Skip to main content

Full text of "Delphin classics"

See other formats 


Digitized  by  tine  Internet  Arcinive 

in  2008  witin  funding  from 

IVIicrosoft  Corporation 


littp://www.arcliive.org/details/delpliinclassics49valp 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


DE  VERBORUM   SIGNIFICATIONE 


LIBRI   :XX. 


VOL.    r. 


75870 


vlTanZti 


'1 


PA 
<oio5 

VZH 


SERENISSIMO 

DELPHINO 

S.   p.    D. 
ANDREAS    DACERIUS. 


Oi  raihi  cum  alio  piincipe  nunc  res  esset,  eique  Festi  Pom- 
pei  libros  offerrem,  mihi  fortasse  vereudum  foret,  ne  ille, 
ditissimos  antiquitatis  Romanae  thesauros  ignorans,  velut 
inutile  munus  asperuaretur.  Tibi  vero  cos  hodie  conse- 
cro,  Delphine  Srrenissime,  qui  non  solum  pleno  gradu 
in  literarum  studiis  processisti,  sed  intima  quoque  disci- 
plinarum  penetralia  reserasti,  et  sic  etiam  incredibili  sem- 
per nova  discendi  cupiditate  teneris.  Quare  tuto  augu- 
rari  posse  videor,  fore  ut  volens  propitiusque  Festum  Pom- 
peium  accipias,  qui  si  non  omnem  sitim  tuam  explere, 
earn  certe  lenire,  possit,  et  liquidissimo  salientium  aqua- 
rum  fluminc  temperare.  Vera,  dico,  Delphine  Sere- 
N I  SSI  ME,  inter  praestantissimos  scriptores,  qui  res  Roma- 
nas  Uteris  mandarunt,  nullus  est  qui  te  plura  bona  doceat, 
imrao  et  ipse  solus  est  qui  te  multa  doceat,  cum  aliis 
scriptoribus  intacta,  turn  et  superioribus  nostris  sa^culis 
inaudita. 

Ipse  quidem  de  verborum  significatione  in  hisce  com- 
mcntariis  acturum  se  profitctur,  sed  quamvis  late  pateant 
verborum  significationcs,  differentiae,   proprictates,   caque 

Delph,  et  Var,  Clas,  Pvmp,  Fesl,  A 


2  EPISTOLA. 

vera  totius  eloquentiae  fundamenta  dici  possint,  plus  ta- 
men  habet  in  rcccssu,  quam  in  fronte  promittit.  Nam  si 
perdiscendum  jus  civile ;  si  cognoscendaR  leges ;  si  perci- 
pienda  omnis  antiquitas,  senatoria  consuetude,  disciplina 
Reipublicae,  jura  sociorum,  fcedera,  pactiones ;  si  causa 
imperii  cognoscenda,  eorum  omnium  fontes  tibi  Noster 
aperiet.  Ille  tibi  duodecim  tabulas  explicabit,  unde  jus 
commune  Galliarum  manasse,  jam  diu  est  cum  ex  Justi- 
niani  Imperatoris  et  promulgatis  et  compositis  legibus 
cognovisti.  Ille  tibi  eruet  veneranda  juris  Pontificii  Ro- 
manorum,  ritualium  librorum,  commentarii  sacrorum  mo- 
numenta  :  leges  Regias  interpretabitur,  Romuli,  Tatii, 
Numae,  Servii  Tullii  :  Augurales  libros  evolvet:  auspicio- 
rum  caerimonias  illustrabit,  fcedera  et  Saliaria  carmina  vix 
sacerdotibus  suis  satis  intelligenda.  Ille  te  Senatorum 
reliquorumque  Magistratuum  consuetudinem,  ducum,  et 
imperatorum  ritus,  arcana  imperii  et  militias  disciplinam 
docebit.  In  iis  quasdam  interjecta  fateor,  Delphine  Se- 
RENissiME,  quae  te  vix  digna  fortasse  videantur,  praeser- 
tim  ea  aetate  qua  nunc  es,  quaque  jam  ab  invictissimo  tuo 
parente  in  imperii  partem  ascitus,  consiliorumque  omnium 
particeps  factus,  nihil  aliud  tibi  agendum  proponis  quam 
ut  ejus  divinam  eloquentiam  imiteris,  sicut  ejus  res  gestas 
olim  imitaberis,  cum  factis  tuis  super  oranes  omnino  im- 
peratores  tete  compones.  Verum  et  ilia  ipsa  non  ingenia 
puerilia,  sed  altissimam  exercere  eruditionem  ac  scientiam 
possunt.  Prceterea,  ut  Fabii  verbis  utar,  Grammaticorum 
illae  artes  non  obstant  per  eas  euntibus,  sed  in  iis  haeren- 
tibus.  Neque  enim  Caii  Caesaris  praestantissimi  impera- 
toris dignitatem  minuerunt,  vel  vim  fregerunt  editi  de  ana- 
logia  libri.  Viris  principibus,  non  minora  didicisse,  sed 
majora  neglexisse,  flagitium  est.  Tu  igitur,  Delphine 
Serenissime,  qui  maximas  animo  disciplinas  amplexus 
es,  ne  quam  laudem  vel  Caesaribus  ipsis  reliquisse  videaris, 
utere  Festo  Pompeio,  seu,  ut  verius  dicam,  Verrio  Flacco. 
Ilium  olim  Augustus  nepotibus  suis  praeceptorem  elegit,  et 
ilium  hodie  sapientissimi  Lodoici  Magni  jussu  tibi  et  notis 


