Skip to main content

Full text of "Delphin classics"

See other formats 


I    i    !   'Aji^ 


l/v 


w/V 


LW' 


'^>^: 


„,^i 


-fyi' 


•^-<t>i. 


^j.:^^ 


m 


V-^r 


■^-*^wv; 


iir!!!!!! 

REESE    LIBRARY 


UNIVERSITY  OF  CALIFORNIA.    [ 


I 


%eceive.i     nOxX/v^  ,     %^1 


i8qZ. 


^Mccssions  No.  ^O  OQ*S.      Chns  No.  V^. )  - 


iaHS^:, 

SbBhhe 

^Hi 

iHiK 

l^H 


This  book  is  DUE  on  the  last  date  stamped  below 


SOUTHERN    BRANCH     ^   ^ 

UNlVERSrv  OF  CALiF'^^'^ 
L13RARV 

LOS   ANGELES.  C'-^ 


M.   TULLII    CICERONIS 

OPERA. 

VOL.  II. 


Z>t7/'/i.  it  Var.  Clas.  Cicero. 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2008  with  funding  from 

IVIicrosoft  Corporation 


http://www.archive.org/details/delphinclassics21valp 


M.  TULLIT    CICERONIS 

LIBKI    RHETORICI 

EX  EDITION E  JO.  AUG.  EllNESTI 

CUM    NOTIS    ET    INTERPRETATlOMi 

IN     USUM    DELPHINI 

VARUS    LECTIONIBUS 

NOTIS    VARIORUM 

RECENSU    EDITIONUM    ET    CODICUM 

ET 

INDICIBUS    LOCUPLETISSIMIS 

ACCURATE   RECENSITI. 

0     <d    -J    -^   fd 


VOLUMEN    TERTIUM. 


T 


LONDINl: 

CURANTE  Ei    IMi'lillMENTE  A.  J.  VALPY.  A.  M. 


^X^  Of    TH£  '\ 


SoL 


Q% 


RHET.    AD    C.    HERF.NN.    IV.  3.  465    i. 

At  exempla,  quoniam  testimoniorum  similia  sunt,  item  '9 
convenit,  ut  testimonia,  ab  hominibus  probatissimis  V  C^\ 
sumi.  Primura  omnium  exempla  ponuntur  hie  non  con- 
firniandi,  neque  *°  testificandi  causa,  sed  demonstrandi. 
Non  enim,  cum  dicimus  esse  exornationem,'  quae,  verbi 
causa,  constet  ex  similiter  desinentibus  verbis,  et  poni- 
mus  *  hoc  exemplum  a  Crasso,  *  quibus  possumus,  et 
debemus,''  non  testimonium '  collocamus,  sed  exemplum. 
Hoc  igitur  interest  inter  exemplum  et  testimonium  :  ex- 
emplo  demonstratur  id ''^  quod  dicimus,  cujusmodi  sit; 
testimonio,  esse  illud  ita,  ut  nos  dicimus,  confirmatur. 
(j.  Praeterea  oportet  testimonium  cum  re  convenire  :  ali- 
ter  enim  rem  non  potest  confirmare  :  at  id,-  quod  illi 
faciunt,'  cum  re  non  convenit.  Quid  ita  ?  ^  quia  polli- 
centur  artem  se  scribere,  et  7  exempla  prot'erunt  ab  iis 
plerumque,  qui  artem  ^  nescierunt.''  Tum  quis  est,  qui 
possit  id,  quod  de  arte  scripserit,^  comprobare,  [p.  25.] 
nisi  aliquid  scribat  ex  '°  arte  ?  Contraque  faciunt,  quam 
poUiceri  videntur:  nam  cum  scribere  artem  instituunt, 
videntur  dicere  se  excogitasse,  quod  alios  docerent:  "  cum 


li\tri%  tuleril  tuis  a  ni.  sec'  Vnlg.  ut  Em.  Vid.  Nott.  Varr. — 19  Voss.  1.  item 
ita  coiiv.  Leid.  4.  Dnisb.  ed.  Med.  ita  conv.  ed.  Oninib.  te  conv. — 20  G  prub. 
sumuntur.  Turn  Erf.  omnia  exempla.  A  et  ed.  Omnib.  ponentur.  Deniqiie 
Leid.  4.  et  Diiisb.  ncc  conf.  nee  test.  Erf.  neque  cotif.  nee  test. —  1  Erf.  exor7i. 
esse. — 2  L  x^/  posuimiis. —  3  A  G  L  >|/,  onines  Mss.  Oiid.  et  edd.  pr.  pro  quibus 
hahent  (y«orf.  Xulg.  quibus.  In  G  L  possimus.  Vid.  Nott.  Varr.  Tnni  won  ante 
testimonium  non  hal)ent  A  L,  Tur.  Voss.  3.  Lejd.  2.  3.  4.  edd.  Omnib.  Lamb. 
Schiitz.  et  Oieil.  Vnlg.  non  test.  Vid.  Nott.  Varr.— 4  G  et  Erf.  quod  exem- 
pla dem.  Pro  id  A  habet  illud,  et  G  hoc. — 5  '  Prceterea  oportet  test,]  Erf. 
Convenit  test,  non  male.'  Grav.  Tiini  idem  Ms.  al.  enim  non  potest  rem  conf., 
quid  ita?  ut  id.  Praeterea  L  quod  fac- — G  Voss.  1.  Leid.  1.  Cur  ita:  Voss.  2. 
Quid  i^itur.  Verba  Quid  ita  in  Erf.  desnnt.  ip  Quid  ita  ?  qui  quia  poll. — 
7  Copula  in  A  G,  Eif.  et  Pitli.  deest. — 8  A  vel  qui  artem. — 9  A  qui  possit, 
quod  de  arte  scripserint. — 10  Pitli.  et  Voss.  3.  de  arte. — 11  A  G,  Tur.  Voss. 

NOTjE 

'  Quibus  possumus  et  debemus]   Ver-  *^  Qui  artem   nescierunt]  Id   tamen 

ba  ex  orat.  Crassi  ad  Quirites,  ut  vi-  niiriinie  novum  est  ingeuiosos  natura 

dere  est  lib.  i.  de  Orat.  *  Nolite  si-  duce  dicere  et  scribere  ex  artis  legi- 

nere  nos  cuiquam  servire,  nisi  vobis  bus.  '  Notatio  natura  et  animadver- 

nniversis,  quibus  et  possumus  et  de-  sio  peperit  artem.'  Tullius  in  Orat. 
bemns.' 

Delph.et  Var.  Clas,  Cicero.  2  G 


75842 


4GG  INCERTI    AUCTORIS 

vero  scribunt,  ostendunt  nobis  quid  alii  excogitarint.'* 
jv.  At  hoc  ipsum  diflScile  est/^  inquiunt,  eligere  de  multis. 
Quid  dicitis  difficile  ?  utrura  laboriosum,  an  artificiosum  i 
Si  '+  laboriosum,  non  statim  prasclarura  :  sunt  enim  multa 
laboriosa,  quae  si  faciatis,'^  non  continue  glorieraini :  nisi 
forte  etiara,  si"^  vestra  manu  fabnlas  '  aut  orationes  totas 
transcripsissetis,  gloriosura  putaretis.'^  Sin  autem  istud 
artificiosum,  egregium  '^  dicitis  ;  videte,  ne  insueti  rerum 
majorum  videamini,  si  vos  parva  res,  sicuti  magna,  de- 
lectat.'9  Nam  isto  modo  eligere  rudis  quidem  nemo  po- 
test,*" sed  sine  summo  artificio  multi.  7.  Quisquis  enim 
audierit '  de  arte  paulo  plus,  in  elocutione  prsesertim, 
omnia  videre  poterit,  quas  ex  arte  dicuntur ;  *  facere  nemo 
poterit,  nisi  eruditus  :  ita  ut,  si  de  tragoediis  Ennii  velis  ^ 
sententias  eligere,  aut  de  Pacuvianis  periodos,  quia  plane  ^ 
rudis  id  facere  nemo  poterit,  cum  feceris,^  te  literatissimum^ 
putes,  ineptus  sis  ;  propterea  quod  id  facile  faciat  quivis  ^ 

'  Poemata,  tragcedias  aut  comcedias.  *  Doctissimum. 


oranes,  et  ed.  Omnib.  doceant:  Leid.  1.  docent:  Leid.  3.  ut  aliq.  docerent. — 12 
A,  Leid.  3.  et  ed.  Omnib.  excogilaverunt. 

Cap.  IV.  13  if  et  Oliv.  Ad  hue  ips.  Al.  edd.  et  Mss.  At  hoc  ips.  In  A, 
Erf.  ct  Tur.  At  deest.  D(Mn  queedam  edd.  est  diff. — 14  Si  ante  laboriosum 
non  est  in  Eif. — 15  G  facitis. — 16  Detst  forte  L  \(/,  Voss.  1.  Leidd.  omn.  In 
Voss.  3.  nisi  etiam  si  forte :  Leid.  4.  nisi  etsi.  Duisb.  nisi  etiam  etsi:  Lamb. 
et  al.  edd.  nisi  forte  si :  al.  edd.  nisi  etiam  si.  Vnlg.  ut  Ern. — 17  Ed.  1474. 
transscripseritis  . .  .putatis.  Diiisb.  tratisscripsetis,  et  Erf.  glor.  id  putaretis. 
Vnlg.  transscripsissetis  et  putaretis. — 18  G  R  et  Tur.  omittunt  uiUetn.  Tniii 
Aid.  Lamb.  Grut.  Oliv.  Gra-v.-Biirm.  Lall.  et  Scliutz.  artificiumegreg.  A  L 
Tp  cum  Wetzel,  artificiosum,  egr.  In  G  R,  Tur.  et  Orell.  artificinsum  et  egre- 
gium. '■  Arlificium  egr.']  Leid.  1.  artificiosum  et  egr.  RIss.  celeri  et  edd.  pr. 
artificiosum  egr.  quae  nnice  vera  est  lectio.'  Oud.  Vld.  Nott.  Varr. — 19  '  In- 
sueii  rerum  inaj.  videamini^  Leid.  1.  a  m.  pr.  insinuetis  cum  majores :  Voss.  3. 
insinuati  r.  m.  ed.  Med.  vos  ins.  r.  m.  deest  verbum  Leid.  4.'  Oud.  Erf.  et 
Grat.  margo,  videte  ne  (Erf.  neve)  vos  insinuetis  vos  minores  quum  majores  vid. 
Tiim  A  sed  vos  parva  res,  et  Erf.  sicut  magna  delectarit. — 20  Duisb.  non  habet 
isto  modo.  Paulo  post  Erf.  legit  nemo  poterit. — 1  '  Audierit]  Sic  solus  dat 
Voss.  2.  In  ceteris  Mss.  et  edd.  pr.  audivit.'  Oud.  uudivit  quoqne  in  Erf. 
et  Pilli. — 2  A  G  LR,  Erf.  Duisb.  'J'ur.  omnes  Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  dicentur. 
— 3  '  Ita  ut  si,  fifc]  Erf.  et  Caucli.  Ha  ut  si  de  trag.  velis  :  Lamb.  ed.  Jtaque 
vt,si,ijc.  Al.  edd.  ut,si,ifc.'  Gra?v.  Ed.  Med.  (1474.)  Ita  tu,  si:  Orel). 
Ut,  si:  Tur.  Itaque  si:  AG  L  K  il/  Ita  ut  si;  et  sic  vnlg.  Pro  velis,  G  ex- 
liibet  vtlles. — 4  Erf.  periodis.  '  Quia  plane  rudis']  Leid.  1.  Voss.  3.  ed.  Med. 
si  quia  pi.  rud.  Voss.  I.  non  si,  suprascr.  nonne  si.  Voss.  2.  Leid.  2.4. 
Bum  si  quia  pi.  rud.  Verissiuie ;  ut  jum  vidit  Gra'vius.  Desunt  liaec  Leid.  3. 
nisi  quod  tamen  agnoscat  num.'  (h\d.  G  si  quia:  L  et  Tur.  non  si  quia. 
Vulg.  quia  pi.  rud.     Vid.  Nott.  Varr. — 5  Voss.  3.  cum  id  factres. — G  Erf.  ryuo 


RHET.    AD    C.    HliRENN.    IV.  4.  4G7 

mediocritcr  literatus  :  item  si,  cum  ex  orationibus  aut 
poeraalis  7  elegeris  cxempla,  quae  certis  signis  artificii  no- 
tata  sunt,^  quia  rudis  id  nemo  facere  possit,  artificiosissime 
te  fecisse  putes,  erres  ;''  propterea  quod  isto  signo  videmus 
te  nonnihil  ejus  scire:  aliis  signis,  multa  scire  intellige- 
mus.'°  Quodsi  artificiosum  est  intelligere,  quae  sint "  ex 
arte  scripta,  multo  est  artificiosius,  ipsum  scribere  ex  arte. 
Qui  enim  scribit  '^  artificiose,  ab  aliis  commode  scripta 
facile  intelligere  poterit :  qui  eliget  facile,'^  non  continue 
ipse  commode  scribit."^  Et,  si  est  maxime  artificiosum  ; 
alio  tempore  utantur  ea  facultate,  non  tum,  cum  parere 
ipsi,  et  gignere,  et  proferre  debent.'^  Postremo,  in  eo  vim 
artificii  consumant,"^  ut  ipsi  ab  aliis  potius  cligendi,  quam 
aliorum  boni  electores  existimentur.'^  Contra  ea,  quae 
ab  iis  dicuntur,  qui  dicunt  alienis  '^  exemplis  uti  oportere. 


vied.  lit. — 7  Elf.  Hem  cum  ex  or.  Timih.Uem  siex  or.  G  item  si  cum  aut  ex 
or.  \p  item  si  cum  ex  exornalionis.  '  Si  cum  ex  or.  ^c]  Deest  cum  Voss.  3. 
Leid.  4.  po'ematilms  Msi.  onines  ;  bene:  aut  ex  poematibus  ed.  Oiiinib.'  Oud. 
'  Aut  pnemalibus]  Cancli.  et  edd.  qiiaedam,  aut  po'ematis.'  Graev.  G  L  R  ;^, 
Tiir.  Lniiib.  et  Orel),  aut  poemnlibus:  A  aut  ex  poematibus:  Griit.  Oliv. 
Graev.-Bnim.  Lall.  Scliiiiz.  et  Wetzel,  aut  po'ematis.— S  Pith,  nota  sunt. — 
9  L  artificiose,  et  A  pulas.  '  Putes,  erras]  Lamb,  et  Griit.  edd.  putes,  erres, 
contra  INIstoiuin  fideiii.'  Grcev.  '  r!rres'\  Voss.  2.3.  edd.  pr.  erras:  minus 
bene  :  respondet  snpeiioribns  '  ineptus  sis.'  '  Oud.  In  A  G  et  Tur,  erras. 
Viilg.  erres. — 10  G  pr  opt.  quia  isto :  L  propf.  isto:  A  propt.  quod  ipso.  Dein 
'  Non  nihil  hujus  rei  scire]  Sic  reposui  ex  Erf.  Caucii.  et  Pitb.  Viilg.  non  ni- 
hil ejus  scire.'  Graev,  '  Desunt  male  /rnjus  rfi  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  3.  ejus  rei 
ed.  Omnib.'  Oud.  In  A  ejus  rei  sc.  G  R  ^  hujus  sc.  Tur.  hujus  rei;  et  sic 
Orell.  qui  eas  voces  uncis  inchisit.  L  et  Lamb.  ed.  nonnihil  scire.  Grnt. 
Oliv.  LhII.  et  Wetzel,  nonn.  ejus  scire.  Denique  A  et  Cort.  hai)ent  te  scire 
multa:  G  multa  inlcll.  omisso  scire.  Tnr.  Lamb,  et  Orell.  muUa  te  scire. 
'  Intelligimus]  Sic  ed.  Med.  In  Mss.  omn.  et  ed.  Oninib.  intelligemus.'  Ond. 
Intelligemus  qnoque  G  L  ^-i  Tor.  et  edd.  ante  Aid.  cum  Wetzel,  ft  Orell.  Al. 
edd.  intelligimus.  Scliuiz.  delevit  quod  isto  signo.  ..intelligimus ;  quae  verba 
Wetzel,  nncis  incdnsit.  Vid.  Nott.  Varr. — 11  Lmultaintclligere.  Dein  '  Qutj 
sunt]  Voss.  1.  2.  Leidd.tres  sint,  bene.'  Oud.  GLR,  Erf.  (3aucli.  Pitli.  Lips. 
Scliutz.  et  Orell.  sinf.  Vulg.  «u?i<. — 12  lj?imh.  ed.  enim  ipse  scribet :  \  enim 
scribit  ipse:  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  3.  edd.  pr.  enim  ipse  scribit.  In  Voss.  1.  Leidd, 
tribns  .scriftfj^,  cum  ed.  Med.  'Wu\g.  enim  scribit  artif. — 13  Pith,  qui  vera  eliget : 
Voss.  3.  quod  autem  el. — 14  In  L  ipse  deest;  et  Leid.  3.  ac  Tnr.  cum  Lamb, 
legit  comm.  scribet. — 15  A  non  tum  comparere  et  gign.  Turn  Pith,  et  facere  de- 
bent. — 16  Dnisb.  et  Leid.  4.  postr.  id  ipso  jura  artif.  confirmanl.  Deest  ut  in 
A  L,  Voss.  3.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  et  ipsi  Leid.  4.  ipsi  ut  ed.  Med.  Vid.  Nott. 
Varr. — 17  Dnisb.  boni  doctores:  Erf.  existimantur :  vulg.  existimentur .  A 
astimentur. — 18  '  Quw  ab  iis  dicuntur]  Voss.  3.  ab  aliis,'  Oud.  Paulo  post, 
*  Leid.  2.  caret  Tcp  dicunt.  Abest  se  a  Leidd.  1.  2.  3.  Voss.  3.  (in  quo  snpra- 
scr.  non)  et  ed.  Med.'  Fdem.     A  G  L  R  i}/,  Tur.  Lnnib.  Grut.  Oliv.  Graev.- 


408  INCERTI    AlCTORIS 

satis  est  dictum.     Nunc,   quae  separatim  dici  possunt,'^ 
consideremus. 

V.  Dicimus  ergo,  eos  omnes,  ideo  quod  alienis  utantur,^° 
peccare,  turn  etiara  magis  delinquere,'  quod  a  multis  ex- 
empla  sumant.  Sed  de  eo,  quod  postea  diximus,  ante^ 
videaraus.'  Si  concederem,  aliena  oportere  assumere  ex- 
empla,  vincerem  "» '  unius  oportere:  ^  primum,  quod  contra 
hoc  nulla  staret  eorum  *  ratio.  Liceret '  enim  eligerent,  et 
probarent  quemlibet,  qui  sibi  in  omnes  res  suppeditaret 

'  Sed  prius  disseramtis  de  eo,  quod  secundo  loco  dicendum  nobis  proposuimus, 
"*  Convincerem. 


Burm.  et  Lall.  alienis  se. — 19'  Voss.  1.  Leid.  1.  ed.  Omnib.  quee  sep.  dici  pos- 
sint :  al.  sep.  qucE.'  Oiid.  '  Legendum,  at  habent  duo  libri  ]\iss.  nunc  sep. 
qua.'    Lsmb.  qui  legit  possint. 

Cap.  v.  20  '  Die.  ergo  eos  omnes  ideo  quod]  Voss.  1.  3.  Leid.  1.  2.  3.  cdd. 
pr.  Die.  igitur  eos  turn  (vel  cum)  ideo  quod:  Voss.  2.  Die.  igitur  omnes  eos  tum 
eoquod:  Leid.  4.  Die.  ergo  eos  qui.  Mihi  placet  plerornmque  Mss.  et  edd. 
pr.  lertio.'  Oud.  A  L  R  ;^,  Tor.  Schiitz.  et  Orcll.  Die.  igitur  eos  tum  ideo. 
Al.  edd.  Die.  ergo  eos  omnes  ideo,  '  Eos  omyies  ideo  quod]  J.  Gronov.  viilt  e 
Mss.  quibiisdam,  quibiis  ed.  1474.  consentit,  legi  eos,  cum  ideo,  quod;  sed  id 
diiritis  est  :  leiiitis  Ms.  Lips,  eos,  tum  quod.  Sed  vulgatuni  bene  liabet.'  Em. 
Vid.  Noit.  Varr.  ^  Ideo  quod  alienis  utantur'\  Ita  in  iinpiessis  legitnr  :  in  nno 
Grypli.  mnlto  planins,  cum  in  eo,  quod  alienis  utantur ;  quae  eadeni  lectio  in 
Leonic.  libro  habetur.'  Brut.    Post  utantur  ed.  INIed.  (1474.)  addit  exemplis. — 

1  Ed.  Med.  (1474.)  mnlto  magis ;  et  pro  delinquere,  Voss.  3.  liabet  peccare. — 

2  G,  Leid.  1.  4.  Erf.  et  Duisb.  Et  de  eo:  ed.  Omnib.  Sed  et  de  eo.  Turn  in 
Leid.  4.  legitnr  dixerimus,  et  deest  ante  Voss.  3.  In  G  L  el  qninque  Mss. 
Oud.  antea. — 3  G  R  illos  oportere,  et  Voss.  3.  sumere  exempt.  Erf.  vincerein 
unius  illos  oportere:  Pith.  Voss.  3.  Leid.  3.  ed.  Med.  (1474.)  convincerem  un. 
op. — 4  Deest  quod  Voss.  3.  et  Lamb.  ed.  In  Voss.  1.  contra  hcec.  Abest  hoc 
ah  A,  Tur.  et  ed.  Omnib.  Eani  Oreil.  uncis  inclusit.  Denique  Erf.  pleriqne 
Mss.  Oud.  et  ed.  Med.  (1474.)  ii/orwm  ratio. — 5  '  Liceref]  Ita  edd.  vulg.  Longe 
commodius  et  suavius  Erf.  Duisb.  Cauch.  et  Cratand.  aliseque  vetl.  edd. 

NOT^ 

'   Vincerem    unius    oportere}    Cnjns  tiae  voluerit  institni,  censebit  omnia 

ponderis   sint,    qnas    affert   scriptor  potuisse   verbonim   et  sententiaruni 

Herennianus,  rationes,  aequns  lector  Inmina    perfectnm    oratorem    colli- 

expendat.     Duplex  est  omnino  :  pri-  gere,  quorum  plurima  consulto  prae- 

mam  ex  eo  repptit,  quod  magni  inter-  terierit,  ornanienta  qui  nimium   af- 

sit  ejus  qui  discere  veJit,  utruni  nnuni  fectat,  gratiam  varietalis  amittit.  Al- 

omnia,  an  omnia  nemir)em,  sed  aliud  tera  ratio  nihilo  firmior  est,  ex  qua 

alinm    putet   posse  consequi.     Quid  rlietoricap  inutilitas  colligitur.     Om- 

inde  ?  Cum  illustrioribus  exemplis  ac  nes   partes    asseqni   posse   oratorem 

pra-cipne  figuris  sic  tanquam  condi-  contendimus  :  qnarum  omnium  exem- 

nienlis  perspergenda  sit,  non  infer-  pla  suppeditasset,  si  exigeret  argn- 

cienda  oratio,  qui  praeceptis  eloquen-  aientorum  varietas. 


RHET.    AD    C.    HERENN.   IV.    5.  469 

exempla,  vel  poetam,  vel  oratorcm,  cujus  auctoritate  nite- 
renlur.  Deinde  interest  magni  ejus,  qui  disceie  vult,  utruin 
unum  omnia,  an  omnia  neraincm,  sed  aliud  aliuni^  putet 
consequi  posse.  Si  enim  putabit  posse  omnia  penes  unum  7 
consistere,"  ipse  quoque  ad  omnium  niletur  facultatera  : " 
sin  id  dcsperabit,  in  paucis  se  excrcebit:  ^  ipsisenim^  con- 
lentus  erit :  nee  mirum,  cum  ipse  pra?xeptor  artis  omnia 
penes  unum  reperire  non  potuerit.'°  Allatis  igitur  exemplis 
a  Catone,  a  Gracchis," ""  a  Laslio,  a  Scipione,  Galba, 
Porcina,  Crasso,  Antonio,  ceterisque ;  item  sumtis  aliis  a 
poetis  et  historiarum  scriptoribus,'^  necesse  erit,  eum,  qui 
discet,  ab  omnibus  putare  omnia, '^  ab  uno  pauca  vix  po- 
tuisse  sumi.  8.  Quare,  si  unius  alicujus  esse  se  '+  similem 
satis  habebit,  [omnia]  '^  quse  omnes  habuerint,  solum  ha- 

"   Unum  scriptorein  posse  suppeditnre  omnia  exempla. 
"  Ipse  quoque  conabitur  omnia  sua  ingenio  finger e. 


licet.'  Gr<ev.  Licet  qnoque  A  ^,  Leid.  ].4.  et  Scliiitz.  Al.  ecM.  el  Mss.  Li- 
ci'iet. — 6  Pro  unum  omnia,  A  R  if(  exhibent  omnia  ub  uno :  L  lejjit  an  veminem, 
ei  1^  an  omnia  a  nemine  ab  alio  putet.  '  Voss.  3.  noii  male,  utrum  omnia  ah  una, 
an  omnia  a  nemine,  an  aliud  uh  alio  pnlet:  Leid.  4.  utrum  omnia  omnia,  an 
omnia  a  nemine,  an  aliud  ab  alio  putet:  ed.  Oiiinib.  utrum  omnia  ab  uno,  an 
om.  neminem,  ^c.  ed.  ?.Ied.  vil  aliud  alium.'  Oiidend.  Viilg.  m  Em.  Vid. 
Nott.  Varr. — 7  Leid.  4.  et  Duisb.  pularerit  posse :  Erf.  posse  omnia  per 
umnn  cons.  Vox  unum  in  A  deeat.  — 8  '  Sin  id  desperabil]  Mss.  omnes  et 
edd.  pr.  si.  Leid.  4.  desperat  :  ed.  Med.  desiierarerit.  Mss.  qiiinqiie  et  ed. 
Omiiib.  St  id  ilesperarit  ;  bene.'  Oudevd.  '  A  I.  si  id  desperabil:  al.  sin  id 
desperarit :  Duisb.  sin  id  desperat.'  Grii  v.  In  A  G  L  R  si,  et  G  L  desperaril. 
Viilg.  desperabil,  Praelerea  G  in  paucis  exerc. — 9  Edd.  noniinlla>  ex  conj. 
Lrtiiibiiti,  i/J.sis  ctJam  :  Lamb.  ed.  his  enim.  — 10  Filli.  om;ics  penes  unum.  Tiiiii 
A,  Voss.  3.  et  edd.  pr.  rep.  non  pvlerit.—  ll  Voss.  3.  a  P  la  tone,  et  Fitli.  a 
Graccho. — 12  Leid.  2.  item  sumtisque  aliis:  ed.  Med.  itemque  sutntis  aliis.  A 
non  habet  sumtis.  Dein  '  Erf.  aliis  a  poetis,  aliis  hiit.  scrijit.  Lege  aliis  a 
poetis,  aliis  ab  hist,  script.'  Griev.  cujus  conj.  Scliutz.  et  Welzei.  in  textum 
recfperunt.  Voss.  1.  et  ab  hist,  script,  ed.  Med.  Iiisioria;.  Vulg.  »t  Ern. — 
13  Erf.  put.  ab  omn.  omnia. — 14  '  Si  unius  a.  esse  similem]  Voss.  1.  un.  al.  esse 
se  sim.  a  Voss.  2.  abest  si.  In  Voss.  3.  et  Leid.  1,  se  un.  al.  esse  siyn.  Leid. 
2.  ed.  Med.  unius  se  atic.  siin.  esse:  Leid.  3.  im.  al.  se  esse  sim.  Leid.  4.  un, 
al.  sim.  se  esse.  Placet  milii  Voss.  1.  lectio.'  Oud.  '  Si  un.  al.  esse  sim,]  Erf. 
Quare  un.  al.  esse  sim.  Duisb.  Quare  se  uuius  ul.  esse  sim.  unde  non  inepte 
Lamb,  edidit,  Quare  si  se  un.  al.  esse  sim.  qiiamvis  et  Duisb.  non  sit  spernen- 
dos.'  Grav.  G  L  il*,  Tiir.  et  Orell.  Quare  se  un.  ul.  esse  sim.  Vulg.  si  un. 
'  Se  sim.]  Plerique  libri  addiint  se,  quod  in  vulgatis  non  est,  sed  alio  alii  loco.' 
Em. — 15  '  Omnia  sine  dubio  spurium  est  :  sed  quia  omiies  libri  liabent,  uucis 

NOT.E 

"'  A  Catone,  a  Graccliis]  Jam  mo-     Clar.  Orat. 
i)uimu!>  videndum  esse  Tullii  lib.  de 


470  INCERTI    AUCTORIS 

here  se  posse  diftidet :  "'  ergo  inutile  est  ei,  qui  discere 
vult,  non  fputare,  unum  posse  omnia. '^  Igitur  nemo  in 
hanc  incideret  '^  opinionem,  si  ab  uno  exerapla  sumsis- 
sent :  '9  nunc  hoc  signi  est,-°  ipsos  artis  scriptores  non 
putasse,  unum  potuisse  in  omnibus  elocutionis  partibus 
enitere,  quoniam  neque  sua  protulerunt,  neque  unius  ali- 
cujus,  aut  denique  duorum,  sed  ab  omnibus  oratoribus  et 
poetis  exempla  sumserunt.  Deinde,  si  quis  velit,  artera, 
demonstrate,  nihil  prodesse  ad  discendura,  non  male  utatur 
hoc '  adjumento,  quod  unus  omnes  artis  partes  consequi 
nemo  potuerit.^  Quod  igitur  juvat  eorura  '  rationem,  qui 
omnino  iraprobanf^  artem,  id,  non  ridiculum  est,  ipsum 
scriptorera  artis  suo  ^  judicio  comprobare?  Ergo  ab  uno 
sumenda  fuisse  docuimus  exerapla,  si  semper  aliunde  sume- 
rentur.  vi.  Nunc  omnino  aliunde,  sic  intelligemus,  su- 
menda non  fuisse.*^  9.  Primum  omnium,  quod  ab  artis 
scriptore  affertur  exemplum,  de  ejusdera  artificio^  debet 
esse  ;   non,^  ut,   si  quis  purpuram "  aut  aliud  quidpiam 


morlo  inclusi.'  Ern.  et  sic  Wetzel,  et  Orell.  Earn  vocem  Scliiitz.  delevit. — 
16  G  hnbuerunf,  et  Erf.  se  solum  hub.  ■potuisse  diff. — 17  *  AVm  ])tit.,  unum  posse 
omnia]  Leid.  4.  putare,  neminem  omnia  posse.'  Oiid.  Pro  unumy  in  i\i  lejjitnr  a 
nemine.  Vid.  Nott.  Varr. — 18  Pro  Igitur,  \p  iiahet  Ergo,  et  Schutz.  Alqui. 
Dein  U,  Grut.  Gliv.  et  Griev.-Bnrm.  incidet.  ^  Incidel]  Voss.  3.  incidet: 
Leid.  3.  inciderit ;  i)ene.  In  Mss.  ceteris  et  edd.  pr.  incideret.'  Oiid.  ' /«- 
cideret  ednlimns,  cum  Lanibino  assensi,  tnin  auctoritateni  Mstonim  secuti : 
twcidef  legitnr  in  excnsis  iibris:  Leonic.  tamen  incideret  h^het.'  Brut.  Inci- 
deret qiioque  A  G  L  il',  Tiir.  Laii.  Sclintz.  Wetzel,  et  Orell.  Vid.  Nott.  Varr. 
— 19  In  A  sumsisset ;  Pith,  sumpserit. — 20  Qiiatiior  Mss.  Ond.  hoc  signum 
est. — 1  'Deinde]  Leid.  3.  4.  Denique:  optime.  Turn  w<f<ur  Voss.  1.  3.'  Oud. 
Sclnitz.  edidit  Denique.  Vid.  Nott.  Varr.  Panlo  post  ^  et  Cancli.  ad  dicen- 
dum.  In  Pith,  legiiur  non  magis  utaltir.  Pro  utatur  hoc,  G  exhibet  utitur  sine 
hoc. — 2  Diiisb.  et  Leid.  4.  uyiius  omnes  artis :  Lamb,  omnes  artes.  Turn  Leid. 
3.4.  edd.  pr.  cons,  non  poterit. — 3  A,  Diiisb.  Yoss.  3.  Leid.  4.  Quid  igitur;  et 
Lamb.  ed.  horum  rationem. — 4  iMs.  Medic,  prohihenl  artem:  Diii^b.  et  Leid. 
4.  probent  artem :  T(ir.  Leid.  3.  et  ed.  Med.  inprobant ;  et  s.ic  Schiitz.  Wet- 
zel, et  Orell.  '  Improbant]  Sic  ]Ms.  apiid  Oud.  edd.  1474.  Med.  pr.  1475. 
rectc.  Viilg.  improbent.'  Ern.  Porro  pro  id  non  in  A  legitur  id  nonne,  et  in 
G  num. — .5  A  non  habet  suo. 

Cap.  vc.  6  Deest  sic  Voss.  3.  Leid.  4.  intelligamus  Voss.  3.  al.  et  ed.  Med. 
(1474.)  intelligimus.  Cancli.  sumenda  non  fuisse  sic  intelligemus.— 7  L  ippro/er' 
tur  exempt.  Turn  Voss.  1.  3.  Leid.  1.  a  ni.  sec.  item  Leid.  2.  3.  ed.  Med. 
(1474.)  ac  Lamb,  ejus  artificii:  Erf.  ejus  artificio,  et  Tnr.  ejusdem  arlijicio,  sine 

NOTyE 

"  Aon,  ut,  si  quis  purpuram]  Inania  ptiram,  aliunde  non  debet  exemplum 
prorsus  argumenta.    Qui  vendit  pur-      ostendere;   emtor    enim   aliam   non 


RIIF.T.    AD    0.    IIERENN.    IV.  (.I.  471 

vendens  dicat,  Surae  a  me  ;  9  sed  hujus  exemplum  aliunde 
rogabo,  tibique'°  ostendam.  Si  merces  ipsi  "  qui  ven- 
ditant,  aliunde  exemplinn  qut^ritent  aliud  mercis  ;  aut  si 
acervos  se  dicant'^  trilici  habere,  ct  eoriim  exemplum 
pugno  non  liabeant,''  quod  ostendant ; ''  si  Triptolemus," 

P  Nonne  ridiculi  videanlur  ? 


praepositione.  In  A  G  L  R  \J/.  Grut.  Oliv.  Graev.-Biirm.  et  Lall.  de  ejusarti- 
jficio:  Voss.  1.  de  ejusdem  arlijicio ;  vt  sic  .Scliiitz.  Wetzel,  el  Orell.  '  De  ejus 
arli/.]  Olini  putavi  ipsius  psse  legetHliim,  mine  piaetuli  ejusdem  e   Ms.  Voss.' 

Em 8   Deest  non  in  G,  Diiisb.  Voss.  3.  Leid.  4.  ed.  Med.  (1474.)— 9  Voss. 

1.  Leid.l.  Same,  hoc  ante. — 10  'Tibique]  Rertiiis  Erf.  tibi  quod;  et  sic  C.  Ste- 
pliani,  Oatand.  et  Lambini  edd.'  Grac.  Tibi  quod  etiani  A  G  et  Orell.  Al. 
edd.  et  Mss.  tibique. — 11  '  Si  merces  ipsi]  Voss.  2.  aut  si:  Voss.  1.  Leid.  2.  3. 
4.  ed.  Med.  TTjercem;  bene.  1  Hi  Leid.  2.'  Oud.  »|/ qnoqne  mercem  illi.  Eru. 
piitat  inpliiis  esse  mercem,  qiiod  et  Scliutz.  in  texttim  recepit.  Vid.  Nott. 
Varr. — 12  ^Exemplum  qucerilent  aliud  m.]  Voss.  1.  exempla  quceritant  m. 
deest  quoqne  aliud  Leid.  2.  3.  4.  edd.  pr.  et  siihdncta  est  vox  ilia  in  Leid. 
1.  delenda  est  omnino.  Quceritant  etiam  in  Mss.  onin.  et  edd.  pr.'  Oud. 
A  G  quaritav.t.  A  G  L  >|/  Scliutz.  non  liabent  aliud  post  queer.  '\\n.  et 
Orel!,  aliud  mercis  omiitiint.  Ern.  ait,  '  Post  quceritent  delevi  aliud,  quod 
est  aliennni,  secutus  Mss.  et  edd.  pr.  ante  Aldiim  :'  sed  in  ejus  textu  vox 
aliud  retinetur.  Vid.  Nott.  Varr.  Tnm  '  Ut  si  acervos  se  dicunt]  Erf. 
ucervos  se  se  dicunt :  Pith,  vt  si  acervos  se  dicunt :  edd.  nonnnlli»  et  margo 
Cratand.  aut  si  acervos  se  dicant.'  Grapv.  *  Ut  si  acervos'\  I»ta  ut  si  non  le- 
cnntnr  in  Voss.  1.  3.  et  Leid.  ullo:  aut  si  Voss.  2.  et  edd.  pr.'  Oud.  ^  Se 
dicant']  Sic  Leid.  3.  et  ed.  Omnib.  In  ceteris  dicunt.'  Idem.  A  G  if,  et 
Wetzel,  aut  si  acervos  :  Orell.  e  Ms.  Tiir.  aut  inareis  acervos.  In  G  sese  dicunt. 
\ n\g.  qutprilent  aliud  mercis;  aut  si  acervos  se  dicant. — 13  G,  Pith.  Leid.  1. 
Voss.  2.  3.  sed  eorum :  Erf.  eorum,  copula  oniissa.  Leid.  3.  exempla:  i|/  exem- 
plo  in  pugno.  Denique,  A  G  <J/,  Pith.  Erf.  onines  Mss.  Ond.  et  edd.  pr.  habent. 

NOT;E 

qna?r!t  quam  quae  prostat  in  a-dibns  cepliones.  Denique  si  tironem  in  ar- 

niercatoris.     At    qni    artis    oratoriae  te  slatnaria  formate   velit   Lysippiis, 

exempla  desiderat,  ea  non  vnlgaria,  quidni  modobrachiuni  Praxilelis,  mo- 

non  trita,  qua?   M)ediocris  rhetor  fin-  do  Myronis   caput,  mode  Polycleti 

gat,  sed  splendida,  sed  vibrantia,  sed  pectus  separalim  imitanduni  propo- 

ornaiissima  conquirit.     Constat  au-  nat  ?     Partes  tamen  ilia*  eidem  cor- 

tem  praestantissitnos  oratores  exem-  pori,    cnjus  membra  inter  se  omnia 

pla  conimiserationis  verbi  gratia  ant  consentire  debent,  non  sunt  aplandae, 

indignationis  concitandae  multo  illus-  nt  neqne  in  unam  orationem  eloqnen- 

triora,  qnam  jejnnos  plerumqne  rhe-  tiae    partes   omnes,   et  sententiarum 

tores  snppeditaturos.     Si  qnis  tradat  verborumque  figura',  non  sunt  conge- 

artem  pingendi,  ntim  continno  Apel-  rendie. 

lis  aut  Zeuxidis  tabellis  meliores  pro-  "  Triptnlcmus]  Celeo  Eleusinis  rege 

ponet?     Neque  vero  sitit  qui  dicendi  natus  agriculturae  rationem  in   Grac- 

fontes    aperit,    immo   ex    iis   lianrit  cia   primus   iuvenisse   traditur,  ft  a 

quantum    satis   est  ad  institutionem  Cerere  serpentibns  alatis  snperposi- 

operis,  et  purissimis  veterum  flumi-  tus,  ad  iisnm  frumenti  honiinibus  in- 

uibiis  Euas,  utita  loquar,  irrigat  prac:-  dicandtun  per  tutuni  orbeui  missus. 


472  INCERTI    AUCTORIS 

cum  hominibus''^  semen  largiretur,  ipse  ab  aliis  id  homi- 
nibus  mutuaretur; '5  aut  si  Promelheus,P  cum  mortalibus 
ignem  dividere  vellet,  ipse  a  vicinis,'^  cum  testa  ambulans, 
carbunculos  corrogaret,  non  ridiculura '^  videretur?  Isti 
magistri,  omnium  dicendi  praeceptores,  non  videntur'*  sibi 
ridicule  facere,  cum  id,  quod  aliis  pollicentur,  ab  aliis 
quaerunt.  Si,  qui  '^  se  tontes  maximos,  penitus  absconditos, 
aperuisse  *°  dicat,  et  hoc,  sitiens  quam  raaxime,'  loquatur, 
ncque  habeat,  qui  sitim  sedet,?  ^  non  rideatur?  ^  Isti  cum 
non  modo  dominos  se  tontium,  sed  se  ipsos  fontes  esse 
dicant,*  et  omnium  rigare  debeant  ingenia,  non  putant  fore 
ridiculum,  si,  cum  id  polliceantur  aliis, ^  arescant  ipsi  sic- 
citate.  Chares  "•  a  Lysippo*  statuas  facere  non  isto  modo^ 
didicit,  ut  Lysippus  '   caput  ostenderet  Myronis,'  brachia 

9  Unde  compescat  sitim. 

— 14  '  Cum  hominibus^  Ut  in  vetustis  exemplaiibiis  scriptum  exstat,  homini- 
6us,  edi  jitssimus.  Omni/ws  reiinent  vnlgati.'  Brut.  Edd.  quzedam  omnifius, 
leste  Greevio.  Vnlg. /to?«in/t«s. — 15  Le\<\.  2.idem  horn,  setne^i  t7iut.  Deest  ?d 
Leid.  3.  in  quo  mutuaret,  iiti  in  Leid.4.  horn,  id  ipse  mut.  ed.  Omnib.  Hoini- 
iiibus  delevit  Lamb.  Vid.  Nott.  Varr. — 10  A  ipse  vicinis,  omissa  praeposi- 
tioiie.  Dein  Cauchius  conj.  legend,  cum  testu  amb.  Vid.  Nott.  Varr.^- 
17  '  Non  ridiculus]  Erf.  ridiculum:  Dnisb.  ridiculus,  sine  no7i.'  Gra>v.  A, 
Leid.  3.  ed.  Omnib.  num  ridicidus:  ed.  Med.  (1474.)  nonne  ridiculus:  Leid.  4. 
caret  r^  non.  G  num  ridiculum:  ^  non  irridiculus.  Vnlg.  non  ridiculus.  Lamb. 
Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  non  ridiculum.— IS  Em.  putat  verba  omnium  dicendi 
prceceptores  spuria  es^e.  Tuin  in  tf/  legitnr  num  ridentur. — 19  G  h  ^l/,  Voss.  2. 
3.  Leid.  1.  4.  edd.  pr.  si  quis  se.  Vid.  Nott.  Varr.— 20  Ed.  Med.  (1474.) 
absconsos,  et  A  aparuisse  dicnt. — 1  '  Et  hoc,  sitiens  quam  max.]  Leid.  3. 
et  hie  sitiens:  ed.  Med.  (1474)  et  sit.  hie:  Voss.  1.  Omnib.  Et  hcec  sit. 
Deest  pronomen  Leid.  4.  Tinn  in  Leid.  1.  turn  maxime :  Leid.  4.  cum. 
inaxime.  Opiime.'  Oudend.  Tnr.  et  Orell.  qtium  maxime.  In  G  quam 
deest.  Viilg.  nl  Em.  Vid.  Nott.  Varr. — 2  \p  et  Voss.  3.  quo  sitim,  et 
A,  Leid.  4.  ed.  Omnib.  sednt. — 3  G  et  L'  id.  3.  num  rideatur  :  Voss.  3. 
et  Laml).  non  irrideatur. — 4  Pith,  isti  enim  cum,  8fc.  G  sesc  fontium,  et 
\no%  esse  dicunt. — 5  ^  Polliceantur  aliis]  Al.  pollicentur  aliis.  In  Pith,  non  le- 
gitnr aliis.'  Gra?v.  '  D«le  voeem  aliis  auctoribns  M^s.  omn.  et  edd.  pr. 
pollicentur  ed.  Omnib,'  Oud.  In  A  quoqne  pollicentur.  Vox  aliis  in  A  L 
deest.  Verba  si  quum  poll,  usque  ad  ii  qui  sciunt  (cap.  9.)  in  G  desunt. — C  A 
cacitate.  Thares:  ^  Thales,   Erf.  Chares  ab  Lysippo. — 7  JModo  non  est  in  A. — 

NOTvE 

P  Prometheus]  lapeti   fiiius,   quern  iiivcipnliis,  insignis  statnarins,  Soils 

ob  animadversos  sideruni  mollis   et  roiossuin   Rlindi  miracuhim  orbis  ef- 

detectani  fujniinnm  rationem,  poetit  formavit  anno  ante   Ciir.  21.5.  Plin. 

fingnnt,  admota  ad  rotam  solis  faciila,  xxxiv.  8. 

creleMem  ij^nem  siirri[)ui«se.  ■■  Lysippus']  Sicyonins  floruit  Alex- 

q  Chares]  Chares  Lyndiiis  Lysippi  andri  Magni  temporibus,  qni  ab  hoc 


RHET.    AD    C.    HERIiNN.    IV,  7.  473 

Praxitelis,'  pectus  Polycleti :  ^ "  sed  omnia  coram  magis- 
trum  facientem?  videbat,  cetcrorum  opera  vel  sua'°  sponte 
considcrare  poterat-  vii.  10.  Isti  credunt,  eos,  qui  hsec 
velint  discere,"  alia  ratione  doceri  posse  '^  commodius. 
Pra^terea  ne'^  possunt  quidem  ea,  quae  sumuntur  ab  aliis, 
exempla,  tarn  esse  accommodata  ad  artem,  quam  pro- 
pria ;  ''^  [p.  2G.]  propterea,  quod  in  dicendo  leviter  unus- 
quisque  locus  ^  plerumque  tangitur,  ne  ars  appareat,  in 
pra'cipiendo  expresse  '^  conscripta  ponere  oportet  ex- 
enipla,  ut.  '^  in  artis  lormam  convenire  possint,  et  post  in 
dicendo,  ne  possit  ars  '7  eminere  et  ab  omnibus  videri,  fa- 
cultate  oratoris  occultatur.'^  Ergo  etiam  ut  magis  ars 
cognoscatur,  suis  exemplis  melius  est  uti.  Postremo  haec 
quoque  res  nos  duxit  ad  banc  rationem,'^   quod  noraina 


8  Pro  Myrimis,  A  L  i|/  Milonis.  Turn  A  Praxiteles:  «(/,  Grapv.-Bmm.  Schiitz. 
et  Orell.  PruxHeke.  Al.  edd.  et  Mss.  Piaxilelis.  Poiro  A  Polycletus:  i//  Poli- 
clili.  Post  Polycleti,  Tiir.  et  Orell.  inserunt  ventrem  et  crura,  oniisso  artificis 
nomine;  et  quod  Ern.  probavit.  Vid.  Nott.  Vair. — 9  '  Male  Voss.  3.  corain 
miigistrofacienie.'  Oud. — 10  lo  \p  eX  CaucU.  sola  sponte.  '  Puto  legenduiii  soii 
sponte.'  Graev. 

Cap.  VII.  11  Pith,  gui  voluvt  hcec  scire. — 12  Erf.  docere  se  posse. — 13  A 
non  poss.  \p  si  poss.  R,  plei  lf|ne  Mss.  Oud.  el  edd.  pr.  vec  poss.  Vnlg.  ne  poss. 
—  14  '  Quum  propria]  Sic  dant  soli  Voss.  2.  3.  A  ceteris  Mss.  et  edd.  pi.  ex- 
sulant  lia?  vore>.'  Oud.  desiint  etiam  in  A  L  \p. — 15  Post  appareat  Lall.  po- 
smtTf\tiav  (niyp.riv.  Turn  in  yp  expressa  conscr. — 16  Erf.  et  Pith,  nti  in. — 
17  Unisb.  ne  poss.  em. — 18  »(/  occultunlur.  Erf.  siisp.  occultare. — 19  Erf.  pos- 
tremo et  kac  qiioque  res  duxit  nos:  Leid.4.  Pith,  et  Dnisb.  res  nos  induxit:  ed. 
Oninilj.  res  7ios  ducit:  A  res  noti  ducit.     Vulg.  res  nos  duxit.  Tiini  A  orationem. 

NOT  a: 

lino  fiiiiji  volebat;   Olymp.  cxiv.  nt  rius   Oiymp.    Lxxxvir.    annis    ante 

refert  Plinins,  id  est,  anno  ante  Chr.  Clir.  plus  minus  430.  inclaruit. 

circiter   324.      Ad    sexcenta   decern  ^  Leriler  unusquisque  locus,  if c]  Im- 

opera  fecisse  proditnr,  tanlae  omnia  mo  ab  eloqueniibus  viris  graviter  et 

artis,   ut  ciaritatem   possent  dare  vel  copiose,  si  non  iinica,  plnribns  certe 

singula.  quidem  orationibus,  cum  exigit  arj;n- 

»  3Jyronis']    Lycii,   qui  claruit  O-  mentum,  nnnsquisque  locus   tracia- 

lymp.    xc.    ante    Chr.   annis  circiter  tnr  ;  qui  si  ex  reliquis  orationis  par- 

420.  Plin.  xxxiv.  8.  tibus  secernatnr,  turn  vero  ars  eini- 

t  Praxiteim]  E  magna  Grapcia  in  net  :  quemadmodum  ex  opere  vermi- 
Italia  oriundus  Praxiteles,  statuarius  culato  si  pretiosioies  tessenila;  sepa- 
marmore  nobilitatns  Olymp.  civ.  an-  reiitur,  statim  depreliPiiditnr  elegan- 
te Chr.  a.  304.  tia   emblematunt,   quae   prius  oculos 

"  Polycleti]    Celebris  item   statiia-  fiiglebant. 


474  INCERTI    AUCTORIS 

lerum  Graeca,  quae  convertimus/°  ea  remota  sunt  a  con- 
suetudine  :  '  quee  enim  res  apud  nostros  non  erant,  earum 
reium  nomina  non  poterant^  esse  usitata.  Ergo  haec  aspe- 
riora  primo  videantur  necesse  est,  idque  fiet  ^  rei,  non 
nostra,  difficultate.  Reliquura  scripturae'^  consumetur  in 
cxemplis.  Ha;c  aliena  si  posuissemus,  factum  esset,  ut, 
quod  commodius^  esset  ^^  in  hoc  libro,  id  nostrum  non  es- 
set ;  quod  asperius  et  inusitatum/  id  proprie  nobis  attri- 
bueretur.  Ergo  banc  quoque  incommoditatem  fugimus. 
His  de  causis,  cum  artis  inventionem  Graecorum  probas- 
seraus/  exemplorum  rationem  secuti  non  sumus.^ 

Xunc  tempus  postulat,  ut  ad  elocutionis  prascepta  transe- 
amus.  Bipertita^  erit  igitur  nobis  elocutionis  praeceptio. 
Primum  dicemus,  quibus  in  generibus  semper  omnis  ora- 
toria  elocutio  ^  debeat  esse  ;  9  deinde  ostendemus,  quas  res 
semper  habere  debeat.'°  viii.  11.  Sunt  igitur  tria  genera, 
quae  genera  nos  figuras^^  appellamus,"  in  quibus  omnis 

'   Retiquus  liber.  *  Formas  dicendi. 


—20  '  Qua  corn-ertimus]  Ttee^tqua  Leid.  1.  3.  Voss.  3.  In  Leid.  2.  cum  conv. 
E(J,  Med.  qua'  vei-timus.  In  Leid.  1.  quoque  vertimns.'  Ond.  In  ^  </wa?  <leest, 
e.t  L  babet  vertitmts.  Vid.  Nott.  Vair. — 1  ' A  consiietudhie]  Uecichemii  codi- 
ces iscripli  adjicinnt  Lntina:  quod  tauien  in  nullo  nostrorum.'  firut.  Gra-vii 
Ms.  a  cons.  Romana:  Schutz.  et  Wetzel,  a  cons.  Lntina.  Al.  edd.  simpliciter 
a  cons. — 2  Vox  rerum  non  est  in  A,  "Voss.  3.  et  ed.  Med.  (1474.)  Dein  pro 
jmterant,  1^  hiihet  pulant. — 3  Abest  pri/no  a  Leid.  4.  pnw!/»n  ed.  Med.  Tuin 
Voss.  1.  a  111.  pr.  id  quod  fiet,  et  Voss.  3.  fit. — 4  Voss.  1.  al.  si  subposuissemus. 
Margo  Cratand.  posuissemus,  exemplorum  rationem,  ut  quod  commudi  esset  in  hoe 
libro.— a  A  usitatum :  L,  Erf.  Voss.  3.  Leid.  2.  3.  cum  ed.  Med.  et  Lauib.  inu- 
sitatius. — 6  Eif.  proh.  Grcec.  Voss.  1.  Grcec.  inprobavissemus.—l  A  .sec.  nos  su- 
mus. — 8  A  Bipartita. — 9  Erf.  quibus  in  pcen.  eorum  semper  omnis  orat.  Duish. 
quibus  in  gen.  eorum  generum  semper  omnis  orat.  Voss.  3.  oratoris :  Leid.  3.  lo- 
cutio,  et  Leid.  4.  debet.    In  Erf.  eloc.  adhibeatur.    Duisb.  ut  conjecit  legendum 

NOT;E 

y  Factum  esset,  ut,  quod  commodius,  gladio  condito  atqne   intra  vaginaiu 

^c]    Futiiis   ratio,    nee   digna   quae  suain   hserenti,   ut  aiebat    Quintilia- 

publicJB  utilitatis  studiosum  nioveat.  nus. 

^  Orator ia  elocutio]  Definitur  a  Cic.  »  piguras]  Cic.  In  Orat.  forniam  et 

«le  Inv.  1.  I.  §  9.  '  idoneoruni  verbo-  genus  dicendi,  Fhit.  et  Hermog.  IS4- 

rum  et  sententiarum  ad  inventionem  av,  alii  cliaracterem  appellant.     De 

anconiniodatio.'      Hzec    si    defuerif,  tribus  illis  dicendi  generibus  egre^ie 

Bupervacua  sunt  quae  ad  arteni  elo-  disserit   Cic.  in   Orat.  ad   Brut,  qui 

quentiae  pertinent  reliqua,  et  siniilia  locus  con&ulendus.     Ordinein  porro 


RHF.T.    AD    C.    HliRHNN.    IV.  8.  475 

oratio  non  vitiosa  consumitur ;  unam  gravem,  alteram  raedi- 
ocrem,  tertiam  extenuatam  '^  vocamus.  Gravis  cst,'^  quae 
constat  ex  verborutu  graviiim  magna  et  ornata  '+  construc- 
tione.  Mediocris  est,  quae  constat  ex  humiliore,  neque 
tamen  '^  ex  infima  et  pervulgatissima  verborum  dignitate. 
Attenuata  est,'^  qiige  demissa  '7  est  usque  ad  usitatissiraam 
puri  sermonis  consuetudinem. 

In  gravi  figura  consumetur  oratio,'^  si  quae  cuj usque  rei 
poterunt  ornatissima  verba  reperiri,'^  sive  propria,  sive 
translata,  unamquamque  in  rem"  accommodabuntur :  et, 
si  graves  scntentiae,  quae  in  aniplificatione  et  commisera- 
tione  tractantur,  eligentur : '  et,  si  exornationes  senteuti- 


esse  Lanibinns  in  margine,  eloc,  debet  esse. — 10  Pro  habere  debeat,  ed.  Omnib. 
leijit  habeat,  et  Leid.  4.  habere  debebit. 

Cap.  VIII.  11  '■Suntig.  tria  ge7i.,  quw  gen.']  Sic  legitnr  in  tribiis  Mss. ' 
Brut.  '  Sunt  ig.  tria  gen.,  quce  gen.  nosjigiiras  appeUamus]  Voss.  1.  3.  Leid.  2. 
3.  ed.  Med.  Figured  oralionis  sunt  tres,  <]Uits  figurus  alii  genera  nominaverunt. 
Sed  a  Voss.  3.  abest  figuras,  nt  a  Voss.  2.  seciin<lo  loco,  genera,  male.'  Oud. 
Genera  quoque  in  secundo  loco  non  liabent  G  L  R  i|/,  Tur.  Lamb.  Gnit.  et 
Oliv.  In  L  Figura  oratiojiis  sunt  quatuor,  quas  figuras  alii  genera  nominace- 
runt ;  et  sic  Lall.  e  Mss.  nisi  qnod  pro  quatuor  liabet  ires.  Junt.  habet 
quas  getiera  appell,  Vnlg.  Sunt  igitiir  tria  gen.,  quce  nos  appell.  GrEev.-l'nrin. 
Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell.  tolam  sententiani  legiint  nt  Ern.  Vid.  Nott.  Varr. 
— 12  '  Extenuatam  vocumusi  Voss.  1.  Leid.  4.  ed.  Med.  attenualam  voc.  ut 
niox.  Leid.  3.  caret  verbo  voc'  Oud.  Altenuatam  qiioqiie  Dnisb.  Schntz. 
et  Orel!. — 13  Voss.  3.  Gr.  igitur  est. — 14  ^  Levi  et  om.]  Voss.  omn.  Leid.  2. 
3.  edii.  pr.  magna  et  om.  Leid.  1.  4.  Voss.  2.  a  ni.  sec.  leni  et  orn.  In  Leid. 
2.  et  adornata,'  Oud.  '  Levi  et  orn.]  Ita  Pal.  4.  6.  Biuil.  nam  Pal.  3.  leni. 
Vuli;o  tnngna  et  oni.'  Griit.  Mss.  et  »dd.  magna  et  orn.  teste  Graev.  In  ^  et 
Tur.  leni  et  orn.  A  L,  cum  Lamb.  Sclintz.  Wetzel,  et  Orell.  magna  et  orn. 
Vulg.  lavi  et  orn.- — 15  \'oss.  1.  Leid.  2.  3.  ed.  Med.  e.v  humili:  Pith,  ex  hu- 
miliori,  neque  ex  inf. — IG  A  pervulgatissimoruin  dign.  '  Diguitate]  Ant  Gn- 
lielmius,  ant  sane  Wouwerius,  contra  libros  scribeiidnm  censebat  indigni- 
fate.'  Grut.  Tum  \p  Extcnuuta  est. — 17  Erf.  dimissa. — 18  Tnr.  et  edd.  ante 
Lamb.  In  gravi  cons.  or.  fig.  Vid.  Nott.  Varr. — 19  Cancli,  ornatissime  verba 
rcpereris. — 20  Voops  sire  Iranslala  absiint  ab  A  R  ;|/,  Tiir.  Post  translata,  A 
G  R  vf/,  Lamb.  Grut.  Oliv.  Graev.-Bnrm.  et  Lall.  addidenint  sive  extranea, 
'  Sive  transl.,  sive  extr.']  Voss.  2.  3.  Leid.  1.  4.  ed.  Omnib.  rarent  vocibns  sive 
transl-  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  ed.  Med.  carent  vocibns  sive  extranea.  Bene, 
ni  fallor.'  Oud.  'Ad  unamq.  rem  accom.]  \'oss.  1.  Leid.  2.  3.  ed.  Med.  ea 
unamq.  in  rem  ace.  Bene.  Vid.  Gronov.  Voss.  etiam  2.  et  ed.  Omnib. 
unamq.  in  rem,  sine  ad.  Leid.  4.ea  ad  unamq.  in  rem:  Voss.  3.  ad  unamq.  rem 
ca  ace.'  Ond.  L  ea  unamq.  in  rem:  A  R  et  edd.  pr.  cnm  Sebutz.  Wetzel,  et 
Orell.  unamq.  in  rem.     Vnlg.  ad  unamq.  rein.    Vid.  Nott.  Varr. —  1  Voss.  2.  3. 

NOT^ 

Cornificii,  qni  initio  elocutionis  trac-  varia  compositionis  ac  dignitatis  spe- 
let  de  cbaracfere,  minims  probat  cie  resnltet,  periodornm,  tropornm, 
Vossius,   quippe   cnm   character  ex      schemalumque  doctrinani  snpponat. 


476  INCERTf    AUCTORIS 

arum  aut  veiborum,  quae  gravitatem  habebunt,  de  quibus 
'post  dicenius,-  adhibebuntur.  12.  In  hoc  genere  figurse 
erit  hoc  exemplum  :  Nam  quis  est  vestrum,  judices,  qui 
satis  idoneam  possit  in  eura  poenam  excogitare,'  qui  pro- 
dere  hostibus  patriam  cogitarit?  quod  malencium  cum  hoc 
scelere  comparari,  quod+  huic  maleficio  dignuni  supplicium 
potest  inveniri  ?  In  iis  qui  violassent  ingenuam,^  matrem- 
familias  constuprassent,  pulsassent  aliquem,^  ant  postremo 
necassent,  maxima  supplicia  majores  consumserunt  :  huic 
truculentissimo  7  ac  nelario  facinori  ^  singulaiem  poenam 
uon  reliquerunt  ?  9  Atque  in  aliis  maleficiis  ad  singulo.s,'° 
aut  ad  paucos  ex  alieno  peccato  injuria  pervenit ;  hujus 
sceleris"  qui  sunt  affines,  uno  consilio  universis  civibus 
atrocissimas  "■  calamitates  machinantur.  O  feros'J  animos! 
o  crudeles  cogitationes  !  o  derelictos  homines  ab  huma- 
nitate !  '+  qui  id  agere  ausi  sunt,  aut  cogitare  potuerunt,'* 
quo  pacto  hostes,  revulsis  majorum  sepulcris,  dejectis  moe- 
nibus,  ovantes  irruerent '^  in  civitatem :  quo  modo  Deum 
templis  spohatis,'7  optimatibus  trucidatis,  aliis  abreptis  '* 


Le'xd.  1.2.  eliguntur,  Vid.  Nott.Varr. — 2  \ii  \\/ de  quihus  prcedicemm. — 3  Voss, 
1.  3.  Leid.  3.4.  paniim  cogilare. — 4  Piili.  et  ed.  Med.  excogitarit.  Al.  ap. 
Oud.  cogitaverit,  oogitacit.  Dein  Erf.  (jiiod  malefaclum  cum  hoc  seel,  computari, 
et  1^  qui  huic  male/,  dign. — 5  '  Ingenuum]  Sic  Caucli.  Diiisb.  et  Lamb,  ac  Grut. 
edd.sed  aliae  edd.  et  Mss.  pleiiqne  ingenuam.'  Giafv.  ^Ingenuum]  .Sic  Leid. 
1.  a  ni.  sec.  In  coteiis  Mss.  et  edd.  pr.  ingenuum.'  Oiid.  Ingenuam  quo(|ue 
R  1^,  SchiUz.  Wetzei.  et  Orell. — 6  '  Mutr.  constuprassent]  Voss.  2.  matr.  stu- 
prassetit :  L.^'id.  2.  ct  is  slup.  In  aliis  cam  s<m7>.'  Oiid.  In  A  matr  em /ami  Ham 
const.  Vnlg.  cunstup.  t)e\n'  Pulsassent]  Voss.  1.  vevberassent ;  quod  ntpole 
graviiis  maxinie  placet.  Voss.  2.  3.  Leid.  1.  a  ni.  pr.  violassent.'  Ond.  «  Ms. 
aliquem  puis.  V.rC  violassent  aliquem.'  Grdev.  In  \p  aut  pulsassent.  Vnlg.  puZ. 
sassent. — 7  '  Majores  nostri  cons.]  Dccst  non  male  nosiri  Voss.  3.  Leid.  3.  4. 
et  Voss.  2.  a  u\.  pr.  sumsount  ed.  Med.'  Oud.  Nostri  deest  etiani  in  Erf. 
ac  Tur.  et  eani  delevit  Ern.  qnein  Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell.  seqnuntnr. 
Vnlg.  maj.  nostri  cons.  Turn  \p  huic  vern  true. — 8  Pro  facinori,  L  \p  habent 
sceleri. — 9  'Male  interrog.  sigtium  add.  Ern.'  Orell.  Onines  aliae  edd.  po- 
nnni  reKilav  (TTiyfXTiv. — 10  Erf.  et  Latnb.  .4<7ui  ;  et  inox  \f/  ae  Lamb,  aut  ad 
sing. — 11  Voss.  3.  huic  sceleri. — 12  A  omni  consilio:  Voss.  3.  uno  cons,  omnibus 
civibus.  Tnin  Leid.  3.  artificiosissimas  calam. — 13  A  L  R,  Voss.  I,  Leid.  2. 
edd.  pr.  O  feroces  an. — 14  Al.  teste  Gra-vio,  der.  uh  hum.  animos.  Lamb.  der. 
ab  hum.  homines. — 15  ^  et  Lamb,  qui  agere.  Quid  agere  oniiies  aliae  edd.  et 
Mss.  pr-.eter  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell.  qui  seqiientes  snspicinnem  Ern.  dede- 
nint  quiid  agere.  Vid.  Nott.  Varr.  De\i\  '  Sunt  aut  cog.  potuerunt]  Leid.  3. 
aut  quid  cog.  Leid.  1.  3.  Voss.  2-  ed.  Omiiib.  possunl.  Sed  in  Leid.  4.  sint 
et  possitit.'  Ond.  ]\y  A  \(i  possunt. — IG  Va^.  irruant. — 17  A  I.  ap.  Orve  v.  Deu/n 
tpol.  tempi.  VoHS.  3.  Deorum  tempi,  e.rpolialis.  Pro  Deum,  \p  liabet  deinde. — 
18  'Abreptis]  Sic  Leid.  3.4.     V  \i\{;o  arrcplis.'  Oud.     Ed.  1474.  cum  Lamb. 


RHET.    AD    C,    HKRKNN.    IV.  9.  477 

in  servitutem,  matribusfamilias  et  ingenuis  sub  hostilem 
lihidinem  subjectis,''  urbs  acerbissimo  concidat  incendio 
[conflagrata] :  ^°  qui  se  non  putant,  id,  quod  volucrint,  ad 
exitum  perduxisse,  nisi  sanctissimae  patriae  iniserandum 
scelcrati  '  viderint  cinerem.  Nequeo  verbis  consequi, 
judices,  indignitatem  rei :  sed  negligentius  id  iero,  quia  vos 
mei  non  egetis.'"-  Vester  enim  vos  animus  amantissimus 
reipublica)  facile  edocet,'  ut  eum,  qui  fortunas  omnium 
voluerit  prodere,  praecipitem  proturbetis  +  ex  ea  '  civitate, 
quam  iste  spurcissimorum  "  iiostium  dominatu  nefario  vo- 
luerit*^ obruere. 

IX.  1:3.  In  mediocri  figura  versabitur  oratio,  si  baec,  ut 
ante  dixi,^  aliquantulum  demiserimus,  neque  tamen  ad  in- 
fimura  descenderimus,  sic  :  Quibuscura  bellum  gerimus, 
judices,^  videtis  ;  cum  sociis,  qui  pro  nobis  pugnare,  et 
imperium  nostrum  nobiscum  simul  virtute  et  industria  con- 
servare9  soliti  sunt.  Hi  cum  se,  et  opes  suas,  et  copiam 
necessarioruiii'  norint ; '°  turn  vero  nihilo  minus  "  propter 
propinquitatem,  et  omnium  rerum  societatem,  quid  in  om- 

'  Noti  opus  est  vobis  mea  exhorlntione.  "  Crudelissimorum. 

'  Sociorum, 


Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  alreptis:  aliee  edd.  arreptis.  Vid.  Nott.  Varr. — 
19  Limb,  edidit  vivginibus  malr.  fam.  ingenuis.  Turn  Cratand.  niaiiio  sum 
host.  lib.  subactis. — 20  A  ur bis  acerb,  cone,  iucidendo.  Schiitz.  solus  lialiet  con- 
cideret,  et  delevit  vocem  confla;rruta,  quas  sine  causa,  ait  Orell.  nncis  Em.  in- 

cliisit 1  Leid.2.  sce/erj.— 2  In  A  qui  vns.   T nm  '  Indigetis]  Mss.  tamen  nos- 

Xri  omnes  egetis.'  Gionov.  '  Erf.  et  Pith,  aeqne  ut  Gronoviani,f»«<is.'  Graev. 
'  Egetis]  Ita  praebent  Mss.  omnes  et  edd.  pr.  non  indigetis,  ut  viilgo.'  Oud. 
Egelis  qnoqiie  in  A  L  R,  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  Al.  edd.  et  Mss.  indige- 
iis, — 3  Voss.  2.  Leid.  3.  ainantissimos.  Pith,  vester  enim  animus  vos  amuntis- 
simu  facile  edocct.  In  Erf.  facile  docet :  Schutz.  e  con},  facile  ducet.—i  '  I'ro- 
turbetis'}  Sic  Voss.  onin.  el  Leid.  1.  2.  al.  perturb.'  Oud.  Proturbetis  etiam 
L,  ed.  1474.  Graev.-Burm.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  Vulg.  olim  perturbelis  ; 
et  sic  A  G  R  >^.  Lamb,  ex  Anrati  conjectura  deturbetis.  Vid.  Nott.  Varr. 
— 5  A  ex  ipsa  civ.—  G  '  Quam  iste,  S(c.  voluit]  Hoc  etiam  reposui  ex  Mss.  om- 
nibus et  edd.  pr.  Vulgo  quam  ipse  voluerit.'  Oud.  Isle  quoque  A  L  R  »|/, 
Tur.  Lamb.  Schutz.  Wetzel,  et  Oiell.  Al.  edd.  i/jse.  Schutz.  in  ed.  prima 
e  conj.  dedit  spurcissimus  hostium.    \\t\.  Nott.  Varr. 

Cap.  IX.  7  R  dlxbnus.—S  Lamb,  solus  geramus;  et  marg:o  Cratand.  JHtii- 
cetis. — 9  k  servure. — 10  Ern.  censebat  e<  co/)iaw  del.  vel  ef  copws  leg,  Schutz. 
delevit.  Orell.  nncis  inclusit,  et  quaerit,  '  Fuitne  et  innpiam?  '  Turn  xf/,  Ei  f. 
Piih.  Tur.  Voss.l.  3.  Leid.  1.  2.  necessario  ;  et  sic  Schutz.  et  Orell.  Al.  edd. 
et  Mss.  necessariorum.  Wetzel,  in  nncis  inclusit  verba  et  copiam  rncessario- 
rum.     Denique  A,  Leid.  1.  4.  Voss.  2.  ct  edd.  pr.  cum  Wetzel,  et  Orell.  no. 


478  INCERTII    AUCTORIS 

nibus  rebus'-  populus  Romanus  posset,  scire  etexistiraare 
poterant.'^  Hi,  cum  deliberassent '+  nobiscum  bellnra  ge- 
rere,  qua?so,  quae  res  erat,  qua  fVeti  '^  bellum  suscipere 
conarentur,  cum  multo  itiaximam  sociorum  partem  "^  in 
officio  manere  intelligerent  ?  cum  sibi  non  raultitudinem 
militum,  non  idoneos  imperatores,  non  pecuniam  publicam 
praesto  esse  viderent?  non  denique  ullam  rem,  quas  perti- 
neret'7  ad  belbim  administrandum  ?  Si  cum  finitimis  de 
linibus  '^  bellum  gererent;  si  totum  certamen  in  uno  prselio 
positum  putarent :  tamen  omnibus  rebus  instructiores  ac 
paratiores'9  venirent;  nedum  illud  ^°  imperium  orbis  terrae, 
cui  imperio  omnes  gentes,  reges,  nationes,  partim  vi,  partim 
voluntate  consenserunt,'  cum  aut  armis  aut  liberalitate^  a 
populo  Romano  superati  essent,^  ad  se  transferre  tantulis 
viribus  conarentur.  Quarrel  '^  aliquis :  Quid  ?  Fregellani  ^ 
non  sua  sponte   conati  sunt  ?  ^     Eo  quidem   minus  isti^ 


rint:  Schiitz.  norant :  al.  Mss.  et  edd.  norunt. — 11  Ms.  Cort.  delet  nihilo  mi- 
nus, prob.  Em.— 12  Al.  teste  Grcevio,  quod  in  omn.  rebus.  '  Omn.  in  rebus'^ 
Sic  Voss.  3.  defst  in  Leid.  4.  Al.  m  uinn.  r.'  Oiid. — 13  '  Pop.  Rom.  posset] 
Erf.  Pop.  Roin.  pusscnt ;  respiciciis  s,ensuin.'  Gvcev.  In  R  pnssit.  Turn  '  £x- 
istimare  poterant]  Ita  exhihent  Mss,  omnes  et  edd.  pr.  Vuljio  astimare.' 
Olid.  A  L  R,  Till.  ed.  1474.  Lanih.  Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell.  cxistimure. 
Al.  edd.  et  Mss.  ccstimare.  PiEeterea  in  J/  poterunt.  Vid.  Nott.  Varr. — 
14  A  dellberurenl :  Erf.  deliberavissoit.—  li  Diiisb.  qua;  res  orat,  qua  fiducia 
freti  bell.  In  Leid.  4.  quoqiie  qua  fiducm  freti  bell.  Erf.  qua  facti  bell. — 
IG  Erf.  max.  part.  soc. — 17  Deest  esse  ed.  Med.  Viderint  Leid.  4.  et  Duisb. 
videretur  Voss.  3.  Tnni  Leid.  non  liabet  rejn  post  vllam.  Dein  A  R,Tnr.  Leid. 
3.  4.  eted.  Lamb,  qua  res  pertimi :  Dnisb.  et  edd.  \)r.qu(E  perlinet :  G  L  il^, 
Schiitz.  et  Wetzfl.  qua  pertineret :  Orell.  qua  res  pertitieref.  ^'lllg.  qua  per - 
tineat.  Vid.  Gronov.  in  Nott.  Varr.  ad  c.  9.  liiijns  lib. — 18  Voss.  3.  de  nostris 
Jin. — 19  Duisb.  put. ;  cum  omn.  rebus.  Tiiin  A  instruclores  et  apparatores :  L  \p 
et  apparitiores :  R  et  apparaciores :  Tnr.  et  pmaliores.  'Ac  paratiores]  Mss. 
omnes  et  edd.  pr.  et  upparatiores.  Verc'  Oud.  Vnl{]j.  uc  paratiores.  Vid. 
Nott.  Varr. — 20  Erf.  ned.  illi  imp. —  1  Voss.  3.  Crat.  Lamb.  Scbutz.  et  Orell. 
cuncessernnt :  ed.  Med.  consenserint.  A  G  L  R  ;J/  consenserunt  ;  et  sic  vnlg. — 
2  Leid.  3.  quum  armis;  et  Voss.  3.  Leid.  4.  ac  Duisb.  liber  late.— 'i  Essent 
omittit  Voss.  3.-4  if  Quarel  igilur  al. — ii  '  Quid?  Fregellani  non  sua  sponte 
conati  sunt]  Grut.et  Ciatand.  edd.  Quid  f'r(g.,non  sua  sp.  con.  sunt?  Pitb. 
Quid?  l-'regelliani  non  nesp.  sua  con.  sunt?  Duisb.  Fregellani  non  sua  sp.  con.' 
Gra-v.  'Voss.  1.2.  Leid.  2.  Fragelliani.  In  reli(|uis  Mss.  Fregelliani  vel 
Fregellani.'  Ond.     Dein  if  et  Lf  id.  3.  num.  sua  sponte. — G  Erf.  Tnr.  et   Lamb. 

NOT^E 
•>  Fregellani]    Hos  rnajestatis  dam-      lia,  iinproviso  obsesses  ad  deditionem 
natos,  rjuod  socii  popiili  Roinani  cum      conipnlit  pra-tor  Opimiiis,  et  eornm 
esseuf,  contra  remp.  iniissent  consi-      iirbem  evertit  Coss.  M.  IMautio  etM. 


RHET.    AU    C.    IIERCNN.    IV.  9.  479 

facile  conarentur,  quo,  illi  quemadinodum  discessissent, 
videbant.^7  Nam  rerum  imperiti,  qui  uniuscujusque  rei  de 
rebus  ante  jyestis  exempla  petere  non  possuut,  ii  per  im- 
prudentiam  facillime  deducuntur^  in  fraudem  :'  at  ii,  qui 
sciunt  quid  aliis  accident,  facile  ex  aliorum  eventu,^  suis 
rationibus  possunt  providere.  [;>.  27.]  Nulla  igitur  re'" 
inducti,  nulla  spe  freti  arma  sustulerunt?  Quis  hoc  credat," 
tantam  amentiam  quenquam  tenuisse,  ut  iraperium  populi 
liomani  "^  tentare  "  auderet,  nuUis  copiis  fretus  ?  Ergo 
aliquid  fuisse  necesse  '^  est.  Quid  aliud,  nisi  id,""-  quod 
djco,*  potest  esse  ? 

14.  In  attenuato  '^  figuroe  genere,  quod  "^  ad  infimum  et 
quotidianum  sermonera  demissuni  '^  est,  hoc  erit  exemplum : 
Nam  ut  forte  hie  in  halneas'^  venit,  coepit,  postquam  per- 

y  Eo  minus  isti  debuerunt  conari  bellum  inferre  Romanis,  quod  viderunt  quum 
in/eliciter  cessisset  dcfectio  FregelUmis. 
^  Malum  consilium.  "  Labefactare,  *  Nempe  insignem  amentiam. 


ed.  eo  quidem  isti  minus:  Cauch.  isti  minu  isti  qui  unica  fac.  con. — 7  \p,  Erf. 
Pith.  Cauch.  ciini  Sohiilz.  Wetzel,  et  Orell.  qnnd  illi  quemadm.  Ms.  ap.  Schutz. 
qui  illi  quemadm.  Reliqui  Mss.  et  edd.  quo  illi  quemadm.  '  Post  quo  ant  ad- 
dendiiin,  atit  intelligeii(iiim  magis.'  Em.  Tmn  ^  Descissent']  Leid.  1.  desis- 
seut :  heid.  4..  decidissent :  Vo%i.  Z.  fecissent.'  OikI.  \p  et  cod.  Aug.  decidis- 
senl :  Pitli.  deslitissent :  Erf.  Caucli.  Tiir.  Grnt.  Oliv.  Gr*v.-Burm.  et  Lall. 
descisscnt :  LaiDb.  descivissent:  A  G  L  R  et  edd.  vett.  cum  Schutz.  Wetzel, 
et  Orell.  discessissent.  Tiiin  Cauch.  videbantur. — 8  A  possent,  iiper  prudentiam 
fac.  dcdncerentur.  Al.  teste  Gr?evio /(/ci/e  adducuntur:  Ed.  Ouinib. /aciWwe 
deducerentur. — 9  '  £x  aliorum  eventis]  Erf.  ex  al.  etentu :  Pith,  ex  at.  evenli- 
hus.'  Griev.  '  Ex  al.  eventu]  Voss.  2.  3.  ex  al.  eventibus  :  Leid.  1.  4.  ed  Oui- 
nib.  ex  al.  eventis  :  ed.  Med.  ex  eorum  ev.'  Oud.  A,  Tur.  et  Orell.  ex  al.  even- 
tis: G  R  ex  al.  eventibus :  ^  ex  al.  eventu ;  et  sic  vidg.  Vid.  Lang,  ad  Cic.  de 
Amic.  c.  4. — 10  Leid.  3.  proinde  nulla  re  ind. — 11  '  Quis  hue  credat]  Vos.*i.  1. 
<um  edd.  pr.  quis  hoc  crederet.  Iti  ceteris  Mss.  credet.  Abest  hoc  a  Leid.  3.' 
Oud.  G  L  R  ac  Erf.  credet.— U  Erf.  imperium  P.  R.  tentare.— 13  L,  Pith, 
tres  Mss.  ap.  Graev.  ac  Voss.  1.  Lfid.  2.  3.  ed.  Med.  vecessarium.  Mss.  tres 
ap.  Gronov.  necessarium. — 14  G  Quid  autem  al.  Schutz.  et  Wetzel,  de  Ern. 
suspic.  Quod  quid  al.  Dein  G  nisi  quod  dico:  Lamb.  ed.  nisi  hoc  quod  dico. — 
15  '  Leid.  1. /h  attenuatcB ;  quod  praefero  ruin  Graevio.'  Oud.  Erf.  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  quoque  In  atlenuattr.  Vidj;.  attenuato.  Vid.  Nott.  Varr. — 
IG  *  Quud]  Voss.  1.  Leid.  2.  ed.  Med.  et  quod:  in  ceteris  id  quod  ;  nisi  quod 
ill  Voss.  3.  sit  i.  pro  id  est,  ut  puto.'  Oud.     In  A  et  Erf.  id  quod;  L  et  quod  ; 

NOTiE 

Fulvio  A.U.  C.  C29.  ante  Chr.  125.      in  Latio,  in  ciijus  minis  exstruttum 
Liv.  in  Epit.  et  Velleius.     Cetcrum      est  castruin  Ceperano. 
Frcgellie  urbs  illustris  fuit  Volscorum 


480  INCERTI    AUCTORIS 

fusus  est,  defricari/'9  x.  Deinde,  ubi  visum  est,  ut  *°  in 
alveum  "^  descenderet,  ecce  ibi '  iste  de  transverse,'^  Heus, 
inquit,  adolescens,  pueri  tui  modo  me  pulsaverunt ; '  ^ 
satisfacias  oportet.  Hie,  qui  id  astatis  ab  ignoto  praster 
consuetudinem  appellatus  esset/  erubuit.  Iste  clarins?^ 
eadem  et  alia  dicere  coepit.'^  Hie  vix  tandem  inquit.  Sine 
me  considerare/ ^  Tom  vero  iste  coepit  clamare^  voce 
ista,  quae  vel  facile  cuivis  rubores  elicere'  posset  :7  Ita 
petulans  es  atque  acer,  ut  ne  ad  solarium"^  quidem  idoneus, 
ut  mihi  videtur,   sed  pone  scenam,^  el  in  ejusraodi  locis 

<■  Coepit  nhslergi  linteis  postquam  aqua  lotus  est. 
•^  De  loco  obliqtio.  *  Servi  tui  me  percusserunt. 

f  Quiea  afate  prater  morem  vocatus  fuisset  in  jus  ah  ignoto. 
s  Voce  magis  data.  *  Permitte  me  rem  examinare. 

'  Quemvis  pudore  suffundere. 


Pith,  id  est  quod. — 17  A  et  Erf.  dimissum.—\8  Tiir.  ad  baln.~l9  'Per/,  est, 
de/ricavi]  Ed.  Omiiil).  perf.  cnnfricari :  Voss.  2.  perf.  est  oleo,  de/ricari,  e  glos- 
seinate.     Voss.  3.  defricare.'  Oiid.     In  A  confricari.    Vi(i.  Nott.  Varr. 

Cap.  X.  20  '  Uhi  visum  est,  ut  in  alv.]  Vo»s.  1.  3.  Leid.  2.  ed.  Med.  ubi 
visum  est  ire;  vere,  ut  opinor.  Turn  quod  in  alv.  Voss.  2.'  Oud.  L  ^,  Schiitz. 
Wetzel,  et  Orel),  ubi  visum  est  ire.  AI.  edd.  non  habent  ire. —  I  Pro  ibi,  G 
hahet  venit  in  niarg.— 2  Apassurunt:  Voss.  3.  Leid.  4.  edd.  pr.  cum  Orell. 
pulsar unt :  G  L  R  vj/,  Tur.  Erf.  Canch.  pulsaverunt;  et  sic  vnlg. — 3  Voss.  3. 
ft  ed.  Med,  Ille  clarius. — 4  Sclinlz.  vocera  ccepit  delevit:  Wetzel,  earn  nncis 
incliisit. — 5  Erf.  omnes  Mss.  Oud.  et  ed.  Med.  tamen  inq.  Turn  in  A  Sine 
me  considera. — 6  '  Iste  ccepit  clamare']  Voss.  3.  te  ccep.  Abest  verbiim  coepit  a 
Voss.  1.  Leid.  1.  2.  4.  Verissime.  Vid.  Grsev.'  Oud.  Coe])it  quoqne  omit- 
tunt  L  if/,  Schntz.  et  Orell.  Earn  Wetzel,  nncis  incUisit.  Vid.  Nott.  Varr. — 
7  *  Voce  ista  qu<£  vel  facile']  Ed.  Med.  voce  magna  ista  quce  vel  perfacik.  Pro 
vel  facile,  in  Voss.  2.  3.  Leid.  3,  4.  ed.  Omnib.  perfacile.'  Ond.  Perfucile  quo- 
qne A  R  <J/  et  Tur.  Schntz.  edidit  quod  facile  vel,  omissis  ista  voce.  Dein 
*  Rubores  elicere]  Ita  Lambin.  emendat  ex  Ranconeti  conjectura.  Vnlg.  et 
Mss.  ejicere  habent,  a  quibns  non  discedo.'  Brut.  '  Ruborem  ed.  Med.  ejicere 
vel  etcere  Mss.  omnes;  sed  ed.  Omn'ib.  injicere.  Leid.  3.  potest.'  Ond.  A 
inicere:  'L  eicere.  Upoluisset.  In  e<i.  \A7i.  iste  clara  voce  ccepit  ista,  qua  fac. 
cuivis  ruborem  adjicere  possent:  quo  nil  melius  rtperit  Ern.  Vnlg.  ut  Ern. 
Vid.  Nott.  Varr. — 8  Dnisb.  es  aterve :  hinc  Sclmtz.  atque  protervus.  *  Acer, 
vt  ne  ad  solatium  quidem  idoneus]  Aterve  ad  sol.  Leid.  4.  ad  solarium  liabet  cum 
ed.  Oinnib.  solus  Voss.  3.  a  m.  pr.  et  ed.  Med.  solarium  sine  praepositione. 
In  ceteris  Mss.  ab  m.  pr.  ad  salutandum.  Idoneus  legitnr  in  ni;IIo  cod.  et 
edd.  pr.  przeter  Leid.  1.  Id  quo  idoneus  es.  Vid.  GraBviun),  cui  accedo.'  Oud. 
Vnlg.  atque  acer.  'Ad  solarium]  Ad  salutandum  unus  Giyph.  lib.  B.  Et 
paullo  post,  pone  scenam,  ubi  penes  alii  habent,  et  melius  eqnidem,  ni  fallor.' 
Brut.     R  ad  solarium  salutandum:  Tur.  ad  salutandum.     Dein  in  A  L  <^  idoneus 

<=  Alveum]  Alvens  erat  lapidea  vel  quo  erat  solarium,  obi  otiosis  deam- 
itructilis  fussa  bainearum.  bulare  mos  fuit. 

<<  Solarium]    Fori  Romani  locus,  in 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.    10.  481 

cxercitatus  sis.*  9  Conturbatus '°  est  adolescens  :  nee  mi- 
rum,  cui  etiam  nunc  pajdagogi  lites  ad  auriculas"  versa- 
rentur,  imperito  ejusmodi  conviciorum.''^  Ubi  enim  iste  '^ 
vidisset  scurram"*  exhausto  rubore,  qui  se  pntaret  nihil 
habere,  quod  de  '+  existimatione  perderet,  ut  omnia  sine 
famee  detriment©  facere  posset?  15.  Igitur  genera  figura- 
rum  ex  ipsis  '^  exemphs  intelligi  poterunt.  Erit  enim  et 
attenuata  verborum  constructio  '^  quaedam,  et  item  alia  in 
gravitate,  alia  posita  in  mediocritate.'^ 

Est  autem  cavendum,  ne,  dum  haec  genera  consecta- 
mur,'^  in  finitima  et  propinqua  vitia  veniamus.  Nam  gravi 
figurae,  quas  laudanda  est,  propinqua  est  ea  quae  fugienda 
est; '9  quae  recte  videbitur  appellari,  si  sufflata"^°  nomina- 
bitur.     Nam  ut  *  corporis  bonam  habitudinem  tumor  imi- 

*  Adeo  protervus  es  et  feriiduSyUt,  mea  quidem  sententia.  non  sis  idoncus  ad 
loijuendum  in  foro,  quo  conveniuut  viri  honesti,  sed  sis  cxercitatus  ad  clamimdum 
cum  ahjectis  tniinis  post  sceiKim,  aut  in  similihus  locis. 

'■  Assuetus  iantuin  fuerat  ubjurgationibus  peedagogi,  nee  ejusmodi  convicia  audi- 
erat. 

"*  Spannionem  impudentissimum.  "  Inflata. 


deest ;  et  earn  oinittiint  Sclintz.  et  Wetzel.  Orell.  earn  nnris  incliisit.  In 
R  idoneus  es.  Mox  'Sed  pone  scennm]  Leid.  1.  2.  penes  cenum.  In  ceteris 
Mss.  et  edd.  pr.  penes  scenam.  Abest  sed  a  Leid.  4.'  Oud.  A  R,  Tur.  sed 
penes  scenam.  Vid.  panio  ante,  et  Nott.  Varr. — 9  '  Et  in  (jitsm.]  Exsiilat 
preepositix  a  Vos«.  'A.'  Oud.  Turn  Pal.  excrcife :  J^amb.  ed.  1584.  ft  Sclmtz. 
exercittis  sis. — lo  Pitli.  Ad  lure  turbatus  est  adnl.  Caiicli.  Ad  here  coulurb.  est 
add. — 11  Leid.  3.  ad  awes. — 12  '  Imperito  liujusm.  convic-l  Sic  iMss.  onines  et 
ed.  Med.  non  ejusmodi;  quod  pra^cessit.  Imperitus  Leiil.  I.'  Oud.  Erf.  im- 
perito hujusm.  conv.  xj/  imperitus  Inijusm.  vitiorum. — 13  G  i^  Uhi  istum:  Schntz. 
et  Wetzel.  Ubi  enim  ille,  de  Ern.  suspic. — 14  Pra-positio  in  A  deest.  Turn 
*  Perderet]  Lejreiid.  foitasse  est,  deperderet.'  Lamb.  In  Voss.  3.  proderet, 
— 15  Leid.  4.  Diiisb.  et  Sclmtz.  ex  istis  exempt.  Lamb.  ed.  ex  his  exempt. — 
16  '  luit  enim  et  atlen.  verb,  constructio]  Voss.  I.  3.  Leid.  1.  2.  F.rat  cum  edd. 
pr.  Et  deest  Mss.  qtiatnor  et  ed.  Omnib.  Constitutio  Voss.  3.'  Oud.  A  L 
iff,  Pith.  Ernt  enim:  Erf.  Erit,  sine  enim.  A  G  L  R,  Tur.  non  habent  et. 
Scbntz.  edidit  Erit  enim  et  in  att. — 17  Item  non  est  in  A.  Dein  'Alia  in 
grav.,  alia  ;ws.  in  mediocr.]  Voss.  3.  Leid.  2.  ed.  INIed.  ah  pos.  in  medincr.  Ter- 
tia  qua-  plena  eral  grarifatis.  Hand  inepte  sane.'  Oud.  L,  at.  pos.  in  medio- 
critate  terlia  qua  plena  gravitatis. — 18  '  Consectamur]  Duisb.  Lamb,  et  aliip 
edd.  qna?dam,  consectemur.'  GraBV.  Consectemur  qnoqiie  A  G  L  R,  omnes 
Mss.  Olid,  et  edd.  pr. — 19  Erf.  et  ed.  pr.  nam  gracis  figura  . ..  prop,  est  ei  : 
Pith,  nam  gravi  Jigurte  ...  prop.  ea.  In  i^/ quoqiie  grax:is  figura,  Tnin  Erf. 
qucefug.,  quee  recte.  Verba  qiice  laudanda  est  . . .  qutefug.  est,  sii^^pecta  Ernes- 
tio,  detevit  Sclmtz.— 20  '  Sujflatal  Suffulta  lefjitiir  in  diiobus  Grypli.  B  C,  et 
Leonic.  exemplari.'  Brut.  •  Mss.  omnes  et  edd.  pr.  sh^«//(i  ;  hoc  est,  siiflFar- 
cinata,  nt  apiid  Terem.  In  Voss.  3.  addiliir  interpretatio  grossa.  '  Oud. 
Suffulta  etiam  in  A  G  L  R  i|/.  Vnlg.  sujflata.  Vid.  NoH.  Van.— 1  '  Nam  ut 
Delph.et  Var.Clas.  Cicero.  2  H 


482  INCERTI    AUCTORIS 

tatur  saepe;  ita*  gravis  oratio  saepe  imperitis  videtnr  ea, 
qua?  turret  et  inflata  est,  cum  aut  novis  aut  priscis  verbis, 
aut  duriter  aliunde  translatis,  aut  gravioribus,  quara  res 
postulat,  aliquid  ^  dicitur,  hoc  modo :  Nam  qui  perduellio- 
nibus  venditat*  patriam,  non  satis  supplicii  dederit,  si 
pra3ceps  in  Neptunias*  depulsus^  erit  lacunas."  Poeniteaf^ 
igitur  istum,  qui  monies  belli  fabricatus  est,  campos  7 
sustulit  pacis.^  In  hoc  genus  plerique  cum  declinassent,^ 
et  ab  eo,  quo  profecti  sunt,  aberraverunt,^  et^  specie  gravi- 
tatis  falluntur,  nee  prospicere  possunt  orationis  tumorem.'° 
XI.  16.  Qui  in  mediocre  genus  orationis  profecti  sunt,  si 
pervenire  eo  non  potuerunt,"  errantes  perveniunt  ad  confine 

°  Qui  rebellione  prodit  patriam,  non  satis  gracein  panam  patietur,  si  pracipi- 
tefur  in  mare, 

P  Qui  tumuHum  belli  excilavit,  et  abstulit  tranquillilatcm  pads. 


corp.l  Sic  Voss.  3.  Leid.  3.  cum  edd,  pr.  In  reliquis  Mss.  Nam  ita  ul  corp.' 
Olid.  G  L  R  et  Erf.  quoque  habent  Nam  ita  ut  corp. — 2  '  7<a  gravis  oratio] 
Voss.  1.  ea  gr.  or.  piinctis  snhdiictis.  Leid.  I .  itetn  gr.  or.'  Ond. — 3  Aliquid 
ill  A  deest. — 4  '  Pitli.  perduellionibus  vendit :  Lamb.  ed.  perduellibus  cendit.' 
OiHPV.  Lamb.  ed.  iiabet  venditut,  non  vendit,  teste  Oiellio. — 5  ' Depulsus] 
Ita  Mss.  sex  cum  edd.  pr.  iit  bene  restitiiit  Graeviiis.  Depullush^'u\.2.  cum 
valid  lectione  Voss.  1.'  Oud.  Depulsus  ^,  Tur.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell. 
\\\\g.  depultus.  Vid.  Nott.  Varr. — 6  Omnes  Mss.  Pa?;jt<et ;  et  sic  vulg.  In 
ed.  1474.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  Pcenileat. — 7  Voss.  1.  et  campos. — 8  G  In 
hoc  genere.  Dein  ^Plerique  cum  declinant^  Voss.  }.plerumquc:  Leid.  1.  dec/i- 
narent :  Voss.  1.  Leid.  2.  4.  ed.  Oninib.  declivavissent :  Voss.  2.  Leid,  3.  ed. 
Med.  ac  vulgo  declinassent :  Voss.  3.  derivassent .'  Oiid.  In  G  declamarent ; 
R  if,  declinarenl :  Erf.  GrEev.-Biirm.  et  Orell.  declinant.  Ai.  edd.  declinassent. 
V  id.  Nott.  Varr. — 9  ^  Et  ab  eo,  quo  prof,  sunt,  aberraverunt']  Deest  copula 
Leid.  2.  sunt  abest  Leid.  4.  aberrant  Leid.  3.  non  male.'  Oud.  In  A  ut  ab  eo: 
R  ab  eo,  sine  copula.  Oiiisb.  quo  prof,  aberraverunt :  Erf.  et  Cauch.  quo  prof, 
sunt  aberrarunt.  In  A  oberraverunt.  Prwterea  '  £<  specie'\  Voss.  1.3.  Leid. 
2.  4.  careiit  copula.  Et  recte,  ut  opinor.'  Oud.  Orell.  copnlam  delevit. 
Vnlg.  et  specie. — 10  R  ;//,  Tur.  Duisb.  Voss.  1 .  3.  Leid.  2. 4.  ed.  Med.  ac  Crat. 
et  Lamb,  cum  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  perspicere.  Al.  edd.  et  Mss.  prospi- 
cere. '  Sed  deberet  esse  prospicere  .. .  lumori,'  ait  Orell.  '  i.  e.  cavere  sibi  a 
tumore;  id  quod  minime  displicei.' 

Cap.  XI.  11  *  Polerunt]  Al.  potuerunt.^  Grapv.  '  Voss.  3.  ed.  Omnib.  po- 
tuerunt :  Leid.  3.  poterint :  sed  bene  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  ed.  IVIed.  potuerint.' 
Oud.     Potuerunt  G  L  R,  Tur.  cum  edd.  1474.  1475.  Med.  1498.  Jiint.  Aid. 

NOTvE 

<^  Neptunias]  Muito  duriore,quam  ^  Abcrrarerunf]    Nimiriim   auream 

ferri  possit,  metaphora,  mare  dicere-  mediocritatem  tenerejOperosiusquid- 
tur  Neptuniffi  laciinap.  Lacunas  fossae  dam  est  quam  vulgo  putetur.  '  In 
sunt  qiiibiis  aqua  collecta  continetur.  vitium  ducit  ciilpae  fuga,  si  caret  ar- 
Nepiuniis  poiitis  Deus  est  maris.  te  :'  Herat,  in  Arte  Poet. 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.  11,  483 

genus  ejus  generis,'-  quod  appellamus  fluctuans  et  disso- 
lutum  ;  eo  quod  sine  nervis  et  articiilis  fluctuaf  hue  et 
illuc/  nee  potest  confirmatc,'*  neque  viriliter  sese  '^  expe- 
dite. Id  est  hujusmodi :  "^  Socii  nostri  cum '7  belligerare 
nobiscum  vellent,  profecto  ratiocinati  essent  etiam  atque 
etiam,  quid  possent  facere,  si  quidem  sua  sponte  facerent, 
et  '^  noo  haberent  iiic  adjutores  multos,  malos  homines  et 
audaces.'9  Solent  enim  diu  cogitare  omnes,  qui  magna 
negotia  volunt  agere.  Non  potest  hujusmodi  sermo  tenere 
attentum  auditorem  :  diffluit  ^°  enim  totus,  neque  quicquam 
comprehendens  perfectis  verbis  amplectitur.'  Qui  non 
possunt  in  ilia  facetissima  verborum  attenuatione  com- 
mode ^  versari,  veniunt  ad  aridum  et  ^  exsangue  genus 
orationis,  quod  non  alienum  est  exile  nominari,  cujusmodi 
est  hoc:  Nam  istic  ille  ad  balneas  accessit;'*  ad  hunc 
postea  dicit,  Hic^  tuus  servus  rae  pulsavit.  Postea  dicit 
hie  illi,^  Considerabo.     Post  ille  huic  ^  conviciura  fecit,  et 

9  Non   cohcETens  et  dissipatum,   quia  nulla  membrorum  connexione  hinc  inde 
fertur. 

Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  Al.  add.  et  Ms*!,  poterunt.— 12  *  Ad  confine  genus 
ejus  generis]  Abest  genus  a  Voss.  1.  3.  Leidd.  <.nm.  et  edd.  pr.  Ad  confiniam 
Leid.  1.  sed  Leid.  4.  et  ed.  Oimiib.  ad  confmium  ejus  gen.  recte.  Vid.  Grsv.' 
Oud.  "A  L,  Tiir.  et  pleriqne  Mss.  ad  confine  genus  ejus  gen.  et  sic  viil^.  In  i^ 
genus  deest  ;  et  pro  ejus  G  R  habent  ejusdem.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  ad 
confinium  ejus  generis.  Vid.  Nolt.  Varr.— 13  ^l oce^  fluctuans  et  absnnt  ab  A 
G  L  R  if»,  prob.  Orel!.  In  iisdnni  Mss.  pro  eo  quod,  iegitur  quod  est.  Turn 
pro  nervis,  L  habel  verbis,  sed  in  niarg.  nervis.  Porro  A  G  L  4/  habent  arti- 
culis,  lit  hoc  modo  apellemfl>ictvnns,eo  quod  flucluat :  R  nrticulis.  Et  appellamus 
etiam  fluctuans,  eo  quod.  Vnlg.  nt  Ern.  Vid.  Nott.  Varr.  — 14  '  Conflnnate] 
Sic  Voss.  3.  In  reiiquis  Mss.  et  edd.  pr.  confirmare.'  Oud.  Conflrmare  quo- 
qiie  in  A  ^.  Vid.  Nott.  Varr.— 15  G  R  se  e.Tp.~H>  '  Hujusmodi]  Ita  Leid.  4. 
cum  edd.  pr.  In  ceteris  Mss.  ejusmodi.'  Oud.  Vnlg.  hiijtism. — 17  Tur.  si  liellig. 
— 18  Pitii.  si  quid  sua  sp.  et  G  non  liabet  copnlani  \>oH  facerent. — 19  '  Hie 
adj.  tnultos  et  malos  horn.]  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2.  et  edd.  pr.  hinc.  Copulam  non 
agnoscunt  Mss.  ant  edd.  pr,  pnvter  solum  Leid.  4,  In  ed.  Omnib.  inulioshom., 
malos:  non  male.'  Oud.  A  L  yp.  Diush.  hinc.  Vox  adjutores  in  A  deesf.  A 
G  L,  Tnr.  Erf.  Pith.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell,  omittuiit  copulam  ante  malos, 

qtr#  vulgo  extat.     Deiii  Lamb.  ed.  atque  audaccs 20  Voss.  3.  intcntumaud. 

Leid.  2.  et  Pith.  Defluit  enim. — 1  i^  profectis  verbis,  et  A  R  complectitur. — 
2  Pith,  omittit  co/Hffjorf^. — 3  A  aridum,  exsangue,  sine  copula. — 4  'Nam  istic 
ilte  ad  balneas  accessit]  Nam  ille  istic  in  balineis  accessit  ad  kunc, postea  dixit:  ita 
Iegitur  in  tribus  Gryph.  libris  I\Iss.  non  male.'  Brut.  'Deest  i//e  Voss.  2. 
Leid.  1.  3.  4.  A  I.  dant  ille  istic,  vel  istic  in  balneas  ille.  In  Mss.  omn.  et  edd. 
pr.  est  in  balneas  ;  nisi  quod  Leid.  1.  Voss.  2.  liabeant  in  balncis.'  Oud.  G  non 
habet,  istic,  nee  Tnv.  ille,  qnam  vocem  Orell.  uncis  inclusit.  A  G  L  R  et  Tur. 
in  balneas.  Vulg,  nt  Em.  Vid.  Nott.Var. — 5  'Postea  dixit]  Erf.  postea  dicit.' 
Grav.     A  dixit,  Hec :  G  dixit.  Hie.     Vnlg.  postea  dicit,  Hie— 6  '  Dixit  hie] 


484  INCERTI    AUCTORIS 

niag;is  magisque  pra^sentibus  multis  clamavit.  Frivolus 
hie  quidem  jam  ^  et  illiberalis  est  sermo.  Non  enira 
adeptus  9  est  id,  quod  habet  attenuata  figura,  puris  verbis 
et  electis  compositam  '°  orationem.  Omne  "  genus  ora- 
tionis,  et  grave,  et  mediocre,  et  attenuatum,  dignitate  af- 
ficiunt '^  exornationes,  de  quibus  post  loquemur :  quae  si 
raras  disppnentur,"  §  distinclam,'^  sicuti  coloribus ;  si  cre- 
brae  ^"^  collocabuntur,  oblitam  reddent'^  orationem.  Sed  "^ 
figurara  in  dicendo  commutari '^'^  oportet,  ut  gravem  medi- 
ocris,  mediocrem  excipiat'^  attenuata.  Deindc  identidem 
commutentur,  ut  facile '9  satietas  varietate  ^°  vitetur. 

XII.  17.  Quoniam,  quibus  in  generibus  elocutio  versari 
debeat,  dictum  est,  videamus  nunc,  quas  res  debeat  habere 
elocutio  commoda  et  perfecta.  Quas  maxime  admoduni 
oratori '  accomraodata  est,  tres  res  in  se  '^  debet  habere ; 

»■  Convenientem. 

Elf.  dicit  liic'  Grapv.  In  A  dicit  hec.  Vulg.  dicil  hie. — 7  '  Post  ilk cnvv.  fe- 
cit] Ed.  iNIed.  postea.  In  nullo  nee  Ms.  nee  ed.  est  liu'c ;  quod  bene  delevit 
Grsevms'.'  Oitd.  A  G  L  if*!  Tiir.  omittimt  liuic,  quod  Oiell.  iincis  inclnsit. 
Vid.  Nott.  Vair. — 8  A  hec  quidem.  In  A  G  i|/  jam  non  legitur.— 9  Caiuh. 
Ms.  non  lialjet  adeptus. — 10  A  lectis,  et  i|/  cvntinatam  orationem. — 11  Omne  ia 
A  dee.st,  spatio  relicto. — 12  '  E<  grave,  et  mediocre,  et  attenuatum  dignitate 
afficiunf]  Maigo  Cratand.  et  gravem  et  mediocrem,  et  atlentam  dignitatem  fffi- 
ciunt.  In  Krl'.  et  Cancli.  est  dignitate  ejficiunt:  sed  alii  slant  a  vtilgatis.' 
Grav.  In  A  et  gravem,  et  mediocrem,  el  altenuatam  dignitatem.  '  Voss.  2.  3. 
Leid.  1.3.4.  dignitatem:  in  quo  gravem  et  mediocrem  et  adteiiuatam.  In  Leid, 
1.  eiiani  gravem  et  mediocrem  et  adtenuatam.'  Ond,  In  G  »(/  efficiunt.  Vnlg. 
ut  Ern. — 13  '^Sirarce]  Edd.  non  niillae  si  jara.'  Giaev.  Leid.  2.  raro.  Leid. 
1.  disponantur :  G  disponunlur. — 14  Voss.  3.  Leid.  2.  crebro. — 15  G  R  i^i  Tur. 
sex  Mss.  Ond.  et  edd.  yv.  obliquam:  Voss.  2.  oblicam.  Dein  vulg.  reddunt : 
Tnr.  ed.  1474.  Lamb.  Em.  Scliiitz.  Wetzel,  el  OieW.  reddent.  Vid.  Nott, 
Vair. — 16  A  Si  fig. — 17  A  G  t//  et  Tni.  commutare. — 18  Al.  recipiat,  teste 
Greevio. — 19  Vox  facile  spuria  videbatnr  Ernesiio. — 20  Leid.  4.  et  Diiisb. 
non  habent  varietate. 

Cap.  xm.  1  '  Maxime  admodum  oratori  accom.]  Sic  Leid.  4.  Deest  admo- 
dum  Leid.  3.  nt  edidit  Lambiiius.  Max.  adm,  oratoris  \oss.  I.  Leid.  1.  ed. 
Med.  max.  ad  commodum  oratoris  Voss.  2.  3.  Leid.  2.  ed.  Omnib.  Offendit 
libranos  conjunelio  vorum  maxime  admodum.  Sed  synonyuiis  aliqnan- 
do  lion  abstiniieriint  etians  brevissiini  scripioie.s.'  Oud,  Tur.  ad  modum 
oratoris:  i|/  et  ed.  Cratand.  ad  commodum  oratoris:  Junt.  et  Sehutzius  ad 
officium  oratoris:    Wetzel,  maxime  oratori.    Orell.   Ii.  1.  ut   corruplum  de- 

NOTiE 

8  QucE sir arce  disponent ur]  Quod  in  nem;  si  frequentiores, opimamet  qua- 
tabella   coloies,  illiid  idem  efficiunt      si  adipatain. 

in  oralione  exornationes.     Hse  si  la-  ''  Figuram  in  dicendo  commutnri']  Id 

rap  fuerint,  convenientem  et  distinc-  videre  est  in  orationibns  Ciceronig, 
taut  quutii  coloribus,  reddent  uratiu-     quaruni  ali)«   licet  alio  sinl  chiirac- 


RHET.    AU    C.    HERRNN.    IV.  12.  485 

elegantiam,  compositionem,  dignitatem.  Elegantia  est,  quae 
facit,  ut  unumquodque  pure  et  aperte  '  dici  videatur  :  haec 
distribuitur  in  Latinitatem  et  explanationera.  Latinitas 
est,  qua)  serrnonem  purum  conservat,  ab  orani  vitio  remo- 
tum.  Vitia  in  sermone,  quo  minus  is  Latinus  sit,*  duo 
possunt  esse;  soloecismus  et  barbarismus.  Soloecismus' 
est,  cum  in  verbis  pluribus  consequens  verbum  superiori 
non  accommodatur.5  Barbarismus''  est,  cum  verbum  ali- 
quod  vitiose  effertur.  Hxc^  qua  ratione  vitare  possimus, 
in  arte  grammatica  dilucide  dicemus.7    Explanatio  est,  qua3 


notavit.  Vulg.  nt  Ern. — 2  A  \fi  omittunt  in  se. — 3  '  Ut  unum  quodque  pure 
et  aptvle]  Sic  sciipsi  auctoritate  Mss.  et  edd.  pr.  p\o  unum  ijuid que.  Addit 
verlium  ed.  Omnib.  pure  et  per/ecte  Leid.  2.'  Oud.  L  R  if  ununiquidque ;  et 
sic  vulg.  Erf.  mmsquisque:  A  G,  Tiir.  ed.  1474.  et  seqq.  cnni  Sclmtz.  Wet- 
zel, et  Orcll.  unumquodque.  Tiiiii  G  pure  etiam  aperte. — 4  Voces  in  sermone 
al)  Erf.  absnnt.  Dein  Voss.  3.  quo  minus  sermo  illatinus  sit.  In  A  is  dee«t. — 
5  '  Cum  verb.  plur.  cons,  ^c]  Mss.  sex  et  ed.  Med.  cum  in  verb.  pi.  Veri'isime, 
sive  ul)i  pliira  veibn  sunt  posiia.  Leid.  4.  cum  verbis,  b:c.  nccommndnbilur.' 
Ond.  K  uon  habet  in  huxeverbis,  et  .sic  vnig.  Pra-positionem  reiinont  A  G 
L  ^,  '\»r.  Lamb.  Schiitz.  VVelzei.  et  Orell.  Dein  A  accommodat.  Vid.  Nott. 
Varr.— G  Voss.  3.  et  ed.  Oninib.  profertur.  Turn  G  Hoc  qua  ratione. — 7  '  Di- 
lucide discemus']  Voss.  1.2.  Leid.  I.  3.  4.  et  ed.  Omnib.  dd.  dicemus ;  quod  est 
reponendiim.'  Oud.  G  L  R  \li,  Tiir.  discemus;  et  sic  vulg.  A  dil.  dicemus. 
'  Dil.  dicemus]  Pro  vnigato  discemus,  e  Mss.  et  edd.  vett.  1474.  147.5.  Med. 
149H.  Junt.  Aid.  post  qnam  receptum  est  discemus,  ut  in  Victor.  Verbo  dis- 
cemus non  apluin  est  dilucide  ;  et  fortasse  propterea  libraiius  Ms.  Lips.  on)i- 

NOTyE 

tere  scriptse,  omnes  tamen  pro  variis  pratationem. 

paitibns  triplex  diceiidi  genus  ex-  •*  i?ar/>aris>nus]  Definitur  a  Quintil. 
pressuui  habent.  Exordia  plerumqiie  i.J).  vitium  quod  (it  in  singulis  verbis, 
mediocri,  narrationes  attenuato,  per-  ut  si  quis  Afrum  ant  Hispanuni  ora- 
oratio!ies  gravi  figura  constant.  tioni  Latinee  nonien  inserat  :  item  si 
•  Solwcismus]  Est  oratio  vitiosa,  ut  quis  in  verbo  literani  vel  syllabam 
si  quis  dixerit,  '  virtus  est  ab  onini-  adjiciat,  nintet,  detraliat.  Nomen 
bus  seqnendus  ;'  nonien  habet  a  civi-  accepit  a  peregrinis  inGreeciam  pro- 
bus  urbis  Soloruin,  qua?  urbs  in  Cili-  fectis,  qui,  cum  GriEce  loqni  cona- 
cia  a  Solone  ronditore  appellata  est.  rentnr,atqiie  voces  absurdas,ut  aiunt. 
Scilicet  liujus  incolae,  licet  Attici,  ab  fiap,  $ap,  saepe  pronnntiarent,  barba- 
Atticaj  lingu£e  venustate  ita  deflex-  ri  vocati  sinit.  Unde  viiinni  posieri 
erant,  ut  serrnonem  Atticum  Solicae  barbarisnuini  dixernnt.  Barbarismum 
linguae  vitiis  inqiiinarent.  Hinc  So-  cum  Gellins  v.  20.  dixit  se  non  inve- 
luecismus  ad  significandam  orationis  nisse  apud  Grapcos  scriptores  ido- 
pravitatem  abiit  in  proveibiun).  In-  neos,  vel  Poeticam  Aristotelis,  (pii 
geniose  nescio  quis  apud  Enstath.  in  eo  vocabulo  sa>plus  usus  est,  non  le- 
Iliad.  A.  soloecismum  interpretatnr  gerat,  vel  meinoria  lapsus  est. 
tr6otj  \6yov  ai»ciajui«',  sance  orationis  de- 


486  INCERTI    AUCTORIS 

reddit  apertani  et  dilucidara  orationem.  Ea  comparatur 
duabiis  rebus/  usitatis  verbis,  et  propriis.  Usitata  sunt  ea 
quae  versantur  in  sermone  et^  consuetudine  quotidiana ; 
propria,  quae  ejus  rei  verba  sunt,  aut  esse  possunt,  qua  de 
loqucmur.'° 

18.  Compositio  est  verborum  constructio,  quae  facit  om- 
nes  partes  orationis  asquabiliter  perpolitas."  Ea  conser- 
vabitur,'^  si  fugiemus  crebras  vocalium  concursiones,  quae 
vastam  atque  hiantem  orationem  reddunt,  ut  hoc  est:  Bac- 
CcC  aeneas"'!  amoenissimae  impendebant :  et  si  vitabimus 
ejusdem  literas  nimiam  assiduitatem :  cui  vitio  versus  hie 
erit  exemplo :  (nam  hie  nihil '+  prohibet,  in  vitiis,  alienis 
exemplis  '^  uti :)  [p.  28.] 

O  Tite,""  tute,  Tati,"^  tibi  tanta  tyranne  tulisti,' 
et  hie  '7  ejusdem  poetns  : 

Quicquam  quisquam  cuiquara  quod  conveniat,  neget :  " 


'  Fructiis  arborum  ex  are. 

'  O  Tite  Tati  tyranne,  tu  ipse  tibi  tarn  gravia  attulisti. 


sit.'  Em.  qiiein  Wetzel,  et  Orell.  sequnntur.  Sclmtz.  dicemus,  omisso  dilu- 
cide,  quod  imcis  Wetzel,  inclusit. — 8  Pro  duabus  rebus,  in  Voss.  3.  legitur  duo- 
bus  mod  is  ;  et  sic  margo  Cratandri. — 9  A  et  Erf.  serm.,  cons,  sine  copula. — 
10  A  aut  pass,  oniisso  esse.  Turn  Voss.  3.  Leid.  2.  3.  de  qua  loquemnr,  vel  loqui- 
viur. — 11  '  Comp.  est  verb.  constr.'\  Ultiniae  voces  verb,  constr.  exsiilant  a  Voss. 
1.  3.  Leid.  2.  3.  ed.  Med.  Contra  seqq.  qucB  facit  omn,  part,  oration,  desnnt 
Leid.  1.  4.  Voss.  2.  ed.  Omnili.  Alterntn  abnndat.'  Oud.  Verborum  cons<r?<c- 
<!0  in  L  qtioqiie  desiint;  el  qua;  . . .  oTalionis  \n  A  G  >//,  Tnr.  Ciat.  et  Seliutz. 
Dein  ^  /Equabiliter  perpulitas\  Leid.  4.  won  nisi  a q.  perpolita:  Leid.  3.  aquali- 
ter  perpolita:  Voss.  2.  item  et  ed.  Omnib.  perpolita.'  Oiid.  Perpolita  etiain 
A  G  4')  Tu'*  Crat.  et  Sclmtz.  Vid.  Nott.  Varr. — 12  \f/  conservabimus. — 13  if. 
Erf.  Voss.  1.  ed.  Omnib.  %it  hac  est :  A  ut  hec  est.  Dein  '  Baccce  anew  am, 
inpendebant]  Vo>s.  1.  Leid.  2.  bacce:  Leid.  4.  baca  cum  ed.  Omnib.  BaccluB 
eii.  Med.  arece  Voss.  2.  inpediebant  Voss.  1.'  Oud.  In  A  Bacchce  arece .  Vid. 
Nott.  Delpli.  tt  Varr. — 14  Duo  codd.  teste  Orellio, /toe  erit  exemplo  ;  et  Diiisb. 
nam  hue  nihil.—].')  A  exempli.  Diiisb.  non  habet  exemplis.  Vid.  Meiul.  ad  Enii. 
p.  23.5.— IG  'Erf.  O  Tite,  Tati  tute  :  Duisb.  O  Tite,  tute  tibi.'  Graev.  Deest 
Tati  Leid.  4.  Voss.  2. — 17  Pith,  et  Dnisb.  et  hoc. — 18  '  Quidquam  quisquam  cui- 
qiium  quod  conveniat]  Erf.  et  Pith.  Quidq.  quisquam  quemquam  quisque  conveniet: 
L)ul!^b.  Quicq.  quisquam  quisque  conveniat.'  Gr*v.  '  Ciirn  ed.  Omnib.  Voss.  1. 
Leid.  2.  4.  Quidq.  quisquam  quemque  quisque:  Voss.  2.  Quidq.  quisq.  quemquam 
quemque:  Voss. 3.  quisquam  quisque  quemque  quisquam  Leid.  1.  quidq.  quisq.  quem- 
quam quis:  ed.  Med.  quidq.  quisq.  quemquam..'  Oud.  '  Conveniat,  negct]  Leid. 
2. 3.  ed.  Med.  co?ii;cn(e<:  Leid.  4.  weg-f/is.'  Idem.     G  non  habet  cuiguam  guot/; 

NOT/E 

'  BacccE (cnea]  Legimt  nonnnllitac-  '"  O  Tile]  Versus  Ennianns  ex  An- 

ccc  Eoce,  id  est,  uniones  orientales.  nal.  1.  i.  Titus  Tatius  Sabinorumrex, 


RIIET.    AD    C.    HERENN.    iV.  13.  487 

et,  si  ejusdem  verbi  assiduitatem  nimiam '9  fngiemus;  ea 
est  hujusmodi :  ^°  Nam  cujus  rationis  ratio  non  extet,  ei 
rationi  ratio  non  est  lidem  habere : " '  et,  si  non  ^  utemur  con- 
tinenter  similiter  cadentibus  verbis,  iioc  mode: 

Flenlcs,"  plorantes,  lacryraantes,  obtestantes : ' 
et,  si  verborum  transjectionem  *  vitabimus,'  nisi  quae  erit 
concinna,  qua  de  re  posterius  loquemur;  quo  in  vitio  est 
Lucilius^"  assiduus,  ut  hoc  est  in  priore  libro:^ 

Has  res  ad  te  scriptas,  Luci,  misimus,  ^liJ 
Item  fugere  oportet  longam  verborum  continuationem,  quae 
et^  auditoris  aures,  et  oratoris  spiritum  la^dit.     His  vitiis 
in  compositione  vitatis,  rehquum  operis^  consuraendum  est 
in  dignitate. 

xiii.  DignitasP  est,  quae  reddit  ornatam  orationem,  va- 

"  Nam  aliquidsine  ratione  credere  non  oportet. 
'  Separando  quce  sunt  conjungenda. 


pro  quibus  verbis  in  A  legitiir,  quemquam  quemque  qxihque,  et  in  \^  quemqnam 
quisqiie.  Vulg.  lit  Ern. — IIJ  G  Et,  cjiisd.  Turn  A  nssid.  fug.  omisso  nimhun. — 
20  'Ea  est  Aj/jus/n.]  Voss.  2.  hujusm.  Leid.  2.  3.  4.  ejusm.  ed.  Med.  qua  estejusm. 
Voss.  3.  ea  est  ejusmJ"  Oiid.  Verba  ea  est  non  sunt  in  A  et  Erf. — I  Voss.  3. 
et  Pith.  fid.  adhibere. — 2  A  omittit  si  non. — 3  A  Zacr.,  commiser antes,  ohtestati- 
tes. — 4  Pith,  trajcctionem:  A  transjectione. — 5  ^  Lucilius~\  Voss.  1.  3.  liCid.  1. 
2.  3.  ed.  Med.  i'ecilius :  Voss.  2.  ed.  Omnih.  Ceiius.  Deest  nomen  una  cum 
verbis  in  vilio  est  a  Leid.  4.'  Oud.  G  L  R  >|/,  Cecilius:  Erf.  et  Pith.  Ceelius — 
6  Pilh.  in  frimo  libru. — 7  '  Has  res  ad  le  scriptas  Luci  jnisimus  ^U'\  Addii  Dnisl). 
])ro  has  res  ad  te  7nisimus  Lucili.  Scribe,  Luci  /Eli.'  Grspv.  '  Ed.  Med.  Has  ad  te 
scriptas  tibi.  Posi  ALU  additur  in  Leid.  4.  pro  has  res  ad  te  misimits  Lucili.'  Oud. 
— 8  A  qucB  aud.  sine  ct.—9  A  et  Leid.  3.  vpere  :  G  opus  cum  pnnctis  :  L,  Voss. 
1.  Leid.  1.2.  ed.  Med.  operativnis :  \f/  orationis. 

NOT;E 

jnjuriam  raptaruni  virj^inum  ulturus,  "  Lucilius]  De  quo  diximus  in  notis 

belliun     adversus    Romanos    inovit,  ad  1.  ii.  §  19.  ad  Heren. 

quod  ancipiti  Marte  triennio  gestuni,  i'  Dignitas]  Consistit  in  figuris  ver- 

iis  tandem  iegibiis  compositum  est,  ut  borum  et  sententiarimi.  Scilicet  posl- 

pari  jure  Roniidus  et  Tatius  in  Lhbe  ea  quam   res  ordine  quaeque  suo  in- 

reguarent,  Urbi  a  Roniulo  nomen  ma-  ventd?  et  dispositai  sunt,  sequitur  ut 

neret,  populus  a  Curibus  Tatii  patria  animo  recte  informentur  et  quasi  fi- 

Quirites  appellareniiir.     Tatius  post  gurentnr.     Duplex  est  autem  rerum 

quinqiieunium    per    iusidias    occisus  inventarnm  cont'ormatio :  altera  sim- 

est  Lavinii,   A.  U.'C.  13.  ante  Chr.  plox,  rudis,   et  qus  se   uitro  offert  ; 

7il.    Livius.Dionysiris,  &c.  altera  vero  est  elegans,  plena  digni- 

"  Flcntes]  Versus  hexameter  spon-  talis,  qua;  ab  ilia  vulgar!  conforma- 

daiciis.  tione    recedit,    et    figurata    dicitur. 


488 


INCERTI    AUCTORIS 


rietate  distinguens.'°  Haec  in  verborurn  et  sententiarum 
exornatiouem^  "  dividitur.  Verborum  exornatio  est,  quae 
ipsius  sermonis  insignita  contiuetur  perpolitione.'^  Sen- 
tentiarum exornatio  est,  quae  non  in  verbis,  sed  in ''  ipsis 
rebus  quandam  habet  dignitatem. '+ 

19.  Repetitio'5  est,  cum  continenter^  ab  uno  atque  eo- 
dem  verbo  in  rebus  similibus"^  et  diversis  principia  sumun- 
tur,  hoc  modo :  Vobis  istud  attribuendum  est,  vobis  gratia 
habenda,'7  vobis  res  ista  erit'^  honori.  Item,  Scipio 'i  Nu- 
mantiam"  sustulit,  Scipio  Cartliaginem  delevit,  Scipio  pa- 


y  Fi^uras. 


Semper. 


Cap.  XIII.  10  G  ornntam  locutionem  oralionetn.  Turn  idem  Ms.  varietalem  : 
L,  Voss.  1.  Leid.  2.  varietate  dislinguit. — 11  '  Hac  in  verb,  et  in  sent,  exorna- 
tiojiem']  Sic  lege  cum  Voss.  1.  3.  Leid.  1.  2.  3.  ed.  Med.  in  qua  etiam  exorna- 
tiones :  Leid.  4.  ed.  Omnib.  exornatione.  Viilgo  secundo  loco  deest  in.'  Otid. 
\  G  et  in  sent,  exornatione :  L  et  in  sent,  exornationes. — 12  La:i)b.  ed.  insignita 
yerp.  cont.  Erf.  insignitate  cnnt.  perp.  A.  insignita continet  perp. — 13  Erf.  non 
habet  przepositionein  ante  verbis,  ner  G  antt>  )psis.—  li  '  Qnnndam  linhet  dign.'\ 
Desimt  Leid.  2.  sed  p-^o  iis  exaratiir  Liher  V.'  Oiid.  Post  dignitatem  lacii- 
raiii  e«se  arhiiratiir  Ern.  et  defectiis  sijjnn  posiienint  Sciintz.  et  Wetzel. — 
15  QKDe  terborum  exornatione  Repetitio :  tp  Hie  incipit  liber  qnintns.  Repetilio. 
— \(i  Tur.  eodemque  verbo,  Dein  '  In  rebus  siiuilibus]  Forte,  in  rebus  dissimili- 
hus.'  Lamo. — 17  G  L  if/,  Tiir.  Erf.  Duisb.  Laiicli.  oiiines  Mss.  Oud.  cum  ed. 
Med.  Lamb,  et  Orell.  gr.  est  hab.    Vulg. ^r.  hub. — 18  Voss.  3.  istaresest  hon. 


NOT^ 


Com  igitur  figura  omnis  sit  exquisita 
leium  iiiventariim  conformatio,  quae 
rt-cedit  a  vulgari  cum  dignitate,  figti- 
iH  verborurn  projjiie  posita  erit,  vel 
in  translatione  (jua  iini  lei  accouimo- 
danius  alterius  irnaginein  et  ad  eani 
exprimendani  quasi  tran^ferimus,  vel 
in  lepetitione,  comi)lexione,  &c.  de 
quibus  hie  disserilur.  Fignra  a\iteni 
sententiarum  recte  defiuietiir  exqui- 
sita sententize  conformatio  a  vulga- 
ri recedens  non  sine  dignitate  et  uti- 
litate. 

'i  Scipio]  P.  scilicet  Scipio  /Emili- 
anus,  L.  Pauli,  qui  Persen  vicit,  filius. 
Hic,  ut  Vellei)  verbis  ntar,  '  vir  avi- 
lis  P.  Africani,  paternisque  L.  Pauli 
virtutrbiis  simiilimus,  omnibus  belli 
et  toga;  dotibus,  ingeniique  ac  stiidi- 
orum,    eminentissimus    seeculi    siii ; 


qui  nihil  in  vita  nisi  landandnm  aut 
fecit,  aut  dixit  ac  sensit .  .  .  semper 
inter  arma  ac  studia  versatus,  aut 
corpus  pericniis,  ant  animum  disci- 
plinis  exercuit.'  ^Edilitalem  petens 
consul  creatus  est :  Carthaginienses 
et  in  Hispaniaet  in  Africa  vaiiis  prce- 
liis  fregit.  Carlhaginem  '  invisam 
Romano  noniini,'  ut  ait  idem  Pater- 
culus, '  funditus  sustulit,  fecitqtie  suae 
virtutis  nionumenlum,  quod  fuerat 
avi  ejus  clementiap.  Numantiam  item 
excisam  tequavit  solo  .  .  .  Post  duos 
consulatus  duosque  triumphos,  mane 
in  lectulo  I'eperius  est  mortuus,  ita , 
ut  quapdam  elisarum  faucinm  in  cer- 
vice  reperirentur,  notje,'  A.  U.  C. 
G25.  ante  Chr.  129. 

'  Numantiam]  Numantia  urbs  His- 
paniae  Tarraconensis  post  longam  a 


RMET.    M)    C.    HERENN.    IV.  13.  489 

cem  peperit,  Scipio  civitatem  servavit.  Item,  Tu  in  fonim 
prodire,  tu  hicem  conspicere,  tu  in  horum  conspectum  '9 
venire  conaris?  audes  verbum  facere?"  audes  quicquara 
ab  istis  petere?  ^°  audes  supplicium  deprecari?  Quid  est, 
quod  possis  defendere?  quid  est,  quod  audeas  postulate?' 
quid  est,  quod  tibi  putes  concedi^  oportere?  Nonjusju- 
randum  reliquisti?  non '  araicos  prodidisti?  non  parenti 
inanus  intulisfi?*^  non  denique  in  omni  dedecore  voluta- 
tus^  es?  Ha3C  exornatio,  cum  raultum  venustatis  habet, 
turn  gravitatis  et  acrimoniae  plurimum.  Quare  videtur  esse 
adhibenda  et  ad  ornandam  et  ad  exaugendara*^  orationem. 

Conversio  est,  per  quam  non,  ut  ante,''  primum  repetimus 
verbum,  sed  ad  postremum  continenter  revertimur,^  hoc 
mode:  Poenos  populus  Romanus  justitia  vicit,  armis  vicit, 
liberalitate  vicit.  Item,  Ex  quo  tempore  concordiade  civi- 
tate  sublata  est,  libertas  sublata  est,  fides  sublata  est,  ami- 
citia  sublata  est,  respublica  sublata  est.^     Item,  C.  Laelius' 

"  Loqui.  *  Nonru  patrem  percussisti  ? 


— 19  G  conspect'i, — 20  Pith,  audes  quicq.  pet. — 1  Poscere  Gryph.  B.  Verba 
quid  est  quod  (tudi'is  post,  non  sunt  in  A,  Lfid.  3.  4.  et  Dnisb. — 2  '  Concedi] 
An  concredi?'  Oieli.  In  E\f.  concedi  putes. — 3  '  Non  jusj.  cnntemsisti]  Ita  di- 
serteexaratnniinveni  ill  Voss.3.  Leid.  2.  eted.  Med.  In  ceteris  reliquisti.  Vid. 
Graev.  Leid.  2.  et  in  seqq.  Leid.  3.  ntim,  S{c.'  Ond.  '  Contenipsisli,  qumn  ag- 
noscit  lectionem  Lamb,  legitiir  in  uno  Gryph.  A.  Ceteri,  nl  vnlgali,  liabent 
reliquisti.'  Brnt.  L,  Gra>v.-Biirin.  et  Schiitz.  contempsisti.  Vuljr.  reliquisti. 
Hie  et  ill  tribns  seqq.  locis  pro  won,  A  L  habent  vuin. — 4  Pro  parenti,  in  A 
patrem  lejjitiir;  et  pro  intulisti,  in  G  injccisti. — .5  A  el  tres  Mss.  Oiid.  volupiU' 
tus. — 6  Verba  et  ad  ornandam  in  A  desiint.  G  R  et  Lamb,  et  ad  exornandnm. 
Dein  '  Et  ad  au^endani]  Voss.  3.  etexaug.  Leid.  3.  ed.  Med.  et  ad  exui:^geran- 
dam.  Sed  cet*-!!  Mss.  qninqiie  et  ed.  Omnib.  prapbi'iit  et  ad  exaug.  Verissi- 
me.'  Oud.  '  Exaus;endam  habent  tria  Mss.  exemplaria,  a  (piibiis  stat  rum 
Leonie.  turn  pusirema  Lamb,  editio.'  Brut.  Tiir.  et  ud  exaggerandam:  A  G 
i//  it  exaug.  L  R  et  ad  exaug.  et  sic  Schntz  Wetzel,  ft  Orel!.  '  Et  ad  exaug.] 
Recepi  pro  simplici  augendain  ex  Mss.  pliiribiis  et  odd.  1475.  Med.  1498. 
Jiint.  Verbum  eiiam  c.  24.  occiirrit.'  Em.  Griit.  Oiiv.  Grjfv.-Barm.  et 
Laii.  et  ad  aug.  Vid.  Nott.  Varr.— 7  '  Ut  ante]  Di.rimus  addit  Voss.  3.'  Oud. 
— S  G  recertimus. — 9  Verba  libertas  sublata  est  non  Mint  in  Leid.  3.  et  ed. 
Omnib.  nee  fides  sublata  est  in  A  R  4',  neqne  amicitia  sublata  est  in  A  ^.   Voces 

SOTIE 

Romanis   obsidionem   ilhi'stri   civiiim      vix  leiica  disfans. 

desperatione  ac  niina  nobilis.   Locus  ^  C.  LcpUus]  De  quo  Tnllius  in  lib. 

ubi    sita   fnit  nunc  pagiis  est,  teste      de  Clar.  Orat.  §  82.  &c. 

Morali,  dictus  Garratj,  ab  urbe  Soria 


490  INCERTI    AUCTORIS 

homo  navus'°  erat,  ingeniosus  erat,  doctus  erat,"  bonis 
viris  ct  studiosis'^  amicus  erat :  ergo  in  civitate  primus  erat. 
-  Item,  Nam  cum  istos," '  ut  absolvant  te,  rogas,  ut  pejerent/* 
rogas ;  ut  existimationem  '^  negligant,  rogas ;  ut  leges  po- 
puli  Romani  tuae  libidini  "^  largiantur,  rogas. 

XIV.  20.  Complexio  est,  quae  utramque  complectitur 
exornationem,  et  banc,  et  '^  quam  ante  exposuimus,  ut  et 
repetatur  idem  primum  '^  verbum  saspius,  et  crebro  ad  idem 
postremum  revertamur/9  hoc  modo  : '  Qui  sunt,  qui  foedera 
seepe  ruperunt?  ^°  Carthaginienses.  Qui  sunt,  qui  crudele 
bellura  in  Italia  gesserunt?  Carthaginienses.  Qui  sunt, 
qui  Italiam  deformaverunt?  Carthaginienses.'  Qui  sunt, 
qui   sibi   postulant  *  ignosci  ?      Carthaginienses.      Videte 


fides  suhl.  est,  amic.  suhl.  est  desunt  in  Voss.  2.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  et  respub. 
subl.  est  in  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  ed.  Med. — 10  Pro  C.  Latins,  A  liabet  Corl/et- 
lus.  '  C.  Laliusl  Leid.  1.  Voss.  2.  Cornelius:  Leid.  3.  Corbellius :  Leid.  4. 
Gojus  Lelius  Cornelius.  In  Mss.  omn.  et  edd.  pr.  est  novus.'  Oud.  A'orus 
quoqiie  G  il*  et  Gra-v.  Burin.  Vid.  Nott.  Varr. — 11  A  non  hahel  ingeniosus 
erat.  '  Ingeniosus  erat]  Desnnt  Voss.  1.  In  Leid.  Iifec  et  seqq.  usque  ad 
Ergo  in  non  comparent.'  Oud.  Dein  pro  doctus  erat,  in  A  legitur  docerat. — 
12  A  et  alii  Mss.  studiis.,  Vid.  Nott.  Varr. — 13  A  G  L  R  i|/  in  hac  civ.  Tur. 
Iiac  in  civ.  Pith,  in  civ.  amicus  erat.  Turn  '  Namcum  istos]  Desnnt  nam  cum  ed. 
Omnib.  cum  istos  non  exstant  in  Voss.  3.  N.  cum  custos  Leid.  2.'  Oud.  Cum 
non  est  in  A. — 14  Lpid.  2.  4.  ut  perjurent:  A  ut  percerent, — 15  i//  ut  res  exist. 
— 16  A  Rom.  vix  libid. 

Cap.  XIV.  17  X  exorn.,  hanc  et  quam:  Voss.  1.  et  hanc  et  illam,  quam. — 
18  '  Utet  repetatur]  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  3.  edd.  pr.  et  ut  rep.  deest  et  Leid.  1. 
Voss.  2.  ut  cum  rep.  Leid.  4.'  Oud.  '  Idem  primum  verbum  scppius]  Primum 
deest  Voss.  2.  3.  Leid.  2.  3.  4.  edd.  pr.  superius  ed.  Med.'  Oud.  Erf.  ut  re- 
fietatum  idem  verbum  scepius:  Pith,  ut  et  repetatur  idem  verbum  sapius  :  Diiisb. 
ut  cum  repetatur  idem  verbum  sapius.  Vox  primum  in  A  deest.  Viilg.  ut  Ern. 
— 19  '  Ad  idem  postremum  reverlamur]  Leid.  3.  ad  idem  verbum  postremo.  Cete- 
riini  sobis  Leid.  2.dat  7'ei-er/u»i«r;  reiiqni  Mss.  etedd.  pr.  revertatur,  ut  subin- 
teliicatiir  '  verbum.' '  Oud.  In  A  G  et  ad  idem;  v|/  id  postremo  ;  'Viir.  idem 
postremo ;  et  A  G  revertatur.  Vulg.  ut  Ern.- — 20  A  rumpcre  :  L,  Voss.  1.  Leid. 
2.  ed.  Med.  reliquerunt. —  1  '  Crudele  bellum  in  Italia  gesserunt]  Abest  crudele 
a  Voss.  2.  in  Italia  non  comparent  in  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  4.  Immo  ciincta  a 
qui  sunt  iistjue  ad  gesserunt?  Karthag.  non  habent  Leid.  1.  et  ed.  Med.  Ce- 
terum  in  iMss.  pleriscpie  et  edd.  pr.  est  Carthaginenses.'  Oud.  '  In  Italia] 
Duze  hae  voces  in  Mss.  non  exstant.'  Brut.  Erf.  et  Duisb.  crudele  bell.  gess. 
Piiii.  crud.  bell,  sape  gess.  In  i^  crude  bell,  gessere.  Verba  in  Italia  absunt  ab 
A  L  R  ;  et  Qui  sunt,  qui  Hal.  def.  ?  Carth.  ab  A. — 2  A  qui  postulent :  Erf.  Leid. 

NOTiE 
'  Hoc  modo]  Complexionis   exem-     jorem  popiili  partem  suffragiis  priva- 
pluiu  apud  Oic.  habes  de  Lege  Agrar.     vit  r  Rnllus.  Quis  comitiis   prarfuit? 
•  Quii  legem  tulitr'  Rullus.  Quis  ma-      idem  RuUus.' 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.  14.  491 

ergo,  quid  conveniat  eos  impetrare.'  Item,  Quern  senatus 
damnarit,'^  quern  populus  Romanus  damnarit,  quem  om- 
nium existimatio  damnarit,  eum  vos  sententiis  vestris  ab- 
solvetis  ?  ^ 

Traductio  est,  quae  facit,  ut,  cum*^  idem  verbum  crebrius 
ponatur,  non  modo  non  ofl'endat  animum,7  sed  etiara  con- 
cinniorem  orationem  ^  reddat,  hoc  pacto  : "  Qui  nihil  habet 
in  vita  jucundius^  vita,  is  cum  virtute  vitam  non  potest 
colere/'°  Item,  Eum  tu  "  hominem  appellas,  qui  si  fu- 
isset  homo,  nunquam  tarn  crudeliter  vitam  hominis  petiis- 
set?'^  At  erat  inimicus:  ergo  inimicum  sic  ulcisci  voluit, 
ut  ipse  sibi  reperiretur  inimicus?  Item,  Divitias  sine  divi- 
tum  esse:''  tu  virtutem  praefer  divitiis:''  nam  si  voles  "^ 
divitias  cum  virtute  comparare,  vix  satis  idoneas  tibi  '^  vi- 
debuntur  divitiae,  quae  virtutis  pedisequae^  sint.  21.  Ex 
eodem  genere  exornationis  est,  cum  idem  verbum  modo  po- 
nitur  in  hac,  modo  in  altera  re,'^  hoc  modo:  Cur  earn  rem 
tam  studiose  curas,  quae  multas  tibi  dabit  curas  ?  '^  Item, 
Amari  jucundum  est,'^  si  curetur,  ne  quid  insit  amari.  Item, 

'  Transigere.  ^  Patere  divites  possidere.  '  Famulce. 


1.  Voss.  3.  qui  sibi  postulent. — 3  '  Quid  conv.  eos  imp,"]  Qnidani  liber  Ms.  La- 
bet  quam  conv.  eos  veniam  imp.'  Lamb.  '  Erf.  quum  conv.'  Graev.  Voss.  1.  3. 
Leid.  1.  2.  3.  ed.  Med.  quam  conv.  Recte.'  Oud.  Quam  conv.  quoqiie  Tar.  et 
ed.  Med.  i498.  ac  Orell,  Viilg.  quid  conv. — 4  A  sen.  datnnavit. — ^5  A  et  tres 
Mss.  Oud.  absolcitis. — 6  A  G  L,  Erf.  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  uti  cum. — 7  Duo 
codices,  teste  Orellio,  omittum  non  modo.  Vid.  Nott.  Varr.  Dein  A  won 
ostendat  an, — 8  Orationem  non  est  in  A. — 9  Erf.  jocundius. — 10  Lamb.  e<l. 
colere  non  potest. — 11  Ed.  Omnib.  Hunc  lu  horn.  G  L,  Erf.  Dnisb.  onines 
Mss.  Oud.  et  ed.  Med.  carent  rep  tu. — 12  '  Numquam,  Ifc.  vitam  petisset]  Sic 
cum  ed.  Oranib.  exhibent  Mss.  omnes,  non  petiisset.  Voss.  3.  nequam,  fortasse 
pro  nequaquam.'  Ond.  In  Tur.  hominis  vitam. — 13  A  Div.  sui  divitis  esse;  et 
\erha  tu  virt.  praj.  div.  non  sunt  in  eodem  Ms.  '  Tu  vera  virtutem,  Sfc]  Op- 
time  ed.  Med.  non  agnoscit  voculam  vero.  Vid.  Gronov,  Mox  sunt  in  Mss. 
trjbus.'  Oud.  Vulg.  /«  vero  virt.  et  sic  A  G  L  R  >|/et  Tur.  Ern.  delevit  vero, 
anctore  ed.  Med.  1498.  et  enm  seqmintur  Schntz.  Wetzel,  et  Orell. — 
14  Canch.  si  voles  div.  A  si  nolles  div. — 15  Al.  teste  Grapvio,  satis  idon,  vid. 
— IG  \o&s.  d.  in  alteram  rem :  X  in  altera  significatione. — 17  Pith,  multas  tibi 
curas  dabit:  Caucli.  tibi  dabit  curas  absque  jnultas.  Vox  tibi  in  G  deest. — 
18  '  Amari  jucundum  sit]  Mss.  omnes  et  add.  pr.  nam  aman.     In  Leid.  4. 

NOTiE 

"  Hoc  pacto]  Ad  traductionem  per-  fieret,  respondit;  Si  aut  qui  sapiunt, 
tinet  dictum  illud  Platonis,  qui  inter-  iniperare  ;  aut  qui  iniperant,  sapere 
rogalus   quomodo   respubiica    beata     discant. 


492  INCERTI    AUUTORiS 

Veniam  ad  vos,  si  mihi  senatus  det  veniam.'9  in  his  qua- 
tuor  generibus  exornationum,  quae  adhuc  propositae  sunt, 
non  inopia  verborum  lit,  ut  ad  idem  verbum  redeatur  sae- 
pius  ;  *°  sed  inest  festivitas  quaedam,'  quae  facilius  auribus 
dijudicari,  quam  verbis  demonstrari  potest. 

XV.  Contentio^''  est,  cutn  ex  contrariis  verbis  aut  rebus* 
oratio  conficitur,  hoc  pacto :  Habet  assentatio  ^  jucunda 
principia,  eadem  exitus  amarissimos  afl'ert.  Item,  Inimicis 
te  placabilem,  amicis  inexorabilem^^  praebes?  Item,  In  otio 
tnmultuaris,  in  tumultu  es^  otiosus?  in  re  frigidissima  ^ 
cales,  in  ferventissima  friges?  7  Tacito  cum  opus  est,^ 
clamas;  ubi  loqui  couvenit,9  obrautescis ?     Adas?  abesse 

f  Antithesis. 

amare.  Voss.  3.  Leid.  tres  et  edd.  pr.  joe.  est :  Leid.  4.  joe.  fit.'  Oud.  Nam 
umari  qiioqiie  G  L  ;}/,  Tiir.  et  Orell.  Al.  amari,  sine  nain.  Turn  A  G,  Grut. 
Oliv.  Grffiv.-Biirm.  et  Lall.  juc.  sit.  L  U  if,  Tur.  Lamb.  Sehiitz.  Wetzel,  et 
OreW.juc.  sit.  Vid.  Nolt.  Varr. — 19  Mar<^o  Cratand. iloiiet veniam.— 20  Pith. 
po  si  tec  sunt :  Erf.  proposila  sunt.  Deiii  verborum  dfest  ab  Voss.  3.  c^  fit  ab 
Pitli.  Porro  A  ut  idem,  sine  prsepositione.  Lamb,  solus  sunt,  fit,  ut  ad  idem 
verbum  non  inopia  verhorum  redeutur.  13eniqiie  in  Leiii.  4.  el  Dni>b.  non  legi- 
tnr  scepius. — 1  '  Incst  festicilds  quadam^  In  niillo  Sfripio  leperi  istiid  quttdam.' 
Gionov.  '  Erf.  et  al.  Mss.  inest  ftst.,  qtite :  Diiisb.  inest facilitas  queedam,  quce.* 
Graev.  '  Festivitas']  Iia  leg.  auctoriiate  Mss.  oiiininm,  et  edd.  pr.  male  adsu- 
ernnt  quadam.  Leid.  4.  facilitas.'  Oiid.  '  Quadum  in  Gryph.  tribns  ex- 
empt, abest.'  Brut.  AG  L  R  Tur.  oniitttmt  quadam;  quam  vocem  Oiell. 
inclusit. 

Cap.  XV.  2  ^  Content io  est,  Sfc.]  Leid.  2.  Cont.  gravis  est.  Ed.  Med.  ^m^e. 
Deest  prieposilio  Voss.  3.  Voces  verbis  ant  absunt  Mss.  omnibus  et  ed.  Med. 
aut  rebus  desnnt  ed.  Omnib.'  Oud.  '  Cum  ex  contrariis  rebus  oratio  conficitur 
tres  Grypbii  libti.  Cum  ex  contrariis  verbis,  anti(pM  editio  Leoiiic.  Aldi, 
Victor.  Lanibinus  utramque  lectionem  complexns  unam  efficit,  cum  ex 
contr.  verliis,  aut  rebus.  Neiiira  certe  vox  salva  lege  praecepiionis  potest  de- 
siderari.'  Brut.  '  Erf.  et  alii  Mss.  et  qnidam  ediii,  ex  contr.  rebus.'  Gra!V. 
Voces  verbis  aut  in  A  G  L  i//  desnnt. — 3  ^  et  ed.  Omnib.  hoc  modo.  Turn  in 
A  Habet  ussentio  juc. — 4  '  A7nicis  inexorabilem]  Duo  libri  Mss.  liabent  amicis 
iniplacubilem.'  Lan)b.  Voss.  1.  held. '2.  am.  inplacubilem.  Te  rep<^tunt  Voss. 
3.  Leid.  3. — 5  ^  In  turn,  solus  es  otiosus]  Abest  ab  Erf.  solus.  Duisb.  in  turn, 
soles  esse  otiosus:  non  male  qiiidem,  sed  rotundi(»r  est  Erfnrteiisis  scriptura, 
et  oppositio  vennstior,  si  solus  deleatur.'  Grccv.  '  Leid.  3.  caret  t^  in.  Idem 
cum  Leid.  1.  et  4.  non  agnos<iint  solus.  Bene.'  Oud.  L  R  solus  es  otiosus;  et 
sic  edd.  ante  Ern.  Es  oliosus,  sine  solus,  A  G  i^,  Tur.  Scliutz.  Wetzel,  et 
Orell. — G  Voss.  3.  In  re  frif^ida. — 7  Ms.  Medic.  frif;escis.—  S  Ed.  Omnib. 
Tacere  cum  op,  est:  Leid.  4.  Cito  cum  non  est  op.  A  if/  Cito  cum  non  op.  est. — 
9  '  Ubi  loqui  conv.]  Erf.  cutn  tibi  loqui  conv.    Duisb.  ubi  loqui  obvenit :    al.  cum 

NOT/E 

"  Contentio]  Quam  antitbesin  alii,      166.  cum  contraria  contrariis  oppo- 
vocat  scriptor   Hercnnianiis  conten-      niintur. 
tioDem.     Fit,  ut  ait  Cic.  in  Orat.  § 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.    15.  493 

vis:  abes?  reverti  ciipis.  In  pace  bellum  quaeritas  ;  in 
bello  pacem  desidcras  ?  In  concione  '°  de  virtute  loqueris  ; 
in  prajlio  prae  ignavia"  tubae  sonitum  perfcrre  non  potes?'* 
Hoc  genere  si  distinguemus  orationem,  et  ornati  et  graves 
poteriraus  esse. 

22.  Exclamation  est,  quae  conficit  significationera  dolo- 
ris,  aut  indignationis  alicujus,  per '^  hominis,  aut  urbis,  ant 
loci,  aut  rei  cujuspiam  compellationem,''^  hoc  modo :  Te 
nunc  alloquor,  AiVicane,'^''  cujus  mortui  quoque'^  nomen 
splendori  ac  decori'7  est  civitati.  Tui  clarissimi '^  nepotes 
suo  sanguine  aluerunt  '9  inimicorura  crudelitatera.  Item,  O 
perfidiosae  Fregellas,^""  quani  facile  scelere  vestro  conta- 
buistis ! '  ut,  cujus  nitor  urbis  Italiam  nuper  illustravit,  [p. 
29.]  ejus  nunc  vix  fundamentorum  reliquiae  maneant.*  Item, 


loqiii  conv.'  Gritv.  AG*/',  Leid.  1.  3.  Voss.  I.  cuni  tihi  loqui  conv.  Leid.  4. 
cum  tibi  Inqui  obvenit :  Vu^s.  2,  tibi  loqui  ciiin  conv.  Vnlg.  ut  Ern. — 10  Pro  In 
concione,  A  liabet  7nem  cum  spatio. — 11  '  Prte  ignavia]  Al.  per  ignaviam.  Sed 
pr<B  ignavia  asseiit  Erf.'  Grav. — 12  }f/ ferre.  Dein  ^  Potcs]  Male  istas  sen- 
tentias  interrogative  legit  Ern.'  Orell. — 13  Pra?positio  ante  hominis  non  est 
in  Erf. — 14  Pith,  appellaiiunem. — 15  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  4.  o  Africane. — 16  A 
queque. — 17  A  L  splenii.  aut  dec.  Ai.  teste  Grsevio  splend.  ac  dedecori. — 18  Al. 
teste  GrEevio,  carissimi ;  et  sic  i|/. — 19  ^Aluerunt]  Sic  Erf.  Caiicli.  et  non- 
niilii  alii  Mss.  sed  edd.  piereeqiie,  abluernnt.'  Grs-v.  Abluertnit  Voss.  1. 
Leid.  1.  2.  ed.  Oninib.  alluerunt  Voss.  2.  nluer  A. — 20  '  O  per/.  Freg-I  O 
abest  al)  Erf,  et  Diiisb.'  Grav.  '  Abest  o  a  Leid.  3.  4.  ed.  Med.  Mss.  qmdam 
Frag.'  Olid.  In  A  G  L  o  deest ;  et  pro  Uregellce,  in  A  legitnr  Frag,  in  ^ 
Flag, — 1  A  nostra  concaluistis. — 2  A,  Voss.  2.  Canch.  et  Lamb.  ed.  rewiane- 

NOT/E 

y  Exclamatio']    Exciamationein  liic  nam  aliam  convertitur,  qnam  institii- 

Ciim  apostrophe  confundit  ac  perniis-  ta  oratio  videatnr  postnlarc.     Sic  in 

cet  Corniticins,  qnas  alii  rectius  di-  Milon.  §  101.  apostrophe  adhibetur : 

stingnunt.     Exclamatio    projirie  est  '  Vo.«,  vos  appello,  fortissimi  viri,  qui 

oratio,   in   qua    interjectio   expressa  ninltnm  pio  rep.  sanguineni  effudis- 

aut  intellecia  vehementem  aninii  af-  lis:  vos  in  viri  et  in  civis  invicti  ap- 

fectum  indicatjideoque  ad  significan-  pello    perictilo,   centuriones,  vosque 

dam  rei  graviiatem  vox  contendi  de-  niilites  :  vohis  non  modo  inspectanti- 

bet.     Ut   in  illo    Philipp.    ii.   §   64.  bus,  sed  etiam  armatis  et  hnicjudi- 

'  Hasta  posita  pro  Epde  Jovis  Statoris,  cio   prssidentibus,  ha?c  tanta  virtus 

bona,  (uiiserum  me!  consumtis  enim  ex  bac  urhe  expelletiir,  exterininabi- 

lacrymis,  tamcn  intixus  aninio  ha?ret  tur,  ejicietur  ?' 

dolor,)  bona,    inquam,  Cn.  Pompeii  '  AJ'ricune]  Vide  uotas   superiores 

Magni,    voci    acerbissimis    subjecta  in  ^  19.  bnjus  lib. 
praeconis.'   Apostrophe  tum  Ht,  cum  *  Fregella]  Quapnam   sit   urbs  in- 

sermo  ad  personam  vel  quasi  perso-  telliges  ex  notis  sup.  in  ^  13. 


494  INCERTI    AUCTORIS 

Bonornm  insidiatores  latrocinio  vitam  innocentissimi  cu- 
jusque'  petistis  :  tantaninc  ex  iniquitate  jiidiciorura  vestris 
calumniis  assumitis''^  t'acultatem  !  Hac  exclaraatione  si  loco 
utemur,  raro,  et  ^  cum  rei  raagnitndo  postulare  videbitur ; 
ad  quam  ^  volemus  indignationem  aoimum  auditoris  addu- 
cemus. 

Interrogatio ''  non  oranis  gravis  est,  neque  concinna,  sed 
haec,  quae,  cum  enumerata  sunt  ea  quae  obsunt7  causae  ad- 
versaviorum,  confirmat  superiorem  ^  orationem,  hoc  pacto  : 
Cum  igitur  haec  omnia  faceres,  diceres,9  adrainistrares, 
utrum  animos  sociorum  ab  republica  removebas,  et  alie- 
nabas, an  non?  '°  et,  utrum  aliquem  exornari"  oportuit,  qui 
ista  prohiberet,  ac  '*  fieri  non  sineret,  an  non? 

XVI.  23.  Ratiocinatio  *=  est,  per  quam  ipsi''  a  nobis  ra- 
tionem  poscimus,  quare  quidque  dicamus,  et  crebro  nosmet 
a  nobis  petimus  uniuscujusque  propositionis  explanationem. 


(int. —  3  'Elf.  viam,  efP'wh.  cujusque  innoc. — 4  A,  Leid.  3.  4.  et  Diii.-b.  calum- 
niatoribus:  L  R,  Ms.  Cort.  Voss.  1.  3.  Leid.  1.  2.  etl.  1474.  e«l.  .Med.  ac 
Lamb,  assum.sistis.- — 5  '  Et  rarol  Copula  deest  Voss.  2.  3.  Leid.  2.  3.  4.  ac  raro 
ed.  Med.'  Oud.  A  L,  Tiir.  Scliiitz.  Wetzel,  et  Oiell.  non  liabent  <•«.  Vulg. 
et  raro.  Vid.  Nott.  Varr. — G  L  videlur,  et  A  aliquam  vol. — 7  Tiir.  ohsint. — 
8  ViiU.  cniif.  et  sup. — 9  G  Quntii  hac  ergo.  Turn  '  Diceres,  faceres]  Sic  Eif. 
sed  edd.  fac,  die'  Graev,  Deest  diceres  a  Leid.  1. — 10  '  Utrum  an.  soc.  a 
rep.  remov.  et  alien,  an  non]  Hfec  verba  nee  in  Erf.  nee  in  DuisI).  leguntnr, 
vitio  librariornm  propter  verhnni  utrum  bis  positum.'  Grcev.  '  Exsiiiant  h 
Leid.  1.  a  ni.  pr.  item  Leid.  2.'  Oud.  In  A  legitiir  utrum  an.  aliquorum  a  re 
pnbl.  alien.?  Et,  utrum,  Sfc.  Vro  remorehas,  Voss.  3.  morebas  ;  et  pro  a/ie//a- 
(>us,  L  \f/,  Seiiutz.  et  Orell.  abalienabas.  '  Alienabas]  Voss.  I.  3.  Leid.  2.  3. 
ahnlienabas  :  bene.'  Oudendorp.—W  '  Utrumne  aliq.  exornari]  Mss.  oiiiti.  et 
edd.  pr.  utrum  :  bene.  Turn  exorari  Mss.  tres,  cum  ed<).  pr.  exorturi  f.eid. 
1.  4.  Omnia  usque  ad  fineni  capitis  desunt  Leid.  2.'  Oudeudurp,  Griit. 
et  Graev. -Bnrm.  Utrumne  aliquem.  In  \f/  non  legitur  aliquem.  Fro  exor- 
nari, R  liabet  exorari,  et  '  vel  exorturi'  sup.  lin.  Tur.  et  Orel),  exhortari. 
Vulg.  ut  Ern.  Vid.  Nott.  Varr. — 12  ^  Qui  ista  proh.,  ac  fieri]  Mss.  (juatuor 
<]ui  ista  et  proli.  Voss,  3.  Leid.  3.  qui  istcec  proh.  Bene.  Voss,  1.2.  el  fieri.' 
Gnd.     M>.  Medic,  qui  ista  nut  proh.     A  G  et  Duisb.  qui  ista  et  proh. 

Cap.  XVI,     13  '  Nos  ipsi]  Erf.  ipsi.'  Gnev.     R  et  Lamb,  nos  ipsi.    Viiig. 

NOTiE 

*"  Interrogatio]    Quam    acriter    ea  rationeni  reddimus ;  affertqiie  exeni» 

iititur  ad  comniovendos  in   Verrem  pliwii    illiid    Cir.    pro  Tull.  '  Si  qiiis 

judices  lib.  III.  ^  208.  occiderit    furem,   injuria    occiderit : 

•^  Ratiucinatio]  Apophasin  sive  a>ti-  quamobrem  f    quia    jus    constif.itnm 

ologiam    appellat  Julius    Kufiuianus,  nullum  est  :   quid  si  se  telo  defende- 

elegans  schema,  ubi  quasi  alio  inter-  liti'  non  injuria  :  quid  ita  r  quia  con- 

rogante  nobis  ipsis  rcspondemus  et  stitiitum  est.' 


RIIET.    AD    C.    HERENN.    IV.    16.  495 

Ea  est  hujusmodi :  Majores  nostri  si  quam  unius  peccati 
mulierem  damnabant,  simplici  judicio  multorum  rnalefici- 
orum  convictam '+  putabant,  quo  pacto  ?  quoniam,  quam 
impudicam  judicarant,  cam  venelicii  quoque  damnatam  '^ 
existimabant.  Quid  ita?  '^  quia  neces.se  est,  earn,  quae 
suum  corpus  addixerit  turpissimae  cupiditati,  timere  per- 
multos.'7  Quos  istos?  virum,  parentes,'^  ceteros,  ad  quos 
videt  sui  dedecoris  '9  infamiam  pertinere.  Quid  postea  ? 
quos  tantopere  tiraeat,  eos  necesse  est/°  ut,  quoquo  modo 
possit,  veneficio  petal.  Cur?  quia  nulla  potest'  honesta 
ratio  retinere  earn/  quam  magnitudo  peccati  facit  timi- 
dam,  intemperantia  audacem,'  natura  muliebris  inconside- 
ratam.*  Quid  vcneficii  damnatam?  quid?^  putabant  im- 
pudicam quoque  necessario.  Quare?  quia  nulla  facilius 
ad  id  maleficium^  causa,  quam  turpis  amor  et  interaperans 
libido  commovere  potuit :  cujus  raulieris  animus  7  esset 
corruptus,  ejus  corpus  castum  esse^  non  putaverunt.  Quid 
in  viris?  idemne  observabant? ^  minime.     Quid  ita?  quia 


nos  oniittitiir. — 14  Pith,  conoinctam. — 15  Quoniam  non  est  in  A,  Voss.  3.  Leid. 
3.  Dein  A  impudica  ;  G  pev  impudicam:  G  rp  judicubunt ;  et  sic  al.  teste 
Graevio.  Porro  G  non  liabet  earn;  et  in  Erf.  Voss.  1.  Leid.  2.  veneficam: 
Leid.  I.  veneficio.  Pro  damnatam,  in  A  \p  Ipjritnr  Jamnata,  et  in  Erf.  Uamva- 
liant. —  IG  A  Quidnam?  Dein  G  Quia  nicesse,  omisso  est. — 17  A  G  R,  Erf. 
Pith.  Cauch.  Voss.  2.  3.  Leid.  3.  muUos. — 18  A  et  parentes:  R  parentes,  /ni- 
tres, cet.  Vi(i.  Nolt.  Varr. — 19  In  Erf.  legitiir  ridetur  sui,  et  A  non  liabet  de- 
decoris.— 20  A  necesae,  sine  est. — 1  '  Cur?  quia  nulla  potest]  Voss.  1.  Leid.  2. 
quare  necesse  est  earn,  quam  w.  p.'  Oiid.     '  Erf.  quam  nulla  potest,  sine  cur.' 

■Gr*v.  Pro  cur  L  liabet  quare,  et  pro  potest,  G  poterit.  Vid.  panio  infra. — • 
2  Earn  deest  Voss.  3.  et  ed.  Med. — 3  L,  Voss.  1.  L'id.  1.  a  m.  pr.  item  Leid. 
2.  inlemperaulem,  audacem  :  A  intemperantia  audace. —  4  '  Natura  mul.  inconside- 
rnfrtm]  Voss.  oniii.  Leid.  1.  2.  ed.  Med.  nat.  mul.  facial  necesse  est  incons.  Mu- 
lieris  etiani  Vovs.  1.  Leid.  1.  2.  3.  mulieribus  ed.Med.  Legendnni  piito  totiim 
locum  hoc  modo  :  Cur?  quia  earn,  quam  nulla  potest  lion,  ratio  ret.,  quam  magn. 
pec.  fac.  tim.,  intemperantia  audacem,  natura  muliebris  facial  necesse  est  incons.' 
Olid,  y^lii.  nat.  muliebr.  incons.  Vid.  Nott.  Varr. — ."i  '  Quid  venif.  damnatam] 
lE.rt'.  quidqiKun  venef.  damnatam  putabant.  Vovle,  quid  nam  venef.  damn.?  put. 
Miir>fo  Cratand.  quam  venef.  damnabant,  put.'  Grsev.  '  Leid.  4.  venef.  caussa 
quam  damnatam:  ed.  Med.  si  quam  venef.  damnatam  put.  ed.  Oniiiib.  quam  ten. 
damnatam  put.'  Oiid.  Pro  damnatam,  in  G  legitiir  damnabant.  A,  Tiir.  Erf. 
et  Pith,  omiltiint  quid,  cjiiani  vociilani  Orell.  uncis  incliisit.  Diiisb.  quam  pu- 
tabant. \{.\\g.  rencf.  damnatam?  Quid?  put. — G  Pith,  ad  malef. — 7  '  Cum  cu- 
jus an.  mul.]  Erf.  cum  cujus  mul.  an.'  Grapv.  '  Cujus  mul.  an.]  Sic  Mss.  et  ed. 
Med.  non  cj.  an.  mul.'  Oud.  Ern.  delevit  sine  iibris  aiictoiibus  cum  ante 
cujus  oi)  evidentiani  vitii,  et  eum  seqnnntnr  Schntz.  Wetzel,  et  Oreii.  Dein 
Tur.  Gr-.it.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  mul.  an.  Al.  edd.  ef  Mss.  an.  mul. — 
8  Ert".  corpus  cautum  esse,  et  Lamb,  putarint. — 9  A  Quid  liris.     '  Idemne  hoc 


i^^'J 


496  INCERTI    AUCTORIS 

viros  ad  unumquodque  maleficium  singulse  cupiditates  im- 
pellunt:  mulieres  ad  omnia  maleficia  cupiditas  una  ducit.'° 
Item,  Bene  majores  hoc  comparaverunt/ "  ut  neminem  re- 
gem/  queni  arrais  cepissent,  vita  privarent.  Quid  ita? 
quia,  quam  nobis  facultatem  ^  fortuna  '^  dedisset,  iniquum 
erat  in  eorum  supplicio''  consumere,'  quos  eadem  fortuna 
paulo  ante  in  amplissimo  statu  coUocarat.'^  Quid  quod 
exercitum'^  contra  duxit?  desino  meminisse.  Quid  ita? 
quia  viri  fortis  est,  qui  de  victoria  contendant,  eos  hostes 
putare ;  qui  victi  sunt,  eos  homines  judicare,  ut  possit  hel- 
ium fortitudo  minuere,  pacem  huraanitas  augere.  At  ille,'^ 
si  vicisset,  niim  idem  fecisset?  '7  non  profecto  tarn  sapiens 
fuisset.'^  Quid  igitur  ei  parcis?'^  quia  talem  stultitiam 
contemnere,  non  imitari  consuevi.  24.  Haec  exornatio  ad 
sermonem  veheraenter  accommodata  est,  et  animum  audi- 
toris  retinet  attentum,  tum  venustate  serraonis,  turn  ratio- 
num  expectatione/° 

s  Usurpaverunt.  ^  Potestatem.  *  Perdere. 


obs.']  Deest  hoc  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  3.  ed.  Med.'  Otid.  Hoc  non  habent  A  G 
L  <f,  Tiir.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  Vulg.  hoc  obs.  Pro  observabant,  A  habet 
se^vabant.—^0  '  Diicit]  Dfducit  Gry ph.  A.  Ceteii,  ut  impressi,  rfutit.'  Brut. 
Deducit  qnoque  G  ;|/  et  Tur.— 11  '  Bene  majores  nostri]  Prima  vox  deest 
Voss.  1.  Ultima  Voss.  2.  Leid.  2.  3.  ed.  Med.  Recte.'  Oud.  Erf.  nostri  maj. 
n  hal>et  nostri.  Em.  delevit  nostri,  et  eum  sequuntur  Scinitz.  et  Wet- 
.       „  .  .    •      rr.        1...  «  „„.,  ^..„t  :.-,  n..:ci. 


A  non 


caret  pronomii)e,  non  male.'  Oud.  Cur  igitur  quoque  A  G  L  R,  1  ur.  et 
Orell.  Vulg.  Quid  igitur.— 20  '  Retinet^  Itaplnres  Pall,  et  Bruil.  nam  Fabr. 
continet.     pTius   cusi  reddit.'  Grut.     '  Non  tautum   banc   lectionem   firmat 

NOT.E 

d  Ut  neminem  re^cm]  Hoc  ad  pa-  forum  trinmpbantium  currus  bones- 

Izestram  potius  dictum  quam  ad  veri-  tassent,  siinul   atque    in  Capitolium 

tatem.     Mos  erat  apud  Romanes  ex-  currum  flectere  creperat   imperator, 

trenium  de  regibus,  aut  bostium  du-  abiepti    in     carctrem     necabantur. ' 

cibus,   suppiicium  sumere.  '  Captivi  Quibusdam  tamen  aut  omnis  aut  ca- 

reges,'   inqnit    Eumenius   in  Paneg.  piialis  poena  condoiiata. 
Constantino,  '  cum  a  portis  usque  ad 


RHET.    AD    C.    IIERKNN.    IV.  17.  4ii7 

XVII.  Sentential  est  oratio  siimta  dc  vita,  quae  aut  quid 
sit,  aut  quid  esse  opoitcat  in  vita,  breviter  cstendit,  hoc 
modo:'  UifBcile  est  primum  virtutes  revered,  qui'*"^  sem- 
per sccunda  fortuna  sit  usus.  Item,  Liber  is  est  existiman- 
dus,  qui  nulli  turpitudini '  servit.  Item,  Egens  aeque  est  is 
qui  uon  satis  habet,  et  is  cui  nihil  satis  potest '  esse.  Item, 
Optima  +  Vivendi  ratio  est  eligenda :  earn  jucundam  ^  con- 
suetude reddet.  Ilujusraodi  sententiae  simplices  non  sunt 
improbandae,  propterea  quod  habet  brevis  expositio,  si  ra- 
tionis  nulhus  indiget,  magnam  delectationem.  Sed  illud 
quoque  probandum  est  genus  sententiae,  quod  confirmatur 
subjectione  rationis,  hoc  raodo:"^  Omnes  bene  vivendi  ra- 
tiones  in  virtute  sunt  collocandi»,  propterea  quod  sola  vir- 
tus in  sua  potestate  est,'"  omnia  praeter  earn  subjecta  sunt 
sub  fortunae  dominationeni.^  Item,  Qui  fortunis  alicujus 
inducti  amicitiam  ejus  secuti  sunt,^  hi,  simul  ac  fortana 

*  Illihomini.  '   Vitio.  "'  Nonnisi  a  se  ipsa  pendet. 


Erf.  et  alii  Mss.  sed  praelerea  pro  viilgato  turn  rationum  expectutionc,  in  ilio 
scribittir  turn  ratione  expectationis.'  Graev.  '  Retinct]  Ita  legas,  iit  et  Lamb, 
emendat,  et  scriptnni  exstat  in  Grypliii  Mss.  a  qiiibiis  vetusta  Leonic.  editio 
non  disisentit.'  Brut.  A  R,  Tiir.  Voss.  1.  Leid.  1.  reddit :  G  redit.  Praeter- 
ea  '  Turn  ven-  serin.']  Voss.  3.  Leid.  2.  4.  ed.  Med.  cum  ve7i.  serm.'  Oud.  Cawi 
quoqne  Tiir.  Lamb,  et  Orell.     In  A  sermnuis  deest. 

Cap.  XVII.  1  A  G  L  R,  Tur.  Eif.  Pith.  Sciiuiz.  et  Orell.  hoc  pacta. 
Vnig.  hoc  modo.  '  Hoc  pacto]  Sic  Mss.  omnes  et  ed.  Med.  qnod  frnstra  hiuta- 
runt  in  hoc  modo.'  Oiidendorp. — 2  '  Difficile  est  plurimuin]  Sic  legit 
Lambinus,  Ranconeti  conj.  seciitns.  Primum  Mss.  et  impressi  tiieiitnr. 
Equideni  plurimum  malim.'  Brut.  Voss.  3.  ed.  Med.  primum  eum  virt. 
rev.  A  G  et  Leid.  3.  virtutem:  Tnr.  ree.  virtutes.  Vid.  Nolt.  V^arr.  Dein 
in  A  non  legitur  qui. — 3  Erf.  cui  satis  nihil  pot. — 4  Pro  Optima,  G  justa  ha- 
bet.— 5  Leid.  3.  eatn  jocundissimnm. — 6  G  latione  subjectionis.  A  G  L  R,  Voss. 
omnes,  Leid.  1.  ed.  Med.  et  Orell.  hoc  pacto,  ut  supra.  '  Hoc  pacta  Gryph. 
tria  exemplaria.  Hoc  modo  excusi  omnes.'  Brut. — 7  '  Liber  nniis  Ms.  habet 
amvia  praterea.'  Lamb.  Pith,  omnia  enim  prceter  eam.  Ms.  ap.  Gra^v.  omnia 
praterea.  Tnm  '  Subjecta  sunt  fort,  damiuationi]  Mss.  sex,  edd.  pr.  subj.  sunt 
sub  fort,  dominatione  :  Voss.  3.  sub  fort,  dominationem :  quod  oninino  iiiictori 
liuic  est  restitiiendiim.  V.  Comment.'  Oud.  A,  Tnr.  Schnlz-  Wetzel,  et 
Orell.  sub  fort,  dominalionem.  G  L  K  ^l/  fort,  dominntioni  sine  pra^positione, 
et  sic  vnlg.    Vid.  Nott.  Varr. — 8  Erf.  qui  ind.  amic.  fort.  ulic.  consecuti  sunt. — 

NOT^ 

«  Sententia']  Eam  ex  PIntarcho  rec-  proferemus  :  alteram  ex  Paneg.  Pli- 
te  definieris 'dictum  generale  et  bre-  nii,  'Secnnda  felices,  adversa  niag- 
ve  de  re  ad  vitam  pertinente.'  Oc-  nos  probant ;'  alteram  ex  Horat.  E- 
cnrrnnt  in  probatis  scriptoribns  innu-  pist.  i.  1.  '  Virtus  est  vitiuni  fiigere, 
merabiles  sententia'.  Diias  tantiim  et  sapientia  prima  StuUitia  caruisse.' 
Detph,  vl  Var.  Ckn.  Cicero.  2  I 


498  INCERTI   AUCTORIS 

dilapsa  est,  devolant  omnes."  Cum  enim  recessit  ea  res, 
qua?  fuit  consuetudinis"  causa,  nihil  superest,  quare  possint 
in  auiicitia  retineri.9  Sunt  item  sententiae,  qua?  dupliciter 
efferuntur,  sine  ratione,  et  cum  ratione.  Hoc  modo  sine 
ratione : '°  Errant,  qui  in  prosperis  rebus  omnes  impetus 
fortunae  se  putant  fugisse."  Sapienter  cogitant,  qui  tem- 
poribus  secundis  casus  adversos'^  reformidant.  25.  Cum 
ratione,  hoc  pacto:'^  Qui  adolescentium  peccatis  ignosci 
putant  oportere,''*^  falluntur,  propterea  quod  astas  ilia  non  '^ 
est  irapedimento  bonis  studiis  :^  at  hi  sapienter  faciunt,  qui 
adolescentes  raaxime  castigant,  ut,  quibus  Virtutibus  om- 
nem  vitam  tueri  possint,'^  eas  in  agtate  maturissima?  velint 
comparare.  Sententias  interponi  raro  convenit,^  ut  rei  ac- 
tores,  non  vivendi  proeceptores  esse  videamur :  '^  '7  cum  ita 
interponentur,  multum  afferent'^  ornamenti.  Necesse  est 
enim,  eam  comprobet  tacitus  auditor,  cum  ad  causam 
\ideat'9  accommodari  rem  certam,  ex  vita  et  moribus  *° 
sumtam. 

"  Statim  atqiie  adversa  facta  est  fortuna,  omnes  suhito  discedunt. 
"  Familiaritalis. 

p  Errant  ijui  credunt  indulgendum  peccantibus  adolescentibus,  quia  cetatis  illius 
vitianonprokibent,  quominus  virtutem  colant  reliquo  vitce  tempore. 
9  Ad  virtutem  maxime  tempestiva. 
"■  Ut  videamur  rem  enuntiare,  non  vitce  prcecepta  dare. 


9  *  Retineri']  Voss.  1.  3.  Leidd.  omnes,  edd.  pr.  teneri.  Verissime.'  Oud. 
Teneri  quoqiie  G  L,  Erf.  Cauch.  Diiisb.  Tur.  Sclintz.  et  Oiell.  Vnlg.  retineri. 
— 10  G  Sunt  islcB  sent.  Paulo  post  voces  sine  ratione,  et  cum  ratione  absunt 
ab  A  G  L  R  il*,  Tur.  non  iniprob.  Orell.  '■Sine  rat.  et  cum  rat,'\  Desunt  hapc 
Voss.  omn.  Leiil.  1.  2.  4.  edd.  pr.  sed  Voss.  2.  addita  sunt  m.  recent,  in  Leid, 
3.  aut  cum  rat.  aut  sine  rat.'  Ond.  Vid.  Nott.  Varr.  Dein  Lamb.  ed.  Sine 
rat.  hoc  modo. — 11  Vxih.  errant  omnes  qui.  In  G  i^  omnes  ante  impcius  deest. 
Deni()iie  Lamb.  ed.  effugisse. — 12  Erf.  causas  adversas. — 13  A  hoc  modo. — 
14  Vo^s.  3.  it;n.  put.  non  oportere. — 15  Ms.  Med.  omittit  non.  Vid.  Nott.  Varr. 
— IG  Erf.  Tnr.  ed.  1474. 1475.  Med.  utraque  Junt.  Aid.  Lamb.  Scbutz.  Wet- 
zel, et  Oiell.  possint.  A  G  L  R  \p  possunt,  et  sic  viilg;.  '  Possint]  Sic  Mss.  et 
edd.  pr.  pru-ter  Voss.  3.  et  Leid.  2.  in  quibus  male  possunt.'  Ouden- 
dorp.  — 17  Mss.  quattior  Oudendorp.  rei  auctores.  A  et  non  vivendi.  Erf. 
videamur  esse :    G  esse  videantur, — 18  A  interponuntur  et  afferunt. — 19  *  Nam 

NOTiE 

^  Interponi  raro  convemt'\  Recte  A-  mini  seniori  pracipne  conrenit  senten- 
ristoteles  Rliet.  ii.  21.  'ApfiSrTei  Se  tias  dicere,  atque  illi  potissimum  qui 
yvuixoXoyfiv  r)XiKia.  p.\v  irptcr^vTepou,  ire-  magnum  rerum  usum  haheat.  His  enim 
pi  5e  TovTuv  wv  ffxirupos  rls  eVrr    Ho-      utplurimum  credere  solcnuis. 


RHET.    AD    C.   HERENN.    IV.   18.  499 

xviii.  Contrariura  idem  fere  est,  quod  contentio.'  Con- 
trariiim  est,^  quod  ex  rebus  diversis  duabus  alteram  breviter 
et  facile^  confirmat,  hoc  pacto  :*  Nam,  qui  suis  rationibus* 
inimicus  fuerit  semper/  eum  quomodo  alicnis  rebus  amicum 
fore  speres?  Ef^  item,  Nam,^  quern  in  amicitia  perlidio- 
sum  cognoveris,^  eum  quare  putes^  inimicitias  cum  tide' 
habere '°  posse?  Et,  Qui  privatus  intolerabili"  superbia 
fuerit,  eum  commodum  et  sui  cognosccntem  fore  in  potes- 
tate,  qui  speres?"'  Et,  Qui  in  sermonibus  et  conventu  " 
amicorum  verum  dixerit  nunquam,'+  eum  sibi  in  concioui- 
bus  credis  a  mendacio  temperaturum? '^  [p.  30.]     Item, 

»  Qui  sucB  utilitati  nunquam  sluduerit.  *  Cum  constantia. 


nee.  est  animo  earn  comp.]  Voss.  2.  nam  et  n.  e.  ut  ari.  Sfc.  Voss.  3.  ed.  Omnib. 
nee.  est  enun,  Sfc.  Leid.  2.  4.  carent  rw  nam.  Ed.  Med.  nee.  enim  est  earn  ani- 
ma  c.  Animo  deest  Voss.  1.  Leid.  2.  4.  ed.  Oinnib.  lecte.  Ex  vocidis  enim  et 
earn  aW'i  excudcnint  (tnimo.'  Oud.  L  Nee.  est  enim  animo  earn  probet :  A  Nee. 
est  enim  animo  eompr,  G  yp  Et  nee.  est  animo  earn  eompr.  et  sic  Tur.  in  quo  le- 
gitur  aud.  tac.  '  Nee.  est  enim  eompr.  cam]  Ita  duo  nostri  codices  et  Medi- 
rsens.  Vulgo,  Nam  nee,  est  animo  earn  eompr.  iibi  vox  animo  redniidat.'  Lull. 
'  Nee.  est  enim  earn]  Sic  dedi  pro  viilgalo,  Nam  nee.  est  animo  earn.  Animo 
factum  est  ex  enim,  quod  dare  liabet  Ms.  noster,  a  quo  et  Jiam  abest,  et  ed. 
1474.  item  animo.  Sic  et  ed.  1471.  babet.'  Em.  quern  Scbutz.  Wetzel,  et 
Orell.  sequuntur.  Vid.  Nott.  Varr.  Dein  A  turn  ad  causam,  et  G  videatur. — 
20  Ed.  Rled.  ex  vita  et  ex  nior. 

Cap.  xviii.  1  Verba  Contrarium  ...  contentio  omittit  Ms.  Lips.  prob. 
Ern.  Ea  delevit  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  uncis  incluserunt. — 2  A  Contr. 
sine  est. — 3  ^  altera  alteram  brer.  Voss.  3.  alteram  rem  et  brev.  fac. — 4  G, 
Pith.  Voss.  3.  Leid.  3.  hoc  modo. — 5  Voss.  1.  suis  fautoribus. — 6  '  Et  idem]  In 
iiiillo  codice  est  copulativa.'  Gronov.  'Cum  Erf.  dtlevi  copulam  <?(,  quam  et 
Jac.  Gronoviiis  in  nullo  codice  vidit.'  Greet.  Deest  etiara  in  G  LK  et  ed. 
1474. — 7  R  Nam  omisit.— 8  Al.  perf.  esse  cognoveris,  teste  Grsevio. — 9  A  G, 
Leid.  3.4.  et  Erf.  putas.—\Q  G  et  Grypb.  B  tenere :  Erf.  retinere.—\\  A  Et 
autem  qui  priv.  G  L  R,  Erf.  Pith,  omnes  Mss.  Oud.  et  ed,  Med.  Aut  qui  priv. 
ed.  Oma\b.  Et  aul  qui  priv.  Turn  Erf.  intolerabilis. — 12  G  fuerit,  cognoscen- 
tem  commodum  sui  videre  poteris:  Leid.  1.  eum  quomodo  cognoscentem  se  videre 
jmteris.  In  Leid.  4.  etiam  se.  '  Videre  in  pot.  quis  speret]  Voss.  1.  3.  Leid.  2. 
3.  ed.  Med.  fore  in  pot.  Voss.  2.  scire  in  pot.  Leid.  1.  4.  videre  poteris  in  pot. 
Ab  ed.  Omnib.  abest  in.  Dein  7Hz  speres  elegantissime  praebent  Voss.  1.  3. 
Leid.  2.  3.  ed.  Med.  Desunt  Voss.  2.'  Oud.  In  i|/  videre  poteris  :  L,  Grypb. 
B,  et  edd.  1474.  Med.  pr.  et  Lamb,  cum  Scbiitz.  Wetzel,  et  Orel!. /ore.  Vulg. 
videre.  Dein  ed.  1474.  quid  speres:  R  et  Ms.  Lips,  quomodo  speres:  in  G  de- 
snnt.  L,  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  qui  speres.  Vulg.  quis  speret.  Vid.  Nott. 
Varr. — 13  G  Qui  in  serm.  omissa  copula.  Turn  Schutz.  solus  et  in  conv. — 
14  *  Verum  dix.  nunquam']  Medic,  ver.  nnn  dix.  unquam :  Pith.  ter.  non  dix. 
sine  nunquam,  aut  unquam.'  Graev.  '  Mss.  oiiin.  et  edd.  pr.  ver.  non  dix.  Voss. 
3.umquam:  deest  Leid.  1.  2.  alii  codd.  «(»«</««»« jungunt  seqnentibas.  In 
Leid.  2.  et  ed.  Oinnib.  numquid,  verissime.'  Oud.  G  L  rer.  non  dix.  et  A 
nunquid.  Vulg.  ut  Krn. — 15  Sibi  non  est  in  A.  Dein  '  Credis]  Voss,  3.  Leid. 
3,  credus;  bene.     Putes  Leid.  2.  4.  ed.  Med.'  Oud.     Erf.  a  mend,  credis  temp. 


500  INCERTI    AUCTORIS 

Qqos  ex  collibus'^  dejecimiis,  cam  iis  in  campo  metui- 
inus'7  dimicare?  Qui  cum  plures  erant,  paucis  nobis  ex- 
aequari  *^  non  poterant;  hi  postquam  pauciores  sunt,  metu- 
imus,  ne  '9  sint  superiores  ?  2G.  Hoc  exornationis  genus  bre- 
vibus  et  continuatis  verbis^'  perfectum  esse  debet,'  et  cum* 
commodura  est  auditu,  propter  brevem  et  absolutara  con- 
clusionem ;  turn  vero  vehementer,  id,  quod  opus  est  ora- 
tori,  comprobat  contraria  re/  et  ex  eo,  quod  dubium  non 
est,  expedit  illud  quod  dubium  est,''^  ut  aut  dilui  non  possit, 
aut  multo  diflScillime  possit. 

XIX.  Membrum^  orationis  appellatur  res  breviter  abso- 
luta  sine  totius  sententiae  demonstratione,^  quai  denuo  alio 
membro  ^  orationis  excipitur,  hoc  niodo :  Et  inimico  prode- 
ras:  id  est  unum,  quod  appellatur  7  membrum  :  deinde  hoc 
excipiatur  oportet  ab  altero,  Et  amicura  lasdebas.^  Ex 
duobus  membris  haec  exornatio'  potest  constare :  sed  com- 
modissima  et  absolutissima  est,  quse  ex  tribus  constat,  hoc 
pacto :  Et  inimico  proderas,  et  amicum  la^debas,  et  tibi  ipsi 
non  consulebas.'°  Item,  Nee  reipublicas  consuluisti,  nee 
amicis  profuisti,  nee  iniraicis  restitisti. 


Pilh.  credis  adjumentum. — 16  Lamb,  solus  de  collibus. — 17  i^  in  campis.  Tiir. 
metuemus,  bis. — 18  '  Paucis  nobis  exaquari]  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  ed.  Med.  pares 
nobis  esse:  qnod  veriiis  puto.'  (Jud.- — -19  G  nbi  sint:  ^/  ut  sint. — 20  A  Lif,  Erf". 
Pith,  oiniies  Mss.  Oiid.  et  edd.  pr.  ac  maigo  Craland.  Hoc  orationis  g:eniis. 
Tom  G  breviabiter :  Graev.-Biirm.  et  Grell.  breviter:  Mss.  plerirjtie  brevibus ; 
et  sic  viiig.  ^Breviter']  Voss.  3.  et  edd.  pr. /^reciius.' Oiid.  Praeterea  Schiiiz. 
de  Erii.  siispicione  cant,  membris.  Vid.  Nott.  Varr. — 1  Pro  perfectum,  in  G 
leg\tnr  continuatum.  Erf.  per/,  deb.  esse. — 2  '  Et  cum  cotnm.}  Voss,  3.  rerum 
comm.  Leid.  3.  turn  comtn.  Mss.  reliqiii  ut  cum  comm.  ed.  Med.  quod  cum 
comm.  ed.  Omnib.  et  ut  cum  comm.'  Oud.  In  A  ut  cum  comm.  Pith,  et  Erf. 
et  turn  comm. — 3  A  quod  opus  orutorum.  Dein  Leid.  2.  4.  Voss.  2.  comprobet. 
G  L,  Erf.  Voss.  1.  3.  Leid.  1.  2.  3.  ed.  Med.  contrarias  res:  Pith,  contrarias. — 
4  Voss.  3.  exp.  id.  '  Pith.  exp.  illud  quod  est,  ut  dubium  anrh  koivov  repetatiir.' 
Greet. 

Cap.  XIX.  5  G  dejinitione,  et  in  niarg.  '  a\.  demonstratione.' — G  "■  Qua  de- 
nuo alio  mem."]  Voss.  3.  quod  uno  altero  membr,  Leid.  4.  quod  denuo:  ed.  Med. 
quod  de  uno.'  Oud.  Viilg.  quce  den.  alio  mem. — 7  Dnisb.  quod  appellamus  mem. 
— 8  Voss.  3.  et  am.  male  lad. — 9  '  Ex  duobus  membris  suis]  Ita  dantMss.  oni- 
nes;  et  edd.  pr.  male  suis  dein  ejeceriint.'  Oud.  A  et  duob.  membr.  A  R  et 
Tnr.  membris  suis :  Victor,  et  Lamb,  membris  solis.  \'u\g.suis  omiltitnr.  Vid. 
Nott.  Varr.     Turn  in  A  legilur  ornatio. — 10  '  Et  tibi  ipse  non  consulebas}  Sic 

NOT;E 

s  i>/e»itr«m]  De  membiis et  arlicii-  rent,  qnam  ad  periodos  cnjus  sunt 
lis,  quze  non  tam  ad  schemata  perti-      partes,  agenius  iu  notis  ad  Of  at.  Tul- 


RHET.    AD    C.    HERRNN.    IV.   19.  501 

Aiticulus  dicitur,  cum  singula  verba  intervallis  distin- 
guuntur  cassa  oratione,"  hoc  modo  :  Acrimonia,  voce,  vultu 
adversarios  perterruisti.  Item,  Iiiimicos  invidia,  injuriis,"- 
potentia,  perfidia  sustulisti.  Inter  hujus  generis  et  illius  '' 
superioris  vehementiam  hoc  interest,  quod  illud"  tardius '+ 
et  rarins  venit,  hoC^  crebrius  et  celerius  pervenit.'^  Itaque 
in  illo  genere,  ex  remotione  brachii,  et  contortione  dexterse 
gladius  ad  corpus  afFerri ;  "^  in  hoc  autem  crebro  et  celeri 
vuhiere  corpus  consauciari  '^  videtur. 

27.  Continuatio ''  est  densa  et  continens'^  frequentatio 
verborum  cum  absolutione  '9  sententiarum.  Ea  utemur 
commodissime  tripertito  ;  ^°  in  sententia,  in  contrario,  in 
conclusione.  In  sententia,  hoc  pacto :  Ei  non  multum 
potest  obesse  fortuna,  qui  sibi '  firmius  in  virtute,  quam  in 
oasu,  pratjsidium  collocavit.  In  contrario,  hoc  modo:  Nam 
si  quis*  spei  non  multum  collocarit  in  casu,  quid  est,  quod 
ei  magnopere  casus  obesse  possit?  In  conclusione,  hoc 
pacto :  Quodsi  in  eos  plurimum  fortuna  potest,  qui  suas 

"  Membrum.  ^  Quod  dicitur  articulus. 


Lamb.  ed.  procul  diibio  ex  Mss.  Erf.  et  Duisb.  et  tibi  non  cons.  Al.  ed.  tihi 
ipsi  no7i  consulebat.'  Grasv.  E(l.  Oninib-  quod  tibi  ipsi  non  consulebas.  Vox  ipsi 
deest  in  G  R,  Leid.  1.  3.  4.— U  A  G  L,  Duisb.  Voss.  1.  Leid.  I.  ed.  Med. 
distingiientur.  Dein  oratione  non  est  in  ^p. — 12  Leid.  I.  conjuria:  Voss.  2.  inju- 
ri<i, — 13  Q  hujusmndi  geii.  Deest  illius  Leid.  2.  istius  Voss.  1. — 14  ^  lllnd 
tardius'\  Eit'nrtensis  codicis  fide  delevi  quod.  Sic  enim  vnlgati,  quod  illud 
tard.  sed  rotundior  est  locus  hie,  si  Erf.  sequanuir.  Paullo  post  idem  Erf. 
ex  content ione  brachii,  pro  quo  legitur  in  editis  ex  contortione  brucUii.'  Gra;v. 
'  Illud  turd,]  Sic  Leid.  3.  4.  ed.  Med.  In  ceteris  quod  ill.  tard.'  Oiid.  In  A 
quia  ill.  turd.  Quod  non  est  in  Lips,  et  Grwv.-Bnrni. — lo  ip  prorcuit. — 16  G 
et  rem.  br.  Turn  '  Contortione  dexterce]  Ila  in  solo  Leid.  4.  et  ed.  Oninib. 
contorsinne  Lfid.  2.  cum  var.  lect.  Voss.  1.  atque  ed.  Med.  In  reli(inis  est 
contentione  dex.  quod  probo  :  ab  area  desumtanietapiiora.'  Oud.  Contentione 
qiioque  G,  Tur.  et  ed.  IMed.  1498.  Contorsione  edd.  1474.  et  .hint.  Contor- 
Hone  vulg.  Denique  G  el  Erf.  gladium  ad  corp.  off.  Pith,  gladtusad  corp.  off. 
videbitur. — 17  '  Corpus  vuhiere~]  Sic  daut  Mss.  omnes  et  edd.  pr.  non  vulnere 
corpus.'  Guii.  Corpus  vidnere  quoque  Erf.  Tur.  et  Orell.  'rnni  A  insaciari 
zid. — 18  ^  defensa  et  frequens  frequentatio :  G  densa  frequentatio,  oniisso  et  cun- 
tinens;  quae  verba  desunt  etiam  a  Leid.  2.  4.  Voss.  2.  ac  Leid.  I.  a  m.  pr. — 
19  A  assolucio. — 20  In  A  tripartita.  Al.  edd.  tripartito  ;  al.  tripertito. — 1  '  Qui 
sibi  firmius]  Pilli.  qui  firmius.    Commode  sibi  potest  abesse.'  GrtPv. — 2  Eif. 

NOTyE 

lii,  in  quo  eafiisins  tractantur.  oSou,    Cicero  in    Oiat.   circuitnm  et 

.   ^  Continuation  Hanc  Graeci    irfpi-     anibitum  appellat. 


7  K  P  ^  9 

C  ^  U  -2  jC 


502  INCERTI    AUCTORIS 

rationes  orancs  in  casum  contulerunt;'  non  sunt  omnia 
committenda'*  fortunae,  ne  magnam  nimis  in  nos  habeat  do- 
minationem.5  In  his  tribus  generibus  ad  continuationis  vim 
adeo  frequentatio  est  necessaria,*^  ut  infirma  facultas  orato- 
ris  7  videatur,  nisi  sententiam,  et  contrarium,  et  conclusionera 
freqiientibus^  efi'erat^  verbis.  Sed  et?  alias  quoque  non- 
nunquam  non  alienura  est/  taraetsi'°  necesse  non  est,  eloqui 
res  aliquas  per  hujuscemodi  continuationes." 

XX.  Compar'  appellatur,  quod  habet  in  se  membra  ora- 
tionis,'*  de  quibus  ante  diximus,  quae  constenf  ex  pari  fere 
numero  syllabarum.  Hoc  non  dinumeratione  nostra'-^  fiet: 
(nam  id  quidem  puerile  est,'^  *")  sed  tantum  aft'eret  "^  usus 

y  Continuntis.  -  Aliquando  prodest. 


si  qui. — 3  '  Contulerunt]  Mss.  melioies  qiiinqiie  cnrn  ed  Omnib.  iniulerunt  vel 
intulerint:  ed.  Med.  tiilerint,'  Oiid.  Iniulerunt  quoque  A  G  L  et  Tur. — 
4  Pith,  omnia  in  modanda  fortunce. — 5  \  magnam  vis  in  nos:  Lamb.  ed.  nimi's 
magnam  in  nos.  Dein  A  et  ed.  Omiiib.  hub.  potestatem. — G  Erf.  necessario  est. 
— 7  '  Fac.  oratoris]  Erf.  et  Dnisb.  fnc.  orationis :  quod  non  danino.'  Grav. 
Orationis  eX'iAm  \\i,  Voss.  3.  Leid.  2.  4. — 8  '  Efferat]  Alii  ediderimt  afferat : 
sed  Mediceeiis  cunt  alio  ojferat.'  Gronov.  '  F.if.  etMcd'\c.  offerat.  Edd.  o/"- 
ferat.'  Giaev.  '  Effeiat]  Sic  in  solo  Voss.  3.  in  Leid.  4.  et  ed.  Med.  afferat. 
In  csfteris  et  ed.  Omnib.  offerat.'  Oud.  A  t|/  offer  at :  R  afferat  sup.  lin.  Vulw. 
efferat. — 9  '  Sed  et  alias]  Exsulat  rb  sed  a  INlss.  quinque,  a  Voss.  2.  et  Leid.  4. 
Ed.  Med.  rh  et.'  Oud.  Et  deest  quoque  in  G  \p,  Erf.  et  Tur. — 10  A  omitlil 
tametsi.—\l  Omnes  Mss.  Oud.  et  ed.  Med.  ac  Lamb,  hiijusmodi  cont.  Scliulz. 
pntat  verba  Sed  et  alias  . .  .  cnntinuationes  ab  interpolatore  adjfcta  e«se. 

Cap.  XX.  12  A  Dnisb.  abest  urationis. — 13  '  Qua  constant]  Erf.  et  non- 
nullae  edd.  constent.'  Grifv.  Leid.  2.  ed.  Med.  constat:  Tur.  Voss.  omnes, 
Leid.  1.  3.  ed.  1474.  Scliutz.  VVetzel.  et  Orell.  coiistent :  A  G  L  R  tl*  constant; 
et  sic  vulfj. — 14  '  Dinumeratione  nostra]  Sic  restitiiiiiius,  a  vcteri  codice  ad- 
inoniti,  in  quo  est  denumeratiune.'  Lamb.  '  Erf .  de  iiumeratione  nostra.'  Graev. 
'  £)e  enum.]  Denumeratione,  unico  verbo,  in  Grypb.  duubus  Mss.  babetur.  Ut 
optima  ratione  innixus,  Jinu.'/jfni^jfinf  videatur  Lamb,  edidisse.'  Brut,  'Mss. 
omnes  denumeralinne,  nisi  quod  in  Voss.  2.  sit  dinutn.  In  ed.  j\Ied.  de  nostra 
enum.'  Oud.  A  G  L  K,  Scbiitz.  \V'elzel.  et  Orell.  dinumeratione :  ^  dennm. 
Vulf?.  rfe  enum.  Scliutz.  e  conj.  dejevit  nostra. — 15  Leid. 4.  Duisb.  el  Scliutz. 
omittunt  est,  Wetzel,  nnpiob.  '■Est  abest  a  (juibusdam  libris.  Certe  Lati- 
nitati  non  convenit,  qiui'  awl  sit  re(|iiirit,  aut  esset,  vel  foret.'  Ern. — 16  '  Af- 
/ert]  Erf.  et  Caurb.  nff'eret :  bene.'  Grcev.  '  Affert]  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2.  3. 
ed.  Med.  afferet:  quod  male  mutarunt.'  Ond.  A  G  R  affert ;  et  sic  vulg. 
Afferet  L  i|/,  Tur.  Lips,  el  ed.  Med.  pr.  cum  Schutz.  Wetzel,  et  Ojell. — 

Nor;E 

'  Compar]  Isocolon  a  Greecis  dici-  rum  usu  abborrens,  membra  paribus 

tur.  constantia    syllabis    affectare.     Ali- 

■^  Id  quidem  puerile  est]  Putidius-  quando  tamen  veuuste  adhibentur  a 

culum  certe  et  ab  iilustriuni  orato-  poiilis,  quando  ultro  nata  occurrcre, 


RHET.    AD    C.    HERRNN.    IV.  20.  503 

et  exercitatio  facultatis,'7  ut  animi  quodam  sensu  par  mem- 
brum  superiori  reierre  possimus,  hoc  niodo  :  In  prrelio 
mortem  pater  oppetebat,'^  domi  filius  nuptias  comparabat; 
haec  omnia  graves  casus  administrabant.'^  Item,  Alii  for- 
tuna  felicitatem  *°  dedit,  huic  industria  virtutem  compara- 
vit.  28.  In '  hoc  genere  sa3pe  fieri  potest/  ut  non  plane 
par  sit  numerus  syllabarum,^  et  tamen  esse  videatur,  si  una 
aut  etiam  altera  syllaba  est  altcrutrum  brevius:'"'^  aut  si, 
cum  in  altero  plures  sunt,  in  altero  longior  aut  longiores, 
plenior  aut  pleniores^  syllabse  erunt:*  ut  longitudo^  aut 
plenitudo  harura,  multitudinem  alterius  assequatur^  et  ex- 
sequet. 

Similiter  cadens'  exornatio  appellatur,^  cum  in  eadem 

"  Unum  membrum  est  altero  membro  breviim. 

'  Aut  si  cum  in  laio  membro  plures  sunt  syllaba,  in  altero  membro  wna  est  lon- 
gior:  aut  si  cum  in  uno  membro  longiores  sunt  syllaba,  in  altero  membro  ponilur 
una  ])lenior  aut  pleniores  syllaba. 


17  Facultatis  in  G  deest. — 18  \p,  Tiir.  Voss.  3.  Leid.  4.  parens;  et  fie  Erf.  et 
al.  Mss.  teste  Graevio.  Tcim  A  nppelebat. — 19  Gravis  casus  Erf.  et  Lamb.  ed. 
in  (]\\i  administrabnt  jpgitur.  Leid.  4.  demonstrahant. — 20  '■  Alii  furtiina  feW] 
Voss.  1.  Leiil.  2.  cum  edd.  pr.  illi.  Vo<iS.  3.  Leid.  4.  aliis.  In  Voss.  3.  viliose 
fecilitatem.  Vide  Gr«v.  Mox  pro  huic  est  hie  in  Leid.  3.'  Oud.  Illi  A  L  »{/ 
et  Lamb.  Alii  vu\f;.  Prapterea  Schutz.  e  cod.  Pith.  de<lit/(it(7i7a<p/n,  Orell. 
improb.  Vid.  Nott.  Varr. — 1  i|/  Item  hoc  genere. — 2  Pro  potest  in  Tnr.  a  m. 
pr.  legitiir  solct. — 3  Erf.  7ium,  sit  syllaborum. — 4  '  Est  allerum  hreriusl  Voss. 3. 
alteram  membrum  brevius  sit.  Ed.  Oninib.  est  alt.  altero  brev.  Optime  dant 
Leid.  1.  3.  est  alterutrum  brevius,  ut  conjererat  Grsevius.'  Oud.  G  \p  orait- 
tunt  verl)nm  est.  In  A  est  allerum  altera  brev.  ^,  Schntz.  Wetzel,  et  Orell. 
est  alterutrum  brev.  Viilg.  est  allerum  brev.  '  Libri  qnidam  vulgati  habent 
nlterum  altero  brevius,  lit  ed.  1474.  Med.  149S.  Jnnt.  sed  niniis  freqnens  fit 
verbiim  alter.'  Ern.  Vid.  Nott.  Varr. — ^5  Voces  plenior  aut  pleniores  non  sunt 
in  A. — G  G  aut  long. — 7  G  sequatur. — 8  '  Dicilur]  Mss.  omnes  et  ed.  Med. 
appellarunt.  Cur  lioc  niutariint  ?'  Oud.  Appellatur  qnoque  G  L  >|/,  Tnr.  Erf. 
Pith,  et  ed.  1474.  cum  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.     A  R  et   vulg.  dicitur. — 

NOT/E 

non  lons;ins  petita  obtrndi  videntur.  dissimilis  sint  soni,  ut  sentit  Vossius. 

Ovid,  in  Epist.  Paridis  ad  Helenam,  Refragatnr  Julius  Scaliger,  cui  6fj.ot6- 

'  O  Jove  digna  viro,  ni  Jove  nata  fo-  tttoitoj'  et    ofioioTtXevrov  sunt    idem 

res.'   Et  alibi, '  Cederejussitaquam  ;  schema.     Utitur  hac  exornatione  Ci- 

jussa  recessit  aqua.'  cero  pro  Rosr.  §  72.  ubi  agit  de  sup- 

i  Similiter  cadcns']'Ofxoi6irTa>TovGr2e'  plicio  parricidaruni  :  'Quid  tain  est 

ci  vocantfignram,  qua  nomina  iisdem  commune  quam  spiritus    vi vis,  terra 

casibus,  verba  iisdem  temporibus,  in  mortnis,    mare    fluctuantibus,  litlus 

sententiae   vel   initio  vel   medio  vel  ejectis,'  &c. 
fiue  conjiinguntur;  sive  similis  sive 


504  ,  INCERTI    AUCTORIS 

constructione9  verborum,  duo  aut  plura  sunt  verba  quas 
similiter  iisdem  casibus  efferantur,"^  hoc  modo  :  Hominern 
laudas"  egentem  virtutis,  abundantem  lelicitatis.  Item, 
Cujus  omnis  in  pecunia  spes  est,  ejus  a  sapientia  est  ani- 
mus remotus.'*  Diligentia  comparat  divitias,  negligentia 
corrurapit  animura  ;  et  tamen  cum  ita  vivit,  neminera  prae 
se  ducit  hominem.  Similiter  desinens ""  est,  cum,  taraetsi 
casus  non  insunt  in  verbis,'^  tamen  similes  exitus  sunt,  hoc 
pacto  :  Turpiter  audes  facere,  nequiter  studes  dicere.  Vi- 
vis  invidiose,  delinquis  studiose,  loqueris  odiose.  Item, 
Audacter  territas,'-^  humiliter  placas.  Hasc  duo  genera, 
quorum  alterum  in  exitus,  alterum  in  casus  similitudine 
versatur,  inter  se  '^  vehementer  conveniunt :  et  ea  re,  his 
qui  bene  utuntur,'^  plerumque  simul  ea  collocant  in  iisdem  '7 
partibus  orationis.  Id  hoc  pacto '^  facere  oportet:  Perdi- 
tissima  ratio  est  amorem  petcre,  pudorem  fugere ;  diligere 
formam,  negligere  famam.  Hie  et  '^  ea  verba,  quae  casus 
habent,  ad  casus  similes ;  et  illa,^'^  quae  non  habent,  ad 
similes  exitus '  veniunt. 


9  G  ea  constr. — 10  A,  Pith.  V^oss.  1.  3.  affemntur :  G  afferanlur :  Erf.  Leid. 

1.  2.  e<l.  1474.  et  Weizel.  efferantur :  Voss.  2.  Leid.  3.4.  Tiir.  Lamb.  Giut. 
Oliv.  Gra;v..Burm.  Lall.  Scliutz.  et  Orell.  efferuntur. — 11  L  laudem. — 12  '  Cu- 
jus omnis  in  pec.  spes  est,  ejus  a  sap.  est  an.  i-tm-l  Tres  Mss.  Erf.  Diiisb.  Cauch. 
IJuic  omn.  in-pec.  spes  est,  a  sap.  est  an.  rem.  Sic  et  quartns  Pal.  nisi  quod  re- 
tiiieat  ejus.  Lamb.  ed.  Cvjus  omn.  in  pec.  est,  ejus  a  sap.  an.  est  rem.  sed  pro 
cujus  itidem  liabet  Huic  Credo  rb  est  semel  abiiiidare,  et  anctorein  scrip- 
sisse,  Huic  omn.  in  pec.  spes  est,  a  sap.  an.  rem.'  Graev.     G  L,  Voss.  2.  3.  Leid. 

2.  4.  ed.  Med.  Huic  omnis:  A  Hujus  sine  omnis:  ed.  Omnib.  Hujus  omn. 
Dein  '  Ejus  a  sap.  est  an.  rem,]  Vox  ejus  abest  a  Mss.  omn.  nisi  qiiod  in  Leid. 

3.  ponatur  post  animus,  neqne  agnoscunt  edd.  pr.  Verbiini  est  deest  iiein 
\'os«.  3.  In  aliis  loco  variat.  Adi  Grfev.'  (Jud.  Vox  ejus  non  est  in  A  G 
L  ;^  et  Tur.  Viilg.  ut  Ern.— 13  '  Insunt  in  verbi.i]  Leid.  1.  Voss.  3.  n.  sunt : 
Voss.  1.  2.  Leid.  2.  3.  ed.  Med.  n.  insunt  verbis.'  Oud.  Prappositio  in  «{/  de- 
est. — 14  'Audacter  territas]  Leid.  3.  4.  a;/fiaei<er ;  Voss.  3.  dampnas.'  Oiid. 
Erf.  audaciter  terr. — 15  A  L,  Erf.  qninqiie  Mss.  Oud.  et  ed.  Med.  in  exitu. 
Tiitn  Leid.  3.  casuum  sim.versantur.  Denique  G  in  se. — 16  '  Voss.  1.  his  ijui 
bene  ut.  recte.'  Oud.  Pith,  qui  Ids  bene  ulitur :  Erf.  re,  qui  bus  bene  uluntur : 
A  re,  tjuibus  uluntur.  G  L  R  (|/,  Tiir.  qui  his  bene  utunlur ;  et  sic  vulg.  In  ed. 
1474.  cum  Srhiitz.  Wetzel,  et  Orel!,  his  qui  bene  utuntur.— 17  G  bene  collo- 
cant, et  Erf.  in  ejusdetn  part.  or. — 18  G  In  hoc  modo:  L,  onines  Mss.  0»d. 
et  ed.  Med.  Id  hoc  modo, — 19  Diiisb.  Hie  dein  ea  verba. — 20  A  et  ea, — 1  \fi  ad 
sini.  actus, 

NOTiE 

">  Similiter  desinens']    Est  Graecis     sit  ex  Cic.  Verr.  I.  r.  §  9.  '  Qnis  hoc 
OfioioTfKtijrov ;  cujus  exeniplum   hoc      non  perspicit  jiraeclare  nobiscuin  ac- 


RHET.   AD   C.   HERENN.    IV.  21.  505 

XXI.  29.  Annominatio"  est,  cum  ad  idem  verbum  et  ad 
idem  nomen  acccditur  commutatione  unius  literae  aut  lite- 
rariim  ;  ^  aut  ad  ^  res  dissimilcs  similia  verba  accommodan- 
tur.  Ea  multis  et  variis''^  rationibus  conficitur.  Attenua- 
tione  aut  complexione"  ejusdem^  literae,  sic:  Hie,  qui  se 
magnifice  jactat  atque  ostentat,''  veniit  a  te'  ante,  quam 
Romam  venit.7  Ex  contrario:^  Hie,  quos  homines  alea 
vicit,  eos  ferro  statim  vincit.''^  Productione  ejusdem  li- 
terae, hoc  modo  :  Hunc  avium  p  duicedo  ducit  ad  aviura.^ 
Brevitate  ejusdem  liters:;,  hoc  modo  :'°  Hie  tametsi  videtur 

'  Venditus  est  a  te,  quia  servus  erat.  "^  Ligavit. 

'  Ad  locum  inaccessum. 


Cap.  XXI.  2  'Ad  idem  verbum  et  idem  nomen]  In  nullo  Ms.  neque  ed.  pr. 
inveni  secundo  loco  idem:  Voss.  2.  aut  nomen.'  Oud.  A  G  L  et  Diiisb.  et 
nnmen.  \[i\g.  et  idem  nomen.  Praepositionem  ad  ex  ed.  1474.  inseniit  Em. 
qtieni  Scliiilz.  Weizel.  et  Oiell.  seqaiintiir.  Dein  A  commutatione  aut  addi- 
done:  L  R  t|/  et  Tiir.  commutatione  vel  additione.  Deniqiie  A  lit.  aut  ad  litera- 
rum.  Post  literarum  viilg.  inseritiir  sijllabce  aut  syllabarum ;  quod  Erii.  dele- 
vif,  et  enni  seqminliir  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  Ea  verba  non  sunt  in  A 
G,  Tur.  Lips.  edd.  Med.  pr.  Junl.  Aid.  et  aliis.  Vid.  Nott.  Varr.  ad  h.  1.  et 
Gronov.  ad  I.  ii.  c.  6, — 3  G  aut  res  sine  praepositione. — 4  Variis  a  tf/  deest. — 
5  '  Adten.  aut  coynpl.}  Aut  adten,  aut  compl.  Voss.  1.3.  Leid.  1.  aut  tenuat. 
Leid.  2.  adtenuationibus  Voas.  2.'  Oud.  Pith,  quoque  aut  atten.  aut  compl. 
Voces  aut  compi.  quag  absunt  a  Ms.  Lips.,  Wetzel,  uncis  inciusit.  Tuni  pro 
ejusdem,  'I'ur.  Iiabet  unius,  et  Schutz.  e  conj.  cujusdam. — G  if*  magnificat.  Voss. 
3.  ostentat  et  jactat.  A  et  ed.  Omnib.  carent  to'is  atque  ostentat. — 7  '  Venit 
a  te,  antequam  R.  venit]  Mss.  quatuor  ad  te:  recte  desunt  ilia  Leid.  4.  in  quo 
R.  ceni:  Leid.  3.  R.  ivit.'  Oud.  In  A  venit  a  te,  ante  quam:  Lamb,  et  Schutz. 
veniit  ante  quam:  Orell.  li.  I.  corruptuni  esse  ait.  Vulg.  ut  Ern.  Vid.  Nott. 
Varr. — 8  '  Ex  contr.]  Mss.  qninque  et  ed.  Med.  et  ex  coutr.  desunt  Leid.  3.' 
Oud.  In  A  Et  contr.  ^  Et  e  contr.  sic:  G,  Lamb,  ed,  et  Orell.  Ex  contr.  sic. 
Aliae  edii.  omittunt  sic. — 9  ^  Alea  vicit]  Sic  Vo>s.  1.  3.  cum  Leidd.  tribus  et 
edd.  pr. '  Oud.  Vicit  quoijue  A  G  R,  Tur.  Grut.  Graev.-Burm.  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  In  al.  edd.  et  Mss.  vincit.  In  secnndo  loco  R  et  Lamb. 
ed.vinciit:  ^p  vicit.    \»\g.  vincit.    Vid.  Nott.  Varr. — 10  Pro  ftoc  mo(/t),  Voss. 

NOTiE 

turn   iri,  si  popuhis  Romanus  istius  ca  fit,  scilicet  ex   'veniit'    'venit;' 

nniiis  supplicio  contentus  erit,'  &c.  Complexionem  autem  syneeresin,  qua 

"  Annominatio]  Grace  napovoiJ.a(jia,  in  duas  syllabas  unica  dissolvitur;  ex 

unius  literae  vel  plurium   additione,  'vincit'  fit  'vinciit:'  sic  eiiim   cum 

detractione,  immutatione,  transposi-  eodem  Aldo  legimus,  cui  snffragatur 

tioue  aliam  efficit  sententiam.     Con-  Lambinus  :  alioquin  exempla  praecep- 

sulantur  notai  in  1.  ii.  de  Orat.  §  25G.  tionibns  non  respondebunt.     An  viii- 

o  Attenuatione  aut  complcxione]   At-  cio  facit  pra'terito  vincivi  et  vinxi, 

tenuationem  crasin  cum  Aldo  inter-  sicnt  sancio  sancivi  et  sanxi  ? 
pretarnur,  qua  exdnabus  syllabis  uni-         p  Hunc  avium]  Forsan  ad  h.  1.  re- 


506  INCERTJ    AUCTORIS 

esse"  honoris  cupidus,  tamen  non  tantum  curiam i  diligit, 
quantum  Curiam.'^  Addendis  Uteris,  hoc  pacto  :  Hie  sibi 
posset  temperare/nisi  amori  mallet  obtemperare.''  Deraen- 
dis  literis,  sic  :  Si  lenones  vitasset  tanquam  leones,'''^  vitae 
se  tradidisset.^  Transferendis  literis,  sic  :  Videtc,  judices,'^ 
utrum  homini  navo/  an  vano  '^  credere  malitis.  [p.  .31.] 
Item,  Nolo  esse  laudator,  ne  videar  adulator.'^  Commu- 
tandis/^  hoc  raodo  :  Deligere  oportet,  quem  '9  velis  dili- 
gere.  Hoe  ^°  sunt  annominationes,  quae  in  literarum  brevi 
commutatione,"  aut  productione,  aut  translatione/  aut  ali- 

/  Posset  esse  temperans.  ?  Vit<B  sua  consuluisset.  *  Generoso. 


2.  in  pi  imo  loco,  et  L  in  secundo  loco  habet  sic.  Verba  hoc  modo  . . .  hoc  modo 
in  G  ij/  desiint.  '  Hunc  avium,  8fc.  usque  ad  hie  lam  exsiilant  a  Mss.  quatuor 
vel  quinqiie.  Ducit  ad  dampnum  inepte  Leid.  2.'  Oud.  Erf.  quoque  ducit  ad 
damnmn.  '  Brev.  ejusd.  lit.  hoc  modo]  Erf.  brev.  ejusd.  tit.  sic.  Heec  verba 
cum  pra?cedd.  avium  dulcedo  ad  avium  in  Dnisb.  non  legnntnr. '  Grecv. — 
11  Pith.  Hie  tamen  etsi  vid.  Turn  '  Esse  hon.  cup.]  Abest  verbuiii  a  Leid.  2. 
Bene.'  Olid,  deest  etiam  in  A  G  et  Erf. — 12  '  Non  tantum  curiam  dil.,  quan- 
tum Curiim]  Pith.  n<m  tarn  cur.  dil.,  quam  Cur.  meretricem.  Ultima  vox  haeret 
etiam  in  Erf.  sed  tiinien  a  ma{;istro  fiiit  adjecfa.'  Grav.  '  Quantum  Curiam] 
Addunt  e  glossa  meretricem  Voss.  1.  Leid,  1.  In  ed.  Med.  non  tarn  curam, 
quam  curiam  dil.'  Oud. — IS  A  mallit  obt.- — 14  Pitii.  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  4.  Dem. 
nunc  lit.  Pro  sic,  in  A  legitur  hoc  modo,  Dein  G  L  R  i|/,  et  vu!;:.  tanquam 
leones  vit.  Erf.  Mss.  pierique  Ond.  cum  ed.  Med.  ac  Sclnitz.  Wetzel,  et 
Orell.  vit.  tunq.  leones:  A  et  ed.  Omnib.  quemudmodum  leones  til. — 15  In  A 
Trans/,  lit.  pacto  hoc:  Hie  judices  videte. — IG  Erf.  homini  ignuvo  cred.  Pitli. 
homini  nana  an  vano  cred. — 17  'Item,  nolo  esse  laudator,  ne  videar  adulator] 
Prima  vocula  deest  Voss.  1.  Omnia  Iiu'C  exsuiant  a  ceteris  Mss.  et  edd. 
pr.'  Oud.  Absiiiit  qiioqiie  a!)  A  G  \f/,  Erf.  et  Dnisb. — 18  Sclintz.  suspic. 
Permutandis.—\9  Lamb.  Ms.  Dilcgere  op.  et  Pith,  a  quo  velis  dilig.  Al.  teste 
Gra'vio,  (luu-  velis  dilig.  Vid.  Nott.  Varr. — '20  G  Hcec  sunt  annom.—l  '  In 
literarum  brevi  conim.]  Sic  Mss.  onines  et  edd.  pr.'  Oud.  Z/i^enirum  quoque 
A  G  L  if/,  Tur.  et  edd.  ante  Lamb,  cum  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell.  Al.  edd. 
et  Mss.  lif.eraturu.  G,  Victor.  Lall.  Scbutz.  et  Wetzel,  commutatione,  breri- 
tate.  '  Cammulatinne,  brevitate]  Ita  Victorins.  Vuisati  mendose  bi-evi  com- 
mutatione.' Lail.  Vulg.  ut  Ern.  Orell.,  qui  li.  1.  ut  corruptum  nntavit,  malit 
iegere,  in  literarum  iti  breve  commutatione.  Vid.  Nott.  Varr. — 2  G  transvec- 
tione  :  L  R  ij/  et  Tur.  transjectione.  "•  Translaiione]  Rescribe  transjectione  e 
Mss.  omnibus  et  ed.  Med.  trujedione  Leid.  4.  Dein  hujuscemodi  Voss.  3.' 
Oud.     Edd.  vett.  translatione ;  ct  sic  vulg. 

NOT/E 

jpexerit  Virgil,  cnm  Georg.  ii.  dixit,  ma  syllaba  correpta,  mulieris  nomen 

'  Avia  turn  resonant  avibus  virgulta  videtur.     Tale  est  illud  quod  ex  Epi- 

canoris.'  grammatis    Ovidii,    quae    perierunt, 

'1  Curiam]  Curia  prima  syllaba  pro-  atFert   Quintiiianus  :  'Cur   ego   uon 

ducta  public!  consilii  sedes  est :  pri-  dicam  Furia,  te  furiam.' 


RHET.   AD    C.    HERHNN.   IV.  22.  507 

quo  hujnsmodi  gencre  -vcrsantnr.  xxii.  30.  Sunt  autem 
aliae,  qua3  non  habent  tarn  propinquam  in '  verbis  simili- 
tudinem,  et  tamen  dissimiles  non  sunt:  quibus  de  generi- 
bus  unum  est  hujusmodi:  Quid-*  veniam,  qui  sim,  quare 
veniam,'  qucm  insimuleni,  cui  prosim,  quena^  postulem,* 
brevi  cognoscctis.  Nam  hie  est  in  quibusdam''  verbis  qnaj- 
dam  similitudo  non  tam  affectanda,  quam  illae  superiores, 
sed  tamen  adhibenda  nonnunquam.  Alterum  genus  hujus- 
modi :  Dernus  operam,  Quirites/  ne  omnino  Patres  Con- 
scripti  ^  circumscripti '  putentur.7  Haec  annominatio  acce- 
dit  magis^  ad  similitudinem,  quam  superior ;  9  sed  minus, 
quam  illas  superiores :  propterea  quod  non  solum  additai, 
sed  uno  tempore  demtaj '°  quoque  literae  sunt.  Tertium 
genus  est,"  quod  versatur  in  casuum  commutatione,'^  aut 
unius  aut  phirium  nominum.  31.  Unius  nominis,  hoc  modo: 
Alexander  Macedo'  summo  labore  animum  ad  virtutem  a 
pueritia  confirmavit.'^  Alexandri  virtutes  per  orbem  ter- 
rae  '+  cum  laude  et  gloria  sunt.'^    Alexandro  si  vita  longior 

'  Qua  niente  veniam,  quis  sim,  qua  de  causa  veniam. 
*  Quern  deferam.  '  Dolis  capti. 


Cap.  xxii.  3  Leid.  4.  et  Duisb.  cum  verbis.  Praepositione  carent  G,  Erf. 
Voss.  1.  2.  In  A  \p,  Pith.  Leid.  3.  ed.  pr.  et  Med.  ac  ed.  Omnib.  verhi,  sine 
in. — 4  \p  Qui  ven.  Pith.  Quo  ven. — 5  ^,  Erf.  et  Pith.  qucE  post. — 6  \f/  in  quibus  de. 
— 7  Pith.  circ.  videantur. — 8  G  accidil  magis :  Lamb.  ed.  magis  accedit. — 9 
'  Quam  ilia  suj).]  Erf.  et  Lamb.  ed.  quatii  sup.'  Gra?v.  In  A  et  edd.  ante 
L;mib.  quam  ilia  iup. — 10  G  ademtce — 11  Erf.  oniittit  est. — 12  G  mutatione. — 
13  '  Ad  virtutem  a  p.  conjirmavitl  Sic  Mss.  omnes,  nisi  quod  in  uno  altero(|ne 
sit  virtules.  Coin  Gra^vio  nialini  con^r>«rti;i<.'  Oud.  L  R,  Lamb.  Grut.  Oliv. 
et  Lall.  virtutes:  A  G  ^,  Tur.  et  ed.  1474.  ac  aiiae  vett.  cum  Graev.-Biinn. 
Scbiitz.  Wetzel,  et  Orell.  virtutem.  Dein  Schiilz.  et  OreW.cnnformavit:  Vnlg. 
con/ormavit.  Vid.  Nott.  Varr, — 14  Lamb,  sobis  orbem  terrarum. — 15  '  Cum  laude 

NOTyE 

"  Quirites']  Vide  f|naB  diximns  de  nem  ascripti  dicebantur  patres  con- 
Tito  Tatio  ad  §  18.  hiijns  lib.  scripti. 

«  Pa<?es  Consc(J/><t]  Senatores  prop-  ^Alexander   Slacedul    Qui   Grepcis 

ter  fftatem  senioreni,  patres  propter  terrore  sibi  subditis,  Persarum  impe- 

paterniim  in  popuium  amorem  appel-  rium  victo  Dario  evertif,  turn  India 

lati,  prinium  a  Romulo  centum  iusti-  ac  tola  prope  Asia  potitus  est.  Mor- 

tuti    sunt :   numerus   paulo    post   ad  bo  per  ebrietatem  contracto,  vel,  iit 

ducentos,    adeoque    sub    Tarquinio  alii  volunt,  veneno  extinctus  est,  an- 

Prisco  ad    trecentos   excrevit.    Ex  no  aetatis  33.  regni  13.  ante  Cbr.  324. 

equestri  ordine  senatorium  in  ordi-  Curtius,  &c. 


508  INCERTI    AUCTORIS 

data  esset,"'  Oceanum  manus  Macedonura  transvolasset.*^ 
Alexandrum  omnes,  ut  maxirae  metuerunt,  item  plurimura 
dilexerunt.'^  Varie  hie  '9  unum  noraen  in  commutatione 
casuuin  volutatum  est.  Plura  nomina,  casibus  commuta- 
tis,  hoc  modo  facient  annominationem  :  ^°  Ti.  Gracchum  ' " 
rempublicara  administrantem  indigna  prohibuit  nex  diutius 
in  ea  comraorari.^  C.  Graccho  similiter  occisio  oblata  est,"" 
quae  virum  reipublicce  amantissiraum  J  subito  de  sinu-^  ci- 
vitatis  eripuit.  Saturninum,  fide  captum  malorum,  perfidite 
scelus^  vita  privavit."  Tuus,  o  Druse,  sanguis  doraesticos 
parietes,  et  vultum^  parentis  aspersit.  Sulpicium,?  cui 
paulo  ante  omnia  concedebant,  eum^  brevi  spatio  non  modo 

"'  Mors  allata  est. 

"  Crimen  perjidorum  eripuit  vitam  Saturnino,  qui  se  mnlorumfidei  commiserat. 


et  gloria  sunt']  Voss.  1.  3.  Leidd.  omnes,  edd.  pr.  et  gl.  vulgatcB  sjint :  Voss.  2. 
sunt  pervulgata; :  non  male.'  Oud.  A  G  L  i^/,  Tnr.  et  edd.  ante  Grut.  gJ.  vul- 
gates  sunt:  Scluitz.  gl.  sunt  perviilgntce :  Grut.  Graev.-Bnrni.  Lall.  Wetzel,  et 
OreW.  gl.  su7it,om\ssovutgat(e.  Vid.  Nott.  Varr. — 16  G  long.esset. — 17  ALR 
non  iial>ent  7nunus.  In  A  lei;itur  Macedotnum  nomen:  R  iMacedonium.  Vid. 
Isott.  Varr.  AGL  R  il^,  Tur.  Lamb.  Quit.  Oliv.  Graev.-Burm.  et  Lall.  post- 
ponnnt  verba  Alexandra  si  vita  .  .  .  transvolasset  sequeiilibns  Alexandrum  om- 
nes .  .  .  dilexerunt. — 18  Ut  in  A  G  L  deest.  Tum  AGL  meiuerant:  ^  metn- 
ebant,  L  omittit  verba  item  plur.  dilexerunt.  Vid.  Nott.  Varr. — 19  A  liunc 
tin.  nam.  Dnisb.  Leid.  4.  ed.  Oinnib.  Iinnc  un.  nom. — 20  R  et  viil^.  faciunt. 
A  G  L  ;|/,  Dnisb.  omnes  Mss.  Ond.  et  edd.  pr.  cum  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell. 
facient.  Tum  i\i  commutationem. — 1  A  G  Tiberium  Gracchum. — 2  Erf.  admin, 
prohibuit  M.  Galliciolus  indignam  et  divlius  in  eo  commorari :  niarj^o  Cratandri, 
admin,  prohibuit  Maliciolus  indigne  nex  diutius  in  ea  commorari.  — 3  A  L,  Erf.  et 
Gra-v.-Burm.  omiltunt  similiter,  et  in  ^  ablata  legitnr.  '  Occisio  oblata  est,  qua'] 
Voss.  1.  a  m.  see.  occasio:  in  ceteris  occiso :  et  in  Leid.  3.  4.  ed.  Med.  simili- 
ter occiso.  Dein  ablate  est  resp.  qui  in  Voss.  2.  Leid.  1.  3.  et  mox  virlutisumant. 
pro  reip.  in  ed.  Med.  populi  Ro.'  Oud.  Pro  qua  virum,  >|/habet  qui  virtiifes,  et 
Pith.  qu(E  virtules.  Vuig.  nt  Em.  Vid.  Nott.  Varr. — 4  '  De  sinu  civ.]  Mas. 
HWdtxioT  dominatum  vel  dominatu  ;  prave.'  Oud.  Vith.  subito  domiiiatu  sinu. — 
.5  '  Fide  captum  tnalorum]  Voss.  1.3.  Leid.  2.  3.  ed,  Oninib. /.  c.  majorum  natu.' 
Oud.  Majorum  natu  quoque  A|L  R  et  Tur.  Majorum  Lamb,  et  al.  sed  vul<r. 
malorum.  Dein  '  Perfidia:  scelus]  Voss.  omn.  Leid.  2.  edd.  pr.  perfidia  per 
scetus:  he\d.Z.  A.  perfidia  scelus.'  Oud.  In  A  per  scelus :  G  rf/,  perfidia,  scelus: 
LRetLamb.ed.  ac  OreW.  perfidia  per  scelus :  Twr.  perfidia  et  per  scelus :  Sclnitz. 
perfidia  et  scehis:  v »](:,.  perfidia  scelus.  Ern.  putat  ijaiic  sententium  esse  cor- 
ruptani.  Vid.  Nott.  Varr. — 6  ^  he'iii.  2.  dom.  parares:  an  penates?'  Oud.  Pe- 
nates Schutz.  in  ed.  pr.  Turn  Cratand.  ed.  et  multum  parentis. — 7  A  G  L  R  ;|/, 
Lips,  omnes  Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  pleraeque  A'«//)icio.     Vid.  Nott.  Varr. — 

NOTyE 

"  Ti.  Gracchum]  De   Gracchis   di-      De    Saturnino,    Druso,    ac   Sulpicio 
cetur  in  notis  ad  lib.  de  Clar.  Orat.     consule  notas  superiores. 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.   23.  509 

vivere,  sed  ctiam  sepeliri^  proliibuernnt.  32.  Haec  tria  ge- 
nera proxima  exornationum,  quorum  unum  in  similiter  ca- 
dentibiis,  alteram  in  similiter  desinentibiis  verbis,  tertium 
in  annominationibus  positura  est,  pcrraro  sumenda  sunt, 
cum  in  veritate  dicemus:"""  propterca  quod  non  haec"  vi- 
dentur  repcriri  posse  sine  claboratione '^  et  consnmtione 
opera3.'"5  xxin.  Ejusmodi  autem  studia  ad  delectatio- 
nem,  quam  ad  veritatem,  videntur  accommodatiora.  Quare  ''^ 
fides,  et  gravitas,  et  severitas  oratoria  minuitur  his  exorna- 
tionibus  frequenter  collocatis  :  '^  et  non  modo  tollitur  auc- 
toritas  dicendi,  sed  offenditur"^  quoque  in  ejusmodi  ora- 
tione  auditor;  '7  propterea  quod  est  in  his  lepos  et  festivi- 
tas,  non  dignitas,  neque  pulchritudo.  Qnare,'^  quaj  sunt 
amplaet  pulchra,'^  diu  placere  possunt ;  quae  lepida  et  con- 
cinna,  cito"^"  satietate  afficiunt  aurium  sensum  ■  fastidiosis- 
simum.  Quo  modo  igitur,  si  crebro  his  generibus  utemur, 
puerili  videbimur^  elocutione  delectari;  ita  si  raro  has  in- 
terseremus  exornationes,^  et  in  causa  tota  varie  disperge- 
mus,"^  commode  luminibus  distinctis  illustrabimus  orati- 
onem. 


"  Cum  (iliquid  verum  docere  ac  persuadei'e  voluerimus. 
P  Sine  summo  studio  el  arte. 


8  Voss.  2.  cedehant.  Vox  eum  non  est  in  G.  Erf.  cum  brevi  sp.—f)  Voss.  3.  et 
Elf.  sepelire. — 10  Erf.  in  veritate  dicimus:  A  in  varietate  dicimus:  et  prujd. — 
11  Pitli.  quod  hac  non. — 12  t^,  Duis!).  et  Leid.  4.  sine  labore. — 13  '  Et  cunsuni- 
tione  operw]  Voss.  1.  Leid  3.  et  suspicione  op.  Voss,  3.  op.  assumptiune :  Leid.  2. 
3.  et  sumptione  op.  ed.  Med.  operis  assumptione.'  Gad.  Pitli.  et  assumptione 
opera: :  Erf.  et  opera  sumtione. 

Cap.  XXIII.  14  Pith,  sludia  exornationum  magis  ad  del.,  quam  ad  ver.  vid.  ac- 
commodatiora :  Erf.  studia  exornationem  magis  ad  del.  quam  ad  ver.  accommodata. 
Pro  accnmriiodatiora,  Luid.  3.  habet  magis  accommodari.  Tiui)  Schuiz.  solus 
Quippe  Jides. — 15  Pitli.  min.  exorn.  Dein  ^Collocatis]  Leid.  3.  4.  coUutis : 
non  male.'  Oud.  In  \p  quoque  et  ed.  1474.  collalis.  Copnlam  et  non  habet 
G. — 16  ^  ostenditur. — 17  '  Apage  vocein  auditor,  qux  in  niiUo  IMs.  coniparet.' 
Oud.  Deest  etiam  in  G  L  R  !|/.  Orell.  iincis  inclusit.  '  Auditor]  Auditor  abest 
a  Mss.  tribus:  quam  voceni  si  quis  inalit  expunjiere,  non  pugnabo.  Nos  viil- 
gatam  lectionem  retiniiimus.'  Brut.  Vid.  Nott.  Varr.— IS  '  Qf/ure  sine  duiiio 
vitiosnni  est.  .  .  .  Piito  auctorem  dedisse  quippe,  ant  quare  deiendiim.'  Em. 
— 19  Sex  Mss.  Ond.  et  tres  Mss.  ap.  Graev.  cum  Tnr.  ed.  Med.  et  Oreil.  am. 
alque  pul.  et  mox  Duisb.  lep.  atque  cone. — 20  '  Cito]  Kerte  Brnil.  cila.'  Grnt. 
'  I'nus  Ms.  cita.'  Graev.  In  A  deest. — 1  A  ai(rnm  sen.su. — 2  A  videbuntur, — 
3  Erf.  el  Mss.  ap.  Oud.  ac  edd.  pr.  inters,  has  exorn.    Turn  A  et  si  in  causa, — 


510  INCERTI    AUCTORIS 

33.  Subjectio"  est,  cum  interrogaraus  adversaries,  aut 
quaerimus  ipsi,  quid  ab  illis,  aut  quid  contra  nos  dici  pos- 
sit :  ^  deinde  subjicimus  id  quod  dici  oportet,  aut  non  opor- 
tet,*"  aut  nobis  adjuraento  futurum  sit,  aut  oiFuturum  illis  e 
contrario,7  hoc  raodo  :  Qua^ro^  igitur,  unde  iste  tam  pecu- 
niosus  sit  factus.9  Amplura  patrimonium  relictum  est?  at 
patris  bona  venierunt.  Haereditas  aliqua  obvenit?'°  non 
potest  dici,  sed  etiam  "  a  necessariis  omnibus  exhajredatus 
est.  Preemium  aliquod  ex  lite  aut  judicio  cepit?  non  modo 
id  non  fecit,'"^  sed  etiam  insuper  ipse'^  grandi  sponsione 
victus  est.  Ergo  si  his  rationibus  locupletatus  non  est, 
sicut  omnes  videtis ;  aut  isti  domi  nascitur  aurum,  aut, 
unde  licitum  non  est,'4-  pecunias  accepit.  xxiv.  Item, 
Saepe,  judices,  animadverti,  raultos '^  aliqua  ex  honesta  re, 


4  G  dispone mus. — 5  G  dici  oportet. — 6  '  Aut  quod  non  oportet]  Omnibus  libiis 
Mi-s.  et  ed.  MetJ.  deest  quod.  Dein  Mss.  quatuor  et  ed.  Omnib.  non  potest. 
Leid.  3.  quod  oporteat  dici,  aut  non  oporteat.'  Oiid.  Voculam  quod,  quae  vulgo 
inseritiir  post  aut,  delevit  Ern.  et  eum  sequunnir  Schutz.  Wetzel,  et  Oiell. 
Abest  quoqiie  ab  L  R  et  Tur.  Pro  oportet,  A  G  iiabfiu  potest.  Turn  G  aut 
quod  nobis.  Pro  aut  nobis,  Ern.  piitat  quid  nobis  legend.  Vid.  Nott.  Varr. — 
7  '  Aut  offut,  illis  e  contr.]  Erf.  aut  offut.  idem  contr.  Pith,  aut  offut.  adcersa- 
rio:  Dtiisb.  aut  offut.  e  contr.  Lamb.  ed.  aut  illis  offut.  e  cmitr.'  Graev.  '  Obfut. 
mis']  Pronomine  carent  Mss.  qiiinque  et  ed.  Omnib.'  Oud.  deest  eti-tm  in 
Tiir.  Voces  illis  e  contr.  A  \fi  oniittunt. — 8  A  Quarto. — 9  Hervas;.  et  al.  edd. 
antiquiores  tam  perniciosus.  Vox/aclus  non  est  in  G. — 10  '  Hereditus  aliqua  ob- 
venit]  Leidd.  tres  venit:  verissime.  Sed  et  in  Leid.  1.  alia;  in  Voss.  2.  aliqua 
venit,  siiprascripto  obliqua.'  Oud.  Venit  qnoqne  G,  Erf,  Dnisb.  Tur.  Sclnitz. 
et  Orell.  Vulg.  obvenit. — 11  '  Non  potest  dici,  sed]  Haee  mihi  spuria  videntur, 
addiiaque  a  glossatore  inepto.  Ea  si  deleantur,  admodum  elegans  fit  oratio.' 
Ern.  Orell.  h.  1.  nt  corruptum  notavit.  Schntz.  At  etiam  a  necessai'iis.  Vulg. 
ut  Ern.  Vid,  Nott.  Varr.  In  A  Non  pot.  dici.  sed  et  a  nee.  Dein  pro  omnibus, 
G  hominibus  habet. — 12  Schutz.  e  ronj.  edidit  cepit. — 13  ij/omittit  ipse.  Turn 
'  Sponsione  victus]  Sic  in  solo  Leid.  4.  Reliqni  Mss.  et  edd.  dant  vinctus.  Item 
non  est  licilum.'  Ond.  Vinctus  quoque  <//  et  Tur.  In  A  victus,  omisso  est.  Vid. 
Nott.  Varr. — 14  Erf .  et  V\i\i,  nnn  est  lie.  Dein  '  Accepit]  Leid.  1.  3.  Voss.  3. 
cepit.  In  ed.  Omnib.  simpliciter  ca;«<  scil. '  aurum."  Oud.  In  A  ca;>it  sine 
pecunias:  Tur.  cepit.  \u\g.  accepit. 

NOT^ 

"  Subjcctio]  Latius  patet  quam  de-  qnidpiam  desuo  addit.  Cic.  pro  Quint, 
finit  hie  Cornificius.  Subjectione  e-  §  56. '  Quid  si  ntinquaui  vadinionium 
nim  non  solum  quaeritur  ab  adversa-  deseruit  ?  .  .  .  quo  te  nomine  appelle- 
rio,  quid  ab  illo  aut  contra  nos  dici  mus  ?  iinprobum,' &c.  Ceterum  sub- 
poss^it ;  sed  orator  vel  interrogat  se-  jectio,  nt  et  aliae  nonnullae  figurae 
ipsum  et  respondct  sibi,  vel  cum  ali-  quae  hie  referuntur,  ad  schemata  sen- 
urn  rogaverit  non  expectato  responso  teutiarum  non  verborum  pertinent. 


RHET.   AD   C.    HERENN.   IV.   24.  511 

quam  ne  inimici  qnidera  "^  criminari  possint,  sibi  praesi- 
dium  petere  :  quorum  nihil  potest  adversarius  facere. 
Nam  utrum  ad  patris  virtutcni  conlugict? '7  at  cum  vos  . 
jurali'^  capite  damnastis:'  an  ad  suam  revertetur  anti- 
quam  vitam,  alicubi  honeste  tractatam  ?  '9  at  hie  qnidera  ^° 
ante  oculos  vestros'  quomodo  vixerit,  scitis  omnes:  an 
cof^natos  suos  enumerabit,^  quibus  vos  conveniat  com- 
moveri  ?  at  hi  quidem  nuUi'  sunt:  amicos  proferet?  at 
nemo  est,  qui  sibi  non  putet  turpe*  istius  amicum  no- 
minari.  Item,  Credo,  inimicum,  quem  nocentem  putabas,' 
in  judicium  adduxisti  :  non  ;  nam  ^  indemnatum  necasti. 
Le2:es,  quae  id  facere  prohibentj  veritus  es  ?  ^  at  ne 
scriptas  quidem  judicasti.  Cum  ipse  te  veteris  amicitiae 
commonefaceret,  commotus  es  ?  9  at '°  nihilo  minus,  sed 
etiam  studiosius  occidisti.  Quid?  cum  tibi  pueri  ad  pedes 
volutarentur,  misericordia  motus  es?"  at  eorum  patrem 
crudelissime  sepultura  quoque'^  prohibuisti.  34.  Multum 
inest  acrimonia?  et  gravitatis  in  hac  exornatione,  propterea 
quod,  cum   quaesitum  est "    quid  oporteat,   subjicitur  id 

1  Vos  qui  jurejurando  ohligali  debetis  judicare  ex  aqidtate,  eum  morii  ad- 
dixistis. 


Cap.  XXIV.  1.5  \]/  aliquos. — IG  Lfi(1.4.  et  Duisb.  non  habent  quidem. — 
17  A  G  L,  Pitli.  Diiixb.  omnes  Mss.  Oiid.  et  ed.  Omnib.  patris  ejus.  Leid.  4. 
Pith,  et  Duisb.  virtutes  conf.  Eif.  vestigium  confugisset.  In  A  viriutemfugiet. 
— 18  Al.  teste  Grapvio,  eum  jiir.  vos.  Tiini  '  Capite  dam.]  Aiutior  est  Voss. 
1.  Icgibus  cap.  dam.  nee  male.'  Oud.  Schiilz.  qiioqne  legibus  cap.  dam.  A  ca- 
pitate  dam.  Vulg.  capite  dam, — 19  Schnlz.  fi<(iw  ?  Quam?  aut  ubi  lion,  tract, 
Viilj;j.  nt  Em.  Vid.  Nott.  Vair. — 20  'Nam  hie  quidem]  Voss.  1.  Non.  Nam 
hie  quidem:  Leid.  2.  non  equidem.'  Oud.  AG  L  R  if',  ed.  1474.  Med.  1498. 
Junt.  Aid.  et  Schiitz.  Nam  hie  quidem,  Al.  edd.  et  Mss.  At  hie  quidem. — 1  ^ 
oculos  nostras  — 2  G  eiiumerabis. — 3  '  Quidem  nulli]  Pith.  Nam  hie  quidem  nul- 
li.'  Graev. —  4  Tur.  Ert".  et  Oiell.  turpe  putet:  A  pulat  turpe.  ^  Turpe  putet^ 
Sir  M-^s.  et  ed.  Med.  Vulgo  putet  turpe.'  Oud. — 5  ^  Inim.,  quem  noc.  put.] 
Erf.  iuim.,  noc.  put.  I'ifh.  inim.,  in  quem  noc.  put.  Duisb.  inim.  in  7ioc.  put.' 
Graev.  '  Quein  noc.  put.]  Sic  in  solo  Leid.  2.  In  ceteris  innocentem.  Hinc 
ed.  Omnib.  amicum  quem  innoc.  A  Mss.  tribus  abest  rh  quem.'  Oud.  A 
amiciim  quem  innoc.  put.  ip  inim.  quem  innoc.  put.  Viilg,  nt  Ern. —  6  '  Non.  In- 
demnatum vec]  Mss.  quinqiie  et  edd.  pr.  non.  Nam  ind.  nee.  Leid.  1.  non, 
Najn  eum  ind.  n.  Leid.  2.  7ton.  Eum  enim  ind.  nee'  Oud.  G  R  if/  et  Tur. 
■nam  eum  ind,  Vid.  Nott.  Varr. — 7  Duisb.  et  Leid.  4.  num  leges,  et  if/  id  facere 
perihent — 8  In  Erf.  non  habetures  post  t)<?i7<«s.  Turn  A  Ad  ne  scriptas :  Pith.  At 
ne  scripturas. — 9  A  \f/ common eret,  cumm.  es:  Pith,  commemorem  faccrvt  motus  es: 
Lau>b.  ed.  commonefaceret ,  misericordia  eomvwtus  es. — 10  Lauil).  solns  At  omittit. 
— II  A  pedem  vol.,7nis.  commotus  es.  Tuin  'At  eorum  patrem]  Voss.  1.  Non:  at 
eor.  pat.    Contra  deest  at  Leid.  1.'  Oud, — 12  Quoque  non  est  in  G. — 13  Leid.  2. 


512  INCERTI    AUGTORIS 

non  esse  factum.  Quare  facillime  fit,  ut  exaugeatur'^ 
indignitas  negotii.  Ex  '^  eodem  genere,  ut  ad  nostrani 
quoque  personam  referamus  subjectionem,  sic :  "^  Nam 
quid  me  facere  convenit,'^  cum  a  tanta  Gallorum  mulli- 
tudine  circumsederer  ?  an  dimicarem  ?  '^  at  cum  parva  ma- 
nu  turn  prodiremus,'9  locum  quoque  inimicissiraum  habe- 
bamus.-°  Sederem  in  castris?  at  neque  subsidium,  quod 
cxpectarem,  habebamus/  neque  erat,  qui  vitam  produce- 
remus  "^  Castra  relinquerem? '  at  obsidebamur.  Vitam 
niilitum  negligerem  ?  at  ea  videbar  eos  accepisse  condi- 
tione,  ut/  quoad  possem,  incolumes  patriae  et  parentibns ' 
conservarem.  [p.  32.]  Hostium  conditionem  repudiarem? 
at  salus  antiquior  est  militum,  quam  impedimentorum.  Hu- 
jusmodi  consequuntur  ^  identidem  subjectiones,  ut  ex  om- 
nibus ostendi  videatur,^  nihil,  potius,  quam,  quod  factum 
sit,  faciendum  fuisse.** 

XXV.    Gradatio^  est,   in   qua  non  ante  ad  consequens 


cum  inquisitu7n  est :  A  cum  (juas.  sine  est.  Dein  Erf.  </«orf  oporteat, — 14  '  Augea- 
tur]  "Sibi.oiDWeiei  edii.  pi.  exaujfeatur.  Veiis>iiiie.  Adi  Grav.' Owd.  AGLR 
\f/,T\\y.  Sehiitz.  Wetzel,  et  Oieil.  exaiig.  Al.  tdd.  augeatur.  Vid.  Nott.  Varr. 
— 15  A  El  eod.  gen. — IG  *■  Subjectionem,  sic.  Nam  quid]  Voss.  1.  3.  sw/y.  ^f 
sic.  N.  q.  he\<i.'2.i.  suhj.  sic  Jit  l^.  q.  Le\6.  1  suhj.  Jucimus  sic.  N.q.  Voss. 
2.  cntn  ed.  Oninil).  S!//)j.  sic /ati'mus.  N.q.  Ed.  Med.  subj.  sic  fuciemus.  N. 
q.'  Oud.  A  subj.  sic  facimus :  G  K  sutij.  faciamus.  Vid.  jSoit.  Varr. — 
17  •  Concenit]  Sic  Erf.  et  Lamb.  ed.  Al.  convcniet.'  Graev.  AGLR  i//,  Tur. 
Scliuiz.  Wetzel,  et  Orell.  convenit ;  et  sic  omnes  INlss.  Oiid.  el  edd.  pp.  ex- 
cepto  X'oss.  2,  in  quo  viilg.  conveniret. — 18  Erf.  a  tanta  muUitudme  Gallo. 
Turn  Lamb.  ed.  circumsideier ?  dimicarem:  Erf.  circumsederer?  ac  dimicarem. 
— 19  '  Cum  prodir emus]  Sic  Leid.  4.  et  ed.  Med.  In  ceteris  turn.  Sed  addit 
Voss.  1.  castra  relinquerem.'  Oud.  if  et  Tiir.  tum  prodirem:  AGLR,  Grut. 
Oliv.  Lall.  Schutz.  Wetzel,  el  Orel!,  turn  prodiremus:  Graev. -Biirni.  quum 
prodiremus,  Vid.  N'Ut.Varr. — 20  Leid.  4.  munilissimum  tunc  hub.  A  inim. 
habeamus  :  tp  inim.  habemus.  Vid.  Nott.  Varr. — 1  Voces  Sederem  ....  habe- 
hamus  in  A  desiint. — 2  '  Qui  vitam  pruduceremus']  Itadant  Mss,  sex  et  edd.  pr. 
Oninino  rectiiis  pro  quo.  Turn  producerem  in  M^s.  qnatiior  et  ed.  Omnib.' 
Oud.  Tur.  Scliutz.  VVeizel.  el  Orell.  qui  vitam  producer  emus:  Vnlg.  quo  vitam 
pruduceremus:  A  G  L  \\.  quo  vitam  producerem:  \p  qui  vitam  produceret.  ^  id. 
Noll.  Varr. — 3  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  an  cast.  rel. — 4  'At  eos  vid.  ea  ace.  cond. 
vt  eos,  quoad  p.  Ifc.]  Sic  vidi  in  Mss.  omn.  et  edd.  pr.  Vulgo  ea  vid.  eos  a.  c. 
ut,  quoad  p.,  tfc'  Oiid.  'i'lir.  Land),  et  Orell.  At  cos  vid.  ea.  Dein  A  G 
L.  R  4(  et  Tur.  ut  eos  quoad.  (Jrell.  tos  unt'is  inclusit.  Vid.  Noll.  Varr. — 
5  *  Patrice  et  parenlibus  cons.]  Diiisb.  pairia:  cons,  non  male.'  Oud.  '  Leid.  4. 
patria-  et  cons.  Hinc  in  Utiisb.  oniissur.i  quoque  et.'  Oud. — C  Erf.  quinqiie 
Mss.  Oud.  cum  ed.  Omnib.  et  Lamb.  Ejusmodi  conscq.  Ed.  M<  d.  et  ejnsmodi 
conseq.    i)/  IJujusm.  sequuntur. — 7  Erf.  videuntur. — 8  Voss.  1.  Leid.  2.  ed.Med. 

NOTTE 

y  Gradatio]  Tum  fit,  cuiu  per  quosdara  quasi  gradus  ah  iufimo  ad  sum- 


Rinrr.  ad  c.  hrrenn.  iv.  25.  513 

verbum  descenditur,  quam  ad  superius  conscensum  est,^  hoc 
modo:  Nam  quae  rcliqua  spes  manet  libertatis,  si  illis,'°  et 
quod  libet,  licet;  et  quod  licet,  possunt;  et  quod  possunt, 
audent;  et  quod  audent,  faciunt ;  et  quod  faciunt,  vobis  " 
molestum  non  est  ?  Item,  Non  sensi  hoc,  ct  non  suasi ;  ne- 
que  suasi,  et  non  ipse  statim  facere  coepi;  neque  facere 
coepi,"^  et  non  perfeci ;  neque  peifeci,  et  non  probavi.  Item, 
Africanoindustria  viitutem,"  virtus  gloriam,  gloria  aemulos 
comparavit.  Item,  Imperium  Graeciae  '-^  ="  fuit  penes  Athe- 
nienses,^  Atheniensium  potiti  sunt  '^  Spartiatae, ''  Sparti- 


fact.   est.     Bein  faciundum  fuisseX  OSS.  Led.  Omnib.   faciendum  fore  Yoss. 
3.  faciunde  fuisse  \.    Vid.  Varr.  Lectt.  ad  cap.  1.  luijiis  libri. 

Cap.  XXV.  9  Erf.  ud  su})erior€s:  Pitli.  superius,  sine  <id.  '  Conscensum 
esti  Sic  Leid.  1.  4.  In  ceteris  Mss.  adscensum.  In  Voss.  3.  Leid.  3.  ed. 
'Meii.sit.'  Ond.  Ascensuin  est  Lamb,  et  .Schnlz.— 10  Lamb.  ed.  Nam  qua: 
spes  rel.  lib.  manet,  si  his.—\l  Pitb.  nobis  mol.  Mox  pro  Hem,  in  A  Ita  legi- 
tnr.  Turn  Erf.  non  sensi  has,  et  Lamb.  eel.  neque  sensi  hoc. — 12  y  et  non  suasi 
hoc.  Pro  et  non  in  seciindo  loco  A  babet  neque.  Adverbium  statim  deest  in 
A,  Voss.  3.  Leid.  2.  3.  ed.  Omnib.  Ueniqiie  A  \l/  omittunt  verba  neijue  facere 
coepi.  '  JSon  suasi:  Neque  suasi. .  .neque  facere  cwpi]  Pith.  Non  suasi  et  facere 
ccepi,  et  perfeci.'  Graev. — 13  Erf.  virt.  iH</.— 14  Pro  Gracia;  in  \f/ egregie  le- 
gitur.  Turn  ^  Apud  Atlien.]  Mediczens  cum  alio  penes  Atk.  quod  et  iiotnm 
Lanibino  ex  aliis.'  Gronov.  '  Erf.  et  uoinmlli  alii  Mss.  penes  Atk.'  Grzev. 
*  Penes  At li.]  Sic  lego  anctoritate  Voss.  omn.  et  Leidd.  1.  2.  atqne  edd.  pr. 
Vulgo  apud  Ath.'  Olid.  L  R,  Scbntz.  Wetzel,  et  Orell.  penes  Ath.—  lG^Atlie- 
niensium  pot.  sunt]  Voss.  1.  Leid.  2.  Atheniensibus  pot.  sunt.  Addiint  imperio 
Voss.  3.  Leid.  4.  et  Leid.  1.  a  m.  sec.  male.'  Oud.     In  G  R  )f  quoqiie  Athe- 

NOT;E 

mum  aliqnod  ascenditur,  vel  a  sum-  positus  Atbenis  a  Lysandro  Lacedae- 

nio  descenditnrad  infimnm.  Parcior,  nioniim  duce  captis  Olymp.  xciv.  an- 

ut  notat  QuintiUaniis,  debet  esse  usiis  no  ante  Cbr.  404.  In  Leuctrica  piigua 

luijiis  scbematis  quod  apertiorem  ha-  Laceda?mones  ab  Epaminonda  Tbe- 

beat  artem,  et  niagis  affectatam.  Mire  bano  snperati  snnt,  nt  referunt   Xe- 

tamen  aliqnando  valet  ad  commoven-  nophon  et  Cornelius  Nepos,  Olymp. 

dos  afl'ectus.    Verr.  v.  §  170.  '  Faci-  cii.  a.   2.   ante  Ciir.    371.    Denique 

nus  est  viniiri  civem  Romanum  ;  see-  Alexander  Magnus,  Macedoniae  rex. 

Ins  verberavi ;  prope  parricidium  ne-  Thebanoruni    urbem  vi  expngnatam 

cari;  quid  dicam  in  crucem  lolli  ?'  funditus  evertit,  civibus  partim  occi- 

^  Imperium  Gracia'l  Atheniensium  sis,    partim    in   servitiitem   abdurtis, 

primus   rex   Cecrops  regnare  ccepit  teste  Plutarcbo.     Contigit  ea  clades 

annis,  ex  Eusebii  calculo,  ante  Cbr.  Olymp.  cxi.  a.  2.  ante  Clir.  335.  ac 

1558.    regum    decimus    Septimus   et  paulo    post  idem   Alexander  Asiam 

postremus  fuit  Codrus.     Huuc  exce-  subegit. 

pere  praetores  perpeiui,  deinde  de-  =*  Athenienses']  Athenae  urbs  in  At- 

cennales,    denique     armui     instituti  tica  armis  pariier  et  literis  oiim  cla- 

suiit.    Bello  Peloponnesiaco  finis  im-  rissima.     Incolis  et  Turcis  dicifur4' 

Delph,  ct  Far.  Clas.                     Cicero.  2   K 


514  INCERTI    AUCTORIS 

atas  superavere  Thebani,''  Thebanos  Macedones  "^  vicerunt, 
qui  ad  imperium  Graeciae  brevi  tempore"^  adjnnxerunt 
Asiani  bello  subactam.  35.  Habet  in  se  quendamleporem 
supeiioris  '7  cujusque  crebra  lepetitio  verbi,  quae  propria 
est  hujus  exornationis. 

Definitio  *  est,  quae  rei  alicujus  proprias  amplectitnr 
potestates  breviter  et  absolute/  hoc  raodo :  Majestas  rei- 
publicae  est,  in  qua  continetur  dignitas  et  '^  amplitude  ci- 
vitatis.  Item,  Injuriae^  sunt,  quae  aut  pulsatione  corpus, 
aut  convicio  aures,  aut  aliqua  turpitudine  vitam  cujuspiam 
violant.'9  Item,  Non  est  ista  diligentia,  sed  avaritia ; 
ideo  quod  ^°  diligentia  est  accurata  conservatio  suorum  ; 
avaritia,  injuriosa'  appetitio  alienorum.'-  Item,  Non  est 
ista  fortitudo,  sed  temeritas  ;  propterea  quod  fortitude  est 
contemtio  '  laboris  et  periculi  cum  ratione  utilitatis,  et 
compensatione  +  commodorum;  temeritas  est  cum  incon- 
siderata  laborum  ^  perpessione  gladiatoria  periculorum 
susceptio.     Haec  ideo  ^  commoda  putatur  exornatio,  quod 

*"  Qua;  rei  naluram  Iretiter  et  perfecte  explicat. 


niensihus,  et  A  potitce  sunt. — 16  G  brevi  in  temp. — 17  x^/  At  habet  in  se,  SfC  Erf. 
Habit  is  in  se  quendam  lep.  superiorem  cujiisq.  — 18  A  dign.  aut  ampl. — 19  Diiisb. 
et  Leid.  4.  vita  cnjusp.  violatur, — 20  \p  ideo  quia  dil. — 1  A  et  Tiir.  avaritia  est 
inj.  Lamb.  80I11S  aruritia  vero  ivj. — 2  A  aliorum. — 3  4'  coulentio. — 4  Voss.  1. 
et  cum  contemplatione  comm. — 5  '  Laborum  perpessione^  Sic  in  solo  Leid.  3.  In 
CPteris  et  edil.  pr.  dolorum  perp.  Bene.  Preecessit  'contemtio  laboris.'' 
Oud.     A  quoqiie  habet  dolorum  perp.     Vid.  Nott.  Varr. — 6  G   Hcec  igitur 

NOT;E 

thina.     Nomen    habuit    a     Minerva,  Graeciae  regie  ;   nunc    partes   liabet 

qnae   Greece  'Afl-^frj  dicitiir,  et  banc  qiiatiior,  quae  dicuntur /a»i6oZi,  Mace- 

urbeni  fertiir  condidinse.  donia,  Comenolitari,  et  lanna. 

*>  Spartiata]  Sparta,  quae  et  Lace-  •■  Definitio]  Referenda  est  ad  locos, 

(la'mon,  Laconia;  in  Peloponneso  ca-  de  quibus  in  Topicis. 

put,  a  Sparto  Inaclii  nepole  fundata,  ^  Injuria]  Angustioribns,  qnam  par 

a  Lyciirs^o  optimis  tempeiatalegibus,  sit,  injiniaui  terminis  coiircet :  quid 

a  .Sopliiauo  vocatur  3Iisitra.    Dissen-  enira,   si    quis    alteri    pecuriiani   aut 

tiunt  recpntiores  alii,  ejusqiie  rudera  clam    surripuerit,  aut  vi   abstnlerit, 

viileri   aiunt,    ubi   vicus    est   Moreie  non    faciet  injuiiam  'f    Rectius  Ari- 

PalcEochori  aliquot  milliaria  dissitus  a  stot.  Rbet.  i.  10.  "Effroi  5rj  rh  ooikuv 

Misitra.  jh  ^KaTTTnv  kK6vTairapa.  Thv  vojxov.    In- 

'^  Tliebani']  Thebae  urbs  Roeotiae  ca-  juriu  afficere  est  sponte  contra  leges  ali- 

put ;  a  Sopliiano  Tliica  appellatnr.  cui  nocere. 

■'  Macedones]  INIacedoiiia,  Celebris 


RHET.   AD   C.    IIRRENN.   IV.   26.  616 

omnem  ^  rei  cujuspiam  vim  et  potestatem  ita  dilucide 
proponit,  et  breviter  explicat,^  ut  neque  pluribus  verbis 
oportuisse  dici  videatiir,  neque  liicidius  potuisse  dici  pu- 
4etur.9 

XXVI.  Transition  vocatur,  quee^  cum  ostendit  breviter 
quid'°  dictum  sit,  proponit  item  brevi  quid  sequatur,"  hoc 
modo  :  In  patriam '^  cujnsmodi  fuerit,  habetis:  nunc  in 
parentes'^  qualis  extiterit,  considerate.  Item,  Mea  in 
istum  beneficia  '■'•  cognoscitis  ;  nunc,  quomodo  '^  iste  mihi 
gratiam  retulerit,  accipite.'^  Proficit  haec  aliquantulum  '7 
exornatio  ad  duas  res  :  nam  et  quid  '^  dixerit  commonet,  et 
ad  reliquum  comparat  auditorem. 

36.  Correctio  ''  est,  quai  tollit  id  quod  dictum  est,  et  pro 
60  id,  quod  magis  idoneum  videtur,  reponit,  hoc  pacto  :  '9 
Quod  si  iste   suos  hospites   rogasset,   immo  innuisset '  ^° 

'  Si  nulu  (lb  its  petiisset. 

comm.  AI.  teste  Graevio,  H(FC  ergo  comm. — 7  Lamb,  quia  omnem. — 8  Expli' 
cat  noil  est  in  A  G  et  Tur.— 9  A  G,  Krf.  Leid.  3.  4.  neque  brevius  potuisse, 
nisi  quod  Leid.  3.  posse.  Schiitz.  e  conj.  edidit,  ut  neq.  plur.  verbis  op.,  neq. 
lucidius  pot.  ilici  videatur. 

Cap.  XXVI.  10  AI.  teste  Graevio,  quod  dictum.  Dein  Leid.  4.  prop,  ratione 
brev.  Pitli.  prop,  idem  breviter.  Edd.pr.  quoqiie  Uahftnt  breviter. — 11  '  Quid  se- 
quatur] AI.  quod  seq.  Dm>'b.  quid  consequatnr.'  Gr?ev.  '  Quid  seq.]  S\c  LeU\.  2. 
et  ed.  Med.  In  reliqiiis  quid  conseq.'  Oiid.  A  G  L  R  t|/,  Tor.  et  Orell.  quid 
cnnsequntur.  Viilg.  quid  sequatur. — 12  '  Hoc  modo.  In  patriam]  Mss.  hoc 
pacto.  Modo:  nisi  quod  in  Leid.  2.  sit  hoc  modo.  Modo;  et  in  Voss.  3.  fioc 
modo  pnclo.  Placet  mihi  hoc  pacto.  Modo  in,  &^c.  Ei  voci  opponitur  ?mnf. 
Dein  iu  patrem  Leid.  1.  3.  4.'  Oud.  A  \\/ hoc  pacto:  Modo  in  patrem:  G  R  et 
Orell.  hoc  pacto:  In  patriam.  \n\o.  hoc  modo:  In  patriam.  Vid.  Nott.  Varr. 
— 13  A,  Elf.  Leid.  1.  4.  nunc  parens  qualis :  Vo>s.  2.  nunc  in  patres  qualis. — 
14  X  benejicium.  Turn  *  Cognoscitis]  An  cognos'.is?'  Orell.  et  quod  Wetzel, 
conjecerrtt. — 15  Lamb.  ed.  nunc  quam  iste. — 16  G  gratias  ret.,  considerate. — 
17  '  Aliquantum]  Deest  Leid.  3.  In  Voss.  2.  3.  Leid.  4.  edd.  pr.  aliquantu- 
lum.' Olid.  Aliquantulum  qiioque  G,  Pith.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  Vulg. 
aliquantum. — 18  A  nam  et  quod  dix.    G  nam  quid  dix.  — 19  Pith,  hoc  modo. — 

NOTiE 

s  Transitio]    Perfccta  est   qua  u-  Off.   '  Italian!   ornate  quam  donuira 

trnmqne  exponitur,  et   quid  dictum  suam  nialuit ;  qnanqnam  Italia  orna- 

fuerit,  et  quid  ilicendnm  sit :  imper-  ta,  domns  ipsa  mihi  videtur  ornatior.' 

ffcta   alterum    taiitiim    exprimit,  ut  HtPC  ad  convicium  acuieata  pro  Cce- 

apud   Tullinm    in    oiat.    pro    Rose,  lio  in  sororem  Clodii :  '  Quod  quideni 

'  Age   nunc    ilia    videanins,  judices,  facerem  vehementins,  nisi  inimiritise 

quae  consecuta  sunt.'  intercederent  cum  istius  niulieris  vi- 

''  Correctio]    Illiistris    est   ilia   ad  ro  :    fratrem    volui   dicere  :    semper 

laudem  apud  Cic.  correctio  1.  u.  de  hie  erro.' 


516  INCERTl    AUCTORIS 

modo  ;  hoc  facile '  perfici  posset.  Item/  Nam  postquam 
isti  viceruut,  atque  '  adeo  victi  sunt :  earn  ^  quomodo  vic- 
toriam  appellem,  qua?  victoribus  plus  calamitatis,  quam 
boni  dederit?  O  ^  virtutis  comes  invidia,  quae  bonos  iii- 
sequeris  ^  plerumque,  atque  adeo  ^  insectaris  ! '  Commo- 
vetur^  hoc  genere  animus  auditoris.  Res  enim  communi 
verbo9  data,  tantummodo  dicta  videtur  :  ast  ea/°  post 
ipsius  oratoris  correctionem,  magis  idonea  "  jfit  pronuntia- 
tione."  Non  igitur  satius  esset,'^  dicet  aliquis,  ab  initio, 
praesertim  cum  scribas,  ad  optimum  et  electissimum  *^ 
verbum  devenire?  Est,  cum  non  est ''^  satius,  si  commu- 
tatio  verbi  id  erit  demonstratura,'^  ejusmodi  rem  esse, 
ut,  cum  '^  eam  communi  yerbo  appellaris,  levius  dixisse 
vidcaris ;  cum  ad  electius  verbum  accedas,'^  insigniorem 
rem'^  facias:"^  quodsi  continuo  venisses  ad  id  verbum,  nee 
rei,  ncc  verbi  gratia  animadversa  '9  esset. 

'  QucE  bonos  plerumque  sequeris,  immo  persequeris. 

"  Graviori  affirmatione. 

*  Aliquando  leinpus  est,  cum  non  prcestat  optimum  verbum  initio  ponere,  scilicet 
quando  cummutato  vocabulo  videberis  tninus  aliquid  dixisse  communi  verbo,  ut  pro- 
lato  meliori  verbo  rem  facias  illustriorem. 


20  A  et  Leid,  4.  annuisset:  Voss.  1.  innuisset  hoc.     Dein  modo  non  est  in  ^. — • 

1  '  Facile  hoc  per/.]  Is  IMstorum  ordo;  non  hoc  fac'  Oud.  Facile  hoc  Ktiam 
Tur.  et  Orell.     In  G  id  facile  perf.    Vnlg.  fac.  hoc  perf.     Vid.  Nott.  Varr. — 

2  Tur.  oniittit  Item.  Tiun  voculam  Nam,  quae  Lamb,  et  Sclnitz.  ejecerunt, 
Orell.  iincis  inclusit.  In  ;j/  legitnr  Nunc  postquam. — 3  L  ^,  Leid.  3.  4,  immo 
adeo. — 4  Lamb.  Scliutz.  et  Orell.  legunt  nam  quomodo ;  quam  lectionem  Em. 
malit  recipere. — 5  Sclnitz.  e  conj.  habet  Item:  O  virt. — G  G  L,  Voss.  1. 
Leid.  2.  4.  sequeris. — 7  L  R  i|/,  tres  Mss.  Oud.  et  ed.  Med.  i7nmo  adeo  ins.  et 
sic  Pith,  et  margo  ('ratandri.  Voss.  3.  atque  imo  ins.  Deest  atque  ab  A,  et 
adeo  ab  ILrf.  et  Voss.  1. — 8  In  A  Commonelur. — 9  In  eoden)  Ms.  verba. — 10  '.4sf 
ea]  Voss.  3.  Leid.  2.  non  liabent  ast.  In  Voss.  1.  at.  In  ed.  Med.  at  eares.' 
Oud.  Ast  quoque  in  L  \\/  deest.  Lamb,  et  Sclnitz.  omittunt  voces  as<  tn; 
qnas  Orell.  nncis  inclusit.  Vid.  Nott.  Varr. — 11  Scliutz.  edidit  niugis  insipiis 
wionea,  quia  postea  est  'insigniorem  rem  facias.'  Tiim  A,  Tur.  Erf.  Dnisb. 
Voss.  2.  Leid.  3.  4.  pronunciatio. — 12  G  Nounc  igitur,  et  A  G  ac  Erf.  satius 
esse.  Scliuiz.  de  Em.  senteniia,  satius  est.  Porro  G  dicerct  aliquis. — 13  Dnisb. 
Voss.  3.  Leid.  2.  4.  et  Lamb.  ed.  lectissimum :  ed.  Me d.  a</  lectiss.  R  delectissi- 
mum :  Voss.  1.  elegantissimum. — 14  A  Quum  est  satius,  omissis  est  et  non.* 
Diiisb.  Est  tum  est  satius. — 1.5  A  erit  demonstrata  ira  :  Erf .  erit  demonstralur, 
— IG  R  ut,  sed  cum. — 17  '  Cum  ad  electius  verbum  accedas]  Leid.  1.  a  ni.  pr. 
cum  adfectantis  verbum  uccedat ;  suprascr.  ik/.  Hinc  in  Leid.  4.  cum  ad  adfec- 
tantis  V.  accedat  :  Leid.  3.  ad  adfectatius  v.  accedal :  Voss.  2.  ad  eleganlius  v.' 
Oud.  G  R  affectius  verbum  :  \p  affectantis  verbum.  Vnlg.  ut  Em.  Vid.  Nott. 
Varr. — 18  Kif.  insigniores  res:  \p,  Tur.  et  Lamb.  ed.  insigniorem,  sine  rem. — 
19  Erf.  gratia  noslri  adcersa. 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.   27.  517 

XXVII.  37.  Occupatio'  est,^°  cum  dicimus,  nos  prseter- 
ire,  aut  non  scire,'  aut  nolle  dicere  id  quod  tunc  '^  maxime 
dicimus,  hoc  raodo :  Nam  de  pueritia  quidem'tua,  quam 
tu  omni  intemperantiae  addixisti,  dicerem,  si  hoc  tempos 
idoneum  putarem:  nunc  consult©'  relinquo.  Et  illud  prae- 
tcreo,  quod  te  tribuni  rei  militaris  infrequentcm  tradide- 
Tunt;^+  deinde  quod  injuriarum*  satisfecisti  L.  Labeoni, 
nihil  ad  rem'  pertinere  puto.  Horum  nihil  dico  :  reverter 
ad  illud  de  quo  judicium  est.'^  Item,  Non  dico  te  ab  sociis 
pecunias  accepisse : '  non  sum  in  eo  occupatus,  quod  civi- 
tates,  re^na,  domos  omnium  depeculatus^  es:"""  furta, 
rapinas  tuas  omnes^  omitto.  Haec  utilis'°'  est  exornatio, 
si  aut  rem,  quam  non  pertineat  aliis  ostendere,  occulte  " 

y  Tribuni  inilitum  dixerunt  te  smpius  abesse  ab  exercitu. 
*  Injuriarum  causa.  "  Compilasti. 


Cap.  xxvir.  20  Schutz.  OccuUatio  est,  e  Spaldingii  correctione  ad  Qiiintil. 
IX.  3.  98.— 1  4/  omittit  verba  aut  non  scire. — 2  Idem  Ms.  non  liabet  <mj(c.— 3 
Voss.  3.  exconsulto. — 4  '  Quod  rei  mil.  te  inf.  tradidisti]  Nos  liic  veibiiiii  nninn 
reposiiinuis  ex  diiobiis  Grypli.  libiis  Mss.  quo  planissima  lectio  redditiir  : 
quod  tribunis  rei  mil.  te  inf.  reddidisti.  Ita  autem  se  legisse  in  Ms.  Lamb, 
testatnr.'  Brut.  '  Leid.  1.  a  m.  pr.  et  rei  mil.  te  inf.  trad,  cui  consentit  ed. 
Omnih.  omisso  et.  Leid.  3.  Te  tribuno  rei  familiaris  inf.  trad.  Pro  te  in 
Voss.  2.  et.'  Oud.  In  A  qiioque  et  rei  mil.  Tur.  te  rei  mililari:  G  \p  omittnnt 
te  tribuni.  Deniqtie  pro  tradiderunt,  A  G  habent  te  tradidisti.  Vulg.  nt  Ern. 
Vid.  Nott.  Varr. — 5  '  Ad  hanc  rem  pert.]  Ex  Erf.  Piib.  et  meo  cod.  adjeri 
banc.  Al.  ad  rem  pert.'  Graev,  Ad  hanc  rem  qiioque  cum  edd.  pr.  dant  A  L  R 
et  omnes  Mss.  Oud.  excepto  Leid.  3.  Vidg.  ad  rem  pert. — G  '  Reiertor  ud  illud 
de  quo  judicium  est]  Voss.  1.  revertar  ad  ill.  undejud.  est.  A  Leid.  4.  abest  quo. 
Ed.  Med.  sed  rev.  Ed.  Omn\b.  judicalum.'  Oud. — 7  Pith,  a  sociis  pec.  ace.  Leid. 
3.  pecuniam  ace.  Voss.  2.  Erf.  et  Caucli.  pecunias  cepisse.  '  Pecunias  accep.]  Sic 
in  iinpressis  fere  omnibus  legitur :  cepisse  habent  duo  Gryph.  Mss.'  Brut. — 
8  '  Voss.  1.  Leid.  1.  domus  omn.  Tuui  ed.  Med.  depopulatus,  e  glossa.'  Oud. 
— 9  '  Rapinas  omnes  tuas]  Hie  ordo  in  Mss.  omn.  et  edd.  pr.  nisi  quod  omnes 
non  compareat  in  Voss.  1.'  Oud.  Tur.  Lamb,  et  Orell.  rap.  omnes  tuas. 
Vulg.  rap.  tuas  omnes. — 10  Pith.  Hcec  ideo  utilis. — 11  Erf.  si  aut  ad  rem, 
quam  non  perlinet  alii  ost.,  quod  occ.  Schutz.  si  aut  ad  rem,  quod  non  pertineat 
aliis  ost.,  occ.     '  Lamb,  quam  non  attineat,  multo  magis  ex  usu  et  ratione  Lati- 

NOTiE 

•  Occ«;>afio]  Melius  ab  aliis  praeter-  poribus  maxima  pars  divitiarnm  ex 

missio  vel  pra;teritio  appellatur:  cu-  pecoribus  constaret,  qui  furarentur, 

jus  exemplum  suggerit  Tullius  Phi-  depeculari  dicti  sunt, 

lipp.  It.  ^6.  'Etquidem  cujus  tern-  '  /Jd'cu^i/is]  Adhihendam  esse  prae- 

perantise  fuit  de  M.  Antonio  queren-  termissionem  tribus  de  causis  monet 

tern  abstinere  maledicto  ?'  &c.  Hermogenes;   vel  quia  res  sunt  par- 

1^  Depeculatus  es]  Cum  primis  tern-  vae,  vel  quia  notae,  vel  quia  ingratae. 


