 
fateor  pctiisse  penates.'  Idem. 

Scio  te  non  us.  anteh,  8fc.]  Totum 
hunc  versum,  pro  indocti  hominis  foe- 
tu,  ejecit  Guyetus.  Nollem  factum. 
Nam  ne  videturquidem  abesse  posse, 
adeo  nccessarium  erat  ad  oiKovon'tav, 
Sannionem,  aliquo  practcxtu  non  ob- 
scure  retineri  in  theatro  ct  differri, 
donee  yiilschinus  cxiret.  Cum  ergo 
Syrus  vidisset  Ctcsiphonem,  et  in 
occursum  ejus  tenderet,  Sannio,  nt 
mos  est  vchementcr  aliquid  cupicnti- 
nm,  denuo  suuni  negotium  ei  volens 
commendare,  aut  aliquid  de  eo  sub- 
nioncrc,  'quid  quod  te  oro  ?'  inquit. 
i.  e.  antequam  abcas,  oro  te  ut.  Scd 
Syrus  interfatur,  ct  differt  Sannio- 
nem, '  paulisper  mane,'  i.  e.  Clesipho 
niihi  alloquendus  est ;  post  ad  te  rc- 
dco.  Quis  non  vidct,  de  indnstria 
Poiitam  hoc  egisse,  ut  leno  retinere- 
tur  ad  ca,  quae  sccna  4.  sequentur. 
Nihil  incommodi  in  phrasi,  'quid? 
quod  teoror'  i.  e.  (juid  voliii  dicere 
amplius  de  co  quod  te  oro?  et  jam 
sccutura  erat  petitio,  nisi  Syrus 
abrupissot.  Convcnit  cliam  instan- 
tiau  leuonit,  quae  itcrum  sc.  iv.  vs.  14. 


TERENIMI    ADELPH.    ACT.    11.    SC.    111. 


1425 


et  16.  signatur.  Ciii  conferas  licet 
siinileni  affectnm  Charini  Andr.  iv. 
2.  28.  &c.  Bceclerus. 

43  Memorem  me  dices]  Figurale  est 
indncta  promissio  piafmiornm.  Et 
bene  utnimqiie  narrat.  nam  non  con- 
tinno  qui  memor  est,etiam  gratns  est. 
'  Memor'  enim  est,  qui  apud  se  me- 
minit.  'Giatus '  qui  meruit  hoc  no- 
mine  vocari,  dum  vicem  roddit.  Nam 
multl  sunt  raemores,  ingrati  tamen. 
Donntus. 

Sedulo  faciam]  Sic  promittit,  ut  ni- 
hil sua  interesse  credatur.  Idem. 

Sedulo]  De  industria,  sine  dolo. 
Idem. 

44  Sed  Ctesiplionem  video]  Adven- 
tns  in  proscenium  personarum  quum 
consnlto  consilio  fingantur  a  Poeta, 
tanquam  superveniant  aliis  rel>u^  i" 
medio  positis,  qua-  ipsarum  iuterven- 
tu  finiantiir:  mire  tamen,  quod  qiiai-i 
ox  argiimento  sit,  ut  futuri  actus  sui, 
antequam  loqui  incipiant,  describan- 
tur.  Idem. 

Lalus  est  de  ainicu]  Hoc  lentius  et 
SHnimisse.  Idem. 

45  Quid,  quod  te  oro]  Deest  '  agis  :' 
sen  deest '  ego.'  Idem. 

Quod  te  oro]  Aut  '  si  quid,'  ant 
'  propter  quod,'  snbintelligimus  :  ut 
sit,  quid  mihi  non  respoiides  de  eo, 
propter  quod  te  oro  :  aut  si  quid  te 
oro?  Et  quam  bene  faslitliosnm  le- 
nonem  facitSyrus,  utopi;ius  ille  de- 
sperando  viginii  udnns  acripiat.  Nam 
et  supra  non  inteniknti  dicittotiens 
in  ano  sensu  hoc  idem  Syrus  de  arni- 
ca.    Potest    hoc   interrogative  pro- 

nuntiari.  Idem. 
ScKNA  III.     lambici  sunt  octonarii 

sivc   tetrametri  acaiaiectici.    vs.   2. 

Mss.  meorum  unus  :  tcrumcnimvero  id 
jutal  demnm,  si  quern  aquum  estfncere, 

is   bene  facit.     Alter    ct    Argent,   ri 

bene  geminant.    vide   Faern.    vs.  :j. 

duo;  quid  e^o  te  nunc  I.  onmes  :  eerie. 

vs.  G.  omnes  :  neminem.  iliio  •./rulrtm. 

nisi    quod   in   altera    rorrectuni    est 

homini,    vs.  8-  unus  :    illius  opera  nunc. 
Delph.  el  Var.  Cl<i».  Te 


vivo  Syre.  duo  :  ofestivum  caput,  om- 
nes  autem  Ctesiphoiii  non  Syro  hoc 
tribuunt.  vs.  9.  unus :  qui  omnia  sibi 
post  putaverit  pro  meo  commodo.  duo 
interserunt,  esse,  ex  quibus  unus, /jm- 
larit.  vs.  11.  duo:  nihil  supra  potest. 
in  quornm  uno  supersrribitur  esse. 
tertius  exprimit :  7iihil  potest  super 
esse,  mox  onnies  :  sed  quisnam  fores 
crepuit.  Bceclerus. 

Abs  qiiivis  homine,  quum  est  opus, 
bencjicium  accipere  gaudeas]  In  hac 
sceva  t;ratiarum  actio  est  ex  per.<tona 
ejus  qui  prastitit,  et  (jus  cui  prtestitum 
est,  et  exipsius  pretii  quantitate.  Nam 
omne  quod  geritur,  aut  in  rebus  est,  aut 
in  personLs,  aut  in  atlribulis  eorum.  Do- 
natns. 

1  Abs  quids  homine]  Bene  sic  coe- 
pit,  dicturus,  ♦  O  tVater,  frater  !'  Et 
'  qui'  secundum  regulam  dixit,  quia 
dicimus  '  quibus.'  Csterum  a  '  quo,' 
'quis'  facit,  non  'quibus.'  Et  in- 
ccrta  distinctio  est  ;  '  quum  est  opus 
accipere  beneficinm,'  vel  '  quum  be- 
iieficium  est  opus.'  Hoc  vetus,  illud 
conimuniter.  Idem. 

Abs  quiris  homine,  Sfc]  Abundat 
Ctesiphoni  pectus  latitia,  quae  ripas 
exsuperat,  tum  potito  triumplians 
aniore,  tu:n  quod  illi  hoc  benificium 
a  tharitate  fratrisprofectum  est,  nou 
sine  dcspectu  et  dispendio  maledi- 
centia-  atque  infamia-.  Farnahius. 

2  /(/  driiium  juvat]  Ostondit  plus 
esse  (|uod  juvat,  quam  gaudiuu).  Do- 
mUus. 

hfttcil]  '  Bene' subaudiendum  est 
bis  numero.  Idem. 

3  O  frater,  frater]  Virgilius,  '  Et 
fralrem  ne  dcserc  frater.'  Unum 
relatuni  est  ad  appellalionem  :  alte- 
ru»n  ad  laudem  ;  8ubdistingu<  iidum, 
ut  videatur  »pi;v.sivi,sse,  quid  ultra 
ditfret,  ct  plas  inveniie  se  non  po- 
tuissc  (jnam  '  frater.'   Idem. 

Quid   tgo   nunc  te  laudim]  '  Quid ' 

propter  quid.     lU  '  nunc  te,'  T<f  iSiu- 

TifTfi^  ndditnni  est  do  superfluo  :  nf, 

'In    nunc    C'ailhaginis  ;vjt;r    Knnda- 

renl.  1   ^ 


U'2G 


NOT>E    VARIORUM    IN 


iiiciUa  locas?'  Idem, 

Quid  ego  tmiic  te  hiudetn]  Quia  laus, 
genus  catis-.K  est,  cjiiod  iion  adliibere- 
tur,  nisi  diibiip  lei.  Idem. 

Quill  igo  vuiic  te  laudeni]  Distin- 
••uendiini.  '  Quid'  antcni :  pro  '  ad 
quid.'  Idem. 

•I  NuinqiKim  ita  wiiipii/icf]  Deest 
'quod:'  ut  sit,  quod  nunquani  ita 
inagnifice.  Duplex  causa  oinitten- 
dft!  laudis,  si  res  aut  nimiuni  mala 
est,  aut  niuiiuni  bona.  Idem. 

Id  virlii.s  qiiin  superet  tua]  Bona 
TTiplippacns.  '  Virtus  tua'  potius,  quam 
'  til.'  Idem. 

5  Itaque  unam  hanc  rem  me  habere'] 
'  Itaque'  et  subjunctivuin  potest  es- 
se, media  syllaba  correpta,  et  prae- 
positivum,  pioducta  eadem  syllaba, 
nt  sit  '  itaque.'   Idem. 

C  Fralrem]  Nove  dixit  '  unam  rem' 
fratrem.  Sed  ego  puto  'fratrem' 
non  subdistingucndunijsed  legcnduni 
contexte  usque  ad  '  principem.'  Nam 
si  dislinxcris  'fratrem,'  erit  bis,  ut 
arbitror,  subaudiendum,  et  supra,  et 
infra.  Quod  si  '  fratrem '  inf'eriori- 
bus  junxeris,  et  cum  admiratione 
pronuntiabitur,et  subaudictur '  (juam 
mihi.'  Hanc  sane  locutidnem  scire 
debcnuis,  propter  personam  clabora- 
tam.  nam  nimium  gaudet,  et  nisticus 
adolescens  est,  qui  laudare  conatur 
/Escliinum  :  quasi  titubans,  et  pene 
balbuliens.  Idem. 

Ilumitii  nemini]  Nove  atiribus  nos- 
tris,  sed  veterum  consueludine  locu- 
tus  est.  nam  quum  '  nemini,'  iiomi- 
nem  significet,  quid  opus  fuit  dicere, 
'  homiui  nemini  f'  Sed,  ut  diximus, 
figiira  est  apxo-iatJLis.  Idem, 

fratrem  homini  ncmincmesse'\  Lego, 
at  in  libro  Bembino  et  aliquibus 
alii«,  homini  nemini,  Ita  ctiam  vide- 
tur  legisse  Donatus,  licet  aliter  lia- 
beaut  ejus  libri.  nam  cum  compara- 
tive legal,  dicens  subaudiendum  esse, 
quani  milii,  procul  dubio  debet  esse 
cui  comparetur,  id  est  homini  nemini. 
Fm-tuiu. 


Fratrem  hum.  nem.  Sfc.l  De  M«s. 
nostris  jam  di\i ;  et  dixcrunt  alii  de 
suis.  Donatus  (|uoque  sic  legit  :  sic- 
ut  veteres  codices  (nam  rcli(iui  iui- 
mutarunt  in,  homini  nemini)  testan- 
tur  ;  imo,  sicut  res  ipsa  cvincit.  N  isi 
enim  ita  legissct,  nulla  essct  annota- 
tio, quam  opposiiit.  Sed  (piod  expo- 
dire  non  potuit,  quid  aliud  quam  <;o- 
mice  ad  rusticitatem  loquentis  retu- 
lit  ?  V.  Fr.  Fabricii  not.  et  Riv.  lia- 
clerus. 

7  O  Ctesipho]  Mire  coepit,  gaudi- 
umsiguificaus, '  o  Ctesipho.'  Donatus. 

O  Sijre]  Ule,  ut  gaudens,  liic,  nt 
qui  nou  pru'viderit,  o  dicit.  Idem. 

()  Syre  /  JEschinus  ubi  es<]  Bene 
statim  de  illo,  cui  agebat  gratias,  lo- 
qui  coepit.  Idem. 

EUiim]  Ecce  ilium  :  vcl  pronomen 
est,  vel  adverbium  demonstrantis. 
Alii  interrogative  legunt  :  ut  sit,  el- 
lum  dicis?  te  expectat  domi.  Ut  sit 
cllum  pioiiomen,  id  est,  i//um.  Nam 
et  illumy  et  ellum,  et  ullum  veteres 
dixerunt.   Idem, 

Dot)n]  Adverbium  est  in  loco.  Id. 

Hem]  Interjectio  est  laetantis.  Id. 

8  Quid  sit]  Deest,  quctris  1  sed 
est  admirantis  magis,  quam  interro- 
gantis.  Idem. 

Illius  opera]  Dicendo  '  opera,'  et 
corporeum  laborem  ^schini  ostcndit, 
et  rcli;;ionem.  Ut,  '  Hunc  milii  da 
propriuni,  virgo  sata  iiocte,  labo- 
rem, Hanc  operam.'  Hanc  religio- 
nem  ait :  ut,  '  annua  magnas  Sacra 
refer  Cereri  laetis  operatusinherbis.' 
Idem. 

Illius  opera,  Syre,  nunc  vivo]  O  mi- 
ram  amplificationem  beneficii.  Non 
dixit,  Illius  opera  amicam  liabeo  : 
ged  quod  satis  grave,  et  satis  ama- 
torium,  illius  opera  nunc  vivo,  inquit. 
Idem. 

Festivum  caput]  Huic  contrarius 
sensus  est,  '  ridicnlum  caput.'  Alii 
putant,  'festivum  caput,'  non  jEschi- 
ni  intelligendum,  sed  orationis,  quam 
babet  Ctesipho,  agens  gratias  fratri. 


TKRENTII    ADELPH.    ACT.    II.    SC.    IV. 


1427 


Ita  in  Eiinucho,  *quam  vemiste  quod 
dedit  principiiim  adveuieus  !'  Quod 
si  est,  nihil  potest  supra  iianc  laiida- 
tioneru  :  nam  supra  lioc  factum  erit 
accipiendum.  Sed  male  :  nam  'ca- 
put yliscliini,'  id  est,  ipsum  ^^isciii- 
num  :  ut  in  toto  pars  sit  per  (TweK^o- 
xftf  :  in  qua  figura  et  pars  pro  toto 
ponenda  est,  quae  aut  eminet  ex  toto, 
aut  majoris  pretii  est  ad  id  quod  agi- 
tur.  Quod  ipsum  sic  esse  observa- 
tum  a  bonis  autlioribus,  si  exempla 
iTweKSoxv^  peuitus  cor.siderare  stu- 
des,  iuvenies.  Idem. 

9  Quin  omnia]  Admirative  quin: 
et  sic  pronuntiandum  quin,  rh  7rape\- 
Kov  usque  ad  '  m;dedicta,  famam.'  Id. 

Omnia  sibi  qui  postputarit  esse  prcB 
meo  commodol  Lege,  postputuvit  esse, 
&:c.  idque  ob  verbiim  seqiiens, '  traiis- 
tulit,'  vide  raernum  pag.  123.  edit. 
Juntinae.   Faber. 

PrcE  meo  commodo']  Id  est,  mei  corn- 
modi  comparatioue  :  ut  in  Euuuclio, 
'  Hie  ego  ilium  contempsi  prae  nie,' 
id  est,  mei  coinparalioue.  Dunatus. 

10  Maledicta,  famam]  *  IMaledicta,' 
aut  lenonis,  aut  Uemeae :  '  famam' 
autem  populi.  Nam  si  aliter  acce- 
peris,  idem  maledictum  videbituret 
mala  fama.  Idem. 

Meum  amorem,  et  peccatum]  De  la- 
pienda  meretrice,  et  auianda.  Idem. 

Meum  amorem,  et  peccaliim]  Quum 
dixisset  '  omnia,'  duo  tantnm  intulit, 
'maledicta'  et  'famam:'  ut,  'Om- 
nia Mercurio  siniilis,  vocenique  co- 
loreiiique.'  Kt  hoc,  ut  sit  defectus 
quidani  intclligendus  ex  ai!°ectu  gra- 
lias  agciitis.  Idem. 

lit  se  transtutit]  Fulchra  irapcurKtv^, 
qua  erratura  est  Sostrala  circa  /E»- 
chinum,  qucniadtuoilimi  jaui  erravit 
Demea,  eo  (piod  ah  illo  credidit  ama- 
ri  meretrifctu.  Idem. 

11  Nihil  pnle  supra]  "KWnt^/is  per 
admirationem  C'-t;  subandiciiijiim  est 
cnim  vel  '  esse,'  vel  'dici.'  I't  '  pote' 
pro  'potis,'ct  'mage'  pro  '  magis.' 
T(fi  iipxaiffn^).    Idem. 


Sed  quid  nam  ?  /oris  crepuit]  Reso- 
nuit:  ut  '  decrepiti '  dicti  sunt  cla- 
mosi  senes.  '  Foris  '  singularis  nu- 
nieri,  nominativi  casus.  Idem. 

Scd  quisnam  1  foris  crepuit]  Vide- 
tur  hjec  lectio  et  distinctio  commo- 
dissima  esse.  Vide  Faiirn.  et  Gnyet. 
Plaut.  Casina  v.  1.  17.  '  Vestra  fo- 
ris crepuit.'  et  alibi.  Boederus. 

Fores  crepuit]  Fores  in  aedificiis 
antiquis  in  publicum  aperiebantur. 
Exituri  fores  ab  intus  manu  pulta- 
bant,  quo  caverent  qui  foris  erant, 
ne  a  foribus  repenJe  in  viam  protru- 
sis  lajdereiitur.  Scholiast.  Aristoplia- 
nis  in  Nubibus  :  'Eirl  5e  twv  taai  ei^J- 
<pr]Kf  tt;;/  6vpav  i^idv.  Farnahius. 

Mane]  '  Mane,'  gaudentis  est  hoc 
dictum,  non  opperiri  jubeutis.  Dona- 
tiis. 

Sy.  mane,  ipse  exit  foras]  O.  1.  s. 
et  Donatus  geminat  dictionem  mane; 
quare  totum  versum  ita  legeriiii  : 
Nihil  pote  supra,  quidnam  fores  cre- 
puit!  mane  mane,  ipse  exit  foras.  Ut 
in  quarta  sede  sit  proceleusmaticus, 
eliso  ex  fores,  s.    Faenins. 

ScENA  IV.  Ootouarii  lambici  s\int. 
vs.  1.  Mss.  nostri  omnes :  inen'  quarit  ? 
duo:  minquidnam  effertur?  vs.  3.  om- 
nes :  tristitiam.  vs.  4.  omnes  :  ego  iUam 
facile  veroomilto,  ifc.  unus  :  qui  tandem 
te  haheam  fratr.  vs.  7.  unus :  quasi 
nunc  non  nurimus  nos  inter  nos,  o  C'le- 
sipho.  alltr  omittit  nutic.  tertius  cor- 
ruptus  est.  vs.  8.  omnes  :  sed  hoc  mihi 
dolet.  vs.  9.  tilii  nihil posscnt  uu.riliarier. 
vs.  11.  omnes:  ex  patria,  vs.  17.  duo: 
istum  horn,  impuriss.  vs.  20.  omnes  : 
bono  animo  estu. 

Pleraque  hujus  scena-  bene  inter- 
pretatur  Uouatus  :  quern  vide.  Bte- 
clerus. 

1  L'lii  illc  est  sacrilegus]  Mire  /E8- 
chinus  Kcrvat  adversus  Lenuiiem  su- 
pnrbiam,  (|uue  osteuditur  tanto  esse 
alu'iiiiir  ab  amoribus  Meretrieis,i;uan- 
to  aiiilacior  iu  Lenonem.  Ihmatus. 

Mine  qnitril  !  num  qntdnain  iffert] 
Spi'iut  nunc  leuo  se  :ili(|uid  ueceptu- 


1428 


NOTiE    VARIORUM    IN 


nun  propter  convititim.  Vt  alibi, 
'  minis  viginti  U\  iilani  riiiisti  :  qu;T> 
res  tihi  vertat  male.  Ai  j;!"!)!!  taiiliim 
tibi  Oabitnr.'  Et  vide  quaiiti  facial 
leno  pr.c  liK  TO  injiiriam,  qui  se  '  sa- 
crileffi '  nomine  siijnifieari  non  solum 
non  tlolet,  sed  etiam  cupit.  Opoitct 
fintein  witic  tjnurit .'  cum  qnadam  ijes- 
tieulationc  et  snbsnltatione  speran- 
tis  Lenonis  ad  iioc  sc  qnivri,  nt  acci- 
piat,  promiiitiare.  Idem. 

Men'  qiucril]  INIeliiis  innlto  in  lib. 
Rembi,  me  quitrit,  sine  intenoga- 
tione.  Idque  facete.  Ubi  'sacrile- 
fjnni '  noniinari  audit,  de  se  sermo- 
nem  esse  putat.  Se  videlicet  noverat 
Sannio,  et  sciebat  quo  valeiet  yvaidi 
frfavrhv,  ex  tripode  Uelpliico,  liomo 
perditns,  corrnptns  ipse,  perditor  et 
corrnptor  alionim.  fnhcr. 

Sum  qiiidnam  fffert]  An  utiquc  ar- 
gentum  etlVrt,  pretiuni  fidicinac  mp- 
t;r  ?  Farniiliius. 

Occidi :  nihil  video]  Occidi,  non 
quia  sacrilegus  dicliis  est,  sed  quia 
nihil  accipit.  Et  simul  gestuni  con- 
sidera  loqnentis  ex  verbis.  Donatus. 

Occidi:  nihil  video]  Mire  hoe  verbo 
apparet,  in  viiltn  lenonis  et  speni  nior- 
tuani,  et  extinctum  gaiirlium.  tium  et 
apta  est  eWtufnj  hac  dicentis:  nihil 
nV/ro.  neque  cnini  addidit  'proferri,' 
aut  quill  tale.  Idem. 

2  Ehcm]  Interjectio  repcntina^  rei. 
Donatus. 

Opportune :  le  ipsum  quccrito]  'hcrvv- 
itrov.  Dee9t  venijise:  non  enim  se- 
quenti  nectitnr.    Idem. 

Quid  Jit,  C'tesipho]  Quid  Jit,  blan- 
diim  initiuni  est.  non  enim  nunc  in- 
terrogat,  qnutn  ipse  dicat,  in  tuto  est 
omnis  res.  %\c  ipse  mox  in  subditis, 
jum  nunc  luce  lua,  addidit  pra::ter  na- 
liiram  qnastionis.    Idem. 

Quid  ft]  Quid  agitnr?    Idem. 

3  In  tuto  est  omms  res]  Quasi  ama- 
toti,  omne  dixit  negotium  de  arnica. 
An  omnis  re.i,  v\  lenonis  jurginm,  et 
tUHpicio  patris  Uemea;  ?  Idem. 

Omitle  rcro]     Vcro,  abundat:    aut 


correptivum  est,janidndum  non  omit- 
tentis.    Idem, 

Tristitiam  tunw]  Sic  dixit,  quasi 
nimiani.   Idem. 

Tristiticm]  Kx  libro  Dembi.  Sic 
alibi,'  ncquitics,' &c.   ralnr. 

4  Ego  ilium  hercle  cero  omitto]  Ap- 
paret non  nunc  primum  »liei  Clcsi- 
plioni  ab  /tsriiino,  *  Ouiitte  vcro  tris- 
titiani  tuam.'  Nee  nnnc  primum  re- 
sponsum,  omitto,  et  ideo  addituui  est, 
hcrclc  vcro.  Quia  nunc  doniuni  data 
est  plena  securitas.  Donatus. 

Ego  illam  hercle  vero  omitto]  Hie  et 
se(iuens  versus,  in  libro  Bembino,  et 
inultis  aiiis,  ita  ordinati  sunt  iu  octo- 
narios  iambicos  :  Ego  illam  hercle  vero 
omitto,  qui  quidem  te  haheamfratrem,  o 
mi  JEschine,  O  mi  germane,  ah  vereor 
coram  in  os  te  laudare  ampHus.  Sed  in 
priorc  versu  ex  quidtm  m  elidetur  ; 
(juamvis  seqiiente  consonante.  habeam 
vero,  in  dnas  syllabas  contrahctur. 
fai'rnus. 

5  O  mi  germane]  Mi,  mens:  sed 
vocativi  dixit  casti.  Donalus. 

Coram  in  os  te  laudare  amplius]  Co- 
ram, ad  ipsum  pertinet  qui  lau<lat,  et 
ad  cos  qui  andinut:  in  os,  ad  ipsum 
qui  latulatnr.  Nam  coram  laudat,  (|iu 
non  tacet  apud  alios,  et  hoc  agit  non 
per  epistolam,  sed  ipse  prirsens.  In 
OS,  qui  a|iud  ipsum  loquitur,  (|Mem 
collaudht.    Vnnatus. 

Laudare  amplius]  Quia  laudavit.  Id, 

6  Ne  id  ass(nlandi]  Antiqua  eAAei- 
\pts.     Deest  enim  causa.  Idem. 

As.wntandi]  Adulandi.  Et  utruni 
deest  causa,  au  ad  ipsam  litem  sic  di- 
cilur?  Idem. 

Ne  id  asseninndi]  Spccta  si  non  rus- 
ticns  adolescens  est,  et  purissiniic 
simplicilalis,  adeo  ut  etiam  velle  lau- 
dare fratrem  niniio  piidore  non  pos- 
sit,  hoc  solo  (jiiia  piiesens  est,  (iiium 
ilium  ninium  laudarit  ab:<enlem.    Id. 

Quam  quod  hahiam  gralum]  Varie: 
non  (iuiin  intulit,  quam  gratias  agindi. 
Ideu). 

Quod]  Quia.    Idern. 


TERENTll    ADELPH.    ACT.    11.    SC.    IV. 


1429 


7  Age,  inepte]  Non  est  injuria,  quia 
et  major  frater  est,  et  blaiiMa  dictu- 
riis.   Idem. 

8  Hoc  milii  dulet]  Tw  jSiwrtcr/n^  mihi 
dolet,  pro  doleo.  Et  dulet  bis  stibaii- 
diendiim  est.  hUm. 

Et  pene  in  euvi  locum  redissp]  Insl- 
iiuatio  beneficii  ex  pericuio  et  diffi- 
cidtate,  ob  tempus.   Idem. 

9  Ut  si  omties  cuperent'l  Non,  si  e^o 
tantiinimodo  aliis  advcrsaiitibus.  Jd. 

10  Fudebat]   Deest futeri.   Idem. 
StuUitia  est  isihcec]  Hoc  scilicet  fa- 

teri  ei,  qui  ipse  patri  nuDiqiiam  qiiid- 
qHJtm  relaverit.  Idem. 

StuUitia  est  istacl  Plains  liic  pudor 
atque  iniitilis,qni  egentes  impediat  a 
poscenda  amiconim  ope  et  beniji;ni- 
tate.  Hfsiod.  AlSws  S"  ovk  ayad^i  K^xfiV- 
fiivov  AvSpa  Kofil^fi.  Homer.  Odys.  p. 
A(5u>  6'  OVK  ayaOriv  (paxr"  efifityai  avSpl 
■npoticTTi.  Et  apyhs  6  Oihs  Euripidi  in 
lone.   Farnabius. 

Tarn  ob  parvolam  rem]  Ergo  dimi- 
niitivis  adjiMigitiir  tarn  particiila.  Et 
deest  perire :  sed  t^  i\/<pr)tJLiafjL(^  tace- 
tur.    Dnnatus, 

Tarn  ob  parvolam  rem']  Id  est,  niere- 
triceni.  Et  bene  liic  dicil  jlisciiiniis, 
quasi  qui  majora  expertiis  sit,  id  est, 
vitium  virginis.  Idem. 

11  Pane  ex  patriu]  "Decst,  fugere : 
quia  amatores  coniici  cito  comniinan- 
tur,  patriani  se  desertiiros,  ut  arnicas 
seqiiantur.    Idem. 

Pwne  vx  ]tntria]  'Anoffiwirrjais  fucprj- 
HKTfjLov  x'^P"'-  Menander  inori  ilium 
voliiishe  fnigit,  Tereiiliu>  fugere.  Id. 

Pane  e  palria]  Donalo  amiotante, 
'  Menaiidcr  niori,'  iicc.  I'ndo  appa- 
r(>t,  nostruui  I'oi'iam  semjicr  id  (juod 
minus  est,  i.  e.  a  tragicis  iriQtffi  loii- 
gius  abest,  sumcrc;  adcoque  tnoduin 
Coma;dia;  probe  servare.    liwclerus. 

Turpe  dielu]  'I'e  fiigere  Hciliccl.  Et 
deest  eft.   Donatus. 

Ut  islac  proliihrnul]  Id  est,  pxiliuin, 
fugamque  ))aliiii;.    Idem. 

12  Peccnvi]  A[)proiiavit  ex  pericu- 
io magnitudincu)  bcoeficii.  Idem. 


Quid  ait  tandem  nobis  Sannio]  \o- 
bis,  rw  IdiooTKTfxy  additum  est.  Non 
enim  nobis  Inteiligendum  est.  Idem. 

Jam  tnitis  est]  Quia  debacchatns 
est  supra  leno,  juw  mitis  est  dixit.  Id. 
l.S  Ego  ad  forum  ibo]  Tunc  enim, 
in  foro  et  de  mensje  scriptura  magis, 
quam  ex  area  douioque,  vel  pista, 
pecunia  numerabatur.  Idem.  Ita  in 
Pliorni.  V.  8.  28.  '  Sed  transi  sodes 
ad  forum,  atque  illud  niibi  argentum 
rursiini  jube  rescribi.'    Bceclerus. 

Ut  hunc  absolvam]  Id  est,  ut  himc, 
rt^ddito  illi  pretio,  dimittan).  Nam 
vclpti  ligati  sunt,  qnibus  debeturaii- 
qiiid.  Dicuntur  etiam  servi  illi  solvi, 
qui  quum  debitores  jjretiorum  fue- 
rint,  pecnniam  reddiint  debitam.  Est 
ergo  absolvam,  pro,  a  me  solvani.  An 
jocaturin  tristitia  Lenonis,  qui  ilium 
cnni  barba  lenonia  et  niojsto  vidtu 
se(|i;itur,  tanquam  reus?  Donafus. 

Ut  hunc  absolvam']  Ul  Sannioni  ar- 
gentum persolram.  Farnabius. 

Tu  intra  ad  illain,  Ctesiplw]  Bona 
eAA.en|/(s,  signiticaus  l*titiam  potiuii- 
da?  meretricis.   Donatus, 

14  Syre,  insta]  Jam  Syrus,  non  ut 
adjuvet,  sed  ui  instanter  adjuvet,  ro- 
gatnr.  Idem. 

Eamus ;  namque  hie  properal]  Hoc 
ciamat  Syrus,  ut  beneficiuni  osten- 
dat :  sane  ita  ut  rursus  Lenonem  de 
profectione  absttrreat.  Idem. 

Ne  tarn  ijuidcm]  A  Lenone  incon- 
stanter  dicilur,  ut  pcrturbatio  nietu- 
entis,  magnum  danniuin  possit  osten- 
dere.  Idem. 

AV  lam  quidem]  Turn  pro  ttintvm. 
an  tam  pro  tamen  '!  et  deest,  dicas  me, 
properare,  ant  propero :  ut  sit  etiam 
adverbium  hnrtantis,  vel  consentien- 
tis.  Idem. 

l."}  Quaiiiris  iiinm]  I'ro  In  (juan- 
tn»i  vis.  Ftinm  pariicula,  utruu)  con- 
sentieuiis  adverbiiim,  an  cunjiinctio, 
(|ua  siiinificat  et  properare  se,  et  non 
in  taniiiiu  ut  ncgligat  quod  sibi  ilebe- 
tiir.  Idem. 

Mnneo  otiosut  hie]  Hoc  separatim 


1430 


NOTiE    VARIORUM    IN 


iiitVu-nihini  est,  quasi  pcrtinaciter 
asseicntini  Lenonein  iiistiitimim  sc 
exclaniaiionein*  faceietlfiiotetur.  /(/. 

Ulnuio  otiosHS  hie]  Dixcrat  cniin 
propiro:  et  niisiiin  conscnseiat  in 
Syri  veri>a,  ;)ro/)t'rnsse  .It'  dicciitis.  Id. 

Redtletur  ;  ve  time']  Quod  despeia- 
veiat  Lcno,  Syri  osti'iidit  scrmo.  Id. 

16  I't  nmne  reddat]  Propter  illud 
quod  Syriis  dixerat,  dividuum  face. 
Et  probatiim  est,  conipletiiniqiie 
quod  HJt,  '  Cnpide  accipiat  faxo.' 
Et  hoc  ipsuni  mm  trepida  et  viiltii- 
osasuppUcatione  proniuitianduin  est. 
Idem.  • 

Tace  modo,  ac  sequere  hac]  Sic  ait 
Syrus,  (|iiasi  nunc  Lenonem  doceat, 
quae  sit  ars  non  perdendi.  Et  totiim 
cum  supercilio  prastantis  magnum 
beneficium  dicit.   Idem. 

iSVi/iior]  Hoc  verbo  Leno  satis  com- 
mili^atns  ostenditur.  Idem. 

17  Heus,  hens,  Syre]  Ex  argumen- 
to  est,  ostendere,  quantum  tiineat 
Ctesipho  SiKvum  patrem.  Idem. 

Heus,  heus]  Vox  est  de  longinquo 
revorantis.  Idem. 

Obsecro  hercle,  hominem  istum  im- 
purissimum]  Satis  mansuete,  quasi 
Lenonem,  aut  non  possit  rusticns, 
aut  non  audeat  dicere,  huminem  dixit. 
Idem. 

Istum  impurissimum]  Avarissimum. 
Et  totum  cum  execratione  Lenonis. 
Idem. 

18  Ne,  si  magis  irrilatus  siet]  Velut 
clamet,  scilicet  :  et  proprie  de  Lcno- 
nc,  quern  irritari  dicit  ut  canem.  Nam 
irritari,  proprie  canes  dicnnttir.  Lu- 
cilins  de  litcra  R  :  '  Irritata  canis 
quod  homo  quam  piurima  dictat.' 
Lenonem  autem  timet  Ctesiplio  nl 
rusticus,  ut  sub  patre  duro,  ut  ama- 
tor.  Idem. 

19  Aliqua  ad  patrem  hoc  pcrmanet] 
Non  dicit  quid  :  sed  nos  intelliginius 
rdpiuni  puellaj  significari.  Idem. 

Atiijua  ad  patrem  hoc  permonet] 
I'topiic  secretum  latens  latici  com- 
paratur,  intra  vas  clausun)  cxisleiiti  : 


quod,  quum  elfunditur,  manat.  Sic 
et  alibi  de.  romniillendis  secretis 
lo(|ucns,  '  I'lenus,'  inqiiit,  *  rimarum 
sum  :  hac  atque  iliac  peifluo.'  Dona- 
tus. 

Atque  ego  tunc  perpcfuo  perierim] 
Quasi  et  nunc  se  periisse  sentiat,  sed 
non  ))erpetuo.  Idem. 

Tunc  pevpctuo  perierim]  Omnes  fere 
1.  s.  turn.  Faiirnus. 

Ego  turn  pcrpetuo  perierim]  Abdi- 
candi  (ilium  causae  fuerunt :  si  filius 
noctu  foris  cubuisset  ;  si  comessa- 
retur ;  si  lenones  pnlsasset;  si  libi- 
dini  incumberct;  (Lucianus  in  abdi- 
cate) si  patcrnze  voluntati  repugnas- 
set.  Fab.  1.  ill.  c.  7.  et  1.  vii.  c.  4. 
Plin.  1.  VII.  c.  45.  Cod.  I.  viii.  1.  47. 
de  patr.  potest.  Farnabiux. 

20  No7i  fiet ;  bono  animjo  esto]  Ut 
illi  liberalis  timor  est,  ita  Syro  servi- 
lis  confidentia.  Donalus. 

Tu  cum  ilia  te  inlus  oblecta]  Morali- 
ter  ill(t  dictum  est.  ut,  '  Daturne  ilia 
hodie  Pampliilo?'  et,  '  Ilia  quidem 
mea  erit.'  Idem. 

Tu  cum  ilia  tc  intus  oblecta]  Honeste 
explicavit  tur|)e  diclu.  Idem. 

21  Et  lectulofi  jube  stcrni  nobis]  Ser- 
vus.  *  nihil  tain  comicum.  Et  vide 
ut  totum  superbe  acmagnitice  loqiia- 
tur  Syrus.  Idem. 

22  Conrertam  me  domurri]  Conver- 
tarn  maguifice  dictum,  verbum  est 
enim  magni  moliminis  et  agminis  in- 
gentis.  Nam  convertere  se,  dicitnr, 
quem  pompa  przccedit  ;  ut  Impe- 
rator  proprie  convertit  exercitum. 
Et  hoc  spectatur,  ut  moribus  arro- 
gantes  servi  sint,  quum  lactantur. 
Idem. 

Obionio]  Andr.  act.  ii.  sc.  2.  Far- 
nabius. 

23  Ita  quccso,  ifc]  Voinnt  quidani 
et  bunc  versum  Syri  personae  adjun- 
gendum  :  sed  Clesiplionis  verba  esse, 
ex  subditis  planum  est,  quum  dicit> 
'  Hunc  <liem  misere  niinis  cnpio,  ut 
cft'pi  perpetuum  in  laititia  degere.' 
D'lnatwi. 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    HI.    SC.    I. 


1431 


ACTUS     III. 


ScENA  I.  Octonariis  et  septenariis 
constat.  Vs.  1.  omnes  Mss.  nostri  : 
obsecro  mea  nutrix  q.  &c.  vs.  8.  unns  : 
note  mtUus  fieri  h.  p.  6cc.  duo :  here 
note  m.  f.  h.  p.  vide  Guyet.  Donatiis 
et  Eiigraphius  legiint  :  erenata.  vs.  9. 
Argeutor.  ut  edidinius.  unus :  quando 
citiiun  ita  oblatum  est,  quod  ilium  atti- 
net  potissimum.  vs.  10.  omnes,  ut  edi- 
dinius. Boeder  us. 

1  Obsecro,  mea  imtrix^  Hcec  scena 
Tragadia  ordinem  servat.  Nam  Tragce- 
dia  in  tria  dividitur,  Expectationem, 
Gesta,  el  Exitum.  Hie  ergo  Expectalio 
eat  in  Get<e  nuntio :  Gesta,  in  planctu 
SostrattB :  Exitus*  Donatus. 

Obsecro,  mea  tu  nutrix]  Hinc  de- 
monstratur, quisit  niateinus  affectns, 
quam  grata  in  doniinos  servorum  fi- 
des sit :  eundemque  laborem  et  doio- 
rem  esse  exfalsis  et  veris  malis.  Id. 

Obsecro  mea  tu  uutrix]  Personae 
aiit  suis  verbis,  ant  alioruni  insinuan- 
tur.  £x  suis  :  ut  nunc  persona  Sns- 
tratas.  £x  alieuis:  ut  Micio  JEs- 
cliini  persona  ex  jMicionis  oratione 
ac  Demcsc.  Idem. 

Obsicro,  mea  tu  nutrixl  Mea  nunc 
pro  blandimento  ponitiir.  Idem. 

Quid  nuncjiet]  IiDploratio  est  ma- 
gis  trepiduiitis,  ijuaui  ignoratio  et  in- 
tcrrogatio.  nariKjue  iliiiis  nntrix  est, 
quippc  anicula  est:  sed  noii  sapieii- 
tiornutrix  mt,  quani  doniina  sua.  Ip- 
oumetiani  quod  dirit,  nu/r/.r,  lionori- 
(icnm  eitt.  Ut,  '  Annani,  cliara  niihi 
Dutrix,  line  siste  sororeni.'  Sunt 
enim  numina  ad  aliquid,  (jiiibus  nos 
tamen  velinius  ab  ornnil>iis  ap]>cllari, 
ut  Magistir,  Mediciis,  Orator.  Idem. 

Obsecio,  mea  tu  nutrix,  quid  nunc 
fietl  Cquidfut,  roga.i!  Kccte  ade- 
pol  ipero.  S.  modi)  dolorm,  luea  tu,  <>c- 
cipiunt  primvlum.  C.  Jam  nunc  times, 
quaii  nunqu'im  ad/ucrit,  nunquum  tule 


pepereris]  Hoc  a  netnine  visum  est 
prius,  quod  ego  jam  dicam,  Delen- 
dam  personam  Sostratae  ante  banc 
vocem  modo :  delenda  est  et  persona 
Cantharae  ante  Jam  nunc,  et  debent 
omnia  dici  per  continuum  sermonera 
a  nutrice  ad  ilia  verba  miseram  me, 
qucB  a  Sostrata  dicnntur.  Sostrata 
initio  dixit,  mea  tu;  Nutrix  et  ipsa 
respondens  ait,  meatu.  Addit,  modo 
prinuilum  occipiunt  dolores  partus, 
et  tamen  jam  nunc  ita  times,  quasi 
tnte  ipsa  nescias  graviores  solere 
esse;  quasi  tu  parturienti  mulieri 
nunquam  adfueris,  quasi  deniqua 
tiite  ipsa  nunquam  pepereris.  Gail. 
I'oifs  me  demandez  ce  qui  arrivera  de 
tout  cecij.  Rien  de  viul,  Ma  chere  en- 
fant ;  vostre  fille  n'est  encore  que  dans 
les  premieres  trancMes  de  Vaccouclie- 
ment,  et  cependant  vous  craignez  delu 
comme  si  vous  ne  vous  esticz  jamais  trou- 
vee  a  i'accouchement  d'une  femme,  ou 
que  vous  mesme  n'eussiez  jamais  iti 
accouchie.  Faber. 

2  JMndo  dolores,  mea  tu,  occipiunt 
primulum]  Evidenter  liic  modo  tempo- 
ris  praesentis  adverbium  est.  Et 
rursus  mea  tu,  blandimentum  est  : 
sine  quo  non  progreditur  colloquium 
freminarum,  et  maxime  trepidantium. 
Donalus. 

Dolores]  'nSifff ,  dolores  parturien- 
ti s.   Farnabius. 

I'rimulum]  Initium,  et  ipsa  origo 
dolonmi  diminutive  demonstrata  est. 
Nnn  culm  primum,  kvd  primulum  di- 
cit.  Vunalus. 

3  Jam  nunc  times,  quasi  numquam 
adfueris,  numquam  lute  pepereris]  Doc- 
tc  duo  proposuit,  (piibus  cxperii-ntes 
scienlesque  rerum  sumus,  viderc  et 
pali.  VirgiiiuH  sic,  '  (Jua-ipic  ipse 
niiseirima  vidi  :  Et  (juorum  pars 
magna    tin.'      Tulc   aiitem    pro    tu: 


14:32 


NOT/li    VARIORUM    IN 


irapt?\jco)>  est,  quod*  rccitiitu.  vl  facit 
tu'c,  et  tuleiiut,  ct  lulcmet  ipse.  Idem. 

Quasi  nuiiiiitnin  (ulfiieris,  iiuiitiuam  lu- 
te pfiienrift]  'raii<|iiaiii  sc.  es>c.s  a.Ki\^ia- 
Tos  wUi'wv,  (|uod  Apolloiiius  i.  dp7o- 
vaxniKiov  <lixit,  i.  e.  iirais  koI  KaQapi, 
uSlvwv,  lit  Scliuliastes  liabct.  liceckrus. 

I^'umqnitm  lute  pciwreris']  Vide  irpo- 
wapacTKev^v  doloris:  niliil  iiiali  ndliiic 
secutiiin  est,  et  jam  sic  turbatur  Sos- 
trata.  Donatus. 

•1  Misemin  wi<?]  Piopriiiiii  est  inii- 
iiei mil  qiiuni  toqmuitiir,  aiit  atiis  blun- 
diri  :  lit,  '  Aiiiiam,  chara  iiiilii  iiiitrix, 
hue  siste  sororem  :'  aut  se  couimise- 
raii  :  ut,  *  Miserae  hoc  tameii  iimim 
Exeqiiere,  Anna,  inihi.'  Nam  liapc 
omnia  iimliebria  sunt,  qiiibus  pro  ma- 
lis  ingentibus  quasi  in  acerviim  redi- 
j;untur,  et  eniimcrantiir  iitilliiis  iiio- 
uienti  (|iierela».  Idem. 

Seinincm  habeo]  Quid  eiiim  opus 
est  (  aut  cur  nunc  quereiis  ?  Idem. 

Nemiiii'm  habeo,  soUe  sumus]  Miilie- 
britcrqiiciitur,  et  ex  peitiirbatione 
sua  iistimaiis,  inctii  miilta  facit  ea, 
quic  paiica  sunt.  Idem. 

Sola-  sumus]  Numqiiam  pluraliter 
tolee.  Idem. 

Sola:  sumus]  Qnum  hoc  nouien  sin- 
f;ularitatis  sit,  mire  suUe  |)luraliter 
dixit.  Idem. 

Gela  autem  hie  non  adesl]  Hie  ap- 
paratio  est,ut  oslendatur  absens,  qui 
siipervinturiis  est.  Donnlus. 

Gela  aulem  hie  non  adest]  Interfuit 
quippe  Gcta  jam  rix*  qua  /Eschiniis 
meretriccm  rapuif,  iiti  mox  narrabit 
ipse,  sceua  qua:  si-quitur.  l-'annthius. 

5  Sec  quern  ad  ohsUlricem  mitlam] 
I)ee»t  habeo.  Sed  in  consuptudine 
est  sic  loqui,  quiim  ntrunu|iit'  nobis, 
non  altenitriim,  dees'e  conqiicrinnir. 
Donatus. 

Sec  quern  ad  obsUlricem  milium,  nee 
qui  uecersnt  JEschinum]  Ilnbeo  siibaii- 
ditiir,  et  magis  a  trepidanle,  qiiam 
ratioiiabilitcr  dicitur:  nam  refeilit 
hoc  totum  nutrix  Canthara.   Idem. 

ii  Sumquam   unum  inlcrmitltl  diem 


qnin  scmjier  veniul]  Nunquam,  pro  won. 
Et  semper  non  ad  omiic  tempiis  retu- 
lit :  nam  qui  potest  :*  sed  ad  oinnes 
dies,  secundum  quod  ait,  *  Nam  num- 
qiiam imuni  intormittit  diem.'  Idem. 

7  Solus  meurum  mistriitrum]  Hoiia 
loiutio.   Idem. 

8  E  re  nala]  Sic  propric  dicimiis 
dc  iis,  qua;  contra  voluntatem  nos- 
tram  acciderunl:  nt  nunc  vilium  vjr- 
ginis.  Ergo  E  re  nata,  ex  vitio  vir- 
giiiis.  Sic  Luciiiiis,  p.  i.  i.  '  Hie  e 
re  nata  Sic  ejus  dedit:  baud  malus 
est.'  Et  sic  maluit  dicere,  quani 
nunc  ^schino  ciilpam,  sed  potius 
casui  attribiitam  veilet.  Est  autem 
ordo,  Nihil  potuit  melius  e  re  nata 
fieri,  quam  id  quod  factum  est,  hera. 
ut  »iuandoquidem  vitianda  erat  virgo, 
ah  eo  vitiaretiir,  qui  erat  expctendus 
ad  inatriinonitiin.  Sensus  enim  hie 
est,  iMaluin  vim  fieri  virgin!:  sed  ex 
conditione  ejus  qna»  vitiata  sit,  nihil 
potuit  melius  evenire  quam  coiitigit, 
ut  abeo  vitiaretiir,  ciijus  nos  non  poe- 
niteret.    Intelligere  autem  debemus, 

fieri  et  factum  esse,  pro  erenit  et  con- 
tigil  dici.  Idem. 

Melius  fieri  hand  potuit]  Si  fieri  pro 
evenit  acceperis,  erit  consequutio  lo- 
cutionis.  sin  minus;  deeril,  quantum 
inteltigo.  ut  sit,  '  E  re  nata,  quantum 
intelligo.'  Idem. 

E  re  ttata]  Res  nata  dicitur,  quse 
repente  accidit,  irpayij.a  vecixrrl  avfxfie- 
^riKhs,  vel  {pvdfjLevov  irpajfia,  res  quae 
iinper  accidit.    Budaeiis.  I'arnubius. 

0  Quando  vitium  oblatum  est]  Hoc 
est,  e  re  nata.  Donatus. 

Oblatum  est]  Oblatum  dicitur,  quod 
offertiir  invito.  Idem. 

Quod  ad  ilium  attinet  potissimum] 
Quasi  vitium  oblatum  sit  potissimum, 
hoc  est,  bonum :  sed  ex  persona  ejus 
qui  obtulit  vitium,  factum  est  bonum, 
quod  per  se  ipsum  malum  est.  El 
hoc  est  quod  melius  baud  fieri  potuit, 
i|uan)  factum  est.  Ilium  autem  dicit, 
/Escbiniim  scilicet.  Potissimum  au- 
tem siipcrlativum  est  ab  eo  quod  est 


TERENTH    ADKLFH.    ACT.    HI.    SC.    II. 


1433 


potis,  etpotius.  Sic  enim  facit,  i>otis, 
polius,  pothsimion.  Et  qnod  moilo 
exceplionem  sigiiilicat :  iit  sit ;  qnun- 
tum  ad  ilium  atlimt,  id  est,  jEschiiiiiai. 
Idem. 

10  Tdem]  Scilicet  a  coipore,  a 
forma,  a  piilcliritiidine.  Idem. 

Tali  genere]  Laiis,  aute  ilium  ta- 
lem  :  et  tali  animo,  in  illo.  Et  genus 
jam  ad  vivos  peitinet.  Familia  eliain 
ad  defunctos.  Alii/^'enus  ad  nobili- 
tatem  referuiit,  familiam  ad  copias : 
unde  et  paterfamilias  dicitiir  :  lit  sit, 
ex  tanta  familia,  ex  tarn  divite  domo. 
Haec  omnis  irapfKra<ns  tiagica,  est 
(;audiornm  iiitiodiictio,  ante  fiines- 
tissimiiin  nuntiiiin.  Idem. 

Tali  genere]  Id  est,  ab  his  qiiaa  ex- 
trinseciis  sunt,  id  est,  honestate  ge- 
neris. Idem. 

Atque  (niimo]  Id  est,  sapientia,  mo- 
destia.  Hoc  modo  igitur  nihil  piae- 
termisit  in  laiidc.  Idem. 

1 1  Sulvus  nobis,  Deos  qitaso,  ut  siet] 
Qiiam  lioiius  est,  qimni  niliil  ad  vota 
prater  saliiteiii  opus  est  ?  Idem. 

ScENA  II.  Itidein  Octonariis  lam- 
bicis  acaialecticis,  et  Trocliaicis  ca- 
talecticis  constat,  vs.  1.  Mss.  nostri 
oiiines  :  omnia  omnes  sua  c.  vs.  G.  om- 
nes :  o  hom.  impurum.  vs.  13.  duo: 
iUam  tot,  fam.  ten i us  :  totam  illam  f. 
vs.  14.  duo:  omnes.  vs.  20.  omnes,  ut 
edidinius.  vs. 22.  omnes,  ut  edidimus  ; 
nisi  (piod  iiniis,  impertire.  iiiox,  duo: 
0  Geta.  vs.  27.  oumos,  ut  tditum  est. 
vs.  28.  itidrni,  nisi  quod  omnes  lia- 
hcnt  a  nost.f.  vs.  31.  omnes  :  nut  is  in: 
hoc  certe?  Ci.  certe.  vs.  32.  omnes: 
quid  jam  credas.  ct  mox :  nostrum 
JEnch.  vss.  3.1.  3G.  uniis  nieonim,  ut 
edidimus,  alter  coriuple,  qui  scnis  sui 
gremin  positurum  puerum  dicehat.  pa- 
Irem  ila  obaecraturum,  ut  ticeret  silii 
hnnc  in  uxorem  ducerc.  in  margine  : 
qui  He  in  sua  gremio.  Argcntoralfiisis  : 
qui  se  in  tui  gremio  pusiturnm  inierum 
dicehat,  palrem  ila  nhsecrnturum,  ut  li- 
cerel  Itunc  sihi  u.Tnrem  duccrn.  vs.  3b. 
unus :  an  mi  homo,  alter:    an,  au   mt 


hotrw.  Argent,  auch  nuch  mi  hnmn.  vs. 
39.  duo  :  an  proferindum  hoc  tibi  videtur 
esse  usquam,  tertius:  an  hoc  prof,  tibi  vi- 
detur esse  usq.  vs.  41.  omnes:  profere- 
mus.  vs.  43.  omnes  :  dare.  vs.  41.  duo  : 
celato  est  opus,  tertius :  tacito,  sed 
supeiscrib.  celato.  vs.  45.  omnes  :  quid 
agis.  vs.  46.  omnes  :  potest,  vs.  ^9. 
omnes  :  quern  ipse  amisernt.  vs.  52. 
omnes :  potes.  Breclerus. 

Liceat  iiiihi  hie  aliqua  ad  Donati 
commentaries  annotarc,  antequani 
de  ceteris  dicamiis.  Multa  eniin 
erudite  notari  video,  pra>sertim  quau- 
tiim  ad  rb  T^diKhv,  quoil  inpilniis  euric 
ei  fuisse  animadveitimus.  Sunt  la- 
men  aliqua  non  ferenda  ;  an  ab  ipso? 
nolim  :  si  in  alios  possit  ( ulna  trans- 
terri.  Ab  initio  statiin ;  '  Nunc  illud 
est.  ntrum  pericnlum,  au  tenipus  ?  est 
enim  eAAenf/ty.'  Quis  credat  hoc  eum 
ipstim  iiolaie,  qui  niodo  dixerat : 
'  nunc  tale  nigotium  est,  nunc  tale 
pericnlum  est:  ant  vero  consignifica- 
tionem  tiinporis  habet,  ut  si  diceret, 
quando  aut  quo  tempore  r'  quid  ple- 
nius  ?  quod  ipii  statim  repeteref,  nn- 
garetur  uti(pie.  Jam  ad  illud,  Auxi- 
lii  nihil  uffirant.  '  mire  de  proximo 
repetitum  est  -irapufj.oioi',  i.  e.  confe- 
rant  et  aft'erant.  hoc  convcnit  pnvser- 
tim  stomacho  minus  verba  cuiautis. 
sic  supra,  omnes  omnia.'  Quid  po- 
test magis  disconvenirc  ipsi  figura;>, 
de  qua  agitiir,  qiiam  minus  verba  cu- 
rare /  et,  qui  potuit  hoc  dicere,  qui 
modo  ad  omnes  omnia  diiplicem  figu- 
ram  agnoverat,  et  Ciceronis  auctori- 
tate  approbaverat?  an  hoc  ejus  est, 
qui  ad  Aniiriam  scripserat  .  '  Ama- 
bant  vetercs  de  proximo  similia  di- 
cere r'  sliidii  hac  notatio  est  :  non 
negligentia-,  qua-  nunc  adfcrtur.  haec 
diim  dico,  Donati  judicio  adversus 
Doiialiim  utor.  nam  irap6tiota  et  irapo- 
vofiaaia^  adinitti  rum  ratioiu-  ab  ele- 
ginitibuH  scriptoribiis  arbitror,  non 
valde  quari:  et  in  eo,  difterrc  a 
IMaiiti  instituto  'ri'ientiiim  alias  dixi. 
I'orro  ad   ilia,  '  Adoksctnti  ipsi  en- 


1434 


NOTyE    VARIOROM    IN 


pcii^ni  oculos.'  '  bene  ociilos,  Riiioris 
indirej',  ailjutoiesqiie  fl;ii;itii  :'  per- 
dit  vim  .sentcntiiv,  <|iu  tain  miniita 
rogitatione  utitur.  attVctiis,  noii  ac- 
corsit.i  lon>;ule  ratio  ilia,  iraciiiidis 
hoc  dictat,  lit  oculos  eft'odere  cii- 
piant  eonim,  quos  ulcisri  voliiiit.  si 
eiiim  hoc  geneie  inlci  pictationis 
vellos  cetera  hiijns  loci  pcrsequi,  quo 
progicdieuiiuiii  t'oieti'  sed  desinen- 
diim  nunc  est.  Bccclerus. 

Nunc  illud  est]  Hie  locust,  secundum 
artem  ciwiicam  servtim  currentem  cxpri- 
tnit,  et  uuntutnleni  tyuda.  3hixima  ita- 
gue  pars  scenw  motoria  est.  Significat 
aufein,  nunc  tale  negoixum  est,  nunc 
tale  periculum  est :  aut  vera  consignifi-  ■ 
cationcm  tcmiioris  hahet,  ut  si  diceret, 
quando  aut  quo  tempore.  Donatus. 

1  A'hhc  illud  est]  Utnini  periculum, 
an  tempiis  ?    Est  enim  (K\ii\\/is.  Idem. 

Quod  si  onines  omnia  sua  cotisilia 
conferant]  'Xwfp^o\^  cum  Ttapovofj.aaia, 
omnes  omnia.  Hinc  Ciccio,  '  Oinnes 
in  hoc  jiuiicio  contVraut  omnia.'   Id. 

Illud]  Tt'inpiis,  negotiiim,  pericu- 
lum. Fornabius. 

2  Sulutem  quierant]  Nou  remedium, 
ut  apgro  :  sed  ut  pcreiinti  sulutem.  Et 
nove  dixit,  '  malo  saliitcm,'  pro  '  con- 
tra malum.'   Dunutus. 

AtLxUii  nilid  adfeiant]  Rlire  de 
proximo  repetitum  est  ir ap f'l fio tov ;  id 
est,  coiiferaiii  et  aftcrant.  Hoc  con- 
veiiit  prafsertim  stumaciio  minus  ver- 
ba curantis.  Sic  supra,  '  Omnes  om- 
nia.' Idem. 

3  Quad  miiiique,  hcraque,  filieeque] 
Mira  in  servo  tides,  qiium  primum  se 
ponal  ill  hcrili  malo  :  el  post  se,  ma- 
treni :  in  ultimo,  piicliam.   Idem. 

Quod  miiiique,  hcraque,  filiteque  hc- 
rili est]  TloKvffuvSfTov  secundum,  ut, 
'  Omnia  scciim  Armenlarius  At'er 
agit,  tcctumquc,  lareiiiqne,  Armaqiie, 
Amychrumque  canem,  Cressamque 
pharetraiu.'  Idem. 

Va  misero  tnihi]  'EfiiraBus  (rx^T/ud- 
f«i.   Idem. 
A  CircumvuUant]    Circumvallanl    se 


circa  nos,  et  stipant  se  invicem.  nam 
'  Circiimvallamiis  '  iios  et  alios,  tamen 
rara  lociitio  est.  Et  circumvalUmt 
dixit,  vclut  inimica  acies  contra  nos  : 
et  ideo  addidit,  '  Uiide  emergi  non 
l)ot('st.'  Uniim  impressio  est  liostiiira, 
sic  (licitur.  Ut  .Salluslius  :  '  Pressii 
undiqne  multitiidine.'  Cicero,  *  (Jiii 
semper  premuntiir,  et  niimqiiam  e- 
niergnnt.'  Et  tinerg-i,  nove :  nam  emer- 
go  dicitur,  non  cmergnr.  sed  ideo  est 
usns,  quia  extra  compositionem  et 
tnergo  et  merger  facit.  Idem. 

Circumvalluid]  Translatio  a  re  mi- 
litari,  a  castris  obsidione  cingendis. 
Demosthenes  in  prima  Pliilippica: 
KwfAw  iravTaxfi  jUfAAovTas  u/uos  Koi  Ka0- 
r]fj.fvovs  TrepicTTOixiVfTaj.   Farnahius. 

Undc  emergi  non  potest]  l/nde,  ab- 
solute, an  deist  illud?  an  unde?  pro 
ex  quihus.  Donatus. 

5  Vis,  egestas,  injustitia,  solitudo,  in- 
famia]  Ha-  res  sunt  (pro;  circumval- 
lant :  Vis  illata  :  Egestas  ipsius  piiel- 
iae  :  Injustitia  judiciim  illius  tempo- 
ris :  Solitudo  a  defensoribus  :  Infa- 
mia  ab  iis,  qui  credunt  pretio  vitia- 
tam.  Nam  et  in  snbditis  sic  habes, 
'  Quando  ego  conscia  mihi  sum,  ne- 
que  rem  idlam  pretiiim,  necjiie  inter- 
cessisse.'  Idem. 

Vis,  egeslas,  Sfc]  Bene  monet  Do- 
natus, vim  puella>  illatam  hie  iiitelli- 
gi.  Et  vs.  8.  ad  ilia  verba,  neque 
ilium  misericordia,  Sfc.  repetit :  quia 
vim  intulit.  De  quo  genere  flagitii, 
in  fabiila  sequente,  agendi  locus  erit. 
Injustitiam,  Donatus  inlelligit  judicum 
illius  temporis.   B<eclerus. 

G  Iloccine  sa-chim]  'Ei/  ^0ei.  Ques- 
turus  de  homine,  seculiim  accusat 
prills  :  ut  '  o  tem|tora,  o  mores.'  et  e 
contrario,  secula  in  omnibus  rebus 
laiidantur:  ut,  '  Quap  te  tarn  Iseta 
tiileriint  Sccnla  ?'  Dannttis. 

O  scelera  !  o  genera  sacrdega  !  o  ho- 
iniuem  iiiipurum]  Moris  est  nimis  do- 
lenlibiis,  iiicusare  alia  ex  aliis.  Vir- 
gil, '  (ilium  complexa  siii  corpus  mi- 
iserabile  nati,  Atque  Deos  at<|iie  astra 


TERENTII    ADELPII.    ACT.    III.    SO.    II, 


1435 


vocat  crudelia  mater.'  Et:  '  Qneni 
non  inciisavi  aniens  hominumqiie  De- 
iimqiie  ?'  IJiin. 

O  hominem  impurum]  yEschinum  sci- 
licet, et  hoc  7)diKws,  nam  semper  nlti- 
imim  ponimus  enm,ciii  maxima  iras- 
cimur.  Ut  in  Andria,  post  accusa- 
tum  socernm  et  vitnperatain  spon- 
sam, '  Nam  quid  ego  dicam  de  patre  ?' 
Et  in  Phormione,  '  Itane  tandem  nx- 
orem  dnxit  Antipho  injiissu  meo  ?' 
Et  post  nuilta,  '  O  facinus  audax  !  o 
Geta  monitor!'  Unde  ille,  Vix  tan- 
dem inqnit.  Idem. 

7  Video  timidum  et  properantevi  Ge- 
tam~\  Timidum,  pertnrbatum.  non  enim 
timet,  sed  dolet.  Sic  Plautiis  in  Bac- 
cLidibus,  '  Nam  ut  ex  navi  vecta  es, 
credo  timida  es.'  Idein. 

8  Quem  neque  fides,  neque  jusjuran- 
dum']  Ordo  est,  Hominem  impurum, 
qaem  neque  tides,  neque  jusjuran- 
dum.  et  saepe  repetilum  neque  exag- 
gerat  crimen  admissum.  Idem. 

Quem  neque  fides]  Quia  promisit. 
Idem. 

Seque  jnsjurandum}  Quia  juravit. 
Idem. 

Neque  ilium  misericordia]  Quia  vim 
intulit.  Idem. 

Neque  ilium]  Secundum  irapeXKov; 
Dam  abundat  ilium:  ut ;  *  Nunc  dex- 
tra  ingeniinans  ictus,  nunc  iiie  sinis- 
tra.' Et  ejus  videlicet  misericordia 
quam  amavit,  '  neque  repressit,'  ne 
audcret,  '  neque  reflexit,'  ne  faceret. 
et  sic  hoc  dictum  est,  ut  a  Virgilio, 
*  Num  fletii  infcmuit  nostro?  nnni 
luniina  (lexiir'  Niim  larlirymas  vic- 
tU8  dcdit,  aut  miseratns  smanteui 
e«t,'&c.  ut  si  non  potuit  re|irinu  ne 
faceret,  saltern  ut  in  pcccando  esset 
mitior,  debiiii  ronimovrri.  sed  me- 
lius quod  supra.   Jilcm. 

9  Ntque  quad  partus  inntabut  pr«/)f] 
Au^TjTiKwi  addidit  non  tnntiini  mariti, 
sed  f'tiam  ))alriH  srclus.   Idim. 

10  i'.ui  miscra-]   Decst,  cj.   Idem. 
Imliane]  Inipie,  crudelitrr.  ut  \  ir- 

gd.  '  Qua;  causa  iudigna  serrnos  Fo  - 


davit  vulfus?'  Idem. 

Non  intelligo  satis  qua  loquatur]  Ad 
hoc  Sostrata  ignorans  inducitur,  ut 
malo  nuntio  rtpente  feriatnr.  et  quia 
oportuit  ipsam  priorem  loqui,  pra - 
sens  loquitur.  Quia  autem  non  est 
perdenda  tarn  suavis  TiOoiroua  dolen- 
tis  ad  irascentem :  idcirco  non  audit, 
ne  ob  illam  rem  Geta  conservus  lo- 
qui desinat.  Idem. 

11  Satis  qua  loquatur]  Adhuc  non 
audiente  Geta  loquitur,  idcirco  nee 
audit  eum  satis,  nee  videtur  ab  eo 
Sostrata.  Idem. 

12  Vix  sum  compos  animi]  Ant  vix, 
tandem:  aut  vix,  non.  ut  Lncilius, 
'  Career  vix  carcere  dignus.'  Idem. 

Compos  animi]  Id  est,  competentis 
aniuii,  vet  sani  animi.  cni  conlrarium 
est ,  impos  animi.  Sallustius,  'Neque 
animo,  neque  lingua  satis  corapoteni." 
quum  de  amente  Septimio  loquere- 
tur.  Alii,  compotem  animi,  composi- 
tum  animo  intelligunt.  Idem. 

I'ix  sum  compos  animi,  ita  ardeo  ira- 
cundia]  Ira  rationi  iniinica  lollitmen- 
tem  de  cardine.  cujus  faciem  vide 
apud  Senecam,  de  Ira  lib.  i.  c.  1. 
'  Flagrant  et  micant  ocuii,  multus 
toto  ore  rubor,  exa?stuante  ab  imis 
praicordiis  sanguine,'  <S«;c.  Farnabius. 

I'.J  Niiiil  est,  quod  malim,  ifc]  Ac- 
curate ixpressit  irascentis  motes. 
Dulcedineni  vindictae,  piinnim.  Est 
enim  Ills  rt»(/tc'(((  bonum  titu  juaindius 
ipsa.  Tantum  Latiuus  poiita  extuiit 
hunc  affectum,  supra  Homeri  sen- 
tcntiam,  ubi  "fliTTe  ttoXi/  yKvKluv  fjif\i- 
Tos  KaTaKfitiufxivoio,  'AySpii'  iv  (TTrjdtaf- 
aiv  dt^ijai.  Geta  :  '  Satis  niiiii  id  ha- 
beam  supplicii,  dimi  illos  ulciscar 
iiiodo.'  Inde  progroditur  ad  imagi- 
nem  vindicta[>,  auimum(|ue  cxph^t,  ut 
fiat,  quod  Aristotrles  apposite  ad  na- 
turani  rei  <iixit  :  'H  oiv  rort  iyyivofiivi) 
(pavTcuria,  jjOovTjv  noitl,  wtrirff)  tj  tuiv  iv- 
v-nviwv.    liwclerus. 

Quam  illam  lolam  fnmilium]  Micnon 
tain  cidpa  laniilnL',  quam  scelus  JE- 
schini  ostctiditur,  propter  (|uem  oni- 


143G 


NOTvE    VARIORUM    IN 


ues  crtiriandi  sunt.  Donatus, 

Familiam]  Dcmcai  et  Milioiiis. 
I'arnnliiiis. 

14  Irani  hanc^  llanc  iiitcidmu  pro 
qiialitntc,  iiiterdiiin  pro  qiiaiitilate 
accipiimis,  inteidmii  pro  iitroqiie.  ut, 
'  Tiiaque  aiiimam  liac  effiindere  dex- 
trar'  Et,  '  Hum;  ego  te  Eiiryale 
aspicioP'  Sed  mine  pro  utroqiie, 
hanc  dixit,  nt  Sallustiiis,  descriptione 
Cfltibcri  ait,  '  Himc  igitiir  rcdargiiit 
■i'arqiiiiiius.'  Donatus. 

Eromam]  INIetapliora  forte  a  ser- 
pentibus.  Furnalnus. 

lit  Satis  mihi  id  haheam  supplicii] 
Moraiiter  iDqiiitar  :  nam  fere  (iiiando 
qiiisquain  irascitur,  sibi  videttir  for- 
tis,  tanqiiani  qui  phis  audet.  Donatus. 

iSatis  milii  id  haheam  supplicii,  dum 
illos  nlciscar  modu]  Jiiven.  Sat.  13. 
'  Vindicta  bonuiit  vita  jiiciiiidius  ipsa.' 
Farnabius. 

Dum  illus  ulciscar  modo]  Veriim  est 
Iianc  esse  viiidictam,  qua;  ex  recen- 
tissiiois  dagitiis  properata  sit.  Sic 
Virgil,  '  Te  Tiirne  superbuin  Caede 
nova   quacrens.'  Donatus. 

10  Scni  animam  jn-imum  extinguerem 
ipsi]  Bene  exdnguerem:  quia  ignis 
est.  Virgilius:  '  Igoeus  est  iliis  vi- 
gor, et  orclestis  origo  Semiiiibus,' 
Et  Primum  addidit,  quod  ordineni 
siaiiiticat.  tuHc  euini  adjicitur,  qunin 
midta  subjirienda  iiiousirantiir :  ut 
«ni  fraeta  prius  rrura  bracliiaque,  * 
et  esctera  vitia,  in  iiiscliinuni  tutuni 
j)roniovens  ostenditnr,  etiaiii  per 
alieua  supplicia.  Idem. 

iSViiiJ   Demeie.   I'arnubius. 

tScelus]  /Escliiiiuni.  Idem. 

17  Hyrum  impulsorem]  Causce  pos- 
nx.  Dotfitus. 

Vah,  quibus  ilium  laceraiem  moJisJ 
Hic  voluntas  imniodica  osienditur, 
puenam  pro  incrito  rcposrentis.  Et 
noia,  rpium  .Syrum  dixerit,  addidisse 
nutu"*  de  snpcrcilio.  Idem. 

\H  SMimem]  Ista  pcena.  Idem. 

.Sul/limem  tnnlium  arriperem,  cnpite 
primum  in  Icrtam  Hatuerem,  ut  cerebro 


dispergnt  viam]  Oninino  scribendura 
est,  dispcrf;;erety  quod  ratio  teuiporuin 
docet ;  neque  eiiini  dixeris, '  illuui  in- 
vadereni  ut  intcrfic.iam,'  sed,  ut  in- 
teificerem  ;  alioqui  solcecisnins  fuerit 
contra  teiupus:  legeiiduni  itaquu  ar- 
bitror,  Cerebro  ut  dispergeret  viam, 
Eritque  dimeter  lambeus  per  ana- 
inestum  in  prima  sede,  ut  ssepe  fieri 
soiet.  vide  pag.  425.  Faber. 

19  Ut  cerebro  dispergat  viam]  Et 
cerebrum  ct  via  dispergi  potest : 
ideo  videtur  anibiguum.  ut  apud 
Virgil.  '  Ensenique  cruore  Spuman-. 
tern,  sparsasque  manus.'  Aliter  enim 
dicitur,  '  Spargite  humuni  foliis.'  A- 
liter,  '  Sparserat  et  latices  simulatoi 
fontis  Averni.'   Idem. 

20  Adolescenti  ipsi  eriperem  oculos'] 
Bene  oculos,  amoris  indices,  adjuto- 
resque  Hagitii.  Idem. 

Pustluec  pracipitem  darem]  Gravior 
picna  caecitatis,  non  providere  quo 
cadas.  Idem. 

21  Celeros  rnerem'\  Ruere,  activara 
vim  habet.  Saliustins  in  secundo, 
'  Ictn  enriim  qui  in  flumine  ruebant, 
necabanlur.'  Ruere  enim,  est  toto 
<;orpore  uti  ad  impellendum  :  quod 
faciiiut,qui  ipsi  pra^cipites  alios  pro» 
sternunt.  Unde  proprie  sues  ruere 
dicuntur.  Viryil. '  Ipse  ruit,  denies- 
que  Sabellicus  exaeuit  sus.'  Et  Ho- 
ratiiis  :  '  Hanc  rabiosa  fugit  canis  ; 
ac  lutulenta  ruit  sus.'    Idem. 

Ceteros]  Amoris  indices  et  illices, 
sceleruni  duces.  Farnabius. 

lluereni]  Impellerem.  et  dominatur 
hic  rabiosa  litera  canina.  Idem. 

Agerem]  Vroseqiierer,  premerem. 
Viigilius  :  '  Ilia  fretus  agit  ventos.' 
Id  est,  nimia  celciilate  persequitur, 
et  pt-ne  occnpat,  prajvenitque.  Do- 
natun. 

Tunderem,  et  prnsternerem]  Vide 
quam  fortis  sihi  videatur,  qui  dolet 
ft  irascitur.  Idem. 

23  Ego  sum  Sostrata]  Haecideoin- 
ducilur,  ut  verisimile  sit  supra  non 
visaui  bostratani:    quando  etiam  vit; 


TKRFNtn    ADELPH.    ACT.    HI.   SC.    II. 


1437 


tinnc  agnoscilur  ab  irato.  Idem. 

24  Te  ijisam  quarifo,  Te  exspecto: 
oppido  oportune]  Iiicerta  distinctio, 
Titriim  Te  expecto  oppido  opportune,  sit 
dicendiini  :  an  expectare,  sit  impati- 
enter  cnpere,  et  sine  prfesciiptioiie 
temporis  sperare,  jiixta  certiini  tem- 
pos. Unde  apparet,  ad  te  expecto, 
q)iia  per  se  nimium  est,  non  essejiin- 
gendiim  oppido.  Idem. 

23  Qvid  festinas,mi  Geta]  Probiis 
assignat  hoc  Sostrata-.  Asper  non 
viilt  ad  omnia  servuni  respondere: 
sed  niitricem  putat  hoc  loqui.  Do- 
natut. 

Quidfestinas]  Pertnrbaiis.  Et  roni- 
motns  d'cit  prorsus,  actii  commoto, 
fesso,  et  anhelanti,  ob  pertnrbatio- 
neni  et  contentnm  cnisiim.  Idem. 

Quid  festinas,  mi  Geta]  Vide  Don. 
et  Cinyet.   Bvclerus. 

26  Animum  rfci/Je]  Quod  in  lecti- 
one  gestu  ostendi  niinime  potnit,  id 
ex  verbis  Sostiatae  ostenditur  in  Ue- 
ta.  Nam  ideo  dirilnr,  Animum  reci- 
pere:  quia  ille  prjc  auheiidi  rrei)iio- 
la  verba  conlinuare  non  possit.  Do- 
natus. 

Animam  recipe]  Namque  prae  anhe- 
litu  verba  intermittens  nno  spiritu 
continuare  non  posse  videbatnr.  Far- 
nal/ius. 

27  Perimui!  actum  ext]  Jam  bina 
vcrl)a jimguntnr.  Donatus. 

t'eriinui!  actum  i si]  Vciba  sunt 
desperationis.  Nam  actum  est,  <lici- 
tur  in  ea  re,  de  qua  jam  lata  sit  si-n- 
tenlia.  Idem. 

f-.loqucre  ol stCTO  quid  ait]  Bene  elo- 
tfuere.  nam  conatnr  tantinn,  ijuod  nee 
expliratnr,  nt-r  inlelli^jitur  :  cui  vi- 
tio  contraria  virtus  est  eloqufntia. 
Jam  plus  hie  ge»tM,  qiiani  dictu  a<;i- 
tur  :  quia,  nt  supra  diximus,  et  lassus 
est  qui  nunliat,  ct  injegralur  «l(  lor 
nuntii,  (piiiin  apiid  illiim  ln(|uitiir,  ad 
qiiani  maxiuie  caianiitas  pertmel  : 
quo  dolore  vox  plirunirpic  »id)trahi- 
tnr  atque  singnllit  :  ct  »imul  dat  sig- 
niim  perdilarnm  renini.   Idem. 


28  So.  Quid  ergo  is]  0. 1.  s.  quid  is 
ergo?  et  eo  ampHns  liher  Bembinus 
et  alii  antiqni,  ab  nostra.  Faernus. 

Alienus  est  a  nostra  familia]  Bene 
alienus.  Geta  enini  ipsi  jam  dominus, 
Sostratae  gener,  Pampliilse  maritus 
vocabator.  Donatus. 

29  Amare  occepit  aliam]  Pejus  est 
amare  occepit,  quam  antat.  Nam  in 
eo  quod  dixit,  occepit,  auL'menta  mali 
metuenda  significat  :  nt  in  principiis 
quae  actum  respiciunt,  non  statim 
imminutionem  inspectant.  Et  occe- 
pit magnum  facinns  dixit.  Idem. 

Vce  minra  mihi]  iMire  inteiponnn- 
tnr  nuilieris  affectus  novo  nuutio. 
Idem. 

30  A  lenone  ipsus  eripuit  palam]  Sic 
nnniiat,  nt  ultima  pijora  sinf.  Et  bis 
ar<;umentis  vult  pvobare,  qnod  immo- 
dice  amavit  .iischinus,  qni  plus  quam 
virginem,  id  ipsnm  quod  pudor  nee 
hortatur,  nee  consulit,  amat.  Quis 
auteni  magis  potuit  impndens  esse, 
quam  qui  post  honestum  amorem,  ab 
Lenone  amet  i  Hoc  etenim  significat 
meretricem.  Ergo  non  honestum,  sed 
ab  Lenone  :  non  per  alium,  sed  ipsi- 
Hs  :  nee  emit,  aut  alxbixit,  sed  ob  im- 
patienliam  vaUle  amaniis  eripnit.  ne- 
que  id  occulte,  lU  qui  cwlaret  fac- 
tum, tanquani  satisfactnrus  nxori  vi- 
deretnr  :  sed  palam.  Idem. 

31  Satin  hoc  certo]  IMagnis  mails 
non  statim  rreditur.  Hoc  ergo  ex 
dolore  dixit,  quod  stnpet  audiens  ; 
non  quia  non  habet  tideni.  Idem. 

Satin  hue  certe]  Donatus  legit,  scis- 
ne  hoc  certo  ?  libii  aliqni,  infer  f|Uos 
Bembinus,  satine  hoc  cerlum'sl :  cjuod 
veto  setprnur,  solus  Bembinus  ita 
liabet  :  (Je.  cerium.  (.}uain  re>pon- 
fionem  interiotatio,  qu.r  per  cerium 
esl,  facia,  videtnr  exigere.    I'uemus. 

Ilisce  ochUs]  'iStwrifffxhs  asscvernn- 
tis.  Donatus. 

Hisce  nculis]  AtJKTUfciJj,  teslibus  rcr- 
tissimis.  '  Plniis  enim  est  oculains 
testiH  linns,  quam  aiiriti  decern.' 
Plant.  Trncnlent.  act.  ii.  •c.  0.  Far- 
nal'ius. 


1438 


NoTiE    VARIORUM    IN 


Ah]  Interjectio  est  flcntis,   Donat. 
32  Me  miseram]  iMira  attVclio.  nam 
lanyiiix    iioii   siiuinl    fiiiirc  btusuni. 
Idem. 

Quid  cridtis jam?  aid  cuicredus]  Fi- 
des aut  persona:  ()nalitate  scrvatur, 
>i  gravis  persona  est  ciii  crtUitur ; 
aut  ipsius  rei  qnalitute,  si  ea  res  cre- 
ditur, in  qnaf.illcre,  mi  creditnr,  aut 
Don  potest,  aut  non  debet.  Hie  ergo 
mire  in  utroquc  jam  lideni  dixit  nul- 
lani  esse,  et  in  perso!ia,  et  in  re. 
(Jiiod  Virgilius  transtulit,  breviusque 
dixit,  '  Nnsquam  tnta  fides.'  Hoc 
est,  nee  in  re,  nee  in  persona.  Et 
hie  ipse  in  Hfautont.  '  Pro  Jnppiter, 
ubinam  est  fides!'  Idem. 

Quid  credas  jam,  aut  cui  credas] 
Plant.  Baccliid.  in.  3.  87.  '  Satin  nt 
queni  tu  habeas  fidelem  tibi,  aut  cui 
credas,  nescias.'  Mox  singnlari  am- 
piifuatione  implevit  affectum:  nos- 
Irumne  ^schinum ?  (in  ntroque  voca- 
bulo  vis  est)  uostraium  ritam  omnium, 
(augetur  veluli  nuiltitudo  persona- 
rum,  in  qiias  infortunium  conipetat,) 
jn  quo  nontra  spcs  opesque  sUce  erant, 
(praeterqua;  nibil  dici  potcst,)q«JsJne 
hacjurubat  se  unum  ».  r.  d.  (et  fides  et 
affectus  et  religio  ex  parte  j^ischini 
rem  aggravant,)  qui  se  in  s.  grem.  tfc. 
asseveralio  faniiliariiis  facta,  non  sine 
ivid^fi,  pra;s<ntis  periculi  compara- 
tione  absorbet  verba,  et  in  lacrymas 
orationem  cogit.  Bcederus. 

Quid  crcdan  jam]  Epiciiarmus  :  Nf;- 
4'f,  KOi  fjiffii/riff'  anuTTUv  &p6pa  toCto 
ruv  (ppivuv.  Farnabius. 

33  Sostrumne  .lischinum,  nostrum 
vitam  omnium]  'EWfiirriKiis  omnia : 
quia  fletns  impedit  veiba.  deest  an- 
tem,  liocfecissc,  vel  quid  tale.  Dona- 
tus. 

Sitte  eranl]  Sitce,  positae.  nam  si- 
lum  est  quid<|iiid  in  loco  sue  positum 
non  evertitur.  Idvm. 

35  Puiilurum  puerum]  Puerum  dix- 
it, hi  puer  nasceietur  :  non  quia  divi- 
nabat.  Ad  votum  ergo  cupienlis  re- 
ttilU puerum:    non  quia  nccesse  csset 


marem  nasci,  Et  here  omnia  magno 
stupore  dicuntur,  ad  exaggernndam 
perfidiam  iliius  cui  creditnr,  et  dolo- 
re/n  eoruui  qui  crediderunt.  Idem. 

Qui  sc  in  sui  finmio  pusHurum  jmC' 
rum  dicvbat  putris  ita  vbsecraturum, 
^•f.]  Scioppius  in  auctario  Graramat. 
pliil.  p.  53.  ita  legit  :  Qui  se  in  sui 
gremio  positurum  puerum  dicehat:  /xi- 
tres  ila  vhsecralurum,  ut  licerct  sibi 
hanc  uxorem  ducere:  et  addit :  'Ita 
in  liasilicano  ac  plerisque  aliis  co- 
dicibus  legi  Faernus  testatur,  qui 
non  animadvertit,  Patris,  quod  in 
Bembin.  et  Vaticano  codice  invene- 
rat,  esse  priscum  accusativum.  /£• 
scbinus  porro  duos  habebat  patres, 
quos  oraturus  erat,  Micionem  et  De- 
meam.'  Id  quod  etiam  G.  Fabriclus 
putat.  Satis  liaRC  speciose  dici  vi- 
deautur.  Milii  non  videtur  ex  usu 
teniporis  aut  sermonis  fuisse,  nt  /E- 
scbinus  diceret,  se  utrumque  paren- 
teni  obsecraturnra.  Unde  et  infra 
(act.  IV.  sc.  4.  vs.  20.)  de  uno  tan- 
tum  loquitur:  '  Non  me  banc  rem 
patri,  Utut  erat  gesta,  indicasse?  ex- 
orasscm,  ut  earn  duceren).'  Baclerus. 
In  sui  gremio  positurum  puerum  di- 
cebat  patris]  Debuerant  hoc  notasse 
Interpretes,  in  more  fuisse  apud  illos 
veteres,  ut  filins  in  grfmio  patris  re- 
ccns  natimi  filiolum  poneret.  Hujus 
rei  exemplum  esse  apud  Homcrum 
8cio.    Faber. 

Ila  obsecruturum]  Apud  Plautnra 
rh  ila  significat,  porro,  dcinde,  post- 
haec.  Quod  hie  observari  decuit. 
Idem. 

37  Hera,  lachrumas  mitle.  ac  potiua 
quod  ad  hanc  rem  opus  est]  Hinc  Vir- 
gil. '  Non  lacrymis  hoc  tempus,  ait, 
Saturnia  Juno.'  Sentit  antem,  non 
lacrymis  agendum,  ubi  consilio  opus 
est.  Donalus. 

Ac  potius,  ^c]  Sed  acta  niissa  fa- 
ciamns,  videamus  quid  sit  agendum. 
Farnabius. 

Porro  consule]  Porro,  in  reliqiium, 
deinde,  vel  in  futurum.     Porro  cnim. 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    III.    SC.    II. 


1409 


ordinis  et   temporis  adverbinm    est, 
lion  conjiinctio.  Donatus. 

S8  Au  ;  mi  homo,  sanus  ne  es~\  Hoc 
ex  persona  nutricis  legendiiin  est. 
ilia  enim  dissiimilandam  rem  piitat. 
Mi,  pro  mens.  Idem. 

41  Nunc  si  hoc  yalam  proferemus] 
Lectio  libri  Bembiui,  in  quo  est  ;>ro- 
ferijnus,  versum  hunc  susteutat.  Fa- 
iimus. 

42  Tua  fama,  et  guatcB  vita]  Tibi 
enim  crimini  erit,  vitiatam  esse  fili- 
am  :  illi  etiam  oberit.  Et  utrum  li- 
tam,  saliitem  dicit  r  Donutus, 

Gnatce  vita']  Ut  alibi,  le  repos,  I'hon- 
neur,  ic.  Faber. 

In  dubium]  In  periculum.  Donatus. 

43  Fateatur]  Vitiasse  filiam.  Et 
complexio  est  SiirKevpos  oratoria,  in 
qua  utriiin  senseris,  conlraiiiun  tol- 
lis  :  cogiturque  *  quod  ex  altera  par- 
te sit.  hoc  est  tacere.  Idem. 

44  Quapropter  quoijuo  pacto]  Con- 
grue  et  pro  persona,  et  pro  nuiHere 
hoc  dictnm  est :  eanique  in  malis 
constantem  esse  denionstrat.  Idem. 

45  Nan  faciam]  Noti  faciam,  dixit, 
pro  nan  taccbo:  quasi  tacere,  aliquam 
actionem  habeat.  sed  moralis  signifi- 
catio  est,  et  communis  omnibus  :  sic- 
ut  adcocaium  dicimus  male  fecisse, 
quum  taciierit.  Idem. 

Quid  agi.'i]  In  edit.  FaUrui,  quid 
ages  ?  Faber. 

4G  Pejore  res  l/>co  non  potest  esse] 
Satis  argute  inter  Getam  et  Sostra- 
tam  sentciitias  ex  perturbationefacit 
nutare.  Donatxu. 

Quam  in  quo  nunc  sila  est]  Causa 
nihil  timendi.   Idem. 

47  I'rimum  iiidolala  est]  Ratio  siib- 
jecta  est  cau*-*  ;  et  indutatum,  paupe- 
rem  modo  <licit.  Idem. 

Turn  prttlei'ea  qua  sccunda  li  dos 
erat]  Vid(;licct,  dari  pro  virgine  nup- 
tum.  Et  inceria  distiiiclio  est :  ete- 
nim  crat  bis  subaudicnduni, '  Pro  vir- 
gine dari  nuptimi.'  Idem. 

f-iua  si'cunda  ei  dot  erat]  Pudor,  qua- 
lecnnda  doh,  vcl  potius  prima.   Undc 


Alcmena  apud  Plautum,  *  Non  ego 
illam  dotein  milii  dnco  esse,  qua>  dos 
dicitur  ;  Sed  pudicitiam,  et  pudorera, 
et  sedatam  cupidinem,  Deum  ine- 
lum,  parentum  aniorem,et  cognatum 
concordiain.'  Furnabius, 

48  Aon  potest]  Jungendum,  dari 
nuptum.  Et  pro  virgine :  id  est,  virgo  : 
ut,  '  Nunc  plane  est  pro  nova,'  id  est, 
nova.  Aut  nee  virgo,  nee  pro  virgi- 
ne nubere  potest,  non  virgo:  quia 
vitiata  est.  nee  pro  virgine  :  quia  res 
diffamata  est.  Donatus. 

49  Si  injicias  ibit]  Si  negabit. 
Idem. 

Sin  injicias  ibit,  Sfc]  Ita  omnino  le- 
geiidum.  Quod  etiam  eorum  Mss. 
scriptura  argiiit,  qui  liabent,  si  iji  in- 
jicias ib.  ut  meorum  unus.   Baclerus: 

Testis  mecum  est  annulus]  Locutio 
haec  sic  capienda  est :  hoc  est,  annu- 
lus pro  me  testis.  Vel  sic,  annulus 
et  ego  testes  suinus.  Sed  melius  quod 
supra.  Donatus. 

Amiserat]  /Eschinus.  Farnabius. 

50  Postremo  quando  ego  conscin  mihi 
sum]  Quando,  pro  (pioniam:  vel  quan- 
do, pro  qiiidem.  Donatus. 

Quando  ego  conscia  mi  sum]  Ovid. 
Fastorum.  iv.  '  Conscia  mens  recti 
fama;  mendacia  riiiet.'  Con^cicntia 
niiile  testes  ;  niurus  abeueus.  Farna- 
bius, 

51  Neque  rem  ullam]  Hoc  est  in- 
ternuntium,  pactum  clain,  aut  pro- 
missum.  Et  bene  totum  execrative 
dixit :  ut  alii  facinora  abhorrcant. 
Do7iatwi. 

Ilia]  Filia  scilicet.  Idem. 

?<eque  prelium  neque  rem  ullam  inter- 
cessisse,  ^c]  Rem  ullam,  e.  g.  '  Iiiler- 
nuntium,  pactum  clam,  promissum,' 
ut  liabet  Donatus.  Atl  pntium  .supra 
retuierat  '  Inf.imiam,  ab  iis,  (|ui  cre- 
dercnt  prctio  vitiatam.'  iliustris  sed 
intactiis  interprctibiis  locus,  do  cri- 
miiic  stnpri.  (Constat  enim  liiiic,  pri- 
nio  :  stuprum  non  copiiiiitti  visum  es- 
se in  cam,  (|ua-.  pudoris  profanandi 
causa  prelium  ucccpcril,  suave  aut 


1440 


notjE  variorum  in 


niatris  pactione  ronseiiscrit.  Talc 
eniin  si  fpiitl  factiini  osset,  spciu  ile 
eventu  litis  iiniiiinui,  itaiid  obscure 
Sostiata  iiidirnt.  SociiikIo  lcj;cin  fu- 
Issc  Atlienis,  hinc  (lisciiiiiis,  qu»  stii- 
pratorcin  cogeret  stnpiatam  diiceic; 
nisi  <|iiis  voliet  graviores  piriias  cx- 
pectare.  iiec  pareiitibns  stnpratoris 
per  lianc  Icjjeiii  liciiisse  iiitercedeie, 
quo  minus  id  fieret.  nam  quod  a  pa- 
rent il)us  cxoraliat  Imncconsensiim  (i- 
lius  stupraior,  (de  qua  re  et  liic  men- 
tio  fit,)  in  eo  servata  est  reverentia 
piidoiis  nuturalis.  Quod  si  autem  no- 
luisset  annuerc  pater,  futurum  erat, 
'  Ut  Jus  eum  cogeret,'  Sicut  est  in 
act.  III.  sc.  4.  vs.  44,  &c.  Ouare  in 
Comnedia  patres  statim  viilcnuis  con- 
scntire,  ut  priiuuni  constiterit,  libe- 
lee virgini  a  suis  vitiuui  <)l>latnm  esse  ; 
luincquc  vehiti  sollciinem  tituluni  ex- 
pediendi  periculi  Comici  haberi.  ne- 
que  enim  idem  Juris  fuit  in  stupra- 
tore,  quod  in  raptore.  De  quo  (apud 
M.  Senec.  Controv.  ii.  11.  et  Ex- 
cerpt. II.  3.)  lex  erat :  '  Raptor  nisi 
siium  ant  raptx  patrem  intra  trigesi- 
nium  diem  exoraverit,  pereat.'  cum 
et  aliunde  coustet,  Graecis  in  stupro 
niiliores,  quau)  postea  Konianis,  pla- 
cuisje  poenas.  Ar,  ne  prolixi  simns, 
si  s'liprum  Atlienis  capitale  fuisset, 
Como-diam  iion  ingrt'deretur  lioc  cri- 
men, in  qua  omnis  dica  citra  sangui- 
nem  citraque  periculum  capitis  im- 
pingitur.  I'orro  intelligitnr,  actio- 
nem ftupri,  intcrpoxita  satisl'actione 
et  matrimonii  pollicit.-.tionc,  tolli  po- 
luisse,  ut  '  Ignosceretur,  tacerctur, 
crederctur,'  On.  4.  28.)  itatamen,  nl, 
conditione  non  implcta,  violatoqiie 
jiirejiirando,  quud  adhibebatur  fere, 
repetere  omissnm  actionem  integrum 
e*»et.  Sed  de  hac  re,  iterum  alibi 
dicendum  erit.  Videtnr  tainen  iis, 
qu*  posuiinus,  rcpnguare  lex  ilia 
quae  in  Excerptis  IM.  Sen.  viii.  6.  lia- 
betur  :  «  Vitiata  vitiatoris  aut  mor- 
tf-m  aut  indotatas  nuptias  optet.'  Scd 
hie  vitiator  idem  est  qui  raptor,  et 


cum  raptii  vitiiiiit  illatnm  conjiingi- 
tur,  sicut  subjcct;v  monstrant  senten- 
tiic.  Insignisi  plane  locus  est  in  Ac- 
tione  Neptiini  apiul  Libanium  adver- 
siis  Mijrtcm :  queni  bio  annotasse 
opera;  pretiunA  fuerit.  Nepfunus 
enim  ibi,  cum  Mtupruni  in  Alcippen 
non  coiitumeliae  sed  amoris  causa 
factum  a  filio  suo  confessus  esset, 
nullam  id  peccatum  prenam,  vel  ma- 
Jorem  vol  minorem,consequi  debuissc 
ostendit ;  sed  servandani  fuisse  con- 
suetudineni  passim  inter  homines  re- 
ceptam,  ut  stiipruni  matrinionio  ex- 
piaietur.  Verba  sunt  notabilia  :  T( 
o5i'  (K  rSov  vvv  f}pr}nfvu)v  SflKPvrai ;  rh 
SiK-qs  juei/  f^^  fhai  Kaiphu,  ;ur)T€  fxii^ovos, 
firyre  tXa.TTOi'os'  ydfitDy  Se  koI  Troirra- 
Suv.  *0  Kol  irapa  toTs  Q,vQpwirois,  6ir6- 
rav  Ti  wpaxB]}  rotovTov,  KpaTel,  fcal 
XpcivTai  T(f  avji^ivTi.  irpus  yafwv.  Bee- 
clenis. 

52  Experiur']  Apud  judices  agani. 
Donalus, 

Experiur'^  Actionem  intendam  in 
jiidicio.  Cic.  pro  Quintio  :  'Si  quid 
in  controversiam  veniret,  intra  paric- 
tes,  aut  sunmioJuiM'  experietur.'  Fur- 
7iabius. 

Quid  iituc]  Verbnni  est  ;rgrc  con- 
sentientis  :  quasi  qui  dicat.  Quid  die 
resistam  r  Donatus. 

Acxvdo  ut  melius  dicas]  Id  est,  ut 
conseiitiam,  velut  qui  melius  possini 
die  ere.  Idem. 

Quid  islliuc?  uccedo,  ut  melius  dicas] 
Multi  liic  se  torquent,  meo  quideni 
Judicio,  frustra  :  est  dictum  servile, 
ex  vernilitate  et  locjiiai  itafe  illins  ge- 
neris :  nil  aliud.  Scmvus  enim  loqui- 
tur. Gall.  IJ{-  biet),  Mndame,  je  suis 
de  vostre  atis,  pourvcu  que  vous  ayez 
tnut-aufre  pensee  que  cclle-lii;  car  vous 
n'en  sauriez  acuir  de  pire.  Faber. 

Quantum  potes  alii]  Deest  cito:  ut 
sit,  quantum  potes,  cito  abi.  Do- 
natus. 

."iS  Atque  Ufgioni]  Apud  Monan- 
druMiSostratBP  frater  inducitur.  fiiem. 

Uujus]  Filiic  s»w.  scilicet.   Idem. 


TERENTIl    ADEIiPH.    ACT.  Ill,    SC.    HI. 


1441 


54  Simula]  Nomen  patris  puellJE  : 
diminuliviim  aSimo,  vel  Simone.  Et 
nola  nomen  in  Palliata  fabula  Latiue 
diminutiviini.  Donatiis. 

Simtilo  fuit  summus]  Stunmus,  au 
ad  cognatnm,  an  ad  amicuin  refer- 
tur  r  an  absoliile  ponitur,  lit  in  Eii- 
nuchof  '  Plurinia  salute  Parmenoneni 
summiim  suum  impertit  Gnatho.'  Id. 

Et  nos  coluit  ntaxime]  Et  miserabi- 
fius  coluit  dictum  est,  tjiiam  si  dice- 
ret,  colit.  Virgil.  '  Per  caput  hoc 
juro,  per  quod  pater  ante  soltbat.' 
Colere  enim  et  majoribus  et  niinori- 
bus  convenit,  ut,  '  Postbabita  colu- 
isse  Samo.'  Idem. 

55  Nt-s]  Monosyllabo  fiuit,  vultu- 
osam  expriaieus  proniintiationem. 
Idern. 

Tu  mea  Cantharu]  Tristis  ac  seriaj 
foemincE  blandimentum  est  vied,  potius 
qnam  pronomen  possesiivum.  Deest 
enim  chara,  vel  quid  tale  :  quo  addi- 
to,  pronomen  staret  mea.  Idem. 

56  Curre]  Mire  dictum  est  ancillae 
curve.  Idem. 

Ut  quum  opus  sif]  Id  est,  quum  ad- 
esse  coeperit  partus.  Idem. 

Ae  in  mora  nobis  siet]  Locutio  qua- 
lis  supia.  Idem. 

ScENA  III.  lambici  sunt  senarii.  vs. 
2.  Mss.  mei  duo  :  affuisse.  sicut  No- 
nius ctiam  legit,  vs.  4.umnes:  quiali- 
cujus  rei  est,  etiam  ad  nequilinm  cum; 
duo:  adduccrc ;  unus,  ducere.  vs.  5. 
omnes  :  credo  ahd.  aliquo  in  gan.  vs. 
7.  omncs,  ut  e<iidimu8.  vs.  10.  unus: 
me  id  telle,  vs.  11.  duo  Mss.  enar- 
rabimus.  unus  :  enarravimus.  vs.  11. 
unus  :  milu  qui  consilium,  dedis.sem. 
Argent,  milii  qui  dcd.  consil.  vs.  17. 
•rh  hem,  cam  toto  vs.  IH.  deest  in  uno. 
et  vs.  ^0.  quid  agulur.  cctcri  duo 
etiam  ibi  repitunt,  quid  ugitur?  vs. 
24.  omncs  :  )mulis]iir.  (|uod  non  de- 
huit  niutari  \\\  tunti»i>rr.  n\o\  umneg  : 
vtii  ego  tentro.  vs.  33.  rh  ilia  a  duulius 
abest.  vs.  35.  unus  :  ent  etiam  inlu». 
alter:  eat  hcec  jam  intus.  Argrtnt.  »< 
jam  iulus.  vs.  30.  oinnr.s  :  hiccane  Jim 
Dclph.el  Var.  aa».  T 


ftagitia?  vs.  41.  Argent,  ilk  futilig, 
somnium.  unus  meorum  :  itle  futile 
sompniuin.  duo  omittunt  ilium,  vs.  43. 
uterque  meorum  :  quum  ille  quicquam 
coeperet.  nisi  quod  in  altero  secun- 
da  mauus,  sed  extante  primae  lec- 
tionis  vestigio,  fecit,  cwperit.  vide 
Chrestomalh.  vs.  45.  onmes  habent, 
rb  quceso.  Argent,  ut  q.  suumfilium  v. 
esse  i.  c.  unus  meorum  :  ut  quisque 
suum  vult  ita  est.  alter :  ut  quisque  s. 
fiUum  vult,  ita  est.  vs.  47.  abigam  hunc 
rus  deest  in  uno  meorum.  alter  :  abiit 
nunc  rus.  .Argent,  hinc  lus,  in  niargine 
adscrib.  a/*«7.  vs.  49.  omnes  :  ne  ha- 
rerethuic.  vs.  50.  omnes  :  adortus  est. 
vs.  55.  omnes  : prce gaudio.  vs.  68.  om- 
nes :  plenus  est.  rh  plii  unus  meorum 
habct.  ctLteri  duo  :  pkos,  superscrip- 
ta  lineola.  quod  ab  iueptis  bominibus 
profectum  est,  qui  volueruut  scri- 
bere,  philosophos  dvmi  habtiit,  ^c.  vs. 
61.  pro  in  vitas,  omnes  liabent,  citas. 
unus  etiam,  in  spcculo.  vs.  70.  Argent. 
cum  consercis.  uuus  meorum,  cum  ser- 
vis  ad  eundem  prcccipio  modum.  vs.  72. 
duo  :  mementote,  vs. 79.  omnes  :  rede. 
unus  etiam  abis,  pro  ibis.  vs.  84,  duo, 
»//<-'.  vs.  87.  duo,  baud  scio.  Baclerus. 

Demean  pcrturbatio  ilia  summa, 
quie  seqiielur,  arte  Poiita'  inlerea 
differtiir,  f'allendusque  a  Syro  Sencx 
in  scenam  adducitur,  donee  emuiu- 
rescat  series  olKovof/.(as.  Idem. 

Non  exscribo  qua;  Duuatus  et  Guy- 
etus  i)ene  aunotarunt.  (|u<e  ad  coii>i- 
cuni  leporem  biijus  scenu;  pertinent 
in  pra-fatione  diximus.  Idem. 

1  Disperii :  ClesipUonem  audiri  fill- 
urn]  liic  ostonditur  quod  sevcri  lio- 
mines,  ac  recti  et  honesti  tonaces, 
vel  ridiculi  sunt,  vel  odio  liubentur 
quoquu  accesserint.  Magiiu  aiiteni 
atlcctu,  ct  quasi  exclamaiitis  addidit 

filium:  (jiiasi  causam  redderet  cur 
dixerat,  disptrii.  Donatus. 

2  ( '»((« iidfuin^e  ill  raptwnc  cum  JEschi- 
no]  OtKuyofiia,  in  (|ua  ostendiliM',  quan- 
tum couiuiuvebitur  Dcnica  ipsa  to. 
compel  la,  quum  ex  parva  rei  suspi- 

rcnl.  4   Y 


1442 


NOT/E   VARIORUM    IN 


clone  taiitiim  se  afficiat.  l\(tptio  au- 
tem  aii  pci  soiiain  reft  rtiir,  rtipina  ad 
rem,  niptiis  ad  stiipnim,  si  voliuiuis 
proprie  loqiii.  Idem. 

Inraptione]  Uiiptio  violenta  perpe- 
tratio  injuriiv  ;  riiptus  vis  et  injuria 
perpetrantis:  rapina  lucrum  iiijus- 
tnm  et  piaeda  per  vim  lapta.  Farna- 
bius. 

3  Id  tnisero  restat]  Bene  restat: 
tanquam  jam  summum  malum  sit, 
/Escliinuni  esse  corruptum.  Et  wu- 
sero  mihi,  qnasi  qui  niliil  nesciat,  ni- 
hil cuiante Micione.  Doualus. 

Si  ilium  potest]  Non  dubitat  velle  : 
et  idco  dicit  potest.  Idem. 