EPISTOLA.  3 

et  emendationibus  illustravi.  Neque  tarn  infelicem,  si  Deo 
placet,  ei  operam  contulerim,  ut  non  aliquando  in  maximis 
difficultatibus  et  densissimis  tenebris,  quse  nigrore  suo  eura 
occaecant,  tibi  facem  praeluceam.  Hoc  si  mihi  contingat, 
Delphine  Serenissime,  totum  illud  flagrantissimo  sta- 
dia tua  juvandi,  tibique  memet  probandi,  desiderio  estim- 
putandura.  Cum  enim  neque  usu  satis,  doctrina  et  ingenio 
parum  possim,  ex  desiderio  illo  mihi  subsidium  petivi, 
illud  mihi  in  noctevel  atra  lumen  fuit,  et  heec  omnia,  qualia- 
cumque  sint,  doctrinam,  ingenium,  industriam,  et  exerci- 
tationem  suppeditavit.  Vale,  Delphine  Serenissime, 
et  si  aliquos  vel  utilitatis  vel  voluptatis  fructus  ex  lucu- 
bratiunculis  nostris  percepturus  es,  mihi  crede,  eos  annos 
tantum  me  vere  vixisse  existimabo,  quos  in  laboribus  istis 
consumsero.  Vale  diu,  Delphine  Serenissime,  mihi- 
que  tibi  nova  subinde  paranti  fave. 


ANDREiE      DACERII 

PR^FATIO. 


PoSTQUAM  Illustrissimus,  et  omnium  virtutum  emendatum 
exemplar,  Carolus  Sancta-Mauraeus,  Montauzerii,  Dux  Se- 
RENissiMi  Delphini  adolcscentiae  moderator  factus  est, 
Divinumque  ilium  et  omni  sua  cura  dignum  infantem  gre- 
mio  suo  impositum  suscepit,  eo  studia  omnia  contulit  ut 
lis  virtutibus  alumnum  suum  imbueret,  quae  robustum  quo- 
que,  et  jam  magnum  principem,  olim  etiam,  sed  post  mul- 
tos  annos,  si  Deo  placet,  maximum  Regem,  ab  ilia  puerili 
institutione  prosequerentur.  Eum  igitur  omnibus  discipli- 
nis,  et  humanioribus  prassertim  Uteris,  instituendum  cura- 
vit.  Eaque  semina  ut  profundiores  radices  agerent,  Invic- 
tissirao  et  Sapientissimo  Regi  auctor  fait  ut  viris  eruditis 
omnes  Latinos  auctores,  in  usum  Serenissimi  Delphini, 
notis  et  interpretationibus  illustrandos  mandaret. 