518  INCERTl    AUCTORIS 

admonuisse  prodest,  aut  si  longum  est,  aut  ignobile,'*  aut 
planum  non  "  potest  fieri/  aut  facile  potest  reprehendi ;  '♦ 
ut  utilius  '^  sit  occulte  fecisse  "^  suspicionem,  quam  hujus- 
modi  '7  intendisse  orationem,  quae  redarguatur/ 

Disjunctio  est,'^  cura  eorum,  de  quibus  diciraus,''  aut 
utruraque,  aut  unumquodque  certo  concluditur  verbo,  sic  : 
Populus  Romanus  Numantiam  delevit,  Carthaginem  sus- 
tulit,  Corinthura  disjecit,^"™  Fregellas  evertit.  Nihil '  Nu- 
mantinis  vires  corporis  auxiliatae  sunt;  nihil  Carthaginien- 
sibus  scientia  rei  militaris  adjumento  fuit ;  nihil  Corinthiis 
erudita  *  calliditas  praesidii  tulit ;  nihil  Fregellanis '  morum 
et  sermonis  societas  +  opitulata  est.  Item,  Formae  dignitas 
aut  morbo  deflorescit,  aut  vetustate  extinguitur.  Hie 
utrumque,  et^  in  superiore  exemplo  unaniquamque  rem 
certo  verbo  concludi  videmus.  38.  Conjunctio  est,  cum 
interpositione  ^  verbi  et  superiores  orationis  partes  com- 
prehenduntur,  et  inferiores,  hoc  modo :  Formae  dignitas  aut 
morbo  deflorescit,  aut  vetustate.^  Adjunctio  est,  cum 
verbum,  quo  res  coraprehenditur,^  non  interponimus,  sed 

*  Aut  mani/eslnm  aut  impossibile. 

<■  Vt  sit  uliliu.1  rei  quce  prcetermittitur  smjucionem  dare,  quasi  esset  alicujui 
momenti,  quam  earn  aperte  exponere,  quce  facile  refutari  possit. 


iii  sermonis.'  Brut.  Viilg.iit  Erii. — 12  A  L  et  Pith,  aut  long,  est :  et  sic  Erf. 
ill  quo  legitiir  aut  nohile. — 13  L  R  vj/  ignob.,  non  pot.  fieri.  '  Aut  planum,  aut 
tton  put.  fieri]  Scciindani  oonjunctionein  non  iiivcnio  iillibi  in  Mss.  quae  s^tLs 
•)ene  liinc  potest  abesse.'  Gronov.  '  Non  est  aut  in  Eif.  Pilli.  Caucli.  et  Mss. 
qiios  Gronoviiis  evolvit. '  Grav.  'Aut  pi.  non  pot.  fieri]  Ita  corrigendum, 
Mss.  omn.  et  edd.  pr.  auctoribus.  Prave  inseruerunt  altenun  aut.''  Oiid. 
Tiir.  Scluitz.  Wetzel,  et  Orel),  aut  pi.  non  pot.  fieri.  Al.  edd.  aut  pi.  aut  non 
pot.  fieri. — 14  A  aut  quod  facile,  et  R  deprehendi  omisso  potest. — 15  In  A  aut 
ulilius:  Erf.  utilius,  nine  ul. — 16  Lamb.  conj.  jecisse. — 17  Erf.  quntuor  Mss. 
Olid,  et  ed.  Med.  ejusm.  Turn  Lamb,  solus  intend,  accusationem :  Tiir.  niargo 
Crat.  et  Orell.  intend,  actionem.  Viilg.  intend,  orationem. — 18  i//,  Eit'.  Diiii>b. 
qnatiior  Mss.  ()ud.  et  ed.  Med.  Disjunctum  est. — 19  Voss.  3.  de  (]uihus  agimus. 
— 20  Voss.  1.  Leid.  2.  Cor.  dejecit:  G  Cor.  devertit.—  l  L  Itetu,  I^ihil. — 2  In 
A  Corintliii  erud.  call.  Erf.  omittit  erudita. — 3  Erf.  Fragellanis. — 4  G  sermo- 
num,  et  A  sacielas. — 5  Deest  copula  Erf.  Duisb.  et  quatuor  Mss.  Ond. — 6  In 
A  et  uno  Gryphii  libro  per  interpositionem. — 7  A  venuslate. — 8  R  comprehen- 

NOT/E 

"•  Corinthum  disjecit]  Notissima  G08.  ante  Chr.  140.  Viilgo  nunc  di- 
urbs  Acliaise  Corinthus  a  L.  Mumniio  citur  Coranto,  Tutcla  Gereme,  ut  ait 
consule  captactincensaest,  A.  U.  C.      Lcunclavius. 


RHET.    AD    C.    HERKNN.    IV.   28.  619 

aut  primum  aut  postremum  9  collocamus.  Primuni,  hoc 
pacto : '°  Deflorescit  Ibrrnag  dignitas  aut  morbo  aut  vetus- 
tate."  Postremum  sic  :  Aut  morbo  aut  vetustate  '^  formae 
dignitas  deflorescit.  [p.  33.]  Ad  festivitatem  disjunctio'^ 
est  apposita  ;  quare  rarius  utemur  ea,''^  ne  satietatem 
pariat :  ad  brevitatem  conjunclio;  '^  quare  sa^pius  ad- 
hibenda  est.  Hae  tres  exornationes  de  simplici  genere 
manant.'^  '^ 

xxviii.  Conduplicatio  "  est,  cum  ratione  amplificationis 
aut  commiserationis,'7  ejusdera  unius,  aut  plurium  '^  ver- 
borum  iteratio,  '9  hoc  modo  :  Tumultus  C  Gracchi  tu- 
multus  domesticos  et  intestinos  comparat.^°  Item,  Com- 
motus  non  es,  cum  tibi  mater  pedes  amplexaretur/  non 
es  commotus?  Item,  Nunc  etiam  audes  in  horum  conspec- 
tum  venire,  proditor  patria?,  proditor,  inquam,  patriae,  ve- 
nire audes  in  horum  conspectum  ?  Vehcmenter  auditorem^ 
commovet  ejusdem  redintegratio*  '  verbi,  et  vuhius  majus 

'^  Oriunlur  ex  grammaticce  prceceptionibus,  ubi  agitur  de  conjunctionihus. 
'  Repetitio. 

dunttir. — 9  Voss.  1.  sed  hoc  aut  pr.,  et  G  aut  exlremum  coll. — 10  G  hoc  mndo. — 
11  A  fenvstute.  Tiini  A  et  qmnqiie  Mss.  Oiid.  Poslremo.  Pro  sic,  G  fit  lia- 
bet. — 12  A  vniuslule. — 13  Idom  Ms.  disjunctionis. — 14  In  Erf.  co  oniittitnr. — 
15  Pro  ad  brevitatem,  L  habet  brev.  parit.  Deiii  G  conjunclio  posita  est:  i(/  et 
Tiir.  conjunclio  apposila  est.  '  Ad  brev.  conj.~\  Voss.  1 .  3.  ed.  Oninil).  brevitatem 
parit  conj,  Leid.  2.  at  brev.  pariat  conj.  Leid.  1.3.  Voss.  2.  ed.  Med.  ad 
brev.  conj.  est  apposita.  Fnislra.'  Oud.  Vi\\^.  ad  brev.  conj.  Vid.  Nott.  Varr. 
— 16  Schiitz.  delevit  verba  Hce  ires  exorn.  de  simpl.  gtn.  manant  ut  ineptiiin 
glossenia. 

Cap.  XXVIII.  17  '  Miserationis']  Antiquiores  libri  Voss.  1.  3.  Leid.  1.  2. 
edd.  pr.  dant  commiserationis.'  Oiid.  Tiir.  niiserationis.  Viilg.  commiseratio- 
nis.  Vid.  Nott.  Varr. — ]8  L  R  4*  plurimorum. — 19  G  reiteratio. — 20  '  Turn. 
C.  Gracchi]  Leid.  1.  turn.  C.  Gracchus :  Leid.  3.  turn,  Gracchiis  Gracchus.'  Otid. 
Turn.  C.  Giaccfijfs  qnoqne  Tin.  et  Orell.  \n\g.tum.  C.  Gracchi.  Deiii  '  Turn, 
dom.  et  int.  comparut}  Leid.  1.  Voss.  2.  tvm.  et  dom.  et  int.  Leid.  3.  et  int.  et 
dom.  Voss,  1.  turn,  domesticos  hostes  et  int.  In  eodeiii  he'ni.  Z.  cvmpuravit : 
Leid.  I.  compararat.'  Oud.  G  qiioque  liabet  domesticos  hostes,  et  R  ac  Lamb, 
ed.  comparavit.  Totani  sententiam  sic  dant  Scbiilz.  et  Wetzel.  Turn.  Grac- 
chi, Gracchi  turn.  dom.  cL  int.  comparant.  Vid.  Nott.  Varr. — 1  Pitb.  mater  tibi, 
et  G  pedes  amplexelur.     Tuin  Pitb.  comm.  non  es. — 2  Pitli.  audilores. — 3  A  G  et 

NOT^ 

"  Conduplicatio] 'AvaSlnXeaffivGrdeci  Vivit?  iiiinio'vero  etiam  in  senatum 
vocant.  Cicero  Catil.  I.  §  1.  '  O  tern-  venit :  fit  pnblici  consilii  particeps: 
pora !  o  mores !  senattis  boc  intelli-  notat  ct  (!<  signal  ociiUs  ad  csdem 
git,  consul  videt  :  bic  tamcn  vivit !      unumqueinque  uoslruin.' 


520  INCRRTI    AUCTORIS 

efficit  in  contrario  causae  •/'^  quasi  aliquod  telum  saspius 
perveniat  in  eandem  partem  corporis.  Interpretatio  °  est, 
qua?  non  iterans  idem  redintegrate^  verbuni,  sed  id  commu- 
tat,  quod  positum  est,*^  alio  verbo,  quod  idem  valeat,  hoc 
modo  :  Rempublicani  radicitus  evertisti,  civitatem  funditus 
dejecisti.7  Item,  Patrem  nefarie  verberasti,  parenti  manus 
scelerate  intulisti.^  Necesse  est  ejus,  qui  audit,  animum 
commoveri,  cum  gravitas  9  prioris  dicti  renovatur  interpre- 
tatione  verborum. 

89.  Commutatio  p  est,  cum  duae  sententiee  inter  se  dis- 
crepantes  ex  transjectione*  ita  efFeruntur,  ut  a  priore  pos- 
terior, contraria  priori,  proficiscatur,  hoc  modo:  Esse*'" 
oportet,  ut  vivas  ;  non  vivere,  ut  edas.  Item,  Ea  re  *  poe- 
mata  non  facio,  quia,  ciijusmodi  volo,  non  possum  ;  cujus- 
modi  possum,  nolo.  Item,  Quae  de  illo  dicuntur,  dici  non 
possunt ;  quae  dici  possunt,  non  dicuntur.  Item,  Si  poema 
loquens  pictura  est ;  pictura  taciturn  poema  debet  esse." 

/  In  contraria  causa.        s  Transpositce.        *  Comedere.         '  Idcirco, 


Pith,  integrulio. — 4  Lamb.  conj.  in  contraria  causa.  Vid.  Nott.  Varr. — 5  A  G 
R  reintegrat. — 6  Pitli.  positum  est  verbum,  et  A  ab  alio  verbo. — 7  In  Leid.  4. 
legitnr  diyecisti,  et  vox /few  in  A  deest.— 8  Erf.  et  Cikucb.  atlulisti. — 9  xp  pra- 
vitas. — 10  Idem  Ms.  Edere  op. — II  *  Si  poema  loquens  pict.  est,i^c.']  Pith,  poema 
loq.  pict.  est,  lac.  poema  deb.  esse:  Eif.  poema  loq,  dictum  tac.  poema.'  Graev.  '  Si 
poema  loq.  pict,  est]  Ab  Mss.  omn.  et  ed.  Oiunib.  abest  tI  si.  Exeniphin)  hoc 
exsulatab  Leid.  4.  ed.  Med.'  Oud.  Voces  Item:  Si  poema  .  .  .  debet  esse  in  G 
desunt.  Conjiinctio  Si,  et  piclura  ante  taciturn  non  sunt  in  A  ^.  In  Leid.  3. 
legitur  mutum  poema.     Vulg.  ut  Ern.     Vid.  Victor.  Var.  Lectt.  xxii.  24. — 

NOT;E 

°  Interpretatio]    Latins  patet  qiiam  p  Commutatio]  Graecis   est   avrifxe- 

Lie  describitur  :  est  cnim  interpiela-  ra/SoAr;,    cnjus   egregiiim   exemplum 

lio  ornata  ejtisdem  sententiae  verbis  snggerit  Miisonins  piiilosopiiiis  apiid 

idem  fere  valentibiis  explicatio.  Tiii-  Gell.  lib.  xvi.  '  Si  quid  boni  feceris 

liiis  Verr.  iv.  §45.  'Snperbiim   est  cum  labore,  labor  quidem  transit,  bo- 

enim,  jiidices,  et  non  firendnni,  di-  num  antem  nianet ;  si  quid  turpe  fe- 

cere    prjetoreni  in  provincia  homini  ceris  cum  voluptate,  voluptasquidera 

honesto,  lociipleti,  splendido,  Vende  transit,  turpe  autem  manet.'  Et  Tul- 

mihi  vasa  caelata :   hoc  est  enim  di-  iiiis  de   Leg.  lib.  in.  '  Vere,'  inquit, 

cere,  Non  es  dignns  tu  qui  habeas  '  dici  potest  magistratum  esse  legem 

quae  tam  bene  facta  sint;  meae  digni-  loquentem,  legem  autem  mutum  ma- 

tatis  ista  sunt.     Tu  dignior,  Verre.<",  gistratum.' 
quam  Calidius  r' 


RHET.    AD    C.    HERENN.    [V.   29.  521 

Item,  Quia  stiiltus  es,  ea  re  taces  ;  non  tamen,  quia  taces, 
ea  re  stultus  es.'^  Non  potest  dici,''  quam  commode  fiat, 
cum  contraria?  sentcntia)  tianslatione  '+  verba  quoquc  con- 
vertantur.  Plura  subjecimus  '^  exerapla,  ut,  quouiam  dif- 
ficile est  hoc  genus  exornationis  inventu,'^  dilucidum  esset, 
ut,'7  cum  bene  esset  intellectura,  facilius  in  dicendo  inve- 
niretur. 

XXIX.  Permissio  "•  est,  cum  ostendimns  '^  in  dicendo,  nos 
aliquam  rem  totam  tradere  et  concedere  alicujus  voluntati, 
sic :  Quoniam  omnibus  rebus  ereptis,  solus  superest  '9 
animus  et  corpus,  haec  ipsa,  quae  mihi  de  multis  sola  re- 
licta  sunt,  vobis  et  vestraj  condono  ^°  potestati.     Vos  me,* 


12  G  ^p,  Tiir.  omnes  Mss.  Oiid.  et  edd.  pr.  Si  stultus  es.  '  Quia  stulftts  es,  Sfc.'} 
Pitli.  et  (]aiicii.  sishilt.  es,  ea  re  taces,  non  tamen,  si  taces,  ea  re  stultus  es.  Mon- 
strosa  est  scriptura  libri  Erf.  Stultus  es,  ea  re  taces:  sapiens  tamen  et  tacens  ea 
re  stultus  es.'  Grapv.  '  Non  tamen  quia  taces]  Leid.  4.  sapiens  tamen  et  tacens. 
Desiint  non  tamen  quia  in  Voss.  2.  In  ceteris  riirsHS  et  edil.  pr.  si  taces.'  Oiid. 
>St  <aces  qiioqiie  A  G  Lil/etTur.  HinclLTV.  conj.  si  quia  stultus  es. — 13  \f/co7n- 
mode  did.  Dein  '  Quin  commode  fiat]  Voss.  1.  Leid.l.  3.  quam  comm.  fiat :  ed. 
Oninib.  qui  comm. fiat.'  Oiid.  In  A  qiioqiie  qui  comm.  fiat :  Tur.  Junt.  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  quam  comm.  fiat:  G  L  R  ;//  quin  comm. fiat  ;  et  sic  viilg. — ■ 
14  Erf.  Tur.  Voss.  2.  3.  Leid.  3.  4.  el  Orell.  cumcontr.  sent,  relatione:  Voss.  1. 
Leid.  1.  cum  in  contr.  sent,  transl.:  Lamb.  ed.  cum  in  contr.  sent,  relatione. 
Viilg.  cum  contr.  sent,  transl. — 15  G  L  R  if,  Tur.  Voss.  1.  Leid.  1.  3./«c  subje- 
cimus :  A  suhiciemus.  Duisb.  et  Leid.  4.  non  liabent  exempla. —  IG  Vuh.inven- 
turn:  ^  inconrentu. — M  Ut  in  G  deest.  Pro  wf,  Em.  snspicabatur  et  legend. 
Voces  dilucidum  esset,  ut  delevit  Schutz. 

Cap.  XXIX.  18  Erf.  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  4.  ed.  Omnib.  ostendemus. — 
19  '  Omnibus  ereptis,  superest,  ^-c]  Seciitns  sum  Pal.  4.  et6.  qiiibns  seciindas 
faciebat  Rrnil.  additiuu  hactenns,  omn.  ereptis  solum  mihi  sup.  plane  super- 
flue.'  Grid.  ^  V\ih.  ereptis  solum  modo  superest.  Ywlgg.  ereptis  mihi  superest.' 
Graev.  '  Superest  animus]  Sic  Leid.  1.  In  ceteris  et  edd.  pr.  prapfi<»untnr 
solum  mihi.  Voss.  2.  anima.'  Oud.  A  omn.  rebus  surreptis,  et  A  G  L  R  \fi 
solum  mihi  superest.  Tur.  Grut.Oliv.  Graev, -Burm.  et  Lall.  omn.  rebus  ereptis, 
superest.  '  Solus  superest]  Restitui  solus,  quod  Mss.  pleriqne  liabent  et  edd. 
1474.  1475.  Med.  utraque,  Junt.  Aid.  &c.  nisi  quod  fere  solum  liabent,  usi- 
tato  aevo  inferiori  errore.'  Em.  et  eiim  sequuntur  Schutz.  Wetzel,  et  Orell. 
— 20  h  dono. —  I  '  Tos  me  vestro]  Sic  Mss.  qiiinqne  :  verissime.    V.  Gronov. 

NOT^ 

1  Permissio]  Sive  concessio  tnm  fit,  gibus  .  .  .  Venim  esto,  eripe  hapredi- 

cum  orator  ali(|uid  de  suo  remittere,  tatem  propinqiiis,  da  palaestritis.prse- 

et  adversario  videtur  iniqmim  conce-  dare  in  bonis  alienis,  nomine  civita- 

dere,  ut   qtiee   deinde    dicturus  est,  tis  :    everte   leges,    testamenta,    vo- 

graviora  videantiir.  Tulliiis  Verr.  ii.  luntates    mortuorum,  jura  vivorum. 

§46.  'Quae  est  ista  praetura?    Eripis  Niim  etiam  patriis  Heraclium  bonis 

haereditatem  quae  venerat  a  propin-  exturbare  oportuit  r' 
quo,  venerat  testamento,  venerat  le- 


522  INCERTl    AUGTORIS 

quo  pacto  vobis*  videbitur,  utamini,  atque  abutamini  * 
licebit  impune: '  in  me,  quicquid  libet,*  staluite  :  dicite, 
atque  obtcnipcrabo/ ^  Hoc  genus  lametsi  alias  quoque 
nonnunquam  tractandum  est,  tamen  ad  misericoidiam  com- 
niovendain  vehementissirae^  est  acconnTiodatum. 

40.  Dubitatio'  est,  cum  quasrere  videtur^  orator,  utrum 
de  duobus  potius,  aut  quid  de  pluribus^  potissimum  dicat, 
hoc  modo :  Obfuit^  eo  tempore  plurimum  reipublicse  con- 
sulum  sive  stultitiam,  sive  malitiam  dicere '"  oportet,  sive 
utrumque.  Item,  Tu  istud  ausus  es  "  dicere,  homo  om- 
nium mortalium?  nam  quo  te,'^  digno  moribus  tuis,  appel- 
lem  nomine?  Expeditio  *  est,  cum  rationibus  corapluribus  '^ 
enumeratis,  quibus  aliqua  res  aut  fieri  aut  non  fieri  '^  potu- 
erit,  ceterae  toUuntur,  una  relinquitur,  quam  nos  '^  inten- 

*  Bene  vel  male  accipite.  '  Statim  parebo. 


ct  Grasv.  Vos  rne  tero  Voss.  2.  ed.  Med.'  Oud.  Grfpv.  Schntz.  et  Orell. 
TVs  me  vestro:  Tiir.  Vos  me  vero.  Viilj;.  tantum  Vos  me. — 2  Vobis  in  L 
<leest.  Tiim  A  L  et  al.  teste  Grttvio,  tidetur.-  3  '  LicebH  impune]  Pal.  4.  6. 
llriiil.  liahent  impunite.'  Grut.  '  Nonniilli  M«s.  licebil  impunite :  edd.  vetnsti- 
uvesitcehit:  impunein  me:  niargo  Crataiidri //ceii/,  im/cni^c'  Graev.     Voss. 

1.  et  Leid.  1.  a  in.  sec.  itipunite :  L,  Leid.  2.  Voss.  3.  impnnite.—i  Voss.  3.  quis 
quid  quilibel :  Leid.  4.  quod  libet  :  A  G  et  ed.  Omnib.  quid  libet.  Vid.  Nott. 
Varr. — 5  ^  Atque  obtemperabo]  Lamb,  voceni  alque  non  liajjet.  Forte  non  male 
legi  possit  cBijue  obtemperabo :  nam  a<7«<?  ferri  non  potest,  qnas  vnlgata  lectio 
est.'  Brut.  G  atque  pur ebo.  Vid.  Nolt.  Vair. — 6  Pitli.  vehementer.—l  A  G 
L,  Erf.  qnatnor  Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  vidvatur.—^  j|/ omittit  de  pluribus. — 
9  Erf.  ()ffuit.—\0  G  »|/  et  Tiir.  dici.—  l\  Pitli.  tu  istud  audes  dicere :  Erf.  tu  ista 
nudes  dicere.     '  Tu  istud  ausus  es]  Voss.  1.  Leid.  2.  illud.  Voss.  3.  audes.    Voss. 

2.  tuistud  tu  ausus  es :    quod  placet.'   Oud.—\2  '  Quaro,  quonam  te]  Voss.  1. 

3.  Leid.  1.  2.  3.  4.  q.  nam  quo  ie:  Voss.  2.  q-  numque  quo  le.  Sed  egregie  jam 
ed.  Med.  dedit  nam  quo  te,  omisso  verbo  quaro,  (jiiod  languidam  reddit  sen- 
tentiam.  V.  Gra'v.'  Oud.  R,  Lamb.  Grut.  Gra'v.-Burm.  quaro,  quonam  te. 
In  A  quenam  te,  et  G  quo  te,  sine  quaro.  Lips.  Tur.  Lall.  Schutz.  »t  Wetzel. 
.  .  .  nam  quo  te,  omisso  quaro.  Vid.  Nott.  Varr.— 13  Voss.  1.  rat.  quam  pluri- 
bus: Leid.  'i.  rat.  quam  pluri mis:  Voss.   3.  rat.   plurimis.  —  M  Erf.   aliqua  res 

fieri  pot.  A  G,  Tur.  el  Erf.  aliqua  res  fieri,  aid  non  fieri  put.— 15  Nos  nou  est  in 

aOTJE 

f  Du6i<afto]  Qua  egregieutitur  Ma-  pro    Deiot.    conjurationis    ad  versus 

mertinus  sub  init.  pan^gyrici,  qiiem  Cffisarem  reo,  luijus  criminislabem  ab 

dixit    Maximiano    Angusto:    '  Unde  eo  removef,  §  15.  '  Is  igitnrnon  mo- 

igilur  ordiar?  Commemorabo   nimi-  do  a  te  piriculo  liberatns,  sed  eliam 

rum    patriaj    tna:   in   remp.  merita?'  lionore  ami)lissimo  ornatus,  arguitur 

&c.  domi    te    sua-    interficere    voluisse,' 

•  Expeditio]   Sic   Tuliius  in   oral.  <Ss;c. 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.   30.  525 

dimus,  hoc  modo  :  Necesse  est,  cum  constat  istum  fundum 
Dostrum  "^  fuisse,  ostendas,  te  aut  vacuum  possedisse,  aut 
usu  tuum  fecisse,'7  aut  eraisse,  aut  hacreditate  tibi  venisse. 
Vacuum,  cum  ego  adessem,  possidere  non  potuisti :  tuum 
usu  fecisse  '^  etiamnum  non  potes  :  emtio  nulla  profertur  : 
haereditate  tibi,  me  vivo,  mea  pecunia  venire  non  potuit. 
Relinquitur  ergo,  ut  me  vi  '9  de  meo  fundo  dejeceris. 
41.  Haec  exornatio  plurimum  juvabit  conjecturales  argu- 
mentationes:  sed  non"^"  erit,  tanquam  in  plerisque,  ut,  cum 
velimus,  ea  possimus  uti :  nam  facere  id  non  '  potcrimus, 
nisi  nobis  ipsa  negotii  natura  dabit  facultatem. 

XXX.  Dissolutio*  est,  quae  ^  conjunctionibus  verborum 
e  medio  sublatis,  partibus  separatis  '  eff'ertur,  hoc  modo : 
Gere  morem  parenti,  pare  cognatis,  obsequere  amicis, 
obtempera  legibus.'^  Item,  Descende  in  integram  defen- 
sionem,  noli  quicquam  recusare,  da  servos  in  quaesti- 
onem,5  stude  verum  invenire.  Hoc  genus  et  acrimoniara 
habet  in  se,  et  vehementissimum  est,^  et  ad  brevitatem 
accommodatum. 

Prascisio^"  est,  cum,  dictis  quibusdam,  reliquum,^  quod 


A. — IG  A  istud  nostr.  fund.  Pith,  ilium  nostr.  fund.  Tiir.  ed.  1474.  Scliiifz. 
Wetzel,  et  Orell.  istutnfund.  nostr.  Viilg.  ishim  nostr.  fund. — 17  Verba «i/t  usu 
tuum  fee.  ill  \p  desiint.— 18  '  Tutim  usufec.'\  Erf.  tuum  fee'  Grav.  '  Etiamnum 
non  potes]  V\{li.etLamb.  ed.  etiamnunc  non  potes.'  Idem.  '  Tuumusufec.  etintn- 
num  non  potes]  Mss.  oiniies  et  edd.  pr.  Tuum  etiam  nunc  usu  fee.  non  potes : 
bene.'  Oud.  Pro  etiamnum,  A  L  haijeiit  etiam  nunc,  et  G  i|'  etiam,  Orell. 
tuum  etiam  nunc  usu  fee.  non  potes.  Viilg.  iit  Ein. — 19  Pro  vi,  A  vivo  liabet. 
Tuni  Voss.  1.  et  al.  teste  Gra;vio,  ejecerls. — 20  G  Sed  et  non. — 1  A  ^  Namfac, 
cum  pot.  Diusb.Namfac.nonpot.  Erf.  Hacfuc,  nonpot.  Dein  A  oinittit  nisj. 
lu  Erf.  nisi  negotii  natura. 

Cap.  XXX.  2  '  Dissolutio  est,  qua]  Erf.  Caucli.  Diiisb.  Dissolutum  est  quod. 
Sed  in  Cauch.  et  Diiisi).  est  tainen  quce,  non  quod.  Sic  siiperiiis  cap.  27i  in 
Mss.  Disj unctum  est,  pro  <)Uo  in  editis  Disjunctio  est.'  Grsev.  Dissolutum  est, 
quod  etiam  G,  Tur.  Leid.  1.  3.  4.  Voss,  2. — 3  Al.  separatis  partilnis. — 4  '  Ob- 
temperaleg.]  Additur  in  Voss.l.  item,Ferte  citiflammas,  date  tela,  inpdliteremos.' 
Olid. — 5  1^  da  servos  inde  qucest.  Erf.  de  servo  in  qucesl. — 6  A  oinittit  est. — • 
7  A  Percisio. — 8  G,  Tur.  et  Pith,  dictis  aliquibus,rel,  A  dictis  rel.  oinisso  quibus- 

NOTvE 

'  Dissolutio]  'Affvvderov  Graece   di-  ceroni    reticentia.    Virgil.   Eel.    iii. 

citiir  :  quale  est  illud  Ciesaris  de  vie-  '  Novinius  et  qui  te,  transversa  tuen- 

toria  sua  Pontica,  '  Veui,  vidi,  vici ;'  tibus  hircis,  Et  quo  (sed  faciies  Nym- 

et  Cicero  Catil.  ii.  '  Abiit,  excessit,  pliae  risere)  sacelio.'  Et  iEii.i. '  Quos 

evasit,  erupit.'  ego :  sed  motes  prafstat  componere 

"  Pracisio]  Grsecis  aicoaKiiitritnSf  Ci-  fluctus.' 


524  INCERTI    AUCTORIS 

coeptura  est  dici,  relinquitur  in  audientium  judicio,^  sic  : 
Mihi  tecum  praecertatio  non  est,"  ideo  quod  populus  Ro- 
manus  me,  nolo  dicere,  ne  cui  forte  arrogans  videar : '°  te 
autcm  saepe  i<^noniinia  dignum  putavit.  Item,  Tu  ista  " 
nunc  audes  dicere,  qui  nuper  alienae  domui?'^  non  ausim 
dicere,  ne,  cum  te  digna  dixero,''  me  indignum  quidpiam  ''*■ 
dixisse  videar.  Hie  atrocior  tacita  suspicio,  quam  diserta 
explanatio  facta  est.'^ 

Conclusio  ""  est,  quae  brevi  "^  argumentatione  ex  iis  qu£e 
ante  dicta  sunt,  aut  facta,  conficit  id  quod  '^  necessario 
consequatur,'^  hoc  modo :  Quod  si  Danais  "  datum  '9  erat 
oraculum,  non  posse  capi  Trojam  sine  ^°  Philoctetae  ' 
sagittis,  has  autem  nihil  aliud  fecerunt,  '  nisi  Alexan- 
drum-^  perculerunt;  hunc  extinguere,^  id  nimirum  capi  fuit 
Trojam.  4^ 

XXXI.  42.  Restant  etiam  decem  exornationes  verbo- 
rum :  quas  idcirco  non  vage  dispersimus,  sed  a  superioribus 

"*  Tecum  non  contendo.  "  Greeds. 


dam.  In  \p  legitur  reliquum  est — 9  '  Relinquitur  in  aud.judicio]  Voss.  I.  ed. 
Omnib.  rel.  inchoatum:  Voss.  3.  rel.  incoactum:  Voss.  2.  Leid.  4.  erf.  Med.  rel, 
in  aud.  judicium.'  Oiid.  Srhiitz.  Weizel.  et  Orell.  relinq.  inchoatum  in  attd.jud. 
Tnr.  relinq.  in  jud.  aud.  Viilg.  relinq.  in  aud.jud.  In  A  relinq.  inchoatum  hoc 
modo :  Judicium  sic  michi  tecum  in  certatione  est,  ideo  quod,  ^c.  Tiini  Erf.  pr<B- 
certatione  est:  Lamb,  ed.par  certatio  non  est. — 10  Verba  ne  cui  forte  arro^ans 
videar  absnnt  a  Uiiisb. — II  A  G  \|/et  Lamb.  ed.  istud. — 12  Leid.  3.  4.  Eif.  et 
ed.  Med.  ac  Orell.  do»«i. — 13  A  7ie  cui,  quum  re  digna  dicerem:  G  i^,  Erf.  et 
Tiir.ne,cnm  te  di^na  dixeritn:  Pilli.  ne,  cum  te  dignum  dixero. — 14  Voss.  1. 
cuipiam. — 15  Orell.  conj. /«c<i  fsf. — 16  \f/  gravi  arg. — 17  Erf.  Pilli.  et  Duisb. 
conf.  quid  nee.  Pronomen  deest  etiam  in  A,  Leid.  1.  2.  4.  Voss.  3.  ed.  Omnib. 
— 18  In  A  consequetur. — 19  Al.  teste  Gr?e\io,  editum. — 20  xj/  Troj.  nisi  Phil. 
—  1  Leid.  3.  hce  vero  nihil  fee.  Vid.  Gronov.  ad  Iii>.  i.  e.  4. — 2  Ed.  Med. 
nisi  quod  Alex. — 3  Voss.  3.  /ii/nc  igitur  ext.  Ed.  Med.  ergo  hunc  exsting. — 
4  '  Capi/uit  Trojam]  Malim  sic  legi,  capere  Trojamfuit.'  Lamb.  Schutz.  edi- 
dit  capere  fuit  Troj, 

NOTjE 

*   Conclusio']    Ad   argumentationis  cos  monuerat  oraculum  Delphicnm. 
partes  potiori  jure  qnam  ad  verborum  ^  Alexandrum]  Paris,  qui  et  idem 

figiiras  referetrir.  Alexander  est  appellatiis,  Prianii  re- 

y  Philocteta]  Philoctetes  Paeantis  gis  Trojanonim  et  Heciibae  filiiis,  a 

filitis  ab    Hercide  nioriente  sagittas  Philoctete,  quanqnain   alii  a  Pyrrho 

Hydras    felle   imbiitas  accepit;  sine  tradnnt,  interfectus  est. 
quibus  Trojam  capi  non  posse  Grae" 


RHET.    AD    (j.    HERENN.    IV.   31.  525 

scparavimus,5  quod  omnes  in  uno  genere  positae  sunt.^ 
Nam  earuni '  omnium  hoc  proprinm  est,  ut  ab  usitata  ver- 
borum  potestate  recedatur,"  atque  in  aliam  rationem  cum 
quadam  ^  vcnustate  oratio  contbratur.  Uc  quibus  9  exor- 
nationibus  nominatio  ''  est  prima,  quae  nos  '°  admonet,  ut, 
cui  rei  "  nomen  aut  non  sit,  aut  satis  idoneum  non  sit,  cam 
nosmet  idoneo '-  verbo  nominemus,  aut  imitationis  aut  sig- 
nificationis  causa  :  "^  imitationis,''^  hoc  modo,  ut  majoies 
rudcre,  et  vagire,  et  mugire,'^  et  murmurare,  et  sibilare 
appellaverunt.'*^  Signiticauda^  rei  causa,  sic :  Postquam 
iste  in  rerapublicam  fecit  impetum,  fragor  civitatis  inprimis 
est  auditus.'7  Hoc  genere  raro  utendum  est,  [p.  84.]  ne 
novi  verbi  assiduitas  odium  pariat :  sed  si  commode  quis 
eo  utatur,'^  et  raro,  non  modo  non  ofFendet  novitate,  sed 
exornabit   etiam  orationem.'^     Pronominatio '^°  ^  est,  quae 


Cap.  XXXI.  5  Leid.  4.  Duisb.  sed  sup.  et  A  super avimtis. — G  Erf.  omnes 
Mss.  Oiiil.  et  edd.  pr.  sunt  positcP. — 7  A,  Erf.  ties  Mss.  Oiid.  et  ed.  On)nib. 
eorum. — 8  A  cum  ven.  omisso  quadam. — 9  G  E  quibus. — 10  F2rf.  nosmet. — 
11  G  L  Rif',  Elf.  Tiir.  tres  Mss.  ap.  Gronov.  et  omnes  Mss.  Oiid.  ac  ed.  Med. 
cujus  rei.  In  A  cui  et. — 12  Vwh.idonee. — 13  Uuisb.  et  Leid.  4.  aut  imitatio- 
nis verbo  vcl  causa,  aut  significationis :  Voss.  1.  aut  imit.  causa  aut  signif.  Voss. 
2.  aut  imit.  causa  aut  sigriif.  causa :  ^  aut  imit.  aid  rei  signiJicandiB  causa. — 
14  Voss.  1.  et  edd.  Med,  Lamb.  Imitationis  causa,  hoc  modo. — 15  '  Rudere  et 
vagire  et  mugire]  Voss.  1.  rudire  et  mugire  :  Voss.  2.  vagire  aut  mug.  Voss.  3. 
ruder c  vagire,  aut  mug.  Ltc\(\.  l.rudere  et  mug.  Leid.  3.  uoslri  rjidere,  vagire, 
mug.,  murm.  he'id.  A.  fortassia  et  mug.  ed.  Omiub.  rudere  et  vagire.' Oml.  In 
Err.  ut  tnajures  audere  et  mug.  A  rud.,  vagire,  et  murm.  G  rud.,  vagire,  et 
mug.,  et  murm.  Viilg.  ut  Ern.  — 16  Eif.  etal.  appellarunt.  Turn  pro  Sigtiiji- 
canda,  A  li^i)et  Significatione,  et  G  Aut  signijicauda: — 17  Erf.  inprimis.  Hoc, 
omissis  est  audilus.  Pro  inprimis,  qiiidam  amicus  Orellii  conj.  in  rimis,  OrelL 
iinprob. — 18  Erf.  Piih.  si  comm.  quis  ea  utalur  el  raro,  nvn :  Duisb.  sic  cnmm, 
pro/erat  quis,  et  raro  nun:  G  i^,  Tur.  et  Leid.  4.  si  comm.  pro/erat  quis,  et 
raro  non.  In  A  legitur  ea  utalur. — 19  L,  Voss.  I.  3.  Leid.  2.  exornat  etiam 
oral,     Voss.  2.  Leid.   4.   et    Duisb.   exornet  etiam  orat.    Erf.  exornat  etiam 

NOTiE 

*  Ut  ab  usitata  verborum  potestate  ^  Nominatio']  Notior  est  Graeco  no- 
reccdatur]  Hujiismodi  exornationes  mine  ovofj-aTonoiias,  q'la  nomen  fingi- 
tropi  sunt.  Tropus  autem,  teste  Fa-  tur  :  pro  latrare  dixit  Lucretius  '  ban- 
bio,  est  verbi  vel  sermonis  a  propria  bari ;'  machina;  beilicee  qua;  cum  so- 
significatione  in  aliam  cum  viriiite  nitu  et  flamnia  ferreos  globos  evomit, 
mutalio.  Decern  liic  eniinierantur,  reoentiores  bombardse  nomen  fece- 
cuin    tamen    principes    sint  tanttim  nint. 

quatuor;    synecdoche,     metonymia,  '  Pronominaiio]  Graecis  est  avroi'o- 

mt-iapliora,  et  irouia,  de  quibus  infra  fj.aaia.     Duum    esse    generum    recte 

disseremiis.  Vossius  observat :  nam  vel  propriura 


526  INCERTI    AUCTORIS 

sicuti  cognomine  quodani  extraneo  demonstrat  id  quod  suo 
nomine  appellari  non  potest ; '  ut,  si  quis,  cum  loquatur  de 
Gracchis,  "■  At  non '  Ai'ricani  nepote.s,  inquiet,+  istiusmodi 
fuerunt.  Item,  si  quis,  de  adversario  cum  '  dicat,  Videte 
nunc,  inquit,*^  judices,  queraadmodum  me  Plagiosippus '* 
iste^  tractarit.  Hoc  pacto  non  inornate  poterimus  et  in 
laudando,  et  in  la3dcndo,  aut  corpore,  aut  animo,  aut^ 
extraneis  rebus  dicere,  sicuti  cognomen,^  quod  pro  certo 
nomine  '°  collocemus.  xxxii.  43.  Denominatio*  est,  quae 
a  propinquis   et  finitimis  rebus"    trahit   orationem,  qua 


oratione :  Lamb.  ed.  etiam  exornahit  orationem. — 20  Eif.  et  Leid.  4.  Pro- 
nunciatio.' — 1  Erf.  non  potest  appellari,  Sclmtz.  e  conj.  edidit  appellari  non  pla- 
cet, Wetzelio  prob. — 2  A  dum  loquitur,  de  Gracchis  dicat. —  3  Amion^,  Eif.  et 
omnes  Mss.  Oud.  excepto  Vosf.  1.  cum  ed.  Med. — 4  A  inquit :  Tiir,  et  Orell. 
inquiat. — 5  '  Cum  dical]  Sic  Voss.  omnes  et  Leid.  2.  4.  Bene.  Vulgo  deest 
cum.'  Oud.  Cum  dicat  qiioque  L,  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  Vid.  Nott.  Varr. 
— G  Nunc  in  A  deest :  et  Orell.  solus  legit  inquil. — 7  3Ie  non  est  in  A.  G  L  if 
exiiibent  Plagioxippus  :  Tur.  Plagioxyppus ;  et  pro  iste  in  A  ille  legittir.  '  Pla- 
giosippusl  Msp.  pleriqnc  p/ag'ioa;/;>/)us:  siiprascr.  in  Voss.  l.Jiagioxippus.'  Oud. 
Vulg.  Plagiosippus.  Vid.  Nolt.  Varr. — 8  '  Aut  in  corp.  aut  an.]  Priiiium  aut 
abest  a  Mss.  omn.  et  edd.  pr.  in  recte  etiam  deest  plensqne  libris.  Et  animo 
Leid.  4.  velin  an.  Voss.  3.  aut  in  anima  Leid.  2.'  Oud,  '  Aut  in  extr.  rebus'\ 
Itnrsiis  in  deest  Leid.  1.  3.  4.  Voss.  2.  ed.  Omnib.  Verissime  in  Leid.  1.  Icb- 
xlendo  corpore  aut  animo  nut  extr.  V.  Grav.'  Idem.  Aut  ante  corp,  abest  ab  A 
L  ;  prEPpositio  ante  animo  ab  A,  et  ante  extraneis  ab  A  G.  '  ^lut  corp.  ^c] 
Ter.  delevimns  in,  anctorlbns  Mss.  mnltis  et  bonis.  .  .  .  Etiam  edd.  Med. 
1498.  Junt.  non  habent  in  secundo  et  tertio.'  Em.  quem  Schutz.  Wetzel,  et 
Orell.  sequnntnr.  Vulg.  aut  in  Corp.,  aut  in  an.,  aut  in  extr.  rebus.  Vid. 
Nott.  Varr. — 9  S<lintz.  et  Orell.  sicuti  sit  cogn.  edd.  vett.  teste  Gr»vio,  sic- 
uti pronomen.- — -10  Nomine  in  A  deest.  Tnin  '  Collucemusi  Sic  Voss.  1.  3. 
Leid.  2.  edd.  pr.  cum  Greev.  V iilno  collocamus.'  Oiid.  CV//ocemus  (|noqne  A 
L,  Erf.  Cancb.  Scbutz.  Wetzel,  et  Orell.    Al.  edd.  collocatnus. 

Cap.  xxxii.  1 1  '  Qua:  a  prop,  et  Jin.  rebus]  Erf.  quie  abprop,  et  in  Jin.  rebus: 
Cancb.  ^«<E  ab  rebus  prop,  et  Jin.'  Gra>v.  '  Quce  ab  rebus  prop,  et  Jin.]  Sir  le- 
gunt  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2.  3.  4.  ed.  Med.    Vulgo  a  pr.  et  Jin.  rebus.    Dtest 

NOTiE 

ponitur  pro  commnni,  nt  cum  Clodi-  sentiunt :  sed  mira  lectionum  varie- 

ns  propter  flagilium   cum  soroiibus  tas  depravati  loci  snspicionem  aflFerf. 

admissnn)  '  Romanus  Jupiter  '  voca-  Plerisque,  ut  nobis,  placet  P/ag'iosi/i- 

tur  a  Cicerone,  quoniam  Jovcni  fe-  pas,  qua  voce  plagium  et  furtum  ob- 

runtsororem  babiiisse  conjugcni ;  hie  jicitur  Pbilippo  :  aUis  Plagioxiphus  a. 

Jupiter  proprium  nomen  ponitur  pro  transverso  gladio ;  aliis  deniqiie  Pla- 

quovis  qui  sororem  novit  :  vel  com-  gioxyppus. 

mune  acripitur  pro  propiio,   ut  cum  e  J)ennminatio'\  Metonymia  dicitnr 

'Urbs'  pro  Roma,  '  astu '  pro  Atlie-  a   Cicerone,   a   nonnullis   bypallage, 

nis  dicitnr.  fitque  cum  causa  pro  effectn,  vel  sub- 

"^  Plagiosippus]   Hac   voce   Philip-  jectum  pro  adjuncto  ponitur,  aut  con- 

pum  oratorem  desiguari  vulgo  con-  tra. 


RFIET.    AD    C.    HKRENN.    IV.    32.  527 

possit  intclligi  res,  qua)  non  siio  vocabulo  sit  appellata. 
Id  aut  ab  inventore  conficitur,'"^  ut  si  quis  de  Tarpeio^ 
loquens,  cum  Capitolinum  '^  norninet;  aut  ab  invento,''*  ut 
si  quis  pro  Libero  s  vinum,  pro  Cerere''  frugem  '^  appellet ; 
aut  ab  instrumento  dominum,"^  ut  si  quis  Macedonas  ap- 
pellarit,'7  hoc  modo :  Non  tarn  cito  sarissae '  Gracia  '^ 
potitae  sunt:  aut  idem,  Gallos  significans,  dicat,'^  Nee  tarn 
facile  ex  Italia^°  materis  "^  Transalpina  depulsa  est:  aut 
id,  quod  fit,  ab  eo,  qui  facit;  ut,  si  quis,  cum  bello  velit 
ostendere  aliquid  querapiam  fecisse,  dicat,  Mars'  istud  te  ' 


pra'posilio  Voss.  3.'  Oud. — 12  'Id  aut  ab  inventore']  Erf.  ita  ut  inventorum : 
Diiisb.  ita  ab  inventore.'  Graev.  '  Ab  inventore  conjicilw-]  Pith,  ab  inv.  coliigi- 
tur :  Crat.  ed.  id  aut  ab  invento  colligitur,  aut  ab  inventore  conficitur.'  Idem. 
'  Id  nut  ab  inventore  conficilur]   Leid.  1,  3.  4.  ed.  Omnib.  ista  ab  i?ju.     Voss.  1, 

3.  id  aut  ab  invento  colliiiitur  aut  ab  inventore  conf.  Voss.  2.  ista  aut  ub  invento  aut 
ab  inventore  sit :  ab  inventore  conf.  Leid.  2.  id  aut  ub  invento  aut  ab  inventore 
con/.'  Olid.  A  R  »//,  edd.  1475.  Med.  1498.  Junt.  Ista  aut  ab  inventore  conf. 
G  L  Id  aut  ab  invento  colligitur,  aut  nb  inventore  conf.  Viilg.  nt  Ein.  Dein  G 
ab  inventore  ut  si  quis.  A  oiiiillit  si  quis. — 13  Leid.  1.  Tarpeiuui,  loquens  de 
Capitolio  nom.  Vociiia  eum  aute  Caj)ilolinum  abest  a  G  et  Leid.  3. — 14  Pith. 
aut  nb  inventore  conficitur,  ut  si  quis  :  Erf.  aut  invento,  ut  si  quis. — 15  Eif. /»•«• 
ges. — IG  Leid.  4.  in  instr.  dom.  i|/,  Tur.  Leid.  3.  instrumentum  pro  dom. — 
17  '  Macedonas  appellarit]  Voss.  1.  Leid.  2.  4.  Macedones :  Voss.  2.  3.  Leid.  4. 
appellet.  Dein  Voss,  1.  appellarit  Sarissas :  non  male.'  Oud.  A,  Erf.  Pith. 
Macedones;  et  A  appellaret :  }p,  Pith,  Diiisb.  appellet. — 18  V ro  sarissa  Gracia, 
Erf.  habft  ratis  egregie. — 19  Dicat  abest  ab  A  L  il*,  Erf.  Piih.  Diiish.  omnibus 
Ms*.  Ond.  et  td.  Med.  Dein  G  Non  tarn.— 20  Leid.  4.  ab  Italia.  Turn  '  Mate- 
ria] Deest  Voss,  2.    anna<ura  Voss.  1.  3.    Leid.  2.  3.  cum  edd.  pr.    ru-u's  Lei(i. 

4.  matrix  Leid.  1.'  Oud.  A  G  L  R  Cermntura:  \f/  armntura  :  Tnr.  matrix. 
Viilg.  materis.     Vid.  Nott.  Varr. — 1  Erf.  31ea  vis  istuc  te  fac.     Pith.  Mars  et 

NOTjE 

f  De   Tarpeio]  Vestalis  virgo  Tar-  filiam    frngum    inventricem   veteres 

peia  cum  arcem  Subinis  prodidis^et,  dixere, 

ibieornm  scutis  obruta  Tarpeio  nion-  ^  Sarissce]    Hasta;  pralongjp  qua- 

ti  nomen  fecit,     Capitolinus  qiioqne  luordecim  cubitorum,  quibus  Mace- 

dictns  est,  a  tapiie  hominis  reperto,  dones  utebantiir, 

cum  ibidem  templi  Jovis  fmidameiila  ^  Materis]  Teli  Gallic!  genus,  cu- 

jacerent.  jus  meminit  Strabolib.  iv.  et  Sisenna 

B  Libera']    Racchiis    vini    repertor  historicus  apiid  Noiiiiim,  et  alii.  Ma- 

appellaUis  est  Liber,  an  quod  Bceo-  teris  Transalpinae    nomine    intelligit 

tiam.in  qua  natus  erat.liberam  fece-  Gallos,qui  sunt,  habita  ratione  Roma;, 

rit  ;  an  quod  vinum   liberet  animuin  trans  Alpes  montes  altissimos,  quibus 

curis,  et  loquendi    libertatem  indu-  ab  Italia  dividitur  Gallia. 

cat.  '  Mars]  Veterum  Deus  belli  prse- 

''  Cerere]  Quam  Saturni   et   Opis  ses. 


528  INCERTI    AUCTORIS 

facere  necessario  coegit:  aut  si,  quod  ^  facit,  ab  eo  quod  fit, 
ut,  cum  desidiosam  artera  dicemus,  quia^  desidiosos  facit; 
et  frigus  pigrum,  quia  pigros  facit :  ^  ab  eo  quod  continet, 
id  quod  continetur,  hoc  modo  denorainabitur :  Amiis  Italia 
non  potest  vinci,  nee  Graecia  disciplinis :  nam  hie  pro 
Graecis  et  Italis,^  quai  continent,  notata  sunt.^  Ab  eo  quod 
continetur,  id  quod  continet,7  ut,  si  quis  aurum,  vel  ^  ar- 
genturn,  aut  ebur  norainet,  cum  divitias  velit  nominare. 
Harura  omnium  denominationum  9  magis  in  proecipiendo 
divisio,  quam  in  quaerendo  '°  difficilis  inventio  est,  ideo 
quod"  plena  consuetudo  est  non  modo  poetarum  et  ora- 
torum,  sed  etiam  quotidiani  sermonis,  hujusmodi  denomi- 
nationum.'" 

Circuitio  ""  est  oratio,  rem  simphcem  assumta '^  circum- 
scribens  elocutione,  hoc  pacto :  '■*  Scipionis  providentia 
Carthaginis  opes  '^  fregit.  Nam  hie,  nisi  ornandi  ratio  "^ 
quasdam  esset  habita,  Scipio  potuit  et  Carthago  simpliciter 
appellari.'7 

44.  Transgressio  "  est,  quae  verborum  perturbat  ordinem 


istud  tefac.  A  Mars  istud  fac. — 2  '  Qui  facit]  Sic  Mss.  omnes  ;  vere.  Vulgo 
ijuud.'  Olid.  Qui  facit  etiam  A,  Erf.  Diiisb.  Cancli.  et  Sihiitz.  In  G  guis 
facit :  Tp  quid  facit. — 3  Erf.  cum  desidiosum  Martem  dicimus,  quod.  G  etiam 
diciinus ;  et  pro  quia  A  4*  iiabent  que.  Turn  Leitl.  2.  desidiam  facit  — 4  '  Pi- 
gros  facit]  Sic  in  solo  Vo'^s.  3.  Ceteri  dant  pigros  efficit,  coiicinniiis.  Homines 
addunt  edd.  pr.'  Oud.  Erf.  quod  pigros  efficit.  A  L  R  if-,  Tiir.  Lamb.  ed.  et 
Orell.  qiioqiie  liabent  efficit.  Viilg.  quia  pigrus  facit. — 5  Erf.  nam  id  pro  GrcB' 
cis  talis  •  Pilh.  nam  id  pro  GrcBcis  et  pro  Italicis.  In  i|/  quoqiie  Italicis. — 6  Tur. 
nom'  notata  suiU.  '  An  nomine  notata  sunt?'  ait  Orell.  qui  cum  Schiitz.  habet 
nominata  sunt.  Vnlg.  notata  sunt. — 7  Id  quod  continet  non  legnntnr  in  A,  Dnisb. 
Leid.  1,  3.  4.  Voss.  2.  3. — 8  Pith,  et  argentum:  A  G  L,  Erf.  qiiinque  Mss. 
Olid,  et  ed.  Med.  aut  urg.  Tur.  vel  omittit.  Dcin  Lamb.  ed.  vel  ebur. — 9  i|» 
Ilorum.  Pro  omnium,  quje  in  A  deest,  G  habet  rerum  sup.  lin.  Denique 
denominationum  non  est  in  A  4*.  In  Tur.  legitur  Horum  est  magis. — 10  Voss.  1. 
in  inquirendo  :  t|/,  Voss.  2.  Leid.  1.  3.  inquirendo:  Erf.  in  quirendo. — 11  t^i  ideo- 
que  idena.  G  omittit  est  po^t  consuetudo. — 12  Erf.  exhibet  poe/iirum  me/nora- 
torum,  sed ;  et  inox  hujusmodi  nominuticnum. — 13  ^  Assumtam]  Mss.  quinque 
ussumta;  \GTe.'  Oud.  Anstimta  quuqiie  Tur.  Schutz.  V/elzel.  ei  Orell.  In 
A  G  L  R  4*  ussumtam ;  et  sic  vutg.  Vid.  Notf.  Varr.— 14  \p  eloquulionem,  et 
quatuor  Mss.  Oud.  hoc  modo. — 15  Leid.  4.  Carthaginiensium,  et  Voss.  1.  opem. 

NOT.C 

"  Circuitio]  Sive  periphrasis,  rem      quentiae  Romanae  principem  dicat. 
nnam  pluribus  verbis  exponit :   ut,  si  "  Transgressio]   Hyperbaton  appel- 

quis  appellare  Ciceronem  vclit,  elo-      lant  Graeci,  quod  schema  uon  ad  ver- 


RHET.   AD   C.    HERENN.    IV.   33.  529 

perversione,  aut  transjectione.'^  Perversione  sic  :  Hoc 
vobis  '9  Deos  immortales  arbitror  dedisse  pietate  pro  ves- 
tra.'^"  Traiisjectionc  hoc  modo  :  Instabilis  in  istum  pluri- 
muni  fortuna  valuit.'  Item,  Omnes  invidiose  eripuit  tibi  * 
bene  vivendi  casus  '  facultates.  Hujusmodi  transjectio, 
quae  rem  non  reddit  obscuram,  multum  proderit  ad  conti- 
nuationes/  de  quibus  ante  dictum  est:  in  quibus  oportet^ 
verba  sint  ad  poeticum  quendam  exstructa^  numerum,  ut 
perfecte  et  perpolitissime  ^  possint  esse  absolutae. 

xxxiii.  Superlatio  °  est  oratio  superans  veritatera,  ali- 


16  Ratio  in  A  omittitur. — 17  G  nominari. — 18  *  Aut  perversione]  Sic  ed,  INIed. 
deest  aut  Mss.  omn.  et  ed.  Omnib.  vel  legitiir  tratisject.  autperv.  Ed.  Oniiiib. 
et  perv.'  Oiid. — I'J  G  nobis. — 20  '  Pietate  pro  vestra]  Sic  Pal.  1.  et  2.  neqiie 
aliter  Fabr,  aiit  libii  Sutfridi.  Frequens  id  verbum  apud  Comicos.  Viilgo 
erat  virtule  pro  vestra.'  Grnt.  '  Firinat  banc  scriptiiram  Erfnrtensis.'  Grav. 
'  Pietate  pro  vestra]  Voss.  2.  Leidd.  tres  virtute  pro  vestra.  Turn  nostra  et  su- 
pra nolns  in  ed.  Med.'  Oud.  A  virtutem  pro  vita:  G  virtute  pro  7iostra:  R  il* 
virtute  pro  vestra.  Vnlg.  pietate  pro  vestra. — 1  A  invaluit.  Turn /<e/n  non  le- 
gitnr  in  A  G  L,  Erf.  et  Pith,  nee  invidiose  in  Lamb.  ed. — 2  A  non  habet  eri- 
puit tibi.  G  habet  eripuit  mihi;  4',  Leid.  1.  a  m.  pr.  Leid.  3.-i.eripuisti;  Voss. 
2.  et  Dnisb.  eripuisti  tibi. — 3  Casus  abest  ab  i\/,  Leid.  3.  4.  In  Pith.  Voss.  2. 
Leid.  1.  catisa:  Erf.  causus. — 4  Voss.  1.  ad  cont.  verborum. — 5  Pro  oportet,G 
habet  opus  est,  et  L  oportet  ut. — G  *  Sicut  a  poetis  in  quemdam,  exstruere  num.] 
Niillus  diibito,  qiiin  rescribi  debeat  e  Voss.  1.  Leid.  2.  edd.  Med.  Omnib. 
sint  ad  poeticum  quemdam  exstructa  num.  Vide  Grajv.'  Oud.  L  sint  ad  poeti- 
cum quendam  exstructa  num.  ^sint  a  poetis  in  quendam  exsti-uere  num.  A  G  R 
etTur.  hal)ent  eandem  lectioiiem  ut  viilgatam.  '  Verba  sint  ad  poeticum,  Sfc] 
Sic  reposiiimus  e  Mss,  pliiribns  et  edd.  1474.  Med.  pr.  1475.  Med.  sec.  Jiint. 
Lectio  viilgata  sicut  a  ywtVis  in  quendam  exstruere  num.  est  ab  Aldo.'  Em. 
qiiem  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  sequuntur.  Vid.  Nott.  Varr.— 7  Lamb,  et 
Schutz.  perpolite, 

NOT;E 
ba  tantnnt,  sed  etiam  ad  sententias  sequi,  (quae  sit  rebus  fortuna  videtis  : 
pertinet.  Qiiamobrem  a  Longino  rec-  Excessere  omnes  adytis,  arisque  re- 
te  definitur  verborum  aut  sententia-  lictis  Di,  quibus  imperium  hoc  stete- 
ruu)  in  orationis  serie  translatio.  rat ;  succurritis  urbi  Incensae):  moria- 
Praecipue  condurit  vehenientibus  ani-  mur,  et  in  media  arma  ruamus.'  Talis 
mi  motibus  exprimendis.  Qiiisquis  est  sensus  non  perturbatus :  Juve- 
enim  vel  ira,  vel  odio,  vel  metu  ma-  nes  fortissimi,  omnes  Dii,  quibus  hoc 
xime  perturbatur,  sui  minime  com-  imperium  steterat,  excessere  relictis 
pos  vix  in  oratione  constat.  Sic  JE-  adylis  et  aris.  Frustra  succurritis 
neas,  lib.  II. /En.  apud  Virgil,  impro-  urbi  incensae:  si  vobis  certa  cupido 
viso  commotiis  urbis  incendio,  iibi  est  me  sequi  audentes  extrema,  in 
arma  aniens  cepit,Trojanorum  cohor-  media  arma  ruamus  et  moriamur. 
Jem  ad  piignam  excitat :  '  Jnvcnes,  «  Superlatio]  \\\\se.vsuperatio,GTx- 
fortissima  frustra  Pectora,  si  vobis  cis  dicitur  hyperbole.  Earn  Aristo- 
audentem  extrema  cupido  est  Certa  les  Rhet.  1.  iii.  juvenibus  plerumque 
Delph.  et  Var.  Clas.  Cicero.  2  L 


630  INCERTI    AUCTORIS 

cujus'  augendi  minuendive  causa.  Hasc  sumitur  separa- 
tira,  aut  cum  cornparatione.9  Scparatim  sic  :  Quodsi  con- 
cordiam  retinebimus,'°  imperii  magnitudinem  solis  ortu 
atqiie  "  occasu  metiemur:  cum  comparatione,  aut  a  '^  simi- 
litudine,  aut  a  prasstantia  '^  [superlatio  suraitur].  A  simi- 
litudine  sic:  Corpore  niveum  candorem,'^^  aspectu  igneum 
ardorem  assequebatur.  A  praestantia  hoc  modo  :  Ciijus  '^ 
ore  sermo  melle  dulcior  profluebat.  Ex  "^  eodem  genere 
hoc  est :  Tantus  erat  in  armis  splendor,  ut  solis  fulgor  ob- 
scurior  '^  videretur. 
IntellectioP  est,  cum  res  tota  parva'^  de  parte  cognos- 


Cap.  XXXIII.  8  Hoc  alicujus  suspectiim  Ernfstio:  Wetzel,  delevit. — 9  G 
Hoc  sumitur  sep.  Verba  Uac  sum.  sep.,  aut  cum  comu.  in  A  desunt.— 10  '  Con- 
cordiam  retinebimus]  Libri  publicati  adjiciunt  in  citiia/e;  quod  exclnsi,  quod 
abesset  Pal.  4.  C.  item  Biuil.  ac  Fabr.'  Grut.  '  Recte  Gruterus.  Ejus  iibris 
adsiipulaiitiir  Erf.  et  Duisb.'  Grav.  '  Cone.  Tetin.']  Addunt  in  cimtute\o&s. 
1.  3.  Leid.  2.  4.  edd.  pr.  retinebitis  ed.  Omnib.'  Oud.  G  R  <|/  etiam  habent 
retinebimus  in  civitate.  Vulg.  in  civitate  omittuntur. — 11  '  Ortu  atque  occasu^ 
Duisb.  ortu  et  occ.  Non  inepte  Pith,  ortu  ab  occ'  Graev.  Voss.  3.  Leid.  4. 
€t  occ.  xp  ortu  omittit.  Dein  A  metiremur. — 12  Praepositio  in  A  deest. — 13 
'  A  prcBstanlia']  Mss.  onines  a  prasentia,  vel  a  pntia.  Et  inox  qnoque.'  Oud. 
Praepositio  non  legitur  in  A  G  ;  et  A  L  ;^,  Erf.  et  margo  Cratand.  habent 
prasentia.  Vulg.  a  prastantia.  Turn  Schutz.  delevit  verba  superlatio  sumilvr, 
qiiee  Wetzel,  et  Orell.  uncis  includnnt. — 14  Leid.  3.  niveo ;  et  Erf.  ardorem, 
pro  candorem.  Dein  '  Adspectu  igneum  ardorem]  Desnnt  Voss.  2.  Adspectu 
abest  Leid.  1.  a  ni.  pr.  In  Leid.  3.  simpliciter  nivis.'  Oud. — 15  Erf.  cum  ore: 
Lamb.  ed.  cujus  ex  ore. — 16  '  Ex  eod.  gen.]  Vuigg.  et  Mss.  Eod.  gen.  Duisb. 
et  Lamb.  ed.  Ex  eod.  gen.  est.'  Graev.  '  Eod.  gen.]  Leid.  2.  ed.  Omnib.  Ex 
eod.  gen,  Leid.  3.  Eod.  in  gen.'  Oud.  '  Ex  end.  gen.]  Ex  addidi  e  Mss.  Cort. 
Leid.  edd.  1474.  1475.  Med.  sec.  Junt.  Aldus  omisit.'  Em.  quern  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  sequuntur.  Al.  edd.  cum  AG  L  R  i|/  et  Tur.  non  habent 
prappositionem.  Dein  pro  hoc  est,  in  A  legitur  est  hac. — 17  Erf.  et  Cauch. 
obscurius. — 18  A  omittit  parua.     Mox  post  pars,  Schutz.  e  suspic.  addidit,  aut 

NOT,E 

convenire  dicit  et  iratis,quippe  quae  toto  sumitnr.     Id   autem  sex  modis 

vehenientem   animi   motum    indicet.  accidit :  vel  enim  poiiitur  genus  pro 

Cic.    Pliilipp.  II.    '  QuiE    Charybdis  specie,    &aTpov  pro    canicula,    quod 

tam  vorax  r    Charybdim  dico?  quae  si  usiirpavit  Theophrastus  ;  vel  species 

fuit,fuit  animal  unum  :  Oceanus,  me-  pro  genere,  ut  Virgil.  yEn.  ii.  '  Sec- 

dius  fidius,  vix  videtur  tot  res  tam  taque   intexunt  aliiete  costas.'     Vel 

dissipatas,  tam   distanlibus   in  iocis  totum  pro  parte;  Virgilius,   'Nunc 

positas,  tam  cito  absorbere  potuisse.'  te  fliictus  habet,'  id  est  tuum  corpus  ; 

De  hyperbole  plura  Tuilius  I.  ii.  de  '  Dona  dehinc  auro  gravia  sectoque 

(Jrat.  §  208.  elcplianto.'     Vel  pars  pro  toto  ;  Ajax 

P  Intellectio]  Sive   synecdoche   fit,  apud  Ovid.  Met.  xiii.  '  Nempe  ego 

cum  totum  pro  parte,  aut  pars  pro  mille   meo  protexi  corpore  puppes.' 


RHF.T.    AO    C.    HIiRMNN.    IV.   33.  531 

citur,  ant  dc  toto  pars.  De  parte  totiim  sic  intclligitur : 
Non  illae  '^  to  nuptiales  tibias  ejus  raatrimonii  commone- 
bant?  Nam  hic^°  oninis  sanctinionia  nnptiariitn  uno  signo 
tibiarum  intelligitur  :  de  toto  pars;  ut  si  quis  ei,  qui  vesti- 
tum  aut  ornatum  '  sumtuosum  ostentet,^  dicat,  Osteotas 
mihi  divitias,  et  locupletes  copias  jactas.  45.  Ab  uno 
plura  intelliguntur,  hoc  modo  :  ^  Poeno  fuit  Hispanus  aux- 
ilio,  fuit  immanis  ille^^  Transalpinus :  in  Italia  quoque  idem 
nonnemo  togatus ''  sensit.^  A  pluribus  unum  sic  inteili- 
gitur:*^  Atrox  calaraitas  pectoraraoerore  pulsabat.  Itaque 
ar.helans7  ex  imis  pulraonibus  prge  cura  spiritus  duce- 
batur.  Nam  in  superioribus^  plures  Hispani,  ct  Galli,  et 
togati,  hicunum9  pectus  et  unus  pulmo  intelligitur:  eterit'° 
illic  diminutus  numcrus  festivitatis,"  hie  adauctus  gravi- 
tatis  gratia. 

Abusio*^  est,  quae  verbo  simili  et  propinquo  pro  certo  et 


nb  uno  plum,  aut  a  plunlius  unum. — 19  Axj/  Numilla.  Vid.  Not.  Varr. — 20  Erf. 
his.— I  v|/,  Voss.  3.  Leid.  3.  testimentum,  et  Leid.  3.  aut  ornamenium.—2  A  <f/ 
ostendet.—i  '  InteUiguntur,  hoc  modo]  Erf.  hoc  niodo  intiil.  Diiist).  inielligantur 
hoc  modo.'  Grav.  '  Leid.  2.  4.  Voss.  1.  hoc  modo  intelHsenlnr.  In  trihiis  et 
ed.  Med.  hoc  modo  pra-cediint.  Ed.  Oninib.  caret  verbo  :  forsaii  verius.' 
Oud.  Intellignntur  deest  etiaiii  in  ed.  1475.  Med.  Jiint.  In  A  legitnr,  Ab 
uno  pluruli  modo  inielligtntur.  Viilj;.  intellignntur  hoc  modo. — 4  Fitii.  imm.  ct 
ille, — .5  Erf.  et  Mss.  Oud.  cum  edd.  pr.  nonnemo  sensit  (Leid.  2.  sentit)  idem 
tog.  Verba  quoque  idem  in  A  desunt,  spatio  reliclo.  Pro  nonnemo,  A  habet 
nonvemo.  Viilg.  idem  nonnemo  tog.  sensit. — G  Leid.  4.  inieWgetur :  Duisb.  in- 
telligatur.  Voss.  3.  et  Schiitz.  omiltunt.— 7  '  Itaque  miheluns]  Probarem  pr<e 
his  Diiisbiirgensis  srriptiirani,^/f/7/e«?i/if/rtns,si  plures  libri  annuerent.'  Grav. 
Atque  anh.  eliani  Leid.  4.  Mox  Erf.  spirituin  ducehat.—H  i^  sniicriorc.—Q  '  Hie 
nnum]  Mss.  oinnes  et  edd.  pr.  et  ft?c  wn«»i.  F.at.'  Oud.  Et  hie  uivnn  qwoqne 
G  L  et  Duisb.  In  A  et  uni  cum.  Dein  Voss.  3.  unus  pulmo  sine  copula. — 10 
G  et  erat  illic.  Turn  '  Deminutus]  Sic  Ei  f.  Vnlgg.  diminutus.'  Grav.  '  De- 
min.]  Mss.  omnes  et  edd.  pr.  dimin.'  Oud.     Lamb.  Graev.-Hiirni.  et  Orell. 

NOTiE 

Et  cum  Lucanus  apicem,   quod  est  i  Togatus]  Cum  toga  Romanorum 

fastigium   pilei,  cnjns  in  extremo  est  esset  propria,  Roinani  appellabantur 

luodica  lana,   usurpat  pro  ipso  pileo,  togati. 

'  Attollensqne  apicem  generoso  ver-  ''  Abusio']   Sive    catacliresis   figura 

tice  flanien.'    Vel  singidaris  pro  plu-  est,  qua  vocis  alicujus  sigmficationeni 

rali  ;  Virgil.    'Aut  Ararim   Parliius  diirius  deflectimus  ad  aliani  longe  a 

bibet,  aut   Germania  Tigrim.'     Vel  propria    recedenteni.     Ita    calamus 

denique  pluralis  pro  singular!;  Sta-  suniitnr  vulgo  pro  ponna,  cnm  ille  ex 

tins,  '  Sectae  pra^teudeus  coila  Me-  arundine  fiat,  liatc  avium  propria  sit, 

dusae.'  ut  notavit  I^idoriis.     I'arricida-  uo- 


532  INCERTI    AUCTORIS 

proprio  abiititur,'^  hoc  modo  :  Vires  hominis  breves  sunt, 
aut  parva  statura,  aut  longum  in  homine  consilium,''  aut 
oratio  magna,  aut  uti  pauco  '+  sermone.  Nam  hie  ''  facile 
est  intellectu,  finitima  verba  rerum  dissimilium,  ratione 
abusionis  esse  traducta. 

XXXI V.  Translation  est,  cum  "^  verbum  in  quandam  rem 
transfertur  ex  alia  re,  quod  propter  similitudinem  recte  vide- 
bitur  '7  posse  transferri.  Ea  utimur  '^  rei  ante  oculos  po- 
nendae  causa,  sic  :  '9  Hie  Italiara  ^°  tumultus  expergefecit 
terrore  subito.  Brevitatis  causa,  sic:  Recens  adventus' 
exercitus  subito  civitatem  exstinxit.*  Obscoenitatis  vi- 
tandae  causa,-  sic  :  Cujus  mater  quotidianis  nuptiis  delec- 
tatur.*  Augendi  causa,  sic  :  Nullius  moeror  et  calaraitas  ^ 
istius  explere  iniraicitias,  et  nefariam  saturare  crudelitatem 
potuit.  Minuendi  causa,  sic:  Magno  se  praedicat  auxilio 
fuisse,  quia  paululum  in  rebus  difBcillimis  ^  aspiravit.    Or- 


demin. — 11  Lamb.  e6.  festivitatis  causa. — 12  Voss.  3.  Leid.  4.  et  Duisb.  gua 
verho  sim.  .  .  .  abutimur.  In  G  qnoqiie  abutimur. — 13  A  aut  parvn  stadia  aut 
parva  statura.  Scluitz.  conj.  prava  statura  legend.  Turn  A  et  Erf.  long,  in  /lo- 
minem  cons.  Pith,  longum  consilium. — 14  A  aut  in  pauco  serm.  Duisb.  et  Leid. 
4.  aut,  uti  parco  serm. — 15  i//  Nam  hoc,  et  paiilo  post  A  abusione. 

Cap.  XXXIV.  IG  A  quce  cum. — 17  '  Vidcturl  Erf.  et  Duisb.  videbatur.' 
Graev.  '  Videbitur]  Sic  Mss.  sex  et  ed.  Med.  videbatur  Voss.  3.  videtur 
viilgo.'  Oud.  A  G  L  R  jI^,  Tiir.  et  ed.  1474.  cum  Schutz.  Wetzel,  et  Orell. 
videbitur.  Al.  e<ld.  videtur.  Turn  posse  in  A  deest. — 18  '  Eautimur']  Voss. 
1.  3.  Leid.  2.  edd.  pr.  Ea  igitur  sumitur.  In  Mss.  (jiiatnor  Ea  igitur,  et  mox 
Leid.  I.  fit  sic.  Sed  correctiini  sumitur.'  Oiid.  Vith.  Ea  sumitur  rei:  A^ 
Ea  igitur  rei:  G  L  Ea  igitur  sumitur  rei. — 19  A  catisa  sit,  sic. — 20  '  Hie  Ita- 
liam]  Deest  hie  Leid.  1.  in  Italia  Leid.  4.'  Oud.  Erf.  Hie  in  Italia  turn,  ex- 
purg.  errore  sub. — 1  A  adventu,  Ab  adventus  usque  ad  finem  luijus  libri  in 
L  deest. — 2  Grffvii  Ms.  civitatem  subito,  et  i//  extraxit. — 3  Pro  viiandts,  A 
habet  muandte  ;  et  Tur.  omittit  causa. — 4  Erf.  delectetur. — 5  '  Nullius  moeror 
el  ca/.]  Erf.  nullius  hunc  fors  et  cal.  Cauch.  Nullius  iniee,  foTs  et  cal.  Lamb, 
ed.  Nullus  tirbis  moeror  et  cal.  niargo  Cratand.  Nullius  nrbis  cal.'  Greev. 
'Nullius  nuerorl  Nos  ut  Lambin.  Nullis  verbis  mceror,  edidimus  :  huic  lectioni 
duobiis  Grypb.  exemplaribiis  et  Leoniceni  suftVagantibus.'  Brut.  '  Maror  et 
cal.]  Voss.  3.  Leid.  3.  verbi  cal.  Leid.  1.  4.  Voss.  2.  ed.  Oninib.  ur bis  cal. 
ed.  INIed.  urbis  moeror  et  cal.  Forsan,  nullius  orbi  mceror  et  cal.'  Oud.  A  ^ 
Nullius  urbis  et  cal.  G  Nullius  maror  et  cal.  Vulg.  ut  Ern. — (j  '  Difficillimis] 
Liber  Ms.  hubel  facillimis  pro  difficillimis:  et  ita  videtur  aptius  huic  loco.' 

NOTiE 

men  cum  ad  occisorem  patrls  pert!-  *  TransZatio]  ConsnleTull.  de  Orat. 

neat,  extenditiir  a  jurisconsultis  ad      1.  m.  ^  155.  et  seqq.  ubi  fuse  et  ele- 
eiini  qui   principem  aut  patruum  aut      gantcr  de  metaphora  scribil. 
patronum  interfecerit. 


RHET.   AD    C.    HKRENN.    IV.    34.  533 

nandi  causa, 7  sic:  Aliquando  reipiiblicaj  rationes,*  quae 
malitia  nocentum  '  exaruerunt,  virtute  optimatium  revires- 
cent.  Translationcm  dicunt  pudentem  esse  oportere,  ut 
cum  ratione  '°  in  consimilem  rem  transeat,  ne  sine  de- 
lectu"  teraere  et  cupide  videatur  in  dissimilem'^  trans- 
currisse. 

4(5.  Permutatio'  est  oratio,  aliud  verbis,  aliud  sententia'^ 
demonstrans.  [p.  35.]  Ea  dividitur  in  tres  partes  ;  simili- 
tudineni,  argumentum,  contrarium.  Per  sicilitudinem  su- 
mitur,  cum  translationcs,  una,  aut  plures,'*  frequcntei  po- 
nuntur  a  simplici  ratione '^^  ductae,  sic:  Nam  cum  canes 
funguntur '^  officiis  luporum,  cui  pra3sidio  pecua^'^  crede- 
mus  ?  Per  argumentum  tractatur,'^  cum  a  persona,  aut  a 
loco,  aut  a  '9  re  aliqua,  similitudo,  augendi  aut  minucndi 

0  Pecora. 


F.  Ursinus. — 7  '  Ornandi  cnussal  Erf.  Grarandi  caussa.'  Graev.  '  Ornatidicaussa] 
Leid.  1.3.4.  iiiterponiint  Gravnndl  c.  Nam  cum  canes,  Sfc.  quae  deinde  absiiiit.' 
Oud. — 8  'Rei/K  ratioues]  Piifiiiittit  Leid.4.eMJm.  Voss.  onin.  Leid.  2.  ed.Med. 
reip.  vires ;  ed.  Oiiinib.  popidi  Ro.  vires.'  Oiid.  Erf.  Pith.  Tiir.  margo  Cratan- 
dri,  et  Orell.  reip.  vires.  A  rep.  rationes.  Vulg.  reip.  rationes. — 9  Al.  noceti- 
tiitm.  Turn  '  Exaruerunt]  Mss.  oinnes,  ed.  Med.  exaruerunt.'  Oud.  A  G  R  if , 
Ttir.  Schutz.  Wetzei.  et  Orell.  exaruerunt.  Vulg.  exaruerunt.  Mox  '  lievi- 
TMert]  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  edd.  pr.  revirescent.  In  ceteris  revirescunt.'  Oud. 
G  R,  Tur.  Sclmtz.  \Vf\ze\.  el  Oieil.  revirescent:  A  \p  reviruere ;  et  sic  vulg. 
*  Exaruerunt  . .  revirescent]  Sic  e  Mss.  et  edd.  pr.  reposuimus  pro  exaruerunt 
.  ..reviruere.  In  lectione  viilgata  deberet  e.«se  ab  initio,  tandem  aliquando.' 
Em.  Vid.  Nott.  Varr. — 10  A  ratio.— IV  Erf.  ne  sine  delicto.  Orell.  conj. 
legend,  itec  sine  deleclu. — 12  G  R  et  Tur.  dissimilem  rem. — 13  Erf.  sententiis. — 
14  A  et  ed.  Med.  aut  una  aut  plures.  Voces  una  aut  plures  non  sunt  in  Pith, 
et  Erf.  nee  aut  plures  in  Voss.  onin.  et  Leid.  2.  4. — 15  'A  simplici  ratione] 
Pith,  a  simili  oratione:  Erf.  a  simplici  orutione.'  Greev.  'A  simplici  ratione] 
Voss.  1.  3.  Leid.  2.  edd.  pr.  a  simili.  Mss.  onin.  ed.  Oninib.  orrtiio/ic.'  Oud. 
A  G  vf/et  Tur.  simili,  et  A  4^  oratione.  Dein  ^  deducti. — IG  '  FungiaUur]  Edd. 
fungantur.  Ttls.  fungerentur.'  Gra-v.  \ u\g.  funguntur.  Turn  G  officio. — 17  A 
G  R  tf,  Tur.  et  edd.  pr.  cuinam  prcesidio  pecunria.  Vid.  Noit.  Varr.— 18  )|/ 
traclantur. — 19  '  Aut  a  loco,  aut  a  re]  Bis  deest  praepositio  Mss.  sex.    Aut  re 

aOTJE 

t  Permutatin]  Sive  allegoria,  (piam  ex  Pison.  §  20.  '  Neque  fui  lam  tinii- 
iion  male  continuatam  metaphorani  dus,  ut  qui  in  maximis  tiirbinibus  ac 
dixeris  ;  cum  obscuiior  est  ap|)ella-  flnctibus  reip.  navem  giibernassem, 
tur  a'nigma;ciim  aliud  veibis,  aliud  salvanu|ue  in  portii  collocas.senijfron- 
sententia.  sed  oppositum  demonstrat,  tis  tua'  nnbeculam,  tuiu  coilega)  tui 
ad  ironiam  refeilnr  ;  cum  autein  ali-  coutaminatum  spirilum  pertimesce- 
!id,  sed  simile  connotat,  i)roprie  est  rem.  Alios  ego  vidi  ventos  :  alias 
allegoiia.     Cujus   hoc  sit  exenipUiin  auimo  piospexi  piocellas  ;  aliis  im- 


534  INCERTI    AUCTORIS 

cansa,  ducitur;  ^°  ut  si  quis  Drusum,  Gracchum,  riitorem  • 
obsoletum  "  dicat.  Ex  contrario  '^  ducitur  sic  ;  ut  si  quis 
honiinem  prodiu,um  et  luxuriosuni  iiludens,"^  parcum  et  dili- 
gerilem  appellet.^  Et  in  hoc  postremo,  quod  ex  contrario 
suniitur  ;  et  in  illo  prirao,  quod  a  similitudine  ^  ducitur, 
per  translatiojieni  ar<?umento  s  poterimus  uti.  Per  simili- 
tudinem,  sic:  Quid  ait ^  hie  rex,  atque  Agamemnon  noster, 
sive,  ut  crudelitas  est,'  potius  Atreus?^  Ex  contrario,  si 
quem  impium,  qui  patrem  verberaverit,^  ^Eneam  ^  voce- 
mus  :  inteniperantem  9  et  adulterum,  Hippolytum  ^  nomine- 


ed.  Oranib.  aut  ab  re  Med.'  Oud.  In  A  G  aut  loco  out  re  aliqua. — 20  A  ^  di- 
cifur.—l  '  Nitorcm  nbsoletum]  Sic  Leid.  1.  a  hi.  pr.  Sed  corr.  numitorem,  iit 
est  in  reliquis,  vel  numiloremque  cum  Voss.  I.  3.  Leid.  2.  ed.  Med.'  Oud.  A  G 
munitorem  obs.  R  if  »•  t  Tiir.  Numitorem  oba.  '  Scliutz.  Gracchi  nitorem  obs.  sed 
putt)  potiiis  fnisse,  Gracchorum  nit.  obs.'  Oiell.  Vulj.'.  nitorem  obs.  Vid.  Nott. 
Van.  Dein  Erf.  non  lialx-t  dicat.— 2  '  Includens^  Deest  Leid.  4.  in\mdentem- 
que  l^eid.  3.'  Oud.  In  Erf.  imprudens:  A  \fi  imprudcntemqne :  G  inpudenlem- 
que.—'6  A,  Eif.  (|natiior  M^s.  Oud.  et  ed.  iMed.  rt/^/uZ/usACJ.— 4  Erf.  ct  in  illo 
primn,  et  Pitli.  ad  siinililiHlinem. — 5  Scliutz.  e  siispicione  dedit  pennutatione 
per  ,i'-aiiientum.—li  Erf.  et  Voss.  I.  2.  3.  a«;il.—7  '  Sive  ut  crudelitas  est]  Exsu- 
latiii  a  Voss.  2.  cr.dulitas  Leid.  1.  4.  Voss.  2.*  Oud.  Lamb.  ed.  sive  polius, 
ut  cnid.  est,  Atr.  Crat.  ed.  sire,  xd  crudells  est,  potius  Atr.—^  '  S*  quem  imp., 
qui  pair,  verberareril]  Erf.  et  Ouisb.  si  qnempiam  qui  patr.  verberuvit  :  Pith. 
aut  si  quem  imp.,  qui  patr.  verberaverit :  C;aiicli.  aut  si  quem  imp.  qui  patrem  ver- 
beruvit.' Gra-v.  '  Ut  si  quem  imp.]  Sic  Mss.  omn.  et  ed.  Mt-d.  sic  vt  si  quem 
Mss.  duo.  Vid^o  ut  deest.  Si  quempiam  Leid.  4.'  Oud.  '  Verberarit]  IlaVoss. 
1.  Leid.  1.  3.  4.  ftrk'ivuit  Voss.  2.  ed.  Med.  \u\^o  verberaverit.'  Idem.  In 
A  ut  si  quempiam:  G  sic  ut  si  quem  imp.   \f/  ut  si  quem  imp. — 9  Erf.  item  intemp. 

HOT  IE 

pendentibus  tempestatibus  non  ces-  pnm  !  custosne  iirbis,  an  direptor  et 

gj/  vpxator  esset  Antoniiis?' 

"    Nitorem    obsoletum    [  Numitorem  ^  Atrcus]  Pelopis  et  Hippodamia 

obs.]  Turnebus  de   houiine  seditioso  fiiius,  uxoris  stupium  ultiirus  Tliye- 

dictnm  accipit  quod    Nnniitor    cum  stai  fratri,  filium  comedendum  appo- 

SMo  nepote  coortus  in  Amulium,  lej^-  suit. 

no  ii)Mim  extuibavit.  Idem  tamen  ^  JEneam]  Heroem  ilium  qui  pa- 
censet  ex  aniiqnis  libris  potius  leaen-  trem  Ancbisen  ex  ardeiite  Troja  snb- 
dum,  ut  si  quis  Drusum,  Gracchum,  latum  hnmeris  eripuit,  Virgilii  car- 
inuniturem  obsiilelum  dicat :  nam  Grac-  mine  notissimum. 
clmm  constat,  at  Pliitarchus  in  ejus  »  Hippolytum]  Tiresei  et  Hippoly- 
vita  scribit,  e  viarnm  munitione  pie-  ta;  Amazouis  filius,  cum  Pliisdrffi  no- 
bis Romanaj  gratiam  sibi  concili-  vercae  libidini  constantissime  re^iste- 
asse.  ret,   ab   ea  apud    patrem   accusatus 

*  Excon<»rtr/o]  Tnmqne  est  ironia.  fugit ;    ab   equis   extt-rritis   dejecins 

Tullius  Pliilipp.  III.  f.  27.  '  O  pracia-  currn  et  loris  implicatus,  obiit  mise- 

rum  custodem  ovium,  ut  aiunt,  lu-  re  discerptus.    At  mox  ad  vitam  ab 


RHET.    AD    C.    HKRKNN.    IV.   35.  535 

mus.  Hasc  sunt  fere,'°  quae  dicenda  videbantur  de  verbo- 
rum  exornationibus.  Nunc  res  ipsa  raonet,  ut  deinceps  ad 
sentenliariim  exornationes"  transeamus. 

XXXV.  47.  Distributio''  est,  cum  in  plures  res  aut  per- 
sonas,  nej^otia  qua3dam  "  dispertiuntnr,  hoc  modo  :  Qui 
vestrum,  judices,"  nomen  senatus  diligit,  hnnc  oderit  '* 
necesse  est :  pctulantissirae  enim  semper  iste  '^  oppugnavit 
senatura.  Qui  equestrem  locum,  splendidissimura  cupit  esse 
in  civitate,  is  oportet  '^  istum  maximas  poenas  dedisse  velit, 
ne  iste '7  sua  turpitudine  ordini  honestissimo  maculae  atque 
dedecori  sit.  Qui  parentes'^  habetis,  ostendite  istius  sup- 
plicio,  vobis  homines  impios  non  placere.  Quibus  liberi 
sunt,  statuite  exemplum,  quantae  poenae  in  civitate  sint 
hominibus  istiusmodi  comparatae.''   Item,  Senatus  officium 


Paulo  post  Erf.  Yppolilum,  et  G  nominamus. — 10  G  et   Pitli.  ferme.     In  A 
deesi. —  il   Erf.  et  Mss.  quiiu|iie  ineliores  Oiid.  exornationem. 

Cap.  XXXV.  12  i//  Hie  sextus  incipit  liber.  Erf.  Distributionem,  cum  per 
plures  aut  personas  :  Duisb.  Tiir,  Leid.  4.  et  Orell.  Distributio  est,  cum  per  plu- 
res res  aut  pers.  Vulg.  in  plures  res  aut  pers.  Dein  '  Personas  certas  negotia 
ijuadum  disperliuntur]  Erf.  et  edd.  qnsedam  pers.  neg.  qucedam  ceria  disp. 
\){\\^h.  et  alii  libri  ac  edd.  rcctiiis  quani  vuluata;,  pers.  certa  neg.  qucedum 
disp.'  Grsev.  '  Mss.  oinncs  et  ed.  Omnib.  pers.  neg.  quadam  certa  ;  sed  abest 
certa  ab  ed.  Oniiiib.'  Oud.  A  G  K  t|/,  Tur.  Sihiitz.  Wetzel,  et  Orell.  omit- 
tunt  certas.  A  G  R  certa  qucedam,  et  Tiir.  qucedam  certa,  quod  admodnin  pla- 
cet Orell.  In  \\i  certa  quiEdam  desiint.  Viilj;.  pers.  certas,  neg.  qucedam  disp. — 
13  '  Qui  vestrum  judices]  Voss.  2.  3.  quicumque.  Voss.  1.  2.  o  jud.  Al)est 
judices  a  Loiil.  1.  3.'  Oud.  Dein  Voss.  1.  srnatusque.^H  G  ut  hunc,  et  A 
ondere. — 15  [ste  abest  a  Leid.  1.  et  Uuisb. — 16  Tiir.  optet,  omisso  velit.  Tnm 
G  R  maximum  panam:  Leid.  4.  maxims  poene.  Porro  G,  Leid.  3.  4.  carent 
r If  vein.  Vid.  Nott.  Varr. — 17  Schutz.  e  conj.  delevit  is<(?.  In '^  ista  sua. — 
18  Erf.  parentis,  et  mo\  idem  Ms.  liabet  placare. — 19  '  Quibus  liberi  sunt,  sta- 
tuite exemplum]  Rvf.  quibus  liberum  constat  vitte  exemplum.'  Giaev.  '  Leid.  1. 
3.  4.  quibus  librrtas  constat,  vita  exemplum.  Pro  statuite,  in  Voss.  2.  ite.'  Oud. 
In  ;|/  quibus  libertas  vita  constat  exemplum  quantce  pcencc  sint  horn,  istiusni.  comp. 
'  In  civ.  sint  ham.  hujusmodi]  Erf.  sint  in  civ.  hom.  istiusmodi.  In  Cauch.  quo- 
que  Ms.  et  ed.  Lamb,  est  istiusmodi.'  Greev.  '  Hujusmodi]  Prave  Omnibonus 
miitavit,  quod  inveni  in  Mss.  omn.  et  ed.  Med.  istiusmodi.'  Oud.  Istiusmodi 
etiaiu  G  R,  Tur.  et  ed.  1474.  cum  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell.     Vulg.  hujus- 

aOTJE 

^sculapio  revocatus  in  Italiam  se  re-  quis   adulter?  quas   mulier  iofamis  P 

cepit,  et  se  Virbium  noniinari  jussit,  quis  pcrditus  inveniri  potest,  qui  se 

quod  bis  vir  fuisset.  cum  Catilina  non   familiarissinie  vix- 

^  Distributio]   Est    cum    totum    in  isse  fateaturf'     Poterat  sine  ornatu 

partes  dividitur.     Ut   Catil.  ii.  §  7.  rem  uno  verbo  coinprebendere ;  im- 

'  Quis  tota  Italia  veueficusf  quis  gla-  probi   omnes    sunt   familiares   Cati- 

diator?  quis  latro  ?   quis   parricida  ?  lina'. 


53(j  INCERTI   AUCTORIS 

esV°  consilio  civitatem  juvare:  raagistratus  officium  est, 
opera '  et  diligentia  consequi  voluntatera  senatus  :  populi  "= 
officium  est,  res  optimas,  et  homines  idoneos  maxime/  suis 
sententiis  deligere  ^  et  probare :  accusatoris  officium  est, 
inferre  crimina ;  defensoris,  diluere  et  propulsare  :  testis 
est,  dicere,  quae  sciat,  aut  audierit  ;  ^  qua^sitoris  "^  est, 
unuraquemque  horum  in  officio  suo^  continere.  Quare, 
L.  Cassi,  si  testem,*^  praeterquam  quod  sciat,  aut  audierit, 
argumentari,  et  conjectura  prosequi  patieris;^  jus  accusa- 
toris cum  jure  testimonii  commiscebis,  testis  improbi  cupi- 
ditatem  confirmabis,  reo  ^  duplicem  defensionem  parabis. 
Est  haec  exornatio^  copiosa.  Comprehendit  enim  brevi 
multa,  et  suura  cuique  tribuens  officium,  separatim'°  res 
dividit  plures. 

XXXVI.  48.  Licentia®  est,  cum  apud  eos,  quos  aut" 


modi.  Denique  t//  comparare. — 20  Erf.  sen.  est  officium,  et  mox  mngistr.  est 
officium. — 1  A  G,  Leid,  3.  ed.  Omnib.  opere  et  dilii^.  ^p,  Diiisl).  et  Leid.  4. 
honore  et  dilig.  Paulo  post  pro  senatus,  in  ^  legitnr  populi. — 2  Lamb.  ed. 
muxime  idoneos. — 3  '  Sententiis  eligere'\  Erf.  Pith,  et  marge  Cratand.  sent,  di- 
lif>ere :  Catich.  deligere.'  Grjpv.  '  Mss.  omn.  et  edd.  pr.  diligere,  vel  deligere. 
Vere.'  Oud.  In  A  dilegere:  Gtl' diligere:  R,  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  de/i- 
gere.  \'\\\g.  eligere. — 4  Diiisb.  rfe/.  est,  dil,  et  mox  idem  Ms.  et  G  habent 
testis  dicere.  '  Qu<e  scierit  aut  audierif^  Iiiimo  sciaf,  iit  est  in  omnibus  scrip- 
tis.'  (Jronov.  '  Erf.  Pith,  et  alii  Mss.  quce  sciat,  nut  audierit.  Vulgati,  qu<e 
scicrit,  aut  audierit.'  Graev.  '  Testis  est  dicere,  quee  sciat]  Deest  verbnm  sub- 
stantiviim  Voss.  2.  3.  Lsid.  1.  3.  4.  Scierit  in  solis  Voss.  3.  Leid.  4.  sciat 
recte  jam  expressum  fuit  in  edd.  Med.  Omnib.'  Oud.  Sciat  (jMoqne  A  G  R 
xp,  I'ur.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  In  yp  etiam  aut  audiat,  Qnasloris.  Vidg. 
scierit,  aut  audierit. — 5  Erf.  et  Leid.  4.  omittuiit  sua. — 6  A  Qnure,  L.  Crassi, 
si  in  causis  teste:  R  <//  Quare,  L.  Cassi,  in  carisis  si  testem:  Tur.  et  Leid.  4. 
Quare  in  causis  si  testem.  Turn  A  quam  quod,  et  Leid.  2.  scierit.  Vid.  Nott. 
Varr. — 7  Tiir.  Leid.  3.  consequi:  et  Leid.  2.  4.  ed.  Omnib.  patiaris. — S  Erf. 
eo  dupl. — 9  G  Est  licec  ornatio  :  Pith.  Hcec  est  exornatio. — 10  'Et  suum  cuique  . . . 
separutim]  Deest  coptda  Voss.  2.  3.  Leid.  3.  4.  unicuique  ed.  Med.  et  separa- 
tim  Voss.  2.  Leid.  1.  3.  4.  ed.  Med.  separat  et  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  et  separat 
el  ed.  Omnib.'  Oud.     Vid.  Nott.  Varr. 

NOT;E 

■=  Populi]  Populiim  Romanum    in-  cavebat  ne  quid  accusator,  defensor, 

tellige,  ciijus  erat  tanta  auctoritas,  et  testis  praeter  leges  facerent. 

lit  lion  modo  siimmos  magistratiis  eli-  ^  Licentia]  Quam  recte  Graeci  ttu^- 

geret  ;  veriiin  etiam  ab  ipsis  regibiis  pr](rlav,  iaudabilem   loqueiidi  liberta- 

aliis(jue  ad  eiun  incolumi  republic-a  tem,  appellant ;  minus  commode,  ut 

provocari  liceret.  observat  Vossius,  hie  dicitur  licentia, 

d  QucEsitoris]    Qui    scilicet    judex  cum  ea  vox  in  vitio  ponatur.     Quiu- 

capitalibus   (]ua:8tionibus  prsefectus,  til.  ix.  2.  ncgat  earn  esse  figuram  3 


RHET.    AD    C.    HKRENN.    IV.   36.  537 

vereri  aut  metuere  debemus,  tamen  aliquid  pro  jure  nostro 
dicimiis,  quod  eos  minime  offendat,'^  aut  quos  ii  diligunt, 
cum  in  aliquo  errato  vere  reprehcndi  posse  videantur,  hoc 
xnodo  :  Miramini,  Quirites,  quod  '^  ab  omnibus  vestrae  ra- 
tiones  deserantur  ?  quod  causam  vestram  nemo  suscipiat  ? 
quod  se  nemo  veslri  defensorem  profiteatur?  id  tribuite '"^ 
vestrae  culpas ;  atque  desinite  mirari.  Quid  enim  est,  quare 
non  omnes  istam  rem  fugere  ac  vitare  '^  debeant?  llecor- 
damini,  quos  habueritis  defensores ;  studia  eorum  vobis 
ante  oculos  proponite ;  '^  deinde  exitus  omnium  '^  consi- 
derate: tum  vobis '^  veniet  in  mentem,  ut  vere  dicam, 
negligentia  vestra,  sive  ignavia  potius,  illos  omnes  ante 
oculos  vestros  trucidatos  esse,  inimicos  eorum  '9  vestris 
suffragiis  in  amplissimum  locum  pervenisse."^"  Item/  Nam 
quid  fuit,  judices,   quare  in   sententiis  ferendis  ^  dubita- 


Cap.  XXXVI.  11  Tiir.  omittit  aut, — 12  '  Quod  eos  minime  offendat]  J)»?e 
iiltiniae  voces  exsiilant  a  Voss.  2.  Leid.  1.  3.4.  in  fjuo  est  quo  a  ni.  sec.  mi 
dam  Leid.  1.  3.  Voss.  2.'  Oud.  In  A  eliani  quo  eos,  omi>sis  luinime  offendat. 
Vulg.  quod  eos  min.  oJT.  Paulo  post,  cutn  in  A  deest,  et  idem  Ms.  hahet  repre- 
hendere  videamur:  <|/  rcprehendere  videantur.  '  Cum  in  aliquo  errale  vere  repre- 
hendi  posse  videantur]  Abest  cum  a  Leid.  1.  3.  4.  nliquo  in  errato  Mss.  qiialnor, 
bene.  Jure  Leid.  2.  reprehcndere  videamur  Leid.  1.  3.  4.  Abest  etiain  posse 
ab  ed.  Med.  Unde  commode  legi  posset  quo  cos,  aut  q.  ii  d.,  aliquo  in  errato 
vere  reprehendere  videamur.  Nil  tamen  miitatum  veiim.'  Oud.  Vnlg.  ut  Ein. 
Vid.  Nott.  Varr. — 13  A  quoniam. — 14  A  confiteatur]  Id  attrihuite:  Voss.  3. 
Leid.4.  et  ed.  Med. /)7(i/". ?  Id  attrihuite.  Dein  ^  Atque  desinite  mirari]  Deest 
copula  bene  Voss.  2.  Leid.  I.  3.  ed.  Omnib.  atqjte  islud  des.  mir.  Voss.  1.  Leid. 
2.  ed.  Med.  et  istud  des.  mir.  Voss.  3.  utquc  id  des.  mir.  "Leid.  4.  des.  istud  mir. 
ed.  Omnib.'  Oud.  A  11  et  Tur.  atque  istud  des.  mir.  G  atque  illud  des.  mir. 
Viilg.  atque  des.  mir.  Prjeterea  Duisb.  Quid  id  est?  quare:  Tur.  et  Orell. 
Quid  est  enim?  quare.— 15  A  istam  refiigere  ac  vitare  deb.  E.\f.  fugere  a  civitate 
deb. — IG  '•Eorum  vobis  ante  oculos  ponite]  Duisb.  eururn  ante  oculos  proponite. 
Sic  et  f|uaedaui  edd.'  Grccv.  '  Ante  oculos  ponite]  Sic  est  in  solo  Leid.  3.  sed 
Voss.  1.  prceponite.  In  ceteris  proponite.  Ed.  Med.  vestros  pnnitr.'  Oud.  In 
A  prceponite:  R,  Tur.  ponite;  et  sic  vulg.  G  if/  et  edd.  vett.  cum  Scliutz. 
Wetzel,  et  Orell.  proponite. — 17  G  exitus  eorum  cons.  Lamb.  ed.  omn.  exitus 
cons. — 18  A  cum  nobis:  G  cum  vobis.  Tum  A.  G  \p,  Erf.  et  Tur.  veniut. — 19 
Eorum  non  legitur  in  Erf. — 20  Pith,  devenisse — 1  A  habet  Itnn  num  omnes 
hec  teslibus  comprobatce?     Nam  quid  fuit,  Sfc. — 2  Tur.  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  ed, 

NOTiE 

'  Quid  enim  minus  figuratum,' inquit,  luntate,  ad  ea  arma  profectus  sum, 

'quarn  vera  libertas?'     Est  tamen  fi-  qua;  erant  sumta  contra  te.'    Quo  lo- 

gurata  quaedam  irapfiriaia,  ut,  cum  ait  co  notat  Fabius  non  soluiu  ad  utilita- 

Tiillius  pro  Ligar.  '  Siiscepto   bello,  tern    Ligarii   respici,  sed  niagis  lau- 

Caesar,  gesto  etiam  ex  magna  parte,  dari  victoris  clenientiam  non  posse, 
nulla  vi  coactus,  judicio  mso  ac  vo- 


538  INCERTI    AUCTORIS 

Teritis,  aut  istum  hominem  ncfarium  ampliaveritis?^  non  ^ 
apertissimae  res  erant  criraini  datae  ?  non  ^  omnes  hae  testi- 
bus  comprobutae?  non^  contra  tenuiter  et  nugatorie  respon- 
sum?  Hie  vos"^  veriti  estis,  si  primo  costu  ?  conderanas- 
setis,7  ne  crudeles  existimaremini  ?  Dum  earn  vitastis 
vituperationem,^  quae  longe  a  vobis  erat  abfutura,'  earn 
invenistis,  ut  timidi  atque  ignavi  putareinini.  Maximas,  et 
privatas,  et  publicas  calamitates  •°  accepistis :  cum  etiam 
majores  impendere  videantur,  sedetis  et"  oscitamini/  Luce 
noctem,  node  lucem  '^  expectatis.  Aliquid  quotidie  acerbi 
atque  incommodi  nuntiatur,  et  euro, 'J  cujus  opera  vobis 
haec  accidunt,'*  remoramini  diutius  et  alitis ;  ac  reipublicee 
perniciem  'J  retinetis,  quoad  potestis,  in  civitate.  xxxvii. 
49.  Ejusmodi  licentia  si  niraium  '^  videbitur  acrimoniae  ha- 
bere, multis  mitigationibus  lenietur  ;  nam  continuo  aliquid 
hujusmodi  licebit  inferre  :  Hie  ego  '7  virtutem  vestram 
quaero,  sapientiam  desidero,  veterem  consuetudinem  re- 
quiro  ;  ut  quod  erit'^    commodum   licentia,   id  mitigetur 

P  Distuleritis  judicium  hominis  scelerati. 
*  Prima  actione.  *■  Estis  otiosi. 


Omnih./erunc/is.— 3  A  num  njterl.  G  vumne  apert.—A  A  G  num  omnes.  Dein 
G  lue  sunt  cumjirobata :  Diiisl).  Leid.  3.4.  ha  test.  confirmata.—5  A  G  num 
contra. — 6  A  Hie  ver.  estis — 7  G  li  ij/  condemnnsselis  eum.  Turn  '  Existimure- 
mini.]  Alii  cum  intenogaiione  existimnremini?'  Graev.  Et  sic  viilg. — 8  Erf. 
vitatis  operationem. — 9  In  A  nohis  nberat  abfuturn:  G  y^  robis  aberat  nffutura. 
Mox  pro  putaremini,  G  liabet  existimuti  estis.  Vid.  Nott.  Varr.— 10  Erf. 
Maximis  privatis  et  publicis  culamitatis :  Pith.  Maximas  privatas  et  publicas 
c(Uamitates.~ll  Et  in  A  deest.— 12  'Luce  noctem,  nocte  lucem  ex.]  Erf. 
noctem,  non  lucem  exp.  Caiich.  luci  noctem,  nocte  lucem  exp.'  Greeviiis.  In 
^  et  Mss.  quatiior  Oiidendorpii  Noctem,  non  lucem  exp. — 13  A  etiam  eum 
Copula  al)est  ab  Erf. — 14  '  Vobis  hcec  nccidunt,  rem.]  Voss.  1.  3.  Leid.  1.  2. 
ed.  Omnib.  nobis,  et  in  iisdeni  ciun  Voss.  2.  4.  ed,  Med.  vos  rem.  qnod 
probo.'  Oudendorp.  Erf.  vobis  hw  accidunt  res,  rem.  In  A  G  R,  Tur.  et 
Orel!,  tos  rem.  V^ilg.  i-os  deest. — 15  '  Ac  reip.  perniciem  retinetis.]  Voss.  1. 
Leid.  2.  3.  4.  ad  reip.  pern.  Leid.  1.  Voss.  2.  ad  reip.  pern.,  et  retin.  Vo^s.  3. 
ed.  Med.  et  ad  reip.  pern,  retin.  Ed.  Omnib.  atque  reip.  pern,  retin.  Lege  atque 
ad  reip.  pern,  retin.'  Cud.  In  G  R  t^  et  Tur.  ad  reip.  A  et  ad  reip.  Orell.  at- 
^ue  ad  reip.  Vulg.  ac  reip.  '  Libri  veteres  (juidam  babent  vel  ad,  vel  ac  ad, 
etiani  atque.  Primum  copula  necessaria  est,  si  ad  verum  est ;  ac  ad  non  di- 
cnnt  Latiui.  Credo  a^que  vitiose  scriptum  esse  pro  adque.'  Ern.  Vid.  Nott. 
Varr. 

Cap.  xxxvii.  16  i^  lic.summum  vid. — 17  \f/  Ilic  ego  ergo  virt.  Pith,  et  edd. 
qua^dam  Ilic  ergo  virt. — 18  '  Ut  quoderit  comm.]  Abest  ut  a  Leid.  4.  et  Leid. 
1.  a  n).  pr.  Mss.  quinque,  ed.  Med.  era(.'  Oud.  Schntz.  solus  e<  quoderit. 
Mox  'Id  laude  mitigetur]  Leid.  1.  miligabitur:  sed  Voss.2.3.  Leid.3.  iJcom/ff-j- 


RHET.    AD    C.    HERKNN.    IV.   37.  539 

laiidc,  ut  altera  res  ab  iracundia  ct  molestia  rcmoveat, 
altera  ab  errato  deterreat.'^  Haec  res,  sicut  in  amicitia, 
ita  "-^  in  diccndo,  si  loco '  fit,  maximc  fucit,  ut  et  illi,  qui 
audient,'  a  culpa  absint,  et  nos,  qui  dicirnus,  amici  ipsorum 
et  veritatis  ^  esse  videamur.  Est  autem  quoddam  genus 
licentia*.  in  dicendo,^  quod  astutiore  ratione  +  comparatur  : 
cum  aut  ita  objurgamus  cos  qui  audiunt,  quomodo  ipsi  se 
cupiant'  objurgari  ;  '  aut  id,<^  quod  scimus  facile  omnes 
audituros,  dicimus^  nos  timere,   quomodo  accipiant;  sed 

'  Opportune. 


malur  lavde.  Lego,  Quod  erat  comm.  lie,  id  comprimatur  laude.  A  best  licentia  a 
Leid.  2.'  Oud.  A  R  id  laude  comprimetur  :  Scliutz.  et  Orell.  id  comprimetur 
laude:  ed.  1474.  et  Wetzel,  id  mitigetur  laude :  vnlg.  id  laude  viitigetur.  Vid. 
Nott.  Varr.  Dein  G  tji,  et  ed.  Med.  ita  ut  altera, — 19  Voss.  1.  Leid. 
1.  2.  ac  Lamb.  ed.  iracundice  mol.  et  G  demoteat,  altera  res  ab  err.  det.  '  Altera 
ah  erralo]  Sic  solus  Leid.  3.  Ceteri  Mss.  cum  edd.  pr.  repetunt  altera  res  ab 
err.'  Oud.  'Iiiin  if  detineat. — 20  A  in  amic.  item  in  die.  Erf.  in  amicUiam 
iteinin  die. —  1  G,  omnes  Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  cum  Schutz.  Wetzel,  et  Orell. 
audient.  Al.  edd.  audiunt. — 2  G  tarn  amici  ipsorum  quamrer.  A  R,ed.l474. 
Wetzel,  et  Orel!,  am.  ipsorum  et  ver.  Schutz.  cod.  Erf.  secutus,  habet  tamipso- 
rum  quam  ver,  amici.  Vnlg.  amici  eorum  et  ver.  Vid.  Nott.  Varr. — 3  Voss.  1. 
Leid.  1.  dicundo. — 4  A  astuta  oratione:  G  astute  cum  ratione:  Erf.  astuii  opera- 
tione  :  Leid.  3.  4.  astuta  operalione :  Voss.  2.  astutiore  licentia  ratione :  ed.  Om- 
nib.  astuta  comparutione. — 5  Deest  ipsi  ab  Leid.  4.  et  Diiisb.  se  ab  Leid.  2. 
In  ed.  Med.stAe.  Turn  Mss.  et  edd.  ante  Em.  cupiunt ;  et  sic  Orell. — 6  Id  in 
G  deest. — 7  Facile  omnes  audituros,  dicirnus  exulant  a  Leid.  4.     Dicitur  abest 

NOTyE 

'"  Quomodo  ipsi  se  cupiant  objurgari  lllos  pugnare  fas  est,  quibns  suo  cu- 
\cupiunt  obj.\  Eximiiim  in  panels  offert  jnsque  fato  aut  vincendnm  est,  aut  ca- 
exem|>lnin  Iiicerti  Paneg.  Constanii-  dendnni ;  tu,  cnjus  ex  vita  omnium 
no  Augusto  c.  9.  '  Laudare  me  exis-  fata  pendent,  ad  ullnm  discrimeu  ac- 
tinias, iinperator,  cnncta  quir  in  illo  cedas?  inter  tot  tela  gladiosque  ver- 
priclio  feceris  ?  Ego  vero  iterum  sere?  Quis  hoc  a  te  exigit,  aut  quis 
queror.  Prospexeras  omnia,  dispo-  pati  possit,  nt  qnicquam  in  te  belli 
sueras  universa,  snnimi  imperatoris  casibus  liceat  ?  Deceat  te,imperator, 
officiacompleveras  :  cur  ipse  pugnas-  hostem  ferire  ?  Imn)o  non  decet  la- 
tl  ?  cur  te  densissimis  hostium  globis  borare  . .  .  Hapc  ego  non  dicerem  ne- 
misciiisti  ?  cur  salutem  reipnblica?  in  que  ab  aliis  dicta  memorarem,  nisi 
pericnia  tauta  misisti.'  An  nescire  beneficio  tuas  lenitatis  tutior  esset 
nos  putas,  qnod  dum  nimio  rapereris  nostra  in  verbis,  qnam  tua  in  armis 
ardore,  in  media  hostium  tela  deve-  audncia.  Nova  enim  quadam  varie- 
neras,  et  nisi  viam  tibi  ca-dibns  ape-  tate  naturae,  confnsoque  virtutnm 
ruisses,  spem  totins  generis  humani  teu)peramento,  idem  es  in  prapliis  fe- 
et voia  deceperas  ?  . . .  Quid  est  tibi,  rocissinius,  et  parta  securitate  mitis- 
imperator,   cum     inferiore  fortuna?  simus." 


540  INCERTI    AUCTORIS 

tameii  veritate  ^  coramoveri,  ut  nihilo  secius  dicamus.  Ho- 
rum  amborum  generum  exempla  subjiciemus.9  Prions  hu- 
jusraodi :  Nimium,  Quirites,  animis  estis  simplicibus  et 
mansuetis  : '°  nimium  creditis  "  unicuique  :  existimatis 
unuraquemque  eniti,  ut  perficiat,  quae  vobis  pollicitus  sit. 
Erratis,  et  IVustra  falsa  spe  jam  diu  detinemini.'"^  Stul- 
titia' vestra  id,  quod  erat '^  in  vestra  potestate,  ab  aliis 
petere,  quam  ipsi '+  sumere  maluistis.  Posterioris  licentiae 
hoc  erit  exemplura  :  Mihi  cum  isto,  judices,  fuit  amicitia, 
[p.  36.]  sed  ista  '^  amicitia,  tametsi  vereor  quomodo  ac- 
cepturi  sitis,  dicam  tamen,  vos  me  privastis.  Quid  ita  ? 
quia,"^  ut  vobis  essem  probatus,  eura,  qui  vos  oppugnabat, 
inimicum,  quam  amicum  habere  malui.'^  f)0.  Ergo  hasc 
exornatio,  cui  licentiai'^  noraen  est,  sicuti  demonstravimus, 
dupHci  ratione  tractabitur  ;  acrimonia,'^  quae  si  nimium 
fuerit  aspera,  miligabitur  laude,  et  assimulatione,^''  de  qua 
posterius  '  dixiraus,  quae  non  indiget  mitigationis,  propterea 
quod  iraitatur  licentiam,''  et  sua  sponte  ad  animum  audi- 
toris  se  accommodat.^ 

'  Simplicilate, 


a  Lpid.  3.  et  Erf. — 8  A  et  Erf.  veritali:  ^inveritute. — 9  Leid.  2.  s«fcjeci/n«s.- 
ed.  Mtd.  subjiciamus :  Krf.  sul/jicient.  In  eodem  Ms.  Prius  est  livjusm.  Duisb. 
et  Leid.  4.  Prions  est  hvjusm. — 10  '  Animis  estis  simplicihus]  Leid.  2.  an.  estis 
omissis,  simplicibus :  qiioil  eniditiiis  est,  quam  lit  a  librario  proficisri  potiierit. 
Adi  J.  F.  Gronov.  Observ.  iii.  7.'  (Jiid.  Unde  Schnlz.  an  estis  simpl.  et  omis- 
sis.— 11  i]i  conditis, — 12  A  jam  diu  tenemini :  Tur.jumdiufrustradetinemini. — 
13  A  G  R  Stult.  vestra  quia  quod  erat :  \p  Slult.  vestra  quarjue  erunt :  Tur.  Stult. 
vestra  est,  quia  quod  erat :  Scliulz.  detiii.,  qui  quod  erat.  '  Stult.  vestra,  id  quod, 
^c]  Sic  litinc  locum  diicibiis  libris  scr.  et  odd.  vett.  refinximus,  ex  vulgato 
Stult.  vestra  est,  qui,  quod  erat:  quod  nemini  perito  sails  placeat.'  Em.  quern 
Wetzel,  sequitur.  Vid.  Nott.  Varr. — 14  \p  quoniam  ipsi :  Lamb.  e(\.  quam  vos 
ipn. — 15  G  K  et  vu\fr,  ista  tamen  amic.  INIox  ;|/  accepturi  estis,  et  A  G  R  i^, 
Tur.  Grifv.-iJurni.  et  Orell.  tamen  dicam  vos.  '  Tamen  dicam]  Sic  Mss.  omnes 
et  edd.  pr.'  (Jud.  '  Sed  ista  tamen  amic.  .  .  .  sitis,  vos  7ue  prirastis]  Sic  bic  locus 
est  in  vuigalis  :  at  in  M.'-s.  pluribus  et  melioribiis,  etiam  Lips,  et  edd.  pr.  ut 
1474.  Med.  pr.  Oninib.  Med.  sec.  Junf.  sic  est,  ut  edidi.  .  .  ,  Vidgatnm  primus 
dedit  Aldu,«,  sed  e  scriptis  libris  ;  nam  sic  est  in  Ms.  Cort.'  Em,  quern 
Sciiutz.  et  Wetzel,  scquitur.  Vid.  Nott.  Varr. — 16  Quia  in  G  deest. — 
17  Lc\d. '2.  hub.  rolui. — 18  Leid.  i.licentia. — 19  Kr(.  acrimoniam. — 20  'Mill' 
l^abitur  laude  tt  assimilatione']  Erf.  mitif^ubit  laus  et  ussimilutio  :  h\.  miligabitur 
laude.  Elitssimulatio  est.'  Graev.  ^  Miligabitur  laude]  Lt'xd.  3.  mitigabit :  Leid. 
4.  mitigahit  laus.'  Oiid.  Tum  pro  et  assimulatione,  A  hdbet  a  simililudi7ie ;  G 
et  dissimulatione .■ — 1  '  Posterius  dix.]  Ed.  Omnib.  male  SM/jcnus  t/i.r.'  (Jud.  In 
A  quoqup  et  edd.  ante  Lamb,  superius.  \  id.  Nott.  Varr. — 2  Scliutz.  e  su- 
spic.  edidit  im,  insinualionem. — 3  '  Ad  an,  uud.  se  accommodat]  Erf.  et  Caucli. 


RHKT.   AD    C.    HERENN.    IV.   38.  541 

XXXVIII.  Dcminutio*^  est,  cum  aliquid  esse  in  nobis, 
aut  in  iis^  quos  defendimus,  aut  natura,  aut  fortuna,  aut 
indnstria  dicemus  eg;re<,num :  "^  quod,  ne  qua  significetur 
arrogans  ostentatio,  deminuitur^  et  attenuatur  oratione,  hoc 
raodo:  Nam  hoc  pro  meo  jure,  judices,  dico,  me  labore^  et 
industria  curasse,  ut  disciplinam  militarem  non  in  postre- 
rais  tenerera.  Hie  si  quis  dixisset,  ut  optime  tenerem, 
tametsi  vere  dixisset,^  taraen  arrogans  visus  esset :  nunc  et 
ad  invidiam  vitandam,  et  ad  laudera  comparandam  "^  satis 
dictum  est.  Item,  Utrum  igitur  avaritiae  causa  an  egesta- 
tis"  accessit  ad  maleficium  ? '*  Avaritiae?  at  largissimus 
tuit'5  in  amicos;  quod  signum  liberalitatis  est,'+  quae  est 
contraria  avaritiae.  Egestatis  ?  at  '^  huic  quidem  pater 
(nolo  nimium  dicere)  non  tenuissimum  patriraonium  reli- 
quit.  Hie  quoque  vitatum  est,'^  ne  magnum  aut  maximum 
diceretur :  hoc  igitur  '7  in  nostris,  aut  eorum,  quos  defende- 


Ad  an.  nud.  sit  accommodala :  Wecliel.  ed.  ad  an.  and.  se  commodat:  al.  se  ad 
an.  and.  accommodat.'  Gi  av.  G  ad  an.  aud.  accommodala  :  Leid.  1.3.4.  Voss.  2. 
ad  an.  aud.  sit  accommodala. 

Cap.  xxxviii.  4  *  Deminutio']  Diiisb.  et  edd.  Dimujufio.'  Graev.  '  Demi- 
wutio]  Sic  Leid.  1.  In  ceteris  el  edd.  pr.  Diminutio.'  Oiid.  Diminutio  quo- 
que A  »|/  et  Tiir. — 5  '  Esse  in  nobis  aut  in  iis]  Voss.  1.  2.  Leidd.  oimi.  ed.  Med. 
inesse  nobis.  Voss.  1.  Leid.  2.  ed.  Med.  aut  his.'  Oiid.  G  inesse  nobis:  R, 
Tiir.  et  Orell.  inesse  in  nobis.  Viiig.  esse  in  nobis.  Vid.  Nott.  Van-. — fi  Lamb, 
ed.  fgregium  dicemus. — 7  Diiisb.  et  dcm.  A  G  R  4'.  Tiir.  onines  Mss.  Ond.  et 
edd.  pr.  rfim. — 8  G  if  et  Tiir.  laborasse :  R  elaborasse. — 9  \p  etsi,  et  A  vere  dix- 
isse. — 10  '  Nunc  cl  ad  inv.  vil,  et  ad  laudem  comp.]  Duisb.  Aunc  ad  inv.  vit.  et 
lavdem  comp.  loliindiiis  qnam  vulgatae.'  Grav.  '  Prius  et  deest  Leid.  4.  ed. 
I\Ied.  Secnndo  loco  ad  bene  deest  Mss.  omn.  et  edil.  pr.  excepto  Leid.  4.' 
Oud.  Prins  et  in  A,  et  altenim  ad  in  G  deest. — 11  '  ArarilitE  caussa,  an  eges- 
tatis] Sic  Voxs.  3.  In  ceteris  et  edd.  pr.  male  aut  eg.'  Ond.  Aut  eg.  qnoqiie 
A  G  ifr.  In  Erf.  avaritia  eg.  sine  causa  an. — 12  Erf.  maleficiam. — 13  A  aut,  et 
G  R  if/,  Tur.  larg.  fait  hie. — 14  <//  non  liabet  est,  post  liberaiilatis.  Dein 
qua*dam  edd.  contr.  est  av.  al.  contr.  or.  est.  Verba  quod  signum  . . .  avaritiw 
Scliniz.  delevit:  Wetzel,  nncis  inclusit.  Orell.  taninm  voces  (juce  contr.  est 
av.   nncis  inclusit. — 15  Erf.  omittit  at.— 16  G  Hie  ergo  vil.  est:  Pilli.  et  Leid. 

NOTiE 

s   Deminutio]  Tairetvwcriv   appellant  tnam.     Vide  qnam  me  verbi  tiii   pee- 

Grasci;  ut,  cum  uberrimos  fletus  la-  niteal.     Non  modo  lacrymulam,  sed 

crymulam  vocabat  Plancii  adversa-  multas  lacrymas  et  flctum  cum  sin- 

rius :  quod  indicant  ilia   verba  Cic.  gultu  videre  potuisti.'     Fabius  viii. 

pro  Plane.  §  70.  '  Et  mihi  lacrymn-  3.  |U«f'«'0'"' vocat,  cum  aliquid  sernioni 

lam  Cispiani    judicii    o!)jectas.    Sic  deest,  quominus  plenus  sit,  et  inter 

enim  dixisti,   Vidi    ego  lacrymulam  orationis  obscurae  vitia  reponit. 


542  INCERTI    AUCTORIS 

mus,'*  egregiis  commodis  proferendis  observabimus :  nam 
ejusmodi  '9  res  et  invidiam  contrahunt  in  vita,  et  odium  in 
oratione,  si  inconsiderate  tractes.  Quare,  quemadmodum 
ratione  in  vivendo  ^°  fugitur  invidia,  sic  in  dicendo,  consilio 
vitatur  odium. 

XXXIX.  51.  Descriptio''  nominatur,  quae  rerum  conse- 
quentium '  continet  perspicuam  et  dilucidam  cum  gravitate 
expositioneni,  hoc  modo :  Quodsi  istum,  judices,  vestris 
sententiis  liberaveritis,  statim  sicut  e  cavea"  leo  missus,* 
aut  aliqua  teterrima  bellua  soluta  ex  catenis,  volitabit'  et 
vagabitur  in  foro,  acuens  dentes  multos,''^  in  cujusque  for- 
tunas,  in  oranes  amicos  atque  inimicos,  notos  atque  ignotos 
incursans;  aliorum  famam  depeculaus,' aliorum  caput  op- 
pugnans,^  aliorum  domum  atque  oranem  familiam^  perfrin- 
gens,  rempublicam  funditus  labefactans.7  Quare,  judices, 
ejicite  eum  de  civitate,  liberate  omnes  formidine ;  vobis  de- 
nique^  ipsis  consulite  :  nam  si  istum  impunitum  dimiseritis, 

"  Area  qua  est  in  medio  theatro.  '  Evertens. 


2.  vitandum  est. — 17  G  Hoc  ergo. — 18  A  G,  Duisb.  qiiinqne  Mss.  Oud.  cum 
ed.  Med.  de/endimus.  Mox  Voss.  1.  Leid.  1.  coram,  proferundis. — 19  A  na?n 
et  ejusm.  G  nam  hitjusmodi. — 20  '  Ratione  in  vivendo'\  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  ed. 
IVled.  in  rat.  Vivendi.  V.  Gronov.'  Oud.  Gnit.  et  Oliv.  ratione  vivendi:  AG 
K  t//,  Ttir.  Gi  aev.-Biirni.  Lall.  Sohiitz.  Wetzel,  et  Orell.  ratione  in  vivendo. 
Vid.  Nott.  Varr.     Mox  Voss.  1.  Leid.  I.  in  dicundo. 

Cap.  XXXIX.  1  G  sequentium. — 2  '  E  cavea  leo  emissus']  Sic  scrips!,  Erf. 
Duisb.  et  Lambiuianam  editionem  secutus.  Vulgo  leo  missus.'  Greev.  '  Voss. 
1.  ed.  Me<l.  ex:  Voss.  2.  et :  Leid.  3.  a.  Inmissus  Voss.  1.  missus  Voss.  3. 
Leid.  2.  ed.  Oinnib.  Sed  in  Leid.  1.  se missus :  Voss.  2.  fenissus.'  Oud.  In  \f> 
a  cavea:  Gryph.  B  C  leo  Phanissus.  A  G  R  et  Tur.  e  cavea  leo  missus ;  et  sic 
vnl;^.  Turn  i|/  deterrima  bellua. — 3  G  if  volutabit. — 4  '  Acuens  dentes  multos'] 
Leid.  I.  a  ni.  pr.  item  Leid.  3.  4.  hahcns.  Dciu  multas  Leid.  1.  a  ui.  pr.  inul- 
los  jam  ed.  Med.  expre>sit.'  Oud.  '  Lambin.  vocem  multos  toiiit,  tanqnam 
rediiiidantem.  In  duobus  Gryph.  Iiabens  denies  multos  legitur.'  Brut.  Ha- 
/«-«.s- etiam  A  if.  Vocem  niM/<os  Schutz.  delevif,  Ern.  probante:  Wetzel,  et 
<^)rell.  uncis  includuut.  Vuig.  acuens  dentes  multos.  Vid.  Nott.  Varr. — 5  Ed. 
Cratand.  depugnans. — 6  '  Atque  omn./am.l  Voss.  1.  Leid.  4.  ed.  Omnib.  at  omn. 
/am.  Leid.  l.acfam.  Voss.  3.  e<  om«./rtm.  Leid.  2.  ac/um.  om/?.  Vere.'  0«d. 
— 7  '  Hemp,  funditus  labef.^  Desunt  dnaa  prima'  voces  Leid.  1.  remp.  abest 
Voss.  2.  Leid.  3.  4.  sed  in  duobus  uitimis  funditusque.'  Oud.  Duisb.  quoque 
funditusque.   In  Xperfr.,  et  funditus.   Turn  Erf.  non  agnoscit  labefactans. — 8  Al. 

NOTiE 

'■  Description  Refertur  ad  hypoty-      sub  aspectum  ;  cujus  excniplu  profe- 
pnsin,   quam  denionstratioiicm  Cor-      reiiiu^  infirius  n.  08. 
nificius,  Cicero    vocat  subjectionem 


RHET.    AU    C.    HERENN.    IV.   39.  513 

in  vosmet  ipsos,  mihi  credite,  feram  ct  truculcntam  bestiam 
imini.seritis.9  Item,  Nam  si  dc  hoc,  judices,  gravem  sen- 
tentiam  tuleritis,  uno  judicio '°  simul  multos  jugulaveritis. 
Grandis  iiatu  "  parens,  cujus '^  spes  senectutis  omnis  in 
hujus  '5  adolescentia  posita  est,  quare  velit  in  vita  manere, 
non  habebit :  filii  parvi,  privati  patris  "*•  auxilio,  ludibrio  et 
despectui  pateruis  inimicis  crunt  oppositi :  tota  domus  hu- 
jus "^  indigna  concidet  calamitate  :  at  inimici  statim  sangui- 
nolenta  palma,"^  crudelissiraa  victoria  potiti,  insultabunt'^ 
in  horum  miserias,  ct  superbi  re  simul  et  verbis  invehen- 
tur.'^  Item,  Nam  '9  neminem  vestrum  fugit,  Quirites,  capta 
urbe,  quae  miseriae  consequi  soleant :  ^°  arma  qui  contra 
tulerint,'  statim  crudelissime  trucidantur:*  ceteri,  qui  pos- 
sunt  per  aetatera  et  vires  laborem  ferre,'  rapiuntur  in  servi- 
tutem  ;  qui  non  possunt,  vita  privantur:'^  uno  denique  at- 
que  eodem  tempore  domus  hostili  flagrat  ^  incendio,  et  quos 
natura'^  aut  voluntas  necessitudine  aut  benevoleutia  con- 
junxit,7  distrahuntur :  liberi  partim  e  gremiis  ^  parentum 
diripiuntur,9   partim   in   sinu   jugulantur, '°    partim    ante 


teste  CiV3dv\o,  vobisque  ipsis,— 9  'Bestiam,  judices,  immis.^  Voss.  3.  Leid.  2.  3.  ed. 
IMed.  carent  t<^  judices,  melius.'  Oud.  Vocein  judices  Em.  delevit,  et  earn 
seqinintur  Schutz.  et  Wetzel.  A\.  ^dd.  best.,  jud.,  imm. — 10  A  vno  irijudicio. 
—  il  A  natum. — 12  A  cui.  '  Cui  dicitiir  habere  Erf.  recepitque  Schiiiz.  sed 
foitasse  scriptiim  erat,  ut  in  Tiir.  cui\'  Orell.  Vtilg.  cnjus. — 13  >f/  oiiiittit  hu- 
jus.— 14  A  parentis. — 15  G  ejus. — IG  Erf.  sanguinolentam  palmam. — 17  <|/  et 
Ms.  Lips,  exsultabunt. — 18  'Superbi  re  simul  et  verbis  int.]  Voss.  oinn.  Leid. 
2.  3.  4.  siiperbia  simul,  Sfc.  ed.  Med.  superbi  rebus  s.  Leid.  1.  invenientur' 
Oud.  G  superbi  rebus:  ^superbi  a  re:  K  superbi  simul,  omisso  re:  Tiir. 
superbia  simul.  Turn  A  \p  invenientur.  Vtilg.  ut  Em.  Vid.  Nott.  Varr. — 19  A 
et  Tnr.  oniittiint  Nam.  Dein  '  Neminem  restrum]  Sic  Mss.  omnes  et  edd.  pr. 
Vtilgo  ma\e  nostrum.'  Oud.  G  K  il/,  Grut.  Oliv.  Graev.-Binm.  et  Lall.  nos- 
trum: A,  Tur.  Sehiitz.  Wetzel,  et  Orell.  vestrum. — 20  t|/  valeant. — I  A  G  4^, 
Graev-Burm.  et  Orel),  tulerunt.  Vulg.  tulerint.— 2  ^,  Ms.  Lips.  Voss.  1. 
Leid.  1.  3.  trucidabuntur. — 3  '  Per  laborem  ct  vires  laborem/.']  Leid.  1.  per  at. 
heriletn  l.f.  Voss.  2.  per  cet.  dominorum  t.f.  Leid.  3.  per  at.  avi  l.f.  ed.  Med. 
per  at.  et  vires  laborem  dominornm  f.  Videtnr  i;xcidisse  AtJJk'wj.  Sic  '  herile 
imperiiim,'  '  praeceptiiin,'  Sec.  'labor  lieriiis'  ah  hero  iinponi  solitiis.  AdI 
Comment.'  Oud.  A  per  virtutem  lab.f.  R  per  at.  et  per  vires  I.  f.  Vulg.  per 
at.  et  vires  l.f.  Vid.  Nott.  Varr.— 4  G  R  privabuntur. — 5  '  Hostili  flagrabit] 
Erf.  hostilisjiugrabut:  ei\6.  hustili  Jiagrat:  ed.  Lamb,  hostili  flugrant.'  Grsev. 
Sch»tz.  Jlugratit :  Wetzel,  et  OrcM.  Jiagrat.  \'n\^.  Jlitgrabit.—C>  \p  natam — 
7  '  Necess.  aut  benev.  conjunxit]  Erf.  7iec.  bcnev.  conjunxit:  Pith,  necess,  et  benev. 
cniijunxerit.  I'ieriqiie  editi  etiani  halient  conjunxerit,  sed  male.'  Grav. 
'  Leid.  2.  nee.  (t  benir.  in  ^"oss.  1.  Leid.  I.  quo()iu-  ct  benev.  in  A  oss.  3.  ac  be- 
niu.  deest  copula  ed.  Omnib.'  Oud.  Vulg.  nee.  aut  ben.  conju7ixit.  Deiii  G 
K  <!/  distruhe7itur.—ti  R,  Ttir.  et  Leid.  3.  e  gronio.—O  G  li diripientur :  Schutz, 


544  INCERTI   AUCTORIS 

pedes"  constuprantiir.  Nemo,  judices,**  est,  qui  possit 
satis  rem  '^  consequi  verbis,  nee  referre  '*  oratione  magni- 
tudinem  calamilatis.  Hoc  genere '^  exornationis,  vol  in- 
dignatio,  vel  misericordia  potest  commoveri,  cum  res  con- 
sequentes  comprehensae  universae  perspicua  '^  breviter 
exprirauntur  oratione. 

52.  Divisio '  est,'^  quae  rem  semovens  ab  re,'^  utramque 
absolvit^  ratione  subjecta  ;  hoc  modo:  XL.  Cur  ego '9 
nunc  tibi  quicquam  objiciam  ?  si  probus  es,  non  raeruisti : 
sin  improbus,  non  commoveris.^°  Item,  Quid  nunc  ego  de 
meis  promeritis'  praedicera?  simeministis,  obtundam:  sin^ 
obliti  estis,  cum  re  nihil  egerim,  quid  est,  quod  verbis  pro- 
ficere  possira  ?  Item,  Duae  res  sunt,  quae  possunt  homines 
ad  tiirpe  compendium''  commovere, inopia  atque*  avaritia. 
Te  avarum  in  fraterna  divisione  cognovimus  :  inopem  atque 
egentem  nunc  videmus  :  qui "  potes  igitur  ostendere,  cau- 
sam  raaleficii  non  fuisse  ?  Inter  banc  divisionem,  et  illam 

y  Rei  proposit(E  solutionem  affert. 

'  Ad  infamem  qucestum.  "  Qua  ratione. 


et  Orell.  deripiuntur :  A  dirumpiintttr.  Vulg.  diripiuntur.  Vid.  Nott.  Varr. — 10 
Leid.  3.  in  sinuo ;  Eif.  in  sinum ;  et  G  R  jugulabuntur. — 11  '  Ante  pedes]  Leid. 
2.  ante  patres:  Leid.  3.4.  ed.  Omnib.  ante  cedes:  Med.  a7ite  pedes  parentum. 
Forsan  scripsit  auctor  a?i<e  Lnres  vel  Penafes.'  Ond.  Yi\\g.  ante  pedes.  Turn 
G  R  cnnsluprithiinlnr.  Vid.  Nott.  Varr. — 12  Erf.  judictim. — 13  G  qui  posset 
satis  cons. — 14  '  Referre]  Voss.  1.  Leid.  2.  efferre ;  non  male  : /erre  Leid.  3.' 
Oud.  Scluitz. p  conj.  edidit  aut  referre:  Ern.  siis|»ic.  nee  qui  ref. — 15  Erf,  Hoc 
de  gen. — 10  Universce  in  <|/  deest,  et  G  habet  perspicue  brev.  Hie  locus,  res 
conseq.  .  .  .universce,  Erneslio  videbatnr  corrnptns. — 17  R  Div.  est  oratio. — 
18  '  Semovens  a  re]  Mss.  qiiatiior  ab  re.  Leid.  3.  removens.'  Oud.  G  remo- 
vens,  et  Aabire.     E.rf.  semovens  ab  re  utraquc  ahsolvito. 

Cap.  XL.  19  Diiisb.  Cur  ?g-i<»r  nunc. — 20  ^  Sininpr.,voncommoveris]  Legen- 
diim  fortasse  est,  non  commoveberis.'  Lamb.  '  Erf.  et  Diiisb.  si  impr.,  nnn  com- 
movere :  Pith,  sin  impr.,  non  cominoverei.'  Grsev.  '  Sin  inpr.non  coinmorereris] 
Mss.  omn.  et  edd.  pr.  si.  Dein  conimoveris  in  solo  Leid.  3.  commovearis  Vo^s. 
2.  In  ceteris  et  edd.  pr.  commovere.  Non  male  Lamb,  commovereris.'  Ond. 
Vnlg.  sin  impr.,  non  commoveris. — 1  '  De  meia  propriis  meritis]  Deest  meis  Leid. 
3.4.  liene  ;  nisi  quod  nialim  cum  Gr?ev\o  de  meis  promeritis.'  Ond.  A  G  R 
j|/,  Tnr.  et  vnl<j.  de  meis  propriis  mer.  Scliiitz.  de  meis  mer.  Vid.  Nott.  Varr. 
— 2  A  G  i|/,  onines  Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  si  obi. — 3  4'  turpe  concipiendum. — 

NOT^ 

'  Divisio]  'Rem  dividi,  non  conci-  nulla  divisio:  simile  confuse  est, 
di  utile  est,'  inqnit  Seneca  Epist.  89.  quicquid  usque  in  pulverem  sectum 
'idem  cnim  habet  vitii  nimia,  quod     est.' 


RHET.    AD    C.    IIERENN.    IV.   40.  545 

quae  de  partibus  orationis  ^  tertia  est,  de  qua  in  libro  primo 
diximus  secundum  nariationem/ '^  hoc  interest :  ilia  divi- 
dit  per  enumerationem,  ant  per  expositionem,  quibiis  dc 
rebus  in  tola  oratione^  disputatio  futura  sit:  ha3c  se*  sta- 
tim  explicat,  et  brevi^  duabus  aut  pluribus  partibus  sub- 
jiciens  rationes,'°  exornat  orationem. 

Frequentalio ''  est,  cum  res  in  tota  causa"  dispcrsee  co- 
guntur"^  in  unum,"^  quo  gravior,  aut  acrlor,  aut  criminosior 
oratio  sit,  hoc  pacto  :  ''  A  quo  tandem  abest  iste  vitio?  quid 
est,  judices,  cur '+  velitis  eum  liberare?  Suae  pudicitiae  pro- 
ditorest,  insidiator  alienae;  cupidus,  intemperans,  petulans, 
superbus  ;  impius  in  parentes,  ingratus  in  amicos,  infestus 
in  cognatos/'  in  superiores  contumax,  in  aequos  et  pares  '^ 
fastidiosus,  ininferiores  crudelis,  denique  in  onmes  '7  into- 
Ierabilis„  5"3.  Ejusdem  generis  est  ilia  frequentatio,'^  quae 
plurimum  conjecturalibus  causis  opitulatur,  cum  suspicio- 
nes,  qua3  separatim  dictas/'  minutas  et  infirmae  erant,  unum 
in  locum  coactas  rem  videntur  ^°  perspicuara  facere,  non 
suspiciosara/  hoc  pacto  :  Nolite  igilur,  nolite,  judices,  ea/ 

*  Post  varrfttionem.  "^  Colliguntur. 

"^  Noil  sola  suspicioiie  innixam. 


A  Alque  non  ^sX  in  A. — 5  '  De  part.  (>rat.'\  Voss.  omn.  Leid.  2.  in  part.  etl. 
Mfii.  de  part.  Iilieturic(f.'  Oiul. — G  Eif.  In  lib.  pr.  dum  narrationem  lienwiistra- 
vimus :  A  t//  In  lib.  pr.  dix.  dum  narrationem  dcmnnstravitiius :  G  In  lib.  pr.  dix. 
secundiitn  mtrrationem  demonstracivins.  Tuiii  A  Hoc  interest  drne.  Voss.  1. 
Leid.  2.  et  Lamb,  quod  ilia  div.  ed.  Med.  quia  ilia  div. — 7  '  In  totam  orationem 
Elf.  Tiir.  in  quo  iatet  veiiun,  per  totam  orationem.'  Orell.  qui  li.  I.  ut  coi Tnp* 
turn  notavit. — 8  G  hcec  autem  se.  —  9  G  et  qiisedam  edd.  breciter. — 10  In 
Diiisb.  partibus,  el  in  G  rationes  deest. — 11  Duisb.  Erf.  et  Leid.  A.  res  tota 
causa:  Leid.  3.  res  tota  in  causa  — 12  G  yp  in  unum  locum:  Schiitz.  unum  in  lo- 
cum. Vulff.  locum  abest.  Vid.  Nott.  Varr. — 13  A /loc  morio.  — 14  '  Quid  est, 
judices,  cur]  Mss.  pleriqiie '/wirf  est  cu7J«(/.  Leid.  1.4.  Voss.  2.  ed.  Oninib. 
judicio:  Leid.  2-  quid  est  quinl  jud.'  Oiid.  \|/ et  Dnisb.  Quid  est,  cur  judicio: 
Tur.  Quid  est,  cur  indicio:  K:f.  Quid  est,  cur  judicio  velit  eum  lib. — 15  '  Infestus 
cognalis]  Voss.  3.  edd.  pr.  inf.  in  cognatos.'  Oiid.  A  G  R  4^,  Tiir.  Scluitz.  inf. 
cognatis.  Viilg.  inf.  in  cognatos.  Vid.  Nott.  Vair. — IG  A  in  crq.,  in  pares. — • 
17  Erf.  in  omnibus. — 18  Generis  non  est  in  A,  ncc  frequentalio  in  Voss.  2. — 
19  Limb.jacla. — 20  Leid.  4.  Erf.  et  Unisb.  i;K/e»en<ur. —  1    Duisb.  et  Leid.  4. 

^  Frequentatio]    Ad   anacephalaeo-      fere  sunt  apiid  Tullinm,  quot  oratio- 
sin,  cnjns  est  praecipue  in  peroratio-      num  epilogi. 
ne   locus,   rediicitnr.     Tot    cxenipla 

Dtlph.  el  Var.  Clas.  Cicero.  2  M 


646  INCERTI    AUCTORIS 

quae  dixi,  separatim  spectare  :  sed  omnia  *  colligite,  et 
conferte  in  unum.  ^  xli.  Si  et  commodura  ad  istum  ex 
illiiis  mortc^  veniebat,  et  vita  horainis  est  turpissima,  ani- 
mus avaiissimus,^  fortunae  familiares  attenuatissimae,^  [p. 
37.]  et  res  ista  bono  nemini  propter  istum  fuit:*^  neque  alius 
quisquam  '  aeque  commode,  neque  iste  ^  aliis  commodiori- 
bus  rationibus  facere  potuit :  neque  praeteritura  quicquam 
est  ab  isto,  quod  opus  I'ueiit  ad  maleficium : '  neque  factum, 
quod  opus  non  fuerit:  et  cum  locus  idoneus  maxime  quae- 
situs,  tum  occasio  '°  aggrediendi  commoda,  tempus  adeundi 
opportunissimum,  spatium  conficiendi  longissimura  sum- 
tum  est,  non  sine  maxima  occultandi  et  perficiendi  male- 
ficii  spe :  "  et  praeterea  ante,  quam  occisus  homo  is  est, 
iste  visus  est  in  eo  locO,  in  quo  occisio  facta,  solus :  paulo 
post  in  ipso  maleticio,'*  vox  illius,  qui  occidebatur,  au- 
dita :  '5  deinde  post  occisionem,  istum  multa  nocte  domum 
rediisse  '4^  constat :  postera  die  *^  titubanter  et  inconstanter 

'^  Resista  nuUi  nisi  istifuit  utilis. 


noh  ig.,  nol.  ea:  Lamb.  ed.  not.  ig.^jud.,  rtol. — 2  A  hac  omnia,  sine  sed. — 3  }f/, 
Pilh.  Leid.  2.  V^oss.  3.  cum  ed.  Med.  addunt  locum. 

Cap.  xli.  4  G  ex  istius  mnrle:  Erf.  ex  inorte  illius. — 5  A  an.  ainantissi- 
mus :  Duisb.  et  Leid.  4.  an.  amarissimus. — 6  *  Fortuna  familiaris  rei  adtenua- 
tissima]  Voss.  omn.  Leid.  2.  ed.  Omnib.  fortunce  familiares  adlemiatissimce : 
Leid.  4. /oriunr/,  familia,  res  aitenualissime  :  ed.  Med.  forhmce  altenuatissimce. 
Vera  videttir  Gronovii  correcUo  forluna;  fumiliaris  rei :  held.  I.  tenuissima.' 
Olid.  A  R  y\i  for  tuna  :  A  G  R  i^  famitiaris  rei;  et  A  G  atienuntissime  ;  R  i^ 
attenuatissima.  '  Fortunce  familiares  atteniiatissimcB]  Sic  fere  libri  scripli  el 
edd.  vett.  cjdod  sine  duhio  m«>liii!4  est  \\\\^?itofortunafamiliaris  rei  attenuatis- 
sima. Qtiidam  etiam  Vibn  familiares  omittiint,  lit  ed.  Med.  prima:  quod 
etiam  iiia^is  placet.  Conjectura  Gronovii /oriuna?  rei  familiaris  att.  est  in 
ed.  Aldi  :  niiiii  non  placet.'  Em.  quern  Schutz.  Wetzel,  et  Orel!,  sequnn- 
tur.  Vid.  Nott.  Varr. — 7  Quisquam  in  A  deest. — 8  Schutz.  de  Ern.  suspic. 
ipse. — 9  Gfuil  ad  malef.  Verba  ad  malef.:  neque  factum,  quod  opus  non  fuerit, 
Leid.  3.  4.  et  Erf.  omittunt.  Sciiutz.  expunxit  neque  factum,  quod  opus  non 
fuerit,  quae  non  sunt  in  A  et  Duisb.  et  quae  Wetzel,  uncis  includit.  Pro 
fuerit,  G  ;)/  habent  fuit. — 10  G  qucesitus  est,  tum  occ.  A  quces.,  et  non  occ. 
Dciii  xf>  aggregandi. — 11  Longissimutn  sumtum  est  . .  ■  et  perficiendi  non  sunt 
in  Pithoei  cod.  '  Occult,  et  perficiendi  maleficii  spe]  Erf.  occult,  et  perficiundi 
malef.  spe:  Duiab.  occ.  malef.  spe:  Lamb.  ed.  perficiendi  et  occ.  malef.  spe.' 
Graev.  Schutz.  deievit  verba  ct  perficiendi,  qua?  non  sunt  in  Leid.  1.  3.  4. 
Voss.  2.  et  Tur.  prob.  Ern.  et  quae  Wetzel,  et  Orell.  uncis  includunt.  A 
Leid.  2.  et  4.  at)est  maleficii.  Dein  Tur.  antequam  is  homo  occ.  est:  et  Lamb. 
visus  est  in  loco. — 12  G,  Leid.  3.  Tur.  et  Orell.  in  ipso  loco  maleficii:  \p  in  ipso 
loco  malefici:  Voss.  2.  in  ipso  maleficii  loco,  in  quo:  Schutz.  in  ipso,  sine  male- 
jicin.  Vule.  in  ipso  maleficio. — 13  ^Audita  est]  Verbum  deest  Voss.  omn. 
Leid.  2.  4."  14ene.'  Oud.  Abcst  etiam  ab  Erf.  Duisb.  Schuta.  Wetzel,  et 
Oroli.— 14  Duisb.  et   omnea  Mss.  Oud.  redisse. — 15  A,  quinque  meliores 


RHET.    AD    C.    IIF.RENN.    IV.   42.  547 

tic  occisione  illius  '^  locutum :  haec  partim  testimoniis, 
partim  qiiaestionibus  et  argumentis  '^  omnia  comprobantur, 
et  rumore  popiili,  quern  ex  argumentis  natum,  necesse  est 
esse  '^  verum  :  vestrum  est,  judices,  his  in  unum  locum  col- 
latis,'9  certam  sumere  scientiam,^'  non  suspicionem  male- 
ficii.  Nam  unum  aliquid,'  aut  alterum  potest  in  istum 
casu  *  cecidissc  suspiciose  :  ut  omnia  '  inter  se  a  primo  ad 
postreraura  conveniant  [maleficia]/  necesse  est  casu  non 
posse  fieri.  Vehemens  est  haec '  exornatio,  et  in  conjec- 
turali  constitutione  causas  ferme^  semper  neccssaria,  et  in 
ceteris  generibus  causarum,  et  in  omni  oratione  adhibenda 
nonnunqnam. 

XLii.  54.  Expolitio '  est,  cum  in  eodem  loco  manemus, 
et  aliud  atque  aliud  dicere  videmur.  Ea  dupliciter  fit/  si 
aut  eandem  plane  ^  rem  dicemus,  aut  de  eadera  re.     Ean- 


Mss.  Oud.  mm  Erf.  Diiisb.  et  Lamb,  ed.poslerodie. — 16  Leid.  3.  de  occ.cjiis: 
Leid.  4.  et  Caurli.  de  occ,  filiis :  Dnisb.  de  occ.  fditim. — 17  Copula  in  A  G 
deest;  et  in  G  \eg,\t\ir  partim  argumentationibus.  In  Erf.  parifm  qucest.  argu- 
mentatis  comprobata,  et  rumorcm  pop.  Orell.  incliidit  uncis  verba  et  argumcv.' 
tis,  qnee  Tiir.  omittit.— 18  Abest  est  ab  A  G,  et  esse  a  Leid.  4.  et  Diiisb. — 
19  '  Vestrum  cst,jud.,  his  in  unum  locum  coll.^  Erf.  vestr.,  jud.,  crit,  ex  his  in 
unum  coll.  Nee  longe  abit  Dnisb.  veslr.,  jud.,  ex  his  in  unuvi  coll.  Canch. 
vestr.  est,  jud.,  ex  his  in  unum  coll.  Ex  sane  non  est  neglis^endum.'  Grcsv. 
^Vestr.cst,jud.,his]  Yo?.s.'i.  veslr.  quapropter  est,  jud.  Leid.  4.  vestr,  jud.  ex 
his.'  Oud.  '  His  in  unum  locum  coll.]  Leid.  2.  his  omnibus,  £fc.  bene.  Locum 
deest  ed.  Meii.  Collocatis  Mss.  quatuor  cum  ed.  Omnih.'  Idem.  Vestr., 
jud.,  est  Tiir.  et  Orell.  qui  mox  locum  nncis  inchidit.  Turn  A  collatis.  Vnlg. 
nt  Ern.— 20  A  G  R  \\/,  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  sum.  sententiam,  Vid. 
Nott.  Varr. — 1  Lamb.  aUquod.—2  Quatnor  Mss.  Oud.  cum  ed.  Omnib.  cw 
sum.  Vid.  Nott.  Varr. — 3  G  ut  autcm  omnia,  et  mox  rtd  extremum. — 4  Duisb. 
maleficio.  Lanibinus  delevit  ??ia/e^cia,  et  enm  sequuntiir  Schutz.  et  Wetzel. 
Orell.  nncis  inclnsit.  In  Voss.  3. 7ifc.  est  casu  malejicium  von  posse  fieri:  \1/, 
Erf.  et  Leid.  2.  non  potest  fieri.  Vid.  Nott.  Varr. — 5  ' //ac  est]  Sic  Mss. 
excepio  Leid.  3.  in  quo  est  luec'  Oud.  hwc  est  qnoque  Erf.  Tur.  et  Orell. 
Vulg.  est  hcEc. — 6  ^fere. 

Cap.  XLII.  7  '  Ea  autem  dupl.]  Cancb.  et  Lamb.  ed.  ea  dupl. '  Grtpv. 
Voss.  1.  3.  Leid.  2.  ed.  Med.  ea  autem  dupl.  ed.  Omnib.  dupl.  autem.  Vnlg. 
autem  deest.    Turn  Dnisb.  etLeid.4.  non  agnoscunt  si. — 8  Tur.  omittit  plane. 

NOT.E 

'  Expolitio]  Hanc  adhibet  TuUius  bene  dici  nisi  semel  non  possit :  ve- 

pro  Sext.  §    7.  *  Tam   eram  rudis  ?  rum  in  id  potissimnm  incnmbere  de- 

tam  ignarus  rcrum  ?  tam  expers  con-  bet  orator,  ut,  cum  idem  dicat,  aliud 

silii,  aut  ingenii?  nihil  andieram  ?  ni-  dicere  videatur,  alioquin  in /3aTToA.o- 

liil  videram?'&c.    Non  adeojejnnam  7^01'  incidet,  qua  idem  inepte  ac  sine 

ac  panperem,  quod  notat  Fabins,  na-  causa  repetitnr. 
tura  eloquentiam  fecit,  ut  una  de  re 


548  INCERTI    ALCTORIS 

deni  rem  9  dicemus,  non  eodem  modo(nara  id  quidem  obtun- 
dere^'°  auditoremest,  non  rem  expolire),  sed  commutate.'" 
Coramutabimus  tripliciter,  verbis,  pronuntiando,  tractando. 
Verbis  commutabimus,'^  cum,  re  semei  dicta,  iterum,  aut 
saepius  aliis  verbis,  quae  idem  valeant,  eadem  res  profere- 
tur,''  hoc  raodo :  Nullum  tantum  est  periculum,  quod  sa- 
piens "^  pro  salute  patriae  vitandum  arbitretur.  Cum 
agetur  '^  incolumitas  perpetua  civitatis  ;  qui  bonis  erit 
rationibus  praeditus,"^  profecto  nullum  vitae  discrlmen  sibi 
pro  fortunis  reipublicas  fugiendum  putabit:  '^  et  erit  in  ea 
sententia  semper,  ut  pro  patria  studiose  quamvis'^  in 
magnara  descendat  vita?  dimicationem.'^'9  Pronuntiando 
commutabimus,  si  turn  ^°  in  sermone,  tum  in  acrimonia  ; 
tum  in  alio  atque  alio  genere  vocis  atque  gestus,  eadem ' 
verbis  commutando,  pronuntiationera  quoque  vehementius 
immutabimus/     Hoc  neque  commodissime  scribi  ^  potest, 

/  Faligare.  e  Sed  diverso  modo. 

*  Ex  aniino  se  objiciat  cuilibet  maguo  viice  periculo. 


Dein  *  Dicimus']  Mss.  omnes,  edd.  pr.  dicemus,  recte.'  Oud,  Erf.  dicemus 
rem:  GrEev.-Biirni.  remdiciimis:  viil«.  rem  dicemus. — 9  Ab  Erf.  abest  Ean- 
dem  rem.- — 10  'Nam  id  vbtuiidere]  TL\f.  nam  id  ojiiitiere.  Viilgati  wawi  ?</  qui- 
dem obtundere.  Delevi  autem  (juidem,  vo!entil)Us  Pith,  et  Dnisl).'  Grarius. 
'  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  erf.  Meci.  nam  id  quidem  obt.  Leid.  4.  nam  id  obtinere 
alias  obt.'  Oiui.  Tnr.  oiiiittil  quidem.  Verba  nam  id  . .  .  expolire  in  A  de- 
siint.  Vid.  Nott.  Varr. — 11  '  Sed  comniutare\  Sed  commutate  legas,  ut  Lamb, 
recte  ex  iNIss.  emendat ;  a  (jnibns  slant  nostri,  et  ratio  adeo,  qnani  seqni- 
niiir.'  Brut.  '  Sed  commutate^  Si<!  Voss.  2.  in  ceteris  sed  commutare  ;  unde 
Omnib.  addidit  debemus.  Ed.  Med.  serf  cumtnutalione.'  Oiid.  In  A  si  corn- 
mutate:  G  sed  commutare  oportel :  R  ip  sed  commutare,  et  commutatione  sup.  lin. 
Vulg.  sed comrnutate.  Vid.  Nott.  Varr.  Tnm  Pith.  Voss.  1.  Leid.  1.  Comm.rem 
iripl.  Leid.  2.  Voss.  3.  ed.  Rled.  Commutalio Jit  tripl,  G  Commutabimus  tripl.fit, 
et  Cnmmutatio  sup.  lin. — 12  Sclintz.  conjecit  truducendo ;  et  in  G  legitiirFtr- 
bis  commutabitur.  Dein  Lamb.  ed.  si,  cum  resdicta  sit :  Voss.  1 .  3.  Leid.  2.  ed. 
Med.  si  cum  res  semeldicta  est.  Pro  cum,  y]i  liabet  sicut;  et  pro  re,  G  \p,  Erf.  Voss. 
2.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  res. — 13  Desunt  eademres  in  Leid.  3.  Profertur  Dnisb. 
Voss.  3.  Leid.  4.  p;o/Vra<ur  ed.  Med. — 14  tk  qm  sapientis. — 15  '  Cum  ngetur] 
A'iiiose  Voss.  2.  Leid.  3.  edd.  pr.  cum  augetur:  Leid.  1.  in  marg.  adaugetur.' 
Olid.  R  a  Ml.  sec.  et  A  G  (|/  augetur.  Vid.  Nott.  Varr.  Mox  Schntz.  de  Ern. 
siispic.  deievit  perpetua. — IG  Leid.  2.  4.  et  Duisb.  liabent  Erat  rat.  et  Leid.  4, 
Dnisb.  oniittnnt  prceditus. — 17  Dnisb.  putavit. — 18  Al.  pro  quamvis  legunt 
pugnet.  Vid.  Nott.  Varr. — 19  Erf.  diminutionem. — 20  Erf.  Dnis-b.  Leid.  1. 
4.  ed.  Omnib.  cum  in  serm. —  1  G  eandem. — 2  '  Pronnntiulione  .  .  •  inmutabi- 
mus]  Voss.  omr.  Leid.  3.  ed.  Med.  pronuntiationem.  Prnbo.  Tnm  Voss.  2. 
inmutaverimus :  ed.  Omnib.  commutaverimux.'  Oud.  A  G  (f-,  Tnr.  Schiifz. 
Wetzel,  et  Orell.  pronuntiationem:  vidg.  pronuntiatione.  Preeieresi  G  commu- 
tabimus :  Erf.  et   Duisb,  immutaverimua. — 3  Leid.  S.  Voss.  2.  neque  commode 


RHliT.    ADC.    IIKRFNN.    IV.   43.  549 

iieque  parum  est  apcrtum  :  quare  non  eget  exempli.  4- 
55.  Tertium  genus  est  cornmutationis,  quod  tractando  con- 
ficitur,  si  sententiani  tiajiciemus  '  aut  ad  sermocinationeni, 
autad*^  cxsuscitationein.'  xliii.  Serniocinatio"' est,  (de 
qua  planius  pauIo  post  suo  loco  7  dicemus,  nunc  breviter 
ad  hanc  rem,  quod  satis  sit,^  attingemus,)  in  qua  consti- 
tuetur  alicujus  personaj  oratio  accomniodata  ad  digni- 
tatem, hoc  modo,  ut,^  quo  facilius  res  cognosci  possit,  no 
ab  eadeni '°  sententia  recedamus:*  Sapiens,  qui"  omnia 
reipublicos  causa  suscipienda  pericula  '^  putabit,  sa^pe  ipso 
secum  sic  loquetur:  '^  Non  raihi  soU,  sed  etiam,  atque  adeo'* 
multo  potius,  natus  sum  patriae  :  vita,  qua^  fato  debetur, 
saluti  patrias  potissimum  solvatur.  Aluit  hacc  me :  tute 
atque  honeste  produxit''^  usque  ad  hanc  cetatem  :  muniit 
meas  rationes  '^  bonis  legibus,"'  optiniis  moribus,  honestis- 

'  Si  tran^fcramus  sentenliam  ad  dialogismum  aut  ad  commotionem,  turn  nostri, 
turn  audiloriim. 

*  Ab  exemplo  quod  sit  ejusdem  generis.  '  Educavit. 

'*  Procuravit  mens  ulilitates  legibus,  Sfc. 


scribi :  Leicl.  2.  quoque  cnmmodissime  scr.  non. — 4  A,Tiir.  et  Lamb.  ed.  exemplo. 
— 5  \p  iriciemus. — 6  Przeposiiio  non  est  in  A  G,  Erf.  Dnisb.  quatnor  Mss. 
Olid,  cnni  ed.  Oiniiib. 

Cap.  XLiii.  7  Va(.  Sermocinatione  de  qua.  '  De  qua  planius  paulo  post  suo 
Ivcol  Leid.  'i. 'l.  quum,  Hfc.  \ Of  $.  2.  qnain  paulo  prudicemus  :  \ oss.  3.  plcnius: 
deest  paulo  Leid.  2.  suo  loco  caret  Leid.  4.'  Oud.  In  A  G  R  qiioijue  quani, 
et  G  pleuius.  Erf.  et  Diiisb.  omittiint  suo /oco.  Vulg.  nt  Em. — 8  ^  Brev.  ad 
hanc  rem,  quod  satis  sit^  Pith.  Brcv.  quod  ad  hanc  rem  satis  sit,  Laiiibinns  in 
margine,  '  Forte  brev.  quoad  satis  sit.' '  Gr£ev.  '  Mss.  quinqne,  edd.  pr.  quod 
ad  hanc  rem  satis  sit :  Voss.  ] .  quod  hanc  ad  rem  satis  sit.'  Oud.  In  G  satis  est. 
Vulg.  nt  Em.— 9  Dnisb.  hoc  modo,  quo. — 10  A  nee,  et  y^i  ea  de  sent. — 11  ^  Sa- 
piens qui  omnia]  Pal.  4.  exchulit  pronomen  qui;  forsan  rccte.'  Grut.  'Erf. 
et  Dnisb.  sapiens  omnia.'  Gr«>v.  il/,  Leid.  4.  Duisb.  et  ed.  Oninib.  non  ag- 
noscunt  pronomen  qui. — 12  In  G  pericula  deest. — 13  Lamb,  ed.  secum  ita 
loquitur:  ed.  Med.  1408.  et  Jiint.  secum  loquetur:  Schutz.  Wetzel,  et  Orell. 
etiam  liabent  loquetur:  vnlfj.  secum  loquitur.  Ern.  e  perpetna  consnetiidine 
Latinonim  addidit  sic  ante  loquetur,  et  enm  seqnnntur  Schntz.  Wetzel,  et 
Orell. — 14  A  non  babet  adeo.  In  Pitli.  legitur  etiam  atque  etiam  adeo. — 
15  ^  Produxit]  Fortasse  legend,  pcrdi/.ri^.'  Lamb.  '  Eqnidein  in  Pitlioei  libro 
est  perdu-ii*.'  Gra?v.  '  Ed.  Med.  ;>fj(/H.r/7.  Cave  seqnaris,  et  consule  com- 
ment, ad  Snetonii  Claud,  c.  4.  '  per  gradiis  prodiicendns.' '  Oud. — 10  ^  I\Iuniit 
meas  rationes]  Mss.  quatnor  monuit  vel  monivit.  Voss.  1.  7nunivit  me  ad  rat. 
Leid.  3.  monuit  me  has  rat.  Leid.  2.  ed.  Med.  munivit  meas  ra(.'  Ond.  A  mu- 
nit  me  has  orationes:  G  et  I'rf.  monuit  meas  rat.     ^  monuit  me  has  rat.     Vulg. 

NOT;E 
"  Sermocinatio]  De  qua  paulo  inferius  ^  65. 


550  INCERTI    AUCTORIS 

simis  '7  disciplinis.  Quid  est,  quod  a  me  satis  ei  persolvi 
possit,  unde  haec  accepta  sunt  ?  '^  Quia  haec  loquitur  se- 
cum  sapiens,'?  saepe  ego  in  periculis  reipublicse  nullum 
ipse  periculum  fugi.  Item  mutatur  res  tractando,  si  tradu- 
citur  ad  exsuscitationem,^°  cum  et  nos  commoti  dicere 
videaraur,  et  auditoris  animum  commovemus,'  sic :  Quis 
est  tam  tenui  cogitatione  praeditus,  cujus  animus  tantis  an- 
gustiis  invidiae  continetur,  qui  non  hunc  horainem  studio- 
sissime  laudet,  et  sapientissimum  judicet,  qui  pro  salute 
patriae,  pro  incolumitate  civitatis,  pro  reipublicae  fortunis, 
quamvis  magnum  atque  atrox  periculum  studiose^  susci- 
piat,  et  libenter  subeat  ?  Equidem  hunc  hominem  magis 
cupio  satis  laudare,  quam  possum  :  " '  idemque  ^  hoc  certo 
scio  vobis  omnibus  usu  venire.  56.  Eadem  res  igitur  his 
tribus  in  dicendo  coramutabitur  rebus;  ^  verbis,  pronunti- 
ando,'^  tractando  ;  sed  tractando  dupliciter,  sermocinatione 
et  exsuscitatione.7  Sed  de  eadem  re  cum  dicemus,  plu- 
ribus  ^  utemur  commutationibus.  Nam  cum  rem  simpli- 
citer  5  pronuntiaveriraus,  rationem  poteriraus  subjicere : 
deinde  dupliciter,  vel  sine  rationibus,  vel  cum  rationibus, 
pronuntiare  sententiam  :  '°  deinde  aflferre  contrarium ;  de 

"  Tantum  virum  laudibus  efferre  minus  possim  quam  velim. 


muniit  meas  rat. — 17  A  omittit  moribus,  honestissimis. — 18  Leid.  3.  et  Erf.  acci- 
pies:  G  accepi,  sed  in  marg.  accepta  swit. — 19  '■Quia  liac  loquitur]  Leid.  2. 
Voss.  3.  ed.  Med.  (juare  licec  loquitur:  Voss.  1.  Leid.  1.  item  licec  loquitur: 
Leid.  4.  inde  hac  loquetur :  Voss.  2.  in  hccc  loquaiur.  Desunt  Leid.  3.  licec  /o- 
quelur  secum  sap.'  Oud.  A  Inhac  loquetur:  R  In  hoc  loquetur:  ^p  Quare  hcec  lo- 
quitur:  Tur.  Item  hcec  loquitur.  In  G  quia  deesf,  sed  liabet  quare  in  marg. 
Vuig.  Quia  hccc  loquitur.  Vid.  Nott.  Varr.  Srhiitz.  delevit  verba  quia  hccc 
loq.  .  .  .  periculum/ugi ;  (\\\ze  Wetzel,  et  Orell.  iiiicis  incliidnnt. — 20  G  et  Erf. 
suscitationem  :  if  excusutionem, — 1  Lamb,  commoreamus. — 2  t|/,  Tiir.  Voss.  ).  3. 
Leid.  1.  2.  ed.  Med.  studio sissimc.  Vid.  Nott.  Varr.  Dein  et  libenter  subeat 
non  leguntnr  in  Erf. — 3  '  I'ossini]  Erf.  et  Lamb.  ed.  possum.'  Gr*v.  In  if>, 
Tiir.  et  Voss.  2.  possim.  Vuig.  possum. — 4  G  in  marg.  itemqne :  Leid.  1.  idtjue. 
Tum  r|/  t-t  cjiiatnor  Mss.  Oud.  certe.  Mox  omnibus  iu  G  deest. — 5  Al.  modis. 
Vid.  Nott.  Varr. — G  A  pmnunlialione. — 7  Veri)a  Eadem  res  .  .  .  exsuscitatione 
Schutzio  et  Weizelio  snspecta  sunt — 8  A  G  R,  Uuisb.  Piih.  Leid.  1.2.  4. 
Voss.  2.  plurimis. — 9  \p  simplicem. — 10-  E  Mss.  ap.  Oiid.  et  Grapv.  dupliciter, 
pro  duplicem,  dedit  Em.  et  eum  seqmmtur  Srliulz.  Wetzel,  et  Orell.  Vuig. 
duplicem.  Tum  vel  sine  rationibus  absunt  ab  Erf.  in  quo  legitiirj;^/ c!<m  rutio- 
niljus,  vel  cum  actionibus.  Porro  '  Pronuntiare  sententiam]  Ultima  vox  non 
comparet  in  nllo  ftls.  nee  ed.  Med.  lienc,  si  legas  dupliciter.  Adi  Giiev.' 
Oud.     iicnlenliam  deest  ctiaut  in  A  K  i|/,  Tur.  Erf.  Pith,  et  Caucti.    Orell. 


RHET.    AD    C.   HERENN.   IV.   44.  551 

quibus  omnibus  diximus  in  verborum  exornationibus  : 
deinde  simile  et"  exemplnm,  de  quo  suo  loco'"^  plura  dice- 
mus:  XLiv.  deinde  conckisionem  ;  de  qua  in  '^  secundo 
libro,  qua3  opus  fucrunt,''*  diximus,  demonstrantes,  argu- 
mentationem  '^  quemadmodum  conchiderc  oporteat.  In  hoc 
libro  docuimus,  cujusmodi  esset  exornatio  verbi,  cui  con- 
clusion! nomen  est."^  Ergo  hujusmodi  vehcmenler  ornata 
poterit  esse  expolitio,'^  quae  constabit  ex  frequentibus  ver- 
borum exornationibus  et  sententiarum.  Hoc  modo '^  igi- 
tur  septem  partibus"  tractabitur  :  sed  ab  ejusdem  sententiae 
non  recedemus  '9  exemplo,  ut  scire  possis,  quam  facile 
praeceptione  rhetorica^°  res  simplex  raultiplici  ratione  trac- 


uncis  inclusit.     Vid.  Nott.  V^arr. — 11  Copula  deest  Voss.  1.  2.— 12  Suo  luco 
non  sunt  in  i^. 

Cap.  XLiv.  13  Praepositio  non  est  in  A. — 14  Idem  Ms.  opus  f int. — 15  Erf. 
arsumentalione :  quinque  Mss.Oiid.  et  ed.  IsleA.  argumenlaliones.—XG  '  In  hoc 
libro  doc,  cvjustn.  esset  exorn.  verbi,  cui  conclusioni  nomen  est]  Haec  omnia  Larn- 
bini  ed.  omisit.  Diiisb.  exorn.  verborum:  Erf.  exorn.  verbin,  scilicet,  qiisp  fit 
verbis.'  Grav.  Ea  verba  qiioqiie  Scbntz.  delevit,  Em.  probante  :  Wetzel,  et 
Orell.  iincis  inclndunt.  In  Leid,  2.  legitnr  Et  hoc  in  libro:  Voss.  1.  2.  ed. 
Med.  Et  in  hoc  libro.  Turn  Leid.  \.  exorn.  verborum.  Deniqne  Voss.  2.  nomen 
conclusionis:  TliQ\A.  2.  cojicZusio,  omisso  nomen.  Vid.  Nott.  Varr. — 17  i^  cxor- 
nata,et  Erf.  pot.  esse  politio. — 18  In  Diiisb.  et  Leid.  4.  non  est  hoc  modo.  Mox 
Erf.  babet  tractatur. — 19  '  Sed  ab  ejusd.  sent,  non  recedemus']  Bene  Duisb.  sed 
ah  eju.id.  sent,  non  recedemus :  qnamvis  pro  sed  tarn  in  Dni>b.  qnam  Erf.  lega- 
tiir  et.'  Graev.  '  Sedab  .  .  .  recedamus]  Leid.  1.  3.4.  cl  ab.  .  .  .recedemus.  Ed. 
Med.  qiioqtie  r^cft/emi/s:  bene.  Voss.  2.  «<,  ^'c'  Oiid.  '  Sed  ah  ejusd.]  Utah 
ejusd.  Lanibin.  ciii  lectioni  snffragantnr  duo  Mss.  Grypbii:  alter,  nt  viilgati, 
sed  ah  ejusd.  babet.'  Brut.  Pro  sed,  A  G  K  (j/  etTiir.  habent  et ;  et  pro  ejus- 
dem sent.,  A  eisdem  sine  sent.  Tiiin  AjR  v^  et'J'ur.  recedamus ;  el  sic  viilg.  G 
et  ed.  1474.  cum  Scbntz.  Wetzel,  et  Orel!,  recedemus. — 20  '  Facile  prcccepdone 
rhelorica]  Leid.  4.  facili  perceptlone  rhetorice.    Ultimum  dant  Mss.  exceptis 

NOTjE 

"  Septem  partibus]  Septem  illee  par-  diim  est.'  Qnarta  petitur  a  contrario  : 

tes  in  eo  ipso,  quo  utitur  Cornificius,  '  Ergo  qui  fugiiint  id  periculiint,  quod 

exemplo,  exhibendse  sunt.  Prima  est  pro  patria  snbenndiim  est,  stnlte  fa- 

propositio:  '  Sapiens  nullum  pro  re-  ciunt.'     Quinta  a  similitudine  :  '  Ita- 

publica  periculnm  vitabit.'    Secunda  que  nti  contemnendus  est,  qui  in  na- 

confirniatio    propositionis  :     '  Ideo  vigando  se,  quam  navini,  mavult  in- 

quod  saepe  fit,  nt,  cum  pro  rep.  per-  coluniem  ;  ita  vitHperandns,  qui  suje 

ire  noUierit,  necessario  cum  rep.  per-  plus  quam  communi  saiuli  consulit.' 

eat.'     Tenia  est  expolitio  confirma-  Sexta  ab  exemplo:  '  l)^'cius  pro  le- 

tionis  :' Et  quoniam  sunt  omnia  com-  gionibus  se  devovit.'     Septima  pars 

moda   a  patria  accepta,  nullum  in-  est  conclusio  :  '  Quod  si  pro  rep.  de- 

coaimodum  pro  patria  grave  putan-  bere  accedere  ad  periculum,'  &c. 


552  INCERTI    AUCTORIS 

tetur.'  57.  Sapiens  nullum  pro  republica  periculum  vita- 
bit  ;  ideo  quod  saepe  fit,  ut,  cum  *  pro  republica  perire  no- 
luerit,  necessario^  cum  republica  pereat.  Et  quoniam  ■* 
sunt  omnia  commoda  a  patria  accepta,  nullum  incommo- 
dup.i  pro  patria  grave  putandum  est :  eri^o  qui  fugiunt  id 
periculum,  quod  pro  republica  subeundum  est,  stulte  faci- 
unt.  [p.  38.]  Nam  neque  effugere  incommoda  possunt,^  et 
ingrati  in  civitatem  ^  reperiuntur.  At,  qui  patriae  pericula 
suo  periculo  expetunt/  hi  sapientes  putandi  sunt,  cum  et 
eum,^  quem  debent,  lionorem  reipublicae  reddunt,  et  pro 
multis  perire  malunt,  quam  cum  multis.  Etenim  9  vehe- 
menter  est  iniquum,  vitam,  quam  a  natura  acceptam  propter 
patriam  conservaveris,'°  naturae,  cum  cogat,  reddere  ;  pa- 
triae, cum  roget,"  non  dare;  et  cum  possis  cum'^  summa 
virtute  et  honore  pro  patria  interire,  malle  per  dedecus  et 
ignaviam  vivere;  et,  cum''  pro  amicis  et  parentibus  et  ceteris 
necessariis  adire  periculum  velis,"^  pro  republica,  in  qua  et 
haec,'5  et  illud  sanctissimum  nomen  patriae  continentur,"^ 
nolle  in  discrimen  venire. '^  Itaque  uti'*  contemnendus  est, 
qui  in  navigando  se,  quam  navim,'9  mavult  incolumem  ;  ita 


Vos?.  2.  LeUl.  3.  item  edd.  primae,  sen  rhetorics.'  Otid.  Erf./ad/e  prceceptione 
rhetorica :  DnisI).  facili  perceptione  rhetorice.  V \\\g.  facite  prtrc.  rhetorica.-^- 
1  Pill),  res  simpliciter  mult,  ratione  tractetur:  Erf.  res  simplex  mult.  rat.  tracta- 
tur.  In  A  G,  Leid.  1.  3.  Voss.  2.  tract utur :  Leid.  4.  et  Tiir.  Iractatur :  Hoc 
modo. — 2  '  Sape  jit,  ut  c?/ot]  Leid.  3.  cum  ipse :  Leid.  1.  \o»s.'l.  sape  cum: 
Lt-id.  4.  sape  fit,  cum.'  Oad.     A  if/  scepc  cum,  oniissis  fit  ut.     In  F2if.  sapejit, 

cum  propter  R.  P.  perire  voluerit :  Tiir.  seepe,  qui,  quum  pro  rep.  perire  not 

3  Leid.  1.  necessario  erit :  Leid.  4.  et  Diiisb.  nccesse  est :  A  G  ^'i  Vo«s.  I.  2. 
Leid.  3.  et  Tiir.  necesse  erit.  Dein  A  parent. — 4  Pith.  At  ipwniam.  Turn  A 
omitiit  pracpositioiieni  ante  patria. — 5  Erf.  uamque  eff.  et  DiiisI).  Voss.  1.  3. 
Leid.  2.  4.  rum  ed.  Omnib.  eff.  id  possunt.—6  A  G  if/,  Tiir.  oinnes  Mss.  Oiid. 
et  edi].  \)r.  in  civitate.—7  Gra-v.-Biiim.  e  Duisb.  iinbet  e.vcipiunt.  '  E.xcipi- 
unt]  iMss.  omnes,  edd.  pr.  cxpetunt ;  non  actioniijiis,  sed  votis  suis  :  cpiare 
foisari  nihil  mutandiiin  fiierat.'  Oud.  Vuig.  expetunt.  Vid.  Nott.  Varr. — 
b  A  ^  et  qui  eum  :  Ttir.  qui  et  eum. — 9  \p  Contrarium:  etenim. — 10  '  Coriserva- 
ris]  Sic  <tiani  Leid.  3.  Voss.  2.'  Oud.  Conservaris  eliam  Tnr.  et  Medic.  In 
A  conservaveritis.  Vnlg.  conserraveris.  —  l\  A  G  li  ro^ut. — 12  ^  possis  summa 
virt. — 13  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  et  Schutz.  per  ded.  et  per  ign.  A  G  per  ded.  et 
ign.  vivere:  et  pro  am.  Erf.  per  ded.  et  ign.  pro  am.  Diiisb.  per  ded.  et  ign.  ti- 
tcre  pro  am.  Vid.  Gronov.  ad  I.  iii.  c.  13. — 14  Erf.  nee.  adire  relis,  pro:  A  et 
Duisb.  et  cet.  nee.  adire,  pro. — 15  A  hec :  G  R  v|/  et  vidg.  hoc:  Tut.  Gra?v.- 
liurm.Lali.Sciiutz.  Wetzel,  et  Orell.  h(cc.  '  H<cc]  Sic  Medic,  et  alius,  Grono- 
vio  laudanle,  et  ex  meis  Erf.  et  13uisb.  at  viilfjg.  hoc'  Grsev. — 16  Vulg.  con- 
tinetur.  Sriiulz.  Wetzel,  et  Orell.  continentur. — 17  xp  venire  simile. — 18  Erf. 
et  Duisb.  Ita  uti:  A  omittit  uli,  et  post  est  Duisb.  et  Leid.  4.  addunt  is ;  ed. 


RHET.   AD    C.    HERENN.    IV.   44.  553 

vituperandus/°  qui  in  reipublicae  discrimine,  suae  plus,  quam 
commurii  saluti,'  consulit.  Nave  ^  enim  fracta,  multi  inco- 
lumes  evaserunt:^  ex  naufragio  patriae  salvus  nemo  potest 
enatare.  Quod  mihi  bene  videtur  Decius  °  intellexisse, 
qui  se  devovisse  dicitur,  et  pro  legionibus  in  hostes  immi- 
sisse  mcdios :  +  unde  amisit  vitam  ; "  at  non  perdidit;  re  enim 
vilissima  certam  et  parva  maximam^  redemit:  dedit  vitam/ 

"  Reliquit  vitam. 


Omnib.  iste. — 19  '  Qui  in  naii<rando,  se  quam  navim]  Erf.  et  Duisb.  qui  in  na- 
vigio  se,  quamnacim:  sed  in  Kit',  est  qiio(jne  qui  in  navigio  navim  quam  se.' 
Gra?v.  '  Lfid.  4.  qui  in  navigaudo  navim  qunm  se  :  Leidd.  1.3.  (|Uoqiie  naui- 
gio,  et  nnvivi  vel  navem  quam  se  perverse  Mss.  onines,  excepto  Leid.  3.  ed. 
Med.  qui  in  nauj'ragio  navium  quam  se :  Omnib.  qui  innaufragio  navem,  qnum  se.' 
Oud.     A  G  il*  et  Tnr.  babent  navigio,  sed  G  in  marg.  'al.  navigando.'     Turn 

in  R  ^^  navem  quam  se.     Viilg.  ut  Em 20  A  G,  Tnr.   Dnisb.    Erf.  omnes 

Mss.  Oiui.  cum  ed.  Med.  et  Orell.  vitup.  est. — 1  »|/  sua  plus  quam  comm.  sal. 
Erf.  suce  sal.  plus  quam  comm.— 2  rp,  Ei  f.  Duisb.  Tnr.  et  onines  Mss.  Ond.  cum 
ed.  Med.  et  Orell.  Navi. — 3  '  Incolumes  evaserunt]  Leid.  1.  4.  Voss.  2.  ed. 
Oamib.  inc.  fuerunl:  Leid.  3.  inc.  effugerunt :  ed.  Med.  evadere ;  sednaufr.' 
Oud.  In  A,  Pith,  et  Duisb.  inc.fuerunt:  G  fuerc,  et  in  niarg.  '  al.  evasere.' — 
4  •  Dicitur  et  pro  leg.  in  hostes  inmisisse]  Voss.  I.  3.  Leid.  2.  dicitur  pro  leg.  et 
sc.  Addit  se  etiani  cum  priniis  edd.  Lei<i.  1.  in  quo  et  Leid.  3.  misisse.  Sed 
Leid.  2.  liabet  intulisse,  probe.'  Oud.  G  se  immisisse  med.  Schntz.  intulisse 
vied.  Tum  '  Unde  amisit  vitam]  Sic  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  edd.  pr.  Aliis  deest 
unde.'  Ond.  f/nde  deest  eiiam  in  R,  Tnr.  et  vulg.  Ern.  eam  addidit,  et  enm 
sequuntur  Gra^v.-Burm.  Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell.  Vid.  Nott.  Varr. — 5  '  Re 
enim  vil.  et  parva  certam  et  max.]  Voss.  1.  Leid.  2.  re  enim  vil.  certam  et  parva 
m.  Bene.  Ed.  Med.  pro  re  en.  vil.  et  parva  certam  et  max.  Ceteris  abest  cer- 
tam.' Oud.  In  A  vilissima  cerla:  A  G  R  tI*  babent  porta  ;  et  G  R  cerium  et 
maximam.  Grnt.  Oliv.  et  Lall.  vil.  et  perparva  wax.  Gr*v.-Burm.  vil.  et  par- 
va certam  et  tnax.     Sciuitz.  e  conj.  vanissima  certam  et  parva  max.    Tur.  vil.  et 

,NOT;E 

"  Decius]  Decii  tres  variis  tempo-  pens  voluntariamorte  suis  victoriam 

ribns   sese  pro    patiia    devoverunt.  peperit  A.U.  C.  458.  ante  Chr.  296. 

Primus  P.  Decius  Mus  consul  in  bel-  Livius  lib.  x.  Deniquc  P.  Decius  con- 

lo  Latino,  cum  inclinaret  sinistrum  sul  Publii  filius,  Pnblii  tiepos,  cum 

cornu  cui  pra^erat,  solennibus  verbis  Pyrrbo  bellum  gerens  sese  bostium 

pra-etinte  pontitlce,  se  Diis  Manibus  telis  exposuit,   seqne   ex  continent! 

devovit,  et,  admisso  in  medios  bostes  genere   tertiam   victimani  reip,  prjp- 

eqtio,  foriiter  pugnans  obiit,  ac  morte  buit  A.  U.  C.  475.  ante  Clir.279.  De 

sua  victoriam  Romanis  consecutus  est  tribus  illis  Romanis  lieroibus  sic  Tul- 

A.  U.  C.  413.  ante  Clir.  341.    Livius  lius  Tusc.  Quapst.  lib.  i.  sic   scribit : 

lib.  VIII.    Hujus  filius  P.  Decius  eon-  *  Si  mors  timerelur,  non  cum  Latinis 

sul  patris  exemplum  secutns,cuni  ab  decertans  pater  Decius,  cum  Etrus- 

Etruscis,  Umbris,  Gallis,  et  Samniti-  cis  filius,  etiam  cum  Pyrrbo  nepos  se 

bus  in  fugam  verteretur  Rouianusex-  bostium  telis  objecissent.' 
ercitus,  iu  bostium  cohortes  irrum- 


554  INCERTI    AUCTORIS 

accepit  patriam  :  amisit  animam,  potitus  est  gloria,  quae 
cum  surama  laude  prodita^  vetustate'^  quotidie  magis  eni- 
tescit.  Quod  si,  pro  republica  debere  accedere  ^  ad  peri- 
culum,  et  ratione  demonstratum  est,  et  exemplo  compro- 
batum,  ii  sapientes  sunt  existimandi,  qui  nullum  pro  salute 
patriae  periculum  vitant.  58.  In  his  igitur  generibus  expo- 
litio  versatur,  de  qua  producti  sumus,'9  ut  plura  diceremus, 
quod  non  modo,  cum  causam  '°  dicimus,  adjuvat  et  exornat 
orationem,  sed  multo  maxime  per  earn  exercemur  "  ad 
elocutionis  facultatem.  Quare  conveniet  extra  '^  causam 
in  exercendo  rationes  adhibere  expolitionis,  in  dicendo  uti, 
cum  exornabiraus  argumentationem,  de  qua  '^  diximus  in 
libro  secundo. 

XLV.  Coramoratio  est,  cum  in  loco  firmissimo,  quo  tota 
causa  continetur,  manetur  diutius,  et  eodera  saepius  reditur. 
Hac'*  uti  maxime  convenit,  et  id  est  oratoris  boni  maxime 
proprium.  Non  enim  datur  auditori  potestas  animum  de  re 
firmissima  dimovendi.'^  Huic  exemplum  satis  idoneum 
subjici  non  potuit,  propterea  quod  hie  locus  non  est  a  tota 
causa  separatus,  sicuti  '^  membrum  aliquod,  sed  tanquam 
sanguis,  perfusus  '^  est  per  totum  corpus  orationis. 

P  Cknnmendata.  ?  Impulsi  sumus. 


par va  max.  Wetzel,  et  Orell.  seqmintnr  Ernestinm.  Orell.  !i.  1.  ut  corrnp- 
tiiiii  notavit.  Vid.  Nott.  Varr. — 6  Al.  teste  Grapvio,  vitatn  dedit. — 7  A,  Erf. 
Duisb.  Leid.  A.  prnd.  tenustate:  Leid.  3.  ptod.  vel  venustate.  Turn  A  cotidie, 
sine  magis.—8  '  Debere  accedere  ad  peric.^  Voss.  1.  Leid.  2.  decere  suscipere  pC' 
ric.  Voss.  3.  debere  suscipere  peric.  Voss.  2.  Leid.  1.  a  m.  sec.  decet  accedere 
perk.  Ed.  Med.  decere  adire  peric.  Miiii  rectius  videtur  decere  suscipere.' 
Olid.  Pro  accedere,  G  habet  suscipere  in  marg.  Schutz.  edidit  decere  pro 
rep.  accedere  peric.  Orell.  pro  re  p.  decere  accedere  peric.  A  G  Rif/i  Tur.  et  viilg. 
pro  rep.  debere  accedere  peric.  Vid.  Nott.  Varr. — 9  Lamb,  coiij.  provecti  su- 
mus. Vid.  Nott.  Varr. — 10  ^  non  modo,  7ion  causam. — '11  ^  exercentur. — 12  A 
conveniant  extra  :  \f/ conrenit  extra :  i'ilh.  conveniet  etiam  extra. — 13  '  Cum  ex- 
ornabimus  arsiumcntalionem,  de  <jua  dix.]  Scripti  iiostri  oinnes  de  qua  re  dix.  et 
lioc  probandtini  existimo.'  (ironov.  *  Dwsb.  cum  exornutionibus  arif umentatio- 
iiem,  de  ijuare  dix.  Erf.  cum  exornabimus  arnumentutione,  de  qua  dix.  E<>t  et 
in  (janch.  et  Pith,  de  qua  re.'  Graev.  '  Leid.  3.  4.  cum  exornationibus  argu- 
mentalionc :  Leid.  1.  cum  exornationibus  et  argumentatione  :  Voss.  2.  cum  argu- 
ment atiime ;  pendet  enim  a  verbo  uti.'  Oiid.  In  A  etiam  cum  exornacionibus. 
Turn  '  De  qua  re]  Sic  Mss.  omnes  et  edd.  pr.  Viilgo  exsnlat  re.'  Oud.  In  A 
R  qiiofine  de  qua  re :  Tur.  et  Orell.  qua  de  re.  Schutz.  et  Wetzel,  verba  Quare 
conveniet  .  .  .  in  libro  secundo  iincis  inciudnnt. 
Cap.  XLV.    M  A  /ice— 15  '  Dimovendi]  Demovendi  scriplum  est  in  Giy- 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.   45.  555 

Contention  est,  per  qiiam  contraria  referuntur-'**  Ea  est 
in  verborum  exornationibus,  ut  ante  docuimus,  ejusmo- 
di:'9  Inimicis  te  placabilem,  amicis  inexorabilem  ^°  prae- 
bes.  In  sententiarum/  hujusmodi :  Vos  hnjus  incommo- 
dis  *  lugetis,  iste  reipublicae  calamitate  laetatur.  Vos  ves- 
tris  fortunis  diffiditis,  iste  solus  suis  eo  magis"^  confidit. 
Inter  ha?c  duo  contentionum  genera  hoc  interest :  illud  ^ 
ex  verbis  celeriter  relatis  constat;  hie  sententiae  contrariae* 
ex  comparatione  referantur  oportet. 

59.  Similitudo,''  est  oratio  traducens  ad  rem  quampiam 
aliquid  ex  re  dispari  simile/  Ea  sumitur  aut  ornandi  ^ 
causa/  aut  probandi,  aut  apertius  dicendi,  aut  ante  oculos 
ponendi.  Et  quomodo  quatuor  de  causis  sumitur,  ita*^ 
quatuor  raodis  dicitur;  per  contrarium,^  per  negationem, 
per  brevitatem,  per  collationem.'     Ad  unamquamque  su- 

*"  Exornationibus. 

*  Aliquid  simile  sumtum  ex  re,  qua  specie  differat  a  re  qua  tractatur. 


phii  libris  duobus.  Certe  lit  nnllius  anctoritas  sit ;  postiilat  ratio,  et  locus, 
ut  ita  legatur.'  Brut.  Orell.  demovendi.  Vul{».  dimovendi. — 16  Erf.  sic  uti: 
a\.sicut.—  \7  A,  Erf.  et  ed.  Med.  profusus.—lH  Erf.  contraria  referentur: 
Scliiitz.  contraria  contrariis  referuntur,- — 19  xp  et  Leid.  2.  diximus.  Tiir.  et  om- 
nes  Mss.  Oiid.  cum  ed.  INIed.  et  Oiell.  hujusmodi.  Viilg.  docuimus,  ejusmodi. 
— 20  G  te  inexorab. — I  TLrf.  incommodum. — 2  P\\h.  solus  es  magis :  A  solus  suis 
eo  ijuod  magis — 3  G  et  Pith,  quod  illud. — 4  Tiir.  omittit  contraria. — 5  Erf. 
aut  cxornandi,  et  mox  A  habet  ponendo. — G  '  Quomodo  igilur  quatuor  de  causis 
sumitur,  ita  quatuor]  Erf.  Quom.  quat.  de  causis  sutn.,  item  quat.'  Graev.  'Leid. 
1.  2.  Voss.  1.  3.  ed.  Med.  Et  quom.  quat.  de  c.  Bene  Leid.  3.  Qua  quom.  de 
quat.  c.  Abest  igitur  etiam  a  Leid.  4.  et  Voss.  2.  ed.  Oninib.'  Oud.  In  A 
Quoniam  quat.  de  c.  G  Quotn.  autem  quat.  de  c.  R,  Tiir.  et  viilg;.  Quom.  igitur 
quat.  de  c.  >|*  et  duo  Mss.  ap.  Ern.  ciini  Srhntz.  Wetzel,  et  Orell,  Et  quom. 
quat.  de  c, — 7  G  dicitur:  quod  per  contrarium  dicitur,  per  neg, — 8  Al.  teste 

NOTiE 

P  Contentio'\  Vide  quae  supra  dixi-  '  Ornandi    causa']    Cnjiismodi    est 

rous  §  21.  haec  apud  Tiilliiim  in  orat.  pro  Rose. 

<i  Similitudo]    Recte   nionet  ex  re  Amer.  §  131.  similitudo :  '  Etenim  si 

dispari  petendamesse  siinilitndineni :  Jupiter  optimus  niaximiis,  cujns  nutu 

nisi  enini  aliqna  in  re  differret  id,  ex  et  arbitrio  ca;liim,   teria,  niariaque 

quo  sumitur  similitudo, jam  nouesset  reguntur,  saepe  ventis  veiiementiori- 

simile,sed  prorsus  idem.    Porro  cum  bus,  aut  immoderatis  te^upestatibus, 

ad  reruni  imaginem  exprimendam  in-  ant  nimio  calore,  aut  intolerabili  fri- 

venta  sit  similitudo,  cavendum  ne  id,  gore  liomiuibus  nocuit,  urbes  delevit, 

quod  similitudinis  gratia  accersitur,  fruges  pcrdidit,'  &c. 
ignotum  sit  aut  obscuruni. 


556  INCERTI    AUCTORIS 

mendae  causam^  similitudinis  accommodabimus  singulos 
modos  pronuntiandi.  xlvi.  Ornandi  causa  sumitur'°  per 
contrarium,  sic :  Non  enim,  quemadmodum  in  palaestra," 
qui  taedas  ardentcs  '"■  accipit/  celerior  est  in  cursu  conti- 
nue,'^ quam  ille,  qui  tradit;  ita  melior  imperator  novus, 
qui  accipit  exercitum,  quam  ille,  qui  decedit:  propterea 
quod  defatigatus  cursor  integro  facem,*''^  hie  peritus  im- 
perator iniperito  exercitum  tradit.  Hoc  sine  simili  satis 
plane,  et  perspicue,  et  probabiliter  dici  potuit,  hoc  mode : 
Minus  '^  bouos  imperatores  a  melioribus  exercitum  '^  acci- 
pere  solere ;  sed  '^  ornandi  causa  simile  sumtum  est,  ut 
orationi  dignitas  quaedara  '^  compararetur.  Dictum  est 
autem  per  contrarium.     Nam  tunc  '9  simiHtudo  sumitur  per 

'  Tradit  facem  non  fatigato. 


Gtsi\\o,  per  coll.,  per  brev. — 9  Voss.  1.  3.  Leid.  2,  sumendam:  Leid.  4.  snmen- 
di :  et  Eif.  causa. 

Cap.  xlvi.  10  Voss.  2.  sunietiir.  Turn  Voss.  1.  Leid.  1.2.  et  per  contr.  di- 
citur  sic:  Voss.  3.  quod  per  contr.  sic  dicitur. — 11  Erf.  et  Dinsb.  in  pal.  est. — 
12  '  Tadas  candcntes]  Voss.  1.  a  in.  pr.  cadentes;  s»pidscr.  ardenles,  iil  in 
Voss.  2.  et  edd.  pr.  cardentes  l,eU].\.  Deest  pai  ticipiiim  Voss.  3.'  Oud.  E 
scriptis  iibris  et  edd.  1474.  Med.  iitraqtie,  Jnnt.,  &c.  ardentes,  pro  candentes, 
recepit  Erii.  et  euni  seqiiuntiir  Schiilz.  et  Wetzel.  \u\s:.  candentes ;  et  sic 
A  G  R^/etTur.  Vid.  Nott.  Varr. — 13  Tiir.  omittit  cun<i»i«o,  quocirca  Orell. 
iincis  ineiiisit.  Scliutz.  eain  transposiiit  ante  melior,  legens  ita  contintto  melior ; 
et  eiini  Wetzel,  seqnitiir.  Erf.  liabet  item  melior  imp. — 14  \p  defatigaiis  curs, 
int.facere,  hie. — ^15  '  Dicitur  tninus]  Vox  dicitur  abest  Bruil.  item  I'ai.  4.  et  6. 
meo  animo  recte.'  Grut,  '  Tres  Grut.  non  agnoscnnt  (/iciff/r.'  Greev,  Deest 
etiam  in  A  G  R,  Voss.  2.  et  Mss.  ap.  Erii.  qui  earn  deievit,  cnni  Oliv. 
Lall.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  In  Tur.  Lamb.  Grut.  et  Graev.-Bnrni.  Dici- 
tur niiJius:  ed.  Oinnib.  Dicere  tninus  :  \f/  Dicitur  nimis,— 16  Erf.  Tur.  et  omnes 
Mss.  Olid,  cum  Orel),  exercitus.  Vulg.  exercitum. — 17  Sed  in  A  deest. — 
18  TLrf.  quadain  dign.  Turn  Mss.  et  edd.  ante  Ern.  cum  Oliv.  Grijpv.-Burm. 
Lall.  et  Wetzel,  comparetur :  A,  Schutz.  et  Orell.  compararetur :  G  accomode- 

NOTyE 

•  In    palastra,   qui  tcedas    ardentes  alii  daret  in   manns.     Sic  historiam 

[candentes']   accipit]  Graeci,  ut  tradit  Pronietliei  exprimebant,  qui  fernlam 

veins  interpres  Aristoplianis  in  Ra-  qua  ccelestem  igisem  ex  rota  solis  ex- 

nis,  in  tribus  certamiuibus  solebant  ceperat,  ne  extingueretur,  continue 

XainraSovxf't",  id  eat,  faces  gesture,  in  motu  jactarit,    in    terram   devolans. 

Prometheis,  in  Vulcaniis,  et  Paua-  Hinc  cursu  lampada  tradere  abiit  in 

thenaicis.     Hoc  ludi  genus  ferunt  a  proverbium,  pro  eo  quod  est,  partes 

Prometlieo   institutum,  ut  in    cursu  suas  quasi  successione  in  alium  ai- 

fax  ardens  ferretur,  quam  defatigatus  que  aliuni  transferre.     Vide   Erasmi 

proximc  sequent!,  ac  deinceps  aliu8  Adagia. 


RHET.   AD   C.   HERENN.    IV.   47.  557 

contrariura,  cum  ei  rei,  quam  nos  probamus,  aliquam  rem 
negamus  esse  similem,  ut  paulo  ante,  cum  ^°  de  cursoribus 
disserebamus.  Per  negationem  dicetur,*  probandi  causa,* 
hoc  modo  :  Neque  equus  indomitus,^  quamvis  natura  bene' 
compositus  sit,  idoneus  potest  esse  ad  eas  utilitates,*  quaj 
desiderantur  ab  equo ;  neque  homo  indoctus,  quamvis  sit 
ingeiiiosus,  ad  virtutem  potest  perveiiire.  Hoc  probabilius 
factum  est,  quod  magis  ^  est  verisimile,  non  posse  virtutem 
sine  doctrina  comparari;  quoniam  ne  equus  ^  quidem  in- 
domitus  idoneus  possit  7  esse  :  ergo  sumtum  est  probandi 
causa.  60.  Dictum  est  autem^  per  negationem  :  id  enim' 
perspicuum  est  de  primo  sirailitudinis  verbo.'°  XLVii. 
Suraetur  et,"  aperlius  dicendi  causa,  similitudo  per  brevi- 


tur,  sed  in  marg.  comparettir. — 19  A  G  et  Erf.  turn. — 20  A  omittit  cutn.  Dein 
A,  Tiir.  Leid.  1.  3.  4.  asserebatur :  \f/  afferehnlur :  G  R,  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  ciini 
edd.  [>r.  asserebiimus:  Voss.  3.  di/crebamus.  \u\g.  disserebamus.  Vid.  Nolt. 
Varr.  Sclmtz.  delevit  verba  ut  paulo  ante  .  .  .  disserebamus  :  Wetzel,  et  Orell. 
uncis  iiicludunt. — 1  A  dicet:  G  dicitur. — 2  '  Nee  equus  quidem  iiuW]  Erf.  et 
ed<l.  nomiullap,  ne  equus  quidem  ind.'  Gncv.  «  Mss.  onines  et  edd.  pr.  neque 
cq.  iM(/.  qiiod  restitiiendum  est  anctori.'  Oud.  \\\\g.  neque  eqtius  ind. — 3  Erf. 
bene  natura:  A  bona  natura.— i  '  Idon.  pot.  esse  ad  eas  util.]  Voss.  1.  et  idon.  et 
aptus  ad  illas  util.  Voss.  3.  et  ed,  Med.  aptuset  idon.  esse  pot-  ^c.  Leid.  2.  et 
ed.  Omnib.  idoneus  pot.  esse  ad  eas  util.  et  aptus.'  Oiid.  In  i|/  idon.  pot.  esse  et 
aptas  ad  ens  util.  Viilg.  iil  Em.  Vid.  Nolt.  Varr.— 5  Orell.  e  conjectnra 
edi'lit  9U0  mtigis :  Eru.  coiij.  eo  quod  magis.  Vid,  Nott.  Varr.  Tiiiii  '  Verisi- 
wile]  Sic  Mss.  omiies  et  fdil.  pr.  non  verosimile.'  Ond. — 6  '  Quoniam  ne  equus^ 
\os*.\.  herd.  I.  quandoquidem  nee  eq.  hf'id.  2.  quemadinodum  nee  eq.  In  ce- 
teris etiam  nee.  Ed.  Med.  quamquam  eq.'  Ond.  A  G  R  quoniam  nee  eq.  Dein 
vox  quidem  in  A  deest. — 7  A  potest. — 8  '  Dictum  est  autein]  Leid,  1.  2.  4.  ed. 
Omnib.  carent  verbo.  Leid.  3.  Dictum  est  hoc'  Ond.  Eif,  Dictum  nutem: 
Viwhh.  Deinde  antem. — 9  A  et  Erf.  Id  cum  persp.  ^  Id  autem  persp.—  \0  A 
verbo  stimetnr.     Vid.  Nott.  Varr. 

Cap.  xl\  11.     11   In  A  sumetur,  et  in  R  copnla  deest  :  iitrisqne  vocibiis  ca- 
rent Leid.  1,  3.  et  Tnr.     Turn  ed.  Med.  simile  per  brev.    Leid,  1.  3.  Tur.  sim. 

NOT/E 

'  Per  negationem  dicetur,  probandi  conciirsione  fortnita?     Hocqiiiexis- 

cauio]  Ita  Cicero  philosopbornm  opi-  timat  fieri  potiiisse,  non  intelligo  ciir 

nionem  refntat,qui  munduni  fortnito  non   idem    pntet,    si   inniimcrabiles 

atomoriim    concursii   factum    cense-  unins  et  vijiinti  formee  literarnm,  vel 

bant,  de  Nat.  Deor.  lib.  11.  §  93. '  Hie  aurezp,  vel  qnales  libet,  aliqno  conji- 

ego  non  mirer  esse  quemqnam,  qui  riantur,  posse  ex  liisin  tcrram  exctis- 

sibi  persuadeat  corpora  qua;dam  so-  sis  annales  Ennii,  ut  deinceps    legi 

Jida,  atque  individna,  vi  et  gravitate  possint,  effici :  quod  nosrio  anne  in 

ferri,  niundinnque  effici  ornatissimnm  nno  quidem  versii,  possit  tantum  va- 

et  puUherriraum  ex  eornni  corporum  Icre  fortuna.' 


558  INCERTI    AUCTORIS 

tatem,"  hoc  modo:  In  amicitia  gerenda,"'=  sicut  in  certa- 
mine  currendi,  non  'J  ita  convenit  exerceri,  ut,  quoad  ne- 
cesse  sit,  pervenire  '^  possis  :  sed  ut  productus  ^^  studio  et 
viribus,  ultra  facile  procurras.''^  Nam  hoc  simile  est,  ut 
apertius  intelligatur,'?  mala  ratione  facere,  qui  reprehendant 
eos,'^  qui,  verbi  causa,  post  mortem  amici  liberos  ejus  cus- 
todiant,  propterea  quod  in  cursore  '5  tantura  velocitatis  esse 
oporteat,  ut  efFeratur  usque  ad  finem :  ^°  in  amico  tantum 
benevolentiae,'  ut  ultra,  quam  amicus  sentire  possit,  procur- 
rat  amicitias  studio.*  Dictum  autem  simile  est '  per  brevita- 
tera :  non  enim  ita,*  ut  in  ceteris  rebus,  res  ab  re  separata 
est,  sed  utraque  res  conjuncte  et  confuse  coraparata.^  Ante 
oculos  ponendi  negotii  causa  sametur  similitudo,  cum  di- 

dicilur  per  brev.  A,  Voss.  3.  Leid.  4.  simile  dicitur  per  brev.  Voss.  1.  2.  Leid. 
2.  ed.  Omnib.  simile  dicitur  autem  per  brev.  Vulg.  iit  Em.  Vid.  Nott.  Varr. 
— 12  Voss.  1.  Lnid.  1.3.  gerunda. — 13  Orell.  conj.  non,  sicut  in  cert,  curr.,  ita 
conv. — 14  A  G  R,  Canch.  Erf.  Pith,  omnes  Mss.  Ond.  et  edd.  pr,  venire. — 

15  Leid.  2.  ed.  Med.  producto:  Crat.  ed.  et  al.  teste  Graevio,  productius. — 

16  Elf.  Pith.  Caiich.  Voss.  3.  Leid.  4.  ed.  Omnib.  ultra  facile:  et  Leid.  2. 
percurras. — 17  Schutz.  e  conj.  edidit,  Nam  hoc  sim.  sumptum  est,  ut  ap.  intelli- 
geretur.— 18  A  R  ;|/,  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  ed.  Med.  ac  Crat.  it  Lamh.  facere 
eum:  et  paulo  post,  A  G,  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  ed.  Med.  Crat.  et  Lamb,  repre- 
hendat  eos. — 19  Erf.  quod  in  cursorem:  Voss.  1.  3.  Leid.  1,  2.  rpwdet  in  cursore. 
Tnm  Erf.  tantce  veloc.  '  Tantum  veloc]  Sic  Mss.  omnes  et  edd.  pr.  Vulgo  tan- 
ta  veloc.  vitiose.'  Oud. — 20  •  Ultra  finem]  Leid.  1.  2.  4.  Voss.  2.  usque  ad  fin. 
cum  edd.  pr.'  Oud.  Graev.-Biirm.  sola  r/<<ra^n.  Al.  edd.  usque  ad  fin.  Vid. 
Nott.  Varr. — 1  *  In  amico  tantum  benivolentia]  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  ed.  Med. 
et  in  am.  Leid.  3.  in  amicitia:  Voss.  3.  Leid.  3.  4.  edd.  pr.  tant.  ben.  stu- 
dium.'  Oud.  In  A  in  amico  tantam  benevolenciam  studium:  G  et  in  amico  tan- 
tum benivolentice :  R  in  amicicia  tantum  benivolentice:  t^  in  amicitia  tantum  be- 
nevolentiee  studium.  Vuljj.  in  amico  tantum  benivolentice. — 2  A  R,  Voss.  3. 
Lp.id.  2.  ed.  Omiiib.  ut  ultra  quam  quod,  ^c.  Leid.  1.  3.  4.  Voss.  2.  ut  effera- 
tur  ultra  finem.  Dictum,  &;c.  Post  studio,  in  A  additiir  ut  efferalur  ultra  finem. 
— 3  Lamb.  ed.  Dictum  est  autem  sim. — 4  Pith,  omittit  ita.— 5  '  Sed  utraque 
res  conj.  et  conf.  comparata]  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  ed.  Med.  sed  utrccque  res.  Dein 
pronunciata  vel  pronunciatce  sunt  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  ed.  Omnib.  comparata 
est  Leid.  3.  at  praferendus  est  nnmerus  pluralis.'  Oud.  A  R  comparata  est : 
G  separata  est,  sed  punctis  subnotantur,  et  sup.  lin.  scribitur  pronuntiajite. 

NOT^ 

"  Apertius  dicendi  causa  per  brevita-  In  certamine  currendi    eatenus    se 

<««j]  Tale  est  illud  Cic.in  Philipp.  II.  quisque     exercet,    quatenus    nietam 

§115.' Sed  nimirura,  utquidam  mor-  tantum  attingat,  nee  ultra  progredi 

bo  aliquo  et  ftensus  stupore  suavita-  curat.  Dissiniilis  esse  debet  amieitiaj 

tern  cibi  non  sentiunt;  sic  libidinosi,  ratio:  ultra  mortem  amici  benevo- 

avari,  facinorosi  verse  laudis  gustum  lentia  excurrat,  ad  ejus  etiam  liberos 

non  habent.'  extendatnr. 

"  In  amicitia  gerenda]  Sensus  est : 


RHET.   AD   C.    HRRENN.   IV.   47.  559 

cetur,  per  collationcm,  sic:  Uti^  citharoedus,  cum  prodi- 
crit7  optime  vestitus,  palla^  inaurata  indutus,^  [;?.39.]  cum 
chlamyde  ^  purpurea,  coloribus  variis  intexta,'  et  cum  co- 
rona aurea,  magnis'°  fulgentibus  gemmis  illuminata,  citha- 
rara  tenens  cxoinatissimam,  auro  et  ebore  distinctam,  ipse 
praetcrea  forma  et  specie  sit  et  statura  apposita  ad  dignita- 
tem; si,  cum  magnam  populo"  commoverit  his  rebus  ex- 
pectationem,'^  repente  silentio  facto,  vocem  emittat'^  acer- 
bissimam  cum  turpissimo  '•*  corporis  motu ;  quo  melius  or- 
natus'^  et  magis  fuerit  expectatus,  eo  raagis  derisus  et 
contemtus,  ejicitur:  ita"^  si  quis  in  excelso  loco,  et  in 
magnis  ac  locupletibus  copiis  collocatus,  fortunae  muneri- 
bus,  et  naturae  comraodis  omnibus  abundabit;  '^  si  virtutis 
et  artium,  quae  virtutis  raagistrae  sunt,  egebit;  '^  quo  magis 
ceteris  '9  rebus  copiosus  erit,*°  et  illustris  [et  expectatus],  eo 
vehementius  derisus  et  contemtus,  ex  omni  conventu  bono- 


Viilg.  lit  Em.  Vid.  Nott.  Varr. — 6  E  Mss.  et  edd.  pr.  cum  dicetur,  ante  per 
coll.,  inseniit  Ern.  quern  Sclmtz.  Wetzel,  et  Oiell.  sef|iiuniui.  '  Cum  dicetur 
per  coll.]  Sic  lescribeiuiiim  e  Mss.  sex  et  edd.  pr.  Viilgo  et  a  Leid.  3.  absunt 
cum  dicetur.'  Oad.  la  G  cum  dicitiir  per  coll.  Viih.  per  coll.  sicuti  cith.  Vid. 
Nott.  Varr. — 7  Xoas.  Z.  cum  prvducitur.  Pro  o;)timf,  Christiiis  snspic.  opime 
legend,  in  qua  voce  vid.  Clav. — 8  Voss.  2.  pallatn  wuuratam,  et  Erf.  induitur. 
— 9  Erf.  col.  var.  corporis  int.  Turn  copula  in  A  deest. — 10  Aurea  abest  ab 
A,  Leid.  1.3.  4.  Voss.  2.  Tnr.  in  qtiibus  etiain  legitnr  magna.  In  i|/  quoqup 
magna.  Uein  fidg.  gemmis  desunt  a  Leid.  1.  Vid.  Nott.  Varr.  Denique  G 
illumi?mlam. — 11  \i/ sicut  magn.  fyc.  et  pro  populo,  G  populi  habet.  In  A  legi- 
Xar,  si  quum  magna  populum  mover  et. — 12  A  expectatione. — 13  \  mitiam  :  Erf. 
mittat :  Duisb.  emiltit. — 14  A  cum  et  turp.—l5  G,  Leid.  2.  ed.  Med.  et  Lamb. 
orn.  sit:  Voss.  1.  sit  orn.  Voss.  3.  ed.  Omnib.  exornatus  sit. — 16  A  G  R  i|'» 
Tur.  Erf.  Leid.  1.2.  4.  Voss.  3.  item.  Mox  A  et  magnis  :  G  cumin  magnis. — 17 
'  Comm.  omnibus  abund.]  Bene  Duisb.  comm.  abund.'  Graev.  Deest  etiam  om- 
nibus in  Leid.  3.  4.  ac  Tur.  In  A  abundubis. — IS  \p  artium  magistrce,  egebit : 
A  artium,  qua  virtutum  mag.,  sumptibus  egebit. — 19  A  ex  ceteris. — 20  Edd. 
ante  Ern.  erit  copiosus:  A  <|/  copiosius  erit.  Dein  '  Illustris  et  exspectatus]  Leid. 
4.  industrius :  Voss.  I.  a  ni.  pr.  et  3.  Leid.  1.  industris.  Abest  copula  a  Voss. 
2.  Leid.  1.  4.  ed.  Omnib.  bene;  sed  ejiciendum  simul  rb  cas/;ec/«<!<s,  quod 
male  e  superiorihus  irrepsit.'  Oud.  Tur.  Grut.  Oliv.  et  Lall.  et  industrius  et 
expect.  A  et  illustr.  et  exceptatus  :  Sclmtz.  delevit  verba  et  exspectatus :  Orell. 
ea  uncis  includit.     Graev. -Burin,  et  Wetzel,  uucos  non  habent.     Vid.  Nott. 

NOTiE 

y  Palla]  Pallam  vestimentum  niu-         '  CWamj/rfe]  Qua  proprie  militari?, 
liebre  induebant  olini  qui  saltabant      ut  ex  Epidico  Plauti ;    aut   viatoria 
in  scena,  et  cantabant,  aut  citliarani      vestis  fiiit,  ut  ex  ejusdeni  Pseudolo 
pulsabant,  ut  liquet  ex  Plauti  Me-      colligitur. 
Daeclim.  i.  3. 


560  INCERTl    AUCTORIS 

rum  ejicietur.'  Hoc  simile,  exornatione  ulriusque  rei,^  ej 
aiterius  inertiae  artificis  alterius  stultitia  ^  simili  ratione 
collata,  sub  aspectum  omnium  rem  subjecit>  Dictum 
autem  est '  per  coUationem,  propterea  quod/  proposita 
similitudine,  paiia  sunt  omnia  relata. 

XLViii.  01.  In  similibus^  observare  oportebit  dili- 
genter,  ut,  cum  rem  afferamus  ^  similem,  cujus  rei  causa 
similitudinem  attulerimus,  verbal  quoque  ad  similitudi- 
iiem  habeamus  accommodata.  Id  est  hujusmodi  :  Ut 
hirnndines'°  asstivo  tempore  praesto  sunt,"  frigore  "  pulsae 
recedunt.  Ex  '^  eadem  similitudine  nunc  per  translationem 
verba  sumimus  :  ita ''  falsi  amici ""  sereno  vitae  tempore 
praesto  sunt ;  simul  atque  hyemem '+  foitunas  viderint,  de- 
volant  oranes.     Sed  inventio  similiura  facilis  erit,  si  quis 

«  Apparent. 


Varr.— I  Lamb.  ed.  ejiciatur. — 2  A  Hec  sim.  Erf.  Hnc  sim.  et  Diiisb.  exor- 
nationcm:  R  per  exornacionem.  Latiib.  ed.  Hoc  sim.  per  coHalionem  utriusque 
rei.  Th  rei  non  est  in  Tiir. — 3  '  Et  ullerius  iuerticB  artificis]  Exsulat  copula  a 
Mss.  qiiatnor.  Inertia  Leid.  I.  inep<ia  Leid.  3.  iHsc/<iu  Voss.  3.  ed,  Med.  in- 
scientin  Voss.  1.  Leid,  2.  4.  Turn  artificii  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  4.  ed.  Med. 
Deest  vox  a  Leid.  3.  quod  pra^terreui.'  Oud.  A  quoque  non  babet  copulam. 
Pro  inerii<£,  G  (|/  babent  in  scientia,  R  inscientiip ;  et  pro  artificis,  G  R  <j/  arti- 
ficii, sed  in  R  punctis  snbnotatur.  Oiell.  omittit  artificis.  Vulg.  ut  Em. 
Dein  '  Alterius  stultitia]  Leid.  4.  alleriusque  stultitia:  ed.  Med.  et  alt.  stulti- 
tia ;  qui  casus  eiiani  in  Mss.  quinque.'  Oud.  Dn\sb.  atyue  alterius  stultitia : 
A  R  <//,  Tur.  Grut.  Oliv.  Lali.  et  Grapv.-Burm.  alt.  stultitia.  '  Alterius  stultitia] 
Sic  reposui  pro  stultitia  e  Mss.  aliquot  ap.  Oud.  et  edd.  1474.  Med.  pr.  Et 
sic  res  postulat.  Mabm  etiam  aut  alterius  primuni  deleii,  *el  potius  artificis, 
quod  a  libro  Leid.  abest,  et  giossam  sapit  satis  perspicue.'  Em.  Stultitia 
etiam  G,  Sciiulz.  Wetzel,  et  Orell.— 4  'Sub  adspectum  omnium  rem  subjicit] 
Leid.  4-  sub  adspectu  cum  edd.  pr.  In  ceteris  sub  adspectus :  non  male.  Sic 
c.  50.  '  n(/.s/)fcius  omnium  praestringere.'  Hominum  ed.  Med.  07nnem  held.  1. 
4.  subjiciet  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  subjecit  Leid.  1.  4.  a  m.  ^ec.  ed.  Oiimib.'  Oud. 
In  G  ij/  etiani  sub  uspectus,  et  A  G  subjiciet.  Vulg.  ut  Ern.  Vid.  Nolt.  Varr. 
—  5  Lamb,  et  Oiell.  Dictum  est  autem.-^G  Propterea  quod  absunt  a  Duisb. 
et  Leid.  4.     Pro  propusita,  in  A  et  Pilli.  legitur  posita,  in  \p  postposita. 

Cap.  XLVIII.  7  Leid.  1.  2.  3.  Voss.  1.  et  Erf.  In  similitudinibus.  Dein 
A  G  II  xp,  Duisb.  Tur.  et  onines  Mss.  Oud.  cum  edd.  pr.  opnrtet.  \\\\^o  opor- 
tebit.— 8  Erf.  referamus.—9  Lamb.  ed.  ejus  rei  verba.  Erf.  Voss.  3.  Leid.  2. 
nonliabent(7)W'/uf.— 10  A  G  4/,  Tur. et  Gra^v.-Burm.  Itauthir.  '  Itaut  liir.]  Ed. 
M^d.  caret  T65  ifn,  dans  «<i»r.'  Oud.  Vid.  Nott.  Varr. — U  A  ita  frigore  :  G  si- 
mul Jrigore.— 12  J)\\hb.  Et  ex  ead.—li  Erf.  ilem.—li  A  sunt ;  et  si  nives  at- 
que  hiemem:  tj/ et  Leid.  4.  sunt;  si  nivem  atque  liiemem:  Duisb.  sunt;  nivem 

NOT  IE 

»  Ita  falsi    amici]    Cui   scntentiiE     Tempora    si     fuerint    niibila,     solus 
congruii  iste  Ovidii  locus:  'Donee      eris.' 
eris  felix,  muitos  numerabis  amices  : 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.   49.  501 

sibi  omnes  res  animatas  et  inanimatas/^  mutas  et  lo- 
quentes,'^  feras  et  mansuetas,  terrestres  et  coelestes  et  ma- 
ritimas, '  '^  artificio,  casu,'*  natura  comparatas,  usitatas 
atqiie  inusitatas,''  frequenter  ante  oculos  poterit  ponere/° 
et  ex  his  aliquam  venari^  similitudincm,  quas  aut  ornare, 
aut  docere,  aut  apertiorem  rem  faccre,  aut  ponere  ante 
oculos  possit.  Non  enim  res  tota  toti  rei '  necesse  est  si- 
milis  sit,  sed  ad  ipsum,  ad  quod  conferetur,'  similitudincm 
habeat  oportet. 

XLix.  ()2.  Exemplum ''  est  alicujus  facti,  aut  dicti  [prae- 
teriti '],  cum  certi  auctoris^  nomine  propositi©.  Id  suraitur 
iisdcm  de  causis,  *  quibus  sirailitudo.  Rem  ornatiorera 
facit,  cum  nullius  rei,  nisi  dignitatis,  causa  sumitur ;  aper- 

'  Et  volucres  et  pisces.  v  Investigate. 


atque  hiemem. — 15  ^  et  Tur,  $i  quis  sibi  omnes  res  animantes  et  inanimantes ;  et 
sic  Caticli.  et  Diiisb.  sed  omittiint  sibi,  Evf.  si  qui  sibi  omnes  res  animatas  et 
inan.  Lamb.  ed.  si  quis  sibi  omnes  res  animatas,  et  inanimas :  ed.  Med. 
atque  inaiiimatas ;  quae  verba  non  sunt  in  Voss.  3.  Deest  res  a  Voss.  2.  in 
quo  legitnr  animantes  et  in  anitnantes.  Vnlg.  ut  Em. — 16  '  Mutas  et  to- 
quentes]  Ita  Voss.  3.  Leid.  3.  In  reliqiiis  et  ed.  Omnib.  mut.  et  elo- 
quenles.  Ed.  Med.  mut.  atque  eloq.'  Oud.  i|/  et  Duisb.  mut.  et  eloquentes. — 
17  '  Terr,  et  cael.,  et  maritimas]  Duisb.  et  Erf.  terr.,  marit.  A!,  terr.  et  ccel., 
et  marinas.'  Graav,  '  Et  cwl.  et  maritimas]  Voss.  2.  simpliciter  et  maritas  : 
Voss.  1.  a  m.  sec.  marinas.  Copula  prima  deest  Leid.  4.  utraque  Leid.  3.' 
Oud.  A.  terr .  et  cal.  marinas :  G  terr.  et  cal,  maritimas. — 18  '■Artificio,  casu, 
natura]  Erf.  artificiosas  una  nat.  Caucliianus,  artijicivsas  et  una  nat.  Forte, 
inqnit  Cauchius,  artificio  et  a  nat.'  Graav.  'Artificio,  cnsu]  Voss.  3.  artifi- 
cio casu:  Leid.  3.  artificiosas.'  Oud.  Pro  artificio,  A  iiabet  artificiosa  ;  G  et 
arlificioso ;  et  \f/  arlificiosus. — 19  Voss.  3.  et  inns.  Desunt  in  Leid.  4.  et  Duisb. 
— 20  Erf.  pon.  ante  oc.  pot.  '  Ponere  ante  oc.  pot.]  Sic  Mss.  cum  ed.  Med.  vel 
ante  oc.  pon.  pot.'  Oud. — 1  A  G,  Erf.  Voss.  2.  3.  Leid.  1.  3.  4.  ioicc  rei. — 
2  *  Sed  ad  ipsum,  ad  quod  conferetur]  Melius  Erf,  sed  ipsum,  quod  conf.  Lamb, 
ed.  sed  ad  id  ipsum  ad  quod  confer  tur.'  Graev.  '  Ad  ipsum  ad  quod  conferetur] 
Leid.  2.  ed.  Med.  ad  ipsum,  quod  conf.  bene.  Voss.  3.  id  quod  confertur  ad 
ips.  quod  conferetur:  Voss.  1.  ed.  Omnib.  sed  ipsum,  quod.  In  Voss.  1.  et  Leid. 
4.  ed.  Med.  confertur.'  Oud.  A  sed  ad  ipsum,  ad  quod  conferetur,  ad  idipsum 
quod  conferetur :    G  sed  ad  ipsum,  quod  conferetur.     Vulg.  ut  Ern. 

Cap.  XLix.     3  Scbutz.  e  susp.  Ern.  delevit  prceteriti. — 4  A  certo,  et  x}/  ac- 

NOT^ 

•>  Exemplum]  Insignis  est  in  eo  ge-  millibus  uno  nuntio  atque  uno  tem- 
nere  Tuliii  locus  pro  Lege  Manil.  §  pore  necatis,  quo  tandem  animo  esse 
11.  quo  bellum  adversus  Mithridatcm  debetisf'&c.  Hoc  uno  loco  exem- 
suscipiendum  probat :  '  Majores  ves-  plum  liabes,  quod  rem  et  ornatiorem 
tri  sjepe  mercatoribus  ac  naviculato-  et  apertiorem  et  probabiliorem  simnl 
ribus  injuriosius  tractatis  bella  gesse-  facit. 
runt  :    vos    tot    civium    Romanorum 

Delph.  et  Var.  Clas,  Cicero,  2  N 


562  INCERTI    AUCTORIS 

tiorem,  cum  id,  quod  sit  obscurius,*^  niagis  dilucidum  red- 
dit ;  probabiliorem,  cum  magis  verisimilem  facit ;  ante 
oculos  ponit,  cum  exprimit ''  omnia  perspicue,  ut  res  prope 
dicam  manu  tentari  -  possit.^  Uniuscujusque  generis  sin- 
gula subjecissemus  exerapla,  nisi  exemplum,  quod  genus 
esset,9  in  expolitione  demonstrassemus,  et  causas  sumendi 
in  similitudine  '^  aperuissemus.  Quare  noluimus,"  neque 
pauca,'^  quo  minus  intelligeretur,  neque,  re  intellecta,'^ 
plura  conscribere.''*- 

Imago "=  est  formae  cum  forma'^  cum  quadara  similitudine 
collatio."  Haec  sumitur  aut  laudis  aut  vituperationis  causa. 
Laudis  causa,  sic  :  Ibat  "^  in  prcelium,  corpore  '^  tauri  va- 
lidissimi,  irapetu  leonis  acerrimi  similis.'^  Vituperationis,'^ 

^  Trnctari. 

"   Unius  rei  pleruinque  hominis  cum  alia  re  coniparatio. 


toris. — 5  Lamb,  iisdem  ex  causis. — 6  R  \p,  Leid.3.4.  Tiir.  Dnisb.  et  Lamb.  ed. 
ohscurum. — 7  Edd.  vett.  explicit. — 8  '  Res  dicta  prope  manu  tentari  possit'\ 
Voss.  2..Leid.  3.  4.  res  proprie  dicta:  Voss.  3,  res  prope  dicta.  Optime  Erf. 
prope  dicam:  nam /enfari  est  in  jMss.  omnibus  et  edd.  pr.  non  teneri.'  Oiid, 
Tiir.  res  prope  dicta:  Schutz.  Wetzel,  et  Oreil.  res  prope  dicam:  vnljr.  res  dicta 
prope ;  et  sic  A  G  R  i^*.  •  Ut  res,  prope  dicam]  Sic  reposui  e  Mss.  Erf.  pro  ut 
res  dicta  prope:  in  quo  dim  dicta  delendiim  putabam.  Adjuvat  etiam  hoc, 
qtiod  in  Ms.  Winkl.  est  prope  dicta,  ut  in  Voss.  ap.  Oud.'  Em. — 9  '  Nisi  ex- 
emplum, quod  genus  esset]  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  nisi  et  ex.  In  Voss.  1.  Leid.  2. 
4.  ed.  Mei\.  est:  deest  Voss.  3.'  Oud.  '  Nisi  exempli  quis  vsus  esset  l<*git 
Lamb,  quo  modo  ratio  poscere  videtur.  In  vnlgatis  eodeni  niodo  et  in  Mss. 
legitur,  visi  exemplum  quod  genus  esset.'  Brut.  Oreil.  exemplum  uncis  inclu- 
sit. — 10  G  causa,  et  Erf.  similitudinem. — 11  G  nolumus:  Jnnt.  volumus.  *  Sen- 
sus  postulat  voluimus,  quod  habet  ed.  Med.  1474.  secunda.'  Wetzel. — 12  G 
perpauca. — 13  Crat.  in  re  intell. — 14  A  G  R  i//,  Eif.  Tur.  et  omnes  Mss.  Oud. 
cum  ed.  Med.  et  Oninib.  scribere.  Vulgo  conscribere. — 15  '  Imago  est  forma 
cum  forma]  Crat.  ed.  Imago  est  forma  cum  fortuna.  Non  inepte  Duisb.  Ima- 
go  est  similis  formcB  cum  forma.  Rectins  tamen  abest.'  Grav.  ^  et  Leid.  4. 
Im.  est  similis  forma. — IG  Voss.  3.  inibant :  Leid.  3.  et  Tur.  Ibant :  vulg.  ibat. 
Vid.  Nott.  Var. — 17  '  Corpore]  Voss.  1.  pectore ;  non  male.'  Oud.  Schutz. 
quoque  pectore. — 18  '  Similis]  Alii  similes.  In  duobus  Mss.  Gruierus  non 
reperit  similis.'  Graev.  In  G  similis  deest,  et  in  R  punctis  subnotatur. — 
1!>  Pith.  Vitup.  causa:  G  Vitup.  causa  Iribus  modis.  Turn  '  Ut  in  odium,  aut  in 
invid,  aut  in  contemt.  adducat.     Ut  in  odium  h.  modo]  Sic  fere  Leid.  3.    et  ed. 

aOTJE 

•^  Imago]  Haec,  teste  Aristot.Rhet.  e  latibulis,  oculis  eminentibns,  infla- 

lib.  III.  aliud  nihil  est,  nisi  translatio  to  collo,  tiimidis  cervicibus  intulisti.' 

addito   adverbio,   vel   adjectivo   no-  Transiationem  autem  in   Pisonem  § 

mine  similitudinis.     Itaque  Cicero  in  41.    adhibet    detracta    similitudinis 

Vatiniiim  ulitur  imagine  cum  ait  ^  4.  parricula  :  '  Atque  adeo  vos  geuiinae 

'  Repente  eniui  te  tancjuam  serpens  voragines,  scopulique  reipublica.' 


RIIET.    AD    C.    HKRF.NN.    IV.   49.  563 

ut  in  odium,  aut  in  invidiam,  aut  in  contemtionem  ad- 
ducat.  Ut  in  odium,  hoc  modo  :  Iste  quotidie  per  forum 
medium,  tanquam  jubatus  draco,"^"''  serpit,  dentibus  adun- 
cis,  aspectu  venenato,  spiritu  rabido,'  circumspectans  hue 
et  illuc,  si  quem  reperiat,  cui  aliquid  mali  faucibus  afilare, 
[ore  attingere,^]  dentibus  insccare,'  lingua  aspergere  possit. 
Utin4-  invidiam  adducat,  hoc  modo:  Iste,  qui  divitias  suas 
jactat/  sicut  Gallus  e  Phrygia,^  "^  aut  hariohis  ^  quispiam, 
depressus  et  oneratus^  auro,  clamat,  et  dejerat.  Ut  in 
contemtionem  adducat,  sic :  ^  Iste,  qui  tanquam  cochlea,' 


Med.  sic:  aut  est  odium  vel  inridia  aut  cnnteviptio.  In  odium  h,  modo.  Ceteri 
praebent  cum  ed.  Omnib.  sinipliciter  ut  in  odium  adducat  h.  modo.'  Oiid. 
Diiisb.  ut  aut  in  odium.  Voces  ut  aut  in  odium  . . .  contemtionem  absunt  ab  i|/; 
et  aut  in  invid. ...  contemtionem  ab  Pitli.  et  Erf.  In  G  leg'wnr  aut  conlemt. 
omissa  praepositione.  Porro  Pith,  et  Erf.  adducat,  hoc  modo:  Iste.  G  In 
odium,  hoc  modo:  Istte :  A  R  Ut  in  odium  adducat,  hoc  modo:  Iste.  Denique 
Elf  Duisb.  Voss.  2.  et  Leid.  3.  4.  Iste  qui  quotidie.  Vulg.  iit  Em.  Vid.  Nott. 
Varr. — 20  Leid.  2.  vibr-atus  draco. — 1  '  Aspeclu  rabido  circumspectans]  Lamb, 
ut  nostri  omiies  Mss.  el  iinus  impressus  Leoniceni,  aspectu  venenato,  spiritu 
rabido  circumspectans,  ^t.'  Brut.  '  Adspectu  venenato,  spiritu  rabido]  Leid.  3. 
4.  adspectu  rub.,  sp.  ven.  quod  prsefero.  In  Mss.  quatiior  et  eil.  Oninib.  rapi- 
do:  male.'  Oud.  G  asp.  ven.,  sp.  rapido:  K  et  Scbutz.  asp.  rabido,  sp.  ven.  xfi 
asp,  ven.,  sp.  ven.  Tur.  et  Orell.  asp.  rab.,  ven.  sp.  Vulg.  ut  Ern.  Vid. 
Nott.  Varr. — 2  ^  Ore  adtingere]  PriEroittiint  aiiee  edd.  quem ;  sed  dictio  ea 
non  exstat  in  Pall,  qnaluor  ant  Brnii.'  Grut.  '  Edd.  quem  ore  uliingere.' 
GraRV.  R  \{/,  Leid.  1.  3.  4.  Tur.  et  Orell.  quem  ore  atlingere.  Viilg.  quem 
omiltitnr.  ^c\m\.z.  dc\c.\\i  ore  attingerc. — 3  Anratus  censet  ?n!/nc«ic  IcEeiid. 
— 4  Praeposilio  in  A  deest. — 5  Erf.  et  Cauch,  jactans. — (>  '  Gallus  e  Phri/gia] 
Deest  Gallus  Leid.  4.  e  Phrygiu  veniens  iuepte  ed.  Med.'  Oud.  Gallus  rp  non 
habet.  In  Erf.  legitur  Ga//us  et  Phrocia ;  Cauch.  Gallus  et  Phraegia. — 7  \fi, 
Voss.  1.  3.  Leid.  2.  4.  deprehensus  oneralus,  nisi  quod  in  Leid.  4.  ornatus. 
DuisI).  deprehensus  et  orn.  Tiim  exiilat  clamat  a  Voss.  1.  Leid.  2.  in  quibiis 
et  delirat  cum  G  R,  Leid.  4.  et  edd.  pr.  Vulg.  dejerat.  Vid.  Nott.  V^arr. — 
8  '  Ut  in  contemtionem  adducat]  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  et  contemnitur :  Leid.  4. 
etcontemtu:  Voss.  2.  cum  edd.  pr.  iii  contemtionem.  Desunt  omnia  Leid.  1. 
AbjJciendum  puto  verbum  adducat.'  Oud.  In  A  Et  contemnit  nos  sicut:  if- 
et  Tur.  Ul  contemnatur  sic:  Erf.  Et  contemnitur  sicut.  Scbutz.  delevit  vocem 
adducat,  quam  Welzel.  el  Orell,  uncis  includunt.    Vid.  Nott.  Varr. — 9  Voss. 

NOTiE 

<•  Jubatus  draco]    Draconum  jubae  rum  genere  ut  nihil  habebatur  con- 

cristae  sunt  in  eornni  capitibus  emi-  temtius,  ita  si  divitiisaffiuerent,  pub- 

nentes.  lica  flagrabant  invidia. 

«  Gallus  e  Plirygia]    Sacerdos  Cy-  f  Ilariolus    [^ariolus]     Sive,    ut   alii 

beles  nomen  habuit  a  (Jallo  Phrygian  scribunt,  hnriolus,  futi\rorum  conjec- 

in  Asia  Minore  regionis  fluvio,  cujus  tor,  quasi  fariolum   a   faudo  dictum 

aquam    qui    degnstassent,  contraiie-  volunt. 
bant  insaniam  :  hujusmodi  seniiviro- 


564  INCERTI    AUCTORIS 

abscondens  et  retentans  sese  tacitus,* '°  cum  domo  sua  totus, 
ut  comedatur,  aufertur. 

63.  Effictio^  est,'^  cum  exprimitur  et  effingitur  verbis 
corporis  cujuspiam  forma,  quod  '^  satis  sit  ad  intelligen- 
dum,  hoc  modo  :  Hunc  dico,  judices,  rubrum,  brevera,  in- 
curvum,  canum,  subscrispura,  caesium,  cui  sane  magna  est 
in  mento  '^  cicatrix  ;  si  quo  modo  potest  vobis  '^^  in  merao- 
riam  redire.'^  Habet  haec  exornatio  cum '^  utilitatem,  si 
quem  velis  demonstrare ;  '^  turn  venustatem/^  si  breviter 
et  dilucide  facta  est. '9  l.  Notatio  ^  est,  cum  alicujus  na- 
tura  certis  describitur  ^°  signis,  qua?,  sicuti  notae  quasdam, 
naturae '  sunt  attributa.    Ut  si  velis  non  divitem,  sed  osten- 

*  Scepe  clam  domi  se  continet  instar  limacis. 


1.  cochleas. — 10  ^  Abscondens  retentat  sese  tacitus]  Deest  participiiim  Leid.  1. 
retentans  Voss.  3.  et  retentans  Voss.  2.  Leid.  3.  ed.  Med.  tacite  Voss.  1.  3. 
Leid.  2.  3.  ed.  Med.'  Oud.  A  R  i|/  et  ed.  1474.  cum  Scliiitz.  et  Wetzel,  et 
retentans:  Erf.  et  Medic,  retentans  sine  copula.  Fro  tacitus,  A  habet  tacet,  et 
Lall.  tacite.  Vnlg.  absc.  retental  sese  tacitus;  et  sic  Orell.  qui  abscondens  uncis 
iiiclusit.  Turn  '  Quo  sit  tutus  comeditur  cum  domo  sua  et  aufertur]  Voss.  1.  3.  ed. 
Omiiib.  cum  domo  totus  ut  comedatur,  auf.  Voss.  2.  cum  domo  totus  comeditur 
et  auf,  Leid.  1.  4.  quomodo  sit  tutus  comeditur  et  auf.  Leid.  2.  cum  domo  totus 
ut  comedatur,  aiiferatur:  Leid.  3.  domo  sua  totus  aufertur,  ut  comedatur :  ed. 
Med.  totus  cum  domo  aufertur  et  comeditur.  Placet  Voss.  primi,  et  Omniboni 
lectio.'  Oud.  In  Erf.  quomodo  sit  tutus.  A  cum  domo  totus,  ut  comedatur,  aufer- 
tur:  R  quo  sit  tutus,  cum  domo  sic  totus  tit  condaluraufertur:  Lall.  quo  sit  tutus, 
cumdomo  totus  ut  comedatur,  aufertur:  Orell.  quo  sit  tutus,  cum  domo  sua,  ut  co- 
medatur, aufertur:  Ed.  1471.  Schutz.  et  Wetzel,  cumdomo  sua  totus,  ut  come- 
datur,  aufertur:  vulg.  quo  sit  tutus,  comeditur  cum  domo  sua  et  aufertur.  Vid. 
Nott.  Varr. — 11  Voss.  1.  Leid.  3.  Affeciio  est:  A  ^,  Erf.  quatuor  Mss.  Oud. 
et  ed.  Oninib.  Effectio  est,  Bern  X  expremitur.  Prasterea  Tar.  duo  Mss.  ap. 
Graev.  et  oiiiiies  Mss.  ap.  Oud.  cum  ed.  Med.  et  Orell.  atque  effingitur. — 
12  A  G  R,  Elf.  Tur.  onines  Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  quoad. — 13  A  mente. — 
14  A  nobis:  G  verbis. — 15  ^  venire. — IG  A  G  R,  Erf.  et  Schutz.  turn. — 17  •  Si 
quem  velis  demonstrare]  Et  sic  Mss.  onines  cum  ed.  Med.  si  excipias  Voss.  3. 
in  quo  et  vulco  ostendere.'  Oiid.  In  \p  si  quam.  A  G  R  il*,  Tur.  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  demonstrare. — 18  Erf.  turn  in  ven, — 19  G  brev,  vel  dil.  et 
Lamb,  facta  sit. 

Cap.  L.    20  Dii\i>h,  etLeltl.  4,  designatur. — 1  Erf.  sicuti  nota;,  qucc  naturce. 

NOT^ 

s  Effictio]    Characterismiiiu  vorat  res,  et  facta  exprimantur.     Tale  est 

Rutilius,  quo  nt  pictorcoloiibiis  figu-  illiid,  inquit  Aquila  Romanus,  Cice- 

ras  describit,  sic  orator  vitia  aut  vir-  roiiis  pro  Quint.  §  .55.  'Quid  ad  haec 

tntes  eoriim,  de  qiiibus  loquitur,  de-  Naevius  ?  ridet  scilicet  nostram  amen- 

format.  tiam,  qui  in  vita  sua  rationein  summi 

"  Notatio]  Quam  ethopceiam  recte  officii  desideremus,  et  instituta  bono- 

dixeris,  cum  certa?  personac  ficta  trl-  rum  virorum  requirainus,'  &c. 
buitur oratio,  qua  ejus  affectus,  mo- 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.   50.  565 

tatorem  pecunias  describere ;  *  Iste,  inquies,'  judices,  qui, 
se  dici  divitem,  putat  esse  praeclarun),  priinum  nunc  videte, 
quo  vultu  iios''-  intueutur.  Noiine  ^  vobis  videtur  dicere, 
Darem,  si<^  mihi  molesti  non  essetis  ?  cum  vero  sinistra 
mentum  sublevat,'  existimat  se  gemmae  nitore'^  et  auri'' 
splendore  aspectus  omnium  prsestringere.^  Cum  puerura  * 
respicit  hunc  unum,  quem  ego  nov"i,9  (vos  non  arbitror  no- 
visse,'°)  alio  nomine  appellat,  deinde  alio  atque  alio.  Heus 
tu,  inquit,  veni  Sannio,'  ne  quid  isti  barbari  turbent:  "  ut 
ignoti,  qui  audiunt,'^  unum  putent  eligi  '^  de  multis :  ei 
dicit  '*  in  aurem,  aut  ut  '^  domi  lectuli  sternantur,  aut  ab 

«  Quam  digito  gestat.  '^  Aurei  annuli.  «  Servulum. 


— 2  '  Pecuniosuni]  PecunicB  sua-  emendat  Lamb.  In  uno  Grypli.  Ms.  pecuniosi 
dimidiatiini  veibiim  legitur  ;  ex  quo  non  male  conjertura  probari  possit, 
legendiini  pecunice  sua  aeque  piEPclaro  sensu.'  Brut.  Pecunia:  dedit  Ein.  e 
Ms.  Lips,  et  eiim  .seqiiuntur  Sthntz.  Wetzel,  et  Oiell.  \  \\\^.  pecuniosuni.  In 
Leid.  4.  pecuniosuni  dicere  alias  descr.  Vid.  Nolt.  Varr.  — 3  G  Itainquies  est, 
— 4  Erf.  vos. — 5  Leid.  2.  Numne. — 6  'Darem  si]  Leid.  1.  3.  Daretis  mihi 
locum,  si :  Leid.  4.  Darem  vohis  locmn,  si.  In  Voss.  1.  2.  4.  claie  vei  daretis  lo- 
cum.' Olid.  A  Darem  michi  locum,  si:  R  Daretis  mihi  locum,  si :  vnl*?.  Darem, 
si.  Vid.  Nolt.  Varr. — 7  '  Sinistra  mentum  sublevat]  Mss.  vel  suhlevabit  vel 
sublevavit.'  Gronov.  '  Mss.  sinistra  mentum  sublevabit :  al.  sublevavit  :  Erf. 
sinistrum  mentum  sublevahit .'  Greev.  Ed.  Med.  sinistram  ad  mentum  sublevat : 
Voss.  1.  3.  Leid.  2.  sublevabit.  Viilg.  sinistra  mentmn  sublevat. — 8  '  Erf.  exist, 
se  gcmmce  nitorem  et  auri  splevdorem,  Sfc.  qiiam  scriptiiram  non  damno,  si  se 
expungatur.'  Grav.  Hinc  Srlintz.  sequitur  Erfiirtenseni,  nisi  quod  omiftit 
se.  De'xn  '  Prcestringere']  Sic  Voss.  1.  3.  ed.  Omnib.  In  reliquis  pt-rstr.'  Oud. 
In  A  G  R  TJ/  et  Graev.-Hurm.  perslringere.  '  Prastringere]  Sic  edd.  1474. 
1475.  1498.  Jnnt.  Primus  Aldus  per.stringere.'  Ern.  Viilg.  prastringere. 
Vid.  Nott.  Varr. — 9  ^  unumquemque  ego  novi.  Deest  ego  in  G,  Voss.  1.  Leid. 
2.  4.  et  qnibiisdam  edd.  In  Voss.  2.  notari.—\0  '  Vos  7wn  arbitror  norisse] 
Illiid  novisse  non  restat  in  Pal.  4.  aiit  6.  et  satis  subintelligeretur.'  Grut. 
'  Erf.  et  ddo  Pall,  vos  non  arb.,  alio.'  Grtev.  '  Novisse]  Voss.  I.  Leid.  1. 
nosse:  Voss.  2.  »io/rtDJsse.'  Ond.  Tnr.  oniittit  worisse,  et  Orell.  nncis  inclusit. 
— 11  'Alio  atque  alio:  Heus]  Pith,  alio  atque,  heus  tu:  Erf.  alio  atque  alio 
adeo.  Tu,  inquit.'  Graev,  '  Heus,  tu,  Sfc]  Medic.  At  heus  tu,  inquit,  reni 
SaJinio,  nequid  isios  barbaros  perturbem.'  Gronov.  'Erf.  Tu,  inquit,  veni  San- 
nio:  Medic.  At  heus  tu,  inquit,  verii  Sannio.'  Gra^v.  Heus  nbest  a  Voss.  1.  3. 
Leid.  2.  Pro  tu,  Voss.  3.  liabei  turn.  Deiii  A  Annio :  G  Sammo,  el  rp  ut 
quid,  5fC.  Leid.  4.  sannio,  sannio  equidem  isti,  Src.  '  Ne  quid  isti  barbari  pertur- 
bent]  Erf.  ne  quid  his  barbaris  turbent:  Caucli.  ne  quid  isti  barbari  turbent: 
Piili.  ne  quid  isti  barbari  conturbent  :  Diiisb.  equidem  isti  barbari  conturbantur : 
Medic,  ne  quid  istos  barbaros  pertnrbcm.'  Grapv.  A  qnoqiie  ne  quid  istos  barba- 
ros  perturbem.  In  Voss.  2.  3.  Leid.  2.  ed.  Omnib.  Sdnitz.  Wetzel,  et  Orell. 
turbent:  Le\6.  ^.  conturbantur  :  \\\\>:^.  perturbent. — 12  A  et  Erf.  a!/(/Jrri^ — 13  A 
R  scligi:  G  elegi :  4*  se  ligi :  Erf,  se  elegi — 14  G   yp  et  dicit:  A.  ei  dicet. — 

NOT/E 

'  Sannio]  Ut  et  Libanus  et  Sosia  servoruni  nomina  sunt. 


566  INCERTI    AUCTORIS 

avunculo  rogetur  ^thiops/  qui  ad  balneas  veniat,  aut 
asturconi  "^'  locus  ante  ostium  suum  detur,  aut  aliquod 
fragile  falsae  choragium  '7  ■"  gloriae-^  comparetur.  Deinde 
exclamat,  ut  '^  omnes  audiant,  Videto,'9  ut  diligenter  nume- 
retur,^°  si  potest,  ante  noctem.  Puer,  qui  jam  bene  hominis 
naturara  novit/  Tu  illo  plures  *  mittas  oportet,  inquit,  si 
hodie  vis  transnumerari.  Age,  inquit,'  due  tecum  Libanum 
et  Sosiam.  Sane.^  Deinde  casu  veniunt  hospites  homini, 
qui  istum  splendide,  dura  peregrinaretur,  receperant.* 
Ex  ea  re  homo  hercle  sane^  conturbatur ;  sed  tamen  a  vitio 

■^  Inanis  falscB  gloricB  ostentatio.  s  Certe  id  faciendum. 


15  *  Ut  aut  domi]  Mss.  omnes,  ed.  Med.  aut  ut  d.  Abesl  ut  ab  ed.  Omnib. 
band  male.'  (Jud.  Deest  etiam  in  A,  et  in  G  pnnctis  siibnotatnr.  Grapv.- 
Biirm.  ut  aut  d.  Al.  edd.  aut  ut  d.  Vid.  Nott.  Varr. — 16  '  Aut  astxirconi']  Sic 
pltiriqiie  Mss.  et  edd.  sed  a  Lambino  et  Gnitero  perperam  aut  omissum.' 
Grfev.  Aut  abest  ab  A  et  Oliv.  ac  aut  asturconi  ab  G  R  t^.  Vulg.  aut  astur- 
coni.— 17  A  /also,  et  xf/  thoragium. — 18  Erf.  non  babet  wt. — 19  Leid.  2.  Vide  : 
G  i!/,  Voss.  1.  Leid.  4.  et  ed.  Med.  Videte. — 20  '  Ut  dil.  numeretur]  D'.iisb.  ut 
omnes  bene  numeretur :  Pitb.  «<  dil.  numeFetur :  edd.  ut  dil.  enumeretur,'  Graev. 
'  Ut  dil.  numerentw-]  Leid.  4.  ut  omnes  bene  numerenlur :  ed.  Med.  ut  dil.  omnes 
numerenlur.  In  Mss.  onin.  ed.  Ginnib.  etiam  numerentur,  scil.servi.  Opti-ne.' 
Oud.  Numerentur  qiioqne  A  G  R  et  Tur.  Vnlf;.  numeretur.  Turn  A  R,  Voss. 
3.  Leid.  2.  si  putes :  G  si  potest  fieri. — 1  A  jnm  ijui  bene  nat.  novit:  amis 
Grypbii  Ms.  qui  limic  jam  bene  horn.  nat.  novit:  Erf.  qui  jam  bene  nat.  novit: 
Voss.  1.  qui  banc  bene  horn.  nat.  novit:  Leid.  2.  qui  hanc  nat.  bene  norit:  Voss. 
3.  qui  jam  hanc  horn.  nat.  bene  novit:  Lamb.  ed.  qui  bene  hanc  horn.  nat.  novit, 
Vulj».  qui  jam  bene  hom.  nat.  novit. — 2  Erf.  omittit  plures. — 3  Edd.  inquit  ille. 
Vnlg.  ille  omittitur. — 4  '  Qui  islum  spl.  dum  peregrinaretur,  receperant]  Leid. 2. 
Voss.  3.  quos  iste.  In  nonnuilis  peregrinabatur,\^\  pertgrinatur.  Leid.  1.2. 
invitat :  Voss.  3.  invilavernt .  Ed.  Med.  quos  iste  dum  spl.  peregrinanlur,  invi- 
tat:  ed.  Omn\h.  quos  dum  iste  spl.  peregrinatur,  invitavit.  Mibi  legeiidum  vi- 
detnr,  qui  istum  spl.  dum  peregrinabatur,  invitarant.  Vid.  Graevimn.'  Oud. 
A  a  quibus  iste  s]it.,  dum  peregrinatur,  susceptus  est:  G  quos  iste  spl.,  dum  pere- 
grinatur, invitat.  Srbiitz.  et  Oiell.  invitarant:  R  \p  receperunt.  Vulg.  rece- 
perant.    Vid.   Nott.  Varr. — 5  Duisb.  et  Leid.  4.  re  hie  hercle  sa7ie:  Leid.  3. 

NOTyE 

''  jEthiops]     Deliratis    olim    apnd  '  Asturconi  [Asturco]  Eqiins  ab  As- 

Graeros  niinistrabanl  jEthiopes.  The-  turia    Hispaniae  Tarraconensis  regi- 

opbiastiis  inter  cigna  ixiKpo(pi\oTtfj.ias  one  sic  appellatns,   cni  commodissi- 

hoc  rP|)onit :  (wineAedrivaL  Uttws  b  and-  mns  in  cursn  gradus  est. 

\ov0os  Aldioxp  earar  dare  operam  ut  pe-  "'  Choragium]     Propria    locus    est 

disequus  JEthiops  comitetur.     Ipsi  eti-  post  scenam  satis  ampins,  nnde  om- 

am  Romani  eornm  niinisferiouteban-  nia  ad  ludos  reqnisita  deprorneban- 

tur.     Jiiven.   Sat.    v.    '  Tibi    pocnla  tnr :    x°P'J'y*'''  enim    non   solum   est 

cnrsor  Getnlus  dabit,aut  iiigri  manus  cborimi  dncere,  sed  etiam  snppedi- 

ossea  Mauri.'  tare    et   subministrare.      Transferri 


RHET.   AD   C.   HERENN.    IV.  51.  5G7 

naturae  non  recedit.  Bene,  inquit,  facitis,  cum  venitis; 
sed  rectius  fecissetis,  si  ad  me  domum  recta  abiissetis.^ 
Id  fecissenms,  inquiiint  illi,  si  domum  novissemus.  At 
istud  quidem  facile  luit^  undelibet  invenire.*  Verum  ite 
mecura.*  Sequu  n!  ur  illi.Sermo  iuterea  hujus  consumitur 
omnis  in  ostentatione.  [p.  40.]  Quaerit,  in  agris  cujusmodi 
frumenta  sint:''  negat,  se,  quia  villae  incensae  sint,'°  ac- 
cedere  posse,  nee  aedificare  etiam  nunc  audere ;  tametsi  in 
Tusculano  "  "  quidem  coepi  insanire,*  et  in  iisdem  '^  funda- 
mentis  aedificare.  li.  (j4.  Dum  liaec  loquitur,  venif  in 
aedes  quasdam,  in  quibus  sodalitium  erat  eodem  die  fu- 
turum :  ^  quo  iste  pro  notitia  domini  aedium  ''*  ingreditur 
cum  hospitibus.  Hie,  inquit,  habito  :  perspicit  argentum, 
quod  erat  expositum,  triclinium  °  stratum  :  probal.'^     Ac- 

*  A  quolibet  rescire.  ^  Sumlus  insanos  cedijicando  facere. 

*  /«  quibus  eo  die  canvetitus  erat  fulurus. 


hercle  homo  :  Tnr.  et  Lamb.  ed.  homo  kerde,  sine  tw  sane.  In  Pith,  homo 
deest. — 6  '  Ad  me  domum  recta  abissetis]  Leid.  3.  4.  edd.  pr.  ad  meam  d.  male. 
Recte  Voss.  2.  adissetis  ed.  Med.  viilgo  ahiis^etis.'  Oiid.  rp  ad  meam  domum, 
ot  A  recta  via  ubiissetis:  Fitli.  ad  mcam  domum  recta  via  abiissetis.  Tuni  G  At 
feciss. — 7  Edd.  teste  Graevio,  quidem,  inquit,  facile  facile  fuit.  Viilg.  quidem 
fac.fuit.  A  lion  habet  rh  fuit. — 8  'Ite  mecum']  Voss.  1.3.  Leidd.  onui.  ed. 
Oninih.  euntem  ilium :  bene.  Ed.  Med.  dum  euntetn  ilium:  Voss.  2.  iste  me- 
cum.' Olid.  A  R  yp  euntem  ilium :  G  cundem  ilium:  Tnr.  V^erum.  Euntem  il- 
ium seq.  Ab  duobus  Ms.x.  ap.  Em.  absiint  He  mecum.  Vid.  Nott.  Varr. — 
9  Elf. /!•«»«.  cujusm.  et  A  sunt. — 10  A  G  4*  i»c.  sunt, — 11  vj/  Tusculanum.  Tnm 
Voss.  3.  quidem  incepi :  Leid.  4.  incepi,  et  DuisI).  ccepi,  omisso  t^  quidem. 
Qnaedain  edd.  quidem  ccepit:  Lamb,  quidem,  inquit,  cwpi. — 12  Eif.  isdem. 

Cap.  li.  13  Voss.  3.  co7ivenit.  INIox  Dnisli.  et  Leid.  4.  m6«  soJh/.  et  Voss. 
3.  eodem  die. — 14  A  noctua,  et  i(/  domince.  Vox  adium  in  Leid.  4.  et  Duisb. 
deest. — 15  '  Perspicit  argentum,  ifc.  visit,  8fc.  probat^  Hoc  modo  Pali,  nostri : 
inej>te  igitiir  Lambinns,  pcrspiciunt  arg:  ^c.  risunt,  6fc.  probant :  pertinent 
enini  istb<ec  ad  ostentatoreiii,  non  ad  iiospites.'  Grut.  'Pith,  et  Erf.  perspici- 
tur  arg.  Lamb,  perspiciunt  arg.'  Gra!V.  '  Perspicit  arg.,  quod  erat  expositum, 
visit]  Voss. '2.^.  prospicit:  Leid.  3.  jierspicitur:  Leid.  4.  perspicitur  autem  {au 
Leid.  1.)  quod  erat  appositum,  sine  verbo  visit,  pro  quo  in  Leid.  1.  utfit.'  Oud. 
R  perspicit  autem  arg.  \p  perspicitur  autem  arg.  Pith,  quod  erat  impositum. 
A,  Tur.  et  ed.  1474.  exp.,  ut  sit  tricl.     Vuig.  perspicit  arg.,  quod  erat  exp.,  visit 

NOT/E 

potest  ad  quemlibet  alterius  rei  ap-  Tuscuhim,  quae  Crypla  Ferrata  dici- 

paratnm.  tur  his  teinporibus,  vuigo  Grotta  Fer- 

"  Tusculanol    Subauditnr  '  territo-  rata. 

ric'    Tiiscuium  urbs  Latii   antiquis-  °  Triclinium]  Locus  in  quo  coena- 

sima,  nunc  est  Frascati.  Tusculanum  bant;  a  tribus  lectis  quos  in  eo  ster- 

etiam  fuit  Ciceronis  prsdium  prope  nebant,    nomen  habet  ;    rpus  enim 


568  INCERTI    AUCTORIS 

cedit  servulus : '''  dicit  homini  clam/7  dominum  jam  ven- 
turum,  si  velit  exire.'^  ItaneZ  inquit,"?  eamus  hospites  ; 
frater  "  veuit  ex  Salerno :  p  ego  illi  obviam  pergam :  vos 
hue  decima ' '  '^  venitote.  Hospites  discedunt.  Iste  se 
raptim  domum  suam  coiijicit :  *  illi  decuma,  quo  '  jusserat, 
veniunt:  quserunt  hunc:  reperiunt,  domus  cuja  sit:*"*  in 
diversorium  derisi  conferunt  sese.  Vident  hominem  postera 
die  :  ^  narrant,  expostulant,  accusant :  ait  ^  iste,  eos  simili- 
tudine  loci  deceptos,  angiporto  '  toto^  deerrasse:  se  contra 
valetudinem  suam  ^  ad  noctem  multam  expectasse.  San- 
nioni?  puero  negotium  dederat,  ut  vasa,  vestimenta,  pueros 
corrogaret.'°    Servulus  non  inurbanus  satis  strenue  et  con- 

'  Hora.  "*  Eum  cujus  erat  domus. 


trial.  Em.  delevit  visit,  quod  abest  ab  >|/  et  Ms.  Cort.  Sciuitz.  et  Wetzel, 
qiioque  id  omittiiiit.  Pro  prohat,  in  ^  probavit  legitiir.— 16  Diiisb.  nervus. — 
17  Leid.  1.  dicit  horn,  in  uurem.  Pro  vtiig.  dare,  A  G  if ,  Pith.  Tiir.  ed.  Med. 
Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  liabent  c/«ot.— 18  '  Dom.  jam  vent.']  Reposui  ex 
Diiisb.  dom.  jam  jam  rent,  quod  est  efficacius.'  Grcev.  '  Dom.jamjamv.si  vel. 
exire]  Leid.  1.  dominum  domus  jam  v.  si  vel.  viderat  exire  :  Leid.  4.  dom.  jam 
V.  sivel.jam  exire.  In  nnlio  inveni  jam  jaw.'  Oiid.  A  dom.  vent,  et  A  \f/ jam 
exire.  Vuig.  ut  Ern.— 19  A  Ilane  est,  inq.  Pith.  Itane,  inq.,  est.— 20  Voss. 
1.3.  Lf-id.  2.  edd.  pr.  frater  mens.  Dein  A  ^,  Erf.  Cauch.  Voss.  1.  2.  3. 
Leid.  1.  2.  cum  ed.  1474.  et  Med.  Falertio,  '  nimirum  agro/  ait  Graev.— I  i{( 
vos  hie  dec.  ven.  Voss.  1.  2.  3.  Leid.  2.  ed.  Med.  vos  hue,  vel  hue  vos  ad  deci- 
mam  ven.  Leid.  1.  vos  decima  hue  hora.  Vid.  Nott.  Varr.— 2  A,  Voss.  1. 
Leid.  \.  in  domum;  et  A  G  R,  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  Erf.  Pith,  ac  ed.  Med.  tonje- 
cit.—Z  Illi  abest  ab  Erf.  Pith.  Leid.  1.  4.  et  Voss.  2.  Turn  Leid.  1.  decima 
hora.  ij/.  Pith,  et  quinque  Mss.  Oiid.  cum  edd.  pr.  qua  juss.—4  Voss.  3.  do- 
mum cum  ahsit.  Dein  Lamb.  ed.  indeversorium.—5  Eadeni  ed.  postero  die.— 
6  'Ait  iste  eos]  Pal.  4.  6.  Bruil.  a  m.  see.  a«  iste  cos,  placet.'  Grut.  'Quidam 
Mss.  at  iste  eos.'  Graev. — 7  Voss.  2.  in  angiporto  loto :  R  ip,  Voss.  1.  Leid. 
1.  4.  angiportu  toto.  Vid.  Nott.  Varr.— 8  ^  se  ultra  val.  Pronomen  ante 
contra  addidit  Ern.  quod  etiam  habent  G,  ed.  1474.  Schulz.  Wetzel,  et  Orell. 
Se  ante  ad  noctem  habent  Lamb,  et  Graev. -Burm.  sed  abest  ab  Erf.  Duisb.  et 
Grut.  ed.  Vulg.  oniiflitur.  Vox  suam  in  Grcev. -Burm.  sola  deest.  'Contra 
valet.]  Mss.  omues  et  edd.  pr.  addunt  suam,  dum  qiiidam  carent  se.'  Oiid. 

NOTiE 

<res,  et /cAiVTj  Zec<um  significat.     Sole-  mtis,    qnarta    circiter    pomeridiana. 

bant  quippe  veterum  in  conviviis  tres  Horarnm  enim  initium   ab  ortii  solis 

mensffi  apponi,  quibus  accumbentes  Romani  repetebant. 

cibiim  snmerent.  '  Angiporto]  Angiportiim  vel  angi- 

1'  Salerno]  Salernum  urbs  dim  Pi-  portus,  quasi  angustiis  ad  portumad- 

rentinorum  in  Italia,  hodie  in  regno  itus,  vel  via  est  exitum  non  habens, 

Neapolitano,  Salerne.  vel  vicus  angnstus,  et  in  modum  an- 

1  Decima]  Hora,  ut  Galli  numera-  guis  flexuosus. 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.   52.  509 

cinne  comparat :  "  iste  hospites  domum  deducit."  Ait  se 
sedes  maximas  ciiidam  amico  '^  ad  nuptias  commodasse. 
Nuntiat  pueV*  argentum"  rcpeti  (pertimuerat  enim,  qui 's 
commodarat).  Apagete,'^  inquit,  aides  commodavi,  fomi- 
liani  dedi:  argentum  quoque  vult?  tametsi  hospites  habeo, 
tamen  utatur  licet,'^  nos  Samiis"*  delectabimur.  Quid 
ego,  quae  deinde  efficiat,'^  narrem?  ejusmodi  est  hominis 
natura,  ut,  quae  singulis  diebus  efficiat'9  gloria  atque  osten- 
tatione,  ea  vix  annuo  *°  sermone  enarrare  possira.  65.  Hu- 
jusmodi  notationes,  quae  describunt/  quid  consentaneura 
sit  uniuscujusque  naturae,  vehementer  habent  maguam  de- 
lectalionem  :  *  totam  enim  naturam  cujuspiam  ^  ponunt 
ante  oculos,  aut  gloriosi,'^  ut  nos,  exempli  causa,  coepe- 
ramus,^^  aut  invidi,  aut  timidi,"^  aut  avari,  ambitiosi,  ama- 
toris,  luxuriosi,  furis,^  quadruplatoris  :  *  denique^  cujusvis 
studium  protrahi  potest  in  medium  9  tali  notatione. 

LI  I.  Sermocinatio  "  est,  cum  alicui  personae  sermo  attri- 

"   Vasa  argentea  e  vasis Jictilibu!i.  "  Hacfgura,  &:c. 


Vid.  Nott.  Varr. — 9  A  Annioni.—W  ^,  Erf.  et  Dnisb.  rogaret.—U  Leitl.  4. 
sertulos  nou  innrbanos,  et  niox  G  conpereat  omnia  :  ^  compararet.  Erf.  servulus 
noil  inxirhaniis  satis  et  cone,  compararet.— 12  Dnisb.  et  Leiil.  4.  hasp,  suos  ded. 
— 13  lidciii  cedes  snas  7nu.v.  cuidum  atn.  suo.  Turn  G  R,  Dnisb.  Voss.  2.  Leid. 
3.  4.  cum  edd.  pr.  ad  nupt.  nccommodasse ,  et  niox  Voss.  2.  3.  Leid.  4. — 
14  ^Nuntiat  interea  puer]  Tres  Mss.  Erf.  Dnisb.  Pitb.  nuntiat  pner :  sine  tillo 
detriniento  abest  interm.'  Grfev.  '  Nunciat  puer]  Sic  edi  jiibent  Mss.  onmes 
et  edd.  pr.  Vulgo  mint,  interea  puerJ  Oud.  Interea  deest  in  A  G  R  y]/,  et 
earn  delevit  Ern.  qiieni  Srhiitz.  Wetzel,  et  Orel!,  seqnnntur.— 1.5  yp  quia. — 
16  Pith.  Apagite:  Lamb.  Sclnitz.  et  Orell.  Apagete:  Erf.  Caiicii.  et  Tur. 
Apage  sine  te :  vulg.  Apagete. — 17  Licet  non  est  in  Leid.  4.  et  Dnisb. — 18  Erf. 
et  Pitb.  eff.  parem. — 19  Duo  Mss.  Lambini  qua;  sing,  efferat.— 20  i|/  animo. — 
1  A  describuntur. — 2  Leid.  4.  caret  voce  magnam.  In  A  tnagnam  deleclionem. 
— 3  Duisb.  et  Leid.  4.  non  habent  cujuspiam. — 4  Mss.  pleriqne  Ond.  g^Zdsi  : 
Leid.  4.  gulosi.  Turn  G  aut  nos. — 5  Al.  teste  Graev.  ceperamus. — 0  Pith,  aut 
tumidi.—7  Leid.  2.  lux  furiosi,  furls.— S  A  deinde.— 9  Dnisb.  Leid.  4.  trahi 
potest ;  et  Voss.  3.  in  medio. 

NOT^E 

s  Samiis]  Samos  insula  ad  loniam  nificii  prseceptione  nt  'sermo  expo- 

in  jEgaeo  mari,  hodieque  dicitur  Sa-  naturcnm  ratione  dit;nitatis,'  id  est, 

mo;  vasis  fictilibus,  qutp  apnd  vete-  qnemadmodnni  ex  Quintiliano  Vos- 

res  in  pretio  fuere,  nobilis.  sius  exponit,  ut  ea  locntos  homines 

'  Quadruplatorisi  Consule  notas  ad  finganius,  quae  cogitasNe  eos  non  sit 

Heren.  1.  II.  §  41.  absurdnm.     In  hoc  sihemate,  qnem 

"  Sermocinatio]  Videndum  ex  Cor-  SiaXoyKrfiov  Gideci  appellant,  excellit 


570  INOERTI    AUCTORIS 

buitur,  et  is  exponitur '°  cum  ratione  dignitatis,  hoc  pacto  : 
Cum  militibus  urbs  redundaret,  et  omnes  timore  oppressi 
domi  continerentur,"  venit  iste  cum  sago/  gladio  suc- 
cinctus,  tenens  jaculum  :  '^  quinque  adolescentes  hominera 
simili  ornatu  subsequuntur.  Irrumpif  in  aedes  subito; 
deinde  magna  voce,"'^  Ubi  est  iste  beatus,  inquit,  aediura 
dominus?  quin  mihi  praesto  fit  ?  * '^  quid  tacetis  ?  Hie  alii 
omnes  stupidi  timore  "^  obmutuerunt.  Uxor  illius  '^  infe- 
licissimi  cum  maximo  '^  fletu  ad  istius  pedes  abjecit  sese.'9 
Parce,  inquit,  et  per  ea  *°  quae  tibi  dulcissima  sunt  in  vita, 
miserere  nostri:  noli  extinguere  extinctos.    Fer  mansuete' 

P   Veste  militari.  9  Cur  non  hie  mihi  prcesens  adest  7 

Cap.  mi.  10  Leid.  4.  Dnisb.  sermo  asscribitur ;  et  G  ac  Erf.  et  his  exp, 
Leid.  3.  et  is  exprimilur. — 11  V oss.  ^.  retinerentur :  ed.  Omnih.  tenerentur. — 
12  '  Tenens  jaculum]  Qiiidain  libri  vett.  habent  tenens  baculum.'  Lamb.  '  Ms. 
tenens  baculwn  :  Diiisb.  tenens  in  manu  gladium.'  Graev.  '' Tenens  jac]  Addit 
ed.  Med.  in  manu.  Leid.  4.  tenens  in  manu  gladium:  Leid.  1.  tenens  baculum.' 
Olid. — 13  ^  Quin'/ue  adol.  hominem]  Fa f.  quin(Ca»ch.  in)  adol.  homines.'  Graev. 
'  Quinque  ad(d.  kutnines  \rdbet  uniis  e  meis  Mss.'  Brut.  Quinque  non  est  in  A, 
qui  ciini  ^  habet  homines.  Dein  Leid.  4.  simili  habilu. — 13  A,  Erf.  et  omnes 
Mas.  Ond.  cum  ed.  Omnib.  Irrupit. — 14  Leid.  4.  dixit  m(i3:na  race.  In  ij/  et 
Leid.  2.  maxima.  A  best  voce  a  Leid.  3. — 15  '  Qnin  mihi  prasto  fit]  Pall,  fere 
fuit?  nisi  quod  Pal.  2.  is  qtiomodo  mihi  pr.fuit;  nnde  forsan  basret  in  Gembl. 
Tosano  et  Lii.  qui  non  mihi  praslofnit  f  Gnit.  '  Erfnrtensis  consentit  nltimis 
tribns  Mss.  a  Grutero  laiidatis.  Ai.  is  quoque  mihi  pr.  fuit:  al.  quin  mihi  pr. 
fuil.'  Graev.  '  Voss.  1.  Leid.  1.  quid?  mihipr.fit :  Leid.  3.  ed.  Omnib.  fyui  non 
mihi  pr.  fit.  T\im fuit  Mss.  omnes  cum  edd.  pr.'  Oud.  II  quinon  mihi,  Sfc.  et 
AG  R\f//uit.  \u\g.  quin  mihi  prasto  fit. — 16  l^&u\.  \.  homines  st.  tim.  Leid. 
3.  omn.  stupore.  Tnm  G  vbtimuerunt,  sed  in  niarg.  obmutuerunt. — 17  Illius 
non  est  in  G. — 18  Leid.  2.  3.  magno. — 19  A  et  Voss.  3.  subjecit  esse:  G  R  if/Pt 
Leid.  I.  adjecit  esse:  Leid.  3.  injecitsese:  Leid.  4.  Voss.  2.  projecit  sese :  ed, 
Omnib.  objecit  sese:  Dnisb.  et  Pith,  projecit  se  :  Lamb.  ed.  abjiciens  se. — 
20  '  Parce,  parce,  inquit]  Vocem  parce  iteratam  reposiii  ex  Pithoti  optimo  ro- 
dice,  quae  lepetilio  hie  est  (p(paTtKWTdTr].'  Grav.  '  FA  parce,  parce,  inquit] 
Abest  copula  a  Mss.  omn.  et  edd.  pr.  per  te  inq.  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  ed. 
Omnib.  parce  inquit,  per  te.  Hinc  malim  parce,  inquit,  parce.  Alteram  puree 
|)rimn8  recte  inseruit  Graevins.'  Oud.  Vnlg.  Parce,  inquit,  et  per  ea.  Dnisb. 
per  ea,  sine  copula.  '  Farce,  inquit,  et  per  ea]  Mss.  et  edd.  plnies  parce,  parce 
inquit,  vel  parce,  inq.,  parce,  Ifc.  alteram  Graev.  alteram  Oud.  probat.  Mdii 
neutrum,  nee  valgatnni  placet.  Ms.  Winkl.  per  te  inq.  et  per.  An  anctor 
dedit.  Per  te,  inq.,  ea,  qua',  Ifc.    id  elegantissimum  foret.'  Ern. — 1  A  man- 

NOTiE 

Cicero  cum  alibi  turn  VeiT.  nit.  §  109.     nes?  ignavus  fuerat.     At  earn  ta  ob 
'  Catenas  habebat   hospes  tnus  Ari-     virtutem  corona  aurea  donaras.     Di- 
eteus  Dexionis  tilius.    Quid  ita?  pro-      miserat  nautas,  tuab  omnibus  merce- 
diderat  classem.  Quod  ob  praiuiium  ?      dem  missionis  acceperas,'  &c. 
deseruerat  exercitum.  Quid  Cleoine- 


RHKT.   AD    C.    FIERKNN.    IV.  52.  571 

fortunam :  '^  nos  qiioque  t'liiraus  bcati :  nosce  te  esse  ho- 
minem.  At  ille  :  ^  Quin  ilium  mihi  datis,'  ac  vos  auribus 
meis  opplorare  desinitis  ?  non  abibit.*  Illi  nuntiaturinterea 
venisse  istum,  et^  clamore  maximo  mortem  minari.  Quod 
simul  ut  audivit,  Heus,  inquit,  Gorgia,  pediseque''  puero- 
rum,  absconde  '  pueros :  defende :  fac,  ut  incolumes  ad 
adolescentiam  perducas.^  Vix  haec  dixerat,^  cum  ecce  iste 
prajsto,'"  Sedes,  inquit,  audax?  non  vox  mea  "  tibi  vitam 
ademit?  exple  inimicitias  meas,  et  iracundiam  satura  tuo  '* 
sanguine.  Ille  cum  magno  spiritu/  Metuebam,  inquit,'^ 
ne  plane  victus  essem  :  "^  nunc  video  :  in  judicio  '^  mecum 
contendere  non  vis,  ubi  superari  turpissimum,"^  et  superare 
pulcherrimum  est :  interficere  me  '^  vis :  occidar  equidem,'^ 
sed  victus  non  peribo.  At  iste,''  In  extremo  vitce  tem- 
pore etiam  sententiose  loqueris  ?  ^°  neque  ei,  quem  vides 

*■  Ne  abutaris  tua  felicitate,  '  Cum  ingenti  jiducia. 


suelem 2  In  Eif.  non  est  at  ille.     Orell.  nialit  legere  at  isle. — 3  ip,  Tur.  et 

Leitl.  3.  4.  date.  Vox  meis  in  A  deest.  Pro  opplorare,  Pitli.  habet  cxplorare. 
Dein  \p,  Tin.  et  Leid.  3.  ii.'desinite. — 4  Erf.  non  abibo.—5  x|/,  Erf.  et  Leid.  3. 
ven.  factum  est,  et  cl.  Leid.  4.  et  Diiisb.  hunc  ten.  et  cum  cl.  G  ven.  hunc,  et 
cl.  A  ven.,  et  ex  cl.  —  G  A  G  v|/,  Erf.  omnes  Mss.  Oiid.  cnm  edd.  pr.  pedisse- 
qua  :  DiiisI).  pedissequo.-~7  Dmsb.  defende  pueros,  def. — 8  Pitli.  incolumes  adol. 
perducas:  A  G  v|/,  'I'nr.  Leid.  1.  3.  4.  Voss.  2.  incol.  sit  adolescentia  :  Erf.  Diiisb. 
et  Caticli.  incolumis  adolescentia  sit.  '  Ad  udolesc.  perducas^  In  diiot)ns  Gryph. 
exemplaribiis  deest  verbiini  ;  forlassis  non  male,  ut  videatnr,  teinporis  an- 
gustiis  exoluso  addere  postreninm  verbnm  non  licnisse  ;  quod  ad  significan- 
dam  ferociani  iiiimici  eiim  snbilo  opprimentis,  magnani  vim  habet.'  Brut. 
Vnlg.  ad  adolesc.  perd.—9  Erf.  dixit,  at. — 10  '  Prcrslo]  Quidam  existimat 
Prcedo  legendiim,  non  male.'  Brut.  Turn  e  Ms.  Erf.  dederiint  Schutz.  et 
Wetzel.  Etiam  sedes ;  qnaB  lectio  valde  placet  Ernestio.  Vid.  Nott.  Varr. — 
II  A  num  vox  mea:  Erf.  non  vis  mea. — 12  Abest  tuo  a  Leid.  4.  et  Dnisb.  »j» 
satam  meo  sang. — 13  Tur.  Verebar,  iiiq.  A,  Voss.  1.  Leid.  2.  ed.  Omnib.  Verba 
met.  inq.  Voss.  3.  Veramet.  inq.  Vid.  Nott.  Varr. — 14  A  non  habet  essem. — 
15  Tnr.  judicio.  Erf.  judicium,  et  Canch.  indicia  sine  piaepositione.  A  tu  in 
jud.  Dein  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  ed.  Med.  tu  mecum. — 16  <|/  non  jus  tibi  sup.  Erf. 
vbiseparari  iurp.  Duisb.  ubi  superari  est  turp.  Leid. 4.  lurp.  est  superari:  Pith. 
ubi  superari  turp. — 17  Erf.  et  Tur.  ?nc  omittunt. — 18  A  ^,  Leid.  3.  ed.  Med. 
occides  quidem:  Voss.  3.  et  Pith,  occidas  equidem:  ed.  Omnib.  occides  equidem: 
'Erf.  occide  quidem:  va\g.  occidar  equidem.  Deest  equidem  in  if  et  Duisb. — 
19  '  At  i//e]  Mss.  omnes  et  edd.  pr.  carent  pronomine.  Voss.  1.  Leid.  1.  3. 
Ait.'  Oud.  In  \p  qnoque  Ail.  A  G  R  if  non  habeiit  pronomen.  Edd.  ante 
Ern.  cum  Grjpv.-Bnrm.  et  Lall.  At  ilk:  Schutz.  Wetzel,  et  Orell. /IHst*. 
Vid.  Nott.  Varr. — 20  '  Etiam  sententiose  loqueris]  Mss.  qnatuor  carent  etiam. 
Voss.  1.2.  Leid.  1.  sentejitias  eloqueris:  quod  pra-ferendum  videtnr.'  Oud.  A 
R  sententias  eloq.  \p  sententiose  eloq.  Tur.  Lamb.  Schutz.  AVetzel.  et  Orell. 
seritentias  loq.  quod  valde  placet  Ernestio.    Vulg.  sententiose  loq.    Vid.  Nott. 