•1  Qui  aliaii  rci  est]  Rerte.  de  lioc 
cnini  supra  dixit,  »  Non  fratrem  rci 
dare  operam  videt  ?  ruri  esse  parcum 
ac  sobrium?'  Idem. 

Eliam  eum  ud  nequttiam  abduccrc] 
Quasi  invitum  dixit,  non  vocurc,  sed 
abducere.  Ducimiis  cnim  volentes  : 
sed  abdncimus  invitos.  Nequitia  au- 
tem  propric  libidinosa  inertia  dicta 
est :  quod  niliil  queat,  nullique  rei 
apta  sit.  Unde  et  7iug<B,  quod  niliil 
agantjvel  a  non  agendo.  Idem. 

Ad  nequitiem]  Ex  lib.  Henibi,  ut 
supra,  tristitiem,  et  alia  alibi  infinita 
ad  earn  formain,  quaj  antiqultatem 
niagis  redolet.  Fttber, 

5  Credo  aliductum]  Non  iissc,  sod 
abductiim  esse  :  quasi  adhuc  culpa 
Don  sit  illius.  Donatm. 

In  ganeum  (diijuo]  Veteres  ganeum 
weretriciim  tabtrnam  dixerunt,  ctirb 
T^s  7as,  toDt'  i(TTi,  T7)s  7'^r.  <juod  ipsa 
tit  in  terra,  non  ut  coenacula  siipe- 
rius,  Vw\c  Q\.taberna,  quasi  <ratcHu, 
R  validioribus  dicta  trabibus,  quibus 
tuperiora  susjiensa  sunt.  Idem. 

In  giineum]  Liipatiar  aut  popinam, 
ubi  ydvwTai,  et  liixuriae  indulgent 
lioniines  ncquani.  Nonnullis  quasi 
ydvftov,  crypta  subterranea,  fornix, 
I'arnahiuJi. 

G  Pemuasit  ilk  imjmrus]  Suademus 
fnciVia,  lie rsuad emus  diflricilia.  Et  «ua- 
dere  facieotis  eisi,persuadere  perficien- 


tis.  ImpuruH  autem  pro  improbo  po- 
nitur  apud  Tcrentiuni.  Etliicquoque 
excusata  voluntas  est  Ctesiplionis,cui 
a  majorc  tVatre  et  improbo  ingcsta 
sit  persuasione  no(iuilia.  Donatus. 

7  Sed  eecum  Syrum  ivc  video]  Ire, 
et  abire  et  venire  significat.  Idem. 

Ire  video]  Ire  pro  venire  :  ut,  '  Nee 
vero  jUacideni  me  sum  Ivelatus  cun* 
tern  Accppisse  lacu.'  Idem. 

8  Atque  liercle  hie  de  grege  illo  est] 
Figura  iirafdArj^is,  de  grege  illu  est. 
Ordo  vel  bonoruni  vel  nialoruni  dici- 
tur,  et  graviiim  ;  ut  '  E(|uester  ordo,' 
'  Senatorius  ordo.'  (Jrex  vel  bono- 
runi vel  nialoruni  est,  et  levium.  ut 
Cicero,  '  In  bis  bonis  gregibus  omnes 
aleatores,  omnes  iinpuri  impudicique 
versantur.'   Idem. 

Hie  de  grege  illo  est]  Ejiisdem  con- 
tubernii.  Farnabius. 

9  Qnceritare]  Instanter  quaerere. 
Donatus. 

Carnufex]  Pro  ganco  positum  est. 
Idem. 

10  Non  osteiidam  me  id  velle]  Scili- 
cet, scire  ubi  sit.  Idem. 

Seni]  Mitioni.  Farnabius. 

11  Quo  pacta  se  haheret,  enarramus 
urdine]  Hoc  recte  :  quia  dixerat  Mi- 
cioni,  '  Si  quidquid  est,  volo  scire, 
atque  hominem  convenire,  si  apud 
forum  est.'  Et  enarramus  pro  enar- 
lavimus.  ut,  '  Oninis  linmo  funiat 
Neptiinia  Troja.'  Et  ordine  bene: 
quia  simpliciter  fatetur.  Fallax  au- 
tem et  captiosa  narratio  est,  quod 
timemus  fateri.  Donatus. 

12  Niliil  quidquam  tidi  latius]  Quar- 
tum  irapiXKov.  Idem. 

13  Ilominis  stultitiam]  Scilicet  quia 
laetatur,  ignorans  ubi  /Lschiuus  sit. 
Idem. 

Collaudavit  Jilium]  Plus  additiim 
est.  non  enim  solum  non  accttsavit, 
sed  et  collaudavit.  Donatus. 

14  Mild,  qui  dedissem  consilium]  Est 
in  aliquibus  libris,  et  inter  eos  Bem- 
bino  et  Basilicauo,  qui  id  dedissem. 
Faiirnus. 


TERENTll    ADELPH.   ACT.   III.    SC.   III. 


1443 


15  Disrumpor']  Mire  :  his  enim  ver- 
bis comraovetiir  collamlacit,  et  egit 
gratias.  Et  vide  av^Tjcriv  stomachi  re- 
servatam.  Donalus. 

Disrumpor]  Ira,  indignatione,  do- 
lore.  Farnabius. 

Argentum  adnumcravit  illico]  Con- 
tra  illud  est,  '  Cur  tu  bis  rebus  sump- 
turn  suggerisf'  Et  non  solum  iuquit 
adnumeraiit,  sed,  quod  pejus  est, 
ilico.  DooaUis. 

Adniimeravii]  Sannioni.  Farnabius. 

17  Id  dislribulum]  Distributum,  in 
diversa  tributum  :  id  est,  dispartitiim 
per  pulmcnlaria.  Donatus. 

18  Uuic  mundes,  si  quid  rede  cura- 
turn  velis]  "Elpoovda.  est  majoris  sto- 
maclii :  quia  ille  dixit  '  ex  sententia 
distributum  :'  id  est,  »t  indicat  De- 
mea,  dilapidatum.  Sic  alibi,  '  Colu- 
men  fauiiliie  nostrae,  boue  custos, 
salve.'  Idetn. 

19  Ehem  Demea]  Ehem  interjec- 
tio  est  commoti,  et  quasi  perculsi  re 
subita  et  nova.  Idem. 

Quid  agilur]  lilandientis  est,  non 
interrogaiitis.  ut  alibi, '  O  noster,quid 
sit?  quidagitur?'  Idem. 

20  Nequeo  mirari  salts  rulionein] 
Mira  sunt  etiam  ilia,  quse  veliemen- 
ter  prava  sunt.  Et  ideo  mirari,  pro 
horrere  et  reprehendere  positum  est. 
Et  ralionem  Ioicdtikois  dixit  nialam : 
quiim  non  sit  ratio  nisi  bona,  sed  sic 
loquitur  popiihis.  Idem. 

21  Est  hcrcle  inepta]  Hoc  ad  senem. 
Idem. 

EhI  hvrcle  ineptn,  S(c.  et  vs.  2.5.  mHii 
quidem  nun  jdacent]  Legas  hie  licet 
illud  Ciceroni*  ii.  de  Ein.  17.  ni)i  de 
callido  ini|)robo  agit :  '  Is  enim,  qui 
occiiltng  et  tectuH  dicitiir,  taniiim 
abcst  ut  Ke  indicet,  pc-rficict  etiam, 
ut  dolere  altcriu-t  improbe  facto  vi- 
deatur.  Quid  est  enim  aliud  chs^ 
vcrsutum  f  Urrclmis. 

Ne  dicam  dolii]  Ne  mentiar,  id  est, 
ex  contrario  dicnre  videar,  sed  ut  sc- 
dulo  dicam.  Donatus. 

22  Alque  abaurdii]  Ineptnm  at  »Ui\- 


turn  tantuni  :  absurdum,  quod  et  stnl- 
tuni  est,  et  in  ipsa  stultitia  diversura 
et  quasi  repngnans  sibi.  Sic  ergo 
locutus  est,  ut  videatur  ineptam  ra- 
tioneni  ad  iEschinum  referre,  absur- 
dam  ad  Micionem,  quern  jam  fieri 
stultum,  contrarium  senectuti  est. 
Idem. 

Pisces  celeros  purga]  Per  neglectum 
Demea»,  sermonem  facit  dividuum  : 
Dromoni  et  conservis,  qui  intus,nian- 
dat  de  piscibus  exenterandis,  de- 
squamniaudis,  exossandis,  et  per  oti- 
urn  vero,  et  quasi  7rop6'p7cos,  alloquitur 
Demeam.  Farnabius. 

23  Cotigrum  istum  maximum]  Aja.. 
cTToK-fi'  quia  erant  alii  non  maximi. 
ut  e  contrario,  'Argitisque  minor,' 
quia  est  et  major.  Nam  m/m/w  quod 
ait,  BuKTiKhv  est.  videtur  enim  osten- 
dere  digito,  quern  dicat.  Donatus. 

In  aqua  sinito  ludere  paulisper]  Sic 
ostendilur  bene  obsonasse,  <)ui  vivos 
adtulit  pisces  :  nam  non  ludit  piscis, 
nisi  vivus.  Idem. 

2-5  Prius  nolo]  Superbc,  et  pro  au- 
thoiitale  :  non  dixit  non  oportet,  sed 
nolo,  subauditur,  purgari  euni.  Et 
nihil  ex  moracorruptehc  accessurnm 
pisci  ex  eo  ostendit,  quod  ait  ludere, 
hoc  est  vivere,  et  non  l»sum  vivere. 
non  enim  dixit  nulave :  quod  etiam 
possunt  languidi  pisces.  Ipse  insu- 
per  planum  fecit  <|uid  sit  purga,  di- 
ceni\o  exossabitur.  purga  igitur,  exossa 
siguificat:  non  ut  quidam  putant, 
exossabitur,  comidetur.  Idem. 

I\lilu  quidem  mm  placent]  Plus  hoc 
ad  senem.  et  vide  quam  totum  sii- 
|)rrbe  et  conlidciitcr  dixerit  oh  anii- 
ciiiam  omnium  dnniiuorum,  excepto 
nno  Deniea,  cpieni  tantum  pra:  illis 
conteninit.  Idem. 

20  iSalsumeiita]  Hoc  ad  discipulum. 
Salsamenta  ant  saisi  pisces  sunt,  ant 
laridnu'.  Idem. 

Snlsameiila  luce,  Slrjdianlii]  In  (ota 
conurdia  opf'ra  danda  est  nt  »toma- 
chetur  Uemca  :  excepto  quod  se  ipse 
in  fine  commutat.     Ha-c   ergo  causa 


144 1 


NOT/E    VARIORUM    IN 


e.st,  qnare  Synisqnoque  illi  objicitiir, 
magiiifice  infeiens  sc  iit  liixuiiosiim 
liccntomque  serviim,  pnrst'itiin  qui 
adolesrriitiini  padagogus  fiicrit.  Id. 

28  L'triiin  studio  ne]  Ant  oido  est, 
ulntitine,M\t  est  -KapikKov  tert'nim,  ant 
vero  per  *\A€nJ/'>'  accipitiir  :  qnasi 
dicat,  utnim  est?  aut,  utnim  venim 
est?  quod  qui  accipit,  utrum  subdis- 
tinguat  et  scparet  a  sequeiUibus  nc- 
cesse  est.  Idem. 

IHrum  studione]  Aut  utrum  super- 
vacuum  est,  aut  lie  :  aut  certe  T/uTJirij 
figura  est,  pro  utruniue  studione  id 
sibi  babet,  si  sciens  Isedit  iilium  ? 
Idem. 

Laudi  putaf]  Quia  decipit.  Idem. 

21)  Si  perdiderit  (rnatiim]  Etmagno 
affectu  non  dixit  Alschinuni,  et  mire 
non  addidit  cujus  gnatum.  Idem. 

Vcc  misero  mihi]  Hoc  est,  quod  su- 
pra dixit,  •  /Eger  est ;  alicnus  non 
sum.'  Idem. 

30  Videre  vidcorjam  ilium  diem"]  Il- 
ium dixit,  quasi  quendani  tristem  ac 
funestum.  Idem. 

32  Istuc  est  sapere^  Et  sententias 
loquitur  carnifex,  aures  senis  demul- 
rcns  verbis  non  tautum  coquinariis, 
et  providentiani  illius  collaudans  ve- 
terator  in  arrogantiam  ductat,  adeo- 
que  errorem.  Funuihiu.s. 

Quod  ante  pedes  modo  cstridere']  Hoc 
sumpsit  Poeta  de  illo  in  physicum 
pervulgatoancillae  dicto,  '  Nonvidet 
quod  ante  pedes  :  cccli  scrutatur  pia- 
gas.'   Donatus. 

Ante  ptdesi]  Cic,  lib.  ii.  de  Divina- 
tione  :  '  Quod  est  ante  pedes  nemo 
spectat,  cali  scrutantur plagas.' Jux- 
ta  illud  de  Thalete  tritum,  qui  sidcra 
contemplans  in  scrobem  cecidit.  Far- 
naliius, 

33  Sed  etiam  ilia  qua  fulura  sunt] 
Magis  ridicula  est  assentatio,  siquis 
maxinie  iaudclur  quibus  niaximc  ca- 
ret. Donatus. 

3  4  Isthac  jam  penes  vos  psaltria  est"] 
Dittndo  islac,  o^tendit  jamdudum  se 
liac  indignari.  Idtm. 


35  lUliim  intus]  Ut,  EHum  confidens, 
calus.  Idem. 

An  dovii  eat  hahiturus']  Proprie : 
quia  haheriuxor  dicitur,  et  hnberimu- 
lier,  quum  roit.  Idem, 

Credo,  ut  est  dementia]  Sic  et  in 
Eunucho,  '  Earn  se  intcndit  esse,  nt 
est  dementia.'  Et  nominativus  casus 
esse  potest,  et  septimus.  Si  Septi- 
mus perditus,  aut  quid  tale,  subaudi- 
mus.  Sed  melius  uomiuativum  acci- 
pimus  casum.  Idem. 

30  Inepta  lenitas  patris,  et  facilitas 
prava]  Lenitas,  ad  permittendum  :  fa- 
cililds,  ad  agnoscendum.  sic  quidam. 
Sed  ego  lenitatcm  ad  Micionem  re- 
fer©, qui  hsfc  leniter  patitur  :  facili- 
tatem  ad  yEschinum,  cui  baec  per  li- 
centiam  facilitas  datur.  Pravum  au- 
tem  est,  quod  et  ipsuni  la:dit  faci- 
entem  :  malum,  quod  alios  tantiim. 
Donatus. 

37  I'ratris  me  quidem  pudet,  piget- 
que]  Pudet,  in  his  qu»  turpitcr  facit : 
piffet,  in  liis  quae  cum  damno  malo. 
Pudere  etiam  ad  dedecus,  pigere  ad 
dolorem  refertur.  Pudet,  (|uod  turpe 
est :  piget,  quod  dolet.  Idem. 

38  Nimium  inter  vos,  Demea]  Mera- 
Si6p6u!(ns.  nunc  enim  redditum  est, 
quod  supra  dicebatur.  et  prseterea 
repctendo  nimium,  confirmavit  supe- 
rius  dictum,  et  t6  CPCMANie*  non 
solvit.  Idem. 

40  Tu  quantus  quantits]  Id  est,  quan- 
tuscunque.  Ide7n. 

Niliil  nisi  sapientia  es]  Ridicule 
prius  additum  nihil:  quam  quicquam 
laudis  nomine.  Deinde  si  sapiens 
dixisset,  non  tanta  esset  irrisio  :  sed 
hyperbolicfrjs  accipitur,  id  est,  stul- 
tus ;  nihil  nisi  sapientia  es.  Idem. 

41  Ille,  somnium]  Nee  tn  sapiens, 
sed  sapientia:  nee  ille  somniculosus, 
sed  somnium.   "YirepfioXii.  Idem. 

Sineres  vero  ilium  tuum]  Ab  argu- 
mento  fabulae  repetit  sinerem:  et 
flpuviKtis  interrogat.   Idem. 

42  Tolls  sex  mensibus]  Totis,  quasi 
longi  sint :  id  est  integris,  ut  ne  unum 


TERENTII    ADELPH.   ACT.    III.    SC.    III. 


1415 


quidem  diem  minus  a  sex  mensibus 
sciat,  quid  coeptiirus  sit  tiliiis.  N  irais 
comica  et  moralis  assentatio.  Idem. 

Non  olfecissem]  Totura  ridicule. 
Nam  quid  olfecisset,  qui  uondum 
quicquam  scire  coepisset,  cujusque 
naribus  nihil  objectum  fuisset^  Nam 
ideo  nares  a  naritate  dictee  sunt,  quod 
DOS  odoratu  doceaut  pra>sto  et  prope 
esse,  quod  adhuc  oculi  uon  vident. 
Idem, 

43  Quam  ilh  quicquam  cceperit] 
Multum  dixit ;  et  ante  sex  menses,  et 
olfecissem,  et  prius  quam  cceperit.  Id. 

Quam  ille  quicquam  caperit]  In  ali- 
quibus  libris  Terentii,  et  Donati, 
seriptum  est,  coeperet :  et  ita  in  hunc 
modiim  Prisciiuius  citat.  Facrnus. 

Cceperet]  Uuod  dicebam  niodo  pa^. 
423.  Ex  ratione  teniporuni  sic  est 
legenduni,  non  cceperit,  utvnigo.  Sin 
minus,  solcecismus  fucrit ;  et  ita  ci- 
tat Priscianus;  neque  magis  mirabile 
videri  debeat  istud  cceperet,  quam 
occiperet  et  inciperet.  Deniqiie  in 
libris  veteribus  non  aliter  legitur. 
Faber. 

44  Vigilantiam  tuam  tu  mihi  narras'\ 
Id  est,  quam  niaxiine  scibo.  Dunatns. 

Vigilantiam  tuam  tu  mihi  narras] 
Pronuutiatu  juvantur  ha*c.  Sunt 
enim  laudationeui,  quaj  pra?cessit, 
asseverautis.  q.  d.  quid  mihi  de  tua 
vigilantia  raeniora^s,  quam  comuie- 
mini  et  scio  singuiaiem  esse  plane, 
sicnt  dixi.  Baclvrus. 

45  Sic  siet  modo,  ut  nunc  est]  Nod 
dicit  qui  :  sed  respico  ad  arjjumen- 
tum,  et  ridcbis  hx'C  optantcm  l)e- 
meani.  Donatus. 

I't  quisque  suum  volt  esse,  ita  est] 
Ha;  sunt  sentenlia;  et  semper  proba- 
biles,ct  pro  personis  ridicula-.  I'jau- 
tus  in  Millie  Glorioso,  '  Nimia  est 
miseria,  nimls  pulchriini  esse  liouii- 
nem.'  Idem. 

Lit  quisquc  suum  vutt  ease,  ita  eit] 
Pront  suum  <iuisque  eduralione  for- 
marit,  talcm  liabcbit.  Nrqne  piiim 
puto    culinarium   Inmc  pbilosopimm 


hoc  ea  meute  dixisse,  qua  Seneca 
illud,  '  Putet  se  innocentem  civitas, 
erit,'  &c.  ad  quam  senteutiam  credo 
et  illam  efRctam,  '  Satietas  in  sacris 
ne  sit,  erit.'  Cont'eiat  lector  locum 
de  Clemenlia  1.  i.e.  3.  Farnabius. 

46  Quid  eum  >  vidistine  hodic]  Quid 
eum?  initium  interrogationis  futu- 
rae  de  persona  alicujus.  Sic  in  Heau- 
tont.   Donatus. 

Sed  Syrtim  quid  eum?  tuum  tiefilium'} 
Hoc  c\d\e,  tuumneJiUum?  INIoris  est 
utqui  cogitat  quid  respondeat,  inter- 
rogatione  remoretur.  Idem. 

Eum]  Ctesiphonem.   Farnabius. 

47  Abigam  hunc  rus]  Ut  pecudem, 
dixit  abigam  :  non  ut  bominem,  mit- 
tam.  Duuatus. 

Abigam]  Hoc lentius ;  etabigam  qua- 
si pecudem  dixit :  unde  et  abactores 
dicti  sunt.  Cicero  in  Verrinis, '  Equa- 
rum  greges  istum  abigendos  curasse.' 
Idem. 

Abigam  hunc  rus]  Eugraphii  anno- 
tatio  fccde  coirnpta  exbibetur,  quam 
ita  Icgendam  esse  fateberis,  ubi  con- 
siderare  libebit :  '  Abigam  hunc  rus. 
Hoc  aversus  paululuin  pronnntiat, 
ubi  consilium  sunipsit  mentiendi,  uti 
Demeam  niittere  possit.'  Bceclerus. 

Abigam  hunc  rus]  Aversus  et  secum 
baec.   I'artiubius. 

Jamdudum  aliquid  ruri  agerc  arbi- 
tror]  Hoc  clare.  Dmutus. 

Aliquid  ruri  agerc  arbilror]  Hoc 
plus  est,  quam  illic  esse  :  vult  enira 
cum  laude  ejus  loqui,  ut  supra  :  '  Rei 
daie  operam,  ruri  esse,  parcum  ac 
sobrium.'  Et  agcre  proprie  dixit, 
nam  ab  agendo  og-tidictiis  est,  (|uod 
in  00  iniilta  agenda  sunt.  Idem. 

4«  Qui  cgomct  produxi]  Mtitata 
pra'positionc,  non  diduxi,  sed  pro- 
duxi, dixit:  id  est,  '  pono  duxi.' 
Idem. 

VJ  Mitui  nc  hiirerd]  Ha-c  transla- 
tio,  ut  sublevat  Ctesiphonem,  ita/Es- 
chin')  invidiosa  e«t.  nam  lia-ret  avis, 
nun  animo,  nee  voluntate,  scd  visco 
dccipiculis  uncnpis.  Idem. 


1445 


NOTiE    VARIORUM    IN 


50  Quid  ttiUem]  Quid  pro  qiiare, 
vel  ol)  qiiani  raiisam.  Virgiliiis: 
♦  Qu;¥  tbrtiina  viiis,  classem  quo  lit- 
tore  liiKjiiant,  Quid  veniant.'  Ciii 
contrarium  in  signiiicatione*  id  quod 
te  oro.  Idem. 

Adiirtus  jiir<;io  est]  Agpediinitr,  de 
lonuiiiqiio:  adorimur,  ex  insidiis  et  ex 
proximo,  iion  adoriri,  est  quasi  ali- 
quem  oiiri,  id  est,  exuvgere.  Idem. 

51  De  pstdtria  istac]  Hie  miic  se- 
neiu  imitatus  est,  et  memoiiter  :  quia 
Hie  dixerat,  •  Quid?  istaec  jam  pe- 
nes vos  psaltria  est?'  Idem. 

Nihil  rcticuit]  IMirum  enim,  niino- 
rem  fratiem  non  pepcrcisse  inajori  : 
nee  reticuisse  quicquid  erat  opus. 
Idem. 

52  Intevcenit  homo  de  improviso']  In- 
tervenire,  est  in  medio  negotio,  quaii 
ex  insidiis  superveniie,  et  oppriniere 
in  ipso  actn  eos,  qui  rem  celatani 
vellent.  Et  vide  quam  oratorio  iiar- 
ret  gestionem  rei,  qua*  nunqiiam  fac- 
ta sit:  his  enim  fides  fit.  Idem. 

Ccepit  cUimarel^  'HQikHis  totuni,  et 
ccpjrit  et  clamare,  et  quod  sequitur. 
Idem. 

53  jEschine,  hceccine  flagitia  facere 
tt']  Est  actusatio  a  persona  :  et  vide 
pondus  in  nomine  .llscliini.  Idem. 

Hire  te  admiltcre]  M^-qais.  nanj  plus 
est  admitlere,  quam  facere.  Idem. 

Hac  te  admittere  indigna]  Pronuni 
est  hijc  statim  credere  Demeam,  de 
eo  quem  superius  laudaverit,  '  Non 
fratrem  videt  Rei  dare  operam?  ruri 
e«se  parcum  ac  sol>rium?'  Unde  mi- 
ra  Foetae  arte,  et  initia,  et  media,  et 
postrema  sibi  congruiint  atque  re- 
spondent. Idem. 

55  Lnchrumo  gaudio]  Immndt'rata 
Isptitia,  maximp  parentiiin,  laclirymas 
•labet.  Recto  ergo  additum  est  gau- 
dio:  quia  lacliryniic  solum  mterorem 
signifirant.  Idem. 

iMcrutno  fruudio]  Vide  infra,  act. 
IV.  so.  1.   I'nrmiljius. 

50  AuH  tu  hoc  argentum  perdia,  sed 
vUam  tuam]  Hicc  figura  oratoria  5«i- 


v6ti]s  -  dioitur,  qua  oslenditiir  nou 
esse  mediocre  quod  factum  est.  Do- 
ntttus. 

57  Ilui]  Quasi  admiretur  ipse, 
qu;r  narrat.  Idem. 

58  Syre,  prfpcrptorum  plenm  istorum 
ille]  Vide  Demeam  non  desinere  cn!- 
pam  TEsohini  in  Micionem  conferre, 
quum  e  contrario  pra-ceptorum  suo- 
rum  vult  esse,  quod  sapit  Ctesipho. 
Idem. 

Istorum]  Quae  diris;  scilicet, '  Non 
tn  hoc  argentum  perdis,  sed  vitam 
tuam.'  Idem. 

Phy]  Interjectio  mirantis  est.  Id. 

59  Domi  htibuit  unde  disceret]  Unde, 
id  est,  de  quo.  Idem. 

Domi  habuit,  unde  disceret]  Vide 
qua;  notaiitur  ad  Plauti  Mil.  Glor.  ii. 
2.  3f(.  licecleruH. 

Domi  hiibuii]  Te  sc.  autorem,  mag- 
num pra^ccptorem,et  exemplum.  Cio. 
Academic,  ii.  '  Domi  nobis  ista  uas- 
cuntur.'  Farnnhius. 

Fit  sedulo]  'uetKus  dictum  est  Jit. 
Et  sedulo,  sine  dolo,  id  est,  instanter : 
quia  negligentes  dolosi  dicuntur.  Do- 
nalus. 

Gl  Inspicere,  tanquam  in  speculum, 
in  vitas  omnium  jubeo]  Vidcndum  an 
recte  speculum  induxerit,  quumalie- 
nas  vitas  dicit  inspiciendas  esse,  nisi 
forte  hoc  ad  causam  admovendi  spe- 
cuii,non  ad  effectum  referamus.  nam 
causa  inspiciendi  speculi,  emendatio 
est  vullus  :  effectus,  forraae  per  iraa- 
ginem  resultatio.  Idem. 

Tanquam  in  speculum]  Notum  est 
iilud  Socralis  moncntis  juvenes  for- 
mosos,  ut  consulerent  speculum,  et 
sibi  pulchram  formam  adstruerent. 
Platonis  item  jubentis  ebrios  et  ira- 
tos  in  speculo  se  contemplari,  ut  visa 
deformitate  vitia  fngerenf.  Confer 
hue  Satyram  4.  Horatii  lib.  i.  sub 
fine,  cilantis  napayyeK/jiara  et  -jrapa- 
Selyfiara  sibi  a  patre  tiadila,  qua-  se- 
(]ut'retiir,  qua»  fugeret.  I'arnubius. 

02  Atque  ex  nliis  sumere  cxemplum 
sibi,  ifc]  Mire  hunc  locimi  tractavit 


TERENTII   ADELPH.    ACT.    HI.    SC.    III. 


1447 


Horatiiis  Sat.  i.  4.  •  Insuevit  pater 
optimus  hoc  me,  Ut  fiigerem,  exem- 
plis  vitiorum  qna?qiie  iiotando.'  Se- 
qaitur  jiicnnda  ■jrpocrwTro'n-oua"  tiim  va- 
rietas  exemploriiin  insignis:  ut  tan- 
dem clausula  infeiaiur,  initio  con- 
cors  :  '  Sic  teneros  animos  aliena  op- 
probria  saepe  Absteireiit  vitiis.'  Bee- 
clerus. 

G3  Callide]  Callidus  dictiis  est  etiani 
qui  cxeicet  doles.  CuUidus  dicitiir, 
qui  cailiim  sibi  usu  artis  iuduxcrit. 
Donatus. 

64  Hoc  laudi  est,  hoc  vitio  datur'\ 
Non  philosopliice,  sed  civilitei  mo- 
net,  non  enini  dixit,  hoc  bonum  :  sod 
hoc  laudi  est.  nee  hoc  malum :  sed  f«- 
tin  dalur.  Ergo  ut  idiota  et  comicus 
pater,  non  ut  sapiens  et  prjeceptor. 
Idem. 

Istcec  res  est]  \on  quam  rem  gerit 
Micio:  non  ut  ille  agit.  Et  significat, 
'  Hoc  verum  est;'  '  hoc  utile  est.'  Id. 

65  I'orro  atttem]  Prope  delinitus 
erat  Deinea,  contra  instihitum  argu- 
menti.  Artificiose  igitnr  Foeta  siib- 
jecit  ex  persona  servi,  unde  ilium  ad 
amaritudinem  provocet.  Idem. 

Pnrro  aufem]  At  vero,  et  liujusmodi 
principia  narrationiim  sunt,  quibtis 
superiora  sequeuiibiis  conuectuntiir. 
Idem. 

68  Nam  id  nobis  tarn  fluf^itium  est] 
Non  dixit  peccutum,  irridens  seueni ; 
sed  Jluf^itium.  Et  quidem  flagitinin, 
corrunipi  pisces,  vel  taiia.  Idem. 

09  (iuod  queo]  Quod  possum.  Sed 
sic  maluit  dicere,  ut  allusionem  de 
8oa  arte  faceret  Syrus,  et  hac  re 
ostcnderet  nihil  ab  illo  dici  scrio. 
Idem. 

Quod  fjuco]  A  coquniido  sumpsit 
napinotov.  Sic  et  infra  :  '  Si-dulo  nio- 
neo  qii*  i)0ssrim  pro  mca  oapii-nlia.' 
EtCici-ronis  dittum  r(;lVrtur  in  (um, 
qui  coqni  filiun  sccum  causas  ag(  bat, 
'  Tu  qiioque  adc-ras  huic  causa;.'  Sum 
apud  veteres  coquus  non  per  ('  life- 
ram,  sed  per  Q  srribcbatur.   Idnn. 

70  Ad  rvndim  istue  prtrcipio  mndum] 


Arguta  imitatio  ad  deridendum  De- 
meam,  omnium  quae  serio  ille  supra 
dixerat.  Idem. 

Conservis  ad  eundem  istunc  preecipio 
modum]  Apposite,  scurrili  enim  m'M^- 
(761  et  a-rroSel^n  aXa^ovelav,  niorali  et 
oeconomicw^  ipsius  pbiiosophiae  cod- 
fereus  culinariam  suani,  quae  in  sa- 
pore.  Coqni  [iraecipua  ars  erit  ser- 
vire  palato,  doinini  et  hospitum  nosse 
gustum.  Athen.  lib.  ix.  c.  5.  ra  ar6- 
(Uia  ytvcaffKeiv  twv  KeKXi)fx.iVwv.  Martial, 
lib.  XIV.  220.  Petronius:  '  Namque 
ingeniosa  gula  est.'  Farnabius. 

71  Hoc  salsum  est,  hoc  adustum  est] 
Hapc  contexle  et  conjuncte  dicuntur : 
quia  non  vicissim  Syro  assentatur 
senex.  Donatus. 

73  Pro  mea  sapientia]  AtcurvpriKus 
sapienfia  dixit;  quia  condimentum 
gustn  ac  sapore  temperant  coci.  Id. 

Pro  men  sapientia]  Donatus  Sia<Tvp- 
TiKcHs  dictum  putaf,  cum  allusione  ad 
artem  coqui.  Quod  si  accipimus,  vix 
dubitabitur,quin  pronuntiatio  aliquid 
adjecerit.  Tale  quid  videtur  esse  in 
illo  Plauti  Slich.  n.  2.  36.  '  Hie 
liomo  nimium  sapit.'  C-ertum  est 
auteni,  deterius  legi,  in  uno  et  altero 
codice,  sententia. 

Quantum  ad  ■irap(f>Slav  hie  expres- 
sam  attinet,  couferenda  est  ilia  altera 
Ph.  II.  1.  17.  &c.  ubi  itidcin  servus 
sibi,  contra  herum,  sapientiam  tribuit. 
Id  quod  per  se  festivuui  est,  nulla 
etiam  exquisitiori  figura  acccdente. 
Baeclerus. 

74  Tanijuam  in  speculum]  Et  hie 
speculum  non  ad  imaginem  vultus,  sed 
ad  contiiitum  contrapositac  rei  retu- 
lit.   DitnaluH. 

76  /Vo.s-  ifuo"  fncimus]  Non  coci,  sed 
INIicio,  /Kscliinus,  ct  familia.  An 
noa  pro  (/»m>ni  posuii  r  An  nns  pro 
ei;ol  et  hoc  melius.  Idem. 

Seniio]  Cum  dilalione  et  vultuosc 
direuduMi  senfio.   IdtMU. 

77  Veruiii  i/iiid facias]  Quid  facias? 
pro,  quid  faciatf'  nnusquis(|iic  scilicet. 
JdtPi. 


I44S 


NOT^    VARIORUM    IN 


I  I  homo  eat  ita  morem  geras]  Utriim 
.ipiiini  provcrbiiiin  sit  servis,  an 
ctiani  aniicis  ?  Ut  est,  '  Obseqiiiiiin 
aniicos,  Veritas  odium  purit.'  Et 
litL'c  sciitentia  nioilo  velut  querela, 
deniissa  voce,  proferenda  est.  Idem. 

78  DJcntem  rolns  meliorcm  dari] 
Tlpbs  rh  vis  rcspondet  agresti  I'eritate. 
nam  respoudendum  crat,  rectc,  aut 
valcas.  sed  liic,  ue  vol  abiens  blandus 
esset,  pro  salutationibus  ipsis  aniara 
supponit.  Et  nienieuto  etiam  hunc 
ciindem  insalutatum  rclinqucre,  qui 
adveuiens  paulo  ante  ncc  salutavcrat 
nee  resalutavcrat  tVatrem.  Meliorem 
iiutcui,  pro  bona  ac  tolerabiii  posuit. 
non  enim  bonani  credit,  ut  meliorcm 
optet.  Sic  Virgilius,  '  Di  meliora 
piis,  errorcmque  hostibns  ilium.'  Id. 

79  Th  riis  hmc  ahis]  Vult  Syrus 
uosse  an  eat.  Donatus. 

Tu  vmhinc  abis]  Qui  consuetudinis 
mcmorest,  aniniadvertit  has  interro- 
gationes  non  inquirendi  causa  poni, 
sed  admonitionis  loco  esse  apud  cos, 
quos  vtliinus  abscedere.  Sic  igitur 
interrogat  ut  liortetnr :  et  sic  pro- 
nuntiat,  ut  et  sciat  et  approbet  quod 
rogat.  Idem. 

Tu  rus  hinc  abis]  Optime  apud 
Faernum  ex  Cod.  Mss.  Bembi  ct 
Victorii,  lu  rus  hinc  ibis.  Muretus 
hunc  versum,  more  suo,  interpolavit. 
Falter. 

Nam  quid  tu  hie  af^as]  Addidit  lior- 
tatum,  ut  quani  primum  abeat.  Do- 
natus. 

80  Nemo  ohtemperaf]  Obtemperet 
est  in  ali(|uot  libris  etiam  antiquis,  et 
in  iis,  liembino.  Fa'ernus. 

81  Qunndo  is,  quam  ob  rem']  Nova 
locutio,  is  quam  ob  rem  :  pro,  is  prop- 
ter quern,  sic  ct  alibi,  •  In  eo  me  ob- 
lecto  :  solum  id  est  cbarum  mihi.' 
Donatus. 

82  Ulum  euro  unum]  Unum  cum 
exceptione  :  et  tamen  sic  loquitur, 
ut  appareat  ilium  non  posse  sibi  im- 
perare  oblivionem  ;Eschini.  nam  id- 
circo  addidit,  '  Quando  ita  vult  fra- 


ter,  de  istoc  ipse  viderit.'  Amare 
cwpit.  et  ideo  tenet,  '  Nam  ambos  cu- 
rare, propemodum  reposcere  est  il- 
ium quern  dedisti.'  Idem. 

84  Q«is  Ulic  est  quern  procul  video? 
cstne  Ilegio]  Inventa  causa  est,  cur 
non  abeat  Demea,  propter  reliquam 
fabulie  partem  :  et  simul  aliud  addi- 
tur,  quo  indignetur.  Bene  autem 
dubitat,  et  familiam  *  inveniat  ci- 
vem,  et  multum  absens  a  conspectu 
civium.  Idem, 

85  Tribulis  nostcr]  Hie  versus  et 
sequens  in  libro  Bembino,  Victoria- 
no,  et  aliis  omnibus,  ita  ordinati  sunt, 
Tribulis  nostcr  ?  si  satis  cerno,  is  her- 
clest.  vah.  Idem. 

86  Homo  amicus  nobis  jam  inde  a 
puero.  Di  honi]  Horum  posterior 
versus  optime  procedit:  prior  baeret. 
et  necesse  est,  aut  eumfacere  trinie- 
trum  iambicum  scazontem,  aut  le- 
gere  hercule.  dictionem  vero  vah  se- 
quenti  versui  applicare.  Fa'ernus. 

87  NcB  illiusmodi  jam  nob'is  magna 
civium  penuria  est]  Ncb,  valde.  Don<^- 
tus. 

Illiusmodi']  Cujusmodi  est  Hegio, 
id  est,  qualis.  Et  magna  olKovoiJ.i(f. 
senex  laudator,  ut  postulatiuni  ejus 
statim  adsit  tides.  Idem. 

NcB  illiusmodi  civ.  ifc]  TepoVTiKui 
ravra  riOoirotovvTai,  fxaKa  ^5ecoy.  Insunt 
mores,  insunt  affectus  similes :  et  con- 
diiiutur  utrique  simplicitatc.  '  Lau- 
dator temporis  acti  Se  puero,'  senex. 
StoTsAoCfft  yap  to  •yevifxtva  \4yovTts, 
ai>aij.it^vricrK6tJ.evoi  yap  ifiSovTai,  inquit 
Aristoteles  de  senibus,  Rhet.  ii.  Boe- 
citrus. 

88  Antiqua]  Simplici,  pura,  inge- 
nua.  Cic.  1.  ii.  de  leg.  '  Aaliquitas 
proxime  ad  Deos  accedit.'  pro  Ro8- 
cio,  '  Homines  antiqui,'  i.  e.  simpli- 
ces  ac  probi  :  pro  Quintio,  '  Vesti- 
gia antiqui  officii :'  ad  Atticum  1.  ix. 
Ep.  18.  '  Vide  quam  sim  antiquorum 
hominum.'  Farnabius. 

89  Haud  cHo  mali  quid  ortum  ex  hoe 
sit  publice]  Utrum  hoc  optantis  est, 


TERRNTII   ADELPH.    ACT.   III.   SC.    IV 


1449 


ne  moriatiir  r  an  est  f estimoninm  vitse 
Loniinis,  Duraquam  obfutiiri  reipub- 
licaer  Donatus. 

90  Ubi  etiam  hujus  generis  reliquias 
restore  rideo]  Paucos  ac  raros  bonos. 
nam  reliquias,  pro  relictis  pancisqiic 
dixit,  ideo  restare  etiam  dictum  est. 
Idem. 

91  Virere  etiam  7iunc  lubet]  Ex  hac 
delectatione  ostendittir  Dempa,  et 
qiiam  peccantibas  sit  amanis  ac  sae- 
viis  :  et  qiiam  facile  hujiis  inciisa- 
tione,  tanquam  gravi  testimonio,  cre- 
dittuus  sit  :  et  quaiitiiin  dolitiirus 
super  ;Escliino,  qui  displiceat  tali- 
bus  viris.  Idem. 

ScENA  IV.  Senarii  sunt.  vs.  5.  duo 
Mss.  nostri,  de  Ps.  hie  audivit.  vs.  6. 
omnes  :  nihili,  vs.  10.  unus,  ut  edidi- 
mus.  duo;  tu  es  pater,  vs.  12.  duo: 
si  deseria  nos  tu.  vs.  13.  duo,  ut  edidi- 
rous.  ut  et  18.  vs.  19.  unus :  quid 
ittuc  rei  est  ?  alter :  quid  isluc  est  7 
tertius:  quidUtuc?  vs.  22.  unus,  ut 
edidimus.  duo  :  an  quicquam  etiam  est 
ampl.  vs.  23.  duo  :  vera  amplius  est. 
UDUs ;  prorsus  omittit.  vs.  2.'3.  imus; 
ubi  sic  factum,  alter  :  u.  sit  f.  vs.  31. 
omnes:  deserat.  vs.  34.  omnes:  ser- 
rulorum.  vs.  39.  duo:  nee  quid  huic 
resj).  vs.  40.  a  AJiseram  me,  fifc.  duo, 
Argentoralensis  et  meornm  alter,  no- 
vam  scenam  incipiunt.  vs.  44.  duo, 
Mt  I'd.  terlius  quoipie  tI  ut  habet,  et 
transponit  ilia,  jus  cogit.  vs.  49.  om- 
nes :  educali.  duo:  ac  domi.  vs.  ."il. 
duo:  enitar.  vs.  54.  omnes:  exeqtuir : 
cetera  verba  non  eodein  ordine  po- 
nunt.  vs.  55.  duo:  ut  tecum  atiimo  ci>- 
gitet.  tertius  omittit  ut.  vs.  Gl.  duo 
oinittunt,  intro.  vs.  65.  unus:  ibo  ct 
req.  fr.  alter  :  ibo  ac  rcq.  Jr.  licecle- 
rui. 

Mores  Hcgionis  in  liac  sccna  bene 
notavit  Dunatus  :  qui  pro  viro  bono 
et  amico  voluerit  omnia  dicerc  et 
facere  ;  et  rem  acciisarc,  pcrsonas 
miscrnri,  hinc  laudos  fumilia-,  turn 
honestac  turn  libnralis.  V.\  qua  /Ls- 
cliiniLs  ita  accusabatur,  ut  utriiitcjue 


rei  immemor  argueretur,  Frustra 
enim  argutatur  Donatus,  quid  inter- 
sit  inter  bonuni  et  liberalem  virum, 
vss.  17.  18.  Poeta  ipse  ab  initio 
scense  monstrat,  liberalem,  ad  ti/yt- 
veiay,  adeoquc  ad  ingenium,  bonum  ad 
mores  et  disciplinam  vitas  referri 
oportere.  Idem. 

1  Pro  DI  immortalesl  Hcec  scena 
fidem  amici  erga  defunctum,  maturita- 
tem  senilis  oratio7iis,  et  accusationcm 
ejus,  quern  ladere  nolit  ipse  accusator, 
conlinet.  Donatus. 

Facinus  indignunil  Jam  narravit 
Geta  :  et  recte.  non  enim  apud  spec- 
tatores  iterum  fuerunt  dicenda,  quae 
dicta  sunt.  Illud  sane  admirandum, 
ejusmodi  Hegionis  verba  induci,qua- 
lia  esse  debueriint  tantopere  laudati 
viri,  et  ejusdem  Hegionis  ac  Demeoe. 
Donatus. 

2  Quid  narras']  INIirantis  est,  non 
interrogantis.  Idem, 

3  Tatn  illiberale  facinus]  Id  est,  non 
odisse  cui  succenseas,  laudare  homi- 
nes, factum  repreliendere.  Idem. 

O  jEschine,  Pol  luiud  paternwii]  Mi- 
ra  maturitas  :  in  qua  nescias  utrum 
magis  injuriam  illatam  orb*  virgini, 
an  illscbinum  peccasse,  plus  doleat. 
servatur  enim  in  Hegione,  quod  vir 
bonus  sit  et  amicus.  Idem. 

4  Hand  pnternum  isttic  dedisti^ 
Dcest,facinus.  et  dedisli,  pro  fecisti. 
Sed  sic  dicilur  in  re  magna  :  ut, '  Da- 
bit  ille  ruinas  Arboribus,slragemque 
satis.'  Idem. 

JIaud  patcrnum]  Non  ad  exemplum 
patris,  ab  ingeriio  ct  instituto  illius 
degener.   Furnabius, 

Videlicet  de  psaltriu  hac  audivit]  I'i- 
delicet,  confnmativum  est.  Ut  tick- 
licct,  vidcre  licet :  sic  scilicet,  scire 
licet:  ilial,  ire  licet.  Donatus. 

5  De  psaltriu  hue  audivit]  Sic  errat 
Demea,  ut  intclligatur  (piautuni  de- 
bcat  irasci  in  iis,  qua-  inupinata  au- 
dict.   Idem. 

0  /s  nihili  penilit]  Is,  abundat.  tit 
in  Heuutun.  '  i'erii :  is  mihi,  ubi  ad- 


1450 


NOT^    VARIORUM    IN 


bibit  plus  paiilo,  sua  qu%  narrat  fa- 
cinora !'  Ant  is,  pro  ipse:  siilijiincti- 
viini  pronoiucn  iiiiiiiis  (juaiii  tinituin. 
Idem. 

Pater]  iVIilio,  qui  illnm  adoptavit, 
jainque  comnnpi  siiiit.  rarnubius. 

7  [linam  hie  prope  adtsset]  Quasi 
sibi  noil  crediderit  diccnti,  '  In  ore 
est  oniiii  populo.'  Donatus. 

8  A'«]  Si  non,  sigiiificat.  Idem. 
Qu(B  illos  {cqitum  est]  Subauditnr, 

facere,  a  superior!,  per  avWrj^piv  iii- 
tellcctum.  Idem. 

Haud  sic]  AfiKTtKhv  est.  Idem. 

Hand  sic  a>(fereiU]  Quomodo  acci. 
pinius,  Aaiid  sic  mif event?  an.  Factum 
«uuni  auferent  sic ;  an,  si  correx- 
eriut  culpam,  non  silentio  transitu- 
ros  ipsos,  vel  ipsuin  quod  factum  est. 
Idem. 

liaud  SIC  mif event]  Id  est,  Icniter 
abibiint,  vel  subtralient  culpam.  Id. 

Hitud  sic  auferent]  Senilis  et  ma- 
tura  coniniinatio.  et  est  sic  demon- 
stratio,  gestum  coiitinens  levissimaj 
ac  parv*  sisjnificationis.  Idem. 

9  In  te  spes  omnis,  Hegio]  Ut  nar- 
ratio  non  fuerit  necessaria  :  ita  pre- 
ces  intcrponendac  sunt.   Idem. 

10  Tu  cs  patvonus,  tu  parens]  Patro- 
nus  aut  tcmporale  nonien  est  defen- 
soris,  aut  certe  appelhtio  est,  per 
qtiam  ostenditur,  quid  illi  cnllus  et 
obsequii  debcatur.  est  enim  nouicn 
ad  aliquid.  Parens  autem  veri  amo- 
ris  nonien  est :  et  eequali  loco  conti- 
net  interpretationem.  Et  vide  quam 
vigilanter  Poeta,  quum  sinipliciter 
matronani  de  absente  Hegione  lo- 
quentem  induceret, '  Coluit  nos,'  dix- 
it :  quum  servus  et  supplcx,  ad  pra;- 
Rentem  loquitur, '  Tu  es  patronus,'  in- 
quit.  Idem. 

Tu  es  patronus,  tu  pater]  Solet  Nos- 
ter  oratoric  rem  unam  in  multa  par- 
tiri,  prxserlim  ubi  ifi.ira9u)s  loquea- 
diim  est.  Confer  in  Andria  i.  5.  r>9. 
Hcuc  autem  liic  ilia  elogia  ad  orbita- 
tern  et  conditionnm  muliebrcm  retu- 
lit -.   ut  matii,  patronum;  filial,  pa< 


trem ;  imo  domui  tot!  patronum,  et 
patretn  faniilia;  assignaret.   Jiceclerus. 

1 1  Ille  tibi  moriens  nos  commeudavit, 
senex]  Servus  magnum  veritatis  in- 
dicium addidit  dicendo  7noriens:  ne- 
mo enim  moriens  non  vera  loquitur 
et  urgentia.  unde  in  jure  ultima  ju- 
dicia  ccrtiora  sunt.  Sic  alibi, '  Hanc 
miiii  in  manum  dat:  mors  continuo 
ipsam  occupat.'  Donatus. 

Senex]  Simulus.  Farnalnus. 

12  Si  deseris  ttt,  periimu^]  Proprie, 
quasi  patrono.  nam  Socius  deficit, 
Parens  prodit,  Patronus  deserit.  Sic 
Sallustius,  '  Post  defectionem  socio- 
ruui  et  Latii.'  Et,  '  Unius  ob  iram 
Prodimur.'  Et,  '  Prodidisti  et  te,  et 
illam  miseraui,  et  gnatum  :  quod  qui- 
dem  in  te  fuit.'  Plautus,  '  Qui  li- 
bertos  liabent,  eos  deserunt.'  Hinc 
et  milites,  qui  defensores  patriaj  de- 
berent  esse,  desertores  esse  dicuntur. 
HdbC  autem  omnia  magnam  vim  lia- 
bent. si  per  singulas  partes  orationis 
considerentur,  ad  commovendum  pre- 
cibus  Hegionem.  Et,  '  Tu  es  patro- 
nus,' ab  liouesto  :  '  Tu  es  parens,'  a 
justo.  Donatus. 

Si  deseris  tu,  periimus]  Et  liuic  rei 
maxinie  respoiidet  oratorie,  quae  il- 
ium maxime  cominovit.  Ut,  '  En 
ego  victa  situ.'  Et,  '  Pulsus  ego  ?' 
Alii  TTphs  rb  periimus  t^  eixprjiuirn^ 
responsum  putant.  Idem. 

13  Satis  pie  posse]  Deest,  facere. 
Idem. 

Neque  me  satis  pie  posse  arbitror] 
Honesta  loculio,  quasignificat,  quic- 
quid  fecerit  pro  pietatis  debito  illis 
merito  parum  esse.  Sensus  autem 
bio  est,  Neque  faciani  quod  nefasest, 
nt  vos  deseram  :  nee  hoc  ipsum  quod 
facio,  satis  plum  est  pro  tanta  neces- 
situdine.  Et  bene  addidit  sa<«.  ut, 
'  Et  sapiens,  non  tamen  satis.'  Idem. 

14  Salvere  Ilegiontm  plurimum  ju- 
heo]  Ideo  providit  Demca,  non  pro- 
visus  est :  quia  oportuit  ilium  audire 
qua:  lo(|Mcretiir  Hegio,  et  ex  illius 
jam    verbis    indign%tioDem    moveri. 


TERENTII    ADELPH.   ACT.  III.   SC.   IV. 


1451 


Jubeo  autem,  volo  signiiicat :  ab  eo 
quod  sequitiir,  id  quod  praecedit. 
Non  jiil)enius  eniin,  nisi  quod  volue- 
rimiis.  et  est  Homericum  :  Ki\eve  ixe 
vttVT  airoSovt'at,  fdiXofxev  yap  "Kicropa.* 
CVNENNIAIeNA.  Idem. 

15  He.  Te  qucerebam  ipsuni]  Omnes 
fere  1.  s.  inter  quos  Benibinus,  uh,  te 
qucerebum  ipsum.  Faerniis. 

16  Major filius  tuus  /Escldnus']  Av- 
tificiosa  postulatio  :  in  qua,  ne  sta- 
tim  Deniea  diceiet,  nihil  ad  se  iianc 
qnerelam  pertinere,  quippe  qui  Cte- 
siplionein  ciiraie  debeat,  infertur 
causa  ciir  non  dissimulet  pater:  quia 
filius  :  quia  major  est  :  quia  iEsclii- 
niis,  si  quid  est  in  ipso  nomine  cbari- 
tatis  :  quia  fratris  adoplivus,  quia 
bonus  et  liberaiis,  et  contia  baec,  qui- 
bus  laudatus  est,  fecit.  Donatus. 

17  S'eque  boni]  Quasi  id  quod  est, 
velitqiiod  esse  debet.  Idem. 

18  AV^ue  liberaiis  functus  est  offi- 
eium  viri]  Qua^rendum  inter  bonum 
et  liberaleni  quid  intersit.  An  bonus 
est,  qui  non  nocet  ?  liberaiis,  qui 
etiam  prodest?  An  bonus,  qui  non 
peccat  in  facto  ?  liberaiis,  qui  nee 
verbo  (jiiideni.  Idem. 

Functus  est  offmium']  Antiqui  libri 
ita  collocant,  functus  officium  est.  Fa- 
eroiis. 

Functtm  officium']  Arcbaismus.  OflB- 
cio.   Farnnhius. 

20  /J-lqualem]  'Oft<)A«(co.  Donatus. 

^quntem]    Cosetaneiim.  Farnnbius. 

Qitidni]  Plus  est  quidni,  qiiam  no- 
verttm.  nam  quasi  rorri|>it  diibitan- 
tem,  dicendo  (juidni?  ut  subaudiatiir, 
nurerim.   Donatus. 

Filiam  rjun  virgiuem  Vitiacit]  Vides 
qnanium  valcat  injuria,  vel  dignitns 
per"»onarum.  Non  contentus  faci- 
nore,  pcf-onas  credidit  ante  proi>o- 
nendas.    Idem. 

Hemi  Inti  rjectio  nunc  est  irati,  tt 
est  irati  vilieinentcr  :  quippe  qui 
alind  vitiuni  audiebat,  pra-tcr  criini- 
na  cjua'  ncicbat.   Idem. 

•II  Qw)d  ent  grarissimmn]  Quia  iU 


lud  grave.  Idem. 

An  (juicquam  est  etiam  ampliusl  ■^''i- 
pliiis,  quantitatis  est.  nam  ideo,  Non- 
dum  etiam  audis  quod  est  gravissi* 
mum.  Idem. 

Amplius]  Id  est,  majns.  Idem. 

An  quicquam  est  etiam  amplius']  Li- 
ber Bembiuus,  an  quid  est  e.  a.  Faer. 

2-1  Persuasit  nox,  amor,  vinum,  ado- 
lescentia]  Plautus  in  Baccbidibus  : 
'  Quia  isliioc  illecei)rosius  fieri  nihil 
potest ;  Nox,  muiier,  vinum,  homini 
adolescentulo.'  Et  baec  omnia  ab 
impulsionis  parte  dicnntur,  non  a  ra- 
tiocinationis  :  ideo  et  persuasit  dixit : 
nam  instaus  persuasio,  impuhio  dici- 
tur  :  ut  ipse,  '  Dum  in  dubio  est  ani- 
mus, paulo  momento  hue  illuc  inipel- 
litur.'  Donatus. 

Peisuasii  nox,  amor,  vinum,  adoles- 
centia]  Haec  inferuntur  aawSerus,  ut 
muita  videantur.  Idem. 

Persuasit  nox,  amor,  vinum,  adoks- 
centia]  Ovid.  '  Nox  et  amor  vinum- 
que  nihil  moderabile  suadent.  Ilia 
pudore  vacat.  Liber  amorque  nietii.' 
Farnabius. 

Vinum]  Plus  dixit,  qnam  si  vinolen- 
tiam  diceret.  ut,  '  Tu  nihil  nisi  sapi- 
eutia  es,  ille  somnium.'  Proximum 
huic,  et  simile,  est  in  Hecyra  :  '  Cum 
virgine  una  adolescens  cubuerit  Plus 
potus  sese  ilia  abstinere  ut  potuerit? 
Non  verisimile  dicis,  nee  verum  ar- 
bitror.'  Virgilius  :  '  Jiacchus  et  ad 
culpam  causas  dedit.'  Donatus. 

25  tlnmanum  est]  Nihil  tandem  ex 
ea  suniptiiin  consuetudine  est,  quod 
non  hunianum.  et  hoc  dicerc  soiemus, 
ulii  percatum  quidem  non  ncgauius, 
8cd  tolerabile  esse  dicimus.  Idem. 

IJbi  scit  factum]  Id  est,  intelligit  et 
scntit :  quia  supra  futura;  •  pccca- 
vcrit:  et  (piia  (|ui  impuNionc  peccat, 
non  pfccat  ratiorinatiouc.  Hie  lo- 
cuo  illi  rei  occuriit,  cur  trf:;o  tacuisti. 
Idem. 

20  Vcnil  ipsiis  uUri>,lacrumans]  Mi- 
re: el  ad  matrem  veuit  ultro,  lacru- 
mans,  nc,  quod  leuiter  aiit  mollius 


1452 


JiOTM   VARIORUM    IN 


innlicr  tnlissct,  propc  pactionem  in- 
iisse,  vidcietur.  Idem. 

Orans,  obsccrans]  Ornrc,  est  placi- 
dos  pclcie  :  obsecrarc,  iratos  rogaie. 
Uiule  plus  facit  obsccrans,  quam 
oralis:  plus  voro  orans,  quam  rogans. 
Cicero,  '  Orarc  et  rogare.'  litem. 

28  liptoliim  est,  tucitum  e.if,  credi- 
fum  est]  'AffvvSercos  per  avvroixiav,  ut 
solet,  liic  loquitur:  ut,  '  inius,  veni- 
nius,  videmus.'  I^notum  est  atiteuj, 
quod  ultro  vencrat  et  lacrunians  :  ta- 
citurn est,  quod  orabat  etobsecrabat : 
creditutv  est,  quod  fideni  dabat  et  ju- 
rabat.  Et  honestius  impersoualiter, 
quam  'ignovimus,  tacuimus,  credidU 
nius.'  Doiuttus, 

Ignotnin  est,  taciturn  est,  creditum 
est]  Venia  data  est,  silentium  indul- 
tum,  habita  fides.  Furnabius. 

29  Virgo  ex  eo  compressu  gravida 
facta  est]  Haec  addidit,  ne  ex  viliore 

usu  et  inlionesta  patientia  virginis  ad 
conceptum  libido  pervcnerit.  et  prae- 
terea  quia  et  hoc  potuit  dici,  lUequi- 
dem  vitiavit  virginem  :  sed  quid  si  ex 
alio  concepit  postea,  quae  nunc  gra- 
vida facta  est?  idcirco  et  a  vitio  vir- 
ginis tempus  ostendit,  ut  cum  facto 
ratio  conveniret.  Donatus. 

Decimus]  Lunaris.  A'irg.  Eclog. 
'  Matri  longa  decern  tulerant  fastidia 
raenses.'  Menander  Plotio:  Tw^  Kvet 
ottcdfjiTiva.   Farnabius. 

30  lUe  bonus  lir  nobis  psaltrium,  si 
Dis  placet,  paravit]  Conclusio  accusa- 
tionis.  et,  bonus  vir,  dpwvela  quideui 
est,  sed  ab  eo  posita,  qui  indignetur 
virum  bonuui  esse  debuisse,  qui  non 
kit,  ut  supra, '  Neque  boni,  neque  li- 
beralis  est  functus  officium  viri.'  Et 
siniul  considcra,  quo  nomine  ;£schi> 
Dum  vocet,  virum  appellans  scilicet, 
qui  viilt  ejus  certa  esse  proinissa,  et 
qui  ilium  jampridem  videri  roaritum 
velit.  Nobis  autem,  ex  abundant! 
rip  iSiurtfffji.^  ad  indignationem  rela- 
turn  est.  Donatm. 

Ille  bonvs  tir,  nobis  psaltriam,  si  dis 
placet]  Vtl  ptaltriam  spondeus  est  per 


pynizesin  duarum  cxtremarum  voca- 
lium  :  vel,  quod  magis  pla'-et,  ille 
bonus,  proccleusmaticns  est,  eliso  nno 
1  ex  ille,  et  s  ex  bonus.  Faernus. 

Si  Dis  placet]  Bene  interpositum 
nd  invidiam, '  Si  Diis  placet :'  scilicet 
per  quos  juratum  est.  Donatus. 

Ille  bonus  vir]  Elpuvela  indignantis  in 
loca  addita  est  verbis  ardentibus.  /(/. 

Psidfriam  nobis]  T<f)  iS  tier  iff p.(f.  sic 
enim  dicimus,  et  est  consuetudinis 
pervulgatie.  Idem. 

31  Illam  dcserat]  Id  est,  cui  e  con- 
trario,  dum  vivat,  obstrictns  est.  Et 
desenii,  virginem  scilicet.  Idem. 

Illam  deserat]  Liber  Bembinus,  ct 
aliqui  libri  Donati,  deserit.  quod  forte 
melius  est,  contra  o.  1.  s.  Faernus. 

32  Pro  ccrtone  tu  istcec  dicis]  Hoc 
ideo  non  dicit,  quia  fidem  uou  ha- 
beat  narranti :  sed  quia  miratur  sce- 
lera.   Donatus. 

Mater  virginis  in  medio  est]  Terribi- 
liter  satis,  in  medio  est:  qiiu'^i  retineri 
non  possit,  nee  cobiberi  quin  rem 
probet.  Et  practerea,  quum  argu- 
mentorum  genera  duo  sunt,  ivrtxvov 
Ka\  &TiX''ov,  sicut  in  rebus  manifestis, 
arix^v  utitur.  Hoc  ergo  sublatis  su- 
perciliis  dicendum  est,  in  medio  est. 
nam  lentius  erat,  si  diceret,  prasto 
est.  Idem. 

33  Ipsa  virgo']  Scilicet  quae  in  ^s- 
chinum  reum  et  testis  et  crimen  est. 
Et  ideo  addit,  resipsa:  id  est,  pondus 
uteri,  exactis  ad  pariendum  mensi- 
bus.  Idem. 

34  Praterea,  ut  captus  est  servorum 
non  malus]  Ad  hire,  intelligamus  ali- 
ter  dici  'Non  inertem  Socratem:' 
aliter  '  Non  inertem  servum  ;'  alitev 

*  Non  malum  Scipionem  esse  :'  aliter 

*  Non  malum  servum  esse.'  Idem. 

PrcEtereu,  ut  captus]  An,  quantimi 
capit  animus  servilis,  tantuni  uou  ma- 
lus, neque  iners  Geta  r  An 'Ut cap- 
tus est  servorum,'  quemadmodum  s«-  » 
pe  aucupium  in  servis  habendis  bo- 
num  evenit  ?  Ut  in  captu  avium,  vel 
piscium,  vel  ferarum  plurinium  for- 


TERENTIl    ADELPH.    ACT.  III.   SC.  IV. 


1453 


tttna  dominatur.  Et  hoc  ideo,  quia 
serviim  evenire  bonum,  non  ratio  est 
a«t  natura,  sed  casus  est,  utpote  in 
re  rarissima  :  ut  sit,  '  Vt  captus  est 
servornm,'  id  est,  eventus  est  in  ser- 
vis.  Donatiis. 

Ut  captus  est  servorum]  Id  est,  ut 
se  habet  conditio  servorum.  Afra- 
nius  in  Simulants,  '  Is,  ut  servorum 
captus  est,  facillime  domo  atque  nos- 
tra famiiia  provenditur.'  Ergo  cap- 
tus sortem  intelligo.  Idem. 

\on  mains]  Id  est,  fidelis.  Idem. 
35  Neque  iners']  Id  est,  artem  ha- 
beas. Oratorie  futuriini  testem  et 
indicem  laudat :  sed  ne  iniprobe  fa- 
cere  videatur,  parcius  id  tacit,  non 
enim  dixit,  *  Bonus  et  solers :'  sed, 
quod  in  servo  sufficit,  '  Non  mains, 
neque  iners.'  Et  proferendi  Getae 
haec  maxime  causa  est,  ne  quod  per- 
mittere  videatur  in  servo  pauperis, 
atrocius  fiat,  et  sininl  ut  Irjec  npode- 
pdnvffis  non  contristet  Getani :  queni 
prius  landat,  dicturus,  '  Hunc  ab- 
duce,  vinci,  quaere  rem.'  Idem. 

Alit  illas :  solus  omnem  familxam  sus- 
tentat']  Duas  hie  res  docet :  et  unde 
hae  vivant  ;  quod  testimonium  pudi- 
citiJE  est ;  et  gravem  testem  posse 
esse  Getara.   Idem. 

Solus]  Incerta  distinctio  est,  solus. 
Bed  melius,  •  Solus  omnem  familiam 
gustcntat.'  Hoc  verbo  tennis  victus 
ostenditur,  quod  bene  frugi  esse 
mon-lratur  in  foerainis.  Idem. 

30  Hunc  ahduce,  vinci,  quare  rem] 
Non  multnni  permittit,  utpote  de 
alieno  servo;  ideo  (icta  phis  de  se 
largietur.  i[)se  taineu  i<n/v5e'T(»y  tria 
po8uit,  ut  niulta  vidcretur  dicerc. 
Idem. 

Ilinc  iihduce]  Ut,  '  Tu  Volusc  ar- 
mari  \  oUcorum  edicrmaiiiplis.'  Nani 
pnstca  e  litera  hujusmodi  verbis  a  ic- 
ta  est.  Idem. 

Ilunc  ahduce;  rinci]  Bono  ordinc. 
et  abduce :  ab  hoc  illuc  ubi  nemo  pos- 
sit  interceilcre.  et  vinci:  ne  soliitiis, 
ut  »ciat  iti  venim  *crvu8  accujcl.   Id. 


Quare  rem]  Latenter  praeter  vin- 
cula,  etiam  tormentasignificavit.  nam 
hoc  qucere  rem,  pete  rei  veritatem, 
signiticat.   Idem. 

37  Imo  hercle  extorque]  "ATtxvos 
irlcTTis.  Et  bene  ipse  de  se  plus  et 
apertius,  qnani  Hegio,  largitur.  Id. 

Extorque]  Multum  dixit :  non  tor- 
que, sed  extorque.  Torquemus  enim 
bominem  :  extorquemus  veritatem.  Id. 

38  Coram  ipso  cedo]  Liber  Bembi- 
nus  et  Vaticanus  :  coram  ipsum,  cedo  : 
id  est,  exhibe  eum  in  conspectum 
nostrum.  Faenius. 

39  Pudet]  Adversus  hoc  dicit,  et 
pertnrbatus  Demea.  Majoris  erit 
ponderis  pudet  dictum,  si  me  ncc  ad- 
das,  nee  subaudias.  Donutus. 

40  Diffcror  doloribus]  Divellor,  dis- 
crucior,  dilaceror.  Et  proprie  hoc 
genus  querela:  convenit  partnrienti, 
et  cui  viscera  distenduntur:  et  ei 
quae  inexpertuni  dolorem  nunc  pri- 
mum  sentiat.  Idem. 

41  Juno  Lucina,  fer  opem]  Bona 
procuratio  Poetae  :  ut  et  vox  partu- 
rientis,  pro  testimonio  succedat,  ad 
inflammaudimi  Demeam.  Et  nota, 
puellarum  quae  in  comoediis  honestae 
sunt,  et  ex  amore  dicuntur,  aut  nul- 
1am  in  scena  esse,  aut  rarissimam  vo- 
cem.   Idem. 

Juno  Lucina  fer  opem]  Andr.  act. 
III.  seen.  1.  Fitrnahius. 

Fer  opem]  I'artni.  Donnlus. 

Serva  me,  obsecro]  Parturicntem. 
Duas  enim  res  poscit  haec  precatio: 
et  nascentis,  et  parturientis,  salutem. 
Idem. 

42  Numnam  ilia  qucFSO  jMirlurit]  Il- 
ia scilicet  de  qua  scrmo  est,  quid 
enim  opus  fuerat  nomine  ?  Idem. 

43  lilac  fidem  nunc  vcstrum  implo- 
rnl]  Ha;c  oratoria  -nKaaii  est.  non 
enim  vere  rogat  :  sed  videtiir  hoc 
(acere.  Et  implorare,  est  in  malis 
positos  cum  ploratu  aliquem  rogarc. 
Idem. 

llac  fidem  ttalrum  nunc  impl.  ifc] 
Oratoiic  ct  cxlcmporali  consilio,  in 


1454 


NOTiE   VARIORUM    IN 


diibsidium   causa?  veitit,    quod    fors 
obttilerat.    liieclniis. 

44  Qitmi  vos  vis  cogit,  id  rmluntate 
impctrtt]  Aitificiose  :  ne  totiim  sim- 
plicit«^r  agendo,  iliflidere  caiisas  vi- 
deatiir.  Vis  igitiir  legum  intelligi- 
tur.  Donalus. 

Quod  vos  jus  cogit]  Antiqui  libri 
pro  jus,  vis  liahcnt,  sed  lieinbiiius 
etiam  ascriptain  in  marline  iiiterpre- 
tationcni,  f(s,npces.sitas  logiim.  qnan- 
vis  aiitem  in  iibris  Duuati  ha^c  dic- 
tio  ita  scripta  sit,  ut  et  pro  vis,  et 
pro  jus,  Icgi  possit ;  si  tanien  inter- 
pretationis  ejus  verba  considerentiir, 
apparet  eiini  vis  legisse  ;  dicit  enini, 
vii,  legum  inteiligitiir ;  iibi  si  jus  ie- 
gisset,  siipervacue  exposuisset  jus, 
legum.   I'aeiiius. 

Jus  cogit]  Menand.  Tpia  ia-rl  Si'  S>u 
airayra  ylyvirai,  ^  koto  viyLOVs,  f)  to?5 
ovdyKais,  i]  jf  rp'nov  iOu  rivi.  Farnah. 
45  Hac  primum  utjiant,  <S|-c.]  Quod 
dixerat,  quud  vos  cogit  jus,  id  voluntate 
tit  impetref,  nunc  aniplittcatione  affec- 
tuque  cxtollit :  officii  et  bumanitatis 
esse,  sponte  sua  facere  quod  aequum 
est;  idque  se  adeo,  ut  tiat,  unice 
optare,  (in  qua  parte  adbibuerat  pre- 
ces  parturitntis,  officii  necessitudi- 
neni  deinonstraverat ;  adjicit  et  vota 
precci-que,  deos  quuso)  sin  aliud  ani- 
mo  agitent,  turn  vero  non  iegibus 
aucloritafem,  non  sibi  industriam 
defore  ad  defcndendas  partes  Pani- 
phils,cujus  officii  sui  studiuni  ex  ne- 
cessitudine  nou  simplici  deducit,  ne 
quid  inter  utrinqiie  aniicos  aliler 
quam  opus  est  suscipcre  auttractare 
videatnr.  liccclerus. 

Deos  qu<rso,  ut  vobis  dccet]  Hoc  est, 
non  voluntate  adversarinm  fore.  Do- 
natus. 

It  nobis  dfcet]  UapatveriKwi  dixit, 
non  ut  puella  utile  est,  sed  ut  vobis 
decer.  Idem. 

Vobis  decet]  Graece  dixit,  v/mv  np4irft. 
et  dcest,  /lucre.  Idem. 

Vohis  decet]  Hellenismus,adi  Grani- 
Bialiratn  nostrftm.  Famabius. 


46  Sin  nliter  animus  tester  est]  Offi- 
riuni  aniici  cxcquilur  in  reddenda 
causa,  cur  adversarius  futurus  sit. 
Donatus. 

Fgo,  Dcmen,  summa  vi  hitnc  defen- 
dam]  Non  dixit  id  quod  est,  '  Vos 
ulriscar:'  sed  '  Hanc  defcndam.'  Id. 

47  Ilunc  defendam]  ().  1.  s.  et  Dona- 
tus, defcndam  hanc.  ut  et  ratio  versus 
exposcit.  Faernus. 

Atque  ilium  morluum']  Idonea  causa 
est,  adversus  vivos  querimoniam  fa- 
ciendo,  pro  mortuo  scilicet.  Qua  in 
re,  et  de  officio  suo  locutus  est,  et 
exaggeravit  cnipam  in  /Tlsciiinum, 
qui  videbatur  in  nno  et  eodem  faci- 
nore  vivos  niortuosquelaesisse.  Donat. 

Hanc  atque  illutn]  Pampliilam  et 
Simuluin.  Famabius. 

48  Cognntus  mild  erat]  Causa  ex- 
posita,  jam  agit  Hegio  de  persona 
sua,  utruni  recte  faciat :  ut  quam 
personam  inducit  *  ostendat  babitu- 
rus.  Quum  amicitiarum  duo  genera 
sint,  unum  necessarium,  id  est,  pro- 
pirjquitas  sanguinis  ;  altcrum  volun- 
tarium,  quo  nobis  etiam  alienissimi 
conjunguntur ;  Rlicionem  dicit  ac 
Denieam,  et  vivos  et  voluntaries 
tantum  sibi  amicos  esse.  Simulum 
vero,  et  mortuum,  et  non  solum  vo- 
luntate, sed  ct  necessitudine  amicum 
foisse  conjunctum.  In  qua  re  et  illi 
non  deerit,  et  his  purgatur.  Sed  et, 
Cognntus  mild  erit,  vidtu  adjuvat: 
(]uia  non  a  coiijunctione  inceptiva 
sumpsit  exordium.  Donatus. 

Cognatus  mild  crai']  Officia  mnlta 
contra  officium  unum  Demes  amici- 
tiae  ac  IMicionis.  Idem. 

50  Paupertatem  una  perlulimus  gra- 
vem"]  'Eirava(popa  est.  quia  niagis  con- 
jungat  malorum  consortium,  qnam 
bonorum.  Idem. 

51  Nitar,  faciam,  experiar']  Sic  di- 
cit,  ne  dicat  vindicabo  :  quod  vult  ma- 
gis  significatum  esse,  quam  dictum. 
J'2t  ne  ei  diceretur,  nihil  poteris ;  quod 
ad  incipiendum  sufficit, dixit  experiar. 
Idem. 


TERKNTII    ADELPH.   ACT.    III.    SC.    IV. 


1455 


Experiar']  Litem  intendam,  judicio 
again,  supra  act.  iii.  sc.  2.  Fai-nabitis. 

52  Animam  relinquam  potius]  Mo- 
desta  coraminatio  :  priiis  quid  sibi 
possit  evenire  dixit,  quani  quid  pas- 
surus  sit  /Eschinus.  Donatus. 

53  Quid  mihi  respondes]  Respondere 
proprie  dicitur,  quuui  lis  intenditur. 
Respondere  enini  est  priorem  alioqui, 
quasi  respondere,  verba  fuudere.  ut, 
'  Fnnditque  lias  ore  querelas.'  Re- 
spondere, poster'wre  loco  dicere.  Idem. 

Fratremconveniam,  Hegio]  Vultuose 
prouuatianduni,  hoc  quod  addidit, 
Hegio.  quasi  dicat :  Res  in  manu  fra- 
tris  est  constituta,  non  mea.  Idem. 

54  /*  quod  milu  de  hac  re  dederit 
consilium,  id  seqiuir]  Hie  versus  toti- 
dem  eleinenti^  habetur  in  Pliormione 
II.  4.  21.  ubi  Giiyet.   Bceclerus. 

Is  quod  mild,  ^'c]  Est  quippe  HLs- 
chinas  in  illius  potestatc,  non  mea. 
Famabius. 

55  Sed,  Dcmea,  hoc  tu  fiicHo']  'Ettj- 
BepaTTivcns  supra  habita;  comminatio- 
nis.  Donatus. 

50  Quam  vos  faciUime  ugilis']  Ut  et 
snpra,  '  Facilem  victurn  paret.'  Et 
vide  qiiani  oratorie  laudcs  sumpserit 
arguinenta  suadcndi.  Idem. 

Quam  vos  facilime  agitis]  Pertinent 
hue  qua:  ad  Curculioneui  Plauti,  I. 
Douza,  et  ex  co  Plauti  Interpres  no- 
tavit  ad  Epid.  ii.  5.  57.  add.  Guyet. 
Baeclerus. 

Quam  estis  maximi']  Victorianus,  et 
omnes  fere  I.  s.  quam  estis  maxume,  ut 
consequcntia  sermonis  videtur  exi- 
^ere :  sequitar  cnini  tarn  maxume. 
Faiirnus. 

Vos/acillime  ngilis]  In  otio  et  opu- 
lentia  vitam  at^itis  laute,  pni'tis  Gra>- 
cis  Dii  sunt  ^«?o  fiiTtj.  FHrnahiii.s. 

57  l'oli:nlt»,  ditvs,  fort,  iioh.]  Ho- 
moicnim  mores  niox  notantur  art.  iv. 
tceji.  3.  '  Qui  ita  ptitant,  Hibi  fieri 
injuriaiu  ultro,  si,  (|uam  ipsi  tVcerc, 
expostules  ;  Et  ullro  accusant.'  Res 
ardua  scilicet,  opulentos  et  nobiles 
non  altiora  spirarc.  Aristotcli  divites 


plerique  ti^purraX  Ka\  {mipf{]<f>avoi,  irdo'' 
XovTfs  Ti  inrb  rrjs  KTT^afats  rod  irXovrov, 
quod  alibi  etiam  de  fortunatis  notat: 
ovK  oXovrai  Se  iraQuv  hv,  ovne  oi  ip  evTv- 
Xiois  /ueyaAcus  ovres  Kol  SoKowres,  5ib 
v^picTTal,  Kal  bxlywpoi,  Koi,  Bpaails-  et 
addit  iterum  :  iroieT  5f  rohs  roiovrovs 
irXovTos,  larx^^f  wo\v(pt\la,  Sucajuis.  qUJE 
verba  nostrum  versum  plane  inter- 
pretantiir.  Bceclerus. 

58  Xquo  animo  aqua  noscere  opoi'tet] 
Bene  dixit,  '  aequo  animo  : '  quia  po- 
tentiori  et  fortiori  contra naturam  est 
sequitas.  Donatus. 

JEqua  'noscere'\  Forma  loquendi 
Graeca  est  iwieiKTj  yvuvat,  estre  juste, 
estre  raisunable.  ad  verbum  est,  ex 
genio  lingua;  Graicae,  ucoir  les  senti^ 
mens  d'un  honneste  homme,d'un  homme^ 
d'un  homme  de  bien.  Faber. 

GO  Redito]  Prosequebatur  enm, 
quemadmodum  appaiet  ex  verbis. 
Idim. 

61  Decet  te  facerel  Solicita  obse- 
quela  lleijionis,  ultima  in  locpiendo, 
ostendit  inipotentiorem  personam 
contra  iE^cliinum,  quo  magis  gau- 
diuui  crescit  conioedia> :  quando  tali 
ac  tanto  pauperior  puclla,  sed  tamen 
cupita,  jungetur.  Idem. 

62  Non  meindiccnte]  Quia  dixcrat, 
*  Ipse  sentiet  posterius.'  Et  nimis 
dura  composito  est:  sed  apta  iras- 
centi.  Idem. 

Non  me  indicente  hac  jient'\  Fient 
Bcuibintis  liber,  sed  alii  omnes, ^'un^ 
et,  ut  videtur,  etiam  Donatus,  qui  as* 
serit  hoc  Demeani  dicere,  quia  dixe- 
rat,  '  Ipse  sentiot  posterius.'  Quod 
non  quadraret,  si  nunc  de  futuro  lo- 
queretur  :  sensus  cnim  est,  liapc  fmnt 
me  non  taccnte,  ned  potiiis  roprelien- 
dente:  |)Ol<st  lamcn  sustrntari /iVn<, 
ut  n'W,  lin;c  taci  lite  nu-,  non  adniit- 
tpntur,  quin  ea  rfprt'liendam  et  ob- 
jurgi;m.  quod  tauten  durum  est,  cum 
Ir.i'c  pra-terita  jam  sim,  noc  tractum 
prasonlis  ltMn|)oriN  liabeaut.  Iiic  glo«« 
sema  a^crijttum  est  in  niargine  libri 
liembini.  '  Indicente,  tacentc  :  nove. 


14G6 


NOT/C    VARIORUM    IN 


iinnio  potius  Karh  3ifix'"'^M<^*''  nam  iitis- 
qiiain  leginins,  iii.si  in  lioc  loco:  iiidi- 
cciitem  enim  dixit,  non  dicciitcin.' 
Fa'ernus, 

i\((«  me  indioente  hue  fiunl]  llffc 
flagitia  non  fiunt  ah  jliscliino  nic 
liortantc,  non  vetante.  atque  utinam 
lioc  sit  iiUimum.  rariiabius. 

Utinam  hoc  sit  modo  tiefunctuni]  Uti- 
nam, despcrandi  vim  liabet.  Hoc,  id 
est,  ncgotinm;  id  est,  raptus  virgi- 
nis.  Dcfunctum,  finitum,  id  est,  iit 
non  pejora  comniittat.  Defunctiun, 
finitum,  id  est,  ne  ulterius  peccct 
ilischinus.  Donatus. 

Ulinam  hoc  sit  modo  dcfunctum']  Duo 
ontiqiii  lii)ri,  liembinus  el  Victoria- 
nus,  utinam  kic,  liabent.  \td  defuticium 
impersonale  erit:  tit  sitsensiis:  uti- 
nam sit  defunctum  hie,  id  est,  in  lioc 
negotio:  ne  /llschinus  pejora  com- 
mittat.  Faernus. 

C3  Kimia  iliac  licentia]  Quam  illi 
dat  Micio.  Donatus. 

Verum  nimia  illeec  licentiu  est]  Et 
ingenio  soHciti  iratique  senis,  nee  mi- 
nus tamen  tjJ  olKovo/^ia  convenit  hie 
metus,  et  niali  pra-sagium :  iit  ;Es- 
chino  liicnlentius  decedat  postea, 
quod  fratiis  caussa  coutraxeiat,  in- 
famia>,  et  opinione  patris  honestior 
compel  iatur  ac  liheralior.  Bcecleru.s. 
G4  Proftclo  evadet]  Per  ardua  et 
pranipta  vonict.  Donatus. 

G5  Uac  evomain]  ^on effundam,  sed 
evomam:  ntpote  qua;  me  a-gniin  fa- 
ciunt,  quibus  me  relevabo,  cum  lan- 
guor ille  egestiis  sit.  nam  evomam  hoc 
translatione  signiticat.    Idem. 

ScENA  V.  Seuarii  sunt.  Notat  Do- 
natus, '  Hos  sex  versus  in  quibusdam 
non  t'erri.'  videGuyetum,  vs,4.  Mss. 
nostri  omnes  ;  si  est  fucturus  ut  sit 
officium  suum,  ciiam  vs.  5.  omnes,  ut 
edidimus.  In  iino  meorum  colixrent 
l»i  versus  snperiori  scena?.  Bceclcrus. 

iiono  animofac  sis,  Sostralu]  Hi  sex 
ternus  in  fjuihusdam  mm  fcrunlur.  In 
fvic  scena  tidtiuf  jam  locuttv  Sostrata 
Hcgiu  reipondere.    Pote»l  tamen  et  ipse 


incipcre,  tauquam  qui  et  rem  noverit,  et 
murorc  ijus  movfutur.    Donatus. 

1  ISono  (tnimo  J'ac  .sis,  Sostrata]  Me- 
niinisse  debemiis,  (piod  dixit,  '  Due 
me  intro  ad  Sostiatam.'  et  quia 
hoc  intra,  in  prosi^enio  est  IIATEPA 
nAITNNIN  *  non  post  scenam.  nam 
aliiid  sifjuificat,  '  Eanius  intro,'  ubi 
dititur,  '  Inttis  despondebitiir,  intus 
transigetiir,  si  quid  est  quod  restet.' 
illud  eiiiin  iiiterius  agitiir  extra  omiie 
proscenium.   Idem. 

Bono  animo  /ac  sis]  Bene  Eugra- 
phius  : '  Senex  ingressus  domiini,  vidit 
parturientem  puellam,  ejus  matrem 
consolatur,  promittens  se  conventu- 
rum  Micionem  iEschini  patrera,  et 
coacturum,  ut  vitiatam  ducat  uxo- 
rem  ille,  qui  vitiavit.'  Ad  maturan- 
dum  enim  negotium,  cito  digreditur, 
et  inter  exeundum  haec  intro  ad  Sos- 
tratam  loquitur,  ut  mos  est  personis 
comicis.   Boeclcrus. 

Bono  animo  fac  sis]  In  quibnsdam 
exemplaribus  sex  isti  versus  pro  ge- 
nuinis  iion  feruntur.    Farnabiiis. 

Fac  sis,  Sostrata]  Sis  honorifice  ad- 
ditur  verbo,  ne  quod  imperativo  mo- 
do proniintiatiir,  superl>um  sit.  De- 
ductiim  est  auteni  a  senatusconsulli 
formula:  ubi  enim  aliqiiid  senatus 
consiilibiis  injiingit,  addit,  '  Si  eis 
videatur.'  Donatus. 

Et  istam  qtiod  potcs]  Quia  vox  ipsa 
tristis,  et  circa  trislein  tiliain,  quod 
potes  dixit.  Idem. 

Istam]  Pamphilam.  Farnabius. 

2  Fac  consolere]  Duas  res  dixit, 
qnas  et  ordine  locutiis  est :  Et  lu 
bonuin  hube  animnm,  inquit,  etiiiiam 
fac  habere.  Donatus. 

Ego  3Iicionem]  Quia  Demeamjam 
vidit.   Idem. 

4  Si  est  facturus  officium]  Hoc  di- 
cendo,  proinittit  eiim  esse  facturum  : 
nam  facile  est  nnuniquenique  suo 
officio  fungi.    Idem. 

5  Sin  aider  dc  hac  re  est  ejus  aenten- 
tii]  Scandendiis  hie  versus  est  con- 
tractione  ejus  in  unaiu  syllabam:  aut 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    IV,    SC.    I. 


1457 


ea  dictio  delenda,  quae  nee  in  libro 
Bembino  est.  Faemus. 

Sin  aliler,  Sfc]  Servat  suos  mores  : 
ut  antea  dixerat :  sin  alitei-  animus 
vesterest,  4"c.  noluit  enim  vir  optiraus 
desperare,  quin  facturns  esset  offi- 
ciiim  Micio,  ad  quera  Demea  rem 
rejecerat ;  sed  si  tanien  pr<cter  opi- 
nionein  tergiversaietur,  animum  pa- 


troiii  et  defensoris  ostendere  debuit 
Hegio  in  istis  verbis  :  '  Ut  quid  agam 
quamprimum  sciam :'  i.  c.  ut  in  jus 
vocera,  causam  ad  judices  deferain. 
Baclerus. 

6  Ut  quid  u^^am  quam  pritnum  sciam] 
Mature,  neque  comminatur,  neque 
segnem  ostendit  se  fore.  Donatus. 


ACTUS    IV. 


ScENA  I.  Iambic!  sunt  octonarii. 
uniis  :  dimeter  horizon,  vs.  2.  omnes 
INIss.  nostri :  nunc  autem  maxime.  vs. 
4.  omnes  :  prorsus  e  lecto  neq.  surg. 
vs.  6.  omnes,  ut  edidimus.  vs.  9.  duo  : 
prius  nox  oppressisset  patrem  illic,  vs. 
12.  unus :  nihil  nunc  in  menlem.  duo  : 
nihil  we  in  mente  est?  et  niox  :  lanto 
nequior  es.  vs.  14.  duo:  hisce  ul  opera 
d.  8.  vs.  16.  omnes  :  vah.  q.  veil,  ut 
eliam  n.  vs.  21.  omnes:  prce  gaudio. 
et  mox :  quidnam.  S.  /«;?«  est  in  fa- 
hula.  vs.  23.  duo :  polin  es  ul  des. 

Haec  est  scena,  quae  Ctesijilionem 
demonstrat  prjccipue,  rudcm,  siinpli- 
cem,  liberali  ingenio  ;  ad  facinora  et 
frandes  indocilem.  Baclerus. 

Ain'  patrem  hitic  abissc  rus]  Hie 
ostendilur  timiditas  boni  adolescentnti, 
et  verli  *  se  ad  yeccandum  ex  delicti 
conscientia,  et  revercnlia  parentis  appa- 
rel. Item  mos  verorum  patrum  circa 
jilins,  Syro  Demeam  descrihente.  Do- 
natus. 

1  Ain'  patrem  hinc  abisse  rjts]  Com- 
peodio  osteuditur,  quid  sit  jam  locu- 
turus  .SyruH.    Idem. 

2  Inline  cum  maxume  operis  aliquid 
facere  credo]  Vide  (piasi  lolw/jLa  verbo- 
rnm  Syri  esse,  de  opnrc  lucjui  :  sic 
cnim  dicit  et  Dcmca;.  bi-d  illud  false, 
hoc  serio.  Idan. 

Lum  maxume\  "Oti  ^aAicTTo.  A  I. 
cum  maxime.    i''arnabiu8. 

(Jtinam    quidem]     Apnd   rillam  sit, 

subaiidienilum,     ct     dl.still^•le^dunl, 

Drlph.tlVin.Clas.  T. 


ante  quam   inferatur  quod   sequitur. 
Donatus. 

3  Quod  cum  salute  ejus  fiat]  Hoc 
non  est  odisse  patrem :  sed  tantum 
timere  ex  proprio  delicto,  servatur 
enim  in  eo  et  amor  filii,  et  amoris 
effectus.  Idem. 

Quod  cum  salute  ejus  fiat,  S^-c]  Cor- 
rectio  <(>i\6a'Topyus,  Farnabius. 

4  Ut  triduo  hoc  pcrpctuo]  Quantum 
sufficiat  aniori.  eteuiin  non  opus  erat 
perpetuo  dicere,  si  triduum  dixisset. 
Donatus. 

5  Et  isloc,  si  quid  potis  est  rectius] 
Deest  addi.  nam  si  mortem  signific.a- 
ret,  non  convcniret  adolescenlem  ila 
dictre  :  vidclur  enim  plus  temporis 
optassc  languori.  Idem. 

Isloc  si  quid  potis  est  rectius]  Mor-- 
tem  ab  improbo  s<,'rvo  significari  vo- 
hint  :  quod  quia  pracsentc  (ilio  im- 
portimum,  vidctur  avertisse  sc  a  Cte- 
eipiionc.  iNluret.  Variar.  Lcct.  I.  xvi. 
c.  3.  Farnabius. 

6  I^'am  hunc  diem  misere  nimis  cu- 
pio]  Moriatur  scilicet:  ct  hoc  advcr- 
sns  servum  debet  dicere,  ne  indeco- 
rum adolcsceiitis  person.r  sit,  ha-c 
ita  dixissc.  quamvis  ejusmodi  adolc- 
Rccnles  inducant  comici.  ut  Na^viii.s 
in  Tribascio :  '  Deos  cpuvso,  ut  adi- 
in;int  ct  patrem  et  matrcni  meos.' 
Dnniilws. 

Mi.serr  nimis  cupio]   i\'iniis  nbiindat, 
more  comicorum,  qui  hor  dirto  assc- 
vrrationcm  inculcabant.  Idem, 
tint.  1   / 


145S 


NOT/E    VARIORUM    IN 


Cupio,  ut  cwpi,  perpetuuin  in  liclilia 
iU!i;erc]  Qui  ct  supra  dixit, '  Ita  qir*- 
80 :  quaiulo  hoc  bene  sticcessit,  hila- 
rcin  liiuic  suoiannis  dicMii.'  Idem. 

7  Lt  illud  rus  nulla  alia  cnusa  tani 
male  odi]  INIire  osteiidit  omnia  ex  de- 
lictis  in  pravuni  vei  ti :  adeo  ut  mise- 
laui  putet  adolesceus  sul)urbanam 
villani,  qua  re  ca>tcri  delectantur. 
Illud  trgo  tanquam  cum  detestatione 
dixit :  et  male,  et  7iimis,  et  miseve. 
Nam  niinium,  et  malum  miserumque 
est ;  secundum  illam  sententiam, '  Ne 
quid  nimis.'  Idem. 

Et  illud  rus  nulla  alia  causa  lam  male 
odi,  nisi  quia  prope'st.  Quod  si  abesset 
longius^  Prior  versus  iambicus  est  oc- 
tonarius,  qui  multis  quidem  rationi- 
bus  sustentari  potest,  sed  baic  niihi 
bimplicissima  videtur,  ut  ex  tarn  ni 
clidatur,  (pianvis  sc(|uente  consouan- 
te.  posterior  vero  iambicus  dimeter, 
non  facta  synalcepha  in  si  nbesset ;  vel 
facta,  trocbaicns  dimeter  catalecticus. 
Fa'ernus. 

8  Quod  si  abesset  longius^  Amori 
mngis,  quam  rei  consulit  adolescens. 
Donaltis. 

9  Prius  nox  oppresaisset  illic,  quam 
hue  reterti  posset  iterum]  Vide  milii 
Faernum  pag.  131.  edit.  Juntina?. 
Versus  stare  non  potest,  legerem, 
Priu  nox  oppressisset  illic,  quam  hue 
posset  revortier.  est  Trociiaicus  octo- 
narius  catalecticus,  et  esse  debet. 
Faber. 

10  Jam  hue  recitrret,sat  scio']  Mire 
de  sene,  rccurret  dixit,  ut  ejus  instan- 
tiam  demonstraret.  Idem. 

12  Niliilne  in  mentem]  Sic  hoc  ac- 
oipiendnm  est,  ut  adolescenti  libero 
nialitiam  putemus,non  sapientlam  de- 
egse :  adeo  in  hac  re  niagister  est  ser- 
vus.  Idem. 

Nihil  ne  in  menle  es<]  Sane  hie  lo- 
cus similis  est  ei,  qui  in  Heautonti- 
morumeno  est,  '  Ego  dicani,  quod 
niilii  in  mentem.'  Faernus. 

Numquam  quidquum]  nap4?u(ou,  pro 
numquam,  id  est,  uon.  Donulus. 


Tunto  ncquiorl  Sic  hoc  dictum  est, 
ut  c  coutrario  dicimus,  '  Tanto  mc- 
lior.'  Idem. 

13  ('liens,  amicus,  hospes  nemo  est 
robis]  Vide  magistrum  ad  nequitiam, 
nt  simplici  adolescenti  mcntiendi  vi- 
am  demonstrct,  et  honestum  tentct 
afterro  argumeutum  ad  mendacium, 
propter  clientem,  amicum,  aut  hospi- 
tem  in  iirbe  cessarc  visum  :  quod  ta- 
men  nee  sic  intelligit  rudis  ac  rusti- 
cns  adolescens.  Idein. 

Clitns,  amicus,  hospes  nemo  est  vo- 
bisl  Mire  sic  interrogavit,  nt  qui 
agrestcs  inhumanosque  reprehendat, 
et  insuciabiles  aliis,  propter  asperita- 
tem  rnstici  senis.  Idem. 

14  Hisce  opera  ut  data  sit]  A  supe- 
riore  subauditur,  '  Veniat  in  men- 
tem :'  id  est,  cogita  dari  potuisse  :  et 
datam  dicito.  Idem. 

Qute  non  data  sif]  Hie  de  facto 
quaestio  est,  in  qua  quidem  disputant 
quaedam  tunc  possibilia  intelligi, 
quando  facta  sint.  quuni  auteni  non 
fiunt,  non  modo  non  fieri,  sed  ne  pos- 
sibilia quidem  esse  dicenda.  qui  locus 
nepl  Svi'aTwv  dicitur.  Idem. 

Qua;  non  data  sif]  Menander.  "hpur- 

Qipov  yap  avSphs  TaATjO^  Keyfiu.     Far- 
nabius. 

Potest]  Itenmi  subauditur, ^eri,  nt 
data  sit :  vel,  ut  credatur  data.  Do- 
7iatus. 

15  Interdiu]  Bene:  quia  amatori 
maxime  nocte  optis  est.  Idem. 

IG  Vuh !  quam  vellem  etiam  noctii] 
Hoc  utriusque  personae  convenit,  sed 
melius  et  Syro,  et  facetius  dicitur.  et 
quidam  totnm  Ctesiplioni  assignant, 
abnsque  interdiu.  Et,  quam  vellem, 
proprie  dicimus  in  his,  quae  non  vide- 
mns  fieri.  Bene  igitur  deficiente  ar- 
gumento,  cum  aliud  non  inveniret,  in 
vota  conversus  est.  unde  videntur 
magis  hxc  verba  Ctesiphoois  esse. 
Idem, 

Vah,  quam  vellem  etiam  noctu  amicis 
operam  mos  esset  dari]  Versus  una  ayl- 


TF.RENTII    ADELPH.    ACT.    IV.    SC.    II. 


1459 


laba  redundat ;  sed,  dixi  saBpius,ta/i, 
et  aliae  ejnsmodi  interjectiones,  ex- 
clamatioues,  extra  metruiii  interdnra 
censentur.  Fuber. 

17  Calleo']  Callide  scio.  Dnnatus. 

18  CumfervU  maxiime'\  Tertia  con- 
jngatione  dixit,  nnde  fervere  dicitur, 
correpta  media  syilaba.  Idem. 

FertW]  Ira.  quae  ebullitio  dicitur 
sanguinis  circa  cor.  Fartiabius. 

Quo  modo]  Miratur,  quia  timet 
eum,  quem  iste  contemnit.  Donatus. 

19  Laudarierte audilUbenterl  Quod 
a  Demea  dicitur,  in  omnes  parentes 
dici  puta,  nam  nemo  tarn  asper  est 
pater,  ut  non  statim  raitescat  laudato 
filio.  Idem. 

Facio  te  apud  ilium  deum^  Laudibus 
te  ad  coelum  usque  extollo.  Socrates 
apud  Platonem  in  IVIenone  :  Oi  Aolku- 
vfs,  Srav  rivet  iyKUfjud^axriv  ayaBhv  &v5pa, 
Seios,  (pafflv,  ai^p  ovtos,  FurnabitUi. 

20  Virtutes  narro]  Non  dicit  cle- 
gantem  indolem,  sed  virtutes.  Virtu- 
tes antem  sunt  perfecti  sapientis,  vel 
divi  aiicujus.  Et  bene  cum  stupore 
respondet  meas  ?  ostendens  quod  nul- 
la assent.  Donalui. 

Ct.  Uleas '!  Sy.  tuas]  Cum  gestu 
pronuntiare  debemus,  ut  intelligatur 
irrisio.  Idem, 

Lacrunue  cadunf]  Hom.  II.  vi.  Aa- 
Kpv6fv  y^Xdcraaa.  Xenopli.  Rerum 
Graecarum  vri.  KoivSv  n  Upa  x-unt)  koX 
SdKpvii<Trt.  Lacrynias  in  angiilis  ocu- 
lorum  SC  ostendere,  prorumpere  ta- 
men  ex  spiramcntis  duobus,  quorum 
tinum  sit  in  supcriorc  gcna,  in  inferi- 
ore  altcrum,  autumant  Pbilosoplii. 
Lacrymas  ex  ira  vcl  tristitia  per  iiifc- 
rlns  manarc,  quia  cordis  ea  sunt  ac- 
cidentia ;  alia  qua;  rationc  profluunt, 
per  superius  mcare,  quia  eventus 
causa  sit  dc  cercbro.  Ccci.  Rhodig. 
lib.  XII.  c.  1.    Farniibiun. 

21  Quasi  jiuero,  fraudio]  Decst, 
pra  :  ut  sit ,  pur  f^aiulin.  Donatus. 

Lupun  in  fahubi]  Silcntii  indictio 
est  in  lioc  provfrbio  :  atquc  ojusniodi 
silentio,  vel  in  ipso  vcrbo,  ut  ipsa  Ta- 


bula conticescat.  Quia  lupum  vidisse 
homines  dicimus,  qui  repente  obniu- 
tuerint :  quod  fere  iis  evenit,  quos 
prior  viderit  lupus  :  ut  cum  cogita- 
tione  in  qua  fuerint,  etiam  voce  et 
verbis  careant.  Sic  Theocritus,  ov 
(pdey^ri ;  \vkov  elSfs.  Et  Virgil.  '  Vox 
quoque  Moerin  Jam  fugit  ipsa,  lupi 
Mcerin  videre  priores.'  Alii  putant 
ex  nutricum  fabulis  naturo,  pueros 
luditicantium  terrore  lupi,  paulatini 
e  cavea  venientis  usque  ad  limen  cu- 
biculi.  Nam  falsum  est  quod  dicitur, 
intervenisse  lupum  Nsevianae  fabulaa 
alimoniffi  Remi  et  Romuli,  dum  in 
theatro  ageretur.  Idem. 

Lupus  in  fabuhi]  Silentii  indictio 
quoties  intervenit  is  de  quo  fuerat 
nientio.  Plato  in  Phaedro.  Ae'7€Ta« 
yovu,  S>  4>oT5pe,  d'lKaiov  dvcu,  Kol  rh  rod 
XvKov  elne'tv.  Obmutescere  qnippe 
creditum  quos  prior  viderit  lupus, 
vide  quae  nos  ad  Eclog.  ix.  Virgilii : 
'  Vox  quoque  Moerin  Jam  fugit  ipsa, 
lupi  INIuerin  videre  priores.'  Farm- 
bius. 

22  Fuge  modo  intra']  Non  dixit  i, 
vcl  itbi,  vel  vadc :  sed  fuge,  tanta  ce- 
leritate  opus  est.  Donatus. 

23  Si  quid  rogabit,  nusquam  tu  me] 
Magna  virtute  Terentius  rudcni,  sim- 
plicem,  timidumque  inducit  Ctesi- 
phoncm  ab  initio:  ut  is  sit,  qui  inox 
opprimeretur  cum  raeretrice  accum- 
bens  intcrventu  patris,  ob  impruden- 
tiain  ac  rusticitatem  suam.  Idem. 

Nusquam  tu  me]  Scil.  vidisse  re- 
spondeas.  Familiaris  ^\K(t\\/is  et  apta 
properanti.  quare  haec  omnia  pressa 
voce  cum  celeritate  pronuncianda 
sunt.  Idem. 

S(  E\\  II.  Trochaici  octonarii  ca- 
talcctici  sunt.  vs.  3.  Mss.  nostri  om- 
nes, utedidimus.  vs.  5.duo:  (i*«tiT«tTe. 
unus  :  nescio  pro  nequco.  vs.  12.  uiius  : 
ego  isluc  liodic.  alter  :  ego  hodic  istuc. 
vs.  13.  onincs  oinittiuit  rhjam.  vs.  1-1. 
unus:  turn;  nUcv,  lantum  \ifo  tamen. 
vs.  17.  onines  omittunt,  lum.  vs.  22. 
duo :    prodiis$e.   omncs :   factum  est. 


(". 


1460 


NOT.^    VARIORUM    IN 


rt-rum  tenit  post  insan,  vs.  23.  omnes  : 
von  pudiiit.  vs.  24.  uiins  omittit,  ego, 
ullcr  modo.  vs.  28.  duo  :  refcrre.  vs. 
29.  duo  :  nicm  scnsit  quod  ego.  vs.  30. 
duo  :  vcrsum.  onnies  :  hac  tc  pi'tccipi- 
i)i.  vs.  37.  oniiips :  prope  est.  vs.  38. 
duo  :  qiiidnam.  uniis :  quodnam.  om- 
nes intcrpoiuint :  nostiii?  D.  Mori, 
vs.  43.  duo  tcDiplum  adjiciunt  ex  glos- 
sa,  sed  divei  so  positn.  vs.  44.  duo  : 
locum,  in  tertio  to  laciim  eniendatur 
in  locum,  vs.  45.  omncs  :  ex  adccrso. 
ih\o,  J'abrica  est.  vs.  40.  omnes  :  illig- 
iieis.  vs.  47.  TO  ubi  potelis  tos,  onines 
Syro  tribnunt,  Demcaa  signiim  prae- 
mitlcntcs  TV  bene  sane.  vs.  50.  untis 
omittit  rhjam :  alter  autem  pro  eo  lia- 
bet.  vs.  51.  nnus  :  iinumqnicquid.  al- 
ter :  unumquodque.  Argent,  ntquc 
tmum  quod  quidcm  ferculum  erit  belliss. 
BiEclerus. 

A'ti'  igo  homo  sum  infclix']  In  hoc 
acta  cxemplnin  est,  vcminem  facUius, 
quam  optimum  quemque  falli  atque  delu- 
Ui,  ut  Vhgilius  uit.  El  nse  vuldc  sig- 
tiijicat.  'El  niv  ilii  vehemenler  errant;' 
Cicero  in  Cutilinam.  Donatus. 