Nihil  quidem,  Serenissimo  Delphino,  deerat  ad  ve- 
rara  et  solidam  doctrinam  adipiscendam.  Praestantissimo 
Praeceptore  utebatur  lUustrissimo  ac  Reverendissimo  Ja- 
cobo  Benigno  Bossuetio,  Episcopo  Condomensi,  cui  etiam 
in  partem  curarum  ascitus  Illustris  et  admodum  Reveren- 
dus  P.  Daniel  Huetius  Abbas  Alnetanus,  omnium  artium 
ad  miraculum  eruditus.  Sed  verebatur  Illustrissimus  Mon- 
tauzerii Dux,  ne  cum  olim  praeceptoribus  exemtus  esset 
Serenissimus  Delphin us,  togamque  rautasset,  multa  ela- 
berenlur  quae  illi  sapienter  tradita  fuerant.  Quare  in  con- 
sequentes  annos  hoc  ei  subsidium  paravit. 

Praetcrea  cum  intelligeretRexSapientissiraus  non  minus 


DACKRII    PR/EFATIO.  5 

politicse  quam  belli  avtibus  regna  constare,  siuim  esse 
duxit,  quantum  Imperii  sui  terminos  protulisset,  tantum 
etiam  promovere  artes  politicas.  Illudque  ab  eo  ita  prae- 
stitum  est,  ut  dubitari  possit  plusne  iiidustriae  ei  coionis 
nectendis  adhibeant  Mars,  Pallas,  Enyo,  bellipotentia  ilia 
nuraina,  an  Apollo  ipse  omnisque  Musaruni  chorus. 

His  accedit  etiam,  quod  sic  vere  paternum  in  subditos 
animum  se  testari  posse  putavit  Rex  Optimus,  si  eis  ad 
literas  ita  viam  muniret,  ut  qui  in  re  tenuissima  essent, 
nihilominus  vel  minimo  sumtu  regiae  institutionis  participes 
esse  possent. 

Usee  sunt.  Lector,  qua)  tecum  communicata  oportuit : 
nunc  de  Festo  Pompeio  et  hocce  meo  institute  dicere  ag- 
grediar,  si  prius  aliquid  de  Verrio  dixero. 

Ex  Suetonio  discimus  Marcum  Verrium  Flaccum  nobi- 
lissimum  grammaticum  sub  August©  floruisse,  ejusque  ne- 
potibus  praeceptorem  electum  in  palatio  docuisse.  Multa 
scripserat;  citantur  enim  ejus  libri  rerum  memoria  dignarum, 
De  obscuris  Calonis,  De  verboriim  signijicationef  Epistolce, 
Carmina,  et  alia  multa.  Sed  eorum  fragmenta  quaedam  ad 
nos  pervenerunt  quae  sitim  tantum  nostram  accendunt. 
Soli  de  verborum  significatione  libri  integriores  servati  sunt 
cura  Pompeii  Festi,  qui  eorum  epitomen  fecit. 