572  INCERTl    AUCTORIS 

dominari,  vis  supplicare  ?  Turn  mulier,  Iramo  quidera 
ille '  rogat  et*  supplicat:  sed  tu,'  quceso,  commovere;^  et 
tu,"  per  Deos,  inquit,  hunc  exaraplexare : ^  dominus  est ;  vicit 
hie  te,  vince  tu  nunc  animum.^  Cur  non  desinis,"^  inquit, 
uxor,  loqui,  quae  me^  digna  non  sunt?  tace,  et,  quae 
curanda  sunt,  cura :  tu  cessas  mihi  vitam,  tibi  omnem 
bene^  vivendi  spem  mea  raorte  eripere?  Iste  mulierem 
repulit  ab  se'  lamentantem:  illi,'°  nescio  quid  incipient!  di- 
cere,  quod  dignum  videlicet  illius  virtute  esset,"  gladium 
in  latere  defixit.'  Puto  in  hoc  exemplo  datos  esse  unicuique 
sermones  '^  ad  dignitatem  accomraodatos  :  '^  quod  oportet 
in  hoc  genere  observare.'*  Sunt  item  '^  sermocinationes 
consequentes  hoc  genus :  Nam  quid  putamus  illos  dicturos, 
si  hoc  judicaveritis?  nonne  hac  omnes  utentur  oratione?  '^ 
deinde  subjicere  sermonem.'^ 

Liii.   60.    Conformatio  *^  ^   est,    cum   aliqua,  quae  non 

'  Miles.  "  Marile.  '  Mi7e5. 


Varr.  Dein  pro  neque  ei,  G  habet  nee  enim. — 1  Mss.  et  edd.  ante  Em.  cum 
Graev.-Burm,  et  Lall.  iste. — 2  Copula  non  est  in  A. — 3  '  Commoveure']  Libri 
viilgati  habent  commovere,  et  nonnulli  item  Mss.'  Lamb.  '  Erf.  et  al.  commo- 
veure.' Graev.  Voss.  I.  gwiiiem  comiwofere:  G  et  Leid.  3.  co/nmoueare. — 4  In- 
quit  in  G  deest ;  et  in  G  R  if  ac  Gra-v.-Biirm.  iegitur  amplexare.  '  Amplex- 
are^  Voss.  1.  Leid.  1.  edd.  pr.  examplexare :  Voss.  3.  examylectare.''  Oiid. 
Viilg.  examplexare. — 5  Leid.  2.  vince  nunc  tu  tuum  an.  Leid.  3.  vince  an.  tuum. 
— 6  '  Cur  non  desinis]  Leid.  3.  quid  non  des.  Forte  quin.'  Oud.  '  Erf.  non 
male  quid  desinitis.'  Gra?v.  A  R  quid  non  desinis:  Schntz.  et  Wetzel,  quin  de- 
sinis, Ern.  prol)ante. — 7  Pith,  non  liabet  me. — 8  Bene  deest  in  Leid.  4.  et 
Dnisb.  Ti\m  \  \l/  dirirnet  murte:  heid.  ^.  morte  dirimere  :  Leid.  4.  et  Diiisb. 
morte  adimere. — t)  Piih.  Iste  nnd.  verbis  repetlit  abse:  Leid.  2.  Voss.  3.  Is  mnl. 
repellit  a  se.  Diiisb.  Voss.  1.  ed.  Med.  quoqne  a  se. — 10  Erf.  j//e. — 11  Vide- 
licet extilat  a  Voss.  2.  et  Lamb.  ed.  sola  habet  ilia  virtute.  G  virt.fuisset. — 
12  A  datum  esse  un.  sermones :  Erf.  dalo  esse  un.  sermonem.—li  Erf.  accommo- 
datum.  Turn  '  Id  quod  oportet]  Sic  reslitnendam  e  Mss,  Voss.  onin.  et  Leid. 
1.2.  edd.  pr.  Vul^o  deest  id.  Adi  ad  Cic.  de  Inv.  i.  17.'  Oud.  A  G  R, 
Erf.  quorjue,  cum  Schntz.  Wetzel,  et  Orell.  id  quod  op. — 14  Voss.  1.  observari : 
A  if  et  Erf.  conservare :  l^itli.  qiiatnor  Mss.  Oud.  et  ed.  Med.  conservuri ;  et  sic 
margo  Cratandri. — 1.5  Pilh.  j7«. — IC  Voss.  1.  «^fwmr;  Voss.  3.  Leid.  4.  w<un- 
iur:  et  Leid.  2.  ratione. — 17  Gsubj.  oportet  serm.  R  subj.  sermocinationem  debe- 
tis,  sed  sup.  lin. '  vel  ratiotiem.' 

NOTyE 

^  Conformatio']  Sive  prosopopoeia,  cum  severe  et  graviter  et  prisceagere 
Hac  mirifice  Tullius  utitur  in  Coelia-  malit,  an  remisse  ac  leniter  et  ur- 
n»,  praesertim  ad  exagitandas  Clodiac  bane.  Sin  illo  aiistero  more  ac  mode, 
iitiidines  ^  33.  et  seqq.  'Sed  tamen  aliquis  mihi  ab  inferis  excitandus  est 
ex  ipsa  qu<£tain  priu3,  utrum  me  se-      ex  barbatis  iilis,  non  hac  barbula  qua 


RHET.    AD   C.    HERENN.    IV.   53.  573 

adest,  persona  confingitnr,  quasi  adsit,  aut  cum  res  rauta 
aut  iuformis,'"  fit  eloqueiis  et  formata/  et  ei  oratio  ^°  attri- 
buitur  ad  dignitatem  accommodata,  aut'  actio  quasdam, 
hoc  pacto  :  Quodsi  nunc  haec  urbs  invictissima  vocem  mit- 
tat/  non  hoc  pacto  loquatur?  '  Ego  ilia  plurimis  tropaeis 
ornata,  triuraphis  ditata  certissimis,  clarissimis  locuple- 
tata  +  victoriis,  nunc  vestris  scditionibus,  o  cives,'  vexor  : 
quam  dolis^  malitiosa  Carthago/  viribus  probata ^  Numan- 
tia,  disciplinis  erudita  Corinthus  labefactare  non  potuit,  earn 
patiemini  ^  nunc  ab  homunculis  deterrimis'  proteri  atqne 
conculcari?   Item,  Quodsi  nunc  L.'°  ille  Brutus^  reviviscat. 


y  Animata. 


Cap.  Lrii.  18  A  Confirmutio, — 19  Leid.  2.  Voss.  3.  et  Lamb,  muta  et  inf. 
Turn  '  Loquens]  Sic  plane  ed.  Med.  at  Mss.  omnes  eloquens.'  Oiid.  Loquens 
qiioqiie  Mss.  Lips.  Winkl.  cum  Gijev.-Burm.  Wetzel.  Schntz.  et  Orell.  Elo- 
quens A  G  R  i|/,  Tiir.  et  vtilg.  Vid.  Noit.  Varr. — 20  '  Et  formaia  et  ei  oratio'] 
In  lino  Grypli.  exemplari  multo  melius,  et  forma  ei  et  oratio ;  quomodo  eden- 
diim  curavimus.'  Brut.  '  Forma  ei  et  oratio~\  Ita  Leid.  1.  In  aliis  et  formata 
et  ei,  vel  eique.  Leid.  3.  ratio,'  Oud.  R  tf>,  Tiiv.  Ms.  Lips,  et  Grifv.-Bnrm.  et 
forma  ei  et  oratio.  Vnlg.  et  formata,  et  ei  oratio.  Vid.  Nott.  Varr. — I  Pro 
aut,  x^i  liabet  nt. — 2  '  Mittat]  Sic  sola  ed.  Omnib.  In  Mss.  et  ed.  Med.  emit- 
tat.'  Oud.  Emittat  quoque  Tnr.  Lamb,  et  Orell.  mitlat  A  G  K  i^  et  vulg. 
— 3  G  mihi  hoc  pacto:  Leid.  2.  3.  nonneh.p.  Leid.  4.  num  h.  p.  Turn  Leid. 
3.  4.  ed.  Med.  loqueliir, — 4  G  certissimus,  clarissimus :  »{/  certissimas,  clarissimua. 
'  Clar.  potita  vict.]  Sic  habet  uiins  Grypb.  duo  alii  Mss.  ut  excusi,  clar,  locu- 
pletata  vict.'  Brut.  Tur.  clar.  ditata  vict.  Vulg.  lociipletata. — 5  Leid.  2.  «-a- 
ret  ocices. — G  Pith,  do/osis. — 7  liAmh.  s,o\\.\%  viribus  rohusta  Num. — 8  AG;/', 
omnes  Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  patimini:  Erf.  patiamini.  Vulg.  patiemini. — 
9  Leid. 2.  ab  hoinunc,  deterr.  edd.  Med.  ab  homiyiibus  deterr.    Paucae  edd.afc  ho- 

NOTIE 

istadelectatur;  sed  illahorrida,  quara  non  patruura,  non  avuni,  proavum, 

in  statuis  antiquis,  et  in    imaginibus  atavum    audieras    consules    fuisser* 

videnuis  :  qui  objurget   mulierem  et  &c. 

pro  me  loquatur,  ne  ista  mihi  forte  y  Carthago]  De  qua,  ut  et  Numan- 

succenseat.     Existat   igitur    ex  hac  tia  et  Corintlio,  supra  jam  dictum, 

ipsa  familia  aliquis;   ac  potissimum  ^  L.  Brutus]     L.    Junius    Brutus, 

CiECus  ille:  minimum  enim  dolorem  quern  Plutarclius  patricium.Halicar- 

capiet,   qui  istam  non  videbit  :   qui  nasseus  plebeium  (licit,  cum  insidias 

profecto  si  extiterit,  sic  aget  et  sic  a  Tarquinio  Superbo  sibi   metueret, 

loquetur  :  Mulier,  quid  tibi  cum  Coe-  simulata  stultitia  nomen  Stolidi  sen 

Ho?  quid  cum  homine  adolescentulo?  Bruti  non  recusavit.  Paulo  post  cum 

quid  cum  alieno  ?  cur  aut  tarn  fami-  Tarquinii  filius  Lucretiae  stuprum  ob- 

liaris  huic  fuisti,  ut  aurum  coramo-  tulisset,  Brutus  populum   ad  liberta- 

dares  ;  aut  tam  inimica,  ut  venenum  tern  vocans,  Tarquinium  regeni  ex- 

timeres?  uon  patrem  tuum  videras?  pulit,  primusque  consul  crealus  est 


574  INGKRTI    AUCTORIS 

et  hie  ante  pedes  vestros  adsit,  non  hac  "  utatur  oratione  ? 
Ego  reges  ejeci,'^  vos  tyrannos  introducitis  :  ego  libertatem 
quae  non  erat,  peperi,  vos  partara  servare  non  vultis  :  ego 
capitis  mei  periculo  patriam  liberavi,  vos  liberi  sine  pe- 
riculo  esse  non  curatis  ?  Haec  conformatio,  licet  in  plures 
res  mutas  atque  inanimas  'J  transferatur,  proficit  tamen 
plurinium  "^  in  amplificationis  partibus  et  commisera- 
tione.'^ 

67.  Significatio  ^  est,'^  quae  plus  in  suspicione  relinquit, 
quam  positum  est '7  in  oratione.  [p.  41.]  Ea  fit  per  exube- 
rationem,'^  ambiguum,  consequentiam,  abscissioneni,  simi- 
litudinem.'9     Per  exuberationem,''  cum  plus  dictum  est/° 


munc.  teterrimis. — 10  L.  in  A  G  deest. — 11  A  G,  Leid.  4.  ed.  Omnib.  n«»» 
hac:  Leid.  3.  ed.  Med.  nonne  hac:  Erf.  si  non  hac:  Pith,  ut  nonniiliae  edd. 
teste  Gravio,  non  hac.  Tnni  G,  Erf.  Pith.  Leid.  1.  Voss.  3.  et  edd.  pr.  ute- 
tur:  Leid.  4.  uteretut. — 12  G  eo  reges  ejecti. — 13  '  Mutas  atque  inanimas]  Mss. 
nos'tri  ties  retinent  inanimatas,  ut  cap.  48.  •  res  animatas  et  inanimatas,  mu- 
tas et  loquentes.' '  Gronov.  '  Mss.  et  edd.  mutas  atque  inanimatas :  sed  Lam- 
hini  et  Gnit.  edd.  mutas  atque  inanimas.'  Graev.  Inanimatas  A  G,  Voss.  1.  2. 
3.  Leid.  1.  2.4.  et  edd.  pr.  cum  Grav.-Biirm.  et  Orell.  inanimas  vulg.  Ver- 
ba atque  inanimas  absunt  ab  R  if/  et  Leid.  3. — 14  '  Transferatur,  proficit  tamen 
plurimum^  \ofiS.  2.  nt  trans/.,  sed  prof,  he'id.  4.  tamen  prof,  filne  plurimum.  A 
ceteris  et  ed.  Omnii).  abest  vox  tamen.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  mullum.'  Oiid. 
Sed  prof,  quoqiie  in  Gryph.  exemplari  iiiio.     Tamen  non  est  in  G  et  Erf. — 

15  R,   Piih.  Leid.  2.  Voss.  3.  et  commiseratinnis :  A  et  in  commiserationis. — 

16  '  Significatio  est]  Mss.  onines  et  edd.  pr.  Sign,  est  res.  Vid.  c.  54. '  Brevi- 
tas  est  res.' '  Oud.  ^p  Dignificatio,  et  A  G,  Erf.  Tur.  est  res.  Mox  pro  su- 
spicione, in  Erf.  significatione  legitur. — 17  G  pos.  sit. — 18  '  Exsuperationemi 
Sic  bis  reposuit  Greevius,  nt  probant  Mss.  onines,  si  excipias  Leid.  4.  in  qno 
et  ed.  Med.  exuberationem,'  Oiid.  Exsuperationem  etiam  AG  li  if/  et  Orell. 
exuberationem  vnlg.  Vid.  Nott.  Varr. — 19  ^Ambiguum,  ifc.]  Qiiater  liic  re- 
petitur  praepositio  per  in  Voss.  1.  Leid.  1.  in  quo  et  Voss.  2.  3.  Leid.  2.  et 
edd.  pr.  abscisionem,  uti  et  mox  Mss.  onines.'  Oud. — 20  Erf.  omittit  est. — 

NOTyE 

collega  L.  Tarqninio  CoUatino,  A.  U.  do.' 

C.  ineunte  245.  ante  Chr.  509.  Filios,  ^Significatio]  Ad  emphasim  refer- 

qui  de  recipiendis  in  nrben»  regibus  tur,  qua  pbis  ad  intelligendum  qiiara 

consilia  liabuerant,  capitali  supplicio  diritnr  relinciiiit. 

affecit.    His  versii)us  a  Virgilio  cele-  •*  Per  e.ruberationetn]    Qua?   poetis 

brains  est,  JEn.  vi.  '  Consnlis  impe-  prapcipne  familiaris   est,  nt  cnm  de 

rium   hie  primus,  saevasque  secures  Poiyphemo   Virgil,  ait,    '  Jacuitque 

Accipiet :  natosque  pater  nova  bella  per  antrum  Immensum.'    Nee  is;nota 

moventes  Ad  pnenam  pulchra  pro  li-  est   oratoribns.    '  Tu   istis   faucibus,' 

tertate  vocabit  Infelix  :    utcumque  inqnit  Tnllius  Pliilipp.  n.  '  istis  late- 

ferentea  fata  minorns,   Vincet  amor  ril)MS,  isfa  gladiatoria  totin«  corporis 

patriae,    laudumquc   immensa   cupi-  firmitate,  tanlum  vini  in  Hippis  nup- 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.  54.  575 

quam  patitur  Veritas,  augenda?  suspicionis  causa,  sic : ' 
Hie  de  tanto  patrimonio  *  tam  cito  testam,  qua  sibi  petat 
ignem/  '  non  leliquit.  Per  ambiguum,  cum  verbum  potest 
in  duas  pluresve  sententias  accipi,  sed  accipitur'^  in  earn 
partem,  quam  vult  is  qui  dixit :  ut  de  eo  si  dicas,^  qui 
multas  hasreditales  adierit,  Prospice  tu,  qui  plurimura  ^ 
cernis.'^  liv.  Ambigua  quemadraodum  vitanda  sunt,  quae 
obscurara  reddunt  orationem,  ita  haec^  consequenda  **  quae 
conficiunt  hujusraodi  siguificationem.  Ea  reperientur  fa- 
cile, si  noveriraus  et  animadverterimus^  verborum  ancipites 
aut  9  multiplices  potestates."  Per  consequentiam  signifi- 
catio  fit,'°  cum  res,  quae  sequuntur  "  aliquam  rem,  dicun- 
tur,  ex  quibus  tota  res  relinquitur  in  suspicione,  ut  si  sal- 
samentarii  filio  dicas,  Quiesce  tu,  cujus  pater  cubito  se 
emungere  solebat.'*  Per  abscissionem,'' *  si,  cum  incipimus 

*  A  vicino,  more  veterum,  "  Significationes, 


1  Erf.  sit. — 2  Idem  Ms.  •pramio. — 3  '  Testam,  qua  sibi  petat  ignem]  Duisb^ 
testam  qua  pet.  ign.  Cancli.  testum  quo  sibi  pet.  igti.  Unde  Cauchius  existi- 
inat  legendiim  testu,  quo  sibi  petat.  Sic  '  sub  aeieo  testti '  ap.  Plin.  '  sub  ca- 
lido  testn'  ap.  Catonem  de  R.  R.'  Grwv.  Deest  sibi  in  Leid.  4. — 4  'Sed  ac- 
cipitur]  Dw'ish,  sed  ace.  tayitum:  Pith.  ace.  tamen.'  Grspv.  ^  Accipitur]  Sic  in 
solo  Leid.  3.  et  ed.  Omnib.  In  Mss.  qiiinque  ace.  tamen  :  Voss.  3.  ed.  Med. 
ace,  tantum.'  Otid.  G  sed  ace.  tamen. — 5  ^p  quam  vult  ut  si  dicas :  Lamb,  quam 
vult  is  qui  dixit,  ut  si  dicas  de  eo. — 6  G  Perspice  tu,  et  Duisb.  Leid.  4.  ilium 
qui.     Voss.  3.  plurima:  ij/,  Pith.  Leid.  2.  et  ed.  Med.  multum. 

Cap.  liv.  7  Leid.  4.  et  Dnisb.  hie. — 8  <f/  nor.  aut  animadv.  Erf.  not;,  et 
animuin  adiertimus. — 9  R  <|'  et  Lamb.  anc.  et  muUipl. — 10  A  G  signif.  est :  Erf. 
signijjcationum  sine  Jit. — 11  A  G,  Erf.  Leid.  2.  Voss.  3.  et  Tiir.  sequantur:  ed. 
Med.  sequentur. — 12  '  Cubito  se  emungere  sol.]  Opfime  Caucii.  et  Erf.  cubitis 
emvngi  sol,'  Graev.  '  Vid.  Victor.  Var.  Lect.  \i\.  10.'  Burm,  Voss.  2.  subi- 
to;  et  Leid.  3.  mungere :   ed.  Med.  emingere. — 13   Tur.  abscisionem.     Vid. 

NOT^ 

tiis  exhanseras,  ut  tibi  necesse  esset  sa,  exemploTuUii  in  CoeL  §  69. '  Hie 

in  populi  Romani  conspectu  vomere  etiam  miraraiir,  si  illam  commentiti- 

postridie.'  am  pyxidem  obscoenissima  sit  fabtda 

<=  Qui  plurimum  cernis]   Cernere  am-  con>ecnta.     Nihil  est  quod  in  hujus- 

bigna  vox  et  videre  et  haereditatem  modi  mulierem  non  cadere  videatur. 

adire  significat.  Audita  et  pervuigata  et  percelebrata 

■*  HiEC  consequenda]    Ambigua   in  sermonibus  res  est;  perspicitis  ani- 

verbis    ad  facelias  plurimum  valere  mis,  judices,  jaradudum  quid  velim, 

probatexemplisTuliius  de  Orat.  I.  ]i.  vel  potius  quid  noiim  dicere;  quod 

§  253.  etianisi  est  factum,  certe  a  Coeiio  non 

'^  Per  abscissionem]  Qua   utendum  est  factum.' 
praecipue  obscoenitatis  virandae  can- 


576  INCERTI    AUCTORIS 

aliquid  '+  dicere,  praecidimus,  et  ex  eo,  quod  jam  diximus, 
satis  relinqnitur  suspicionis,  '^  sic  :  Qui  ista  fornm  et 
aetate"^  nuper  alienae  domui : '^  nolo  plura  dicere.  Per 
siniilitudinem,  cum  aliqua  re  simili  allata,'*  nihil  amplius 
dicimus,  sed  ex  '9  ea  significamus  quid  sentiamus,  hoc 
mode :  Noli,  Saturnine/  nimium  populi  frequentia  ^°  fretus 
esse  :  inulti  jacent  Gracchi.'  Haec  exornatio  plurimum 
festivitatis  habet  interdum,  et  dignitatis :  ^  sinit  enim  ^  quid- 
dam,  tacito  oratore,''^  ipsum  auditorem  suspicari. 

68.  Brevitas  est  res  ipsis  tantummodo  verbis  ^  neces- 
sariis  expedita,  hoc  modo :  ^  Leranum  ^  praeteriens  cepit : 
inde  Thasi  7  '•  praesidiura  reliquit :  post  urbem  in  Bithynia^* 
sustulit :   inde  pulsus  9  in  Hellespontum/  statim  potitur 

Nott.  Vair. — 14  G,  Pith.  Voss.  1.  Leid.  2.  ed.  Med.  incipiemus aliq.  Voss.  3. 
et  Schutz.  incepimus  aliq,  Leid.  4.  incipiamus  aliqua.  Tiim  A  G  R  et  Erf. 
pracidnmus:  Pith,  delude  prcecidamus  :  Schutz.  delude  pracidimtts.  '  Pracidi- 
mus]  Deinde  pracidamus  Voss.  I.  d.  Leid.  1.2.  ed.  Med.  Bene.  Delude  ag- 
noscit  quoqueed.  Onmib.  et  pracidamm  Leid.  3.  4.'  Oud.  Viilg.  nt  Ern. — 
15  ^suspicinni. — 16  V'lXh.quia:  \p  islafortuna  ;  et  Eif.  ex  atate. — 17  ^  super, 
et  Erf.  Lfid.  2.  Voss.  3.  ed.  Med.  al.domi. — 18  Leid.  2.  resim.  ablata:  Leid.  3. 
re  sim.  collala:  A  t|/  sim.  collata,  sine  re. — 19  Deest  prsposiiio  Voss.  1. — 
20  *  Populi  reverentia  fretus]  Sic  ex  nieis  soli  dant  Leid.  4,  et  Voss.  2.  In 
ceteris  est /rc(/«(?»j<ia.  Abest  ^wpu/i  a  Leid.  2.'  Oud.  ReverentiaTur.  Greev.- 
Biirm.  et  Schutz.  frequentia  A  G  R  <^  et  vuig.  Vid.  Nott.  Varr. — 1  ^Inulti 
jacent  Gracchi]  Leid.  \.  Stidtitia  memento  Gr.  Voss.  2.  stullitiam  dinosce  Gr. 
Leid.  4.  stultitiam  C.  Gr.  ed.  Med.  Gracchi  memento:  Omnib.  stultltiam 
nosae  Gr.  Leid.  2.  tnulti  tacent  Gr.'  Oud.  lu  A  4'  stulticicB  C.  Gracchi  me- 
mento.  Vulg.  inulti  tacent  Gracchi.  Vid.  Nott.  Varr. — 2  4*  et  etiam ;  et  G 
dignitas. — 3  Enim  non  est  in  A.—  'l  iV  ore. — 5  Lamb.  Brev.  est  cum  res:  G  res 
ipsa  tant.  A  non  habet  verbis.  Turn  Lamb,  exped.  est. — 6  Pro  hoc  modo,  in 
Voss.  3.  «c  legitur.— 7  Atasti:  RTIiapsi:  Leid.  2.  Tapsi:  Leid.  1.  Thacci: 
Voss.  2.  Thani:  Voss.  3.  Thtdius:  Leid.  3.  Tharsum:  edd.  pr.  Tharsi.  Vulg. 
Thasi.  Vid.  Nott.  Varr.— 8  '  In  Bithynia]  Vosi*.  1.  3.  Leid.  2.  edd.  pr.  Bi- 
thinniam,  Bithiniam:  Leid.  1.  in  Machidum  :  Leid.  3.  Macedum :  Leid.  4. 
Machium  :  Voss.  2.  Macidum.  Lwiet  urbis  nonien.'  Oudendorp.  A  in 
Machitifri:  G  i}/  Bithiniam.  In  Duisburgensi  urbem  Mlchlum:  Erf.  urbem 
vi  Inachium  :  Cancli.  vimimtchium.  Vulg.  ut  Ernest. — 9  A  trussus ;  '  for- 
san    pro  trusus,'  ut  ait    Oxoniensis  editor.     Lamb,  de  Aurati  conjectura, 

NOTiE 

^  Saturnine]  De  quo  diximus  in  no-  variis  dim  nominibus  iEria,  jEthria, 

tis  ad  1.  I.  ^  21.     De  Gracchis  agetur  Ogygia,  et  Chrysa  dicta  est;  nunc, 

in  lib.  de  Ciar.  Orat.  teste  Sophiano,  Tusso. 

e  Lemnum]   Lemnos,   insula   maris  '  Bithynia]  Qua;  Asiae  Minoris  re- 

^gai,  Vulcano  quondam  sacra, hodie  gio  Becsangial,  teste  Castaldo,  appel- 

Stalimene  appellatur.  latur,  a  Turcis  auteni   Osman  ill,  ut 

''  Thasi]  ThasussiveTliassus,  ejus-  scribit  Leunclavius. 

dem  maris  insula,  Thracize  proxima  :  ''  Hellespontum]    Ab   Helle    Atba- 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.   55. 


577 


Abydo.'° '  Item,  Modo  consul,  quondam  tribunus,"  deinde 
primus  erat  civitatis.  Tum,'^  proficiscitur  in  Asiam,  deinde 
exul  et  'J  hostis  est  dictus,  post  impcnitor,  postremo  consul 
factus  est.''^  Habet  paucis  comprehensa  brevitas  multa- 
rum  rerum  expeditionem/  Quare  adhibenda  sa^pe  est,  cum 
aut  res  non  egent  '^  longae  orationis,  aut  terapus  non  sinit 
commorari.''^ 

Lv.  Demonstratio "*  est,  cum  ita  res  verbis  exprimitur, 

*  Concisa  brevitas  multa  paucis  absolvit. 


ciirn  Wetzel.  Schiitz.  et  OreW.  appuhus,  probante  Ern. — 10  Leid.  2.  pot.  Aby- 
di:  Fitli.  pot.  rursus  Abydo. — 11  Pro  tribunus,  Erf.  habet  is/e.  Turn  A  if/ et 
Leid.  ,^.  is  deinde  :  G  iis  deinde:  Leid.  4.  is  denique.  Porro  Voss.  3.  primus  in 
civituie.  Vid.  Nott.  Vair. — 12  Orel!,  maiit  iegere  Item.—li  Exul  et  desunt 
in  A  R,  Leid.  3.  4.  est  addunt  Mss.  pleiique  Ond.  et  edd.  pr. — 14  Pro  pos- 
tremo, in  A  legitur  et  populorum:  G  R  et  postremo.  '  Postremo  consul  est  factus] 
Et  postr.  Voss.  d.  et  populorum  cons.  \ OSS.  2.  Leid.  1.  3.4.  Ed.  Omnib.  et 
populi  Ri.  Desunt  bene  tci  est  factus  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  In  aVus  faclus  est 
consul.'  Oud.  Tur.  quoque /«c<us  est  consiiL  Verba  est  factus  absunt  ab 
Canch.  et  Cort.  non  bene,  ut  Ern.  existimat. — 15  Pith,  eguerit:  G,  Dnisb. 
Voss.  1.  Leid.  2.  4.  ed.  Omnib.  egebit  :  Voss.  3.  eget :  )|/  egeret :  ed.  Med. 
egeat. — \ti  '  Non  sinit  co7nm.]  Ed.  Omnih.  noJi  sinet.  \ oss.  1,  immoruri.'  Oud. 
Erf.  sinet,  et  Schutz.  immorari. 

NOTiE 

mantis  Thebanorum  regis  filia,  quae  dinis,  quod  diceres,  vinolentis  le  qni- 

ibi  sunimersa  est,  nomen  liabuit.  Hel-  busdam  medicaminibus  solere  cura- 

lespontns    fretum    inter    Sestnm    et  ri  ?  qnarn  iios  caiisam  cnni  accepisse- 

Abydum.  Le  ditroit  de  Gallipoli.  mns,  (quid  enini  facere  poteramus?) 

'  Abydo]     Abydus   urbs   Phrygiae  paulLsper  stetimus  in   illo  ganearum 

Minoris  in  Asia,  in  littore  Bosphori  tuaruni   nidore  atque  funio  ;  unde  tu 

Thracii  e  regione  Sesti,  quae   est  in  nos,  cum  improbissin)e  respondendo, 

Enropa.     In  hac  utraque  nrbe  arces  tum  turpissime  eructando,  ejecisti.' 

raunitissimas  exstruxere  Tiirci,  unde  Ejusdem  sordidani  inghiviem  eodem 

tormentis     explosis     facile     navinni  schemate   exagitat  §  67.  '  Est  qnee- 

transitum     intercludant.      Dicuntur  dam,  quamquam  omnis  est  vitiosa  at- 

Dardaneilag,  les  Dardanelles.  que  turpis,  tamen  ingeniio  ac  libero 

"•  Demonslratio]  Qnam    diarviroxriv  dignior,   inxnria.     Nibil  apud   hnnc 

alii,  alii  hypotyposin,  Cicero  subjee-  lautum,  nihil  elegans,  nihil  exquisi- 

tionem  sub  aspectum  vocat.     Qualis  tum:   laudabo  inimicum  :  ne  magno- 

est   ista   in    Pison.  §  13.  '  Meminis-  pere  quidem  quicqnam,  prseter  libi- 

tine,  ccenum,  cum  ad  te  quinta  fere  dines,  siimtuosum.  Toreunia  nullum  : 

liora  cum  C.  Pisone  venissem,  nescio  maximi  calices,  et  hi,  ne  contemnere 

quo  e  giirgustio  te  prodire,  involuto  snos  videatur,  Placentini :  exstructa 

capite,   soleatum  ?    et,  cum  isto  ore  mensa,  non  conciiyliis  aut   piscibus, 

foetido  teterrimam  nobis  popinam  in-  sed  multa  carne  subrancida.     Servi 

halasses,   excusatione  te  uti  valetu-  sordidati  roinistrant,  nonnulli  etiam 

Delph.  et  Var.  Clas.                     Cicero.  2  O 


578  INCERTI    AUCTORIS 

ut  geri  negotium,  et  res  ante  oculos  esse  videatiir.'^  Id 
fieri  poterit,  si,  quiis  ante,  et  post,'^  et  in  ipsa  re  facta 
erunt,  comprehendemus,  aut  si  a  rebus  consequentibns,'^ 
ant  a  circumstantibus  non  recedenius,^°  hoc  modo  :  Quod 
simul  atque  '  Gracchus  prospexit,  fluctuare  populum,  ve- 
rentem,  ne  ipse  '^  auctoritate  senatus  commotus  a  sententia 
dcsisteret,'  jubet  advocari  concionem.*  Iste  interea  scelere 
et  malis  cogitatlonibus  redundans,  evolat  ex '  templo  Jovis, 
et  sudans,^  oculis  ardentibus,  erecto  7  capillo,  contorta  ^ 
toga,  cum  pluribus  aliis  9  ire  celerius  coepit.  Ilii  praeco " 
faciebat  audientiam: '°  hie  subsellium  quoddatn  calce  pre- 
mens,"  dextra  pedem  defringit,*"^  et  alios  hoc  idem  ju- 

"  Frangit  dextra  manu  pedem  subsellii,  ut,  armis  dejicientibus,  eo  uteretur  ad 
vim  faciendum. 


Cap.  lv.  17  Avidetur. — 18  Dnisb.  Leiii.  4.  et  ante  el  postea:  Get  ante 
et  post.  AG  K  i//,  omiies  Mss.  Ond.  et  edd.  pr.  qiioqiie  liabent  ;«>s< ;  et  sic 
vdlg.  Grapv.-Biiiin.  sola />o.s-/ea — 19  '  Aut  si  a  rebus  cunseti.]  Omnes  qiiatiior 
]Ms>.  Elf.  Piili.  Caucli.  Diiisb.  et  Cratand.  ac  aliiE  velusiiores  edd.  non  ag- 
nosciint  si.  Commode  potest  a7rb  kolvov  repeti.  Mox  Erf.  et  Duisb.  nut  cir- 
cumstantibus, sine  a,  pro  quo  male  Cratand.  ed.  et  aiiee  a  circumstantiis.' 
Graev.  '  In  nuilo  Ms.  nee  ed.  est  si.  Leld.  2.  sequentibus.''  Oud.  Si  qiioqne 
non  est  in  A  G  et  Tur.  ^  Aut  circumstantibusi  Voss.  2.  3.  Leid.  3.  ed.  Med. 
aut  a  circiimst.'  Ond.  Vnlg.  aut  a  circumst.  Pracpositio  In  A  G  deest. — 20  A 
recedimus. — I  A  omittit  «<qMe.  Tnm  CHUch.  adspexil :  Le'id.  2.  perspexil:  ed. 
Med.  conspexit,—  2  \p  vereus,  et  G  ut  ipse. — 3  Eif.  auct.  comm,  sententia  des. 
Praepositionem  ante  sententia  non  agnoscniit  Pith.  Voss.  I.  2.  3.  Leid.  2.  ed. 
Omnib.  nee  Ms.  A,  in  quo  sentenliam  iecitiir.  Dein  G  dcsideret. — 4  G  vocari 
cone,  Lfid.  4.  cone,  cocari:  Erf.  adv.  continet.  Turn  A  G  ^,  Dnisb.  Erf.  Leid. 
3.4.  et  Voss.  2.  Ipse  int. — 5  Erf.  evocat:  A,  Ltid.  1.  Voss.  2.  evncatus:  et 
omnes  Mss.  Ond.  cum  ed.  Med.  et  templo. — 6  Copula  ante  sudans  deest  in  A 
G  K  \p,  V.rf.  omn.  Mss.  Oud.  cum  ed,  Med.  et  Omnib.  Pro  sudans,  lej;itur 
stuns  in  A  >|/,  Erf.  Duisb.  Leid.  1.4.  Voss.  2.  '  Sudans~\  Laiiibin.  vocern 
sudans  tollit :  pro  eo  nos  slans  legendum  piitamns  :  qiiani  lectionem  duo 
Grypli.  exemplaria  tuentur.  Ceteri  Leonic.  Aid.  Victor.  Manutii,  endein 
ntodo  suda7is,  sed  a-qiie  male  habenf,  nt  opinor.'  Brut.— 7  G  a  recto  cap. — 
8  A  G  cum  torta. — 9  Aliis  non  est  in  G. — 10  Erf.  nud,  /ac.  Tur.  fac.  viam: 
A  fac.  viam  adibat :    Leid.  I.  Voss.  2.  viam  fac.  adibat.     In  Vos'^.  1.  a  m.  pr. 

audacium 11    A  quondam  scorgalle  prehendens.     In   Voss.  2.  prendensque.     In 

Leid.  1.  a  m.  pr.  quoddam  excors  galle  prensans,  et  supra  c  script©  s.     Supra 
Leid.  4.  hie  adiit  subsellium. — 12  ^  Dextra  pedem  de/ringit]  Sic  habent  omnes 

NOT/E 

«enes:  idem  coquiis,  idem  atriensis  :      dem  de  solio  ministrentnr  :  nbi  galli 
pistor  doiiii  milliis,  nulla  cella  :  panis      cantiim  audivit,  aviini  suuin  revixisse 
et   vinum  a   propola  atque  de  cupa  :      putat  :  niensam  tolli  jubet.' 
Grapci  stipati,  quini  in  lectulis,  sa?pe  "  Praco]  Praroni  s  a  pra>cinendo 

plures;  ipse  solus,  bibiturus  qua;  eo-      dictisunt.     Solebant  er  jussu  magis- 


RHET.    AD    C.    HKRENN.    IV.  55.  579 

bet  '5  facere.  Cum  Gracchus  Deos  incii)eret  precari,"  cur- 
sim'+  isti  impetum  Ikciunt:  ex  aliis  aliisque  partibus  con- 
volant  :  '5  atqiie  e  populo  unus,  Fuge,  inquit,  Tiberi, 
fuge : '^  non  vides  ? '^  respice,  inquam.'^  Deinde,  vaga 
multitudo,  subito  timorc  '9  perterrita,  fugere  coepit.  At 
iste  spuraans  ex  ore  scelus,^°  anhelans  ex  intimo  •  pectore 
crudelitatem,  contorquet  brachium  ;  et  dubitanti  Graccho, 
quid  esset,^  neque  tamen  locum,  iu  quo  constiterat,'  relin- 
quenti,  percutit  terapus/'^  Ille  nulla  voce  delabens,  insita 
virtute^  concidit  tacitus.     Iste   viri   fortissimi  miserando 

'^  Partem  capitis. 


libri  vnlgati,  qiios  qiiideni  viderim,  qnibiiscum  aliquot  Mss.  consentiunt : 
qnos  nunc  sequor,  quduivis  olim  ediderim  dextro  pede  dtfr.,  quomodo  in  uno 
alio  item  Ms.  repeieiam.  Pidem  anteni  suljsellii  intelligere  deheniiis.' 
Lamb.  '  Pitli.  hoc  subsellium  quuddam  frenit  pedc'  Graev.  ^  Dexlera  pedem 
defringit]  Nos,  proliata  Lamb,  conjectiira,  dexlro  pede,  aiiqr.anto  nieliore  seii- 
8U,  edidimus.'  lirut.  '  Voss.  1.  Leiil.  1.  a  m.  sec.  item  Leid.  2.  dexlro  pede, 
ac  fregit  Voss.  2.'  Oud.  In  \f/  refringit.  Vislg.  dexlra  pedem  defringit. — 
13  Erf.  et  hoc  alios  jubet  idem:  A.  et  alieros  hoc  idem  jubet.  G  omiltit /lot 
idem. — 14  A  ctirsu. — 15  '  £.r  aliis  aliisque  partibus  convolunt]  Mss.  ties  et  ex 
nliis  aliisque  part,  cuiiv.  Leid.  1.  Voss.  3.  ed.  Med.  et  ex  aliis  alii  part.  Opti- 
mo, si  deleas  copiiiam.  Leid.  2.  et  aliis  ul.  part.  Dein  commeunt  Leiil.  1.  ed. 
Med.'  Oud.  A  G  II  \p  et  ex  aliis  aliisque  part.  Erf.  ex  aliis  aliis  pari.  Tur.  et 
Lamb.  ed.  ex  aliis  atque  aliis  part.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  ex  aliis  alii  part, 
Viiljc-  ex  aliis  aliique  part.  Turn  'Convolunt, atque  e  pop.]  Noniiulli  libri  vnlgg. 
et  Mss.  habent  commeant  omnes :  atque  e  pop.  aUi  quidam  concolavt  omnes : 
^c'  Lamb.  Uuus  Gryph.  Ms.  conmeant :  A\pcomeant:  Erf.  commodant.  Viilg. 
cuncolunt. — 16  G  caret  Tiberi,  fuge.  In  Ert.  fuge,  fuge,  inquit,  Videri.  '  Fuge 
itiquit  Tiberi  fuge]  IMss.  pleriqne  et  edd.  pr.  fuge,  fuge  inq.  Tib.  kernel  fuge 
abest  a  Leid.  3.  4.  A  tribus  exsulat  Tibiri,  pro  qiii>  Gracchi  Leid.  3.'  Oud. 
— 17  G  7ionne  tides. — 18  Leid.  1.  3.  inquit  jam:  Duisb.  Leid.  4.  \  oss.  3.  i«- 
quiunt :  G  ^  inquit. — 19  4*  rumore. — 20  Voss.  1.  3.  Leid.  2.  edd.  pr.  spumam  ex 
ore  rejiciens.  Pro  scelus  in  Voss.  2.  ictus,  in  R  reiciens  sup.  lin.  Vid.  Nott. 
Varr. — 1  Unus  Ms.  Briiti  liabet  imo:  A  R  ;//,  Erf.  Tur.  omnes  Mss.  Oud.  et 
edd.  pr.  infimo. — 2  \f/  ergo  quid  esset. — 3  Voss.  3.  sleterat :  ed.  Med.  consiste- 
ret.  Pro  relinquenti,  in  G  aliquanti  legitur. — 4  Mss.  duo  Lamb.  perc.  fronlem. 
Vid.  Nott.  Varr. — 5  '  A'u//rt  voce  delibaus  insilam  virlutem]  Voss.  1.  3.  Leid.  2. 
edd.  pr.  nullum  vocem  edens  insita  virtule  :  Leid.  I.  Jiullam  vocem  detabans  insita 
virttite :  Leid.  3.  7iulla  voce  delibans  insita  virtute  :  Leid.  4.  nulla  voce  labens  in- 
sita virtule  :  Voss.  2.  nulla  voce  delabens  insilam  virlutem.  Vid.  Grivv.'  Oud. 
Tiir.  nulla  voce  delahans  insita  virlute :  Gra?v.-Burm.  et  Schutz.  nulla  voce  deli- 
bans insitani  virtutem  :  G  \\i  nullum  vocem  edens  insita  virtule :  R  iinbet  edens  in 
marg.     A  R,  Oliv.  et  Lall.  nulla  voce  delabans  insita  virtute:  \V  etzel.  et  Orell. 

laOTJE 

tratus  aliquid  populo  denuntiare,  et      tiam.' 

facere  auctionem,  et  audienliam  in  "  Deos  inciperet  f)recari]\desx,  cnm 

th-atris  indicere.  Plaiitus  in  Pcen.  oratioiiem  inciperei.  Servius  in  illiid 
*  Exsurge,  przECo,  fac  populo  audien-      Virg. /En.  ii.  '  Priefaiu.s  divos,  solio 


580  INCERTI    AUCTORIS 

sanguine  aspersus,  quasi  facinns  praeclarissimum  ^  fecisset, 
circumspectans  et  hilaris  sceleratara^  gratulantibus  manum 
porrigens,  in  ^  templum  Jovis  contulit  sese.  69.  Haec  ex- 
ornatio  plnrimura  prodest  in  amplificanda  et  commiseranda 
re/ 9  hujusmodi  enarrationibus :  statuit  enim  totam  rem,  et 
prope  ponit '°  ante  oculos. 

LVi.  Omnes  rationes  honestandae^  elocutionis"  studiose 
collegimus,'^  in  quibus,  Herenni,  si  te  diligenter'^  exercu- 
eris,  et  gravitatem,  et  dignitatem,  et  suavitatem  habere  in 
dicendo'*  poteris,  ut  oratorie  plane  loquaris;''  ne  nuda 
atque  inornata  inventio  vulgari  sermone  efFeratur.'^^  Nunc 
identidem  nosmetipsi  nobis  '7  instemus,^  res  enim  commu- 
nis agitur,'^  ut  frequenter  et  assidue  consequaraur  artis  ra- 
tionem  '9  studio  et  exercitatione  :  quod  alii  cum  molestia  *° 
tribus  de  causis  maxime  faciunt;  aut  si,  cum  quibus'  li- 
benter  exerceantur,  non  habent ;  *    aut  si  sibi  diffidunt ;  ^ 

«  In  re  exaggeranda  et  excitanda  commiseratione. 
f  OrnandcE.  ?  Nos  ipsus  excitemus. 


nulla  voce  delabens  insita  virtute.  Vid.  Nott.  Varr.— 6  G  prfEclarossimus — 
7  '  Circimispeclans,  et  hilaris  sceleratam']  Erf.  et  circ.  ei  hilare  scelera  :  Medic. 
circ.  et  kilariler  sceleratam  :  Lanilj.  ed.  circ.  el  hilare  sceleratam.'  Graev,  '  Voss. 
omnes  et  ed.  Med.  et  circ.  Malim  ponere  ante  t^  qnasi.  Dein  hilaris  est  in 
solo  Leid.  4.  hilariler  Mss.  quatuor  et  ed.  Med.  hilare  Leid.  2.  3.  ed.  Om- 
nib.  Bene,  ut  opinor.'  Oud.  Verbnni  circumspectans,  de  Oiid.  sententia, 
Schutz.  tiansposuit  ante  quasi.  i|/,  Scliutz.  et  Orell.  hilare;  sed  ;|/ oniittit 
sceleratam.  Tiir.  hilariler.  A  G  R  et  viilg.  ut  Ein.— 8  Prappositio  non  est  in 
A. — 9  A  confirmanda  re.  Dein  *■  Hujusm.  enarratiunihus]  Voss.  1.  3.  Leid.  2. 
edd.  pr.  et  in  huj.  Leid.  1.  4.  in  huj.  Vere.  Narr.  Mss.  qnatnor,  edd.  pr.' 
Out/.  G  R,  Unisb.  et  Lamb.  ed.  in  huj  mm.  enarr.  Vnlg.  hvjusm.  enarr.  Vid. 
Nott.  Varr.— 10  A  i)/.  Erf.  Caucb.  Pith,  et  Lamb.  ed.  et  proponit. 

Cap.  i.vi.  11  '  Unnestanda  eloc]  A\.  ortiandce  cloc.  Erf.  hon.  studiose  col- 
legimus  locutionii.'  Gia-v.  A  \f/  hon.  locutionis.— 12  A  colligimus.~\i  Erf. 
Tur.  quatuor  Mss.  Oud.  et  edd.  pr,  dtlif(entius.—li  Erf .  in  secundo :  AG, 
Leid.  3.  4.  in  loquendo  ;  sed  G  in  marg.  dicendo.—  \.^  j|/  et  Voss.  1.  plene.  Leid. 
1.  eloquaris.—KJ  '  Eff'eratur~\  Voss.  1.  Leid.  1.  3.4.  proferatur  cum  edd.  pr. 
Cur  mntatiim  ?'  Oud.  A  G  4>,  Dnisb.  Tur.  qiioque  proferatur:  Erf.  esse  satu- 
rum.— 17  Nobis  in  A  deest.— 18  if/  et  Erf.  agetur.—\9  '  Conseq.  artis  rationem'] 
Le\d.  ^.assequamur.  E.<].  Omn'\h.  artis  orationem:  non  male.' Om/.  Erf.  quo- 
qne  artis  orationem.  Vid.  Nott.  Varr.— 20  A  ^  que  alicui  molestiam.—\  'Aut  si 
cum  quibus  lib.]  Erf.  aut  siqui  cumlib.  quod  minime  damnandiim.  Si  non  habent 
cum  quo  libenter  exerceantur.'  Grcev.     '  Cum  quibus  lib.  exerceantur'\  Leid. 

yiOTIE 

rex  infit  ab  alto:'  '  More'  inquit  tionem  nisi  invocatis  numinibus  in- 
'  antiquo  :  nam  majores  nullam  ora-      choabant.' 


RHET.    AD    C.    HERENN.    IV.  56.  581 

aut  si  nesciunt/  quam  viam  scqui  debeant :  quae  a  nobis 
absunt  omncs  diflicultates.  Nam  et  simul  libenter  exer- 
cemur^  propter  amicitiam,  cujus  initium  cognatio ''  fecit, 
cetera  7  philosophiaj  ratio  confirraavit :  ^  et  nobis  9  non 
diffidimus,  propterea  quod  et  aliquantulum  '°  processimus, 
et  alia  melioraP  sunt,  quae  multo  intentius  * "  petimus  in 
vita,  ut,  etiamsj  '^  non  pervenerimus  in  dicendo,  quo  volu- 
raus,''  parva  pars  vitse '■'^  perfectissimae  desideretur :  et 
viam,  quam  '^  sequamur,  habemus,  propterea  quod  in  his 
libris  niliil  praeteritum  est  rhetoricas  praeceptionis.  De- 
monstratura  est  enim,'^  quomodo  res  in  omnibus  generibus 
causarum  inveniri  '7  oporteret :  dictum  est,  quo  pacto  eas 
disponere  conveniret ;  '^  traditum  est,  qua  ratione  esset  '9 

*  Majori  cupiditale. 


i.  qiiibuscum  lib.  exerceant:  Leid.  1.  3.  j/wjcxm  lib,  exerc.  Optiine.'  Oud.  In 
A  qui  cum  exerceatur,  omisso  si:  \p  si  qui  excrcealur :  Ttir,  Scliiitz.  Wetzel,  et 
Orell.  si  quicum  lib,  exerceantur  :  G  R  et  vuls;.  si  cum  quibus  lib,  exerceantur. — 
2  A  G  habeanl :  y\i  habeat. — 3  Pith,  aut  sibi  diff,  Voss.  2.  aut  si  id  diff.  Erf. 
Leid.  1.  3.  aut  si  id  diffisus  sit:  A  yp  aut  si  id  diffisus  sibi  sit :  Leid.  4.  aut  si 
sibi  diffusus  sit.  Deesl  si6j  a  Voss.  3. — 4  Leid.  2.  si  nesciant :  G  7iesciunt,  et 
Elf.  nesciat,  omisso  si:  A  if/,  Leid.  1.  3.  Voss.  2.  nescius,  sine  si:  Leid.  4.  sit 
nescius.  Mox  Leid.  1.  3.  4.  et  Voss.  2.  debeat. — 5  Leid.  1.  exercemus :  G, 
Leid.  3.  4.  exercebimus :  A  ip  exercebimur :  Erf.  exerceamur. — 6  A  tf/,  EiT. 
Leid.  1.  3.  Voss.  3.  cn^initio:  Erf.  Voss.  1.  2.  3.  Leid.  2.  edd.  \}V.  facit. — 
7  '  Cetera  genuinom  non  videtur.  Sensns  postulat  curstnn,  ant  pro^ressum.' 
Scbiitz. — 8  '  Conjirinavit]  Sic  Leid.  3.  In  reliquis  et  edd.  pr.  cotifirtnnbit.' 
Ond.  Confinnuvit  quoque  A  G  4*  et  Diiisb.  confirmabat  F^rf.  cnnsummabit 
Pith. — y  Voss.  1.3.  Leiil.2.ed.  ^ied.  ct  de  nobis:  V\v\\,  et  dein  nobis. — 10  A, 
Pith.  Leid.  2.  3.  et  edd.  pr.  quod  aliquant.  Voss.  3.  quod  et  ad  aliq.  Voss.  1. 
Leid.  1.  quod  et  aliquantum. — 11  \f/,  Voss.  1.  Leid.  I.  3.  attentius:  Erf.  certius. 
— 12  A  et  Erf.  ut  etsi :  Voss.  2.  nt  et  si :  Leid.  3.  id  si:  G  etsi:  Leid.  1.  4.  et  si. 
Twni  A  pervenimus  :  G  perveniremus. — 13  A  quod,  et  G  voleinm. — 14  Erf.  par- 
ra  pars  tamen  vilce. — 15  G  per  quam.— IG  Griit.  censet  verba  Demonslratum 
est,  Si'c,  nsqiie  ad  fiiieni,  esse  spuria.  Schiitz.  et  Orell.  ea  iincis  inclusit. — 
17  t|/,  tres  Mss.  Ond.  et  ed.  Med.  itivenire,  Dein  Ern.  e  conj.  oporteret,  et 
eum  Wetzel,  seqiiitnr:  omnes  ali;«  edd.  et  Mss.  oporteat. — 18  Hie  ((unqne 
conveniret  e  conj.  dedit  Ern.  qnem  Wetzel,  sequitnr.  Erf.  Leid.  1.  3.  conve- 
nit:  omues  alii  Mss.  et  edd.  conveniat. — 19  Duisb.  Schutz.  et  Orell.  oniittiint 

NOTiE 

P  Et  alia  meliora']  Sensus  est :  Vi-  inns,  et  asseqni  speramns  :  adeo  ut, 
ribns  nostris  non  diffidinins  :  tuni  quia  etianisi  primas  in  dicendi  facnltate 
jam  aliqneni  in  eloqiientia  progres-  non  tenueriinns,  exigiinni  quid  no- 
sum  fecimns;  tnni  quia  aliie  sunt  res  bis  ad  beate  vivenduin  deesse  videa- 
ipsa  eloqnentia  priestantiores,  quas,  tur. 
dum  vivimus,  niajore  studio  postula- 


582  RHET.    AD    C.    HERENN.   IV.    56. 

pronuntiandura  ;  praeceptum  est,  qua  via  meminisse  posse- 
mus;^^  demonstifitum  est,'  quibus  modis  perfecta  elocutio 
compararetur.*  Quae  si  exsequimur,'  acute  et  cito  repe-- 
riemus,  distincte  et  ordinate  "^  disponemus,  graviter  et  ve- 
nuste  pronuntiabiinus,  firme  et  perpetuo  ^  meininerimus, 
ornate  et  suaviter  eloquemur.^  Ergo  amplius  in  arte  rhe- 
torica  nihil  est.^  Hasc  omnia  adipiscemur,  si  rationes 
praeceptionis  ^  diligentia  consequemur  exercitationis.' 


esset.  '  Esset  pron.'\  Verbum  deest  bene  Leid,  4.'  Oud. — 20  '  Qua  ria  mem. 
pusscmus]  Leid.  4.  (/uoMof/o.  Voss,  2.  Leid.  3.  4.  ed.  Med. /)ossi»2?/s.  Id  prae- 
fero.'  Oud.  Pro  qua  via,  A  babet  qtia  re,  et  G  quo,  '  forsan  pro  quo  modo,'  iit 
ait  editor  Oxonietisisi.  Dein  G  ^,  Duisb.  Scliutz.  et  Orel),  habent  possimus. 
Yu\f^,  possemus. —  I  '  Demonstratum  est]  Ed.  Med.  Offensum  eat,  pro  oslensum.' 
Oud. — 2  A  loculin ;  et  A  G  R  \p,  Duisb.  Tiir.  cum  Lamb.  Scbiitz.  et  Orell. 
comparctur.  '  Cumpnraretur]  Sic  Leid.  1.  3.  In  ceteris  et  edd.  pr.  comparetur. 
Rectius,  ut  opinor.'  Oud.  Viilg.  compnraretur. — 3  '  Exseqitimur]  Est  a  Pal. 
4.  Geml)!.  et  Brail.  Vulgo  sequamur.'  Griit.  '  Al.  seqiiamur :  Grut.  edd.  ex- 
eq  iimur :  Dnisb.  sequemur.  Retineo  viiijratam,  ani!ueiiiil)us  ineis  libris,  nisi 
qtiod  ex  Erf.  rescripsprim  sequimur.'  Grvt'v.  '  Seijuamurl  Sic  lego  rum  Voss. 
1.  2.  L>'id.  I.  3.  Sfquemur  Leid.  4.  edd.  pr.  sequimur  Voss.  2.  3.  el  vuigo.  Al. 
e.r.^'j.'  Oud.  A  sequtmur :  G  R  i|/  et  Tur.  sequamur,  Vidg.  exsequimur. — 
4  •  Distincte  et  ordine']  Al.  et  dist.  et  ordinate:  edd.  dist,  et  ordinate.  Malim 
cnm  Erf.  dist.  et  ordine.  Sane  melioris  aetatis  apud  scriplores  ordinate  nan 
lepras.'  Grav.  '  Dist.  et  ordinate]  Le'ni.  'i.  dcbite  et  ornate.  In  Leid.  1.  3.  ed. 
Med.  dist.  et  ornate  cum  nianu  pr.  Voss.  1.  suprascriptorii.  Seqnor  Grapviuni 
ordine  legentem.'  Oud.  G  et  ed.  1474.  dist.  el  ornate.  Vulg.  dist.  et  ordinate. 
— .5  Erf.  et  quattior  Mss.  Oud.  perpettie. — 6  '  Ornate  et  suaviter']  Leid.  2.  or- 
dinate et  suav.  Scilicet  transponenda  sunt  queedaui  boc  modo  :  distincte  et  or- 
dine disp.,  ornate  et  suav.  eloq.,  firme  et  perp.  mem.,  gruv.  et  ven.  pronuntiahinius. 
Male  vulgo  pronuutiationi  prior  datur  locus.  At  consnleipsum  auctorem  1.  i. 
c.  2.  Cic.  de  Inv.  I.  7.'  Oud. — 7  A\.  Icste  Gr7e\'\o,  ergo  in  arte  rhet.  niliil  est 
amplius. — 8  Erf.  conceptionis. — 9  '  Consequemur  et  exercitafione]  Non  absnrde 
Pal.  4.  6,  Gemb.  Tos.  Brnil.  consequamur  exercitationis.'  Grut.  '  Al.  Mss.  et 
edd.  consequemur  et  exercitatione.  Sed  nihil  certiiis  est  scriplura,  quam  ex 
veteiibiis  libris  produxit  Gruterus,  eam  (juoque  asserit  omnium  optimus  Erf. 
ac  Pitboei  codex.'  Grav.  '  Conseq.  exercitationis]  Sic  Voss.  2.  Leid.  1.  3. 
cum  ed.  Omnib.  In  ceteris  et  exercitatione.  In  Leid.  1.  4.  Voss.  3.  ed.  Med. 
consequamur.  In  fine  Voss.  2.  adscriptum  M.  tvllii  ciceronis  liber  sextvs 
EXPLICIT.  Leid.  4.  Ad  Gajum  Herennium  Marci  Tullii  Ciceronis  Rhetoricorum 
lihri  expliciuut  feliciter,'  Oud.  In  G  R  consequamur.  A  G  i^,  !Ms.  Lips,  et 
Tur.  cum  edd.  1474.  1475.  Venet.  148.5.  Med.  Junt.  Graev.-B'irm.  Scbutz. 
Wetzel,  et  Orell.  exerciialionis.  Al.  edd.  et  exercitatione.  In  fine  addiderat 
maoMs  PillKi-i :  v.c.  CL.  pvt.  (boc  est  veins  codex  Claudii  Puteani)  M.  tvllii 

CICERONIS  AU  HEKENNIVM  LIBER  VI.   EXPLICIT. 


M.   TULLII    CICERONIS 
R  H  E  T  O  R  I  C  O  R  U  M  •  ^ 

SEU 

DE    INVENTIONE    RHETORICA 

LIBRl    DUO, 
QUI  RELIQUI  SUNT  EX  QUATUOR.'' 


LIBER    I. 


ARGUMENTUM. 


Disserit  Tiillins  prinio  de  eloqiientiap  insigni  in  onini  vita  ac  repnblica  utili- 
tate  et  abusu,  qiiomodo  iiiventa  sensirii  ac  paiilaliiti,  exciiita  et  perfecta 
$it,  accedente  arte  scilicet  ac  rationc,  qua?  earn  ceitis  legiilis  ac  legibiis 
astringeiet.  Addit  deiiide,  de  eloqnentia;  officio  et  fine,  materia,  et  par- 
tibiis  ;  qiiartin)  qninqne  facit  ;  inventionem,  dispositiouem,  elocutionem, 
inenioriam,  pronuntiationem.  De  inventione  ergo,  qu»  prima  pars  est, 
fuse  siiscipit  dicere,  et  qnalis  esse  in  omni  causanim  constitutione  turn 
conjeclnrali,  turn  detinitiva,  tun)  general!  debeat.  Tandem  exordiorum, 
narrationum,  parlitioniini,  confirniationnm,  refiitationuni,  condiisionnm, 
praecepta  ac  regulas  ponit,  earnniqiie  cum  virtules,  turn  vitia,  et  nsiini  de- 
nionstrat. 

I.  1.  [p.  42  ]  O/EPE  et  multum  hoc  mecum  cogitavi,  ^ 
bonine  an  mali  plus  attulerit  hominibus  et  civitatibus  copia 


Cap.  I.  1  '  Rhetoricorum]  Male  hos  libros  inscribi  de  Inventione,  ex 
Fabio  et  Frisciano  docet  Gerbard.  Vossius  ;  additqne  vultjatam  inscriptio- 
nein  non  esse  aTullio,  clare  argnere,  quod  iion  de  sola  Inventione  in  iis  ege- 
rit.     In  Ms.   Coloniensi  Basilicas  Maxiinae  antiqnissinio  ante  Prolegomena 

*  Rhetoricorum^  Hac  inscriptione  tos  TuUins  adolescens,  nt  ipse  te>sta- 
passini  citantur  a  Quintiliano  et  Pris-  tiir  de  Orat.  1.  i.  §  2.  edidit.  Tantns 
ciano  bi  libri,  quos  rudes  et  inipoli  ■      est,  nt  niemini  me  jam  observare,  in 


584  M.    T.    CICERONIS 

dicendi,  ac  summum^  eloquentiae  studium  :  nam  cum  et* 
nostras  reipublicas  detriraenta*^  considero,  et  maxiraarum 
civitatuni'^  veteres  animo  calamitates  colligo/  non  minimam 


M.  Fabii  Victorini  liaec  inscriptio  legebatur  ;  Q.  fabii  lavrenti  expatto- 
NVM  IN  RHETOC.  LIBER  PRiMVS.  Eaoidem  inscriplionem  in  cod.  Pal.  se 
reperisse  tescatiir  P.  Pithceus  :  '  Qnas  in  hos  libros  Victorini  nomine  Com- 
mentari.1  ciicunifernntnr,  Q.  Fabio  Laurenti  tribiuintur  in  vet.  cod.  Bi- 
blloth.  Palatinee  his  verbis:  Q.  fabii  lavrenti  expltionvm  in  rhetorica 
LIBER  I.  EXPLICIT.  iNciPiT  LIBER  SECVNDVS.'  Dcest  enim  titiilus  libri 
primi,  folio  tamen,  qnod  prapcedit  Conimenta,  ita  scriptum  est.'  Burnt. 
'  Rhetoricortjm]  Sic,  vel  Rhetoric6n,  ipse  Cicero  lies  nominasse  libros  vi- 
detur,  solunique  verum  esse  titulum  opinor,  coufirniatnm  a  vetiistissiniis 
menibranis  Vossianis,  M.  tvllii  ciceronis  rhetoricorvm  liber  prior, 
ac  dein  lib.  ii.  incipit.  et  in  fine,  M.  tvllii  ciceronis  rhetoricorvm 
LIB.  I.  explicit.  Adde  Leid.  4.  clansulam  p.  612.  In  aliis  prima  rheto- 
rica. Vel  prologvs  in  arte  rhetorica.  Vel  rhetoricae  lib.  pr.  sec. 
Consiile  M.  Victorinnm  in  Expositione  Rlielorkon  Ciceronis  p.  80.  ed.  Pith.' 
Oud.  Vuig.  31.  Tullii  Ciceronis  de  Inventione  Rhetorica.  Vid.  Nott.  Varr. — 
2  Erf.  mult,  hoc  cog:  mecum :  Cauch.  mult,  hoc  cog.  sine  mecu7ti.—3  '  Ac  sum- 
7num]  Pessime  in  ed.  Verburgii  leges  ad  summ.'  Oud. — 4  Al.  Nam  et  cum, 

NOTiE 

hisce  de  Inventione  commentariis  et  ter  perpetnam  in  popnlari  ratione  le- 

libris  ad   Herennium,  turn    praecep-  vitatem  morte   vohintaria   carnificis 

tioniim   et  exemploruni,  tnm    rerura  partes  in  se  occupavit.     Cic.  in  Brn- 

prope  omnium  consensus,  ut  scripto-  to  §  103.    Q.  Rubrius  Varro  a  senatu 

rem  utrumque  Ciceronem  et  Coriiifi-  hoslis  judicatns  est.  Ibid.  §  168.    Sa- 

cium   non  casu   in  eadem  incurrisse  turninus  item,  de  quo  diximus  in  iio- 

vestigia,    sed    praeeuntem    alterum,  tis  ad  Keren.  1.  i.  §  21.  seditiosorum 

Hermagoram   scilicet,   dedita   opera  post  Gracchos  eloquentissiraus,  teste 

secutos  esse,  non  temere  possit  affir-  Cicerone,  visus  est. 

mari.    Si  quid  porro  nostris  hie  notis  ^  Maximarum  civitattim,  ifc]  Ex  iis 

deesse  videbitur,  ex  iis  quas  praemi-  qui  inter   Graecos   singular!    dicendi 

simus,  facile  qnivis  supplebit.     Bre-  facultate  piaestiterunt.  plurimi  tris- 

vitatis  ubiqiie  studiosi  lectornm  fas-  tissimis    patriam    affecere    cladibus. 

tidiis,  quantum  in  nobis  est,  occur-  Themistocles  Atheniensis  ad  Xerxem 

rere  decrevimus.  Persarum  regem  ingenti  patria;  dam- 

>»  Qui  reliqui  sunt  ex  quatuor']  Duos  no    transfugit.      Peiicles,    dictus    a 

saltern  de  Inventione  Ciceronis  libros  nonnullis  Olympius,  quod  in  concione 

periisse  colligimus  ex  ultiniis  lib.  ii.  vox    ejus    fulminis   vim    exprimeret, 

verbis:  '  Quare  quoniam  et  una  pars  septem   millibus   talentum  expensis, 

ad  exitum  hunc  a  Miperiore  libro  per-  ne  rationes  reddere  cogeretur,  omnia 

ducta  est,  et  hie  liber  non  parum  con-  permiscnit,  el  luctuosissimo  bello  Pe- 

tinet  literarum,  quae  restant,  in  reli-  loponnesiaco  initiiim  dedit,  ciijus  aii- 

qiiis  dicemus.'  no  secundo  pestilentia  mortuus  est, 

f^ NostrcB  reipuhliccc  detrimenld]LaM-  annis  ante   Clir.  434.    Plutarch.     Si 

de  dicendi  celebres  Titus  Gracchus  quis  tamen  eloquentia  male  ntalur, 

propter    tiirbiilentissimum    tribuna-  non  contiiiuo  damnanda  est,  inquit 

turn  interfectus  est ;  C.  Carbo  prop-  Aristot.  Rhet.  1. 1.  cum  id  eloquentia 


DE    INVENT.    I.   1.  585 

video  per  disertissimos  homines  invectam  partem  ^  incom- 
modorum  :  cum  autcra  res  ab  nostra  memoria,  propter 
vetustatem,  remotas,  ex  literarum  raonumentis"  repetere 
instituo;  raultas^  urbes  constitutas,  plurima  bella  restincta, 
firmissiraas  ^  societates,  sanctissiraas  araicitias  intelligo 
cum  animi  9  ratione,  turn  facilius  eloquentia  comparatas. 
Ac  rae  quidem  diu  cogitantem,  ratio  ipsa  in  banc  potissi- 
mum  sententiam  ducit,"^  ut  existimem,  sapientiam  sine  elo- 
quentia parum  prodesse  civitatibus,  eloquentiam  vero  sine 
sapientia  nimium  obesse  plerumque,  prodesse  nunquam." 
Quare  si  quis,  omissis  '"^  rectissimis  atque  honestissimis 
studiis  rationis  et  officii,  consumit  omnem  operam  in  exer- 
citatione  dicendi,  is  '^  inutilis  sibi,  perniciosus  '+  patriae 
civis  alitur;  qui  vero  ita  sese  armat  eloquentia,  ut  non '^ 
oppugnare  comraoda  patrias,  sed  pro  his  propugnare  '^  pos- 
sit,  is  mihi  vir  et  suis,  et  publicis  rationibus  utilissimus, 
atque  amicissimus  '^  civis  fore  videtur. 

2.  Ac  si  volumus  hujus  rei,   quae  vocatur  eloquentia, 

•  Ex  annalibus  et  historiis. 


teste  Greevio. — 5  Al.  coU.  cal.  eodem  teste. — 6  B  L  M  W  xf/,  et  edd.  vett. 
pleiaqiie  cum  Oliv.  et  Lall.  inv.  esse  partem;  6  k,  a  1.  2.  Tin.  Gnit.  Graev.- 
Burin.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orel),  oniittuut  esse. — 7  Diiisb.  et  Sch.  warn  inultas. 
— 8  '  Finnissimas]  Sic  Mss.  onines  et  ed.  Oinnil).  cum  Victoriiio.'  Oud. 
Edd.  veU.  furlissimas. — 9  B  L  M  W  0  4/,  w  1.  2.  Dnisb.  on)nes  Mss.  Oiid. 
cum  Jiint.  Oliv.  Lall.  et  Sciiutz.  turn  animi:  al.  edd.  et  Mss.  cumuninii.  Vox 
animi  siispicabatur  Einestio,  et  Wetzel,  earn  uncis  includit.  Deiii  edd.  vett. 
iumetiamfac. — 10  \p,  u  1.  2.  Leid.  3.  et  Voss.  duo  duxit  :  Leid.  1.  induxit. — 
11  Erf.  prod,  tero  nunq. — 12  Sch.  amissis:  \j/  ohmissis. — 13  co  2.  his. — 14  W 
perniciosusque  :  Voss.  2.  et  pernic. — 15  Schntz.  e  conj.  non  ut. — 16  Edd.  quae- 
dam  vett.  verutn  propugnare :  B  M  W  6  k,  u  2.  Tiir.  et  vulg.  sed  pro  his  pug- 
nare :  L^*,  <»  1-  Erf.  Duisb.  Sch.  Voss.  1.  Leid.  3.  ed.  Maniit.  et  nonnulije 
aliae,  cum  Schiiiz.  Wetzel,  et  Orel!,  sed  pro  his  propugnare,  probante  Oiid. — 
17  CO  1.  omittit  atque  amicissimus. — 18  W  6,  co  1.  sive  studii,  sive  artis  initium: 
Sell.  Leid.  1.  3.  siveartis  initium  sive  studii:  Tiir.  Victorin.  Juut.  Crat.  Lamli. 
Schntz.  et  Orell.  sii-e  artis,  sive  studii:  B  L  M  k  <//,  «  2.  et  vulg.  sire  studii 
sive  artis. — 19  a>  I.  2.  Erf.  Caiich.  Sch.  Leid.  3.  Voss.  2.  ab  nat. — 20  Lamb,  et 
Ern.  e  coiij.dederunta6  opt.  et  sic  Wetzel.  Alix  edd.  et  Mss.  non  habent  prae- 
positionem. 

NOTiE 
commune  sit  cum  bonis  omnibus  prse-  quibus  si  quis  recte  utatur,  pluriinum 
ter  virtiitem  ;  et  cum  iis  priEcipue  prodesse  ;  sin  male,  non  mediocriter 
quae  maximas  utilitatesaffeire  solent,  obesse  potest.  In  arte  non  est  vi- 
ut  cum  robore  corporis,  cum  sanitate,  tium,  sed  in  eo  qui  abutitur.  Consulc 
cum  divitiis,  cum  arte  imperatoria:     Fabium  ii.  IG. 


586  M.    T.    CICERONJS 

sive  studii,  sive  artis,'^  sive  exercitationis  cujusdam,  sive 
facultatis  a  natura  '9  profectae  considerare  principium ;  re- 
periemus  id  ex  honestlssiiiiis  causis  natum,  atque  ab  opti- 
mis  ^°  rationibus  profectnm.  ii.  Nam  fuit  quoddam  tenipus, 
cum  in  agds  homines  passim  bestiarum  modo '  '^  vagaban- 
tur,  et  sibi  victu  fero  ^  vitam  propagabant ;  nee  ratione 
animi  quicquam/  sed  pleraque  viribus  corporis  adminis- 
trabant:  nondum  divinas  religionis,  non  humani  officii  ratio 
colebatur:  nemo  nuptias  viderat  legitimas :  +  non*  certos 
quisquam  aspexerat^  liberos  :  non,  jus  aequabile  quid  uti- 
litatis  haberet,  acceperat.  Ita,7  propter  errorem  atque 
inscientiam,^  casca  ac  temeraria  dominatrix  animi  cupi- 
ditas,  ad  se  explendam  viribus  corporis  abutebatur,  perni- 
ciosissimis  9  satellitibus.  Quo  tempore  quidam,  magnus 
videlicet  vir  ^  et  sapiens,'°  cognovit,  quas  materia  esset,  ^' 
et  quanta  ad  maximas  res  opportunitas  in  animis  homi- 


Cap.  II.  I  B  LW  e  K^f/,oi\.  2.  Erf.  Duisb.  Cancli.  et  onnies  Ms^.  Ond. 
Ctiin  edd.  Rob.  et  Car.  Stepli.  Victor.  Hervas.  Miiiiit.  et  iionniillis  aliis  vetr. 
ac  eliaiii  Oliv.  Graev.-Bnrm.  Scliiitz.  et  Orell.  more:  M  vel  more  supra  liii. 
Tiir.  Pall.  2.  3.  Grev.  Lamb.  Gnit.  Lall.  et  Welzcl.  modo.— 2  Duo  Mss. 
Gryphii  vero :  novem  Oxonn.  iMss.  cum  Jniit.  Lamb.  Grut.  Oliv.  Grzev.. 
Biirm.  et  Lall.  ferino:  Gii.  a  m.  pr. Sch.  Caiicb.  Cass.  Tur.  et  Victoriniis,  ac 
etiam  Scbiitz.  Wetzel,  et  Orell.  fero. — 3  0  quemqunm. — 4  Erf.  nupt.  Ug. 
vAd.  Jiiiit.  Crat.  Lamb.  Scliiiiz.  et  Orell.  leg.  vid.  nupt.  Vulg.  nupt.  rid.  leg. 
et  sic  Oxonn.  ALss. — 5  L  nee. — 6  Edd.  iiuilta>,  teste.  Grapvio,  quispiam: 
Caucb.  quisque.  Turn  septeni  Oxonn.  Mss.  Vcss.  1.  Leid.  1.  Tur.  Aid.  Junt. 
Crat.  Lamb.  Oliv.  Grut.  et  Lall.  inspexerat :  Yof^^.  2.  aspexil :  L  k,  Dsisb. 
Erf.  Caucb.  Jiin.  et  multa?  ed'l.  (teste  Grapvio,)  cum  Gra^v. -Burin.  Sciiutz. 
Wetzel,  et  Orell.  aspexerat. — 7  Leid.  3.  Itaque. — 8  '  Atque  insciliam'\  In  f|iia- 
tiior  Mss.  libris,  eodem  consensu,  dtque  inscientimn,  scriptiim  invenitiir,  quo- 
modo  Lamb,  edidif.  Leonic.  Wd.  Victor.  Manut.  Lugduni  et  Lutetiae  im- 
press! inscitiam  liabent.  Ubicnmqiie  vero  in  inipressis  inscitia,  in  Mss. 
inscientia  legitiir.'  Brut.  Septem  Oxonn.  Mss.  \  oss.  2.  et  mnltep  edd.  ac 
etiam  Omiiib.  Junt.  Crat.  et  l)\\v.  atque  insdtiam:  Voss.  1.  et  inscienfiiim : 
w  1.  2.  ]*all.  2.  3.  Grev.  Fabr.  Erf.  Duisb.  Tur.  Lamb.  Grut.  Greev.-Burm. 
Lall.  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell.  atqne  inscientiutn. — 9  Jun.  perniciosis. — 10  Pal. 

NOT;E 

'  Bestiarum  modo]  Quod    Evander  norant,  ant  parcere  parto  :  Sed  rami 

apud    Virgil.  ;En.  viii.  sic   exponit:  atqne  asper  victn  venatus  alebat.' 

'  Ha-c  ncniora  indigenap  Fauni  Nym-  f  Magnus  videlicet  vir]  Hanc  Tullii 

plia-que    tenebant,    Gensque    viruni  scntentiam    Quintil.    in.   2.   minime 

trnncis   et   duro   robore  nata  :  Quis  probat  :  '  cum  sint,'  inqiiif,    '  adhne 

neque    mos  neque  ciiltus  erat ;  nee  quapdam  vagse  et  sine  urbibus  ac  sine 

jungere  taiiros,  Ant  componere  opes  legibus  gentes,  et  tamen  qui  sunt  in 


DE    INVENT.    I.   2.  587 

nura/'*  si  quis  cam  possot  elicere,  ct  praeciplendo  "  melio- 
rem  reddcre  :  qui  disperses  homines  in  agris,'>  et  in  tectis 
sylvestribus  abditos,  ratione  quadam  compulit  unum  in 
locum  et  congrcgavit,  et  eos  in  unamquamque  rem  ^^  indu- 
cens  utilem  atque  honestam,  primo  propter  insolcntiam 
reclamantes,  deinde  propter  rationem  atque  orationem  "* 
studiosius  audientes,  ex  feris  et  iramanibiis,  mites  reddidit 
et  mansuetos.  3.  Ac  mihi  quidem  videtur  hoc  nee  tacita,'^ 
nee  inops  dicendi  sapientia  perficere  potuisse,  ut  homines 
a  consuetudine  subito  converteret,'^  et  ad  diversas  vitae  rati- 
ones  '7  traduceret.  Age  vero,  urbibus  constitutis,  ut  fidem 
colere  et  justitiam  retinere'^  discerent,  et  aliis  parere  sua  vo- 
luntate  consuescerent,'^  ac  non  modo  labores  excipiendos 
communis  commodi  causa,  sed  etiam  vitam  amittendara  ^° 
existimarent :  qui  tandem  fieri  potuit,  nisi  homines  ea,  quae 
ratione  inveriissent,  eloquentia  persuadere  potuisscnt  ?  * 
Profecto  nemo,  nisi  gravi  ac  suavi  commotus  oratione, 
cum  viribus  plurimum  posset,  ad  jus  voluisset  sine  vi 
descendere:^  ut  inter  quos  posset  excellere,  cum  iis  ^  se 

^  QueB  esset  in  animis  hominum  materia,  ex  qua  egregium  aliquid  fieri  jwsset. 

'  Praceptis, 

''  Propter  sententiarum  graiitatem  et  ornamenta  vcrborum. 


2.  magnus  vir  sapiens.  Copula  qiioque  in  B  deest. — 11  Sclmtz.  e  conj,  dele- 
vil  esset:  Orell.  e  Tiir.  materies,  sine  esset.  In  B  L  M  materia  inesset. — 
12  Octo  Oxonn.  Mss.  et  ties  Mss.  Ond.  cum  Tnr.  ed.  Oiiinil).  f)liv.  et  Lall. 
animis  inesset  horn,  w  2.  Glut,  et  Giaev.-Bnrni.  in  animis  esset  horn.  Dnisb. 
Victorin.  Lanil).  et  Orell.  in  animis  inesset  hum.  Sclmtz.  inesset  in  animis  horn. 
Viilg.  in  animis  esset  horn.  Ern.  e  suspic.  delevit  esset,  ct  eiini  Wetzel,  seqni- 
tnr. — 13  to  1.  Vo.xs.  1.  2.  Leid.  1.2.  3.  inagros. — 14  wl.et  tinumin  locum  cnng,  et 
CO  2.  Voss.  1.  linns  3Is-  Bruti  ac  duo  I\Iss.  Grypliii  unam  in  quamque  rem. — 15  Sell. 
Leid.  1.  hoc  ne  tacita  vid.  Erf.  Canch.  Jun.  Graev.-Bnrni.  et  Orell.  hoc  nee  lac. 
vid.  ed.  Omnib.  vid.  hoc  non  tac.  neque :  Oxonn.  Mss.  et  viilg.  vid.  hoc  nee  tac. — 
16  Ern.  suspic.  aterteret. — 17  co  1.  2.  Sell.  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  3.  et  ed.  Om- 
nib. div.  rationcs  vita.  Leid.  1.  a  m.  pr.  et  Caiicli.  carent  voce  vilce.  In  edd. 
vett.  teste  Gra^vio,  adversas  rationes,  sine  vitce. — 18  Voss.  1.  just.  ret.  oniissa 
copula:  Leid.  1.  %it  just.  ret.  Jun.  et  just,  tenere. — 19  In  L  desiint  verba 
et  aliis  ...  consuescerent.— 20  u  1.  admitlendam. — 1  Siiprascr.  in  Sch.  Aomini- 
bus  .  .  .  potuisset. — 2  ij/  descendere:  sine  vi. — 3  Erf.  potuisset  e.xc.  et  «  2.  i|/, 

iiOTJE 

lis  nati,  et  legationibns  fnngantur,  et  niqae  alium  alio  melius  loqui  ere- 
accusent  aliqua  ac  defendant,  et  de-     dant.' 


588  M.    T.    CICERONIS 

paferetur  aequari,  et  sua  voluntate  ^  a  jucundissima  con- 
suetudine  recederet,'  quae  praesertim  jam  ^  naturse  vim  ob- 
tineret  propter  vetustatera.  Ac  7  prirao  quidem  sic  et  nata, 
et  progressa  longius  eloquentia  videtur;  et  item  postea^ 
raaximis  in  rebus  pacis  et  belli  s  cum  summis  hominum 
utilitatibus  esse  versata.  Postquam  vero  commoditas? 
quasdam,  prava  virtutis  imitatrix,  sine  ratione  officii,  di- 
cendi  copiam  consecuta  est;  turn  ingenio  freta  malitia, 
pervertere  urbes,  et  vitas  hominum  labefactare  assuevit.'° 
III.  Atque  hujus  quoque  exordium  mali,  quoniam  princi- 
pium  boni  "  diximus,  explicemus. 

4.  Verisimillimum  mihi  videtur,  quodam  tempore  neque 
in  publicis  rebus  infantes «  et  insipientes  homines  solitos 
esse  versari,  nee  vero  ad  privatas  causas  '^  magnos  ac  di- 
sertos  homines  accedere  :  sed  cum  a  summis  viris  maximee 
res  administrarentur,  arbitror  alios  '^  fuisse  non  incallidos/ 
homines,  qui  ad  parvas  '^  controversias  privatorum  acce- 
derent :  quibus  in  controversiis  cum  saepe  a  mendacio  '^ 
contra  verum  homines  stare  "^  consuescerent,?  dicendi  assi- 
duitas  aluit  '7  audaciam,  ut  necessario  superiores  illi  prop- 

*  Indisertos.  f  Non  simplices. 

«■  Cum  scEpe  solerent  adversus  veritatem  partes  mendacii  defendere. 

Tiir.  ac  ed.  Lamb,  cum  his  :  B  W  cum  suis. — 4  w  1.  vol.  sua  :  w  2.  ac  sua  vol. 
—5  Erf.  tons.  juc.  recedere :  6  juc.  cons,  recedere. — 6  Pal.  2.  prcesertim  cum 
jam.  Pro  vim,  Lamb.  susp.  vicetn  legend,  Dein  w  2.  propter  vet.  obt. — 
7  Deest  ac  Leid.  1. — 8  0  et  item  post  cam:  S<h.  et  Duisb.  et  iterum  postea.  In 
Sell,  qiioque  pacis  ac  belli.— i)  Em.  proposiilt  calliditas,  etqiiam  Schiitz.  rece- 
pit.  Vnlg.  commoditas.  Tum  in  i|^comma  transponiturpost  prafa.— 10  Caucb. 
tt  civilas  horn,  et  li  cum  Voss.  1.  lab.  cunsuevit. 

Cap.  III.  11  Jim.  boni  pr inc. — 12  L  ad  priv.res.—}^  Voss.  1.  non  babet 
alios.— 14  Sch.  et  Lamb.  pravas.—  l5  Voss.  2.  pro  mend.  Praepositio  deest 
in  B  LM  e  K,  Sdi.  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  3.— IG  Erf.  stare  Iwm 17  Pro  aluit, 

NOTiK 

e  In  rebus  pacis  ct  belli]  Inter  Grm-  Oiymp.   cii.    ante   Cbrist.   ann.  334. 

cos  Lyciirgiis  eloquenfissimns,  cnjns  Quantum   antem   Runianse    reip.  sa- 

Icmpora  ad  Olymp.  i.  nonniilii  refe-  pientia  et  consiiio  profuerint  viri  in 

runt,  id  est,  an.  ante  Clir.  77G.    La-  dicendo   exercitatissimi    L.   Brutus, 

cedeemoniorum  renip.  optimis  legibus  INI.  Valerius  dictator,   Appius  Clau- 

fundavit.       Epaminondas    Tliebanus  dins,  C.  Fabricius,  et  alii,  Tullius  in- 

Spartanos  victoriis    fregit,   et   cives  dicat  in  Bruto. 
snos   ad    principatum   evexit,    circa 


DE    INVENT.    I.   4.  589 

ter  injurias '^  civiura  rcsistere  audacibus,  et  opitulari  '9  suis 
quisque  necessariis  cogerentur/°  Itaque  cum  in  dicendo 
saepe  par,  nonnunqiiam  etiam  '  superior  visus  esset  is,  qui, 
omisso  ^  studio  sapientiae,  niliil  sibi  praeter  ^  eloquentiam 
coniparasset,  fiebat,  ut  et  multitudinis  et  suo  judicio, 
dignus,  qui  rempublicam  gereret,+  videretur.  Hinc  nimirum 
non  injuria,*  cum  ad  gubernacula  reipublicae  temerarii 
atque  audaces  homines^  accesserant,  maxima  ac  miser- 
riraa  naufragia  fiebant.  Quibus  rebus  tantum  odii  atque 
invidiae  suscepit  eloquentia,  ut  homines  ingeniosissimi, 
quasi  ex  aliqua  turbida  tempestate  in  porium,  sic  ex  sedi- 
tiosa  et  tumultuosa  ^  vita  se  in  studium  aliquod  traderent 
quietum.'  Quare  mihi  videntur  postea  cetera  studia  recta 
atque  lionesta,  per  otium  concelebrata*^  ab  optimis,  enitu- 
isse :  hoc  vero  a  plerisque  ^  eorura  desertum  obsolevisse  eo 
tempore,'  quo  multo  vehenientius  erat  retinendum,  et  stu- 
diosius  adaugendum.  5.  Nam  quo  indignius  9  rem  hones- 
tissimam  et  rectissimam  '°  [p.  43.]  violabat  "•  stultorum  et 
improborum  temeritas  et  audacia,  summo  cum  reipublicae 
detrimento ;  eo  studiosius  et  illis  resistendum  fuit,  et  rei- 
publicaj  consulendum.  iv.  Quod  nostrum  ilium  non  fugit" 
Catonem,*"  neque  Laelium,  neque  horum  "  (vere  dicam)  dis- 

''   Non  immerito.         '   Remotumafnrensibus  causis.         '^  Scrpius  excuUa. 
'  Hoc  auteiii  eluquentice  studium  a  plerisque  abjectum  desiisse  esse  in  usu. 
"■  Corrumpebat.        "  Hoc  iwn  igrwravit  Cato,  neque  Lcelius,  Sfc. 


in  Sch.  incussit,  non  improb.  Oiid. — 18  Leid.  1.  pro  injuriis.  Turn  Grev. 
restare  and.  quod  jdacuit  Giilielniio. — 19  W  opitulare. — 20  W  /c,  co  1.  Diiisb. 
Sch.  Voss.  2.  Leid.  1.  3.  cogeretur. — 1  Tur.  vonnuriq.  sup.  omisso  etiam:  ed. 
Omnib.  nonn.  vero  sup. — 2  <|/  misso. — 3  ^  potest,  sed  in  niaig.  prceter. — 4  Leid. 
1.  regeret,  copula  et  ante  multitudinis  etiam  omissa. — 5  Deest  homines  ed. 
OiDnib.  In  eadeni  mnx  homines  ingeniosi. — G  Scli.  Voss.  2.  Leid.  I.  2.  3. 
Tiir.  et  Oiell.  ac  tumultuosa:  Voss.  1.  ac  contumeliosa. — 7  Q  k,  Voss.  2.  Leid. 
3.  celebrata. — 8  B  his  a  plerisque.  Vox  eorum  in  M  deest.  Piaeterea  ^  obo- 
levisse:  Leid.  1.3.  obsoluisse.  Vid.  var.  lectt.  ad  c.  20.  hiijus  lib.  Deniqne 
rb  eo  ante  tempore  non  est  in  Sell.  Erf.  et  Duisb. — 9  w  1.  in  quo  dignius. 
— 10  Scb.  atque  rect.  et  mox  Leid.  3.  atque  improb.  temp,  atque  and. 

Cap.  IV.     11  Sell,  et  duo  alii  Mss.  Oud.  eorum.     Uein  Sch.  et  Dnisb.  ut 

NOT-E 

''  Catonem]  Be  Catone,  Laelio,  et  characterem  snis  coloribus  depin- 
Graccbis,  et  aliis  oratoribus  turn  gil  Tiillins  in  Bruto,  dicemus  in  nos- 
Graecis  turn  Latinis,  quorum  mores     tris  ad  eum  librum  notis. 


590  M.    T.    CICKROMS 

cipnlum  AtVicanum,  neqne  Gracchos  '^  Africani  nepotes  : 
quibus  in  hominibus  eraf  summa  virtus,  et  surama  virtute 
amplilicata  auctoritas,  et,  qua?  his  rebus  ornamento,  et 
reipublicae  praesidio  esset,  eloquentia.  Quare,  meo  ''^  qui- 
dem  animo,  nihilo  minus  eloquentiee  studendum  est,  etsi 
eaquidam  et  '^  privatim  et  publice  perverse  abutuntur :  sed 
eo  quidem  vehementius;  '^  ne  mali  magno  cum  detrimento 
bonorum,  et  '^  communi  omnium  pernicle,  plurimura  pos- 
sint :  cum  praesertim  hoc  unum  sit,'^  quod  ad  omnes  res  et 
privatas  et  publicas  maxime  pertineat ;  hoc  tuta,'9  hoc 
honesta,  hoc  ilkistris,  hoc  eodem  vita  jucunda^°  liat.  Nam 
hinc  adrempublicam  plurima'  commoda  veniunt,  si  mode- 
ratrix  omnium  rerum  praesto  est  sapientia:^  hinc  ad  ipsos, 
qui  5  earn  adepti  sunt,  laus,  honos,^^  dignitas  confluit :  hinc 
amicis  quoque  eorum'  certissimum  ac  tutissimum*^  praesi- 
dium  comparatur.  Ac  mihi  quidem  videntur  homines,^  cura 
multis  rebus  humiliorcs  ^  et  infirmiores  sint,  hac  re  maxime 
bestiis^  praestare,  quod  loqui  possunt.'°  Quare  preeclarum 
mihi  quiddam  "  videtur  adeptus  is,  qui,  qua  re  '"^  homines 
bestiis  preestent,  ea  in  re  hominibns  ipsis  antecellat.'^  Hoc 
si  forte  non  natura  modo,  neque  exercitatione  conficitur. 


ita  dieam:  B  ut  vere,  omisso  dicam.  Ern.  delevit  vt,  quod  non  eraf  in  Pal.  2. 
et  cam  omittiint  Sclintz.  Wetzel,  et  Orell.  Vulg.  ut  vere  dkam.  Prapterea 
discipulum  in  VV  deest. — 12  Erf.  G/atcos.— 13  0  in  omnibus  eral. — 14  co  1.  in 
eo. — 15  Copula  ante  priifiti/n  non  est  in  B,  Sch.  et  Leid.  1.  Turn  vox  per- 
verse non  agnoscitnr  a  Sch.  Voss.  2.  Leid.  3.  a  ni.  pr.  Erf.  Caneh.  Diiisb.  nee 
a  nonnnliis  a  J.  Gionovio  inspectis.  Schiitz.  earn  delevit,  Ern.  prob. 
Wetzel,  uncis  inclusit.  Porro  ^  ahufantur.—lG  M  W  6  k  <f/  et  Tiir.  sed  eo 
veh.  omi»so  quidem  :  Wetzel,  e  conj.  Em.  et  eo  ijuidem  veh. — 17  6  non  habet 
et. — 18  w  2.  et  Erf.  sit  unum.—\9  Leid.  1.  et  hoc  tuta.— 20  if/  et  Erf.  jocuvda. 

—  1  Ed.  vet.  teste  Grievio,  maxima. — 2  «  2.  moderatrix omnium  prtEsto  est  sap. 
M  mod.  omnium  virtutum  rerum ;  et  B  pr.  est  sap.  rerum:  L  pr.  est  i.  e.  rerum: 
hinc,  Sfc.  '  Mod.  omn.  rerum  pr.  est  sap.]  Erf.  Dnisb.  inod.  omn.  pr.  est  sap. 
rerum.'  Graev.  '  Sch.  Leid.  1.  mod.  omn.  pr.  est  sup.  rerum:  ed.  Oinnib.  mod. 
omn.  pr.  sap.  rerum.  Ai)est  rerum  a  Voss.  2.  Mei  si  res  arbitrii  foret,  dele- 
rem  rh  omnium  rerum.'  Otid.  Vulg.  mod.  omn.  rerum  pr.  est  sap. — 3  M  ad  eos, 
qui. — 4  Erf.  Victorin.  Sch.  Leid.  1.  ed.  Oinnib.  Jnnt.  et  Schutz.  honor. — 
5   Quoque  abest  ab  k,  et  eorjim  ab  M  et  Lamb.  ed.     In  W  eoi-um  supra  lineatn 

scnbitur G  Sell.   Leid.   3.  et  tut.     Voss.    I.   atque  tut. — 7  co  2.  horn.  rid. — 

8  o)  1.  hum.  sint.~9  Pro  bestiis,  in  M  feris  legitiir.  Cass,  et  Leid.  1.  belluis, 
prob.  Ern. — 10  Erf.  et  ed.  Oninib.  elnqui  possunt :  k  >|/  et  Voss.  1.  loqui  pussint. 

—  U  w  2.  quiddam  mihi. — 12  k qua  in  re  :  Voss.  1.  Leid.  .'$.am.  .sec.  in  qua  re. 
Turn  Schutz.  e   Leid.  1.  prastanl,  prob.  Ond.— 13  Grffiv.-Burm.  e  Ms.  Erf. 


i>r:  INVENT.  I.  5.  59L 

vcriini  etiam  '*  artificio  quodam  comparatur  ;  non  aliciium 
est  videre,  quid  dicant  ii  qui  quaedam  ejus  rci  praL^cepta's 
nobis  reliquerunt.  J?ed  antequam  de  pra^ceptis  oratoriis  "^ 
dicamus,  videtur  dicendum  de  genere  ipsius  artis,  de  officio, 
de  fine,  de  materia,  de  partibus  :  nam  liis  rebus  cognitis, 
faciiius  et  expeditius  uniuscujusque  animus '^  ipsara  ratio- 
nem  ac  viam  artis  considerare  poterit.'^ 

V.  6.  Civilis  '  quaedam  ratio  "  est,  quae  raultis  et  magnis 
ex  ">  rebus  constat.  Ejus  quaedam  magna  et  ampla  pars  ^° 
est  artificiosa  eloquentia,''  quam  rhetoricam  vocant:  nam 
neque  cum  iis  sentimus/  qui  civilem  scientiam  eloquentia 
non  putant  indigere;  ^  et  ab  iis,  qui  earn  putant  omnem 
rhetoris  vi  et  artificio  5  contineri,  magnopere  dissentimus  : 
quare  banc  oratoriam  facultatem  in  eo  genere  ponemus,* 
ut  earn  civilis  scientiac  partem  esse  dicamus.  Officium 
autem  ejus  facultatis  '  videtur  esse,  dicere  apposite '  ad 

*  Scitntui  poHlica. 


ipue  ;  et  M  prcecelldt. — 14  Deest  ctinm  Voss.  2. — 15  \f/  e\  w  2.  qvcr  dicant  hi. 
'  Qua  dicant  ii,  qui  quted.  ejus  rei  pr.]  Erf.  qua  die.  hi,  qui  quced.  hujiis  rei  pr. 
Al.  edii.  qiuc  dicunt  ii,  qui  quicd.  ejus  artis  pr.'  Gi'a?v.  '  Leid.  1.  ed.  Om- 
uil).  quid  dicant  ii :  ed.  Oiiinil).  ejus  arlis  pr.  contra  Mstos  onines.'  Oud,  Viilg. 
quce  dicant  ii,  qui  quad,  ejus  rei  pr.  Pro  viilg;,  qua,  ex  edd.  pr.  quid  dedit 
Ern.  (|nen)  Siliiitz.  Wetzel,  et  Orell.  setimiiitiir. — 16  tj/  de  prac.  oratoris.  '  Sed 
ayiteq.   de  prac.  oratoriis  dicamus]   Anteq.  dicimus  duo   Mss.  vetnslissiii)i  ha- 

beiit.'  Brut. — 17  Eif,  aw.  mm.  cuj. — 18  Voss.    1.  et   ipsinn  rat cons,  va- 

lebit. 

Cap.  v.  19  Abest  prappositio  ab  Voss.  1. — 20  «  1.  et  magna  et  ampla  pars. 
Pro  pars,  6  habet  res.— 1  w  2.  15  W  if/,  Tiir.  Erf.  Unisb.  oinnes  Ms-s.  Out),  ciini 
Oninib.  Lamb,  et  Scliutz.  cum  his  sent,  ic  cum  iis  conseritimus :  alii  Mss.  et 
edd.  cum  iis  sent. — 2  Erf.  non  ind.  put.  Tiim  Sc!i.  el  ab  eis:  u  2.  et  Erf.  et  «6 
his:  Leid.  1.  sed  et  ab  his. — 3  w  1.  rhcl.  in  arlif.     \j/  rhct.vim  et  artif. — 4  Sdi. 

NOTvE 

'  Civilis\  Politicae  sive  civili  scien-  mines  enini,  sioiit  in   inediciiia,  ciini 

\\x.   iiiullnm    prodest   eloquentia,  nt  viderent  alia  sainbria,  alia  insalnbria, 

probat   Plato  in   Polil.      Est  autem  ex  observatione  eoriin)  effecerunt  ar- 

polilice  scientia  reipnblicse  bene  ge-  teni ;  ita,  cum  in  ditendo  aha  utilia, 

rendte  :    tres    habet    partes,    monar-  alia  inuiilia  deprehenderent,notarunt 

cliiani,    aristocratiam,    et    deiiiocra-  ea    ad    iuiitandnin    vitandnmqne,   et 

tiani;    de    quibus    pliilosoplii    dispn-  qneedani  secundum  rationeni  eorum 

taut.  adjpcenint   ipsi    quoque  :    hjec   con- 

''  Artificiosa  eloquentia]  Scite  Quin-  finnata   sunt  nsu  :  tniu  qnte  sciebat 

til.  III.  2.  '  Initiuni  diiendi  dedit  iia-  quisque,  docuit.' 

tura;  iuitium  arti:>,  obseivaiio.    Ho-  ^  Dicere  apponte,  S^c]  Ontoiis  offi~ 


592  M.    T.    CICRRONIS 

persuasionem;'^  finis,  persuadere  dictione:  inter  officium 
autem  ^  et  finem  hoc  interest ;  quod  in  ofiicio,^  quid  fieri ; 
in  fine,  quid  officio 9  conveniat,  consideratur.  Ut  medici'° 
officium  dicimus  esse,  curare  ad  sanandum  "  apposite; 
finem,  sanare  curatione:  item  oratoris  quid  officium,  et 
quid  finem  esse  dicamus,  intelligemus,'^  cum  id,  quod  fa- 
cere  debet,  officium  esse  dicemus  ;  '^  illud,  cujus  causa  fa- 
cere  debet,  finem  appellabimus.''^ 

7.  Materiam  artis  earn  dicimus,  in  qua  omnis  ars,  et  ea 
facultas,'^  quae  conficitur  ex  arte,  versatur.  Ut  si  medi- 
cinae  materiam  dicamus  "^  morbos  ac  vulnera,'^  quod  in  his 
omnis  medicina  versetur  :  *^  item,  quibus  in  rebus  versatur 
ars,  et  facultas  oratoria,  eas  res '9  materiam  artis  rhetoricae 
norainamus.  Has  autem  res,  alii  plures,  alii  pauciores 
existimaverunt.^°  Nam  Gorgias  Leontinus,  antiquissimus 
fere  rhetor,'  omnibus  de  rebus  oratorem  optime  posse  di- 
cere  existimavit.  Hie  infinitam  et  immensam  huic  artificio 
materiam  subjicere^  videtur.    Aristoteles ""  autem,  qui  huic 


ponimus. — 5  if/hujusfac. — 6  B  /c  et  Voss.  2.  persuadendum. — 7  B  M  k,  Tur. 
Elf.  Voss.  1.  2.  ed.  Omnib.  carent  autem. — 8  Dnisb.  Sch.  Leid.  3.  qiiia  in  off. 
Dein  jMss.  ap.  Uisiimm  quid  fini,  qiiod  non  displiciiit  Giilielmio.— 9  W0 
quid  ex  off. — 10  Diiisb.  et  Sch.  Uti  medici:  Leid.  3.  a  m.  pr.  Ut  medicince^ — 
11  Voss.  I.  curare  vulnera  ad  san. — 12  V/  9  ^,  Voss.  1.  Leid.  1.  a  in.  pr.  Leid.  3. 
cum  ed.  Omnib.  Junt.  et  Lamb.  2n/f///g/w«s.  \n\^.inteUi^emus. — 13  B  LW, 
Erf.  Sch.  Leid.  1.  a  m.  pr.  Leid.  3.  et  ed.  Omnib.  ac  qiiapdam  aliae  vett.  edd. 
dicimus.  W  6  k  et  Voss.  1.  dicamus.  Vnlg.  dicemus.— 14  B  L  W  6  i^,  Erf. 
Sell.  Leid.  1.  3.  et  qnaedam  vett.  edd.  appellnmus.  Vulg.  appellahimus. — 
15  Voss.  2.  omn.  ars  et  omnis  fac. — 16  k  mat,  esse  die. — 17  Leid.  3.  mnrb.  at 
vuln. — 18  e,  Sch.  omnihus  wed.  el  B  M  W,  Voss.  2.  Leid.  1.  ^.versatur. — 
19  Grut.  omisit  jes. — 20  Leid.  Z.  esse  existimaveruitt :  a\.  existimaru7it. — 1  col. 

NOT;E 

cinm,  nt  observat  in  liiinc  locum  Vic-  losophorum  ac  rlietornm  baud  dubie 

torinus,  non  est  tantnm  dicere,  dicunt  princeps,  Stagirae  in  Macedonia  na- 

enim    et   poetae    et   philosoplii ;    nee  tus,    post    datam    magistro    Platoni 

persuadere,  nam   persuadetur  testi-  operam  Alexandro  Magno  doctor  ac- 

bus,    tormentis,   aliisqne   rebus;  sed  citus  est.     Post  mortem   Alexandri 

persuadere  dictione.  conjiciunt  bistorici  eum,  ne  in  potes- 

■"  Ariitoteles]  Hie  et  alibi  sa>pius  a  tateni  Antipatri  tyranni  veniret,  ma- 

Tnlliosumma  cum  laude  appellandus,  nus  sibi  violentas  attulisse.     Fabulae 

cum  plurimosde  omnibus  ['liilosopbiae  ferunt,  cum  Euripi  a?stum  non  posset 

partibus   libros  edidit,   turn  de  arte  compreliendere,  in  mare  se  praecipi- 

rhetorica  tres,  quibus  nihil  pracslan-  tem  egisse.     Ejus  mors  iiicidit  in  an- 

tius  dici  aut  excogitari  potest.    Phi-  num  ante  Chr.  322. 


1)E    INVENT.    I.   6.  593 

arti  plnrima  adjumenta  '  atque  ornamenta  subministravit, 
tribus  in  generibus  rerum+  versari  rhetoris  ofiicium  putavit ; 
demonstrativo,  deliberative,  judiciali.  Deraonstrativum 
est,  quod  tribuitur  in  alicujus  certa)  personae  laudem  aut 
vituperationem :  deliberativum,'  quod  positum  in  discepta- 
tione  et  consultatione  civili,^  habet  in  se  sententiae  dictio- 
nem  :  p  judiciale,^  quod  positum  in  judicio,  habet  .in  se 
accusationem  et  defensionem,  aut  petitionem  et  recusatio- 
nera.^  Et,  quemadmodum  nostra  quidem'  fert  opinio,  ora- 
toris  ars  et  facultas  in  hac  materia  tripertita  versari  existi- 
manda  est.  vi.  8.  Nam  Hermagoras'°°  quidem,  nee  quid 
dicat,  attendere,  nee  quid  polliceatur,  intelligere  videtur;" 
qui  oratoris  materiam  in  causam  et  in  quasstionera  di- 
vidat.'*  Causam  esse  dicit'^  rem,  quai  habeat'"^  in  se  con- 
troversiara  in  dicendo  positam  cum  personarum  certarum 

P  In  eo  consistit,  ut  qui  deliberant,  exponant  suam  sententiam. 


rhetonm:  B  rethor  semper.— 2  K  subdicere.—3  k  etVoss.  1.  plur.  adminicula. 
— 4  Lamb,  conjecit  causarum  legend.— 5  '  Del.  esl]  In  Cancli.  non  habetiir 
est.'  Grsev.  'Del.,  quod]  Sic  Sell.  Leid.  1.  Voss.  2.  cum  aliis  et  ed.  Omnib. 
Vnlgo  additnr  est.'  Oiid.  Est  qiioqne  non  legitnr  in  B  L  0  et  Tiir.  •  Del. 
est  ...judiciale  est]  Utrnmque  est  delent  Mss,  Cass.  Gii.  bene  sane  et  ele- 
ganter.  Cui  qnia  consentinnt  edd.  pr.  delevi.'  Em.  qiiem  Schutz.  Wetzel, 
et  Orell.  seqinuitnr.— 6  W  d  in  disc,  duorum  vel  plurium  vel  cons.  civ.  L  M  k 
et  quredani  edd.  in  disc,  vel  cvns.  civ.  Erf.  Diiisb.  Cancli.  Scli.  et  Ms.  Gry- 
phW  in  disc.  civ.  prob.  Oiid.  improb.  Em.  et  Scliuiz.  Dno  Mss.  Gryph.  in 
cons.  civ.  Voss.  I.  2.  in  disc.  civ.  rel  cons.  ed.  Omnib.  in  disc,  alicujus  et  cons, 
civ.— 7  Vulg.  jurf.  est.  Verbiim  est  oniittiint  B  L  W  0,  Sell.  Leid.  1.  Voss.  2. 
ed.  Omnib.  cam  Sdintz.  Wetzel,  et  Orell.  Vid.  paulo  ante.— 8  6,  Voss.  1. 
Leid.  1.  3.  aut  recus.     k  et  negationem.—9  Leid.  1.  non  iiabet  vocem  quidem. 

Cap.  vr.  10  Hermagora  Quintil.  i.  5.  ^  61.  Vid.  Spalding,  ac  etiam  Not. 
Delph.  infra.— II  u  2.  videntur.—\2  w  2.  Erf.  Diiisb.  Sch.  Leid.  1.  ed.  Om- 
nib. et  qucesl.  u>  1.  ij*,  Voss.  1.  Leid.  1.3.  et  nniis  Ms.  Grzevii  cum  ed.  Omnib. 
diridit.  Voces  et  in  quasi.  .. .  Causam  in  B  desunt.— 13  Erf.  Duisb.  Cauch. 
Sch.  Voss.  1.  ed.  Omnib.  ac  Graev.-Bnrm.  dicat,  et  sic  B  a  m.  sec.     Viilg. 

NOTiE 

n  Hermagoras]  Floruit  post  Aristo-  cius,  quemadmodum  observatum  est 
telis  et  Theopbrasti  tempora,  ut  ex  in  notis  ad  Herenn.  1.  i.  §  18.  Ora- 
Quintil.  III.  1.  colligi  potest ;'  fecit-  toris  materiam  Hermagoras  divide- 
que,' ut  idem  tradit,  '  veliit  propriam'  bat  in  lliesim,  id  est,  argumentum 
in  oratoriis  institutionibus  '  viam,  nullis  locorum,  temporum,  ac  perso- 
qnam  plurimi  secuti  sunt.'  Hie  ipse  narum  circumstantiis  detinittim  ;  et 
est  quern  corrupto,  ut  opinor,  nomi-  in  bypotbesim,  quae  causa  erat  cum 
ne,  Hermetem  saepius  vocat  Cornifi-  certarum  personarum  interpositione. 
Delph.  et  Far.  Clas.  Cicero.  2  P 


594 


M.    T.    CICERONIS 


interposilione  ;  qiiam  nos  quoque  oratori  dicimus  esse  at- 
tributam  :  nam  tres  ei  partes,'^  quas  ante  diximus,"^  suppo- 
nimiis;  jndicialem,  deliberativara,  demonstrativara.  Quae- 
stionem  autem  earn  appellat,  quae  habeat'^  in  se  controver- 
siam  in  dicendo  positam,  sine  certarum  personarum  inter- 
posilione, ad  hunc  modum:  Ecquid  sit  bonum '^  praeter 
honestatem  ?  °  verine  sint  sensus  ?  '9  p  quas  sit  mundi  forma  ? '' 
quae  solis  ^°  magnitudo  ? '  Quas  quaestiones  '    procul  ab 


dicit.—\i  B  W  et  ed.  Omnib.  habet.— 15  Erf.  Diiish.  Caiich.  Sch.  et  Graev.- 
Burn),  nam  Ires  eas  partes :  w  1.  2.  Leid.  3.  et  vet.  ed.  nam  ei  tres  eas  partes: 
Voss.  I.  nam  tres  ei  causcE  partes :  h  nam  ei  causa  tres  paries  :  ed.  Onmib.  Oliv. 
et  Lall.  nam  ei  tres  partes:  Voss.  1.  reperit  ei  ante  supponimus.  In  B  ei  deest, 
sed  additiir  supra  lineani  a  m.  sec.  Vnlg.  nam  tres  ei  partes. — 16  L  quas  dix. 
oniisso  ante.  Dein  Eif.  supimimus. — 17  B  L  W  i^,  Voss.  1.  Leid.  3.  ed.  Om- 
nib.  hahet.— IS  M  oo  1.  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  et  Hervag.  Ut  quid  sit  bon.  if,  Erf. 
Leiil.  1.  et  nonniillie  edd.  Quid  sit  bon.  Vulg.  Etquid  sit  bon.  Adcinnt  in 
tita  K  \^,  o)  I.  Vosn.l.  Le'iii.  l.S.etpaiici  alii  RIss.  cum  ed.  Omnib.  Hervag. 
Victorui.  Junt.  Lamb,  et  al.  Vulg.  iiesiint. — 19  ^  Sint  sensus'\  Prave  homi' 
nis  adnectit  ed.  Omnib.'  Oud.— 20  B  L  M  VV  0  k  »(/ w  2.  Tur.  quidaui  Mss. 
••ip.  Grapv.  et  onines  Mss.  Oud.  cum  Oninil).  Victurin.  Junt.  Oliv.  et  Lall. 
qucB  sit  solis:  w  1.  Giut.  Greev.-Burm.  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell.  omittunt  sit. 

aOTJE 

°  PrcBter  honestatem']  Mira  fnit  de  in  luna,  eamque  esse   terram  multa- 

sumnio   bono  inter  philosophos  sen-  rum  urbium  et  niontium  . . .  Nicetas 

tentiarum   varietas;    illud   bonestate  Syracusius,  ut  ait  Theopbrastus,  cce- 

Stnici,  Epicure!  voluptate  inetieban-  lum,    solem,   lunam,   stellas,   supera 

tur,  alii  aliis  in  rebus  constituebant.  denique  omnia  stare  censet;  neque 

Disputant    praeterea   an  sit    bonum,  praeter   terram  rem   ullam  in    inun- 

utile,  an  jucundum.  ■  do    moveri,'     Quid    facias   istis   ho- 

P   Verine  sint  sensus]  Sceptici  sive  minibus  .'     '  Nescio,'  inquit  Cic.  de 

Pyrrhonii    pliilosophi,  cum   direrent  Div.  1.  iii.  §  119.  '  quomodo  niliil  tam 

sensus  esse  fallaces,  assensum  in  om-  absurde  dici  potest,  quod  non  dicatur 

nibiis  sustinebant.  Quantumlibet  pro  ab  aliquo  pbilosophonmi.' 

eorum    opinione     tuenda    coniendat  i  Qua  sit  mundi/orma]  Globosa  est 

Sextus  Empiricus,  aurium,oculorum,  terra,   ut   liquet  ex  ejus  umbra,  qu2e 

ceterorumque   sensuum,   modo    sani  cum  in  luna?  deficientis  corpus  incur- 

sint  et  integri,  et  res   objectte  recte  rit,  videtur  rotunda.      Fuere  tamen 

sint  dispositae,  verum  esse  judicium  qui  plana  facie,  qui  quadrata,  qui  in 

tarn  constat,  quam  certo  dolorem  ab  modimi  camerae    formatam    affirma- 

igne   percipit,    quisquis  comburiliir.  rent. 

Anaxagoras  tamen,  ut   refert  T ullius  ''  Qum  solis  magnitudo]  Multis  par- 

Acad.  Quaest.  iv.  '  non  modo  aiban>  tibus  solem  universa  terra  majorem 

nivem   esse   nogabat,  sed   sibi,    quia  atque  amplioreui  esse,  ex  eo  deriion- 

sriret  aquam  nigram  esse,  uude  ilia  strant  niaihematici,  quod  umbra  ter- 

concreta  esset,  albain  ipsam  ne  videri  fie  in  conum  atteiiuata  lunam  in  apo- 

quideui . . .  Habitari  ait  Xenophanes  geo  deficienlem   non   omnino  obscu- 


l)K    INVENT.    I.    7.  595 

oratoris  officio  remotas,-  facile  omnes  intelligere  existi- 
inanms.  Nam,  qiiibus  in  rebus  sumnia  ingenia  philoso- 
phorum  plurimo'  cum  labore  consumta  intelligimus,*  eas, 
sicut  aliquas'  parvas  res/  oratoii  attribuere,  magna  amen- 
tia videtur.  Quodsi  magnam  in  his  Hermagoras  habuisset 
facultatem,^'  studio  et  disciplina  comparatam,  videretur 
fretus  sua  scientia,  falsum  quiddam  constituisse  de  oratoris 
officio,*^  et  non  quid  ars,  sed  quid  ipse  posset,  exposuisse. 
Nunc  vero  ea  vis  est^  in  hominc,  ut  ei  inulto  rlietoricam 
citius  quis  ademerit,^  quam  philosophiara  concesserit/ 
Neque  eo  dico,'  quod  ejus  ars,  quam  edidit,  mihi  mendo- 
sissime  '°  scripta  videatur  :  [p.  44.]  nam  satis  in  ea  vide- 
tur" ex  antiquis  artibus  ingeniose  et  diligenter  electas  res 
collocasse,'^  et  nonnihil  ipse  quoque  novi  protulisse :  verum 
oratori  minimum  est  de  arte  loqui,  quod  hie  fecit ;  multo 
maximum ''  ex  arte  dicere  ;  quod  eum  minime  potuisse, 
omnes  videmus.     vii.  9.  Quare  materia  quidem  ^'^  nobis 

9  Dicendi  periliam. 

*■  Tdle  est  ingenium  et  studium  Hermagora ,  ut  qui  noverit,potius  dicat  eum  non 
esse  rhetorem,  quam  philosophum  affirmet. 


— I  Quastiones  in  9  deest. — 2  Lamb,  esse  rem.  Scli.  rem.  esse. — 3  6  plurimo- 
rum. — 4  B  intellegimus. — 5  M  et  Tiir.  oiiiittmit  aliquas. — 6  k  \f/,  oi  I.  Tur.  Erf. 
Caucli.  et  Leid.  3.  de  or.  arlificio :  Voss.  2.  de  or.  officio  vel  urtificio. — 7  M  vis 
in  hovi.  Leid.  3.  vis  non  est  in  horn. — 8  0  quid  ademit. — 9  Dies  abest  ab  B  L 
AV  (^  K  v^,  «  1.  Tur.  Kif.  Cass.  Gtielf.  1.  2.  omnibus  Mss.  Odd.  ac  aliis,  cum 
qnibiisdaii)  edd.  vett.  Soiiutz.  e  conj.  et  Wetzel.  Neque  id  eo  dico.  Tmn  Ms. 
Cass,  et  Tur.  quo  ejus  ars. — 10  Abest  tniki  a  Leid.i.  et  in  w  1.  mendacissime 
leKitiir. — 11  Now  satis  in  ea  vid.  non  sunt  in  k.  Dein  rod.  Fabr.  auliquissi- 
mis  urlihus :  fortasse,  ait  Giilielmiiis,  nyitiquissimis  artificibiis. — 12  Victorin. 
et  ai.  collegisse :  Scb.  et  ed.  Oiiinib.  collegisse  et  collocasse.  Vidg.  collocasse. 
— 13  Tur.  max.  est.     Voss.  2.  caret  ex  arte. 

Cap.  VII.     14  Erf.  Est  quare  materia  equidcm :  xli  et  Tur.  Quare  maleries  qui- 

NOTTE 

ret  :  si  sole  major  esset  terra,  Iiujiis  ^  Sicut  aliquas  parvas  res]   Sensus 

nmhra    magis   ac   magis    dilatata,  in  est :  Cum  tantum  sit  oratoris  munus, 

inimen^nin  circumfimderetur.  Nibiio-  ut  suas  ipse  partes  vix  iuiplere  possit 

minus  Epicurus  veritatis  et  alieiii  de  de  rebus  in  medio  positis,  et  ad  usuni 

se    judicii    securus,   teste   Tullio    de  forenseni  accommodalis  disserendo; 

Fin.  1.  I.  §  20.  solem   existimavit  for-  (juani  absurduni  illud   est  (|iiasi  tenui 

tasse  bipedalem  :  tantum   enim    esse  ac  facili   argumento  cum  tractandis 

censuit,  quaiitus   videtur,  vel   paulo  (|uaRStionibiisastringere,  in  quibus  in- 

aut  majurem  aut  minureui.  gcniosissimi  pbilosopbi  desudarunt? 


696  M.   T.   CICERONIS 

rhetorlcae  videtur  ea,'^  quam  Aristoteli  visam  esse  dixi- 
nius  ;  partes  autem  hae,"^  quas  plerique  dixerunt,  inventio, 
dispositio,  elocutio,  memoria,  pronuntiatio.  Inventio  est 
excogitatio  rerum  verarura,'^  aut  verisimilium,  quae  causam 
piobabilera  reddant :  '^  dispositio  est  rerum  inventarum  in 
ordinem  '9  distributio :  elocutio  est  idoneorum  verborum  ^° 
et  sententiarum  ad  inventionem  '  accommodatio :  memoria 
est  firma  animi  rerum'  ac  verborum  ad  inventionem*  per- 
ceptio  :  pronuntiatio  est,^  ex  rerum  et"*  verborum  dignitate, 
vocis  et  corporis  moderation  ^  Nunc  his  rebus  breviter 
constitutis,  eas  rationes,  quibus  ostendere  possimus  genus, 
et  officiura,  et  finem  "^  hujus  artis,  aliud  in  tempus  differe- 
mus  :  nam  et  multorum  verborum  indigent,  et  non  tanto- 
pere  ad  artis  descriptionem  et  praicepta  tradenda  per- 
tinent. Eum  autera,  qui  artem  rhetoricam  scribat,^  de 
duabus  reliquis  rebus,  de  materia  artis,  ac  partibus  scri- 
bere  oportere  existimamus.^  Ac  mihi  quidem  videtur  con- 
juncte  9  agendum  de  materia  ac  partibus.     Quare  inventio, 

*  Actio  est  idonea  rods  et  corporis  con/ormatio,  qualem  exigutit  verba  et  senten- 
ticB  qua:  proferuntur. 


dem. — 15  Voss.  2.  rhet.  nrlis,  omisso  vid.  en:  ed.  Omnib.  et  Victorin.  rhet.  ar- 
tis vid.  sine,  ea :  01  \.  vid.  artis  rhet.  k.  Erf.  Diiisb.  Srh.  Leid.  3.  et  nonniilli 
alii,  ar  Jiint.  rhet.  vid.  arlis,  prob.  Oiid.  B  rhet.  vid.  artis  ea.  Vulg;.  rhet.  vid. 
ea. — 16  Erf.  Diiisb.  et  Tiir.  eee,  Verbum  siibstantiviim  sunt  delevit  Ern. 
<|uem  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell.  sequuntiir ;  abest  ab  Erf.  Duisb.  omnibus 
INlss.  Oiui.  et  aliis.  Viilgo  h<e  sunt ;  et  sic  Oxonn.  Mss. — 17  u  1.  cogitatio 
verarum  rerum. — 18  Tiir.  et  Leid.  1.  reddunt. — 19  Sch.  Duisb.  et  edd.  pr.  ns- 
qiip  ad  Aid.  per  ord.  prob.  Oud.  k  in  ordine. — 20  w  I.  verborum  singulorum. 
Turn  copiiji*  in  0  deest. —  1  a  1.  rerum  firma  animi. — 2  'Ad  invent.]  Vel  de- 
lendiiin  ad  invent,  vel  addendum  idoneorum.'  Lamb.  '  Ant  umnino  tollenduni 
videtur  ad  invent,  ant,  quod  niagis  placet,  legend,  ad  elocutionem.'  Verburg. 
Lail.  ad  elocutionem:  onines  aliae  edd.  et  Mss.  ad  inventionem;  qnas  verba 
Wetzel,  et  Orell.  nncis  iiicludunt. — 3  Erf.  omittit  est. — 4  Sob.  Leid.  1.  ac. 
— 5  Tosanus  modulatis,  iniprobb.  Grnt.  et  Grapv. — 6  k  et  Voss.  1.  off.  et  fin. 
omissa  copula  ante  off.  w  1.  Erf.  Scli.  Leid.  1.  et  alii  cum  ed.  Omnib.  et  fin. 
et  off.  Mox  Voss.  1.  differimus:  Victorin.  deferemus,  iniprob.  Ond. — 7  W 
scribit.  Turn  prappositio  ante  materia  abest  ab  B,  Leid.  3.  Sell,  et  Mss.  ap. 
Gronov.  et  rebus  ab  Sch.  Dnisb.  et  duobus  aliis  Mss.  ap.  Grsevinm.  Porro 
W  caret  artis.  Deniqiie  M,  Leid.  3.  et  Voss.  1.  ac  de  part, — 8  Voss.  1.  ed. 
Omnib.  existimavimus. — 9  Al.  conjunctim,  et  paulo  post  Voss.  2.  ac  de  part, — 

NOTiE 

'  Et  sententianm  ad  inventionem  [ad      gata  lectio,  et  sent,  ad  inv. 
sent,  inv.]  Ita  corrigit  Lnsiniis.    Vul- 


DE    INVENT.   I.   8.  597 

quae  princeps  est "'  omnium  partium,*  potissimum  in  omni 
causarum  genere,  qualis  debeat  esse,  consideretur. 

VIII.  10.  Omnis  res,  quaj  habet  in  se,  positam  in 
dictione"  aut  disceptatione,"  "  aliquam  controversiam, 
aut  facti,"  aut  nominis,  aut  generis,  aut  actionis  con- 
tinet  quaestionem.  '*  Earn  igitur  quaestionem,  ex  qua 
causa  nascitur,  constitutionem  appellamus.  Constitutio 
est  prima  conflictio  causarum  ex  depulsione  intentionis' 
profecta,"^  hoc  modo:  Fecisti:  Non  feci,  aut  Jure  feci. 
Cum  facti  controversia  est,  quoniam  conjecturis  causa 
firmatur,  constitutio  conjecturalis  appellatur.  Cum  autem 
nominis,  quia  '^  vis  vocabuli  definienda  '^  verbis  est,  con- 
stitutio definitiva'5  nominatur.  Cum  vero,  qualis  sit  res, '^ 
quaeritur,  quia  et  de  vi  et  de  genere  negotii  controversia 
est,  constitutio  generalis  vocatur.'^  At  cum  causa  ex  eo 
pendet,'*  quod  non  aut ''  is  agere  videtur,  quem  oportet, 
aut  non  cum  eo,  quicum  oportet,"  aut  non  apud  quos,  quo 
tempore,  qua  lege,  quo  crimine,   qua  poena  oportet,  trans- 

*  Primum  locum  tenet. 

"  In  genere  exornativo  aut  deliberativo  etjudicidi. 


10  Leid.  1.  omittit  est. 

Cap.  VIII.  1 1  M  diet,  atque  in  disc.  Leid.  I.  diet,  aut  in  disc.  W  0  k  u  I. 
2.  Elf.  Canch.  Sell.  Voss,  1.2.  Leid.  3.  Tnr.  cum  Victorin.  Schntz.  VVelzel. 
et  Orell.  diet,  ac  disc.  Duisb.  diet,  et  disc.  \n\s.  diet,  aut  disc. — 12  Post 
^uces<!«nem,additSch.  facti,  ul  conjectura  nominis, ut  finis:  generis, ut  qualilas: 
actionis,  ut  prascriptio.—  li  ij/  progressa. — 14  Erf.  qiwniarn. — 15  Omnes  Mss. 
Olid,  et  ed.  Omnib.  semper  diff.— 16  Tnr.  Erf.  Lamb,  et  Orell.  re*  sit.— 17  i|/ 
dicitur. — 18  M  et  Leid.  1.  aut  cum:  ed.  Omnib.  uc  cum  :  Erf.  ex  eo  causa  ;  et 
ed.  Omn'iU.  pendens. — 19  Schiitz.  e  Mss.  ap.  Oud.  aut  non.  6  omittit  «u^ — 
20  M  etSch.  cum  quo ;  et  co  1,  oporteat.    Voss.  2.  quicum  oportet  hoc  modo. — 

NOT.E 

"    In    dictione]    Interprelationem  §  18. 

nostram    expressimus  ex  Victorino.  J  Ex  depulsione  intentionis]  Inten- 

In  genus  exornativum  cadere  potest  tioest ;  Tii,  Uiysse.occidisli  Ajacem  : 

triplex  status,  an  quis  recte  fecerit,  depulsio  ;  Non  occidi.    Item  intentio 

&ic.     De  aliis  geiieribus  nullum  du-  est;  Tu,  Miio,  Clodium  occidisti :  de- 

|ji„n,.  pulsio  ;  Occidi,  sed  jure.  Porro  doc- 

^  Aut  facti,  Sfc]  Quadruplicem  hie  trinae  de  statibns,  si  quid  hie  sit  ob- 

statum   causarum  facit  Tullius,  cum  scurum,  Inceni  afferent  nostrae  notse 

non  nisi  triplicem  ex  Hermelis  sen-  in  1.  i.  ad  Herenn.  §  18.  &c. 
tentia  afferat  auctor  ad  Hereun.  1.  i. 


598  M.    T.    CICERONIS 

lativa  dicitur  constitutio ;  quia  actio,'  translationis  et  com- 
mutationis  indigere  videtur.  Atqiie  harum  aliquam  in  omne 
causae  genus  incidere  ^  necesse  est:  nam  in  quara  rem  ^  non 
incident,  in  ea  nihil  esse  poterit  controversiae :  quare  earn 
ne  "^  causam  quidem  convenit  putari. 

11.  Ac  facti  quidem  controversia,  in  omnia  tempora 
potest  distribui :  nam  quid  '  factum  sit,  potest  quaeri,  hoc 
modo :  Occideritne  Ajacem  Ulysses.^  Et  quid  tiat,  hoc 
modo  :  Bonone  animo  sint  erga  populum  Roraanum  7  Fre- 
gellani.  Et  quid  tuturum  sit,  hoc  modo  :  Si  Carthaginem 
reliquerimus  ^  incolumem,  num  quid  sitincommodi'  ad  rem- 
publicam  perventurum.  Nominis  controversia  est,'°  cum 
de  facto  convenit,  et  quaeritur,  id  quod  factum  est,"  quo 
nomine  appelletur.  Quo  in  genere  necesse  est  [ideo  no- 
minis]'*  esse  controversiam,  (non  quod  de  re  ipsa  non  con- 
veniat,'^)  non  quod  '^^  de  facto  non  constet,  sed  quod  id, 
quod  factum  sit,  aliud  alii  videatur  esse,  et  idcirco  alius 
alio  nomine  id  appellet.  Quare  in  hujusmodi  '^  generibus 
dofinienda  res  erit  verbis,  et  breviter  describenda:  ut,  si 
quis  sacrum  ex  privato"^  surripuerit,  utrum  fur  an  sacri- 
legiis  sit  judicandus:  nam  id  cum  quaeritur,  necesse  erit 
definire  '^  utrumque,  quid  sit  fur,  quid  sacrilegus,'^  et  sua 


1  K  et  Voss.  1.  quoniam  actio:  Tiir.  Dnisb.  Sch.  Leid.  3.  quod  actio.  Erf. 
Schiitz.  Wetzel,  et  Oiell.  quia  transl.  et  comm.  actio.  Viilg.  ut  Eru. — 2  B  L 
M  W  0  »f  £0  I.  2.  et  Oliv.  incedere. — 3  Ed(i.  pr.  in  qua  re:  Cass.  Giielf.  1.  2. 
Erf.  Diiisl).  Caiicb.  et  INIss.  ap.  Oud.  ac  Mss.  Oxonn.  cum  Graev.-Burm. 
Schiitz.  Wetzel,  et  Oiell.  in  quam  rem :  aliiE  edd.  et  Mss.  oniittunt  rem.— 4  w 
2.  Leid.  1.  2.  3.  Voss.  1.  2.  et  edd.  vctt.  nee. — .5  Orel!,  ecquid  ter  dedit  rum 
Lamb.  Scliiiiz.  Wetzel,  et  Orel). — 6  Qnidam  Ulyxes:  ai.  Ulixes. — 7  u  2.  Erf. 
Leid.  1.  Voss.  2.  ed.Omiiib.  erga  rempuhlicam.  Turn  B  k.ScIi.  Leid.  3.  Fragei- 
liani:  4*,  Voss.  1.   Leid.  1.  FiegfUictii :  Voss.  2.  Flagelliani:  ed.  Omnib.  Fra- 

gellani.  —  8  Leid.  3.  delinquimus. — 9  Incomnwdi  ^  <let'st.     Sell,  incomnwdum 

10  Tiir.  Lamb,  el  Orel!,  est  contr. — 11  In  k  est  omittitiir.  Dein  B  appellalur: 
oi  2.  (ippdlari  opnrteat.  — 12  Hd'c  verba  delevit  Scliiitz. — 13  Pal.  2.  quod  de  re 
quod  ipsa  non  conv.  sine  pi  lore  non:  Caneli,  non  quod  de  re  qd  ipsa  non  conv, 
lirf.  quod  de  re  quoqne  ipsa  non  conv.  Prius  non  abesi  ab  B  L  M  W,  a>  1.  2. 
Leid.  1.  Voss.  1.  2.  Pal.  3.  fd.  Omnib.  et  id  Orel!,  delevit.  In  Voss.  2.  quo : 
ed.  Omnib.  quod  et  de  re:  u  1.  quod  de  re  nomen:  oi  2.  quod  de  re  ipsa.  Leid.  1. 
caret  ipsa.  Verba  non  quml  de  re  ipsa  non  conv.  desnnl  in  W,  Diiisb.  F.ibr.  ei 
ea  Sclniiz.  delevit. — 14  Sn|)rascr.  in  Sch.  nee  quod. — 15  B  M  W  k.  Erf.  et 
omnes  M>*s.  Oud.  cjusmodi. — 10  Leid.  1.  satni,  et  Voss.  1.  de  priv. — 17  ip  dif- 
finire. — 18  Leid.  1.  quod  sit/ur,  quod  sacril.    Voss.  2.  quid  sit  fur,  et  quid  sacril. 


DK    INVENT.    I.   9.  599 

descriptione  ostendere,  alio  nomine  illam  rem,  de  qua  agi- 
tur,  appellari  '9  oportcre,  atque  adversarii  dicant.^° 

IX.  12.  Generis  est  controversia,  cum  et  quid  '  factum 
sit,  convenit,  et  quo  id  factum  nomine  appellari  oporteat, 
constat:  et  tamen,  quantum,  et  cujusmodi,^  et  omnino 
quale  sit,  quaeritur;  hoc  modo :  ^  Justum,  an  injustum  ; 
utile,  an  inutile ;  et  omnia,+  in  quibus,  quale  sit  id  quod 
factum  est,  quajritur,  sine  ulla  nominis  controversia.  Huic 
generi  Hermagoras  partes  quatuor  supposuit  ;  delibera- 
tivam,  demonstrativara,  juridicialem,  negotialem  :  quod 
ejus,  ut  nos  putamus,  non  mediocre  pcccatum,  reprehen- 
dendum  videtur,  verura  brevi ;  ne  aut,  si^  taciti  prajter- 
ierimus,  sine  causa  non  secuti  eum^  putemur  ;  aut,  si  diu- 
tius  in  hoc  constiterimus,  moram  atque  impedimentum^ 
reliquis  praeceptis  intulisse  videamur.  Si  deliberatio  et 
demonstratio  genera  sunt  causarura,  non  possunt  recte 
partes  alicujus  generis  causae  putari.  Eadem  enim  res  ^ 
alii  genus  esse,  alii  pars  potest :  eidem  genus  esse  et  pars 
non  potest.  Deliberatio  autem  et  demonstratio  genera  sunt 
causarum  :  nam  aut  nullum  causae  genus  est,  aut  judiciale 
solum,  aut  et  judiciale,  et  demonstrativum,   et  delibera- 


— 19  Erf.  appellare. — 20  Voss.  2.  atque  alii  dicunt.     Mss.  et  edd.  ante  Em. 
ciini  Orel  I.  dicunt. 

Cap.  IX.  1  W  cum  et  qund  :  Lamb,  e  conj.  cum  Sclnitz.  et  Oiell.  cum  ec- 
quid. — 2  Erf.  et  tunc  quantum,  et  cujusm.  Sell,  et  tamen,  quant.,  cujusm. — 3  w 
1.  qucerilur  id  quod  factum  sit  hoc  modo. — 4  Sclnitz.  omnino,  'iiescio  quo  er- 
roie,'  ait  Orell.  M  lul)et  vel  omnino  supra  lineain. — 5  Gnit.  et  Graev.-Burm. 
ne,  si  aut:  ed.  Oninib.  ne  et  si  aut:  \u\^.  ne  aut  si.  Turn  Erf.  tacito  prat. 
M  2.  taciti  prateritnus  :  Voss.  1.  ed.  Oninib.  taciti  prttteriemus.  '  In  Guelf.  1. 
rieest  <'i(;i<t  a  in.  pr.  sed  supra  ascriptnni  est  alia  manu;  nee  eo  opus  est.' 
Em. — 6  Graev.-Biirn).  €«/«  non  secuti:  antiqua  ed.  eui«  coHsetuii.     In  Duisb. 

NOT;E 

^  Eadem  enim  res,  S^-c.]  Opinionpm  alii  vitia:  at  virtus,  qtias  juslitias  ac 

Herniagorae  variis  refiitat  argnnien-  prudentiae  genns  est,jiistitiaB  ac  pru- 

tis.     Primum  e^t  quod  res  eadem  ei-  dentiae  tanqnam  pars  subjici  non  po- 

dem  genus  esse  et  pars  non  possit.  test.     Sic,  cnni   triplex  sit  causarum 

Totnin  hoc  patebit  exemplo.     Virtus  genus,    deliberativum,    denionstrati- 

geniis  est  respectu  justitias  ac  prn-  vuin,  et  juridiciale;  certe  c\ijnspiam 

dentiae,  eademque  pars  est  respectu  causae,  ntjuridicialis,  pars  esse  nequit 

faabituuu),  quonim  alii  sunt  virtutes,  deliberatio  et  demonstratio. 


600  M.    T.    CICERONIS 

tivurn.  Nullum  dicere  causae  esse  genus,'  cum  causas  esse 
multas  dicat,  et  in  eas9  praecepta  det,  amentia  est :  unura 
autera  judiciale  '°  solum  esse  qui  potest,  cum  deliberatio 
et  demonstratio,  neque  ipsae  similes  inter  se  sint,  et  ab 
judiciali  genere  pluriraum  dissideant,"  et  suum  quaeque  '* 
finem  habeat,  quo  referri  debeat  ?  relinquitur  ergo,  ut 
omnia '^  tria  genera  sint  causarum.  Deliberatio  igitur,'*  et 
demonstratio  non  possunt  recte  partes  alicujus  generis 
causae  putari.  Male  igitur  eas  generalis  constitutionis  par- 
tes esse  dixit. 

X.  13.  Quodsi  generis*  causae  partes  non  possunt  recte 
putari,  multo  minus  recte  partis  causae  partes  putabuntur. 
[p.  45.]  Pars  autem  causae,  constitutio  est  omnis  :  '^  non 
enim  causa  ad  constitutionem,  sed  constitutio  ad  causam 
accommodatur.  Sed  '^  demonstratio  et  deliberatio,  generis 
causae  partes  non  possunt  '7  recte  putari,  quod  '^  ipsa  sunt 
genera :  multo  igitur  minus  recte  partis  *'  ejus,  quod  *°  hie 
dicit,  partes  putabuntur.    Deinde  si  constitutio  ''  et  ipsa,  et 


Sch.  et  Tiir,  eutn  deest. — 7  Leid.  3.  aut  imped. — 8  Erf.  null,  autem  dicere ;  et 
L  causce  genus,  omisso  esse. — 9  Voss.  1.  et  dicat,  et  in  eas:  ed.  Omnib.  dicat, 
et  in  eis.  Deiii  liber  Suffridi  summa  amentia  est. — 10  Erf.  unum:  judiciale, 
omisso  autem:  Tor.  unum  judiciale  autem. — 11  6  dissident. — 12  oi  2.  quo(jue. 
Turn  Olid,  e  Mss.  Gron.  et  Sch.  ac  Leid.  3.  rescripsit  habeunt,  quo  ref.  de- 
beant.  In  \V  res  Jerri  debeat :  6  res  ferri  debeant. — 13  Lamb,  e  conj.et  Schutz. 
omnino,  prob.  Giskv. — 14  M  ergo:  w  1.  autem:  in  6  deest. 

Cap.  X.  15  Erf,  Tiir.  Victoriii,  et  ed.  Omnib.  cum  Grzev.-Biirm.  Schutz. 
et  Orell.  const,  est  omnis :  Leid.  1.  est  constitutionis :  u  1.  est  constitutio  omnis 
non  enim. — 16  Erf.  Scli.  et  Tur.  Et  dem.  Lamb,  et  Schutz.  At  dem. — 17  Ed. 
Omnib.  generis  causam  non  poss. — 18  Lamb.  quia. — 19  Erf.  partes. — 20  B  quce : 
6,  Tur.  ed.  Ouiuib.  et  Lamb,  gwa/n.     Turn  h  dicitur  partes :  w  2.  partes  dicit : 

NOTyE 

»  Quodsi  generis,  Sfc]  Idem  altero  si  virtus  genus  jiistitiae  non  potest 
conticit  argiimento  :  Si  deliberatio  esse  pars  propria  jiistitiaj,  band  du- 
et demonstratio,  propterea  quod  sint  bie  pars  jusiitiap,  puta  pietas  in  pa- 
genera  causarum,  non  possunt  recte  rentes,  tanquam  partem  »ibi  subjec* 
dici  partes  alicujus  generis  caus.e,  tarn  non  habebit  virtutem  :  immo  po- 
multo  minus  partes  dici  possunt  par-  tins  ab  ipsa  derivabitur  tanquam  ef- 
tis  cauHif  :  constitutio  autem,  cujus  fectus. 

partes   deliberatio    et   demonstratio  ''    Deinde   si  constitutio]    Tertinm 

dicuntur   ab    Hermagora,    est    pars  contra    Hermagoram    argnmentnm  : 

causae  juridicialis.     Quemadmodiim,  Definitio  generis  ad  speciem  exten- 

iit  haereamus  in  exempio  superiore,  ditur,  nou  pertinet  autem  ad  genus 


DE    INVENT.    I.   10.  601 

pars  constitutionisejus  quaelibet,  intentionis  depulsio  est;* 
quae  intentionis  depulsio  non  est,  ea  nee  constitutio,  nee 
pars  constitutionis  est.  At  si,  quae  *  intentionis  depulsio 
non  est,  ea  nee  constitutio,  nee  pars  constitutionis  est ; 
demonstratio  et  deliberatio,  neque '  constitutio,  nee  pars 
constitutionis  est.  Si  igitur  constitutio  et  ipsa,  et  pars 
ejus,*  intentionis  depulsio  est ;  deliberatio  et  demonstratio 
neque  constitutio,  neque  pars  constitutionis  est.'  Placet 
autem  ipsi,  constitutionem  <^  intentionis  esse  depulsionem  : 
placeat  igitur  7  oportet,  demonstrationera  et  deliberationem 
non  esse  constitutionem,  nee  partem  constitutionis.  Atque 
hoc  eodera  urgebitur,"  sive  constitutionem,  primam  causae 
accusatoris  confirmationem  dixerit,  sive  defensoris'  pri- 
mam deprecationem  :  nam  eum  eadem  omnia  inconimoda 
sequentur.'° 


M  dicit,  sine  partes. — I  Ms.  teste  Graevio,  si  igitur  const,  et  ipsa  el  pars  ejus 
quahhet  int.  dep.  est :  Erf.  Deinde  const,  siet  ipsa,et  pars  constitutionis  ejus  (fuce- 
libet  int.  dep.  est.  Est  etiaiii  in  DtiisI).  qualibet ;  '  qiiee  vox  male  a  Gnitero 
omittitiir,'  ut  ait  Gupv.  Constitutionis  careni  Scli.  Leid.  3.  Victorin,  Jiint. 
Lamb.  Sciuitz.  et  Orell.  ac  etiarn  omnes  Oxonn.  Mss.  praeter  u  1.  2.  Deiii  m 
2.  et  Vos8.  2.  non  liabent  qualibet. — 2  6  quceque. — 3  Lamb,  nee  const.  Verba 
demonstratio  et  del.,  neque  const.,  nee  pars  const,  est  in  ijt  desunt. — 4  6  ipsa,  sine 
priore  copula:  oi  1.  2.  pries  ejus  quielibet,  sine  altera  ropiila  :  L  M  \j/ et  pars 
ejus  qucelibet. — 5  Voces  Si  ij^itur  const,  est ... .  const,  est  Schiitz.  delevit  :  eas 
Wetzel,  iincis  iiiclnsit. —  G  Voss.  2.  ipsius.  H  0  k  \f>,  duo  Mss.  Gryphii,  Griit. 
Oliv.  et  Lall.  non  liabent  constitutionem. — 7  Sell,  placeat  autem.  Tiini  w  1.  2, 
op.  delih,  et  dem.  non  esse.  W  Q  if,  Oliv.  Gia'V.-Hurni.  et  LhII.  omittunt  dem, 
et  delib.  Porro  al.  edd.  nee  esse. — 8  L  W  0  if ,  Jiint.  et  Lamb,  eodem  incom- 
modo  urg.  w  1.  2.  Erf.  et  Grfev.-Biirm.  eod.  urg.  incomynodo.  '  Eodem  urg, 
incomm.]  Exsiilat  vox  ultima  a  Sch.  etedd.  ante  Gr«v.  In  Leid.  3.  urg.  mo- 
do.'  Olid.  '  Graevius  addidit  incommodo  e  Ms.  Erf.  In  Gnelf.  2.  est  supra 
ascripluni  a  glossature.  Errat  Oiidendorpins,  cum  in  nulla  ante  editione 
esse  dicit.  Est  autem  ap.  Aid.  Rob.  Stepli.  forte  et  alios  :  nam  longius  in- 
quirere,  insuper  habuimus.'  Ern. — 9  Ed.   Omnib.   defensionis. — 10  Leid.  1. 

NOTiE 

definitio  speciei:  verbi  causa;  vir-  demonstratio  et  deliberatio  sunt  par> 
tiitis  definitio,  babitus  inclinans  in  tes  sive  species  constitutionis,  debet 
bonum,  justitiae  convenit  ;  nulla  enini  ipsa  constitutionis  defiiiilio  ipsis  con- 
JHStitia  est  qua;  non  sit  babitus  incli-  gruere  :  non  congniit  autem  ;  con- 
nans  in  bonum  ;  at  detiiiitio  justitiae,  stitutio  enimest  intentionis  depulsio, 
constans  et  perpetua  voluntas  jus  boc  modo  :  Fecisti  ;  Non  feci,  aut 
snum  cuique  tribuendi,  non  quadrat  Jure  feci.  Quod  in  deliberationem 
in  virtutem :  quota  enim  virtus  est  aut  demonstrationem  cadere,  quis 
ejusmodi  ?    Ergo,  iuquit  Tullius,  si  dixerit? 


602  M.    T.    CICERONIS 

14.  Deinde  conjecturalis '  causa  non  potest  simul  ex 
eadem  parte,  eodern  in  genere,  et  conjecturalis  esse  et 
definitiva.  Rursus"  nee  definitiva  causa  potest  simul  ex 
eadem  parte,  eodem  in  genere,  et  definitiva  esse  et  transla- 
tiva.  Et  omnino  nulla  constitutio,  nee  pars  constitutionis, 
potest  simul  et  suam  habere,  et  alterius  in  se  vim  conti- 
nere:  ideo '*  quod  unaquaeque  ex  se,  et  ex  sua  natura,'^ 
simpliciter  consideratur ;  altera  assumta,'"*  nuraerus  con- 
stitutionum  '^  duplicatur,  non  vis  constitutionis  augetur. 
At  deliberativa  causa  simul  ex  eadem  parte,  eodem  in  '"^ 
genere,  et  conjecturalem,  et  generalem,  et  definitivam,  et 
translativam  solet  habere  constitutionem,  et  unam  aliquan- 
do,'7  et  plures  nonnunquam :  ergo  ipsa  nee  constitutio  est, 
nee  pars  '^  constitutionis.  Idem  in  deraonstratione  ''  solet 
usu  evenire/°  Genera  igitur,  ut  ante  diximus,  haec  causa- 
rum  putanda  sunt,  non  partes  *  alicujus  constitutionis.  xi. 
Haec  ergo*  constitutio,  quam  generalem  nominamus,*^  par- 
tes nobis  videtur  duas  habere,'  juridicialem  et  negotialem. 


sequuntur :  Leid.  3.  consequuntur. — 11  Ond.  jiibet  rursus  deleri. — 12  ^  idea- 
que. — 13  Voss.  2.  et  sua  nat.  L  et  ex  sua  vi  nat. — 14  Jiint.  et  Lamb.  alt.  au- 
temass. — 15  Leid.  I.  constitutionis. — 16  a>  1.  omittit  pra'positionem. — 17  0  k, 
(D  1.  2.  qiiaedam  edd.  vett.  ciini  Oliv.  et  Lall.  uliqunm. — 18  Erf.  et  duo  Mss. 
ap.  Gionov.  cum  Sclititz.  et  Oiell.  7ieque  const,  est,  nee  pars :  Sfli.  Voss.  2. 
Leid.  3.  ncque  const.,  neque  pars:  k  et  Leid.  1.  nee  const.,  neque  pars.  Dein 
L  W  const,  est. — 19  w  1.  in  dcmonstralionem. — 20  B  L  k,  Erf.  Catich.  Sch. 
Voss.  2.  Gnelf.  1.  2.  et  Tur.  cum  Lamb.  Sihntz.  ft  Orell.  venire,  probb. 
Oraev.  et  Oud. — 1  0  nee  partes:  ed.  Oninib.  neque  partes:  u  1.  et  Leid.  3.  et 
non  partes. 

Cap.  XI.    2  M  igitur. — 3  TLrf.  partes  nobis  duas  habere  vid.     Cauch.  partes 

aOTJE 

'^Deinde  conjecturalis]  Quarto   ar-  plo  consnlfationis  de  evertenda  Car- 

gumento     irapuguat    Heruiagoraui  :  thagine:   turn  enim  esse  potest  quasi 

Cuilibet  constituiioni,  ejusque  singu-  conjecturalis  constitutio,  an  everten- 

lis  partibus,  sua  est  notio,  qua  distin-  da  Carthago;    deinde   definitiva,   si 

gnitur  a  reliqnis  :  alia  nimirnm  est  evertenda  Carthago,  quid  sit  everfe- 

coDJecturaiis,  alia  definitiva,  alia  ge-  re    Carthaginem  ;    an    cives    exilic 

neralis,  alia  denique  translativa.    At  mulctare,  au  ipsis  alias  leges  impo> 

deliberativa  causa  has  omnes  partes  nere,  an   vila  privare,  an  ipsam  ur- 

aliquando  coniplectitur :    non  debet  bem  flammis  abolere,  i!k:c. 

igitur  ipsa    ad    generalem  constiin-  d    Quam  generalem  nnminamus]  Di- 

tionem    referri.     Quod   autem    deli-  citur   quoque  constitutio    qualitalis, 

beratio  plures  habere  soleat  consti-  qui  status  generis,  sive  generalis,  hio 

tutioDes  sihi  subjectas,  liquet  exem-  appellatur. 


DE    INVENT.    1.    11.  G03 

Juridicialis*  est,  in  qua  aeqni  et  iniqui  natura,*  praemii  ^ 
aut  poenae  ratio  quaeritur:  negotialis'  est,*^  in  qua,  quid 
juris  ex  civili  more  et  aequitate  sit,  consideratur :  cui  dili- 
gentiae  praiesse  apud  nos  jurisconsulti^  existimantur.  15. 
Ac  juridicialis  quidem  ipsa^  in  duas  distribuitur  partes, 
absolutam  et  assumtivam.  Absoluta'^  est,  quae  ipsa'  in 
se  continet  juris  et  injuriae  quaestionem  :  assumtiva,'°''  quae 
ipsa  ex  se  nihil  firmi  dat  ad  recusationem,  foris  autem  " 
aliquid  defensionis  assumit.  Ejus  partes  sunt  quatuor ; 
concessio,  reraotio  criminis,  relatio  criminis,'*  coraparatio. 
Concessio  est,  cum  reus  non  id,  quod  factum  est,  defendit, 
sed,  ut  ignoscatur,''  postulat.  Hasc  in  duas  partes  dividi- 
tur,  purgationem  et  deprecationem.  Purgatio  est,  cum 
factum  conceditur,  culpa  removetur.  Heec  partes  habet 
tres,  iniprudentiam,  casum,  necessitatem.  Deprecatio  est, 
cum  et  peccasse  et  consulto  peccasse  reus  se  confitetnr,'* 
et  tameii,  ut  ignoscatur,  postulat:  quod  genus  perraro 
potest  accidere.     Remotio  criminis'  est,  cum  id  crimen. 


vid.  dnnn  habere,  omisso  nobis.  In  e  duas  omitlitiir. — 4  B  W  0  /f,  w  1.  Tur.  et 
pliires  Mss.  cum  Vict.  Man.  Jiint.  Lamb,  aqui  et  recti  nat.  w  2.  aqui,  et 
tniqui,  et  recti  nat. — .5  Ern.  delevit  out  ante  prcemii,  et  eiim  sefpmntur  Schiitz. 
Wetzel,  et  Oiell.— 6  B  L  M  0  /c  omitlnnt  est.— 7  L  consulli. — 8  Diiisb.  Sch. 
Voss.  1.  ac  jur.  quidem  et  ipsa:  Erf.  ac  juri  diem  ipsa,  'rum  6  et  in  duas. 
— 9  Ipsa  in  IM  deest.  Tuni  w  1.  cnnt.  in  se. — 10  Est  post  assumtiva 
(ielpvit  Ernest!,  qiiem  Scluitziiis,  Wetzel,  et  Orel),  seqiiuntnr  :  deest  in 
B  L  e,  Cass.  Giielferl).  1,  2.  Sell.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  Dein  w  I.  se 
ex  ipsa  7iiltil  dat  Jlrmi. — 11  Leid.  3.  non  habet  autem. — 12  k  caret  relatio 
criminis. — \'i  Lamb.  ign.  sihi. — 14  Idem  pecc.  se  reus,  et  cons,  pecc.  conf, — 

NOT;E 

«  Juridicialis]  Jndiciis  convenit  et  cnsatus,  quod  mnlti  qui  eum  de  bono 

esse  solet  de  re  pr*terita,  cui  si  jus-  mortis  disserentem  audierant,  laqueo 

ta  sit,  praeniiiim:  si  iniqua,suppliLium  vitam  finissent  :  artem  deniqne  pic- 

rependi  debet.  tor,  laesae   reip.   reus,  quod   naufragii 

^  Negotialis]  Est   de    re   facieiida,  pictura  in  portu  Diis  niarinis  appen- 

et  ad  }renns  deliberativum  pertinet.  sa,  reliqui  cives  a  navigando  deterriti 

e  Ahsoluta]  Cum  simpliciter  ac  di-  essent. 

recte  factum  defenditur.   Hujus  qua-  h  Assumtiva]    Cum  debiiis   per   se 

luor  loci  sunt,   teste  Fortuuatiano  ;  est  facti  defeusio,  sed  probabili  fac- 

lex,  mos,  secta,  ars.    Legem  qua  vim  ti    causa  foris   assumta  confirmatur. 

vi  licet  repellere,  proferet  Milo  bo-  Vide  ad  Herenn.  lib.  i.  §  24.  &c.  et 

micidii  reus:  morem  Scytlia,  qui  ex  de  Inv.  1.  ii.  §  71.  &c. 

geutis  sujp  consuetudine  Atheuis  pa-  '   Remotio   criminis]    De    qua   fuse 

treni   sexagenarium   in  fluvium  <leje-  1.  ii.  de  Inv.  §  86.  &c. 
cerat:  sectam  philosophus  damniac- 


604  M.   T.   CICERONIS 

quod  infertur,  ab  se  et  ab  sua  culpa,  vi  et  potestate  in 
alium  reus  removere  '^  conatur ;  id  dupliciter  fieri  poterit, 
si  aut  causa  aut  factum  in  alium  transferetur."^  Causa 
transfertur,'^  cum  aliena  dicitur  vi  et  potestate  factum  ; 
factum  autem,  cum  alius  aut  debuisse,  aut  potuisse  facere 
dicitur.  Reiatio  criminis  est,  cum  ideo  jure  factum  '^  di- 
citur, quod  aliquis  '^  ante  injuria  lacessierit.  Comparatio 
est,  cum  aliud  aliquod  alicujus^°  factum  rectum  aut  utile 
contenditur,  quod  ut  fieret,  illud,  quod  arguitur,  dicitur  esse 
commissum. 

16.  In  quarta  constitutione,  quara  translativam  ■  nomi- 
namus,  ejus  constitutionis  est  controversia,  cum  aut  quern, 
aut  quicum,  aut  quomodo,  aut  apud  quos,  aut  quo  jure, 
aut  quo  tempore  agere  oporteat,  quaeritur,  aut  onmino  ali- 
quid  de  commutatione  aut  infirmatione  actionis  agitur. 
Hujus  constitutionis  Hermagoras  inventor  esse  existimatur, 
non  quo  non  ^  usi  sint  ea  veteres  oratores  saspe  multi,  sed 
quia  non  animadverterint  ^  artis  scriptores  earn  superiores,* 
nee  retulerint  in  numerum  constitutionum.  Post  autem  ab 
hoc  inventam  multi  reprehenderunt,  quos  non  tam  impru- 
dentia  falli  putamus,  (res  enim  ^  perspicua  est,)  quam  invi- 
dia  atque  obtrectatione '^  quadam  impediri.  xii.  Et  con- 
stitutiones  quidem,  et  earum  partes  exposuimus  :  exempla 
autem  cujusque  generis  tunc  commodius  exposituri  vide- 


15  \|/  transferre.~\6  M,  w  1.  2.  et  Erf.  transferatur :  B  W,  Scli.  Voss.  2.  ed. 
Oinnib.  transfertur. — 17  W,  Erf.  et  Tiir.  transfereiur, — 18  B  M  et  Erf.  quod 
ideo:  L  quud  cum  ideo:  et  w  1.  factum  jure. — It)  Fro  alius,  B  L  M  W  6  k  ^l^, 
'Fur.  Cass.  Giielf.  1.  2.  Voss.  I.  2.  Leid.  1.  edd.  pr.  aliquis,  et  quod  Sclnitz. 
Wetzel,  et  Orell.  habent.  Al.  edd.  et  Mss.  alius.  Tuiii  ed.  Hervag.  non  ha- 
bet  injuria. — 20  Uims  Ms.  ap.  Lamb,  cum  (iliquod  aliud  ah  illo,  de  quo  agitur, 
factum  rectum  aut  utile  cont.  Va\.  2.  cum  aliud  aliquod  rectum  aut  ut.  conceditur : 
Fabr.  cum  aliquod  alicui  factum  rectum  aut  ut.  cont,  liber  Tosanus,  cum  alicujus 
aliquod  factum  rectum  aut  ut.  cont.  Sell.  Leid.  1.  Voss.  2.  cum  aliud  aliquid  uli- 
cujun  factum  rectum  aut  ut.  cont.  B  cum  aliud  aliquid  factum  rectum  aut  ut.  cont. 
M  cum  aliud  alicujus  factum  rectum  aut  ut.  cont.  Vocem  alicujus  post  aliquod 
inseruit  Ern.  ()ueni  Scliiitz.  Wetzel,  pt  Orell.  seqmintiir  :  et  earn  habent  L  W 
^,  0)  2.  Cass,  et  edd.  ante  Aid.  Viilpo  deest. — 1  la  1.  Iranslationem. — 2  M  y^, 
o)  1.  et  Seiintz.  non  quod  non :  6,  w  2.  Vict.  Lamb.  Grut.  Oliv.  et  Lall.  non  quia 
non  .-  B  L  W  (f,  Tur.  et  omnes  Mss.  Ond.  cum  Jiint.  Gritv.-Bnrni.  Wetzel, 
et  OreW.  non  quo  non. — 3  B  animadverterent :  k  jam  animadverterint :  \f/,  Schntz. 
Wetzel,  et  Orell.  animadverterunt ,  et  mox  retulerunt. —  4  L  omitlit  earn,  et  \f/ 
superiores.  Gniter.  censet  veiba  artis  scrifit.  eam  sup.  d'.-lenda  esse. — 5  Enim 
in  «  deest. — G  li  obtrcectatione :  \p  delractione. 


DE    INVENT.    1.   12.  605 

n)ur,7  cum  in  uniimqiiodquc  corum^  argumentoriim  copiam 
dabimus:  nam  argumentandi  ratio  dilucidior  erit,  cum  et 
ad  genus,  et  ad  exemplum9  causae  statim  poterit  accom- 
modari. 

17-  Constitutione'"  causae  reperta,  statim"  placet  consi- 
derare,  utrum  causa  sit  simplex,"'  an  juncta  ;  et  si  juncta 
erit,  utrum  sit'*'  ex  pluribus  quaestionibus  juncta,'*  an  ex 
aliqua  comparatione.  Simplex  est,  quae  absolutam  in  se 
continet  unam  quaestionem,  hoc  modo :  Corinthiis  bellum 
indicamus,  annon.  Conjuncta  ex  '^  pluribus  quaestionibus, 
in  qua  plura  quaeruntur,  hoc  pacto  :  "^  Utrum  Carthago  '7 
diruatur,  an  Carthaginiensibus  '^  reddatur,  an  eo  colonia  ^ 
deducatur."9  Ex  comparatione,  in  qua  per  contentionem, 
utrum  potius,  aut  quid  potissimum  sit,*°  quaeritur,  ad  hunc 
modum  :  Utrum  '  exercitus  in  Macedoniam  contra  Philip- 
pum  ^  mittatur,  qui  sociis  sit  auxilio,  an  teneatur  in  Italia, 
ut  quam  maximae  contra  Hannibalem  copiae  sint.     Deinde 

'  An  illuc  deducendi  sint  cites  Romani  aut  Latini  ad  stabiliendam  coloniam. 


Cap.  XII.  7  «  1.  videhimur:  B  M  W  6,  Leid.  1.  Voss.  2.  videamur.—S  u  1. 
cum  in  unumquamque  earum  :  \f/  cum  ad  unumquodque  eurum. — 9  k  et  Voss.  1. 
cum  ad  genus:  w  1,  cum  et  genus.  Leid.  1.  et  exemplnm. — 10  w  2.  Et  const. — 
11  Schutz.  e  susp.  delevit  statim,  quod  Oiell.  uncis  incliidit. — 12  u  I.  sit  causa 
simplex.  Turn  Sell.  Voss.  1.  Leid.  3.  et  Leid.  I.  a  ni.  sec.  ac  Oxonn.  Mss. 
cum  ed.  Omnil).  Juiit.  Lamb.  Oliv.  Lall.  et  Scliutz.  an  conjuncta;  et  si  con- 
juncta.— 13  In  M  sit  omittitiir. — 14  k,  Voss.  1.  Leid.  3.  et  Leid.  1.  a  m.  sec. 
conjuncta. — 15  Erf.  Duisb.  Caurh.  et  Sell.  Juncta  ex:  M.  Cory,  est  ex. — 
16  Jiint.  et  Lamb,  modo ;  et  sic  B  M  >|/,  sed  pacto  supra  lineam. — 17  B  Char- 
tago  perpetiio  ;  et  M  diluatur. — 18  Al.  Carthaginiensibus. — 19  L  ducatur. — 
20  B  M  0  putiss.  sine  sit. — 1  Graevius  e  cod.  Erf.  iuseruit  potius  post  Utrum  ; 

NOTyE 

''  Colonia]  Oppidum  erat  in  quod  ultro  navibus,  se  recipere  coactiis  est. 

Romani  magistratus   cives    traduxe.  Pace   facta,   intervenientibus  Epiro- 

ranf,   quibus    erat    jus   ferendi   suf-  tis ;  rursus  beilum   exarsit  Macedo- 

fragii.  nicum.    Philippus  Demeirium  filiiim, 

'  Philippum']  Non  Alexandri  Mag-  apud  Romanes  aniea  obsidem,fratris 

ni    patreni,  Sf-d   altenim  Macedonise  Persei  calumniis  snspectun),  capilali 

regem,  qui   tempore  belli  Ptinici  se-  supplicio   niulctavit  ;    ipseque    obiit 

cundi,  inito  cum  Hannibale  foedere,  Olymp.  CL.  a.  2.   A.  U.  C.  575.   ante 

Italia  inimineus,  a  Lsevino  praetore  CUr.  179.  Polyb.  Liv.  &c. 
coercitus,  in    Macedonian),  incensis 


606  M.    T.    CICERONIS 

considerandum  est,  in  ratione  an  in  scripto "  sit  contro- 
versia  : '  nam  scripti  controversia  est  ea,'^  quae  ex  scrip- 
tionis  genere^  nascitur.  xiii.  Ejus  autem  genera,  qua? 
sunt  separata^  a  constitutionibus,  quinque  sunt:  nam  cum 
verba  ^  ipsa  videntur  cum  sententia  scriptoris  dissidere, 
turn  7  inter  se  duae  leges  aut  plures  discrepare,  [p.  40*.] 
turn  id,  quod  scriptum  est,^  duas  aut  plures  res  significare:? 
turn  ex  eo,  quod  scriptum  est,  aliud  quoque,  quod  non 
scriptum  est,  inveniri :  turn  vis  verbi,  quasi  in  definitiva 
constitutione,  in  quo  posita  sit,'°  quaeri.  Quare  priraum 
genus,  de  scripto  et  sententia;"  secundum,  ex  contrariis 
legibus  ;  tertium,  ambiguura  ;  quartum,  ratiocinativum  ; 
quintum,  definitivum  "^  nominamus.  18.  Ratio  autem  est,'' 
cum  omnis  quaestio  '+  non  in  scriptione,  sed  in  aliqua  argu- 
mentatione  consistit. 

At  tum,'5  considerato  genere  causae,  et  '^  cognita  consti- 
tutione, cum,  simplexne  an  '7  conjuncta  '^  sit,  intellexeris, 
et,  scripti  an  rationis  '9  habeat  controversiam,^°  videris  ; 
deinceps  erit  videndum,  quae  quaestio,  quae  ratio,  quae  judi- 
catio,  quod  firmamentum  causae  sit :  quae  omnia  a  consti- 
tutione '  proficiscantur  oportet.  Quaestio  est  ea,*  quae  ex 
conflictione   causarum  gignitur   controversia,'   hoc  modo : 

V  Sive  legis,  sive  senatusconsulti,  sive  lestamenti. 


et  eum  Schiitz.  secntus  est. — 2  B  L  M  W  et  al.  ciini  Oliv.  nn  in  ratione. 
Voss.  I.  Lei().  1.  et  ed.  Omuib.  oiiiittiint  piappositionein  ante  scripto. — 3  B 
liic  et  mox  contrnversia. — 4  y\i  est  ilia.     Proiioinen  non  est  in  Sell. 

Cap.  xiii.  5  Eif.  Ejus  enim  gen.  el  idem  Ms.  ciiin  Tiir.  Lamb.  Sclintz.  et 
Orell.  (jucB  sep.  sunt. — G  Tiir.  et  onines  Mss.  Oiid.  cum  Jiint.  Lamb.  Schutz. 
Wetzel,  ct  Orel!,  nam  turn  verba:  Dnisb.  turn  verba,  onusso  nam. — 7  6  turn 
cum. — 8  Leid.  1.  turn  ex  eo  (juod ;  et  Scii.  scriptum  sit. — 9  Res  in  6  deest.  Jnnt. 
Lamb,  et  Schiitz.  habent  signif.  videtur — 10  Scb.  posita  est. —  II  Al  sententia 
est. — 12  ^  diff. — 13  B  Ratio  autem,  sine  est  :  L  Vel  ratio  autem  est :  M  Oratio 
autem  est :  Tnr.  Jnnt.  Lamb.  Scliutz.  et  Orell.  Ratio  est  autem. — 14  w  2.  cum 
omnis  oralivnis  fjucestio  :  Vo.ss,  2.  cum  oratio  vel  qmcstio,  sii praxcr.  ojnnis;  con- 
tra in  Sell,  siiprascr.  oratio  vel.  Lamb.  ed.  non  liabet  omnis. — 15  Dnisb.  Sch. 
a  ni.  pr.  ac  Schntz.  Wetzel,  et  Orell.  At  cum  ;  et  qnod  Ern.  conjecerat  le- 
gendnm  esse  :  al.  Ac  turn  :  a.\.  Ac  cum  :  Gint.  et  odd.  recentiores  At  lum. — 
IG  oi  1.  causarum.  Copnla  abest  ab  oi  2.  B  L  M  6  (c,  et  omn.  Mss.  Oiid. — 
17  Dnisb.  utrum  simplex  an:  Sell,  et  Victorin.  utrum  simplexne  an  :  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  simplexne,  an  :  w  i .  2.  L,  \\  6  k  cum  simplex  an.  Vnli;.  cum 
simplexne,  nn. — 18  B  M  W  6  et  Tnr.  j«nc<« — 19  ai  1.  el  rat. — 20  B  con<ra- 
versiam  ;  et  sic  semper. — 1  k  ut  a  const,— 2  w  1.  est  ilia.     Pronomtn  oniittunt 


UK    INVENT.    I.    14.  (i07 

Non  jure  fecisti:  Jure  feci.'^  Causarum  autem  '  haec  est 
conflictio,  in  qua  constitutio  constat:  ex  ea  igitur  nascitur 
controversia,  quam  qucestioneni  dicimus,  hoc  modo:  Ju- 
rene  fecerit  ?  Ratio  est,  quae  continet  causam,  qua2  si  sub- 
lata  sit,  nihil  in  causa  controversiee  relinquetur,  hoc  modo,'* 
ut  docendi  causa  in  facili  et  pervulgato  exemplo  coosista- 
mus:^  Orestes  si  accusetur  ^  matricidii,  nisi  hoc  9  dicat. 
Jure  feci  ;  ilia  enim  patrem  meum  occiderat ;  '°  non  habet 
defensionem  :  qua  sublata,  omnis  quoque  controversia  sub- 
lata  sit."  Ergo  ejus  causa?  ratio  "^  est,  quod  ilia  Agamera- 
nonem  occiderit.''  Judicatio  est,  qua?  ex  infirmatione  et 
confirmatione  ^*  rationis  nascitur  controversia :  nam  sit  ea  '^ 
nobis  exposita  ratio,  quam  pauIo  ante  exposuimus."^  Ilia 
enim,  inquit,  patrem  meum  '7  occiderat.  At  non,  inquit 
adversarius,  abs  te  filio  matrem  necari  oportuit :  potuit 
enim  '^  sine  tuo  scelere  illius  factum  puniri.'^  xiv.  Ex  hac 
deductione*°  rationis,  ilia  summa  nascitur  controversia,' 
quam  judicationem  ^  appellamus  :  ea  est  hujusmodi :  Rec- 
tumne  fuerit,  ab  Oreste  matrem  occidi,  cum  ilia  Orestis 
patrem  occidisset  ?  ^     19.  Firmamentura  est  firraissima  ar- 


B  L  M  W  e  0)  2.  Oliv.  et  Lall. — 3  Controversia  in  M  deesf. — 4  Hoc  modo 
. . .  Jure  feci  Scliiitz.  traiisposnit  post  constat. — 5  Deest  particula  autem  B  M 
W  0  K,  Tiir.  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  qui  caret  quoque  prononiiiie  hac. — 6  Eif.  hoc 
jure  ne  feceris :  Leid.  3.  hoc  est  jure  fecerit.  Verba  Jurene  fecerit . . .  hoc  modo 
absniit  ab  ^.  Dein  octo  Oxonn.  Mss.  cum  Voss.  2.  Leid.  1.  2.  3.  Junt. 
Lamb.  Grut.  Oliv.  GriBv.Burm.  et  Lali.  Ratio  est  en.  Fro  sublata  sit,  Leid, 
1.  ablala  sit.  Praeterea  B,  Erf.  Duisb.  Caucli.  Sell.  Voss.  1.  Leid.  1.  Tiir. 
Scliutz.  Wetzel,  et  Orell.  reliuquatur :  W  6  k  I^amb.  et  al.  rtlitujuitur :  w  I. 
relinquitur  controversia: .  ai.  relinquetur. — 7  Erf.  exemplo  conslituamus :  Sch. 
exempla  constituamus :  h  exemplo  e.vistamus  et  persistamus. — 8  0)2.  Horestes  si 
accusaretur. — 9  if  hic.^lO  k  occidit  ;  et  iiiox  Tnr.  haheat  def. — 11  Sell.  Voss. 
1.  Quare  sublata,  &ic.  edd.  pr.  qua  re  sublata,  S)-c.  Erf.  et  DiiisI).  Quare  omnis 
couir,  quoque  subl.  sit.  Vox  omnis  non  est  in  L.  Verba  Qua  sublata  .  .  .  sub- 
lata sit  Ernestio  ^^sppcta  sunt.  Srliutz.  ea  delevit ;  Wetzel,  et  Orell.  uncis 
includunt. — 12  Leid.  1.  causes  quoque  ratio. — 13  M  Agamemnona,  et  Lei(J.  1. 
occiderat. — 14  Scliutz.  reccpit  ex  ratione  et  infirmatione,  ex  eni(-ndatione  Jo. 
C.  Til.  Ernesti  in  Lfx.  Technol.  Lat.  Htiet.  voce  '  Judicatio.' — 15  w  1.  oinit- 
tit  ea. — 16  ^  apposuimus. — 17  Meum,  post  enim,  adjecit  Gr»v.  ex  Erf.  et  ed. 
Hervafj.  extat  etiain  in  B  L  M  0  k  i//,  Erf.  Tur.  omn.  Mss.  Oud.  et  sic  ed. 
Omnib.  Crat.  et  Orell,  Verbum  inquit  non  est  in  M.  Post  patrem,  Ern.  ad- 
didit  meum,  qnod  iiabent  if,  ai  1.  2.  Cass,  et  edd.  pr.  nstiue  ad  Aldiini,  ciim 
Scliutz.  et  Wetzel.  A  plerisque  Mss.  Oud.  cum  Junt.  Grut.  Oliv.  et  Lall. 
abest  7neum  et  liic  et  ante. — IS  0  omittit  enim. — 19  \f>  factum  ejus  pun. 

Cap.  XIV.     20  B  if  et  plenque  iNlss.  Oud.  diductiune ;  et  sic  i\I  liabet  su- 
pra liiitam. —  1  Scliutz.  el  Wetzel.  e.\  Eiu.  suspic.  controversia:. — 2  Leid.  1. 


608  M.    T.    CICKRONIS 

gumentatio  defensoris,  et  appositissitna  *  ad  judicationem  : 
ut  si  velit  Orestes  dicere,  ejusmodi  animum  matris  ^  suae 
fuisse  in  patrem  suum,<5  in  se  ipsum  ac  sorores,^  in  regniim, 
in  famam  generis  et  familige,^  ut  ab  ea  poenas  liberi  sui  po- 
tissimum  petere  debuerint.  Et  in  ceteris  quidem  constitu- 
tionibus'  ad  hunc  modum  judicationes  reperiuntur : '°  in 
conjecturali  autem"  constitutione,  quia  ratio  non  est,  (fac- 
tum enim  non  conceditur,'^)  non  potest  ex  deductione" 
rationis  nasci  judicatio.  Quare  necesse  est  eandem  esse 
quaestionem  et  judicationem :  ''••  ut,'^  factum  est,  non  est 
factum;  '^  factumne  sit  ? '7  Quot  autem  in  causa  con- 
stitutiones,  aut  earum  partes  erunt,  totidem  necesse  '^ 
erit  quaestiones,  rationes,  judicationes,  firmaraenta  repe- 
riri.'9 

His  omnibus  in  causa  repertis,  turn  ^°  denique  singulae 
partes  totins  causae  considerandae  sunt:  nam  non '  ut  quid- 
que   dicendum   primum, "   ita   primura    aniraadvertendum 


judicialem. — 3  Erf.  et  Leid.  3.  occiderit.—'i  Pro  et,  in  L  ac  legitur.  W  Okx^i, 
»  I.  onines  Mss.  Oiid.  et  viilg.  aptissima  :  L  potissima  :  B  M,  «  2.  Tiir.  Pal.  2. 
etGraev.  a  iiianii  pr.  cum  Srhiilz.  Wetzel,  et  Oiell.  appositissima.  '  Mss.  duo, 
item  Giielf.  1.  2.  (nisi  qiiod  in  illo  appotissima,  cm  ascripsit  manns  sec.  aptis- 
sima,) appositissima  :  qnod  non  spprnendnm  videtur;  et  appaiet  e  Ms.  Guelf. 
quoniodo  aptissima  naliim  sit.'  Em. — 5  Erf.  Victorin.  et  Scluitz.  matri. — 
6  Ed.  0\x\nib.  in  parenlem  SUU771. — 7  Sch.  et  sorores  :  Leid.  Let  sororem:  B  L 
M  W  if,  et  al.  cnm  Oliv.  et  Lall.  in  sorores. — 8  Voss.  1.  ^en.  acfam. — 9  ft  Et 
eel.  quidem  const.  9  Et  cet.  quidem  qutpstionibvs :  W  Et  in  eel.  quidem  quceslio- 
nibus :  Leid.  3.  Et  quidem  cet.  in  const. — 10  W  6  k,  w  2.  et  Tiir.  reperienlur. — 
II  Voss.  1.  non  habet  autem.  — 12  y^ factum  enim  nisi  cone. — 13  Sclintz.  solus 
ex  ea  et  exded. — 14  Vos«.  2.  eandem  quasi,  et  Q  qucesl.,jud. — 15  Ut  non  est  in 
B  L  M  W  0  K,  w  1.  2.  Tur.  Diiisb.  Erf.  et  omn.  Mss.  Otid.  et  earn  Orell.  de- 
levit.  — 16  Dnisb.  et  octo  Oxonn.  Mss.  ac  v\ilg.  factum  non  est.  Ab  Guelf. 
ntroque  abest /actum,  et  ab  M  voce«  factum  et  est. — 17  u  2.  factumne  sit  in- 
terrogant. — 18  if  tot  necesse. — 19  Leid.  1.  oinittit  Jirmamenta.  In  Srh.  repe- 
rire.—20  Ed.  Omnil).  cum. — 1  Non  in  6  deest.  Turn  B  M  W,  Leid.  1.  ed. 
Oninib.  Jnnt.  et  Lamb,  ut  quodque  :  ^  ut  quicquid.  F>,  oi  2.  Voss.  1.  2.  et  ed. 
Oinnib.  dicendum  est  pr.     6  k  die,  pr.  est.     Pro  primum,  hie  et  paulo  post  M 

NOT;E 

"  Aon  ut  quidque  dicendum  primum,  partes  apte  respondeant  ;  sic  ora- 
^c]  Omnino  qnemadmodiim  arclii-  tor,  etsi  exordium  primo  dicere  de- 
lectus fundamentum  quod  in  aedifi-  bet,  iilud  tamen  non  aggreditur,  nisi 
cio  primum  est,  non  ante  locat,  quam  attente  meditata  et  perspecta  totins 
totiiis  operis  forinam  animo  conipre-  causee  ratione,  ex  cujus  visceribns 
hensam  designaverit,  ut  singulan  sibi  duci  debet  initiiim. 


DE    INVENT.    I.    15.  609 

videtur:*  ideo  quod  ilia,  qua3  prima'  dicuntur,  si  vehc- 
menter  velis  congruere,''-  et  cohaerere  cum  causa,  ex  els  ^ 
ducas  oportet,  quae  post"^  dicenda  sunt.  Quare  cum  judi- 
catio,  et  ea,  quae  ad  judicationem  oportet  inveniri,  argu- 
menta,'  diligenter  eruut  artificio  repeita,  cura^  et  cogita- 
lione  pertractata ;  turn  denique  ordinandae  sunt  ceteras  9 
partes  orationis.  Ha?  '°  partes  sex  esse  omnino  nobis 
videntur;  exordium,  narratio,  partitio,  confirmatio,"  repre- 
hensio,  conclusio.  Nunc  quoniam  "^  exordium  princeps 
omnium  esse  debet,^  nos  quoque  primum  in  rationem'^  ex- 
ordiendi  praucepta  dabimus. 

XV.  20.  Exordium  est  oratio  animum  auditoris  idonee 
comparans  ad  reliquam  dictionem  :  quod  eveniet,'4-  si  eum 
benivolum,  attentum,  docilem  fecerit:'^  quare  qui  bene 
exordiri  causam  volet,'^  eum  necesse  est  genus  suae  causae 
diligenter  ante  cognoscere.  Genera  causarum  sunt  quin- 
que;'7  honestum,  admirabile,  humile,  anceps,  obscurum. 
Honestum  causae  '^  genus  est,  cui  statim  sine  oratione 
nostra  auditoris  favet  animus; '^  admirabile,"  a  quo  alie- 
natus  est  animus  ^°  eorum  qui  audituri  sunt ;  humile,'  quod 

*  Prima  est  omnium  orationis  partium. 


ha])et  prima.  Abest  primum  a  Leid.  1. — 2  Voss.  1.  ante  adverlendum  vicL 
Leid.  1.  ad  animum  advert,  vid.  Dein  Erf.  Duisb.  et  Sell,  ideoque  ilia:  i|/  ideo 
(juia  ilia. — 3  M  primo  supra  lin. — 4  /c  velis  vel  congruere.—5  w  2.  Tur.  Erf. 
oinnes  Mss.  Oud.  cum  Sclnitz. /ifs;  et  sic  B  pas>im. — 6  k  postea. — 7  a;  l.Erf. 
et  Tiir.  org.  ivv. — 8  u  1.  et  cura. — 9  a>  2.  certce. — 10  Erf.  Caiich.  et  Tiir.  Ete  : 
K  if-  f  t  Leid. 3.  Et  ha,  Mox  nobis  non  est  in  Leid.  1. —  1 1  6  oraitiit  conjirmaiio. 
— 12  Diiisb.  qiwmodo.  Tuni  Ei  f.  et  Sch.  princeps  deb.  esse:  C?nic\\.  princeps 
deb.  s'me  omnium  et  esse. — 13  oil.  Sch.  Leid.  1.  3.  Jiint.  et  Grjev.-Biirm.  in 
ratione:  Mss.  ap.  Lamb,  in  oratione:  Lamb.  ed.  in  orationem.  Dein  L  W, 
Erf.  et  paiici  alii  Mss.  exordii. 

Cap.  XV.  14  Leid.  3.  evenit. — 15  Ed.  Omnib.  e<  attentum  et  doc.  confece- 
rit.  Confecerit  quoque  B  M  W,  Erf.  Sch.  Tur,  et  edd.  vett.  ac  etiani  Oreil. 
— IG  Leid.  2.  vnluerit.—\7  Oxonn.  Mss.  et  Mss.  Oud.  cum  Oliv.  Lall.  et 
paucis  aliis,  sunt  quinque:  ed.  Omiiib.  sunt  v.  quinquc,  i.  e.  numero  quinque. — 
18  In  B  L  M  W,  Oliv.  et  Lall.  causes  deest. — 19  Erf.  aitd.  an.  favet.  In 
Cauch.  non  est  auditoris.  Turn  k,  co  1.  Jnnt.  et  Lamb,  admirabile  est. — 20  k 
alienaiur  animus:   Leid.  1.  alienatus  atiimus. —  1  oi  1.  audituri  sunt,  ut  de  passere 

NOTiE 

"  Admirabile]  T^  tV5(J|(f),  id  est,  ho-  is  defenditnr,  quern  ob  sceleris  gra- 
nesto  causae  generi,  opponitur  rh  na-  vitatem  defendi  posse  nemo  suspica- 
pdSo^ov,  admirabile,  ut  TuUius  hie  et  retur.  Recte  dici  posset  aut  inho- 
Fortnnatiantis   iuterpretantur  ;    cum      nestum  ant  odiosum. 

Delph.  et  Var.  Clan.  Cicero.  2  Q 


610  M.    T.    CICERONIS 

negligitur  ab  auditore,  et  non  magnopere  attendendum 
videtur;  anceps,  in  quo  aut  judicatio"  dubiaest,  aut  causa, 
et  *  honestatis  et  turpitudinis  particeps,  ut  et  beuivolen- 
tiara'  pariat,  et  ofFensionem ;  obscurum,  in  quo  aut  tardi 
auditores  sunt,  aut  difficilioribus  *  ad  cognoscendum  ne- 
gotiis  causa  implicita  est.^  Quare  quoniam  tam  diversa 
sunt*^  genera  causarum,  exordiri  quoque  dispari  ratione  in 
unoquoque  7  genere  necesse  est.  Igitur  exordium  in  duas 
partes  dividitur,  in  principium  et  insinuationem.^  Princi- 
pium  est  oratio,  perspicue  9  et  protinus  perficiens '°  audi- 
torem  benivolum,  aut  docilem,  aut  attentum.  Insinuatio 
est  oratio  quadara  dissimulatione "  et  circuitione  obscure'^ 
subiens  auditoris  animum. 

21.  In  admirabili  genere  causae,  si  non  omnino  infesti 
auditores  erunt,  principio  benivolentiam  comparare  lice- 
bit:  sin  erunt  vehementer  abalienati,  confugere '^  necesse 
erit  ad  insinuationem  :  nam  ab  iratis  '^^  si  perspicue  pax  et 
benivolentia  petitur,  '^  non  modo  ea  non  invenitur,  sed 
augetur  atque  inflammatur  odium, "^  In  humili  autem  ge- 
nere causae,  contemtionis  '^  tollendae  causa,  necesse  erit 
attentum  efficere  auditorem.'^  Anceps  genus  causae,  si 
dubiam  judicationem  habebit,''  ab  ipsa  judicatione  exordi- 
endum  est :  sin  autem  partem  turpitudinis  et  partem  *°  ho- 
nestatis habebit,'  benivolentiam  captare  oportebit,  ut  in 

*  Propria  jridicii  qucBstio. 


ambo  vendito  et  empto:  humile. — 2  Deest  copula  in  k  et  Leid.  1, — 3  k  ut  benev. 
— 4  M  difficilibus. — 5  B  W  et  Canch.  est  hnplicata:  Erf.  est  implicita.  Sch. 
V'oss.  2.  Cass,  cum  Victorin.  et  Scliutz.  hnplicata  est :  6  k  implicata,  sine  est. 
— G  Octo  Mss.  Olid,  ac  Jiint.  et  Oliv.  cum  tam  div.  sint :  Tur.  Sch.  Leid.  1. 
cum  tam  div.  sunt. — 7  u  I.  non  liabet  verba  dispari  rat.  in  unoquoque. — 8  M 
princ.  et  in  insin.     L  M  W  et  Voss.  2.  in  princ.  et  in  insin. — 9  B  perspicua. — 

10  Tiir.  et  OreW.  conjiciens :  hamb.  cfficiens ;  et  sic  Schiitz.  de  conj.  Ein. — 

11  6  dissimilitudine. — ]2  B,  Tur.  Ert.  Sch.  Leid.  3.  et  Gr<BV.-harm.  obscura ; 
et  sic  M  8ii|tra  iineani.  Dein  Eif.  oniittit  auditoris. — 13  w  1.  Voss.  2.  ulie- 
vati ;  et  M  effuf^ere. — 14  k  cum  ab  iratis:  6  ab  alienatis. — 15  ^  el  u  2.  appeti' 
tur.  —  IG  K,  w  1.  2.  et  Voss.  1.  cnni  Jiiiit.  et  Crat.  sed  augetur  potius  et  inflam- 
matur odium  :  ed.  Omnib.  sed  augetur  atque  inflam.  odium  potius:  Leid.  3.  sed 
ira  augetur  atque  fiammatur  odio :  Eit'.  Gripv.-liiuni.  Sehiitz.  et  Orell.  sed  ira 
augetur  atque  inflammatur  odio. — 17  B  L  conlenlionis. — 18  B  L,  Sell.  Voss.  1.  2. 
ntcesse  est ;  et  Sch.  Leid.  1.  facer e  aud. — 19  Leid.  1.  jud.  habuerit. — 20  B  L 
M  W  e  K,  w  I.  Tur.  et  plerique  Mss.  Oud.  omittiint  copulam.     In  Leid.  1. 


DR    INVENT.    I.    1(5.  611 

j^cnu.s  honeslum  causa  translata  videalur.  Cum  autem  erit 
honestum  causa3  genus,  vel  ^  preeteriri  principium  poterit, 
vel,  si  5  commodum  fueiit,  aut  a  narralione  incipicmus,  aut 
a  lege,  aut  ab  aliqua  ^  firmissima  ratione  nostras  dictionis : 
[p.  47.]  sin  uti  ^  principio  placebit,  benivolentiae  partibus 
utendum  est,  ut  id,  quod  est,  augeatur.  xvi.  In  obscuro 
causae  ^  generc,  per  principium  dociles  auditores  efficere 
oportebit.7  Nunc,  quoniam,  quas  res  exordio  ^  conficere 
oporteat,  dictum  est ;  reliquum  est,  ut  ostendatur  quibus 
quaequc  res  rationibus^  confici  possit. 

22.  Benivolentia  quatuor  ex  locis  comparatur;  ab  nostra, 
ab  adversariorum,  ab  judicum  persona,  ab  ipsa  causa.'° 
Ab  nostra,"  si  de  nostris  factis  et  officiis  sine  arrogantia 
dicemus :  "■  si  crimina  illata,  et  aliquas  minus  honestas 
suspiciones  injectas''  diluemus  :  si,  quae  incommoda  acci- 
derint,  aut  quae  instent  difficultates,  proferemus  :  si  prece, 
et  obsecratione  humili  ac  supplici  ^'^  utemur.  Ab  adversa- 
riorum autem,  si  eos  aut  in  odium,  aut  in  '^  invidiam,  aut 
in  contemtionem  adducemus.  In  odium  adducentur,  "^ 
si  quod  '7  eorum  spurce,*  superbe,  crudeliter,  malitiose 
factum  proferetur  :  '^  in  invidiam,  si  vis  eorum,  potentia, 
divitiae,  cognatio,'^  pecuniae  proferentur,^''  atque  eorum 
usus  arrogans  et '  intolerabilis ;  ut  his  rebus  magis  vide- 
antur,  quam  causae  suai  confidere  :  in   contemtionem  ad- 

*  Turpiter. 


pat-iemque. — 1  oi  1.  habelis. — 2  Deest  vel  in  u  1.  Voss.  1.  Leid.  ."J. — 3  B  L  M 
W  ij/,  w  1.  VosR.  1.  Leid.  3.  Tur.  ed.  Onmib.  Jiiiit.  Schiitz.  Welztl.  et  Orell. 
et  si. — 4  K  aut  lege,  aut  ab  aliqua:  ed.  Oninib.  aut  lege,  aut  aliqua.  Tiiin  M.  et 
ai.Jirmu  ratione:  L  affirmatione,  ratione. — 5  B  L  M  W,  w  1.  Tiir.  Jiint.  Lamb. 
vel  si  uii :  Srlmlz.  sin  uhi,  onusso  vel. 

Cap.  XVI.  G  L,a)2.  Scli.et  ed.  Omnib. in  ots.aufcm  causa.— 7  i^vh.aud.fiant : 
Leid.  I.  and.  efficere  oporteat.  Ha>c  verba,  in  o/«c«ro  . .  .  opnrlehit,  Schutz.  re- 
traxit post  translata  videantur.- — 8  k  et  o) 2.  exordium. — 9  w  1 . quaque orationilms : 
0)2.  qua-que  rationibus  res. — 10  B  M  VV  0  k,  to  1.  2.1'ai.  1.  3.  Tin.  et  oiiines  Mss. 
Olid,  u  causa,  sine  ipsa. — 11  Lamb,  el  Sclmtz.  Ab  nostra  persona:  k  Ab  nostra 
persona  benevolentia  comparatur,  si  de  nostris,  &jC.  Tiini  he\{i.'i.  nostris dej'uctis. 
— 12  \\/dicimus:  ed.  Omnib.  dixerinius.—13  ILri'.susjteetationes  injeclas:  Hervap;. 
maTgo suspiciones  illatas. — 14  Srh.  hum.  et  supp.  Voss.  1.  Leid.  '.<.  Iiuw.  aut  supp. 
— 15  Sell.  Voss.  1.  careiit  pra=posi(ioiie.— 10  M  \V  0  v|(,  w  1.  Tur.  <t  pleriqiie 
Mss.  Olid.  rfi(C.?(/Mr. — 17  Oxonn.  Mss.  cinn  Jiiiit.  Latnt).  et  Oliv.  qttid. — 
18  Giev.  ostendatur. — 19  4*  et  Lamb,  div.,  gratia,  cogn. — 20  Leid.  1.  proferan- 


612  M.    T.    CICERONIS 

duccntur/  si  eorum  inertia,  ncgligentia,  ignavia,  desidio- 
suni  studiam,  et  ^  luxuriosum  otium  proferetur.  Ab  audi- 
torum  persona  +  benivolentia  captabitur,^  si  res  ab  his  for- 
titer,  sapienter,  raansuete  gestae  proferentur,  ut  ne  qua  as- 
sentatio  viimia  significetnr :  et  ^  si  de  his,  quam  honesta 
existimatio,  quantaque  eorum  judicii  et  auctoritatis  expec- 
tatio  sit,  ostendetur :  7  ab  ipsis  rebus,  si  nostrara  causara  ^ 
laudando  extollenius,  adversariorum  causam  per  contem- 
tionem  deprimemus.9  23.  Attentos  '°  °  autem  faciemus,  si 
demonstrabinms,  ea,  quae  dicturi  erimus,"  magna,  nova, 
incredibilia  esse,  aut  '^  ad  omnes,  aut  ad  eos  qui  audiunt, 
aut  ad  aliquos  illustres  homines,  aut'^  ad  Deos  imniortales, 
aut  ad  summam  rempublicam  "^  pertinere  ;  et  si  pollicebi- 
mur,'^  nos  brevi  nostram  causam  demonstraturos,  atque 
exponemus  '^  judicationem,  aut  judicationes,  si  plures 
erunt.  Dociles  auditores  faciemus,  si  aperte  et  breviter  '7 
summam  causae  exponemus  ;  hoc  est,  in  quo  consistat  con- 
troversia  :  nam  et  cum  '^  docilem  velis  facere,  simul  atten- 
tum  facias  oportet:'^  nam  is  maxime  docilis  est,^°  qui 
attentissime  est  paratus  audire. 


lur:  Leid.  2.  qui  liic  incipit,  pmferuntur. — I  Copula  non  est  in  6.-2  w  1. 
autem  adducentnr. — a  Tur.  omiltit  et.—A  Erf.  Duisb.  Sell,  a  m.  pr.  ciini  Vic- 
torii).  Gripv.-Buim.  et  Sciiiitz.  Ah  judicum  nersona. — 5  Lcitl.  1.  cajitatur. — 
(i  Deest  ropiiivi  in  Sell. — -7  k,  Sell.  Leid.  3.  Diiisb.  pt  Eif.  ostendilur. — 8  INIss.  et 
qiia'dain  edd.  c/tusam  7ioslram,  Turn  Duisb.  Sell,  et  Victoiin.  extollainus. — 
0  Lamb.  ed.  omittit  cdiisam.  Dein  W  per  contemptum  ;  et  Sell.  Diiisb.  cum 
Victoriiio  deiirimamus. — 10  Scliiuz.  e  siispicione  addidit  auditores. — 11  Kip, 
T)ni>l).  et  Sell.  diet,  sutmis. — 12  Voss.  1.  2.  ac  Lamb.  ed.  et  aut. — 13  B  M  0  k. 
Elf.  et  paiici  alii  cum  Gra?v.-Biirm.  Schiitz.  et  Orell.  audienf.  Tnm  B  k 
non  liabent  pr*positionem  ante  aliquos.  Verba  ad  ens  qui  aud.  .  . .  hnmiues  aut 
lion  sunt  in  W. — ^14  Oxoiin.  INIss,  et  Mss.  Ond.  cum  Tiir.  Cass.  Jiint.  Grut. 
Oliv.  Gia'v.-Biirm.  et  Lall.  reipublica. — 1.5  hetpoll.  Sell,  et  si  pollicemur. — 
16  Elf.  aut  cxp.  — 17  Eif.  ap.  ac  hrcc. — 18  W  9  Nam  qmnn :  Tiir.  Et  quum. 
— 19  u  I.  nporteat. — 20  Erf.  Tur.  et  omnes  INIss.  Oiid.  cum  Graev.-Burni.  et 
Orell.  Nam  is  est  max.  doc. 

NOT/E 

"  Altentns]  Attentionem  sibi  maxi-  toriim  bonornm  exemplo,  veteri  con- 

nie  conciliat  orator,  lit  nolat  Aristot.  suetndine  institiitoqne  majonim,  ut 

Rliet.  lib.  III.  iiidiieta  suae  probitatis  onus  hoc  laboiis  atqiie  officii  non  ex 

opinione :  qnomodo  Cicero  act.  i.  in  nieo,  sed  ex  meonim  nccessarioriim 

Ven.    '  Addiictiis  Slim,'  inquit,  '  ju-  tempore  milii  siiseipiendiim  putarem. 

(Hoes,  officio,  fide,  miiericordia,  mill-  Quo   in   negotio,  tamen  ilia  nie  res. 


DE    INVENT.    I.    17.  013 

XVII.  Nunc  insinuationes'  quemadmodum  tractari  con- 
veniat,  deinceps  dicendiim  "■  videtur.  lusinuatione  f  igitur 
utendiini  est,  cum  admirabile  genus  causae  est,  hoc  est,  ut 
ante  diximus,'  euro  animus  auditoiis  infestus^-  est.  Id 
autcm  tribus  ex  causis  fit  maxime;  si  aut  inest  in  ipsa 
causa  qiuTgdam  turpitude,  aut  ab  iis,^  qui  ante  dixerunt, 
jam  quiddara  auditori  persuasum  videtur,  aut  eo  tempore  ^ 
locus  dicendi  datur,  cum  jam  illi,  quos  audire  oportet,  de- 
fessi  sunt  audiendo  :  nam  ex  hac  quoque  re,  non  minus 
quam  ex  primis  duabus,  in  oratore  ^  nonnunquara  animus 
auditoris  offenditur,  24.  Si  causas  turpitude  contrahet^ 
offensionem  ;  aut  pro  eo  liomine,'  in  quo  offenditur,  alium 


Cap.  XVII.  1  Leid.  2.  iminuationem.  Turn  L,  Voss.  1.  2.  Leiil.  1.  3. 
tractare. — 2  Vi  docendum. — 3  B  ut  ante  jam  rid. — 4  Lambimis  malit  legi 
infensus  seu  offcnsus. — 5  k  \p,  qtiidam  Mss.  aj).  Graev.  cum  Jiiut.  Oliv. 
Giaev.-Biirm.  Lall.  et  Sclnitz.  aut  si  ab  iis :  Erf.  si  aut  ah  lis:  w  2. 
Sell,  et  ed.  Oiimib.  aut  si  ab  his:  w  1.  aut  ab  his. — 6  a;  1.  2.  aut  si  eo 
temp.— 7  L  M  e  K  4/,  u  I.  2.  Tur.  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  Gnelf.  2.  et  ed. 
Oninib.  ac  Stepliaiiica  Victoiii,  Lan)b.  Aid.  et  Oliv.  in  oratorem :  W, 
Glut,  et  al.  edd.  in  oratiune:  B,  Gnelf.  1.  Erf.  Caucli.  Duisb.  Sch.  Ltid.  1.3. 
et  al.  cum  Graev. -Buim.  Lall.  Scbutz.  WetZ"l.  et  Orell.  in  oratore. — 8  L  W  fl 

NOTyE 

judices,    consolalur,  quod    haec  quae  ta  cum  animo  acitanti  consilium  fiiit 

videtur  accusatio   mea,    non    potius  famani    niodestiamqiie    nieam    post 

accusatio,  quam  defeusio  est  existi-  tiiam    dignitatem    liabere;    et    hiijus 

niandn:  defendo  eniin   niultos    mor-  r(  i  Inbct  periculum  farere,  dumquid 

tales,   niultas    civitates,   provinciain  tibi  ex  eo  gloriae  accederet.     Idqiie 

Siciiiam  totam.'  non  teinere  ant  ex  fortuiia  tna  de- 

P  Insinuatione]    Insigne    est  in   eo  orevi ;  sed  quia  in  te  prjettr  ceteras 

genere   cujusdam    ad    Casareni    de  artem  iinam  egregie  mirabilem  coni- 

Kep.  Ordiuanda  exordium  e  Sallusfii  peri,  semper  tibi  niajorem  in  adver- 

fragmentis    excerptum  :    '  Scio    ego  sis,  quam  in  scrnndis  rebus  animuni 

qiiam    ditficile  atque  asperum    factii  esse.     Sed  per  ceteros  niortales  ilia 

sit  consilium  dare  regi  ant  iniperato-  res  clarinr  est,  quod  et  prius  defessi 

ri,  postremo   cuiquani  niorlali  ciijiis  sunt   iiomines   laudando  atque  admi- 

opes  in  excclso  sunt  :   quippe  cuui  et  rando  niunificeutiani  tiiaui,  «]iiam  tu 

illis  consultorum  copise   adsint,    ne-  faciendo   qua;    gloria   digna    essent.' 

que  de  futiiro  (iuis(|uam  satis  callidus  In  lubiico  atque  ditfirili  loco  versa- 

satisqiie  jirudens  sit.  Quinetiam  sa-pe  bitnr,  qnisquis  Caesariin,  cui  snmma 

prava    magis    quam     bona    consiiia  rcruin  omniuni   potestas,  de  repnbli- 

prospere    evcniuut  ;    quia   pleras(|uc  ca   bene    geri-nda    in    se    susceperat 

res  forliiiia  ox    libidine    sua    agitat.  admoncii'  :    itaque    linjiisinodi    insi- 

Sed  niilii  stiidium  fuit  adolc-ceniulo  nuatio  prainitlcuda  fuit. 
remp.  capessere. . . .  Itaque  miiii  mul- 


614  M.    T.    CICERONIS 

homineni,  qui  diligitur,  intcrponi  oportet ;  aul  pro  re,  in 
qua  oftenditur,  aliani  rem,'°  quae  probatur ;  aut  pro  re  ho- 
minem,''  aut  pro  homine  rem,  ut  ab  eo  quod  odit,  ad  id 
quod  diligit,  auditoris  animus  traducatur,  et  dissimulare  " 
id  te  defensurum,  quod '^  existimeris  defensurus:  deinde, 
cum  jam  mitior''  factus  erit  auditor,  ingredi  pedetentim  '+ 
in  defensioncm  et  dicere,  ea,'^  quae  indignentur  '^  adver- 
sarii,  tibi  quoque  indigna  videri ;  '^  deinde,  [cum  lenieris 
eum,  qui  audiet,]  '^  demonstrare,  nihil  eorum  ad  te  perti- 
nere,  et  negare  te  quicquam  de  adversariis  esse  dicturum, 
neque  hoc,  neque  illud  :  ut  neque  aperte  Isedas  eos  qui 
diliguntur,  et  taraen  id  obscure  faciens,  quoad  possis,  a!i- 
enes  '9  ab  eis  auditorura  voluntatem  :  et  aliquorum  judi- 
cium simili  de  re,  aut  auctoritatem  proferre  imitatione  dig- 
nam  :  deinde  eandem,^°  aut  consimilem,  aut  majorera,  aut 
minorem  agi  rem '  in  praesentia  demonstrare.  25.  Sin 
oratio  adversariorum  fidem  videbitur  auditoribus  fecisse, 
id  quod  ci,^  qui  intelligit,'  quibus  rebus  fides  fiat,  facile 
erit  cognitu;'^  oportet  aut  de  co,  quod  adversarii  sibi  fir- 
missinium  putarint,^  et  maxime  ii,  qui  audierint,^  proba- 
rint,  primum  te  dicturum  polliceri,  aut  ab  adversarii  dicto 
exordiri,  et  ab  ^  eo  potissimura,  quod  ille  nuperrirae  dix- 


K,  Sch.  Vossiani,  el  Leid.  2.  contrahit. — 9  Tiir.  omlttit  homine. — 10  Rem  in  Q 
deest. — 11  K  dissim.  oportet. — 12  k  quern,  sed  quod  in  niarg.  Turn  liiiisb. 
existimaris  defend.  Sell,  existimaris,  sii|>rascr.  a  in.  sec.  defensurus:  Leiil.l. 
existimaveris  def.  Leid,  3.  eslimeiis  def.  Verbiim  defensurus  iion  est  in  B, 
nee  quod  exist,  def.  in  Caiirli.  — 13  Tnr.  umicior. — 14  Erf.  pedetemptim. — 15 
£a  in  k  deest — 16  6  k,  w  1.2.  Aid.  Jnnt.  Griit.  Oliv.  et  Lall.  indignantur. 
— 17  Verba  deinde  quum  jam  miliar  .  . .  indignit  videri  w  1.  oinitlit. — 18  L  et 
«  1.  cum  jam  lenieris.  X'ietorin.  Lamb,  et  Sclnitz.  non  agnoscnnt  voces  cum 
lenitris  eum  qui  nudiet ;  fpiat  Wetzel,  et  Sclintz..  uncis  indndiint. — 19  L  k 
abidienea:  Sell,  f^eid.  I.  nhidienus. — 20  IJ  L  M  W  i//,  w  2.  Leid.  3.  eum  Victo- 
rin.  Junt.  Oliv.  Lall.  et  Sciiulz.  deinde  aul  eand. — 1  Agi  rem  in  6  deest. 
Dein  Sell.  lirf.  Diiisb,  et  edd.  ante  Gra;v.  rnm  \j,\\\.  prcesentia. — 2  M  L  W, 
l>f.  IJiiisb.  Cass,  (iiielf.  I.  fpiinqne  Mss.  Oiid.  et  pleiipqiie  edd.  anteGrut. 
idque  ei :  L  et  Leid.  3.  e/  id  ei :  Aid.  Jiint.  (Jiut.  GrafV.-Biirni.  nude  ijMorf  ei. 
—3  L  W  quod  inlell. — 1  «  et  r>f.  cognitum. — 5  Erf.  adv.  firm,  sihi  put. 
CaiH-li.  adv.  firm.  put.  M  adv.  sibi  firm,  putaverint. — 6  to  1.  Erf.  et  Graev.- 
Hiirrn.  audierunl:  Caurb.  L^id.  3.  Sciiiitz.  Wetzel,  et  Orell.  audient.  Turn 
ij/  proharunt :  Voss.  2.    Leid.  1.  prohaverint. — 7  Przepositio  nou  est  in  6. — 8 

NOTiE 

1  Aul  pro  re  hominem]   Legesis  notas  in  lib.  i.  ad  Herenilt  §  9. 


DE    INVENT.    I.    18.  615 

crit ;  aut  dubitationc  uti,  quid  primum  dicas,  aut  cui  potis- 
simum  loco  respondeas,  cum  admiratione.  Nam  auditor 
cum  euro,  quern  adversarii  perturbatura  putant^  oratione, 
videt  animo  firmissimo  9  contra  dicerc  paratura,  pleruraque 
se  potius  temere  assensisse,  quara  ilium  '°  sine  causa  con- 
fidere  arbitratur.  Sin  auditoris  studium  "  defatig^alio  ab- 
alienavit  a  causa,  te  brevius,  quam  paratus  fueris,  essedic- 
turum,  commodum  est  poUiceri ;  non  '^  imitaturum  adver- 
sarium.  Sin  res  dabit,'  non  inutile  est,'^  ab  aliqua  re  nova 
aut  ridicula  '•*  incipere,  aut  ex  tempore  '^  quae  nata  sit ; 
quod  genus,  strepitum.  acclamationem ;  "^  "^  aut  jam  parata, 
quae  vel  apologum,  vel  fabulam,  vel  aliquam  contineat  irri- 
sionem;  aut,  si  rei  dignitas  adimet  jocandi  facultatera,  ali- 
quid  triste,'7  novum,  horribile,  statim  non  incommodum 
est  injicerc  :  nam  ut  cibi  satietas  et  fastidium  aut  sub- 
amara  aliqua  re  relevatur,'^  aut  duici  mitigatur ;  sic  ani- 
mus '9  defessus  audiendo,  aut  admiratione  integratur,  aut 
risu  novatur.^® 

XVIII.  Ac  separatim  quidem,'  quae  de  principio  et  insi- 
nuatione  ^  dicenda  videbantur,  haec  fere  sunt.  Nunc  quid- 
dam  breviter  et  coramuniter '    de  utroque  prascipiendum 

'^  Si  occnsio  se  offer  at. 

•*  Quodaccidit,  si  forte  clamor  autstrepilus  alicunde  excUetur. 


«  2.  putarit :  vetus  liber  Ursini,  et  duo  Mss.  ap.  Lall.  ac  L-ill.  ipse,  cum 
Wetzel,  et  Orell.  putat, — 9  Pleriqiie  Oxonn.  Mss.  turn  Oliv.  et  Lall.  animo 
fortissimo:  Erf.  firmissimo  animo. — 10  6  timere  assens.  et  B  quia  ilium. — 11 
Erf.  Sin  autem  aud.  stud.  M  Sin  autem  aud.  an.  Codd.  Siiffridi  Sin  aud.  ani- 
mum  specie  recti.  Dein  Leid.  2.  alienavit:  k  et  ceteri  Mss.  Oiid.  ac  ed,  Om- 
nib.  nbalienabit. — 12  Mss.  omnes  Oud.  et  ed.  Gr£ev.-Bnriii.  et  non  im. — 13 
B  M  W  6  et  Leid.  1.  sit. — 14  Al.  et  rid. — 15  W  aut  tempore,  sine  pripposi- 
tioDC  :  L  M  K,  w  1.  Sch.  Voss.  1.  aut  ex  eo  temp.  Leid.  1.  aut  ea  ex  temp. — 16 
6  strepitum  ac  clamationem :  k  strepitus  acclamationem :  o>  2.  strepitum  aut  accla- 
mationem: Grx\. genus  exclamationem :  Leid.  1.  am.  \)r. genus dicimus  tripitum 
adclnmationem :  Sell,  genus  strepilu  adclamatione,  de\n  est  addita  litera  m,et 
snprascr,  dicere  jiossumus:  B  L  M  W,  Oliv,  Scliutz.  et  Orell.  strepitu,  acclama- 
tione.  Edd.  Med.  1498,  Jnnt.  adduut  dicimus  ;  et  Ms.  Ursini  dicemus.  Turn 
Orev.  aut  jam  peracta:  Caiich.  aut  jam  paratioque. — 17  6  joca  in  difficxdtatcm  ; 
et  he\d.  2.  aliquod  triste. — 18  Leid.  3.  levatur:  Q  et  Victorin.  revelatur. — 19 
B  ita  nnitnus.— 20  B  L  Mif-,  w  1.  2.  Aid.  Grut.  Oliv.  Graev.-Bnrm.  et  Lall. 
renovatur. 

Cap.  xviii.  1  k  omittit  quidem. — 2  M  0  «,  Ttir.  Voss.  1.  2.  Leid.  \.  i.  et  de 
intin.  prob.  Oud. — 3  Erf.  Cauch.  Schutz.  et  Orell.  brevi  commttniter  :  Sch.  et 
Tiir.  breviter  comm.    ed.  Omnib.  breviter  communiter que :  6  breviter  conjunctim- 


G16  M.    T.    CICERONIS 

videtur.  Exordium,  sententiarum "  et  gravitatis  plurirnum 
debet  habere,  et  omnino  omnia,  quas''-  pertinent  ad  digni- 
tatem, in  se  continere,^  propterea  quod  ^  id  optime  facien- 
dum est,  quod  oratorem  auditori  maxime  commendet;^ 
splendoris,  et  festivitatis,  et  concinnitudinis  minimum, 
[p.  48.]  propterea  quod  ^  ex  his  suspicio  qua^dam  appara- 
tionis  atque  artificiosae  diligentiae  nascitur ;  quae  maxime 
orationi  fidem,  oratori  adimit  auctoritatem.  26.  Vitia 
vero  9  hasc  sunt  certissima  exordiorum,  qufe  summopere 
vitare  '°  oportebit ;  vulgare,  commune,  commutabile.  Ion- 
gum,  separatum,  translatum,  contra  pra3cepta."  Vulgare 
est,'^  quod  in  plures  causas  potest'  accommodari,  ut  con- 
venire  videatur.  Commune  est,''  quod  nihilo  minus  in 
banc,  quam  in  contrariam  partem  causas,  potest  convenire. 
Commutabile  est,'^  quod  ab  adversario  potest,  leviter  mu- 
tatum,  ex  contraria  parte  dici.'^  Longum  est,  quod  pluri- 
bus  verbis  aut  sententiis,'^  ultra  quam  satis  est,  producitur. 
Separatum  est,'7  quod  non  ex  ipsa  causa  ductum  '^  est, 
nee,  sicut  aliquod  membrum,  annexum  orationi.  Transla- 
tum est,  quod  aliud  conficit,'^  quam  causae  genus  postulat ; 


f/ue,  omissis  de  utroque.  Turn  pro  pracipiendum,  al.  dicendum. — 4  M  omnino  ea 
yiice :  L  et  Leid.  3.  omnino  qua:. — 5  Oxonii.  Mss.  cum  Oliv.  cont.  in  se. — 6 
A  best  quod  ah  k  et  Leid.  3.-7  B  L  M  W  0  k,  w  1.  2.  Erf.  Voss.  2.  Tiir. 
Jiint.  Grnt.  Oliv.  Graev.-Burm.  Lail.  Schiitz.  et  Orel!,  commeiidal  :  Leid.  1. 
commodet. — 8  Sell,  propter  quod  :  Leid.  2.  propterea  quia. — 9  L  ergo. — 10  B 
ftl  0,  Voss.  1.  et  Erf.  vilari. — 11  co  1.  Scli.  et  Leid.  2.  prceceptum. — 12 
'  Vulgare  est]  Hie  sexies  est  repetitiir.  In  Ms.  Cass,  (jiiater  abest. 
In  aliis  IM^-s.  niodo  diversis  locis,  Unde  suspicor  etiam  ceteris  iocis 
abesse  debere.'  L>n.— 13  B  L  M,  o)  2,  Tur.  Scliutz.  et  Orell.  omit- 
tunt  est. — 14  Sch.  a  m.  pr.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  Tur.  et  pleriqui-  Mss. 
Oxonn.  cum  f)iiv.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  rarent  verbo.  De'm  Tp  leni- 
ttr  mut.  Leid.  3.  leviter  commutatum. — 15  Erf.  duci.  Tnni  Voss.  1.  Tiir. 
Si  hiitz.  Wetzel,  et  Orell.  non  agnosciint  rb  est  post  longum. — 16  k  et  sent. — 
17   Sch.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  Tiir.  Sciiutz.  Wetzel,  et  Orell.  oiiiittunt  est.— 18 

NOTiE 

■■  Exordium,  sententiarum,  £fc.]  Sa-  tnni,  quod  videatnr  ars  omnis  dicen- 

ne  ex  artis  re^nlis  observat  Fabius  tis    contra   jiidiceni    adhiberi.     Est 

IV.  1.  acciiratnm  esse   debere  exor-  diffirilis    liiijiis  rei   moderaiio;   quae 

diuiij,  cum  judices  contemni  se  ere-  tamen  ita  temperari  potest,  ut  videa- 

dant,  nisi  in  dicendo  diligentia  appa-  niur  accurate, uou  callidc  dicere. 
real;  non   tamen   situdiosius   expoli- 


DE    INVKNT.    I.    19.  G17 

utsiquis"  docilem  Iticiat  auditorcni,  cum  benivolcntiam 
causa  dcsiderat ;  '  aut,  si  principio  utatur,  cum  insinuatio- 
nem  res  postulat.^  Contra  praecepta '  est,  quod  nihil  eo- 
rura  efficit,'^  quorum  causa  de  exordiis  praecepta  traduu- 
tur :  hoc  est,  quod  eum,  qui  audit,  neque  benivolum,ncque 
attentum,  neque  docilem  efficit ;  aut,  quo  profecto  nihil  pe- 
jus est,5  ut  contra  sit,^  facit.  Ac  de  exordio"^  quidem  satis 
dictum  est. 

XIX.  27.  Narratioest  rerura  gestaruni,7  autut  gestarum, 
expositio.  Narrationum  tria  sunt  genera:^  unum  genus 
est,  in  quo  ipsa  causa,  et  omnis  ratio  controversial  conti- 
netur:  9  alteram,  in  quo  digressio  aliqua  extra  causam  aut 
criminationis,'°  aut  similitudinis,  aut  delectationisnon  alie- 
\\3i  ab  eo  negotio  quo  de  "  agitur,  aut  ampliiicationis  causa, 
interponitur.  Tertium  genus  est  remotum  a  civilibus  cau- 
sis,  quod  delectationis  causa,  non  inutili  cum  '^  exercita- 
tione,  dicitur  et  scribitur.  Ejus  partes  sunt  duse,  quarum 
altera  in  negotiis,'^  altera  in  personis  maxime  versatur. 
Ea,  quae  in  negotiorum  expositione  posita  est,  tres  habet 
partes;  fabulam,  historiam,  argumentura.  Fabula  est,  in 
qua  nee  veras  nee  verisimiles  res  contineutur :  cujusmodi 
est,'+ 

Angues  ingentes  *  alites,  juncti  jugo/ 

*  Nimirum  infcnsus  nobis,  avcrsus  ah  audiendo,  nee  uUo  medo  docilis. 
/  Magni  serpetiles  alnti,  ad  currum  juncti. 


Tres  Mss.  Olid,  da/u/n.— 19  Lcid.  1.  efficit.— 20  Erf.  Tur.  et  OieW.qui.—l 
Erf.  Cmicli.  Tiir.  Cass.  Giielf.  quiiique  M.»s.  Oiid.  el  omiies  Oxonii.  Mss. 
<iim  Victoriu.  Grut.  Oliv.  et  Lall.  desiderel.—2  B  i|/,  Cass.  Gueif.  Tiir.  Erf. 
Caucli.  qiiinque  Mss.  Oiid.  et  Victoriu.  postidet.—-6  k,  Leid.2.  et  Victorin. 
])raceplum.—A  M  k  facit :  ed.  Oiiiiiil).  reddit.—5  Sch.  Voss.  1.  Leid.  1.  3. 
Erf.  Tur.  et  Orell.  quo  nihil  prof,  pejus  est:  Caucli.  (juo  nihil  pejus  est:  ed. 
Omnib.  ijuod  quo  nihil  prof,  pejus  est.  Dem  k  se  facit :  ed.  Oiiuiib.  sit,  Jnciet : 
Erf.  sit.faciut. — 6  Caiicb.  et  Leid.  1.  de  exordiis.  Post  quidem  in  Leid.  2.  mmc 
additnr. 

Cap.  XIX.  7  Tin.  gest.  rerum — 8  Erf.  Tiir.  et  OrtU.  gen.  sunt  tria.  Mox 
genus  abesl  a  8cb. — 9  u  1.  oratio  contr,  cont.  Voss.  1.  narralio  contr.  expo- 
nitur.  Uein  Diiisb.  et  'ScU.  alterum  genus  est :  oi  I.  alt.  genus.  Porro  al,  de- 
gressio. — 10  Leid.  1.  criminis. — II  Pliires  I\Iss.  Oud.de  quo. — 12  6  non  liabet 
pnepositionem.     Dein  «  I.  die.  el  adscribitur:  Voss.  1.  et  die.  et  scrib.—l'i 

NOTyE 

*  Angues  ingentes']  Versus  senarius  veteris  poiitae    describentis  forlasse 


G18  M.    T.    CICERONIS 

Historia  est  gesta  res/  ab  setatis  nostrae  memoria  remota  :'* 
quod  genus,  Appius"^"  indixit  Carthaginiensibus  bellum. 
Argumentum  est  ficta  res,  quas  tamen  fieri  potuit.  Hujus- 
modi  apud  Terentiura/ 

Nam  is  postquam  ^  excessit  ex  ephebis,  Sosia/  '^ 
Ilia   autem  narratio,  quae  versatur  in  personis,  ejusmodi 
est,  ut  in  ea  simul  cum  rebus  ipsis  '^  personarum  sermones 
et  anirai  perspici  possint,  hoc  modo  : 

Venit  ad  me  ^  saepe  '^  clamitans,  Quid  agis  Mitio  ? 

Cur  perdis  adolescentem  nobis?  cur  araat? 

Cur  potat  ?  cur  tu  ^°  his  rebus  sumtum  suggeris? 

Vestitu  nimio  indulges,  nimium  ineptus  es. 

Nimium  ipse  durus  est '  praeter  aequumque  et  bonum/ 

r  Nam  ille  filius  meus  Pamphilus,  o  Sosia,  postquam  excessit  annum  cetatis 
decimumquartum. 

*  Vesles  pretiosiores  suppeditas,nimis  inepte/acis,  Sed  ille  austerior  est  quam 
jus  et  ratio  postulate 


In  (o  1.  desiint  alt.  in  neg. — 14  k  ejusmodi  est:  L  ejusmodi  sunt. — 15  Lamb.  viem. 
propter  venustntem  remota. —  IG  o)  1.  quod  genus  est,  ut  apius  :  «  2.  quod  genus 
hujusmodi  est,  Appius — 17  6  esosia. — is  9  omittit  ipsis,  et  mox  in  k  legittir 
animi  qualitates  persp. — 19  u  2.  scepe  ad  me. — 20  d  non  liabet  tu.  Deiii  L, 
<D  2.  et  al.  sumtas. — 1  W  Q  non  habet  Nimium  ipse.  M  W  6  durus,  sine  verbo 
est:  al.  durus  es  :  E  Ter.  Adelpli.  i.  1.  39.  Ond.  raalit  e  Mss.  siiis  est 
durus,  lit  fiiit  etiam  in  Ms.  vet.  Terentii,  ediditque  h.  1.  Lambinus.  Turn 
omnes   Mss.    Oud.  et   Oxonn.  Mss.  cum  ed.  Omnib.  et  Oliv.  aquum  sine 

NOT/E 

Medeam,  quae,  occisis  quos  ab  Jaso-  mae  Terentio  Lncano  genatori,  a  quo 

ne  susceperat  liberis,  fugam  per  me-  ob  ingenium  et  formam  non  institn- 

diiim  ai-ra,  snbmissis  jugo  serpenti-  tns  modo  liberaliter,  sed  et  mature 

bus  aiatis,  corripuit.  manuniissus  est,  ut  in  ejus  vitatradit 

'  Hisloria  est  gesta  res,  ifc.']  Eodem  Suetonius.     Cum  ex  Graecia  rediret 

virio  laborat  hsc  definitio,  quod  in  in  Italiam,  in  mari  periit,  Coss.  Cn. 

lib.  I.  ad  Heren.  §  13.  carpsimus.  Cornelio  Dolabella  et  M.  Fulvio  No- 

"  Appius]  A|>pius  Claudius  Caudex  biliore,  A.  U.  C.  595.  ante  Chr.  159. 

consul  A. U.C.  490.  ante  Clir.2G4.  Li-  Scripsit  sex  comoedias,  quae,  ut  ait 

vii  1.  xxxi.mendoselegitur  U.C.488.  Tullius  ad  Att.  vii.  3.  'propter  ele- 

Primiis,  ut  ibi  refertur,  bellum  Car-  gantiam  sernionis   putabantur  a   C. 

tliaginiensibus    intnlit,    cum    scilicet  Laelio  scribi.' 

exercitum  in  Siciliam  contra  Poenos  ^  Nam  is  postquam]  Verba  Simonis 

transportavit.  de   suo  filio  ad  .Sosiam  libertum,  in 

"  Terentium]  P.  Terentius  Afer  co-  Andria  i.  1. 

micorum   inter   Latinos    facile    prin-  '■  Venit  ad  me]  Versus  ex  Adelpiiis 

ceps,  Carthagine  natiis,  servivit  Ro-  Terentii  comoedia,  act.  i.  sc.  1.  ubi 


DE    INVENT.    I.   20.  619 

Hoc*  in  gencrc  narrationis  multa  inesse  debet  festivitas, 
confecta^  ex  rerum  varietate,  animorum  +  dissimilitudine, 
gravitate,  lenitate,  spe,  metu,  suspicione,^  desiderio,  dissi- 
raulatione,  errore,  misericordia,  fortunae  commutatione,  in- 
sperato  incommode,  subita  leetitia,  jucundo^  exitu  rerum. 
Verum  haec  ex  his,7  quae  postea  de  clocutione  praecipien- 
tur,  ornamenta  sumentur.^ 

28.  Nunc  de  narratione  ea,  quae  causae  continet  expo- 
sitionera,  dicendum  videtur.  xx.  Oportet  igitur  earn  tres' 
habere  res  ;  ut  brevis,  ut  aperta,  ut  probabilis  sit.  Brevis 
erit,*  si,  unde  necesse  est,'°  inde  initium  sumetur,  et  non 
ab  ultimo  ''  repetetur,'  "  et  si  cujus  rei  satis  erit  summam 
dixisse,'  ejus  partes  non  dicentur:'*  nam  saepe  satis  est, 
quid  factum  sit,''  dicere;  non  ut  enarres,'4^  quemadmodum 
sit  factum  :  et  si  non  longius,  quam  quod  scitu  '^  opus  est, 

•  Non  allius  repetatur. 

que;  et  W  est  et  bonum. — 2  k  Praterea  hoc ;  et  pauIo  post  Voss.  1.  esse  debet. 
— 3  K  confer ta. — 4  Leid.  1.  animarum ;  et  mox  Leid.  I.  Schiitz,  et  Wetzel. 
levitate. — 5  B  suspectione  supra  I'm.  Pro  errore,  in  Leid.  1.  terrore  legitiir. 
— G  Erf.  «x  imp.  inc.,  sub,  lat.,jocundo. — 7  Voss.  1.  Verum  aut em ;  et  Jiint. 
Lamb,  ac  Orel),  ex  iis. — 8  L  0  ili,  wl.2.  Leid.  1.  2.  3.  Voss.  2.  ed.  Omnib.  et 
Oliv.  sumuntur. 

Cap.  XX.  9  Erf.  (res  earn. — 10  k  et  Voss.  1.  necesse  erit.  Vox  inde  in  k  deest. 
— 11  Leid.  2.  et  ed.  Omnib.  sumatur  . . .  repetatur. — 12  Leid.  2.  dicantur. — 13 
Octo  Oxonn.  Mss.  et  pleriqne  Mss.  Ond.  cum  Oliv.  Grjev.-Htirm.  et  Lall. 
quod  ;  et  a>  2.  Leid.  1.  factum  est. — 14  Lamb.  ed.  ut  non;  et  ;J/  ac  Erf.  narres. 
— 15  Lamb.  ed.  et  Scliutz.  quam  quoad  scitu:  Voss.  2.  quarn  sciri.     Ab  ed. 

NOTiC 

Micio  senex  plus  aequo  ind\ilgens  lo-  dicendnm,  ne  ab  ipso  Helenje  ortu, 

qnitiir.  sed  tantiim  a  raptu  ducat  initium  : 

*  lirevis  erit^  Brevis  esse  debet  '  Nee  gemino  belltim  Trojannni  ordi- 
narratio,  turn  quia  cum  sit  rei  gestae  tur  ab  ovo.'  Cave  itaipie  quod  hie 
tantimi  expositio,  adeoque  facile  ultimum  vocat  Tulliiis,  cxtremuni  in- 
compreliPndl  soleat,  qui  semel  earn  terpreteris;  immo  primuni  est :  quo 
percepit,  aliud  nihil  prseterea  reqni-  sensu  de  primo  Latiui  regis  progeni- 
rit;  tum  quia  cum  factum  aiiquod  tore  Salurno  apud  Virgil.  lEn.  viii. 
pluribus  describitur,  auditor  iniquo  dicitur,  '  Tu  sanguinis  ultimus  auc- 
animo  patitiir  suam  solertiam  orato-  tor.' 

ri  suspectam  videri,  quasi  uno  intuitu  =  Satis  erit  summam  dixisse]  E.  g. 

rem  concipere  non  posset.  cum  sufficiat  dicere,  Occidit,  longior 

''  Non  ab  uLlimo]    Idem    praecipit  fuerit  narratio  si  dixerimns,  Et  vo- 

Koratius  in  Arte,  ne  altius  repetatur  hiit  et  potuit  et  occidit. 
narratio,  et,  si  de  bello  Trojano  sit 


n20  M.    T.    CICERONIS 

in  narrando  procedetur  :  ct  si  nullam  in  rem  aliam  transibi- 
tur:  ct  si  ita  dicetur,  ut  nonnunquam  ex  eo  quod  dicttim 
sit,  id  quod  dictum  non  sit,  intelligatur :  '^  et  si  non  modo 
id  quod  obest,  verum  etiam  id  quod  nee  obest  nee  adjuvat, 
praiteribitur  :'^  et  si  semel  unumquodque '^  dicetur:  et  si 
non  ab  eo,  in  quo  proxime  "9  desituni  erit,  deineeps  incipie- 
tur.  Ac  multos  imitatio  brevitatis  decipit,"  ut,  cum  se 
breves  putent  esse,'  longissimi  sint :  cum  dent  operam,  ut 
res  multas  breviter  dieant,''  non  ut  oninino  paucas  res  di- 
cant,'  et  non  plures,  quam  necesse  sit.  Nam  plerisque 
breviter  dicerc^  videtur,  qui  ita  dicit:^  Access!  ad  a3des, 
puerum  evocavi :  respondit:"^  quaesivi  dominum  :  domi  ne- 
{ravit  esse.7  Hie,  tametsi  tot  res  brevius  non  potuit  dicere, 
tameu,  quia  satis  fuit  dixisse,  Domi  negavit  esse,  fit  rerum 
multitudine  longus.^  Quare  hoc  quoque  in  genere  vitanda 
est  brevitatis  imitatio,  et  non  minus  rerum  non  necessa- 
riarum,  quam  verborum  multitudine  supersedendum  est.* 
29.  Aperta  autem  narratio  poterit  esse,  si,  ut  quidque 
primum  9  gestum  erit,  ita  primum  exponetur,  et  rerum  ac 
temporum  ordo  servabitur,  ut  ita  narrentur,  ut  gestae  res 
erunt,'°  aut  ut  potuisse  geri  videbuntur.  Hie  consideran- 
dum  erit,"  ne  quid  perturbate,  ne  quid  contoite  dicatur,  no 
quam  in  aliam  rem  transeatur,'^  ne  ab  ultimo  repetatur,  ne 
ad  extremum  prodeatur,  ne  quid,''   quod  ad  rem  pertineat, 

*  Abslinendum  est. 


Omnib.  abest  eti;im  quod.  Timi  L  W  8  in  enarrando ;  k  in  narratione.—]6 
Erf.  non  sit  dictum,  et  ^  intellii^itur.  —  ]7  Leid.  3.  von  ahe.st  :  Leid.  1.  neque 
adjuvat:  e<l.  Omnib.  nee  juvat :  et  M  liabet  praterietur  supra  lineam.— 18 
Scb.  Voss.  2.  Tiir.  Lamb.  Griit.  GiEev.-Jimiii.  et  \)a\\cx  A\\?e  unumquidque : 
Caiicb.  w/iUOT  quidqudin.  Dein  k  dicilJtr.—\{)  lit t'.  quod  in  proximo  ;  et  Leid. 
1.  dcsitum  sit:  Leid.  2.  des.  est.— 20  Septeni  Oxonn.  Mss.  cum  Lamb.  Oliv. 
et  L'dW.  dec.  Iirev. — 1  L-^id.  I.  ubi  cum  .se  lir.  putent  esse:  Leid.  2.  ut  cum  l/r. 
putant.  Ill  ed.  Omnib.  quoiiiie  putant.  —  'i  Tiir.  brevi ;  et  M  dicant  vel  com- 
prehendant. — 3  Fabr.  et  Grev.  non  liabent  non  ut  omnino  paucas  res  dicant. 
Mox  in  M  iegitiir  necesse  est.—i  6  omiitit  dicere — 5  L  4>  di.xit.—G  Lamb, 
censet  voceni  respondi  deiendam  esse. — 7  u  \.  negavi  esse.  In  6  desiint  verba 
Hie  tametsi.  .  .  nef^arit  es.se.— 8  Ms.  Caiich.  et  edd.  noiiniilliP  longius.—'i  B  M 
W  e  \!/,  L':id.  2.  ct  (jiia'dain  edd.  quodque  pr.  L  k,  a>  1.  2.  et  Oliv.  quidquid  pr. 
cd.  Hervat;.  quidquampr.  Voss.  1.  quidque  eorum pr.—]0  Erunl  d<  e.^t  in  Vos.s, 
1.— -II  0)1.  I J  etc  en  I  cons.  Pleriqiic  Mss.  Oxonn.  cnm  Oliv.  et  Lall.  H(pc 
erit  cons. — 12  M  transferatur,  sed  supra  iin.  '  vel  se.'—VS  Voss.  1.  neque  id.— 


DE    INVENT.    I.   21.  (jt}l 

praetcreadir  :  et  omnino,'-^  quse  pracccpta  de  brevitatc  sunt, 
hoc  quoque  in  gcnere  sunt  conservanda  :  '^  nam  saspe  res 
parum  est  intcUecla  longitndine  magis,  quam  obscuritate 
narrationis.  Ac  verbis  quoque  dilucidis  utendum  est:  quo 
de  genere  dicendum  est  '^  in  praeceptis  elocutionis.  xxi. 
Probabilis  erit  narratio,  si  in  ea  videbuntur  inesse  "^  ea 
quae  solent  apparere  in  veritate  ;  si  personarum  dignitates 
servabuntur ;  si  causae  factorum  extabunt;  si  fuisse  fa- 
cultates  faciundi  videbuntur ;  '^  [p.  49.]  si  tcmpus  idoneura ; 
si  spatii  satis  ; '  si  locus  opportunus  ad  eandem  rem,  qua  de 
re  narrabitur,'9  faisse  ostendetur ;  si  res  et  ^°  ad  eorum, 
qui  agent,  naturam,  et  ad  vulgi  morem,  et  ad  eorum,  qui 
audient,'  opinionem  accoramodabitur.  Ac  veri  quidem 
similis  "^  ex  his  rationibus  esse  poterit.  f30.  lllud  autem' 
praeterea  considerare  oportebit,  ne  aut,  cum  obsit  narratio, 
aut  cum  nihil  prosit,  tamen  interponatur  ;  *  aut  non  loco, 
aut  non,  quemadraodum  causa  postulat,  narretur.'  Obest 
tum,"^  cum  ipsius  rei  gestae  expositio  magnam  excipit^ 
offensionem,  quam  argumentando,  et  causam  agendo^  leniri? 
oportebit.  Quod  cum  acciderit,'°  membratim  oportebit 
partes  rei  gestae  dispergere  in  causam,  "  et  ad  "■  unam- 
quamque  confestim  rationem  accommodare,  ut  vulneri 
praesto'"  medicamentum  sit,  et  odium  statim  defensio  mi- 
tiget.     Nihil  prodest  narratio  tunc,  cum  aut '^  ab  adversa- 

^  Si  sit  oppoitunilas  temporis,  si  sit  satis  inlervalli.        "»  Continuo  adsif. 


14  0omw7V(.— 15  M  et  Leid.  1.  servanda.— 16  w  1,  quod  de  gen.  et  Vos«.  2. 
dictttin  est. 

Cap.  XXI.  17  M  esse. — 18  (ol.sifac.fac.vid.  Voss.  2.  si  fuisse  fac.  dicendi 
vid.  Victorin.  si  fuisse  facuUates  vid.—\d  w  2.  Lamh.  el  Scliiitz.  ad  cam  rem  ; 
et  Leiil.  2.  3.  de  qua  narr. — 20  k,  Voss.  1.  Leid.  2.  oniittunt  copiilaiii.  Timi 
B  K\f/,u  I.  2.  L-  i<l.  2.  A!d.  Jnnt.  Crat.  Oliv.  et  Lall.  agtmt.  Porio  sepiein 
Oxonn.  Mss.  et  onines  Mss.  Oiid.  cum  Tiir,  Junt.  (Jiiit.  Oliv.  Ci « v.-Biino. 
et  Lall.  ad  vulgi  rvmurem.  Verba  et  ad  eorum,  qui  agent,  naturam,  cl  ad  vulgi 
morem  in  if/  tiesiint.— 1  k  i|/,  u  1.  2.  Lamb.  Griit.  Oliv.  Gi  tev.-liuim.  et  Lall. 
audiunt:  k  uudiant.—2  ^  Ac  verisimile.—Z  Voss.  1.  non  agnoscit  (-(((^p/n.— 4  B 
a  m.  pr.  ita  interp.  et  a  m.  sec.  tumcn  iJit.  L  W  0,  co  2.  et  viilg.  /(i/;f  interp. 
Erf.  tunc  tamen  iut.  et  sic  k  in  niari;.  Pleriqiie  Mss.  cum  Scliutz.  Wetzel,  et 
Orell.  tamen  ^«^— .5  Erf.  postulet,  7mrratur :  B  L  M  W  9  k,  Voss.  1.  Leid.  1. 
2.3.  postulet,  narretur:  Voss.  2.  postulet,  7iarralur.—6  Leid.  1.  obest  cnim 
tunc. — 7  Piirgoldus  suspic.  excital. — 8  6  caret  et  causam  agendo. — 9  W  6 
Ictiire  ;  et  sic  M  supra  lin. — 10  Erf.  et  plerique  JNIss.  Ond.  accidif.— II  M  k  in 
caiisas. — 12  Eild.  vett.  non  iiabent  pra?po^itionein. — 13  k  <f/,  ai  1.     Voss.  I. 


622  M.    T.    CICERONIS 

riis  re  exposita,  nostra  nihil  interest,  itcrum  aut  alio  modo'+ 
narrare ;  aut  cum  '^  ab  iis,  qui  audiunt,"^  ita  tcnetur  nego- 
tium,  ut  nostra  nihil  intersit  eos  alio  pacto  docere.'^  Quod 
cum  acciderit,  omninonarratione  supersedendum  est.  Non 
loco  dicitur,  cum  non  in  ea  parte  orationis  collocatur,  in 
qua  res  postulat :  quo  de  genere  agemus  tum/*  cum  de 
dispositione  dicemus ;  nam  hoc  ad  dispositionem  pertinet. 
Non  quemadmodum  causa  postulat,  narratur,  cum  aut  id, 
quod  '9  adversario  prodest,  dilucide  et  ornate  exponitur, 
aut  id,  quod  ipsum  adjuvat,"  obscure  dicitur,  et  negligen- 
ter.  Quare,  ut  hoc  ^°  vitium  vitetur,  omnia  torquenda 
sunt  ad  commodum  '  suae  causae,  contraria,^  quae  praeter- 
iri  poterunt,  praetereundo  ;  quae  illius  erunt,'  leviter  attin- 
gendo,  suadiligenter*  etenodate"  narrando.  Ac  de  nar- 
ratione  quidem  satis  dictum  videtur  :  deinceps  ad  partitio- 
nera  transeamus.' 

XXII.  31.  Recte  habita  in  causa  partitio,^*^  illustrem  et 
perspicuam  totam  efficit  orationem.  Ejus  partes  duae  sunt, 
quaruni  utraque  magnopere  ad  aperiendam  causam,?  et 
ad  ^  constituendam   pertinet  controversiam.      Una  pars  ^ 

"  Qui  narrat.        '  Dilucide.  p  In  aliqua  causa  partitio  recte  adhibila. 

'  Ad  declarandam  rationem  causa. 


Leid.  1.  3.  Lamb.  Gnit.  Oliv.  Grffiv.-Burm.  et  Lall.  omittiint  aul :  W  cumvel 
aut. — 14  Erf.  et  Victorin.  iterum  eodem  mudo. — 15  Cum  in  B  L  M  W  0  /c,  «  1. 
deest.  Pro  iis,  o)  2.  Iiabet  his. — 16  Oiell.jiibet  «udien<  rescribeiidiim. — 17 
B  doceri  ;  et  niox  B  Laccidit.  Turn  Voss.  1.  a  narratione. — 18  TMmdeest  in  0 
et  Leid.  1. — 19  Graev.-Bnrni.  aut  quod,  sine  id.  Dein  B  L  M  W,  w  2.  Junt. 
Oliv.  et  Lall.  seipium  adj. — 20  0  ut  in  hoc. — 1  Leid.  1.  commoda,- — -2  k  contraria 
sua. — 3  CO  1.  qua  illius  erunt  commoda  :  Voss.  2.  qua  illius  commoda  erunt.  Pro 
qua  illius  erunt,  Sclnitz.  siisp.  legend,  qua  7ninus  poterunt.  Tnni  0  leniter. — 4 
M,  w  1.  2.  Voss.  Leid.  1.  2.  3.  commoda  sua  dd. — 5  Voss.  1.  Leid.  2.  dictumest. 
Deinde  ad  part,  trans. 

Cap.  XXII.    6  Oxonn.  Mss.  et  plerique  Mss.  Oiid.  cum  Ttir.  Oliv.  Grsev.- 
Burm.  et  Lall.  oiiiittuut  prappositionem. — 7  Lamb,  e  uno  cod.  partitio:  ei 

NOTiE 

<*  Recte  habita  partitio']  Partitio  si-  alius  niger,  alius  fuscus:'  accidentis 

vc  divisio  perfecta,  si  logicos  audi-  in  subjecta,  ut 'albor  alius  nivis,  ali- 

mus,  est  oralio  quatotum  tribuitur  in  us  cycni,'  6:c.  accidentis  in  acciden- 

8uas,  nl  ipsi  aiuni,  partes  subjecti-  tia,  ut  '  dulce  aiiud  album,  aliud  fla- 

vas  :  imperfecta  triplex  est,  subjecti  vum,*&c. 
in  accidentia,  ut  'homo  alius  albiis, 


I)E    INVKNT.    I,    22.  623 

est,  quae,  quid  cum  adversariis  conveniat,  et  quid  in  con- 
troversia  relinquatur,  ostendit ;  ex  qua  ccrtum  quiddam 
designatur**  auditori,  in  quo  animuin  debeat  habere  occu- 
patum.  Altera  est,  in  qua  rerum  earum,  de  quibus  erimus 
dicturi,  breviter  expositio  ponitur  distributa  ;  ex  qua  con- 
ficitur,  ut  certas  animo  res  teneat  auditor,  quibus  dictis  in- 
telligat  fore  peroratum/  Nunc  utroque  genere  partitionis 
quemadmodum  conveniat  uti,  breviter  dicendura  videtur. 
Quae  partitio,  quid  conveniat,  aut  quid  non  conveniat,  os- 
tendit ;  ha^c  debet  illud,  quod  convenit,  inclinare  ad  suaa 
causae  coramodum,  hoc  modo  :  Interfectam  matrem  esse  a 
fiiio,  convenit  mihi  cum  adversariis.  Item  contra  :  Inter- 
fectum  esse  a  Clytaemnestra '  Agaraemnonem,  convenit  .- 
nam  hie  uterque  et  id  '°  posuit  quod  conveniebat,  et  tamen 
suae  causae  commodo  consuluit.  Deinde,  quid  controver- 
siae"  sit,  ponendum  est  in  judicationis  expositione  ;  *  quae 
quemadmodum  inveniretur,  ante  dictum  est.  32.  Quae 
autem  "■  partitio  rerum  distributam  ''  continet  expositio- 
nem,  haec  habere  debet  brevitatem,*  absolutionem,  pauci- 
tatem.     Brevitas  est,  cum,  nisi  necessarium,  nullum  assu- 

*■  Absohendam  esse  orationeni. 

'  Ejus  rei  in  qua  prcecipua  pars  causa  consistit. 


tamen  utniinque  spurium  videbatur. — 8  Leid.  Z. ex  quo  cerium:  W,  w  1.  et 
ed.  Omuib.  quoildam  :  et  M  W  Q,  Tiir.  Caiicli.  Voss.  2.  ed.  Omnib.  destina- 
tur  ;  '  et  sic  niargo  Hervagianae  Erf.  vel  destinutur  designatur  aud-  iibi  vel 
destinaltir  est  varia  lectio,  qii*  ex  margine  irrepsit  in  contextiini.'  Gtcbv. 
In  Leid.  2.  significatur. — 9  B  Clytemnestra. — 10  Voces  et  id  in  L  desuiit. — 
11  K,  »  2.  Erf.  Hervag.  et  edd.  vett.  in  controversia. — 12  Tiir.  omittit  autem. 
— 13  K,  w2.  Erf.  Guelf.  a  m.  sec.  et  omnes  Mas.  Oud.  cnni  ed.  Omnib.  et 

NOT/E 

<■  Habere  debet  brevitatem]  Quatnor  turn,  sive,  nt  hie  Tullitis  loquitur,  de. 

vulgo  divisionis  leges  statuunt  subti-  bet  habere  absolutionem  ;  male  igi- 

liores    dialectic!.     Prima,    divisionis  tur  divideretur  virtus  moralis  in  pru- 

partes  debent  esse  finitaeet  paucissi-  deutiam  et  justitiam  ;   quid  euim  de 

nije :   secunda,  debent   esse  minores  temperantia    et    forlitudine    accide- 

toto  ;  vitiose  itaque  sic  divideret  ali-  ret?  quarta,  debent  esse  partes  op- 

qiiis,  •  homo  vel  est  particeps  ratio-  positae  ;  una  pars  in  altera  non  de- 

nis,  vel  scientia  prjeditus;'  nam  '  ra-  bet  contineri ;  perperam  igitur  qiiis 

tionis  particeps'  tam  late  extenditur  diceret,  '  haec  virtus  vel  est  justilia, 

qnam  '  homo  :'  tertia,  omnes  partes  vel  pietas  in  pareutes.' 
siuiul    sumtai   debent  adajquare   to- 


024  M.   T.   CICERONIS 

mitur  verbum.  Haec  in  hoc  genere  idcirco  utilis  est,  quod 
rebus  ipsis,  et  partibus  causae,  non  verbis,  neque  extraneis 
ornamentis  animus  auditoris  tenendus  est.  Absolutio  est,'* 
per  quam  omnia,  qua?  incidunt  in  causam,  genera,  de  qui- 
bus  dicendum  est,'J  amplectimur:  in  qua  partitione  viden- 
dum  "'  est,  ne  aut  aliquod  genus  utile  relinquatur,  aut 
sero  '7  extra  partitionem,  id  quod  vitiosissimum  ^^  ac  tur- 
pissimum  est,  inferatur.  Paucitas  in  partitione  servatur,  si 
genera  ipsa  '9  rerum  ponuntur,  neque  perniixte  cum  parti- 
bus implicantur.^°  Nam  genus  est,  quod  plures  partes 
amplectitur,'  ut  animal.  Pars'  est,^  quae  subest  generi, 
ut  equus.  Sed  saepe  eadem  res  alii  genus,  alii  pars  est.' 
Nam  homo,  aniraalis*  pars  est;  Thebani  autTrojani,^  ge- 
nus.*^  XXIII.  Haec  ideo  diligentius  inducitur  praescrip- 
tio,"^  ut  aperte  intellecta  general!  partitione,^  paucitas  ge- 
nerum  in  partitione  '  servari  possit.  Nam  qui  ^  ita  partitur, 
Ostendam,  propter  cupiditatem,  et  audaciam,  et  avaritiam 
adversariorum,  omnia  incommoda  ad  rempublicam  perve- 
nisse  ;  is  non  intellexit,^  in  partitione,  exposito  genere,  par- 
tem se  generis  admiscuisse.'°     Nam  genus  est,  omnium  ni- 

'  Species.  "  Regulu  affertur.  -^  Paucitas  parlium  divismiis. 


Graev.-Bnrm.  distributarum ;  et  sic  M  liabet  supra  lineam. — 14  Erf.  Abs. 
autem  est. — 15  w  1.  et  Victorin.  poslea  die.  est. —  Ifi  Junt.  et  Lamb.  ampl.  par- 
titione :  in  qua  vid.  Scliutz.  e  conj.  amjil.  partitione:  inquovid. — 17  Graev. 
ex  Erf.  adjecit  vocem  postea  post  sero,  (juain  servavit  etiam  Vo*s.  1.  immo, 
et  Victorin. — 18  co  2.  tit.  est.  Leid.  3.  viliosum,  sine  est. — 19  Ipsa  in  M 
deest.  Dein  Leid.  2.  ponanlur  neque  mixte.  Al.  permiste. — 20  u  1.  implicen- 
tur. —  I  Kcomplectilur.- — 2  Voss.  1.  pars  autem  est.  Deest  verbum  Leid.  1. — 
3  Leid.  1.  cum  ed,  Omnib.  alii  pars  esse  potest. — 4  Schiitz.  e  Leid.  1.  animali. 
—.5  Leid.  2.  Theh.  vel  Troj.  M.  Thcb.  aut  Tuscani :  Scliutz.  c  conj.  Thebanis 
aut  Trojanis.  Orell.  putat  legend,  animali  .  .  .  Thebano  aut  Trojano.  Turn  k 
et  o)  2.  genusest. 

Cap.  xxiir.  6  ^  indicitur  perscriptio:  h  W  6  k,  Erf.  et  ed.  Oninib.  ac 
Scliutz.  et  Orel),  indue,  descriptio ;  et  sic  Tur.  supra  lin. — 7  Leid.  2.  Scbutz. 
et  Orell.  prascriptione. — 8  Erf.  Nam  ita  qui. — 9  Leid.  1.  intelligit. — 10  Erf. 

NOTiE 

'  Thebani  aut  Trojani,  genus]  Genus  fortasse  rectius  uteretiir  exemplo. 
ad  substantiam  pertinet ;  esse  Troja-  Animal  est  genus  respectu  hominis, 
niim  aut  Tliebanum  non  est  nisi,  nt  quae  species  est :  idem  animal  est 
vocaiit,  accidentale  ;  itafjue  genus  species  respectu  viventis,  quod  ge- 
hominis  proprie  esse  non  potest :  alio      nus  est. 


DE    INVKNT.    I.  23.  025 

nurum  libidinum,    cupiditas:    ejus   autem    generis"  sine 
dubio  pars  est  avaritia. 

33.  Hoc  igitur  vitandum  est,  ne,'"^  cujus  genus  posue- 
ris,  ejus  secum  aliquam,  sicut  diversam  ac  dissimilem, 
partem '5  ponas  in  eadeni  partitione.  Quodsi  quod  in'* 
genus  plures  incident  partes,  id  cum  in  prima  partitione 
causae  erit  simpiiciter  expositum,  distribuefur  eo  tempore '^ 
commodissime,  cum  ad  ipsum  ventum  erit  '^  explicandura 
in  causae  dictione  post  partitionem.  Atque  illud  quoque 
pertinet  ad  paucitatem,  ne  aut  plura,'^  quam  satis  est,'* 
demonstraturos  nos  dicamus,  hoc  modo  :  Ostendam,  ad- 
versaries, quod  arguimus,'9  et  potuisse  facere,  et  voluisse, 
et  fecisse ;  nam  fecisse  ostendere  satis  est :  ^°  aut,  cum  in 
causa  partitio  nulla  sit,  et  cum '  quiddam  simplex  agatur, 
tamen  utamur  distributione  ;  ^  id  quod  ^  perraro  potest  * 
accidere.  Ac  sunt  alia  quoque  praecepta  partitionum,  quae 
ad  huiic  usum  oratorium  '  non  tantopere  pertineant ;  quae 
versantur  in  philosophia,  ex  quibus^  haec  ipsa  transtuli- 
mus,  quae  convenire  videbantur,^  quorum  nihil  in  ceteris 
artibus  inveniebamus.     Atque  his  de  partitione  praeceptis, 


partem  gen.  se  adm.  Leid.  1.  a  ni.  |)r.  partes  gen.  adni.  Exsulat  prononien 
etiam  a  Leid.  3.  qui  caret  inox  autem. — II  M  gencri  supra  lineam.  Turn 
Erf.  pars  est  avaritice  sine  dubio.— 12  u  2.  nee. — 13  B  L  W  et  Mss.  ap.  Gronov. 
et  Lall.  ejus  sicuti  aliquam  diversam.  '  Lamb,  hahet  ejus  sicuti  diversam,  Sfc. 
quomodo  et  Pal.  3.  nam  Pal.  1.  secuti :  Pal.  2.  secum,  ^c.  Forte  fuit  initio, 
ejusce  aliquam  diversam,  Sfc.'  Grtit.  Erf.  sicuti  aliq.  div.  ed.  vet.  ejus  secum 
secuti  aliq.  div.  Pal.  1.  ejus  secuti  adversam :  Caucli.  ejus  secuti  aliq.  div. 
Voss.  1.  Leid.  2.  ejus  secum  sicuti  aliq.  partem  div.  ac  diss.  Leid.  1.  ejus  sicuti 
aliquam  partem  div.  ac  diss.  ed.  Omniij.  ejus  secum  sicuti  aliq.  divisam  partem 
ac  diss.  Orel!.  Ii.  1.  in  corrnptiim  iiotavit,  et  vocem  secum  uncis  incln>il. 
Scliutz.  cum  Wetzel,  e  conj.  Becichemi,  qumn  genus  pos.,  ejus  speciem  aliquam 
sicut  div.  Vulg.  ut  Ern.  Vid.  Nott.  Varr. — 14  k  et  ed.  Omnib.  Quod  si  qui- 
dem  in :  \^  Quod  si  in.  Tnm  Kincidunt:  held.  I.  accident. — 15  Eri.  temp.  eo. — 
16  he\d.i.  ventum  fuerit.  Ueest  praepositio  ante  cm/sts  in  Leid.  2. — 17  k  plu' 
ra  vel  plures. — 18  Leid.  1.  caret  est,  sed  mox  cum  a>  2.  Voss.  1.  et  <  il.  Oninib. 
ac  Victorin.  prajbet  nos  esse  dicturos. — 19  Erf.  argimmus. — 20  Eif.  satis  est 
ostendere:  k  satis  est  considerare  rel  ostendere. — I  Eiid.  vett.  cum  Grut.  et 
Graev.-Burni.  omittunt  cum.  In  Caucb.  Tur.  Oliv.  <t  Lall.  simplex  quiddam; 
et  sic  Oxonn.  Mss.  Turn  omnes  Mss.  Oud.  agitur. — 2  k  tamen  utatur  distr.  a  1. 
tantum  distr. — 3  Ed.  Omnib.  Oliv.  et  Lall.  idqiie ;  et  sic  Oxonn.  Mss.  et  Mss. 
Oud. — 4  Meted.  Omnib. /jotent. — 5  Voss.  1.  oraforis.  Mox  Voss. 1.  Leid. 3.4. 
et  ed.  Oninib.  pertinet :  w  I.  2.  Junt.  Grut.  Oliv.  Graev.-Burm.  Lall.  Schutz. 
et  Wetzel,  pertinent.  Pro  qucc,  Scliutz.  de  suspic.  Ern.  edidit  sed. — 6  Ex 
Delph.  et  Var.  Clas..  Cicero.  2  K 


62G  M.   T.    CICERONIS 

in  omni  dictione  ^  raerainisse  oportebit,  ut  et  prima  quae- 
que  pars,  ut  exposita  est  in  partitione,  sic  ordine  transiga- 
tur,  ct  omnibus  explicatis,  peroratum  sit ;  hoc  rnodo,'  ut 
ne  quid  posterius  praeter  conclusionem  inferatur.  [p.  50.] 
Partitur'°  apud  Terentium  breviter  et  commode  senex^  ia 
Andria,  quae  cognoscere  libertum  velit :  " 

Eo  pacto,  et  gnati  vitam,  et  consilium  meum 

Cognosces,  et  quid  '^  facere  in  hac  re  te  velira. 
Itaque  quemadmodum  in  partitione  proposuit,  ita  narrat,'^ 
primum  gnati  vitam  : 

Nam  is  postquam  excessit  ex  ephebis,  Sosia/'^ 

Liberius  vivendi  fuit  potestas.'^ 
Deinde  "^  suum  consilium  : 

Et  nunc  id  operam  do.^  '7 
Deinde  quid  '^  Sosiam  velit  facere,  id  quod  postremum 
posuit  '9  in  partitione,  postremum  dicit : 

Nunc  tuum  est  officium. 
Quemadmodum  igiturhic  et^°  ad  primara  quamque  partem 
primum  accessit,'  et  omnibus  absolutis,  finem  dicendi  fe- 
cit, sic  nobis  placet,  et  ad  singulas  partes  accedere,  et  om- 
nibus absolutis,^  perorare.  Nunc  de  confirmatione  ^  dein- 
ceps,  ita  ut  ordo  ipse  '^  postulat,  prascipiendum  videtur. 

y  Et  nunc  hoc  menm  consilium  est. 


Victorino  Sclintz.  liabet  c/e  qua. — 7  Erf.videantur, — 8  Voss.  \.  distinct  lone. — 
9  B  L  M  W,  Lamb,  et  Oliv.  transposiierunt  hoc  mocio  ante  Partitnr.  In  w  1. 
2.  hoc  modo  destint. — 10  yp,  Cauch.  Leid.  1.  et  ed.  Omnib.  Partitur  axiiem, — 
11  M  quod  cogn.  et  Erf.  velit.  Sic  dicit. — 12  M  quod. — 13  k  prop.,  enarravit : 
Leid.  2.  prop.,  ita  enarrat.  Dein  Leid.  2.  vitam  filii:  al.  et  ed.  Omnib.  vitam 
nali. — 14  Abest  vox  Sosia  ab  Voss.  1. — 15  Totiis  liic  versus  deest  in  B  M  W 
d  K,  w  \.  2.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.2.  Tiir.  Pall.  Mss.  Manntianis  exemplis,  et 
ed.  Rob.  Stepli.  Scliutz.  eum  delevit  :  Wetzel,  et  Orell.  uncis  iucliiduut. 
Post  polestds,  L  et  Leid.  3.  addunt  el  cetera.  Vox  poiestas  non  est  in  Erf. — 
IG  o)  1.  oniittit  Deinde.— n  L  W  operando.—\S  u  2.  Post  hoc  quid:  M  W 
Deinde  quod:  Grnt.  et  Gracv.-Burm.  Posihcec  quid. — 19  Leid.  2.  et  ed.  Om- 
nib. extremum  posuit.  Voces  in  partitione  in  oi  1.  desiint.  Porro  Voss.  2.  ha- 
bet  poslr.  dicitur. — 20  k  non  liabet  copulam. —  I  Leid.  1.  ad  pr.  et  quamque 
partem  pr.  ace.  ed.  Omnib.  ad  pr.  partem  quam  ace.  edd.  vett.  et  ad  pr.  quam- 
que partem  ace.  In  Erf.  et  qiiibiisdam  edd.  primum  non  iegitnr. — 2  k  et  in 
omn.  ahs.  edd.  antiqiiae  onm.  abs,  et  Jin. — 3  k  consumatione. — 4  Abest  ita  a 
Voss.  1.     ipse  ab  k  ct  Leid.  3. 

NOTiE 
?  .S'enex]  Simo,  cnjus  verba  depromit  ex  act.  i.  »c.  1. 


DE  INVENT.  I.  24.  G27 

XXIV.  84.  Confirmatio  est,^  per  quam  argumentando, 
nostrae  causae  fidera,  et  auctoritatem,  et  firmamcntum  ad- 
jungit  oratio.  Hujus  partis  certa  sunt  prajcepta,  quae  in 
singula  causarum  genera  dividentur.  Verumtamen  non  ^ 
incommodura  videtur,  quandam  sylvam/  atque  materiam  i 
universam  ante  permistam  et  confusam^  exponere  omnium 
argumentationum  :  post  autem  tradere,  quemadmodum 
unumquodque  genus  causae,^  omnibus  hinc  argumentandi 
rationibus  tractis,  confirmare  oporteat. 

Oranes  res  argumentando  confirmantur,'°  aut  ex  eo  quod 
personis,''  aut  ex  eo  quod  negotiis  est  attributum.  Ac  pcr- 
sonis  "  has  res  attributas'^  putaraus ;  nomen,  naturam, 
victura,  fortunam,  habitum,  affectionem,  studia,  consilia, 
facta,  casus,  orationes.  Nomen'  est,  quod  unicuique  per- 
sonae  attribuitur,  quo  suo  quasque  proprio  et  certo  voca- 
bulo  appelletur.''     Naturam  •"  ipsam  definire  difficile  est:'^ 


Co'^am  et  ubertatem. 


Cap.  XXIV.  5  L  Conf.  autem  est. — 6  L  Ver.  si  inc. — 7  Voss.  2.  matericm. 
— 8  V\Q  ante  ■perm,  et  conf.  in  k  legitur  atque  permistam,  sed  in  marg.  rt)i<e 
perm,  atque  conf. — 9  '  Quemadm.  un.  causae  genus]  Voss.  1.  quomodo  umimq. 
Dein  male  vulgo  contra  Mss,  et  edd.  vett.  genus  causes.'  Oud. — 10  w  1.  2. 
Tiir.  Voss.  2.  Leid.  2.  3.  et  Mss.  ap.  Gronov.  et  Gothofrediim,  cum  Victorln. 
et  Oreil.  Omnis  res  arg.  confirmntur:  «(/  Omnis  res  confirmantur :  Voss.  1.  Om- 
nis  res  arg.formatur. — 11  k,  Lamb,  et  Schutz.  Ac  pers.  quidem. — 12  u  1.  con- 
tribntas.—li  Pro  attribuitur,  6,  w  I.  2.  Grev.  Pal.  2.  3.  Voss.  2.  Cass.  Giielf. 
1.  tribuittir:  B  L  M  W  rp,  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  3.  cum  Aid.  Junt.  Grut.  Oliv. 
Grasv.-Burm,  et  Lall.  dalur.  Turn  tu  1.  quod  suo  quaque.  Denique  Leid.  1. 
voc.  nuncupatur:  Ern.  e  conj.  dedit  appelletur ;  et  sic  Schutz.  et  Wetzel.  In 
Tiir.  tota  sententia  sic  legitur  :  Novien  est  uniusciij usque  personce,  quo  suo  quce- 
que  pr.  et  certo  voc.  appellatur :  Lamb.  ed.  Nomen  est  certum  et  proprium  unius- 
eujusque  persona  vocabulum  quo  quceque  appellatur. — 14  u  1.  Nat.  ips.  quo  difficile 

HOTIE 

•"  Aut  ex  eo  quod  personis']  Sylva  re-  currentibus,  suppefet  uberrimum  di- 

rum  ac  verborum  ei  nunquam  deerit,  cendi  argument  urn. 

qui  ea  omnia  attente  consideraverit,  '  Nomen]  Notum  illiid  ex  Platonis 

quae  et  personis  quibuscum  aget,  et  Cratylo,  rerum  imagines  esse  nomina, 

negotiis  de   quibus  disseret,  conve-  quibus,  si  minus  ipsa  rerum  natura, 

nient.     Sit  Alexander  Magnus  nobis  saltern  affectiones  exprimantur. 

propositus,  cui  suadere  velimus  ali-  ^  Naturam]  Naturae  nomine  intel- 

quid,  quern   laudemus  vel  vitupere-  liguntnr  ea,  quae  a  natura  turn  animo 

rous,    accusemus    aut     defendamus,  turn  corpori  data  sunt,  sive  laudi  sive 

certe   undecim   ilia   capita   personis  probro  verti  possint. 
attributa,  quae  suggerit  Tulliiis  pcr> 


628  M.    T.    CICERONIS 

partes  antem  ejus  enumerare '^  eas,  qiiarum  indigemus  ad 
banc  piceceptionem,  facilius  est.  35.  Hae  autem  "^  partim 
divino,  partim  mortali  in  gcnere  versaiitur.'^  Moitalium 
autem  pars  '^  in  hominum,  pars  in  bestiarum  orenere  nume- 
ratur.  Atque  hominum  genus  et  in  sexu  '9  consideratur,^^ 
virile  an  muliebre  sit;  et  in  natione,  patria,  cognatione, 
aetate.  Natione,  Graius  '  an  Barbarus;'  patria,  Atheni- 
ensis  *  an  Lacedaemonius ;  cognatione,  quibus  majoribus, 
quibus  consanguineis ; '  aetate,  puer  an  adolescens,  natu 
grandior*  an  senex.  Praeterea  commoda  et  incommoda  * 
considerantur  ab  natura  data  animo  aut  corpori,  hoc  modo:*^ 
valens  an  imbecillus  ;  ^  longus  an  brevis  ;  formosus  an  de- 
formis;  velox  an  tardus  sit ;  acutus  ^  an  hebetior;  raemor 
an  obliviosus;  comis,  officiosus,  pudens,9  patiens  an  con- 
tra. Et  omnino,  quae  a  natura  data  animo  et  corpori  [con- 
siderabuntur],  in  natura  consideranda  sunt :  '°  nam  quae  in- 
dustria  comparantur,  ad  habitum  pertinent;  de  quo  poste- 
rius  dicendura  est.      xxv.  In  victu  considerare  oportet, 


est  diffinire. — 15  k  numerare. — 16  Ti\r.  Ece  autem:  \l/ Natura  autem. — 17  Leid. 
3.  partim  in  div.,  partita  in  hiimano  gen.  vers.  Pro  versantur,  Ltid.  1.  habet 
numerantur. — 18  w  1.  Mort.  hac  pars.  Turn  Voss.  1.  in  horn,  genere,  pars  in 
hes.  gen.  numeratur.  In  k  et  Leid  I.  numerantur. — 19  Leid.  2.  3.  at  horn.  gen. 
et  Leid.  3.  in  sexu  sine  copula. — 20  Tur.  et  duo  JMss.  Grypliii  cousiderandum. 
— 1  W  i//,  w  2.  Voss.  1.  Leid.  3.  duo  Mss.  Gryphii,  et  ed.  perantiqiia  Leoui- 
ceni,  cum  Victorin.  et  ed.  Omnib.  Gracus. — 2  w  1.  an  athenieiisis. — 3  L  et 
Leid.  2.  3.  vel  quibus  cons.  Voss.  1.  et  quibus  cons.  M  et  cons. — 4  w  1.  an  nntu 
grandior. — 5  xp  comm.  an  incotnm. — 6  Lamb,  corpori:  corpori  hoc  modo,  prob. 
Gra-vio. — 7  Onines  Mss.  Oud.  cum  Victor,  et  ed.  Oiiinib.  itnbecillis. — 
8  Lanih.  tardus  sit  animo  ;  acutus. — 9  Le'td.S.  an  offic,  pudens:  unusMs.Gro- 
novii  off.,facetus,  pudens:  Leid.  1.  off.,  facetus,  prudens:  B  off.,  an  infacetus, 
prudens:  k  off.,  facetus,  an  infacetus  pudens:  M  ip,  Voss.  1.  Leid.  3.  Victorin. 
et  ed.  Omnib.  off,,  prudens:  ^chwtz.  facetus,  pudens,  deieta  e  conj.  voce  offi- 
ciosus.— 10  Leid.  1.  ab  nut,  dantur  an.  et  corp.  considerabuntur  in  natura:  B  et 
Leid.  2.  a  nat.  data  an.  et  corp.  considerantur,  in  nut.  consideranda  sunt ;  sed  in 
Leid.  2.  deest  sunt ;  quod  abest  etiam  ab  Ms.  Cass,  et  Guelf.  Sciintz.  et 
Orell.  e  Voss.  2.  ediderunt  o  nat.  dantur  an.  et  corp,  in  nat.  consideranda  sunt. 
Vulg.  ut  Ern.  Wetzel,  vocem  considerabuntur  delevit.  Oud.  conjeclt  legend, 
simpiiciler,  a  nat.  dantur  (vel  data  sunt)  an.  et  corji.  Nam.  Ern.  censet  locinn 
ita  corrigend.  a  nat.  et  corp.  data  sunt,  in  nat,  consideranda. 

Cap.  xxv.     11  B  L  M  W  i|^  et  &>  1.  cum  Oiiv.  Lall.   et  quibusdani   aliis 

NOTiE 

'  Barbarus'l    Dicebatur,    quisquis  Grapce  est  Thesauro  fabulae  :  Phile- 

Graecus  non  erat,  ut  ait  Festus.  Hinc  nio  scripsit,  Plautus  vertit  barbare.' 

'barbate'  pro  Latine  dixit  Plautus  Idem  fere  ait  in  prologo  Asinariae. 
in  prologo  Trinummi,  '  Huic  nomen 


DR   INVENT.   I.  25.  629 

apud  quos,"  et  quo  more,  ct  cujus  arbitratu"^  sit  educatus, 
quos  habuerit  artium  liberalium  magistros/'  qiios  vivendi 
prrX'ceptorcs,  qiiibus  amicis  utatur,  quo  in  ncgotio,  quaestu, 
artificio '*  sit  occupatus;  quo  modo  rem  familiarem  admi- 
nistret,'^  qua  consuetudine  domestica  sit."  In  t'ortuna  quae- 
ritur,  servus  sit  an  liber; '^  pecuniosus  an  tenuis;  privatus 
an  cum  potestate  ;  si  cum  potestate,  jure  an  injuria  ;  '^  fe- 
lix,  clarus,  an  contra ;  quales  liberos  habeat.'^  Ac  si  '9 
de  non  vivo  qua3retur,^°  etiam  quali  morte  sit  affectus,  erit 
considerandum.  36.  Habitum  autem  appeliamus,'  animi 
aut  corporis  constantera  et  absolutam  *  aliqua  in  re  perfec- 
tionem ;  ut  virtutis '  aut  artis  perceptionem  alicujus,  aut 
quamvis*  scientiam ;  et  item  corporis  aliquam  commodita- 
tem,  non  natura^  datam,  sed  studio  industriaque  partam. 
Aflectio"'  est,  animi  aut  corporis  ex  tempore,  aliqua  de 
causa,  commutatio,*^  ut  laetitia,  cupiditas,  metus,  molestia, 
morbus,7  debilitas,  et  alia  quae  genere  in  eodem  reperiun- 
tur.^     Studium  est  9  animi  assidua  et  veheraens  ad  aliquam 

•  Quomodo  se  gerat  in  convictu  domestico. 


apud  quern.— \2  Leid.  3.  arbitrio.  Turn  M  et  quos  hah. — 13  Pro  magislros, 
Leid.  3.  doctores. — 14  ^  artijicioso. — 15  Voss.  1.  quo  modo,  et  W  administrat. 
— 16  Ed.  Oinnib.  quceretur,  servus  an  liber.  In  Voss.  1.  si  servus  r/w  lib.  L  k 
et  Leid.  2.  servusne  sit,  an  lib. — 17  w  1.  et  Voss.  '2.  jure  an  cum  injuria,  sed  in 
Voss.  1.  voces  si  cum  potestate  omittuntiir. — 18  In  \p  dpsiint  quales  liberos  ha- 
heat. — 19  M  a  m.  pr.  At  si ;  a  m.  sec.  Aut  si;  et  sic  Leid.  1.  In  0  An  si. — 
20  K,  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  quceritur :  Voss.  2.  quaralur.  Pro  etiam,  M  habet 
in.  Mox  erit  ahest  Leid.  3.— 1  B  M  AV,  oi  2.  Voss.  2.  Leid.  2.  3.  Hnb.  autem 
hunc  app.  0  k  Hah.  Iiunc  app.  Voss.  1.  Hah.  autem  consideramus. — 2  Scliutz. 
e  Victorino  edidit  et  usu  absol. — 3  Voss.  1.  velvirl.  B  W  8,  w  1.  Tiir.  Leid. 
1.  a  m.  sec.  ac  Leid.  3.  et  Voss.  2.  cum  ed.  Oinnib.  aut  virt.  quod  Oiid.  prae- 
fei  t.  Schnlz.  e  Victorino  babet  %tt  virtutem. — 4  k  cujusvis,  sed  in  niarg.  quam- 
vis.  Mox  Leid.  3.  itemque  corp. — 5  6  naturam.  Mox  omnes  Mss.  Oxonn. 
cnni  Tur.  Jiiiit.  Oliv,  Lall.  et  Orell.  et  industria.—6  B  ac  comm.—l  8  non  ha- 
bet morbus. — 8  'l\ir.  reperienlur.—*J  held. 'i.  Studium  hoc  est:  Tur.  Junt.  et 
ed,  Omnib.  Studium  est  autem.  Vnlg.  Studium  autem  est.  Ern.  delevit  vocein 
autem,  quae  abest  a  B  /c,  Leid.  1.  2.  Voss.  1.  et  quam  Schutz.  Wetzel,  et  Orell. 

NOTjE 

"•  Affectio]  Quod  Graeci  nados,  animi  motus  designantur,  qui  rationi 
recte  TuUius  bic  vocat  '  affeclionem.'  consentanei  non  sunt.  Vossius  non 
Alibi  '  pertiirbalionem,'  '  niorbuni  a-  improbat  cum  eodem  ndOij  vel  *  com- 
nimi' et 'aegritudinem' minus  propria  molinnes  animorum'  vel  simpliciter 
appellat,  quibiis  vocabulis  ii  tantuai     '  peimotiones' vocari. 


630  M.   T.   CICKRONIS 

rem  applicata  magna  cum  voluntate  '°  occupatio,  ut  philo- 
sophi;^?,  poeticae,"  geometriae,"  literarum:*  consilium  est 
aliquid  faciendi,  aut  non  faciendi  [vere]  excogitata  ratio. '^ 
Facta  autem,  et  casus,  et  orationes  tribus  ex  temporibus 
considerabuntur; '5  quid  fecerit,  aut  quid  ipsi  acciderit,'* 
aut  quid  dixerit ;  aut  quid  faciat,  quid  ipsi  accidat,  quid 
dicat;'^  aut  quid  facturus  sit,  quid  ipsi  casurum  sit,'  qua 
sit  usurus  oratione.  Ac  personis  quidem  haec  videntur 
esse"^  attributa. 