1  No;  ego  homo  sum  infclix'\  Vide 
initiiim  conveniens  pcrpctiio  ma;rori 
Dcnieae.  Per  totam  tabulam,  ant  dis- 
perii  dicit,  aut  dcfessus  sum,  aut  ali- 
(|uid  tale  semper  est,  quod  queratur : 
ita  tanien,ut  cum  angmento  sit  mise- 
lia,  quotiescuniiue  processerit.  nam 
plus  est  quod  nunc  dixit ;  Na  ego  in- 
fclix homo  sum  !  quam  disperii.   Idem. 

jVtf  ego  sum  homo  infelix]  Solenne 
Demeaj  in  scena  carmen  :  quern  sni 
mores  vel  iracundia  exasstuantes,  vel 
solicitudine  trepidantes,  t'elicem  esse 
non  paticbanliir.   Bccclcrus. 

Nusquam  iuvenio gentium']  Abunditt 
gentium.  Donatus. 

2  A  filla  mercenarium  lidi]  .Sapien- 
tiisime  Tereutius,  etsi  proxima  villa 
est,  necessurio  >enem  ad  reliqnos  ac- 
tus fabidd!  noluit  ab  urbe  discedere, 
j'ersonse  benili^  memor.  nam  ct  ardu- 
uin  fiK.rat,  dum  redit,  et  cruciabilc, 
ne  tdtigijlio  tJHs  ill  tragu'diam  traus- 


iret.  Recte  igitnr  invcnit,  a  mer- 
cenario  illi  in  urbc  narratum,  rnri 
non  esse  Ctesiplioncm.  At  ubi  per- 
sona est  adolescentis,  et  proficiscitur 
ad  viliam,  et  i-ontinuo  redit.  nt  in  Eu- 
nuclio  Pluedria.  Et  a  villa,  ntrnm  a 
pro  (/(I  posituni  est?  ut  s\t,de  villa. 
an  dcest  venisse?  nt  sit,  a  villa  vidi 
venisse  mercenarium.  Idem. 

3  Nee  quid  ag(im,scio]  Utrum  fra- 
trcm  an  filiiim  magis  qna?ram.  nam 
scncx  querulus  tria  dicit  esse  incom- 
moda  sibi :  quod  fratrem  non  inve- 
niat  :  quod  Ctesipiio  ruri  non  sit: 
qnod  utrum  in  urbe  maneat,  an  ad 
viliam  abeat,  ipse  nesciat.  Idem. 

4  Sijre,  quid  ais]  In  melioribus  Mss. 
quid  est  ?  Faber. 

Verum']  Modo  verum,  nomen  non 
est  :  sed  adverbium  confirmantis,  id 
est,  vere.  Donatus. 

Perii]  Ha?c  Ctesiphonis  perturba- 
tio  hue  tendit  l^oiitje  arte,  nt  depre- 
hendatur  cum  arnica  filins,  repentc 
ingresso  sene.  Idem. 

Quin  tu  animo  bono  es"]  Nunc  quin, 
pro  qvinimo  positnm  est.  Ide7n. 

5  Quid  hoc  {tnalum)  infelicitatis^ 
Abundat  malum.  Idem. 

Quid  hoc  {malum)  in/elicitatis']  De- 
est,  deos  testor.  Idem. 

Quid  hoc  (malum)  infelicitatis}  Hie 
autem  malum,  pro  interjectionc  posi- 
tnm, quasi  dicat,  o  malum  :  et  est 
dictum  anxii  hominis,  et  perturbati 
nimis.  Idem. 

6  Nisi  me  crtdo]  Pro,  nisi  quia  jam 
superest,  nt  me  credam.  hie  enim 
sensus  est  in  hujusmodi  locutione, 
Nisi  me  credo  huic  esse  nutum  rti. 
Idem. 

Nisi  me  credo  huic  esse  natum  rei] 
Nova  locutio,  pro,  nisi  quia  credo. 
Et  huic  rei,  potest  subtrahi  incoluuii 
seiisu  :  ut,  Ni  me  credo  natum  esse 
fcrundis  miseris.  Ergo  huic  rei,  sub- 
distingiiendum  :  et  sic  infcrendum, 
fcrundis  miseriis.  Ergo  huic  rti,  pro, 
ad  banc  rent.  Idem. 

Iluic  east  nutum  rti,  fer.  mis.]  Huic 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    IV,   SC.    11. 


14G1 


rei,/erendis  miseriis ;  in^iryrjTiKws,  et 
cornice.  Bceclerus, 

7  Primus  sentio  mala  nostra  :  primus 
rescisco  omnia^  'Enapacpopd,  Donatus. 

Primus  sentio  mala}  Ridiciiliis  error 
Demeae.  Et  primus,  ad  ordinein  :  so- 
lus, ad  nuiiieruni  dicitur.  Idem. 

8  Primus  porro  obnuntio]  Qui  ma- 
lam  rem  nuntiat,  olmuntiat :  qui  ho- 
nam,  annuntiat.  nam  proprie  obnun- 
tiare  dicuntur  augures,  qui  aliquid 
niali  ominis  sccevumque  videriut. 
Ergo,  ubnuntio  malum  iiinninens, qua- 
si omen  nuntio.  inde  enim  irvfioXoyia 
hujusce  verbi  est.  Idem. 

Obnuntu)]  Qui  bonaui  rem  nuntiat, 
annuntiat:  qui  malam  ohnuntiat,  i.e. 
contra  nuntiat.  unde  Augures  dice- 
bautur  obnuntiare,  ubi  aliquid  mali 
ominis  sccBvumque  vidissent.  Cic.  pro 
Sestio  :  '  Cum  auspiciis  religiouique 
parens  obnuntiaret.'  Farnabius, 

JEgre  solus,  si  quid  sit,  fero\  Prave 
scilicet.  Donatus. 

U  Is  solus  nescit  omnia]  Et  bene  so- 
lus,  utpotc  de  multis  :  quia  quum 
sciat  Micio,  Syrus,  iEschinus,  Ctesi- 
pho,  populus,  hie  solus  fallitur.  Id. 

10  Si  forte /rater  redieril,  visa]  Pro, 
si  rediit.   Idem. 

11  Vide  ne  ille  hue"]  Jam  metuitur 
quod  futurum  est.  Etquum  ncutrimi 
sit,  irruat,  nove  intulit  se.  I*ra;terea 
sic  dixit,  inuut,  tan(|uam  de  co  qui 
pugnaturus  sit.  Ut  in  Eunuclio, 
'  Quain  mox  irruimus  r'  Aut  tan- 
quani  de  bue.  Ut  Horatiiis,  '  liac 
lululcnla  iiiit  sus.'  Et  Virgilius, 
<  Ipse  ruit,  dentesquc  Sabellicus  exa- 
cuit  sus.'    Idem. 

Hue  prornusne  irruat]  N'cutrum  vcr- 
b'lni,  cpiusi  activum,  »e  irruat,  po- 
suit.  Idem, 

liliumtaees]  Anliipie  pro  lace.  Sic 
in  Aiidiia, '  Eliain  tu  hoc  rcspundes  r' 
pro  respunde!  V^iX.  ergo  correplionis 
significalio.   Idfm. 

12  Hudie  ego  ialuc  commHtavi  tibi\ 
Qiiud  ago  jam  :  id  est,  complexuin 
niiilieria.  Idem. 


Nunquam  liercle  itodie  ego  isfuc  com- 
mittam  tibi]  Not*  Donati  niigantur  : 
'  Quod  ago,'  &c.  Sensus  patet :  Nun- 
quam ego  istuc  committam  tibi,  sc. 
negotiuni  amovendi  patris.  nou  audeo 
tuit  pollicitationi,deamoveudo  patre 
credere,  adeoque  securum  me  non 
1)1  ius  putabo,  quam  donee  in  cellani 
me  aliquam  couclusero.    Uccclerus. 

13  AuHi  me  jam  in  eellam  aliquam 
eum  ilia  concludam]  Id  egit  stulte  ado- 
lescens,  ut  ibi  deprehendatur,  ubi 
conclusus  est.  sed  sic  ipse  cgit,  ut 
possit  subterfngere,  non  deprehen- 
sus,  couspectum  patris.  Donatus. 

In  eellam  aliquam  eum  ilia]  AiT<frrjy 
figura  ;  dicimus  '  in  locum,'  pro,  in 
loco.  '  In  eellam  concludam,'  non 
171  eella  ait.  Et  mire  ;  ut  reclusum 
tutnmque  locum  subiret,  eellam  scili- 
cet, quam  ob  ea  qua;  in  ipsa  celantur, 
ciansum  esse  conveniat.  nam  et  cellu, 
et  eellarium,  a  reponendis  celandis- 
que  rebus  esculentis  et  poculentis  di- 
citur.  Idem, 

14  Age,  tamen  ego  liunc  amorebo'] 
ISIire  amorebo  dixit,  non  dcterrtbo. 
nam  proprie  amovetur  saxura  de 
loco,  in  quo  vcrbo  significat,  iuimi- 
nere  sibi  magnum  laborem  in  hoc 
opere.  Et  vide  aC^rjcriu.  Supra, '  Ut 
pecudem  abigam  huiic  rus,'  dixit : 
modo,  '  Ut  saxum  amovebo,'  inquit. 
Idem. 

Ilunc  amovebo]  Abigam  Lunc  rus. 
supra  act.  iii.  sc.  3.   Farnabius. 

15  Aon  herclc  hie  quidem  durare 
quiiquam,si  sic  Jit,  potest]  Nimis  mo- 
raliler  txpressa  verba  sunt  Syri,  ver- 
beratum  se  iudicantis.  quis  non  ex 
verbis  servum  verbcratuui  inteHigat!* 
ct  servum  rccens  verbcratum  :■  et 
servum  fugam  coumiinuntem  ?  Mire 
auleni,  non  tgo,  sed  quisquain  dixit, 
nee  pernuinere,  .""Cd  durare  ;  nam  hoc 
vtrbum  pcrlerendis  nialis  convcnit. 
ut  Virgilius,  '  Duratc,  et  vosmet  re- 
bus sLTvate  secuudis.'  llac  anient 
omnia  t>ic  dixit,  <piasi  non  videat 
Ucmeam.  Donatus. 


1462 


NOTiE   VARIORUM    IN 


1(»  Qiiot  milii  sitit  (loinini]  l^t  hie 
appnrct  noii  a  Ie!>ititiio  iloniiuo  ver- 
beratiini  esse.  Iilim. 

Qiuc  hicc  est  miscria]  Decst  quiim 
patior,  et  quasi  coniploiiitio  (juivdam 
est  llcbilis  post  (iiieielas.  litem. 

17  Quid  ille  li'unnil]  Gannitus  est 
proprie  vcluti  ploratiis  vapulantium. 
Iilem. 

Quid  ille  gnnnit]  Quid  vetcrator  il- 
le conqueritur  gannitu  ?  quod  vul- 
pium  est.     Al.  garrit.  Farnabius. 

IS  Quid  vudum]  Et  hie»nuiu»i,  pro 
iiitcrjcctionc  abundat.  Donahis. 

Quid,  nudum,  bone  vir  mihi  nnrras] 
Hiijus  quoque  loci  sensuni  Nannius 
iuvolvit  obscura  quadain  diligentia. 
Sensus  est:  quid,  malum,  me  contu- 
melio;  causa  appellas,  quid  mihi  ilhid 
tuum,  bone  tir,  {fjufxryriKSis,  quo  me  sci- 
licet irrides  et  vituperas,)  occinis? 
quasi  non  satis  afflictus,  satis  miser 
sim,  injuria  sc.  filii  tui.  rjet/coSs  poeta 
inducit  servum  ex  alia  et  receute  in- 
juria contumaceni.  Boeclerus. 

19  Clesiplw  me  pugnis  miserum,  et 
islam  psidtridm,  usque  occidit]  Mire 
intcrjecit  jniscrum:  et  iiecessario  «s- 
que  addidit  :  ut  ostenderet,  occidit 
nimia;  cxdis  verbum,  non  occisionis 
intelligi  oportere.  Usque  occidit,  pro- 
pe  occidit.  ant  usque,  pro  vnlde  est. 
Occidit,  pro  Veliementer  cecidit. 
Nam  occidere,  et  peroccidercy^A  caedem 
referebantur  apud  veteres.  Donatus. 

Usque  occidit]  'ISioitj/cws.  non  enim 
occisus  loquitur.  Idem. 

20  Hem,  vide  ut  discidit  labrum'] 
Non  ostendit,  scd  videtur  ostendcre 
geni  parum  jam  videiiti,  et  intra  os. 
Idem. 

Hem,  videut  discidit  labrum']  Asper 
mediam  longam  a  caedendo  accipit: 
e{;o  mediam  breveni  a  scindendo. 
Idem. 

Ilim  tide  ut  discidit  labrum]  Diffi. 
culler  hoc  in  scena  ostendi  potest, 
itaque  singularis  est  improbitatis  ac 
frandisliacc  simulatio,  eo  scrisu,  quern 
Douatus    posuit :     •  Non    ostendit,' 


&C.  Baclcrus. 

Vide  ut  discidit  labrum]  Hasc  credo 
queritur  apud  luscitiosum  aiit  ociiiis 
caligantem  scnem.  I'uniabius. 

21  Nonlueumrus  hinc  modo  produ.re 
ajebas]  Mire  Terentius  cos  ipsos,  qui 
talluntur,  ex  aliqua  parte  cautos  fa- 
cit :  ut  eo  delectabilius  spectatoribns 
proccdant  doli.  nam  quae  gratia  est 
aut  delcctatio,non  stultissimumfalli? 
Donatus. 

Non  tu  eum  rus  hie  modo  produxe  aje- 
bas]  Memoriter  senex  non  solum  quid 
sibi  dixerit  Syrus  paulo  ante,  sed  qui- 
bus  verbis  dixerit,  refert.  nam  sic 
dixerat,  quem  egomet  produxi.  Idem. 

Rus  hinc  modo]  Haec  verba  praece- 
denti  versui  attribuimus,  qui  est  tro- 
cbaicus  catalecticus,  ut  et  hie  ipse, 
qui  superest  dcmptis  his  verbis,  si 
tamen  ajebas  in  duas  syllabas  contra- 
hatur;  aliter  esset  octonariuii  iambi* 
cus.  Faernus. 

22  Verum  venit  post  insaniens]  Sii* 
pra,  •  Produxi  iratumadmodum.' nunc 
aii^TjriKctis  non  iratum  praedicat,  sed 
insanum.  Donatus. 

23  Nihil  pepercit]  Ut  supra,  ♦  Ni- 
hil reticnit.'  sic  dicimus  in  his,  quae 
praeter  expectationcni  gesta  sunt. 
Idem. 

Verberare  hominem  senem]  Miserum 
fit  de  xtate,  id  quod  de  conditionc 
non  poterat.  Idem. 

24  Quem  ego  modo  puerum  lantillum 
in  iminibus  gcstavi  meis]  Addidit  ae- 
tati  invidiam  et  mcritum  recens.  hoc 
est  enim  quod  dicit  modo.  FA  tantil- 
lum,  SeiicTiKhv  est.  videtur  enim  manu 
fiugere,  quam  parvulum.  Idem. 

Quem  ego  modo  puerum,  S^c]  Me  be- 
ne de  ipso  meritum  etiam  ab  intiinte. 
Penelope  de  Euryclea  ;  Odys.  xxir. 
*H  Kuvov  Su(TTrivov  it  Tptcpev,  r/5'  ar/roA.- 
Xd/,  Ae^aufvri  x^'P^'^'^'y  2''*  /""'  '"'P^fov 
■Teice  ixhrrip.  Pucrculonnn  geruli  isti 
vcteribus  vocabantur  lorarii  a  toris. 
i.  e.  ulnis.  qui  Graccis  wMvorpitpoi, 
Plauto  in  Militc  act.  in.  sc.  1.  ancil* 
la  dicitur  geruria.   Farnabius. 


TERENTIl    ADELPH.    ACT.    IV.   SC.    II. 


1463 


25  Laudo;  Ctesipho:  patrissas]  Fa- 
cile indnctus  est  senex  vaiietate 
fiaudis  et  doli.  nam  Syrns  et  supra 
ut  landaus,  non  ut  vitiiperans  Ctesi- 
phonem  :  et  ut  nunc  accusans,  idem 
perficit  atque  persuadet.  Donatus. 

Patrissas]  Av^riais.  nam  ut  supra 
dixeraf,  *  Spero,  est  similis  majorum 
suornm  :'  hie  coniirmat  quod  sperare 
se  dixerat.  Idem. 

Patrissasi  Attende  qnam  bene  in- 
ventum  sit,  inanem  se  dicere.  noune 
videtur  ibi  stultissiiuus,  cum  htijus- 
Inodi  laude  non  mode  se  non  laudare 
velle,  quod  odiosum  est  ;  sed  etiam 
filium  apud  intelligentes  vituperare 
videatur  ?  siquidem  non  solum  hie 
stultus,  sed  etiam  ille,  quia  patrissas 
inquit.  Idem. 

Patrissas]  Tarn  securns  est,  ut  se 
laudet.  £t  abi  addidit :  quasi  dicat, 
non  est  quod  jam  demorer  ;  perfec 
tus  es.  Idem. 

Laudo,  Ctesipho]  Hie  totus  versus 
mire  delusum  oslendit  seneni.  Idem, 

Abi,  virum  te  judico]  Inquit,  non 
adolescentiduni.  hoc  enim  ad  setatem 
et  probitatem,  non  ad  sexum,  refer- 
tur.  Idem. 

Abi,  virum  te  judico]  V.  Cliresfo- 
niath.  Th  abi,  hie  idem  est,  quod,  age. 
age,  virum  te  judico.  sicut  apud  Gra;- 
cos  rh  idiSxrirep  rb  &yf  interdimi  usur- 
pari  Aristophanis  Gra-cus  Scholias- 
tes  ad  Plutum  notat.    lioeckrus. 

20  So:  ille  conlinebit  posthac,  si  sapi- 
it,  manus]  Comniinatio  est  subtilis:  et 
parcior,  velut  servi.  Donatus. 

Laudas?  n<c  Hie  poslhac,  iyc]  ()])- 
serva  in  hoc  et  sctpieiilibiis  vcrsibtis 
iilnni  contumaciam,  de  <|ua  dixi,  in 
speciem  confuientis  innoccntia-,  c:v- 
trriirn  ornandi  mimi  cauita,  assunitam. 
H(rclerus. 

27  P(T<iuam]  Mniis,  dpaivi'ia.  Do- 
natus. 

;'J/inprrtm  muUcrcm]  Citliaristriam  a 
Icnonc  ai>roptaiu.   I'nrnnlunt. 

r.t  me  siriulum]  (^)ra(<ii  if.  non  ncr- 
rum,  gcd  «crt-u/um,   quum  sit  Kcncx. 


Do7iatus. 

28  Non  audebam]  Non  poteram. 
Idem. 

Hui!  perfortifer]  Hoc  gestu  servi- 
li,  et  nimis  leviori  personae  congrue 
dictum  est.  Idem. 

29  Non  potuit  melius]  Id  est,  laudo 
te,  Ctesipho:  etdeest_^en.  Idem. 

Idem  sentit  quod  ego]  Id  est :  pa- 
l^i^sas,  virum  te  judico.  Idem. 

Idem  quod  ego  sensit]  In  lib.  Bern- 
bi,  sensit.  Melius.  Faber. 

Caput]  Autorem.  Farnabius. 

30  Sed  estne  /rater  intus]  Deest 
responde:  ut  sit,  responde.  Donatus. 

Ubi  ilium  quaram  cogito]  In  Bem- 
bino  est  inveniam.  Faernus. 

31  Verum  Iwdie  itunquam  monstrabo] 
Volens  sencm  avidius  qua;rere,  quod 
hie  ardor  semper  paratissimus  cre- 
dentes  etiam  fallit,  ei  fingit  se  nolle 
dicere.  Hodie  auteni  aut  abundat ; 
ut  'Psunquam  omnes  hodie  moriemur 
inidti ;'  aut,  Nuniquani  hodie,  pro, 
nullo  tempore  hujus  dici.  quia  num- 
quum,  per  se  generale  est.  Donatus, 

32  Diminuetur  tibi  quidem  jam  cere' 
brum]  Comminationis  genus  verba 
ipsa  indicant  :  ut  appareat  seiieni 
baculum  sustulisse.  Idem. 

At  nomen  nescio]  Flexu  quodam, 
firavSpQaifftii  pra;ferente,  a  contumacia 
ad  obsequium  redire  se  simulat :  do- 
lumque  ex  tempore  arripit,  quo  ite- 
rum  seneni  feriat,  adeo(jue,  ex  con- 
siliu  primum  capto,  amovcat  hinc  at- 
que abigat.  liaderus, 

'S'i  At  nomen  nescio  illius  hominis, 
sed  locum  nori  ubi  sit]  Itecte  :  (piia  si 
hominem  diceret,  non  erat  errandum 
agiiita  persona  lioiiiinis  :  etubihabi- 
let  cognito.  si  notus  cssct,  nulla  cau- 
sa <|naTcndi  supercssct.  Donatus. 

Die  ergo  locum]  Die  ergo,  (piasi  in- 
vitnin  cot^erit.  I'.rgo  s«inpcr  addi- 
niiis,  ut  liortemur  tarde  (|uid  facien- 
tes.  ut  Virgilius,  '  Krgo  age,  chare 
pater,  cerviri  itnponere  noktra'.'  Id. 

'SI  So.sliii'  porlicum  apud  inacellum] 
Convcntt   rustiro  et  parcissiiuo  scni 


M()4 


NOTiT;    VARIORUM    IN 


inacelliim  in  iirhc  iicsrirc.  ot  itlco  sic 
intcno<jatnr  a  servo.  l<lem, 

Sostin  poiiicum,  i\-c.]  Pcrplexa 
atqiic  iiitricata  loci  descriptio,  quo 
dcliulat  scnem.  Fdniabius. 

llanc  dcorsiim]  Bene  htinc  deorsum, 
quia  iioii  est  una.  Donatus. 

Qiiidni  norbn]  Coireptive,  quidni? 
pro  t/uid  nisi  ?  Etcnini  (juamvis  nisti- 
ciis,  tanienest  civis  Demea.  Idem. 

35  ILic  recta]  Proprie,  liac  paite : 
nt  maim  viaiu  ostendere  videatnr. 
Idem. 

i'lii  eo  veneris,  cUeos  deorsum  versus 
est:  hi(c  tc  prtccipitaiu]  Hoc  Icntiiis. 
qnidani  claiiiis  lo^iint  :  lit  sit, /iruri- 
pitnto,  cito  desccnde.  Idem. 

HcEe  prcccipittUo]  Ex  ainbigtio.  vel, 
propere  descende,  vel  piaecipitein  te 
dato.  Fdrnabiiti. 

37  Ad  lianc  manumi  Tuiv  irphs  ri 
■KpoffrJKov  dicitiir,  in  (pio  non  perma- 
iitl  certiiin  dextruni,  nee  ceitiiin  si- 
iiistnini  :  et  ideo  proficit  in  errorem. 
viilt  enim  servus  liaec  signa  esse  per- 
plexa.  Donatiii. 

Est  sacellum]  Ut  Vario  ait,  '  Sacra 
cella  est.'  Idem. 

Propter]  Prope.  ut  Virgilins, '  Tem- 
pliiiii  de  marmore  ponain  Propter  a- 
qnam.'  Et  Lucretius, '  Propter  aqiise 
rivnm  sub  ramis  arboris  aitic.'  Idem. 

38  Uhi  eliam  ciiprificius  magna  est] 
lu  hoc  Homeriini  iinitatns  est,  qui 
dicit  caprificum  prope  Trojaiia  nia'- 
nia  ronstitutani.  Idem. 

Hue  peigilo]  Non  ito  .  sed  quia  Ion- 
gum  est,  perifito.  Idem. 

39  Id  fi'iidem  nnf^iportum]  Id  est, 
angusta  et  curva  via:  (\ua^\  anguipor- 
tus:  nt  angitia,  aut  unguitia.  Alii, 
quod  inter  portus  sit  locus  angnstus, 
hoc  est,  inter  domes.  Nam  domvs, 
vel  portuK,  vel  insulas  vctercs  dixe- 
runt.  Et  observa  Terentianam  con- 
suetiidincm,  in  qua  indncit  non  nihil 
lapere  eos  qui  f'alliintiir.  Idem. 

40  Censen'  hominem  me  cise>  erravi] 
Calliditas  est  maxima,  deprelicnsuni 
meodacium  non  defendere,  sed  fate- 


ri :  nt  opinioneni  simplicitatis  acrfut' 
rat.  Vides  ijcitur  ut  ipse  sibi  succen- 
scat,  tanc|iiam  imprudcns  erraverit, 
non  dulosiis  impuicrit  intcrrogantcm. 
Va  niirc  se  ncgat  liomiiiem  :  tanquam 
homo  corde  sit,  non  corporc.  Idem. 

Censen'  Iwminem  vie  esse]  Non  au- 
dio hie  corrigentem.  bona  est  lectio  : 
et  Donati  interpretatio.  censesnc, 
me  hominem  esse,  i.  e.  apud  nie  esse, 
mentis  compotem  esse  ?  quasi  qui  in- 
sanire  occiperet  ex  injuria.  Vide 
Clircstomath.  Bceclerus. 

Censen'  hominem  me  esse]  Epanor- 
thosis,  quasi  errantis.  Humanum  est 
errare.  FarnalAus. 

In  porticum  rursum  redi]  Romac  in 
singulis  regionibiis  aliquot  erant  por- 
ticHs,  ubi,  ad  imbres  subitos  evilan- 
dos,  aut  in  umbra  ad  cavendos  soils 
ardorcs,  deanibularcnt.  Idem. 

41  Sane  hue  mullo  propius  ibis]  Qua- 
si errasse  profuerit  ilia  via.  et  sane, 
pro  satis  ac  valdc  :  quia  qui  sauiis 
est,  idem  et  validus.  Donatus. 

Minor  est  erratio]  Erratio  est  pecu- 
diim  :  error  animi  est,  et  loci  in  quo 
erratiir.  Idem. 

42  Cratini  hujus  ditis  ades]  Con- 
griie  nomen  invenit  diviti.  Cratinus, 
aTTo  Tov  KpuTovs,  111  cst  3  potCDtia. 
Idem. 

43  Ad  sinislrnm  liac]  Deest  i<o;  fi- 
giira  ?AA<:iv|/is.  Idem. 

Uhi  ud  Diana;  tencris]  Sic  absolute 
dicebant,  non  addito  templo.  Salliis- 
tins,  '  Ad  Jovis  inandem  nostra.' 
Idem. 

44  Prius,  quam  ad  portam  venias] 
Portum  dicendo,  ostendit  usque  ad 
miiros  fincmquc  civitatis  erraturura 
Demeam.  Porta  autem  ab  aratro 
portando  dicta  est,  quod  in  eo  loco 
colonia;  dediictor  et  conditor,  sub- 
jiinclis  vacca  et  tauro,  aratrura,  quo 
iirbein  designat,  siispendit  manii,  ne 
imprimat  sulcos,  ubi  civitatis  aditus 
relinqiicndi  sunt.  Idem. 

Apud  ipstim  lacuin]  Credibiliter  ad- 
didit  luvum.     Nam  Varro  docet,  sem- 


TERENTII    AUELPH.    ACT.    IV.    SC.    II. 


14GJ 


per  lacum  portis  additum:  scilicet 
ob  usiim  jiimentorum  exenntium  :  et 
praeterea  ut  adveisuni  bostilem  ig- 
nem  portis  de  proxiaio  siibveniielur. 
Idem, 

45  Est  pislrilla'i  Veteres  absolute 
dicebant  pistrinam,  tit  sutrinam,  et 
medicinavi,  ad  tabernam  referentes : 
nam  pistiino  pistrilla  nou  convcnit. 
Et  siraulata  diminutiva  diversa  sunt 
a  geueie  nominum  primte  positionis : 
ut  Rana,  ranunculus,  veterana:  scu- 
tum, scutella:  canis,  canicula.    Idem. 

40  Lectulos  in  sole  ili^nis  pedibusfa- 
ciundos  dedit]  In  urbc  convivium,  aut 
in  sole,  aut  in  umbra,  pro  conditione 
temporis  instruebatur.  Itepente  igi- 
tur  interrogatus,  quod  minime  opina- 
batur  quacsiturum  senem,  arripuit 
statim  lectulos.  Et  quia  potuit  senex 
dicere,  mentiris:  nam  habet  lectulos  : 
addidit  ex  tempore,  in  sole.  Et  ne 
eos  quoque  babere  diceret,  addidit, 
ilignis  pedibus  fuciundos.  Sed  hoc 
gestu  actoris  adjutum  est :  quasi 
eodem  tempore  servus  et  quaerat 
quid  dicat,  et  respondeat.    Donalus. 

Lectulos  in  sole  ilignis  pedibus  fuciun- 
dos dedil]  Hie,  inquit  Turnebus,  I.  xx. 
c.  33.  aquahzeret :  videtur  curasse  ex 
ilice  quasi  ligno  solidissimo  faciundos 
pedes  lectulorum  in  quibus  apricari 
senes  in  TjMoKaiats  solebant,  vel  etiam 
sub  sole  et  dio  ccunare.  rarnahius. 

47  IJbi  potetis  vos]  Incerla  persona 
est:  nam  Syro  vol  Utnieai  iioc  dic- 
tum jungi  potest.    Uonntus. 

liene  sane]  Hie  flpinvtia  est,  non  ap- 
probatio.  Idem. 

4H  I  sane]  Aut  abundat  .sxnc,  aut 
inferioribns  jungitur.     Idem. 

SUicernium]  Cu;na  qua:  infcrtur 
Diis  manibus,  quod  earn  silcntes  cer- 
nant,  id  est,  uinbrvc  pOMsideant :  vel 
quod  qui  lia.c  inferant,  ccrnant  tan- 
tum,  ncque  dcgustcnt.  Nam  de  his 
qua;  libaiitur  interi)),  (piisqiiis  come- 
derit,  aut  bibcrit,  fiincslatur.  Aut 
crit  siliccrnium  sencx.cpii  jam  jamque 
silentibus  umbrisquc  ccruciidus  sit: 


et  sic  est  melius,  quani  ut  quidam 
Xenoplionta  interpretantes  putant, 
sic  nos  silicerniam  intelligere,  hoc  est, 
siliceni  cernentem  senem,  dum  in- 
curvus  est,  vel  strata?  saxo  vias  in- 
tentus,  vel  sarcophagi  jam  jam  appro- 
pinquantis  sibi.     Idem. 

iSilicernium]  Silicernium  est  ecena 
funebris,  quae  apparabalur,  circa  si- 
licem.  i.  e.  sepulcrum  mortul,  Sal- 
niasius.  Ut  ergastulus  dictus  qui  in 
ergastulo  opus  exercebat;  ita  sili- 
cernius,  qui  diguus  erat  cui  sili- 
cernium apponeretur:  inquit  Seal, 
ad  Festum.  Imo  quid  obstat  quo 
minus  ipsi  senes  dicantur  silicernia, 
ut  miiiisteria  et  servitia,  pro  minis- 
tris  et  servis.  mutari  numeruni  li- 
centia  permittet  Comica.  Farnabius. 

49  jl£schinus  odiose  cessat :  prandium 
corrumpitur]  'AavvSerov.  deest  et.  Do- 
natus. 

Prandium  corrumpitur']  Ut  coquus 
dixit:  qui  sciat  conditionem  quandam 
magis  ferventem  placere.     Idem. 

50  Ctesiplio  autcm  in  amore  eat  totus] 
Non  potuit  plus  dici  de  iucondila  ac 
nimia  voluptale.     Idem. 

Ego  jam  prospicium  iniiii]  Jam,  in- 
terdum  signiticat  festinationem,  ut 
nunc.  Iiiterdum  ad  tlcscribendum 
ponitur,  et  iiicrepandam  morani.  Ut, 
'Jam  mclior,jan)  diva  precor.'  Et: 
'  Vos  quoque  Pergamea-jam  fas  est 
parcerc  gcnti,Uiiciue  deie(|ueomnes.' 
Et  prospicium  milii  dixit,  tan(|uam  hoc 
sentiat,  illi  sua  aguut  ncgutia,  et 
ego  illornm  exemi)lo  consulam  mihi. 
Et  bene  prospicium:  <|uasi  non  piau- 
surus,  iii>i  piovidero  mihi.     Idim. 

51  Alfjue  umnmiuidquiil]  I'lautushac 
voce  utitur  Trinunimo  iv,2.  10.  'Sin 
unuuit|uid(|uid  singillatim  et  placide 
percuuclaberc.'  Ilacterus. 

Hitlissimum]  I'roprir  Ixllissimum 
dixit,  undo  et  hiiju^moili  ad  irritan- 
<laui  gulam  cibi  bcllariu  dicuntur. 
UonaiHs. 

Ut  Varpam]  Modo  cli^am,  Alias 
Imlum  siguiticat;  ut,  '  Carpit  ciiiirj 


14()6 


NOT.E    VARIORUM    IN 


vires  paulatim,  uritque  vidcndo 
Fceniina.'  Alias  Fiuar :  ut,  *  Car- 
puiniis  (luin  iiiaiie  novum,  duni  flu- 
nuiiacrescuiil.'  Kt  Persiiis,  •  Genio 
carpainiis  diilcia.'  id  est,  fruainur 
rebus  diilcibus.    Idem. 

I'liulatim  hiiiic  pioilacamdieni'\  Bono 
vcrl)o  iisns  est  ad  iiietapiiorani,  tan- 
qiiam  niorientis  diei.  Ut  est,  '  Nee 
to  tiia  t'linera  mater  Prodiixi,pressive 
ociilos.'     Idem. 

ScGNA  III.  lambici  simtoctonarii 
acatalect.  vs.  3.  Mss.  duo:  nisi  me 
in  illo,  Sfc,  vs.  5.  duo  :  id  tjuia  a  me  non 
est  factum,  vs.  6.  duo  :  aliter  quam  es. 
B(eclerus. 

1  Ego  in  hac  re  nihil  reperio  quam- 
ohrem  lauder]  IIwc  scena  est  plena 
sentaitiarum  scnilium  ad  officia  demon- 
slranda.  Et  taiitopere  vim  adver- 
bialem  in  sc  contiiK't;  nam  siguificat 
niniis.     Donatus. 

Ego  in  hue  re,Sfc]  Utin  Andria,  ii. 
1.  30.  '  Ero,  Charine,  neutiquam 
officiuni  liberi  esse  hominis  puto, 
Quuni  is  niiiil  promereat,  postulare 
id  <;ratije  apponi  sibi.'  Plautus  in 
Trinumtno  v.  2.  5.  simili  sententia : 
*  Non  videor  meruisse  laudem,  culpa 
caruisse  arliiiror.'  Pergit  autem 
Micio  7i'ci)^o\o7erv,  ut  et  Hegio,  per 
totam  bcen:im.  Senilis  oratio  sen- 
tentias  amat,  prasertim  de  officiis. 
volant  enim  ofiicioruni  ct  pcriti  et 
amantes  videri  senes.     Bwclerus. 

2  Quod  peccatum  a  nobis  ortwn  est, 
corrigo]  Si  diceret,  Peccatvm  est  a 
nobis,  participium  fuisset.  nunc  quia 
ortum  addidit,  nomen  est.  Dumquam 
enim  cadem  pars  orationis  jungi,  ni<ii 
per  aavvhiTov  potest.     Donatus. 

Qui  ita  putant,  i^c.]  Injuriosorum 
notat  iniquitatem,  c|ui  ferre  nolunt 
expostulantem  injuriam,  sod  iiltro 
accusant ;  putantqiic  injuriam  i^U/i 
fieri  ultro,  si  tu  expostules.  Far- 
nubiua. 

4  Sihifitriinjuriam,  ultro  si  quamfe- 
etre  ipii,  prposluhni]  ii.  Fai-rnus  ex 
lib.   Bcmbi,  crpostuUn,  Oplinic  qui- 


dem ;  scii  tainen  vnlgatam  esse  veram 
puto.     Faler. 

Si,  quam  fecere,  ipsi  e.xposlulant'] 
Hie  distingue:  et  separaliuj  iufer, 
ipsi  expostulant.    Donatus. 

Si  quam  fecere,  ipsi  expostulant']  Sen- 
sns  est  manifestus  :  scd  obscurasunt 
verba ;  et  eorum  collocatio  et  dis- 
tinctio.  nam  inccrtum,  utrum  si  ex- 
postulant  intelligendum  sit:  an  si- 
<juam  pro  una  parte  orationis  accipi 
oporteat.  Idem, 

5  Vitro  accusant'\  Ultro,  nunc  pra- 
ve  et  perverse.  Idem. 

Id  quia  non  est  a  me  factum^  Haec 
interrogatio  quasi  subtristi  vullu  est 
proferenda.  Idem. 

6  Ah,  minime]  Non'  Minime  ago:' 
sed,  '  Minime  te  credo  esse  illorum 
in  numero.'     Idem. 

7  Quaso  ut  una  mecum"]  Scrvavit 
rh  Ttpenov,  adjicicndo,  una  mecum  eas : 
quippe  ad  incognitara  matremfami- 
lias.     Idem. 

8  Tute  dicas  mjtlieri'\  In  nomine 
ostendit,  cur  hacc  ipse  dicat.  Mulieri 
enim,  inquit,  niu)is  pavidae  ac  diffi- 
denti.     Idem. 

9  Suspicionem  hanc  propter  fratrem 
e]usesse^  Nimis  breviler  Jic  sucrincte, 
et  ut  oportiiit  inter  scientes.  Idem. 

Et  illam  psaltriam]  Propter  fratrem 
ejus  esse,  subaudienduni  est.  Idem. 

10  Si  ita  aquum  censes']  A  justo  et 
ntili  est  tota  sententia.  Et  sane  hi 
versus desunt,  quos  multaexemplaria 
non  babent.  Idem. 

1 1  Auto  et  illi  animumjamrelevabis] 
Et  deiuceps  illi  maluit  dicere,  quam 
?iurui,  adliuc  divitem  reveritus.  hlem. 

Dolore  ac  miscria]  Dolore,  parturi- 
entis:  irtiseria,  injuria  ab  ^schino 
accepta.  Idem. 

Ac  miserin]  Menandcr,  iv.  IToAPul*' 
(pvfffi  ro7s  tracTiu  ahla  KaKceu  hxmrj,  Sia 
\vnrjs  Ka\p.aviu  yap  ylvfrai.  noK\o7(ri 
7ctp  yoffrip-ar  ovk  Idfftfxa,  Avrovs  t'  avt]- 
prtKoai  6ia  \{nrnv  rtves.  Adi  Plautum 
Aululariac  act.  ii.  sc.  2.  Farnnhius. 

12  Scd  si  aliter  putas]    Artificiose, 


TERENTII    ADELPH.   ACT.    IV.  SC.    III. 


1467 


remittendo  quod    petebat,    extorsit 
niagis.  Donatus. 

13  Iinoegoibo]  Hoc  adverbio,  quod 
ait  imo,  ostendit  se  proinpte  agere,  et 
instaiiter,  quod  proniisit.  Idem. 

14  Minus  secunda:']  Dicere  sic  ma- 
luit,  lie  misery  diceret.  Idem. 

Nescio  quo  modo']  Hoc  est,  vehe- 
mentia,  nulla  palam  ratione.   Idem. 

15  Accipiunt  magis']  Mire  addituin 
magis:  quum  possit  sensus  et  sine  hoc 
esse  integer.     Idetn. 

16  Propter  suam  impotentiftm']  Tn- 
firmitateni.  Et  rursus  noluit  liumili- 
tatcm  aut  niiseriam  dicere.  Idem. 

Negligi]  Legitur  et  claudere  et 
claudicare.    Idem. 

Propter  suam  impotentiam  se  semper 
eredunt  neglegi]  Vide  Faeinum  p.  135. 
Profecto  e  vestigiis  veterum  libro- 
rum,  et  ex  Doiiato,  legenduni  est 
calvier,  id  est  cahi,  id  est  decipi.  Ver- 
buni  vetus  est,  sed  temi)oiibus  Te- 
rentii,  Scipionis,  et  La;lii  usitatissi- 
ninm.  Faher. 

Propter  suam  impofevtiam  se  semper 
eredunt  negligi]  Negligi,  quae  recen- 
tior  lectio  est,  negotio,quo  de  agitur, 
non  convinit;  non  enim  dicit  Hegio 
Micioni,  i  tu  ad  Sostratani,  et  JE- 
schinum  illi  purga,  nuptiasque  con- 
fiima,  ne  se  putet  a  te  neglectam,  si 
per  aliuin  hoc  feccris :  non  inquain 
hoc  dicit.  nam  negligi  sane,  et  admo- 
dum  levc  esset,  et  pauperibus  ac  mi- 
seris,  ciijusniodi  erat  Sostrata,  usi- 
tatis.siniiiiii,  (jiiorum  furtuna  adco 
palam  cunctis  ncglectui  est,  ut  negligi 
»c  non  rredant,  sed  pro  certo  sciant, 
perspiciincpie  videant :  sed  hoc  sig- 
nificare  vult  Hegio:  si  ego  Sostratani 
tuo  nomine  convenirem,  nt  Alschinum 
ci  purgarem,  ct  niiptian  confiriiiarem, 
ilia,  quae  non  cam  profecto  lidciii 
inilii  tno  nomine  niiiitianti  haberft, 
ac  tibi  ipsi,  «l«cipi  se,  sibiqiK-  verba 
dari  arbitraretur  :  '  Omiius  enim  (jiii- 
bu8  res  sunt  minus  secunda-,  magis 
sunt  ncHcio  (juomodo  suspic-iosi :  ad 
contumcliam  omnia  accipiunt  magis :' 


quam  tu  illi  suspicionem  dempseris, 
praesens  praesentem  alloquendo.  Haec 
contra  recentiorem  lectionem  ;  ve- 
tuslam  vero,  id  est,  clamlier,  quod 
est  in  libro  Bembino,  ad  quod  et 
Donatus  alludit,  omnes  vldent  ad 
sensum  poetae  non  quadrare.  qnare  iu 
earn  conjecturam  venimns,  ut  pro 
claudier,  unius  tantuiu  litterae,  id  est 
d,  lietractione,  et  unius  item  litterze 
transpositioue,  ut  pro  cla,  cat  scri- 
batur,  legenduni  arbitremur,  calviei; 
qui  est  infinitivus  modus  verbi  calvo, 
quod  aliquando  passivum  invenitnr 
apud  auctores,  et  pro,  decipi,  accipi- 
tiir,  ita  exponente  Prisciano.  ali- 
quando deponens,  et  pro  frustrari 
exponitur  a  Pompeio  Festo,  item  a 
Caio  jureconsulto  Cap.  Si  calvitnr, 
De  verborum  significatione.  Exeni- 
pla  vero  usurpati  hujus  vocabuli  ab 
auctoribus  haec,  ex  Festo  exscripta, 
subjeci,  ex  leg.  xii.  tabiilarum  :  *  Si 
calvitur,  pedemve  struit,  manuni  en- 
dojacito.'  Plautus  :  '  Nam  ubi  domi 
sola  sum,  Sopor  manus  calvitur.' 
Pacnvius  in  Medo  :  '  Sentio  pater  te 
vocis  calvi  similitudine.  Sed  quid 
conspicio  ?  num  me  lactans  calvitur 
aetas?  Sed  memet  calvor  :  vos  istum 
jiissi  ocyus  abstrabite.'  LuciliusSa- 
tyrarum  libra  xxviii.  '  Si  non  it, 
capito,  inquit,  eum  :  et  si  calvitur 
ergo  Fur  domiuum.'  Pacuvius  in 
Duloreste  :  *  Me  calvitur  sus|)icio, 
hoc  est  quod  fore  occiilte  Ajax  prae- 
dixit.'  Sallustius  Historiarinn  libro 
tertio :  'Contra  ille  calvi  ratus.' 
Sane,  quae  supra  adduximus  verba 
ex  XII.  tabulis,  ita  intelligi  de- 
bent  ;  si  calvitur,  active  accii)ien- 
dum,  id  est,  si  frustratur,  et  snb- 
aiidicndum  piitamiis,  debitor,  vel 
(|uid  tale;  'Pedemve  struit,'  id  est 
fugit :  ilH  enim  expnnihir  a  Ser.  Siil- 
picio  ;  '  Maniiin  rndojacilo,'  pro  ma- 
iiiim  iiijicito  :  aiiti(|ui  enim,  teste  eo- 
dciii  Festo,  endo  pro  in  ponebant;  mi- 
(le  rndoitium,  pro  iiiitiiim:  intloploro 
pro  imploru  ;  '  Endo   procinctu'  pro 


1408 


NOTiE    VARIORUM    IN 


ill  prociiictii.  est  ergo  spiisiis  :  si  de- 
bitor friistiattir,  ant  lugit,  niamim 
injicito.     Faernus. 

Propter  siiam  impotentimn  se  semper 
cr.'\  Hi  no,  '  Minoiihiis  major  iiniii- 
liiiuii  cilia,'  apud  Tacitmn  11.  iv.48. 
l.'aljiiel  Faormis  pro  wgligi  rh  cuhicr 
matrno  coiiain  liic  inscniit,  privter  id 
qnod  res  postuialjat.  liuderus. 

17  Qmipropter  te  ipsiim  pur^arc] 
Utriim  te  ipsiiui  una  pars  orationis 
sit  r  an  divisc  accipiendum  ?  nt  sit,^e 
Rlicionem,  ipsum  /Eschimun  pnrgarc. 
Doitatus. 

Coram,  phteabilius  est]  Coram,  id 
est,  pra'sentem,  et  coram  prajsenti- 
biis.  et  coram  indiget  adjeclione  :  pa- 
lam  noil  indiget.  Et  pra-terea  coram, 
ad  csteras  personas  refertur;  pnlam, 
gcneraliter  dicitiir.    Idem. 

18  Kt  rectc,  et  verum  dicls]  Tiecte, 
ad  verba  retnlit:  verum,  ad  rem  at- 
cjiie  senteiitiam.  I'otest  eniin  recte 
et  falsiiin  diei,  duniniodo  millo  vitio 
verborum  nominiimqnedicatur,  qnan- 
<|iiam  et  ipsnm  faliere  in  tempore, 
qnidam,  de  otficiis  scribentes,  rectum 
pntent.   Idem. 

StENA  IV.  Satura  est  IiaiC  Scena: 
ex  octonariis  niistis,  ac  lambicis  ;  et 
seplenariis,  unoqiie  et  altcro  dimetro. 
V.  Faern.  et  Giiyot.  et  Tr.  Fabric. 
\s.  2.  duo  j\lss.  tiec  quUI  agam.  vs.  4. 
oinnes :  nihil  consilii  tjuid  potest,  vs.  5. 
duo  :  ex  hac  expediam  me  tnrba.  vss.  7. 
8.  onmes  iit  ed.  vs.  <J.  omues  :  ubi  vidi 
Cfun.  vs.  12.  duo  :  satis  din  dedi.sti 
verba  nobis,  omnes :  satis  adhuc  tua, 
ifc.  vs.  14.  duo,  reprchendi,  unus,  re- 
presai.  vs.  1(5.  omiics,  ut  edidinius. 
vf.  19.  duo  ;  ipse  ef(o  sold  arg.  om- 
nes  :  a  me  ubducta  est  d.  vs.  21.  om- 
nes :  ut  erat  gesta  cetera  ut  edid.  vs. 
22.  omnes  :  cessatum  usque  adhuc  est. 
vs.  23.  duo  :  nunc  hoc  est  primum : 
unus:  ad  illam  ibo.  vs.  24.  duo,  ut 
cdidimus.  unus  : /orps  wiser.  Bcccl. 

Diicrucit/r  animi]  Hoe  loco  x^puKTrj- 
(>a  ainantif  nutdice  juvenis,  et  senisfucit 
indulgtntu,  ac  Upidisdmi  putris.  Do. 


natus. 

1  Discrucior  animi]  'Ain-av6Soais  fi- 
gura,  ut,  •  O  priTstaiis  animi.'  Jdetn. 
Discrucior  animi]  I'rinii  biijiis  sca;- 
110!  versus  sane  difticiles  sunt :  tres  ta- 
incn  in  principio  sitos,  trociiaicos  ca- 
talecticos  esse  maiiifestiim  est.  quo- 
rum |)riiiius  dactj'Iiim  babet  inquinta 
sede,  conepta  ultima  syllaba  adverbii 
deimproviso ;  tertiiis  vero  in  scxta  se- 
de  trocir.rum,  uon  facta  synalceplia 
in  timore  ;  iambum  vero  in  septima, 
duabus  ultiniis  syllahis  dicllonis  ob- 
stipuit  in  unani  contiactis.  quarlus 
iambicus  trimeter  scazon.  quintns 
iamliicus  dimeter  hypercatalecticus. 
sextus  trocliaicus  tetrameter  acata- 
lecticus,  babens  in  penultima  sede 
anapaestuni,  non  faciendo  collisio- 
iiem  in,  ?iei]ue  ea.  septimiis  ciijus  sit 
generis,  aliis  jiuiicandum  relinquo. 
octaviis  dimeter  iambicus  braciiyca- 
talecticus.  Scd  verius  est  bos  omnes 
versus,  praeter  duos  primos,  esse  ge- 
neris ejus,  quod  coufusum  vocavi- 
mus.  Faernus. 

Discrucior  animi,  ^c]  Donatus  : 
'  Hoc  loco,'  cVc.  Legenduni  est  citra 
dubitatioiiem,  immodice  pro  modicc. 
Res  ita  postiilat:  neque  de  adoles- 
cente  ejusmodi  comico,  matrimonium 
amicK  pollicito,  iv  ijdei  diceretiir, 
quod  modice  amet.  et  Donatus  ipse 
vs.  24.  ilia  verba, '  Horresco  semper,' 
&c.  comparat  cum  loco  Eunucbi ; 
'Totus,  Parmeno,  tremo  borreoque 
postqiiam  aspexi  banc'  quve  profecto 
lion  modici  sunt  amoris.  Bceclerus. 

Animi]  Constructio  Gra?ca,  [)artis 
atFectae:  vide  Grammaticam  nostram, 
reg.  47.  Syntaxeos.  Farnabius. 

Hoccine  de  improviso  muli]  Haec 
verba  repentino  nuntio  perciilsum 
indicant  /Escbinnm  propter  divor- 
tiiim  stare  :  et  iiam  circa  se  Sostra- 
ta',  et  ejus  filiae  ob  raptum  meretri- 
c'u.  Donatus, 

Objici]  Proprie  ;  quia  inopinanti. 
Nam  objici  dicitnr  in  iitraniipie  par- 
tem :  ut  si  quos  ante  qiiis  videt,  quain 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    IV.    SC.    IV. 


14G9 


expectavevit.  quo  verbo  niagnitiido 
doioris  ostenditnr  ex  improviso  in- 
coiumodo.  Idem. 

2  Ut  neque  quid  me  faciam']  Plus 
est,  quid  me  faciam:  quam,  quid  fa- 
ciam. Iliad  enim  de  rebus  :  Loc,  de 
ipso  homine  intelligitur.  Idem. 

Nee  quid  agam,  certum  siel'\  Certum 
siet,  pro  certum  sit.  nisi  forte,  '  ut,' 
quam  significet.  Idem. 

3  Membra  metu  dcbilia  stmt,  animus 
timore  uhstipuit]  INIetu  patris  :  tiniore 
divortii.  Idem. 

4  Pectore]  Agel.  1.  xix.  c.  1. '  Visa 
animi,  quas  (pavraa-ias  appellant  Phi- 
losoplii,  non  voluntatis  sunt  neqne 
arbitrii,  sed  vi  quadam  sua  inscrunt 
sesehominibiis,  adeoque  motibus  qui- 
busdam  rapidis  tollunt  menteui  de 
cardine,  atque  officium  rationis  ver- 
tunt.'  Farnubius. 

Quomodo  me  ex  hac  exped.  turba'] 
Quam  describit,  et  secum  ipse  con- 
queritur.  culpa?,  quam  agnoscit,  par- 
tim  obtcntui  fuit  officium  in  fratrem, 
(cui  succurrendiiU)  fnisse,  ne  res  in 
eum  locum  redirct,  ut  si  omnes  cupe- 
reut  nihil  ei  possent  auxiliarier,  su- 
pra osteudit,)  partim  pudor  patris, 
qui  cunctationem  et  diversa  consilia 
attidit.  Boeclerus. 

5  Num  suspicio]  Modo  ostenditnr 
causa  trepidationis  /Escliiiii.  Donnt. 

7  Id  anus  niihi  indicium  fecit]  Ilia 
anus  cui  Sostrata  dixerat,  '  Currc, 
obstetriccm  accerse.'  Idem. 

Athix]  Cantbara.  Farnubius. 

8  Nam  ut  liincforte  eo  ad  obstetriccm 
crnt  missa]  Apparrt,  inter  cetera 
anum  dixissc,  ad  obstetriceni  se  niis- 
sam  :  an  ultro  hac  suspicatus  est 
Alscliinusr  hinc  autem  addendo,  os- 
tcndit  se  ante  fores  Soslratic  stare, 
ut  alibi,  '  Kx  Andro  conimigravit  hue 
vicinia;.'    Dnmitus. 

b.  1>.  10  Ut  hinc  forte  ad  obstetriccm 
crat  missa,  ifc]  Donatus  ;  '  /\ppar(t 
inter,'  \c.  Hoc  posterius  tanliim 
locum  babt^t.  nam  si  prius  illud  su- 
inas,  pcricrit  oninis  gratia  et  vi!*,  el 


nexus  illius  orationis :  *  Ilia  excla- 
mat,  abi  abi  jam,'  <S:e.  quis  euim  noil 
videt,  hwc  ad  primam  interrogatio- 
nem  et  pane  conspectum  /Escbiiii, 
abrupte, et  e';uira9£<5s  ingeri?  necpostea 
niultum  addidisse  anum,  preeterquam 
ejusdem  reprehensionis  vocabula  :  ab- 
rupta  itidcm  clausula  ostendit :  '  Va- 
leas,  habeas  illam  quas  placet.'  sed 
nee  rei  nee  personae  convenit  fami- 
liarius  post  liaec  jurgia  colloquium. 
Sciebat  iEsehinus  tempus  propinquae 
partitudinis,  et  in  id  auimo  intentus 
erat ;  viani  qiioque  ad  obstetricis  do- 
ninni  ducentem  institisse  anum  vidc- 
bat.  non  aliud  ergo  aftectus  et  ratio 
subjecit,  quod  quaereret  potius  ex  il- 
ia, qua;  cum  ad  hoc  quidem  nihil  re- 
sponderet,  criniina  autem  objiceret, 
ac  se  corriperet  porro  ad  domum  ob- 
stetricis irata  dolensque,  ex  re  prae- 
senti  utique  cognoscere,  quid  agere- 
tur,  vtscliinus  potuit.  Bceclcrus. 

Vbi  cam  vidi]  Sunt  qui  addunt  su- 
pervacue  hanc :  et  legunt,  hanc  tibi 
vidi.  Donatus. 

9  Famphila  quid  ap:at :  jam  partus 
adsiet]  Amatoria  interrogatio,  qua 
nionstrat  j^schiuus  curae  sibi  esse 
res  omnes.  Idem. 

10  Ilia  exclamat]  Non  respondet, 
sed  exclamat.  Et  bene  vim  addidit  ad 
exclamationem  fuisse.  Ergo  a*vc- 
cis  sono  exclamat,  non  a  verbis.  /(/. 

Ahi,  abi  jam  Mschine :  satis  diu  ver- 
ba dediali  nobis]  Usque  dum  intellige- 
remus.  Idem. 

11  Sal  ad  hue  tun  nos  frustrata  est 
fuks]  Usque  dum  decii)eretur.    Idem. 

Vi  IIcM,  quid  istuc  obsecro  inquam 
est]  lUm,  interjeclio  est  novas  res  ct 
inopinatus  audieutis.  Idem. 

Vuleas:  habeas  illam]  Ouasi  rece- 
dat  et  longe  absit.  nt  in  Audria; 
♦  Valeant  tpii  inter  nos  dissidium  vo- 
liint.'   Idem. 

11  darrula]  I'tpote  anus.  Idem. 

(iarrnliT,  i)C.]  Taceri  cpiod  vis  ne- 
mini  (li<as.  nc  mulicri  quiilcm,  cui  si 
quid  narravcriH,  hoc  cril  quod  ait  An* 


1470 


NOT/E    VARIORUM    IN 


tiplianos,  iriiffi  ro7s  K^pu^tv  if  ayopa 
ippdtrai.   l'inii(iliiu!i. 

Ac  Jicrct  palain^  Dcniea;  scilicet,  ciii 
ininiinc  uptts  t'uit.  Doiiatiis. 

15  Nunc  quid  faciam]  Figiua  5taTr(5- 
pjjffij.  Idem. 

10  Age  milto'\  Liber  Victorianiis 
amilto.  Bembiiuis  (tc  mitto,  iit  et  in 
Plionnione  :  '  Ac  mitto  imperiuni.' 
Fill  nnis. 

It  ue  qua  excuQ  Ertinipat.  ut, 
*  Qiuim  spumeus  aniuis  Exiit,  opposi- 
tasqiie  evirit  gmgite moles.'  Donatus. 

17  7/».sKm  id  mituo  ut  credant]  Ipsum, 
q\ioil  tVatri  rapui.  et  ut,  pro  ne  non 
posuit.  Idem. 

Tot  concurrunt  terinimilia']  Ut  mea 
esse  credatiir.  Idem. 

18  Ad  me  abducta  est  domum]  Pro- 
prie,  non  dixit  adducta,  sed  abducta: 
abducHur  enim  alieniim  :  nt  in  Heaii- 
tontimorunieuo,  '  Abducimus  tiiani 
Bacchidcni.'  Ad  me  auteiii  domum, 
moraliter  dixit,  pro  ud  domum  meam. 
An  idco  ad  me,  quia  et  illic  iiictatus 
Leno  est  in  retincnda  contra  ilisclii- 
num  piiella  r  Idem. 

19  Palri]  Mitioni.  Farnabius. 

20  Ut  tit  erat  gesla,  indicasse'\  Id 
est,  sive  male,  sive  bene  gesta  erat : 
vt  enim  certam  qualitatem  significat: 
ut  ut  incertani  :  (|iiasi  dicat,  Qnoquo 
modo,  male,  bene.  Dimatus, 

Exovassemut  earn  ducerem]  Sic  enim 
proraiserat  se  Sostratae  facturiim. 
Idem. 

21  Nunc  porro  JEschine  expergisce- 
re]  Sic  et  alibi,  '  Enimvero  Dave ; 
niliillocieEtsegniiia-jneqiiesocordias.' 
Legitur  ct  j(im  ;  qnod  est  correpti- 
vum  intcrdnm.  Idem. 

22  Nunc  hoc  primum']  Primum,  ab 
eo  quod  rogandiis  est  pater.  Idem. 

Accedam  ad/ons]  Sostrataj  scilicet. 
Idem. 

Nunc  hoc  primum  est.  ad  illas  ibo  ut 
pur^em  me,  accedam  ud  fores.  Perii, 
horrtsco  semper,  ubi  fores  pultare  hasce 
occipio  muer]  Sunt  Trochaici,  et  res 
certa  est.     Itaqne  vere,  et  ul  inge- 


nioso  Italo  dijjnum  est,  Ubaldinns 
Handiiiellus  legebat  olim,  in  secnndo 
versn,  I'erii,  horresco  semper,  ubi  pul- 
tare hasce  occipio  miser,  at  fores  debet 
repeti  e  versu  superior!.  Faber, 

23  Horresco  semper'\  Satis  amatorie. 
nam  nimium  semper  est  calor,  et  fri- 
{jus  rccedit  a  corpore.  nt,  'Totus 
Parmeno  tremo  borreoque,  postquam 
aspexi  banc'  Idem. 

Iloiresco  semper  «fci]  Donati  nota 
habet  ea,  quae  stare  non  possunt. 
quis  enim  horroris  causam  ad  nimi- 
um caloreni  referat?  itaque  vitium 
loci  manifestum  est.  Cur  horrescat 
auteni  iEscbinus  fores  pultans,  liinc 
repctendum  est :  suberat  bactenus 
perpetua  solicitudo,  et  hinc  cuncta- 
tio,  de  qua  pra>cessit,  quomodo  res 
posset  aperiri  patri,  et  illius  auctori- 
tas  nnptiis  adliiberi.  id  enim,  sicut 
necessarium  erat,  ita  pudor  et  metus 
quidam  vEschini  differebat ;  quod  ^/c 
TOO  ^Oovs  sumtum  pars  oiKovo/xCas  fit ; 
ut  adolescentes  Comicinon  prius  fere 
suum  peccatum,  et  obligatam  vitiatx 
fidem  parentibus  aperiant,  quam  ubi 
res  ipsa  se  prodit;  aut  casu  aliquo 
manifestatur.  bine  enim  turbarum 
causap,  et  series:  tandemque  solvendi 
erroris  occasio.  Accedebat  in  JEs- 
chino,  ad  priorem  causam,  nova  haec 
ex  suspicione  rauiierum  perturbatio. 
utrimijue  ergo  miser  borrescit.  Bee- 
clerus. 

Horresco  semper]  Plant.  Captivis 
act.  [.  sc.  1.  '  Quae  sedes  lamentariac 
milii  sunt,  quas  quotiescunque  con- 
spicio,  fleo.'  Farnabius. 

24  Aperite  aliquis  aclutum  ostium] 
Vim  pluralem  babet  aliquis,  quamvis 
singulariter  dicatur :  non  est  enim 
aliquis,  nisi  de  multis.  recte  ergo 
aperite  aliquis,  et  nove.  nam  non  pla- 
cet illud,  ubi  duae  distinctiones  sunt : 
nnde  aperite  est  una,  altera  aliquis. 
Donatus. 

Aperite  aliquis  actulum  ostium]  H. 
e.  aliquis  e  vobis  apcriat.  Synthesis, 
vel  :ivi^ef<Tts.    Plant.  Epidic.  act.  iii. 


TERENTH    ADELPH,    ACT.    IV.    SC.    V 


1471 


SC.  3.  'Exite  hue  aliqnis.'  Farnabius. 

Actutum  ostiuin]  Ut  assnmatur  rur- 
sus,  aperiat.  proprie  eiiim  veteres  et 
quis,  et  aliquis,  et  quisqimm,  non  ob- 
servabant  quo  genere,  aiit  quo  nu- 
mero  declinarent.  Est  ergo  figura 
apXa.liJix6s.  Donatus. 

ScENA  V.  Trochaicis  tetrametris 
catalect.  et  lambicis  letram,  acatal. 
ac  Senariis  constat,  vs.  2.  Mss.  nostri 
omiies  :  facito.  et :  hac  acta  sunt.  vs. 
3.  omnes:  pidsavit.  vs.  6.  omues  :  ipse 
viihi.  vs.  12.  duo:  quid?  Ml.  libidi- 
cam.  vs.  14.  omnes,  ut  ed.  nisi  quod 
pro  certo  habent  eerie,  vs.  20.  omues  : 
hem,  ut  tirginem  s.  duo  :  advehat,  ut  et 
vs.  prsc.  vs.  22.  unus  :  quid  ipsccaiunt : 
duo  :  quid  istas  censes,  vs.  28.  omnes  ; 
ut  ed.  vs.  30.  duo  :  immisericurdiier 
sine  copula,  vs.  32.  omnes:  qui  cum 
ilia  consuevit  prius.  vs.  33.  duo  :  amet. 
vs.  36.  duo:  quis  despondit,  et  quis  de- 
dit  ?  vss.  43.  44.  uuus  :  sed  quid  JEs- 
cliine  nobis  cum  Ulls  ?  vs.  47.  omnes  : 
o  mi  pater,  vs.  48.  unus  omittit  prius 
vw.  alter  postcrius  mutat  in  te.  vs. 
55.  duo  omittunt  posterius  nunquid. 
et  pro  tute  alter  turn  babet.  vs.  GO. 
omnes,  uted.  vs.  65.  omnes,  uxorem  ut 
accersas,  et  vs.  66.  potes.  vs.  68.  Ar- 
gent, quid  ubi  ille  ?  omisso  Miles,  unus 
nicorura :  quid,  ubi  est  Milesius  I  duo  : 
ne  mora.  BcEclerus. 

1  Ita  uii  dixi,  Sostrafa  facite']  Hie 
apparet  Micionem  jam  multa  dixissc. 
Donatus. 

Ila  ut  dixi  Soslrata]  Videturelidcn- 
duui  t,  ex  ut,  quemadnioduui  infra 
primo  ver.su  scenae  tertiac  actus  quin- 
ti.  rai-rnus. 

Ita  uli  dixi  Sostr.'\  Ex  Donati  an- 
notatiouc  ad  iniliuiii  .scena;  pricce- 
dintis,  colligas  banc  nou  se|)aratiiin 
esse  scenam.  est  tamen  idouca  dis- 
tiuguendi  ratio.  KcctUrus. 

2  racile]  Jubet  vel  sccura>  sint, 
vd  adorncnt  niiptias.    Donatus. 

Ego  JEschinum  conzcnium]  Mire, 
occursurus  /Escbiuo,  ytschinum  qua:- 
rit.  Idem. 


Ut  quomodo  acta  htec  sunt,  sciat]  Sc. 
quod  auctor  liis  nuptiis  facius  sim, 
quod  velim  liodie  ajiparari  nuptias, 
eaque  da  re  vobiscuui  omnia  trause- 
geriu),  ^:c.  Bwclerus. 

3  Pater  hcrcle  cst~\  Quid  est  boc, 
quod  ;Micio  timetur?  an  quia  illi  non 
est  coufessus?  Ostendit  autem  Poe- 
ta,  tantundem  pudorem  posse,  aut 
auipliiis,  nuam  timorem.  Donatus, 

4  Quid  huic  hie  negotii  esf]  Alius 
timor,  quod  bine  egreditur  pater. 
Idem. 

Tunc  has  pepulisti fores']  Sic  crepit 
inteno^are,  ut  negationi  locum  prae- 
beat.  Et  nota  pcpulisti,  elatum  ver- 
bum  :  et  tragico  cotburno  niagis 
qua;n  loquelae  coniica;  accomraoda- 
tur.  Idem. 

Tacet]  Hoc  apud  se  loquitur  Mi- 
cio.  Idem. 

5  Tacet.  cur  non  ludo]  Et  hie  quo- 
que  ex  tacet  videtur  elidendum  t  ul- 
tinium:  ut  sit  anapcestus  in  prima. 
Fa'emus. 

Tacet]  Conscii  subito  deprebensi, 
et  ex  iniproviso  rogati  tacent.  Diphi- 
lus.  'H  o'vffcns  avTuvs  Set\ordrovs  tlvai 
■jroieT.  Farnabius. 

Cur  non  ludo  huncaliq.]  Spectatori- 
bus  indicat  suimi  consilium  Micio  ; 
imo,  Poeta.  cnjus  ingenium  egregic 
liic  elucct.  Pater,  qualis  Micio  erat, 
ohjurgare  non  putuit  lilium  :  ergo 
deridet,  sive  deludit.  non  acerbo  iilo 
irrisiouis  genere,  quod  onini  objurga- 
tione  et  casligaiione  gravius  est,  sed 
lenissiuio  ac  lepidis.sinio,  et  quasi  ad 
hoc  facto  (IpwvfCas  conmiento.  in  quo 
explicamlo  t  gregiaui  sane  operam 
DunatUH  navat.  liachrus. 

Melius  est]  Et  non,  ludire  honum 
est :  sed  melius,  et  hoc  meliore  affcc- 
tu  <li\it,  quam  si  diceret,  dignus  est. 
Doiialus. 

0  Hoc  nunqunm  mihi  ipnc  roluil  cre- 
di:rc]  Contra  illiid,  (piod  ait,  '  I'ostre- 
mo  alii  clanrulnui  Pal  res  <|use  fdci- 
unt,  qu;i'  fert  adolcscenlia,  Ea  ne  me 
celct,    consuefeci    filium.'      Credere 


1472 


NOT;!!:    VARIORUM    IN 


aiitcm  iiia!,'iio  affertn  dixit,  iion  cnini 
conlitetur,  ut  patri ;  setl  crodciet,  ut 
paienti  aut  soilali  siio.  Tilcin. 

7  y'on  cquidcm  istas]  Dccst,  pulsavi. 
liioni. 

Quam  sciam']  Quantum  scio.  Do- 
nahis. 

8  Uii?  nam  mirdhar  i]nid  hie  negoiii 
essct  tibi]  Accepit  negatioueni  Micio, 
lit  ludcie  jtscliinuni  possit.  Idem. 

9  Eriibuil :  S(dva  res  est]  Niinis  pa- 
tcrna  scntentia.  et  e  contrario  Sinio 
in  Andiia, '  Vide,  nuin  ejus  color  pu- 
doris  signuin  iisqaam  indicat  ?'  Et 
quanli  aft'ectus  est,  non  dixisse  '  eni- 
buit;  salvus  est;'  sod,  '  salva  res 
est  r'  Nonne  videtur  tibi  res  ejus 
omnis  in  /Escliino  constilnta?  eodem 
animo  et  supra  dixit,  '  In  eo  me  ob- 
lecto,  solr.m  id  est  charnm  milii.' 
Non  enim  solum  intnlit  quod  exspec- 
tabatur:  sed  absolute,  quasi  ex  om- 
nibus solum  id  est,  inquit.  Idem. 

Erubuit]  INIenander  'OjXOTraTpiois' 
'EpvBpiwv  Traf  XP'')"''''^^  ^^''"■^  1^"^  So/cet. 
Verccnndus  iste  color  in  adolescen- 
tiore  aetate  tinctura  est  virtutis.  Est 
quippe  oiVxwTj  <p6fios  StKu'iov  \p6yov.  in 
senibus  sceleris  indicium.  Aristot. 
Magn.  Moral,  lib.  i.  c  29.  et  Pro- 
blem.  Fanuihiiis, 

10  Sihil  7nilii  qiiidem]  '  iVIilii,'  id 
est,  meae  propriae  rei.  Et  callida  ne- 
galione  ccepit:  ut  et  illi  adimat  con- 
fitcndi  locum  ac  fidnciam  :  simulqnc 
fiat  ei  desperatio  duccndac  ejus,  cu- 
jus  mentio  tam  contcmptim  ab  ipso 
tractatur.  Donaius. 

11  Amicus  (juidam  me  a  foro  ahduxit 
tnodo  hue  adcociUiim  sibi]  Hinc  incipit 
mendaciuui,  mistum  vcro.  nam  '  Ami- 
cus quidam  me  a  foro  hue,'  vcrimi 
est :  '  advocatum,'  falsuiii.  Sed  '  liuc' 
et  '  quidam,'  niodo  f/j.^parrti'  babcnt 
levis  negotii,  et  in  quo  uev.  magnae 
personam,  nee  res  diflicilis  operac 
aut  longae  occupationis  liabcntur.  Et 
'  advocatum '  dicendo,  alienum  ne- 
goliutn  dcmonstravit :  nam  rt  '  sibi' 
non  vacal.  si  enim  '  niulieribus'  ad- 


didisset,  potuit  ali»id  spcrari.  Idem. 

12  Qiiam]  Dccst'ait:'  ui  sit,  (jnid 
ait?  Ef;o  dicam  tibi.  Senile  est.  nam 
id  jam  diccndum  fnit,  et  lioc  ifx.<paatv 
liabct  vilis  rei,  quae  vel  facile  dici 
possit,  vel  non  ccclandii  sit.  Idem. 

Ego  dicam  tibi]  '  Senile,'  &c.  in- 
quit  Donatus.  I'aenc  ego  hie  non  ad 
Tcrentii,  sed  ad  interpretis  verba  di- 
ccrem :  ineptum  est.  nam  id  hie  di- 
ccndum non  fuit.  Nihil  hie  senile, 
nihil  ad  moras  aut  ambages  perti- 
nens,  Sed  irapaaKivr)  actiiosa,  scenae 
nsitata,  nee  ab  elegantiis  Latinis  alic- 
na.  Si  qua  Kpl(ns  hie  locum  habet, 
hoc  dices  voluisse  Micionem,  ut  serio 
et  studio  agere  videretur,  adeoque 
ctiam,  ad  voluntatem  jlischini,  offi- 
ciose.  nisi  forte  pntabis,  id  quoque 
senile  esse,  cum,  interrogante  Pam- 
philo,  '  quid  igitnr  sibi  vnlt  pater, 
cur  simulat?'  Davusrespondet: '  ego 
dicam  tibi.'  Andr.  ii.  3.  1.  ne  alia 
nunc  loca,  in  re  manifcsta,  afferamus. 
liceclerus. 

13  Mulierc.,  pnupercidcc]  Non  potuit 
magis  celare  dignitatem  forma;  et 
a'tatis  puelhv,  quae  amatiir  ab  jEschi- 
no,  quam  ut  earn  primo  eodem  no- 
mine cum  matve  nomiuaret :  delude 
communiter  diceret  de  ambabiis  uni- 
versa,  quibus  contcmni  debeant.  Do- 
natus. 

Quadam  mulieres  paupercula]  '  Pau- 
perculjc*  addidit,  ut  magis  despcret 
/Escliinus  impetrari  posse  has  nup- 
tias  a  patre.  Et  item  '  quadam:'  ut 
ignobiles  demonstrarentur.  Et  totum 
hoc  cum  abjectione  prouuntiandiim 
est.  '  Quccdam'  et  *  paupcrcula-'  di- 
cendo, adimit  omnem  spcm  nu]>tia- 
rum  :  nani  '  quirdam'  ignobilem  in- 
dicat :  '  pauper,'  indotatam.  (inid 
ergo  remanet  quod  speret  /Lscliinus? 
Idem. 

Paupercrda]  Nee  pauperes  saltem. 
Idem. 

IlabitanI  hie  quadam,  ifc]  Velnti 
alliiis  rppctilurus  ordilur,  et  cxpec- 
tationem  arte  dispcnsat;  ignotas  pau- 


TERENTII    ADELPH.   ACT.    IV.   SC.   V. 


1473 


latim  in  iiotitiam  deducens :  '  virgo 
est  cum  niatre.'  itemque  :  '  h;vc  virgo 
01  ba  est  patre.'  hsec  moram  et  figu- 
rani  habent :  cetera  festinantur,  et 
inexpectato  conipendio    profundun- 


ditnr  /^scbinus  amator,  quum  sedulo 
dissiinulet.  Idem. 

IG  Virgo  est  cum  »ia<ie]  Vult  Micio 
sic  audire  jEschinum,  tanquam  alie- 
nissinniin :    et    idem    veluti    iiiscitis 


tur:  '  Hie  mens  amicus  iiligenere  est     facti,  diligentiiis  narrat.   '  Virginem' 


proxinnis,  Huic  leges  cogunt  nubere 
Lane'  quo  lelo  improvise  uecesse 
fiiit  animimi  adolescentis  percelii,  ut 
sequeretur  ilia,  se  tantiim  noil  pro- 
dentis,  querela  :  *  peril,'  6i:c.  ubi  non 
minus  in  vultu  pertiirbationis  fuisse 
intelligendum  est.  Bceclerus. 

14  Opinor]  Yel  adeo  obscurx  sunt, 
et   nuUius    pretii,  ut  upinw  has  non 
nusse  te.     Potuit  recte  dicere  et  hoc,      quo  resisteretur  illi,  vult  ut  mulieres 
ut  opinor,  has  non  no sti:  sed  illud  ve-      a  lege  cogantiir.  Idem. 


autem  apx^frixcf  pro  '  muliere'  dixit. 
Idem. 

17  Hie  meus  amicus]  Qui  me  advo- 
catum  abduxit  de  foro.  Idem. 

18  Huic  leges  cog-unt  nubere]  Non 
'  permittunt '  dixit,  nee  'jubent:' 
sed  *  cogunt :'  ad  perturbandum  jEs- 
cbinum.  et  recte.  alia  enini  sinunt 
leges,  alia  cogunt  fieri.     Et  ne  esset 


austius.  Donatus. 

Ut  opinor  has  non  nosse  te]  Aut 
abundat  '  ut:'  aut  deist  '  scilicet.' 
Mat;num  autem  crimen  est,  in  forma 


Huic  leges  cogunt  nubere  hanc] 
Pliorm.  act.  i.  sc.  2.  *  Lex  <'st,  ut 
orbffi,  qui  sunt  genere  pioximi,  lis 
nubant,  et  illos  ducere  eadem  hscc 


viciniE  pnellie  incognitam  esse  ado-  lexjuhet.'    Lex  Solonis;  exstat  apud 

lescenti  de    proximo.     Et  (|uia  scit  Demosthcnem  ad  Macartatum  :  PIii- 

hunc  esse  de  quo  dixerit, '  Quam  liic  tarcli.    in   vita  Solonis  :   *  Orba:,  qui 

non  amavit  meretriceni  ?  aut  cui  non  sunt   genere    pioxiuii,   eis   nubunto  ; 

dedit   aliquid  .''  subdidit  causam,  ne  aut  lis  orbis  dotem  danto.'  Furnabius. 

dignitatis    pudorisque    esset,    quod  Perii]  Hoc  audit  Micio,  sed  dissi- 


cam  incognitam  ^scliino  esse  dix- 
isset.  neque  enim  diu  buc,  iuquit, 
comniigraverunt.  Et  '  ut  opinor, ' 
mire  ipse  sibi  sumit  atque  confirmat, 


mulat.  Donatus. 

Perii]  Pressa  voce    et    snbmissa. 
Farnubius. 

ID  Siliil:  recte]  Id  est,  recte  quod 


<juod  nonduui  ille  contessus  est.  Idem,  perii.  et   nihil  magis  comicum.     Et 

Ut  opinor  has  no7i  nosse  te]  'ApxaiKSv  vide  trisyllabum  arlifitiose  esse  sub- 

Tt  in  his  verbis  agnoscere  sibi  videtur  jertum  :  ut  (jui  '  peril '  dixit,  vix  hoc 

Donatus,  uec  expedit.unde  labor  ju-  locutus  fuisse  vidcatur.  Donatus. 

nioiibus  natus  :  quorum  aliqui  rh  ut  Pcrge]  Vide  instautius  interrogau- 

expungiuit:   uescio  an  auliquis  libris  teui,  (juam  txtrancum,  <iecuit.   Idem. 

adjuti;  quod  jactitanl.  alii  subobscu-  Is  venit  ut  seciau  avehat]  Aliud  po- 


re, quid  nialleiit,  significant :  ut  opi- 
rwr  has  non  nosse  te.  quod  si  liceret  fa- 
cere,  tadem  libertale  legerts,  et  opi- 
nor h.  n.  n.  t.  .Sill  retincndum  est 
rh  ut,  simplicius  fuerit,  (iKKft^piv  ad- 
mittere  :  ut  opinor,  has  non  nosse  te, 
credeiidiini  est.  quod  praivcnit  tl 
supplevit,  vultu  atfirmante  proposi- 
turn  fh  et  crrto  seio.   lirrclcru.f. 

Et  certe  scio]  'EnavSpOoKJn,  pariiin 
dixit,  inquit.   Domttiu. 

J.'i  Quid  turn  pohtiij]  (jratissimc  pio- 


Jus  in  amatani,  ut  nee  Athenissaitem 
alleii  nuliciel.   Idem. 

20  Nam  habitat  Hlihli]  niOayut 
'  Mileti :'  cl  est  adverbiuin  locale. 
Idem. 

Hem,  ut  rirginem scciim  arehat  ]  Hie 
acriiiH  commoveri  |>i'o<titur  adoles- 
c'-ns,  ut  aHoclu  fateatur,  (juod  verbis 
iicgat.  Idem. 

21  Sic  est.  ni  i  let  inn  usque  ohsecro? 
Ha  onimo  mule  est]  Ille,oblitns  sui,  sic 
iiidigiiitur,    lit   III    re   propria:    hie 


IJelph.  vl   Vnr.  fbis. 


Trrenl. 


5   A 


1174 


NOTVE    VARIORUM    IN 


riirtut  callide  vultu  utitur,  tanquam 
aliens  iiarrantis.   Idem, 

MiUtum  itsquc,  obsecro'\  Bene  '  us- 
que.' nam  Miletos  colonia  est  Atbe- 
Diensiuni  in  Poiito.    Idem. 

Mihttnn]  In  Curld,  hod\e  Molasam. 
Farnahius. 

Animo  male  esf^  '  Animo  male  fieri ' 
dicitiir,  qiuini  ictu  alicnjiis  moeroris 
peiculsus  animus,  non  siistinet  cor- 
pus: scquituiqiie  ruina  menibrorum. 
Donattis, 

22  Quid  ipse  ?  quid  ainnf]  Non  sta- 
tini  credit  iEschinus  pudicam  ma- 
tremfamilias  statim  consentire  in 
nuptias  novas  viri  ignoti.  Idem. 

Quid  istas  ceiises]  '  Posse  dicere,' 
subaudiendum.  Idem. 

tsihil  enim]  '  Dicunt,'  subaudien- 
dum. et  sic  intelligendum  '  nihil.' 
non  quod  taceant,  sed  quod  nihil  con- 
firinationis  babeat  id  quod  dicunt. 
Idem. 

23  Commenta  mater  est]  Nunc  dicit 
quid  dicat.  etiam  'commenta'  dixit, 
id  est,  fallaciam  conlinxisse,  verisi- 
mile  comminisci.  Idem. 

Commenta  mater  est,  Sfc.]  Artificiose 
cansam,  quse  hactenus  simplex  vide- 
batur,  dividere  incipit :  yEschini  in- 
terrogatione  ad  comnienti  produc- 
tionem  veluti  ultro  invitante.  dixcrat 
modo :  'nihil  enim'  aiunt,  scilicet 
quod  alicujus  momenti  sit.  commenta 
mater  est  (nam  cum  quod  causarentur 
nihil  baberent,  mater  a  fallacia  prae- 
•idium  mutuari  voliiit  confingens, 
quae  nemini  veri  similia  videantur) 
ease  ex  alio  viro  (ut  se  agnoscat  suam- 
que  causam  vllschinus ;  eo  magis,  quo 
minus  id  agi  videtur;  additur  enim) 
nescio  quo;  et  mox  iteriun  (postquam 
de  '  puero  nato '  adjecerat)  neque 
eum  nominal.  Haec  diligentcr,  et  cum 
mora,  ad  lacessendum  ;i;schini  ani- 
muni.  rationem  juris,  quae  pro  ipso 
et  amica  staret,  cito  et  per  speciem 
negligentiae  transmittit :  '  Priorem 
€i»e  ilium,  non  oportere  buic  dari.' 
itaque   provocabatar   denuo   .flEschi- 


nus  ad  defendendam  snam  causam  ; 
ut,  paruni  quidem  caute  (earn  enim 
sibi  oblectationem  ex  iiac  (tpa>v(l(f. 
machinabatur  senex),  mcrito  tamen 
et  jure,  asseverantius  sane  qiiani  pro 
alio  illo  viro  respoudcret:  '  Eho  non- 
nehaecjusta  tibi  videntur  postear' 
q.  d.  quid?  cum  heec  ex  matie  virgi- 
nis  audires,  an  non  justiur  postca 
tibi  caussa  bxc  visa  est,  qiiani  amici 
illius  tui,  qui  te  advocatum  sibi  hue 
adduxeratf  Id  cum  Micio  negaref, 
jam  p-.rne  coaotus,  se  aperire  j^schi- 
nus,  ac  meros  affectusloqui  coepit.  in 
quibus  hoc  suavissimum  seni  esse  de- 
buit,  ci\m,  quae  postbac  futuia  esset 
vita  solitudoque  illius  viri,  a  ciijns 
consuetudine  abducenda  erat  Pam- 
phila,  tam  ^/i7ro0aijdequcreretur.ergo 
concludere  eum  undiqne  parat,  et 
cumulo  rationum  a  perturbatione  ad 
disceptationem  traducit.  in  qua  mi- 
rifice  Pocta  operam  dedit,  ut  lenis- 
simae  aequitatis  virum  adolescens, 
tantum  non  succumbens,  demonstra- 
tione  aequi  bonique  vinceret ;  et  ad 
abrumpendani  disputatiooem,  specie 
excusandae  advocationis,  ceterum 
erunipente  aflFectu,  cogeret;  atque 
iu  vicem  ad  exuendam  omnem  dissi- 
mulationeni  adigeretur.  Baclerus. 

Ex  alio  viro]  Jam  de  proximo  tan- 
git  jEschinum.  Donatus. 

25  Priorem  esse  ilium']  Mire  tractat 
etiam  partes  jEschini.  Idem. 

Illuin]  Ex  quo  natus  est  tilius.  Far' 
nabius. 

26  Nonne  hac  justa  tibi  videntur 
postea]  Scilicet  ilia,  quae  amicus  tuus 
dixerat  prius,  quam  haec  audires.  Do- 
natus. 

Justa  tibi]  '  Justa,'  quae  postea  an- 
disti,  quam  ilia  quae  pro  Leranio  dice- 
bas  prius.  Aut  si  hoc  non  est,  quae- 
re quid  sit  'postea.'  Videtur  enim 
'postea'  sic  abundare,  quomodo  in- 
terdnm  'hodie'  de  stoniacho  adjici- 
tur  loquentis.  ut  Virgilins  dicit  : 
'Numquam  omnes  hodie  moriemur 
inulti.'  Idem. 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    IV.   SC.    V. 


1475 


27  Noh]  Vnltuose  pronuntiandum 
est  '  non.'   Idem. 

An  illam  hinc  ahductt,  pater']  '  Hinc,' 
tanquam  singultus  ploraturiest ;  nam 
sic  est  pronuntiandum.  Idem. 

Pater]  Quasi  hoc  ad  supplioandum 
dicatur.  Idem. 

28  Factum  a  vobis  duriter]  Non 
'dure'  et  '  crudeliter :'  sed  quasi 
duramente,  id  est,  inflexibili,et  quod 
Graeci  dictmt  arfvev.  Idem. 

29  Immisericurditerque]  Nota  octo 
syllabaium  adveibium,  atqne  iusu- 
per  conipositum,  et  cum  conjunctione 
prolatum.  Idem. 

30  Illiberaliter]  Ai^rjcris.  nam  multa 
duriter,  etiam  si  opus  sit,  immiseri- 
corditer  quoque,  et  farienda  sunt,  et 
patienda,  si  ita  ratio  et  causa  cogat, 
et  non  sit  illiberale,  id  est,  non  ma- 
lum atque  inhonestum.  Idem. 

Illiberaliter]  Injuste,  inclementer, 
non  bene,  quia  '  liberalis  '  bonus  di- 
citur.  Idem. 

Si  est,  pater,  dicendum  mag  is  aperte] 
Id  est  apertius  :  (piiajam  apertum 
fuerat,  duriter  et  immisericordiler. 
Et  bene  prapfatus  est,  ne  contumax 
adversus  patrem  videretur.  Idem. 

31  Qiiam  ob  rem]  Delectari  magis 
cupiens  Micio,  yEschinum  vult  pro- 
traliere  ad  defensionem  sui.  Idem. 

Illi]  Milesio.  Farnabius. 

32  Fore  animi  misero]  Quid  de  sc 
plus  diceret,  s\  factum  fateretur  ?  Do- 
natM. 

Qui  cum  ilia  consuevit]  Lcgitur  et 
illam:  et  diccbant  vcteres,  '  Hanc 
rem  consuevit,  et  *hax']t''ivws.  ut  Plau- 
tus,  '  Et  clandestina  ut  celetur  con- 
Buetudo.'  Kt  ninjorc  affcctu  non 
amorcm  aileguvit,  sed  ()uod  est  com- 
mune cum  bonis,  et  multo  justius, 
consiietndinciii.  Idem. 

S3  Qui  infelix]  Non  'qui:'  tcA 
'  qui  infelix  :'  et  non  '  aniat,'  sed 
*  misere  '  dixit,  et  ita  affcrtu  proili- 
tar,  qui  ut  alienus  vult  loqiii.    Idem. 

34  I'rasens  prunenli  cripi]  Aflju- 
vanttignificatioueni  lixc  ex  abuiidiin- 


tiaddita:  ut,  'Illam  absens  absen- 
tem  auditque  videtque.'  Et,  '  Fra- 
trem  ne  desere  frater.'  Sic  Casci- 
lius  in  Eratosthene,  '  Hac  caterva 
plena  gladiatoria,  quum  suum  sibi 
alius  sauciat,  socius  socium.'  Et 
totus  liic  locus  est  translatus  ex  Vir- 
gilio,  in  /Eneid.  iv.  '  Qiiis  tihi  nunc 
Dido  cernenti  talia  sensus !  Quosve 
dabas  gemitus,  quum  littora  fervere 
late  Prospiceres  arce  ex  summa,  to- 
tumque  videres  Misceri  ante  oculos 
tantis  clamoribus  aequor!'  Idem. 

36  Istuc]  Deest, '  dicis.'  Idem. 
Quis  despondit]  Latenter  objurgat 

jEscliinnni  rem  sine  patre  gessisse.  et 
dicitur  figura  iTriTpoxa.crfj.6s.  Idem. 

Quis  despondit]  Quia  non  interfuit 
pater.  Idem. 

Quis  despondit]  Latenter  ex  obliquo 
perstringit  /Escliinuiii,  qui  sine  pa- 
tris  consensu  et  auctoritate  se  nup- 
tiis  illaqncaverat.  Farnabius. 

Quis  dedit]  Quia  rapuit  ante  quam 
pateiet.  Donatus. 

37  Quaiido  nupsit]  Quia  nuptix 
non  facta;  sunt.  Et  '  nupsit '  moles- 
te  additum,  qua>>i  aliena  sit,  quae  non 
legibus  ducta  sit.  Idem. 

Auctor  his  rebus  quis  est]  Dative  ca- 
su.  non  '  liaruiu  rerum,'  Et  Sallus- 
tius,  '  Qui  tunc  Romanis  iiuperator 
erat.'  Idem. 

Auctor  his  rebun  quii  e.'it]  Iterimi 
objurgat,  quia  non  interfuit  pater,  et 
agit  sic  dolens,  veliit  sibi  miiinsamo- 
ris  pra>bitum  fuerit,  Micio  :  ut  se  his, 
quantum  amor  patitur,  videatur  ul- 
ciici ;  quanducjuc  sibi  negotium  non 
confiteatur  yliscbiniis.  Idem. 

38  Cur  duril  alieuam]  Utruni  fi- 
liam  ?  an  <|UiP  possit  aliena  esse?  nam 
onmes  ali<'iias  filias  diicunt.   Idem, 

Cur  du.rit  ulienam]  I'ossclne  ali- 
qiiid  ineptius  annotari,  quam  in  Do- 
nato  liic  hginius  ;■  '  utrum,'  \c.  valde 
a  Ten  iilii  l<Ttione  arcciiduH  fuerit, 
rjiii  non  priiiii)  statim  intuitu  anim- 
advrrtat,  '  alicnaiii  '  hie  esse,  alte- 
rius  matrimonio  debitam.  v.  Chresto- 


1476 


NOT^    VARIORUM    IN 


math,  liceclffus. 

Ati  ni'tltre  oporluit] '  Sedere '  proprie 
ij;imv;i'  ccssationis  est.  iit,  'Sedeant 
spcclcnt(|iie  Latini.'  Et,  '  Quid  se- 
des,  Verri's  ?  quid  sperlas  r'  Idem. 

An  sedtre  oporluit  domi  virginem 
tavi  lirnndem]  I'lopiio  dictum  de  vir- 
ginibii.s,  (piK  condilionem  non  lepe- 
rinut.  Mcnandpr.  ©iryoTTjp  inlyafios, 
K&r  '6\ws  fxriSiv  AoAt),  Ala  rod  cicoirat' 
irAfro-Ta  irepl  avrris  \ey(i.  Donii  ctiam 
apud  matrcni  stdebant  virgines,  nec 
iu  publicum  pro<iibanf.  Hesiodus  in 
tp7oi$"''H  T6  561XWV  ivToadi  (\>iXriTrapa.fi7)- 
ripi  filfivfi,  OtrTTw  epy'  elSvia  iro\vxpv(Tov 
'Afpoolrris.  Farnahius. 

39  Tarn  sirandcm]  'Grandem'  ad 
setateui  vetcies  ictulernnt,  non  ad 
corpus,  ct  in  parte  aptatis  dicitur, 
'  grandis,'  non  in  tota  vita,  nisi  si 
addatur  '  natu.'  ut,  '  Grandis  natu 
parens  adductus  ad  suppiicinm.'  Et 
'Grandis  infans,'  ct  '  grandis  puer,' 
et '  grandis  epliebus,'  et '  grandis  vir- 
go'  recte  dicitur.  Et  unde  scit  lEs- 
cliinus,  an  graudem  hie  fiugit  igno- 
tam  ?  an  quia  dixit  pater,  Comnicnta 
mater  est  esse  ex  alio  viro,  nescio 
quo,  pueruni  natum.  Ergo  et  ilia 
grandis  :  et  serus  Rlilcsiiis,  qui  tunc 
virginem  petit,  quum  jam  alteri 
data  sit,  vet  rapta  sit  alteri.  Dona- 
tus. 

Dum  cognatus  hiiic  illinc  venirct] 
Proverbialiter  '  liinc  illinc.'  Idem. 

Virginem  tarn  grandem,  dum  cogna- 
tu.i  hue  illiiic  reniret]  In  nota  Donati 
fiL'dum  iterum  mcndum  lidcliter  re- 
ponuut  etiam  splcndidae  novitia;  edi- 
tiones  :  '  ergo,'  <S:c.  (juis  enim  servo 
,)iic  locus  ?  omnes  vident,  scruslegen- 
dom  esse,  serus  Milesius,  i.  e.  qui  'ad 
sperata  venit  pra;reptaque  gaudia 
serus.'  Necjuu  hoc  ago,  ut  ubique 
emendetur  Donatus;  (|uem  iiac  vice 
nec  edendnm  suscepi  :  sed  ojjiter  in- 
dico,  (piam  nun  debucrint  ista  ab 
editoribus  negligi.  Mox  Uonatiis  Ic- 
gil  ;  liinc  illinc  veniret,  tanquani  pro- 
verbialiter dictum,  quod  multis  pla- 


cuit.  nos  consonsnm  Mss.  secuti  sn- 
mn».  V.  et  Guyet.  Bceclenis. 

41  FA  id  defendere]  Non  potuit  ma- 
gis  amatorie,  et  niagis  pucriliter  lo- 
qui,  quam  ut  non  contcntus  quod  ait, 
'  Heec  diccre  te  a>quum  fuit :'  etiam 
adderet,  *  Et  id  defendere.'  Patet> 
nuteni  qualis  affectus  est,  quuin  etiam 
patri  ob  alienam  causam  blanditur, 
ut  ipse  nunc  simulat.  Donatus. 

Et  id  defendere']  Non  est  alius  sen- 
sus  qujerendus,  quam  qui  ad  asseve- 
rationem  ducit:  ha;c  tanti  momcnti 
sunt;  quie  dixi,  ut  omnino  illi  amico 
tuo  debueris  oggerere,  et  earn  tarn 
bonam  causam  defendere.  agnoscit 
Donatus  instantiam  sententia>,  et  ad 
amorem  refert.  sed  quod  de  puerili 
lorutione  addit,  nisi  referas  ad  id, 
quod  Micio  mox  exprobral,  de  offi- 
cio advocati,  non  poterit  locum  ha- 
bere.  Bceclenis. 

42  Ridicule]  Vocativus  est  casus, 
ab  eo  quod  est  '  ridiculus.'  Donatus. 

Adversumne  ilium  causam  dicerem, 
cui  veneram  advocatus']  Hoc  est  Plan- 
to,  '  Hinc  stare,  illinc  oaussam  di- 
cere,'  Menaechm.  act.  v.  .seen.  2.  48. 
Bceclerus. 

Caussam  dicerem]  Nove  hoc  dictum, 
cum  hoc  sit  proprie  rei  ac  defenso- 
ris.  Farnahius. 

43  Quid  ista,  /Eschine,  nostra]  Hie 
jam  ultima  desperatio  et  yllscliinum 
in  confessionem  protrahet,  et  in  fi- 
nem  fallaciie  senem  deducet.  Et 
bene  quideni  'nostra'  dixit,  memor 
est  enim  sc  respondisse  yiCschino  in- 
terroganti,  'Tibi  vero  quid  istic  rei 
est?  Nihil  uiihi  quidem.'  Totum  au- 
tem  hoc  senex  ad  id  redegit,  nontam 
nt  torqueret  Aisihiiium,  (juam  ut  ma- 
jus  faceret  bencficium  .suum,  expo- 
nendo  id  quod  pene  periculum  amor 
ejus  incideret.  Donatus. 

44  Quid  est  ?  quid  lachiumas]  Quasi 
repente  animadverterit  flentem,  et 
(juasi  causam  oinnem  nesciat,  sic  in- 
quirit.  Idem. 

45  Quid   lacrumas]    'AyoBul    apidi- 


TERENTII    ADELPH.   ACT.    IV.    SC.    V. 


1477 


Kpvfs&vSpis.  Famabius. 

^t^schine']  Non  exhibiiisset  perso- 
nam patris,  oisi  pietate  victiis,  pati 
filiuin  nollet  coiifessione  torqiicri. 
Virgilius :  '  Nee  pltira  querentem 
Passa  Venus,  medio  sic  interfata  do- 
lore  est.'  Bene  ergo  intelligiuit,  qtii 
sic  accipinnt,  perrectnriim  adiiiic 
fuisse  Miciouem,  nisi  victus  affectu, 
fallaciam  projecisset.  Donatus. 

JEschine  audici  omnia]  Victiis  animo 
patrio,  Don  ultra  ferre  personam  iNIi- 
cio  potest:  et  objurgatu.us,  ab  amo- 
re  siio  in  objnrganduni  orditur  :  cujus 
poenitentiam  in  parteii)  laudis  trabit ; 
ut  de  pecrato  magno  mitius  inferre- 
tnr,  quod  dicendnm  erat.  ibi  quoqne, 
excusatione  aiiqua  ultro  snbjccta, 
brevius  a;;ens,  pleramque  orationem 
in  neiiligt'ntia  ca'^tiganda  consumere 
studuir.  neque  q>iic'(|nani  in  bac  fa- 
bula  Mirio  indulgenter  egir,  quod 
phis  rationis,  aut  minus  iueptiarum 
haberet.  Baclerus. 

Nam  te  nmu]  Bene  addidit,  A^awi  te 
amo,  8fc.  nam  et  invidis  et  inimicis 
moris  est  scire,  quid  agamus.  Dona- 
tus. 

47  Ita  velim  me  promerentem  ames] 
Quam  pie  additum  est  '  promeren- 
tem : '  tanqnani  illic  sit  votum  JEs- 
chini,  quuui  possit  pater  etiam  im- 
meritum  amare.  Et  animadverteu- 
dum  est,  '  ut'  semper  sequi  vel  sta- 
tim,  vel  ex  intcrvallo,  maxime  iu  bu- 
jusmodi  confitmationibus.  Sic  Ci- 
cero: 'Ita  velini  niibi  Deos  pr(i|>i- 
tios,  ut  <|uuni  iliiiiH  temporis  niibi 
venit  in  turnteui,'  A:c.  '  Velini  '  au- 
tem,  pro  '  volo,'  antique  dicitur. 
Idem. 

48  Ul  me  hoc  dtlulum  admiiisie  in 
me]  Me,  iu  me  au^TfriKir  adjcctuni  est. 
Idem. 

A'J  Et  me  tui  pudel]  AmbiKunm  (|ui- 
dam  hoc  dictum  putant :  sed  apparct 
adole'cciitciu  propter  siiufn  pecca- 
tum  dicere,  non  qundquicquam  twrpc 
fecerit  patri.  Idem. 

IU  me  tin  pudd]  IJonatu"- :  '  Arn- 


bigue,'&c.  legendum  est  pa^er.  <  pu- 
det  me  tui,'  bic  est,  tuicaussa,  prop- 
ter te  quern  ofi'endi.    Idem. 

50  iVe  indiligens  nimium  sies]  Non 
ergo  ingralus,  sed  negligens  .^scbi- 
nus :  nee  negiigens,  sed  '  indiligens  :' 
nee  in  alterum,  sed  in  se  deliquit. 
Mira^  dementia'  genus  est,  aut  om- 
nino  ignoscere,  aut  crimen  in  levins 
commutare.  nam  tota  objmgatio  ita 
arnica  est,  ut  non  niultiiin  a  blandi- 
mento  discrepet :  magisque  proficiat 
apud  audientem,  ut  vult  Tereutiiis, 
quam  ilia  aspera  atque  praefracta. 
Idem . 

51  In  qua  civitate  tandem  te  arbi- 
trare  vivere]  Communem  locum  indu- 
cit  a  loco,  a  persona,  a  facto,  a  tem- 
pore. Idtm. 

In  ijiHi  civitate]  Aliter  pronnntian- 
dum  est,  id  est,  presse  ac  Uniter  :  ue 
faciat  illiid  Tulliaiium, '  Pro  DI  im- 
mortales,  ubinam  gentium  suniiis  ? 
quam  reinpiiblicam  babemiisr  in  qua 
urbe  viviiuus  r '  Et  tandem  \notamen. 
Idem. 

In  qua  civitate]  Hoc  est,  oblitiis 
es  Atbenis  te  esse,  ubi  vivitur  le- 
gibus?  Vide  omnes  sententias  ponL 
acciisatorias,  et  nibil  amoris.  isti 
sunt  orationum  colores  difficillimi: 
sed  elaboravit  Terentius  iMicionein 
facere  k'niti-r  acciisantem,  et  indii- 
ceie  Denieam  diirissime  blatidleu- 
tein.  Uonutits.  Bene  et  eiiidite 
hoc  postreniiim.  illud,' nibil  amoiis,' 
(jui  null  disconvenit  P  si  banc  ipsam 
scntentiam,  et  qiia>  pra?iiii.sit,  con.si- 
deres  :  '  Nam  tota,'  A:c.  Aut  eit{o 
aliquid  excidil,  quo  post  soiit<'n(ias 
accu^atorias,  a  loco,  a  persona  viu- 
lala,  a  mat^iiitiidine  peccati  petitMit, 
hij^niticaretiir,  !<tatiiii  leiiiri  uinnia 
verbis  et  consolntioiie;  aut  logen- 
diiiii,  et  nihil  umari.  accusat  (|iiiilem, 
sed  in  Bcciisatioue  nihil  aiuari  iiiest. 
id  eniiii  rcrle  vuliiit  iioture  Dunatiis. 
ciijiiH  annotaiio,  (|iiii:  sci|iiitur,  trans- 
posila  est,  et  iu  siiiiin  locum  obiter 
rediiceiida.    Nam  post  ea,  qua- dixi- 


1478 


NOT/E    VARIORUM    IN 


miis.itenun  poiiitiir  :  '  In  qua  civitatc: 
Quoil,'  \c.  Noil  liivc  ad  vs.  51.  sed 
ad  vs.  46.  annotata  fiieriint :  inde- 
qiic  hue  in  locum  alienuin  dcmota 
•unt.  vox  '  assciitationis  '  paruin  ex- 
plicate hie  adhibetur.  vide  an  ve- 
rius  sit  assecerationem  substituere. 
Bceclerus. 

In  qua  civitalc]  Quod  objnrgat  Mi- 
cio,  nias^ni  anioris  est,  et  necessaria 
pro  persona  assentatio :  non  enim 
convcnit,  patreni  nimium  diligen- 
teni  lilium  ejus  praeterire  peccata. 
Donatus. 