Sexti  Pompei  Festi  aetatem  incertam  putant  viri  doctis- 
simi,  qui  et  eum  multo  antiquiorem  faciunt,  quam  fuit. 
Sed  Eruditissimus  Vossius  eum  sub  Imperatoribus  Chris- 
tianis  vixisse  vere  conjecit  ex  ejusdem  verbis  in  supparus ; 
cum  enim  dicat  supparos  appellari  vela  linea  in  crucem 
expansa,  inde  recte  coUigitur  eum  iis  temporibus  natum 
quibus  sacra  crux  in  honore  habita  est.  Certc  dubitari  non  i 
potest  quin  post  Martialem  et  Canium  vixerit,  cum  eos  lau- 
det.  His  argumentis  alterum  addi  potest,  Festum  Pom- 
peium  a  nullo  auctore  citari  qui  ante  ea  tempora  scripserit. 
Hie  Verrii  de  verborum  significatione  libros  breviavit,  ibi- 
quc  intcrmortua  et  sepulta  verba  praetcriit.  Cave  tamen 
istos  de  verborum  signijicalione  libros  eosdem  esse  credas  ac 
eos  qui  dicuntur  priscorum  verborum  cum  exemplis.  Viros 
doctos  qui  ita  existimarunt  in  crrorem  induxithic  Festi  lo- 


6  DACERII 

cus  male  intellectus  in  voce  profanum:  '  Cujus  (Verrii) 
opinionem  neque  in  hoc,  neque  in  aliis  corapluribus  refu- 
tare  minime  necesse  est,  cum  propositum  habeam  ex  tanto 
librorum  ejus  nuraero  intermortua  jam  et  sepulta  verba, 
atque  ipso  srepe  confitente  nullius  usus  aut  auctoritatis, 
praeterire,  et  reliqua  quam  brevissime  redigere  in  libros  ad- 
modum  paucos.  Ea  autem  de  quibus  dissentio,  et  aperte 
et  breviter  ut  sciero  scripta  in  his  meis  libris  invenientur, 
qui  inscribuntur  priscorum  verborurn  cum  exemplis.'  Sed 
haec  tantum  innuunt  Festi  consilium  fuisse,  in  hisce  libris 
de  verborurn  signijicalione,  Verrii  Flacci  ejusdem  argumenti 
libros  in  epitomen  redigere,  prajteritis  tantum  verbis  inter- 
mortuis  et  sepultis.  Turn  et  alterum  volumen  conficere 
priscorum  verborurn  cum  exemplis,  ubi  ea  tantum  referre  cogi- 
tabat  quas  in  prioribus  hisce  de  verborurn  significatione 
prceteriisset,  et  breviter  ea  de  quibus  dissentiret  exponere. 
Et  haec  aliter  intelligi  non  posse  fatebuntur  qui  attendent 
Festum  in  hisce  de  verborurn  significatione  libris,  neque 
Verrii  reprehensionem  instituere  praeter  quam  in  locis  ad- 
modum  paucis,  neque  multa  verba  intermortua  aut  sepulta 
referre,  quas  scilicet  in  alium  locum  reservabat,  quod  et 
ipse  testatur  alicubi.  Audi  ilium  in  voce  Tatium:  *  Tatium 
occisum  ait  Lavinii  ab  amicis  eorum  legatomm,  quos  in- 
terfecerant  Tatiani  latrones,  sed  sepultura  in  Aventino 
Laureto.  Quod  ad  significationem  verborum  non  magis 
pertinet,  quam  multa  alia  et  praeterita  jam  et  deinceps  quae 
reterentur.'  Ubi  cum  dicat  Festus  se  jam  multa  praeteriisse 
quae  deinceps  relaturus  esset,  aperte  signiticat  se  ea  omnia 
in  libros  priscorum  verborum  reservasse.  Neque  enira  multa 
adhuc  in  libros  de  verborum  signijicatione  relaturus  erat,  cum 
jam  ad  eorum  metam  pervenisset. 

Necesse  est  igitur  Festum  scripsisse  de  verborum  signiji- 
catione, et  de  verbis  priscis.  Posteriores  ejus  lucubrationes 
plane  interciderunt,  nescio  etiam  an  unquam  in  publico 
visae  sint.  Dubitari  certe  potest  an  eas  auctor  absolverit, 
vel  e  manibus  suis  eraiserit,  quanquam  ad  earum  exem- 
plum  Fulgentius  Placiades  librum  unum  inscripsissc  vide- 
tur :  Expositio  sermonum  antiquorum  cum  testimoniis. 