XXVI.  37.  Negotiis  autem  quae  sunt  attributa,  partim 
sunt  continentia  cum  ipso  negotio,  partim  in  gestione  ne- 
gotii  considerantur,  partim  adjuncta'''  negotio  sunt,  partim 
gestum  negotium  consequuntur.  Continentia  cum  ipso  ne- 
gotio sunt  ea  quas  semper  affixa  esse  videntur  ad  rem,  ne- 
que  ab  ea  possunt  separari.'^  Ex  bis  prima  est  brevis 
coraplexio  totius  negotii,  quas  sumraara  continet  facti,  hoc 
modo  :  Parentis  occisio,  patriae  proditio :  deinde  causa  '^ 
ejus  summoe,  per  quam,  et  quamobrem,  et  cujus  rei  causa 
factum  sit,  qua^ritur :  ^^  deinde  ante  rem  gestara  quae  facta 
sunt,'  continenter  ^  usque  ad  ipsum  negotium  :  deinde,  in 
ipso  gerendo  negotio  ^  quid  actum  sit :  deinde,  quid  postea 
factum  sit.'i- 

*  Eruditionis.  '  Quid  sit  ipsi  eventurum. 


omittinit. — 10  \p  voluptate. — 11  B  W  0  k  et  quatuor  Mss.  Oud.  et  ed.  Oniriib. 
cnm  Victorin.  po'e trice :  alii  Oxonn.  Mss.  et  vulg.  po'ttices:  e  Mss.  Guelf. 
Cass.  pu'etictB  dedit  Em.  quern  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  seqmintur. — 
12  Scliiitz.  et  Wetzel,  e  diiobus  Mss.  dedenint  non  faciendive  exc.  qnod  Oud. 
probaverat.  Viilg.  aut  non  faciendi  vere  excog.  Vocem  vere  delevit  in  IMs. 
Cass,  maniis  secunda.  Wetzel,  earn  nncis  includit.  \ocefi  vere  excog.  ratio 
in  01  1.  desunt. — 13  Voss.  1.  considerantur, — 14  Leid.  3.  quidve  ipsi  ace.  B  et 
ed.  Omnib.  aut  quid  sibi  ace.  k  aut  quid  ei  ace. — 15  B,  w  1.  2.  et  quatuor 
Mss.  Oud.  et  quid  faciat :  col.  quid  ipsi  accidit ;  et  Leid.  3.  aut  quid  dicat. 
Leid.  1.  omittit  verba  quid  ipsi  ace,  quid  dicat. — IG  Ed.  Omnib.  caret  esse. 

Cap.  XXVI.  17  w  1.  in  gestione  adjuncta.  Verbnm  snbstantiviim  sunf  non 
est  in  Mss.  ap.  Gronov.  nee  ed.  Omnib. — 18  <//  posse  sep. — 19  cd  1.  deinde  est 
causa. — 20  B  quceretur. — 1  Tur.  gestam  rem,  qua  facta  sint.  Lamb,  et  Orell. 
quoque  liabent  facta  sint.— 2  u  2.  qua  continentur. — 3  Leid.  1.  regendo  neg. 
Deest  negotio  iu  w  1.  et  Leid.  1. — 4  M  denique  quid,  (Sfc.     ta  2.  deinde  quid  est, 

NOTiE 

"  Geomelria']  Scientiae  sive  artis,  gitudinem  et  latitndinem,  altitndi- 
qna  tum  loconim  intervalla,  tum  re-  nem  ac  profunditatem  dimetimiir. 
rum  quae  sub  aspectum  cadunt,  Ion-      r^  terra,  p.irpov  mensura. 


DE    INVENT.    I.   26.  63] 

38.  In  gestionc  autem  negotii,  qui  locus  secundns  crat  ^ 
de  iis  quae  ne^otiis  attributa  sunt,  quajritur*^  locus,  tein- 
pus,  occasio,  modus,^  facultates.  Locus  consideratur,^  in 
quo  res  gesta  sit,  ex  opportunitate  quara  videatur  habuisse' 
ad  negotium  administrandum.  Ea  autem  opportunitas  quai- 
ritur  ex  magnitudine,  intervallo,  longinquitate,  propinqui- 
tate,  solitudine,  celebritate,''  natura  ipsius  loci,  et  vicini- 
tate  totius  regionis.'°  Ex  his  etiam  attributionibus:  [p. 
51.]  sacer  an  profanus,  publicus  an  privatus,  alienus  an 
ipsius,"  de  quo  agitur,  locus  sit  an  fuerit.'^  39.  Terapus 
est,''  id  quo  nunc  utimur,  (nam  ipsum  quidera  generaliter 
definire°  difficile  est,'*)  pars  quaedam  aeternitatis,  cum  ali- 
cujus  annul,  menstrui,  diurni,  nocturnive  '^  spatii  certa  sig- 

"*  Frequentia. 

quod  postea  factum  est. — 5  Voss.  1.  fuerat. — 6  Tiir.  Voss.  2.  et  pleiiqiie  Oxonn. 
Mss.  qucerctur ;  et  sic  viilg.  Cass.  Giielf.  1.  2.  Voss.  1.  Leiil.  1.2.  et  edd.  vett. 
cum  Schiitz.  Wetzel. et  Oiell.  liabent  quceritur.  k  habet  quavuntur  supra  lin. 
— 7  Oxonn.  Mss.  cum  Jiint.  Oliv.  Greev-Biirm.  et  Lall.  tempus,  occasio,  modus. 
Dein  Voss.  1.  2.  et  sex  Oxonn.  Mss.  cum  Grut.  Oliv.  Grasv.-Burm.  et  Lall. 
facultas. — 8  In  6  et  bonae  notae  exemplar!  ap.  Gronov.  legitur:  Locus  non  ex 
eo  nobis  quod  est  locus  considerandus  est,  sed  qualis  sit,  ut  ex  opporlunitute  ejus  ad 
aliquid,  in  eo  aut  fieri  potuisse,  aid  non  poluisse  doceamur.  Locus  cons.  <^-c.  nisi 
quod  prappositio  ante  aliquid  in  6  deest,  et  pro  doceamur  idem  Ms.  habet  docea- 
mus, — 9  Leid.  2.  videantnr,  sine  habuisse:  Leid.  3.  videbatur  hab.  et  mox  qucB- 
relur. — 10  B,  Voss.  2.  et  Tur.  et  vicinitatis  et  tot.  reg.  Voss.  1.  et  ex  vicin. 
tot.  reff.  Voss.  3.  et  vicinitate  et  tot.  regionis:  ed.  Omnib.  ex  vicin.  tot.  reg. — 
11  B  W  anne  prii:  et  Voss.  2.  Leid.  3.  alienus  anne  ips. — 12  M,  Tur.  et  unus 
Ms.  Oud.  cum  Scliutz.  et  Orell.  aut/ueril:  B  an  fuerit,  et  supra  lin.  '  vel 
aut.' — 13  Vulg.  Tempus  autem  est.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  omitlunt  uutem. — 
14  a»  1.  diff,  est  diffinire.  Turn  pro  pars,  in  k  Est  legitur. — 15  L  alic.  animi,  men- 
surni,  vespertini,  noct.  k  alic.  inensurni  vespertini,  noct.  6  \p  alic.  7nensurni,  noct. 
Cod.  Medic,  alic.  annui,  mensurni,  vespertini,  noct.  ed.  Omnib.  alic.  anni  tnensu- 
ra  diurna  vesperlina  nocturnave  spatii.    Pro  menstrui,  in  Pal.  1.  am.  sec.  Grev. 

NOT^E 

o  Ipsum  generaliter  definire"]   Tem-  ■trpSTepov  koI  vcrrepov  Hoc  enim  est  tern- 

poris    naturam   in    genere   definire,  pus  numerus  motus  ratione  prioris  et 

quateuns  ipsum  mundiconditum  ima-  posterioris.     Id  est,  tempus  est  nien- 

gioandi    vi  fingitur  praecessisse,  ar-  sura  motus  summe  apquabilis,  qualis 

duum  et  operosum  esse  dicit.     Quo  est  conversio  supremae  spliaarae,  quae 

pertinet  iliud  Augiistiui  Confess,  xi.  in  tota  naturae   universitate  maxime 

14.  *  Quid  est  ergo  tempus?  si  nemo  nota  est.     Duorum  tamen  praecipue 

ex  me  quaerit,  scio;  si  quaerenti  ex-  sidcrum  conversione  conficitur,  solis 

plicare  velim,  nescio.'    Tempus  defi-  atque   lunae,  quorum    prior  circuitu 

nit  Aristot.  Physic,  iv.  11.  Tovro  yap  sue  annum,  luita  mensem  facit. 
iariv  d  xp^i"^^  apidfibs  Kivr\aivs  kuto,  rh 


G32  M.    T.    CICERONIS 

nificationc."^  In  hoc  et  quas  prgeterierint,'^  considerantur ; 
et  eorum  ipsorum,  quae  propter  '^  vetustatem  obsoleverint, 
ut  incredibilia  videantur/  et  jam  in  fabularum  numerum '9 
reponantur  ;  et  quae  jam  diu  gesta,  et  a  memoria  nostra  re- 
mota,^°  tamen  faciant '  fidem,  vere  tradita  esse,  quod  eo- 
rum *  monumenta  certa  in  Uteris  extent ;  et  quae  nuper  gesta 
sint,  quae  scire  plerique  possint : '  et  item  quae  instent  in 
praesentia,'^  et  quae  maxime  ^  fiant,  et  quae  consequantur. 
In  quibus  potest^  considerari,  quid  ocyus,  et  quid  serius' 
futurum  sit.  Et  item  communiter  in  tempore  perspiciendo 
longinquitas  ejus  est  consideranda:  ^  nam  saepe^  oportet 
commetiri  cum  tempore  negotium,  et  videre,  potueritne  aut 
magnitudo  negotii  aut  multitude  rerum  in  eo  transigi  tem- 
pore.'°  Consideratur  autem  tempus  et  anni,  et  raensis,  et 
diei,  et  noctis,  et  vigiliae,  et  horae,  et  in  "  aliqua  parte  ali- 
cujus  horum.     xxvji.  40.  Occasio*^  est'*  pars  temporis. 


Voss.l.  Leid.1.2.  jnensurni  ;  et  sic  Schutz.  '  3Ienstrui,diurn^]MsH.p\^nesmen• 
surni,  utet  Priscian.citat.  Faventedd.  pr.  mensuradiurni,  usqne  ad  Aldimi ; 
a  quo  viilgatiim  est.  In  Ms.  Cass,  additnr  vespertini.'  Ein.  Vulg.  nt  Ein. — 
16  CO  1.  cum  certa  signif.  — 17  6,  Leid.  3.  et  Gutlf.  1.2.  cum  Wetzel,  prteterie- 
rint :  alii  IVIss.  et  edd.  praterierunt. — 18  B  L  W  0,  co  1.  Leid.  1.  2.  3.  qua  aut 
•propter.  Turn  Q  k,  Voss.  2.  et  duo  Mss.  ap.Lamb.  obsolueruiit :  Voss.  1.  Leid. 
1.3.  ohsoluerint :  Leid.  2.  et  Wetzel,  obsoleverint:  al.  Mss.  et  edd.  obsoleve' 
runt,  Deiii(|ue  B  aut  incred.  vid.  et  B  W  0  k  m<  jam.  Leid.  1.  iion  liabet 
,;a»«.— 11)  L  W,  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  cum  Srliutz.  Wetzel,  et  Orell.  numero. — 
20  Lamb.  ed.  turn  ea,  quce  tametsi  jamdiu  gesta,  et  a  mem.  nostra  rem.  sint. — 
1  Voss.  1,  faciunt. — 2  L  et  Leid.  2.  3.  quia  eorum.  Turn  Leid.  2.  certis  in 
lit.  et  Voss.  2.  exstant:  L  M  W  6  k,  co  1.  2.  Leid.  1.  2.  3.  et  ed.  Omnib.  exis- 
tant. — 3  Voss.  1.  ed.  Oimiib.  gesta  sunt ;  et  L,  Leid.  1.  3.  Voss.  2.  plerique 
possunt. — 4  Leid.  1.  in  prcesenti.  Vid.  cap.  17. — 5  Auct.  Excerpt,  de  L. 
Rhet.  p.  277.  et  quum  maxime  ;  et  sic  Tur.  et  Schutz.  Orell.  e  conj.  dedit  et 
qucc  qutim  maxime. —  0  Leid.  3.  posset. — 7  Leid.  3.  et  Auct.  Excerpt,  de  L. 
Kliet.  quid  ocyus,  quid  serius:  u  1.  quod  otius  et  quod  serius. — 8  Voss.  l.conspi- 
cienda. — 9  heid. '6.  semper. — 10  Grev.  eo  trans,  oinissa  praepositione.  Leid. 
3.  oniittit  tempore. — 11  Voss.  2.  (diqua,  sine  praepositione.  Dein  Voss.  1.  a 
m.  pr.  alicvjus  hora :  nude  Scbnlz.  conjecit  legend,  aut  alicujus  partis  horce. 
Cap.  xxvii.     12  Vulg.  Occasio  autem  est,     Em.  cum  paucis  codd.  delevit 

NOT/E 

p  Vt  incredibilia  videantur]    Talia  sunt,  ut  ex  Varrone  Censorinus  ob- 

sunt  quae  de  Graecoruni  historiis  le-  servat. 

gniitiir  ante  Olymp.  i.  quas  incidil  in  n  Occasio]    •  Tempus   actionis   op- 

an.  ante  Chr.  776.  Ante  lia>c  tempo-  portuniim  Gnp.ce  tmaipla,  Laline  ap- 

ra  qua  a  profanis  scriptoribus  pro-  pellatur  occasio.'    Cic.  de  Off.  I.  i. 

duntur,  fabulis  quam  vero  propiora  ^  142. 


DR    INVENT.    I.   28.  033 

liabens  in  se  aliciijns  rei  icloneam  faciendi  aut  non  facien- 
di  '^  opportunitatem  :  quare  cum  tempore  hoc  "^  differt : 
nam  genere  quidem  utrumque  idem  esse  intelligitur:  '^  ve- 
rum  in  tempore  spatium  quodammodo  declaratur,  quod  in 
annis,  aut  in  anno,  aut  in  aliqua  aiini  parte  spectatur:  in 
occasione,  ad  spatium  temporis,  faciendi  quaedam  oppor- 
tunitas  intelligitur  adjuncta :  quare  cum  genere  idem  sit, 
fit  aliud,  quod  parte  quadam  '^  et  specie,  ut  diximus,  dif- 
ferat.'7  Haec  distribuitur  in  tria  genera;  publicum,  com- 
mune, singulare.  Publicum  est,  quod  civitas  universa  ali- 
qua de  causa  frequentat,  ut  ludi,  dies  festus,'^  bellum. 
Commune,'^  quod  accidit  omnibus  eodem  ^°  fere  tempore, 
ut  messis,  vindemia,  calor,  frigus  :  singulare  autem '  est, 
quod  aliqua  de  causa  privatim  solet  alicui  accidere,  ut 
nuptiae,  sacrificium,  funus,  convivium,^  somnus.  41.  Mo- 
dus est,'  in  quo,  quemadmodum,  et  quo  animo  factum  sit, 
quseritur.  Ejus  partes  sunt,''^  prudentia  et  imprudentia. 
Prudentiae  ratio  ^  qua?ritur  ex  iis  quas  clam,  palam,  vi,  per- 
suasione  fecerit :  imprudentia  autem  "^  in  purgationem  con- 
fertur,  cujus  partes  ^  sunt  inscientia,  casus,  necessitas,  et  in 
afl'cctionem  animi,  hoc  est,  molestiam,  iracundiam,  amorem, 
et  cetera,  quae  in  simili  genere  versantur.  Facultates  sunt,^ 
aut  quibus  facilius  fit,'  aut  sine  quibus  aliquid  '°  confici 
non  potest. 
X X  V 1 1 1 .  A dj unctura * ''  autem  negotio  "  id  intelligitur,  quod 

«   Circumstantia. 


autem,  et  eiim  seqniintnr  Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell. — 13  \f/ faciendcB  aut  non 
faciendce.  Verba  aM<  non /acienrfi  snspectaErnestio. — 14  \p  ha-c. — 15  U  hitel' 
legitur  semper. —  IG  Leid.  3.  /i<  uliud  quiddnm,  quod  parte  quadam:  W  Jit  aliud, 
parte  quadam. — 17  W  et  Lnwb.  dijfert. — 18  Sell.  Leid.  2.  ludum,  dies  festos. 
In  ed.  Oninib.  festi. — 19  Jiiut.  et  Lamb.  Comm.  est. — 20  w  1.  de  eodem. — 
1  Deest  autem  in  Leid.  3. — 2  Leid.  2.  cnniivia. — 3  Vnl<;.  Modus  autem  est. 
Hie  quoqiie  Ern.  deievit  autem;  quam  vorem  Scbntz.  Wetzel. et  Oieli.  omit- 
tnnt. — 4  K  Ejus  pars  sunt  duce. — 6  Ps.\.  Prud.  autem  ratio:  o>  1.  Prud.  autem 
oratio. — G  Autem  in  L  deest. — 7  Ed.  Omnib.  ejus  paries.  Turn  Vicforin.  et 
ed.  Omnib.  inscitiu  ;  et  sic  B,  sed  habet  '  vel  iiiscicntia'  snpra  lin.  Deiiique 
w  1.  necessitudo. — 8  Leid.  3.  et  ed.  Omnib.  Fac.  autem  sunt. — 9  9  sit. — 10  «  1. 
aliquod. 

NOTiE 

^  Adjunctum'\    Qiife    tradit    obiter     minor!,  de  simili,  contrario,  genere  et 
hie  Cicero  de  adjuuctis,  de  roajori  et     gpecie,  ea   referri  debeut   ad  locos 


634  M.    T.   CICERONIS 

mgjus,  et  quod  minus,  et  quod  simile  erit  ei  negotio,  quo 
de  agitur,  et  quod  aeque  magnum/''  et  quod  contrarium,  et 
quod  disparatura,  et  genus/'  et  pars,  et  eventus.  Majus 
et  minus,  et  aequo  magnum,  ex  vi,  et  ex  nuraero,''*  et  ex 
figura  negotii,  sicut  ex  statura  corporis,  consideratur.'^  42. 
Simile  autera  ex  specie  comparabili,  aut  ex  conferenda  '*^ 
atque  assimilanda  natura  judicatur.  Contrarium  ^  est,  quod 
positum  in  genere  diverse,  ab  eodem,'^  cui  contrarium  esse 
dicitur,  plurimum  distat,'^  ut  frigus  calori,  vitoe  ^^  mors.* 
Disparatum "  autem  ^°  est  id  quod  ab  aliqua  re  per  opposi- 
tionem  negationis  separatur,  hoc  modo :  Sapere  et '  non  sa^ 
pere.  Genus  est,*  quod  partes  aliquas  amplectitur,  ut  cu- 
piditas.'  Pars  est,  quae  subest  generi,  ut  amor,  avaritia.* 
Eventus  est  alicujus  exitus'  negotii,  in  quo  quaeri  solet. 


Cap.  XXVIII.  11  Leid.  3.  negoliis. — 12  u  2.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell. 
transponiint  verba  et  quod  ceque  magnum,  post  quod  minus.  In  k  legitur  quod 
majus,  7ninus  et  quodcunque  magnum  et  simile  erit  ei  neg.  a  2.  Leid.  2.  3.  Voss. 
1.  2.  et  ed.  Omnib.  de  quo  agitur.  M  ceque  est  magnum.  Deniqiie  quod  contra- 
rium in  L  (lesnnt. — 13  k  et  quod  genus. — 14  u  2.  ex  vi,  ex  numero:  ed.  Omnib. 
et  Victorin.  ex  vi  et  numero  :  Schntz.  e  suspicioiie  edidit  ex  rerutn  et  persona- 
rum  vi  et  numero. — 15  <|/,  «  1 .  et  Voss.  2.  considerantur  :  Leid.  3.  consider abilur. 
— 16  0)  I.  Simile  autem  aut  ex  specie.  6  k  comparnbili :  comparubile  ex  conf.  i^, 
w  2.  Tur.  et  Sch.  a  ni.  sec.  cum  Lamb.  Grut.  Oliv.  Graev.-Burni.  et  Lall.  com- 
parabili: comparabik  autem  ex  conf.  Leid.  1.  ex  specie  corporali,  aut  ex  conf. 
B  L  M  W,  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2.  3.  Sch.  a  m.  pr.  Victorin.  et  edd.  vett.  cum 
Schntz.  Wetzel,  et  Orell.  co/n/wra/ji/i,  a«f  fx  cow/.  Tnni  Leid.  Z.  et  assim.  al. 
atque  assimulanda. — 17  L  et  Leid.  2.  ab  eo.  Dein  Leid.  2.  a  m.  pr.  Sch.  et 
Voss.  2.  contr.  die.  omisso  esse. — 18  k,  Sch.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  differt. — 19  k 
calor,vita:  Sch.  calore,  vita.- — 20  Leid.  2.  omittit  a?/<e?n. — 1  In  L  voces  superc 
et  desunt.  Voss.  1.  Leid.  3.  Victorin.  Schutz.  et  Orell.  non  agnoscnnt  copu- 
1am,  prob.  Oud. — 2  w  1.  Genus,  sine  est. — 3  L  supra  lin.  cupiditati. — 4  M  ut 

NOTyE 

rhetoricos,  de  quibus  agendi  proprius  '  Vitce  mors]  Non   contrarie,   sed 

est  in  Topicis  locus.  privative,  ut  aiiint  logici,  mors  oppo- 

»  Contrarium']  Miilto  accuratior  est  nitur  vitaR. 
Peripaleticorum  definitio.  Contra-  "  Disparatum]  Privationem  vocant 
ria  sunt  ea,  inquiunt  post  Aristote-  logici,  cum  forma  quae  negalur  de 
lem,  quae  sub  eodem  genere  niaxime  subjecto  ipsi  convenire  potest,  ut  si- 
distant,  et  eidem  subjecto  vicissim  quis  homo  visu  careat;  negationem, 
iiisunt,  a  quo  mutuo  se  expellunt,  ni-  cum  forma  subjecto  non  convenit,  ut 
si  aiterum  eoruni  insit  a  natura  :  e.  g.  visas  lapidi :  non  videre  in  liomine 
sub  genere  coloris  albor  et  nigrities,  privatio,  in  lapide  negatio  appella- 
8ub  genere  habitus  virtus  et  vitium,  tur, 
error  et  scientia  maxime  differunt. 


DE    INVENT.    I.  28.  635 

quid  ex  quaquc  re  ^  evcncrit,  cveniat,  eventurum  ^  sit, 
Quare  hoc  in  genere,  ut  commodius,'^  quid  eventurum  sit, 
ante  animo  colligi  possit,  quid  quaquc  ex  re  soleat  evenire, 
considerandum  est,  hoc  modo  :  Ex  arrogantia  odium,-^  ex 
insolentia  arrogantia.' 

43.  Quarta  autem  pars  est  ex  iis,  quas  negotiis  diceba- 
mus  esse  attributas,'°  consecutio.  In  hac  eae  res"  quai- 
runtur,  quae  gestum  negotium  consequuntur : '^  primum, 
quod  factum  est,  quo  id  nomine  appellari  conveniat :  dein- 
de,  ejus  facti  qui  sint  principes  et  inventores,  qui  denique 
auctoritatis  ejus  et  inventionis  comprobatores  atque  aemu- 
li  :^  deinde,  ecquae  ea  de  re,''  aut  ejus  rei  sit  lex,  consue- 
tudo,  actio,  judicium,  scientia,  artificium :  '*  deinde,  na- 
tura  '5  ejus  evenire  vulgo  soleat,  an  insolenter  et  raro  :  *  '^ 
postea,  homines  id  sua  auctoritate  comprobare,  an  ofFendi'7 
in  his  consueverint ;  et  cetera,  quae  factum  aliquod  simili- 
ter confestim,'^  aut  ex  intervallo  solent  consequi.'^  Deinde 
postremo,  attendendum  est,  num  quae  res  ex  iis  rebus,  quae 
sunt  positae  ^°  in  partibus  honestatis  aut  utilitatis,'  conse- 
quanlur ;  de  quibus  in  deliberativo  genere  causae  distinctius 

/  Oriri  solet. 

i  Quinam  hoc  de  quo  agitur,  priw.i  fecerint ;  quinayn  deinde  factum  probaveriM 
ac  secuti  sint, 

*  Deinde,  an  id  quod  evenit  ex  tali  facto  naturaliter  et  sape  oriatur,  an  infre- 
quenler  et  raro. 


cupiditali  avnritia  :  B  ut  amor  avaritia. — 5  Tiir.  exitus  alicujus. — 6  L  et  Leid. 
3.  ex  qua  re. — 7  Srh.  a  m,  sec.  Voss.  2.  Leid.  1.  et  octo  Oxonn.  Mss.  ciini 
Griit.  Oliv.  Grsev.-Burm.  et  Lall.  evenlurumque. — 8  Scli.  et  Victorin.  com- 
mode.— 9  Schutz.  e  conjecliira,  cum  Wetzel,  dedit  Ex  insoL  arrog.,  ex  arrog. 
odium.  In  k  Ex  arrog.,  exit,  sed  in  niarg.  scribitiir,  odiutn  exit.  Et  ex  insol. 
— 10  M  quas  res  neg.  &,-c.  Leid.  1.  qua  die.  esse  altribula:  Schiitz.  et  Wetzel. 
qu(B  neg.  die.  esse  altribula.  Oiid.  snspic.  vocem  rebus  excidi  post  iis. — 
11  Leid.  2.  in  qua,  et  B  W  ha  res. — 12  6  sequuntur. — 13  Voss.  1.  Dein:  B  \(f 
omnes  Mss.  Ond.  cum  Victorin.  et  ed.  Omnib.  et  qua:  et  Leid.  3.  Victorin. 
de  ea  re. — 14  B  consueludo,  pactio  vel  actio,  jud.,  scienlia,  arlif,  oi  1.  consuetudo 
ut  medicina,  actio,  judicium,  sentenlia,  arlif.  Pro  scienlia,  ^p  habet  sententia  ; 
et  sic  M  supra  lineani. — 15  k  deinde  a  nat.  Victorin.  deinde  quid  ex  nat. 
probb.  Mureto  et  Capperon. — 16  Octo  Oxonn.  Mss.  et  vulgo  ac  raro.~n  k 
aut  offendi:  Voss.  1.  Leid.  l.Tur.  Cass.  Schutz.  et  Orell.  an  offenderc.  Vulg. 
an  offendi.  Turn  Tur.  et  Orell.  in  iis;  et  o)  1.  consueverunt :  B,  Tur.  Guelf.  1. 
et  Orell.  consuerint. — 18  Sell.  Voss.  1.  aliquid :  6  et  cd.  Oinnib.  simile:  et 
Schutz.  e  Leid.  1.  aut  confestim.  Denique  Voss.  1.  aut  int.  sine  prappositionc. 
— 19  Quaedaoi  edd.  vett.  teste  Lambiuo,  sequi. — 20  ^  ex  his  rebus  pos,  sunt,— 


G^G  M.   T.   CICERONIS 

erit  dicendiim.    Ac  negotiis  quidem  fere  res  ese,  qnas  com- 
memoravimus,  sunt  attributae.^ 

XXIX.  44.  Omnis  autem  '  argumentatio,  quae  ex  iis  locis, 
quos  comniemoraviraus,  suraetur,  aut  probabilis  aut  neces- 
saria  debebit  esse.  Etenim,  ut  breviter  describaraus,'^  ar- 
gumentatio  videtur  esse  inventum^''  ex  aliquo  genere,  rem 
aliquam  aut  probabiliter  ostendens,  aut  necessarie '^  demon- 
strans.  Necessaries  demonslrantur  ea,  quae  aliter  ac  di- 
cuntur,  nee  fieri  nee  probari  possunt,  hoc  modo  :  Si  peperit, 
cum  viro  concubuit.^  Hoc  genus  argumentandi,  quod  in 
necessaria  demonstratione  versatur,  maxime  tractatur  *  in 
dicendo,  aut  per  complexionem,  aut  per  enumerationem, 
aut  per  siraplicem  couclusionera.  45.  Complexio''  est,  in 
qua,  utrum  concesseris,  reprehenditur,'  ad  hunc  modum : 
Si  improbus  est,  cur  uteris?  sin  probus,'°  cur  accusas? 
Enumeratio  est,  in  qua,  pluribus  rebus  expositis,  et  ceteris 
infirmatis,  [p.  52.]  una  reliqua  necessario "  confirmatur, 
hoc  pacto :  Necesse  est  aut  '^  inimicitiarum  causa  ab  hoc 
esse  occisum,  aut  metus,  aut  spei,  aut  alicujus  amici  '^ 
gratia ;  aut,  si  horum  nihil  est,  ab  hoc '+  non  esse  occisum  : 


1  Le'yd.Z.util.ethon.:  0)2.  hon.  et  util. — 2  B  A<s;   I.  quas  commemoravi ;  et  0 
altributce,  sine  vei  bo  sunt. 

Cap.  XXIX.  3  Voss.  1.  non  agnoscit  autem,  et  mox  habet  tumUur. — 4  ^ 
earn  descr. — 5  0  et  Sch.  inventa.  Turn  Sch.  Voss.  1.  Leid.  1,2.  3.Tur.  Schtiiz. 
et  Orell.  alvjuo  ex  gen. — 6  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  necessario. — 7  Leid.  1.  Necessi- 
tate: w  2.  Necessario. — 8  M  tractabitur. — 9  Sell.  Leid.  1.  et  pleiiqiie  Ms?. 
O\oim.  cmr\0\\v.re])rehendetur.  Turn  ed.  Omnib.  in  hunc  modum:  Leid.  3. 
hoc  modo. — 10  Omnes  Mss.  Oud.  cum  ed.  Omnib.  et  Oliv.  si  probus. — 11  H.  I. 
omnes  codd.  el  edd.  habent  necessario,  praeter  Leid.  1.  in  quo  necessaria  legi- 
tur. — 12  L  Nee.  esse  aut:  k  Nee.  est  autem.— li  w  2.  aut  metu  aut  spei:  pleri- 
que  Oxonn.  Mss.  cum  Oliv.  et  Lali.  aut  metu  aut  spe :  Tur.  aut  metus  aut  spei 

NOTiE 

^  Videtur  esse  intentum']  A  logicis  esse, 

argumentatiodefinitur,  operatio  men-  ^  Complexio'\  Alibi  argument!  con- 

tis  ab  una  veiitate  nota  ad  alteram  clusionem,   hie    dilemma   significat; 

prius  ignotam  progredientis.  quee  species  argiinientationis  utrum 

y  Si  peperit,  cum  tiro  concubuit^'Se-  concesseris  repreliendit.     Tiillius  in 

cessaria  conclusio  ethnicis   ordinem  epist.  ad  Q.  Fratr.  '  Nam  si  implaca- 

rerum  tantum  naturalem  intuentibus.  biles  iracundiae  sunt,  summa  est  acer- 

N'am  alias  certum  est  Christum  sin-  bitas;  sin  autem  exorabiles,  summa 

gulari  miraculo  virgine  matre  natum  levitas.' 


DR    INVENT.   1.  29.  637 

nam  sine  cansa  maleficium  susceptum  esse  non  potest:  sed 
neque  iniraicitiae  fuerunt,  nee  metus  ullns,  nee  spes  ex  morte 
illius  alicujus  commodi,  neque  ad  amicnm  hiijus  aliquem 
mors  illius  '^  pertinebat :  relinquitiir  igitur,  ut  ab  hoc  non 
sit  occisus.  Simplex  autera  conclnsio  "^  ex  necessaria  con- 
secutione  conficitur,'^  hoc  modo :  Si  vos  me  istud  '^  eo  tem- 
pore fecisse  dicitis,  ego  autem '9  eo  ipso  tempore  ^°  trans 
mare  fui;  relinquitur,'  ut  id,  quod  dicitis,  non  modo  non 
fecerim,  sed  ne  potuerim  quidem  facere.  Atque  hoc  dili- 
genter''  videre  oportebit,  ne  quo  pacto  genus  hoc  refelli 
possit,  ut  ne  confirmatio  ^  modura  in  se  argumentationis 
solum  *  habeat,  et  quandam  similitudinem  necessariae  con- 
clusionis,  verum  ipsa  arguraentatio  ex  necessaria  ratione 
consistat.' 

4G.  Probabile  autem  est  id,^  quod  fere  fieri  solet,  aut 
quod  in  opinione  positum  est,  aut  quod  habet  in  se  ad  haec^ 
quandam  similitudinem,  sive  id  falsum  est,  sive  verum.7 
In  eo  genere,  quod  fere  solet  fieri,  probabile  hujusraodi  est : 
Si  mater  est,  diligit  filium  :^  si  avarus  est,9  negliglt  jusju- 
randum.  In  eo  autem, '°  quod  in  opinione  positum  est, 
hujusmodi  sunt   probabilia  :   impiis  apud  inferos"  poenas 

'  Danda  est  npern,  ut  confirmatio  non  prce  se  ferat  formam  argiimentatinnis  et 
speciem  aliqiiain  necessariie  conclusionis,  sed  ut  vere  ipsa  argumenlatio  conficiatur 
ex  rationibus  necessario  concludenlibus. 


alicujus,  aut  amici. — 14  xj/  si  horum  non  aliquid  ab  hoc. — 15  Omnib.  Lamb. 
Grut.  et  Graev. -Burin,  ejus.— 16  w  2.  est  conclusio  qua. — 17  In  Leid.  3.  pro 
eonficilur,  legitnr  esf. — 18  B  iilud  me.—\9  Deest  autem  Leid.  I.  3. — 20  Ex 
eo  temp,  Voss.  1.  eo  abest  Leid.  3.  In  k  eo  temp,  omisso  ipso. — 1  k  rclinq. 
igitur:  Sch.  relinq.  ergo. — 2  k  hoc  quidem  dilig. — 3  M  nee  conf.  Voss.  1.  wt 
nee  conf.  pleiique  Mss.  Oxonn.  cum  Oliv.  et  Lall.  et  ne  conf.  Lamb,  e  llbb. 
vett.  prafiferebat  injirmatio.  Turn  w  2.  modum  ipsum  arg. — 4  W  6  omittunt 
solum. — 5  6  non  agnoscit  pronomen  id.  Dein  Leid.  3.  quod  semper  fere ;  et 
Orell.  e  Tur.  so/ff  ^eri.— 6  Junt.  et  Lamb,  ad  hoc.— 7  k  fthum  sit :  et  M  W 
0  K,  Q>  2.  sive  verum.  Verum  in. — 8  cc  1.  Si  autem  pater  dilig.  jil-  Vox  Jilium 
in  M  deest. — 9  k,  «  2.  Sch.  et  Voss.  1.  avarus,  sine  est,  prob.  Oud. — 10  k  et 

NOT/E 

*  Impiis  apud  inferos']  Non  esse  com-  do  enim  fidem  lis  abrogat,  non  modo 
mentitia  inferorum  supplicia  censet  cum  in  concione  dicit  ad  populum, 
Plato  in  Gorgia,  cum  de  iis  egregie  verum  etiam  cum  philusopbico  more 
disserentem  Socratem  inducit.  Quid  res  accuratius  expendit.  Sic  enim  in 
senscrit  Tuliius,  ambigitur;  aliquan-     orat.  pro  Cluent.  §  171.  '  Nam  nunc 


G38 


M.   T.   CICERONIS 


esse  praeparatas ;  "  eos,  qui  philosophiae  dent  operam,  non 
arbitrari  Deos  esse.''  xxx.  Similitudo  autem  in  contrariis 
et  paribus,  et  in  iis  rebus  quae  sub  eandem  '^  cadunt  rati- 
onem,  maxime  spectatur.  In  contrariis,  hoc  modo  :  Nam 
si  iis,  qui  imprudentes""  lajserunt,'^  ignosci  convenit,  iis, 
qui  necessario  profuerunt,'^  haberi  gratiam'^  non  oportet. 
47.  Ex  pari,  sic :  Nam  ut  locus  sine  portu,'^  navibus  esse 
non  potest  tutus ;  sic  animus  sine  fide,  stabilis  amicis  '^ 
non  potest  esse.  In  iis  rebus  '^  quas  sub  eandem  rationera 
cadunt,  hoc  modo  probabile  consideratur :  Nam  si  Rhodiis'* 


o)  2.  carent  autem. — 11  !>  k^,  Grev.  Voss.  1.  Leid,  1.  3.  paratas,  prob.  Oud. 

Cap.  xxx.  12  M  eadew. — 13  a  2.  imprudenter  leserunt, — '14  Profuerunt  in 
K  deest,  sed  scribitur  in  marg. — 1-5  Oxonn.  Mss.  et  Oliv.  habere  grat.  In 
Voss.  2.  oportebit.— 16  L  W  6  «  ;|/,  co  1.  2.  Sch.  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  Victorin. 
et  edd.  vett.  cum  Scbutz.  locus  in  mari  sine  portu. — 17  ^  amicus:  in  w  2.  omit- 


qnidcm  quid  tandem  illi  mali  mors 
attulitP  nisi  forte  ineptiis  ae  fabulis 
diicimur,  ut  existimemus  ilium  apud 
inferos  suppiicia  perfene,  ac  plures 
iilic  offendisse  inimicos,  quam  iiic  re- 
liquisse:  a  socrus,  ab  uxorum,  a  fra- 
tris,  a  liberum  pcenis  actum  esse  prae- 
cipitem  in  sceleratorum  sedem  atque 
regionem.  Guje  si  falsa  sunt,  id  quod 
omnes  intelligunt,  quid  ei  tandem 
allud  mors  eripuit,  praeter  sensum 
dolorisr'  Et  Tusc.  Qu.  1.  i.  §  36. 
*  Sed  ut  Deos  esse  natura  opinamur, 
qualesque  siat,  ratione  cognoscimus; 
sicpermanere  animos  arbitramur  con- 
sensu nationum  omnium  :  qua  in  sede 
maneant,  qualesque  sint,  ratione  dis- 
cendum  est :  cujus  ignoratio  finxit 
inferos,  casque  formidines,  quas  tii 
contemnere  non  sine  causa  videbare.' 
CoDtrariam  in  opinionem  inclinat 
Piiilipp.  XIV.  §  32.  *  Illi  igitur  impii, 
quos  cecidislis,  etiam  ad  inferos  poe- 
nas  parricidii  luent;  vos  vero,  qui 
extremum  spiritum  in  victoria  effu- 
distis,  piorum  estis  sedem  et  locum 
consecuti.' 

''  Non  arbitrari  Deos  esse"]   Convi- 


NOT;E 

cium  hie  facit  Tnllius  philosophis, 
quos  atheos  probabile  esse  dicit. 
Omnium  mentem  imbuit  Deorum 
opinio,  si  paucissimos  excipias ;  Epi- 
curum  qui  re  sustulit,  oratione  reli- 
quit  Deos  ;  Protagoram  qui  esse  du- 
bitavit;  Diagoram,  Tlieodornm  Cyre- 
naicum,  et  alios  fortasse  nullius  aut 
obscuri  noroinis,  qui  nullos  esse  om- 
nino  putaverunt. 

'^  Nam  si  iis,  qui  imprudentes,  4'c.] 
Hie  contraria  sunt  prodesse  et  no- 
cere:  sed  ipsa  contraria,  quemadmo- 
dum  observat  Victorinns  in  hunc  lo- 
cum, non  faciunt  argumentum,  nisi 
habeant  inter  se  aliquam  similitudi- 
nem  :  hie  itaque  animorum  similitudo 
est.  Nam  si  ille  imprudenter  obfuit, 
hie  necessitate  profuit  ;  neque  ille 
voluit  obesse,  neque  hie  voluit  prod- 
esse. Ergo  si  ignoscitur  ei  qui  non 
voluntate,  sed  imprudentia  laKsit;et 
illi  gratia  non  habenda  est,  qui  non 
voluntate  profuit,  sed  necessitate. 

•i  Nam  si  Rliodiis]  Locus  ex  Ari- 
stot,  Rhet.  II.  43.  expressus,  ubi  ne- 
scio  qnis  Uiomedon  publicanus  accu- 
satiis,  quod  redimendis  publicis  vee- 


DE    INVENT.   I.   80.  639 

turpe  non  est  portorium  "^  locare,  ne  Hermacreonti  quidcm 
turpe  est  condiicere.*  Ha^c  turn  vera  sunt,  hoc  pacto  : 
Quoniam  cicatrix  est,*°  fuit  vulnus ;  turn  verisirailia,  hoc 
modo:  Si  multus  '  erat  in  calceis  pulvis,  ex  itinere  eum 
venire  oportebat. 

Omne  autem  (ut  certas  quasdam  in  partes  distribua- 
mus  ^)  probabile,  quod  sumitur  ^  ad  argumentationem,  aut 
signum  est,  aut  credibile,  aut  judicaturn,  aut  comparabile. 
48.  Signum  est,  quod  sub  sensum  -^  aliquem  cadit,  et  quid- 
dam  significat,  quod  ex  ipso  profectum  videtur,^  quod  aut 
ante  fuerit,*^  aut  in  ipso  negotio,  aut  post  sit  consecutum, 
et  tamen  indiget  testimonii  et  gravioris  confirmationis ;  ut 
cruor,  fuga,  pallor,  pulvis,  et  quae  his  sunt  similia.  Credi- 
bile  est,  quod  sine  ullo  teste,  auditoris  opinione  firmatur,'7 
hoc  modo :  Nemo  est,  qui  non  liberos  suos  incolumes  et 
beatos  esse  cupiat.     Judicaturn  *  est,  res  assensione,  aut 

*  Tradere  coiMucenti  vectigal,  quod  in  portti  exigitur  ex  rerum  portnlione. 
'  Credibile  est  argumentum  quod  per  se  ipsum  Jidem  facit,  neque  ut  probetur 
desiderat  ieslem. 


titur. — 18  M  In  Us  omnibus  rebus. — 19  Vo?8.  I.  Leid.  2.  3.  porlum,  improb. 
Oud.  Turn  B  L  M  W  e  K  4/ nee  Hennacr.  Voss.  1.2.  Leid.  1.  2.3.  nee //ermo- 
creonti.  Victorin.  qiioqiie  Herrnocr. — 20  w  1.  2.  Voss.  1.  si  cicatrix:  et  «  1. 
caret  est.  Deiii  w  2.  vulnus  affuil:  Leid.  2.  affuit  vulnus. — 1  Octo  Oxonn. 
Mss,  cum  Oliv,  multa. — 2  k,  Leid.  1.  et  Tiir.  tribuamus. — 3  Tiir.  sumetur. — 
4  Sch.  in  sensum. — 5  k  prof,  esse  videatur — 6  Deest  aut  Leid.  1.  In  eo  1. 
Voss.  2.  et  Leid.  1.  antea  fuerit. — 7  k  auditoris  animus ;  et  L  opinione  conjirma- 

NOT/E 

tigalibus  rem   familiarem  amplifica-  plectendiim  esse    a   praejudiciis  sic 

ret,  ita  causam   peroravit :    Si  vobis  probat  orat.   i.   in  Catil.  §  3.  et  4. 

turpe  non  est  vectigalia  vendere,  neque  '  An  vero  vir  amplissimns,  P.  Scipio, 

publicanis  ca  redimere  turpe  fuerit.    Ei  pontifex    majtimiis,  Tiberinm  Grac- 

yhp  /iTjS'  v/Mv  alffxphv  rh  irwKelv,  oi/S"  chum,  mediocriter  labefactantem  sta- 

rjijuv  rh  wv€7(Tdat.  turn  reip.,  privatus  intei  fecit :  Cati- 

Rhodiis']    Rhodus    insula    in    mari  linam   orbem  terrje  caede   atque  in- 

Carpathio.  L'ile  de  Rhodes.  eendiis  vastare  cupientem,  nos  con- 

*  Judicaturn]  A  rebus  jndicatis  de-  sules  perferemus  ?     Nam  ilia   nimis 

diicilur  argumentum.  Quod  enim  sa-  antiqua  prsetereo,  quod  Q.  Servilius 

pientum  auctoritateserael  aut  saepiiis  Ahala  Sp.  Meliam,  novis  rebus  stu- 

stabilitum  est,  id  nuiio  modo  cense-  dentem,rnanu  suaoccidit  .  .  .  Decre- 

tur  esse  immutandum.    Prspjudicium  vit  quondam  senatus,  ut  L.  Opiniijis 

vocat  Asconiiis  rem  quae  cum  statuta  consul  videret,  ne  quid  resp.  detri- 

fuerit,   aft'ert  judicaturis   exemplum  menti  caperet.     Nox  nulla  interces- 

quod  sequantur.    Tullius  Catilinam  sit ;  interfectus  est  propter  quasdaiu 


640 


M.    T.    CICERONIS 


auctoritate,  aut  judicio  alicujus,*  aut  aliquorura  compro- 
bata.  Id  tribus  in  generibus  spectatur;^  religiose,  corn- 
muni,  approbate.  Reiigiosum  est,  quod  jurati  legibusju- 
dicarunt :  "•  commune  est,  quod  oranes'°  vulgo  probarunt, 
et  secuti  sunt,  hujusmodi :  ut  majoribus  natu  assurgalur, 
ut  supplicum  "  misereatur:  approbatum  est,  quod  homi- 
nes, cum  dubium  esset,  quale  haberi  oporteret/^  sua  con- 
stituerunt  auctoritate:  velut  Gracchi '^  patris  factum,  quera 

"*  Reiigiosum  est  si  quid  dere  aliqua  jurati judices  ex  legibus  judicarunt. 


tur. — 8  6  etjtid.  alic.     w  2.  aut  jud.  aut  alic. — 9  Spectatur  non  est  in  Voss.  1. 

— 10  L  omitiit  omiies.     In  Scli.  vulgo  homines  prob.     Voss.  1.  2.  Leid.  2.  et 

Tur.  homines  vulgo  prob.     ed.  Omnib.  omues  comtnuniter  prob. — 11  L  suppli- 
tium:  Pal.  I.  simplicium:  Grev.  supplicium. — 12  k  cumiddub.   et  Leid.  3. /ta^. 

NOT^ 

seditionum  snspiciones  C.  Gracciiiis,  inqnit,  cnm  sororem  Horatius  occi- 

ciarissimo  patre,  avo,  majoribus:  oc-  disset  et  de  facto  ejus  populus  esset 

cisiis  est  cum  liberis  M.  Fiilvius  con-  incertus,  tamen  absolulus  est.   Dein- 

sularis.     Simili   senatusconsulto,    C.  de,  ut  Tib.  Gracchus,  cum  censor,' 

Mario  et  L.  Valerio  coss,,  permissa  &c.     Tale  autem  fnit  Gracchi  quod 

est  resp.  Num  unum  diem  postea  L.  hie  perstringitur  factum.  C.  Claudius 

Saturninum  trib.  pleb.,  et  C.  Servili-  Appius   Pulcher   et  T.    Sempronius 

Hin  preetorem,  mors  ac  reip.  poena  re-  Gracchus  censores,  cum,  in  equitibus 

morata  est?     At  nos  vicesimum  jam  recensendis,  mullisequos  adeniissent, 

diem  patimur  liebescere  aciem  horum  publica    iuvidia,  annitentibus  tribu- 

auctoritatis.     Habemus  enim  hujus-  nis  plebis,  fl.igrarunt.     Odiosior  om- 

modi  senatusconsultum,  verunitamen  nibns  Appius  populi  sententia  unus 

inclusum  in  tabulis  tanquam  in  vaf,'i-  damnandus  erat.     Gracchus  concep- 

na  reconditum  :  quo  ex  senatuscon-  tis  verbis  jiiravit,  si  quid  in  coiiegam 

sulto  confestim  interfectum  te  esse,  decerneretur,  non    expectato  de  se 

Catilina,  convenit.'  judicio,  comitem  exilii  futurum.  Con- 

^  Velut  Gracchi]  Cum  veteris  codi-  staus  Gracciii  integritas  populum  ad 

cis   plagula   in    editione    Schreveiii,  absolvemium   Appium  commovit   A. 

tun)  vero  Victorini  commentarius,  lo-  U.  C.  585.  ante  Chr.  169.     Pighius 

cum  hunc  mutilun;  ostendit.     Ita  co-  ex  asteriscis  qui  in  antiquis  Vihrh  no- 

<\e\  :  velut  gracci{\ege  Horaiii) factum  tautur,  locum  hunc  truncum  arbitra- 

est  a  pop.  Horn,  approbatum,  quod  occi-  tur,  et  sic  fere  supplendrm  conjicit : 

dit  sororem,   cum  ilia  devictum  ub  eo  '  Velut  Gracchi  patris  factum,  colle- 

Curiutium  hostem  deleret  (1.  deflerct),  gam  reum  non  deserentis,  sed  utri- 

et  velut  Gracchi,  ifc.     Victorinus  au-  usque    causam   nnant  esse    volentis. 

tern,  scriptor  antiquus,  et  alias  urbis  Ouem  pop.   Rom.  oh  id  factum,  et 

Romae  rhetor,  hunc  locum  sic  expo-  quod  insciente  collega  in  censura  ni- 


nit  :  'Approbatum  est,  inquit  Tulli- 
us,  quod  cum  dubium  esset  circa  qua- 
Jitatera  bonam  malanive,  ad  unam 
partem  homines  inclinaverunt.     Ut, 


hil  gessit,  post  censuram  iterum  con- 
sulem  fecit,'  anno  scilicet  591,  ante 
Chr.  163. 


DE    INVKNT.    I.    30.  641 

populus  Romanus  eo,  fjuod  inscicnte  collega  in  censura 
nihil  egisset,  post  ccnsiiram  consiilem  fecit.''  49.  Coni- 
parabile  aiiteni  est,'''-  quod  in  rebus  diversis  similem  ali- 
quam  rationem  continet.  Ejus  partes  sunt  tres  ;  's  imago, 
collatio,  excmplum.  Imago  ^  est  oratio  demonstrans  cor- 
porum  aut  naturarum*''  similitudinem  :  collatio  est  oratio 
rem  cum  re  ex  '7  similitudine  conferens.  Exemplum  est, 
quod  rem,  auctoritate  aut  casu  '^  alicujus  hominis  aut  ne- 
gotii,  confirmat,  aut  infirmat.'?  Horum  exempla  et  de- 
scriptiones  in  praeceptis  elocutionis  cognoscentur.^°  Ac 
fons  quidem  confirmatioins,  ut  iacuitas '  tulit,  apcrtus  est," 
nee  minus  dilucide,  quam  rei  natura  ferebat,  demonstratus 
est:"  quemadmodura  autem  quaeque  constitutio,  et  pars 
constitutionis,  et  oinnis  controversia,  sive  in  ratione,'  sive 
iri  scripto  versetur,"  tractari  debeat,  et  quae  in  quasque  '^  ar- 
gumentationes  conveniant,  singillatim  ^  in  secundo  libro** 

"  Principia  confirmntiotiis  pro  viribus  nostris  explicuta  sunt. 
"  Sive  dicenduin  sit  pro  sententia  ac  nieute  scribentis,  sive  pro  ipsis  scripti 
verbis. 


oporteal. — 13  Pal.  1.  prEemittit  hrec  verba:  velut  gracchi  factum  est  a  pi>pulo 
Rom.  approbntum,  f/uud  occidit  snrorem,  cum  ilia  devictum  ab  eo  Cwiatium  lutstem 
deleret,  et  velut  Gracchi,  Sfc,  Ed.  Oiiinib.  Vtluti  Oratii  factum  a  populo  a^ipro- 
batur  quod  occidit  sororcm,  cum  ilia  decictum  Curiatium  hustem  doleret  ;  et  telut, 
SfC.  Hinc  Schtilz.,  auctoritate  cod.  Pal.  et  Victorini,  restituit :  velut  Horntii 
factum,  a  populo  npprobnium,  quod  occidit  sororem,  cum  ilia  devictum  Curiatium 
hostem  doleret ;  vel  ut  Gracchi  palris,  quern  populus  Rom.  ob  id  reuiii  factum,  quod 
i7isc.  coll.  in  cens.  non  Jiihil  e(i;isset,  post  fcHS.  itcrum  consulem  fecit,  lu  "S'oss.  1. 
viiuti  Gr.  I\I  W  6,  \r>ss.2.uti  Gr.  B  L  ut  Gr.  Tutu  B  JR^om.  id  factum  eo 
quod  :  hWdK  Rom.  id  factum  quod  :  ^  Roiii.  quietum  ob  id  factum  quod  :  Sell. 
velut  Gr,  factum  populus  Romauui  qui  cum  ob  id  factum  eo  quod:  Jiiiit.  Crat. 
Gnit.  Oliv.  Graev. -Burin,  et  Lall.  velut  Gr.  patris  factum,  quern  pop.  Rom.  ob 
id  quod  ;  et  sic  Orell.  (in\  factum  uiicis  iiiseimt  ante  quod.  Omnes  IMss.  Oud. 
(exce|;io  Voss.  2.)  et  edd.  vett.  Iiahent  ob  id  factum  quod.  Praeterea  |)liires 
Mss.  Oxon.  et  omnes  Mss.  Oud.  cum  edd.  velt.  ac  ctiam  Oliv.  et  Lall.  gessit. 
— 14  0  est  omittit. — 15  W  0  et  paucee  edd.  carent  tres. —  IG  Sohutz.  e  Scli. 
aut  Corp.  aut  nut. — 17  Pra-posilio  non  est  in  Leid.  2. —  IS  k  aut  auct.  aut  casu. 
— 19  Srh.  aut  con/,  aut  inf.  Victor,  et  Leid.  2.  co7if.  utque  inf. — 20  ^  agnos- 
centiir. — 1  Voss.  I,  facilitas. — 2  \\/ aperlum  est:  Schutz.  demonstr.  oiiiissc  ver- 
bo. — 3  Voss.  2.  sice  ratione  ;  et  niox  0  et  Voss.  1.  versatur :  Tnr.  rersabilur : 
Sell.  qucE  versabatur. — 4  Leid.  3.  quce  argumeuta ;  et  yp  cum  ed.  Onaiib.  in 
quamque. — 5  w  1.  Voss.  I.  Leid.  3.  singulatim  :  w  2.  et  ed.  Omnib.  sigiUatim. 

NOTJE 

t  Imago"]  Ad    translalionein  refer-  ''  Secundo  libra]  §  4G.  &c..  fuse  de 

tur  ab  Aristotcle,  e^-lque  brevier  simi-  scripli  et  sententia:  controversia  dis- 
litudo.  serit. 

Del^k.  et  Var.  Cks.  Cicero.  2  S 


642  M.    T.    CICKRONIS 

tie  unoqnoque  g'enere  dicemus.  In  preesentia'^  tantummodo 
nunieios,  et  modos,  et  partes  argumentandi  confuse  et  per- 
mixte  ''  dispersiraus  :  post  descripte  ^  et  electe  in  genus 
quodque  causae,  quid  cuique  conveniat,^  ex  hac  copia  di- 
geremus. 

50.  Atque  inveniri  quidem  omnis  ex  liis  locis  argnmen- 
tatio  poterit:  inventam  exornari,'"  et  certas  in  partes  dis- 
tingui,  et  suavissimum  est,  et  summe  "  necessarium,  et  ab 
artis  scriptoribus  maxime  neglectura :  quare  et  de  ea  prae- 
ceptione  nobis  in  hoc  loco  '^  dicendum  visum  est,  ut  ad  in- 
ventionem  argumenti,'^  absolutio  quoque  argumentandi^ 
adjungeretur.  Et  magna  cum  cura''^  et  diligeutia  locus 
hie  omnis '^  considerandus  est,  quod  non  solum  rei'^  mag- 
na utilitas  est,  sed  pra;cipiendi  quoque  summa  difficultas. 

XXXI.  51.  Omnis  igitur  argumentatio  aut  per  inductio- 
nem  tractanda  est,  aut  per  ratiocinationem.  Inductio  '  est 
oratio,  quae  rebus  non  dubiis  captat  assensionem  '^  ejus 

p  Perfeclio  aigutnentationis. 


— 6  Leid.  1.  a  ni.  sec.  et  Pal.  2.  In  jircesentiarum  :  Grev.  In  prasenti. — 7  L,  « 
1.2.  Sell.  Leid.  1.3.  cinif.  et  permixlim.  Desuiit  et  perm.  Voss.  2. — 8  Ed. 
Omiiib.  et  post  discrete:  Leid.  3.  post  autein  discrete:  Sell.  Voss.  2.  Leid.  2.  3. 
descripte:  M  k  i|/,  Jniit.  Gidt.  et  Gra^v.-Biirm.  post  discrete:  w  2.  post  discrette 
.1.  discrete:  B  L  W  0,  w  1.  Grev.  Pali.  1.  2.  3.  Tiir.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell. 
post  descripte. — 9  L  W  0  k,  0)1.2.  quid  unicuique  conveniat:  Schutz.  e  conj. 
quod  cuique  conveniat. — 10  Leid.  2.  inuenfa:  Leid.  3.  inventam  autein:  et  Sell. 
oriiari. —  1 1  Leid.  3.  et  quidem  suav.  est,  et  quidem  summe. — 12  B  L  M  W  6  k, 
Pal.  1.  2.  et  qiiiiKjiie  Mss.  Oiid.  cum  Tiir.  Jniit.  et  ed.  Omnih.  et  in  hoc  loco : 
01  1.  in  loco  hoc.  Tiiin  visum  omittiiiit  M,  Pal.  3.  Grev.  Grut.  Oliv.  et  Graev.- 
Biirm.  In  Grev.  videtur  dicendum:  \V  9  k  ^p  visum,  est,  et  B  L  est  visu7n,oin\s- 
so  dicendum:  oo  1.2.  Pal.  1.  2.  omnes  Mss.  Oiul.  et  edd.  pr.  cum  Lall.  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  dicendum  visum  est,  vel  die.  est  visum.  Oiid.  conj.  Cicero- 
nem  sicripsisse  diccndi  visum  est.  Vid.  Nott.  Varr. — 13  BM,  Leid.  1.  2.  Pal. 
1.  et  edd.  ante  Aid.  non  habcnt  nrgurnenti.  In  »(/  ratio  argumentandi.  Porro 
vox  quoque  ahest  al»  L  W  6,  co  2.  Voss.  1.  Leid.  2.  et  absolutio  quoque  argumen- 
tandi ah  Sell,  et  Leid.  3.  In  Leid.  1.  ut  ad  inv,,  argumentandi  ratio  adj.  Pal. 
3.  solum  liahet  ut  ad  inv.  argumentandi  adjung.  Grev.  argumenti  absolutio  ad- 
Jung.  Schutz.  absolula  quoque  ratio  adjung. — 14  Sell,  cura,  sine  cum. — 15  L  et 
Leid.  3.  non  habenl  hie,  nee  k  omnis. — IG  Tur.  rei  solum. 

NOIVE 

'  Inductio']  Est  argumentatio  quae  nerosissimum?  puto  quod  optimum: 
ex  pluribus  collationibus  pervenit  et  equns?  qui  velocissimus.  Ita  lio- 
quo  intendit.  Quintilian.  v.  11.  hoc  niinum,  non  qui  claritate  nascfudi, 
affert  exemplum  :  'Quod  pomnm  ge-      sed  qui  virtute  maxime  excellet.' 


DE    INVENT.    I.   81.  G13 

qiiiciim  instituta  est;  qiiibus  assensionibns  facit,  ut  illi 
dubia  quEedam  res,  propter  similitudinem  earuni  rerura 
quibus  assensit,'^  probetur ;  velut  apud  Socraticum  yEschi- 
iiem  '9  ''  deraonstrat  Socrates/  cum  Xenophontis  ^°  ""  uxore, 
et  cum  ipso  Xenophonte  Aspasiam "  locutam ;  [p.  53.] 
Die  mihi,  qua3so,  Xenophontis  uxor,  si  vicina  tua  melius 
habeat  anrum,  quam  tu  habes,  utruni  illius  an  tuum  nia- 
lis?  '  Illins,  inquit.  Quid  si  ^  vestem  et  ceterum  ornatum 
muliebrem  -  pretii  majoris  habeat,  quam  tu  habes,  tuumne 
an  illius  malis?  Illius  vero,  respondit.'^  Age,  inquit,  si 
virum  ^  ilia  meliorem  habeat,  quam  tu  habes,  virumne  tuum 


Cap.  XXXI.  17  Sclintz.  e  conj.  dedit  assensiones.—XH  Leid.  3.  nssetitit. — 
i9  Le'xd.  2.  Socratimini /Esch.  In  Sell,  et  Leid.  2.  /Eschinen  :  ]i  Eschincn. — 
20  Leid.  3.  cum  ipsa  Xen. — 1  k,  Lamb,  et  ed.  Oinnib.  oiiiitliint  ulrum.  In  W 
6,  Voss.  2.  Leid.  L  2.  3.  et  uiio  rod.  Gronovii  utriim  iUiuftne,an  tuum  malis: 
li  ulrumne  an  illius  ntulis :  Ttir.  iilrumne  illius  an  tuum  malis. — 2  Octo  Oxonn. 
Mss.  et  Oliv.  cum  [laucis  a'.iis  Quod  si.— 3  L  M  W  0  k  et  Leid.  3.  ornamentum 
tntilii'bi-em:  Sell.  Voss.  1.  a  iii.  sec.  Leid.  ].  ed.  Oinnib.  Jiinl.  ac  Crat.  cum 
Aicuino  ornamentum  muliebre. — 4  oi  2.  et  omnes  I\Iss.  Ond.  respondit :  illius 
vera;  nisi  quod  a  Sch.  et  Aicuino  absit  vero;  et  qnod  .Scliutz.  quoqiie  oniittit. 
Verlxim  exsidat  ab  VV  6  et  ed.  Oinnib.' — 5  L  Age  vero,  si  irujuit  virum:  w  2. 
Age,  in<iuit,  quid  si  virum:  Voss.  2.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  Age  si  inquit  virum  : 
Sch.  Age  sis,  inquit.  Quid  si  virum:  Leid.  L  2.  Age,  sit,  inquit.  Quid  si  rirnm: 

NOTJE 

^  Socraticum  /Eschinem]    Non  era-  verum  et  Plato,  et  iEschines,  et  alii 

torem    ilium  Demoslhenis   acmulum,  prinias  ipsi  in  dialogis  partes  assig- 

<|ui  Socratem,  ut  in  ejus  vita  sciibit  nant :   nam  liic  erat  mos  discipulis, 

Apolloniiis,   nunquam   aiidivit  ;    sed  quemadmoduni  notat  Maiius  Victo- 

aliuni  Atlienienseni,  ignobili  loco  na-  rinus,  ut  ingenio  proprio  repeita  ad 

turn,   perpetuum    Socratis   comitem,  niagislios  refei  rent, 
cnjiis  dialogos  plurinios  a  Xantippe  "'  Xeno]ihontis\   De  qtio  identidem 

acceplos     »ibi     tribiiere    ferebatur.  Cicero  in  lib.  ii.  de  Oratoie,  et  nos 

Laert.  in  ejus  vita.     Clarnit  Olymp.  ibidem  in  notis  diceinus. 
I.XXVII.  annis  ante  Chr,  372.  "  Aspasiam^    Non   nxorem    Xeno- 

'   Socrales'\  Philosophise  parens,  A-  pliontis,  ut  falso  credidit   Qnintilia- 

pollinis  oraculo  sapientissimus  homi-  nus,  sed  Milesiam  nobilem  sopliistri- 

nnm   appellatns,    nalus   est    Athenis  am,   ipsiusqne  Socratis,  teste  Atlie- 

Olymp.  Lxxvii.  an.  4.  ante  Chv.469.  naeo,  in   eloquentiaj    studiis    magis- 

Eodem  semper  vultii  visus  est,  maxi-  tram,  quae  piidicitiaj  minus  consiileiis 

inns  ceteroqui  cavillator,  adeo  ut  elf-  cum  tandem   niipsisset  Pericli,  diio- 

pcav  nominaretiir  :  quod  de  Diis  male  rum    subinde    bellorum   et  Samii  et 

sentiret,  a  judicibiis  damnatus,  vene-  Peloponnesiari  causa  extitit.     Plut. 

iium  intrepidus  liausit  anno  2etaiis70.  in  Pericle,  etSuidas.  Clariiit  Olymp. 

Ipse  quivieni  literam  nuUam  reliquit :  i.xxxvii.  annis  ante  Chr.  470. 


644  M.    T.    CIGKRONIS 

an  illius  malis  ?  ^  Hie  mulier  ^  erubuit.  52.  Aspasia  autera ^ 
cum  ipso  Xenophonte  sermonem  instituit.  Qua^so,  inquit, 
Xenophon,  si  vicinus  tiius  equam  meliorem  habeat,9  quam 
tuus  est;  tuumne  equum  malis  an  illius?  '°  Illius,  inquit. 
Quid  si "  fundum  meliorem  habeat,  quam  tu  habes,  utrum 
tandem  fundum  habere  malis  ?  '"^  Ilium,  inquit,  meliorem 
scilicet.  Quid  si  ''  uxorem  meliorem  habeat,  quam  tu 
babes,'*  utram  malis?  Atque  hie  Xenophon  quoque  ipse  '^ 
tacuit.  Post  Aspasia:  Quoniam  uterque  vestrum,'^  inquit, 
id  mihi  solum  non  respondit,  quod  ego  solum  audire  volu- 
erara,'7  egomet  dicam,  quid  uterque  cogitet:  nam  et  tu, 
mulier,  optimum  virum  mavis  '^  habere,  et  tu,  Xenophon, 
uxorem  habere  '9  lectissimam  maxime  vis.^°  Quare,  nisi 
hoc  perfeceritis,'  ut  neque  vir  melior,  neque  foemina  lectior 
in  terris  sit,  profecto  id  semper,^  quod  optimum  putabitis  ' 
esse,  multo  maxime  requiretis,+  ut  et  tu  maritus  sis  quam 
optimae,^  et  haec  quam  optimo  viro  ^  nupta  sit.     Hie  cum 


Welzel.  Age,  si  virum.  Turn  in  L  ilia  deest. — 6  o>  1.  2.  tuumne  virum  malis  an 
illivs:  L  k  tuumne  an  illius  malis :  M  W  0  et  qiiatiior  RIss.  Oiid.  utrumne  tuum 
virum  an  illius  malis:  Pal.  1.  ne  tuum  an  illius  malis:  Pal.  3.  ulrum  tmim  an 
illius  malis:  Alciiin.  tttrum  et  tuum  virum  malis,  an  illius:  B  i^,  Giut.  Oliv. 
Griev.-Iinrni.  et  Lall.  7/<ii(»i7!e  <iu/w,  ««  illius  malis:  Tiir.  utrumne  tuum  malis 
virum,  an  illius.  Scliiitz.  e  Leid.  1.  utrum  tuum  malis,  an  illius:  Oniiiib.  Vic- 
torin.  et  Orell.  virumne  tuutn  malis,  an  illius:  Jiuit.  virumne  tuum,  an  illius  ma- 
lis.— 7  K  At  mulier. — 8  Autem  non  est  in  ed.  Oitmib.  k  liabet  Asp.  vera,  Dein 
Tur.  u  1.  et  Lamb.  serm.  cum  ipso  Zenopli. — 9  Oxonn.  Mss.  cum  OUv.  et  Lall. 
meliorem  eq.  habeat:  Voss.  1.  eq.  mcl.  habuerit,  Porro  Vos8.  2.  quam  tu  hnbcs : 
ed.  Oninib.  quam  tu  habeas. — 10  Pro  tuumne  equum  malis,  an  illius,  Voss.  2.  lia- 
bet utrum  illius  malis. — 11  Oxoiin.  Mss.  et  pauca?  edd.  Qtiod  si. — 12  Ed.  ()m- 
n\\>.  utrum  talem  fundum  ;  et  Voss.  I.  habere  mavis. — 13  Hic  qiioqiie  Oxonn. 
Mss.  et  paucaE  edd.  Quod  si. — 14  Deest  hahes  a  Sell,  et  Alciiino.  Turn  Tin. 
OKonn.  Mss.  et  pliires  Mss.  ac  vulizo,  utrum  illius  malis.  E  Leid.  1.  2.  et  opti- 
m  )  Gronov.  dedit  Ern.  utram  mulls,  et  eum  seqnuntnr  Seliutz.  Wetzel,  et 
Grell. — 15  Leid.  2.  caret  hic,  k  Xenophon,  et  M  cum  ed.  Omnib.  ipse.  In 
Leid.l.  etlibb.  vett.ap.  Lamh. conticuil. — 16  Ed.  Omnib.  u^<??(/i,e  enim  vestrum. 
— 17  o)  1.  et  ego  solum  and.  rolueram:  Sell,  quod  ego  aud.voluero :  ed.  Oinnib. 
quod  uterque  enim  volueram. — 18  Sell.  Voss.  2.  a  m.  pr.  Tiir.  a  m.  pr.  optimns 
Clronov.  Victorin.  Alciiin.  Sehntz.  Wetzf'l.  et  Orell.  ?;/.«. — 19  Exsiilat  verbiim 
habere  a  Leid.  3.  et  Alciiin.  Dein  k  electissimam. — 20  Victorin.  n2«x.  cupis. — 
1  Leid.  2.  Quare  ut  nisi ;  et  ed.  Omnib.  hac  perf.  Mox  M  neque  vir  in  terra 
melior. — 2  Tnr.  prof,  semper  id. — 3  Voss.  1.  putubutis. — 4  w  1.  magis  req.  k 
ma.vime  inquiretis.  Tiiiii  Srli.  a  ni.  pr.  et  Alriiin.  et  mar.  Leid.  1.  Voss.  2. 
ed.  Oinnib.  et  Sclmtz.  tu  tU  mar. — 5  B  L  M  k,  w  1.  opt.  fcemina :  W  6  ip,  u  2. 
Voss.  1.  L^id.  2.  ed.  Oninib.  Oliv.  et  Lall.  opt.  mulieris :  al.  Mss.  et  edd.  non 
babent  mulieris.  I'orro  Sehntz.  secutns  ed.  Omnib.  delevit  copnlani  ante 
Ikbc. — G  Viro  suspectnm  est  Ernestio.    Oud.  mallet  id  delere.    Pro  nupla  sit, 


DK    INVENT.    I.    32.  645 

rebus  non  dubiis  esset  assensum,  factum  est  propter  simi- 
litudineni,  ut  ctiam  illud,  quod  dubiura  videbatur,^  si  quis 
separatini  quacreret,  id  pro  certo,^  propter  rationcm  rogandi, 
concederetur.9  53.  Hoc  modo  sermonis '°  °  plurimum  So- 
crates usus  est,"  proptcrea  quod  nihil  ipse  aflcrre  ad  per- 
suadendum  volebat,  sed  ex  eo,  quod  sibi  '^  ille  dederat, 
quicum  disputabat,''  aliquid  conticere  malebat,  quod  ille 
ex  eo,  quod  jam  '"^  concessisset,  necessario  '^  approbare 
deberet.  xxxii.  Hoc  in  genere  preecipiendum  nobis  vide- 
tur,  primum,  ut  illud,  quod  induceraus  "^  per  similitudinem, 
ejusmodi  sit,  ut  sit  necesse  concedi :  nam  ex  quo  postula- 
bimus  nobis  illud,  quod  dubium  sit,'^  concedi,  dubium  esse 
idipsum  non  oportebit.'^  Deinde  illud, '9  cujus  confirmandi 
causa  fiet  inductio,  videndum  est,  ut  simile  iis  rebus  sit, 
quas  res,  quasi  non  dubias,  ante  induxerimus  :  nam  ante 
aliquid  nobis  concessum  esse,  nihil  proderit,^°  si  ei  dissi- 
mile  erit  id,  cujus  causa  illud  concedi  primum  voluerimus: 
deinde  non  intelligat,'  quo  spectent  illae  primas  inductiones, 
et  ad  quern  sint  exitum  perventuras.  54.  Nam  qui  videt, 
.si  ei  rei,*  quara  primo  rogetur,  recte  assenserit,  illara  quoque 


in  w  2.  luctn  sit. — 7  Sch.  a  in.  pr.  et  Leitl.  2.  videretur.  Dein  Voss.  2.  si  quid 
nep.  Sell.  Leid.  2.  Scluitz.  et  OreW.  si  qui  sep. — 8  Leid.  3.  idcirco:  Leid.  2. 
et  id  pro  ceito :  ed.  Omiiib.  id  profecto. — 9  RI  iitterrogundi ;  et  Leid.  2.  con- 
cederet :  ed.  Omnib.  concederent. — 10  Sermonis  in  k  deest.— 11  Tiir.  Socr. 
plurimum  ;  et  L  in  usus  est. — 12  6  quod  cum  sihi. — 13  Voss.  2.  qui  cum  eo  disp. 
— 14  0  etfich.quijam. — 15  "L  necessuriuvi. 

Cap.  xxxii.  10  d,  oi  2.  Scli.  Voss.  2.  et  ed.  Omnib.  inducimus:  k  ivduxi- 
mus. — 17  u<  2.  dubium  est. — 18  Id  ipsum  desnnt  Leid.  2.  B  L  iM  W,  et  ed. 
Oiiiiiil).  ciiin  Oliv.  id  ipsum  quod  inducimus  non  ojwrlebit. — 19  Voss.  1.  De- 
uique  illud.  Turn  W  et  d  non  liabent  confirmandi.  In  Leid.  1.  firmandi. 
Deniqiie  Leid.  2.  3.  fit  inductio. — 20  «  1.  <mte  aliquid  cone,  nobis  nihil  esse 
prod. — I  ft)  2.  intelligat  is  quicum  agimus :  \p  inldligant :  w  I.  Oliv.  VV'etzel.  et 
<jii*diim  aliae  edd.  m/e//;g-((<Hr;  Leid.  2.  ne  (pro  non")  intelligut :  Leid.  3.  et 
.Sell,  a  in.  pr.  intelligant,  siipi rtsctipto  .s.  is  quicum  agimus:  Schiitz.  e  Leid.  1. 
ne  intelligat  is,  quicum  ugiinus:  Jiiiit.  Glut.  Gi  iev.llmin.  Lall.  et  Orell.  in- 
telligat. Ern.  censet  e  Ms.  Leid.  quicum  agimus  delendum  esse,  aiit  scriben- 
<iuru  intelligatur. — -2  M  et  a>  1.  Nam  qui  videt  ante  concessum,  sed  in  u  \.  de- 
siint  voces  St  (.'irtj.  Dein  k  quam  primus:  Voss.  1.  Leid.  Let  octo  Oxonn. 
R!ss.  tuin  Junt.  Gnit.  Oliv.  Gra-v.-Buini.  et  Lall.  guff  prano  ;  al.  Mss.  et  edd. 

NOTjE 

o  Hoc  modo  sermonis]  Socrates  mi-      dere  est  in  omnibus  Platonis  dialo- 
imtis  interrogatiniirniis  id,  quod  sibi      gis. 
{xoposuerat,  solebat  efficere;  ut  vi- 


646  M.  T.  cicf;ronis 

rem,  quae  sibi  displiceat,^  esse  necessario  concedendam, 
plerumque  aut  non  respondendo,'^  aut  male  respondendo 
longius  procedere  rogationem '^'^  non  sinit.  Quare  ratione 
rogationis  imprudens  ab  eo  quod  concessit,  ad  id  quod  non 
vult  concedere,  deducendus*^  est.  Extremum  autem  aut 
taceatnr  oportet,  aut  concedatur,  aut  negetur.  Si  negabitur/ 
aut  ostendenda  est  similitude  earum  rerum,  quas  ante  con- 
cessai  sunt,  aut  alia  utendum  inductione.  Si  concedetur,^ 
concludenda  est  argumentatio.  Si  tacebitur,  aut^  elicienda 
est  responsio;  aut,  quoniam  taciturnitas'°P  iinitatur  con- 
fessionem,  pro  eo,  ac  si  concessum  sit,"  concludere  opor- 
tebit  argumentationem.  Ita  fit'^  hoc  genus  argumentandi 
tripertitum:  prima  pars  ex  similitudine  constat'^  una,  pluri- 
bnsve;  altera  ex  eo,  quod  concedi  volumus,  cujus  causa  si- 
militudines  adhibitae  sunt ;  tertia  ex  conclusione,  quae  aut 
confirmat  concessionem,'^^  aut,  quid  ex  ea  couficiatur,  os- 
tendit.  xxxiii.  55.  Sedquia'^  non  satis  alicui  videbitur 
dilucide  demonstratum,  nisi  quod  ex  civili  causarum  genere 
exeraplura '^  subjecerimus ;  videtur  hujusmodi'^  quoque 
utendum  exemplo,  non  quo'^  praeceptio  differat ;  aut  aliter 
hoc  in  sermone  atque  in  dicendo  '^  sit  utendum  :  •■  sed  ut 

1  Intcrrogatmiem. 

^  Aut  uicndum  sit  hoc  exemplo  inductionis  iditer  in  sermone  pidlosophi,  uliler  in 
dictione  oratoiis. 

(jiKim  primo,  prob.  Ond.  Ern.  existiniat  veiiorem  lectionem  esse  (fua  prima. 
— 3  Deest  sild  Lfid.  3.  In  k  et  Voss.  2.  displicet. — 4  L  i-espoiideiis.  Leid.  1. 
caret  7wn,  siipiascr.  respuendo. — 5  15  W,  Leid.  1.  2.  rutionem,  sed  13  liabet 
rogationem  supra  lineain.  In  w  1.  rutionem  procedere. — G  Ed.  Oninlb.  diicen- 
dus.  Mcx  deest  autem  Leid.  1. — 7  Sell.  Si  autem  neg.  Leid.  2.  Sinegetur. — 
8  L  M  et  Leid.  2.  Si  concedatur :  W  0  Si  concedilur. — 9  Sell,  non  liabet  aut. 
Ill  'I'lir.  resp.  est. — 10  Voss.  1.  quando  tac. — 11  k  cone,  esset :  w  1.  cone.  est. 
— 12  9  et  ft)  1.  sit. — 13  Leid.  1.  consislil. — 14  M  ajfirmut ;  et  Leid.  3.  confes- 
sionem. 

Cap.  XXXIII.  I.'j  l'2xsiilat  (juia  a  Leid.  1.  Turn  Leid.  3.  alicui  videtur: 
Oxonn.  Mss.  et  paiicai  edd.  videb,  alicui. — 10  B  h  nisi  quid ..  .exewplum:  k 
nisi  quod  ...  exenipii :  col.  Tur.  et  (jnidani  Mss.  ap.  Lamb,  ac  oniiie<s  Mss. 
Olid,  cnm  Schiitz.  et  Orel!,  nisi  quid ...  exempli. — 17  M  vid.  esse  ijusmodi: 
B  W  e  K,  Tur.  etonines  Mss.  Oud.  ac  Orel!,  ejusmodi. — 18  W  utendi  exemplo; 
et  M  non  quod. — 19  B  tyi/aw  in  rfic.  sed  liabet  '  v.  a^/we  '  supra  liii.     Qiiidain 

NOT^ 
P  Taciturnitas'l  Recte  in  Euiipidis      te  confitentem  arguit.     Et  repiila  43. 
Ipliig.  in  Aul.  kxjTh  Vi  70  afyav  6p.oXo-      Juris, '  Qui  tacet  consentiic  videtur.' 
foiivT6i  fari  aov  Ipsum  tuum  silenlium 


DE    INVENT.    I.   33.  647 

eorum  voluntati  satisfiat,  qui,  quod  '■°  aliquo  in  loco  viderint, 
alio  in  loco,  nisi  dcmonstratum  est,  nequcunt  cognoscere. 
Ergo  in  hac  causa,  quae  apud  Graecos  est  pervagata,'  quod 
Epaniinondas,"  i  Thebanorum  imperator,'  ei,^  qui  sibi  ex 
lege  praetor  successerat,  exercitum  '  non  tradidit,  et  cum 
paucos  ipse  dies  contra  legem  exercitum  tcnnisset,'^  Laceda^- 
monios  funditus  vicit,^  poterit  accusator  argumentationc  uti 
per  inductionem,  cum  scriptum  legis  contra  sententiam  de- 
fendat,'  ad  liunc  modum:^  5(3.  Si,  judices,7  id,  quod  Epa- 
minondas  ait  legis  scriptorem  sensisse,  ascribat^  ad  legem, 
et  addat  exceptionemMianc:  extra  qvam  si  Qvis  9  rei- 

I'VBLiCAE    CAVSA    EXERCITVM   NON   TRADIDERIT,'°    pati- 

*  Notissima. 

'  Cum  tueatur  ipsa  verba  legis  contra  interpretalionem  allatam  ah  Epaminonda. 


putant  (locendo  legendtim,  teste  Lamb.— 20  6  vol.  fiat,  quod  quod.  T3ein  Leid. 
1.  simpliciter  exhihet,  aliquo  in  loco  nisi  7nonstretur,  neq.  cogn.  Voss.  1.  Leid. 
1.2.  alio.  Ab  ed.  Onmib.  abest  aliquo.  wl.  Sell.  Voss.  2.  Leid.  3.  viderunt : 
Voss,  1.  videtur.  Pono  tf,  w  1.  et  quidam  Mss,  ap.  Gionov.  inonslretur : 
Leid.  2.  et  Sch.  mom^tratum  est,  siiprascr.  monstretur:  M  W  d,  Voss.  Led. 
Omnib.  tnonslratur  :  B  demon  sir  itlur :  L  monstralum  est  :  Voss.  2.  Tiir.  Schutz. 
et  Orell.  monsludum  :  Lall.  e  Mss.  siiis  et  Mss.  ap.  Gronov.  dedit  nionstra- 
tum  sit.  Viilj:.  dcmoiistralum  est.  Denique  M  agnoscere. — 1  Sob.  pvulgata: 
Leid.  3.  pervulgata.  B  W  0  i|/,  Sell.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  cum  Epam.  Leid.  1. 
quod  cum  Epam.  B  M  W  semper  liabent  Epaminundas. — 2  6,  Srii.  Voss.  2. 
Leid.  3.  ed.  Omnib.  quod  ei.  Leid.  1.  caret  t(J)  ei. — 3  In  ed.  Gronov.  vox 
exercitum  omissa  est  contra  Mss.  onines  et  edd.  vett. — 4  k  ipse  post  dies;  et 
Tar.  exerc.  reiimdsset.—H  Ed.  Omnib.  penitus  devicit  :  Victorin.  funditus 
eceriit,  ac  vicit.—6  k  i(/  hoc  modo. — 7  Leid.  2.  Si  ergojud. — 8  9  omiitit  adscri- 
bat. — 9  M  extra  quam,  et  supra  lin.  '  vel  excepto.'    Desuut  si  quis  ed.  Omnib. 

NOTyE 

1  Epaminondas]    Vir  et  liberalinm  qui  sibi  ex  lege  prastor  successerat ;' 

artium  et  disciplinao  militaris  gloria  cum  iniperatori  snecedere  debeat  im- 

insignis,  Tlifbanorum  civium  suoruni  perator.  Victorinus. 

columen,  Lacedjemnniorum  bostium  **  Exceptionem]  Sic  dcfiuitur  ab  Ul- 

terror,  multis  pro  patiia  fortitor  ges-  piano.     Exceptio,   inquit,   dicta  est, 

tis,  in  extreiiio  pra  lio  victor  de  bos-  quasi  qua-dam  exclusio,  qua;  interpo- 

tibus,  ad  Mantiueam   in  ipsa  moite  ni  aetioni  cujusque  rei  solet,  ad  ex- 

triumpbavit  anno  2,  Olymp.  cv.  ante  cludendnm  id    q\iod   in    intentioiiem 

Clir.359.  Diodorus,  Xeiiopbon,  Corn,  condcmnationenive  deduciuni  est.  E- 

I^epos.  jus    vulgatiP   sunt  formuhr,    'Extra 

"■  Imperator]  Notarc  debemus  oni-  quam  si  quid  ita  factum  sit,  uti  lege 

nes  magistratus  et  pr;vtores  Impe-  (iori  licuii.'     'Si  in  ea  re  nibil  dole 

laiores  appellalos  ;  lit  liir, '  quod  Epa-  nialo  actoris  factum  sit,'  &:c. 
niluoodas  Thebanorum  imperator  ei, 


648  M.    T.    CICERONIS 

emini?  non  opinor.  Quodsi  vosmetipsi,  quod  a  vestra 
religione  et  sapientia "  remotissimum  est,  istius  honoris 
causa"  banc  eandeni  exceplionem,  injussu  populi,  ad  le- 
gem ascribi  jubeatis,  populus  Thebanus  id  patieturne  '^ 
iieri?  profecto  non  patietur.  Quod  ergo  ascribi''  ad  legem 
nefas  est,  id  sequi,  quasi  ascriptum  sit,''^  rectum  vobis  vide- 
atur?  Novi  vestram  intelligentiam,'^  non  potest  ita  videii, 
judices.  Quodsi  Uteris  corrigi  neque  ab  illo,  neque  a  vobis 
scriptoris  voluntas  potest ;  videte  ne  multo  "^  indignius  sit, 
id  re  et  judicio  vestro  mutari,  quod  ne  verbo'''  quidem  com- 
mutari  potest.  Ac  '^  de  inductione  quidem  satis  in  prae- 
sentia  dictum  videtur.  57.  Nunc  deinceps  ratiocinationis 
vim  et  naturam  '9  consideremus. 

xxxiv.  Ratiocinatio  est  oratio  ex  ipsa  re  probabile 
aliquid  eliciens,  quod  expositum  et  per  se  cognitura,  sua 
se  vi  et  ratione  ^°  confirmet.  Hoc  de  genere  qui  diligentius 
considerandum  putavertint,  cum  idem  usu  '  dicendi  seque- 
rentur,  paululum^  in  priocipiendi  ratione  dissenserunt:  nam 
partim  quinque  ejus  partes  esse  dixerunt,  partim  non  plus, 
[p.  54.]  quara  in  tres  partes  posse  distribui  putaverunt.' 
Jiorum  controversiara  non  incommodum  videtur  ^  cum  utro- 
rumque  ratione  exponere:  nam  et  brevis  est,'^  et  non  ejus- 
modi,  ut  alteri  prorsus  nihil  dicere  putentur,^  et  locus  hie 
nobis  in  diceudo  rainime  ncgligendus  videtur. 

58.  Qui  putant  in  quinque  distribui  ^  partes  oportere, 
aiunt,  primum  convenire  exponere  summam  argumenta- 
tionis,  ad  hunc  modum  :   Melius  accurantur,  quae  consilio^ 

"   Ut  istum  Epaminondam  honoretis. 

'  Alii  quinque  paries  habere  dixerunt,  alii  tantum  tres. 


— 10  6  tradidit. — 11  L  et  Voss.  2.  et  a  sap — 12  Oxonn.  Mss.  et  qiiff'dam  edd. 
patieturne  id- — 13  Ed.  Oiniiib.  scrihi.  — 14  Ed.  Oiiiiiib.  id  assequi ;  et  k  ac 
Lf-id.  1.  scriptum  sit.  Dein  Lamlt.  Gnit.  Gtitpv.-Biirm.  et  al.  rcctumne:  Leid. 
2.  ratum.  Pranterea  W  k,  Tiir.  Lamb.  Gnit.  et  Cra?v.-Biuiii.  videtur. — 
1.5  Leid.  3.  vestram  prudentiam. — IG  Leid.  2.  multtim. — 17  d  et  ties  Mss. 
Oik),  nee  verba. — 18  Ac  in  k  decst. — 19  B  vim  naturamque. 

Cap.  xxxiv.  20  6  sua  vi  se  rat.  Leid.  1.  sua  se  quasi  vi  rat. — 1  k,  Jnnt.et 
L;iiiib.  eutn  in  usu:  M  cum  eundem  usum. — 2  k  sequeniur.  i//,  o)  1.  2.  Tnr.  et 
Oliv.  panlum.  Deiii  pra'positio  ante  pracipiendi  non  est  in  Sch. — 3  Leid.  3. 
inc.  mihi  vid. — 4  k   nam  brev.  est. —  5  k  J/  dicere  videantur,     Mox  deest  jwbis 


DE    INVENT.    I.   34.  649 

i^eruntur,  quam  quae  sine  consilio  administrantur.  Ilanc 
primam  partem  numeraiit :  cam  deinccps  ^  rationibus  variis, 
et  quam  copiosissirais  verbis  approbari  putant  oportere,^ 
hoc  modo :  Domus  ea,  qua?  ratione  regitur,  omnibus  in- 
structior  '°  est  rebus,  et  apparatior,  quam  ea  "  qua3  temere 
et  nuUo  consilio  administratur.  Exercitus  is,  cui  '*  pra3- 
positus  est  sapiens  et  callidus  imperator,  omnibus  parti- 
bus  '5  commodius  regitur,  quam  is  qui  slultitia  et  temeritate 
alicujus  administratur.''^  Eadem  navigii  ratio '^  est:  nam 
navis  optime  cursum  conficit  ea,  quae  scientissimo  guber- 
natore  utitur.  59.  Cum  propositio  "^  sit  hoc  pacto  appro- 
bata,  et  duae  partes  transierint  ratiocinationis,  tertia  in 
parte  aiunt,  quod  ostendere  velis,  id  '7  ex  vi  propositionis 
oportere  assumere,  hoc  pacto  :  '^  Nihil  autem  omnium 
rerum  melius,  '9  quam  omnis  mundus,  administratur. 
Hujus  assumtionis  quarto  in  loco  aliam  porro  inducunt 
approbationem,^°  hoc  modo :  Nam  et  signorum  ortus  et 
obitus^  definitum  quendam  ordinem  servant,'  et  annuae 
commutationes,  non  modo  quadam  ex  necessitate*  semper 
eodem  modo  fiunt ;  verura  ad  utilitates  quoque  ^  rerum 
omnium  sunt  accoramodatae,  et  diurnae  nocturnasque  vicis- 
situdines,'^  nulla  in  re  ^  unquam  mutatae  quicquam  nocu- 
eruqt.  Quas  signo  ^  sunt  omnia,'  non  mediocri  quodam 
consilio   naturara    mundi   administrari.      Quinto  inducunt 

y  Ortus  et  occasus  astrortun.  '  Qua  omnia  probant. 


Leid.  2. — G  Schntz.  e  Ms.  Leid.  et  Cass,  trihui,  qnod  Ernestns  piae- 
t'ert. — 7  Leid.  3.  ace,  ea,  qua:;  et  (o  1.  cum  consilio. — 8  Leid.  1.  enu- 
merant.  w  2.  eamque  deinc.  k  eandem  deinc. — 9  Oportere  non  est  in  M  et 
Leid.  3. — 10  Ed.  Omnib.  constructior. — 11  Leid.  2.  non  agnoscit  ea. — 
12  Leid.  1.  Exerc.  vera  cui. — 13  Pro  partilius,  in  0  rebus  le^itnr. — 14  Voss.  2. 
et  aliqua  tern,  ulicujus  adm.  Pro  adminislralur,  ed.  Oiniiil).  liabet  regitur. — 
15  Leid.  1.  mivis  ratio,  j)iol).  Oiid.  Doin  w  2.  Voss.  l.2.iinrisnaiiique.  Porro 
M  perficit.  In  Voss.  1,  non  legitur  m  post  conficit. — IG  Voss.  1.  Cum  igitur 
prop.  Mox  IVI  et  oinnes  Mss.  Oiid.  transierunt. — 17  Deest  id  in  0  et  Leid.  1. 
— 18  6op.  assumptio  hoc  pacto  :  \\/  op.  hoc  sequenti  modo. — 19  H,  Voss.  2.  Leid.  3. 
cum  Wciovmo  melius  consilio  :  ed.  Oamib.  consilio  melius. — 20  Qiiintil.  v  1-1.  9. 
jam  porro :  et  Voss.  I.  inducunt  orationem. — 1  Leid.  3.  ord.  tenent- — 2  Deest 
praepositio  in  u  I.  et  ed.  Omnib.  li,  w  1.  Leid.  2.  et  Tiir.  iiecessitudine. — 
3  w  1.  ad  idilitatem,  sine  quoque. — 4  Verba  et  diurncB  nocturncpiiue  vicissitudines 
Scbutz.  retraxit  ante  non  modo  quadam. — .5  L,  Soli,  a  m.  pr.  Leid.  2.  nulli  na- 
turcB  :  Scliiitz.  e  conj.  nee  ttlla  in  re.  Dein  in  eodem  Leid.  quoque  commutata  noc. 
quidq.     Ab  K  et  Voss.  1.  abest  quidquam. — C  \|/  signa,  et  sic  siiprascr.  erat  in 


()50  M.    T.    GICERONIS 

loco  ^  coiriplexionem  earn,  quae  aut  id  ^  infert  solum,  quod 
ex  omnibus  paitibus  cogitur,"  9  hocraodo:  Consilio  igitur 
mundus  administratur : '°  autunum  in  locum  cum  condux- 
erit  breviter  proposilionem  et  assumtionem,"  adjungit,'* 
quod  ex  his  conficiatur,  ad  hunc  modum  :  Quodsi  melius 
geruntur  ea  quas  consilio,  quam  quae  ''  sine  consilio  admi- 
nistrantur  :  nihil  autem  omnium  rerum  melius  adminis- 
tratur,  quam  omnis  mundus  ;  consilio  igitur  mundus  admi- 
nistratur.'4-  Quinquepertitam  igitur  '^  hoc  pacto  putant 
esse  argumentationem.  xxxv.  60.  Qui  autem '^  triper- 
titam  esse  dicunt,  ii  non  aliter  putant  tractari  '^  oportere 
argumentationem,  sed  partitionem  horum  reprehendunt: 
negant  enim  neque '  a  propositione,  neque  ab  assumtione 
approbationes  earum  '^  separari  oportere,  neque  proposi- 
tionem  absolutam,  neque  assumtionem  sibi  perfectam  vi- 
deri,  quae  approbatione  confirmata  non  sit. '9  Quare  quas 
illi  duas  partes  numerent,^°  propositionem  et  approba- 
tionem,'  sibi  unam  partem  vjderi,  propositionem  ; ""  quae  si 
approbata  non   sit,  propositi©  non    sit'    argumentationis. 

"  Conduditur. 


Voss.  1. — 7  ai  2.  in  loco  inducunt.  Tnin  Sclintz.  complexionem,  omisso  earn. — 
8  Id  non  est  in  Leid.  2.-9  Leid.  2.  3.  colli gilur ;  et  sic  B  supra  lin. — 10  ai  1. 
omittit  ?^j<H»'.  8 ch.  tnundus  liic  administr. — 11  hM  indiixcrit.  Sell,  e  conj. 
Oud.  brev.  et  prop.  Scli.  et  Leiri.  3.  brev.  ex  propositione  et  assumtione. — 
12  Leid.  2.  Voss.  1.  et  pleriqiie  Mss.  Oxonn.  rum  Jniit.  Giiit.  Oliv.  Grapv.- 
Biirm.  et  Lail.  id  adj.  Sell,  Leid.  1.  Tiir.  Gnelf.  2.  et  Sclintz.  tjuid,  probb. 
Oud.  et  Em.— 13  Leid.  1.  caret  qua-.—l'l  Octo  Oxonn.  Mss.  cum  Oliy, 
Grav.-Burm.  et  Lall.  insernerunt  \erb\im  administratur  post  prioreni,  et  id 
di'ieveruiit  post  alteriini  mundus.  Vox  igitur  snspicabatiir  Ernestio. — 15  Igi- 
tur in  K  deest. 

Cap.  xxxv.  16  k  omittit  autem.  Pro  dicunt,  L  k  yp  et  Leid.  3.  habent 
]wtunl.— 17  Tur.  tractari  putant. — 18  L  0  ot  oi  2.  eorum.—V^  0  ab  probatione 
nun  sit :  k  et  lieid.  3.  approb.  firmata  non  sit. — 20  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  3.  et 
.septem  Oxonn.  Mss.  cum  Glut.  Oliv.  Giaev.-Burm.  et  Lall.  numerant. — 1  o) 
2.  et  Tur.  propos.  absolutam  ct  approb.     B  propositio  et  approbutionem :  k  propo- 

SOTJE 

'  Negant  enitn  neijue,  Sfc]  Licetdn-  agas  quid,  neqiie  si  cum  altero  ron- 

plex  negatio  pleniinrpie  affinviet,  ali-  tralias,  vacare  officio  potest.'    Et  ali- 

fjuando  tamen,  ut  lioc  loco,  magis  ne-  bi  :    '  Neininem  iinqnain  non  re,  non 

li.it,  et  I.  I.  de  Off.  i  4.  '  Nulla  enim  verbo,  non  ciiltu  deniqucoffendi.'   Et 

vilip  pars,  neque  publiris,  neque  pri-  de  Inv.  1.  ii.  §  91.    '  Ncgat  neque  ad 

vatis,   neque  lorensibus,   neque  do-  se,  neque  ad  officium  sunm  reus  per- 

niesticis    in    rebus,  neque  si   tecum  tinuisse.' 


DE    INVENT.    I.   35.  651 

Item,  quae  ab  illis  assumtio,  et  assumtionis  approbatio  di- 
catur,*  eandem  sibi  assumtionem '  solara  videri.  Ita  fit,^ 
ut  eadem  ratione  argumentatio  tractata,  aliis  tripertita, 
aliis  quinquepertita  videatur  :  qiiare  eveoit,  ut  res  non  tarn 
ad  usum  dicendi  7  pertineat,  quam  ad  rationem  praecepti- 
onis.  Gl.  Nobis  ail  tern  commodior  ilia  partitio  ^  videtur 
esse,  qua?  in  quinque  partes  distributa  est,  quara  oranes 
ab  Aristotele  "  et  Theophrasto^  "  profecti,  maxime  secuti 
sunt.  Nam  queraadmodura  illud  superius  genus '°  argu- 
mentandi,  quod  per  inductionem  sumitur,  maxime  Socrates 
et  Socratici  tractaverunt :  "  sic  hoc,  quod  '^  per  ratiocina- 
tionem  expolitur,  summe  est  ab  Aristotele,  atque  a  Peri- 
pateticis,^  et  Theophrasto ''  frequentatum ;  deinde  a  rhe- 
toribus  iis  qui  elegantissimi  atque  artificiosissimi  putati  '"^ 
sunt.     Quare  autem  nobis  ilia  magis  '^  partitio  probetur. 


sitio  si  et  approbntioneni. — 2  Propositionem  non  legitur  in  w'2. — 3  ic  fit. — 4  Sfx 
Oxoni).  Mss,  riini  Jiint.  Giiit.  Oliv.  Grapv.-Biiini.  et  h<\\].  dicitiir. — -5  0)2. 
eand.  illis  usKumpt. — 0  u  1.  Ita  sit. — 7  w  1.  non  liabpt  dicendi.  Mox  ^  ud  rem 
prcecept.  M  ud  rat.  perceptiums. — 8  k  comm.  ea  part. — 9  B  Tkenfrasto ;  et 
niox  K  conseadi  sunl.—\Q  Fro  illud,  Leid.   2.   exhibct  (piml.     Voces  superius 

genus  non  lefjtinUir  in  Voi^s.  2 11   L  pertractanint :  ed.  Omn\h.  perlrnclai-e- 

runt  :  Sciintz.  e  Leid.  2.  perlractarunt. — 12  k  oinitlit  qiind.  Deiu  Lt-id.  1. 
per  rat.  expnnilur. — 13  ]M  alque  Perip.  sine  piaepositione  :  Leid.  3.  et  a  Perip. 
atque  Tlieophr.     Sclintz,  e  Victorino,  ciun  Wetzel,  et  Tlieupli.  atque  a  Perip. — 

NOTjE 

"  Quam  onines  ab    Aristotele,  ^-c]  ter    bis    mille    confliierent.     Vixif, 

Qui  vel  a  limine   salnuveiit  Org.i-  Hieroiiymo  auctore  in  epist.  ad  Ne- 

nuin  Aristotelis-,  stalim  hie  inteiliget  potiannin,  annos  107.     Ipse  testatur 

decipi  Tnllinm.    Omnes  post  Aristo-  in  procemio  Ciiaracterum  Moialiuni, 

telein    Peripatetici    tripartite   syllo-  se  cum  enin  librum  scriberet,  annos 

gisiiio  ntnntnr.  99.   j«ni    vixisse  :    Tit   hinc    nienduin 

'^  Theophrasto']    Is    philosoplius   ex  apnd  Laertium  corrigatur,  qni  Theo- 

nrbe   Eresso  in   insula  Lesbo  oriun-  plirastuni    obiisse    tradit    anno    85. 

dus,   ob  sernionis   suavitateni,  quasi  Mirnni  tainen  eum  neqne  a  Censori- 

divina  tantiim  loqneretiir.Tlit'ophras-  no  lib.  de  Die  Natali  cap.  15.  neqne 

tus  est  ab  Aristotele  appellatus,  cum  a   Luciano  inter  p.aKpo^lovs  esse  nu- 

prius  Tyrtamiis  diceretur.   Host  nior-  meratum. 

teni    Aristotclis,   ejus  scliolam  rexit  >    Peripaieticisi  Sic  appellati  sectae 

Athenis,  Olynip.  cxiv.   anno  3.  ante  Aristotelicffi  philosoplii  a-Kh  rov  trept- 

Chr.  322.    Laertius,  Tzcizes,  et  Sui-  Traruf,  a  circumambulando,  (]{\od  inam- 

das.     Tanto  oniniiun  plansn  docuit,  bnlantes  dispntarent  in  Lyceo.    Cic. 

ut  ad  eum  audiendum  discijinli  circi-  Acad.  i. 


(152  M.   T,    CICERONIS 

dicendnm  videtur,  ne  temere  secuti  putemur ;  "^  et  breviter 
dicenduni,  ne  in  hujusmodi  rebus '7  diutius,  quam  ratio 
prEecipiendi  postulet,'^  commoremur. 

xxxv[.  62.  Si  quadam  in  argumentatione '9?-  satis  est 
uti  propositione,  et  non  oportet  adjimj^ere  approbationem  ^° 
propositioni ;  quadam  autera  in  arj:;umentatione  intirma  est 
propositio,  nisi  adjuncta  sit  approbatio  ;  '  separatum  quid- 
dam  est^  a  propositione  approbatio.  Quod  enim  et'  ad- 
jungi  et  separari  ab  aliquo  potest,  id  non  potest  idem  esse,* 
quod  est  id  ad  quod  adjungitur/  et  a  quo  separatur:  est 
autem  quaedam  argumentatio,  in  qua  propositio  non  indiget 
approbatione ;  ^  et  quasdani,  in  qua  nihil  valet  sine  appro- 
batione,7  ut  ostendemus:^  separata  est  igitur  a  proposi- 
tione approbatio.9  Ostendetur  autem  id,  quod  polliciti 
sumus,  hoc  modo :  Quae  propositio  in  se  quiddam  con- 
tinet '°  perspicuum,  et  quod  constare"  inter  omnes  necesse 


14  B  inreji^i  supra  lin. — ^15  Magis  non  est  i»  0. — 16  k  videamur.  Idem  Ms. 
panio  post  dicendum  omittit. — 17  Leid.  3.  hujusiu.  in  rebus. — 18  Sell.  Leid. 
1.  3.  Voss.  1.  2.  3.  Till-,  et  omnes  Oxonn.  cum  Jiint.  Griit.  Oliv.  Giaev.- 
Biinii.  et  Lall.  postulat.  Tuni  M  ■commoretur  :  L  et  Leid.  2.  3.  immo- 
I'emiir. 

Cap.  XXXVI.  19  col.  Si  quidem  in  nrgummlationem. — 20  M  probationem: 
K  (id  probalionem.^l  Leid.  3.  si  non  adj.  et  Sell.  Voss.  2.  est  approb.  B  sit 
prohatin. — 2  6  separanda  est  ijuidein  :  Sell.  Leid.  1.  3.  sepnratum  est  quidam:  ed. 
^Oitiiiii).  separata  est  qua'dam.  Quidam  Mss.  sepnratnm  est  quiddam, — 3  Leid.  1.  et 
sex  Oxonn.  IMss.  eniii  Junt.  Griit.  Oliv.  Graev.-Binni.  et  Lall.  eareiit  ropiila. 
— 4  01  2.  idem  esse  nun  potest,  siiiH  id. — 5  k,Sc1i.  Leid.  1.2.  jungitiir.— 6  Leid. 
3.  approbalionis.  M  ut  et  qucedam  :  Sell,  sed  quadam,  Miprascr.  et :  Voss.  1.  et  est 
quad.  Leid.  1.  sed  quad.  \'()ss.  2.  sed  et  quad.  Leid.  3.  quadam  autem : 
K  .sinipliciier  quadam. — 7  Sex  Oxonn.  Mss.  cmii  Jiiiit.  Griit.  Oliv.  Graev.- 
Biirm.  et  Lall.  absque  proh.—S  Sell,  ostendimus ;  et  ^ie  B  supra  lin.  6  osten- 
damus. — 9  M  pr(d>atio.  Tnm  B  L  k  ^/z,  Leid.  3.  Aid,  Jiint.  Gnit.  Oliv. 
Grvfiv.-Bnnn.  et  Lall.  Ostendemus  autem :  as  \.  Ostendetur  ante. — 10  T nr.  cont. 
quiddam. —  1 1  W  et  w  1.  eo  quod  stare:  L  IM,  w  2.  et  qwid  .'^tare :  tp,  Junt.  Gnit. 
Oliv.  Griev.-Biirm.  et  Lall.  eo  quod  constare,     Oud.  el  Ern.  censent  delen- 

NOTiE 

''■  Si  quadam  in  urgumentntione,  Ifc.}  stint    syllogisnii,    (iiionini    <oncliiKio 

Si  qui*  rem   suis   ponderibus  ae  mo-  fiierit   ipsa    propo.sitio    et    assiimiio. 

mentis   examinare    voliierit,   nullum  Quid  enim  si  rontrovcr.va  .sit  ipsa  ap- 

nisi    tripartitiim     rcjieriet    syllosis-  piobatio  propositioiiis  et  assumtionis, 

mnni  :  approliatio  tusn  proposiiionis,  iiidi{;eal()ue    ralioniljus    aliis    fniiljns 

tiiin    assiimtionia,    rjiiaiii     syilngismi  cfinlirmeriir,  iiiiiii  septeni    :iiit  etiaiii 

qiiinquepartiti   secuiidam  et  (piartam  plurilius  constans  partibiis  syllogis- 

partem   esse  cuntendit  'J'liUius;  alii  mus  admittetiir  ? 


DE    INVENT.    I.   3G.  053 

est,  banc  velle  approbare  et  firmare  '^  nihil  attinet.  G3.  Ea 
est  hujusmodi :  '^  Si,  quo  die  ista  caedes  Roma)  facta  est,'* 
ego  Athenis  eo  die  fui,  interesse  in  csede  '^  non  potui.  Hoc 
quia  perspicue  verura  est,  niiiil  attinet  approbari.'^  Quare 
assumi  statim  oportet,  hoc  modo  :  Fui  autcni  Athenis  '7  eo 
die.  Hoc  si  non  constat,  indiget  approbationis  :  '^  qua 
inducta,  coniplexio  conseqnetur.'^  Est  igitiir  quaedara  pro- 
positio,  quae  non  indiget  approbatione  :  "■"  nam  esse  quan- 
dam,  quas  indigeat,  quid  attinet  ostendere,  quod  cuivis  fa- 
cile perspicuum  est?  Quod  si  ita  est,  ex  hoc,  et  ex  eo' 
quod  proposuerainus,  hoc  conficitur,  separatum  esse  quid- 
dam*  a  propositione  approbationera.  Si  autem  ^  ita  est, 
falsum  est  non  esse  plus  quam  tripertitam  aigumentati- 
onera.  64.  Simili  niodo  liquet,-^  alteram  quoque  approba- 
tionera [p.  5.J.]  separatam  esse  ab  assumtione  :  si  quadam 
in  argumentatione  satis  est  uti  assumtione,  et  non  oportet  ^ 
adjungere  approbationem  assumtioni ;  quadam  autem  ^  in 
argumentatione  inlirma  est  assumtio,  nisi  adjuncta  sit  ap- 
probatio ;  separatum  quiddam  est  extra  assumtiouem  ap- 
probatio.7     Est  autem  argumentatio  quaedara,  in  qua  as- 


diim  quod. — 12  Kd.  Oninib.  et  ap])r.  et  a£irmare :  B  W  0,  Voss.  1.  ef  a  m. 
sec.  Sell.  (ippr.   et  affirmare :   L  k,   co  2.   Voss.  2.  Leid.  1.  nppr.  et  coiifirmare.- — 

13  Voss.  2.    Ea  hujusm.     iNI   Ea  autem  est  Imjusm.     Sell.  Ea  est  hoc  modo. — 

14  CO  1.  facta  est  rome.  Pronomen  ego  non  e.'i  in  Q. — 15  Orel!,  e  Tnr.  dedit 
in  cade  interesse.  Yoces^  int.  iu  ccede  non  potui  in  w  1.  desnnt. — 16  Voss.  I. 
Leid.  I.  approlxiTc. — 17  6  caret  Athenis. — 18  Voss.  1.  appiobatioue. — 19  k  qua 
ducta  :  et  L  k  compl-  stalim  conseq.  w  2.  et  Leid.  2.  compl.  sequHiir  :  Voss.  1. 
Leid.   1.  3.  ed.   C)innib.  compl.  consequitur.     Vo^t  consequetui,  U  M  W  0  \j/,  w 

1.  2.  Voss,  1.  Leid.  1.  2.  3.  Aid.  Jnnt.  Laoih.  Griit.  Oliv.  Grav.-Burni.  et 
Lali.  addiint  ii^Uur  in  cccde  interesse  non  potui ;  sed  6  non  liabet  ifiilur,  Forro 
Est  non  est  in  k,  nee  qucvdam  in  u  1.  In  Sch.  Est  aulem  quadam  prop. — 
20  Sch.  Leid.  1.  indigeat  nppr.  Deiii  Tnr.  et  duo  Ms«.  a(>.  Gronov.  hc  omne* 
Mss.  Ond.  et  Oxonn.  Mss.  ciiui  ed.  Oinnib.  Jnnt.  Lanib.  el  Oliv.  nam  esse 
qui.dem  quandam,  quce.  Deniqne  Voss.  1.  indi'^et. —  1  M  et  eo.  Verba  quod 
proposuerainus  desiint  in  Leid.  3. — 2  6  k,  omnes  Mss.  Ond.  et  ed.  Oniinb. 
separatum.  6,  u  \.  Leid.  1.  3.  Voss.  1.  esse  quidem :  <a  2.  quidem  esse:  k  esse, 
oniisso  quidem:  Scb.  esse  quidem  quandam. —  3  B  L  IM  V/  /c,  a>  1.  2.  Tnr.  Leid. 

2.  3.  Sin  autem. — 4  B  liccat :  \V  6  k  \p,  ai  1.  onincs  Mss.  Ond.  et  ed.  Oinnil). 
licet.  D(!in  Leid.  3.  ab  assumi.  considerare.  Si,  Sfc.  B  cotif.,  considcrare  si 
quadam  in  arg.  S^c.  k  con/.,  considcrari  separatum  quadam  in  arg.  Qninqne 
(Ixonn.  Mss.  cnm  Aid.  Jnnt.  Grut.  Oliv.  (Jra>v.-!Jiiiin.  et  Lall.  Nam  si  qua- 
dam, Sfc.  A  Scb.  manu  prima  et  Voss,  1.  <lc>nnt  quadam  in  argumentatione ; 
sed  in  Leid.  1.  ponnntnr  post  ah  assuinlione.  M  oniinit  Si  quadam  ...  uti 
assumptivne. — 5  Leid.  3.  et  oportet,  oinisso  non. — G  Sch.  si  quadam  autem, — 


G54  M.   T.    CICERONIS 

sumtio  non  indiget  approbationis  ;  ^  quaedam  auteni,  m 
qua9  nihil  valet  sine  approbatione,  ut  ostendemus:  separata 
est  igitur  ab  assumtione  approbatio.'°  Ostendemus  autem 
id,"  quod  polUciti  sumus,  hoc  modo  :  65.  Quas  perspicuam 
omnibus'^  veritatem  continet  assumtio,  nihil  indiget  appro- 
bationis :  ea  est  hujusmodi :  '^  Si  oportet  sapere,'+  dare 
operam  philosophiae  convenit.  HaiC  propositio  indiget 
approbationis  :  non  enim  perspicua  est,  neque  constat  inter 
omnes,  propterea  quod  multi  nihil  prodesse  philosophiam, 
pleriqiie  etiam  obesse  arbitrantur.  Assumtio  perspicua 
est  ha;c :  '^  Oportet  autera  sapere.  Hoc  autem  "^  quia 
ipsum  ex  re  '^  perspicitur,  et  verum  esse  intelligitur,  nihil 
attinet  approbari.*^  Quare  statim  concludenda  est  argu- 
mentatio.'9  Est  ergo  assumtio  qusedam,  quae  approba- 
tionis non  indiget:  nam  quandam  indigere  perspicuum  est: 
separata  est  igitur  ^°  ab  assumtione  approbatio.  Falsum 
ergo  est,  non  esse  plus  quam  tripertitam  argumentationem. 
XXX  VII.  6(>.  Atque  ex  his  illud  '  jam  perspicuum  est,  esse 
quandam  argumentationem,^  in  qua  neque  propositio  ^ 
neque  assumtio  indigeat  approbationis,  hujusmodi  ;  ut 
certum  quiddam,  et  breve,  exempli  causa,  ponamus  :  Si  ^ 


7  CO  2.  sep.  igitur  quiddam  est  ab  assumption e.  Est,  8fC. — 8  M  approbatione. — 
9  &>  1.  non  habet  in  ijun.  Turn  in  co  2.  \i:q,\\.\w  sine  approb.  n^sumtio,  ut  ost. 
B  ostendimus. — 10  'I'nr.  Sep.  igitur  est:  et  Sell,  a  ni.  pr.  a  probntione  assumtio. 
— 11  M  W  6  K,  Tur.  ft  omnes  Mss.  Onil.  cnni  cd.  Ornnil*.  et  Junt.  omittunt 
I)ron()nien  id. — 12  6  et  ed.  Omnib.  in  omnibus. — 13  Sell.  Ea  est  hoc  modo. 
Schntz.  delevit  vei  Ija  Qucc  perspicuum  ,  .  .  Ea  est  hujusmodi :  Wetzel,  ea  iincis 
jnclndit. — 14  M  W  op.  vellem  sapere:  6,  (a  \.  Sch.  Voss.  2.  Leid.  2.  Tur.  et 
duo  Mss.  Gionovii,  cum  ed.  Oninib.  Schntz.  Wetzel,  et  Oiell.  op.  velle  sapere. 
— 15  B  W  0,  CO  1.  Ass.  per<^p.  Est  enimhac:  \j  Ass.  persp.  Est  enim  hoc 
modo:  k  Ass.  persp.  Est  enim  hujusm.  Omties  Mss.  Ond.  Ass.  est  persp,  vel 
persp.  est.  Est  enim  hcec ;  nisi  (jiiod  in  Sch.  a  in.  pr.  sit  Ass.  persp.  Est  enim 
hire.  Kd.  Omnib.  Ass.  persp.  est.  Etiam  hoc  op.  ante  sap.  Dein  Tur.  Schntz. 
Wetzel,  et  Orel!,  velle  supere.  Verbnm  velle  supiascr.  in  Sch.  ante  sapere. — 
IG  In  M  W  e  K,  w  2.  Leid.  2.  3.  Cass.  Giielf.  1.  non  legitnr  autem.  Em.  in 
nota  flicit,  '  J)elevi  aufan;'  sed  ea  vox  in  contextu  retinetur. — 17  Nizol. 
Schntz.  et  Oiell.  ex  se  :  w  2.  ex  re  ipsa.  Mox  k  et  ipsum  verum. — 18  M  intelL, 
<tj>i)robationis  non  indiget. — 19  LW  0  k  ip,  Leid.  1.  2.  3.  cum  Jnnt.  Grut.  Oliv. 
Graev.-Bnrni.  et  Lall.  addnnt  hiPC  veil>a  post  argumentatio :  igitur  dare  ape- 
rum  plulosophiee  convenit:  sed  in  k  legitnr  f(ic  igitur,  Sj'c.  et  pro  convenit,  Graev.- 
Bdiin.  habet  oportet. — 20  L  Sep.  est  ergo  ;  el  mox  ed.  Omnib.  Falsum  est 
igitur. 

■  Cap.  XXXVII.  1  Leid.  3.  At  ex  his  illud  :  w  I.  Atque  ex  his  pramissis  illud. 
— 2  «  1.  argum.  iripartitam. — 3  Sch.  nee  propos.  et  mox  9  indiget  approb. — 4  0 


DE    INVF.NT.    I.  37.  055 

summo  opere  sapientia  pctenda  est,  summo  opcre  stultitia 
vitanda  est :  snmnio  antem  ^  opcre  sapientia  petenda  est ; 
summo  igitur  opere  stultitia  vitanda  est.  Hie  et  assumtio 
at  propositio  perspicua  est:  quare  ncutra  quoque  indiget 
approbatione.*^  Ex  hisce  omnibus-  iliud  perspicuura  est, 
approbationem  turn  adjungi,  turn  uon  adjungi.7  Ex  quo 
cognoscitur,^  neque  in  propositione  neque  in  assumtione 
contineri  approbationem,  sed  utraraque  suo  loco  positam,^ 
vim  suam,  tanquam  certam  et  propriam,  obtinere.  Quod 
si  ita  est,  commode  partiti  sunt  illi,  qui  in  quinque  partes  '° 
distribuerunt  argumentationem. 

G7.  Quinque  sunt  igitur  partes  ejus  argumentationis," 
quae  per  ratiocinationem  tractatur  :  Propositio, '="  per  quam 
locus  is  breviter  exponitur,  ex  quo  vis  omnis  oportet  ema- 
net'5  ratiocinationis  :  propositionis  approbatiOj'-^  per  quam 
id  quod  breviter  expositum  est,  rationibus  afiirmatum,'^ 
probabilius  et  apertius  fit  :  assumtio,'^  per  quam  id,  quod 
ex  propositione  ad  ostendendum  pertinet,  assuniilur  :  as- 
sumtionis  approbatio,  per  quam  id,  quod  assumtum  est, 
rationibus  firmatur:  '^  complexio,  per  quam  id,  quod  con- 
ticitur  ex  omni  argumentatione,  breviter  exponitur.  Quag 
plurimas  '^  habet  argumentatio  partes,  ea  constat  ex  his 
quinque  partibus :  secunda  est  quadripertita  :  tertia  tri- 
pertita.'9     Dein  bipertita :  quod  in  controversia  est.     De 


caret  si. — 5  4/  et  co  1.  summopere  autein:  w  2.  sumviopere  igitur.  Ab  k  desiint 
voces  summu  auteiii  op.  sap.  petenda  est ;  et  ab  w  1.  summo  igitur  op.  ritanda  est. 
— 6  B  ind.  iipprohiUivnis.  Dein  Oxoiin.  Mss.  ciini  Jiiiit.  Gnit.  Oliv.  Gia>v.- 
Biirni.  et  La!l.  Fx  liis  omnibus. — 7  ai  1.  upprohationcs  turn  adjungi,  turn  non  adj. 
Leid.  "J.  approbationem  turn  adj.  turn  scpurari. — 8  B  colUgitur,  sed  cognoscilur 
supra  lin. — 9  B  ut  loco,  et  k  compositam.— 10  Sell,  in  quinque  partibus.  Leid. 
'2.  distribuiinl  :  Ltid.  3.  tribuerunt :  B  dislribuerent . — ^11  'I  iir.  igitur  sunt 
partes ;  et  Leid.  •>.  illius  arg. — 12  k  et  oj  1.  Prop.  est. — 13  M  \V  6,  o>  2.  Sell. 
Leid.  2.  op.  ut  emunet :  xp  op.  tis  emanat :  Voss.  1.  cinanet  op.  Ond.  credit  ver- 
ba oportet  ut  esse  supeiflua. — 14  co  1.  approb.  prop,  est:  Voss.  1.  approb.  est. 
Vox  proposHiovis  in  L  M  Vt'  9  k,  Soli.  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  Tiir.  Jiuit.  et  cit. 
Oiiinib.  deest. — 15  0  etrat.  affirm,  ed.  Omnib.  rat.  approbatum. — 10  k  et  oi  1. 
Ass.  est :  et  niox  iidem  IMss.  habent  approb.  est. — 17  Qiiin(|iie  Oxonn.  Mss, 
cnm  Oliv.  et  Lull,  affirmatur.  Tnni  oi  1.  2.  complexio  est. — IS  Leid.  3.  plures, 
et  mox  ex  quinque  part. — 19  L  tertia  est  trip.  Tnm  Voss.  1.  2.  Leid,  1.  2.  3, 
et  ed,  Oninil).  Deinde  est  bip.  k  Dein  bip.  est.  Scli.  non  habet  verba  quod  in 
controv.  est ;  qua?  Cass,  et  Tiir,  a  m.  sec.  jiingunt  cnni  seqq.  Porro  Leid.  2. 
3.  et  sex  Oxonn.  Mss.  cum  Gnu.  Oliv.  et  Lall.   De  unaquaque  parte  potest : 


G56  M.    T.    CICERONIS 

una  qiioque  i)arte  potest  alicui  videri  posse  consistere. 
XXXVIII.  G8.  Eorumi<>itur,  quae  constant/"  exemplapone- 
mus :  horum,  quae  dubia  sunt,  rationes  afferemus.  Quin- 
quepertita  argumentatio  est  hujusmodi  :  Omnes  leges/ ju- 
dices,  ad  coinmodura  '  reipublicae  ret'erre  oportet,  et  eas  ex 
utilitate  communi,  non  ex  scriptione,  quae  in  literis  est, 
interpretari.  Ea  enim  virtnte  ^  et  sapientia  majores  nostri 
fuerunt,  ut  in  legibus  scribendis  nihil  sibi  aliud,  nisi  salu- 
tem  atque  utilitatem  *  reipublicae  proponerent:  neque  enim 
ipsi/  quod  obesset,  scribere  volebant :  et,  si  scripsissenl, 
cum  esset  intellectum,  repndiatum  iri  legem  "^  intelligebant. 
Nemo  enim  leges  legum  causa  salvas  *  esse  vult,  sed  rei- 
publicae, quod  ex  legibus  omnes  rempublicam  '  optime 
putant  administrari.  Quam  ob  rem  igitur  leges  servari  "^ 
oportet,  ad  earn  causara  scripta  omnia  interpretari  con- 
venit:  hoc  est,  quoniam  7  reipublicae  servimus,  ex  reipub- 
licae commodo  atque  utilitate  ^  leges  interpretemur.  Nam 
ut  ex  medicina  nihil  oportet  putare  proficisci/  nisi  quod 
ad  corporis  utilitatem  spectet,'°  quoniam  ejus  causa  est 
instituta ;  sic  a  legibus  nihil  convenit  arbitrari,  nisi  quod 
reipublicae  conducat,"  proticisci,  quoniam  ejus  causa  sunt 

*  Conservatas. 


Graev.-Bnrni.  De  unaqunque  potest.  Deiiiqiie  B  L  M  W,  w  2.  et  Lall.  posse 
argutnentationent  cons.  Leid.  2.  arg.  posse  cons.  In  ou  1.  tola  sententia  sic 
Jefj;itiir  :  dcinde  bihartita.  Quod  in  controv.  est,  de  una  qwxjiie  parte  potest 
alicui  videri  posse  cons. 

Cap.  xxxviii.  20  B  Earum  igitur.  6,  Tor.  et  omnes  Mss.  Oiid.  excepto 
Leid.  3.  qua!  consistant.  Turn  k  e.rempla  pouamus.  Porro  B  earum:  k  eorum : 
et  1>  qua'  dubicB  sunt.  In  ed.  Oninib.  inveiso  oidine  exliibeliir,  Eorum  ge- 
veruiii,  quiv  duliia  sunt,  rtiliones  afferemus.  Horum  qua  consistunt,  ex.  ponemns. 
—  1  o)  \.  ad  comin.  jnilices.  IMox  \V  0  ufferre  op.  Voss.  1.  2.  ed.  Omnil).  re- 
ferri  op. — 2  Sell,  ft  fd.  Oiiiiiib.  sal.  et  iitil. — 3  k  non  tiabet  enim,  nee  M  ipsi. — 
4  Abest  iri  a  Lfid.  2.  et  legem  a  Voss.  1. — 5  lo  2.  Vosh.  1.  2.  Leid.  2.  ex  legi- 
bus omniljus  rempublicam:  Giev.  Pall,  et  qua-d.ini  edd.  vett.  ex  leg.  omnem 
retiipuhlicam :  septeni  Oxonn.  Mss.  ciini  Oliv.  Giaev.-Baim.  et  Lall.  ex  leg. 
omnes  rempublicam. — 6  \p  ohservari. — 7  B  quom. — 8  Sch.  a  m.  pr.  et  util.  Vox 
leges  non  est  in  nllo  Ms.  Oiid.  prapter  Voss.  1.  nee  est  in  M  W  0  k,  w  1.  2.  et 
ed.  Oninib.  Verb»  hoc  eat  quoniam  .  .  .interpretemur  Schiiiz.  delt-vit:  Wet- 
zel, ea  uncis  iuclndit. — U  Projicisci  in  co  I.  deesl. — 10  0  caret  spectet. — 11  k 

no'im: 

*  Omnes  leges]  Prima  pars   arj^ii-  *•  Ea  enim  virtute,  Sfc]  Altera  [lars 

mi-ntationis  quinqiiepartita;  pruposi-      prupusitionis  approbatio. 
tio. 


DE    INVKNT.    I.    39.  G57 

comparatae.  GO.  Ergo  in  hoc  quoque  judicio'^  desinite 
literas  Icgis  perscrutari,  ct  legem,  ut  aequum  est,  ex  utilitate 
reipublicae  considerate.  Quid  enim  magis "  utile  '^  The- 
banis  t'uit,''  quam  Laceda3inonios  opprimi  ?  Cui  rei  magis 
Epaminondam,''^  Thebanorum  imperatorem,  quam  victoriae 
Thebauorum,  consulere  decuit  ?  Quid  hunc '^  tanta  The- 
banorum gloria,  tam  claro  atque  exornato  "^  tropaeo  carius 
aut  antiquius  habere  convenit  ?  Scripto  videlicet  legis 
omisso,'7  scriptoris  sententiam  considerare  debebat.  Atque 
hoc  quidem  '^  satis  consideratum  est,  nullara  esse  legem, 
nisi  reipublicae  causa  scriptam.  Summam  '9  igitur  amen- 
tiam  esse  existimabat,  quod  scriptum  esset*°  reipublicae 
salutis  causa,  id  non  ex  reipublicae  salute  '  interpretari. 
Quodsi  leges  omnes*^  ad  utilitatem  reipublicae  referri  con- 
venit, hie  autem  saluti  reipublicae  profuit ;  profecto  non 
potest  eodem  facto  ^  et  communibus  fortunis  consuluisse,+ 
et  legibus  non  obtemperasse.  xxxix.  70.  Quatuor  autem 
partibus  ^  constat  argumentatio,  cum  aut  proponimus  aut 
assumimus  sine  approbatione.  Id  facere  oportet,  cum  aut 
propositi©  ex  se  intelligitur,  aut  assumtio  perspicua  est,^ 


et  yp  conveniat,  sed  in  marg,  k  conducat. — 12  Lamb,  e  tribus  Mss.  cum  Jiint. 
considerale :  (juod  hie  fecit.  Quid  enim,  (fc.  Victoiin.  considerate  quid  magis 
utile,  S^c.  Exsulat  enim  a  B,  Sell.  Voss.  2.  Leid.  3. — 13  Tiir.  fuit  Theh. — 
14  Voss.  1.  Leid.  1.2.3.  et  omnes  Oxoiin.  Mss.  cum  ed.  Omiiib.  el  Oliv. 
quid  magis  Epam.  Sch.  Voss.  2.  et  quid  magis  Epam.  Oud.  conj.  legcndiim 
ecquid  vel  eccui  rei  magis  Epam. — 15  Deesl  hiinc  Leid.  3.  nunc  Voss.  2.  hac 
Voss.  1.  hoc  Sell,  snprascr.  huic  sc.  Epaminondce.  Turn  tantum  Leid.  2. 
tantcB  Th.  glories  Scli. — 16  B  atque  exoplato,  sed  liabet  *  vel  exornato  '  siipra 
Jill.  Sch.  et  exorn.  ed.  Oninib.  quam  exorn.  Dein  Leid.  2.  clarius  ;  et  VV  ne 
antiq.  Sch.  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  et  septem  Oxonn.  Mss.  cum  Junt.  Lamb.  Oliv. 
et  Lall.  atque  antiq.  Denique  L,  eo  2.  et  Sch.  haberi. — 17  B  Scriptura  . . , . 
omissa.  —  \S  B  L  k,  Leid.  1.  2.  3.  Voss.  2.  et  Sch.  a  m.  pr.  cum  Lamb,  et 
Orell.  ^<  hnc  quidem:  P&\.  I.  Ac  hoc  quidem:  Val.2.  Adhuc  quidem:  Voss.  1. 
et  Tur.  Ad  hoc  quidem:  ed.  Omnib.  At  hoc  idem.  Dein  k  considerandum  est. 
— 19  B  Summa. — 20  0  erat. — 1  iSa/«<is  non  est  in  duobus  Mss.  apud  Lambi- 
num. — 2  Omnes  abest  a  Leid.  3.  et  referri  ab  ed.  Omnib. — 3  B,  Leid.  2.3.  et 
Var.  Lect.  Sch.  paclo. — 4  B  profuisse,  sed  liabet '  vel  consuluisse  '  supra  lin. 
Cap.  xxxix.     5  k  Quat.  ex  part. — 6  Idem  Ms.  persp.  sit.    Turn  ij/  probatio- 

NOT^ 

<:  Ergo  in  hoc  quoque  judicio]  Tertia      pars  assumtionis  approbatio. 
pars  assumtio.  "^  Quodsi  leges  omnesl  Quiiita   pars 

•'  Quid  enim   magis   utile]   Qoarta      complexio  sivc  conclusio. 

Delph.  et  Var.  Clas.  Cicero.  2  T 


658  M.    T.    CICERONIS 

et  nullius  approbationis  indiget.  Propositionis  approba- 
tione  praeterita,  [p.  56.]  quatuor  ex  partibus  argunientatio 
tractatur^  ad  hunc  modum  :  Judices,  qui  ex  lege*^  jurati 
judicatis,  legibus  ^  obtemperare  debetis.*'  Obtemperare 
autem  §  legibus  non  potestis,  nisi  id,9  quod  scriptum  est  in 
lege,  sequamini : '°  quod  enim  certius  ^  legis  scriptor  testi- 
monium voluntatis  suae  relinquere  potuit,  quam  quod  ipse 
magna  cum  cura  atque  diligentia  scripsit?  Quod  si  litcrae 
non  extarent,  magnopere  eas  requirereraus,  ut  ex  his  scrip- 
toris  voluntas  cognosceretur;  "  nee  tamen  Epaminondae  '* 
permittereraus,  ne  si  extra  judicium  quidem  esset,''  ut  is 
nobis  sententiam  legis  interpretaretur,  nedum  nunc  istum'* 
patiamur,  cum  praesto  lex  sit/  non  ex  eo  quod  apertissime 
scriptum  est,  sed  ex  eo  '^  quod  suae  causae  convenit,  scrip- 
toris  voluntatem  interpretari.  Quodsi  vos,"^  judices,'  le- 
gibus obtemperare  debetis,  et  id  facere  non  potestis,  nisi 
quod  '7  scriptum  est  in  lege  sequamini,  quid  causae  est, 
quin '^  istum  contra  legem  fecisse  judicetis?  71.  Assum- 
tionis  autem  approbatione'^  praeterita,  quadripertita  sic  fiet 
argumentatio  :  ^°  Qui  saepenumero''  nos  per  fidem  fefelle- 

'  Qui  jurejurando  antricti  debetis  aquitatem  injudiciis  servare. 
^  Cum  lex  sit  prasens. 


nia  ind.  Leid.  2.  prohationis  indigcns. — 7  M  pertractatur. — 8  Lamb,  ed,  jurati 
estis,  leg.  In  W  legu—9  Id  deest  in  B  LM  W  6  ^,  fd.  Oninib.  Oliv.  et  Lall, 
— 10  S»ch.  sequimini.  Pro  quod,  u  2.  habet^Mid;  et  sic i// supra  lin. — 11  Leid. 
2.  recognoscerelur. — 12  Voss.  1.  Epaminondam.  Pro  ne  si,  B  h  M  k  »|/,  Scli, 
Leid.  1.  3.  Voss.  2.  et  ed.  Oinnib.  habent  nisi;  et  6  nee  si, — 13  Ed.  Om- 
nib.  quid  esset.  Verba  quidem  esset,  ut  is  ...  interp.;  nedum  in  w  1.  desiint. — 
14  Abest  nunc  a  Leid.  1.  et  istum  ab  o>  2.  Pro  7iunc,  Voss.  2.  hunc:  et  pro 
istum,  0  K  \|/,  o)  1.  et  etid.  ante  Ern.  iiitud.~-15  In  w  1.  omiititiir  ex  eo. — 16  B- 
L  M  K  Id  quod  fos.  —  n  w  1.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2,  3.  Tiir.  Schutz,  et  Orell. 
nini  id  quod.  Uein  Tiir.  caret  in  lege, — 18  k,  qiiinqite  Mss.  Oud.  et  diio  Ms6. 
ap.  Lamb,  seq.,  quid  dubitatis  quin;  et  sic  ed.  Omnib.  a;2.  seq,,  quid  dubitetia 
qum:  L  INI  ^  seq.,  dubitetis  quin.  Verba  quid  causce  est  deMint  in  B  et  W  : 
sed  in  li  spatium  relictum  erat. — 19  M  probatione. — 20  Quadripertita  non  le- 

THOTJE 

'  Judices,  qui  ex  lege]  Prima   pars  ''  Quod  enim  certius]    Tenia   pars 

argiinieiitationis   quadripertitce  pro-      assunitionis  probatio. 
posit io.  '  Quodsi  vos,  judices]  Qiiarta   pars 

8  Obtemperare  autem]  Secundapars     conclnsio. 
assnintio.  k  Qui  s<epenumero]  Propositio. 


DE   INVENT.    I.  40.  659 

rnnt,  eorum  orationi  fidem  habere'  non  debemus.  Si  quid 
enim  perfidia  '  illorum  detrimenti  acceperimus,  nemo  erit, 
praetor  nosnietipsos,  quem  jure  accusare  possiraus.  Ac 
primo*  quideni  decipi  incommodum  est;  iterum,  stultum  ; 
tertio,  turpe.  Carthaginienses  autem  ">  persaepe  ^  jam  nos  + 
fefellerunt.  Summa  igitur "  amentia  est  in  eorum  tide  ^ 
spem  habere,  quorum  perfidia^  toties  deceptus  sis.7  72. 
Utraque  approbatione  praeterita  tripertita  fit/  hoc  pacto : 
Aut  metuamus  "  Carthaginienses  oportet,  si  incolumes 
eos  reliquerimus ;  aut  eorum  urbem  diruamus.  Ac  me- 
tuere  5  p  quidem  non  oportet.  Restat  igitur,  "^  ut  urbem 
diruamus. 

XL.  Sunt  autem,  qui  putent,'°  nonnunquam  posse  com- 
plexione  supersederi/ "  cum  id  perspicuum  sit,  quod  con- 
ficiatur  ex  ratiocinatione  :  quod  si  fiat,  bipertitam  quoque 
fieri  argumentationem,'*  hoc  modo  :  Si  peperit,"^  virgo  non 
est:  peperit  autem.  Hie  satis  esse  dicunf  proponere  et 
assuraere  :   quoniam   perspicuum  sit,   quod  conficiatur,'* 

«  Aliquando  posse  et  debere  omitti  conclusionem. 


gitur  in  ed.  Omnib.  In  Leid.  2.  fiat  arg.—l  Leid.  1.  or.  nos  fid.  et  Voss.  2. 
fid.  adhibere.—2  Tiir.  Leid.  3.  et  septeni  Oxonn.  Mss.  cum  Oliv,  primutn. 
JMox  Leid.  1.  et  septem  Oxonn.  Mss.  cnm  Oliv.  terlium. — 3  Ed.  Omnib. 
Carth.  vero  pers.—i  Abest  jam  a  Leid.  3.  et  nos  a  B.  Pro  nos,  in  w  1.  legitur 
vos. — 5  6,  Leid.  3.  et  ed.  Omnih.  fidem.— 6  Siiprasrr.  in  Scb.  per  fiduciam. — 
7  M  decepti  estis. — 8  k  trip,  erit ;  et  B  M  k  ac  Leid.  3.  hoc  modo.— 9  Voss.  1. 
Leid.  1.  2.  3.  et  ed.  Omnib.  At  metuere.     Panio  post,  w  1.  nos  non  oportet. 

Cap.  XL.  10  Putant  omues  Mss.  et  edd.  ante  Em.  qui  dedit  putent  e 
conjectura. — 11  31  posse  conclusione  sup.  k  posse  complexione  supersederi  op. 
<i>  I.  posse  conclusione,  sine  supers,  w  2.  posse  conclusione  opurtere,  sine  supers. 
B  W,  Grut.  Oliv.  Grzev.-Biirm.  et  Lall.  posse  complexione,  et  oporlere  supers. 
Dees t  posse  Voss.  1.  In  Leid.  2.  non  posse.  Sch.  cowp/exionem.  Porio  Voss. 
1.  2.  et  ed.  Omnib.  non  agnosciint  copulam. — 12  w  \.  fiet  argumentatio  ;  et 
Voss.  1.  argunientationem  aiunt,  hoc  modo. — 13  Verbum  dicunt  abest  a  Leid.  L 
Sell,  a  m.  pr.  item  rb  esse.  Sed  in  M,  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  ponitur  post  assu- 
mere.  Schutz.  delevit  dicunt:  Wetzel,  nncis  includit.  Pro  proponere,  ed. 
Omnib.  liabet  proposilione.-lA  Pro  quon.  persp.  sit,  quod  coi\f.    L  quod  confici- 

NOTiE 

»  Si  quid  enim  perfidia]  Propositio-         »  Aut  metuamusl  Proposltio. 
nis  approbatio.  p  Ac  metuere']  Assumtio. 

"    Carthaginienses  autem]    Assam-         *"  Restat  igitur]  Concliisio. 
tic.  ''  Si  peperit]  Vide  quae  supra  dixi- 

»  Summa  igitur]  Conchisio.  mus,  ^  44. 


660  M.   T.   CICERONIS 

complexionis  rem  non  indigere.  Nobis  autem  videtur  et 
omnis  ratiocinatio  concludenda  esse  ;  et  illud  vitium/^  quod 
illis  displicet,  raagnopere  vitandura,'^  ne,  quod  perspicuum 
sit,  id  in  complexionem  '7  inferamus.  73.  Hoc  autem  fieri 
poterit/^  si  complexionutn  genera  intelligantur.  Nam  aut 
ita  coraplectemur,  ut  in  unum  conducamus  propositionem 
et  assumtionem/  hoc  modo :  Quodsi  leges  omnes  '9  ad  uti- 
litatem  reipublicae  referri  convenit,  hie  autem  saluti  rei- 
publicae  profuit ;  profecto  non  potest  eodem  facto/°  et  sa- 
luti communi  consuluisse,  et  legibus  non  obtemperasse :  aut 
ita,  ut  ex  contrario  sententia  conficiatur,  hoc  raodo:* 
Sumraa  igitur  amentia  est,  in  eorum  fide  *  spem  habere, 
quorum  perfidia  toties  deceptus  sis:  aut  ita,  ut  id  solum, 
quod  conficitur,  inferatur,  ad  hunc  modum  :  '  Urbem  igitur 
diruamus :  aut,  ut  id,  quod  eam  rem,*  quee  conficitur,  se- 
quatur,  necesse  est.  Id  est  hujusmodi :  ^  Si  peperit,  cum 
viro  concubuit:  peperit  autem.  Conficitur  hoc:^  Concu- 
buit  igitur  cum  viro.  Hoc  si  uolis  inferre,  et  7  inferas  id 
quod  sequitur :  ^  fecit  igitur  incestum ;  *  et  concluseris  ar- 

/  Sic  concludemus,  ut  simul  colligamus  propositionem  et  assumtionem. 


atur  ex  ratiocinalione  quoniam  perspicuum  est,  quod  si  fiat :  B  M  quoniam  perap. 
sit  quod  conficiatur  ex  ratiocinatione.  Quod  si  fiat:  W  6  conficitur  ex  ratione. 
Quod  si  fiat,  k  conficitur  ex  ratiocinatione.  Quod  cum  fiat :  el  \\/ id  quod  confi- 
citur ex  ratiocinatione,  quod  si  fiat.  In  Srh.  quod  conficiatur  quoniam  persp.  sit. 
Voss.  1.  2.  quod  conf.  ex  ratiocinatione ,  oinissis  cnmpl.  rem  non  ind.  Pro  quod 
conficiatur,  u  I.  quod  conficitur  idea;  et  w  2.  quod  conficiatur  ex  ratiocinatione 
quod  si  fiat.  Dein  rem  abest  a  Leid.  1.  3.  Schutz.  delevit  verba  compl.  rem 
non  ind.  (jiiae  Ein.  spuria  esse  piiiavit ;  et  Wetzel,  cum  Orell.  iincis  inchidit. 
— 15  Voces  j7/u(i  ci<ium  siispectEB  sunt  Ernestio :  Schutz.  eas  delevit:  Wet- 
zel, tincis  inclndit. — 16  M  titandum  est. — 17  Leid.  2.  id  in  complexione :  B  in 
conclusione,  omh^o  id. — 18  he'\d.  2.  potest.  Mox  M,  Sch.  Voss.  1.2.  Leid.  3- 
ed.  Omnib.  inlelligentur :  6  et  Leid.  1.  intellignntur. — 19  M  caret  omnes. — 
20  Leid.  2.  pot.  et  eodem  pacto.  In  B  L  M  W  k,  Scli.  Leid.  1.  2.  3.  Tiir.  et  ed. 
Onjnib.  r|iior|ue  pacto. — 1  Uniis  Ms.  ap.  Lamb.  of»<. ;  aut  conlrarium  conclu- 
sionis  in/erimus  hoc  modo:  k  et  Leid.  2.  3.  old.:  aut  contrarium  cnnclusionis  in- 
feremus,  hoc  modo:  L  obt.:  contrarium  conclusionis  inferemus  hoc  modo:  m  1. 
oil.:  aut  contrarium  conclusiones  inferemus  hoc  modo :  u2.obt.:  aut  conlrarium 
conclusiones  inferemus  hoc  paclo :  Sell,  a  m.  pr.  obt.:  aut  ex  contrario  facienda 
est  complexio  ad  hunc  modum.  Viilg.  obi.:  aut  ita  ul  ex  contrario  sententia  con- 
ficiatur,hoc  modo. — 2  k  fidem. — 3  'lur.  hoc  modo.  Y)e\n  k  dir.:  ita  id :  ddir.: 
aut  id:  Leid.  3.  dir.:  aut  ita  ul  id. — 4  I\l,  oj  2.  et  Leid.  2.  eamdem  rem. — 5  d 
Id  hujusmodi:  k  hujusmodi,  sine  id  est.  —  G  B  W  6  k,  oj  2.  Conf.  hoc  modo. — 
7  Copula  in  K  et  w  1.  deest. — 8  M  W  k  consequilur.    Mox  M  et  tunc  concluse- 


DE    INVENT.    I.   41.  661 

gunientationem,  et  perspicuam  fugeris  complexionera.9 
74.  Quarc  in  longis  argiimentationibus,  ex  conductioni- 
bus,'°  aut  ex  contrario  complccli  oportet :  ^  in  brcvibus  id 
solum,  quod  conficitur/  exponcre:  in  iis,  in"  quibus  exitus 
perspicuus  est,  consecutione  uti.'  Si  qui  '^  autcm  ex  una 
quoque  ''  parte  putabunt  constarc  argumentationem,  pote- 
runt'*  dicere,  saepe  satis  esse  hoc  modo  argumentationem 
facere :  Quoniam  peperit,  cum  viro  concubuit :  nam  hoc 
nullius  '^  neque  approbationis,  neque  assumtionis,  vel  ejus 
approbationis,'^  neque  complexionis  indigere.'^  Sed  nobis 
ambiguitate  nominis  videntur  errare  :  nam  argumentatio  " 
nomine  uno  res  duas  significat,  ideo,  quod  et  inventum 
aliquam  in  rem  '9  probabile,  aut  necessarium,  argumentatio 
vocatur,  et  ejus  inventi  artificiosa  expolitio.  75.  Quando 
igitur  proferent^°  aliquid  hujusmodi:  Quoniam  peperit, 
cum  viro  concubuit:  inventum  proferent,  non  expolitionem: 
nos  autem  de  expolitionis  partibus  loquimur.  xli.  Nihil 
igitur  ad  banc  rem  ratio  ilia  pertinebit : '  atque  hac  distinc- 
tione,  alia  ^  quoque,  quae  vidcbuntur  ^  officere  huic  parti- 

^  Oportet  concludere  in  uniim  coUigendo  propositionem  et  assumtionem,  aut  ex 
contrario, 

*  Quod  concluditur, 

'  Adliibere  id  quod  necessano  consequitur  ex  ratiocinalione. 

m.— 9  e,  Leid.  i.  a  m.  sec.  Sell.  Leid.  3.  4.  Voss.  1.  2.  et  Tar.  feceris  compl. 
Kfeceris  conchisionem,  sed  in  niarg.  coviplexionern. — 10  W  0  et  Leid.  2.  aut  ex 
cond. — 11  In  ahest  a  B  M  ;  et  in  quibus  ab  w  1.  Turn  IM  conspicitus  est.  Poi- 
10  e  consec.  uti  oportet.  In  k  deest  tola  lia?c  sententia  :  Quare  in  longis  arg. . . . 
consecutione  uti,  sed  in  niarg.  seiibiintiir.  — 12  d  Siquis. — 13  Ed.  Omnib.  caret 
quoque.  Vto  putabunt,  e  putabit. — 14  6  poterit.—l^  1,  etLc'ni.  2.  hoc  putabunt 
nullius:  q>  I.  hoc  nuUius  putabunt. — 16  Neque  assumtionis  non  sunt  in  M  W  0; 
nee  vel  ejus  approbationis  in  0  k.  Omnia  verba,  iieque  assumtionis,  vel  ejus  ap- 
probationis desiint  in  Tiir.  et  onin.  Mss.  Oiid.  cnin  Viciorin.  ed.  Omnib.  ac 
Schiitz.  Wetzel,  ea  nncis  inclndit.— 17  W  6  videtur  indiget :  k  yp  indiget  vi- 
detur.—m  B  et  0)  I.  nam  et  arg.—\9  <o  2.  ad  aliquam  rem.— 20  co  1.  Cum  igitur 
prof.  K  Quo  modo  prof.  In  M  proferunt :  Leid.  3.  proferrent :  ed.  Omnib.  per- 
ferunt. 

Cap.  XLI.     1  K  pertinet ;  et  «  1.  pertinebat.—2  k  illa.—i  Voss.  1.  videban- 

NOT  IE 

*  Fecit  igitur  inceslum']  Incestns,  quo  amorem  in  legitimis  nnptiis 
vel  incestum,  fiagitium  est  cum  con-  conjugalem  putabant  conciliari,  qiia- 
sanguinea  admissnm;  dicitur,  ut  cen-  si  incestni,qiii  semper  flagitiosus  est, 
set  Nonius,  quasi  non  castuni.  De-  cingulnm  ilhid  jusli  coujugii  signum 
rivant   alii  a  cesto  Veneris  cingulo,     adhiberi  nequeat. 


C62  M.    T.   CICERONIS 

iioni,  propulsabimus/  si  qui  *  aut  assumtionem  aliquando 
tolli  posse  putent,  aut  propositionem.  Quae  si  quid  habet 
probabile  aut  necessarium,  quoquo  modo  commoveat  ^  au~ 
ditorem  necesse  est.  Quod  si  solum  spectaretur,"^  ac  niliil, 
quo  pacto  7  tractaretur  id,  quod  excogitatum  esset/  rc- 
ferret ;  nequaquam  tantum^  inter  summos  oratores  '°  et  me- 
diocres  interesse  existimaretur.'"  70.  Variare '  autem  ora- 
tionem  magnopere  oportebit:  nam  omnibus  in  rebus  simi- 
litude est  satietatis  mater.  Id  fieri  poterit,  si  uon  similiter 
semper  ingrediamur  in  "  argumentationem.  Nam  primum 
omnium  generibus  ipsis  distinguere  convenit  orationem,'^ 
hoc  est,  turn  inductione  uti,  tum  ratiocinatione.'J 

Deinde  in  ipsa  argumeutatione  '*  non  semper  a  proposi- 
tione  incipere,  nee  semper  quinque  partibus  abuti,"  '^  neque 
eadem  ratione  partitiones  '<^  expolire  :  sed  tum  ab  assum- 
•tione  '7  incipere  licet,  turn  ab  approbatione  '^  alterutra,  tura 
utraque,'9  turn  hoc,  tum  illo  genere  complexionis  uti.  Id 
ut  perspiciatur,  aut  scribamus,*"  aut  in  quolibet  exeraplo  ' 

*  Solvemus  etiam  alia  argumenta  qua  videbuntur  nocere  nostra  divisioni. 
'  Id  quod  est  probabile  aut  necessarium. 

™  Non  tantum  discrimen  voneretur  inter  eximios  oratores  et  mediocres, 
"  Uti. 


tur. — 4  0  K  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  si  qiiis.  Turn  6,  Sch.  et  Tiir.  piitet :  Voss.  1. 
Leid.  1.  3.  putat  vel  putet. — 5  Leid.  2.  moveat. — 6  w  1.  quod  si  id  solum  argu- 
mentum  sped.,  ac :  w  2.  et  Leid.  2.  quod  si  solum  argumenlum  sped.,  ac:  Leid. 
1.  quod  si  solum  inventum  sped.,  ac :  ed.  Oiimib.  quod  si  solum  sped,  id  quod 
inv.  est,  ac. — 7  Ed.  Omnib.  hoc  pacto. — 8  (|/  cogitatum  essd :  Sell,  a  ni.  pr.  est 
excog. — 9  Tantum  abest  ab  edd.  ante  Aid.  quod  placuit  Ernestio. — 10  Orato- 
res lion  est  in  Scli.  Voss.  1.  2.  Leid.  3. Tur.  In  B  et  mediocres  et  malos  oratores. 
Pro  interesse,  Leid.  1 .  sinipliciter  esse. — 11  Deest  prapposilio  in  a>  2.  et  Leid. 
3. — 12  B  conveniet.  Vox  orationem  deest  in  B  M  W,  Tur.  et  onin.  Mss.Ond. 
Earn  deleverutit  Schutz.  et  Oiell.— 13  6  ratione.— I'i  Scliutz.  e  conjectura 
ratiodnatione. — 15  Sch.  Leid.  3.  neque  semper:  Leid.  2.  nee  semper  convenit 
quinque  part.  In  L  M  \j/,  w  2.  Leid,  2.  .'i.  ed.  Omnib.  uti.  Abest  abuti  a 
V'oss.  2. — 16  Scliutz.  e  conj.  dedit  partes. — 17  Priepositio  in  w  1.  deest. — 
18  Hie  (juof)ue  B  M,  w  1.2.  Leid.  3.  carent  pra-positione.  In  Leid.  2.  u 
probations:  B  M  approbatione,  sed  corrig.  a  probntione:  k  a  proposilione,  &eil 
in  niarg.  approbatione. — 19  Scliutz.  e  conj.  tum  ab  utraque. — 20  Scb.  \d 
ut  et  perjiciatur,  scribamus,  supiascr.  videamus ;  et  in  marg.  aut  inscribatnus 
ipsi,  et  nos  exerceamus,  aut  si  id  piget  j'acere.     B  M  «,  w  2.  Voss.  1.  Leid.  3. 

NOT^ 

'  Fanare]  Ut  auditoruin  fastidio  oc-     benda.     Deinde  non  semper  a  pro- 
corratiir,  modo  inductio,  inodo  argu-      positione,  scd  aliquaudo    ab  assiun* 
menlatio    ali^s  qninqnepertita,  alias      tione  exordiendum. 
quadripertita,  alias  tripertita  adhi- 


Dli   INVENT.   I.  42.  663 

de  iis,  quae  proposita  sunt,  hoc  idem  exerceamus,  ut  quam 
facile  factu  sit* 

77.  Ac  de  partibus  quidem  argumentationis  satis  nobis 
dictum  videtur.  Illud  autem  voluraus  intelligi,  nos  probe 
tenere,  aliis  quoque  rationibus '  tractari  argumentationes  in 
philosophia  "  multis  et  obscuris,  de  quibus  certum  est  arti- 
fioium  constitutura.  Verum  ilia  nobis  abhorrere  ab  usu 
oratorio  [p.  57.]  videntur.*  Quae  pertinere  autem  ^  ad  di- 
cendum  putamus,  ea  nos  commodius,  quam  ceteros,  atten- 
disse,  non  affirmamus  ;  perquisitius  ^  et  diligentius  con- 
scripsissc  pollicemur.  Nunc,  ut  instituimus  proficisci,  or- 
dine  ^  ad  reliqua  pergemus. 

XLii.  78.  Reprehensio "  est,  per  quam  argumentando 
adversariorum  confirmatio  diluitur,  aut  infirraatur  [aut  alle- 
vatur].  ^  ^  Haec  fonte  inventionis  eodem  utetur,  quo  utitur 
confirmatio,  propterea  quod,  quibus  ex  locis  aliqua  res 
confirmari  potest,  iisdem  potest  ex  locis'  infirmari :  nihil 
enim  considerandura  est  in  his  omnibus  inventionibus,'° 
nisi  id  quod  personis  aut  negotiis  attributum  est.     Quare 

*  R^utatio. 

P  Dissolvitur  vel  debilitatur  vel  minuitur. 


ed.  Omnib.  perspiciamus. — 1  Sch.  caret  aut,  et  Leid.  2.  exftnplo. — 2  Pro  hoc 
idem  exerc,  ut  quam  facile  factu  sit ;  Sch.  Iiabet  (juam  id  facile  factu  sit,  peri- 
clitari :  sed  viilgatiim  in  marg.  Leid.  1.  facturus  sit.  Leid.  2.  factum  sit :  Voss. 
1.  ut  quam  facile  factu  sit,  experiamur.  Contra  ed.  Omnib.  caret  fcp  ut.  In 
M  factu,  sed  '  vel  factum  '  supra  lin.  Lamb,  delevit  verba  ut  quam  fac.  factu 
sit;  qnas  Schutz.  et  Wetzel,  nncis  incliiduut. — 3  ^  probationibus. — 4  Sch. 
nrutoris,  non  improb.  Ond.  In  B  L  M  W  0,  w  1,  2.  Grev.  Pall,  et  omn.  Mss. 
Ond.  ciiHiScliulz.  et  Orell.  visa  sunt:  ed.  Oninib.  visa  sunt  aliena. — 5  u  I.  noo 
agnoscit  au<em.— 6  Sih.  a  m.  sec.  Voss.1.2.  Leid.  1.3.  et  octo  Oxonn.  Mss. 
cum  Junt.  Griit.  Oliv.  GraRV.-Bnrm.  et  Lall.  sed  peig. — 7  Sch.  ut  statuimua 
prof.,  ord.  In  tribus  aliis  instituimus  proficisci  jnnguntur.  Vnlg.  inst.,  prof, 
ord. 

Cap.  XLit.  8  B  L  M  W  Ok,  w  1.  2.  Pall,  et  quidam  Ond.  Mss.  ac  tres  Mss* 
ap.  Lamb,  cnm  Jiint.  et  ed.  Omntb.  aut  nlh'viatur :  Victorin.  Crat.  Victor. 
Lamb.  Oliv,  et  Lall.  aut  levatur :  Leid.  1.  Voss.  2.  et  nllcvatur:  Tiir.  Schutz. 
et  Orell,  aut  elevatur ;  sed  Schutz.  delevit  aut  infiimatur. — 9  Tut.  iisdem  ex 
locis  potest;  quas  voces  u  I.  iion  agnoscit. — 10  Schutz.  delevit  inventionibus. 

NOT/E 

"  In  philonopliia']  De  syllogismi,  multa  disputant  logiri,  qnap,  si  cum 
qua;  perfecta  est  argumenlatio,  figu-  his  praeceptionibus  comparentur,  vi- 
ris,  modisque  singularum  figurarum,     deri  possinl  obscura. 


i 


4564  M.    T.    CICERONIS 

inventionem,  et  argumentationum  expolitionem,"  ex  illis, 
quas  ante  praecepta  sunt,  hanc  quoque  in  partem  orationis 
transferri  oportebit.  Verumtamen,  ut  queedam  prasceptio  "^ 
detur  hujus  quoque  partis,  exponemus  modes  '^  reprehen- 
sionis ;  quos  qui  observabunt/'*  facilius  ea,  quae  contra 
dicentur,  diluere  aut  infirmare  poterunt.'^ 

79.  Omnis  argumentatio  reprehenditur,''  si  aut  ex  iis, 
guae  sumta  sunt,  non  conceditur  aliquod  "^  unum  plurave  ; 
aut,  his  concessis,'7  complexio  confici  ex  his  negatur  ;  aut 
si  genus  ipsum  argumentationis  vitiosura  ostenditur;  '^  aut 
si  contra  '9  firmam  argumentationem,  alia  aequo  firraa,^° 
aut  firmior  ponitur.  Ex  iis  quae  sumuntur,  aliquid  non  con- 
ceditur, cum  aut  id,  quod  credibile  dicunt,'  negatur  esse 
ejusmodi;*  aut  quod  comparabile  putant,'  dissimile  osten- 
ditur ;  aut  judicatum  aliam  in  partem  traducitur,  aut  om- 
nino  judicium  improbatur;  aut,  quod  signum  esse  adversarii 
dixerunt,  id  ejusmodi  negatur  e&se,'^  aut  si  complexio,^  aut 
ex  una,  aut  ex  utraque  parte  reprehenditur,  aut  si  enume- 
ratio  falsa  ostenditur,^  aut  si  simplex  7  conclusio  falsi  ali- 
quid continere  demonstratur.  Nam  omne  quod  sumitur 
ad  argumentandum,^  sive  pro  probabili,  sive  pro  9  neces- 
sario,  necesse  est  sumatur  ex  his  locis,  ut  ante  ostendiraus. 


■ — 11  Unus  Ms.  ap.  Lamb,  et  argumentationem  et  expolitionem.  Turn  M  ex 
aliis. — 12  6  non  liabet  praceptio. — 13  M  numeros. — 14  6  conservabunt :  xp  ob- 
servabit. — 15  \p  poterit. — 16  co  2.  et  quatiior  Mss.  Oud.  aliquid.  In  6  deest. 
■ — 17  o)  1.  aut  cone.  Leid.  1.  aut  ex  his  cone.  Mox  ex  his  absunt  a  Voss.  2.  et 
Sch.  a  m.  pr. — 18  In  ed.  GraEV.-Biirm.  omittuntur  voces  aut  si  genus... 
ottendilur.  Nescirnus,  an  errore  typogc.  — 19  M  aut  contra,  omisso  si. — 20  k 
alia  qucE  crque  Jirma  est.  —  1  M  aut  quod:  6  aut  id  quod  signum  esse  adversarii 
dixerunl,  cred.  dicunt :  Scbiitz.  e  suspic.  aut  id  quod  credibile,  aut  quod  signum 
esse  adversarii  dixerunt. — 2  Leid.  1.  2.  hujusmodi.—Z  Leid.  3.  comp.  dicunt. — 4 
Schiitz.  oniittit  aut  quod  signum  . .  .  negatur  esse. — 5  B,  Sell.  Voss.  2.  Leid.  1. 
3.  aut  si  comprehensio.  Turn  6  aut  una  ex  utraque  parte:  octo  Oxonn.  Mss. 
ciini  Tiir.  Oliv.  Lall.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  aut  una,  aut  utraque  ex  parte : 
plures  Mss.  Oud.  cum  Jiint.  ct  Graev.-Burm.  aut  una,  aut  ex  utraque  parte : 
Leid.  2.  aut  una,  aut  utraque  parte,  prob.  Oiid.  Leid.  1.  Voss.  2.  cum  Grut. 
aut  ex  una  aut  ex  utraque  parte. — G  Leid.  3.  falsa  esse  est. — 7  «  1.  aut  simplex, 
Mox  Sch.  Voss.  1.  cont,  munslratur. — 8  ^  et  Lamb.  ed.  argurnentationem. — 9 
M  8  omittunt  pro. 

NOT^ 

^  Omnia  argumentatio  reprehenditur']  Consule  notas  in  lib.  ii.  ad  Herenn. 
§  31.  et  seqq. 


UE    INVENT.    I.   43.  (JG5 

XLiil.  80.  Quod  pro  credibili '°  sumtura  erit;  id  infirma- 
bitur,  si  aut "  perspicue  falsum  erit,  hoc  modo  :  Nemo  est 
qui  non  pecuniam,"^  quam  sapientiam  malit.  Aut  ex  con- 
trario  y  quoque ''  credibile  aliquid  habebit,  hoc  modo: 
Quis  est,  qui  non  officii  cupidior  sit,  quam  pecunias? '+  aut 
erit  omnino  '^  incredibile,  ut  si  quis,  quem  *^  constet  esse 
avarum,  dicat,'^  alicujus  mediocris  officii  causa,  se  maxi- 
mara  pccuniam  neglcxisse.  Aut  si,  quod  in  quibusdam 
rebus  aut  horainibus  accidit,  id  omnibus  dicatur  '^  usu 
€venire,  hoc  pacto  :  Qui  pauperes  sunt,  iis  antiquior  officio 
pecunia  est.  Qui  locus  desertus  est,  in  eo  caedem  factam 
esse  oportet.  In  loco  celebri  homo  occidi  qui  potuit  ?  Aut 
si  id,  quod  raro  fit,  fieri  omnino  negetur :  '^  ut  Curio  ^°  pro 
Fulvio  :  ^  Nemo  potest  uno  aspectu,^  neque  praeteriens,  in 
amorem  incidere.  81.  Quod  autem  pro  signo  sumetur,  id 
ex  iisdem  locis,  quibus  confirmatur,  infirmabitur.'  Nam 
in  signo,  primum  verum  esse  ostendi  oportet:''  deinde  ejus 
esse  rei  signum  proprium,  qua  de  re  agitur,  ut  cruorem 
caidis  : '  deinde  factum  esse,  quod  non  oportuerit ;  aut  non 
factum,  quod  oportuerit :  ^  postremo  scisse  eum,  de  qua  ^ 

Cap.  xmii.  10  W  e  incredibili. — 11  u  1.  infirmatur :  et  B  si  quod  aw*.— 12 
Sch.  quin  pec. — 13  Srli.  ex  cuntr.  quod.—H  w  2.  off.  cup.,  quam  pec.  Tur.  et 
onmes  Mss.  Oud.  prapter  Sell.  off.  quam  pec.  cup.  sit. — 15  Sell,  a  m.  pr.  erit 
hoc  omnino,  oniisso  aut.— 16  B  M  k,  w  2.  Sch.  Voss.  2.  Leid.  1.  2.  3.  Tur.  et 
ed.  Omiiib.  si  nliquem  :  L  W  6,  Voss.  1.  et  Scluitz.  si  uliquis  quem.  Turn  Sch. 
Leid.  2.  et  Schiitz.  constat.— 17  k  ut  dicat:  ed.  Omnib.  et  dicat.—\8  Quatuor 
Mss.  Odd.  dicitur.  Dein  B  L  M  W,  Sch.  Leid.  1.  3.  Voss.  2.  Tur.  Sehiitz. 
Wetzel,  et  Orell.  venire.  Porro  Leid.  3.  hoc  modo.—\9  Qiiinqiie  Mss.  Oud. 
et  otnii.Oxonn.  Mss.  cum  Tur.  Junt.  Grut.  Oliv.  Graev. -Burin,  et  Lall.  nega- 
tur.— 20  B  L  M  W  0,  o)  2.  Voss.  2.  Leid.  1.  a  m.  pr.  Leid.  2.  cum  Junt.  Grnt. 
Oliv.  et  Graev.-Burm.  Curias.  In  u  1.  Curio  profluvio.  Vid.  Clav.  in  Fulvius. 
— I  Voss.  \.  infirmatur. — 2  L,e'n\.3.  ostendcre  op.  Turn  «.  deinde  ejusdem  esse 
rei. — 3  Voss.  1.  nl  cruor  est  ccedis. — 4  M  et  factum  non  esse,  quod  opovtuerat. — 
.5  d  K,  w  I.  2.  Tur.  el  omnes  Mss.  Oud.  cum  ed.  Omnib.  et  Lamb,  de  quo. 

JSiOTIE 

y  Aut  ex  contrario']  Perinde  enim  licet ;  hnnc  certe  inter  claros  orato- 

propositio  contraria  fidem  obtinebit.  res  Tuliius  non  annuineravit. 

Quis  est  qui  non  pecuniae  cupidior  ^  Nemo  potest   uno   aspectu]    Quod 

sit  quam  officii?  statini  hoe  dicto  Danionis  Eel.  viii. 

^  Curio  [Curius]  pro  Fulvio]  Infice-  Virgil,  refellitur  :  '  Ut  vidi,  ut  perii ! 

tns  quispiarn  orator,  quantum  ex  hac  ut  me  mains  abstulit  error !' 
unica  ipsius    propositioue   colligere 


M.   T.   CICERONIS 

quaeritur,  ejus  rei  legem  et  consuetudinem :  nam  eas^  res 
sunt  signo  attributae :  quas  diligentius  aperiemus,  cum 
separatira  de  ipsa  7  conjecturali  constitulione  dicemus. 
Ergo  horum  unumquodque  in  reprehensione,  aut  non  esse 
signo,  aut  parum  magno  ^  esse,  aut  a  se  potius,  quam  ab 
adversariis  stare,  aut  omnino  falso  '  dici,  aut  in  aliam 
quoque  suspicionem  duci  posse,  demonstrabitur.  xliv. 
82.  Cum  autem  pro  comparabili  aliquid  inducetur,'°  quo- 
niam  id  per  similitudinem  maxinie  "  tractatur,  in  repre- 
hendendo  conveniet,  simile  id  negare  esse,  quod  confere- 
tur^^  ei  quicum  conferetur:  id  fieri  poterit,  si  demonstra- 
bitur diversura  esse  genere,  natura,  vi,  magnitudine,  tem- 
pore, loco,  persona,  opiniooe  :  ac  si,'^  quo  in  numero 
illud,  quod  per  similitudinem  afferetur,'*  et  quo  in  loco  hoc 
genus,'^  cujus  causa  afferetur,  haberi  conveniat,  ostendetur. 
Deinde,  quid '^  res  cum  re  differat,''  demonstrabitur:  ex 
4)UO  docebimus,  aliud  de  eo  quod  comparabitur,  et  de  eo 
quicum  '^  comparabitur,  existiraari  oportere.  Hujus  facul- 
tatis  maxime  indigemus,'^  cum  ea  ipsa  argumentatio,  quae 


Dein  ejus  rei,  qua  de  re  agihir,  leg.  et  cons. — 6  Deest  ece  in  Leid.  1. — 7  Ipsa 
non  est  in  L. — 8  a>  1.  magnum. — 9  Sell,  a  m.  pr.  cum  ed.  Oninib./aZswm:  Sell, 
a  ni.  sec.  falsa. 

Cap.  xliv.  10  d  inducilur. — 11  0  omittit  maxime. — 12  L  M  k,  w  1.  2.  om- 
nes  Mss.  Oud.  et  ed.  Oinnib.  conferlur.  Tniii  u>  2.  Sch.  a  m.  pr.  Leid.  2.  3. 
Giev.  et  ed.  Oninib.  confertur:  '  beno,*  ait  Ond.  '  si  priino  loco  legamiis  con- 
feratur.' — 13  Voss.  1.  aut  si. — 14  L  M  affertur. — 15  Genus  abest  a  B  L,  cu  1. 
2.  Leid.  2.  3.  Dein  Sch.  et  ed.  Omnib.  cujus  causa  affertur. — 16  In  M  quid, 
*>ed  quails  supra  lineain.  Turn  w  1.  res  cliff,  cum  re  demnnstrahimus.  Demon- 
strabimus  (|noqiie  B  L  M  W  0  /c  <|/,  &•  2.  Tiir.  Sch.  Leid.  2.  3.  ed.  Omnib.  et 
Lamb. — 17  Voss.  1.  cum  quo. — 18  Schntz.  e  couj.  Lamb,  ac  Wetzel,  indigebi- 

NOTiE 

'*  Quid  res  cum  re  differaf]  Id  wide-  ponnntur  hie  non  confirmandi,  neque 
re  licet  sub  init.  lib.  iv.  ad  Herenn.  testificandi  causa,  sed  denjon'tiandi. 
Qui  in  iliiistrandis  rlietorices  fijifuiis  .  . .  Hoc  igitiir  interest  inter  exem- 
veteranovis  exeni[)lis  praeferrent.iiac  plum  et  testimonium:  exeniplo  de- 
inter  alias  ratione  nlebantur,  quod,  monstratur  id  quod  dicimus,  cnjus- 
nt  teMimoniiim,  sic  exempiuni  rei  modi  sit ;  testimonio  esse  illud  ita  ut 
confirmxnda;  causa  sumitur,  idcoque  dicimus,  confirmatur.  I'raetereaopor- 
a  probatissimis  depromi  possit.  Eo-  tet  te^tin)oniura  cum  re  couvenire  : 
rum  opinioneu)  utriusque  rei  dissi-  aliter  eninj  rem  non  potest  confirma- 
militudine  proposita  sic  refutat  Cor-  re  :  at  id,  quod  illi  faciunt,  cum  re 
uificius  :  '  Piimum  omnium  exempla  uon  couvenit.' 


DE    INVENT.   I.    44.  6G7 

per  inductionem  tractatur,''  erit  reprehendenda.  Sin  judi- 
catum  *° "  aliquod  inferetur,  quoniara  id  ex  his '  locis 
maxime  firmatur  :  laude  eorum,  qui  judicarunt;  ^  sirailitu- 
dine  ejus  rei,  qua  de  ^  agitur,  ad  earn  rem  qua  dc*  judi- 
catum  est,  et*  commemorando,  non  modo  non  esse  repie- 
hensum  judicium,  sed  ab  omnibus'^  approbatum  ;  et  de- 
raonstrando,  difficilius  et  majus  fuisse  id  judicatum  quod 
afferatur,7  quam  id  quod  instet :  ex  contrariis  ^  locis,*^  si  9 
res  aut  vera  aut  vcrisirailis  permittat,'°  infirinari  oportebit. 
Atque  erit  obseivandum  diligenter,  ne  nihil"  ad  id  quo  de 
agatur,  pertineat  id  quod  judicatum  sit:  '^  et  videndum,'' 
ne  ea  res  proferatur,  in  qua  sit  offensum,  ut  de  ipso,  qui 
judicarit,'*  judicium  fieri  videatur.  83.  Oportet  autem 
animadvertere,  ne,  cum  aliter  multa  '^  sint  judicata,  soHta- 
riuni  aliquod,  aut  rarum  judicatum  afFeratur :  "^  nam  his 
rebus '7  auctoritasjudicati  maxime  potest  infirmari.    Atque 


mus,  prob.  Ern.— 19  Lamb,  traclabilur — 20  k^.w  2.  Jnnt.  Grnt.OUv.  Gr»v.- 
Biirm.  et  Lall.  Sijud.  In  Leid.  3.  aliquid,  et  Voss.  1.  afferetur. — 1  Quipdam 
edd.  ante  Grut.  non  liabent  Ats.— 2  Sc\\.  judkaverunt :  ed.  Omnib.  jwriicare. — 
S  Sell.  Leid.  1.  de  qua:  al.  qua  de  re. — 4  Sell.  Voss.  l.Leid.  1.  hie  quoqiie  ha- 
bent  de^ua:  al.  qua  de  re.— 5  B  L  M  W  \|/,  u  2.  Jnnt.  Grnt.  Oliv.  Grsev.- 
BnriH.  et  Lall.  omittnnt  copuiam. — 6  <(/  ah  Iwminibus. — 7  B  L  M  W  0,  w  2. 
Tur.  Sch,  Leiil.  1.  3.  quod  adjudicandum  offer atur ;  et  siCK  in  marf;.  w  l.quod 
adjutandum  aff.  Leid.  2.  qxiod  ad  judkandum  inferntur. — 8  B  M,  Voss.  2. 
Lfid.  1.  2.  3.  contrariis  sine  picppositione.  Ed.  Oninib.  inest  contrariis. — 
9  Pro  si,  in  M  cum  iegitiir. — 10  Voss.  1.  permittit :  octo  Oxonn.  Mss.  et  vnlg. 
permiltet:  w  2.  Tur.  Sob.  a  ni.  see.  Voss.  2.  Leid.  1.  2.  3.  et  Mss.  ap.  Em.  ac 
edd.  pp.  ante  Aid.  cum  Orell.  permittnt,  prob.  Oiid. — 11  L  num  nihil:  M  an 
nihil.  Turn  Oxonn.  Mss.  ac  Ond.  Mss.  cmi.  Jiint.  Omnib.  Lamh.  et  Oliv. 
qund  agatur. — 12  Ed.  Omnih.  jud.  est. — 13  Vnlg.  videndum  est.  Ern.  delevit 
est,  qtiod  oniittunt  Leid.  1.  Siliutz.  Wetzel,  et  Orell.  Dein  B  L  num  ea  res: 
Leid.  2.  an  ea  res:  ed.  Omnib.  non  ea  res. — 14  M  qiiijud.  sed  '  vel  quod  '  snpra 
lin.  In  Leid.  2.  et  ed.  Omnib.  judicfli'erif. — 15  Miilta  in  wl.  deest. — 16  Voss. 
1.  2.  Leid.  1.  et  Soli,  a  ni.  sec.  sol.  aliquid.  In  a>  2.  jud.,  aut  rarum.  Abest 
judkatum  a  Leid.  1.  et  pro  eo  in  Sch.  snprascr.  aliquid. — 17  Sell.  Nam  sic  his 

fiOTJE 

«  Sin  judicatumi  De  confirmatione  turn.     Fateor  :  sed    etiam    legionem 

loci    a    priFJndiciis    roodo   dictum  §  esse  ab  eo  solicitatam  in  Iliyrico,  C. 

48.  Cosconii   Uteris   et    muitonim    testi- 

'^  Ex  contrariis  locis'\   Tullius   pro  nioniis  planum  factum  est :  quod  cri- 

Cluent.  §  97.  sic  elevat  praejudicia  :  men  erat  proprium  illiiis  quaestionis, 

'  At  etiam  Bulbiis  est  condemnatus.  et  quae  res   lege  majestatis    teiieba- 

Adde,  majestatis  :  nt  intelligas  lioc  tur.    At  hoc  obfuit  ei  maxime.     Jam 

judicium  cum  illo  non  esse  conjunc-  ista  divinatio  est.' 
tuni.    At  est  boc  ilii  criaien  objec- 


668  M.    T.    CICERONIS 

ea  quidera,'^  quae  quasi  probabilia  sumentur,'^  ad  hunc 
modum  tentari  oportebit.  xlv.  Quae  vero  sicuti  neces- 
saria  inducenlur,  -°  ea  si  forte  imitabuntur  modo '  neces- 
sariam  argumentationem,  neque  erunt  ejusraodi,  sic  repre- 
hendentur.  Primum  complexio,^  quae,  utrum  concesseris, 
debet  tollere,  si  vera  est,  nunquam  reprehendetur;  sin  falsa, 
duobus  modis,  aut  conversione,  aut  alterius  partis  infirraa- 
tione.^     Conversione,  hoc  modo  : 

Nam  si  veretur,  quid  eum  accuses,'^  qui  est  probus  ? 
Sin  inverecundum^  animi  ingenium  possidet, 
Quid  eura  accuses,  qui  id  parvi  auditu  existimet?  ^ 
[p.  58.]  Hie,  sive7  vereri  dixeris,  sive  non  vereri,  conce- 
dendum  ^  hoc  putat,  ut  neget?  esse  accusandum.     Quod 
conversione  '°  sic  reprehendetur :  Immo  vero  accusandus 
est.     Nam  si  veretur,  accuses:"  non  enim  parvi  auditu 
aestimabit.'^   Sin  inverecundura  '^  animi  ingenium  possidet, 
tamen  ^^  accuses :  non  enim  probus  est.    84.  Alterius  autem 
partis  infirmatione,  hoc  modo  reprehendetur  :  '^   Verum  si 


rehus.  Turn  judicati  non  est  in  M,  Voss.  1.  Leid.  3.  ed.  Omnib. — 18  Vulg.  ea 
quidem  argumenta.  L  non  hahet  quidem.  Ern.  delevit  vocem  argumenta ;  qiue 
non  legilnr  in  B  L  M  0,  Sch.  Leid.  2.  3.  Voss.  1.  2.  Tiir.  Cass,  et  quam  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  omittnnt.  Turn  qua  abest  a  Leid.  3. — 19  Vulg.  sumun- 
tur.  \V  e,  Scb.  Leid.  3.  Tiir.  ed.  Oninib.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  su- 
mentur. 

Cap.  xlv.  20  B  L  W  0  k  dicenlur:  Leid.  1.  Voss.  2.  dicunlur:  M.  ducentur; 
et  sic  suprascr.  in  Sch.  In  Leid.  2.  3.  Voss.  1.  dicenlur. — I  w  1.  omittit  modo. 
— 2  B  L  ;|/,  Sch.  Leid.  1.  Voss.  1.  a  ni.  pr.  comprehensio.  Dein  li  L  M  et  qua- 
tuor  Mss.  Olid,  utrum  cojicesserit :  W  6  ulrumque  concesserit. — 3  6  aut  conversi- 
one utriusque  partis,  aut  alterius  partis  inf.  Fro  alterius,  M  habet  alicujus,  sed 
alterius  supra  lin. — 4  \}/  qui  eum  ace.  Sciuitz.  cum  Orell.  ex  Rhet.  ad  Herenn. 
II.  20.  dedit  quid  eum  accusem,  et  hie,  et  paiilo  infra. — 5  B  L  M  AV  0  k,  oi  1. 
et  oinnes  Mss.  Oud.  ac  ed.  Oninib.  Si  inv.  Voss.  1.  Si  vero  inv.  Leid.  3. 
Namsiinv.  Turn  voces  animi  ingenium  in  k  desnnt ;  sed  in  niarg.  scribiintnr. 
— 6  Sell,  a  «n.  pr.  et  Twr.  auditum:  et  to  2.  ac  Junt.  exislimat.  Vulg.  astimet. 
W  6  K,  Voss.  1.  Leid.  2.  et  ed.  Omnib.  cum  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  existi- 
met.— 7  o)  1.  Hoc  sive.  B  L  M,  ec  2.  et  omnes  Mss.  Oud.  cum  Lamb.  Grut. 
et  Oliv.  Hie  si.  Vid.  Nott.  Varr.  Tum  in  B  sive  non  di.reris. — 8  Vulg.  con- 
cludcndum.  B  L  M  \V  0  k  >^,  «  2.  Tur.  Pall.  Cass.  Guelf.  1.  2.  omnes  Mss. 
Oud.  ac  ed.  Omnib.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  concedendum.  Dein  I'al.  2.  hie 
putat:  CD  2.  hoc  esse  putat. — 9  Vulg.  negcs.  Ern.  e  Cass.  Gnelf.  1.  a  m.  pr.  et 
Leid.  3.  dedit  nfg-ff;  et  sic  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  Pro  esse,  Voss.  1. 
Leid.  1.  habent  eutn — 10  B,  to  2.  Sch.  Voss.  2.  Leid.  1.  2.  3.  Quod  cum  convers. 
Tum  0,  £0  1.  et  Leid.  2.  reprehenditur. — 11  Voss.  2.  accusandus  est. — 12  k, 
Leid.  2.  et  ed.  Omnib.  Junt.  ac  Orell.  aud.  existimahil:  Voss.  2.  aud.  existi' 
mat:  Tur.  et  Schuiz.  auditum  cestimabit. — 13  B  L  M  \Y  6  k,  w  1.  2.  Si  inv. 
Deest  ingenium  in  Leid.  3. — 14  In  k  noa  legitur  tamen,  pro  quo  a  2.  habet 


DK    INVENT.    I.   40.  GGl) 

veretiir,  accusatione  tua  correctus,"^  ab  errato  recedet. 
Enuineratio  vitiosa  intelligitur,  si  aut  practeritum  quiddam 
dicemus,  quod  velimus  concedere,  aut  infirmum  aliquid  an- 
immeratum,  quod  aut  contra  '^  dici  possit,  aut  causa  non 
sit,  quare  non  honeste  possimus  concedere.  Praeteritur 
quiddam  in  ejusmodi  enuraerationibus  :  '^  Quoniam  babes 
istum  equum,  aut  emeris  oportet,  aut  haereditate  possideas, 
aut  munere  acceperis,  aut  domi  tibi  natus  sit ;  '^  aut,  si 
horum  nibil  est,  surripueris  necesse  est :  sed  neque  emisti, 
neque  haereditate  venit/°  ^neque  domi  natus  est,  neque  do- 
natus  est:  necesse  est  ergo  surripueris.'  85.  Hoc  com- 
mode reprehendetur,^  si  dici  possit  ex  hostibus  equus  esse 
captus,  cujus  prasdae  sectio^  non  venierit :  ^  quo  illato, 
infirmatur''-  enumeratio  ;  quoniam  id  sit  inductum,^  quod 
prasteritura  sit  in  enumeratione.  xlvi.  Altero  autem  ^ 
modo  reprehendetur,  si  aut  contra  aliquid  dicetur  :  hoc  est, 
si,'  exempli  causa,  ut  in  eodem  versemur,  poterit  ostendi 
haereditate  venisse  :  aut  si  extremum  illud  ^  non  erit  turpe 
concedere;  ut  si  quis,'  cum  dixerint  adversarii,  aut  insidias 
facere  voluisti,  aut  amico  morem  gessisti,  aut  cupiditate 


turn, — 15  0  reprekendilur. — 16  to  l.etedd.  ante  Aid.  correptus,  non  improb. 
Ern.  Turn  a>  1.  recedit. — 17  k  enumeralum  ;  et  M  quod  contra.  Verba  aut  in- 
firmum . .  .  possimus  concedere  L  omittit. — 18  Leid.  3.  in  hujusmodi  cnum.  0  in 
ejusm.  unnumeraiionihus. — 19  k  domi  natus  sit :  Sell,  domi  tibi  nutJ'itus  sit. — 
20  B  si  neque  etnisti,  neque  ex  heredilate  venit.  Turn  Tnr.  et  onines  INIss.  Oud. 
ac  Oreil.  neque  don.  est,  neque  domi  natus  est.— I  Voss.  2.  ergo  ut  tu  surr. — 2  a> 
1.  2.  Gnelf.  1.  Voss,  1.  2.  3.  Sell,  a  ni.  sec.  Tnr.  a  m.  sec.  cum  Lall.  Scliutz. 
"Wetzel,  et  Orel],  reprehenditur :  Leid.  3.  reprehendalur.  Ai.  Mss.  et  edd.  re- 
prekendilur. ~3  Hal.  1.  qui  prwda  sectione  venerit.  Sectione  venerit  qiioqiie 
in  B  L  M  W  0  »c,  o)  1.  Leid.  I.  2.  3.  Tiir.  et  ed.  Junt.  sed  in  marg.  k  venerity 
Utqui  sectione  venerit:  w  2.  Pal. 2.  3.  Grev.  Voss.  1.  sectione  evenierit :  qiisedain 
edd.  \e\t. sectione  venierit :  \p  sectio  non  venierit. — 4  Orell.  e  Tur.  infirmetur. — 
5  6  et  Schutz.  est  ind.     Dein  ed.  Oinnib.  quod  prat.  est. 

Cap.  xlvi.  6  Tur.  a  m.  pr.  omittit  autem.  Turn  Sch.  a  ni.  pr.  Leid.  3.  et 
ed.  Omnib.  re/jre/i^id/^Ki-. — 7  Deest  siined.Omnib. — 8  Tnr.  Lamb,  et  Orell. 
illud   extremum. — 9  B  L  M,  Sch.  Leid.  1.  Voss.  2.  ed.  Omnib.  ut  si  qui. — 

NOTyE 

«  iSfdio]  Snniitur  pro  bonis  dam-  bonacondemnatonim  sininl  aiictiona- 
natonim  et  praeda  hostiiim  qua'  snb  bantur,  proque  bis  pecnnias  pensita- 
hasta  venditur,  pra^dam  enini  milites  bant  singulis,  ac  in  posteruin  pro 
captam  inter  se  secabant  ac  divide-  compendio  '  sive  ntilitate  sua  'sin- 
bant.  '  Sectores,'  inqnit  Asconius,  gula  qujeqiie  pecunia  vendituri.' 
'suntdicli  qui  spein  lucri  sui  secuti, 


670  M.    T.    CICERONIS 

elatus  es ;  amico  se  morem  gessisse '°  fateatar.  86.  Sim- 
plex aiitem  conclusio  reprehendetur,  si  id,  quod "  seqni- 
tur,  non  videatur'^  necessario  cum  eo,  quod  antecessit, 
cohaerere.  Nam  hoc  quidem,  Si  spiritum  ducit,  vivit; 
Si  dies  est,  lucet ;  ejusmodi  est,  ut  cum  priore  necessario 
posterius  cohasrere  videatur.  Hoc  autera,  Si  mater  est, 
diligit;''  Si  aliquando  peccavit,  nunquam  corrigetur ;  sic 
conveniet  reprehendi,  ut  demonstretur  non  necessario  cum 
priore  posterius  cohaerere.  Hoc  genus,  et  cetera  necessa- 
ria,  et  omnino  '"^  omnis  argumentatio,  et  ejus  repre- 
hensio  '*  majorem  quandam  vim  continet,'^  et  latius  patet, 
quam  hie  exponitur:  sed  ejus '^  artificii  cognitio  hujus- 
modi  est,  ut  non  ad  hujus  artis  '^  partem  aliquam  ad- 
jungi  possit,  sed  ipsa  separatim  longi  temporis,  et  raagnae 
atque  arduae  cogitationis '9  indigeat:  quare  ilia  nobis  alio 
tempore  atque  ad  aliud  institutum,  si  facultas  erit,  explica- 
buntur.*°  Nunc  his  praeceptionibus  rhetorum  ad  usum 
oratorium  contentos  nos  esse  oportebit.'  Cum  igitur  ex 
lis,  quae  sumuntur,*  aliquid  non  conceditur,^  sic  infirma- 
bitur.  xLVii.  87.  Cum  autem,  his  concessis,  complexio 
ex  his  non  conficitur,* '^  haec  erunt  consideranda:  num  aliud 
conficiatur,  aliud  ^  dicatur,  hoc  modo:  Si,  cum  aliquis  dicat 
se  profectura  esse  ad  exercitum,  contraque  eum'^quis  velit 
hac  argumentatione  uti :  ^  Si  venisses  ad  exercitum,  a  tri- 
bunis  militaribus  visus  esses ;  non  es  autem  ab  his  visus ; 

'  Conclusio  non  recte  infertur. 


10  Pronomen  se  abest  ab  ed.  Omnib.  In  Voss.  1.  gerere.' — 11  Met  Sch.  st 
hoc  quod  :  6  si  hie  quod. — 12  0  videtur.  Mox  Sch.  Leid.  2.  3.  ed.  Ornnib.  quod 
anlesit ;  sed  siiprascr.  in  Scli.  cesserit. — 13  Tnr.  ed.  Omnib.  et  Lamb,  dil.fili- 
um.—li  M  caret  omnino, — 15  Leid,  3,  et  omnis  repr. — 16  Duo  Mss.  ap. 
Lamb,  obtinet,  et  mox  Leid.  2.  exponatur, — 17  0  non  babet  ejus.  Tiim  w  1, 
Tnr.  Pt  omnes  Mss.  Ond.  ac  Orell.  cogn,  ejusmodi. — 18  w  1.  partis. — 19  Ox- 
onn.  Mss.  acMss.  ap.  Ond.  cognitionis ;  et  sic  vulg.  Grev,  Grnt.  Graev.-Burm. 
Lall.  Scbiitz.  Wetzel,  et  Orell.  cogitaiionis. — 20  L  explicabitur. —  1  Leid.  3. 
cont.  non  esse  oportet. — 2  Sch.  Leid.  3.  sumentur. — 3  Pro  conceditur,  <|*  habet 
sicut  diximus  ;  et  L  ceditur — (sic). 

Cap.  XLVII.  4  0,  w  2.  Voss.  1.  Leid.  3.  Tur.  conficietur:  a  1.  Voss.  2. 
conficiatur. — 5  Voss.  1.  ac  aliud. — 6  Leid.  1.  3.  Voss.  2.  Tur.  Omnib.  Sebutz. 
Wetzel,  el  Orell.  contra  eutn.     Dein  oi  1.  qui  velit. — 7  Tur.  et  Lamb,  uti  arg. 


DE   INVENT.   I.   47.  671 

non  es  igitur  profectus  ad  exercitum/  Hie  cum  conces- 
seris  propositionem  et  assumtionem,  complexio  est  infir- 
manda.  Aliud  enim,  quam  coj^ebatur/  illatum  est.  88.  Ac 
nunc  '  quidem,  quo  facilius  res  cognosceretur,'°  perspicuo 
et  grandi  vitio  prasditum  "  posuimns  cxeinplum  :  sed  saepe 
obscuriuspositum  vitium  pro  vero  probatur,  cum  autparum 
memineris  quid  concesseris,'^  aut  arabiguum  aliquid  pro 
certo  concesseris.  Ambiguum  si  concesseris  ex  ea  parte, 
quam  ipso  '^  intellexeris,  eam  partem  si  adversarius  ad 
aliam  partem  '*  per  complexionem  velit  accommodare ; 
demonstrare  oportebit,  non  ex  eo  quod  ipse  concesseris, 
sed  ex  eo  quod  ille ''  sumserit,  confici  complexionem,  ad 
hunc  modum  :  "^  Si  pecuniae  indigetis,  pecuniam  non  ha- 
bclis  :  si  pecuniam  '7  non  habetis,  pauperes  estis:  indigetis 
autem  pecuniae  ;  '^  mercaturae  enim,  nisi  ita'9  esset,  operam 
non  daretis:  pauperes  igitur  estis.  Hoc  sic  reprehenditur: 
Cum  dicebas,  si  indigetis  pecunias,  pecuniam  non  habetis; 
hoc  intelligebam,  si  propter  inopiam  in  egestate  estis,  pe- 


Mox  iidem  non  igitur  es  ad  ex.  prof. — 8  Ed.  Omnil).  quam  colligitur,  improb. 
Oud. — 9  Leid.  1.2.  3.  Grnt.  et  Grcev.-Biirin.  At  nunc. — 10  w  1.  cugiioscenlur. 
— 11  Leid.  1.  et  Var.  Lect.  Sc\\.  inadictum,  'ex  vulgari  libraiionim  more  c 
ante  t  insereniinin,'  ail  Oiu).  Mox,  Schntz.  e  suspic. delevit  pnsitum:  Wet- 
zel, iinris  includit. — 12  Viilg;.  quod  cone.  Ern,  e  Voss.  1.2.  Leid.  I.  3.  rescripsit 
quid;  et  eum  seqniintiir  Schiitz.  Wetzel,  et  Orel).  Vnig.  qiioqne  ambiguum 
aliquod ;  pro  quo  Ern.  e  Sell.  Voss.  2.  Leid.  1.  3.  et  Cass,  dedit  aliquid;  quod 
eliam  Tur.Schulz.  Wetzel. et  Orell.habent.— 13  Decst  ipse  Voss.  1.  Tnni  B, 
Leid.  3.  et  eam  partem.  In  B  si  omittitur. — 11  B  L  M  W  i//,  w  2.  et  Oliv.  non 
habcnt  partem.  — \5  k  ipse. — 16  B  hoc  modo,  »ed  '  vel  ad  hunc  modum'  supra 
lin.  Turn  0  k  Et  si  ;  et  Tiir.  indig.  pec. — 17  Leid.  2.  ed.  Oninib.  et  si  pec. — 
18  L  M  W  K,  Scb.  Leid.  2.  ed.  Oninib.  pecunia 19  Sch.  Leid.  2.  3.  ni  ita. 

NOTyE 

'  Non  es  igitur  profectus  ad  exerci-  qnente,qiiod  non  fnerit  inanteceden- 

ium]  Concliidi  debuit;  igitur  ad  exer-  te.  Idcirco  enim  termini, utipsi  aiunt, 

cituu)  non  venisti.   Aliud  est  ad  exer-  conjungnntur    in    conclnsioue,    quia 

cituni  proficisci,  siveitineri  »e  com-  conjiuictisnnt  inantecedente  cum  me- 

mittere  ad  exercitum  ;  aliud  est  ve-  dio  termino;  si  ergo  non  fnerit  aliquis 

Dire,  sive  pedem  inferre  in  ipsa  cas-  cum  medio  conjnnctns,  in  conclusio- 

t«i:  vitiosissima  igitur conclusio,  qua  ne  non  conjungetnr:  qui  autem  non 

colligitur  id  quod  nullatenus  positum  fuerit  in  antecedente,  certe  non  con- 

fuit  sive  in  propositione  sive  in  as-  jungetur  cum  medio,  qui  in  solo  an- 

sumtione.    Nota   est  baec  logicorum  tecedente  locum  habet. 
regula:    nihil  debet  esse   in  couse- 


(>72  M.   T,    CICERONIS 

cuniam  non  habetis ;  et  idcirco  concedebam :  cum  autem 
hoc  sumebas,^°  indigetis  autem  pecuniae  ;  illud  accipiebam, 
vultis  autem  pecuniae  plus'  habere.  Ex  quibus  conces- 
sionibus  non  conficitur  hoc  ;  ^  pauperes  igitur  estis  :  confi- 
ceretur  autem,  si  tibi  primo  '  quoque  hoc  concessissem,  qui 
pecuniam  majorem  vellet*  habere,  eum  pecuniara  non  ha- 
bere. XLViii.  89.  Saepe  autem  oblitum  putant,  quid  con- 
cesseris,  et  idcirco  id  quod  non  conficitur,  quasi  confici- 
atur,  in  conclusione  iniertur,^  hoc  modo  :  Si  ad  ilium  hae- 
reditas  veniebat,  verisimile  est,  ab  illo  esse  ^  necatum. 
Deinde'^  hoc  approbant  plurimis  verbis  :7  post  assumunt. 
Ad  ilium  autem  haereditas  veniebat.  Deinde  infertur,  Ille 
igitur  occidit.  Id  ex  iis,  quai  sumserant,  non  conficitur.*  ^ 
Quare  observare  diligenter  oportet,  et  quid  sumatur,^  et 
quid  ex  his  conficiatur. 

Ipsum  autem  genus  argumentationis,  vitiosum  '°  his  de 
causis  ostendetur,  si  aut  in  ipso  vitium  erit,"  aut  si  non  ad 
id,  quod  instituitur,'^  acconiniodabitur.  Atque  in  ipso 
vitium  erit,  si  omnino  totum  •'  falsum  erit,  si  commune,  si 
vulgare,  si  leve,  si  remotum,  si  mala  definitio,'*  si  contro- 
versum,  si  perspicuum,  si  non  concessura,  si  turpe,  si  oflfen- 

*■  Ut  propnsitio  prima  excidat  e  memoria. 


Mox  OreW.  e  Tar.  fdid\t  reprehendelur. — 20  a  1.  asmmebas. — 1  a>  2.  pecuniam 
plus  :  Leid.  3.  plus  pecuniam. — 2  In  k  hoc  deest. — 3  L  et  Leid.  2.  si  ego  primo. 
Dein  0  caret  hoc. — 4  8  velit. 

Cap.  XLVIII.  5  Sell,  in  conclusionem;  et  M  W  k  \f/  in/erunt. — 6  Septem 
Oxonn.  Mss.  et  omnes  Mss.  Oiid.  cum  Victorin.  oniittunt  esse.  In  Tiir.  esse 
ab  illo  nee.  Ed.  Omuib.  ab  illo  hcereditate  esse  nee. — 7  w  1.  approbatur ;  et  B 
K  plurihus  verbis.  In  M  W  desunt  verba  Deinde  hoc  uppr.  .  .  .  hcereditus  tenie- 
but. — 8  B  L,  Tiir.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orel!.  Id  quod  ex  iis;  et  sic  legend. 
Olid,  conjecerat:  M  WO,  w  1.  2.  onine8  Mss.  Oiid.  cnni  ed.  Omnib.  et 
J  lint.  Idque  ex  iis  vej  his.  Vulg.  Id  ex  iis.  Pro  qua  sumserant,  in  M  W  quod 
sumpsi  U'giliir.  Dein  M  non  efficitur. — 9  Leid.  2.  Quare  et  obs.  dil.  oportebit: 
Sch.  quoque  oportebit.  Turn  L,  Leid.  1.  et  quid  assumntur :  \f/  et  quid  assu- 
mant :  eo  i.  et  quod  sumaiur,  et  quod. — ]0  Sell.  vit.  esse. — 11  Sch. si  aut  ipsutn 
viciosum  erit :  et  w  2.  Voss.  Sch.  a  ni.  pr.  ac  Tiir.  et  Lamb,  aut  non,  omisso  si. 
-rl2  Leid.  3.  et  Victorin.  inshiuit ;  oi  I,  constituitur, — 13  Sch.  oniittil  <o<um, 
*  male,'  ait  Oud.— 14  B,  o)  2.  Pal.  2.  3.  Sch.  Voss.  1.  2.  Leid.   1.   3.  si  mala 

NOTyE 

s  Id  ex  iis,  qua  sumserant,  non  con-  biiit  ;  verisimile  est  igitur  illiim  oc- 
ficitur]  Recta  conciusio  ha;c  esse  de-     cidisse. 


DF,    INVIiNT.    I.   49.  673 

sum,  si  contrarinm,  si  inconstans,  si  atlversum.'^  90.  Falsum. 
est,  in  quo  perspicue  "^  mendacium  est,  hoc  modo  :  Non 
potest  esse  sapiens,  qui  pecuniam  negligit.  Socrates  autem 
pecuniam  negligebat  :  non  igitur  sapiens  erat.  [p.  59.] 
Commune  est,  quod  nihilo  magis  ab  adversariis,  quam  a 
nobis  facit,'7  hoc  modo  :  Idcirco,  judices,  quia  veiam 
causam  habebam,  bievi  "*  peroravi.  Vulgare  est,  quod 
in  aliani  quoque  rem  '9  non  probabilem,  si  nunc  concessum 
sit,*''  transferri  possit,  hoc  modo:'  Si  veram  causam  non 
haberet,  vobis  se,  judices,*  non  commisisset.  Leve  est, 
quod  aut  post  terapus  dicitur,  hoc  modo :  Si  in  mentem 
venissct,  non  commisisset :  aut  si '  perspicue  rem  turpera 
levi  tegere  vult  defensione,  hoc  modo  : 

Cum  te  expetebant  *  ^  oranes,  florentissimo 
Regno  reliqui :  nunc  desertum  ab  omnibus, 
Summo  periclo,^  sola  ut  restituam,  paro. 
XLix.  91.  Remotum  est,*^  quod  ultra  quam  satis  est,^  pe- 
titur,7  hoc  modo  :  Quodsi  non  P.  Scipio'  Corneliam  filiam* 
Ti.  Graccho  collocasset,'  atque?  ex  ea  duos  Gracchos  pro- 

*  Longius  quam  necesse  sit.  '  Dedisset  uxorem. 


definitione :  Siiffiidi  Mss.  si  male  definitum;  quam  lectionem  verani  esse  cen- 
set  Gnitenis. — 15  Scli.  a  m.  pr.  si  adrcrsarium.—lG  Voss.  2.  id  qund  perspi- 
cuuin:  Leid.  2.  am.  pr,  in  quo  perspicuum, — 17  Voss.  I.  facial, — 18  Lamb. 
breviter. — 19  Sell,  ad  aiiam  quamque  rem.  Verba  non  probabilem  non  sunt  in 
Leiil.  3.— 20  B  L  M  W  k,  Sell.  Voss.  1.  2.  Leir).  1.  3.  et  ed.  Omnib.  si  non 
cone.  sit. — 1  Ed.  Omnib.  ut  hoc  modo:  w  1.  et  Leid.  3.  ut  hoc,  oniisso  modo. — 
2  £0  2.  0  judices. — 3  Tur.  et  Oxonn.  Mss.  ac  Mss.  Oiid.  item  qusedam  edd. 
vett.  cum  Oliv.  Graev.-Burm.  et  Lall.  non  habent  si;  quod  Gnit.  addldit  e 
Ms.  Grev. — 4  L  Cum  te  vel  exp.  «  1.  et  ed.  Omnib.  Cum  te  expectalmnt. 
Turn  (c  et  o>  \.  in  flor.  Voss.  2.  Leid.  3.  in  ftor.  re^no:  Leid.  l.Jior.  regno 
solus.  M  in  regno  ;  et  6  reliquit. — 5  u  2  Sch.  Leid.  1.  Sutnmo  cum  periculo: 
ed.  Omnib.  etiam  periculo.  Dein  abest  sola  a  Leid.  1.2.  In  Scb.  Voss.  1.  2. 
Leid.  3.  et  ed.  Omnib.  solus.  Horiim  versimm  varies  iectiones  videas  qno- 
qne  in  lib.  ii.  ad  Hereiin.  c.  23. 

Cap.  XLix.  G  Leid.  I.  3.  carent  est:  Leid.  1.  quoque  non  bahet  post  .satis. 
— 7  Tnr.  Lamb,  et  Orell.  repctitur.  Pro  hoc  modo,  B  M  W  9  k.  Tup.  et 
omnes  Mss.  Oud.  ac  ed.  Omnib.  hujusmodi. — 8  ic  Jiliam  sunm. — 9   W  6  omit- 

NOT/E 

''  Cum  te  expetebant]  Eadem  habet  clio,  qui  ex  ea  suscepit  Gracchos 
Cornificius  1.  ii.  ad  Herenn.  §  40.  «Iuos  seditionibus  suis  celebres,   de 

'  P.  Scipio]  Africaniis  major  Cor-  quibus  in  lib.  de  Clar.  Orat.  dicen- 
neliam  filiam  nuptum  dedit  T.  Grac-      di  locus  erit. 

Delph,  et  Var.  Clas.  Cicero.  2  U 


674  M.    T.    CICERONIS 

creasset,  tantae  seditiones  natae  non  esscnt :  '°  quarc  hoc 
incommodura  Scipioni  ascribendum  videtur.  Hujusmodi 
est  ilia  qiioque  conqiiestio  : 

Utinam  ne  "  in  nemore^  Pelio  securibus 

Csesa  cecidisset  abiegna  ad  terrain  trabes  !  '^ 
Longius  enim  repetita  est,  quam  res  postulabat.'^  Mala 
definitio  est,  cum  aut  conimunia  describit,'  hoc  modo : 
Seditiosus  est  is,  qui  '4-  malus  atque  inutilis  est  civis : 
nam  hoc  non  magis  seditiosi,  quam  ambitiosi,  quam  ca- 
lumuiatoris,  quam  alicujus  improbi  hominis  vim  describit. 
Aut  falsum  quiddam  '^  dicit,  hoc  pacto  :  Sapientia  est  pe- 
cuniae quaerendae  "^  intelligentia.  Aut  aliquid  non  grave, 
nee  magnum  continens,  sic :  Stultitia  est  imniensae  glorias 
cupiditas.  Est  haec  quidera  stultitia,'^  sed  ex  parte  qua- 
dam,  non  ex  omni  genere,  definita.  Controversum  est,  in 
quo  ad  dubium  demonstrandum,  dubia  causa  afFertur,'^ 
hoc  modo  : 

Eho  tu,  Dii,""  quibus  est  potestas  motus  superum  atque 
inrerum,'9 

Pacem  inter  sese  conciliant,^°  conferunt  concordiam. 
92.  Perspicuum  est,  de  quo  non  est  controversial  ut,  si 
quis,  cum  Orestem  accuset,  planum  faciat,  ab  eo  raatrem 


tiint  ntque.  Turn  w  2.  duns  filios  procreasset. — 10  Leid.  1.  fuissent. — 11  L 
Utinam  enim  ne. — 12  B  L  W  if  et  oiiines  Mss.  Otid.  et  ed.  Oninib.  Casce  ceci- 
dissent  ad  terr.  tiabes;  nisi  qiiod  in  Sell.  Concidissent :  M  C<rsce  cecidissent 
abiegne  ad  terr.  trabes:  k  Concidissent  abiegna-  ccesas  ad  terr.  trabes:  w  1.2. 
Casce  accidissent  ad  terram  trabes:  6  Casa  cecidisset  ad  terr.  trabes  :  Schutz.  et 
Orell.  Casa  accidisset  abiegna  ad  ten-am  trabes.  Vnlg.  lit  Ern.  Vid.  Vair. 
Lectt.  ad  Herenn.  ii.  22.  et  Top.  c.  16.  ac  de  N.  Deor.  iii.  30. — 13  L  poslu- 
lat. — 14  o>  2.  qui  is.  M  hahet  quod  supra  I'm.  Turn  L  d,  Sell,  et  ed. 
Oiiiiiili.  malus  aut  inut.  est.  Deest  verbiim  est  in  Sch. — 15  Leiil.  2.  caret 
quiddam. —  IG  Sex  Oxonii.  Mss.  ciiin  Oliv.  et  Lall.  acquirenda, — 17  Leid.  1, 
Est  aulem  hcBC  stult.  InTiir.sed  pnnctis  notatur. — 18  Sch.  non  improb.  Oiid. 
ad  dub.  dem.  dubium  off.  siiprasrr.  dubia  causa, — 19  Atque  inferum  in  ^  desnnf. 
— 20  Leid.  1.  Pacem  perpettiam,  Ifc.     Leid,  2.  Pacem  inter  se  cone,  Sfc.     Vid. 

NOTjE 

''  Utinam  ne  in  nemore]  Videsis  lib.  propriam,  quae  differentia  debet  ex- 
it, ad  Hereiin.  ^  31.  plicare. 

'  Cum  aut  communia  describit]  De-  ■"  Eho  tu,  Dii]  Sensus  horiini  ver- 

finitio  enim  non  tantinn  partem  com-  siinm   expositus   lib.  ii.  ad  Herenn. 

niunem,  q(ia>  genus  dicitur,  srd  etiam  §  39. 


DE    INVENT.    I.    50.  675 

esse  occisam."  Non  conccssnm  est,  cum  id,  quod  angetur,^ 
in  conlroversia  est,  ut,  si  quis,'  cum  Ulyssem  accuset,  in 
hoc  maxime  commoretiir:  Indignum  esse,  ab  homine  igna- 
vissimo  virum  fortissimurn,  Ajacem,  necatum.  Turpe  est, 
quod  ant  eo  loco  in  quo  dicitur,*  aut  eo  lioraine  qui  dicit,s 
aut  eo  tempore  quo  dicitur,  ant  iis  qni  audiunt,  aut  ea  re 
qua  de  agitur,'^  indignum,  propter  inhonestam  rem,^  videtur. 
Offensuni  est,  quod  eorum,  qui  audiunt,  voluntatem  laedit ; 
ut,  si  quis  apud  equites  Romanos,  cupidos  judicandi,^  Cae- 
pionis  9  legem  judiciariam  "  laudet.  l.  Contrarium  est,'° 
quod  contra  ea  dicitur,  quae  ii,  qui  audiunt,  fecerunt :  93. 
ut,  si  quis  "  apud  Alexandrum  Macedonem  contra  aliquem 
urbis  expugnatorem  diceret,  nihil  esse  crudelius  quam 
urbes  diruere,  cum  ipse  Alexander  Thebas  diruisset.  In- 
constans  est,  quod  ab  eodera  de  eadem  re  diverse  dicitur  ; 
ut,  si  quis,"  cum  dixerit,  qui  virtutem  habeat,  eum  nullius 
rei  ad  bene  vivendum  indigere,  neget  postea  sine  bona  va- 
letudine  posse  bene  vivere;  '*  aut,  se  amico  adesse  propter 


Var.  Lectt.  in  !•  ii.  aJ  Herenn.  c.  25. — 1  Scli.  si  qui  Or.  accusent,  planum 
faciunt,  siiprascr.  cum:  Leid.  2.  siis  qui  Or.  ace.  pi.  faciei ;  Voss.  2.  Leid.  3. 
si  qui  cum  Or.  ace.  pl.facint,  prot).  Oiid.  Orell.  qiioque  si  qui.  B  L  carent 
cum.  In  niarg.  6  sui>ra  I'm.  scribitur,  si  quis  Or.  accusans  in  hue  maxime  com- 
moretur  ab  eo  matrcm  nccisam.  In  Sell,  el  Voss.  2.  mtitrem  nccisam  omisao 
esse.  Viilg.  ut  Em. — 2  ce  2.  id  cum  quod  augetur,  sive  agitur :  B  habet  '  vel 
agiiur  '  supra  lin.  Ed.  Omnib.  quod  agitur. — 3  Srh.  Leid.  3.  et  Orell.  si  qui. 
Dein  Sell,  et  Schutz.  Ulixen  :  Tiir.  et  Orell.  Ulixem.  Pono  d  accusans: 
Sell,  accusent,  et  mox  commorentur.—4  B  M  0  k  dicetur.  In  B  quoqiie  aut  ab 
ham.  et  sic  Seh.  Leid.  2.  3.  aut  kom.  Voss.  2.  et  ed.  Omnib. — 5  Dicat  Mss. 
et  edd.  ante  Em.  qui  dicit  dedit  e  conjertura;  et  quern  Scluitz.  Wetzel,  et 
Orell.  sequuntnr. —  6  Sch.  ad  earn  rem,  qua  de  agitur:  Leid.  2.  ea,  qua  de  agi- 
tur: Leid.  1.  de  qua  agitur. — 7  Sclnilz.  e  coiij.  propter  inlionestatem:  Orell. 
conjccit,  inhonestam  rationem,—  S  Sell,  apud  eq.  sit  cupidusjud. — In  B  L  M  W 
fl  i|/,  Leid.  3.  cupidus :  ed.  Omnib.  cupidiiis.  k  judicandi  sit. —  9  »)/,  w  1.  2. 
Voss.  2.  L"id.  2.  ed.  Omnib.  Scipionis :  Sch.  Cipionis:  Leid.  3.  iScepionis. 
Turn  agrariam  suprascr.  in  Leid,  i.  Voss.  2.  atipie  ita  dant  L  M  k,  w  1.  2. 
Voss.  1.  Leid.  2.  3.  et  ed.  Omnib. 

Cap.  f..  10  Voss.  I.  et  Scli.  a  m.  pr.  non  agnoscimt  est.  Dein  Tiir.  quod 
contra  dicitur, atque  ii  qui:  '  lectio  niemorabilis,  ac  lortasse  vera,'  ait  Orell. — 
II  Sell,  a  m.  pr.  Leid.  3.  si  qui.  Host  Macedonem,  L  VV  0,  a.  1.  2.  et  Leid.  3. 
addiint  </ic«n«. — 12  Sch.  Voss.  I.  Leid.  2.3.  ed.  Omnib.  et  Orell.  si  qui.  Tiiin 
Voss.  1,  dixerint. — 13  Ovell.  e  Tiir.  edidit  vivi.   Ante  se,  Schutz.  e  suspicione 

NOTtE 

n  Capionis  legem  judiciariam]  Q.  ante  Chr.  106.  legem  tulit,  qua  jndi- 
Servilius  Cirpio  consul  A.  U.  C.  G48.      cia,  qu<e  ad  solos  equites  C.  Gracchus 


G76  M.    T.    CICERONIS 

benivolentiara  ;  *■*"  sperare  enina  '^  aliqnid  commodi  ad  se 
perventuruin.  94.  Adversiiin  est,  quod  ipsi  causae  aliqua 
ex  parte  officit;  ut  si  quis  hostium  vira,  et  copias,  et  felici- 
tateni  augeat,  cum  ad  pugnandum  milites  adhortetur :  "^  si 
lion  '7  ad  id,  quod  instituitur,'^  accommodabitur  aliqua 
pars  argumentationis,  horuni  aliquo  in  vitio  reperietur :  si 
plura  pollicitus  pauciora  deraonstrabit ;  aut,  si,  cum  totum 
debebit  ostendeie,'^  de  parte  aliqua  ^°  loquatur,  hoc  modo : 
Mulierum  genus  avaruni  est;  nam  Eriphyle'P  auro  viri 
vitam  vendidit:  aut,  si  non  id,  quod  accusabitur,  defendet; 
ut,  si  quis,^  cum  ambitus  accusabitur,  manu  se  fortem  esse 
defendet ; '  ut  Amphion  apud  Euripidem,'^  item  apud  Pa- 


adiiidit  aiat ;  '  sine  iilla  causa,'  ait  Orel!. — 14  6  esse ;  et  Voss.  2.  per  benev. 
— 15  M  K  >|/,  cc  1.  2.  Pal.  1.  et  omnes  Ms«.  Ondendorp.  ac  edd.  pr.  et 
Sclir.tz.  sperare  latnen,  piob.  Ern.  In  Giielf.  1.  aut  sperare  aliquid  ad  s.  v. 
Ern.  conj.  at  sperare.  Turn  Leid.  2.  ad  se  esse  perv. — 16  B  L  iVl  W  \j/,  u 
1.  2.  ac  Oliv.  ad  pugnam :  et  B  L  M  W  6  k  ^p,  Jimf.  et  Oliv.  tnil.  hor- 
tetur. — 17  Leid.l.  sin  non. — 18  B  L  M  W  if/,  Lamb.  Oliv.  et  Lall.  instilu- 
tum  est. — 19  M  aut  cum  latum  debet  ost.  Voss.  1.  debeat  ost. — 20  Deest  aliqua 
Leid.  2.  Turn  Lamb,  loquetur. —  1  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  Tur.  et  ed.  Omnib. 
Lriphyla  :  B  M  eripliila.  Fro  avro,  ai  1.  liabet  vili. — 2  B  L,  Sch.  Leid.  1.  2. 
3.  et  Orell.  si  qui.     Pro  ambitus,  B  habet  ambitionis  supra  lin.     Scliutz.  e 

NOTiE 

transtnlerat,   cum   senatoribus   com-  conjux  ad   belhim   Thebanum,  quod 

iDunicarentur.  sibi  fatale  intelligebat,  ire  detrectan- 

**  Propter  benivolcnliam}  Amare  al-  tem,  Polynici  piodidit. 
ternm,    inquit    Aristot.    Rhet.   ii.    4.  i  Ampliion   apud    Euripidem]  Euri- 

est  velie  alicni  bona  evenire  non  sua,  pides  Atbeuiensis,  licet  alias  in  argu- 

sed  illius  ipsius  causa  qui   diligitur,  mentis   disponendis   non    ubique   sit 

et,  quantum  est  in  se,  ea  curare  ut  felix,  ut  ait  Aristot.  Poet.  c.  14.  ta- 

eveniant.     "Eo-tco  Stj  t^  <pi\(7i'  Tb  /Sow-  men  maxima  tragiciis  poetaruui  om- 

Aiudai  Ttv I  &  oUrai  ayaQa.  iKeiuou  ete-  niuni   videtur.      A    canibus   Anhelai 

Ka,  aWa  p.ri  auTov-  Koi  rh  Kara  hvvapnv  regis,  qui  turn  forte  venatum  exierat, 

TcpaKTiKov  flvai  rovToiv   Itaque  qui  ami-  in  >ylva  discerptus  obiit  Olymp.  xcii. 

cilia  duce  ulteri  succurrit,  non  suis  sed  an-  3.  aetatis  70.  ante  Cbr.  410.     Ex 

ipsius  utilitutibus  tanlum  cunsutit.     Ip-  nonaginta  duabus  fabuiis  quas  scrip- 

seqne  Tullius  Arislotelis  vestigia  per-  sit,  non   supersunt  nisi  novemdecini 

secutiis  sic  defiuit  lib.  ii.  de  Inv.  tragoediae.      Inter  eas    quas    injuria 

P    Eripliyle]   \)e  qua  Cicero   Verr.  tfmporuni  nobis  invidit,  desideratur 

IV.  §    39.  '  Eripiiylam,'  inquit,   uxo-  ilia,  in  qua  AmpLion,  vituperata  mu- 

rem  Ampbiarai  '  accepinius  in  tabu-  sica,  sapientiam  laudabat.    Ampbion 

lis  ea  fuisse  cupiditate,  ut,  cum  vi-  porro  Jovis  ex  Autiopa,  vel,  ut  alii 

disset  monile  ex  auro,  ut  opinor,  et  tradunt,  IMercurii  filius,  saxa  ad  con- 

gemmis,  pulchritudine   ejus    inceusa  dendas  Tliebas  sono    lyra?    traxisse 

salutem  viri  proderet.'    Eum  nempe  tingitur  a  poetis ;  qui  sic  indicabant 


DM    INVENT.    I.    50.  077 

cuvium/  ■■  qui,  vituperata  mnsica,  sapientiam  laudat :  aut 
si  res  ex  hominis  vitio  vituperabitur,  ut,  si  quis  ^  doctrinam 
ex  alicujus  docti  vitiis  reprehendat :  aut,  si  qui,  cum  ali- 
quem  volet  laudare,^  de  felicitate  ejus,  non  de  virtute  dicat:^ 
aut,  si  qui  lem^  cum  re  ita  comparabit,  ut  alteram  se  non 
putet  laudare,  nisi  alteram  vituperarit:  9  aut  si  alteram  ita 
laudet,'°  ut  alterius  non  facial  mentionera  :  95.  aut  si,  cum 
de  certa  re  quaeretur,  de  communi  instituetur  oratio  :  "  ut, 
si  quis,  cum  aliqui  deliberent,  bellura  gcrant,  annon,  pacem 
laudet  omnino,  non  illud  bellum  inutile  esse  demonstret : 
aut,  si  ratio  alicujus  rei  reddetur  falsa,  hoc  modo  :  Pecunia 
bonum  est,'^  propterea  quod  ea  raaxime  vitam  beatam  effi- 
cit : ''  aut  si  infirraa,'*  ut  Plautus, 

Amicum  castigare^  ob  raeritam  noxiam,'^ 
Immune  '^  est  facinus  ;  verum  in  aitate  utile 
Et  conducibile  ;  '^  nam  ego  amicum  hodie  meum 
Concastigabo  pro  comraerita  noxia  :  '^ 


conj.  dedit  accusetur,~Z  Sell,  a  m.pr.  et  Scliiitz.  defendat.—i  Item  apud  Pa- 
cuvium  (iesiint  in  Voss.  1. — 5  B  L,  co  1.  Leid.  1.  3,  et  Orell.  si  qui.  Mox  pro 
vitiis,  0  if/  et  Leid.  3.  habent  vitio. — G  Voss.  1.  2.  si  quis  cum  al.  vol.  laud. 
Leid.  2.  si  cum  al.  velit  laud,— 7  Laiiib.  Scliiitz.  et  Wetzel,  dicet. — 8  Voss.  1.2. 
et  octo  Oxoiin.  Mss.  ciiin  Oliv.  et  Lall.  .si  quis  rem:  Leid.  2.  si  quam  rem. 
Ed.  Oiimib.  caret  voce  qui. — 9  B  aliam  litup.  SrU.  uU.  rituperaret:  Voss.  1. 
alt,  vituperal/it :  Leid.  2.  3.  a/(.  vituperaverit. — 10  Lamb.  Schutz.  et  Wetzel. 
laudahit. — 11  In  Voss.  2.  desnnt  verba  aut  si  cum  de  certa  . , .  inst,  oratio.  In 
«  1.  2.  Leid,  1.  3.  ed.  Omnib.  et  Lamb,  ponuniur  post  verbiini  demonstret. 
Leid.  1.  aut  si  de  certa,  sine  cum.  Scii.  a  ni.  pr.  instruitur  or.  Voss.  1.  consti- 
tuilur  or.  Uein  Sch.  a  m.  pr.  Leid.  1.  aut  si  cum,  onusso  quis,  quod  abest 
etiam  ab  B  W  6  ac  Leid.  2.  Pro  deliberent,  Voss.  1.  dehcrent  deliberare:  et 
pro  vnlg.  geratur,  B  L  W  6  k,  Cass.  Guelf.  1.  2.  Tur.  et  omnes  Mss.  Ond. 
cnm  Schiiiz.  Wetzel,  et  Orell.  habent  gerant.  Denique  B  et  Leid.  i.  bel- 
lum utile, — 12  Ed.  Omnib.  Pccuniam  habere  bon,  est.  Dein  pro  ca,  in  co  2.  ilia 
legitur.— 13  Efficiet  Sch.  efficiat  Mss.  et  edd.  ante  Ern.  qni  e  conj.  dedit 
efficit. — 14  L,  Voss.  1.  Leid.  2.  aut  inf.  datur  :  Leid.  1.  aut  si  inf.  datur :  Sch. 
a  m.  sec.  Voss.  2.  aut  infirmatur:  Leid.  3.  aut  inf.  W  6  aut  si  ratio  inf.  redda- 
tur. — 1.5  Voss.  1.  Am.  suum  cast,  et  co  1.  2.  ac  omnes  jNIss.  Ond.  cnm  ed.  Om- 
nib. ob  mer.  noxam. — IG  B  INI  W  6  k  <j/,  co  2.  et  omnes  Mss.  Ond.  Immane, — 
17  e  condocibile.  Panic  post,  co  1.  et  L  oniiltnnt  meum. — 18  L  M  W  d  k,  w  2, 
Sell.  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  et  ed.  Omnib.  Non  castigabo:  Voss.  2.  Leid.  1.  Casti- 
gabo,  snprascr.  non:  B  et  co  1.  quoqne  Castigabo.    Turn  L  M  et  qninqne  INIss. 

NOTiE 

agrestes  prins  et  incnltos  homjnes  ad  ii.  ad  Herenn.  §  36. 

civilem  vitam  ab  Ampliione  eloqnen-  '  Amicum  castigare]    Hvcc    ibidem 

ti*  vi  ac  suavitate  fuisse  translatos.  snperins  explicata  lib.  ii.  ad  Herenn. 

""  Pacuviumi  De   quo   diximns  lib.  §  35. 


C78  M.    T.    CICERONIS 

aut  eadem,  hoc  modo  :  Maximum  '9  malum  est  avaritia ; 
multos  enim  magnis  incommodis  afFecit  ^°  pecuniae  cupi- 
ditas  :  aut  parum  idonea,  hoc  modo  :  Maximum  bonum  est 
amicitia ;  plurimae  enim  '  delectationes  sunt  in  amicitia. 
LI.  96.  Quartus  modus  erat*  reprehensionis,  per  quern 
contra  firmam  argumentationem,'  a^que  firraa  aut  firmior 
ponebatur.4-  Hoc  genus  in  delibcrationibus  maxime  ver- 
sabitur,5  cum  aliquid,  quod  contra  dicatur/  aequura  esse 
concedimus,  sed  id,^  quod  nos  del'endimus,^  necessariura 
esse  demonstramus :  ^  aut  cura  id,  quod  illi  defendant, 
utile  esse  fateamur ; '°  quod  nos  dicamus,"  demonstre- 
mus  esse  honestum.  Ac  de  reprehensione  haec  quidem '* 
existimavimus  esse '^  dicenda.  [p.  CO.]  Deinceps  nuncde 
conclusione  ponemus.'+ 

J)7.  Hermagoras  degressionem  '^  deinde,  turn  postremam 
conclusionem  ^  ponit.  In  hac  autem  degressione  ille 
putat  oportere  quandam  inferri  '7  orationem,  a  causa,  at- 
que  a  '^  judicatione  ipsa  "  remotara,  quae  aut  sui  laudem, 
aut  adversarii  vituperationem  contineat,  aut  in  aliam 
causam  deducat,  ex  qua  conficiat  aliquid  confirmationis 
aut  reprehensionis,  non  argumentando,  sed  augendo  per 
quandam  amplificationem.      Hanc   si   quis  '9  partem  pu- 

«  Propria  judicii  qucestione. 


Olid.  RC  ed.  Omiiib.  jiro  comm.  itoxa:  w  1.  pro  merita  tiuxa:  Sch.  Leid.  I.  pro 
inerita  noxiu  :  Leid.  I.  pro  comm.  culpa:  k  propter  commeritam  culpam.  Qiiiii- 
iiiin  ver8iun  addiint  B  L  M  W  t^,  Lamb.  Oliv.  Liill.  Bipont.  et  Wetzel.  Vid. 
Varr.  Lectt.  ad  1.  ii.  ad  Herenii.  c.  23. — lU  Voss.  2.  Leid.  2.  caient  Maxi- 
mum.—20  B  iifficere :  viilg.  nfficit ;  pro  quo  d  k,(o\.  Cass,  et  onines  Mss.  Oud. 
ac  ^dd.  pt.  ciiui  Wetzel,  et  Oreli.  Iiabent  affecit. — 1    Deest  enim  Leid.  L 

Cap.  LI.  2  B,  Scli.  Vosc.  2.  erit. — 3  Victorin.  contra  firmatn  adversarii  arg. 
—  1  K,  Sell.  Vo'is.  2.  ed.  Oiiiiiib.  ponitur,  prob.  Oud.  B  M  ponclur. — 5  Leid.  2. 
rerselur :  B  L  M  W  i|/,  w  1.  Lamb.  Oliv.  Lall.  et  Hchntz.  versatur. — 6  k  dici- 
iur. — 7  0  si  id. — 8  Lamb,  et  Scliiitz.  defendnmus. — 9  ftl  k  demonstremiis. — 
10  Lamb,  et  Scinit'/..  fatemur. — II  heid,  I.  dicimus ;  et  Scliiitz.  cum  Lau)b. 
demonstramus. — 12  In  o)  2.  deest  quidem. — 13  6  caret  tsse. — 14  M  conclusione 
punemus,  oinissa  preepositioiie  :  co  2.  et  ed.  Omnib,  de  concl.  dicemus  ;  l*al.  3. 
Vo<s.  1.  Leid.  1.  3.  Guelf.  1.  et  Tur.  conclusionem  jionemus :  Leid.  2.  de  concl. 
ponetur.  Oud.  et  Ern.  jiidicavei  unt  verba  Deinceps  nunc  de  concl.  pon.  esse 
)-piiria.  Sclnilz.  ea  delevit :  Wetzel,  et  Orell.  niicis  includunt. — 15  L  k,  oi  2. 
et  ed.  Oninib.  Hermag.  autem  degr.  Al.  digressionem. — IG  Tiir.  postremo 
concl.  Leid.  3.  postremum  concl.  Leid.  1.  exlretnam  concl. — 17  Leid.  1.  in- 
ferre. — 18  Dect  ptippositio  in  Leid.  1. — 19  Sch.  Leid.  3.  et  Oieli.  si  qui. 
Turn  B  L  M  W  0  k,  Tur.  Leid.  2.  et  ed.  Omnib.  put.  esse  or.     quinque  Mss. 


Dii  iNviiNT.  I.  52.  679 

tarit  orationis,  sequatur  Hermagoram  ^°  licebit.  Nam  et 
augendi,  et  laudandi,  et  vituperandi  pra^cepta  a  nobis  par- 
tim  data  sunt,  partira  suo  loco  dabuntur.  Nobis  autem 
non  placet/  banc  partem  in  numero  *  reponi,  quod  de 
causa  digredi,  nisi  per  locum  communem,  displicet;  quo 
de  genere  posterius  est  dicendum.'  Laudes  autem  et  vitu- 
perationes  non  separatim  placet  tractaii,  sed  in  ipsis  argu- 
mentationibus  esse  implicitas.  '^  Nunc  de  ^  conclusionc 
dicemus. 

Lii.  98.  Conclusio  est  exitus  et  determinatio  totius  ora- 
tionis: hsec  babet  partes  tres;  enumerationem,'^  indignati- 
onem,  conquestionem.  Enumeratio  est,  per  quam  res  di- 
sperse et  difluse  ^  dictge  unum  in  locum  coguntur,  et  rerai- 
niscendi  causa  unum  sub  aspectura  subjiciuntur.  Haec  si 
semper  eodem  modo  tractabitur,  perspiciie  ab  omnibus  ar- 
tificio  quodam   tractari  intelligetur ;  ^    sin  varied  fiet,'  et 


Ond.  putnhit  or.  Voss.  2.  putavit  or. — 20  Seijuatur  abest  a  B  ;  et  Hermago- 
ram a  B  L  W  d  K,  u>  1.  2.  Tiir.  et  diiobiis  Mss.  ap.  Gronov.  ac  eiiain  oiiiii. 
Mss.  Ond.  cum  ed.  Oiimib.  et  Jiiiit. — 1  B  L  W  0  k,  a;  1.  2.  Tiir.  Cms*.  Gnelf. 
♦•t  oinn.  Mss.  Oiid.  cum  edd.  |ir.  usque  ad  Aid.  placuit,  prob.  Ond. — 2  B  M 
W  if ,  0/  2.  Tur.  et  oiiines  ]Mss.  Ond.  in  numerum.  L  vtl  npuni :  VV  poni:  Sch. 
et  Voss.  2.  deponi. — 3  d  erit  die. — 4  oi  1.  Tur.  Sch.  Cass,  et  edd.  pr.  implicatas, 
prob.  Ond. — 5  Sclnitz.  e  conj.  habet  Nunc  i^itur  de. 

Cap.  lii.  C  k  id  est,  enumerationem.  Pro  conquestionem,  Leid.  1.  babet 
conversionem. — 7  Lamb.  disp.  ac  diff. — 8  B  6,  Sch.  Voss.  1.  ed.  Oniuib.  Intel- 
ligitur. — 9  L,  a  2.  Leid.  2.  sin  vera  varie.     Edd.  ante  Aid.  cum  Scliutz.  omit- 

NOTiE 

'  Sin  varie  Jiet]   Levabit  anditoris  tatem,  virtutemqne  diligitis  :   levate 

fastidinm  orator  enumeratione  variis  liunc  aliqnando  siipplicem    vrstrum, 

fignris  distincta.     Insignis  est  in  eo  tot  annos  in  falsa  invidia  periculis- 

genere  peroratio  pro  Ciuent.  §  188.  que  versatum,  qui  nunc  primum  post 

'Jam  eniin  profeclo  videtis,  jndices,  illain  flaniniaui,  alioruni  facto  et  cu- 

non  sine  necessariis  nie,  ac  niaximis  piditate  excitatain,  spe  vestra;  a-qui- 

cansis,   principio    orationis  nieee   dc  talis    erigere    animnni,     et    paulnna 

niatre  dixisse,' &c.    Et^200.  'Qua-  respirare  a  metn  coepit.'     Et  paulo 

re,  jndices,  si  scelus  odistis,  prolii-  post  §  202.  '  Conservate   A.  Cluen* 

lieie  aditum  matris  a  filii   sanguine  :  tium  :    restiluite  incolumem  munici- 

date  paienii  Ininc  incredibilem  dolo-  pio  ;  ainicis,  viciuis,  bospitibus,  quo- 

reni  ex  salute,  ex  victoria  liberum  :  mm  stndia  videtis,  redditc:  vobis  in 

|)atimini   matrem,  no  orbata  filio  lis-  j)erpetuuni  liberisque  vestris  obstrin- 

tctur,  victam  i>otius  vcstra  a^quitate  i;ite  :  vestrnni  est  boc,  jndices,  ves- 

di.scedere.     Sin  auiem,  id  (piod  vcs-  tra;  dementia'.' 
tra  natura  posiuiat,  pudoreni,  boni- 


680  M,    T.    CICERONIS 

banc  suspicionem  et  satietatem  '°  vitare  poterit.  Quare 
turn  opoitebit  ita  facere,  ut  plerique  faciunt  propter  lacili- 
tatem,  singillatitn "  imaniquamque  rem  attingere,  et  ita 
onines  transire  "^  breviter^  argumentationes:  turn  autem 
id,"  quod  difficilius  est,  dicere,'^  quas  partes  exposueris 
in  partitione,  de  quibus  te  pollicitus  sis  dicturum,  et  re- 
ducere'^  in  memoriam,  quibus  rationibus  unamquamque 
partem  confirmaris  :  '^  turn  ab  iis,  qui  audiunt,'^  quserere, 
quid  sit,  quod  sibi  velle  debeant  demonstrari,'^  hoc  modo  : 
Illud  docuimus,'9  illud  planum  fecimus.^  Ita  simul  et  in 
memoriam  redibit  auditor,  et  putabit  nihil  esse  praeterea,^° 
quod  debeat  desiderare.  99.  Atque  in  his  generibus  (ut 
ante  dictum  est)  turn  tuas  argumentationes  '  transire  sepa- 
ratim,  turn  id,  quod  artiliciosius  est,  cum  tuis  contrarias 
conjungere  ;  et  cum  tuam  argumentationem  dixeris,  turn, 
contra  eam  quod  afFerebatur,^  queraadmodum  dilueris,  os- 
tendcie.  Ita  per  brevcm  comparationem,  auditoris  me- 
nioria  et  de  confirmatioue  et  de  reprehensione  redintegra- 
bitur.  Atque  haec  aliis  actionis  quoque  '  modis  variare 
oportebit.  Nam  cum  ex  tua  persona  ■*  enumerare  possis, 
ut,  quid  et  quo  quidque  ^  loco  dixeris,  admoneas;  turn  vero 
personam  ant  ^  rem  aliquam  inducere,  et  enumerationem  ei 

*  Exponere  paucis.  v  Illud  demonslravimus. 


tunt  fiet,  prob.  Ern.— 10  Ed.  Omnib.  et  satietatem  lunic,  et  suspicionem.  Pro 
satietatem,  in  ip  fastidium  legitiir.  Tutu  pro  poterit,  6  habet  potuit. — 11  u  1. 
Leid.  2.  3.  et  ed.  Omnib.  sin'^ulatim. — 12  Pro  transire,  Lamb,  el  qaidain  alii 
piitavenint  transigcre  legend.— 13  Svb.  tum  ad  id:  Le'n\.  ].  turn  autem  idem: 
L  et  ed.  Omnib.  <«m  i(i,  sine  autem. — 14  k  dices,  sed  in  mrivg.  dicere.  Pro 
exposueriH,\\\  0)  \.  piisueris. — 1.5  (Jiiidam  putaverunt  redigere  legend.  In  6, 
Pal.  2.  3.  reducturum ;  et  sic  H  supra  lin — IG  Leid.  3.  unamq.  rem.  conf. 
Leid.  1.  3.  Voss.  2.  unamq.  partem  cnnfirmaveris.—\l  Omnes  Mss.  Oiul.  et  ed. 
Onmib.  tum  ah  his.  Voss.  2.  qui  nudient. — ^18  Deest  velle  Leid.  1.  Scbiitz.  ita 
legit :  quod  sibi  vdint  dem.  amplius. — 19  L(-id.  3.  et  septem  Oxonii.  Mss.  mm 
Jiint.  et  Oliv.  Docuimus  hoc.     'i'lim  Vo>.s.  2.  et  ed.  Omnib.  hoc  planum fecimus. 

Verba  hoc  modo  ...  fecimus  Schiitz,  delevit  :    Wetzel,  ea   nncis  inciusit. 

20  Deest  prcelerra  Leid.  3.  In  M  snprascr.  pralerilum. — 1  15,  Sdi.  Leid.  3. 
tum  hnsarg. — 2  Q  contra  cum  qui  afferetnr  :  B  M  contra  afferetur:  Leid.  3. con- 
tra eam  quod  afferretur  :  Sch.  Leid.  1.  2.  et  ed.  Omnib.  contra  eam  quod  affere- 
tur.—:i  Sclintx.  e  conjeciiira  dedit  aliis  dictionis  quoque. — ^4  B  L  /c,  o  1.  2. 
Tiir.  ft  omn.  Mss.  Oud.  cum  ed.  Jnnt.  et  Orell.  Nam  tum  ex  tua  pers.:  ed. 
Omuib.  Nam  ex  tua  pers.  turn.  — 5  Leid.  2.  quod  et  quo  quodque.     M  caret 


DE    INVENT.    I.   53.  081 

totara  attribucre :  personam  hoc  modo  :  Nam  si  7  legis 
scriptor  existat,  et  quaerat  a  vobis,  quid  dubitetis,  quid 
possitis^  dicere,  cum  vobis  hoc  et  hoc  sit  demonstratura  1^ 
Atque  hie,  item  ut '°  in  nostra  persona,  licebit  alias  singil- 
latim  transiie  omnes  argumentationes,  alias  ad  partitiones 
singula  genera  referre,  "  alias  ab  auditore,  quid  desideret, 
quairere,  alias  haec  facere  per  comparationera  suarum  et 
contrariarum  '^  argumentationura.  100.  Res  autera  indu- 
cetur,  si  alicuirei  hujusmodi,  legi,  loco,  urbi,  monumento  '' 
attribuetur  oratio  per  enumerationem,  hoc  modo :  "*  Quid 
si  leges  loqui  possent?  nonne  haec  apud  vos  quererentur?  '^ 
Quidnam  amplius  desideratis,  judices,'^  cum  vobis  hoc  et 
hoc  planum  factum  sit?  In  hoc  quoque  genere  omnibus 
eisdem  modis  '^  uti  licebit.  Commune  autem  prseceptum 
hoc  datur  ad  enumerationem,  ut  ex  unaquaque  argumen- 
tatione,  quoniam  '^  tota  iterum  dici  non  potest,  id  eliga- 
tur,'9  quod  erit  gravissimum,  et  unumquodque  ^°  quani 
brevissime  transeatur;  ut  raemoria,  non  oratio  renovata 
videatur. 

LI II.  Indignatio"  est  oratio,  per  quam  conficitur,  ut  in 


quidque. — 6  Leid.  3.  turn. — 7  L  M  &>  2.  Scli.  Lcid.  2.  Numquid  si,  tfc.  su- 
pia<.ci-.  in  Sell.  i\'am  quid,  ut  apiid  Victorin.  Dein  Victorin.  assijj<rt<.  Pono 
Leici.  2.  el  sic  quwrnl  a  vobis:  u  2.  et  si  quarat  a  vobis:  Voss.  1.  Leid.  3. 
iiiarg.  Sell,  et  eil.  Omnib.  et  quarat  sic  id  a  vobis:  B  k,  Leid.  1.  Voss.  2.  et 
quarat  sic  a  vobis  :  W  6  el  quarat  si  id  a  vobis.  In  Voss.  2.  addiliim  a  m.  sec. 
id:  sed  in  Sch.  et  quarat  si  quid  a  nobis. — 8  Leid.  3.  et  Graev.-Buim.  quod 
pass.  In  Voss.  1.  2.  et  ed.  Oninib.  poscalis,  et  sic  snprascr.  in  Sell.  B  possi- 
tis,  s\]\)r-dscr.  '■  \t\  poscalis :'  L  vel  poscalis  possitis :  k  poscitis  wit.  Abstint  a 
Le'\<\.  1.  quid  possilis. — 9  Sell,  el  hue  et  hoc  dem.  est.— 10  Sell.  «<!.  In  6  <\e- 
est. — II  0)  I.  ad  singula  partitiones  genera,  oniisso  referre. — 12  L  suarumconlr. 
M  suarum  et  aliarum. — 13  Schuiz.  si  legi,  loco,  urbi,  mon.  aut  al.  rei  hujusm. — 
14  e  et  Tiir.  hoc  pacta.  Dein  co  2.  et  ed.  Omnib.  Quod  si.—  \5  E<i.  Omnib. 
non  apud  vos  ;  et  k  sequerentur,  sed  in  marg.  quererenlvr. — IC  W  0  non  habent 
judices. — 17  L  non  liabet  omnibus.  In  Leid.  3.  oww.  his  modis. — 18  Ti  quom. 
— 19  B  delegatur  id  :  Scb.  delegatur,  &\iprdscv.  id :  Leid. 'i.  deligatur,  sine  t(^ 
id. — 20  Sell,  et  Lamb,  tinumquidque. 

NOIVE 

"  Indignatio]  Pioprie  dolor  est  ex  cnim  perinde  est  dolere  de  bonis 
aeqnitatis  amoie  susceptns  ob  alien-  nialoinm,  ae  de  malis  boiiornm.  Ita 
jus  iininerentis  felicitateiii,  eo  quod  sentit  Aristoteles,  dtun  earn  sic  defi- 
non  mereatnr.  Est,  nt  et  misericor-  nit  Rhet.  ii.9.  'Earl  rl  vijxiaav Xvitua- 
dia,  bonaR  mentis  indicium  :  libeiale      6oi  eVel  to)  (paivofiivi^   avai^iois    (vwpa.- 


682 


M.    T.    CICKRONIS 


aliquem  hominem  magnum  odium,  aut  in  rem  '  gravis  of- 
fensio  concitetur.  In  hoc  genere  *  illud  primum  intelligi 
volumus,  posse  omnibus  ex  locis  iis,  quos  in  confirmandi 
praeceptis'  posuimus,  tractari  indignationem  :  nam  ex  iis 
rebus  4^  quae  personis  atque  negotiis  attributae'  sunt,  quaevis 
amplificationes  et  indignationea  ^  nasci  possunt :  sed  tamen 
ea,  quae  separatim  de  indignatione  prascipi  possunt,  consi- 
dereuius.  101.  Primus  locus  sumitur  ab  auctoritate,  cum 
commemoramus,''  quantas  cnrae  res  ea  fuerit  Diis  immorta- 
libus/  aut  eis  quorum  auctoritas  gravissima  debeat  esse.' 


Cap.  LIU.  1  Sell,  in  alit/uam  rem,  prob.  Oud. — 2  Li'mI.  2.  Hoc  in  gen, — 
3  Met  umis  Ms.  ap.  Ursin.  cum  Orell.  conjirmationis ;  et  sic  siiprascr.  in 
Leid.  1.  In  Tim.  Sell.  ;i  in.  sec.  et  Lamb,  confirmuiidis.  Ijcid.  1.  caret  prip- 
po;-itione.  Pro  praceptis,  Leiil.2.  prwieptionihus  ;  et  eii.  Omiiib.  pvceceptione. 
— 4  Pro  rel/Hs,  M  liabet  locis,  stiprascr.  '  vel  rebus.'  Mox  l^eid.  3.  'J'lir.  et 
iiiiiis  Ms.  ap.  Ursin.  aut  qvce  negotiis:  Srh.  Scliutz.  ac  Or«'ll.  et  qua:  neg.  prob. 
Oud. — 5  M  attributi. — G  Leid.  2.  tiuamvis  amplif.  et  Sell,  a  ni.  pr.  ex  indigna- 
tione. Tur.  Omnib.  Sehiilz.  ac  Orell.  omittunt  et  indignutiones. — 7  Sell,  ex 
auct.  et  a>  I.  cum  meniorumus. — 8  In  B  non  leguntiir  Diis  immortalibus.  Gmt. 
et  paiiCiE  aliif  edd.  liabent  aut  ante  Diis.     Li  Sell,  a  m.  pr.  his,  quor.  auct. 


NOTyE 

ytlv  Indignari  est  dolure  affici  ex  pros-  filius   cum  paire,  jiivenis  cum  sene. 

jteru  fortuna  aticujus  qui  ea  sit  iiidig-  Queb  cum  ita  sint,  patet  indigiiatio- 

nus.   Ex  fjusdem  doetiiua  colligitiir :  nis  noinen  hie  a  Cicerone  latius  ex- 

1.  Qiixnam  sit  indignationis  causa;  tendi,    quas(|iie    ejus    conimovendie 

nimirnm   aequitatis    amor  :    adeoque  causas   siibjieit,   pera'qiie  ad  odium, 

nemo  indignari  possit  de  virtutibus  inimicitias,  invidiamqiie  concitandain 

ant  recte   factis   alteriiis,  quae    IebII-  pertinere. 


tiani  poiius  affcrnnt;  sed  de  iis  fortu- 
iM'  bonis,  quas  cum  sint  virtutis  prae- 
niia,  aildicta  probis  esse  volumus  : 
nee  citra  injuriam  videntur  ad  imme- 
lifos  pocse  transferri.    2.  Qiiiiiam  in- 


"  Diis  immortnlibusi  Niliil  indigna- 
tionem accendit  vehenienlius,  qiiam 
cum  ipsi  Sitperi,  qiiornm  violata  e^t 
majestas,  sceleris  vindices  appellan- 
tur.     Quod    prwsiitit    'i'uliius    Verr. 


digncntur;  ii  scilicet  qui   se  dignos  nit.  §  184.  &c.  '  Nunc  te,  Jupiter  op- 

existimaut     virtntum    pta^iniis,    qui  time  maxime,  cujus  hte  doiium   re- 

.snnt  Eequitalis  anianiiores,  qui  aspi-  gale,  dignum  tiio   pnlcherrimo  tem- 

ranl  ad  ea  qiiaf^  alii  licet  indigni  nan-  plo,    dignum    Capitolio,    atque     ista 

cikcnntur,  qui  nobiles  sunt  etmagiios  arce  omnium  nationum,  dignum  regie 

lionores  conbectiti.    3.  Qnibiis  indig-  mnnere,  tibi  factum  ab  legibus,  tibi 

neniur  ;  nempe  nnvis  hoiiiinil)U8,  fe-  dicatnni,  aique  promissiim,  per  nefa- 

licibns  imjirobis,  exteris  ad  reip.  ad-  riiim    scelus  de    regiis    iiiHnibns    ex- 

niiiiistratiunem  accilis,    indignis,   in-  torsit  ;     ciijusqne     sanclissimnm    et 

ferioiibus  d^-niijue  qui  cum  snperio-  pulcberrimnm  simulacrum  Syracnsis 

ribus   de   aliqua  re    contcnduut,    ut  sustulil ;  teque,  Juuo  icgina,  cujws 


DE    INVIiNT.    I.    53.  083 

Qui  locus  sumetnr  ex  sortibus,^^  ex  oraculis,  vatibus,  os- 
tentis/°'''  prodigiis,  responsis,  et"  similibiis  rebus,  item  ex 
majoribus'*  nostris,  regibus,  civitatibus/'  gentibus,  horai- 
nibus  sapientissimis,  senatu,  populo,  legum  scriptoribus. 
Secundus  locus  '•**  est,  per  quern,  ilia  res  ad  qiios  pertineat, 
cum  amplificatione,  per  indignationem,  ostenditur,  an  ad 
omoes,  aut'^  ad  niajorem  partem,  quod  atrocissimum  est ; 
aut  ad  superiores,  quales  sunt  ii  quorum  ex  auctoritate  in- 
dignatio  sumitur,'  quod  indignissimum  est;  aut  "^  ad  pares 
animo,  fortuna,  corpore,  quod  inquissimum  est ;  aut  ad 
inferiores,  quod  superbissimum  est.    Tertius  ^  locus  est, 

*  Quorum  auctoritas  Ictsa  dat  locum  indignationi. 


grav.  deb.  esse,  Diis  imm. — 9  B  k,  Scli.  ed.  Oinnib.  sumitur  ex  sort.  Leid.  2. 
sumitur  a  sort.  Sclmiz.  delpvit  prfFpositionem  ante  oracw/js. — 10  Voss.  1.  ex 
vatihus ;  et  Leid.  3.  ostensis. — 11  Sch.  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  et  Tur.  oniitiiiiit 
copulain. — 12  Abest  prapositjo  a  B  M,  Soli.  Voss.  2.  Leid.  1.3.  In  co  1.  2. 
et  Leiri.  2.  a  »««;'. — 13  w  1.  civitatibus,  regibus.  In  k  non  le{;i'.ntur  verba  re- 
sponsis ...  civilatibus ;  sed  inveniiintur  in  marg. — 14  Lamb,  delevit  locus. — 
15  Sch.  a  ni.  pr.  Voss.  1.2.  et  edd.  pr.  aut  ad  omnes.  Septeni  Oxonn.  Mss. 
cum  Leid.  1.  2.  3.  Jiint.  Gnit.  Oliv.  Graev.-Biun).  et  Lall.  an  ad  inaj.  part. 
Pono  iideni  Mss.  cum  Tur.  Jnnt.  Glut.  Oliv.  Grasv-Burm.  Lall.  Scliiitz.  et 
Wetzel,  an  ad  superiores. — 16  Vulg.  an  ad  pares,  et  mox  an  ad  inf.     Ex  Sell,  a 

NOTiE 

duo  frfiia  diiabus  in  insulis  poi^ita  so-  "  Secundus  /ocks]  Excniplum  liabes 

cioriun,  IMelitje  et  Sanii,  sanclissima  Verr.  ii.  §  51.  quo  loco  M.  Glabiio- 

et  antiquissiina,  siniili  scelere,  idem  nem  judiceni  ad  severitateui  contra 

iste  omnibus  donis  nrnamenlisque  nu-  Veil  em    exliortalur  :    'Suscipe  cau- 

davit:    feque,    Minerva,   quam  item  sam  jiidiciorum ;  suscipe  caiisam  se- 

iste  duobus  in  clarissimis  et   religio-  veritatis,  integritatis,  fidei,  religio- 

sissiniis  lemplis  expiiavit,'  &:c.  quic  nis  ;  suscipe  causam  senatiis,  iit  is, 

fuse  persequitur.  Iiocjiidicio  probatiis,  cum  poj).  Rom. 

>  Sorlibusi  Hie  series  sunt  oracnla,  et   in  laude  <t  in  gratia  esse  possit. 

lesponsa   quae  a  Diis,  aut  eorum  sa-  Cngita  qui  sis,   quo  locn,  quid   dare 

cerdotibus,  edebantur.  pop.    Rom.   quid  reddere    majoribns 

»  Oitentis]  '  Ostentiim  Labeo  defi-  tuis  debeas :    fac  tibi   p-Tternje  legis 

nit  esse  contra  naturam  cujusqiie  rei  Acili*    veniat    in    menlem,  qua  lege 

genitum   facliimque.'     Ulpianus   'I'it.  p<'|)>    Rom.    de    pectiiiiis    repetundis 

de    Verbor.   Signif.      At  Tulliiis  de  optimis  judiciis  severissimisque  judi- 

Nat.    D.  I.   II.  §   7.  '  l^raedictioues,'  cibus  iisus  est.' 

inquit, '  reium  futurarum,  quid  aliud  ^  Tertius]  Tcrtii,  qiiinti,  duodeci- 

declarant,    nisi    hnminibns    ea    qucE  mi,  quartidecimi,  et  (|uintidecimi  loci 

sintoslendi,nionslrari,  porteiidi,  prre-  exempla,  quia  sunt  ct  facilia  et  pas- 

dici  ?    ex  quo  ilia   oslenta,  nionstra,  siin  obvia,  pra^termiltiiuus. 
poitenta,  prodigia  dicuntur.' 


684 


M.    T.    CICERONIS 


per  queni  quasrimus,  quidnam  sit  eventurum,  si  idem  '7 
ceteri  faciant ;  et  simul  ostendimus,  huic  si  concessum  sit,'^ 
multos  aemulos''  ejusdem  audacise  futures;  ex  quo,  quid 
mali  sit  eventurum,  demonstrabimus.  102.  Quartus  locus  = 
est,  per  quem  demonstramus,  multos  alacres  expectare, 
quid  statuatur,  ut  ex  eo,  quod  uni  concessum  sit,'9  sibi 
quoque  tali  de  re  quid  liceat,  intelligere  possint.  Quintus 
locus  est,  per  quem  ostendimus,  ceteras  res  perperam  con- 
stitutas,  [p.  61.]  intellecta  veritate,  commutatas  corrigi  *° 
posse  :  banc  esse  rem,  quae  si  sit  semel  judicata,  neque  alio 
commutari  judicio,  neque  ulla  potestate  corrigi  possit.' 
Sextus  locus'*  est,  per  quem  consulto  et  de  industria  fac- 
tum esse  *  demonstratur,  et  illud  adjungitur,  voluntario  ma- 
leficio  veniara  dari  noa  oportere  ;  imprudentiae  concedi ' 
uoununquam  convenire.     Septimus  locus*  est,  per  quem 


"  Imitatores. 


*  Attentos. 


m.  pr.  Voss.  1.  2.  et  edd.  vett.  Ern.  dedit  aut  in  ntroqne  loco ;  sed  nemo  enni 
sequitiir. — 17  (al.item. — 18  k  cone,  fuerit. — 19  ul.fjuod  unum  cone,  sit  quo- 
que.— 20  In  Sell,  a  m.  pr.  commutalas  deest.  Sell,  e  coiij.  dedit  commutari  aut 
corrij^i. — 1  In  0  non  lejjuntiir  verba  lianc  esse  rem  . . .  corrigi  possit.  Leid.  3. 
non  liabet  ulla  aiile  potestate.  In  Voss.  1.  ulla  pot.  commutari  pvssit  vet  corrigi. 
Vto  possil,  eA.  Oiuuib.  posse ;  Voss.  2.  posset. — 2  Tur.  caret  esse. — 3  8  impru- 

NOTiE 

''  Quartus  locus]  Adhibetnr  a  Cic.  ligendo,  ago.     Quid  enim?  negat  se 

act.  I.  in  Verr.  §  47.    •  Hoc  est  jiidi-  cum  uiiiltitudine  venisse   ad  janiiam 

ciiim  in  quo  vos  de  reo,  pop.   Kom.  meani  ?   aut   ferro  succinctos  secum 

de   vobis  judirahit :  in   hoc  lioniine  fuisse  ?     Qnos   noiuinavero  accerse : 

statuetur,  possitne,  senatoribus  judi-  possunt    quideni    omnia   aiidere   qui 

cantibus,  homo  nocentissimus  pecu-  hoc  ausi  sum  ;  non  tanien  audebunt 

niosissimusque  damnari.'  negare   se   dcprehensos   intra'  limcn 

"1  Sextus  locus]    Urgetur  a  Perseo,  nieum  cum  ferro  :  si  ad  te   deduce- 

qui    Demetrinm    fratreni    parricidii  rem,   rem    pro   manifesto    haberes ; 

accusabat :  'Quid    hoc  noctis?  quid  fatentes  pro  depreliensis  babe.'    Liv. 

ut  inimicus  ad  iratumr  quid  cum  fer-  1.  XL. 

ro  succinctis  juveiiibus  venisf'    Con-  '^  Septimus  locus]  CniAc\e,  tyranm- 

vivani  me  libi  committere  aiisus  non  cum  dicatur  facinus,  aut  potins  qua- 

sum ;  comessatorem  te  cum  armatis  si    oculis    siibjiciatiir.     Tiillius    pro 

venientem  rccipiam?     Si  aperta  ja-  Rose.  Am.  §   145.  '  Pracdia  mea  lu 

nua  fuisset,  funus  meum  paraies  hoc  possides;  ego  aliena  misericordia  vi- 

tempore,  pater,  quo  querenteui  aii-  vo  :  concede,  et  quod  animus  aequus 

dis.     Nihil   ego   tanqiiam   accnsator  est,  et  quia  necesse  est:  mea  domus 

criminose,  nee  dubia  argunientis  col-  tibi  patet,  niihi  clausa  est  j  fero  :  fa- 


DE   INVENT.   I.  54.  685 

indignamur,  quod  tetrum,  crudeic,  nefarium,  tyrannicuin 
factum  esse  dicamus,  per  vim,  per  manum  opuleutara ;  '' 
quae  res  ab  legibus  et  ab  aequabili  jure  reraoUssima  sit. 
Liv.  103.  Octavus  locus'^  est,  per  quem  demonstramus, 
non  vulgare,  neque  factitatum*'  esse,  ne  ^  ab  audacissimis 
quidem  hominibus,  id  maleficium,  de  quo  agitur:  atque  id 
a  feris  quoque  hominibus,  et  a  barbaris^  gentibus,  et  im- 
manibus  bcstiis  rcmotum  esse.  Haec  erunt,  qucC  in  pa- 
rentes,  liberos,  conjuges,  consanguineos,  supplices,  crude- 
liter  facta  dicentur  ;  7  et  deinceps  si  qua  proferantur  in  ma- 
jores  natu,  in  hospites,s  in  vicinos,  in  amicos,^  in  eos  quibus- 
cum  vitam  egeris,  in  eos  apud  quos  educatus  sis,  in  eos  a 
quibus  eruditus,9  in  mortuos,  in  miseros  et  misericordia  '° 
dignos,  in  homines  claros,"  nobiles  et  honore  usos,  in  eos, 

"  Commission. 


deniiam.  Leid.  1.  non  liabet  concedi. — 4  M  W  0  k,  Tiir.  Sch.  Voss.  1.  2,  Leid. 
1.  3-.  et  ed.  Omnib.  omittuiit  prapositionem  ante  manum.  Scliutz.  e  Pal.  2. 
cuin  Orell.  per  vim,  7n(tniim,  opuleriliam.  Dein  od  I.  et  qua:  res  nb  legibus,  ab 
aquali.  Ed.  Omnib.  caret  copula  post  legibus,  et  dat  cum  d,  w  2.  Tiir.  Leid. 
2.aquali.     Deniqiie  Voss.  1.  remota  sit:  Orell.  e  Tur.  remotissimrc  sint. 

Cap.  liv.  5  L  k,  Scli.  et  ed.  Omnib.  neque  ab  aud.  6,  oo  1.  Voss.  1.  Leid. 
1.  2.  net-  ab  aud. — 0  Abe>t  quoque  a  Sch.  et  ed.  Omnib.  in  qua  quam  a  barb. 
Leid.  3.  ct  barb. — 7  Voss.  \. facta  esse  dicentur:  Voss.  2.  Leid.  1.  ed.  Omnib. 
dicuntur. — 8  Sch. /los/j.,  ?')c.,  amicos,  sine  tribns  prtepositionibu'.. — 9  In  k  de- 
siint  verba  in  ens  apud  quos  ...  eruditns;  sed  in  marg.  scribiintur. — 10  (a  2. 
Sell.  Voss.  2.  Leid.  1.  2.  ed.  Oninib.  i/i  mis.,  in  miseric. — 11  \li  euros,  claros. — 

NOTiE 

milia  mea  maxima  uteris,  ego  ser-  ut  longius  progrediar,  si  in  aliqua  de- 
vum  liabeo  nullum:  patior  et  feren-  sertissima  solitiidiue  ad  saxa  et  sco- 
dum  puto.  Quid  vis  aniplius?  quid  pulos  lisec  conijueri  et  deplorare  vel- 
insequeris  ?  quid  oppugnas?  qua  in  re  lem  ;  tamen  onuiia  muta  atque  inani- 
tnam  voluntatem  liptli  a  nie  pntas?  nia,  tanta  et  tarn  indi<;na  rerimi  atro- 
ubi  tuis  commodis  officio  ?  Quid  tibi  citate  coiumoverentui'.  Nunc  vero 
obsto?  si  spolioruni  causa  vis  lionii-  cum  loquar  apud  senatores  pop.  Roni. 
neuj  orcidere,  spoliasli.  Quid  (juieris  leguni  judiciorumque  et  juris  aucto- 
ampliusP'  res,  timere  non  debeo,  ne  non  nnus 
f  Octavtis  locus]  Cujus  exempliim  isle  civis  Ronianus  ilia  cruce  dignus, 
illustriiis  non  aliud  extat  quam  ult.  ceteri  omnes  simili  periculo  indig- 
Verr.  ^171.' Si  hiec  non  ad  cives  Ro-  nissimi  judicentnr.' 
raanos,  non  ad  aliquos  amicos  nostras  s  Hospites]  Qui  aniicos  externos 
civitatis,  non  ad  eos  qui  pop.  Rom.  doiiii  gratis  excipiunt,  ab  lis  eodem 
nomen  audissent ;  denique  si  non  ad  atficiendi  beneficio  cum  peregre  pro- 
homines,  veruin  ad  bestias,  aot  etiani,  ticiscentur,  dicebantur  hospites. 


686 


M.    T.    CICKRONIS 


qui  neque  laedere  alinm,  nee  se  defendere  potuerint,'*  ut  in 
pueros,  senes,  mulieres:  quibus  omnibus  ''  acriter  excitata 
indignatio,  summum  in  eum,  qui  violarit  horura  aliquid,'* 
odium  commovere  poterit.'^  104.  Nonus  locus''  est,  per 
quem  cum  aliis,'*^  quae  constat  esse  peccata,  hoc,  quo  de 
quaestio  est,  cornparatur;  etita  per  contentionem,'^  quanto 
atrocius  et  indignius  sit  illud,  quo  de  '^  agitur,  ostenditur. 
Decimus  locus'  est,  per  quera  omnia,  quas  in  negotio  ge- 
rendo  acta  sunt,  qureque  post  negotium  '9  consecuta  sunt, 
cum  uniuscujusqiie  indignatione  et  criminatione  colligi- 
mus,  et  rem  verbis  quam  maxime  ante  oculos  ejus,  apud 
quem  dicitur,  ponimus,  ut  id,  quod  indignum  est,  perinde'^'^ 
illi  videatur  indignum,  ac  si  ipse  interfuerit,  ac  praesens  ' 
viderit.     Undecimus  locus  ^  est,  per  quem  ostendimus,  ab 


12  Vo'S.  1.  neque  se  def.  ed.  Omnib.  vel  def.  se.  Turn  poluerunt  erid.  ante 
Ern.  qui  e  snspic.  cum  Sclmtz.  Wetzel,  et  OitU.  polueiint  <iedit.  '  In  Mss. 
ultima  syllaba  per  compeii<iiiim  scripta  e<t  ;  unde  error  natus,'  ait   Ern. — 

13  Leid.  3.  ex  quibus  own.  B  L  M  W  9  k,  Tiir.  Scli.  Voss.  I.  Leid.  2.  ed. 
On\n\b.  quibus  ex  omn.  prob.  Ond. — 14  Schol.  et  Sehtiiz.  qui  horum  aliquem 
violarit:  Wetzel,  qui  violarit  horum  aliquem. — 15  h  potuerit :  k  potuit. — 16  B 
M  0  il*' S*^''-  'j^'*'*  ^'^.  cum  aliis  peccalis.  Pro  constat,  Sch.  Xof^s,  I.  Leid.  1. 
2.  3.  et  ed.  Oniiiib.  constant. — 17  W  0  «  per  comparutionem ;  et  sic  siiprascr. 
in  M. — 18  Ed.  Omnib.  id  de  quo:  omiies  Mss.  Ond.  cum  Tnr.  Jnnt.  Lamb. 
et  Oliv.  illud  de  quo;  et  sic  omnes  Oxonn.  Mss. — 19  Post  negotium, Ond. 
gestum   excidisse    putat.     Ern.  cunj  Lamb,  malit  post  deleri.' — 20  B,  Sch. 

NOT.'E 

''  Nonus  locus']  Siippeditatur  eadeui  visa   foedam,  sed   etiain  auditu  !     Si 

nit.  Verr.  ^  172.  '  Panlo  ante,  jiidi-  inter  coenam  in  tuis  immanibus  illis 

ces,  lacrymas  in  morte  misera  atqtie  poculis,  hoc  tibi  accidis!<et,  quis  non 

indignissima  navarohorum  non  tene-  turpe   duceret?    in   ccetu    vero  pop. 

bamus :  et  recie  ac  mcrito  socioium  Rom.    negotium     publicum    gerens, 

innocentinm  miseriacomniovebamur.  raagister  equitum,  cui  ructare  turpe 

Quid  nunc  in  nostro  sanguine  tandem  esset,    is    vcimens  frustis    esculentis 

facere  debemusf  nam  civiiim   Rom.  vinum  redolentibus,   gremiuni  suum 

sanguis  conjunctus  existimandus  est :  el  totum  tribunal  implevif.' 

qnoniam  id  et  salutis  omnium  ratio  et  "^  Undecimus  locus']  Quo  Demetrius 


Veritas  omnium  postulat.' 

'  Decimus  locus]  Hoc  utitiir  Tiillius 
Philipp.  II.  §  03.  '  Tn  istis  faucibus, 
istis  lateribus,   ista  gladiaturia  totius 


parricidii  causam  dicens,  in  fratrem 
Perseiim  accusatorem  invidi.nn  deri- 
vat :  '  Non  liodie  mc  primuui  frater 
accusat,  sed    liodie    primum    aperte 


corporis    firiuitate,    tantum    vini    in  nullo  meo  in  se  merito.  Si  mihi  pater 

Hippiaj   nupliis   exhauseras,  ut  tibi  succenseret,  te  majorem  fratrem  pro 

necesse  esset  in  pop.  Kom.conspectu  minore  deprecari  oportebat,  te  ado- 

vomere  postri<lie.     O  rem  non  modo  lescentiee,  teerrori  veniam  impetrare. 


DE    INVENT.    I.   55.  687 

eo  factum,  a  quo  minimc  oportucrit,  ct  a  quo,  si  alius  fa- 
ceret,  prohiberi  conveniret.  Duodecimus  locus  est,  per 
quem  indignaniur,  quod  nobis  hoc  primis  accident,*  nee 
alicui  uuquani  usu  cvenerit.'  105.  Tertiusdecimus^  locus 
est,  si  cum  injuria  contumelia  juncta  demonstratur,'^  per 
quem  locura  in  superbiam  et  arros^antiam  odium  concitatur.* 
Quartusdecimus  locus  est,  per  quem  petimus  ab  iis  qui 
audiunt,  ut  ad  suas  res  nostras  injurias  referant;'^  si  ad 
pueros  pertinebit,  de  liberis  suis  cogitent;  si  ad  muliercs, 
de  uxoribus ;  si  ad  senes,  de  patribus  aut  parentibus.^ 
Quintusdecimus  locus  est,  per  quem  dicimus,  inimicis 
quoque  et  hostibus  ea,  quae  nobis  acciderint,^  indigna  videri 
solere.  Et  indignatio  quidem  his  fere  de  locis  gravissime 
sumetur. 

LV.  106.  Conquestionis'*  autem  hujusmodi  de  rebus  par- 
tes petere  oportebit.'     Conquestio  ™  est  oratio,  auditorum 

**  Commiserationis. 


Voss.  2.  Leid.  1.  proinde. — 1  Leid.  1.3.  et  prasens. — 2  L  6  k,  Leiil.  1.  ed. 
Omnil).  primnm  ncc.  Leid.  2.  in  prinium  ace. — 3  Qiiiiiqne  Mss.  (}{\i\.  neqiie 
alicui.  Tiun  L  W  k,  Fal.  2.  Grev.  Sell.  Voss.  2.  Leid.  3.  Tiir.  Giielf.  1.  2. 
Schiitz.  Wetzel,  ft  Orell.  venerit. — 4  Leid.  1.  demonstretur. — 5  Paiici  Mss.in- 
citatur. — G  H  inj.  nfferant:  Le\{\.\.inj,faciant:  Ltxd.  2.  inj.cov/erant. — 7  Tiir. 
aut  de  pur. — 8  Leid.  1.  acciderunt. 

Cap.  lv.     9  Scbiitz.  expiinxit  verba  Conquestionis  . . .  oportehil;  quae  Wet- 

NOT/E 

In  eo  ubi  prapsidivim  esse  oportebat,  qiieni    tu  e   patrimonio,   tanqnam    6 

ibi  exitium  est.'     Liv.  1.  XL.  naufragio,  nudmn  expnlisti.' 

'  Tfrtius(/m?w«s]  AdhibitiisestaCic.  "■  Conquestio]  Commiseratio  voca- 

in  Rose.  §  146.  et  117.  '  Quis  unqiiain  tnr  a  Corniticio.     Aristot.  Rbet.   ii. 

praedo  fuit  t.im  nefrtiius;  qnis  pirata  8.  misericordiam  his   verbis  definit : 

tam  barbariis,  lit,  oiiin  integrani  prie-  'E.\e6s  iart  \innj  rts  4irl  t^  (paivonivi^ 

dam  sine  sanmiiiK' liabere  posset,  rni-  KaK(f  (pdapriKw  Koi  Xvir-qpif  rod  ava^iov 

enta  spolia  detrahere   mallet?     Scis  riryxoff"'.  S  «&»' ai""is '''■po<''5oK7)0'€(€  ira- 

liiinc  nihil  habere,  nihil  audere,  nihil  6uv,  t)  tSiv  axnov  nva,  Kal  tovto  '(irav 

posse,  nihil  nnqiiam  contra  rem  tiiam  ttA.tjo-ioj' </)ai«'7jTaf  Misericurdia  est  dolor 

cogiiasse:  et  tamen  oppiignas   eiini  quidnni  susceptus  ex  opinione  viali,  quod 

quem    neque  nietueie    potes,   neque  aut  cxitiu7n  aut  dolorem  affert  ei,  qui 

odisse  debes,   nee  quirquam   habere  ilia  for  tuna  sit  indig7iufi ;  quod  et  ipse 

jam  reliqiii  vides,  quod  ei  detrahere  exisliniet  se  puli  posse  aut  suorum  ali- 

possis  :  nisi  lioc  indiguum  putas,  (|iiod  quem,  et  prcecipue  cum  \d  malum  propin- 

vestituni    sedere    in    judicio    vides,  quum  videtur.   A  niisericordia  penitii? 


688 


M.    T.    CICERONIS 


miseiicordiam  captans.  In  hac  primum  animum  auditovis 
raitem  et  misericordem  conlicere  oportet,'°  quo  facilius 
conquestione  commoveri  possit.  Id  locis  communibus  ef- 
ficere  oportebit,  per  quos  fortuna?  vis  in  omnes,  et  homi- 
num  infirmitas,  ostenditur  :  qua  oratione  habita  graviter 
et  sententiose,  maxime  deraittitur*  animus  horainum,  et  ad 
misericordiam  comparatur ;  cum  in  alieno  malo  suam  in- 
iirmitatem  considerabit.  107,  Deinde  primus  locus"  est 
misericordias,  per  quern,"  quibus  in  bonis  fuerint,  et  nunc 
quibus  '^  in  malis  sint,  ostenditur.     Secundus/J  °  qui  in 

«  Flectitur. 


zel.  uncis  inclnsit. — 10  /c  mitem,  mis.  omissa  copula.     In  w  2.  cfficere  op. — 
11   Post  quern,  Scluitz.  e  conj.  addidit  rei. — 12  k,  Sch.  et  ed.  Omnib.  et  nunc 

SOTJE 

alieni  sunt,  ut  notat  ibidem  Aristote-  claiissimi  viri  parentis  sui  quam  pau- 

les,  et  omnino  infelices,  et  omnino  fe-  cis  ante  diebus  laureatam  in  sua  gra- 

lices.     Misereri  solent  qui  mala  passi  tulatione   conspexit,   eandem   defor- 

sunt,  et  ex  iis  evasere  ;  senes,  rei  um  matam   ignominia,   luKcntemque   vi- 

periti,  et  qui  numeiosam  habent  fa-  deat :  an   ad    matrenif   quae   miseia 

miliam.     Eorum  miseientur  qui  sunt  modo  consulem  osculata  filium  suum, 

similes  moribus,  aetate,  dignitate,  qui  nunc  cruciatur  et  solicitaest,ne  eun- 

propinqui  et  famiiiares,  qui  graviora  dem  paulo  post  spoliatnm  omni  dig- 

nieritis  patiuntur,  etqui  taliase  meii-  nitate  conspiciat.     Sed  quid  ego  nia- 

tos  esse  profitentur,  et  qui  patiuntur  trem  aut  domum  appello,  quern  nova 

a  quibus  non  oportebat.    Denique  ut  poena   iegis  et    donio   et  parents  et 

lugemus  ea  maxime   flebiliter,  quae  omnium    suorum    consuetudine  con- 

nobis  aliqua  nostra  quidem,  sed  levi  spectnqne  prival?     Ibit  igitur  in  ex- 

culpa   contigerunt,    ita   iis    maxime  ilium  miser?  quo?  ad  orientisne  par- 

condoiemus,  qui  sibi  ex  errore  aliquo  tes,  in  quibus  annos  nuiltos  legalus 

calamitateni  accersiverunt.      Itaque  fuit,   et  exercitus  duxit  et  res  maxi- 

non  movemur  ad  miserationem  iis  ca-  mas  gessit?    At  liabet  magnum  dolo- 

sibus  qui  viros  illnstres,  eosque  pin-  rem,   unde    cum   bonore  discesseris, 

ne  immerentes  opprimnnt :  similiter  eodem  cum  ignominia  revevtl.   An  se 

quae  plena  sunt  atrocitatis  stuporem  in  contrariam  terraruni  partem  abdet, 

potius  quam  dolorem  afferunt.  ut,'  &r. 

n  Primus  locus'\  ExcitandiE  miscri-  °  Secundus']  Hoc  utitur  apnd  Sal- 

cordiae  locos  insigniores  tantum  ex-  lust,  in  Bello  Jugurtli.  Adiicrbal  apud 

emplis  illustrabimus.     Et  bujus  qui-  senatum    Romanum    conquerens    se 

dem    loci  specimen    dabit  peroratio  regno    fortunisque    omnibus    expul- 

pro  Murena  §  88.  ^c.    '  Si  (quod  Ju-  sum  :  '  Fater  nos  duos  fratres  reli- 

piter    omen    avertat)    bunc   vestris  quit :    tertium  Jugurlbam   heneficiis 

sententiis   afflixeritis;  quo  se    miser  suis  ratus  est  nobis  conjunrtum  fore, 

vertet?  domumne  ?  ut  earn  itnaginem  Alter  eorum  necatus  est,  alter  ipse 


DE    INVKNT.    I.   55.  G8y 

tempora  tribuitur,'+  per  qucin,  quibus  in  malis  fucrint,  ct  sint, 
etfuturi  sint,demonstratur.  Tertius,perqucm  unumquodque 
deploratur  inconiniodiim,  ut  *^  in  moite  filii,  pueritiaj  delcc- 
tatio/araor,  spes,  solatium,  cducatio,  et,  si  quasimiliinge- 
nere,  quolibet  de  inconimodo  '^  per  conquestionem  dici  potc- 
riint.  Qiiartus,'7  per  quern  res  turpes,  et  humiles,  et  illi- 
berales  proferentur,'^  et  indignaj  '9  aetate,  genere,  fortuna, 
pristine  honore,  beneficiis  ;  quas  passi  perpessurive  sint.^° 
Quintus  est,'  per  quem  omnia  ante  oculos  singillatim  in- 
commoda  ponentur,"^  ut  videatur  is,  qui  audit,  videre,  et  re 
quoque  ipsa,^  quasi  adsit,  non  verbis  solum,  ad  misericor- 
diam  ducatur.  108.  Sextus,  per  quem  praeter  spem  in  mi- 
seriis  demonstratur  esse  ;  et,  cum  +  aliquid  expectaret,  non 
raodoid  non  adeptus  esse,^  scd  in  summas  miserias  incidisse. 
Septimus,  per  quem  ad  ipsos,  qui  audiunt,  similem  casum 

/  Gaudiuyn  quod  percipiebatur  de  puero. 


per  quem  quibus. — 13  Voss.  1.  Leid.  2.  Secundus  locus  est,— li  M  k  \f/,a>  1.  Tiir. 
distrihuitur. — 13  6  raret  ut. —  IC  ai  1.  si  (fua  sim.  in  quolibet  gen.,  quolibet  de  in- 
born. \ QUA.  •2.  si  qua  sim.  i7i  gen.  versantur,  quolibet  de  inc.  Pro  de  incommo- 
do,  Schiitz.  e  suspicione  edidit  incofiutwdu. — 17  6  Quartiis  locus  est. — 18  k  et 
omnes  Mss.  Ond.  in  libertdes.  co  1.  Leid.  2.  et  qnaedam  edd.  vett.  proferunlur. 
— 19  R  M  Pt  Tiir.  indigna. — 20  B  L  M  k,  co  1.  Tur.  qua-  passi perp.  Sfc.  6  quas 
passi  essent  :  Leid.  2.  qu/x  passi  esscnt,  ifc.  Voss.  1.  quas  passi  qua  perp.  8^c. 
Leid.  1.  a  m.  pr.  perjiessuri  sunt,— I  Voss.  2.  Quintus  locus  est.  Contra  6  k, 
Tur.  Sell.  Voss.  1.  Leid.  1.2.3.  Lamb,  el  Orell.  oniittunt  est. — 2  Qiiidam 
Mss.  singukdim  :  et  B  LM  W  0«:,  w  2.  Leid.  2.  ac  Lamb,  ponuntur. — 3  Ipsa  in 
CO  1.  deest. — 4  Schiitz.  e  conj.  boni  aliquid. — 5  B  id  se  non.     Lamb.  Stbutz. 