In  qua  civitatc  tandem  te  arhitrare 
vivere^  An  utiijuc  oblitus  es  te  Athe- 
nis  esse,  uhi  vivitur  legibus.'  Farna- 
bius. 

52  Virp^inem  vitiasti]  Vide  et  rem 
dici,  el  abesse  tragieain  inclamatio- 
nem,  et  ostendi  delictum:  et  ad  ve- 
niam  festiuaii.  nam  statim  dicet : 
'  Jam  id  peccatum  primuni  est  mag- 
num, at  humaiium  tamen.'  Et  tota 
pronuntiatio  luijusmodi  verbis  snm- 
missa  debetur.  Donatus. 

54  Fecere  alii,  stepe  item  boni]  Mo- 
ris est  exemplo  lenire,  quod  purgare 
non  possis.   Idem. 

Fecere  alii  sippe,  item  honi]  Con- 
solatio  ab  exemplo.  Et  '  boni,'  non 
qnum  hoc  facerent,  sed  alias  boni. 
Idem. 

Fecere  alii  sape  item  boni]  Senten- 
tiaui  a  Plauto  acreptam  (in  cujiis 
Epidico  I.  I.  30.  '  edepol  facinns  im- 
probum.  at  jam  ante  alii  fecerunt 
idem')  validiorem  fecit,  addendo 
*  sa>pe,'  et  '  boni.'  Bacltrus. 

Fecere  alii  so'pc,  item  bonil  Plant. 
Mcrcat.  act.  ii.  sc.  2.  '  Fecere  tale 
ante  alii  spectati  viri.*  Heaut.  act.  v. 
seen.  2.  '  Volgo  id  facinus.'  Farna- 
tfiut. 

Atpostquam  id  evenit]  '  Evenit,'  in- 
quit,  non  '  conimissum  est.'  nihil  in- 
nocentius  dici  potuit.  Vonatus. 

5.">  Sumijuid  circumspcxti]  XvyKoin] 
HA AHTANACMOC*  pro  '  circum- 
epexisti.'  '  Circumspicinius'  praescn- 


tia,  '  prospicimiis'  fiitura.  Idem. 

Nunquid  circumspexti,  ^c]  Hos  ver- 
sus quomodo  Guyetus  explicet  vide. 
Saeclerus. 

56  Qua  fieret]  Id  est,  qua  ratione, 
quo  modo  fieret?  et  'qua  ratione;' 
id  est,  quibus  adminiculis,  vel  per 
quas  personas  ?  Donatus. 

Si  te  ipsum  mild  puduil  dicerel  Op- 
time  hoc  additum  est :  quasi  non  de- 
buerit  /Eschinum  apud  Micionem  pn- 
derc.  Idem. 

57  Qua  resciscerem']  '  Qua,'  id  est, 
per  quos.  et  ad  omnia  siibauditur, 
'  Numquid  circumspexisti?'  Idem. 

Qua  resciscerem]  Deest  '  re,'  vel 
'  ratione.'  Idem. 

Menses  abierunt  decern]  Mire  '  abie- 
runt.'  Quasi  dicat,  te  cessante,  men- 
ses cessere  :  et  locus  est  incusationis 
a  tempore.  Et '  abire '  dicitur,  quod 
paulatim  nos  deserit :  hoc  autem 
ex  partii  inteliigit.  Idem. 

58  I'rodidisli  te,  atque  illam  mise- 
ram]  Vide  festivum  senem,  quantum 
se  adolescenti  accommodet :  non 
enini  ilium,  quem  causa  deposcit,  sed 
amatorium  ordinem  fecit,  prius  di- 
cendo  '  prodidisti  te,'  quam  '  illam  ;' 
turn  etiam  '  gnatum,'  nt  ex  animo 
amare  videatur  id  qiiod  natnm  est. 
Idem. 

Prodidisti]  Decepisti,  vel  deseru- 
isti.  ut  Virgilius,  '  unius  ob  iram 
Prodimur.'    Idem. 

Prodidisti  et  te,  et  illam  miseram,  et 
gnatum,  quod  quidem  in  te  fuit]  Ex 
'illam'  elidendum  est  alteram  1,  et 
ex  '  quod'  d;  ita  *  te,  et  illam,'  et 
'  quod  quidem  in,'  ernnt  duo  ana- 
paest!, et  vfrsns  [)rocedet.    Faernus, 

Quod  quidem  in  te  fuit]  Sallustius, 
'  Quod  in  familia  nostra  fuit,  praesti- 
tit  ut  in  omnibus  bellis  adesset  nobis.' 
Et  Cicero,  '  Senator  P.  R.  quod  iu 
vobis  fuit,  jacuit  et  pernoctavit  in 
publico.'  Donatus. 

Quod  quidem  in  tefuit]  Pro,  id  quod 
in  te  eiat :  id  est,  qu,intuin  in  officio 
tuo  spei  et  auxilii  partiumque  tua- 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    IV.    SO.  V. 


1479 


rum  fiiit :  vel,  quantum  ad  te  specta- 
bat.  Et  hie  est  illud,  quod  obscquen- 
tissimus  pater  vult,  omnia  per  se  esse 
correcta.  Idem. 

59  Dorinienti  hcec  tibi  confecturoa 
Deos]  Qiiam  mitis,  quain  faceta  ob- 
jurgatio!  Videtur  satis  Micio  ille 
esse,  qui  ante  est  descriptus  r  Idem. 

Quid  credebas?  dormienti  hcec,  Sfc.'] 
Incerta  distinctio  :  nam  et  per  se 
quid,  et  quid  credebas,  legi  potest :  et 
velut  hie  subaccusatur  ;Eschinus, 
'  Dormienti  iiaec  tibi  confecturos 
Deos  r'  airh  Tov  aSwdrov.  Et  quae 
sint,  quae  a  Diis  cessantibus  prsestari 
non  possint,  sequent!  versu  docet,  ne 
videatur  de  Diis  male  sensisse.  Idem. 

Dormienti]  Multo  melius,  quam  si 
diceret  '  eessanti.'  et  non,  '  factu- 
ros:'  sed,  quod  plenum  est, '  confec- 
turos.' Et  mire  Deos  ponit  in  eo 
negotio,  quod  ipse  praestat:  tanquam 
hie  et  se  et  Deos  excuset,  quod  non 
fecerint  ^Eschino  qua;  volebat,  etiani 
dormienti.  Idetn. 

Credebas  dormienti  h(ec  tibi  confectu- 
ros Deos]  Cato  apud  Salustium  ;  '  Non 
rotis,  neque  suppliciis  niuliebribus 
auxilium  Deorum  paratur  :  sed  vigi- 
lando,  agendo,  bene  consulendo, 
prospere  omnia  cadimt :  ubi  socordiae 
et  ignaviae  te  tradidcris,  nequicquani 
Deos  implores ;  irati  infestique  sunt.' 
Apollon.  I.  OvSi  T€  Kuas  KiniyLarov 
SaxTd  T15  f\oDV  6t'us  fo^afxfvoKTi.    Juirnab. 

CO  El  ilium  line  tun  opera  in  cubicu- 
lum  iri  deduclum  domum]  'Atto  tov  li\- 
\ov  aiwdrov.  Ordo,  deductum  iri  do- 
mum.  Donatus. 

Gl  Nulim  cetcrnrum  rcriim  te  focur- 
detn]  Quani  nihil  imperiose  ac  pro 
authorilate  patria  fit !  Nolim,  inquit, 
te  iocordim  ceterarum  rerum  esse :  non 
dixit  ne.  sis  tocors.    Idem. 

Nolim  ceterarum  rerum  te  socordcm 
eodem  modo]  Fingunt  hie  puto  ciogan- 
tiam  aliiini  (ppdatut,  quam  I'oila  in 
animo  habiiit,  rum  rh  ceterarum  rerum 
non  a  sncnrs  suspcnflunf,  scil  ita  sup- 
plcnt,  quod  ad  celeras  res  atlinet,  id 


quod  Scipioni  Gentili,  Rittershusio, 
Hotomanno,  et  aliis,  etiani  placnit. 
Vide  Job.  Weitz.  Nihil  causas  est, 
cur  dubitemus,  poetam  voluisse  di- 
cere  :  Socordem  ceterarum  rerum.  nee 
aliter  Donatus  accepit.  ita  apud 
Tacitum,  qui,  secus  quam  Scioppius 
putavit,  optimos  quosque  antiquio- 
rum  sedulo  et  erudite  imitatur,  So- 
cordem futuri  legas.  Hist.  in.  31. 
Boeclerus, 

62  Bono  animo  es]  Apparet  flenti 
haec  dicta  omnia  esse  :  et  hoc  decuit 
verecundum  adolesceutem,  et  ex  vi 
tanta;  orationis,  et  metii  amittendae 
piiellae.  Et  '  es'  modo  imperativi 
modi  est,  temporis  prasentis.  nam 
'  esto  '  futuri  est.  Donatus. 

Duces  uxorem]  Datur  in  ultima  ob- 
jurgatione  et  breviter,  et  plena  secii- 
ritas.    Idem, 

Hem]  Singultientis  fletu  et  gaudio 
dixit '  hem.'  Idem. 

03  Obsecro,  non  ludis  tu  nunc  me] 
Mcestus  amatoris  animus  ludentera 
serio  loqui  credidit:  vera  dicentem, 
quia  optata  sunt,  putat  ludere  nunc. 
Potest  et  ob  banc  causam  dicere, 
Ludis  tu  me  nunc  1  quod  numquam 
enm  antea  luserit.   Idem. 

Ego  te?  quam  ob  rem]  Magna  vis 
pronominum  cur  non  ludat.  quibus 
et  accessit  consideratio  rei.  nam  pri- 
mo  '  ego,'  deindc  '  te,'  deindc  causse 
propositio.  Et  recte  ludis.  Est  enim 
amantis,  in  falsum  nictum  conjicere 
iniminente  la^tilia,  qualibet  senten- 
tia  :  inimici  vero,  in  falsum  gatidium 
quemquam  impcllere,  sub  alicujus 
ma;roris  adventum.  et  idco  negat  se 
Micio  In  liac  parte  lusurum  ;lCschi- 
nimi,  (jui  in  aliis  luserit.   Idem, 

i^'escio]  Ijcligiose  dixit  'ncscio:' 
quasi  non  sit  ratio,  qunre  non  eredat 
patri,  (juamviH  (nibji-rerit  causam.  Id, 

Ot  Quia  tarn  misere  hoc  cupio  esse 
vcrum]  Pro  niuiis  :  quia  nimia  misc- 
ria :  ut  '  nc  quid  nirnis.'  Iioc  enim 
putant,  qui  virtutcs  mcdiocritatcs 
esse  dixcrunt.  Idem. 


1480 


N'OI.V.    VARIORUM    IN 


S'isi  (/Ilia  tarn  misirr  hoc  I'xsc  ciipio 
rtTHMi,  eo  vereur  »»w.e"/,sj  Tb  (/miVi  in  n»il- 
\o  veteri  libro  uppaiet,  iil  ait  Fatir- 
ims.   f'ahtr. 

()5  Abi  dotniim,  ac  Dens  cnmprcam''] 
Maf^niis  iiixlitor  siii  bcncficii  est,  qui 
a  Diis  petciidiini  esse  dixit,  quod  ipse 
praeslabit.  an  ideo  quia  ordiiiis  fuc- 
rat,  piius  rem  divinam  faccie,  ct  sic 
uxoieni  acceiseier  Et  bene  repeti- 
tniii  est.  Ahi :  quasi  liaTenti  moran- 
ti<iuc:  ut,  '  Vos  istaec  intro  aufeite  : 
abite.'  Donatus. 

Ahi  dotitum  ac  deos  comprecnre,  ut 
iixorem  accers.]  Donatus  :  '  Mafjnns,' 
&c.  lion  recte.  neque  enini  vohiit  lioc 
Micio  dicere.  quod  seqiiitur,  veiius 
est :  '  an  ideo,'  6cc.  }i(ecl('rus. 

Deos  comprecnre']  Plin.  Panegyric. 
'  Quod  nihil  rite  niiiilque  providen- 
tcr  lioniines  sine  Deoruin  iiiunorta- 
liuni  ope,  consijio,  iionore  aiispica- 
rentur.'   Fnrnablns. 

CO  Quid  1  jam  uxoremi  Accessit  ad 
beneficiuni  tenipus,  et  ideo  'jam' 
quasi  gestiens  repetit  adolesceus. 
Donaltis. 

Quidyjamuxorem?  Sfc.}  Mire  affec- 
tus  in  hac  scena  cominutavit  et  va- 
riavit  Poi-ta.  post  curam  et  sollicitu- 
dineni,  /Eschini  aninioiucussam,  gau- 
dcndi  materiam  abunde  suppeditat 
Micio,  joroque  insnper  et  familiari- 
tate  commendat.  vs.  68.    liceclerus. 

Quantum  pot es]  Aiit  deest  '  cito  :' 
aul  '  quantum  potest  esse,'  Donatus. 

67  Ni  magis  te  qiuim  uculon  nimc  amo 
meos]  Mire  '  nunc'  addidit.  et  ele- 
ganter  iuventnm  est,  quod  in  se  ama- 
toi  multum  diiicat,  id  est,  ocuios  :  ut 
e  contra  in  Euimciio,  '  Adolescenii 
ip%i  eriperem  ocuios:'  id  est,  ipsos 
de  quibu'  amat.  Idem. 

Ni  magis  te,  quain  ocnloa  nunc  amo 
tneo.i]  Catullus  ad  Licin.  Calvum  :  '  Ni 
If  plus  oculis  meis  amareni.'    Farnuh. 

08  Quid?  quiim  Mam']  Commendat  se 
Micio,  el  famiiiariorem  amatori  facit, 
inentionem  fijciendo  saEpius  de  arnica 
in  uxorem  ducenda.  Donatus. 


Mquv]  Sic  infert  hoc,  quasi  dnl>i- 
tando  invenerit.    Iiitm. 

Perbctiignc]  Multum  putat,  quia 
amaior  hoc  dixit:  ergo  •  benigne,' 
large  abuiideque.  Idem. 

Quid  ilk-  ubi  est  Milesius]  Non 
amat,  si  siatim  timere  desinit.  unde 
Virgilius,  '  Omnia  tuta  tiniens,  ea- 
<lem  impia  fania  I'urcnti  Detulit,  ar- 
mari  classcm,  cursunique  parari.'  Id. 

09  Abiit:  periit:  nuvem  ascendit] 
Facete, '  abiit :'  ne  diccret,  mentitus 
sum.  atqne  ita  dixit,  ut  infantibus 
nutrices  de  terricuiis  dicere  solent : 
(|uas  quum  ipsa;  confinxcrint,  aboli- 
tas  volunt,  postquam  illos  vid^nt  ni- 
minni  pavero.  Et  mihi  videtur  ri- 
dens  haec  dixisse  :  ut  intelligat  TEs- 
ciiinus,  Micionem  joco  fnisse  menti- 
tum.  Idem. 

71  Tibi  uhlemperaturos  mngis]  Mi- 
ra  sententia,  Deos  obsequi  bonis, 
quasi  bonis  liominibus  multum  de- 
beant.  et  in  excusalionem  pr.ecandi 
Deos,  vide  qme  facuitas  nata  sit  pa- 
trem  sine  assi'iitatioue  laudandi.  Non 
est  autem  injmiosum,  ad  patrem  re- 
ferre  deprecalionem  Deorum :  sed 
magis  honorabile.  nam  tale  est  apud 
Virgilium,  '  Tu  genitor,  cape  sacra 
manu,  patriosque  penates.'  Ut  ipse 
patrem  portet,,  hie  Deos.  Idem. 

72  Ego  eo  inlro,  ut  qua-  opus  sunt,  pa- 
renttir :  tu  fac,  ut  dixi,  si  sapis]  Hie 
versus  in  (juibusdam  non  invenitur. 
Idem. 

Mi.  Ego  CO  inlro,  ut  qu<e  opus  sunt 
parentur :  tu  fac  ut  dixi,  si  sapis]  Hie 
trochaicus  una  syllaba  est  longior, 
ui^i  ex  ut  t  clidalnr,  ut  et  alibi. 
Faernus. 

73  Quid  hoc  est  negoti]  Et  iniran- 
tis  heec,  et  laudantis  oralio  est.  et 
bene  videtur  hujusmodi  patrem  Te- 
rentius  probare.  Donatus. 

74  Qui  magis  niorcm  gererel?]  '  Qui,' 
quo  modo,  qua  re,  qua  ratione,  magis 
uiihi  indulgeret.  Idem. 

75  Ilic  non  amandus]  Omnia  per- 
fecit  hie  pater,  ut  et  araetur,  etiau- 


TERENTII    ADELPH.    ACT.   IV.   SC.  VI. 


1481 


detur,  et  foveatiir.  Idem. 

76  Magnam  mihi  injecit  sua  comma- 
dilate  curam]  Miia  sententia,  mala 
etiam  de  bonis  nasci.  an  bonus  parens 
magnae  curae  est  filior  Idem. 

Itaque  adeo  magnam  mifii  injec.'\  Non 
expedit  bene  senteutiam  I3onatus. 
hoc  dicit  ^Eschinus  :  sibi  nunc  inpri- 
mis  ciirae  fore,  ut,  pro  tantis  benefi- 
ciiset  suninia  iminlgentia,  patri  con- 
tra referat  gratiam,  obsequio  cultu- 
que.  av^i)TiKws  dictum  e^t, injecit  mihi 
magnam  curam,  ne  quid  imprudens 
faciam,  quod  nolit :  ut  propositum  stn- 
diiimque  obsequendi  conspectius  fa- 
ceret,  affectum  demonstrando.  Bcc- 
clerus. 

77  Sciens  catebo]  Facere  quod  no- 
lit  scilicet.  Donatus. 

78  iSW  cessit  ire  intra,  ne  mora  tneis 
nuptiis  egomet  siem']  Bene  hoc,  ntpote 
objurgalus.  Idem. 

ScENA  VI.  Senarii  sunt.  vs.  4.  Mss. 
nostri  omnes,  ut  edidiraus.  vs.  S.ri 
se  unus  tantum  habet. 

In  tempore  reducit  Poeta  De- 
nieam  :  cni  compositis  jam,  quarum 
caussa  fratrem  volebat  convcnire, 
turbis,  futurum  sane  erat,  ut  niinue- 
retur  de  jtlschino  quidem  cura,  ex 
Ctesiphone  vero  augeretur.  Bade- 
rug. 

1  Defessus  sum  amhulandol  Hie  ex- 
anplum  inducitur  savi  patris  ex  affectu 
vero,  et  ob  hoc  incisi  omnihus.  non  au- 
tem  tantum  umure  vultu,  quam  ipsa  re, 
inducitur :  nam  neque  sibi,  neque  cut- 
qutim  alii,  scd  filio  tanlum  consuUum 
cupit.  De  autem  talde  significat.  Do- 
natus. 

VI,  Syre,  le  cum  tua  monstratione'\ 
Ut,  pro  utinam,  et  hoc  omnia  an- 
helaiis  dixit.  Idem. 

Tc  cum  tuti]  Adhuc  non  credit  in 
errorem  ^e  missum  fuissc.   Idem. 

Te  cum  tua  monslratione]  'iSianiKws, 
Te  cum  tua  monitratione.   Idem. 

3  I'en eplari  usque  omne  oppidum] 
Tardus  incessun,  uoii  (xrambnlatio, 
led  '  pcrrcptatio' dicitur.     '  Ad  por- 


tam,  ad  larum.'  Idem. 

Perreptavi]  A  plus  seui  incessus. 
Farnabius. 

Ad  lacum]  Facete  Poeta  meniorem 
indiicit  senem,  quornni  minime  opus 
fuit  meminisse.  Dnmitus. 

4  Quo  non^  Mire  propinquiora  o- 
misit:  ntpote  '  porticum,'  '  macel- 
lum,' '  Cratini  apdes,' '  templum  Dia- 
ns  :'  et  ultima  posuit,  ut  quantum 
peragraverit,  demonstraret.  Idem. 

Quo  noni  Duobus  dictis,  '  quo 
non  r'  addidit:  quasi  et  ad  dicendum 
lassus  appareat.  Idem. 

Neque  fabrica  ulla  erat]  Amandarat 
Demeara  Syrus,  ad  fabricam,  quse 
nulla  erat,  so.  2.  liujus  actus.  Farna- 
bius. 

6  Certum  obsidere  est,  usque  donee 
redierit]  Proprie  '  obsidere'  dixit, 
convenit  enim  et  irato,et  rcpente  ag- 
gressuro.  et  ab  eo  quod  est '  obsideo/ 
'  obsidere'  facit,  producta  media  syl- 
laba :  ab  eo  quod  est '  obsido,'  '  ob- 
sidere' facit,  eademsyllaba  correpta. 
Donatus. 

ScENA  VII.  Haec  quoque  scena 
trimetris  sive  senariis  constat,  vs.  6. 
omnes  Mss.  nostri,  ut  ed.  ut  et  vs.  8. 
vs.  20.  omnes  :  nequeo.  vs.  20.  om- 
nes :  vel  gratis,  vide  Faiirn.  vs.  29. 
omnes,  ut  ed.  vs.  30.  omnes  :  sanum 
ne  te  cr.  vs.  34.  omnes  :  restim  ducti- 
tans.  vs.  3.5.  illud  probe,  quod.Denitae 
tribuitur, abest  ab  omnibus,  nisi  quod 
in  Argentor.  in  margine  adscriptum 
visitur.  vide  Fai-rn.  vs.  44.  duo  :  ser- 
tare  prorsus  hanc  familiam  non  poterit. 
Argentor.  eodem  ordinc  collocat,  sed 
pro  scrvare,  habet  salcare.  et  in  mar- 
gine ;  nl.  conscrvare. 

Scuua  hac  tota  est  duftSianicii  et 
^irtTifiip-iKT),  ex  persona  Dcmea-  :  cu- 
jus  tamen  iracundia  baud  p:irum  fes- 
tive hebetalur  compositis  Micionis 
inoribuset  seruionibus.  quodjur^ium 
erat  futurum,  si  incidisset  Deiiiea  in 
ciiui  fpii  contra  teuderet,  arte  Poii- 
i.v  ad  obleclationeni  tlicatri  vertitur  : 
(lum  tain  commode  partini  excipit  ic* 


1482 


UOTJE    VARIORUM    IN 


tiis  adversarii  Micio,  piirtim  cludit. 
Serviiint  liiiic  PoetsE  institiito,  bre- 
via,  et  pi\rter  expectatioiu'in  iiitcr- 
rogantis,  rcxponsa  :  tnni  collcrta  ce- 
leiiter  ici  suinnia  et  irapwtla ij.tfirjTtK)i, 
et  ironia  assentieucUspecicin  induta, 
cum  ceteris  opjioitunissime  dispen- 
satis  fi{;iiris.   Bwclerus. 

1  Ibo,  illis  diaim]  In  hac  scena  est 
exeinplum  intempestiva  objurgatiotiis, 
ac  j>er  hoc  ridiculct.  Donatus. 

Jbo  illis  dicain'}  Sostratae  et  fills. 
Idem. 

3  Fero  alia  flagitia  ad  te  ingentia 
boni  illius  adolescentis]  Magno  sonitii 
ac  ingenti  osteinatione  fuliirae  accii- 
sationis  exorsiis  est.  magna  sunt 
cuini  omnia,  et '  f'ero,'et  '  alia  flagi- 
tia,' et  '  ingentia,'  et  quod  ^IpuiviKus, 

*  Boni  illius  adolescentis,'  dicit.  Idem. 

4  Boni  iUiiis  adolescentisi  Eipoivda, 
<|U£e  semper  amarius  ponitur,  quam 
crimiiiatio  manifesta.  Idem. 

Boni  illius  adolescentis]  /liscliini.  Iro- 
nia. Farnahitts. 

Ecce  autcm']  '  Ecce'  dicitur,  quura 
repente  triste  aliquid  rebus  intervenit 
Isetis,  aiit  certe,  quum  aliud  agitur, 
aliud  emergit  novum  :  ut  Virgiliiis, 
'  Ecce  autem  gemini  a  Tenedo  tran- 
quilla  per  alta,  Horresco  referens, 
immensis  orbibiis  angnes.'  Et,  '  Ecce 
trahebatur  passis  Priameia  virgoCri- 
nibus.'  Et  Cicero,  '  Ecce  autem  re- 
pente ebrio  Cleomene,  esurientibus 
ceteris,  dec.  Donatus. 

Noca]  Recentia.  an  niira  et  magna  ? 
ut,  '  Pollio  et  ipse  facit  nova  carmi- 
na.'  Idem. 

5  Xescis  qui  vir  sit]  Elptavda.   nam 

*  vir'  ad  laudem  sumi  solet.  ut  alibi, 

*  Virum  tejudico.'   Idem. 

Scio]  Satis  ridicule,  nee  quod  ille 
cu|)it,  almegat  Micio:  ut  consentien- 
do  iracundiam  DeniCie  acriorcm  fie- 
ri •  possibilc  m  sibi,  mitigare  queat. 
nam  'scio'  ad  negotii  totius  gestio- 
ncni  rctulit;  non  ad  illud  quod  ait, 
'  ncscis  qui  vir  sit.'  Idem. 

8  Elio,  scis?  et  palere]  Jam  et  illi 


irascitur,  non  /Eschino.  Idem, 

9  Non.  malim  quidetn]  Alii  volunt 
Micionem  dicere  '  malim  quidem  :' 
alii  Demeam.  Idem, 

Miiinn  quidem]  Respondet  Mitio 
ad  ilia  Deme*,  '  scis  et  patere, 
quid  ni  pattar?'  Malim  quidem,  si  fi- 
eri posset,  aliter  esse  :  sed  quando 
quod  factum  est,  infcctum  esse  non 
potest,  a>quo  animo  fero.  tale  quid 
cum  dicere  pararet,  interpellatur  a 
Demca.    Farnabius, 

10  Puer  natusesl,  Di  bene  vortant] 
Hie  bono  exemplo  inducitur  Micio 
irascentem  juste  Demeam  leniter  fer- 
re  :  quia  exanimato  ob  moBrorem 
non  couvenit  inclementer  iri  obviam, 
quum  possit  in  tempore  objurgari, 
postquam  destomachatus  fuerit.  Et 
vide  quam  facete :  quum  ille,  '  Puer 
natus  est,'  ad  argumentum  mali  attu- 
lerit,  hie  ita  respondit,  quemadmo- 
dnm  solent  illi,  quibus  puellam  nasci 
metuentibus,  nuntiatur  puerum  na- 
tum  esse,  nam  in  omnibus  quae  cu- 
pite  venerint,  'Dii  bene  verlant,'  dici 
solet :  quia  sa?pe  homines  ea  optave- 
runt,  quae  aliis  aliter  atque  expecta- 
verunt,  contigissent.  quam  potesta- 
tem  rerum  vertentium  semet  in  «- 
tramque  partem,  Verlumno  Deo  su- 
peresse,  veteres  existimaveruut.  Do- 
naliis, 

Virgo  nihil  habet]  Vult  rem  sine 
remedio  videri :  quia  scit  posse  nup- 
tiis  fiuiri  sollicitudinem.  Et  vide  ama- 
ritudinem  Demea»  contra  omnes,  ut 
nee  virgini  ipsi  parcat.  Idem, 

11  Audivi]  'A<pf\us  ft  cum  i^ovOe- 
wcTjuy  respondendum,  quasi  leve  sit, 
quod  admissum  sit.  Idem, 

Et  ducenda  indotata  est]  Ducenda 
scilicet,  nisi  damnandus  sit  jEschinus. 
et  hoc  vcrbuui  necessitatis  vim  ha- 
bet :  ut,  '  Pacem  Trojano  ab  rege  pe- 
tcndum.'    Idem. 

Et  ducenda  indotata  est]  Conjnnge: 
Virgo  nihil  habet,  et  ducenda  indotata 
est.  Donatus  recte  agnoscit  necessi- 
tatem  in  'ducenda  est.'  q.d.  nihil 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    IV.   SC.    VII. 


1483 


alind  superest,  qnam  ut  ducat  vi- 
tiatam,  nisi  malit  jiidicio  cogi.  ubi 
hoc  est  niiserrimtim,  '  uxorem  sine 
dote'  domiiin  deducere  cogetur. 
qnam  solicitudinem  patnim  nobilio- 
rum  etiam  alibi  expressit  poeta,  in 
tali  negotio.  cum  enim  interrogatum 
esset,  '  Nod,  si  redisset,  ei  pater  ve- 
niam  daret  ?'  respondetnr  :  '  Ille  ne 
indotatam  virgineni  atqiie  ignobilem 
Daret  illi  J  niinqiiam  faceret.'  Ph.  i. 
2.  69.  &c.  Baederus. 

12  Quid  7iunc  futurum  esti  IMore 
irascentium,  qnum  ipse  sciverit  quid 
futurum  sit,  Micioueui  interrogat.  et 
hnjusmodi  interrogatio,  secundum  fi- 
guram  snam  non  habet  responsionem  : 
sed  Micio  sic  respondit,  quasi  simpli- 
citer  inqnirenti.  Donatus. 

13  I  nine  hue  transferetur  virgo'] 
'  Virgincm,'  qnse  etiam  cum  viro  fuit, 
vocat.  Virgilius,  '  Ah  virgo  infelix.' 
Idem. 

O  Jupiter !  istoccine  pacto  oportet] 
'  O  Jupiter,'  tragice  adjccit  a  Mici- 
one  versus.  '  Istoccine  pacto,'  ad 
ipsnm  Micioneni  respiriens  dixit. 
Idem. 

Virgo]  Quae  etiam  cum  viro  fuit. 
Virgil.  Eclog.  6.  de  Pasiphae.  '  Ah 
virgo  infelix  !'  Farnnbius. 

15  Si  non  re  ipsa  tihi  istuc  dolet] 
Nunc  '  rem'  pro  veritate  posuit.  Do- 
natug, 

16  Simularc  certe  est  hominis]  Non 
hoc  dixit,  quia  hominis  est  menliri : 
sed  quia  sa^pc  iracundin-  simulatio, 
CHstoilia  disriplina-  est.   Idem. 

Jam  virginem  drspondi :  j'c.i  comjioni- 
ta  €»l :  Jiunt  nupticc]  Ne  diceret,  de- 
tpondi,  composui,  facio.  Kl  despnndet 
puellam  <|ui  petit:  gprmdel  a  quo  pc- 
titur.  Uecte  ergo  sorer  fiiturus  de- 
tpondi  dixit.   Idem. 

18  ll<tc  magin  »unt  homntis]  Itcnc, 
'  lioiiiinis  :'  ille  cnini  dixeiat,  '  Siiiiu- 
lare  certe  est  hominis.'  Idem, 

Ceterum,  placet  libi  factum,  Micio] 
Nihil  aliud  voleljal  Demea,  niM  nt 
saevirct  Micio:    quod  impctiarc  uoii 


potuit,  etiam  ab  eadem  sentiente 
de  pravitate  et  peccato  iEschini. 
Idem. 

21  Ita  vita  est  hominum]  Ex  Plato- 
nis  lib.  X.  de  Rep.  videtur  hoc  de- 
siimptum.  Koi  Sxrirep  4v  irruxrei  Kv^aiv 
TTphs  TO!  neirronKora  riBtadai  t^  oitoi! 
TTpdyixara,  '6ti  6  \6yos  alpu  ^(KriffTa  h.v 
fX^if.  quod  et  refert  Pluiarchus  lib. 
irepl  fiidv/xlas.  KujSeia  6  nAoTOJi'  Thv 
^iov  aTrfiKaafv,  (i>  ^  koI  Ba\f7v  Sd  Tck 
npScrcpopa,  kuI  ^aXuvra  xpV<^Scu  /caAws 
ToTy  TTfCTovcn.  Fantabius. 

Quasi  quum  ludas  tesseris]  Rectum 
erat  si  diceret,  Ita  vita  est  hominum 
quemadmodum  tesseris  ludere,  ant, 
quemadmodum  ludus  est  tesserarum. 
Nota  ergo  genus  locutionis.  Donatus. 

22  Si  illud,  quod  maxime  opus  est 
jactu,  non  cadil]  Utrum,  quod  opus 
est,jactu  noncaditr  incerta  distinc- 
tio.  Idem. 

23  Illud  quod  cecidit  forte,  id  arte  ut 
corrigas]  Ars  adhibenda  pro  fortuna. 
nou  enim  si  male  jactus  ceciderit,  de- 
serendus  est  ludus.  et  'forte 'nunc 
pro  furtuna  intelligendum.  Idem. 

Illud  quod  cecidit  forte,  id  arte  ut 
corrigas]  Ceesari  hoc  est,  '  fortunam 
industriasublevare  '  de  Bell.  Civ.  ui. 
73.  liceclerus. 

21  Corrector]  Quia  dixit,  '  arte  ut 
corrigas.'  sed  nioris  est  iratis  ab  ul- 
timo verbo  coutradicentis  incipere. 
Donatus. 

27  Neque  est,  ncque  illam  sane  stu- 
deo  venderc]  In  scopulo  versalur  Mi- 
cio, in  quo  eligit  iiuptus  polius  vide- 
ri,  quam  prodat  Ctesiphoncm  patri. 
Idem. 

30  Cur  non]  Posset  dicere,  non  est 
yilscliini  arnica:  sed  cclanda  est  cul- 
pa Clesiphonis.    Idem. 

31  Ita  me  l)i  nmenl,  ut  video  ego  lu- 
nm  iuepliiim]  Ordo  est,  Ita  me  Di 
ament,  Ic  larturum  credo,  ut  habeas, 
(juiruin  canlites.  Ipse  se  f.dlit,  non 
incpiirendo  ulteriorem  causam  reten- 
t;i;  in  dimio  mcrctricis.  Mire  autcni 
'canlites:'  quasi  turpius  sitcantaic 


J  484 


NOIM'.    VARIORUM    IN 


scneni    cum    psaltiia,    qiiani    coire. 
liUm. 

32  CinUitcs]  Amatoriti  caiitica  et 
iiieretiifia.  Farnalnus. 

33  FJ  nova  nupta  ciidem  hac  discet] 
Alius  siibaudiet  diccre,  sed  o  magna 
in  verbis  elegantia  !  vide  enim  qiiaDi 
vim  siguiticet  'discet.'  et  ideo  iion 
'  uxor,'  sed  '  nova  nupta,'  quani  ad 
omnia  docileni  esse  ipsum  indicat 
uomen.  Donatus. 

34  Th  inter  i.as  restim  ductans,  salta- 
bis]  Lnsus  est  natus  ab  eo  fune,  quo 
introductus  equus  Durins  in  Trojam 
est,  cum  nexis  manibus  fune,  choruni 
ducunt  saltantcs.  Hoc  a  quibusdam 
dicitur,  sed  ego  puto,  nianii  couscr- 
tos  clioros  pueiloruni  puellarumque 
cantantes  lestini  ducere  existimuii: 
ct  id  maxime  conveniie  ad  exagitan- 
dam  iniportuuitatemsenis,  veluti  pue- 
ros  imiluntis.  Simul  etiam  quia  i!<te 
connexus  nianuum  lascivus  ac  petu- 
lans  adiinit  discretionem  conditionis, 
dignitatis,  ettatis,  inter  meretriceni, 
novani  nuptam,  et  senem.  Et  hoc, 
quemadniodum  dictum  est :  et  ifuau- 
to  stomaclio  jam  ab  Aisciiino  reces- 
sum  est,et  trausitum  ad  Micionis  lux- 
uriam  describeiidaiii  !  Idem. 

Restim  ductans  aaltuhis]  KdpSaKa  e'\- 
KtBV.  ductans  funem  in  saitatioue  co- 
mica,  quam  nataiu  volunt  ajj  eo  fune, 
quo  in  Trojam  introductus  erateqnu.s 
Durius.  expressit  Livius  I.  vii.  de- 
cad,  lii.  '  Et  per  nianus  reste  dato  vir- 
gines  sonum  vocis  pubn  pedum  mo- 
dulantes  incesserunt.'  Jid.  Pollux  1. 
IV.  Allienicus  1.  xiv.  c.  ^i.  Aristot. 
in  Nub.  Liician.  irfpt  opxlicTfws.  Jul. 
Scaliger.  Poetic.  1.  ii.  c.  18.  IMeursius 
dc  Orchestra  pag.  12.  Furuabius. 

30  Jam  vera  omitte,  J)i'mcn]  Mire 
urbanilalem  expressit  ultiuobjurgau- 
tis,  qui  objurgatug  est.  Dotiatus. 

Jam  vero  otnilte,  Demea]  Post  quam 


et  disputatnm  et  Insum  satis  esset, 
vnltu  serio  sed  comi  Micio  Demeam, 
ut  tandem  oniissa  iracundia,  vultum 
animunu|uc  tcmpori  ac  nupliis  iilii 
oonvenientem  caperet,  exhortatur. 
sed  nondum  veiierat  Demea?  illud 
tempus,  (|uo  in  hetiura  tenderet.  ita- 
que  animum  ad  luf^c  nondum  potuit 
adjicere.  Sed  digresso  Micione  ad- 
luic  ringitur,  suspicatur,  et  in  praeci- 
puas  turbas  suo  inipetu  pra^cipitatur. 
Bteclerus. 

37  Tiuim  istanc  iracundiam]  '  Tuam 
istanc  '  dicendo,  et  ridiculam,  et  su- 
pcrvacuam  significat.  Et  bene  '  ira- 
cundiam :'  nam  '  ira,'  de  causa  est: 
'  iracundia'  de  vitio  multtmi  irascen- 
tis.  Donatus. 

Alijue  uti  decet,  hilarum  ac  luhentem^ 
Bene  addidit  'lubentem  :'  mulli  enim, 
hilares  se  simulantes,  non  lubentes 
sunt.  Idem. 

Hilarvm]  Vetuste,  non  '  liilarein.' 
Idem. 

40  Hunccine  vitam  ?  hoscine  mores  ? 
hanc  dementiam]  'EWfnrTiKws  omnia, 
utpote  stumaciiose  secum  loquens. 
deest  enim  '  esse,'  aut  quid  tale. 
Idem. 

42  Damns  sumptuosu']  '  Domiis,'  id 
est,  homines.  Idem. 

43  Ipsa  si  cupiat  Salus,  servare  pror 
sus  non  potest  hanc  familiam^  2a>/uoT0- 
irotia.  Plautus,  '  Lubentiorem  te  fa- 
ciam,  quam  ipsa  Lubentia  est.'  Ete- 
nim  vTTfp^oK))  est,  Ipsa  Salus  si  cupiat 
servare,  prorsus  non  potest  hanc  famili- 
am.  Hinc  licet  astimare  quantum  et 
caloris  et  gravitatis  apud  Terentiiim 
sit, ad  imitationem  Csecilianam.  Vide 
quantum  creverit  a  superioribus,  ut 
sic  tiiiiat.   Idem. 

Salus]  Dea  Romanis,  ut'T7»€£aGrae- 
cis.  cnjus  a'dem  C  Jul.  Uibaculus  vo- 
vit  Cos.  bello  Samiiitum,  mox  dicta- 
tor dedicavit.   Li  v.  1.  i.\.  Parnabiua. 


TERENTII    ADELl'H.    ACT.    V.    SC.  1. 


1485 


ACTUS     V. 


ScENA  I,  Senarii  sunt.  vs.  4.  Mss. 
nostri  omnes :  porro  deamhulare.  et 
illud  vide  sis.  et  vs.  6.  ohe  scelus.  vs.  8. 
duo  :  tu  si  meus  e,  vs.  12.  omnes :  po- 
tasti.  vs.  13.  duo  :  hunc  exilum. 

Vt  est  varietatis  artifex  poeta  nos- 
ter,  Syruin  a  semetipsio  diversiim  hie 
inducit,  i.  e.  de  callido,  incallidnm 
ebrietate.  non  uti  proderet  adoles- 
centem,  quod  sobrius  in  Andria  ex 
alia  causa  Davus  fecit,  sed  uti  prodi- 
tiiio  iuiprudens  ipse  obtentui  esset. 
Baclerus. 

1  JEdep(d,  Sijnsce']  Hie  exemplum 
inducitur  licentia  servorum  sub  mili  do- 
mino. Donatus. 

Mdepol,  Syrisce  te,  curasli  molliter'] 
Quia  detexit  Ctesiphonem,  jam  opor- 
tet  nt  ebrius  inducatur  Syrus  :  per 
ciijus  fallacias  tegatur  adeo.  Et  '  Sy- 
riscum  '  se  dicit,  non  '  Syruni,'  ry 
{moKopv(Tfj.ari,  Idem. 

Syrisce^  Adblanditur  sibi  madidus 
serviis,  diminutiva  sui  noniinis  formu- 
la. Farnahius. 

Molliter]  Delicate.  Dunulus. 

2  Lauleqiie  munus  administrasti  tu- 
«m]  Ut  (juicquid  cssf-t  bcllissiuuun 
carperes,  cyatiiosque  sorhiliares. 
Aut  munus  servile,  esse  et  l>ibere. 
Idem. 

3  Ahi]  Verbuni  vel  sil»i,  vel  alteri 
cum  laudalione  blundientis.  nam  sic 
dicunt,  t|ui  jam  compotes  sunt  voto- 
runi  oniniuiii,  pt'rfectique  in  rebus 
univerxi<4.  Idim. 

4  ProdcainlmUm]  Nota  dua»  pra'- 
positipnen  uni  dictioni  ailjunctas. 
Ut  :  '  I'eiJo  prosubigit  terram,'  et 
ilttptrtpiKpiiyijv.  ct  oplime  ad  delicias 
cxprimen(lH»  hoc  verbum  convcnit. 
nam  |)rocederc  itcgnem,  '  deambu- 
lare  '  siiiiiifical.  nam  dcambuiate  cli> 
am  intus  potuit.  Idem. 

Si»]  Si  vis.  I'nrniilnu.i. 

■>  Exemplum  ditciplina]  Quia  uiius 


ex  multis  reliquis.  An  quia  senior, 
et  nuper  etiani  paedagogus,  ut  ipse 
ait,  '  Quern  ego  pueruni  tantillum  in 
manibus  gestavi  meis.'  Donatus. 

6  Quid  fit  ?  quid  tu  es  tristis]  Mire 
securitatem  ebrii  bic  expressit.  num. 
quid  enira  pertimescit  interventuin 
senis,  nt  solebat,  Syrus  ?  aut  quic- 
quam  praecavet  P  Subblanditur  tan- 
tum,  et  ita  i  erum  obiitus  est,  ut  quum 
eum  sapvum  sciat,  causam  tristitiae 
ejus  inqiiirat.  Idem. 

Exemplum  disciplincc.  Sy.  ecce  im- 
tetn  hie  adest  sencx  Noster.  quid  fit  ? 
quid  tu  es  tiistisf  De.  olie  scelus']  Et 
Bembinus,  et  omnes  fere  alii  libri, 
ita  ordinant,  ut  in  adest  finiant  ver- 
sum,  et  se(|uenteni  incipiant  a  senex. 
et  pro  ohe  scelus,  aliqui  o  scelus,  vel 
oh  habeut  ut  Bembinus.  ita  ergo  legi- 
mus:  Exemplum  disciplina.  Sv.  ecce 
uutem  hie  adest  Senex  noster,  quid  fit? 
quid  tu  es  tristis  ?  De.  ohseclus.  Mul- 
tis autem  modis  sustentatur  bic  ver- 
sus. Faernus. 

7  Ohe,  jam  verba  fundis  hie  sapien- 
tia]  Scribe  et  distingue,  ut  in  prae- 
claro  codice  Bembi,  Ohe.  jam  :  id 
est,  desine.  Nam  Ohe  satietatem 
notat.  Horat.  In  eodem  libro  pro 
fundis  legebalur/Hn(/t'».    Eaber. 

Tu  cerba  fundis  hie,  supitnlia]  U- 
trum  *  sapieutia  verba?'  an  '  tu  sa- 
picntia  r'  quia  dixit  supra, '  Tu  (pian- 
tus  qnantus  es,  nihil  nisi  sapicntia 
es.'  Donatus. 

I'undis]  L'trum  sine  uUa  cessationc 
prefers?  An  '  perdis  r'  secundum 
illud,  *  Nam  quid  tu  hie  agas,  ubi  si 
(pud  boni  prxcipias,  nemo  obtempe- 
rair'   Idem. 

Ohe  jam  tu  verba,  i^-c.]  I'r.  Guyetns 
deiet  hunc  verKiim.  Uonalus  retinet, 
n<c  »alis  cxpedit.  in  (pio  non  placet 
illud,  '  tu  napi'iiiia.'  po)  la  nn-tter 
baud  solct  ex  lam  longiuquo  petcrc 


1486 


NOT^    VARIORUM    IN 


»cntcntia«i.  neqnecoiiiirnit  exemplum 
illiui,  quod  aft'ert,  tain  ox  proiio  et 
facili  potitum,  qiiain  liujiis  loci  ex- 
plicatio  a  vcro  inti'ipietandi  inodo 
abiret,  si  ad  liiinc  inoiltim  institiiore- 
tur.  Ceteruni,  ant  claic  loquitur  ser- 
vus,  in  adniiiationom  ct  siinpiicita- 
tcm  conipositus  (q.  d.  ohe  In  Demea, 
ut  video,  ad  pra?ccpta  sapientiit  le- 
dis,  sen  verba  fundis  sapientia,  ut 
diidum :  snbindicans,  se  parum  jam 
capaoem  esse  talis  philosophiae!.  ita 
senex,  non  ciirans  Syri  verba,  perge- 
ret,  ut  caperat :  oh  !  scelus.  tun  si  me- 
ns esses,  exemplum, If c),  antse  cum  hoc 
commentatur,  ita  ut  noiit  aiidiri  a 
sene,  q.  d.  ohe  parum  tempestive  hue 
processi,  si  tu  philosopliari  tuomore, 
ac  de  disciplina  et  moribus  incipis 
loqui.  possisque  opinari,  ilia  quoque, 
quae  cornice  subjiciuntur  (dis  quidem 
esses  Demea,  nc  rem  tuam  cimstahilisses), 
ad  spectatores  dici,  Demea  non  au- 
diente.  imo  non  opineris  jam  sed  sci- 
as,  si  attendas,  banc  Demeae  oratio- 
nem  revera  cobacrere:  oh  scelus  !  tun  ? 
*i  meus  esses,  exemplum  omnilms  cura- 
retn  ut  esses,  quicquid  interponitur, 
non  respondetur  Demeae.  ad  quem 
turn  demum  conversns  Syrus  :  quam- 
obremi  inquit,  quid  feci  1  et  postea 
iterum  non  Demea?  sed  secum,  ut 
Bpectatores  audirent :  sane  noUem  hue 
exitum.  Bterlerus. 

8  Dis  quidem  esses,  Demea]  Ab  eo 
quod  est  'dis,  ditis,'  'dites'  facit : 
ab  eo  quod  est '  dives,  divitis,'  '  divi- 
tes.'  Donutus. 

Dis  quidem  esses]  Dives  esses,  re 
tuafamiliari  bene  administrata.  Far- 
nabius. 

9  Exemplum  omnibus  curarem  ut  es- 
ses] Liber  Bembinus,  exempla.  sunt 
auteni  exempla,  exquisita  suppiicia: 
hie  tamen  accipit  Terentius  cxem/)/«, 
pro  eo  exemplo,  quod  omnibus  datur 
ex  exquisito  supplicio  alicujus  faci- 
norosi.   Faimus. 

10  Qunmobrem?  quid  feci]  Nihil 
nunc  in  Syro  nisi  simplex  et  purum 


ob  ebrietatem.  Et  vide,  'qnamob- 
reni  ?  (|uid  feci?'  dicere,non  esse  so- 
brii  Syri.   Donalus. 

11  7/1  ipsa  turba]  Non  minus  ridi- 
cula  importunitas  Dtnieac  est,  qnam 
ebrietas  Syri:  qui  adversum  temu- 
lentum  tantap  ptravitatisoratione  per- 
sonal, ut  ex  dicentis  vultu  et  verbis, 
et  ex  audientis  habitu  et  stupore, 
magnam  voluptatem  percipiant  spec- 
tatores. vides  enim  quanto  pondere 
verborum  cum  ebrio  litiget.   Idem. 

12  Polastis,  scelus]  Non  quod  plus 
videt  senex,  quam  objicitiir  oculis  : 
sed  oraforie  potastis  dixit,  quum 
unum  ebrinm  cernat :  propter  illud 
quod  ait,  '  exemplum  disciplinae.' 
quasi  in  omnibus  sit,  quod  in  uno 
nunc  aspicitur.  Virgilius,  '  Et  cri- 
mine  ab  uno  Disce  omnes.'  Idem. 

13  Sa7ie  nollem  hue  exitum]  Et  hoc 
dictum  argumento  est,  Syrum  obli- 
tum  omnium  rerum  nihil  respondisse 
Demeae  per  faliaciam  :  8ed  tantnm- 
modo  prenitere  quod  exierit.    Idem. 

ScENA  II.  Senarii  sunt.  vs.  1. 
Mss.  nostri  omnes  geminant  rh  heus. 
vs.  2.  duo  ;  quid  de  Ctesiphone.  vs.  4. 
unus  omittit  rh  quidam.  vs.  5.  duo  ; 
mitte  me  ire.  ex  glossa.  vs.  C.  omnes  ; 
non  manus  abstines  m.  vs.  7.  omnes; 
an  tibi  mavis  cerebrum  dispergi  hie. 
abiit.  Boeclerus. 

1  Heus,  Syre]  Quam  clave  dicaf, 
ostenditur  ex  eo  quod  i)raemisit, 
'  heus,'  antequam  loqueretur.  Do- 
natus. 

Ctesipho]  Mire  additumnomen  est: 
quum  aut  sine  hoc,  aut  per  prono- 
men  intelligi  possit  Ctesipho.  Idem. 

Ut  redeas]  '  Redeas '  dicendo,  os- 
tendit  et  ilium  inter  pocula,  a  quo 
egressus  est  ebrius.  Idem. 

Rogat  te  Ctesipho  ut  redeas]  *  Arca- 
num demens  detegit  ebrietas.'  quod 
versutus  Syrus  din  celarat,  prodit 
Dromo  ebrius.  Farnabius. 

3  Cur  hie  nominal]  Quasi  non  sint 
alii  Ctesiphoncs.  Idem. 

4  Est  alius  quidam  parasitaster  par- 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    V.    SC.    III. 


1487 


co/us]  Non  alius  parasitaster,  sed 
alius  Clesipho,  qui  est  parasitaster, 
et  bene  non  '  aliter,'  sed  alius  :  quasi 
non  duo,  sed  multi  sint  Ctesiphones. 
Et  hoc  sic  pronuntiandum  est,  ut 
simnl  et  quaerat,  et  dicat  '  nostin'.' 
Quasi  sycophanta,  nunc  addidit,  '  no- 
stin':'  nam  veteratoiis  est,  etiam 
nientientem  confidere.  Donatus. 

Est  alius  qiiidam  parasit.']  Nota  poe- 
tae  artem  ;  qui  Syrum  ne  in  ebrietate 
quidera  fallaciarum  oblivisci  facit  ; 
cum  praesertim  metu  periculi  prae- 
sentiore  excitaretur.  Deniijue  hunc 
ebrium  servuni  cum  Plautinis  compa- 
ra,  et,  quid  discrepent  consilia  utri- 
usqne  poetae,  considera.  Bceclerus. 

5  Quid  agis?  quo  obis']  Hoc  jam 
ebrio  convenit,  non  illi  quem  cogno- 
vimus  Syrum.  nam  quod  retinet  se- 
nem,  confessionis  genus  est.  Donatus. 

6  Non  manuin  ahstines?  Mastigia'] 
Etiam  injecisse  manum,  ut  teneret 
Demeara,  ex  ipsius  verbis  cernitur. 
Idem. 

Mastigia]  Mcurriyias.  servus  aut  ali- 
us qnispiam  flagris  onustus,  aut  dig- 
nus  verberibus,  a  /idari^,  flagrum. 
Farnabius. 

7  An  tibijam  mavis  cerebrum  di.sper- 
gam  hie]  Ut  apparet,  baculo  minatur. 
Donatus. 

Abiit]  Quia  prohiberi  non  potuit, 
demisso  et  desperanti  vultu,  quid 
factum  sit,  dicit,  et  abiisse  pronuu- 
tiat.  Idem. 

Abit]  Kvasitmilii  e  manibus  atque 
introrupit.  Farnabius. 

8  JEde])ol  comi.istitorem  haud  sane 
commodum]  Tip  x^**'"^!^'  tantum  ino- 
pinatus  supervcnit,  ut  omnia  sic  of- 
feodat,  qucmadmoduui  qui  coniissa- 
tum  ingreditur :  quia  romi^satoris 
est  supervenire  ad  scortum,  et  voci- 
ferari  aliquid  in  jocularem  stu'pituni. 
quare  totuni  false,  totum  ad  Dtniuani 
contiilit.  Donatus. 

CommesHatDrcm  haud  sunc  com/no- 
dum]  Convivarn  ingratiim.  Menaudt-r. 
'O   aK\ripits  Mtp   iartv   iv  yioit  fipotv. 


Farnabius. 

9  Prcesertim  Ctesiphoni]  Bona  ex- 
ceptio,  ut  appareat  omnibus  incom- 
modiim,  et  in  his  jEschino,  sed  prae- 
cipue  Ctesiphoni.  Donatus. 

10  Nisi  dum  hce  silescunt  turbts] 
Non  quae  jam  sunt,  sed  quae  erunt. 
Idem. 

11  Ednrmiscam  hoc]  't-roKopiarinbv 
vini.  Edoruiiscam  crapulamhanc  ex 
vino.  Farnabius. 

Hoc  villi]  "Cnoic6pi(Tixa  est  tini:  ut, 
unus  ullus,  asinus  asellus,  vanus  vallus, 
vinum  villum,    Donatus. 

ScENA  in.  Senarii  sunt  iterum. 
vs.  1.  Mss.  nostri  duo  ;  parata  nobis 
sunt,  onines  ;  ita  ut  dixi  Sostr.  vs.  3. 
omnes  omittunt,  quid  agam.  unus ; 
conquerar.  vs.  5.  omnes,  scilicet,  unus, 
propter  id.  cum  glossa.  vs.  10.  duo  ; 
dictum  inter  nos  hoc  fuit.  vs.  1 1.  ex  te 
adeo  ortum  est.  vs.  14.  omnes  ;  num- 
quid.  vs.  17.  in  omnibus  distinctio 
e.vt,  quam  editio  praefert.  vs.  22.  om- 
nes ;  hcec  tec.  cog.  et  vs.  23.  ut  ed. 
vs.  26.  duo;  retine.  vs.  28.  on)i>es; 
gloriam  tu  istanc  tibi  obtine.  vs.  31. 
omnes;  omnia  hac  si  vol.  vs.  33.  om- 
nes ;  et  tibi  et  mihi  e.  i.  vs.  38.  om- 
nes ;  hoc  licet  facere  imp.  h.  vs.  39. 
omnes,  ut  ed.  nisi  quod  Argent,  glos- 
sam  interponit;  quamfaciunt.  vs.  40. 
duo  ;  qua  in  illis  esse  video.  Argent, 
post  qute  interponit  ego.  vs.  41.  om- 
nes ;  video  cos  sapere.  vs.  50.  duo  ; 
istac  nos  rut.  vss.  54.  55.  unus  ;  cete- 
mm  rus  ibo  cum  illo  cum  prima  luce 
hinc  ibo.  alter  mcorum  ;  cctirum  cum 
rus  illo  cum  prima  luce  hinc  ibo.  Ar- 
gent, cctcrum  rus  cum  filio  cum  prima 
tuce  hinc  ibo,  vs.  50.  omnes  ;  hiUircm. 
VH.  5H.  omnes,  prorsut,  ct  illic.  vs.  (jO. 
unus  ;  illic,  duo,  ilia.  vs.  nil.  unus  ;  ct 
cui  rei  est  opus,  hilarem  hunc  sumnmus 
diem,  alter  meoruni ;  et  cui  rei  opus 
est  ei  rei  hil.  h.  sum.  d.  ita  ctiaui  Ar- 
gcnloratensiii.    Itaclerus. 

I'nruta  a  nobis  sunt,  ita  ut  dixi,  So- 
strata,  ubi  ris]  In  hac  scfna  coUatio 
est  peraonarum,  mitis  parentis  ac  i<rxi. 


1488 


NOTili;    VARIORUM    IN 


Dunatus. 

1  I'ariitd  a  nobis  sunt]  I)c  vethis 
iihcimlis  viilt  ostemlcre  I'oi'ta,  qiiam 
oralioncm  cmn  Sostrata  lial)\i(nit  iti- 
grcssns  Micio.  et  vith-s  quas  ^\\el\^eis 
interposuerit.  Primo,  I'malu  a  nobis 
■iiint  :  qucV,  non  dixit:  sed,  ila  ut  di.ri 
dicendo,  sif;iii(icat  se  dixisse  omnia. 
Deiiule,  ubi  vis,  fiant  iiiiptia>,  vel 
quid  talc,  aiit  oinisit,  aiit  dictiirus 
hoc  ii)sun),  audit  vehcinontius  fores 
esse  pulsalas,  ct  quod  ageljat  abje- 
rit.   Idem. 

2  Quisnitm  a  me  jupulit]  A  me,  ino- 
do,  id  est,  7/)t'(/s.  Idem. 

Tam  grariter}  Quia  iiati  omnia 
concite  t'aciiint,  (|iiiim  pnlsaiuhc  fo- 
res essent  exituro  foras  Demea-,  sic 
eax  piilsavit,  ut  ct  his  ipsis  irasci  vi- 
deretur.  Idem. 

Quisnnm  a  me  pejiiilit]  Aposiopesis, 
audito  puisu  icdium  siiaruui.  I'ar- 
nabiiis. 

Pepulit  tam  gvaiiter  fores]  Vide 
Adelpli.  act.  ii.  sc.  3.   Idem. 

3  Hei  mihi,  quidfaciam  >  quid  agam  1 
quid  chtmcm,  aut  querar?  v  Ccelum,  o 
Tena,  a  Maria  Neptnni]  Multum  lal)o- 
raviiTerentius,  ut  hvaXoyiav  servaret 
in  dolore  Deineae  :  quo  major  debet 
in  Ciesiplione  reprebeiisioesse,quaui 
in  deliitis  /Escliini.  Et  nota,  quod 
ubi  non  invenit  quod  dignuni  loquc- 
retur,ab  interjectione  coepit,  hei  mihi. 
£t  adiiuc  quum  pro  rei  magniludine 
oratio  parva  esset,  quid  faciam  in- 
quit.  In  aiieno  indigtiatus  est :  in 
suo  quid  faciam  1  inquit.  In  aiieno 
liligavit :  liic  ait,  quid  again  ?  In 
aiieno  claniavit  et  questus  est :  hie 
in  suo  relinquit.  et  pra^ter  Siair6fn)ffiv 
in  vlischini  peccato  Micioncui  accu- 
savit :  in  Ctesiphonis,  elenienta  cum 
Diiit  omnibus  ac  toto  mundo.  Mira 
aC^Tjcris,  et  qiiam  imitatur  Virgilius  in 
(Jrpheo,  post  aniissam  rursus  Eury- 
dicen,  '  quid  faceret  '■:'  in(|uit.  om- 
nia enjm  consumpserat  primus  dolor. 
'  Quo  se  rapta  bis  conjuge  ferret  r' 
uaaj  quid  prajter  omncs  terras  atque 


Inferos  loci  renianebat  P  '  Quo  i\etv 
manes  :'  per  (|uem  Hetum  manes ; 
quasi  omncs  primis  luctibus  impleve- 
rat  lachryuiis;  'qua  nuuiina  voce 
moveret  ('  cui  nee  ira  quidem  iuex- 
perta  remanserat.  Et  vide  hie  gra- 
dus  doloris  et  iracundia; :  in  tautuni 
aiitcui,  nt  jam  crescere  non  possint. 
quippe  in  initio  fabulae  tantuni  Iristis 
est  Uemca.  nam  sic  audit  a  Micione, 
'  quid  tristis  es  ?'  et  ipse, '  Rogas  nic 
(ul)i  nobis  yl^scliinus  siet)  quid  Iristis 
cgosim?'  Inde  uiox  procedit  in  pe- 
jus :  adeo  ut  sic  incipiat,  '  Disperii  : 
Ctesiphonem  audivi  filittm  una  fuissc 
in  raptione  cum  yEscliino.'  Inde  post- 
ea  dicit,  '  Ne  ego  homo  sum  infelix.' 
Ad  postremum,  '  Hei  mihi  quid  fa- 
ciam ?  quid  agam  ?'  Et  natural!  (juo- 
dam  niodo,  postquam  sumnius  furor 
ad  extrema  pervenit,  repente  senex 
niutatur,  et  mitis  est.    Donatus. 

lieu  mihi  quidfaciam,  Sfc]  Donatus 
operosus  est  in  explicanda  hac  ex- 
clamatione  :  sed  quod  circa  muria 
Ncptuni  suspicatur,  velle  Demeani 
diluvium  et  interitiim  rebus  optare, 
ut  omnia  Neptunia  fiant,  nimis  longe 
petitum  est,  nee  Terentiani  nioris. 
Baclerus. 

Quid  clamem]  Omnia  accusal  ira- 
cundus.  Et  hoe  est  quod  habet  Ho- 
ratius,  Ep.  ad  Pisones  ;  *  Interdum 
tamen  et  vocem  comadia  tollit,  Ira- 
tusque  Chremes  tuniido  delitigat 
ore.'  Farnabius. 

4  O  caelum,  o  terra,  o  muria  Neptu- 
ni]  N'eptiinus,  quia  medius  sit  inter 
ca'luni  et  inferos,  dum  iitriusque 
regni  parliceps  habetiir,  elemcnto- 
riini  omnium  potior,  nam  ideo  triden- 
tem  habet,  pro  numero  triiim  ele- 
nientorum  :  ut  apud  Virgiliunj  idcir- 
eo  dicit, '  Jam  coelum  terramque  meo 
sine  numine  veuti  Miscere.'  Et  apud 
Homer,  sic  idem,  *ns  tiiruiv,  arvfaytv 
v((PiKas,  irdpa^f  5i  -nuvrov,  Xfpffl  rpiai- 
vav  iXooV  Trdaas  S'  bp66vvtv  aiKKas 
HauToiciiv  avifiMV  avv  5«  vf(pit(T(n  /ca- 
Kin}i(   ruiav   OfMv  Ka\  Tf6vrov.     Et  hoc 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    V.    SC.    III. 


1489 


est  quod  ait  Horalins,  in  Arte  Poeti-  met  se  ipsuiii,  quia  succurremlitm  est, 
ca,  *  Interdum  tanien  et  vocem  co-  ait  succuirendum  est,  Clesiplioiii  scili- 
moedia  toliit.'     In  liaec  enim  tria,  re-     cet.  Donatus. 


rum  natiira  dividitiir.  Ut  Virgiiiiis, 
*Priucipio  niaria,  ac  terras,  coeluni- 
que  profiinduni.'  Et  per  hoc  totuni 
mundum  accusavit.  Donatus. 


7  Communis  corruptela  nostruitx] 
Qui  communiter  anibos  corruperit. 
Idem, 

Commtinis  corruptela   nostrum    libe- 


O  ccelum,  o  terra,  o  maria  Neptuvi]  rum]  Major  accusatio  est  ista  qiiain 

Utruni  Deos  elenienta  vocavit,  quod  prior:  quippe    (|uuni  jam   modo   de 

Diis  quoque  irascitur,  qui  in  iis  com-  ambobiis   accuselur   Micio,   non    de 

morantur,    ut    dolentes  sclent?    an  uno.  Idem. 

quia  Deos  esse  non  putat,  ideo  haec  8  Tandem  reprime  iracundiam]  Mire, 

omnia  Neptuni  dicit  :  (piasi  dicturus  Quia   reprelieuderc    nequit    irascen- 

esset,  Neptuniajiunt :  nisi  intercede-  tern,    nimietatem    repreiiendit    irati. 

ret  persona  iVIicionis :  quem  videns,  Et  ira,  de  causa  est :  iracundia,  de 

ad  aliud  conversus,  desiit  diluvium  moribns.  Idem. 

et  interitum  rebus  optaro,  objecto  At(jue  ad  te  redi]  Quia  ira,  ab  eo 
fratre,  cui  maxime  irascitur,  et  prop-  quod  est  i't;  dicitur,  quod  a  sc  eat, 
ter  quem  detestabatur  omnia.  Tale  qui  irascitur  et  furit.  Et,  ad  te  redi, 
est  apud  Virgilium  :  '  Omnia  vel  me-  proprie  dixit.  Virgil.  '  Verum  ubi 
dium  fiant  mare.'  An  omnia  accu-  nulla  fugam  reperit  f'allacia,  victus 
sat,  ut  indignantes  solent  ?  Ut,  In  sese  redit.'  Et  Cicero:  '  Redit 
'Quem  non  incusavi  aniens  liomin-  ad  se  atque  mores  suos.'  Idem. 
umque,  Deorumque  r'  Et  ut,  'At-  Atque  ad  te  redi]  Videutur  quippe 
que  Deos  atque  astra  vocat  crudclia  irati  exiisse  de  potestate  ii.  e.  de 
mater.'  Idem.  consilio,  de  ralione,  de  mente.  Far- 
Hem  tihi]  T(f>  iSiwT((T/ii(p.  Idem.  nabius. 
Tihi]  Nulli   enim  Micio    loquitur.  9  It£pressi,  redii]   Non  quid  dita- 


Idem. 

5  Id  nunc  chmat]  Id,  ob  id.   Idem. 


tur,  sed   quo   gestii  dicatur,  specta  : 
et  vidcbis  neque   a<llmc  repressisse 


Id  nunc  clumat  scilicet:  parattc  liles]     iracundiam,  neque  ad  se  rcdiisse  De- 
In  libro  Bembino  pro  scilicet,  ilicet     meam.  sed  quani  mira  est  atque  p<;r- 


legitur;  itaque  piius  erat  et  in  Vic- 
toriano,  sed  delude  priore  i  abraso, 
remansit  licet.  Sed  ilicet  vitlctur 
etiam  legisse  Donatus,  qui  in  liuuc 
locum  ita  ait,  '  Scilicet  pnrala  lifcs  : 
Videtur,'  tVc.  ex  ipiibus  conjicere 
licet,  Donatum  iinn  scilicet  legisse, 
quod  nullam  perturbationem  nietiim- 
Vf  significat,  sed  ilicet,  cpiod  dcspe- 
rantis  advcrbium  est :  ut  in  Eunuclio  : 
*  Actum'st,  ilicet  pcristi.'  et  apud 
Plautum  in  Cjstellaria:  'Ilicet,  ac- 
tnm'st.'   I'a'ernus. 

Omnem  rem]  Ue  am<irc  ('tcsiplionis. 
FamnhinH. 

C  Scilicet  paratfc  lilcs]   N'iilctur  ct 


spicua  moralitas,  in  liujusmudi  rebus, 
apparet.  Donatus. 

Ixipressi,  redii,  milto  tnulid.]  Quau» 
subila  iiiut'ttio !  qui  modo  |)riL'  ira- 
cundia tantopere  exclamaverat ;  qui 
fratri  cnntimiclias  dixcrat,  nunc  ad 
uuam  ejus  vocem,  qua  iracundiam 
rcprimerc,  atque  ad  se  reilire  mune- 
batur,  niitcscit.  Sed  notabis,  non 
tam  mitcscerc  eum  animo,  (piani  dcs- 
titui  advcrsario.  tpiam  enim  parum 
nu)verelur  Micio  tali  tumnllu  ct  jur- 
gio,  satis  cxpertns  erat.  ilac|iic,  cum 
kC  jam  cfl'udisset  ille  furor,  ne<|uc 
f]Uo  provclieretur,  liaberet  ;  ct  Micio 
not)    voce    tantuni,   *t('d  gcstu  <;tiam 


ipse  pertimuisse,  diccndo  ucdiccl,  ct     ei  dcnionstraisct,  quaiu  turpeiiomini 

parala:  lileh.     Sed  ut  tursus  confir-     Hcui  csset,  pr*  iracundia  de  potes- 

Delph,  el  Var.  (las.  Ttrcnl.  r,  15 


1-100 


NOT/E    VAPIORIJM    IN 


tale  mentis  exirc,  piulore  cnnnno- 
veii  emu  oportiiit.  cimi  privsortim 
(Mipidus  essct  coiivincendi  Rlicioiiem 
de  violata  conventione  ;  iieqiie  de 
victoria  dubitaret ;  adcoqiie  ad  earn 
obtineiidam,  quocimqiie  Micio  vellct 
niodo  hoc  specimen  cerni,  contende- 
ret.  Et  sane  Demra  causa  ct  ac- 
tione  hac  tota  superior  est :  ciijiis 
argumeiitis  solidis  et  jure  optimo 
nixis,  Rlicio  ambages,  et  figuras  et 
aocpa  (papnaKa  opponit.   Bacclerus. 

10  Rem  ipsam  piUcmus]  Videtur 
paulo  citius  destomacliatns,  quam 
res  etiam  incertee  poscebant.  Sed 
et  hoc  morale  :  nam  juste  irati, 
oniissa  saevitia,  ad  ratiocinationes 
saepe  festinant.  et  praUerea  illiul  ac- 
cedit,  quod  non  invenit  jam,  quod 
condigne  dicat  :  simul  ctiamquia  in- 
crepitus  est  a  fralre,  quod  apud  sc 
jam  non  sit  periracundiani  vehenien- 
teni.  Donalns. 

Rem  ipsam  putemus]  Tractemus, 
purgemus.  nam  et  hinc  putamina, 
purgamenta  dicta  sunt :  ut  Plautus 
iu  Captivis  ait,  '  Nucleum  amisi, 
retinui  pignori  putamina.'  Et  Vir- 
gilius,  '  Mulla  putans,'  inquit.  Fu- 
ture proprie,  est  falsa  et  cassa  a  ve- 
ris  et  utilibus  resecare.  unde  arbo- 
rnni  purgatores  putntorcs.  Et  rem, 
causam  ipsam  litis  ostendit :  ut,  'Mit- 
te  ista,  atque  ad  rem  redi.'  Idem. 

Rem  ipsam  ptttemus]  Redeamus  et 
ad  calculos,  reique  ipsius  inter  nos 
pactae  computemus  rationes.  '  Ne- 
que  enim  placet ;  quod  omnes  inter- 
pietantur,  amputemus,  purgemus. 
IMetaph.  ab  arborum  putatoribus 
ducta.'  Farnahius. 

11  Ne  tu  curares  mcum'\  Nam  am- 
bos    curare,  propemodum  reposcere 

/      ilium  est,  quern  dedisli.  Donatus. 

12  faclinn  est]  Apparet,  Micio- 
ncm  invitiim  quidem  fatcri,  sed  fa- 
cete  contemnere  objecta.  Idem. 

14  Cur  emis  nmicam,  iMicio]  Incla- 
matio  ista  nominis,  niagnam  invidiam 
iignifical.      Ut,    '  Kegnumne,    JEi- 


ohine,  liic   possldcs  ?'    Et,  <  Pacem 
tc  poscimus  omnes,  Turnc.'  Idem. 

A«m  t]ui  minus  milii  idem  jus  (eqnum 
estesse]  Aut,  vum,  aut  (jm  abundat.  et 
est  ordo,  Qui  minus  aquum  est  esse 
idem  jus  mihi,  A-c  Qui  ergo,  quare 
vcl  cur  signilicat.  Idem. 

?^umquid  minus  mihi  idem  jus  ceq. 
est  csseySfc]  iHquissima  ratio,  conven- 
tio  enim  rcciprocam  obligationem 
inducit.  convenit  inter  nos,  nt  ego 
hoc  faciam,  tu  illud  facias,  in  hoRC  fi- 
dem  dedimus  et  accepimus.  tu  postu- 
las,  ut  servem,  quiB  recepi.  recte. 
Sed  nondetcriori  jure  exigam  a  te, 
ut  tu  quoque  serves,  qu-ae  reccjjisti. 
naturale  enim  est,  haec  in  vicem  va- 
lere.  Vult  Demea  par  pari  referre 
Micioni.  quasi  ita  ageret :  tu  antea 
aceusasti  me,  quod  contra  pactionem 
inter  nos  initam  ^.schinum  curarem; 
quod  equidem  propositum  mihi  non 
fuit,  sed  nalurali  tantum  affectu  hor- 
tante  de  fama  et  vita  ejus  pertimui. 
Tu  autcm  nunc  Ctesiphonem  filium 
meum,  qui  ejusdem  conventionis 
lege  ad  te  nihil  attinebat,  receptas, 
licentiamquc  ejus  et  amores  .adjuvas. 
id  est,  cujus  me  culpaa  voluisti  insi- 
mulare,  eam  ultro  et  manifesto  com- 
mittis.  quasi  verotibi  recedere  a  pac- 
tis  liceret,  quibus  ut  ego  starcm,tan- 
topere  exogisti. 

Ecce  enim  quid  respondet  Micio  ? 
auctoritati  conventionis, quce distinx- 
erat  curam  filioruni,  obvertit  vetus 
illud  verbum:  '  Communia  esse  ami- 
corum  inter  so  omnia.'  quod  Cicero- 
ni GraRcorum  provcrbium  dicitnr 
Offic,  I.  16.  et  Pythagorea  vox,  tA 
raiv  <pl\uv  Kotua,  de  Legib.  i.  12.  non 
simplici  astu.  nam  neque  ad  omnia 
haec  sententia  potest  extendi,  adeo- 
que  hoc  est  KaQiXov  ix)j  ovtos,  kMAou 
flvelv  neque  conventio  ita  infirmatur, 
qua;  ab  hac  regula  exceperat  discipli- 
nam  filiornm,  ne  pro  eommuni  cura- 
retur.  unde  iterum  jure  nititur  De- 
mea, cum  respondet,  ridicuhim  esse, 
nunc  demuni  eaatferre.  quae  si  con- 


TERENTII    ADELPH.   ACT.    V.   SC.    III. 


1491 


tra  conventionem  valere  unquam 
debuissent,  ab  initio  statiin  expri- 
mencla  faissent.  cum  pi a;seitiin  <on- 
ventio  talis  sit,  ut  cum  illo,  sicut 
nunc  afFertiir,  pronuntiato  stare  noii 
possit.  Postea  Micio  controversiam 
deserit,  et  a  quiEstioiie  juris  ad  utili- 
tatem  trarisilit,  dequa  nibil  praecipne 
movebat  nunc  Demea.  qui  ctiam, 
postquam  Micio  ostendisset,  Ctesi- 
pboneni  nou  de  ipsius  bonis,  sed  de 
8uis,  sunitnm  faccre,  notat  iianc  frau- 
deni  disputalioni  factani,  et  oniitti 
jnbet  sernionem  de  re  faniiliari ;  cum 
potius  de  ronsuetudine  viue  as  disci- 
plina  adolescentis  cornipti  agendum 
sit.  Turn  ilenique  Micio,  ntrumque 
filinm  Denieae  excusat,  ueque  cor- 
niptos,  sed  mox  defervescente  ado- 
lescentisB  impetu  ad  officium  reditu- 
ros,  faniajqne  et  rei  studiosiores  fu- 
turos,  quibusdam  signis  et  conjectu- 
ris  ab  ingenii  iiberalis  indole  confi- 
cit :  aniniunique  Deniea;  varie  versat, 
ut  spcni  prinium,  subinde  hibentiam 
admittat,  ac  tristitiam  snam  paruni 
expeteudam  fateatur.  Est  autem 
eloqnentia  Micionis  speciosa,  et  co- 
loribus  adornata,  qua^  apud  sinipii- 
ceni  Demeae  animum  inipetrabilis 
esse  potuit.  Bceclcrus. 

17  Aon]  Confidenter»ionrepetivit, 
non  babens  rationeni  quam  subjice- 
ret :  nisi  illi  provcrbium  venisset  in 
mentem.  Nam  quiase  videt  in  nialam 
causani  incidisse  totuni  vernaiilcr  et 
facetc  agit  :  et  subjicit  aquitateni, 
ubi  jiisto  se  tueri  non  potest.  Quod 
tamen  a  Demea  statiuj  convincitur, 
dicendo,  'Nunc  demum  islbajc  ora- 
tio  nata,'  ut  ostendat  ilium  perlnr- 
|j4tum  contraria  protulissc  dictis  suis 
fiupcrioribns.  DunnluH. 

I H  Coinmunia  msc  amicorum  inter  se 
omnia]  Inter  Pytiiagoreos  ortnni  di- 
citur.   /(/cm. 

Communia  f  Me  amicorum  inter  se  om- 
nia] Menander  in  Adclphi*.  TiLrwv 
<pi\o>v  Koiv'  oil  fxivovra  xpi]H(na,  Kal  vov 
o»  Koi  (ppovitutaii   K'ltvuvlc.  (|uam  iien- 


tentiam  Pytbagoras  tribnit  Cicero,  i. 
de  leg.  et  Timaeiis  apnd  Diog.  Laer- 
tinm.  Koivo^iov  Pytbagoricum  laudat 
Agellius  I.  1.  c.  2.  vide  et  Senec.  de 
Benef.  I.  vii.  c.  4.  Farnabius. 

19  Facete:  nunc  demum  istcec  nata 
oratio  est]  Alii  totum  jungunt:  alii 
separant.  Et  bene  nata  est :  nam  sic 
dicimus  de  rebus  repentinis  :  ut  su- 
pra, '  E  re  nata  melius  fieri  baud  po- 
tuit, quam  factum  est,  bera.'  Donatus, 

20  Ausculta  paucis,  nisi  molesttim 
est,  Demea]  In  duas  partes  dividitur 
tota  persuasio  :  nibil  passurum  De- 
meara  damni,  nibil  corruptela;.  Idem. 

21  Principio  si  id  te  mordct,  sump- 
tion Jilii  quern  faciunt]  Figurativa  lo- 
cutio  est:  «ir,  '  Euniichum  quem  de- 
disti  nobis,  quas  tmbas  dedit!'  Idem. 

22  Qu<eso]  Modo  objurgatoriuni  est 
quaso.  Idem. 

23  Pro  re  tollehas  tua]  Pro  patrimo- 
nii tui  qualitate.  Donatus. 

Tu  illos  duos  olim  pro  re  tollehas  tua] 
Ideu)  liber,  pro  duos,  duo,  liabet :  ut 
Virgilius,  '  Si  duo  pra;terea  tales 
Idea  tulisset  Terra  viros.'  pro  tolle- 
bas,  lollerahas,  \)er  i\i\o  1;  licet  men- 
dose,  nam  debet  esse  per  simplex  : 
toleraliaa  autem,  id  est,  alebas,  et  sus- 
tentabas.  Caesar  libro  tertio  belli 
civilis,  *  Equos  eoriun  tolerari,  reli- 
qua  vero  jumenta  intcriisse.'  Idem, 
'  Ut  foliis  ex  arboribus  strictis,  et 
teneris  arnndinum  radicibuscontusii', 
eijuos  alerent,  et  cogerentur  bis  ra- 
tionibus  cquitatum  toleiare.'  Tullc- 
bas  autem  de  adidtis  jam  filiis  non 
arbitror  proprie  dici  :  nee  quid  le- 
gerit  liic  Donatus,  sciri  potest:  (|uia 
tantummodo  babct,  pro  re  tun.  ea(|ue 
dumtaxat  verba  exponit.    Fmruus. 

25  Ft  mc  turn  uxorcm  crcdidisli, 
uilicet,  ducturum]    Ewayw/ii.  Donatus. 

27  Conserva,  qmirr,  puree, /ac  quam 
plurimum  illis  rclinqwifi]  Hoc  sic  pro- 
nuntiandinn,  ut  appureat  banc  i|)kaili 
vobiplutemdisplicerc  Micioni.  Con- 
scrra  part  a.  Queer  e  nova.  Puree  oni- 
nibii<i.     Idem. 


1492 


NOTiT:   VARIORUM    IN 


:>••  .l/ca]  Mcis,  Arclinicc.  I'arnahiiis. 

I'lanliir  sine]  Ant  ticesi, /u.s,  lit  sit, 
his  utanlur:  ant  mea  utatttur,  antique 
locutus  est.     Doiuttus. 

30  De  sumvui  nihil  (kceilit]  Rci  tiife 
scilicet.  /(/<;«. 

Id  dc  lucro  ]>titatn  rsse.  Omnia  here 
si  toks]  Melius  in  lib.  Heinbi.  Id  de 
Incro  pittato  esse  omnc.  Faber. 

33  Demseris]  Pro  demes.  Donatiis. 

34.  Mitto  rem]  Pecnniani.  Et  iiaec 
exclamatio  est  moralis  nimis  adver- 
siim  tardos  ac  non  intelligentes  ho- 
mines.    Idem. 

Consuetttdiitem  ipsonim]  Loquor,  aiit 
quid  tale,  subaudienduni.   Ide?n. 

Mitto  rem,  consuetudinem  ipsortim'] 
Vel  ab  ntilitate  ad  honestatcm  trans- 
it :  vel  a  rebus  ad  illos  ipsos,  de 
quibus  agitiir.  Cavetiir  ciiiin  re  aut 
rem  perdant,  aut  ipsi  pereant.  Idem. 

Mitto  rejn]  Rem  faniiliarein  et  for- 
tunas  bona  nil  moror :  ingenium  et 
mores  eoruin  mala  consuetudine  cor- 
riimpi  non  est  aequum.  Furnabius, 

Mane  scio  :  istuc  ibum]  Moralis  et 
faceta  correptio,  continens  in  sc  la- 
tenter  blandimcntnm,  quo  deiiniatur 
auditor.  Donatus. 

35  Multa  in  homine,  Demea,  sig-na 
insunt]  Obscurissimus  sensus  et  re  et 
verbis.  Idem, 

Multa  in  homine,  Demea]  Homini  in- 
telligenli  facile  est  de  vita  et  moribus 
adolescentum  a?stimare  animum  ipso- 
rum  et  ingenium.  adeo  etiain,  ut  cum 
duo  idem  facere  videntur,  dicat  ta- 
men  pcritus  rerum  aestimator, '  Hoc 
licet  liiiir  impune  facere,'  qui  sc.  ii- 
berali  ingenio  praditus  est,  nee  fa- 
cile corrumpi  jiotest.  illi  non  licet, 
qiiippe  qui  per  naturae  improbitatem 
obseqiiio  abutitiir.  sequitur  hypo- 
thesis, '  Quse  ego  esse  in  illis  video,' 
\c.  I'urnabius. 

37.   Duo  quum  idem faciunf]  Obscu- 
re Jocutus  est,  qmim   hie  sit  sensus  : 
Duo  idem  faciniit,  quorum  iini  licet 
facere,  alteri  non  licet.  Donatus. 
Duo  quidem  idemfaciunt]  Nam  am- 


1)0  et  sapiunt,  ct  intelligunt,  et  loco 
vercntur.  non  ingciiii  vitiuni,  sed  aeta- 
tis  est.   Idem. 

Sape,  ut  possis  dicere]  Melius  est 
sa'pe  ad  supeiiora  conjiingere :  nam 
possunt  duo  idem  facere,  et  casu, 
non  ut  siniilitudinem  facere  vidcan- 
tur.  tunc  ergo  erit  signum,  '  Ssepe 
idem  faciunt.'  Dicere  autem  posiiit, 
pro  intelligere  et  scire  :  ab  eo  quod 
pra^cedit,  '\H  quod  sequitur.  ut, 
'  Focneratum  istuc  beneficium  pul- 
chre  tibi  dices.'  et,  '  Memoreni  me 
dices  esse  et  gratum.'  Idem. 

39  Aon  quod  dissimilis  res  sit]  An 
(juia  huic  licet  .^  Idem. 

40  QucE  ego  esse  in  illis  video]  Ordo 
et  sensus  hie  est,  Multa  in  homine, 
Demea,  signa  insunt,  ex  quibus  con- 
jectura  facile  fit :  qua?  ego  illis  inesse 
video,  ut  confidam  fore  ita  ut  volu- 
miis.  Idem. 

41  Intelligere,  in  loco  vereri]  Non, 
'  In  loco  intelligere  :'  scd,  '  In  loco 
vereri.'     Donatus. 

42  Inter  se  amare]  Cito  dixit  inter 
se:  (|uod  est,  quiim  alter  altenim  in- 
vicem  amat.     Idem. 

Scire  est  liberum  ingenium  atque  ani- 
mum] Ego  sic  exposuerim,  scire  licet, 
eorum  ingenium  atque  animum  libe- 
ralem  esse  et  nobileni.  Juvenalis: 
'  Tu  tibi  liber  homo,  et  regis  conviva 
videris.'  Faernus, 

44  At  enim  metuas]  'AvTieeats  ad 
priorem  tractatum  pertinens,  qui  est 
habitus  de  consuetudine  rei  famitiaris. 
Donatus. 

At'  ab  re  sint  tamen  omissiores paulo] 
Quia  amaut,  potant,  olent  unguenta. 
Idem. 

At  enim  metuas,  ne  ab  re  sint  tamen 
omissiores  paulo]  Oratorie  paulo :  nam 
non  paulo  omissiores  fore  Demea, 
sed  pliirimum  fore,  credit  et  metuit. 
et  ab  re,  a  palrimonio.     Idan. 

Ne  ab  re  sint  tamen]  Ne  rei  familia- 
ris  sint  paulo  negligentiores.  Heau- 
tont.  act.  V.  sc.  2.  '  Animo  vidi  te 
esse  oreisso.'  Farnahius. 


TERENTII    ADELPH.  ACT.    V,   SC.    111. 


1493 


45  Omissiores]  'AvivfJ^evoi,  aviTwre- 
poi,  negligentiores.  Sic  in  Heauton- 
tim.  '  Ubi  te  vicli  aniino  esse  omisso.' 
Donatus. 

O  nosfer  Demea]  Blanda  et  cum 
quodam  coinplexii  ejus,  qui  repre- 
henditur,  iiicusatio,  et  de  more  sub- 
lata.  Et  sic  hoc  dixit  tanqiiam  dic- 
turus  esses,  Multa  te  latent,  simplex 
lioino  es.  nam  hnjiismodi  sententia 
latenter  quandam  dicentis  autlioii- 
tatem  fidiiciamqiie  designat.  Idem. 

46  Ad  alia  omnia  cetate  sapimus  rec- 
tius']  Przeterquam  ad  avaritiam.  et 
per  hoc,  quod  optas  liberis,  vitium 
senectiitis  est.     Idem. 

48  Attention's  sumus  ad  rem  omiies] 
Propric  uttentiores  reddit  omissioribus, 
supra  enim  dixerat,  '  Ne  ab  re  tamen 
sint  omi>siores  paulo.'  Idem. 

Quiunsatesl]  Quasi  dicat,  attentos 
no«  esse,  non  statiru  crimen  est. 
Idem. 

49  Quod  illos  sat  cetas  acuet]  Mera- 
(popiKws,  acutt.  Idem. 

Se  nimium  modo  Bonce  tuct  istcc  nos 
rationcs,  Micio,  Et  tuns  iste  animus 
aquus  subvortif^  Nee,  valde,  subvortit, 
infra  legendum  est.  Si  nc,  pro  non, 
conjunctio  est,  subiertut  legt-nduni 
est,  ita  nt  subandiamus  timeo,  vel 
aliqnid  tale.  Et  turn  et  islw  (|iiod  ait, 
significationem  habent  nulliusmudi 
ralionis  ct  ineptam :  nam  apparet, 
non  eas  probari  ab  co  qui  sic  lotpiilur, 
ut  supra,  *  Jam  vero  omittc,  Demea, 
tiiam  istanc  iracundiani.'  Idem. 

.jl  Tace,  non  Jicl]  Tf/ce  nunc  pro 
tv<p7)iuaijuf  |>osiluni  est.  cpiusi  diciri  t, 
Non  8ubverti-t  :  ne  dixeiis:  (juoil 
mail  nniinis  verbuni  est.  Idem. 

52  l)ii  te  hodirmihi]  AcooMimod.i  t<- 
iptum  voluntati  mr:i'.  nam  in  aiiiriiiini 
tranKtulit  quod  CHt  cotpnii'<.  nt  in 
Ennnrlio  :  '  Mihi  sese  dan-,  Rcrnujucm 
qujprerf.'  (Jicero,  *  (  erviculaui  jac- 
tare,  et  popnlo  sc  arcomodarc'   Idem. 

Da  te  hndie  mihi]  Si  non  vii>,  in- 
qnit,  propter  te,  vel  propter  mc  niiti.s 
c»to.   Idem. 


53  Exporgefrontem]  Quia  contrahi 
in  verbo  dicitur.  Et  verbo  isto  os- 
tenditur,  quanto  conatu  opus  sit,  ad 
explicandam  tantain  conti actionem 
senectutis  et  severitatis.  Idem. 

Exporge  frontem]  Serena,  explica 
frontem  corrugalam.  Farnahius. 

Scilicet,  itd  tempus  fert,  faciundum 
est^  Vide  si  non  hoc  sit,  quod  Graeci 
MIPc OKa\7)juepoi/  diciint:  nam  sic, 
el  ita  tempus  fert,  et  faciundum  di- 
ceudo,  ostendit  se  luajiis  cogi  neces- 
sitatibus,  ut  paulo  sit  tranquillior  :  et 
cum  tanta  ditficuliate  promiltit,  tan- 
cpiam  mala  snbiturus  sit.  Atquc 
adeo  majovein  partem  secnni  dis- 
putat,  necessario  hoc  velit  nolit  fa- 
ciendum esse,  ut  sit  laetior  :  el  hoc 
quia  tempus  fert.   Donatus. 

54  Faciundum  est]  Satis  mire  :  tan- 
quam  necessitate  cogatur  ad  gau- 
dendum  agrestis  senex  et  |iiicoKA- 
AHMEJ'oc.  Idem. 

Ceterum  rus  cumjilio  ciim  primo  lucu 
ibo  hinc]  Hoc  ideo  facit,  quasi  gande- 
re  interim  non  possit,  nisi  se  vicinae 
sa'vitia*  proximitate  soletur.  Idem. 

55  Cutn  primo  lucu]  ^ATroaiwnriins. 
I  dem. 

Cum  primo  lucu]  Veteres  dicebant 
lucum,  pro  luce,  pro  sole  ponentes. 
Ergo  cum  primo  lucu,  (pium  primum 
sol  ca'pcrit  illnccsct're.   Idem. 

Cum  primo  lucu]  V'eteres  masculino 
genere  dicebant,  lucem.   Idem. 

Ibo  hinc]  Tanquam  de  malo  loco. 
Idem. 

Denocte]  Abundal  de.  Idem. 

Cum  primo  luce  ibo  hinc]  Lucem  ve- 
teres masculino  genere  dicfbant. 
Alii  leg.  lucu.  ut  noete  et  noetu  ;  ita 
luce  luru  usurpuntes.    Farmtbius. 

5G  I'ace  te]  Eudem  vcibo  udlur, 
<|Uo  j.'iiiidudum  :  ul  laboreiu  ad  la-li- 
tiain  itc  converteiilis  ostcudal :  id  est 
eliibora  ul  sis  hilaris.   Duuatu*. 

I'.l  ixtiim  pHolli iaw,  una  iltuc  mccum 
hineali\(raham]  \ u\v.  singulas  »yllabas 
iuibutaH  ainaritudiue  tu>tica  »t(|U(i 
agtesti.     Naini  istum  odium  significat. 


1494 


NOTiE    VARIORUM    IN 


P.iitllriain:  Sivviliu  in  nomine  est, 
quain  licliciosani  esse  oj)ortet.  et,  una 
tiucuni:  qiiani  cnm  ailolescentibiis 
esse  ronvcnerat.  et  illuc:  ad  qnem 
locum  psaltriani  seciini  ire  compcllit. 
Deinilo  ne  vel  in  itinero  poijna  cesset, 
•  Ciun  tilio  il)o  liinc,'  iuquit,  '  ilium 
vero  ahstialiani.'  nam  illuc  co  animo 
dixit,  quo  supra,  ibo  hinc.  Et  appaiet 
ilium  quasi  niancipium  ducturum 
puellam,  non  ut  tiilicinam.  Idem. 

57  Ulecum  Itinc  abstruham^  Non  ab- 
ducam:  sed  quod  est  saevientis,  abs- 
traliam.  Idem. 

Pugimieris]  Magnani  rem  feceris. 
Sic  Lucilius,  '  Vicimus  o  soeii,  et 
magnani  pugnavimus  pujifnam.'  Idem. 

58  Eu  puctu  piorsum  illuc  alligaria 
Jiliutn]  Ha;c  cum  risu  dicit  Micio.  Et 
ligare,  est  injiccre  alicui  vincula. 
Quis  vero  dicitur  alligari  ad  aliquid, 
sine  quo  esse  non  possit?  Ergo  pro- 
prie  ad  amicani  alligari  adolesccn- 
tem  dixit  amatorem.  Prorsus  autem, 
certe,  recte,  ac  vere  significat.  Id. 

Illic  alligaris  filium]  Ex  iisdem  et 
Donato,  i//jadverbialiter.  IVi-nius. 

59  Ut  ilium  serves]  Aciiendum  il- 
lam:  hoc  est,  non  jam  filium,  sed  il- 
1am,  serva,  in  qua  utrumque  retinue- 
ris.  Donalus. 

Ego  isluc  viderol  Hoc  est,  ut  illam 
servem.  Idem. 

60  Atque  ibi  favilla  plena,  fumi  uc 
pellinis  coquendo  sit  faxo,  et  molendu] 
Atqui  molere  prins  est,  qnam  co- 
quere:  sed  illud  priiisposiiit,quo  puU 
chritudo  magis  fitdatur.  an  quia  pri- 
us  torreatur  trititum,  ut  tundi  possit  P 
Ut  Virgilius,  '  Et  torrere  parant 
flammis,  et  frangere  saxo.'  Idem. 

CI  Coquendo  sit  faxo,  el  nwlendo] 
Ne  ametur  scilicet.  Idem. 

Coquendo  sit  faxo,  el  molendo :  pra- 
ter hac']  'ATToSoffis  octava.  Idem. 

Coquendo  sit  faxo  et  mol.]  Notabilis 
locus  est  Piauli  de  operibus  ancilla- 
rum,  Mercatore  ii.  3.  C2.  '  Nihil 
opus  nobis  ancilla,  nisi  quae  texat, 
quae  molat,  Lignum  cardat,  pcnsum 


faciaf,  a-des  verrat,  vapnict,  Qua?que 
habcal  eotidianum  familiac  coctuin 
cibum.'  Bwclei-us. 

62  Meridie  ipso"]  Quuni  sol  vche- 
nientior  est.  Et  nonien  fecit  de  ad- 
verbio.  Meridiem  dixerunt  veteres, 
quasi  medidiem,  r  pro  d  posito,  prop- 
tor  cognationem  harum  inter  se  lite- 
rarun).  Donatus. 

Meridie  ips.  Sfc.']  Possis  interpreta- 
ri  versibus  Tibulli  Eleg.  i.  9.  '  Jam 
niilii  persolvet  pocnas,  pulvisque  de- 
coreni  Detrahet,  et  ventis  horrida 
facta  coma :  Uretur  facies,  urentur 
sole  capilli,  Deteret  invalidos  et  via 
longa  pedes.'  liceclerus. 

Ut  stipulam  coUigat]  Quod  sub  sole 
fieri  necesse  est.  Donatus. 

G3  Tarn  excoctam  reddam,  atque 
atram']  'ISmtikcos  dixit  reddmn,  pro 
J'aciam.  Et  excoctam,  ad  tenuitatcm 
siccati  coloris  :  atram,  ad  colorem  re- 
tulit.  Et  vide  quam  aspera,  quamque 
ingrata  clausula  sit,  qua  saevidici  se- 
nis  finitur  oratio.  Idem. 

Placet  nunc  miki  videre  sapere]  Non 
contradicit:  timet  enim  suasor,  ne 
lictitiani  rursus  provocet  ad  jurgium. 
Idem. 

64  Atque  equidem  filiuin]  Non  so- 
lum suadetlaetitiam,  sed  etiam  ridere 
cogit  inviliiin.  Idem. 

66  Derides?  fortunatus  qui  istoc  ani' 
mo  sits]  Hoc  verbum  vultu  Demeai 
sic  i)rofertur,  ut  subrisisse  videatur 
invitus.  Sed  rursus  ego  sentio,  aniare 
severcque  dixit.  Et  ridet,  qui  sim- 
pliciter  ridet:  deridet,  qui  cum  altc- 
rius  irrisione  et  contcmptu  ridet. 
Idem. 

Fortunatus  qui  istoc  animo  sies]  Non 
laudantis  est  quod  ait,  forlunatm : 
sed  nioraliler  reprehendentis.  ut  si 
dicas,  qimm  te  aliquid  cura  ofiende- 
rit,  fortunatos  stultos  qui  nihil  sen- 
tiant.  At  hocquoque  dixit  in  Eunu- 
cho,  '  At  ego  infelix  neque  ridicuius 
esse,  neque  plagas  pati  possum.'  Id. 

Fortunatus]  In  hoc  felix  videris, 
qtii  niiseriarum  scnsu  cartas,  ego  ve- 


TERENTII    ADELI'H.    ACT.    V.   SC.   IV, 


1495 


ro  sentio.  Sophocles  in  Ajace.  'Ev 
rif  (ppoveiv  yap  fxriSiv,  ^Sicrros  /Si'os.  Far- 
nabius. 

67  Jam  jam  (lesino'\  Et  liic  veliit 
necessitatein  queritur  iaipoiil  sibi. 
Donalus. 

68  t^t  cui  rei  opus  est]  Cui  lei  cre- 
dis,  nisi  nuptiis  ?  lioc  est,  ludo  atque 
laetitia',  voto  et  tfaiulio  nnptiali.  Id. 

Hunc  sumamus  diem]  Non  accipia- 
rous,  scd  itnpendaniii.s,  et  consunia- 
iiiHs.  Unde  et  sumiitum  diciiiiiis  pe- 
cuniani,  quae  insunieiida  est.  Idem. 

ScENA  IV.  Trochaici  sunt  tetra- 
metri  catalectici.  vs.  4.  onines  Mss. 
Dostri  in  experiendo  repudies,  oniisso 
r^  ut.  vs.  5.  omnes,  ut  ed.  vs.  14.  iti- 
dem.  vs.  16.  duo  :  exacta  re.  vs.  17. 
duo  :  patiia  utilur  annmoda.  vs.  23. 
duo  liabent  jiunc  pro  jam.  omnes,  con- 
tra hac,  atque  et  oniittunt.  vs.  24. 
omnes,  ut  ed.  vs.  26.  tinus  :  obsequen- 
do  animo.  Argent,  post  liccc  aliter  in 
textu,  aliter  in  margine  inscrit.  lia- 
clerus, 

Numrpxam  ita  quisquam  bene  subdiicta 
ratione]  In  hac  scena  exemplum  in- 
ducilur  homuium,  qui  virlutcm  ladio  de- 
serunt,  oh  conlemptum  ejus,  quod  apud 
omnes  scevum  esse,  tiliusum  sit.  Et 
adeo  favet  Terentius  clementiorUms  uc 
milissimis  palribus,  ut  hunc  quuque  ad- 
ducal  ad  sententiam  3Iicionis,  non  la- 
men  hoc  senlientem,  quod  ila  fieri  opor- 
iet,  sed  quod  ita  res  count.  Vult  enim 
naturuleni  inesse  veris  patribus  acrimo- 
niam  :  scd  earn  semper  invidiosam  esse 
adoleseentibus.   Donatus. 

1  Bene  suhducta  r<ilioue]  IJene  dis- 
posita,  Ijene  coni|>Mtala  :  dueere  cu'im 
est  dinitis  conipnlan;.  sed  ducere  est 
apud  aliiim  et  palani  :  subilucere,  ii\>\\il 
SC  ipsum  et  SL-crelo.  quo  nia(;i8  in  vi-r- 
Lo  into  niajnris  attentionis  et  dili^en- 
tia;  si(;niini  e«t.  Idem. 

Numquam  ita  quinquam,  ^-f.]  Som- 
per  qiiidLin  deret  sent  s  sentcnlias 
loqui  ;  afifiirrrfi  yap  yviDiUiKiffuv  ijKiKia. 
■npta^vTtpov,  nt  oslt'lnlit  Aii^tolel<-H 
Uliet.    II.  bed  ab   hoc  uxordio,   iion 


frustra  gravitatcm  singulareni  prae- 
ferente,  Denieam  piascipue  seutenti- 
osuni  voluit  esse  Poeta.  hactenus 
enim  iracundia  et  aegritudo  animi 
pleiunique  obstiterat  philosoplianti. 
nunc,  composita  in  novum  quasi  ha- 
bituni  niente,  niagnifica  oiditur^ffec 
'  experiendo  sen)per  disci.'  Serva- 
turet  auctoriias  senis,  quibus  hie  ad 
gloriam  titulns  potissimum  placet: 
et  voluntas  proficieudi  comnienda- 
lur,  (piic  niinqnam  sera  esse  potest : 
et  occasiones  disciplinaj  ex  negotio- 
rnin  varictate  egregie  denionstran- 
tur.  Undique  conflatur  oralioni  dig- 
nitas  :  '  Nunquam  ita  quisquam  '  (ne 
quis  o^\ll^lia.67}s  videri  possit,  si  sapien- 
tissimus  quisque  idem  experitur) 
'  tarn  bene  subducta  ratione  ad  vi- 
tam  t'uit'  (excpiisito  loqnendi  genere 
prudentia  et  ars  vivendi  notatnr) 
'q.iinres,  aetas,  nsus '  (quam  plene 
etfeliciter  partitur  illud,  quod  expe- 
rientiam  vocamns  !)  '  semper  aliquid 
ajjportet  novi,'  (adcoque  auimos  cog- 
noscendi  et  proficieudi  cupidos)  '  a- 
liquid  nioneat,'  (unde  scilicet  te  pro- 
fccissc  sciasjid  est,)  '  ut  ilia  quae  te 
scire  credas,  nescias,'  (inio  non  in 
avvea-ei  tantum,  sed  etiam  in  5eiy6nrTi 
pcrficiaiis)  <  et  quai  libi  putaris  pri- 
ma, in  experiendo  ut  repudies.'  Pror- 
siis  nihil  |)otuit  exactiore  vel  eloquen- 
tia  vel  pliilosopliia  dici.  liaclerus. 

licne  subducta]  Considerata  rectc 
Vivendi  via,  translatum  a  calculatori- 
bus.  I'armibius. 

2  Quin  res]  Quin  modo  cur  non 
significat.  Donatus. 

Quin  res,  alas,  usus]  'I'ria  posuil, 
ex  quibus  res  pro  experientia  poni- 
tur:  et  liac  dicit  se  esse  mutatum. 
nam  mox  dicet,'i<e  ipsa  repperi,  l"a- 
lililale  nihil  esse  houiini  melius,  ne- 
que  clemenlia.'  Idem. 

/Tltas,  usus]  I'indariis  in  Olymp. 
Kfxipai  iirl\onroi  fidprvpts  <Tu<fKtnarui. 
I'nb.  .Syrus  :  '  Disripiilus  est  prioiis 
posterior  »lies.'   Iiirntibius. 

A  Aliquid  montatj  2oAA»;i|ni  est  per 


I  l!M> 


NOT/1':    VARIORl'Ar    IN 


rasu>'.  siiltaiulitiir  cniiii  iiiiem.  non.i- 
tiis. 

1  Qua  tibi  piitaris  prinui]  Ante 
alia  cligeiula  :  qiKB  ct  priino  loco 
poneiuin,  ac  pcriioc  optima.  Idem. 