PR^FATIO.  7 

Libri  de  verborum  significatione  integri  extitere  usque  ad 
tempora  Caroli  Magni,  qiiis  Paulus  Diaconus  Longobar- 
dus,  homo  confidentissimus  et  ineptissimus,  eos  rautilavit, 
corrupit.  Victo  enim  ac  profligate  Desiderio,  qui  ultimus 
Longobardorum  rex  fuit,  captus  a  Carolo  Magno  Impera- 
tore,  magnam  et  a  victore  et  a  posteritate  se  initurum  gra- 
tiara  putavit,  si  Sexto  Pompeio  Festo  faceret  quod  ipse 
Verrio  fecisset.  Sed  homo  barbarus  hunc  scriptorem,  quo 
utiliorem  liugua  Latina  non  habet,  ita  accepit,  foede  lania- 
vit,  et  inhonestis  vulneribus  confecit,  ut  cadaver  pro  ho- 
mine,  truncuni  pro  corpore,  semianimem  pro  vivo  nobis  re- 
liquerit.  Magno  tamen  favore  et  plausu  exceptus  est  bar- 
bari  mutilatoris  liber,  et  loco  Festi  in  omnibus  bibliothecis 
substitutus.  Unde  brevi  factum  est  ut  verus  Festi  liber  non 
amplius  apparuerit.  Unus  tantura  adhuc  extabat  cladis 
superstes,  sed  qualis  incendio  ereptus,  consumtis  vestibus, 
ustulatis  membris,  deformata  facie,  vel  qualem  ille 
laniatum  corpore  toto 
Deiphobum  vidit,  &c. 
Ejus  libri  advecti  ex  Illyrico  babuit  aliquas  pagellas  Pom- 
ponius  Laetus,  ut  Pius,ut  Politianus  scripserunt/  Majo- 
rem  libri  partem  Manilius  Rallus.  Ab  his  Angelus  Politia- 
nus  librum  accepit,  agnovit,  et  exscripsit.  Pervenerunt 
reliquiae  libelli  ad  Aldum  Manutium,  qui  conatus  est  cum 
Pauli  epitome  eas  conjungere,  et  unum  corpus  ex  duplici- 
bus  membris  conficere.  Simili  ratione  ex  utroque  libro 
confectus  alter  liber  extabat  apud  Achillem  Mafeum  Ber- 
nardini  Cardinalis  fratrem,  qui  Aldino  locupletior.  Eum 
exscripsit  vir  eruditissimus  Antonius  Augustinus  Episcopus 
Ilerdensis,  et  hoc  amplius  lectores  admonuit,  quae  Festi, 
quae  Pauli  essent.  Omnia  quoque  fragmenta  quae  habu- 
erat  ex  bibliotheca  Amplissimi  viri  Farnesii  Cardinalis  de- 
scribi  curavit,  et  commentariis  illustravit.  Post  eum  criti- 
corum  Princeps  Josephus  Scaliger  huic  auctori  cmcndando 
diligcntissimam  opcram  procstitit,  multa  vulncra  sanavit,ct 

»  Ex  Anton,  August.  Ex  Polilian.  Cent.  i.  cap.  73. 


8  DACERII 

pauca  aliense  diligcntiae  reliqua  fecisset  si  emendatiorem 
codicem  nactus  esset.  Himc  secutus  Illustris  et  de  Uteris 
optime  meritus  Fulvius  Ursinus,  qui  cum  videret  Antoniura 
Augustinuni  Farnesianum  codicem,  unde  fragmenta  sua 
descripserat,  minus  diligenter  tractasse,  et  in  eo  describendo 
multa  piaeteriisse,  eundem  et  ipse  inspicere  voluit.  Itaque 
cum  eas  reliquias  ei  arbitratu  suo  habere  liceret,  omnes 
notas  et  apices  accurate  secutus,  et  aliis  usus  auxiliis,  quge 
divinare  non  possumus,  brevi  Romee  librum  publicavit, 
qui  reliquis  omnibus  auctior  et  emendatior  ;  et  unde  postea 
propagatae  omnes  editiones,  ubi  magna  ex  parte  supple- 
tae  lacunae. 