NOTiE 

ego  maniis  impias  vix  effugi.     Quid  non  enim  regniim,  sed  fugam,exiliuin, 

again  aiit  quo  potissimiim  infelix  ac-  egestatem,    et   omnes   has,  quae  me 

cedain?  generis   praesidia  omnia  ex-  premunt,  a?rumnas  cum  anima  simiil 

tincta  sunt.     Pater,  iiti  necesse  erat,  aniisisti.     At  ego  infelix  in  tantaina- 

naturse  concessit :  fratri,  qtiem  mini-  la  prjecipitatus,  pulsus  ex  patrio  rep- 

me  decuit,  jiropinquns  per  scelus  vi-  no,  rernm  liumanarnm  speotaciilmn 

tarn  eripuil:  affines,  amicos,  propin-  prabeo  :  incertus  quid  agam,  tuasne 

quos,  ceteros  meos,  alium  alia  clades  injinias  persecpiar,  ipse  aiixiliiegens: 

oppressit . . .  Jamjam,    frater    animo  an  regno  consulani,  cujus  vitae  necis- 

meo  carissime,  quanquam  libi  imma-  que  potestas  ex  alienis  opibus  pen- 

turo,   et  unde    niinime   decuit,   vita  det.'    Hoc  nnum  exeniplum  plurimis 

erepta   est,  tamen  Itetandum  magis  locorum    consequentium    etiam    ac- 

quam  dolendum   puto  casum  tuum  :  coiumodari  potest. 

Delph.  et  Var.  Clas„  Cicero>  2  X 


690  M.    T,    CICERONrs 

convertimus,*'  et  petimns,  lit  dc  siiis  liberis,  aut  parentibns, 
aui  aliquo  qui  illis  cams  debeat  esse,  nos  cum  videant,^ 
recordentur.  Octavus,^  per  quern  aliquid  dicitur  esse  fac- 
tum quod  non  oportuerit,9  autnon  factum  quod  oportuerit, 
hoc  modo  :  Non  afFui,  non  vidi,  non  postiemam  ejus  '°  vo- 
cem  audivi,  non  extremum  ejus  "  spiritum  excepi.  Item, 
inimicorura  in  manibus  mortuus  est,  hostili  in  terra  tur- 
piter  jacuit  insepultus,  a  feris  diu  vexatus,  communi  quo- 
que  honore  in  morte  caruit.  109.  Nonus,  per  quern  oratio 
ad  mutas  et  expertes  animi  res  refertur ;  '^  ut,  si  ad  equum,P 
domum,  vestera,  sermonem  alicujus  accommodes,  quibus'^ 
animus  eorum,  qui  audiunt  et  aliquem  dilexerunt,'^  vehe- 
menter  commovetur.  Decimus,'^  "^  per  quem  inopia,  infir- 
mitas,  solitude  demonstratur.     Undecimus,  per  quem  aut  '^ 


Wetzel,  et  Orell.  adepius  esse  :  aliae  edil.  et  Mss.  adeplum  esse, — G  Leid.  3. 
ipsos,  sine  ad ;  et  inox  in  causam  convertimits :  Sell,  a  ni.  pr.  in  causam  conver- 
timur. — 7  k  viderint. — 8  L  Octavus  modus. — 9  In  k  omittiintnr  verba  aut  non 
factum  quod  oport.  sed  in  niarg.  scrihiintur. — 10  Sell.  Leid.  2.  3.  non  habent 
ejus. — II  0,  Lamb,  et  Schutz.  oniittunt  voceni  ejus;  qiiani  Oiell.  iincis  in- 
clndit. — 12  w  1.  mutas  res  et  exp.  anitni.  to  2.  et  qiiinqiie  Mss.  Oud.  referelur: 
Leirl.  Z.feriur. — 13  6  quihus  rebus. — 14  6  k  et  qui  nliquem  dil.  Voss.  2.  et  ali- 
quem qui  dil.     In  K  dilexerint. — 15  Al.  Decimus  est. — 16  Aut  ante  liberorum 

NOTiE 

p  Si  ad  equum,  !fc.'\  Caiite  admo-  rep.  bona  frui  non  licuerit,  at  carebo 

dum  tractandus  hie  locus,  nisi  quis  mala:  et  quampiiraiim  tetigero  bene 

orationis  sua?  potins  qiiam  alterius  rei  nioratam  et  liberam  civitatein,  in  ea 

misericordiam  excitare  velit.     Quis  conquiescam.    O  frustra,  inquit,  sus- 

enim  liac  astate  nostra  patienter  au-  cepti  niei  labores!   o  spes  fallaces  I 

diat  apostrophen  ad  equum  commise-  o  cogitationes  inanes  nieae!' 

rationis  movendaj  causa?    Longe  rec-  "i  Decimus]  Eleganter  adhibetur  a 

tins  personas  loquentes  inducit  Cice-  Cic.  in  peroraiione  pro  Sylla  §  89. 

ro,   lit  in  Milon.  §  93.  '  Me  quidem  '  Hie  vos  orat,  jiidices,  parvus,  ut  se 

exaniinant  et   interimunt  hae    voces  aliquando,  si  non   integra  foriuna,  at 

Milonis,quas  audio  assidne,et  quibus  afHicta,   patri   suo   gratulari   sinatis. 

intersuin  quolidie.     Valeant,  inquit,  Huic  inisero  notiora  sunt  jndiciorum 

valeant  cives   mei :    sint   incoluines,  itinera,  et  fori,  quam  disciplinarnni. 

sint   florentes,  sint  beati:    stet  liaec  Non  jam   de  vita  P.  Syllap,  judices, 

urbs  prsEclara,  mihique  patria  caris-  sed   de  sepultura  contenditur:  vita 

sima,  quoquo   niodo    merita   de   me  erepta  est  superiore  judicio  ;  nunc,  ne 

erit:    tranquilla    repub.    cives    niei,  corpus   ejicialur,    laboranius.      Quid 

qnoniam  niihi  cum  illis  non  licet,  sine  enim    est  huic  reliqui   quod   eum  in 

me  ipsi,  sed  per  nie  tamen  perfruan-  vita  hac  teneat  ?  aut  quid  est  quam- 

tur:  ego  cedam  alque  abibo:  si  milii  obrem  h«c  cuiquam  vita  vidcatur  .^' 


DE    INVENT.    I.   56. 


G91 


liberorum,  aut  parenturn,  aut  siii  corporis  scpeliendi,  aut 
alicujus  ejnsmodi  rei  commendatio  fit.  Duodecimus,  per 
qiieiii  disjunctio  deploratur  ab  aliquo,  cum  diducaris  '^  ab 
eo  quicum  libentissime  vixeris,  ut  a  parente,  tilio,  fratre, 
familiari."*  Tertiiisdecimus/  per  quern  cum  indignatione 
conquerimur,  quod  ab  iis,  a  quibus  minime  conveniat,'^ 
male  tractemur,  propinquis,  amicis,  quibus  benefeceri- 
imis/°  [/?.  02.]  quos  adjutores  '  fore  putaverimus,  aut  a 
quibus  indignum  sit,^  ut  servis,  libertis,  clientibus,  suppli- 
cibus.  LVi.  Quartusdecimus,  qui  per  obsecrationem^  su- 
mitur :  in  quo  orantur  modo '  illj,  qui  audiunt,  humili  et 
supplici   oratione,   ut  misereaiitur.     Quintusdecimus/  per 


non  est  in  Sell.  Voss.  2.  et  ed.  Omnib. — 17  AI.  deducaris. — 18  to  1.  vix.,  aut 
parente.  k  et  Voss.  1.  a  fratre.  Leid.  1.  non  habet  vocem  fratre.  In  ed. 
Oinnib.  ut  a  par.,  nt  afilio,  ut  a  fratre,  ut  a  fam. — 19  k  a  quibus  tnin.  conveiiit : 
ed.  Omnib.  a  quibus  non  c(inveniat,~20  B  k,  Sch.  Leid.  2.  et  ed.  Omnib.  qui- 
bus henigne  fecerimus. — I  Ed.  Omnib.  quos  auditores.  Turn  Sch.  et  Tiir.  puta- 
remus :  Voss,  2.  putavimus. — 2  Tiir.  et  omnes  Mss.  Oxonn.  ac  Voss.  1.  Leid. 
1.  2.  3.  cum  Junt.  Grut.  Oliv.  Graev. -Burin,  et  Lall.  indignum  est.  Dein 
abest  ut  a  B  L,  Voss.  2.  et  Leid.  2.  Contra  Leid.  3.  ut  a  servis.  Denique 
pio  libertis,  in  B  liberis  legitiir. 

NOTiE 


•■  Tertiusdecimus'\  Repeti  potest  ex 
nndecimo  loco  inovendae  indignatio- 
nis.  Hie  Demetrius  sui  niiseratio- 
nem  mirnm  in  nioiinm  excitat,  duni 
fratri  ronciliat  invidiam. 

"  Per  obsecralionem]  Ita  Cic.  pro 
Plane.  §  102.  '  Quid  enim  possim 
aliud,  nisi  mcererePnisi  flere  ?  nisi  te 
cum  mea  salute  complectif     Salntem 


precamur.  Nolite,  judices,  per  vos, 
per  fortunas  vestras,  per  liberos,  ini- 
niicis  meis,  his  praesertim  quos  ego 
pro  vestra  salute  suscepi,  dare  lEeli- 
tiara,  gloriantibus  vos  jam  oblitos 
mei,  salutisque  ejus,  a  quo  mea  sa- 
ins conservata  est,  hostes  extilisse,' 
&c. 

'  Quintusdecimus']  Usurpatur  in  Mi- 


tibi  iidem  dare  possunt,  qui  niihi  red-  Ion.  §  102,  '  O  me  niisenim  !  o  infe- 

diilerunt.     Hue  exsurge  tamen,  quae-  licem  !  revocare  tu  me  in    patriam, 

so,  retiuebo  et  complectar:  nee  me  Milo,  potnisti  per  hos:  ego  te  in  pa- 

soliun  deprecatorem  fortnnarum  tua-  tria  per  eosdem  retinere  non  potero? 

mm,  sed  comitem  sociumque  profite-  Quid  respondebo  liberis  meis,  qui  te 

hot...  Non  ego  meis  ornatnm  bene-  parentem  alterum  putant?     Quid  ti- 

ficiis  a  vobis  deprecor,  judices,  sed  bi,  Q.  Prater,  qui  nunc  abes,  consorti 

custodem   salulis   mea?:  non    opibns  mecum  temporum    illorum?  me  non 

contendo,  non  auctoritate,  non  gra-  potuisse   Milonis  salutem   tueri  per 

tia;  sed  precibus,  sed  lacrymis,  sed  eosdeni,  per  quos  nostram  ille  servas- 

misericordia:    mecnmque   vos  simul  set.     At  in  qua  causa  non  potuisse  ? 

niiserrimus  et  optimus  obtestatur  pa-  quae  est  grata  genlibus :  a  quibus  non 

rens,  et  pro  uno  filio  duo  patresde-  potuisae?  ab  iis  qui  maxima  P.  Clo- 


692  DE    INVENT.   1.  56. 

quern  non  nostras,  sed  eorum  qui  cari  nobis  dcbent  esse, 
fortunas  conqueri  nos  demonstramus.  Sextusdecimus  " 
est,*  per  quern  animum  nostrum  in  alios  misericordem 
esse  ostendimus ;  ^  et  tamen  aniplum,  et  excelsum,^  et  pa- 
tientem  incommodorura  esse,  et  futurum  esse/  si  quid 
acciderit/  demonstramus :  nam  saepe  virtus  et  raagnificen- 
tia,  in  qua  ^  gravitas  et  auctoritas  est,  plus  proficit '°  ad 
miserlcordiam  commovQudam,  quara  humilitas  et  obsecra- 
tio.  Commotis  autem  animis,  diutius  in  conquestione  mo- 
rari  non  oportebit.  Queraadmodum  enim  dixit  rhetor 
Apollonius,"''  lacryma  nihil  citius  arescit.^  Sed  quoniam 
et  satis  videmur  **  de  omnibus  partibus  orationis  dixisse, 
et  hujus  voluminis  magnitudo  longius  ''  processit ;  quae  se- 
quuntur  deinceps,^^  in  secundo  libro  dicemus. 


Cap.  lvi.  3  Modo  in  u  2.  deest. — 4  AI.  omittunt  est. — 5  lo  2.  ostendamvs. 
— 6  Pro  et  excelsum,  Voss.  2.  misericordem  habet.  Turn  Scli.  non  agnoscit 
incomniodoriim  ;  quod  Oud.  censet  glossam  esse. — 7  M  4',  <«  2.  Junt.  Lamb. 
Gnit.  Oliv.  Graev.-Btirm.  et  Lall.  non  habent  esse. — 8  Pro  ncciderit,  in  on  1. 
legitiir  adversitatis. — 9  B  L  W  k,  to  1.  2.  Cass.  Guelf.  1.  Jiint.  Schutz.  et 
Oiell.  in  quo. — 10  Leid.  3.  profuit. — 11  col.  caret  enim.  In  Leid.  3.  dicit. 
B  L  Appollius:  W  6  Apollius. — 12  »|/  Sed  quon.  videmur:  B  L,  eo  1.  2.  et  qna- 
tiior  Mss.  Olid,  ac  ed.  Omuib.  Sed  quon.  satis  vid.  6  Sed  quon.  satis  nihil  ci- 
tius vid.  Voss.  2.  Sed  quon.  videmur,  quod  satis  est:  Leid.  J.  Sed  quon.  et  satis 
videtur:  Tur.  Gnit.  et  Grasv.-Bnrm.  Sed  quon.  satis  ut  vid.  W  0,  Oliv.  et 
Lall.  Sed  quoniam  et  satis,  ut  vid.  Dein  w  1.  2.  de  omn.  orat.  part.  Porro 
quinque  Oxonn.  Mss.  cum  Tur.  Grut.  Oliv.  GraBv.Burm.  et  Lall.  diximus. 
In  K  deest. — 13  6  perlongius. — 14  0  omittit  deinceps. 

NOTiE 

dii  morte  acquierunt:  quo  deprecan-  dignior  locus  in  lerris  uUus,  qui  hanc 

te  ?  me.'  virtuteni  excipiat,  quam  hie  qui  pro- 

"  Sextusdecimus]  In  eadem  Miloni-  creavit?    Vos,  vos  appello,  fortissimi 

ana  habetur  §  100. '  His  lacrymis  non  viri,'  &c. 

movetur  Milo  :  est  quodam  incredi-  *  Rhetor  Apollonius']  Hie  fuit  Ala- 

bili  animi  robore.     Exilium  ibi  esse  bandensis  :  est  autem  Alabandaoppi- 

piitat,  ubi  virtuti  non  sit  locus  :  mor-  dum  Asiae  Minoris.     Est  etiam   alter 

tern   naturae    dnem    ease,    non   poe-  Rhodius  Apollonius,  item  artis  orato- 

nam.      Sit  hie  ea  mente  qua   natus  riae  peritissimus :  de  utroque  TuUius 

est :  quid  vos,  judices  ?  quo  tandem  de  Orat.  1.  i.  §  75. 

anirao  eritis  ?  memoriam  Milonis  re-  y  Lacryma  nihil  citius  arescit]  Vide 

tinebitis  :    ipsum    ejicietis.'    et  erit  1.  ii.  ad  Herenn.  §  50. 


M.   TULLII    CICERONIS 
RHETOIIICORUM 

SEU 

DE    INVENTIONE    RHETORICA 

LIBER    II. 


ARGUMENTUM. 


Quod  in  libro  piimo  de  repieliensione  et  confirraatione  non  satis  distincte  et 
accurate,  sed  disperse  dixerat,  hoc  libro  certos  reprehendendi  et  confir- 
inandi  locos  in  singula  caiisariim  genera  tradere  suscipit  c,  3.  Itaqne  do- 
cet  quomodo  confinnationes  reprelieiisionesqiie  tractandae  sint  injudicial! 
{»enere  et  constitutione  conjectural!,  qui  loci  cum  ab  actore  sint  turn  ab 
reo  adhibendi :  item  in  constitutione  definitiva  et  translativa  ;  in  generali 
porro,  cui  negotialis  et  juridicialis  subjectas  tanquam  fornije  sunt  ;  in 
script!  controversiis ;  in  genere  deliberativo,  quod  cu!n  ab  honesto,  turn 
ab  utili  arguinenta  ducit ;  deuique  in  deinunstrativo. 

I.  1.  Crotoniat.i:  ^  quondam,'  cum  florerent  omnibus 
copiis,"  et  in  Italia  ctim  primis  '-  bcati  numerarentur,  teni- 
plura  Junonis,''  quod  religiosissime  '  colebant,  egregiis  pic- 

°  Cum  rerum  omnium  abundantia  divites  essent. 


Cap.  I.     1  a>  2.  caret  quondam. — 2  Vnlg.  cum  in  primis.     In  aute  pvimis 
cum  Lainbino  delevit  Ern.  quem  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  sequuntur:  de- 

NOTiE 

»  Crotoniata']   Croto   urbs  Brutio-  artibus  longe  superabat,  ut  patet  ex 

rum  in  Magna  Grsecia,  quae  pars  Ita-  Justin.  1.  XX. 

live  est,  nunc   regno  Neapolitano  re-  ''  Junonis]  Saturni  filia  fait  Juno, 
spondens:    dicitiir    Crotone ;    multo  Jovis,  ut  fabulantur,  et  soror  cl  con- 
minus  Celebris  (juam  priscis  illis  tern-  jux. 
poribus  quibus  ceteros  belli  pacisque 


694  M.    T.    CICKRONIS 

turis  locupletare  voluerunt.  Itaque  Heracleotem  Zeuxin,*'' 
qui  turn  longe  ceteris  excellere  pictoribus  existimabatur,^ 
mag^uo  pretio  conductum  adhibuerunt.  Is  et  ceteias  com- 
plures  tabulas^  pinxit,  quarum  nonnulla  pars  usque  ad 
nostram  memoriam  propter  fani  *  religionem  remansit :  ^ 
et,  ut  excellentem  muliebris  formae  ^  pulchritudinem  muta 
in  sese  imago  contineret,  Helense  '^  se  pingere  simulacrum 
Velle  9  dixit :  quod  Crotoniatae,  qui  eum  '°  mnliebri  in  cor- 
pore  pingendo  plurimum  aliis  prsestare  saepe  accepissent, 
libenter  audierunt :  putaverunt  enim,  si,  quo  "  in  genera  plu- 
rimum posset,  in  eo  raagnopere  *^  elaborasset,  egregium  sibi 
opus  illo  in  fano  relicturum.  Neque  tum  '^  eos  ilia  opinio  fe- 
fellit.  2.  Nam  Zeuxis'''^  illico  quaesivit  ab  eis,  quasnara  virgi- 

*  Templi. 


est  etiam  in  W  9. — 3  Leid.  1.  religiose, — 4  w  2.  et  duo  Mss.  Oiid.  ac  ed.  Om- 
nib.  Eracleotem :  qiiatiior  Mss.  ejusdeni  Eracleontem.  Turn  tres  Mss.  fjiis- 
dem  et  ed.  Omnib.  Zeusin,  et  niox  Zeiisis. — 5  Sch.  Leid.  2.  cestimabulur. — 
6  ft)  2.  et  ed.  Oniiiib.  quam  plures  tab.  et  mox  eadem  ed.  usque  nostram  ad  mem. 
—  7  Lamb,  conjecit  per/nansiMegend. — 8  6  mulierisformce.  Dein  Scli.  Leid,2. 
muta  in  se  im. — 9  Tiir.  pingere  se  sim.  velle  :  Altorf.  ping.  sim.  telle  se:  iinde 
Oreil.  conjicit  se  delend. — 10  to  2.  quod  Crot.,  cum  eum. — 11  t|/,  Junt.  Lamb. 
Oliv.  et  GiaEV.-Biirm.  enim  cum  si  quo. — 12  Sch.  si  in  eo.  Pro  magnopere,  M 
tnaxime  habet. — 13  Edd.  ante  A1<1.  Neque  tamen:  Lamb.  Neque,  omisso  tum. 
Dein  Leid.  2.  ca  opinio.     Leid.  3.  noa  habet  pronomen  ;  et  quod  Schutz.  de- 

NOTiE 

^  Heracleotem  Zevxin}  Zeuxis  pin-  nupsit  Menelao,  et  a  Paiide  rapta 
gendi  arte  celeberrimus  florere  ince-  propter  excellentem  pulchritudinem, 
pit,  teste  Plinio  xxxv.  9.  Olymp.  belli  Trojani  causa  fatalis  extitit.  Ita 
xcv.  anno  4.  ante  Clir.  397.  Immen-  post  Homernm  poeta'  omnes  et  pie- 
sis  opibus  acfpiisitis,  opera  sua  gratis  rique  historici.  Tradit  tamen  Hero- 
largitus  est,  quod  ea  nullo  pretio  per-  dolus,  ex  multorum  sententia,  Hele- 
mutari  posse  diceret.  Dicitnr  Hera-  nam  nunquam  venisse  Trojani,  et 
cleotes  :  at  ex  qua  Heraclea  oriun-  Dion  Prusiensis  earn  parente  fratri- 
dus?  sunt  enim  liiijus  nomiiiis  urbes  busque  consentientibus  collocatam 
omnino  octodecim.  Nnllus,  quod  fuisse  Paridi;  neque  Trojanos  a 
sciam,  veternm  tradidit;  ex  ea  ortum  Greecis  devictos,  sed  Graecos  icto 
duxisse  conjicimus,  quam  in  Magna  foedere  ab  obsidione  destitisse;  Ho- 
GrjEcia  inter  Metapontum  et  Taren-  merum  auteni,  quo  gentis  suas  tege- 
tum  collocat  Appianus  in  Annibali-  ret  ignoininiam,  rerurn  omnium  se 
cis.  ricm  fabulis  immutasse. 

''  Helena^  Quae  lilia  Jovis  ex  Leda 


DE    INVENT.    II.   1.  ()95 

nes  '5  *  formosas  haberent.  Illi  autem  statim  homincm 
deduxerunt  "^  in  palaestram/  atque  ei  pueros  ostcnderunt 
multos,  magna  praeditos  dignitate.  Etenim  quodam  tem- 
pore^ Crotoniatae  multum  omnibus  corporum  viribus '7  et 
dignitatibusantesteteiunt/  atque  honestissimas  ex  gymnico 
certamine ''  victorias  domum  cum  maxima  laude  retulerunt. 
Cum  puerorum  igitur  formas  et  corpora  magno  hie  opere 
rairaretur:'^  Horum,  inquiuntilli,'^  sorores  sunt  apud  uos 
virgines :  quare,  quae  sint  illae  dignitate,  potes  ex  his  su- 
spicari.  Praebete  igitur  mihi,-°  quaeso,  inquit,  ex  istis  vir- 
ginibus'  formosissimas,  dum  pingo  id,  quod  pollicitus  sura 
vobis,  ut  mutum  in  simulacrum  ex  animali  exemplo"^  Veri- 
tas transferatur.  3.  Turn  Crotoniatas,  publico  de  consilio,* 
virgines  unum  in  locum  conduxerunt,  et  pictori,  quas  vel- 
let,5  eligendi  potestatem  dedcrunt.  Ille  autem  quinque 
delegit;*  quarum   nomina  multi  poeta3  memoria;  tradide- 

<^  Corporum  robore  ac  liberali  specie  prcEstiterunt. 
^  Ex  animato  exemplari. 


levit.— 11  K  Nam  pictnr  Zeitxis  :  Sell.  Nam  Zcuxes. — 13  Jiiiit.  et  Lamb,  ah 
his.  Turn  Lamb.  conj.  legnnii.  ecqiiasnnm  i-irg. — 16  Scii.  adduxerunt:  xp, 
Jiint.  Glut.  Oliv.  Gr-JBV.-Bmin.  et  Lall.  duxeriuit:  al.  iMss.  et  edd.  deduxerunt. 
In  K  ilium  horn,  deduxerunt. — 17  Voss.  1.  omnibus  corporibus  corp.  vir. — -18  Sch. 
hie  form,  et  corp.  magnopere  mir.  Voss.  1.  form,  tt  coip.  hie  magnnp.  tnir. 
Schuiz.  e  Grev.  corp.  etform.  mugno  hie  op.  mir.  Vid.  Nott.  Varr. — 19  LeiiJ. 
2.  Gnif.  et  Gra>v.-Hiirm.  non  hnbent  illi. — 20  3]iki  iion  est  in  Sell. — 1  ai  1. 
et  ex  istis  virg. — 2  Al.  Tune.  Vie'in  Gre\.  commune  de  cons,  quod  pra-fer^bat 
Giilielmins.  Guelf.  1.  publico  consilio,  sine  de. — 3  oi  1.  Scb.  a  ni.  pr.  Voss. 
2.  Leid.  3.  quam  vellet :  Voss.  1.  quod  vcUet ;  pro  quot,  ut  Oiid.  opinatiir. — 

NOT  IE 

«  Quasnam  virgines]  Idem  prsfstitit  tarum    postremus,    primus    reliquorum 

Zeiixis   cum    Agrigentinis :    facturns  Gracorum.     Fliixit    adiigitini,    ut   ait 

tabulam,    cjuain    in    teinplo   Jiinonis  Strabo,  1.  \i.  ab  inconiparabili  eorum 

piiblice  dicareut,  eorinn  quinque  vir-  in  cerlamiiiibus  excellenlia;  adeo  ut 

gines  elegit,  ut  quod  in  qiiaque  lau-  aliqunndo  septeni  atlileta',  cpii  in  lu- 

datissiuium  esset,  pictura  redderet.  dis  Olynipiacis  ceteros  vieerant,  om- 

Plin.  XXXV.  9.  lies  pariter  fuerint  Crotoniatap.    Jac- 

•^  Pates^ram]  Locum  ubi  exercentnr  tabaUir  et  illnd,  Maraia  r&Wa  irapa 

pupri.     'Anh   Trjs  iraAris,    a  luctatione,  KpSrwi'a  T&ffrea'   Fruslra  sunt  (dice  prce 

nomen  dnclum,  quod  ad  eaiu  ibi  for-  Crotone  nrbes.     iMilo  Crotoniata   reli- 

marentur.  (jiios  omiies  aihletas  iiicredibili  cor- 

s  Etenim  quodam  lempore]liinc  illiid  poris  robore  longe  su|)eravit. 

ad   Crotoniatariim    coniiueniiatioiiciii  ''   Gymnico  certamine]  I'l  quo  seili- 

proverbiuni,    KpoTuviaTwv  6  eirxaroj,  cct  pro   more  veleiuiii   atliletis  nudi 

irpoiTosTwu  &K\tiiv'E\K'(]vuv    Crotonia-  certabant.     Tup.vhs,nudus, 


696  M.    T.    CICRRONIS 

lunt,^  qnod  ejus  cssent  judicio  probatee,  qui  verissimura 
pulchritudinis  habere  judicium  debuisset :  neque  enim  pu- 
tavit,  omnia,  quae  quajreret  ad  venustatem,  uno  in  corpore 
se  reperire  posse  ;  ideo  quod  nihil,  simplici  in  genere," 
omni  ex  parte  ^  perfectum  natura  expolivit :  itaque,^  tan- 
quam  ceteris  non  sithabitura  quod^  largiatur,  si  uni  cuncta 
concesserit,  aliud  alii  9  commodi,  aliquo  adjuncto  incom- 
modo,    muneratur/ 

J  I.  4.  Quod  quoniam  nobis  quoque  voluntatis  '°  ac- 
cidit,  ut  artem  dicendi  "  perscriberemus,^  non  unum  ali- 
quod  proposuimus  exemplum,  cujus  omnes  partes,  quo- 
cumque  essent  in  genere,  exprimendse  '^  nobis  neces- 
sario  viderentur :  sed,  omnibus  unum  in  locum  coactis 
scriptoribus,  quod  quisque  commodissime  praecipere  ^^ 
videbatur,  excerpsimus,  et  ex  variis  ingeniis  excellen- 
tissima  quaeque  libavimus/'  '*  Ex  his  enim,'^  qui  nomine 
et  memoria  digni  sunt,"  nee  nihil  optirae,  nee  omnia  pras- 
clarissime  quisquam  dicere  vobis  videbatur:  quapropter 
stultitia  visa  est,'<^  aut  a  bene  inventis  alicujus  recedere, 
si  quo  in  vitio  '7  ejus  ofFenderemur,*  aut  ad  vitia  quoque 
ejus  accedere,  cujus  aliquo  bene  praecepto'^  duceremur.' 
5.  Quodsi  in  ceteris  quoque  studiis  a  multis  '9  eligere  ho- 

•"  In  re  qucc  sit  uniusmodi.  f  Tribuit. 

e  Quaniloquidem  id  consilii  cepimus,  ut  scriberemus  institutiunes  oratorias. 

*  Collef^iiiius. 

'  Qui  nominis  sui  memoriam  apiid  posteros  commendarunt. 

''  Si  quis  ejus  error  nobis  displiceret. 

'   Cujus  aliquibus  bonis  institutiotiibus  delectaremur. 


4  M  quinque  elegit:  Voss.  1.  quinque  virgines  elegit:  ed.  Oninib,  quinque  vir- 
gines  dclevit. — 5  Uniis  Ms.  ap.  Lamb,  prodiderunt. — G  B  L  k,  w  1.  2.  Tur. 
omnes  Mss.  Oiid.  cum  Oliv.  Lall.  Scliiitz.  el  Orell.  omnibus  ex  partibus:  )f» 
omnibus  partibus.  Viilg.  otnni  ex  parte. — 7  Sell,  ita,  |)rob.  Ein. — 8  M  quid. — 
9  Sell,  (tliud  enim  alii ;  et  Voss,  2.  commodum,  Mox  Voss.  2.  juncto  incomm. 
ct  0  muneraretur. 

Cap.  11.  10  Quoniam  non  est  in  k  ;  ncc  quoque  in  W  9.  Tiim  Grev.  volun- 
lali.— II  Pro  dicendi,  w  \.  loqueyidi  h^bet. — 12  Hil.  Oinnib.  sife  i»  demonstra- 
tiro  sive  deliberativo  exprimendw.  Dein  Scb.  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  necessarie : 
ed.  Omiiil).  necessariai . —  IS  1j  commodi  se  ;  et  H  W  percipere. — 14  Voss.  2. 
pralibavimus. — 15  Tur.  et  paiinc  edd.  vett.  cum  Orell.  Ex  iis.  Vox  enim  in 
K  deest. — l(i  L,  Junt.  LamI).  et  Lall.  slult.  nobis  visa  est:  B  M  W  0  /c  ac  Oliv. 
stiilt.  robis  visa  est.  <|/  stull.  vobis  est,  sine  visa. — 17  Pal.  3.  et  Guiielm.  si  quo 
riiio:  unus  Ms.  ap.  Latiib.  si  quo  invento:  Scb.  a  m.  pr.  si  quo  intentio.  Dein 
Leid.2.  offenderemns. — 18  Duo  Mss.  ap.  Lamb,  bono  prcecepto. — 19  \V  Q  stu- 


DR    INVRNT.    II.   2.  G97 

mines  commodissimiim  quodquc,^"  quam  sese  uni  alicui 
certo  vellent '  addicerc,  minus  in  arrogantia  ^  offendereat; 
non  tantopere'  in  vitiis  perseverarcnt ;  aliquanto  levius  ex 
inscientia  "^  laborarent."*  Ac  si  par  in  nobis  hujus  artis, 
atquc  in  illo  picturaj,  scientia  fuisset,"^  fortasse  magis  hoc 
suo  in  genere  opus  nostrum,  quam  ille  in  sua  pictura  no- 
bilis  ^  eniteret.  Ex  majore  enim  copia  nobis,  quam  illi, 
fuit  exemplorum  eligendi  potestas.  Ille  una  ex  urbe,  et^ 
ex  eo  numero  virginum,  quae  tum  erant,  eligere  potuit: 
nobis  omnium,  quicumque  fuerunt,^  ab  ultimo  piincipio 
hujus  praeceptionis  usque  ad  hoc  tempus,  expositis  copiis, 
quodcumque  placeret,  eligendi  potestas  fuit 

6.  Ac  veteres  quidem  scriptorcs  artis,  usque  a  principe 
illo  atque  inventore  Tisia  9 '  repetitos,  [p.  63.]  unum  in 
locum  conduxit  Aristoteles,"  et  nominatim  cujusque  prae- 
cepta  magna  conquisita  cura  perspicue  conscripsit,  atque 
enodata^  diligenter '°  exposuit:  at  tantum  "  inventoribus 
ipsis  suavitate  et  brevitate  dicendi  praestitit,  ut  nemo  illo- 
rum  praecepta  ex  ipsorum  libris  '^  cognoscat,  sed  omnes, 
qui,  quod  illi  praecipiant,  velint  intelligere,  ad  hunc,  quasi 
ad  quendam  multo  commodiorem  explicatorem,  revertan- 
tur.'^     7.  Atque  hie  quidem  ipse  et  sese  ipsum  ''•^  nobis, 

"■  Paulo  minor  asset  eorum  if^nnrantia. 

"  Si  tarn  fieriti  essemus  artis  liujus  oraioricc,  quam  Zeuxis  pictnrcB. 

"  Aristoteles  veterum  rheturnm  omnium  praceptu  in  unum  rohimen  collegit. 

P  Explicafa. 

(Jits  artimn  a  multis. — 20  W  6  commodissimu7n  est;  et  L  M  quodque  potius. — 
1  Deest  uni  Leid.  2.  In  ed.  Oiiinib.  et  Lamb,  mallent,  improb.  Oud.  Pro 
addicere,  B  liabet  affigere  supra  lin. — 2  Octo  Oxoiin.  Mss.  ac  oiniies  Mss. 
Olid,  ctiin  ed.  Omiub.  et  Oliv.  in  arrogantiam. — 3  0  et  non  lantop.  \f/  non  tan- 
to  tempore. — 4  Voss.  1.  Leid.  \.  aiujuando  levius.  K\p,  Leid.  3.  Jiiiit.  ed.  Om- 
iiib.  et  Scliiitz.  ex  inscitia. — 5  M  pictnre,  scientia  extitisset. — 6  Lamb,  quam 
illius  pictura  nobilis :  Gueif.  1.  quam  ille  in  sua  pictura  nohili:  Giieif.  2,  quam 
die  nohilis  in  sua  pictura.  Pro  sua,  ed.  Junt.  una.  Kin.  conj.  quam  illius  in  sno 
pictura  nobilis. — 7  Copula  deest  V'oss.  1. — 8  Leid.  2.  quic.  fuerint :  ed.  Om- 
nib.  quacumqne  fuerunt. — 9  Pro  tisque,  in  k  hujus  legitnr.  IJ  B  ad  principem 
ilium;  et  sic  qnoque  Sell,  rjiii  liabet  atque  invenlorem  Tysiam.  In  \'os.s,  I.  2. 
Victorin.  et  ed.  Oninib.  Tysia.  In  w  1.  Tisia  deest. — 10  Edd.  pr.  enodate  et 
dilig.- — 11  Ern.  e  Sell.  Leid.  1.  at  tantum,  prol).  Oud.  Al.  edd.  et  Mss.  ac 
tantum. — 12  Sell,  ex  illorum  libris. — 13  6  convertantur. — 14  Voss.  1.2.  et  se  ip- 

NOTyE 
*  Tina]  De  qno  TuUius  de  Orat.  1. 1.  §  91.  et  in  Bruto  ^  46. 


698  M.    T.    CICERONIS 

et  eos  qui  ante  se  fuerant,'^  in  medio  posuit/  ut  et  '^  cete- 
ros  et  seipsum  per  se  cognosceremus  :  '7  ab  hoc  autem  ^ 
qui  profecti  sunt/  quanquam  in  maximis  philosophiae  par- 
tibus  operas  plurimum  consumserunt,  sicut  et  ipse,'^ '  cujus 
instituta  sequebantur,  fecerat;  taraen  permulta  nobis  prae- 
cepta  dicendi  reliquerunt.  Atque  alii  quoque  alio  ex  fonte 
prfeccptores  '9  dicendi  emanaverunt,  qui  item  permultum 
ad  dicendum,  si  quid  ars  proficit/°  opitulati  sunt :  nam 
fuit  tempore  eodem,  quo  Aristoteles,  magnus  et  nobilis 
rhetor  Isocrates ; '  cujus  ipsius  quam  constet  esse  artem, 
non  invenimus.^  8.  Discipulornm  autem,  atque  eorum  ' 
qui  protinus  ab  hac  sunt  disci plina  profecti,  multa  de  arte 
prsecepta  reperiraus>  iii.  Ex  his  duabus  diversis  sicuti 
t'amiliis,'  quarum  altera,*  cum  versaretur  in  philosophia, 
nonnullam  ^  rhetoricse  quoque  artis  sibi  curam  assumebat, 
altera  vero  omnis  "  in  dicendi  erat  studio  et  praeceptione 
occupata,'^  unum  quoddam  est  conflatum  genus  a  posteriori- 
bus,  qui  ab  utrisque  ea,  quae  commode  dici  videbantur,  in 


'  Palam  exhibvit.  *■  Aristotelis  dificipuli, 

*  Aristnfelis  et  Isocratis  sectis.  '  Secia  Aristulelis. 

"  Seclu  Isocratis. 


sum, — 13  In  Leid.  2.  non  legitiir  se.  Scli.  cum  tribns  aliis/Me)«H<. — 16  Octo 
Mss.  Oxonn.  cnm  Tnr.  Jnnt.  Grut.  Oliv.  Grav.-Buim.  et  Lall.  non  habent 
et. — 17  M  cof^noscamus. — 18  Sell,  consumserint,  prol).  Oiid.  Turn  in  Tiir.  sic- 
uti ipse. — 19  Pro  praceplm-es,  in  cc  1.  inrenlores  legitur.- — 20  k  profccit. — 
1  Voss.  1.  Sell,  a  m.  pr.  Socrates. — 2  u  2.  Scli.  Leid.  1.  ed.  Omnib.  fjuam  con- 
itat  esse  artem:  Leid.  3.  quam  instituisset  artem.  IDein  w  1.  non  inveniemus. — 
3  9  anlem  ejus  atque  eorum. — 4  M  de  hac  arte  pracepta:  Sch.  a  ui.  pr.  de  arte 
prafala.     6,  oi  \.  reperiemus. 

NOTiE 

■^  Ah  hoc  auleni]  Peripatetici,  quo-  bus  rhetnricis  formas  i.\\.     Demetrius 

rum  princeps  fuit  Aristoteles,  m;2;i.s-  I'lialerens,     eodem     teste     Laertio, 

fri    vestigia    persecuti,    praripuam  Theoplirasti  auditor,  duos  de  rlietori- 

philosophiae    operam    ita    dederunt,  ca  libros  composuit. 

ut  rlietorirae  studia  non   abjicerent.  '  Sicut  et  ipse^  Gloria  XenocrattB 

Tlieoplirastiis   Aristotelis    discipulus  Calcliedonii  pliilosoplii,  qui  Platonem 

inter   alia  qnamplnrima,   quae  recen-  audiebat,    niotus    Aristoteles,    inquit 

set  Laertius,  scripsit  Trepl  T6xi'>?s  ^rjTo-  Victorinns,    pliilosiO|)l)iam    cxcrcuit  : 

piKTJr  a.'-  Trepi  rex"''"'  ^nropiKui'  elSrj  |a'*  ploria  Isocratis  motus  rlietohcaj  prae- 

De  arte  rlutorica  librum  vnum,  de  arti-  cepta  conscripsit. 


DE    INVENT.    II.    3.  G9.9 

suas  artes  contulerunt :  ^  quos  ipsos  simul,^  atque  illos 
superiores,  nos  nobis  onines,  quoad  facultas  tulit,  propo- 
suimus,  et  ex  nostro  quoque^  nonnihil  in  commune  contu- 
linms.  i).  Quodsi  ea,  quae  in  his  libris  exponuntur,  tanto- 
pere  eliijenda  fuerunt,  quanto  studio  electa  sunt,  profecto 
neque  nos  neque  alios  induslrice  nostras  poenitebit.'°  Sin 
autem  temere  aliquid  alicujus  "  praeterisse,  ant  non  satis 
eleganter  secuti  videbimur,  docti  ab  aliquo,  facile  et  liben- 
ter  sententiam  commutabimus.'^  Non  enim  parum  cog- 
no.sse,'5  sed  in  parum  cognito  stulte  et  diu  perseverasse, 
turpe  est:  propterea  quod  alterum  communi  hominuin  in- 
tirraitati,  alterum  singulari  uniuscujusque  vitio  '+  est  attri- 
butum.  10.  Quare  nos  quidem  sine  ulla  affirmatione, 
simul  quaerentes,  dubitanter  unumquodque  '^  dicemus,  ne, 
dum  parvulum  hoc  consequimur,"^  ut  satis  commode  haec 
perscripsisse  '^  videamur,  illud  amittamus,  quod  maximum 
est,  ut  ne  cui  rei  '^  temere  atque  arroganter  assenserimus. 
Verum  hoc  quidem  nos, '9  et  in  hoc  tempore,  et  in  ^°  omni 
vita  studiose,  quoad  facultas  feret,  consequemur.'  Nunc 
autem,  ne  longius  oratio  *  progressa  videatur,  de  reliquis, 
quas  proecipienda  videntur  esse,  dicemus. 

11.  Igitur  primus  liber,  exposito  genere  hujus  artis,  et 
officio,  et  fine,  et  materia,  et  partibus,  genera  controversia- 
rum,  et  inventiones,  et  constitutiones,  et  judicationes  ^  con- 
tinebat,  deinde  partes  orationis,  et  in  eas  omnes  omnia 
praecepta.     Qnare,cum  in  eo  ceteris  de  rebus  *  distinctius 


Cap.  III.  5  i\I  vnnnunqxinm. — 6  w  \.  et  praceptione  ejus  occ. — 7  Vos?.  2.  re- 
tulerunt. — 8  iM  similes. — 9  \V,  Giev.  Fall.  1.  2.  ex  nostra  quoque :  k  ex  nostra 
quoque  parte. — 10  L,v\A.2.  pigelnt. — 11  Lamb.  tSin  autem  aut  temere.  co  2.  pt 
Sell.  aZtquod.  Voss.  1.  a/«c«i. — 12  M  vmtabimus. — 13  M  \V  cognoscere.- — 14  L, 
u  1.  Lei<l.  2.  et  Srii.  a  m.  pr,  sing:  cujusque  ritio. — 15  Sell,  a  m.  pr.  Voss.  2. 
Lamb.  Gnit.  et  Graev.-Bnrm.  unumquidqiie. — IG  Abest  lioc  Sch.  a  ni.  pr.  In 
eodem  et  Voss.  1.  parv.  hoc  consequamur:  ed.  Oninih.  hoc  parv.  sequimur. — 
17  Sch.  Leid.  1.  Vo-s.  2.  prccscripsisse. — 18  Rei  in  6  i//  deest. — 19  Leid.  1.  Ve- 
rum hcEC  quidem  nos,  qiiap  vociiia  postiema  non  est  in  L  M,  nee  in  dnobus 
Mss.  ap.  Gronov.  Earn  Schiitz.  delevit.— 20  a»  1.  et  uniis  Ms.  ap.  Lamb, 
omittiint  tempore,  prob.  Oud.  Turn  Voss.  1.  caret  pra-positione  ante  omni, — 
1  Sch.  fert,  consequemur  :  k  fert ,  conseqinmur  :  iSI  feret,  coitsequimur. — 2  M  et 
Sell,  ratio. — 3  Verba  et  constitutiones  absnnt  ab  M  W  9  k,  w  1.  et  qnibiisdam 
edd.  vett.  item  et  judicationes  a  B  L,  W  6  jp,  Sch.  Leid.  1.  et  Pal.  1.  Verba  et 
const,  et  jud.  Schutz.   delevit.     In  a»  2.  et  const,  eorum  cont.     Voss.  I.  2.  et 


700  M.    T.    CIC15R0NIS 

dictum  sit,  disperse  autem  de  ^  confirmatione  et  de  reprehen- 
sione ;  nunc  certos  confirmandi  et  reprehendendi  in  singula 
causarura  genera  locos  tradendos  ^  arbitramur.  Et  quia, 
quo  pacto  tractari  conveniret  ^  argumentationes,  in  libro 
piimo^  non  indiligenter  expositum  est,  hie  tantum  ipsa  in- 
venta  unamquaraque  in  rem  exponentur  simpliciter,9  sine 
ulla  exornatione,  ut  ex  '°  hoc  inventa  ipsa,  ex  superiore 
autem  expolitio  inventorura  petatur.  Quare  hasc,  quae 
nunc  praicipientur,"  ad  confirmationis  et  reprehensionis 
partes  referre  oportebit.'^ 

IV.  12  Omnis  et  demonstrativa,  et  deliberativa,  et  judi- 
cialis  causa,  necesse  est  in  aliquo  eorum,""  quae  ante  expo- 
sita  sunt,  constitutionis  genere,  uno  pluribusve,  versetur. 
Hoc  quanquam  ita  est,  tamen  cum  communiter'^  quaedam 
de  omnibus  praecipi  possint,  separatira  quoque  aliae  sunt 
cujusque  generis,  et  diversae'*  praeceptiones.  Aliud  enim 
laus  aut  vituperatio,'s  aliud  sententiae  dictio,  aliud  accu- 
satio,"^  aut  recusatio,"  conficere  debet.  In  judiciis,  quid 
aequum  sit,  quaeritur;  in  demonstrationibus,  quidhonestum; 
in  deliberationibus,  ut  nos  arbitramur,  quid  honestum  sit, 
et  quid  utile:  '7  nam  ceteri  utilitatis  '^  raodo  finem  in  sua- 
dendo  et  in  '9  dissuadendo  exponi  oportere  arbitrati  sunt. 
l:j.  Quorum  igitur  generum  ^°  fines  et  exitus  diversi  sunt, 

'  Defensio. 


const,  earum  cont. — 4  k  in  eo  lihro ;  et  ^  cunctis  de  rebus. — 5  Leid.  2,  dispersim. 
Vox  autem  oiiiittitur  in  6,  et  de  in  Sch.  Voss.  1.  Leid.  1.2. — 6  w  1.  iractandos. 
— 7  Sch.  Leid.  3.  conceiiisset. — 8  Sell,  in  libro  priori. — 9  6  non  liabet  piaepo- 
sitionem  ante  rem,  nee  to  1.  adverbinm  simpliciter. — ^10  £.i-  non  est  in  0. — . 
II  M  pracipiuntur, — 12  In  We,  post  oportebit  sequentia  verba  addnntur: 
Idem  confirmando,  et  reprehendendo,  communia  argumenta  habcant ,  judiciale,  de- 
mojistrutivum,  dcliherulivum,  tamen  secundum  proprios  fines  diversantur. 

Cap.  IV.  13  k,  w  I.  heid. 2.  ita  sit.  M  tamen  comm.  oimssn  cum. — 14  Leid. 
2.  possunt,  Sep.  Leid.  3.  possunt,  et  sep.  W  6  quoque  alicujus  generis.  Turn 
copula  deesi  in  L  M  W  k,  Tur.  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  3.  et  ed.  Oninib.  Pro  rft- 
rersce,  Aliorf.  babet  divisw. — 15  6  laus  et  vitup.  k  laus  aliud  vitup. — 16  M  ex- 
cusatio. — 17  Leid.  3.  quid  lion,  sine  sit ;  et  u  1.  et  quod  utile. — 18  w  1.  utilita- 
tem. — 19  Praepositio  non  est  in  Voss.  2.  Leid.  2.  3.  Sch.  a  m.  pr.— 20  Deest 

NOT/E 

">  In  aliquo  eoruwj]    Scilicet  in  ge-      lativo;  de  qnibns  jam,  quantum  satis 
ncre  con>titutionis   vel  conjectural!,      fuit,  dictum  supra, 
vel  deRnitivo,  vel  generali,  vel  trans- 


DE    INVENT,    il.  4.  701 

corum  prascepta  eadcm  esse  non  possunt.  Neque  nunc 
hoc  dicimus,'  non  easdem  incidcre  constitutioncs:  ^  veriini- 
tamen  oratio  quajdam  ex  ipso  fine  et  ex  genera'  causas 
nascitur,  quae  pertincat  ad  vitaj  "^  alicujus  demonstrationem* 
aut  ad  sententiae  dictionem.  Quare  ^  nunc  in  exponendis 
controversiis,  in  judiciali  genere  causarum  et  prasceptorum  ^ 
versabimur.  Ex  quo  pleraque  in  cetera  quoque  causarum 
genera,  simili  implicata  ^  controversia/  nulla  cum  dilii- 
cultate  transfcrentur :  post  autem  ^  separatim  de  reliquis 
dicemus. 

14.  Nunc  ab  conjecturali  constitutione  proficiscemur  ;"^ 
cujus  exemplum  sit  hoc  expositum  : '°  In  itinere  quidam 
proficiscentem  ad  mercatum  quendam,  et  secum  aliquan- 
tum  "  numraorum  fercntera,  est  consecutus:'*  cum  hoc,  ut 
fere  fit,''  in  via  sermonem  contulit ;  ex  quo  factum  est,  ut 
illud  iter  familiarius  '-^  facere  vellent :  quare,  cum  in  eandem 
tabernam  devertissent,'^  simul  coenare,  et  in  eodem  loco 
somnum  capere  voluerunt.  Coenati  discubuerunt  ibidem, 
Caupo  '^  autem  (nam  ita  dicitur  post  inventum,  cum  '^  in 
alio  maleficio  deprehensus  esset)  cum  ilium  alterum,  vide- 
licet qui  nummos  haberet,  auimadvertisset ;  '^  noctu,  post- 

y  QucB  simile  habent  controversice  genus.  ^  Jncipiemus. 


genertim  Voss.  I. —  I.  Gnelf.  1.  oniittit  nunc,  prob.  Em.  Dein  6  hoc  dicemus. 
— 2  Lamb.  ed.  sola,  «o»  eusilem  In  unumquodque  genus  causcE  inc.  const.  Em. 
conj.  non  in  easdem  inc.  const. — 3  B  ex  ipsa  fine.  BLMW0k4''  '"  '•  S*^''-  cum 
Jiint.  Lamb.  Gnit.  Oiiv.  Grffiv.-Bumi.  et  Lall.  el  genere:  co  2.  Voss.  1.  2. 
Leid.  1.  2.  3.  ex  ecHeJc:  Em.  e  Mss.  dedit  et  ex  genere,  e\  euni  seqiiiiiitur 
Wetzei.  et  Orell.  Schiitz.  e  siispicLone  delevit  et  ex  genere. — 4  Lamb,  uui  ad 
vitce. — 5  Lamb,  diet.,  aut  ad  judicium.  Quare.— 0  In  Leid.  2.  non  legnntiir 
verba  et  praceptorum.  Uniis  Ms.  ap.  Ursin.  ef  prceceplionum. — 7  xf/,  Leid.  1.2. 
cum  Jnnt.  Crat.  et  Orell.  implicita.  In  k  deest. — 8  L  6,  Sch.  Voss.  2.  trans- 
ferunlur;  et  w  1.  Leid.  2.  post  luec  autem. — 9  k,  Sch.  a  m.  pr.  Leid.  3.  Tiir.  a 
III.  sec.  et  qua  dajii  edd.  vett.  iit  ed.  Omnib.  et  Lamb,  ad  conjccturalem  consti- 
tutionem.  Tiim  <//  prnficiscimur  :  k,  w  2.  Sell,  proficiscamur . — 10  Sch.  et  Leid.  2. 
non  agnoscnnt  verbum  expositum,  prob.  Ond. — 11  L  et  Leid.  3.  aliquantulum, 
— 12  B  K  ip,ia\.  2.  Sch.  a  m.  pr.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2.  3.  et  edd.  ante  Gnii. 
cum  Oiiv.  est  comitutus.  Ond.  Mispic.  est  continuatus. — 13  M,  Voss.  2.  ut  seepe 
fit:  Sch.  a  m.  pr.  ut  sereret. — 14  Voss.  1.  ut  illud  turn  famil.  iter. — 15  B  L  M 
i//,  w  2.  Voss.  1.  Leid.  1.  ac  Var.  Led.  Sch.  et  edd.  ante  Grut.  cnm  Oiiv.  in 
qunndam  tab.  Dein  omnes  Mss.  Ond.  et  ed.  Omnib.  divertissent. — 10  B,  Tnr. 
Sch.  a  m.  pr.  Copo. — 17  Voss.  2.  qui;  et  sic  suprascr.  in  Sch.  in  quo  legiiur 
depreh,  est, — 18  L  habuit ;  et  eo  1.  animum  adiertissel.    Lamb,  tentabat  cum  il- 


702  M.    T.    CICERONIS 

quam  illos  arctius,"  ut  fit,'9  ex  lassitudine  dormire  sensit, 
accessit,  et  alterius  eorum,  qui  sine  nummis  erat,  gladium 
propter  appositum*  e  ^='  vagina  eduxit,  et  ilium  alterum 
occidit,  nuramos  abstulit,  gladium  cruentatum  in  vaginara  ' 
recondidit,  ipse  sese  in  lectura  suum  recepit.^  [p.  (14.] 
lUe  autem,  cujus  gladio  occisio  erat  facta,  multo  ante  lu- 
cem  surrexit,  coraitem  sunm'  inclamavit  semel  et  saepius. 
15.  Ilium''-  sorano  impeditum  non  respondere  existimavit : 
ipse  gladium,^  et  cetera  quas  secura  attulerat,  sustulit,^ 
solus  profectus  est.  Caupo  non  niulto  post  conclamavit,' 
hominem  esse  occisum,  et  cum  quibusdam  deversoribus  '  ^ 
ilium,  qui  ante  exierat,  consequitur :  in  9  itinere  hominem 
comprehendit,  gladium  ejus  e  vagina  educit,'°  reperit  cru- 
entum  :  "  homo  in  nrbem  ab  illis  deducitur,'*  ac  reus  fit. 
In  hac  '5  intentio  est  criminis,  Occidisti.  Depulsio,  Non 
OGcidi.  Ex  quibus  constitutio  est.  Quaestio  eadem  in 
conjecturali,  quae  judicatio,  Occideritne.''^ 

V.  10.  Nunc  exponemus  locos,  quorum  pars  aliqua  in 

"  Gratius.  *  Juxta  positum.  '  Hospitibus. 


lum  alterum  nummos  habere,  animadv.  prob.  Griit. — 19  Vulg.  arctius  jam,  ut 
fit.  Ern,  (lelevit  particulaiii  jam,  quae  abest  a  Giielf.  1.  et  eain  on)ilt(int 
Schutz.  et  Wetzel.  In  Leid.2.  et  Scli.  a  in.  pr.  desunt  ut  fit. — 20  Prasposi- 
tio  non  est  in  Leid.  2.— 1  B  L  M  W  ;//,  m  1.  2.  Tnr.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2. 
Jnnt.  Lamb.  Oliv.  et  Lall.  gladium  cruentum.  M  et  Leid.2.  in  vagina. — 2  w  1. 
ipse  se  post  in  suum  lectulum:  w  2.  ipse  se  in  suum  lectulum.  Tnr.  Voss.  2.  Leid. 
1.  2.  3.  et  Scliiitz.  ipse  se :  il^,  Tnr.  et  Orell.  lectulum:  et  Leid.  3.  cnm  ed. 
Oinnib.  et  Lamb,  recipit. — 3  B  L  W  0  k  i|',  w  1.  2.  Tur.  Jnnt.  Lamb.  Grnt. 
Oliv.  Graev.-Bnrm.  et  Lall.  habent  ilium  post  suum;  quod  Ern.  delevit  : 
abestab  edd.  pr.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  id  omittunt. — 4  Sch.  a  m.  pr.  nou 
agnoscit  Ilium,  prob.  Ond. — 5  w  2.  et  Leid.  1.  ilk  gladium. — G  Sch.  detuler at, 
abstulit,  non  improb.  Ond.  M /c  attulerat,  detulit :  ^  attulerat,  abstulit.— 7  k 
Caupo  autem  multo:  Sch.  Leid.  2.  3.  multum  post:  B  W  0,  a>  2.  Tur.  et  Orell. 
conctamat:  w  1.  clamavit.  Tnm  Sch.  et  Schutz.  horn,  occisum,  omisso  esse, 
prob.  Oud. — 8  Quidam  Mss.  diversoriis :  onines  Mss.  Ond.  et  ed.  Om- 
Ti\b.  diversoribus. — 9  k  non  habet  praepositionem. — 10  Tin.  de  vagina:  abest 
praepositio  Leid.  2.  In  i^  e  vag.  eduxit:  Leid.  3.  gladium  ejus  cruentatum 
eduxit. — 11  Al.  cruentatum. — 12  Sch.  et  Voss.  1.  ab  aliis.  Schutz.  e  Voss.  1. 
ducitur. — 13  Schutz.  e  Guelt.  2.  cum  Wetzel.  In  hac  causa,  prob.  Em,.— 14  L 
W  0  Voss.  2.  Leid.  2.  et  Leid.  1.  a  m.  sec.  Tur.  et  quidam  Mss.  ap.  Gronov. 
constitutio  est,  id  est,  qucestio  eadem:  B  const,  est  idem.  Quasi,  ead.  k  const,  et 
est  Quasi,  ead.  Voss.  1.  et  Sell,  a  ni.  sec.  Qucestio  est  eadem.  Tum  k  et  jud. 
e  et  Leid.  3.  rjua  etjud.  Em.  suspic.  Ex  quibus  quastio  eadem  est,  quce  jud. 
Occ.  Sclintz.  e  conj.  edidit,  Ex  quibus  qucestio  est  eadem  in  conject.  conslitu- 
iione,  qucejud.  Occ. 


DE    INVENT.   11-   5.  703 

omnem  conjecturalem  incidif'  controversiam.  Hoc  au- 
tem  et  in  horuin  '^  locorum  expositione,  et  in  ceterorun), 
oportebit  attendere,  non  omnes  in  omnem  causam  '''  con- 
venire.  Utenim  omuc  nomen '^  ex  aliquibus,  non  ex  om- 
nibus literis  scribitur;  sic  omnem  in  causam '^  non  omnis 
argumentorum  copia,  sed  eorum  necessaria  ^°  pars  aliqua 
conveniet.  Omnis  igitur,  ex  causa,  ex  persona,  ex  facto 
ipso,  conjectura  capienda  est. 

17.  Causa  distribuitur  '  in  impulsionera  et  in  ratiocina- 
tionem."^  Impulsio  est,°  quae  sine  cogitatione  per  quan- 
dam  affectionem  animi  facere  aliquid  hortatur,  ut  amor, 
iracundia,  aegritudo,  vinoientia,^  et  oranino  omnia  in  qui- 
bus  animus  ita  videtur  affectus  fuisse,  ut  rem  perspicere 
cum'^  consilio  et  cura  non  potuerit ;  et  id,  quod  fecit, 
impetu  quodam  animi  ^  potius,  quam  cogitatione  fecerit.*^ 
18.  Ratiocinatio  autem  est^  diligens  et  considerata  facien- 
di  aliquid,  aut  non  faciendi  excogitatio.  Ea  dicitur  inter- 
fuisse  ^  turn,  cum  aliquid  faciendum,  aut  non  faciendum,^ 


Cap.  v.  15  M  concidit. — 16  6  non  liabet  horum. — 17  Sch.  in  unam  causam. 
— 18  Sell.  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  ed.  Oiiinib.  Nam  ut  omne  nomen. — 19  L  in  cau- 
sam convenire. — 20  0  k  \\i,  oo  \.  onini'S  Mss.  Oud.  et  ed.  Oinuib.  ac  Schntz.  et 
Orell.  necessario. — 1  B  W  6,  w  1.  et  Tiir.  tribuitur. — 2  Leid.  2.  et  Victorin. 
et  rutiocinatiimem,  oniissa  praepositioiie  :  \p  et  in  rutionem. — i  k  et  qnaedaiii 
edd.  vett.  violentia. — 4  M  caret  prvvpositioiie. — 5  .Schntz.  e  suspic.  delevit 
vocem  animi. — 0  M  fecit. — 7  Est  non  est  in  6,  nee  aulem  in  M.  Leid.  I.  ha- 
bet  Rat.  est  animi  (111. — 8  ai  1.  dicclur  interfuisse.  Eni.  suspic.  die.  interces- 
sisse. — 9  Tar.  faciendi  aut  nvn  faciendi:  B  faciendum  aut  non  faciendi.    Scbnlz. 

NOTiE 

■  Impulsio  est,  Sfc.}  Impulsio  com-  boc?  quid  vnltis  amplius  ?  quid  enim 
prehendit  animi  motus,  quibiis  ad  odisset  Clodium  Milo  segeteni  ac  ma- 
agendum  saepissime  excilaninr,  et  teriam  suae  gloria;,  prapter  hoc  civile 
causae  efficieutis  locum  liabet.  Ita  odium  quo  omnes  improbos  odimus? 
cnra  probare  contendit  Cicero,  non  Ille,  erat,  ut  odisset,  primnm  conser- 
Milonem  Clodio,  sed  Clodium  Miloni  vatorem  salutis  mere  ;  delude  vex- 
struxisse  insidias,  ostendit  nullo  IMi-  atorein  furoris,  domitorem  armo- 
lonem,  gravissimo  Clodium  odio  ex-  rum  suorum  ;  postremo  etiam  accu- 
ulceratum  fuisse,  §  35.  'At  v^luit  satorem  suum  :  reus  enim  INIilonis, 
odium  Milonis  ;  fecit  iratiis  ;  fecit  lege  Plotia,  fuit  Clodiu?,  quoad  vixit. 
inimicus;  fuit  ultor  injuria,  punitor  Quo  tandem  animo  hoc  tyrannum  tu- 
doloris  sni.  Quid  si  baic,  non  dico,  lisse  creditis?  quantum  odium  iliiu.s, 
majora  fuerunt  in  Clodio  quam  in  et  in  homine  iiijusto,  quam  etiam 
Milone,  sed  in  illo  maxima,  nulla  in  jiistum?' 


704  M.    T.    CICERONIS 

certa  de  causa  vitasse,  aut  secutus  esse  animus  videtur, 
ut,'°  si  amicitia)  quid  causa  factum  dicetur/'  si  inimici  '^ 
ulciscendi,  si  metus,  si  glorias,  si  pecuniae,  si  denique,  ut 
omnia  generatim  amplectamur,  alicujus  retinendi,  augendi, 
adipiscendive  comraodi,  aut  contra  rejiciendi,  deminuen- 
di,'^  devitandive  incommodi  causa  :  nam  horura  in  genus  ■'* 
alterutrura  ilia  quoque  incident,  in  quibus  aut  incoramodum 
aliquod  n)ajoris  vitandi  incommodi  causa,  aut  majoris  adi- 
piscendi  commodi,  suscipitur,  aut  commodum  aliquod  ma- 
joris adipiscendi  commodi,  aut  majoris  vitandi  incommodi, 
praiteritur.'^ 

19.  Hie  locus  sicut  aliquod  fundamentura  est  hujus  con- 
stitutionis ;  nam  nihil  factum  esse  "^  cuiquam  probatur, 
nisi  aliquid,  quare  factum  sit,  ostenditur.'^  Ergo  accusa- 
tor,"  cum  aliquid  impuLsione  '^  factum  esse  dicet,'9  ilium 


delevit  verh^  faciendum  aut  non  faciendum  ;  qnie  Wetzel,  et  Orell.  uncis  in- 
cliidmit, — 10  CO  I.  aut  sec.  fuisse  quis  videtur:  B  aut  sec.  esse  uitimus  ridebitur  : 
Sch.  aut  sec.  esse  an  vidchitur.  In  6  et  Sell,  deest  ut.~\\  Leid.  'i.  factum  esse; 
et  Sell.  Lei(i.  2.  3.  ed.  ()\ui)\b.  dicitur.— 12  ii  amici. — 13  to  2.  Leid.  1.  Voss.  2. 
minuendi :  a],  diminuendi. — 14  'Fur.  it  Lmnb.  in  huruin  {^enus. — 15  w  1.  elTur. 
in  quibus  aut  commodi  aliquid  incummodum  ('rnr.  oiiiittit  ivcomm.)  majoris  adi- 
piscendi causa  aut  tnajoris  vitandi  incommodi  suscipitur.  Pio  incommodum  ali- 
quod, in  B  lenitiir  commodum  aliquid.  Ed.  Omnib.  non  liabet  verba  aut  majo- 
ris adipiscendi  commodi.  Pro  commodum  aliquod,  w  1.  aliquid  commodum.  Prze- 
terea  k  et  Leid.  3.  incommodi  causa  prat.  Ed,  Omnib.  qnoqne  oniittit  verba 
aut  majoris  vitandi  incommodi.  In  'V\\\.  suscip.,  aut  commodum  majoris  uliquod 
adipiscendi  commodi  aut  vitandi  majoris  incommodi  praeteritur. — 16  Factum  esse 
in  L  desunt. — 17  0  ostendetur:  w  2.  Giielf.  1.  Leid.  3.  ostendutur,  prob.  Ond. 

NOT^ 

°  Ergo  accusator,  Sfc]  In  ea  decla-  si   interroges,    faciiius   liaec  pectora 

inatione    quae    attribiita   Quintiliano  nietus,  odium,    ira  corninipunt;    ct 

inscribitiir,  Csciis  in  limine,    parri-  quoniani  non  liabent  roboris  tantuin, 

cidii  crimen  caeco  affictuin  in  nover-  unde  vitia  inentium  vineant,  plerum- 

cam   sic  retorquetiir,  snmtis  ex  hoc  que  facinus  infirmitatefecernnt.  Sane 

loco  argnmentis :  'Non   est  difficile  tamen    illis  s-celeribns  sufficere   non 

Hi  maritum   uxor  occidat,  si  non  est  possint,  quae  discuisum,  qua?  exignnt 

difficilius  ut  filius  patrem.     Non  est,  laborein  ;   quod    vero    tam  nudiehre 

judices,  quod  putetis  inter  mulierem  possis  invenire   facinus,  quam  orci- 

et  virum  de  sceiere  quaeri;  neqne  est  dere  hominem  jiixta  te  jacentem  ?  ag- 

quod  se  noverca  sexus  occasione  tue-  gredi  seuem,  qui  se  tuis  crediderit 

atur.     Major  est  caecitatis  infirniitas.  ainplexibus?  cujus  somnos  ipsa  dis- 

Sunt  et  freminis  ad  scek-ra  vires,  cum  ponas?  .  .  .  Non  est,  judices,  inrredi- 

habent  causas  viroruni.     Cjmninirao  bile    nt    occiderit   niuiicr    iiominein. 


Dli    INVENT.    II.   (J.  705 

impetum,  ct  quandam  commotionem  animi,  afleclioncmque 
verbis  ct  sententiis  ampIifLcarc  debcbit/'  et  ostendere, 
quanta  vis  anioris  sit,'  quanta  animi  perturbatio  ex  *  ira- 
cundia  fiat,  aut  ex  aliqua  causa  carum,'  qua  impulsum 
aliqueni''^  id  fecisse  dicct.  Hie  et  exemplorum  commc- 
moratione,  qui  ^  simili  impulsu  aliquid  commiserint,  et  si- 
militudinum  collatione,  et  ipsius  animi  alTectionis  explica- 
tione,'^  curandum  est,  ut  non  mirum  videatur,  si  quod  adfa- 
cinas  tali  perturbatione  commotus  animus  7  accesserit.  vi. 
20.  Cum  autem  non  impulsione,  verum  ratiocinatione  ^ 
aliquem  commisisse  quid  dicet,  quid  commodi  ^'  sit  secu- 
tus,  aut  quid  incommodi  fugerit,  demonstrabit ;  et  id  auge- 
bit,  quam  maxime  poterit,  ut,  quoad  ejus  9  fieri  possit,"* 
idonea  quam  maxime  causa '°  ad  peccandum  hortata  vi- 
deatur.'°  Si  gloriae  causa  ;  quantam  gloriam  consecuturam 
existimarit :  item  si  dominationis,  si  pecuniae,  si  amicitiae» 
si  inimicitiarum ;  et  omnino  quicquid  erit,  quod  causae 
fuisse  dicet,"  id  summe  augere  '^  debebit.     21.  Et  lioc  eum 

'^  Quantum  fieri  poterit. 


— 18  CO  2.  Tur.  Lamb.  Soiiutz,  et  Orell.  impulsione  nliquid. — 19  Octo  Oxonii. 
Mss.  et  Oliv.  (iitiL — 20  0  debet. — 1  to  1.  non  liahet  sit. — 2  a>  1.  caret  praepo- 
Eitione. — 3  ai  1.  ex  aliqua  causurum. — 4  Aliijuem  non  est  in  M. — 5  6  quod. 
Mox  4*1  Lei(i.  2.  et  ed.  Oninib.  commiserunt. — G  Sell,  explanatione :  col.  ex 
amplificatione. — 7  Em.  censet  aut  animus  tlelendiini,  aut  iiliqtiis  scribeudiiui. 
Scluitz.  expiinxit  animus. 

Cap.  VI.  8  Voss.  1.  ratione. — 9  Deest  ejus  qiiinqiie  Oxonn.  Mss,  cum 
Sell.  Voss.  2.  ed.  Omnib. — 10  a»  2.  max.  poterit  causa.  Dein  Leid.  3.  hortatus 
videatur. — 11  w  1.  quicquid  erat :  et  Sch.  Leid.  3.  quod  catisa  fuisse  dicctur. 

NOTiE 

qncm   dicitiir    potuisse  caRCiis    occi-  Miloni   fecisse   Clodiiiiii  t    satis   est 

dere.  .  .  .  Caeciis   non  irascitiir,   non  qnidem  in  ilia  tain  aiidaci,  tain  ncfa- 

odit,  non  concnpiscit :  et  cum  cor-  liabeiliia,  docere  inagnam  ei  caiisam, 

pora   nostra    vigorem    de  liiminibiis  niagnain  spein  in  INIilonis  nioi  te  pro- 

accipiaiit,    pereunt    cum    suis    vitia  positam,  maf^nas  utililates  fuisse.  Ita- 

causis.'  que  illiid  Cassianum,Cui  bono  ftierit, 

p  Quid  commodi]    In  ratiocinatione  in  his  personis  valeat ;  etsi  boni  nullo 

spectantur  causap  finales.     Inde  pro-  eiiiolumento  impelliintur  in  fraudem, 

bat  Cicero  insidiatiim  fuisse  Miloni  impiobi  sajpe  parvo.     Atqui  Miioiie 

Clodium,  quod  huic  illius  mors  utilis  interfecto  Clodius  lioc  assequebatur,' 

fuisset  futura,  Milon.  §  32. '  Quonani  <S<;c. 
igitur  pacto  probari   potest  insidias 

Delpli.  et  Var.  Clas.  Cicero.  2   Y 


706  M.    T.    CrCERONIS 

masinopere  considcrare  "^  oportebit,  non  quid  in  veritate 
modo,  vciiim  etiam  veheraentius,'+  quid  in  opinione  ejus, 
quern  arguet,'^  fuerit.  Nihil  enim  refert,  non  fuisse,  aut 
non  esse  aliquid  commodi  aut  incommodi,'^  si  ostendi 
potest,  ei  visum  esse,  qui  arguatur.'^  Nam  opinio  dupli- 
citer  fallit  homines  ;  cum  aut  res  aliusmodi  est,  ac  puta- 
tur,'^  aut  non  is  eventus  est,  quera  arbitrati  sunt.  Res 
aliusmodi  '9  est  tum,  cum  aut  id,  quod  bonum  est,  malum 
putant ;  '■°  aut  contra,  quod  malum  est,  bonum  ;  aut  quod 
nee  malum  est  nee  bonum,'  malum  aut  bonum  ;  -  aut  quod 
malum  ^  aut  bonum  est,  nee  malum  nee  bonum.  22.  Hoc 
intellecto,  si  quis  negabit,  ullam  esse  pecuniam,  fratris  aut 
amici  vita,+  aut  denique  oflicio  ^  antiquiorera  aut  suavio- 
rem,  non  erit  hoc  accusatori  negandum  : «  nam  in  eum 
culpa,  et  summum  odium  transferetur,  qui  id,  quod  tam 
vere  et  pie  dicetur,  negabit.^  Verum  illud  dicendum  erit, 
illi-^  non  esse  ita  visum  ;  7  quod  sumi  oportet  ex  iis  quae  ad 
personam  pertinent,  de  quo  post^  dicendum  est.  vii.  23. 
Eventus  autem  tum  9  fallit,  cum  aliter  accidit,  atqueii,  qui 
arguuntur,  arbitrati  esse  dicuntur;  ut,  si  qui '°  dicatur  alium 


*  Si  quis  I'eus  dicet  nullam  esse  pecuniam,  quce  debeat  esse  carior  aut  jucundior 
quam  tita  fratris,  aut  amici,  aut  denique  officium  ;  non  oportet  hoc  ab  accusatore 
nef^ari. 

f  Reo  qui  accusatur. 


In  6  quod  enusatn;  et  Tiir.  fuisse  dicetur. — 12  Leid.  3.  adaugere. — 13  Deest 
eum  Voss.  1.  In  i\I  magnop.  etenim  cons.— 1-1  I\l  modo  considerandum,  verum 
vekcmentius. — 15  A  Voss.  1.  abest  quid.  Dein  M  quern  arguerit :  Srh.  quern 
arguat.—\G  I>  non  fuisse  aliquid  incommudi  aut  incomm. — 17  Ed.  Oninib.  visurn 
fore:  el  ScU.  qui  arguetur  :  M  k,  Leid.  \,  qui  arguitur.— IS  M  cum  les,  onusso 
aut.  h  K,  u  I.  Sch.  Leid.  2.  ed.  Omnib,  alio  modo  est.  Tiini  L  et  ed.  Omnih. 
quam  putalur :  M  quam  put  el  ur :  Sell,  ac  putetur. — 19  cd  1.  Sell.  Leid.  2.  ac  ed. 
Oniiiib.  Res  alio  modo :  L  k  Res  ex  alio  modo. — 20  W  patent. — 1  L  nfc  malum, 
nee  bonum:  w  1.  nee  malum  est,  nee  bonum  est.— 2  M  malum  aut  bonum  putant. 
— 3  L  malum  est. — 4  Srh.  Leid.  2.  3.  si  qui  neg.  piob.  Ond.  oi  1,  si  qui  neg. 
sibi  esse  ullam  pec.  fratris  vita  aut  amici.  In  Tiir.  (juoqiie  esse  ullam  pec. — 
•O  Vnig.  officio  suo.  In  Cass,  vox  suo  est  inter  versus,  non  in  textii.  Earn 
delevit  Ern.  rjiieni  Scbiitz.  et  WetZfl.  seqniintur  :  Oreli.  nncis  includit. — 
0  ]i  M  6  K,  Sell.  Leid.  1.  3.  Voss.  2.  qui  quod,  sine  id,  non  improli.  Oud. 
Dein  Sch.  Voss.  2.  dicitur.  In  o)  1.  Iranferetur,  quicquid  tam  rere  et  pie  dice- 
tur si  negabitur. — 7  k  et  oi  1.  dicendum  est.  In  w  1.  qiioque  illi  tam  non  esse 
visum. — 8  Leid.  3  postea. 

Cap.  VII,     9  Voss.  1.  omittit  verba  autem  tum. — 10  Vulg.  si  quis:  u  1.  2. 


DK    INVENT.    11.    7.  707 

occidisse,*  ac  voluerit,"  quod  aut  similitudine,  aut  suspi- 
cione,  aut  demonstratione  falsa  deccptus  sit ;  aut  eum  ne- 
casse,  cujus  testamento  non  sit  hajres,  quod  ejus  testa- 
mento  '^  se  ha3rcdem  arbitratus  sit.  Non  enim  ex  eventu 
cogitationem  spectari  f  oportere  ;  sed  qua  cogitatione  et 
spe'5  ad  maleficium  profectus  sit,  considerare ;  et '+  quo 
animo  quid  quisque  faciat,''  non  quo  casu  utatur,  ad  rem 
pertinere.  24.  In  "^  hoc  autera  loco,  caput  illud  erit  accu- 
satori,'7  si  demonstrare  poterit,  alii  neniini  causam  fuisse 
faciendi ;  secundarium,  si  tantam,  aut  tarn  '^  idoneam  ne- 
mini.  Sin  fuisse  aliis  quoque  causa  faciendi  videbitur  ; 
aut  '9  potestas  "^  aliis  defuisse  demonstranda  est,  aut  facul- 
tas,  aut  voluntas.  Potestas/  si  aut  nescisse,  aut  non  affu- 
isse,^°  aut  conficere  aliquid  non  potuisse  dicetur.'  Facul- 
tas,  si  ratio,  adjutores,  adjumenta,  et  cetera,*  quae  ad  rem 
pertinebunt,^    [p.   65.]    defuisse    alicui   demonstrabuntur. 

s  Alium  quam  voluerit  interfecisse. 


Sell.  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  3.  ac  edd.  ante  Aid.  cum  Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell. 
si  qui. — 11  d  vditit. — 12  M  d,  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  quod  eo  test. — t  Ms.  Cass,  a 
m.  sec  et  octo  Oxonn.  Mss.  ciim  0\i\/ .  spectari  oportet ;  quod  Ernestio  placet. 
— 13  B  L  M  W  K  ;|/,  o)  2.  Grev.  Pal!,  omnes,  libri  duo  ap.  Lamb,  et  omnes 
Mss.  Olid,  ac  ed.  Oinuib.  cogitatione  animus  et  spe ;  sed  el  spe  in  k  ^  omittnn- 
tur.  Tur.  et  Lamb,  cog,  unimi  et  spe:  Q,  Oliv,  et  Lall.  cog.,  animo  et  spe. — 
14  ij/,  Lamb.  Scliutz.  Wetzel,  et  Orel!,  considerari ;  et  sic  Guelf.  2.  a  m.  pr. 
prob.  Ern.  Tuin  copula  deest  in  B  M  W  0  /c,  to  1.  et  Tur.  Orell.  earn  uncis 
incliidit. — 15  Verba  quo  animo  quid  guisf/ue /«c'ia<  suspecta  erant  Oudend, — 
IG  B  0  K,  Sch.  Voss.  2.  Leid.  2.  ed.  Omnib.  carent  praepositione. — 17  Sch. 
Leid.  2.  illud  accusatoris  erit.  In  L  illud  deest. — 18  k  et  Sell,  aut  si  tarn: 
Leid.  2.  ed.  Omnib.  et  tarn.  Dein  k  nemini  fuisse.  Sin  affuisse. — 19  Voss.  2. 
at. — 20  L  K  Potestas  sic  si:  et  Sch.  a  m.  pr.  Leid.  1.  aut  non  fuisse. — 1  yp  di- 
centur:  w  1.  dicuntur. — 2  ai  1.  Tur.  et  omnes  Mss.  Oud.  cum  Lamb,  ceteraque. 

fiOTJE 

<i  Aut  potestas]  Quae  vulgo  eadem  pus,  et  similia :   qua  ratione  negabat 

notione  sumuutur  potestas  et  facul-  Clodius  sibi,  qui  in  urbe  non  fuisset, 

tas,    hie   distinguuntur,  ut    annotat  facultateni    fuisse    violandi    Caesaris 

Victorinus,  cujus  mentem  recte  Vos-  conjugem. 

sins  explirat.     Potestas  proprie  re-         "■  Potestas,  Ifc]    Et  potestatem  et 

spicit  naturam  persona?,  qua  aliquid  facultatem  et  voluntatem  interficien- 

eiinest  ant  deest :  quomodo  negamus  di   Milonis   fuisse  Clodio  egregie  et 

homini  debili  suppetere  vires  ac  po-  fuse  Tullius  ostendit  in  Milon.  §  53. 

testatem   male    mulctandi   hominem  &c. '  Videamus  nunc  id  quod  caput 

fortissinnim.   At  facultas  respicit  res  est,'  &c.     Quem  locum,  quia  longior 

e.\trinsecus  advenientes,  iocnni,  teni-  est,  cxscribere  non  vacat. 


708     ,  M.    T.    CICERONIS 

Voluntas,  si  animus  a  talibus  factis  vacuus  et  integer  esse 
dicetur.  Postremo,  quas  ad  defensionem  rationes  reo  da- 
bimus,  iis  accusator  ad  alios  ex  culpa  eximendos  abute- 
tur.*  Varum  id  brevi''-  faciendum  est,  et  in  unum  multa 
sunt  conducenda,  ut  ne  ^  alterius  defendendi  causa  hunc 
accusare,  sed  hujus  accusandi  causa  defendere  alte- 
rum  videatur.  viii.  25.  Atque  accusatori  quidem  haec 
fere  sunt  in  causa  facienda,  et  consideranda.^  Defen- 
sor autem  ex  contrario  primum  impulsionem  aut  nullam ' 
fuisse  dicet,  aut,  si  fuisse  concedet,^  extenuabit,  et  parvu- 
1am  quandam  fuisse  demonstrabit,  aut  non  ex  ea  ^  solere 
bujusmodi  facta  nasci  docebit.  Quo  et  erit^  in  loco  de- 
monstrandum, quae  vis  et  natura  '°  ejus  sit  affectionis,  qua 
impulsus  aliquid  reus  commisisse  dicetur  :  in  quo  et  "  ex- 
empla,  et  similitudines  erunt  proferendae,  et  ipsa  diligenter 
natura  '*  ejus  aflfectionis  quam  lenissirae  '^  quietissimam ' 

*   Utetur.  *  Secundum  id  quod  habet  mitius. 


— 3  Sell.  Leid.  3.  pertinent. — 4  Lamb,  breviter. — 5  Lamb,  ut  non. 

Cap.  viii.  6  Orell.  ex  w  1.  et  Sch.  a  m.  pr.  dedit  faciendi  consideranda. 
Desiint  et  consideranda  Leid.  2. — 7  k  dicet,  ac  si.  w  1.  concedat  fuisse. — 8  k  ex 
ea  re.  Snperscriptum  r«  in  Leid.  1.  c(«(sa  in  Voss.2.  Mox  pro /«c<a,  in  M 
malefacta  legitiir. — 9  B  L  i^,  w  2.  et  edd.  vett.  cnm  Griit.  Oliv.  Graev.-Biirm. 
Lali.  et  Orell.  Quo  erit.  Al.  Mss.  et  edd.  Quo  et  erit. — 10  k  vis  et  quce  nat. — 
11  e  omittit  copulara.— 12  Voss.  2.  et  erit  dil.  nat.— 13  B  L  M  W  6  k  vf*,  et 

NOTyE 

*  Impulsionem  aut  nullam]    Olyec-  in  solitudine,  neque  in  convivio  mo- 

tnm  Murenee  crimen  dissoliitae  vitas  derato    atque    honesto :    tempestivi 

ex  hoc  capite  Cicero  refellit  pro  Mu-  convivii,  amoeni  loci,  multanim  deli- 

rena   §   13.  '  Saitatorem  appellat  L.  ciarum  comes   est  extrenia  saltatio. 

Mnrenam  Cato.     Maledictiim  est,  si  Tii  milii  arripis  id  quod  necesse  est 

vere  objicitnr,  vehementis  accusato-  omnium    viliorum   esse  postremum : 

ris  ;  sin  false,  maledici  conviciatoris.  relinqiiis  ilia,  quibns  reiiiotis,  hoc  vi- 

Quare  cum  ista  sis  auctoritate,  non  tium  omnino  esse  non  potest :  nullum 

debes,  M.  Cato,  arripere  maledictum  turpe  convivium,  non  amor,  non  com- 

ex    trivio,  aut  ex   scurrarum   aliquo  essatio,  non  libido,   non  sumtus  os- 

convicio,  neqne  temere  consulem  pop.  tenditiir  ;  et  cum  ea  non  reperiantur, 

Rom.  saitatorem  vocare  ;  sed  conspi-  quae  voluptatis  nomen  habent,  quas- 

cere,  quibus  praeterea  vitiis  aftectum  que  vitiosa  sunt ;  in  quo  ipsam  Inxuri- 

esse  necisse  sit  eum,  cui  vere  istiid  am  reperire  non  potes,  in  eo  te  um- 

objici  possit.     Nemo  enim  fere  sal-  bram  luxuria;  reperturum  putasf 
tat  sobrius,  nisi  forte  insanit ;   neque 


DE    INVENT.    II.      .  709 

ad  partem  explicanda,  ut  et  ''^  res  ipsa*  a  facto  crudeli  ct 
turbulento  ad  quoddam  niitiiis  '^  et  tranquillius  traducatur, 
et  oratio  tamen  "^  ad  auimuiii  ejus,  qui  audiet,  et  ad  animi 
quendam  intimum  sensum  accommodetur.'^  26.  Ratioci- 
nationis  '^  autem  suspiciones  infirmabit,  si  aut  commodum 
nullum  fuisse,  aut  parvum,'^  aut  aliis  magis  fuisse/°  aut 
nihilo  sibi  magis,  quam  aliis,'  aut  incommodum  sibi  majus, 
quam  commodum  dicet ;  ut  nequaquam  fuerit  illius  com- 
modi,  quod  expetitum  dicatur,  raagnitudo  aut  cum  eo  in- 
commodo  quod  accident,  aut  cum  illo  periculo  quod 
subeatur,  comparanda  :  ^  qui  omnes  loci  similiter  in  incom- 
modi  quoque  vitatione  '  tractabuntur.  27.  Sin  accusator 
dixerit,  eum'^  id  esse  secutum  quod  ei  visum  sit  commo- 
dum, aut  id  ^  fugisse  quod  putarit  esse  incommodum, 
quanquam  in  falsa  fuerit  opinione  ;  demonstrandum  erit 
defensori,  neminem  tanta  esse  stultitia,''  qui  tali  in  re  possit 
veritatem  ignorare.  Quod  si  id  concedatur,  illud  ^  non 
concessum  iri ;  ne  dubitasse  quidem  bunc,^  quid  ejus  juris 
esset,9  sed  id,'°  quod  falsum  fuerit,  sine  ulla  dubitalione 
pro  falso,  quod  verum,  pro  vero  probasse."     Quod  si  du- 

*  Qu£P  causa  est  accusationis. 


qnatuor  Mss.  Ond.  ac  edd.  ante  Grut.  cum  Oliv.  et  Grafv.-Biirm.  levissime : 
Scliutz.  e  Lamb.  conj.  lenissimam  et  quieiiss.  w  1.2.  et  duo  Mss.  ap.  Oiid. 
cr.m  Grut.  Wetzel,  et  Orell.  leuissime. — 14  L  M  k  explicanda  est  ttt.  6  et  eo  1. 
omittunt  et. — 15  Lainh.  crud.  ac  tuvb.  el  w  2.  cum  ed.  Omnib.  ad  quidda7n  mi- 
tius. — 16  Pro  tamen,  Voss.  1.  et  qusdain  edd.  vett.  babent  tunc ;  Scbulz.  et 
Leid.  1.  a  m.  sec.  turn;  prob.  Oud.  improb-  Em. — 17  Scbutz.  censet  le- 
gend.  tamen  ad  ejus  qui  audiet  intimuin  sensum  ;  vel  tamen  ad  menlem  ejus  qui 
audiet,  el  ad  animi,8)-c.  Pro  accommodetur,  Leid.  3.  accommndabitur. — 18  Voss. 
1.  Rationis. — 19  Sch.  nullum  esse  dicat,  suprascr.  aut  parvulum.  Voss.  2.  pa- 
rum.— 20  B  L  W,  Leid.  2.  cum  Lamb,  majus;  et  a  1.  Sch.  esse. — 1  co  I.  Sch. 
Leid.  2.  3.  Tur.  ed.  Omnib.  ac  Lamb.  nili.  sibi  majus.  Pro  quatn  aliis,  in  u  1. 
esse  legitur.  Paulo  post,  pro  majus,  k  habet  magis. — 2  Sch.  sit  comp. — 3  Si- 
mililer  non  est  in  wl.  nee  prappositio  in  B  L  M  W  0  k  if,  Leid.  3.  Junt.  Lamb. 
Grut.  Oliv.  Graev.-Burm.  Pra-terea  uiius  Ms.  ap.  Gronov.  omitlit  quoque. 
M  babet  quoque  in  viiatione. — 4  Scbutz.  e  conj.  cum  Orell.  reum. — 5  Deest 
pronomen  Voss.  1. — G  Leid.  1.  esse  tanta  stuUitia:  Voss.  1.  in  tanta  esse  stul- 
titia:  Sch.  Leid.  2.  3.  Tur.  et  edd.  vett.  tantce  esse  slultiticc. — 7  A  Voss.  1. 
abest  id.  In  Sch.  hoc  cone,  illud :  ed.  Omnib.  illud  cone.  id. — 8  w  1.  2.  tres 
Mss.  ap.  Oud.  ac  ed.  Omnib.  nee  dub.  Sch.  caret  /lunc— 9  Ed.  Omnib. 
quod:  et  oi  2.  ejus  rei  juris;  et  sic  «  in  marg.  Tur.  ci  juris.  Pro  quid  ejus  juris 
esset,  Schiitz.  e  conj.  edidit,  quid  verius  essct,  prob.  Wetzel. — 10  B  M  W, 
Voss.  1.  2.  Leid.  3.  sed  et  id.— 1 1  w  1.  ])ro  falso  probasse,  et  quod  verum  pro  vero. 
Scbutz.  delevit  verba  pro /a/so  quod  Der«»j;  quae  Wetzel,  et  Orell.  uncis  in- 


710 


M.   T.   CICERONIS 


bitaverit,*  siimmae  fuisse  amentias,  dubia  spe  impulsum, 
certum  in  periculum  se  committere.  28.  Quemadmodum 
autem  accusator.'*  cum  ab  '^  aliis  culpam  demovebit,'* 
defensoris  locis  utetur ;  sic  iis  locis,  qui  accusatori  dati 
sunt,  utetur  reus,  cum  in  alios  ab  se  crimen  volet  '*  trans- 
fcrre. 

IX.  Ex  persona  autem  conjectura  capietur,  si  eaj  res,'* 
quae  personis  attributae  sunt,  diligenter  considerabuntur, 
quas  omnes  in  primo  libro  '^  exposuinius  :  nam  et  de  no- 
mine nonnunquam  aliquid  suspicionis  nascitur.  Nomen  " 
autem  cum   dicimus,'^  cognomen  ^  quoque  '9   intelligatur 


clndunt.  Orel!,  banc  periodiim  ut  corniptani  denotavit. — 12  w  1.  Quemadm, 
accus.  omhso  autem :  Voss.  1.  Nam  quemadm,  accus. — 13  Praepositio  iion  est 
iu  Q. — 14  Vulgr.  dimovebit. — '15  Q  volens. 

Cap.  IX.  IG  6  si  ejus  res. — 17  Idem  Ms.  in  primo  loco. — 18  Scb.  dicemits, 
—19  Et  agnomen  adiiiiiit  W  6  k  ^,  u  I.  2.  Grev.  Pal.  1.  Voss.  1.  Leid.  1.  3. 
duo  Mss.  ap.  Lamb,  ac  Mss.  ap.  Lall.  cum  ed.  Omnib.  Jnnt.  Lamb,  et  Lall. 
Paucae  edd.  vett.  babent  cognomenque  et  agn.     Pal.  2.  3.  agnomen  quoque  et 


NOTiE 

'  Quod  si  dubitaveriti  Lnctilentus     Clodins,  ant  Mutiiis?  quippe  et  Caeci 

et  Clandi  facile  subvertaiitnr,  muti 
autem  conqneri  non  possint.  Nomen 
proderit  tamen  ad  ridiciiliim,  cum 
aliunde  factum  investigatnm  fuerit. 
Tullius  Verr.  iv.   §    52.  'Quod  un- 


est  Ciceronis  locus  pro  Deiot.  §  15. 
quem  delatum  reum  conjurationis  ad- 
versus  Caesarem  defendit  :  '  Cujus 
tanti  furoris  fuit  omnes  reges,  quo- 
rum inuUi  erant  finitimi,  onmes  libe- 


ros  populoj,  onuifssocios,  omnes  pro-  quam,  judices,  bujusmodi   everricu- 

vincias,  omnia  denique  omnium  arma  lum  ulla  in  provincia  fuit  P' 
contra  se  unum  excitare  ?  quonam  ille  ^  Cognomen^  Vocabulorimi,quibus 

modo   cimi    regno,  cum  domo,   cum  apud    Romanes  capita   censebantur, 

conjuge,  cum  carissimo  filio  distrac-  quatuor   erant    genera  ;   przenomen, 

tusessel,  tanto  scelere  non  modo  per-  nomen,  cognomen,  agnomen.     Prae- 

fecto,  sed  etiam  cogitato?    At  credo  nomen  est  quod  nominibus  gentililiis 

liaec  bomo  inconsultus  et  temerarius  praeponilur,  ut  Marcus,  Publius.  No- 

non  videbat.     Quis  consideratior  il-  men  proprium  est  gentilitiuni,  quod 

lor'   quis    tectiorf   quis  prudentior  ?  originem  gentis  vel  familiae  declarat, 

quanquam  boc  loco  Deiotarum  non  ut    Porcius,   Cornelius.     Cognomen 

tarn  ingenio  et  prudentia,  quam  fide  est  quod  uniuscujusque  proprium  est 

et  religione  vilae  defendendum  puto.'  et  nominibus  gentilitiis  subjuiigitur, 

"  Nomen]  Ad  eliciendam  facti  con-  ut  Cato,  Scipio.     Agnomen  vero  est, 

jecturam  aut  nihil  aut  paruni  admo-  quod  extrinsecus  cognominibus  ad- 

dnm    valet    notaiio    nominis.     Quis  jungi  solet  ex  aliqua  ralione  vel  vir- 

enim  ferat  c.  g.  ideo  dici  aliquem  de-  tute  qua'situni,ut  est  Afiicanus,  Nu- 

ceptum  quod  appelletur  Csecilius,  aut  mantinus,  et  similia.    Ita  Diomedes. 


DE    INVENT.    II.  9.  711 

oportct.  De  hominis  enim  certo  et  proprio  vocabulo  agi- 
tur;^°  ut  si  dicaimis,  idcirco  aliquem  Caldura  '  ^  vocari, 
quod  temerario  et  repentino  consilio  sit ;  aut  si,  ca  re  ho- 
minibus  Graecis  *  iniperitis  verba  dedisse,^  quod  Clodius, 
aut  Cajcilius,'^  aut  Mucius,  vocarentur.'  ^  29.  Etdenatura'' 
licet  aliquantulum  ^  ducere  suspicionis  :  omnia  enim  ^  haec, 
vir  an  mulier  ;  hujus  an  illius  civitatis  sit;  quibus  sit*  ma- 
joribus,  quibus  ^  consanguineis,  qua  a^tate,  quo  animo,  quo 
corpore,  quae  naturae  sunt  attributa,'°  ad  aliquam  conjec- 
turam  faciendam  pertinebunt.  Et  "  ex  victu  multae  tra- 
huntnr  suspicioncs,  cum,  quemadmodum,  et  apud  quos  et 
a  quibus  educatus  et  eruditus  sit,  quaeritur,  et  quibuscum 
vivat,'^  qua  ratione  vitas,  quo  more  domestico  vivat.'^ 
30.  Et  ex  fortuna  saepe  argumentatio  nascitur,  cum  servus 
an  liber,  pecuniosus  an  pauper,  nobilis  an  ignobilis,  felix 

'  Ve I  aliquem  induxisse  infraudcm  homines  Grcecos  ignaros,  propter ea  quod  illi 
ajrpellarentur  Clodius,  aut  Ctecilius,  aut  Mucius. 


cognomen.  Vulg.  et  agnomen  oniitluntur — 20  Verba  De  hominis  ...  agitur 
delevit  Sclmtz.  e  suspic.  iitpote  ex  Invent.  1. 14.  hue  intnisa,  Wetzel,  ea  imcis 
incliidit.— 1  Leid.  1.  a  ni.  pr.  et  ed.  ■Omnib.  Callidum:  Leid.  3.  Calidum: 
al.  Cadum:  Aid.  Lamb.  Car.  et  Rob.  Sleph.  Lamb.  Calidium ;  quod  Ouden- 
dorpio  placet. — 2  k,  Srli.  a  m.  pr.  et  Leid.  3.  oh  earn,  rem.  Viilg.  ea  de  re. 
Ex  Cass.  Guelf.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.2.  et  edd.  pr.  ea  re  dedit  Ern.  quein 
Srhutz.  Wetzel,  et  Orell.  scqunntur  ;  et  sic  u  2.  Dein  Scb.  ho?imies:  et 
Voss.  1.  2.  Leid.  I.  3.  Sell,  a  ni.  sec.  Giielf.  1.  a  iii.  sec.  et  edd.  pi.  item  Ma- 
nnt.  Victor.  Gracos. — 3  k  verba  dedisse  dicamus:  Sch.  a  m.pr.  verba  dederit. — 
4  Pauci  Mss.  Calius.  '  Legenduin  arbitror  Cascellius,  ut  sint  tria  nomina 
JCtorum  clarissiiiiorum.'  Schulz. — 5  M,  Sell.  Tiir.  Schnfz.  et  Orell.  vocare- 
tur.  Vulg.  vocarentur.—Q  Voss.  2.  quidem  aliqua/ttiim.  In  omn.  Mss.  Oud. 
aliquantum  due.  suspiciones  :  w  1.  aliquantum  dicere  suspicionis:  Tiir.  aliquantum 
ducere  suspicionis. — 7  6  non  habet  euint. — 8  Abest  sit  a  Voss.  I.  et  ed.  Omnib. 
— y  0  non  babet  quibus. — 10  6  sint  ailributa. — 11  Deest  copula  in  w  2.  et 
Voss.  1.— 12  Lamb,  oniittit  vivat. — 13  Scbutz.  e  conj.   rescripsit  ulalur.— 

NOTjE 

Testatur  Appian.  eV  t^  irpooifiiV  twv  ex   virtu,  fortuna,  et  consilio  firma 

''Pwp.a'iKwv  a    Komanis   primiim  uiiuni  ronjectiirarum  ac  suspicionuni  argu- 

noiueii,   nempe  re^nante  Koimilo  et  menta  deduruntur.   Quorum  omnium 

primis   regibus,  postea  duo,   deinde  insignia  reperies  exempla  in  Cicero- 

tria  nomina  adliibita.  nis    Orationibus,   quae    versautur    in 

y  Idcirco  aliquem  Caldum]    Qui  cal-  statu  conjectiirali,  pro  Rose.  Am.,  pro 

dus   sive  calidiis  est,  Cervida  est  et  Clueiitio,  pro  Flacco,  pro  Sylla,  pro 

prjecipiti  indole.  Dciotaro,  (!x.c. 

»  El  de  natura]  Hiiic  periude  atque 


712  lil.    T.    CICERONIS 

an  infelix,  privatus  an  in  potcstatc  sit,  aut  fucrit,  aiit  fntu-^ 
rus  sit,"^  consideratur :  aut  deniqiie  '^  aliquid  eorum  quae- 
ritur,  qua?  fortunae  esse  attributa  intelliguntur.  Habitus 
autem,  quoniam  in  aliqua  perfecta  et"^  constanti  animi  aut 
corporis  absolutione  consistit,  quo  in  genere  est  virtus, 
scientia,  et  quae  contraria  '^  sunt;  res  ipsa,  causa posita,*^ 
docebit,  ecquid '?  hie  quoque  locus  suspicionis  ostendat. 
Nam  alfectionis  quidem  ratio  perspicuam  solet  pras  se  ge- 
rere  conjecturam,"^"  ut  amor,  iracundia,  molestia  :  propter- 
ea  quod  et  ipsorum  '  vis  intelligitur,  et  quas  res  ^  harura 
aliquam  rem  consequantur,  faciles  cognitu  sunt.^  31.  Stu- 
dium  autem  quoniam  est  assidua  et  vehemens  *  ad  aliquam 
rem  5  applicata  magna  cum  voluntate  occupatio,  facile  ex 
eo  ducetur^  argumentatio,  quam  res  ipsa  desiderabit  in 
causa.  Item  ex  consilio  sumetur  aliquid  suspicionis :  ^ 
nam  consilium  est,  aliquid  faciendi  non  faciendive  excogi- 
tata^  ratio.  Jam  facta,^  et  casus,  et  orationes,  quae  sunt 
omnia  (ut  in  confirmationis  praeceptis  dictum  est)  in  tria 
lempora  distributa,  facile  erit'°  viderc,  ecquid  afi'erant" 
ad  conjecturam  confirmandam  suspicionis. 

X.  32.  Ac  personis  quidem  res  ese  sunt'*  attributae,  ex 
quibus  omnibus  unum  in  locum  coactis,  accusatoris  erit 
improbatione  hominisuti  "J"  nam  causa  facti  parum  firmitu- 
dinis  '5  habet,  nisi  animus  ejus,''^  qui  insimulatur,  in  earn 

"*  Adhibere  vituperationem  hominis. 


14  Septem  Oxonn.  Mss.  Leid.  2.  et  pdd.  vctt.  ac  Oliv.  an  cum  potentate.  In 
Leid.  2.  ft  Voss.  1.  (|uoi|ii(:  nn  fuerit,  an  futurus  sit. — 15  d  aut  cum  denique. 
— 1(>  (lopnla  lion  (■.•>!  in  k.  — 17  Sell,  cimtrarie. — 18  Voss.  I.  causa  apposila. — 
19  Onincs  Mss.  Ond.  et  nd.  ()innil>.  et  ijuid.  Deest  (/uoque  Sell.— 20  Voss.  2. 
Leid.  3.  sold  per  se  gercre  conj.  ed.  Oniiiib.  sulct  posse  gcnerare  con'].--\  Voss. 
1.  non  a^Doscil  copuiain.  In  eo  2.  Leid.  1.  ipsurum.  Post  ins,  M  iiddit  el  na- 
tura. — 2  Leid.  1.  non  habet  res.  In  w  2.  et  Vosc  2.  horum.—Z  Tur.  Lanib. 
et  Orel),  consequunlur,  Tiiiii  Voss.  1.  facile  cogn.  sunt. — 4  Sch.  a  m.  pr. 
Stud,  enini  quod  est:  et  fp  assidua  animi  et  veh. — 5  Al.  aliq.  ad  rem.  Leid.  3. 
caret  rem. — G  k,  Sdi.  Leid.  \.  dcducclur. — 7  L  suspicationis. — 8  k  fac.  et  non 
fnciendi  cxcog.  ]>  L  M  VV  0  i|/,  co  1.  et  Oliv. /dc.  aut  non  faciendi  excog.  at  2. 
fac.  aut  non  faciendi  rere  excog.  Vulg.  faciendi  non  faciendive  excog. — 9  w  2. 
Nam  facta:  IJ  L  M  W  \f/,  rum  Junt.  Lamb.  Oliv.  et  Lall.  Item  facta:  0  k,  to  1. 
ornnes  Mss.  Oiid.  et  duo  Mss.  apud  Lamb,  cum  Grut.  Grapv.-Hmin.  Scliiitz. 
Wetzel,  et  Orell. ,/«)« /((c<a. — 10  Septein  Oxonn.  Mss.  et  Oliv.  era<.  Vulg. 
erit. — 1 1   to  2.  e<  quid  affernnt:  Voss.  2.  Leid.  3.  quid  ajferant. 

Cap.  X.     12  CO  ].  res  sunt  ece:  Lamb,  ca:  res  sunt. — 13  &  parum  similitudinis : 


DE    INVENT.    II.   10.  713 

suspicioncm  addncatur,  ut  a  tali  culpa  '^  non  vidcatur  ab- 
horruisse.  Ut  enim  anirnum  alicujus  "^  improbare  nihil 
attinet,  cum  causa,  quare  peccaverit,  non  intercessit ;  '7  sic 
causam  peccati  intercedere  leve  est,  si  animus  nulli  mi- 
nus honcstaj  lationi  aflinis  ostenditur.""*  Quare  vitam  ejus, 
quem  arguit,''  ex  ante  factis'9  accusator  improbare  debe- 
bit,  et  ostendere,  si  quo  in  pari  ante  peccato  ^°  convictus 
sit.  Si  id  non  poterit ; '  si  quam  in  similem  ante  suspicio- 
ncm venerit,  ac  maxime,  si  fieri  poterit,  simili  aliquo  inge- 
uere  ejusdem  modi  causa  aliqua  ^  commotum  peccasse,^ 
aut  in  aeque  magna  re,  aut  in  majore,  aut  in  minore; 
[/?.  6(>.]  ut  si,  quem  pecunia*  dicat  inductum  fecisse,  pos- 
sit  demonstrare  aliqua  in  re  ejus  ^  aliquod  factum  ava- 
rum.  33.  Item  in  omni  causa  naturam,  aut  victum,  aut 
studium,  aut  fortunam,  aut  aliquid  eorum  quae  personis*^ 
attributa  sunt,  ad  cam  causam,^  qua  commotum  peccasse 

"  Si  animus  ab  omni  sceleris  labe  purus  demonstratur. 


Voss.  2.  pdrum  fnrtiludinis. — 14  6  non  habet  ejus. — 15  Sch.  ad  earn  susp.  wl. 
2.  adducitur:  B  L  M  W  0  \p,  Leiii.  1.  eil.  Oiunib.  cum  Oliv.  et  Lall.  adduce^ 
tw:  K,  Sell.  V(»ss.  1.  2.  Leid.  2.  3.  et  edd.  velt.  cum  Gnit.  Graev.-Burm. 
Schnlz.  Wetzel,  et  OvvW.  ndducatuy.  Tiini  w  1.  2.  Sell.  Voss.  2.  Leid.  1.  2. 
■ut  in  tuli  culpa. — 10  Leid.  2.aliaijus  hominis  impr. — 17  Voss.  2.  octo  Oxonn. 
Mss.  ciiiii  Aid.  JiHit.  Grnt.  Oliv.  Gra-v.-Iiiiini.  et  Lall.  intercesierit, — 
18  Leid.  3.  ratinnis ;  el  VV  affinis  essem  ost.  6  k  uffinis  esse  iisl. — 19  Sell,  qui 
arguituv.  6  et  ex  mite  Jactis. — 20  cd2.  impari ;  el  ^  iinte  facto  pecc.  —  1  INI  W  6, 
w  2.  Voss.  I.  2.  Leid.  2.  potueril.  L  addit  tnoustrare  debehit. — 2  Tur,  a  ni.  pr. 
plcriqne  Mss.  Oiul.  et  «d.  Omnib.  cum  Jnnt.  Lamb,  et  Oliv.  ejusmodi.  Scb. 
Voss.  1.  Leid.  3.  in  causa  aliqua. — 3  Sch.  peccasse  dicendum.  Suprascr.  id 
Voss.  2.  dicct. — 4  B  L  M  W  G  et  omnes  Mss.  Oud.  ut  si  quidem  pec.  \p  et 
pauci  alii,  ut  si  quid  pec.  k  ut  si  quidem  quem  pec.  sed  in  inarg.  sed  si  quid 
quem  pec.  Qiiidnm  vt  si  quis  pec.  k  i|/,  a;  1.  2.  Grut.  Oliv.  GiJEV.-Biirm. 
Lall.  Scbutz.  Wetzel,  et  Orell.  ut  si  quem  pec.  Otid.  siispic.  ut  si  qui,  quem 
pec. — .5  B  ejusmodi,     Vocem  ejus  ante  aliqua  in   re  transposuit  Scbutz.  de 

NOT;E 

»  Vitam  ejus,  quem  arguit]  Ita  Tul-  Illud  taraen  andaciae  tnee,  quod  se- 

liiis  in  Pliilipp.  ii.  prseteritam  Auto-  disti  in  quatnnrdeeim  urdinibiis,  cum 

nii  vitam  retexit  §  44.  '  Visne  igitnr  esset  lege  Roscia  decoctoiibns  cer- 

te  inspiciamns  a  puero?  sic  o|)inor  :  a  tiis   locus  coustitutus,  quanivis  quis 

principio  oidiamur.  Tenesne  nienio-  fortunac    vitio   non    suo   decoxisset. 

ria,  praatextatum  te  decoxisse  r     Pa-  Sumsisti  virilem  togam  quam  statim 

tiis,  inquies,  ista culpa  est :  concede  ;  muliebiem  stolam  reddidisti,'  .Ivc. 
etenim  est   pietatis   plena   defensio. 


714  M.    T.    CICERONIS 

dicet,  adjungere/  atque  ex  dispari  9  quoque  genere  culpa- 
rura,  si  ex  pari  sumendi  facultas  non  erit,  improbare  ani- 
mum  adversarii  oportebit;  ut '°  si  avaritia  inductum  ar- 
guas  fecisse,  et  avarum  eiim,"  quem  accuses,  demonstrare 
non  possis ;  aliis  affinem  esse  vitiis  doceas,  et  ex  ea  re  '* 
non  esse  miranduni,  qui  in  ilia  re  turpis,  aut  cupidus,  aut 
petulans  fuerit,  hac  quoque  in  reeum'5  deliquisse.  Quan- 
tum enim  de  honestate  et  auctoritate  ejus,  qui  arguitur,  de- 
tractum  est,  tantundem  de  facultate  totius  est  defensionis 
deminutum."  ■+  34.  Si  nulli  affinis  poterit  vilio  reus  ante 
admisso  '^  demonstrari ;  locus  inducetur  ille,  per  quem  hor- 
tandi  judices  erunt,'^  ut  veterem  famam  hominis  nihil  ad 
rem  putent  pertinere ;  nam  eum  ante  celasse,  nunc  mani- 
festo teneri;  quare  non  oportere  banc  rem  ex  superiori 
vita  spectari,  sed  superiorem  vitam  ex  hac  re  improbari, 
et  aut  potestatem  ante  peccandi  non  fuisse,  aut  causam  : 
aut,  si  haec  dici  non  poterunt,'^  dicendura  erit  illud  extre- 
mum,  non  esse  mirum,  si  nunc  primum  deliquerit :  nam  ne- 
cesse  est,'^  eum,  qui  velit  peccare,  aliquando  primum  de- 
linquere.  Sin  vita  ante  acta  ignorabitur,  hoc  loco  praj- 
terito,  et,  cur  prastereatur,  demonstrato,  argumentis  accu- 
sationem  statim  confirmare  '9  oportebit. 

•  Tuntum  auferetur  depotestaie  defensionis. 


conj.  Ern. — 6  M  persona.— 7  B  ad  eandem  causam. — 8  Sch.  Voss.  1.  pecc.  dicj- 
tur,adj.  w  1.  pecc.  dicet,  poterit  adj. — 9  Sdi.  a  ni.  pr.  ex  impari.— 10  BMW 
K,  w  1.  et  onines  Mss.  Oiid.  carent  ut.  Turn  6  inductum  fuisse  arg.  fee.  et  s-ic 
W,  sed/pt/sse  delevit  recentior  mantis.— 11  L  eum  esse.— VI  Schutz.  e  Leid. 
1.  cum  OveW.  el  eare,  omissa  praepositione. — 13  w  2.  ea  quoque  in  re.  Pro 
eum,  vSchutz.  de  Pingoldi  siispic.  edidit  eundetn.  Orell.  eum  nnris  inclmjit. 
—  14  Yoss.  1.  Leid.  1.  Tiir.  ct  octo  Oxonn.  Mss.  cum  Junl.  et  Oliv.  iantum 
de/nc.  Leid.  2.  tanlum  ct  de  fac.  Sch.  tantundem  de  fac.  ei:  u  1.  Voss.  2. 
Leid.  2.  3.  Grut.  Giav-Burni.  Lall.  Wetzel,  et  Oiell.  tantundem  de  fac. 
Schutz.  de  conj.  Oud.  tantundem  ei  de  fac.  Dein  L  W,  Leid.  2.  totius  est  ejus 
def.  Mss.  ap.  Grouov.  totius  ejus  def.  vel  totius  est  ejus  def.  6  totius  et  ejus 
drf.  Leid.  3.  totius  def.  dim.  est.  In  quatuor  Mss.  Oud.  dim.  est :  Soli,  et  ed, 
Omnil).  imminulum  est. — l.'i  Lamb,  putat  aut  le},'end.  poterit  pcccato  ante  ad- 
misso reusdem.  aut  dclenitas  voces  ante  admisso.  Schutz.  de  Giuteri  senten- 
tia  cxpunxit  reus  ante  admisso:  qua;  verba  Wetzel,  nnris  includit. — 16' Pro 
judices  erunt,  in  w  1.  \f^\UiT  videntur. — 17  0  pntuerunt. — 18  6  non  liabet  nam. 
Lamb.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  nectsse  esse ;  tt  sic  legend.  Ern.  conjecit. — 
i'J  6  conjirmari. 


DE    INVENT.    11.    11.  715 

XI.  35.  Defensor  autem  primum,  si  poterit,  debebit  vi- 
tam  ejus,  qui  insiraulabitur,  quam  honestissimam  demon- 
strare.  Id  laciet,  si  ostendet^°  aliquaejus  notaetcoraraunia 
officia ; '  quod  genus/  in  parentes,  cognatos,  amicos,  affi- 
nes,  necessaries:  etiamqua?  magis  rara^  et  eximia  sunt,  si 
ab  eo  cum  raagno  aliquo  '  labore,  aut  periculo,  aut  utraque 
re,  cum  necesse  non  esset,  officii  causa,  aut  in  rempubli- 
cam,  aut  in  parentes,  aut  in  aliquos  eorum  qui  modo  cxpo- 
siti  sunt,  factum  aliquid  esse  dicet:''^  deinde  si  ^  niliil  deli- 
quisse,  nulla  cupiditate*^  irapeditum  ab  officio  recessisse  : 
quod  eo  confirmatius  erit,*?  si,  cum  potestas  irapune  ali- 
quid faciendi  minus  honeste  fuisse  dicetur,  voluntas  ei 
faciendi^  demonstrabitur  abfuisse.  3G.  Hoc  autem  ipsum 
genus  ^  erit  eo  firmiusj^*  si  eo  ipso  in  genere,'*  quo  arguetur,  in- 
teger *■ '°  antea  fuisse  demonstrabitur ;  ut  si,  cum  "  avaritiae 
causa  fecisse  arguatur,  rainime  omni  in  vita  pecuniae  cupidus 

P  Cujus  generis  sunt  officia  in  parentes,  Sfc. 

9  Certiori  argumento  probatum.  *■  Innocens. 


Cap.  xr.  20  Sch.  si  ostendit. — 1  Ab  w  1,  abest  nota,  et  ab  B  copula  el. 
In  Leid.  2.  et  comm.  ejus  officia. — 2  k  aut  qnce  magis  rara  :  L  (]uce  magis  rara  : 
a  1.  qiice  magna  7ata:  Grev.  et  qua;  magis  rara. — S  Pauci  INIss.  aliqnid ;  et  sic 
Gnu.  putavit  legend,  esse.— 4  B  M  k,  o  1.  2.  Sell.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  3.  Tiir. 
factum  esse  dicet :  Q  factum  esse  dicet.  \\\\g.  facta  esse  dicet.  E  Mss.  optimis 
Em.  edidit /rtc<H;M  aliquid  esse  dicet ;  et  eiim  seqiiitur  Wetzel. — 5  Scb.  d^ii- 
que  si:  B  W  6  k,  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  Tiir.  et  Lamb,  deinde  se  :  Junt.  deinde, 
omisso  si. — 6  k,  Leid.  1.  et  nulla  cup.- — 7  Sell.  rot.  a  faciendo  :  Voss.  2.  vol.  ei 
facieiido :  Voss.  1.  Leid.  3.  vol.  ejus  faciendi :  M  vol.  ea  faciendi,  suprascr.  ejus. 
— 8  Schiitz.  e  snspic.  delevit  genus. — 9  Leid.  3.  confirmatius. — 10  L,  Sch. 
Leid.  2.  3.  arguitur.  Turn  ed.  Oninib.  integer  unimi,  pro  ante,  quod  Iwbent 
Sch.  Leid.  1.  Voss.  2.  Tiir.  et  Orell. — II  M  omlttit  cum.     Dein  6  fuisse  ar- 

NOTiE 

^  Si  eo  ipso  in  genere']  Haec  est  prae-  Roman!  nomen  audivit.Deiotari  pro- 

cipua  TuUii  soleiiia,  iit  in  reo  earn  bitas,integritas,  giavitas, villus, fides 

inesse  viitutem  ostendat,  quae  ciiini-  non  sit  audita?  Quod  igilur  facinus 

ni,  quo  de  agitur,  maxinie  est  con-  nee  inhoniineni  imprudeiitem  cadere 

traria.  Exlollit  Rosciipietateiii,qneni  posset,  propter  nietum  prajsentis  ex- 

parricidiiacciisabant ;  Deiotarifidem,  itii,   nee   in   facinorosuni,  nisi   esset 

quem  conjurationisreum  adCiesarein  idem  amentissimus,  id  vos  et  a  viro 

detulerant.  '  Nota  tibi  est,  C.  Cajsar,'  optinio,  el  ab  liomine  mininie  stulto 

inquit  Cicero  pro  Deiot.  §  IG.  'homi-  cogilatum  esse  confiiigilis.     At  quam 

nis    probitas,  noli  mores,  nota  con-  non  modo  credibiliter,  sed  ne  suspi- 

stautia.    Cai  porro,  qui  modo  populi  ciose  quideni  I '  &c. 


yi6  M.    T.    CICERONIS 

fuisse  doccatur.  Hie  ilia  magna  cum  gravitate  inducetur 
indignatio,  juncta  coiiquestioni,'^  per  quam  niiserum  faci- 
nus  esse  et  indignum  demonstrabitur/^  cum  animus  omni 
in  vita  fuerit  '*  a  vitiis  remotissimus,  eam  causam  putare, 
quae  homines  audaces  in  Iraudera  rapere  soleat,  castissi- 
mum*  quoque  hominem  ad  peccandum  potuisse  impellere; 
aut  iniquum  esse,  et  optimo  cuique  perniciosissimum,'J  non 
vitam  lioneste  actam  tali  in  tempore  quam  plurimum  pro- 
desse,  sed  snbita  ex  criminatione,  quee  confingi  quamvis 
facile  possit,"5  non  ex  ante  acta  vita,  quae  neque  ad  tempus 
fingi  neque  ullo  modo  immutari  '7  possit,  facere  '^  judi- 
cium. 37.  Sin  autem  in  ante  acta  vita "  aliquae  turpitudi- 
nes  erunt;  '9  aut  falso  venisse  in  eam  existimationem  di- 
centur/°  aut  ex  aliquorum  '  invidia,  aut  obtrectatione,  aut 
falsa  opinione,  aut  imprudentiae,  necessitudini/  aut  per- 
suasioni  adolescentiaj,'   aut  alicui  non  malitiosee'^  animi 

»  Optimum. 


gmtur.—\2  \p  cum  quesiione.—lS  Schiitz.  de  Gnu.  siispirione  cum  Orel!, 
legit  perquain  una  voce,  et  delet  detnonstrahilur,  quod  placet  Oudendorpio! 
L  M,  Sclj.  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  addiint  ut  post  demonstralntur.—ll  Sch.  Vo'is! 
1.  et  alii  cum  ed.  Omnib.  in  vita  fuerit  omni:  w  1.  in  vita  fuerit  omnibus.— 
15  M  pemiciosum. — 16  L  qua  cntif.  quamvis  f also  poss.  B,  w  1.  qua  cotif.  quam- 
vis false  possit,  in  W  suprascr,  facile.  Vox  quamvis  omittitur  in  edd.  ante  Em. 
Earn  habent  VV  6,  Tur.  Schutz.  Wetzel,  et  Orel!.  '  In  nonnuilis  Gionovii 
libris  est  qua  couf.  quamvis  facile  possit :  sed  in  optiniis  niembranis  Scli.  inveni 
qua  conf.  quamvis  false  possit,  siiprascr.  facile.  An  sciipsit  auctor,  qua  conf. 
facile,  quamvis  false  possit  ?'  Oiid.— 17  B  L  M  W  0  k,  co  1.  omnes  Mss.  Ond.  et 
ed.  Omnib.  mulari. — 18  Ern.  suspic.  ^eri.— 19  Voss.  1.  Leid.  3.  Scliiitz.  et 
Orell.  inerunt.— 20  0  venire.  L  et  Scli.  in  eam  aslimationem.  Vnlg.  dice'tur : 
w  2.  dicantur:  9,  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  Tur.  Junt.  Gnit.  GrEPv.-Biirm.  Schutz. 
et  Wetzel,  dicentur — 1  M  W  0  k  et  omnes  Mss.  Ond,  et  ex  al.  Vulij.  aut  ex 
al.  L,  <u  1.  Tur.  Schutz.  et  Orel!.  omittunt«H<.— 2  Kautnecess. — 3  B  M  W  6, 
Tur.  et  pers.  Leid.  2.  et  Orell.  non  haitent  copulam.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  s! 
omittunt  persuasioni.     In  k  cut  adokscentia.     Junt.  Crat.  Lamb.  au< /jcrsua- 

NOTyE 

<:  Sin  autem  in  ante  acta  vita]  Occu-  id  nunquam  tarn  acerbe  feret  M.  Cce- 

pandi    primum  auditorum  animi,  et  lius,  ut  eum  poeniteat  non  deformem 

reo   conciliandi,  detersa,  si  qua  sit,  esse  natum  :  sunt  etenimistamaledic- 

prioris  vitaB  labe.     Ita  TuUius  in  can.  ta  pervulgata  in  omnes,  quorum  in 

sa   Cop-lii  ^6.  'Nam  quod  objectum  adolescentia   forma    et   species   fuit 

est  de   pudicitia,  qnodque   omnium  libcralis :   sed  aliud   est  maiedicere, 

accusatorum  non  criminibus,  sed  vo-  aliud  accnsare.* 
cibus  maledictisque  celebratum  est, 


DE    INVGNT.    11.    12.  717 

afifectioni  attribucntur,  aut  dissimili  in  <renerc  ^  vitionim, 
ut  animus  non  omnino  integer,  sed  a  tali  culpa  "^  remotus 
esse  videatur.  Ac  si  nullo  modo  vitse  turpitudo  aut  infa- 
mia  leniri  poterit  oratione;  negare  7  oportebit  de  vita  ejus 
et  moribus  ^  quaeri,  sed  de  eo  crimine  quo  de  arguatur;' 
quare,  ante  factis  oniissis,  illud,  quod  instct,"  agi  oportere.'^ 
XII.  38.  Ex  facto  autem  ipso  suspiciones  ducentur,  si 
totius  administratio  negotii  ex  omnibus  partibus  "  perten- 
tabitur:'  atque  hae  suspiciones'*  partim  ex  negotio  se- 
paratim,  partim  comnumiter  ex  personis  atque  ex  nego- 
tio ''  proficiscentur.  Ex  negotio  duci  poterunt,  si  eas  res, 
quae  negotiis  attributae  sunt,  diligenter  considerabimus.  Ex 
iis  igitur  in  banc  constitutionem  convenire  videntur  genera 
eorum  '+  omnia,''  partes  generum  pleraeque.'^  39.  Videre 
igitur  primum  oportebit,  quae  sint  continentia"^  cum  ipso 
negotio,  hoc  est,  quae  ab  re  separari  non  possunt.'^  Quo  in 
loco  satis  erit  diligenter  considerare,'^  quid  sit  ante  rem 
factum, '9  ex  quo  spes  perficiendi  nata,  et  faciendi  facultas 
quaesita  videatur ;  quid  in  ipsa  re  gerenda,  quid  postea 
consecutum  sit.  Deinde  ipsius  ^°  est  negotii  gestio  '  pertrac- 
tanda :  nam  hoc  genus  earum  rerum,  quae  negotio  *  attri- 

'  Quam  actor  ohjicit.  "  De  quo  quastio  est. 

*  Si  totius  rei  gestio  suis  omnibus  iti  partibus  examinetur. 


sioni  adolescenticE. — 4  Voss.  2.  malitiosi, — 5  Scluitz.  e  Leid.  2.  dissim.  generi ; 
et  sic  Wetzel. — 6  Ed.  Oinn\b.  non  modo  integer.  Quinque  Mss.  OiiH.  sed  ab 
tali  culpa:  Tur.  sed  tali  ab  culpa. — 7  w  1.  negari. — 8  B  L  M  W  9  k,  Tiir.  duo 
Mss.  Gronovii,  et  omnes  Mss.  Oiid.  cum  Sclmtz.  et  Oiell.  et  de  7Horibus. — 

9  Sell.  Leid.  1.  et  Lamb,  de  quo  arg.  unde  Schutz.  e  siispic.  dedit  quo  urg. — 

10  B  L  M  W  K,  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  3.  quod  instat  :  et  w  1.  id  agi  op. 

Cap.  xii.  11  Sch.  et  Mss.  ap.  Gronov.  ex  onin.  ipsius  part.  6  ex  omn.parl. 
ipsius :  \\/  ex  omnibus  part,  negotii,  quae  in  libro  primo  traclalce  sunt,  perlcnt. — 
12  Sch,  atque  ece  susp.  Voss.  2.  atque  susp. — 13  k  atque  neg.  oiiiissa  pi  aepo- 
sitione. — 14  Soli,  e  conj.  earum;  sic  Wetzel,  et  Orell. — 15  ScU.  partes  eorum 
plerfvqne.—  lC>  Voss,  2,  convenientia.— 17  W  k,  Tur.  Jiint.  Lamh.  et  Orell. 
possiiit.— 18  CO  1.  Sell.  Voss.  2.  considerasse :  \f/ et  ed.  Omnib.  considerandum. 
— 19  d factum. — 20  Sch,  a  m.  pr.  Denique  ipsius. — 1  6  negotii  et  gestio:  a>  I. 

NOTvE 

"^  Genera  eorutn  omnia]  Geiienim  ipso  negotio,  deinde  negotii  gestio, 
nomine,  nt  ex  iis,f]iiap  conse()unntiir,  liim  adjmicta  negotio,  denique  conse- 
patet,  negotii  attribnta  intelligenda  cniio,  Ciiiqiie  generi  partes  siias  sub- 
sunt;  scilicet  primo  contiiientia  cum     jicit  Tullius. 


718  M.    T.   CICERONIS 

butae  sunt,  secundo  in  loco  nobis  est^  expositum.  40.  Hoc 
ergo  in"^  genere  spectabitur  locus,  tempus,  occasio,  facul- 
tas :  quorum  uniuscujusque  vis  diligenter  in  confirmatio- 
nis  praeceptis  explicata  est.  Quare,  ne  ^  aut  hie  non  ad- 
monuisse,  aut  ne  eadem  iterum  dixisse  videamur,  breviter 
demonstrabimus,^  quid  quaque  in  parte  considerari  opor- 
teat.  In  loco  igitur  opportunitas,  in  tempore  longinquitas, 
in  occasione  commoditas  ad  faciendum  idonea,  in  facul- 
tate  copia  et  potestas  ^  earum  rerum,  propter  quas^  ali- 
quid  facilius  fit,9  aut  sine  quibus  '°  omnino  confici  non 
potest,"  consideranda  est.  41.  Deinde  videndum  est,"^ 
quid  adjunctum  sit'^  negotio,  hoc  est,'^^  quid  majus,  quid 
minus,  quid  aeque  magnum  sit,  quid  simile:  ex  quibus  con- 
jectura  quaedam  '^  ducitur,  si,  quemadmodum  res  majores, 
minores,  aequo  raagnae  similesque  "^  agi  soleant,  diligenter 
considerabitur.  Quo  in  genere  eventus  quoque  videndus 
erit,  hoc  est,  quid  '^  exunaquaque  re  soleat  evenire,  magno- 
pere  considerandum  est; '^  ut  metus,  lastitia,  titubatio.'^ 
42.  Quarta  autem  pars  erat  ^°  ex  iis,  quas  negotiis  '  dice- 
bamus  esse  attributas,  consecutio.  [p.  67.]  In  ea  quae- 
runtur  ea,  quae  gestum  negotium  confestiraaut  ex  intervallo 
consequuntur.  In  qua  videbimus  ecquae  consuetudo  sit,^ 
ecquae  actio,^  ecquod  ^  ejus  rei  artificium  sit,'  aut  usus, 

y  Nam  aliqua  sit  consuetudo.  '  Quodnatn  sit /acinus  admissum. 


negotii  questio. — 2  w\.  negotiis, — 3  k  oniittit  est. — 4  «  1.  non  habet  praepo- 
sitioneiii, — 5  Tur.  caret  ne. — 6  k,  w  1.  Sfh.  Medic,  mjecimus:  nude  Schiifz. 
de  conj.  Km.  dedit  injiciemus.  k  dernonslrabimus,  injecimus  quod  quaque,  ^'c. 
Tiini  e  K  \p,  w  1.2.  et  Oliv.  considernre  oporteat:  M  cunveniat  considerari.  Vulg. 
considerari  Ojxirleat.—l  Fro  potestus,  co  \,  faciillas  liabel.— 8  Duo  Mss.  et 
Lanilt.  1506.  per  quas,  prob.  Oiid. — 9  8  k  sit.— 10  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2. 
Wedic.  quihus  sine. — 11  w  2.  Leid.  1.  poterit. — 12  co  1.  considerandum  est. — 
13  Abest  sit  a  Leid.  2. — 14  u  1.  id  est. — 15  B  quidem. — 10  u  1.  similes,  omis- 
sa  que. — 17  Sell,  a  m.  pr.  Iiac  quod,  >.ine  est.  w  1.  qnoqiie  quod  liabel.  Dein 
B  L,  Cass.  Voss.  2.  et  Lamb,  f.r  quaque  re :  W,  Leid.  1.  2.  et  Sch.  a  m.  pr. 
ex  qua  re,  prob.  Oiid.  Vnlg.  ex  unaquaque  re. — 18  Verba  magnop.  consid.  est 
siispecta  P>neslio.  Scliutz.  ea  delevit  :  Wetzel,  iinris  inclndit.— 19  B  W  0  \f/, 
Scb.  Voss.  1.  Leid.  3.  tilubalio,  avaritia:  k  tilubatio,  amentia:  w  I.  turbatio, 
avaritia.— 20  L  k,  Sch.  Voss.  1.  restat.  In  6  deest.— 1  M  ex  iis  neg.  quce.— 
2  Omnes  Mss.  Ond.  ecqucp  consuetudo  sit,ecqucB  lex,  ecqua  actio,  ecquod:  w  1. 
ecqua  cons,  sit,  et  quce  lex,  et  quce  actio,  ecquod :  o>  2.  et  quce  cons,  sit,  et  quce  lex, 
et  quod:  IJ  L  W  ecqua;  cons,  sit,  et  quce  lex,  actio,  ecquod:  \V  k  eccjucE  cons,  sit, 


DR    INVENT.    II.   13.  719 

aut  cxercitatio,  hominnm   ant  approbatio,*  aut  offensio; 
ex  quibus  noniiunquani  clicitur  '  aliquid  suspicionis. 

xiii.  Sunt  autem  aliquae  suspiciones/  quae  coramuni- 
ter  et  ex  negotioruni  et  ex  personarum  attributionibus  su- 
muntur :  nam  et  ex  fortuna,^  et  ex  natura,  et  ex  victu, 
studio,  factis,  casu,  orationibus,  consilio,  ct  ex  habitu  ani- 
mi  aut  corporis  ^  pleraque  pertinent  ad  easdem  res,9  quae 
rem  credibilem  aut  incredibilem  ]°  facere  possunt,  et  cum 
facti  suspicione  junguntur.  43.  Maxime  enim  quaeri  opor- 
tet  '■  in  hac  constitutione,  primura  potueritne  '^  aliquid 
fieri :  deinde  ecquo  ab  alio  '^  potuerit :  deinde  facultas,  de 
qua  ante  diximus  :  deinde  utrum  id  facinus  sit,  quod  poeni- 
tere'''^"  fuerit  necesse:''  item'^  quod  spem  celandi  non '^ 
haberet :  deinde  necessitudo  ;  in  qua,  num  necesse  fuerit 
id  aut  fieri  aut  ita  fieri,  quaeritur.'^  Quorum  pars  ad  con- 
silium pertinet,  quod  personis  attributura  est,  ut  in  ea 
causa  quam  exposuimus.  Ante  rem  erit/^  quod  in  itinere 
se  tam  familiariter  applicaverit/  '9  quod  sermonis  causam 

«  Cujus  allerum  oportuerit  poenitere. 
*  .Se  comitem  adjunxerit. 


ecqucE  lex,  actio,  ecqttod :  Junt.  Lamb.  Sclnitz.  Wetzel,  et  Orell.  ecqua  cons, 
sit,  ecqwi  lex,  ecijUd  actio,  ecquod  ;  praeter  Jiiiit.  et  Lamb.  quvB  habent  ecqua. 
Pro  actio,  in  S'li.  a  m.  pr.  Tiir.  et  Pal.  2.  paclio  legitiir. — 3  In  li  M  et  Leid. 
2.  deest  sit. — 4  Aut  usus  . . .  aut  approbatio  in  ed.  Gra>v.-Bnrm.  omittiintiir. — 
5  m  \.  eligitur:  Leid.  2.  el  Victorin.  (/«ci<ur. 

Cap.  XIII.  G  \p,  a  \.  et  ei].  Onunb.  Sunt  autem  alia  nusp.  k,  0)2.  Sch.  Voss. 
1.  Leid.  2.  3.  Sunt  autem  et  alia  susp.  prol).  Oiid.  W  9  Sunt  autem  et  altqua 
susp.—l  u  1.  Nam  ex  fort.— 8  B,  w  2.  Leid.  1.  an.  et  corp.—Q  L  et  Leid.  2.  fid 
eas  res.— 10  k  omittit  voces  aut  incredibilem. — II  L  Ulnx.  autem:  et  M,  Sch. 
Voss.  1.  Leid.  3.  qmerere  op. — 12  Voss.  1.  Leid.  3.  poteritne. — 13  k  deinde  hoc 
quomodo  ab  aliquo  fieri:  \j/ deinde  si  hoc  quo  ab  alio:  w  2.  deinde  hoc,  si  quo  ab 
alio:  Sch.  deinde  hoc  quomodo  ab  aliquo:  Voss.  1.  et  Tnr.  deinde  hoc  quomodo 
ab  alio:  Voss.  2.  deinde  et  si  quo  ab  alio  :  Leid.  1.  deinde  hcec  si  quo  ab  aliquo: 
Leid.  3.  deinde  hoc  quomodo  ab  alio  aliquo.  Vulg.  deinde  ecquo  ab  alio.  Scliiitz. 
deinde  si  quo  nb  alio.~^\4  Giielf.  2.  deinde  num  id;  et  to  2.  facinus  factum  sit.  Lamb, 
conj.  lefteiid.  cujus  pcen.  improb,  Oiid. — 1.5  cd  1.  et  Tnr.  non  lialient  item. — 
16  i|/,  Aid.  Jiiiit.  Oliv.  et  Giaev.-Biirm.  omittiint  won.— 17  Voss.  \.  fuerit  id 
ita  fieri  quaritur :  Voss.  2.  Leid.  3.  fuerit  id  aut  fieri,  aut  ita  non  fieri  quar. 
M.  fuerit  id  aut  fieri,  aut  quaritur  non  fieri:  k  fuerit  id  aut  fieri,  aut  deinde  <iuar. 
— 18  M  erat.     Sch.  a  m.  pr.  erit  non  liabet. — 19  Leid.  2.  et  ed.  Oinnib.  ad- 

NOTyE 

^  Quod  paenitei'f']  Non  insolens  vel      poenitere  possit,  facere.'   Tiisc,  Qn. 
ipsi  Ciceroni   locntio,  qui  alibi  dicit,      1.  v.  §  81. 
*  Sapientis  est  propriuin,  nihil,  quod 


720  M.    T.    CICERONIS 

qiiaesierit,  quod  simul  deverterit,  coenarit.^'^  In  re,  nox, 
somnus.  Post  rem,  quod  '  solus  exierit,  quod  ilium  tam 
familiarem  comitem  ^  tam  aequo  animo  reliquerit,  quod 
cruentum^  gladium  habuerit.  44.  Horum  pars  ad  consilium 
pertinet.  Quoeritur  enim,''^  utrum  videatur  diligenter  ratio 
faciendi  esse  habita  et  excogitata,  an  ita  temere/  ut  non 
verisimile  sit,  quemquam  tam  temere  ad  maleficium  acces- 
sisse.^  In  quo  quaeritur,  num  quo  ^  alio  modo  commodius 
potuerit  fieri,  vel  a  lortuna  ^  administrari.  Nam  saepe,^  si 
pecuniae,  si  adjumenta,  si  adjutores  desint,9  facultas  fuisse 
faciendi  non  videtur.  Hoc  modo  si  diligenter  attendamus, 
apta'°  inter  se  esse  intelligimus  "  haec  quae  negotiis,  et  ilia 
quae  personis  sunt  attributa. 


plicuerit. — 20  Al.  diverterit,  caen.    u  1.  Leid.  2.  dev.,  deinde  ccen.    L,  Sch.  Voss. 

1.  Leid.  3.  Tiir.  dev.,  dein.  ccen.  prob.  Oiid.  In  Junt.  Ciat.  Lamb,  dev.,  dehinc 
ccen. — 1  CO  2.  somnus,  nox.  Turn  M  Postremo  quod. — 2  w  1.  et  Sch.  a  m.  pr.  ca- 
reiit  comitem.  In  B  L  M  VV  6,  Voss.  2.  Leid.  1. 2.  3.  Pal.  1. 2.  Gi iit.  Oliv.  Grsv,- 
Biirni.et  Lall.  comitatum:  ic  }p,  ul.2.Gae\f.  1.2.  Voss.  1.  Pal.  3.  Giev.  Victor. 
Scliiitz.  Wetzel,  et  Oreil.  comitem.—^  E  /c  et  Leid.  3.  recepit  Orellins  cruen- 
latum. — 4  Pro  Horum  jxirs  ...  Quwritur  enim,  Sell,  a  ra.  pr.  tantuni  habet 
rursum,  (quod  Scbiitz.  recepit,)  et  a  ni.  sec.  quceritur  ergo.  In  Voss.  2.  de- 
sunt  quar.  enim.  Pal.  1.  tolani  seiitentiam  ita  habet :  quod  cruentum  gladium 
habuerit:  quorum  pars  dicit  propter  facuUntem  qua  ad  consilium  non  pertinet,  si 
ipsa  negatur,  vel  quorum  locorum  pars  conlinet  ad  consilium :  pars  ad  forlunam, 
pars  ad  nnturam,  quod  reus  hie  cruentatum  liabuU.  gladium,  non  pertinet  ad  consi- 
lium. Itaque  dicit,  Horum  pars  pertinet  ad  consilium.  Quceritur,  S^c. — 5  A 
Grev.  et  duobiis  aliis  Mss.  absnnt  verba  ut  non  verisimile  . . .  accessisse.  In  y^ 
ut  verisimile,  oniisso  non.     B  if ,  Voss.  1.  quemquam  temere,  sine  tam. — 6  Voss. 

2.  caret  quo,  et  mox  dat  potuit. — 7  Sch.  a  ni.  pr.  partim  a  fort.  Leid.  3.  vel  e 
fori. — 8  In  M  sape  omittitnr.— 9  Vulg.  deest  vOKula  si  ante  adjumenta.  Ern. 
earn  addidit  e  Mss.  Guelf.  Cass,  et  eani  habent  M  W  B  k,  Voss.  2.  Leid.  1. 
Sch.  a  ni.  sec.  Pal.  1.  3.  Tnr.  Crat.  Lamb.  Scliutz.  Wetzel,  et  Orcil.  Si  ante 
adjutores  omittunt  B  L  M  W  9,  Voss.  2.  Leid.  1.  2.  Pal.  3.  Pro  adjutores,  W 
hiibel  adjutoris  ;  et  pro  desint,  B  M,  Voss.  1.  Leid.  3.  desunt:  W  dest.     Mox 

fuisse  non  legiiiir  in  Voss.  1. — 10  Schutz.  e  conj.  habet  attendemus.  Pro 
«/><a,  in  B  aperfa  legitnr.— 11  Schutz.  et  Wetzel,  de  couj.  Ern.  intelligemus. 

NOTyE 

f  An  ita  temere]  Qnisqnis  scelus  scripta,  Paries  Palmatus,  siipponitnr 
cogitat,  id  plerunique  cavet,  ut  ne  Qiiiniiliano :  'Non  esse  ca?ci  scehis, 
deprehendi  possit  facinoris  anctor.  difficilius  probaretur,  nisi  onmia  sic 
Vix  nllus  omnino  temere  ad  malefi-  acta  essent,  ut  fecisse  cierns  videre- 
ciiim  accesserit.  Non  inepte  igitur  tiir.. .  Qiiisqiiis  fei rum  praparat  see- 
pro  ca>co  parricidii  accusato  dicebat  leri,  sic  illud  habet,  ut  suuui  uegare 
rhetor  illc  in  declaniatione,  qua  in-  possit.' 


DE    INVRNT.    n.    14.  721 

Hie  neque  facile  est  neque  necessarium  '^  distingucre, 
ut  in  superioribus  partibus,  quo  pacto  quidque  accusato- 
rem,  et  quomodo  defensorem  tractarc  oporteat."  Non  ne- 
cessarium,'^ propterea  quod,  causa  posita,  quid  in  quam- 
que  conveniat,''^  res  ipsa  docebit  eos,  qui  non  omnia  hie 
se  invcnturos  putabunt,'^  sed  [ad  ea,  quae  praecepta  sunt, 
comparationis]  '^  modo  quandam  in  commune  '7  medio- 
crem  intelligentiam  conferent :  ""^  45.  non  facile  autem, 
quod  et  infinitum  est  tot  de  rebus  utramque  in  partem  sin- 
gillatim  de  unaquaque '^  explicare,  et  alias  aliter  haec  in 
utramque  partem  causas  solent  convcnire.  xiv.  Quare 
considerare  haec,  quae  exposuimus,  oportebit.  Facilius 
autem  *°  ad  inventionem  animus  incedet,* '  si  gesti  negotii 
et  suam,  et  adversarii  narrationem  saepe  et  diligenter  per- 
tractabit,^  et  quod  '  qu^que  pars  suspicionis  habebit,''-  eli- 
ciens,considerabit,  quare,  quo  consilio,  qua  spe  perficiendi 
quidque  factum  sit ;  cur  hoc  modo  potius  quam  illo ;  cur 
ab  hoc  potius  quam  ab  illo;^  cur  nullo  adjutore,  aut  cur 
hoc  ;  cur  nemo  sit  conscius,  aut  cur  sit,  aut  cur  hie  sit  ;^ 
cur  hoc  ^  ante  factum  sit ;  cur  hoc  ante  factum  non  sit ; 
cur  hoc  in  ipso  negotio  ;  cur  hoc  post  negotium ;  aut  quid  ^ 
factum  de  industria,  aut  quid  9  rem  ipsam  consecutum  sit: 

"  Quomodo  accusutor  et  defensor  debeant  exponcre  omnia,  ex  quibus  pelunlur 
conjecturcE. 

<*  Sed  7iostra  prcecepta  siiml  conferendo  afferent  ad  ea  mediocrem  inlelUsentiam. 
'  Facilius  aliquis poterit  invenire  lucos  status  conjccturalis. 


—  12  K,  Voss.  1.  Leid.  3.  Hie  non  facile:  et  Sch.  neque  enim  est  necess.  d  Hie 
neque  facile,  necess.  w  1.  Hie  nee  facile  est,  neque  necess.  est. — 13  »  1.  Non  est 
necess.  k  Non  est  nee  necess. — 14  o>  1.  quod:  M  in  quamque  rem  :  k  in  quacun- 
que  :  et  w  2.  conveniat  partem. — 15  Leiii.  1.  putabant. — 16  B  W,  Sch.  a  m.  sec. 
et  Voss.  2.  sed  et  ea :  Leid.  2.  sed  modo  ad  ea:  k  si  ad  ea:  L  0  sed  ea.  Verba 
ad  ea  ...  comparationis  absiint  a  Sell,  a  in.  pr.  Cass.  Tnr.  Ea  delevit  Scbutz. 
uncis  iucliidunt  Welzel.  et  Orell.— 17  Modo  qiioque  delevit  Scliutz.  improb. 
Oiell.  Tiiiii  ed.  Omnib.  quandam  animi  in  comm.—18  Sch.  conferant .—19  M 
de  unaqunque  parte. 

Cap.  XIV.  20  L  Fac.  enim.— I  Tur.  incidit :  B  K,ta\.  2.  tres  Mss.  ap. 
Laiiil).  et  omnes  Mss.  Oud.  incidet.  Scliutz.  conj.  legend,  animo  incident. 
Dein  Sch.  si  geslione  n>gotii.—-2.  B  perlraclarit.—'i  Tur.  et  edd.  ante  Ern. 
quid.—\  K  suspectionis  ;  et  Leid.  2.  3.  habcat.—5  w  1.  hoc  cur  viodo,((c.  Verba 
cur  Iwc  modo  .  . .  ab  illo  in  M  desunt. — G  M  aut  cur  hie  sit,  aut  cur  hie  sit.  In 
w  1.  non  snnt  voces  aut  cur  sit.— 7  6  caret  hoc.—S  Deest  quid  in  B  0,  Sch. 
Leid.  1.  Voss.  2.  et  ed.  Oninib. — 9  Hie  quoque  abest  quid  a  B  M  6,  w  1.  Sch. 
Delph.  et  Vur.  Clas.  Cicero.  2  Z 


722  M.    T.    CICERONIS 

constetne  oratio  aut  cum  re,  aut  ipsa  secum:  ■°  hoc  hu- 
jusne  rei  sit  signum,  an  illius,  an  et "  hujus  et  illitis,  et 
utrius  potius :  '^  quid  factum  sit,  quod  non  oportuerit,  aut 
non  factum,  quod  oportuerit.  46.  Cum  animus  hac  inten- 
tione  omnes  totius  negotii  partes  considerabit,  turn  illi  ipsi 
in  medium  conservati  '^  loci  precedent,'*  de  quibus  ante 
dictum  est :  et  tum '^  ex  singulis,  turn -^  ex  conjunctis  ar- 
gumenta  certa  nascentur  'J  quorum  argumentorum  pars 
probabili,  pars  necessario  in  genere  versabitur.  Accedunt 
autem  ad  conjecturam  sa^pe  quasstiones,«  testimonia,  rumo- 
res ;  quas  contra '^  omnia  uterque  simili  via  praeceptorum 
torquere  '^  ad  sua?  causae  commodura  debebit.  Nam  et 
ex  quaestione  suspiciones,'^  et  ex  testimonio,  et  ex  rumore 
aliquo  pari  ratione,  ut  ex  causa,  et  ex  persona,  et  ex  facto 
duel  oportebit. 

47.  Quare  nobis  et  ii  videntur  ^°  eTrare,^  qui  hoc  genus 
suspicionum  artificii '  non  putant  indigere,  et  ii  qui  aliter 
hoc  de  genere,  ac  de  *  omni  conjectura  praecipiendum  pu- 

/  Turn  reconditi  loci  conjecturarum  efferent  sese  in  lucem  ;  et  cum  ex  Us  separa- 
iim  sumtis,  turn  ex  Us  simul  siimtis  fierd  argumenta. 
s  Inquisitiones  crhninis  per  tormenta. 


Voss.  1,  2.  Leid.  1. — 10  Ed.  Omnib.  aut  ciun  ipsa  secum.  Turn  in  6  non  legi- 
tur  hoc. — 11  Viilgr.  copula  deest.  Earn  habent  L  6  k,  Tiir.  omnes  I\Is«.  Oiid, 
et  Mss.  ap.  Em.  cum  Scliutz.  Wetzel,  et  Oiell. — 12  Voss.  1.  et  utriusque  po- 
tius.— 13  Schiitz.  siispic.  universi  legend.  Orell.  legend,  videtiir  cnnserte. 
— 14  Leid.  2.  procedant.  Dein  Sch.  non  liabet  ante. — 15  Viilg.  cum.  W,u 
2.  Tnr.  qiiatiior  Mss.  Oud.  et  jNIss.  ap.  Em.  ac  Lamb.  Scbutz.  Welzel.  et 
OreW.  turn. — 16  k  sed  turn. — 17  Lamb,  et  Scliutz.  omlttiint  contra;  et  Em, 
arbitratiir  delendum  esse. — 18  Voss.  1.  pralorquere. — 19  u  1.  Nam  hac  et  ex 
qucpst.  Leid.  1.  Nam  scepius  et  ex  qucest.  Pro  suspiciones,  Lambini  edd.  pras- 
fcriint  suspiciosior :  P. '^lainU,  suspicionem.  Dein  ed.  Omnib.  ex  testimoniis, 
omissa  copula. — 20  Ii  et  si  vid. — 1  u  1.  Sell.  Voss.  1.  2.  artijicio. — 2  Voss.  2. 

aOTJE 

e litidentnr  errare]D{\p]\('is  gpnerh  Aristotelis  minus  assecnti,  ejusmodi 

locos    distinguit     Aristot.    eVrexfom  locos  q.texvovs  qui  foris  assiimuntur, 

alios,  qui  artificio  oratoris  indigent ;  nnllins  nt  exponeientur  indigere  ar- 

aTixvovs  alios,  non  quod  omnino  artis  tifirii  censerent,  quos  errare  merito 

expertes.sint,debent  enim  graviier  ct  TiiUius  ait.    Aristotelem  enini,  qiuid 

ornate  tractari  ;  sed  quodtos  ex  na-  nonnuliis  visum,  hie  siigillari,  Cice- 

liira  causa;  non  rriiat  orator;  scilicet  ronis  etiam  adolescenlis  industria  et 

extrinsecus  tanfnm  oblatos  arte  trac-  ingenio  prorsus  indignum  videtnr. 
tat.     Fuere  procnldubio  qui  menteni 


DK    INVENT.    II.   15.  723 

tant.  Omnis  enim  iisdcni  ex  locis  conjcctura  siimenda  est : 
nam  et  ejus  qui '  in  qiicestione  aliquid  dixerit,  et  ejus  qui* 
ii)  testimonio,  et  ipsius  rumoris  causa  et  Veritas  ex  *  iisdein 
attributionibus  reperietur.'''  Omni  autem ''  in  causa*  pars 
arijumentorum  est  adjiincta  ei  causa?  solum,  qua?  dicetur, 
ct7  ab  ipsa  ita  ducta,  ut  ab  ca  separatini**  in  omnes  ejus- 
dem  generis  causas  transl'erri  non  satis  commode  '  possit :' 
pars  autem  est  pervagatior/  et  aut  in  omnes  ejusdeni  ge- 
neris, ant  in  '°  plerasque  causas  accommodata."  xv.  48. 
Ilaac  erg;o  argumenta,'^  quae  transferri  in  multas  causas 
possunt,  locos  communes  nominamus  :  nam  locus  commu- 
nis aut  certas  rei  quandam  ■'  continet  amplificationem  ; 
ut  si  quis  hoc  velif^  ostendere,  eum,  qui  parentem  necarit, 
maximo  supplicio  esse  dignum  ;  quo  loco,  nisi  perorata  et 
probata'^  causa,  non  est  utendum:  aut  dubiae,""  quae  ex 
contrario  quoque  habeat  probabiles  rationes  argumentandi; 
ut  suspicionibus  credi  oportere,  et  contra,  suspicionibus 
credi  non  oportere. '^  Ac  pars  locorum  communium/  per 
indignationera,'^    aut  per  '9    conquestionem  inducitur,   do 

'*  Ex  illis  (juw  conveniunt  negolio  aut  pcrsonis. 

'  Est  ita  propria  causa,  ut  uliis  causis  cotninunis  esse  non  possit. 

*  Communis  etiam  aliis  cuusis. 

'  Exxitundo  tnotus  indianaliunis  aut  commiseraiionis. 


ac  qui  de. — 3  Schiitz.  et  Wetzel,  quod.— A  Scliiiiz.  et  Wetzel,  guorf.— 5  \Y  Q 
et  ejus  rum.  Pal.  2.  causa  et  veritalis  ex.  In  ed.  Med.  et  Oiunil).  de»iint  ver- 
ba causa  et. — G  ai  1.  Omni  hac  in  causa. — 7  Giielf.  1.  Tnr.  oiniiea  Mss.  Oiid.  ac 
edd.  pr.  cum  Sclinlz.  dicitur,  probi).  Oud.  et  Ein.  In  co  1.  copula  deest. — 
8  w  2.  Tnr.  Leid.  1.  Voss.  1.  2.  Soli,  a  in.  sec.  et  ed.  Omnib.  ab  ea  in  qua 
sep. — 9  G>  1.  commudo. — 10  ic  non  liabet  pra'positionem. — 11  w  I.  attrihuta. 

Cap.  XV.  12  Leid.  2. /i<cc  lero  aig-. — 13  Qwanfiam  in  M  dees t. — 14  Orell. 
e  Tnr.  et  Voss.  2.  si  qui.  W  k  et  Soli,  non  agnosciint  hoc.  Dein  if',  w  1.2.  et 
Oliv.  fo/et.— 1.5  wl.et  Sell,  non  liabent  voces  et  probata;  sed  snprascr.  in 
Sch.  perorata,  conjirmala,  et  probata.  Sclnitz.  eas  delevit :  Orell.  nncis  inclu- 
dit. — IG  Voss.  2.  addit  rei. — 17  Sch.  lit  susp.  cr.  non  op.  et  in  mavj;.  a  ni.  sec. 
et  contra  susp.  cr.  op.     Voss.  1.  credi  op.,  et  non  op, — 18  Vuljj.  aut  per  indign. 

NOTyE 

■>  Omni  autem]  Dnnm  genernni  ar-  interfecit.    Cominnne  est  (piod  Irans- 

guntenta  sunt;    alterum    proprinni,  foiri  in  similes  causas  potest  :  filins 

commune    alterum.       Proprium    est  patresn   interfecit  ;    reclamat   istius- 

ipiod  ipsius  cans;e  et  negotii  est  :  iit  modi  suspicionibus  ipsa  uatura.   Vic- 

Sex.  Uoscins,  rum   civdes  facta  est,  torinus. 
KomiB   non  fuit,   nou  igitur  palrem 


724  M.    T.    CICERONIS 

quibus  ante  dictum  est ;  pars  per  aliquam  probabilem 
utraque  ex  parte  rationera.  49.  Distinguitur  autem  oratio 
atque  illustratur  maxirae,  raro  inducendis  locis  communi- 
bus,  et  aliquo  loco,*°  jam  certioribus  illis  auditoribus,  et 
argumentis  '  confirmatis.'"  [p.  G8.]  Nam  et  tum  conceditur 
commune  quiddam  dicere,  cum  diligenter  aliquis  proprius 
causae  locus  ^  tractatus  est,  et  auditoris  animus  aut  reno- 
vatur  ad  ea  quae  restant,  aut  omnibus  jam  dictis  exsuscita- 
tur.J  Omnia  enim  ^  ornamenta  elocutionis,  in  quibus  et 
suavitatis  et  gravitatis  plurimum  consistit,  et  omnia  ^  quae 
in  ^  inventione  verborum  et  sententiarum  aliquid  habent 
dignitatis,  in  communes  locos  conferuntur.^  50.  Quare, 
non  ut  causarum,  sic  oratorum  quoque  multorum  commu- 
nes loci  sunt:  nam  nisi  ab  iis  qui  multa  exercitatione^ 
magnam  sibi  verborum  9  et  sententiarum  copiam  compara- 
verint,  tractari  non  poterunt  ■"  ornate  et  graviter,  quemad- 
modum  natura  ipsorum  desiderat.  Atque  hoc  sit  nobis 
dictum  "  comrauniter  de  omni  genere  locorum  communium. 
XVI.  Nunc  exponemus,  in  conjecturalem  constitutionem 
qui  loci  communes  incidere  soleant;  suspicionibus  credi 
oportere,  et  non  oportere  ;  rumoribus  credi  oportere,  et  non 
oportere  ;  '^  testibus  credi  oportere,  et  non  oportere  ;  quae- 
stionibus  credi  oportere,  et  non  oportere  ;  vitam  anteactam 
spectari  oportere,  et  non  oportere;  ejusdem  esse,  qui  in 
ilia  re  peccarit,'^  et  ''^  hoc  quoque  adraisisse,'^  et  non  esse 

">  Cum  loci  communes  raro  adhibentur^  nee  nisi  cum  jam  persuasi  sunt  auditores, 
et  argumenta  sunt  confirmata. 


Deest  conjunctio  in  L  M  W  k,  Tiir.  et  omn.  Mss.  Oud.  Earn  delevit  Em. 
qiieni  Sclmtz.  Wetzel,  et  Orell.  sfqmintur.  In  B  aut  per  quandum  inductio- 
nem.- — 19  B  L  i;areiU  pra-positione. — 20  w  2.  et  in  aliquo  loco:  Voss,  1.  et  ex 
aliquo  loco. — 1  w  1.  2.  Tiir.  et  omnes  Mss.  Ond.  illis  aud.  arg.  LHinb.  illis  org. 
aud.  Vores  auditoribus  et  absunt  a  B  L  M  W  0/c  ;^  et  ed,  Oninil).  Eas  de- 
leverunt  Sfhiitz.  et  Orell. — 2  to  1.  aliquis  locus  causa,  omisso  proprius. — 3  Scli. 
Leid.  2.  suscilatur. — 4  k,  Sch.  Leid.  3.  autem. — 5  ai  1.  omnia,  sine  copula. — 
6  Deest  pra-positio  Sch.  Voss.  1.  Leid.  1.  Tnr.  ed.  Oniiiib.  et  Lamb.  Pro 
verborum,  iich.  a  m.  pr.  et  Tur.  liabent  rerum. — 7  Sell,  referuntur :  Leid.  1. 
coiifennlur.—S  Ms.  Medic.  Tur.  sex  Oxonn.  Mss.  et  omnes  Mss.  Ond.  cum 
edd.  pr.  multa  in  exerc. — 9  Griit.  et  verb. — 10  6  potuerunt. — 11   to  1.  factum. 

Cap.  XVI.  12  In  L  W  0  desunt  verba  et  non  oportere. — 13  d  ejusdemque 
esse:  et  Lamb,  qui  in  illo  pecc. —14  Lamb,  omittit  copulam  ;  quam  Orell.  un- 
cis  includit. — 15  0,  w  2.  Voss.  I.  2.  Leid.  1.3.  Sell,  a  ra.  sec.  admisisse  dicitur : 


nii  INVENT.  II.  17.  725 

ejusdem  ;"^  maximc  spectari  causam  oportere,  et  non  opor- 
tere.  Atque  hi  quidem^  et  si  qui  ejusmodi  ex  proprio 
argumento  communes  loci  nascentur,  in  contrarias  partes 
deducentur." '7  51.  Certus  autera  locus  est  accusatoris, 
per  quern  auget  facti  atrocitatem;  et  alter,  per  quern  ne- 
gat  nialorum  misereri  oportere :  deCensoris,  per  quem  ca- 
lumnia  accusatorum  '^  cum  indignatione  ostcnditur ;  et 
per  quem  cum  conquestione  '9  misericordia  captatur.^°  Hi, 
et  ceteri  omnes  '  loci  communes,  ex  iisdem  ^  praeceptis 
sumuntur,  quibus  ceterae  arguraentationes :  sed  illae  '  te- 
nuius,  et  acutius,  et  subtilius  tractantur  ;  hi  autem  gravius, 
et  ornatius,  et  cum  verbis,  tum  etiam  *  sententiis  exceilen- 
tibus :  in  illis  enim  finis  est,'  ut  id,  quod  dicitur,  verum 
esse  videatur  ;  in  his,  tametsi '  hoc  quoque  videri  oportet, 
tamen  finis  est  amplitudo.''^  Nunc  ad  aliam  constitutio- 
nem  transeamus. 

xvji.  52.  Cum  est  7  nominis  controversia,  quia  vis  vo- 
cabuli  definienda  verbis  est,  constitutio  definitiva  dicitur. 
Ejus  generis  exemplo  nobis  posita  sit  ha^c  causa  :  C.  Fla- 
rainius  ^  "^  is,  qui  consul  rempublicam  male  gessit'   bello 

"  Qute  hinc  inde  aunt  probabiles. 

"  AmpUficatio,  qua  vehevientius  animi  commoventur. 


ed.  Omnib.  quod  admisisse  dicitur.— \6  B,  w  2.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  Scli.  a  ni. 
sec.  et  ed.  Omnib.  ejusdem  causcp.— 17  B  W  0  k,  Leid.  1.  diducimtur :  Sch. 
Voss.  1.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  deducutitttr.  Al.  diducentur. —  IS  6  nccnsatoris. — 
19  In  o)  1.  prjepositio  deest.  B  M  questione.— 20  Sch.  coaptatur.—\  W  6  k, 
tdl.  non  habent  omnes.— 2  k  et  ex  iisdem. — 3  6  k,  w2.  Voss.  1.  LpkI.  2.  3.  illi. — 
4  w  1.  turn  et. — 5  Leid.  2.  in  islis  iametsi:  Voss.  2.  in  his  tamen  etsi:  w  1.  in 
his  etsi. —  6  oi  1.  amplificatio. 

Cap.  XVII.  7  M  Cum  autem  est.—S  B  G.  Flaminius.  Mox  pro  rempubli- 
cam, w  1.  Leid.  1.  Sch.  et  Voss.  2.  a  m.  pr.  habent  rem.     Dein  Leid.  l.inbello 

NOTyE 

'  In  illis  enim  finis  est]  Cnjnslibet  Pnblirio  Malleolo  A.  U.  C.  522.  ante 

aigiimenti  finis  est  peisuadeie:  loci  VAir.  232.  repugnante  senatu  logem 

aniem    communis     non    persiiadere  Agrariam  tulit,  qua  ereptus  Senoni- 

tantiiin,  sed  etiam  ipsius  anditoris  af-  bus  Gallisager  militibns  Romanis  di- 

fectiis  ita  commovere,  ut  spoute  no-  videietur  ;  ac  ne  exercitu  adversns 

bi8  suffragetur.  se  conscripto,  si  in  eadem  sententia 

"  C.  Flaminius]  Hie  tiibnniis  \}lc-  peisevcraret,  abstcirilns  est.  Post- 
bis   C08S.   M.   Almilio  Lepido  et  M.  qiiani   pro  lostiis  ei  legem  jam  fe« 


726  M.    T.    CICERONIS 

Punico  secundo,  cum  tribunus  plebis  9  esset,  invito  sena- 
tu,  et  omnino  contra  voluntatem  omnium  optimatiim,  per 
seditionem  ad  popiilum  legem  agrariain  ferebat.  Ilunc  pa- 
ter suns  concilium  plebis  ■°  habentem  de  templo  deduxit:" 
arcessitur  majestatis.  Intentio  est,  Majestatem  minuisti, 
quod  tribunnm  plebis  de  templo  deduxisti.'''  Depulsio  est, 
Non  minui  majestatem.  Quasstio  est,  Majestatemne  mi- 
nuerit.  Ratio/^  In  filium  enim  quam  habebam  potesta- 
tem,'''-  ea  usus  sum.  Rationis  infirmatio,  At  enim,'^  qui 
patria  potestate,  hoc  est,,  privata  [quadam],  tribuniciam 
[potestatem],  hoc  est,  populi  potestatem  "^  infirmat,  minuit 
is  '7  majestatem.  Judicatio  p  est :  Minuatne  is  majesta- 
tem, qui  in  tribuniciam  potestatem  patria  potestate  utatur. 
Adhanc  judicatioue'ra  argumentationes  omnes  afferri  opor- 
tebit.'8 

53.  Ac  ne  quis  '^  forte  arbitretur,  nos  non  intelligere, 
aliam  quoque  incidere  constitutionem  in  banc  causam  ;  earn 
nos  partem  solam  suniimus,  in  quam^°  preecepta  nobis' 
danda  sunt.  Omnibus  autem  partibus  hoc  in  libro  expli- 
catis,  quivis  omni  in  causa,  si  diligenter  attendet,^  omnes 

P  Propria  judicii  qucestio,  el  su7nma  controversicc  est. 


Pun. — 9  Twv.plehi. — 10  Leid.  1.  Voss.  2.  plebi. — 11  M  eduxil.  Al.  accersUur. 
Post  arcessitur,  B  M  ip,  Scli.  Voss.  1.  addunt  reus, — 12  M  ediixisli. — 13  L, 
00  2.  Ratio  est. — 14  M  potestate. — 15  co  2.  at  tainen. —  Hi  Sell.  (]iiaiutam  Irih. 
pot.  A  Voss.  1.  al)siiMt  verba  hoc  est  priv.  quad.  trib.  pot.  et  a  L  W  0  k  >|/,  a>  2. 
Leid,  1.  Voss.  2.  hoc  est  pop.  potestatem.  Qiiee  nncis  incliiduniiir,  deleiidH 
c-eiisnit  Ern.  Delevit  Schiitz.— 17  In  co  1.  et  Sell,  is  deest. — 18  L  argumen- 
tationem  omnem  ;  et  Sell.  Victorin.  afferre  op. — 19  Oiell.  e  Tnr.  qui. — 20  B  L 
M  W  /c  i|/,  o)  1.  2.  Jiint.  Lamb,  cl  Oliv.  in  qua. — 1  «  1.  non  agno<cit  nobis. — 

NOT/E 

renti  pater  nianiim  injecit,    privato  '  Consul  remp.  male  gessit]  C.  Fla- 

fractns   imperio,  dc-cendit  e  roslris,  minius   itertini  consul  A.  U.  C.  537. 

ne  mininio  (inidcin   ninrninre    desti-  ante  Clir.  217.  solita  pertinaria  coii- 

tntae  coiicionis  reprebeiisiis,at  nnrrat  tenitis  aiispiciis  cum  Hannibnli  sesc 

Val.   Max.  v.  4.      Sancita  niliilomi-  obtiilisset    ad    bicuni    Tbrasimennm, 

nns  lex  a  Flaniiiiio,  scnalu,  >it  pro-  inlqno    loco,   nee  cxpectato   collega, 

habile  est,  metii  seditionis  quiesecn-  signis  collatis,  exercitn  deleto,  qiiin- 

te;  cum  ex  ea  Polybiiis  affirnict  bel-  decim  Romanornm  inillibns  interfec- 

lum  Gallicum  conpequens  ortum  fa-  tis,  occisns   ipse   temeritatis  pcenas 

isse.  expendit.  Liviiis,  Poljbius,  &c. 


DE    INVENT.    II.    17.  727 

videbit  constitutioncs,'"  ct  earum  partes,  et  controversias, 
si  quae  forte  ia  eas  incident.'  Nam  dc  omnibus  perscribe- 
mus.+  Primus  ergo  ^  accusatoris  locus  est,  ejus  nominis, 
cujus  de  vi  qua^ritur,  brevis  et  aperta  ct  ex  hominum  opi- 
nione  "^  definitio,  hocmodo:  Majestatem  minuere,^  est  de 
dignitate,  aut  amplitudine,^  aut  potestate  populi,  aut  eo- 
rum  quibus  populus  potestatera  dedit,  aliquid  derogare. 
Hoc  si  breviter  expositum,^  pluribus  '°  verbis  est  et  ratio- 
nibus  confirraandum,  et  ita  esse,  ut  descripseris,  ostenden- 
dum.  Postea  ad  id,  quod  definieris,  factum  ejus,  qui  ac- 
cusabitur,  adjungere  oportel)it,  et  ex  eo,  quod  ostenderis 
esse;  verbi  causa,"  majestatem  minuere  ;  docere,'"^  ad- 
versarium  majestatem  minuisse,  et  hunc  locum  totum  com- 
muni  loco  confirmare,  per  quem  ipsius  facti  atrocitas,  aut 
indignitas,  aut  omnino  culpa  cum  indignatione  augeatur. 
Post  erit  infirmanda  adversariorum  descriptio.  54.  Ea 
autera  infirmabitur,  si  falsa  demonstrabitur.  Hoc  ex  opi- 
nione  liominum  sumetur,  cum,  quemadmodum,  et  quibus  in 
rebus  homines  in  consuetudine  scribendi  '^  aut  serraoci- 
nandi  eo  verbo  uti  soleant,  considerabitur.  Item  infirma- 
bitur, si  turpis  aut  inutilis  esse  ostendetur  '^  ejus  descrip- 


2  K  et  Leid,  2,  attendat.—'i  W  Q  k,  Srh.  Voss.  1.  Leid.3.  inciderint.—i  Giielf. 
l.Tiir.  omnes  Mss.  Oiwl.  ac  Orell.  prascvihemus. — 5  w  1.  enhn. — 6  Ed.  Om- 
nib.  hrevis  quod  ap.  ex  opin.  hum.  Leid.  2.  Scli.  a  m.  pr.  rarent  et  ante  ex. — 
7  M  deminutre. — 8  Aut  amplitudine  in  cd  1.  desunt. —  9  Leid.  2.  ed.  Oninib. 
Hoc  si  brev.  cd.  Oninib.  qnofiiie  cxpositum  est. — 10  B  plurimis. — 11  Voces 
verbi  causa  delend.  censnit  Lamb.  Eas  delevit  Schutz.  uncis  inchuiit  VVetzeL 
— 12  K  et  OD  2.  ofortebit  docere. — 13  Le'iil.^.  horn,  coiisuetudinem  scrih. — 14  w2, 
Leid.  1,  Voss.  2.  aut  si  inulil.  esse.  In  to  1.  et  ed.  Oninib.  deest  ostendetur  ; 
pro  quo  o?  2.  Sell,  Voss.  I.  Leid.  3.  et  Oliv.  Labent  ostenditur:  Leid.  1.  de- 

NOT^ 

■"  Omnes  videhit  constitutiones]   Vix  spectat  stafnm  definilivum;  an  ina- 

nlla  est  cansa,  quaa  saltern  aliqua  sui  jestatem  niinnere,   sive  de  dignitate 

parte  constitntiones  omnes  non  possit  tribuni,  cui  populus  potestateni  de- 

ainplecti  :  verbi  gratia,  in  liac  ipsa  dit,  aliquid  tuin  derogare,  cum  sena- 

quae    proponiiur,  an   pater  Flaminii  tiis  ipsi   tribuno   injusta  niolienti  re- 

niajestatem  minuere  voluerit,  perti-  sistit,  non  sit  laude  potius  quam  vi- 

net  ad  statuni  conjecturaieni  ;  an  mi-  tuperalione  dignum,  id  vero  refertnr 

nuat   majestatem,  qui  in  tribunitiam  ad  statum  qualitatis. 
potestatera  utatur  potestate  patria, 


728  M.    T.    CICERONIS 

tionis  approbatio,  et  si,  quaj'^  incommoda  consecntura  sint, 
eo  concesso,  ostendetur;  '^  id  autem"'  ex  honestatiset  utili- 
tatis  partibus  "^  sumetur,  de quibus  in  deliberationis  praecep- 
tis  exponemus,'9  Et  si  cum  definitione  '^°  nostra  adversario- 
rum  definitionem  conferemuSj  et  nostram  veram,  honestara, 
utilem  esse  demonstrabimus  ;  illorum,  contra.'  55.  Qu8e- 
remiis  autera  res/  aut  majori,^  aut  niinori,  aut  pari  in 
negotio  similes,  ex  quibus  affirmetur  '^  nostra  descriptio. 
XVII 1.  Jam  si  res  plures  erunt  definiendas  ;  ut,  si  quaeratur. 
Fur  °  sit,  an  sacrilegus,"  qui  vasa  ex  private  sacra  surri- 
puerit ;  erit  utendum  pluribus  definitionibus  :  deinde  simili 
ratione  causa  tractanda.''  Locus  autem  communis  in  ejus 
malitiam,  qiu  non  modo  rerum,  verum  etiam  verborum  po- 
testatem  sibi  arrogare  conetur,*^  ut  et  faciat  quod  velit,  et 
id  quod  fecerit,  quo  velit  nomine  appellet.  [p.  69.]  Dein- 
de defensoris  7  primus  locus  est,  item  nominis  brevis,  et 
aperta,  et  ex  opinione  hominum  descriptio,  hoc  modo  : 
Majestatem  minnere,  est  aliquid  de  republica,  cum  potes- 
tatem  non  habeas,  administrare.  Deinde  hujus  confirma- 
tio  ^  similibus  et  exemplis  et  rationibus.  Postea  sui  facti 
ab  ilia  definitione  separatio.     Deinde  locus  communis,  per 


inonstretur:  B  demonslrubitur. — 15  BMW,  col.  Leid.  2.  et  fd.  Oranib.  et 
queB,  omisso  si. — 10  Sch.  Voss.  1.  Leid.  3.  et  iiniis  Ms.  ap.  Lamb,  cum  edd. 
pr.  eis  concessit:  alius  Ms.  Lamb,  ejus  concessis.  Lamb.  conj.  ea  concessa,  prob. 
Ern.  et  qiiod  Schiitz.  ac  Wetzel,  reeeperiint.  Dein  Sch.  Voss.  1.  ostenditur: 
Leiii.  1.  et  S'lintz.  demonslmbilur. — 17  to  1.  non  habet  autem.— \S  M  k,  u  I. 
2.  Tnr.  Lamb.  Lall.  Schutz.  et  Orell.  ex  hon.  et  e.v  util.part. — 19  W  6  ostende- 
mu<.— 20  L,  Sch.  a  m.  sec.  Et  sic  cum  def.  Pal.  2.  Aut  sic  cum  de  def.  Libri 
Suffridi  i;/ Ai  infirmaliitur  cum  def.  Ed.  Omnib.  simpliciter /«  df/. — 1  Sob. 
Leid.  3.  econtra. — 2  w  1.  Qneremus  enim ;  et  Sch.  has  res, — 3  Sch.  aut  a  mnj, 
Leid.  1.  aut  in  mnj. — 4  Affirmetur  non  est  in  k. 

Cap.  XVIII.  5  li  tractunda.   Ut  si  fur  est  de  furlo  si  sacrilegus  de  sacrilegio  : 
et  sic  K  in  iiiaig. — G  k,  Sch.  Voss.  2.  ed.  Omnib.  conatur. — 7  Victorin.  Def. 

SOTJE 

"  Fur]  '  Qui  alienam  rem  attrec-  sacra   est,  aliud   nihil  est  nisi  agere 

tavit,' id  est,  nsur|iavit,  '  cum  id  se  aliquid  ei  cnltni  repugnans,  cni  desti- 

invito  domino' ratioiiis  compote  '  fa-  nata  est.     Sacrilegus,  nt  supra  indi- 

ceie  judicare  deberel,  furti  tenetur.'  cavimus,   dicitur  a    sacris    legendis 

Sabiiius  apud  Gell.  xi.  18.  sive   surripiendis,  quo  sensu  Virgil. 

"  Sacrilegus]  Sacriiegium  est   vio-  ait  JEn.  x.  '  Quid  soceros  legere  et 

latio  rei  sacree  quatenus   sacra  est.  gremiis  abducere  pactasr' 
Violare  autem  rem  sacram  quatenus 


DE   INVENT.    II.   19.  729 

quern  facti  utilitas  aut  honestas  adaugctur.'  56.  Deinde 
sequitur '°  advcrsariorum  definitionis  reprehensio,  quae 
iisdem  ex  locis  omnibus,  quos  accusatori  praescripsimus, 
conficitur:"  ct  cetera  post  eadcm  praeter  communem  lo- 
cum inducentur.  Locus  autem  communis  erit  defensoris 
is/^  per  quern  indignabitur,  accusatorera  sui  periculi  causa  * 
non  res  solum  convertere,  verum  etiam  verba  commutare 
Gonari.'J  Nam  illi  quidem  communes  loci,  qui  aut  calum- 
niaj  ■*  accusatorum  demonstrandse,  aut  misericordiae  cap- 
tandfB,  aut  facti  indignandi/  aut  a  misericordia  deterren- 
di  '5  causa  sumuntur,  ex  periculi  magnitudine,  non  ex 
causae  genere,  ducuntur.'*^  Quare  non  in  omnem  causam, 
sed  in  omne  causae  '^  genus  incidunt.  Eorum  mentionem  '^ 
in  conjecturali  constitutione  fecimus.  Inductione  autem/' 
cum  causa  postulabit/°  utemur. 

XIX.  57.  Cum  autem  actio  translationis  aut  commuta- 
tionis  indigere  videtur,  quod  non  aut  is  agit  quem  oportet, 
aut  cum  eo  quicum  oportet,'  aut  apud  quos,  qua  lege,^  qua 
pcena,  quo  crimine,  quo  tempore  oportet,  constitutio  trans- 
lativa  P  appellatur.5    Hujus  nobis  exempla  *  permulta  opus 

1  In  sua  defensorh  periculo. 

*■  Indignationis  in  aliquod  factum  commovenda. 


deinde.  Deest  deinde  Leid.  3. — 8  W  k,  a>  2,  confirmatio  est:  M.  conf.  est  fad- 
enda:  Voss.  1.  Leiii.  3.  conf.  facienda  erit. — 9  M  uugetur. — 10  Tur.  Lamb. 
Scbuiz.  et  Oiell.  sequetitr.  —  II  Scli.  prcpscribiinus.  Turn  Schiifz.  e  conj,  et 
OreW.  coiificietur. — 12  Sell,  a  ni.  pr.  et  u  2.  oinittiint  is. — 13  oi  1.  verutn  et 
verba.  M  muture  con. — 14  a  1.  aut  qui  cat. — 15  w  1.  aut  misericordia  deverten- 
di. — IG  w  I.  dicuntur.  — 17  Deest  cawsor  Voss.  1.  De'm  Le'id.  2.  incident :  ed. 
Omnib.  incidet.  Ivainl).  quare  non  in  omne  causa  genus  incidunt. — 18  k  Eorum 
siquidem  ment. — 19  Edd.  pr.  Ind.  autem  eorum  locorum.  Viilg.  bid.  autem  eo- 
rum. Em.  delevit  vocem  eorum;  quae  abest  a  M  W  0,  Tiir.  Sch.  Voss.  1.  2. 
Leid.  3.  piob.  Oiid.  et  quaiii  omittunt  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.— 20  M  ex. 
postulubit. 

Cap.  XIX.  1  B  L,  Leid.  1.  2.  Sch.  a  ni.  sec.  et  duo  Ms?,  ap.  Cronov.  aut 
non  cum  eo  quicum  op.  W  aut  cum  quo  quod  cum  op.  Leid.  3.  aut  cum  eo  quicum 
oporteret.—2  L  et  Leid.  2.  aut  apud  quos  oportet :  Sch.  a  m.  sec.  aut  non  apud 
quos,  aut  non  qua  lege. — 3  w  2.  et  Leid.  1.  nominatur. — 4  Sch.  Vos».  1.  2.  Leid. 

NOTiE 

P  Constitutio  translativa']  Cum  reus  posse  in  jns  vocari  a  tali  accusatore, 
neqiie  factum  negare,  neqiie  defen-  coram  taiibiisjndicibns,  tali  die,  &c. 
dere  potest,  snperest  lit  aliqiio  juris  atque  haec  coustitiitio  translativa  ap- 
effugio  causam  tueatur;  negetque  se     pellatur. 


730  M.    T.    CICERONIS 

sunt,  si  sinj^ula  translationum  genera  quaeramus:  *  sed  quia 
ratio  prajceptorum  similis  est/  exemplorum  multitudinera^ 
supersedendum  est/  Atque  in  nostra  quidera  consuetu- 
dine''  multis  de  causis  fit,  ut  rarius  incidant  translationes: 
nam  et  praetoriis  ^  exceptionibus  ''  multa^  excluduntur  ac- 
tiones,  et  ita  jus  civile  habemus  constitutum,  ut  causa  ^ 
cadat  is,  qui  non,  queraadraodum  oportet,  egerit.  58. 
Quare  in  jure '°  plerumquc  versantur.  Ibi  enim  et"  ex- 
ceptiones  postulantur,  et  quodaramodo  agendi  '^  potestas 
datur,  et  omnis  conceptio  ^  privatorum  judiciorura  '^  con- 
stituitur.  In  ipsis  autem  judiciis  rarius  incidunt,  et  tamen 
si  quando  incidunt,'''-  ejusmodi  sunt,  ut  per  se  minus  ha- 
beant  firmitudinis,  confirmentur  '^  autem  assumta  alia  '^ 
aliqua  constitutione :  ut  in  quodam  judicio,  cum  venefici 
cujusdam  nomen  esset  delatum,'  et,  quia  parricidii  causa 
subscripta  esset,  extra  ordinem  '^ '  esset  acceptum,"  cum 


*  Abstinendum  est. 

'  Cum  quidnm  venejicun  fnisset  accusatus. 

"  Ejus  actio  receptafuisset  extra  ordinem. 


3.  Ejus  nobis  exempla. — 5  Lpid.  3.  requiramus. — 6  M  similis  quidcm  est.  Piir- 
golilus  conj./dCK'i.s  fs^  et  Jacobs,  simplex  legend. — 7  L  W  midtitudini. —  8  0 
nam  ex  et  prat,  u  2.  7ia7n  et  ex  prat.  L  M' ,  Leid.  1.  lutm  ex  prat.  In  L  k, 
o)  2.  et  omn.  iNIss.  Oiid.  jiratoris. — 9  Leid.  3.  ed.  Omnib.  vt  a  cattsa. — 10  k  in 
jure  civili. — 11  Copula  non  est  in  0  et  w  1. — 12  Sdi.  a  m.  pr.  et  qiionum  modo 
agendi:  cc  1.  et  agendi,  et  quoriam  modn  agendi.— 13  Leid.  1.  vmnis  exceptio priv, 
jud.  6  omnis  conceptio  praceptmum  priv.  jud.  Schutz.  e  cnnj.  cdidit  priiata- 
rum  actionum. — 14  Leid.  2.  si  ulbjiiando  inc.  Turn  Vos*.  2.  ejusmodi,  oniisso 
sunt. — 15  W  6  K,  w  I.  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  ed.  Omnib.  conjirmanlur. — 16  Leid. 

NOT^ 

1  In  nostra  quidem  consuetiidine']  /£•  modo  agendi  c|uapreretur,  exceptioni 

tate  TiiUii.ut  obseivat  in  Imnc  locimi  et  iranslationi  locus  erat.    Po!<tqiiam 

Viftoiinns,  in  ipsa  cansarum  actione  autem  jam  litis  forma  esset  consfitii- 

translatio  aut  non  erat,  aut  rarius  in-  ta,  in  judicio  nulla  poterat  esse  trans- 

veniebatur.    Praetores  eninifjui  jtiri-  latio. 

dicnndo  praeerant.cumprjpscriberent  ^  Prcetoriis  exceptionibus]    Consule 

quanam  accusator,  quanam  reus  de-  notas  in  I.  i.  atJ  Herenn.  §  22. 

beret    nti    actione,   cum    excipereiit  »  Concfpho]  A  jnieconsultis  dicitur 

quid  non  fieret,  translationis  contro-  formida. 

versiam  auferebant.  In  ipso  jure,  '  Extra  ordinem]  Cum  primo  quo- 
hoc  est,  apud  prastores  qui  non  judi-  que  tempore,  prEPtermissis  aliis  quae 
cabant,   sed  dabant  judices,  cum  de  in  judicium  prius  adducta  fuerant.de 


I)E    INVENT.    II.    20.  731 

in  accusationc  '^  alia  qnai-clam  crimina  testibus  et  argu- 
mentis  confirmareiitur,  panicidii  autem  solum  '9  rnentio 
facta  essct :  defensor  in  hoc  ipso  multum  opoitet  et  ^°  diu 
consistat :  cura  de  nece  parentis  nihil  demonstratum  sit, 
indignum  facinus  esse,  ea  poena  afficere  '  eum  qua  parri- 
cidae  aliiciuntur  :^  id  autem,  si  damnetur,^  fieri  necesse 
esse,*  quoniam  et  id  causae  subscriptum,  et  ex'  ea  re  no- 
men  extra  ordinem  sit  acceptum.  59.  Ea  igitur  poena  si 
affici  reum  non  oporteat,"^  damnari  quoque  non  oportere, 
quoniam  ea  poena  damnationem  necessario  consequatur.7 
Hie  defensor  pocnaj  commutatioueni  ex  translative  genere  ^ 
inducendo,  totam  9  infirmabit  accusationem."  Verum  ta- 
men  ceteris  quoque  criminibus  defendendis  conjecturali 
constitutione  '°  translationem  confirmabit.  xx.  Exem- 
plum  autem  translationis  in  causa  nobis  positum  sit  "  hu- 
jusmodi :  Cum  ad  vim  faciendam  quidam  armati '-  venis- 
sent,  armati  contra  pvcesto  fuerunt,'  et  cuidam  equiti 
Romano  quidam  ex  armatis  ^  resistenti,''  gladio  ma- 
num  prsecidit.  Agit  is,  cui  manus  praecisa  est,  injuria- 
rum  :  postulat  is,  quicum  agitur,  a  prsetore  exceptio- 
nem,*  extra   qvam   in    rev.m  capitis   praeivdicivm 

'  Parali  fuere  ad  vim  repellendam, 

y  Ascgredientibus. 

-  Hie,  cui  manus  amputata  est,  intendit  actionem  itijitriarujn  ;  is  autem,  cui 
inlenditur,  petit  a  pratore  exceptiunem,  ut  in  se  prajudicium  nun  fiat  tanquam  in 
reum  capitis. 

1.  omittit  n/(a. — 17  M  et  extra  ord. — IS  Vo^X  accnsntione,  vox  aufem  additiir 
in  Scii.  Voss.  1,  Leid.  3.  t-t  ante  in  ed.  Omnib. — 19  Leici.  1.  sola. — 20  Q  ut  et : 
Voss.  1.  Leid.  3.  et  ut.  Viilg.  ut.  Ern.  et  dt'dit,  et  enni  seqimntiir  Sriintz. 
Wetzel,  et  Orell.  Et  quoque  Sell.  Leid.  2.  Tnr.  et  Lamb. —  1  k  affici. — 
2  Em.  coiij.  afficiantur. — 3  Damnaretur  edd.  ante  Ern.  qui  e  conj.dedit  dam' 
netur  ;  et  sic  Stliiuz.  et  Wetzel. — 4  Omnes  Mss.  Oud.  et  edd.  vett.  ciun  Oliv. 
esset,  improb.  Ern. — 5  B  M  k,  Tiir.  omnes  Mss.  Oud.  ciini  Scliutz.  Wetzel,  et 
Orel),  omittiint  privpositioneni,  prob.  Oud. — 6  Voss.  1.  oportet. — 7  Voss.  1. 
Leid.  3.  AYf/fiuMir. — 8  M  genere  causa. — 9  wi.tantam. — 10  i'ro  conjecturali  con. 
stitutione,  in  Voss.  2.  conjectura  If  j;itur. 

Cap.  XX.  11  Scliniz.  conj.  legend,  in  causa  posita  sit  nobis. — 12  d  ex  arma- 

NOT/E 
eo  quod    postremo  venerat  in  judi-      parricidii,  si  niuUis  aliis  criminibus, 
cium,  inquirebatnr,  dicebatur  causa      non  tanien  ipso  parricidio  convinca- 
agi  extra  ordinem.  tur,   sic   pro    se    perorabif.     Neqae 

"  Tolam  infirmabit  accusationcm]  parricidii,  quod  non  probatum  est, 
Hoc  patet  ex  causa  proposita.     Reus      iufligendainihi  pana;  nequealiorum 


732 


M.    T.    CICERONIS 


FIAT.  GO.  Hie  is,'''-  qui  agit,"  judicium  purum "  postu- 
lat :  ille,  quicum  agitur,  exceptionem  addi,  ait,  opor- 
tere.  Quaestio  est,  Exeipiendum  sit,  annon.  Ratio,*  '^ 
Non  enim  oportet,  in  reeuperatorio  judieio,'  ejus  maleficii, 
de  quo  inter  sicavios  quaeritur,  proejudicium  '^  fieri.  Infir- 
matio  rationis,  Ejusmodi  sunt  injurias,  ut  de  his  indignum 
sit  uon  prirao  quoque  tempore  '7  judicari.  Judicatio, 
Atrocitas  injuriarum  ^  satisne  causae  sit,  quare,  dum  de  ea 
judicetur,'^  de  aliquo  raajore  maleficio,  de  quo  judicium 
comparatum  sit,  praejudicetur  :  atque  exeraplum  quidera 
hoc  est.  In  omni  autem  causa  '9  ab  utroque  quaeri  opor- 
tebit,  a  quo,  et  per  quos,  et  quo  raodo,  et  quo  tempore  axit 

"  Sine  iilla  exceptione. 

'  Exceptionis  ratio  quam  affert  reus. 

'  InjuJicio  quod  perjudices  a  prcetore  dalos  exercetur. 


tis. — 13  Ed.  Omnib.  resistens. — 14  Hie  non  est  in  k,  nee  is  in  M. — 15  6  Ratio 

autem  est. — 16  k  judicium. — 17  L  prima  quvque  ante  prtelorem  tempore.  Ueest 
tempore  L^id.  2. — 18  Ed.  Omnib.  cum  deea:  ij/  cum  de  ea  re:  septem  Oxonn. 
Mss.  cum  Oliv.  et  Lall.  dum  ea.     W  u  1.  et  omnes  Mss.  Oud.  excepto  Leid. 

NOTiE 
criminum,  siquidem  non  inde  judi-  damni  illati  primo  tempore  fieri,  et 
cium  constltiitum  est.  non  praemitti  judicium  de  crimine 
'^ //jc  is,  <j«i  ag-i<]  Ut  implicatissima  caedis.  Atque  hinc  judicatio,  quod 
haec  coiUroversia  clare  evolvatur,  a  praecipuum  causae  caput  est,  oritur  : 
capite  accersenda  est.  Is  cui  nianus  an  injuriae  quam  quis  injudicio  per- 
praecisa  est,  intendit  actionem  inju-  sequitur  atrocitas,  sit  sufficiens  cau- 
riarum,  ut  et  damnum  et  poenam  li-  sa,  quare  dum  de  daninis  per  eam  in- 
here persequatur:  reus  autem  petit  juriam  illalis judicatur,  prius  vel  sal- 
a  praetore  exceptionem,  ut  omissa  tern  eodem  tempore  judiciiim  feratur 
caedis  actione  de  damnis  resarciendis  de  crimine  caedis,  quod  gravius  ma- 
tantum  a^'atur.  Accusator  judicium  leficiiini  instituendi  judicii  occasio- 
punim  postulat,  ut  sine  ulla  excep-  nemdedit.  Ait  actor,  ut  inimici  snp- 
tione  et  de  crimine  caedis  et  de  dam-  plicio  fruatur:  negat  reus,  ut  dum 
nis  judicium  feratur.  Reus  contendit  judices  rationem  damni  resarciendi 
exceptionem  addi  oporlere  :  non  ju-  expendent,  meritam  poenam  aiiqua 
dicandum  de  crimine  caedis,  sed  tan-  saltern  temporis  mora  retardet. 
turn  injuriarum.  Quaestio  est  exci-  y  Injuriarum]  Generatim  injuria  di- 
piendum  sit,  annon.  Reus  prot)at  citur  omne  quod  non  jure  fit :  specia- 
txcipienduiu  li^c  ratione,  quod  inju-  tim  autem  alias  contumelia  dicta  est, 
dicio  recuperatorio  primo  loco  non  alias  damnum  culpa  latum.  Atroci- 
dcbeat  de  caede  cognosci.  Opponit  tas  injuri2E  a  facto,  loco,  persona,  et 
actor  facinus  esse  tarn  atrox,  ut  in-  tempore  a?stimatur,  uti  tradit  in  In- 
dignum sit  judicium  injuriarum  sive  stitulionibus  Justinianus. 


DK    INVENT.    II.   21.  733 

agi,  aut  jndicari,  ant  quid  statui  dc  ca  re  conveniat.  GJ.  Id 
ex  partibus  juris,  de  quibus  post  diccndum  est,  sumi  opor- 
tebit,  et  ratiociiiari,  quid  in  similibus  rebus  ^°  fieri  soleat, 
et  videre,  utrum  malitia  aliud  agatiir,'  aliud  simuletur,  an 
stultitia,  an  necessitudine,"^  quod  alio  modo  agi '  non  pos- 
sit,  an  occasioned  agendi  sic  sit  judicium ^  aut  actio  con- 
stituta,  an  recte  sine  ulla  re  ^  ejusmodi  res  agatur.  Locus 
autem  communis  7  contra  eum,  qui  translationem  inducet, 
fugere  judicium  ac  poenam/  quia  causa?  diffidat.  A  trans- 
latione^  autem,  Omnium '°  fore  perturbationem,"  si  non 
ita  res  agantur,  et  in  judicium  veniant,'^  quo  pacto  opor- 
teat;  hoc  est,  si  aut  cum  eo  agatur  quicum  non  oporteat, 
aut  alia  poena,  alio  crimine,  alio  tempore :''  atque  banc 
rationem  ad  perturbationem  judiciorum  omnium  pertinere. 
Tres  igitur  eae  constitutiones,  quag  partes  non  habent,  ad 
hunc  modum  tractabuntur.  Nunc  generalem  coustitutio- 
nem,  et  partes '+  ejus  consideremus. 

XXI.  02.  Cum  et  facto  et  facti  nomine  concesso, '5  neque 
ulla  actionis  illata  controversia,  vis  et  natura,  et  genus 
negotii  ipsius  quaeritur;  constitutionem  generalem  appel- 
lamus.  Hujus  primas  esse  partes  duas  nobis  videri  dixi- 
raus,  negotialem  et  juridicialera,  Negotialis  est,  quas  in 
ipso  negotio  juris  civilis  habet  implicatam  "^  controversiam. 
Ea  est  hnjusraodi :  [p.  70.]     Quidam  pupillum'  haeredcm 


1.  cum  Lamb. JMifkafur,  improb.  Ond.— 19  9  causa  translatka.— 20  Kin  simili- 
bus tjuo'iue  rehus.~i  Viilg.  quid  aliud  agatur.  Em.  e  Sch.  Giielf.  1.  et  diiobiis 
aliis  Mss.  delevit  (piid  ;  quod  deest  etiam  in  Tiir.  Schntz.  Wetzel,  et  Orell.— 
2  K  aut  stult.,  aut  ex  necess.—i  a>  1.  Sch.  Vo^^s.  2.  Leid.  2.  ed.  Oninib.  agere.— 
4  Leid.  3.  an  in  occ.—5  k  ag.  est  jud.—6  Leid.  2.  sine  ati/iua  re  utla.  Schntz. 
delevit  res,  et  eum  seqnitur  Wetzel. — 7  k  comm.  est. — 8  M  judicium  judicio- 
rum ac  pa'nam.—9  k  diffidit :  et  6  At  translati(>}iem.—\0  Schiilz.  f  con],  omnium 
rei-um.—ll  L  W  e  k  jierturb.  judiciorum.— V2  Quinque  Oxonn.  M^s.  cum  Oliv. 
agatur  et  veniat.—l^  Lamb,  aut  alio  crim.,  aut  alio  temp. — 14  w  2.  const.,  ad 
partes. 

Cap.   XXI.     15  Suprascr.  in  Scb.  'al.  confesso.'— 16  Al.   implicitam. — 17 

NOTiE 

^  Pupillnm]  Pnpilliis   est,  auctore      ant   emancipatione  :    anno    decimo- 
Pomponio,  qui  cum   impubes  est,  in      quarto  terniinatur  aetas  pupillaris. 
potestate  patris  esse  desiit  aut  raorte 


734  M.    T.    CICERONIS 

fecit  ;  pupillus  anlem  ante  mortuus  est, '7  quam  in  suam 
tutelam  '^  venisset/  De  haBreditate  ea,''  quae  pupillo  ve- 
nit,  inter  eos  qui  patris  pupilli  haeredes  secundi  ^  sunt,  et 
inter  agnatos  ^  pupilli  controversia  est.  Possessio  haere- 
dum  secundoruni  est.^°  Inlentio  est  agnatorum.  Nostra 
pecunia  est,  de  qua  is,  cujus  agnati  sumus,  testatus  non 
est/  Depulsio  est,'  Immo  nostra,  qui  haeredes  secundi  ^ 
testamento  patris  sumus.  Quaestio  est,  Utrorum  sit?' 
Ratio  est,^'*^  Pater  enim  et  sibi  etfilio  testamentum  scripsit, 
duin  is  pupillus  esset.  Quare,  quag  lilii  fuerunt,  testamento 
patris  nostra  fiant  necesse  est.  Inlirmatio  est  ^  rationis.^  Im- 
mo pater  sibi  scripsit,  et  secundum  hasredem  non  filio,  sed 
sibi  jussit  esse.  Quare,  praeterquara  quod  ipsius  fuit,  tes- 
tamento illius  ^  vestrura  esse  non  potest.*  Judicatio,^ 
Possitne  quispiam^  de  filii  pupilli  re  testari ;  an  hasredes 
secundi,  ipsius  patrisfamilias,  non  filii  quoque  ejus  pupilli 
haeredes  sint  ?  63.  Atque  hoc  9  non  alienum  est,  quod  ad 
multa  pertineat,  ne  aut  nusquam,  aut'°  usquequaque  '  dica- 

'^  Mnrluna  est  anlequam  de.iineret  esse  in  tiitorum  potestate,  et  per  atatem  pro- 
hihilus  ne  testamentum  scriberct. 

'  Pater  pupilli,  aut  pupillus  ipse,  nihil  testamento  decrevit. 

/  Eorum  qui  possessores  sunt. 

i  Ex  parte  evrum  qui  petitores  sunt. 

*  Ad  vos  substitutos  haredes  nihil  potest  pertinere,  nisi  quod  ad  ipsum  patrem 
in  testamento  pertinebat :  porro  nihil  perlinuit  ad  patrem  qui  sua  filio  legaverat ; 
nihil  igitur  ad  cos  pertinere  potest. 

'  Aut  nulla  loco,  aut  omnibus  locis. 


Lamb,  tnortuvs  est  ante. — 18  Duo  Mss.  in  sui  tutelam  ;  quod  placet  Wowerio. 
Ein.  e  conj.  cum  Wetzel,  dedit  vevisset:  omnes  aliai  edd.  et  Mss.  rtwiref. — 
19  M  is<  dc  liar,  ca:  Leid.  1.  Voss.  2.  De  hccr.  ilia.  Vox  ilia  siiprascr.  in  Sch. 
I'louomcii  derst  ed.  Oiiiiiib.— 20  6  non  habet  est. — 1  15  et  Sell.  Depulsio, 
omisso  est. — 2  Dtest  secundi  Sch.  a  ni.  pr.  ei  Voss.  2.-3  0  Ulrumne  sit. — 
4  Sell.  Voss.  2.  ipnorant  veibum  est.- — 5  1>  M  W  0  et  Lamb,  non  habent  est ; 
nee  jmulo  post,  r  vocem  sibi. — 0  Voss.  1.  praterquod.  Dein  Voss.  1.  2.  Lpid. 
2.  ^.  in  ipsius  fuit  test.  Plures  Mss.  et  vulg.  ijjsiiis  fail  in  test.,  ullitts.  Em. 
delevit  in,  et  pro  idlius  dedit  illius,  aiictoribns  Mss.  et  edd.  pr.  '  Aldus  pri- 
mus dedit  ullius,  vitio,  ut  ippinor,  operarum.'  Em.  quem  Scliutz.  Wetzel,  et 
Oiell.  SPC|u<Mitiir. — 7  co  ^2.potcrit:  et  6  Judicatio  est. — 8  Oiimes  Mss.  Oud. 
cum  Jiint.  r.ainb.  Oliv.  Gia?v.-}5nrm.  et  Lall.  quisqv.am. — 9  Sch.  et  Voss.  1.  a 
m.  pr.  At  hoc:  Scliuiz.  suspic.  Atque  hie,  omisso  hie  ante  udmonere.—  lO  Sep- 

NOT,E 

»  IJarcdes  secundi]  In  jure  siibsti-  ■*  Agnatos]  Qui  sint  diximus  in  no- 

tnti  dieuntur,  primi  instituti.  lis  ad  I.  i.  llereiiii.§  23. 


DK   INVENT.   II.  22.  7:^5 

tur,  hie  admonere.  Sunt  causas,"  quas  plurcs  habent  ra- 
tiones  in  simplici  constitutione :  quod  lit,'*  cuiu  id  quod 
factum  est,  aut  quod  defenditur,  pluribus  de  causis  rectum 
aut  probabile  vidcri  potest,"'  ut  in  hac  ipsa  causa.  Sup- 
ponatur  enim  ab  haeredibus  hajc  ratio,  Unius  enim  pecuniae 
plures,  dissimilibus  de  causis,  haeredes  esse  non  possunt, 
nee  unquam  factum  est,  ut  cjusdera  pecuniae  alius  testa- 
inento,  alius  lege  ha^res  csset:  64.  infirniatio  base ''^  erit, 
Non  est  una  '^  peeunia :  propterea,  quod  altera  jam  erat. 
pupilli  adventitia ; ''  cujus  haeres  non,  illo  tempore,  testa- 
mento  '^  quisquam  scriptus  erat,  si  quid  pupillo  accidisset: 
et  de  altera,  patris  etiara  nunc  mortui  voluntas  plurimura 
valebat,'7  quae  jam  '^  mortuo  pupillo  suis  hasredibus  conce- 
debat.'9  Judicatio  est,  Unane  peeunia  fuerit:  ae,  si*°  hac 
erunt  usi  intirmatione.  Posse  plures  esse  unius  pecuniae 
haeredes  dissimilibus  de  causis;'  de  eo  ipso  judicatio  nas- 
citur,^  Possintne  ejusdem  pecuniae  phires  dissimilibus  ge- 
neribus  esse  hasredes.'  xxii.  Ergo  una  +  in  constitutione 
intellectum  est,  quomodo  et  rationes,  et  rationum  inlirma- 
tiones,  et  praeterea  judicationes  plures  fiant. 

65.  Nunc  hujus  generis  prascepta  ^  videamus.  Utris- 
que,  aut  etiam^  omnibus,  si  plures  ambigent,''  jus'^  ex 
quibus  rebus  constet,  est  considerandum.'    Initium  ergo 

*   Non  a  patre  tvansmissa,  sed  inclustria,  aut  quovis  alio  modo  compumtu. 
'  Petitor  et  possessor,  vfl  etiam  oinnes,  si  plures  contendnnt,  attendere  debent, 
quihus  ex  rebus  jus  compositum  sit. 


tern  Oxonn.  Mss.  cum  Oliv.  «<, — 11  k  Sunt  autemcnitscE. — 12  wl.sit. — 13  a>2. 
poteril. — 14  Viilsr.  infirm,  autem  hac.  Eni.  delevit  autem  ;  quod  abest  ab  L, 
Sell.  Vojs.  2.  Id  omitliint  Scliiitz.  Wetzel,  et  Oifll.— 15  co  I.  Nun  enim  una. 
— 16  Junt.  Grut.  GieEV.Buim.  et  Lall.  illo  in  lemp.  Em.  delevit  pracpusi- 
tionem  ;  et  eum  seqtiuiuur  Scliutz.  Wetzei.  el  Oiell.  Turn  Leid.  1.  2.  3.  et 
Oxonii.  iMs<.  in  test,  et  sic  vulg.  Hie  quoqiie  Ein.  delevit  piEppositioiiem  ; 
qua  abest  a  Voss.  1.  2.  et  quam  non  a<;uoscunt  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell. 
— 17  Schutz.  e  Mss.  Cass.  Guelf.  cum  Wetzel,  et  Orell.  valehit. — 18  «  1.  qui 
jam:  Schutz.  e  conj.  ac  Wetzel.  <jua:  illarn. — 19  L,  co  1.  Sch.  Leid.  3.  et  unus 
Ms.  8p.  Lamb,  cedcbat. — 20  i(/  at  si:  octoOxonn.  M>^s.  cum  Oliv.  et  Lali.  aut  si. 
— I  III  M  lueredes  <\eest.  Turn  pro  in  (,vii(a(s,  co  1.  Uabel  generihus. — 2  Voss. 
1.  et  de  eo,  Sfc.  Leid.  3.  eiiam  de  eo,  ^c.  Sell,  a  m.  pr.  et  de  eo  ipso  esse 
controcersiain  jud.  7iitsc.  L  0  de  to  ipso  jud.  alia  nasc. —  3  Lamb,  hccredes 
esse. 

Cap.  xxh.    4   Una  abest  a  k  et  Giev. — 5  Pro  prcrcepta,  in  M  exempla  legi- 
tur.— 0  Sell.  Voss.  2.  Vtriqne.     In  HI.  autem  etiam.— 7  'Sch.  ambient. —S  w2 


736  M.    T.    CICERONIS 

ejus  ab  natura  ductum  videtur:  ^  quajdarn  autem  ex  utili- 
tatis  ratione  9  aut  perspicua  nobis,  aut  obscura,"*  in  con- 
suetudinem  venisse: '°  post  autem,  approbata  quaedara,  aut 
a  consuetudine  aut  a  vero  "  utilia  visa,  legibus  esse  firma- 
ta:'^  ac  naturae  quidem  jus*^  esse,''  quod  nobis '^^  non 
opinio,  sed  quaedara  innata  vis  afferat,  ut  religionem,  pieta- 
tera,  gratiam,  vindicationem,  observantiara,  veritatem. 
66.  Religionem,^  earn,  quae  in  metu  et  caerimonia  '^  Deo- 
rum  sit,  appellant :  pietatem,  quae  erga  patriam,  aut  pa- 
rentes,  aut  alios  '^  sanguine  conjunctos  officium  conser- 
vare  '^  moneat :  gratiam,  quae  in  memoria  et  rerauneratione 
officiorum,  et  honoris  '^  et  amicitiarum  observantiam  te- 
neat:  vindicationem,^  per  quam,  vim  et  contumeliam,  de- 

"•  Quam  distincle  cognoscimus  aut  confuse. 


dictum;  et  Voss.  2.  videalur. — 9  k  qucedam  juris  autem  ex:  w  1.  qucedam  ex. 
Tiiiii  Q  K  ulilitalis  obscura  rulione. — 10  M  et  co  2.  venisse  videtur :  W  6  k,  Voss. 
1.  Leid.  2.  3.  ed.  Ommb.  venisse  videntur — U  Sex  Oxonn.  Msf.  cum  Lamb. 
Oliv.  et  Scliutz.  aeons,  aut  vero  :^,  pleriqiie  Mss.  Oiid.  ac  Grut.  Gia-v.-Burm. 
et  Wetzel,  aut  a  cons,  aut  a  vero  :  as  I.  2.  Lall.  et  Orell.  acoiis.  aut  a  vero  :  L  M 
a  cons,  aut  in  vero. — 12  M,  Voss.  1.  Leid.  3.  firmata  videntur. — 13  L  M  /c  et 
Mss.  ap.  Gronov.JMs  esse  videtur:  vnlg.  jus  est.  Ern.  dedit  jus  esse,  cum  W  9, 
Q)  1.  Sell.  Leid,  1.  Voss.  2.  Scliutz.  Wetzel,  et  Orel!. — 14  Nobis  abest  a  Leid. 
3. — 15  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  in  metu  etincarim. — 16  Alios  iu  k  deest. — 17  k  ob- 
sertare. — 18  Vulg.  honorum.     Ern.  cum  B  L  M  k,  co  1.  omnibus  Mss.  Oud.  et 

NOTiE 

<=  Jus]  Quanotione  hie  sumitnr  est  ^  Vindicationem^  Consule  notas   in 

ars  boni  et  eeqiii,  ut  definiunt  juris-  1. 1.  de  Orat.  §  32.     Vim  vi  repeliere 

consuiti  :    si   ars   constat  igitur    ex  jure   naturEe  licituni  est;  at  factam 

prEECeptis  ;  pra?cepta  autem  oportet  injuriam  nicisci,  et  ex  inimici  dolore 

esse  certa  :  non  igitur  ex  vagis  lioini-  Itetitiam  percipere,  id  a  nioribus  non 

num  opinionibus,  sed  ex  ratione  na-  solum  Christianis,  sed  etiam  liiimanis 

turali  nobis  ingenita  colligenda  sunt.  alienum  est.     Ut  quisque  minime  se- 

■i  NuturcE  quidcmjus]   Jus  naturale  qnitur  rationem  ducem,  ita  viudictJe 

recte  definilur  a  Tullio  de  Leg,  lib,  cupidissimus  est,     Jiiven.  Sat.  xm. 

I,   'ratio    summa    inslta    in  natura,  'At  vindicta  bonuin  vita  jucuudius 

quEB  jubet  ea  quae  facieiida  sunt,  pro-  ipsa.     Nenipe  hoc    indocti,  quorum 

hibetque  contraria.'  prsecordia  nullis  Interdum,  aut  levi- 

*    Religionem']    '  Religiosum    est,'  bus  videas  flagrantia  causis. , .  Quip- 

inqiiit  Massurius  Sabinus  apud  Gell,  pe  minuti  Semper  et  infirmi  est  animi 

IV.  9,  '  quod  propter  sanctitatem  all-  exiguique   voluptas  Ultio  :    continue 

qnam  reniotum  ac  sepositum  a  nobis  sic     collige,    quod    vindicta    Nemo 

est.     Verbum  a  relinqucndo  dictum,  magis  gaudet  quam  foemina.'     Cete- 

tanquam  casrinionias  a  carendo,'  rum  minus  exacte  dicitur  per  vindi- 


DE    INVENT.    II.   22.  737 

fendcndo  aut  iilciscendo,  propulsamus  a  nobis,  ct  a  nostris, 
qui  nobis  '^  esse  cari  debent,  et  per  quam  peccata  puni- 
mus :  observantiam,  per  quara  aetate,  aut  sapientia,  aut 
honore,  aut  aliqua  dignitate  antecedentes  vereraur,^°  et 
coliraus  :  veritatem,  per  quam  damus  operara,  ne  quid  ali- 
ter,'  quam  confirniaverimus,  fiat,  aut  factum  aut  futurum 
sit.  G7.  Ac  naturas  quidem  jura  minus  ipsa  quaeruntur  * 
ad  banc  controversiam,  quod  ^  neque  in  hoc  civili  jure  ver- 
santur,  et  a  vulgari  intelligentia  remotiora*  sunt:  ad  simili- 
tudinem  vero  aliquam,  aut  ad  rem^  amplificandam  ssepe 
sunt  inferenda.  Consuetudinis'^s  autem  jus  esse  putatur 
id,  quod  voluntate  omnium  sine  lege  vetustas  comproba- 
rit:7  in  ea  autera  jura  sunt  quaedam  ipsa  jam  certa  propter 
vetustatem  :  quo  in  genere  et  alia  sunt  multa,  et  eorum 
multo  maxima  pars,^  quae  praetores  edicere  consuerunt. 
Quaedam  autem  genera  juris,  jam  certa,  consuetudine  facta 
sunt:  quodgenus,  pactum,  par,  judicatum.9  68.  Pactum  est, 
quod  inter  aliquos  convenit,  quod  jam '°  ita  justum  putatur, 
ut  jure  prasstari "  dicatur."  Par,  quod  in  omnes  '^  aequabile 
est.  Judicatum,dequo  jamante'5  sententia  alicujus,  aut  ali- 
quorura  conslitutum  est.'^^    Jam  jura  legitima  ex  legibus 

"  Ut  dicatur  arctius  obligare  quam  ipsumjus. 


edd.  pr.  dedit  honoris ;  et  sic  Sclitilz.  Wetzel,  et  Orel). — 19  ^  et  a  nostris,  et 
(lb  his  qui  nobis. — 20  L  k,  Scli.  Laid.  1.  2.  unus  Ms.  ap.  Lamb,  et  duo  Mss.  ap. 
Gronov.  ac  edd.  pr.  ante  Aid.  venera7)iur.  M  et  pauci  alii  venercmur:  ^  et 
pleriqiie  Mss.  a  p.  Gronov.  cnin  Oliv.  revercmur :  Voss.  1.  Leid.  3.  veneremus. 
Vulg.  veremur. — 1  Quid  in  k  deest.  Pro  aliter,  ij/habet  aliud. — 2  L  minus  qui- 
dem queer. — 3  Sell,  a  ni.  pr.  Voss.  1.  qnce. — 4  k,  Voss.  1.  Leid.  3.  remota. — 5  d 
vero  alia  aut  rem. — 6  Idem  Ms.  Consuetudinem. — 7  k  approbarit. — 8  w  1.  inidta 
et  maxitna  pars.  B  M  W  6,  w  2.  Sell.  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  quam 
prat. — 9  Sell,  a  m.  pr.  sunt:  ut  pactum:  u  1.  sunt:  quod  genus  est  pactum.  Turn 
in  M  judicatum  dicitur. — 10  W  d  et  Lamb,  omittiint  jam. — 11  W  putetur:  et  w 
1.  2.  ac  vulg.  j«ri.  Seplem  Oxonn.  Mss.  et  qnatuor  Mss.  Oud.  ac  Mss.  ap. 
Gronov.  cum  quibnsdam  edd.  vett.  et  Scliutz.  Wetzel,  et  Orel!.  j»i»t'.  Oud.  e 
Mss.  Leid.  nialit  jura.  Dein  Em.  e  con],  prtvstari ;  et  sic  Wetzel.  Al.  edd. 
et  Mss.  prastare. — 12  Leid.  2.  in  omJiibus. — 13  B  non  habet  ante. — 14  Leid. 

NOTiE 

cationem  peccata  puniri,  cum  lioc  est  non  scripto,  sed  moribus,  id  est, 
non  sit  vindictse,  sed  animadversio-  assiduis  actibus  introductum  :  legem 
nis.  iniponit  et  abrogat. 

s  Consuetudinis]     Consuetudo    jus 

Delph.etVar.Clas.  Cicero.  3  A 


738  M.    T.    CICERONIS 

cognosci  '^  oportebit.  His  ergo  ex  partibus  juris,  quicquid 
aut"^  ex  ipsa  re,  autex  simili,  autex  majoreminoreve'''  nas- 
ci  videbitur,  attendere,'^  atque  elicere  '9  pertentando  unam- 
quamque  partem  juris  oportebit. *°  Locorum  autem  corn- 
munium,  quoniam  (ut  ante  dictum  est)  duo  sunt  genera, 
quorum  alterum  dubiae  rei,  alterum  certae  continet  amplifi- 
cationem,  quid  ipsa  causa  det,  et  quid  augeri  per  commu- 
nem  locum  possit  et  oporteat,  considerabitur.  Nam  certi, 
qui  in  omnes  '  incidant,  loci,  praescribi  *  non  possunt :  in 
plerisque  fortasse  ab  auctoritate  '  jurisconsultorum,  et  con- 
tra auctoritatem  dici  +  oportebit.  Attendendum  est  autem 
et  in  hac,^  et  in  omnibus,  nura  quos  locos  ^  communes, 
praeter  eos  quos  exposuimus,''  ipsa  res  ostendat.  Nunc 
juridiciale  genus  et  partes  ejus  consideremus.^ 

XXIII.  69.  Juridicialis  est,  in  qua  aequi  et  iniqui  natu- 
ra,  et  prsemii  aut  poenae  ratio  quasritur.  Hujus  partes 
sunt  dufe,  quarum  alteram  absolutam,  assumtivam  alteram 
nominamus.  Absoluta  est,  quae  ipsa  in  se,  non  ut  neg- 
otialis  implicite  et  abscondite,  sed  patentius  9  et  expedi- 
tius"  recti  et  non  recti  quaestionem  continet.  [p.  71.]  Ea 
est  hujusmodi :  Cum  Thebani  Lacedaemonios  '°''  bello  su- 
peravissent,  et  fere  raos  esset  Graiis,^  cum  inter  se  bellum 
gessissent,  ut  ii,  qui  vicissent,  tropaeum '  aliquod  in  finibus 

"  Clarius  et  explicatius.  p  Gracis. 


3.  constituta  est. — 15  Sch.  agnosci. — 16  M  et  Sell,  quod  quisque  aut:  w  2.  Voss. 
1.  Leid.  3.  quod  aut. — 17  w  1.  2.  Voss.  2.  Leid.  1.  2.  ant  maj.  minoreve:  Vo<s. 
1.  Leid,  3.  vcl  maj.  minoreve  :  ed.  Omnib.  aut  ex  maj.  aut  minore  :  septem  Ox- 
onii.  Mss.  cum  Jiint.  LamI).  et  Oliv.  aut  ex  maj.  aut  ex  minore. — 18  k,  w  2. 
Loid.  1.  2.  et  Lamb,  quemque  ait.  sfx  OxoHn.  Mss.  cum  ed.  Omnib.  Junt.  et 
Ollv.  quisque  ait.  o)  i.  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  Glut.  Gripv.-Burm.  Lai!.  Sclnitz. 
Wetzel,  et  Oiell.  simpliciter  nitendere. — 19  B  M  elidere. — 20  Sex  Oxonn. 
Mss.  cum  ed.  Omnib.  et  Oliv.  debelnt.  —  I  Leid.  2.  in  omnes  causas,  ut  volebat 
Lamb. — 2  Victoiin.  perscrihi. — 3  Lamb,  e  conj.  pro  auctoritate. — 4  k,  omnes 
Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  duci. — .'5  k  in  bac  constitutione. — 6  Sob.  nu7n  aliquos  lo- 
cos: K  num  quos  alios  locos:  M  utrum  quos  locos  :  6  numqvid  locos. — 7  w  1.  Sch. 
a  m.  sec.  Voss.  2.  et  ed.  Omnib.  quns  nos  e.rponimus :  w  2.  quos  nos  exposuinaia : 
Leid.  1.  N'oss.  1.  quos  exponimus. — 8  u  2.  hujus;  et  w  1.  considerabimus. 

''  Thebani  Lacedamonios']    De  qui-      lenu.  §  34. 
bus  dictum  in  notis  ad  lib.  iv.  He-         '  Tropauml  Maxime  usitatnm  tro- 


DV.    INVIiNT.    II.    22.  739 

slatuerent,  victoriaB  modo  in  prsescntia  declarandae  causa, 
non  ut  in  perpctuum  belli  memoria  maneret ; "  ajneum 
statuerunt  tropaeura.  Accusantur  apud  Amphictyonas,''  id 
est,  apud  commune  Greecias  concilium. "^ '  70.  Intentio 
est,  Non  oportuit.  Depulsio  est,"'  Oportuit.  Qua^stio  est, 
Oportueritne.  Ratio  est,  Earn  enim  ex  bello  "^  gloriam 
virtute  peperimus,  ut  ejus  seterna  insignia  posteris  nostiis 
irlinquere  velleraus.  Infirmatio  est,  Attamen  seternum 
jnimicitiarum  monumentum  Graios  de  Graijs  statuere  non 
oportet.  Judicatio  est,  Cum  summae  virtutis  celebrandse  '^ 
causa  Graii  de  Graiis  asternum  inimicitiarum  monumentum 
statuerint,"^  rectene,  an  contra  fecerint.  Hanc  ideo  ra- 
tionem  subjecimus,  ut  hoc  causee  genus  ipsum,  de  quo  agi- 
mus,  cognosceretur.'7  Nam  si  earn  supposuissemus,  qua 
fortasse  usi  sunt :  Non  enim  juste,  neque  pie  '^  bellum 
gessistis ;  in  relationera  criminis  delaberemur,  de  qua  post 
loquemur.  Utrumque  autem  '9  causae  genus  in  hanc  cau- 
sam  incidere  pcrspicuum  est.  In  hanc  argumentationes  ex 
^isdem  locis  sumendae  sunt,  atque  in  causam  negotialem, 
qua  de  *°  ante  dictum  est.  71.  Locos  autem  communes 
et  ex  causa  ipsa,'  si  quid  inerit  indignationis  aut  conques- 


Cap.  XXIII.  9  o)  I.  potentius. — 10  cu  1.  Lacedannones. — 11  Leid.  2.  belli 
causa  man. — 12  B  L  M  W  Amphilrionds.  Verba  id  est  .  .  .  cnncilium  suspecta 
Laiubino  et  Oiideiuioipio.  Scliiiiz.  ea  (ielevit  :  Wetzel,  nnris  incliulit. — 13  B 
Depulsio,  oniisso  est. — 14  Leid.  2.  in  bello. — 15  B  L  M  W,  co  2.  et  duo  Mss. 
Gronovii,  cmn  Orell.  concelebranda:.  Aliae  edd.  et  iMss.  celelnundo' .—Id  W, 
Voss.  1.  Leid.  1.2.  Sch.  a  m.  sec.  ac  Lamb,  statuerunt:  k  coristituerunl. — 
17  Sch.  Vospi.  1.  Leid.  3.  et  duo  RIss.  Gronovii  demonstraretur. — IS  Sch. 
Voss.  1.  2.  Leid.2.  nccpie.— 19  Deest  «u/ew  Leid.  3. — 20  k\.  de  qua. — 1  Sob. 

NOT^ 

papi  sive  trophaei  jjeniis,  ut  describit  Pliocicis,  vel  quod  un<Iecmiiqiie  ad  id 

Virgil.  HLn.xi,   qiiercus   iiigens  fiiit,  coiiciliiin)  ex  tota  Gincia  convt-nire- 

raniis  nndique  decisis,  hoslinin  exii-  tiir,  ut   in  Attica  hi>toria  tradit  An- 

viis  indnia:    fiiere   tanien    ctiani  et  diotion  a  Pausania   in  Phocicis  lati- 

lapidea,  et  a>iea,  et  aurea  tropvta.  datus. 

^  Amphictyonas]  Conventum  Gra-  '  Id  est,  npud  commune  Gvacice  con- 

cijE    celebeninium  ;    nomcn    liabiiit  cilium]    Viw   verba    glossema   redo- 

vel  ab  Amphictyone  Deucalionis  fi-  Itnt  :    salva    senteiitia    deesse    pos- 

lio,  qui  gentes  Graecas  dicitiir  con-  s-iiiit. 
vocasse,  ut  aiictor  est  Pausauias  in 


740  M.    T.    CICERONIS 

tionis,^  et  ex  juris  utilitatc,  et  natura'  multos  et  graves 
sumere  licebit,  et  oportebit,  si  causae  dignitas  videbitur 
postulare.  xxiv.  Nunc  assumtivara  partem  juridicialis  * 
consideremus. 

Assurativa  igitur  turn  dicitur,  cum  ipsura  ex  se  factum 
probari  non  potest ;  aliquo  autem  foris  ^  adjuncto  argu- 
mento  defenditur.  Ejus  partes  sunt  quatuor  :  comparatio, 
relatio  criminis,  remotio  criminis/  concessio.  72.  Compa- 
ratio™ est,  cum  aliquod  factum,^  quod  per  se  ^  ipsum  non 
sit  probandum,9  ex  eo,  cujus  id  causa  factum  est,  defendi- 
tur. Ea  est  iiujusmodi :  Quidam  imperator,  cum  ab  hosti- 
bus  circurasideretur,'°  neque  effugere  uUo  modo  posset, 
depactus  est  cum  eis,"  ut  arma  et  impedimenta?  relinque- 
ret,  milites  educeret :  '^  itaque  fecit :  armis  et  impedimentis 
amissis,  praster  spem  milites  conservavit.'^  Accusatur 
majestatis.'  Incurrit  hue  definitio.^  ''^  Sed  nos  hunc  lo- 
cum, de  quo  agimus,'^  consideremus.  73.  Intentio  est, 
Non  oportuit  arma  et  impedimenta  relinquere.  Depulsio 
est,  Oportuit.  Quaestio  est,  Oportueritne.  Ratio  est, 
Milites  enim  omnes  periissent.'^  Infirmatio  est,  aut  conjec- 
turalis,  Non  periissent :  aut  altera  conjecturalis,  Non  ideo 

9  Sarcinas  et  alia  quavis  ad  usum  exercitus. 

*■   Ut  Tens  violata  majestatis. 

*  Hie  locus  ad  definitionem  criminis  majestatis  perlinet. 


non  agnoscit  vocem  communes.     Dein  Voss.  2.  Sell,  a  m.  sec.  aut  ex  causa  ipsa. 
—2  Sell,  a  m.  pr.  Voss.  1.  Leid.  3.  et  conq. — 3  co  1.  et  Leid.  2.  et  ex  nat. 

Cap.  xxiv.  4  Leid.  3.  ab  assumiiva  parte.  Deest  in  M  juridicialis ;  pro 
qwo  W  6  h<ihent  juridicialetn. — 5  Sell,  a  in.  pr.  alio  autem  forte. — 6  Remotio 
criminis  in  k  desunt,  sed  in  marg.  scribnntiir.  Critninis  non  est  in  L. — 7  Scli. 
Comp.  est,  quando  uliq.  factum. — 8  w  1.  et  Sell,  omittnnt  voces  per  se. — 9  0  ap- 
prnhandum. — 10  \j^\A.  2.  circumsederetur :  V oss.  2.  circumdaretur :  ed.  Omnib. 
circum  obsederetur. — 11  A  Leid.  3.  ahsiiiit  voces  cum  eis;  pro  qi'ibus  BMW 
0  K  iiabent  cum  liostibus. — 12  Relinqueret  non  est  in  M.  Lamb,  habet  mililes 
ahduceret.—Vi  L  servavit. — 14  Leid.  1.  Inc.  hie  def.  ed.  Omnib.  Inc.  huic  def. 
Post  definitio,  addiint  Voss.  1.  Leid.  3.  quid  sit  minuere  mujestalem ;  et  L  W  6, 
to  2.  quid  sit  Icederc  majestatem,  qnse  verba  agnoscunt  edd.  nonnnlliE  ante 
Lamb. — 15  Voss.  2.  hunc  comparationis  locum.    B  L  M  W  i|/  cum  Oliv.  de  quo 

NOTiE 

'"  Comparatio]  Dicitur  et  compen-  est  satins  fiiisse.  Consulantiir  notae 
satio,  cum  ostenditur  altenim  e  duo-  in  lib.  ii.  Herenn.  §  21.  et  lib.  iv. 
bus  agendum  tuisse,  et  quod  actum      §  34, 


DE    INVKNT.    II.    24.  711 

fecisti.  Ex  quibus  sunt  judicationes,'^  Periissentne?  et, 
Ideone  fecerit?  aut  ha^c  comparativa,'  cujus  nunc  indige- 
mus,  At  enim  satius  fuit  amittere  milites,  quam  arma  et 
impedimenta  hostibus  concedere.  Ex  qua  judicatio  nasci- 
tur.  Cum  omnes  perituri  milites  essent,  nisi  ad  hanc  pac- 
tionem  venissent,'^  utrum  satius  fuerit ''  amittere  milites, 
an  ad  hanc  conditionem  venire  1  ^°  74.  Hoc  causae  genus 
ex  his  locis  tractari  oportebit,  et  adhibere ' "  ceterarura 
quoque  constitutionum  rationem  atque  praecepta ;  ac  maxi- 
me  conjecturis  ^  faciendis  infirmare  ilhid,  quod  cum  eo, 
quod  crimini  dabitur/  ii,  qui  accusabuntur,  comparabunt. 
Id  fiet,  si  aut  id/  quod  dicent  defensores  fnturum  fuisse,  nisi 
id  factum  esset,  quo  de  facto  ^  judicium  est,  futurum  fuisse 
negabitur :  aut  si  alia  ratione,  et  aliam  ob  causam,  ac  dicet 
se  reus  fecisse,  demonstrabitur  esse  factum.  Ejus  rei  con- 
firmatio,  et  item  contraria  de  parte  infirmatio  ex  conjectu- 
rali  constitutione  sumetur.  Sin  autem  ^  certo  nomine  ma- 
leficii  7  vocabitur  in  judicium,  sicut  in  hac  causa  (nam 
majestatis  arcessitur,")  definitione,  et  definitionis  praeceptis 

'  Hac  judicatio  qua  res  una  cum  altern  comparatur. 

*  Vacatur  in  judicium  propter  crimen  imminutcB  majestatis. 


agitur. — 16  Voss.  1.  Leid.  3.  perirenf. — 17  Yoss.2.Va\.l.judicationes,om\sso 
sunt:  B  et  Voss.  1.  est  judicatio  :  w  1.  et  Sch.  judicatio  est,  prob.  Grut.  L  W 
e  judicatio  est,  tel  sunt  judicationes. — 18  Schutz.  e  conj.  ciini  Wetzel,  renisset. 
Gronovius  suspic.  rcntssew  legend. — 19  Kutrumne:  etM  satius  fuit. — 20  Sell. 
ad  hanc  pactionem  venire. — 1  M,  w  2.  Grev.  et  Orell.  e.v  suis  locis:  Schiitz.  et 
ex  suis  locis.  Vulg.  <?a;  his  locis.  Uein  Voss.  I.  tractare  conveniet.  Oportebit 
adh.  Sell.  Voss.  1.  Leid.  3.  Wetzel,  et  Orell.  tractari  oportebit,  et  adh.  lit 
conj.  Lamb.  A  Voss.  2.  et  Leid.  2.  abest  quoqiie  conveniet.  In  Leid.  2. 
tractari  oportebit.  Oportet  adh.  Schmz.  tractare  oportebit,  et  adh.  w  I.  trac- 
tare oportebit.  Adhibere:  Guelf.  1.  tractari  convenit  et  op.  adh.  B  tractari  et 
adh.  \u\i>.  tractari  conveniet.  Oportebit  adh. — 2  u  2.  in  conjecturis.—^  M 
quod  criminabitttr. — 4  Leid.  3.  Id  autem  fiet ;  et  Voss.  2.  now  aut  id.— 5  Al. 
de  quo.     Suprascr.  in  M.  factum. — 6  «  1.  Sell.  Leid.  2.  sumitur.    Turn  w  1. 

NOTiE 

"  Oportebit,  et  adhibere  [Oport.  adh.]  bus  ;  actor  vel  ex  conjectiirali  consti- 
In  statu  coniparationis  actor  cetera-  tutione  peisuadeat,  iion  fuisse  peri- 
rum  constitutionunj  ac  maxime  con-  tnrum  si  acriter  restitissent,  vel  de- 
jectiiralis  utatur  subsidio  :  sic  in  ex-  nionstret  salvis  aliquot  ignavis  mili- 
emplo  niox  allato,  imperator  majes-  fibus  niinoreni  in  reni|).  redundare 
tatis  accusatus,  fuisse  peril uruin  ait  ulilitatem,  quam  armoruin  deditionc 
exercitum,  nisi  anna  tradcret  liosti-  ignominia:  notain. 


742  M.    T.    CICKRONIfS 

uti  oportebit.^  xxv.  Atqiie  hoc  quidem  plertimque  in 
genere'  accidit,  ut  et9  conjectura  et  definitione  utendum  sit. 
Sin  aliud  quoque  aliquod  genus  incidet,'°  ejus  generis" 
praecepta  licebit  hue  pari  ratione  transferre.  Nam  accusa- 
tori  maxime  est  in  hoc  elaborandum,'*  ut  id ''  ipsum  fac- 
tum, propter  quod  sibi  reus  concedi  -"  putat '+  oportere, 
quam  plurimis  infirmet  rationibus.  Quod  facile  est,'^  si 
quamplurimis  constitutionibus  aggreditur  '^  id  improbare. 
75.  Ipsa  autem  comparatio,  separata  a  ceteris  generibus 
controversiarum,  sic  ex  sua  vi  considerabitur,  si  illud, 
quod  comparabitur,  aut  non  honestum,"  aut  non  utile,  aut 
non  necessarium  fuisse,  aut  non  tantopere  utile,  aut  non 
tantopere  honestum,aut  non  tantopere  necessarium  demon- 
strabitur.'7  Deinde,  oportet  accusatorem,  illud,  quod  ipse 
argiiat,'^  ab  eo,  quod  defensor  comparat,'^  separare.  Id 
autem  faciet,  si  demonstrabit,  non  ita  fieri  solere,  neque 

^  Comparativn.  v  [ndulgeri. 


Si  autem. — 7  k  maleficium. — 8  Sex  Oxonn.  Mss.  cnm  Oliv.  oportet. 

Cap.  xxv.  9  Odo  Oxonn.  Mss.  et  oiiines  Mss.  Ond.  ac  tres  Mss.  ap. 
Laiiib.  ciini  ed.  Oniiiih.  Jiiiit.  Crat.  LamI).  el  Oliv.  At'jue  hcec  t/uidem  pleriim- 
que  in  hoc  gen.  nisi  quod  Lciii.  2.  in  oinittat.  w  1.  Atque  lute  quod  plerumque 
in  hoc  gen.  Pail,  omnes  Atqne  hoc  quidem  plerumque  in  hoc  gen.  Scliiilz.  et 
Oiell.  Atque  hoc  quidem  plerumque  in  hoc  gen.  quo  mode  Lamb.  conj.  legend, 
aiil  Atque  hoc  quidem  plerumque  in  gen.  ut  Gi  ut.  Graev.-Bisrm.  Lall.  et  Wetzel, 
liabent.  Tnm  B  L  M  W  6  k,  cc2.  omnes  I*all.  et  omnes  M^s.  Ond.  ac  ties 
Mss.  ap.  Lamb,  ciiin  ed.  Oiunib.  accidunt :  (n  I.  accidnnt :  ;f,  Jnnt.  Crat. 
Lamb,  et  Oliv.  incidunt.  Viilg.  accidit.  Deni(|ne  ed.  Oinnib.  ut  in  conj.  L 
K  xf*,  o)  1.  2.  omnes  Pall,  ac  Junt.  Lamb.  Gint.  Oliv.  Graev.-Biiim.  Lall.  ut 
conj.  Em.  e  Ms*,  edidit  ut  et  conj.  quod  liabent  B  M  W  6,  omnes  Mss.  Oiid. 
oim  Sclintz.  Wetzel,  et  Oiell — 10  L  B  k,  Leid.  2.  Sin  autem  aliud  quoque. 
Turn  Sch.  inciJit. — ^11  6  et  ejus  gen.  — 12  Ab  ed.  Omnib.  ahsnnt  a/> /toe,  Sch. 
Voss.  1.  Leid.  3.  Inhorandum. — 13  w  1.  non  habet  id.  — 14  B  L  et  Leid.  2.  ;m- 
<e<.  — 15  Scliiilz.  facile  erit.~U,  B  L  M,  co  1.  Voss.  I.  Leid.  1.  2.  3.  fd.  Om- 
nil).  Glut,  et  Scliutz.  fi^^^'/c'/if/Mr  ;  et  ita  legf-nd.  Lamb,  censuit.  Xwl^.ag- 
grediatur.  Ern.  e  (lass,  dedit  aggreditur ;  et  ita  liabent  0  et  Wetzel. — 
17  Demonslrubitur  abest  a  Mss.  pleiis(|iie,  etiani  Sch.  Voss.  2.  ed.  Omnib.  ac 
Mss.  ap.  Em.  (pii  fuisne,  <\\\w\  omnes  liabent,  expunxit ;  et  enm  se(|uiintiii- 
Scliutz.  et  Wetzel.     Vnlg.  necess.  fuisse  demonstrabitur. — 18  Scliutz.  e  conj. 

NOT/E 

"  Aut  non  honesluin,  l^-c.]  Ut  in  eo-  id  facinus  in  pessimnm  tralii  possit 
dem  bapreamus  exempio,  actor  osten-  exempliim  :  non  necessarium,  cum 
det  tiirpe  fuisse  paetione  it;nava  vi-  armati,  (juibns  aniinns  non  deest, 
tarn  redirnere  :    non  utile  leip.  cum      quidvis  audeant. 


DE    INVKNT.    II.   26.  743 

oportere,  neque  esse  rationem,  quare  hoc  propter  hoc  ^° 
fiat,  ut,  propter  sahitem  milituni,  ea,  qua3  salutis  causa 
cbmparata  sunt,  hostibus  tradantur.  Postea  comparare  opor- 
tebit  cum  beneficio  maleticium,  et  omnino  id,  quod  arguitur, 
cum  eo,  quod  factum  ab  defensorc  laudatur,'  aut  facien- 
dum fuisse  deraonstrabitur,*  contendere,'  et  hoc  extenuan- 
do,  nialeficii  magnitudiuem  simul  adaugere.  Id  fieri  pote- 
nt, si  demonstrabitur,  honestius,  utilius,  magis  necessariura 
fuisse  id  quod '  vitarit  reus,  quam  illud  quod  fecerit. 
7(3.  Honesti  autem  et  utilis  et  necessarii  vis  et  natura  in 
deliberationis  prasceptis  cognoscetur.  Deinde  oportebit 
ipsara*  illam  comparativam  judicationem  exponeie,  tan- 
quam  causam  deliberativara,  et  de  ea  ex  deliberationis  ^ 
praeceptis  deinceps*^  dicere.  Sit  enim  haec  judicatio,^  quam 
ante  exposuimus.  Cum  omnes  perituri  milites  essent,  nisi 
ad  hanc  pactionem  venissent,*  utrum  satius  fuerit  perire 
milites,  an  9  ad  hanc  pactionem  venire.  Hoc  ex  locis  de- 
liberationis,p  quasi  aliquam  in  consultationem  res  veniat,'° 
tractari  oportebit.  XX  vi.  Defensor  autem,  quibus  in  locis 
ab  accusatore  aliae  constitutiones  erunt  inducta?,  [p.  72.] 
in  iis  ipse  quoque  ex  iisdem  constitutionibus  defensionem 
comparabit :  ceteros  autem  omnes  locos,  qui  ad  ipsam 
coniparationem  pertinebunt,  ex  contrario  tractabit.  77. 
Loci  communes  erunt,"  accusatoris,  in  eum,  qui  cum  de 

'  Comparare. 


cum  Wetzpl.  ediilit  argnit. — 19  Lamb,  cnmparet. — 20  Voces  propter  hoc  in  k 
desunl. — 1  6  k,  w2.  omnes  Mss.  Oiid.  cum  Giut.  Grjev.-Btirni.  et  Lall.  lau- 
dabitnr:  ]i  L  M  W  \f/,  to  1.  Gtielf.  2.  Juiit.  Lamb.  Oliv.  Schntz.  Wetzel,  et 
Orell. /((«(/rt/«r.— 2  B  L  M  W  \|/,  a;  1.  Jimt.  Lamb.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell. 
tlemoustralur.  '  I'l'srstet  foitasse,'  ait  Oieil.  ^  arf^nelur  . ..  laudabitur  .  . .  de- 
vwnstrithitur.' — S  Vulg. /ujsse  illud  quod.  Em.  coiiexit  e  Leicl.  2.  cum  .Scliutz. 
Wetzel,  et  Oiell  fuisse  id  quod,  w  2.  Giielf.  1.  fuisse  quod.^A  In  0  ipsam 
omittitur. —  5  del  de  ea  ut  ex  del. — G  Deinceps  abest  ab  oj  1.  Sell.  Leiil.  3. — 
7  Voss.  1.  Sit  enim  in  liac  judicalione. — S  Scliiitz.  e  tonj.  vcnisset. — 9  \p  quam. 
— 10  LoiiJ.  1.  veniaut. 

Cap.  XXVI.    il    Vu\g.  Lnci  autem  comm.    Em.  dolevit  rtiJ/<?;H,  quod  omittunt 
B  L  M  \V  K,  o)  I.  omnes  M>s.  Oud.  cum  ed.  Omnib.  Lamb.  Scliutx.  Welzel. 

NOT/E 

P    Ex  locis  deliberationis]  Quatuor      bus    deliberationum    capita    ducun- 
ennmerat    Dionysius    Hal.    justum,      tur. 
utile,   honeslum,  possibile  ;  ex  qui- 


744  l\I.    T.    CICERONIS 

facto  turpi  aliquo,  aut  inutili,  aut  utroque  '^  fatcatur,  quse- 
rat  tamen  aliquara  defensionem,  et  fact!  inutilitatem,'?  aut 
turpitudinem  cum  indignatione  proferre ;  defensoris,'-*  nul- 
lum factum  inutile,  neque  turpe,  neque  item  utile,  neque 
honestum  putari  '^  oportere,  nisi,  quo  animo,  quo  "^  tem- 
pore, qua  de  causa  factum  sit,  intelligatur :  qui  locus  ita 
communis  est,  ut  bene  tractatus  in  hac  causa,  magno  ad 
persuadendum  momento  futurus  sit :  et  alter  locus,'7  per 
qnem  magna  cum  amplificatione,  beneficii  magnitudo  ex 
utilitate,  aut  honestate,'^  aut  facti  necessitudine  demon- 
stratur :  78.  et  tertius,  per  quem  res  expressa  verbis,  ante 
oculos  eorum,  qui  audiunt,  ponitur,  ut  ipsi  se  quoque 
idem  '9  facturos  fuisse  arbitrentur,  si  sibi  ilia  res,  atque  ea 
faciendi  ^°  causa  per  idem  tempus  accidisset. 

Relatio  criminis  est,  cum  reus  id,  quod  arguitur,  confes- 
sus,  alterius  se  inductum  peccato,  jure  fecisse  demonstrat. 
Ea  est  hujusmodi :  Horatius,'  i  occisis  tribus  Curiatibus,* 
et  duobus  amissis  fratribus,  domum  se  victor  recepit.  Is 
aniraadvertit '  sororem  suam  de  fratrum  morte  non  labo- 
rantem :  sponsi  autem  nomen  appellantem  identidem  Cu- 
riatis  *  cum  gemitu  et  lamcntatione.  Indigne  s  passus, 
virginemoccidit.  Accusatur/    79.  Intentio  est,  Injuria  so- 


et  Orell.  Pro  erunt,  B  M  W,  a  1.  Leid.  1.  Voss.  2.  habent  iiierunt.— 12  Sell, 
a  ni.  sec.  et  Ms.  Cass,  utrumque.—n  AI.  non  habent  et.  In  W  6  facti  utili- 
tafem.—\4  Vtilg.  def.  est.  Ein.  e  Guelf.  1.  2.  delevit  est;  et  eiim  seqiiuntiu- 
Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell.— 15  6  putare.—W  w  1.  omittit  quo.—M  Leid.  2.  et 
aUerins  locus.  Deest  locus  Leid.  3.— 18  M  atque  hon.— 19  k  eadem— 20  k  per- 
ficiendi.~\  w  2.  Oratius.—2  xp,  «  1.  Leid.  3.  Lamb.  Griit.  Oliv.  GiEev.-Burm. 
Lail.  Scbntz.  et  Orell.  Curintiis:  Pal.  2.  et  Leid.  3.  Curialis.  E  Voss.  1.  2. 
Leid.  1.  2.  et  Mss.  siiis,  atque  edd.  pr.  Ctiriatibus  edidit  Em.  item  etiam 
H  L  M  \V  d  K,u  2.  et  Wetzel.— 3  0,  co  2.  Leid.  1.  Is  cum  animadv.  ed.  Om- 
nib.  Is  cum  animadverterit. — 4  Leid.  3.  Curiati :  k  rp,  w  \.  2.  Vo?s.  1.  2.  Leid. 
1.  2.  Lamb.  Oliv.  Graev.-Burm.  Lall.  Schiitz.  et  Orell.  Curiatii :  B  L  M  W  ff, 

NOTiE 

1  //orrt^ius]  A.  U.  C.  87.  ante  Clir.  tarn    clara,    utriiis    popnli    Horatii, 

GG7.  bello  Romanos  inter  et  Albanos  utrius  Cnrialii  fiierint,  aiictores  ntro- 

parato   finem    imposuit  meniorabilis  que  traheie  :  pliires  tamen  inveniri, 

trigemiiioniin  fratnim  bine  inde  pug-  qui  Rouianos  Horatios  vocent,  et  in 

na,  quaui  fuse  et  eleganterLivius  lib.  earn  se  ait  opinionem  inclinare. 

I.  refert ;  observatque,  etsi  res  anti-  »  Accusatur]    Horatius,    interfecta 

qua  nulla  sit  nobilior,  tamen  in  re  sorore,  in  jus  ad  TuHum  Hostilium 


DE    INVENT.    II.   27.  745 

rorem  occidisti.  Depulsio  cst,*^  Jure  occidi.  Quaestio 
est,  Jurene  Occident.  Ratio  est.  Ilia  enim  hostium  mortem 
lugebat,  fratrum  negligebat :  ^  mc  et  populam  Romanum 
vicisse  moleste  ferebat.  Infirmatio  est,  Tamen  a  fratre 
indemnatam  ^  necari  non  oportuit.  Ex  qua  judicatio  fit  :9 
Cum  Horatia  fratrum  mortem  negligeret,  hostium  lugeret, 
fratris  '°  ct  populi  Romani  victoria  non  gauderet,  oportue- 
ritne  cam  a  fratre  indemnatam  necari?  xxvii.  Hoc  in 
genere  causae,"  primum  si  quid  ex  ceteris  '*  dabitur  con- 
stitutionibus,  sumi  oportebit," ''  sicut  in  comparationc 
praiceptum  est :  ^"^  postea  si  qua  facultas'  erit,  per  aliquam 
constitutionem  ilium,  in  quem  crimen  transfertur,'^  defen- 
dere :  *  SO.  deinde,  levius  esse,*  quod  in  alterum  pecca- 
tum"^reus  transferat,  quam  quod  ipse  susceperit:'^  postea 
translationis  partibus  uti,"  et  ostendere  a  quo,  et  per  quos, 
et  quo  modo,  et  quo  tempore  aut  agi,  aut  judicari,  aut  statui 

"  Si  quid,  quod  a  nobis  facial,  seseoblulei  it.  *  Oportebit. 


Junt.  et  Wetzel.  Curiatis. — 5  Lamb.  Hoc  indigne. — 6  k  Depulsio,  sine  est, — 
7  6  fratrum  nuluram  negl.  Voss.  1.  fratrem  negl. — 8  Sell.  Voss.  1.  indumna- 
tam.—9  F»  L  K  Ex  quo;  et  0  jud.  est.  — 10  li  L  M  W,  w  2.  Oliv.  et  Lall.  de 
fratris. 

Cap.  xxvii.  11  Post  causce.  Soli,  addit  quidcm, — 12  Leid.  2.  de  ceteris. — 
13  Land),  et  Sclmtz.  sumi  ab  accusatore  oport. — 14  w  1.  siculi  prcec.  est:  o>  2. 
et  Lamb,  sicuti  in  comp.  prac.  est. — 15  Pro  crimen,  in  M  culpa.  B  L  M  W  6  k, 
o)  2.  Voss.  1.  2.  Leid.  i.  2.  3.  Irunsferetur :  w  I,  transferatur, — -IG  a>2.  illudpec' 
catum  quod  in  alt,    Vnlg.  illud  quod  in  alt,  pecc,    Ern.  ctira  Schutz.  et  Wetzel. 

NOTiE 

regem  raptus  est :  a  TuUo  diiumviii  defendenda  ejus  soror  per  aliquam 

capitales  ex  lege  facti  qui  Horatio  constitutionem,  v.  g.  coiijecturaleni. 

perduellionem  judicareut.    Hie  dam-  Fievit  ilia  quideni ;  at  non  odio  patriae 

natus,  jamque  compreliensus  a  licto-  victoriam    fratris,  sed    araore  licito 

re,  ad  popnlum  auctore  Tullo  provo-  sponsi  mortem  deploravit. 

cat:  quo  in  judicio,  niaxime  Horatio  *  Levius  esse]  Esto  s^ane  peccaverit 

patre  proclamante  se  filiam  jure  ca;-  aliquid  Horatia  ;  qtianlo  gravius  Ho- 

sani  judicare,  popnlus  patris  lacry-  ratius,  cum  inflanimatus  furore  cru- 

mis  commolus  filinm  absolvit,  magis  deli  parricidio  sororem  gladio  trans- 

admiratione  virtutis,  quam  jure  cau-  fixit  ! 

sje.  Livius  lib.  i.  >•  Translationis  partibus  uti]  Mortem 
*  Postea  si  qua  facultas]  In  relatio-  nieruerit  soror  :  hanc  inferre  non  de- 
ne criminis  pra;ceptorum  nsum  ac-  buit  frater  indeninatfe,  neque  Ijeti- 
conimodemus  proposito  Horatii  ex-  tiam  civitatis  intenipestiva  caede  tur- 
emplo.     Accusandus  est  Horatius  ?  bare. 


746  M.    T.    CICERONIS 

de  ea  re  convenerit;  ac  simul  ostendere,  non  oportuisse 
ante  supplicium,  quam  judicium,  iutcrponere.*  Turn  ** 
leges  quoque  ^  et  judicia  denionstranda  sunt,  per  quae  po- 
tuerit  '9  id  peccatum,  quod  sponte  sua  reus  punitus  sit,'' 
moribus  ^°  et  judicio  vindicari.  Deinde  negare  debebit,'^ 
audiri  oportere  id,  quod  in  eum  criminis  conferatur,  de  quo 
is  ^  ipse,  qui  conferat,  judicium  fieri  noluerit :  et  id,  quod 
judicatura  non  sit,  pro  infecto  haberi  oportere  :  81 .  postea 
impudentiam  demonstrare '  eorum,  qui  eum  nunc  apud 
judices  accusent,  quem  sine  judicibus  ipsi  condemnarint : 
et  de  eo  judicium  faciant,  de  quo  jam  ipsi  supplicium  sum- 
serint.  Postea  perturbationera  judicii  futuram  dicemus,^ 
et  judices  longius,  quam  potestatem  habeant,  progressuros, 
si  simul  et  de  reo,  et  de  eo,  quem  reus  arguat,^  judicarint: 
deinde,  hoc  si  constitutum  sit,  ut  peccata  homines  pecca- 
tis,  et  injurias  injuriis  ulciscantur,  quantum  incommodo- 
rum  ^  consequatur :  ac  si  idem  facere  ipse,7  qui  nunc 
acoiset,''  voluisset,^  ne  hoc  quidera  ipso  quicquam  opus 
fuisse  judicio  :  9  si  vero  ceteri  quoque  idem  faciant,'°  om- 

'  Exempli  gratia,  in  causa  Horatii  mm  dehuisse  sumi  supplicium  de  ejus  sorore, 
antequam  judicium  de  ea  esset  institutum. 
<*  Uttus  fuerit. 

delevit  iZiud,  quod  abest  a  Voss.  1. — 17  o  I.  suscepit:  d  susceperat. — 18  Deest 
Turn  Voss.  1.— 19  W  0  pntueritne.—2Q  wl.majoribus. — I  Dehebil  abesi  a  Scli. 
Voss.  1.  2.  Leid.  3. — 2  Sell.  Voss.  1.  oinittiint  is. — 3  k  imprudentiam  mon- 
strare. — 4  a  1.  dicet.  Lamb,  et  Sclmtz.  deleveriint  dicenius:  Wetzel,  et 
Orell.  iincis  incliidiint. — 5  Sell,  quem  reus  accusal. — 6  co  1.  incommodum. — 
7  he'id.  2.  Hie. — 8  Ern.  e  conj.  cum  Sdiiitz.  Wetzel,  et  Or*i\\.  accuset.  Turn 
B  \l/ et  ei\.  Omnib.  valuisset.  Vof.t  voluisset,  additur  in  Voss.  1.  Leid.  3-  si 
potuisset  sine  judicio,  quem  accusal,  punire  :  in  Sch.  est  haec  nota  marginalis. — 
9  Pro  quidquam,  quod  in  M  deest,  to  1.  liabet  quoque.  Dein  octo  Oxonn. 
Mss.  el  y-dKicsi  tM.fuissetjud.— 10  Post  ceteri,  addil  Leid.  3.  lit  sine  judicio 

NOTiE 

*  Turn  leges  quoque']  Si  facinus  ad-  ^  Si  idem,  facere  ipse,  qui  nunc  accu- 

misit,  ex  aequitate  legum,   iinino  ex  set,  Sfc]  Si   vestigiis  Horatii  volnis- 

judiciorum  severitate  plectattir.  set  accnsator  insistere,  potuisset  ip- 

r  IS^egnre  dehebil,  If c]  Judicium  de  sum  Horatium  ut  parricidii  reiim  sine 

sororis  crimine  noluit  Horatius  insti-  judicio  interficere.     Occidit  indero- 

tni ;  quid  eum  audimus  soroii  crimen  natam  sororem  Horatius,  Horatium 

exprobranteni  ?    Eaui  nunc  ooran)  ju-  indetrinatuin  occideret  accusator;  et 

dicibus  accuMat,  quam  sine  judicibus  sic  omnis  judicioruni  ratio  subverte- 

condemnavit,  et  nioite  affecit.  relur. 


DE    INVENT.    II.   28.  747 

nino  judicium  nullum  fnturum.  82.  Postea  dcmonstrabi- 
tur,  ne,  si  judicio  quidem  ilia  damnata  esset,  in  quam  id 
crimen  ab  rco  "  conferatur,  potuisse  hunc  ipsum  de  ilia 
suppliciuni  suraere :  quare  esse  indignum,'*  eum,  qui  ne 
de  damnata''  quidem  poenas  sumere  potuisset,"^  de  ea 
supplicium  sumsisse,  qua3  ne  adducta  quidem  sit  in  judi- 
cium.'^  Deinde  postulabit,  ut  legem,  qua  lege  "^  fecerit, 
proferat.  Deinde  quemadmodum  in  comparatione  praeci- 
piebamus,'7  ut  illud  quod  coraparabitur,'^  extenuaretur  ab 
accusatore  quammaxime  ;  sic  in  hoc  genere  oportebit  illius 
culpam,  in  quern  crimen  transferetur/9  cum  hujus  malefi- 
cio,  qui  se  jurc^°  fecisse  dicat,  comparare.  Postea  de- 
monstrandum est,  non  esse  illud  ejusraodi,  ut  ob  id  '  hoc 
fieri  conveniret.  Extrema  est,  ut  in  comparatione,^  as- 
sumtio  judicationis,  et  de  ea  per  amplificationem  ex  deli- 
berationis  praeceptis' dictio.*  5  xxviii.  83.  Defensor  au- 
tem,  quai  per  alias  constitutiones  inducentur,*  ex  iis  locis, 
qui  traditi  sunt,  infirmabit :  ipsam  autem  relationem  com- 
probabit,  priraum  augendo  ejus,**  in  quem  refert^  crimen, 

•  [n  relalio7ie  cyiminis,  sicut  in  comparationis  statu,  hoc  ultimo  agendum  est, 
ut  assumntur  id,  in  (juo  siimma  causa  vertitur,  et  de  eo  disseratur  per  amplificatio- 
nem juxta  pracepta  delibcralionis. 


punianteos  quos  accusant;  quae  verba  snprascr.  in  Sell.  Unns  Ms.  ap.  Lamb. 
pnstfaciant,  acUiit,  ut  sine  judicio  eos  puniunt  quos  accusant. — 11  INI  et  to  1.  ab 
eo. — 12  Voss.  2.  quare  esse  dicet  ind  — 13  d  nee  dam.  w  2.  ne  de  indempnatu. — 
14  B  M  W  e,  •2.  Sell.  Voss.  1.2.  Leiil.  2.  3.  et  Mss.  ap.  Groiiov.  sum.  ipse 
pot. — 15  0  quie  nee  adducta;  et  L,  Sch.  Voss,  1.  ad  judicium. — 16  Lege  in  k 
deest. — 17  Leid.  3.  pr(ecipiehatur. — 18  a>  1.  comparalur :  G'lelt".  2.  et  Sell. 
cotnpararetur.  Viilg.  comparabatur.  Ern.  e  Cass,  edidit  comparabitur ;  et  eurn 
Wetzel,  seqiiitur. — 19  to  I.  crimen  in  quem  transferatur.  In  k  qiioqiie  trans- 
feratttr:  Sch.  Voss.  1.  Iransfertur. — 20  Srli.  a  m.  pr.  rem  jure,  snprascr.  se :  L 
rem  se  jure:  M  se  rem  jure. — 1  0  non  habet  id.  Mox,  Ern.  suspicatnr  scri- 
bend.  ant  convenerit,  aiit  conveniat. — 2  to  1.  Extrema  est  autem,  sicut  in  comp. 
— 3  Sell,  a  m,  pr.  Leid.  3.  prtec.  dicatur. 

Cap.  xxviii.     4  k  inducuntur. — 5  M  W  6  k,  quatuor  Mss.  Ond.  et  ed. 

NOTvE 

*  Ex  deliberntionis  prtEceptis^   De-  victoria,  de  parla  patriae  salute  do- 

monstranda  est  ajqnitas,  utilitas,  ho-  lere,  iiostis  neceni,  triiimphantis  nr- 

nestas  sententiaa  in  Horatiuin  feren-  bis  plansus  iniqno  aninio  ferre,  qnan- 

dae.  turn  facinns  !     Alionini  liiijus  statns 

'•  Augendo  yus,  Sfcl  Haerebinins  in  locoriim  per  se  faciiinm  exempla  qni- 

eodem  Horatii  exeinplo.     De  fratris  vis  asseqni  potest. 


748  M,    T.    CICERONJS 

culpam  et  ^  audaciam,  et  quammaxirae  per  indignationem, 
si  res  feret,  juncta^  conquestione,  ante  oculos  ponendo.* 
Postea  levius  demonstrando  reum  punitum,9  quam  sit  ille 
promeritus,  et  suum  suppliciura  *°  cum  illius  injuria  con- 
lerendo."  Deinde  oportebit  eos  locos,  qui  ita  erunt  ab 
accusatore  tractati,  ut  refelli/*  et  contrariara  in  partem '' 
converti  possint/^  quo  in  genere  sunt  tres  extremi,  contra- 
riis  rationibus  infirmare.  84.  Ilia  autem  acerrima  accu- 
satorum  criminatio,  per  quam  perturbationem  fore  omnium 
judiciorum  demonstrant,''^  si  de  indemnato  '^  supplicii  su- 
mendi  potestas  data  sit,  levabitur,'^  primum  si  ejusmodi 
demonstrabitur  injuria,  ut  non  modo  viro  bono,  verum 
omnino  homini  '7  Hbero  videatur  non  fuisse  toleranda : 
deinde  ita  perspicua,  ut  ne  ab  ipso  quidem,  [p.  73.]  qui 
fecisset,'^  in  dubium  vocaretur  :  deinde  ejusmodi,'^  ut  in 
eam  is  maxime  debuerit  animadvertere,  qui  animadverte- 
rit;^°  ut  non  tam  rectum,  non  tam  fuerit  honestum,  in 
judicium  illam  rem  pervenire,'  quam  eo  modo,  atque  ab  eo 
vindicari,^  quomodo  et  a  quo  sit  vindicata:  postea  sic  rem 
fuisse  apertam,  ut  judicium  de  ea  re  fieri  nihil  attinuerit. 
85.  Atque  hie  demonstrandum^  est  rationibus,  et  rebus 
similibus,^  permultas  ita  ^  atroces  et  perspicuas  res  esse. 


Lamb,  referet:  «  2.  Leid.  1.  referat :  «  1.  trans/erret :  ed.  Omnib./eret— 6 
In  K  copula  omittitnr.— 7  d  jmcta  feret.— Q  Sch.  ponenda, '  prave,'  ait  Oiid.— 
9  o)  1.  dem.  se  pun.  Sch.  se  pun.  demonstrandnm,  et  a  m.  sec.  demonstrando  se 
reum  punit.— 10  In  Mss.  ap.  Oiid.  quam  sit  illius  pro  meritis :  imrte  Scliutz.de 
Ond.  conj.  lecepit  quam  illius  pro  meritis.     Lamb,   censet  legend,  quam  sit 

ille  meritus.     Porro  Scliutz.  susplcatur  corrigend.  et  sumtum  supplicium 

11  Sch.  conferendum.~l2  k  ut  et  rf/.— 13  Leid.  3.  conv.  non  possint.—li  tu  1. 
judicatorum;  et  W  demonslratur.—l5  Sch.de  indamnatn:  Voss.  2.  de  indemna- 
tis.—lG  Leid.  1.  levialnlur ;  6  k,  Voss.  1,  Leid,  2.  3.  alleviahitur,  '  barbare  pro 
elevaliitur,'  ait  Oiid.  In  w  2.  ulleviahilur  hoc  modo.— 17  Qiia;dam  edd,  ante 
Lamb,  verum  etium  hom.—\8  Leid.  2.  quod  fee— 19  Leid.  2.  deinde  de  ejusm. 
Turn  Lamb,  ul  in  eum.—2()  Leid.  2.  quod  animadv.  Sch.  Voss.  1,  Leid.  1.  2. 
qui  animadvertit.—l  B  venire:  Sch.  a  m,  pr.  Voss.  1.  perlinere.—2  Vulg.  vin- 
dicure.  Ern,  e  Mss.  Cass.  Giielf.  1.  2.  Leid.  2.  3.  et  edd.  vett.  coirexit  vindi- 
curi;  quod  liabent  etiam  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.— 3  M  Atque  hoc  dem.— 
4  Leid,  Let  his  sim.  rebus.— 5  6  non  habet  ita.     Mox,  in  eodein  Ms,  desunt 

NOT.^ 

•-  Contrariam  in  partem]  Ut,  e.  g.      occidi,  reus  contendat  niagis  a  fratre 
cum  siiperiiis  dictum  fuerit  ab  accu-      debuisse. 
satore,  non  debuisse  a  fratre  sororcm 


DR    INVENT.    II.   29.  749 

ut  de  his  non  modo  non  ncccsse  sit,  scd  ne  utile  quidcra, 
quam  mox'^  judicium  fiat,  expectare.  Locus  communis  7 
accusatoris  in  eum,  qui  cum  id,  quod  arguitur,  negare  non 
possit,  tamen  aliquid  sibi  spei  comparet  ex  judiciorum  " 
perturbatione.  Atque  hic^  utilitatis  judiciorum  demon- 
stratio,  et  de  eo  conquestio,  qui  supplicium  dederit  indem- 
natus ;  in  ejus  autera,'°  qui  sumserit,  audaciam  et  crudeli- 
tatem,  indignatio.  86.  Ab  defensore,"  in  ejus,  quem  ultus 
sit,  audaciam  sui  conquestione :  '*  ^  rem  non  ex  nomine 
ipsius  negotii,  scd  ex  consilio  ejus  qui  fecerit,  et  causa,  et 
tempore  considerari  oportere :  quid  mali  futurum  sit,  aut 
ex  injuria,  aut  ex  scelere'^  alicujus,  nisi  tanta  et  tam  per- 
spicua  audacia  ab  eo,  ad  cujus  famam,  aut  ad  parentes  aut 
ad  liberos  pertinuerit,'''^  aut  ad  '^  aliquam  rem,  quam  carani 
esse  omnibus,  aut  necesse  est,  aut  oportet  esse,  fuerit 
vindicata.'^ 

XXIX.  Remotio  criminis  est,  cum  ejus  intentio '^  facti, 
quod  ab  adversario  infertur,  in  alium,  aut  in  aliud  demove- 
tur.'*^  Id  fit  bipertito  :  nam  tum  causa,'^  turn  res  ipsa 
removetur.^  87.  Causae  remotionis  hoc  nobis  exemplo 
sit :  ^°  Rhodii  quosdam  legarunt  Athenas.'     Legatis  quas- 

/  Id  fit  duplici  modo  ;  nam  culpa  conjicittir  tel  in  personam  vel  in  rem:  hoc  sit 
exemplum  culpa  conferendcE  in  personam. 


voces  non  modo. — 6  Vnlg.  quin  mox.  Em.  e  conj.  edidit  quam  mox ;  et  eum 
sefiuiintiir  Scluilz.  Wetzel,  et  Orell. — 7  B  expectari:  et  k  Locus  autem  comtn. 
— 8  Leid.  1.  ed.  Omnib.  aliquod  sibi  spei;  et  6  comparat  et  exjud. — 9  In  w  1. 
deest  hie. — 10  Deest  autem  Sch.  a  ni.  pr.  Tum  Leid.  2.  quod  sumserit.  Mox 
K,  Leid.  1.  3.  indignatio  est. — II  k  Ab  def.  est:  w  2.  Ob  def. — 12  ^  et  Orell. 
aud.  sui  conquestio:  Lamb.  Oliv.  Lall,  Scbiitz.  et  Wetzel,  aud.  conquestio: 
Jiint.  et  GraEV.-Burni.  aud.  conquestione:  held.  2.  aud.  sua  conquestioiie:  Sell, 
a  III.  pr.  aud,  conquestio  est:  Leid.  3.  aud.  conquestione  est:  B  M  W  0  /c,  oi  1.  2. 
Vos8.  1.  2.  Leid.  1.  et  onines  Pall,  cum  Vict.  Maniit.  Griit.  aud.  sui  conques- 
tione. Turn  w  2.  et  rem. — 13  Sch.  Voss.  1.  2.  aut  seel,  omissa  praepositione. — 
14  /c,  Sch.  Leid.  3.  pertinet. — 15  Leid.  1.  Voss.  2.  carent  priepositione. — 
16  Voss.  2.  oport.  esse  vind.  Sch.  oport.  esset  vind,  Voss.  i.  Leid.  3.  opor*. 
esse,  sit  rind.     6  oport.  esse,  fuerit  judicata. 

Cap.  XXIX.  17  w  2.  hujus  int. — 18  Sch.  aut  in  aliud  crimen  dem.  Lamb. 
removelur :  ?i\.  dimovetur. — 19  k  Et  id  Jit  bip.  Voss.  1.  Leid.  3.  A'am  turn 
causa  ipsa. — 20  Sch.  Leid.  1.  Causa  remot.  Tum  k  et  a>  1.  exemplum  sit. — 
1  Sch.  legatorum  Ath.  miserunt:  Voss.  1.  legates  Ath.  miserunt.     lu  B  M  lega- 

NOT^E 

^  Sui  conquestione]  Legendum  for-      lielmius,  sit  conquestio. 
tatse,  lit  conjiciunt  Lambinus  et  Gu- 


750  M.    T.    CiCERONlS 

stores  sumtum,  quem  oportebat  ^  dari,  non  dederunt.  Le- 
gati  profecti  non  sunt.  Accusantur.  Intentio  est,  Profi- 
cisci  oportuit.  Depulsio  est,'  Non  oportuit.  Quaestio 
est,  Oportueritne.  Ratio  est,  Suratus  enim  qui  de  publi- 
co dari  solet,  is  ab  qusestore  *  non  est  datus.  Infirmatio 
est,  Vos  tamen  id,s  quod  publico  vobis  datum  erat  negotii, 
conficere  oportebat.  Judicatio  est,*^  Cum  iis,  qui  legati 
erant,  sumtus,  qui  de  publico  debebatur,  non  daretur,  opor- 
tueritne eos  conficere  nihilominus  legationeui  ?  Hoc  in 
genere  primum,  sicutin  ceteris,  si  quid  autex  conjecturali,^ 
aut  ex  alia  constitutione  ^  surai  possit,  videri '  oportebit. 
Deinde  pleraque  et'°  ex  comparatione,  et  ex  relatione 
criminis  in  banc  quoque  causam  convenire  poterunt.  88. 
Accusator  autem  ilium,  cujus  culpa  id  factum  reus  dicet, 
primum  defendet,  sipoterit:"  sin  minus  poterit,  negabit, 
ad  hoc  judicium,  illius,  sed  hujus,'*  quem  ipse  '^  accuset, 
culpam  pertinere.  Postea  dicet,  suo  quemque  officio  con- 
sulere  oportere :  nee,  si  ille  peccasset,  hunc  oportuisse  '* 
peccare  :  deinde  si  ille  deliquerit,  separatim  ilium,  sicut 
hunc,  accusari  oportere,  et  non  cum  hujus  defensione'^ 
conjungi  illius  accusationem.  Defensor  autem  cum  cete- 
ra,"^ si  qua  ex  aliis  incident  constitutionibus,  pertractarit,'^ 
de  ipsa  remotione  sic  argumentabitur.  89.  Primum  cujus 
acciderit  '^  culpa,  demonstrabit :  deinde,  cum  id  aliena 
culpa  '9  accidisset,  ostendet  se  aut  non  potuisse,*°  aut  non 
debuisse  id  facere,  quod  accusator  dicat  oportuisse  :  quod 
non  potuerit,'  ex  utilitatis  parlibus,  in  quibus  est  neces- 
situdinis  vis  implicata :  ^  "^  quod  non  debuerit,  ex  honestate 

f  Ostendet  ab  utili,  cuifuerit  adjuncta  necessitas  7ion  agendi. 


runt,  sed  supra  lin. '  vel  legalos  miscrunf.' — 2  B  oporteret. — 3  B  et  Sell.  Depul- 
sio, omisso  est. — 4  Ab  quastore  in  k  desnnt. — 5  Leid.  2.  caret  id. — 6  Est  uon 
liabet  Sch. — 7  w  2.  ut  in  cet.  et  w  1.  si  quid  ex  conj.  post  quam  vocem  Crat. 
et  Lamb,  addidenint  aut  ex  definiliva. — 8  Pio  cnnstitutiune.  Sell,  a  m.  pr.  ha- 
\>(ttJine.—\)  *  Videre  Em.  siispicio,  lecepta  a  Sciiutz.  [et  Wetzel.]  sed  sic 
jam  habet  Lamb.'  Orell.— 10  Al.  carent  copula. — 11  Scb.  def.  si  potuerit: 
ed.  Omiiib.  si  poterit  def. — 12  W  neg.,  hoc  jud.  ad  illius,  sed  hujus:  &>  2.  Scb. 
Voss.  1.  Leid.  2.  3.  ueg.  hoc  jud.  ad  iliius,  sed  ad  hujus :  Lamb.  nep.  hoc  ad  jud. 
illius,  sed  ad  hujus.— li  Ern.  censebat  ipse  del. — M  k  hu7ic  idea  op.— 15  Voss. 
1.  Leid.  3.  cum  hujusmodi  def.— 16  M  W  6,  Scb.  a  m.  sec.  Leid.  1.  Voss.  2.  ed. 
Ori.nib.  cum  et  cet.— 17  M  tractaverit.—\»  Voss.  2.  si  quid  ace— 19  Culpa 
non  est  in  Leid.  3.— 20  Pro  poluisse,  M  babet  oportuisse.— i  w  Let  quod  non 
pot.     M  quod   non   oportuerit.—'Z  Vuig.  vis  implicata  demonstrabit.     Verbum 


DR    INVENT.    II.   30.  751 

considerabitur.'  Dc  utroque  distinctius  in  deliberativo 
genere  dicetur.  Deinde  omnia  iactacsse  ab  reo/*  quae  in 
ipsius  fuerint  potestate;  quod  minus,  quam  convenerit/ 
factum  sit,'  culpa  id  alterius  accidisse.  90.  Deinde  in  al- 
terius  culpa '^  exponenda  demonstrandum  est,  quantum 
voluntatis  et  studii  fuerit  in  ipso :  et  id  signis  confirman- 
dum7  hujusmodi  ;  ex  cetera  diligentia;  ex  ante  factis,  aut 
dictis ;  atque  hoc  ipsi  utile  fuisse  facere,  inutile  autem  non 
facere;  etcum  cetera  vita  '  magis  hoc  fuisse  consentaneum, 
quam  quod  propter  alterius  culpam  non  fecerit.  xxx.  Si 
autem'  non  in  hominem  certum,  sed  in  rem  aliquam  causa 
diraovebitur,  ut '°  in  hac  eadem  re/  si  quaestor  mortuus 
esset,  et  idcirco  legatis  pecunia  data  non  esset ;  accusa- 
tione  alterius,  ct  culpae  depulsione  "  demta  ceteris  simili- 
ter uti  locis  oportebit,  et  ex  concessionis  partibus,  quae 
convenient,"  assumere  :  de  quibus  post  '^  nobis  dicendum 
erit.  91.  Loci  autem  communes  iidem  utrisque  '♦  fere,  qui 
superioribus  assumtivis,  incident:  hi  tamen  certissimi: '" 
accusatoris,  facti  indignatio  ;  defensoris,'*^  cum  in  alio 
culpa  sit,  in  ipso  '^  non  sit,  supplicio  se  afl5ci  '^  non 
oportere. 

Ipsius  autem  rei  fit  remotio,  cum  id,  quod  datur  crimini, 

*  Ab  eo  qui  accusatur. 

'  Si  quid  minus  factum  sit  quam  expediret. 

*  Si  culpa  tran^eratur  in  ran  aliquam,  ut  in  hoc  eodem  exemplo. 


demonstrabit  delevit  Eiu.  et  id  non  habent  Sell,  a  ni.  pr.  Leid.  2.  diio  Mss.  ap. 
Lamb,  cmn  Lamb.  Scluitz.  Wetzel,  et  Orel!. — 3  Scii.  quod  deb,  oniissa  nega. 
liva  particiila,  iniprob.  Oud.  Leid.  2.  ex  honestalis  cons,  non  inipiob.  Orell. 
Leid.  1.  ex  honesto  co7is. — 4  Sell,  facta  ea  ab  reo. — 5  M  convenerint. — 6  Voss. 
2.  alt.  in  culpa :  Sch.  alt.  culpa,  sine  priepositione. — 7  M  signis  demonstrandum 
est  hujusm. — 8  Sch.  cetera  vita;,  pro!).  Oiid. 