5  Quod  milii  nunc  cvcnit]  Coiitralic 
mihi  ill  tinani  syiiabain,  camqiic  post 
niinr  colloca  ox  libro  Beinbiiio  ct 
aliis  antitjuis.  ita  stabit  trocbaiciis. 
ru'rrnux. 

Vitam  durum  quam  vixW]  'Apxo-tff- 
n6i.  ut  Liiciiiiis, '  iNIagiiani  puijnavi- 
nius  pugiiam.'  Donatus. 

Nam  ego  vilam  duram,  quam  vixi 
vsquc  tidhuc]  Pi  ins  dixit  quid  faciat, 
quam  ciir  faciat.  Idem. 

G  Propc  jam  cxcurso  nputio]  Id  est, 
nd  calcem,  |)ropter  ipsos  deciirsus 
mctasque  viveiidi.  et  est  fiiTa<popa. 
sumpta  a  ciirsoril)iis.  Idem. 

Excurso  sputio]  Id  est,  in  sunima 
senectute.  Idem. 

Prope  jam  exeurso  spnlio]  Consensus 
Mss.  codicum  onmiiim  facit,  iit  iiaec 
lectio  retinenda  sit.  quamvis  Priscia- 
niis  snppins  lumc  locum  laiidet,  et  Ic- 
f^at  decurso  spatio.  qua;  et  Plaiitina 
plirasis  est.  v.  Fr.  et  Georg.  Fabri- 
cios,  et  Guyetiim,  qui  rh  decurso 
prxtulit.   Bceclerus. 

Id  quamobrem?  re  ipsa  repperi]  Quia 
&ecum  loquitur, ideo  niulta  reticct.  ct 
deest,  Faciam?  ct,  .si  quis  quarat :  et, 
dicam.  Donatu?. 

Mittol  Oniitto,  niiito.  Famabius. 

7  Facilitate^  Jam  tacilem  se  infert. 
later facilitatem  et  clemtntiam  boo  in- 
terest:  facilis  enim,  cnjus  ira  cito 
solvitur  :  clemens,  qui  non  irascitur. 
Donatus. 

Facilitate  nihil  homini  esse  tnclius'] 
Nos  ex  o.  1.  s.  ita  collocamus,  nihil 
esse  homini.  Faerniis. 

9  Ille  suam  semper  egil  vilam]  Hie 
jam  quasi  comparativa  qualitas  indu- 
citnr  de  utroque  ;  et  ut  ille  in  initio 
fabiilsE  locutiis  est,  sic  in  fine  bic  lo- 
quitur. Donatus. 

10  Clemens,  placidus,  nulli  ladere  o»] 
Mira  varietas  et  in  loci«,  et  in  parti- 


bus  urationi.4,  \'A  clemens  est  qui  co- 
lit  mentoin  suani,  nee  cam  vexat  iras- 
ccndo.  hUm. 

Clemens,  placidus]  Clemens  est  circa 
recte  agentcs :  placidus  etiam  circa 
delinqutntes.  Kt  dementis  est  nulli 
lapderc  os  :  placidi  arridere  omnibus. 
Et  clemens  animo,  placidus  vidtu. 
Idem. 

Nulli  Icedere  os]  Id  est,  nnlliini  prae- 
sentem  lapdere.  Et  vide  quam  grate 
a  noniinibns  verba  transeant.  Idem. 

Nulli  Icedere  os,  arridere  omnibus] 
Voluptatis  affectus  est  duplex  :  aut 
enim  ex  quietc  voluptas  est,  aut  ex 
aliquo  actu.  ergo  bic  utrumquc  cora- 
plexus  est.  Idem. 

Et  nulli  Icedere  os]  Adeo  ut  nulli  se 
contristem  faciat.  et  baRc  est  figura 
avaSpofiT],  quuiti  reciirrimns  per  ea 
qua;  diximus  :  et  f^rtynriKm  omnia 
repetita  sunt.  Idem. 

Nulli  Icedere  os]  Nuliius  vultuin  of- 
fendere,  nemini  coram  adversari,  mil- 
li  pallorem  aut  ruborem  ex  ira  ant 
pudore  excitare.  Famabius. 

Nemini  Icedere  os]  Hunc  locum  in 
aninio  babebat  D.  Augustinns  lib.  i. 
de  Ci vit.  Dei,  ubi  de  iis  agit,  qui  alios 
in  peccatis  adnioiui'c  metuuut,  '  Vel 
cum  laboris  piget,  vol  os  eorum  vere- 
cundamur  offcndere.'  Ex  iis  verbis 
facile  intclligas  quid  sit  Icedere  os, 
a|)ud  Terentiiim.  Faber. 

1 1  Omnes  bene  dicunt,  amant]  Juxta 
iilud  in  Audria  :  '  Obsequiuni  amicos 
parit.'  I.  1.41.  Bceclerus. 

12  Ei^o  ille  agrestis]  Bene  addidit 
ille,  quasi  jam  notus,  hoc  ipso  quod 
ferus  atqiie  agrestis.  Et  sa:vus  fac- 
tis  :  tristis  animo  :  trueulentus  vultn. 
et  aliter  dici  potest,  ut  tristis  sit,  qui 
dolet :  trueulentus  et  sa^vus,  qui  ler- 
ret:  et  ideo  aS^ricTis  mira  per  ista  de- 
ciirrit.  Donatus. 

Ego  ille  agrestis]  Non  tantum  no- 
tatur  bic,  quam  Horatius  describit, 
Ep.  I.  18.  '  Asperitas  agrestis  et  in- 
concinna  gravisque,'  scd  etiam  illud 
alteruoi   vitium,  quo  apud   eundera 


TERENTII   ADELPH.  ACT.  V.   SC.  IV. 


1497 


Poetam  signatiir  '  Dnrus  homo  atque 
odio  qui  posset  vincere  regein  ;"  iteni- 
qne  qui  suis  '  Immoritur  studiis  et 
amore  senescit  habendi.'  Baclerus. 

13  Duxl  uxoreiii]  Peudet,  (/iixi  uxo- 
rem:  sed  etiam  cum  magno  siguificatii 
addendum  est :  niajore  enim  pondere 
siibtiahitur  conjunctio :  nam,  duxi 
etiam  wxorfjn,  dicenduni  fiiit.  Donatus. 

Duxi  uxorem]  INIenand.  Tci  ywalKa 
ex* 'Xj  eiuai  re  iraiSun/,  Tlapyiivaiv,  Tiarepa, 
fifpifwas  T(p  /3i!ju  TToWas  (pfpet.  Et  T^ 
yiViffOou  iraTfpa  TraiSwv,  ■^v  Ai/tttj,  (pu^os, 
tppovris.  Farnabius. 

Quam  ibi  miseriam  vidi]  Ibi  inquit, 
quasi  uxor  locus  sit.  et  hoc  sine  con- 
junctione,  ut  mala  quae  enumerat, 
niulta  videantur.  Donatus. 

14  Alia  cura]  Non  altera.  Idem. 

Potto  autcm,  dum  sfudco]  Non  fa- 
cile Stat  hie  versus,  nisi  licentiis  sus- 
tentatus,  quarum  necessitatem  evi- 
tabit  qui  pro  porro,  lieia  legerit,  ut  in 
libro  Bcmbino  et  Victoriano  est,  ut 
sit  vox  scipsuni  vel  hortantis  ad  cnu- 
meranda  quae  restant,  vel  de  uxore 
ducta  reprelicndentis:  ant  quod  aeta- 
tem  contriverit  in  quaercndo.  est  enim 
heia  adverbiuni  corri|)ieutis,  teste 
Donato  in  commcntariis  in  Hecyrani, 
super  eo  loco,  '  Nunc  video  in  illa- 
rnm  potestate  esse  te.'  sane  aniat 
heec  interjectio  jungi  cum  adverbio, 
aulem.  Plautus  in  Ampliitryone : 
'  Heia  autem  inimicos  r'  Faernus. 

10  Fructi]  Archaice,  pro  fructus. 
Farnabius. 

17  I'alria  potiturl  Aecusalivo  casu 
extulit  quod  nos  abiativo  dicimiis.  id 
enl,  piilrio  jxililur  comiiiodo.  Accius 
in  (;iytemna;stra,  '  Fcras  poliuulur 
plagas.'   DonatuH. 

I'utria  polituT]  Syntaxis  vehista 
pro,  piitritH  jHitilur  commndia,   I''arnai>. 

V.t  Ilium  dilijiuni  :  apud  ilium  sunt 
umbo:  et;o  dtntrlus  sum]  Hie  ootenflit 
Terentiiis,  verum  patrcin  et  molc^tio- 
rcm  et  odiosum  esse  magin  adolegctn- 
tibuA.   Dnnni.M. 

20  lUum  ut  tivat  pj>(an(J  Si/AAt^tlxf. 


nam  sic  veteres  loquebantur.  Nos 
vero  dicimus  illi  uptant,  non  ilium. 
Idem. 

///«/«]  Micionem.  Idem. 

Ilium  ut  vivat  optant]  Quidam  quar- 
tum  casum  hie  pro  recto  poni  autu- 
maut,  inter  quos  est  ex  Don.  Sciop- 
pius.  alii  avaKoKovBov  agnoscunt.  Boe- 
clerus. 

Meam  autem]  Supra  act,  i.  sc.  2. 
'  L  bi  te  exspectatum  ejecisset  foras.' 
Farnabius. 

23  Age,  age,  nunc  experiamuT  contra 
h<£c  quid  ego  possiem'\  Posset  hie  ver- 
sus utcumquc  snstentari,  melius  ta- 
men  habet  in  Hcmbino,  Age,  age,  jam 
cipeiiamur  porro  contra,  el  quid  ego 
possiem.  ita  trochaicus  optimc  pro- 
cidit,  vel  attribuendo  primam  ejus 
syllabam  prajcedenti,  vel  ex  quid  d 
elidendo.  Faernus. 

\unc  cxperiamtir]  Magis  cornice 
pluraliter  experiamur  dixit,  quam  si 
diceret,  experiar.  Donatus. 

24  Quiindo  co  provociil]  Non  addit 
quis  :  sed  intelligimus,  Micionem  sig- 
nificari.  Idem. 

Quando  eo  provocaf]  Donatus,  et 
liber  Victorianus,  ac  Decurtatus  pro 
eo,  habet  hue:  quam  lectioncm  Ri- 
vius  in  multis  Terentii  libris  asserit 
invenisse.  Hembinus  vero  hoc,  anti- 
quorum  more  pro  hue;  quod  et  pla- 
cet.  Faernus. 

25  Ego  qunque'\  Confer  Plauti  Asi- 
nariam,  act.  i.  sc.  1.  '  Omncs  pa- 
rentes,'  tS:c.    FariKtbius. 

20  Si  id  fit  dandn,  alquc  ohscqucndo] 
liene  naturam  sccutus  est,  qui  artem 
iguoraf,  putans  agi  verbis  omnia  de- 
bere,  non  dando  et  obseqiicndo.  Do- 
natus. 

Si  id  ^l]  Id  est,  jam  a  liberis  si 
niagni  pendor.    Idem, 

Son  pnatcrioriH  frram]  Snbauditur 
partfs:  aut,  mm  parti  jaciam,  id  est, 
non  virirar  a  Micione.  ICt  translatio 
est  a  partibus  liistrionuui  in  fabula. 
Idem. 

hon  postiriorcs  /cram]   Primus  in 


1498 


NOT/E    VARIORUM    IN 


liis  CIO,  inqiiit,  in  daiulo  atqiie  obsc- 
qiiciidu.   JJcm. 

27  Dcerit :  id  mca  mhitiiw  nfert] 
Vide,  icnianere  in  Demea  iion  peui- 
tus  ejectain  seciiritatcm.  Idem. 

Id  iiwa  iiiiiiimc  rcfcrt,  (jui  sum  natu 
tnaximus]  Ul  apud  l^iaiitiiiii  'rrinuni- 
rao  II.  2.  38.  '  IMilii  qiiidcin  xtas 
acta  est  ferine  :  tua  istuc  retei  t  niax- 
iuiL'.'  BacUrus, 

Natu  muximiis]  Adeoqiie  provccta 
zetate.  (lie.  ad  Attic.  1.  \vi.  Epist.  G. 
'  Non  louije  a  sfpulchio,'  1.  xiv.  Kp. 
21.  '  Sed  niiliiquidt.ni;8«j3iwTat.'  Far- 
Tiabius. 

ScENA  V.  Seiiarii  sunt.  vs.  2.  duo 
ex  RIss.  nostr.  quis  homo  est  ?  tertius  : 
quis  est  homo.  Arte  Potitae  factum 
est,  lit  Dcmca,  qui  liactemis  non  sue- 
vcrat  blande  diccic,  rudimenta  novi 
consilii  in  servis  experirctnr.  indi- 
cavit  ipse  scena  sequeute,  vs.  10. 
Bceclcrus. 

Heus  Demea,  rogat  frafcr  7ie  abeas 
longiiis']  Hie  ostendit  l^o'eta,  quam  ab' 
surde  Idaiidus  conelur  esse,  qui  non  so' 
leat :  et  quam  immodica  sit  repentina 
largitas,  uhi  animus  a  parcilale  nimia 
in  contrurium  vitium  pro/usionis  excur- 
rerit.  Donatiis. 

1  Ileus  Demea,  rogat  frutcr,  ne 
abeas  longius]  Ut  apparet,  jam  edor- 
luivil  ciapiilam  Syriis.  Et  satis  mo- 
raliter  dixit/) a<cr;  nee  addidit /«us. 
Idem. 

Frater'l  Moraliter.  nam  deest  tuus. 
Idem. 

2  O  Syre  noster,  salve :  quid  Jit]  Jam 
non  baec  blanda,  sed  dura  sunt,  nam 
salcc  dixit  el,  non  solum  (|ut'm  sa;pe 
viderit,  scd  cum  quo  toties  litigave- 
lit.  Idem. 

Quid  Jit?  quid  agilur]  Interrogat  et 
quum  sciat,  et  qiiuin  damnet  actus 
ejus.  Idem. 

2.  3  Oiiyetus  delet.  quos  tamen 
maxime  sustentat  institutum  Pot'tae, 
fccena  scqiicnte  vs.  8.  9.  verbis  De- 
mea; iteriim  (k  ■nupaWi^Xov  exjires- 
Aum.  quod   et  Uonato    observatum. 


Bceclcrus. 

3  Rcctel  Bene  respondit  recte:  has 
enim  interrogationes  de  salute  atque 
iiicolumilatc  ejus  sunt,  qui  intcrroga- 
tiir.  Dunnlus. 

Hue  tria]  Deest  verba.  Idem. 

4  PraternuturamJ  Plusdicit  qiiain 
si  dicciet,  '  Piaeter  consueludiuciii.' 
Idem. 

Jam  nunc  litec  tria  primum  addidi 
prater  naturam,  O  noster,  quid  Jit  ? 
quidagitur]  Hoc  pressius  dictum  est. 
Idem. 

Prceter  naturam]  Cic.  ii.  de  Ora- 
tore.  '  Qui  neqiie  natura  neque  arte 
lepidi  sunt,  prudenter  tacent :  ant 
non  loquuntiir  nisi  necessario;  alio- 
qui,  dum  facefi  esse  student,  inepti, 
ridiculi,  aut  etiammolesti  fiunt.'  Far- 
nahius. 

5  Servuni  hand  illiheralem']  Dura  et 
iniportuna  icpente  commiitatio  ex 
tanta  vituperatione  in  laudem  Syri, 
ostendit  contra  naturam  suaui  niti 
Demeam.  Donatus. 

Prabes  te]  Id  est,  te  ostendis,  fac- 
tis  probas.  Idem. 

Et  tibi  lubens  bene  faxim]  Et  bene 
ad  quam  rem  adjectum  est :  an  et 
bene*  lioc  addidit.  Quis  enim  credat 
tam  siibitis  post  S'dsvitiain  blandinien- 
tis,  nisi  faciis  quoque  vera  esse  osleu- 
datur  i  Idem. 

Et  tibi  lubens  bene  faxim]  Et  addi- 
tiiin  est,  nt  ostendat  banc  esse  sen- 
tentiam,  Non  solum  te  laudo,  sed 
etiam  juvo  :  illud  dicendo,  hoc  fa- 
ciendo.  Idem. 

Et  tibi  lubens  bene  faxim]  Potest 
hoc  et  sic  intelligi,  Bene  tibi  faxim, 
et  lubens.  ninlti  eniin  bene,  scd  non 
ex  animo  faciiiiit.  Omnia  ergo  addi- 
dit, qua:  placidum  ostendant  ipsum, 
atque  cleinenttni.  Idem, 

G  Atqui,  Syre]  Atqui  abundat  per 
napeKKov.  Idem. 

Syre]  Asseveratio  est  uon  credeo- 
tis.  Idem. 

7  Hoc  return  est]  Quasi  falsuni  fue- 
lit  illud,  quod  jurgabat:  ct  hoc  sit 


TERENTII    ADELPH.    ACT.   V.    SC.    VI. 


1499 


venim,  quod  nunc  dicit.  Idem. 

Propedieiii]  'T(f>ev,  Nam  propediem 
adverbiiim  est  lemporis :  ul  si  dice- 
ret,  citd.  Idem. 

ScEN  \  VI.  Eodem  metro,  vs.  1.  Mss. 
Dostri  oiiines  :  hera  ego  hinc  abiens  ad 
lios protisam.  vs.  G.  omnes,  ut  ed.  vs. 
7.  uniis,  ob  hanc  rem.  vs.  9,  duo  : 
cam  hoc  existunas:  alter,  aestimas. 
Boeclcrus. 

1  Hera,  ego  hinc  ad  hus  proviso']  Ad 
has,  ad  Micionem  et  /Lschinuni  scili- 
cet. Pcocwo  duas  res  significat:  pro- 
cedo,  et  video.  Donatus. 

Hoi]  Mitionem  et  ilischinum.  Far- 
nabius. 

2  Sed  eccttm]  Hoc  apiid  so.   Donat. 

3  O,  qui  cocare]  Hac  interjectione 
utiraur,  iibi  ex  intervalio  notos  vide- 
mus.  Idem. 

O,  qui  tocace]  Post  o,  nomine  vo- 
caturus,  non  habuit  quod  diceret :  et 
idee  subjecit,  qui  vocare.  Virgilitis, 
*  O  qnam  te  memorem  virgo?  nam- 
qne  hand  tibi  vultus  Mortaiis:  nee 
vox  liominem  sonat.  o  Dea  certe,  An 
Pbcebi  sororr  an  Nympharum  san- 
guinis una  r'  Moris  est  autcm  inferio- 
res  proprio  nomine  vocari,  si  blan- 
diri  veils,  sed  hie  nominis  oblitiis, 
dum  diibitat  et  inquirit,  inliiesit  pro- 
nomiui.  Idem. 

Qui  vocare]  Plant.  Trinuni.  act.  iv. 
so.  2.  '  AgLdiini ;  uonieii  tiium  pri- 
mum  memora  niilii.'    I'ainuliiun. 

Gela,  hominem  timximi  pritii  esse  te 
hodie  judicavi  aniiiio  meo]  Kidiciilu  mo- 
rositatis  fufja,  et  affabiiilatis  atiecta- 
tio ;  iibi  dominns  scrviilo,  grandioi 
minori  blandiliir.  Sed,  '  JJum  vilant 
stulli  vitia  in  contratia  ciirninl.' 
Horat.  ail  I'isones.  Idem. 

4  Ammo  mcrbj  Hoc  est,  secuiidiMii 
aninii  niei  scnlciitiam,  ct  qiiantiiiu 
ad  animiiin  nicnrn  pcrtinct.    Donattu. 

5  Art//i  IS  mihi  est  prii/erto  sercui] 
In  lioc  laiidandu  quia  nun  laborat, 
nubjecit  spccialitei  mcrita  cjiit :  ant, 
ut  existiino,  nihil  liabiiit  tpiod  diceret 
uiii  landcui,  bine  ulliiis  facli  niculiu- 


ne.  Et  mihi,  id  est,  quantum  ad  ju- 
dicium nienm  pertinet.    Idem. 

Nam  is  mihi  est  profecto]  Aliqui  li- 
bri,  inter  quos  Bembinus,  verbum 
est  liabent  post  profecto.  FaiJrnus, 

G  C'ui  dominus  curcc  est]  Quum  Lie 
dominas  habeat,  dominum  dixit:  quia 
pr2evalet  mascuilnnm.  Virgil.  *  De- 
scendo,  ac  ducente  Deo  flammam 
inter  et  hostes  Expedior.'  Et  prze- 
terea  sententia  generalis  inducitur, 
quum  nullum  specialitcr  dominum 
sigititicat.   Domitus. 

Cut  dominus  cura  est]  In  animo  ha- 
buit Horatius  biinc  locum  cum  scri- 
beret  (Sat.  ii.  7.)  'Davnsne?'  (so. 
vnlt  loqui)  '  ita  Davus,  aniicuin  INIan- 
cipium  domino,  et  frugi  quod  sit  sa- 
tis.'  Bceclcrus. 

Ita,  ut  tibi  sensi,  Geta]  Maximum 
delinimenlum  iiifert,  cum  nomine  vo- 
cans,  quod  tantum  superioribus  est. 
Et  vide  quam  grate,  i)o>t(|uam  ipse 
dixit,  nomine  appellavit  Gttam.  Do' 
natus. 

Ita  ut  tibi  sensi  Geta]  Ex  libro 
Bembino  lege,  tt^i;  ct  melius  versus 
procedet.   I'aemus. 

7  Et  tibi  oh  earn  rem]  Quid  et  libif 
uti'uni  quemadmoduui  aliisP  anqucm- 
adiuudiini  Syro  r   Donatus. 

lit  Iibi  ob  eam  rem  si  quid  usus  tcne- 
rit]  Di'fectns  quidani  rustici  pra'ter 
naturam  blandirntis,  cogit  dicta  re- 
petere  sine  giatia.  Ha-  auiem  pro- 
niissiones  ad  hoc  pra'mittuntiir,  ut 
(piiim  in  subjectis  agi  a  IJcniea  liu- 
jusniodi  res  <(i])erint,  non  sit  absiir- 
dum  spcctntoribus,  Demeam  lam  cito 
esse  mutatuni.   Donatus. 

lit  tibi  ob  eam  rem,  ifc]  Uonatns: 
'  Defeclus  (piidam,'  \c.  Minime  lioc 
egit  Porta,  (piod  suspiratur  l>onalu8. 
quill  potius  otKOt'Ofiia  rfjt  KaTaTrpo<(>Ti? 
CO  tendebat,  ul  linmanitaH  Dcmeu- 
non  in  sno<<  tantum,  ti-d  in  novoruni 
aftiniiini  lauiiliam  rcdundalura,  Inte- 
gra irapcuTKn/p,  ut  Holet  nu'tcriinstruc- 
relur.  sed  ncc  bene  stabil  lia'c  l)o- 
uati  MplTd  cum  illii  qua:  itcquuutui  ; 


1500 


fiOTJE    VARIORUM   IN 


'  Ha?  autcm,'  itc.    Bacleruti. 

8  Mtditor  esse  ajfabilis]  Sic  lioc  Icii- 
tiiis,  lit  illud  supra,  '  Jam  noii  tiia 
hicc  addidi  prater  nafuram  :  O  Hos- 
ier! quid  fit?  quid  ai;iliirf'   Donntus. 

Meditor  esse  affiihilis]  Sibi  gratula- 
tur  suaiii  nioruni  liuuiaiiitateui,  suli- 
luissa  voce.  I'aninhius. 

10  I'aulatim  plehcm]  Moralifer  iii- 
fcrioruni  tuibani  phbetn  dixit:  hoc 
est,  ut  in  urbe  vulgus,  ita  in  familia 
serros.  Et  fit  traiislatio  ab  iis  qui 
lionores  dolose,  ac  non  pro  nieiito 
petunt,  ambitiosiqiie  sunt.    Donatus. 

Plehcm  primulum  fncio  meant]  Hoc 
est,  niilii  faventeni.  Et  e  contrario 
\'irgilias,  '  Vadinius  immisti  Daiiais, 
baud  nuniinp  nostro.'  Idem. 

Plehem  prbmUum  facio  meam]  A  ser- 
vis  initiuni  sumo,  et  plebe  :  niox  ab 
Lis  rudimentis  et  expeiimentis  ad 
dominos  ascendam.  Farnnhius. 

ScENA  VII.  Eodem  metro,  vs.  2. 
omnes  :  totum  com.  d.  unus  interserit 
hunc.  vs.  5.  omnes,  ut  ed.  vs.  G.  duo: 
uxiirem  qucESO  accersi.  nuns  :  quceso  ux. 
ace.  vs.  7.  omnes  ut  ed.  vs.  9.  unus: 
turbos,  hymen.  I.  alter  :  turbam,  hymen. 

I,  terUns  :  hymcniFum,  turbam,  lam.  vs. 

II.  unus  :  hanc  transfer,  vs.  14.  duo: 
fratris  ced.  sed  Donatus  praefert  fra- 

tri,  vs.  15.  duo:  amittet.  unus,  admit- 
tet.  vs.  17.  omnes:  dinumeret  ille  ba- 
lAUo.  vs.  18.  omnes  :  quid  ago.  vs.  20. 
omnes,  benefaciant.  vs.  23.  unus  :  hac 
nunc  duct  per  v.  alter:  hue  nunc  d. 
Argent,  duci  nunc  hue.  Boecienis. 

Occidunt  me  quidem']  Adolcscens  et 
Demea,  inter  se  affithiles,  imaginem  prcs- 
hent,  et  quam  dulcis  sitjunioribus  «wc«- 
tatio,  et  quam  ingrata  ccnsura.  'ISluti- 
Kuii  autcm  dixit  occidunt  me,  pro  nimis 
l<edunt  et  crueianl  me.  Donatus. 

1  Occidunt  me  quidem]  Quidem  pro 
exspectatione  est :  tan(|uaMi  in  hac 
mora  nuUus  alius  occidatur,  nisi  qui 
amat,  id  est,  ego.  Idem. 

Dum  nimis  sanctas]  Et  nimis  sanc- 
tai  ridicule  additivm  est  in  ea  ducen- 
da,  qua;  jam  peperit.   nam  sanctum 


est,  quod  omni  obscrvatione  inviola- 
tum  est.  Et  bene  addituni  est  ni- 
mis: quia  >umii(m  pro  vitio  ponitur  : 
juxta  illam  scntcntiam,  qua  dicitur  : 
ne  quid  nimis.  Idem. 

2  Sancfas]  Solenni  et  religiosa 
ponipa  apparatas.  Faimahius. 

iStudent  faccre,  in  apparando  consu- 
munt  diem]  Credo  elidi  n  ex  in,  ut 
secuudus  pes  sit  aiiapa^stus.  Faer- 
nus. 

3  Quid  Kgitur,  jEschine']  Jam  ipse 
docuit,  quid  Jit?  et  quid  agitur?  blan- 
dimcntum  esse.  Jam  nunc  lia^c  tria 
primum  addidit  praeter  naturam.  Do- 
natus. 

O  noster,  quid  ft?  quid  agitur?  Ehem 
pater]  Non  sine  consteruatione  re- 
spondet  iEschinus,  et^i  hie  blande  in- 
terrogat,  et  miti  vultu  :  nam  ex  im- 
provise objectus  est  Demea,  et  io- 
speranti.  Idem. 

4  Tuus  herele  rero  et  animn,  et  na- 
tura  pater]  Totum  eripuit  Micioui, 
cui  ne  animum  quidem  reliquit. 
Idem. 

5  Qui  te  amat  plus  quam  hosce  ocu- 
los]  Magis  comicum,  quam  amo.  Id. 

Plus  quam  oculos  hosce]  Supra  act. 
IV.  sc.  .5.  Farnabius. 

Sed  cur  non  domum  uxorem  acccrsis"] 
Bene  subjecit,  quae  volenti  esse  crc- 
debat.   Donatus. 

6  Veinm  hoc  mihi  morce  est,  tihicina, 
et  Ihjmciiccum]  Hoc  est  quod  ait, 
'Dum  niuiis  sanctas  nuptias  stii<lent 
facere.'  Hymenaum  quidam  Liberi 
et  Veneris  filium  dicunt  esse,  qui  pri- 
mus certas  nuptias  instituerit.  ideo 
per  laudeni  cantatur  virginalibus 
nuptiis  ob  hujusmodi  meritum.  Alii 
viruni  f'ortein  Atticum  dicunt  fuisse, 
qui  raptas  prxdonibus  virgincs,  op- 
pressis  lationibus,  intactas  patrite 
restituerit.  Alii  qtioii  iif^^v  dicatnr 
inembrana  qucedam,  qua  est  munita 
virginitas,  quae  prinio  disrumpitur 
coitu,  Hymenaum  putant  veluti  liym- 
num  vocari  virginaliimi  niiptiaruin. 
Ergo  sic  accipe  Hymenaum  in  nup- 


TERENTil   ADELPH.   ACT,    V.   SC.   VII, 


1501 


tiis,  quemadmochim  dp^vov  in  f'unere, 
vel  in  sacris  hymnum.  Idem. 

7  Tibicina]  Plant.  Casiu.  act.  iv. 
SC.  3.  '  Quae  siiavi  cantti  concele- 
bret  omnem  plateam  Hymenaeo.' 
Fariud)ius. 

Hymenauni]  Carmen  niij)tiale,  Epi- 
thalamiiim.  it^ivaiov  Photius  deducit 
aith  rov  i/ixevaUiv.  Police  pro  df^ovuuf, 
quod  concorditer  noviter  maritatos 
vivere  optarent.  Alii  ab  Hymenaeo 
quodam,  qui  virgines  Atticas,  diim 
io  littore  sacris  Cereris  opeiarentur, 
a  piratis  raptas  vindicavit,  piratis, 
qui  rapuerant,  inteifectis.  vide  quae 
DOS  ad  Senecae  Tliebaid.  vers.  2G2. 
Alii  ab  vfir^v  meinbranula  (|iije  vir- 
ginibus  in  primo  Veneris  aditu  rum- 
pitur.  Idem. 

8  Vin'  tu  huic  seni  auscultare^  Con- 
tempsit  se  ipsum  dicendo  hide  seni : 
hoc  solum  afferens  causae  cur  audi- 
endus  non  sil,  quod  sit  senex.  Et 
totum  hoc  apparet  laetissinio  vultu 
dici,  Donatus. 

9  Turhas,  lampadas,  tUiidwts]  Bene 
totum  pluraliter  :  ut  qui  repreliendit 
sic  mulla.  Plautus,  '  Qiios  tu  mihi 
parasites,  luscos,  qnos  Summanos 
somnias  ?'  Hiec  igitur  vultu  pronuu- 
tianda  sunt,  ut  appareat  ea  displi- 
cere  dicenti.  Donatus. 

Lampadas]  Faces  quinque  a  pueris 
patrimi^  et  niatrimis  prailatas.  adi 
qua  adnotavimus  ad  ver.->.  507.  vide 
et  Rosinum  lib.  v.  c.  37.  et  qiiiiL- 
Dempsterus  in  paialip.  ad  idem  ca- 
put. Farnahius. 

10  Atque  banc  in  horto  maceriam 
rube  dirui]  Maceria  dicitiir  paries 
nunc  alicujus  dcmacerata.  Donatus. 

11  i'nam  fac  dumum]  Hoc  colore 
v;ilde  plauHibili  utitiir  ad  cos,  (|ui 
banc  affinilateni  c.le)?crant,  i.  c  Mi- 
cioncm  et  .tkcliinuni.  Indc  scena 
»eq.  cum  pcriplirasi  et  incrcmcnto  : 
'  Efo  veto  jubco  et  hac  re,  ct  aliis 
omnibus,  quaui  maximc  unam  faccre 
nos  banc  familiam  ;  coierc,  a<liuvare, 
adjuDgcre.'     Vix  dcsincrc  potest  in 


commendanda  et  ornanda  necessitu- 
diiie.  BcecUrus. 

13  Euge,  jam  lepidus  vocor]  Appa- 
ret Demeam  experiendi  causa  assen- 
tari,  non  quod  animo  facial.  Dona- 
tus. 

14  Fratri  cedes fient perticB]  £legan« 
tins  quam /ra^m.  Idem. 

14.  15  Turbam  domum  adducet  et 
s»mtum,ifc.']  Ex  illis,  quae  ductii  Mss. 
codicum  erui  possunt,  baud  dubie 
comraodius  est,  ut  edidimus.  vide 
etiam  Guyetum.  Baderus. 

16  Ineo  grutiam]  In  gratiam  eo,  boc 
est,  amicos  comparo.  Donatus. 

Ego  lepidiis]  Irridens  adolescentis 
animum,  sic  inquit.  Idem. 

Jube  nunc  jam]  Insultantis  est  ver- 
bum  jube.  tanquam  praestet  iMicioni, 
boc  dicit  Deniea.  Aut  apud  se  di- 
cit  boc.   Idem. 

Jube  nunc]  Quasi  insultantes  dicere 
solemus,  nunc  niinari,  nunc  assis- 
tere,  quern  afflictum  tenemus  :  ita 
et  Micioni  Demca  dicit,  Jube  nunc. 
Idem. 

Jube  nunc  jam  dinumeret  liubylo  illi 
viginti  minas]  Nimis  morale  est, 
quum  de  absente  tanquam  de  prae- 
sente  agimus.  Est  autem,  Juhe  nunc 
jam,  fignra  etiam  apud  Plautum  fre- 
quentissinia.   Idem. 

Jube  Jiuncjam]  Jube  sic  dicit,  qucm- 
adniodnm  ^upra  illc,  qui  quum  alius 
nemo  adesset  aliciii  diceret.  Idem. 

10.  17  Jube  7iunc  jam,  dinuiiurit 
illi  liabylo,  cfc]  C'citiuii  est,  neque 
Donatum  bic  (|iiic<|uani  expedire,  ne- 
que doctorum  virorum  quen(|uaui  ali- 
quid  arterre,  in  quo  vel  Icvitcr  possis 
ac(|uiescere.  igitur  Ciuyetus  duos  bos 
versus  cjii-it.  mallem  ununi  tuntum 
scil.  17.  nam  cetera  satis  coba-rent. 
'  QhuI  mca  r  Ego  lepidus  ineo  gra- 
tiam. jube  nimc  jam  .Syre.  ccssas  ire, 
ac  fdcere  r'  liaechius. 

17  Dinunurel]  Dinumcrit  dixit, 
(juasi  miiltum  nuincrct.  Donatus. 

nil]  I'm  illi  /  C-tesipbonir  Lcnoni  ? 
an  iii><cbino  ^  an  Svro  ?  Idem. 


1502 


NOTit   VARIORUM    IN 


liahylii]  Fratreni  Bahyhmcm  oh  ni- 
niiani  libiiiililateni  vocat  :  an  ^L".it/ti- 
nnm  niinis  jirodiguiii  ?  Idem, 

liabulo]  iMicionom  tiater  Babylo- 
iiein  ii^nominat,  quasi  piudigiini  et 
profnsnin,  in(|uit  Tiiineb.  lib.  xix. 
c.  10.  Naiiniiis  vol  b<tbnh,  vel  batalo, 
vel  bucelo  lejjciuluiii  ariolatur:  quein 
lef^e,  Miscellaneoniin  lib.  ii.  c.  12. 
Farnabius. 

18  Syre,  cessas  ire  acfacere^  'iSiwri- 
Kws  dicitur.  Donatus. 

Diruo]  Hoc  vultu  dicitur  adhor* 
tante.  Idem. 

20  Quum  te  video  nostra  familicB 
tarn  ex  animo  faclum  velle]  '  Ex  aiiinio 
alicui  facere,'  est  id  facere,  quod  ille 
aiiinio  suo  velit:  aut  certe  ex  tola 
mente  pr.rstare,  non  pert'unctoiie  : 
sed  '  ex  an  lino  t'actum,'  bene  factum 
intciligtie  debenius  ;  utsit,  ex  animo, 
quasi  ex  sententia.  Idem, 

21  Digitus  urhilror]  Multa  dosunt, 
et  *  vos,'  et  '  esse,'  et  '  qui  fiatit.' 
Idem. 

22  Quid  tu  ais]  F.o  vultn  dicitur 
'quid  tu  aisr'  quo  videnius  loqui  eos, 
qui  iiiterrofjant  gesticulante  vultu, 
quid  sentiant  de  coiisilio  suo,  qnos 
sciiint  approbaturos  esse.  Idem. 

25  iSic  soleo]  Potest  dpuivda  vide- 
ri,  quippe  quando  tale  consilium 
probat  Deniea,  quod  probaret  ado- 
Icscens.   Idem, 

Sicsoleu]  Formula  applaudendi  sibi, 
tit  supra  ali(|uotiens.  iiec  sine  ilpwvila. 
tameii.  liceclerus. 

ScENAviii.  Scnarii  sunt,  et  Octo- 
narii  lambici.  vs.  0.  duo  :  <]uam  rem 
liic  agit,  vs.  12.  duo:  <iiiid  tu  asine 
huic  auscullas.  vs.  14.  nostri :  insunis. 
De.  age,  da  veniam  quceso  filio,  vs.  19. 
omnes  :  ne  gravare.  vs.  23.  duo :  hoc 
cum  fit,  quod  volo,  vs.  25.  duo  :  facere 
ipsidecet.  vs.  20.  onincs:  ftiris.  vs.  27. 
ut  edid.  vs.  33.  dahitur  quidem  qiumdo 
hie  vult.  vs.  34.  Argent,  nunc  mild  In 
es  germanus  p.  c.  e.  a.  alter  menrum  : 
nunc  tu  mihi  es  germ,  pnriler  et  animo 
et  corpora,  imug  plane  oinittit.  vg.  35. 


<luo:  suo  gladio  hitncjugulo.  Argent. 
suo  bitiu  gludio  jugulo.  vide  Faorni 
notas  de  metro  ordinando  in  com- 
pluribus  Iiujus  sceuiB  versibus.  Bee- 
clertiJi. 

1  Jubct  frater]  Apparet  Micionem 
dixisse,  Cur  diruis  ?  Synim  respoitdisse. 
Quia  hoc  jubct  frater  tuus.  Donatus. 

Jubct  frater]  Dirui  maccriam  scili- 
cet. Idem, 

Jubet/raler]  Videtur  Mitio  inter- 
dixisse  servisne  maceriain  diruerent, 
et  qua^sivisse,  quisnam  iis  autor  esset 
illius  diruendHP,  respondisse  servos, 
*  Jubet  hoc  frater  tuns.'  Farnabius. 

Tunejubes  hoc,  Dcmea  ?]  Interroga- 
tive pronuntiandum  totuni.  ita  erit 
una  persona.  Et  ostenditur  breviter 
ex  hujus  verbis,  quid  prior  dixerit 
Syrus.  Et  mirum  initiimi,  ne  prooc- 
mio  opus  esset  Deniea-,  ad  profiten- 
dain  miitationem  voluntatis.   Donatus. 

Ft  aliis  omtiibus]  Ut  uuptiis  scuili- 
bus.  Idem, 

4  Colere,  adjm'are,  udjungere']  '  Co- 
lere,'  ad  nuriini  pertinet  :  '  adju- 
vare,'  ad  Hegioiiem  :  '  adjungere,'  ad 
Sostratani.  Et  notanduin  'coli'  a 
superiore.  ut  '  Posthabita  coluisse 
Samo  :  hie  illius  arnia.'  Idem, 

Colere]  Subauditur  'jubeo,'  per 
^(vy/xa.  Idem, 

Adjungere]  Plant.  Aulul.  '  Ad  pro- 
bos  pi opiuquitate  proxinie  tc  adjunx- 
cris.'  Farnabius, 

5  Ino  hercle  ita  nobis  decet]  Antiqui, 
si  addebant  statini  verbum,  '  Nos  de- 
cet facere,  nos  decet  dicere  :'  si  non 
addebant,  '  nobis  decet,'  dicebaut. 
Donatus, 

Nobis  decet]  Supra,  act.  in.  sc.  5. 
*  Ut  vobis  decet.'  Graecismus.  Far- 
nabius. 

6  Primum  hujus  vxoris  est  mater] 
Incipit  a  per.suasione,  sed  latenter, 
ita  ut  ea  qna;  proposito  coiisilio  di- 
cendaerant.antedemonstrarit,  quam 
dicat  quid  fieri  velit.  Et  hoc  .semper 
fit  ab  oratoribus  in  his  rebus,  a  qui- 
bus    incipere  non   oportet,   propter 


TERENTir    ADEI>PH.    ACT.  V,   SC,  \ll\. 


1503 


turpilndinem,  ant  incommoditatem 
rei,  qiiap  persiiadeiula  est.  Conside- 
ra  adeo  apud  Virgiliiim,  ul)i  persna- 
det  Iris  niatribiis,  ut  naves  suas  iii- 
cendant,  et  invenies  hoc  ipsuin  con- 
silium nltimum  poni  post  argumcnta 
qoamplurima,  '  Quin  agite,  et  me- 
com  infaiistas  exurite  puppes.'  Et 
initinni  a  possibili  factum  est:  nam 
dicit,  '  Hujus  uxoris  est  mater.'  Do- 
natus. 

Primum  hujus  uxoris  est  mater.  Mi. 
est.  quid  posleu]  Aut  liujus  monosylla- 
bnm  est,  aut,  s  eliso,  posterior  ejus 
gyllaba  per  synaloephen  abjicitur. 
Faernus. 

Primum  hujus  vxoris  mater'\  Orato- 
rie  rei  inopinabilis  suasio  ita  induci- 
tur,  ut  arguraenta  prius  absolvantiir, 
quam  res  ipsa  exprimatur.  sinuil  ope- 
ram  dat,  ne  quod  consilio  inipedi- 
mentuni  objiciqueat  a  filio.  line  euim 
spectat  quod  ait,  pareie  jam  non  po- 
test. Post  banc  expediiioiiem  rei, 
cetera  orando,  instando,  urgcndo 
conficinntui  :  non  sine  urbanitate. 
Baclerus. 

Primum  hujus  uxoris  est  muter]  llii- 
jiis  uxor  liabet  matreni.  Piiinoautem 
proponit  argimienta,  prins  (piain  fpiid 
fieri  velit,  indicct :  quod  in  re  minus 
alias  plausibili  callidc  fieri  recte  no- 
tat  hie  Don.  Farnahius. 

7  Prnba  et  iiiodesta]  I'roba  sibi  :  et 
Modcsta  apnd  alios.  Kt  vide  landcs 
r-onsiliatoribns  invcntas  et  usitatas. 
Dona  t  us. 

lla  aiunl]  Hoc  ita  rrspoudet,  quasi 
dicat,  '  sed  quid  mca.'  Idem. 

S  Scio]  Adliuc  Micio  nun  intcUi- 
git,  quo  res  tendat :  sed  tamen  vuliu 
ijuodam  admirantis,  cur  hoc  dicatur, 
rcspondet.  Idem. 

Parcre  jamdiu  per  unnos  hac  non  po- 
test] Moc  aulcui  addidit,  ne  contr;^  fi- 
lio3  Pater  suadcrc  videalur  niiptiax, 
si  iiiis  coha-ridcs  esse  |)rocrcundoi> 
siiadeat.   Idem. 

Pan  re  jam  diu  per  annos  hac  non  po- 
test] Aliaui  coliocationcm  vcrsui  con- 


gruentcm  liabent  o.  1.  s.  et  Donatus, 
Parerejamdiu  hac  per  annos  non  potest. 
Faernus. 

Per  annos  hcec  non  potesf]  Bene  *  per 
annos  :'  quia  non  est  sterilis.  Donct- 
tus. 

10  Hanc  te  cequtim  est  ducere]  Te, 
Micio,  scilicet.  Idem. 

Et  te  operum]  Te,  iEscliine.  nam  ad 
ilium  convcrsus  a  .Mirione  est.  Et 
qnare  /Eschiiium  operam  dare  aequum 
est?  scilicet  ut  prosit  socrui.  Idem. 

11  HJe  ducere  autem]  INIagnavisin 
pronominibus  posita  est.  nam  'me' 
ille  sic  dicit,  quasi  quern  minime  de- 
ceat.  '  Te,'  ille  sic  respondet,  quasi 
quem  maxinie  oporteat.  Idem. 

Ineptis]  Verbnu)  est,  quod  facit  in- 
eptioj  ineptis,  ineptit.  Idem. 

&i  lu  sis  homo]  Non  '  si  es,'  sed 
'  sis'  dixit:  quasi  in  co  se  hominem 
sit  /Escliiniis  probaturus.  Idem. 

Si  tu  sis  homo]  TE^cliine.  Si  sis,  pro, 
si  esse  voliieris,  et,  si  credi  homo  vo- 
lueris.  Idem. 

Si  lu  sis  homo]  Hie  facete  et  mire 
coegit  yLscbinuui  ad  j)ersuadendum. 
non  enim  dixit,  Si  tu  sis  homo,  persua- 
de: sed  »\c,fuciiit :  ut  ab  illo  non  fac- 
tum, sed  ctiectiim  exigeret.  Idem. 

Si  tu  sis  Iwmo]  Dcmca  Milionis 
nunc  induta  persona,  ctiam  ipsissimis 
ejus  verbis,  quantum  potest,  utitur. 
act.  I.  SC.  2.  'Kt  tu  ilium  tuum  si 
esses  homo,  Sineres  nunc  facere,  dum 
per  irtatcm  licet.'  Kt  act.  iv.  sc.  7. 
'  liunt  nupliu'  :  1)(  lupsi  metum  om- 
neui  :  ha;c  magis  sunt  houiinis.'  Far- 
nahius. 

12  Quid?  tuhuic,  asine,  aiiscultas] 
Aptuni  couvitiiiui  granili  et  faluo. 
Donatus. 

Mi  putcr]  'Mi'  vocalivus  casus 
est,  al)  eo  <|iwjd  est  *  nKim.'  Idem. 

Quid  tu  huic  asine  auscullas]  Plc- 
riquc  iibii  post  quid  lu,  addiint  advcr- 
biuui  aulcm.  non  versus  lios,  in  o.  I. 
roufusos,  ila  digcrunus  :  IMi.  Me  du- 
ccn  autem/  \)i..le.Mi.mi:!  De.  te 
mquam.  Mi.(n(j'<it>.  Dn.situ  sis  homo, 


1504 


NOTyE    VARIORUM    IN 


Ilicfactut.  /Es.  fiiiimtcr.  Mi.  ijiiid  tu 
autein  huic  asUte  ausail(<is>  l)i:.  nihil 
as:is.  Fieri  (diternon  potest .  Mi.  deli- 
ras.  Ms.  sine  te  c.rorcm,  mi  pater.  Mi. 
Inaanis?  tiufer.  DE.n'^e,  daveniitmfl- 
lio.  Mi.  xatin  sunns  es?  I'.go  nnvus  ma- 
rtins anno  demtnn  quinlo  el  sexagesimo. 
Stmt  hi  octonuiii  iambici  acatalecti- 
ci,  iu  qiionini  quarto  ex  satin  eliilitur 
n  :  in  qninto  ex  novus  s,  ut  primus 
pes  sit  tiibrachus,  sccuiidus  anapcp- 
stns.  Fa'ernus. 

13  Fieri  aliter  non  potest'}  A  ncces- 
sario.  Donatus. 

Deliras]  Proprio  vocabulo  usus  est, 
tanqnam  loquaci.  Idem. 

14  Insanis:  aufer]  Congrue  seni 
•  deliras  :'  juveiii  '  insanis.'  Et  '  au- 
fer,' vel  te,  vel  nianuni :  nam  rogans, 
nianum  admovet  scilicet,  dicens  'mi 
pater.'  Idem. 

Aufer]  Aut  'te'  deest,  ant  '  ma- 
nnm,'  aut  pro  eo  quod  est  '  abi :'  ut 
sit,  Anferle.  Idem. 

Aufer]  Te  scil.  id  est,  abi.  Farna- 
bius. 

Da  teniam]  Id  est,  sine  te  exorari. 
vide  Hec.  act.  iv.  so.  2.  Idem. 

15  £g-o  novus  jnaritus]  A  pud  Me- 
nandruni  senex  de  nuptiis  non  grava- 
tiir.  Ergo  Terentius  (dprjTtKus,  '  Ego 
novus  maritus  anno  demuni  qninto  et 
sexagesimo  Fiam,  atqne  anum  decre- 
pitam  ducam  f'  Hie  deest  et  '  qiiis,' 
et'  quid,'  et  'quando,'  el '  quoinodo  :' 
ut  sit,  Quis  f  ego.  Quid  r  novus  mari- 
tus. Quando  f  anno  demuni  quinto  et 
sexagesimo.  Quomodo  r  anum  decre- 
pitam  ducam.  Donatus. 

Anno  demum  quinto  et  sexagesimo] 
Hapc  a?tas  est,  ut  Varro  ait,  etiam 
comicornm  senum.  Et '  dcmum  '  ad- 
verbinm  tarditatis  est.  Idem. 

16  Atque  anum  decrepitam  ducam] 
Hoc  facete  addit,  tanquam  faciendum 
hoc  esset,  si  pueila  duceretur  seni. 
Idem. 

Id  ne  e.stis  uuVwres  mihi]  Hoc  est, 
persuasorcs.  ut  Virgil.  '  Author  ego 
andendi.'  Idem. 


Dicnpilam]  '  Drcrc|>ilam,'  aut 
stomaclid  aniii  ct  irucundo:  aut  'de- 
crepitam,' oiuusi  anitni  et  la^sa;  se- 
nectutis  :  aut  '  decre|iitam,'  cui  sappe 
nioribundiv.  creptiorit  planctu  faniilia. 
id  est  clamaverit.   Idem. 

17  Largilor]  Verbum  est  imperati- 
vi  modi,  futuri  temporis.  Idem. 

De  te  largitor  puev]  Acutius  '  de  te' 
dictum  est,  quam  •  de  tuo.'  Et  bene 
in  enm,  ([iii  promiserat  puellic  con- 
junctioiiem  snam.  Idem. 

19  Da  renium]  Piaesta  beneficium. 
concede  quod  petitnr.  Idetn. 

Da  veniam,  7iegravere,ifc.]  De  Plan- 
to  ex])ressa  sunt  hac,  in  Sticho  i.  3, 
32.  'Sic  face.  Promitte  vero.  negra- 
vare.  est  commodum.  Volo,  inquam, 
fieri,  non  amittam,  quin  eas.'  adde 
III.  2.  19.  (Sfc.    Baeclerus. 

Ne  gravere]  Ne  te  difficilem  p^a^- 
beas.  quia  '  gravem  se '  dicitur 
'  praDstare,'  qui  id  facile  non  pra?stat 
in  beneficio,  quod  potest.  Donatus. 

Da  veniam,  ne  gravere-  fac,  promitte] 
Altrinsecusagentium,fatigantiunique 
verba  sunt.  Idem. 

20  ;Es.  Non  nisi  exorem]  Ex  ratio- 
ne  versus  et  o.  1.  s.  adde  prononien  te, 
post '  nisi.'  Fa'ernus. 

Age,  prolixe,  Micio]  Aut  age  prulixe, 
id  est,  age  benigne  ;  ut  sit  ]>r(dixe  be- 
nigne,  secundum  veteres.  aut  per 
aawSerov,  et  (Wei\\/iv,  age,  correpti- 
vum  :  nt  ad  'prolixe'  subaudiatur, 
nosier  esto,  aut  quid  tale  :  et  Micio 
velut  iiisuavi  dictum  sit.  Donatus. 

Age,  age,  prolixe  Mitio]  Vel  poste- 
rius  '  age  '  cum  '  prolixe  '  jnngen- 
dum,  age  prolixe:  id  est,  benigne,  nt 
Don.  interpretatur  :  vel  si  ut  hie  edi- 
ttim  est,  tum  scntentia  fuerit,  pro- 
lixe te  Mitionem  (verum  Mitionem, 
a  morum  suavitate  et  facilitate  sic 
dictum)  nobis  exhibe:-  vali  prolixe 
jtoster  sis  Mitio :  ut  Don.  hie.  Fuma- 
bius. 

21  Etsi  hoc  mihi  pravum,  ineptum, 
ahsurdum]  'Pravum,'  si  anum  ducit 
nuUo  commodo  suo.     '  Ineptum,'  qui 


TERENTII    ADELl'H.    ACT.    V.    SC.    VJII. 


1505 


aou  votofilioriim  ducat  iixoiem.  '  AIj- 
surdiini,'  liomini  qui  minquam  diixe- 
rit,  et  minqiiani  diicere  voluerit,  seiii 
diici  uxoreiu,  quie  adolescenti  diicta 
noil  sit.  Donutus. 

Atque  alienum  a  vita  mea  videatur'\ 
Reponiiiius  vidctur,  ex  o.  l.s.  Facrnus. 

22  .S*  vos  tantoppTc  isluc  tultis,Jiut] 
Car  hie  iion  vertitiiide  voliiiUateSo- 
strata?  ?  An  quia  illam  conseiitire 
necesse  est,  vel  propter  paiiperiem, 
vel  ob  ainoreni  filiae  suae  ?  Donatus. 

Si  tos  tantoperc  Lstuc  vultis  ;Ji»t]  Ri- 
dicule dixit  et  coinice,  uxoreni  se  du- 
cere,  nou  quia  velit,  aut  deheat,  sed 
ut  olise(iuatiir  jnhentibus.  Idem. 

23  Hue  confit  tfuod  volo]  Perficiliir 
inqiiit  quud  volo  ;  ut  siiniptiiiii  et  tur- 
baui  domnm  recipiat  Mitio,  et  ego 
ineam  gratiaui.  Idem. 

Hoc  confit,  quod  ro?o]  Verius,  quiim 
fit,  ut  Giiyetiis  ex  Mss.  cui  duo  etiam 
iiostri  coiisentiiiiit,  declarat.  Secuin 
liaec  IJeinea.  estcpic  TrapaaKfvri  novam 
snasoriain  niolientis.  ciijus  altera 
pars  ciare  ad  .Micionein  dirigitiir. 
'quid  nunc  <|iiod  restat  r'  arte  fac- 
tum, ut  pliira  sua?>iiriiH  hoc  tanqnarii 
iiltiniiiiii  doiiuinstraret.  Mox  varie- 
tate  notabili,  jiraemissis  iteriini  aigti- 
nientis,  non  infert  totiiin  ronsiimm 
simul ;  Red  bcneficiiiin  primo,  coiii- 
miini  nomine;  postoa  dcinuni  jiecnli- 
aritcr,  iisiim  friictiiin  agri  snbiirbani 
gratis  Hegioni  concedciidiwii  deinon- 
^l^at,  cl  object ioiierii  allatani,  qiio- 
il.iin  qnaiii  ^jriTpoxo/r^w  siiminatim  et 
cuinul>itim,  ut  de  ("ariii,  expedit : 
*  pro  patre  liuic  est ;  bonus  est ;  iioh- 
ter  est;  r^cte  datiii.'  quid  absolii- 
tiiiit  aut  celcriii!)  P  Iklc  a  re  petebaii- 
lur.  quod  »ii()»rest  ad  pcri>onani  per- 
tinct:  lu  dixisli,  eftiigiciKiinn  «oni- 
bus  avaritiu-  int'ainiaiii;  tii  dicti  ve- 
ritaleiii  ru  ip.ta  cnniprobabi.t.  qua  ne- 
cessitate ita  (Mini  ronslrinxit,  ill  lio- 
neste  non  jKisset  dencgarp,  qnod  m- 
gabatiir.  ilrrnin  aiiteni  ravct,  ne  ab 
/lixcliino  alii|iiiil  obstarc  poK.sit,  aut, 
nc   i»    spgre   frrat  lianc   MicioniH   in 


alios  liberalitatem.  non  eniin,  ut  do- 
netur  ager,  sed  nt  usus  fructus  sine 
foinore  concedatur,  suadet.  itaqiie  fa- 
cile assensum  suuin  ji:<chinus  com- 
modavit,  ciim  intenogatiir  :  '  dabitur, 
quandoquidcin  hie'  (i.  e.  yTlschinus) 
'  vult.'  slatim  enim  respondet :  'Mi 
pater'  sc.  fac.  quod  suadet  Demea, 
da  fiuendnni  Hegioni  hunc  agruin. 
Bceclerus. 

Vertim  quid]  Haec  Oemca  seciim, 
de  successu  sibi  plaudens,  et  ad  per- 
gendum  seipsuin  excitans.  Farnabius. 

24  Quid  nunc  quod  rcstitt']  Quod  re- 
stat, pro  quod  sequitur.  An  '  quod  re- 
stat '  tanquam  reliquiarnin  priorom, 
ac  per  hoc  minimum  f  D.matu.i. 

Ucgio  Ills  est  cognatus  proximus] 
Comniendatio  peisoiiis  (juasi  notac  : 
etiam  Micioni,  ob  merita  sua,  Et 
bene  addidit  '  pioximus:'  nam  multi 
gradus  et  veliiti  rami  sunt  propioqiii- 
tatis  in  atfiuitale  et  cognationedispo- 
siti.  Idem. 

25  AdfiuLs  7tol)is]  Rerte,  nam  uxo- 
ris  rognati  niarito  alfinessunt.  Idem. 

Pauper]  Jam  hoc  nomine  apparet 
aliqiiid  tlagitari.  Idem. 

2G  Sub  urhr]  .Sidjinbani.  Fumithiits. 

Quod  locitus  J'orus]  '  Foras  '  dixit, 
locum  pio  persona  poncns  ;  quasi  di- 
ceret, '  nescio  cui  alieno.'  sic  et  iios 
dicimiis, '  audi  quid  <licit  *  ecce  liac,' 
jiro  '  ecce  hie'  Cicero,  '  Hir  tiim  ali- 
us ex  alia  parte.'  Dccst  ergo  aliquid, 
nl  f>it,  quid  locitas  J'liras  viisum.  Aut 
si  Jonn :  Juris  iwsito,  id  est,  alieno. 
Dojiiilus. 

Sub  urbt  isl  piiululum  a.;elli  hie]  To- 
liim  rum  coniciiiptione  proniintian- 
diiin.   Idem. 

Forim]  (Jiiasi  dicerct,  nchcio  mi 
alieno.    i'munliius. 

27  lluic  dniiusqui  fruatur]  Id  e«i, 
<|ui  friiHtiiin  capiat,  non  proprictatt- 
poiialiir.  I'roprie  ergo,  et  ipiasi  de 
jure  dDkit  '  friiatiir."  est  aiitein  '  I'ru- 
Mtiir,'  iilaliir:  ipiia  '  fniinrn  '  diritiir 
MMiiina  giiU,  per  (jiiain  rihiim  lingua 
dimittil  in  ventreni.  Donatiu. 


Delph.  cl  V'ar.  (yliii. 


Ter  en  t. 


1506 


NOTiE   VARIORUM    IN 


Qui  fruatur'\  Qui  friictum  ex  co 
peicipiat,  noii  qui  piopiietatem  lia- 
beat  ad  usmn  non  maiicipiiim.  F<ir- 
nabius. 

28  Bonus  est,  7iostir  est,  recte  datiir] 
'EwiTpoxa<^h^s  liortantis,  et  aavvStTov 
iniilta  cougerentis.  Donatus. 

Bonus  est]  Potiiit  lesponderi, 'quid 
niea  ':'   Idem. 

Bonus  est,  nosier  est]  Haec  omnia 
vultuose,  taiiqiiam  iuvidiain  parsinio- 
iiije  taciat  Micioni.  Et  plus  signifi- 
cat  '  noster,'  quam  si  addatnr,  quid 
noster.  Idem. 

Noster  est]  Bene  addidit.  namque 
dixit,'  pro  patie  huic  est.'  Idem. 

Recte  datur]  Quasi  non  queeratur, 
an  danduni  sit :  sed  illud  solum,  an 
recte.  Idem. 

29  Non  meum  illud  rerbum  facio] 
Nunc.  *  Verbum  '  pro  a^iw/xaTi  posuit, 
quod  uno  stringitur  verbo.  Ergo  '  ver- 
bum,' brevis  seutentia.  Idem. 

Non  meum  illud  verbum  fucio]  Nota 
'verbum,'  pro  sententia.  ut,  'Uno 
verbo  die,  si  quid  est  quod  me  velis.' 
Et,  '  Miseram  me,  quod  verbum  au- 
dio ?"  Verbum  '  dixit,  veram  senten- 
tiam.  nam  verba  esse  a  veritate  dicta 
testatur  Varro.  Idem. 

Postremo  non  meum  illud  verbum]  Ad 
proprium  ipsiiis  testimonium  provo- 
cat,  quod  maximum  in  judiciis  mo- 
ment! solet  esse,  et  miro  artificio 
dixit,  '  quod  tu  Mitio  bene  ac  sap.' 
q.  d.  laudem  tam  boni  et  sapientis 
dicti  tibi  prareptam  nolo:  non  id 
ego  milii  vindico.  Sed  quanto  plus 
meretur  vel  ipsum  dictiun,  vel  dicti 
autor  ;  tanto  probrosius  fucrit  Mi- 
tioni  a  sua  ipsius  autoritate  descis- 
cere,  et  sibi  non  constare.  Fama- 
biua. 

31  Hanc  mnculam  nos  decet  effugere] 
'Maculam'  rep  x^^^'^'^f-V  dixit,  irri- 
dens  opinionem  iVIicionis  :  ciiiia  par- 
simoniam,  maculam  putet.  et  simul 
auxit,  primo  '  vitium,'  deinde  '  ma- 
culam '  dicendo.  Donatus. 

ii  l<ffuf;(re,  dictum  est  vere]  Hnjus 


et  sequentium  vcrsuum  ordinatio  dif- 
ficilis  est:  (|Uie  in  iiunc  modnm  vi- 
detur  posse  fieri,  Effugere  dictum  est 
rcre,  el  re  ipsa  fieri  oportet.  IMi.  Quid 
istic?  dabitur  quando  quidem  hie  volt. 
yEs.  mi  paler.  De.  Nunc  In  mihi  ger- 
manus  es  pariter  cor  pore  et  animo.  Ml. 
gaudeo.  De.  Sua  sibi  gladio  huncju- 
gulo,  ut  primi  duo  sint  trimctii  iam- 
bici:  prior  quidem  hypcrcatalecti- 
cus,  posterior  acatalecticus,  tertius 
trochaicus  tetrameter  catalecticus  : 
cnjusmodi  generis  est  et  sequens, 
constansex  duobus  hemisticliiis,  uno 
in  tine  hujus  scacnae,  altero  in  prin- 
cipio  sequentis.  sane  in  his  versibus 
hiBC  mutavimus,  quod  pro  istuc  feci- 
mus,  quid  istic?  quod  aegre  consen- 
tientis  est,  ut  saepe  alibi:  et  pro  qui- 
dem quando,  quandoquidem  ex  libro 
Victoriano  ;  et  pro  hunc  gladio  jugulo, 
coUocavimus  ex  o.  fere  1.  s.  et  Dona- 
to,  gladio  hunc  jugulo.  Faernns. 

Dictum  est  vere]  Sen.  '  Verba  rebus 
proba.  Facere  docet  Philosophia,  non 
dicere :  et  hoc  exigit,  ut  ad  legem 
suam  qnigque  vivat ;  ne  orationi  vita 
dissentiat.'  Vide  et  Phorm.  act.  i. 
sc.  4.  Farnabius. 

35  Suo  sibi  hunc  gladio  jugulo]  'AA- 
Krjyopia.  et  non  suo,  sed  suo  sibi,  mo- 
raliter,  et  ut  veteres  solent  loqui. 
Donatus. 

Suo  sibi  gladio  hunc  jugulo]  Th  sibi 
redundat,  ut  alibi.  Plaut.  '  Itaque  me 
malum  esse  oportet,  callidum,  astn- 
tum  admodum,  atque  hunc  telo  suo 
sibi  malitia  a  forilxis  pellere.'  at  alibi, 
'  inscientes  sua  sibi  fallaciae.'  Dici- 
tur  autem  Mitio  hie  suo  gladio  jugu- 
lari,  qui  suis  dictis,  et  proprio  quasi 
testimonio  convincatnr.  Farnabius. 

ScENA  IX.  Trochaicis  telrametris 
catalccticis  constat  hapc  scena.  vr.  1. 
Mss.  nostri  omnes,  ut  ed.  vs.  3.  duo, 
ut  ed.  unus  :  fieri  Sy rum  esse  (cq.  vs.lO. 
omnes  :  in  psalt.  istac  em.  vs.  12.  unus : 
denique  hie  fieri  tult.  vs.  17.  omnes  ; 
optim.  q.  mul.  equidem  t.  n.  et  vs.  19. 
haud  dubium  est,  q.  vs.  21 .  omnes  ha- 


TERENTIl    ADELPH.    ACT.    V,    SC.    IX. 


1507 


bent,  oro,  ex  elossa,  vs.  25.  duo  '.frugi 
homo  es.  et  mox  duo  :  prima  cvmulam. 
TS.  26.  duo  :  o  mi  pat.  f.  vs.  27.  omnes  : 
mores  m.  tuos  Demea.  vs.  28.  omnes  : 
fiuod  proluvium.  vs.  31.  duo  :  sedassent. 
vs.  32.  duo  :  jEschine  est.  vs.  33.  duo: 
qnia  non  ista  injusta.  vs.  39.  omnes : 
quid  opus  facto  est.  vs.  40.  duo  :  valete 
plaudite.  unus  :  valete  et  plaudite.  Bce- 
clerus. 

1  Factum  est  quodjusti,  Demea^  Id 
est,  diruta  est  maceiia.  Donatus. 

2  Frugi  homo  es]  Utilis,  nt  friiges. 
Idem. 

Mdepol  hodie  mea  quidem  sententia 
Judico  Syrum  fieri  esse  eequum  liberum'] 
Hoc  est  quod  jamdudum  promiserat 
Syro  :  sed  nunc  opportune,  videtur 
enim  modo  nieritum  prsecessisse.  Et, 
'  sententia  judico,' (cvpioAoy/a.   Idem. 

4  Quodnam  ob  factum]  Jure,  ascribi 
enim  causas  manumissionis,  in  jure 
formula  est.  Idem. 

Quodnam  ob  factum]  Donatus  :'  Ju- 
re,' &c.  Ita  supra  in  Andiia  i.  1.  10. 
et  11.  '  Feci  ex  servo  ut  esses  liber- 
tns  mihi,  Propterea  quod  serviebas 
liberaliter.'  unde  et  '  pretium'  vs. 
seq.  appellatur  libertas,  ob  nierita 
scilicet  persoliituni,  Recte  autem 
Donatus  vocat  liaiic  *  comicamraanu- 
missionem,' quae  mira  festivitate  con- 
ditur,  et  extemporali  liido  festinatur. 
liaclerus, 

Multa]  Oratorie  malait  generaliter 
dicere,  quam  quarere  specialiter, 
quod  invcnire  non  possit.  Et  Micio 
singularitcr  untun  quxrit,  hie  plurali- 
ter  multa  respondet.  Donatus. 

JEdepol  rir  bonus]  Jurat  bonum  : 
quia  prspter  opinioncm  est.  Idem. 

5  E^o  iitos  vobis  unque  a  pueris]  In- 
tclli^it  .Syrus,  laborunteni  pro  sc  De- 
mcara  non  habere  (|uod  dicat:  c-t 
idee  ipse  prosequitur  ordinem  mcri- 
torum  :  srcundum  quern apparet,px-d- 
atjORum  fnissc.  Idem. 

0  Docui,  mnnui,  bene  pruxfpi]  Ridi- 
cule addiintur,  et  tantiiin  roiisuclu- 
dine  :   quia    imputantur   etiarn    facta 


prave,  pro  bonis.  Idem. 

Quce  potui  otnnia]  Bene  '  quae  po- 
tui:'  quasi  plura  vellet.  Idem. 

7  Res  apparet]  Mire  irridet  De- 
mea, sic  tameu  ut  serio  agere  videa- 
tur.  Idem. 

Cum  fide]  Alii  scr.  obsonare  cum 
fide.  Farnabius. 

8  Apparure  de  die  contivium]  Id  est, 
repeute,  neque  ante  praedictum,  nee 
pridie  constitutum.  Donatus. 

Apparare  de  die  conriviutn]  Id  est, 
repente,  neqne  ante  praBdictum,  nee 
pridie  constitutum,  ait  hie  Don.  si 
tamcn  genuinus  Don.  quem  minim 
sit  prisci  moris  el  sermonis  tr.m  im- 
peritum  fuisse.  Olim  enim,  (ab  Hip- 
pocratis  usque  temporibus  certe,  ut 
ex  ipso  liquet,)  rarus  erat  prandio- 
rum  usus.  sed  nee  alia  (quibus  in  usu) 
prandia  fere,  quam  parvi  et  privati 
(lit  Plinii  verbo  utar)  refectus.  De 
die  autem  potarc,  vel  (quod  idem  est) 
epulari,  semper  probro  datum,  ut  in- 
temperantis  ac  voluptuaria;  vita>  ar- 
pumcntum.  Ita  Q.  Curtiiis  luxum 
Alexandri  notat,  quod  '  de  die  con- 
vivia  iniret:'  Et  Liviiis  Panorum, 
quod  '  de  die  epularentur.'  Nee  ali- 
ter  apud  Plautiim,  '  de  die  potare  ;' 
aut  Catulliim,  'convivia  de  die  fa- 
cere,'  capienda.  '  De  die  '  autem 
cum  dicitur,  '  medio  '  siipplendum 
est,  quod  cxprcssit  Horaliiis, '  de  me- 
dio potarc  die  :'  cum  Sol  adliiic  al- 
ius, nee  niiiito  plus  medii  conf'ccit 
itiiieris.  Nam  a!io(piin  ca-na  quo- 
que  ante  Soils  orcasum,  non  cci'pta 
tanttim,  sed  peracta,  multis.  Hinc 
lux  opportuna  verbis  Apostoli,  Act. 
II.  \rt.  et  1  Thcss.  V.  7.  CVterum, 
'  de  die  potare,'  et  '  in  liicem  |)o- 
tare  '  ((|Uie  ronfundiint  iioiiniilli) 
plane  alia,  xcd  nihil  hoc  ad  Teren- 
tiiim.   I'aryiabius. 

9  ()  U'pidum  ro;>u^J  Ut  alibi, '  o  fe8» 
tiviim  caput,'  Arc.  Gr^cc  <pi\r)  «- 
ifiaX^,  \c.   Idem. 

10  I'ontrcmo,  hodie  in  paallria  hoc 
imiindu]   ICt  hoc  totiim   serio  dicitur, 


1508 


NOT^   VARIORUM    IN 


lit  magis  ridicnluni  videatur.  Dona- 
tus. 

Hie  a(()utor  fiiit]  In  re  bona  '  ndjii- 
tores,'  in  re  niiila  '  inipiilsores '  di- 
ciintiir.  r.i'KO  'I'C  atljntor  dicitur  a 
non  irasn-nte  :  a  ciiminante  auteni 
et  iiato,  inipulsor.  Idem. 

Hie  udjiitor  fuit,  hie  curavit]  Ue 
more  repetitiiin  est  'hie,'  quum  di- 
citur, 'hie  adjiitor  fuit,  liic  curavit.' 
Sic  enini  solenius  onerare  audieiiteni 
nieritis  ejus  quern  iaudunius.  Deinde 
quid  non  pnvstitit,  qui  et  officinm 
corporis,  nt  adjutor,  et  curam  animi 
praebuit,  ut  consnltor?  Idem. 

12  Peniqtie  hie  viiH  fieri]  Abutitur 
Demea  sciens  prodigam  voluntatem 
adolescentuii.  Idem. 

13  Syre,  eho  accede  hue  ad  jne]  U- 
trura  nt  eundem  nianu  emittat,  an  nt 
palain  fiat,  jnbet  propius  accedere, 
jnris  public!  consmtudine  Indens  r 
Et  vide  qnani  coniicara  inanumissio- 
nem,  quam  facete  iiiduxerit  atqne 
condi^ne.  Idem. 

Accede  hv.c  ad  me]  Ut  te  circnma- 
garo  ;  qui  nsitatissinius  mannmissio- 
uis  ritus.  Pers.  '  Hen  sterilis  veri, 
quibus  una  Ouiriteni '  (i.  e.  libernm 
honiineni)  '  Vertigo  facit.'  Farna- 
bias. 

li  Et  seorsum  tibi  preeterea,  Demea] 
Effecit  Deniea  plus  quani  volebat. 
nam  qui  conabatur  aniari,  prapfertur 
etiam  his  qui  amantur.  Donatus. 

15  Gaudeo.  lEs.  et  ego]  Gratn- 
lantiuni  Syro  iiacc  verba  sunt :  qui- 
bus de  more  ille,  '  credo,'  respondet. 
Idem. 

Crede]  Vide  Hec.  act,  v.  sc.  4.  v.  5. 
Famabiui. 

L'tinam  hoc  pcrpvluum  fiat  gaudium] 
Integrum,  solidum,  ct  nusquam  in* 
terruptnm.     Donalus. 

Perpeluum  fint  gaudium]  Cui  nulla 
sgriludo  conns  intercedat.  And. 
act.  V.  ^c.  5.  'Ego  vitani  Deornm 
propterea  sempiternam  esse  arbi- 
tror,  (jiiod  voliiptates  eorum,'  &c. 
Funiabiui. 


10  Phriiginm  ut  uxnrem  7neuTn]  Ut 
ipse  Syrus,  ita  uxor  Phrygia  :  secun- 
dum vetercs,  qui  servis  nomina  a  na- 
tionibns  iniponebant.  Dunuius, 

Una  nueiim  videam  libcram]  Hoc  sic 
pronnntianduni  est,  quasi  gaudeat 
se  recordatum  Demean :  quod  quum 
nltro  cogitat  habuisse  *  plene  oblitus 
fuit.  Idem. 

18  Iludic  primam  vximmam  dedit 
here]  Kidiculum  meritum  :  siqnideni 
oportucril  primam  esse  quamcumque. 
an  quia  causa  est,  quod  ingenni  di- 
cuntur  serio  a  nntricibus  liberis  edu- 
candi?  Idem. 

Primam  mammam  dedit]  I.  e.  prima 
mammam  dedit;  mundi  novum  inco- 
lam  prima  cibavit.  Farnabiufi. 

Hercle  vera  serio]  Adverbia  sunt 
confirmantia.  -napiXKov.  Donatus. 

19  Siijuidem  prima  dedit]  Nos  jiri- 
mam  reponinins  ex  aliquot  I.  s.  quod 
convenientius  videtnr,  nt  referalur 
ad  '  mammam.'  Fa'ernus. 

Si  quidem  primam  dedit]  Festive 
hoc  Demea,  cum  alioquin  qujp  serva 
esset,  nihil  magnum  pritstiterit, 
quod  jussa  mammam  praebuerit.  Far- 
nabius. 

20  Ob  earn  rem]  Hoc  eo  vultu  di- 
cit,  quo  rem  veluti  excutimus,  et  os- 
tendinius  moiuenti  esse  nullius.  Do- 
7iatus. 

Argentum,  qiianti  est,  stimito]  Quan- 
to  pretio  valel.  Idem. 

Argentum,  quanti  est,  sumilo]  Hoc 
verbo  nliniur,  \\l  faciunt  qui  persua- 
der(!  ali(|uid  cupiuut.  Idem. 

Quanti  est]  (Quanti  empta  est  :  vel, 
quanti  a  te  astiuiabitnr,  sed  verbo 
tenus  hoc  dici,  nt  tanto  magis  per- 
suadeat,  censct  Uon.   Furnahius. 

21  Dii  tibi,  Demea,  oro  omnes  sem- 
per omnia  opluta  offerant]  '  Omnes 
omnia  :'  antiqua  ele^antia,  et  figiira- 
ta.  Donatus. 

Dii  tibi  Demea,  ifc.]  Ita  Plantns 
Captiv.  II.  2.  lO.'i.  '  Dii  tibi  omnes 
omnia  optata  ofierant.'  Horat.  Satyr. 
II.  U.  'Tibi  Dii  quaecnnque  prccerib 


TERENTII    ADELPH.    ACT.    V.    SC.   IX. 


1509 


Coniinoda  dent.'  Baeclei-us. 

22  Piocessisti  Iwdie  puklirc}  Nunc 
vere  piilclire  processit  Syriis.  Dona- 
lus. 

Processisti  liodie  pulchre]  Ex  servo 
servsc  niarilo,  in  libeiiim  liberae  ma- 
ritiim.   Farnabius, 

Siquidem  poiro,  Micio,  fti  tuum  offi. 
ciumfacies'l  Hoc  est  patroni,  ut  liber- 
tum  non  deseias,  sed  nt  alas  manu- 
missiim.  Plaiitiis,  '  Faeis  melius 
qnani  pars  lenomnn,  qui  libertos  lia- 
bent,  et  eos  desei  unt.'  Donaltis. 

23  Tu  tuum  offic]  Donatus  recte, 
'  patroni  officium,'  interpretatur, '  ut 
liberluin  non  deseral,  sed  alat  nia- 
niimissuni.'  Baeclerus. 

PrcE  manu]  Quod  Plautus  non  se- 
mel,  '  aigenti  pra^sentarii.'  videtur 
enini  rb  prce  hie,  non  teniporis,  sed 
loci  esse  ;  ut  cum  dicitur  '  prae  ocu- 
lis.'  quod  et  Plautus  absolute  dixit, 
*  Trecentos  nummos  Pliilippeos  por- 
tatpiai  sibi,'  |>Iane  ntet  Angli  vulgo, 
beforehand.  Farnabius. 

24  Unde  utatur]  '  Utatur,'  vivat: 
nnde  *  nsura,'  vita  dicitur.  ut, '  Unius 
usuram  liorae  gladiatori  isti  non  de- 
disset.'  An  unde  alatiir,  de  (|uo 
usumfructum  capiat,  et  cujus  tibi 
sortem  rcddat  ?  Et  hoc  melius  :  nam 
idco  addidit,  '  reddet  tibi  cito.'  Do- 
natuf. 

Reddet  tibi  cito'\  Non  rogat  ut  do- 
no  det,  sed  ad  usuni  commodet.  Far- 
nahiui. 

Istoc  riliux]  Hoc  egit  Tercntius,  ut 
convcrsis  officii-*  usfpie  adeo  prodi- 
guni  faceret  Demraui;  donee  par- 
cum  rcddcrct  Micioncm.   Dunudii. 

htoc  viliiin]  Quasi  nihil  minus  :  nc- 
galio  enim  est  Hoccum  o^tendenlis, 
ant  quid  tale,  cum  iWttifiti.  quia  sub- 
aiiditnr  '  rpiicquaiu,'  <;t  '  nou  dabo.' 
Idem. 

Istoc  ci/iitf]  Explicat  c\  Douato 
Ouyctus.   litrclrrm. 

htoc  vUiH.<i]  Q.  d.  Ecouc  ul  tali 
dem  utcndam  prcuniam,  (|uo  nihil 
villus,  levius,  vel  perfidiun'   sed  vel 


ipse  sponte  sua  reprimit  se  :  vel  ab 
yE.schino  piitvenitur,  '  frugi  homo 
est,'  opponente.  F'arnnhius. 

20  i-rtcjf^]  Ne  quid  negatum  in 
fine  fabulije  videaiur,  addidit  De- 
nica  faciet,  et  faciet,  quod  petis  sci- 
licet, quod  irridens  dixit :  quasi  de 
prodigo  dicere  videatnr.  Et  mire 
fitciet:  quia  nee  creilibile  erat  statim 
consensurum  qui  negaverat,  et  per- 
petuo  negatio  esse  in  fine  non  de- 
buit.  Donatus. 

27  Quid  iituc?  qucB  res  tnm  repente 
mores  mutuvit  tuos]  Animadverteuduni 
est,  qua  calliditate  Terentius  quae- 
rens  finem  fabulas,  complere  lajtitiam 
per  ipsum  Demeam  nititur  in  univer- 
ses, qui  in  tola  como-dia  tristis  ac 
saevus  interturbavit  et  vocif'eratus 
est.  Idem, 

2S  Quod  prolubiumi  '  Proluhium,' 
quod  Grxc'i  irpodv/jilaw,  id  est,  promp- 
tus  animus  ad  largiendum.  Idem. 

Quod  proluvium]  Liber  Vaticanus, 
quod  proluhium.  et  ita  etiara  legit  Do- 
natus, sic  dicens:  '  Proluvium,' \c. 
quae  expositio  Donati  cum  proluhium 
optime  quadrat,  c\\m prolutiumm\n\- 
nie.  Fair H  us. 

Proluhium]  Major  quaedam,  et  ef- 
fiisa  libido,  i)a»rans  studium.  Caecil. 
apud  Non.  *  Mearastraria,  quod  pro- 
luhium, quap  voluptas  P  quce  tc  la(rtat 
largitas  r'  A|)ud  A.  Gel.  '  proluhium 
auilicndi.'  Alii  \c<^imt\uc, proluvi um, 
(|uod  aliud  est ;  quau(|uam  et  illud 
hie  non  male  convenirc  possit.  sed 
|)rius  vcrius.  Fiirnahiut. 

Suhita  est  laririlns]  Ro|)entina,  ac 
per  hoc  ipsae>t  iugrata  et  immodcra- 
ta  :  ul  evenil,  quuni  ex  niuii<>  p.ircis 
non  largi  el  liberales,  sed  efl'usi  pro- 
di<;iquc  redduutur.  Donatus. 

•M  It  id  osieuderem]  Abund.it  id. 
aut  iKKfi\(/ts  est,  prii  ;»fr  id.  Idem. 

Quod  te  isti  /milrm,  it  fe^tirum  pu- 
tant]  Mullum  detrasit  IMicioiii,  di- 
cendo  '  te  isli  putaul,'  per  qu(»d  sig- 
nilicatur.errarc  adi)leHccntcs,et  hunc 
non  eiisi:  fcstivnni.  Idem. 


1510 


NOTiE   VARIORUM    IN 


Quod  le  isti  J'acilem  el  fcstivum  pii- 
tiutt]  I'oiie  ill  postrcino  digiiittis  per- 
son.v  hiijus  servat.i  est,  iit  non  pci- 
petiio  coimniitata  viderctur :  ut  Tni- 
ciileiiti  iipud  Flantuni.   fdcm. 

30  Ex  lira  vita]  Ex  vera  et  lauda- 
bili  facilitate  natiirse  tuac.  Farnabius. 

Ex  irquo  cf  liono]  Jure  merito,  vel 
ex  vera  aH|iiitate.  Idem. 

31  I)idnl(;endu]  Attende  indnlgen- 
tiain  a  Deinea  culpa:  adscribi  dcnuo. 
Idem. 

Et  lttri(ic7ido  3Iicio]  Severe  addi- 
tum  est  nomcn  verbis  ex  animo  pio- 
ranti.<.  Idem. 

33  Quia  non  jusfa  injiista,  prorsus 
omnia  omiiino  obscquorl  Proverbiales 
suut  iiujiisinodi  elociitioiies,  '  fanda 
nefanda,'  '  digna  indigna,'  '  velis  no- 
lis.'  Idem. 

34  Missa  facio']  Omnia  soil.  Far- 
nabius. 

Effundite,  emite,  facile]  '  Eft'iindito  ' 
ad  yEsciiinnni  peitinet:  'emite,'  ad 
Ctesiplionem  :  '  facile,'  ad  omnes. 
Dona  t  us. 

Facile  quod  vobis  lubet]  Proprie  re- 
diit  nirsus  ad  amaritudinem  pristi- 
nam.  Haec  eVirpoTrr;  est  figura,  qua 
invitos  nos  permittcre  ostendimus 
quod  nolumus  fieri.   Idem. 

3)  Qua-  vos  potius  prater  adolescen- 
tiam  minus  tidelis]  Hie  ostendit  Te- 
reiitius,  magis  Demeam  siniulas.se 
mutatos  mores,  quam  mutavisse.  Id. 

36  Minus  videlis,  maf;is  impense  cu- 
pills,  consulitis  parum]  Elpwueia,  '  mi- 
nus,' '  magis,' '  parum.'  Idem. 

yidctis]  Providetis:  vel  iwtelligitis. 
Farnabiua. 

37  IIccc  reprehendere,  et  corrigere 
vie,  et  sccundare  in  loco]  Tribiis  tria 
red<lnntur:  et  utratjue  aii|7)TiKa)y.  Ilia 
in  malam  partem  supcriora  :  Ii<ec  in 
boiiam,  quae  inferiora  sunt.  Non  tan- 
tum  eiiini  culpae  est,  minus  provi- 
dere ;  quam  impense  cupcrc  :  nee 
tanliiin    uiali  est,    impense    cnpere, 


quantum  parum  consulcre.  Item  re- 
prehendere bonum  est :  melius,  cor- 
rigere :  ojjtimum,  secundare.  Nam 
qui  reprehendit,  non  continue  corri- 
git :  qui  corrigit,  non  ilico  secundat, 
id  est,  laetissimum  reddit  et  fidelissi- 
muni.  Alii  secundare,  obse(|ui  dictum 
putant.  et  ideo  additum  esse  '  in  lo- 
co :'  (juasi  non  semper  faciendum  sit. 
Ergo  'secundare,'  vel  in  melius  coii- 
verteic,  vel  obscqui  intelligimus.  Do- 

7lUtUS. 

Obsecundare  in  loco]  Pro  re  nata 
obsequi  vobis  et  indulgerc.  Mitio 
de  se  act.  i.  sc.  2.  '  Amat.?  dabitur  a 
me  argentum,  dum  erit  commoduni. 
TJbi  non  erit,  fortasse  excludetur  fo- 
ras,'  Farnabius. 

38  Tibi,  paler,  permittimus]  Noluit 
Terentius  ab  amoribus  filiorum  per- 
petuo  repulsum  patrem.  Donatus. 

39  Plus  scis  quid  facto  opus]  Sicut 
modo  adolescentes  descripserat  re- 
rum  iinperitos,  ita  senem  nunc  a  per- 
itia  luudat,  qui  sciret  quid  faclo  opus 
sil.  Tales  eniin  senes,  5ia  rh  ex*"*  ^'^ 
rns  iixTTiiplas  ofipM.  Aristot.  Etli.  vi. 
11.  Bceclerus. 

40  Sino,  habeat, in  istacjinem  facial] 
Haec  quidem  permit.sio  est:  sed  et 
exceptionem  in  se  continct :  et  cura 
quodam  stomaclio,  et  velut  niinaci 
denuntiatione  profertur.  Donalus. 

In  istuc  Jinem  facial]  Hoc  est,  ant 
ne  aliani  aniet,  aut  ne  alteram  com- 
parct  :  ne  post  istam  luxurictur  ul- 
terius.  Idem. 

Isluc  rede]  Bene.  Et  Micio  non 
discessit  de  proposito  suo,  qui  ut 
peccasse  alias  oslenderet  fratrem  ob 
nimiam  asperitatem,  cum  exceptione 
quadam  laudans  verba  ejus,  istuc 
rede  dixit.  Quasi  diceret,  non  ut 
cetera.  Et  simul  reposuit  ei,  qui 
supra  dixerat,  '  Ut  id  ostenderen), 
quod  te  isti  facilem  et  fcstivum  pu 
tant,'  id  non  fieri  ex  vera  vita,  nt- 
quc  adco  ex  <rquo  et  bono,  \c.  Id, 


TERliN  Til    IlECYR.    PROLOGLS. 


loll 


HECYRA. 


Persona;  Mut(r'\\n  aliis  editionibus 
pliires  siiDt,  in  aliis  pauciores.  Omis- 
sa  fiiit  NiUrix,  act.  v.  sc.  3.  oniissa; 
fuere  ancillze  dua;  Bacchidis.    Faber. 

In  arguincnto  Mureti  Philiimena 
dicitiir  Laclietis  et  Myrrhin*  filia. 
Error  Cbt  memoriae  ;  alioqiii  siiam 
sororem  dtixisset  uxoreni ;  nam  Pain- 
pliiliis  Laclietis  tiliiis  erat  :  at  Pliilu- 
inena,  Pliidippi  et  Mynliina;  filia 
fuit.  Idem. 

Philumena]  In  utraque  Batavica 
editione  niajori,  ciir  bis  posita  sit 
Pliiliimena  nou  video.  Inter  perso- 
nas  niiitas  piielia  est  ;  inter  alias  est 
uieretrix.  hoc  sane  novinn.  Jdetn. 

Senariis  constat.  Boeckrus. 

Prologus]  HdJC  conitedia  prinium 
acta  est  sine  proiogo,  aut  ille  prolo- 
gus periit.  Secnnda;  et  terli.p  edi- 
tionis  prologos  liic  liabes.  Faernus 
ita  distingueiidos  esse  viderat,  et  din 
ante  Faeruuni  Eiigrapliius ;  et  idem 
in  libro  Vaticano  videas.  Faber. 

Duos  esse  |)rologos  Gabriel  Faer- 
nus operosc  docuit.  Fr.  Guyetns 
ntrumque  su^)posititium  credit.  Ego 
malini  Douatuin  hie  et  Eugrapliiuiii 
seqtii  :  qui  et  artein  hujus  praetatio- 
iiiii  icstimant,  et  usum  agnosrunt.  aut 
enini  nulla  ex  Terentianis  fabulis, 
aut  ccrte  lia;c  opus  habiiit  |)rulogo. 
Ii<eckvui. 

Uecyra  est  huic  nomenfuhulci]  Tutus 
hie  jiTolugus  »uhlilcm  corufiiesliont  in  coii- 
tinet,  ob  hoc,  nc  njnrte pojiuluin  ncgicc- 
Iw  /ahultse  renin  facial,  et  facile  rccocet 
in  favoran.  Donatus. 

1  Uecyra  e-it  huic  nonunfabulu]  A 
nomine  cupit,  ut  incognitaui  pruba- 
rct,ctideo  !ipcctan<lani.   Idem. 

llicijra  isl  hiiic  nomen  fahulu]  No- 
minativu  ca^u  tiguiavit:  quum  in  usu 
sit,  ut  dativo  duaniim.  qiiainvis  piu:- 
sto  sint  exrnipla,  quibu^  veteres  per 
omacs  fcrc  casus  lioc  genus  locutio- 


nis  enuntiabant.  Idem. 

Hecyra  est  huic  numenfabulcE^  Ha;c 
primo  data  est  sine  proiogo,  ludis 
iMegaleusibus :  quo  Sex.  Julius  et 
Cornelius  Dolabella  ediderunt,  sed 
occupato  populo  studio  funanibuli, 
displicuit.  Postea  data  est  ludis 
Fuiiebribus  L.  yEniilii  Pauli  :  (pios 
lecerunt  Q.  Fabius  Maximus  et  Cor- 
nelius AlVicanus.  Tunc  quoque  non 
piracta  est,  per  studiuni  populi  circa 
gladiatores.  Teriio  ad  postrennim 
introdiicta,  Q.  Fulvio,  L.  Martiozedi- 
libus,  virtute  actoruni  L.  Ambivii 
et  L.  Turpionis  est  commendata.  Id. 
Hecyra]  'E«upo,  socrus.  Inde  au- 
tcm  nomen  quia  per  socrus  et  soce- 
ro-.  (ut  Don.  in  pra'fatione)  plera- 
que  hie  aguntur.    3Ier.  Cusauboiius. 

Hue  quum  data  est  nova]  Ita  dici- 
U\r,data  cstfabula,  \\l '  data  estceena,' 
'  datum  est  prandium.'  Et  edidit,  a 
data  descendit.  Donatus. 

Hac  quum  data  est  nova,  novum  in- 
tervenit  vitium]  Sic  et  Homerus  : 
Kf7(To  ixiyas  fieyaXciiaTi  XtXocr/xtVoj  l-niro- 
avvoMv.  Et  'dari'  dicitur  'tabula,' 
qiMiui  agitur  :  'stare,'  quum  placet. 
Idem . 

Hue  quum  data  est  nova,  novum  in- 
tervenit  vitium]  2i^AA7ji//ir  prima  :  deest 
enim  'huic:'  et  est  figura  Topoi/o/uo- 
ffia,  nova,  novum.   Idem. 

2  Vitium  et  calamitas]  Bene  secun- 
dum augurt's.  '  Vitium'  ciiin  est,  si 
tonet  tantiin) :  '  vitium  et  calamitas,' 
si  tonet  et  grandinct  simul,  et  (.tiam 
fulmiuet.   Idem. 

Vitium  et  cidamitm]  Translatio  est 
abaiiguriu:  e(  '  vitio  crcati '  tlicun- 
tur  '  consules.'  '  Calaniitas  '  irapi  r^y 
HaXdfi-nv  dicitui  :  '  riadis,'  quia  cla- 
niatiir :  ut  aliud  sit  graiidinix  cidmum 
t'lan^cntis,  aliud  fiirti  aui  doli  muli. 
.Sir  Probiis.   Idtm. 

Vttium  el  calamila.s]     ICx   discipliua 


1512 


NOT^E    VARIORUM    IN 


aiigiiriini  petila  verba,  vitiosi  cnim 
iiiagislrutiis,  vel  vitio  cre.iti,  qui  in- 
tervenienie  aliqiio  infansto  online 
creati.  Mcr.  Casaubonus. 

3  Ut  tuque  sjKCfiiri]  Vitiiini,  quod 
noil  spertnta  est :  Calaniilas,  quod 
non  copuita.  DomUtis. 

I't  neifuc  spi'clari,  neque  cofpiosci] 
Miia  defonsio.  siqiiideni  nonjiidicio 
comoedia  exacta  est,  si  spectaii  co'?- 
no&cique  non  potueiit :  placitura  sci- 
licet, si  audiretur.  Idem. 

Ut  neque  spectari,  neque  coi!^nosci~\ 
Ideo  tlieatrum,  ideo  spectatoics,  ideo 
actores:  quia  major  pars  in  gestu 
est,  quani  in  verbis.  Idem. 

Cognosci]  Vel  probari,  vel  sciri : 
ail  Hecyra  sciri  dicatur,  qua-  sella 
sit  nomine.  Idaii. 

■\  ltd  populus  studio  stupidus]  A  de- 
rivatione  causae.  Non  quia  mala,  in- 
quit,  exclusa  est :  sed  quia  populus 
fiinambtili  admiratione  obstupuit  : 
quod  infra  de  gladiatoribus  dicet,  ad 
coniinuiationcm  causae  inducendam. 
Idem. 

ltd  populus  studio  stupidus]  Hie  ex- 
cusatur  et  populus,  qui  neque  judica- 
vit  de  fabula,  ne()ue  taraen  stulte 
erravlt.  'Stupidus,'  pro  stupens.  ut, 
'  Timidisque  superveuit  j^j^Io.'  Idem. 
In  J'unamhulo]  Qui  Grace,  cxoivu- 
fidTcu,  et  in  twv  OavfiaTOTrotun'  (miranda 
repraesentantium)  nunieio.  Mer.  Ca- 
saubonus. 

5  Pro  nova}  Recte :  jam  enim  non 
est  nova.  Doimlus. 

6  Et  is  qui  saipsit  hanc,  vb  eam  rem] 
Id  est,  ob  eam  caiisam.  quasi  dicat 
non  iterum  acta  est  sine  causa.  Cur 
ergo  non  post  funambulum  relata  »•  st, 
ubi  ille  cessaret  ■'  in  quo  inaluit  ava- 
nim  Poi-tam  populo  inducere,  quam 
sno  operi  diffideniem.  Idem. 

7  Iterum  re/erre]  Supervacuum  est 
'  iterum.'  Idem. 

Ut  iterum  possit  vendere]  Aliis  sci- 
licet ludis.  hoc,  nt  diximus,  ad  lau- 
di-m  falmlaMeferatur  :  postquam  tan- 
tuni  fidnciae  I'oifdt  dedit.  Idem. 


('I  iterum  possit  renderc]  Lege  pos- 
set ;  alioqui  gravissimus  error  sit  ; 
quod  jiini  bis  alibi  nioniii.  Falter. 

It  iterum  possit  rendere]  Donatus 
ad  hindem  tabula-  refert :  Guyetus 
modesliam  poeldf  desiderat,  neque 
pudoris  'I'erentiani  hoc  esse  autuniat. 
Aliter  tameu  de  poeta  actor,  aliter 
de  se  ipse  loqueretur.  cuui  praescr- 
tim,  nee  dissimulandum  uiiquam  ac- 
tori  sit,  se  emisse  fabulam  ;  et  volun- 
tas emendihic  potius,  qiiain  avaritia 
vendendi  spectari  debeat :  considera 
vs.  nit.  prolog!  sequentis.    Bceclerus. 

Ob  eam  rem  noluit  iterum  re/erre, 
ut  iterum  possit  vendere]  Redd  it  cau- 
sam,  cur.  post  funambuli  spectacula, 
intcrmissa  fabula  non  sit  relata,  sive 
di-nuo  introducta.  ideo  scilicet,  quia 
maluit  in  novos  ludosdifferre,  ut  turn 
pro  nova  (tanta  Poetaf  fiducia)  ven- 
deret.  atque  ita  maluit  avaniin  Poe- 
taui  (ut  recte  Don.  Iiic)  inducere, 
quam  suo  operi  diftidentem.  Mer. 
Casaubonus. 

8  Alias  cof^nostis  ejus;  quceso  nunc 
hunc  noscite]  Mire  illi  favorem  petit 
ex  aliis,  quaj  spectator!  nottE  sunt. 
Donatus. 

Ejus]  PoetLp.  Quasi  hjcc  omnino 
nota  sit.  At  in  Andria,  quae  omnium 
prima  est,  aiiier  ait,  '  Ut  pernoscatis 
et  quid  spei  sit  reliqiium:  Posthac 
quas  faciet  de  integro  conioedias, 
Spectandae,  an  cxigendae  siiit  vobis 
prius.'  Idem. 

Alter  Prol.]  Senarii  sunt.  Ba- 
clerus. 

Orator  ad  vos  venio  ornatu  prologi] 
Magna  arte  hie  prologus  scriptus  est,  et 
nimis  orulorie.  Nam  tntiens  expulsa  fa- 
bula, quomodo  linneste  revocari  potuit  in 
proscenium,  msi  prima  ipsa  impudentia 
pro  fiducia  proferretur!  deinde  actor 
ptritissimus  ipse  Ambicius  probaret  et 
Poitam  it  comadiam,  cujus  authoritus 
elucet  ex  verbis?  lum  deinde  subtiliter 
novo  Poeta,  a  vetusto  et  magna:  autho^ 
ritutis  Ccccilin.  peteretur  exemplum,  et 
peteretur  ingeiiiosissime?  Nam  quod  ru-« 


TERENTII  HECYR.  PROLOGUS. 


1513 


di  Terentio  contigit,  accidisse  menwrn- 
tur  veleri  Ceecilio  :  quod  huic  semel,  ilti 
strpe :  quod  huic  in  aliis  nunuiuam,  hue 
Uli  fere  in  omnibun.  quod  huic  prater 
Hecyram  et  acta  et  prohatcB  sunt  ce- 
tera: Uli  partim  exuctce,  jxirtim  vix 
probata.  Itaque  his  omnibus  argumen- 
tis  id  actum  est,  ut  ncque  desperanduni 
sit  de  Terentio,  quod  explosus  est:  ut 
nihilominus  Uli  tantum  atlribuendum 
sit,  ut  aut  par  Cacilio,  magiio  tunc 
Poiita,  aut  uUro  meliur  etiatn  esse  pos- 
ait.  Hie  autem  L.  Amblvius,  hislrio, 
fait  actor  comadiarum.   Donatns. 

1  Orator  ad  vos  venio]  (iratorem 
aiidire  oportere,  jus  gentium  est,  ora- 
torem  non  licet  injuriain  pati.  Ideo 
ergo  ne  expellatiir,  non  se  prologiiin, 
sed  oratorem  noniinat.  Plaiitiis: '  Im- 
pia  secrete  oratorem  verberas.'    Id. 

Orator  ad  tos  tcnio^  Hie  noviis  Pro- 
logiis  (ut  in  Plantin.  et  aliis  pleris- 
qiie,  editione)  incipit,  cum  bis  jam 
exacta  fabnla  tertio  non  sine  peri- 
culo  rediiceretnr,  alque  adeo  Prologo 
siugidari  arte  elaborate  (<;!!aiem  hiinc 
esse,  pluribus  docet  Uon.)  indigeret. 
Loquitur  autem  L.  Ambiviiis,  lii!<trio  ; 
magnse  turn,  ut  videtur,  apud  popu- 
lum  existimationisi    I\Jer.  Cusuubonus. 

2  Sinite  exorntor  ut  sim]  '  Orator' 
est  dum  agit :  'exorator'  quum  im- 
petraverit.  Ita  illiid,  dicentis  ;  boc, 
jam  effecti  significatinnem  liabet.  Et 
'orator'  est,  cui  causa  dcfendeuda 
niandatur.    Donalus. 

llodtm  utjure  uti  »enem  liceal]  Ut, 
'  Me  liccat  catiis  miserari  insontis 
amici.'    Idem. 

3  (^uo  jure  sum  usus  adolescent ior'\ 
Tanquam  aiiud  agciin  afi'crt  cxeuipla, 
quibu-.  ostcn<Jal,  tiirpe  non  «'sse  Te- 
reutio,  exclu.sam  esse  unam  iilius  fa- 
bidani,  qiiuni  miillorum  Poetanim 
niultif-  L-xactif-  siiit :  tit  in  bin  Ca-rilii, 
ciijiis  illo  tempore  magna  uMllioritus 
fuit.  lilt  m. 

AdolcMcenlior]  Ha-c  coinpar.iiio  nii- 
nun  a  po'<itivo  iioiiat,  et  vim  diiniou- 
tivam  exprimit ;  ut,  *  Jam  teuior,  5cd 


cruda  Doo,  viridisqiie  senectus.'   Id. 

4  Noras  qui  exactas  feci  ut  inrete- 
rascerent]  2uAA7ji(/iy.  '  Inveterasce- 
rent,'  denuo  agerentur.  quia  nondum 
acta,  nova  dicitur  tabula.    Idem. 

Novas]  Ca;cilii  sc.  veteris  poetJe 
Comici  celeberrimi.  Mei'.  Casaubonus. 

Exactas]  Expnlsas.  Donatns. 

Inreteruscerent]  In  consuetudinem 
venirent,  spectarentur,  amareutur. 
Idem. 

5  Ne  cum  Po'eta  scriptura  ecanesce- 
ret]  Causa  facti  lionestior  est,  non  se 
Poctaj  unius,  sed  ipsius  Poeniatis 
causa  laborare.  Idem. 

Sciiptura]  I^uema,  fabula.  Mer. 
Casaubonus. 

(5  In  his,  quas  primum  C'acili  didici 
noras]  A  simili  aryumentuui,  quod  fit 
per  comparationem  artlficiosam  et 
oratoriam  rerum  ac  personarnrn. 
Donatns. 

7  I'artim  sum  earum  exact  us,  partim 
vix  steti]  Vide,  plus  esse  in  exemplo  : 
siquidem  partim  exactve  sunt  Ca'cilii 
fabula^,  partim  vix  admissa-  :  quuni 
una  Hecyra  exclusa  sit.  Et  est  sen- 
sus,  aut  displicui,  inquit,  aut  in  ali- 
quibus  vix  piacui.    Idem. 

Partim  sum  earum  exactus]  Pro,  iu 
aliis.  Et  simul  splcndida  locutio  est. 
'  Partim  '  adverbium  est,  Et  propric 
locutus  est :  nam  '  fabulaj'  aut  '  agi ' 
dicunfur,  aut '  stare.'  Idem. 

Partim  eitrum]  In  parte  earum.  ut, 
'  i>artim  liominum,'  pro,  pars  bomi- 
num :  de  quo  Aul.  Gell.  I.  x.  c.  13. 
M.  C'lsauh. 