Atque  haec  de  Festi  Pompeii  variis  casibus  ad  nostram 
aetatem  dici  potuere.  Nuncquaedam  subjicienda  cur  post 
tantos  viros  me  expugnari  passus  sum  ut  eundem  laborem 
aggrederer. 

Sane  priusquam  onus  subirem,  Horatii  consilio  usus, 
quid  valerent,  et  quid  ferre  recusarent  humeri,  diu  sedulo- 
que  versavi.  Sed  etiam  si  me  imparera  cognoscebam, 
non  ideo  praesumta  desperatione  animum  omnino  despon- 
di.  Mihi  quidem  arduum  visum  est  perficere  tantura 
opus,  quod  tanti  viri  non  perfecissent,  sed  eo  ipso  quod 
tanti  viri  non  perfecissent,  inde  mihi  illud  tentandi  confi- 
dentia  nata  est.  Praeterea  cum  multa  in  hoc  ipso  opera 
vidisset  Scaliger,  quae  ne  quidem  suboluerant  Antonio 
Augustino,  multa  Fulvius  Ursinus  quae  Scaligerum  et 
Augustinum  latuerant,  et  adhuc  multa  superessent,  quae  ne- 
que  Fulvio  Ursino,  neque  Scaligero,  neque  Antonio  Augus- 
tino in  mentem  venissent,  mihi  continuo  ad  exhortationem 
succurrit,  '  non  capere  id  rerum  naturam,  ut  quicquid  non 
est  factum  ne  fieri  quidem  possit/  Arbitratus  sum  itaque 
per  multos  labores  multasque  vigilias  fieri  posse,  ut  fastigia 
quaedam  adderem  doctissimorum  virorum  inveutis.  Idque 
mihi  facilius  persuasi  cum  re  ipsa  expertus  sum  me  ex 
conjectura  multa  restituisse,  quae  mihi  deinde  Schedae  ap- 
probaverunt.  Neque  ego  hoc  dico  mei  jactandi  causa,  qui 
sum  ab  omni  jactatione  alienissimus,et  ingenioli  mei  tenuita- 


PRiEFATIO.  9 

tis  plane  consciu.s,  sed  iit  ostendam  in  auctoribus  recognos- 
cendis  et  craeiidandis  multa  viris  doctissimis  quotidie  elabi, 
quae  se  se  postea  viris  mediocri  ingenio  perhibent.  Addam 
et  ilJud  qiioque,  hie  saepius  a  viris  praestantissirais  erratum 
esse,  quia  nernini  iinquam  contigit  non  errare,  et  majus  est 
quam  ut  convenire  in  humanam  infirmitatem  possit.  Quare 
illis  certe  magna  injuria  fieret,  si  eorum  ingenii  magnitude 
hoc  uno  labore  asstimaretur.  Pauca  eorum  proestitit  Anto- 
nius  Augustinus  quae  praestare  potuisset.  In  multis  divi- 
nus  Scaliger,  sed  dum  ingenio  suo  nimium  indulget,  saepe 
nubes  cap  tat,  et  nil  minus  quam  Festum  interpretatur.  Ful- 
vius  Ursinus,  reliquis  felicior,  utiliorem  operam  navavit, 
sed  sic  etiam  Festum,  non  tam  emendatum,  quam  emen- 
dandum  et  emendari  facilem,  tradidit.  Igitur  rem  actam 
me  non  acturum  existimavi  si  similes  conatus  meos  profer- 
rem.  Multum  ab  heroibus  illis  adjutum  me  fateor,  multa 
taraen  contra  eorum  sententiam  sum  interpretatus.  Sche- 
das  et  fragmenta  a  Fulvio  Romas  edita  diligenter  consului, 
literarum  ductus,  notas,  et  apices  anxie  pervestigavi,  unde 
consecutus  sum  ut  tuto  pronuntiare  possim  nullam  bonam 
Fesli  editionem  extare,  nullam  quae  truncata  non  sit  et  parte 
sui  mutila.  Majora  quam  credi  possit  menda  sustuli,  hor- 
rendas  trajectiones  detexi,  quae  ab  iis  natae  sunt  qui  Festi 
verba  alphabetic©,  ut  vocant,  ordine  disposuerunt.  Festus 
enim,  ut  solebant  illi  veteres,  primam  literam  indicasse  con- 
tentus,  nulla  observata  serie,  voces  omnes  ab  eadem  litera 
incipientes  in  eundem  locum  contulit.  Deprehendi  etiam 
alterum  et  ex  eodem  fonte  natum  errorem.  Verbum  ait, 
quod  apud  Festum  saepe  solum  legitur,  in  Schedis  semper 
ad  superiora  pertinet,  ubi  nomen  auctoris  ad  quern  illud  ait 
referendum,  verum  postea  ordine  turbato,  viri  docti  ita  de 
Verrio  simpliciter  et  absolute  loqui  Festum  crcdidere,  et 
de  Verrio  illud  ait  semper  interpretati  sunt,  cum  de  alio 
quovis  auctore  saepius  esset  intelligcndum.  Multa  supple- 
vi,  nonnulla  addidi  in  aliis  editionibus  praetermissa.  ISeque 
tamen  Festum  Pompeium  integrum  praestare  ausim  cum 
videara  quaedam  a  Grammaticis  citari  quae  hie  frustra  quae- 