Cap.  xxx.  9  Al.  Sin  autem.  In  o>  2.  Si  aut. — 10  Ut  non  est  in  6.  Mox 
K  mortuus,  oinisso  esset. — 11  k  defensione ;  sed  deimlsione  in  niarg.  seribitnr. — 
12  I\I  conveniunt :  Voss.  2.  cnnveniant.—  \Z  L  INI  6,  Sch.  Leid.  1.  Voss.  2.  ca- 
rent  post.— 14  B  L  M,  to  1.  Grev.  Pal.  2.  3.  Leid.  1.  Voss.  2.  ed.  Omnib.  et 
Lami).  uhique :  Pal.  1.  ulriusque. — -13  6  k,wI.  Voss.  1.  hie  tamen:  Scii.  a  m. 
pr.  hi  tunc:  u  2.  Voss.  1.  Leid.  3.  hi  autem.  Tnni  Orell.  e  B  L  RI,  a>  1.  2.  et 
ODiii.  Mss.  Olid,  ac  ed.  Omnib.  dedit  certissime. — 16  Voss.  \.  indignatio  est; 
et  M  defensoris  vero,  cum. — 17  w  2.  culpa,  aut  in  ipso  :  L  et  pauci  alii  culpa  sit, 
et  in  ipso :  B  M  W  &  k,  quinque  Mss.  Oiid.  cum  edd.  ante  Grnt.  culpa  sit,  aut 
in  ipso:  Leid.  3.  culpa  sit,  aulem  in  ipso.  Vnlj;.  culpa  sit,  in  ipso. — 18  Edd.  pr. 
se  reuin  aff.  Plures  Mss.  et  viilg.  reum  aff.  E  Iil)ris  scriptis,  Leid.  1,2. 
Cass.  Guelf.  2.  4e  (!^'.  dedit  Em.  qiiem  Schutz.  Wetzel.  Orel!,  scqiiuntur;  et 


752  M.   T.   CICERONIS 

negatneque  ad  se,  ncque  ad  officium  simm  '9  reus  pertinu- 
isse : '  nee,  si  quod  in  eo  sit  delictum/^  sibi  attribui  opor- 
tere.  Id  genus  causae  est  hujusmodi :  In  eo  fcedere,  quod 
factum  est  quondam  '  cum  Samnitibus/  quidam  adoles- 
cens  nobilis  ^  porcam  sustinuif^  jussu  imperatoris.'"  Foe- 
dere  autem  ab  senatu  ^  improbato,  et  imperatore  Samniti- 
bus  dedito,  quidam  in  senatu  eum  quoque  dicit/  qui 
porcam  teuuerit,  dedi  oportere.  92.  Intentio  est,  Dedi 
oportet.  Depulsio  est,  Non  oportet.^  Queestio  est,*^  Opor- 
teatne.  Ratio  est,  Non  enim  meum  fuit^  officium,  nee 
mea  potestas,^  cum  et  id  setatis,?  et  privatus  essem,  et  es- 
set  summa  cum  auctoritate  et  potestate  '°  imperator,  qui 
videret,"  ut  satis  honestum  foedus  feriretur."     Infirmatio 

'  Cum  is  qui  accusatur  dicit  objectum  crimen  neque  ad  se,  neque  ad  suiim  offi- 
cium spedare. 

">  Tenuit  jubente  duce. 

'"  Qui  poterat  dare  operam  ut  lioneslum  fcedus  percuteretur. 


sic  M  B,  w  2.  In  o)  1.  affici,  sine  se  et  reum. — 19  M  ant  ad  se,  aut  ad  off. 
suum, — 20  Voss,  1.  Leid.  3.  si  quid  .  ..  delicti,  prob.  Oud.  Schiitz.  e  Gnelf. 
2.  si  quid  ...  delictum  sit,  prob.  Ern.  Orell.  si  quid  ...  sit  delictum.  Vnlg. 
si  quod  . . .  sit  delictum.  Dein  sibi  in  M  deest. —  1  M  non  habet  quondam. — 
2  L  et  Leid,  2.  pra-nohilis  :  w  2.  pernobilis. — 3  Leid,  2.  Feed,  autem  hoc  a  sen. 
In  CO  1.  praeposilio  deest. — 4  co  2.  Leid.  1.  ed.  Omnib.  dicunf. — 5  k  Intentio, 
sine  est.  a  2.  Dedi  oportere.  Dep.  est:  Non  oportere.  In  B  W  0  et  Scb.  Dep. 
sine  est.  Turn  Leid.  3.  Dedi  non  oportere. — 6  Hie  quoque  quidam  Mss.  oniit- 
tnnt  est.  Pro  Opnrteatne,  M  liabet  Oportueritne. — 7  Enim  non  est  in  Voss.  1. 
Leid.  3.  uec  fuit  in  B. — 8  k  aut  mea  post. — 9  In  quibusdani  Mss.  et  edd.  vett. 
et  id  atatis  non  haberem  :  B  k  et  Sch.  et  id  cetatis  non  habui. — 10  Et  potestate  in 

NOT;E 

«  Samnilihusi  Italiae  populis  in  ea  admodum  observat  Livins  I.  ix.  non 

regione,  quas  bodie  vocatnr  Abruzzo  ut  vnlgo  credunt  et  aliqui  scripseie, 

in  lefjno  Neapoiitano.     Hos  inter  et  fcedere  pax  Caudina,  sed  per  spon- 

Ronianos    gravissimum    maximeque  sionem  facta  est. 
diuturnnm  belinm  exarsit.     A.  U.  C.  '  Porcam  sustinuit]    Nam,   ut   ait 

433.   T.    Veturins    Calvinns    et    Sp.  Virgil.  '  Caesa  jnngebant  foedera  por- 

Postumins  Alblnus  consules  cum  ad  ca.'     Qui  Virgilium  bic  faili  putayit 

furcas    Catidinas    turpissiniis    condi-  Servius,  ipse  falsus  est,  qui  porci  vo- 

tionibus  pacem  fecissent,  jussu  sena-  cem  in  fecialiuni  libris  scriptam  dici 

tus  Samnitibus  dediti  sunt,  atque  ita  de  foemina  non  meniinerit.     Tullius 

Romanis  religione    exsolutis  bellum  de  Leg.  I.  ii.  $  57.  '  Censet  habendas 

renovatum  est.     Hoc  fddus  designat  triduum  ferias  et  porco  foemina  pia- 

Tullius  hoc  loco.    Quanquam,  quem-  culum  pati.' 


DE    INVKNT.    II.    30.  753 

est.  At  cnim  '*  quoniam  tu  particcps  factus  ''  es  in  turpis- 
simo  foedere  sumnia)  religionis,  dedi  te  convcnit.  Judicatio 
est.  Cum  is,  qui  potestatis  nihil  habuerit,  jussu  imperato- 
ris  in  foedere,  et  in  tanta  religione  interfuerit,  dedendus  "<■ 
sit  hostibus,  necne?  Hoc  genus  causae^  cum  superiore '^ 
hoc  differt,  quod  in  illo  concedit  se  reus  oportuisse  facere 
id,  quod  fieri  dicat  accusator  oportuisse,'^  sed  alicui  rei, 
aut  homini  causam  attribuit,'^  quae  voluntati  '^  suae  fuerit 
impedimento,  sine  concessionis  partibus  ;  [p.  74.]  nam 
earum  '9  major  quaedam  vis  est ;  quod  paulo  post  intellige- 
tur : "  ^°  03.  in  hoc  autem  non  accusare  '  alterum,  nee  culpara 
in  alium  transferre  debet,  sed  demonstrare/  earn  rem  ni- 
hil 5  ad  se,  neque  ad  potestatem,'^  neque  ad  officium  suum 

"  Non  tamen  ulitur  concessionis  partibus,  purgatione  scilicet  et  dcprecatione ; 
partes  enim  purgationis,  ut  inferius  patebit,  majorem  habent  vim  quam  remolio 
in  rem. 


«l.  desnnt.— 11  Sch.  imp.  mandavit,  qui  videret. — 12  A\.  Attamen.—li  B  L 
M  W,  ac  Oliv.  iu  particeps  es,  oniisso  factus. — 14  Vulg.  dedendusne.  Ern.  de- 
levit  ne ;  (piod  abest  ab  L  W  0,  Giielf.  I.  Sch.  Voss.  1.  Leid.  3.  et  id  omit- 
tunt  Lamb.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.— 15  E  Sch.  Leid.  2.  Guelf.  2.  cum  k, 
Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  cum  sup.  dedit  Ern.  Vnlp.  in  sup. — 16  Oportuisse 
abest  a  Voss.  2. — 17  Leid.  1.  Voss.  2.  tribuit. — 18  6  voluntatis. — 19  Voss.  2. 
et  ed.  Omnib.  eorum. — 20  In  0,  Sch.  Leid.  1.  intelligitur. — 1  Leid.  3.  nee  ac- 
cusare.— 2  W  monstrare. — 3  M  non  habet  rem.  Pro  vulg.  nee,  Ern.  e  Mss. 
Oud.  et  suis  et  edd.  pr.  dedit  nihil;  et  sic  B  L  M  0  k,  w  1.  2.  tres  Mss.  Gro- 
iiovii,  cum  Schutz.  Wetzel,  et  Oieil.     'Forte  tamen  fuit,  nihil  neque  ad  se, 

NOT/E 

g  Hoc  genus  causcel  Vix  ac  ne  vix  attribuit  nimirum    aetati    et   priva- 

quidero  hie  sibi  constat  Tullius  in  affe-  tze    coiiditioni,    et   summo    alterius 

rendo  discrimine,  qnod  reperitur  in-  imperio.    Prffterea  ipsa  purgatio,  de 

ter   utramque   remotionem   criminis  qua  niox  disseritur,  qua  culpa  con- 

sive  in  personam  sive  in  rem.     Re-  fertur  in  rem,  quomodo  differet  ab 

niotio,  inquit,   in  personam  tum  fit,  ea  remotione  quae  in  rem  fit  ?   Cicero 

cum  concedit  reus  se  oportuisse  fa-  adpurgationem  refert  imprudentiam, 

cere  id   quod  fieri   dicat   accusator  casum,  et  necessitatem  ;  cetera  ad 

oportuisse,  sed  alicui  rei,  aut  homini  remotionem:    verum    utriusque   dis- 

causam  attribuit  a  qua  fuerit  prohi-  crimen  Vossio  videtur,  quod  iu    re- 

bitns.     Remotio    vero    in    rem    cul-  motione  concedatur  facti  iutentio,  in 

pam  in  alium  non  transfert,  sed  de-  purgatione  vero  negetur.    Si'nt  enim 

monstrat  cam  rem,    cujus    quis  ac-  quae  homines  conimittunt  partim  vo- 

cusatur,   ad  se  non  pertinere.     At-  luntaria,  in  quibus  culpa  est,  quam  ia 

qui   in  exemplo    superiore    remotio-  personam  aut  rem  transfert  remotio; 

nis   in    rem,    adolescens  rei  culpam  partim  non  voluntaria,  in  quibus  est 

Delph.  et  Var.  Clas.                     Cicero.  3  B 


754  M.    T.   CICKRONJS 

pertinuisse  aut  pertinere.  Atque  in  hoc  genere  ^  hoc  accidit 
novi,  quod  accusator  ^  quoque  saepe  ex  remotione  crimi- 
nationem  conficit.  Ut,  si  qiiis  eum  accuset,^  qui,  cum 
praetor  esset,  in  expeditionem  ^  ad  arma  populum  vocarit, 
cum  consules  adessent.^  Nam  ut  in^  superiore  exempio 
reus  ab  suo  officio  et  a  sua  potestate^  factum  deraovebat ; 
sic  in  hoc '°  ab  ejus  officio  ac  potestate,  qui  accusatur, 
ipse  accusator  factum  removendo,  hac  ipsa  ratione  confir- 
raat  accusationem."  94.  In  hac  ab  utroque  ex  omnibus 
honestatis  et  utilitatis  partibus,'^  exeraplis,  signis,  ratioci- 
nando,  quid  cujusque  officii,  juris,  potestatis  sit,  quasri 
oportebit,  et  fueritne  ei,  quo  de  agitur,''  id  juris,  officii, 
potestatis  "^  attributum,  necne.  Locos  autem  communes 
ex  ipsa  re,  si  quid  indignationis  ac  conquestionis  '^  habe- 
bit,  sumi  oportebit. 

^  In  remotione  criminis  in  rem. 


quod  etiam  elegantiiis  foref.'  Em. — 4  Al,  nee  ad  pot. — 5  Sell.  Voss.  2.  si  ^tu'. 
IVlox  \»\^.  accusiit.  Ern.  e  iMss.OiuI.et  edd.  pr.  ded\t  accuset ;  et  sic  Schiitz. 
Wetzel,  et  Oieli. — C  B  L  k,  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  3.  in  expeditione :  w  1.  2.  in 
seditione.  Porro  B  et  ad  arma ;  et  M  pop.  vocavit. — 7  Scli.  Voss.  2.  essent. — 
8  w  2.  iVam  sicut :  et  ed.  Omnlb.  sup.  exempio,  oniissa  prappositione. — 9  Viilg. 
off.  ac  put.  Ern.  e  Voss.  1.  Leid.  3.  dedit  cum  Sclintz.  VVetzel.  et  Orell.  off. 
et  a  sua  pot.  B  L  M  (c,  w  2.  Leid.  1.  Voss.  2.  off.  el  a  pot.  Leid.  2.  off.  ac  sua 
a  pot.  noil  iniprob.  Oiid. — 10  w  2.  sic  et  in  hoc:  B  k  sic  in  hac. — 11  Leid.  2.  ab 
ipsa  rat.  Sfc.  to  2.  et  Voss.  1.  hac  ipsa  rat.  remntionis  con/,  ace,  oa  1.  hac  ipsam 
ratione  accusationem  con/. — 12  Qiiapdam  odd.  velt.  caient  honestatis  et.  Con- 
tra B  L  M  W  6  K,  w  I.  2.  et  oinnes  Mss.  Oud.  ostentant,  ex  omnibus  partihus 
honestatis,  et  ex  omnibus  partibus  utilitatis,  vel  util.  part,  nisi  quod  repetita 
prsepositio  desit  Voss.  1.2.  Leid.  3.  '  Milii  videliir  scripsisse  Cicero,  ex 
omn.  hon.,  ex  omn.  util.  part.'  Oiid. — 13  In  6  ei  deest.  Tuni  Sch.  agetur. — 
14  Leid.  2.  id  juris,  ac  potestatis  et  officii, — 15  L,  Sch.  Voss.  1.  ind.  aut  conq. 

NOT.E 

erratum,  quod  ad  purgationem  per-  accuset  pra-torcm  quod  praesentibus 
tiiiet,  quae  culpaiii  reiiiovet  ac  volun-  consnlil»us  populum  ad  ariua  vocave- 
tatem  (iefendit.  rit.  Adolescens  tuebiturse  remotione. 
''  Quod  accusator,  <Sfc.]  Hzec  est  liu-  Neqiie  meiini  fuit  officium  fcedii!'  fa- 
jus  loci  senteiitia:  Id  reniotionis  ge-  cere,  neque  integrum  erat  jubentis 
niis,  quo  reus  ntitur,  potest  acciisa-  duels  iniperiiim  detrectare.  Actor, 
tor  ipse  adhibere  :  res  exemplis  dno-  qui  prd?torem  accusabit,  afferet  sinii- 
l»us  patebit  :  priuuim  sit,  quod  jam  liter  remotioiiem.  Nee  tui  fnit  offi- 
prolafiim  est,  adolescentis  illius  qui  in  cii,  nee  tui  juris,  cum  adessent 
fcpdtrp  turpi  feriendo  porcani  teniiit  consules,  ad  arma  populum  convo- 
jussu  iiiij'pratoris  ;  altenim  ej;is  qui  care. 


DK  INVKNT.   n.  31.  755 

XXXI.  Concessio  est,  per  quam  non  factum  ipsum  pro- 
batur*^'  ab  reo:  sed  ut  ignoscatur,  id  petitur: '7  cujus 
partes  sunt  duae,  purgatio  et  deprecatio.  Purgatio  est, 
per  quani  ejus,'^  qui  accusatur,  non  factum  ipsum,  sed 
voluntas  defenditur.'^  Ea  habet  partes  tres,  imprudenliam, 
casum,  necessitudinem."  i)5.  Imprudentia  est,  cum  scisse 
aliquid '  is,  qui  arguitur,  negatur  :  ut  apud  quosdam  ^  lex 
erat,  Ne  quis  Dianaj  ^  vitulum  immolaret.  Nauta3  qui- 
dam,  cum  adversa  terapestate  in  alto  jactarentur,'  vove- 
Tunt,  si  CO  portu,-*  quern  conspiciebant,  potiti  essent,'?  ei 
Deo,  qui  ibi  esset,^  se  vitulum  immolaturos.  Casu  erat  ^ 
in  eo  portu  fanura  Diana?  ejus,  cui  vitulum  imraolari  ^  non 
licebat.  Iraprudentes  legis,'^  cum  exissent,  vitulum  immo- 
laverunt.  Accusantur.  Intentio  est,  Vitulum  immolastis 
ei  Deo,*  cui  non  licebat.     Depulsio  est  in  concessione  po- 

9  Si  pervenisscnt  in  portum  quern  videbant. 
^  Ignorantes  legem. 


Cap.  xxxi.  16  w  I  Leid.  2.  Gint.  Graev.-Biirm.  et  al.  improhatur :  Giielf. 
1.  Sell.  Leid.  1.  a  in.  pr.  Voss.  2.  Pal.  2.  et  octo  Oxonn.  Mss.  ciiiii  Virtoiin. 
Jiint.  Crat.  Lamb.  Oliv.  Lall.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  probattir ;  iit  legend, 
esse  inonnit  G.  J.  Vossius  Itist.  Orat.  i,  9.  In  Voss.  1.  et  Leid.  3.  7iegatur. 
Vid.  Not.  Delpli. — 17  0  sed  ignoscatur,  id  pet.  Leid.  3.  sed  ut  ign.,  pet.  Ond. 
ita  distlngtiit,  sed  ut  ignoscatur  id,  petilur. — 18  6  non  habet  ejus. — 19  Defen- 
diiur  abest  a  Voss.  2. — 20  if',  Leid.  1.  2.  3.  et  Victorin.  Jiecessitatem. —  1  d  scisse 
se  aliquid:  Sell,  scisse  nliquod. — 2  ij',  Voss.  1.  Leid.  ^.ncgat:  et  a>  2.  ut  quosdum 
apud. — 3  M  in  mtncjuct.  Voss.  1.  Leid.  3.  in  altumjact.- — -1  '  Eum  purtum  C 
Langius  ap.  Heier.  Otf.  toin.  ii.  p.  146.  non  male.'  Orell. — .5  Verba  ei  Deo, 
qui  ibi  esset  non  sunt  in  Leid.  2. — 6  k,  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  et  Lamb.  Casu  au- 
temtrat. — 7  6  ei  vitulutn:  et  k,  Leid.  2.  3.  cum  Alciiiu.  bnmolare, — 8  Voss.  1. 

NOTyE 

'  Per  quamnon  factum  ipsum  proba-  ne  ipsa  qnidem  voluntas:    pugnant 

tur]  Secntisnnins  antifinissimam  Ma-  autem  ista,    in    concessione   factum 

rii  Victorini  lectionem.     In  vnlgalis  non   improbaii  sive    defendi,    et  in 

hacteniis  edd.  habetnr,  (Joucessio  est  concessionis  partibns  factnm  non  de- 

per  quiim  non  factum  ipsum  improbatur  fendi  sive  iniprobari.     Adnii-'sa  lec- 

abreo:  quern  locum  depravatum  es-  tione  Victorini  omnia  sibi  recic  con- 

se  manifesta  ratio conviiuit.  Si  enim  sentiunf. 

in  concessione  factum  ipsum  non  im-  '^  Diance]  Plures  Dianas  fuisse  Ira- 

probalnr,  certe  in  pnrgatione  et  de-  dit  Cicero.  Celeberrinia  est  ilia,  quas 

precatione,  quEe  partes  sunt  conces-  eodem  cum  Apolline  partu  ex  Jove 

sionis,  illud  idem  conlinget  :    at  in  et  Latona  nata  est,  sylvarum  ac  ne- 

pnrgatione  non  factum  ipsum  defen-  nionim  Dea. 
ditur,  sed  voluntas;  in  dcprccatione 


756  M.   T.   CICERONIS 

sita.  Rafio  est,  Nescivi  non  licere.  Infirmatio  est,  Tamen, 
quoniam  fecisti^  quod  non  licebat,  ex  lege  supplicio  dig- 
nus  es.  Judicatio  est.  Cum  id  fecerit,'°  quod  non  opor- 
tuerit,  et  id  "  non  oportere  nescierit,  sitne  supplicio  dig- 
nus?  96.  Casus  autem  inferetur  in  concessionem/^  cum 
deraonstrabitur  '^  aliqua  fortunae  vis  voluntati  obstitisse,  ut 
in  hac:  Cum  Laceda3moniis  lex  esset,  ut,"*^  hostias  nisi  ad 
sacrificium  quoddam  redemtor  '^  pra3buisset/  capitale  es- 
set,"^ hostias  is,  qui  redemerat,'^  cum  sacrificii  dies  instaret, 
in  urbem  ex  agro  coepit  '^  agere.  Tum  subito  magnis  com- 
raotis  '9  tempestatibus  fluvius  Eurotas '  is,  qui  propter 
Lacedaemouem"  *°  fluit,  ita  magnus  et  vehemens  factus  est, 
ut  eo  traduci'  victimae  nullo  modo  possent.  97.  Redem- 
tor, suae  voluntatis  ostendendae  causa,  hostias  constituit 
omnes  in  littore,  ut,  qui  trans  fluraen  ^  essent,  videre  pos- 
sent. Cum  omnes  studio  ejus*  subitam  fluminis  magnitu- 
dinem  scirent  fuisse  impedimento,  tamen  quidam  capitis 
arcessierunt.^  ^  Intentio  est,4^  Hostiae,  quas  debuisti  ad 
sacrificium,  prassto  non  fuerunt.  Depulsio  est,^  concessio. 
Ratio,^   Flunien  enim  subito ^  accrevit,  et  ea  re'  traduci 

*  Qui  certo  pretio  faciendum  id  susceperat. 

'  Morte /acinus  puniendum  esset. 

"  Prope  Spar  lam. 

'  Ejus  voluntati  adducendarum  victimarum. 

y  In  judicium  vocaverunt  tanquam  sceleris  capitalis  reum. 

-  Propter  ea. 


et  Alcuin.  ei  Dea. — 9  4/  fecislis,  et  mox  dignus  eslis. — 10  ypfecerint. — 11  Sch. 
et  tamen  id.  Turn  \p  nescierint,  sintne. — 12  Leid.  1.  ed.  Oniuib.  et  Alcuin,  in- 
ferlur.  Voss.  1.  2.  in  concessione. — 13  0  demonstratur. — 14  Cass.  Giielf.  1. 
Griit.  et  Graev.-Iiiirni.  omitinnt  wt. — 15  w  2.  quidam  red.  M  cerium  red. — 
16  Duo  Mss.  Gronovii  ca/)i<ai,  prob.  Oud.  In  Giielf.  1.  esse. — 17  w  2.  redi- 
merat. — 18  Vois.  2.  ccejierit :  k  incepit.  Uein  k,  Sch.  Voss.  1.  Leid.  3.  Cum 
subito.  — 10  W  4',  £0  1.  2.  omnes  Mss.  Oud.  et  ed.  Omnib.  Jiint.  Maiiut.Lamb. 
commotus. — 20  I\I  omiitit  is.  Dein  k  qui  prope  Laced.  Sch.  Voss.  1.  Leid. 
3.  ed.  Oinnib.  Alcuin.  qui  prceter  Laced. — 1  Lamb,  malit  legi  utea  trad. — 2  M 
et  Voss.  \.ftuvium. — 3  co  1.  et  Lamb,  tamen  cum  quidam.  Tum  w  1.  arcessi- 
erint. — 4  B  L  Intentio,  omisso  est. — 5  Kfuerant.    Sch.  Voss.  2.  Depulsio,  sine 

NOTiE 

'  Eurotas]  Fluvius  Laconias  in  Pe-      vium.     Niger  ait  ab  incolis  Iris  vo- 
lo|)onneh0,  quern    Sopliianns  appel-      cari. 
Jat  Uasilipotamo,  hoc  est,  regium  flu- 


DE    INVENT.    II.   32.  767 

non  potuerunt.^  Infirraatio  est,  Taraen,'  quoniam,  quod 
lex  jubet,  factum  non  est,  supplicio  dignus  es.  Judicatio 
est,'°  Cum  in  ea  re  redcmtor  contra  legem  fecerit,"  qua  in 
re  studio  ejus  subita  fluminis  obstiterit  "  magnitudo,  sup- 
plicione  dignus  sit? ''  xxxii.  98,  Necessitudo  autera  in- 
fertur,'*  cum  vi  quadam  reus  id,  quod  fecerit,  fecisse  de- 
fenditur,  hoc  modo  :  Lex  est  apud  Rhodios,  ut,  si  qua 
rostrata  "^  in  portu  navis  deprehensa  sit,  publicetur."  Cum 
magna  in  alto*'^  tempestas  esset;  vis  ventorum,  invitis 
nautis,  Rhodiorum  in  portum  navim  coiigit.'' "^  Quaestor 
navim  populi  vocat.''  Navis  dominus  negat'7  publicari 
oportere.  Intentio  est,  Rostrata  navis  in  portu  deprehensa 
est.  Depulsio  est,'^  concessio.  Ratio,  Vi  et  necessario 
sumus  in  portum  coacti.  Infirmatio  est,  Navim  ex  lege 
tamen  populi  '^  esse  oportet.  Judicatio  est.  Cum  rostra- 
tam  navim  in  portu  deprehensam  lex  publicarit,^°  cumque 
haec  navis,  invitis  nautis,  vi  tempestatis  in  portum  conjecta 
sit;'  oporteatne  eam  publicari.  99.  Horum  trium  gene- 
rum  idcirco  unum  in  locum  contulimus  exempla,  quod 
similis  in  ea  *  prseceptio  argumentorum '  traditur.  Nam 
in  his  omnibus  primum,  si  quid  res  ipsa  dabit  facultatis, 

"  Redigatur  in  potestatem  populi. 
*  In  tnari,  '  Impulit. 

''  Ad  popidum  pertinere  contendit. 


est. — 6  K  Ratio  est. —  7  Voss.  1.  insubilo:  Leid.  3.  vi  siihito.—  8  \oss.  \.  trad. 
victitncB  non  pot. — 9  Sch.  Voss.  1.  non  liabent  est:  nee  M  vocem  Tamen. — 
10  Abest  verbuni  a  k  et  Voss.  1. — 11  Vnlg.  aliquid  fecerit.  Ern.  delevitaij. 
quid,  quod  abest  a  Sch.  a  m.  pr.  prob.  Ond.  et  id  omittunt  Scbiitz.  Wetzel, 
et  Orell. — 12  Voss,  1.  Leid.  3.  ohstitit :  Cass,  obsisteret. — 13  oo  2.  suppliciis 
dign.  sit:  Leid,  1,  2.  siippliciisne  dign.  sit:  B  supplicione  dignusne  sit:  ed.  Om- 
nib,  suppliciis  dignus  ne  sit :  Ale.  supplicio  dignus  ne  sit :  Voss.  1.  supplicione  dig' 
nus  est. 

Cap.  xxxii.  14  k  Necess.  enim  inf.  Leid.  1.  Necess.  autem  inf. — 15  din 
altum. — 16  Uniis  Ms.  habet  conjecit. — 17  co  1,  Navim  dominus  negat:  k  dominus 
negat  nacim. — 18  M  deprehensa,  oniisso  est.  on  1.  Sch.  \'oss.  2,  Depulsio,  oniisso 
est. — 19  Ab  01  1.  Voss,  1,  Leid.  3,  abest  tamen.  In  Voss,  2,  tamen  publicari 
populi. — 20  Tre«  Pall,  et  ed.  Lamb,  lex  jubeat  publicari. — 1  Sch,  a  m.  pr,  co- 

NOT  IE 

'^  Rostrata']  In  bellis  navalibiis  jpreniii,  quo  in  naves  hostiiim  velie- 
maximo  erant  nsiii  lostratje  navas.  inentissinio  inipetu  allisa.^,  eas  szepe 
His  ill  prora  praefixum  erat  rostrum      dissolvebant. 


758  iM.   T,    CICERONIS 

conjectiiram  induci  ab  accusatore  oportebit,  ut  id,  qnod 
voluntate  factum  negabitur,  consulto  factum,  suspicione 
aliqua  demonstretur :  deinde  inducere  definitionem  neces- 
situdinis,  aut  casus,  aut  iraprudentiae,  et  exempla  ad  earn 
definitionem  adjungere,  in  quibus  *  imprudentia  fuisse  vi- 
deatur,  aut  casus,  aut  necessitudo,  et  ab  his  id,  quod  reus 
inferat,  separare,  [id  est,  ostendere  dissimile,]  quod  levius, 
facilius,'  non  ignorabile,  non  fortuitum,  non  necevSsarium 
fuerit:  postea  demonstrare,  potuisse  vitari  ;*^  et  hac  ratio- 
ne  provided  7  potuisse,  si  hoc,  aut  illud  ^  fecisset ;  aut  ne 
sic  fecisset,^  praecaveri : '°  et  definitionibus  ostendere,  non 
banc  imprudentiam,  aut  casum,  aut  necessitudinem,  sed 
inertiam,  negligentiam,  fatuitatem  "  nominari  oportere. 
100.  Ac  si  qua'^  necessitudo  turpitudinem  videbitur  ha- 
bere, oportebit  per  locorum  communium  implicationera 
redarguentem  demonstrare,'^  quidvis  perpeti,*  mori  denique 
satius  fuisse,  quam  ejusmodi  necessitudini  obtemperare. 
Atque  turn  ex  his  locis,'+  de  quibus  in  negotiali  parte  dic- 
tum est,  juris  et  a^quitatis  naturam  oportebit  quaerere,  et, 
quasi  in  absoluta  juridiciali,  per  se  hoc  ipsum  ab  rebus 
omnibus  separatim  considerare.  Atque  hoc  in  loco,  si  fa- 
cultas  erit,  exerapbs  uti  oportebit,'^  quibus  in  slraili  excu- 
satione  non  sit  ignotum  :  et  contentione,'^  magis  illis 
ignoscendum '7  fuisse:  [p.  75.]  et  ex  deliberationis  parti- 
bus,  turpe  aut  inutile  esse  concedi  earn  rem,  quae  ab  ad- 

*  Accusatoi-  debebit  viiriis  locis  communibtis  ostendere  melius  fuisse  omnia  tole- 
rare,  Hfc. 

acta  sit. — 2  k  in  eo. — 3  In  Voss.  1.  deest  arpimentorum. — 4  w  1  in  quibus  rebus. 
— 5  In  B  L  id,  sine  verbo  :  et  xp  ost.  quod  dissim.  SclitUz.  delevit  voces  qiias 
Ern.  iincis  inchisit.  Dein  u  1.  quod  lenius  etfac.  k  quod  levius,  quod  facilius. — 
6  Voss.  1.  ecilari:  L  W  0  devitari. — 7  Sell,  a  m.  pr.  uc  rat.  provideri.  In  k 
providere  :  i//  jircecideri. — 8  Luid.  2.  si  aut  hoc  aut  illud. — 9  ^,  w  1.  2.  Aid.  Jiint. 
Gnit.Oliv.  Graev.-Bnnii.  Lall.  et  OifU.  aut  nisi  fee.  Scliiitz.  e  Leid.  2.  ha- 
bet  aut  ni  sic  fee  Giilielinius  e  plerisqiie  Siiffridi  libris  scribebat  aut 
nee  fee.  H  LM  W  0 /c,  qiiinque  Mss.  Oud.  et  Mss.  ap.  Lamb,  atque  edd. 
pr.  nim  Wetzel,  aut  ne  sic  fee.  Lamb,  babet  aut  ne  sicfaceret  e  conj.  in  quam 
indiniibat  I'^in.— 10  co  2.  praxaveri  posse.— U  6 forluitatem. — 12  <^  siqunm. — 
i:{  I'ro  implicalionem,  k  babet  amplification  em.  Turn  co  1.  redurguere  et  demon- 
strare.—\i  Al.  ex  iis  locis.— l^  w  2.  Lamb.  Scbiitz.  et  Wetzel,  uti  eorum  homi- 
num  op. —  IG  w  1.  et  cum  contentione.  Pro  contentione ,  B  <^\\\\he\.  contendere  ; 
et  sic  siiprascr.  in  INL — 17  Voss.   1.  ignoscendis.     Mox  Scb.  et  dclib.  oiiiissa 


DE    INVENT.    II.   33.  759 

versario  coramissa  sit;-^  permagnum  esse  et  magno  '^  f'utu- 
rum  detrimento,  si  ea  res  ab  iis,  qui  potestatern  habent 
vindicandi,"9  neglecta  sit.  xxxiii.  101.  Defensor  autem 
conversis  omnibus  his  partibus  poterit  uti.  Maxime  autem 
in  voluntate  defendenda  commorabitur/°  et  in  ea  re  adau- 
genda,"  quae  voluntatis  fuerit  impedimento:  et  se  plus, 
quam  fecerit,  facere  non  potuisse  :  et  in  omnibus  rebus 
voluntatem  5  spectari  oportere  :  et  se*  convinci  non  posse, 
quod  non  absit  a  culpa:  ^  et  ex  suo  ^  nomine''  communcm 
hominum  infiiinitatem  posse  ^  damnari.  Deinde  nihil  in- 
dignius  esse,  quam  cum,  qui  culpa  careat,  supplicio  non 
carere.  Loci  autem  communes 7  accusatoris,  unus  in  con- 
fessione,  et  alter,  quanta^  potestas  peccandi  relinquatur,'' 
si  semel  institutum  sit,  ut  non  de  facto,  sed  de  facti  causa 
quaeratur :  102.  defensoris  conquestio '°  calamitatis  ejus,* 
quae  non  culpa,  sed  vi  majore  quadam  acciderit,  et  de  for- 
tunae  potestate,  et  hominum  infirmitate,  et  uti  suum  ani- 
mum,  non  evenlum  considerent."  In  quibus  omnibus  con- 
questionem  suarum  aerumnarum,  et  crudelitatis  adversa- 

f  Afferenda  erunt  eorum  exempla,  quibus,  cum  simili  excusatione  uterentur, 
venia  nonfuit  concessa;  et  instituta  comparatione  illis  veniamfuisse  potius  couce- 
dendam. 

e  Quod  admiserit  culpam.  ''  In  hac  sua  causa. 

'  Unus  sumitur  ex  eo  quod  reus  factum  confileuluv,  alter  ex  eo  quod  potestas 
magna  peccandi  relinquatw,  S(C. 

*  Defensoris  loci  sunt  conquestio  de  calamitate,  Sfc. 


prappositione.— 18  Omnib.  permagno. — 19  Schutz.  e  conj.  cum  Wetzpl.  Aa- 
heant.  Pro  vindicandi,  £o  2.  Voss.  2.  Leid.  2.  et  ed.  Omnib.  Victor.  Manut. 
habent  judicandi. 

Cap.  xxxiii.  20  M  immorahitur. — 1  M  augeyida:  in  6  deest. — 2  6  voluntatis: 
^  voluntali  sua;. — 3  Leid.  3.  omn.  in  relms ;  et  Leid.  I.  toluntates. — 4  Se  sii- 
spectum  Ernestio. — 5  w  1.  ex  suo,  sine  copula.  Sell,  a  nj.  pr.  suosine  copula 
et  prtpposilione.  Sclintz.  Wetzel,  et  Orel),  et  suo. — G  Leid.  2.  caret /)ossf; 
et  id  Schutz.  et  Orell.  deleveruut.  Wetzel,  uncis  inclusit.— 7  B  Loci  hiis 
comm.  K  Loci  hi  sunt  comm, — 8  B  6  ace.  in  conf..,  quanta  :  M  et  cu  1.  ace.  in  con- 
fessionem,  et  quanta:  W  ace.  in  con/essione,  et  quanta:  k  ace.  primus  in  conf. 
alius,  quanta.  Onines  Mss.  Ond.  et  ed.  Omnib.  carent  vocibus  unus  et  alter. 
A  Sch.  m.  pr.  abest  etiani  copula  et ;  quan»  Schutz.  delevit.  In  Mss.  Gro- 
novii  deest  niter.  Praeterea  omnes  Mss.  0\id.  excepto  Leid.  2.  dant  in  con- 
fesiionem,  sive  contra  pro  quanta.  Lamb.  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  habent 
quoqne  in  confcssionem. — 9  Voss.  1.  Leid.  3.  relinquetur. — 10  IJ  L  M  W  i^/, 
to  I.  Voss.  1.  Leid.  3.  Jnnt,  Lamb.  Oliv.  et  Lall.  Def.  autem;  et  B  L  M  W  0 
K,  0)  1.  2.  et  onines  Mss.  Ond.  conq,  est,  vel  est  conq. — 11  $  consideraut:  in  M 


760  M.   T.    CICERONIS 

riorum  indignationem  inesse  oportebit.  Ac  neminera  mi- 
rari  conveniet,  si  aut  in  his,  aut  in  aliis  exemplis  scripti 
quoqiie  controversiam  adjunctara  videbit.  Quo  de  genere 
post  erit  nobis  separatim  dicendum,  propterea  quod  quse- 
dam  genera  causarum  sirapliciter  et  ■*  ex  sua  vi  consideran- 
tur  ;  quaedam  autem  sibi  aliud  quoque  aliquod  controversise 
genus  assumunt.'J  103.  Quare  omnibus  cognitis,  non  erit 
difficile  in  unamquamque  causam  transferre,  quod  ex  eo 
quoque  genere  '*  conveniet :  ut  in  his  exemplis  concessio- 
nis  inest  omnibus  scripti  controversial  ea,  quae  ex  scripto 
et  sententia  nominatur:  sed  quia  de  concessione  loqueba- 
mur,  in  earn  praecepta  dedimus.  Alio  autem  loco  de 
scripto  et  sententia''  dicemus.  Nunc  in  alteram  conces- 
sionis  partem  considerationera  intendemus."^ 

XXXIV.  104.  Deprecatio  est,  in  qua  non  defensio  facti, 
sed  ignoscendi  postulatio  continetur.'  Hoc  genus '^  vix  in 
judicio  probari  potest,  ideo  quod  concesso  peccato,  difficile 
est  ab  eo,  qui  peccatorum  vindex  esse  debet,  ut  ignoscat, 
impetrare.  Quare  parte  ejus  generis,  cum  causam  non  in 
eo  constitueris,  uti  licebit."  '7     ut  si  pro  aliquo  claro  aut 

'  Non  factum  defenditur,  sed  venia  petitur. 
"'  Deprecalionis. 

"  Pars  deprecalionis  est  adhibenda  aliquando  in  judiciis,  et  sapeeatota  uteii' 
dum  est  in  senatu  et  in  concilio. 

deest — 12  Copula  abest  a  B,  w  1.  Scli.  Leid.  1.  2.— 13  Verba  qucBdam  autem 
...  assumunt  in  B  desunl. — 14  Lamb,  e  Ms.  habet  ex  uno  quorjuc gen.— 15  co  1.  2. 
Sell.  Voss.  2.  Leid.  1.  3.  de  scr.  et  de  sent.— IG  Scluitz.  e  conj.  ad  alt.  Turn 
Sch.  am,  pr.  cum  Schiitz.  et  Ore\\.parte7njam  contendemus ;  sed  Schutz.  non 
liabet  ja;n.     Voss.  2.  partem  consideremus  :  B  partem  acietn  tendemus. 

Cap.  XXXIV.  17  Leid.  2.  partem  ejus  gen.  Lamb,  parce  ejus  gen.  Turn  L 
W  e  K,  Vos.«.  1.  Leid.  2.  3.  et  qnidam  Mss.  ap.  Lamb,  atqiie  ed.  Lamb,  cum 
causam  non  in  eu,  ut  depreceris,  constitueris,  uti  licebit :  \p  cum  causam  non  in  eo 

NOT/E 

"  Inest  omnibus  scripti  controversia]  At  contendiint  non  esse  publicandam 

Hoc  manifestiim  est  exemplis  propo-  navim  rostratam,  quae  tempestate  in 

sitis.      Lex    est    Rbodioium  :    navis  portumjactata  fiierit  :  non  ipsa legis 

lostiata  in  porlii  depieliensa,  publi-  verba,  sed  potius  legislatoris  mentem 

cetur  :    rostrata   navis   vl   ventorum  esse  considerandam.     En  scripti  et 

in  portiim  impellitiir.  Conccssio  est:  sententia;  controversia,  qua;  in  con- 

neqiie  tnini  ant  latam  legem,  aut  de-  cessione  iraplicatur. 
latam  navim  negare  nautae  possunt. 


DE    INVENT.   II.  34.  761 

forti'^  viro,  cnjus  in  rempublicam  multa  sint '9  beneficia, 
dixeris ;  possis,  cum  vidcaris  non  ^°  uti  deprecatione,  uti  ta- 
men,  ad  hunc  modum  :  Quod  si,  judices,  hie  pro  suis  benefi- 
ciis,  pro suo studio,'  quodinvoshabuit^  semper,  tali  suo  tem- 
pore, multorum  suorum  recte  factorum  causa,  uni  delicto  ut 
iguosceretis  postularct,  tam  dignum  vestra  mansuetudine, 
quam  virtute  '  hujus  esset,  judices,^  a  vobis  banc  rem,  hoc 
postulante,  impetrari.  Deinde  augere  ^  beneficia  liccbit,  et 
judices  per  locum  communem  ad  ignoscendi  voluntatem 
deducere.'^  105.  Quare  hoc  genus,  quanquam  in  judiciis 
non  versatur,  nisi  quadam  ex  parte  ;  tamen  7  quia  et  pars 
ipsa  inducenda  nonnunquam  est,  et  in  senatu,  aut  in  con- 
silio^  ssepe  omni  in  genere  tractanda,^  in  id  quoque  prae- 
cepta  poneraus.  Nam  in  senatu,  et  in  consilio,  de  Sy- 
phace "  °  diu  deliberatum  est ;  et  de  Q.  Numitorio  '°  Pullo  f 

"   Utrum  Syphaci  lenia  esset  concedenda. 


const.,  ut  depreceris,  uti  lie.  w  1.  cum  causam  non  in  eo  ut  depreceris,  (ut)  const., 
uti  lie.  w  2.  cum  eausum  non  in  eo  ut  depreceris,  uli  lie.  in  aliis,  teste  Lamb. 
cum  causam  in  eo  const.,  ut  depreceris,  uti  lie. — 18  Voss.  1.  Leid.  3.  cl.  etfurti. 
— 19  K  et  oiniies  iVlss.  Oiul.  stint.  Deiii  pro  dixeris,  B  M  Sell,  a  m.  pr.  et  ed. 
Omnib.  Iiabent  dicere. — 20  In  iino  Ms.  ap.  Lamb,  deest  non. — 1  Leid.  1.  suo 
pro  studio. — ^2  M  habuerit. — 3  B,  Soli.  Pal.  1.  tune  dign.  vestra  mans.,  dign. 
virt.  IdM  6  K  tam  dign.  vestra  mans.,  dign.  virt.  Paiici  Mss.  cum  Oliv.  et 
Lall.  lamen  dign.  vestra  mans.,  dign.  virt.  u  1.  2.  tam  vestra  7nans.  dign.  quam 
virt.  W  \f/,  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2.  3.  Pal.  3.  Victorin.  Grnt.  Gra-v.-Burm. 
Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  tam  dign.  vestra  mans.,  quam  virt. — 4  ai  2.  o  judices. 
— 5  Leid.  2.  et  ed.  Omnib.  augeris. — 0  B  perducere :  Pal.  1.  inducere :  B  M  W 
0  K,w  I.  Voss.  I.  Leid.  1.  3.  et  ed.  Jiint.  Gnit.  Oliv.  et  Grzev.-Bnnii.  ducere: 
L  iff,  w  2.  Leid.  2.  Voss.  2.  Pal.  2.  et  dno  Mss.  Groiiovii,  et  edd.  pr.  cum  Lall. 
Scliutz,  Wetzel,  et  Orell.  dedueere. — 7  Deest  nisi  Sch.  a  m.  pr.  in  quo  nunc 
pro  tamen.  Tum  B,  Sch.  Voss.  1.  Leid.  3.  pars  hcec  ipsa. — 8  «  2.  aut  in  sen.  aut  in 
cons.  Plerique  Mss.  et  edd.  ante  Ern.  et  in  sen.  aut  cons.  Sch.  Voss.  I.  Leid. 
1.  2.  cum  Sclnitz.  Wetzel,  et  Orell.  et  in  sen.  aut  in  eons. — 9  Schutz.  e  conj. 
edidit  stepe  omnino  tractandum. — 10  Voss.  Leid.  1.  et  ed  Omnib.  3Iunitorio, 

NOTiE 

"  De   Syphace]   Syphax,  Massylo-  phum  obiisse  narrat. 

rum  in  Numidia  rex,  societateni  pri-  p  Q.  Numitorio  Pullo]  Hie  Fregel- 

nium   iniit  cum  P.  Scipione ;  fracta  lanorum  princeps,  suspectis  de  con- 

deiudc    fide    Hasdrubali     adhaesit  :  juratioiie  civibus,  causam  dicere  jns- 

tandem  deletus,  captus,ac  per  trium-  sus  a  L.  Opimio  praetore,  sociornm 

phum  a  Scipione  circumductus,  pau-  consilia  prodidit.     Fregellis   excisis 

lo  post  in  custodia  Tibnre  obiit,  A.  Opimius  nascentis  belli  flammamex- 

U.  C.   553.    ante    Chr.  201.    Polyb.  tinxit  A.  U.  C.  C29.  ante  Chr.  125. 

Livius  lib.  xxx.  sub  fin.  ante  triunj-  Livius,  Velleius,  &c. 


762  M.    T.    CICERONIS 

apud  L.  Opimium  "  et  ejus  consilium  diu  dictum  est.'*  E 
tmagis  in  hoc  quidem  '^  ignoscendi,  quam  cognoscendi  pos- 
tulatio  valuit:  ^  nam  semper  animo  bono  se  in  populum  Ro- 
manum  fuisse  non  tam  '+  facile  probabat,  cum  conjectural! 
constitutione  uteretur,  quam  ut,  propter  posterius  '^  bene- 
ficium,  sibi  ignosceretur,"^  cum  deprecationis  partes  adjun- 
geret.'7  xxxv.  106.  Oportebit  "^  igitur  eum,  qui  sibi  ut 
ignoscatur,'^  postulabit,  commemorare,  si  qua  sua  poterit 
beneficia,  et  si  poterit,  ostendere,'^  ea  majora  esse,  quam 
ha3c,  quae  deliquerit,^°  ut  plus  ab  eo  boni  quam  mali  pro- 
fectum  esse  videatur  :  deinde  majorum  suorum  beneficia,  si 
qua  exstabunt,  proferre  :  deinde  ostendere,  non  odio,  neque 
crudelitate  fecisse,  quod  fecerit,  sed  aut  stultitia,'  aut  im- 
pulsu  alicujus,  aut  aliqua  honesta  aut  probabili  causa: 
postea  poUiceri,  et  contirmare,  se  et  hoc  peccato  doctum,* 
et  beneficio  eorum,  qui  sibi  ignoverint,'  confirmatum,  om- 
ni  tempore  a  tali  ratione  abfuturum  :  deinde  spem  osten- 
dere, aliquo  se  in  loco,  magno  iis,  qui  sibi  concesserint, 
Usui  futurum  :  '  107.  postea,  si  facultas  erit,  se,  aut  con- 
sanguineum,  aut  jam  a  majoribus  inprimis  amicum  esse 
demonstrabit ;  ^  et  amplitudinem  suae  voluntatis,  et  nobi- 
litatem  generis  eorum,  qui  se  salvum  velint,  et  dignitatem 

1'  In  causa  Numitorii  PuHi  plus  profuH  orare  ut  parceretur  ipsi,  quam  de  illo 
inquireretur. 

1  Fore  ut  in  aliqua  occasione  inaxime  prosit  iis,  qui  sibi  veniain  indulserint. 

'  Oslendet  se  coluisse  amicHiam  a  majoribus  transniissam  erga  eos  quos  depre- 
ealur. 


vel  Mumitorio, — 11  Post  Opimium,  SchiUz.  addit  pratorem,  lit  Ursini  amicus 
voltieiat. — 12  Leid.  1.  et  Sell,  a  ni.  pr.  et  jus  et  cons.  \n  6  k,  w  I.  2.  qtiinque 
Mss.  Otid.  et  Sell,  a  m.  sec.  eiim  ed.  Onmib.  diu  ductum  est. — 13  In  hoc  abstint 
ab  M,  et  quidem  a  Sell. — 14  Tam  non  est  in  Leid.  1.  3. — 15  Voss,  2.  caret 
posterius. — 16  6  cov^nosceretur. — 17   Lamb,  adjungeret ,  petebat. 

Cap.  xxxv.  18  Leid.  3.  Op.  igitur,  cum  is  qui  ut  ign. — 19  ul.  si  qua  sua 
beneficia  poterit  ostendere. — 20  Leid.  1.  dereliquerit. — 1  Leid.  3. /ec.  ^i/^/fc.  L 
fee.  se  quod  fee.  Turn  6  siant  stuU. — 2  k,  Leid.  3.  et  Sch.  a  ni.  sec. /locpacio,  et 
8ic  siiprascr.  in  M.  In  Voss.  2.  hoc  pecc.  solum  doctum:  ed.  Omnib.  hoc  pecc. 
edoctum. — 3  d  nocuerint :  k  ignoscerent.  Mox  M  a  tali  rat.  caulum  affuturum:  Sell. 
Voss.  1.  Leid.  2.  3.  et  iiniis  Ms.  ap.  Lamb,  a  tali  rat.  cautum  futurum :  amicus 

NOTjE 

1  Oportebiti  Luctilentum  depreca-     riana,  in  notis  ad  lib.  i.  Heren.  §  24. 
tionis  exeraplum  attulimus   e   Liga- 


DC    INVENT,    II.   3G.  763 

ostendere,''-  et  cetera  ea/  qua3  personis  ad  honestatem  et 
amplitiidincm  sunt  attributa,  cum  conquestione,^  sine  arro- 
gantia,  in  se  esse  demonstrabit,^  ut  honore  potius  aliquo, 
quam  ullo  supplicio  dignus  esse  videatur:  deinde  ceteros  ^ 
proferre,  quibus  majora  delicta  conccssa  sint.  Ac  multum 
proficiet,  si  se  misericordem  in  potestate,  et'  propensum 
ad  ignoscendum  fuisseostendet.'°  Atque  ipsura  illud  pec- 
catum  erit  extenuandum,  ut  quam  minimum  obfuisse  vi- 
deatur; et  aut  turpe,  aut  inutile  demonstrandum,  tali  de 
homine  supplicium  sumere.  108.  Deinde  locis  "  commu- 
nibus  misericordiam  captare  oportebit  ex  iis  prasceptis, 
quae  in  primo  libro  sunt  exposita.'^  xxxvi.  Adversarius 
autem  malefacta  '^  augebit :  nihil  imprudenter,  sed  omnia 
ex.  crudelitate  et  malitia  facta  dicet;  ''f-  ipsum  immisericor- 
dem,  superbum '5  fuisse;  et,  si  poterit,  ostendet,  semper 
iniroicum  fuisse,'^  et  amicum  fieri  nullo  modo  posse.'^  Si 
beneficia  proferet ;  '^  aut  aliqua  de  causa  facta,  non  prop- 
ter benivolentiarn  demonstrabit ;  aut  postea  odium  esse 
acre  susceptum,''  aut  ilia  omnia  maleficiis  esse  deleta ; 
aut  leviora  beneficia,  quam  maleficia;  [p.  7Gl]  aut,  cum 
beneficiis  honos  habitus  sit,^°  pro  maleficio  poenam  *  sumi 


Lamhini  putabat  legend,  sibi  a  tali  rat.  cauturum, — 4  k  et  w  2.  consang.  esse. 
Voces  aut  jam  noii  sunt  in  L  M  ;  in  qnibiis  amaj.  aut  primis :  ai  I,  a  maj.  primis  : 
ID  2.  et  Giev.  maj.  aut  primis.  In  Leicl.  2.  3.  aut  maj.  primis:  ed.  Omnib.  aut 
etiam  a  maj.  et  primis.  Pro  demonstrabit,  M  exliiUet  demonstrare  oportebit. 
Lamb,  ita  locnm  cunstituit :  aut  consanguineum,  maj.  in  primis  eorum,  ijui  se 
saivum  relint,  aut  amicum  esse  demonstrabit ;  et  amplitudinem  suce  voluntatis,  et 
vobilitatem  generis,  et  dignitatem  ostendet.  In  B  M  W  6,  Sell.  Voss.  1,  2.  Leid. 
3.  nobiiitatem,  i'lne  co\)uia.  d  k  et  Voss.  2.  iiabent  gen.  et  eorum.  Porro  B 
fil  W  8  K  et  omnes  IMss.  Oiui.  dignilatem  sine  copula.  Orell.  censet  locnm 
ita  If-fjend.  aut  consang.  maj.  inpr.  enritm,  qui  se  saivum  velint,  aut  amicum  esse 
demonstrare  ;  et  amplitudinem  suce  voluntatis,  et  nobdilatem  generis,  et  dignitu' 
tern  ostendere. — 5  Sclintz.  deleviteu,  prob.  Oiell. — 6  Sell,  a  ni.pr.  cum  questu: 
6  et  V^oss.  I.  cum  questione.  In  k  preepositio  deest. — 7  Lamb,  demonstrare, 
prob.  Orell. — 8  INI  ceteros,  suprascr.  majores. — 9  k,  Voss.  1.  2.  Leid,  1.  3,  et 
ed.  Omnil).  non  babent  copulam, — 10  co  1,  ostendetur. — II  W  0  Deinde  a  locis. 
— 12  Voss.  1,  sunt  posita. 

Cap.  xxxvi,  13  B  L  maleficia  :  W  6  mala  facta. — 14  k  et  Lamb,  facta 
esse  dicet. — 15  Al.  iniwis,  et  sup. — 16  Fuisse  non  est  in  Voss.  1.  Leid.  3. — 
17  M,  o)  2,  et  Leid,  2,  pntuisse. — 18  Lamb.  bene/,  siia  reus  prof . — 19  Pal,  1. 
od.  esse  ab  re  susc.  \f/.  Pal.  2.  3.  et  nuns  Ms,  ap.  Lamb.  od.  esse  hac  re  susc. 
Leid.  2,  od.  hac  re  susc. — 20  co  2.  et  Lamb,  cum  pro  benef.  Turn  k  honos  debitus 
sit :  >|/  bonus  habitus  sit :  Voss.  2.  honos  adhibitus  sit. — I  k,  Sch.  Voss.  1.  Leid. 


764  M.   T.   CICERONIS 

oportere.  Deinde,  turpe  esse,  aut  inutile/  ignosci.  109. 
Deinde,  de  quo  ut  potestas  esset,  saepe '  optarint,  in  eum 
potestate  non  uti,  summam  esse  stultitiam  : '  ef^  cogitare 
oportere,  quem  animum  in  eum,  vel  quale  odium  habue- 
rint.^  Locus  autem  communis  erit,^  indignatio  maleficii, 
et  alter,  eorura  i  misereri  oportere,  qui  propter  fortunam, 
non  propter^  malitiam  in  miseriis  sint.  Quoniam  igitur  9 
in  general!  constitutione  tamdiu  propter  ejus  partium  mul- 
titudinem  commoramur,  ne  forte  varietate  etdissimilitudine 
rerum  diductus"°  alicujus  animus  in  quendam  errorem  de- 
feratur;"  quid  etiam  nobis  ex  eo  genere  restet,  et  quare 
restet,'^  admonendum  videtur. 

Juridicialem  causam  esse  dicebamus,  in  qua  a^qui  et 
iniqui  natura,  praemii  aut  poenae  '^  ratio  queereretur.  Eas 
causas,"^  in  quibus  de  aequo  et  iniquo  qua^ritur,  exposui- 
mus.  xxxvii.  110.  Restat  nunc,  ut'^  de  praemio  et  de 
poena  explicemus.  Sunt  enim  multae  causcc,  quae  ex  prae- 
raii  alicujus  petitione '^  constant:  nam  et  apud  judices 
de  '7  prasmio  saepe  accusatorum  ^  quaeritur,  et  a  senatu, 
aut  a  consilio'*  aliquod  praemium  saspe  petitur.'?    Ac  ne- 

*  Maximam  esse  stultitiam  facuUate  puniendi  non  uti  contra  eum,  cujus  puniendi 
facultalem  scepe  desiderarunt. 
'  In  diversa  distvactus. 

3.  pcenas.—2  6,  Leid.  1.  et  Sch.  a  m.  sec.  Denique  turpe  esse.  Voss.  1.  Leid. 
3.  aut  inutile  esse.— 3  Leid.  2.  semper.— 4  Deest  copula  Srh.  Leid.  2. — 5  L 
M  W  K,  Leid.  2.  et  quale  odium  hub.  Voss.  1.  2.  ed.  Omnib.  et  quam  optime 
hab.  B  in  eum,  quale  odium  et  quam  optime  hab.  lineola  quale  odium  stibno- 
tanttir,  :»c  si  deleri  debeant.— G  Lamb,  erit  Idc— 7  k,  Sch.  Voss.  1.  Leid.  3. 
et  alter  Incus  eorum:  Voss.  2.  et  alter  locus  communis  eorum. — 8  Schiitz.  e  conj. 
von  qui  propter.— 9  w  1.  Leid.  2.  3.  Quoriiam  ergo.— 10  Lamb,  ductus:  al.  de- 
ductus.— \l  Voss.  1.  differaiur:  Voss.  2.  diferatur:  k  efferatur.—\2  In  M  et 

u  I.  desiint  verba  et  quare  restet 13  B  aut  pram,  aut  pcnnce:  k  et  pr<Bm.  et 

pcsncB:  L  M  W,  «  1.  Tur.  onines  Mss.  Oiid.  cum  ed.  Omnib.  Schiitz.,  et 
OreW.  et  prcemii  aut  pccnce.  Val^.prcBmii  aut  poena. — 14  Qquareret:  k  quara- 
tur  :  o)  2.  quaritur.     Tnin  INI  Et  eas  causas. 

Cap.  \xxvn.  15  Abest  ut  a  Leid.  3. — 16  Voss.  1.  expetitione.— 17  6  et  de. 
—18  M  et  in  sen.  aut  in  concilio:  Leid.  2.  et  a  sen.  et  cons.     Alii  et  a  sen.  aut 

NOTiE 

'  De  prcemio  seepe  accusatorum']  Ac-      prjemio  addnctnm  ad  Verris  accnsa- 
ciisatoribus    lege  przemia  dabantnr  ;      tionem  aiebat,  '  Non  enim  spolia  C. 
hoc    ipso    qtiod    accusabanl,    inquit      Verris  concupivi.' 
V^ctoli^^s  in  h.  1.     Tullius  niillo  se 


DK    INVRNT.    II.  37.  765 

minem  convenict  arbitrari,  nos,  cum  aliquod  exemplum 
ponamus/''  quod  in  senatu  agatur,"  ab  judicial!  genere 
exemplorum  recedere.  Quicquid  enim  de  homine  proban- 
do,  aut  improbando  dicitur,  cum  ad  earn  dictionem  senten- 
tiarum  quoque  ratio  accommodetur,'  id  non,  etsi  per  sen- 
tentiae  *  dictionem  agitur,  deliberativum  est :  sed  quia  de 
homine  statuitur,  judiciale  est  habendum.''  Omnino  autem 
qui  diligenter  omnium  causarum  vim  et  naturam  cognove- 
rit,  turn  geuere/  turn  etiam  forma  '  eas  intelligct  dissidere. 
Ceteris  autem  partibus  aptas  inter  se  omnes,  et  aliam  in 
aiiam  '^  implicatam  videbit.  111.  Nunc  de  praemiis  consi- 
deremus.     L.  ^  Licinius  Crassus*  consul  quosdara  in  cite- 

"  Ubifere  semper  adhibetur  deliberativum  genus. 

'  Nam  (juod  dicitur,  sive  ad  hiudationem,  site  ad  vituperafionem  homiriis,  licet 
postea  ferenda  sit  sententia  ;  non  idea  tamen  ad  geJius  deliberativum  pertinet:  sed 
quia  de  homine  vel  ahsolvendo  vel  condemnando  disceptalur,ad  genus  judiciale  revo- 
candum  est.     Scilicet  dicere  sententiam  est  aliquid  ulrique  generi  commune. 


consilio  vel  concilio. — 19  Voss.  1.  Leid.  3.  expetitur. — 20  k  aliq.  exempt,  poni- 
mus:  Lt'id.  3.  aliq.  exempt,  de  Sypliace  ponamus. — 1  k  et  Lamb,  accommodatur.. 
— 2  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  3.  Oxonii.  Mss.  et  edd.  ante  Eiii.  cum  Oliv.  Giepv.- 
Btirm.  et  Lall.  si  per  sent.  Leid.  2.  Schutz.  Wetzel,  et  Oiell.  etsi  per  sent. 
prob.  Oud.  oj  I.  si  per  sententiarum, — 3  Voss.  2.  cum  gen.  prima,  turn  forma: 
B  genere  et  prima  cnnfirmatione,  snprascr. geweJC/jri/no  et  forma:  M  cum  gene- 
re,  etiam  turn  forma  :  W  6  genere  primo,  turn  et  forma :  cu  I.  turn  genere  turn  for' 
ma :  Giev.  genere  primo  et  forma :  Scli.  genere  et  prima  conformatione,  snprascr. 
de  genere  primo  et  forma:  Viilg.  cum  genere  primo,  turn  eliam  forma.  Ein.  de- 
levit  primo,  quod  abest  ab  L,  to  2.  Cass.  Pall.  Voss.  1.  Leid.  1.  et  id  deleve- 
lunt  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  Dein  B  et  Voss.  1.  intelUgit  diss. — 4  6,  Voss. 
1.  Leid.  2.  3.  uj  a/iu.    Pro  f?n;j?ica/a?n,  alii  habent  impLicitam. — 5  lu  M  prje- 

NOT^ 

*  Turn  [cum"]  genere"]  Causae  omnes  veris,  illud  idem  sine  controversia  et 

primo  quidem  diffenmt  genere:  aii«  defendere   et  suadere   possis :   quod 

enim  ad  judiciale, alias  ad  demonstra-  viperabis  ut  turpe,  recte  et  accuses 

tivum,  alia>  ad   deliberativum  genus  et  dissuadeas.     Ita  causa;  omnes  sibi 

pertinent :  deinde  specie  discrepant ;  mutuo  implicantur. 
aliaE  sub  genere  judicial!  referuntur  *  L.  Licinius  Crassus]  Consulatum 

ad   defensionem,  alia;  ad  accusalio-  gessit  Q.   Mucio  Scievola  A.  U.  C. 

nem  ;  sub  demonstrativo  aliae  ad  lau-  059.  ante  Chr.  95.  Triuniphi  cupidis- 

dem,  ali<e  ad   vituperationem  ;    sub  simus  fuit,  ut  indicat  Tullius  in  Pi- 

deliberativo  alia;  ad  suasionem,  ad  son.    '  Spiculis,' inquit, 'prope  scru- 

dissuasionem  aliae.     Nihilominus  ce-  tatus  est  Alpes,   ut,   ubi  hostis   non 

teris   partibus  cogiiata?  sunt.     Quod  erat,  ibi    triuniphi    causam  aliquam 

enim  ut  honestum  verbi  gratia  lauda-  quaereret.'    Addit  tamen  euin  iuter> 


766  M.    T.    CICKRONIS 

riore  Gallia,  nullo  illustri,  neque*^  certo  duce,  neque  eo 
nomine,"  neque  nuinero  ^ "  prasditos,  ut  digni  essent,  qui 
hostes^  popnli  Romani  dicerentur  ;  9  quod  tamen  excur- 
sionibus '°  et  latrociniis  infestam  provinciam  redderent, 
consectatus  est,  et  confecit :  Romam  redit :  triumphum" 
ab  senatu  postulat.  Hie,  ut  et  in  deprecatione,'^  nihil  ad 
nos  attinet,"  rationibus  et  infirmationibus  rationum  sup- 
ponendis,  ad  judicationem  pervenire  :  propterea  quod, 
nisi  alia  quoque  incidet  '*  constitutio,  aut  pars  constitutio- 
nis,  simplex  erit  judicatio,  et  in  '^  quasstione  ipsa  contine- 
bitur.  In  deprecatione,  hujusmodi,  Oporteatne  poena 
afBci?  in  hac,  hujusmodi,  Oporteatne  praemium  dari?"^ 
XXXVI1I.112.  Nuncadpraemii  quaestionem  appositos  locos 
exponemus.  Ratio  igitur  praemii  quatuor  est  in  partes  dis- 
tributa ;  in  beneficia,  in  hominem,  in  praemii  genus,  in  facul- 
tates.  Beneficial  ex  sua  vi,  ex  tempore,  ex  animo  ejus  qui 


nomen  omittitiir.— 6  In  eodem  Ms.  desiint  verba  illustri  neque. — 7  M  neque 
eo  numcro. — 8  H  qui  digni  essent,  vl  liostes. — 9  Vulg.  Rom.  esse  die.  Verbum 
esse  cum  Lamb,  delevit  Em.  qiieni  Schntz.  Wetzel,  et  Orell.  seqniintiir:  in 
K  etiam  deest. — 10  6  k,  w  1.  Voss.  2.  h<-id.  2  quitamen :  «  2.  Sch.  Voss.  1. 
Le'id.  1.  quitunc:  B  et  M  quod  tunc.  T>e\\i  Sdu  excursibus :  Voss.  1.  Leid. 
3.  ex  concursibus. — 11  Voss.  1.  redit,  et  triumph.— \-2  Orell.  e  B  et  Tiir.  dele- 
vit vocem  ut ;  quae  abest  etiam  a  Sch.  Leid.  1.  a  m.  pr.  et  ed.  Omnib.  In 
Voss.  1.    Leid.  3.  etiam  ut   in  depr. — 13  Lamb,  nihil  alt.  omissis  ud  nos. — 

14  B  (c  et  Sch.  incidat 15  Leid.  3.  et  Lamb,  noii  habent  pi  a^positionem. — 

16  CO  2.  affici?  in  prcemii  petitione  oporteatne  dari  pramium:  Scb.  a  m.  pr. 
officii  in  pramii  petitione  oporteatne  pram,  dari. 

NOT/E 

cedente  collega  non  triiimpbasse,  qui  liim    venit,   et  par  adversario  vide- 

cum  animadverteret,  lit  observat  Pae-  tnr. 

dianiis,  Ciasso  propter  siimmam  ejus  "  Neque  numero']  'Ob  levia  prylia 

in  rep.  potentiam  senatiim  in  decer-  quidam  imperatores  triiimphos   sibi 

nendo   triiinipbo  gratificari,  non  dti-  decerni  desiderabant  :  qiiibiis  nt  oc- 

bitavit  reipublicaeniagis  quain  colle-  niireretiir  lege  cautiiin  est,  ne  quis 

ga^  babere  rationt-m.  triiiinpliaret,  nisi  qui  quinque  miilia 

"  Neque  eo  >iomi?ie]    luimici   sunt  bostium  una  acie  cecidisset.  .  . .' Lex 

quibuscuiii  privata  odia  exercenins :  etiam  '  pcenam  imperatoribus  niina- 

hostes.quibiispopiilus  Romanuspub-  tur,    qui   aut   liostium    occisorum   in 

lice   belliini  in-lixit,    vel  qui  pppnlo  praRlio,  aut  amissonini  civium  falsnm 

Romano  indixere  :  caeteri  latruncnli  numerum  Uteris  senatui  ausi  essent 

ct  pra-dones  appellantur.    Hostis  au-  referre.'     Val.  Max.  ii.8. 

teiri  ab  bostiendo  sive  a?quando  dici-  "i  /ienf^cirt]  Sumitur  bic  beneficii.in 

tur,  quoniaiu  a-qnali   causa  ad  bel-  pro  gratia,  quam  sic  defiuit  Arislot. 


DK    INVENT.    II.   38. 


767 


fecit,  ex  casu  '^  considcrantur.  Ex  sua  vi  quaerentur  '**  hoc 
niodo :  magna,  an  parva  ;  facilia,an  difficilia;  singularia  sint, 
an  vnlgaria  ;  '9  vera,  an  falsa  quadam  ex  ratione  "  hones- 
te«tur:y  ex  tempore^  autcm,  si  turn,  cum  indigeremus;  * 
cum  ceteri  non  possent,"  aut  noUent  opitulari ;  si  turn,' 
cum  spes  deseruisset :  ex  animo,  si  non  sui  commodi  cau- 

y  An  falsa  sint  beneficia,  et  nihilominus  verbis  ornentur  tanquam  vera. 


Cap.  xxxviil.  17  Octo  Oxonn.  Mss.  cum  Oliv.  fecerit.  Dein  quaedatn 
edd.  vett.  ex  causa:  w  1.  2.  Leid.  1.  et  ex  casu. — 18  Voss.  1.  Leid.  3.  ed. 
Oinnib.  (juaruntuv  :  to  1.  considerantur  :  Lamb,  consider  abuntur. — 19  LM/c 
omittiint  sint:  deest  etiam  a  Voss.  1.  Leid.  3.  in  qiiibus  an  cuinmunin.— 20  B 
\V  e  K,  Sell,  a  ni.  pr.  et  ed.  Oiun'ib.  quannm:  L  sed  quadam.  Tiim  Voss.  1. 
Leid.  3.  Sclnilz.  et  Oreil.  exornutione :  L  M  4/,  w  1.  Leid.  2.  3.  Voss.  1.  2.  et 
vulg.  ex  oratione,  sed  suprascr.  in  M  e.T  ornatione.  E  Leid.  1.  Sch.  a  ni.  sec. 
Cass.  Guelf.  Mss.  Gronov.  et  edd.  pr.  ex  ratione  dedit  Em.  et  sic  quoqne  B. 
W  e  K,  »  2.  Tnr.  Wetzel. — 1  Voss.  1.  Leid.  3.  au<  si  <i(/h.  Dcin  Voss.  l.  2. 
Leid.  1.  2.  3.  octo  Oxoun.  Mse.  et  edd.  ante  Grnt.  cum  Oliv.  babent  deseru- 

NOTiE 

Rhet.  1.  II,  Xdpis  ecrrX,  Kaff  V  ^  eX'^"      f '*»  ^^^•' 

XeyeTai  x'^P"'   virovpyt^v    SeojueV^,   jx^         »  Si  turn,  cum  indigeremus'\  Ex  lioc 

avrl  Tivos,  fi-q^'  y  aincp  t^  virovpyovf.      capite    Caesaris    beneficiiim    extollit 


T»,  oA\'  tV  (KelfCf)  Tj.  Gratia  est,  per 
quam  is  qui  habet,  dicitur  gratiam  con' 
ferre  ind>genti,noii  ut  uliquid  referatur, 
neque  ut  ipsi  conferenti,  sed  ei  tan- 
tum  ciii  confertur,  bene  sit.  Qiiibiis 
autem  ex  capitibiis  vel  crescat  vel 
imminiiatiir  beneficii  ratio,  idem  egre- 
gie  more  suo  docet.  Quadiifariam 
ampiificatiir  :  1.  si  valde  indigentihus 
tribuitiir.  2.  si  magnum  quid  ac  diffi- 
cile detnr.  3.  si  oppoituno  tempore 
ac  loco.  4.  si  aut  solus,  ant  primus 
conferas  gratiam.  Extenuatur  sex 
modis  beneficium  :  1.  si  qnis  id  com- 
modi sui  causa  praestiterit.  2.  si  casu 
vel  necessitate.  3.  si  non  taui  confer- 
tur gratia  quam  refertur.  4.  si  non 
tempore  ac  loco  opportunn.  5.  si  nul- 
la sint  animi  benevoii  sigua.  6.  si  res 
sint  viles. 

*  Ex  tempore]  Eleganter  Ausonius 
Epigr.    Lxxxi.   '  Gratia   quae    tarda 


Cic.  Pbilipp.  111.  §  3.  '  C.  Ceesar  ado- 
lescens,  paene  potiuspner,  incredibili 
ac  divina  quadam  mente  atque  vir- 
tute,  turn  cum  maxime  furor  arderet 
Antonii,  curaqne  ejus  a  Brundisio 
crudelis  et  pestiferreditus  timeretur, 
nee  postulantibiis,  nee  cogitantibus, 
nee  opinantibus  quidem  nobis,  quia 
fieri  posse  non  vidfbatur,  firmis,*!- 
mum  exercitum  invicto  genere  vete- 
ranorum  militum  coiuparavit,  patri- 
moniumque  suum  effudit:  quauquam 
non  sumus  usi  eo  verbo  quo  decuit; 
non  enim  etfudit,  sed  in  reip.  salute 
collocavit.' 

•>  Cum  ceteri  non  pnssent]  Quomodo 
Didonis  gratiam  exaggerat  i^neas  1. 
I.  ylLneid.  '  O  sola  infandos  TrojJe 
miserata  iabores,  Quap  nos,  relliquias 
Danaum,  terracque  niarisque  Omni- 
bus exliaustos  jam  casibus,  omnium 
egenos,  Urbe,  domo,  socias !  grates 


est,  ingrata  est  gratia;  namque  Cum      persolvere  dignas  Non  opis  est  ne- 
fieri   properat,  gratia  grata    magis.'     trap.' 
r"t  aliunde  notuni  illiid,  '  Bis  dat,  qui 


768  M.   T.    CICERONIS 

sa/  sed  eo  consilio  fecit*  omnia,  uthoc'  conficere  posset: 
ex  casu,  si  non  fortuna,  sed  iiidustria  factum  +  videbitur, 
aut  si  industriae  fortuna  obstitisse."  ^  113.  In  hominem 
autem  ;  quibus  rationibus^  vixerit,  quid  sumtus  in  earn 
rem  aut  laboris  insumserit ;  ^  ecquid  aliquando  tale  fecerit, 
num  alieni  laboris,  aut  Deorum  bonitatis  praemium  sibi 
postulet ; "  num  aliquando  ipse  talem  ob  causam  praemio 
aliquem  affici  negarit  oportere;  aut.num  jam  satis  pro  eo, 
quod  fecerit,  honos*  habitus  sit;  aut  num  necesse  fuerit 
ei  facere  id  9  quod  fecerit;  aut  num  hujusmodi  sit '°  fac- 
tum, ut,  nisi  fecisset,"  supplicio  dignus  esset,  non,  quia 
fecerit,  praemio ;  "  aut  num  ante  tempus  prsemium  petat, 
et  spem  incertam  certo  venditet  pretio  ;  *  '^  aut  num,  quo  '* 
supplicium  aliquod  vitet,  eo  praemium  postulet,  uti  de  se  '^ 
praejudicium  factum  esse  videatur.  xxxix.  In  prajmii 
autem  genere,  quid,"'  et  quantum,  et  quamobrem  postule- 
tur,  et  quo,  et  quanto  '7  quaeque  res  praemio  '^  digna  sit, 
considerabitur  :  deinde,  apud  majores  '9  quibus  hominibus, 
et  quibus  de  causis  talis '^°  honos  sit  habitus,  quseretur  : 
deinde,  ne  is  honos  nimium  pervagetur/  '     114.  Atque  hie 

'  Aut  si  casus  impedierit  heneficii  conferendi  voluntatem. 
"  Quod  sola  Deorum  benigtiitnte  rependitur. 
*  Num  velit  certo  pretio  vendere  rem  incertam. 
<^  Communis  fiat. 

issent,  opitulatus  sit:  ex  animo. — 2  w  2.  Sell.  Leid.  3.  si  eo  cons,  k  et  Leid.  2. 
fecerit. — 3  Voss.  1.  ut  in  hoc. — 4  k  esse  factum. — 5  Leid.  3.  aut  ind.  omisso 
si.  Turn  B  L  M  W  0  K,  o)  2.  omnes  Mss.  Oiid.  et  Tiir.  cum  ed.  Oinnib.  ob- 
stilisset:  \p,  u>  \.  Junt.  et  Oliv.  obstiterit. — G  Voss.  1.  si  quibus  rat. — 7  W  6  k 
consumserit ;  et  sic  supiascr.  in  M. — 8  Editio  Lambini  liabet  appositum  ora>, 
'Forte  honoris.' — 9  M  non  liabet  id. — 10  W  ejusmodi  ejus  sit:  6  hvjusmodi 
ejus  sit:  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  3.  Tnr.  et  Oreil.  ejusmodi  sit.  Vnlg.  hujusmodi 
sit. — 11  Sell,  ut  nifec — 12  Sell,  nunc  quia  fee.  et  k  pramio  dignus. — 13  Voss; 
2.  spem  certam.  Voss.  2.  Leid.  1.  vindicet:  B  M  vendicet.  Pro  pretio,  k  et 
Leid.  2.  habent  pramio. — 14  W  0,  Leid.  2.  3.  ed.  Oninib.  et  Lamb.  quod. — 
15  w  1.2.  Sch.  Voss.  1.  Leid.  3.  ut  de  se:  Voss.  2.  ita  de  se.  Mox  Leid.  2. 
omittit  esse. 

Cap. XXXIX.  IG  W  quid  sit. — 17  W  quanta,  omissa  copula. — \S  Pramio  ab- 
est  a  Voss.  1.  Leid.  3. — 19  6  apttd  quosmaj. — 20  B  non  habet  talis. — 1  Qiiidam 

NOTvE 

<^  Si  non  sui  commodi  causa]  Jason      1.  iv.  '  Tii  me  amoris  magis  quam  lio- 
Medeac  beneficiimi  sic  elevabat,  ut  ex      noris  seivasti  gratia.' 
Euripide  refertTullius  Queest.  Tusc. 


DE    INVENT.    II.  39.  7G9 

ejus,  qui  contra  aliquem  praemium  postulantem  dicet,  locus 
erit  communis;^  praemia  virtutis  et  officii  sancta  ct  casta 
esse  oportere,  ncquo  ea  aut  ^  cum  iraprobis  communicari,^ 
aut  in  mediocribus  hominibus  pervulgari :  et  ^  alter,  minus 
homines  virtutis  cupidos  fore,  virtutis  praemio  pervulgato ; 
quae  enim  rara,  et  ardua  sint,  ea  ex  praemio  "^  '^  pulchra  et  ju- 
cunda  hominibus  videri :  et  tertius,  si  existant,^  qui  apud  ma- 
jores  nostros  ob  egregiam  virtutem  tali  honore  dignati  sunt;  ^ 
nonne  de  sua  gloria,  cum  pari  praemio  tales  homines  affici  vi- 
deant,  delibari  *  ^  putent  ?  9  et  eorum  enumeratio,'°  et  cum 
eis,  quos  contra  dicat,"  comparatio.  Ejus  autem,  qui  prae- 
mium petet,  facti  sui  araplificatio,^  et  eorum,  qui  praemio  '* 
aflfecti  sunt,  cum  suis  factis  contentio.^  115.  Deinde  ce- 
teros  a  virtutis  studio  repulsum  iri,  si  ipse  praemio  non  sit 
affectus.  Facultates  autem  considerantur,'^  cum  aliquod 
pecuniarum  praemium  postulatur :  in  quo  utrum  copia  '* 
sit  agri,  vectigalium,  pecuniae,  an  penuria,  consideratur.'^ 
Loci  communes,  Facultates  augere,  non  minuere  "^  opor- 
tere, tjt  Impudentem  '^  esse,  qui  pro  beneficio  non  gratiam, 

^  Si  cednnt  in  premium.  *  Imminui. 

f  Locus  erit.  «  Comparatio. 


doctiis  pntabat  legendiim  pervulgetur,  teste  Lambino. — 2  M  est  comm.—  Z  Aut 
non  est  in  d. — 4  B  LM  W;c,Vo!>s.  1.  2.  Leid.  l.S.communicare. — 5  Depst  copula 
Voss.  1.  Leid. 3. —  G  M  k  urdua  sunt.  Pro  ex  prceinio,  B  L  M  \V0k;//, Tur. onines 
Mss.  Oud.  et  edd.  pr.  at()ue  Oiell.  liahent  experiendo :  Scliutz.  e  conj.  edidit 
ex  pratniis  ea. — 7  M  extant. — 8  M  tali  lion,  vel  donati  sunt. — 9  Voss.  1.  Leid. 
3.  derogari:  Voss.  2.  Leid.  I.  2.  Tiir.  octo  Oxonn.  Mss.  et  qiiatiior  Mss. 
Lambini,  cum  Oliv.  et  Gra>v.-Bnrni.  delibcrari :  ai.  deliberarc :  Lamb,  deli- 
brari.  Ern.  e  Ms.  Gron.  recepit  delibari;  et  sic  Jiint.  Crat.  Schntz.  Wetzel, 
et  Orell.  In  L  vid.,  vel  deroguri  deliberari  put.  Vid.  Nott.  Var. — 10  Sch. 
a  III.  pr.  ditiumerutio. — 11  6,  Tiir.  et  Sell,  a  ni.  pr.  contra  dicas  :  k  contradicant  : 
Voss.  1.  Leid.  1.3.  snprascr.  in  Sch.  ed.  Omnib.  contra  dicant:  Schutz.  e  conj. 
contra  dicet ;  et  sic  Orell.— 12  Sch.  qui  eodem  pra>mio. — 13  a>  1.  Fac.  autem 
tunc  cons.  Turn  co  2.  et  Leid.  3.  alhjuid  pecuniarum  in  prcemium.  B  M  W  0  >f, 
(litquod  pecuniarum  prcemium:  margo  Sch.  aliter  alvpiid  pecuniarum  in  prcemio : 
Leid.  1.  2.  et  ed.  Omnib.  uliquod  pecuniarum  in  prcemium. — 14  Voss.  i.  Leid. 
3.  utrumne  copia :  vnlgo  utrumne  copia.  W  k,  Guelf.  2.  ne  cnpia,  omisso  utrum. 
«  L  et  Sell,  utrum  copia  ;  et  sic  edidit  Ern.  qnem  Wetzel,  et  Orell.  seqnun- 
tnr, — 15  K  consideraniur. — IG  Voss.  1.  et  non  »ni?j. — 17  Sch.  a  m.  pr.  Voss.  1. 

NOTiE 

-i  Delibari']  Ita  legendiim  dncimiis,      ipso  lib.  §  174.  '  Quod  sit  in  priesen- 
cum  in  aliis  edd.  dc/iV^crari  babeatiir.      tia  de  honestate  delibatiim.'     Legit 
Eadem   locutione  utitur  Cicero  hoc     Lambinus  delibrari,  luetaphora  dncta 
Delpk.  et  Var.  Clas.  Cicero.  3  C 


770  M.    T.    CICERONIS 

veriim  mercedem  postulet :  contra  aiitem  de  pecunia  ratio- 
cinari/  sordidum  esse,  cum  de  gratia  referenda  delibere- 
tur  :  '^  et  se  non  pretium  '9  pro  facto,  sed  honorem  [ita  ut 
factitatum  sit '  ^°]  pro  beneficio  postulare.  [p.  77.]  Ac  de 
constitutionibus  quidem  satis  dictum  est:'  nunc  de  iis 
controversiis,  quaj  in  scripto  versantur/  dicendum  vi- 
detur. 

XL.  116.  In  scripto^  versatur  controversia,'  cum  ex 
scriptionis  ratione  aliquid  dubii  nascitur.  Id  fit  ex  ambi- 
guo,  ex  scripto  et  sententia,*  ex  contrariis  legibus,^  ex  ra- 
tiocinatione,  ex  definitione.<5  Ex  ambiguo  autem  nascitur 
controversia,  cum  quid  senserit  scriptor,  obscurum  est, 
quod  scriptum  duas  pluresve  res  significat,  ad  hunc  mo- 
dum  :  Paterfamilias,  cumfilinm  haeredem  faceret,  vasorum 
argenteorum  centum  pondo  uxori  sua3  7  sic  legavit :  'Heeres 
meus  uxori  meas  vasorum  argenteorum  pondo  centum/ 
qua3  volet,*^  dato.'  Post  mortem  ejus  vasa  magnifica  et 
pretiose  caelata  petit  a  filio  ^  mater.  Ille  se,  qu^  ipse 
vellet,9  debere  dicit.  Primum,'°  si  fieri  poterit,"  demon- 
strandum est,  non  esse  ambigue  scriptum  ;  proptereaquod'^ 
omnes  in  consuetudine  sermonis  'J  sic  uti  soleant  eo  '+  ver- 

*  Computare  pecuniam  sibi  numerandam. 

*  Ut  scepe  factum  est. 

*  Libras  centum. 


2.  ed.  Omnib.  Imprudentem.— 18  W  deliberaretur 19  6,  w  2.    Voss.  1.  2. 

Leid.  1.  3.  et  ed.  Omnih.  ;jrc<mm  mow.— 20  Voss.  1.  i<a /«c<.  s?<:  «  1.  Laid. 
1.  et  Orell.  ita  uti  fact,  sit:  Guelf.  1.  Sch.  a  m.  pr.  itaut  facti  tantu7n  sit. 
Ern.  judical  verba  ita  iit  factit.  sit  spuria  esse:  Schutz.  ea  delevit  :  Wet- 
zel, iincis  incliidit.— 1  Voss.  1.  dictum  sit.— 2  w  1.  Jiam  de  his  controv.  et 
Voss.  1.  Leid.  3.  qnce  in  scripto  autem  vers. 

Cap.  XL.  3  B  versantur  controversies. — 4  B  et  ex  scripto  et  ex  sent.  W 
et  ex  scr.  et  sent,  k  ex  scr.  et  ex  sent.  M  ex  scr.,  sent.  Voss.  1.  etscr.et 
sent.  Sch,  ex  scr.,  ex  sent.— a  B  k  et  ex  contr.leg.—Q  Voss.  1.  et  def.  B  et 
ex  def.— 7  Tnr.  Lamb,  et  Orell.  pnndo  centum.  Voces  uxori  suce  in  k  de- 
siint.— 8  Giielf.  1.  a  in.  sec.  vasa  magnifica  et  preiiosa  calata:  Schutz.  e  conj. 
Krn.  vasa  preiiosa  et  magnifice  cerl.  Vid.  I,  n.  ad  Herenn.  c.  12.  Dein 
Sch.  petit  e  filio.—O  Tnr.  et  Wetzel,  voiet :  Schutz.  e  conj,  Em.  velit.— 
10  L  Hie  primuM.  — 11  k  potest.— \2  Leid,  3.  prnpterea  quia.—U  iSermonis 
HI  Kdeest.— 14  Vulg.   solent:  Ern.  e  Leid.  3,  dedit  soleant;  et  sic  Schutz. 

a  libro  et  cortice,  ita  nt  idem  sit  quod  ad  Heron,  ^  1 3. 

decortirari  et  deirahi.  f  q„^   „o;^,^j   Ambignnm    an    quje 

<=  In  scripto]   De    controversia  ex  volet  haeres,  au  qua  volet  uxor, 
scripto  et  sententia  jam  dictum  I.  ii. 


1)E    INVENT.    M.   40.  771 

bo  uno  pluribusve  in  cam  sentcntiam,  in  quam  '^  is,  qui 
dicet,'^  accipiendum  esse  demonstrabit.  117.  Deinde 
ex  superiorc  ct  ex  inferiore  scriptura  '^  doccnduni,  id,  quod 
quaeratur,  fieri'**  perspicuum.  Quare  si  ipsa  separatim  ex  se 
verba  considerentur,  omnia,  aut  pleraque,  ambigua  visum  iri. 
Quae  autem  ex  omni  considerata  scriptura  perspicua  iiant, 
haec  ambigua  non  oportere  existimari.  Deinde,  qua  in 
sententia  scriptor  I'uerit,  ex  ceteris  ejus  scriptis,  I'actis,  dic- 
tis,'9  animo,  atque  vita  ejus  ^°  sumi  oportebit,  et  earn  ip- 
sani  scripturam,  in  qua  inerit'  illud  ambiguum,  de  quo 
quasritur,^  totam  omnibus  ex  partibus  pertentare,''  si  quid, 
aut  ad  id  appositum  ^  sit,  quod  nos  interpreteraur,  aut  ei, 
quod  adversarius  intelligat,  adversetur.  Nam  facile,  quid 
verisimile  sit  eum  voluisse,  qui  scripsit,  ex  omni  scriptura, 
et  ex  persona  scriptoris,  atque  iis  rebus  ^  quae  personis 
attributae  sunt,  considerabitur.""  118.  Deinde  erit  demon- 
strandum, si  quid  ex  ipsa  re  dabitur  facultatis,  id,  quod 
adversarius  intelligat,  multo  minus  commode*^  fieri  posse, 
quam  id,  quod  nos  accipimus,^  quod  illius  rei  ^  neque  ad- 
ministratio,  neque  exitus  ullus  exstet ;  "  nos  quod  dicamus,9 
facile  et  commode  transigi  posse.  Ut  in  hac  lege  (nihil 
enim  prohibet  fictam  exempli '°  loco  ponere,  quo  lacilius 
res  intelligatur) :  *  Meretrix  coronam^  auream  ne  habeto:" 

'  Explorare.  ™  Considerando  invenietur, 

"  Quod  illud  neque  vsui  esse,  neque  yerfici  possit. 


^*^^*^^* 


Wetzel,  et  Orell.  Turn  B  fo,  snprascr.  vel  ainhigtto. — 15  w  1.  Ttir.  et  Mss. 
Oud.  C!mi  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  in  earn  sentertliam  in  quam:  ut  L'linb.  t-on- 
jecerat  legend.  Al.  edd.  et  Mss.  in  ea  sententia  in  qua. — Iti  Voss.  1.  2.  Leid. 
3.  f/ic(7. — 17  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  3.  et  ed.  Omiiib.  et  inferiore,  omisba  piirpo- 
sitioiie.  Pro  scriptura,  k  iinbef  scripta,- — 18  i'ieri  non  est  in  Voss.  1.  i.eid.3. 
— 19  6  ex  cet.  ipsis  scriptis.  Tiini  B  L.  w  2.  Leid.  1.  Voss.  2.  et  e.r  J'aciis, 
dictis :  k  ac  ex  factis,  dictts :  Scii.  et  faclis,  diclis:  ed.  Oniiiib.  dictis  et  factis. 
— 20  Lanii).  delevit  fjies. — 1  Leid.  1.  in  qua  inerat:  w  2.  Leid.  2.  in  qua  erit : 
K  in  qua  etiain  erit. — 2  cu  2.  Tur.  Lamb,  et  Orell.  quaretur. — 3  w  1.  pertentari : 
Voss.  1.  Leid.  3.  tentare. — 4  k  vpposituni. — 5  Voss.  1.  et  his  rebus:  Li-iil.  3. 
et  ex  his  rebus. — G  Sch.  non  habet  commode. — 7  w  1.  accepimus ;  Sclinlz.  e 
conj.  cam  AV'etzel.  accipinmus.- — 8  Leid.  2.  ejus  rei. — 9  L  IVl  constet :  Leiii.2. 
existet.  Turn  &>  1.  sed  nns  quod  dicamus.—\0  li  Jicla  excmiiii :  \V  Jictam  rem 
exempli:  w  1.  et  Tur.  Jictum  exempli:  6  factum  rem  exempli:  k,  Voss.  1.  Leid. 

NOT.« 

s'Meretrix  coronam]  Hermogenes  in  hoc  ipso  exemplo  ambiguitalem  ac- 


772  M.   T.    CICERONIS 

si  habuerit,  publica  esto  r*  contra  eum,  qui  meretriccm  pub- 
licari  dicat  ex  lege  oportere,  posset  dici,'-  neque  adminis- 
tiatiouem  esse  uUam  publicse  meretricis/'  neque  exitum 
legis*"  in  meretrice  publicanda:  at  in  auro  publicando  et 
administrationem  et  exitum  '+  lacilem  esse,  et  incommodi 
nihil  inesse.'^  xli.  119.  Ac  diligenter  illud  quoque'^ 
attendere  oportebit,  num,  illo  probato,  quod  adversarius 
intelligat,'7  utilior  res,  aut  honestior,'^  aut  magis  nccessa- 
ria,  a  scriptore  neglecta  videatur.  Id  fiet,  si  id,  quod  nos 
demonstrabimus,  honestum,  aut  utile,  aut  necessarium  de- 
raonstrabimus ;  '^  et,  si  id,  quod  ab  adversariis  dicetur, 
minime  ejusmodi  dicenius  esse."  Deinde  si  in  lege  erit 
ex  ambiguo  controversia,  dare  operam  oportebit,  ut  de  eo, 
quod  adversarius  intelligat,  alia  in  lege  cautum  esse  docea- 
tur." '  1*20.  Permultum  autem  proficiet,^  illud  deraonstra- 
re,  quemadmodum  scripsisset,  si  id,  quod  adversarius  acci- 
piat,  fieri,  aut  intelligi  voluisset :  ut  in  hac  causa,  in  qua  de 
vasis  argenteis  quaeritur,  possit  mulier  dicere,  nihil  attinu- 
isse,  ascribi,  quae  volet,  si  haeredis  voluntati  permitteret : 
eo   eniin    non  ascripto,  nihil  inesse  '    dubitationis,   quin 

"  Ostendatur  esse  ■provisum. 


3.  Victoiiii.  Junt.  Lamb,  ficlam  legem  exempli.— 11  M  W,  Voss.  1.  Leid.  2. 3. 
ed.  Oiniiib.  non  habeto. — 12  6  posse  dici:  Lamb.  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell. 
possit  dici. — 13  B  adm.uUam,  oinisso  esse:  Voss.  2.  adm.  fuisse  xdlam:  et  «  2. 
publicandce  merctricis. — 14  Lamb,  e  Ms.  exitum  tegis  fac.  Vox  esse  in  a>  2. 
decst. — 15  <j>  2.  Sch.  Leid.  3.  esse. 

Cap.  XL!.  16  Ed.  Omnib.  Ac  dilig.  hie  quoque. — 17  B  illo  quoque  prob.et 
Sch.  quod  adv.  intelligit.—lS  M  atque  hon.—VJ  oi  1.  Leid.  2.  aut  necess.  de- 
monstrabiiur.  Voces  si  id  quod  nos  dem  .  ..aut  vec.  dem. ;  et  non  sunt  in  ^. — 
20  Leid.  2.  hujusmodi  dicamus  esse:  Tnr.  et  Laml).  ejusm.  esse  dicemus. — 
1  Voss.  1.  cautum  esse  videatur. — 2  Ed.  Omnib.  permultum  prof.     Leid.  3.  et 

NOTiE 

centns  constitnit,    ETAIPA,    XPT2IA  snr,   contendet  proniintiandum  esse 

EI  *OPOIH,  AHM02IA  E2T.1.     3Iere-  trifioata,  adeoque  ex  sciipto  et  senten- 

trix,  auream  coronum  si  ferat,  publica  tia  legis  coronani  tantiim,  non  ipsam 

esto.     Acciisator  pronuntiat   Sriixocria  nnilierem  puMicandam. 
accentu   in    peniiltinia,   neque   enim  ''  Neque  exitum  legis]    Neque  lege 

iilip  vocum  notae  anliquis  adiiibeban-  cautum  esse,  ut  dissoliita;  mulieies 

tnr,  adeoque  ex  lege  vultmeretricem  pubbcarentur,  ne  turpe  vectigal  vi- 

pubiicari,  sive  niancipium  fieri  civi-  deretur  colligi. 
tatis.     Antepenultiraam  acuet  defen- 


DE   INVENT.   II.  42,  773 

hasrcs,  quae  ipse  vellet,  daret.  Araentiam  "^  igitur  fuisse, 
cum  hgeredi  vellet  cavere,  id  ascribere,  quo  non  ascripto, 
nihilominus  haeredi  caveretur.  121.  Quare  hoc  genere  ^ 
niagnopere  talibus  in  causis  uti  oportebit:''  si  hoc  modo 
scripsisset,  isto  verbo  usus  non  essct,  non  isto  loco  ver- 
bum  istud  7  collocasset.  Nam  ex  his  sententia  scriptoris 
maxime  perspicitur.^  Deinde  quo  tempore  scriptum  sit, 
quajrendura  est,  ut,  quid  enm  voluisse  in  ejusmodi  tempore  ^ 
verisimile  sit,  intelligatur.  Post  ex  deliberationis  parti- 
bus:  quid  utilius,et  quid  honestius,'°  etilliad  scribendum," 
et  his  ad  com})robandum  sit,  demonstrandum  :  '^  et  ex  his, 
si  quid  amplificationis  dabitur,  communibus  utrosque  '^  lo- 
cis'  uti  oportebit/ 

XLii.  Ex  scripto  et  sententia  controversia  consistit,'''^ 
cum  alter  verbis  ipsis,  quas  scripta  sunt,  utitur  ;  alter  ad  id, 
quod  scriptorera  sensisse  dicet,  omnem  adjungit  '^  dictio- 
nem.^  122.  Scriptoris  autem  sententia  ab  eo,  qui  sententia 
se  defendet,  turn  semper  ad  idem  spectare,"^  et  idem  velle 

P  Ex  his  rebus  si  quid  amplificatione  tractandum  sit,  sunt  loci  communes  quibus 
in  utramque  partem  uti  oportebit. 

?  Convertit  totam  orationem  scriptoris. 


permuUmn  hie  prof. — 3  M,  Sch.  Voss.  1.2.  esse. — 4  Tiir.  Amentia:  viilg. 
Amentice.  Ern.  e  Mss.  Giielf.  Voss.  2.  Scliol.  ed.  Oniiiib.  Med.  Jiiiit.  edidit 
Amenliam;  et  sic  B  M,  Sclintz.  "Wetzel,  et  Oiell. — 5  Sell.  Quare  hue  in  gen. 
— G  K  uti  hoc  modo  oport. — 7  Voss.  1.  Leid.  3.  verbum  illud. — 8  Post  perspici- 
tur,  in  6  additur  :  Verbi  causa,  si  magis  dilexit  filinm  quum  matrem,  ant  matrem 
quam  filium. — 9  w  1.  in  hoc  temp. — 10  Leid.  2.  Victorin.  quid  hon.  sine  ropiila. 
— 11  M  describendum. — 12  w  1.  dem.  est. — 13  Voss.  1,  Leid.  3,  utrique :  IM, 
Leid.  2.  utrisque :  ed.  Oniiiih.  ulroque:  B  L  W  0  /c,  w  1.  Tur.  Sell.  Voss.  2. 
Cass.  Giielf.  2.  Lamb,  et  Orell.  utrinque :  Jiint.  Griit.  Oliv.  Graev.-Burni.  et 
,  Lall.  utrunque:  Giielf.  1.  Leid.  1.  Schiitz.  et  Wetzel,  utrosque. 

Cap.  XLii.     14  Voss.  1,  controv.  constat :   Leid.  3.  controv.  nascitur. — 15  k, 
ties  Mss.   Oitd.  et  ed.  Oiniiib.  adjunget. — 16  w  \.  sententia  st  defendet,  ali- 

NOT.E 

»  Communibus  utrosque  tods']  In  ex-  ciilas  tmpitnditie  vitae  iiifatnes  coro- 

eniplo  siiperiore  de  muliere  servituti  nam    anream  ferre,  et   matronarmn 

siibjicienda,  ex  legisiatoris  sententia,  insignil)ns  otnaii.     Defensor  conce- 

quas  ntriqiie  parti  communis  est,  di-  det  wquissinias  esse  leges,  adeoque 

cet  accusator,  -.cqiiissimis  legibns  pa-  maxime   a  crudelitate   abiiorrentes  ; 

res   delictis    pcenas  debere  rependi,  neque  vero  pecrato  mediocri  gravis- 

grave  sccliis  esse  bonisque   moiibus  siniam    poenani,    cujiismodi    servilus 

maxime  contrariuin  ejusmodi  niulicr-  est,  iiro^are. 


774  M.    T.    CICERONIS 

demonstrabitur:'^  turn  aut  '^  ex  facto,  aut  ex  eventu  aliqiio 
ad  tempus  id,  quod  inslituit,  accommodabitur.'^  Semper 
ad  idem  spectare/^^  hoc  modo  :  Paterfamilias  cum  libero- 
riim  nihil  haberet/  uxorem  autem  haberet,^°  in  testament© 
ita  scripsit : '  *Si  mihi  filius  genitus  unus/  pluresve,  is 
mihi  hasres  esto.'^  Deinde  quse  assolent.^-  Postea,  *  Si 
filius  ante  moritur,'  quam  in  tutelam  suam  venerit,'  tu  mihi,' 
dicebat,  'secundus  haeres  esto.''^  Filius  non  est  natus.  Am- 
bigunt  agnati  cum  eo,  qui  est  haBres,^  si  filius  ante,  quam 
in  suam  tutelam  veniat,^  mortuus  sit."  123.  In  hoc  genera 
non  potest  hoc^  dici,  ad  tempus,  aut  ad  eventum  "^  aliquem 
sententiam  scriptoris  oportere  accommodari,  propterea, 
quod  ea  sola  demonstratur,"  qua  fretus  ille,  qui  contra 
scriptum   dicit,  suam  esse  haereditatem  defendit.'*     Alte- 

''  Qui  (licet  pro  sententia  scriptoris,  ostendet  sententiam  scriptoris;  aut  unum 
eto  ilemque  semper  habere  sensum  ;  aut  hoc  prctsenti  tempore  talem  habere  sensum 
priijiter  aliquem  casnm. 

*  Cum  nullos  haberet  jilios. 

'  Anlequnm  sui  juris  esse  cceperit. 

"  Con'<an)(iiinei  jKitris/amilias  <Ie  cernenda  htrrcditote  disceptunt  cum  illn  quern 
pnitifumdias  lestamento  subslituit  liceredem,  si  forte  fuius  mureretur  anteqnam 
fierct  sui  juris  annos  natus  qualuordecim. 


quando  tenenda  est  cum,  determinatione  aliquando  sine  deter minatinne,  turn  semper 
ad  idem  spectare. — 17  M  k,  w  1.  Sch.  Yoss-  2.  caient  aut. — 18  M,  Voss.  1.  2. 
Leid.  1.  a  in.  pr.  item  Leid.  3.  inslituilur :  edd.  ])r.  instituerit,  piolib.  Ond.  et 
Ern.  Deiii  M  W  Q  k,  Srli.  Voss.  1.  Leid.  1.  accommodatur. — 19  M  spectat. — 
20  Srh.  a  in.  pr.  liber os  Jilios  hah.  nihil.  In  Voss.  1.  habuisset.  Verba  uxorem 
autem  habet  in  B  desnnt. — 1  M  in  test,  ei  scr.  oo  1.  in  test.  scr. — 2  M,  Sell, 
ed.  Oinnih.  genitus  sit  U7ius,  snprascr.  in  Sch.  <>ignitur :  Voss.  1.  Leiil.  3.  ed. 
Junt.  genitus  fuerit  tinus:  !i  L.  W  9, 'l\\r,  gignilur  :  Lamb,  et  Orell.  genitur. 
Vnlg.  genitus  unus.  Vid.  Vai.  Leclt.  ad  I.  u.  de  Oral.  c.  32.-3  B  is,  sn- 
prascr. hi.  Idem  Ms.  heres  esto,  snprascr.  heredes  sint — 4  k  Denique:  etSch. 
Leid.  1.  qU(B  Solent. — 5  M  mnriatur:  Tp  moreretur. — G  \p  veniret.  Tnm  M  tu 
mihi,  die,  heres  eslo :  w  I.  tu  mild  heres  esto:  Sch.  a  m.  pr.  tum  mihi,  dicet, 
heres  eslo :  Tnr.  tu  mihi,  dicet,  heres  esto:  Voss,  \.  2.  tum  mihi,  dicebat,  heres 
esto. — 7  Octo  Oxonn.  IMss.  cum  Junt.  Lamb.  Oliv.  et  Lali.  qui  est  secundus 
heres. — 8  L  W  6  k,  Victoriii.  et  Oroil.  venerit:  Scliulz.  e  coiij.  cum  Wetzel. 
vcniret. — 9  col.  non  habet /loc  — 10  M  0,  w  2.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  3.  e/ at/ ei-en- 
tum:  1>  et  ad  rentum. — 1 1  k,  Sch.  Voss.  2.  c((.  (Jmnib.  et  Lamb,  sola  esse  dem, 
— 12  Leid.  3.  et  cd.  Omnib.  dicet:  et  inox   Leid.  S.  de/endet. — 13  B  el  ed. 

NOTii: 

^  Semper  ad  idem  .spectare]  Uniini  secundus  lestamento  scriptus  inter- 
et  cundeni  i-einper  habere  sensum  pretatur  se  legitimnm  ha-redem,  sive 
aliquando  scriptoris  sententiam  pro-  patrifamilias  natiis  esset  filius  futurns 
batur  exempio  consecjuenti.     Hwres      primus  hjeres,  sive  natus  non  esset. 


DR    INVENT.    II.   42.  775 

rum  autem  genus  est  eorum,''  qui  sententiara  inducunt. 
In  quo  '+  non  simplex,  voluntas  scriptoris  ostenditur,  quae 
in  omne  tenipus,  et  in  omne  factum  idem  valeat: '  sed  ex 
quodam  facto,  auteventu  ad  tempus  interpretanda  dicitur.'^ 
Ea  partibus  '^  juridicialis  assumtivas  maxime  sustinetur.* 
[p.  78.]  Nam  turn  inducitur  comparatio,  ut  in  cum,'?  qui, 
cum  lex  aperiri  portas  noctu  vetaret,  aperuit  quodam  in 
bello,  et  auxilia  quaedam  "^  in  oppidum  recepit,  ne  ab  hos- 
tibus  opprimerentur,  si  foris  essent,  qnod  prope  muros 
hostes  '9  castra  haberent :  124.  turn  relatio  criminis,  ut  in 
eo  milite/°  qui,  cum  communis  lex  omnium  hominem  occi- 
dere  vetaret,'  tribunum  [militum] '  suum,"  qui  vim  sibi 
afferre  conaretur,*  occidit :  turn  remotio  criminis,  ut  in  eo, 
qui,  cum  lex,  quibus  diebus  in  legationem  ^  proficisceretur, 
praestituerat,''^  quia  sumtum  quaestor  ^  non  dedit,  profectus 

*  Habeat  eutidem  sensum. 

'  Polis.simum  continetur  judiciali  constilutione,  qucB  dicitur  assumliva. 


Omnib.  Illud  autem  gen.  eorum:  W  Aliud  autem  gen.  eorum  :  6  Aliud  autem 
gen.  est  eorum:  k  Alt.  autem  gen.  eorum:  Sell.  Aliud  autem  gen.  est  eo,  siiprascr. 
illud. — 14  Schiitz.  Wetzel,  et  Orell.  ita  distingiumt,  inducunt,  in  quo. — 15  B 
ducilur. — IG  k  et  ed.  Omnib.  Ea  ex  part. — 17  a>  2.  Leid.  1.  Voss.  2.  Sch.  a  ni. 
SfC.  Jiiiit.  Lamb,  et  Orell.  in  eo. — 18  M,  Sell.  Voss.  1.  Leid.  3.  auxilio  quos- 
dam:  k  auxilium  quoddam. — 19  Sell,  non  agnoscit  vocem  hostes. — 20  Viilgo 
vox  milite  omittitiir.  Em.  earn  inseniit  e  Sch.  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  Guplf.  1. 
Cass.  ed(i.  pr.  ef  eam  agnoseunt  B  M  k  (|/,  <w  1.  2.  Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell. — 
1  i((,  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  3.  ed.  Omnib.  tribiaius:  k  irilmiius  plebis.  Turn  Tnr. 
et  quinrjiie  Riss.  Oiul.  cum  ed.  Omnib.  militem;  quod  Scbiitz.  delevit.  Lamb, 
putat  tnilitaris  legend. — 2  Vnlg.  in/erre.  Ern.  e  Sell.  Voss.  1.  Leid.  2.  3. 
Guelf.  1.  2.  edidit  afferre  ;  et  sie  M  W,  'fur.  Schiitz.  W^etzek  et  Orell.  Pro 
conaretur,  k,  Leid.  3.  m  2.  Juut.  Lamb,  habent  conabatur. — 3  k  ut  in  legutione. — 

NOTiE 

^  Occiderevetaref]  Pro  vita  ant  pu-  nem,  ne  ab  eo  ipse  occidatur,  ocei- 

dicitia,  quae  vitae  adaeqiiatnr,  tuenda,  dat;  vel  ciiipiam  viro  aiit  foeminae,  lit 

injiistum   aggressorem,    si    non    alia  violenter  sibi  stnpratorem  irruentem, 

eiippetat  evadendi  via,  fas  est  occi-  ant  post  illaium  stuprum,  si  possit, 

dere.     Julius  Paiiliis  Senteni.  v.  tit.  inierimat.' 

23.  'Qui  latronem  caadein  sibi  infe-  »>  Tribunum  militum  suum]  Trebo- 

rentem,    vel     alium    quemlibet    stti-  nius  C.  Liisium  Marii   sororis  filinni 

prum  inferentemocciderit,  punirinon  noctn  vim  adhibere  paranteni  stricto 

plaeuit.     Alius  enim  vitam,  alius  pu-  gladio  confodit.     Marius  re   audita, 

doreinpublieo  facinoredefendit.'  Au-  nedumjnvenem  plecteret,  corouado- 

gustin.  de  Libero  Arbitrio  i.  5.  '  Lex  navit.  Plutarch,  in  Mario, 
dat  potestatem  vt;l  viatori  ut  latrc 


776  M.    T.    CICERONIS 

nonest: '  turn  concessio  per  purgationem,  et  per  impruden- 
tiam,  ut  in  vituli  ^  imraolatione  :  et  per  vim,  ut  in  navi  ros- 
trata:  et  per  casum,  ut  in  Eurotse  fluminis^  magnitudine. 
Quare  aut  ita  sententia  inducetur,  ut  unum  quiddara  "  *  vo- 
luisse  scriptor  demonstretur :  aut  sic,  ut  in  ejusmodi  re  et 
tempore,^  hoc  voluisse  doceatur.'° 

XLlii.  125.  Ergo  is,  qui  scriptum  defendit,  his  locis  " 
plerumque  omnibus,  majore  autera  parte  '*  semper  poterit 
nti :  Primum  scriptoris  collaudatione,  et  loco  communi, 
nihil  eos,  qui  judicent,  nisi  id,  quod  scriptum  sit,'^  spec- 
tare  oportere :  et  hoc  eo  raagis,  si  legitimura  scriptum  pro- 
feretur,  id  est,  aut  lex  ipsa,  aut  ex  lege  aliquid.'^  Postea 
quod  vehementissimum  est,  facti,  aut  intentionis  adversa- 
riorum  cum  ipso  scripto  contentione,*  quid  scriptum  sit,* 
quid  factum,  quid  juratus  judex:''  quem  locum  multis 
modis  '^  variare  oportebit.  Tum  ipsum  secum  admi- 
rantera,  quidnam  contra  dici  possit :  tum  ad  judicis  oflS^ 
cium  rcvertentem,  et  ab  eo  quaerentera,  quid  praeterea 
audire,  aut  expectare  debeat :  turn  ipsum  adversarium, 
quasi  intentantis  loco,*  producendo,  hoc  est,  interrogan- 
do,"^  utrum  scriptum  neget  esse  eo  modo,  an  ab  se  con- 
tra factum  esse,  aut  contra  contendi  neget  :'^   utrum  ne- 

-   Ut  in  illo  qui,  propterea  quod  qucestor  impensas  non  suppeditavit,  in  legatio' 
nem  non  est  projectus  eo  die  quem  lex  prcefinierat. 
"  Semper. 

*  Poterit  uti  comparatione.  "  Ostendet, 
''  Debeat  facere  juramento  obligatus  legi  servandce. 

*  Quasi  actionem  intenderei. 


A  EJ.  Lam'j.  prcestitueret. — 5  M  prcetor. — 6  u  1.  et  Sch.  per  imprud.  factum, 
suprascr.  in  Scli.y«t<«.-  ed.  Omnib.  ;;e/'  impr.  facti.  Dein  M  ut  factum  est  in 
riluli:  6  ut  est  in  vit. — 7  Yo\  Jluminis  abest  ab  M,  to  I.  Tur.  Sch.  et  earn 
flelevit  Schiilz. — 8  Sch.  ed,  Omnib.  quoddam. — 9  u  1.  ut  cum  ejusm,  Leid.  3. 
re  aut  temp. — 10  L  demonstretur. 

Cap.  XLin.  11  k,  Sch.  Voss.  1.  Leid.  2.  Victorin.  ed.  Omnib.  Schiitz.  et 
OreW.  defe7idet.  Tiun  Sch.  et  his  locis. — 12  Sch.  majore  tum  parte :  Lamb,  et 
Sciintz.  majorem  autem  partem. — 13  B  k,  Sdi.  Voss.  1.  Leid.  3.  scriptum  est. — 
14  Tiir.  et  Lamb,  aliquid  ex  lege. — 15  w  I.  multimodis  :  6  multis  locis.  Tiini 
IM  oportet. — 10  k  quasi  tentantis  loco:  M  quasi  intentantis  loco,  suprascr.  mini- 
tantis,  et  in  niarg.  '  intemptantis  vel  intendenlis.'  w  1.  quasi  in  testis  loco:  Sch. 
am.  pr.  quasi  intendenlis  loco :  Altoif.  quasi  intentantis  locum;  nnde  Schutz. 
edidit,  quasi  in  intentionis  locum.  Lamb,  pulabat  verba  intentantis  loco  de- 
lenda  esse,  »ea  intendenlis  loco  legend.  Vulg.  quasi  intentantis  loco.  Dein 
CO  1.  Sch.  Voss.  2.  Leid.  2.  producendum,  hoc  est,  interrogandum :  6  in  »narg. 
producendum,  interrogandum. — 17  0  k  aw  contra  ;  et  w  2.  Leid.  1.  VoiS.  2.  Sch. 


DE    INVENT.    II.   44.  777 

gare  ausus  sit,  se  dicere  desiturum.  126.  Si  neutrum  '^ 
neget,  et  contra  tamen  dicat  :  nihil  esse,  quo  homi- 
nem  impudentiorem  '9  quisquam  se  visurum  arbitretur. 
In  hoc  ita  commorari  conveniet,  quasi  nihil  preeterea  di- 
cendum  sit,  et  quasi  contra  dici  nihil  possit,  saepe  id,  quod 
scriptum  est,  recitando ;  saepe  cum  scriplo  factum  adver- 
sarii  confligendo;  *°  atque  interdum  acriter  ad  judicem  ip- 
sum  '  revertendo.  Quo  in  loco  judici  demonstrandum  est, 
quid  juratus  sit,*  quid  sequi  debeat:  duabus  de  causis  ju- 
dicem dubitare  oportere,  si  aut  scriptum  sit  obscure,  aut 
neget  aliquid  5  adversarius  :  xliv.  127.  cum  et  scriptum  + 
aperte  sit,  et  adversarius  omnia  confiteatur,  turn  judicem  ^ 
legi  parere,  non  interpretari  legem  oportere.  Hoc  loco 
conlirmato,  turn  diluere  ea,  quae  contra  dici  poterant,^  opor- 
tebit.  Contra  autem  dicetur,  si  aut  prorsus  aliud  sensisse 
scriptor,  et  scripsisse  aliud  demonstrabitur  :7  ut  in  ilia  de 
testamento,  quam  posuimus,  controversia,  aut  causa  assum- 
tiva°  inferetur,  quamobrem  script©  non  potuerit,  aut  non 
oportuerit  obtemperari.^  128.  Si  aliud  sensisse  scriptor, 
aliud  scripsisse  dicetur,^  is,  qui  scripto  utetur,  hoc  dicet,'° 
non  oportere  de  ejus  voluntate  nos  argumentari,  qui,  ne  id 
facere  possemus,  indicium  "  nobis  reliquerit'*  suae  volun- 
tatis -J  multa  incommoda   consequi,   si   instituatur,   ut  a 

/  Quam  taUm  esse  scriptum  demonstrat. 


a  m.  sec.  et  eii.  Crat.  conf.  posse  neget:  Lamb,  siispicabatur  legend,  aut  contra 
dici  posse  contendat. — 18  6  Vel  si  7ieutr. — ID  Lamb,  et  Orell.  qtwd  horn.  M  et 
Sell,  imprudent iorem:  Voss.  1.  imprudentem. — 20  L  M  k,  Leid.  2.  e<l.  Oni- 
nib.  comparando  ;  sic  6  in  inarg.  et  sic  suprascr.  in  W. — 1  k  noii  liabet  ipsum. 
— 2  o)  1,  quodjur.  sit. — 3  M  nliquis. 

Cap.  xliv.  4  k  et  Leid.  3.  Cum  autem  et  scr. — 5  Sch.  judex,  suprascr. 
judices;  ut  est  in  M  W,  Voss.  I.  2.  Leid.  1.  3.-6  W  6,  Sch.  potuerunt :  M, 
u>  2.  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  3.  Tur.  Lamb.  Schutz.  et  Orell.  poternnt.  Vulg.  jjo- 
terant. — 7  a>  1.  prorsus  aliud  quidem  sensisse  scriptorem  demonstrabitur,  et  scrips, 
aliud  dem. — 8  Leid.  3.  ohtemperare. — 9  Voss.  1.  aut  scrips,  et  Sell.  Voss.  1.  2. 
dicatur. — 10  u  1.  hcec  dicet.  k  et  Leid.  3.  carerit  pronotuine. — 11  Leid.  2.  3. 
Voss.  1.  Junt.  Grut.  et  Graev.-Biirm. judici?<m  ;  Pal.  2.  3.  Grev.  Sell.  Leid.  1, 
Voss.  2.  Guelf.  1.  2.  Cass,  omnes  Oxonn.  Mss.  cum  Oliv.  Lall.  Scliulz.  Wet- 

NOT;E 

"  Causa  ttssumtiva~\  Causa  assumti-      hoc   est,  probabili  facti  ratione   ex- 
va,  ut  patet  ex  antedictis,  turn  est,      trinsecus  assumta  corroboratiir. 
cum  intirma  per  se  defensio  colore, 


778  M.    T.    CICERONIS 

scripto  recedatur.  Nam  et  eos,  qui  aliquid  scribant,''  non 
existimatnros,  id,  quod  scripserint,  ratuin  futurum  :  et  eos, 
qui  judicent,  certura,  quod  sequantur,'-^  nihil  habituros,  si 
semel  a  scripto  recedere  consueverint.'^  Quodsi  voluntas 
scriptoris  conservanda  sit,  se,"^  non  adversarios,  a  volun- 
tate  ejus  stare  :«  nam  multo  propius  accedere  ad  scriptoris 
voluntatem  eura,  qui  ex  ipsius  earn  Uteris  interpretetur, 
quam  ilium,  qui  sententiam  scriptoris  non  ex  ipsius  scripto 
spectet,  quod  ille  '^  suse  voluntatis  quasi  imaginem  reli- 
querit,  sed  domesticis  suspicionibus  perscrutetur/  129. 
Sin  causam  afFeret  is,*'^  qui  a  sententia  stabit,  primum 
erit  contra  dicendum:  quam  absurdum,'?  non  negare  con- 
tra legem  fecisse,  sed  quare  fecerit,  causam  aliquam  inve- 
nire  :  deinde  conversa  omnia  esse  :  *  ante  solitos  ^°  esse 
accusatores judicibus  persuadere,  affinem'  esse'  alicujus 
culpae  eum,  qui  accusaretur ;  causam  proferre,^  quae  eum 
ad  peccandum  impulisset:^  nunc  ipsum  reum  causam 
afi'erre,*  quare  deliquerit.  130.  Deinde  banc  inducere  par- 
titionem,  cujus  in  singulas  partes  ^  multae  convenient  argu- 
mentationes:  ^  primum  nulla  in  lege  ullam  causam  contra 
scriptum  accipi  convenire:^  deinde  si  in  ceteris  legibus 
conveniat,  banc  esse  hujusmodi  ^  legem,  ut  inea  non  opor- 
teat:  postremo  si  in  hac  quoque  lege  oporteat,  banc  qui- 
dem  causam  accipi  9  minime  oportere.     xlv.  Prima  pars 

s  Se  qui  pugnat  pro  scripto  volunlati  scriptoris  adharere,  non  adversarios  qui 
fugnant  pro  sententia. 

*  Sed  privatis  conjecturis  investiget. 

*  Cur  recedendum  sit  a  scripto. 

*  Mutatam  esse  omnem  judicii  rationem.  '  Reran. 


zel.  et  Orell.  indicium. — 12  Leid.  3.  reliquit. — 13  W  6  scrihehant. — 14  Voss. 
1.2.  Leid.  1.  2.  3.  quid  seq. — 15  &>  1.  consuerant. — 10  Leid.  3.  conserv.  est: 
uniis  Ms.  ap.  Lamb,  observanda  sit.  Turn  0  oniiltit  se. — 17  B  illnc. — 18  6  Sin 
causam  dahit  is :  ]}/ Sin  causam  afferret  is. — 19  Voss.  l.Leid.  3.  quam  esse  ub- 
surdum:  JM,  w  1.  2.  Leid.  2.  cum  Orell.  quam  abs.sit ;  et  sic  k  in  iiiarg.— 20  u 
].  Tur.  Lamb.  Schntz.  Wetzel,  et  Orell.  esse  omnia.  Turn  M  nam  ante  solitos. 
— 10  ntiii  liabet  esse. — 2  M  qtd  accusatur:  k,  u  2.  et  causam  prof. — 3  L  et  M 
impulerit :  B  compulisset,  siiprascr.  '  vel  impuUsset.' — 4  Leid.  2.  nunc  eum  ip- 
sum causam.  Sell.  Voss.  1.  Leid.  3.  Sciiiitz.  el  Orell.  inferre. — 5  0  hanc  ra- 
tionem ind.  part,  o)  1.  Sell,  et  ed.  Omnib.  in  singulis  pnrtibus. — 6  B  W,  Sch. 
VoHS.  1.  cd.  ()  mmh.  conveniunt.  Pro  «)g-umpji<a<ioiies.  Sell.  Voss.  l.Leid.  3. 
habent  orationes. — 7  k  oportere,  sed  in  niarg.  convenire. — 8  Sch.  Voss.  2.  Leid. 
3.  et  Lnmb.  ejusmodi. — 9  M  Uanc  quoque  causam.  Leid.  2.  non  habet  verbum 
accipi. 


DE   INVENT.   II.   45.  779 

his  fere  locis'°  confirmabitiir  :  scriptoii  neque  ingenium, 
neque  operam,  neque  ullara  facultatem  defuisse,'"  quo  mi- 
nus posset  aperte  perscribere  id"  quod  cogitaret:  non 
fuisse  ei  grave,  nee  difficile,  earn  causam  excipere,'*  quara 
adversarii  proferant,  si  quicquam  excipiendum  ''  putasset: 
consuesse '+  eos,  qui  leges  scribant,  exceptionibus  uti. 
131.  Deinde  oportet  '^  recitare  leges  cum  exceptionibus 
scriptas,  et  maxirae  videre,  si  qua  in  ea  ipsa  lege,  qua  de 
agitur,'^  sit  exceptio  aliquo  in  capite,"  aut  apud  eundem  '7 
legis  scriptorem,"  quo  magis  eum  probetur  fuisse  exceptu- 
rum,  si  quid  excipiendum  putaret:  et  ostendere,  causara 
accipere,^  nihil  aliudesse,'^  nisi  legem  tollere :  ideo  quod,'' 
cum  semel  causa  consideretur,  nihil  attineat  earn  ex  lege 
considerare,  quippe  quae  in  lege  ^°  scripta  non  sit.  Quod 
si  sit  institutum;  omnibus  causam  dari  et  potestatem  pec- 
candi,  cum  intellexerint,  vos  ex  ingenio  ejus,  qui  contra 
legem  fecerit,  non  ex  lege,  in  quam  jurati  sitis,'  rem  judi- 
care:*^  deinde  et  ipsis  judicibus  judicandi,  et  ceteris  civi- 
bus  Vivendi  rationes  perturbatum  iri,  si  semel  a  legibus 
recessum  sit :  132.  nam  et  judices  neque  quid  sequantur,^ 
[  p.  79.]  habituros,  si  ab  eo,  quod  scriptum  sit,'  recedant : 
neque,  quo  pacto  aliis  improbare  +  possint,  quod  contra 
legem  judicarint :  et  ceteros  cives,  quid  agant,  ignoraturos, 

"'  Neque  induslriam  neque  verba  dt^uisse. 

"   Alio.  "  In  uliqua  alia  lege. 

P  Admittere  e.vceptioncm  qua  von  est  ajiposita  a  legislatore. 

'I  Secundum  quam  judicium  vus  laturos  jurejura7ido  promisistis. 


Cap.  XLV.  10  Leid.  2.  his  omnibus  fere  locis. — 11  Tiir.  et  Lamb,  aperte 
posset  perscr.  id :  V oss.  2.  aperte  describere  id. — 12  Voss.  I.  recipere. — 13  Idem 
Ms.  accipintdum. — 14  Voss.  1.  cousuescere.  Dein  u  1.  et  Voss.  1.  qui  legem 
scribant.— \a  k  in  niarg.  oportebit. — IG  to  1.  videre  hoc:  8  et  Leid.  2.  videre 
hac :  Sell,  a  m.  pr.  videre  qua.  Tiiin  al.  si  qua.  Abest  ipsa  ai>  L  et  Voss.  1. 
Porro  w  2.  Leid.  \.2.agatur. — 17  M  ejusdem. — 18  Voss.  I.  Leid.  3.  et  Var. 
Lect.  Sch.  excipere ;  et  sic  snprascr.  in  M.  DGia  ic  non  aliud  esse. — 19  w  2. 
ideo  quia.— 20  k  quippe  qua  causa  in  lege.  Verba  in  lege  non  sunt  in  Voss.  1. 
— 1  K,  Leid.  3.  ed.  Oninib.  inqua.  L,  V^oss.  1.  Leid.  'i.  jurati  estis. — 2  6  nam 
etjud.  nequit  seq. — 3  B  scriptum  est. — 4  B,  Sch.  Jiint.  Crat.  Victor,  alios  im- 
probare, prob.  Olid,  w  1.  Tiir.  aliis  probare :  Lamb.  Sclmtz.  Wetzel,  et  Orell. 
in  aliis  improbare.  Grut.  suspic.  improperare  vel  exprobrare.  Orell.  h.  I.  nt 
corrnpliim  denotavit.  Turn  W,  o)  1.  qui  contra  leg.  Leid.  3.  quod  illi  contra 
leg.     ties  Mss.  Lambini  quid  contra  leg.    unde  ipse  conjecit  legend,  si  quid 


780  M.   T.    CICERONIS 

si  ex  suo  quisque  consilio,  et  ex  ea  ratione,^  quae  in  raen- 
tem  aut  in  libidinem  venerit/  non  ex  communi  praescripto 
civitatisunamquamque  rem  aclministrarit:^  postea  quaerere^ 
ab  judicibus  ipsis,  quare  in  alienist  detineantur  negotiis: '' 
cur  reipublicae  raunere  '°  impediantur/  cum  saepius  suis 
rebus"  et  commodis  servire'*  possint :  cur  in  certa  verba* 
jurent:  cur  certo  tempore  conveniant,  certo  discedant : 
nihil  quisqnam  ''  afferat  causae,  quo  minus  frequenter  ope- 
rani  reipublicee  det,  nisi  quae  causa  in  lege  '''•  excepta  sit: 
an  se  legibus  obstrictos  in  tantis  molestiis  esse  aequum 
censeant,  adversaries  nostros  leges  negligere  '^  concedant : " 
133.  deinde  item  "^  quaerere  ab  judicibus,  si  ejus  rei  cau- 
sam,  propter  quam'7  se  reus  contra  legem  fecisse  dicat, 
exceptionem'^  ipse  in  lege  ascribat,  passurine  sint :  postea 
hoc,  quod  faciat,  indignius  et  impudentius  esse,  quam  si 
ascribat: '9  age  porro,  quid  si  ipsi  velint^°  judices  ascri- 

'  Quare  occupentur  negotiis  alienis.  '  Fuvgantur. 

'   Certa jurinnenti formula. 

"  Quivis  jvdicum,  si  quo  tempore  reipubliccB  non  serviat  judicio  ferendo,  non 
nlitim  causum  proferet,  msi  earn  (juce  in  legibus  expressa  sit  :  si  in  tarn  gravilms 
curis  judices  putant  justum  esse  se  legibus  obligari;  an  permitient  adversarios 
nostios  iisdetn  legibus  non  teneri  ? 


contra  lep. — 5  d,  Leid.3.  et  ex  sua  rat. — 6  Voss.  1.  aut  lib.  venerint :  ed.  Om- 
rib.  aut  lib.  venerit,  iinprob.  Oiui. — 7  Administrabit  omnes  Mss.  et  edd.  ante 
Ein.  (|ui  e  conj.  dedit  administrarit  ;  et  sic  Sell.  Wetzel,  et  Orell. — 8  «  1. 
quares. — 9  B  quare;  et  W  Q,  oi  1.  in  aliis.—\Q  k  muneribus. — 11  B  W  ^, 
Giev.  Pall.  2.  3.  Leid.  1.  Voss.  1.  2.  Griit.  Griev.-Biirm.  et  Lall.  cum  sapius 
aeriis  suis  rebus :  6  cum  scepe  seriis  suis  rebus:  L  cum  scepius  et  suis  rebus :  w  1. 
cum  seriis  suis  rebus:  Leid.  3.  cum  sapius  serius  suis  rebus:  Tiir.  quo  sapius  se- 
cius  suis  rebus:  Sclintz.  e  conj.  atqiie  etiani  Orell.  quo  secius  suis  rebus:  M  k, 
u  2.  Leid.  2.  Sell,  a  in.  pr.  Jiitit.  Lamb.  Oliv.  et  Wetzel,  cum  sapius  suis  rebus. 
— 12  9  seriare. — 13  L,  cd  2.  cur  certo  disc.  M  cur  certoque  disc.  Sell.  ed.  Om- 
iiib.  et  Laiiib.  certoque  disc.  Leid.  2.  in  forum,  cur  disc.  Tnni  L  M,  Leid.  3. 
e<i.  Oinnib.  cur  nihil  quisq.  sed  in  iM  cur  pinictis  snbnotatur. — 14  W  causa 
ill  M  deest.  Dein  viilg.  ex  lege.  L  M  W  \p,  w  1.  2.  Tiir.  o.-nnes  Mss.  Oud. 
et  fdd.  ante  Aid.  cum  Oliv.  Scliiitz.  Wetzel,  et  Orell.  in  lege. — 15  M  W  0 
(idvers.  vera  nostros:  et  Leid.  3.  legem  negl. — l(i  k  et  oi  1.  carent  item. — 17  W 
0  /c  et  Sch.  si  ejus  rei  causa:  M,  Lamb,  et  Schutz.  si  ejus  causa:  B,  Tnr.  Pall. 
Leid.  1.  Voss.  2.  si  ejus  rei  causa:  L,  Leid.  2.  3.  Voss.  1.  et  unns  Ms.  ap. 
Lamb,  si  ejus  rei,  omisso  causam ;  quam  vocern  Ern.  pntat  spnriam  esse. 
Wetzel,  et  Orell.  eani  nncis  incliidnnt.  Dein  M  per  quam.  — 18  In  Voss.  1. 
et  Leid.3.  vox  exceptionem  przeponitur  illis  propter  quam,  <^c. — 19  Leid.  2. 
atque  impud.  esse:  \'oss.  1.  et  imprudenlius  esse.  In  eodem  Ms.  in  quam  si 
user.  cd.  Omiiib.  quam  si  quid  ascr.  Sell,  a  in.  pr.  ijUiivi  si  ascribatur. — 20  «  I. 
quod  si.  Ern.  piitabat,  aut  quid  delendnm,  aut  ii  aiisponfndiira,  si  quid. 
Scluitz.  delevit  quid:  Wetzel,  uncis  includit.     Turn  B  L  M  W  6  k,  w  1.  Tur. 


DE    INVENT.    II.   45.  781 

bere  :  passurusne  sit  populus?  atque  hoc  '  esse  indignius, 
quam  rem  verbo  ct  Uteris  mutare  non  possint,  earn  re  ipsa, 
etjudicio  maxime/  commutare:  134.  deinde  indignumesse^ 
de  lege  aliquid  derogari,°  aut  legem  abrogari,-*  aut  aliqua  ex 
parte  cominutari,  cum  populo  cognoscendi,^  p  et  probandi, 
aut  iraprobandi  potestas nulla  fiat:  hoc  ipsisjudicibus  invi- 
diosissiraura  ^  futurum  :  non  hunc  locum  esse,  neque  hoc 
tempus  7  legum  corrigendarura  :  apud  populum''  hoc,  et 
per  populum  agi  convenire  :  ^  quod  si  nunc  id  agant,  velle 
se  scire,  qui  lator  sit,^  qui  sint  accepturi :  se  actiones'° 
videre  et  dissnadere  velle  :  quodsi  ha^c  cum  surame  inutilia, 
tum  raulto  turpissima  sint:  legem,  cujuscemodi '"  sit,  in 

'  Qualiscunque. 


et  omnes  Mss.  Oud.  vellent. — 1  Sch.  a  m.  pr,  at  hoc. — 2  Sell.  Voss.  1.  7naxi- 
mo. — 3  6  ind.  est. — 4  Verba  aut  legem  abrogari  absunt  ab  iino  Ms.  ap.  Lamb. 
— 5  Voss.  1.  Leid.  1.  agnoscendi. — 6  Ed.  Omnib.  invidiosum. — 7  M  neque  tern- 
pus,  omisso  hoc. — 8  B  K\p  apud  pop.  hac :  et  Voss.  1.  Leid.  3.  et  per  pop.  magis 
conv. — 9  K  tf,  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  et  uniis  IMs.  ap.  Lamb,  lalor  legis  sit :  alius 
ap.  Lamb,  legis  lator  sit. — 10  Qiiidam  libii  Mss.  habeni  eas  se  ad iones :  qiii- 
dam  vir  doctiis  legend,  putabat  earn  se  rogationem:  Lamb,  pntabat  potiiis 
reponendnm  earn  sc  rationem.  In  Pal.  1.  se  accessiones,  prob.  Griit.  Scliutz. 
e  conj.  dedit  se  captionem  ;  et  sic  Orell.  Em.  conj.  se  actionem.  Pro  videre, 
Schutz.  e  conj.  edidit  ostendere. — 11  Leid.  2.  Sch.  a  m.  sec.  ctijusmodi:  ed. 
Ouinib.  cujuscunque  modi:  Lamb,  cujusciijusmodi :  Schutz.  e  conj.  Lamb,  cwi- 

NOT/E 

°   Derogari]     Abrogare,   derogate,  tratibiis  majoribiis,  praetore  et  cori- 

exiogare,    obrogare,   diversuni   quid  sule,  dictatore  et  interrege,  fereba- 

significant.     Abrogatur    legi,   inquit  tur  lex,  consulto,  quo  plus  haberet 

Modestinus,  cum  lex  prorsus  tollitur :  auctoritatis,  senatu.   Delude  prouiul- 

derogatur  cum  pars  detrahitur  :  ex-  gabatur,  sive  in  publico  propoueba- 

rogare,  auctore  Festo,  ex  lege  vetere  tur  cujusvis  oensurae  obnoxia  per  tri- 

aliquid  eximere   per  legem   novam  :  nundinuni.     Quo   spatio  elapso  ma- 

obrogare,    legis   prioris   infirmandae  gistratus  populo  convocato  recitabat 

causa  legem  novam  ferre.  et  suadebat  legem,  quiE  suftVagiis  po- 

P  Cum  populo  cognoscendi,  ^-c]   Ab-  puli  comprobata  in  aes  incidebatur. 

rogabat  quidem  populus  legem,  sed  Itaque   penes    populum    erat    leges 

lit  abrogaretur,   senatus  statuebat ;  sancire,corrigere,  aut  etiam  rejicere, 

nisi  quando  temcritate  nonnullorum  adeo  ut  Ateius  Capito  apud  Gell.  x. 

jura    perverterentur.     Quare     leges  20.  legem  definiat,  '  generalejussum 

cognoscendi,    probandi,   aut   irapro-  populi  aut  plebis,  rogante  magistra- 

bandi    sunima   potestas   populo  non  tu.'     Veriini  ut  liinc  patet,  magistra- 

erat.  tuum  erat  rogare  |)opulum,  an  vellet, 

•J  Apud  populum]  .4  quatuor  magis-  juberet  aliquid  fieri. 


782  M.    T.    CIGRRONIS 

praesentia  conservari  '^  ab  judicibus,  post,  si  displiceat,  a 
populo  corrigi  convenire:  deinde,  si'^  scriptum  non  exta- 
ret,  magnopere  quaerereraus  : '+  neque  isti,  ne  si  extra  peri- 
culum  quidem  esset,  crederemus.'^  Nunc  '^  cum  scriptum 
sit,  amentiam  esse,  ejus,  qui  '^  peccarit  potius  quam  legis 
ipsius  verba  cognoscere.  His  et  hujusmodi  '^  rationibus 
ostenditur,  causam  extra  scriptum  accipi  '9  non  oportere. 
XL VI.  135.  Secunda  parsest,^°  in  qua  est'  ostendendum,  si 
in  ceteris  legibus  oporteat,*  in  hac  non  oportere.  Hoc 
demonstrabitur,  si  lex  aut^  ad  res  maximas,  utilissimas,+ 
honestissimas,  religiosissimas  videbitur  pertinere  :  aut  inu- 
tile,^ aut  turpe,  aut  nefas  esse  tali  in  re  non  diligentissime 
legi  obtemperare :  ^  aut  ita  7  lex  diligenter  perscripta  de- 
monstrabitur,^ ita  cautum  unaquaque  de  re,  ita  ^  quod 
oportuerit,  exceptum,  ut  minime  conveniat  quicquam  in 
tam  diligenti  scriptura  praeteritum  arbitrari.  Tertius  locus 
est  ei,  qui  pro  scripto  dicet,  maxime  necessarius,  per  quem 
ostendat  oportet,'°  si  conveniat  causam  contra  scriptum 
accipi,^  earn  tamen  minime  "  oportere,  quae  ab  adversariis 
afFeratur.  136.  Qui  locus  idcirco  est  huic  necessarius, 
quod  semper  is,  qui  contra  scriptum  dicit,'*  aequitatis  ali- 
quid  aflferat  oportet.  Nam  summa  impudentia  sit,''  eum, 
qui   contra  quam   quod  scriptum  sit,'"^  aliquid  probare '^ 

y  Si  expediat  admitti  rationem  sequendi  sententiam  scriptoris  contra  scriptum. 


cuimodi.  Vulg.  cujuscemndi.  Oiell.  ait  esse  corruptum. — 12  Sell,  conveniat 
in  pra'.sentia  observari.  In  M  «  qiioqiie  obstrcari. — 1:5  Scliiitz.  siispicatiir  le- 
gend, esse,  deinde  quod,  si. — 14  Leid.  3.  magna  requirercmus. — 15  M  6  i:  ^, 
Leid.  1.  3.  Voss.  2.  ed.  Oinnib.  nisi  extra  :  Vo>s.  I.  ncc  etiam  si  extra:  Scli.  a 
m.  pr.  et  Leid.  2.  si  extra,  omisso  ni.  Dein  Sell.  Voss.  1.  Leid,  2.  esset  qui- 
dem  cred.  —  IG  Pro  nunc,  k  habet  Deinde.  — 17  B  L  M  W  0  k,  Leid.  1.  3.  Voss. 
1.2.  et  ed.  Omnib.  ejus  rei  qui. — 18  In  w  1.  His  et  desiint.  Tnr.  ejusmodi : 
Sell.  huJHScemodi. — 19  «  1.  extra  scriptum  aut  contra  scriptum  accipi. 

Cap.  xlvi.  20  u  2.  Sec.  pars  ejus  est. — 1  Scli.  omittit  est,  prob.  Oud. — 
2  6  causam  accipi  oporteat, — 3  d  caret  aut. — 4  Utilissimas  non  est  iiiwl. — 
6  Sch.  a  ni.  pr.  ut  inut. — 0  M,  Sch.  a  m.  pr.  obtemperare  videalur. — 7  Lamb. 
aut  si  ita. — 8  W  0,  Leid.  2.  perscr.  esse  dem.  Pro  demonstretur,  Lamb,  edidit 
oslendetur.—'J  Jimt.  Lamb,  et  ita. — 10  u  1.  2.  oportet,  ostendat:  Leid.  3.  opor- 
tet  ut  ostendat. — 11  w  1.  earn  lamen  tunc  min. — 12  6  dicat :  Tnr.  dicet. — 13  6  k 
^,  Voss.  1.  ed.  Oir.nib.  summa  imprudenlia  est:  Leid.  2.  summa  iinpudeniice : 
VUI15.  summa  impudentia  est.  Pro  est,  Ern.  dedit  sit  e  IMss.  snis  omnibus, 
Scb.  Leid.  1.  Voss.  2.  et  sicTur.  Schntz,  Wetzel,  el  Oreil.— 14  B,  Scli.  Voss. 


DE  INVENT,  n.  47.  783 

velit,  non  aequitatis  prsesidio  id  facere  conari.  Si  quid 
igitiir  ex  hac  ipsa  quidpiain  '^  accusator  deroget/  '^  omni- 
bus partibus  justius  et  probabilius  accusare  videatur.  Nam 
superior  oratio  '  lioc  omnis  '^  faciebat,  ut  judices,'"  etiamsi 
nollent,  necesse  esset ;  haec  autem,  etiamsi  ^°  necesse  non 
esset,  ut  vellent  contra  judicare.  137.  Id  autem  fiet,  si,  qui- 
bus  ex  locis  culpa  demonstrabiturnon  esse'  in  eo,  qui  com- 
paratione  aut  remotione,  aut  relatione  criminis,  aut  conces- 
sionis  partibus  se  defendit,  (de  quibus  ante,  ut  potuimus,  dili- 
genter  perscripsimus;  de  his  locis/  quae  res  '  postulabit,  ad 
causam  adversariorum  improbandam  transferemus  :)  aut 
causae*  et  rationes  afferentur,  quare,  et  quo  consilio  ita  sit 
in  lege,  aut  in  testamento  scriptum  ;  ut  sententia  quoque,  et 
voluntate  scriptoris,  non  ipsa^  solum  scripturas  causa  con- 
firmatum^  esse  videatur:  aut  aliis  quoque  constitutionibus* 
factum  coarguetur.7 

XLVii.  138.  Contra  scriptum  autem  qui  dicet,  primum 

*  Detrahat. 

2.  contra  quam  .icr.  Vul;;.  contra  quod  scr.  Ern.  e  Mss.  siiis  et  diiobua  a  p. 
Gronov.  atque  Leid.  1.  edd.  pr.  dtdit  contra  quam  quod  scr.  et  sic  ai  2.  Sclmiz. 
Wetzel,  et  Orell.  Vra;\eren  u)  2.  scrijilum  est. — 15  B  probari. — 16  Victorin. 
Jiint.  et  al.  Si  quidem  i^itur.  k  in  maig.  ex  hac  ipsa  causa.  Sch.  a  m.  pr. 
ciiin  JMi-dic.  et  septeni  Oxonn.  Mss.  carent  voce  quidpiain.  lu  Leid.  3. 
quicqunm.  '  Vol  vox  delenda  est,  vel  cum  altero  Medic,  quipiam  sive  quispiam 
est  legendum.'  Oud,  Quipiam  (|Uoq»e  in  Guelf.  1.  '  Ego  deiendiim  puto 
allerntriim  ant  quid  ant  quidpiam.'  Ern.  Oliv.  Lali.  et  Schntz.  delevernnt 
quidpiam:  Wetzel,  et  Orell.  inicis  includiint. — 17  w  1.  et  Sch.  a  ni.  pr.  dero- 
gat. — 18  Oninib.  or.  hccc  o7nnis :  Latub.  omnis  oratio  hoc:  Scliuiz.  or.  hcec  om- 
nis.— 19  Oinnes  Mss.  Olid.  M<  jud. — 20  M,  co  2.  necesse  esset  judicare.  Turn 
M  hoc  autem  etiamsi.  Deest  autem  Leid.  3. — 1  Sell,  a  ni.  pr.  Voss.  1.  2. 
Leid.  3.  Tur.  ed.  Omnil).  Lamb.  Schutz.  et  Orell.  omittunt  negativam  parti- 
culam  won.  Pio  esse,  Voss.  1.  Leid.  3.  Scliutz.  et  Orell.  habent  inesse. — 
2  Septem  Oxonn.  Mss.  et  Oliv.  si  de  iis  Incis:  Voss.  1.  si  de  his  locis. — 3  Sell, 
a  ni.  pr.  et  ed.  Omnib.  quos  res ;  et  sic  siiprascr.  in  M.  Leid.  2.  quas  res. — 
4  Qiiinqne  Oxonn.  Mss,  ciim  Lamb.  Oliv.  et  Lall.  aut  si  causa. — 5  B  M  ex 
vol.  script.,  non  ex  ipsa. — 6  Schntz.  e  conj.  ac  Orell.  scriplura.  Dein  B  M, 
w  2.  Tur.  Leid.  3.  Lamb.  Scliutz.  et  Orell.  confirmata. — 7  u  \.  aut  in  aliis. 
Mox  L  K,  w  2.  Leid.  2.  3.  coarguatur,  lu  Voss.  1.  desunt  verba  aut  aliis  . .. 
coarguetur. 

NOTtE 

^  SMjierior  ora<io]  Qua  scilicet  prae-  '  Aut  aliis  quoque  constitutionibusi 

cepta  tradidit  su|)erius,  (juibiis  os-  Puia  conjecturali  aut  definitiva  con- 
tenderetnr  nulla  in  lege  nllam  can-  stitntione  nialitiosam  adversarii  in 
sam  contra  scriptum  accipi  conve-  iiiqnirenda  scriptoris  sententia,  in- 
nire.  terpietationeiu  exagilabit. 


784  M.    T.    CICERONIS 

eum  inducet  locum,  per  qucm  aequitas  causae  demonstre- 
tur :  ^  aut  ostendet,  quo  anirao,  quo  consilio,  qua  de  causa' 
fecerit :  et,  quamcumque  causam  assumet,  assumtionis 
partibus*  se '°  defendet,  de  quibus  ante"  dictum  est.  At- 
que  hoc  in  loco  cum  diutius  commoratus,'^  sui  facti  ratio- 
nem  et  sequitatem  causae  exornaveiit/J  turn  ex  his  locis 
fere  contra  adversarios  dicet  oportere  cansas  accipi.  De- 
monstrabit,  nullam  '*  esse  legem,  quae  aliquam  rem  inuti- 
lem  aut  iniquam  fieri  velit ;  omnia  supplicia,'^  quaj  a  legi- 
bus  proficiscantur,  culpae  ac  malitiae  vindicandae  causa  con- 
stituta  esse  ;  139.  scriptorem  ipsum,  si  existat,  factum  hoc 
probaturum  ;  et  idem  ipsum,  si  ei  talis  res  accidisset,"^  fac- 
turum  fuisse  ;  et  ea  re  '7  legis  scriptorem  certo  ex  ordine  ju- 
dices,  certa  aetate  praeditos  constituisse,  ut  essent,  non  qui 
scriptum  suum  recitarent,  quod  quivis  puer  '^  facere  pos- 
set, sed  qui  cogitationem  assequi  possent,  et  voluntatem 
interpretari :  deindc  ilium  scriptorem,  si  scripta  sua  stultis 
hominibus  et  barbaris  judicibus  committeret,  omnia  summa 
diligentia  perscripturum  fuisse  :  nunc  vero,  quod  intellige- 
ret,  quales  viri  judicaturi  essent,'?  idcirco  eum,  qua?  per- 
spicua  videret  esse,^°  non  ascripsisse  :  neque  enim  vos 
scripti  sui  recitatores,  s^d  voluntatis  interpretes  '  fore  pu- 
tavit:  140.  postea  quaerere  ^  ab  adversariis,  quid  si  hoc 
fecissem?  quid  si  hoc  accidisset?^  eorum  aliquid,  in  qui- 


Cap.  xlvii.  S  Voss.  2.  ed.  Omnib.  eequitatis  causes  demon.ttrentur.  In 
Voss.  1.  demonstruretur. — 9  Abest  pra-positio  a  Leid.  2.  3. — 10  M  caret  se. — 
11  Leid.  3.  jam  ante. — 12  IM  cotnm.  sit. — 13  M  et  Sell,  a  m.  pr.  exornubit. — 
14  Leid.  3.  Dem.  quia  nullam:  Leid.  1.  Demonstrahitque  nullam. — 15  M  ft 
omnia  sujipl. — IC  6  tales  res  accidissenl. — 17  net  ea  res.  In  Leid.  3.  et  Sch. 
a  ?n.  pr.  copula  deest. — 18  u  1,  quisque  puer. — 19  co  1.  7iunc  vero  idea  intell. 
Tiini  L  W  e  Si  li.  Leid.  2.  Voss.  2.  Tiir.  et  duo  Mss.  Gronovii,  quales  viri  res 
jud.  essent — 20  Voss.  1.  earn  qucc  persp.  Lfid.  3.  Jiint.  et  Lamb,  videret, 
omisso  esse. — 1  Voss.  1.  interpretatores. — 2  Schutz.  e  conj.  cum  Wetzel,  qua- 

NOT^ 

*  Assumtionis   partibus']    Compara-  rernm    flexu   sic   agere    satins   fiiit, 

tione  videlicet,  relatione,  reniotione,  quam   legi   parere :  at  ille  potius  in 

et    pnrgatione:    quibus  sic   reus    se  judicium   vocandU'S,  qui  eo  me  ade- 

defendet  contra  scriptum  :  Feci  qui-  git,  &c. 
dem    contra  verba  legis  ;  at  in  eo 


DE    INVENT.   II.  48.  785 

bus  aut*  causa  sit  honcstissima,  aut  necessitudo  certissi- 
ma;  tumne  accusarelis?  ^  Atqui  hoc  lex  nusquam  exce- 
pit :  ^  Non  ergo  omnia  sciiptis,  sed  quaedam,  quae  perspi- 
cua  sint/  tacitis  exccptionibus  cavcri :  [p.  80.]  deinde 
nuUam  rem  neque  legibus/  neque  scriptura  ulla,  denique 
ne  in  sermone  9  quidem  quotidiano  atque  iraperiis  domes- 
ticis  recte  posse  administrari,  si  unusquisque  velit  verba 
spectare,'°  et  non  ad  voluntatem  ejus,  qui  verba  habuerit," 
accedere :  xlviii.  141.  deinde  ex  utilitatis  ethonestatis'* 
partibus  ostendere,  quam  inutile,  aut  quam  turpe  sit  id, 
quod  adversarii  dicant  fieri  oportuisse,  aut  oportere :  ''  et 
id,  quod  nos  fecerimus,  aut  postulemus,  quam  utile,  aut 
quam  honestura  sit :  '''■  deinde  leges  nobis  caras  esse  non 
propter  literas,  qua^  tenues  et  obscurae  notae  sint  '^  volunta- 
tis, sed  propter  earum  rerum,  quibus  de  "^  scriptum  est, 
utilitatem,  et  eorum,  qui  scripserint,'7  sapientiam  et  dili- 
gentiam :  postea,  quid  sit  lex,"  describere,'^  ut  ea  videatur 
in  sententiis,  non  in  verbis  consistere  :  et  judex  is  videatur  '9 
legi  obteraperare,  qui  sententiara  ejus,  non  qui  scripturam 
sequatur  :  deinde,  quam  iudignum  sit,^^  eodeni  affici  sup- 
plicio  eura,  qui  propter  aliquod  scelus  et  audaciam  contra 
legem  '  fecerit,  et  eum,  qui  honesta  aut  necessaria  de  cau- 


ret. — 3  wl.  quid  si  ace.  in  M  dfsniit. — 4  Leiri.  2.  3.  carent  aut. — 5  w  Let 
Sell,  a  III.  pr.  tunc  ne  accusarent. — 6  0  et  Leui.  2.  Atque.  M  hcec  lex  nusi/uam 
excepit :  w  2.  hac  lex  nusquain  excipitur :  Sch.  a  m.  pr.  Iicec  lex  numquain  exci- 
pit :  Voss.  1.2.  Leid.  2.  hoc  lex  nunquam  excipit. — 7  Vulgo  sunt.  Voss.  1. 
Leid.  1.  2.  3.  Tur.  onto  Oxonn.  Mss.  et  Mss.  ap.  Ern.  atque  eiid.  pr.  cum 
Sc'nutz.  Wetzel,  et  Oiell.  S(«^  In  /c  dee*t.  Sch.  omittit  qua:  persp.  sint — 
8  Leid.  2.  neque  lege. — 9  Sell,  a  m.  pr.  cum  Voss.  2.  deinde :  et  M  W  0  k,  w2. 
Sell,  a  111.  sec.  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  neiiue  in  serm, — 10  B  L  M  »c,  w  1.  oiiines 
RIss.  Olid,  et  ed.  Omnib.  expectare.— II  0  k,  cd  2.  Sch.  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  qui 
ea  verba,  prob.  Oud.     Tiini  Voss.  1.  Leid.  3.  hahuit. 

Cap.  xlvui.  12  w  2.  in  util.  et  hon.  M  ex  inuiilitatis  et  inhonestatis,  sn- 
prascr.  '  vel  utilitatis  et  hnnestatis.'  Deiii  pro  ostendere,  Sehiiiz.  e  conj, 
cum  Wetzel,  dedit  oslendet. — 13  Aut  oportere  in  to  1.  desiint.  Lamb,  habet 
potuisse,  aut  oportuisse  :  et  id. — 14  k  non  habet  sit. — 15  to  1.  propter  literas,  si 
obscures  notiE  sint. — 16  Lamb,  quibus  de  rebus,  prob.  Orell. — 17  Sch.  Leid.  2. 
et  edd.  vett.  scripserujit. — 18  L  W  describere  debet :  9  dcscribere  debeat:  Schutz. 
e  conj.  ac  Orell.  describet. — 19  Sch.  a  m.  \>t.  judex  is  vid.  omissa  copula.  In 
«  1.  et  ut  vid.     Voss.  1.  ut  judex  is  vid. — 20  0  sequitur:  et  M  deinde  quod  ind. 

NOTvE 

"  Quid  sit  lex'\  Definitioneni  attiilimus  in  notis  ad  I.  ii.  Herenn.  §  19. 
Dclph.  et  Var.  Clas.  Cicero.  3  D 


786  M.    T.    CICKRONJS 

sa,  non  ab  sententia,  sed  ab  literis  legis  recesserit :  atque 
his,  et  hujnsmodi  ratioiiibus,  et  accipi  causam,  et  in  hac 
lege  accipi,  et  earn  causam,  quam  ipse  afFerat,  oportere 
accipi  demonstrabit.  142.  Et  queinadmodum  ei  diceba- 
mus,  qui  a  scripto  diceret,  hoc  tore  utilissimum,^  si  quid 
de  sequitate  ea,  quae  cum  adversario  ^  staret,  derogasset ; 
sic  huic,  qui  contra  scriptum  dicet,  plurimura  proderit,  ex 
ipsa  scriptura,*  aliquid  ad  suam  causam  ^  convertere,  aut 
ambigue*^  aliquid  scriptum  ostendere  :  deinde exilic  ambi- 
guG  earn  partem,^  quae  sibi  prosit,^  defendere,  aut  verbi  de- 
finitionem  inducere,  et  illius  verbi  vim,  quo  urgeri  videatur, 
ad  9  suae  causae  commodum  traducere,  aut  ex  scripto  non 
scriptum  aliquod'°  inducere  per  ratiocinationem,de  qua  post 
dicemus."  143.  Quacumque  autem  in  re,"  quamvis  levi- 
ter  "^  probabili,  scripto  ipso  se  defenderit,'^  etiam  cum 
aequitate  causa  abundabit,  necessario  multum  '"^  proficiet, 
ideo  quod,  si  id,  quo  nititur  adversariorum  '^  causa,  sub- 
duxerit,  omnem  illam  ejus  vim  "^  et  acrimoniam  lenierit  ac 
diluerit.  Loci  autem  communes  ceteri  '^  ex  assumtionis 
partibus  in  utramque  partem  convenient.'^     Prasterea  ejus, 


sil.—\  B  M,  0)2.  Tur.  Leid.  1.  3.  Voss.  1.2.  et  ed.  Omnib.  contra  leges. — 
2  6  hoc  forte  util.  Leid.  3.  hoc  fore  utillimum. — 3  Sch.  a  manii  pr.  qua:  et 
«  1.  Leid.  2.  de  advers. — 4  k  ex  ea  scripta,  sed  in  marg.  scriptura. — 5  In  6  cau- 
sam deest. — 6  Ed.  Omnib.  turn  ambiguum. — 7  Leid.  2.  illam  partem. — 8  d  non 
habet  prosit. — 9  to  1.  vid.,  aut  ad. — 10  Sell.  Leid.  1.  Voss.  2.  aliquid. — II  Ed. 
Omnib.  posterius :  et  Leid.  1.  dicimus. — 12  Tur.  autem  re:  Schiitz.  e  cooj. 
autem  ratioue.  Pro  quamvis,  in  M  quis  legitur.  Dein  M,  Leid.  3.  ed.  Omnib. 
leniter. — 13  Leid.  3.  et  septem  Oxonn.  Mss.  ac  Oliv.  ipse  se  def.  Scb.  ipse 
def.  Voss.  1.  Leid.  3.  ed.  Omnib.  defendet. — 13  Sch.  a  m.  pr.  abundat. — 
14  6  in  multum. — 15  Pro  nititur,  in  Voss.  2.  utilur.  Turn  k  adversarii. — 
IG  w  2  omnem  illius  vim:  vulg.  omnem  illam  ejus  vim.  E  Ms.  Cass,  illam  de- 
levernnt  Schtitz.  et  Orell.  Dein  Leid.  2.  atque  acr. — 17  Sch.  Pal.  3.  ceteris: 
viilg.  cerlis.  u  1.  Grev.  Pal.  1.  2.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2.  3.  et  ed.  pr.  cum 
Schulz.  Wetzel,  et  Orell.  ceteri. — 18  M  conveniunt.  Turn  yp  Propterea  ejus : 
M  K,  Sch.  Voss.  1.  Leid.  2.  3.  ed.  Omnib.  Praterea  autem  ejus.     In  w  1.  Prce- 

NOT^E 

*  Quacumque  autem  in  re]   Adver-  tentia  pugnat,  in   ipsis   verbis,  ejus 

sarins  qui  pro  scripto  contendit,  in  eo  quam  interpretatur,  voluntatis  etiani 

firmissimuni    causae   praesidiuni   sta-  tenue  vestigium  rcperiat,  et  a  mente 

tnif,  ciuod  ex  ipsis  legis  vocibus  judi-  scriptoris  dtnionstret  verba  ipsa  non 

ciiim  fern  debeat  :  pra?cipuuni  illud  dissidcre. 
argumeniuni  corruit,  si  qui  pro  sen- 


DK  INVENT,  n.  49.  787 

qui  a  scripto  dicet,  leges  ex  se,  non  ex  ejus,  qui  contra 
commiserit,  utilitate  spectari  oportere,  et  legibus  antiquius 
haberi  '9  niiiil  oportere.  Contra  scriptum,  leges  in  consilio 
scriptoris,  et  utilitate  conimuni,  non  in  verbis  consistere. 
Quam  indignum  sit/°  a3quitatem  Uteris  urgeri,  quae  volun- 
tate  ejus,  qui  scripserit,  defcndatur. 

XLix.  144.  Ex  contrariis  autem '  legibus  controversia 
nascitur,  cum  inter  se  duas  videntur  leges,  aut  plures  dis- 
crepare,  hoc  modo :  Lex  est,^  *  Qui  tyrannum  occiderit, 
Olympiotiicarumy  praemium  ^  capito,  et  quam*  volet  sibi 
rem  a  magistratu  deposcito,  et  roagistratus  ei  ^  concedito.' 
Et  altera  lex,^  'Tyranuo  occiso,  quinque  ejus  proximos 
cognatione,  raagistratus  necato.'^  Alexandrura,'  qui  apud 
Pheraeos  "  in  Thessalia  tyrannidem  occuparat,  uxor  sua, 
cui  Thebe  nomen  fuit,  noctu,  cum^  simul  cubaret,9  occi- 
dit.  Haec  tilium  suura,  quem  ex  tyranno  habebat,  sibi  in 
praemii  loco  '°  deposcit.     Sunt,  qui  ex  lege  puerum  occidi 


terea  qui  a  scripto :  dicet  leges. — 19  M  habere. — 20  k  et  quam  ind.  sit :  «f>  et 
quod  ind.  sit. 

Cap.  xmx.  1  Deesf  autem  Leid.  2. — 2  L /c,  Tiir.  Scli.  Leid.  1.  2.  Cass. 
Giielf.  1.  noil  lialtent  est,  prol).  Oud. — 3  B  olimpicarum :  h  M  \V  6  k,  oniiies 
Mss.  Oud.  er  ed.  Onuiib.  Olympicarum,  cum  glossa  in  Sell.  '  sc.  coroiiarimi, 
quee  ilantnr  in  Olympico  liulo  Jovis.'  'Si  unid  niiitandnni,  posset  scribi 
Olympiacum  pramium.'  Oud.  In  Sell,  et  ed.  Omiiib.  prcewija. — 4  L  quamcuti' 
que. — 5  In  M  ei  deest. — 6  Leid.  1.  2,  ^4/4.  lex,  oniissa  copula:  ed.  Omnib. 
Et  alt.  lex  est. — 7  In  L  magistuttus  deest.  Pro  necato,  B  babet  occidito,  sii- 
prascr.  necato. — 8  L  node,  cum  :  M  noctu  eum  cum. — 9  B,  Voss.  1.  Leid.  2.  3. 
et  L.amb.  cubarent:  ui  I.  accubarent. — 10  Voss.  1.  Leid.  3.  oniittiint  sibi.  In 
lino  Ms.  ap.  Lamb.  sil>i  in  prcemii  locum:  alius  ap.  eundem,  sibi  in  prcrmium 
dep.  Vulgo  praepositio  omittitur:  Ern.  eain  iuseruit  e  Leid.  1.  2.  Voss.  2. 
ed.  Omnib.  Alcuin.  et  Mss.  snis,  atque  etiam  edd.  pr.     Earn  qnoque  iiabent 

NOTjE 

y    Olympionicarunt]    Olympia    ludi  lao,  et  Lycophrone  insidiis,  occIaiis 

magnifirentissimi    ad   Joveni  colen-  est  circa  an.  4.  Olynip.  cv.  ante  Chr. 

dum  ab  Heicule  instituii  ad  Oiyinpi-  357.     Diod.  Sic.  1.  xv.  Plutarcii.  in 

am  nrbem  Eiidis,  a  qua  et  nomen  ha-  Pelopida,  &c. 

bent.     Olyuipionices    victor  in  rer-  »  Phereeos]  Urbs  Pherae    a  Ptole- 

tamine  Olyiiipiaco  :  viicn  Gr*cis  est  maeo  et  Livio  in  PelasgiaMacedoniip 

victoria.  regione,  a  Pansania  et  Cic.  de  Div. 

'■  Ak'xandrum]  Qui  crudeliiate    et  1.  i.   in  Thessalia  colloratur.     Nunc 

perfidia    insignis,  slructis    ab    uxore  nWh  Jenizur ^  aliis  Sidru,  aliis./e;usut 

Tliebc  et  fratribusTisiphono,  Pytho-  appellatur. 


788  M.   T.    CICERONIS 

dicant  oportere."  Res  in  judicio  est.  In  hoc  genera 
utranique  in  partem  iidem  loci,  atque  eadera  prascepta 
convenient/^  ideo  quod  uterque  suam  legem  confirmare, 
contrariam  infirmare  ''  debebit.  145.  Primum  igitur  leges 
oportet  '■*  contendere,"  considerando,'^  utra  lex  ad  majo- 
res,  hoc  est,  ad  utiliores,  ad  honestiores  ac  magis  neces- 
sarias  res  "^  pertineat:  ex  quo  conficitur,  ut,  si  leges  duae, 
aut  si  plures,  aut,  quotquot  '^  erunt,  conservari  non  pos- 
sint/^  quia  discrepent '9  inter  se  ;  ea  maxime  conservanda 
putetur,"^"  quae  ad  maximas  res  pertinere  videatur  :  deinde, 
utra  lex  posterius  lata  sit;  nam  postrema  quaeque  gravissi- 
ma  est :  * ''  deinde  utra  lex  jubeat  aliquid,  utra  permittat.'  *= 
Nam  id,  quod  imperatur,  necessarium  :  ^  illud,  quod  per- 
mittitur,  voluntariura  est :  deinde  in  utra  lege,  si  non  ob- 
temperatum  sit,  poena  afficiatur,  aut  in  utra  major  poena 
statuatur :  ^  140.  nam  maxime  conservanda  '^  est  ea,  quae 
diligentissime  sancta  est :  ""^  deinde  utra  lex  jubeat,  utra 

"  Comparare.  *  Maxime  obligut. 

•^  Cui  maxime  cavetur  gravissima  violatoribus  poena  constituia. 


Schutz.  Wetzel,  et  Orell. — 11  Post  oportere,  addiintiir  in  Leid.  2.  Sunt  qui 
dicant  mntri  oportere  reddi  loco  prcemii. — 12  Sch.  loci,  eademque  prcBcepta.  k 
conceniunt. — 13  oo  1.  Leid.  2.  ed.  Omiiib.  et  contr,  inf. — 14  Leid.  2.  Prima. 
Dein  M,  Sell,  et  ed.  Omnib.  oporlebit. — 15  INl,  Sch.  a  m.  pr.  considerandum, 
sed  in  iNI  piinctis  subnotatiir. — 16  Hoc  est  in  M  et  w  1.  desunt.  k  ad  utili- 
ores, ad  meliores,  ac  magis  necess.  res:  w  1.  ad  utiliores,  superiores,  honestiores, 
magis  necess.  res. — 17  Leid.  3.  aut  plures  erunt:  w  2.  aut  si  plures.  Voces  aut 
quotquot  ajjsunt  ab  0  et  k, — 18  M  cons,  non  possunt :  ed.  Oniiiib.  quce  cons,  non 
possunt. — 19  K,  Ltid.  1.  Car.  Steph.  et  Lunib.  discrepant. — 20  Sch.sed  eamax. 
w  I.  confirmanda  :  et  6  putatur. — 1  }p  utrum  lex;  et  niox  utrum  perm. — 2  6  k 
necess.  est. — 3  '  Poena  afficiatur,  Sfc]  Hoc  sane  corruptum.  ^J^'ciaho- delevit 
Schutz.  e  suspicione.  (Laii)b.  1566.  ita  :  deinde  utra  lege,  si  non  obtemp.  sit, 
poena  statuatur,  aut  utra  major  poena  statuatur ;  id  quod  hand  minus  displieet.) 
Pro  afficiatur,  adjicialur  Oiid.  siispicio  parmn  probabilis.  Fuitne,  utra  lege, 
si  non  obi.  sit,  poena  (ablativ.)  sanciaiur?'  Orell.  Vro  major pcena,  \p  habet 
mitior  poena. — 4  Sch.   a  ni.  pr.  Voss.  2.  consideranda,   non  improb.  Oiid. — 

NOTiE 

''  Postrema  quaque  gravissima  esf]  aliquid  fieri;  ipsa  quJe  videtur  per- 

Lex  prior  censetur  abrogari   poste-  mittere,  verbi  causa,  adulterum  cum 

riore  rontraria  sancita;  sicut  praece-  adultera  in  flagranti  delicto  interfi- 

dens   consequente   mandate  revoca-  cere,  vetat  ne  iiiterfector  homicidii 

tur.  reus  vocetur  in  jus. 

•=  WrnpermiWat]  Oinnis  lex,  si  pro-  '^    Quce    diligentissime    sancta    est] 

prie  loquiniur,    vel  jubet  vel    vetat  Sanctionem  jurisconsulti  vocant  earn 


DE    INVENT.    II.   49.  789 

vetet:^  nam  saepe  ea,  quas  vetat/  quasi  exceptione  qua- 
dam  corri<Tere  videtur^  illam,  quae  jubet :  deinde,  utra  lex 
de  genere  onini ;  utra  dc  parte  quadam ;  utra  communiter 
in  plures  ;  utra  in  aliquam  certam  rem  scripta^  videatur  : 
nam  qua?  in  partem  aliquam/  et  quae  in  certam  quandara 
rem  scripta  est,  promtius  ^  ad  causam  accedere  videtur,^  et 
ad  judicium  magis^  pertinere  :  deinde,  ex  lege  utrum  sta- 
tim  '°  fieri  necesse  sit:  utrum  habeat "  aliquam  moram  et 
sustentationem;  nam  id,  quod  slatim  faciendum  sit,  perfici'^ 
priusoportet:  147.  deinde  operam  dare,  ut  sua  lex  ipso  scrip- 
to  videatur  niti : ''  contraria  autera  aut  per  ambiguum,  aut 
per  ratiocinationem,  aut  per  delinitioneminduci  ;  quo  sanc- 
tius  ''^  et  firmius  id  videatur  esse,  quod  apertius  scriptum  '^ 
sit:  deinde  suaslegis  ad  scriptum, ipsam  '^  sententiam  quo- 
que  adjungerc,  contrariam  legem  item  ad  aliam  sententiam  '7 
traducere,  ut,  si  fieri  poterit,'^  ne  discrepare  quidem  vide- 


5  M  K  qucB  diligeRtissima  et  sanctissima  est :  L  d,  Voss.  I.  2.  Leid.  1.  2.  .S.  Mss. 
ap.  Lamb,  et  ed.  Jiint.  qucB  lUligentissima  et  sancta  est:  ed.  Omiiih.  qua  dili- 
gentissima  est  el  sancta.     In  B  desiint  verba  qua  diligentissime  . . .  quce  vetat. — 

6  Scb.  Voss.  1.  2.  Leid.  2.  3.  videatur. — 7  Rt-m  non  est  in  M,  ncc  scripta  ia 
Voss.  1.  Leid.  3. — 8  Abest  rem  a  Leid.  2.  Tnm  pro  v\dg.  promtius,  Guelf.  1. 
habet  promittit ;  6  propinquius;  k,  co  2.  Tiir.  Lamb.  Oliv.  Schutz.  et  Orell. 
propius,  qiiam  Icclionem  Em.  censet  elefjantem  esse.  Verba  nam  qua;  .  .  . 
promtius  non  sunt  in  k,  sed  in  marg.  nam  qua  . ..  propinquius. — 9  L  caret  ma- 
gis. — 10  M  mn:j;is  ex  lege  utrum  stalim:  Srhntz.  e  conj.  utra  ex  lege  slatim. — 
11  (>}\.  et  utrum  hah.  Sch.  e  conj.  utra  liab. — 12  INI  perspici :  k  percipi. — 
13  Leid.  3.  ed.  Omnib.  ex  ipso  scripto.  Pro  iiiti,  B  k  uti,  sed  siiprascr.  in  B 
niti. — 14  M  quod  sanclius :  oo  \.  ei  sanctius :  Scb.  Leid.  3.  et  sanctius :  Voss.  1. 
itt  sanctius.  Deest  quo  in  8,  Leid.  1.  Voss.  2.  Dein  Leid.  2.  non  habet  id. — 
15  Jiint.  Gruf.  et  Graev.-Bnrm.  descriplum :  omnes  Oxonn.  Mss.  et  Mss. 
Olid,  atqiie  Mss.  ap.  Em.  ciini  Tiir.  Lamb.  Oliv.  Lall.  Schutz.  Wetzel,  et 
Orel!,  scriptum. — 16  B  et  ipsam:  6,  w  2.  Voss.  1.  ed.  Otiinib.  et  Lamb,  ipsum. 
— 17  B  contr.  vera  legem  in  al.  sent. — 18  Sch.  ed.  Omnib.  potest :  Voss.  1.  2. 

NOTiE 

legnni  partem,  qua  poena  conslitnitiir  ilia,  qnisqne  militare  vel  jiibetnr  vel 

lis  qui  contra  lesjes  fererint.  permittitiir. 

^  Ea,  qua  vetat,  Sfc]  Le<;is  prolii-  ^  Qua   iri  partem  aliquaml  Speoia- 

bentis  aiictoritas  est  major  (inam  ant  tini  lex  feratiir  :  linminem  forteni  ne- 

permittentis    aut    imperantis.     Lex  mini  liceat  occidere,  multo  gravioris 

enim   proliibens,   inquit  Victorinus,  erit  ponderis,  qnam  si  generatim  de- 

permittentem  aut  etiam  imperaniem  cernatnr,  honiinem  neuiini  liceat  oc- 

corrigit :  e.  g.  sit  lex  prohibens,  inl'a-  cideie. 
mis   ne  niilitet :  hac  lege  corrigilur 


790  M.    T.    CICERONIS 

antur  inter  se :  postremo  facere,  si  causa  dabit  facultatem, 
ut  nostra  ratione  '9  utraque  lex  conservari  videatur,  ad- 
versarioruni  ^°  ratione,  altera  sit  necessario  negligenda. 
Locos  autem  communes,  et  quos  ipsa  causa  det,  videre 
oportebit,  et  ex  utilitatis  et  honestatis '  amplissimis  parti- 
bus  suraere,  demonstrantem  *  per  amplificationem,  ad  utram 
potius  legem  accedere  oporteat. 

L.  148.  Ex  ratiocinatione  nascitur  controversia,  cum  ex 
eo,  quod  uspiam  est,  ad  id,  quod  nusquara  scriptum  est, 
pervenitur,''  hoc  pacto:^  Lex  est:'^  *  Si  furiosus^  est,* 
agnatorum  gentiliumque  ^  in  eo  pecuniaque  ejus  potestas 
esto.'  [p.  81.]  Et  lex:  'Paterfamilias  uti  super  familia 
pecuniaque  sua  legaverit,^  ita  jus  esto,'  Et  lex  :  *Si  pater- 
familias intestato^  moritur,  familia  pecuniaque  ejus  9  ag- 
natorum  gentiliuraque  '°  esto.'  149.  Quidam  judicatus  est 
parentem  occidisse.  Ei  statim,"  quod  eflfugiendi  potestas 
non  fuit,  ligneae  soleee  in  pedes  iiiductae  '^  sunt :  os  autem 
obvolutum  est  folliculo  '^  et  prajligatum  :  deinde  est  in 
rnrcerem  dednctus,'*  ut  ibi  esset  tantisper,  dum  culeus,'^ 
in  quern  conjectus  in  profluentem  deferretur,"^  comparare- 
tur.  Interea  quidam  ejus  familiares  in  carcerera  tabulas 
afferunt,  et  testes  adducunt:  ha3redes,  quos  ipse '^  jubet, 

''  Cum  ex  eo,  quod  est  alicubi,  venitur  nd  id  quod  nvllibi  scriptum  est. 


Leid.  3.  possit. — 19  Sch.  Voss.  1.  2.  Leid,  3.  oratiune. — 20  Viilg.  et  advers. 
Ern.  delevit  ropiilain,  qnjp  abest  a  li  i\l  6  k,  Tiir.  (imnibus  Mss.  Oud.  et  Mss. 
ap.  Ern.  qiicni  Scliiitz.  Wetzel,  et  Oiell.  sj^qiuintur. — 1  6  omittit  vores  utili- 
tatis et.  In  Sell.  Voss.  1.  Leid.  1.  2.  ex  util.  et  ex  hon. — 2  Leid.  2.  demow- 
stratire. 

Cap.  l.  3  B,  cul.  Tnr.  Sch.  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  venitur,  Porro  k  et 
Leid.  3.  hoc  modo.  —  4  M  W  0  k  ^,  a>  \,  2.  Srii.  Leid.  1.  Tur.  ed.  Omnih.  et 
Oliv.  non  iiabent  est. — 5  Alii  exsistit.  Orell.  puiat  legend,  escit. — C  Al.  ug- 
vntuni.  nc'inW  6 gentilium :  w  I.  et  gentilium. — 7  Pal.  2.3.  ed.  Omnil).  legas^ 
set :  Voss.  1.  legavit. — 8  L  k,  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  2.  3.  iutestatus :  w  2.  inles' 
tnlur. — 9  K  peciini<ifiuesua.—]0  W  Q  gentilium. — 11  M  0  k,  eo  1.  2.  omnes  Mss. 
Oud.  Fa  siatim. — 12  IJ,  Sell.  Leid.  2.  Cass.  Giielf.  Let  L^n\\\.  indila,  prob. 
Ern.  M  indictee  :  w\.  indicia:  Giielf.  2.  et  Orel!,  iudutce.  Vuls?.  inductee. — 
13  if  et  panci  alii  Mss.  folliculo  lupino.—\4  0  ductus. — 15  B  L  M  W,  w  1.  et 
omnes  Mss.  Oud.  culleus.     Pro  conjectus,  w  1.  projectus :  Pa).  1.  conlectus. — 

NOT/E 

P  Lex  est,  si  furiosus]  Haec  omnia,      \,  l.  ad  Herenn.  §  23. 
et  quae  \  seq.habentiir,  jam  explicata 


DI-;    INVENT.    II.    50.  7f>l 

Rcribunt :  '*  tabulae  obslgnantur.  De  illo  post  suppliciuin 
sumitur.  Inter  cos,  qui  hsuredcs  in  tabulis  sciipti  sunt,  et 
inter  agnatos,  de  hajreditate  '9  controversia  est.  Hie  certa 
lex,  qua3  tcstamenti  faciendi  iis,  qui  in  eo  loco  sint,  adiraat 
potestatem,  nulla  protertur.  Ex  ceteris  legibus,''  et^°  quaj 
hunc  ipsum  supplicio  hujusmodi  afliciunt,  et  qua?  ad  testa- 
menti  faciendi  potestatem  pertinent,  per  ratiocinationcm  ' 
veniendum  est  ad  ejusmodi  rationem,  ut  quaeratur,  habue- 
ritne  testamenti  faciendi  potestatem.  150.  Locos  autem 
communes  ^  hoc  ingenere  argumentandi,  hos,  et  hujusmodi 
quosdam  esse  arbitramur :  ^  primum,  ejus  scripti,'^  quod 
proferas,  laudationem  et  coufnmationem  :  ^  deinde  ejus  rei, 
qua  de  quaeratur,*^  cum  eo,  de  quo  constat,^  coUationera 
ejusmodi,^  ut  id,  de  quo  quajritur,  rei,  de  qua  constet,^  si- 
mile esse  videatur :  postea  admirationem  per  contentio- 
nem,'°  qui  fieri  possit,  ut,  qui  hoc  "  aequum  esse  concedat, 
illud  neget,  quod  aut  aequius,  aut  eodem  sit  in  genere: 
deinde  idcirco  hac  de  re  nihil  esse  scriptum,  quod,  cum  de 
ilia  asset  scriptum,  de  hac  re  "^  is,  qui  scribebat,''  nenii- 
nem  dubitaturum  arbitratus  sit:'*  151.  postea  multis  in 
legibus  multa  esse  praetcrita,  qucC  idcirco  praetcrita  nemo 
arbitretur;'^  quod  ex  ceteris,  de  quibus  scriptum  sit,'^  in- 


IG  K  yrdfcretur:  M  deveheretur. — 17  6  non  lial)et  ipse. — 18  k  scribuntur. — 
19  De  hareditate  in  k  desunt. — 20  M,  Srli.  et  ed.  Omnib.  omittunt  lopiilani. 
Mox  Tnr.  et  omnes  Mss.  Oud.  ejusmodi. — 1  k  et  per  rat. — 2  w  2.  Locos  hie 
conim.  Abest  communes  a  Leid.  2.  et  edd.  pr.  non  iniprob.  Eru. — 3  M  arbi- 
trabimiir. — 4  Scripti  non  est  in  w  1. — 5  Tnr.  laud,  atque  conf. — 6  li  M  k,  Sell. 
Leid.  1.  Voss.  2.  ed.  Omnib.  qnceritur.  —  l  M.Tur.  Scb.  Leid,  2.  ed.  Omnib. 
conslet. — 8  Leid.  2.  et  ed.  Omnil).  hujusmodi. — 9  Sob.  Voss.  2.  Leid.  3.  con- 
stat.— 10  \jper  contemptionem:  \1/ perciivctationetn  :  Leid.  3.  per  cunctntionem: 
Leid.  2.  per  cunctationemque  :  Voss.  1.  percunctalione.  Viilsr.  perconlatione ,  sen 
percunctatione :  B  M  \\  e  k,  w  2.  Scb.  Leid.  1.  Voss.  2-  Giielf.  1.2.  Wetzel. 
per  contentionem.  Scbutz.  e  ronj.  delevit  per  con/. — II  M  raret  hoc. — 12  Sch. 
a  m.  sec.  et  ed.  Omnib.  de  ilia  re  esset  scr.  Vox  re  post  hac  non  est  in  nllo 
Ms.  Ond. — 13  K  scribat.—M  Leid.  2.  arbitraturiis :  Voss.  1.  Leid.  3.  arbitra- 
tus est. — 15  Kprret.  esse:  et  M,  Scb.  Voss.  1.  arbitratur — l(j  k  ex  quibus;  et 

NOTiE 
*■  Ex  ceteris  legibus']    Ex  legibus     plurimae   snn<  testamenti  scribendi 
aliis  qnae  ()aiTicidii  reum  multa  fa-      leges,  ex  quibus  concluditur  id  scri- 
cere  probibent,  colligi  potest  nee  ip-     here  panicidis  non  integrum  fuisse. 
si  licere  testamentum  facere.     Item 


792  M.    T.    CICERONIS 

telligi  possint :  deinde  asquitas  rei  demonstranda  est,  ut 
in  juridiciali"  absoluta.'^  Contra  autem  qui  dicet,  simili- 
tudinem  infiimare  debebit :  quod  faciet,  si  demonstrabit, 
illud,  quod  conferatur,  ab  eo,  cui  conferatur,'^  diversum 
esse  genere,'9  natura,  vi,  magnitudine,  tempore,  loco,  per- 
sona, opinione:  si,  quo  in  numero-^  illud,  quod  per  siraili- 
tudinem  afFertur,"^"  et  quo  in  loco  illud,  cujus  causa  affer- 
tur,'  haberi  conveniat,  ostendetur :  "•  deinde,  quid  res  cum 
re  difterat,  demonstrabitur,  ut  non  idem  videatur  de  utraque 
cxistiniari  5  oportere.  152.  Ac,  si  ipse  quoque  poterit  ra- 
tiocinationibus  uti,  iisdem  ratiocinationibus/  quibus  ante 
dictum  est,  utetur  :  si  non  poterit,  negabit  ^  oportere 
quicquam,  nisi  quod  scriptum  sit,  considerare :  [pericli- 
tari  omnia  jura,  si  similitudines  accipiantur :  nihil  esse 
paene,  quod  non  alteri  simile  esse  videatur,^]  multis  dis- 
similibus  rebus,^7  in  unamquamque  rem  tantum  ^  sin- 
gulas  esse  leges :  omnia  posse  inter  se  vel  similia  vel 
dissirailia  demonstrari.9  Loci  communes  a  ratiocinatione, 
oportere  conjectura  ex  eo,  quod  scriptum  sit,'°  ad  id, 
quod"  non  scriptum  sit,  pervenire :  et  neminem  posse 
omnes  res  per  scripturam  amplecti,'*  sed  eum  coramodissi- 
me  '5  scribere,  qui  curet,  ut  quaedam  ex  quibusdam  ^^  in- 
telligantur :  153.  contra  ratiocinationem,  bujuscemodi :  con- 

"^  Conslitutionc.  f  Pretio. 

e  Cum  multcE  res  sint  dissimiles. 


B  M  scriptum  est. — 17  Sch.  a  m.  pr.  Cass.  Gnelf.  1.  in  negotioU  ahs.  Abest 
juridiciali  ab  co  1.2.  Leifl.l. — 18  Verba  ab  eo  cui  con/,  non  sunt  in  M,  Leid.  2. 
eii.  Oninih. — 19  Sell,  in  gen. — 20  6  non  habt-t  (juod.  Vro  ajf'ertur,  k,  co  1.  2. 
Iiabent  ufferelur. — 1  Verba  et  quo  in  .  .  .  affertur  in  4/  desunt.  Pro  affertur, 
in  iNI  legitur  infer tur ;  6  k  afferetur. — 2  d  ustenditur  :  ]M  demonstratur :  Sch. 
ed.  Omtnb.demonstriibitur. — 3  k  cestimare. — 4  B  k,  o)  2.  iisdem  rationibus :  M 
iisdem  rniiocinatinnihus  uli.  Schiilz.  deievit  vocem  ratiocinationibus,  qiiam 
uncis  incliidiHit  Wetzel,  et  Orell.  Locum  ita  legendum  esse  censet  Orell.  si 
ipse  qu()i]ue  pot.  ratiucinulione  uti,  iisdem  rationibus.  Dein  L  W  ^,  Tiir.  Leid. 
1.  et  OffW.  pradictum  est:  Voss.  2.  pradictentur. — 5  INl  negarit. — 6  Vox  jura 
in  iM  deest.  Veri)a  periditari  .  . .  videatur  absiiiit  a  B  /f,  Scb.  Voss.  2.  Cass. 
Inw2.  Leid.  1.  poniuitiir  post  dissim.  demonstrari.  Schiitz.  deievit  voces 
nihil  esse  pane  . . .  tideatttr. — 7  k,  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  Schiitz.  et  Orell.  multas. 
W  0,  omnes  Mss.  Oiid.  cum  Scliutz.  et  Orell.  de  similibus  rebus.— S  B  L  IM 
W,  Leid.  1.  3.  Voss.  I.  2.  et  in  unam<iuamque  rem.  Pro  tantum,  Tur.  Sell,  a 
ni.  pr.  Aoss.  1.  ed.  Omnib.  ac  Schiitz.  liabent  tamen,  prob.  Oiid.  In  Leid.  2. 
deest. — 9  Voss.  1.  Leid.  3.  monstrari. — 10  Al.  omittiint  s!<.— 11  Ed.  Om- 
nib. ad  quod,  omisso  id. — 12  L  complecti.—iZ  Voss.  1.  Leid.  3.  comnjorfe. — 


Dli    INVENT.    11.   51.  793 

jecturam  divinationem  esse,  et  stulti  scriptoris  esse,  noQ 
posse  omnibus  de  rebus  cavere,  quibus  velit.'^ 

LI.  Dcfmitio  est,  cum  in  scripto  verbum  aliquod  est  po- 
situm,'^  cujus  de  vi  quaeritur,  hoc  raodo :  Lex,'^  <  Qui  in 
adversa  tempestate  navira  reliquerint,  omnia  amittunto  :  '^ 
eorum  navis  et  onera  sunto,  qui  in  iiavi  remanserint.'^  Duo 
quidam,cum  jam  in  aUo'navigarent,et  cum'9  eorum  alterius 
navis,  alterius  onus  esset,  naufragum  quendam  natantera,et 
manus  ad  se  tendentem  animadverterunt :  misericordia  com- 
raoti,  navim  ad  eum  applicaverunt :  *^°  hominem  ad  se 
sustulerunt.  154.  Postea  aliquanto,  ipsos  quoque  tem- 
pestas  vehementius  jactare  coepit,  usque  adeo,  ut  dominus 
navis,  cum  idem  gubernator  esset,  in  scapham  confugeret, 
et  inde  funiculo,  qui  a  puppi  religatus  '  scapham  annexam 
trahebat,  navim,^  quoad  posset,  moderaretur ; '  ille  autem, 
cujus  merces  erant,'  in  gladium  ibidem  incuraberet.''^  Hie 
ille  naufragus  ad  gubernaculum  ^  accessit,  et  navi,  quoad 
potuit,  est  opitulatus.  Sedatis  autem  fiuctibus,  et  tempes- 
tate jam  commutata,  navis  in  portum  pervehitur.^  Ille 
autem,  qui  in  gladium  incubuerat,  leviter  saucius  ^  facile 
est  ex  vulnere  recreatus.'"  ^  Navim  cum  onere,9  horura 
trium  suam  quisque  esse  dicit.'°  Hie  omnes  scripto  "  ad 
causam  accedunt,  et  ex  nominis  vi  nascitur  controversia. 
Nam   et  relinquere   navem,'-  et  remanere  in   navi,  deni- 

*  Pertineant  ad  cnx  qui  remanserint  in  navi. 

'  In  maii  longe  a  littore.  *  Admorerunt. 

'  Gubernarct.  »"  Ex  vulnere  convaluit. 


14  lje'\i.2.  a  qnibusdmn. — 15  M  cavere  quid  velit. 

.  Cap.  LI.  16  Eii.  Omnib.  e.vpositum.— 17  M  k,  w  1.  2.  Voss.  1.  Leid.  2.  3. 
ed.  Oninil).  et  Lamb.  Lex  est, — 18  Voss.  1.  Leid.  l.amilUtnt :  Voss.  2.amit- 
tendo. — 19  Vulg.  cttm  omittitnr. — 20  Leid.  1.  2.  ed.  Omnib.  applicucrunt. — 
1  Sell.  Voss.  2.  religiitur. — 2  B  L  M,  Sell.  Voss.  1.  2.  Leid.  3.  Tiir.  duo  Mss. 
Gronovii  et  ed.  Omiiib.  navi. — 3  Sell.  crat. — 4  Vulg.  in  gladium  in  7iavi  ibi- 
dem inc.  Ern.  delevit  voces  in  navi;  quae  absunt  a  Scb.  et  qiias  oinittunt 
Schiitz.  '^\'etzel.  et  Orell.  In  Giieif.  2.  deest  ibidem.  Pro  incumberct,  M 
\\?ihel  inculmit. — 5  k  ad  gubernandnm. — 0  \\\\^.  ■provehitur.  Ern.  eum  Sclmtz. 
Wetzel,  rt  Orell.  dedit  pervehitur  ;  quod  habent  ^,  Tnr.  Cass.  Guelf.  1.2.  et 
quinqiie  RIss.  Oiul.  In  ed.  Omnib.  in  portum  incoluniis  provehitur. — 7  Voss. 
2.  inciibuerit :  Sell,  incumbcbat.  Vvo  saucius,  INI,  Sell,  et  ed.  Omnib.  habent 
sauciatus. — 8  Scli./df.  ex  vuln.  recreatur. — 9  0  iVuriw  autem  cum  on. — 10  Voss. 
1.  quisque  earn  dicet :  B  W,  Sell.  Leid.  2.  quisque  esse  dicebut :  M  quisque  esse 
dixeruHt. — 11  Leid.  3.  ex  scripto. — 12  Leid.  2.  Namque  et  rel.    Deest  nuuem 


794  M.    T.    CICERONIS 

que  navis  ipsa  quid  sit,  definitionibus  quaeritur.^' '  lis- 
dera  autem  ex  locis  ^'^  omnibus,  quibus  definitiva  constitu- 
tio,  tractabitur. 

155.  Nunc,  expositis  iis  argumentationibus,  quae  in  ju- 
diciale  causarum  genus  accommodantur,  deinceps  in  deli- 
berativum  genus  '^  et  demonstrativum,  arguraentandi  locos 
et  prascepta  dabimus,  non  quo  non  "^  in  aliqua  constitutione 
omnis  semper  causa  versetur ;  sed  quia  proprii  tamen  '^ 
harum  causarum  quidara  '^  loci  sunt,  non  a  constitutione 
separati,'9  sed  ad  fines  horum  generum  accommodati.'' 
156.  Nam  placet,  in  judicial!  genere  finem  esse  sequitatem, 
hoc  est,  partem  quandam  honestatis.  In  deliberativo  autem 
Aristoteli  ^°  placet  utilitatem,  nobis  et  honestatem '  et 
utilitatem.  In  demonstrativo,^  honestatem.  Quare  in  hoc 
quoque  genere  causae  ^  quaedam  argumentationes  commu- 
niter,  ac  similiter  tractabuntur :  quaedam  separatius''^  ad 
finem,  quo  referri  oranem  orationem  '  oportet,  adjungentur." 

"  Qucedam  addentur  speciatim,  qucB  pertinent  ad  proprium  cujusque  causa  finem, 
ad  qutm  referri  oportet  totam  orationem. 


Sch.  a  m.  pr. — 13  Tiir.  quaretur. — 14  a>  1.  lisdem  hoc  ex  locis :  k  lisdem  autem 
de  locis. — is  Genus  abest  a  Voss.  1. — 16  Onon  quo  in:  Voss.  1.  non  quod  non. 
— 17  Vu\g.  tuntum.  Ern.  e  Mss,  et  edd.  pr.  dedit  tamen;  et  sic  Scliutz. 
Wetzel,  et  Orell. — 18  tol.  non  liabet  quidam. — 19  Sell,  nunc  a  const,  et  L 
separatim, — 20  w  2.  In  delib.  autem  ut  Aristoteli. — 1  L  nobis  autem  et  hon, — 
2  Viilgo  vox  autem  inserittii'  post  In  demonstrativo.  Ern.  Schntz.  Wetzel,  et 
Orell.  earn  delevenint ;  et  abest  a  B  L  W  6,  w  1.  2.  omnibus  Mss.  Oud.  ac 
Mss.  ap.  Ern.  item  ab  edd.  pr. — 3  k  Quaprnpter  in  hoc  gen.  u  1.  Quare  hoc 
quoque  gen.  Leid.  2.  Quare  in  hoc  quidem  gen.  I'ost  causa,  in  w  1.  adduntur 
scilicet  demonstrativo  el  deliberulico ;  etin  6  scilicet  deliberativo  et  demonstra- 
tito. — 4  Uuus  Ms.  Lambini  separatim. — 5  Viilg.  rationem.     B  L  M  W  6,  u  1. 

NOT/E 

^Definitionibus  quarilur]  Dominus  qni  exea  fiigerit.  Hac  igitur  in  causa 

navis  ita  causam  stiani  tuebitur,  ut  definilionis    est  status:   nam    inqiii- 

navis   nomine  ipsam    scapbam  com-  rendiim  quid  nomine  navis  compre- 

prehendi  contendat,  quam  ipse  non  hendatur,  quid  sit  et  relinquere  na- 

deseruerit:  navem  ab  eo  non  esse  re-  vim  et  remanere  in  navi. 

lictam,   qui   earn  e  scapha   fiiniculo  ''  Ad  fines  horum  generum  accommo- 

moderetur:  non  dicendum  remanere  dati']  Cum  generis  deliberativi,  judi- 

in  navi  qui  vel  ibi  jaceat  semianimis,  cialis,  ac  demonstrativi  fines  diversi 

vei  »it  regendae  navis  imperitus.   Di-  sintjdivcrsa  sunt  afferenda  argumen- 

cent   alii   a   scapiia   distincfam   esse  ta.     Aliud  enira  dicendo  persequitur 

navim;  baud  dnbie  reliquisse  navim,  qui  utilitatem,  aliud  qui  zequitatem. 


t)E    INVENT.    II.   52.  795 

Atque  nniuscujusqne  constitutionis*^  exemplum  supponcre 
non  gravarcmur,  [p.  82.]  nisi  illud  videremus,  quemadmo- 
dum  7  res  obscurae  '  diccndo  fierent  ^  apertiores ;  sic  res 
apertas,  obscuriorcs  fieri 9  oratione.  Nunc  ad  deliberatio- 
nis  praicepta  pergamus. 

LI  I.  157.  Rerum  expetendarum  tria  genera  sunt:  par 
autem  numerus  vitandarum""  ex  contraria  parte.  Nam 
est  quiddani,'°  quod  sua  vi  nos  allicit  "  ad  sese,  non  emo- 
lumento  captans  aliquo,  sed  trahens  sua  dignitate:  quod 
genus"'*  virtus,  scientia,  Veritas  est.  Aliud  autem '^  non 
propter  suam  vim  et  naturam,  sed  propter  fructum  atque 
utilitatem,  petendum  :^ '+  quod  genus '^  pecunia  est.  Est 
porro  qniddam  ex  horuni  partibus  junctum/  quod  et  sua  vi 
et  dignitate  "^  nos  inductos  ducit,'^  et  prae  se  '^  quandam 
gerit  utilitatem,  quo  magis  expetatur,  ut  amicitia,  bona 
existimatio.  Atque  ex  his  horum  contraria  facile,  tacenti- 
biis   nobis,   intelligentur.''     158.  Sed   ut  expeditius  ratio 


"  Cujusmodi.  p  Expetendum. 

1  Constans  ex  his  dunhus  pnrtibus. 


2.  Tiir.  omnes  Mss.  Oud.  et  edd.  pr  cum  Sohiitz.  Wpfzel.  et  Orell.  oratio- 
nem. — G  u  2.  unius  constilutinnia  cujusque. — 7  M  qiiomodo. — 8  Fierent  non  est 
in  w  I. — 0  M  non  liabet^frt. 

Cap.  mi.  10  Scli.  quuddam. — 11  AlUciat  edd.  ante  Ern.  qui  allicit  cor- 
rexit  e  conjactiua,  et  eiim  seqr.nntnr  Solintz.  Wetzel,  et  Orell. — 12  Ed. 
Omnib.  quod  nemts  est. — 13  oi  2.  Sch,  scientia  ac  Veritas.  Pro  scientia,  L  lia- 
bet  saiiientia:  ft  k  omittit  est.     Turn  L  /c,  w  2.  Est  aliud  autem  :  Sell.  Voss.  1. 

2.  Leid.  2.  3.  Est  autem  aliud. — 14  Leid.  3.  et  titil.  Lamb,  et  SclnHz.  expeten- 
dum.— 15  Genus  aliesi  a  B  L  M  W  0,  co  2.  oninibnv  Mss.  Ond.  et  ed.  Omnib. 
prob.  Oud. — 16  >Seli.  Est  porro  quuddam  :  Leid.  i.  ex  horum  part,  covjunctum  : 
et  B  quod  ex  sun  vi.  In  k  desiint  verba  ex  horum  part.  ...et  dif^nitate ;  sed  in 
marg.  scnbtintiir  p.r /jorMm  ;)«»■<.  ...  exsuavi  et  dif(n. — 17  In  Leid.  3.  deest 
nos.  Pro  viilp.  inductos,  Scliutz.  e  Leid.  2.  edidit  iUectos;  et  sic  Orell.  Por- 
ro in  e  dicit. — 18  Sch.  per  se. — 19  Sell,  contraria  qua  facile,  !fc.     u  1.  contr. 

NOTiE 

aliud   qui   honestatem   sibi   pioponit  cuitalem  tollit  ejfusis  lenebris. 
persuadendam.  •"  Par    numerus    vitandaruml    Tria 

'  Quemadmodum   res  obscunr]    De-  sunt  expetenda,  honesluni,  utile,  et 

sumta  sententiaex  Aristot.  Rliet.  in.  id  qnod  ex  honesto  et  utili  tempera- 

3.  "Orav  yap  -yiyviiuKovri  firefiBaXri,  turn  est:  quare  tria  sunt  evitanda, 
8jo\uet  -rh  aa(pes  tw  iniffKOTuv  Quod  turpe,  perniciosum,  et  id  quod  est 
enim  intelligenti  inculcatur,  id  perspi-  tnrpe  simul  ac  perniciosum. 


796  M.    T.    CICERONIS 

tradatur/  ea,  quae  posuimus,  brevi  norainabuntur.^°  Nam 
in  primo  genere '  quae  sunt,  honesta  appellabuntur  :  quae 
autem  in  secundo,  utilia.  Hasc  auteni  ^  tertia,  quia  par- 
tem honestatis  continent,^  et  quia  major  est  vis  hones- 
tatis/  junctae  res  omnino^  ex  duplici  genere  intelligen- 
tur :  ^  sed  in  meliorem  partem  vocabuli  conferantur,^ 
et  honesta  nominentnr/^  Ex  his  illud  conficitur,  ut  ap- 
petendarum  rerum  partes  sint,  honestas  et  utilitas ;  vi- 
tandarum,  turpitudo  9  et  inutilitas.  His  igitur  duabus 
rebus  dua?  res  grandes  sunt  attributae,  necessitudo  et  afFec- 
tio;"  quarum  altera  ex  vi,  altera  ex  re  et  personis  consi- 
deratur :  '°  de  utraque  post  apertius  perscribemus.  Nunc 
honestatis  rationes  primum  explicemus. 

Liii.  159.  Quod  aut  totum,  aut  aliqua  ex  parte  propter 
se  petitur,  honestum  nominabimus.  Quare  cum  ejus" 
duae  partes  sint,'"^  quarum  altera  simplex,  altera  juncta '^ 
sit/  simplicem  prius  consideremus.  Est  igitur  in  eo  gene- 
re" omnes  res  una  vi  atque  uno  nomine  amplexa  virtus. 
Nam   virtus   est  animi   habitus"  naturaj  modo,  rationi '^^ 

*■  Ut  nostra  prceccpla  clariora  sint- 

'  Nomen  sumant  a  meliore  parte  quam  continent,  et  appellentur  honesta. 
*  Altera  simplex  honeslatcin  solam  complcctens,  altera  conjuncta  continens  hones- 
tatem  et  utilitatem.  "  Solius  honestatis. 


facilius  nobis  intell. — 20  M  k  qucB  proposuimus:  Sch.  a  m.  sec.  breviter:  et  \f/ 
vocubuntur. — 1  L  W,  ed.  Omnib.  in  pr.  quidem  gen. — ^2  Abest  autem  Sch.  a  ni. 
pr.— 3  Sch.  a  m.  pr.  qucB:  M  partes:  ed.  Omnib.  honestatis  et  utilitatis  cant. 
— 4  W  quia  mujorem  vis  Iton. — 5  B,  w  I.  Sell,  a  m.  pr.  juncta  esse:  ed.  Omnib. 
juncta  esse  omn. — (i  Sch.  Voss.  2.  intellignntur. — 7  Lamb,  et  Schutz.  totum 
locum  italiabent:  quia  jiartes  honestatis  et  utilitatis  continent,  omnino  juncta 
(  Lamb,  junctcp  res  omnino)  esse  ex  dupl.  gen.  intelligentur,  scd  quia  major  vis  est 
huneslatis,  in  meliorem  partem  vocah,  con/. — 8  Voss.  I.  Leid.  1.  a  m.  pr.  nomi- 
nayitur.  Sell.  Ex  illis  illud  conf.  a  \.  ut  petendarum. — 9  Pro  turpitudo,  M  lia- 
bet  inhonestas. — 10  Sch.  a  ni.  pr.  consideretur :  Leid.  2.  considerantur,  non  im- 
prnb.  Oud. 

Cap.  LIII.     11  «  non  liabet  cJKS. — 12  6,  Sch.  Voss.  1.  2.  sunt. — 13  Leid.  3. 
conjuncta. — 14  Junt.  natura-,  tnodo,  rat.     Schutz.  naturcc ;   modo,  rat,     Tur. 

NOTyE 

"  Necessitudo  et  affectiol  Quid  utri-  tie  minus  accurata.    Rectius  Aristot. 

usque  nomine  sit  intelligendum  paulo  Ethic.  II.  C.  "'EtTTiJ' ^  aperr;  e|is  trpoai- 

post  explicatur  §  170.  et  17G.  periK^,  eV  ufaSTriTi.  oi/a-a  rrj  Trphs  rffms, 

"  Est  animi  habitus^   Scientia;  per-  wpiafievr]  K6'y<f,  koI  ws   hv  b   (pp6vip.os 

iude  ac  virtuti  couvenit  liuec  defini-  bpiauv    Virtus,   nioralis  sciUcet,  es 


DE    INVENT.    II.   53.  797 

consentaneiis  : '  quamobrern  omnibus  ejus  partibus  cogni- 
tis,  tola  vis  erit  siniplicis  honestatis  considerata.'^  Habet 
igitur  partes  quatuor ;  prudentiam,  justitiam,  fortitudinem, 
tempeiautiam.  1{)0.  Prudentia  est  rerura  p  bonarum,  et 
malarum,neutrarumque  "^  scicntia.  Partes  ejus,  memoria, 
intelligentia,  providcntia.  Memoria  est,  per  quam  animus 
Tepetit  ilia,  quae  fuerunt.  Intelligentia  cst,'^  per  quam  ea 
perspicit,'^  quag  sunt.  Providentia  est,'9  per  quam  futu- 
rum  aliquid  videtur*°  ante  quam  factum  sit.'  Justitia^'* 
est  habitus  animi,  coramuni  utilitate  conseivata,  suam  cui- 
que  tribuens  ^  dignitatem.  Ejus  initium  est  ab  natura 
profectum :  deinde  qusedam  in  consuetudinem  ex  utilitatis 
ratione  venerunt :  postea  res*  et  ab  natura  profectas,  et 
ab  consuetudine  probatas,  legum  metus  et  religio  sanxit. 
jGI.  Natura  jus"^  est,^  quod  non  opinio  genuit,  sed  quas- 
dara  inuata  vis  inseruit,*^  ut  religionem,  pietatem,  gratiam, 
vindicationem,  observantiam,  veritatem.    Religio  est,  quae 

'  Regulce  naturali  ac  ralioni  consentiens. 


unus  Ms.  Lambini,  et  Orell.  naturce  mndo,  atqne  rat. — 15  LWO/c,  0)1.2. 
Sell.  Lekl.  2.  3.  Voss.  2.  consider anda. — 16  W  0  Prudentice  igitur  rerum  Ion, 
M  tnaUirmnque.  Septem  Oxonn.  Mss.  utrarumifxie :  Jimt.  Gnit.  Graev.  et 
utrarumque:  o)  1.  2.  Lamb.  Oliv,  Lall.  Sclmtz.  Wetzel,  et  Orell.  neutrarum- 
que.  '  Foisan  leijendum  est  vitandar unique,  quo  tacit  Pal.  2.  utraniiu  vitan- 
dum.'  Olid. — 17  B  /c,  w  1.  omittnni  est. — 18  Leid.  2.  prospicit. — 1!)  Al.  oinit- 
tiiiit  est. — 20  Sell,  e  conj.  cum  Wetzel,  videt. —  1  li  k,  oi  2.  Tur.  Voss.  1. 
Leid.  1.  2.  3.  fuclum  est. — 2  Iii  w  1.  est  omittitiir. — 3  9  suam  quoque  trib. — 
4  K  in  maig.  quiisdmn  res. — 5  B  L  W  6  k^,  u)2.  Scb.  Leid.  1.  2.  Voss.  2.  et  ties 
Mss.  ap.  Lamb.  Naturce  jus  est:  Leid.  3.  Naturajustitia  est:  ed.  Omuib.  Na- 

NOTiE 

Imbitus  agens  cum  elcctione,  in  medio-  assequendi   rationes,  ex  inventis  ra^^ 

critate   consistens,  ea  quae  refertur  ad  tionibus  maxime  utilem  eligit,  deni- 

nos  definita  ratione,  et  ut  2)rudens  defi-  que  earn  adbibet. 

niret.  ^  Justitia]   Detinitionem  ex  Ulpia- 

P  Prudentia  est  rerum,  Sfc]  Aii-wiTai  no  attuiimus  in  notis  ad  1.  m.  He- 

&pa  ouTiV    {<pp6vt)(nv)   ehai   e^iv  tt\r)drj  ren.  §i  3. 

fiiTo.  \6you  ■KpaKrM]]v  Trepl  to.  ai/Opii-jrcp  '  Natura  jus]  Jus  sive  legem  natu- 

ayaOa  koI  KaKa.    Aristot.  Ethic,  vi.  5.  rae  detinit  Cic.  de  Leg.  1. 1.  '  Est,'  in- 

Superest  igitur  illam   prudentiam  esse  quit,  '  ratio  sunuiia  insita  in  natura, 

habitum  vera  cum  ratione  circa  ea  quw  qua>  jubet  ea  qua  facienda  suut,  pro- 

homini  bona  aut  mala  sitnt.  Proposito  hibetque  contraria.' 
tine  honesto  iaquirit  prudentia  iUius 


798  M.    T.    CICERONIS 

superioris  cujusdam  naturse  (quam  divinam  vocant)  curam 
cajrimoniamque  ^  affert :  pietas,"  per  quam  sanguine  con- 
junctis,  patriaeque  benivolis  ^  officium  et  diligens  tribuitur 
cultus  :  gratia,  in  qua  araicitiaium  et  officiorum  alterius 
memoria'  et  remunerandi ''='  voluntas  continetur:  vindica- 
tio,"  per  quam  vis  et  injuria,  et  oranino  omne,'^  quod  ob- 
futurum  est,  defendendo,  aut  ulciscendo  ^  propulsatur : 
observantia,'5  per  quam  homines  aliqua  dignitate  antece- 
dentes,  cultu  quodam  et  honore  dignantur  : '  1G2.  ve^itas,"^ ' 
per  quam  immutata  ea,  quae  sunt,  aut  ante  '^  fuerunt,  aut 
futura  sunt,  dicuntur.  liv.  Consuetudine  "  jus  est,'*^  quod 
aut  leviter  a  natura  tractum  aluit '^  et  majus  fecit  usus," 
ut  religionem: "  aut  si  quid'^  eorum,  quae  ante  diximus, 
ab  natura  profectum,  majus  factum  propter  consuetudinem 
videnius,'9  aut  quod  in  morem  vetustas  vulgi  approbatione 
perduxit  :*^°  quod  genus,  pactum,'  par,  judicatura.     Pac- 

y  CuUum.  ^  Venerantur. 

"  Quod  ex  principiis  naturalibus  sensim  deductum  tisus  cunfirmavit. 

''  Quod,  approbante  populo,  in  usum  diuturnu/n  transiit. 


tura  jus  erit. — 6  Lamb,  et  Scliutz.  insevit. — 7  hM.  pietas  est. —  8  Leid.  3.  po. 
tricE  benev,  et  san,^.  conj.  Lamb,  per  quam  patricB  sanguineque  conj.  benevolen- 
tia,  prob.  Lall.  M  sang,  conj.,  patrice  benevolis.  '  Uniim  voc.  benevolis  cor- 
niptiim  est,  legendumqiie  benevolum.'  Orell. — 9  Memoria  deest  Sch.  a  m.  pr. 
— 10  Vnlg.  et  alterius  rem.  Vocem  alterius,  quae  abest  Scli.  a  m.  pr.  u  1. 
Voss.  2.  Tur.  Cass,  a  manu  pr.  et  ed.  Omnib.  delevit  Ern.  qiiem  Schutz. 
Wetzel,  et  Orell.  seqmintur. — 11  A\.  vindicatio  est. — 12  B  LM  W  eK,cal. 
2.  Leid.  2.  3.  et  ed.  Omnib.  tis  aut  inj.  Turn  6  aut  omnino  omne. — 13  Al. 
obserrantia  est. — 14  Al.  Veritas  est, — 15  Schutz.  delevit  vocem  ante,  quae 
abest  a  B  M  et  Leid.  1.  a  m.  pr. 

Cap.  hv.  JG  k  Consuetudinis  jus  est:  «  1.  Consuetudinum  jus  est:  \|/  Con- 
suetudine  justitia  est. — 17  Scli.  valuit. — 18  B  et  si  quid,  suprascr.  ut :  Sch. 
aut  si  quod. — 19  Verba  aut  si  quid  . .  .ridemns  Schutz.  Hclevit :  Wetzel,  ea  un- 
cis  includit. — 20  Unus  Ms.  ap.  Lamb,  produxit, — 1  k  genus  est:  B  L  M,  «  1. 

NOT/E 

*  Aut  ulciscendo']  Privata  nltio  non  bis  turn  factis,  quails  revera  est. 

modo  Christianis,  sed  etiam  sapien-  "  Consuelttdine]    De  q{ia  dictum  in 

tissimis  etluiicis  visa  est  illicita,   ut  notis  ad  I.  ii.  Heren.  §  19. 

snpra  jam  annotavimus :  al  publica  "  Ut  religionem]  Kelit;ionem  tamen 

scelerum  vindicatio  bonestissima  est,  in    Deum  non  coiisnetudine  tantiim 

et  ad  justitiam,  ut  vocant,  vindicati-  didicinms  et  accepinius  ;  immo  ex  na- 

vam  pertinet.  tura  ipsa  non  leviter,  sed  penilus  ar- 

'  Veritas]  Ad  fidem  refertur,  qua  ripuliuub  tt  expressiiuus. 
talein  se  quia  exhibet  alteri  turn  ver- 


DE    INVliNT.    II.    54.  791) 

turn  est,  quod  inter  aliquos  convenit :  par,  quod  in  omnes 
aequabile  est :  "■  judicatum,  dc  quo  alicujus,  aut  aliquorurn 
jam  senteutiis  constitutum  est.^  Lege  jus  est,+  quod  in  eo 
scripto,  quod  populo  cxpositum  est,  ut  observet,'  contine- 
tur.  I(i3.  Fortitudo  ^  est  considerata'  periculorura  suscep- 
tio,  et  laborum  perpessio.  Ejus  partes,^  raagnificentia, 
fidentia,  patientia,  perseverantia.  Magnificentia  '■  est  re- 
rum  magnarum  et  excelsarura  cum  animi  ampla  quadam  et 
splendida  propositione  ^  agitatio,  atque  administratio  :  ^ 
fidentia  ^  est,^  per  quam  magnis  et  honestis  in  rebus  mul- 
tum  ipse  animus  in  se  fiducias^  certa  cum  spe  coUocavit: 
patientia  est  honestatis  aut  utilitatis  '°  causa,  rerum  ardua- 
rum  ac  difficilium  "  voluntaria,  ac  diuturna  perpessio  :  ^^ 
164.  perseverantia  est  in  ratione  bene  considerata''  stabi- 
lis  et  perpetua  permansio.  Temperantia ''  est  rationis '+ 
in  libidinem,  atque  in  alios  non  rectos  impetus  animi, '^ 
firma  et  moderata  dominatio.     Ejus  partes  sunt,'''  conti- 

"  Piudens.  <^  Demonstratione. 


Leid.  2.  3.  Voss.  1.  2.  ed.  Onmib.  pactum  est — 2  L  M  k,  Sch.  Leid.  2.  et  edd. 
ante  Gnu.  inler  omnes.  In  W  6  aqnab.  sit. — 3  w  I.  constitutum  ;  et  a>  2.  con- 
stitutum judicium  ;  oniisso  est. — 4  M  ^,  w  2.  Sch.  Legis  jus  est:  w  I.  Legum 
jus  est:  Leid.  3.  Lege  justitia  est. — 5  M  W  0  observuret. — G  M  Ejus  partes 
sunt. — 7  L,  Sell,  a  m.  pr.  «h1.  Oinriib.  cogilatio  atque  adm.  w  1.  2.  cogitatio  rt 
adm.  l.eid,  2.  coagitatio  atque  adm.  M  et  cogitatio  atque  adm.  Q  agitatio  atque 
ministratio.—S  k  oniittit  est —9  Voss.  1.  Leid.  'i.  fidintia-.  Dein  B  L  M  W 
et  Oliv.  certa.— \Q  Leid.  3.  atque  util.—\.\  INI  aut  d iff.  Voss.  1.  Leid.  3.  et 
diff. — 12  jM  aut  diut.  pirp. — 13  M  benevivendi  consideranda. — 14  Leid.  3.  ra- 

NOTiE 

y  Fortitude']    Ex  Aristot.  Etliic.  ii.  tcDv  Se  (po^ipSiv,  f;  ju^  ovtuv,  i)  iroppoi  ov 

7.  et  III.  G.  plenior  Ii<pc  fortitiidinis  roiv  Aristot.  Khet.  ii.  5.    i'iducia  est 

definitio  colligilnr.    Virtus  est  mora-  spes  coiijuncta  cum  opiniune  rerum  salu- 

lis   in  nieiu   et  aiidacia  moderandis  tarium/ere  prwsentium ;  mctuendarum 

poslla  ;  qua  qiiis  instnictus  in  peri-  aut  em  qua  aut  non  sint,  aut  procul  ab- 

ciilis  ita  se  geiit,  ut  neqiie  prave   ti-  sint, 

mendo,  neqiie  teitierc  audeiido  ab  of-  ''  Temperantial  Aristot.  Ethic,  iii. 

ficio  desciscat.  13.  p.fa6Trjs  icrrl  -jrepl  ijoofas  ?;  auxppoffv- 

^  Magnificentia]   Magnis    snmtibns  vri'  est  tnediocritus  circa  volupfates  et 

et  apertis  largitionibus  aliorum  utili-  dolores.     Ut  fortitudo  circa  tiniorem 

tati  consuiit.  et  andiiciain  versatiir,  ita  teinperan- 

''  Fideiitiu]Qdpiros,  fj.eTa(pavracrias  ■)]  tia  in   voluptaiihtis  et  doloribus  mo- 

e\7tis  Tuv  (TWT-npiwv 4<Tr\v iis tyyvs  uvTuiv,  derandis  posita  est. 


SCO  1\1.    T.    CICERONIS 

nentia,  dementia,  modestia.  Continentia  est,  per  quam 
cupiditas  consilii  gubernatioue  regitur : '^  dementia,'^  per 
quamaoimi,  temere  in  odium  alicujus  concitati"  invectio,'' 
comitate  retinetur:  modestia/  per  quam  pudor  honestus  ca- 
ram*°  et  stabilem  comparat  auctoritatem.  Atque  haec  omnia 
propter  se  solum,  ut  nihil  adjungatur  emolumenti,"  petenda 
sunt.'  Quod  ut  demonstretur,  neque  ad  hoc  nostrum  in- 
stitutum  pertinet,  et  a  ^  brevitate  pra^cipiendi  remotum  est. 
165.  Propter  se  autem  vitanda  sunt,  non  ea  modo,  quas  his 
contraria  sunt,  ut  fortitudini  ignavia,  et  justitise  injustitia  : 
verum  etiam  ilia,  qua?  propinqua  videntur  et  finitima 
esse, 5  absunt  autem  longissime:4^  quod  genus,  fidentise  con- 
trarium  [  p.  83.]  est  diffidentia,  et  ea  re  ^  vitium  est :  au- 
dacia  non  contrarium,^  sed  appositum  est  ac  propinquum, 
et  tamen  vitium  est.  Sic  unicuique  virtuti  finitimum  vitium 
reperietur,^  autcerto  jam  nomine  appellatum  ;  ut  audacia, 
quae   fidentiae  ;  7   pertinacia,    quae   perseverantiae   finitima 

'  Quamvis  nihil  addatur  ulilitatis. 


tione. — 15  A  Leid.  2.  abest  animi. — 16  o>  1.  Leid.  3.  Voss.  1.  2.  ed.  Omiiib. 
careiit  sunt. — 17  Pal.  1.  generatiune  cons.  reg.  Grev.  cows,  ratione  reg.  non 
iraprob.  Griit.  In  ed.  Omnib.  deest  vox  guhernatione. — 18  Al.  clem,  est;  et 
luox  modestia  est. — 19  if/,  Pal.  2.  ulicvjus  invectio  concitata:  B  k  aliciijus  irijec-. 
tio  concitata:  Leid.  3.  alius  inveciionis  concitati:  Si'b.  a  m.  pr.  alicujus  injectio- 
nis  concitati:  Leid.  2.  alicujus  invectio  concitati :  Lamb,  e  conj.  alicujus  iiiferio- 
ris  concitati:  Vnlg.  alicujus  invectionis  concitati.  Ern.  e  coiij.  edidit  alicujus 
concitati  invectio ;  et  euin  secjiuintur  Srhiitz.  Wetzel,  et  Orell.  Tiini  Viilg. 
reiincnlur.  k  retinetur:  et  sic  Scliiilz.  Wetzel,  et  Oitll.  Vid.  Not.  Delpii. — 
20  Viilg.  cluram.  Ern.  e  Mss.  suis  et  Leid.  1.  3.  ¥058.1.2.  dedit  Cfiram; 
sic  eliani  B  Q,  Scbulz.  Wetzel,  et  Orell. — 1  Voss.  2.  ut  adj.  cmol.  prater  se, 
pet.  sunt. — 2  co  1.  et  Sch.  non  habent  pieepositionem. — 3  Lumb.  qute  prop,  et 
Jin.  cid.  esse. — 4  Voss.  1.  Leid.  3.  abs.  autem  quam  long,   M  k  ahs.  tamen  long. 

NOTiE 

'^  Concitati  [illecti  concitatique]  Ve-  niset  praecipue  externis  niotibnscor- 

ram   lectionem   rcstituimiis  ex    An-  poris. 

gustin.  Qiiapst.  lxxxv.  31.  iibi  loons  e  jludacia    non    contrariuml    Hand 

bic  integer  exscribitur :    in  vnlgatis  scio  an  id  philosopliis  piobetiir,  qui 

haclenus  edd.  perperam  Jiabetiir,  cle-  statnunt  virtiites  onines  morales,  si 

mentia  per  quam  animi  in  odium  ali-  forte  justitiam    excipias,   in    medio 

cujus  invectionis  concitati  comitate  reti-  consistere,    adeoqne    inter    extrema 

nenlur.     Nee  felicior  est  conjectura  dno  vitia  versaii.   Fidiicise  non  mi- 

Lambini,  cjui  inferioris  substituit.  mis  opponitnr  audacia  per  exctssum, 

^  Modestia']  Virtus  est  nioderatio-  quam  diffidentia    per    defectum,  ut 

nam  constitueus  in  actioiiibus  luiina-  vulgo  loqiuintur. 


DE    INVENT.    II.   .55.  801 

est;  superstitio,  quas  religioni  propinqua  est :  aut  sine  iillo 
certo  nomine.  Quae  omnia  item  ^  uti  contraria  rerum  bo- 
narum,  in  rebus  vitandis  reponemus.9  Ac  de  eo  quidem 
genere  honestatis,  quod  omni  ex  parte  propter  se  petitur, 
satis  dictum  est. 

Lv.  1G6.  Nunc  de  eo,  in  quo  utilitas  quoque  adjungitur, 
quod  tamen  honestum  vocamus,  dicendura  videtur.'°  Sunt 
igitur  multa,  quas  nos  cum  dignitate,"  tum  fructu  quoque 
sue  ducunt :  '^  quo  in  genere  est  gloria,  dignitas,  ampli- 
tude, amicitia.  Gloria  ^  est  frequens  de  aliquo  fama  cum 
laude:  dignitas,  alicujus  ''  honesta,  et  cultu,  et  honore,  et 
verecundia^  digna  "^  auctoritas  :  amplitudo,'^  potentiae, 
aut  majestatis,  aut  aliquarum  copiarura  magna  abundan- 
tia :  amicitia/^  voluntas  erga  aliquem  rerum  bonarum, 
illius  ipsius  '^  causa,  quem  diligit,  cum  ejus  pari  volun- 
tate.^^  1()7.  Hie,  quia  de  civilibus  causis  loquimur,'^ 
fructus  ad  amicitiam  adjungimus,'9  ut  eorum  quoque  ^° 
causa  petenda  videatur  :  ne  forte,  qui  nos  de  omni  amicitia 
dicere   existiment,    reprehendere    incipiant.'      Quauquara 

f  Reverentia. 

«  Amicitia  est  bene  velle  alicui  propter  ilium  ipsiim  qui  amaiur,  adeo  ut  hie  ipse 
amantem  redamet. 


— 5  M  Q  ct  ea  res, —  6  M  W  reperitur. — 7  co  l.fiducicB. — 8  Item  non  est  in  Leid. 
3. — 9  Leid.  2.  3.  ponemus :  h  k  \\/,  Sch.  a  m.  pr.  repo7iunlur ;  M,  w  1.  reponentur; 
et  sic  suprascr.  in  B  :  ed.  Omnib.  reperiuntur. 

Cap.lv.  10  Verba  Nunc  de  eo...videtur  in  if  desiint. — 11  Voss.  1.  2. 
Leid.  1.  tum  dign. — 12  Voces  ad  se,  qu£e  vulgo  insernntiir  post  ducunt,  absunt 
aB  M  K,  Leid.  1.  3.  Voss.  1.2.  Cass.Giielf.  2.Pal.  2.  3.  Grev.  t-dd.  pr.et  eas 
delevit  Ein.  qiieni  Schntz.  Wetzel,  et  Orel!,  seqniiiitiir. — 13  BM, Sell.  Leid. 
3.  dign.  est  alic.—  li  Leid.  2.  et  reverentia  digna. — 15  L  M,  w  2.  tl  ed.  Lamb. 
amplit.  est, — 16  M  atnic.  est. — 17  M  cavet  ipsius. — 18  Causis /o^uimin- absunt  a 
Voss.  1. — 19  M  adjungamus. — 20  k  et  Sciu  omittunt  quoque.— I  Oiell.  e  Tiir. 
habet  eais<n«ans;  viilg.  existimunt,     Ern.  e  conj.  e.xistiment ;  et  sic  Scliutz. 

NOTiE 

f  Gloria']  '  Ea  est  consentiens  laiis  in    redaniando   consistaf,  amor  non 

bonornm,  incorrupta  vox  bene  judi-  item.     '  Quid  autem  est   ainare,  ex 

cantiunj  de  excellente  vittute.'     Cic.  q"0  nomen  amicitiiE  diictiim  est,  nisi 

Tiisc.  Qu.  1.  m.  velle  bonis  aliqiiem  affici  qiiam  maxi- 

B  Cum  ejus  pari  voluntate]  In  eo  ami-  niis,  etiamsi  ad  se  ex  lis  niliil  redeat  r' 

citia  differt  ab  amoie,  quod  amicitia  Cic.  de  Fin.  lib.  ii. 

Delph,  et  Var,  Ctas.                    Cicero.  3  E 


802  M,    T.    CIGERONIS 

sunt,  qui  propter  utilitatem  modo  petendam  putent  ^  ami- 
citiam  ;  sunt  qui  propter  se  solum  ;  *  sunt  qui  propter  se, 
et  utilitatem  :  quorum  quid  verissime  '*■  constituatur,  alius 
locus  erit  considerandi.^  Nunc  hoc  sic  ad  usum  oratorium 
relinquatur,  utramque  propter  rem  '^  amicitiam  esse  expe- 
tendam.^  168.  Amicitiarum  autem  ratio,  quoniara  partim 
sunt  religionibus  junctse,  partim  non  sunt,  et  quia  partim 
veteres  sunt,  partim  novae,  partim  abillorum,'^  partim  ab 
nostro  beneficio  profectae,^  partim  utiliores,  partim  minus 
utiles;  ex  causarum  dignitatibus,  extemporum9  opportu- 
nitatibus,  ex  officiis,  ex  religionibus,  ex  vetustatibus  '°  ha- 
bebitur.  lvi.  Utilitas  autem  aut  in  corpore  "  posita  est, 
aut  in  extraneis  '^  rebus :  quarum  tamen  rerum  multo 
maxima  pars  ad  corporis  commodum  revertitur,  ut  in '' 
republica  quaedam  sunt,  quae  (ut  sic  dicam)  ad  corpus  "^ 
pertinent  civitatis,  ut  agri,  portus,  pecunia,  classes,  nautae, 
milites,  socii ;  '^  quibus  rebus  incolumitatem  '^  ac  liberta- 
tem  retinent  civitates  :  alia  vero,'7  quae  jam  quiddam** 
magis  amplum,  et  minus  necessarium  conficiunt,  ut  urbis 
egregia  exornatio  atque  amplitudo,  ut  quaedam  excellens 
pecuniae  magnitudo,  amicitiarum  ac  societatum  multitudo. 
169.  Quibus  rebus  non  illud  solum  conficitur,  ut  salvae  et 
incolumes,  verum  etiam,  ut  amplae  atque  potentes  '9  sint 
civitates.     Quare  utilitatis  duae  partes  videntur  esse,  inco- 


*  Propier  et  honentatem  et  utilitatem. 
»  Quus  amamus. 


ac  Wetzel.  Dein  Orel),  e  Tar.  dedit  incipiat. — 2  Putant  Mss.  et  edJ.  ante 
Ern.  qui  e  Cass,  edidit  putent  cum  Scliutz.  Wetzel,  et  Orell.  In  Sch,  pelen- 
das  putant  amicitias. — 3  Voss.  1.  solummudo. — 4  Voss.  2.  verisimile. — 5  B  L 
M  W,  K,  01  2.  et  cranes  Mss.  Oiid.  considerandus. — 6  Lamb,  propter  utramque 
rem.  Sch.  amic.  esse  petendam. — 7  k  aliorum,  ut  suspicabatnr  Ernestius. — 
S  M  ah  nostro  officio  sunt  prof,  k  ab  nostro  bene/,  sunt  prof. — 9  k  et  ex  temp. — 
10  K  et  ex  vetust. 

Cap.  lvi.  11  B,  Sch.  Voss.  1.  Lpid.  3.  autem  aut  in  nostris  rebus  aut  in 
corpore:  \p  autem  aut  in  nostris  rebus  atque  aut  in  corp. — 12  Deest  aut  Leid.  1. 
fn  abest  Leid.  3.  et  Sch.  a  m.  pr.  Turn  Orell.  e  Leid.  2.  3.  habet  extrariis 
pro  vnli;.  extraneis. — 13  L  W  6  ut  verhi  gratia  in. — 14  B  quce  ad  corp. — 
15  B  M,  Sch.  Voss.  1.  Leid.  1.  3.  classis.  Fanio  post,  abest  socii  a  Voss.  2. 
— IG  Leid.  2.  quibus  incol.  rebus. — 17  Sch.  Voss.  2.  Leid.  3.  alice  vera:  ed. 
OHinib.  alia  si:  k  alia  vero    sunt:    <a   I,  alia  vero  sunt. — 18    Sell,    quoddam. 


DE    INVENT.   II.  57.  803 

lumitas  et  potentia.  Incolumitas  est  salutis  tuta  ^°  atque 
Integra  conservatio :  potentia  est  ad  sua  conservanda,  et 
alterius  obtinenda,  idonearum  rerura  facultas.'  Atque  in 
iis  *  omnibus,  qua3  ante  dicta  sunt,  quid  difficulter  fieri  et 
quid  facile  fieri '  possit,  oportet  considerare.  Facile  fieri '' 
id  dicimus,+  quod  sine  magno,  ant  sine  ullo  labore,  sumtu, 
molestia,  quam  brevissimo  tempore  confici  potest.  Diffi- 
cile autem  fieri,'  quod  quanquam  laboris,  sumtus,  moles- 
tioe,  longinquitatis  indiget,^  atque  aut  omnes,  aut  pluriraas, 
aut  maximas  causas  habet  difficultatis,  tamen,  his  suscep- 
tis  difficultatibus,  compleri,^  atque  ad  exitum  perduci 
potest. 

170.  Quoniam  ergo  de  honestate  *  et  de  utilitate  dixi- 
mus,  nunc  restat,  ut  de  iis  rebus,  quas  his  attributas  esse 
dicebamus,  necessitudine  et  aff"ectione,  perscribamus.  lvii. 
Puto  igituresse^  banc  necessitudinem,  cui  nulla  vi  resisti 
potest ; '°  quas  neque  mutari,  neque  leniri  potest.  Atque, 
ut  apertius  hoc  sit,  exemplis  licet  vim  rei,"  qualis  et  quan- 
ta "  sit,  coguoscamus.  Uri  posse  flanima  ligneam  mate- 
riara  necesse  est.''     Corpus  mortale  aliquo  tempore  "•■  in- 


— 19  Sell.  potenlissinKE. — 20  Sch.  habet  rata,  quod  defendii  Oudendorpius. 
'  Aiidirem  forte,  si  esset  sarta.'  Em. — 1  w  I  potentia  rerum  ad  sua  conservanda 
et  alterius  attendenda  idonearum  facultas.  Pro  alterius  obtinenda,  B  habet  alt. 
adtenenda,  siiprascr.  obtinenda;  et  Sch.  ad  tenenda  alt. — 2  Abest  in  Sch.  am. 
pr.  Deest  iis  Voss.  1.  Leid.  3.  Paulo  post,  Voss.  I.  antea  dicta  sunt. — 
3  Pro  difficulter,  M  et  pauci  alii  habent  difficile.  In  B,  u  1.  et  Tnr.  deest. 
Abest  fieri  a  B  et  Leid.  2.  Tiini  voces  et  quid  facile  fieri  non  sunt  in  Voss. 
1. — 4  Leid.  3.  Voss.  1.  Tur.  oniittiint  ^eri.  Dein  w  1.  dicenius.—5  B,  Sch. 
Voss.  2.  ed.  Omnib.  Posse  autem  fieri:  M  Diff.  autem  fieri  posse:  W  6  Diffi. 
autem  fieri  dicimus:  k  Diff.  autem  fieri  posse  dicimus:  w  1.  et  Leid.  1.  Posse 
autem  difficile  fieri:  Tur.  Ea  autem  fieri. — (j  k,  w  2.  indigeat. — 7  Sch.  a  m.  pr. 
conferri:  Leid.  1.  complcrique, — 8  Leid.  1.  Quoniam  igitur  de  lion.  Deest  erg-o 
Sch.  a  m.  pr. 

Cap.  lvu.  9  L  Puto  autem  esse:  M  Puto  esse. — 10  Post  potest,  addit  Sch. 
quid  quod  fas  et  jus  facere  possunt,  perficiat.  Quaedani  edd.  te>te  Verburgio, 
adduut,  quo  ea  secius,  id  quod  facere  potest;  et  sic  Orel!. — 11  B,  Leid.  1.  ex- 
emplo.  In  Sch.  exemplo  scilicet  vis  rei :  Leid.  2.  exemplis  licet  vert  rei. — 1 2  Sch. 
qualis  aut  quanta. — 13  In  k  est  omittitur. — 14  Aliquo  tempore  in  w  1.  desunt. — 

NOTjE 

^    Facile  fieri]    Locus   ex  Aristot.      difficilia  qn^  vel  cum  molestia  vel 
Rhet.  lib.  i.  expressus,  nbi  facilia  di-     non  sine  diuturno  tempore  confici- 
nintur  ea  quas  vel  sine  molestia  vel      untnr. 
bievi  tempore  fieri  posiinnt  :  contra, 


804  M.    T.    CICERONIS 

terire  iiecesse  est;  atque  ita  necesse,'^  ut  vis  postulat  ea,"^ 
quam  modo  describebamus,  necessitudinis,  cui  nulla  vi 
resist!  potest,  quag  neque  rautari,  neque  leniri  potest.'^ 
Hiijusmodi  [necessitudines  "^]  cum  indicendi  rationes  ioci- 
deiit,'9  recte  necessitudines  appellabuntur :  sin  aliquae  res 
incident^"  difficiles,  in  ilia  superior!,  possitne  fieri,  qua3- 
stione  considerabimus.'  171.  Atque  etiam  hoc  mihi  videor 
videre,  esse  quasdam  cum  adjunctione  necessitudines, 
quasdam  simplices  et  absolutas.  Nam  aliter  dicere  sole- 
mus,  necesse  est  Casilinenses  * '  se  dedere  Annibali :  ^  ali- 
ter autem,  necesse  est  Casilinum  '  venire  in  Annibalis 
potestatem.  lllic,  in  superiore/  adjunctio  est  haec,  nisi  si 
inalunt  5  fame  perire :  si  enim  id  raalunt,  non  necesse:^ 
hoc  inferins  7  non  item  ;  propterea  quod,  sive  velint^  Casi- 
linenses se  dedere,  sive  faraem  perpeti  atque  ita  9  perire, 
necesse  est  Casilinum  venire  in  Annibalis  potestatem. 
Quid  igitur  perficere  potest '°  ha^c  necessitudinis  distribu- 
tio?     Prope  dicam,  plurimura,"  cum  is  "^  locus  necessitu- 


15  L  M  atque  ita  esse  necesse:  Leid.  2.  atque  hoc  ita  nee.  est:  k,  Voss.  1. 
Leici.  3.  Sell,  a  m.  sec.  atque  ita  nee.  est. — 16  A  I.  ea  post. — 17  Post  re- 
sisti  potest,  Sell,  addit,  quod  ea  secius  id  quod  facere  potest,  perficiat ;  et 
Orell.  quo  ea  secius  id,  quod  facere  potest,  perficiat.  Tuin  qnce  in  B  deest. 
Verba  quce  neque  mul.,  neque  len.  pot.  non  sunt  in  L.  Orell.  micis  iiicludit 
verba  cui  nidla  vi  , .  .  leniri  potest. — 18  Pro  necessitudines,  Em.  ceiiset  res 
scribeiidiim  esse  ;  Scliiitziiis  delevit. — 19  Scluitziiis  e  Purgoldi  conj.  in 
dicendo  rationes  :  Jiint.  in  dicendi  ralione  :  Ciat.  in  dicendi  ratione  :  B  in- 
dictiones.  Orell.  prajpositioiiein  iincis  inchidit.  Dein  qiizedam  edd.  vett. 
incidunt.— 20  L  M,  Sch.  Voss.  2.  accident:  Leid.  2.  accidunt. — 1  Sell,  a  m. 
])r.  considerabitur. — 2  0  k  Cassalienses:  ]i  L  M  W  d  k  \p,  q>  2.  Voss.  J.  Oliv. 
et  Lall.  Cassilinenses :  Voss.  2.  Leid.  1.  2.  3.  Victor,  et  ed.  Oninib.  Cas- 
sinenses:  Griit.  Scliiitz.  Welzcl.  et  Orell.  Casilirienses. — 3  M  Cussalium  quod- 
dam  castrum. — 4  Orell.  jiidicat  voces  in  superiore  esse  e  glossa. — 5  Voss.  "2. 
i\isi  se  malint:  Leid.  2.  nisi  malunt.  Vtilj;.  nisi  muUnt.  Erii.  e  Mss.  suis, 
et  Sell.  Voss.  1.  Leid.  3.  atque  edd.  pr.  correxit  nisi  si  malunt;  et  sic 
Schiilz.  Wetzel,  et  Orell.— G  'liir.  oiiines  Mss.  Oiid.  ciiin  ed.  Omnib.  Junt. 
Lamb.  Schiitz.  et  Orell.  non  est  necesse. — 7  Lamb,  correxit,  in  hoc  infe- 
rius,  et  tlicit,  '  videiiir  legend,  in  hoc  inferiore.'  •  Iinnio,  hie,  in  inferiori.' 
Ern. — 8  Q,  Sell.  Voss.  2.  si  t;elint.  —  9  Leid.  2.  caret  ita. — 10  k  efficere  potest: 
Leid.  2.  perficere   posset,  snprascr.  i. — 11   M  plurimuiti  efficiet.— 12  B,  Tur. 

'  Cusilinensesi  Casilinum  oppiduiii  piia  Nova,  censet  Clnveriiis.     Lean- 

Cainpaniae   in  Italia  nunc   plane  de-  dio  taiiien  nunc  C'as(e///(-3H  diciiur. 
slructnm:  situm  oliin  fuisse  ad  Vul-  ^  Annibali]  De  quo  dictum  in  no- 

tnriium  fluviiim,  ibi  ubi  nunc  est  Ca-  tis  ad  Hereu.  lib.  iii.  §  2. 


DK    INVENT.    II.   58.  805 

dinis  videbitur  '^  incurrere.  Nam  cum  simplex  erit  ncces- 
situdo,"^  nihil  crit  quod  multa  dicamus,  cum  earn  nulla 
ratione  '^  Icnire  *  possimus  :  172.  cum  autem  "^  ita  necesse 
erit,  ut  aliquid  effugere  aut  adipisci  '^  velimus,  turn  adjunc- 
tio  ilia  quid"*  habeat  utilitatis,  aut  quid  honestatis,''  erit 
considcrandum.  Nam  si  velis  attendere,  (ita  tamen,  ut*° 
id  quadras,  quod  convcniat  ad  usum  civitatis,)  reperias 
nullam  esse  rem,  quam  facere  necesse  sit,'  nisi  propter 
aliquam  causam  quam  adjunctionem  nominamus  ;  pariter 
autem  esse  multas  res  necessitudinis,^  ad  quas  siniilis  ad- 
junctio  non  accedit :  quod  genus,  ut  homines  mortales 
necesse  est  interire,'  sine  adjunctione  :  ut  cibo  utantur,  non'^ 
necesse  est,  nisi  cum  ilia  *  exceptione,  extra  quam,' si  no- 
lint^  fame  perire.  173.  Ergo,  ut  dixi,  [p.  84.]  illud,  quod 
adjungitur,  semper,  cujusmodi  sit,  erit  considerandum:  nam 
omni  tempore  id  pertinebit,  ut  [ad  honestatem]  hoc  modo 
exponenda  necessitudo  sit :  necesse  est,  si  honeste  volumus 
vivere  :  necesse  est,  si  incolumes  volumus  esse  :  necesse 
est,  si  sine  incommodo  volumus  vivere7  lviii.  Ac  summa 
quidem  necessitudo  videtur  esse  honestatis  ;   huic  proxima, 

*  Mutate.  '  Nisi  velint. 


Sch.  a  m.  pr.  Voss.  I.  caient  is;  pro  quo  Lcid.  1.  Iiabet  ein,  et  ed.  Omnib. 
his,  Wetzel,  uncis  inrludit. — 13  Leid.  2.  vidttur.—\A  Lcid.  3.  necessiludinis 
vis. — 15  Pro  ratione,  B  liabet  7'e,  et  M  necessitudinem  ratione. — 16  k  caret 
autem. — 17  Sch.  si  aliquod  eff.  Tiir.  et  Ortll.  si  aliiiuid  eff.  Turn  Leid.  2. 
vel  adipisci:  9  alque  adijiisci. — 18  Sell.  </««</. —  ID  Ed.  Omnib.  nlil.  utque  hon. 
— 20  Scb.  Leid.  1.  ita  tantum  ut. — 1  15  W  k  et  ed.  Omn\l).  rcperies.  Dein 
Sclititz.  e  coiij.  nonnuUam  esse  rem,  qvain  facere  Jiecesse  non  sit. — 2  a>  2.  preter 
avtem  hoc  invenies  esse  multas  res  necessitatis:  Scli.  purtim  autem  esse  multas  res 
necessitatis,  et  in  luarg.  praterea  autem  intcnies,  Sfc.  Voss.  1.  2.  Leid.  1.  td. 
Omnib.  prater  hwc  autem  invenies  multas  esse  res  necessitudiuis ;  nisi  quod  in  ed. 
Omnib.  necessitatis:  Tiir.  partem  autem  esse  inullas  res  necessitatis:  Virtorin. 
Jnnt.  et  Orel!,  prceter  hac  autem  esse  multas  invenias  res  necessitudinis ;  sed 
Victorin.  non  babet  necessitudinis.  Orell.  uncis  inrludit  verba  invenias  et 
necessitudinis.  Srbiitz.  partim  e  conj.  deiiit,  prceter  h<vc  autem  esse  multas 
necessitudines.  Vidg.  pariter  autem  esse  mu'lus  res  necessitudinis.  Pro  pariter, 
W  habet  prater  h' :  ifi  prceter  hcec  :  d  k  pariter  hoc.  Pro  esse,  15  L  IM  W  9  k 
exbibent  invenies  esse.  Deniqiie  B  L  M  V/  9  necessitatis. — 3  L  INI  Quod  fienus 
est,  ut  hom.  Giossa  Ms.  Guelf.  2.  Quod  genus  est,  ut  istud  horn.  Ern.  pniabat 
ut  delendnm  esse  :  Orell.  uncis  incbuiit.  Dein  pro  necesse  est  interire,  B  L 
M  W  6,  CO  1.  Lamb.  Oliv.  Lall.  Scbntz.  et  Wetzel,  babent  inlereaiit,  necesse 
est. — 4  B  caret  non.— 5  Cum  ilia  in  i\I  dcsuiit.  —  C  Land),  velint:  Vo«k.  I. 
Leid.  3.  nolunt. — 7  Pal.  2.  Leid.  2.  ut  honestam  ad  partem:  B,  Leid.  1.  ut  ad 
hnnestam  partem:  Voss.  1.  Sell,  a  m.  pr.  ut  ad  honestatis:  9  k,  Grut.  Graev.- 
Burm.  et  paucae  alis  edd.  ut  aut  ad  honestatem :  L  M  W  9  ^,  u  1.  2.  Oliv.  Lall. 


800  M.   T.    OICERONItJ 

incolumitatis;  tertiti  ac  Icvissima,  comraoditatis;  quae  cum 
his  nunquam  ^  poterit  duabus^  contendere.  174.  Hasce 
auteni  inter  se  saepe  necesse  est  comparari,'°  ut  quanquam 
proestet  honestas  incoluraitati,  tamen,  utri  potissimum  con- 
sulendum  sit,  deliberetur.  Cujus  rei  certum  quoddam " 
praescriptum  "•  videtur  in  perpetuum  dari  posse.  Nam, 
qua  in  re  fieri  poterit,  ut,  cum  incolumitati  consuluerimus, 
quod  sit  in  praesentia  de  honestate  delibatum,"  '^  virtute 
aliquando  et  iudustria  '^  recuperetur,  incolumitatis  ratio 
\idebitur  habenda  :  '''■  cum  autem  id  non  poterit,'^  honesta- 
tis.  Ita  in  ejusmodi  "^  quoque  re,  cum  incolumitati  vide- 
bimur'7  consulere,  vere '^  poterimus  dicere,  nos  honestatis 
rationem  habere,  quoniam  sine  incolumitate  eam  nullo 
tempore  possumus  adipisci.  Qua  in  re  '9  vel  concedere 
alteri,  vel  ad  conditionem  alterius  descendere,  vel  in  prae- 
sentia ^°  quiescere,  atque  aliud  tempus  expectare  oporte- 
bit.     175.  In  commoditatis  vero  ratione,  niodo  illud  atten- 

"*  Praceptum.  »  Diminutuiti. 


Sell,  et  Orell.  aut  ad  honestatem,  ut.  Paulo  post,  verba  lioc  faciamus,  quee 
viil<;o  iiisernnlur  ante  si  hon.  vol.  vir.,  absimt  a  Sch.  Voss.  1.  Leid.  3.  ed.  Om- 
iiib.  et  ea  oniittiint  Schiitz.  et  Wetzel.  In  Leid.  1.  hoc  faceremus:  Leid.  2. 
hoc  modo  faciamus.  Poiro  k  si  hon.  vivere  velimus.  Voss.  2.  habet  aut  in  ne- 
cessitate incolumitatis,  pro  aut  ad  incolumitatem  hoc  modo ;  quie  verba  non  ag- 
noscuiit  B,  Sch.  Leid.  1.  a  ni.  pr.  Rursns,  pro  ad  commodilatem  hoc  modo, 
qii«  verba  vulgo  inseruntiir  post  volumus  esse,  et  absnnt  a  B,  Sch.  et  Leid.  1. 
a  ni.  pr.,  habet  Voss.  1.  aut  in  necessitate  commoditatis.  Porro  Soli,  et  si  sine 
incomm.  *  Pertinebit  ut  ad  honest,  . ,  .  volumus  vivere^  In  hoc  loco  ssepe  cor- 
reximiis  vnlgatuni  textiim.  Primo  omisimiis  aut  ante  ad  honest,  deinde  hoc 
faciamus  post  |)riniiim  necesse  est:  dcniqiie  aut  ad  incolumitatem, hoc  modo,  post 
alieriiin  necesse  est:  aut  ad  commoditatem  hoc  modo,  post  tertinni,  auctoribns 
nostri>  Mss.  omnibus,  etiam  qiiibiisdam  ap.  Oud.  hoc  faciamus  etiam  ab 
c.i\i\.  pr.  abest.  C'eternm  puto  etiam  primum  ad  honestatem,  sive,  utGuelf.  2. 
et  alii  habenf,  ad  honestam  partem,  delendiim.  Est  enim  hoc  commune  omni- 
bus tribu' :  tt  hoc  servato,  sane  etiam  cetera  videantur  servari  debere  prop- 
ter similitudinem  orationis.  Uncis  incliisi.'  Em.  qnem  omnino  Wetzel,  se- 
quitnr.     Verba  quae  Ern.  delevit,  Orell.  uncis  includit. 

Cap.  LViii.  8  B  nusquam. — 9  k  non  habet  duabus. — 10  Lamb,  stspe  nee. 
est  inter  se  comp. — 11  Leid.  2.  3.  quiddum. — 12  L  M,  w  2.  Sch.  Voss.  1.  PaU. 
1.  2.  3.  ed.  Omnib.  deliberatum :  duo  Mss.  et  Lamb,  delibratum.  Vid.  Varr 
Lectt.  ad  c.  39.  In  Leid.  1.  Voss.  2.  desunt  voces  quod  sit  inpras.  de  hon. 
delib. — 13  Leid.  1.  a  m.  pr.  virtus  aliq.  de  ind.  ed.  Omnib.  virtute  aliq.  et  virtus 
uliq.industria. — 14  B  k  turn  incol.  ratio;  et  L  M  videtur  hab. — 15  Leid.  2. 
Voss.  2.  Sch.  a  m.  sec.  ed.  Omnib.  potuerit. — 16  Deest  Ita  Voss.  1.  Leid.  3. 
Turn  Tur.  omnes  Mss.  Oud.et  ed.  Omnib.  ac  Lamb,  hujusmodi. — 17  6  incolu- 
mitate  videbit. — 18  Pro  vere,  Leid.  2.  Label  jure.~19  B  M,  u>  2.  Quare. — 


UE    INVENl'.    II.   58.  807 

datur/  dignanc  causa  vidcaturca,  quai  ad  utililatera  perti- 
nebit,*  quai  e  aut '  de  magnificentia  aut  de  hoiiestate  quid- 
dam  derogetur."  Atqnc  in  hoc  loco  niihi  caput  ^  illud 
videturessc,  uf^  quaeranuis,  quid  sit  illud,  quod  si  adipis- 
ci '  aut  effugere  "^  velimus,  aliqua  res  nobis  sit  necessaria, 
hoc  est,  quae  sit  adjunctio,  utproinde,  uti  quaequeres  erit,^ 
laboremus,  et  gravissimani  quamque  causam  vehementissi- 
me  necessariam  judicemus. 

17().  Aflectio  est  quaedara  ex  tempore,  aut  ex  negotio- 
rum  ^  eventu  aut  administratione,  aut  hominum  studio,^ 
commutatio  rerum,  ut  non  tales,  quales  ante  '°  habitae  sint, 
aut  plerumqne  haberi  soleant,  habendae  videantur  esse  :  ut, 
ad  hostes  transire  turpe  vidctur  esse  ; "  at  non  illo  animo, 
quo  Ulysses  transiit :  ^  et  pecuniam '^  in  mare  dejicere,^ 
inutile;  at  non  eo  consilio,  quo  Aristippus  ""  dejecit.''  Sunt 

«  Detrahatur.  p  Pracipuum. 


20  Al.  et  in  prcBs. — 1  B  In  comm.  tantum  necessiliuUne  modo:  L  M  Jn  comm. 
vero  rationem  modo  :  w  2.  In  ratione  vero  coinmoditalis  modo:  Grev.  In  comm. 
tantummodo  illud  modo:  Leid.  1.  In  vecessitudine  commoditatis  tantum  modo: 
Voss.  2.  In  necessitate  commoditatis  modo.  In  Sell.  Leid.  3.  Pal.  2.  desiint 
verba  In  comm.  vero  rat.  Turn  Leid.  1.  illi  attend. — 2  Voss.  2.  pertinehat. — 
3  B  caret  aut — 1  Voss.  I.  ut  vid.  esse. — 5  Leid.  2.  quod  si  aw*  udip. — 6  k/u- 
gere. — 7  Leid.  3.  uti  quisque  res  erit. — 8  Scliiilz.  e  Sch.  lemporum,  piob.  Oud. 
Deiii  IVl  K,  Sell,  aut  nci::.  sine  pra'positione. — 9  Leid.  2.  aut  ex  adm.  aut  horn, 
stud.  Scliutz.  aut  ex  adm.  horn.,  aut  stud. — 10  Ante  abest  a  6  et  Leid.  3. — 
11  a>  1.  videantur:  ut  ad  hostes  transitus  turpis  videatur  esse.  In  Sch.  Leid.  2. 
quoqne  videatur  esse,  Tuni  B  aut  non  illo  an.  k  non  illo  an.  Voss.  1.  at 
von  in  illo  an. — 12  Voss.  1.  ut  pec. — 13  Vnlg.  Arist. fecit.  Ein.  e  Grev.  Pal.  2. 
Leid.  2.  correxit  dejecit  :  et  sic  Schutz.  Wetzel,  et  Orell.  In  M  W  0  k,  u  2. 
q\\o(]ne  dejecit ;  et  sic  siiprascr.  in  B.  Tur.  Arist.  dejecit  cadavera.  In  Guelf. 
1.  ()ost  Arist.  fecit,  adduutur  liaec  verba  :  qui  thesuuros  ad  hoc  de  navi  in  mare 

NOTyE 

'  Quo  Ulysses  transiif]  Ulysses  rex  serviebat,  qnate  et  Dionysio  cams  et 

Ilhacie  et  Dulichii,  cnjiis  varii  casus  a  Diogene  ie;;iiis  canis  dictus.     Cum 

Homeri    carmine     consignati     sunt,  aliqnando  iiavigaret,    ubi    piraticam 

Trojam   fiirtim  irrepsit  de  nocte,  in-  esse  navem  cognovit,  qua  vehebaiur, 

deque  fatale  conservandae  urbi  Pal-  acceptani  nuuieravit  pecnniani,  et  in 

ladiiiin  caesis  custodibus  rapiiit.  Hoc  mare  projecit,   sic   tanquam  impru- 

aniiiio  ad  hostes  transire    utile,  ho-  denti  sibi  excidisset.     Ferunt  non- 

nestum,  heroicuin  est.  nulli  euin   addidisse,  satius  esse  hifc 

"•  Aristippus]    Philnsophus  genere  Aristippo,  quain  propter  haec  Arist- 

Cyrenaeus  Socratis  sectani  aniplexiis  ippum  perire.    Floruit  circa  Olymp. 

est:  oinni  loco,  tempori,  et  personas  xc.  an.  ante  Chr.  420.  Laertius. 


808  M.    T.    CICERONIS 

igitur  res  qusedam  ex  tempore,  et  ex  consilio,  non  ex  sua 
natiira  considerandae :  quibus  in  omnibus,  quid  tempora 
petant,  aut''^  quid  personis  dignum  sit,  considerandum 
est,  et  non  quid,'^  sed  quo  quidque"^  animo,  quicum,  quo 
tempore,'^  quamdiu  fiat,  attendendum  est.  His  ex  parti- 
bus  '*  ad  sententiam  dicendam,  locos  sumi  oportere  arbi- 
tramur.  lix.  177.  Laudes°  autem '9  et  vituperationes  ex 
his  locis  sumentur,  qui  loci  personis  sunt  attributi,^°°  de 
quibus  ante  *  dictum  est.  Sin  distributius  tractare  ^  quis 
volet,*  partiatur  in  animum,  et  corpus,  et  extrarias  res' ^ 
licebit.  Anirai  est  virtus,"^  cujus  de  partibus  paulo  ante 
dictum  est :  corporis,  valetudo,  dignitas,  vires,  velocitas : 
extrariae,^  honos,  pecunia,  affinitas,  genus,  amici,  patria, 
potentia,  et*^  cetera,  quae  simili  esse  in  genere  intelligen- 
tur.7  Atque  in  his,  id,  quod  in  omnia  valet,  valere  opor- 
tebit:^  contraria  quoque,  quae'  et  qualia  sint,  intelhgen- 
tur.'°     178.  Videre  autem  in  laudando  et  in"  vituperando 

9  Magis  accurala  divisione. 
*■  Res  externas. 


projecit,  ut  suns  Wieraret. — 14  B,  co  1.  Sch.  Voss.  1.  Leid.  1.3.  carent  aut, 
prob.  Oiul. — 15  Poit  (jiiid,  Voss.  2.  ed.  Omnib.  addiint  ^a<. — 16  B  quid, — 
17  K  aut  quo  temp. — 18  Leid.  2.  altend.  omisso  est.  Dein  k  His  ergo  ex 
part. 

Cap.  lix.  19  Deest  auifm  Leid.  1. — 20  AI.  fx  Us  locis:  a],  ex  locis.  k, 
Leid.  2.  sumvntur.  Turn  k  et  Leid.  3.  qui  pers.  sine  loci.  Deniqne  6  sint 
attrib. — 1  Voss.  1.  caret  ante. — 2  Voss.  i.  Leid.  ^.  qui  volet:  L  quis  velit. — 
3  Voss.  1.  extrarias  res,  oniissa  copula  :  MW6k,  «  2.  Voss.  1.  2.  Leid.  3. 
Tiir.  Jtint.  Lamb,  et  extraneas  res:  L  et  Leid.  2.  et  in  extraneas  res. — 4  w  1. 
An.  virtus  est:  ed.  Onmib.  An.  laus  virt. — 5  B  L  M  6,  Sch.  Voss.  2.  Jiint.  et 
Lanii).  extranecc,  su[)rasrr.  in  Sell,  rei:  Tnr.  extranen:  k  extranece  res:  Leid. 
2.  extruria:  res:  W  extranetB  res  sunt. — G  to  1.  oniittit  cupniain. — 7  M  simplici. 
Veihiini  esse  non  habet  Pal.  2.  Gnlielmiiis  id  miitabat  in  ex  se.  Dein  B  L 
INI  W  0  K  et  quinqiie  IVIss.  Oiid.  iiitelU<^untur :  Leid.  1.  iniclligantur :  Schutz. 
e  conj.  versuntur.^H  Leid.  2.  Tin.  Stlintz.  et  Wetzel,  non  habent  valet.  B, 
Voss.  2.  et  ed.  Oinnib.  non  liabeiit  valere,  nee  Voss.  2.  oportebit. —  9  Al.contr. 
qua  :  al.  conlr,  quoque  et  qua. — 10  B  intelligunlur  :  M,  Leid.  1.  Voss.  2.  ed. 

NOTyE 

"  Laudes^  Quee  spectant'ad  genus  nieravit  su[ieiiore  lib.  TiiUius  i  34. 

exornativum    pra?cepia,    illiistrantiir  et  35.  noinen  videlicet,  nafiiram,  vic- 

ui  quje   dicuntur  sub  fin.  lib.   ii.  de  tiini,  foitiinain,liabitnm,  affectionem, 

Orat.  stiidia,  consilia,   facta,   casus,  oiatio- 

"  Qui   loci  personis  stmt    allribiili]  nes;  ex  rjuilms   lauduin  ant  vitiipe- 

Res  personis  attributas  undecim  enu-  rationiim  capita  ducere  facile  est. 


Dr.   INVENT.    II.  50.  809 

oportebit,  non  tarn  quae  in  corpore,'^  aut  in  extraneis  •' 
rebus  habuerit  is,  de  quo  agetur,''^  quam  quo  pacto  his  re- 
bus usus  sit.  Nam  fortunam  quidem  et  laudare,  stultitia, 
et  vituperare,'^  superbia  est:  animi  autem,  et  laus  hones- 
ta,'^  et  vituperatio  '''  vehemens  est.  Nunc  quoniam  omne 
in  causae  genus  argumentandi  ratio  '^  tradita  est,  de  inven- 
tione,  prima  ac  maxima  parte  rhetorical,  satis  dictum  vi- 
detur.'9  Quare,  quoniam  et  una  pars  ad  exitum  hunc  ab 
superiore  ^°  libro  perducta  est,'  et  hie  liber  non  parum 
continet  literarum,  quae  restant,  in  reliquis  dicemus. 


Omnib.  et  Lamb.  intelUgantur :  Junt.  intelligemus. — 11  Sch.  Voss.  1.  Leid. 
2.  carent  in. — 12  Voss.  2.  non  tarn  ea  qua:  et  Voss.  1.  qua  corp.  sine  praepo- 
sitionc. — 13  B  L  M  W  <|/,  a>  1.  2.  Tiir.  Oliv.  Lall.  et  Oiell.  extrariis. — 14  eo  2. 
Sell.  Voss.  2.  ag-jYur. — 15  H  stull.  ritup.  6  stult.  est  etvituji. — IC  ^ch.  nn.enim 
et  laus  :  w  I.  animi  Inus,  Voss.  I.  honestas. — 17  Et  vituperatio ...  usq»e  ad 
finem  in  W  6  desnnt. — 18  Leid.  2.  arg.  quoque  ratio. — 19  «  1.  dictum  esse 
vid. — 20  Tur.  et  Orell.  hoc  ac  sup.  Lamb,  hoc  et  sup.  prob.  Lali. — 1  if  pro^ 
ducta  est. 


M.   TULLII    CICERONIS 

AD   Q.   FRATREM 

DIALOGI     IRES 

DE     ORATORE. 


DIALOGUS.^'  SEU  LIB.  I. 


ARGUMENTUM. 

In  his  libris,  in  qnibus  ipse  sibi  mirifice  placuit  Cicero,  de  elofpientia  ita 
praecipit,  ut,  quod  alios  docet,  ipsiim  plane  assecntnm  esse  apparent.  Ex- 
plicat  autem  suas  de  diccndi  arte  sententias  sub  Liicii  Licinii  Crassi  et 
Marci  Antonii  personis,  quod  ad  hos  homines  eloqnentiae  principatiun 
omnes,  siiperiori  saeculo,  detiilerant.  Et  in  prinio  qiiidem  libro  Crassns 
et  Antonins  de  universa  oratoris  perfecti  vi  disputant,  quorum  alter  ad 
Ciceronis  mentem  de  ea  re  disserit,  ita,  ut  oratori  omnium  scientiarum  et 
artium  cognitioneni  tribuat ;  alter  vero  Antonius  t'ratris  Quinti  sententia 
eloquentiam  ab  elegantia  doctrinae  scgregat,  et  in  quodau)  ingenii  et 
exercitationis  genere  ponit.  vid.  c.  ii.  Primus  disputat  Crassus,  deinde 
ejus  argumentis  quae  responderi  possunt,  affert  Antonius.  In  secundo 
libro  disserendi  partes  inprimis  ad  Antonium  deferuntur,  qui  de  inven- 
tione  praecipit,  et  de  coUocatione  rerum  locorun)que,  qua  inpiimis  valuisse 
credebatur,  v.  Cic.  de  Clar.  Orat,  c.  xxxvii.  rum  contra  non  elegantis- 
sinio  sermone  uteretur  atque  diligenter  loqnendi  laude  careret.  Ad  in- 
venlionem  rerum  autem  quoniam  pertinet  etiam  de  jocis  et  facetiis  locus, 
et  Caesar  credebatur  omnium  facetissimus  et  in  jocando  lepidissimus  esse, 
vid.  c.  Liv.  ei  de  his  disputandi  partes  traduntur  1.  c.  usque  ad  c.  lxxi. 

Redit  ad  Chassuin  in  libro  tertio  disserendi  niinus,  iuduciturque  de  orna- 
mentis  orationis  et  tota  elocutione  praecipiens,  in  qua  ceteris  omnibus 
palmam  prseripere  putabatur.  Cic.  de  Claris  Or.  c.  xxxviii.  s.  Docet 
autem  dicendiim  esse  Latine,  plane,  ornate,  et  apte,  in  quorum  tertio 
inprimis  midtus  est.  Ornatum  autem  existere  ostendit  cum  e  verboruni 
delectu,  turn  e  tropis,  figuris,  et  numero.     Adduntur  tandem  quaedam  de 


812  M.    T.    CICERONrS 

actione.  Cap.  xiv.  seq.  digreditiir  ad  laiides  eloquenliae,  eique  adjtin- 
gendaiii  esse  docet  Philosophiam,  non  Epicnream  qiiideni  aiit  Stoicain, 
sed  Acadeniicam  et  Peripateticam.  In  exordio  Cicero  funestam  mortem 
eorum  deplorat,  qui  in  his  libris  dioputantes  indiicuntiir. 

I.  1.  [Ed.  Jld.p.S^.]  C/OGITANTI  mihi  sgepcnumero,  et 
niemoriti  Vetera  "^  repetenti,"  perbeati  fuisse,  Quinte  frater,'' 
illi  videri  solent,  qui  in  optima  rcpuhlica,  cum '  et  honori- 
bus,  et  rerum  geslarum  gloria  florerent,  eum  vitae  cursum 
tenere  potuerunt/  ut  vel  in  negotio  sine  periculo,  vel  in 
otio"^  cum  dignitate  esse  possent.  Ac  fuit  quidera,''  cum' 
mihi  quoque  initium  requiescendi,  atque  animum  ad  utri- 
usque  nostrum  pra?clara  studia  referendi,  fore  justum  et 
prope  ab  omnibus  concessum  ^  arbitrarer,  si  infinitus  foren- 
sium  rerum  labor,  et  ambitionis  occupatio,*  decursu  hono- 
rum/5  etiam  aetatis  flexu,^  constitisset/     2.  Quam  spem 

"  Superiorutn  temporum  hislorias  revolrenli. 

*  Earn  vit(E  mtionem  servare  poluerunt. 

'^  Si  infinito  rerum  for  ensium  labore  difatigntus,  et  perfunctus  laboribus  quiin 
ambiendis  konoribus  suscipiendi  sunt,  post  gestos  ordine  magistratus  conquiescere 
potuissem. 

Cap.  I.  1  Ell.  2.  (luomodo. — 2  Hapc  verba,  sine  periculo,  vel  in  otio,  desiint 
in  Erl.  1.  2.-3  Ac  fitit  tempus  illud,  cum  Asr.  Gnit.  Crat.  Pearce  ;  Ac  fait 
quidem,  oniisso  cum,  Erl.  futt  delent  Oxon.  5  e.  Acfuit  quidcm  cum  Ernest,  e 
vestigiis  codd.  et  edd.  veit.  Ac  nunc  viihl  quoque  edd.  priince  ;  Ac  nunc  qui- 
dem mihi  quoque  Nor.  Jnnt.  H»liii.  Ac  fuit  cum  mild  Paiat.  probante  Griit. 
Acfuit  quidem  tempus  illud,  quum  M  L. — 4  Jnnt.  fore  justum  et  . . . .  concessum 
esse;  Erl.  2.  referendi  ad  fore.  '  Forsan  id  scribere  debiiit.'  Harl.  referendi 
fore,  just.   Crat.  ML,  Scliutz.     Mox  finitus  rerum  forensium  L.    labor  rerum 

NOTvE 

»   Dialogus]    Graera   vox  AidXoyos  isse  ostendit  ad  M.  fratreni  de  Pe- 

.sermoncni  significaf,  qui  ab  honiini-  titione  Consniatus  liber.     A    trinm- 

bus  liabetiir  inierrogantibu*  per  vicps  viris  proscriptus,  cum   a  satcliitibus 

ac  respondentibiis.   Latlne  dicas  Co/-  efflagitaret,  nt  ante  filinm  interfice- 

loquium,  retur,  fiiius,  nt  ante  patrem,  nterque 

•'   Vetern]   Puta  tnonumenta  vcte-  sirnul  occisus  est,  A.U.  C.  711.  ante 

mm  aut  Atlienif-nsinm  ant  etiam  Ro-  Chr.  43.     Appian.    Bell.   Civ.  I.  iv. 

nianor\im,  apud  (|iios  clarissimi  qui-  Plntarcli.  in  Cicerone, 

que  viri  maximis  afficiebantnr  bono-  '^  Acfuit  quidem]  Nempe  post  con- 

ribus.  sulatum,   quem  ccpit   A.  U.  C  691. 

■=  Quinte  fruter]    M.  TMn   frater  *tatis   snaj  44.   quo  tempore  rebus 

Quintus  Cicero  primum  quidem  le-  ntaximis   pro  salute    publica   gestis, 

gatus  Caesaris  in  Gallia,  turn  in  Asia  plurimisqne   jactatns  pericnlis,   reli- 

proprator  fuit.     Non  indistrtum  fu-  quum  vita;  tempus  in  otio  perquam 


DE    ORATORK,    I.    1 


813 


cogitationum  ct  consilionim  meorum,'^  cum  7  graves  com- 
munium  temporum,''  turn  varii  nostri  casus'  fefelleruut. 
Nam,  qui  locus''  quietis  et  tranquillitatis  plcnissimus^  fore 
videbatur,  in  eo  maxiinae  moles  molestiarum,J  et  turbulen- 
tissimai  tempestates  extiterunt.  Neque  vero  nobis  cupien- 
tibus  atque  exoptantibus^  fructus  otii^  datus  est  ad  eas 
artes,  quibus  a  pueris  dediti  fuimus,'°  celebrandas/  inter 
nosque  recolendas."     3.  Nam  prima '"^  astate  "^  incidimus 


<*  Quce  vit(B  pars, 
f  Assidue  tructandas. 


'  Quies  et  vita  tranquillilas. 


Eli.  1.  2. — 5  Pitli.  Mem.  ErI.  1.  2.  cursu  honor.  Mox,  atatis  eliam  cursu 
Oxon.  in  atatis  U  Z  7.  et  atatis  fluxu  Giielf.  1.  et  jam  atatis  flexu  Orell. 
atulis  etiam  Jiexu  Eil.  2.  et  atatis  flexu  Oxon.  5,  Oxon.  e  liabet  eliani^e.ru, 
sed  in  marg.  df^exu. — G  Eii.  '2,  consiliorum  et  cogitationum  mearum. — 7  Oxon. 
\]  turn.  Mas,  omnium  temporum  Oxon.  ^, — 8  Oxon.  U  7  p/enws.  Mox,  moles 
oniittiint  Gnelf.  1.  2.  3.  Oxon.  U,  Erl.  1.  2.  Jiint.  Ciat.  M,  proh.  Voss.  et  F. 
C  Wolfio. — y  Gnelf.  1.  2.  Jtint.  optantibus. — 10  Eii.  2.  dediti  su7nus. — 11  Ita 
ed.  Venet.  Nor.  Jiuit.  omnesqne  fere  vett.  usque  ad  Aid.  iteniqne  codd. 
Cant.  Noif.  Bod.  Bal.  Joan.  Mag.  Nov.  Harl.  1.  Erl.  1.  2.  interque  nos  r. 


NOTyE 


honesto  tradiicere  jure  polerat.^ 

^  Et  ambitionis  occupation  Mnltnm 
laboris  snmebant  candidal!  in  ambi- 
endis  honoribns ;  obibant  nrbem  et 
ninnicipia;  homines  noniinatini  saln- 
tabant,  prensabant,  dedncebant;  lu- 
dis  (dendis,  lars^ienda  clam  pecnnia 
snffrasia  populi  captabant.  Legit 
hie  Hotomanns  Obs.  11.  5.  ut  ambitio- 
nis  occupafio,  hoc  sensn  reqniescendi 
initium  justum  fntiirnm  fuisse,  si 
quemadiruidnm  anibitiouis  et  peten- 
doruni  magistrattnim  occupatio  de- 
ciirsu  lionorniM  ;  sic  etiam  infinitus 
forensium  rerum  labor  aetatis  ingra- 
vescentis  flexu  constitisset. 

'  Decursu  honorum]  Erant  qiiidam 
quasi  gradiis  honorum  Romanis  de- 
curreiidi.  A  quasstura  ad  aediiita- 
tem,  hinc  ad  prceturam  et  consula- 
turn  aspirabant.  Cictro  fiiit  augur, 
queestor,  a?dilis,  prator,  consul,  et 
])roconsul  Asiae. 
s  /Elatis  flexu]  Scnectutem  intel- 


ligit.  JEtHS  hominura  et  vita  quasi 
stadium  est :  utque  in  stadio  erat 
meta,  ad  quani  cum  pervenissent  non 
pergebant  ulterius,  sed  flectebant 
cursum,  et  ad  eum,  nnde  profecti  e- 
rant,  locum  revcrtebantur ;  sic  in 
vita  senectus  est  instar  meta?,  ad 
quam  ubi  ventum  est,  vitas  cursus 
veluti  flectiiur  et  ad  interitum  de- 
clinat. 

''  Graves  communinm  temporum] 
Communia  pericula,  ut  conjuratio 
CatilinEE. 

'  Varii  nostri  casus]  Phirimaj  cum 
sceleratis  civibus  contentiones,  cum 
Vatinio,  cum  P.  Clodio  tribuno  ple- 
bis,  a  quo  ejectus  est  in  exiliunu 

J  Moles  molestiarum]  In  verborum 
coilocatione  neglexit  hie  diligeutiam 
Cicero,  ut  in  fragm.  Epist.  '  Res 
mihi  invisas  visas  sunt ;'  et  in  Brnto 
§  1.  '  parentis  loco  colcre.' 

1^  Prima  atute]  A.  U.  C.  CG7.  et 
consequenti,  cum  Tullius  ageret  an- 


814  M.    T.    GICKRONIS 

in  ipsam  perturbationem  disciplinae  veteris  :*  et  consulatu'^ 
deveniiiius  in  medium  rerum'  omnium  certamen  atque  dis- 
crimen  : ''  et  hoc  tempus  omne  post  consulatum  objecimus'" 
iis  fluctibus,'+  qui,  per  nos  a  communi  peste"  depulsi,  in 
nosmetipsos  redundarunt.'  Sed  tamen  in  his  '^  vel  asperi- 
tatibus  rerum,  vel  angustiis  temporis,  obsequar  studiis  nos- 
tris,^  et,  quantum  mihi  vel  fraus  inimicorum,  vel  causae 
amicorum,*  '^  vel  respublica  tribuet  otii,  ad  scribendum  po- 
tissimum  conferam.  4.  Tibi  vero,  fraier,  neque  hortanti 
deero,  neque  roganti :  nam  neque  auctoritate  quispiam 
apud  me  plus  valere'7  te  potest,  neque  voluntate.'     ii.  Ac 

'  In  tempora  quibus  nntiqua  reipubliccB  administrandcE  ratio  per turhata  est. 
''  Adiimus  periculum  amitlendce  palrta:,  lihertatis,  et  vitce. 

•  Toto  illo  tempore  quod  a  meo  consulatufluxit,  vexalus  sum  iis  periculis,  quibus 
resp.  per  me  liheratafuerat, 

J  Illi  desiderio  lilerarum  humaniorum,  quo  uterque  incendimur. 

*  Qitus  seepe  inforo  defendendos  suscipio. 

'  Non  reciisabo  quod  petis ;  nam  nullus  est,  cujus  auctoritas  et  voluntas  plus 
apud  me  ponderis  habeat. 


Aid.  Lamb.  Grnt.  et  seqq. — 12  Nam  et  prima  Guelf.  3. — 13  Hahn.  Sf.  et 
O\on.  \J ,  et  a  consiilatu  ;  L  et  in  consulatu. — 14  G\\e[f.  2.3.  his  fluctibus ;  voc. 
iis  (ieest  in  ErI.  1.  2.  Mox,  peste  delevit  Lamb,  peste  depulsa  conj.  vir  qui- 
dam  doctns  ap.  Pearc.  Delude,  redundarent  Erl.  1.  2.  Gnelf.  1.  2.  3.  Oxon. 
y  5,  Norib.  Jiint.  '  Hand  spernenda  lectio.'  Orell. — 15  Eil.  1.  2.  Norib.  in 
eis. — 16  H*  voces,  vel  causa  amicorum,  desunt  in  Eil.  2.  causa  Giielf".  1. — 
17  Apud  me  plus  te  valere  Gnelf.  1.  2. 