Partim  vix  steti]  (Juid  igitiir  mi- 
rum,  si  Terentio  Poi-ta-  in  una  acci- 
dit,  quod  Ca-rilio  in  multisr   Idem. 

H  Quia  sriebam  dubiam  fortuuam] 
Non  igitiir  Porta;  culpa,  sed  casus 
est:  nam  ideo  f'ortuna.'  eventum  ex- 
tulit.    Donatus. 

Dubiam  furtunam  itse  icenicam]  An- 
tlijiiiHoinii  liltri  sctmicam  per  -.v  <lipii- 
tUungnm  liabeut  :  el  MilrH  »c<micos. 
ita  el  apud  Virgilium  '  ^cu■ni<l  decora 
alta  futuri*,'  in  autiquis   libris  scrip< 


1514 


NOIVE    VARIORUM    IN 


tiiin  est :  ita  ct  in  vetiistis  inarmori- 
bus.  eoqtic  niodo  ctiiiin  scrilipncimn 
assent  Vaiio  libro  de  lingua  Latina: 
Item  I'lisciaiius.  Nam  iiiiod  ad  tcs- 
tiiDoiiia  aiiti<|uonim  lapidiim  t'acit, 
cum  alia  otiam  oitaie  possem,  libct 
bic  poiiere  iiiscriptioneni,  qiiam  niihi 
I'etnis  Victorias  dedit,  a  se  inventam 
Vulsiiiiis  ill  bortuio  (piodam,  nota- 
taniqoe  diiigeiitrr  :  cum  ipsi  miriini 
videretur  verbum,  <|iiod  diicitiir  e 
Graeco  sermoiie,  a  Latiiiis  bominibiis 
aliter  atqiic  ipsi  faciant,  srribi  soli- 
tiim  :  est  eiiiiii  Grjecis  CK-qv^  et  irpo- 
aicr)Piov'  litteia  vero  r),  in  e  piodiic- 
tiiin  lutitari  solet :   l.  cominius  l.  f. 

AN.  C.  CANULEJUS  L.  F.  T.  TULLIUS 
T.  F.  KANUS  I,.  HIRRIUS  L.  F.  LATINUS. 
im.  VIR.  THEATRUM.  ET  PROSCENIUM 
»E  SLA  PECUNIA    FACILNUUM    COERA- 

VERUNT.   Fa'ermis. 

9  Spe  incerta  certum  mild  laborem 
:tustiili]  Senteiitiose,  et  varum,  nam 
ubi  ceria  spes  est,  niliil  opus  est  la- 
bore  certo  ac  vehementi.   Donatus. 

Spe  incerta]  Pro,  spei  incertae.  an 
deest  *  inr'  Idem. 

Iiicertu  cerium]  Honesta  figura,  qiiaj 
dicitur  afxifleo-is.    Idem. 

10  Easdem]  Exactas.  Idem. 
Ccepi]  Difficultatem  facti  et  nioli- 

men  ostendit.  Idem. 

Ab  eodem]  Caecilio  scilicet.    Idem. 

11  j\oi-«.v  studiose,  ne  ilium  ab  stu- 
dio\  Tlapo/xuiov.   Idem. 

Ne  ilium  ab  studio  abducereni]  Ite- 
rum  causa  honestatis.  Idem. 

12  I'lrfici  nt  speclari'utur]  Attende 
quantum  pondus  liabcat,  quod  non 
*  feci'  dixit,  sed  potius  '  perfeci :'  ut 
niolem  diHi<  iiltatis  ostcnderet.  Idem. 

13  PUicilw  sunt]  Nota  participium 
sine  origiiie  verbi.  Idem. 

Ubi  sunt  cognitw,  plticitw  sunf]  I'>le- 
gans  promissio,  et  banc  placiturani, 
si  cognoscatur.  et  est  conjectura  a 
futuro  tempore.  Idem. 

Ita  Poitam  restitui  in  locuvi]  Mire 
non  Catcilium,  sed  Potitam  :  ut  boc 
generaliter  populo  prac8titissc,  non 


uni  boniini  videatnr.   Idem. 

I'd!  linn]  Ca-ciliuni,  so.  Mer.Cusuub. 

llestitni  in  lucu)n]  (iuia  remotum 
et  cx(  lusum,  dixit.  DotuUus. 

14  Prope  jam  remmoium]  Gemina- 
vit  m  secundum  antiques,  (pii  onines 
in  verbis  iiqnidas  duplicabant.   Idem. 

15  Ab  studio,  atr/ue  ab  labore]  Bene 
ostendit  sc  populo  profuisse,  Caci- 
liiim  I'oetani  ad  laborem  revocandi. 
Idem. 

Ab  studio,  atque  ab  labore,  ulque  ab 
arte  musica]  Ultimum  ab  versus  ra- 
tio non  admittit;  quam  partictilam, 
etiam  Uonatuin  ibi  non  agnovisse, 
quisquis  verl)a  ejus,  quamvis  aliqua 
ex  parte  corrupta,  attentius  conside- 
raverit,  judicabit.  quaj  nos,  partim  ex 
ipsius  Donati  libris  scriptis,  partim 
ex  ejus  sensu  emendata,  ita  Icgimus, 
Ab  studio,  aique  ab  labore,  atque  arte 
musica.  Versus  Virgibani  idciroo  ab 
Donato  addueti  sunt,  ut  ostenderet 
quod  sicut  in  iis  ter  dici  debebat,  hie 
alii,  et  tamen  non  nisi  bis  dictum  est, 
quia  tcrtio  loco  commode  subauditur, 
ita  etiam  fieri  debet  in  liac  particula 
a/>,tertio  loco  subaudienda.  Haec  cum 
soripsissemus,  postca  nacti  librum 
Victorianum,  invenimus  ita  prorsus 
in  eo  scriptum  fuisse,  atque  arte  mu.si- 
ca ;  sed  deinde  alia  manu,  aiiaque 
atramento  interposituni  fuisse  ab. 
Faiirnns. 

Atque  arte  musica]  Ab  tertio  com- 
mode subaudiondum  est :  ut,  '  Hie 
portas  alii  eifodiunt,  hie  alta  tbeatri 
Fundamenta  locant  alii,  immanesquc 
columnas  Kupibus  excidunf,  soajnis 
decora  alta  futuris.'  Donatus. 

10  In  prasentia]  Statini  ut  a  popu- 
lo cjiciebatur.  Idetn. 

Si  scripturam  spretissem  in  prasen- 
tia] Cum  a  popido  spretae  et  explosa: 
Ca;cilii  fabuia?.  Mer.  (Jasaubonus. 

18  i'l  in  otio  esset  potius  quam  in 
negotio]  Ex  ipsis  rfruni  ncmiinibus 
ostendit  facililatem  deterrendi.  Do- 
natus. 

20  Nunc  quid   petam,  vicu    causa] 


TERKNTII  HECYR.  PROLOGUS. 


1510 


Bene  '  petani '  et  '  mea  causa,'  qua- 
si orator.  Idem. 

Mea  causa  aquo  aniyno  attetiditej 
Commendatio  personiE  levis,  per  ali- 
am  personam  graveni,  secundum  prze- 
cepta  in  Rheloricis.   Idem. 

21  Hecyrum  ad  vos  refero]  A  cau- 
sa principium  narrationis  inducitur. 
Idem, 

Ilecyram  ad  vos  refero'\  Principium 
a  principali  quaestione,  an  cognitasit, 
etan  spectanda  sit.  Idem. 

Quum  nu/ii]  A  persona  dicentis. 
Idem. 

22  Ita  eam  oppressit  calamitas']  Hoc 
siiccedit  pro  iilo,  quod  est  a  persona 
adversariorutn.  Simul  ad  fortunam 
retulit  culpam  populi :  non  euini  dix- 
it quod  praesto  erat.  Idem. 

23  Eam  calamitatem]  '  Calamita- 
teni '  repetit,  ne  nos  fabulam  ilium 
dicere  putaremus.  Idem. 

Vestra  intelligentia]  Ab  auditorum 
persona.   Idem. 

24  Nostra  industrial  Kursns  a  sua. 
et  bene  irfpiipfidati  nsus  est :  ne  dice- 
ret,  '  vos  nobis.'   Idem. 

25  Quum  primum  eam  affere  ccepi] 
Jam  liinc  narratio  siiblilis  inducitur, 
et  ut  non  Ixdat  populum,  ct  ut  dcfen- 
dat  Poi-taui.   Idem. 

fugdum  gloria]  Ufpi<ppa(ns  ami  jov, 
pugiles  etiam  gloriosi  :  nt  minus  tur- 
pe  sit,  antelatos  eos  esse.  Siciit  \'ir- 
gilius, '  Vastis  cum  viribus  etlert  Ora 
Darns,  niHgnoque  viruui  sc  niurniuru 
tollit,  Solus  (|ui  I'aridcm  solitus  con- 
tendere contra.'  Hac  est  gloria  pu- 
gilum,  gratia  timauibiili.   Idem. 

I'ugilum  glmia]  '  I'ligil  '  dictus  e>-t 
apugna:  et  '  pugna  '  a  pngno.  \'e- 
teres  namque  ante  usuni  ferri  et  ar- 
inoruui,  piignis  et  calciliU"-,  et  niorsi- 
bufi,  corporuiu({ue  luclatiunc  certa- 
bant.  Idem. 

Piit^itum  tfloria,  i'unamliuli  euilein  (if - 
ce».fit  cspectiiliu]   UoKuKoyia.  Idem, 

Pugilum  gloria, funamhuli,  ifc]  Ho- 
ratius  tractavit  liunc  locum  ri|)ist.  rr. 
1.  '.Sa.-pectiani  audaccm  lugal  liuc  ter- 


retque  potitam.  Quod  uumero  plures, 
virtute  et  honore  minores,  Indocti 
stolidiqne,  et  depugnare  parati.  Si 
discordet  eques,  media  inter  carmina 
poscunt  Aut  ursum  aut  pugiles.  his 
nam  plebecula  gaudet.  Verum  equitis 
quoque  jam  migravit  ab  aure  voliip- 
tas  Omnis,  ad  iucertos  oculos,  et  gau- 
dia  vana,'  &c.     Ba-clcrus. 

Fugilum  gloria]  Qui  pro  gloria  pug- 
nant,  et  quorum  victoriae  niaxime 
gloriosa;  solent  esse.  Cic.  '  Acinas 
pugil,  Olympionices,  quod  est  apud 
Gra?cos  prope  majus  et  gloriosius, 
quam  Romas  triumphasse.'  vcl  '  pti- 
giluni  gloria,'  i.  e.  pugiles  ;  ut  apud 
Graecos,  Pirj  npid/xoto,  i.  c.  Tlpia^ios, 
iephv  fiffos  'A\Kiy6oio,  i.  e.  Alcinoiis, 
et  id  genus  alia.  Mer.  Casaub, 

Funambuli  eodem  accessit  expectatio'] 
Duplex  causa  ad  unam  cxclusionem 
adliibetur.  Donatus. 

Accessit  expectatio]  Narratio  cnr  ex- 
clusa  sit.  hoc  est,  non  I'oiita;  culpa 
dejecta  est,  nee  judicio  populi:  et 
jdeonuncadmittenda  est.   Idem. 

Expectatio]  Desideriuni.  ut  Virgil. 
'  Expectate  veuis.'  Idem. 

27  Comitum  conventus]  Utium  eos 
coniites  dicit,  qui  sunt  pugilum  as- 
sectatores  f  an  servos,  (lui  dumlnos 
sequuntur  ?  Idem, 

Comiliim]  Qui  pugiles  affectaban- 
tur.  vel  seivi,  ut  <iui  de  picbe  homi- 
nes. Hor.  '  Arcta  dtcct  sanum  conii- 
tem  toga.'  Mer,  Casauhonu.s. 

Studium]  Certamen  diversis  faven- 
tinm.    Donatus. 

Clamor  mtdicrum]  Bene    muliirum 
non  enim  limet  eas,  (|uibus  sullraga- 
ri  vel  refragari   nun  licet   in  tlieatro. 
Idem, 

2H  It  ante  Irwpus  exircm  Joras]  Tcf 
i^ovOtviciKJi,  ne  graveni  pasHus  videa- 
tiir  injiiriam.  Idem. 

2'.(  Vctirc  in  noni)  'AyriOtTov  pri- 
niiiin.   /(/cm. 

Vetcrein  nova  cirpi  uti  consuitudine] 
Ni^i  novani  ('(im(i:iliaiii  intellexeris, 
noncrit  apcrta  scnlentia.  nam  ct  su- 


1516 


NOT^    VARIORUM    IN 


pra  dixit,  '  Nnnc  ha>c  plane  est  pro 
nova.'  An  a  Terentio  '  nova'  iilco 
dictum  est,  quia  niini(|iiain  alias  ex- 
cliisus  est  ?  Et  bene  '  vclere  :'  iit 
ostrndat,  Impc  nop  esse,  qiiodet  aliis 
Poetis  sa»pe  conlii;eiit.  Idem. 

Vetere  consuitudine]  Qua  nsus  fiic- 
ram  in  Caicilianis  fabulis.  3Iei:  Ca- 
sauhonus. 

In  nova]  Coma'dia  sc.  novae  enim 
Terentii  Contoediae  si  cum  Cseciiianis 
com  parent  11  r.  Idem. 

30  In  experiundo  ut  essem']  Ovid. 
*Sed  quid  tentare  nocebit.'  /</<•»?. 

Re/ero  dcnuo]  Aut  '  re '  abnndat, 
ant '  denuo.'  Donulus. 

31  Prima  acta  placco']  Rationabili- 
ter  dixit '  primo  :'  quia  quinqne  sunt 
actus,  partes  fabnla;.  Idem. 

Placen] '  Placeo  '  dixit  pro  eo  quod 
est,  tabula  placet,  aut  Terentius. 
Et  mire,  Non  diu,  inquit,  pependit 
judicium,  sed  statim  placuit :  ut  quod 
sequitiir,  non  judicio,  sed  pertnrba- 
tione  fartninsit.  Idem. 

Cum  interea  rumor  venit  datum  iri 
gladiatores]  Hoc  abliorret  a  nostra 
consucludine  :  veruntamen  apud  an- 
tiquos  gladiatores  in  theatro  specta- 
bantur.  Idem. 

32  Datum  iri]  '  Iri '  dixit,  ut  fabii- 
1am  commciidet  :  ut  et  omnia  specta- 
tori  et  populo  dicantur.  Ideyn. 

31  yon  piitui  tulari  locum]  Facote 
repetit  'locum.'  Idem. 

35  Nunc  turba  nulla  est]  'AvranSSo- 
ais  irphs  rh  lumulluantur.  'Turlja,'  id 
est,0(5pt//3e)s.  Idem. 

Nunc  turba  nulla  est :  otium  et  silen- 
tiumest]  '  I'urbam'  retulit  ad  id  quod 
supra  dixit, 'Clamor  muliernm.'  '  O- 
t'mm,' irpbs  rh  '  pugnant :'  '  Silenli- 
uni,' Trpis  rb  '  Clauiant.'  Idem. 

\unc  turba  nulla  est :  otium  et  silen- 
tium  est]  (jux  adiiortatio  per  enunie- 
rationeni.   Idem. 

Sunc  turha  nulla  est]  Liber  I'embi- 
nn«  et  Donatus,  non  est.  Faiirniis. 

3fi  Agendi  tempus  mild  datum  est] 
Ab  /Edilibus  ncilicet.  Donulus. 


Agendi  tempus  mihi  datum  est]  Do- 
natus  :  ab  .Edilibus  scilicet.  Non  pu- 
to.  '  leinpus  '  est  liic  Kaiphs  (VKaipla. 
quia  turbae  nullce  sunt,  ideo  tempus 
niilii  opportuniim  datur  ad  agendum. 
Baclerus. 

37  Vobis  datur  potestas  cnndecorandi 
ludos  scenicos]  Quasi  et  aliquid  agat 
populus,  quuni  spectet.  Donatus. 

38  Nolifesinere  per  vos]  2x^M«  5m- 
volas,  pTjropiKr)  iirlvKri^is.    Idem. 

Artem  musicain]  Oratorie  :  quasi 
non  Terentii  causa  agatur,  sed  artis 
musicse.  Idem. 

Artem  musicam]  Poeticam.  Supra, 
'  at(|ue  ab  arte  Musica.'  Mer.  Casau- 
bonus. 

40  Me<B  auctoritati]  Quia  jam  senex 
est.  Donatus. 

Mece  auctoritati  fautrix  adjutrixque 
sit]  Qua  Terentium  probo.  et  est 
figura  avaXoyia.  Vult  aiitem  se  esse 
ejus  autlioritatis,  ut  et  jjopiilo  placere 
jam  debeat,  qui  ipsi  placet.  Idem. 

Mea  auctoritati]  Donatus  ad  fidu- 
ciam,  Eugrapliius  ad  spem  actoris, 
non  inerudite  retulit.  Utrumvis  su- 
mas,  non  deerit  ratio  explicandi. 
In  Eugrapliii  nota  pro,  ad  clangendum, 
lege,  ud  agendum.  Adde  ejusdem 
Eugrapliii  nolam  ad  vs.  47.  ubi  iti- 
dem  de  auctoritate  actoris.  Bacle- 
rus. 

Mece  auctoritati]  Qui  Terentium  tn- 
tari  et  erigere  in  me  snsceperim.  Mer. 
Casaubonus. 

4\  Si  mimquam  uvare]  Commenda- 
tio  ab  ante  dictis,  id  est,  a  personae 
adlrib[ilis.  Donatus. 

Si  numquam  avare]  A  meritis  de- 
tensoris  argumentum  ad  laudem  fa- 
bula;.  Idem. 

Si  numquam  aiare]  Per  hapc  verba 
Terentius  vult  demonstrare,  quam 
gratis  author  sit,  qui  siias  conKC- 
dias  probet.  Sic  Horatius,  '  Ea 
(juum  respondere  coueris*  Qua-  gra- 
vis yEsopus,  quae  doctus  lioscius  egit.' 
Idem. 

42  El  eum  esse  quastum,  in  animnm 


TERENTII    HECYR.    ACT.    I.    SC.   I. 


1517 


indiuri]  Modo  non  numquam  subaiidi- 
tnr  :  sed  si.  ut  sit,  Et  si  eum  esse, 
&c.  Idem. 

Maximum,  quam  maxime']  Inique  ini- 
qui,  vapofioiov.  Idem, 

43  Quam  maxime  serrire  vestris 
comtnodis'\  Plus  dixit  '  coinniodis,' 
quam  si  diceret   '  voluptatibiis.'  Id. 

Vestris  commodis]  Vestree  volupta- 
ti.  Mer.  Casaubonus. 

44  Sinite  impetrare  me,  qui  in  tute- 
lain  meam}  Ordo  est,  Sinite  impe- 
trare  me,  ne  eum  circumventura  ini- 
que iniqui  irrideant,  qui  in  tutelam 
nieam  studium  suuni,  et  se  in  vestram 
comiiiisit  fidem.  Donatus. 

44.  45  Qui  in  tutelam  meam  studium 
suuni]  Eugrapliius  :  '  Poiita  cnim  quo- 
dammodo  auctoie  commendatiis  est.' 
Lege  :  acton  commendatus  est.  Bcecle- 
rus. 

45  Se]  Suani  personam.  Mer.  Ca- 
saubonus. 

47  Mea  causa]  Quasi  orator,  '  cau- 
8am  '  dixit.  Donatus. 

Mea  causa,  causum  hanc  accipile] 
Hoc  oratorie.  sic  enim  fit,  quum  per- 
sona ad  commeudationem  affertur. 
Idem. 

Mea  causa,  causam]  Uapovonaala. 
Idem. 

Mea  causa  causam  hanc  accipitc,  et 
silentium,   Sfc]  Ait   Faernus   versum 


laborare,  nisi  to  lumc  tollatur.  Miror. 
Nam  '  mea,'  '  nieo,'  '  meos,'  &c.  pro 
raonosyllabis  censentur  ;  quod  et  ipse 
dixit,  centies.  Faber. 

Et  date  silentium]  Quasi  fabulae  ac 
Poetae.  Dotiatus. 

48  Ut  liheat  scribere  aliis]  Oratorie 
aith  TTjs  *  «cATHOS.  Idem. 

Mihique  ut  discere  novas  exjyediat] 
Proprie  discere ;  docet  enim  Poeta, 
discitscenicus.  Idem. 

49  A'oivw  expediat  posthac]  Ab  utili 
argumentatio  est.  et  bene,  ut  expedi- 
at:  tanquam  facturus  sit,  et  si  non 
expedierit,  dum  qnastum  maximum 
servire  populo  putat.  Idim, 

Prttio  emptas  jneo]  jllstimatione  a 
me  facta,  quantum  jEdiles  darent : 
et  proinde  me  periclitante,si  abjecta 
fal>ula,  a  me  pretium,  quod  Poetae 
nunieravcrint,  repetant.  Ergo  tneo, 
a  me  facto, a  mestatuto.  nam  qnomo- 
do  alibi  dixit,  '  Postquam  /Ediles 
emerunt.'  Et  bene,  ut  sequatiir  po- 
pnliis  judicium  ejus,  qui  a>stiniare 
vere  fabulas  potuerit.  Idtm. 

Pretio  emptas  meo]  Ut  quidam  vo- 
lunt,  periciilo.  Idem. 

Pretio  imptus  meo]  Fabulas,  inter- 
dum  liistrioncs,  ut  bic ;  interdum  JE- 
diles,  ut  Eunucliiim,  (si  ludi  eraiit 
publici)  emebant.  Mer.  Casaubonus. 


ACTUS     I. 


ScENA  I.  .Senarii  sunt.  liacUrun. 

Per  }iol  quam  paucos  repcrian  merctri- 
cibus  JidfUis]  yoto  f^enerc  hie  ulraque 
TrporrartKii  irpiaatica  inducuntur.  i^'nm  el 
Pliilotis  et  Sijra  nun  pi  rtincnl  ad  nrgu- 
mentum  fabul<e.  Hoc  aulem  mnluil  I'e- 
renliun,  quam  mil  per  prulngum  narrarel 
argumtnlum,  mil  Othv  iiirh  firixayrji  in- 
duceret  luqui.  I>unatn8. 

1  Per  pol  quam  paucos  repirioK]  IIii- 
persona;  Tereiilii  more  rxtrimecn* 
assiuniiutur,  ut  sic  argumenii  obscu- 
ntatem  spectator  eSugiat.  Idem. 


Per  pol  quum  paucos]  Animadvcr- 
tciiduni  est  iu  bac  tabula, 'rerentiuni, 
bonaiii  nierciriccm  iiiducturuni,  ne  id 
contra  moreni  videatur  facere,  ctiaui 
aliain  inen-tricein  non  niiilaui  inducr- 
rc  :  ut  id  cxcmplis  fiat  Iriliu;.,  et  usu 
vcriuiniile.  Idem, 

Per  pol  quam  paucos]  Ordo  est,  I'ol 
per  quam  pmicos  repcria*.  Nam  '  per 
pol,'  none.>(  Laliiiuni,  ^ed  Kaia  Tfi^ii 
jieripinin,  id  iiil,  niinio.    idem. 

(^uam  paucos]  (Juiduni  non  paucos, 
sed  paucit  legiint.  bic  uuiui  Apollodo- 


1518 


NOT/E    VARlORlfM    IN 


ruR  oXTralf  HPAs  THC  rci  lONHNC 
THRAICCI    PAry'baicoC  *.    Idav. 

Ptrpol  qiiniii  paiicos,  ifc]  Vide  nota- 
ta  supra  ad  Aiidr,  ill.  1.  liceclerus. 

Per  pol  ijnam  pdHco.s]  Pol  per  qiiam 
pauoos.   Mer.  Casaiiboniis. 

Ri'perids]  Aptiini  verbnm  ad  rari- 
tatem.  et  ideo  iioii  dixit '  paiici  sunt,' 
sed  '  paucos  reperias  :*  quasi  qiia*- 
rens.  Nonaiitem  repcritiir,  nisi  qnod 
qiixritur :  lion  qir.V'iitnr,  nisi  quod 
praesto  non  sit.  Donatits. 

2  Fiddcis]  Hiijiismodi  scntentias 
rhetores  Siavolas  vocant.  Et  mire, 
non  '  esse,'  sed  *  evenire  '  dixit :  ut 
non  rationis,  sed  casus  sit  id,  quod 
rarissiinuin  est.  Idem. 

Fideles']  '  Fidi,'  in  niaximis  :  '  fide- 
les,'  in  niinoribus  negotiis.  Idem. 

3  TV/  hie  Pamplulus'\  Transitus  a 
generali  sententia  ad  specialem.  Id. 

Vel]  Nunc  *  veluti,'  alias  conjunc- 
tio  disjunctiva  est,  alias  correptio- 
nem  significat,  nt  apud  Ciceronem, 
'  Vel  optimam  Messana;  vitaiii.'  Vir- 
gilius, '  Carmina  vel  ta'lo  possuntde- 
ducere  lunam.'  Aut  vel,  ut  modo.  Id. 

Jurabat  quuties  Bacclddi  quam  sanc- 
te]  Tria  sunt  :  quod  jurabat,  et  quo- 
ties,  et  quam  sanrte.  Quod  totum  de 
more  amatorum  et  nieretricum  dixit, 
quae  jurejurando  teneant,  quos  lege 
non  possunt.  Idem. 

4  ill  quivis]  Non  modo  Baccbis, 
quae  amica  erat.  Idem, 

Ut  quivis  facile  pnssit  credere']  Par- 
enthesis, ut  quids  fac.  pos.  credere. 
Mer.  Casaubonus. 

5  Numqunm  ilia  viva  ducturum  uxo- 
rem]  Uapfvdfffiv  prima,  jurabat  num- 
<|uam  ilia  viva  uxorem  ducturum. 
Donatus. 

0  Hem,  duxit]  Pronuntia  ut  miran- 
tern  ostendas.   Idem. 

Hem  duxit]  Hem  adverbium  de- 
monstrantis  est :  ut,  hem  niter.  Idem. 

En  duxit]  Plures  liabent, /icm  dux- 
it  ;  (|uod  et  Guyetus  probat  :  Ar- 
gpHloratensis  codex,  en.   liceclerus. 

Ergo  propterea]  Modo   '  ergo '  af- 


fectum exprimit  roproliendenfis  tar- 
de  sihi  couseutientcm  :  vel  sic  Vir- 
pilius,  '  I'^rgo  age,  cliarc  pater,  cer- 
vici  imponere  nostra'.'  Donatus, 

Propterea  scdulo]  '  Sediilo,'  instan- 
ter,  ct  ex  animo  :  sine  dolo.   Idem. 

7  lit  monco,  et  hortor]  'Monemns' 
consilio, '  liortamur'  impulsu.    Idem. 

Ne  cvjusquam  misereat]  Deest  te. 
Idem. 

Ne  cujusquam  miser]  Paraplirasin 
sumas  ex  illo  Plauti,  in  Trucnl.  ii.  I . 
13.  etseqq.  Boeclerus. 

8  Quin  spolies,  mutiles,  laceres]  Quin 
pro  quo  minus.  Et  magna  persuasio 
est  ad  malcfaciendum.  Donatus. 

Spolies]  '  Spoliare  '  est,  non  mini- 
mam  partem  auferre.  '  Mutilare,'  ali- 
quid  detraliere,  sine  quo  res  esse  non 
possit.  '  Lacerare 'autem,  quum  om- 
nino  non  habeas,  quod  imminuas. 
*  Mutiles,'  imminuas  :  unde  '  miitili' 
dicti  sunt  Loves,  aut  capri,  sine  cor- 
nibus.  nam  male,  quia'multa'  pu- 
tant  dici.  et  inde  'Mulciber'  Vul- 
canus,  quod  sit  mutilatiis  ac  debilis  : 
id  est,  claudus.  nam  proprie  '  Mulci- 
ber '  dictus  est,  quod  omnia  mulccat, 
id  est,  molliat  ac  vincat.  Idem, 

9  Utiri'  eximium  neminem  haheatn] 
Utin'  pro  ut  nc.  ^ AirdaT po((>os.  Et  per- 
severat  in  aW-riyopla.  Nam  *  exiinia 
pecora' dicuntur,  quae  agrege  excep- 
ta  sunt  ad  usus  dominoruni  suorum 
ut  uberius  pascantur.  Sed  proprie 
'  eximii '  sunt  porci  majores,  qui  ad 
sacrificandum  excepti  liberius  pas- 
cuntur,  Etenini  boves,  qui  ad  hoc 
electi  sunt,  'egregii'  dicuntur.  Et 
'  oves  leclae.'  ut  Virgilius,  '  Mattant 
lectas  de  more  bidentes.'  Ita  et 
'  porci  eximii.'  Idem. 

L'liii'  eximium]  Ueest  '  censes,'  ut 
sit,  Censes  ut  eximium  neminem  ha- 
beam  ?  vel  certe,  doces  ?   Idem. 

Utin'  eximium]  Separatum  ex  omni- 
bus. Proprie  '  eximius  porcus  '  est, 
exemptus  a  grege,  atque  signatus 
macula  aut  nota.   Idem. 

Eximium]  Praeter  alios  cliarum.  M, 


TERENTII    HECYR.    ACT.    I.    SC.   11. 


1519 


Casauboniis. 

Uabeani]  Deest '  censes,'  aut '  vis,' 
aut '  mones.'   Donatus. 

10  Nam  nemo  quisquani]  Tlape\Kov 
tertiiim.  nam  abiindat  '  quisqnam.' 
Idem. 

Scito,  ad  te  venit]  Bene  additum 
est  *  scito,'  et  moraliter,  at  acutiiis 
pronuntiandum.  est  enim  veibum 
illorum,  qui  familiares  corrigunt. 
Idem. 

11  Quin  ita  paret  se]  Hoc  verbnm, 
'  paret,'  adverstim  miinificos  et  segnes 
sumittir.  Ut  alibi,  '  Itane  te  parasti, 
ut  spes  nulla  reiiqua  in  te  siet  tibi  P' 
Idem. 

Abs  <e]  Pro  ex  te.  Idem. 

12  SiMim  voluptatem  expleatl  Bene 
expleat,  quod  contrariuin  nieretrici 
est,  amatorem  voluptatc  satiari.   Id. 

13  Hiscine'\  'Efjdnria-is.  Id  est,  tali- 
bus:  etvide  si  pulchra  meretrix  puel- 
la  est.  Idem. 

Insidiabere]  Insidiaii  malum  est  : 
sed  contra  insidiari,  justum  est.  Id. 

Non  contra  insidiabere]  Fn.n.  act. 
III.  8c.  1.  '  Par  pari  referes  ?'  3Ier. 
Casaubonus. 

14  Tamen  eandem  pol  esse  omnibus 
injurium  est]  Idem  aliter,  et  velie- 
meotius  intulit.  nam  pejus  est  ean- 
dem esse  omnibus,  quam  nullum  ex- 
cipere.  Donatus. 

Eandem  pol  esse  omnibusi  Eodcm 
mode  omncs  tractare.  Mer.  Caauu- 
bonvx. 

Injurium']  Iniijuum.  '  Iiijuriuin' au- 
tem  iniligiiuntis  modo  signiticutio 
est  :  ct  vim  adverbii  habct.    Dunat. 

15  Ulcisci  adrersarios]  De  more  ad- 
versarioH  mutato  nuiniuc  poMiit.  du- 
rum cnim  t'licral,  si  aniuturcs  diccret. 
Idem, 

Injurium  tut  iiutcm  ulclsci  advcrsa- 
rios]  Kcctc  hoc  ilia,  ut  t'(i:miiia  ;  cum 
vindicta  nulii  niagis  delccteutnr  (|uam 
faimina',i't  qui  t'lLniineos  uninios  gc- 
runt.  'Quippi'  iiiitiuti  Semper  et  in- 
firmi  est  aniiiii  exigiiii|ue  vuliiptai  ul- 
tio.  continuo  sic  cullige  quod  vindic- 


ta^'  nt  optime  Juven.  Sat.  13.  '  Nemo 
magis  gaiidet  quam  fomina.'  qui 
longe  aliter  saniores  quosque  Pliilo- 
sopbos  olim  praecepisse  ibi  docet. 
Mer.  Casaubonus. 

IG  Qua  via  te  captent]  Qui  te  cap- 
tant  sa;pe,  tueos  vel  semel  cape.  Do- 
natus. 

Qua  via  captent  te  illi,  eadem  ipsos 
capi]  Plant.  '  Tu  si  me  impudicitise 
capias,  non  potes  capere.'  Mer.  Ca- 
saubonus. 

17  Eheu  me  miseram]  Bene,  quia 
non  persuasit,  sed  affectum  doloris 
expressit.  Intelligitur  eniui  ex  vul- 
tii  ejus,  non  eam  persuasisse  quod 
voluit.  Donatus. 

Eheu  me  miseram  !  cur  non  aut  istttc 
mihi  cetas,  et  forma  est]  'EfiiraOics  ait, 
quod  reliquum  est :  quia,  quod  vole- 
bat,  persuadere  non  potuit.  et  bene 
ist(BC  atas  et  forma,  quia  utriimque  non 
habet.  et  mire  e  contrario  descripta 
est  deforniitas  Lenac,  et  forniani  ct 
voluntatem  malam  gercntis.    Idem. 

Aut  tibi  litre  sentcntia]  AftitrtKus,  si- 
mul(|uc  nstendit,  secundum  <pvcnoyvu- 
IxiKovs,  difficile  deforuiem  repciiri  bo- 
nam.  Idem. 

SCENA  II.  Senarii  iterum.  Bcrchr. 

Senex  si  quarct  me,  modn  issc  dicito] 
Hoc  servus  dixit,  in  scenam  de  prosccnio 
resiiiciens.  Date  conjcclurw  sunt  in  hue 
sccyta :  an  vere  siut  nupliw,  ct  an  reri- 
simile  sit,  abstincre  poluissc  adoltsccn- 
tem  a  vir/^ine  sibi  nuptum  traditn.  Uo- 
iiutus. 

1  Scncx  si  qnwnt  me]  Magis  ex- 
pressit consui'tuiiinem,  diccndn  '  se- 
nex :'  quam  si  direret,  '  Doniinuit 
major.'  Idem. 

Senex  si  quicret  me]  I't  ex  verbis 
suis  tam  meretrix,  (piam  lena  desrrip 
ta  est,  ita  et  Parn)euo  ipse  (piali* 
sit,  ostenditur  ex  nua  lucutionc.  I''x- 
eundi  autem  causa  de  argumcnto  su- 
mitur:  <|uia  Panipliilus  absrns  ext, 
<:t  cxspectalur  in  dies  ejus  advrntut. 

Stncx  »i  quarct  tnr,  mudo   isse  dicito 


1520 


NOT^    VARIORUM    IN 


ad  portum]  Hafc  nniiiia  sultinissa  et 
veloci  prunnntiatione  crtoroiula  sunt, 
hoc  eniin  desidoiaiit  liiijiisinodi  ver- 
ba, iitpote  ct  scrvi  ct  fesliiiautis. 
Idem. 

2  Percontalum  ndvcntum  l\uiiphiii] 
Hoiicstniii  caiisam  dixit,  id  ost,  I'am- 
pliiii  adventuiii.  ICt  percmictuiuin,  et 
percontalum  scribitiir  :  sed  perconlu- 
titm  a  conto  di(-itur,  (|no  nantiK  iiliin- 
tnr  ad  exploianda  loca  navibiis  opor- 
tuna.  si  vcro  pcrcunctatnm,  ab  eo  quod 
a  ciinctis  per(|niratur,  dicitur.  Idem. 

3  Audin,  quid  dicain,  Scirte]  Aiulis: 
niodo,  seiitis,  inteliit;is.  nt  Viigiliiis, 
'  Progeniem  sed  enim  Trojauo  a  san- 
guine duci  Audicrat.'  Item  alibi, 
'  Ncque  audit  currus  habenas.'  Idem. 

Audin\  quid  dicum,  Scirte^  Audis 
modo  pro  advertis.  Idem. 

Audin',  quid  dicum,  Scirle]  Conve- 
iiit  nonicu  .>>crvo  pueio,  irapa  rh  anip- 
rav,  quod  est  gostire  et  hidere.  Idem. 

Scirle]  Kaicpuv  Trp6ai»iTov  inducilur. 
Idem. 

4  Nullus]  Pro,  non.  Idem. 
Nullus  dixeris]  Mininie  dixeris.  ut 

And.  act.  ii.  sc.  2.  *  Libeiatus  sum, 
Dave,  liodie  tua  opera.  At  nulhis 
quidem.'  i.  e.  niininie  vero.  iMer.  Ca- 
saubonus. 

5  Alius  ut  uti  passim]  Inter  '  alias' 
et '  alia,'  hoc  interest :  quod  •  alias,' 
alio  tempore  significat :  '  alia,'  ali- 
tcr,  ant  per  alia.  Dumitus. 

Cuusa]  Upo(pa.(T€i,  praetextu.  Mer. 
f'asaubonus. 

Intff^rn]  Non  dicta.  Donatus. 

C  Sed  tideon'  ego  Phitotium]  Mire 
invcnta  est  causa  narrandi  idcn,  (|uia 
peregre  vciiit  meretrix  :  alio(iuiu  si 
Allienis  esset,  omnia  sciret.  Idem. 

Sed  videon'  ego  Philotium]  Sic  solet 
dubilari,  advenicntibus  ijisis,  (|uos 
post  roultnm  temporis  intervalluiu 
vidcnt.  Idem. 

Sed  videon  ego  I'hilotium]  Ut  narran- 
di argunientioccasiopraeberetur,assu- 
uiitiir  persona  liujusmereUicis  (^oriii- 
tliurcducisjCtaUacchidetub  prinnun 


statim  advonfum  edocta^,  quemad- 
moduni  I'ampliilus,relictoainorc  pris- 
tine, nd  nuptias  animuni  adjceisset. 
liinc  querela  scenie  supcrioriw  de  in- 
eonstantia  amatorum  ;  ct  nunc,  cum 
obvinm  liaberct  de  Pampbili  domo 
servum,  perciinctanili  libido  et  rem 
totam  cognoscendi,  quidnam  illud  es- 
set, quod  a  Baccliide  tantiim  aniata 
l*ampliilum  disjunxisset.  Iinjus  cnini 
fortunam  ipiis  miserari  potuisset,  nisi 
de  eodem  qufrstu  ?  Quoniam  autcm 
l^oeta  ad  dissolvendnm  errorem  fa- 
bidcT  adliibiturus  erat  Bacchidem,fa- 
miliaritas  ejus  cum  Pamphilo,  ex 
qua  tanquam  ex  malo  principio  felix 
eventus  artificiose  qua?rebatur,  op- 
portune hie  signari  potnit.  liaclerus. 

Hue  advenit]  Scribe,  metri  causa, 
advenit  hue,  et  ila  alicubi  Icgi.  Fidjer. 

Undc  liac  adeetiit]  Cum  quodam 
contemptu  ejus,  '  ha;c'  dicit  Parme- 
no.  Donutus. 

8  Sidce  mecastor,  Parmeno]  Olim 
salutantcs  addtbant  jusjurandum,  ut 
hoc  sedulo  facere  viderentnr.  Idem. 

Me]  Ant  adjectio  est,  et  abundat, 
aut  positiim  est  pro  jj-o.  syllaba :  nt 
Grseci  fj-a  rhv  'AndWuiva  dicunt.  Idem. 

Et  tu  (niepol,  Sijrit]  Irrisit  ad  '  me- 
castor,' addendo  '  apdepol.'  et  quod 
ilia  '  Parnieno,'  illchic  addidit  '  Sy- 
ra.'  Idem. 

Syra]  Sura  veteres  legnut,  U  pro 
Y  ponentes  :  nt  '  Mnsia,'  '  Suria.' 
Idem. 

9  Die  mibi,  Philoti]  Vide  licen- 
tiam  :  supra  '  Philotium,'  hie  '  Phi- 
lotis'  dixit.  Idem. 

(Jhi  te  oblcctnsti  lam  diu]  Facete  dic- 
tum n)erctriri,  non,  ubi  futstil  sed, 
ubi  te  obUclasli.  Itlem. 

10  Minime  equidetn  me  ohlectuvi]  '  Me' 
actitius  proferendum  est :  et  rcspon- 
(let  irphs  rh  '  te.'  Idem. 

11  Corinlhum  hinc  sum  profecta] 
'  Hinc'  magnum  ostendit  dolorem 
habere  Philotion,  quod  relictis  Allie- 
nis Corinthi  habitaverit.  Idem. 

Cum  milite  CorirUhum  hiuc  sum  pro- 


TERENTII    HECYR.   ACT.    I.    SC.    II. 


1521 


fecta  in/tumani5SJi/ioJ  Multa  dixit :  ct 
'  miiite,'  et  '  hiuc,'  et  '  inhiimaiiissi- 
nio.'  Idem. 

Inhumanissimo]  Quid  potuit  de  mi- 
lite  dici,  nisi  in  superlativo  ?  naniqiie 
omnis  miles  inhunianus  :  hie  vero  in- 
hiimanissimn^.  Idem. 

Connthum  hinc  sum  profecta'\  Haec 
argumenta  sunt,  an  se  oblectare  po- 
tuerit  a  persona,  quia  miles  inliiima- 
nissimus :  a  loco,  quod  hinc  profecta  : 
a  tempore,  qiiod  biennium  :  a  re,  id 
est,  ab  injuria  quam  tulit.  Idem. 

12  Biennium  ibi  perpetuum]  Ut  con- 
tinuationem  sui  casns  ostenderet, 
*  perpetmim'  dixit.  Idem. 

Miserft'\  iNIuliebris  iuterpositio,  t6 
'  misera.'  Idem. 

Ilium  tuli]  Non,  cnm  illo  fiii,  sed 
tuli:  adeo  non  me  oblectavi.  Idem. 

Ilium  tuli]  Infra,  act.  iv.  sc.  3.  '  Ibi 
ego  le,  et  tu  me  feres.'  3Ier.  Casau- 
bonus. 

13  Desiderium  Afhenaruiii]  Quod  Co- 
rinthimi  profecta  es.  Dunaius. 

Athcnarum  arbitrur]  Qiiod  dixit 
'  liinc'  ante  iroooiKriv*  Athcnarum,  et 
ajxtpi^Kla  '  te  desiderium  cepi>se.'  Id. 

/Edeiml  te  desiderium  Alhenurum  ar- 
hitror  cepisse  sape]  Quod  cum  miiite 
inhumanissimo.  Idem. 

15  Consilium  contempsixsel  Pcenitu- 
dine  esse  possessam.  Idem. 

16  Hue  redeundi]  Ilerum  a  loco. 
Idem. 

Abeundi  n  miiite]  A  jjcrsona.  Idem. 

Redeundi,  abeundi,  rosque  Itic  vi- 
dendi]  Oratorie  imam  rem  in  tria 
divisit,  Hue  rcd<-nnili,  Al)eun(li  a 
miiite,  Vosquc  hie  vidcndi :  nt  dice- 
ret,  Hue  venicndi.   Idem. 

17  Votque  hie  ridendi]  A  re.   Idctn. 

18  Aiiilurem  inter  wh  libere  conii- 
vium]  Inter  '  a^erc'  ft '  agitarc'  hoc 
interest :  qnod  •  oKere'  est  aliqiiid 
vel  ncccssariuni  faccre ;  '  aijttarc,' 
voluptuarinm.  Krgo  '  apitareni,'  cx- 
erccreni.  Idem. 

19  Nam  illic  hnud  Hcelntt  ni$i  prafi- 
nito  Inqui]  IvRRilnr  et   iUi :   iitlitiir- 

Delph.et  r«r.  (lai. 


cuniflexiisaccentus,  et  significet  illic: 
ut,  '  illi  mea  tristia  facta.'  et  abso- 
lutum  est.  Idem. 

Prcpfinito]  Deest  tempore,  aut  quid 
tale.  Idem. 

Nisi  prcefinito  loqui]  A  tempore. 
Hie  ostendit,  quid  dixit  supra, '  tuli :' 
et  quid  sit :  Agitare  convieium  libere. 
Idem. 

Nisi  prcefinito  loqui  qua  illi  placerenf] 
Duo  dixit :  et  prcefinito,  et  qua  illi 
placer ent :  nt  neque  quantum  velles, 
neque  quod  velles,  diceres.  Idem. 

20  Hnud  opinor  eommode]  Commode, 
pro  blande,  et  bene:  ut,  '  Nunquam 
tarn  dices  commode.'  Idem. 

Haud  opinor  commode  fine m  statuisse 
orationi  tnilitem]  Jocandi  materiam 
arripit  vernula  more  suo,  ex  verbis 
mulieris  non  alias  sane  valde  ambi- 
guis,  sed  quae  tamen  inalinm  sensum 
torqueri  possint.  Dixerat  Pliilotium, 
hatid  licuisse  sibi  nisi  '  prapfinito  lo- 
qui,' &c.  apud  militem  scil.  qui  ejus 
esset  ingcuii, quale  describitur.  Kun. 
act.  II.  sc.  2.  '  Est  genus  hominum,' 
&c.  Optime  ilia  ostendunt  quid  hie 
sit,  '  prvefinito  loqni.'  Quia  autem 
el  illi  qui  *  ad  legem  et  regulam,'  (ut 
Quiiitil.  alicubi  loquitur)  id  est,  ad 
aniussitii  pra?(;eptorum  rhetoricoruni 
lo(pii  student,  et  sernionem  soUk  itc 
t'xigunt,  ii  (|uoque  non  male  '  pncfi- 
nilu'  luqui  dicautur;  ct  niiiitai  is  ora- 
tio  ut  plurimuni  incultiur,  (unde  (  t 
illiid  oju.sdcm  Quiutiliani:  '  Siuipli- 
ciora  niilitares  decent:'  et  in  Kun. 
per  iroiiiaui,  de  miiite,  '  Attica  cle- 
gantia,')  eo  traliit  I'armeno,  quasi 
de  orationc  ix  pru'ceptis  artis,  cujus 
sc  magi^trum  proliteielur  miles,  in- 
htituenda  locuia  esset.  Ktiam  l'«-r- 
sius,  '  gi-nteni  hirro«am  centuno- 
nnm  ;'  et  alio  loco,  •  hircusos  ccntn- 
riones,'  pro  agresiibus  et  inrloctis  po- 
Ruit:  ut  ibi  ilocli  viri,  (|ui  rt  veins 
proverbioruin  o-TpaTiom/c))  kKtryla,  de 
hoiniue  stupido.    M.  <.'««i«fc. 

21  linim  slittuui'.a  orufioiii  mililon] 
Argute  ntHidm;  qui.t  »|n«i»i  ininii<ie. 
Tercnt.  >   l> 


1.V22 


NOr.li    VARIORUM    IN 


sit  orationi,  quo?    in   pace  pliuiinuni 
potest.    Dotinltis. 

22  Sid  quid  hoc  ncp;oli  est]  Hie  ad 
arfi;iimentiim  nunc  tUsceiidit.  In 
Pliormioiic,  '  Seil  qnid  tn  cs  tristis  ?' 
pra-latis  scilicet  ailociitionibus,  ct 
separatarnm  ct  pc  rniistanim  pci- 
sonanim  :  ne  jejune  ail  arijjunicntnni 
venicns,  non  ageie  faijiilain,  soil  nar- 
rare  vidoretnr.  Idem. 

Quid  hoc  ncgod  csl]  licne  addidit 
'  negoti,'  nt  augeiet  invidiam  facti. 
nam  pnlnit  dicore,  (juid  hoc  est?  Sed, 
ut  dixiinus,  ad  invidiam  ct  magni- 
tiiJineni  lei,  nci^oti  dixit.  Idem, 

Qiiie  nurracit  wj/ii]  Qua;,  qiialia 
scilicet,  et  (|unnta.  Idem. 

Modo  quod  ntirravit  mihi]  Qua  Ic- 
gendunj  est:  ut  sit,  qualia  et  quanta  : 
et  hoc  (y  vwoKplffd.  Idem. 

23  Quod  ego  nuinqunm  credidi]  Hoc 
totnm  cum  invidia  prontnitiundiimex 
aninio  nieretricis,  qua-  faciuiis  indig- 
num  niiptias  putat.  Idem. 

24  Ut  hac  ille  viva  posset]  Mire 
ostendit  ex  « isdem  verbis  eandcm 
banc  esse,  qiiam  supra  dixit,  '  Nnni- 
quam  ilia  viva  nxorem  ductnrnm.' 
Idem. 

Posiet  animmn  inducere]  Quasi  in 
rem  dnram  et  inimunem.  Idem. 

25  Habere  antem]  Ostendit  pro- 
nuntiatione,  quod  prope  est,  ut  non 
habeat.  Idem. 

Habere autem]  Post  verba  familia- 
ritatis,  Pliilotis  modeste  quidem  cn- 
riosa,  sed  cum  aliqna  tamen  invidia 
et  accnsatione  Pamphiii  oiditnr.  quae 
furma  orationis  inconsideratnm  ser- 
vum  CO  perduxit,  ut  excusandi  heri 
causa  teniere  negatnm  iret,  de  ma- 
trimonio.  habere  autem?  quasi  tn  di- 
cas  Pami)liiltmi  habere  nxorem.  sta- 
lim  igitiir  captari  tam  incaute  pro- 
gressus  et  constringi  potuit:  '  eho 
tu,  an  non  liabet  r'  quid  rem  tam 
certam,  tam  manifi>tam  celare  in- 
cepta>(  ?  ut  confitcri  cogeretur,  quod 
oegarc  voluerat,  et  cito  ab  illo  male 
caliido,    habere  autem?    ad  simplex, 


hnbet,  rejircrctur;  non  sine  pudorc  all- 
quo  ;  (jui  ill  uovaui  cum  tVandem  pra^- 
cipitavit.  dum  enim  (jiuid  deprelicn- 
sus  essct,  excusaie  contendit,  arcani 
lierilis  prodendi  bonam  de  se  spein 
prabet,  familiarins  et  intentius  sub- 
jiciens  :  *  sed  firma^  ha^  vcreor  ut  sint 
nnptiiv.'  Arripit  incallidi  hominis 
familiaritatem  nicretrix,  et  instat; 
arcanaque  et  silenda  caussantem,  as- 
severantius  primo,  niox  lei)ido  irrisii, 
ad  rem  omueni  ordine  denarrandani 
perlraliit.   Baiclerus. 

20  Sed  firmce  ha  vereor  ut  sint  Mu;»- 
tiw]  Bene  pro  persona  servi,  tjui  vult 
dominnm  uxorium  esse  magis,  quani 
ainatorcm  Baccliidis.  Douatns. 

Sed  firmce  vereor]  Animadverte  Te- 
reiitium  in  niiptii^  hoc  dictum  servare, 
ntruni  firmas  an  iidirnias  dicat  nup- 
tins.  Idem. 

Firmw  htc  vcreor  ut  sint  nuptia']  Ne 
non.  Aii'lr.  act.  ii.  sc.  2.  '  Id  paves, 
ne  dncas  tu  illam;  tu  autem,  nt  du- 
cas:'  i.e.  'ne  non  dncas:'  ut  ibi  Don. 
Mer.  Cusaubomis. 

LH]  No  non.  Donutus. 

27  Si  in  rem  est  Bacchidis]  Bene 
additum,  si  in  rem  est  Bacchidis:  ut 
osteiuleret,  se  non  niaiignitatis,  sed 
beiievoleniia;  causa,  talia  vota  sus- 
cipcrc.  Idtm. 

In  rem]  Pro,  utilitatem  :  '  ab  re,' 
contra  utiiilatcm.  Idem, 

28  Sed  qui  istuc  credam]  Id  est, 
nuptias  esse  infiriuas.  Idem, 

Sed  qui  istuc  credam,  ita  esse?  die 
mihi,  Purmeno]  Superiore  voto  ex- 
cnsavit  crimen  curiositatis :  jam  vi- 
detur  post  Bacciiidein  atidire  velle. 
Idem, 

29  Non  est  opus  prolaio:  hoc  per- 
contarier  desiste]  Vide  qiiani  con- 
venienter  Poiita,  quum  id  agat,  ut 
narrantein  Paruieiionera  inducat,  ta- 
men multis  diverticuiis  morales  fa- 
cetias  internectat.     Idem, 

Non  est  opus  prolato  :  hoc  percon- 
tarier  desisle]  Inccrta  distinctio,  u. 
trum,  prolato  hoc,  an  hoc  percontaricr. 


TERENTII    HECYR.    ACT.    I.    SC.    11, 


1523 


Idem. 

30  Ea  causa,  ut  nc  id  fiat  palam] 
Eanempe  tibi  metuendi  sive  celaiidi 
causa,  ne  per  me  aliis  innotescat, 
quod  milii  dixeris.  Mer.  Casaubonus. 

31  Ita  me  Di  bene  a>nnbuiit'\  Pro 
ament.  ut,  '  donee  regiua  sacerdos 
Marte  gravis  geminam  partu  dabit 
Ilia  proleni.'  Donatus. 

32  Ut  hoc  proferani]  Prodam,  Bac- 
chidi  scilicet,  vel  cuilibet.     Idem. 

Mecum  gaudcam]  '  Mecuiii,'  intra 
me.  Virgil.  '  Haec  secum.'  Idem. 

33  Numqxtam  dices  tarn  commodel 
Haec  pronniitiatio  ejusniodi  esse  de- 
bet,ut  e\  ea  appareat  prope  delinitum 
Parmentnem  vix  se  posse  continere 
quin  iiarret.  Idem, 

Nunquam  dices  tarn  commode']  Quasi 
ex  parte  labefactus  est :  sic  enini  lo- 
quitur. Idem. 

34  All  noli,  Parmeno}  Artificiose 
se  fingit  audire  nolle,  uttacitnracre- 
datur,  si  aiidierit :  quia  curiositas 
signum  est  loquacitatis.  Sic  Horat. 
'  Percontatoreni  fugito.  nam  gar- 
ruins  idem  est.'   Idem. 

Ah  noli  Purmeno]  Minus  explicat, 
quod  vull,  Donatus:  cnjus  annotalio- 
nes  hoc  loco  nee  ab  una  manu  esse 
videntur.  Verbo,  et  clare  Guyetus. 
Bwclenis. 

35  Qiiagi  nan  tu  mulfo  malis]  Deest, 
'  Ita  dicis  :'  ut  sit,  '  Ita  dicis  quasi.' 
Et  nunc  Pliilolis  non  est  instantior 
liac  callidilate,  ut  nia^is  scrvuui  ad 
diccnduni  provocet.  Donatus. 

Quaai  non  In  tnulto  malis  narrare  hoc 
mihi]  'EXAfnl/is-  dee-t  cnim,'  Ita  gra- 
varis  dicere,'  aut  '  Ita  nigas  tc  esse 
locutnruni.'  Idem. 

37  Kl  illud  mihi  vitium  i:tt  maximum] 
Servile  vitium  est,  tacere  non  posse. 
Idem. 

Vtrn  htpcprcrdical.et  illud  mihi  maxi- 
mum rilium  est]  Ha'C  lentiux  apuil 
sesc  :  illud  clnre,'  Si  milii  rulim  das.' 
Etiam  alia  so  lubrie  vitia,  exccp- 
tionc  si^nificat,  in  hoc  <|uod  (licit, 
'  Illud   niilii    vitiiMu    maxmiimi   est.' 


Idem. 

Mi  illud  riiium  maximum  est]  Hiee 
ille  secum,  ut  Philotis  non  audia4. 
Mer.  Casaubonus. 

Si  vuhi  fidem  das]  Animadverte, 
his  dilatiouibus  etiam  spcctatorem 
suspendi,  quo  libentius  audiat.  Do- 
natus. 

Si  mihi  fidem  das]  Fideliter,  pro 
des.  Idem. 

38  Ad  higenium  redis]  Quia  a  se 
discesserat,  si  taceret.  Cicero, '  Red- 
it  a  se,'  Idem. 

39  Hanc  Bacchidem  amabat,  ut  cum 
jnaxume]  Ejusmodi  est  lia?c  tota  nar- 
ratio,  ut  defensionem  adolescentis 
continere  videatur,  quod  meretricem 
aiiiicam  necessitate  coactus  deseru- 
erit.  jMire  igitur,  unde  quajstio  est, 
inde  ccepit:  '  amabat,'  inquit,  '  Bac- 
chidem.' Sic  et  in  secundo  Virgilius, 
an  fortiores  Gra^ci  Trojanis  :  '  Fracti 
bello,'  inquit,  '  fatisque  repulsi  Due- 
tores  Danaum.'  Idem. 

40  Bacchidem  amabat]  Ordoet  sen- 
sus  hie  est,  Hanc  Baccliidem  tuui 
amabat  Pauiphiliis,  ut  cum  niaxime 
amabat,  (juum  pater  uxorem,  ut  du- 
cat, orare  occipit.  Et  ut  positum  pro 
quemadmodum.  VAmaxime  bis  numero 
subauditur.  Et  cum  mnxime,  una  pars 
orationis  est :  aut  cum  niaxime,  pro 
nimis.   Idem. 

Aiiuibal,  ut  cum  maximc]  Amabat 
tuni,  ut  cum  maxuine  (amabat  sril.) 
i.  e.  nunquam  m:)gis  quam  turn  ama- 
verat.   Mer.  Cimaubonus. 

41  Quum  pater]  Quum  modo  ad- 
vcibium  est  temporis,  pro  quando. 
Donatus. 

Orare  occipit]  Maxima  ncccssitas 
e«t,  orans  pater.  Idem. 

•12  /•-'/  h<rc,commuiiia  omnium]  <Jui«l 
bI  iiijustum  est,  quod  orabatiirr'  o»tcn- 
dit  Jiistuni,  et  trequentatum,  quod  di- 
cc'bat  pater.   Idim. 

13  .SV»t  trnem  ense  diccre]  Omnrm 
rausam  adolescentis  senrx  nmputa- 
vit,  pro  suo  hcnili  coniniorlo  rowans  : 
potuissct     cnim     adoU^ccn*    direrr. 


1524 


NOTvE    VARIORUM    IN 


(iuam  pro  nie  ciirain  goiis,  lianc  prc- 
cor  pro  me  dcponas.  Idim. 

Senein  esse dictre]  lUiid  posset  agerc 
aniator  contra  utilituteni  siiain  :  sed 
1)011  poterat  filiiis  contra  utilitatcni 
patris.  ICrgo  nt  cogeret  pater,  siiam 
causani  interponebat.  Idem. 

41  Frusidiiim  vellc  se  sciivctiili  sua;] 
•  Prajsidiiim  senectntis/  sobolem  et 
siiccessoreni  dicit.  Idem. 

45  Ille  primn  se  ncgitre]  Utrum 
deest  ducere?  an  Ncgare  se  Jiuptiis. 
Idem. 

Ille  se  priino  negare,  ^c]  Accura- 
tins  Imnc  lociim  tractavit  pocta,  nt 
snspicio  levitatis  averteretnr  a  Pani- 
piiilo,  qui  juraverat  liaccliidi,  ut  ante 
dictum  est :  siniul  dillicitltas  ipsius 
rei,  nt  supra  in  Heautontimorumeno 
excmplo  Clitiphonis  et  in  parte  argn- 
menli  denionstrata  est,  ita  hie  narra- 
tioue  non  perfuncloria  Indicatur.  Boe- 
clerus. 

Negare]  Posse  ducere  sell.  3Ier. 
Casaubonus. 

Sed  postquam  ticrius pater  instal]  Tria 
dicit,  et  acrius,  et  pater,  et  instat. 
Donatns. 

Sed  postquam  acrius  pater  instat] 
Post(]uau),  inquit,  acrius  instat,  non 
conipulsus  est  Pampliilus,  sed  tan- 
tuni  deliberavit.  Idem. 

4G  Paler  instal]  iMajor  vis  est 
quuni  pater  instat,  qnain  quum  ro- 
gat.  Idem. 

47  Pudorine,  anne  amori  obsequere- 
tur  magis]  Sic  ostendit  in  ntramque 
partem,  ut  tantum  in  animo  Iionesti 
adolesccntis  pudor  aniorem  vincere 
debuissct.  Ide,n. 

Pudorine  unite  amori]  ' AvaKdKovdov . 
non  enini  pra?posito  ulrum  intulit 
anne.    Idem. 

Pudorine,  anne  amori]  Latens  ex- 
cusationis  ratio  cxplicata  est.  Pu- 
dori,  Patris  scilicet :  amori,  Meretri- 
cis.  Idem. 

Pudorin'  anne  amori  oljsequeretur  ma- 
g'wj  Ovid.  '  Piidor  est  qui  suadeat 
iiliDC,  HIdc  dissuadct   amor  :  victus 


pudor  esset  aniore  :  Sed  leve  si  mu- 
nus,'  ,S:c.  fllir.  Casartb. 

48  Tumlcndo,  alque  odio]  Tundere, 
est  sii'pius  idem  repelere  :  translatio 
a  fabroruni  nialleo.   Donatus. 

Odiu]  Assiduitate.  Attendenda  est 
ditficiiltas  uniuscujusqne  verbi.  Idem. 

Tundendo,  atque  odio  denique  ejfecit] 
Deniquc  teuiporis  longitndinem  sig- 
nilicat,  I^fficimus  vero,  quod  cum  mag- 
no  conatu  et  moliminc  facimus,  vix- 
qne  per  nos  fineui  accipit.  Idem. 

Tundendo,  atque  odio  denique  effecit 
scnex]  Mire  interposuit  moras,  ad 
postrcmum  coniessurus  uxoreni  dnc- 
tani.  Prinio,  inquit,  negavit:  post, 
deliberavit:  ad  postremnm,  duxit. 
Non,  inquit,  ipse :  sed  effecit  hoc 
senex.  Ita  mutatione  personee  to- 
tarn  voluntatem  adolesccntis  absol- 
vit.  Idem. 

Denique  effecit]  Oratorie  tenipus 
apposuit :  nam  hoc  signiticat  denique. 
Ideni. 

Odio]  Hoc  est,  instantia.  Idem. 

Tundendo  atque  odio]  Saepius  eadem 
repetendo,  atque  importunitate.  Mer. 
Casaubonus. 

49  Despondit  eignatam]  Vide,  non 
Iiic  dici,  Uuxit  nxorem  Pampbilus : 
sed  totum  ad  patrem  referri.  Do- 
nalus. 

50  Neutiquam]  Non  nimis.   Idem, 

51  Donee  jam  in  ipsis  nuptiis]  Nota 
loculionem  sensu  magis,quam  verbis 
nianifVstam.  Idem. 

Donee  jam  in  ipsis  nuptiis]  Deest, 
positus  ronstitutusve  ita  doluit,  et 
irgre  tulit.  Aut  repetere  debemns 
sic,  In  ipsis  inquam  nuptiis.  Idem. 

Donee  jam  in  ipsis  nuptiis]  In  men- 
fione  nuptiarum  effervescit  animus 
amatoris.  Idem. 

In  ipsis  nuptiis]  Positus  constitu- 
tusve :  nt  hie  Don,  vel,  in  ipsis  nup- 
tiis. i.  e.  in  nuptiarum  tempore  et  ce- 
lebritate.  Aler.  Casaubonus. 

52  Nee  inoram  ullam,  quin  ducat, 
dari]  Ubi  nee  aliquam  dieculam  ve! 
dilationem  videtad  nuptias.  Dvnat, 


TERENTII    HECYR.    ACT.  I.    SC.    II, 


1525 


Quill]  Quominns.  Idem. 
53  Ibidemuni]  Deniqiie,  postremo. 
Et  mire  additnm  est  ibi:  (|nia  male 
pendebat,  in  ipsis  Jiuptiis.  et  sic  est, 
quasi  dixisset,  in  ipsis  inqiiani  Dup- 
tiis.  Idem. 

Demum  ita  <egre  tulit,  ut  ipsam  Bac- 
chidem,  Si  adesset,  credo  ibi  ejuscommi- 
serescereQ  Hoc  vTrip$o\iKws.  ut  Vir- 
gilius,  '  Vcl  Priarao  niiseranda  ma- 
il us.*  Idem. 

Ut  ipsam  R.  Bacchidem]  Quae  nimc 
acciisatrix  est.  Et  est  argumentum 
abaniroo.  Idem. 

JEgre  tulit]  Idem  Virgilius,  <  Quis 
talia  fando  Myrmidouum  Dolopum- 
ve,  aut  dari  miles  Uiyssei,  Teniperet 
alacbrymisr'  Idem. 

Ut  ipsam  Bacchidem]  Credo  ipsam 
Bacchidem ;  pro,  credo  quod  ipsa 
Bacchis,  &c.  ut  supra:  *  Mcluo  le- 
nonem  '  pro,  '  metuo  ne  leno,'  ^.c. 
Mer.  Caaaubonus. 

54  Credo  ibi]  Ibi,  pro  turn.  Do- 
natas. 

50  Ut  coUoffui  mecum  vmt  posset] 
Tlapi\Kov  tertium.  Et  argumentum  a 
persona,  quod  ait,  mecum.   Idem. 

Parmetio,  pci'ii]  Argumentum  a  dic- 
tis  :  quod  ait,  Parmeno,  pcrii.  Idem. 
Parmcno]  Moraiiter,  et  antonoma- 
siace  nouien  repetit.  Et  sif^uifican- 
ter  fecit,  non  addeudo  dicebal,  et  in 
fUfxjfTiKbv  a  5i7j7T7/ioriK^  trauscundo. 
Et  mire  interpos-uit  iioiiicn,  ut  affec- 
tum doLoris  osti-nderet.  .Sic  Virgi- 
lius: '  Anna,  fatcbor  enim.'  Idem. 

58  Parmeno,  tfc.  Parmeno]  'Ef  fjOu 
repetit  nomeu.  Idem. 

69  At  te  DI  Ucaqne  pcrduiiU]  Ob- 
tinuit  et  per^uasit  fecrvus.  nam  jam 
merclrix  seni  irascitur,  non  I'ani- 
pliiio.    Idem. 

At  tc  dii  dc<eque  pcrd.]  Hunc  vcr- 
8um  ejicit  (luyctu.s.  Sed  maj^na  tst 
ratio  Donati,ct  qux  merito  cum  In- 
eatur,  Ltcnc  r-nint  consilium  poi-iac 
videtur  conjocis.sc,  cum  annotat: 
'  Obtinuit  et  pernua^it  fiervn.s.  nam 
jam  mcrctrixscni  irascitur,  non  Pum- 


phiio.'  id  voluorat  tam  diligens  am- 
plificatio  narrationis,  de  qua  modo 
egimus.  Baeclerus. 

Cum  isloc  odio]  Cum  instantia  ac 
molestia.  Donatus. 

GO  Ad  pauca  ut  redeam]  Tanqiiam 
niulta  siut,  quae  de  Pampiiili  aaiore 
dici  possint.  Idem. 

Ad  pauca  ut  redeam]  Prajceptnm 
oratoiium  in  longa  narratione,  pro 
veritatis  inquisitione.  reddit  enim  au- 
ditorem  acriorem,  quern  spes  finis 
recipit  fatigalnm.  Idem. 

Ad  pauca  ut  redeam]  Ut  paucis  ab- 
solvam.  I'liorm.  iv.  3.  '  Ut  ad  pauca 
redean),  ac  miltam  illius  ineptias.' 
iJ/o'.  Casaubonus. 

U.corem  deducit  dowum]  Uxor  dici- 
tur,  vel  ab  ungendis  |)ostibus,  et  fi- 
genda  lana  :  id  est,  quod  quum  puel- 
la'  niiberent,  maritorimi  postes  un- 
gebant,  ibique  lanam  figebant.  vel 
quod  lotos  niaritos  ipsa  ungebant. 
cnjus  rei  testis  Ennius:  '  Exin  Tar- 
quinium  bona  foeraina  lavit  et  unxit.' 
Donatus. 

Uxorem  dedvcit  domum]  Quod  vulgo, 
uxnrem  ducit  vel  domum  ducit.  Plant. 
'  Nam  bona  uxor,  si  ea  quidem  de- 
ducta  est  usquam  gentium,  nbi  ea 
posset  inveuiri  t  venun  egone  eam 
ducam  donnnn  Qua^  milii  dicat,' \:c. 
Mer.  Casaubonus. 

GI  iS'octe  ilia  prima]  I'lonunlian- 
dum  arulius  ilia  prima,  (piasi  «licat, 
plena  desiderii,  jilena  cupidilalis.  Si- 
militer addidit  tir^'iHcm.  et  expresse, 
'  Non  a'.tigit  norte  ilia  prima.'  Quasi 
dicat,  plena  anioris  et  plena  dulredi* 
iiis  :  ut  niirum  sit  qnnd  iut'crtur,  \on 
lactam  virginem.  J-It  bic  argumentum 
est,  (piania  feccrit  Pumpliilus  crgA 
auii(-aiu  siiani.  Donatus. 

Virgincm  non  attin'l]  Virginem  l^- 
(patTtt  est :  (piamvis  non  amalani,  vir- 
gincm  tainen.  ct  non  dixit,  non  am- 
pli'xuit  c»t :  led, '  Nc  attigit  quidem.' 
Idem. 

<i'J  Qutf  conircula  est  nox]  Earn  pri« 
mam  no«:lem  scilicet.  Idem. 


152tJ 


NOT^E    VARIORUM    IN 


A'«7t//<>  inagis]  Quasi  in  niliilo  pos'-it 
esse  nia<;is  aiit  iniiuis.  Kt  niliilo  man  is, 
asseverationis  est.  Idem, 

Earn  niliilo  maf^is]  Ea  iiocte  cam 
niliilo  iiuigis  attigit.  3Ilt.  Casuu- 
bonus. 

63  Quid  ais?  ciim  rirgine  uvu'\  In- 
venitiir  quasi  iiiteijectio  una,  id  est, 
sinuil  lino  loco.  Dunntua. 

Quid  ais?  cum  virgine,  &,c.]  Coniice 
narratio  ilistingiiitiir  et  eleganter  ser- 
jnonc  ad  nicictricis  ingeniiun  apto. 
Uaclcrus. 

Cum  tirginel  A  persona.    Donalus. 
Unu]  A  loco.  Idem. 
Adulescens]  A  persona.   Idem. 
Cubueril]  Ab  liabilu  et  occasione. 
Idem. 

Cum  virgine  una  adolescens  cubueriti 
Argiimciita  in  coiijcctiirain  neccssario 
posita:  quibns  Tcicniiiis  ex  iitraqne 
parte  disputaiis,  tc»  airidauov  piirgat, 
ne  qnis  ilium  stiilte  li.ic  posiiisse  jii- 
dicaiet.  Haec  eiiiui  nierelrix  tarda 
credit  argiinienlis,  ne  a  Parnicnone 
vincatur.  Hinc  est  quod  ait  Hora- 
tius,  '  Vincere  Capcilius  gravitate, 
Terentius  arte.'  Idem. 

Gl  Plus  ]iotus]  Ab  impnlsione,  et 
ex  accidenlibus.  Idem. 

65  Non  verisimile  dicis]  fiiij^-qdis  per- 
Tcrsa  :  prius  est  eniin  veruin,  deinde 
verisimile.  Sed  ideo  sic  dicit,  quia 
est  s2rpe  non  verisimile,  verum  ta- 
men :  ut,  Decios  pro  alieno  com- 
modo  mori  voliiisse.  Idem. 

Son  verisimile  dicis]  Hoc  jam  phis 
est,  tantum  eiim  aniasse  Baccliidein, 
quantum  non  possit  credi.  Idem. 

60  (redo  ita  videri  tihi:  nam  nemo 
nd  te  venil]  Magiio  compendio  nsus 
est,  non  ostcndens  cur  lioc  fal.snm  sit, 
quod  putet  ineretrix:  sed  cur  lioc 
I'utet.  ita  ex  <jus  persona  totuin  re- 
fellitiir,  quod  objicit.  Idem. 

67  lUe  invilus]  Invitus  dicendo, 
quasi  admonet  itenim  ilerumque.  nt 
"^irgilius,  '  Italiani  non  sponte  se- 
quor.'   Idem. 

6b    Quid  dciRdc  fit]    Interponilur 


persona  ad  cxitiim  frstinans  :  nt 
alibi,  '  Quain  nictui  quorsuin  eva- 
de res  !'  *  Idem. 

Diebiis  sa7ic  pauculis  post]  Hie  exit  us 
est.  Idem. 

69  Pamphilus  me  solum  seducit  fo- 
ras]  Ne  testis  quisquam  et  arbiter 
secretorum  intervtniat.   Idem. 

Me  solum  seducit  foras]  Faniiliaris 
in  servo  jactantia,  de  dnminoriini  fa- 
iniliaritate,  simiil  quia  decens  est,  ut 
per  cum,  quid  gestum  sit,  spectato- 
res  sciant.  Idem. 

Pamphilus  me  solum  sed.'\  Fides  to- 
tius  narrationis  in  hoc  vcrtitur.  Ba- 
clerus. 

70  Nari'alque,  ut  virgo  a  se  integra 
etiam  turn  siet]  Hoc  est  illud  quod 
supra  dixerat,  '  Nocte  ilia  prima  vir- 
ginem  non  atligit.'  Donutus. 

71  Seque  ante,  quam  cam  uxorcm 
duxisset  domum]  Bonus  color  purga- 
tionis :  diceretur  enim,  Qiiare  si  il- 
1am  odio  habebat,  ducebat  uxorem. 
Idem. 

Seque  ante,  quam  cam  uxorem]  Ari- 
tequam  ux.  Mer.  Casaubonus. 

72  Tolerare  posse]  Tolerare,  verbuni 
est  male  patientis.   Donatus, 

73  Quam  decrerim  mc  non  posse  diu- 
tius  habere]  'Airoffrporpi]  Kot  ridonoiia, 
airh  SiTiyriHaros  (Is  fxi/iyjTiKriy.   Idem, 

Decrerim]  Statuerim  et  de6xerim. 
Idem. 

Sed  quam  decrerim  me  non  p.  d,  Sfc.] 
Vertitur  narratio  in  irpocranroiTod'ai' fj.i- 
fi-qTuojv,  ordinario  apud  Coinicos  sche- 
niate.  quod  et  Donatus  monet.  Sen- 
sus  et  (ppdffis,  aliqua  declaratione 
opus  habet.  In  prima  consultatione, 
Pami)liilus  hoc  dicit :  Integra  et  in- 
tacta  diujittenda  est,  quam  segregare 
a  me  decrevi.  In  altera  :  Cum  repii- 
diai  i  lioneste  non  possit,  operam  daii- 
dum  est,  ut  sua  sponte  abtat.  Prius 
consilium  in  biinc  niodiim  proponilur  : 
Qiioniam  decrevi,  me  non  posse  cum 
hac  a^tatem  dci;ere,(id  enim  est,</m- 
tius  habere,)  nihil  aliiid  siii)crest,  quam 
ut  a  me  discedat,   sicut  acccpi.    Si 


TEUENTil    HECYil.    ACT.  1.    SC.  II. 


1527 


aliter  fieret,  i.  e.  si  earn,  dmn  niecum 
est,  attingercni,  contiinielia  inc  pos- 
tulare  et  iiijiiriaR  liaud  imiiierito  pos- 
set, ciijiis  rei  e\enipliim  in  Pliornii- 
one  poeta  exliibet,  qiianJo  conjugeni 
it  (in  ut  mtrctricem,  ubi  ahusus  sis, 
amittere,  nefas  esse  osteiiditiir.  atqne 
Jioc  esset,  ludihrio  haberi.  iiniJe  in 
Pampbiliun,  infamia  ;  in  segregatain 
in-medicahile  detrimentum,  quautiini 
ad  mnliebreni  inseqiienlis  tempoiis 
fortiiuam,  eniergebat.  Bene  igitur 
et  lioneste  Painpiiiius:  '  Qnani  de- 
creveiini  me  non  posse  diiitiiis  lia- 
bere,  eani  Indibi  io  liaberi,  quin  (i.  e. 
quo  minus)  integran)  itidem  reddam, 
ut  accepi  ab  suis,'  id  vero,  'neqiie 
honestuni  milii,  neque  utile  ipsi  vii- 
gini  est.'  qua  figura,  sunnnain  ibi  in- 
faraiam,  bic  irreparabile  damnum 
signaii,  palam  est.  vide omnino G nye- 

tUIII. 

Altera  delibeiatio  hoc  fere  aml^itu 
concluditur.  Si  reniiltere  volo  in 
domum  patris,  aut  cau^a  profereiida 
est  repiidii,  aut  abscjue  causa  et  ju- 
ris titiilo  repudiare  earn  oporlet. 
Causani  vero,  quae  me  ab  ilia  abstia- 
hit,  et  alibi  attinet,  in  publicum  tt- 
ferri,  non  uiio  nomine  '  Incommo- 
dum  mibi  esse  arbilror.'  Repudiare 
autem,  nee  repudii  causani  rcpudia- 
tap  dicere,  j)arentibus  ejus  appro- 
bare,  incivile,  superbum,  insolons. 
Hclinqtiitur,  ut  sperein,  sponte  abitu- 
ram,  si  cognoverit,  milii  animum  ab 
hiscc  nuptiis  prorMis  abboircre.  ihrr 
verissinia  Inijiis  loci  scntenlia  est. 
in  qno  nee  se  nee  alios  pxpedinnl 
erudilonim  nonniilli.  Sunt,  (|iii  t2> 
yittferrc  in  ])crj\rrc  mutatnm  rupiant. 
Non  enim  satis  cepcriinl,  quid  ess(  t, 
hoc  prnterre.  hoc  i.  e.  (|uod  amoiis 
mcretiirii  causa  repudiiim  cupiani, 
nee  possim  ad  Ktabilt-  coimubiuui  am- 
mum  a|)plicare.  Donalus  :  * //o<.- r/f" 
jtrnferre.  amorem  scilicet  nicrtrlri- 
CIS.'  reole.  '  Cui  (u  niliil  dican  villi,' 
Ciiiyclus  explirat,  erudite  saiic.  vide 
Clirettomatli.     Alii  jh  cui  ad  palrcm 


referunt.  Bachnus. 

7-1  Earn  ludibiio  haberi]  Honesto 
verbo  et  pudoris  pleno  usus  est :  et 
uove  pro,  vitiaii.  Dunatus. 

Liidibrio  hiibivi]  Nove,  inqnit  Don. 
P"o,  vitiari :  et  horn  stum  pudorisque 
plenum  verbuin  promintiat.  recte 
boc,  ex  sanctiv  lingua?  cousuetudine  ; 
ut  Gen.  x\xix.  11.  14.  See.  ubi  viil- 
gata  non  male,  illiidere,  quomodo  et 
alii  Latiiii  autores  in  eadem  iiotione. 
Mtr.  CaMiubonus. 

75  Quilt]  Quo  minus.  Dvnaius. 

Inttgnim]  Id  est,  bonestam.  non 
enim  dixit,  spoliatam  virginem  aut 
miilierem.  Iilem. 

Ct  accepi  a  suis]  Vigilanter  quidein 
integram  speciticat:  id  est,  talem, 
qualem  accepit  a  suis.  potuit  enim 
vitialam  acce|)isse,  ut  sa'pe  evenit. 
Ergo  non  abundat,  ut  accepi  a  suis, 
sed  babet  signitiratioiiem.   Idem, 

77  Piuin  ac  pudicuin  iiiireniuin  nar- 
rus  Ptimphili]  Erga  meretricem  pium, 
pudicum  erga  virginem.  Cogitur  pi- 
um dicere  Pampliilum,  quem  perju- 
nun  putabat.  Idem. 

Pium  ct  pudicum  ingfviuin  nuiras 
PainphUi]  An  simul  erga  virginem  et 
piiiin  ct  pudicum  r  an  pium  erga  me- 
retricem, puiliciiiii  erga  virj^iiiem  ? 
Idem. 

Pium  ac  pudicum  in;^eiiium  nnrras 
Pamphili]  Nu'^piaui  discrtiores  sibi 
vidciitur  (iiamnialici, (|uam  in  expli- 
candit,  quiv  ^k  irapoAAijAou  poniiiittii'. 
Scire  iitii|ue  poNsuiit,  eriiditos  niiil- 
tam  pleriiuu|iic  pliilnsopliiam  liac 
figura  concludcre.  sed  iiiterpietalio 
non  est  cujusvis  opcr.f .  Doiiatus  hie  : 
'Erga  meielricem  pium;  pudicum 
erga  virginem.'  El  ilciiim  in  codeiii 
coiumentario  :  '  An  simul,'  &c.  Ad 
virginem  el  cjiih  doniiim  spectare 
uliiiinquc  vocabiiliini,  oraliotiis  t>e- 
lies,  ct  poi'ta-  coiisiietudo,  non  longc 
arccssentiH jiidicia  dc  m()ilbii<i,aAli'ii- 
(liiiit.  I'iittid  hoiicitatis  ct  jiiiii  rc- 
ligio  potenter  iiiest.  Pium  ingeiiiiim 
idem  hie  csl,  quod  iu  Audria  i'licn- 


152S 


NOT/E    VARIORUM    IN 


tins  tlixorat  Iwnum  :  '  Quaiuloquidem 
ipse  est  iiigciiio  bono,  (Oiuini(|iu'  linic 
veritus  est  optima;  adolcsct-nti  t'accre 
injiiriam.'  Non  alia  liic  seiitciitia. 
pudicum  autcm,  vcrecundiam  illam 
notat,  qiuiin  Panipliilus  ipse  sibi  de- 
buit,  iiuli^niun  sc  illii<i  existiniando, 
quod  ab  honestatc  taiituiii  abiret. 
qui  enim  abiiti  iionesta  fu;mina  ct 
postea  dimittere  eain  in  aiiinuini  in- 
diiceict,  injiu'iani  atroceni  in  iilani, 
tiiipitudinem  in  se  aduiitteret  niaxi- 
niam.  injuria^  pietas  obstat,  tnrpitu- 
dini  pudor.  Boeclerus. 

78  Hec  ego  profcrre]  Verba  Pani- 
phili  sunt  :  non  iit  qiiidani  putant, 
ad  personam  Pannenonis  leferentes. 
Donatus. 

Hoc  ego  pro/erre]  Amorem  scilicet 
meretricis.  Idtin. 

IncommtHlum  esse  mihi  nrhitrorl 
Propter  patris  iram,  qui  alitor  isla- 
rum  nnptiaruni.  Mcr.  Casaubonus. 

79  Fatri]  Propiio  patri  Phidippo. 
Idem. 

Cui  nihil  dicas  vilii]  Nunc  vitii, 
culp*  uxoria'.   Donatus. 

Nihil  dicas  vitii]  Sine  justac  caus- 
s!E  allegalione.  3/<c.  Casaubonus. 

81  Mecuin  esse]  U.xoris  loco :  nt 
apnd  Plautum  saepe.  Idem. 

Abiturnin  dcniquc]  Deniijue,  morani 
fignificat,  et  postremam  tarditatem. 
itaqne  postremo,  vel  sero  abituiam 
indicat.  Donatus. 

82  Quid  inierea]  Exultantis  est,  et 
gestieutis  audire.  Idem. 

Inlerca]  Inter  eos  dies.  Idem. 

Si  Postquam  Ituuc  alienum  ah  sese 
ridet]  Pro  idienalum  dixit,  ut  in  Plior- 
uiione,  '  Quid  ego  vobis,  Geta,  alie- 
nns  sum  r'  Nam  quomodo  alienum,  hi 
ainahat,  dixisset?  Idem. 

Postquam  hunc  alienuni]  Oratorie, 
non  jam  Baccbidem  excusat,  quam  a 
verisimili  causa  vult  inducere,  quod 
ipsa  sit  in  Pamphilnm  durior.   Idem. 

Alienum  ab  sese  videt]  Id  e>t  mari- 
tum  :  nam  hoc  nomen  a  meretricibus 
alienuru  est.  Idem. 


8i  maligna  mullo]  Maligna,  diffici- 
lis  ac  superba.  Malignus  est,  qui  dif- 
ticultatcm  sui  ostendit.  Idem. 

Pi'ocax]  Dispoliatrix  et  petax.  PrO' 
care  enim,  est  petere.  Virgil.  '  Pro- 
cacibus  austris,'  id  est,impndentibus. 
nam  (|ui  multiim  petit,  iropudcDS  est 
et  procax.  Unde  et  proci  dicti  sunt, 
qui  lilias  alienas  in  raatrimonium  pe- 
tierunt.  Idem. 

85  Non  adepol  mirum]  Obtinuit 
quod  volebat  Parmeno.  nam  credidit 
Pbilotis  injuriam  faclam  Pamphilo. 
Idem. 

Non  cdepnl  )nirum]  Donatus  hie  an- 
notate 'Obtinuit,'  &c.  credidit,  in- 
(luam,  dinn  excusat :  nee  mirum  esse, 
ait,  si  quid  in  Pamphilnm  durius  con- 
suluisset  Bacchis.  Bceclerus. 

Atqui  ea  res  multo  maxima]  Oppor- 
tune concitatius  Pamphilnm  defendit 
Parmeno,  postquam  Pbilotis  inducta 
est,  ut  fateretur  injuriam  factam.  Do- 
7iatus. 

Atqui  ea  res]  Aiqui,  \n\o.  Legitur 
et  alque.  Idem. 

87  FA  illam]  Meretricem  nialam. 
Idem. 

Et  hanc,  quce  domi  cral]  Uxorem 
niodestam.   Idem. 

El  illam,  et  liunc  qua:  domi  erat]  Ilr 
lam  quie  nieretrix  esset ;  luinc,  id  est, 
uxorem.  Idem. 

Cognovit]  Diligentius  et  attentius 
consideravit.  nam  cognoscere,  est  di. 
ligenter  et  attente  considerare.  Idem. 

Cognovit  satis]  Bene  satis,  ex  ipsius 
morii)!is,  et  ex  meretricis.  Idem. 

88  Ad  excmplum]  Quasi  ad  imagi- 
nem,  et  coUationeni,  et  spcciem  com- 
parationis.  Idem. 

Ad  exemplum  ambarum  mores  earum 
exislimans]  Donatus  :  '  Quasi,'  See. 
Nihil  satis  expeilivit.  Res  roira : 
omnts  videntur  sibi  inteiligere,  et 
interpretari  hunc  versuni,  dum  nihil 
agunt  interim,  non  enim  sufTicit  dice- 
re  :  '  Mores  earum  comparavit  ac 
coutendit,  et  de  utriusque  moribiis 
ex  hac  cou)paratione  judicavit.'  non- 


TERENTII    HECVR.    ACT.    1.    SC.    FI. 


],V2D 


dum  enim  nee  de  (ppdcrti,  nee  de  cw- 
Ta|«t  constat,  in  qua  re  cnm  non  pa- 
rum  iuconimodi  videret  Franciscus 
Guyetus,  versura  totum  delevit.  Ma- 
joris  id  esse  candoris  di.\eris,  quod 
fateri  ita  voluit,  nou  satis  commode 
oxplicari  posse  ;  at  cum  Terentiana 
scilicet  stili  civilitate  cousentiat  ex- 
plicatio,  ac  eruditis  approbaii  queat, 
Sive  enim  dicas  :  earuin  amharuin  mo- 
res, ad  exemplum  exislimavit ;  satisne 
Latinum  erit,  ad  exemplum  exiatimarc, 
ut  efficiat  sensuni,  quern  vis  ;  Sive 
ita  distinguas  :  ad  exemplum  umbarum, 
tnores  euru/Merrisftmun^,  quid  ulind  po- 
teris  afFerre  melius  quam  nt  dicas, 
exemplum,  cottidianir  vita?  consuetu- 
dinem  esse,  tnores  ad  ingenium  uotan- 
dum  pertineref  q.  d.  exigendo  et 
comparandoiiujus  consuetudinem,  ad 
iliiusconsuetudinem.quoingenioutra- 
que  esset,  facile  jndicare  potuit  ac  de- 
preliendere.  nam '  Cotidiana;  vitee  con- 
snetudo,  ut  cujusque  injreuium  sit,  de- 
clarat  maxiuie.'  Heaut.  ii.  3.  43.  Nee 
dubitauduui  est  de  re,  quin  de  rompa- 
ratione  liberalis  in  Philuniena  in^enii, 
meretiicis  ingenium  parnm  liberale 
perspexeiit  Pauipliilus.  id  quod  vs.  89. 
et  seq.  satis  ostcuditur.  sed  quid  in 
verbis  desiderare  queant  eruditae  aii- 
res,norunt,quicastuniTerentiaiiiser- 
nionis  geniuui  intelligimt.  Boeclerus. 

I-'xistimnns]   lutelligens.  Dmiatus, 

Mores  earum  ccstunana]  Mores  €a- 
rum  comparans  ac  contonJens ;  et 
de  iitrins(pic  moribus  ex  liac  compa- 
ratione  judicans.   Mit.  Casnuhoiius. 

89  Hue,  ita  ut  lihciuli  esse  in^^cnin 
decet]  Qualitas  com|)arativa.  Dona- 
tiu. 

litre  ita  uli  liherali  exue  ini:.  ifc] 
Kgregic  in<lu\it  banc  figiiriim  I'oi'la, 
ut  quantum  pra-staret  matrouii-  vir- 
tus merctriciis  moribus  iiitclligpn- 
dum  darct :  dum  enim  adolcsccns  uni 
dcditus  mcrelrici  tiiit,  non  .^talim 
deprehcndit  fucatns  moros,  et  niliil 
ex  sinroro  tialifntrs.  N'cruni  |)Oiit- 
quam  comparandi  copiafuit,  nun  po- 


tuit liberali  Pamphili  ingcnio  (tale 
enim  facit  poeta)  dubicim  esse,  quid 
amari,  quid  pra?ferri  deberet.  Inge- 
nia  enim  similitudinc  sibi  conciliau- 
tur  invicem.  atque  ut  pravi  facile  in- 
ter se  conspirant;  ita  prjpstantes 
nee  distortas  naturas  arcane  quodam 
et  elegante  comraercio  consentire  vi- 
demus.  cujus  sententiw  vim,  quasi 
obiter,  sed  penetrabili  efticacia,  extu- 
lit  noster  in  iliis :  '  Hue  transttdit 
Amorem,  postqiiam  par  ingenium 
nactus  est.'  Baclerus. 

Uli  liberali  esse  ingenio  decet]  Ut 
cam  decet,  quae  liberali  sit  ingenio. 
Cseterum,  posterius  membrum  com- 
parationis  consulto  omittit,  ne  merc- 
trlcem  absentem  insectando  praescn- 
tem  offenderet.  Mer.  Casaubonus. 

90  Pitdens,  modesta]  Ha!C  contra 
vitia  meretricia  posuit.  Pudens  iia^c, 
ilia  procax  :  modesta  ha;c,  ilia  ma- 
ligna, reliqua  verosuperadduntur,or- 
namenta  uxoris,  matronseque  laudes. 
Donatm. 

Ivcommnda  atquc  injurias']  Callide, 
laudata  uxoro  non  repetit  vitia  nicrc- 
tricis  apud  merctricem  :  et  simul  con- 
tentus  tie  uxoris  laudibus,  vitia  me- 
rctricis  intcUigit.  Idem. 

Incommoda  atque  injurias  viri  omnes 
feire]  Figura  (\\fi\l/is.  Idem. 

Tegere]  Hoc  plus  est,  (piam  fcrre. 
et  tegere,  quod  nieretricem  amaret. 
Et  plus  dixit  tegere,  quam  cclare. 
Tegere  enim  ad  hoc  dixit :  ut  non  so- 
lum cniquam  non  cdiccrct,  sed  et  nc 
quis  sciret.  Idem. 

92  Hie  nniinun]  Oratoric  dixit  ;  non 
oniin  I'ampluliiui  dixit,  sed  auiniiim 
P.iniplidi.    Idem. 

Ilic  animus]  //iV  pro  turn.  X'irciliiis, 
'  Hie  annis  gravis,  atque  aniini  ma- 
turus  Aletlies.'  Idem. 

I'xoria  tnisericordia]  'Auipt^Kla. 
Idem. 

I'xnri.H  misericontia]  Recte,  quia  eX 
niisi-ricordia  amor  nasritur.  .Sic  et 
in  Plioruiionc,  '  TNli^crlrmi  cut,  virgb 
ipsa  facie  egrcgia.'  Virgilinit,  '  Men 


l.jtJO 


NOT^    VARIORUM    IN 


qnil)iis  ille  Jactatus  fytis  !'  Idem. 

\)'i  Diviiictus,  parlim  victii.t]  V)c 
proximo  lepelivil  trapSfioiov,  dicinctus, 
villus.  Idem. 

Delictus]  Alii  melius,  Deiinctiis. 
devinctus,  rictus,  eltgans  irapiixoiou. 
Mer.  Casauhonus. 

Pitrtim  rictus  livjusce  ityuriis]  Qua- 
litas  relativa.  Douatus. 

94  Puulatim  elajisus]  Adeo  est  tar- 
dus amor  I'ainpliili  et  maj^ims,  ut 
etiam  post  injnrias  difficile  disccdat. 
Idem. 

Etapsus]  Animus,  nou  Painphilus. 
Idem. 

Huic]  Alii,  hue.  Mer.  Cajaubonus. 

95  Postquam  par  ini^enium  nactus 
est]  Ansibipar?  an  absolute  bonum  f 
ut  dicimus,  •  Si  par  est  faeere  te.' 
Ergo  aut  sibi  par,  aut  uxori :  id  est, 
liberal!  fumin%.  Dunatus. 

Piir  ingeiiium  naclus  est]  Par  in- 
genium,  eandein  voluntatem.  Sal- 
luslius,  '  Qiios  eadem  odisse,  et 
eadem  metuere  id  unnm  coegit.' 
Idem  alibi,  '  Nam  idem  velle,  atque 
idem  nolle,  ea  dcmum  firma  amicitia 
est.'  Idem. 

Pur  ingenium  nactus  est]  Quod  mo- 
ri  et  amori  sue  melius  coiigrnciet : 
ille  '  Pius  ac  pudicu>,'  ut  paulo  sujira  ; 
liajc,  '  Fudens,  modesta,' i*v:c.  ut  mo- 
do.    Mer.  Casauhonus. 

90  Interea  in  Imliro  moritur  cngnaius 
sencx]  Bene  causa  abitionis  Pampliili 
iiarratiir.  Donatus. 

Imbi-o]  Insula  Tbraciae  proxima. 
3/t.r.  Cnsnuhonus. 

Moritur  cognatus  senex]  Bene  quod 
ait  senex:  nam  acerbum  tunus  nou 
conveniebat  fubiilif.  In  comcedia 
itaque  apud  Terentium,  aut  meietiix 
niolesta,  aut  ex  duabus  una  uxor  mo- 
ritur, aut  senex.  Ita  ox  liujusmodi 
niortibus,  vel  incommodum  vitatur, 
vel  lucrum  insuper  nascitur,  ut  uon 
bit  causa  lugendi.  Donatus. 

97  Hurum]  Maluil  horum,  quam 
dominorum,  diccrc.  Idem. 

La]  Uuau  cx  cognato  sene.    nam 


mortni  senis  comnienioratio,  ex  com- 
niuni  l()(|uentium  consuetudiue,  ta- 
citam  liabet  et  lufreditatis  signiti- 
catiDUcm,  quo  spcetat  relativuni 
illud,  f(i.  ^Nlcr.  Casaubonus. 

Ad  hos  rcdibat  lege  hcreditas]  Verbo 
juris  usus  est :  ea  enim  legitima  est 
hacreditas,  quae  familiue  dcbcbatur. 
Do7iatus. 

98  Eo  amatitem]  RTodo  jam  uxo- 
rcm  :  non  enim  aniicam.  Idem. 

Invitum  Pamphilum  extrudit  patei'] 
Invitum  recessisse  vis  verbi  demon- 
strat.  Nam  proprie  exfrMt/erc  dicitur, 
qui  manibus  expellit :  sed  hie  trans- 
latione  usus  est,  ut  ostenderet,  tan- 
tum  importunitatis  verbis  senis 
fuisse,  quantum  impulsio  manuum 
efficere  potuisset.  Idem. 

E.rlrudit]  Verbiim  necessitatis  et 
aptum  impoitunitati.  Idem. 

99  lieHrKiuit]  Inertia  pra;sentis 
temporis.  Legitiir  et  reliquit.  Idem. 

Relinquit  cum  mutre  hie  uxorem] 
Prarparatio  ad  futurum  erroreui. 
Idem, 

100  Nam  senex  rus  ahdidit  se]  Nam 
liic  inceptiva  particula  est.  ut, '  Nam 
mens  conservus  est  homo  baud  magni 
pretii.'  Plautus  in  Milite  Glorioso. 
Idem. 

Rus  abdidit  se]  Verbum  repreheu- 
deutis  senem  :  quod,  se  abdidit,  dixit. 
Idem, 

Hue  ram  in  urhem  commcat]  Hue 
bene  dixit,  ut  ostendai  Parmenonem 
in  urbe  esse.  Mira  o'lKovo/xia.  t'ac  enim 
prasenlem,  et  nuUus  error  in  fabula 
est.   Idem. 

Commeat]  Commeare  est  abesse 
inde,  nbi  te  esse  oporteat.  Ergo  hoc 
dicto  ostendit,  quam  raro  ad  urbeui 
veniat  senex.  quippe  commealus  est 
ex  aliqua  connnorationc  temporalis 
abscessus.     Idem. 

101  Quid  adhuc  habent  infirmitulis 
nuplia]  Bene  usque  adhuc  suspensa 
narratio  est.  et  in  hac  iuterrogatione 
quasi  substomachalur  Pliilotis  dc- 
ccpta,  quod  nihil  videat  infirmitatis 


TERENTII    HKCYR.    ACT.  I.    SC.    11, 


]5:31 


in  niiptiis,  qiiod  optaveiit.  Idi'in. 

Quid  adlittc  hiibent'^  Hoc  tristior 
nieietrix  dixit.  Idem. 

Injirmitatis]  lustabilitatis.  Phorm. 
act.  V.  so.  1.  Mer.  Casanbonus. 

102  Nunc  audies]  Sic  ait,  quasi 
janidudiini  aiidiie  cupicnti,  vel  niiaji 
ad  iiiolestam  peicontatiicem.  Donnt. 

103  Bene  conveniebat  saiie^  Bene, 
pro  miiitiim  :  et  sane,  vaiide.  quia 
qui  sanus,  idem  et  vaiidns.  Idem. 

104  Interim  miris  modisodisse^  Hue 
usque  Parnienonem  FoiJta  verba 
passus  est  diceie  ;  ca^tera  actibus 
servatiirus.     Idem. 

Interim  mirismodisi  Mire  ad  fiiicm 
conioedias  rerum  explaiiatio  reser- 
vatur.  namqne  si  qiiaras,  fallitur 
Parmeno,  quum  nou  odio  socius,  sed 
pudore  siniultateui  advcrsns  socrum 
Pliiiuniena  siniulavcrit.    Idem. 

Interim']  ISIodo  repeiite:  et  est  ad- 
vcrbiuni  temporis.  Idem. 

Miiismodis]  Mil  is  exeniplis.  Idem. 

105  Poitulalio]  Expostulatio,  que- 
rela, sed  proprie  cxpostulniii}  e>t  apud 
ilium  ipsum,qui  peccaverit.;»o»<«/u/io, 
dc  illo  upud  altciuui.   Idem. 

Postulatio]  Expostulatio,  querela, 
ex  quibus  non  solum  amor  supc 
coufirmatur :  (And.  act.  iii.  sc.  3. 
'Amantium  irae,amoris  redintegratio 
est:')  sed  et  dulcior  intcrduui  lit 
amoris  friii-tus ;  ut  apud  AilrAunnt 
De  Var.  Hist,  nescio  quis,  ci  5*  ti  koI 
iyiji  ijBuu  iiratui,  f)iiarov  tvpioKui  tlvat  toTv 
ipuai  irpf)s  to  waiiiKh  iK  Sia<popui  Kar- 
aKKinaeaOai.   M.  Ciunulionus. 

100  Quid  i/filur]  Hecte  dixit,  si 
hoc  non  fuil,  quid  er^o^  pttntiiltidn, 
querela  et  quasi  jiisia  inleipusitio 
qucrelaruui.    Donutus. 

Quid  iKilw]  I'nde  igitur  dc  odio 
libi  ronstat  r  flier.  Camuhunui. 

107  I'uffcre  e  conxpectii  Ulico]  H(;nc 
e  con-^ptctu:  utpotc,  qinr  cavcr<-t'i;ni- 
vida  iutPlliKi-  >Sed  tamrn  sulijuuKit, 
ridere  nolle:  ut  i^uorautia  Parmcnonis 
apparcat,  qui  ar(;unicnluni  odiorum 
rrttlidit,  quod  Philunicua  ntquc   vi- 


deri  vellet,  neque  videre.  Donatus. 

Fugere  e  coiispcctu]  Ne  videietur.  Id. 

108    Videre  nolle]  Ne  vidcret.  Wrm. 

Denique,  v.bi  non  quit  pnti]  Puti  et 
sustincre,  et  sustineri  intelligi  potest 
hoc  loco,  utrum  postquam  nonpotuit 
su>tiuere  socnnnr  an  postquam  illam 
socrus  feire  non  potuit,  sic  se  celan- 
tem  nuruuir  Potest  etiani  sic  intelli- 
gi,  Ubi  non  potuit  argumenia  odii 
sni  ipsa  niirus  pati  et  coutinere,  mi- 
gravit  aii  socrum.  Idem. 

\on  quit  pati]  Tolerare  ant  tolera- 
ri  :  qr.ia  putior  commune  est,  nam 
'  patior  te,'  et  '  a  te,'  dicimus.  Idem. 

Aecersi  ad  rem  divinam]  Turn  enim 
aiuici  et  familiaies  vocari  solebaut. 
Mer.  Cusnubonus. 

Abiit]  Propiie  abiit :  quia  non  ex- 
pectavit  ut  niitterefur.  Dunatus. 

110  I'bi  illic  dies  est  complures] 
'Apxafos  dies,  non  diebus  dixit.  Idem. 

Aecersi  julnt]  Non  addidit  qua, 
quia  intelligilur.   Idem. 

Aecersi  jubet]  Socrus  scil.  M<r.  Ca- 
saubonus. 

1 1 1  Di.rere  causam  tunc,  nescio 
quam]  Ideu  nescio  quam,  quia  nullius 
niou)enti,ac  falsaui.  Duiiulus. 

Dixere  causam  tunc  vesciu  quam] 
Ntscio  quid  causati  sunt.  Mer.  Cu- 
suuhonus. 

112  Scmo  remisit]  Hie  jam  aper- 
tiiis  odiiiui  videtur,  ubi  nee  jam  lin- 
gitur  causa.   Donatus. 

Postquam  accersunt]  SubandilurNf/s- 
tri,  id  e)>t,  missi  u  socru.   Idem. 

Postquam  accersunt]  Id  est,  missi  a 
nobis  sriliret.     I'A  miia  varietas.  Id. 

Ill  It  viseri]  Ut,'  Pt'pulare  pena- 
tCH  N'ciiimus.'   Idem. 

It  riserc  ad  ram]  \'isere,  oflitii  tst  : 
riiiirc,  (piarcntis  Hli(|U('m.   Idem. 

Admisit  mmo]  Injuriusa  ctiam  ipsa 
pronunliatio  est.  Idem. 

Hoc  ubi  senr.T  rcsciiit]  Scimuii  qua: 
ad  iioKdcferiintur  :  r(v«i-i>»uiicclala.  Id. 

Il.'t  llcii  ca  causa]  Hriie  ta  causa, 
rpiip|)e  qui  »e  ruri  abdiilistrt.   Idem. 

117    Kundum  ctiam   seio]   naptAtot 


1532 


noTjC  variorum  in 


tertiuni :  et  deest  scire.     Et  est  rruA- 
A7/)fij,  scio  scire,  cum  ava^dtrd.  Idem. 