10  DACERII    PRiEFATIO, 

ras.  Sic  alicubi  me  legisse  memini  Festum  interpretatum 
esse  vocem  Ahilam,  montem  altum. 

Hoc  quoque  monendus  es,  lector,  divisionem  Festi 
aliam  fuisse.  Ista  enim,  ut  singulee  literae  libros  singulos 
contineant  Aldi  est,  non  Festi,  qui  ante  M  literam  xii. 
libros  confecit.  Liber  xiii.  incipiebat  in  medio  literae  M, 
ante  vocem  Mulus.  Inde  usque  ad  literam  O  libri  duo 
continebantur.  Initio  literae  O  incipiebat  liber  xvi.  In- 
itio literae  Q  liber  xvii.  In  medio  literae  R  liber  xviir. 
ante  vocem  rideo.  In  medio  literae  S  liber  xix.  ante  vo- 
cem Scirpus.  Liber  ultimus  duas  ultimas  literas  amplec- 
tebatur  T  et  V. 

E  variis  lectionibus  quae  omnium  editionum  margines  in- 
sederunt,  illas  tantum  in  notas  rejeci  quae  mihi  alicujus 
momenti  visae  sunt.  Reliquis  facile  est  carere.  Ego  sane 
ita  semper  existimavi  variarum  lectionum  multiplicationem 
locorum  corruptelam  citius  parere,  quam  eorura  emenda- 
tionem.  Habes,  lector,  quibus  te  fere  volebam.  Reliqua 
omnia  ipse  melius  cognosces.  Ita  tamen  velim  existimes 
me  tibi  potius  exorsam,  quam  detextara  telam  tradere. 
Quare  cum  in  errores  meos,  nimis  fortasse  multos,  incurres, 
fac  memineris  me  ea  aetate  haec  scripsisse  qua  etiam  errari 
cum  excusatione  aliqua  potest.  In  reliquis  si  nonnulla 
sunt  quae  tolli  raereantur,  quaeque  te  vel  utilitate  vel  amoe- 
nitate  sua  delectare  possint,  nil  deprecor  quin  tibi  continuo 
in  animum  succurrat :  Neque  in  bona  segete  nullum  esse 
spicum  nequam,  neque  in  mala  non  aliquod  bonum.    Vale. 