NOT.i: 

iium  vicesimum,  exarsere  bella  civi-  medio  siistulissef.     Tueii  se  poterat 

lia  Cinnap,  Marii,  et  Syllap,  qui  con-  opibus    amicorum,    at    abire   malnit 

tra  pristiiinm  iiiorem,  oppressa  pa-  in    exilinm,    qiiam    sua  causa  viios 

triap  libertate,  principatum  invadere  probes  in  periculum  addncere,    Sta- 

tentabant.  tirn  domus  ejus  a  Clodio  diruta,  bona 

'  In  medium  rerum,  ^c]  Conjura-  publicata  :  atque  ii  sunt  fliictus,  qui- 

tionem  (3atilina;,  quam  ad  excidium  bus   cum   eripuisset   patriam,    paene 

urbis  erumpentem  extinxit  singular!  ipse     submersus    est.     Panels    post 

prudentia  Tullins   consul   A.  U.  C.  mensibus  annitente  praecipue  Pom- 

C91.  pelo   revocatus  est,  eodem  quo    ex- 

'"  Post  consulatum  objecimus'\  Cicero  pulsus  fuerat    anno,  qui    fuit  U.  C. 

post  gestum  consulatum  graveni  per-  696.  ante  Chr.  58.  Cicero,  Plutarch, 

ditorum    civinm   invidiam   sustinuit.  <Si:c.     Ac  paulo  post  sedaiis  tempes- 

Arcusatus  est   a  P.  Clodio  tribuno  tatibns    bos    ad   Q.  Fratrem    libros 

plebis,   quod   Lentulum,   Cetliegum,  scripsit. 

et  alios  conjurationis  cum   Catilina  "  Peste]    Redundare  vorem   illam 

socios  interfici  jussisset,  quasi  pra;-  censet    Lambinus  :  per    curnmune,  rh 

ter  jus  fasque  cives  indicia  causa  e  koivIv,  quod  diucnt  Grarri,  rt  uipubli- 


DE    ORATORE,    I.    2.  815 

mibi  repetenda  est  vetcris  cujusdam  meraoriaj  non  sane* 
satis  explicata  recordatio,'"  sed,  ut  arbitror,  apta  ad  id, 
quod  requiris,  ut  cognoscas,  quas  viri  omnium  eloquen- 
tissimi,  clarissimique,"  senserint  de  omni  ratione  dicendi. 
5.  Vis  enim,  ut  mihi  saepe^  dixisti;  quoniam  quae  pueris, 
aut  adolesceutulis  nobis  ex  commentariolis  nostris"  in- 
choata  ac  rudia  cxciderunt,  vix  hac  astate  digna,  et  hoc 
usu,  quem  ex  causis,  quas  diximus,  tot  tantisque  consecuti 
sumus ;  aliquid  iisdem  de  rebus  politius  a  nobis  perfecti- 
usque  proferri :  solesque  nonnunquam  hac  de  re  a  me  in 
disputationibus  nostris  dissentire :  quod  ego  prudentissi- 
morum  ^  hominum  artibus"  eloquentiam  contineri  statuam ; 
tu  autem  illam  ab  elegantia  doctrinae^  segregandam  putes, 
et  in  quodam  ingenii  atque  exercitationis  genere  ponen- 
dam. 

6.  Ac  mihi  quidem  saepenumero  in'^  summos  homines  ac 
summis  ingeniis  praeditos  intuenti,  quaerendum  esse  visum 
est,  quid  esset,  cur  plures  in  omnibus  rebus,  quam  in  di- 
cendo  admirabiles  extitissent :  nam,  quocumque  te  animo 
et  cogitatione  converteris,  permultos  excellentes  in  quoque 
genere  videbis,  non  mediocrium  artium,?  sed  prope  maxi- 

■"  llic  revocanda  est   mihi  in  inemoriani    antiqua  quadam   dissertatio  inter 
Crussum  et  Antonium,  cujus  nun  satis  dislincte  memini. 
"  L,  Crassus  et  M.  Antoniiis,  "  Ilistoria,  jurisprudentia,  ^c* 

P  Ab  apparatu  variuTum  doclrinarum. 


Cap.  II.  1  Voc.  sane  deest  in  Erl.  1.  2.  Mox,  ut  cognoscas  desiint  in  ErI. 
1.  ubi  le^'ituT  requiris  quid  viri;  rh  quid  iiabet  etiani  Lamb.  Paulo  post, 
Guelferb.  scripseiint  de  omni  rat . — 2  Krl.  2.  ut  scepe  milii.  'Mux,  quoniam  quce- 
dam  pueris  Majoragiiis,  et  adulescentibus  Guelferb.  3.  atque  nut  adolesceutulis 
nobis  aut  ex,  If c.  Erl.  1.  2.  Deinde,  rix  hac  sint  eE/a<e  jSchutziiis  et  Harle- 
siiis. — 3  Guelferb.  1.  2.  Oxonieus.  a  jS,  Kob.  Nor.  Jiint.  Victor.  Majorag. 
Schutziu*  eruditissimorum. — 4  Particiila  in  deest  in  Erl.  2.  Oxoniens.  U, 
et  Donnullis  edd.  Mox,  in  omnibus  artibus  Guelferb.  1.  2.  Paulo  post,  iier- 
muUos  e(farcel2en(esduoexempl.  ap.  Orell.  in  quocunque  genere  Guelf.  1.  2.3. — 

NOT^ 

cam  significat.  ro  commentarius  liber  est  in  quem 

o  Ex  commentariolis  nostris"]  L'xhios  de  referiinus  breviter  aliquid  memoriae 

Inventione  sub  annum  a;tatis  vicesi-  causa. 

mum  Cicero  scripserat,  rudes  et  im-  p  Mediocrium  artium]    In    pictura 

politos,  si  cum  bis  conferantur.  Por-  Zeuxis,  Apelles,  Protogenes  ;  in  sta- 


816  ,  M.    T.    CICERONIS 

marum.''  7.  Quis  enim  est,^  qui,  si  clarorum  horainum 
scientiam  rerum  gestarum  vel  utilitate  vel  magnitudine 
metiri  velit,  noa  anteponat  oratori  imperatorem  ?  "^  Quis 
autem  dubitet,  quin  belli  duces  prsestantissimos  ex  hac  una 
civitate'^  pa^ne  innumerabiles/  in  dicendo  autem  excellen- 
tes  vix  paucos  proi'erre  possiraus?  8.  Jam  vero,  consilio 
ac  sapiential  qui  regere  ac  gubernare  rempublicam  pos- 
sent,  multi  nostra,  plures  patrum  memoria,*  atque  etiam 
majorum  extiterunt,  cum  boni  perdiu  nuUi,  vix  autem  sin- 
gulis' astatibus'^  singuli  tolerabiles  oratores  invenirentur.^ 
Ac,  ne  quis  ^  forte  cum  aliis  studiis,  quae  reconditis  in  arti- 

9  ^tate.  »■  Saculis. 


5  Quis  est  enim  Orell.  ex  H.  3.  Mox,  quin  5  e.  '  Norf.  Cant.  Nov.  Wag.  Mead. 
Har).  duo,  [Oxon.  S  e,  et  bini  Eil.]  cum  vet.  cod.  impresso  Rawl.  babenl  in 
sequentibus  vel  uliliiatem  vel  niagnittidinem :  quos  si  sequamur,  legendiira  est, 
si  clarorum  hominum  scientia,  rerum  gestarum  vel  utiliiatem  vel  magnitudinem 
vietiri  vein.'  Pearc.  '  Sed  recte  dissentit  Scbiitz.'  Harl. — 6  ErI.  I.  Giielf. 
1.2.  3.  KobeiR.  Jimt.  et  trps  ap.  Orell.  duces  ex  hac  una  civitate  prastantissi- 
nios ;  Eri.  2.  duces  ex  hac  civitate  prccslantissimos. — 7  Sic  Fall,  sed  alii  codd.  et 
Giieif.  1.  2.  consilio  ac  sententia,  nee  displicet  Woiiwero  et  Schutzio.  Mox,  et 
gubernare  Oxon.  U,  in  quo  etiain  et  sapienlia.  Idem  cum  Eil.  1.  2-  et  Norib. 
possint,  Paulo  post,  quam  boni  Eil.  1.  2,  Norib.  quanquam  boni  Oxon.  8. — S 
Oxon.  U  ap.  Ernest,  inveniuntur  ;  idem  codex  ap.  Harl.  inveniantur. — 9  Ac 
ne  qui  Erl.  1.  et  Orell.  At  ne  quis  ErI.  2.  reconditis  artibus  atque  aliquu  varie- 
iate  Erl.  1.  2.  atque  in  qua  Erl.  1.  a  ni.  pr.  Mox,  versantur  Guelf.  1.  Paulo 
post,  ante  convertat . . .  circumspiciatque  qs  in  his  floruerunt  . . .  multi  sint .  . .  et 
semper  fuerit  Oxon.  U.  multi  sunt  Oxon.  S  e.  quam  multi  sint :  facillime  Nor. 
et  Vict. 

NOT^ 

tuaria  Polycletus,  Phidias,  Lysippus  J  turn  est,  qui  rerum  snmmo  jure  soli 

alii  in  aids  excelluere.  potirentur. 

1  Prope  maximarum~\    In    arte   im-  ®  Pane  innumerabiles]  Ut  Manlios, 

peratoria  maximi  quique  duces  turn  Camillos,  Fabios,  Decios,  Scipiones, 

Graeci,  turn  Romani ;  in  mathemati-  Catones,&c. 

ca  Euclides  et  Archimedes;  in  nie-  '  Vix  autem  singulis,  SjC.^  Plurimos 

dicis      Hippocrates,     ejusque    filius  quidera     oratores    ad    incendendam 

Thessaliis,  Prodicus,  Polybius,  Dex-  eloquentiae  cupiditatem  enumerat  in 

ippus    Hippocratis   discipuli,  et  qui  Bruto  Tullius,  sed  adeo  non  excel- 

seciindas  ab  Hippocrate  tenuit  Dio-  lentes,  ut  sub  libri  finem  dicat  vix 

cles,    nomeu    suum    commendarunt.  singulis  jetatibus  binos  oratores  lau- 

De  philosophis  dicetur  §  9.  dabiles  extitisse.     Et  vero  per  quin- 

'  Imperatorem]  Romanae  reip.  tern-  gentos  et  qninqiiaginta  prope  anuns 

poribus  hoc  nouien  ducem  significa-  nullus    Ronia;    fuit   orator.     Primus 

vit,  qui   rem  contra  hostes  bene  ac  omniun),  ut  ex  Q.  Ennio  refert  Cic. 

feliciier  gereret :  pustea  illis  tribu-  in   Hruto,  eloquens  fuit   et  habitus 


DE    ORATORE,    I.    3.  817 

bus,  atqiie  ia  quadam  varictatc  literarum  versentur,  magis 
banc  dicendi  rationeni,  qnam  cum  imperatoris  laude,  aut 
cum  boni  senatoris  prudentia  comparandam  putet;  con- 
vertat  animiim  ad  ea  ipsa  artiuni  genera,  circumspiciatque, 
qui  in  iis  flonierint,  quamque  multi :  sic  iacillirae,  quanta 
oratorum  sit,  semperque  fuerit  paucitas,  judicabit.  in.  9. 
Neqnc  enim  te  fugit,  artiiiin  omnium  laudatarum  '  procrea- 
tricem  quandam,  et  quasi  parrntem  earn,  qnam  (pikoa-o<ptav 
Gra^ci  vocant,  ab  hominibus^  doclissimis  judicari:  in  qua 
difficile  est  enumerare,"  quot  viri,  quanta  scientia,  quan- 
taque  in  suis  studiis  varietate  et  copia  fuerint,  qui  non  una 
aliqua  in  re  separatim  elaborarint,'  sed  omnia/  qua^cumque 
possent,  vel  scieutiae  pervestigatione,  vel  disserendi  ratione* 
comprehenderint.     10.  Quis  ignorat,  ii,  qui  mathematici '' 

'  Vel  rebus  naluralibus  iiifjuirendis,  vel  raliocinandi  arte. 


Cap.  III.  1  '  Omnium  laud,  art."]  Hie  oido  verborum  est  in  edd.  W.  s.  1.  et 
a.  Lips,  qnem  et  Pearcins  restiiuit.'  Ernest.  Ita  etiani  Ven.  Mediol.  C. 
Steph.  Lamb.  Rom.  Nor.  Orel!,  nt  et  codd.  Cant.  Gonv.  Noif.  Mag.  Nov. 
Joann.  Erl.  1.  2.  et  Giielf.  1.  laudntarum  arlium  omnium  Giut.  laudandarum 
Giielf.  2.  Aid.  Jiint. — 2  Oxon.  Z  a  5  e,  Erl.  1.2.  pdd.  Rom.  Nor.  nmnibus. 
Mox,  numerare  Erl.  1.  2.  edd.  Rom.  Nor.  Vict.  Dein,  in  hiis  sludiis  Oxon. 
Z. — 3  Oxon.  U,  elahorassent  ;  Eii.  1.  elaborasse ;  Eil.  2.  elaboravissent.  ]\Iox 
pro  possoif,  qiiatiior  ap.  Orell.  essent.  Dein,  Sclnitz.  e  conj.  edidit,  vel  scientia 
et  pervestigatione.     Oxon.  a  fi  y,  vel  describendi  ratione.     Duo  ap.  Orell.  com- 

aOTJE 

est  M.  Cornelius  CetliPgns,  qui  col-  garensi,  Cynica  ab  Antislhene  Athe- 

lega  P.  Sempronio  Tiiditano  consu-  niensi,    Eretrica  a   INIencdenio    Ere- 

latum  gessit  A.  U.  C.  550.  ante  Cbr.  triate,  Dialectica  a  Clitoniaclio  Cal- 

204.  riiedouio,  Peripatetica  ab  Aristotele 

"  Difficile  est  enumerare]  Ut  omit-  Stagiiita,  Stoica   a    Zenonc   Citieo, 

tarn  Pytliagoram,  Socratem,  et  alios  Epicnrea    ab    Epicuro    Atlieniensi. 

vel   antiquiores    vel   minus    nobiles,  Quorum  omnium  diversas  iisdem  de 

praecipnae  philosophorum  sectae  fue-  rebus  opiniones   colligere    infinitum 

runt    omnino    decern.      Academica,  sit.     Vide  Clem.  Alexandr.  I.  i.  Stro- 

quae  fuit  triplex,  vetus  Platonem  ha-  matum. 

bet  anctorem,  media  Arcesilaum,  no-  "  Sed  omnia]    Gorgias    Leontinus 

va  Lacyden,  ant,  ut  alii  volunt.  Car-  pbilosoplius  ad  omnia,  de  quibus  quis- 

neadem  et  Clitomacbum.  Sunt  eliam  que  audire  vellef,  paratuni  se  denun- 

qni   quartam   addunt    Academiam  a  tiabat.     Carneades  item  pbilosoplius 

Philone  et  Cbarmida  institutam,  uti  eloquentiap    praesidio,    quicquid   vel- 

refert  Sextus.     Cyrenaica  iluxit   ab  let,  vel  ab  invitis  extorquere    pote- 

Aristippo  Cyrenaeo,  Eliaea  a  Pludo-  rat. 

ne  Eliensi,  Megarica  ab  Euclide  Me-  *^  Mathematici']  Si  unani  vim  nomi- 

Deliih.  et  Var.  Ctas.                     Cicero.  3  F 


818  W.    T.    CICERONIS 

vocantur,  quanta  in  obscuritate  rerum,  et  quam  recondita  + 
in  arte  et  multiplici  subtilique,  versentur?  quo  tamen  in 
genere  ita  multi  perfecti''  homines  extiteruut,  ut  nemo  fere  ^ 
studuisse  ei  scientiae  vehementius  videatur,  quin,  quod  vo- 
luerit,  consecutus  sit.  Quis  musicis/^  quis  huic  studio  li- 
terarum,  quod  profitentur  ii,  qui  grammatici  vocantur,  pe- 
nitus  se  dedidit,  quin  omnem  illarum  artium  paene  infinitara 
vim  et  materiam  scientiae  cogitatione  ^  comprehenderit? 
11.  Vere  mihi  hoc  ^  videor  esse  dicturus,  ex  omnibus  iis, 
qui  in  harum  artium  studiis  liberalissimis  sint  doctrinisque 
versati,  minimam  copiam  poetarum^  egregiorum  extitisse. 
Atque9  in  hoc  ipso  numero,  in  quo  perraro  exoritur  aliquis 
excellens,  si  diligenter,  et  ex  nostrorura,  et  ex  Graecorum 
copia'°  comparare  voles,  raulto  tamen  pauciores  oratores, 
quam  poetae  boni  reperientur.     12.  [p.  86.]  Quod  hoc" 


jjrehenderunt. — 4  Guelf.  2.  3.  et  Schiitz.  rerum,  quam  recondita,  probante 
Harl. — 3  Eil.  1.  Oxon.  5  e,  Rom.  Nor.  ut  nemo  forte ;  Oxon.  U,  quod  nemo 
fere.  Mox,  ei  omissuin  est  in  Eil.  2.  '  ContiaSchutz.  delevit  scientice,  quod 
deberi  glossatoii,  hand  intelligenti,  ff  pertiiiere  ad  quo  in  genere,  cf-nset.' 
Hnrl.—6  Quis  musicus  Rom.  Paulo  post,  se  dedit  Eil.  1.  2.  Oxon.  U  5  e, 
Guelf.  1.  Kom.  Nor.  Junt.  Victor.  Ascens.  omnium  illarum  Ascens.  et  ed. 
1497.  probante  Scheller.— 7  Ed.  an.  1497.  Oxon.  Schutz.  et  Harl.  scientia  et 
cogitutione,  Guelf.  2.  3.  Oxon.  5,  Rom.  Kob.  Junt.  scientia  et  cognition e ;  Erl. 
2.  iiti  etiam  vett.  queedam  edd.  mattriem  scientice  cognitione.  Pearc.  sic  edi- 
dit  et  iiiterpunxit,  vim,  et  materiam  scientice,  cognitione  comprehenderit. — 8 
Vere  hoc  mihi  Erl.  2.  Mox,  Eil.  1.2.  liberalissimis  studiis. — 9  Grut.  Pearc. 
Gronov.  et  Oxon.  extitisse:  alque ;  Erl.  1.  2.  edd.  s.  1.  et  a.  Rom.  Lips.  Kob. 
Ernest.  Scluitz.  et  Harl.  extitisse.  Atque.  Wolf.  Atqui.  '  Postea,  censor  in 
Bibl.  Bnrolin.  Anhang.  iii.  p.  1835.  legere  suadet,  numero  quanquam  perraro ; 
et  ea,  quae  sequuntiir,  multo  tamen,  firmant  illani  eniendationem.'  Harl. — 10 
Rom.  et  ex  Gracorum  et  nosliorum  copia  ;  Kob.  et  ex  Grcecorum  et  nostras 
copia.  '  Paulo  post,  oratores  det-st  in  Erl.  2.  et  a  inann  recentiore  in  Erl.  1. 
est  superscriptuin.'  Harl. — 11  Quid  hinc  Oliv.     Quid  hie  ,  .  .  videri  debet  ... 

NOTyE 

nis   attendanius,   niathematicus  enni  "  Ita  multi  perfecti]  Prseter  Eticli- 

significat  qui  doctrinam  aliquam  te-  dem  et  Archimedem  artis  principes, 

net,  nam  airh  tov  fiavOdpeiv  a  discendo  inter  inathematicos  claruere  Ardiy- 

dicilur;  proprie  tamen  mathematici  tas   Tarentinus,    Eudoxus    Gnidius, 

noinen  radit  in  eos  qui  disciplinis  as-  &c. 

trologia-,     geoinetriae,     aritlimeticap,  y  Quis  musicis'\  Cnjiis  artis  peritis- 

miisic*,  &C.  operam  dant,  quasi  illa^  simi  fuere   Aristoxenus  cognomento 

soIa-   plane   discantur  ;   qiiippe    quae  Miisiciis,  Xeiiophilus,  Alcidamas  E- 

certissimis    dciiionstralioiiibiis    inni-  leates,&c. 

tanlur,  non,   nt  pleraeque  alia-,  sola  ^  Minimam  copiam  poetarum]  Ante 

opinioue  eonsteut.  Cicerouis  teuipora  multi  quidem  poe- 


DE    ORATORi:,    I.   4,  819 

etiara  rairabilius  debet  videri,  quia  ceterarum  artiura  studia 
fere  reconditis  atque  abditis  e  I'ontibus  hauriuntur:  dicendi 
aatem  omnis  ratio  in  medio  posita,'  communi  quodam  in 
usu,  atque  in  hominum  more  et  sermone  versatur :  ut  in 
ceteris  id  maxime  excellat,  quod  longissime  sit  ab  imperi- 
torum  intelligentia  sensuque  disjunctum,'*  in  dicendo  au- 
tem  vitium  vel  maximum  sit  a  vulgari  genere  orationis 
atque  a  consuetudine  communis  sensus  abhorrere."  iv.  13. 
Ac  ne  illud  quidem  vere  dici  potest,  aut  plures  ceteris  arti- 
bus '  inservire,  aut  majore  delectatione,  aut  spe  uberiore, 
aut  prasmiis  ad  perdiscendum  amplioribus  commoveri.  At- 
que, ut  omittam  Graeciara,  quae  semper  eloquentiae  *  prin- 
ceps  esse  voluit,  atque  illas  omnium  doctrinarum  inven- 
trices^  Atlienas,  in  quibus  summa  dicendi  vis  et  inventa 
est  et  perfecta:'  in  hac  ipsa  civitate  profecto  nulla  unquara 
vehementius,  quam  eloquentias  studia  viguerunt.    14.  Nam 

'  FacUis,  «  Discedere. 


fereconditis  Eii.  2.  solet  videre  Oxon.  a.  Mox,  abditis  fontibus  ErI.  1.  2.  Rom. 
Kol).  Paulo  post,  Miilleriis  conj.  in  li.  ore  et  sermone.  Oxon.  e  ImUel, posita 
est  communiijue  . .  .  al que  hominum  more,  omissa  pra-positione  in;  Oxon.  a, 
quodammndo  pro  quodam. — 12  Eil.  2.  distinctum.  Mox,  maximum  est  Griit.  et 
vulgg.  TO.  sit  codd.  Norf.  Bai.  Bod.  cum  edd.  Vict.  Junt.  Asc.  Steph.  Lamb. 
Scluitz. 

Cap.  IV.  1  Voc.  artihus  abest  in  Oxon.  y,  Eil.  i.  2.  nielioiibus  Palat. 
Pilli.  Kom.  et  Koli.  I\lox,  Oxon.  I)  et  Eil.  1.  spe  Uberiore. — 2  Oxon.  Z, 
Menwn.  Erl.  1.  eloqucnlia. — 3  Schutz.  in  quUms  etiam  dicendi ...  perfecta  t 
IXom.  inventa  ct  perfecla  est.     Erl.  2.  inventa  est :  et  pcr/ecta  in  ipsa  civitate, 

NOTJE 

tae,  sed   panel   fuerant   excellentes.  fuisse  Athenienses.     '  Primi  lanificii 

Et  in  Grtecis  quidem  Leroici  Home-  et  olei  et  villi  usnm  docuere.     Arare 

rus  tautum  et  Hesiodiis;  lyrici  Pin-  quoque  et  serere  frnmenta  glandem 

darus,  Auacreon ;  coniici  Aristopha-  vescentibns     monstrarunt.       Literas 

nes,  Menander ;  tragici  Euripides  et  certe  ac  facundia  et  liic  civilis  ordo 

Sophocles     principatum     obtinuere.  disciplinas,   velutl  temphim  Atlienas 

Ex  Latinis  auteiu  nonnlsl  Q.  Eniiius  habent.'     Justlu.  ii.  G.     Nilnlouiinus 

herolcus  et  traglcus,  Luclllus  satlrl-  ab  Hebraels,  yEgyptiis,  et  Clialdaels, 

ens,   Plautus    ac   Terentlus   et   alii  artes  fluxlsse  ad  Athenienses   apud 

paucull  nomen  suiun  cnmmendarant.  erudites  constat,  et   egregla  Induc- 

*  Omnium    doctrinarum  invenlrices]  tione   demonstrat   Clemens   Alexaii- 

Non  ingenuaruni  niodo,  sed  etiani  il-  diinusl.  i.  Stromatum. 
liberalium  artiuiu  feruat  invcntores 


820  M.    T.   CICERONIS 

posteaquam,  imperio  omnium  gentium  ^  constitutor  diutur- 
nitas  pacis  otium  coiifirmavit,  nemo  fere  laudis  cupidus 
adolescens  non  sibi  ad  dicendum  studio  omni  enitendum 
putavit.''^  Ac  primo  quidem  totius  rationis''^  jgnari,*^  qui 
neque  exercitationis  ullam  viam,  neque  aliquod  prascep- 
tum  artis  esse  arbitrarentur,  tantum,  quantum  ingenio  et 
cogitatione  poterant,  consequebantur/  Post  autem,  audi- 
tis  oratoribus  Graecis,  cognitisque  eorum  literis,  adhibitis- 
que  doctoribus,'^  inciedibili  quodam  nostri  homines  dicendi 
studio  flagraverunt.  15.  Excitabat  eos  magnitudo  et^  va- 
rietas,  multitudoque  in  omni  genere  causarnm,  ut  ad  earn 
doctrinam,quam  suo  quisque  studio  assecutus  esset,  adjun- 
geretur  usus  frequens,  qui  omnium  magistrorum  prajcepta 
superaret.  Erant  autem  huic  studio  maxima,  quae  nunc 
quoque  sunt,  exposita  praemia,  vel  ad  gratiara,  vel  ad  opes, 
vel  ad  dignitatem.  Ingenia''  vero  (ut  multis  rebus  possu- 
mus  judicare)  nostrorum  hominum  multum  ceteris  [bomini- 
bus]'  omnium  gentium  praestiterunt.     1(>.  Quibus  de  cau- 

"  Roma  totumfere  terrarum  \mperium  oblinente. 
'*  Artis.  *  In  eloquenlia  prnficiebunt. 


profecto  eloquenlia:  studia  viguerunt. — 4  '  In  codd.  Erl.  1.  2.  totns  hie  locus 
culpa  librarii,  oculis  ab  exiiii  tov  firmavit  ad  putavit  aberrantibiis,  est  oiiiis- 
sus.'  Hurl.  Lips,  nemo  vere .  .  .  eniti  pulacit ;  duo  ap.  Ov&\\.  omni  studio. — 
5  Erl.  1.  a  ni.  pr.  regionis;  Rom.  Kob.  Lips,  orntionis.  Mox,  loco  viam, 
Giielf.  1.  Giieif.  3,  a  in.  sec.  Oxon.  Z  7  S  e,  Erl.  1.  2.  Rom.  Kob.  Junt. 
habent  vim. — G  Eil.  1.  2.  cognitisque  ductoribns,  omissis  intermediis. — 
7  Particula  et  abest  in  codd.  Eii.  1.  2.  et  Gnelf.  1.  ac  varietas  Rom. 
Kob.  Paulo  post,  studio  consecutus  Guelf.  1.  2.  Oxon.  e.  s.  assecutus  Erl. 
1.  a  m.  pr.  sed  a  conectore  consecutus. — 8  Hoc  vocab.  tanrpiam  spu- 
rium    uncis    inclusit     Eriiesti,     et     ceteris     intelligit     ingeniis.       Censor! 

NOT^ 

••    fmperio  omniu7n  geniium'\  Cele-  «  Totius  rationis  ignari]  Suetonius 

berrimas  gentes,  non   tanien  onines,  lib.  de  Claris  Rlictotibiis  rlietoricain 

Romani  snbesrcrc.     In  Oriente  Par-  apud  Romanos  perinde  ac  grammati- 

thi   semper   indomiti  :    Septemtrio-  cam   diffirilius  receptam,    immo  ve- 

nem    versus  ultra  Albitn  Romanum  tere   senatusconsiilto  pliihisopho*  et 

imperinm  nunqiiam  extensum  est,  ne-  rlietoresex  urbe  ejectos  dicit,  C.  Fan- 

dimi  ante   Ciceronis  actateui   fiiisset  nio,  Strabone,  M.  Valeric    Messala 

toto    orbe   constitutiim.     Itaqiie    vel  coss.  A.  U.  C.  594.  ante  Chr.  IGO. 

hie  utilur  hyperbole  TuUius,   vel  ci-  ''  Ingenia']  '  Nihil  praecepta  atque 

vinm  siioriim    auribus   servit    potius  artes  valent,  nisi  adjuvante  natiira,' 

quam  vcritali.  inquit  Fabius  in  Proocm.  lib.  1, '  Qua- 


DE    ORA.TORE,    I.    5.  821 

sis,  quis  no))  jure  miretur,  ex  omni  momoria  setatum,  tem- 
porum,  civitatuni,  taiii  exiguum  oratorum  iiumerum  iiive- 
niri  ? 

Sed  iiimirum'  majus  est  hoc  quiddam/  quam  homines 
opinantur,  et  phiribus  ex  artibus  studiisque  collectum.  v. 
Quis  enim  aliiid,'  in  maxima  discentium  tnultitudine,  sum- 
ma  magistrorum  copia,  pra^stantissimis  hominum  ingeniis, 
infinita  causarum  vaiietate,  amplissimis  eloquentiae  propo- 
sltis  praemiis,  esse  causae  putet,  nisi  rei  quandam  incredi- 
bileni  *  magnitudinem,  ac  difficultatcni  ?  17.  Est  enim  et 
scientia  comprchendenda  rerum  plurimarum,  sine  qua  ver- 
borum  volubilitas  inanis,  atque  irridenda  est:'  et  ipsa  ©ra- 
tio conformanda,  non  solum  electione,  sed  etiani  construc- 
tione  verboium  :  et  omnes  animorum  motus,  quos  hominum 
generi  rerum  natura'  tribuit,  penitus  pernoscendi;  quod 
omnis  vis  ratioque  dicendi,  in  eorum,  qui  audiunt,  menti- 
bus  aut  sedandis,  aul  excitandis  expromenda  est."-^  Acce- 
dat  eodem  opottet  lepos  quidara  iacetiaeque,  et  cruditio 
libero  digna,  celeritasque  et  brevitas  et  respondendi  ^  et 
lacessendi,  subtiii  venustate  atque  urbanitate  conjuncta. 
18.  Tenenda  pra^terea  e.st  omnis  antiquitas  exemplorum- 
que  vis:  neque  Icgum,  aut  juris  "^  civilis  scientia  negligenda 
est.  Nam  quid  ego  de  actione  ipsa*'  plura  dicam?  quae 
motu  corporis,  quae  gestu,  quae  vultu,quae  vocis  conforma- 
tione  ac  varietate  moderanda  est:  quae  sola  per  so  ipsa 

y  Hcpc  ars  eloquenlice  est  aliquid  difficilius. 

'  Oralio  proftuentibus  uc  belle  sonuntibus  verbis  rcdundans. 

"  Adiiibendu  est,  *  (Jcslii  et  pronuntiatione. 


IJiMolin.  ellipsis  ingeniis  dnrior  esse  videtiir;  isqtie  lepf-re  ir.alit  hominum 
multuin,  eerie  hominihus  o.  g.  pra'stilerur.t ;  Hail.  conj.  ntullum  certe,  aut  mul- 
turn  cvterarutningetiiis  0.  g.  jirast. — 9  Sed  etiiin  Erl.  1.2. 

Cap.  v.  1  Quid  enim  quts  aiiud  Eil.  1.  2.  Giielf.  1.  Oxon.  U  Z  a  7.  Schiitz. 
Harl.  it  Orell.  INIox,  causarum  iievst  in  Eil.  1.  2.  Pia*terea  Erl.  2.  Ii;il>et 
prepositis.  —  2  Mull,  incredibilem  (juandam. — 3  Uiius  ap.  Orell.  natura  rerum. 
— 4  ItaEil.2.  exprimenda  Erl.  1.  Majorat;,  et  Victor. — .'>  Dtio  ap.  Orel!. 
et  brevitas  resp()i}dendi. — 0  Erl.  1.2.  iieque  jus  leguin  ac  juris  ;  Vulg.  aid  juris; 

NOTvE 
propter  ei  ciii  tieerit  ingeniiini,  non      quam   de    agroniin    cultii   sterilibiis 
iiiagis  lijec  de  eloquenlia  scripta  sunt,     teiris.' 


822  M.    T.    CICERONIS 

quanta  sit,  histrionum*  levis  ars  ct  scena"*^  declarat:  in 
qua  cum  omnes  in  oris,  et  vocis,  et  motus  moderatione  ela- 
borent,  quis  ignorat/  quam  pauci  sint,  fuerintque,  quos 
animo  aequo'' spectare  possimus?  Quid  dicam  de  thesauro 
rerum  omnium,  memoria?  quae  nisi  custos  inventis  cogita- 
tisque'  rebus  et  verbis  adhibeatur,  intelligimus,  omnia, 
etiamsi  prasclarissima  fuerint  in  oratore,  peritura.  19. 
Quamobrem  mirari  desinamus,  quae  causa  sit  eioquentiura 
paucitatis,  cum  ex  iis  rebus  universis  eloquentia  constet, 
quibus  in  singulis '°elaborare  permagnum  est,hortemurque 
potius  liberos  nostros,  ceterosque,  quorum  gloria  nobis  et 
dignitas  cara  est,  ut  animo  rei  magnitudinem  complectan- 
tur,  neque  iis  aut  praeceptis,  aut  magistris,  aut  exercitatio- 
nibus,  quibus  utuntur  omnes,"  sed  aliis  quibusdam,  se  id, 
quod  expetunt,  consequi  posse  confidant,  vi.  20.  Ac  mea 
quidem  sententia  nemo  poterit  esse  omni  laude  cumulatus 
orator,  nisi  erit  omnium  rerum  magnarum  atque  artium 
scientiam  consecutus.  Etenim  ex  rerum  cognitione  efflo- 
rescat '  et  redundet  oportet  oratio:  quae,  nisi  subest  res  ^  ab 
oratore  percepta  et  cognita,  inanem  quandam  habet  elocu- 

*  FabulcB  qua  in  theatris  exhibenlur. 
**  Libenter. 


Gnelf.  1.  atque  juris. — 7  Unus  ap.  Orell.  ipsa  actione. — S  Eil.  2.  labor ent  quis 
ignoret ;  Eri.  2.  vocis  motus  (sine  ef)  moiler.  labor  ent ;  edd.  Rom.  Kob.  et 
Jnnt.  etiam  loborcnt.  Paiilo  post,  Giiflf.  1.  2.  possumus. — 9  Bal.  Oxon.  $, 
cognitisque,  piob.  Pearr.  ordinatisque  Srhntz.  probante  Biiim.  iMox,  Gnit. 
Pearc.  et  vulgg.  fuerint,  in  oratore  peritura. — 10  '  Siiavior  est  ordo,  quibus  in 
singulis,  qiiam  is,  qui  est  in  Eii.  1.  2.  Rom.  et  Kob.  in  quibus  singulis.'  Harl. 
— 1 1   ErI.  2.  utintur  omnes. 

Cap.  VI.  1  Erl,  1.  2.  flnrescnt. — 2  'Perverse  disting.  Ernest,  qua  nisi 
subest,  res.'  Orell.  'Eii.  1.2.  Palat.  aiiique  ap.  Giuf.  cd.  Rom.  qua^  nisi  sit 
ab  oratore  percepta  ;  Kob.  viiiose,  quce  lui  sit  ah  oratore  percepta;  et  probabi- 
liiis  esse  videtur,  nisi  sit  aut  subsit  res.     Mox,  Erl.  2.  quandam  elocutionem  ha- 

NOT^ 

*  Histrionum']  De  quibus  iu  lib.  iii.  signis,  ac  regia  magnificentia  exor- 

ad  Herenn.  ^  26.  nabantur    pro    dignitate   argumenti. 

f  Scena~\  In  theatre  scena  erat  sive  Coniicae   privatarum  aediuni  specieni 

tentorium,    sive    tabernaculuni,   sive  referebant.  Satiricae  mutno  nexis  ar- 

quscsilum     frondii)us     umbraculum,  borii)us,  montibus,    spehincis,    aliis- 

Scenae  tragicae  quibus  ancipites  prin-  que  rebus  agrestibus,  instar  tnpiarii 

cipuni  casus  exhibebantur,  coluuinis,  operls,  deforuiabantur.  Vitruvius. 


DE    ORATORE,    1.   6.  823 

tionem  et  paene  puerilem/  21.  Ncque  vero  ego  hoc  ^  tan- 
tum  oneris  imponam,  nostris  praesertira  oratoribus  in  hac 
tanta  occnpatione  urbis,  ac  vita.*,  nihil  ut  iis  putem  licerc 
nescire :  quanquam  vis  oratoris,  professioque  ipsa  bene 
dicendijhoc  suscipere  ac  poUiceri  videtur/  ut  omni  de  re/ 
quascumque  sit  proposita,  ab  eo  ornate,  copioseque  dica- 
tur.  22.  Sed  quia  non  dubito,  quin  hoc  plerisque  immen- 
sum  infinitumque  videatur,  et'  quod  Graecos  homines  non 
solum  ingenio  et  doctrina,  sed  etiam  otio  studioque  abun- 
dantes,  partitionem  quandam  artium  fecisse'^  video,  neque 
in  universo  genere  singulos  elaborasse/  sed  seposuisse  a  ce- 
teris dictionibus  earn  partem  dicendi,-^  quae  in  forensibus 
disceptationibus  judiciorum,  aut  deliberationum  '  versare- 
tur,  et  id  unum  genus  oratori  reliquisse ;  non  complectar 
in  his  libris  amplius,  quam  quod  huic  generi,'  re  quaesita,  et 
multum  disputata,^  summorum  hominum  prope  consensu 
est  tributura  :  23.  repetamque,  non  ab  incunabulis*  nostras 
veteris  puerilisque  doctrinae   quendam  ordinem  praecepto- 

'  Si  cureat  oratio  re  qvailam  illustri,  quce  probe  sit  oratori  cognita,  verhoruin 
ornatus  et  volubilitas  inanis  est. 

f  A  iWtccia  viitco  urtes  divisas  esse  in  certas  quasdain  partes,  nee  operain  dedisse 
omnibus  eltxfuentiie  partibus  aut  discemiis  aut  ducendis, 

?  Quod  judicia  ac  deliberationes  .sjjectat. 

''  Rudiineiitis. 


bet.'  Harl. — 3  Rom.  Kob.  et  Vii-t.  hoc  ego.  Srhiitz.  delevit  line,  abest  enim 
co(l(i.  Ell.  1.  2.  et  Gtielf.  I.  2. — 4  Un  Eil.  1.  2.  videatur  Cant.  Gonv.  Ba). 
Bod.  Mead.  ed.  s.  i.  et  a.  Rom.  Kob.  Veij.  Mediol.  Lamb.  Oxori.  Pearc, 
Mox,  res  sit  pro/iosita  <'dd.  vett.  ap.  Oiell.  posita  Pearc.  e  diiobii»  codd. 
Gallic,  et  Norf.  et  sic  Eil.  2.  proposita  Erl.  1.  Dt-inde,  Giielf.  1.  Erl.  1.  2. 
Rom.  Kob.  Scliiiiz.  Harl.  et  OieW.  ortiate  ab  eo  copioseque. — 5  Pailicnia  «•< 
abest  cod.  Erl.  2. — G  '  Viil<;o  legitcir,  partit.  qunndain  artium  fee.  Sed  egn 
cum  Schiitzio  artium  expnnxi,  (piia  h.  1.  non  de  parliiione  oniniiim  artinm, 
sed  de  unins  artis  oraloria?  partitioiie  agitiir.  Mira  aniem  varietas  est  in 
rod.  Ell.  I.  habundantes :  et  post  uctioiicinjam  quandam  artium  in  universo,  S^c. 
et  in  cod.  Ell. 2.  abundanles  video  porliune  quudam  artium  neque,  &,-c,  Kob.  abun- 
dantes  parliunum  quandam  artium,'  ^x.  Hail. — 7  CJonv.  Giielt".  1,  et  Pearc. 
ac  delib.  Eil.  2.  aut  dcliberatione.  J.  H.  Voss.  conj.  deliberationibus. — 8  Erl. 
2.  Oxon.  U  j9  7  5  «,  requisitum  et  multum  disputatum.  In  cod.  Erl.  1.  est  qiio- 
qne  am.  \>r.  requisita  .  .  .  disputata;  sed  iillimis  ntriiisque  verbi  syllabis  sii- 
perscriptum  tit.     Mox,  est  atlributum  Oxon.  U.     Paulo  post,  Guelt'.  2.  puerj- 

NOT;E 

?  Omni  de  re'\  QiiodGorgias  Leon-      ci  facere  se  posse  jactitabant. 
tinus  aliique  noaDulli  sopbistae  Grae- 


824 


M.    T.    CICKRONIS 


rum,  sed  ea,  quae  quondam  accepi  in  nostrorum  hominum, 
[p.  87.]  eloquentissimorum,  et  omni  dignitate  principum, 
disputalione  esse  versata  :  non  quod  ^  ilia  contemnam, 
quas  Graeci  dicendi  artifices  et  doctores  reliquerunt;  sed, 
cum  ilia  pateant,'°  in  promtuque  sint  omnibus,  neque  ea 
interpretatione  mea  aut  ornatius  explicari,  aut  planius 
exprimi  possint,  dabis  banc  veniam,  mi  frater,  ut  opinor, 
ut  eorum,  quibus  summa  dicendi  laus  a  nostris  homini- 
bus  concessa  est,  auctoritatem  Graecis  anteponara. 

vii.  24.  Cumigitur'  vehementius  *"  inveheretur  in  cau- 
sam  principum '  consul  Philippus,  Drusique  tribunatus, 
pro  senatus  auctoritate  susceptus,j  infringi  jam  debilita- 
rique  videretur  ;  *  dici  mihi  memini,  ludorum  Romanorum' 

•  In  seriatores, 

J  Cum  Drusus,  qui  tnbunus  plebis  ideo /actus  fuerat,  ut  senatus  auctoritatem  con- 
tra equites  defenderet,  ub  adversariis  superaretur. 


lis  nostra  veteris  doctrince. — 9  Oxon.  Z  non  quce ;  Erl.  2.  Junt.  Crai.  non  quo. 
Paulo  ante,  Rom.  et  Kob.  disputationibus  esse  ver. — 10  '  Oxon.  S  e,  quoniam ; 
turn  vel  ilia  saltern  delendinn,  vel  etiain  ea  videtur  Eiiiestio.  Schiitz.  edUiil, 
quum  ea  pateant  .  .  .  neque  interpretatione.  Mox  ergo  dabis  Oxon.  Z.  In  fine 
capitis  anteponamus  cod.  13resd.  Bibl.'  Harl.    mihi  frater  unns  ap.  Orfil. 

Cap.  VII.  1  Dum  igitur  tinus  ap.  Oieli. — 2  Junt.  Crat.  ac  debililuri  vid. 
Ovon.  U,  debililarique  videtur.  Mox,7ni/ii  abest  Aid.  Junt.  Vict.  Grul.  memini 
dici  mihi  ed.  W.s,  I.  et  a.  Lips.  Rom.  Kob.  et  al.  ap.  Mull,    mihi  extat  etiam 

NOTJE 

^  Cum  igitur  vehementius]  C.  Sem-  essent,  sive  trecentos  equites  et  tot- 
pronius  Gracclius  tribunus  plebis  A.  idem  senatores.  Earn  ob  rem  tota 
U.  C.  G32.  ante  Chr.  122.  legem  tule-      giaviter  Italia  turbatum  est;  niaxi- 


rat,  (jua  judicia  publica  a  senatu,  pe 
nes  (lueni  a  regum  tempore  fuerant, 
quasi  ab  liis  non  satis  caste  exerce- 
rentnr,  transferrentur  ad  equites  Ro- 
manes. Verum  cum  in  lis  non  satis 
Integra  fide  versarentur  equites,  ea 
rursus  sibi  vindicare  conati  sunt  se- 
natores A.  U.  C.  663.  ante  Chr.  91 


me  a  sociis  populis,  qui  cum  prorais- 
sum  a  Dru?o  jus  civitatis  non  obti- 
nerent,  bcUum  sociale  sen  Italicuni 
conflaverunt.  Drusus  in  senatu  ut 
caput  malorum  accusatus,  cum  do- 
mum  inde  se  reciperet,  inter  turbam, 
incerto  auctore  cultro  vulueratus,  in 
atrio  corruit,  ac  paulo  postobiit.  Plii- 


nnitente  inprimis    M.   Livio  Druse      lippns  turn  eral  consul,  tarn  senatui  ac 


tiibuno  plebis,  qui  populum  pernicio 
Srt  spe  largilionis,  socios  Italiap  popu- 
los,  premissa  i|)sis  civitate,  in  eques- 
trem  ordinem  concifavit,  ac  demum 
legem  tulit,  ut  a-qua  ex  parte  judicia 


Druse  infeusus,  quam  addictus  equi- 
tibus,  a  quibus  exeiceri  judicia  vole- 
bat.  Velleius,  Livius,  Florus,  Appia- 
nus,   Sec. 

Ludorum  Romanorwn]  Ludos  Ro- 


-*-b  .,  —  —  .J  —   —  I ^  —    -   — 

penes  senatum  et  equestrem  ordinem      manos,  qui  et  Magni  appellati  sunt. 


Dli   ORArORlL,   I.   7. 


825 


diebus,  L.  Crassum,J  quasi  colligendi  sui  causa/  se  inTus- 
culanum''  contulisse:  venisse  eodem  socerum  ejus,  qui  fu- 
isse  Quintus  Mucius'  dicebatur,'  et  M.  Antonius,™  homo 
et  consiliorum  in  rcpublica  socius,  et  summa  cum  Crasso 
familiaritate  coiijunctus.  25.  Exicrant'  autcin  cum  ipso 
Crasso  adolescentes  duo,*  Drusi  maxime  familiares,  et  in 
quibus  magnara  turn  spcm  majorcs  natu  dignitatis  suae 
collocarant,"'  C.  Cotta,°  qui  turn  tribunatum  plebis  petebat,^ 

*  Recreandi  animi  cmisa.  '  Roma  Tuseulnnum. 

"  A  quibus  Crassus  et  Antoniiis  jam  (elate  protect iores  sperabant  suam  auctorU 
tatem  eontra /actionem  equitum  de/ensum  iri,  si  tribuni  plebis  Jievent, 


in  ErI.  1.2.  et  novem  codd.  ap.  Peair. — 3  Aid.  Olivet.  Griit.  Verbiirg. 
Welz.  Scluitz.  et  Hail,  socer  ejus  qui  f iter  at,  Quintus  Hindus;  Mag.  Mead. 
Gonv.  et  Hari.  duo,  .socer  ejus  qui  fueril,  Q.  Mutim  ;  Pearc.  in  ed.  2. 
eodem  socer  ejus  {qui  fuerit  Q.  Mucins)  dicehatur  ;  in  ed.  aiiteni  5.  eodem,  socer 
qui  fueril,  Q.  Mutius  dicebatur  ;  Eil.  1.  eodem  socer  ejus  quij'uent  q.  mucins  di- 
cebatur  ;  Eii.  2.  socer  ejus  qui  fuTt  Q.  31.  dicebatur;  Oxon.  5,  socerum  ;  e,  sa- 
crum; Junt.  venisse  eodem  soceru/n  ejus,  qui  fuerat  Q.  Mutius,  dicebatur. — 
4  '  Istiid  (/mo  exiat  in  edd.  Vict.  [Junl.]  Asr.  Lamb.  Streb.  et  R.  Steph.' 
Pearc.  '  Voc.  duo  (([iiod  abest  ed.  Rom.  et  Kob.  atque  coild.  Guelf.  1.  2.  3. 
et  Erl.  1.  2.)  Eiixsii  j^m  posnit  post  adolescentes.  Idem  delevit  et  ante 
Dcusj,  quod  extat  in  Erl.  1.  2.  edd.  Rmn.  Kob.  Jimt.  quia  ineptum  est.' 
Harl. — 5  Mead.  Cant,  Nov.  Wag.  Jonn.  Bal.  Gonv.  et  Hail.  1.  qui  turn  tri- 
bunus plebis  putabatur ;  sic  quoque  Erl.  1.  2.  sed  sine  turn;    Rom.  et  Kob.  qui 

NOT/E 

ex  Latinoi'um,  qnos  domnerat,  mann-      Frascati. 

biis,  instituit  Tarquinius  Prisciis  A.  '  Q.  Mucius]  Q.  Mucins  Scapvola 
U.  C.  150.  ante  Clir.  004.  Edebantnr  Q.  Scaevolje  consulis  anno  580.  filius, 
singulis  annis  a  pridie  nouas  Sep-  C.  Laelii  gener,  in  Stoica  disciplina, 
tembris  ad  pridie  idus,  a  quarto  ni-     jiirisque  scieiitia,  et  onini  literanim 


mirum  ad  duodecimum  Septenil)ris 
diem;  quo  tempore  rivilibiis  occuj)a- 
tionibus  vacabant.  Livins,&c. 

J  L.  Crussumi  L.  Licinius  Crassus, 


genere  versatissinius.  Ail  quern  au- 
diendum  a  patre  deductus  est  Cice- 
ro sumta  virili  toga.  Augur  fiiit  A. 
U.  C.  721.  ante  Chr.  133.    Observant 


celeberrimus  orator,  prapcipuas  in  his  eniditi  eum  cum  Q.  Miuio  pontifice, 

Dialogis  partes  agit.     Natus  est,   ut  ad  quem,  hoc  Miicio  augure  mortuo, 

ex  CiceronisBruto  patet,  C.  Liflioet  se  coiiferebat  TuUius,  miiiime   con- 

Q.  Caepione  coss.  sive  A.  U.  C.  614.  tiindendum  esse. 

ante  (-hr.  140.    Qua  niorte  defunctus  "'  31.  Antonins]  Qrn{ or  tximius  na- 

fuerit  fw'-e  refert  Tullius  sub  init.  lib.  tus  coss.  Appio  Piihhro  et  Q.  Caeci- 

m.  de  Orat.  §  6.  lie  A.  U.  C.  611.  ante  Chr.  143.  de 

^  In  Tusculanum^  Quod  in  Tuscu-  quo  plura  snbinde  his  in  libris  occur- 

lano  agro,  aliquot  post  annis  Cicero-  runt,   et  praccipue  in    IJriito  §   137. 

nis  piajdium    (bit,  nunc  est  insigne  De  ejus  niorte  vide  de  Orat.  lib.  iii. 

nionachorum   coenobium,    diciturque  ^  10. 

Grotta  Ferrata,    Tusculum  aulem  est  "  C  Cotta^  C.  Aurelius  Colta  di- 


826  M.    T.    CICEROiSiS 

et  P.  Sulpicins,"  qui  deinceps  eum  magistratum  petiturus 
putabatur.  2(j.  Hi  primo  die  de  teraporibus  illis/  deque 
universa  republica,  quara  ob  causam  venerant,  multiim 
inter  se  usque  ad  extremum  tempus  diei  coUocuti  sunt. 
Quo  quidem  in  ^  sermone  multa  divinitus"  a  tribus  iilis 
consularibus "  Cotta  deplorata  et  commeiuorata  narrabat/ 
ut  nihil  incidisset  postea  civitati  mali,  quod  non  impendere 
illi  tanto  ante  vidissent : «'  27.  eo  autera  orani  ^  sermone 
confecto,  tantam  in  Crasso  humanitatem  fuisse,  ut,  cum 
lauti  accubuissent/ P  tolleretur  omnis  ilia  9  superioris  tris- 
titia  sermonis,  eaque  esset  in  homine  jucunditas,  et  tantus 
in  jocando  lepos,  ut  dies  inter  eos  curiae  fuisse  videretur, 
convivium  Tusculani.'  28.  Postero  autem  die,  cum  illi 
majores  natu  satis  quiessent,'  et  in  ambulationem"  ventum 
esset,  dicebat  turn,'"  Scaevolam,  duobus  spatiis  tribusve 

"  Singulari  ac  prope  divina  prudentia. 

"  L.  Crasso,  Q.  Mucin,  et  Antonio,  qui  consulatu  fundi  fuerant. 

P  Mihi,  qui  here  ab  illn  audivi. 

9  Tanto  tempore  antequam  ilia  evenirent.  ^  Mertsw. 

'  Ut  si  habitum  eo  die  inter  ens  colloquium  ad  suhtrisiem  senntns  gravitatem 
acces^erat,  convivium  saltern  ruris  Tusculuni  airicenilalem  rrferret. 

'  Postquam  tres  illi  seniores  consulares,  Crassus,  Scavola,  Anlonius,  somno  satis 
indulsissent. 

"  Locum  idoneum  ambulationi. 


ir.  peiehatur.  Paiilo  ante  Oxon.  U,  ErI.  1.  2.  cnUocnrent. — 6  Voc.  iUis  abest 
rod<l.  Ell.  1.  2. — 7  Prippositin  in  abest  codtl.  Erl.  1.2.  erid.  Rom.  Kob.— 
8  Schiitz.  delevit  omni,  ut  snpcrflnum,  Mox,  pro  lauli,  quidam  codd.  Iiabent 
/oh.— 9  Voc.  ilia  abest  cod.  Erl.  2.  Mox,  \\XQJocandn,  Oxon.  Z  e,  Eil.  1.2. 
Rom.  Kob.  loqiiendn.—XQ  In  Gnelf.  3.  item  Oxon.  a  )3  S,  Vict.  Maniit.  lecitiir 
quiessent,  in  ambidnlinnem  vctitnm  esse  dicebat;  turn;  et  sic  Victor,  et  Jiint. 
quiessent,  et  in  ambulationem  rentum  esset ;  dicebat,  turn  Erl.  1 .  2.  (nisi  nt  Erl.  2. 
habeat  quievissent,)   Rom.  Kob.  Pearc.    dicebat  delevit  Schiitz.  improbante 

NOTiE 

cendi  laude  praestans  bis  temporibus  perat,  rescissa  esset   repente.      De 

petiit  tribunatiim,  et  obtiniiit ;  a  quo  quo  plurima  inferius,  et  in  Bruto  § 

post  Crassi  mortem  per  invidiam  de-  202. 

pulsus,  immo  civitate  deinde  ejectus  o  p.  Sulpicius']  Cujns  in  BrntoTul- 

est.  Appian.&c.    Postea  tamen  con-  jius    dicendi    cbaracterem   describit, 

gulatum  gessit   A.    U.   C.  C79.  ante  et  sub  init.  lib.  in.  de  Oralore  fu- 

Qir.  75.     Cum  illi  decretus  esset  tri-  nestani  mortem  deplorat. 

umphus,  mortnus  est  ante  diem  tri-  p  Cum   lauti   accubuissent]  Solennis 

umpbi,  ut  refert  Asconinsinnotisiid  jHe  mos  f.iit  Romanonim,  a   noMro 

Pisonianam.    cum    cicatrix   vulneris  maxime  discrepans,  in  lectulis  men- 

ejus,  quod  ante    plures  aiinos  acce-  sae  accurabere.     Prius  tamen  ad  sh- 


DE    ORATORE,    I.    8-  827 

factis,"  dixisse :  Cur  non  imitamur,''  Crasse,  Socratem  ' 
ilium,  qui  est  in  Plia^dro  "  '  Platonis?"'  nam  me  haec  tua 
platanus  admonuit,'  quae  non  minus  ad  opacandum''  hunc 
locum  patulis  est  diffusa  ramis,  quam  ilia,  cujus  umbram 
secutus  est  Socrates,  quas  raihi  videtur  non  tam  ipsa "" 
aquula,"  quae  describitur,  quam  Platonis  oratione  crevisse: 
et  quod  "  ille  durissiniis  pedibus  fecit,  ut  se  abjiceret  in 
herbam,  at(}uc  ita  illa,''^  quae  philosophi  divinitus  ferunt 
esse  dicta,  loqueretur,  id  meis  pedibus  certe  concedi  est 
aequius."  29.  Turn  '^  Crassum  :  Immo  vero  commodius  * 
etiam ;  pulvinosque*  poposcisse,  et  omnes  in  iis  sedibus, 
quae  erant  sub  platano,  consedisse  dicebat.'^ 

v[ii.  Ibi,  ut  ex  pristino  •  sermone "  relaxarentur  animi 

"  Decursa  bis  terve  ambulatinne. 
'*  Cujus  meminil  Plato  in  Phadro. 

*  Mihi  Socratem  et  hunc  Platonis  Dialogum  in  memoriam  revocaviU 
y  Inumbrandum.  -  Ipso  i-inulo. 

"  MuUn  (Pijuins  est,ut  id  fucinm  qund  fecit  Socrates,  meqne  in  moUem  herbam  nh- 
jiciain;  quijipe  nnn  sum  tam  diiris  pedibus  quam  ille,  qui  solitus  eral  nudis  pedibus 
incedcre  :  lalioribus  non  sum  tam  assuetus  quam  ille. 

*  Commodius  quam  in  molli  herba  sedebimus. 


Harl. — 11  Erl.  2.  in  phedone.  Iiiem  niox,  ad  placandum  hunc  locum ;  Oxon. 
Z,  ad  pacandum. — \-2  Schnlz.  iffa.  INIox,  oratione  Platonis  Erl.  2. — 13  Giielf. 
2,  i.  sed  quod.  Mox,  Oxon.  U,  ducimus  ;  Oxon.  e,  durissimus.  Panio  post 
fecit  deest  iti  Oxon.  /3,  ut  a  se  Oxnn.  e.  Deinde,  in  herba  Erl,  1.  Giielf.  1.  2. 
edd.  W.  s.  1.  et  h.  Kob.  et  Jiiiit. — 11  Schntz.  delevit  ilia;  ita  qucqne  Harl. 
anctoritatf  coiid.  Eil.  1.  2.  Guclf.  1.  et  edd.  Rom.  Kob.  Jnnt. — 15  Tunc  Erl. 
1.  Idf  m  mox,  pulrinos,  sine  que.  Oeindf,  in  suis  sedibus  Erl.  1.  2. — 16  Voc. 
dicebat  delevit  Lmiib.  et  sic  Scliiitz.  et  Harl.  anctoritate  rod.  Mead. 

Cap.  VIII.     1  Ibi,  ut  in  pristino  Oxon.  U.     jNIox,  laxarentur  Oxon.  5. — 

NOTiE 

dorem  ahstergendnm,  cum  vestlbiis  *  Phcedrol  Pli.Tednis,  dialogns  Pla- 

lineis  non  nterentnr,  balneum  pete-  tonis,  in  quo  Socratem  dedivina  pul- 

bant  :  qnadrans  erat  pretium  in  pub-  cliritudine,  de  difi;nitate    animorum, 

licis  balneis  dari  solitum.  &c.  disputantem  indncit.  "taiSpJisGraB- 

.1  Cur  non  imilamur]  Apud  Plato-  c\s  pulcher  est. 

nem  in  dialogo  qui  Pliapdrus  inscri-  '  Pulvinos]  Qui  sacculi   sunt   lana 

bitur,  Socrates  ad  llissum  Atticae  flu-  vel  toniento  farti,  quibus  ad  seden- 

vium   molliter   in    herba   recnnibens  dum  niolliiis,  vel  ad  genua  coramo- 

sub  alta  et  patulis  diffusa  ramis  pla-  dins  ponenda  utimur. 

tano,  multa  disserit.  "  Ex  pristino  sermonc]  In  quo  de 

"■  Socratem]  De  quo  dictum  in  no-  publicis   calamitatibus   collociiti   fa- 

tis  ad  1.  I.  de  Invent.  ^'.51.  erant  non  sine  dolore. 


828  M.   T.    CICERONIS 

omnium,  solebat  Cotta  narrare,  Crassum  sermonem  quen- 
dam  de  studio  dicendi  intulisse.  30.  Qui  cum  ita  esset 
exorsus  :  Non  sibi  cohortandum'  Sulpicium  et  Cottam, 
sed  magis  utrumque  collaudandum  videri,  quod  tantam 
jam  essent  facultatem  ^  adepti,  ut  non  aequalibus  "^  suis 
solum  anteponerentur,  sed  cum  majoribus  natu  compara- 
rentur.  Neque  '  vero  mihi  quicquam,  inquit,  praestabilius 
videtur,  quam  posse  dicendo  tenere  *  hominuni  coetus, 
n)entes  allicere/ voluntates  impellere,  quo  velit;  unde  au- 
tem  velit,+  deducere.  Ha3c  una  res  in  omni  libcro  populo, 
maxiraeque^  in  pacatis  tranquillisque  civitatibus,  praecipue 
semper  floruit,  semperque  dominata  est.  81.  Quid  enim 
est  ^  aut  tarn  admirabile,  quam  ex  infinita  niultitudine  ho- 
minum  existere  unum,  qui  id,  quod  omnibus"  natura  sit 
datura,  vel  solus,  vel  cum  paucis^  facere  possit?  aut  tarn 
jucundum  cognitu  atque  auditu,quamsapientibus  sententiis 
gravibusque  verbis  ornata  oratio  et  polita  ?  ^  aut  tam  po- 
tens,  tamque  raagnificum,  quam  populi  motus,  judicum  re- 
ligiones,^  senatus  gravitatem,  unius  oratione  converti  ? ''' 
32.  Quid  tam  porro^  regium,  tam  liberale,  tam  raunificum, 
quam  opem  ferre  supplicibus,  excitare   affliclos,  dare  sa- 

'^  Ad  eloquentiam.  <*  Ejusdem  cetatis  adolescenlibus. 

*  Attentos  facere.  f  Redd  ere  sibi  benevolos. 

^  J udices  juramenti  rel'igione  ad  rede  judicandum  obligatos. 
''  Mutari  ad  orutoris  arbitrium. 


2  Oxon.  a,  iantum  j.  e.  facullatum.  IMox,  solum  on)ittit  cod.  ArnUenii  in 
Add.  ad  Plin.  Paneg.  Deinde,  sed  etiam  majoribus  Stepli.  ap.  Qiell.  sed  eti- 
am  cum  majoribus  Lamb.  ibid. — 3  Schiitz.  et  Hail,  interptiiigiint  exorsus:  non 
sibi...  comjiarurentnr  ;  iieijue,  fyc.  Giielf.  2.  3.  hdbcnt,  neque  vero  inijuit  mihi 
quidquam;  a  rod.  ErI.  2.  inquit  abcst. — 4  Maiiiit.  Olivet.  Pearce,  (/iw  re/ij 
wide  autem  velis.  '  Sed  bis  velit  (sc.  aliqiiis)  in  ntro(|ne  cod.  ErI.  et  edd.  Rom. 
Kob.  Jiint.  aliisqiie,  et  vindicavit  Heusinger.  Autem  post  unde  male  oniitli- 
lur  in  Giielf.  1.  2.  3.'  Hurl.— 5  Giielf.  1.  Erl.  1.  2.  Hail.  miixime.~6  Quid  est 
enim  Orell.  vt  tam  Oxon.  IT.  Mox,  hominum  muUiludine  uniis  ap.  Orell.  et  sic 
Erl.  2. — 7  Gneit.  3. /(fryj'/ncv.s;  et  in  Eil.l.  per  ab  eadeni  infii!ii  est  snper- 
srriptnm.  Mox,  pro  saiiientibus,  Guflf.  2.  3.  Crat.  et  Jnnt.  Iirtbcnt  sapientis- 
simis. — 8  Ita  Erl.  <>t  vnlff,'.  perpolUa  Rom.  Kob.  Jnnt.  Olivet.  Sclmiz.  Harl. 
Orel!.  etMuil. — 9  Quid  porro  tain  Cantab.  Wag.  liodl.  Bal.  Gnelf.  2.  3.  Lamb. 

NOIVE 

'  Quod  omnibus]  Nempe  a  natnra     expriniere  :  quod  paiici  recte  faciunt. 
datum  omnibus  aniuii  seusa  dicendo 


DE    ORATORE,    1.   8.  8129 

lutem,  liherare  periculis,  retinero  homines  in  civitate  ? 
Quid  auleni  lam  necessarinm,  qiiam  tenere  semper  arma, 
quibiis  vel  tcctus  ipse  '°  esse  possis,  vel  provocare  im- 
probos,  vel  te  ulcisci  lacessitus?^  Age  vero,  ne  semper 
forum,  subsellia/  rostra,  curiamque  meditere,'  quid  esse 
potest  in  otio  aut  jucundius,  aut  magis  proprium  humani- 
tatis,-^  quam  sermo  facetus  ac  nulla  in  re  rudis  ?  Hoc  enim 
uno  praestamus  vel  maxime  feris,  quod  colloquimur  "  inter 
uos,  ct  quod  exprimere  dicendo  sensa  possumus.  33. 
Quamobrem  quis  hoc  non  jure  miretur,  summeque  in  co 
elaborandnni  esse  arbitretur,  ut,  quo  uno '^  homines  max- 
ime bestiis  praestent,  in  hoc  hominibus  ipsis  antecellat? 
Ut  vero  jam  ad  ilia  summa  *  veniamus  ;  quas  vis  alia  potuit  ^ 
aut  dispersos  homines  unum  in  locum  congregare,  aut  a 

'  Ne  pute^i  (inquenlinm  versari  tantum  in  cuusis  publicc  dicendis. 

■>   Humance  societntis. 

*  Ad  maximas  utilitates  eloquently. 


C.  Stepli.  Pearc.  Hail,  et  Orell,  Pro  regium,  Mull,  egregium. — 10  Limb. 
ipse  tectiis ;  Uxoi).  \J,  tutus  ipse.  Mox  prorocnre  integros  Erl.  1.  2.  et  viilgg. 
ante  Pearc.  (]iii  ex  codil.  Nov.  Wag.  Bal.  Bodl.  Cant.  Mead.  Harl.  1.  aliis- 
qiie,  iiecnon  edd.  Rom.  Kol).  Jiint.  Asc.  Man.  et  Laml).  restitiiil  p.  ijnprobos. 
Mull,  edidit,  ;;.  integer  improbos. — 11  Ell.  lixjuimur.  Mox,  exprimere  in  dicendo 
Erl.  1.  2.  Gtielf.  1. — 12  GiieU.   in  quo  u}io.   Oxon.  /3  delet  Iwmines;   et  mox 

NOT/E 

"   Vel  te  nUisci  lacessitus]  De  ulti-  Fingiila,  quemadmodiim  a  qnibiisqiie 

one  aliud  alii  vetenim  sensere.  Dam-  sum  provocatus.'    Vide  nolas  in  1.  ii. 

naiimt   Senrca  de  Ira  ii.  32.    Dion  de  Invent.  §  65. 

apiid  Pliiiarcli.  et  Jiivenalis:  immo  ^  Forum,  subsellia,  ^c]  In  foro  jus 

Maximiis  Tyriiis  dicit  eiini  qui  se  ul-  dicebant  praptores,  et  jiidices  ab  iis 

ciscitur  iniqiiiorem  eo  qui  prior  no-  dati ;  unde  caiisse  foreiises  appella- 

cuit :  d  rip-ctipuu  Tov  irpovTrdp^avros  aSi-  baiitur.    Subsellia    esse    tribunoruni, 

K<irepos.     Approbavit  Aristoteles  de  trinmvirorum,  (luaestorum,    et    alio- 

Moribus  ad  Nicomachnm  iv.  11.  Ao-  nun  minora  jiidicia  exerrentiiim  scri- 

K6i  yhp  oi/K  alrrddvecrBat,  ouSe  Xuneladai,  bit  Asconius.      Rostra,  locns  erat,  ex 

fiij  6pyi^dlJLev6sTf,ovK  thai  afivfTiKos'  rh  quo   dicebant  oratorcs  ad  populum: 

Sf7tpo-irri\aKi^6iJ.ei'ova.vexe(y6ai,afSpairO'  Curia,  iibi  seuatores  et  principes  ci- 

SuJSes.     Qui  sic    aft'ectus  est,   videlur  vitatis  de  rep.  aduiinistranda  inter  se 

et  senstts  et  doloris  expers,  et  cum  non  agebant. 

irascntur  ultionem  vegligere.  Servile,  J  Qua;  vis  alia  potuit]  Has  laiides 
si  contumeliose  tracteris,  id  tolerare.  Tullius  Tuso.  Quarst.  lib.  v.  ^  5. 
Cni  opinioni  videtur  accedere  TuUi-  pbilosopbia',  poiitiv  arti  sua  tri- 
als.   In  Anton.  '  Sic  ulciscai  facinora  buunt. 


830  M.    T.    CICliRONIS 

fera  agrestique  vita  ad  hunc  '^  humanum  cultum  civilemque 
deducere,  aut,  jam  constitutis  civitatibus,  leges,  judicia,^ 
jura  describere?  34.  Ac,  ne  plura,  quae  sunt  paene '* 
innumerabilia,  consecter/  comprehendam'  brevi ;  sic  eniiu 
statuo,  perfecti  oiatoris  moderalione  et  sapientia  non  solum 
ipsius  dignitatem,  sed  et  privatorum  plurimorum,  et  '^  uni- 
versae  reipublicae  salutem  maxime  cootineri.  Quamobrem 
pergite,  ut  facitis,  adolescentes :  atque  in  id  siudium,  in 
quo  estis,  incumbile,  ut  et  vobis  honori,  et  amicis  utilitati, 
et  reipublicae  emolumento  esse  possitis.  ix.  35.  [p.  88.] 
Tum  Scaevola  comiter,  ut  solebat.  Cetera,  inquit,  assentior 
Crasso,  ne  aut  de  C.  Laelii,^  soceri  mei,  aut  de  hujus,  ge- 
neri,™  aut  arte,  aut  gloria. detrahara  :  sed  ilia'  duo,  Crasse, 
vereor,  ut  tibi  possim  concedere ;  unum,  quod  ab  oratoribus 
civitates  et  initio  ^  constitutas,  et  saepe  conservatas  esse 
dixisti ;  alterum,  quod,  remoto  foro,  concione,  judiciis,  se- 

'  Fusius  exponam. 

'"  Crassi,  qidfuit  SccevoUb  gener. 


pro  prastent,  habet  prcBstat. — 13  ErI,  2.  Oxon.  U,  in  hunc. — 14  Voc.  pane 
oiiiittunt  edd.  vett.  Mull.  Mox,  comp.  breviter  Cliaiis.  pag.  176.  Piitscli. — 
— 15  Pritis  et  ante  prir.  abest  Erl.  2.  in  utroqiie  auleni  Erl.  Oxon.  Se,  et  edd. 
Kom.  el  Kob.  privatorum  et  plnrmorum. 

Cap.  IX.  1  '  Cod.  Erl.  2.  abest  ilia:  tum  vereor  haud  tibi  posse  concedere 
Erl.  1.  2.  In  Erl.  tamen  1.  (ut  in  cod.  Oxon.  U)  aut  a  prima  mann  ;  ab  alia 
vero  correctum  hand.  Edd.  Rom.  Kob.  et  alia;  ante  Aid.  vereor  ne  tibi.' 
Harl. — 2  Grut.  et  vulgg.  ante  Pearc.  et  ab  initio ;  sed   prapositio  deest  in 

NOTyE 

'  Leg-es,  JMdicia.^c]  Tullins  de  Leg.  ribus  disserit  Tullins  in  Brute,  Sa- 

1.  II.   §8.    Legimi  originem  ad  Deum  piens  vnlgo  appellatus,  ingenio,  doc» 

refert,  *  Hanc  igitur,'  inquit,  'video  trina,  poesi,  et  eloquentia  clarus;  a 

sapientissiniorum  fiiisse  sententiam,  quo  Terentiuni   ipsuin  in  scribendis 

legem  neque  honiinnm  ingeniis  exco-  conioediis  adjutum  refert  Suetonius  ; 

gitatam,  neque  scitum  aliquod  esse  ad  amplissimos  honores  aditum  sibi 

populorum,   sed  aeternuni  quiddam,  fecit    Africani    yEmiliani    amicitiam 

quod  universum  munduni  regeret  im-  consecutus.     Nee  minus  bellica  vir- 

perandi  proliibendi(jue  sapientia.'  Sa-  tute  inrlaruit :   praetor  Viriathi   Lu- 

ne   multi   legislatores   nulla  dicendi  sitani    ferociani  repressit   A.  U.  C. 

laude  floruerunt,  ut  facile  quis  intel-  009.   ante  Chr.  145.     Ac   nisi   fraus 

ligat  Crassuni  bic  oratoribus  plus  ae-  obstitisset  Q.  Pompeii  compelitorig 

quo  tribuere.     De  legum  initiis  con-  gessisset   consulatum  A.  U.  C.  613. 

sule  notas  in  1.  iii.  de  Orat.  ^  114.  ante  Chr.  141. 

»  C.  Lalii\  C.  Laeiius,  de  quo  plu- 


u'.i  ouATORi;,  I.  i).  831 

Rfitu,  statuisti,  oratorcm  in  omni  jjenere  sermonis  et  hunia- 
iiitatis  esse  perl'ectum.  3().  Quis  euim  tibi  hoc  concesscrit, 
aut  initio  genus  hominum  in  montibus  ac  sylvis  dissipatum, 
non  prudentium^  consiliis  conipulsum  potius,  quam  diserto- 
rum  oratione  delinitum,+  se  oppidis  moenibusque  sepsisse? 
aut  vero  icliquas  utilitates,  aut  in  constituendis,^  aut  con- 
scrvandis  civitatibus,  non  a  sapientibus  et  foitibus  viris, 
sed  a  disertis  et  ornate  ^  dicentibus  esse  constitutas  ?  87. 
An  vero  tibi 7  Romulus'"  ille  aut  pastores  et  convenas" 
congregasse,  aut  Sabinorum  connubia  conjunxisse/  aut 
finitimoruni  vim  repressisse  eloquentia  videtur,  non  con- 
silio  et  sapientia  singulari  ?  Quid  enim  ?  in*  Numa  Pom- 
pilio,''  quid?  in  Ser.  TuUo,^  quid  ?  in  ceteris  regibus/  quo- 

"  Homines  e  vicinis  locis  convenientes. 


codd.  Norf.  Hail.  1.  ErI.  1,  2.  et  edd.  recentt. — 3  *  Male  voc.  prudentium 
abest  codd.  Eil.  1.  2.'  Harl. — 4  '  Delenitum]  Sic  sciipsi  cum  Hiildrico.  Vid. 
Drakenb.  ad  Liv.  v.  31.  1.'  Oretl.—5  Giielf,  2.  Kob.  Jiiiit.  Olivet.  Verb. 
Gron.  Grtit.  aut  instituendis ;  Oxon.  5  e,  Rom.  Pearc.  aut  in  inslituendis ;  Eil. 
1.  2.  Oxon.  U  Z  j8  7,  uut  in  constiluendis.  Hanc  lectioiicm  primus  restituit 
Ernest.  Mox,  aut  in  conservandis  ErI.  1.  2.  Oxon.  Z  )3  7  5  e,  Harl.  Orell.  el 
Mull,  uut  in  servandisOxou.  U,  in  quoeliam  paulo  ante  legiturat  rero  reliquas. 
— 6  Edd.  vett.  eX.  O%on.  \J ,oynalcqne ;  copula  el  vulgo  omittitur;  extat  tamen 
in  Oxon.  U,  Erl.  1.  2.  Rom.  Kob.  et  Victor.  Mox,  Schutz.  edidit  esse  institu- 
tas. — 7  Ail  tibi,  omisso  vero,  Guelf.  2.  3.  Kob.  Rom.  Schutz.  vero  Icgilur  ia 
Erl.  1.2.  Mox,  Sahinorum  conjugia  Erl.  1.  2. — 8  Quid?  in,  omisso  enim^ 
Guelf.  1.  2.  Schutz.  Harl.  Mull,  et  Orell.  Mox  Servio  Tullio  Erl.  1.  2.  Rom. 
Kob.  Schutz.  Wetzel.  Harl.  Mull,  et  Orell.— 9  Voc.  quod  deest  in  Oxon.  U 

NOT^ 

■»  Romulus^  Primus  Romanorum  ^  Numa  Pompilio']  Is  fuit  rex  se- 
res natus  est,  auctore  Dionysio,  an-  cuudus  qui  Romanos  bello  ferociores 
no  2.  Olynip.  II.  ante  Chr.  771.  Anno  ad  humaniorem  vitam  superstitiosa 
post  decimo  octavo,  Rouiam  condi-  religionis  specie  tran^tulit.  Regnuni, 
dit.  Propter  impotentiani  odiosus  a  quod  43.  annos  tenuit,  auspicatus  est 
patribus,  ut  creditur,  discerptus  obiit  anno  ante  Chr.  714.  Livius,  &c. 
anno  regni  et  U.  C.  38.  ante  Chr.  «  Ser.  Tullo]  Qui  sextus  Romano- 
716.  Dionysius,  Livius,  Plutarchus,  rum  rex,  iustiiuto  censu,  populo  in 
&c.  classes  distributo,   urbe  amplificata, 

^   Sabinorum   connubia    conjunxisse^  ac   regno  summa  viitute  per  annos 

Sabinorum  puellas  per  ludorum  occa-  44.  administrato,  generi  sui  ac  filiae 

sionem   anno  regnl  quarto  Romulus  crndeli  parricidio  periit  A.U.C.  219. 

rapiiit,  ex  quo  grave  bellum  exarsit.  ante  Chr.  535.  Livius,  .iJcc. 

Sabini  porro  populi  sunt  Italis  inter  ^  Ceteris   regibus]     Tullo   Hostilio, 

Umbriam  et  Laliuni.  Anco  Mailio,  et  Tarquiuio  Prisco. 


832  M.    T.    CICERONIS 

rum  multa  sunt  eximia  ad  constituendam  rempublicam, 
num  quod 9  eloquentiae  vestigium  apparet?  Quid?  exactis" 
regibus,^  (tametsi  ipsam  exactionem  p  niente,  non  lingua, 
perfectam  L.  Bruti  esse  ceruimus,)  sed  deinceps '°  omnia, 
nonne  plena  consiliornra,  inania  verborum  videmus  ?  38. 
Ego  vero  si  velira  et  nostrae  civitatis  exemplis  uti,  et  alia- 
rum,  plura  proferre  possim  "  detrimenta  publicis  rebus, 
quam  adjumenta,  per  homines  eloquentissimos  importata  : 
sed,  ut  reliqua  praetermittam,  omnium  mihi  videor,  ex- 
ceptis,  Crasse,  vobis  duobus,'^  eloquentissimos  audisseTi. 
et  C.  Sempronios,*"  quorum  pater,'  homo  prudens  et  gravis, 
haudquaquam  eloquens,  et  saepe  alias,  et  maxime  censor, 
saluti  reipublicae  fuit.  Atque  is  non  accurata''  quadam 
orationis  copia,  sed  nutu  atque  verbo  ^^  libertinos'  in  ur- 

»  Expulsis,  P  Expulsinnem.  'i  Cites  liberlorutn  filios. 


Z  0  S  e;  sed  Z  Jiabet  in  niarg. — 10  Oxon.  U,  sic  deinceps;  Z,  sicut  d. — 
11  Oxon.  U,  possem.  Mox,  publicis  rebus  desuiit  in  ErI.  2.  Deiride,  nppor- 
tata  Oxon.  U. — 12  ErI.  nobis  dnobus.  Mox,  uudiisse  Eil.  2.  Deinde,  eloquens 
sape  Oxon.  U. — 13  Griit.  et  vulgg.  fuit,  atque  is,  SfC,  Nov.  Gonv.  Norf.  ErI. 
2.  atqui  non. — 14  '  Ita  editores  ex  conj.  ut  videtnr;  onines  enirn,  qiiotquot 
vidi,  codd.  [item  Erl.  1.  2.  Kom.  Kol).  et  Lips.]  Iiabent  nuda.'  Pearc.  nuda 
Oxon.  U  Z  )3  7  5  €,  nutu  tanien  jam  hahent  codd.  Dresd.  et  Bodl.  item  edd. 
Jnnt.  et  Sciiiitz.  nude  Beck,  et  Mull.  Paulo  post,  jam  diu  desunt  in 
Erl.  2. 

NOT^ 

8  Exaciis  regibus]  Taiquiniiis  Siu  '  Quorum  pater]  Tiberius  scilicet 
perbus,  septiinns  Rouianorum  rex,  Semproniiis,  qui  Corneliam  Scipionis 
longe  sceleratissimns,  cum  Liicretiae  Africani  majoris  filiam  dnxit  uxo- 
stHprum  intnlisset,  communi  populi  rem  :  bis  triumphavit,  priraum  de 
consensu  Roma  fjectiis,  cum  eo  si-  Celtiberis, deinde  de  Sardis:  bis  con- 
mul  rcgium  nomen  sublatum  est  ex-  sul,  et  A.U.  C.  577.  et  anno  592.  Li- 
eunte,  anno  U.  C.  244.  ante  Chr.  510.  bertinos,  qui  per  omnes  antea  tribus 
Regifuginm  \i.  Kalcndas  Martii  in  erant  sparsi,  transtulit,  ac  redegit  in 
Kalendario  Romano  notatur.  Ex  urbanas  tribus,  quae  quatiior  tan- 
quo  tempore  regibus  (.nfi'ecti  sunt  tum  erant  et  rusticis  postponebantur, 
consnles,  {pii  bini  quotatinis  ad  remp.  quemadmodum  ex  Varrone  colligi- 
fpgendam  eligerrntur.  Primi  fnere  lur,  1.  ii.  de  Re  Rustica  ;  ut  minus 
L.  Junius  Brutus  et  L.  Tarquinius  valerent  in  suffragiis  ferendis,  neque 
CoUatinus.  in  eorum  manu  essent  comitia,  ut  ait 

■^  Ti.  et  C.  Sempronina]    De  quibus  Livius  :  idqiip  ille  non  erudita  et  ad 

in  Bruto  commodior  erit  dicendi  lo-  amussim  elaborata  oratione  perfecit, 

cus.  sed  imperio  ac  panels  verbis. 


DE    ORATORE,    I.   10.  833 

banas  tribus  J  transtulit ;  quod  nisi  fecissct,  lempublicam, 
qnam  nunc  vix  tenenius,  jam  diu  nuUam  haberemus.''  At 
vero  ejus  filii  diserti,  et  omnibus  vel  naturae,  vel  doctrines 
praesidiis  ad  dicendum  parati,  cum  civitatcra  vel  paterno 
consilio,  vel  avitis  armis  ^  florentissimara  accepissent,  ista 
praeclara  gubernatrice,  ut  ais,  civitatum,  eloquentia,  rera- 
publicara  dissipaveruut/ "  x.  39.  Quid?  leges  veteres, 
moresque  *  majorum  ;  quid  ?  auspicia,"  quibus  et  ego,  et 
tu,  Crasse,  cum  magna  reipublicae  salute  praesumus ;  ° 
quid?  religiones '  et  caerimoniae ;  quid?  haec^jura  civilia, 
quae  jam  pridem  in  nostra  familia  ^  sine  ulla  eloquentiae 
laude  versantur;  num  aut  inventa  sunt,  aut  cognita,  aut 
omnino  ab  oratorum  genere  tractata  ?  40.  Equidem  etSer. 
Galbam,^  "^  memoria  teneo,  divinum  hominem  in  dicendo, 

*■  Fere  perdiderunt.  *  Sacra  jura. 


Cap.  X.  1  Pro  moresque,  quod  servant  Erl.  1.  2.  mosque  ex  codd.Guelf.  2. 
3.  et  ed.  Junt.  rescripsit  Sctmtz.  eiimque  seciitiis  est  Orell.  Mox,  quibus  ego, 
omissa  copula,  Erl.  1.  2.  Guelf.  1.  2.  3.  Rom.  Kob.  Scliutz.  Harl.  et  Mnlir— 
2  Unus  ap.  Orell.  omittit  hcec, — 3  Servium  Galham  Cant.  Norf.  Nov.  Wag. 
Bal.  Streb.  Pearc.  Sergium  Galbam  Erl,  2,  et  vuigg.  Ser.  Galbam  Erl.  1. 
Rom.  Kob.  Schutz.  Harl.  et  Orell.  Serv.  Galham  Bluil.  Mox  et  Caium  ipsnm 
Carbonem  Orell.  ex  tribus  codd.  et  C.  ipsum  Curb.  codd.  Lamb.  Mead.  Erl.  1. 

NOTiE 

J  In  urbanas  tribus']  Populum    Ro-  victoiiis  avi  materni  Seipionis. 

manum,  ut  tradit  Dionyslus  Mallear-  ™  Hemp,  dissipaverunl]  Latis  agra- 

nasseus,  Romulus  in  tres  partes  divi-  riis  legibus ;  quam  ob  causam  orta  se- 

sit,  quas  tribus   appellavit.    Tribus  ditione  anibo  czesi  sunt, 

prioribus  totidem  addidit  Tarquinius  "  Auspicia]  Certae  qucedam  conjfc- 

Priscus.    Ab  hac  opinione  dissentit  turje  ad  res  niajoris  inomenti  vel  t'a- 

Livius,  et  Urbeni   a  Romulo  quatuor  ciendas  vel  omittciidas  apud  Rnma- 

in  partes  divisam,  tribusque  a  tribu-  nos  ab  avium  cantu,  volatu,  et  pastu, 

to  solvendo  dictas  existiniat.     Cete-  interdum   e   coelo  ipso   peti   solit;*- ; 

rum  adeo  tribiium  nunierus  excreve-  quibus  conjecturis  et  signis  Deoium 

rat,  ut  Ciceronis  aetate  triginta  quin-  voluntatem   cognoscere   se    confide- 

que   recenserentur.     Urbanas  tribus  bant.     Romani  ab  Etruscis  auspicia 

quatuor   numerat  Pliuius  ;   Subura-  habuere. 

nam,  Palatinam,  Collinam,  et  Esqui-  o  Quibus. . .  prasumus]  Erant  enim 

linam.  in  augurum  numero  ;  augures  autem 

^  Remp.  . . .  nullam  hahereinus]  Quia  curam  auspiciorum  gerebant. 

libertiui  comitia  et  suftVagia  pro  ar-  p    In   nostra  familia]    Sczevolarum 

bitrio  moderantes  omnia  perturbas-  familia  scientia  juris  floruit, 

sent  in  eligendis  magistralibus.  "i  Ser.  Galbam]  De  quo  perinde  at- 

'  Avilis  armis]  Virtute    bellica   et  que  /Emilio  Porcina  et  €u.  Carbonc 

Ddph.  et  Var.  Clas.                    Cicero.  3  G 


834  M.    T.    CICERONIS 

et  M.  JEmiliiun  Poicinam,  et  C.  ipsum  Carbonem.  quern 
lu  adolescentuliis  perculisti/  ignarura  legum,  haesitantera  in 
majorum  institutis,  rudem  injure  civili :  et  haec  aetas  nos- 
tra," praster  te,  Crasse,  qui  tuo  magis  studio,  quam  proprio 
munere  aliquo  disertorum,  jus  a  nobis*  civile  didicisti,  quod 
interdum  pudeat,  juris  ignara  est.  \ 

41.  Qnod  vero  in  extreraa  oratione,  quasi  tuo  jure  sum- 
sisti,  oratorem  in  omnis  sermonis  disputatione '  copiosis- 
sirae  posse  versari,  id,  nisi  hie  in  tuo  regno"  essemus,  non 
tulissera,  multisque  praeessem,  qui  aut  interdicto  tecum 
contcnderent,''  aut  te  ex  jure  raanu  consertum  "^^  vocarent, 
quqd  in  alienas  possessiones  tarn  temere  irruisses.  42. 
Agerent  etiim  tecum  lege""  primum  Pythagorei*  omnes  atque 

'  Sic  accusasti,  id  injudicio  vinceretiir.  "  Oratores  hujus  alatis. 

•  Domi  tuce.  "'  Le«ribus  contra  te  utcrentur. 


2.  Rom.  Kob.  et  G.  ipsum  Carh.  Oxon.  U.  it  Cn.  ipsum,  Sfc.  Grut.  et  vnlgff. 
Pro  perculisti,  quod  habent  Eil.  1.  Gron.  Verb.  &c.  pertulisti  legitnr  in  Erl. 
2.  perpulisti  Rom.  Kob.  Jimt.  Streb. — 4  Oxon.  a,  jus  a  nostris. — 5  Schntz. 
conj.  in  omni  sermone  ac  disputatione ;  Erl.  2.  Giielf.  2. 3.  in  omni  sermonis  dis- 
putatione;  Lamb.  1566.  in  omni  sermone  copiosissime.  Patiio  post,  Oxon.  o,  al. 
ap.  Griir.  et  Mull,  praissem. — 6  Lamb.  Mull,  et  Schntz.  manum  consertutn; 
Erl.  1.  Rom.  Kob.  Jiint.  Streb.  Gron.  Veibmg,  Wetzel.  7nanu  consertum;  Erl. 

NOTvE 

dlcetiir  in  Brnto.  rem  appellabat  de  vi,  ac  petebat  nt 

"  Interdicto  tecum  contcnderent]  In-  sua  sibi  restitnerentur.     De  hae  lo- 

terdictum,  praetoris  est  edictnm  qno  cntione  plnra  Gellius  xx.  10.     Manu 

jnbet    aliqiiid    vel    fieri    vel    omitli.  pro  manus  dicitnr,expuncta  more  ve- 

Sententia  est :  Mnlti  litem  tibi  inten-  terunis:  consertum  in  siipino  a  consero, 

dercnt,  et  lege,   ac  praetoris  edicto  qnod  est  committo.     Ceternm  hnjus 

tecum  agerent,  qnod  earn  rem,  quae  loci  sententia  est:  Mnlti  repeterent 

pertinet  ad  alias  artes,  nimiriim  in  ac  restitni  postularent,  adbibita  so- 

omni   disputatione    copiose    versari,  lenni  juris  formula,  rem  a  te  contra 

tanqnam  oratori  propriam  vindices  il-  jus  fasqne  occupatam. 

li  ac  tribnas.  '  Pythagorei]    Philosophi,  qnornm 

•  Ex  jure  manu  consertum]  Mannm  dux  Pythagoras.     Hie  autem  ex  in- 

conserere  est  proprie  in  privlio  venire  snia   Sanio  oritmdns  post   diuturnas 

ad  manns.     Transfertur  autem  a  mi-  peregrinationes  Crotone  consedit,  in 

litiae  certaminibiis  ad  fori  contentio-  ea  Italise  parte,  quae  Magna  Grspcia 

nes.     Scilicet  petitor,  et  is  a  quo  pe-  appcllata  est,  ibique  incredibili  con- 

tcbatnr,  dicta  die,  in  agrum  litigio-  cursu  docnit.   Quiuqnenne  silentinm, 

Slim  conveniebant,  simnlatoqne  con-  qnod    aliquando   coutraxit   ad    bien- 

flicln,  quasi  per  vim  expellebatur  ex  nium,  exigebat  a  discipnlis,  (piibus 

agio  petitor:  hie   delude  ad  praeto-  nunquam   iicuit  cum  extraneis,  hoc 


Dli    ORATORE,    I.    10.  835 

Deniocritici,7 "  ceterique,  in  suo  gencie,  physici  vindica- 
rent/*  omati  homines  in  dicendo  et  graves,  quibuscum  tibi 
justo  Sacramento"  contendere  nonliceret9  Urgicfcnt  prae- 
terea  philosophorum  greges/  jaqa  ab  illo  fpnte,  et  capite  So- 
crate/  nihil  te "  de  bonis  rebus  in  vita,  nihil  de  nialis,  nihil 
de  animi  permotionibus,  nihil  de  hominum  moribus,  nihil 
de  ratione  vitae  didicisse,  nihil  omnino  quaisisse,  nihil  scire 
convincerent:  et  cum '°  universi  in  te  impetum  fecissent, 
turn  singulae  families  *  litem  tibi  intenderent.     43.  Instaret 

'  Ab  injusto  possessore  suam  sibi  rem  restitui  poslularent. 
y  Innumerabiles  philosophorum  sectce. 

•  lUi  ipsi  primi  philosophi  qui  a  Socrate  primo  philosophies  moralis  auctore 
duxeru7it  originem. 
"  Qui  hac  omnia  tribuis  oratori.  *  Secta. 


2.  m<ip,na  manu  consertum. — 7  ScliiUz.  auctoritate  cod.  Oxon.  ;8  delevit  lege, 
quod  liaberu  Erl.  1.  2.  et  vulgg.  Pythngore  o.  aut  Democriti  Oxon.  U. — 
8  Viilgo,  in  suo  genere  physici,  vindicarentqne ;  sed  istiid  que  ahest  ab  oiniiibns 
codrt.  ceterique  in  suo  phisici  vindicarent  in  dicendo  et  graves  Erl.  I.  iibi  et  dele- 
t(im  est  a  m.  sec.  ceterique  in  suo  genere  physici  vindicarent  Erl.  2.  ceterique  in 
suo  physici  vindicarent  Pearc.  ex  codd.  ceterique  jure  suo  physici  vindicarent 
idem  in  ed.  sec.  physici  judicarent  Oxon.  Z;  vitidicarentque  U.  Mox,  Oxon. 
U,  cum  tibi-     Guelf.  1.  2.  3.  et  Erl.  2.  justum  sacramentum. — 9  Oxon.  U,  non 

NOTiE 

est,  non  Pythagoricis,  de  iis  quae  didi-  an  ociilis  se  privaverit,  ut  qnam  mi- 

cissenl,  loqui  :  dociiit  jii6T6,uif ux'»(rij' ;  nime   aninins  a  cogitationibiis  abdu- 

CORJinn  et  Stellas  stare,  terrani  nioveri  ceretur,  anihigit  Cirero  dc  Fin.  1.  v. 

credidit,  nt  ex  Plutarcho  colligiinus.  Plutarchns  lib.de  Cnriositate  faisum, 

Philosophiim    se    primus   appellavit,  Gelliiis  x.  18.  vernm  existimat.  iEta- 

cum    prills  rerum   natnralinm   inter-  tis  annum  109.  cum  attifjisset,  sine  nl- 

pretes  Sophoruni  sive  sapientnm  no-  lo  doloris  sensii  vita  functus  est,  ut 

men  sibi  arrogarent,  atque  ut  cecinit  ex  Hipparclio  refert  in  ejus  \ita  Dio- 

Ovid.  IMet.  XV.  'Mente  Deos  adiit,  genes. 

et  quiJ- natura  negavit  Visibus  luima-  ''  Quibuscum  tibi  justo  Sacramento] 
nis,  oculis  ea  pectoris  hausit.'  Cla-  Sacramentum  sponsio  quiedam  est, 
rnit,  ut  auctor  est  Diogenes  Laer-  ut  patet  ex  Varrone  de  LL.  I.  iv.  Et 
tins,  Olynip.  lx.  annis  ante  Chr.  qui  petebat,  inquit,  et  qui  inficiabatur 
540.  ali(|uid,  utrique  quingcutos  eeris  apud 
"  Democritici]  Pliilosoplii,  quorum  ponlificeui  deponebant,  aut  certiim 
caput  Democritiis.  Is  autem  patria  nuniprum  assiuni.  Qui  judicio  vice- 
Abilerites  risu  solebat  bunianos  om-  rat,  suuni  sacramentum,  hoc  est,  de- 
nes casus  excipere.  Sensit  atonios  positos  a  se  nummos  auferebat ;  victi 
rerun)  omnium  esse  primordia,  quam  pecuuia  redibat  ad  srarium  in  poe- 
opiuionem  Gassendus  hac  aetate  in-  nam  injustae  litigalionis. 
geniosissime  illnstravit.    Demociitus 


830  M.    T.    CICERONIS 

Academia/  ^  quae,  quicquid  dixisses,  id  teipsura  negare 
cogeret."  Stoici''  vero  nostri  disputationum  suarura,  at- 
que  interrogationum  laqueis  '^  te  irretitum  tenerent.  Peri- 
patetic! ^  autem  etiam  haec  ipsa,  quae  propria  oratorum 
putares  esse  '^  adjumenta,  atque  ornamenta  dicendi,  ab 
se  peti  vincerent^  oportere  :  ac  non  solum  meliora,  sed 
etiam  multo  plura  Aristotelera  Theophrastumque  ^  de  his 
rebus,  quam  omnes  dicendi  magistros,  scripsisse  ostende- 
rent.  44.  Missos  facio-^  mathematicos,  grammaticos,  mu- 
sicos,  quorum  artibus  vestra  ista  dicendi  vis  ne  minima 
quidem  societate  contingitur.'^  Quamobrem'*  ista  tanta, 
tamque  multa,  profitenda,^  Crasse,  non  censeo.  Satis  id 
est  magnum,  quod  potes'^  prasstare,  ut  injudiciis  ea  causa, 
quaracumque  tu  dicis,  melior  et  probabilior  esse  videatur : 
ut  in  concionibus  et  sententiis'^  dicendis  ad  persuadendum 
tua  plurimum  valeat  oratio :  denique  ut  prudentibus  di- 
serte,  stultis  etiam  vere  dicere  videaris  : '''  hoc  amplius 
si  quid  poteris,  non  id  mihi  videbitur  orator,  sed  Crassus 

'^  Academicorum  secta.  ''  Arguiis  interrogationibus. 

"^  Probarent.  f  PrcEtermitto.  s  Palam  prccdicanda. 


licet. — 10  Idem  codex,  quod  cum. — 11  Er).  1.  id  te  ipsum  necaret ;  Oxon.  Z 
etiam  necaret;  Erl.  2.  et  ab  Aldo  vulg^.  edd.  te  ipsum  scire  negnret ;  Oxon. 
a  ;3  5  e,  Rom.  Kob.  Jiinf.  Streb.  te  ipsum  negare  cogeret. — 12  Griit.  et  vnlg. 
■putas  esse;  Pearc.  putasses,  omisso  esse;  qiias  lectio  extat  in  codd.  Joan. 
Gonv.  Norf.  Majj.  Harl.  1.  Erl.  1.  2.  et  edd.  Lamb,  et  C.  Steph.  putares  esse 
debetiir  Einestio,  qui  e  vestigiis  ed.  W.  qiias  liahet  putes  esse,  id  forriiavit,  im- 
prob.  Srhntz.  et  Wetzel.  Mox,  a  se  Oxon.  U.  Pro  vincerent,  margo  Crat. 
dicerertt.~\^  Ita  Erl.  1.  2.  Gnelf.  2.  3.  et  vnlgg.  item  Sclintz.  Wetzel.  Mull. 
Harl.  et  Orell.  conjungitur  omnes  codd.  ap.  Pearc.  item  edd.  Rom.  Kob.  Jiint. 
Asc.  et  Lamb. — 14  Qunre  Oxon.  U.  Mox,  pro  multa,  Oxon,  /3  babet  praclare. 
— 1.5  Erl.  1.  Oxon.  U  Z,  et  omnes  fere  codd.  qund  potest. — 16  Aid.  ut  in  sen- 
tentiis;  Erl.  1.  2.  Gnelf.  1.  Schiitz.  Harl.  Mull,  et  Orell.  et  in  sententiis. 
Mox,  ut  denique  nnns  ap.  Orell. — 17  Erl.  1.  Gnelf.  1.  Rom.  Kob.  videare  di- 
cere ;  Erl.  2.  videatur  dicere. 

NOTiE 

"^  Academial  Locus  prope  Athenas,  convenire  solebant.    Cujus  sectae  fuit 

ubi    maximo    disciptdorum  concursu  auctor  Zeno  Citieus  e  Cypro. 

pbilosopliiam  docuit  Plato,  cujus  as-  y   Peripatetici]   Vide  notas  in  I.  i. 

seclae    inde   Academici    sunt    appel-  de  Inv.  §  61. 

lati.  '  Aristotelem  Tlieophrastumque]  De 

^  Stoici']  Nomen  habnere   a-nb  t^s  Aristotele  1.  i.  de  Inv.  ^  7.  de  Tbeo- 

<Trous,  a  porticUy  q»J0  ad  disputanduni  phrasto  ibidem  ■;  61.  diximus. 


DE    ORATORL,    I.    11. 


837 


sua  quadam  propria,   non   commimi   oratornm  facultate, 
posse. 

XI.  45.  Turn  ille,  Non  sum,  inqiiit,  nescius,  Scsevola, 
ista  inter  Graecos  dici  et  disceptari  solere.  Audivi  enim 
summos  homines,  cum  quaestor^  ex  Macedonia''  venissem 
Athenas,  florentc  Academia,  ut  temporibus  iliis  ferebatur/ 
quod  eam  Charmadas,*^  et  Clitomachus,'*  et  ^schines "  ob- 
tinebant.  Erat  ^  etiam  Metrodorus/  qui  cum  illis  una  ip- 
sura  ilium  Charmadam  diligentius  audierat,  hominem  om- 
nium in  dicendo,  ut  ferebant,  acerrimum  et  copiosissimum. 
Vigebat  ^  auditor  Paneetii  s  illius  tui  Mnesarchus ;  ^  et  Pe- 


Cap.  XI.  I  Oxon.  Z,  nt  ferebat ;  /3  5  e,  vt  fercbatur.  Mox,  8  e,  cum  earn. 
Vro  Charmndds,  viilgg.  Carneades ;  Cant.  Car uieades;  Bod.  Carniades ;  Joan. 
et  Hail.  1.  C7tar;H0(/as,  quod  in  Erl.  1.  est  a  prima  mann  ;  sed  sec.  manus 
super  litcra  m  scripsit  e,  et  in  ultima  syllaba  e  super  «.  In  Erl.  2.  hie  et  in 
sequentibus  clare  scriptum  est  Carneades.  Vid.  Nott.  Varr.— 2  '  Sic  script) 
et  editi,  quos  consnlui,  iibri,  et  recte  qnidem ;  sed  Erant  Ern.  et  Wetzel.  Mox, 
ipse  ilium  pro  vulgata  lectione,  a  codd.  firmata  ;  ipsum  ilium  de  conjectnra 
baud  infelici  edidit  Scbutz.  ilium  autem  bonoris  causa  additur.  Tiini  Carnea- 
dem  editi  et  script!  Iibri,  atque  F.  C.  Wolf,  ad  versionem  German.  Cic.  lib. 
de  Oral.  p.  459.  detVndit :  male  autem  Ern.  et  Wetzel,  ediderunt  CViar/na- 
dam.'  Harl.— 3  Ex  Erl.  1.  2.  Guelf.  1.  2.  3.  Scluitz.  et  Harl.  ediderunt  vige- 
bulque;  Mull,  reponere  malit  vigebat  quoque.     Pro  Mnesarchus,  quod  exliibet 


NOT/E 

»  Quastor]  Hie  apnd  Romanos  ma-      annum  retatisOO 
gistratus  publicic  pecniiiae  in  aliqiia 
provincia  curani  gerebat.    Quaestura 
Crassi  incidit  in  A.  U.  C.  643.  ante 
Cbr.  111. 

•»  Macedonia]  Graeciae  regio  Cele- 
bris, qnai  ad  septemtrioncni  et  orien- 
tem  maxime  vergit.  Prius  Ematliia 
et  Paeonia. 

<=  Cliarmadas']  Patrla  CyrenaBUS,  no- 
vae Academiae  princcps,  de  ciijus  obi- 
tu  niira  veterum  dissensio.  Hoc  enim 
in  librodicit  Antonius  se  cum  Asiairi 
proconsul  peteret,  Atbenis  convenisse 
Cliarniadaui.  Proconsulatus  Anto- 
nii  refertur  ad  A.  U.  C.  052.  Ergo 
tunc  teiiiporis  superstes  erat  Cliar- 
madas :   Apolloiiorus  tanien  in  Cliro 


<!  Clitomachus]  Cartbaginiensis  phi- 
losoplins,  Charmadam  audivif,  eique 
siicccssit.  Tribiis  in  sectis  versatns 
est,  Academica,  Peripatetica,  et 
Stoica.     Ita  Diogenes. 

^  .Eschines]  Longe  alius  ab  jTlscIii- 
ne  Socratico,  et  ab  eo  rlietore  qui 
Dcmostlienis  eemuUis  fuit.  Fortasse 
Neapolitanus  ille,  philosoplms  Acade- 
micus,  cujiis  nieminit  Laertiiis,  aiit 
Rlitylenanis,  quern  rhetoromastiga 
appellabaiit. 

f  Metrodorus^  Charmadae  auditor, 
philosophus  ilhislris,  et  arte  pingen- 
di  clanis. 

S  Panatii]  Panotitis  philosopbus 
Stoiciis,  Rliodins,  Scipioiiis  Africani 


nicis  apud  Laertium  tradit  ilium  ob-  pra-ceptor,  elegantes  de  officiis  libros 
iisse  anno  4.  Olymp.  clxii.  qui  est  conscripsit,  euniqne  eodem  in  argu- 
U.  C.  625.  ante  Ciir.  129.     Vixit  ad      niento   Cicero  secutus  est.     Floruit 


838 


M.    T.    CICERONIS 


ripatetici  Critolai '  Diodorus.+J  46.  [p.  89.]  Multi  erant 
praeterea  praeclari  in  philosophia  et  nobiles,  a  quibus  om- 
nibus una  paene  voce  repelli  ^  oratorem  a  gubernaculis  ci- 
vitatuin/  excludi  ab  omni  doctrina  rerumque  et  conciun- 
culas,  tanquam  in  aliquod  pistrinum,''  detrudi  et  compiogi 
videbam.  47.  Sed  ego  neque  illis  assentiebar,  neque  harum 
disputationum  inventori  et  priucipi  longe  omnium  in  di- 
cendo  gravissimo  et  eloqueritissimo,  Platoni,'  cujus  turn 
Athenis  cum  Charmada  °  diligentius  legi  Gorgiam  : ""  quo 

''  Qui   vno  consensu  judicnbant   oratorem   non    esse  idoneum   administrandce 
reipublica. 


Ell.  1.  Annxarchus  legitiir  in  Eil.  2.  Anaxacardus  in  Oxon.  U. — 4  Ita  duo 
Pall,  tres  ap.  Giilielm.  item  Mag.  Joan.  Hail.  1.2.  Eri.  1.2.  et  p.  Crilolaus et 
Diodnnis  viilfrg.  Dyodorus  Oxon.  U  Z  ;  Diodotns  Oxon.  y.  Mox,  inulti  etinm 
praclari  Basil,  praierea  clari  Oxon.  U  Z  ;3,  Eil.  1.  2.  Giielf.  1.  2.  3.  Scliutz. 
Hail.  Mull,  et  Oiell.— 5  Ita  Cant.  Norf.  Bal.  Mag.  Nov.  Gonv.  Erl.  1.2.  item 
edd.  Veiiet.  Lamb.  Rom.  Kob.  Ern.  et  Sclintz.  vna  pcene  repelli  voce  Grut.  et 
viilgg. — G  Vulfjo  Carneade ;  Gonv.  et  Harl.  1.  Carmada ;  Joan.  Erl.  1.  edd. 
Vict.  Scliutz.  Wetzel.  Harl.  et  Mull.  Charmada;  Erl.  2.  Carneada.  Paulo 
ante,  pro  tMJM«,  Oxon.  U  lia'oet  quotus ;  Erl.  1.  quo  juslum  Athenis,  Mox,  in 
libra  hoc  Erl.  2.  Grut.  et  vuljrg.  in  I.  in  hoc  Bal.  Cant.  Harl.  1.  Erl.  1.  item 
edd.  Rom.  Kob.  Junt.  Ven.  Mediol.  Victor.  Ascens.  Steph.  Man.    maxime  in 

NOTiE 

ddcentis  circitrr  ante  Christum  an-  Athenis  anno primoOIymp.Lxxxviii. 

nis,  et  Athenis  obiit.  ante  Chr.  428.     Socrati  primum  an- 

•>  Mnesarchus]    Panffitii   discipulus  nos  septem  operam  dedit:  tiiin  lon- 

Stoicoriiin  sectani  seciitus  est.  ginquis  in  peregrinationibus  alios  alibi 

•  i'.ritolai  [Critolaiis,  et]  Is  est  qui  audivit.     Reversus    in    patriam    Ari- 

ciim  Charmada  et    Diogene    Stoico  stotelem    habuit   discipuliim.     Obiit 

Romam  legatus   fnit  ab  Atheniensi-  aetatis  anno  86.    Laertiiis,  &c. 

bus   A.  U.  C.  ut  censet  Tiillius,  599.  "  Gorgiam]  Gorgias  Platonis  dia- 

antc  Chr.  I.j5.  logns,  in  quo  rationem    edocet  qua 

J  Diodorus]  Indolentiam  lionestati  futiles  rhetoriim  sophistarum  argntice 

adjungebat  ad  beatitiidineiii,  ut  alibi  refellantiir.    Tullins,  sive  ex  sna,  sive 

Cicero  tradit.  ex  Crassi,  sententia  non  recte  censiiit 

''  In  aliquod  pistrinum]  Diicta  a  ser-  in  illo  dialogo  derideri  oratores  :  non 


vis  meta|)liora,  quorum  nequissinios 
in  pifttriiiuni  supplicii  causa  coinpiu- 
gebant. 


vtrani  rlietoricam,  sed  adulterinam 
tantnii),  ut  ciiivis  legenii  patet,  tra- 
ducii.     Neque  vero  pancos  indiixit 


'  Platoni]    Plato  diviiius  ille  philo-  in  errorcm  liic  dialogus,  nt  obsirva- 

sophus,  quern  ex  aiiiia  nierite  siiscep-  vit  Quiutiliaii.  ii.  15.  '  Pleiique,'  in- 

tum    a  ])atie  ferunt,  cujus  in  cuiiis  quit,  '  dum  (laiica  ex  Gorgia  Plato- 

parviilo  dormienti  apes  in  labellis  di-  nis  a  prioiibus  iniperite  excerpta  ie- 

cimtur  consedisje,  singularis  in  dicen-  gere  contenti,  neque  alia  jjus  volu- 

do  buavitatis  pra;sagium  ;  natus  est  mina  evolvunt,  in  maximum  errorem 


DE    ORATORE,    I.   11.  839 

in  libro  in  hoc  maxime  admirabar  Platonera,  quod  mihi  in 
oratoribus  irridendis  ipse  esse  orator  summus  videbatur. 
Verbi  enim  controversia "  jam  diu  torquet  Graeculos  ho- 
mines, contentionis  cupidiores,  quam  veritatis.  48.  Nam 
si  quis  hunc  statuit^  esse  oratorem,  qui  tanturamodo  in 
jure,  aut  in  judiciis  possit,  aut  apud  populum,  aut  in  se- 
natu  copiose  loqui,  tamen  huic  ipsi  niulta  tribuat  et  con- 
cedat  necesse  est.  Neque  enim  sine  mnlta  pertractatione 
omnium  rerumpublicarum,^  neque  sine  lej^um,  morum,  juris 
scientia,  neque  natura  hominum  incognita,  ac  moribus,  in 
his  ipsis  rebus  satis  callide  versari,  et  perite  potest. 9  Qui 
autem  hajc  cognoverit,  sine  quibus  ne  ilia  quidcm  minima 
in  causis  quisquam  recte  tueri  potest,  quid  huic  abesse 
poterit  de  maximarum  rerum  scientia  I  Sin  oratoris  nihil 
vis  esse,  nisi  composite,  ornate,  copiose  eloqui: '°  quasro, 
id  ipsum  qui  possit  assequi  sine  ea  scientia,  quam  ei  non 
concedis?  "  Dicendi  enim  virtus,  nisi  ei,  qui  dicit,  ea,  de 
quibus  dicit,  percepta  sint,  extare  non  potest.  49.  Quam- 
obrem,  si  ornate  locutus  est,  sicut  fertur,'"'  et  mihi  vide- 
tur,  physicus  ille  Democritus;  materies  ilia  fuit  physici, 
de  qua  dixit :  ornatus  vero  ipse  verborum,  oratoris  '^  pu- 
tandus  est.  £t,  si  Plato  de  rebus  a  civilibus  controversiis 
remotissimis,-  divinitus  est  locutus,  quod  ego  concedo  :  si 
item  Aristoteles,°  si  Theophrastus,  si  Carneades  in  rebus 


hoc  Guelf.— 7  Giielf.  2.  3.  staluet.—S  Joan.  Norf.  Bal.  Bod.  Mag.  Cant.  Nov. 
Erl.  1.  2.  item  Rom.  Kol>.  Juiit.  Asr.  et  Man.  rerum  publicarum.  IMox,  moris 
Giit-U.  2.  3.  Ell.  2.  Haii.  et  Schiitz.  Deiiitle  in  ipsis,  oniisso  his,  <iuo  ap. 
Orel). — ^9  Oxon.  U,  rt  perire  potest. — 10  Oxon.  U,  copiose  loqui.  Mox,  asse- 
qui deest  in  Oxon.  Z. — 11  Ita  Erl.  1.  Kom.  Kob.  Hail,  conceditis  (Jiielf.  1.  2. 
3.  Erl.  2.  Aid.  Vict.  Jtint.  Olivet,  et  Scliutz.— 12  Oxon.  U  Z  5  in  mars;.  Eil. 
1.  2.  sicMt  eZ/ej^wr;  Oxon.  )3  5,  cnin  edd.  Rom.  et  Kob.  sic?/<  elferunt;  Oxon.  e, 
sicut  efferunt.     Paulo  post,  materia  edd.  vett. — 13  Erl.  1.  Oxon.  U,  et  edd. 

NOT^ 

incidernnt :  creduntque  enm  in  liac  Graeci,  quis  orator  dicendns  sit,  an 

esse  opinione,  ut  rhetoricem  non  ar-  ille  qui   tantnin    in  causis  forens-ibus 

teni,  sed  peiitiani  quandam  gratiie  ac  valeat,  an  qui   de  re  qiialibel  ornate 

voliiptatis  existimet,'  &c.  possit  dicere. 

n  Verbi  enim  cnntroccrsia]  Maximo  »  Aristoteles']  Consule  1.  i,  de  Inv. 

animoruin  xstu  conteudunt  inter  se  ^  7. 


840  M,    T.    CICERONIS 

lis,  de  quibus  disputavenint,  eloquentes,  et  in  dicendo 
suaves,  atque  ornati  fueiunt:  sint  ha?  res,  de  quibus  dis- 
putant, in  aliis  quibusdam  studiis  : '  oratio  quidem  ipsa, 
propria  est  hujus  unius  rationis,  j  de  qua  loquimur,  et  quse- 
rimus.  £0.  Etenim  videmus,  iisdem  de  rebus  jejune  quos- 
dam  et  exiliter,  ut  eura,  quem  acutissimum  ferunt,  Chry- 
sippuiTijP  disputavisse/^^  neque  ob  earn  rem  philosophise 
non  satisfecisse,*  quod  non  habuerit  '^  banc  dicendi  in  arte 
aliena'  facultatem.  xii.  Quid  ergo  interest?  aut  qiii"- 
discernes  eorum,  quos  nominavi,  ubertatem  in  dicendo, 
et  copiam,  ab  eorum  exilitate,  qui  hac  dicendi  varietate,  et 
elegantia  non  utuntur?  Unum  erit  profecto,  quod  ii,  qui 
bene  dicunt,  afferant '  proprium;"  compositam  orationem, 
et  ornatam,  et  artificio  quodam,  et  expolitione  distinctam. 
Haec  autem  oratio,  si  res  non  subest  ab  oratore  percepta  et 
cognita,  aut  nulla  sit  necesse  est,  aut  omnium  irrisione 
ludatur/  "^  51.  Quid  est  enim  tam  furiosum/  quam  verbo- 
rura,  vel  optimorum  atque  ornatissimorum,  sonitus  inanis, 

'  nice  res  de  quibtia  disputant,  sint  per  me  licet  propria  aliarum  artium,  puta 
phitosopliicp,  malhemuticcB,  S^c. 

J  Arlis  orator  ice.  *  Neque  idcirco  nonfuisse  bonum  philosophum. 

'  Non  propria  philosophic  sed  rhetor ica. 

"*  Qua  ratione.  »  Quod  sucb  artis  proprium  est. 


Rom.  et  Kob.  oratorum.  '  Minus  siiaviter.'  Harl.—li  Okov.V,  disputasse. — 
15  Walkenis  ap.  Pearc.  emend,  habuerint.  Mox,  in  hac  d.  ex  arte  Oxon.  U 
Z  7  e.  ex  arte  etiam  coiJd.  Palat.  Gnelf.  2.  3.  Scliutz.  Harl.  Orell.  et  Mull. 
7ton  habuerit  in  liac  dicendi  arte  Erl.  1.  2.  non  habuerit  ex  arte:  alienam  hanc  di- 
cendi facultatem  Uoni.  et  Kob.  non  hub.  hanc  dicendi  ex  arte  alienam  Junt.  in 
arte  aliena  Grut. 

Cap.  XII.  1  Erl.  1.  offer".  Erl. 2.  et  Junt.  afferunt ;  Schntz.  afferent.  Edd. 
Roui.  Kob.  et  al.  quod  ii,  q.  b.  dicunt,  propriam  compositam  or.  .  .  .  distinctam 
habent ;  Oxon.  U,  propriam  et  compositam ;  deinde  j3  S  e,  dispositione  distinctam. 

fiOTJE 

P    C'hrysippum]    Qui    natus    Solis  Peripateticus  ille  Phormio,  qui  co- 

CilicizB  oppido,  vel,  ut   alii  malunt,  ram  Haimibale  de  re  railitari  disse- 

Taisi,  ptiilosophus  Stoicus  et  Clean-  lere  aggressns,  eximio  diici  visus  est 

this    auditor    Celebris   fuit   Athenis.  absurdissime  delirare.  Vide  de  Orat. 

Mortuns   est    Olymp.  cxuii.    annis  I.  ii.  §75. 

ante  Chr.  208.  agens  annum  73.  ut  '  Tam  furiosum]  Furiosi  et  insani, 

refert  ex  Apollodoro  Laertiuo.  quje  plurima  effutiunt,    non    intelli- 

1  Omnium  irrisione  ludatur]  Testis  gunt. 


f:9 


DE    ORATORE,    I.    12-  841 


nulla  subjecta  sententia,  ncc  scicntia  ?  '  Quicquid  erit 
igitur  qiiacunique  ex  arte,  quocumque  de  genere,  id  orator,+ 
si  tanquam  clientis  causani,"  didicerit,  dicet  melius  et  or- 
nalius,  quam  ille  ipse  ejus  rei  inventor,  atque  artifex.  52. 
Nam  si  quis  erit,  qui  hoc  dicat,  esse  quasdam  oratorum 
proprias  sententias,  atque  causas,  et  certarum  5  rerum  Ib- 
rensibus  cancellis  circumscriptara  scientiani ;  fatebor  equi- 
dera  in  his'^  magis  assidue  versari  banc  nostram  dictionem  :^ 
sed  tamen  in  his  ipsis  rebus  pennulta  sunt,  quae  isti  raa- 
gistri,  qui  rhetorici  vocantur,  ncc  tradunt,  nee  tenent.  53. 
Quis  enim  nescit,  maximam  vim  existere  oratoris  in  homi- 
num  raentibus  vel  ad  iram,  aut  ad  odium/  aut  dolorem 
incitandis,  vel  ab  hisce  iisdem  permotionibus  ad  lenitatem, 
misericordiamque  revocandis?  quare,  nisi  qui  naturas^ 
hominum,  vimque  omnem  humanitatis,^  causasque  eas, 
quibus  mentes  aut  incitantur,  aut  reflectuntur/  penitus  per- 
spexerit,  dicendo,  quod  volet,  perficere  non  poterit.  54. 
Atqui  9  totus  hie  locus*  philosophorum  proprius  videtur: 
neque  orator,  me  auctore,  unquam  repugnabit :  sed,  cum 
illis  cognitionem  rerum  concesserit,  quod  in  ea  solum  illi 
voluerint '°  elaborare  ;  tractationem  orationis,'  quae  sine  ilia 
scientia  nulla  est,"  sibi  assumet :  hoc  enim  est  "  proprium 

"  Tanquam  orationem  qua  defendit  reum,  et  quam  recilat  ex  memoria. 

P  Dicendi  facullatem.  'i  Hominum  indolis. 

*■  A  perturliatione  ad  tranquillitattm  revocanlur. 

'  Qui  ugit  de  aiiimorum  permotionibus. 

*  Elegantiam  et  ornulum  orationis. 

"  QucB  sine  cognitione  pevmotionum  tractandarum  inanis  est. 


— 2  O\on.  \],  ladatur.—i  Hjpc  verba,  nee  scientia,  ahswnt  ab  ed.  Victorii, 
iiec  inipiobat  Scbiuz.  extant  in  Erl.  i.  2.  Roiu.  Kob.  reluiiiis.  aut  scientia 
Oxon.  U. — 4  Ita  Junt.  Aid.  Peaic.  si  orator  id  sic  Erl.  2.  orator  id  si  Eil.  I. 
orator  si  id  Rom.  el  Kob.  Mox,  ipse  ille  edd.  vett.  et  Oiell.^5  '  Edd.  vett. 
Jiiiit.  Crat.  et  quasi  certarum  ;  (nio  taitien  loco  quasi  vix  recte  se  babet  ;  nude 
Lanib./oreHS.  quasi  cnnc.  Pro  certarum  IMull.  conj.  certain.  Sed  de  certa 
scientia  li.  I.  sernio  non  est.'  Orell. — G  Jiint.  Lamb,  in  tis. — 7  Oxon.  U,  vel 
ad  odium.  Mox,  aut  ad  dolnrem  G\ie\f,  I.  2.  3.  f"orsnn  veiius,  censel  Scliiitz. 
— 8  Ita  e  conj.  Passeratii  lejiit  Lamb,  qua;  nisi,  Sfc.  Vict.  Man.  Grut. 
Pearc.  que  nisi,  ifc.  Erl.  I.  2.  Rom.  </".  nisi  Kob.  hominum  Groiiovio  suspec- 
tnin  est,  et  abest  Oxon.  Z. — 9  Atque  Oxon.  U.  Mox,  pro  propius  videtia-, 
q'.iod  servant  Erl.  1.  2.  Rom.  et  Kob.  putalnr  proprius  liabent  Aid.  Schntz. 
Harl.  videatJir  Oxon.  U. — 10  Unus  ap.  Orell.  voluerunt. — 11  Klein,  e  vesti- 
giis  codd.  et  edd.  vclt.  volebat,  hoc  est  enim. 


842  M.   T.    C10ERON(S 

oratoris,  quod  saepe  jam  dixi,  oratio  gravis,  et  ornata,  et 
hominum  sensibus  ac  mentibiis  accomraodata.  xiii.  55. 
Quibus  de  rebus  "  Aristotelera  *  et  Theophrastuni  scripsisse 
fateor.  Sed  vide,  ne  hoc,  Scaevola,  totum  sit  a  me  : ""  nam 
ego,  quae  sunt  oratori  cum  illis  comrauuia,  noii  mutuor  ab 
illis :  isti  quae  de  his  rebus  disputant,  oratorum  esse  conce- 
dunt.  Itaque  ceteros  libros,  artis '  isti  suae  *  nomine,  hos^ 
rhetoricos  et  inscribunt,  et  appellant.  56.  Etenim  ^  cum 
illi  in  dicendo  inciderint  loci  (qnod  perseepe  evenit)  ut  de 
Diis  immortalibus,  de  pietate,  de  concordia,  de  amicitia, 
de  communi  civium,  de  hominum,  de  gentium  jure,  de 
aequitate,  de  teraperantia,  de  magnitudine  animi,  de  omni 
virtutis  genere  sit  dicendum,  clamabunt,  credo,  omnia 
gymnasia,  atque  omnes  philosophorum  scholae,  sua  hasc 
esse  omnia  propria  ;  ^  nihil  omnino  ad  oratorem  pertinere. 
57.  Quibus  ego,  ut  de  his  rebus  omnibus  +  in  angulis,  con- 
suraendi  otii  causa,  disserant,  cum  concessero,  illud  tamen 
oratori  tribuam  et  dabo,  ut  eadem,  de  quibus  illi  tenui 
quodam  exsanguique  sermone  disputant,  hie  cum  omni  gra- 
vitate et  jucunditate  explicet/  Haec  ego  cum  ipsis  ^  phi- 
losophis  turn  Athenis  disserebam.  Cogebat  enim  me  M. 
Marcellus*  hie    noster,    qui   nunc   eedilis  curulis  "  est,  ct 

"  De  animorum  (iffectibiis. 

""  Sit  jirnpriuni  urtis  mece  oratorice.  *  PhUosophi(E. 

V  In  (juibus  ai^ilur  de  niovendis  aff'ectibns. 

-  Qunndfi  hoc   philusopliis  dedero,  ut  de  his  rebus  omnibus  privatim  et  jejune 
dispulent ;  hue  dabo  oratori,  ut  de  iisdeiu  rebus  palam  et  copiose  disserut. 


Cap.  xiii.  1  Gnelf.  1.  2.  Rom.  Kob.  Jiint.  Crat.  Gnit.  Srlmtz.  Hail,  Oreil. 
artis  suae  ;  Erl.  2.  Jimt.  et  \n\fi.\^.  nvlis  isti  sua; ;  0>:on.  U,  «i<i  istisuo;  EtI.  1. 
arlis  isti  sun  .  Mox,  et  deesl  in  ed.  Schiilz. — 2  At  enim  conj.  Mull.  Paulo 
posl,(/e  hominum  suspectum  est  Lauibino. —  3  Ita  Eil.  I.  2.  et  erl <).  fere  om- 
nes ;  sell  omnia  oinissuui  est  in  UiieU".  2.  3.  idqiie  flelevit  Scliutz.  omnia;  pro- 
prie  nihil  Lainb. — -1  Erl.  1.  Guelf.  1.  2.  3.  Rom.  Kob.  oniittunt  omnilms. 
Mox,  Joan.  Hod.  Hail.  I.  Guelf.  2.3.  ilemqiie  Lamb,  ut  ea,  de  ijuibus,  ifc. 
Delude,  tenui  (junditm  et  exi^no  Oxoii.  Z,  Eil.  1.  2.  Rom.  Kol).  Jiitit.  Stieb. 
t.  q.  exiguofjue  Oxoii.  U  /3  7  5  e. — 5  Ita  quoque  Scbutz.    cum  ipsis  Wetzel,  et 

NOTvE 

•  Aristoteletn]    Qui  de  concitaiidis      vatiim   a   Ctcsare   post   belli   ci^ilia 
auimi  niotibus  egregie  disseiit  1.  11.      gratnlatus  est  iiisif!;ni  oratioue. 
Ulietorices.  "  JEdilis  curulii]  /Ediles  ab  aedibus 

•  M.  Marcellus]  Queiu  CUcero  sci-      saciis  et  piivatis  piociirandis  nomen 


DR    ORATORF,    I.    13. 


843 


profecto,  nisi  ludos  nunc  ^  facerct,  haic  nostro  sermoni 
interesset ;  ac  jam  turn  erat  adolescentnlus  his  studiis  mi- 
rifice  deditus.  58.  [p.  90.]  Jam  vero  de  legibus  institiien- 
dis,7  de  bclio,  de  pace,  de  scciis,  de  vectigalibus,  de  jure 
civili  *  generatim  in  ordines"  aetatesque  descripto,  dicant 
vel  Gr8eci/9  si  volunt,  Lycurgum/  aiit  Solonem "  (quan- 
quam  illos  quideni  censemus  in  numero  eloquentiuui  repo- 
ncndos)  scisse  melius,  quam  Hyperidem,  aut  Demosthe- 

'  Qui  tres  sunt,  senatorius,  equester,  el  plebeius. 


Hail.  Mox,  turn  ileest  in  Oxon.  U,  (]iii  pro  disserelmm  liabet  dispnlnham. — (j 
Voc.  nunc  delevit  Schiitz.  uncis  inclmiere  inaliiit  Harl.  est  eiiiin  in  omnibus 
codd.  et  editis  iibris.  Mox,  pro  ac  jam  turn,  iinus  ap.  Orell.  at  turn. — -7  Erl. 
1.  2.  Oxon.  U  Z,  iiiiusqiie  Lamb,  tucndis.  Mox,  de  pace,  sociis,  vectigalibus 
Oxon.  U. — 8  Ita  Rom.  Kob.  et  aiiip  vett.  ante  Aid.  de  jure  civium  Eil.1.2. 
Jniit.  Streb.  Olivet.  Peaic.  Mox,  (/escri/j/orM?n  conj.  Lanibinns;  '  sed  resti- 
tiita  veia  lectione  jure  civili,  non  opus  est  roiijectuia  Lanibini.'  Harl. — 9 
'  Vulgata  lectio,  dicant  vel  Graci,  vitiosa  videtur;  cui  medicinani  sic  affert 
Lainbiniis  :  vel  Grceci  dicant,  si  volunt,  Lycurgum  aut  S(donem  . .  .  vel  nostri 
Deccmviros,  ^c.  Alii,  dicant  vel  Greecos  si  volunt .  ..  vel  nostras  Decemviros. 
Sed  potior  videtur  lectio,  quae  in  duobus  codd.  Harl.  occurrit,  voce  vel  deleta, 
dicant  Grceci,  si  volunt,  H^-c.'  Fearc.  dicant  vel  Grceci  Eil.  1.  2.  Roui.  Junt. 
Kob.  dicant  ut  Graci  Eil.  1.  ab  eadein  nianu  inter  lin.  dicant  vel  id  Graici 
Oxon.  U.  et  mox,  et  Solonem  quoniam.    Victor,  Grut.  nostras  decemviros. — • 

NOT/E 

habucre.      Ex    plebe    prininm    duo  gis  pnsthumum  filium  Cliarilaum,  cu- 

fuere  ;  subinde   A.  U.  C.  388.  ante  jus  pueri  regnum  tutoris  nomine  ad- 

Chr. 3C6.  aediles  curules  primi  creati  ministratuni  usnrpare   poterat,  solio 

sunt.     Cum  enim  propter  civiles  dis-  restituit.     Peregre  deinde  prot'ectus 

cordlas  compositas,  quod   refert  Li-  ex  coUectis  diversarum  reruinpubli- 

vius  1.  VI.  censeiet   senatus,  ut  ludi  carum    institutis    leges    sciipsit    sa- 

maximi fierent,recnsantibus id nninus  pientissimas,   quibus    Laced*ii)onios 

aedilibus  plebis,conclamatun)  est  aju-  astrinxit.    Plutaich.  Justin.   Quo  po- 

venibus  patriciis,  se,  bouoris  Deorum  tissimum  tempore  floriierit,  ineerlum : 

immortalium  causa,  libenter  fiiiuros  alii  ad  Olympiadem  primam,  qua;  in- 

aediles,  tumqueduo  e  patribus  aediles  cidit  in  an.  77G.  ante  Clnistum,  ejus 

creati,  curules  dicli,  quod  sella  curnli  aelatem    referunt ;     contendunt   alii 

nterentur.     Eoruni  muuus  fait  India  centum   annis    eoque   amplius  ante- 

edendis  solennibns  et  publicis  prae-  cessisse.     Plutarch.  &c. 

esse;  sacrarum  aedium  coram  gerere;  "  Solnnemi  Solon  Salamine  natns, 

templa,  Ibeatra,  et  mania  magnificis  Atbeniensium  legislator,  nuns  e  sep- 

operibns  reficere.  tem    Grzeciae     sapicntibus,     prstor 

"  Dicant  vel   Grceci]   Dictum    iro-  Atbenis   fuit  anno  3.    Olymp.    xi,v. 

nice.  ante  Clir.  51)8.     Mortuus  est  annosp- 

"    Lycurg^um]     Lycurgus    Eiinomi  tatis  80.  ante  Clir.  559.  eodeoi  quo 

filius,    Lacediemoniorum    legislator,  Cyrus  in  Perside  regnarecnepit.  IMn- 

Polydectaj    fratris  Spartanornm  re-  tarcluis,  Diogenes. 


844  M.   T.    CICERONIS 

nem,^'  perfectos  jam  homines  in  dicendo,  et  perpolitos  : 
vel  nostros '°  decemviros,  qui  xii.  tabulas^  perscripse- 
runt/'  quos  necesse  est  fuisse  prudentes,  anteponant  in 
hoc  genere  '^  et  Ser.  Galbae,  et  socero  tuo  C.  Laelio,  quos 
constat  dicendi  gloria  praestitisse.  59.  Nunquam  enim '' 
negabo,  esse  quasdam  artes  proprias  eorum,  qui  in  bis 
cognoscendis  atque  tractandis  studium  suum  omne  posue- 
runt:  sed  oratorem  plenum  atque  perfectum  esse  eum  di- 
cam,  qui  de  omnibus  rebus  possit  varie  copioseque  dicere. 
XI  v.  Etenira  saspe  in  iis  causis,  quas  omnes  proprias  esse 
oratorum  confitentur,  est  aliquid,  quod  non  ex  usu  forensi, 
quem  solum  oratoribus  conceditis,  sed  ex  obscuriore  ali- 
qua  scientia  sit  promendum  atque  sumendum.'  60.  Quaero 
enim,  num  possit  aut  contra  iraperatorem,  aut  pro  impera- 
tore  dici,  sine  rei  miiitaris  usu/  aut  saepe  etiam  sine 
regionura  terrestrium  aut  maritimarum  scientia:  num  apud 
populum  de  legibus  jubendis,  aut  vetandis  :  num  in  senatu 
de  omni  reipublicae  genere  [dici] '  sine  summa  rerum  civi- 
lium  cognitione,  et  prudentia :  num  adraoveri  possit  oratio 
ad  sensus  animorum  atque  motus  vel  inflammandos,  vel 
etiam  extinguendos,  (quod  unum   in  oratore  dominaturj 


10  Scliutz.  et  Harl.  nostri. — 11  Guelf.  2.  3.  scripserunt ;  Erl.  1.  a  m.  pr. 
perscripserint. — 12  Ita  Rom.  Kob.  Jiint.  Victor.  Streb.  Pearc.  in  omissiim 
est  in  Erl.  1.  2.  Verbnrg.  Griit.  et  Pearc.  2.  Mox,  Servio  GallxB  Bod.  et 
Cant.  Serf-io  GalbcB  Erl.  2.  Ser.  GalbcE  Erl.  1.  et  plurimae  edd. — 13  Nee 
enim  non  (ixon.  U.  Mox,  esse  <j.  partes  Erl.  1.  2.  Giielf.  1.  et  Oxon.  U. 
Deiiidc,  omne  dcposuerunt  Erl.  1.  2.  et  Oxon.  omne  disposuerunt  Koui.  omne 
svum  posuerunt  unus  ap.  Orell. 

Cap.  XIV.  1  Ita  Cant.  Norf.  Bal.  Joan.  Mag.  Nov.  Wag.  Gonv.  Mead. 
Harl.  1.  2.  Erl.  1.2.  Oxon.  U  Z  ^3  7  5  e,  itemque  edd.  quam  plurimae.  et 
assumendum  Guelf.  2.  3.  Junt.  Grut.  et  Pearc.  in  ed.  5.  aUjue  adsumendum 
Scliutz.  Streb.  Harl.  Orell. — 2  Oxon.  U  delet  usu. — 3  Hoc  verbnm  deest  in 
Erl.  2.  sed  reperitur  in  Guelf.  1.2  .3.  Erl.  1.  et  edd.  vett.    Wetzel.  Ernestium 

NOTiE 

y  IJyperidem,aut  Demosthenemi  De  cis  leges  peterent;  quas  acceptas  ta- 

quibus  in  Bruto  §  35.  et  36.  bulls  decern  aereis  inscripsere.     Cum 

^  Decemviros,  qui  XII.  tubulas,  ^c]  autcm  in  primis  legibus  aliquid  desi- 

Snblatis   regiim  decretis,  et   populo  deraretur,  anno  sequenti   alias  duas 

per    viginti    annos   nullis  legibus  a-  adjeceretabulas :  iinde  et  dictae  sunt 

fetricto,  coiistituti  sunt  A.  U.  C.  304.  leges    xn.   Tabularum.    Dionysius, 

ante  Clir.  450.  decemviri  qui  a  Gra-  Livius,  Sec. 


DE    ORATORE,    I.   14,  845 

sine  diligentissiraapervestigationc  earum  omnium  rationum, 
quae  de  naturis  humani  generis  ac  moribus  a  philosophis 
explicantur.  61.  Atque  baud  scio,  an  minus  boc  vobis  sim 
probaturus  :  *  equidem  non  dubitabo,  quod  sentio,  dicere : 
physica  ista  ipsa,  et  mathematica,  et  qua?  paulo  ante-*- 
ceterarum  artium  propria  posuisti/  sciential  sunt  eorum, 
qui  ilia  profitcntur  :  illustrare  ^  autem  oratione  si  quis  istas 
ipsas  artes  velit,  ad  oratoris  ei  confugiendum  est  ^  faculta- 
tem.  ()2.  Neque  enim,  si  Pbilonem  ^  ilium  arcbitectum, 
qui  Atheniensibus  armamentarium  ^  fecit,  constat,  perdi- 
serte  populo  rationem  operis  sui  reddidisse,  existimandum 
est,  architecti  potius  artificio  disertum,  quam  oratoris,^  fu- 
isse.  Nee,  si  huic  M.  Antonio  pro  Hermodoro "  fuisset 
dc  navalium"^  opere  dicendum,  non,  cum  ab  illo  causam 
didicisset,''  ipse  ornate  de  alieno  artificio  copioseque  dix- 
isset?  Neque  vero  Asclepiades^  is,  quo  nos  medico  arni- 
coque  iisi  sumus,  turn,  cum  eloquentia  ^  vincebat  ceteros 

''  Forlasse  hoc  quod  sum  dicfurus,  non  perinde  ac  superiora  vobis  probabo. 

'^  Affirmasti. 

"^  Eas  res  qua;  ad  natalia  pertinent. 


seciitus,  nncis  incliisit :  ab  iincis  liberavit  Harl. — 4  Ita  Bal.  Harl.  et  ed.  Ma- 
nut.  physica  ista  ipsa,  qua;  paulo  ante,  et  mathematica,  ct,  SfC.  Eil.  1.2.  Rom, 
Kob.  Jiiiit.  et  vulgij.  Panio  ante,  Eii.  1.  Rom.  Kob,  minus  vobis  hoc ;  Eil.  2. 
minus  vobis  hwc. — 5  Oxon.  5  ad  niarg.  illustrayi. — 6  '  Giielf,  2,  3,  Erl.  2.  male 
addiint  tanquam  ad  architecti,  aiit  pejus  Oxon.  a  y  S,  Rom.  et  Kob.  tanquam 
ad  architecti  potius;  in  cod.  tamen  a  alicujns  in  marg.  et  5  tanquam  a  nnpera 
nianu,'  Harl. — 7  Giieif.  1,  et  Erl.  1.  2.  omittiiiit  quam  oratoris.  '  Et  commode 
possum  abesse.'  Harl. — 8  Erl.  1.  turn  eloquentia,  oinisso  cum;  Erl.  2.  Rom. 

NOTiE 

*  Philonem]  Pliilo  insignia  archi-  «  Asclepiades]  Patria  Prnsiensis, 
tectiis  armamentarium  mille  naviiim,  primum  rlietorica?,  deinde  pressus  in- 
nt  rcfert  Plinius  1.  vii.  Atheniensi-  opia,  niedicinae  operani  dedit.  Tan- 
bus  fecit.  turn  arti  suae  fidebat,  iit  sponsioneni 

''  Armamentariumi    Hoc    loco    est  quandani    cum   fortuua    fecisset,   ne 

iiaviunj    receptacidum :    armamenta  medicus   crederetur,  si   unquaui  in- 

proprie  sunt  navium  instrumenta.  validus  fuisset  ipse,  et  victor  supre- 

'^  Hermodoro']  Qui  Romanorum  na-  ma  in  senecta  lapsu  scaiarum  exani- 

v?lium  fuit  architectus.  niatus  est.      Crasso  et  Pompeio  fa- 

''  Navalium]  Navalia  locus  idoneus  niiliaris,  eorum  jetate  floruit  circa 
ad  recipiendas,  trabendas  in  siccum,  A.  U.  C.  C50.  ante  Cbr.  104,  Pli- 
ant fabricandas  naves,  uiusl.vii. 


84(j  M.   T,    CrCKRONIS 

medicos,  in  eo  ipso,  quod  ornate  dicebat,  medicinae  facul- 
tate  utebatur,  non  eloquentiee.  63.  Atque  illud  est  pro- 
babilius,  neque  tamen  verura,  quod  Socrates  dicere  solebat, 
omues  in  eo,  quod  scirent,  satis  esse  eloquentes  :  illud 
verius,  neque  quenquam  in  eo  disertum  esse  posse,  quod 
nesciat,  neque,  si  id  optirae  sciat,9  ignarusque  sit  faciun- 
dae  ac  poliendae  orationis,  diserte  id  ipsum  posse,  de  quo 
sciat,  dicere. '°  xv.  64.  Quam  ob  rem,  si  quis  universara 
et  propriam  oratoris  vim  definire,  complectique  vult,  is 
orator  erit,*  mea  sententia,  hoc  tam  gravi  dignus  nomine, 
qui,  quascumque  res  inciderit,  quae  sit '  dictione  explican- 
da,  prudenter,  et  composite,  et  ornate,  et  meraoriter  dicat, 
cum  quadam  etiam  actionis  dignitate.^  65.  Sin  cuipiam 
nimis  infinitum  videtur,  quod  ita  posui,  quacumque  de  re,' 
licet  hinc,  quantum  cuique  videbitur,  circumcidat  atque 
amputet:  tamen  illud  tenebo,-^  si,  qua?  ceteris  in  artibus 
aut  studiis  '  sita  sunt,  orator  ignoret,  (anturaque  ea  teneat, 
quas  sint  in  disceptationibus,  atque  in  usu  forensi  ;*  tamen 
his  de  rebus  ipsis  si  sit  ei  dicendum,  cum  cognoverit  ab  iis, 
qui  tenent,  quae  sint  in  quaque  re,  multo  oratorera  melius, 
quam  ipsos  illos,  quorum  eae  sunt  artes,  esse  dicturum. 

«  Oratorem  esse  qui  qtiacumque  de  re  prudenter,  composite,  et  ornate  dicat. 
f  Ajffirmabo. 


Kol).  cum  eloquentia,  omisso  turn.  Mox,  non  eloquentiw  expnnxit  Schntz. 
improbante  Harl. — 9  Sclintz.  et  Harl.  si  quid  optime  sciat.  Hap  voces  desiint 
in  ErI.  1.  2.  nbi  legitur,  nescint :  ignarusque  si  sit  faciundis;  Rom.  et  Kob. 
etiam  si  sit  faciundis. — 10  Asceus.  quod  sciat,  posse  dicere;  Schntz.  et  Harl. 
posse,  quod  sciat,  dicere ;  Erl.  1.  id.  ipsum  de  quo  sciat  posse  dicere  ;  Erl.  2.  Oxon. 
y,  Rom.  Kob.  id  ipsum  de  quo  sciat,  non  posse  dicere. 

Cap.  XV.  1  Erl.  2.  Oxon.  Z  /3,  quaconque  inciderint . . .  sint ;  Oxon.  e,  res 
inciderint .  .  .  sint ;  Erl.  1.  qui  quecumque  {nb  alia  inanii  rescriptum  est  qua- 
cumque de  re)  inciderit  quce  sit.  Mox,  prudenter,  ac  copiose,et  ornate  Oxon.  «. 
Deinde,  pro  dicat,  Schntz.  et  Harl.  scribnnt  dicet,  ex  codd.  Guelf.  1.  Erl.  2. 
et  edd.  Rom.  et  Kob.  actionis  deest  in  Oxon.  j8. — 2  Erl.  1.  2.  Guelf.  1.  2.  3. 
Rom.  ft  Kob.  cum  quadam.  actionis  etiam  dignilate. — 3  Erl.  1.  in  artibus  aut 
qwe  (sed  superscriptum  est  a  manu  secunda  atque')  studiis;  F.r\.2.  in  artibus 
atque  studiis. — 4  Griit.  et  vulgg.  auf  in  usu  forensi ;  Cant.  Joan.  Harl.  1.2. 
Wag.  Nov.  Mag.  Bal.  Norf.  et  Lamb,  atque  in,^~c.  Oxon.U,  atque  usu  forensi. 

NOTiE 

'/s  orator  eriti  Videtur  hie  quin-  positionis,  elociilio  ornatiis  ;  quibus 
que  partes  artis  oratoriae  facere  :  in-  accednnt  niemoria,  et  actio,  sive  pro- 
ventio  est  prndentiae,  coUocatio  com-      nuntiatio. 


UE    ORATORE,    I.    15.  847 

66.  Ita  si  de  re  railitari  dicendura  huic  erit  Sulpicio,  quae- 
Tet  a  C.  Mario  affini  nostro,  et,  cum  acceperit,  ita  pronun- 
tiabit,  ut  ipsi  C.  Mario -^  pa^ne  hie  melius,  quam  ipse,  ilia  ^ 
scire  videatur:  sin  de  jure  civili ;  tecum  communicabit, 
teque  hominera  prudeutissimum,  et  peritissimum  in  iis 
ipsis  rebus,  quas  abs  te  didicerit,  dicendi  arte  supera- 
bit :  07.  sin  quas  res  ^  inciderit,  in  qua  de  natura,  de  vitiis 
homiuum,  de  cupiditatibus,  de  modo,  de  continentia,  de 
dolore,  de  morte  dicendum  sit,  forsitan,  si  ei  sit  visum,  (etsi 
haic  quidem  nosse  debet  orator,)  cum  Sex.  Pompeio,''  eru- 
dito  homine  in  philosophia,  communicarit :  hoc  profecto  7 
cfficict,  ut  quamcumque  rem  a  quoque  cognorit,  de  ea  mul- 
to  dicat  oniatius,  quam  ille  ipse,  unde  cognorit.  68.  Sed 
si  me  audierit,  quoniara  philosophia  in  tres  partes  est  tri- 
buta,^  in  naturae  obscuritatera,  in  disserendi  subtilitatem^ 
in  vitara  atque  mores  ;«  duo  illa'^  relinquamus,  atque  ^  lar- 

s  In  physicavi  qucB  ohscura  est,  in  dialectkam  qua:  subiilis,  in  tnoralem  philo- 
sophiam. 

''  Duas  priores  partes. 

Idem  codex  patilo  post,  in  quacumque  re. — 5  Erl.  2.  Oxon.  U,  Rom.  Kob. 
Junt.  Gnu.  et  vulgg.  ipse  ille;  Oxon.  Z  7,  ipsa  ilia ;  Peaic.  ipse,  ilia  scire ; 
Palatt.  Gallici,  Joan.  Harl.  1.  2.  Wag.  Ma^.  Gonv.  Cant.  Noif.  Eil.  1.  ipse 
ilia.  Mox,  te  hom'mem  Oxon.  U  y  Se. — 6  Gnit.  et  viilgg.  sin  qua  res  ;  Erl.  1. 
sin  qu(£  res.  Mox,  hominem  deest  in  Oxon.  7. — 7  '  Sic  rescripsit  et  inter* 
piinxit  Erne.'^ti  e  cud.  Erl.  ed.  s.  I.  et  a.  et  Lips,  quibuscum  consentiunt  edd. 
Rom.  et  Kob.  Sed  Erl.  2.  edd.  Jiint.  Pearc.  et  re\\(]\idR  communicabit.  Hoc 
prof.  Idem  Einesti  conjecit,  etiam  copiilam  excidisse  ante /o?s!(an,  qnemad- 
niodiiii)  sit  in  primo  exemplo,  et  totum  fore  hiijusmodi  :  Sin  qua  inciderit .  .  . 
et  forsitan,  si  ei  sit  visum  . .  .  cum  .  .  .  communicarit :  hoc  prof.  Idem, '  praeter- 
ea,'  iuijuit, '  edd.  vett.  nti  etiam  Oxon.  j8,  Rom.  et  Kob.  habent  quoquo,  qnod 
servari  poterat,  nt  cognorit  eadem  de  causa,  qnod  tamen  nibil  refert :  et 
panlo  post  onines  cognorit.' '  Harl. — 8  In  Oxon.  e,  atque  in  Erl.  1.  a  prima 
mann  trihuta  ;  sed  snperscriptiim  est  dis ;  Erl.  2.  Rom.  Kob.  Junt.  Grnt.  et 
vul-jfj-  dislributa. — 9  Aid.  Junt.  Grot,  et  vnlgg.  idque ;  Cant.  Harl.  1.  2. 
Wag.  Bal.  Nov.  Gonv.  Mag.  Joan.  Erl.  1.  2.  Rom.  Kob.  Mediol.  Venet. 

NOT.E 

K  C.  Mario]   Hie  ille  est  C.  Marius  Apud  Sallustinm  dum  loquitur,  artis 

■Celebris  Romanorum   imperator,  'in  oratoria>.   imperitum    se    dicit,    et  a 

belto  hostibns,  in  otio  civibus  infes-  PIntarclio  reprebenditnr,  quod   lite- 

tissiinus,     quietisque    impatientissi'  ras   Grapcas  contemserit.      Inopiam 

mns,*  ut  refert  Paterculus,  quern  hu-  elo(]uentiaR    compensavit    fortitudo: 

niili  loco  natum  ad  amplissimos  reip.  cont'ecit  bellum  Jugurtliinum  ;  Teuto- 

magiitratus  singularis  virtus  evexit.  nes  et  Ambrones  Germanise  populos 


848 


M.    T.    CICERONIS 


giamur  inertias  nostras :  tertium  vero,  quod  semper  orato- 
ris  fuit,  nisi  tenebimus,  nihil  oratori,  in  quo  magnus  esse 
possit,  relinquemus.  G9.  Quare  hie  locus  de  vita  et  mori- 
bus  totus  est  oratori  perdiscendus  :  cetera  si  non  didicerit, 
tamen  poterit,  si  quando  opus  erit,  ornare  dicendo,  si  modo 
erunt  ad  eum  delata,  et  tradita.'°  xvi.  Etenim  si  constat 
inter  doctos,  hominem  '  ignarura  astrologia?,  Aratum'  or- 
natissiniis  atque  optiniis  versibus  de  coelo  ^  stellisque  dix- 
isse  :  si  de  rebus  rusticis  hominem  ab  agro  remotissimum, 
IVicandrum  J  Colophonium,''  poetica  quadam  facultate, 
non  rustica,'  ^  scripsisse  prseclare :  quid  est,  cur  non  orator 
de  rebus  iis  eloquentissime  dicat,  quas  ad  certam  causam 

'  Eleganti. 


atque. — 10  '  Et  ei  traditd]  Ita  omnes  nostri  codd.  atque  Erl,  1.  2.  cum  vnlgo 
ei  exnlet.'  Peaic.  '  Ernesti  quulem,  qui  ei  oniisit  in  coiitextu,  ipse  in  nota 
jiidicat,  sine  eo  duriorem  esse  oiationeni  ;  suspicatur  tamen,  haec  verba  esse 
gloRSHtoris,  delata  interpretanlis.'  Hati. 

Cap.  XVI.  1  Oxon.  Z  7,  doctos  homines. — 2  '  Nomen  Aratum  est  in  Erl.  1. 
2.  edd.  aiiiiq.  et  lecentt.  etiarn  Pearc.  alieno  loco,  ornatiss.  atque  opt.  versibus 
Aratum  de  ccelo,'  i^-c.  Hail.     Paulo  post,  hominem  omittunt  Guelf.  1.  2. — 


NOT^ 

jnteifectis   miilibus  ducentis,    panic  in  Latinnm  sermortem  vertere.     De 

post  Cimbros  ingenti  strage  delevit.  Aratosic  judicat  Quintil.  x.  1.  '  Ara- 

Cum    provinciain    belli   Mitliridatici  ti  materia  niotu  caret,  ut  in  qua  nulla 

suscipere  contenderet,    a  Sylla  sue  varietas,  nullus  affectus,  nulla  perso- 

quondam  legato  expulsus  ex  urbe,  in  na  cui  usquam  sit  oratio  :  sufficit  ta- 

quam  paulo   post  inupit,  et  Syllanis  men  operi,  cui  parem  se  credidit.' 
omnibus  obtruncatis  septimum  con-  J  Nicandnan]  Nicander  palria  Co- 

siil    renuntiatiis    in  magistratu  obiit  lophonius,  ut  bic  ait  Cicero,  (an  po- 

A.U. C. 668.  anteCbr. 86.  Plutarch,  tius  Claiins,  quod  de  se  ipse  testa- 

Appian.  &c.  tur  r)  cum   poetica  niedicinam  exer- 

''  Sex.   Pompeio']  'Qui   praestantis-  cnit.      Librum    scripsit    Q-qpiaKa.    et 

simum  ingeninm  contulit  ad  summam  'A\e^i(pdpfj.aKa,  qui  etiamnnm  extal  : 

juris  civilis,  et  ad  perfectam  geomc-  nam   periisse   illos   nectsse  est,  qui 

trisp,  et  rerum  Stoicarum  scieritiam.'  sunt  ab  eodem  de  rebus  rusticis,  ut  ait 

Tulliiis  in  Bruto.  Cicero,  elaborati.     Turn   aliqui   sup- 

'  Aratum]  Qui  poeta  Graecus  Solis  parem    Arato  faciiint,  alii   duodecim 

urbe    Cilicise    natus  est,    lit   auctor  Olympiadibus  posteriorem.     Alii  de- 

est  Suidas,  Olymp.  cxxiv.  annisante  nique,  ut  Suidas,  sub  Attalo  jiiniore 

Clir.  284.     Inter  alia  astricta  nunie-  floruisse  tradunt. 
ris  oratione  scripsit  libros  de  astro-  ^  Colophonium]  Colophon,  Ionia- in 

logia   quos  ^aLv6iJ.eva  inscripsit.     Ea  Asia  Minore  nrbs.     Nunc  Altolmsco, 

primum  Cicero,  dcinde  veterum  alii  aliis  Belveder. 


DK    ORATORE,    I.   IG.  849 

tempusque  cognorit?  70.  Est  cnim  finitimus  oratori  poeta, 
numeris  astrictior  paulo,  verborum  autem  licentia  liberior, 
multis  vero  oraandi  generibus  socius,  ac  paene  par:  [  p.  91.] 
in  hoc  quidem  certe  propc*^  idem,  nullis  ut  terrainis  circum- 
scribat  aut  definiat  jus  suum,  quo  minus  ei  liceat  eadem 
ilia  facultate  et  copia  vagari,  qua  velit.  71 .  Namque  illud 
quare,  Scaevola,  negasti  te  fuisse  laturum,  nisi  in  meo  reg- 
no esses,  quod  in  omni  genera  serraonis,  in  omni  parte 
humanitatisj  dixerim  oratorem  perfectum  esse  debere  ?  ^ 
Nunquara  mehercule  hoc  dicerem,  si  eum,  quem  fingo,* 
meipsum  esse  arbitrarer.  72.  Sed,  ut  solebat  C.  Lucilius ' 
saepe  dicere/  homo  tibi  subiratus,  mihi  propter  earn  ipsam 
causam  minus,  quara  volebat,^  familiaris,  sed  tamen  et 
doctus,  et  pernrbanus  :  sic  sentio,  neminem  esse  in  orato- 
rum  numero  habendum,  qui  non  sit  omnibus  iis  artibus, 
quae  sunt  libero  digna?/  perpolitus  :  quibus  ipsis,  si  in  di- 
cendo  non  utimur,  tamen  apparet,  atque  extat,'"  utrum 
simus  earum  rudes,  an  didicerimus.  73.  Ut,  qui  pila  lu- 
dunt,  non  utuntur  in  ipsa  lusione  artificio  proprio  palaestrae,'" 
sedindicat  ipsemotus,  didicerintnepalasstram,  an  nesciant : 
et  qui  aliquid  tingunt,"  etsitumpictura nihil  utuntur,  tamen, 
utrum  sciant  pingere,  an  nesciant,  non  obscurum  est :  sic 
in  orationibus  ^  hisce  ipsis  judiciorum,  concionum,  sena- 

^  Humanioris  eruditionis.  *  Citjus  ideam  propono. 

'  Liber aliter  institutn.  "'   Videtur. 

"  Manu  formant  ex  luto  vel  ex  cera. 


3  Haec  verba,  qucdam  facultate,  non  rustica,  desunt  in  Oxon,  a.— 4  Voc.  prope 
deest  in  Oxon.  U.  Idem  codex  paulo  post,  quo  velit.  Nam  illud,  Ifc. — 
5  Idem  codex  delet  voc.  dehere. — 6  Ernest,  conj.  ut  solebat  C,  Lucilius  de 
pti'etis  dicere,  prob.  AVetzpl.  et  Scliutz. — 7  Ita  codd.  onines  et  edd.  ante 
Scliiitz.  qui  e  conj.  Ernesti  in  textnm  recepit  quam  volebam;  ilium  secuti  sunt 
Wetzel,  et  Harl.     Paulo  post,  Oxon.  3  y,  libera  homine. — 8  Oxon.  8  «,  orato- 

NOT/E 

'  C.  Lucilius]  Consnle  notas  ad  He-  cat  ;  aliquando  concionitatem  et  in 

renn.  II.  §19.     Subiratus  erat  Sc£e-  gestu  niotuque  corporis  venustatem  ; 

volaj,  qui  in  Albutium  Lncilii  ami-  aliquando  artem  belle  niovendi  cor- 

cum  orationeni  liabnerat.  poris,  sive    ad    saltandum   sive    ad 

°    PalcESlrce]    Palaestra   aliquando  pugnaudum. 
gymnasium   vel  niagisterium  signifi- 

Deiph.  et  Var.  Clas.                     Cicero.  3  H 


850  M.    T.    CICERONIS 

tus,  etiamsi  proprie'  cetcrae  nonadhibentur'^  artes,"  tair.en 
facile  declaratiir,  utrum  is,  qui  dicat,  tantummodo  in  hoc 
declaniatoiio  sit  opere  °  jactatus,  an  ad  dicendum  omnibus 
ingenuis  artibus  instructus  accesscrit. 

XVII.  74.  Turn  ridens  Scccvola,  Non  luctabor/  inquit, 
tecum/  Crasse,  amplius  ;  id  enim  ipsum,  quod  ^  contra  me 
locutus  es,?  artificio  quodam  es  consecutus,"  ut  et  mihi, 
quae  ego  vellem  non  esse  oratoris,  concederes  :  et  ea  ipsa 
nescio  quomodo  rursus  detorqueres,  atque  oratori  propria 
traderes.  75.  Haec,  cum  ego'  praetor?  Rhodum''  venis- 
sera,  et  cum  summo  illo  doctore  istius  disciplinae  ApoUonio/ 
ea,  quae  a  Panastio  acceperam,  contulissem  :  irrisit  ille 
quidem,  ut  solebat,  philosophiam*  atque  contemsit,  multa- 
que  non  tam  graviter  dixit,  qiiam  facete:^  tua  autera  fuit 

"  Eisi  orator  in  aliqua  forensi  causa  non  eodem  modo  loquatur  de  materia  cete- 
raruni  artium  propria,  <jiio  ipsi  artijices. 
P  Non  pervicucius  pugnabo. 
1  Ntmpe  oratorem  in  omni  genere  artis  debere  esseperfeclum. 


ribus. — 9  '  Sic  in  codd.  ErI.  1.  2.  edd.  Rom.et  Kob.  atque  Einesti  pro  vtilg. 
propricE  reposuit,  reperitqne  in  edd.  W.  et  s.  1.  et  a.  ac  Lips.  Atque  Scbutz. 
proprie,  a'lt,  '  adhibere  aliquid'  est  eo  tanqiiam  proprio  et  doiiiestlco  uti.' 
Harl. — 10  ErI.  1.  2.  Rom.  Kob.  Gron.  Verburg.  Pearc.  et  Hail,  adhibeantur ; 
Juiit.  et  Wetzel,  adhibentur. 

Cap.  xvm.  I  Guelf,  1.  ErI.  1.  2.  teacm,  inqnit. — 2  '  E^  conjectura  Schutz. 
rescrip.sit  7Moa(/;  quia  vnigatum  qiwd...es  sensu  et  constructione  prorsus 
ineptum  sit.'  Harl. — 3  Quce  cum  ego  ErI.  1.2.  Oxon.  U  Z  y. — 4  Censor  Lip- 
siensis  opinatiir  philosophiam  esse  glosseriia,  et  a  quodain  t^  Hcec  supra 
ascriptuni. — 5  Erl.  1.  facile  a  prima  nianu,  a  secunda  auteni  superscriptuin 

NOT>E 

"  Declamatorio  opere]  Exercitatione  velit,  necessarias  esse  dixisti  ;  et  ab 

puerili,  in  qua   fictis  argumentis  ad  eodem  etiam   ornatiiis  quam   ab  illis 

scribenduni  et  (leclamanduiii  exeroe-  ipsis  quorum  sunt  propriap,  tractari ; 

bantur  interdum  aetate  provectiores.  visits  es  illas  mihi  extorquere  et  ora- 

°  Es  consecutus,  Sfc]    Seusus   est:  tori  tribuere  tanquam  suas. 
Arte  quadam  uiilii  dedisti  qua?   vel-  p  Prcetor]  De  quo  in  notis  ad  He- 

lem  :  ciiui    dixisti  artes   omnes  esse  renn.ii.  il9. 

proprias  qnorundam  lioniinum,  eorum  i  Rkudum]  Carpatbil  maris    insu- 

aciiicet  qui  illas  aut  invenerint,  ant  lam;  liodie  Rhodes. 
profiteantur,    aut    diligentius  exco-  ^  Apollonio]  Apollonius  Molo,  Rlio- 

lant,  visus  es  niilii  coucedere  eas  non  <liiis  tuit :  quo  rbetorica;  magistro  u- 

esse   proprias    oratoris   uiiius,   quod  sus  est  aliquando  ipse  Tullius,  cum 

ego  rontendo.     Rursuni  c.im  easdem  dictator'?    Sylla    Roniaui  Apollonius 

artes  et  oratori,  si  disputare  de  illis  venisset,  ut  refert  Cicero  in  liruto. 


nii  oratorj:,  i.  J7.  851 

oratio  cjusmoili,  non  lit  ullam  artcm  doctrinamve  contem- 
ncres,  sed  ut  omnes  comites  ac  ministras  oratoris  esse 
diceres.  7G.  Quas  ego,  si  quis  sit  uniis  coniplexus  oranes, 
idemque  si  ad  eas  faciiltatem  ^  istara  ornatissinice  orationis 
adjunxerit;  iion  possum  dicerc,  euni  non  egregium  quon- 
dam hominem  atque  adniirandum  fore:  sed  is,  si  qui  essel,' 
aut  si  etiara  unquam  fuisset,  aut  vero  si  esse  posset,  tu 
esses  unus  profecto  ;  qui  et  meo  judicio,  et  omnium,  vix 
nllara  ceteris  oratoribus  (pace  horum  dixerim)  laudera  re- 
liquisti.  77.  Verura  si  tibi  ^  ipsi  nihil  deest,  quod  in 
forensibus  rebus  civilibusque  versetur,  quin  scias,  neque 
earn  taraen  scientiam,  quam  adjungis  oratori,  complexus 
es  ;  videamus,  ne  plus  ei  tribuas,^  quam  res  et  Veritas  ipsa 
concedat. 

78.  Hie  Crassus,  Memento,  inquit,  me  non  de  mea,  sed  de 
oratoris  facultate  dixisse.  Quid  enim  nos  aut  didicimus,  aut 
scire  potnimus,  qui  ante  ad  agendum,  quam  ad  cognoscendum 
venimus  ; '  quos  in  foro,  quos  in  ambitione,  quos  in  repub- 
lica,  quos  in  amicorum  negotiis,  res  ipsa  ante  confecit,' 
quam  possemus  aliquid  de  rebus  tantis  suspicari  ?  79. 
Quod  si  tibi  tantum  in  nobis  videtur  esse,"  quibus  etiamsi 
ingenium,  ut  tu  putas,  non  maxime  defuit,  doctrina  certe, 
et  otium,  et  hercule '  etiam  studium  illud  discendi '°  acer- 

*■  Ad  perorandas  causas  venimus  prius  quam  percepissemus  artes  oruturi  neces- 
sarias. 

'  Perduxit  ad  senectutem, 

*  Si  iam  perilus  tibi  esse  videor. 


est  facele.  Paulo  post,  ErI.  1.  ministros;  Nonius  in  *  ministratrix' legit  mi- 
nistratrices. — 6  Erl.  l.2.et  edd.  velt.  praeterW.  facultates ;  Cant.  Gonv.  Nov. 
Wag.  Bal.  Bodl.  Norf.  et  ed.  Maniit.  facuUatem.  Lamb,  pro  ornatissima, 
legit  orniindce,  improbante  Ernest. — 7  '  Sic  Ernesti  dedit  e  vestigiis  ed.  W. 
qua"  liabet  is,  qui  essel.  Edd.  Rom.  et  Kob.  sed,  si  quis  esset ;  ali<r,  princ. 
edd.  s.  I.  et  a.  Mediol.  sed  si  quis.  Atqiie  Ernest,  pntat,  posse  is  deleri ; 
eniiiivero  vim  totiiis  sententiae   eo   contineri,   rerte  jndicat  Scliutz.'  Harl. — 

8  (Jnde  si  tibi  Oxoii.  Z.     Mox,  versalur  Erl.  1.2.  Oxon.  U.  versarttur  Kob. — 

9  Erl.  1.  2.  Gueif.  1.  Oxon.  U,  tribuamus;  Kob.  atlribuas.  Schutz.  opinatur 
Ciceronem  scripsisse  vide,  ne  plus,  ^c. — 10  '  Male  in  cod.  Erl. 2.  edd.  Rom. 

NOTiE 

"  Hercule]  Jnrandi  formula.     Pri-      les  ;'    postea  '  mehercnle  ;'  deniqiie 
mo  dicebant,  '  ita  me  Hercules  ad-      'Hercule"  aut  '  Herde  '  dixerunt. 
juvet;'  delude  brevius, '  me  Hercu- 


852  M.    T.    CICERONIS 

rimum  defiiit :  quid  censes,  si  ad  alicujus  ingenium  vel 
niajus,  ilia,  quae  ego  non  attigi,  accesserint?  qualem  ilium, 
et  quantum  oratorera  "  futurura? 

XVIII.  80.  Turn  Antonius,  Probas  mihi,  inquit,  ista, 
Crasse,  quae  dicis :  nee  dubito,  quin  multo  locupletior  in 
dicendo  futurus  sit,  si  quis  omnium  rerum  atque  artium  ra- 
tionem  naturamque  comprehenderit.  81.  Sed  primum  id 
difficile  est  factu,*  prsesertim  in  hac  nostra  vita,  nostrisque 
occupafionibus  :  deinde  illud  etiam  verendum  est,^  ne  abs- 
traharaur  ab  hac  exercitatione,  et  consuetudine  dicendi 
populari,  et  forensi.  Aliud  enim  mihi  quoddam  genus  ora- 
tionis  esse  videtur  eorum  hominum,"  de  quibus  paulo  ante 
dixisti,  quamvis  iili  ornate  et  graviter,  aut  de  natura  rerum, 
aut  de  humanis  rebus  loquantur.  Nitidum  quoddam  genus 
est  verborum  et  laetum,  sed  palaestrae  ^  magis  et  olei," ' 
quam  hujus  civilis  turbas  ac  fori.  82.  Namque  egomet,  qui 
sero,  ac  leviter  Graecas  literas  attigissem,  tamen  cum  pro- 
consule'^"  in   Ciliciam  ^'   proficiscens  Athenas   venissem, 

"  Philosophorum  et  mathematicorum. 
"  Exercilationis  ludicrce  et  umbratilis. 


Kob.  et  Jiint.  sfud.  ill.  dicendi.  Recte  st.  ill.  discendi  in  ErI.  1.  ac  plerisque 
Palat.  codd.  et  edd.  Gron.  aliisque.  Paulo  post,  in  Erl.  1.  2.  et  in  cod.  quo- 
dam  si  alicujus  ingenium,  oniissa  preepositione  ad.  Sed  Gronov.  jam  docuit, 
Ciceronein  passim  soiere  ilia  pia'positione  uti.'  Harl.  ad  deest  in  Oxon.U 
Z  7.  mnjus  sit  vel  Oxon.U. — 11  Ita  Erl.  1.  2.  et  viilgg.  ante  Scliutz.  qui  e 
codd.  Guelf.  2.  3.  Rom.  et  Kob.  ascivit  qualem  ilium  oratorem,  et  quantum. 
Ilium  secuti  sunt  Harl.  et  Orell. 

Cap.  xviii.  1  Unus  ap.  Orell. /ac<M  est — 2  Schutz.  auctoritate  Guelf.  1. 
expunxit  est.  Mox,  ne  extrahamur  ex  hac,&c.  Rom.  ne  abstrahumur  ex  hac, 
^c.  Kob.— 3  Joan.  Norf.  Mag.  Harl.  1.  2.  Erl.  1.  2.  et  Oxon.  Z,  et  palastrte. 
In  Dresd.  observante  Mull,  est  palcstree  magis  et  otii;  sed  in  marg.  olei. — 
4  Erl.  I.  2.  Rom.  Kob.  Crat.  Junt.  proconsul.  Mox,  Tosani  liber,  nt  Oxon. 
U,  propter  nav.  facultatem,  quod  non  debere  temerarium  videri,  sentit  Gniter. 

NOT;E 

'  PalcestrcE  magis  et  olei]  Athleta?  Romae    consnlatum    mittebantur    ia 

et    pugiles,    qui    corpus   exercebant  provincias,  ut  in  iis  jus  dicerent,  et 

palwstra,  solehant  oleo  corpus  inun-  eas   gubernarent;    tumqiie  pro  con- 

gere,  tuin  ad  augendas  vires,  turn  ut  sule,  vel  proconsul  dicebatur  aliquis 

cutis  lubrica  et  oleo  delibuta,  manus  in  provinciam  proficisci :  propraetor, 

captantis   adversarii   facilius    elude-  vel   pro  praetore,  si  pratura  Rom% 

ret.  perfnnctus  in  provinciam  iret.     Ali- 

"  Proconsule]  Romani  post  gestum  quando  tanien  etiam  qui  consules  non 


DE   ORATORE,    I.    18.  853 

coraplures  turn  ibi  dies  sum  propter  navigandi  difficultatem 
commoratus  :  sed,  cum  quotidie  mecum  habercra  homines 
doctissimos,  eos  fere  ipsos,  qui  abs  te  modo  sunt  nominati, 
curaque  hoc,^  nescio  quomodo,  apud  eos  increbuisset/  me 
in  causis  majori!)US,  sicuti  te,  solere  versari,  pro  se  quis- 
que  ut  poterat,^  de  officio  et  ratione  oratoris  disputabat. 
83.  Horum  alii,  sicut  iste  ipse  Mnesarchus,  hos,  quos  nos 
oratores  vocaremus,  nihil  esse  dicebat,  nisi  quosdam  opera- 
rios/''  lingua  celeri  et  exercitata ;  oratorem  autem,  nisi  qui 
sapiens  esset,'  esse  neminem :  atque  ipsam  eloquentiam/ 
quod  ''  ex  bene  dicendi  scientia  constaret,  unam  quandara 
esse  virtutem/  et,  qui  unam  virtutem  haberet,  omnes  ha- 
bere, easque  ^  esse  inter  se  aequales  et  pares  :  ita,  qui  esset 
eloquens,  eum  virtutes  omnes  habere,  atque  esse  sapientem. 
Sed  hajc  erat  spinosa'  quajdam  et  exilis  oratio,  longeque  a 
nostris  sensibus  abhorrebat.     84.  Charmadas^  vero  multo 


""  Rumor  sparsusfuisset.  *  Nisi  qui  philosophiam  teneret. 

y  In  virtutum  numero  esse  reponendam. 
'  Implicata  et  obscurior. 

Dissentit  Harl. — 5  Oxon.  U  Z,ctnn  hoc.  Mox,  nonniillae  edd.  hicrebruisset. — 
6  Erl.  1.  ipse  quisqiie  poterat ;  EiI.  2.  ipse  quisijiie  ut  poterat ;  ed.  Rom.  prose 
que  quisque  poterat ;  Oxon.  U  Z,  et  ed.  Kob.  pro  seque  quisque  poterat  ;  Giielf.  2. 
3.  ()xon.  a,  et  ed.  Jiint,  pro  se  quisque  eorum ,  quantum  quisque  poterat.  Mox, 
loco  et  rat.  cod.  Gron.  et  Oxoii.  Z,  et  decoratione.  Gronov.  opinattir,  Cice- 
roneni  scripsisse  et  de  ratione;  et  sic  legitur  in  Oxon.  l)  a 5  e.  J)e\n,  a],  ipse  M. 
Mesarchus. — 7  Oxon.  y,  quce. — 8  Oxon.  U  5,  Jiint.  Aid.  Crat.  Grut.  et  vuigg. 
ante  Pearc.  easque  ipsas;  Cant.  Harl.  2.  Wa<».  Bal.  Joan.  Nov.  IMag.  Noif. 
Erl.  1.  2.  cum  edd.  Rom.  Kob.  Ven.  Mediol.  C.Stepli.  et  Lamb,  delent  ipsas. 
— 9  Ita  Joan.  Harl.  1.  Erl.  1.    Carniadas  Bod.   Cliarmades  Wetzel.    Carneades 

NOTiE 

fnerant,  cum  impeiio  consulari  mit-  turqne  mari  INIediterraneo,  a  regione 

tebantur   in    provincias,   nee    minus  insiilarnm  Cypri  et  Rliodi :  urbs  pri- 

appellabantur    procons-nles  ;    ut   liic  niaria  Tarsus  est.     Nunc  Caramania 

ipse  qui  loquitur  Antonius  ante  con-  appellatur. 

sulatum,  quem  nonnisi  triennio  post  *  Opcrarios]    Qui   haberent  usum 

obtinuit,  proconsul  in  Ciiiciam  pro-  dicendi,  artem  ignorarent. 

fectus  est  A.  U.  C.  052.    ante  Clir.  ^  //jsajne/of/uratiam]  Eloquentia  est 

102.     Immo  nomina  consulis  et  pro-  vis  ipsa  et  facultas  bene  et  apposite 

consulis,  priEtoris  et  proprstoris  non  dicendi  ad  persuadenduni  alterum  : 

semel  a  veteribus  confundi  videas.  rlielorica  est  ars    quae  dat  prajceuta 

''  In  Ciliciairi]  Qua3   Asiie  Minoris  ad  id  prsestandum. 
est  era  quae  meridiem  spectat,  allui- 


854  M.   T.    CICERONIS 

uberius  iisdem  cle  rebus  loquebatur :  non  quo  aperiret  sen- 
tentiara  suam  ;  hie  enira  mos  erat  patrius  Academiae,"  ad- 
versari  semper  omnibus  in  disputando  ;  sed  cum  maxime  *° 
tamen  hoc  significabat,  eos,  qui  rhetores  nominarentur,  et 
qui  diceudi  praecepta  traderent,  nihil  plane  tenere,  neque 
posse  quenquam  facultatem  asseqiii  dicendi,  nisi  qui  phi- 
losophorum  inventa  didicisset.  xix.  85.  [p.  92.]  Dispu- 
tabant  contra  diserti  homines,  Athenienses,  et  in  republica 
causisque  versati,  in  quis  *  erat'  etiam  is,  qui  nuper  Ro- 
mae  fuit,  Menedemus,  hospes  mens ;  qui  cum  diceret  esse 
quandam  prudentiam/  quae  versaretur  in  perspiciendis 
rationibus  constituendarum  et  regendarum  *  rerum  publi- 
carum,  excitabatur  homo  promtus  ab  homine '  abundanti 
doctrina,''  et  quadam  incredibili  varietate  rerum  et  copia. 
Omnes  enim  partes  illius  ipsius  prudentiae  petendas  esse 
a  philosophia  dicebat,^^  neque  ea,  quae  statuerentur  in 
republica  de  Diis  immortalibus,  de  disciplina  juventutis,  de 
jnstitia,  de  patientia,  de  temperantia,  de  modo  rerum  om- 
nium/ ceteraque,  sine  quibus  civitates  aut  esse,  aut  bene 
moratae  esse  non  possent,  usquam  in  eorum-^  inveniri  libel- 
lis.5     86.  Quodsi  tantam  vim  rerum  maximarum  arte  sua 

"  Antiquus  etjam  inde  abipso  Academics  quasi  pnrente  Platone  acceptus. 
*  hiter  (jHos.  '  Artem  oratoriam. 

>'■  Menedemus  rhetor  exercitatus  ad  dicendum  vehementius  excitabatur  a  Char- 
mada  homine  docto  et  copioso. 

^  De  moderatiune  in  rebus  otnnibus  adhibenda. 
f  Rhetorum. 


Erl.  2.  Oxon.  U.  Rom.  Kob.  Juiit.  Griit.  Gronov.  Verbiirg.— 10  Em.  1. 
Gr»it.  et  viilgg.  turn  maxime;  Erl.  1.  Oxon.  Z  e,  et  edd.  recentt.  cum 
maxime. 

Cap.  XIX.  1  Edd.  vett.  Jiint.  Crat.  item  Mull,  et  Oiell.  in  iiuibus  erat. — 
2  Erl.  2.  Kob.  et  Lips.  perThamier.  1.51.'>.  conslit,  ct  agcndarum. — 'A  Hotoina- 
nns  coiij.  legeiidiitn  esse  excipiehatur,  !fc.  Scliiitz.  suspiratiir,  ab  homine  \i\o%- 
satori  ciiidarn  deberi,  et  Ciceronein  scnpsisse,  excitabatur  homo  promtus,  abun- 
danti doctvina  el  quadam  incred.  var.  ler.  el  copia,  Pimujiie  ha-c  omnia  ad  (;bar- 
madain  r»>lalisse.  IVIiill.  rejirit  Hotonianiii  rdiijectiiram  b.  1.  laiigiiidam  ; 
Scbiit/.ii  siispirionem  hand  adinittendain  exse  judical;  et,  locum  ab  alia  parte 
.■•auandum  arbitrans,  (jnliolmi  coujecturarii  exnpilabatnr  tinire  veram  existi- 
inat.  (i^r/Hf  co;)(ri  nuns  ap.  Orell.— 4  Scbulz.  a  philosophis  dicebal ;  J^uit.Griit. 
et  vuli.'ij.  'ante  luriest.  a  philosophia  docebat ;  sie  etiam  Erl.  1.  Oxon.  7  8  e. 
diccbat  servant  Erl.  2.  Rom.  Kol). — 5  Scbulz.  de  cnnjectnra  dedit,  usquam  nisi 
in  eorum  Itbris  inveniri.  Purgoldi  quidem  eonjecturam,  pro  for«/«  legendum 
esse  rhetorum,  se  admissurum  esse  fatetur,  nisi  statini  sequeretur  rhetorici  illi 


DR    ORATORE,    I.    19.  855 

rhetorici  illi  doctores  complecterentur:  quaerebat,  cur  de 
prooemiis,  et  de  epilogis/'^  et  de  hujusmodi  nugis(sic  enira 
appellabat)  referti  essent  eortini  libri :  de  civitatibus  insli- 
tueDdis,'  de  scribendis  legibus,  de  a3quitate,  de  justitia,  de 
tide,  de  frangendis  cupiditatibus,  de  conformandis^  homi- 
niiin  moribus,  litera  in  eoriim  libris'  nulla  inveniretur.  87. 
Ipsa  vero  praeccpta*  sic  illudere  solebat,  ut  ostenderet,  non 
modo  eos  illius  expertes  esse  prudenliae,'  quam  sibi  ascis- 
cerent^" '°  sed  ne  banc  quidem  ipsam  dicendi  rationem*  ac 
viam  nosse.  Caput '^  eniru  esse  arbitrabatur  oratoris,  ut 
et  ipsis,  apud  quos  ageret,  talis,"  qualem  se  ipse  optaret," 
videretur:  id  fieri  vitas  dignitate,"  de  qua  nihil  rhetorici  isti 
doctores'*  in  praeceptis  suis  reliquissent:  et  uti  eorum,  qui 
audirent,  sic  afficerentur"  animi,  ut  eos  affici  vellet  orator: 
quod  item  "  fieri  nullo  modo  posse,  nisi  cognosceret  is,  qui 

e   Exordiis  et  perorationilms.  ''  De  arte  bene  dicendi. 

•  Quce  ad  regendam  remp.  requiritur.  J  Vindicarent. 

*  Artem  ctrtin  li'gibus  cditstuntem. 

'  Rem  prac'tpnain  in  qua  esset  elahorandum  oralori. 

"»  Nempe  vir  bonus,  "  Probitate.  "  flIoverentui\ 


doctores.  Turn  aniniadvertit,  in  viilgata  lectione  idem  continuo  bis  ciici.  Ex 
ed.  autem  Oinniboni  recepit  in  eorvm  libris  inveniri. — 6  Oxon.  U,  quarebatur 
. .  ■  epilngiii.  Uiius  aj».  Orell.  et  epilogis  et  hujusmodi. — 7  Ai.  ap.  Oiell.  consti- 
tuendis. — 8  Oxon.  U,  conjirmandis,  oiiiisso  de. — 9  '  Apertum  fere  glossenia, 
in  eorum  libris ;  rerte,  si  resecetnr,  nihil  defiierit  sentenlize.'  Grut.  '  Eqiii- 
deni  nnris  inciiisi.'  AJull.  Mo\,  inrenirentur  Oxon.  e. — 10  Stepli.  sibi  adscri- 
berent. — II  Unns  ap.  Orell.  se  ipse  esse  optaret. — 12  '  Scliiitz.  voces  rhetorici 
et  doctores,  mm  paiilo  antea  noininali  essent,  band  injuria,  tanqnam  ab  inter- 
polatore  additas,  delevit,  et  dedit  de  qua  nihil  isti,'  ^-c.  Hari.  Mox,  animis 
Oxon.  Z  o  7  S. — 13  '  Displicet  vnlg.  item.    Lamb.  conj.  quod  ita  fieri;  sed 

y  Caput]  Finis  oratoris  est  alternm  generalim  quidem  in  omnibus,  maxime 

pcrsuadere ;    persuadet  is   rni   fides  autem  in  eo  quod  e.rploralttm  non  est, 

Iiabetur;  liabctur  antem  viris  probis,  sed  in  varias  opiniones  trahi  potest.   Ex 

ill   qnibiis  nulla  est  iiiendacii  snspi-  his  verbis  falsi  Charmadas  argnitnr, 

cio :  debet  igitur  orator  id  nnnin  pra;  qui  nnllani  de  sectauda  vitae  probi- 

ceteris  studere,  nt  sit  vir  bonus,  aut  tate    prseceptioneni   rhetorum   in  li- 

cerfe  talis  videatiir.    To'is  yap  (TneiKe-  bris    traditam   mox   affirmat.     Idem 

cri  iricTTeuo/u.ei'  p.a.\Xov  koI   Barrov  irepl  cum   doctrinam    movendorum    affec- 

TrdvTcov  p.iv  av\S>s'  (u  oh  St  rb  a.Kpi0(s  tuum  ne  a  rlietoribus  quidem  deliba- 

(jL-f)  4(TTiv.  aWa  rb  ap^tou^uv  Kol  iravre-  tani  ait,  ex  toto  libro  Uhetoricorum 

Awj-inqiiit  Arislot.  Rbet.  i.  2.     Botiis  Aristotelissecundo  refutatur. 
enim  viris  credimus   magis  et  cekrius 


856  M.    T.    CICERONIS 

diceret,  quot  modis  hominum  raentes,  et  quibus  rebus,  et 
quo  genere  orationis  in  quamque  partem  moverentur:  bsec 
autem  esse  peuitus  in  media  philosophia  retrusa  atque  ab- 
dita  \p  quae  '*  isti  rhetores  ne  priraoribus  quidem  labris  at- 
tigissent.?  88.  Ea  Menedemus  exemplis  magis,  quam  ar- 
gumentis,  conabatur  refellere  :  '^  memoriter  enim  multa  ex 
orationibus  Demosthenis  praeclare  scripta  pronuntians,  di- 
cebat,  ilium  in  animis  vel  judicum,  vel  populi,  in  oninem 
partem  dicendo  permovendis,  non  fuisse  ignarum,  quibus 
ea  rebus  consequeretur/  quae  negaret  ille'  sine  philosophia 
qiienquam  scire '^  posse.  XX.  89.  Huic '  ille  responde- 
bat/  non  se  negare,  Demosthenem  summam  prudentiaro, 
summamque  vim  habuisse  dicendi :  sed  siVe  ille  hoc  in- 
genio  potuisset,  sive,  id  quod  constaret,  Platonis  studiosus ' 
audiendi  fuisset ;  non,  quid  ille  potuisset,"  ^  sed  quid  isti 
docerent,  esse  quaerendum.  90.  Saepe  etiam  in  cam  partem 
lerebatur  oratione/  ut  oranino,  disputaret,  nallara  artem ' 

P  Recondila  et  intima.  i  Ne  levissime  quidem  docerent. 

*■  Qua  ratione  mctus  animorum  excitaret.  '  Charmadas. 

'  Cfiarmadas  Menedemo.  «  Quam  fuisset  eloquens. 


non  favent  liiiic  codd.  Mss.  vero  Mag.  Harl.  2.  Rom.  Kob.  W.  Lips.  Ven. 
et  Rawl.  habeut  quod  idem  fieri,  bene,  ut  opinor.'  Pearc.  '  Hie  quidem  in  ed. 
sua  2.  ediderat  idem;  in  ed.  tamen  .5.  retinuit  iteyn,  nulla  vero  nova  addita 
nota.  Ernesti  qnoque  defendit  item,  et  interpretatus  est  '  pariter.'  Pree- 
tcrea,  pro  uti  eorum,  Oxon.  Z  a  7,  uti  ii ;  Oxon.  J3,  uti  qui  ;  Oxon.  5,  ut  qui, 
sed  post  «<  a  sec.  manu  additum  est  ii.  Pdn\o  \)Ost  modo  posse  aiebat  0\ov. 
U.'  IJarl.  Mox,  rebus  deest  in  Oxon.  U. — 14  '  Walkerus  menduin  hie  latere 
suspicatiis  est,  et  pro  quce,  accusativum  singularem  quam  scribi  oportere,  nt 
ad  pliilosophiam  referatnr.  Atque  Waikeri  conjecturam  probavit  Ernesti, 
et  ego  cum  Scliutz.  in  contextimi  recepi.'  Harl. — 15  Guelf.  1.  Rom.  Kob. 
Sclintz.  et  Harl.  refellere  conabatur.  Mox,  Demoslheni  Oxon.  Z.  Delude, 
pro  (licebat,  Grut.  et  vulgar,  docebat. — 16  Oxon.  Z  et  7,  nosse  pro  scire. 

Cap.  XX.  1  Hie  Oxon.  5.  Huic  respondebat  Erl.  1.  2.  et  vidgg.  ante  Pearc. 
Hie  respondebat  Nov.  Mead,  et  Manut.  Huic  ille  respondebat  Rom.  Ven.  Me- 
diol.  Huic  ille  respondeat  Kob.  Mox,  se  non  negasse  Erl.  1.  2. — 2  Oxon.  S  in 
marg.  ferebat  orationem. — 3  '  Melior  hie  est  ordo,  ut  disputaret  nullum  omnino 

NOT/E 

'  Platonis  studiosus]  Demosthenes,  *  Non,  quid  ille  potuissell  Ab  iino 

<le    quo   plnra   in   Bruto,    admodum  ad    omnes    vitiosa  est  argumentatio. 

adolescens  in  Academia  Platoui  da-  Nemo  sic  raliocinetur.  Demosthenes 

bat  operam;  verum  audilo  forle  Cal-  orator  potuit  in  dicendo  aniuios  mo. 

listrato    insigni   oratore,   eum   dein-  vere,  ergo  id  poterunt  ceteri  orato- 

ceps,  relicta  Academia,  sectatus  est.  res. 
Ex  Hermippo  Gellius  iii.  13. 


DE    ORATORE,    I.   20.  857 

esse  dicendi:  idque  cum  argumentis  docuerat,  quod  ita 
nati  esseraus,'*  ut  et  blandiri,  et  suppliciter  insinuare  iis,  a 
quibus'^  esset  petendum,  et  adversarios  minaciter  terrere 
possemus,  et  rem  gestam  exponere,  et  id,  quod  intendere- 
mus,  confirraare,  et  id,  quod  contra  diceretur,  refellere,  et 
ad  extremum  ^  deprecari  aliquid,  et  conqueri ;  quibus  in 
rebus  omnis  oratorum  versaretur  facultas  :  et  quod  con- 
suetudo,  exercitatioque,  et  intelligendi  prudentiam  acueret, 
et  eloquendi  celeritatem  incitaret :  turn  etiam  exemplorum 
copia  nitebatur.  91.  Nam  primum,  quasi  dedita  opcra,*^ 
neminem  scriptorem  artis  ne  mediocriter  quidem  disertum 
fuisse  dicebat,  cum  repeteret  usque  a  Corace,  nescio  quo, 
et  Tisia,'^  quos  artis  illius  inventores  et  principes  fuisse 
constaret :  eloquentissimos  autem  homines,  qui  ista  nee 
didicissent,  nee  omnino  scire '^  curassent,  innumerabiles 
quosdam  nominabat:  in  quibus  etiam,  (sive  ille  irridens, 
sive  quod  ita  putaret,  atque  ita  audisset,)  me  in  illo  nu- 


arlem.  Sed  optimi  istins  cod.  Joan,  lectio  [quae  etiam  legilur  in  Erl.  1.]  re» 
c'l^iend'd  est,  ut  omnimodis  disputaret ;  [ac  Gronov.  illani  lectioneni  etiam  in 
sue  cod.  repeiit  atque  probavit;]  a  qua  non  longe  absunt  codd.  Mag.  et 
Gonv.  ut  omnimode  disputaret,'  !fc.  Pearc.  In  Erl.  2.  extat  ut  omnibus  modis 
disputaret. — 4  Erl.  2.  ut . . .  ct  mbtililer  insinuare  his,  ^c.  Guelf.  2.3.  liom. 
Kob.  Oninib.et  Olivet,  ut  ct  blandiri  suppliciter  his,  a  quibus,  omisso  insinuare  ; 
Giielf.  1.  Erl.  1.  ut  et  blandiri  et  subtiliter  quibus:  Oxen.  U,  id  cum  arg. .  . . 
subtiliter.  Oxon.  Z  delet  iis  a.  Oxon.  5  liabet  his  a. — 5  Oxen.  U,  re/elkre 
ad  extremum.  Paulo  post,  Oxon.  ^,facultalem  acueret.  Dein,  Oxon.  U,  atque 
eloquentiam  et  celeritate  inc.  atque  turn,  ^c. — 6  Erl.  1.2.  Guelf.  1.  Junt.  Aid. 
Grut.  Schutz.  scisse ;  Bod.  Norf.  Rom.  Kob.  Lips.  Lamb.  Ven.  Mediol.  Pearc. 

NOT^ 

''  Quod  ita  nati  essetnusl  Hoc  Char-  etiam  Charmadas;  namut  alios  prae- 

raadas   argumentnm  probat   quidem  teream,  Gorgias,    Isocrates,   Prota- 

aliquam  esse  naturalem  eloquentiam  ;  goras,  Theophrastus,  eloquenliae  ma- 

at  non  evertit  artificialem,  cujus  prae-  gistri  diserti  fuere. 

ceptis   perficitur  vis   persuadeudi   a  ^  A  Corace,  n,  q.et  Tisia]  ArX'isxhe- 

natura  insita.  toricee   '  scriptores  antiquissimi  Co- 

c  Quasi  dedita  operalDicehat  CUnT'  rax  et  Tisias  ejus  discipulus,  Siculi  ; 

madas  neminem  scriptorem  artis  fu-  quos  insecutus  est  vir  ejusdem  insulae 

isse  disertum,  quasi  omnes  scriptores  Gorgias    Leontinus,    Enipedoclis    ut 

artis  collegisset  de  industria,  ut  id  traditur  discipulus.'     Quintil.  m.  1. 

probaret :    vel   sententia    est,    quasi  Corax   Hieronis  tyranni  amicus  6o- 

ipsi   scriptores    artis    certo   consilio  ruit  Olymp.   Lxxvr.  annis  ante  Chr. 

diserti  esse  noluisseut,    Errabat  liic  475.    Vide  Cic.  in  Bruto  §  46. 


858  M.    T.    CICERONIS 

mero,7  qui  ilia  non  didicissem,  et  tamen  (ut  ipse  dicebat) 
possera  aliquid  in  dicendo,  proferebat.  Quorum  illi  alte- 
rum  facile  assentiebar,  nihil  me  didicisse;  in  altero  autem 
me  illudi  ab  eo,  aut  etiam  ipsiim  errare  arbitrabar.  92. 
Artem  vero  negabat  esse  ullam,  nisi  quae  cognitis,  penitus- 
que  perspectis,  et  in  unum  exitum  spectantibus,  et  nun- 
qnam  fallentibus  rebus  contineretur.  Haec  autem  omnia, 
quse  tractarentur  ab  oratoribus,  dubia  esse  et  incerta:  cum 
et  dicerentur  ab  iis,  qui  ea  omnia  non  plane  tenerent,  et 
audirentur  ab  iis,  quibus  non  scientia  ^  esset  tradenda,  sed 
exigui  temporis  aut  falsa,  aut  certe  obscura  opinio."  93. 
Quid  multa?  sic  mihi  tum  persuadere  videbatur,  neque 
artificium  ullum  esse  dicendi,  neque  quenquam  posse,  nisi, 
qui  ilia,  quae  a  doctissimis  hominibus  in  philosophia  dice- 
rentur, cognosset,  aut  callide  aut  copiose  dicere.  In  quibus 
dicere  Charmadas'  solebat,  ingeniura  tuum,  Crasse,  vehe- 
menter  admirans,  me  sibi  perfacilem  *  in  audiendo,  te  per- 
pugnacem'"'^  in  disputando  esse  visum,  xxi.  94.  Tum- 
que  ego,*  hac  eadem  opinione  adductus,  scripsi  etiam  illud 
quodam  in  libello,  qui  me  imprudente  et  invito'  excidit,  et 

"  Non  cevta  cngnitio  prcpceptorum  diu  et  accurate  tradenda  esset,  sed  quadam 
ohservationes  parum  certcc  brevi  tempore  essent  exponendo:. 
"  Obstinatiorein. 


Harl.  scire.  Mox,  ita  putasset  Pearc.  in  ed.  2. — 7  Voce,  in  illo  numero  delevit 
Schutz.  qiiiE  extant  in  ErI.  1.  2.  Jnnt.  et  recentt.  edd.  in  eo  numero  exiiibent 
Giielf.  2.  3.  Rom.  et  Kob. — 8  Eri.  1.  quibus  conscientia.  Mox,  opinio  iinmit- 
tenda  ed.  s.  1.  et  a. — 9  Quibus  dicere  Oxon.  e,  Erl.  1.  2.  et  edd.  vett.  Quibus 
deest  in  Oxon.  8.  In  quibus  d.  Rom.  Kob.  et  ed.  s.  I.  et  a.  Ab  ed.  W  plane 
absiint  Quibus  dicere.  Giilielmns  malebat  e  quibus.  Pro  viilgg.  Carneades, 
quod  est  in  Eri.  2.  Rom.  Kob.  Jiint.  &c.  Charmadas  reposiiit  Peare.  anctori- 
tate  Bod.  Harl.  1.  Joan,  quibusciim  consentit  Erl.  1.  Quibus  adjicere,  Sfc.  conj. 
Hotoman.  Quibus  subjicere  Veaic.  Mox,  veh.  ammirari  E\\.l.  veh.  admirari 
Erl.  2.  Rom.  Kob. — 10  Oxon.  U,  et  propugnacem. 

Cap.  XXI.   1  Itaque  ego  Oxon.  U,  Gueif.  1.  Erl.  1.  2.  Schutz.  et  Harl. 

NOTyE 

c  Me  sibi  perfacilem]  Cum   artium  nius   '  idcirco  se  aiebat  nuilam  ora- 

iraperitiim    se    simnlaret    Antonius,  tioneni  scripsisse,  ut,  si  quid  superi- 

non  erat  quod  doctissimorum  senten-  ore  judicio  actum,  ei,  quem  postea 

tiam  acrius  impugnaret,  ut  Crassus,  defensurus    esset,   nociturum    foret, 

quem  omni  disciplinaperpolitum  esse  non   dictum  a   se   affirmare  posset.' 

constabat.  Val.  Max.  vii.  3. 

f  Me  imprudente  et  invito}  M.  Anto- 


DE    ORATORF,    I.    21.  859 

pervenit  in  manus  hominum,'  disertos  me  cognosse  non- 
nullos,  eloquentem  adhuc  nemiiiera  :  ^  quod  cum  statuebara 
disertum,  qui  posset  satis  acute,  atque  dikicide,  apud  me- 
diocres  homines,  ex  communi  quadam  opinione,'  dicere  : 
eloquentem  vero,  qui  niirabilius  et  niagnificentius  augere 
posset  atque  ornare,  qua)  vellet,  omnesque  omnium  rerura, 
quae  ad  dicendum  ^  pertinerent,  f'ontes  animo  ac  memoria 
contineret.  Id  si  est  difficile  nobis,  qui  ante,  qiiam  ad 
discendum  ingressi  sumus,  obruimur  ambitione  et  foro;^ 
sit  tamen  in  re  positum  atque  natura.*  95.  Ego  enim, 
quantum  auguror  conjectura,  quantaque  ingenia  in  nostris 
hominibus  esse  video,  non  despero,  fore  aliquem  aliquan- 
do,  qui  et  studio  acriore,  [p.  93.]  quam  nos  sumus  atque 
fuimus,  et  otio  ac  facultate  discendi  majore  ac  maturiore, 
et  labore  atque  industria  superiore,  cum  se  ad  audiendum, 
legendum,  scribendumque  dediderit,^  existat  talis  orator, 
qualem  qnaerimus :  qui  jure  non  solum  disertus,  sed  etiam 
eloqueiis  dici  possit:  qui  tamen,  mea  sententia,  aut  hie  est 
jam  Crassus,^  aut,  si  quis  pari  fuerit  ingenio,  pluraque 
quam  hie,  et  audierit,  et  lectitarit,  et  scripserit,  paulura 
huic  aliquid  poterit  addere. 

96.  Hoc  loco  Sulpicius,  Insperanti  mihi,"  inquit,  et  Cot- 
tas,  sed  valde  optanti  utrique  nostrum,  cecidit,  ut  in  istum 
sermonem,  Crasse,  delaberemini.  Nobis  enim  hue  veni- 
entibus  jucundum  satis  fore  videbatur,  si,  cum  vos  de  re- 

*  In  pvhlicam  lucem  exivit. 

y  Occupamur  lahore  j/ctendorum  niagistratuum,  et  causarum  in  foro  dicendarum, 

'  Ea  difficultus  et  ah  arte  et  ah  homine  aliquo  superari  potest. 

"  Evenit  niilii  prteter  spem  el  txpeclationtm. 


Turn  ego  Oxon.  8,  Rom.  Kob.  Tinnijue  ego  viilgK. — 2  Oxon.  U,  adhuc  hominem. 
— 3  Oxon.  a  5  6,  opinione  fnirabili.  '  Sed  mirubUi  libiiiriiis  ociilis  deccptns,  «'X 
seqiunti  voce  miralnUus  line  tiaiistiilisse  videtiir.'  Uarl,  Paulo  post,  pro 
contineret  Oxon.  7  habet  continere, — 4  '  (^)xon.  Z  /3,  Hil.  1.  ex  glossa  quadam, 
ab  inlerpiete  ascripta,  quod  iinteiiuam,  S^c.  Oxon.  78?,  olim.  Oxon.  Z  a  m. 
pr.  ad  dicendum.  Mox,  Ego  autem  Oxon.  $.'  Harl. — 5  Oxon.  Z,  Erl.  1.  2.  de- 
derit ;  Oxon.  a  P  y  e,  Gneif.  2.  Jiiiit.  Victor,  majore  opera  dedidcrit ;  Oxon.  5, 
Rom.  et  Kob.  miijore  opera  dederit. —  6  '  Gnelf.  2.  3.  forsan  veiiiis,  aut  jam  hie 
est  Crassus.'  Hai  I.  '  ^lox,  Erl.  2.  si  quis  par  f.  ing.  atqiK'  in  Oxon.  5  notatiir 
extra  lineani,  '  al.  lej;.  par.'  Eiid.  Rom.  et  Kob.  uul  si  quis  fuerit  ingeniopari ; 
concinnius  forsan  et  snavius.'  Idem.     Deinde,  paulum  hie  aliquid  Oxon.  U. — 


860  M.    T.    CICERONIS 

bus  aliis  loqueremini,^  tamen  nos  aliquid  ex  sermone  ves- 
tro  memoria  dignum  excipere*  possemus ;  ut  vero  penitus 
in  earn  ipsam  totius  hiijus  vel  studii,  vel  artificii/  vel  fa- 
cultatis  disputationera  pajne  intimam  veniretis,^  vix  optan- 
duin  nobis  videbatur.  97.  Ego  enim,  qui  ab  ineunte  aetate 
incensus  essem  studio  utriusque  vestrum/  Crassi  vero  9 
etiam  araore,  cum  ab  eo  nusquam  discederem,  verbum  ex 
eo  nunquam  eiicere  potui  de  vi'°  ac  ratione  dicendi,  cum 
et  per  memetipsum  egissem,  et  per  Drusum''  saspe  tentas- 
sem :  quo  in  genera  tu,  Antoni,  (vere  loquar)  nunquam  mihi 
percunctanti,  aut  quaerenti  aliquid,  defuisti,  et  persaepe  me, 
quae  soleres  in  dicendo  observare,  docuisti.  98.  Nunc 
quoniam  uterque  vestrum  patefecit  earum  reruni  ipsarum  " 
aditum,  quas  quaerimus,  et  quoniam  princeps  Crassus  ejus 
sermonis  ordiendi  fuit,**  date  nobis  banc  veniam,^  ut  ea, 
quag  sentitis  de  omni  genere  dicendi,  subtiliter  persequa- 
luini.  Quod  quidem  si  erit  a  vobis  impetratum,  magnam 
habebo,  Crasse,  huic  palaestrae,-''  et  Tusculano  tuo  gratiam, 
et  longe  Academiae  illi  ac  Lyceo'  '*  tuum  hoc  suburbanum^ 

^  Annotnre.  '  Qui  a  pueritia  utrumque  testrum  maxime  colerem. 

<*  Primus  Crassus  hunc  sermonem  de  arte  oraloria  est  ingressus. 
*  Hanc  gratiam. 

f  Huic   loco  ubi  mentem  erudita  disputatione  exerccbimus,  quemadmodum  in 
palcEstra  solet  exerceri  corpus  ad  saltandum  aut  arma  tractanda. 
i  Urhi  vicinu7n. 


7  Oxon.  e,  eloqueremini.—  8  *  Male  Guelf.  2.  3.  Rom.  Kob.  Jiint.  etal.perveni- 
retis.  Vis  enim  preepositionis,  recte  jiulicante  Schiitzio,  jam  in  adjectivo 
'  intimam  '  expressa  est.'  Harl. — 9  '  In  Guelf.  2.  3.  edd.  Kom.  et  Kob.  legi- 
tm,  utriusque  vestrum,  Crasse,  tuo  vera.  Sed  nihil  est  mutandum.'  Idem.  Oxon. 
o  5  e,  etiam  Crasse,  tuo. — 10  Gonv.  Manut.  et  Pearc.  de  via  ;  hoc  etiani  voliiit 
Giiiielm.  de  vi  Erl.  1.  2.  Kom.  Kob.  Jiint.  et  recentt.  Mox, per  me  ipse  Lamb. 
Pro  egissem,  Oxon.  a  habet  exegissem. — 11  Voc.  ipsarum  deest  in  duobiis  libris 
ap.  Orell.  Paulo  post,  subtiliter  prosequamini  junt. — 12  Lycio  Oxon.  U,  et 
Jiint.  Mox,  in  principe  ed.  s.  1.  et  a.  Kom.  et  Kob.  deticit  voc.  gt/mna- 
sium. 

NOTiE 

e  Vel  studii,  vel  artificii]    Decorum      ime   familiares  erant,  ut  supra  dic- 
servat   hie   Tullius,    qui    Sulpicium      tnm  ^  25. 

adolescentem  inducit  dubitantem  an  '  Academia:  illi  ac  Lyceo]    De  Aca- 

esset  ars  rhetorira,  quod  in  dubium  demia  dictum  §  43.  Lyceum  autem 
id  revocasse  videretiir  Antonius.  gymnasium  fuit  prope  Aihenas  cele- 

^  Per  Drusum]  C.  Cotta  et  P.  Sul-      berrimnm,   in   quo   docebat   Aristo- 
picius,  qui  hie  loquitur,  Drusi  max-      teles. 


DE   ORATORE,    I.   22.  861 

gymnasium  J  anteponam.  xxii.  99.  Tum  ille,  Tmmo  vero,* 
iiiqnit,  Sulpici,  rogemiis  Autonium,  qui  ct  potest  facorc  id, 
quod  requiris,  et  consuevit,  ut  te  audio  dicere.  Nam  me 
quidem,  fateor,*  semper  a  genere  hoc  toto  sermonis  ref'u- 
gisse,  et  tibi  cupienti  atque  instanti  saepissime  ncgasse,  ut 
tute  paulo  ante  dixisti.  Quod  ego  non  superbia,  neque  in- 
humanitate  faciebam,  neque  quo  tuo  studio  rectissimo  at- 
que Optimo  non  obsequi  vellem,  proesertim  cum  te  unum 
ex  omnibus  ad  dicendum  maxime  natum,  aptumque  cog- 
nossem,  sed  mehercule  istius  disputationis  insolentia,  atque 
earum  rerum,  qua?  quasi  traduntur  in  arte,  inscitia.'^^  100. 
Tum  Cotta,  Quoniam  id,  quod  difficillimum  nobis  videba- 
tur,  ut  omnino  de  his  rebus,  Crasse,  loquerere,  assecuti  su- 
mus  ;  de  reliquo  jam  nostra  culpa  fuerit,  si  te,  nisi  omnia, 
quae  percunctati  erimus,  explicaris,  dimiserimus.  101.  De 
his,  credo,  rebus,  inquit  Crassus,  ut  in  cretionibus  '^  ^  scribi 

''  Sed  certe  prnpterea  quod  non  eram  in  hujusmodi  disputatione  exercilatus,  et 
instilutionum  oratoriarum  eram  ignarus. 


Cap.  xxii.  1  Enimvem  Giielf.  2.  3.  Oxon.  /8  5  7,  Rom.  Kob.  s.  I.  et  a.  Med. 
Asc.  Mox,  id  oiiiisit  Grut.— 2  Ita  Norf.  Cant.  Gonv.  Mead.  Harl.  1.  2. 
Rom.  Kob.  Maniit.  et  Lamb,  fator  deest  in  Grut.  et  vulgg.  Mox,  ut  deest  in 
iisdem.— 3  '  Oxon.  U,  neque  quod  ut .  , .  cognovissem  .  . .  Iradentur  inscieritia  ; 
Oxon.  Z,  nee  qui ;  (ex  correctore  '  al.  qui;')  Erl.  1.  ne  quod  tuo  studio  ;  ErI.  2. 
neque  ut  tuo  studio ;  Gronov.  in  siio  cod.  reperit  ne  qui  tun,  et  unire  veram  lec- 
tionem,  ncc  male,  pntat,  juc  qui  tuo.'  Hail.  •  In  viilgato  verboriim  ordine, 
quasi  tradunttiy  inarte,  non  video,  quid  veVit  quasi  tradere.  Lambinns  sic  verba 
collocal,  quce  qwtsi  in  arte  traduntur,  inscitia ;  et  hunc  ordineni  servant  Cant. 
Harl.  1.  2.  Wag.  Gonv.  Norf.  Bal.  Mag.  Joan.'  Pearc.  '  Ita  quoque  Erl.  1. 
2.  nisi  ut  habeant  inscientia.  Voc.  in  arte  abstint  ab  edd.  s.  I.  et  a.  Med. 
Asc.  et  probat  Grot,  quia,  'tradere'  sit  artis  verbum  ;  sed  recte  dissentit 
Ernesti.  Ab  ed.  Lips,  abest  in.  Mox,  quoniam  quod,  omisso  id,  Erl.  1.  2. 
Dein,  in  Erl.  2.  rebus  Crassus  loqueretur  in  textu,  sed  in  margine,  Crasse  lo- 
querere.' Harl. — 4  Erl.  2.  Oxon.  5,  Guelf.  1.2.3.  in  certionibus  ;  Rom.  Junt. 
Kob.  in  certioribus;  alii  libri  in  critionibus ;  aut  in  conditionibus  ;  ant  in  oratio- 
nibus.  Cod.  IMouarb.  Labet  in  cautioniuus,  et  in  marg.  creationibus.  Victor, 
conj.  cretionibus ;  et  sic  plane  Erl.  1.  et  cod.  Oxon.  ap.  Cockman.     Mox,  de 

NOTiE 

J  Gymnasium']    Lociis  iibi  exercen-  inaDioribus  informantnr. 

tur  corpora  saltn,  cursn,  luctatione  :  ^  Ut  in  cretionibus'}  Cretio,  inquit 

s.  yvfjivhs  nudus,  (\n\:i  in  istis  exercita-  Ulpianus,  est  certoium  dierum  spa- 

tionibus  graviores  vestesdeponebant,  tium    quod    datur    institulo    iiicredi 

ut  essent  expediti.   Metapiiorice  sig-  ad  deliberandum,  utrum  expediat  ei 

nificat  locum,  iibi  animi  Uteris  liu-  adire    bareditatem.     Cretio   duplex 


CNIVEJRSITT  I 


862  M.   T.    CICERONIS 

solet,  'Quibus  sciairi,  poteroque.' '  Turn  illej  Namqiie 
quod'  tu  non  poteri.s,  aut  nescies,  quis  nostrum  tam  im- 
pudens  est,  qui  se  scire  aut  posse  postulet?  ^ 

Jam  vero,  ista  conditione,  duni  mihi  liceat  negare,  posse 
quod  non  potero,  et  f'ateri,  nescire  quod  nesciam,  licet,  in- 
quit  Crassus,  vestro  arbitratu  percunctemini.7  102.  Atque, 
inquit  Sulpicius,  hoc  primum  ex  te,  de  quo  modo  Antonius 
exposuit,  quid  sentias,  qua^riraus  :  existimesne  artem 
aliquan)  esse  dicendi.  Quid?  mihi  nunc  vos,  inquit  Cras- 
sus, tanquam  alicui  Graeculo  otioso  et  loquaci,  et  forlasse 
docto,  atque  erudito,  quaestiunculam,  de  qua  meo  arbitratu 
loquar,  ponitis  ?  Quando  enim  me  ista  curasse,  aut  cogi- 
tasse  arbitramini,  et^  non  semper  irrisisse  potius  eorum 
hominum  impudentiam,  qui  cum  in  schola  assedissent,  ex 
magna 9  hominum  frequentia  dicere  juberent,  si  quis  quid 
quaereret?  103.  Quod  primum  ferunt  Leontinum  '  fecisse 
Gorgiam  :  qui  permagnum  quiddam  suscipere  ac  profiteri 
videbatur,   cum  se   ad   omnia,  de  quibus  quisque  audire 

*  Vohis  respondebo,  modo  sciam,  aut  passim,  ut  in  jure  loquuntur. 
>  Cotta. 


quibus  sciam  Victor. — 5  Nam  quod  ErI.  1.2.  Giielf.  1.  Scbiitz.  et  Harl.— 6  Pur- 
gold,  in  OI)S8.  Grit,  ad  Sopliocl.  Eiirip.  Aiitlio!.  Gr.  et  Cic.  Jen.  et  Lips.  1802. 
p.  329.  legendiim  putabat,  qui  te  scire  postulet. — 7  '  In  cod.  Eri.  1.  post  quod 
ntsciam  poiiitiir  piinctuni,  atque  a  verbo  licet  nova  incipit  lineoia.  In  eodein 
cod.  actntnm,  Alqui  inquit  hoc  exlende  (pro  ostende,  nti  quidani  babent  codd.) 
quo  modo  .  .  .  dicendi.  Quid  mihi  vos  nunc  inquit  Crassus  (^vestro  arbitratu  per- 
cunctemini)  tanquam,  Ifc.  Verba  aiitem  in  parmtbesi,  etiarn  in  cod.  inchisa  ab 
inlerpiete  qiiodani  profecta  esse  videntm.  In  Erl.2.  Atqui,  inquit  Sulpicius, 
(qnod  nonien  a  niann  sectinda  siiperacriptnni  est)  lioc  de  quo  modo,  ^c.  In  edd. 
Kom.  et  Knl).  Atqui  (nti  qnoque  est  in  <|naluor  co(id.  Oxon.  et  in  ed.  Jimt.) 
inquit  Sulpicius  hoc  ostendi,  quod  modo  Antonius,  8fc.  Oxon.  U  Z  /3  6,  ostende  ; 
Vj  autein  a  prima  niann  babnit  os  extende.'  Harl. — 8  Copula  et  omitlitnr  in 
Giielf.  2.  3.  Mox,  Guelf.  1.  3.  Erl.  1.  im})rudentiam.—9  Oxon.  U,  ErI.  2.  et 
in  magna,  hot- o juberent,  Oxon.  U,  et  a  pi'iina  nianii  Erl.  2.  auderet ;  in  niar». 
lAiw^w  juberent ;  (iiielf.  1.  Oxon.  7,  et  Oxon.  5  in  marg.  auderent,  PanIo 
post,  permagnum  quoddum  Oxon.  U.     Guelf.  3.  profiteri  ac  suscipere.  '  Ordine 

NOT/E 
est:  alia  vnlgaris,  in  qua  adjicinntur      conditione  fieri  solitee. 
haec   verba,  'quibus  scieris   poteris-         '  Leontinum]    Ex  urbe  Le.ontio  in 
qup;'  alia  continna,  in  qua  non  adji-      Sicilia  :  nunc  aiictore  Nigro  dicitur 
ciuntiir.    Lvfuint  aWi,  ut  in  condilioni-      Lintini. 
bus,  quii-  pactioncs  sunt  certa  lege  et 


I)  v.    ORATORE    I.    23.  8G3 

vellet,  esse  paratnin'°  denuntiaret.  Postea  vero '"  vulgo 
hoc  facere  coeperunt,  hoclieque  faciuiit,  ut  nulla  sit  res, 
neque  tanta,  neque  tarn  improvisa,  neque  tarn  nova,  de 
qua  se  non  omnia,"  quae  dici  possunt,  proliteantur  esse 
dicturos.  104.  Quod  si  te,  Cotta,  arbitrarer,  aut  te,  Sul- 
pici,  de  iis  rebus  audire  velle,  adduxissem  hue  Graecum 
aliquem,  qui  vos  '^  istiusniodi  disputationibus  delectaret : 
quod  ne  nunc  quideni  dilKcile  factu  cst.'^  Est  enim  apud 
M.  Pisonem,"  adolescentem  jam '''^  huic  studio*  deditum, 
summo  homincm  ingenio,  nostrique  cupidissiraum,  peripa- 
teticus  Staseas,"  homo  nobis  sane  familiaris,  et,  ut  inter 
homines  peritos  constare  video,  in  illo  suo  genere  omnium 
princeps.  xxui.  105.  Quern  tu,  inquit,  mihi,  Mucins,' 
Staseara,  quern  peripateticum  narras  ?  gerendus  est  tibi 
mos  adolescentibus,'  Crasse ;  qui  non  Graeci  alicujus  quo- 
tidianam  loquacitatem  sine  usu,  neque  ex  scholis  cantile- 
jnam  *"  requirunt,  sed  ex  homine  omnium  sapientissimo  atque 
eloquentissimo,  atque  ex  eo,  qui  non  in  libellis,"  sed  inmaxi- 
mis  causis,  et  in  hoc  domicilio"  imperii  et  gloriae,  sit  consilio 
linguaque  princeps,  cujus  vestigia  persequi^  cupiunt,''  ejus 

*  Philosophic,        '  Dehes  ol/sequi  adolescentibus,        "*  Inanem  declamatienem. 
"  Plenis  formularum  declamandi.  "  In  hac  urbe  Roma. 

P  Qiiem  iniitari  volunt. 


minus  apto.'  Harl. — 10  Erl.  1.  2.  se  paralum.  Giielf.  1.  omittit  esse, — 
11  Mead.  Mag.  Harl.  1.  2.  Erl.  2.  et  Lainb.  de  qua  non  se  omnia.  Postea,  aiic- 
toritate  codd.  Erl.  1.  2.  et  Guelf.  1.  2.  3.  Harl.  rescripsit  qutedici  possint,  pro 
vulgato  q.  d.  possunt  ;  quod  etiani  in  Oxon.  U  5  legitur.  Contra,  Oxon.  Z,  q. 
d.possent, — ^12  Viilgo,  etiam  Erl.  1.2.  Guelf.  1.  2.  3.  Rom.  Kob.  Jtint.  Vic- 
tor. Man.  Grnt.  nos ;  Cant.  Wag.  Mead.  Mag.  Harl.  1.  2.  Schiiiz.  et 
Harl.  vos. — 13  Schntz.  est  difficile  factu. — 14  Voc.  jam  deest  in  dnobus  ap. 
Orell. 

Cap.  xxiii,  1  Ita  Gonv.  Harl.  1.  2.  Erl.  2.  Jnnt.  Grut.  Lamb,  et  Schntz. 
Quem  tu  mihi,  inquit  3Iulius  vulg.  et  Harl.  Mox,  tibi  omittiliir  in  edd.  Rom. 
et  Kob.  Dein,  alicujus  deest  in  Erl.  1.  2.-2  '  Erl.  1.  2.  Rom.  Kob.  Vict. 
Jnnt.  al.  velt.  vestigia  qui  persequi ;  el  Ursin.  voc.  qui  ad  illustrandani  senlen- 

NOT.E 

"  Posteavero,8fc.]  Mniti  post  Gor-  "  31.  Pisonem]  De  quo  satis  fnse 

giam   exiemporalis  eloquentids    Ian-      Tullins  in  Briito. 
deni   aucupati   snnt,   nt  Protagoras,         "  iSlaseas]    Peripateticns    philoso- 
Prodicus,  Thrasymachus,   Eleas,   et     plms,   patria   Neapolitanus.   Cic.  de 
alii.  Fin.  I.  v. 


864  M.    T.    CICERONIS 

scntentiam  sciscitantur.  106.  Equidem  te  cum  in  dicendo 
semper  putavi  Deum,'  turn  vero  tibi  nunquam  eloquentia? 
majorem  tribui  laudem,  quam  huraanitatis :  qua  nunc  te 
uti  vel  maxime  decet,  neque  defugere  earn  disputationem, 
ad  quam  te  duo  excellentis  ingenii  ^  adolescentes  cupiunt 
accedere. 

107.  Ego  vero,  inquit/  istis  obsequi  studeo/  neque 
gravabor  breviter  meo  more,  quid  quaque  de  re  sentiara, 
dicere.  Ac  primura  illud  (quoniam  auctoritatem  tuam 
negligere,'  Scaevola,  fas  mihi  esse  ^  non  puto)  respondeo, 
luilii  dicendi  aut  nullam  artem,  aut  pertenuem  videri,  sed 
omnem  esse  contentionem  inter  homines  doctos  in  verbi 
controversia  positam."  108.  [p.  94.]  Nam  si  ars  ita  defi- 
nitur,  ut  paulo  ante  exposuit  Antonius,  ex  rebus  penitus 
perspectis,^  planeque  cognitis,  atque  ab  opinionis  arbitrio 
sejunctis/  scieutiaque  comprehensis  ;  non  mihi  videtur  ars 
oratoris  esse  ulla.  Sunt  enira  varia,  et  ad  vulgarem  popu- 
laremque  sensum  accommodata  omnia  genera  hujus  foren- 
sis  nostras  dictionis.  109.  Sin  autem  ea,  quae  observata 
sunt  in  usu  p  ac  ratione  ^  dicendi,  h£ec  ab  hominibus  calli- 

7  Divina  qiiadam  eloquentia  praditum.  '  Crassus.         '   Cupio. 

'   Id  omittere  quod  auctor  es  mihi  ut  faciam. 

"  In  definitione  hujus  vocis,  ars,  quce  definitio  focatur  in  controversiam. 
"  Opinione  qua  pro  hominum  arbitrio  mutatur. 


tiam  necessariiim  putarat ;  sed  immerito.'  Harl, — 3  Gnelf.  l.Erl.l.  2.  Sclintz. 
et  Harl.  excellentes  ingenii;  Oxon.  U  Z,  excellentes  ingeniis.  '  Mox,  accedere 
minime  decet  Oxon.  U  et  Eil.  2.  in  quo  tameu  et  Erl.l.  post  vel  maxime 
omissMUi  est  decet,  hoc  vero  in  Erl.  2.  a  m.  sec.  in  margine  addituni,  et  post 
maxime  in  ntroqiie  denioue  defugere  legitiir,  quod  qnideni  in  Erl.  2.  a  ni.  sec. 
mutatiim  est  in  neque ;  nnde  altera  lectio  in  fine  minime  decet  intelligi  potest.' 
Harl. — 4  Voc.  esse  deest  in  qnibiisdam  libris. — 5  'In  Erl.  1.  2.  extat,  Nam  si 
artistad.  ut  p.a.depnsuit  antonius  ex  rebus,  ifc.  In  cod.  Oxon.  Z  est  quoque 
deposuit.  In  plnriniis  edd.  legitur,  Nam  si  ars  ita  definitur.  Atqiie  Sclnitz. 
queni  seciitus  sum,  omislt  ita  et  ex.'  Harl. — G  Giielf.  \.  2.  3.  Erl.  1.  Oxon.  U, 
et  tractionc  ;  Erl.  2.  a  m.  pr.  ac  ratione  ;  sed  a  ni.  recent,  ac  tractitione.     Hinc 

NOTjE 

P  Qua  observata  sunt  in  usu']  Ad  ar-  ut  observationes  snas  conscribat.  3. 

tem  notione  populan  receptam  qua-  tria  dicendi  genera,  judiciale,  exor- 

tuor  hie  reqnirit  Crassus  :  1.  ut  vir  nativum,  ac  deliberativum  clare  ex- 

callidus  ac  prudens  ea  diiigenter  ob-  plicet.    4.    ilia   genera  distribuat   in 

servet,  quibus,  v.  g.  in  dicendi  facul-  partes,  puta  in  constituliones  conjec- 

tate,  facilius  quispiam  persuadet.  2.  turales,  definitivas,  juridiciales,  &c. 


DE    ORATORE,    I.   24.  865 

dis  ac  pevitis  animadversa  ac  notata,  verbis  designata,^ 
generibus  illustrata,  partibus  distributa  sunt,  (id  quod  fieri 
potuisse  video)  non  intelligo,  quamobrem  non,  si  minus 
ilia  subtili  definitione,  at  hac  vulgari  opinione,  ars  esse 
videatur.  Sed  sive  est  ars,  sive  artis  quaedam  similitudo, 
non  est  quidem  ea*  negligenda  :  verum  intelligendum  est, 
alia  quajdam  ad  consequendam  eloquentiam  esse  majora. 
XXIV.  110.  Turn  Antonius  vehementer  se  assentire  '  Cras- 
so  dixit,  quod  neq^ue  ita  amplecteretur  artem,  ut  ii  solerent, 
qui  oinnem  vim  dicendi  in  arte  ponerent,  neque  rursum 
earn  totam,  sicut  plerique  philosophi  facerent,  repudiaret. 
Sed  existimo,  inquit,  gratura  te  his,  Crasse,  facturum,^  si 
ista  exposueris,  quae  putas  ad  dicendum  plus,  quam  ipsam 
artem  posse  prodesse. 

111.  Dicam  equidem,  quoniam  institui,""  petamque  a 
vobis,  inquit,  ne  has  meas  ineptias  efferatis  : '  quanquani 
moderabor  ipse/  ne,  ut  quidam  magister  atque  artifex, 
sed  quasi  unus  e  togatorum  '^  numero,"  atque  ex  forensi 
usu  homo  mediocris,  neque  omnino  rudis,  videar,  non  ipse 
aliquid  a  me  promsisse," '  sed  fortuito  in  sermonem  vcs- 

""  Incepi. 

^  Ne  communicetis  cum  aliis,  quce  a  meparum  apte  ad  tanlam  rem  dicentur. 

y  Hunc  adhibebo  modum  in  dicendo. 

-  E  numero  civium. 

"  Aliquid  novi  inventum  a  me  afferre. 


Schntz.  et  Harl.  ac  tractatione.  Oxon.  U,  jiaiilo  ante,qu<E  ohservanlur.—l  In 
Erl.  1.  2.  ab  omnibus,  S^c.  in  Eii.  1.  verbis  definita;  in  ErI.  2.  verbis  diffinilu  ; 
in  Oxon.  Z  y,  verbis  finita.  'Sed  vnlgatum  miitare  noini ;  nrc  tamen  a 
Wetzelio  dissentiam,  definita  meliorem  et  certioieni  videii  lectionem.'  Hnrl. 
— 8  Erl.  1.  non  est  ea  quadam;  Erl.  2.  a  ni.  sec.  Rom.  Kob.  Oninib.  Lamb,  ei 
Harl.  non  est  ea  quidem. 

Cap.  XXIV.  1  Rom.  Kob.  Vict.  Jiint.  asseniiri.—2  Jnnt.  et  Victor,  te  his 
esse,  Crasse,  facturum  ;  Rom.  Kob.  te  his  esse  facturum. — 3  '  Vide,  lector,  an- 
non  ed.  Ven.  et  codd,  Norf.  Mag.  Mead.  Harl.  1.  Cant.  Bal.  Wag.  Non. 
Joan,  supgerant  verissiniam  lectionein  prmnisisse ;  qnibiis  si  fides  adiiibeuda 
sit,  sic  locum  refingas,  non  ipse  aliquid  de  me  promisisse,  sed  fortuito  in  sermo- 
nem vestrum  incidisse.'  Peaic.     Giielf.  ].   3.  Erl.  1.  2.  Rom.  Kob.  etiani  pro- 

NOTyE 

Quae  cum  quis  collegerit  accurate,  vocabantnr;  ita  a  toga,  qua  Rnniani 
artem  eloquentia>  tradiderit.  ntebantnr,   togatorum   nomen   babu- 

1  Togatorum]  Ut  pailinm  Graco-  ere.  Virgilins,  *  Romanos  rcnini  do- 
rum  erat  proprium,  adeoque  palliati      niinos  gentemque  togatam.' 

Delph.  et  Var,  Clas.  Cicero.  3  I 


806  M.   r.  ciccRONis 

trum  incidissc.  112.  Equidem,  cum  peterem  raagistratum,''' 
solebam  in  prensando'  diniittere  a  me  Scaevolam,*  cum 
ei  ita  dicerem,  me  velle  esse  ineptum :  id  erat  petere  blan- 
dius  :  quod  nisi  inepte  fieret,  bene  non  posset  fieri.'  Hunc 
autcm  esse  unum  hominem  ^  ex  omnibus,  quo  praesente 
ego  ineptus  esse  minime  ^  vellera :  quera  quidem  nunc 
mearum  ineptiarum  testem  et  spectatorem  fortuna  consti- 
tuit.  Nam  quid  est  ineptius,  quara  de  dicendo  dicere ; 
cum  ipsum  dicere  7  nunquam  sit  non  ineptum,  nisi  cum  est 
necessarium?  Perge  vero,  Crasse,  inquit  Mucius.  113. 
Istam  enim  culpam,  quam  vereris,  ego  praestabo.'^ 

XXV.  Sic  igitur,  inquit  Crassus,  sentio/  naturam"  pri- 

*  Cum  does  quibus  jus  erat  suffragii  blande  salutarem  et  amplexarer,  solebnm 
rngare  Scavolam,  ut  abivet. 

«  Velle  me  ad  vilia  qucedam  obsequia  dignitati  mece  parum  congruentia  descen- 
dere,  blanditiis  populum  demereri,  quod  recte  fieri  non  posset,  nisi  ad  ineptias  me 
demitterem. 

^  In  me  suscipio  quam  times  culpam  :  scio  te  nihil  inepte  facturum. 

misisse.  '  Attamen  jam  Gronov.  lectionem  promsisse  absnrdam  esse,  et  pro- 
misisse,  quod  ei  cod.  suggessit,  verissimiim  et  commodissimum  judicarat- 
Atqtie  Schutz.  lectionem  promisse  impiobans  reddidit  a  me  (h.  e.  nieasponte, 
non  admonitum  vel  inductuin  ab  aliquo,)  promisse;  jure  tamen  Pearcii  opi- 
nioneni,  de  me  promisisse,  rejicit.  Codd.  Oxon.  Z  ;8  5  e,  permisiise  et  panic 
ante  ex  oratorum  [loco  iogatorum']  numero,  quae  lectio  ex  glossa  ortaesse  vide- 
tur.'  Hurl.  '  Videtur  delendum  esse  non,  nisi  ilUid  anacoluthi  accurare  ve- 
ils.' Malhi(B.—i  Sic  codd.  ErI.  1.  2.  (in  quibus  tamen  est  equidem  pro  pe- 
terem)  Rom.  Kob,  Schutz.  et  Harl.  pro  \n\s^.  magistratus.  Mox,  verba,  tJ 
erat  petere  blandius  .  .  .fieri,  Gulielm.  circumsepsit  uncis,  tanquam  librario- 
rtim,  eique  assentiuntnr  Grut.  et  Wetzcd.— 5  Mag.  Harl.  2.  Pearc.  Lamb,  et 
Harl.  esse  hominem  unum;  Erl.  2.  Hunc  autem  semper  indicavi  hominem  unum. — 
G  Giielf.  1.  Schutz.  et  Harl.  ego  ineptum  esse  me  minime ;  quam  lect.  probat 
Hensinger.  ad  Cic.  de  Offic.  a.  22.  ineptum  me  Oxon,  U.  Censor  Lips, 
malit,  ego  me  ineptum  esse  m.  velim.—7  Ita  Joan.  Wag.  Gonv.  Magd. 
Harl.  2.  Erl.  1.  2.  Rom.  Kob.  id  ipsum  dicere  Oxon.  U  Z  5,  (sed  in  5  additur  id 
a  nupera  manu.)  Oxon.  e,  Grut.  et  vulgg.  ante  Ernesti.  Mox,  nunquam  non 
sit  ineptum  Erl.  2. 

Cap.  XXV.    1  Erl.  1.  Sic  igitur  inquit  sentio  Crassus ;  Erl.  2.  Pannart.  Val- 

NOT^ 

•■  Solebam  in  prensando]    Id   paulo  Itaque  rogabat  eum  nt  a  se,  dum  in- 

fusius  explicat  Val.  Max.  1.  iv.  c.  5.  eptae  rei  deserviret,  discederet:  ma- 

'  Consulatum  petens  L.  Crassus,  cum  jorem   verecundiam   dignitatis   ejus, 

otunium  candidatorinn  more  circum  quam  candidae  togae  suas  respectum 

forum  supplex  populo  ire  cogeretur,  agens.' 

nunquam  adduci  potuit,  ut  id  prae-  •  Naturam]  Consule   not.  in  §  15. 

sente  Q.  Sraevola,  gravissimo  et  sa-  bujus  libri. 
pieiilissimo  viro,  socero  buo,  faceret. 


DE    ORATORE,   I.   25.  8()7 

mum,  atque  ingenium  ad  dicendum  vim  afferre  maximam  : 
neqne  vero  istis,  de  quibus  paulo  ante  dixit  Antonius, 
scriptoribus  artis,  rationem  dicendi  et  viam,  sed  naturam 
defuisse/  Nam  et  animi  atque  ingenii  celeres  quidam 
motus  esse  debent,  qui  et  ad  excogitandum  *  acuti,  et  ad 
expiicandum  ornandumque  sint  uberes,  et  ad  memoriam 
firmi  atque  diuturni.  114.  Et  si  quis  est,'  qui  haec  putet 
arte  accipi  posse,  (quod  falsum  est ;  praeclare  enim  se  res 
habeat,  si  haec-^  accendi,  aut  coramoveri  arte  possint : 
inseri  quidem,  et  donari  ab  arte  non  possunt  omnia  ;  sunt 
enim  *  ilia  dona  naturae)  quid  de  illis  dicet,  quae  certe 
cum  ipso  homine  nascuntur  ?  linguae  solutio/  vocis  sonus, 
latera,  vires,^  conforraatio  quaedam  et  figura  totius  oris  et 
corporis  ?  115.  Neque  base  ita  dico,  ut  ars  aliquid  limare  ^ ' 
non  possit:  (neque  enim  ignoro,  et  quae  bona  sint,  fieri  meliora 

«  TisicE  et  Coraci  artis  rhetoricce  inventoribus  non  institutiones  oratoria,  sed 
ingenium  defuit. 
f  HcEc  qucE  natura  largitur.  «  Expedita  ad  dicendum  lingua. 


darf.  8.  1.  et  a.  Mediol.  Ascens.  Rom.  Kob.  Sic,  inquit  igitur  Crassns  sentio ; 
Junt.  Crat.  Streb.  Pearc.  Sic  igilur  sentio,  inquit  Crassus ;  Lallem.  Gionov. 
Verbiirg.  Sic  igitur  censeo,  inquit  Crassus. — 2  Oxon.  Z  y,  Eil.  2,  cogitandum. — 
3  '  Nov.  Bal.  Harl.  2.  Wag.  et  Cant,  itemqiie  edd.  Rom.  Kob.  Yen.  Mediol. 
et  Lamb,  habent  sed  si  quis  est.'  Pearc.  '  At  minus  bene.  Teste  Mull,  in 
Disp.  Cit.  p.  15.  edd.  princeps  s.  1.  et  a.  atque  Valdarser.  totum  locum  ita 
extiil'ent,  Sed  quis  est,  qui  hwc  putet  .  .  ,  posse?  Quod  falsum  est,  praclare  enim 
res  se  habet,  .  .  .  omnia;  .  .  .  naiurce:  quid  de  illis  dicain  . .  .  corporis/  Neque 
enim  h.  i.  d.  ut  a,  aliqnos  l.n.  p.  .  .  .  bona  sunt .  .  ,  oratorum  numero,  ^c.  In  h.  1. 
ita  qnoque  variant  librl :  hcec  putat  arte  Oxon.  U,  ErI.  1.  2.  Rom.  et  Kob. 
percipi  Oxon.  e  ;  hue  percipi  p.  id  falsum  est,  .  .  .  non  possint  omnia  Oxon.  U  ;  se 
res  liabet  Rom.  Kob.  quid  de  illis  dicani  Eri.  1.  2.  Oxon.  L'  3  5  e,  Itom.  Kob.  et 
Aid.  latera,  aures,  conform.  Erl.  1.  2.  Oxon.  U  ;  I^'eque  enim  hccc  .  .  .  aliquos 
limare  Erl.  1.  2.  Oxon.  V  Z,  Rom.  et  Kob.  quce  bona  sunt  Rom.  Kob.  qme  op- 
tima non  aliquo  Erl.  1.  in  orat.  numero  ten.  n,  p.  Rom.  et  Kob.'  Harl. — 4  '  Son 
possunt  ;  omnia  sunt  enim,  8(c.]  Ita  cum  Ascens.  locum  iiiterpungo  ;  nee  aiiter 
Cant.  Joan,  et  Harl.  1.  2.  in  quibus  vox  omnia  cum  majuscula  litera  iniliali 
scribitur.'  Pearc.  Ernesti  malebat  deleri  omnia.  Scliutz.  ilia  verba,  omnia; 
sunt  eni}n  ilia  dona  naturce,  plane  delevit.  In  eadeni  sententia  versatiir 
Wetzel,  qui  cum  Grutt-ro  voc.  omnia  .  .  .  natures  imcis  inclusit.  Atque  cum 
Wetzelio  F.  C.  Wolf,  ad  versiouem  p.  4GS.  voc.ojnniacontendit  esse  glossam, 
saltern  conjuugi  non  debere  cum  tiS  possunt. — 5  'Sic  fere  libri  et  scripti  et 
impressi.  Fortasse  sic  sananda  est  sententia,  lingua  soluiio,  vocis  sonus, 
lalerum  vires,  conjirmatio  quadam  et  figura  totius  oris  et  corporis.  Joan,  a 
nupera  tanien  manu,  liabet  laicrum  vires.'  Pearc.  Erl.  1.  latera,  aures,  confor- 
matio ;  et  sic  quoque  in  cod.  Oxon.  U,  et  Erl.  2.  a  pr.  m.  sed  a  m.  sec.  cor- 

NOT;E 
'  Ut  ars  aliquid  limare']  Ars  naturx  dotes  perficit,  corrigit  vitia,  ut  liquet 


868  M.   T.   CICERONIS 

posse  doctrina ;  et  quae  non  optima,  aliquo  niodo  acui 
tamen  et  corrigi  posse :)  sed  sunt  quidam  aut  ita  lingua 
haesitantes,  aut  ita  voce  absoni,  aut  ita  vultu,  motuque 
corporis  vasti ''  atque  agrestes,  ut,  etiamsi  ingeniis  atque 
arte  valeant,  taraen  in  oratorura  nuraerum  7  venire  non 
possint.  Sunt  autem  quidam  ita  in  iisdem  rebus  habiles, 
ita  naturas  muneribus  ornati/  ut  non  nati,  sed  ab  aiiquo 
Deo  ficti  esse  videantur.  116.  Magnum  quoddam  est  onus  9 
atque  munus,  suscipere,  atque  profiteri,  se  esse,  omnibus 
silentibus,  unum  maximis  de  rebus,  magno  in  conventu 
hominum,  audiendum.  Adest  enim  fere  nemo,  quin  acu- 
tius  atque  acrius  vitia  in  dicente,  quam  recta  videat :  ita, 
quicquid  est,  in  quo  offenditur,  id  etiam  ilia,  quae  laudanda 
sunt,  obruit.  117.  Neque  haec  in  earn  sententiam  disputo, 
ut  homines  adolescentes,  si  quid  naturale  forte  non  ha- 
beant,'  omnino  a  dicendi  studio  deterream.  Quis  enim 
non  videt,'°  C.  Coelio,"  aequali  meo,i  magno  honori  fuis- 
se,  homini  novo,^"    illam   ipsam,   quamcumque    assequi 

*  Incompositi  in  gestu.  *  Si  quo  naturce  dono  careant. 

^  Qui  ejusdem  mecum  fuit  atatis,  *  Cujus  major es  nohiles  nonfuerunt. 


rectum  est  vires. — 6  Joan.  Harl.  1.  Gonv.  Rom.  Kob.  Ven.  et  Mediol.  aliquos 
litaare.  Erl.  1.  2.  Neque  enim  here  ita  dico,  ut  a.  aliquos,  ijc.  Mox,  Erl.  1.  2. 
Rom.  Kob.  qucB  bona  sunt,  Deinde,  Eil.  1.  qua  optima  non  aliquo. — 7  Rom. 
at  Kob.  in  orat.numero. — 8  Ita  Cant.  Wag.  Gonv.  Nov.  Bal.  Mag.  Mead. 
Harl.  1.  2.  Joan.  Erl.  1.  2.  Rom.  C.  Stepli.  Ven.  Mediol.  et  Lamb,  ita  liisdd 
relms  habiles,  fyc.  Kob.  Vulgata  lectio,  jam  ab  Aldo  edita,  sic  se  habet,  ita 
naturtB  muneribus  in  iisdem  rebus  habiles,  ita  urnati.  Vid.  Nott.  Varr.  Mox, 
loco  ficti  in  Eil.  1.  2.  extat  electi;  Ernesti  conj.  facti.  Idem  post  non  nati 
excidisse  ad  dicendum  arbitratiir. — 9  Magnum  quiddam  est,  onus  Jiinf.  Ciat. 
Victor.  Magnum  quiddam  est,  hoc  onus  al.  ap.  Harl.  Mox,  ac  profiteri  Nizol. 
legit,  probaiqne  Scliutz.  no  bis  reciirrat  atque.  Oxon.  U,  qui  non,  loco  quin 
in.  Oxon.  Z  /3  7  5  e,  et  vitia  judicet,  quam  r.  v.  Erl.  1.  indicct. — 10  Ita  Bal. 
Nov.  Gonv.  Norf.  Mag.  Mead,  et  Joan.  Erl.  2.  et  Erl.  1.  a  m.  pr.  videat  Erl. 

NOTyE 

exemploDemostlienis.     Ad  eloqiien-  sitf  Altera  poscit  opem  res,  et  conjn- 

tiam  et  inqenio  et  arte  opus  est,  quod  rat  amice.' 

ad    poesiin    retjuirebat    Koratiiis   in  "  C.  Ccelio]  De  qno  Tiillins  agit  in 

Arte,  '  Natura  fieret  laudabiie  car-  Brnto  ;  nt  et  de  Q.  Vario,de  quo  ibi 

nien,an  arte,QiiaEsitnm,est ;  ego  nee  mnlto    sentit   lionorilicentitis    quam 

stiidium   sine  divite  vena,  -Ncc  rude  hoc  libro. 

quid  prosit  video  ingeiiiiim  ;  alteriiis 


DE  OK  A  TOR  I-:,  I,  2G.  86!) 

potuerit,  in  dicendo  mediocritatcm  ?  Quis  vcstrum  aequa- 
lem,'*  Q.  Variiim,  vastnm  hominem  atque  foedum,  non 
intelligit,  ilia  ipsa  facultate,  quamcumque  habet,'^  mag- 
nara  esse  in  civitate  gratiam  consccutuni?  xxvi.  118. 
Sed  quia  de  oratore  quaerimus,  fingendus  est  nobis  ora- 
tione  nostra,  detractis  omnibus  vitiis,  orator,  atque 
omni  laude  cumulatus.'  Neque  cnira,  si  multitudo  li- 
tium,  si  varietas  causarum,  si  haec  turba,  et  barbaria 
forensis '  dat  locum  vel  vitiosissimis  oratoribus,  idcirco 
nos  hoc,'"  quod  quaerimus,  omittemus.  Itaque  ^  in  iis  ar- 
tibus,  in  quibus  non  utilitas  quaeritur  necessaria,  sed 
animi  libera  quaedara  oblectatio,  quam  diligenter,  et  quam 
prope  fastidiose  judicamus  !  Nullae  cnim  lites,''  neque 
controversias  sunt,  quae  cogant  homines,  sicut  in  foro  non 
bonos  oratores,  item  in  theatro  actores  malos  perpeti. 
119.  Est  igitur  oratori  diligenter  providendum,  non  uti  illis 
satisfaciat,  quibus  necesse  est:  "  sed  ut  iis  adrairabilis  esse 
videatur,  quibus  libere  liceat  judicare."  Ac,  si '  quaeritis, 
plane,  quid  sentiam,  enuntiabo  apud  homines  farailiarissi- 
mos,  quod  adhuc  semper  tacui,  et  tacendura  putavi.  Mihi 
ctiam,  quique  optime  dicunt,'^  quique  id  facillime  atque 
ornatissime  facere  possunt,  tamen,  nisi  timide  ad  dicendum 

'  Indocla  judicum  et  litigalorum  turba. 

"*  Qutc  sint  oratoris  perfccti  dotes. 

"  Quorum  causain  agit.  "  Ceteris  auditoribus. 


1.  a  111.  sec.  Rom.  Kob.  Aid.  Grut. — 11  '  Gionov.  lectioneni  cod.  Jonn,  pro 
verissima  amplectitin/ume  omnino  ilium,  riii  coiiseiisit  Hail.  1.'  Pearc.  Ita 
quo(|iie  Eli.  1.  2.    homini  novo  Rom.  Kob.  Aid. — !2  Bod.  Harl.  2.  Gonv.  Eil. 

2.  Rom.  Kob.  Aid.  Juiit.  Victor.  Lamb.  Grut.  aqualem  meum ;  Erl.  1.  icqua- 
lem  vieumque.  Car.  Stepb.  testatiir,  voceni  meum  a  quibiisdam  veteribus 
libris  abesse.-T-13  Erl.  1.  2.  Rom.  Kob.  Oniiiib.  et  Groiiov.  Iiulmit. 

Cap.  xxvi.  I  Ita  Cant.  Nov.  Gonv.  Bod.  Ma<;.  Wag.  Mead.  Harl.  2.  Ven. 
Asc.  Streb.  Man.  Lambin.  R.  Stepb.  Rom.  Kob.  cumulundus  Erl.  1.2.  et 
viiiifji.  ante  Pearc. — 2  Itaque  ab  boc  loco  maxime  aliena  videtiir  Miillero. 
'  Fidentcr  icitiir,  air,  lego  Atque,  quod  nexus  postnlat,  et  propter  coinpendi- 
ariaiM  scriptioneiii  facile  iniitari  potuit.' — 3  At  si  conj.  Harl. — 4  Schntz.  et 

NOTiE 

*  NullcE  cnim  Utes']  Hkc  est  CrassL  ant  etiain  noliint:  tbeatro  autem  et 
sententia.  Oratores  malos  fcrimns,  ejusmodi  artibns,  in  quibus  est  tan- 
propterea  qnod  litibus  et  forensi  ne-  turn  oblectatio,  possunt  carere;  unde 
gotio  carere  homines  non  possunt,     malos  actores  pati  non  possunt. 


870  M.   T.    CICERONIS 

accedunt,  et  in  exordienda  ^  oratione  perturbantur,''  paene 
iinpiidentes  videntur  :  tametsi  id  accidere  non  potest.'' 
120.  Ut  enim  quisque  optime  dicit,  ita  raaxirae  dicendi 
difficultatem,  variosque  eventus  "*  orationis,  expectatio- 
nemque  hominum  pertimescit.  lp.9i).]  Qui  vero  nihil  potest 
dignuni  re,  dignum  nomine  oratoris,  dignum  hominum  auribus 
efficere  atque  edere,  is  mihi  etiamsi  commovetur"^  in  dicen- 
do,  taraen  impudens  videtur.  Non  enim  pudendo,*  sed 
non  faciendo  id,  quod  non  decet,  impudentiae  nomen  efFu- 
gere  debemus.''  121.  Quem  vero  non  pudet  (id  quod  in 
plerisque  video)  hunc  ego  non  reprehensione  *  solum,  sed 
etiam  poena'  dignum  puto.  Equidem  et  in  vobis  animad- 
vertere  soleo,  et  in  me  ipso  "^  sa?pissime  experior,  ut  exal- 
bescam  "  in  principiis  dicendi,  et  tota  mente,  atque  omni- 
bus artubus  contremiscam.  Adolescentulus  vero  sic  initio 
accusationis  exanimatus  sum,  ut  hoc  summum  beneficium 

P  Quamvis  id  fieri  non  possit,  vt,  qui  optime  dicit,  in  exordia  non  perturbelur. 

'   Pudorem  tantummodo  uc  metum  significando. 

'  Facere  debemus,  ne  videamur  nc  dicamur  impudentea. 

"  Qu<e  pcena  est  animi.  '  Corporis.  "  Pallore, 


Harl.  qui  quam  optime;  ErI.  1.  2.  quoque  optime. — -5  Sic  Rom.  Kob.  Aid. 
Pearc.  Scliutz.  et  Hail,  ordienda  Eil.  1.2.  Gronov.  Pro  accedunt,  Oxon.  a 
liabet  accedunt.  Turn  statim  perturbentur  Oxon.  e.  id  non  accidere  non  potest 
Mai). — 6  Ita  ErI.  I.  2.  at  commoveatur  Oxon.  S,  Rom.  Kob.  W.  et  cetera?  edd. 
ante  Aid.  commoveretur  Oxon.  Z, — 7  Pearc.  in  ed.  2.  in  me  ipse.  Panlo  ante, 
anunum  advertere,  pro  animadverlere,   ErI.  1.  2.  Oxou.  U.     Mox,  pro  exalbes' 

NOTiE 

"  Perturbanlur'\   Id  de  se  ip?e  Ci-  mihi  afferat  ad  salntem  regis  Deiota- 

cero   fatetnr   orat.  in  Q.   Caecilium,  ri   defendendam,   tantum    facultatis 

qua?    Divinatio  dicitiir  :    '  Ita    Deos  timor  detraiiat.' 

mihi   velim    propitios,  nt,  cum  illitis  "   Varios  eteiitusl  Ita  nonnnnqnam 

diei  mihi  venit  in  menteni,  quo  die,  pertnrbantiir  egregii  oratores,  ut  in 

citato  reo,  miiii  dicendiim  sit,  non  so-  dicendo  liaereant.     Obmniiiit  Demo- 

lum  commoveor  animo,  sed  etiam  to-  sthenes  praesente  Philippo  Macedo- 

to  corpore  perhorresco.'  EtproDeio-  nnni   rege  :   obmtituit  Theoplirastns 

taro  :  'Cum  in  omnibus  causis  gra-  apud  Athenienses  orationem  habitu- 

vioribus    initio   dicendi    commoveri  riis.     Cicero  ipse,  exceptus  acclama- 

soleani   vehementius,  quam    viiletur  tione  Clodianoriim,  ut  refert  Abcoiii- 

vel  usus,  vel   aetas  mea  postulare  ;  us,  non  ea,  qua  solitus  erat,  cou^tan* 

turn  in  hac  causa  ita  me  niulta  per-  tia  dixit, 
uirbant,  ut  quantum  mea  fides  studii 


DE   ORATORE,   I.   27.  871 

Q.  Maximo  y  debuerim,  quod  continuo  consilium  '  dimisc- 
rit,  simulac  me  fractum  ac  debilitatum  metu  viderit. 

122.  Ilic  omnes  assensi,  significarc  inter  sesc,  et  collo- 
qui  coeperunt  :*  fuit  enim  mirificus  quidam  in  Crasso  pu- 
dor,  qui  tamen  non  modo  non  9  obessct  ejus  orationi,  sed 
etiam  piobitatis  comraendatione  prodesset."'  xxvii.  Turn 
Antonius,  Sa3pc,  ut  dicis,  inquit,  animadverti,  Crassc,  et 
te,  et  ceteros  summos  oratores,  quanquam  tibi  par,  mca 
sententia,  nemo  unquara  fuit,  in  dicendi  exordio  permoveri. 
123.  Cnjus  quidem  rei  cum  causam  quaererem,  quidnam 
esset,  cur,  ut  in  quoque  oratore  plurimum  esset,' '  ita  maxi- 
rae  is  pertimesceret,  has  causas  inveniebam  duas :  unani, 
quod  intelligerent  ii,  quos  usus  ac  natura  doctiisset,  non- 
nunquara  summis  oratoribus  non  satis  ex  sententia  even- 
tum  dicendi*  procedere :  ita  non  injuria,*  quotiescumque 
dicerent,  id,  quod  aliquando  posset  accidere,  ne  turn  acci- 
deret,  timere.^  124.  Altera  est  heec,  de  qua  queri  saepe 
soleo;  ceterarura  homines  artium  spectati  et  probati,-^  si 
quando  aliquid  minus  bene  fccerunt,  quam  solent,  aut  no- 
luisse,  aut  valetudine  impediti  non  potuisse  consequi,  id 
quod  scirent,  putantur:  12.5.  noluit,  inquiunt,  hodie  agere* 
Koscius ;  ^  aut,  crudior  luit : "  oratoris  pcccatum,  si  quod 

**  Consessum  judicvm.        ""  Quia  probitalem  ejus  osleiulebat. 

"   Ut  quisque  orator  eloquentissimus  esset.         v  Non  immerUo. 

'  In  Iheatro  dicere.        "  Stomucho  laboravit  propter  cibos  non  concoctos. 


cam,  Eli.  1.  2.  Rom.  Kob.  Aid.  expalkscam. — 8  Pearc.  assensujn  sif^nificare  et 
colloqui  inter  se  coeperunt.  Yen.  Mediol.  Lamb.  Rom.  Kob.  et  eil.  1497.  voces 
inter  se  subjiciunt  voci  colloqui.  Harl.  2.  babet  assensum.  Lertio  nostra  extat 
in  Erl.  1.  2. — 9  Sic  Rom.  Rob.  Aid.  et  recentt.  sed  codd.  Eii.  1.  2.  et  al.  ap. 
Grut.  oniittiint  no7i  modo;  Memmiani  alterniii  von  lespniint ;  atqiie  Grntenis 
ait,  utianiqne  lectionem  habere,  quo  se  defendat. 

Cap.  xxvii.  1  'Videtiir  aliquid  deesse.'  Ernest.  Erl.  1.  cur  in  quoque  or. 
pi,  esset;  Erl.  2.  cur  quo  in  ornt.  pi.  posset.— 2  Voc.  eventum  dicendi  delent 
Guliclm.  et  Grnt.  Mox,  ne  turn  illud  ipsum  nccidtrct,  maluerunt  Lanibin.  in 
ora,  et  ex  eo  Gothofr.  et  sic  in  Oxon.  a ;  ve  illud  ipsum  in  cod.  Erl.  2.  Oxon. 
y,  et  ed.  Ven.  1470.  ne  illo  ipso  Oxon.  Z. — 3  '  Forte  Icgenduin  est  timerent, 
Favet  conjecturse  Harl.  2.  qui  babet  timeret.'  Pearc. — 4  Oxon.  Z,  de  cetera 

SOTJE 

1  Q,   31axitno]    Q.  scilicet    Fabio  ^  Roscius'}  Insignis   setate  Cicero- 

Maximo  Serviliano,  qui  consulatnm      nis    bistrio,  de  quo   plura  in  bis  et 
gessit  A.  U.  C.  Gil.  delude  ceusurani      aliis  libris  oratoriis  Tullius. 
a.  627.   anteCbr.  127. 


872  M.    T.    CICERONIS 

est^  animadversum,  stultitise'^  peccatum  videtur.    Stultitia 
auteni  excusationem  non  habet:  quia  nemo  videtur,  aut 
quia  crudus  fuerit,  aut  quod  ita  maluerit,  stultus  fuisse. 
Quo  etiam  gravius  judicium  in  dicendo  subimus.     Quoties 
enim  diciraus,  toties  de  nobis  judicatur:  et,  qui  semel  in 
gestu  peccavit,  non  contiuuo  existimatur  nescire  gestum ; 
cujus  autem   in   dicendo  ^   aliquid  reprehensum  est,   aut' 
asterna   in  eo,  aut  certe  diuturna  valet  opinio  tarditatis/ 
xxviii.  126.  Illud  vero,  quod  a  te  dictum  est,  esse  per- 
multa,    quae  orator   nisi  a  natura  haberet,  non  raultum 
a  magistro  adjuvaretur :  valde  tibi  assentior,  inque  eo  vel 
maxime  probavi  summum  ilium  doctorem,  Alabandensem* 
Apollonium,  qui,  cum  mercede  doceret,  tamen  non  patie- 
batur,  eos,  quos  judicabat  non  posse  oratores  evadere,  ope- 
ram  apud  sese  perdere,  dimittebatque :  et  ad  quam  quem- 
que  artem  '  putabat  esse  aptum,  ad  earn  impellere  atque 
hortari  solebat.     127.  Satis  est  enim  ceteris  ^  artificiis  per- 
cipiendis,  tantummodo  similem  esse  hominis  ;  ^  et  id,  quod 
tradatur,    vel  etiara   inculcetur,    si  quis  forte  sit  tardior, 
posse  percipere  animo,  et  raemoria  custodire :  non  quaeri- 
tur  mobilitas  linguae,  non  celeritas  verborum,  non  denique 
ea,  quae  nobis  non  possumus  fingere,  facies,  vultus,  sonus. 

''  IgnoranticE. 

•^  Aut  semper  aut  diu  opinantur  homines  sum  esse  tardum  et  malum  oratorem. 

<'  Preeditum  esse  ratione,  ut  ceteri  homines  prcediti  sunt. 


hnmines  artinm  spectanti  et  probanti ;  Oxon.  «,  probati  de  ccetu  hominum. — 5 
Oxon.  Z,  si  (juidem  est.  Mox,  animo  adversum  Oxon.  U. — 6  Scliutz.  aiictoii- 
tate  codd.  Giielf.  2.  3.  paiticiilam  autem,  (|uee  sappe  elegantius  siipprimitiir, 
omisit,  el  laudavit  Groiiov.  ad  Heren.  iv.  14.  Sed  in  codd.  ErI.  et  edd.  vett. 
ilia  est  expressa.  In  codd.  tamen  ErI.  2.  Oxon.  U  Z,  legitur  Qui  autem  in 
dicendo  quid  reprehensus  est. 

Cap.  xxviii.  1  Ita  Giielf.  1.  dno  ap.  Lamb.  Ven.  Mediol.  Streb.  et  Manut. 
ad  quanKjue  artem  Gnelf.  2.  3.  Erl.  1.  2.  ad  quamcumque  artem  codd.  Palat. 
Rom.  Kob.  Aid.  Grut.  ot  vulpg. — 2  Guelf.  1.  Satis  esse  in  ceteris;  Erl.  1. 
Oxon.  U,  Hom.  et  Kob.  Satis  est  enim  i7i  ceteris ;  Erl.  2.  Satis  ei  esse  in  ceteris ; 
Guelf.  1.  Oxon.  Z  y,  artificiis  perficiendis.  Mox,  Guelf.  2.  ad  id  quod  traditur ; 
Gnelf.  3.  et  id  quod  Iradetur ;  Erl.  2.  id  quod  tradatur  vel  leticiatn  inculcatur ; 

NOTiE 

=>  Alabandensem'\E\  Alabanda,  quae  Apollonius  Molo,  cujus  supra  memi- 
urbs  est  Asiee  Minoris  in  Caria.  Alius      nit,  Rliodius  fuit. 


DE    ORA.TORE,    I.   28.  873 

12>^.  In  oratorc  antcm  acumen  dialccticorum,''  scntontiae  ^ 
philosophorum,  verba  prope  poetarnm,  memoria  juriscon- 
sultorura,  vox  tragoedorum,  gestus  paene  summorum  acto- 
rum  est  reqnirendus.  Quamobrem  nihil  in  hominum  genere 
rarius  perfecto  oratore  inveniri  potest :  quae  enim,  singula- 
rum  rerum  artifices  singula  si  mediocriter  adepti  sunt,  pro- 
bantur,  ea,  nisi  omnia  summa  sunt*  in  oratore,  probari  non 
possunt. 

129.  Tum  Crassus,  Atqui  vide,  inquit,  in  artificio  ^  per- 
quam  tenui  ^  "^  et  levi,  quanto  plus  adhibeatur  diligentia?, 
quam  in  hac  re,  quam  constat  esse  maximam.  Saepe  enim 
soleo  audire  Roscium,  cum  ita  dicat,  se  adhuc  reperire 
discipulum,  quem  quidem  probaret,  potuisse  neminera  : 
non  quo  non  essent  quidam  probabiles,  sed  quia,  si  aliquid 
modo  esset  vitii,  id  ferre  ipse  non  posset.  Nihil  est  enim 
tam  insigne,  nee  tani  ad  diuturnitatem  memoriae  stabile, 
quam  id,  in  quo  aliquid  ofFenderis.-'  130.  Itaque  ut  "^  ad 
banc  similitudinem  hujus  histrionis,  oratoriara  laudem  diri- 
gamus,^  videtisne,  quam  nihil  ab  eo,  nisi  perfecte,  nihil  nisi 

'   Histrionum  arte. 

f  Quam  si  peccatum  admiseris  quo  alii  offend nntur. 

s  Utjudicemus  de  oratore  perfecto  cojnpuratione  illius  cum  Iloscio  instiluta. 


Oxon.  U,  tardalur  ut  leticiam ;  et  dein,  traditor  loco  tardior. — 3  Erl.  2.  Oxon. 
U,  scientia.  IVIox,  terha  jirudcntiuin  jw'ctarum  Oxon.  U  Z  e;  verba  prudentuiu 
poetarum  Erl.  2.  prope,  ei  inter  lin.  prudentiuin,  Oxon.  5;  prope  prudenlhtm 
Oxon. /3.  'Mo\,  geslum  pwne  summo  cilatiorem  Oxon.  U,  Erl.  2.  in  quo  cod. 
Erl.  actut\ini  seqiiitur,  iwn  sane  luilii  displket  adliihere  in  cap.  34.  nam  magna 
CKt  lacuna;  <Iesunt  enim  loca  pliira  ab  lioc  loco  nsqne  ad  caj).  34.  ^  156.  at- 
()iie  post  verbnni  udliihere  se()nitiir,  Si  tri  fins  adeptns  est  istam  locorum  simula- 
crorum  rationem  qiite  in  arte  truditur,  Sfc.  Mox,  magna  lacuna  est  etiam  in 
Oxon.  U,  omissis  omnibus  a  Quamobrem  usque  ad  ea  exercitationc,  cap.  34.  § 
157. — 4  'Siiavius  legitur  in  Ei\.  I.  el  Gne\t'.  ^.  omnia  sunt  sumnm.'  Harl. — 5 
Ouelf.  2.  3.  opera  tenui;  sed  Erl.  1.  Oxon.  5,  edd.  Horn.  Kob.  Aid.  Ouinib. 
N  izoi.  opera  quam  tenui ;  Oxon.  a  ^y,  artificio  opera  ;  Oxon.  5,  artificio  et  opera. 
Paulo  post,  id  facere  ipse  non  posset  Oxon.  a  a  prima  manu,  sed  correctuin  est 

NOT;^ 

•>  Dialect icoruml    Quorum    propria  histrionum  fiiit  apud  Romanos  con- 

est   sublilitas:    profitentnr  enim   ar-  ditio.     Nonnullis   imperalorum  legi- 

tem  disserendi,  ciijiis  finis  est  verum  bus  infames  declarantur  in  cod.  Jus- 

a  falso  distinguere.  tinian.   I.  xi.  tit.  41.  aiiis  tamen  ab 

^  Artificio  perquam  tenui']    Non  alia  infamia  viudicari  videntnr. 
vilior,   si   servitia    exceperis,   quam 


874  M.    T.    CIGERONIS 

cum  summa  venustate  fiat  ?  nihil  nisi  ita,  ut  deceat,  et  uti 
ouines  moveat  atque  delectet?  Itaque  hoc  jamdiu  est  conse- 
cutus,  ut,  in  quo  quisque  artificio  excelleret,  is  in  suo 
genere7  Roscius  diceretur.  Hanc  ego  absolutionera  per- 
fectionemque  in  oratore  desiderans,  a  qua  ipselonge  absum, 
facie  irapudenter  :  mihi  enim  volo  ignosci,  ceteris  ipse 
non  ignosco/'  Nam  qui  ^  non  potest,  qui  vitiose  facit, 
quem  denique  non  decet,  hunc  (ut  Apollonius  jubebat)  ad 
id,'  quod  facere  possit,  detrudendum  puto. 

XXIX.  131.  Num  tu  igitur,'  inquit  Sulpicius,  me,  aut 
hunc  Cottam,  jus  civile,"*  aut  rem  militarem  jubes  discere? 
nam  quis  ad  ista  summa,  atque  in  omni  genere  perfecta, 
potest  pervenire?  Turn  ille.  Ego  vero,  inquit,  quod  in  vo- 
bis  egregiam  quandam  ac  praeclaram  indolem  ad  dicendum  ^ 
esse  cognovi,  idcirco  haec  exposui  omnia :  nee  magis  ad 
eos  deterrendos,  qui  non  possent,  quam  ad  vos,  qui  posse- 
tis,  exacuendos  accommodavi  orationem  meam  :  et  quan- 
quam  in  utroque  vestrum  summum  esse  ingenium  studium- 
que  perspexi,  tamen  ha3C,  quae  sunt  in  specie  posita,*  de 
quibus  plura  fortasse  dixi,  quam  solent  G-rasci  dicere,  in  te, 
Sulpici,  divina  sunt.  132.  [p.  96.]  Ego  enim  neminem, 
nee  motu  corporis,  neque  ipso  habitu  atque  forma  aptiorem, 
nee  voce  pleniorem,  aut  suaviorem  mihi  videor  audisse ; 
quae  quibus  a  natura  minora  data  sunt,  tamen  illud  assequi 
possunt,  ut  iis,  quae  habeant,^  modice  et  scienter  utantur, 

*  Qui  hac  perfcctione  cnrenm,  et  iis  qui  carent  non  parcum,  sed  ad  alias  arles 
etiam  inritos  Iraduci  velim. 

*  Ad  aliquid  aliud. 


ferre. — 6  Atque  ut  Herel.  ap.  Harl. — 7  Unus  ap.Orell.  in  eo  genere. — 8  Tamen 
qui  corij.  Piiigold. 

Cap.  XXIX.  I  Num  igitur  Giielf.  2.  Mox,  ad  ip^a  summa  Mull. — 2  Idem 
discendum ;  et  mox  possuvt  errore  typogr. — 3  Guelf.  3.  Erl.  1.  Rom.  Kob. 
quMi  kabent,  quod  receplt  Harl.     Pauio  ante,  tamen  qui  illud  Oxon.  a  jS  7  5  e. 

NOTiE 

''  Juscitile]  Tribns  scilicet  artibus  e  q„^  sunt  in  specie  posita]  Quae 

nperam  vulgo  dare  solebant  nobiles  pertinpnt  ad  quandam  corporis  dig- 
Roinani,  aut  eloqueritiep,  aut  juris-  nitatcui,  ut  actio,  vox,  motus,  et  con- 
prudentiiE,  ant  militiae.  forniaiio  corporis. 


DE    ORATORE,    I.   ?iO.  875 

ct  ut  ne  dedeccat.J  Id  enim  est*  maxirae  vitandum,  et  dc 
hoc  uno  minime  est  facile  praecipere,  non  mihi  modo,  qui 
sicut  unus  paterfamilias/  his  de  rebus  loquor,  sed  etiam 
ipsi  illi  Roscio ;  quem  saepe  audio  dicere,  caput  esse  artis, 
decerc :  quod  tamen  unum  id  esse,^  quod  tradi  arte  non 
possit.  133.  Sed,  si  placet,  serraonem  alio  transferamus,^ 
et  nostro  more  aliquando,  non  rhetorico,  loquamur.' 

Minime  vero,  inquitCotta  :  nunc  enim  te  jam  ^  exoremus 
necesse  est,  quoniam  retines  nos  in  hoc  studio,  nee  ad 
aliam  dimittis  artem,  ut  nobis  explices,  quicquid  est  istnd,^ 
quod  tu  in  dicendo  potes:  neque  enim  sumus  nimis  avidi : 
ista  tua  mediocri  ^  eloquentia  contenti  sumus,  idque  ex  te 
quaerimus,  (ut  ne  plus  nos  assequamur,  quam  quantulum' 
tu  in  dicendo  assecutus  es,)  quoniam,  quas  a  natura  expe- 
tenda  sunt,  ea  dicis  non  nimis  "  deesse  nobis,  quid  prae- 
terea  esse  assumendum"  putes?  xxx.  134.  Turn  Cras- 
sus  arridens,  Quid  censes,  inquit,  Cotta,  nisi  studium,  et 
ardorem  quendam  amoris?  sine  quo  cum  in  vita  nihil  quic- 
quam  '  egregium,  turn  certe  hoc,  quod  tu  expetis,  nemo 
unquam  assequetur.  Neque  vero  vos  ad  eam  rem  video 
esse  cohortandos  :  ^  quos,  cum  mihi  quoque  sitis  molesti, 
nimis  etiam  flagrare  intelligo  cupiditate.  135.  Sed  profecto 
studia  nihil  prosunt  perveniendi  aliquo,  nisi  illud,  quod  eo, 
quo  intendas,  ferat  deducatque,  cognoris.  Quare,  quoniam 
mihi  levius  quoddam  onus  imponitis,  neque  ex  me  de  ora- 
toris  arte,  sed  de  hac  mea,  quantulacumque  est,  facultate 

J  Ut  ne  peccent  contra  decorum.  *  Non  sicut  artis  magisler  in  scliola. 

'  Omittainus  serraonem  dc  praceptis  oratoriis,  et  loqitamur  de  iisrebus  de  quibus 
quotidie  solemus  inter  tios  loqui. 

"*  Non  omnino.  "  Addendum. 


— 4  Id  est  enim  Scheefer. — 5  St.  ap.  Oiell.  esset. — 6  Sic  ErI.  1.  sed  trnnsfere- 
mus  Guelf.  3. — 7  '  Est,  qui  legit  te  etiam,  ne  ihio  coeant  adverbia  tcinporis.' 
Pearc. —  8  Giielf.  3.  Erl.  1.  illud. — 9  Voc.  quantulum  abest  in  Guelf.  3. 

Cap.  xxx.  1  Huldric.  conj.  quisquam. — 2  Guelf.  2.3.  Roui.  Kob.  adhortan- 

NOTiE 

f  hla  tua  mediocri]  Iioiiice  dictum  :      nobis  maxima, 
tua  lib!  videtur  eloquentia  mediocris, 


87G  M.    T.    CICKRONIS 

quaeritis,  exponam  vobis  quandam,  non  ^  aut  perrecondi- 
tam,  aut  valde  difficilem,  aut  magnificam,  aut  gravera  ratio- 
nera  consuetudinis  meas,  qua  quondam  solitus  sum  uti, 
cum  mihi  in  isto  studio  "^  versari  adolescenti  licebat.  13G. 
Turn  Sulpicius,  O  diem,  Cotta,  nobis,  inquit,  optatum  ! 
quod  enira  neque  precibus  unquara,  nee  insidiando,"  ^  nee 
speculando  assequi  potui/  ut,  quid  Crassus  ageret,  medi- 
tandi  aut  dicendi  causa,  non  modo  ^  videre  mihi,  sed  ex 
ejus  scriptore  ^  et  lectore  Diphilo  suspicari  liceret ;  ^  id 
spero  nos  esse  adeptos,  omniaque  jam  ex  ipso,  quae  diu 
cupimus,  cognituros. 

XXXI.  137.  Tum  Crassus,  Atqui^  arbitror,  Sulpici,  cum 
audieris,  non  tam  te  haec  admiraturum,  quae  dixero,  quam 
existimaturum,  turn,  cum  ea  audire  cupiebas,  causam,  cur 
cuperes,  non  fuisse.  Nihil  enim  dicani  reconditum,  nihil 
expectatione  vestra  dignum,  nihil  aut  inauditum  vobis,  aut 
cuiquam  novum.  Nam  principio  illud,  quod  est  homine 
ingenuo  liberaliterque  educato  dignum,  non  negabo  me  ista 
omnium  communia  et  contrita?  5  pra?cepta  didicisse  :  138. 
primum,  oratoiis  officium  esse,  dicere  ad  persuadendum 
accommodate:  deinde,  esse  omnem  orationem  aut  de  infi- 
nitas   rei  quaestione,'°  "^  sine   designatione   personarum  et 

"  Omtiia  clam  tenlando. 

P  Adiltm  omnes  quibus  id  consequi  possem  vestigando. 

5  Perculzuta. 


diis ;  Ell.  1.  exhortandos. — 3  Ita  tres  codd.  ap.  Gnit.  et  Lamb,  in  marg.  eiL 
ljb4.  non  quandam  Gnelf.  2.  3,  Erl.  1.  edd.  vett.  et  Lamb,  in  ed.  15G6. — 4 
Spalding.  Cjiiintil.  tom.  i.  p.  Ixxix.  conj,  studio.  Mox,  pro  adolescenti,  qnod 
gervat  Erl.  I.  adolescentem  liabet  Giielf.  2. — .5  Bipont.  nee  iiisinuando.  Unns 
ap.  Orel!,  neque  i,  neque,  H^'c. — (>  Voc.  modo  siispectiim  Miillero.  Wolf,  ad  ver- 
sionem  siiani  German,  p.  470.  corrigendum  censet,  won  videri  mihi,  sed  modo, 
SfC. — 7  '  Legend iim  pntavit  G.  Rosse,  Diphilo  ne  suspicari  liceret.'  Pearc. 

Cap.  xxxr.  8  Atquin  Lamb,  in  marg.  ed.  1584. — 9  Unns  ap.  Orell.  com- 
munia  conlrita.  Paulo  ante,  liheraliler  educato  Oxon.  5. — 10  '  Forte,  de  injinita 
reiqucestione.'  Pearc.  Mox,  e<<e;n;}or«m  desnnt  in  Gnelf.  2.  au/ <e/«])orum  habent 

NOT^ 

'Ejus  scriptore']  Romani  stndiis  Ciceroni  Tyro,  Crasso  Diphilus  prae- 
literariini  addicti,  nt  parcerent  ope-      stabat. 

TTC,  servos  habebant  qnibus  ad  8cri-  ''  De  infinitce  rei  qucestione']  Qnse- 

bendum  et  legendura  uterentur.     Id     stio  est  argumentum  orationis,  sive  id 


UE    ORATORE,    I.   31.  S77 

temporum ;  aut  dc  re  certis  ia  pcrsonis  ac  tcmporibus  lo- 
cata.  139.  In  utraqiie  autcra  re"^  quicquid  in  controver- 
siani  veniat,  in  eo  quaeri  solere,  aut  t'actuinne  sit,'  aut,  si 
est  factum,  quale  sit,  aut  etiam  quo  nomine  vocetur,  aut, 
quod  nonnuUi  addunt,  rectene  factum  esse  videatur.  140. 
Existere  autem  controversias  etiam,  ex  "  scripti  interpreta- 
tione,J  in  quo  aut  ambigue  ^  quid  sit  scriptum,  aut  contra- 
rie,  aut  ita,  ut  a  sententia  scriptum  dissideat :  his  autcm 
omnibus  partibus  subjecta  qusedam  esse  argumenta  pro- 
pria. 141.  Sed  causarum,  quae  sint  '^  a  communi  quastio- 
ne  sejuncta3,^  partim  in  judiciis'  versari,  partim  in  delibe- 
rationibus  :  esse  etiam  genus  tertiura,  quod  in  laudandis 
aut  vituperandishominibus  poneretur:  certosque  esse  locos, 
quibus  in  judiciis  uteremur,  in  quibus  aequitas  qua^re- 
retur  :  '^  alios  in  deliberationibus,  qui  omnes  ad  utilitatem 
diiigerentur  eorum,  quibus  consilium  daremus  :  alios  item 
in  laudationibus,  in  quibus  ad  personarum  dignitatem  om- 
nia referrentur.  142.  Cumque  esset  omnis  oratoris  vis  ac 
facultas  in  quinque  partes  ""  distributa,  ut  deberet  reperire 

•■  In  utroque  qucBstionis  genere. 

"  Qua  finitcE  sint  nc  certis  circumstanliis  alUgatce. 