Nondiim  itiam]  Recto  si-ivavit  lo- 
liquis  j>nrtibiis  tabulae  pcniliiluni  ct 
attentnm  spectatorein.  Idem. 

118  Kisi  sane  ciirw  est,  quorsum 
event iiriim  hoc  sief]  Hone,  quia  ciuio- 
SU8  est  Paniieno,  et  idem  garriilus. 
nam  per  totam  fabulaiu  talis  iiidiici- 
tiir.  Idem. 

Nisi  sane  cura  €st'\  "V'ide  Phorm. 
act.  III.  so.  1.  ]\ler.  L'nsaubonxis. 

Quorsum  crenturum]  "EWtiipts,  deest 
scire.  Doiiatns. 

119  Hdlns  omnem  rem']  Quasi  di- 
cat,  quam  aiidirc  expetisti.  Idem. 

Pers;am  quo  cirpi  hoc  iter]  Vcrgam 
hoc  iter:  ut,  'Tendeie  iter  pennis.' 
Idem. 


Quo  cccpi  hoc  iter']  Ad  poi  turn  scili- 
cet. Idem. 

120  hum  coiislitui  cum  qundnm  hos- 
pitc]  Dicit  caiisaiii  cur  in  reliqua  Ta- 
bula lion  appareat  persona  Inijiis  nie- 
retricis.  Dnnntus. 

Conslilui]  Constitui  propric.  nam 
de  Inijiisniodi  rebus  dicitiir  con  ve- 
nire ct  const itnerc,  de  cnjusmodi  re- 
bus apnd  cxtraneos  nieretrices  ayunt. 
Idem. 

Nam  constitui]  Heaut.  art,  iv.  sc.  4. 
*  Ant  cum  venturam  dixero  et  con- 
stitnero,'  <!vc.  3Ier.  Casaulionvs. 

121  DI  vortant  bene  quod  agas] 
Sa^pe  enini  res  eveniunt  aliier,  (|uam 
voiunuis  :  et  idee  rertumnus  colitur, 
qui  pra^est  rebus  vertentibns.  Dona- 
tus. 


ACTUS    II. 


ScENA  1.  Satnra  est  hacc  scena, 
Octonariis  et  Senariis  lambicis,  tum 
scpteiiariis  Trociiaicis  constans.  Boe- 
cleruH, 

Pro  Deum  atque  homimim  fidem'] 
In  hue  scena  uccusatio  socrus  est :  qua 
se  conjecturaliter  dtfendit  dicens  nihil 
a  ge  factum  in  perniciem  nurus.  Dona- 
tns. 

1  Pro  Deum  atque  Iloniinum  fidem] 
'Eixiradus  ab  exclamationc  ca'pta  sce- 
na est.  Senex  enim  est  difficiiis  et 
iratns.  Idem. 

Quod  hoc  f^enus  est?  quce  hac  est 
conjuratio]  Conatur  Terentius  adver- 
8US  famam  socniin  bonam  reperire, 
et  inci))it  a  ^«iuTaii  cxclamatione, 
quo  vtbenientior  sit  ejus  accnsatio  : 
paiilatimquc  ad  speciale  crimen  de- 
bcendit.  Idem. 

Quod  hoc  genus]  Accnsatio  a  per- 
sona :  cui  accidit  ex  sexu,  quod  so- 
crus  est.  Idem. 

Qwid  lioc  f^enus  est]  Quod  genus,  i.  c. 
hominum.  Virg.  vel  eo  respicit,  quia 
nt  pcnug,  iia  et  mores  saepe  :  boni 
ex  bonitt,  &.c.     Vide  Phorm.  act.   u 


sc.  2.  Mer.  Casaubonus. 

1  et  seq.  Ut  Eeqiiissimani  esse  banc 
socrunicoustaret,Poetaomnessocrns 
accusari  fecit,  nam  et  accn>atio  il- 
Iiistrabit  virtutem  innocentis  et  com- 
paratio.  pcrtinetquc  hie  locus  ad  ox- 
plicandimi  fabulu?  tituhim.'  Bwckrtis. 

Conjurati/)]  C'onfessio  bon»>  rei  est: 
conjuratio  malae.  et  inde  conjnratio 
Catilina:  dicta  est.  Donatus. 

Qua  hac  conjuratio]  Accnsatio  a  re. 
Idem. 

2  Ut  omnes  7nulieres]  In  lib.  BemW 
et  V'ictorii,  utin'  omnes.  quod  com- 
niotum,  fervidnmqne  magis  est,  et 
homini  irato  convenit  niagis.  Post 
istud,  conjuratio,  distinctio  interro- 
gativa  poni  debet.  Faber. 

Vt  omnes  mulieres  eadem  aque  slu- 
deant]  liono  argumento  ntitnr.  L*- 
sisii  nnrum,  quia  socrus  es  :  et  nulla 
socrus  diligit  nuinm.  Idem. 

Ut  omnes  vadieres]  Accnsatio  a  cau- 
sa eadem.  Idem. 

Studeant]  Mijoris  operis  est  slw 
dere,  qiiam  velle.  Idem. 

.\olintque  omnia]  Meuand.  Fw)  jim- 


TERENTII    HECYK.    ACT.    11.    SC.    I. 


1533 


vaiKbs  va>Kor'  ou5«f  5ta0€pei.  ItJer.  Ca- 
saubonus. 

3  Neque  decUnntam  qitidquanil  Id 
est,  flexain  vel  inflexani,  ab  eo  quod 
declinaverit :  ne  pariim  sit,  diversam 
vel  (iNsiiiiilem  dixisse.  tit  est  illud, 
'  Illnm  tnintilluiii  inflexit.'  Donattts. 

4  Ita'jue  adco  uno  animn]  Nescias 
an  ex  seiitentia  bac,  vel  adeo  ex 
bac  srena  nomcn  tabulae  sit  inven- 
tnni.  Idem. 

Itaque  adeo]  Necessaria  sententiie 
d^^i/SoXia,  ad  describeudam  utramque 
pei'soiiatu.  Idem. 

Itaque  adeo  uho  animo  omnes  socrus 
oderunt  nurus]  Nemo  potest  hie  dubi- 
tare,  aut  de  dU)bi«uo  sensu  queri,  so- 
crus eiiini  accnsantur,  non  nurus. 
Donalus  suuimam  ponit :  '  La'sisti 
nurnin,  quia  sorrus  es :  et  nulla  so- 
crus diligit  nnrura.'  Mox  non  ineru- 
ditf,  '  necessaiiani  senteutia>  d/i(f>i/3o- 
X/w  '  agnoscit,  '  ad  describendani 
utramque  personam.'  Baclerun. 

Itaque  udeo  uno  animo  omnei  socrus 
oderunt  nurus]  Neressaiia  sententiae 
aficpi&oXia,  ad  dr^cnbeiidaui  utramq\ie 
personam,  ait  liic  Don.  ambiguitas 
autem  ex  eo,  quod  utrumquc  socrus,  et 
nurus,  vel  ut  accusaiivi,  vel  ut  nonii- 
nativi  possint  accipi ;  sed  ideo  qux- 
sita  ambiguitas,  quia  utrolibet  acri- 
pias  modo  a'tjue  vt-ra  fiieiit  oratio, 
nam  et  r^t  sociiis  ut  plurimuni  ode- 
runt ot  nunis,  et  toj  nurus  ai  socrus. 
Mer.  Caaaub. 

5  Viris  e$ae  udvorsai]  Alind  aigu- 
mentum  :  L'<rHi><ti  nurnm,  ut  milii  ad- 
veriarcris.  nam  niulier  er^,  et  mulirres 
omnes  adveri'antur  viiis.  Ihmatui. 

JEquc  sludiuin  ext]  Studium,  est  vo- 
liinta*  liomiuii  att'-ntior  attjiie  iiu- 
pensior.   Idrm. 

Similis  piilimiria  est]  AC^-qirt^.  nam 
ttudium  (;t  bonuin  cut  :  pcrltuacia  vero 
nunrjuam  non  mala.   Idrm. 

(i  In  fddniKiuc  dtiinen  milii  ridcntur 
ludo  docicc  ad  maltdani]  'I'lia  in  uccn- 
satione  posuit,  ex  quibus  duo  nnnt 
comiDiinia,  unum  ipsius.  quod  nitilicr 


est,  et  quod  socnis,  commiinia:  quod 
ipsa  specialiter  ma-ristra  est  ad  malL- 
tiam  Sostrata.  Ex  bis-coUigit  inju- 
riam  passam  nurum  per  conjecturam. 
Idem. 

In  eodem  ludo]  lu  eadem  scliola : 
vel  eodcm  G}'ninasio.   Mer.  Casaub. 

7  El  ei  ludo,  si  uUus  est,  mag-istram] 
Msigna  anipliticatio  crlniiuis.  Dubi- 
tat  an  sit  Indus  malitiu?:  et  niagis- 
tram  non  dubilat  .Sostratam,  sed, 
'  Ccrto  scio,'  inquil.  Domttus. 

8  31  e  miscram]  Et  liaic  ifiwaOwi  coe- 
pit,  sed  ad  misericordiam  sptivtat  de- 
fendeniis  oratio.  Idem. 

Qute  nunc,  quamobrem  accuser,  nes- 
cio]  Oratorie  pro  se  loquitur  niu- 
lier,  siquideni  majoris  innoceniiiE  est 
nescire  crimen,  quani  defeiMJere.  et 
bis  verbis  ostenditur,  sine  noxa  esse 
etiam  Pliilunienam  :  non  solum  banc, 
quiv  loquitur,  .Sostratam.  Idem. 

9  Non  itu  me  DI  umenl,  mi  Laches] 
Modo  mi  Laclws  non  est  blandicntis, 
sed  ejus  qui  pcriclitetur  innoxius. 
Idem. 

Non  ita  me  D I  bene  amcut]  "Artx*'"! 
irioTis  per  JMSJuranduui.  Idem. 

Non,  ita  me  DI  bene  ament]  Anim- 
adverlcndum,  veteres,  non  minus 
(ii(jrriuifffj.bv  in  verbis,  qiiam  KaKe<paTov 
neglexisse  :  velut  bic,  Ita  me  DI  bene 
anient.  Idcu). 

lU  Ilaque]  iModo  dna^  partes  sunt 
oraliouis.  Idem. 

I'fia  inter  nos  a^erc  trlatem  liccat] 
\'irg.  '  Omnes  ut  tecum  mcritis  pro 
talibns  annos  Exiijat,  et  pulcra  fa- 
cial to  prole  parentem.'  Mer.  Cmau- 
boniis. 

1)1  mida  pridiibeant]  Senilitcr  ndit 
uxoreni,  cujus  anior  optubili.^  t'uit  in 
adolevrcnlia.    Donatus. 

DI  mala  prnliibmnl]  Vl  una  inter 
nns  .'igauius  iri.iti-m.    Idem. 

Dit  mail  jirohibeani]  Sc.  '  I'l  una,' 
\e.  el  '  Seniliter,'  Xr.  ita  Donatus. 
.Sali^ne  ifOiKwi  liui;  tiiTi  |iutal)inHix,  «i 
senex  irarundiur  sunc,  minime  c\  du- 
I  issinii's  lanieit,  nxoris  pracienlis  mor- 


1.334 


not.t;  variorum  in 


teni  optet,  qnod  plcriqiic  liic  piitant 
intelligi  ?  an  Coma'ilia  Tt'imtiaiu 
hue  piogieilKin?  INIanifosto  lioc 
fieri  vix  crediderim.  tta(|iie  recliiis 
forte  fiu'rit,  ut  credamiis,  seciiin 
lute  Laclictein  in  iracuiuiia  imis.si- 
tare  ;  non  audiri  ab  uxore  voile.  Qui 
diversuni  sentiunt,  tulerabillus  ita 
explicarent,  quasi  Laches  potins  sibi 
optaret  nioitcni,  quani  uxori.  Sod 
quod  ante  dixi,  verius  videtur.  inter 
orationcin  enim  Sostrata;  niurmura- 
tur  :  quiP  conncetenda  est:  '  Non, 
ita  me  dii  anient,  mi  Laches :  itaque 
una  inter  nos  agere  aptatem  liceat : 
meque  abs  te  inimerito  esse  accnsa- 
tani  postmodo  rescisces.'  Bceclerits. 

Mala  prohibeant]  Ut  una  inter  nos 
agamns  aetatem.  Plant.  inTrin.  '  I\L 
Quid  agit  tua  uxor,  ut  valet  ?  plus 
qnani  ego  volo  :'  et  quae  ibi  sequuu- 
tur.   M.  Casanhnnus. 

11  Postinodum  rescisces]  Haer  fignra 
ab  oratoribus  iwdyytKixa  nominatur: 
in  qua  ali(|nid  proniittimus  judicibus 
nos  probatiMos,  quum  metuinius,  ne 
quid  illis  teniere  persuasum  sit.  Do- 
nalus. 

Posfmodum  rescisces']  Fiducia  inno- 
ceiUiae.  Resciscere  est,  quum  quod 
de  industria  celatur,  vix  argnmen- 
torum  vi  agnoscitur.  Idem. 

12  Ah  ijuidqudm  pro  istis  /actis] 
Amare ;  irapa  irpuaSoKiav.  Idem. 

An  (juicquam  pro  i-itis,  ^-f.]  Nota  ivep- 
yaav  Poeta;  et  SeivSrriTa  in  augendo 
amnlificandoquc.  crimen  erat :  '  offen- 
disti  nurnni,  atque  ut  abirel  effecistt.' 
Haec  sunt/rt(:<(/  istn,  quae  nulla  rcpre- 
Lensione  satis  exajgerari  possunt : 
qnds dedecus et  luclum  inomneni  fauiiii- 
am  iuferunt ;  (|u<r  inimicitias  in  affines 
spargunt ;  qua;  sacra  necessitudinis 
exoptatae  violant  ac  perturb;int.  con- 
sidera  singula  verba,  et  exqiiire,  si 
quid  potuit  comprehendi  plenius,aut 
graviiis  incusari.  ISaclerus. 

i:i  Qu(E  me,  et  te,  et  famiUam']  Jam 
gic  accu»at,  quasi  probaverit  crimen. 
«t  cit  amplificalio.  Donalns. 


Qitte  me,  et  te,  J'iimUiani'\  H.pc  ex- 
aggeralio  est,  ([uve  Sttui'rrjs  appella- 
tur,  (]uum  ex  nno  maleticio  miilta 
fiiint  ab  oratoribus  crimina.  Idem. 

Dedecoras]  Dvdccoratur,  quod  ho- 
nestum  est;  turpiilnr,{.\\\oi\  liunestuni 
est  corporate.  Idem. 

14  Rx  amicis  inimici  ut  sint]  Ope- 
rosiiis  locutus  est.  ut  in  Andria  i.  I. 
10.  '  Feci  ex  servo  ut  esses  libertus 
mihi.'  Ita  Casar,  B.  C.  iii.  101. 
'  Pierunique  in  calamitate  ex  amicis 
inimici  existnnt.'  Et  ex  diverso: 
'  Cum  CO  revcni  ex  inimicitia  in  ami- 
citiam,'  apud  Plautum  Sticho,  in.  1. 
8.  Uaclern^i. 

15  Dignum,  suos  cuiliberoa  commit - 
tcreitt]  IMultum  sonanter,  et  accusa- 
torio  strcpitu,  nee  masculinum  genus 
nee  fceuiininum  posuit:  nee  unani, 
scd  liberos.  Sic  Cicero,  '  En  cui 
tuos  liberos  committas :'  quum  de 
uno  ageret,  et,  '  Habemus  enim  libe- 
ros :'  de  puella.  Donatus. 

DigMoii]  Sic  dixit  dignum,  ut  ho- 
noris genus  sit,  accipere  uxorem  me- 
ruisse.  Idem. 

Suos  cui  liberos  cnmmitterent^  Nota 
liberos  in  significatione  etiam  unius 
filia?.  Idem. 

16  Tu  sola  exorere]  Emergis,  repe- 
riris.  Verbum  hoc  impudentiam  ro- 
tat.  Cicero,  *  Exortus  est  servus,  qui 
quum  in  eculeo  ap|)tllare  non  posset, 
eum  accnset  solutus.'  Idem. 

Exorere]  Existis.  Exoriri  dicitnr, 
qui  non  expectatus  invadit  in  ali- 
quem.  Idem. 

Tu  sola  exorerel  Emergis,  reperiris. 
verbum  hoc  impudentiam  notat. 
Don.  recte  sane,  nam  t^  oriri  proprie 
de  magnis  dicitnr,  nt  de  Sole,  vulgc. 
et  Hor.  de  Aug.  '  Nil  oriturum  alias, 
nil  ortum  tale  fatentes.'  Hie  igi- 
tur  de  muliere,  cum  indignatione,  ac 
contemptu:  q.  d.  Tu  muliercula  in- 
venta  es,quap  tantum  tibi  pro  tua  im- 
pudtntia  sumeres,  &c.  Mer.  Casau- 
bonit^. 

17  'I'u  inquam  mulier,qu(s  m«  omnino 


TERENTII    HECYR.    ACT.    II.    SC    I. 


1535 


l/ipidem,  non  hominetn  putas}  Tu  mulicr, 
ffj.'patrip  uialitia;  habet.  et  omnino  ex- 
pressio  consiietndiiiis  est  ad  iudigna- 
tionem.  £t  lapis  luiiiqiiani  utilis, 
nisi  ad  teluin,  quern  ntagis  ad  inju- 
riam  delegit.  nam  saxum  melius, 
quam  lapis.  Ut  Virgilius :  '  Saxaque 
subvectare  humei  is.'  Donatus. 

Tu  inquam  midier'\  Sic  Euripides; 
IIoAAckr  oi'  exipois  ^r;xa>'ay,  yvvrj  yap  «?. 
ct  Virgiliiis:  'Valium  et  miitabile 
semper  Fcciiiina.'  Idem. 

Qua  me  omnino  Idjtidem,  hand  homi- 
ncm  putas]  Hcant.  act.  v.  sc.  1.  '  Non 
(ita  me  dii  anient)  aiideret  lisec  fa- 
cere  vidnae  miilipri,  Qua  in  me  fecit.' 
ibid.  '  Qiiot  res  dcdcre  ubi  possem 
persentiscere,  Nisi  evscm  lapis r'  Aut 
Plaiitiis  etiam  ad  lioininein  vafnim 
et  rigidnm  transtiilit  :  iit  in  .Mostell. 
'  Alter  hoc  Atiienis  nemo  doctior  did 
potest.  Verba  dare  illi  non  magis 
liodie  qnisqnam,  (jiiam  lapidi  potest.' 
Mer.  Casaubonu.s. 

Lapidem,  haud  liominem]  Snfficeret, 
*  Lapidem  pntas:'  sed  de  stoma- 
rlio;  '  Haud  hominem,'  additnm  est. 
T'laiittis  ;  *  Herus  mens  eleplianti 
corio  circumtectus  est,  non  suo.'  Do- 
natus, 

Haud  hominem  puUis]  'Eu  ijOei.  Sic 
Apollodonis  :  Su  fie  -iravTawcKTiv^ tHC- 
AT  \l0ov.   Idem. 

18  An  quia  ntri  crehro  esse  snleo'] 
Donatus:  '  Monior  »ni  est,  qui  dix- 
erat,  '  Riis  abis.'  I'bi  hoc  dixerat  i 
nuspiam.  Corrige :  lius  abdidil  se. 
qiiod  exiat  act  i.  sc.  2.  vs.  100.  ct, 
ne  quid  diihitationis  relinqnatiir  ad 
vs.  27.  *  Kns  habitatiiiii  abii,'  itei  uni 
annotat  sive  priorein  unnotationi-iu 
repetit:  'Quia  dixit,  senex  rus  ;ib- 
didit  se.'  quid  agimt,  qui  semper 
tanta  diligcntia  oitvia  errata  tjpis 
ornant  r   liaeUrus. 

\{\  Quo  ifui.ique  pncto  hie  rilnm  ren- 
trnrum]  Veslrorum,  pro  rutrum.  sic 
vetcrfs.   D'iniitiis. 

20  Multu  melius  hii:  qun  fiimt]  'Twtp- 
^oA^   usns   est.   ut   in  Adelphis,  '  An 


non  prius  totis  sex  menslbiis  olfecis- 
seni.'  Idem. 

Illic]  Pro  ilhic,  antique.  HJer.  Ca- 
sauboiius. 

21  Idto,  quia,  u(  vos  mihi  domi  entis'\ 
Mire  confirmat,  nnde  sciat :  ne  sus- 
piciose  crimen  objicere  videretur. 
Et  bene  mihi:  quia  coiiinioditas  fami- 
liae  ad  hiinc  rednndatura  est.  Donat. 

Proinde  ego  forts]  Honesta  cnriosi- 
tatis  excusatio:  i.empe  quod  ab  illa- 
runi  vita,  et  conversatione  domestica 
sua  fama  foris  penderet;  quae  bona, 
si  vita  illarum  talis ;  mala  si  et  ilia. 
Mer.  Casaulionus. 

22  Pridem  equidem  audiri  cepisse 
odium  tui  Philumenam]  Prinio,  objnr- 
gatio  est  Sostratae,  cur  non  amet  nii- 
rnin.  Seciindo,  cur  non  anietur  a 
num.  Tertio,  cur  usque  adto  puella 
nupta  deserat  donium.  Dunatus. 

23  Minimeque  adeo  mirum]  Satis 
aniare,  pro  nieiito  dicil  odium,  con- 
tra meiitum  amoreniqiie  :  simul  ex- 
cusat  nuruiii,  qua;  oderit  talem  so- 
crum  :  et  simul  pnvvrnii,  Quid  si 
n  m  lapsa  est,  sed  odio  me  habet  ? 
Idem. 

21  Std  non  crrdidi  adeo]  Dcest  csu- 
ram  J'uisse.  Idem. 

25  Quod  si  scissem,  ilia  hie  mnncrit 
jiolius,  iu  hinc  is.ies  J'oras]  Senili  jur- 
gio,  quo  magix  iniquuin  nurui  socnini 
credit,  tanto  velienicnliu'i  pro  IMiilu- 
nienu  nititur;  ut  ciinm  officioriim  or- 
dincin  pervertat.  in  (|uo  supgeritur 
Sostiatir  occasio  (jus  consilii,  quo*! 
infra  act.  iv.  sc.  2.  3.  simul,  quod 
niinis  a  Lardetc  duriler  hie  dictum 
est,  corricitur  a  poi'ia,  tiiin  stalini, 
(puiido  efliiso  irocundia*  impetu  ru- 
tiorinari  inripit  scnex  et  liunesiius 
cum  uxorc  lu(|ui,  turn  acciirata  dis- 
piitaiioue  I'anipliili,  qu;i  Sostrata  ve- 
ro  «tiiri(iriim  orilux;  I'liiliinn  na-  pra-- 
fcrtur  art.  iv.  sc.  2.  3.    Ihnlrrun. 

2I>  At  ride,  quam  immi  riln  ttgritujo 
hire  mihi  oritur  alia  Iv,  Sustiuta]  'H&i- 
Kuis  p'xit  acM  in  iiivectionum,  kc  lp^um 
lul^el^tlll ,  ut  inviiiiuin  durii:  iiicbiiia- 


15:3(; 


NOT/F.    VAKIORDM    IM 


tiniiis  in  ipsani  foiivpilal.  Sir  in  An- 
dria,  '  As^o  n\inr  :J;nn  cijo  pol  iiodic, 
si  vivo,  til)i  Ostondani,  licnini  quid 
sit  nericii  failure.'  Et  continiio, 
'  Chrome,  Pietatcm  gnati  !  nonne  tc 
iniseret  niri, 'i'antinn  laborein  capere 
ob  talem  filium  r'  Dontitiis. 

Qiium  iinmerito  (cgriludn  htrc  oritur 
iiiilii  nbs  tc,  Sostntta]  Postquani  de 
injuria  dixit,  de  persona  ejus  ciijiis 
fania  est,  id  est,  *  cnm  '  Alj^ritiido 
Iwec  oritur.'  Oritur,  et  niafrnittuiinem 
rei  sijjniticat,  et  repentinum  inipe- 
tiim.  nt  supra,  '  Tii  sola  exorere.' 
Idem . 

27  Rus  hnbitalum  ahiil  Quia  dixit, 
'  Senex  rus  sese  abdidit.'  Idem. 

Concedensvohis]  Ne  diceretur,  quod 
sit  voluptatis  causa.  Vobis,  melius 
pluraliter,  qnani  si  diceret  cui.  Idem. 

Concedens  robis,  et  rei  scrviens'^  Con- 
cedens  vobis,  id  est,  ut  vos  in  urbe  e&- 
setis.  Idem. 

Rei  serviens']  Res  servit  divifibus, 
cpiia  abundant :  rei  serviunt  panpe- 
res,  quiase  coartant  ad  angiistias  rei. 
Ita  ergo  res  pro  qualitate  sua  et  ser- 
vit, ct  ei  rei  servitur.  Horatius, '  Ini- 
perat  aiit  servit  collecta  pecunia  cui- 
que.'  Idem. 

Rei  serciens]  Rei  facienda;  et  aii- 
gendae  dans  operam.  Mer.  Casaubo- 
nus. 

28  VestrossHmptHS,  otiumque'\S\\n)\)- 
lusvestros,  idem  (juod  alibi,  '  Otium, 
vitam  urbanani.'  Vel  (pioil  nihil  ac- 
quiritis,  nt  in  Adelphis,  '  Hanc  ego 
clenientem  vitam  urbanam,  atque 
otinni  se(]nutiis  sum.'  Donatus. 

Otium(jue]  Hoc  est,  amorem  :  qua- 
si nihil  agentibus.  Idem. 

Ut  nostra  res  posset  puli]  Mediocris 
scilicet :  ut  coniici  patresfamilias. 
Idem. 

Otium]  Vitam  otiosam.  3Ier.  Ca- 
laubonus. 

Nostra  res]  Nostrae  farnltates.  Id. 

29  Prater  aquum,  atque  cetntcm 
meatn]  Prater  cequum,  quia  vos  estis 
domini :  vel  quia  vos  fruiraini,  qiium 


ego  doluerim.  Domttus. 

Prceter  (rquwn  atque  (ctalem  meam] 
lleaiit.  act.  i.  sc.  1.  '  Quod  milii  vi- 
dere  pripter  a^tatem  tuam  Facerr,  et 
privterquani  res  te  ailliortatur  tua.' 
Mer.  Cnsuubomis. 

JEttttem']  Quia  senex.  Virgil.  '  Vi- 
res ultra,  sortenique  sencctae.'  Dwia- 
tus. 

30  Nnn  te  pro  his  curasse  rebus]  Mi- 
rus  sensus :  Pro  his,  inipiit,  tot  rebus 
unam  et  facilem  redderes :  curares, 
no  quid  ffgre  esset  milii.  Et  tc  sic 
])ronuntiandum,  quasi  dicat,  Etsi  alii 
non  curarent,  curare  debuisti.  Idem. 

31  Non  mea  opera,  ncque  pol  culpa] 
Vellet  dicere,  Nurus  culpa  evenit  : 
sed  melius  dixit,  7ion  mea:  ne  accu- 
sando  confirniaret  quod  dixit  senex, 
'  Omnes  socrus  oderunt  nnrns.'  Idem. 

Ncque  pol  culpa  evenit]  Bene  addi- 
turn, '  Neque  pol  culpa.'  Potuil  eiiini 
fieri  ut  non  fecerit  ipsa  injuriani  ; 
sed  tamen  permiserit  fieri,  mire  ta- 
nien  nee  ipsa  accusat  nurum.  Idem. 

Non  mea  opera,  neque  pol  culpa]  Vi- 
detur  unum  dixisse  opera  et  culpa  :  et 
tamen  non  est  idem.  Opera  enim  est, 
si  scientes  lajserimus  :  culpa,  si  ne- 
scientes.  quorum  alterum  sceleris, 
alterum  stidtitiaR  est.  Idem. 

32  Sola  Am;  fuisti]  Ratio,  et  deest 
cnitn :  ut  sit,  Sola  enim  hie  fuisti, 
quod  ad  filium  et  maritum  pertinet : 
nam  non  sola,  cnm  qua  nurus.  Idctn. 

Sola  kic  fuisti]  Sola,  quantum  per- 
tinet ad  regendam  domnm  :  cajterurn 
et  filius,  et  nurus  evant :  sed  sola,  id 
est,  sine  me.  Idem. 

In  te  omnis  hceret  culpa]  Etsi  in  nurii 
cnl|)a  aliqua,  in  te  oninis  est  tamen, 
Sostrata.  Idem. 

Sola,  Sostrata]  Optime  geminavit 
sola,  more  irascentiuni  :  nonduni  no- 
men  posuit,  et  Sostrata  addituin  ad 
amarittidinem  inclaniantis./Jem. 

33  Quum  ego  vos  solvi  curis  cceteris] 
Vos,  pro  te:  ut,  '  Desiste  manum 
commit terc  Teucris.'  Idem. 

Quum   ego  vos  solvi]  Nova  figura, 


TERENTU    HECYR.    ACT.    II.    SC.    I. 


1537 


solvi  vos.  Idem.  timatione   pcrderet,    ut  oninia  sine 

34  Cum  ])uellii  anum  suscepisse  ini-  famap  cletrimento  faccre  posset.'  Mer. 

micitias]  Hoc  dicit,  tanquam  conces-  Casaubotiiis. 

serit  etiani  miiuin  iniquam  esse.  Id.  38  Qui  scis,  a7i  ea  causa,  mi  vir]  De- 

Cum  puella}  Puellam  blande  dixit :  fensio   a  deiivatioue  causa^,   in  qua 

ita  banc  ciim  amaritudiue,  uNHHi.  Id.  ostenditur  non  hauc  esse,  quam  obji- 


35  lUius  dices  culpa  factum]  Praeve- 
nit  defensionem  :  et  earn  sic  pronuii- 
tiavit  lit  crimen.  Idem. 

Haud  equiJem  dico,  mi  Laches]    Mi 


cit  caiisani  senex,  cur  abierit  uunis 
ad  roatreni  suani.  Donatus. 

39  Ut  cum  matrc]  Deesl  sua.  Idem. 

Ut  cum  matrc  una  plus  cssel]   'iSiani- 


Lac/ies  n)odo  dixit,  quasi  gravissimum  kws,  dixit:    id  est,  diu,  ac   inajoreni 

accusatorem  artjueus,  et  qiiasi  defa-  partem.  Idem. 

tigataet  delassata  ejus  inclamationi-  40  Quod  htri  nemo  vuluil]  Bene  iu- 

bus.  Noil  ergo  blandientis  est  mode  firmavit  defensionem  seue.\,dicendo, 

mi:  sed  invidiose  rogitantis.  Idem.  Si  propter  matrem  abiit,  cur  tu  t'\- 

30  Gaudeo  {ila  me  DI  ament)  gnati  clusa  es,  quum  venires  P  Idem, 

causa]  Quod  similis  bbus  non  *it,  an  Visentemtcadeamintiutnittcre]^oi 

quod  talem  uxorem  babeat,  quam  nee  ex  libro  Bembino  ita  leginiiis,  lisen- 

iuiiiiica   accusare     possitr    Et  gnuli  tern  ad  earn  (e  intra  udmittere.¥iii;rnu&. 

causa,  dixit,  quia  talem  uxorem  ba-  41    Enim  lassam  oppido]   Infnniius 

bens,  sua  causa  quid  gaudeat,  non  defenditur  socrus,  ut  error  senis  us- 

Labet.  Idem.  que  ad  KaTaarpo<friiv  pcrseverel.  Do- 

Nnm  de  te  quidan  satis  sciu]   Id  est,  natus. 

nibil  detrinitnti  lit,  si  tu  pecces.    id  Enim    lassam    oppidu]    I'ro,  oppido 

est,  niinquam,  in(|uit,  peccaudo  pejor  cnim  dixit.    Supervacua  ponitur   iii- 

fieri  potes  :  sed  es  eadem  qnaj  sem-  terdum  ba>c  coujunctio,  aut  pro  al- 

per  es.  Sensusest:   Jam  talis  es,  ut  tera  conjunctione.  Idem. 

pejor  fieri    non    possis.    Sic  Cicero,  Lfmam] /E^rotam.  unde  niox, '  Tu- 

'  Est  idem  Verres,  qui  full  semper.'  os  esse  illi   mores   inorbum  iuai{is,' 

Idem.  &c.  et  so.  2.     '  Quia  a^gra  est,'  6ic. 

37  Peccando  detrimenli]  Servas,  in-  nee   niiruni,   cum   Graci  to  Kapvav, 

quit,   numeruni   peccatorum,  nee  fit  (unde  KeKf^-nKoTts,)   et  Heb.  rh  ijb. 

nllum  copia-  detrimenluni.  sed  quum  etiam  de  morluis  usurpcnt.     Tt»  euim 


pbiriiiiiim  dclincjuas,  tantuiidcm  sem- 
per admittilur.  Idem. 

Peccando  detrimenti]  Hie  scnsus  ob- 
scuriui  est :  attanien  iiic,  dum  ijnau- 


autem,  pro  nam,  vel  siquidem,  .sx'piuA 
apud  veteres.   I^Ier.  Casauboiuts. 

Oppido]  \'alde.    traiislalio  a   rusli- 
cis,  qui  iutcrrugati,    ipiemadniodiim 


tumcunque  in(piit  sceleris  admiseris,     fruges    provenissent,  respondtltant, 


id  est,  quantuincunque  pcccavens, 
nihil  de  tua  existimationc  miiniilur, 
nihil  de  pudure  derogalur  :  eadem  es 
qux  fuisti,  quia  pejor  fieri  non  potes. 
Idem. 

Peccando  detrimenli]  (Juidam  banc 
putaut  ufmytiiw  :  quasi  dicat,  Certus 
sum,  (jiiod  <rx  nullo  pcccato  tuo  <lam- 
iitim  pati  possumiis  :  hed  male.  Idem. 

Ptccund"  dflrimenli  nil  fieri  poltsl 


oppidu,  id  est,  (|ua'  sibiet  oppido  suf- 
ficere  potuissenl.   Donatus. 

/.o]  I'ropterea,  ideo.  Idem. 

4'2  Tu'is  rs.se  illi  mores]  Acerbissime 
instilit  senex  et  accusalioni  uxori'», 
el  (IcfcnHioni  nurus :  hi<niidi-ni  hoc 
hcnsu  dicat,  nurum  nee  meudacii  cul- 
pani  iiicurrere,  t|Utt'  vi  te  agiotet  ex 
iiionbuH  mala-  hocrus.   Idim. 

43    Sum    ri\hiiriim    iiiWiu    est]   Via 


Cic.  '  Scurra,  exbauslo  ruboic,   qui     veMium.  Ihm:  •iiim   v< ml   ab  eo  qiio.l 
80  putaret  iiitiil habere, «iuod  de  cxis-     chl  i.sha.   I(b;ni. 

lielph.  elVur.Cliit.  Tcreni .  '■•   ^' 


1538 


NOTyE    VARIORUM    IN 


Quin  gmitum  velif]  Quin,  (\nx  non. 
Idem. 

44  El  quce  iithis  placita  conditio  est, 
datiir]  Imago  liic  (iiianlam  argiimen- 
tationis,  quae  dicitur  an'  apxvs  &XP^ 
riKovs:  quod  Latine  dicitur,  '  Ab 
initio  ad  finem.'  et  ut  geiieraliter 
coepit  iiivectioiicni,  ita  generaliter 
conclusit  in  socius:  et  est  sensus,  Eo 
improbius  facitis,  quod  illas,  quas  ele- 
geritis,  odistis.  Idem. 

Conditio']  Vide  Plior.  act.  iv.  sc.  1. 
M.  Cusaubonus. 

45  Ubi  duxere  impulsu  vestro]  Bene 
verba  eadem  stomachose,  et  signifi- 
canter  repetivit,  ut  improbitas  ex 
proximo  appareat  impulsu.   Donalus. 

Ubi  duxere  impulsu]  Videtur,  ut  su- 
pra diximus,  haec  tota  scena  ad  hoc 
interposita,  ut  fabulae  nomen  hinc 
intelligeremus  inventum.  Et  impu- 
dentiam  socruum,  impulsus  repctitio 
demonstravit.  Idem. 

Impulsu  vestro]  Sic  in  Heautontim. 
'  Scortari  crebro  nolunt,  nolunt  cre- 
bro  convivarier.'  Idem. 

Scena  ii.  lambici  sunt  tetrametri 
catalectici.  Bceclerus. 

Etsi  scio  ego,  Philumetia,  meum  jus 
esse]  In  hac  scena  moralis  allucutio  Phi- 
dippi  est  (id  filiiim,  milissimi  patris  co- 
lorem  ostendens.  Donatus. 

1  Etsi  scio]  Apparet  et  bic  muUa 
prius  patri  suo  Philumenam  locutam 
fuisse.  Ergo  haec  responsio  est,  non 
principium.  Idem. 

Scio  mcumjus  esseut  te  cogam]  Hoc 
idem  in  Adelphis,  '  Non  necesse 
habeo  omnia  pro  meo  jure  agere.' 
Idem. 

Ut  te  cogam]  Etiani  invitam  scili- 
cet. Idem. 

2  Patrio  animo  victus]  Bene  victus  : 
quia  non  ratione  facio.  Victus  est 
iindcrunque,  quireccdit  a  jure.  Idem. 

Ego  tamcn  patrio  animo  victus]  Non 
necesse  luiheo  omnia  pro  meo  jure  agere. 
Mer.  CaKaubonus. 

3  Ut  tibi  concedam]  Faciam  ut  tibi 
concedam  :  nee  multo  aliter  in  vul- 
gari  Idiotismo,  /  do  love  :  I  do  eat. 


q.  d.  '  Facio  ut  edam :  Facio  ut 
amem  :'  i.  e.  cdo,  amo.  Idc7n. 

Ncque  tute  libidini]  Libido  est  quae- 
libet  voluntas  tcmerc  suscepta.  Et 
bene  libidini:  est  enim  non  icquiim, 
domo  mariti  abesse  nuptain.  Etsi 
enim  pro  voluntate  posuit  libidinem: 
tanien  subaccusavit  boc  noniiue.  Do- 
natus. 

Libidini]  Voluntati,  simpliciter. 
vol,  temerariap,  iniquae  voluntati. 
flier.  Casaubonus. 

4  Optume]  Opportune.  Donatus. 
Ex  hoc  jam  scibo]  Legitur  et  hinc, 

locale  adverbiuni.  et  quasi  comniina- 
tur  uxori,  modo  se  inventnrum,  ipsam 
peccasse  non  nurum.  Idem. 

Quid  siet]  Utrum  quid  sit  rei  ?  an 
quid  siet  nurus  ?  utrum  innocens,  an 
iniqua  ?  Et  videtur  hoc  Sostratse  di- 
cere  :  nam  vicini  sunt  inter  se  proxi- 
nii  Laches  et  Phidippus.  Idem. 

Ex  hoc  jam  scibo  quid  siet]  Donatus : 
*  Utrum  quid,'  <ii:c.  Male  dubitavit. 
non  potest  crt^z/Talts  nisi  ad  rem  refer- 
ri,  si  quis  bene  scribendi  consuetudi- 
nem  novit.  Beeclerus. 

5  Phidippe,  etsi  ego  meis]  Expostu- 
latio  Lachetis  apud  Phidippum,  ac- 
cusationem  continens,  tanquam  rau- 
sam  injuriarum  intcndat.  Donatus. 

Scio  me  esse  adprime  obsequentem] 
Principium  a  persona  ejus  cum  quo 
agitur,  et  sua  :  et  an  utile  sit,  nimis 
obsequi  hominem  suis.  Idem. 

Adprime]  Veliementissime.  Idem. 

Obsequentem]  Facilem.  Mer,  Casau- 
bonus. 

6  Sed  non  adeo  ut  mea  facilitas]  Fa- 
cilitas,  indulgentia.  Donatus. 

Sed  non  adeo,  ut  mea  facilitas]  De- 
cst  tamen.  et  est  avaK6\ovdov  tertium. 
Idem. 

8  Nunc  video]  Jucunde  temperat 
ejus  cnlpam,  quern  accusat,  quum  di- 
cat  ilium  coactum  a  suis  facere  sibi 
injurias.  Donatus. 

Eia  vero]  Modo  adverbium  corri- 
pientis.  Idem. 

Eia  vero]  UaptXKov.  Idem. 

9  Adii  te  heri  deJUia]  Narratio.  et 


TERENTII    HECYR.    ACT.    11.   SC.    11. 


1539 


memoriter  Potita  :  quia  dixit  heri.  ca 
causa  riire  hue  advenit,  patrem  con- 
tinuo  Pbiliimenae  convenit.  Idem. 

Ilidem  incertum  amisti]  Pro  amisis- 
ti.  ffvyKoiri).  Et  itidem,  quid  est  ?  an 
id,  Incertum  aniisisti,ut  ad  te  incer- 
tas  veni?  Jungendiim  ergo  ittveniiti- 
dem.  at  sit,  Ut  veni,  aniisisti  itidem 
incertum.  Incertus  inquit  veni :  in- 
certtis  a  te  recessi.  Idem. 

Ut  veni,  itidem  incertum  amisti]  In- 
certus  veni  :  et  incertum  dimisisti. 
M.  Casaubonus. 

10  Haud  ita  decet]  Non  usque  adeo 
decet.  et  est  confirmatio.  Donutus. 

Haud  ita  decet]  Bene  additum  est 
ita.  etsi  enim  celandx  irae :  non  us- 
que adeo  tanien,  ut  discordiam  ])a- 
riant.  Idem, 

12  Aut  ea  re/dlendo,  out  pur^ando] 
Refellit  qui  negat:  purgat  (\\u  fatetur, 
et  sic  defendit.  Ergo  re/i-llimus  per 
conjecturam  :  purgamtis  jxr  celeros 
status.  Idem. 

Re/ellendo]  Negando  factum.  Mer. 
Casaubonus. 

Purgando]  Faciendi  raliones  osten- 
dendo.  Idem. 

Vobis  corrigemus]  Plus  dixit  vobis, 
qiiam  tibi.  Donatus. 

13  Tejudice  ipso]  Virgiiius  :  *  Pan 
Deus  Arcadiae  •  mecum  si  judice  cer- 
tet.'  Quid  enim  est  te  ipso,  nisi  sci- 
licet reo  culpa.-,  et  tibi  ipsi  ac  tuis 
faventi^  vei  qui  me  6peres  vincere. 
Idem. 

Sin  ea  est  causa  retincndi  opud  tot] 
Kepreliensio.  Idem. 

14  Arbitror,  Pkidippe]  Bene  addi- 
ditnomen,  cxcitans  audicntcni.  Idem. 

15  Satis  ut  mea  domi  cureluT  dUigen- 
ler]  Ut,  nc  non.  ft  jungcuduiii  est, 
'  SalJ!)  diligenter.'  non  enim  '  Metui;) 
satis.'  Idem. 

Ut]  Ne  non.  Supra,  l.  2.  Mer.  Ca- 
nauhonus. 

IC  At,  ita  me  1)1  amcnt,  haud]  Ad- 
didit  jiiKJurandiirn  :  vix  enim  crcdi- 
))ile  est  tantiiiidi-ni  amare  succruni, 
quantum  patrem.  Donatus. 


Etsi  Hit  pater  es]  Salustius  in  primo 
libro, '  Et  iiberis  ejus  avunculus  erat.' 
Idem. 

Etsi  illi  pater  es]  Compendium  at- 
tulit  Virgiiius  :  '  Hen  fuge  nate  Dea.' 
Hoc  enim  sentit,  Quanquam  natus 
Dea  sis,  fuge  tamen.  Idem. 

17  /(/  adeo  gnati  causa]  Hones- 
te  amori  nurus  rationem  subjecit 
piam.  Nam  non  continuo  rectum 
est,  nirais  amari  a  socero  uurum,  nisi 
propter  filium  diligatur.  Bene  ergo 
gnati  causa,  incredibile  est  enim,  pa- 
trem non  patris  pietate  superari. 
Idem. 

18  Quern  ego  intcUexi]  Et  causam 
sui  amoris  ostendit,  et  mariti  nullam 
erga  conjugem  culpam;  quippe  qui 
amet.  et  a  Paruienone  dictum,  '  Eo 
amantem  invituui  Panipbilum  extru- 
dit  pater.'  Idem. 

Quem  ego  intellexi  illam  haud  mi- 
71US,  qnam  se  ipsum  magnifucere]  Hie 
subtiliter  oneratur  culpa  minis  :  si 
(piidi'iii  indignc  injuriam  faciat  soce- 
ro et  niaritu.  Idem. 

IShisnificaru]  Magnifacere.  Mer.  Ca- 
saubonus. 

19  Seque  adeo  clam  me  est,  quam  es- 
se] Ingeniosissime  Poiita  jam  pra-- 
parat  causaiii  simulaturo  nb  banc  reui 
iracundiam  Panipbilu.   Donatus. 

Quam  esse  cum  graviter  UUurum  cre- 
dam]  (Jravilcr  laluriis  sit  :  ut  rh  cre- 
dam  redundct.   Mer.  Casaubu/ius. 

20  Studeo  hue  prius]  Ideocupiout 
iiac  prius  dunium  rtdeat,  Arc.  Mer. 
Casaubonus. 

llac  prius,  quam  ille  ut  redeat]  Hie 
Kidjtiliter  ctlam  ti-rrorem  injicit  ira- 
cundiu;  mariti.  Donatus. 

21  Laches,  el  diligcnti<im  ventrum] 
I'rincipiuMi  hiniilitcr  a  per^unu  ctt 
factum.  Idem. 

ImcUch,  cf  diligenliam  rcstram]  Kc- 
niotivo  .statu  agit  I'bidippiM  pro  prr- 
BOUH  sua.  nam  in  Idiiim  r<-mi>\ct  cul- 
pam, ciir  non  rcdcui  :  et  r('lHti\nni 
ximiil  tcnint  qualitatini.  potest  f  iiiiu 
vidcri,    (Mio  injuria  sociu»   ad   liar.c 


1540 


NOTiE    VARIORUM    IN 


voltintHtem  esse  conipMlsani.  /(/ewi. 

Lacltis,  ft  diligentinin  vestrnm]  Ab 
CO  C(V|)it,  quo  iiiaxmie  inotiis  est,  et 
quod  in  priinis  purgaiidum  sibi  fiiit  : 
ne  siispectaiii  aut  voliintatom  ant  di- 
ligentiai)!  habere  videatur  affininm. 
Et  cum  art'ectu  qnodani  et  gcniitu 
dixit  Ladies,  quod  iile  ait  Phidippc. 
et  bene  a  nomine  rcepit,  ut  consenli- 
rc  ilii  videatur.  Et  diligentiam,  (piod 
ille  nit:  'Sin  metuis,  satis  ut  mcK 
domi,'  &c.  Et  veatiam  melius,  quain 
tuam  :  (|uum  ille  dixerit  de  se  tautiim. 
Et  benignitatem,  quod  ait, '  Hand  tibi 
concedo,  etsi  ill!  pater  es,  ut  tu  il- 
lam,'&c.  filem. 

Et  ditigenliam  vestram,  et  benignita- 
tem] 'ATr65ocTis  ad  utnmique.  Dili- 
geotiam  :  quia  dixit,  'Si  metuis,  satis 
ut  meie  domi  curetiir  diligenter.'  Be- 
nignitatem: quia  dixit,  '  Haiul  tibi 
concedo,  etsi  illi  pater  es,  ut  tu  illam 
salvam  nia^is  velis,  quam  ejjo.'  Idem, 

22  Et  qucB  dicis,  omnia  esse,  ut  diets] 
Quod  juravit :  et  quod  dixit  frnati 
causa,  et  (juod  addidit,  '  Quod  illam 
amet  Pamphilus.'  Idem. 

23  Et  te  hoc  mihi  cupio  credere]  Me- 
lius, quam  si  et  liic  juraret.  Idem. 

Et  te  lioc  miiti  cupio  a-edere]  Bene 
collegit  ex  vicissitudine,  quod  vole- 
bat.  Idem. 

24  Si  facere  passim]  Hie  est  remo- 
tio,  Si  facere  possim  ulh  mndo.  et  mol- 
lius  dixit,  quam  si  Aec  facere  possum, 
dixisset.  hoc  enim  vult  intelligi,  Volo, 
et  non  possum  facere.  Idem. 

25  Elw,  num  quidnam  accusal  vi- 
rum]  Gesticulatio  qusdam,  secretio- 
ra  quaprentis.  saepe  enim  de  marifis 
puellfP  parentibus  (pieri  solent  ali- 
quid  ejusmodi,  quod  solis  ipsis  com- 
mittendiim  est.  Idem. 

Elw,  num  quidnam  accusat  virum] 
Eho,  interjectio  ponentis  aurem  pro- 
piorem.  nam  ilia  quaerit,  qua:  solent 
de  maritis  pnellte  matribns  qncri. 
Idnn. 

yam  postquam  adtendi]  Institi.  Et 
Tide,  num  desit  minimum  .-  ut   sit,  ad- 


teiult  ammvm.  Non  oiiim  plenum  ost, 
sed  nudum.  Adverti  enim  oculos ; 
aut  auimuni  subauditur.  Idem. 

2G  Sancte  adjurat]  Ti  ad,  nunc  auc- 
tivum  est  :  siguiiicat  enim  vulde. 
Idem. 

27  No7i  posse  ajtud  vos  Pamphilo  se 
ahseittg  perdurare]  Bene  hie  addidit 
Pocita  verba  PliilumeDae,  a<l  qua^  Plii- 
dippus  respondebat:  quum  diceret, 
'  Etsi  scio  ego,  Philumena,  meum  jus 
esse,'  &c.  Idem. 

Non  posse  apud  vos  Pamphilo  se  ab- 
senle  perduiare]  Magnifice  contra  il- 
lud  quod  Laches  dixit,  apgre  laturum 
Pamphilum.  et  ita  locntus  est,  quasi 
hoc  Pamphilo  gratiiis  esse  debeat. 
Idi^m. 

Perdurare]  Propria  et  muliebriter 
dixit.  Idem. 

Se  (ibsente  perdurare]  Absente  Para- 
pliilo  se  perd.  Mer.  Casuubonus. 

28  Aliud  fortasse  aliis  vitii  est]  Sic 
dixit,  ne  diceret,  Sed  coge  ut  redeat. 
et  nioilius  dixit  a/iis,  quam  si  tibi  dix- 
isset. Donatus. 

Aliud  fortasse  alii  vitii  est]  Hor. '  Vi- 
tiis  nemo  sine  nascitur:  optimus  ille 
Qui  minimis  urgetur.'  Veins  Poeta 
ciijus  meminit  Dem.  MtjSej/  anapTf7v 
4ffTt  Beciv,  Kol  iravTa  KoropBovv.  '£«'  fiioTtj 
(lolpav  5'  o(ni  tpvyeiv  eiroptv.  Mer.  Cu- 
saulionus. 

Ego  sum  animo  kninatus]  Hoc  con- 
tra illud  quod  primum  dictum  est. 
Etsi  ego  nieis  omnibus  scio  me  esse 
appiime  obseqiientem.  sed  non  a<leo, 
ut  facilitas  niea  illorum  corrunipat 
animos.  Donatus. 

Ego  sum  animo  leni]  Qualitas  veni- 
al is.  Idem. 

Animo  leni  nalus]  Hoc  est  plenum, 
nam  Sum  animo  leni,  quum  dicinius, 
iWeiTTTiKus  profertur.  Idem. 

29  Aon  possum]  Conclusio.  Idem. 
Non    possum    advorsari    meis]    Le- 

nem  esse,  non  est  vitium  :  sed  adeo 
lenem  ess^e,  ut  corrumpi  siuas  potius 
quam  adverseris,  magnum  vilitim  e.st. 
merito  igitur  hoc  addit,  quod  si  nou 


TERENTII    HECYR.    ACT.    II.    SC.    III. 


lo41 


addidisset,  se  potiiis  laudas^et,  qnam 
ciilpam  agnovisset.  Mer.  Casaubvnus. 

Hem  Soslrata]  Qua;  dixisti,  '  Noii 
luea  opera  neque  pol  culpa  evenit.' 
Donatus. 

Heu  me  miser  am]  Ad  se  rediri  to- 
tiens,  quasi  delassata,  conqueritur. 
Idem. 

30  Certumne  est  istoc]  Quod  Philii- 
mena  non  redeat.  Idem. 

Certumne  est  istuc?  nunc  quidem  ut 
tidetur]  Certumne  est  istud  r  sc.  quod 
non  reditura  sit  Piiilumena  ante  ad- 
ventum  Pampliiii.  respondetur  .-  nunc 
quidem,  ut  videtur.  niitigavit  enini 
Phidippus,  quasi  spei  locum  liaret, 
posse  aliquid  accideie,  quo  Piiilume- 
na aniinum  niutaret ;  sibique,  ut  re- 
diret,  persuaderi  patereiur. 

Quod  ad  accusationis  et  defensio- 
nis,  inter  hos  senes,  momenta  et  ar- 
guraeuta  pertinet,  bene  explanavit 
Donatus.  Boeclerus. 

Certumne  est  istud]  Itane  stat  scn- 
tcntia  r  Mer.  Casaubonus. 

Numquid  vis]  Uiscedentis  verbum. 
Do)uitus. 

31  Tiansire]  Cito  ire.  Idem. 
Quod]     Propter    quod;    ut    saepe. 

Mer.  Casaubonus. 

ScENA  III.  Trochaici  septenarii 
sunt. 

!Morata  est  apologia  matrona*,  op- 
posita  importunaj  accuxalioni  Laclie- 
lis  in  scena  prima  hujus  actus.  Ba- 
rlerus. 

/Edepol  ne  nos  mulieres  sumus  inique 
aque  omnes]  In  hac  scena  est  allocutio 
qua  inducitur  si  cum  loquena  anut :  per 
quam  oralioncm  mores  ejus,  ct  animus 
milis  inlellifri  poniit.  Donatus. 

1  JEdcpiil  ne  mis  vtulicrcs]  Ladies 
generalilcr  incuKavit  «ocrus ;  liiic  plu- 
rimas  d«f<;ndit.  Causa  accu^ationi« 
iniqux,  Non  enim  omncs  «umus  ina- 
laR.  Idem. 


Inique  a:que]  Comicum  trapSfiotov. 
Et  vide  souteutiam,  dt  t'eusioiiem  ac- 
cusataruui  sucruum  contineiitem  : 
contra  illud  quod  ait,  '  Itaque  uno 
animo  omnes  socrus  oderunt  nurus.' 
Officiumenim  boniPoeta?  est,  nullum 
genus  hominum  specialiter  l*dere. 
Sic  Virgilius:  ♦  Quod  saepe  nialae  le- 
gere  noverca?.'  Id  est,  non  omnes 
novercze,  sed  tantum  malap.  Idem, 

3  Nam  ita  tne  DI  amenf]  Bene  ju- 
rat, nam  sine  jurejurando  incredibile 
est,  sit  bona  socrus.  Idem. 

Quad  me  accusat]  Deest  in  co.  ut 
sit.  In  eo  quod  me  accusat  nunc  vir, 
sum  extra  uoxiam.  An  quod,  jiropter 
quod.  Idem. 

4  Ita  aniinum  induxcrunt]  Inducere 
animum  est  ita  tenere,  ut  non  amit- 
tant:  id  est,  persuadere  animo  suo. 
Idem. 

5  Socrus  omnes  esse  iniquas]  Intelli- 
gitur,  quibus  iniquas,  id  est  nuribus  : 
quia  socrus  nomen  est  ad  ali(iuid  dic- 
timi.  Idem. 

Hand  pid  mc  quidem]  Essp  ini(|uam 
subaudiendum  est  a  superiore,  ut  sit 
pol,  |)ro  pleno  jurejurando.   Idem. 

Hand  pol  me  quidem]  Subaudiendum 
scio  esse,  aut  nori  esse,  aut  tale  <|uid, 
sectindum  fAXfiv/zii',  qu;c  faunliaris  est 
his,  qui  secura  loquuutur.  Idem. 

0  Sec,  qui  hoc  mihi  eveniat]  Qui, 
unde.    Idem. 

7  Multis  modis]  VelienionttT.    Id. 

Jam  cxpict<>,ut  redeat  domiim]  Quia 
nihil  mirum  in  mutre  est,  cxptrfarc 
ut  lilius  redeat :  idcirro  addituiu  mi//- 
lis  modis.   Idem. 

Aui  ]iol  filium  mullin  modix  jam  ix- 
pcclout  redeat  domum]  K\  ratinne  ver- 
sus, qui  est  trorliaicun  rataleclicus, 
l<X<ii<luin  multimiiitis ;  ipiani  ilictin- 
iiiin  <l  in  Andria  repoMiiiiiU'>,  ex  li- 
bro  IWmbinu,  nlii  in  vulnata  Ici-tinnc 
parittT  erat,  inu/(ij  modi*.  Imk  i nus. 


1542 


NOTiE   VARIORUM    IN 


ACTUS     III 


ScENA  I.  Saliira  est  lia?c  scena: 
nee  eodein  modo  ortHiiaiit  metnim. 
vide  Antesignanimi,  Claieaniini,  ct 
alios.  Giiyctiis  omiies  lainbicos  facit, 
octonarios  calalecticos  et  acatalccti- 
cos  ac  Seiiarios.  Alii  Trochaicos 
etiam  agnoscuiit.  >^imiuiii  aiitem 
sibi  perniisenint  itcnini,  qui  voces 
iibique  pro  lubitu  traiisponunt.  Boe- 
clenis. 

Ncmi7n  ego  plura  accrba]  Hie  allocu- 
lio  est  per  conquestioncm.  Et  bene  non 
$c  amatoribus  modo,  sed  infelicibus  uma- 
toribux  comparavit :  et  principium  est  a 
$umnia  totiiis  inali.   Dunatiis. 

1  Nemini  ego  plura  accrba]  Al)  eo 
loco  conqiiestionis,  in  quo  dicitiir, 
qnod  nulli  fere  taliaadversa  contige- 
rint.  Idem. 

Nemini  ego  plura  acerba]  Nimis  co- 
thurnati  et  tragici  in  liac  scena  dolo- 
res  essent,  non  comici,  nisi  adderet, 
ex  amnre.   Idem, 

Nemini  ego  plura  acerba  esse  credo] 
Acerba  dupliciter  evenerunt  Pam- 
philo.  ex  pra;terito,  de  meretrice,  ex 
praesenti,  de  uxore.    Idem. 

Nemini  ego  plura  ac.  ^c]  Donatiis : 
'  Nimis  cotlniinati,'  &c.  Vide  an  ac- 
curale  dictum  sit.  Boeckrus. 

2  Heu  me  infelicem]  Ab  ipsa  sim- 
plici  exclamatione.   Donutus. 

Heu  me  itifelicem']  Lachrymans  hoc 
dicil.    Idem. 

Hanccine  ego  vitam]  Ab  eo  quod  ab 
adversis  ad  adversa  delatiis  sit.   Id. 

Parsi  perdere]  Parco,  conservo,  par- 
si  facit:  parco,  veniam  do,  peperci. 
Modo  ergo  continui,  abstinui  signifi- 
cat.    Idem. 

3  Cupidus  redeundi  domnin]  Ab  eo 
quod  contra  spem  coiitigit  malum. 
Idem. 

4  Ubivis  gentium  agere  atatem]  A 
malorum  suorum  comparalione.  Id. 

L'btris gfnliumagere  a-latem]  Magna 


dctestatio  prxscntis  loci,cligerequas- 
vis  terras,  vel  quamvis  geutem  po- 
tius,  quam  eam  in  qua  est.  Virgilius  : 
'  Tollite  me,  Tencri,  quascuntiue  ab- 
ducite  terras.'  Et  Gentium  bic  abun- 
dat.  Et  bene, '  Ubivis  gentium  agere 
a-tatem  :'  quia  supra  dixerat, '  Hanc- 
cins  ego  vitam  parsi  perdere  ?'  Ni- 
mis enim  tragicum  fieret,  '  Satius 
erat  in  mari  perire.'  Idem. 

5  Atque  licEc  ita  esse  miscrum  me  re- 
sciscere]  Quod  ait,  lachrymantis  est. 
Resciscere,  est  vix  reperire,  quod  de 
iudustria  fuerat  coelatum.  Idem. 

G  Nam  nos  omnes,  quibus  est  alicun- 
de]  Aut  deest  apud,  ut  sit,  Apud  nos 
omnes.  Aut  nos  omnes,  pro  nobis  om- 
nibus.  Idem. 

Nam  nos  omnes]  Ratio  superioris 
sensus.  et  deest  apud,  aut  penes,  aut 
quid  tale.   Idem, 

Nam  nos  omnes,  quibus  est]  Constat 
banc  a'vWrjif/iv  esse,  retulit  enim  lucro 
est,  non  ad  nos  omnes,  sed  ad  quibus 
est  alicunde:  ut  sit  ordo,  Nam  quibus 
est  alicunde  aliquis  objectus  labos, 
lucro  est  tenipus.  hoc  est,  nos  omnes. 
Idem. 

Nam  omnes,  quibus  est]  Hac  figura 
usus  est  etiam  Tullius  pro  Mureua, 
'  Praetor  quoque  ne  se  pulchrum  ac 
beatum  putaret,  ei  quoque  carmen 
compositum  est.'  Nam  ille  dativum 
casum  siibjecit,  cum  pr'deposuisset  no- 
minativum.  Et  totum  Apollodoii  est, 
qui  sic  ait  •  OirAPACICOTNIEC  TON 
XPco  CNOT  AieNTIKHKOTHC.    Idem. 

Quibus  Oil  alicunde]  Hoc  genus  lo- 
cntionis  absolutum  dicitur.  Tale  est 
apud  Virgilium:  '  Crastiua  lux,  mea 
si  non  irrita  dicta  putaris,  Ingentes 
Kutulae  spectabis  cacdis  acervos.'  Id. 

Nam  nos  omnes,  Sfc]  Donatus  non 
inerudite  ita  ordinat  et  explicat ; 
'  Nam  quibus,'  &<:.  Subjicil  :  '  Hoc 
gctius,'  «!y;c.    Bwclerus. 


TERENTII    HECYR.   ACT.    111.   SC.    I. 


1543 


Labos]  Dolor, serumna  :  ut  Gijecis, 
xdvos,  pro  dolore,  vulgo.  qui  tamen 
eo  noniine  rfpreJiendiintur  a  Cice- 
rone Tiisc.  Quaest.  ii.  iibi  discrimeu 
ostenditiir.  Mer,  Casauboiius. 

7  Rescitum  est]  2x^Ai«  o^aTaNON.  • 
Donatus. 

Piius  quam  id  rescitum  est,  lucro  est] 
Qaamdiii  ignoramus  mala  nostra,  non 
doienuis,  et  ista  teniporis  intermedii 
mora  quoddam  quasi  lucrum  est.  M. 
Casaubonus. 

8  At  sic]  Sed  sic.  Donatus, 

At  sic,  citius  qui  te  expedias  ceinimnis 
reperias]  At  hoc  modo,  quod  venisti, 
et  discordias  esse  celerius  reperire 
poteris  ;  et  quo  modo  his  icrumnis 
te  absolvas.  Et  bene  expedias  arum- 
tiM.  aut  enim  solvunt  nos  curae  ab- 
eiintes,  aut  impcdiunt  et  ligant  ad- 
venientes.  Ut,  '  SoKite  corde  me- 
tum,  Teucri,  secludite  curas.'  Idem. 

At  sic,  citius  qui]  Senicutia  contra- 
ria.  nam  supra  sic  collegit,  Si  igno- 
rare  mala  sua  iinicuique  bonuui  est: 
sequilur  ut  malum  sit,  ea  cito  cogno- 
visse.  Hie  per  contrarium:  Si  in 
adversis  suis  succurrcre  unicuique 
quamprimum  bonum  est :  seqiiitur, 
ut  cito  ea  cognovisse,  sit  quam  opti- 
mum.   Idem. 

10  Sid  nunc  ndventum  tuutn  ambas] 
Ne  acciisare  alteram  altera  audeat. 
Idem. 

11  Rem  cognosces]  Melius  est  rem, 
quam  litem.   Idenj. 

Rem  cognosces]  Iram  expcdies:  rur- 
sum  in  gratiam  leslitiies.  Tfi'iKuKos 
sententia.  Kt  bono  ordine  usiis  est. 
Prius  enim  fit  querela,  deinde  poni- 
tur  iracnnilia,  poslremo  reditur  in 
consilium.   Idem. 

12  Ltrria  sunt  luce  qua  tu  pcigracia 
ewe]  Genus  con^olationis,  non  a  sub- 
stantia sed  a  qnantitatc.  nun  (licit 
non  esse  cauitam  solicitudiiiis,  neJ  Ic- 
vcm  (licit.   Idem. 

Qua  tu  piri^rnria  <««]  llcno  uddi- 
tuni  contra  Icvia,  non  (-ruvia,  sed  per 
graiia.   Idem. 


Levia  sunt]  A  quantitate.   Idem. 
In   animum    induxti    luum]    Id  est 
peisiiasisti  tibi.   Idem. 

13  Quid  consolarc  me?  an  quisquam 
usquam]  Ut  solet  in  vero  angore,ipsa 
consolatione  apgiescit  dolor.  Et  in- 
geniose,  non  inquit  dicis,  sed  consola- 
ris  me  :  et  hoc  ipso  ostendis  scire  te, 
quod  miser  sum.    Idem. 

14  Prius  quam  hanc  uxorem  duxi] 
Hoc  ret'ert  ad  illud  caput  in  quo  ait, 
'  Nemiui  ego  plura  acerba  esse  credo 
ex  amoie  homiiii  unquam  oblata.' 
Idem. 

Prius  quam  hanc  uxorem  duxi]  Ante 
rem.  Idem. 

Ilabtliam  alibi  animum  amori  dedi- 
turn]  An  miser  sit  in  amore  dir'  apxvf 
&XP^  TfKous,  Ante  rem,  in  re,  et  post 
rem.  Idem. 

Ilabebam  alibi]  Gravius  dixit  alibi, 
quam  si  in  merelrice  diceret ;  et  maluit 
alibi  dicere,  quam  ad  meretricem. 
Idem. 

IC  Quammihidbtrudit]  Kecteenim 
dici  potuit,  (juomodo  ergo  uxorem 
du.vit,  si  amabat  ?  El  bene,  oblrudit, 
quia  invito.  Sic  alibi,  '  Aliquid  mon- 
stri  alunt  :  ea  quoniani  ucinini  ub- 
trudi  potest,  ilur  ad  me.'  Et  obtrudit, 
pro  obtrudebat,  iytpyfia  tempons. 
Idem. 

17  Vix  me  illinc  abstra.ri]  Tu,  vcl 
fj.6\ii,  vel  slatim  sigiiiticat.   Idem. 

Vix  me  illinc  abstraxi]  In  lib.  licmbi 
est  i//(.  Sin  minus,  eiit  Creliciis  in 
(jiiarta  .sede.  Ceterum  u>quc.  dicere 
possis,  '  abstraxi  mu  illi,'  at(|iie, '  cri- 
piii  me  illi,'  quod  vulgalissimum  ( si. 
I'aber. 

Alque  ixpedivi  animum  meum]  C'u- 
ra>,  ut  (lixiiiiux,  aut  ligant,  aut  huI- 
vunt.  \  iiKiliiis,  '  Qu.v  niilii  rcddat 
cum,  vel  to  me  solvat  ainaiiti'm.' 
Amalorisenini  cunv  vinciila  diciintur. 
Idem. 

IH  Vixque  htic\  Maluit  /iiic  ,  (juani 
'td  i/jorrm  dicere.  Idem. 

Hue  ctinlnhrnm]  Supra,  act.  I.  sc. 
2.  '  Faulaliiu   vlapsu'    est  liaccbidi. 


1544 


NOTyli;    VARIORUM    fN 


atqiie  hiiic  (ranstiilit  Ainorcm.'  Ma: 
<  tisitubonus. 

Hem  nova  rfs  ortn  est,  porro]  Porro, 
deiude :  ct  vim  liabct  deinde  luodo 
implicalionein  continiiunnn  niiseri- 
aniin  leferentis.   Donatim. 

20  Quod  cum  ita  esse  iiivenero,  quid 
rrslat  nisi i>otro  ulfiam miser]  Oidineni 
servavit  allociitionis,  in  qiio  a  pr*- 
teritis,  a  privsentibiis,  a  fiitiiris  in- 
dncitur  persona;  loquentis  oratio. 
Idem. 

Quod  cum  ita  esse  invenero]  Jam  an- 
te di.\i,  operarum  inciiria  liic  non 
romparere  vocem  esse,  quae  nunc 
rcitituitur.  Uccclerus. 

Sisi  porro  ut  fiam]  Porro,  postca, 
vel  in  postremum.  Alii  conjunctio- 
nem  piitant.  Donntus. 

21  Mairis  ferre  injurias  me,  pietas 
julirt]  Fia  sententia,  quae  pluribus  a 
•livino  Platone  tiactatur  in  iv.  de 
Le<;ih.  ubi  de  libcroruni  erjia  parentes 
officio  multa:  et  inter  alia  ista  ex- 
iniia,  et  sacris  Orarniis  valde  con- 
>ona  :  Tlapa  8e  Trorra  rhv  $iou  i)(eiv  re 
Hal  iffxw^vai  xph  ""P^s  ainovs  yovtas 
fv<p7i/x'iav  Sta(p(p6irrws,  Si6ti  Kovcpwu  Kal 
irrrfvwv  \6yaiv  jSapvrciTTj  ^rj/xia.  Tram  yap 
iTTiffKOTTOS  to'ls  xfpl  TO  ToiavTa  iraxBr) 
SiKtjs  V(fj.((ns  &yye\us.  6vfj.ov/Aivots  re 
uiv  inre'iKeiv  Be'i  Kal  airoTTifxirKaffL  rhv  6v- 
fihp,  idv  r  iv  \6yois,  4av  r  4v  epyois 
apSiai  rh  roiovrov,  ^vyyivwffKovra  iis 
(tKorws  fjLd\i(rra  iraxTjp  vie?  So^d^cov  aSi- 
Ke'iffOai,  dvfw^T  &!/  Statpepovrus.  Mer. 
Cnsaubonua, 

21  Pietas  juhet]  Apte,  quia  ferre 
dixit,  addit ju6e^  Donatns. 

22  Turn  uxori  obnoxius  sum]  Matris 
rum  dixisset,  non  intulit  uxoris,  8ed 
mutavit  casus.  Idem. 

tin  ohm  suo  me  itif^enui  peiiulit]  Olim, 
ad  diuturnitatem  rotulit,  non  ad  spa- 
lium  pr;eteriti  temporis.   Idem. 

23  Tot  meas  injurins]  Hae  sunt  in- 
inrisR  qnas  supra  divit,  'Nocte  ilia 
prima  vircinem  non  attisit:  quae  con- 
genita tst  nox,eamnihiloma^is.'  Et 
**einilc,'    Qnid    interea.'    ihatne  ad 


Baccliidem  r  Qnotidie.'  Idem. 

Tot  meas  injurias]  Aliam  vim  liabet 
quod  dixit,  me  perfulit :  aiiant  quod 
adjecit,  injurias  mens:  aliam,  quod 
retieuit.   Idem. 

Qua  vumquam  uUo  pnlefecit  loco^ 
Non  dixit  (ptas,  sed  qua,  ut  ad  om- 
nia, non  ad  injurias,  referatur  ex- 
trenia  conclusio.  Idem. 

21  Sed  magnum  nescio  quid  necesse 
est]  Bene  de  ambabns  senticns.putat 
niagnam  causam  esse  quee  iram  fe- 
cerit,  et  iram  diuturnam.  Idem. 

25  QucB  tarn  permansit  diu]  Et  a  re, 
et  a  tempore.  Idem. 

2G  Ilaud  quidem  hercle  pnrum  fs<] 
Servilis  ratio  et  sordida  :  et  non  liis 
respondens  omnil>us  quae  «iixit  Pani- 
philus,  sed  tantnm  novissiniie  parti. 
Idem. 

Parum]  Subaudiendum  necesse  est 
evenisse,  vel  ovf-nit.  nam  consequens 
sententia  lollit,  quod  ille  dixit,  Ne- 
cesse est.  lilem. 

Hand  quidem  hercle  parum  est]  Do- 
natus :  '  Servilis  ratio,'  <&c.  Quid 
babnit  caus^^,  cur  lioc  diceret  ?  t^ 
haud  aliqui  in  Imc,  ali()ui  in  at  com- 
niutarunt.  vide  Guyeti  notas.  lia- 
clerus. 

Si  vis  rero  reram  rationem  exequi'^ 
Vero,  vel  nomen  est,  vel  conjunctio, 
vel  adverbium.  Donafus. 

27  Non  maximas,  qua'  maxumce  sunt 
interdumir<e,  injurias faciunt]  Injuriae 
fac-iunt  iras,  non  irae  injurias.  sed  hie 
faciunt  imaWaKrtKws  dixit,  secundum 
superiorcm  rationem  increpans  erro- 
rem  Pamphili,  qui  de  irae  nia«ninidiiie 
aestimf't  injuriae  quantilatem.  Alii 
faciunt,  probant,  osteudunt,  intelli- 
gunt.  Caiite  dixit  interdum:  ple- 
rumque  enim  sic.  Idem. 

Non  maxurtms,  qua-  maxuma  sunt] 
Sensus  est,  In  quo  primum,  Non  irse 
injurias  faciunt;  accipiendum  est,  se- 
cundum, Non  maxumas  maxnmx. 
Faciunt,  [)ro  ostendunt.  Idem. 

NoH  maximns,  quce  mnxima:  sunt  in- 
terdum tree,  injurias  faciunt]    Ex    iis. 


TERENTII    HECYlt.    ACT.    III.    SC.    1. 


1545 


quae  Donatns  annotat,  melius  vide- 
tur  :  '  Faciunt  pro  osteudunt.'  Guye- 
lus  aniniose  corrigit.   Bcecknis. 

28  Faciunt']  Arguunt,  ostendunt : 
faciunt,  pro  factas  arguunt,  ut  apud 
Virgil,  circuindare,  et  erigtre,  pro,  cir- 
cuiniiatas  et  erectas  (iiiterprete  Ser- 
vio)  canere  :  apud  Ciceroneni  emere 
pro,  eniptum  scribere.  Philosoplios 
T^ia'ai'  Kal  <p6elpeiv  rhy  k6(Tixov,  pro, 
genitum  et  corruptibilem  asserere ; 
et  id  geuus  alia  non  pauca,  doctis 
observata.  Mer.  Cusaubonus. 

29  Cum  de  eadem  causa]  Rectum 
erat  si  diceret,  cum  in  hisdcm  rebus. 
adjiciendo  causa  obscuravit  elocu- 
tioneni  suam.  sed  convenit  servo  haec 
liumilitas  oraiionis,  nam  plenum  erat 
si  diceret :  Nam  saepe  est,  quibus  in 
rebus  alius  ne  iratus  quideni  est,  cum 
de  eisdem  rebus  est  iracundiis  tactus 
iniinicissiiiius.  Est  autem  pro,  eveuit, 
divit.  et  est  ordo :  Saepe  est,  cum 
qiiibus  in  rel)us  alius  ne  iratus  quidem 
est,  de  eadem  causa  iracundus  tactus 
est  inimicissimus.  Donatus, 

Iracundus  /actus  inimicissimu.s]  Ira- 
Iwi  ({uideui  est,  qui  ex  aliqua  re  laces- 
situs  irascitur:  Iracundus,  ^u\  ex  par- 
va  Dullave  causa  pr-<£cedeute  iras- 
citur.      Idem. 

30  Pueri  inter  sese]  Argumcntum 
a  simili.  Idem. 

(Juam  pro  IcrihxLs  noxis]  Interroga- 
tive. I^oxis,  injuriis,  culpis.  Idem. 

31  Quaprojtter]  AioAtxriKis  inter- 
rogat.  Idem. 

Quia  enim  '(ui  cos  gubemat  animus] 
K'nioKaryiKri  b.w6Kpi.rTi%.   Idem. 

Qui  COS  f;ubcrnal  animus]  Indc  (-Jric- 
cis,  rh  rrytfioytKdv  :  et  Sa.  .  'Dux  et 
imperator  vita-.'  Mer.  Casaultonus. 

Infirmum  pi  runt]  'E<rx'?Ma'''i(T/nVo)f, 
ami  rov,  infirmun  est.  Sed  iu/oKoKouOia 
i.Hta  convc-nit  servo.   Dunntus. 

Infirmum  cerunt]  Ila,  ex  impotcn- 
tia  (i.  e.  inibecillitati')  animi  :  undo 
impotenlia,  apud  Latinos,  pro  ira, 
aliovc  quovis  aflcctu  major*'  :  ct  im- 
potentes,  (pii  aftcctibun  cedimt  ct  iu- 
dulgcnt.  aier,  fasftubonus. 


32  Itidem  ilUe  mulieres  sunt  ftrme  ut 
pueri]  Artificiose  wiu/iVifs  a  persona: 
a  siniilitufliup,  pueri :  a  facto,  iras gc- 
runt :  ab  accidentibus  similitudinis, 
animus  infirmus  :  a  collatione  personae 
mulioris  accidentium,  led  sententia: 
a  facto, '  Fortasse  uniim  aliquod  ver- 
bum  inter  eas  iram  in  banc  concive- 
rit.'  qua  sententia  totuni  hie  sub- 
latiini  est,  quod  ait :  '  Sed  magnum 
nescio  quidnecesse  estevenisse,  Par- 
nieno,  unde  ira  inter  eas  intercessit.' 
Donatus. 

Itidem  illcE  mulieres]  Sexus  alius  ad 
ingeninin,  et  sensus,  idem  est.  Et  mi- 
re similitudinem  contulit  ad  id  quod 
agitur.   Idem. 

Sententia]  rvwfjL-rt,  aniino.  Mer.  Ca- 
snub<mus. 

33  Fortasse  unum  atiiiwid  verbum  in- 
ter eas  iram  hanc  ronciverit]  Sic  Plau- 
tus, '  Fortasse  te  amare  suspicabere.' 
Nam  veteros  infinitivo  modo  ad- 
jungebanl  fortasse.  Donatus. 

Coneirerit]  Commoverit.  Idem. 

Iram  hanc  conciverit]  Legitur  et 
conscivisse.  et  remconscivisie,  est  rem 
novam  fecisse.    Idem. 

Conciverit]  Decreverit.fecerit.  Id. 

31  Me  veni.sse  nuntin]  Ex  consuetu- 
dine  Rom.  de  qua  Nann.  Miscell.  I. 
II.  ex  Plutarcho.  Mer.  Casaubonus. 

35  Trepidari  sentio,  cursari  rursum 
prorsum]  Trepidatio,  ad  vorem  refer- 
tiir  loeiufiitium  :  cnrsatin,  ad  sonum 
pedum.  Va  trrpidatur  primo  ab  his, 
qui  inorbum  piitant  :  cursatur  «b  his, 
qui  partum  '•ciunt.    Donatus. 

Cursiiri  rursum  prorsum]  liursum 
propric.  retro:  prorsum,  ante  sii;niti- 
cat.  ft  est  provcrbinlc,  ut  dicimui, 
'  Siirsum  dcorsum,'  'intro  furan,'  '  liac 
iliac,'  et  similia  :  (Jra-ri  Arui  Kdru. 
Idem. 

liursum  prorsum]  Retro  et  ante, 
ullro  citr(i(|iie,  r|U()d  vul;;o,  ^<  and  fro. 
Mer.  (:asaub«inu«. 

Tulf  loijurrii,  me  rctan]  Mire  cxpre»» 
Kun  est  mos  auscultanllnMi.  Donatus. 

3H  Tare  olmrcrn,  men  gnatn]  Nmi 
^nliiin  liic  .Innn  Lucnia  nun  indii<  itiir, 


li>4(> 


NOTyli    VARIORUM    IN 


sed  etiani  silcnliuiu  |>artuiiciiti  insu- 
per  impoiiiiur:  (luia  t'liitiva  conctp- 
tio  est.  L't  tamcii  ejiismoili  verl)a  sunt 
niatiis,  ut  ilnntaxat  argiiiiienlnin  sci- 
eiitilxis  nianitVsta  sint.  rampliilo  ve- 
10  et  Pamienoni,  taiiqiiam  agiain 
contiiientis  filiam  videantur.  hiem. 

Tiuc,i)l>sccro, incaj^natu]  Coiiceptiim 
fiuliviim  fiirtim  coiivenit  nasci.   Id. 

Tiwc  obsicro]  Hie  Argcntoiatensis 
codex  orditur  iiovani  scenain.  In  nie- 
orum  lino  ad  niari^ineni  annotatur,  in 
aliis  liic  novani  scenani  incipi,  '  Eo 
quod  hie  ISIynliina  introducitur.'  hie 
erroris  per  impeiitiain  fens  est.  Bce- 
clerus. 

HJalris  vox  risa  est]  Omnia  haec 
qu3R  sensii  percipi  possunt,  visa  dici- 
mus.  \  irgilius, '  Visaeque  canes  nlu- 
lar*^  per  unibram.'   Donatus. 

iVatiis  vox  visa  est]  Eun.  act.  iii. 
»c.  2.  '  Aiidire  voeeni  visa  sum  mode 
militis.'  3I(r.  Casauhonus. 

39  Nullus  sum]  Rursus  se  infeii- 
ceni  et  miseruni  appellavit  hie.  Do- 
natus. 

tiuUus  sum]  Aii^TiTiKws.  Idem. 
Quia  peril]  Satis  aniatorie.  Idem. 

40  Me  celanl]  Aliae  ed.  me  celas. 
Mer.  Casaiibonus. 

Uxorem  Pkilumenam  paviture]  Pa- 
viiare,  tw  ^^ovOtfiafj^.  Dunntus. 

41  Paviture  nescio  quid]  Pavere  et 
timere,  et  ad  corporis,  et  ad  animi 
perturbationcm  veteres  referebant. 
Plaulus  in  liacchidibus  :  '  Nam  ut 
in  mari  vecta  es,  credo  timida  es.' 
Ergo,  pacitare,  a-grotare  :  quia  sic 
horrui&se  visa  ac  palpitare  vcnis,  &c. 
Idem. 

Pavitare]  Horrere,  a>grotare.  for- 
ta.sse  audierat  ancillas  niussitante.s, 
Philunicnain  parilare  parere:  id  est, 
ad  partuni  properarc  ;  quod  ille  per 
errorem  pavitare  retulit.  Mer.  Casau- 
bonus. 

42  Quia  non  poleram  una  onmia] 
Dee-t,  dicere.  Donatus. 

Quia  non  poteram  una  omnia]  Cum 
stumacho  pronuutiavit :  ct  decst,  di- 
cere. Idem. 


43  Nemonc  mcdicum  adduxit]  Sci- 
licet ex  quo  scire  posses.   Idem. 

Nescio]  Parturbatus  Parmeno  idem 
repetit  verbuni.  el  verbum  aptum  est 
persona;  servili.  Idem. 

44  Cesso  hinc  ire  intra]  In  vullu 
proloquinni.  Sic  autem  dixit  Poeta, 
ut  graven!  morbnm  in  uxore  sus- 
pectans  niaritus,  protinus  ingredia- 
tur,  et  partuin  improvisus  offcndat. 
Idem. 

45  Quonam  modo,  Philumena]  Ama- 
toria  aTToarpotpi).  Sic  in  Phormione, 
*  Quod  si  eo  meas  fortunae  redeunt, 
Phanium,  abs  te  ut  distrahar,  nulla 
est  mihi  vita  expetenda.'  Idem. 

Offendam  affectum]  Lassani  posses- 
sanique  nioi  bo,  ab  eo  quod  est  nffiei : 
unde  affectus  dicuntur,  propter  quo* 
aflicimur.  Idem. 

40  Sam  si  periculum  idlum  in  te  in- 
est]  Muitum  dixit.  Si  in  te  pericu- 
lum inest,  me  i)eriisse  non  dubito. 
Tantus  autem  affectus  non  est  mariti 
tantum,  sed  amatoris  quoque.  Idem. 

Nam  si  periculum  ullum]  Non  per- 
misit  amor  dicere  Perituram  :  sed  si 
periculutn.  Idem. 

47  Non  usus  facto  est  mihi]  Vide 
artificem  Terentium,  quemadmodum 
alias  per  Pamphihim,  alias  per  ip- 
suui  Parmenonem  invenit,  quemad- 
modum nesciatur  a  ceteris  virgineiu 
ante  nuptias  ab  ipso  Pamphilo  vitia- 
tam  esse.  Idem. 

Non  ususfacto]  Non  utile.  Facto 
abnndat.  Idem. 

Non  ususfacto]  Opus  facto,  id  est, 
non  expedil :  non  est  ex  re  niea. 
Mer.  Casauhonus. 

48  Nam  invisos  omnes  nos  esse  illis 
sentio]  Acute  ejusmodi  causam  repe- 
tit,  quae  vel  honiinem  ciiriosum  con- 
tineret  :  quapque  non  Parmenonem 
modo,  sed  mox  etiam  Sostratam  ar- 
ceat  ab  ingressu.  Donatus. 

49  lleri  nemo  voluit  Sostratam] 
Quasi  alius  dixerit, '  Unde  intelligis.' 
Idem. 

Heri  nemo  voluit  Sostratam]  Argu- 
mentum  odii.  Idem. 


TERENTII    HECYR.    ACT.    III.    SC.    II. 


1547 


51  Maxima  heri  causa  met]  Bene 
maxime :  qui  et  propter  ipsani,  vel 
propter  invidiam  socriis  non  velit 
fieri  graviorera  morbum.  Idem. 

52  Servum  ilico  intruisse]  Mire,  ut 
crimiuosius,  suspiciosiimqiie  sit :  non 
Laclietis  ant  Pamphili  servum,  scd 
Sostratas :  nee  Parmenonem  saltern. 
Idem. 

5$  Comminiscentur'}  Dicent,  cum 
confinxerint.  Idem. 

54  Capiti  atque  cetati  illorum']  Bene 
T(j;  ^{>(pr)fjn(Tfji(f  niahiit  iHorum,  fjuam 
fuelUe,  dicere:  quod  utiqiic  intelligi- 
tur.  Idem. 

Capiti  atque  cetati  illorum  morbus  qui 
auctus  siet]  Sensus  et  ordo  est :  com- 
miniscentur,  Sostratce  servum  introiisse 
et  aliquid  mali  secum  tulisse  sive  in- 
tnlisse  in  domum,  qui,  seu  unde,  mor- 
bus auctus  siet  capiti  atque  <etati  illo- 
rum, i.  c.  quare  morbus  Piiiiumena; 
major  atque  capitalior  factus  sit. 
ou^TTTi/cij  illorum.  cum  de  Philuniena 
sermo  sit,  ad  totam  domura  retulit. 
capiti  ejus  augetur  morbus  i.  e.  ipsi, 
eodem  figurae  genere.  additur  am- 
pVius,  atque  cetati  ;  non  iuelej^anti  in- 
cremento.  in  caput  et  cetatem  lioniinis 
diciintur  fieri,  quae  ad  ipsiim  potcnii 
quodam  effectu  spectant,  aut  vitam 
petuut.  An  malis  r  tulisse  aliquid  mali 
capiti  atque  cetati  illorum,  i.e.  intulissc 
aliquid  vcneficii  iti  caput  at(|ue  ieta- 
tcm  illorum  parati,  undo  n:\iqui  oior- 
bus  nuctus  sict.  Ita  non  (juidem  im- 
precatiu  fucrit,  scd  imiiatio  taincn 
<pp<i<Tt<Di  imprcrantibiis  usitatx.  eo 
magix,  (|uod  inter  vcneficii  fjcnera, 
imprccaliones  qiiicdam  et  devotioncs 
tiabcliantur.   Haechrus. 

('apiti,  atque  atali  illorum,  morbus] 
Pborui.  act.  ill.  sc.  2.  '  Ne  quid  fiuo 
Iiiat  capiti.'  el  ibid.  act.  v.  kc.  7. 
'  Malum  ijiiod  est,'  <N:c.  Mcr.  t'uMau- 
bonuK. 

Qui]  Qui,  nnilc.  Donatut. 

5.5  llira  in  crimen]  Sontrata  in  li- 
tem.   Idem. 

F.i^orrroin  mofininn  malum]  In  qu.iit- 
tioni.s  tormtnia.  Idim. 


ScENA  II.  lambici  sunt  Octonarii 
catalectici.  Baeclerus. 

1  Sescio  quid  jamdudum  hie  audio 
tumultuari]  In  hac  scena  quasi  qiuedam 
deliberatio  est,  contiiwns  suasionis  dis- 
suasionisque  partes,  quas  in  subditis  con- 
siderabimus.  Doualus. 

Hie]  Quia  niniis  vicini  sunt.  Idem. 

2  Male  metuo,  ne  Pliilumaice  magis] 
Instat  Terentius  bouiim  socrum  fa- 
cere,  ut  bonam  meretricem  taciat. 
Idem. 

Male  metuo]  Donatus  : '  Instat  Te- 
rentius,' cVc.  Non  debuit  liaec  con- 
jungere.  non  enim  seque  luirura  est, 
socrum  bonam  esse,  quani  meretri- 
cem. Baclerus. 

Magis  morbus  adgratescat]  Gravior 
fiat.  Proprie,  quia  morbi  graves 
sunt  dicti.  Virgilius,  '  Lbi  aut  mor- 
bo  gravis,  aut  jam  segnior  annis,  De- 
ficit.' Sallust.  '  Morbi  graves  ob  in- 
ediam  insolita  vescentibus.'  Donatus. 

3  Quod  te  .^sculapi,  et  te  Salus] 
Deest  propter:  ut  sit:  propter  quod. 
Idem. 

Quod]  Deest  propter ;  ut  sit/>roj>/er 
quod:  ait  hie  Don.  scd  tsi  solcnnis 
implorandi  (nt  at,  imprccandi)  parti- 
cula  ;  ut  in  Andr.  act.  i.  sc.  5.  '  Quod 
ego  per  banc  le  dextrani  oro,  el  ge- 
nium  tiium,'  iVc.  et  apud  Virgil. 
'  Quod  ic  pur  superos  et  conscia  nii- 
miiia  vcri,'  <&c.  et  alibi  passim,  iibi 
Doiiali  expositio  non  babel  locum. 
.Mcr.  Casaubonus. 

Se  quid  sil  tiujus]  (juud  male  me- 
tuo. Idim. 

4  Nunc  ad  earn  visum]  Sic  \'irgil. 
'  Respicc  ad  liai'C.'  Donatus. 

Ilim]  Intcrjcctio  est  novas  res  au- 
liienti!!.    Idtm. 

Ileus  Soslraln]  Tollr-ndum  vnt  obi- 
ter mciidnm  f\  Dnnnto,  aiiiu'lniile  : 
'  Vide,  <pii'iiiadmodum  per  ><(■  ip<>uiu 
Parmeno,'  ^^cen.  pr;«-ceil.)  '  per  Par- 
mcnoticin  uiccatnr  So^liuta  :  qu.i-  nc- 
(juc  dccisi-  propter  otririiiin,  neqiic 
nigmli  pro|)i<T  kix  rum  '  ( lege  umiiino 
trrrum)  *  iiidiK-jiur.'  res  claiiiat.  lla- 
clcru.1. 


1548 


NOTlil    VAHIOTU'M    IN 


llcrutn  istinc  exclitderc']  Rene  itc- 
rum:  lit  illi  piuloicin  inciiteret  repe- 
titione  iiijuri;v.  ct  nieiDuritor.  jam 
eiiim  <1i\it,  Nostra  ilico  it  visere  ad 
call),  adiiiistt  nemo.  £t  simtil  vide, 
quani  velicnicntiiis  ad  injiiiiam  sonet 
excliidi,  qiiaiii  nun  adinilti.  Doiiatiis. 

5  Llu'in  Pitrmeno]  Ehriii,  interjec- 
tio  est  ejus,  qiive  <oniniota  sit  nova 
le.  Idem. 

t'y  Non  visum  vxorem  Pamphili]  Ut 
dixit  supra,  '  Serviim  Sostratae,'  non 
Parinenoneni :  sic  Iiic,  uxorem  Fmn- 
jihili  dixit  inagis,  qnain  Philuiiiciiam  : 
(It  auininm  et  oiliciiini  ejiisdeni  so- 
criis,  et  niatris  brcviter  demonstra- 
ret.  Idem. 

7  Non  visas]  Unain  rem  Sostrata 
consuliiit,  hie  de  duabiis  lesjiondet : 
iiamque  et  illain  non  vnlt  iiiL'redi, 
et  cavet  ne  ipse  mittatiir.  et  bene, 
quemquam:  ne  aperte  pro  se  loqiii  vi- 
deatnr.  Idem. 

8  Nam  qui  amat,  cui  odio  ipsus  esf\ 
Alianicansam  snbjnnxit :  quia  durum 
fuerat  ipsi  Sostralae  dici,  quod  supra 
dictum  est.  Idvm. 

Nam  qui  amat]  Una  causa  a  sen- 
tentia  niorali.  Idem. 

Cui  odio  ipsus  est]  Deest  earn,  vei 
eum.  Idem. 

Hisfacere  stulte  duco]  Plant. '  Nnl- 
Inm  bfiieficium  esse  duco  id,  quod 
cui  facias  non  placet:'  et  Hor.  '  Invi- 
tuni  qui  servat,  idem  facit  occidenti.' 
Mer.  Casaubonus, 

9  Laburem  inanem  ipsus  capit,  et  illi 
molcstiam  adfirt]  Hoc  vaiidissiinimi 
ad  dissuadenduni  fiiit.  Dumttus. 

Et  illi  molestiam  adfert]  Bene  lioc 
adjecit,  ne  qui  amat,  hoc  dicat,  La- 
bn-  ';m,  dnm  pronicreat,  quern  amo. 
lilem. 

10  Turn  autcmfilins]  Alia  causa  ab 
oventu.  Idem. 

Videre,  ut  venit,  quid  af;at]  Quod 
■•iipra,  visere.  An  visere,  officii  est 
apiid  agros  :  videre,  cotrnitionis  ?  et 
ideo  ^(iiiilnm, quid a(^at.  Idem. 

Vl  renit]  Statini  nt  rcdiit,  aut  ad- 
venit.  Mer,  ('asuuhonus. 


11  An  rcnit  Pamphilus]  Bene  iini- 
tatiir  aflVclum.  Dunatus. 

12  Hiin]  Iiilcrjectio  fceminina  ac 
nuitronalis.    Idem. 

Ex  corde  e.rccssit]  Geminavit  pree- 
positioiicm.  Idem. 

13  tlunc  7iunc  intra  ire  nolo]  Cur,  si 
venit  Pauipliilus,  non  sit  introeun- 
duni,  causa  narratur.    Idem. 

11  Nam  si  remittent  quippiam]  Ver- 
bum  activuin  quasi  nenlium  posuit. 
Idem. 

Nam  si  remittent  quippiam  Philume- 
ncc  ilolores]  Ita  Donatus,  qui  explicat. 
potiiis  videttir,  quani,  Pliilumenam, 
quod  tamen  in  Mss.  nostris  est.  vide 
Giiyet.  et  Uiviiim.  Bceclerus. 

Philumenee  dolores]  ApaixariKus  er« 
rat;  non  enim  vere  dolor  morbi  est, 
cum  sit  partus.   Donatus. 

1.5  Scio.  cnntinuo  sola  soli]  Ut, 
'  Haud  (credo)  invisus  ccelestibns, 
auras  Viiales  carpis.'  Et  sic,  sola  soli 
dicitur,  quoinodo  prasens  prasenti. 
sic  Virgilius,  '  Ilium  absens  ab^en- 
tem  auditque  videt(|iie.'  Idem. 

16  Undc  ortum  est]  Pro  sit.  'AvaKS- 
Xovdou  tertium.  Idem. 

Qua;  inter  ros  intervenit]  Melius 
sic,  quam  si  diceret,  quec  illi  feceris. 
Idem. 

Unde  ortum  est  initium  Ira]  A  quo 
initio  orta  sit  ira,  qnaK  inter  nos  in- 
tervenit. Rler.  Casaubonus. 

17  Quam  tristis  est]  XapaKrtjpuTijihs 
lociituri  Pampliili.   Donatus. 

O  mi  gnate]  Ordo  est,  ()  mi  gnate, 
gaudeo  te  salvum  venisse.  sed  inter- 
cedit  Pamphilus  tristis.  Idem. 

Salian'  Philumena  est]  Cito  probat 
Pamphilo  se  amare  nurum,  cum  post 
salutationcm  nihil  prius,  quam  de  sa- 
lute iixoris  ejus  in(|uirat.  Idem. 

Salian  I'liilumena  est]  Mire  obvi- 
am  sibi  cxr;untein  filiiim  nihil  aliud, 
nisi  de  Philumena  interrogavit :  nt 
ostendcrct  ejus  niorbum  curae  sibi 
esse.  Idem. 

19  Meituscnla  est]  Veriim  est,  quan- 
tum ad  morbum  |)ertinet.  Idem. 

HJeliuscula  est]  Hoc  et  ad  morbum, 


TERENTII    HECYR.    ACT.    III.    SC.    HI. 


1549 


et  ad  ev^Ttiim  paritudinis  verum  est. 
ita  non  mentitur  Pamphilus  niatri. 
Idem. 

Meliuscula  esQ  Melimcvle  est.  Cic. 
paulo  supra,  *  Si  remittent  quippiani 
dolores.'  Mer.  Casaubonus. 

Utinam  istuc  Ha  DI  faxint'\  Dili- 
gentiore  officio  loquitur,  ut  rea  apud 
filiiim  socriis.  Donatus. 

20  Quid  tu  igitur  lachriimas']  Locus 
ab  eo  quod  agitur  :  quo  sigiiificat,  Si 
ita  est,  quare  ergo  tu  tristis  es?  Id. 

Recte,  muter]  Sic  dicinius,  cum  sine 
injuria  interrogantis  aiiquid  retice- 
mus.  Et  bene  addituin  mater ;  ut 
duritia  rcticeniiic  blando  nomine 
molliretnr.  Alii  recte  sic  accipiunt, 
nt  inteliigant,  nihil  est  mali.  Donatus. 

21  Quid  fuit  tumnlti]  Antiqui  sic 
declinaverunt,  tumidti,  senati,  nt  Sal- 
lustius,  '  Decretum  senati  fit.'  Idem. 

Die  mihi]  Die,  verbum  est  instan- 
tis  audire,  et  curiosius  interrogantis. 
Virgilius,  '  Die  milii,  Dainoeta,  cu- 
jiim  pecns.'  Idem. 

Dolor  repente  invuiil]  I'roprie  inva- 
sit,  quia  repente.  Idem. 

22  Ita  factum  est]  Moris  est  assen- 
tiri  ad  dicta  interrogantium,  qui  quse 
vera  sunt  celant.  Idem. 

Ita  aiunt]  Bene  alits  adscripsit : 
si  falsum  sit,  ut  ipsis  adscribatiir 
mcndacium.  Idem. 

Ita  aiunt]  In  hac  tota  intcrroga- 
tione  et  rcsponsione,  colorcm  iiiduxit 
secritnm,  .rgre  olijurganti^.   Idem. 

Ita  uiunl]  Ktligio'ie  mcndacium  a'i 
rnmnrem  retulit.  Aiunt  inijuit,  nc 
ipse  falsum  dicere  virlirelur.  Idem. 

23  /  sodes  intra]  Metuit,  ne  iiigre- 
diatur  maler  ad  gorro!i,  et  ideo  dicit, 
/  nndi:i  intra.  Et  apparet  intra  di- 
centcm,  manu  annnere,  ut  domum 
redeat :  et  simul  ipio  maj'is  facial  ad- 
dit  raunam.  Id<  m. 

Consef/wirjam  le,  mca  mater]  Adje- 
cil  ct  tempiiH,  jfim.  Idem. 

Mca]  Necfsitario  addiluin  :  mea  mu- 
ter. Et  Boden  ;  quia  intra,  diiriini  <-st. 
idem. 


Fiat]  Abiens  dixit  hoc  mater.  Fi- 
at :  ne  omnino  jussis  alienis  parere 
videatur.  quasi  imperenuis  et  nos, 
quae  nos  ipsi  facturi  sumus.  Idem. 

24  Tu  pueris  curre,  Parmeno,  obci- 
am]  Probabilis  causa  :  qua  ablegat 
etiam  Parmenonem,  dunijubet  eum 
pneris  occurrere.  Et  simul  notandum, 
quod  in  hac  fabula  ridicule  vexatur 
usque  ad  ultimum  serviis  et  ablega- 
tur,  cum  sit  et  pigor  et  curiosus.  Id. 

Atque  hisonera  udjuta]  In  Ms.  IJem- 
bi  legitur  eis,  quod  melius.  Fuber. 

Atque  eis  oncra  adjuta]  Locutio  an- 
tiqua  figurata.  El  est  {nraWayri,  pro, 
ipsos  oiiera  portanles,  eis  onera  ad- 
juta.  Donatus. 

25  Quid !  nun  sciunt  ipsi  riam,  da- 
7num  qua  redeunt]  Jam  vide  quemad- 
n)oduui  servetur  Parmeuoni  per.^ona 
loqnacis,  curiosi,  pigri.  Domum,  ad- 
verbiale  est.   Idem. 

Domum  qua  redeunt]  Qua  si  locum 
significet,  videbitur  reliquum  prvv- 
ceptum  servus  non  audivissc.  Sin 
audivit,  qua,  quamodo  inteliigemus.  id 
est,  quemadmodum  onus  |)ortL'nt  de 
navi.  ut,  quid Jiirit ,  et  qua  fieret.  Id. 

Cessiis]  De  imlustria  omnes  able- 
gavit  suos,  ut  nou  audirent  i\\\ie  intus 
post  Hcenam  sunt  acta  :  qux  tamcn 
populo  est  narraturus.    Idem. 

ScENA  III.  Trocliaici  sunt,  et  in 
line  Senarii  lambici.  liarcUrus. 

IWquco  meurum  rerum  initium  ullum 
incenire  idonrum]  In  hac  scrna  con- 
questio  est  ad  lUiibcratiancm  desccndcns , 
an  halicat  I'amphilus,  an  vxcludal  uxo- 
rnn:  in  qua  lata  oralia  I'amphili  ad 
HI  K  a  mint  u  in  sprctan^,  amalaria  via/fi.i 
quam  maritulis  rst  ;  nam  alilvr  non  per- 
vcnirctur  ad  ullinmm  cu/(nitioncm  om- 
nium rerum,  nim  adalc.scrn*  Jurtifum 
cnncrplum  uxori^,  ct  partum,  aliqunnto 
liniun,  quam  cniijuKidii  dolor  expetU, 
toleravinH'l.    Doimlus. 

1  Srqurii  wr<irum]  Hh'C  <i»t  Huinv- 
rira  iliii  Siarro/fijirit.  Ti  itpHnov,  rl  5' 
firciTo,  t(  8'  (MTrdTiay  KaiuAt^w  ;   Idem 

\(''/uco  mvarum  rerum  ini<iunij  Hot 


1550 


NOT.'E    VARIORUM    IN 


piiiicip'mm  magna  SiaTropyjo-fi  onera- 
tiir:  lit  ostcndantiir  aiuiiiniv  ct  miil- 
ta;  et  graves.  Idem. 

Idoiicitin]  Aptmn,  conveniens.  Id. 

2  Vndc]  A  (pio.  Idctn. 

3  Parliin  qua-  pcrspexi  his  oculis'] 
His,  quasi  miseris,  vnit  inleiiij;i,  qui- 
bus  perspexi,  vel  andivi  mala.  An 
sic  dictum  est,  ut  apud  Virgilinm, 
'  Voccmque  liis  auribus  iiansi.'  Idem. 

A  Qua  me  propter  cxttnimatum]  Inter 
exanimatum  el  cxunimum  hoc  interest: 
ixanimatus,  est  conterritus,  conturba- 
tus.  'Ut.Sed  qnidnam  Pampiiilum 
exanimatum  video?'  Et  Virgilius, 
'  Exaniinata  sequens  impingeret  ag- 
mina  muris.'  Exanimus  veio,  est  oc- 
cisns.  Virgil.  *  Corpus  ubi  exanimi 
positum  Pailantis  Acetes  Servabat 
senior.'  Idem. 

Qua  me  propter]  Qua  propter  me. 
Mer.  Casaubonus. 

Eximimalum]  Perterrituni,  conster- 
natum.  Idem. 

5  Nam  modo  me  intro,  ^c]  Multnm, 
opinor,  decederet  tractationi  hujus 
afFectus,  et  narrationi,  si  undecim  hi 
versus  ejicerentur,  quod  doctissinuis 
Guyetus  voluit.  Vide  eliam,  an  ad 
ilia  '  Parlim  quae  perspexi  his  oculis, 
partini  qua?  accepi  auribus,  Qua  me 
propter  exanimatum  citius  eduxi  fo- 
ras  ;'  bene  statim  consequatur  : 
'  Postqnam  aspexi,  o  facinus  indig- 
rum,  inquam,  et  corripui  ilico  Me 
inde  lacr.'  liceclerus. 

Me  vitri)  nt  corripui]  Raptim  ingres- 
sus  sum.  Donatus. 

Timidus]  Pro  timens,  nomen  loco 
pMticipii.  Idein. 

6  Morbo  me  visurum  affectam]  Quia 
et  hie  morbus  est.  Idem. 

Hei  mihi]  Interjectio  dolentis  est. 
Virgilius,  •  Eloquar,  an  sileam?'  Et 
dicitur  banc  figura  inifiov-f).  Idem. 

Hei  mihi]  Mire  interposuit  a-xer- 
\ia<Tfi6v.  Idem. 

a  Id  quod  me  repente]  Deest  prop- 
ter, ut  tiit,  Propter  id  :  ac  per  hoc, 
Ideo.  Idem. 


Id  quod  me  repente  adxpex'^nt]  Cau- 
sa cur  la-tnp  exclainaverint.  Id  ergo, 
ob  ill.  Idem. 

y  Sed  continuo  voltum  earum  sensi 
immutari  omnium]  Mire  Pamphilus 
ctiani  aiicillarum  metu  impcllilnr,  ut 
alieiium  nasci  pueruni  suspicetur  : 
ncc  ullo  modo  in  memoriam  redeat, 
banc  se  pucllam,  vel  liujusmodi  viti- 
asse.  Idem. 

VoUum  earum]  Quae  viderint.  Id. 

10  Fors  obtulerut]  Ojferri  dicuntnr 
tam  bona  quam  mala,  si  insperata 
objiciantur  aspectibus.  Idetn. 

Obtulerat]  Oblatum  dicitur  in  utram- 
que  partem,  quidquid  expcctationem 
pra^venit.  Idem. 

12  Ego  ejus  videndi  cupidus]  Non 
erit  plena  vis  repentini  doloris,  si 
aliquid  pracsentiens  suspicatnr.  et 
ideo  addidit,  'Ego  ejus  videndi  cu- 
pidus.' Idem. 

Recta  consequor]  Absolute,  et  sine 
adjectione  :  non  enim  additfia.  Id. 

13  Extemplo  ejus  morbum]  Morbum 
mitiore  animo,  quam  vitium  dixit, 
aut  probruni.  Et  recte  :  quia  dixit, 
'  Alio  me  suspicans  morbo  visurum 
affectam,  aC  sensi,  esseuxorem.'  Do- 
natus. 

14  Spatium]  Moram.  Idem, 

15  Ac  res  monebat]  Partus.  Idem. 
IG   O    facinus    indignum]     Fucinus 

indignum,  non  ad  illam,  hoc  est,  Piii- 
lumenam,  sed  ad  authorem  vitii  re- 
fertur.  Idem. 

Et  corripui  ilico]  Ardens  scilicet 
dolore.  Et  est  causa  cur  cite  exierit. 
Idem. 

17  Lachrumaus]  Non  furens,  sed 
lachrumans :  non  iratus,  sed  misertus. 
Idem. 

Atque  atroci]  Id  est,  vehementi. 
Idem. 

1 8  Mater  consequitur.  jam  ut  limen 
exirem]  Ostendit  affectum  miseri- 
cordia;  suae,  matrem  potiiis  dicendo, 
quam  Myrrhinam,  et  a<ldendo  mise- 
ram.  Idem. 

Jam  ut  limen  exirem]    Jam   in  eo 


TRRENTII    HRCYR.    ACT.    HI.  SC.    HI. 


1551 


eram,  nt  liraen  exirem.  Mer.  Casuu- 
bonus. 

Ad  genua  accidit]  Accidere,  est  ges- 
tu  corporis  ostendere  humilitateni 
cadentis  :  propter,  ad,  qiiod  estjux- 
ta,  et  cadere.  Sallustius  autem  sine 
praepositione  dixit,  *  Qua  accidam, 
aat  quo.'  Donatus. 

Ad  genua  accidit]  Plin.  '  Hominis 
genibus  qua>dam  et  religio  inest,  ob- 
servatione  gentium.  Haec  supplices 
attingunt  :  ad  lia-c  manus  tendunt : 
haec  ut  aras  adorant;  fortassis  quia 
inest  iis  vitaiitas.'  3Jer.  Casauhonus. 

19  Lachrumans  misera]  Miserabili- 
ter  se  habens.  Donatus. 

Miseritum  est]  Ut  recte  supra  dic- 
tum sit  de  illo,  '  Piuni  et  pudicum 
ingenium  narras  Pamphiii.'  Idem. 

Miseritum  est]  Hoc  ipse  sibi.  Idem. 

20  Omnihus  nobis  ut  res  dant  scse.  Ha 
magni  atque  humiles  sumus]  Mire  dixit 
dant  sese.  Homerus  :  ToToj  yap  v6os  icr- 
r\t/  ivix^oviiiiv  avBpiiwwp,  Oiov  fir'  Jj/uap  &• 
yriffi  xaTTjp  av^piiv  re  BfuiUTf.  Sed  liic 
sese  illo  et  validius  dixit,  et  est  bxc 
ko0oAjio)  sentcntia.  ApolloHorus:  oS- 
T£flj  (KOffTos  5(a  Tck  irpayfiara  crtfivhs  fjv 
KoH  Tanftv6s.  Idem. 

f^mnibus  nobis  ut  res  dant  scse]  Quae 
ex  ApoUodoro  et  Honicro  Donatus 
affert,  Guyeto  expiicata  vide.  lioe- 
clerus. 

Omnihus  nobis  nt  res  dant  scse,  ita 
magni  atque  humiles  sumus]  Prout  se 
res  Iiabent  nostrir,  vcl  bene,  vel  »e- 
CUR,  ita  animos  gerimus  vcl  super- 
bos,  vcl  liuniiles.  In  cam  autem  co- 
gitationem  incidit  hie,  ex  Myrrhin;!-, 
nobilis  matrona',  miseranda  specie, 
quae  dignitatis  s\\?e  oblita,  ad  pedes 
ejus  se  abjecerat.  Mer.  Casnuhonus. 

22  O  mi  I'amiihilc,  aba  te  qunmobn  m 
hac  abicril]  A  noniim-  et  blandimcnto. 
mire:  quia  secrcta  contitctur.  Vt 
Virgil.  '  Anna,  fiitebor  enim  mineri 
post  fata  Sicli.ri.'  A  prinripio  i<l<in 
elaboravit,  utadversus  pudorcm  con- 
scieniia  ct  voce  et  confessionc  dura- 
ret.  Donatus. 


O  mi  Pamphilc,  abs  te  quamobrem 
hac  abicrit]  Venialis  status,  in  quo 
confessio  est  et  precatio.  Idem. 

O  mi  Pamphik]  Exemplum  elo- 
queutia"  Terentianae  singulare  Usee 
oratio  esse  potest.  liacclerus. 

Abs  te  quamobrem]  Morale  blan- 
dimentum  ante  cout'essionem.  Dona- 
tus. 

23  i\am  vitium]  Est  confessio.  Id. 

Nam  vitium  est  oblatum]  Ccepit  a 
causa.  Idem. 

Oblatum]  Ad  repentina  pertinere 
superius  anuotavimus.  et  oblatum, 
quasi  non  expectanti  et  nolenti.  Idem, 

Virgini]  Quasi  qua;  falli  posset. 
Idem. 

Glim]  Recto  o/im :  quia  facilis  ve- 
nia  circa  vetera  jam  delirta.  unde 
tentat  temporis  longinquitatc  exte- 
nuare  peccatimi.  Olim  ergo,  ante 
menses  noveni.  Idem. 

Ab  nescio  quo  improbo]  Mire  con- 
tenisit  personam,  dicendo  nescio  quo, 
id  est,  nescio  (|uem  dixit,  ut  osien- 
dat  ignobileni,  ita  abjectum.  nam  si 
nomeii  illi  est,  liabct  et  dignitatem: 
ut,  '  Et  nosaliquod  nomenque  tlccus- 
que  (Jessimus.'  Et  ne  placcre  vi- 
deatur  is  qui  fecit,  imprnhum  dixit. 
Idem. 

25  Sed  quum  orata  ejus]  IJona  nap- 
ivdtcns.  Idem. 

Nequco  quin  lacrumcm  miser]  Vide- 
tur  quasi  distillantes  Actus  detergere. 
Idem. 

Ncqueo]  Deest  coniinere.  Idem. 

2(i  Qturqur  fors  forluna]  'T<p*v.  id 
est,  subita  fortuna.  VA  forluna,  in  in- 
certo  :  fors  forluna,  in  bono  ponilur. 
Virgilius,  '.Si  qua  in  te  loiluna  luis- 
set.'   Et  ipse,  •  O  fors  fortuna.'  Idrtn. 

Qua  qu<r]  W.  picriquc  Ubti  qutrqui. 
Mer.  CasaubonuH. 

Fors  fortuna]  Pluir.  .nt.  v.  se.  0. 
Idem. 

27  Pirramteobleiflamur]  Oralorie 
indtiruritur  et  pro  tarrntibus  prcccs. 
Donalun. 

Per  ram  It  obltttamur  ambtt]  Ohtt*- 


1552 


NOT/E    VARIORUM    IN 


liifin,  est  precatio  cum  nientionc  ca- 
ruin  ronim,  per  (pias  pctiimis  :  »t, 
'  I'cr  eversvv  Rcuitor  funiiintia  Trojae 
Exciilia  obtcstor.'  likin, 

iS'i  jus,  si  /lis  est]  Utrum  hoc  invi- 
diose  an  quasi  t'ucmina,  quie  leges 
nesciat.  Idem. 

Si  jus,  si  /as  est]  '  Utnim  lioc  invi- 
•Uose  ;  an  quasi  fa'niina,  quae  jus  ne- 
sciat.' ait  iiic  vetns  iiescio  quis  Inter- 
pres.  iiempc,  quia  de  jure  dubitanter 
loquitur,  in  (juojudicinin  Grainuiatici 
desidero.  est  enim  pulcheirinia  et 
iisitatissinia  tigura,  quani  cliam  Apo- 
stolus adhibet  in  re  omnium  gravissi- 
ma  ;  Piiilip.  iv.  8.  El rts  dper^,  ft ris 
tTraivoSjXc.  DJer.  Casaubonus. 

28  Uti  adversa  ejus]  Mire  non  cri- 
men :  sed  adversa.  Donatus. 

Per  tc  tecta,  taciiaque]  Tecta,  si  re- 
ducis :  tucita,  si  repudias  sub  alia 
excusationc.  An  idem  significant  P 
an  potiiis,  Neqne  te.  necjue  verbo  in- 
dices ?  An  tecta,  ne  videantur:  tacita, 
ne  dicantur?  Idem. 

Tecta,  tacitaque]  Tecta  sint,  re  lijcc 
alii  sciant :  tacita,  dc  ipse  indicet. 
Idem. 

Adversa  ejus  per  te  tecta  tacitaque 
ap.oinn.']  Imminutam  pudicitiam,non 
ad  crimen,  std  fortunam  retulit,  hu- 
manitate  figura^  Donati  ntpifpyia  in 
distinguendis  vocabulis  tecta  ct  tacita 
involvit  rem  potius,  quam  declarat. 
Boeclerus. 

29  Si  umquam  erga  te]  Virgilius, 
*  Si  concessa  peto,  si  dant  ea  mo;nia 
Parca.'  Terentius  in  Andr.  'Site 
in  germani  t'ratris  dilexi  loco,  sive 
hjpc  te  solum  semper  fecit  maxinii.' 
Donatus. 

Si  unquamerga  te]  Ab  anteacta  vita. 
Idem. 

Sensistin']  Pro  audistin'.  Ita  Vir- 
gil. 'Sensit,  ct  ad  sonitum  vocis,' 
inc.  Ita  ut  Itali  hodie  dicunt,  nbi  de 
Missa,  &c.  Faber. 

30  Sine  labore]  Ex  quo  tibi  nikil 
incoiMiutdi  ;  ut  mux.  IHer.  Casau- 
bvnuD. 


Uti  sibi  des  pro  ilia]  Subaiiditur 
gratia.  Donatus. 

Vti  sihi  des  pro  ilia]  Ilanc  gralium 
(silentii  scil.)  rognt  te  ut  sibi  des  pro 
ilia  ;  gratia  scil.  vel  pro  amico  illo, 
quo  erga  te  fuit  animo.  Mer.  Casau- 
bonus. 

31  Cetcrum  de  reducenda]  Tentat 
ctiam  hoc  persuadere,  sed  oratorie 
et  verccunde.  Et  mire,  de  reducenda 
dixit,  non  de  respucnda.  Donatus. 

9  Ceterum  de  reducenda]  Versus  est 
Trochaicus:  quamobrem  KE  longum 
est,  ut  sa>pe  apud  Lucretium.  Faber. 

Quod  in  rem  sit  tuam]  Nam  nisi 
reducatur,  reddcnda  dos  erit.  Donat. 

Quod  in  rem  sit  tuam]  Quod  com- 
modura  tibi  videbitur.  Nam  nisi  re- 
ducatur, reddeoda  dos  erit.  Mer.  Ca- 
saubonus. 

32  Solus  conscius]  A  possibili.  nam 
hoc  nomine  oslendit  tacere  eum 
posse,  quod  conscius  sit  ipse  solus. 
Donatus. 

Solus  conscius]  Dextre  iusinuat, 
posse  eum  (si  ita  veiit)  uxorem  sine 
mala  fama  retiuere,  ut  qui  solus  sciat 
earn  non  ex  se  gravidam  esse.  Quo 
pertinet  etiam  quod  de  mense  scpti- 
nio  mox  sequitur,  in  quem  cadebat 
abortus  suspicio.  Mer.  Casaubomts. 

33  ISatn  aiunt]  Honestius  uiunt, 
pro  ait,  dixit :  nam  quis  aut  scire 
aut  dicere  potuit,  nisi  Philumena  ? 
ergo  recte.  Aiuni  enim  potius  liones- 
tum  est,  quam  ait.  Donatus. 

Post  duobus  concubuisse  earn  mensi- 
bus]  Post  duobus,  sinipliciter  accipi- 
endum.  non  post  duos,  est  enim  di'- 
Tt(Trpo<j>ri,  pro  duobus  post,  id  est,  non 
statim  ut  nupta  sit,  sed  postquam 
nupta  est,  post  duos  menses  nuptia- 
rum  :  ut  sint  reliqui  quinque  menses. 
Et  hinc  apparet,  ante  duos  menses, 
priusquam  cum  Pamphilo  concumbc- 
ret,  vitiatam,  quatuor  mcnsibus  cum 
Pamphilo  fuisse  :  ex  quibus  duobus 
posterioribus  amatam  esse,  reliquis 
Uibus  percgrinatum  fuisse  Pamphi- 
lum>     An  post  duobus,  pro  post  duos  P 


TERENTII    HECYR.    ACT.    III.    SC.    III. 


1553 


ut  Plautus,  '  Post  principio  deni- 
qiie,'  et,  '  Post  paulo.'  Idem. 

Neque  liLc  Donatus  rem  expedit. 
cujiis  annotatio  etiam  corrnpta  est. 
Bceclerus. 

35  Quod  te  scire  ipsa  indicat  res] 
Quiacontristatuscorripiiisti  te  foras. 
Donatus. 

Quod  te  scire]  Katioiiem  teiiiporis 
inivisse.  Mer.  Casaubonus. 

Si  potis  est]  Si  fieri  possit.  ut 
Phorin.  act.  ii.  sc.  2.  Idem. 

30  Partus  eveniat]  Philuuienae  sci- 
licet. Donatus. 

38  Aborfum  esse]  Non  est  Latiniini 
aborsa  est :  sed,  ahurtum  fecit.  Idem. 

Aborlum  esse]  Deest,  natnrn,  vel 
factum^  vel  absolute,  quomodo  dici- 
mng,  e  re  nata :  vel  quemadinodum 
dicimus,  '  Ex  te  niibi  orta  est  inju- 
ria.' Idem. 

Dicam  aborlum  esse]  Rationabiliter 
dixit,  fit  eniin  abortus  mcnse  septiiiio 
sine  pernicie  foemina;.   Idem. 

Suspectum  fore]  Suspicabilem,  sus- 
piciosiim.  Idem. 

39  Ex  te  recte  eum  nalum  patent] 
Nove  dixit  nntum  abortum  :  quasi 
abortus  nascatur.  \atum  ergo  pro 
facto,  conceptoq»ie  «lixit.  Idem. 

Ex  te  recte  eutn  natum]  Int'antcm 
abortivum.  nam  alioijuin  minus  pro- 
prie  dicatur  abortus  nasci.  Mer.  Ca- 
saubonus. 

40  Exponelur]  Ad  mortem  scilicet. 
Donatus. 

Continuo  exponetur]  Vide  dc  tolo 
exponendi  inranlis  negotio,  (jnod  in 
hac  fabula  tra('tatur,Clirestoniatiiiam 
nostram,  voc.  Kxpon.  liacUruu 

Hie  libi  nihil  e*t  i^uidi/uam  incnmmo- 
di]  Quum  alitMiux  cxponitur,  ct  doii 
tollitur  pro  tuo.  El  mire  nccandi 
pueri  non  fit  mcnlio  :  quia  Pamphili 
filiuH  invcnictur,  ijuum  r\  iliani  per 
patrem  puell<r  Po<ta  succunif.  Do- 
natus. 

Ilic  tibi  nihil  est  quidquam  mcnnimn- 
di]  Ab  ulili.  ctc.ot  irap/Axovquartum  : 
Ut,     '  Nihil    vidi   qui<li|iiani   lxtiu».' 


Idem. 

41  Et  illi  misers  indigne]  Ut  non 
sit  iivaK6\ov6ov.  Superiori  versui  rh  et 
addendum  est :  ut  sit,  '  Et  tibi  nihil 
est  quidquam  incominodi.'  Idem. 

Et  illi  misera]  Conclusio  per  enu- 
merationrm.  Et  non  laederis  inquit, 
et  proderis  misera".  Idem. 

Fitctam  i){}uriam]  ISlheinjuriam  dix- 
it, ut  non  contemncnda  sit;  sed  tol- 
lenda.   Idem. 

iJt  Pollicilus  sum]  Plus  quam  pro- 
mi  si.  Idem. 

Quod  dixi]  Quod  promisi.  Idem. 

43  Id  rero  neutiquam  honeslum  esse 
arbitror]  Seutiquam,  non  est  oninino 
negativum,  sed  aliquid  assensionis 
liabet.  Est  enim  neutiquam,  non  ui- 
niis,  non  valde.  Idem. 

Honeslum]  Eixpijuhv,  decorum.  .1/. 
Casaubonus. 

44  \ec  faciam]  Bene  addidit,  nee 
faciam.  multa  enim  etiam  iidionesta 
amore  suspicinius.  Donatus. 

Iltsi  amor  me  gravitir,  consuetudoque 
ttnet]  Hoc  cum  gcmitu.  I.tsi  non 
iomplexivum,  ne(|ue  prafpositivum, 
sed  sul)junctivum,  id  est,  pro  tainct- 
si.  Idem, 

Amor  me  graviter,  consu£ludoquc] 
Quae  duiT  res  contra  linncstum  et 
utile  validissiinse.  Et  bene  tenet, 
non  tcnuit.    Idem. 

45  Lfichrumo,  qua-  post  hac  futura  est 
rita]  Bene  proppusior  in  atl'ectnm 
est,  ut  verisimile  fiat  potuisse  reli- 
cere.  Et  Lucrumo  imu)  pciid»'i  a  su- 
periori :  sed  intcrpo.sitis  diu  tlctiltus 
dixit.   Idem. 

iMchrumo,  qxur  pnslhac]  Quer  nmdo 
vim  pronominis  non  tenet,  srd  que- 
rela-. Et  /acruHio,  kic  divit,ut  ^'irgil. 
'  Sic  afl'ata,  niuum  Incruinix  iniplcvit 
obortis.'  Et  est  ordo,  /^jrnonn,  cum 
in  mtnlim  nnit.   Idem. 

4(1  O  forluna]  Hir  fnrliinam  pro 
bona  po^nit.    Idem. 

I  l  numquam  pirpetuo  rs  Imna]  LckI- 
tur  ct  data,  nam  rt  itic  pro  booa  in- 
If  liigitur  nccf-^NAiio.  Idem. 


Delph.  el  Vor.  (las. 


Tertnt. 


fi  r 


1554 


NOTJ:    VARIORUM    IN 


O  fortuna,  iit  nunquam  perpciuo  ca 
bona]  Vide  Georg.  Fabiic.  ct  Giiyct. 
Horaliiis  Sat.  ii.  8.  itidem  fxeyfdos 
nadr^riKhv  adilidit  seiitcntiiB  :  '  Hcu 
Fortuna,  quis  est  cnidclior  in  nos  Te 
Dens  ?  lit  semper  gaudcs  illudere  re- 
bus Hiimanis !'  Boeclerus. 

O  rortuna,  ut  ntimquam  perpetuo  es 
bona]  And.  act.  v.  sc.  5.  '  Ego  vitam 
Deorum  proptcrca  senipiternani  esse 
arbitror,Quod  voluptatcs  eoruni  pro- 
pria sint.'  Plant.  *  Ita  quoque  com- 
paratum  est  iu  <ctate  iiominuni,  ita 
Dis  placitum,  voluptati  ut  moeror 
Comes  conseqnatur.'  Mer.  Casaubon. 

Qitem  ego  turn  consilio  missum  feci] 
Magna  ratio  niovit  Guyetum,  ut  eji- 
cerct  hunc  versum.  arguniento  enini 
et  TJJ  otKovoiJiia.  obcst,  si  dlcatur  Pam- 
pliilus,  ad  pristinnm  aniorem  Bacclii- 
dis  animum  referre.  Repugnant,  quae 
habentur  infra  act.  iv.  sc.  4.  vs.  75. 
et  act.  V.  sc.  1.  vs.  25.  26.  Bceclerus. 

Consilio]  Ratione  et  prudentia.  M. 
Casaubonu.s. 

Idem  7iunc  operam  huic  dabo]  Si 
idem,  ego.  si  eidem,  lioc  est  aniori. 
Donatiis. 

Operam  dabo]  Difficultatem  rei  os- 
tendit,  dicendo  operam  dabo.  Idem. 

Idem  nunc  operam  huic  dabo]  Quod 
in  illo  amore  feci,  idem  nunc  in  lioc 
conabor,  vel  operam  dabo;  ut  faciam 
scil.  vel  idem,  id  est,  idem  ego ;  ut 
Don.  Mer.  Casaubonus. 

49  Adesl  Parmeno  cum  pucri.s]  Quia 
idem  Parmeno  est  sccretorum  con- 
scius,  addidit,  cumpueris.  Donatus. 

Minime  est  opus]  Id  est,  omnino 
non  est  opus.  Idem. 

50  Nam  ohm  soli  credidi]  Vide  su- 
pra, act.  I.  sc.  2.  '  Diebus  sane  pau- 
cnlis  Post  Pampliilus  me  solum  se- 
ducit  foras,'  &c.  Mer.  Casaubonus. 

Aliquo  milu  est  hinc  ublcgandus,  dum 
paril  Philumena]  In  tota  commdia  non 
cessabit,  cum  sit  piger ;  nee  resciscet 
aliquid,  cum  sit  curiosus  Parmeno. 
Donatus. 

54    Dum    parit    Philumena]    Dum, 


alias  dummodo,  alias  donee:  nunc, 
quanidiu.  Idem. 

ScKNA  IV.   Senarii  sunt.  Boeclerus. 

Ain'  tu  tibi  hoc  incommodum  evenisse 
iter]  Alia  ratio  est,  current  is  ad  argu- 
menta :  alia  actuum  Comicorum.  Sed 
pcrfecti  Po'eta:  est  ita  servire  argumenlo, 
nt  tamvn  spectator  novis  delectationibus 
teneatur.  Nam  in  liac  scena,  donee  per- 
veniat  ad  Pamphilum  Parmeno,  hoe 
eSprj/xa  inducitur,  cum  hoc  ostenditur, 
quid  mnli  sit  navigatio.  Donatus. 

1  Ain''  tu]  Pro  aisne  tu?  Et  sic  jam 
aliquid  dixisse  magni  in  pracedenti 
oratione  ex  respondentis  sermone  de- 
monstratur.  Idem. 

Ain'  tu]  In  scena  nascitur  oratio, 
ant  in  scenam  defertur.  Idem. 

3  Tuntum  quam  re  ipsa  navigare  in- 
commodum  est]  'AvaK6\ov6ov  quartum. 
non  enim  intulit  qnantuu).  Ut  Vir- 
gil. *  Sed  qnanto  ille  niagis  formas 
se  vertet  in  omnes  :  Tanto,  nate,  ma- 
gis  contende  tenacia  vincla.'  Idem. 

Re  ipsa]  Plant.  *  Nimio  pol  iiomi- 
num  fortanae  minus  miserae  memo- 
rantur,  Quam  reapse  experiundo  iis 
datur  acerbum.'  Mer.  Casaubonus. 

4  O  fortunate,  nescis  quid  mali  prce- 
terieris]  Bene  majori  afFecfu,  dicens 
0  fortunate,  quam  si  responderct,  {<«. 
Donatus. 

O  fortunate,  nescis  quid  mali  prater- 
ieris]  '  O  fortunatos  nimium,  bona 
si  sua  norint,  Agricolas.'  3Ier.  Ca- 
saubonus. 

5  Qtii  numquam  es  ingressus  mare] 
Propric  dixit,  ingressus.  nam  qui  jam 
navigavit,  egressus  dicitiir.  sic  Virgil. 
'  Egressi  oj)tata  potiuntnr  Troes  are- 
na.'  Donatus. 

6  Nam  alias  ut  mittam  miserias] 
napii\i]\l/ts  oratoria.  Et  miserias,  na- 
vigationes  scilicet.  Idem. 

7  Dies  triginta]  Accusativus  casus 
plenum  numcruni  ct  continuationeni 
rei  significat.  Idem. 

Dies  triginta,  aut  plus  eo,  in  navifui] 
Hoc  exitiosum  vel  sine  periculo  vide- 
ri  potest.     Sed  vide  quid  addat,  Aut 


TERENTII    HECYR.    ACT.    111.   SC.    IV. 


1555 


pliu  eo,  in  navi.  Absolute  eo,  ut  alibi, 
'  Annos  sexaginta  natns  es,  ant  plus 
CO,  lit  conjicio.'  Idem. 

Dies  triginta  aut  plus  eo,  in  navifui] 
Priscianus  lib.  vii.  legit  ego  pro  eo  ;  et 
ex  Heantont.  ajxapTrjixaTL  fivr]^ovi.Ka}  ci- 
tat.  Donatiis  eo  retinct,  et  cxplicat. 
Boeder  us. 

8  Semper  mortem  exspectabam  miser'\ 
Dura  est  exspectatio  mali.  Virgilius, 
'  Inclusi  poenani  exspectant.'  Donatus. 

Semper  mortem  exspectabam']  Id  est, 
horis  omnibus,  cum  continuatione  tri- 
ginta dierum.  Idem. 

9  Ita  usque]  Usque,  vel  diu,  vel 
valde.  Idem. 

10  Odiosum]  Esse  scilicet  in  niari 
triginta  dies.  Et  nonien  pro  adver- 
bio  posuit:  odiosum  pro  odiose.  Idem. 

Haud  clam  me  est]  Aito'ttjs.  pro  Ego 
raaxime  intelligo,  quam  odiosum  sit. 
Nam  qui  jungunt,  et  sic  legunt,  er- 
rant, et  non  intelligunt.  Idem. 

Au/u^erim]  .Sic  veteres,  quod  nos, 
fugerim.  Idem. 

12  Olim  quidem  tc  tfiuso:  impellehant 
Uvea]  Mire  in  servum  fugitivum,  qui 
ob  vitium  hiijusmodi,  non  ob  causam 
fngiat.  Et  bene  lercs  dixit,  baec  enim 
non  est  levis.  Idem. 

13  Quod  nunc  minitare  faoere]  Ut 
sit  ordo,  Olim  quidem  te  causa[:  im- 
pellebant  leves,  Sosia,  ut  faceres 
quod  nunc  minitaris  fiiccrc  liac  occa- 
sione.  Artificiose.  Et  in  .Andria  sic 
ait  recusaiiti  porjurium  servo  Mysis, 
'Nova  nunc  rcligio  in  te  incessit?' 
Idem. 

Quod  nunc  minitare  faccre,  ut  face- 
res,  So$ia]  Q.  d.  facile  credo  tibi  tc 
tanti  mali,  quantum  vidctur  esse  na- 
vigatio,  vitandi  cau-sa  fugam  arreptu- 
rum,  cim»  jam  olim  Icvibun  de  causin 
fugam  adornaveri*.  ita  jocose  ul  ser- 
vum nequam  et  fugitivum  perstriu- 
git.   Mir.  CawuhonuB. 

Factre]  Ut  faccrcs.  Comiciim  est 
Ct  Terentianum.    Donalun. 

14  Sed  I'ampUilum  ipaum  ri(/ro]  Ip- 
%um  a  quo  missus  sum  :   vrl  dominum, 


ut  Grapci  dicunt  ainov.  Idem. 

15  Ego  hunc  adibo]  Vel  nova  curio- 
sitate  ait  Parmeno.  Idem. 

16  Equidem  te  exspccto]  Bcn^  ex- 
cepit  Pampliilus  Parraenonem,  ut  vi- 
deatur  vera  dicturus.  Idem. 

Equidem  te  exspccto]  Apparet  Pani- 
phihun  Parmenonis  abseutiam  desi- 
derare:  eo  quod  nunc  prior  Parme- 
nonem  alloquitur.  Idem. 

17  7/1  arcem  trunscurso  opus  est] 
Ostendit  quam  longe  sit,  cum  in  ar- 
cem dicat.  Et  bene  in  arcem,  quam 
Minerva  condidit.  Idem. 

In  arcem]  Pronuntia,  ut  ostcndat 
quam  longe  sit  in  arcem  transcurrere. 
Idem. 

Transcurso]  Pro  transcurrere.  Idem. 

In  arcem  transcurso  opus  est]  Ne- 
scio  quid  illis  liic  in  mcntem  venerit, 
qui  arcem,  Pyra^cum  interprelantur. 
Pyra?eus  poilns  longe  extra  urbem, 
sed  longo  muro  urbi  jiinctus  :  arx,  in 
medio  urbis,  ajcpviroKis  proprie,  ct 
olim  7ro\i5  dicta.   Mcr.  Casaubonus. 

Cui  homini]  Ha>c  veiba  cum  sua 
pronuntiatione  \\m  reciisationis  in  se 
continent.  Dunatus. 

Cui  homini]  Cum  reciisatione  pro- 
nnntiandum.  ct  est  pigri  responsio,  !a- 
borem  ad  alium  transfcrenlis.  Idem. 

19  Qui  mccum  una  advcctus  est]  Ap- 
paret eum  cum  eo  aliquid  negotii  ha- 
bere, cum  (licit,  '  (iui  mecum  una 
est  a<Ivectus.'   Idem. 

Qui  mecum  una  rectus]  l-'ai'rnus  ex 
Hend>ino  codicc  rh  rectus  altulit.  Do- 
natus adrrrlus  (quod  in  plcrisque 
Mss.  est)  liabcl.    Hacleriis. 

20  Vol issc  hunc  dicam,  si  tah-os  do- 
mum  Ilfdissct  nnquam]  Farete  dixit. 
More  enim  hoc  lit  corum,  qui  longi« 
itineribuH  maris  periclitati,  vovcnt 
alir|nid  si  perveuerint.  Et  convcnit 
hoc  Pamphilo  <piem  sui»rn  male  nnvi- 
ga»NC  aiiilierat.   l)nnatu». 

Vorinsf  hunc   dicam]    Intcrdiim  di 
cerr  est  iilem  nc  rrrdcre,  pulnrc.     Ita 
npiid  Mom.  sxpis!«inic,  ^daOtu,  id  Cit, 
'  apud  rr  sc  direro.'   I'alirr. 


1556 


NOTyE    VARIORUM    IN 


21  Ambukmilo  rumperet]  Rumpi  di- 
cuntiir,  (|iiibus  ex  niniia  iiiteutione 
vocis  aiit  lalioris,  vel  vena,  veJ  peri- 
toneum iiimpitur.  iMer.  Casaubonus. 

22  Quid  vis  dicam  ?  an  conveniam 
modo]  Noil  eniiii  niaiidaverat  quic- 
qiiain,  qui  sine  causa  niittebat,  obli- 
tiis  bene  dissimiilare  :  nt  qui  jnenti- 
untiir.  Et  sic  proniintiandiim,  An 
convt-niam  modo?  nt  reprehendere  do- 
miiiuiii  Paniieno  videatnr,  Donalus. 

An  conceniam  modal  KlpwftKws  dixit. 
Nam  non  hoc  inteirogaiitis  simplici- 
ter.   Idem. 

23  Imo  quod  constitui  me  hodie']  Dc- 
est,nuntia:  lit  sit,  imo  nuntia.  ct  sii- 
mitur  a  supeiiori  scntentia,  quadixit, 
'  Quid  vis  dicam  ? '  Idem. 

Imo,  quod  conslitui  vie  hodie]  Appa- 
ret  eiim  lianc  conquisifam,  et  vix  cor- 
rasam  inveii'isse  caiisam.  Idem. 

Illi]  Pro  illic,  iit  supra,  Mer.  Ca- 
saubonus. 

Volu']  'HdtKy  xnrtp^oXfi  USUS  est.  Ita 
cnrras,  nt  volaie  niagis,  quam  cur- 
rere  videaris.  Et  antea  transcurrere 
jnsserat :  nunc  adjecit  imperio,  non 
curre,  sed  foia.  Donatus. 

25  At  non  novi  hominis  facieni]  Mo- 
ralis  expressio  pigriliai  in  tot  cxcu- 
sationibiis  posila  est.  Idem. 

At  facinm  nt  noveris]  Stomachosc 
proniintiandum  at.  quod  et  Pamphi- 
1ns  repetit  dicens,  atfuciamut  noveris. 
Idem. 

At  faciam']  Bene  monct  Don.  sto- 
marbose  haec  esse  proniintianda. 
Nam  quod  irati  solent,  cum  collo- 
qiientium  verbis  offendiintur,  ut  re- 
gcrant  iilis  sua  verba,  sed  vel  pro- 
niiiitiando,  vel  leniter  inimiitando 
perversa,  et  detorta ;  ita  liic  fit  a 
Pamphilo.  '  At  non  novi  hominis  fa- 
ciem,'  dixerat  Parm.  servus.  At  fa- 
cinm (faciam  pro  faciem)  rci^crit  ille, 
tristi8,et  intcmpestiva  servuli  sediili- 
tate  irritalus.   Mer.  Casnulxmus. 

20  Magnus,  rubicundus,  crinpus,  ccc- 
»iu3,  cras$u.s]  Propnratio,  awaepotcr- 
fi6t.  et  aci-rvo  sine  coiijiiiictivo   est 


usns.  Donatus. 

Magnus,  rubicundus]  Imperite  Te- 
rcntiiim  dc  INIyconio  crispum  dixisse 
uiiint,  cum  Apollodoriis  calviini  dixe- 
rit.  quod  propriiim  Myconis  est.  ut 
Lucilius, '  Myconi  calva  omnisjuven- 
tus.'  Uiide  etiam  proveibiiim  Gra'- 
cum  ;  MvKtivtos  <pa\aKp6s.  Sed  ego 
Terentium  puto  scientem  facetius 
Myconiiim  crispum  dixisse.  Idem. 

Magnus,  rubicundus,  t(c.]  Effictio 
memorabilis  ;  sed  assimulata.  in  qua 
cudaverosum  faciem,  cum  rubicundo  pa- 
rum  convenire,  plerique  animadver- 
Wint.  Donatus  dcdit  operam  nc  ni- 
hil diceret,  nee  expedivit.  Vide  eti- 
am Cbrestomatiiiam  nostram  voc. 
Cadav.  Bwclerus. 

Crispus]  Quanquam  Myconii  ut 
plnriiniim  calvi,  unde  Proverbiuin 
MvKwvios  (paXaKphs,  nihil  obstat  tamcn 
quin  inter  illos  etiam  crispi  nonnuUi, 
ex  alio  fortasse  gpnere,  ut  rnfi  inter 
Anglos.  Aut  fortasse  Poiita  itacon- 
sulto  maluit,  ut  Myconium  istum  non 
homincm  verum,  sed  nierum  Pam- 
pliili  commentum,  ad  eludendum  ser- 
vum,  intelligeremiis.  Mer.  Casaubo- 
nus. 

Cicsius]  Glaucis  oculis,  quasi  felis 
ooiilos  habcns  et  glaucos.  Donalus. 

27  Caduverosa  facie]  Sublivida,  ac 
personata  rubore  et  livore.  Kubi- 
ciindi  enim  et  crassiorem  faciem 
sjppe  habent :  quod  est  proprium  ca- 
daverls.  Potest  et  pulposa  intelligi 
et  crassa,  quasi  carnosa :  caro  enim 
dicta  est,  eo  quod  careat  anima.  Et 
caro  proprie  diciturmortuorum.  Vir- 
gilius  :  '  Et  corpora  luce  carentum.' 
Unde  cflrni^cM  dicti,  cjuod  carnes  ex 
homine  faciaiit.  Pulpa  vero,  proprie 
eaqua*  mandiicatur,  eo  quod  pulsetnr 
ct  conscindatur.  Potest  et  r  pro  d 
poni,  ut  caro  sit  dicta  quasi  cado.  ut 
Virgil.  '  Belloquc  caduci  Daidani- 
dae.'  Quod  jam  scilicet  sine  anima 
sit  et  cadat.  Idem. 

Caduverosa  fiwie]  Sublivida,  ac  per- 
sonata  rubore  et    livore  ;    ut    Don. 


TERENTll    HECYR.    ACT.    HI.    SC.    IV. 


1557 


vel,  ut  alii,  Aeda  et  turpi,  tetra  et 
exsangui  facie.  Quod  si  cadavensa 
fades,  quod  vulgo  dicimus,  a  poclcy 
face  :  scabiosa  facies,  a  papulis  et 
variolis  eiosa,  et  frequeutibus  macu- 
lis  et  cavernulis  conspersa  :  si  taiuen 
variolos,  ut  uunc  vulgo  vocautur,  vel 
eo,  vel  alio  quocunque  noiniue  vete- 
ribus  notos  fuisse  coucedent  medici. 
Mer.  Casaubonus. 

Dii  ilium  perduint]  More  pigroruin, 
male  optat  ei,  propter  quern  luittitur. 
Donutus. 

28  Quid  si  non  veniet]  Omnia  dicit, 
ue  eat.  Idem. 

29  Maneto :  curre]  Etiam  Pamphi- 
lus  tanquani  de  industria  perseverat. 
Idem. 

Non  queo  :  ita  defcssus  sum]  Hoc  in 
gestu  et  spectaculo  plus  est;  nam 
incessu  et  author  cxprimit  las.situdi- 
nem.  Idem. 

30  Itle  ahiit]  Quasi  dicat,  licet  jam 
loqui.  Idem. 

Ilk  abiit]  Quasi  cum  ditiicultatc 
complctam  rem  ostcndit  hoc  dicto. 
Idem. 

32  Su<e  gnatcB  jwrtum]  'Extl^yTjau. 
Idem. 

33  Quod  potero,  faciam]  Id  est,  ce- 
labo  quantum  potero.  an  ijiiasi  proji- 
ciens  curas,  et  fcssus  angore  dixit, 
Quod  potero,  faciam :  id  est,  si  potero, 
ccdam  aniori  :  et  rursus,  tanquani 
pietatis  admunitu."),  adjecit  cxcpplio- 
ijcm,  tamen  ut  pietntem  colam.  Servat 
coim  in  illo  aniorcm  t'oiita  :  rujus 
Don  punitcbit,  re  cognita,  et  crrorc 
sublato.   Idem. 

Quod  potero,  faciam]  Id  est,  amori 
obseqiiar.  nam  miscricordia  niiijicri.s 
dc  aniorc  descendit.   Idem. 

Quod  potero,  faciam]  A|)par(-t  hor 
dictum,  <iefectus  esse,  non  virtutis. 
Idem. 

Quad  potero  faciam,  ifc]  Nihil  pra- 
ter argumentum  dixit  in  his  scntcn- 
tii»,  ad  lioncstat«'m  ingcnii  in  I'ani- 
philo  pertinrntibuB.  It  aniorcni  rr- 
tincret  erga  Philumsnam  I'aniphilus, 


argumenti  intererat.  amor  illc  perfe- 
cit,  ut  rectum  tacitumqur,  sicut  ro- 
gatus  erat,  infortunium  ejus  vellet 
esse.  Aliter  autem  tegi  non  poterat 
nisi  ut  causa  discessionis  probe  assi- 
mularetur,  ex  illo  dissidio,  quod  in 
ore  et  animo  omnium  versabatur.  niti 
enim  servaretur  nomen  iliius  dissidii, 
qui  poterat  Pamphilus  recusare,  quo 
minus  reduccret,  cujtis  faniam  et  pu- 
dicitiam  nolebat  prodere.  in  assiniu- 
landa  ergo  hujus  dissidii  causa,  (vult 
dicere  Pamphilus)  dolco  equidcm 
incusandam  esse  vel  PLIliimcnani  vcl 
matrem  :  licet  utramque  sciam  inno- 
centem  esse.  Sed  licet  amor  ab  in- 
cusanda  Phiiumena  me  retineat,  pic- 
tas  tamen  in  matrem  fortius  urgct; 
meritoque  praterri  a  me  debet,  igi- 
tursic  mihi  versanduu)  in  hoc  negotie 
esse  intclligo,  ut  primaui  pietatis  ra- 
tionem  liabeam,  et  eatcnus  Philume> 
nx  parcam,  quatcnus  innoccntia  ma- 
tris  omnibus  niodis  defencienda  ]>a- 
titur.  L't  auteiu  innocens  vidt-retiir 
mater,  in  (juam  tam  gravis  turba  in- 
cumbebat,  neccsse  erat,  non  innoccn- 
teni  videri  Philunienam.  quani  rem 
ita  Pamphilus  Iractabit,  ut  ultra 
quam  neccsse  i.st  non  provchatur. 
Qui  aliti-r  explicant,  non  satis  attcn- 
dunt  argumcnto.  liieclaus. 

Tamen  ut  pictalcm  colam]  Hccorda- 
tus  est  ia.'saui  niutrcm  exue  ab  iixore  : 
hoc  enim  credit,  et  ideu  se  ad  exccp- 
tioncin  revocavit;  ita  »e  amori  cc- 
dere  oportcre,  nt  non  ubiiviscatiir 
omnino  pietatis.  I'.t  bene  in  cam 
causam  contulit  neccusitntcm  non  re- 
duccnd;i'  nxoiis,  <|ii:i-  invtnictiiriuilla 
esse.  Sunt  tamen  qua-,  nianrnto  va- 
di-m  scnti'iitia,  totuin  lioc  junKunt  : 
Quod  potero,  faciam  Inmrn  ut  ;ii<(a(rm 
colam;  hoc  cit,  in  <{unntuni  potero, 
dabo  opcram  ndversiii  nniorrm,  nt, 
oniinso  CO,  pictatcni  colam.  l".t  lub- 
jnnKilor  cau»n.   Donatui. 

Tamen  ut  pirlntim  lulam]  Dccil  ita  : 
ut  Ml  /<imin  pKi  (luntnxat.  l't  »it,  Iln 
nt  pictatcni  colam.  dixcrat  enim,  quixt 


1558 


NOT.E    VARIORUM    IN 


potcro  :  et  iileo  aiUlidit  cxceptionem, 
Titinen  itt  p'utatcm  cohiin,  id  est,  iiou 
sum  oblitiis  ct  inatiis.  Idem. 

Tinncii]  Pro  ita  taiiicn.  Idem. 

Tamen  ul  jiiefatem  eolam]  Id  est,  si 
ita  potest  fieri,  «t  sine  pareiitnni  gra- 
viore  offciisa  et  ira  iioc  iixoris  vitium 
celeni,  (quod  sane  difficile, quia  dimit- 
tendiv  uxoris  legitiniani  aliani  causani 
reperirc  non  in  promptu,)  libenter 
cclabo,  et  uxoris  fania;  consulaui.  Sin 
aliter,  pietatem  erga  parcntes  ainori 
pra-feram.  IMulttis  hie  Don.  qui  ta- 
men nientem  verborum  non  videtur 
assecutus.  Mer.  Casaubonus. 

34  Nam  me  pnrcnti  potius,  quam 
amnri]  Amori,  scilicet  uxoris,  quia 
dixit,  Quod  potero,  faciam.  et  hoc  est 
quod  dixerat.  Quod  potero,  faciam. 
Douatus. 

35  Atat]  Interjeetio  est  conterriti 
et  conturbati.  Idem. 

36  Horsumpcrguut]  M odo  pergunt, 
pro  eunt.  alias  perseverant.  Idem. 

ScENA  \.  Trocliaici  sunt  septena- 
rii.  reliqui  Senarii  lambici.  Baclerus. 

Dixtin'  dudum,  dixisse  illam,  se  ex- 
spectare^  Facele  principium  est  inter- 
rogantis  ita,  ut  sciat  (/uid  sibi  respon- 
surus  sit,  quern  interrogat.  lUaturus  est 
enim  argumentum  per  iwayuy-fiv,  Do- 
nattis. 

1  Dixtin'  dudum"]  Quia  dixerat, 
*  Sancte  adjurat  non  posse  Painphilo 
se  absente  perdurare.'  Idem. 

Dixtin  dudnm]  Captiosainterroga- 
tione  ccepit,  dicturus, '  Venisse  ajunt : 
ledeat.'  Idem. 

2  Factum]  Id  est,  Dixisse  ilium, 
aut  me.  Et  deest  est:  ut  sit.  Factum 
est.  Idem. 

3  Quamobrem  7ion  reducain,  iiescio] 
Habet  causam  :  sed  non  vult  verani 
dicere,  et  praetcrea  non  vult  cum  in- 
vidia  matris  sux  loqui:  si  in  illam 
conferat,  ut  uxorem  non  reducat  do- 
nium.    Idem. 

Quern  ego  Itic  auditi  loqui]  Ut  solct, 
priino  ptrsonas  inducit  sccum  loquen- 
tes :  d'Mude  ipsas  convenire  inviceni, 


nt  alibi,  '  Quis  hie  loquitur?  Mysi*, 

salve,'  Idem. 

4  Certum  obfirmnrc  est  viam  me'\ 
Adversus  omnia  obstinate  agere,  id 
est,  contra  omnes.  Idem. 

Objirmare  est  viam  me,  quam  decrevi 
persequi]  Id  est,  ut  matri  potius,  quam 
amori,  niorem  gerat.  Idem. 

Objirmare  viam]  Firniiter  et  perti- 
naeiter  insistere  viam,  (i.  rationem, 
consilium,)  quam  mihi  insisteudani 
sive  persequendam  proposui.  nempe, 
ut  dimittam  uxorem,  et  dimittendae 
causani  veram  cclem.  Bier.  Casau- 
bonus. 

6  Bene  factum]  Id  est,  gaudeo.  vide 
supra.  Idem. 

7  Atque  adeo,  quod  maximum  est, 
salcum  atque  validum]  Ordo  est,  pri- 
mum  adveiiisse,  de\nde  salvum,  postre- 
mo  validum.  Atj^rjcns  ad  salutem.  Va- 
lidus  namque,  robustus  et  habitior 
corpore.  Donutus. 

Quod  maximum  est]  Legitur  et  quod 
maximc  est.  Idem. 

Creditur]  Minus  blande  respondet, 
de  repudio  locuturus.   Idem. 

Creditur]  Donatus : '  Minus  blande,' 
&c.  Melius  Guyetus  :  submisse  dici 
a  Pampliilo  ad  spectatores  converso. 
Boeclerus. 

Creditur]  Vide  act.  v.  sc.  4.  *  Fac- 
tis  ut  ere  dam  facis.'  Mer.  Casau- 
bonus. 

8  Adrenis  mndo]  Difficile  invenitur 
pritsentis  tcniporis  7nodo.  Atque  ut 
ostendat  esse  momentum  etiam  prae- 
sentis  temporis, dixit «(/ffwd«;n:  quod 
est  niJJius.  Donatus. 

Advenis  tnodo]  Virgilius, '  Vigilasne 
Deum  gens  yEnea  it  vigila.'  Idem, 

Admodum]  Excusatio  cur  adhuc 
non  viderit  patrein.    Idem. 

Cedo,  quid  reliquit  Phania  coniohrintia 
nosier]  Utrum  jactanter  Laches  de 
hereditate  loquitur  prERsente  socero, 
nt  illiiin  ciipidiorem  facial  ad  revo- 
candam  filiani  r  (et  fit  sacpe  hoc,  ut  ex 
alio  principio  pervenire  qua;ramus  ad 
ea,  qua:  volumus  dicere:)  Au  idco, ut 


TERKNTII    HECYR.    ACT.    IH.   SU.    V 


loo9 


sciat  rem,  et  divilias  snas  f  cupidio- 
rem  socerum  reddituriis.  Idem. 

9  Consobrinus  noster'\  Quasi  sorori- 
nus.  Sobiiai,  sunt  ex  duabus  sorori- 
bus.  Consobrini,  ex  fiatre  et  sorore. 
Et  propinquitale  Tereutius  frequen- 
tata  inovetur,  ut  liereduin.    Idem. 

Consobrinus  nosterl  Quum  de  fratre 
natus  est  alter,  et  alter  ex  sorore, 
consobrini:  quum  ex  fratribus,  pa- 
truehs  dicnntur.  Idem. 

Sane  hercle  homo  voluptati  obsequens 
fuit]  Sane,  satis,  valide.  nam  qui  sa- 
nus,  et  validus  est.  Idem. 

Voluptati  obsequens  fuit]  Contra 
facit  Pampliilus:  disjungi  enim  vo- 
lens,  nihil  dicit  vel  parum  relictuni. 
Idem. 

10  Et  qui  sic  sunt,  Sfc.]  Peregre- 
gia  et  ex  vitaj  communis  moiibus 
opportune  petita  sunt  eufn']fiaTa,  qui- 
bus  tota  liac  fabula  pocCa  utitur. 
Bccclerus. 

Iluud  multum  heredem  jiicant]  Pa- 
rum  considunt  lieredi.  Donatus. 

Heredem  adjuvant]  Elega.ntius  in 
Ms.  Hemb'ijjurant.  Faber. 

11  Sibi  vera  hanc  laudem  relinquunt: 
I'ixif,  dum  visit, bene]  Bene  et  facete. 
Nihil  lieredi  reliiiqiinnt,  sibi  vero  re- 
linquunt. Donatus. 

Sibi  vero  hanc  laudem  relinquunt  : 
vijcil,  dum  vixil,  bene]  Loquitur  hie, 
ut  Epicuri  de  grege  porcus;  si  tamen 
ex  sua,  et  non  potiiis  ex  vuigi  ben- 
tenlia  ;  qui  (|uiil  homo  disiet  a  bchlia, 
parum  intfliigit.  Alitcr  I'liilusopbi, 
et  qiiibu!4  liunian;i-  prKxtantiir  ncusus 
aliqui8.  Sen.  '  Laiidemu^  itacjuc  etin 
numero  felirinm  reponamus  cum,  cui 
quantulumruiiquc  lemporis  contigit, 
bene  collocatum  est,  <Vc.  Alter  post 
mortem  quoquc  r»t  ;  alter  ante  mor- 
tem peril.'  .Sail.  '  Muiti  mortalcs,  dc- 
diti  ventri  atipic  nomuo,  \c..  vcrum 
enimvero,  it  demum  mihi  vivere,  et 
fnii  anima  vidctiir,  (pii  alicjiiu  ncgotio 
intcntds,  praclari  tuciiiori^,  aut  ar- 
tis  bona;  laujain  (|iia  ril.'  Mer.  (auni- 
bonu». 


Vixit,  dum  tixit,  bene]  nxoioj.  ununi 
vixit  aliud  signiticat :  et  altcnim  tix- 
it,  aliud.  Donatus. 

Vixit,  dum  vixit,  bene]  Sentenfia 
est  Lortantis  ad  delicate  vivendum. 
Idem. 

Vixit,  dum  rixit,  bent]  Hoc  euim 
scilicet  rcliquif.  Idem. 

12  Una  sentcntia]  Expressit  ani- 
mum  avari  senis.  Idem. 

13  Quidquid  est  id,  quod  reliquit, 
pro/uit]  Quidquid,  et  ad  parvitatrni 
refertur.  ut,  'At  enim  id  mihi  satis 
est,  quod  est  de  me  opiuionis,  quid- 
quid  est.'  Idem. 

Quidquid  est  id  quod  reliquit]  Nul- 
lum in  hoc  sene  fuit  doloris  officium, 
antequam  sciret  aliquid  rclictum. 
Idem. 

Profuit]  Id  est,  pro  nobis  I'uit:  ac 
per  hoc  nostrum  est.  potest  enim 
ipse  piofiiisse,  potest  res  ejus.  Idem. 

I'ro/uil]  Non  est  quod  ejus  poeni- 
teat.  JiJer.  Casaubonus. 

Imo  objuit]  Morem  eoruni  expres- 
sit, quibiis  relinquitur  :  tjui  quum  au- 
dieiint  sibi  ali(|uid  esse  relictum, 
tunc  trisles  se  linguut.  Donatus. 

11  Nam  ilium  rivum  et  salvum  vrL- 
lem]  Non  idem  t-irum,  quod  salvum. 
Idem. 

Impune  optarc  istuc  licet]  Bene  Im- 
pune :  quia  lieredi  pit^na  est,  mortuos 
reviviscere.  An  sine  dctrimeiito  op- 
tas  f  ut  quum  incdirus  dicit  dcjam 
mortiio,'  I'go  si  ilium  ciirarem,  vivc- 
rct.'    Idem. 

Impune optart]  Si  optata  evcnircnt, 
numquam,  inqiiil,  opl.-iies  ut  iile  le- 
vivnceret.  Idem. 

15  lilt  rivirisccl  jam  numquam]  Mi- 
re Poi'ta  bin  verbis  I'hidippiim  (jiki- 
i|Ui;  Kiibinvidctr  iiidical.  Pliu  e>t 
numquam,  quam  non.    Idem. 

/'.'(  tanun  ulrum  inali$,  tcio]  Morlii- 
um  ilium  niagit,  ipiam  lit  revivucat 
dciiuo.    Idem. 

i'.t  tamtn  ulrum  vialiii  Mio]  (iuiil 
mull*  d<'  dudbii.H,  itciu  :  iitriim  ilium 
mortiiiim  peimamte,  an  rcvivi!<ccir. 


1560 


NOTyE    VARIORUM    IN 


Iihm. 

10  Heii  Philumciuim]  Hoc  erat,  quo 
oiniiis  leiulebnt  oratio.   Idvm. 

Ad  se  acccrsi  hicjiissil]  IJene  et  ac- 
ccrsit  etjuisit :  iil  mliil  uxor  sua  spon- 
te  fei'crit.  Idiin, 

Heri  I'hilumamm  ad  se  accersi  hie 
jusstt]  V.t  hi'ii  etjussilyhcne  :  ut  bre- 
ve tempiis  sit,  et  coacta  videatur  ex- 
j<se.  Et  non  uddnci,  seil  accersi:  nee 
a  nobis,  sed  ad  se.  Idem. 

Hera]  Alii,  fieri.  Mer.  Casaiibonns. 

Dicjiississe  te]  Hoc  ille  in  aureni 
Fhidippo,  qui  non  adeo  callidus.  Idem. 

17  Nolifudcre]  Latus  soil,  quod  fa- 
ciunt  interduin,  qui  minus  proniptos 
(digito  pungentes)  excitare  volunt. 
Jdem. 

18  Omnem  rem  scio  ut  sit  gestu] 
Virgilius  :  '  Trojanas  ut  opes  et  la- 
nientabile  regnuni,'  &c.  Donatus. 

19  At  istos  invidos  Dl  perdant]  Be- 
ne invidos,  qui  matrimonio  invideant : 
ergo  rcvocanda  uxor  est.  et  adeo  non 
puduit  niendacii  honeste  deprelien- 
sum  senem,  ut  invidos  faceret,  qui 
vera  prodiderant.  Idem. 

20  Ego  me  scio  cavisse']  Principium 
a  tempore,  a  dictis  factisque,  tani 
«uis  qnani  adversariorum  :  ct  ab  an- 
teacta  vita  et  pra;senti.  Idem. 

Ego  scio  me  cavisse,  ne  ulla  merito 
contumelid]  IMire  addidit  merito.  non 
enim  cavcrc,  iuquit,  ne  fieret  ea,  po- 
tui  :  igitur,  ne  merito  fieret,  quod  in 
me  luit.  Idem. 

*21  Id'iiie  si  tiunc]  Ab  anteacta  vita. 
Idem. 

Et  dementi  fui]  Pro/«rrtm,in(licati- 
vum  pro  coMJunctivo  posuit.   Idem. 

23  A'i  te  ex  ipsa  luec  magis  velim  re- 
«iisccre]  Wap6Xrfi^i%.  Idem. 

24  Xamque  eo  pucto  maxiime  apud  te 
meo  ent  ingenio  fides]  Bene,  non  dic- 
tis, sed  ingenio.  Idem. 

Meo  ingenio]  Meis  factis,  moribua. 
Mer.  C'asatd)onus. 

25  Quum  ilia  qiuE  nunc  in  me  iniqua 
e$t,  aqnn]  Iniqua  aqua,  iraponuonairlaL 
sunt  Terentianx.     £t  bonum  argu- 


nicntum.  Nam  et  Virgil.  '  Ipse  lion- 
tis  Tcucros  insigui  laude  ferebat/ 
iuquit,  et  Cicero, '  Te  ipso  teste  ini- 
quo,  atque  im|>robo  :  vcruni  ad  hanC 
rem  satis  idoneo  :  te,  inqttani,  teste, 
dicam.'  Donatus. 

In  me  iniqua  est,  aqua  dc  me  dixerit^ 
Quia  advcrsarii  tesiiinonitim,  si  con- 
tra se  dicat,  tarn  grave  est,  quani  vcl 
boni  viri.  Idem. 

20  Neque  mea  culpa  hoc  dissidium 
ecenisse]  Non  ergo  quid  fiat,  veruni 
per  quos  fiat,  quaerendum  est.  Et  ni- 
mis  abrupte  dixit  evenisse,  non  ereni- 
re.  Idem. 

Hoc  evenisse  dissidium']  Ad  confir- 
mationem,  non  evenire,  sed  evenisse 
dixit.  Idem. 

27  Sed  qiutndo  sese  esse  indignam] 
Hoc  sic  profert,  ut  earn  ostendatcau- 
sam  esse  dissidii  :  et  boc  ipso  tentat, 
utrum  dotem  relinquere  possit.  et 
ideo  supra,  '  Neque  mea  culpa  lioc 
dissidium  evenisse,  Id  testor  Deos,' 
inquit.  Idc7n. 

Sed  quundo  sese  indign.  Sfc.]  Quidam 
indignam  mutarunt  in  indignum.  ne- 
que sic  tamen  explicarunt  satis  lo- 
cum, exempla  enim,  quae  de  irregu- 
lari  pronominis  Syntaxi  afferunt,  won 
conveniunt.  Optime  igitur  Ibrsitan 
Guyetus  fecit,  qui  emendavit,  qua. 
itaexpedita  omnia.  Boeclerus. 

Depufat  inalri  mece,  cut  concedat] 
Fortasse  ergo  indigna  est,  et  recte  de- 
putat :  mibi  tamen  mater  colenda 
est.  hoc  sentit.  Donatus. 

Deputat  matri  metc,  cui  concedat] 
'Ei/  vTTOKplffei  matri  mece,  ut  idonea  sit 
causa  rcpudii.  Idem. 

Indignam  deputat]  Injurium  putat, 
ill  a  se  exigi,  ut  ad  socrus  sua;  mores 
se  componal.  Indignum  se  putat,  co 
usque  se  demittere,  &c.  Mer.  Casau- 
bonus. 

28  Cut  concedat]  Sensus :  quae  con- 
cedat matri  meae.  Syntaxii  aiitem, 
indignam  matre  mea,  postuiaret.  Sed 
antecedens  bic  sequitur  casum  re- 
lalivi,  ut  in   Eunucho,    *  Euaucbum 


TERENTII    HECYR.   ACT.    III.   SC.    V. 


1661 


quern  dcdisti :'  et  Virgil.  *  Uibein 
quam  statno,  vestra  est :'  et  alibi  uon 
laro.  Idem. 

Cut  concedaf]  Semper  putavi  Icgen- 
dum  ijuce,  et  tolleudani  distinctiimcu- 
lain,  quae  est  post  me<e.  Abhinc  ali- 
quot annis  vidi  ita  legisse  Bandinel- 
luuj,  hominem  iiigeuiosuiii.  Ita  etiani 
in  Ms.  Beuibi  scriptiim.  Elle  croit 
etre  trop  grand'  dttine  pour  ceder  a  ma 
mere,  Faber. 

Cujusque  mores  toleret]  Hoc  melius, 
quam  obsequatur,  aut  inseriiat.  Do- 
natiis. 

Mores  Ivlcret]  Bene  mores,  ut  anicu- 
Ix  :  notat  enini  pravitatem.  unde  se- 
nes,  morosi  appellantur.  Horatius, 
'  Donee  vireiiti  canities  abest  Moro- 
Ba.'  Idem. 

Mures  toleret  sua  inodesliu]  O  tem- 
peramcntnm  !  mores  potiiis  quam  in. 
jurias  dixit.  Idem. 

29  Neque  alio  pacta  componi  potest"] 
Nisi  ut  couccdat  niatri,  tolcretqiic 
mores  ejus.  Idem. 

^eque  alio  \>acto  potest  componi  inter 
cas  gratia]  Phorm.  iv.  3.  *  Cum  bona 
compouautur  gratia.'  3Ier.  Casaubo- 
nus. 

30  Segreganda  aut  Matir  est  a  me, 
Phidippe]  Bene  tancniam  ex  dclibcra- 
tione  colligit,  quod  facturus  est.  Et 
moUius  segreganda,  quam  excludcnda. 
Donatus. 

Segreganda  aut  mater,  aut  I'hilu- 
menu,  nunc  me  piclas  matris  commod. 
I^c]  Hie  inipletur  delibcralio  ilia  scc- 
na  supcriurc.  vss.  33.  31.  accusando 
cxcusavit  IMiiUuDLMiani;  ijiiud  xiiinnia; 
liumanilalis  erat  :  postea  pietatis  an- 
tiquiorcni  ratioium  esse  duxit.  «jna>, 
in  Hcqiicntibus  an)pliu.s  illustrautur. 
ftaeclcrus. 

31  Nunc  me  pictas  malris  potita  com- 
modum  su/idct  scqui]  (Jiiani  inollibiis 
verbis  r(-pudium  uuntiatuin  est  a  i'ani- 
pbilo  !    Donatu*. 

Nunc  me  pittas  matris  fioliut  comma- 
dum  nuadel  snpii]   Non  minim,  ubi  di 
vortia  tatu  liequcatia  et  uiioimi*  c.\ 


causis,  si  uxor  potius  quam  pareute* 
deseruutur.  at  ubi  jus  connubii  sanc- 
tum et  inviolabile,  alitcr  res  liabet. 
Mer.  Casaubunun. 

32  Ad  aures  haud  iniilo]  Optime 
dictum,  haud  invito,  non  eiiim  in  to- 
tum  volenti,  quippe  de  dissidio :  sed 
tameu  quia  pie  locutus  est,  mediocri- 
ter  approbavit.  Donalus. 

Pamphile,  ad  aures  haud  initito]  Gra- 
vis oratio  est  a  nomine  inccepta.  Vir- 
gilius,  '  O  priestans  animi  juvenis.' 
lit  est  figura  AiTi^TTjs.  Sic  Virgil. 
'  Postliabui  tameu  illurum  mea  seria 
ludo.'  Idem. 

Ilaud  incilo  sermo  mihi  accessil  tuus] 
Senili  loquacitate  :  pro,'  liecte  locu- 
tus es.'  Idem. 

33  Omnca  res]  Plus  dixit,  quam  si 
uxorem  diceret.  Idem, 

Pru'  parent e  intelligo]  Bene  parent;, 
quod  nomen  commune  ct  cum  patre 
est,  ct  cum  onniibus,  (|iios  ha-c  ueces- 
sitiido  conjungit.  Melius  ergo,  quam 
si  diceret  mutrem.  Idem. 

31  lucrum  vide,  ne  impuLsus  irn  pra- 
ve  insistas,  PampUiU]  Leniter  ct  sua- 
denter.  Idem. 

Ira]  Non  ergo  jiidicio.  Idem. 

Ne  impuLsus  iraprave  insistas]  Vido 
Plior.  act.  I.  sc.  5.  ex  Tbucyd.  Kn- 
nucl).  act.  II.  sc.  3.  '  Quam  iusistaiu 
viam  r'  Mer.  Casaubanus. 

Insistas,  PamphiU]  Non  cniin  inci- 
ptrc,  sed  insislerc  liic  malum  cht.  Do- 
natus, 

S.*!  Quihus  iris  impuhu.^]  Non  dixit 
qua  ira,  ne  gupcrbc  lu<|\icr('tur,  »cd 
qnihus  iris:  ut  lioc  ipsnni  \ter  tlf>u.'ftl(u> 
dcridcrcl,  (|Uod  pater  dixit,  trnpultus 
ira.  An  iris  nialri.i,  aut  uw.v  uxoiis, 
et  mea  ?  an  omniimi  liium  r   Idem. 

(Quihus  iris  impulmui]  Kecle  non 
vult  irnm  CKsr,  iw.  percassr  vidcatur 
uxor.  Sir  I'liim  tpiaiti  nee  ipM  pccca- 
vcrit.   Idem. 

Quihus  iriij  I  lie  ira/n  AiuKularilrr 
dixit,  bic  ira»  plumlitrr  :  ne  vidca- 
tur uniua  II K  causa  mitlrrc  UAOicni. 
Jdtm. 


1562 


NOT^   VARIORUM    IN 


36  Qucc  numquam  quidqiuvn  crp^a 
me  cotnmcrita  est,  Patuli  Atlveite,  pro- 
piictatoni  expressit  cuiiiiiicrenili  ct 
iiierciidi.  hlnn. 

37  Et  supe,  quod  vellem,  ineritam 
scjo]  Ulereri  bona  dicinuis  :  Cointne- 
rcri  mala  :  id  est,  delinquere,  pecca- 
re.  Krgo  liic  mcrilam,  pro  praestitisse 
dixit.  Viigilius, '  Ego  te  quae  pluri- 
nia  fando  Eniinierare  vales,  iiunquaiu 
rcgina,  iiegabo,  Pronieritani.'  Jdcm. 

38  Ainoque,  et  laudo]  Non  statim 
qui  aniantur,  et  laudautiii- :  nee  qui 
luudantur,  etiani  continuo  desideran- 
tur.  jNIulta  ergo  dixit,  amoque,  ct  lau- 
do,  vchemcntcr  desidero.  Et  vide,  amo- 
ris  impnlsus  nimius  hie  esteirca  uxo- 
rem  :  et  quasi  oblitus  sua2  niatri.s  et 
vitiatap,  loquitur,  sed  tali  opus  est 
Paniphilo  ad  ejusmodi  arguinentum, 
donee  perveniat  ad  KaTa<TTpo(p-nv,  iu 
quauxoreni  reducinecesse  est.  Idem. 

39  i\(()«  Suisse  crga  »ne]  Quantum 
valet  quod  fuisse  dixit,  et  non  esse! 
quasi  le  transacta.  Idem. 

Erga  wie]  Hoc  totum  repudiaturus 
inaniler  diceret,  nisiad  exitum  tabu- 
la: Poeta  respiciens,  reducluri  ani- 
nuim  in  Paniphilo  reservaret.  Et 
nota  repudiantem  eam,quaiii  laudat, 
pietatc  sola  compulsum.  Idem. 

40  Ut  reliquam  vitam  exigat]  Satis 
flebiliter  dixit,  reliquam  exigat.  \'ir- 
gilius  :  '  Omnes  ut  mecum,  meritis 
pro  talibus,  annos  Exigat.'  Idem. 

41  Cum  eo  viro}  Non  invidcre,  jam 
non  estmariti.  Idem. 

42  Qunnduqtiidem  illam  a  me  disira- 
hit  necessHus']  Omnis  couclusio  ver- 
boruni  Painphili,  repudii  contirmatio- 
nemcontinet:  plus  taiiien  sententia 
significante,  quam  verbis.  Idem. 

Quandoquidem  ilium  a  me  distrahit 
necessilas.^  Excusatio  in  necessitate, 
qtiie  est  inexorabilis.  Et  tiecessitas, 
partus  scilicet,  quam  necessitatem 
donii  oiTendit  :  quod  e\  alio  scilicet 
peptrit.  Sed  modo  v\ilt  necessitatem, 
uiatris  videri  iracundiam,  qu%  anuru 
ira  otVcnsa  sit.  Idem. 


43  Tibi  id  in  manuest ;  nejluf]  Hoc 
opposuit,  quod  minime  viilt  Pampbi- 
lus  videri,  et  quod  prodest  socero. 
Idem. 

Tibi  in  7nanu  est]  Infra,  act.  iv.  so. 
4. '  Uxor  quid  faciat,  in  manu  non  est 
mea.'  Mer.  Casaubonus. 

Si  sanussies,  jube  illam  redire']  Pro, 
si  sitnus  es  :  nam  alitor  jubeas  dicere 
debuit.  Dotialus. 

Si  sanus  sies]  Bene  pater  supra 
iram  dixit  :  nunc  insaniam  significat 
inessc  Paniphilo.  Idem. 

Si  sanus  sies}  Non  ergo  culpa  est, 
cui  ut  redeat  jnbere  potest.  Idem. 

44  Non  est  consilium]  Durius  erat, 
non  reducere,  ergo  hoc  lenius  dixit> 
Idem. 

45  Mutris  servibo  comtnodis]  Hoc 
verbo  necessitatem,  qua  cogatur,  os- 
tendit.  Idem. 

Servibo]  Ut  scibo,  et  alia  non  pauca, 
antiquis  usitata.  Rler.  Casaubonus. 

Quo  abis]  Factum  Pamphili  ex  pa- 
tris  verbis  ostenditur,  quoddiscessit. 
et  bene  :  nam  ulterius  praesente  pa- 
tre  resistere  durum  fuit.  Donatus. 

46  Mane,  inquam;  quo  abis]  Bene 
quo  abis?  quia  patrem  deseris  et  uxo- 
rem.  Idem. 

Qua:  hcec  est  pertinacia]  Sicut  de- 
cuit  socerum.  et  subindignatur,  quia 
coram  sibi  fit  contumelia.  Idem. 

47  Dixine,  Phidippe.]  Artificios« 
Laches,  ut  minus  niiretur,  et  minus 
indignetur  socer,  irasci  Pamphiluni 
dicit:  quando  et  praedictum  est,  et 
sic  oportuit.  Idem. 

Dixire,  Phidippe,  hanc  rem  agre  la- 
turum  esse  cum]  lienovavit  verba  sua 
eidem  personas.  nam  ita  dixerat, 
'  Neque  adeo  me  clam  est,  quam  esse 
eum  graviter  laturum  credam,'  hoc  si 
resciverit.  Idem. 

48  Quamobrem  te  orabam,  utjiUam 
remitteres]  Invidiose  adversum  Phi- 
di|)pum,  tamquam  in  illo  sit,  unde  se 
pnrget,  et  non  accuset  Pamphilum. 
Idem. 

49  Adeo    inhumanum  fore]  Bene, 


TERENTII    HECYR.   ACT.    III.    SC.    V. 


15G3 


quasi  iratus,  inhumanum  esse  inquit. 
Idem. 

Non  credtdi  (Bdepol  adeo']  Potuit 
enim  dicere,  Non  credidi  inhumanum 
fore  :    sed  acerbe  addidit  adeo.  Idem. 

50  Ita  nunc  is  sibi  mc]  Sibi  et  me, 
magno  pondere  legendum  est  utrum- 
que  pronomen,  ut,  '  Cantando  lu  il- 
ium ?'  Id  est,  genero  socenim,  vel 
Pampiiilo  Phidlppura,  vel  si  quid  tale 
inveneris.  Idem. 

SuppUcaturum]  Pariim  est  satis  fuc- 
tuTum  ;  *K/)/7iic«furum  addidit.  Idem. 

51  Si  est'\  Si  ita  res  babeat.  Mer. 
Casaubonus. 

52  Sin  est  alio  animo,  raiumcret  do- 
tem  hue  ;  eat]  Hoc  recte  socer.  non 
tam  nt  dotem  recipiat,  quam  ut  ter- 
reat,  hoc  dicit.  Et  renumeret,  pro- 
prie,  quia  dos,  pecunia  est.  Et  (5t<o- 
rifffibs  irascentis  est,  et  exigentis  dc- 
bitiini.  £a^  vero  mire  dirtum  :  tpiasi 
ipse  projiciatur,  qui  jubetur  ire.  et 
simiil  in  hoc  vcrbo  quasi  renuntiatiu 
caritatis  est.  Dunulus. 

Renumeret  dotem  kur ;  rnt]  Terro- 
rem  repetend<E  dotis  ostcndit,  qiium 
dicit,  renumeret  dotem:  simul  cum  in- 
juria,/tuc:  ct  iracunde,  ea(.  Idem. 

Renumeret  dotem  hue]  Vide  supra, 
act.  III.  8C.  3.  IHer.  Casaubonus. 

Eat]  Valeat.  Idem. 

53  Ecce  autcm  tu  quoque  protrrte 
iracundus]  Addendo  quoque,  noniiihd 
asscnmis  est  :  quasi  dicat,  quomodo 
Pamphilut.  Donatus. 

Proterre  iracundun  es]  I'mlerie,  iui- 
modcrule,  et  siiperJje,  dictum  est 
idco,  quod  protcrat  uliuni,  qui  pro- 
tervu»  est.  Nam  jirntrrrus  est,  qui 
dnm  aiiuH  obviiix  e<<t,  potcrit  :  quod 
faciiint  et  laiiri  in  ap|ietitu  coitux  t'(L- 
minarnm,  iu  cpias  caleiit.  Idem. 

54  I'ercontumnx  ridixli]  Proprie 
contumnx  dicitur  cunlcuiplfir  polio- 
rnm.   Idem. 

Pcrcontumiix  rcdi.-iti  hue  no///»,  I'um- 
phile]  Ma:;na;  indi^natidiiis  ot,  ab- 
sentcs  aliu(|ui.  ut  nblii, '  O  /l^chinc, 
pel  band    paternum    iitliic    dcditti.' 


Idem. 

Nobis,  Pamphile]  Tf  kTriKtirp.^:  nam 
aut  abundat,  ant  significatu  adjnvat 
pronuntiationeni.  Idem. 

55  Decedel  jam  ira]  Quasi  in  ira  sit 
culpa  :  non,  deponetur  ira,  inquit,  sed 
decedet.  Idem. 

56  Quia  paululum  rohis  accessit  pe- 
cuni<e]  Facete  :  quasi  dicat,  Quia  ha- 
betis  unde  dotem  reddatis.  aut.  Quia 
nullam  causam  liabeatis  repudii,  sed 
ditiorem  qu;v>ratis  conjunctionem. 
Idem. 

Quia  paululum  vobis  accessit  pecunier, 
sublali  animi  sunt]  Et  non,  Major  est 
factus  Pamphilus.  simul  majore  sto- 
niaclio,  quod  cum  labore  celabat,  a- 
perte  ostcndit.  Idem. 

57  Sublati  animi]  Pro  tlati,  sublati 
dixit.  Et  hoc  proprie  ferarum  est. 
ut,  '  Attollit()ue  aniuios  :  Piunornm 
qualis  in  arvis,  Saucius  illc  gravi 
venantiim  vulnere  pectus,  Tum  de- 
mum  niovct  arma  leo,'  I've.  Nam 
bestia;  pro  animi  cpialitate  vel  eri- 
gunt  corpora,  vel  depouunt,  ait  Ci- 
cero.  Donatus. 

Sublati  animi  sunt]  Supra,  act.  in. 
SC.  3.   Mer.  Casaubonus. 

Etiam  mecum  litifins]  Rclle  :  el  il- 
ium ex  invidia  iractindiorcm,  et  hoc 
ad  se  dicentem,  quod  propter  I'am- 
pliiliiin  dicebat,  cti'i'dt.' Donatus. 

I'.tiam  viiciim  lili/;as]  luvidiosc, 
(pia.'iijam  ruiii  Pampliilu  litigaverit. 
Idem. 

5M  Diliherct,  rcnuntictque  hodie] 
I'erocius  quam  MX-eruui  dereret :  at- 
tamen  mature,  quud  dilil>eret  dixit. 
Idem. 

:,'.t  tt  alii,  si  huic  n«»i  lit,  titl] 
Magna  lidiiria  ronililiiiiiem  liliu>  ai- 
serit  :  <|tioiii.im  jam  ki  Pampliilua 
iiolit,  paratum  nluium  dirit  v»%c. 
Idem. 

.S'l  huic  non  iit\  .Siili.iii<lilur  u.ior. 
.Sed  dura  diclii  rclicuit,  ut  dcbebat. 
Donatus. 

Sift]  I'xor.  uril.  (pmd,  ut  iuc^ftof, 
uticclur.  i^lrr.  Casaubonus. 


1564 


NOTJE    VARIORUM    IN 


60  Phidippc,  odes]  Nomine  nppcl- 
lat :  qiiotl  faccre  solcniiis,  iratos  nii- 
tigarc  conantes.  Donatits. 

01  I'ostrenio  inter  sc  transigant]  Non 
eiiini  lia'C  votiva  sunt,  qiiibus  inter- 
csse  (klectct.  Idem. 

02  Quantlo  mc  gnatns,  neque  hie} 
Iiividiosc  gnatiLs,  et  non  ohtcmpcTant, 
et  '  Hie  non  faniiliariter'  dictum, 
quasi  ab  irato.  Idem. 

03  Qua:  dico,  parvi  pendunt']  Quia 
obteniperamus  ctiani  tacitac  volun- 
tali.  Idem. 

Porto  hoc  jurgium  ad  uxorem:  cujus, 
tfc.]  Bene  rursus  in  errorem  reditur : 
lie  quae  vera  sunt,  contra  fabulae  pro- 
positum  cognoscantur.  Idem. 

Porto  hoc  jurgium']  Porto,  quasi  ali- 
quid  magnum.  Idem, 

Porto  hoc  jurgium  ad  uxorem']  Ita 


postulat  olKoPoula,  ut  innocentis  nia- 
tronx  miscria  ostcndatur,  in  quam 
iiiorosi  scnis  suspicio  ct  inhuntanitas 
magnam  turbarum  partem  cumulat. 
liaclerus. 

Ctgus  hac  fiunt  consilio  omnia]  Non 
transacta  objiciuntur  uxori,  scd  quas 
nunc  aguntur.   Donatus. 

Consilio]  Utrum  dispositione  ?  an 
flpwuela  est  in  male  cousulentcm  ? 
Idem. 

05  Atque  in  earn  hoc  omne,  quod  mihi 
agre  est]  Non  quod  irascor,  sed  quod 
mihi  agre  est,  dixit.  Idem. 

Ecomam]  Bene :  quia  segritudineni 
solet  voniitus  relevare:  sic  Cicero  in 
Catilinam,  quum  dicit, '  Quaequidem 
leetari  mihi  videtur,  quod  tantam  pes- 
tem  evomuerit,  forasque  projecerit/ 
Idem. 


TERENTIl    HECYR.    ACT.    IV.    SC.  I. 


15G5 


ACTUS     IV. 


ScENA  I.  Satiira  est  haec  scena, 
lanibicis  et  Trochaicis  catalecticis 
constans,  et  secnnduin  qiiosdani  aca- 
talectiris.  Itenini  nimis  sibi  perini- 
sernnt  mnlta  eriuliti.  quo  factum  est, 
ut  non  emeudatius  inetriun  sed  nio- 
lesfius  fieret. 

In  !iac  scena  alteram  matronam 
scnex  niaritus  jurgio  adoiitur :  sed 
ilia  plus  constantly  liabet,  quiim  So- 
strata.  itaque  patientiam  Sostrataj 
cum  Laclietis  iracundia,  Myrrliinae 
fiduciani  cum  Icnibus  Pliidippi  mo- 
ribus,  apposite  Pocla  comparavit. 
Baclerus. 

Peril  (fuid]  Mire  in  hue  scena  ile- 
rum  rixa  est  scnis  altiue  anus:  el  lumen 
varie  et  alio  modn,  ut  mores  inter  se  di- 
versos,  et  lumen  notos,  possimus  agnos- 
cere.  Donatns. 

1  Perii!  quid  asam'\  Ha-c  proloqui 
oportet  Myrrbinam,  iii  ex  ejus  per- 
sona reminiscatiir  spectator  gest;u 
rei :  siniul(|ue  ex  hnjus  persona;  ver- 
bis, quid  agat  altera  persona,  nioii- 
stretur.  Nam  pcrscrutari  I'hidippum 
iinivcrsa  conclavia  et  ire  per  totam 
domim)  cognito  partii  filiic  sua-,  ap- 
parct  ex  i)r;rscntil)iis  dirlis.   Idem. 

Perii!  qutti  n/;'u»i]  Singula  i(a  pro- 
nuntia,  ut  pcrturbatnm  o^tendas. 
Idem. 

Quid  agam  ?  qun  me  torlam']  Tigura 
8iair(J/r)7<Tii,  apta  tiirbatJK.  Idem. 

2  iV(im  audisxe  rocem  putri  ri»u$  eat 
ragicnlis]  Virgilius,  '  Continuo  nu- 
•liliC  voces,  vagitus  et  ingcns,  Infau- 
tnm(jue  aninia-  tlrntes  in  tiniin<>  pri- 
mo.'  VA  ett  oyofiarovoda.  nam  vox 
ipsa  lie  est,  iit  rpiasi  vagitus  sa-piu^ 
sonrt.   /(/( m. 

Pueri  rjjtii.t  f<it  rrt^im/ii]  l*ropri<! 
dixit  vufiienli^,  et  intanliuni  r«f.  Id. 

Vitu*  tut]  Qnomoilo,  '  Anilire  vo- 
rcm  vita  sum  morlo  niililiK.'   Idem. 

Audifie  riiccm  putri   tmim   fi^lN'oii 


erat   certa,  sed    inde    conjicit,  quia 
'  Ira  corripuit,' ^.c.  Mer.  Casaubonus. 

3  Ita  corripuit  derepente]  Raptim 
intuiit.  Et  derepeitte,  una  pars  ora- 
tionis  est,  ut  defessus.  adverbiis  etiam 
prs'positiones  separatim  nou  addun- 
tur.  Donatns. 

Derepente]  T(ffV.  Nam  si  separa- 
veris,  non  est  Latinnm,  de  repente. 
Idem. 

4  Quod  si]  Quod,  pro,  Nam,  ant 
Itaque.  sed  et  nos  in  bujusmodi  signi- 
ficatione  sic  dicimus.  Idem. 

Quod  si  te  rescierit]  Scimus  maui- 
festa  :  rescimus  occulta.  Idem. 

Id  qua  causa]  Id,  boc  ipsum,  pepe- 
risse  cam.  Idem. 

5  Son  adepol  srio]  Ideo  quia  vera 
causa  dici  non  potest.  Idem. 

6  .'  -(/  ostium  concrepuil]  I'lus  est 
qnam  crepuit :  nam  con  modo  aucti- 
vum  est.  Idem. 

Ad  tnc]  Bene  ad  me,  (piasi  litigatu- 
rum.  Idem. 

7  i'bi  me  ad  filium  ire  scnsil]  Hoc 
ante  rem  :  et  simul  argumentum  de- 
licti est,  <piod  exiit  a  filia  marilo  iu- 
gresso  mnlier.  Idem. 

I'.ror  uhi  me  iid  filium]  Mirantis  est 
gestus  ft  dirlum.   Idem. 

Se  diLTtl /oras]  Ortio,  du.rit  sr.  F.t 
verbis  usus  est,  intra  «lomestiro»  pa- 
riotcs,  artis,  rep  /8iom(r^.  Se  iluxil, 
pro  aliiil.   Idem. 

iSV  du.rit  fnran]  Servius  ad  ix.  /En. 
rum  expliral  illud,  '  Is  enim  »r  pri- 
nint  agi  bill,"  addit  :  IMautus  in  Mos- 
ti'llaria  :  '  I'ndo  agis  te  ?  ut  mini 
nos  «•  rontrario  «lirinius,  «luro  mr  : 
ita  illi  f  VPlerei)  ajjit  ir,'  air^  toT  S7fi»'. 
lim  lcrH». 

Duxil]  Subilnxit.   Mrr.  Cntaul>onu$, 

H  Alqur  ecram  ri(/ro|  Appnirl  mu- 
lirrrm  Ciigrrr,  «••  viri  nvrrsari  prir- 
siniiam.  ri  icli-o  bor  «rpnratim  |>r<»- 
iHinliniidnm.    Dnnalui. 


15GG 


riOTM    VARIORUM    IN 


Heus,  tibi  dico]  Ostendit  Myrrlii- 
nam  aveitenteni  se  :  quasi  nihil  in- 
veniat  quod  dicat  de  filia.  Itlcm. 

Ulihine,  mi  lie]  Sic  ct  in  Andria, 
nihil  rcspundis  ?  qutim  turbatum  se 
ostendit  Daviis.  Idem. 

Vir'\  Ad  maritaleni  conditionem 
retulit,  non  ad  sexuni.  lit  Virgilius 
in  Bucolicis, '  Vir  gregis  ipse  caper.' 
Idem. 

9  r«>»'  virum  /«<?]  Accnsatio  ab  in- 
crepationc  incipiens.  Idem. 

Tun'  virum  me,  ant  homincm']  Vide 
supra,  act.  II.  sc.  1.  i\Tev.  Casauboriits. 

Aut  homincm  deputas  adeo  esse']  Atl- 
^Tjo-iy  perversa.  Adeo  autcm  abundat. 
Virgil.  'Tuque  adeo,  quern  niox  quaj 
sint  babitura  Ueorum  Concilia  incer. 
turn  est.'  Donatus. 

10  Nam  si  utrumvis  horum']  Vir  aut 
liomo.  Idem. 

Mnlier,  umiunm  iibi  visits  forem] 
Acerbe  mulier:  ut  supra,  '  Tu,  in- 
quam,  mulier,  ine  quae  oninino  la- 
pidem,  non  liominem  pufas.'  Idem. 

11  Quibus']  Callide  mulier,  et  quasi 
nullius  culpx  conscia,  (luibus  dixit : 
Et  quibus,  factis  scilicet.  Idem. 

At  rogitas]  llene  irascitur  inlerro- 
ganti;  nam  interrogarc  quK  sciat  im- 
pudentiae  est.  Idem. 

12  Peperit  filia]  Propositio  crimi- 
nis.  Idem. 

Hem !  taces]  Non  taces  nunc :  sed 
taces,  celas.  Idem. 

Ex  quo]  Bene  ex  quo,  quia  argu- 
rocntum  inipudicitiae  est  puerperiura 
taciturnum.  Idem. 

Istuc  patrem]  Mira  calliditas,  Rea 
mulier  hoc  solo  defenditur,  quod  ac- 
cusat.  Idem. 

Istuc  patrem  rogare  est  cequum]  Ex 
sua  interrogatione  accusavit  accusa- 
torem.  Idem. 

13  Perii,  ex  quo  censes]  Mire  addi- 
tura  ad  effecttim  perii.  Idem. 

A'wi  ex  illo,  cui  data]  A  verisimili 
argumentum.  Idem. 

Nisi  ex  illo,  cui  data  est  nuptum] 
Solotio    criminis    per    fidticiam   re- 


spondentis.     Sallustius,  'Itafiducia, 
quam  argiiinentis  purgatior  es.'  Id. 

14  Credo, neque  adeo  arbitrari]  Ab 
accusntione  maritus  ad  defensionem 
sui  conversus,  oniisit  quod  cceperat. 
Idem. 

Sed  demiror  quid  sit]  Mollior  fac- 
tus,  jam  non  irascitur,  sed  niiratur. 
Adeo  vides  Pliidippuni  luilla  re  alia, 
quamismlieriscorrcptionelenitum./d. 

Demiror]  Valde  miror  :  quod  minus 
est  quam  irascor.  Idem. 

15  Quumobrem  tantopere]  Alia  in- 
tentio  criminis.  Idem. 

Omncs  nos  celare  volueris]  Antiqua 
locutio, '  Illam  rem  celo  te.'  Idem. 

10  Prasertim  quum  et  recte,  et  tem- 
pore sua  peperit]  ^'ide,  duae  causae 
sunt  celandi  partus,  si  non  tempore 
suo  venerit,  quod  indicium  stupri 
est :  et  si  non  recte  evenerit :  hoc  est, 
monstri  aliquid  natum  fuerit.  Hie 
autem  et  tempore  suo,  et  recte  na- 
tum praadicat.  Idem. 

Prasertim  quum  et  recte]  Attulit 
mulieri  compendium  credulitas  senis 
semcl  correpti,  ne  aliter  suspicetur. 
Idem. 

Prasertim  quum  et  recte,  et  tempore 
suo]  Recte,  ad  illud  pertinet.  Quod 
non  nionstrum  peperit.  Tempore  suo, 
ad  spatium,  quo  pra'gnantes  esse  con- 
suevcrunt,  id  est,  ad  mcnsium  diuu- 
merationem  :  quia  ct  septimo  mense 
nasci  solent.  Idem. 

Tempore  suo  pepererit]  Ergo  turn 
apud  Graecos  partus  septimestris 
tempestivus  habitus  est.  nam  post 
iiuptias  hie mensisagebafur  Septimus. 
Videndus  omnino  Gellius  in.  IG.  ubi 
medicorum  et  pliilosophorum  illustri- 
um  de  tempore  humani  partus  et  va- 
rietale  puerperii  sententias  ponit. 
Qua  auctoritatc  etiam  nititur  Paulus, 
cum,  'Eimi,  qui  ex  justisnuptiis  sep- 
timo mense  natus  est,  justum  filium 
esse  credendum  '  confirmat  1.  xii.  do 
Stat.  Hom.  i.  c.  die  182.  a  nuptiis. 
1.  III.  in  Fin.  de  suis.  Baclcrus. 
17  Adcon   pervicaci  esse  animo]  In- 


TERENTII    HECYR.    ACT.    IV,    SC.  I. 


1567 


vectio.  Donatus, 

Adeon'  pervicaci  esse]  Pervicax  est 
persevcrans  cum  qiiadam  vi.  Idem. 

L't  puerum  praoptares  perire]  Ab 
aetate  infantis  invidia.  Idem, 

18  Ex  quo  Jirmiorem  inter  no s  fore 
amicitiam  posthnc  scires]  Ab  accideii- 
tibus,  Invidia.  Et  bene  additiir  sci- 
res:  quia  impriidentia  in  delicto  ve- 
niam  frequenter  extorsit.  Idem. 

19  Polius,  quam  advorsum  animi  tui 
lubidinem]  A  voluntate  oeccantis,  in- 
vidia. Auimi  lui  libidinem  dixit,  nt 
minima  causa  magnis  sceleribus  sub- 
jecta  esset.  Idem. 

Esset  cum  illo  nupta]  Antiqui  non 
illinupta:  sed,  cum  illo  nupta.  Eigo 
ambo  sibi  invicem  nubunt.  Idem. 

Advorsus  animi  luhidinem]  Plaut. 
'  Qui  animnm  vincunt,  quam  quos 
animus  semper  probiores  cluent.' 
Mer.  Casaubonus. 

Tui]  Al.  edit.  Potius  quant  adi-. 
animi  tui  libid.  esset  cum  illo  nupln. 
Ego  eliam,  ifc.  minus  bene.  Pianlin. 
ut  iiic.   Idem. 

20  Ego  et'uim  illorum  esse  banc  cul- 
pawj]  liene,  etiam  illnrum  .  non  enim 
lioc  SC  errassc  ait,  quod  illorum  puta- 
verit  cuipam,  quae  minor  est :  sed, 
etiam  illorum:  nt  commune  peccatum 
fuerit.  sed  nunc  quidenj  totum  credit 
esse  Myrrbinae.  An  eliam,  pro  ad- 
huc,  ut  major  sit  dolor,  qui  ncc  opi- 
nanti  acci<lerit.   Donatus. 

21  Ctinam  Bciam  ila  esse  istuc]  Te 
miserani  esse.  Alibi, '  Miserum  qneni 
minus  credere  cut.'  Et  erit  sensus, 
Itinam  vere  sis  misera.  Idem. 

I'linam  iciam  ita  esse  isluc]  Moc 
quidam  sic  acripiunt,  (|uasi  I'iiiftip- 
piis  dicat,  penes  te  culpa  est,  cpiani 
illorum  esse  credcbain  :  c  t  utinani 
quod  credo,  penes  tc  esse  rulpam, 
ita  non  esse  ccrlo  sciam.  tpiia  divit, 
8c  miseraai  :  et  mi»cros  nnn  niii  in- 
nocentes  dicimus.  Illc  cnim  hoc  rc;- 
(pondet:  I'tinam  in  hoc  ncKolio  nii- 
seram  te,  non  scelcstam  rcpcriam. 
Sic  Sallustius,  '  Atquc  eo  cogcntcs, 


non  coactos  :  scelestos  magis,  quam 
miseros  distringi.'  Et  ideo  sequitur, 
*  .Sed  nunc  mihi  in  menteni  veuit.' 
Argumentum  ex  antecedentibus  dic- 
tis  et  factis.  Idem. 

Nunc  mihi  in  mcntem  venif]  Recte 
nunc  :  quasi  alias  nihil  suspicanti. 
Idem. 

22  Quod  locuta  es  oliml  Pro  Ante. 
Idem. 

Quum  ilium  generum  ccpimus]  Ut 
arbitrum  capcrc  dicimus,  id  est,  eli- 
gere.  et  cum  laude  locutus  est  Pam- 
pliili.  Idem. 

Ccpimus]  Elegimus.  Virgilius, '  An- 
te locum  capio  oculis.'  Idem. 

24   Cum  eo]    Viro,  Idem. 

Qui  merelricem  amaret :  qui  pemoc- 
tarctforis]  Non  in  hoc  est  accusatio, 
quod  haec  locuta  sit  :  sed  argumcn- 
tuin  est,  quod  celarc  voliurit  partum, 
qua;  hoc  olim  dixerit.  Idem. 

Qui  pcrnoclaret]  I'roptcr  illud  (|uod 
dixerat,  '  Ouid  intcreaf  ibatue  ad 
Bacchidem  ?  (juotidie.'  Et  nola,  I'a- 
niiliaritcr  hoc  verbum  poni  a  Tereu- 
tio.  Sic  in  Adclphis,  '  Sed  si  liic 
pcrnocto,  causie  (juid  dicam,  Syref 
Idem. 

2r»  Qunmvis  causam]  Hoc  propter 
spectutorem  dicitur,  ut  gestorum  mc- 
minerit.  Idem. 

(Juum  ipsam  teram]  Quia  sola  ex 
omnibus   defendi  non    potest.    Idem. 

'26  MuUo prius  scivi,  quam  tu\  Henc 
pcrgit.  quia  ta<'iturnilas  pro  confes- 
sione  acccpta  est.   Idem. 

27  \  vrum  id  ritium]  Hue  intclli(;i 
non  potest,  nisi  vilium  bit  numcro 
subaudieris.  Idem. 

Vtrum  id  riltum,  Ifc]  ICxrmplinn 
disriplinau  Alticx-  non  unu  loco  Pu 
i-lu  oitcndit.  quod  jircqitcrra  obscr- 
vundiim  est,  quia  ad  rntioniin  arf(U- 
menti  non  raro  indc  aliqua  petuntur. 
Itui  Icrui. 

Uccrcti]  KtHpuea,  judicavi,  crnsui. 
flier.  Cataubiinuit. 

AdolcHccnlia]  Melius  dixit  adolf- 
cnttia-,   (|unm   I'amphUi:  ut  qnod   >" 


1508 


NOTiE   VARIORUM    IN 


wtate  fiicrat,  non  timerct  in  iiigiMiio. 
Donatus. 

28  Nam  id  omnibus  imialum  est"] 
Amare  in  Adolescentia.  Idem, 

At  pol  jam  ailevit,  se  quoque  quum 
oderit]  IMire  scnectntem  accusat  se- 
iiex,  qiiiini  et  vcluceni  ostcntlit  his 
verbis,  jam  ndcrit :  et  addit,  se  quoque 
oderit:  quasi  dicat,  Non  solum  non 
amabit,  sed  et  odio  habebit :  et  non 
alienas  ninlicres  modo,  nee  uxorem 
qnoque,  sed  etiani  se  ipsnin.  Plus 
ergo  iilatuni,  quam  ratio  deposce- 
bat :  sed  mire  ad  affectum  senis  ex- 
primendum.  Idem. 

Se  quoque  eliam  quum  oderit'\  Id 
est,  ut  poeniteat  cum  sui  facti.  Sed 
plus  dixit,  quam  si  diceret,  Facta  sua. 
Idem. 

Se  quoque  etiam  cum  oderiti  Don. 
ad  senectutem  refert,  quee  vulgo 
onus  grave  liabetur,  et  omnium  re- 
rum  fastidium  afferre  solet  :  sed  male 
nuo  judicio.  Non  enim  id  vult,  oi>i- 
nor,  cum  ad  senectam  amori  illicito 
iudulsurum,  q)iod  perditissimi  fuisset 
ingenii  ;  sed  mox,  (ut  qui  talis  :  plus 
alioquin,  ac  pudicus.  act.  i.  sc.  2.)  ad 
saniorcm  mentem  rediturum  ac  facti 
sui  odium.  Infra,  act.  v.  sc.  1. '  Nam 
neque  hoc  aniino  erit  aptatem,'  &c. 
Sen.  '  Demus  illi  spacium,  quo  despi- 
cari  quod  fecerit  possit.  se  ipse  casti- 
gabit,'  &c.  Mer.  Casaubonus. 

29  Sed,  ut  olim  te  ostendisti]  Qunm 
superiora  dicta  sunt.  Donatvx. 

Sed  ut  olim  te  ostendisti,  eadem  esse"] 
Ostendisse  eandem  te  esse,  quae  olim 
fuisti.  Al  ed.  Sed  ut  olim  te  osten- 
disti, eandem  esse  nihil  cess,  usque  ad- 
huc.  Mer.  Casaul)onus. 

30  Ut  filiam  ab  co  abduceres']  Vehe- 
mentius  dixit,  qiiam  si  diceret,  Ut  fi- 
liam ei  non  redderes.  Donatus. 

Neu,  quod  ego  egissem,  esset  rafum'] 
Quod  ab  eo  abducis,  non  bona  so- 
cru8  :  quod  filiam,  non  bona  mater  : 
quod  irrita  facis  quae  gessi,  non  bona 
uxor  cs,  inquif.  Idem. 

31  \unc  res  ind'ciumfacit]  Hoc  est. 


quod  celavisti  partum.  Idem. 

Id  nuttc  res]  Quasi  dixerit,  Unde 
scio.  Idem.    • 

Quo  ptivto  factum  volueris']  Non  so- 
lum quod  fecit,  sed  etiam  quod  voliiit, 
objicit.  Idem. 

Quo  pacto  factum  volueris]  Deest 
fieri.  Idem. 

32  Percicacetn']  Per  vim  agentem, 
perniciosam  me  esse  censes.  Idem. 

Cui]  Deest  ei,  vel  circa  earn.  Idem. 

Cui  mater  siem]  Rursus  a  vcrisi- 
mili :  an  mater  contra  filiam  faciat. 
Idem. 

33  Si  ex  usu  esset  nostra  hoc  matri- 
monium]  Callidc  mnlier,  ex  his  quae 
dixit  sent'x,  defensioncm  arripuit. 
Nam  illc  sic  ait:  Negabis  posse  fili- 
am tuam  te  pati  cum  eo,  qui  mere- 
triccm  amaret,qui  pernoctaret  foris. 
Idem, 

Ex  usu  nostro]  Modo,  utile  :  si  pro 
nostra  esset  utilitate.  Idem. 

Si  ex  usu  esset  nostra,  Sfc]  Myrrhi- 
nam  quoque,  ut  alibi  Pamphilum, 
contentio  illuc  abripit,  nt  aliquid  di- 
cendum  esset,  in  speciem.  itaque  quod 
proximum  erat  et  latins  patebat, 
quam  nt  proderet  aut  nirais  oneraret 
partem  necessitate  non  animo  segre- 
gatam,  utilitatem  obtendit.  Sed  hand 
moliiteroccnrrit  maritus  ;  non  mulie- 
bris  id  arbitrii  aut  sollertiae  Cbse,  de 
ntilitate  matrimonii  liberorum  jndi- 
c.ire  ;  \\t  liic  quoque  exaudiri  velit 
sui  rouneris  auctoritatem,  de  qua 
postea  dicet :  '  Adcram,  cujus  consi- 
lio  ea  par  fuerat  prospici.'  Bcecle- 
rus. 

Ex  usu  nostro]  E  re  nostra,  et  filiae. 
Mer.  Casaubonus. 

34  Tune  prospicere]  A  persona.  Do' 
natus.     ■ 

Auljudicare]  Prospicerefntura:  Ju- 
dicare  praesentia.  Idem. 

3.')  Audisti  ex  uliqua  fortassel'HBiKSis 
satis  et  oratorie.  Idem. 

Aliquo]  Non  a  certa  persona.  Bene 
aliquo  :  ademit  judicibus  authorita- 
teni.   Idem. 


UfC 


AA    000  406  799 


L  007  625  752  6 


.'! 

BMf^ 

^1 

hm^%^^i 

.,  1 

5.,«   RWl^^WAMl'- 

' 

ikjtt^z 

liU-uM^^:&M^ 

b 

ife 

■dk 

■  ^ 

-m^k 

■^p^ 

■"''         ■■^m 

iviaj*^ 

■  t'fi  A/H^L/\  P 


«Mv«^iy)8bn«
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Delphin classics"

See other formats