Giielf.  3.  Rom.  et  Kob. — 11  Unns  ap.  Orell.  existere  etiam  controversias  ex. 
Mox,  Giielf.  2.  3.  Eil.  1.  Oxon.  j3  5  e,  Rom.  Kob.  scriptnra  dissentiat ;  Oxon. 
a  y,  dissentiat  quceritur.  Delude,  Gueif.  2.  subjecta  esse  quctdam.  '  Forsan 
siiavius.'  Hurl. — 12  Giielf.  3.  qucesunt. — 13  'Sic  Strebaeiisbeneedidit.'  Pearc, 
quceritur  Erl.  1.  Guelf.  2.  3.  et  edd,  vett.  item  Lamb,  et  Grut.    Mox,  a/ios 

NOTiE 

de  quo  quaaritur.  Ea  queestio,  si  mil-  bus  dictum  in    notis  ad    Herenn.  i. 

lis  delinifa  est  circiimsfantiis  perso-  §  18. 

nariim,  loci,   temporis,   <li;c.  voratur         i  Ex  scripti  interpretatione]  De  qua 

infinita,  et    vulgo   thesis,   interdum  consnie  i.  ii.  ad  Herenn.  §  13.  et  14. 

etiam   locus  communis ;  v.  g.  an  bel-  "^  Aut  amhigue]  Vide   lib.  eundeni 

lum    sit   gerendnm.     Si  designantur  §  16. 

personae,  locus,  tempus,  &c.  vocatiir  '  Partim  in  judiciis]  De  triplici  ge- 

quaestio  definita,  seu  hypoihesis,  can-  nere,  judicial!,  dcliberativo,  et  exoi- 

sa,  contioveisia  ;  v.  g.  an  contra  Ca;-  nativo  diximus  1.  i.  ad  Herenn.  §  2. 

sarem    bellum   sit   gerendnnit     Vide         ■"  In   quinque  partes]   luventionem 

Top.  §  79.  &c.  scilicet,     dispositionem,     exornatio- 

'  Aut  factuinne  sit]  Hapt  pertinent  nem,  uieinoiiani,  et  actionem, 
ad  causarum  constitutioncs,  dc  ipii- 


878  M.   T.   CICERONIS 

primura,  quid  diceret :  ")•  deinde  inventa  non  solam  ordine, 
sed  etiara  momento  quodam  atque  judicio  dispensare ' 
atque  compouere  :  '^  turn  ea  denique  vestire  atque  ornare 
oratione:  post  memoria  sepire:"  ad  extremum  agere  cum 
dignitate  ac  venustate.'^  143.  Etiara  ilia  cognoram,et  ac- 
ceperam,  antequam  de  re  diceremus,  initio  conciliandos" 
eorura  esse  animos,  qui  audirent :  deinde  rem  deraonstran- 
dam  :  postea  controversiam  constituendam  :  turn  id,  quod 
nos  intenderemus,  confirmandura :  post,  quae  contra  dice- 
rentur,  refellenda  :  extrema  autem  oratione,  ea,  quae  pro 
nobis  essent,  amplificanda  et  augenda  ;  quaeque  essent  pro 
adversariis,  infirmanda  atque  frangenda.  xxxii.  144.  Au- 
dieram  etiam  quae  de  orationis  ipsius  ornamentis  trade- 
rentur ;  in  qua  '  praecipitur  primum,  ut  pure  et  Latine 
loquamur:  deinde  ut  plane  et  dilucide:  turaut  ornate:  post 
ad  rerum  dignitatem  apte  et  quasi  decore :  singularumque 
renim  praecepta  cognoram.  145.  Quinetiam,  quae  maxime 
propria  essent  naturae,  tamen  his  ipsis  *  artem  adhiberi 
videram:  nam  de  actione  et  de  memoria  quaedam  brevia, 
sed  magna  cum  exercitatione  praecepta '  gustaram.  In 
his  enim  fere  rebus  omnis  *  istorum  artificum  "  doctrina 
versatur,  quam  ego  si  nihil  dicam  adjuvare,  mentiar:  habet 
enim  quaedam  quasi  ad  commonendum  oratorem,  quo 
quidque  referat,  et  quo  intuens,  ab  eo,  quodcumque  sibi 
proposuerit,  minus  aberret.  146.  [p.  97.]  Verum  ego  banc 
vim  intelligo  esse  in  praeceptis  omnibus,  non  ut  ea  secuti 

'  Disponere. 

"  Memoria  consertare  et  quasi  claudere.  *  Dicendi  magistrorum. 


item,  quihus  in,  Ifc.  unus  ap.  Orell.— 14  Gtielf.  2.  quid  diceret.   Mox,  re  inventa 

Guelf.  2.3.  rem  inventam  al.  ap.  Orell 15  Junt.  atque  disponere.    Mox,  atque 

ordinare  Guelf.  2.    a.  ornare  dictionem  Giielf.  3. — 16  Junt.  et  venustate. 

Cap.  xxxii.  1  Schutz.  in  ed.  maj.  in  quo. — 2  Al.  vett.  ap.  Orell.  in  his 
ipsis. — 3  '  Ms.  Bod.  habet  percepta.  Suspicor,  Cic.  scripsisse,  cum  exercita- 
tione percepta  pracepta  gustaram ;  utraque  vox  liic  necessaria  videtur.'  Pearc. 
Hanc  susp.  iniprobat  Ernest. — 4  Guelf.  2.  in  his  enim  fere  rebus  omnibus  omnis. 

NOT^ 

°  Initio  conciliandos]  Partes  oratio-  propositioneni.confirmalionem,  refn- 
nis  designat,  exordium,  narrationem,     tationem,  ac  peroraiionein. 


DE    ORATORE,    I.   33-  879 

oratores,  eloqucntiac  laudem  sint  adepti,  scd,  quaa  sua 
sponte  homines  eloquentes  facerent,  ea  quosdam  obser- 
vasse,  atque  id  egisse : "  ^  sic  esse  non  eloquentiam  ex 
artificio,  sed  artificium  ex  eloquentia  natum  :  quod  tamen, 
"ut  ante  dixi,  non  ejicio :  est  enim  etiamsi  minus  nccessa- 
rium  ad  bene  dicendum,  tamen  ad  cognoscendum  non  illi- 
berale.'  147.  Et  exercitatio  quaedam  ^  suscipienda  vobis 
est :  quanquam  vos  quidem  jampridcm  estis  in  cursu  : "  sed 
ii,  qui  ingrediuntur  in  stadium,'  quique  ea,  quas  agenda 
sunt  in  foro,  tanquam  in  acie,°  possunt  etiam  nunc  exerci- 
tationc  quasi  ludicra  praidiscere  ac  meditari.  148.  Hanc 
ipsam,  inquit  Sulpicius,  nosse  volumus :  attamen  7  ista, 
quas  abs  te  breviter  de  arte  decursa  sunt,  audire  cupimus, 
quanquam  sunt  nobis  quoque  non  inaudita.  Verum 
ilia  mox  :  nunc,  de  ipsa  exercitatione  quid  sentias,  quae- 
rimus. 

XXXIII.  149.  Equidem  probo  ista,  Crassus  inquit,'  quae 
vos  facere  soletis,  ut,  causa  aliqua  posita  consimili  causa- 
rum  earum,  quaa  in  forum  deferuntur,  dicatis  quam  maxime 
ad  veritatem  accommodate :  sed  plerique  in  hoc  vocem 

*■  Rebus  obsercalia  usos  fuisste. 

*  Homine  liberuliter  educato  dignum. 

y  Ista  exeicitatiotie  jampridem  utimini. 

*  Qui  incipiunt  studere  eloquentice. 


— 5  '  Corniptani  esse  lect.  vix  est,  qui  non  videat.  Maniitins  edidit  atque  dele- 
gisse ;  male:  Lamb.  rectUis,  atque  in  artem  redcgisse,  Sed  satis  sensui  erit,  si 
legaiiiiis  utque  idem  cgisse.'  Pearc.  Man.  ap.  Olivet,  atque  selegisse.  Ernesti 
conj.  ad  artemque  redegisse,  probante  Wetzel.  Lanibini  conjectiiram  compro- 
bat  Wolf.  '  Parum  aberat  qnin  vel  Ernesti,  vel  Schutzii  conjecturam  in  con- 
textiiin  reciperem  :  Schiitz.  enim  conj.  et  rescripsit  digessisse,  uti  jam  Ges- 
ner.'  Hail.~G  Ea  e.  quadatn  Erl.  1.  2.  Guelf.  2.  3.  et  edd,  vett.  At  e.  quadam 
ed.  Tlianner.  et  Mull.  Ejus  e.  qnccdam  Mannt.  Praterea  e.  quadam  Pearc.  ex 
conj.  Lainbini;  Et  e.  quadam  Gulielm.  Streb.  Sclnitz.  Harl.  et  Orell.  Mox, 
sed  iis  Junt.  Grut.  al.  ante  Ernest,  sed  ii  Erl.  1.  Deinde,  ingrediuntur  ad  sta' 
dium  Oxon,  et  Palat.  ad  studinm  Erl.|l.  Rom.  Kob.  Junt.  in  atudium  Streb. — 
7  Gnelf.  2.  3.  Schutz.  et  Harl.  ac  tamen. 

Cap.  xxxiiu  1  Heindorf.  conj.  inquit  Crassus.    Mox,  causa  posita  Ernest. 

NOTiE 

°  Tanquam  in  acie]  Forutn  compa-     qna  milites  tirones  ludicris  cerlamini- 
ratur  cum  acie  et  pra;lio:  exercita-     bus  fiuguntur  ad  vera  przelia. 
tio  vero  domestica  cum  palastra,  in 


880  M.    T.    CICERONIS 

modo,  nequc  earn  scienter,  et  vires  exerceut  suas,  et  lin- 
guae celeritatem  incitant,"  verborumque  frequentia  delectan- 
tur.  In  quo  falliteos,  quod  *  audierunt,  'Dicendo  homines, 
ut  dicant,  efficere  solere.'  150.  Vere  enim  etiara  illud  dici- 
tur,  *  Perverse  dicere,  homines,  perverse  dicendo,  facil- 
lime  consequi.'  Quamobrem  in  istis  ipsis  exercitatio- 
nibus,^  etsi  utile  est,  etiam  subito'  saspe  dicere,  taraen 
illud  utilius,  sumto  spatio  ad  cogitanduni,  paratius  atque 
accuratius  dicere.  Caput  autem  est,  quod  (ut  vere  dicam) 
minime  facimus,  (est  enim  magni  laboris,  quern  plcrique 
fugimus,)  quam  pluriraum  scribere.  '  Stylus  f  optimus,  et 
praestantissimus  ^  dicendi  eflfector  ac  magister  :'  neque  inju- 
ria :  nam  si  subitam  et  fortuitam  orationem  commentatio  et 
cogitatio  facile  vincit ;  "^  banc  ipsam  profecto  assidua  ac  dili- 
gens  scriptura  superabit.  151.  Omnes  enim,  sive  artissunt 
loci,'^''  sive  ingenii  cujusdam  atque  prudentiae,*  qui  modo 
insunt  in  ea  re,  de  qua  scribimus,  anquirentibus  ^  nobis, 
omnique  acie   ingenii  contemplantibus   ostendunt  se '   et 

"  Magna  celeritate  declumant.  ^  Illud  axiomn.  <^  Ex  tempore. 

'^  Si  orntio  paruta  priestat  extemporali,  eadem  certe,  sifuerit  scripta,  medilatam 
dnntaxnt  superabit. 
^  Omnia  quce  ab  arte  inveniuntw  site  ingenii  perspicacia. 


in  ed.  pr.  eriore  typogr. — 2  Guelf.  2.  in  ipsis  istis  exercitationibus. — 3  Stylus, 
o]it.  est  prasl.  Oxon.  y.  Mox,  non  injuria  edd.  vett. — 4-  Erl.  1.  sint  loci,  pro- 
batiie  Harl.  INIox,  idem  codex  cujusdam  ac  prudentia. — 5  Ita  Eil.  1.  a  m.  sec. 
inquireiitibus  Guelf.  2.  oinnes  Oxon.  Eri.  1.  a  in.  pr.  Jiint.  Crat.  et  al.  vett. 

NOT^ 

P  Stylus]    Proprie    significat   gra-  ait,  cenporinm  slylnin  pertiriiescere. 
phinm,   hoc  est,  aciiin   ferream   qua         n  Loci]    Loci   oratorii   sunt   argu- 

liomani  veteres  cum  in  obdiictiscera  mentorum   sedes;   alii   intiinseci   et 

tabiilis  scriberent,  ntebantiir  ad  for-  in  ipsa  causa  positi,  ut  definitio,  enu- 

mandas  in  cera  literas.     Hie  stylus  meratio  partium,  &c.  alii  extrinset;i 

sumitur  pro   exercitatiune  sciibendi  et  extra  rem  ipsam,  ut  locus  a  fama, 

frequenter  et  per  otium.     Vulgo  sty-  a  testibus,  &c. 

lus  est  ipse  modus  et  ratio  scribendi  '^  Ostendunt  se]  Triplex   scribenti- 

seu  conformatio  certa  sententiarum  um  iitililas :  inveniunt  cerlius  ea  om- 

et  verborum    in  oratione;  quomodo  nia  quibus  prohari  ac  defendi  causa 

Ciceronianus,  Virgilianusque   stylus  potest;  illustres  sententias  seligunt  ; 

dicitur.     Interdum   etiam   accipitur  verba  expendunt ;  quod  facere  uon 

pro  reprelieiisione,  quo  sensu  Tuliius  poisuut  qui  dicunt  ex  tempoie. 


DE    ORATORE,    I.  34.  881 

occurrunt :  omnesque  sentcntioe,  verbaque  omnia,  quae 
sunt  cujusque  generis  maxime'^  illustria,  sub  acumen  styli 
subeant^  et  succedant  necesse  est:  tum  ipsa  collocatio 
conformatioque  verborum  perficitur  in  scribendo,  non  poe- 
tico,  sed  quodam  oratorio  numero  et  raodo.  152.  Haec 
sunt,  quae  clamores  et  admirationes  in  bonis  oratoribus 
efiiciunt,  neque  ea  quisquam,  nisi  diu  ^  raultumque  scrip- 
titarit/  etiamsi  vehementissime  se  in  his  subitis  dictioni- 
bus  exercuerit,  consequetur :  et  qui  a  scribendi  consuetu- 
dine  ad  dicendura  venit,'*  banc  affert  facultatem,  ut,  etiam 
subito  si  dicat,^  tamen  ilia,  quae  dicantur,  similia  scripto- 
rum  esse  videantur;  atque  etiam,  si  quando  in  dicendo 
scriptum  attulerit'  aliquid,  cum  ab  eo  discesserit,  reliqua 
similis  oratio  consequetur.j  153.  Ut  concitato  navigio, 
cum  remiges  inhibuerunt,^  *  ^  retinet  tamen  ipsa  navis  mo- 
tumet  cursum  suum,  intermisso  impetu  pulsuque  remorum: 
sic  in  oratione  perpetua,'°  cum  scripta  deficiunt,  parem 
tamen  obtinet  oratio  reliqua  cursum,  scriptorum  similitu- 
dine  et  vi  concitata.     xxxiv.  154.  In  quotidianis  autem 


/  Expendantur  ab  eo  qui  scribit  accurate  ac  per  otium. 

s  Sape  scripserit. 

'•  Qui  dicit  publice  postquam  privatim  scripsit  plurima.        *  Recitaverit. 

i  Licet  aliquid  dicnt  non  scriptum,  simile  illi  sit  quod  ante  scriptum  attulerat. 

*  Desieruiit  retnos  impellere. 


— 6  Oxon.  7,  uniuscujusque  generis  maximeque, — 7  Uniis  ap.  Orell.  nisi  qui  diu. 
— 8  Eri.  1.  subito  dicat. — 9  '  Lambiniis  recte  notavit  legendum  susfinuerunt, 
non,  nt  vulgo,  inhibuerunt .'  Peaic.  '  Ernesti,  atque  in  longa  nota  Schiitziiis, 
vindicarunt  li.  1.  vulgatiim  inhibuerunt.'  Harl.  adhibuerunt  ErI.  1.  In  cod. 
Erl.  2.  est  magniis  folioruui  defectus. — 10  Voc.  pcrpetua  deest  in  Oxon.  y. 
Mox,  tamen  retitiet  Guelf. 

NOT^ 

'  Inhibuerunt}  In   hujiis   vocis  no-  ejusmodi,  didici  heri,  cum  ad  villani 

tione  deceptum  olim  se  fuisse  fate-  nostram    navis    appeileretiir.     Noa 

tnr  Cicero  ad  Att.  xiii.  21.  '  Inlii-  enim  snstinent,  sed  alio  modo  remi- 

bere   illud   tiium,    quod    valde  milii  gant :  id  ab  i-rroxv  remotissimum  est 

arriserat,  vehementer  displicet :  est  ...  Inhibitio  autem  reniigum  niotnm 

enim  verbum  totum  nauticum.  Quan-  habet,  et  vehementiorem  quidem,re- 

quam  id  quidem  sciebani  :  sed  arbi-  migationis    navem    convertentis    ad 

trabar  sustineri  remos,  cum  inhibere  puppira.' 
essent  remiges  jussi.     Id  non   esse 

Delph.  et  Var.  Clas.  Cicero.  3  K 


882  M.   T.    CICERONIS 

cogitationibus^'  equidem  mihi  adolescentnlus  proponere 
solebani  illam  exercitationera  maxime,  qua  C.  Caibonem,' 
nostrum  ilium  inimicum,  solitum  esse  uti  sciebam,  ut  aut 
versibus  propositis  quam  maxime  gravibus,  aut  oratione 
aliqua  lecta  ad  eum  finem,  quem  memoria  possera  ^  com- 
prehendere/"  earn  rem  ipsam,  quam  legissem,  verbis  aliis 
quam  maxime  possem  lectis,  pronuntiarem :  sed  post  ani- 
madverti,  hoc  esse  in  hoc  vitii,  quod  ea  verba,  quae  maxi- 
ma cujusque  rei  propria,  quaeque  essent  ornatissima,^ 
atque  optima,  occupasset,"  aut  Ennius,"  si  ad  ejus  versus 
me  exercerem,  aut  Gracchus,  si  ejus  orationem  mihi  forte 
proposuissem  :'^  ita,  si  iisdem  verbis  uterer,  nihil  prodesse ; 
si  aliis,  etiam  obesse,  cum  minus  idoneis  uti  consuesce- 
rem.  155.  Postea  mihi  placuit,  eoque  sum  usus  adoles- 
cens,  ut  summorum  oratorum  Gra^cas  orationes  explica- 
rem  :"  quibus  lectis  hoc  assequebar,  ut,  cum  ea,  quae  lege- 
rem  ^  Grascc,  Latine  redderem,''  non  solum  optimis  verbis 
uterer,  et  tamen  usitatis,  sed  etiam  exprimerem  quaedara  ver- 
ba imitando,  quae  nova  nostris  essent,''  dummodo  essent  ido- 


'  Meditationibus  ad  scribendum. 

*"  Quantum  memoria  poleram  tenere.  *  Prior  usurpasset, 

"  In  sermonem  Latinum  verterem. 

y  Queedam  Latina  verba  de  novo  facerem  ad  Grcecarum  vocum,  similitudinem 
formata. 


Cap.  XXXIV.     1  Omnes  codd.  ap,  Peaic.  item  Giielf.  2.3.  Oxon.  edi- 

tio  vetustissima  Rom.  et  Kob.  concitationibus ;   Manut.  Junt.  Wetzel.  Schutz. 

Harl.  et  Orell.  commentationibus ;  Erl.  1,  condcconibus ;  Vict.  Grut.  cogita- 
tinnibus ;  Lamb,  et  duo  ap.  Orell.  concertationibus. — 2  Bren)iiis  conj.  quo  »ne- 
moriu  possem.  Mox,  (diis  verbis  L^inib. — 3  Uiiiis  ap.  Orell.  qucB  maxime  essent 
cujusque  r.  p.  quanfue  ornatissima. — 4  Giielf.  2.  3.  Erl.  1.  Oxon.  a  e,  posuissem, 
quod  piobasse  Heiisingeium,  annotat  Scliiitziiis, — 5  Giielf.  3.  Oxon.  a  e, 
Erl.  1.  Srliiitz.  et  Harl.  qua;  legeram  ;  Crat.  qua  legerim,  Bremiiis  conj. 
quibus  lectis,  cum  ea,  quae  legeram  Grace,  Latine  rcdderem,  7ion  solum  hoc  asse- 

iiOTJE 

'  C   Carbonem]    Qui  sibi   veneno  rem]  '  Hoc  veteres  oratores  optimum 

necem  attulit,  lit  traditnr  in  Rnito.  judicabant  .  .  .  Hoc  Cicero  sua  ipse 

"  En7tius]  De  quo  dixiinus  in  iiotis  persona     freqnentissime    praecipit  : 

ad  Herenn.  I.  ii.  §  34.     De  Gracclio  qiiiiietiam  libros  Platonis  atqiie  Xe- 

Cicero  disserit  in  lib.  do  (Mar.  Oratt.  nopliontis  edidit  hoc  genere  transla- 

^  Qufelegerem  Greece,  Latine  reddc-  tos.'     Quintil.  x,  5. 


DK    ORATORE,    I.    34.  883 

nca.  LOG.  Jam  vocis,  et  spiritus,  et  totius  corporis,  ct 
ipsius  lingua3  motus  et  exercitationes,  non  tarn  artis  indigent, 
quam  laboris  ;  quibus  in  rebus  habenda  est  ratio  diligen- 
ter,  quos  imitemur,  quorum  similes  velimus  esse.  Intuen- 
di  nobis  sunt  non  solum  oratores,  sed  etiam  actores,  ne 
mala  consuetudine  ad  aliquam  deformitatem  pravitatemque 
veniamus.  157.  Exercenda  est  etiam  memoria,  ediscendis 
ad  verbum  quam  plurimis  et  nostris  scriptis  et  alienis. 
Atque  in  ea  exercitatione  non  sane  mihi  displicet  adhibere, 
si  consueris,"^  etiam  istara  locorum  simulacrorumque  ratio- 
nem,''  quaj  in  arte  traditur.  Educenda  deinde  dictio  est 
ex  hac  domestica  exercitatione  et  umbratili,  medium  in 
agmen,  in  pulverem,  in  clamorem,  in  castra,  atque  in 
aciem '  forensem :  *  subeundus  usus  omnium,  et  periclitan- 
das  vires  ingenii ;  ^  et  ilia  commentatio  inclusa  in  veritatis 
lucem  proferenda  est.*  158.  Legendi  etiam  poetee,  cog- 
noscenda  historia,  omnium  bonarum  artium  scriptores  ac 
doctores  ^  et  legendi,  et  pervolutandi,  et  exercitationis 
causa  laudandi,  interpretandi,  corrigendi,  vituperandi,  re- 
fellendi ;  ^  disputandumque  de  omni  re  in  contrarias  partes, 
et,  quicquid  erit  in  quaque  re,  quod  probabile  videri  possit, 
eliciendum  atque  dicendum.'°    159.  [p.  98.]  Perdiscendum 

1   Oportet  vl  orator,  qui  se  privatim  exercuit  ad  recte  et  cum  dignitale  dicen- 
dum,  idipsu7u  deinde  in  for o  prcpstet. 
*■  Experiendum  quid  possit  vis  ingenii. 
'  Id  facial  in  aliqua  vera  causa,  quod  inficHs  causis  factitavif. 


quebar,  ut  opt.  verbis. — 6  Giielf.  2.  3.  si  consueveris.  Orel!,  de  Breniii  sen- 
tenlia  distinxit,  displicet,  adhibere  si  consueris  istam,  Ifc. — 7  Cant.  Gonv.  Joan. 
Norf.  Bod.  Nov.  Maj;.  et  Erl.  1.  in  aciem  ;  Oxon.  U,  Rom.  Kob.  Junt.  al. 
vett.  omittnnt  in. — H  If  a  Erl.  1.  Gueif.  2.  3.  Schiitz.  et  Harl.  doctores  atque 
scriptores  legendi  Giielf.  1.  Mox,  idem  Guelf.  laudandi  et  interpretandi. — 9 
Voc.  refellendi  oniissuni  est  in  Giielf.  1. — 10  '  Viiigo,  eliciendum  atque  diccn- 

NOTyE 

"  Locorum  simulacrorumque    ratio-  ubi   limen,   ciibicnia,  fenestrap,   &c. 

nem]  Memoria  artificialis,  de  qua  con-  Imagines,  alive  sunt  hominum  et  fe- 

sulendus   lib.  in.  ad  Herenn.  §   34.  raruni,  aliae  rerum  aninia  et  niotu  ra- 

maxinie  in  eo  continetur,  ut  loca  et  rentiiim,  ut  arborum,  lapidum,   &r. 

imagines    quaedam   anirao  informen-  qu«  imagines  certo  inter  se  ordine 

tur,  quibus  velut   iiiiponantnr  et  in-  collocatap  res  ipsis  affixas  facilius  ex- 

baereant  ea  quorum  volunuis  memi-  liibeut.     Vide  Fabium  xi.  2. 
nisse.    Loca  sunt,  v.  g.  domus  aliqua, 


884  M.   T.    CICERONIS 

jus  civile,  cognoscendae  leges,  percipienda  oranis  antiqui- 
tas,  senatoria  consuetudo,'  disciplina  reipublicae,"  jura 
sociorura,"  foedera,^  pactiones,  causa  imperii "  cognoscen- 
da  est:  libandus""'  etiara  ex  omni  genere  urbanitatis 
facetiarum  quidam  lepos ;  quo,  tanquam  sale,  persperga- 
tur  omnis  oratio.  EfFudi  vobis  omnia,'  quas  sentiebam, 
quae  fortasse,  queracumque  '*  patremfamilias  arripuissetis 
ex  aliquo  circulo,^  eadem  vobis  percunctantibus  respon- 
disset. 

XXXV.  160.  Haec  cum  Crassus  dixisset,  silentium  est 
consecutum.  Sed  quanquam  satis  iis,  qui  aderant,  ad  id, 
quod  erat  propositum,  dictum  videbatur,  tamen  sentiebant 
celerius  esse  multo,  quam  ipsi  vellent,  ab  eo  peroratum. 
Turn  Scaevola,  Quid  est,  Cotta?  inquit,  quid  tacetis?* 
nihilne  vobis  in  mentem  venit,  quod  prasterea  a  Crasso  re- 
quiratis  ?  161.  Immo  id  mehercule,^  inquit,  ipsum  atten- 
do  :  tantus  enira  cursus  verborum  fuit,  et  sic  evolavit  ora- 
tio, ut  ejus  vim  atque  incitationem '  ^  aspexerim,  vestigia 

'  QucB  sit  consuetudo  senatus  in  rep.  administranda. 

"  Poittica  scientia.  ''  Ea  qua;  pertinent  ad  jura  imperii. 

"'  Modice  cognoscendus.        ^  Promiscue  exposui  vohis. 

y  Ex  liominum  otiose  confabulantium  turba.  ^  Motum  celerrimum. 

dum ;  sed  ego  cum  Schntzio  ejeci  atque  dicendum,  quia  superfluum  est  ac 
frigiduni,  et  ista  voce,  absnnt  codd.  Guelf.  1.  2.  Oxon.  o  e.  In  cod.  Erl.  1. 
(errore  forsan  librarii)  oniisso  versa  integro,  exhibetur,  probabile  videri  leges 
percipienda,  ^x.  In  codd.  Palat.  ap.  Grut.  magna  quoque  fiierat  varietas.' 
Hurl. — 11  Erl.  1.  Gnelf.  2.  3.  adjiciunt  est.  Mox,  sale,  spargatur  Gnelf.  3. 
Rom.  et  Kob. — 12  '  Codd.  Erl.  1.  Guelf.  2.  3.  si  quemcunque ;  sed  si  sapit 
glossam.'  Harl. 

Cap.  XXX v.  I  Guelf.  1.  et  ed.  Olivet,  quod  tacetis.  Mox,  Oxon.  U  et 
Rom.  quid  praterca,  ^c- — 2  Ita  plerique  codd.  Junt.  Manut.  Grut.  Immo 
omittuut  Erl.  1.  2.  Guelf.  1.  2.  3.  Oxon.  U  Z  7  S  e,  Scbutz.  et  Harl.  Mox, 
tantus  e.  concursus  Steph.  ap.  Orell. — 3  '  Minns  bene  Guelf.  2.  3.  ut  et  ejus 
vim  et  incitationem.'  Harl.    Mox,  aspexerim  deest  in  Oxon.  U.   Dein,  venerim 

NOTiE 

'  Jura  sociorum]  Soeii  Romanornm  nitatis  et  caerimoniarum  quam  pac- 

dicebantur   ii    populi,    qui    vel   sua  tiones  ;  fiunt  enim  foedera  vocatis  Di- 

sponle  et  bello  non  lacessiti  societa-  vis,  dato  jurejurando,  occisa  porca  : 

tern   cum  Romanis  inibant;  vel    qui  pactiones  sola  voce  aliquando  conci- 

ab  iis  victi,  cartas,  quibus  uterentur,  piuntur,  et  data  invicem  acceptaque 

leges  accipiebant ;  suas  etiam  fnedere  fide  :  rursum  pactiones  iniri  cum  pri- 

constituto  servabant.  vatis  possunt,  non  foedera. 

y  Foedera^  Multo  plus  liabent  dig- 


DE   ORATORE,   I.   35.  885 

ingressumque  vix  viderira,  et  tanquam  in  aliquam  locuple- 
tem  ac  refcrtara  domum"  venirem,  non  explicata  *  veste, 
neque  proposito  argento,  ncque  tabulis  et  signis  propalam 
collocatis,  sed  his  omnibus  multis  raagnificisque  rebus 
constructis  "  +  ac  reconditis ;  sic  modo  in  oratione  Crassi 
divitias  atque  ornamcnta  ejus  ingenii  per  quaedam  invo- 
lucra  atque  integumenta  perspexi:  sed  ea  cum  contemplari 
cuperera,  vix  aspiciendi  potestas  fuit:  ita  neque  hoc  ^  pos- 
sum dicere,  me  omnino  ignorare,  quid  possideat/  neque 
plane  nosse,  ac  vidisse.  1G2.  Quin  tu  igitur  facisidera,  in- 
quit  Scaevola,  quod  faceres,  si  in  aliquam  domum,  plenam 
ornamentorum,  villamve  ^  venisses.  Si  ea  seposita,  ut  dicis, 
essent,  tu  valde^  spectandi  cupidus  esses;  non  dubitares 
rogare  dominum,  ut  proferri  juberet,  praesertim  si  esses 
farailiaris  :  ^  similiter  nunc  petes  a  Crasso,  ut  eam  copiam 
ornamentorum  suorum,  quam  constructam  uno  in  loco, 
quasi  per  transennam  ^  prastereuntes  9  strictim  aspcximus, 

"  Domum  plenam  vestibus,  signis,  SfC, 

*  Non  proposita,  ut  quis  curiose  per  otium  inspiciat. 

'  In  acervum  congestis. 

''  Qucenam  sint  ilia  divitice  quibus  Crassi  ingenium  abundat. 


Eli.  1.  Gnelf.  1.  2.  3.  Rom.  Kob.  Jiint.  Pearc.  Verbiirg.  Schufz.  et  Harl. 
venirem  Gnit.  et  Grnnov. — 4  Lamb.  15Gfi.  constrictis  ;  Lamb,  restiuctus. 
Mox,  Crassi  .  .  .  per  quadam  desiint  in  Oxon.  U.  Idem  codex  volucra. — 
5  Oxon.  Z  e,  nee  hoc  ipsum.  Mox,  Oxon.  Z,  dicere  nee  omni.  Deinde,  nosce 
Oxon.  U.  ac  im;idisse  Pith.  Memm.  Pal.  1.  Oxon.  Z ;  atque  invidisse  Oxon. 
I). — 6  Victorius,  Lamb.  Aid.  et  Streb.  iiti  quoqueest  in  Eri.  L  domum  plenam 
ornamentorum  illam  venisses,  prob.  Gronov.  quia  in  Joan.  Icgitiir  domum  et 
plenam  ornatnenlorum  villam  venisses,  copiilativa  et  piimaque  iitera  vocis 
villam  punctis,  ut  spuria,  subnotata.  '  Sed  malim  cnm  editione  pr.  et  marg. 
cod.  Nov.  legere,  domum  plenam  o.  villamve  venisses.'  Pearc.  vel  in  villam 
Rom.  Kob.  Lips,  ornatn.  in  villam  Jtint.  Omnes  Pall.  Iiabent  ullam,  aut 
villam.- — 7  Ex  e<}.  W.  tuvalde  recepit  Ernesti  ;  tuque  vulde  Rom.  Rob.  Jiint. 
Pearc.  et  vulgg.  '  Forsan  melius  Erl.  1.  Oxon.  U  Z  5  e,  et  Gron.  lu  qui 
valde,  . .  .  esses  non  dubit.  Sfc'  Harl. — 8  Ita  Pall,  aliquot,  Pith.  Cant.  Norf. 
Nov.  Bod.  Mag,  Mead.  Harl.  2.  Gonv.  Wag.  Erl.  1.  Gnelf.  2.  Rom.  Kob. 
Junt.  et  plera-que  vett.  esset  ed.  princeps.  Mox,  petes  Wag.  Cant.  Erl.  1. 
Guelf.  3.  Manut.  el  Junt.  pctis  Gnelf.  1.  Pall,  et  Pith,  petas  Rom.  Kob.  pete 
Non.  poles  Guelf.  2.  Deinde,  Cant.  Bal.  Bod.  Mag.  Gonv.  Norf.  Joan.  Ven. 
Mediol.  et  Lamb,  exhibent  suo  quidque  in  loco  ;  Erl.  1.  et  Rom.  suo  ijuicque 
in  loco ;  Pearc.  et  suo  quidque  in  loco.  '  Signum  interrogationis  post  collncet 
rectius  abjecerunt  et  punctnm  posuerunt  Ernesti  ac  reliqui  editores.'  IJarl. 
— 9  Gnelf.  I.  quum  sennam  quasi  navim  prceiereuntem ;  Guelf.  2.  per  transen- 

aOTJE 

*  Qtuui  per  transennam'\  Tiansenna  cancelli  sunt  fenestris  oppositi,  visui 


886  M.    T.    CICERONIS 

in  lucem  proferat,  et  suo  quidque  in  loco  collocet,  1G3.  Ego 
vero,  inquit  Cotta,  a  te  peto,  Scaevola:  (rae  enim,  ethunc 
Sulpicium  impedit  pudor  ab  homine  omnium  gravissimo,* 
qui  j^enus  hujusmodi  disputalionis  semper  contemserit,  hajc, 
quae  isti  forsitan  pueiorum  elementa  videantur,  exquire- 
re  •/)  sed  tu  hoc  nobis  da,  Scaevola,  et  perfice, '°  ut  Crassus 
haec,  quai  coarctavit  ^  et  peranguste  refersit  in  oratione  sua, 
dilatet  nobis  atque  explicet.  164.  Ego  mehercule,  inquit 
Mucins,  antea  vestra  magis  hoc  causa  volebam,  quara 
raea.  Neque  enim  tantopere  banc  a  Crasso  disputationem 
desiderabam,  quantopere  "  ejus  in  causis  oratione  delec- 
tor  :  nunc  vero,  Crasse,  mea  quoque  etiam  causa  rogo,  ut 
quoniam  tantum  habemus  otii,  quantum  jamdiu  nobis  non 
contingit,  ne  graveris  exasdificare  '^  id  opus,  quod  instituisti. 
Formara  enim  totius  negotii  opinione  majorem,  meliorem- 
que  video;'  quam  vehementer  '^  probo.  xxxvi.  1G5.  E- 
niravero,  inquit  Crassus,  mirari  satis  non  queo,  etiam  te 
haec,  Scaevola,  desiderare,  quae  neqne  ego  teneo,  uti  ii,  qui 
decent;  neqne  sunt  ejus  generis,  ut,  sioptime  tenerem,  dig- 
na  essent  ista  sapientia  ac  tuis  auribus.  Ain'  tu  ?  '  inquit 
ille.j  Si  de  istis  communibus  et  pervagatis  vix  huic  aetati 
audiendum  putas,  etiamne  ilia  negligere  possumus,  quae  tu 
oratori  cognoscenda  esse  dixisti,  de  naturis  hominum,  de 
moribus,  de  rationibus  iis,  quibus  hominum  mentes  et  inci- 

*  Crasso. 

f  Qua  Crassus forlasse  ttimis  abjecta  et  puerls  tantum  expUcatida  credat. 
e  Congessit  ac  slipavit.  *  Ad  fastigium  perducere. 

*  Designationcm  operis  primis    veluli   lineamgntis  expressam    meliorein  ijuum 
putabum  esse  video.  ■>  Scavvla, 


nam  navim.  '  Hand  recte  Scioppius  olim  et  Parens  putabant  per  transennam 
oitiim  esse  ex  prcetereuntes.'  Harl. — 10  Ifa  Erl.  1.  sed  Giielf.  1.  Palat. 
aliique  ap.  Oiut.  sed  tu  liunc  nobis  veniam,  Scwvula,  perfice. — 11  Gron.  tanto 
opere  .  .  .  quanto  iipere  ;  Rom.  et  Kob.  tantopere  .  .  .  quanta  opere. — 12  Verba, 
opinione  maj.  ,  .  .  vehementer,  desunt  in  Oxon.  U. 

Cap.  XXXVI.     l   ^w  <u  Guelf.  1.  2.  3.  vulgg.  ^i?j'   tw  Pall.  Gonv.  Lamb. 

NOTiE 

tamen    pervii.     Metapliora   diicta   a      Itaque    per     transennam    aspicere, 
niercatoribiis,   qui  mercibns  prelio-      idem  est,  quod  nee  propius  nee  sin- 
sis,   qnas    a    prajtereuntibns    nohint      gillatim  intueri. 
coDtrectari,  tales  cancellos  ohjicinnt. 


DE   ORATORE,    I.   3G.  887 

tarentur  et  reprimerentur/  de  historia,  dc  antiquitate,  de 
administiatione  reipnblicas,  deniquc  de  uostro  ipso  jure 
civili?  Hanc  enim  ego  omnem  '  scientiani,  ct  copiam  re- 
riim,  in  tua  prudcntia  sciebam  inesse :  in  oratoris  vero 
instrumento*  tarn  lautam  supellectilem  nunquam  vide- 
ram. 

1G6.  Potes  igitur,  inqiiit  Crassus,  (ut  alia  omittam  innu- 
merabilia  et  immensa,  et  ad  ipsum*  tuum  jus  civile  ve- 
niani,)  oratores  putare  eos/  quos  multas  horas  expecta- 
vit,'"'  cum  in  campum^  properaret,"  ct  ridens  et  stoma- 
chans "  Scaevola,"  cum  Hypsaeus  ""  ^  maxima  voce,  plurimis 

*  In  Us  rebus  quas  adhibet  orator  ad  instruendam  orationem. 

'■  In  nnmerum  orutorum  referre. 

'"  Spectans  audivit. 

"  Cum  in  cainimm  Martium  ad  comitia  feslinaret. 

"  Mgreferens  Hypsai  et  Octavii  causidicorum  ignorantiam  juris  civilis. 


Quin  tu  Pal.  8.  Mox,  Giielf.  2.  possimus ;  Gnelf.  3.  possemus. — 2  Omnib. 
lioiii.  Kob.  Schutz.  et  Harl.  incitantur  et  reprimuntur ;  Eil.  1.  incilarentur  et 
reprimnentur ;  Memm.  et  Pall.  1.2.  de  naturis,  quoinodo  hominum  mentes  et 
incilarentur  et  reprimerentur.  Paiilo  post,  ad  ipsuin  jus  civile  tuum  Erl.  1. — 
3  Memm.  Hanc  ego  an  omnem,  S^-c.  Pal.  8.  Hanc  enim  ego  meam  nmnem,  &i'c. 
Giilielm.  conj.  Hanc  ego  ante  omnem. — 4  Ita  duo  Pall,  et  Memm.  ut  ad 
ipsum  mills  Pal.  et  Pith,  et  ut  ad  ipsum  edd.  qiiipdam  veit. — 5  '  Oxon.  ^.r- 
pectavi  .  .  .  properavi ;  cui  apqiie  ac  lectioni  codd.  Guelf.  2.  3.  exspectari  .  .  . 
properareni,  el  edd.  Koni.  Kob.  cxpectaci,  repiijrnat  nomen  Scavola.  Ernest! 
siispicatnr  toleravit,  quod,   aul    simile  quid  desiderare  sententiam  putat.' 

NOT/E 

*  In  campum"]  A  Marte,  cni  sacer  illi  per  fonim  fuit :  in  eo  reperit  era- 

erat,  nomen  habuit  Campus  Martins,  tores  duos  inter  se  litiganfes,  et  gra- 

ubi  et  comitia   centuriata  habeban-  viter  ignoratione  juris  civilis  peccan- 

tnr,  et  tanquam  in  palaestra  juventus  les.     Horum    uni    nomeu    Hypsapus 

Romana  niilitiae  rudimentis  institue-  erat,  alteri  Cn.  Octavius,  qui  consu- 

batur.  latum    gesserat  A.  U.  C.  G26.  ante 

''  SccevoUi]    Non  ille    Q.   Scaevola  Clir.   128.      Hypsaeus  accusabat  ali- 

angur,   Crassi   socer,   quo   prassente  quern  tutorem,  quod  pnpilii  fortiinas 

Crassus   hie   disserit;   sed    alter   Q.  male  administrasset.   Hoc 'judicium 

Scapvola,  pontifex,  jurisconsultus  pe-  tutelw  '   appellator.     Octavius  tuto- 

ritissiraus,  et  tum,  cum  hoc  judicium  rem  defendeb^t.     Judex  hujus  con- 

disceptaretur,   tribunus  erat  plebis,  troversiae  M.  Crassus,  qui  tum  pra?- 

arino  scilicet   U.  C.  649.  ante  Chr.  tor   urbanns   erat,  nempe  A.  U.   C. 

105.  648.  ante  Chr.  100.     Qui  judicio  tu- 

«  Cum  HijpscEus]  Causaiu  integram  telae  damnabatur,  cogebatur  pupillo, 

accipe.     Ibat    Scaevola    pontifex   in  cujus  rebus  male  consuluisset,  pecu- 

Campum  Martium  ad  comitia;  iter  niam  solvere  ac  damnum  resarcire ; 


888 


M.   T.   CICERONIS 


verbis,  a  M.  Crasso  praetore  contenderet,  ut  ei,  quem  defen- 
debat,  causa  cadere  liceret,  Cn.  autem  Octavius,  homo 
consularis,  non  minus  longa  oratione  recusaret,  ne  adver- 
sarius  causa  caderet,  ac  ne  is,  pro  quo  ipse  diceret,  turpi 
tutelai  judicio,^  atque  omni  molestia,  stultitia  adversarii, 
liberaretur  ?  167.  Ego  vero  istos,  inquit,  (memini  enim 
mihi  narrare  Muciura,)  non  modo  oratoris  nomine,  sed  ne 
foro  quidem  dignos  putarim.^  Atqui  non  defuit  illis  patro- 
nis,  inquit  Crassus,  eloquentia,  neque  dicendi  ratio  aut 
copia,  sed  juris  civilis  prudentia:  quod  alter  plus,  lege 
agendo,^  petebat,  quam  quantum  lex  in  xii.  tabulis'*  per- 
miserat ;  quod  cum  impetrasset,  causa  caderet :  alter  ini- 
quum  putabat  plus  secum  agi,  quam  quod  erat  9  in  ac- 
tione  ;  ?  neque  intelligebat,  si  ita  esset  actum,  litem  adver- 
sarium  perditurum.  xxxvii.  168.  Quid  ?  his  paucis  * 
diebus,  nonne,  nobis  in  tribunali  Q.  Pompeii,'^  *  praetoris 

p  In  ea  lite  qua;  ipsi  intendebatur  ex  lege. 

1  Plus  ase  peti  in  lite  quam  quod  lex  permitleret  in  ejusmodi  lite. 

•■  Cum  delecti  a  Q.  Pompeio  judices  essemus. 


Had.— 6  Hypseus  Erl.  1.  Rom.  Grut.  Pearc.  al.— 7  'Sic  rectejam  edd. 
Kob.  Aid.  Jimt.  ef  recentt.  Codd.  antem  Erl.  el  ed.  Rom.  tutpicule,  nnde 
natum  in  quibusdam  edd.  vett.  turpicula ;  Giielf.  1.  turpilule ;  Guelf.  3. 
turpi  tudelcB ;  Giielf.  2.  turpi  tutele.'  Harl.— 8  Erl.  1.  et  ed.  Pannart.  ap. 
Mull,  sed  foro  quidem  dignos  vix  putare  ;  Guelf.  2.  3.  sed  foro  dignos  vix  pu- 
tarim;  Oxon.  U,  vix  putari  ;  Rom.  ne  foro  qtiidem  dignos  vix  putare;  Pall, 
etiam  vix. — 9  Erl.  1.  Guelf.  2.  3.  Rom.  Kob.  Junt.  quam  quod  esset.  '  Forsan 
recti  us.'  Harl. 

NOT-E 


deinde  lege  duodecim  tabularnmju- 
bebatur  aliquid  ultra  pendere  mulc- 
tae  nomine  :  quod  si  pupillus  aut  ejus 
patronus  plus  a  reo  peteret  quam 
deberetur,  cadehat  causa.  Hoc  pe- 
tebat Hypsaeus  et  plus  petebat  quam 
par  esset,  adeoque  debebat  causa 
cadere.  Contendebat,  inquit  L.  Cras- 
sus, ut  ei,  quem  defendebat,  nempe 
suo  pupillo,  causa  cadere  liceret: 
hoc  est,  petebat,  ut  edicto  praptoris 
tribueretur  pupillo  suo  major  pecu- 
uiai  summa  quam  deberetur,  quod 
erat  velle  causam  amittere.  Octa- 
vius, tutoris  accusal!  defensor  impe- 


ritns,  cum  deberet  hoc  ipso  vehe- 
menter  laetari,  quod  plus  quam  fas 
erat  peteretur:  id  enim  si  objecisset 
postea  et  probasset,  causam  obtinu- 
isset,  ac  reum  tutorem  turpi  jndicio 
tutelae  male  administratae,  atque  om- 
ni molestia  et  periculo  liberasset; 
Octavius,  inquam,  longa  oratione  re- 
cusabat,  ne  plus  peteretur,  hoc  est, 
ne  Hypsaeus  causa  caderet,  atque 
ipse  litem  obtineret. 

'I  Lex  in  XII.  tabulis}  Vide  notas 
in  liunc  lib.  superiores  §  58. 

^  Q.  Pompeii]  Hoc  ipso  anno  quo 
Cicero  fiugit  babitos  esse  hos  de  Ora- 


DE   ORATORE,   I.  37. 


889 


urbani/  familiaris  nostri,  sedentibus,  homo  ex  numero  di- 
sertorum '  postulabat,  ut  illi,s  unde  peteretur,  vetus  atque 
usitata  exceptio ''  daretur,  *  Cujus  pecuniae  dies  fuis- 
set?''  quod  petitoris  causa  coraparatum  esse,  non  intelli- 
gebat :  ut  si  ille  inficiator  probasset  judici,  ante  petitam 
esse  pecuniam,^  quam  esset  coepta  deberi,  petitor  rursus 
cum  peteret,  exceptione  excluderetur,  '  Quod  ea  res  in 
judicium  antea  venisset.'  169.  Quid  ergo  hoc  fieri  tur- 
pius,   aut   dici  potest,'   quara   eum,   qui  banc  personam 

'  Causidicus  aliquis,  qui  vulgo  putabatur  disertus. 

'  Ut  debitori  a  quo  petebatur  pecunia,  quern  ipse  defendebat,  liceret  uti  beneficio 
et  exceptione  legis,  quce  hanc  habebat  appositam  conditionem,  ut  ne  pecunia  pete- 
retur ante  diem  paclain  inter  creditorcm  ac  dehitorem. 


Cap.  xxxvii.     1  Quid  in  his  paucis  Erl.  1.  Guelf.  1.  Oxon.  U  y,  Rom.  et 

rirttt     ot    rivrtti      IT    'Z      lit  illtifi    iimto    tioi ar'ottil*  StfltlfTI      DFO 


^AF.  xAAvii.  1  \^uia  in  ms  paucis  c-ri.  i.  ijueii.  i.  i^xoii.  u  y,  ixuiii,  t 
Kob.  Mox,  codd.  Griit.  et  Oxon.  U  Z,  ut  illud  unde  peteretur.  Statim,  pr 
vetus  atque  usitata  exceptio  daretur,  Pith,  habet  proventus  atque  exceptio,  S^'i 
Meinra  t«..i^.  ■•   -* /^ tt  ^ _^ ..-.  »..    rr„„  j , .,• 

§-c.— 2 

a  fi  y  5  f,  ne  except,  enciuutreiur,  ei  eo  quuu.      i/eiiiuc,   . _.     >. .-- 

o  iS  7  5  e,  ante  non  venisset ;  sed  negativum  deest  in  Pall.  Memm.  et  Pith. 


itque  usitata  exceptio  daretur,  Pitu.  nabet  proventus  atque  exceptio,  s^e. 
a.  Palat.  Let  Oxon.U,  tempus  atque  exceptio, S^c.  Tos.locus  atque  exemptio, 
1  Erl.  1.  G'.ielf.  2.  3.  petitam  pecunium  esse.  Mox,  iideru  codd.  et  Oxon. 
i  f,ne  except,  excluderetur,  et  eo  quod.     Deinde,  Erl.  Guelf.  2.  3.  Oxon. 


NOT^ 


tore  Diaiogos,  scilicet  U.  C.  663. 
ante  Chr.  91.  Q.  Pompeius  Rufus 
urbanam  jurisdictionein  sortitns  ob- 
tinuit. 

^  Prcetoris  urbani]  Consiile  notas 
in  lib.  II.  ad  Hereon.  §  19. 

s  Postulabat,  ut  illi~]  Hzec  fuitcan- 
sa.  Debebat  quidani  alteri  certam 
pecuniae  siimmam  solvendam,  v.  g. 
ineunte  mense  Jannario,  alter  sen 
petitor  non  expectavit  ad  illiid  tem- 
pus,  sed  petiit  ut  sibi  solveretur,  v.  g. 
mense  Decembri  ineunte,  et  accusa- 
vit   debitorem    quod   peciiniam    non 


ficio  legis  et  exceptione,  quae  vetabat 
ne  pecunia  peteretur  ante  iliam  diem 
qua  coepta  esset  deberi.  Quod  ctim 
postulabat,  non  intelligebat  homo  ju- 
ris ignarus,  comparatum  hoc  esse  in 
utilitatem  petitoris  et  adversario  suo 
prodesse.  Hinc  enim  factum,  ut  pe- 
titor postea  litem  de  integro  intule- 
rit,  tanquam  si  ea  res  nunquani  in  ju- 
dicium antea  venisset :  quam  litem 
inferre  non  potuisset,  si  inficiator, 
hoc  est,  debitor  probasset  judici,  ante 
petitam  esse  pecuniam  quam  deberi 
coepisset.     Petitor  enim  cum  postea 


solveret.     Causidicus  imperitus,  qui      pecuniam   suam  peteret  apnd  judi- 


debitorem  defendebat,  cum  litem  in- 
ferre debitori  debuisset  eo  nomine, 
quod  ante  tenipus  peteret  pecuniam, 
(erant  enim  graves  pnenae  positae  illis 
qui  ante  tempus  pactionis  vel  obliga- 
tionis  litem  intenderent,)  id  enim  si 
fecisset,  causa  cecidisset  petitor ;  hoc 
postulavit  tantum  ut  sibi  liceret  ac 
debitori,  quem  defendebat,  uti  bene- 


cem,  exclusus  fuisset  lege,  hoc  est 
impeditus  ne  ageret  ac  moveret  li- 
tem :  lex  enim  excipit,  hoc  est  prohi- 
bet  ne  agatur  iteruni  ea  de  re,  quae 
jam  in  judicium  venit,  sen  quae  jam 
dijudicata  est. 

'•  Exceptio']    De  qua  dictum  in  no- 
lis  ad  1. 1,  de  Inv.  §  56. 


890  3M.   T.    CICERONIS 

susceperit,  ut  amicorum  controversias  causasque  tueatur, 
laborantibus  succurrat,  aegris  medeatur,  afflictos  excitet, 
hunc  in  minimis  tenuissimisque  rebus  ita  labi,  ut  aliis  mi- 
serandus,  aliis  irridendus  esse  videatur  ?  170.  Equidem 
propinquura  nostrum,*  P.  Crassum/  ilium  Divitera,  cum 
multis  aliis  rebus  elegantem  hominem  et  ornatum,  [p.  09.] 
turn  praecipue  in  hoc  ferendum  "  et  laudandura  puto,  quod, 
cum  P.  Scasvolse  frater  ^  J  e.sset  solitus  ei  persaepe  dicere, 
neque  ilium  in  jure  civili  satis  [illi  arti]  facere  posse,  nisi 
dicendi  copiam  assumsisset;  "^  (quod  quidem  hie,  qui  me- 
cum  Cos.  fuit,''  filius  ejus,  est  consecutus  :)  neque '^  se 
ante  causas  amicorum  tractare  atque  agere  coepisse,  quani 
jus  civile  didicisset.  171.  Quid  vero  ille  M.  Cato?^' 
nonne  et  eloquentia  tanta  fuit,  quantam  ilia  tempora,  atque 
ilia  aetas  in  hac  civitate  ferremaximam  potuit,  et  juris  civi- 
lis  omnium  peritissimus  ?  Verecundius  hac  de  re  jamdu- 
dum  loquor,  quod  adest  vir  '^  in  dicendo  summus,  quem 

"  Preedicandum.  "  Adjunxisset  ad  scientiam  juris  civilis. 

*•  Antonius  injure  civili  paruni  versatus. 


3  Guelf.  2.  3.  turpius  potest  aut  did. — 4  Giielf.  2.  oinittit  propinquum  nostrum. 
Mox,  Norf.  Mead.  Hail.  2.  Lamb.  Asc.  Man.  al.  tt  multis  , . ,  et  pra-cipue ;  nee 
aliter  Cant.  Mag.  Bod.  Ven.  et  Mediol.  nisi  quod  prae|>ositio»em  ?n  omittunt. 
Deinde,  Bod.  Ven.  Mediol.  Manut.  Lamb,  hue  ejferendum.  Hinc  Pearr.  et 
multis  a.  in  r.  elegantem  et  ornatum,  et  pracipue  in  hoc  ejferendum. — 5  '  ErI. 
Pearc.  et  alii  ap.  Verb.  Sccevola  frater  ;  sed  vitiose  :  niliili  qiioqne  est  in  edd. 
pr.  cum  ScavolcE  fratri.  In  Oxon.  U  est  frater  erat.  Ernest!  maliiit  legere, 
quod  ..  .esset,  solitus  est  ei  persape  dicere;  et  iia  jam  dedit  Stieb.  et  WetzeL 
Voce,  illi  arti,  quae  glossam  valde  olent,  mm  Ernest,  nncis  inclusi.'  Harl. — 
G  Oxon.  U  nit  neque. — 7  Idem  codex,  ille  Cato.  Mox,  i/uanta  . . .  muxime, 
omisso  potuit,  Oxon.  U.     Pro  ferre,  Oxon.  a  efferre. 

NOT« 

'  P.  Crassum]    De  qno  <licemns  in  latu  collegae  fiiere  L.  Liciniiis  Cras- 

notls  ad  Briitnm  :  ex  eadem  erat  fa-  sns  et  Q.   Mucins  Scaevola  A.  U.  C. 

milia  ac  L.  Crassus,  qui  loquitur,  ct  CIO.  ante  Clir.  93.     Hos  narrat  Tul- 

eum  vocat  propinquum  suum.  lius  in  Brute  coilegas  in  onjiiibiis  ina- 

j  P.   Scavolce  fraterl    P.   Scaevola  gistratibus  fuisse,  praeterquam  in  tri- 

transierat    in    Crassoruni    familiatn  bunatn  plebis  et  censura. 

adoptatus   a   P.  Licinio   Crasso,  qui  '  IH.  Cato]  Censorins  nimirum,  cn- 

pater  fuit  hujiis  P.  Crassi,  de  quo  hie  jus  laudes  Cicero  in  Brute  fuse  per- 

fit  mentio.  sequltur  §  294. 

^  Qui  mecum  consulfuit]  In  consu- 


DK    ORATORF.,    I.   38.  891 

e^o  unum  oratorem  maxime  admiror ;  scd  tamen  idem  hoc 
semper  jus  civile  contemsit.  172.  Verura,  quoniain  sen- 
tential atque  opinionis  mece  voluistis  esse  participes,  nihil 
occultabo,  et  quoad  potero,  vobis  exponam,  quid  de  qua- 
qiie  re  sentiam. 

XXXVIII.  Antonii  incredibilis  qua^dam,  et  prope  singu- 
laris  et  divina  vis  ingenii  videtur,  etiamsi  hac  scientia  juris 
nudata  sit,  posse  se  facile  ceteris  armis  prudentias '  tueri  * 
atque  defendere:  qnamobrem  hie  nobis  sit  exceptus  :  cete- 
ros  vero  non  dubitabo  primum  inertias  condemnare  senten- 
tia  mea,  post  etiani  impudentiae.*  173.  Nam  volitare  in 
foro,  hasrere  in  jure/  ac  praetorum  tribunalibus,  judiciapri- 
vata  magnarum  rerum  obire,  in  quibus  saepe  non  de  facto,"" 
sed  de  aequitate  ac  jure  certetur,'  jactare  se  in  causis  cen- 
tumviralibns,"  in  quibus  usucapionum,'  °  tutelarum,?  gen- 
tilitatum,''  agnationum/  alluvionum,  circumluvionum,^  nex- 

*  Argumentis  qua  suppedilnt  prudentin. 

y  CausHkum  se  profiteri  et  venditare,  injure  assidue  versari. 

*  In  (juibiis  stepc  non  agitur  utrum  res  iiliqua  facta  sit,  necne ;  sed  cum  factam 
esse  constat ,  quterilur  an  jure  an  injuria  facta  sit. 


Cap.  xxxviir.  1  Viileg.  posse  se  facile  c,  n.  p.  causas  tueri.  Pleriqiie  cofld. 
Oxon.  delent  causas.  Joan.  Mead.  Harl.  2.  Gonv.  Maiiiit.  Sireb.  Ascens.  R. 
Steph.  Lamb.  Vei burg.  al.  delent  se.  Pro  etiamu  Erl.  et  edd.  veit.  et  si  ha- 
bent:  et  facile  abest  a  cod.  Erl.— 2  Oxon.  U,  pudentiw.—^  Erl.  usus  capio. 

NOT/E 

™  De  factol  Caii»a,  in   qua  agitur  roriim  niimerum  ad  centum  octoginta 

de  facto,  a  rhetoribus   vocatur  con-  excrevisse. 

jectiiralis  status,  quia  Veritas  pierum-  "  (/s«cu/)fo?iKm]Usucapio,siveusus. 

que  coujecturis  indagatur.  capio,  est  jus  possidendi  et  capiendi 

■  In   causis    centumviralil/us]    Cen-  rem  aliquam,  quia  usus  ilia  fuisti  per 

tumviri  erant  miiiores  judices  apud  certum    tenipus     lege    constitutum, 

Romauos  e  singulis  tribubus  lecti  ad  eamque  posseilisti. 

exercenda  privata  de  causis  minoris  p  Tutelarum]  Tutela  a  Servio  Sul- 

utpluriinum  momcnti  judicia.    Porro  picio    definitur,    vis   ac   potestas   in 

erant  illi  centum  quinque,  terni  sci-  capite  libero  ad  defendenduni  «>uni 

licet  ex  unaquaque  tribu,  tribus  au-  qui   per   zetatem   se  ipse   defendere 

tern  erant  triginta  quinque:  tamcn  nequit, jure  civjli  data  ac  permissa. 

quo  facilius  nominarentur  centumviri  i  Gentilitutum]  Gentilitas  est  ordo 

sunt  appeilati.     His  pra>sjdebat  pra-  et  series  boniinum,  qui  sunt  ex  ea- 

tor,  ut  colligimns  ex  Plinio  juuiore,  dem  familia,  quique  ob  earn  causam 

ex  quo  etiam  intelligiaius  centumvi.  jura  quxdam  hajjent  sibi  propria,  v. 


892 


M.   T.   CICERONIS 


orum,*  mancipiorum,"  parietum,  lurainum/  stillicidiorum,'^ 
testamentorum  ''  ruptoriim  aut  ratorum  ceterarumque  +  re- 


««m ;  in  quo  deest  circumluvionum. — 4  '  Ita  Bod.  Bal.  Mag.  Harl.  1.  2.  et  Nov. 
in  ora,  nee  non  edd.  Ven.  Mediol.  R.  Steph.  Maniit.  Lamb,  et  al.  Codd. 
vero  septem  habent  ruptorum  aut  raptorum,  a  vera  lect.  non  miilttim  ablior- 
renles  :  lioriini  igitiir  aiictoritate  voces  aut  ratorum  msevui.'  Pearc.  Erl.  et 
edd.  ante  Grtit.  ruptorum  aut  ratorum.  At  Ernestio  lUriimqiie  siispectiim  est, 
et  a  glossalore  nainni  videtur.  Wetzel,  tria  ilia  voce,  nncis  inclnsit.  Quo- 
niam  raptorum  est  in  codd.  quibusdain,  Schelius  ap.  Gronov.  qui  delevit  aut 
ratorum,  putat,  Ciceronem  scripsisse  nuptiarum.    Pro  ruptorum  Oxon.  8  rap- 


NOTiE 


g.  heereditatis  adeiindee,  suscipiendae 
tutelae,  &c.  Hapc  aiiteni  jura  non 
obtinebant,  neque  gentilitate  gaude- 
bant  servi,  liberti,  libertini,  et  capite 
diniinuti.  Cic.  in  Topicis. 

"■  Agnationum']  Agnati  virilis  sexns 
propinquitate  juncti  sunt,  qui  bus,  at 
gentilibus,  propria  jura  sunt. 

*  AUuvionum,  circumltwionum']  AI- 
luit  pr^edium  vel  agrum  fluvius,  quan- 
do  praeter  ilium  it:  circiitiiluit  qiian- 
do  totum  instar  insulae  cingit.  '  Allu- 
vio,'  inquit  Justinian.  Instit.  ii.  I. 
'est  incrementum  latens.  Perallu- 
vionem  autem  id  videtur  adjici,quod 
ita  paulatim  adjicitur,  ut  intelligere 
non  possis,  quantum  quoquo  momen- 
to  temporis  adjiciatur.'  Ex  alluvione 
autem  et  circnrahivione  variae  con- 
troversiae  nascuntur,  v.  g.  si  vis  flu- 
minis  de  pracdio  tuo  partem  aliquam 
detiaxerit  et  viciiii  praedio  adjunx- 
erit,  cuja  sit  ea  pars  ?  si  arbores  tuae 
in  vicini  praedium  delatae  fluvio,  in 
eo  praedio  radices  egerint,  fructum 
tulerint,  &c. 

'  Nexorum']  Nexum,  sive  nexus, 
est  obligatio  civilis,  quee  cum  contra- 
hebatur,  aliquis  libram  et  aes  manu 
tenebat,  qui  vocabatur  libripens. 
Vide  notas  in  Topica,  cap.  5.  Prae- 
terea  civis  ilie  nexus  dicebatur,  qui 
cum  esset  liber,  pecuniamque  alteri 
deberet,  iili  addicebatur  in  servitu- 
tem,  ut  ipsi  pro  pecunia  quam  debe- 
ret nee  posset  solvere,  servilem  ope- 


ram  preestaret,  diim  aes  alienum  dis- 
solveret.  Nexus  autem  dicebatnr 
quod  necterctur,  id  est,  compedibus 
aut  nervo  vinctus  et  clausus  tenere- 
lur.  Livius  viii.  Addictns  etiam  vo- 
cabatur. 

"  Mancipiormn']  Mancipium, inquit 
Isidorus,  est  quicquid  manu  capi  po- 
test:  aliquando  suuiitur  pro  quoiibet 
servo:  liic  pro  aliqua  re  quae  accipi- 
tur  aut  alteri  possidenda  traditur ; 
vel  proaclioue,  qua  id  fit. 

^  Parietum,  luminum']  De  pariete 
communi  saepe  incidit  controversia, 
de  tigno  in  parietem  immisso,  de  alio 
pariete  aut  adjuncto,  aut  supra  com- 
niunem  exaedificato,  &c.  Item  de 
luminibus,  v.  g.  si  quis  altius  aedifi- 
cet,  ac  vicini  luminibus  officiat,  si 
quis  prospectum  in  eedes  tuas  ha- 
beat,&c. 

^  Stillicidiorum]  Stillicidium  est 
aquae  piiivije  lapsus  e  tecto.  Unde 
possunt  oriri  lites  de  servitute  stilli- 
cidii,  de  immittendis  et  recipiendis 
stillicidiis. 

"  Teslamentorumi  Testamentum, 
inquit  Modestinus,  '  est  voluntatis 
nostrae  justa  sententia  de  eo,  quod 
quis  post  mortem  suam  fieri  velit.* 
Paulo  aliter  Ulpianiis :  'est  mentis 
nostrap  justa  contestatio,  in  id  so- 
leiiniter  facia,  ut  post  mortem  nos- 
tram  valeat.'  Pluribus  de  cansis  re- 
scindebantur,  posteriore  testamento, 
capitis  diminutione,  &c.    De  rescis- 


DR    ORATORE,    I.   38.  893 

rum  innumerabilium  jura  verscntur, cum  omnino,  quid  suum, 
qqid  alienum,  quarc  deniquc  civis  aut  pcrcgrinus,  servus 
aut  *  liber  quispiam  sit,  ignoret,  insignis  est  irapudentiae. 
174.  Ilia  vero^  deridendaarrogantiaest,  in  minoribusnavi- 
giis  rudem  esse  se  confiteri;  quinqueremes/  aut  etiam  ^  raa- 
jores,  gubernare  didicisse.  Tu  mihi  cum  in  circulo "  deci- 
piare  adversarii  stipulatiuncula/  cum  obsignes  tabellas 
clientis  tui/  quibus  in  tabellis  id  sit  scriptum,  quo  ille  ca- 
piatur ;  7  ego  tibi  ullam  causam  majorera  comraittendara 
putem?  citius  hercule  is,  qui  duorum  scalmorum  ^  navicu- 
lara  in  portu  everterit,  in  Euxino  ponto*^  Argonautarura '* 
navem  gubernarit.  175.  Quid?  si  ne  parvas  quidem  causae 
sunt,  sed  saepe  maximae,  in  quibus  certatur  de  jure  civili ; 
quod  tandem  os  est "  illius  patroni,^  qui  ad  eas  causas  sine 

"  In  aliquo  hominum  consessu.  *  £jus  quern  dcfendis. 

^  Quam  insignis  est  impudentia. 


torum;  pro  aut  Oxon.  U,  et ;  pro  ratorum  Oxon.  U  Z  e,  raptorum. — 5  Erl.  1.  et 
vuigg.  ante  Lamb,  an  p.  s.  an;  Norf.  Harl.  2.  Mag.  Pearc.  et  receiilt.  aut  p. 
s.  aut.  Mox  pro  vnlgg.  impriuleniicB,  quod  in  Man.  et  Lamb,  extat.  Cant,  et 
omnes  Oxon.  Iiabent  impudentia. — 6  Victor,  et  Lamb,  quinqueremes  autem,  aut 
etiam  ;  Mull,  quinq.  autem  ulque  etiam.  Erl.  1.  habet,  rudem  esse  et  se  confiteri, 
q.  aut  etiam  m.  g.d.  tu,  mihi ;  unus  ap.  Orell.  majores  naves. — 7  Erl.  1.  rapiatur. 
— 8  Erl.  ejus  putroni.    Mox,  Ernest,  et  Harl.  malint,  qui . .  .juris  audeat. — 

NOTyE 

sis  et  ratis  testamentis  affert  exem-  tur  et  circa  qnod  vertunfur.  "OOej' ^ej/ 

pla  Val.  Max.  vii.  7.  et  8.  al  Kiinai   iKSiSevrai,   CKaAfihs,    inquit 

y  Ilia  vera']  Qtiemadmodiim   turpe  Pollux  i.  9.     Id  unde  rcmi  alligantur, 

estac  non  ferenduui,  si  quis  glorietur  scalmus  est.     Navicula  igitur  duorum 

se  posse  gubernare  maximas  naves,  scalmorum  est  ea  quae  duobus  remis 

qui  fateatur  parva  navigia  non  posse  utitur. 

flectere;  sic  turpe  est  in  minimis  cau-  <^  Euxino  ponto]    Mare  illud  quod 

sis  tractandis  imperitum  esse  ilium,  a  Bosporo  Thracio  orientem  versus 

qui    tamen   gravissimas   et   publicas  et  septemtrionem  porrigitur.    Primo 

snscipere  non  dnbitet.  Axenns    pontiis,    quasi  inhospitalis, 

*  Quinqueremefi]  Naves  sunt  quin-  propter  immanem  eorum  qui  littora 
que  remoruni  ordinibus  instructae.  occupabant    feritatem,    dictus   est  ; 

*  Stipulatiunculal  Obligatio  est  postea  iisdcni  Graecorum  commercio 
quam  aliquis  in  se  recipit,  cum  certis  mansuef^ictis  pontus  Euxinus,  id  est, 
verbis  interrogatusrespondet :  Spon-  bospitalis,  appellari  cctpit :  nunc  La 
des  ?  spondeo.     Fidejubes  ?  fideju-  Mer  Noire. 

beo.  ^  Argonautarum]   De  quibus  \.  ii. 

''  Duorum  scalmorum]  Scalmus  est  ad  Herenn.  §  34. 
lignum  teres,  ad  quod  remi  aliigan- 


894 


M.     l'.    CICKRONIS 


ulla  scientia  juris  audet  accedere  ?  Qua?  potuit  igitur  esse 
causa  major,  quam  illius  militis,  de  cujus  niorte  cum  do- 
mum  falsus  ab  exercitu  nuntius  venisset,  et  pater  ejus,  re 
credita,  testamentum  mutasset,  et  quem  ei  visum  esset, 
fecisset  haeredem,^  essetque  ipse  mortuus  ;  res  delata  est  ad 
centumviros,  cum  miles  domum  revenisset,  egissetque  lege 
in  haereditatera  paternam  [testamento  exhaeres  filius]  ?  ■*  '^ 
Nempe  in  ea  causa  quaesitum  est  de  jure  civili,  possetne 
paternorum  bonorum  exhaeres  esse  filius,  quem  pater  testa- 
mento neque  haeredem,"  neque  exhasredem  scripsisset  no- 
minatim?^  xxxix.  176.  Quid  ?  qua  de  re^  inter  Marcel- 
los  et  Claudios  patricios  '  centumviri  judicarunt,  cum  Mar- 

<*  Rcpetiisset  paterna  hona  qua  lege  et  jure  sua  erant,  utque  paternum  teslamen' 
turn  irritum  esse  proniintiaretur. 


9  Lamb.  ap.Orell.  haredem  fecisset.  Mox,  delala  esset 'Erl.l. — 10  Lamhiniis 
censuit,  hepc  tria  verba  deleiida  esse  ;  testatus  est  idem,  ea  ab  urio  cod.  quem 
vidit,  abesse.  Habent  fere  omnes  codd.  regii.  Mox,  Nempe  deest  in  Pall. 
duobiis,  totideniqiie  Galliranis  ap.Grut.  Id  expunxit  Mull. — 11  Duo  verba, 
ne(]iie  haredem,  desnnt  in  Eil.  1. 

Cap.  xxXix.  1   Scli.  ap.  Orell.  inter  Claudios  Marcellos  et  patricios;  Mull, 
susp.  inter  Marcellos  Claudios  et  pair.    Mox  daitdi  patrici  legitur,  pro  Claudii 

NOTiE 

«  Scripsisset  nominatim']  Fillo,  qui     jiistam  earn  servitutem  fuisse  conten- 
in   potestate   est,    preeterito,    inquit     debant,  ob    quam   jure    gentilitatis 


Caius  juriscon<iultus,  inutile  est  tes- 
tamentum :  debet  enim  nominatim 
appellari  cum  ab  haereditate  excludi- 
tur,  alioquin  legitime  non  erit  ex- 
Ljeres. 

^  Quid?  qua  de  re}  Res  haec  erat  in 
controversia.  Filius  liberti  cnjnsdam 
e  Claudiorum  familia  intestato  de- 
cessit.  Ejus  bapreditas  redibat  lege 
ad  Claudios.  Sed  Clandioium  duae 
familiaj  erant :  altera  patricia,  altera 
plebeia  ;  utraque  nobili^sima.     Clau- 


privari  nemo  tum  poterat.  Clau- 
diorum  gens  plebeia,  qui  Marcelli 
dicebantur,  eandem  sibi  vindicabat 
haereditatem,  non  jure  quidem  genti- 
litatis, quia  libertum  justam  servitu- 
tem, qua  gentilitatis  jus  amittebatur, 
serviisse  dicebant,  sed  jure  stirpis, 
quia  libertus  iste  erat  e  stirpe  Clau- 
diorum,  quod  jus  stirpis  non  amitte- 
batur, ut  jus  gentilitatis,  servitute 
ctiam  justa,  capitis  diminutione,  ad- 
optione,     &c.      Idemque  jus    certa 


dii  patricii,  Pulclui  vonabantur,  ut     de   causa    Marceilis    niagis    favebat 


notat  Asconius  ;  plebeii,  Marcelli  di- 
cebantur :  utrique  de  ista  liaereditate 
certabant.  Et  patricia  quidem  gens 
Claudiorum  sibi  haereditatem  vindi- 
cabat jure  gentilitatis,  quia  libertus 
iste  e  gente  Claudia  erat :  et  quam- 
vis  servitutem  serviisset,  tamen  iu- 


quam  Pulchris ;  quia  v.  g.  libertus 
iste,  licet  ab  Appio  Claudio,  unde 
onnies  Claudii  erant,  stirpen)  et  ge- 
nus  duceret,  tamen  Marceilis  slir(ie 
propior  erat  quam  Piiicliris.  Hac 
origu  litis  ac  dissidii  iuttr  Claudios  et 
Marcellos. 


DE  ORATORF,    I.  39.  895 

celli  ab  liberti  filio  stirpe,"  Cluudii  patricii  ejusdem  liomi- 
nis  hajreditatcm,  gente  ad  se  rcdiisse  dicerent ;  noiinc  in  ca 
causa  luit  oratoiibus  de  toto  stirpis  ac  gcntilitatis  jure  di- 
cendum  ?  177.  Quid?  quod  item*  in  centumvirali  judi- 
cio  ceitatum  esse  accepimus,  qui  Romam  ^  in  exilium 
venisset,'  cui  Romoe  exulare  jus  esset,  si  se  ad  aliquem 
quasi  patronum  applicavisset,  intestatoque  esset  mortuus  :  + 
*  *  *  nonne  in  ea  causa  jus  applicationis,  obscurum  sane 
et  ignotum,  patefactum  in  judicio  atque  illustratura  est  a 
patrono ?  178.  Quid  ?  nuper,  cum  ego  C.  Sergii  Auratas  ^  con- 
tra hunc  nostrum  Antonium  judicio  privato  causam  defen- 
derem  ;  nonne  omnis  nostra  in  jure  versata  defensio  est?  ^ 
Cum  enim  Marius  7 '  Gratidianus  aedes  Auratae  vendidis- 


paMcii,  in  Erl.  1.  Claudii  delet  Scli.  Pro  homitiis,  quod  servant  codd.  regii 
ap.  Le  Cleic,  Erh  edd.  vett.  Jiint.  Crat.  el  recentt.  nominis  legitur  in  viilsrg. 
Deinde,  non  in  ea  Lanii).  ap.  Orell.— 2  Stepii.  ap.  Orell.  yuod  iteruni — 3  W. 
Lips,  cui  Romam  e.jus  non  esset ;  Erl.  1.  etiani  cui  Romam.  Mox,  et  is  se  ad,  ifc. 
conj.  Mull.  Deinde,  applicuisset  edd.  vett.  Jiint.  Crat.  a!.— 4  '  Hie  lacuna  sit 
necesse  est,  qnani  neniinem  reperi  deprehendisse.'  Eriiest.  Vid.  Aintzenii 
Ob>s.in  Act.  Lit.Soc.  Rhen.Tiaj.  torn. i.  p.  125. — 5  Orate Beier.Offic.  tom.ii. 
p.  304.  Mox,  in  judicio  Sleph.  et  Lamb.  ap.  Orell. — 6  Lamb.  ap.  eiind.  omnis 
injure  versata  nostra  defensio  est. — 7  Cum  enim  M.  Marius  edd.  vett.  et  Lamb.  ap. 

NOT/E 

s  Stirpe']    Stirps  erat  in   plebeiis,  sasjdicendnm  cansidico  fuit,  adeoque 

gens  in  patriciis.  illustrandum  et  patefaciendum. 

''  Qui  Romami  Qitidam  peregrinns         '  Cum  enim  Marius"]  Reni  omnem 

(sic  appellatur  (inicumque  civis  non  panic  fiisius  explicat  Cicero  de  Off. 

est)  Romam  venit,  in  exilium  ejectus  1.  m.  ^  G7.  '  M.  Marius  Gratidianus, 

ex  urbe  sua  et  patria.  Applicuit  sese,  propinqiius  noster,  C.  Sergio  Oratae 

id  est,  adjimxit  ad  Romanum  civem,  vendiderat  jedes  ea?,  quas  ab  eodem 

qnem  coleret  observaretque  ut  cliens  (Sergio)   ipse  (Marius)  panels  ante 

patronum,  et  a  quo  vicissim  defen-  aiinis  emerat.  Hae  Sergio  serviebant: 

debatnr,  ut  si  civis  et  cliens  suns  fu-  sed  hoc  in  n)ancipio  (sive  in  contrac- 

isset.  Contigit  ut  ille  peregrinns  tes-  tn  venditionis)  Marius  non   dixerat. 

tamenlo  nullo  facto  nioreretur  :  civis  Adducta  res  in  judicium  est.     Ora- 

Ronianns  cni  peregrinns  ille  tanquani  tarn  Crassus,  Gratidianum   defende- 

patroiio   addictus  fueraf,  ejus  haire-  bat  Antonius.     Jus  Crassus  nrgebat; 

ditatem  postulavit  apud  centumviros  quod  vitii  venditor  non  dixisset  sci- 

ea  de  causa,  quod  iste  peregrinns  ad  ens,  id  oportere  prjestari :  a>quitatem 

ipsum  applicuisset  sese  et  veliiti  ipsi  Antonius;  quoniam  id    vitium  igno- 

dedidisset :  hoc  applicationis  jus  ap-  tum  Sergio  non  fuissct,  qui  illas  »des 

pellat  Cicero.  De  istojiire  antea  ob-  vendidisset,  nihil  fiiisse  necesse  dici : 

scuro,  quia  rarae  sunt  hiijusniodi  can-  iicc  eum  esse  deceptnm,  qui  id,  quod 


896  M.   T.    CICERONIS 

set,  neque,  servire  quaDdam  earum  sedium  partem,  in  man- 
cipii  lege  ^  dixisset ;  defendebamus,  quidquid  fuisset  in- 
commodi  in  mancipio/  id  si  venditor  scisset,  neque  decla- 
rasset,  praestare  debere.^  179.  Quo  quidem  in  genere 
familiaris  noster  M.  Bucculeius,  homo  neque  meo  judicio 
stnltus,  et  suo  valde  sapiens,  et  a  juris  studio  non  abhor- 
rens,  simili  in  re  quodam  ^  modo  nuper  erravit.  Nam  cum 
aides  L.  Fufio  venderet,  in  mancipio  lumina,  uti  tum  essent, 
ita  recepit.9  -^  Fufius  autem,'°  simul  atque  aedificari 
coeptum  est  in  quadam  parte  urbis,  quae  modo  ex  illis 
aedibus  conspici  posset,  egit  statim  cum  Bucculeio,'  quod, 
cuicumque  particulae  coeli  officeretur,j  quamvis  esset  pro- 
cul,  rautari  lumina  putabat.  180.  Quid  vero  ?  clarissima 
M'  Curii "  causa  J  M.que  Coponii  nuper  apud  centumvi- 

'  In  pactione  venditionis  et  emtionis,  f  In  tabellis  et  scripto. 

S  In  venditoris  damnum  verti  opnrtere. 

*  In  contractu  venditionis  promisit  se  prastaturum,  ut  ne  qui  ex  illis  adibus 
patehat  prospectus,  immutaretar  ;  aut  si  idfieret,  damnum  a  se  sarciendum. 
'  In  jus  vocavit  Bucculeium. 
J  Quod  prospectus  coeli  aliqua  parte  impediretur. 


Orell. — 8  Lamb,  et  al.  ap.  Orel),  simili  quodam,  omissis  in  re. — 9  Quidam  conj. 
lumina,  uti  nunc  sunt,  ita  recipio. — 10  Fusius  enim  Erl.  1.  et  edd.  vett.  Mox, 
ideri)  codex  conspici  possit.  Deiode,  ita  quamvis  Crat.  Man.  via  quamvis  edd. 
vett.  ilia  quamvis  conj.  Camer.  Denique,  pro  mulari,  Jnnt.  Crat.  Lamb,  ha- 
bent  mutata. — 11  M.  Curii,  i.  e.  JMarci  Erl.  Marcique  Coponii  Orell.  et  Marci 

NOT^ 

emerat,  quo  jure  esset,  teneret.'     In  vida  non  esset,  nulliis   ei  natus  est 

eodem   libro   statnit  Tullins  ad  bo-  filins  postiimiis.    Statim  M.  Coponins 

nam  fidem  pertinere  in  vcniimdando,  agnatus    mortui    apud    centnmviros 

notum  esse  emtori  vitiiim  qiiod  novit  egit,    ut    sibi     liceret    hzereditalem 

venditor.  adire  :  oratorem  et  patronum  delegit 

i  Clarissima  Hr  Curii  causa]  Cope-  Q,  Scasvolam.     Contra   M'   Curias, 

nins   quidam   nioriens   cum    uxoreni  secunda,s  beeres  testamento  relictus, 

gravidam  pntaret,  fiiitim,  qui  se  nior-  sibi  banc    baereditatem    postulabat, 

tuo  nasceretnr,  (is  postunius  dicitur,  eo  nomine,  quod  haeres  fuisset  insti- 

quasi  postremo  loco  natiis,)  reiiquit  tutus,  si   postumus  ante   moreretur, 

baeredem  :    substituit   illi   ba^redem  quam    posset  per  astatem   e   tutoris 

secundum  M' Curium,  eaconditione,  custodia  et  potestate  exire:  perinde 

nt   M'  Curius  esset  baeres,  si   filius  autem  esse  quod  nuUus  fuisset  postu- 

postumus  ante  moreretur,  quam  sui  mus,  ac  si  natus  revera  foret  ac  mor- 

juris  esset.     Decessit  subinde  Copo-  tuus  ante  tempus  a  patre  constitu- 

niuB  :  sed  cum  uxor  ejus  revera  gra-  turn.     Erat  Curii  patronus  L.  Cras- 


DE   ORATORE,    I.   40-  897 

ros,  quo  concursu  hominum,  qua  expectatione  defensa  est? 
cum  Q.  Scaevola,  aequalis*  et  coUcga  raeus,'^  homo  omnium 
ct  disciplina  juris  civilis  eruditissimus,  et  ingenio  pruden- 
tiaque  acutissimus,  et  oratione  maxime  limatus  atque 
subtilis,  atque,  ut  ego  soleo  dicere,  juris  peritorum  eloquen- 
tissimus,  eloquentium  juris  peritissimus/'  ex  scripto  testa- 
mentorura  jura  defenderet,  negaretque,  nisi  postumus ''  ct 
natus,  ct,  antequam  in  suam  tutelara  venisset,''^  mortuus 
csset,  ha3redem  eum  esse  posse,  qui  esset  secundum  postu- 
mum,  et  natum,  et  mortuum,  haeres  institutus : '  ego  volun- 
tatem  defendercm  ;  hac  eum  turn  raente  luisse,  qui  testa- 
mentum  fecisset,  ut,  si  filius  '^  non  esset,  qui  in  tutelam 
venisset ;"  M'  Curius  esset  haeres.  Num  destitit"  uterque 
nostrum  in  ea  causa,  in  auctoritatibus,  in  exemplis,  in 
testamentorum  formulis,  hoc  est,  in  medio  jure  civili  ver- 
sari?     XL.   181.  [i^*.  100.]  Oraitto  jam  plura  exempla  cau- 

*  Qui  ejusdem  mecum  est  cetalis. 

'  Qui  post  filium  postumutn  et  natum  et  morluutn  secutido  loco  scriptus  esset 
hares. 

"'  Perveniret  ad  earn  atatem,  qua  possidere  posset  ea  bona  qua  fidei  tutoris 
erant  credita.  "  Cessavit. 


Coponii  Manut.  Lamb.  Junt.  Crat. — 12  Oxon.  S  et  Oxon,  U  Z  in  marg.  colkga 
ejus. — 13  Hitc  tria  verba  delet  Scli.— 14  Edd.  vett.et  Sch.  veniret ;  Norf.Mag. 
Harl.  2.  Bod.  Ascens.  Manut.  Lamb,  venisset;  Eil.  l-  veniet.  Mox,  esse  non 
posse  Jnnt.  piobante  Cameiario.  Deindc,  ErI.  1.  et  ed.  Oxon.  ef(o  uutcm  de- 
fenderem ;  Oxon.  U  )3  5  e  ego  licet  defenderem  ;  Oxon.  Z  de/endere ;  Ci  at.  in  marg. 
ego  videlicet  def.  Erl.  eum  hac  cum  niente ;  Oxon.  cum  hue  turn  mentem  fuisse; 
Orell,  hac  eum  [tum'\  mentc  fuisse. — 15  Lamb.  up.  Orel),  ei  sijilius.  Mox,  qui  in 
tutelam  veniret  Oxon.  U  Z,  Junt.  et  Pearc.  qui  in  suam  t.  veniret  Orell.  veniret 
etiam  Grut  et  Mull. 

NOTvE 

sus,   quern   Cicero  nunc   lonuentem  scripti  sententiani   spectsvndam  esse 

facit.     Q.Scsevola  scripto  nitebatur:  coiitendebat,  non  ipsa  verba  et  api- 

liaec  esse  verba  testamenti,  ut  Curius  ces   scripti.      Hanc    fuisse    mentem 

tautum  literes  esset,  si  postumus  an-  testatoris:    Si   filius    sibi   non  esset 

te  certum  tempus  moreretur  ;  niori  qui  bapreditatem  paternam  adiret,  ut 

eum  non  j)0sse  (|ui  uatus  non  sit ;  na-  IM'  Curius  hsres  suus  esset.      Cau- 

tum  non  esse  postumum,  itaque  hae-  sam    obtinuit    L.  Crassus,  ut  retert 

reditatem    M.    Copouio     agnationis  Cicero  orat.  pro  Caecina  §  53. 
jnre  ascribendam  esse,  non  M'  Cu-  ''  Postumus]  '  Non   significat  eum 

rio  qui  conditione  testamenti  exclu-  qui  patre  mortuo,  sed  qui  postremo 

deretur.     Crassus  contra  voluntatem  loco  natus  est.'     Ca^sdl.   op.   Gcll. 

ejus  qui    festamemum    fecisset,   ac  ii.  10. 

Delph,  ct  Yur.  Clas.  Ciceiu.  3  L 


898 


M.    T.    CICERONIS 


sarum  amplissimarum,  quae  sunt  innumerabilia  :  capitis 
nostri '  saepe  potest  accidere,  ut  causae  versentur  in  jure, 
Etenim  sic  C.  Mancinum,™  nobilissimum  atque  optimum 
virum,  ac  consularem,'  cum  eum  propter  invidiam  Nuraan- 
tini "  foederis"  pater-patratus"  ex  S.  C.  Numantinis  dedi- 
disset,*  eumque  illi  non  recepissent,  posteaque  Mancinus 
domum  revenisset,  neque  in  senatum  introire  dubitasset ; 
P.  Rutilius,'  M.  filius,  tribunus  piebis,  de  senatu  jussit 
educi,  quod  eum  civera  negaret  esse ;  quia  meraoria  sic 
esset  proditum,  quera  pater  suus  aut  populus  vendidisset, 
aut  pater-patratus  dedidisset,   ei  nullum'*   esse  postlimi- 


"  Quia  odiosus  erat  Romanis  obfwdus  cum  Numantinis  initum. 


Cap.  XL.  1  Erl.  1.  aliique  codd.  ap.  Orell.  atque  consularem.  Particulam  ac 
delent  Sch.  et  Orell. liic  tamen  malit  cnm  Lmib.  in  marg.  et  consularem.  Mox, 
cu7n  propter  Sch.  e  nonnnllis  codd. — 2  Oxon.  Z  et  e  didisset ;  e  in  ora  dedis- 
set.  Postea  voce,  posieaque  ....  reveiiissent  desnnt  in  Erl.  1. — 3  P.  Rupilius 
Erl.  1.     Mox,  de  senatu  delent  Orell.  et  al. — 4  Voc.  nullum  deest  in  Erl.  1. 

NOT^ 

1  Capitis  nostri]  Causa  capitis  apiid  Negabat  P.  Rutilins  tribunus  piebis 
Ronianos  ea  dicebatiir,  in  qua  age-  ob  earn  causam  quaui  Cicero  com- 
batur  de  status  luutatione  sive  capi-  memorat.  AfRrmabant  alii,  quia  non 
tis  diminutione.  Triplex  est  autem  erat  receptus  ab  liostibus ;  deditio- 
capitis  diminutio  :  maxima  cnm  ali-  nem  enim  aut  donationem  sine  ac- 
quis simnl  et  civitateni  et  libertatem  ceptione  non  posse  intelligi ;  Manci- 
amittit ;  minor  sive  media,  cum  civi-  num  igitur  non  habendum  esse  pro 
tas  quidem  amittitur,  liberias  vero  dedito,  qnem  hostis  accipere  nollet. 
retinetur  ;  minima  cum  et  civitas  et  Pro  Mancino  judicavit  populus  Ro- 
libertas  retinetur, sed  status  hominis  manus,  illumque  obtinuisse  praetu- 
commutatur:  maxima  servum  facit,  ram  anno  sell.  U.  C.  C20.  tradit  Pom- 
media  peregrinum,  minima  filium  fa-  ponius  JCtus.  Flor.  in  epit.  Appian. 
luilias  vel  patrem  familias.  Justinian.  &c. 
Instit.  I.  16.  "  Numantini]  Vide  notas  in  1.  iv. 

ra  C.Mancinum]  C.  Hostilius  Man-  Herenn.  §  19. 

cinus  consul  A.  U.  C.  017.  ante  Chr.  »  Pater-patratus]  Is  unus  e  feciali- 

1j7.  prodigioi  um  contenitor,  a  Nu-  bus   erat   sanctiori  quadam   ornatus 

mantinis  victus  et  castris  exutus,  pa-  dignitate  atque   anctoritate    ad    pa- 

cem  cum  iis  ignomiiiiosam  fecit.  Sed  trandum,   hoc    est,   sanciendum    ali- 

lianc  ratam  esse  vttuit  senaius ;  ita-  quod  foedns,  res  repetendas,  belliim 

que  ipse  sciens  ac  volens  illis  dcditus  indicemluui  hosti,  &c.     Feciales  au- 

est.     Cum  autem  non  e^set  ab  iisdem  tern  fidei  publicas  inter  populos  prae- 

receptus,  Roniam  rcdiit.     Qnjesitum  eraiit,  nee  licebat  belluni  infcrre,  nisi 

est  an   pro  cive  habendus  esset,  sive  justis  de  causis  susceptum  declaras« 

an  ulhim  ei  postliminium  esse  posset,  sent,  ipsique  indixisscnt.  Liv.  1. 1. 


DE    ORATORK,    I.    40. 


899 


nium/P  182.  Quam  possumus  reperire  ex  omnibus  rebus 
civilibus  causam  contentionemque  majorem,''  quam  de 
ordine,  de  civitate,  de  libertate,  de  capite  hominis  consu- 
laris  ;  preesertim  cum  hajc  non  in  crimine  aliquo/  quod 
ille  posset  inficiari,  sed  in  civili  jure  '  consisterct?  Simili- 
que  in  genere,*  inferiore  ordine,^  '^  siquis  *  apud  nos  servis- 
set  ex  populo  fuederato,  seseque  liberasset,  ac  postea  do- 
raum  revcnisset ;  quaesitum  est  apud  raajores  nostros,  num 
is  ad  suos  postliminio  rediisset,  et  amisisset  banc  civitatem. 
183.  Quid  ?  de  libertate,  quo  judicium  gravius  esse  nullum 
potest ;  nonne  ex  jure  civili  potest  esse  contentio,  cum 
queeritur,  is,"  qui  domini  voluntate  census  sit/  continuone, 

P  Eijus  nullum  esse  bona  sua  et  pristinum  quern  in  civitate  obtinebat  locum 
recuperandi. 

9  In  simili  causa  postliminii. 

''  In  homine  in/erioris  ordinis,  quamfuisset  Mancinus. 


Idem  niox,  non  crimine  a.  q.  i.  possit  ....  constiluerent. — 5  Mull,  infer,  ex  or- 
dine;  Erl.  1.  et  edd.  vett.  inferioreque  ordine.     Mox,  et  postea  Eil.  1.     Delude 

aOTJE 

P  Postliminium]  Vide  Top.  §  36.  to,  homo  inter  snos  liijer  et  ingenniis, 

1  Majorem]    Ilia    scilicet   Mancini  Romam  veneiat :    ibi  servitiitem  sei- 

causa,  in  qua  agebatiir  de  illius  or-  viit :  ea  servitiite  liheratiis  ad  snos 

dir)e,   civitate,  et   libertate:  de  or-  rediit :  ab  lis  recepliis  non  est.  Qiia?- 

dine,  an  senator  esset,  quo  in  ordine  situm  est  an  is  dicendiis  esset  ad  snos 

erat  antequani  Iiosti  dederetiir :    de  redire  postliminio,  an  desiisset  civis 

civitate,  an  habendus  esset  in  nnmero  Ronianns  esse.     Causa  qua?iendi  hsc 

civium  :  de  libertate,  an  servns  esset  erat,  quod  inter  faederatos  postlimi- 

an  liber:  de  capite,  an  capite  dimi-  nium  non  est,  sed  tantuni  inter  hos- 

nutns   esset,  proindeque  in  exiliura  tes  :  itaque  si  ille  assertns  in  liberia- 

pellendus,    aut    etiani    omnino   per-  tem,  factus  erat  civis  Romanus,  sine 

dendus.  postliminio    poterat  redire   ad  snos. 

'  Non  in  crimine  aliquo]  Constabat  Non  poterat  tamen  ampliu.s  esse  ci- 

enini  illius   crimen,    videlicet  feedus  vis  Romanus,  quia  jure  Romano  ne- 


ignnminiosum  cum  Numantinis  fac- 
tum. 

*  Sed  in  civili  jure]  Cnjus  est  sta- 
tuere  quae  sit  vis  illius  vocis,  postli- 
minium ;  et  an  ille  pro  dedito  sit  ha- 


mo   poterat,  nt    ait   Cic.   pro   Corn. 
Balbo,  dnarum  civitatum  civis  esse. 

"  Cum  quaritur,  is]  Cum  a  censo- 
ribus  numcrarentur  cives  Romani  de 
more  quiuto  quoque  anno;  in  eo  nn- 


bendus,  ac   proinde   privandus  jure  mero    recensebantur    tantum   cives, 

postliminii,  qui  liostibus  quidem  de-  non  servi :  si  quis  i;^iiur  servus  domi- 

ditus  fuerit,  veruni  ab  iis  non  recep-  ni  sui  voluntate  census  esset,  seu  re- 

tus  :  qua;  causa  erat  Mancini.  latus  iu  tabsilas  in  quibus  scribeban- 

i  Siquis]    Alicjuis  e  populo  fuedera-  tur  tantuni  civium  nomina  et  fortii- 


900  m.   T.    CICERONIS 

an  ubi  lustrum  condituin,"^  liber  sit  ? '^  Quid,  quod  usu, 
raemoria  patrum,  venit/  ut  paterfamilias,  qui  ex  Hispania 
Romam  venisset,  cum  uxorem  praegnantem  in  provincia 
reliquisset,  Romasque  alteram  ^  duxisset/  neque  nuntium 
priori  remisisset/  ^  mortuusque  esset  intestate,"  et  ex 
ntraque  filius  natus  esset;  mediocrisne  res  in  controver- 
siam  adducta  est  ?  cum  quaereretur  de  duobus  civium  ca- 
pitibus,  et  de  puero,  qui  ex  posteriore  natus  erat,  et  de 
ejus  matre ;  qua?,  si  judicaretur,  certis  quibusdam  verbis,^ 
non  novis  nuptiis,"^  *  fieri  cum  superiore  divortium,  in  con- 

*  Quod  (Etate  patrum  nostrorum  conligit. 

*  Neque  rcpudiasset  priorem  uxorem  quam  duxerat  in  Hispania. 

*  Non  facto  testamento. 

"  De  puero  qui  natus  erat  ex  posteriori  conjuge,  et  ejus  matre,  qua  haberelur 
loco  concubina;,  si  statuerent  judices  divorliu7n  faciendum  esse  certis  et  conceptis 
verbis,  non  vera  novis  tantum  nuptiis  contrahendis. 


domum  venisset  Oxon.  U. — 6  Sic  lestituit  lornm  Cujacins.  Cod.  Pith,  habet 
an  tibi  lustrix  conditum,  liber  sit ;  iinus  Menimii,  an,  «6j  jam  ter  lustrum  condi- 
tum  liber  sit ;  alter  Memniii  et  Faiat.  1.  2.  3.  8.  continuove  an  tribus  lustris  con- 
ditis  liber  sit  ;  Palat.  9.  et  ed.  pr.  si  non  sit  conditum  lustrutn?  conlinuone  an 
tribus  lustris  conditis  liber  sit ;  in  aiiis  edd.  sit,  si  modo  sit  conditum  lustrum  sitne 
liber,  nionente  Gnitero.  Ed.  W.  an  tribus  lustris  conditis.  Denique  codd.  EvI. 
et  Oxon.  et  ed.  Lips,  si  non  lustrum  condittun,  sit  ne  liber  continuone,  an  tribus 
lustris  conditis. — 7  RomcB  alteram  conj.  Bremins.  Mox,  intcstatus  Lamb,  et  al. 
ap.  Orel!.  Deinde  pro  controversiam.  Oxon.  U  Z  contentionem  ;  Oxon.  e  conten- 
tivnibus.  Oxon.  U  deducta  est.     Deniqne,  Eri.  1.  et  Oxon.  o,  et  a  ni.  pr.  5,  de 

NOTiE 

nae,  quaeri  poterat  an  ille  continuo  y  Nuntium    priori  remisisset^    Non 

libertate  donatus  fuisset  a  domino,  et  licebat  Ronianis  pliires  habere  nxo- 

an  liber  esset  et  e  civiiim  nuniero.  res ;  at  eas  repiidiare  quae  ducta;  es- 

"  Ceiisus  sit]  Censuni  instituit  Ser-  sent,  certis  de  causis  fas  erat,  et  iis 

vius  Tnllus  rex  Romanornm  sextiis.  quasi  renuntiare. 

*  Ubi  lustrum  conditum']  Condi  lus-  ^  Certis  quibusdam  verbis]    His  fere 

trum  dicebatur,  cum  census  perfec-  verbis,  cum  uxores  repudiabant,  ute- 

lus    erat  et  absoliitus  :  absoivebatnr  bantur  :    '  Res  tuas  tibi  liabeto,  tuas 

autem  sacrificio  solenni.  Lustrum  est  tibi  res  agito  :'  quorum  altero  resti- 

ipse  census,  sen  recensio  civium  :  a  tuit  dotem,  altero  tutoris  ninnus  in 

lustrando  dicitur,  tunc   enim   veluti  rebus  uxoriis  deponebat. 

Instrabanlnr  ct  recognosceliantur  ci-  ">  Non  novis  nuptiis]  Videtiir  is,  qui 

ves   onines.     Alitjuando  lustrum   est  nuptias  cum  altera  uxore  contrahit, 

spatium  annorum  quinque;  quia  ex-  priorem  repudiare  :  Ininc  tanien  taci- 

actis  quinque  annis  tiebat  census.  luni   consensum  recentiores  jurispe- 

"  Duxisset]  In  uxorem  accepissef.  riti  negant  sufficere.     Lis  igitur  liapc 

Viri   novas    uxores   ducere  solcbant  et   controversia  erat   an    verbis,   an 

donium  suam.  nientc   sola,   et   novis  nuptiis  faclis 


l)E    ORATORE,    I. -41.  901 

rubinae  locum  dncerotur.  184.  Jlacc  igitur,  et  horum  simi- 
lia  jura  sua)  civitutis  ignorantein,  erectum  et  celsum/  alacri 
et  promto  ore  ac  vultu,  hue  atque  illuc  intuentem,  vagari 
magna  cum  caterva  toto  foro,  praesidium  clientibus,  atque 
opem  amicis,  et  prope  cunctis  civibus  luccm  ingenii  et  con- 
silii  sui  porrigentem  atque  tendentem,  nonne  in  primis 
flagitiosum  putandum  est  ? 

XLi.  185,  Et  quoniara  de  irapudentia  dixi,  castigemus 
etiam  segnitiem  *  homiuura  atque  inertiam.  Nam  si  esset 
ista  cognitio  juris  magna  ac  difticilis;  tamen  utilitatis  mag- 
nitudo  deberet  homines  ad  suscipiendum  discendi  laborem 
impellere.  Sed,  o  Dii  immortales  !  non  dicerem  hoc,  au- 
diente  Scasvola,  nisi  ipse  dicere  soleret,  nullius  artis  faci- 
liorem  sibi  cognitionem  videri.^  186.  Quod  quidem  certis 
de  causis  a  plerisque  alitcr  existimatur  t"^  primum,  quia 
veteres  illi,  qui  huic  scientiae  prael'uerunt,  obtinendas  atque 
augendae  potentiae  suaj  causa,  pervulgari  artem  suam  nolu- 
erunt:  deinde,  posteaquam  est  cditum,'^^  expositis  a  Cn. 
Flavio''  primum  actionibus,  nulli  fuerunt,  qui  ilia  artifi- 
ciose  digesta  generatim  componerent.^     Nihil  est  cnim,'' 

'"  Creditiir  esse  lUfficilUma  juris  cognitio. 

^  Poslquum  patcfiictum  est  id  ifuud  veteics  tectum  voliifrnnt. 

y   Varia  prceceptu  juris  cicilis  recucarent  ad  certa  genera  rerum. 


pjteri. — 8  L<nmb.  ap.  Oiell.  excelsum.     Mox,orc  atque  vultu  atque  illud  Eil.  1. 
Idem  codex  pauIo  post,  cum  magna  cnlerva. 

Cap.  XLI.  1  hnmh.  3\>.  Ore\l.  si'gnitiam ;  Nonius  segnitatem.  Mok,  homini 
Ell.  I.— 2  Codd.  aliquot  ap.  Orell.  item  Junt.  Crat.  Man.  nullius  sibi  urfis  f. 
cog.  videri.—'i  Oxou.  U  Z,  Falat.  1.  2.  Mew.  Pilli.  aliter  nominatur.  '  Foisaii 
veiius.'  Grut.    Mos., primum  quod  Oxoii.  U. — 4  Sell.  susp.  posleaquattijus  est 

NOT^ 

divortium  fieri  censeretnr.  id  est,  ostenderit  doctrinam  veterum 

''  Expositis  a  Cn.  F/acio]  '  Posset  illonim  jmisconsultorum  non  adnio- 

a<;i   lege  necne,'   iiiqnit   Ciceio  pro  diim  lecondilam  fiiisse,  '  et  sini,'ulis 

Murena  §  25.  '  pauci  quondam  sci-  diebns  pdiscendos  fastos  popnlo  pro- 

ebant.     Fastos  enim  viilgo  non  liabe-  posiierit,  et  ab  ipsls  cautis  jiuiscon- 

bant :  erant  enim  in  magna  potentia  sultis  eonini  sapientiani  compilaiir.' 

qui   consulebantur;    a  qiiil)us   etiani  Cn.  iste  Flavins,  patre  libeitinona- 

dies  tanqnam  aChaldajis  petebantur.  tus,  oh   fastos    popnlo    piomiilgatos 

Inventus  est  sciiba  quidam  Cn.  Fla-  tiiit  aedilis   onmlis   a  forensi    tuihji 

vius,  <pii  cornicuni  oculos  confixeiit,'  creatus  A.  U.  C.  450.  ante  Chr.  304. 


902  ni.  T.  ciciiRONis 

quod  ad  artem  redigi  possit,  nisi  ille  prius,5  qui  ilia  tenet, 
quorum  artem  instituere  vult,  habeat  illam  scientiam,  ut  ex 
lis  rebus,  quarum  ars  nondum  sit,  artem  efficere  possit. 
187.  Hoc  video,  dum  breviter  voluerim  dicere,  dictum  a 
me  esse  paulo  obscurius:  sed  experiar,  et  dicara,  si  po- 
tero,  planius.  xlii.  Omnia  fere,  quae  sunt  conclusa  nunc 
artibus,''  dispersa  et  dissipata  quondam  fuerunt :  ut  in  mu- 
sicis,"  numeri,'  et  voces,  et  modi-/  in  geometria,*^  linea- 
menta,  formae,  intervalla,  magnitudines ;  in  astrologia,  coeli 
conversio,  ortus,  obitus,  motusque  siderum ;  in  grammati- 
cis,"^  poetarum  pertractatio,  historiarum  cognitio,  verborura 
interpretatio,  pronuntiandi  quidam  sonus;  in  hac  denique 
ipsa  ratione  dicendi,  excogitare,  ornare,  disponere/  memi- 

-  Quw  in  artem  redacta  sunt.  "  In  arte  musica. 


editum.  Mox,  Cn.  Faino  Oxon.  U. — 5  *  Locus  hie  mihi  parum  digniis  Cice- 
rone videtiir.  Saltern  ille  prius  cleleverim.  Cicerone  digniim  foret,  nisi,  qui 
tenet,  (juorum  a.  i.  vult,' ^x.  Ernest.  iZ/e  delevit  Sch.  Mox,  ilia  tenent  Oxon, 
U.  habet  illam  codd.  aliquot,  edd.  vett.  Junt.  Man. 

Cap.  XLH.  1  E.r\.  }.  m  musicis  et  numeri.  Idem  codex  max,  in  geomelria  et 
Uneamenta  et  forma. — 2  Pearc.  conj.  disponere,  ornare.  Mox,  incondita  quon- 
dam omnino  coiij.  Scl\.  late  diffusa  Lamb.ap,  Orel),  omnibusque  diffuse  lata  Oxon. 
Z  a ;  diffusa  latere  videbanlur  conj.  Matlliiae  ;  omnibus  diffuse  latere  Gulielni.  dif- 

NOT^ 

Livius   IX.   el   Pomponius  de  Orig.  ra,  cum  voces  aut  protrahnntur,  aut 

Juris.  cnntraliuntur,  aut  inciduntur,  &c.    3. 

<=  Nihil  est  enim]    Est  enim    opus  e  modis  :    modus  seu  modulatio  est 

quadam  scientia  aii  artem  iiistituen-  coagmentatio  quEcdam  vocnni  ac  nu- 

daiii,   et   res   artificiose  ordinandas ;  merorum. 

phdosophiani  intelligit   ut  colligitur  '  In  geometria]    Ars   est  qua  turn 

ex  H88.Neqne  satis  est  ca  scire  quae  locorum   intervalla,  turn  rernm  qni« 

in  artem  possint  redigi,  nisi   via  ilia  sub  aspectun*  cadunt,   longitudinem 

teneatur,  quam  quia  panci  tenebant,  et  latitudinem,  altitiidiuem  ac  pro- 

nulli  perdiu  fuerunt  qui  artem  juris  funditatem    dimetimur.     T-p,  terra; 

civilis  constituerent ;   unde  orta  est  (xirpov,    mensura.      Lineamenta    sunt 

illius    cognoscendiE  diffictiltas  ;  quis  linearum  ductus  ;  formae  sunt  figurae, 

jam  nulla  est  arte  inventa  et  perfects.  &c.     De  liis  Eucliiles  fuse  disserit. 

^  Numeri,  et  voces,  et  modi'\    Ex  Ins  *  In  gramma ticisi    Grammatica  est 

constant   musica:    1.    voce,   in   (jua  ars  emendate  loquendi.    Asciscit  sil»i 

spectatur  tonus  varins,  alius  acutus,  subsidia  ex  poetis  quos  evolvit,  et  his- 

alius  gravis,  alias  remissus:  biiic  va-  toricis  quos  explicat.     Versatnr  eti- 

riae  canentinm  partes.  2.  ex  nunieris,  am    in   interpretalione   verborum  et 

quae  sunt  intervalla  vocum  ac  tempo-  eorum  origine  indaganda  :   banc  ejus 


DE    ORATORE,    I.    42.  903 

nisse,  agere;  ignota  quondam  omnibus,  et  diffusa  late  vi- 
debantur.  188.  Adhibita  est  igitur  ars  quyedam  '  extrin- 
secus  ex  alio  genere  quodam,  quod  sibi  totum  philosopiii 
assumunt/  quae  rem  dissolutam  divulsamque  conglutinaret, 
et  ratione  quadam  constringeret.  Sit  ergo  in  jure  civili 
finis  4^  hie,  legitimae  atque  usitatae  in  rebus  causisque  ci- 
vium  aequabilitatis  conservatio.''  189.  Tuni  sunt  notanda 
genera,^  et  ad  certum  numerum  paucitatemque  rcvo- 
canda.  Genus  autem  est  id,^ ''  quod  sui  similes  commu- 
nione  quadam,  specie  autem  differentes,  duas  aut  plures 
complectitur  partes.  Partes  autem  sunt,^  quae  generibus 
lis,  ex  quibus  emanant,  subjiciuntur ;  omniaque,  quae  sunt 
vel  generum  vel  partium  nomina,  defmitionibus,  quam  vim 
habeant,  est  exprimendum.  Est  enim  definitio,'  earum  re- 
rum,  quae  sunt  ejus  rei^  propria?,  quam  definire  volumus, 
brevis,  et  circumscripta  quaedam  explicatio.  190.  Hisce 
ego  rebus  exempla  adjungerem,  nisi,  apud  quos  haec  habe- 
retur^  oratio,  cernerem :  nunc  complectar  quod  proposui, 
brevi.9     Si  enim  aut  mihi '°   facere  licucrit,  quod  jamdiu 

*  Jus  civile  in  artem  redactum  est,  cvjus  artis  covficieiidce  raliunem  pliilosophi 
a  se  profectam  venditant. 

'  jEquabilitatis  qu<B  constat  legihus  et  usu. 


fusa  lataMemm.  diffuse  latere  Pith,  et  Pal.  2.  —  3  Voc.  qtiwdam  om'itUmt  codd. 
aliquot  ap.  Orel). — 4  Loro^jiis  Oxon.  Sail  oram /'ons.  INIox,  Erl.  1.  eqnalita- 
lis;  Oxon.  7  5  e,  Victor.  Man.  Jiint.  Crat.  aquulitatis. — 5  Lamb.  ap.  Orell.  id 
est.  Mox,  loco  similis,  Erl.  1.  et  Oxon.  5  siinili,  Paulo  [)ost, aut  phiriinas  Erl. 
1. — 6  Sell,  autem  ha  sunt.  Pro  autem  vett.  ap.  Stepli.  enim.  '  Forta'.se  au- 
tem li.  I.  et  supra  post  genus  inducendiini.'  Orell.  Max,  omnia  quce  sunt  Lamb, 
ap.   Orell. — 7  Stepli.  ei  ret. — 8  Mull,  ex  edd.   vett.  habetui . — 9  Stepli.  et 

NOT^ 

partem  etymologiam  vocant,liocest,  *•  Genus  autem  est  id,  i^c.'\  Vide  no- 

notationeui  nominum  et  verae  origi-  tas  in  Topica  §  13. 

nis  rationem.  '   Est  tnim  definitio]  Id  attulit  qnod 

g  Notanda  genera]  Juris  genera  ista  niaxinie  definitionem  coiitinet :  vulgo 

sunt:   aliud  publicum  est  jus,  aliud  enim    diiae   illius    partes   aff'eruntur ; 

privatum.     Rursns    publicum    aliud  una   explicat    id  quod  est  rei  qnam 

spectat  res  sacras,  aliud  magistratus  definire  volumus,  conimune  cum  aliis 

ordinemqiie  civitatis:   aliud  contine-  rebu> ;  altera  id  (]uod  est  illi  propri- 

tur  legibus,   aliud    senatusconsultis,  urn.     Homo  est  animal  raliouis  com- 

&c.  aliud  civium  est,  aliud   extero-  pos;  animal,  hoc  illi  cum  belluis  com- 

lum,  &c.     Vide  ('ic.  in  Topicis.  mune  ;  ralionis  compos,  hoc  propri- 


904  M.    T.    CICERONIS 

co«iito,J  aut  alius  quispiam,  aut,  me  irapedito,  occuparit/ 
aut  inortuo  cflecerit,  ut  primuni  omne  jus  civile  in  genera 
digerat,  quae  perpauca  sunt;  deinde  eorum  generum  quasi 
quasdam  membra  dispertiat ;  turn  propriam  cujusque  vim 
definitione  declaret;  perfectam  artem  juris  civilis  habebitis, 
magis  raagnam,  atque  uberem,  quam  difficilem  atque  ob- 
scuram."  191.  Atque  interea  tamen,  dum  haec,  qua3  di- 
spersa  sunt,coguntur,'^  vel  passim  licet  carpentem  et  colli- 
genlem  undique,  replerijusta  juris  civilis  scieutia/  xliii. 
Nonne  videtis,  equitem  Romanum,  hominem  acutissirao* 
omnium  ingenio,  sed  minirae  ceteris  artibus  eruditum,  C. 
Aculeonem,''  qui  mecum  vivit,  [p.  101.]  semperque  vixit, 
ita  tenere  jus  civile,  ut  ei/  cum  ab  hoc  discesseritis,  nemo 
de  iis,  qui  peritissimi  sunt,  anteponatur?  192.  Omnia 
enim  sunt  ^  posita  ante  oculos,  coUocata  in  usu  quotidi- 
ano,  in  congressione  hominum  atque  in  foro :  neque  ita 
multis  Uteris  aut  voluminibus  magnis  continentur:  eadera 
enim  sunt  elata-^  '*  primum  a  pluribus :  deinde,  paucis 
verbis  commutatis,  etiam  ab  iisdem  scriptoribus,  scripta 
sunt  saspius.     193.  Accedit  vero  quo  facilius  percipi  cog- 

''  Prins  fecerit  quam  ego. 

'  Donee  ilia  in  unum  corpus  aUquis  redigat,  potest  unusquisque  carpendo  et 
coUigetido  undique  satis  idoneam  sibi  com  par  are  juris  civilis  scientiam. 
f  In  lucem  edita. 


Lamb,  brevius  ;  'Er], I.  posui brevi. — 10  Lamb.  ap.Orell.  autidmihi. — 11  Edd. 
velt.  Jiint.  Crat.  Man.  Mull,  et  Orell.  dif.  et  obscurant. — 12  '  Debet  esse  co- 
gnntur.'  Ern.  Sic  edd.  vett.  Jiint.  Victor,  Schutz.  Mox,  pro  justa,  quod 
servant  rodd.  plerirjue,  Crat.  Grut.  isla  iiabent  Pall,  et  edd.  vett.  repkre 
islam  juris  civ.  scientiam  l^ith.  et  Menini.  Erl.  1.  Oxou.  U  Z  e. 

Cap.  xliii.  1  Oxon.  Z  e  aciitissimum.  INIox,  Culeonem  Erl.  1. — 2  Ita 
Erl.  1.  etedd.  vett.  uti  cum  Aid.  ab  Itoc  disseritis  Oxon.  U. — 3  Omnia  sunt 
enim  Orell.  e  diiobiis  codd. — 4  Beier  Offic.  lorn.  i.  p.  21.  eadem  sunt  enim; 
idem  Offic.  torn.  ii.  p.  62.  eadem  enim  elata  sunt;  Erl.  1.  etiam  elata  sunt; 
edd.  pr.  lata  sunt ;  codd.  Oxon.  suntclara.     Paulo  post,  scripta  scepius,  oraisso 

NOTiE 

iim  est  ac  peciiliare.  ^  C.  Aculeoneml  Hie  eques  Roma- 

J  Quod  jamdiu  cogito"]  Hoc  in  per-  nus  Ciceronis  materteram  dnxit  ux- 

gona  Crassi  de  se  ipse  Cicero  dicere  orem  :  propterea  filios  Acnieonis  Ci- 

videtnr  :  enm  enim  scri[)sisse  librum  cero  cousobrinos  sues  vocal  1.  ii.  de 

de  jure  civili  in  artem  redigendo  tei-  Orat. 
tis  est  Gellins  i.  22. 


DE   ORATOR  li,    I.    1:3.  905 

noscique  jus  civile  possit,  (quod  minime  plcrique  arbi- 
trantur,)  mira  qua^dam  in  cognoscendo  suavitas  ^  et  delec- 
tatio.  Nam,  sive  quem  aliena  studia^  delectant;  plurima 
est,  ef^  in  omni  jure  civili,  et  in  pontificum  libris/  et  in 
XII.  tabulis,'"  antiquitatis  ''  effi;>ics,  quod  ct  verborum 
prisca  vetustas^  cognoscitur,  et  actionum'  genera  quaidain 
majorum  consuetudincm  vitamquc  declarant:  sive  quis  ci- 
vilem  scientiam^  contempletur,  quam  Scaevola  non  putat 
oratoris  esse  propriam,  sed  cujusdam  ex  alio  genere  pru- 
dentiae ;  totam  banc,  descriptis  *  omnibus  civitatis  utilita- 
tibus  ac  partibus,  xii.  tabulis  contineri  videbit :  ^  sive 
quem  ista  praepotens  et  gloriosa  philosophia  delectat,  (di- 
cam  audacius,)  hosce  habebit  fontes  omnium  disputationuni 
suarum,  qui  jure  civili '  et  legibus  continentur.  11)4.  Ex 
his  enira  et  dignitatem  maxime  expetendam  videraus,  cum 
verus,  Justus,^  atque  bonestus  labor  honoribus,  praemiis, 
splendoredecoratur;'°  vitia  autem  hominum,  atque  fraudes, 

^  Alienu  a  studio  juris.  ''  Supeviorutn  temporum  et  morum. 

'   Controversiarunt  et  litium.  )  Scienliam  tidministranda;  civitatis. 

''  Ordine  comjmsitis. 
'  Philosophia  fontes  disputationum  siuirum  habet  conlentos  injure  civili. 


sunt,  Lamb.  ap.  Orel!. — 5  ErI.  1.  suniilas  in  cof;nuscendo ;  ct  mnx,  hrtc  uHena 
studia.  Pro  aliena,  Wetzel,  et  Harl.  aiitiqua.- — G  '  Delevi  et  post  est,  senitiis  iio- 
vem  c'o<ld.  mens.'  Pearc.  '  Et  abe>t  (piixpie  ciui.  ErI.  1.  et  i-d.  Oxoii.  atque 
abesse  possit.'  Hurl. — 7  In  cod.  ErI.  Ie};iiiir  vetiistas  prima.  Griit.  pra-ferre 
malil  lectionem  cod.  Pith,  vetustate  prisca  cognoscitur.  Idem  aniiotat  Palati- 
nis  niillis  adesse  contempletur,  qiiod  mox  sp(|mti!r.  Hoc  verljum  dfesl  etiani 
in  Erl.  1.  Onsor  in  Bil>l.  Crit.  Anist.  i.  |».  14.  roi>j.  consecfatur,  ant  potiiis 
compleciitur. — S  Erl.  1.  Griit.  et  viii^g.  videbilis ;  Joan.  Gonv.  Bal.  Harl.  1. 
Venet.  et  recentt.  videbif.  IMox,  dilectet  Lanil).  ap.  Oreii.  pro  hubcbit,  quod 
servat  Erl.  1.  habet  leyitur  in  vnlfrg. — y  Erl.  2.  verus  et  Justus. — 10  (irnt.  et 
viilgg.  atque  splendore  dec.  '  Cnm  codd.  omnibus  Oxon.  cum  codd.  Cant.  Mag. 
Mead,  et  Harl.  1.  et  vett.  plerisque  edd.  deleo  v{\\'^i\U\n\  atque ;  in  posteriore 
eiiini  parte  sententite  Cicero  non  utitur  particula  copulativa.'  Pearc.     Atque 

NOTE 

'  Pontijicum    libris'\   In  qnibus  est  mis    rebus,  qua;    religionem    specla- 

jus   sacrorum.     Pontifices    religionis  bant,  veisabatnr.    Pontilices  niaximi 

et  rernni   divinarnm  apud  Konianos  anctorilate  valuerunt  ad  tempora  C. 

arbitri,  ita  sunt  appellati,  qnod  pos-  Jiilii  Civsaris,  post  quem  reliijui  Czb« 

sent  facere,  hoc  est,  sacriHcare.    Qui  saves  banc  dignitatem  nsnrparunt. 

maxinius  dicebatur,  ceteris   summa  '"  XH.  tabulis]   De   quibus  supra 

auctoritate  praeerat,  nee  nisi  in  maxi-  di-\imus  in  notis  ad  ^  58. 


906  M.    T.    CICERONIS 

damnis,  ignominiis,  vinculis,  verberibus,  exiliis,  raorfe 
multcintur  :  et  docemur  non  infinitis,  concertationumque 
plenis  disputationibus,  sed  auctoiitatc,  nutuque  legum,  do- 
mifas  habere  libidines,  coercere  oranes  cupiditates,  nostra 
tueri,  ab  alienis  mentes,  oculos,  manus  abstinere.     XLiv. 

195.  Fremant  omnes  licet:  dicani  quod  sentio  :  bibliothecas, 
mehercule,  omninm  philosophornm  unus  mihi  videtur  xii. 
tabularum  libellus,  si  quis  legum  fontes  et  capita  viderit, 
et   auctoritatis   pondere,    et    utilitatis    ubertate  superare. 

196.  Ac,  si  nos,  id  quod  maxime  debet,*  nostra  patria  de- 
lectat ;  cujus  rei  tanta  est  vis,  ac  tanta  natura,  ut  Ithacam  ° 
illam,  in  asperrimis  saxulis,  tanquam  nidulum,  afBxam, 
sapientissimus  vir  ^  °  immortalitati  anteponeret ;  quo  ainore 
tandem  inflammati  esse  debemus  in  ejusmodi  patriam,  quae 
una  in  omnibus  terris  doraus  est  virtutis,  imperii,  digni- 
tatis? cujus  primum  nobis  mens,  mos,  discipliua,  nota  esse 
debet;  vel  quia  est  patria,  parens  omnium  nostrum,  vel 
quia  tanta  sapientia  t'uisse  in  jure  constituendo  putanda 
est,  quanta  fiiit  in  his  tantis  opibus  imperii  comparandis. 

197.  Percipietis  etiam  illam  ex  cognitione  juris  leetitiara  et 
voluptatem,  quod,  quantum  praestiterint  nostri  majores 
prudentia  ceteris  gentibus,  turn  t'acillime  intelligetis,  si  cum 


deest  in  Erl.  1.  Panlo  ante  in  Eil.  2.  post  verba,  disput.  suaruin,  qui,  magna 
lacuna  est  usque  ad  verha,  luec  duuiaxut  in  Gracis,  Sfc.  ii.  14.  ^  61.  In  cod. 
Oxoii.  U  Icgitur  lie  jurf  civ.  el  Inruiia  est  Uffjue  ad  voce,  oinni  ratione,  il.  3.  ^ 
13.     In  edd.  qnotiue  Oxoii.  liic  <ieHciiint  variae  U-ctf.  usque  ad  1.  c. 

Cap.  XLIV.     1   Ernest,  et  Harl.  lejif-re  nialint  died.     Mox  rei  delet  Lamb. 
Delude,  pro  saxulis,  nescio  quis  ap.  Orell.  conj.  sco]nilis. — 2  Lamb,  supienlis- 

NOT^ 

"  Ilhacam]  Insulam    in  lonio  iVIari  /xivuiv   ahv  (fj.ol  rSSe   Soj/xa    <pv\dffaois, 

pjope  Cephaieniaiii.     Sopbiano  dici-  AOav ar 6s  t  ii7)S'     Hie  si  niecum  ma- 

tnr  liodie  Valle  di  Compare,  Porcaccio  nens  hanc  dumitm  servnres,  et  immorta- 

Theachi,  Turcis  Phiaclii.     De  Ilbac<E  lis  esses.     Ulysses   respondet  :   'AAAo 

stei  ilitate  vide  Horn.  Od.  A.  Kal  Sis  fQiKoi  Koi  Uxhofxai.  ij/xara  travra 

"  Sapientissimus  fij-]  Uly.'.ses  sciii-  Oi/ca5e' t'  iKOffieyai,  koI  v6<TTifj.ov  iifiap 

cat,  cui  Calypso  pollicita  est  imnior-  IStaOac     Sed  cnim  sic  volo  etcupiu  sin- 

talitateni,  modo  secum  nianere  per-  gidis  ditius  domum  repetere,  et  redilus 

petiio  vellet.     Sic  enini  ilia  Ulyssem  diemvidere. 
alloquitur  Odyss.   E.    'Efddde  k   al0i 


DE    ORATORE,    I.   45.  907 

illorum  Lycurgo,'  p  et  Dracone,''  et  Solone '  nostras  leges 
conferre  volueritis.  Incredibile  est  enirii,  quara  sit  omne 
jus  civile,  praeter  hoc  nostrum,  inconditum,  ac  paene  ridi- 
culuin  ;  de  quo  multa  soleo  in  sermonibus  quotidianis  di- 
cere,  cum  hominum  nostrorum  prudentiam  ceteris  omni- 
bus,* et  maxime  Graecis,  antepono.  His  ego  *  de  causis 
dixeram,  Scan'ola,  iis,  qui  perfecti  oratores  esse  vdlent, 
juris  civilis  cognitionem  csse*^  necessariam. 

XLV.  19iS.  Jam  vero  ipsa  per  sese  quantum  afferat  iis, 
qui  ci  praesunt,  honoris,  gratiae,  dignitatis,  quis  ignorat  ? 
Itaque,  ut  apud  '  Graecos  infimi  homines,  merceduLi  ad- 
ducti,  ministros  se  praebent  injudiciis  oratoribus,'"  ii,  qui 
apud  illos  TrpayjU-aruoi  ^  vocantur;  sic,  in  nostra  civitate 
contra,  amplissimus  quisque  et  clarissimus  vir ;  ut  ille,  qui 
propter  banc  juris  civilis  scientiam  sic  appellatus  a  sumrao 
poeta"  est : 

Egregie  cordatus  homo,  catus  iElius  Sextus,"^* 

'"  Suhserviunt  oratoribus  suggerendo  illis  leges  et  jus  civile  quo  opus  est  ad 
causam. 

"  Ennio.  "  Sextus  jEUus  homo  insignia  prudentice  et  sapientite. 


siinus  ille  vir. — 3  '  Facile  esset  corris;erfe  itlarum,  quia  prapcedit  gentihus.  Sed 
quia  in  Ulurum  conseiiliiint  libri,  intelliganius  '  popiiiorun),'  qnuil  ex  illo  gen- 
tium verbo  repeti  potest.'  Ertiest. — 4  Ita  oinnes  Fall.  ap.  Giiit.  hominibus 
edd.  vett.  Juiit.  &c. — 5  His  ert(o  edd.  \etu — 6  Erl.  1.  esse  cognitionem.  'Sed 
suaviiis  accidit  ad  anres  viijjjatiis  ordo.'   Hart. 

Cap.  XLV.  I  Itaque  non  ut  apud  Eii.  edd.  velt.  et  Sch. — 2  ^lin'  Sextus 
Meiiila,  Pearc.  fJiiit.  Hail.  INliiil.  Oiell.  al.  '  Sic  pronnntiaiidnm,  sed 
lion  necessaiio    scribendinn.'    Ernest.      /Elius   Sextus  Erl.   1.   et   Verbiirg. 

NOT/E 

P  Lycurgol  Deqtio  supra  5  58.  lit  tradit  Clemens  Alexandriiiiis  1,  i, 

1  Dracone]  Draco   primus   Atlieni-  Strom.  Olymp.  xxxix.  anno  1.  quo 

ensium   lefjislator,    ciijus    severiores  lejies  tulit, ante  Clir. G24.     Eiiin  per- 

leges  sanguine,  non  atramento,  scrip-  hibenl  tribiis   versuuin  niillibus  vitae 

tas,  draconis,  non  liominis,  esse  di-  preecepta  tradidisse. 
cebant :    tanta  scilicet   fuit    illaruin  '  Solone]  Vide  uotas  superiores  in 

imnianitas,  lit  in  levia  pariter  et  gra-  §  58. 

via  delicta  capital!  pceiia  aiiimadver-  '  npaynartKol]  Upay/j.aestnegotium, 

terent,  nee    minus  addicerent  morti  rtc<Jo:  illi  causidici  apud  Cirjecos  vel- 

eiitn  qui  otii  convictiis  esset,    quani  ut    agebant,  instruebanlipie  causas, 

qui  parricidiiim  admisisset.     Cum  in  quas    oratores    pronuntiarent :    tela 

theatrum  aliquando  prodiisset,  con-  subininistrabant,  qua?  ab  oratoribus 

jectis   in   euui   undique   stragulis   et  torquerentur, 
vestimeutis  suffocatiis  e»t.     Eloruit,         '  .Elius  \_^Eliu']  Se.vtus]  De  quo  in 


008  M.    T,    CICERONIS 

multique  praeterea,  qui,  cum  ingenio  sibi  [auctore]^  digai- 
tatera  peperissent,^  peri'ecerunt,  ut  in  respondendo  de  jure,* 
auctoritate  plus  etiam,  quam  ipso  ingenio,  valerent.  199. 
Senectuti  vero  celebrandae ""  et  ornandae  quod  honestius  po- 
test esse  perfugium,  quam  juris  interpretatio  ?  Equidem 
mihi  hoc  subsidium  jam  ab  adolescentia  '^  comparavi,  non 
solum  ad  causarum  usum  forensium  ;  ^  sed  etiam  ad  decus 
atque  ornamentum  senectutis,  ut,  cum  me  vires  (quod  fere 
jam  tempus  adventat)  deficere  coepissent,  ab  solitudine  ^ 
doraum  meam  vindicarem.  Quid  estenim  praeclarius,  quam 
honoribus  et  reipublicse  muneribus  perfunctum  7  senem 
posse  suo  jure  dicere  idem,  quod  apud  Ennium  dicat  ille 
Pythius  Apollo,"  se  esse  eum,  unde  sibi,  si  non  populi  et 
reges,  at  omnes  sui  cives  consilium  expetant, 

Suarum  rerum^ ""  incerti :  quos  ego  raea  ope  ex 

p  Opera  ingenii  sui. 

1  Respondendo  Us  (jui  se  covsulerent  dejure. 

'  Ab  utio  et  sulitudine  vindicundce. 


— 3  '  Locus  hie  non  nna  parte  vitiosiis  videtur.  Primiini  cum  alieniini 
ft  (Jelendnm  piito;  deinde,  cum  PeHicio,  verbnin  mictore,  quod  sane 
ineptiirn  «'st.  Edd.  s.  1.  et  a.  Med.  Lif  >.  liabent  peperissent,  quod  est  verissi- 
inuni.  Quid  porro  est,  i?t  respondendo  jure?  lit  vulijafi  habent.qnis  ita  dixit? 
Ka-dem  edd.  liabent  dejure ;  recte.  Et  videntur  etiam  verba  bic  tiansposita. 
Totus  I0CU8  sic  est  coristitnendus,  tnulti<]ue  prccterea,  qui  ingenio  sibi  dignitatem 
jieperissent,  perfeceruid  respondendo  de  jure,  ut  auctoritate  plus  etiam,  i/uam  ipso 
ingenio  valerent,  Ceteiuin  t'iHtum  in  texiu  correximus,  quod  libris  auctori- 
bus  putuiiiiiis.'  Ernest.  ErI.  1.  et  Pearc.  dignitatem  reperissent ...  in  respon- 
dendo jure.  Codd.  peperissent  habere,  notatiir  in  marg.  Verburg.  IMaithiee 
conj.  tjuum  ingenio  sibi  auctoritatem  reperissent. — 4  Erl.  jam  inde  ab  adolescentia. 
— 5  '  ita,  pro  viilgata  lectioue  forensem,  Ernesti  ax  edd.  pr.  W,  s.  1.  et  a.  M. 
Sec.  rescripsit.  Mox  in  Erl.  1.  ante  ornamentum  minus  nerressario  nee  suavi- 
it-r  ad  post  atifue  repertnm  legitur.'  Hurl. — G  Erl.  1.  Grut.  et  vuijig.  ista  ab 
sulitudine;  sed  voc.  isla  deest  in  edd.  Venet.  Mediol.  Junt.  Crat.  et  recentt. 
cwpissent,  tum  a  sulitudine  Lamb. — 7  Erl.  1.  perflictum.  iMox,  dicit  ille  Sch. 
ap.  Orell.  pliicius  Apollo  .. .  et  omnes  sui  cives  Erl.  1. — 8  Suarum  sunimarum  re- 
rum  Erl.  1.     Idem  in  vs.  seq.  compotens  consilii. 

NOTiE 

Bruto.     Catus  idem  quod  cautus.  JE-  nis  oraculnm  reges  undique  ae  popu- 

//tt' scriptum  est  pro /Elius  ;  in  versu  li  conflnebant ;  sic  ad  prudentem  et 

enim  s  veteres  ad  libitum  tollebant.  peritum  jurisconsultuin  cives  sui  re- 

"  Pythius  Apollo]   Dclpbis  coieba-  sponsa  et  velut  oracula  petituri  con- 

tur.     Pythius   autem    dicebatur,    ut  veniunt. 

voiuMt,  a  serpente  Pythone,  quem  in-  ^  Suarum  rerum]  V^ersns   tres  iam- 

teremit.     Ovid.  Met.  i.     Ad  Apolli-  bici  ex  tragosdia  quadam  Enniana. 


DE    ORATORE,    I.   4(5.  901) 

Inccrtis  ccrtos,  compotcsquc  consili 
Dimitto,  ut  iie  res  temere  tractcut  turbidas.' 
200.  Est  enim  sine  diibio  domus  jurisconsulti  totius  ora- 
culum  civitatis.  Testis  est  hujusce  Q.  Mucii  janua  et 
vestibulnm/'  quod  in  ejus  infirmissima  valetudine,  aiFecta- 
que""  jam  a^tate,  maxima  quotidie  frequentia  civium,  ac 
summorum  hominum  splendore  celebratur. 

XL\i.  201.  Jam  vero  ilia'  non  longam  orationem  desi- 
derant,  quamobrcm  existimem  publica  quoque  jura,  quae 
sunt  propria  civitatis  atque  imperii,  turn  monumenta  rerum 
gestarum,  et  vetustatis  cxeropla,  oratori  nota  esse  deberc. 
Nam  ut  in  rerum  privatarum  causis  atque  judiciis  depro- 
menda  ssepe  oratio  est  ex  jure  civili,  et  idcirco,  ut  ante 
diximus,  oratori  juris  civilis  scientia  necessaria  est :  sic  in 
causis*  publicis judiciorum,  concionum,  senatus,y  oranis 
hcec  et  antiquitatis  memoria,  et  publici  juris  auctoritas,  et 
regendae  reipublica?  ratio  ac  scientia,  tanquam  alia  mate- 
ries,^  iis  oratoribus,  qui  versantur  in  republica,  subjecta 
esse  debent.  [p.  102.]  202.  Non  enim  causidicum  nescio 
quem,  neque  proclamatorem,"  aut  rabulara/-  hoc  sermone 
nostro  conqniriraus,  sed  eum  virum,  qui  primum  sit  ejus 

'An  sunt  in  periculo  rerum  siiarum  ?  es;o  illns  auxilio  meofacio  ex  periclilanti- 
bus  securos,  eis  siif^gero  consilia,  ne  sese  implicent  molestis  iniiegotHs. 
'  Ad  exituni  vergenie. 
"  Declamatorcm  insithum. 

Cap.  xlvi.  1  Jam  i//rt,omi8so  vero,  Eii.  1.  M.  etSch.  ap.  Orell.  zero  legiltir 
in  Junt.  Oiaf.  et  Victor.  IMox,  exist,  ijuum  pabl,  jui'a,  oinisso  quoque.  Lamb. 
Idem  iiiox  omittit  copiiliiiii  e<  antf  vetuHlatis. — 2  Erl.  1.  sic  his  in  causis,  et 
mox,  h(tc  antiquitatis,  omhso  et. — 3  Erl.  1.  aliqua  materies;  et  sic  edd.  prae- 

NOT.E 

"  Janua  et  vestibulu7n]  Janua  pvi-  me  finem  progressadednctave  eranl.' 

nius  est  ingressns  in  interiora  domus:  Gell.  iii.  IG. 

vestibiilnm  spatium  est  januam  inter  V    Judiciorum,   cn7icii'iium,   senalus] 

et  viani  relictum,  ut  qui  aedium  do-  Jndiria  exercenlur  in  foro  ;  concio- 

niiuum  venissent  salulatutn,  neque  in  nes  fiunt  ad   popiiliim  e  rostris  ;  se- 

ipsis  essent  adibiis,  neqne  in  via  sta-  natus  babcttir  in  curia, 

rent.     Vide  Gell.  xvi.  5.  '  Kabulani]  Euui  quem   insana  di- 

"^  Affectuque]    '  Affecta,  sicuti  M.  cendi,  sen    quastus  potius  dicendo 

Cicero  et   vcterum  elegantissimi  lo-  faciendi,   rabies    agitat  ;    qui,   quod 

ciiti   sunt,   ea     pioprie    dicebantur,  ralioue  non   potest,  oratione  el  cla- 

qujE  non  ad  tliieui  ipsuni,  :;cd  proxi-  more  oblinerc  lonteudit. 


910  M.    T.    CICERONIS 

artis  antistes/  cnjus  cum  ipsa  natura  magnam  horaini 
facultatem  daret,  tamen  esse  Deus  putabatur,+  "  ut  et  ip- 
sum.  quod  erat  hominis  propriura,  non  partum  per  nos,  sed 
divinitus  ad  nos  delatum  videretur:  deinde,  qui  possit,  non 
tarn  caduceo/  quam  nomine  oratoris  ornatus,  incolumis, 
vel  inter  hostium  tela,  versari :  turn,  qui  scelus  fraudem- 
que  nocentis  possit  dicendo  subjicere  odio  '  civiura,  suppli- 
cioque  constringere :  idemque  ingenii  praesidio  innocen- 
tiam  judiciorum  poena  liberare :  idemque  languentem 
labentemque  ^  populum  aut  ad  decus  excitare,  aut  ab  er- 
rore  deducere,  aut  inflammare  in  improbos,  aut  incitatum 
in  bonos,  mitigare:  qui  denique,  quemcuraque  in  animis 
hominum  motum  res  et  causa  postulet,  eum  dicendo  vel 
excitare  possit.  vel  sedare.  203.  Hanc  vim  si  quis  existi- 
mat,  aut  ab  iis,  qui  de  dicendi  ratione  scripserunt,  exposi- 
tam  esse,  aut  a  me  posse  exponi  tarn  brevi,  vehementer 
errat :  neque  solum  inscientiam*^  meam,  sed  ne  rerum  qui- 
dcm  magnitudinem  perspicit.  Equidem  vobis,  quoniam  ita 
voluistis,  fontes,  unde  hauriretis,^  atque  itinera  ipsa,  ita 
putavi  esse  demonstranda;  non  ut  ipse  dux  essem,  (quod 

"  Qui  ceteris  dicendo  antecellat. 

*"  Quamvis  natura  magnam  artis  oratorio;  facultatem  afferat  hominibus,  tamen 
ars  ea  tanta  est,  ut  ipse  Deus  hanc  facultatem  dedisse  putetur  hominibus. 
^  Adducere  in  odium. 


tpr  Ernest,  et  Harl.  '  «ija  Ernest,  errore  typogr.'  Orell. — 4  Erl.  1.  tian  esse 
Deus  putatur.  '  Sed  Einesti  pro  viilgata  lectione  putatur,  quae  manifeste 
falsa  est  inter  media  imperfecta  daret,  erat,  videretur,  correxit  putabatur.'  Harl. 
Mox,  pro  partum,  edd.  antiq.  habeot  factum ;  Lips,  perlatum. — 3  Lambiniis 
corrigit  labantemque. — 6  "Victor,  insciliam. — 7  Erl.  1.  haurietis,  et  mox  (]vnd 
infinitum,  omisso  et.  Praeterea,  Ernestio  videtur  esse  legenduni  esset  infin. 
sed  repiignat  Rulmken.  ad  Veil.  Paterc.  ii.  42.  et  observat,  bonos  scriptores 
fere  semper  illam  formulam  per  indicativum  efferre,  *  longiun  est,'  '  infinitum 

NOT^ 

*  Cadv£eo'\  Cadncetis  bacillus  qni-  praeferebant  cadnceiun,  et  caducea- 

dam  est  dnobus  anguibns  bine  inde  tores  interdum  vocabantur.    Qui  vir- 

extantibus  ita  illigatus,  nt  inter  illos  gam   illam    insigne  pacis  gestabant, 

niedius  sit.  Insigne  estMerciirii ;  de-  erant  jure    gentium    nbique  tuti  et 

scribitur  a  Virgilio  bis  versibus  lEn.  incolumes.    Haec  est  porroluijus  loci 

IV.  'Turn  virgam  capit  ;  hac  animas  sentenfia.     Orator  non  tani  oratoris 

ille  evocat  orco  Pallentes,' &c.    Le-  persona,  quam  oratioiiis  auctoritate 

gati  feciales,   qui   pacera   petcbant,  tiiius  sit. 


DE    ORATORE,    I.   47.  911 

ct  infinitum  est,  et  non  necessarium,)  scd  ut  commonstra- 
rem  tantiim  viam,  et,  ut  fieri  ^  solet,  digitum  ad  fontes  in- 
tenderem.''  xlvii.  204.  Mihi  vero,  inquit  Mucius,  satis ^ 
superque  abs  te  vidctur  istorura  *  studiis,  si  modo  sunt 
studiosi,  esse  factum  :  nam,  ut  Socratem  ilium  solitura 
aiunt  dicere,  perfectum  sibi  opus  esse,"  si  quis '  satis 
esset  concitatus  cohortatione  sua  ad  studium  cognoscendae 
percipiendaeque  virtutis ;  (quibus  eniin  id  persuasum  esset, 
ut  nihil  mallent  se  esse,  quam  bonos  viros,  iis  reliquam 
facilera  esse  doctrinam  :)  sic  ego  intelligo,  si  in  ha^c,  quae 
patefecit  oratione  sua  Crassus,  intrare  volueritis  ;  facil- 
lime  vos  ad  ea,  quae  cupitis,  perventuros  ab  hoc*  aditu, 
januaque  patefacta.  205.  Nobis  vero,  inquit  Sulpicius, 
ista  sunt  pergrata  perquejucunda  :  sed  pauca  etiam  requi- 
riraus,  inprimisque  ea,  quae  valde  breviter  a  te,  Crasse,  de 
ipsa  arte  percursa  sunt,''  cum  ilia  te  et  non  contemnere,  et 
didicisse  confiterere  :  ea  si  paulo  latius  dixeris,  expleris 
omnera  expectationem  diuturni  desiderii  nostri.  Nam 
nunc,*  quibus  studendum  rebus  esset,  accepimus,  quod 
ipsum  est  tamen  magnum  ;  sed  vias  ^  earum  rerum  ratio- 
nemque  cupimus  cognoscere.  206.  Quid  si,  inquit  Cras- 
sus, quoniam  ego,  quo  facilius  vos  apud  me  tenerem,  ves- 
trae  potius  obsecutus  sum  voluntati,  quam  aut  consuetudini, 
aut  naturae  meae,  petimus  ^  ab  Antonio,  ut  ea,  quae  conti- 

y  Copiose  ut  nihil  quari  ampliiis  debeat. 

*  Suli>icii  et  Cotta. 

"  Se  id  quod  volebat  consecutum  esse.  *  A  Crasso. 

'  Cursim  dicta.  <*  Artem. 


est,'  '  longiim  erat,'  &c. — 8  '  Ernesti  non  diibitat,  rescribendnm  esse  dici, 
rjnoniam,  ut  ait,  est  modus  loquendi  proverbialis,  et  in  viilgato  senMis  coni- 
niodiis  non  est,  Sed  Herel.  in  Uteris  ad  ine  datis  malit,  si  (|uid  nuiian- 
dum, /tj'17,  raodo  uimiruin  loquendi  proverbiaii,  vulgo  trilo;  idque  placet.' 
Harl. 

Cap.  xlvii.  1  Orell.  e  codd.  si  qui.  Mox,  esset  incitalus  Lamb.  Paulo 
post,  esse  se  codd.  aliquot.  Lamb,  et  Sch.  ap.  Oiell. — 2  IS'am  cum  Erl.  1. — 

NOT/E 

^  Digitum  ad  fontes  intendereml  Id  tapliora  ducta  ab  iis  qui  sitientibus 
est,  osteuderem  discendi  cupidis  fontes  prapmonstrant,  quibus  sitim 
uodc  parari  posset  eloquentia :  me-      compescaut. 


912  M.    T.    GICERONIS 

net/  neque  adhuc  protulit,  ex  quibus  unum  libellum  sibi 
excidisse  jamdudam  queslus  est,  explicet  nobis,  et  ilia 
dicendi  mysteiia-^enuntiet?  Ut  videtur,  inquit  Sulpicius; 
nam  Antonio  dicente,  etiara  quid  tu  sontias,  intelligemus.^^ 
207.  Peto  ijfitur,  inquit  Crassus,  a  te,  quoniam  id  nobis, 
Antoni,  hominibus  id  setatis/  oneris^  ab  horuin  adolescen- 
tium  studiis  imponitur,  ut  exponas,  quid  iis  de  rebus,  quas 
a  te  quferi  vides,  sentias.  XLViii.  Deprehensum '^  equi- 
dera  me,  inquit  Antonius,  plane  video  atque  sentio,  non 
solum  quod  ea  requiruntur  a  me,  quorum  sura  ignarus  at- 
que iusoiens,'  sed  quia,  quod  in  causis  valde  fugere  soleo, 
ne  tibi,  Crasse,  succedara,  id  me  nunc  isti  vitare  non 
sinunt.'  208.  Verum  hoc  ingrediar  ad  ea,  quas  vultis, 
audacius,  quod  idem  mihi  spero  usu  esse  venturum  in  hac 
disputatione,  quod  in  dicendo  solet,i  ut  nulla  expectetur 
ornata  oratio  :  neque  cnim  sum  de  arte  dicturus,  quam 
nunquam  didici,  sed  de  mea  consuetudine  ;  ipsaque  ilia, 
quae  in  commentarium  meum  retuli,  sunt  ejusmodi,  non 
aliqua  mihi  doctrina  tradita,*  sed  in  rerum  usu  causisque 
tractata  :  qua?  si  vobis,  hominibus  eruditissimis,  non  pro- 
babuntur,  vestrara  iniquitatem  accusatote,  qui  ex  me  ea 
quassieritis,  quas  ego  nescirem  :  meam  facilitatem  lauda- 
tote,  cum  vobis,  non  meo  judicio,  sed  vestro  studio  induc- 
tus,  non  gravate  respondero.'    209.  Turn  Crassus,  Pcrge 


'  QucE  npud  se  servaf.  f  Seci'eia  prS'cepta. 

e  Hujiis  atutis,jn7n  senibus, 

*  Occujiaium  ex  improviso. 

»  Quorum  usum  wow  habeo:  non  enim  consuevi  tradere  dicendi  prcecepta  et  ea 
valde  ohservare. 

J  Sed  et)  audacius  af^^redinr  explicare  ea  qua  petilis,  (juod  idem  mihi  spero 
eventurum  in  kac  disputatiime,  quod  sulet  in  causis  dicendis. 

*  QufB  scripsi  in  libelto  a  me  refricandrr:  memoria  causa  cojifeclo. 

'  Laudate  me  quod  ita  fuirim  commoitus,  ut  vobis  respouderitn,  non  quod  ita 
judicitrem  esse  mihi  faciendum  Iwiniui  rerum  istarum  i^naro,  sed  ul  at  dor  i  discendi 
vestru  servirem. 


3  Ell.  1.  pctamus. — 4  Erl.  1.  alii  codd.  et  edd.  ante  Ernest.  inteUigas,  senliemus. 
—  5  '  Haiic  voc.  positionem  defendei  e  stiuliiit  Mattliiap.  in  progr.  cit.  similibtis 
locis  allalis  ;  sed  censor  Lipsiens.  ai  bitrattir  -rh  oneris  vel  post  imponilur  esse 
coltocandiirii,  vel  forsan  esse  glossema.'  Hurl,  oneris  Sch.  collocavit  post  id 
nobis,  Mull,  post  imponiiur. 


DE    ORATORE,    I.   48.  913 

modo,  inquit,  Antoni :  nullum  est  cnim  periculum,  ne  quid 
tu  eloquare,  nisi  ita  prudentcr,  ut  neminem  nostrum  poeni- 
teat  ad  hunc  te  sermonem  impulisse. 

Ego  vero,  inquit,  pergam  :  et  id  faciam,  quod  in  principle 
fieri  "=  in  omnibus  disputationiJ)us  oportere  censeo:  ut,  quid 
illud  sit,  de  quo  disputetur,^  explanetur,  ne  vagari  et  er- 
rare  cogatur  oratio,  si  ii,  qui  inter  se  dissenserint,  non  idem 
esse  illud,  quo  de  agitur,  intelligant.  210.  Nam,  si  forte 
quaereretur,  quae  esset  ars  imperatoris,™  constituendum 
putarem  principio,  quis  esset '  imperator :  qui  cum  esset 
constitutus"  administrator  quidam  belli  gerendi,  tum  ad- 
jungeremus  de  exercitu,  de  castris,  de  agminibus,  de  signo- 
rum  collationibus,  de  oppidorum  oppugnationibus,  de  cora- 
meatu,"  de  insidiis  faciendis  atque  vitandis,  de  reliquis 
rebus,  quae  essent  propriae  belli  administrandi :  quarum  qui 
essent  anirao  et  scientia  compotes,^  eos  esse  imperatores 
dicerera ;  utererque  exemplisAfricanorum'^  et  Maximorum  •/ 

"'  Duels  exercitus.  "  Cttm  ita  esset  definitus. 

"  Annona  militari. 

P  Satis  haberent  fortitudinis  ac  prudentia  ut  ea  preestarent. 


Cap.  XLvm.  1  Lamb,  id  mine  vitare  me  isti  non  sinunt. — 2  Sch.  ap.  Orell. 
disputittur.  Mox,  dissererint  Erl.  1.  dissentiunt  Lamb.  Dein  tc*  esse  tlelevit 
Schiitz.  nncis  incliisit  Orell.  Denique,  de  (pio  agitur,  intelligent  Erl.  Vulga- 
tiun  intelligent  pra-fert  Wetzel. — 3  Erl.  1.  qui  esset.  Paulo  post,  Erl.  1,  sig- 
norum  conlocationibus,  de  commealu,  de  insidiis  faciendis  atque  vitandis,  de  oppi- 

NOTjE 

"  Quod  in  principio  fieri,  Sfc.']  De-  et  Liternum  iu  Campaiiiam  se  rene- 
sumta  est  ex  Phadro  Platonis  hapc  pit,  ibiqne   obiit  A.  U.  C.  571.  ante 
senteiitia  :  Ufpl  Troi/rbs,  5  tral,  k.  t.  A.  Chr.  183.     Livitis,  Plutarch.  &c.  Al- 
.Inomnire,ofili,l^'c.  ter  P.  Scipio  iEmilianus  Africanus 
<>  Africanorum]  African!  dno  fuere  ;  Minor,  Carthaginem  '  invisam  Roma- 
alter  P.  Cornelius  Scipio  Africanus  no  nomini  funditus  sustulit,'  ut  nar- 
Major,  consul   factus  A.  U.  C.  549.  rat  Paterculus, 'fecitque  suae  virtutis 
belluminAfricamtranstulit,ubiHas-  monumentum,  quod  fuerat  avi  ejus 
drubale  Carlhaginiensi   et    Syphace  clementiee .  Numantiam  item  excisam 
Nnmidiae  rege  iterum  debellatis,  il-  aequavit  solo.     Nee  quisquam  ullius 
lustre  consecntus  est  Africani  cogno-  gentis   hominum   ante   enm   clariore 
mentum.      Accusatus    de    capta   ab  urbium  excidio  noraen  suum  perpe- 
Antiocho  pecunia  ad   pacis  leges  fe-  tuaj  commendavit  memoriae  ....  Post 
rendas,  adversariorum  invidiaecessit,  duos  consulatus,  duosque  triumphos, 
Delph.  et  Var.  Clas.                      Cicero.  3  M 


914  M.    T.    CICEROMS 

Epaminondam  ^  atque  Hannibalem,"  atque  ejus  4^  generis 
homines  nominarem.  211.  Sin  autem  quaereremus,^  quis 
esset  is,  qui  ad  rempublicam  moderandam  ?  usum,  et  scien- 
tiara,  et  studium  suum  contulisset,  definirem  hoc  modo  : 
qui,  quibus  rebus  utilitas  reipublicae  pararetur  augeretur- 
que,  teneret,  iisque  uteretur;"^  hunc  reipublicas  rectorem, 
et  consilii  publici  auctorem  esse  habendum  :  praedicarem- 
que  P.  Lentulum,"^  principem  ilium,  et  Ti.  Gracchum  pa- 
trem,  et  Q.  Metellum,  et  P.  Africanura,  et  C.  Laelium,  et 
innumerabiles  alios  cum  ex  nostra  civitate,  turn  ex  ceteris. 
212.  Sin  autem  qusereretur,  quisnam  jurisconsultus  vere 
nominaretur ;  eum  dicerem,  qui  legum,  et  consiietudinis  7 
ejas,  qua  privati  in  civitate  uterentur,  et  ad  respondendum, 
et  ad  scribendum,  et  ad  cavendnm/  peritus  esset:  et  ex  eo 
genere  Sex.  ^lium,'  M'  Manilium,  P.  Mucium  nomina- 
rem. XLix.  [p.  103.]  Atque,  ut  jam'  ad  leviora  artium 
studia  veniam,  si  musicus,  si  grammaticus,  si  poeta  quae- 
ratur,  possim  similiter  explicare,  quid  eorum  quisque  profi- 

9  Quis  esset  optimus  reip.  guhernator. 

^  Ad  providendum  ne  sui  consultores  decipianfur. 


dorum  oppugTiationibus,  ^-c. — 4  Miill.  conj.  aliosque  ejus. — 5  Sic  Ven.  Victor. 
Stseb.  Gronov.  Pearc.  Verb,  et  recentt.  rjuaremus  edd.  vett.  qneremns  Erl. 
1.  (juareretuT  Lip8. — 6  Erl.  1.  augeretur,  tentret,iis  uteretiir.  Mox,  Q.  Mnrcel- 
lum,  et  paulo  post  alios  turn  in  eodem  codice. — 7  Venet.  1485.  consueludinis- 
que.  ]Mox,  pro  scribendum,  quod  e  coiij.  primus  recepit  Ernest,  ugen- 
dum  habent  Erl.  1.  alii  codd.  Junt.  Lamb.  Grut.  Paulo  post,  M.  Manilium 
Gnit. 

NOTiE 

maDe   in   lectnlo  repertns   est   mor-  attiilit  ad  Lenctra,  quae  Boeotice  nrbs 

tuns,   ita   ut  quaedain  elisarnni  fan-  est,  eoriini  duce  Cleombroto  occlso  : 

ciiini  in  cervice  reperirentur   notze,'  anno  1.  Olymp.  102.    ante  Clir.  372. 

A.  U.  C.  025.  ante  Chr.  129.  siiis    imperiuni    peperit.      Diodorus, 

*  3Iiixiin(>7uni]  Cujiis  noniinis  fue-  &(•, 

re  conipliires  arte  militari  celeberri-  e  Ilannibalein}  Vide  notas  in  1.  iii. 

mi,  qiiibus  omnibus  antecelluisse  vi-  Herenn.  §  2. 

detnr  Q.  Fabius  Maxinius,  qui  Han-  •>  P.  Lentulum]  De  quo,  ut  et  de 

nibaleni  Romae  imininentem  ciinclan-  ceteris  qui  hie  laudantur,  disserendi 

do  fregit,  remque  Romanam  restituit.  locus  erit  in  Bruto. 

Polyb.  Liv.  &lC.  '  Sex.  JEUum]  Vide  Cic.  in  Bruto, 

f  Epaminuiidami   Qui  Thebanorum  ubi   et  de  M.  IManilio  et  de  P.  Mu- 

dux  inaxiniani  Lacedeemoniis  cladcm  cio  asetur. 


DE    ORATORE,    I.   40.  915 

teatiir,  ct  quo  non  amplius  ab  '^  qiioque  sit  postulandum. 
Philosophi  dcnique  ipsius,'  qui  de  sua  vi  ac  sapientia 
unus  omnia  paene  piolitetur,  est  tamen  quaedam  descrip- 
tio/  ut  is,  qui  studeat  omnium  rcrum,  divinarum  atque  hu- 
manarum  vim,  naturam  causasque  nosse,  et  omuem  bene 
Vivendi  rationem  tenereetpersequi,  nomine  hoc  appelletur. 
213.  Oratorem  autem,  quoniam  de  eo  quasrimus,  equidem 
non  facio  eundem,  quem  Crassus  ;'  qui  milii  visus  est  oni- 
ncm  omnium  rernm  atque  artium  scientiam  comprehendcre 
uno  oratoris  officio  ac  nomine  :  atque  euni  +  puto  esse,  qui 
verbis  ad  audiendum  jucundis  et  sententiis  ad  probandum 
accommodatis  uti  possit  in  causis  torensibus  atque  comrau- 
nibus  :  bunc  ego  appello  oratorem,  eumque  esse  praeterea 
instructum  voce,  et  actione,  et  lepore  quodam  volo.  2i4. 
Crassus  vero  mihi  noster  ^  visus  est  oratoris  facultatem 
non  illius  artis  terminis,  sed  ingenii  sui  finibus,  immensis 
paene,  describere  :  nam  et  ^  civitatum  regendarum  oratori 
gubernacula  sententia  sua  tradidit :  in  quo  per  mihi  mirum 
visum  est,  Sceevola,  te  hoc  illi  concedere ;  cum  saepissime 
tibi  senatus,  breviter  impoliteque  dicenti,  maximis  sit  de 
rebus  assensus.  M.  vero  Scaurus,J  quem  non  longe,  ruri, 
apud  se,7  esse  audio,  vir  regendae  reipublicae  scientissi- 
mus,  si  audierit,  banc  auctoritatera  gravitatis  et  consiliisui 
vindicari  "^  a  te,  Crasse,  quod  earn  oratoris  propriam  esse 

*  Philosophus  etsi  videtiir  omnes  artes  unus  complecli  et  profileri,  certa  defini- 
tiove  ta7nen  et  limilibus  suis  circumscribi  potest, 

'  A'on  ita  definio  ut  Crassus ;  angustionbus  terminis  eloquentiam  circumscribo. 


Cap.  xLi\.  1  Voc,  jam  deest  in  uno  cod.  ap.  Orell.  et  in  Sch. — 2  Sch. 
ap.  Orell.  amplius  a. — 3  ErI.  1.  ipsi.  '  Forsan  per  compendium  scribendi.' 
Hurl. — 4  Man.  ut  eum.  IMox,  puto  esse  praterea  instructum  qui  et  verbis  Eri.  1. 
In  eodein  cod.  pro  jucmidis,  legitur  jocundus-  Edd.  vett.  Jiint.  Crai.  Victor. 
L.)inl>.  quiet  verbis,  i^t.  ti»  et  delet  Grnt. — 5  Stepli.  et  Lamb.  ap.  Orell.  ?io5- 
ter  mihi. — G  Solus  iNIan.   7iam  etiam. — 7  Vcn.  1485.  apud  sese.     Paulo  post, 

NOTiE 

j  M,  Scaurusi  Consule  notas  in  versia  est  :  vindicare  vero  dicitnr 
Brutnm  ^  111.  ille,  qui  rem,  de  <)ua  controversia  est, 

•^  Vindicari]  Vindiciap,  auctore  Fes-     suainesse  dicit. 
to,  appellautur  res  de  quibus  contru' 


916  M.    T.    CICERONIS 

dicas  ;  jam,  credo,  hue  veniat,  et  banc  loqnacitatem  *  nos- 
tram  vultu  ipso  aspectuque  conterreat :  qui  quanquam  est 
in  dicendo  niinime  contemnendus,  prudentia  tamen  reroni 
magnarum  magis,  quam  dicendi  arte,  nititur.  215.  Neque 
vero,  siquis'  utrumque  potest,  aut  ille  consilii  publici  auc- 
tor  ac  senator  bonus,  ob  earn  ipsam  causam  orator  est; 
aut  hie  disertus  atque  eloquens,^  si  est  idem  in  procuratjo- 
ne"  civitatis  egregius,  illara  scientiam  '°  dieendi  copia  est 
consecutus:  multum  inter  se  distant  istse  faeultates,  longe- 
que  sunt  diversae,  atque  sejunetae  ;  neque  eadem  ratione  ac 
via  M.  Cato,  P.  Afrieanus,  Q.  AJetellus,"  C.  Laelius,  qui 
omnes  eloquentes  fuerunt,  orationem  suam  et  reipublicae 
dignitatem  exornabant.  l.  Neque  enim  est  interdictum 
aut  a  rerum  natura,  aut  a  lege  aliqua  atque  more,  aut 
singulis '  hominibus,  ne  amplius,  quam  singulas  artes, 
nosse  liceat."  216.  Quare  non,  etsi  eloquentissimus  Athe- 
nis  Pericles,""  idemque  in  ea  civitate  pluriraos  annos  prin- 
ceps  consilii  publici  fuit,  idcirco  ejusdem  hominis^  atque 
artis  utraque  facultas  existimanda  est ;  nee,  si  P.  Crassus 
idem  fuit  eloquens,  et  juris  peritus,  ob  earn  causam  inest 

"  Adminislratione. 

"  Neque  natura,  neque  lex,  neque  mos  ullus  prohibet,  ne  unus  aliquis  artes  mul- 
tas  discat. 


quod  earn  oratoriam  ed.  Hahn.  quod  earn  oratorum  Ven.  1485.— 8  Sch.  siispic. 
et  lianc  licentiam. — 9  Junt.  disertus  aut  eloquens. — 10  Ita  Lamb,  e  conj.  Ma- 
niiiii ;  aliquam  scienliam  5\\n\..  Crat.  Victor.  Grnt.  item  onrines  codd.  ap.  Pearc. 
reliquam  scientiam  conj.  Gnit.  aliena  scientia  dicendi  copiam  ed.  Halin.  alienam 
scientiam, Sfc.  Iiinc  conj.  Wyttenb.  quod  recepeiiint  Sch.  et  Orel!,  aliqua  scien- 
tia dicendi  copiam  Erl.  1.  aliquam  scientia  dicendi  copiam  Palat. — 11  Q.  Marcel- 
lus  Erl.  1,     Mox,  et  ratinnem  Nonius  ;  unde  et  orationem  conj.  Orell. 

Cap.  l.  1  Glut,  et  ai.  et  singulis;  Erl.  1.  ut  singulis.  '  Ernest,  errore 
typogr.  aut  singulis.'  Orell.  Ita  edidit  etiani  Hari.  Mox,  non  et  si  sit  eloq. 
Erl.  1. — 2  Sob.  etMull.  e  conj.  nominis ;  sed  Mullerura  postea  poenituit  biijiis 

NOT^ 

'  Neque  vero,  siquis]  Facile  fieri  po-  bus  separatae  sappe  reperiantur. 

test  ut  idem  sit  et  senator  bonus  et  ™  Pericles']  De  quo  Tullius  in  Bru- 

eximius  orator ;  vernm  dote*  illae  di-  to,  ut  et  de  P.  Crasso  ac  ceteris  ora- 

vers2E  sunt ;  neque  enim  sequitur,  ut  toribus,  qui  passim  bic  laudantur  :  in 

qui  bonus  est  senator,  is  sit  orator  il-  nostris  in  Brutum  notis  ea  congessi- 

lustris,  et  qui  iliustris  orator,  sit  se-  mu?,  quae  ad  illustrium  oratorum  no- 

nator  bonus.     Sed  ita  distinguuntur  titiam  pertiuerent. 
ilia;  faeultates,  ut  in  diversis  liomini- 


DE    ORATORE,    I.   50.  917 

in  facultate  dicendi  juris  civilis  scicntia.  217.  Nam  si 
quisque,  ut  in '  aliqua  arte  et  facultate  cxcellens,  aliam 
quoque  artem  sibi  assumserit,  ita  perficiet,  ut,  quod  prae- 
terea  scief,  id  ejus,  in  quo  excellet,  pars  quaedam  esse  vi- 
deatur  :  licet  ista  ratione  dicamus,""  pila  "  bene,  et  duode- 
cim  scriptis '^  ludere,°  proprium  esse  juris  civilis,  quoniam 
utrumque  eorum  P.  Mucins  optirae  fecerit ;  eademque  ra- 
tione dicantur,  et  quos  ^  f/'uo-ixoyj  ^  Graeci  nominant,  iidem 
poetee,  quoniam  Erapedocles  ^  physicus  egregium  poema 
fecerit.  At  hoc  ne  philosophi  quidem  ipsi,  qui  omnia, 
sicut  propria,  sua  esse,*^  atque  a  se  possideri  volunt,  dicere 
audent,  geometriam,  aut  musicara,  philosophi  esse,  quia 

'*  Poterimus  pari  Jure  dicere  (ironice  dictum). 


receptap. — 3  'Si  quisque,  ut  in,  <^c.]  Sequitiir  panlo  post  is  perficiet,  nbi 
cum  is  rediiridat,  Lanibiniis  voliiit  reponere  ita.  Sed  ista  emendatione 
noil  opus  est,  si  sciipsei  it  liic  Cicero,  si,  ut  quisque  in  aliqua  arte,'  S^-c.  Pearc. 
'In  Erl.  1.  etiam  is  perficiet;  ed.  W.  iis :  lUidiiKjiie  iiianifesie  vitiosnm,  ait 
Einesti,  qui  de  sua  ceita  conjectura  dedit,  ut  in  aliqua  ...ita  perficiet.' 
Hari.  is  perficiet  codd.  et  edd.  vett.  Junt.  Crat.  M.  quod  defeudit  Mat- 
thiae  Misc.  Ciit.  i.  4.  p.  677. — 4  Ita  codd.  Pall,  et  Victor,  scrupis  edd.  vett. 
et  Junt.  Mox,  esse  jurisconsulli,  quoniam  Man. — 5  Ita  edd.  vett.  Junt. 
Crat.  Victor,  et  omittit  Sell,  defendit  Mattliiae  I.  c.  '  Etiam  Man.  qui  in  iis 
erat,  qui  et  hoc  sensu  apud  Ciceronem  non  toierarent.'  Orell. — 0  Sch.  conj, 
qui  cetera  omnia  scilicet  proprie  sua  esse. 

NOT^ 

"  Pi7a]  Vide  notas  in  I.  iii.  de  O-  ordine,  quo  dato  errasset,recordatus, 

rat.  ^  58.  rediit  ad  euni  quicnm  luserat,  liicque 

°  Duodecim  scriptis  [scrupis'\  ludere}  ita  factum  esse  confessus  est. 

liegnnl  a\n  scriptis  ludere.     Recte  eti-  p  ^vo'ih-ovs]    Averts,   natura:   (pvaiKol 

am,  ut  ostendit  Victorius,  Var.  Lect.  qui  res   naturales,  earum  causas,  et 

V.    13.  est   enim  scriptus    lapis    vel  effecta  iiidagant. 

calculi  genus,  quo  utebantur  veteres  ^  Empcdocles']    Philosophus,   idem- 

in   hoc   ludi   genere,   quemadmodum  que  poeta  Agrigentinns.     Eum   tra- 

docent  Nonius   et    Festus.      Scrupus  dunt,  ut  absumto  corpore  crederetur 

lapillum  signincat :  duodecim  scrupi  immortalis,  in  ardentem  vElnae  Mon- 

totidem  sedibus  alternis,  albo  et  ni-  tis  voraginem  sese  dedisse  praecipi- 

gro  colore  signatis,  dispositi   ludum  tern;  ejectis  autem   ferreis   crepidis 

liiinc  praebebant  :   pro   scrupis  nunc  rem    fuisse  deprebensam.     Ita  Hip- 

adiiibentur  orbiculi  ex  ebore  vol  buxo.  pobotus   apud  Laertinm,  qui  neque 

Singulare  est  quod  Qiiintiliaii.  xi.  3.  hoc,  neque  alia  de  ejus   niorte  com- 

contigisse  narrat  ilii  Scffivolap,  cum  menta  approbat.    Id  constat  eum  fJo- 

scrnpis  luderet  :  is  cum  prior  calcn-  ruisse    Olymp.  Lxxxiv.   annis  ante 

lum  promovisset  essetque  victus,  dum  Chr.444.  Lncret.  1. 1.  Horat.in  Arte, 

rus  tendit,  repetito  totius  certaminis  &c. 


918  M.   T.    CICERONIS 

Platonem  omnes  in  illis  artibns  praestantissitnum  fuisse 
fateantur.  218.  Ac,  si  jam  placet,  omnes  artes  oiatori 
subjungere,'  tolerabilius  est,  sic  potius  dicere,  ut,  quoniam 
dicendi  facultas  non  debeat  esse  jejuna  atque  nuda,  sed 
aspersa  atque  distincta  multarum  rerum  jucunda  quadam 
varietate,  sit  boni  oratoris  multa  auribus  accepisse,  multa 
vidisse,  multa  animo  et  cogitatione,  multa  etiam  legendo 
percurrisse:  neque  ea,  ut  sua,  possedisse,  sed,  ut  aliena,  li- 
basse.y  Fateor  enim,  callidum  *  quendam  hunc,  et  nulla 
in  re  tironem  ac  rudera,"  nee  peregrinum  atque  hospitem  * 
in  agendo  esse  debere. 

LI.  210.  Neque  vero  istis  tragoediis  tuis,'  "^  quibus,  uti 
philosophi  maxime  solent,  Crasse,  perturbor,  quod  ista  • 
dixisti,  neminem  posse  eorum  mentes,  qui  audirent,  aut  in- 
flammare  dicendo,  aut  inflammatas  restinguere,  cum  eo  - 
maxime  vis  oratoris  magnitudoque  cernatur,  nisi  qui  re- 
rum  omnium  naturam,  mores  horainum  atque  rationes  ' 
peniius  perspexerit:  in  quo  philosophiasit  oratori  necessario 
percipienda:  quo  in  studio  hominum  quoque  ingeniosissimo- 
rum  otiosissimorumque  totas  a^tates  videmus  esse  coalri- 
tas  :''+  quorum  ego  copiam  magnitudinemque  cognitionis  at- 
que artis  non  modo  non  contemno,  sed  etiam  vehementer  ad- 
miror :  nobis  tamen,  qui  in  hoc  populo  foroque  versamur, 
satis  est,5  ea  de  moribus  hominum  et  scire,  et  dicere,  quae 
non  abhorrent  ab  hominum  moribus.     220.  Quis  enim  un- 

'  Quasi  fiimulus  suhjicere.         y  Leviter  nttigisse.         '  Exercitatum  et  acuiitm, 

"  PolUutn  usu  el  arte,  ''  Jgnarum. 

'  Non  moveor  Us  rationilnis  quax  tarn  vehementer  ac  tragice  attuliati. 

''■  Tolam  litain  comumtam. 


Cap.  LI.  1  Al.  ante  Frnesti  quod  Ha.  '  Em.  ista,  eirore  typogi.  propa- 
gate a  Mull.'  Orell.  isia  f  tirtiii  Hiiii. — 2  '  Cuidam  docto  placiiit  cum  in  eo, 
quod  probo.'  Penrc.  In  rod.  F.il.  1.  voce,  solent,  Craxse,  perturbor..  .  cum  eo 
r/wixime,  errore  libiarii  d<  sunt. —  3  Schiilz.  nisi  qui  hominum  naturam  et  mutus 
animnrum  corumque  rationes;  Lainl>.  ac  rationes. —  t  Eil.  1.  esse  contrarias. — 
.">   Lamb,   est  satis.     Mox,  ea  de   motibus  animorum   conj,  Ernesti ;  recepit 

NOTiE 

■■   litis   tragoediis   tnis']    Tragoedias     goedianim   actoribns,   niagnani  fdci- 
in  nngis  agere  dicuntur,  qui  rem  par-     unt. 
vain  clamitando,  nt  fieri  solet  a  tra- 


DE    ORATOR E,    1 .  51 .  919 

quam  orator  magnus,  et  gravis,  cum  iratum  adversario 
judicem  faccre  vellet,  hassitavit  ob  earn  causam,  quod  ne- 
sciret,  quid  esset  iracundia,  fervornc  mentis, ^^  an  cupiditas 
puniendi  doloris?  Quis,  cum  ceteros  animorum  motus 
aut  judicibus^  aut  populo  dicendo  miscere  atque  agitare 
vellet,  ea  dixit,  quas  a  philosophis  dici  solent?  qui  partim 
omnino  motus  negant '  in  animis  ullos  esse  debere,  quique 
eos  in  judicum  mentibus  concitent,  scelus  eos  nefarium  7 
facere  ;  partim,  qui  tolcrabiliores  voluut  esse,  et  ad  verita- 
tem  vitae  propius  accedere,  permediocres  ac  potius  leves 
motus  debere  esse  dicunt.  221.  [p.  104.]  Orator  autem 
omnia  haec,  quae  putantur  in  communi  vitae  consuetudine, 
mala  ac  molesta,  et  fugienda,  multo  raajora  et  acerbiora 
verbis  facit :  itemque  ea,  quae  vulgo  expetenda  atque  op- 
tabilia  videntur,  dicendo  amplificat  atque  ornat :  neque 
vult  ita  sapiens  inter  stultos  videri,  uti,  qui  audiant,®  aut 
ilium  ineptum  ^  et  Graeculum-^  putent,  aut  etiamsi  valde 
probent"    ingenium  oratoris,   sapientiara   admirentur,   se 

*  Side  reconditioribus  philusophia;  disimtntionibus  agat  apud  populuin. 
■f  Si  eruditionem  putideac/rigide  ostentare  velit. 


Schutz. — 6  Idem  Sclmtz.  errorne  mentis  de  Ptirgoldi  conj. — 7  Maniit.  snspic. 
eos  aiunt  nefurium.  In  cod.  Erl.  1.  legitiir,  qui  cum  eos,  Sfc,  Paulo  post,  nut 
pvtius  Er\.  1. — 8  Pearc.  conj.  ut  ii,  qui  audiunt.  '  Et  sic  quo(|iie  aniea  jam 
conjeceram.'  Harl.  Eriiesti  snspic.  qui  audiaut  ilium,  aut  ineptum;  vel,  aut 
ineptum  ilium  et  Grcecidum.  Hoc  lecepeiiint  Sclmtz. ei  Mull.  '  Nee  tainen  hoc 
ilium  opponitnr  v.  se.'  Oiell.  aut  Grceculum  Erl.  1.  et  edd.  ante  Pearc.  '  Mo.v, 
Grnter.  contra  Lamb,  tuetur  lect.  perugrat  per;  is  enim  per  expunxit,  sed 

NOT/E 

»  Fervorne   mentis]    Sic    iracundia  Qnaest.  I.  iv.     Ira  est  '  libido  punien- 

describitnr  ab  Aristotele  per  causam  di  ejus,  qui  laesisse  videatur  injuria.' 

materialem  ;  est,  inqnil,  fervor  san-  '  Omnino  motus  negant]  Sloici  ne- 

guinis  circa  cor  propter    ulciscendi  gant  motus  in  animis  ullos  esse  de- 

doloris   cupiditatem.      Melius    idem  bere :  Peripatetic!  mediocres  admit- 

Aristoteles  Rliet.  II.  2.    "^(ttiv  rj  dpyij  tunt.     Vide  Tullium   Tusc.    Quaest. 

opf^is  HfTCL  \uirijs  Ttfiaipias  (paivopLivris  1.  III. 

8ta  (paivofjiivrtv  oKtywplav  fls  avrhu,  ^  els  "  Etiamsi  V(dde  probent]  Licet  au- 

avTov  Tiva  IJ.7J  ■Kpoa7]K6vTws'  Ira  est  cum  ditores    maximc   probent    ingenium 

dolore  conjuncta  cupiditas  ultio7iis  spe-  oratoris,  ab  eo  tanien  sclent  alienari, 

rates,    propter  appurentem  contemtum,  cum  orator  plus  eequo  suam  eruditio- 

quoquis  vel  se  vel  e  suis  aliquem  imvie-  nem  venditat.    Qui  ingenium  etdoc- 

rito  affectum  putat.    Tuliius  sic  Tusc.  trinam  aperte  praedicat,  auditor!  vi- 


920  RI.   T.   CICERONIS 

esse  stultos*  moleste  ferant;  222.  sed  ita  peragrat''  per 
animos  hominum,  ita  sensus  raentesque  pertractat,  ut  non 
desideret  philosophorum  descriptiones,'  neque  exquirat 
oratione,9  sumraum  illud  bonum''  in  animone  sit,  an  in 
corpore  :  virtute  an  voluptate  definiatur  :  an  haeci  inter 
se  jungi  copularique  possint :  an  vero,  ut  quibusdara  visum, 
nihil  certum  sciri,  nihil  plane  cognosci  et  percipi  possit: 
quarum  rerum  fateor  magnara  multiplicemqueesse  discipli- 
nam,  et  multas,  copiosas,  variasque  rationes ;  223.  sed  aliud 
quiddam,'°  longe  aliud,  Crasse,  quaerimus:  acuto  homine 
nobis  opus  est,  et  natura  usuque  callido,  qui  sagaciter 
pervestiget,  quid  sui  cives,  iique  homines,  quibus  aliquid 
dicendo  persuadere  velit,  cogitent,  sentiant,  opinentur,  ex- 
pectent.  lii.  224.  Teneat  oportet  venas*  cujusque  ge- 
neris, getatis,  ordinis,*  et  eorum,  apud  quos  aliquid  aget,' 
auterit  acturus,  mentes,  sensusque  degustet:'  philosopho- 

11  Rudes  et  imperitos.  *  Penetrat. 

*  Ut  carere  facile  possit  philosophorum  dejinitionibus. 
J   Virtus  et  voluplas. 

*  Oportet  ut  intelligat  locos  et  argumenta,  quibus  moveri  ac  tractari  possint 
animi  hominum,  cujuscumque  sint  illi  generis,  ordinis,  atatis. 

'  Cognoscat. 

Iiaiid  necessario,  et  nolentibiis  codd.'  Harl. — 9  Erl.  1.  orationem;  Gesner. 
conj.  et  jam  autea  Lamb,  maihut,  rations.  Mox,  Eil.  1.  desinatur:  an  hac... 
an  veruvi.     De'in,  visum  est  Lamb. — 10  Kr].  sed  aliud  quoddam. 

Cap.  lii.     1  Pearc.  e  cod.  Cant,  agit,  prob.  Heusinger.  agat  Crat.  aliquid 

HOT  IE 

detur  exprobrare  inopiam  ingenii  et  primis  bonis  ant  omnibus  ant  maxi- 

scientiEE  ;  quod    valde    offendit    ani-  mis  fnii,  ut  Carneades  contra  Stoicos 

inos  ;  nemo  enim,  ut  sit  hebes  et  ig-  disserebat.  Hsc  simplicia ;  ilia  mix- 

narus,  videri  tamen  aut  putaii  amat.  ta:  tria   genera    bonorum  ;   maxima 

^    Summum    illud   bonum]     Discre-  animi,  secunda  corporis,  externa  ter- 

pantes  philosophorum  de  summo  bo-  tia ;  ut  Peripatetici,  nee  midto  vete- 

no  sententias  egregie  et  breviter  Ci-  res    Academici    secus.     Voliiptatem 

cero   coliegit  Tiisc.  Quaest.  v.  §  84.  cnm  honestate  Dinoniachus  et  Calli- 

'Siint  antem  bee  de  finibiis,  «t  opi-  pho   copulavit  :    indolentiam   aiilem 

nor,  retentae  defensaeqiie  sententiaj :  honestati  Peripateticus  Diodoriis  ad- 

prinium  simplices  quatnor:  nihil  bo-  junxit.' 

nnm  nisi  honestiim,  ut  Stoici ;  niliil  «  Venas]  Metaphora  ducta  a  venis 

bonum  nisi  vohiptatem,  ut  Epicurus  ;  aquarum  et  metallonim,  qnas  investi- 

niiiil  bonum  nisi  vacuitatem,  ut  Hie*  gant  ii  qui  metalla  aut  aquas  sub  ter- 

ronymus;   nihil   bonum    nisi   naturae  ra  lateBtes  explorant. 


DE   ORATORE,    I.  52.  921 

rum  autem  libros  reservet  sibi  ad  hujuscemodi  Tusculani 
requiem  '"  atque  otium,  ne/  si  quando  ei  dicendum  erit  de 
justitia  et  iidc,  mutuetur"  a  Platone;  qui,  cum  haec  expri- 
menda  verbis  arbitraretur,  novam  quandam  finxit  in  libris 
civitatem  :  usque  eo  ilia,  quae  dicenda  de  justitia  putabat, 
a  vitae  consuetudine,  et  a  civitatum  moribus  abhorrebant." 
225.  Quodsi  ea  probarentur "  in  populis  atque  in  civitati- 
bus;  quis  tibi,  Crasse,  concessisset,  clarissimo  viro,  et 
amplissimo  principi  civitatis,  ut  ilia  diceres  in  maxima 
concione  tuorum  civiuni,  quae  dixisti?  'Eripite  nos  '^  ex 
miseriis,  eripite  nos  ex  faucibus  eorum,  quorum  crudelitas 
nostro  sanguine  non  potest  expleri :  nolite  sinere  nos  cui- 
quam  servire,  nisi  vobis  universis,  quibus  et  possumus  et 
deberaus.'  Omitto  miserias,  in  quibus,  ut  illi  aiunt,  vir 
fortis  esse  non  potest;  omitto  fauces,  ex  quibus  te  eripi  vis, 
ne  judicio  iniquo  exsorbeatur  sanguis  tuus  ;^  quod  sapienti 
negant  accidere  posse  :  servire  vero  non  modo  te,  sed  uni- 
versnra  senatum,  cujus  tum  causam  agebas,  ausus  es  di- 
cere  ?  226.  Potestne  virtus,  Crasse,  servire,  istis  auctori- 
bus,  quorum  tu  prascepta  oratoris  facultate  complecteris?* 
quae  et  semper,''  et  sola  libera  est,  quaeque,  etiamsi  corpora 

*"  Ruri  in  villa  legendos.  "  Desumnt. 

"  Aliena  erunt.  p  Ne  iniquo  judicio  pereus. 

1  An  homo  virtute  praditus  servus  esse  potest,  si  uudimus  philosophos,  quotum 
prceceptis  institutum  esse  vis  oratorem  ? 


delet  Sclintz. — 2  Schiitz.  et  Orell.  otium;  nee ;  Harl.  otium,  nee;  al.  otium, 
ne.     Mox,  Schutz.  codj.  exponenda  verbis. — 3  Pronomen  vos  deest  in  cod.  Eil. 

NOT/E 

*  Quodsi  ea  proba)entur'\  Si  philoso-  eqiiitibus   Romanis,  qui  cum  jtidicia 

phiaeplacitalibenter  aiuliret  popiiliis,  impotentiiis  et  iniqiiius  exercerent, 

niinqiiam  orationeni  tnaiii,  o  Crasse,  tum  vero  senatiim  veliementer  vexa- 

poptilns    Romantis   probavisset  ;    ea  bant.     Crassiis  igitur,  qui  senatorum 

quippe  abhorrebat  a  docninentis  pbi-  partes  et  caiisam   tuebatiir,  ita  ailo- 

losoplioruin,    qui    negant    honiinem  qnebatiir    popniuni  :    *  Eripite    nos,' 

probum   et    sapienteni   servire    cui-  &c. 

qiiani  posse,  ^c.  ^  Qua  et  semperl  Videndiim  Cice- 

y  Eripite  nos]  Verba  sunt  deprom-  ronis  Paradoxnni,  cujus  ha-c  est  in- 

ta  ex  orationequadam,  quam  Crassus  scriptio,    '  Omnes   sapientes    liberi, 

pauIo  ante    ad   populnm    habuerat;  omnes  stuiti  servi.' 
qua  vehementer   conquerebatur   de 


922  M.    T.    CICERONIS 

capta  sint  armis,  aut  constricta'*  vinculis,  tamen  suum  jus, 
atque  omnium  rerum  impunitam  libertatem  tenere  debeat.' 
Quae  vero  addidisti,  non  modo  senatum  servire  posse  populo, 
sed  etiam  debere,  quis  hocphilosophus^  tarn  mollis,  tarn  lan- 
guidus,  tam  enervatus,  tarn  omnia  ad  voluptatem  corporis 
doloremquereferens,  probare  posset?  Senatum  servire  po- 
pulo, cui  populus  ipsemoderandi  et  regendi  suipotestatem,^ 
quasi  quasdam  habenas,  tradidisset?  liii.  227.  Itaque 
haec  cum  a  te  divinitus  ego  dicta '  arbitrarer,  P.  Rutilius 
Rufns,^  homo  doctus,  et  philosophiaj  deditus,  non  modo 
parum  commode,  sed  etiam  turpiter  et  flagitiose  dicta  esse 
dicebat.  Idemque  Servium  Galbam,''  quem  hominera  pro- 
be corameminisse  ^  '^  se  aiebat,  pergraviter  reprehendere  so- 
lebat,  quod  is,  L.  Scribonio  quaestionem  in  eum  ferente/  po- 

*"  Eum  accusante. 


1.  et  cd.  Schiitz.  Mox  et  deest  ante  possumus  in  Erl.  1. — 4  Erl.  1.  instructa. 
— 5  Scliiitz.  debet. — 6  Idem,  dehere  liac,  quis  pliihsophus.  Mox,  Lamb.  Mull, 
et  Orell.  distingiitint,  posset,  senatum,  ^-c.  Sclintz.  conj.  iit  probare  possit ? 
Senatum,  Sfc. — 7  Voc.  potestatem  d(^\et  Lamb,  poteslatem.et  quasi  couj.  Mnll. 

Cap.  LIU.  1  fJrut.  et  Verbiirg.  divinitus  et  ego  dicta,  coulra  codd.  el  edd. 
vett.  Mox,  modo  deest  in  aliquot  codd.^ — 2  '  Vulgo,  probe  nosse  et  commemi- 
nisse.  Pro  Ser.  edd.  Ascens.  Ven.  et  Medlol.  et  codd.  Bal.  Nov.  Norf.  ha- 
bent  Servium.  Deinde  non  plncet  ista  verba  nosse  et  commeminisse  conjiingi : 
qui  enim  dicit,  se  aiiqnem  wo.sse,  satis  innnit,  se  ilium  commeminisse.  Ancto- 
ritate  igitur  omnium  codd.  Oxon.  et  Palat.  (et  Menim.)  iiemque  Norf.  Mead. 
Harl.  2.  et  Cant,  et  edd.  vett.  verba  Jiosse  ef  delevi.'  Pearc.  Idem  Q.  Serv. 
Ursin.  et  edd.  quapdam  vett.  Idem  q.  Servium  Erl.  1.  Idem  Q.  Sergium  Streb. 
Idem  Q.  Servium  Jimi.  Crat.  Victor.    Idem  Servium  Sulpicium  Galbam  Lamb,  in 

NOT/E 

»  P.  Rutilius  Rufus]  Cujus  niemi-  diuni  protulit,  cum  duobiis  filiis  suis, 

nit  Cicero  in  Brulo  §  113.  quos  populi  tutelap  flens,  et  quasi  mo- 

•*  Servium  [Scrg.]  Galbam]   Q.  Sfr-  riturus,   oomniendavit.    C.     Sulpicii 

gins    Galba   Hispanam    provinciam,  Galli  recordatio,  pupilli  orbitas,  ac 

post  exactam  Romae  prreturam,  ob-  puerorum   aspectns  ita  populum  ab 

tinuit.     Is,  Lusitanis    ad   xl.   niillia  odio  ad   niisoricordiam  traduxernnt, 

contra  interpositam  fidem  partim  in-  ut  judicio  ac  periculo  Galba  libera- 

terfectis,  partim  venditis,  accusatns,  tus  fuerit,  A.   U.  C.  605.  ante  Chr. 

ejus  nonien   deferente  L.  Scribonio  149.    Liv.  epit.  1.  XLix.   Val.  Max. 

tribuno  plebis,  perorante  contra  il-  vni.  1.     De  Galba  plura  apud  TuUi- 

lum  Catone,  cum  invidia  et  odio  po-  nm  in  Bruto  ^  82. 

piili  premeretiir,  et  poenas  videretur  *=  Commeminisse}    Erat    enim    turn 

daturns,  C.  Sulpicii  Galli  propinqui  adolescens  Rutilius,  cum  Galba  flo- 

8ui,  viri  populo  acceptissimi,  niiper  reret. 
demortui,  fiiiutn  adolescentem  in  me- 


nii  ORATORE,  I.  53.  923 

puli  misericordiara  concitasset,  cum  M.  Cato,  Galbae  gravis 
atque  acer  inimicus,  aspore  apud  populum  Romanum  ^  ct 
vehementcr  csset  locutus  :  quam  orationem  in  Originibus  ^ 
suis  exposuit  ipse.  228.  Reprehendebat  igitur  Galbam 
Rutilins,  quod  is  C.  Sulpicii  Galli,  propinqui  sui,  Q.  pu- 
pilluiu  filium*  ipse  psene  in  humeros  suos  extulisset/ ^ 
qui  patris  clarissimi  rccordatione  et  memoria  fletum  popu- 
lo  nioveret,  ct  duos  filios  suos  parvos  tutelae  populi  com- 
mendasset,  ac  se,  tanquam  in  procinctu  testamentum  *  face- 
ret,  sine  libra  atque  tabulis/  populum  Romanum  tutorem 
instituere  dixisset  illorum  orbitati.  Itaque  cum  et  invidia 
et  odio^  populi  tum  Galba  premeretur,  his  quoque  eum 
tragoediis '  liberatum  ferebat ;  quod  item  apud  Catonem 
scriptum  esse  video,  nisi  pueris  et  lacryrais  usus  esset,  poe- 
nas  eum  daturum  fuisse.    Haec  Rutilius  valde  vituperabat, 

'  Ut  toil  populo  spectandum  exhiberet. 
'  Hac  vehementi  et  tragica  ouUione. 


ed.  1566.  probe  commeminisse  ErI.  1.  Aid.  Streb.  probe  nosse  et  meminisse  J  nut. — 
3  Romanum  omittit  Manut.  Mox,  ipse  in  Orig.  suis  exposuit  Jiiiit.  Crat.  Vic- 
tor, t/we  omittit  Maniit. — 4  Lamb,  et  Scliiitz.  ^/jm/u  Q.  pupillum. — 5  Eil.  1. 
extulisse.  Censor  in  Bihl.  Amst.  i.  p.  10.  conj.  extulissct,  ut  patris ...  populo 
ntoveret,  qui  duos  Jilins  suos,  !fc.  Mox,  sine  lihra  ac  tabulis  ErI.  1. — 6  Erl.  I. 
invidia  odio.     Mox,  his  quasi  eum  Crat.  Victor.  INIull.  Orell.  hisce  eum  Hen- 

NOTiE 

<*  Originibus']  Liber  hie  fnit  M.  Ca-  naria  venditione  jus  omne  sniim  ac 

tonis,  citjiis  inscriptio  haec  erat,  '  O-  bona  transferebat  in  aliuni.    Is  porro 

rigines,'  qnia  in  eo  libro  agebat  de  ritus  erat :  Qiiinque  testibiis  ac  libri- 

criginibus  iirbium  et  popiilornm  Ita-  pendepraesentibus  fiitnrns  h*resiina- 

liae.     Vide  Cic  in  Brnto  §  291.  ginarii  pretii  nomine  nnnimiim  jpne- 

e  In  procinctu  testamentum]  Milites  urn  dabat  patrifamilias,  ac  solennem 

Romaiii    prajlinm   commissuri  tribiis  verbornm    formiilam    pronnntiabat : 

phiribusve  suis  commilitonibns  audi-  '  Hnjus  ego  familiam,  qiise  mihi  emta 

entibns   haeredein  nominabant,  nt  si  est  hoc  aere  eeneaqne  libra  jure  Qui- 

caderent  in  prirlio,  testamento  con-  ritium,  meani  esse  aio.'     Ueinde  nere 

dito    morerentnr.     Id    testamentum  percutiens   librani,    iilud    cps    dabat 

*  in    procinctu'    vocabatur,   cum   ad  patrifamilias,    qui    tum    hsereditatis 

praelium   accincti  mililes   niiiil  aliud  adeundae  jus  emtori  concedebat.     Is 

nisi  pugn*  signum  expectant.    Vide  autem  qui  euiebat,  vocabatur  emtor 

Gell.  XV.  27.  familiae;  eaque  testaiuenta  in  tabulis 

f  Sine  libra  atque  tabulis']  Aliud  erat  scribebantur.  Tertium  testament!  ge- 

testamenti  genus  per  familiar  emau-  nus  calatis  coniitiis  in  populi  conci- 

cipationem  ;  quo  paterfamilias  imagi-  one  fiebat :  consule  Geilium  ibid. 


924  M.   T.   CICERONIS 

et  huic  humilitati,"  dicebat,  vel  exilium  ^  fuisse,  vel  mor- 
tem anteponendam.  229.  Neque  vero  hoc  solum  dixit, 
sed  ipse  et  sensit,  et  fecit :  nam  cum  esset  ille  vir  exem- 
plum,  ut  scitis,  innocentiai ;  cumque  illo  nemo  neque  inte- 
grior  esset  in  civitate,  neque  sanctior,  non  modo  supplex** 
judicibus  esse  noluit,^  sed  ne  ornatius  quidem,  aut  liberius 
causam  dici  suam,  quam  simplex  ratio*  veritatis  ferebat. 
Paulum  huic  Cottar  tribuit  partium," '  disertissimo  ado- 
lescenti,  sororissuas  filio.  Dixit  item  causam  illam  quadam 
ex  parte  Q.  Mucins,  more  suo,  nullo  apparatu,  pure  et  di- 
lucide.  230.  Quod  si  tu  tunc,^  Crasse,  dixisses,  qui  sub- 
sidium  oratori  ex  illis  disputationibus,  quibus  philosophi 
utuntur,  ad  dicendi  copiam,  petendum  esse  paulo  ante 
dicebas ;  et,  si  tibi  pro  P.  Rutilio  non  philosophorum 
more,  sed  tuo  licuisset  dicere  ?  quamvis  scelerati  illi  fuis- 
sent,  sicuti  fuerunt,'"  pestiferi  cives,J  supplicioque  digni ; 
tamea  omnem  eorum  importunitatem  ex  intimis  mentibus 

"  Vecordia;. 

"  Passus  est  ut  C.  Cotta  guam  causain  ageret,  ac  partem  aliquam  defensionis 
obtineret. 


sing,  e  vestig.  codd.  quod  recepit  Sclnitz. — 7  Codd.  aliquot  et  edd.  vett. 
Jiint.  Crat.  Schutz.  voluit.  Mox,  sed  deest  in  ed.  Hai  I,  Pro  liberius  Ma- 
nut,  habet  uberius, — 8  Ifa  Erl.  Victor.  Ascens.  Lambin.  Streb.  Manut. 
Jiint.  et  R.  Sleph.  oralio  vett.  ap.  Steph.  Lamb.  ap.  Orell.  et  Grut. — 9 
Quod  si  tu  tunc  omnes  Oxon.  Cant.  Harl.  2.  edd.  s.  1.  et  a.  Venet.  Mediol. 
Ascens.  Lamb.  Streb.  Lips.  Man.  et  Slepii.  Quod  si  etiam  Erl.  1.  Quid  si  tu 
nunc  Grut.  et  al.  ante  Pearc. — 10  Schntz.  de  Goerenzii  sentenlia  dedit  sicut 


NOT/E 

s  Dicebat,  tel  exiliurn]  Nempe  ho-  quo  ex  ordine  publicani  legebantnr, 

mo  Stoiciis,  (|ui  affectiis  onines  exho-  vocatns   est:   accusatiis    repetunda- 

iiiiniini  animis  snblatos  vellet,  ac  ser-  mm,  damnatus,  et  in  exiliiim  missus 

vilem  hunc  ageiidi  moduni  asapientis  est.     Vide  Brntnm  §  113. 

digniiate  et  libertate  vehementer  ab-  '  Tribuit  partium]   Oratores  et  pa- 

liorrere  censebat.  troni    alii  erant    priuiarum    partium, 

h  Non  modo  supplex^    P.   Rutiiius  qui  principem  causa?  locum  ac  defen- 

Rufiis  orator,  jiuisconsultus,  philoso-  sionis  habebant ;  qui  primi  dicebant, 

pliiis,  et  liistoricus,  qupp.stor  in  Asia  vel   de  rebus  praecipuis:  alii  secun- 

A.U.  C.  033.  ante  Chr.  121.  cum  a  darum,  nlii  tertiarum,  &c. 

publicanorum  injuriis  Asianos  defen-  i  Pestiferi  cices]    Equites  Romani, 

deret,  in  invidiam  et  odium  equestris  qui  in  gratiani  publicanorum  Rutili- 

ordinis,  qui  turn  judicia  exercebat,  um  damnaverant. 


UE    ORATORE,    I.   54.  925 

cvellisset  vis  orationis  tuae : "  nunc  talis  vir  amissus  est, 
dum  causa  ita  dicitur,"  ut  si  ^  in  ilia  commenticia  Plato- 
nis  civitate  res  ageretur :  nemo  ingemuit,  nemo  inclamavit 
patronorum,  nihil  cuiquam  doluit,  nemo  est  questus,  nemo 
rempublicani  imploravit,  nemo  supplicavit.  Quid  multa  ? 
pedera  nemo '  in  illo  judicio  supplosit,  credo,  ne  Stoicis 
renuntiaretur/  liv.  231.  [p.  105.]  Imitatus  est  homo  Ro- 
manus^  et  consularis  veterem  ilium  Socratem,  qui,  cum 
omnium  sapientissimus  esset,  sanctissimeque  vixisset,  ita 
in  judicio  capitis-  pro  se  ipse  dixit,  ut  non  supplex,  aut  reus, 
.sed  magister,  aut  dominus  videretur  esse  judicum.  Quin- 
etiam,  cum  ei '  scriptam  orationem""  disertissimus  orator 
Lysias"  attulisset,  quam,  si  ei  videretur,  edisceret,  ut  ea 
pro  se  in  judicio  uteretur,  non  invitus  legit,  et  commode 
scriptam  esse  dixit :  sed,  inquit,  Ut,  si  mihi ""  calceos 
Sicyonios  "  attulisses,  non  uterer,  quamvis  essent  habi- 

"■  Oralione  tua  eloquenti  et  copiosa  extinxisses  crudele  odium  quo  populi  animos 
adversus  Rutilium  incenderunt. 

'  Ne  id,  opitwr,  moleste  ferrent  Stoici,  qui  ejusmodi  tragicos  affectus  condem- 
nant. 

y  Rutilius.  '  In  quo  accusabafur  quod  Decs  negaret. 


fuerunt. — 11  Miill.  conj.  ita  dicebatur.  '  Suspicio  perversa.'  Orell. 

Cap.  liv.    1  Quin  eliain  ei  ErI.  1.  omisso  cum.    Voc.  ei  siispectum  Scliutzio. 
— 2  Lamb.  ap.  Orell.  sed,  ut  si  tniki,  inquit.  Paulo  post,  \dem  atque  apti-  Dein, 

NOTiE 

^  Ita  dicitur,  ut  si]  Non  dicitur  or-  fensionen  oratorem  adhiberet.     Igi- 

natiiis  ac  liberiiis,  qiiam  simplex  ra-  tiir  Lysias  orator  turn  optiniiis  scri- 

tio   veritatis  ferat ;    niillis   excitatis  bebat  oratioiies,  quas  eloqueiitia>  rn- 

affectibus,  iinlla  qiivvsita  conimisera-  des,  quia  pro  se  ipsi  dicere  jubtban- 

tione,  &c.  id  qnod  fieri  Plato  volebat  tur,  ediscerent  ac  pronuntiarent.  Ea 

in  sua  ilia  ficta  rep.  quam  adminis-  causa  fuit,  cur   scriptam  orationem 

trandam  tradidit  philosopliis,  exter-  obfulerit  Socrati. 

niinata  omni  eleganlia  dicendi  et  co-  »  Lysias]   De  quo    disseremus    in 

pia.  uotis  ad  Brutum  §  35. 

■  '  Pedem  nemo]    Valet   pedis   sup-  "  Sicyonios]  Sicyon  nrbs  Pelopon- 

plosio,  ut  Cicero  niouet,  in   conten-  nesi   in  Greecia  Corinthum  inter  et 

tionibus   aut  iucipieudis,  aut  finien-  Alhenas ;  teste   Sophiauo  nunc    ap- 

dis  :  si  fuerit  crebiior,  iuepti  hominis  pellatur    Basilica.     Hie  o\Un   mulie- 

est,  ut  docet  Fabius.  bres  calcei  elegautissimi  conficiebau- 

™  Scriptam  orationem]  Vetituni  o-  tur. 
lim  Athenis  fuit,  ne  quis  ad  suam  de- 


926  M.    T.    CICEROTSIS 

les  et  apti  ad  pedem,  quia  non  essent  viriles ;  sic  illam 
orationem  disertam  sibi  et  oratoriam  videri,  fortem  et 
virilem  non  videri.  Ergo  ille  quoque  damnatus  est :  ne- 
que '  solum  primis  sententiis,  quibus  tantum  statuebant 
judices,  damnarent,  an  absolverent,  sed  etiam  illis,  quas 
iterum  p  legibus  ferre  debebant.  232.  Erat  enim  Athe- 
nis,  reo  damnato,  si  fraus  capitalis  non  esset,  quasi  poe- 
nae  4^  sestimatio  : 'i  et  sententia  cum  judicibus  daretur,  in- 
terrogabatur  reus,"  quam  quasi  aestimationem  ^  commeru- 
isse  se  maxime  confiteretur  :  quod  cum  interrogatus  Socra- 
tes esset/  respondit,  sese  raeruisse/  ut  amplissimis  hono- 
ribus  et  praemiis  decoraretur,  et  ei*^  victus  quotidianus  in 
Prytaneo*  publice  praeberetur;  qui  honos  apud  Graecos 
maximus  habetur.^  233.  Cujus  response  sic  judices  exar- 
serunt,*  ut  capitis  borainem  innocentissimum  condemna- 

"  Juxta  sententiam  condemnationis,  cum  fancB  astimaiio  danda  esset  judicibus, 
interrogabatur  reus. 
'  In  euin  concilati  sunt. 


et  ornatum  tideri  Schutz, — 3  Erl.  1.  damnatus  est  non.  Mox,  in  eodem  cod. 
iterum  legibus  ferre. — 4'Lainbin.  delet  illiid  pa?nffi ;  recte.'  Pearc.  '  Delendiim 
censebat  Lamb,  non  tanien  delevit.'  Orell.  quasi  penu  ea  existimatio  Erl.  1. 
ISIox,  ex  sententia  Erl.  1.  Jiint.  Crat.  Victor.  M-iniit.  Grut.  hcec  sententia  Ver- 
burg.  ea  sententia  conj.  Orell.  et  sententia  edd.  vett.  Dein,  pro  judicibus, 
uterque  Gronov.  legit  vindicibiis. — 5  Voc.  fjuasi  aslimationem  delevit  Schutz. 
— G  Ita  etiani  Harl.  et  ut  ei  codd.  et  edd.  vett.  '  etei  Ernest,  errore  typogr.  ?' 
Orell. — 7  '  Ex  conjectnra  cnjusdam  docti  Cicero  scripsit  habetur,  vel  habeba- 
tur.'  Pearc.    '  Atque  hie  dedit  in  contextu  haberetur.    Sed  Eroesti  ex  inge- 

NOTiE 

P  Quas  iterum,  Sfc]  Quibus  de  pee-  ''  Interrogatus  Socrates  esset'\    Hinc 

na   statuerent,  et  zestimarent   quam  coUigitur  judicibus  id  prinio  proposi- 

gravis  deberet  esse.    Idautem  fiebat,  tain  fiiisse,  ut  Socrates  non  capitis 

cum  fraus  capitalis  non  erat,  seu  cum  reus  mulcta  aliqua  tantiim  affireretur. 

crimen  capite  plectendum  non  erat.  Et    vero    narrat  Laertius  sic   inler- 

Alioquingravioribus  delictis  eratpoc-  rogatum    Socratem    respondisse    se 

na  capitis  legibus  constitnta  et  cer-  drachmas  viginti  quinque  soluturnm  : 

ta  :  bis  igitursententiam  ferebant  ju-  tuniultuantibus  auteni  judicibus  dix- 

dices :  semel  cum  damnabant  reura  ;  isse  se  dignum  qui  in  Prytaneo  ale- 

iterum  cum  poiiiam  constituebant.  retur. 

1  Pcence  astimatio]    Proprie   aesti-  '  Sese  meruiase}  Hoc  desnmtum  ex 

matio   in  re    forensi  ac  judiciis   ad  Platone  in  Apologia  Socratis. 

pecuniam  et  pretium  spectat,  quod  '  Pry/aneo]  Locus  Athenis,  ubi  pub- 

inulctaj  nomine  reo  pendendum  im-  lico  sumtu  alebantur  ii,  qui  dc  rep. 

ponitur.  optinie  nieriti  essent. 


Dli   ORATORE,   I.  55.  927 

rent :  qui  quidcm  si  absolutus  esset,  (quod  mehercule, 
etiamsi  nihil  ad  nos  pertinet,  tamen  propter  ejus  ingenii 
magnitudinem*  vellem)  quonam  modo  istos  philosophos 
ferre  possemus,  qui  nunc,  cum  ille  damnatus  est,  nullam 
aliam  ob  culpam,  nisi  propter  dicendi  inscientiam,^  "  tamen 
a  se  oportere  dicunt  peti  pra^cepta  dicendi?  Quibuscura 
ego  non  pngno,  utrum  sit  melius,  aut  verius:  tantum  dico, 
et  aliud  illud  esse,  atque  hoc,  et  hoc  sine  illo  summum 
esse  posse/  '^ 

LV.  234.  Nam  quod  jus  civile,  Crasse,  tam  vehementer 
amplexus  es ;  "^  video,  quid  egeris :  *  tum,  cum  dicebas, 
videbam.'  Primum  Scajvolae  te  dedisti,^  *  quem  omnes 
amare  meritissimo  pro  ejus  eximia  suavitate  debemus: 
cujus  artem  cum  indotatam  esse  et  incoratam-^^  videres, 
verborum  eam  dote  locupletasti  et  ornasti.  Deinde  quod 
in  ea  tu  plus  operae  laborisque  consumseras,  cum  ejus  stu- 
dii  tibi  et  hortator  et  magister "  esset  domi,  veritus  es,  nisi 

'  Aliam  esse  ab  arte  pliilosophoriim  bene  dicendi  artem,  et  hanc  sine  philosopliia 
summam  et  exceUentem  esse  pusse. 

''■  Pradiciisti.  *  Intelligo  quce  tua  mensfuerit. 

*  Obsequi  xoluisti. 

f  Scieiitiam  juris  civilis  nullis  instructatn  ornamentis. 


nio  bene  correxit  kabetiir.'  Hail.  Iiaberetur  Erl.  1.  et  vulgg. — 8  Erl.  1.  inge- 
nii  tnagnilalem. — 9  Sic  vett,  ap.  Stepli.  et  Lamb,  scientiam  Erl.  1.  inscitiam 
Junt.  Crat.  Mao.  insolentiam  conj.  Stadelman. — 10  Erl.  1.  summum  esse  non 
posse. 

Cap.  r.v.  1  Lamb,  et  Orel),  non  videbam;  vett.  ap.  Steph.  et  cum  dicebas, 
videbam;  Schntz.  delet  tu)n  c.  d.  videbam;  edd.  vett.  Man.  et  Mull,  et  turn, 
(]uum  die.  videbam. — 2  Aid.  et  al.  ante  Ernest,  (/cd/tiish;  ille  vero  e  cod.  Erl.  1. 
etedd.  aiiiiq.  dedisti,  eumque  secuti  sunt  recentt. — 3  '  Viilgata  lectio  duabns 
vocibus  auctior  est,  esse,utque  incomilatam,  et  inc.  Ubi  din  doctis  displicue- 
runt  ista  verba,  atque  incomilatam,  qua;  cod.  Norf.  abesse  vidi.'  Piarc.  Extant 

"  Propter  dicendi  in^cientiam'^  In  d\-  nt  non  stipplex  aut  reus,  sed  magis- 

cendo    tantum    valuit  Socrates,    ut,  ter  ant  doniinus  videretur  esse  jndi- 

quemadmoduni  in  apologia  ipse  sibi  cum.     Conciliaiidus  igitur  secuni  ip- 

ab  adversariis  objectiun  testatur,  de-  se  Antonius  hoc  modo  :   Noluit  men- 

teriorem  causam   orationi;  meliorem  tesjudicum  Socrates  perniovere, quia 

efficeret.     Et  in  libris  seqq.  dicitur  id  nefas  putavit;   artem  vero  quam 

'  rebus    omnibus,    omnium    judicio,  ut   illicitam  non  attigit,   dictus   est 

quamcunque  se  in  partem  dedisset,  nesoivisse. 

facile    princeps  :'   immo   ipse,   teste         ^  Hortator  et   magister']  Vel   Scae- 

Anionio  paulo  supra,  ita  pro  se  dixit,  vola    Crassi    socer,    vel    L.   Caelius 


928  M.    T.    CICERONIS 

istam  artem  oratione  exaggerasses/  ne  operam  perdidisses. 
Sed  ego  ne  cum  ista  quidem  arte  pugno.  235.  Sit  sane 
tanta,  quantara  tu  illam  esse  vis.  Etenim  sine  ^  con- 
troversia  et  magna  est,  et  late  patet,  et  ad  multos  per- 
tinet,  et  summo  in  honore  semper  fuit,  et  clarissiini  Gi- 
ves ei  studio  etiam  hodie  piaesunt :  sed  vide,  Crasse, 
ne,  dum  novo  et  alieno  ornatu  '^  velis  ornare  juris  civilis 
scientiam,  suo  quoque  earn  concesso  et  tradito  spolies 
atque  denudes.'  236.  Nam,  si  ita  diceres,  qui  juriscon- 
sultus  esset,  esse  eum  ^  oratorem,  itemque  qui  esset  ora- 
tor, juris  eundem  esse  consultum  ;  praeclaras  duas  artes 
constitueres,  atque  inter  se  pares,  et  ejusdem  socias  digni- 
tatis :  nunc  vero,  jurisconsultum  sine  hac  eloquentia,  de 
quaquaerimus,  fateris  esse  posse,  fuisseque  plurimos;  ora- 
torem negas,  nisi  illam  scientiam  assumserit,  esse  posse  :  ^ 
ita  est  tibi7  jurisconsultus  ipse  per  se  nihil,  nisi  leguleius* 
quidam  cautus  et  acutus,  praeco  actionum,''  cantor  formu- 

^  Plus  justo  laudavisses. 

''  Orationis  splendore  et  copia,  qui  ornatus  oratoris  est,  non  jurisconsultif  adeo- 
que  nnvus  et  alienus. 

'  £u?n  spolies  dignitate  qiiam  per  se  siiie  arte  oratoria  obtinet. 


hae  dnae  voces  in  Erl.  1.  Lainb.  Gnit.  et  al.  ante  Pearc. — 4  Et  cum  sine  ErI. 
1.  Mox,  et  stitdio  et  hodie  idem  cod.  cum  edd.  W.  s.  1.  et  a.  M.  ei  studio  et 
semper  pra/uerunt,  et  etiam  hodie  prasimt  Victor.  Ursin.  et  duo  codd.  ap. 
Lamb,  ei  studio  et  semper  prafuerunt,  et  hodie  prccsunt  Oiell.  edd.  vett.  et  Mull. 
ei  studio  et  olim  prafuerunt,  et  hodie  Sclmiz.  ei  studio  etiam  hodie  prcesunt,  sed 
Manut.  et  Lamb.  ap.  Orell.  Dein,  et  alieno  vestitu  conj.  Scluitz. — 5  Eii.  Let 
ed.  Lips,  el  esse  eum.  Eincsti  conj.  esse  eundem,  vel  eum  esse.  Mox,  post 
esse  consultum  excidit,  judice  Ernest,  debere,  quod  et  res  et  sententia  et  se- 
quentia  flagitant  ejusdem  socias  dignitatis.  Lamb.  ap.  Orell.  habet  ejusdemmodi 
socias ;  Stepli.  ibid,  ejusmodi  socias. — 6  H*c  omnia, jfaleris  esse  posse . . .  assumsc' 
rit  esse  posse,  desunt  in  Erl.  1. — 7  '  Sic  correxit  Ernesti,  pro  vuigari  et  vitio- 
sa  lectione,  quae  etiam  extat  in  Erl.  L  ita  et  tihi.'  Harl.  Mox,  Gulielm. 
nialiiit,  prcedo  actionnm,  captor  formularum.  '  Sed  nihil  mutandum  est.'  Harl. 
cautor  formularum  codd.  ap.  Griit. 

NOTiE 

Antipater,  cnjiis  Cicero  meminit  in  imperitis  juris,  quando  agi  lege,  nec- 

Bruto.  ne  possit,  quo  genere  actionis  suuni 

w  Leguleius']    Is  est  qui  legum  api-  quisque  jus  persequatur;  qui  sic  in- 

ces,  minutasque  formulas  juris  callet  tercst  actionibus  et  litibus,  ut  prae- 

et  sequitur.  co  auctionibns  ac  venditionibus.  Stre- 

'  PrcEco  actionum']  Qui   denuntiat  baus. 


DE    ORATORE,    I.   56.  929 

larum/  auceps  syllabarum  : ''-  sed  quia  saepe  utitur  orator 
subsidio  juris  in  causis,  idcirco  istam  juris  scientiam  elo- 
quential tanquam  ancillulam  pedisequamque  adjunxisti. 

Lvi.  237.  Quod  vero  impudentiam  admiratus  es  eorura 
patronorum,  qui  aut,  cum  parva  nescirent,  magna  profite- 
rentur,  aut  ea,  quae  maxima  essent  in  jure  civili,  tractare 
auderent  in  causis,  cum  ea  nescirent,  nunquamque  didi- 
cisscnt ;  utriusque  rei'  facilis  est  et  promta  defensio.  Nam 
neque  illud  est  mirandum,  qui/  quibus  verbis  coiimtio  * 
fiat,  nesciat,  eundem  ejus  mulieris,  quae  coemtionem  fecerit, 
causam  posse  defendere :  ^  nee,  si  parvi  navigii  et  magni 
eadem  est  in  gubernando  scientia;  idcirco  qui,  quibus  verbis 
erctum  cieri -^ ''  oporteat,  nesciat,  idem  herciscundae  fami- 
liae  causam  agere  non  possitJ  238.  Nam,  quod  maximas 
centumvirales  causas  in  jure  positas  protulisti :  quae  tan- 
dem earum  causa  fuit,^  quae  ab  homine  eloquenti,  juris  im- 
perito,  non  ornatissimc  potuerit  dici  ?  quibus  quidem  in 
causis  omnibus,  sicut  in  ipsa  M'  Curii,  quae  abs  te  nuper 

i  Quamvis  qui  parvum  navigium  gtihemare  nesciat,  idem  non  possit  magnum ; 
tumen  qui  nescit  qua  formula  hercisci  familiam  oporteat,  is  poterit  causam  hercis- 
cundce  familia  agere. 


Cap.  l'  I.  1  Eri.  l.veriusquerei. — 2  Idem  codex  mirandum  quid. — 3  'Hie 
colon  pro  pnncto  scrips! ;  cohaprent  enini  ista.'  Ernesti.  In  Eil.  1.  legiim 
nam  et  si  parvi ;  et  paulo  ante,  emptionem  fecerit.  Mox,  magni  non  eadem  conj. 
Schiitz. — 4  Sic  Grut.  et  emend.  P.  Victor,  ereclum  cieri  edd.  vett.  hercisceri 
Jiint.  Crat.  Victor.  Gothofr.  hercisci  M.  et  Stcpli.  ap.  Oreil.  ercisci  cieri  Lamb. 
MoK,erciscundce  familia  codd.et  sic  Pearc.et  Oreil. — 5  Lamb. ap.  Orel!,  earvm 

NOT/E 

1  Cantor formularum']  Qn\  jwris  for-  *  Coemtiol   Ritiis  erat  apiid  Roma- 

mulas  recitat.     Formulse  autem  sunt  nos  contrahendi  matrimonii  ;  de  quo 

concepta  verba,  quibus  vel    patroni  agemus  in  notis  ad  Topica  §  14.  quern 

veljudices  utnntur  in  foro;  quae  quia  in  lihrum  rejicinius  explicanda  quae 

semper  eandem  formam  retinent,  et  de  jure  passim  hie  occurrunt. 
ex  lis  informantur  lites,  ideo  formu-  *>  Erctum  cieri]    Ercisci  sive   her- 

lae  appellantur :  interdum  etiam  di-  cisci,   verbum  vetus,  significat  divi- 

cuntur  carmina.  dere  :  erciscundx   familia  judicium 

^  Auceps  syllabarum]   Qui  syliabas  illud  est  quod  fit  in  rei  vel  pecuniae 

et  interpunctiones  omnes,  puta  legis  haereditarise   divisione.     Erctum,  ut 

alicujus,  testament!, &c.  expendit,  ac  ait  Donatus  citatus  a  Servio  in  il]n. 

velut  auceps    aviculas    observat  et  iii.  haereditatem  significat,  et  citam 

persequitnr.  divisionem. 

Dclph,  et  Vur.  Clas.  Cicero.  3  N 


930  M.    T.    CICERONIS 

est  dicta,  et  in  C  Hostilii^  Mancini  controversia,  atque 
in  eo  puero,  qui  ex  altera  natus  erat  uxore,  non  remisso 
nuntio  superiori,  fuit  inter  peritissimos  homines  snmma  de 
jure  dissensio.  239.  QuEero  igitur,  quid  adjuverit  orato- 
rem  in  his  causis  juris  scientia,  cum  hie  jurisconsultus 
superior  fuerit  discessurus,  qui  esset  non  suo  7  artificio, 
sed  alieno,  hoc  est,  non  juris  scientia,  sed  eloquentia,  sus- 
tentatus.  Equidem  hoc  saepe  audivi,  cum  aedilitatem  P. 
Crassus  peteret,  eumque  major  natu,  etiam  consularis,' 
Ser.  Galba  assectaretur,*  quod  Crassi  filiam  C.  filio  suo 
despondisset/  accessisse  ad  Crassum  consulendi  causa 
quendam  rusticanum  :  qui  cum  Crassum  seduxisset,"*  atque 
ad  eum  retulisset,"  responsumque  ab  eo  verum  magis  quam 
ad  suam  rem  accommodatum  abstulisset ; "  ut  eum  tristem 
Galba  vidit,  nomine  appellavit,  qusesivitque,  qua  de  re  ad 
Crassum  retulisset:  ex  quo  ut  audivit,  commotumque^  ut 
vidit  hominem,  Suspenso,?  inquit,  animo  et  occupato  Cras- 
sum tibi  respondisse  video  :  240.  deinde  ipsum  Crassum  ma- 
nu  prehendit,  et,  Heus  tu,  inquit,  quid  tibi  in  mentem  venit 
ita  respondere  ?  Turn  ille  9  fidenter,  homo  peritissimus, 
confirmare,  ita  se  rem  habere,  ut  respondisset ;  nee  dubium 
esse  posse.  Galba  autem  alludens  *■  varie,  et  copiose, 
multas  similitudines  afFerre,  multaque  pro  oequitate  contra 
jus''  dicere  :  [p.  106.]  atque   ilium,  cum   disserendo   par 

*  Per  urbem  comifurelur.  '  Promisisset  in  matrimonium. 

"  A  turba  abduxisset,  ut  facilius  ilium  consuleret. 

"  Causam  illi  suam  consulendi  causa  exposuisset.  "  Accepisset. 

P  Perturbatum  responso  Crassi  ad  suam  utilitatem  minus  accommodato. 

?  Incerto  ac  dubilante. 

^  Non  re/utans  Crassum  dedita  opera,  sed  quasi  ludibundus. 


causarum  fuit. — 6  Eri.  1.  et  ut  in  C.  Lucilii. — 7  Idem  codex,  fuit  discessurus, 
qui  eliam  non  suo. — 8  Ita  onines  praeter  Orell.  qui  de  sua  conjectnra  dedit  et 
jam  consularis.  ISIox,  quod  Crassus  aliquot  codd. — 9  Turn  illi  Ven.  1485.  mar- 
go  Crat.  Man.  Mali,  et  Orell.     Turn  ille  Junt.  Crat.  Victor.  Lamb.  Grot.  al. 

NOT^ 

'  Pro  aquitate  contra  jus]    j^qiiita-      ac  tempornm  :  jus  autem,  ut  hie  8U- 
tis  nomine    intelligitnr  fVjeiKeio,   he-     mitur,  est  exacta  et  severa  legis  ad 
niKniias,   qua  lex  scripta  mitigatur,      veibum  interpretatio. 
raiione  liabita  rerum,    peisonarnm, 


DE    ORATORE,    I.   57.  931 

esse  non  posset  (quanquam  fuit  Crassus  in  numero  diserto- 
rum,  sed  par  Galboe  nullo  uiodo),  ad  auctores  confugisse, 
et  id,  quod  ipse  diceret,  et  in  P.  Mucii,  fratris  sui  libris,  et 
in  Sex.  lElii'  commentariis  scriptum  protulisse,  ac  tanien 
concessisse,'"  Galbasdisputationem  sibi  probabilem  et  prope 
veram  videri.  lvii.  241.  Attamen,  quae  causae  sunt  ejus- 
modijut  de  earum  jure  dubiumesse  non  possit,  omnino  in  ju- 
dicium vocari  non  solent.  Num  quis  eo  testamento,  quod 
paterfamilias  ante  fecit,  quam  ei  filius  natus  esset,'  haeredita- 
teru  petit?  nemo  :  quia  constat,  agnascendo  rumpi  testamen- 
tum.'^  Ergo  in  hoc  genere  juris  judicia  nulla  sunt.  Licet  igi- 
tur  impune  oratori  omnem  banc  partem  juris  [iucontrover- 
si]  ^*  ignorare,  quae  pars  sine  dubio  multo  maxima  est :  242. 
ineo  autera  jure,  quod  ambigitur  inter  peritissimos,  non  est 
difficile^  oratori,  ejus  partis,  quamcumque  dcfendat,  auc- 
torem  aliquem  iuvenire:'  a   quo  cum   araentatas  hastas^ 

''  Jurisconsultoi'um  peritissimorum. 

*  Jurisperitum  aliquem  auctoretn  qui  sit  ejusdem  sententice. 


Turn  ilk  Crassus  fidenter  edd.  antiq. — 10  Erl.  1.  attamen  concessisse. 

Cap.  lvm.  1  '  Sic  lescripsit  Eroesti  ex  edd.  prim,  pro  est,  quod  etiam 
extat  in  Eri.l.  sed  per  Latinitatem  vix  locum  habet.'  Harl. — 2  '  Lambiiitis 
legit,7'urJs  incontroversi,  etimque  omnes  deinde  edd.  secntae  siinl ;  sed  libens 
earn  lectionem  (in  controversiis)  revoco,  qiise  in  omnibus  codd.  et  vett.  edd. 
invenittir.'  Ptarc.  '  At  jure  rejecit  Ernesti  istam  lectionem.'  UarL  in  con- 
troversiis habet  etiam  Erl.  1.  incontroversi  Lamb.  15G6.  Lallem.  et  Schutz. — 
3  Junt.  Crat.  Victor.  Grut.  al.  jion  esse  difficile,  '  Ad  fidem  codd.  Cant.  Norf. 
Bod.  Wag.  Nov.  Mead.  Harl.  2.  et  Mag.  nee  non  Lambini  et  Manutii  lego 
non  est  difficile,'  Pearc.  Consentil  Erl.  1. '  Viilgatani  tamen  lectionem  reli- 
nere  et  legere  jubet  Gronov.  Liquet  igilur,  impune  o.o.  h.  p.j.  i,  i.  </.  p.  s.  d.m. 
mnxiina  est:  in  eo  a.j.  q.  a,  i.  p.  non  esse,  ^c.  Streb.  Verfaurg.  al.  post  maxima 
est  ponunt  punctuui,  quo  seusus  raagis  turbatur.'  Harl,     Mox,  defendet  Erl. 

NOTiE 

"*    Agnascendo    rumpi    testamcndim']  qui  nascitur  cum  aliis,  qui  ex  eadem 

Si  paterfamilias  ante  fecit  testauien-  stirpe  per  viros  deinceps  ducta  natt 

turn,  quam  natus  ei  sit  filius  ;  irritum  et  sanguine  conjuncti  sunt, 

est  nato  filio,  et  aniittit  jus  orane  ad  <^ Incontroversi  [in controversiisi  Con' 

hajreditatem    is,  qui  illo  testamento  jicit  Lambinus  legendum  juris  incon- 

haares  fuerat  institutns  :  filius  enim  troversi,  hoc  est,  certi. 

nascendo,  quia   inter   agnates   prior  '  Amentatas  hastas]  Amentum    lo- 

est  ac  potior,  jns  orone  ad  haeredita-  rum  est  quoddam  media;  hastae  alli- 

tem  sibi   vindicat.     Agnasci  dicitur,  gatum,  in   quod    inseritur   vibraotis 


932  M.    T.    CICERONIS 

acceperit,  ipse  eas  oratoris  lacertis  viribiisque  torqucbit :" 
nisi  verc*  (bona  venia  hujus  optimi  viri  dixerim,  Scasvo- 
lae,)  tu  libellis,  aut  praeceptis  soceri  tui,  causam  M'  Curii 
defendisti.  Nonne  arripuisti  patrocinium  aequitatis,  et  de- 
fensionem  testa  mentorum,  ac  voluntatis  mortiiorum  ? "  243. 
Ac  raea  quidem  sententia,  (frequens  ""  enim  te  audivi,  atque 
affui,)  multo  majorem  partem  sententiarura  sale  tuo,  et 
lepore,  et  politissimis  facetiis  pellexisti/  cum  et  illud  ni- 
raium  acumen  illuderes,  et  admirarere  ingenium  Scaevolae,* 
qui  excogitasset,  nasci  prius  oportere,  quam  emori :  cum- 
que  multa  colligeres,  et  ^  exlegibus  et  ex  senatusconsultis, 
et  ex  vita  ac  sermone  communi,  non  modo  acute,  sed  etiam 
ridicule  ac  facete  ;  ubi  si  verba,  non  rem  sequeremur,  con- 
fici  nil  posset/^  Itaque  hilaritatis  plenum  judicium  ac 
laetitias  fuit :  in  quo  quid  tibi  juris  civilis  exercitatio  pro- 
fuerit,  non  intelligo ;  dicendi  vis  7  egregia,  sumraa  festivi- 
tate  et  venustate  conjuncta  profuit.  244.  Ipse  ille  Mucius 
paterni  juris  defensor,^  et  quasi  patrimonii  propugnator 
sui,  quid  in  ilia  causa,  cum  contra  te  diceret,  attulit,  quod 
de  jure  civili  depromtum  videretur  ?  quam  legem  recitavit? 
quid  patefecit  dicendo,  quod  fuisset  imperitis  occultius? 

"  Argumenta  et  rat  tones  jam  hiformatas  et  in  adversarium  ribrandns  instar 
hastarum  qua  habiles  et  ad  iorquendiim  sunt  expeditce. 

"  Nonne  tna  oratio  versata  est  in  defendenda  aquitate,  et  ejus  qui  test  omentum 
condiderat  voluniate,  contra  adrersarium  qui  verlia  ipsa  testamenli  spectanda,et  ita 
uti  scripta  erant,  iiccipienda  esse  contendebat  ? 

^  Scepe. 

'  Fecisti  lepore  tuo,  ut  maxima  parsjudicum  secundum  te  sent eniiam  ferret. 

y  Jocatus  fueris  in  SccEVolam,  quasi  qui  nimium  esset  ncutus  et  ingeniosus. 

-  Ex  quibus  nihil  posset  concludi,  si  tantum  verba  spectarentur,  non  sententia 
verborum. 


1.  Aid.  Jiint.  Streb.  Pearc.  Turn  inveniri  Erl.  1.  pro  inveriire. — 4  'Hanc 
sententiam  et  seqnentein  fere  onines  editores  copiilanint,  qiias  ego  piincto 
plenissimo  dissociavi. '  Pearc.  Scavolce  omittit  Maniit.  prob.  Heusinger. 
et  Schntz.  nncis  incliisit  Orel!. — 5  Hanc  copiilam  et  solus  Griit.  omittit. — 
6  Codd.  aliquot,  Junt.  et  Orel!,  nihil  posset, — 7  Maniit.  dicendi  certe  vis, 
prob.  Mull.  '  En  interpolatio,  cnjiismodi  in  propositi,  adversativis  intriidi 
jam  aliqiioties  vidimus.'  Orell.     Mox,  venustate  et  festivitate  Erl.  1. — 8  Idem 

NOT>E 

tnanns,  ne  vacillet,  ntque  certius  et  anientatas  hastas  recte  dixeris  argn- 
expeditius  hastam  impellat.  Voca-  nienta  ab  aliero  cogitata,  quae  verbis 
buio   ad    artem  oratoriam   translato     tiiis  cxornata  sint. 


DK  ORATOR  I-;,  I.  57.  933 

nempe  ejus  oninis  oratio  versata  est  in  eo,  ut  scriptum  plu- 
rimum  valere  oportere  delenderet.  At  in  hoc  genere  pueri 
apud  magistros  exercentur  omnes,  cum  in  ejusmodi  causis 
alias  scriptum/  alias  aequitatem  defendere  docentur.  245. 
Et  credo  in  iila  militis  causa,''  si  tu  aut  hoeredem,  aut  mili- 
tem  defendisses,''  ad  Hostilianas  te  actiones,'  non  ad  tuam 
vim  et  oratoriam  facultatem  contulisses : "  tu  vero,  vel  si 
testamentum  defenderes,  sic  ageres,  ut  omne  omnium  testa- 
mentorum  jus  in  eo  judicio  positum  videretur ;  *  vel  si  cau- 
sam  ageres  militis,  patrem  ejus,  ut  soles,  dicendo  a  mor- 
tals excitasses  :  J  statuisses  ante  oculos :  complexus  esset 
iilium,  flensque  eum  centumviris  commeudasset :  lapides 
mehercule  omnes  flere  ac  laraentari  coegisset,'°  ut  totum 
illud,   *  Uti  lingua  nuncupasset,'''    non   in    xii.   tabulis, 

"  Usus  fuisses  codice  Ulo,  in  quern  Hostilius  jurisconsuUus  celehcrrimus  varias 
actiones  seu  litium  agendarum  formulas  relidit ;  non  potius  rlielorum  libris  ac  pr<£- 
ceptis. 

*  Dixisses  tanti  esse  viomenli  hoc  testamentum,  ut  nisi  uccurata  scripti  ratio 
haberelur,  jura  omnia  teslamentorum  perturbavda  forent. 


codex,  pater  injuriis  defensor. — 9  TNIull.  e  conj.  Scliutz.  defenderes.  '  Sine  iilla 
el  auctoritiite  ft  necessitate.'  Orell,  Mox  et  ad  oratoriam  facultatem  Erl.  1. — 
10  Ernesti  conj.  complexus  esses  .  .  .  comtnendasses  . . .  co'egisses,  Eil.  1.  Iiabet 
Jiensque  centumviris  ...  co'egissent ;  Scluilz.  et  Orell.  complexus  esset...  com- 
mendasset  ...  co'egisses.     Mox,  pro  UMutupasset,  quod  servant  codd.  edd.  veti. 

NOT^ 

'  Alias  scriptum^    Quid   dicendnni  qui  apud  liostes  assent,  &c. 

pro  scripto  adveisiis  sentenliam,  pro  J  A    mortuis    excilassesi     Figiiram 

sintentia    adversu*    scriptum,    fuse  lianc  rlietores  vocant  prosopopoeiam, 

cinn  in  libris  Herennianis,  tuni  i.ii.  quasi  personie  tictic  inductionem  ;  v. 

de  Invent,  explicatuni.  g.    cum    homo  deniortuus   excitatur 

''  In  ilia  militis  causa']    De  qua  die-  veint  a  mortuis,  ac  loqui  fingitnr. 

turn  superius.     Pater  fiiiuin,  qui  erat  ''  Uli  lin!;tia  nuncupasset]    Legunt 

in    exercitu,    obiisse    falso    audivit ;  alii  nunciipassil,\iQC  est,  nuncupave- 

aiiuminstituithaeredeni;  rediit  miles;  rit.     Hsc  erant  concepta  verba  xii. 

ei^it  lege  in  paternani  hiPreditatem.  tahularum  :  *  Uti  lingua  nuncupasset, 

'  Hostilianas  te  actiones]  Quis  Hos-  ita  jus  esto.'     Cujus  forniulze  et  car- 

tilius  istc  sit  ambigitur.     Pomponius  mMiis  ea  sententia  est;    in    dicendo 

inter  jurisperitos  non  recensuit.    Ac-  jure    ac  statuendo    habendam    esse 

tiones  Hostilianas interpretantur non-  verborum  et  scripti  rationem,  et  ita 

nulli  praescriptas  Hostilia  lege,  quse  judicaudum,  v.  g.  de  pactione,  stipn- 

A.  U.  C.  583.  lata  est  de  furtis ;  ut  lalione,  venditione,  uti  ea  pactio  et 

furii    agere  liceret    eorum  nomine,  venditio  verbis  concepta  fuerit,  »eu 


934  M.    T.   CICERONIS 

qims  tu  omnibus  bibliothecis  anteponis,  sed  in  raagistri " 
carmine  scriptum  videretur." 

Lviii.  246.  Nam  quod  inertiam  accusas  adolescentium, 
qui  istam  artem,  primum  facillimam,  non  ediscant;*  quge 
quam  sit  facilis,  illi  viderint,  qui  ejus  artis  arrogantia,  quasi 
difficillima  sit,  ita  subnixi  ^  ambulant,  deinde  etiam  tu  ipse 
videris,  qui  eam  artem  facilem  esse  dicis,  quam  concedis 
adhuc  artem  omnino  non  esse,  sed  aliquando,  si  quis  aliam 
artem  *  didicerit,  ut  banc  artem  efficere  possit,  tum  esse 
illam  artem  futuram :  deinde,  quod  sit  *  plena  delectatio- 
nis;  in  qua  tibi  remittunt  omnes  istam  voluptatem,  et  ea  se 
carere  patiuntur;  nee  quisquam  est  eorum,  qui,  si  jam  sit 
ediscendum  sibi  aliquid,  non  Teucrum  Pacuvii '  raalit, 
quam  Manilianas '  ""  venalium  vendendorum  leges  ediscere. 
247.  Tum  autem  quod  amore  patriae  censes  nos  nostrorum 
majorum  inventa  nosse  debere  ;  non  vides,  veteres  leges  aat 
ipsa*  sua  vetustate  consenuisse,  aut  novis  legibus  esse 
sublatas  ?  Quod  vero  viros  bonos  jure  civili  fieri  putas 
quia  legibus  et  prasmia  proposita  sint  virtutibus  et  suppli- 
cia  vitiis :  equidem  putabam,  virtutem  hominibus  (si  mode 

"^  Illusisftes  etiam  voces  illas  XII.  tabularum,  Uti  lingua  nuncupasset,  easque 
dixisses  simillimas  esse  magici  carminis,  quodferme  ad  terrorem  incutiendum  tio- 
minibus  scriptum  est,  non  ad  rei  veritatem. 

''■  Elati  et  arrogantes  quasi  rem  difficilLimam  tenerent.  ^  Dialecticam. 


Junt.  Crat.  Victor,  nuncupassit  tledere  Streb.  Harl.  et  Orell. — 11  '  Strebaeus, 
queni  consiiles,  in  contextn,  uti  cod.  ap.  Verburg.  magico  dedit;  in  ora  vero 
scriptum  est,  '  alii  mngistri,'  quod  verius  est.'  Harl.     magico  Crat.  Victor. 

Cap.  lviii.  1  Nayri  primum  quod  i.  a.  a.  q.  i.  artem,  fucillimam  Lamb. 
Mox,  unus  codex  apud  Orell.  adiscant,  i.  e.  addiscant,  quod  illi  admoduin  pla- 
cet. Pro  qu<E,  quod  omittit  Lamb,  htpc  habent  Crat.  Victor.  Maiiut.  Dein 
primum  illi  Lamb. — 2  Scliutz.  e  conj.  Ernesti  qua  sit,  Mox,  in  quo  Scliutz. 
et  Orell.  in  ^ua,  quod  habent  Junl.  Manut.  Grut.  omittit  Lamb,  quod  dicis 
plenam  delectationis,  in  eo  quidem  conj.  Jani.— 3  Mamillianas  Erl.  1.  et  ed.  pr. 
Manlitniiis  Junt.  Crat.  Victor.  Lamb. — 4  Ita  codd,  Norf.  Nov.  Mag.  Bod. 
Cant.  Wag.  Mead.  Harl.  2.  Bal.  Erl.  1.  cum  edd.  Venet.  et  Medio),  i/isas 
habent  Junt.  Streb.  Verb.  Grut.  Crat.    ipsa  vetustate  Schutz.    prisca  sua  ve- 

NOT/i: 

nti  lingua  vendentium  et  contrahenti-  quo  diximus  in  notis  ad  1.  ii.  Herenn. 
urn  nuncupaverit,  sen  pronuntiaverit.     §  3G. 

'  Teucrum  Pacuvii]   Teucer  tragfE-  "'  Manilianasi']   Scriptas  a  Manilio 

dia  fuit  scripta  a  Pacnvio  poeta,  dc      JCto,  de  quo  Tuiiius  inBruto. 


DE    ORATORK,    I.    58.  935 

tradi  ratione"  possit)  instituendo  ct  persuadendo,  non  mi- 
nis, et  vi,°  ac  metu  tradi.  Nam  ipsum  quidem  illud,  etiam 
sine  cognitione  juris,  quam  sit  bellum,  cavere  malum/ 
scire  possumus.  248.  De  me  autcm  ipso,  cui  uni  tu  con- 
cedis,  ut,  sine  ulla  juris  scientia,  tamen  causis  satisfacere 
possim,s  tibi  hoc,  Crasse,  respondeo,  neque  me  unquam  jus 
civile  didicisse,  neque  tamen  in  iis  causis,  quas  in  jure 
possem  defendere,'  unquam  istam  scientiam  desiderasse. 
Aliud  est  enim,  esse  artificem  cujusdam  generis  atque  ar- 
tis,  aliud  in  communi  vita  et  vulgari  hominum  consuetu- 
dine  nee  hebetem,  nee  rudem.  249.  Cui  nostrum  non  licet  ^ 
fundos  nostros  obire/  aut  res  rusticas  vel  fructus  causa, 
vel  delectationis,  invisere?  tamen  nemo^  tam  sine  oculis, 
tarn  sine  mente  vivit,  ut,  quid  sit  sementis  p  ac  messis, 
quid  arborum  putatioac  vitium,  quo  tempore  anni,  aut  quo 
modo  ea  fiant,  omnino  nesciat.  Num  igitur,  si  cui  ^  fundus 
inspiciendus,  aut  si  mandandum  aliquid  procuratori  de 
agricultura,  aut  imperandum  villico  sit,  Magonis  '^  Cartha- 
giniensis  sunt  libri  perdiscendi?  an  hac  communi  intelli- 
gentia  contenti    esse  possumus?     Cur  ergo  non  iidem  in 

■''  Quitm  sit  res  egregia  vitium  fugere. 

s  Causas  agere  nun  yessime-  '  Invisere. 


tustale  Mull.— 5  Eii.  1.  satisfacere  possem  defendere,  omissis  interniediis. — 
6  Ita  Erl.l.et  edd.  at  Gesner.  et  Heinze  non  exiilare  jiibcnt. — 7  Mull,  coiij. 
vel  delectationis  tamen  invisere?  Nemo,  Sfc.  Orell.  inlprpiingit,  invisere  tamen  ? 
A'emo,  ^c. — 8  Crat.  solus  sic«<i;  et  in  niarg.  si  si< ;  Orell.  conj.  sicwti.    Mox, 

NOTiE 

"  Si  modo    tradi    ratione]    Magna  aniore ;  Odeiunt  peccare  niali  formi- 

olim   inter   philosophos   qiiaestio,  an  dine  pcenae.' 

essent  virtutes  a  natura  insita?.     So-  p  Semetitis}  DifFert  a   semine,  est 

crates  in  Menone  apud  Flatonem  ait  enim  ipsa  seininandi  actio.     Seinen- 

non    parari   industria,   sed  divinitus  tern  facere  est  seminare.     Messis  est 

dari :  censet  Galeuus  corporis  consti-  satornm  matura  perceptio. 

tritioni  mores  liominum  esse  consen-  q  HI(igonis~\  Mago   Cartlinginiensis 

taneos  :    rectius  Peripatetici  decent  scripsit  Punice  libros  xxviii.  de  re 

animis   inesse  virtutum  semina,  qua;  rustica,  qnos  ex  senatiisconsulto  Cas- 

pro    cujusque    studio    fructus   ferre  sins    Dionysius   Uticensis   convertit. 

possint.  Vairo   U.  R.  i.  1.  et   Colninella,  qui 

o  Non  minis,  et  vi]  Sell,  ut  ait  Ho-  eundenirusticationisparenteniappcl- 

rat.  '  Oderunt  peccare  boni  virtutis  lat. 


i)3G  M.    T.    CICERONIS 

jure  9  civili,  prfEsertim,  cum  in  causis,  et  in  negotiis,  et  in 
foro  conteramur/  satis  instruct!  esse  possumus  ad  hoc 
duntaxat,  ne  in  nostra  patria  peregrini  atque  advense  esse 
videamur?  250.  [p.  107.]  Ac  si  jam  sit  causa  aliqua  ad 
nos  delata  obscurior,  difficile,  credo,  sit,  cum  hoc  Sceevola 
communicare ;  quanquam  ipsi  omnia,  quorum  negotium 
est,  consulta  ad  nos  et  exquisita  '°  deferunt.  An  vero  si 
de  re  ipsa,j  si  de  finibus,  cum  in  rem  prsesentem  non  ve- 
nimus,*  si  de  tabulis'^  et  perscriptionibus '  controversia 
est,"  contortas^  res  et  saepe  difficiles  necessario  perdisci- 
mus :  si  leges  nobis,  aut  si  hominum  peritorum  responsa 
cognoscenda  sunt,  veremur,  ne  ea,  si  ab  adolescentia 
juri  civili  minus  studuerimus,  non  queamus  cognoscere.'^ 

Lix.  Nihilne  igitur  prodest  oratori  juris  civilis  scientia? 
Non  possum  negare  prodesse  ullam  scientiam,  ei  prajser- 
tim,  cujus  eloquentja  copia  rerum  debeat  esse  ornata  :  sed 
mulla,  et  magna,  et  difficilia  sunt  ea,  quag  sunt  oratori  ne- 


'  Assidue  occupati  simiis. 

J  Si  de  aliquo  certo  negotio  et  suis  circumstantiis  alligato,  quod  proinde  difflei- 
lius  est. 

*  De  agrorum  Umitibus,  quando  ipsos  agrorum  fines,  de  quibus  controversia  est, 
ipsi  nnn  adiimiis. 

'  Implicatas  et  ohsciiras. 


perdiscendi,  an,  Sfc.  Mull,  et  Orell — 9  'Lips,  iidem  jure ;  baud  male.'  Orell. 
— 10  Ell.  nos  exquisita.  Mox,  idem,  pro  cum  in  rem,  liabet  m'  in  rem ;  nnde 
Hail.  conj.c<  tamen.  Paulo  ante,  Mull,  omnia  ipsi. — 11  ErI.  et  viilgg.  prcS' 
scrip tionibus,  8{c.  Bod.  Nov.  Wag.  Norf.  Cant.  Mead.  Venett.  W.  s.  1.  et  a. 
Mediol.  pcrscriptinnibns. — 12  '  Traugott.  Frid.  Benedict.  Rect.  in  Programm. 
Conjfciiirae  ad  V^eriin.  Cic.  Oiat.  Toigaii.  1809.  coirigit,  cum  contortas  res 
...  queamus  cognnscerc?  cnm  signo  interrogatiunis.  An  vero  pertiiiere  ad  i-£- 
remur  censet  Wetzel,  et  post  cognoscere  ponit  signiitn  interrogationis,  eumque 
ego  sum  secutus.'  Harl.  , 

NOTJE 

''  De  tabulis]    Tabulse  sunt  chartee,  sensn  nunc  ista  vox  usurpatur)  idem 

scripta,  instrunienta  litis  :  et  quidem  significat  quod  exceptioseu  exclusio. 

hie    privatee    tabulae    intelliguntiir  ;  Exceptio  est  apposita  quaeJam  clau- 

publicae  cnim  tabulae  sunt  libri  et  li-  siila,  quae  vet  proliibet  ne  quis  agat, 

terae  qua?  publicani  inenioriain  conti-  hoc  est,  litem  intendat;  vel  conditio- 

nent.  neni  apponit,qua  conditioiie  vis  et  sig- 

'  Perscriptionibus  [prascriptionibus]  nificatio  legis  actionem  permittenlis, 

Piaescriplio  hoc  loco,  (nuni  alio  fere  certis  Umitibus  circumscribitur. 


i)E  oRATORi;,  1.  59.  937 

cessaria,  ut  ejus  industriam  '  in  plura  studia '  distrahere 
nolim.  251.  Qiiis  neget,  opus  esse  oratori,  in  hoc  oratorio 
motu  statuque,  Roscii  gestum  et  venustatem  ?  ^  taraen  ne- 
mo suaserit  studiosis  diccndi  adolescentibus,  in  gestu 
discendo  ^  histrionum  more  elaborare.  Quid  est  oratori 
tam  necessarium,  quam  vox  ?  tamen,  me  auctore,  nemo 
dicendi  studiosus,  Graecorum  more,  et  tragoedorura,*  voci 
scrviet,"'  qui  et  annos  complures  sedentes  declainitant,  et 
quotidie,  antequam  pronuntient,  vocem  cubantes  sensira 
excitant,  eandemque,  cum  egcruut,"  sedentes  ab  acutissi- 
mo  sono  usque  ad  gravissimum  sonum^  recipiunt,"  et 
quasi  quodam  modo  colligunt.  Hoc  nos  si  facere  velimus, 
ante  condemnentur  ii,  quorum  causas  receperimus,  quam 
toties,  quoties  perscribitur,^   paeanem,"   aut  munionem  ^ ' 

"•   Vocis  fingendcB  curain  hahehit.  "  Emiserunt  contentius. 

"  Demittunt  atque  injlectunt. 


Cap.  lix.  1  ErI.  1.  aut  ejus  industriam.  Mox,  margo  Crat.  et  Man.  dis- 
train.— 2  Ed.  Hahii.  fj^esta  et  venustate. — 3  Pro  discendo,  ErI.  1.  habet  dicendo. 
Mox,  pro  elaborare,  Bremi  de  Fin.  p.  20.  luaviilt  luborare. — 4  'Bene  Lamb, 
anctoritate  triimi  rodd.  delet  istude<;  sed,  sive  retineatiir,  sive  ejiciatiir, 
post  vocem  trngoedorum  comma  ponendum  est.'  Peurc.  et  servant  Erl,  1.  el 
omnes  Palat.  praeter  septimnm,  ubi  extat  aut.  Sclintz.  ex  ed.  Lips,  more  so- 
phistarum,  et  trng.  Erl.  1.  pr^-terea  habet,  Quid  enim  est  oratori  .  . .  cubantes 
sensum,  ounsso  excitant. — 5  V'oc.  sonuw  deest  in  Lamb.  ap.  Orell.  IMox,(/uo- 
dam.  modo  desnnt  in  eodeni. —  (i  Man.  Streb.  Lamb.  pr<escribitur,  probante 
Heindorf.  'Nee  milii  displicet.'  Orell. — 7  Iiacodd.  cum  edd.  vert.  Junt.  Crat. 
Victor.  Mannt.Griit.  '■in  unionetii ed.s.\.  eta.  wiwni/f/ifl/iemconj.Vicior.  etiain 
ionem  Gesn.  monogenem  De  Bueneau  ;  minuritionem  Tin  neb.  murmurutivnem 
Frenzel.  nomionem  Talaeus  ;  nomiumuescio  quis  up.  Lamb.  '  Sed  iiis  omnibus 
longe  przpstat  nomum  Censoiis  Jenensis.  Cf.  Fhotinm  p.  985.  iaudatum  Her- 
manno  in  Aristot.  Poiit.  p.  90.  'O  S«  vofjLos  hoKii  fxtv  airh  rod  Trauivos  pvrtvai, 

NOTjE 

'  In  plura  studia]    Tam  mnlta  sunt  dicebatur  Papan,  vel  airb  rov  traUiv, 

tamqne    difficilia,   qiiaj    sunt  oratori  a/trienrfo,  qnod  radiis  feriat;  vel  ott^ 

necessaria,  ut  nolim  eum  lis  omnibus  tov  iraveiv  tos  avlas,  a  sednndis  moles- 

omnino  cognoscendis   operam    dare,  tiis. 

ne  tot  rebus  cogroscendis  distractus  "  3[uniovem[Numiouem]  .^Itererat 

non  satis  habeat  otii  ad  arteni  suam  hie  liymnus  eidem  Apollini  sacer,  qui 

plane  percipiendam.  oliui  ad  Amplirysum  groges  Admeti 

"  PcEanem]  Pasan,  hymnus  in  ho-  paverat :  vo/jLfvs  pastor  est ;  unde  No- 

norem  Apollinis,  qui  re  bene  gesta  mion,  quasi  pastoricins.     Lcgunt  alii 

canebatur.   Virgil.  ;En.  vi. '  Laetuni-  hoc  loco  Munionem,  nee  quid  sit. ex- 

que  choro  Paeana  cauentes.'    Apollo  plicant :  diviuaut  alii  Munychionem,  et 


938  M.    T.    CICERONIS 

citarimus.''  252.  Quodsi  in  gestu,  qui  multum  oratorem 
adjuvat,  etin  voce,  quae  unamaxime  eloquentiam  vel  com- 
mendat,  vel  sustinet,  elaborare  nobis  non  licet;  ac  tantum 
in  utroque  assequi  possumus,  quantum,  in  hac  acie  quoti- 
dian! muneris,*  spatii  nobis  datur  :  quanto  minus  est  ad  ju- 
ris civilis  perdiscendi  occupationera  descendendum  ?  quod 
et  summatim  percipi  sine  doctrina  potest,  et  banc  habet  ab 
illis  rebus  dissimilitudinem,  quod  vox  et  gestus  subito 
sumi,*^  et  aliunde^  arripi  non  potest;  juris  utilitas,  ad 
quamque  causam  quamvis  repente  vel  a  peritis,  vel  de  li- 
bris  depromi  potest.  253.  Itaque  illi  9  disertissimi  homi- 
nes ministros  habent  in  causis  juris  peritos,  cum  ipsi  sint 
imperitissimi,  et  qui,  ut  abs  te  paulo  ante  dictum  est,  prag- 
matici  vocantur.  In  quo  "^  nostri  omnino  melius  multo, 
quod  clarissimorum  hominum  auctoritate  leges  et  jura 
tecta  esse  voluerunt.  Sed  tamen  non  fugisset  hoc  Graecos 
homines,  si  ita  necesse  esse  arbitrati  essent,  oratorem  ip- 
sum  erudire  in  jure  civili,*  non  ei  pragmaticum  adjutorem 
dare.  lx.  254.  Nam  quod  dicis  senectutem  a  solitudine 
vindicari' juris  civilis   scientia:  fortasse   etiam   pecuniae 

P  Si  nos  similiter  ac  Graci  voci  sertiemus,  ante  condemnabuntur  clientes  noslri, 
qunm  Inties  (juulies  ah  illis  GriFcidis  fingendce  tocis  magistris  prascribitur,  cantan- 
do  pronuntiitvei'imiis  hyinnos  p<funem  aut  munionem, 

'I  In  hue  furensi  <jn(i>i  pugnn.  *  Formari  ac  perfici. 

'  Non  omisissent  Grceci  erudire  oratorem  injure  civili,  si,  Sfc. 

*  Liberari. 


K.T.X.'  Orell. — 8  Lamb.  ap.  Orell.  etnlicunde. — 9  Itaque  Graci  illi  conj.  Scliiilz. 
Mox,  pro  imperilisximi,  ijiiod  e  ronj.  edidit  Lamb,  peritissimi  habent  codd. 
cum  edd.  vett.  Jiiiit.  Ciat.  Griit.  Cler.  al.  Deinde,  eos  qui  iMan.  Lamb.  Mull. 
et  qui  edd.  velt.  Jiint.  Crat.  Victor.'  Fortasse  iitriimque,  et  atque  e«s,  indn- 
cendiini.'  Orell. 

SOTJE 

interpretantiir  liymniim  Dianap,  qnani  exercitationis  causa  cantabant. 
Atlienienses  olim  IMiinychiani  appel-  "  In  quo,  Ifc]  Consiiltins  facitint 

labant:alii  minuritionem  conjiciiiiit,  Romani  Graecis  :  illi  enim  jiirisperi- 

ut  sit  cantio  qms  leni  et  reinissiore  tos  vobint  esse  homines  amplissimos 

voce  edatur.     Hymnosejnsmodi  sive  et    clarii-siraos,    cum    apiid  Graecos 

Paeanem  sive  Nomionem  idoneis  nil-  fere  sint  homines  despicatis'^imi,  qui 

nieris  ac  niodis  romparato3hahp|)ant  adducti  niercediiia  se  oratoribus  ad- 

GriECuli,  qui  vocem  declamandi  can-  ministros  praebent. 
safingebant;  tos  citabant  sa^piiis  et 


DE    ORATORE,    1.  (JO.  039 

magrnitudine."  Sed  nos,  nou  quid  nobis  utile,  vcnini  quid 
oratori  nccessarium  sit,  quaerimus :  quanquam,  quouiam 
inulta  ad  oratoris  similitudinem  ab  uno  artifice  sumiraus,'^ 
solct  idem  Roscius  ^  dicere,  se,  quo  plus  sibi  aetatis  acce- 
deret,"  eo  tardiores  tibicinis^  modos,  et  cantus  remissiores 
esse  facturum.  Quod  si  ille,  astrictus^  certa  quadam  nu- 
merorum  moderatione  et  pedum,  tamen  aliquid  ad  requiem 
senectutis  excogitat,'*  quanto  iacilius  nos  non  laxare  modos, 
sed  totos  mutare  possuraus?  ^  255.  Neqiie  enim  hoc  *  te, 
Crasse,  fallit,  quam  multa  sint,  et  quam  varia  genera  dicendi, 
et  quod  hand  sciani,  an  tu  primus  ostenderis,"^  qui  jaradiu 
multo  dicis  remissius  et  lenius,  quam  solebas :  neque  mi- 
nus haec  tamen  tua  gravissimi  sermonis  lenitas,  quam  ilia 
summa  vis  et  contentio  probatur  :  ^  multique  oratores  fue- 
runt,  ut  ilium  Scipionem  audimus,  et  Laelium,  qui  omnia 
sermone   conficerent  paulo  intentiore,   nunquam,  ut  Ser. 

«  Vide  ne  opes  et  fortuna  fetix  id  faciant  et  senectutem  facilius  a  soUtudine 
vindicent. 

"  Quoniam  in  plurimis  rebus  qua  pertinent  ad  orutorem  explicandis,  utimur 
exetnplis  et  similitudinibus  ah  eodem  artifice,  nempe  Roscio,  ductis. 

«"  Pedes  ac  numeros  orationis  non  lantum  lenliures  et  soluliores  facere  nos  pos- 
aumus,  qui  ut  poeliB  et  histriones  numeris  cerlis  ac  modis  astricti  non  sumus ;  aed 
totam  orationis  conforrnationem  mutare  ad  ietandum  dicendi  labor  em. 

*  Quod  tu  foriasse  primus  ostendisti. 

Cap.  lx.  1  Lamb.  ap.  Orell.  accedet.  Mox,  tardioris  Erl.  1. — 2  Lamb.  ap. 
OreU.oiiiittit  hue.  Mox,i<i  quod  haud  sciamUchntz.  et  Orell.  de  conj.  Heiisin- 
ger.  '  Vel  leEeiKiiiin  est  ciim  Lamblno  qtwd  huud  sciatn,de\elo  et ;  vel.id  quod 
inagis  placet,  alque  haud  sciam.'  Pearc.  Ernesti  niaiit  idque  lumd  sciam. — 
3  Erl.  1.  paiici  codd.  ap.  Stepli.  et  ScliiUz.  probabatur.     Mox,  audivimtis  dod- 

NOTjE 

"  SoJet  idem  Roscius]  Piobare  con-  vocem  gestnmqiie  accommodarent. 
tendit  oratoiem  juris  civilis  imperi-  Itaqne  Roscius  dicebat  se,  cum  seni- 
tum,  quanquam  sit  senex,  non  ideo  or  foret,  ac  proinde  lentius  caneret 
deserendum  et  solitndine  laboratu-  ac  remissius  ageret,  adhibiturum  quo- 
rum esse.  Causas  enim  aget  orator  que  tibicinem  lentioreni,  qui  modos 
senex,  sed  remissius  tamen  et  lenius,  tardiores  faceret. 
ut  Roscius  jam  senior  agebat  tabu-  »  lUe  aslrictus]  Versus  enim,  qui 
las  moderatius  et  niinori  contenti-  recitantur  ab  actore  coincedia-,  cerlis 
0lje,  pcdihus  ac  numeris  astricti  sunt. 

y   Eo  tardiores   tihicinis]    Solebant  *  Excogitat]  Nempe,  ut  remissio- 

liistriones  cum  dicerent  vel  agerent,  rem  tibicinem  sibi  apponat,  ne  seui- 

adliibere  tibicinem,  ad  cujus  modos  lis  vox  laboret. 


940  M.    T.    CICERONIS 

Galba,  lateribus,  aut  clamore  contenderent.  Quodsi  jam 
hoc  facere  non  poteris/  aut  noles :  vereris,  ne  tua  domus, 
talis  et  viri,  et  civis,  si  a  litigiosis  hominibus  non  colatur,  a 
ceteris  deseratur  ?  Equidem  tantuni  absum  ab  ista  senten- 
tia,  ut  non  raodo  non  arbitrer  subsidium  senectutis,  in  eo- 
rura,  qui  consultum  veniant,  multitudine  esse  ponendum, 
sed  tanquam  portura  aliquem,  expectem  istam,  quara  tu 
times,  solitudinem.  Subsidium  enim  bellissimum  existimo 
esse  senectuti,  otium. 

256.  Reliqua  vero  etiamsi  adjuvant,  historiam  dice,  et 
prudentiam  juris  publici,  et  antiquitatis  iter,'''^  et  exem- 
plorum  copiam,  si  quando  opus  erit,  a  viro  optimo,  et  istis 
rebus  instructissimo,  familiari  meo,  Longino*  mutuabor. 
Neque  repugnabo,  quo  minus  (id  quod  modo  hortatus  es) 
omnia  legant,  omnia  audiant,  in  omni  recto  studio  atque 
humanitate  versentur  :  sed  mehercule  non  ita  multura  spa- 
tii  mihi  videtur,''  si  modo  ea  tacere  et  persequi  volent," 
quae  a  te,  Crasse,  preecepta  sunt :  qui  mihi  prope  etiam 
nimis  duras  leges  imponere  visus  es  huic  aetati  •/  sed  tamen 
ad  id,  quod  cupiunt,  adipiscendum  ^  prope  necessarias. 
257.  Nam  et  subitae  ad  propositas  causas  exercitationes, 
et  accuratae,  et  raeditatae  commentationes,  ac  stylus  ille 
tuus,  quera  tu  vere  dixisti  perfectorera  dicendi  esse  ac  ma- 
gistrum,  raulti  sudoris  est,  et  ilia  orationis  suas  ^  cum 
scriptis  alienis  comparatio,  et  de  alieno  scripto  subita,  vel 
laudandi,  vel  vituperandi,  vel  comprobandi,  vel  refellendi 
causa,  disputatio,  non  mediocris  contentionis  est,  vel  ad 
memoriam,  vel  ad  imitandura.     lxj.  258.  Illud  vero  I'uit 


y  Si  a^ere  vehementius  et  voce  lalerihnsque  contendere  non  poteris. 

'  Nolititnn  consuetudinmn  antujuarum. 

"  lirevior  tidetur  cetas  ea  persequi  volentihus. 

'  Juventuti. 


nuUi  co'id.  et  edd.  vett. — 4  Heins.  et  Gesn.  conj.  antiquiiatis  item.  Hoc 
placet  VVetzelio,  displicet  Sclmtz.  antiquitatis  literas^\\s\i.  Purgold. — 5  '  Hoc 
nomen  restitnit  Nic.  Gnicchiiis.  lon(;e  liabeiit  codd.  Gruteri  et  Eil.  1.  al. 
Lnngo.'  Harl. — 6  W.  s.  Let  a.  Med.  Scliiilz,  et  Orell.  mihi  habere  videntur  ; 
Gnelf.  2.  S.  mihi  videntur ;  Jiint.  Griit.  viilgg.  mihi  videtur.  Mox,  si  ea  modo 
Ell.  1.  Dewdn,  prope  jam  nimis  Erl.  1.  et  edd.  vett. — 7  Duo  codd.  et  Lamb, 
ap.  Orell.  apiscendum. — 8  Steph.  et  Lamb.  ap.  Orell.  tuce. 


DE    ORATORK,    I.   61.  941 

horribile,  quod  mehercule  vereor,  ne  majorem  vim  ad  de- 
terrendura  habuerit,  quam  ad  cohortandum.  Voluisti  cnim 
in  suo  genere  unuraquemque  nostrum  quasi  quendam  esse 
Roscium  ; '  dixistique,  non  tarn  ea,  quae  recta  essent,  pro- 
bari,  quam  quae  prava  [sunt] '  fastidiis  adhaerescere :  ^  quod 
ego  non  tam  fastidiose  in  nobis,  quam  in  histrionibus,  spcc- 
tari  puto.  259.  [p.  108.]  Itaque  nos  raucos  saepe  atten- 
tissirae  audiri  video  ;  tenet*  enim  res  ipsa  atqne  causa:  at 
^sopum,''  si  paulum  irrauserit,^  explodi.^  A  quibus  enim 
nihil  praster  voluptatem  aurium  ^  quaeritur,  in  iis  ofi'enditur, 
simul  atque  imminuitur  aliquid  de  voluptate.  In  elo- 
quentia  autem  multa  sunt,  quae  teneant,'*^  quae  si  omnia 
summa  non  sunt,  (et  pleraque  tamen  magna  sunt,)  necesse 
est,  ea  ipsa,  quae  sunt,  mirabilia  videri. 

260.  Ergo,  ut  ad  primum  illud  ^  revertar,  sit  orator  nobis 
is,  qui,  ut  Crassus  descripsit,  accommodate  ad  persuaden- 
dum  possit  dicere  :  is  autem  concludatur  in  ea,^  quae 
sunt  in  usu  civitatum  vulgari  ac  forensi,  remotisque  ce- 
teris studiis,  quamvis  ea  sint  ^  ampla  atque  praeclara, 
in  hoc  uno  opcre,  ut  ita  dicam,  noctes  et  dies  urgeatur  :  * 
imiteturque  ilium,  cui  sine  dubio  summa  vis  dicendi  con- 
ceditur,  Atheniensem  Demosthenem,''  in  quo  tantum  stu- 
dium  fuisse,  tantusque  labor  dicitur,  ut  primum  impedi- 

«  Tam  perfectum  esse  quam  sit  Roscius.  •*  Fastidium  creare. 

'  Attentinnem  conciliai. 

f  JEsnputn,  si  ali'iuantulum  raucusfuerit,  sibilis  et  sinislro  clamore  explodi. 
s^  Tiactet  tantum  eas  res.  *  Diligenter  occupelur. 


Cap.  lxi.  1  Omisit  sunt  Schutz.  Mox  Cleric,  censuit  legenduiii  esse  Jas- 
tidia  iis  adkcerescere.  Eil.  1.  ahJwrrescere. — 2  jEsopum  sibi  paulum  irraucuerit 
Erl.  1.  et  Palatt.  item  edd.  vett.  Jiint.  Manut.  irrauserit  Laiiil).  e  Frisciano. 
— S  Vocab. aurium  ejiciendnm  piitat  Schutz. — 4  Eil.l.  et  Faiatt.  ^ua?  t^nean- 
tur. — 5  Gnit.  et  viilgg.  illuc. — 6  Ila  Cant.  Norf.  Nov.  Mag,  Hod.  Bal.  Mead. 
Harl.2.  Erl.  1.  cum  edd.  Ven.  Mediol.  Lamb.  Man.  sunt  Grut.  et  vulgg. 

NOT4; 

^  lEsoputn']  Histrionem  longe  cele-      que  liqiiatos  magnac  summae  unionea 
berrimum,  cujas  filins,  furiosaft  Inxii-      potionibus    asperjiere    solitus    erat. 
rias  juvenis,    cantii    commendabiles      Val.  Max.  ix.  1.  Plinius  1.  x. 
aviculas  immanibus  emtas  pretiis  in  ""  Dcmosthenem]  De  quo   phira   in 

cuena  pro  ficedulis  apponere,  aceto-      Brute. 


94*2  M.   T.    CICERONIS 

menta  naturae  diligentia  industriaque  superaret:'  cumque 
ita  balbus  esset,  ut  ejus  ipsius  artis,  cui  studeret,  primam 
literam  non  posset  dicere,'  perfecit  raeditando,  ut  nemo 
planiusi  eo  locutus  putaretur  :  261.  deinde  cum  spiritus* 
ejus  esset  aogustior,  tantum  continenda  anima  '■  in  dicendo, 
est  assecutus,  ut  una  continuatione  verborum  '^  (id  quod 
ejus  scripta  declarant)  binas  ei  contentiones  vociset  remis- 
siones  contineientur :  qui  etiara  (ut  memoriae  proditum  est) 
conjcctis  in  os  calculis,  sumraa  voce  versus  multos  uno 
spiritu  pronuntiare  consuescebat;  neque  is  consistens^  in 
locOjSed  inarabulans,  atque  ascensu  ingrediensarduo.'"  262. 
Hisce  ego  cohortationibus,  Crasse,  ad  studium  et  ad  labo- 
rem  incitandos  juvenes  vehementer  assentior :  cetera,  quae 
collegisti  ex  variis  et  diversis  studiis  et  artibus,  tametsi 
ipse  es  omnia  consecutus,  tamen  ab  oratoris  proprio  oflScio 
atque  munere  sejuncta  esse  arbitror. 

LXii.  Haec  cum  Antonius  dixisset,  sane  dubitare  visus 
est  Sulpicius,  et  Cotta,  utrius  oratio  propius  ad  veritatem 
videretur  accedere.  263.  Turn  Crassus  :  Operarium  ^  no- 
bis quendam,  Antoni,  oratorem  facis,  atque  baud  scio,  an 
aliter  sentias,"   et  utare  tua  ilia  mirilica  ad  refellendum 

*  Literam  R  sive  p  quce  prima  est  in  hac  toce  ^-qropiK^,  rhetorica. 

J  Commodius.  *  Halitus.  '■  Spirilum  in  pectore  diutius  retinendo, 

"•  Locum  aliquem  arduum  ascensu  superans. 

"  Aliter  sentire  te  suspicor. 


Mox,  wro-ea7i<Mr  Erl.  1. — 7  Sic  Eri.  1.  Strob.  Pearc.  Schutz.  Har\.  super avit 
Verbiug.  Grnt.  et  vulgg.  superasset  edd.  antiq.  Panlo  post,  esse  locutus 
Schnlz.  et  Oiell.  eo  locutus  esse  Lamb.  1566.  eo  locutus  Junt.  Crat.  Grut. — 
8  Manut.  Lamb,  et  Mull,  legunt  neque  id  consistens. 

NOTiE 

^  Una  continuatione  verborum]    Pe-  ilium  oportnit  esse  ampio  et  prolixo 

riodiim  videtur  intelligere.cujns  ver-  spiritu,  cnjus  tamen  spiiitiis  antea 

ba  omnia  continiia,  partes  omnes  ap-  erat  angiistior. 

tae  ex  sese  invicem  etcolligatae  sunt.  *  Operarium]  Operarius  est  is  qui 

Demostbenes  igitur  in  una  eademqne  opus  mann  facit.     Operarium  orato- 

periodo  bis  vocem  contendebat,  bis  rem  vocat,  qui  ad  laborem  etoperam 

remittebat :  contendebat  in  prioribus  tenuem  abjectus  sit,  uti  mercenarii, 

periodi  membris,  remittebat  in  pos-  qui  mercedula  adductus  improbo  et 

terioribus,  idque  uno  spiritu  et  per-  hunoili  labore  occupeiur. 
petua  proountialione  faciebat:  unde 


DR    ORATORK,    I.   G2.  943 

consuetudlne,  qua  tibi  nemo  unquam  praestitit:  cujus  qui- 
dem  ipsiiis  facultatis  exercitatio,  oratoium  propria  est,  sed 
jam  in  philosophorum  consuetudine  versatur,maximequeeo- 
rum,qui  de  omni  re  proposita  in  utraQique  partem  solent  co- 
piosissime  dicere.  204.  Verumego  non  solum'  arbitrabar,his 
praesertim  audientibus,  a  me  informari  oportere,  qualisesse 
posset  is,  qui  habitaret  in  subselliis,  neque  quicquam  am- 
plius  afferret,  quam  quod  causarum  necessitas  postularet : 
sed  majus  quiddam  videbam,cum  censebam,  oratorem,  prae- 
sertim in  nostra  republica,  nullius  ornamenti  expertcm  esse 
oportere.  Tu  auteni,quoniam  exiguisquibusdam  finibus  to- 
tum  oratoris  munus  circumdedisti,  hoc  facilius  nobis  expo- 
nes  ea,  quas  abs  te  de  officiis  praeceptisque  oratoris  ^  quae- 
sita  sunt :  sed  opinor,  secundum  hunc  diem:"  satis  cnim 
multa  a  nobis  hodie  dicta  sunt.  265.  Nunc  et  Scaevola/ 
quoniam  inTusculanumire  constituit,  paulum^  requiescet, 
dum  se  calor  frangat;^  et  nos  ipsi,  quoniam  id  temporis 
est,'  valetudini  demus  operam.  Placuit  sic  omnibus.  Tum 
Scaevola,  Sane,  inquit,  vellem  non  constituissem,'^  in  Tus- 

"  Post  hunc  diem.  p  Imminuat. 

9  Quoniam  jam  ad  medium  diem  processimus.  "  Promisissem. 


Cap.i-xii.     1  Pro  solum,  Schutz.   con j,  talem.     'Non  onuiino  necessaria 
conj.  Matthiae  de  anacol.'  Orell.     Mox,  ErI.  1.  habet  arbilrabor. — 2  Pearc. 

NOTyE 

•  Nunc  et  Scavola]    Cur  in  his  dia-  reveititur.     Credo  Platonem  vjx  pu- 

Jogis   non   perstet  Scsevola,  causam  tasse  satis  consonum  fore,  si  homi- 

affert   ipse   Tullius  ad  Att.    iv.    16.  iiein  id  a?tatis  in  tam  longo  sermone 

'  Quod  in  iis  libris,  quos  laudas,  per-  diutiiis  retinuisset.    ]Multo  ego  satius 

sonani  desideras  Scasvoiae  ;  non  earn  lioc  milii  cavendum  putavi  in  Scapvo- 

temere  dimovi :   sed  feci  idem,  quod  la;  qui  et  aetale  et  valetudine  erat  ea, 

in   noAiTtia  Deus  ille  noster  Plato,  qua  esse  meniinisti ;  et  iis  lionoribus, 

cum  in    Piia'eum  Socrates  venisset  ut  vix  satis  decorum  videretur,  eum 

ad  Cephalum  locupletem  et  festivum  pliires  dies  esse  in  Crassi  'I'lisculano: 

senem  ;  quoad  primus  ille  sermo  ha-  et  erat  prinii  libri  sermo  non  alienus 

beretur,  adest  in  disputando  senex  :  aScaevolae  studiis  ;  reliqui  librirexw- 

deinde  cum  ipse  quoque  commodissi-  \oyiav  habent,  ut  scis.     Huic  jocula- 

me  locutus  e.-set,  ad  rem  divinam  di-  toriae   disputationi    senem   ilium,   ut 

cit  se  velle  discedere  :  neque  postea  noras,  interesse  nolui.' 


944  M.   T.    CICERONIS    UE    ORATORE,    I.  62. 

culanum  ^  me  hodie  venturum  esse,  Laelio  \^  libenter  audi- 
rem  Antonium :  et,  cum  exsurgeret,  simul  arridens,  Neque 
enim,  inquit,  tam  mihi  molestus  fuit,  quod  jus  uostrum 
civile  pervellit/  quam  jucundus,  quod  se  id  nescire  con- 
fessus  est. 

*  Insectalus  est. 


conj.  ovatoriis. — 3  Erl.  1.  et  <liio  codd.  ap.  Orell.  paululum. — 4  Ita  omnes 
rodd.  Oxun.  et  Palatt.  at  Lipsius  conj.  non  constiluissem  in  Tusculanum  hodie 
LcbUo. 

aOTM 

s  In  Tusculanum]  Aliam  qtiandam      ea  disjunctaro  in  qua  erant. 
agri  Tusculaiii  partem  iiitelligit,  ab 


Q 


C/'^ 

t^ 


0 


a 


7 


^^    000  404  803 


r^ 


*:    •>, 


SOUTHER  V 

UNIVERSITY 

LIBRARY 

LOS    ANGELES' 


'i^<tlf^'Win:]