\ 


ANTONII    AUGUSTINI 
PRiEFATIO 


DE 


M.  VERRII    FLACCr 


ET 


SEX.   POMPEII   FESTI 

LIBRIS. 


Sex.  Pompeius^  Festus  his  viginti  libris,  quos  de  verbo-  Q 
rum  significatione,  sive  priscorum  verborum  cum  exem-  * 
plis  inscripsit,  libros  Verrii  Flacci  ejusdem  argument!  in 
breviorem  formam  redegit.  Abstulit''  enim  verba  nimis 
antiqua,  intermortua  jam,  et  sepiilta,  ut  ipse  Verrius  dice- 
bat,  qua3que  nullius  erant  usus,  et  auctoritatis  :  apertius 
quoque  et  brevius  de  eisdem  verbis  tradidit  minori  volumi- 
ne  librorum  prisca  verba  referendo  ;  exempla  etiam  in  aliis 
libris  reperta  recensuit.  Saepius  autem  Verrii  errores  no- 
tavit;  et  cur  id  faceret,  non  minus  docte  semper  reddidit 
rationera.  Accidit  vero  huic  libro,  ut  multis  modis  ab  an- 
tiquitate  laederetur.  Nam  neque  quis  hie  Festus  fuerit, 
neque  quo  tempore  hasc  scripserit,  potuimus  invenire.  Vix 
etiam  vohiminis  hujus  aliqua  mentio  reperitur  in  Charisii, 
et  Macrobii  uno  atque  altero  libro/  Cumquc  liber  ipse 
totus  extaret  Caroli  Regis  tempore,  Paulus,  nescio  quis, 
operas  pretium  fore  ratus  est,  si  epitomen  quandam  cflice- 

*  Ex  Pauli  epist.  ad  Carol.  '   Ex  Charis.  lib.   ii.  ct    Maciob. 

^  Ex  Festo  verbo  Profanum.  lib.  iii.  Satiiiii. 


12  ANTONIl    AUGUSTINI 

ret  eorum,  quae  ipsi  magis  placuerunt.  Is  liber  indoctis 
viris  adeo  placuit,  ut  pro  Festo  in  omnibus  bibliothecis 
substitueretur.''  Unus  adhuc  liber  extabut  totius  cladis  su- 
perstes,  sed  qualis  victis  commilitonibus  et  occisione  occi- 
sis,  miles  truncis  naribus,  altero  oculo  efFosso,  mutilo  alte- 
ro  brachio,  cruribus  fractis  repit  alicunde.  Ejus  libri  ad- 
vecti,  ut  ferunt,  ex  Illyrico  habnit  aliquas  pagellas  Pompo- 
nius  Laetus,  ut  Pius,  ut  Politianus  scripserunt ;  majorem 
libri  partem  Manilius  Rallus.  Ab  his  Angelus  Politianus '^ 
librum  accepit,  agnovit,  et  exscripsit,  et  ex  eo  in  centuria 
versum  Catulli  emendare  tentavit.  Ab  eodem  Politiani  ex- 
emplo  Petrus  Victorius  ^  aliquot  locis  in  variis  lectionibus 
vulgares  Festi  libros  emendare  doctissime,  ut  solet,  coepit : 
pervenerunt  ipsae  reliquiae  libelli  ad  Aldum  Manutium,  qui 
conatus  est  cum  Pauli  epitome  eas  conjungere,  et  unum 
corpus  ex  duplicibus  membris  conficere.  Sed  tam  multa 
omissa  sunt,  tam  multa  aliter  edita,  ut  alios  emendatores 
res  desiderarit.  Simili  ratione  ex  utroque  libro  confectus 
alter  liber  extat  apud  Achillem  Mafeum  Bernardini  Cardi- 
nalis  fratrem,  qui  Aldino  locupletior  est.  Ita  tres  ejusdeni 
libri  editiones,  omnes  autem  imperfectae  extiterunt.  Vetus 
ille  liber  Festi  dimidiatus,  cnjus  ante  M  literam  nihil  ex- 
tat ;  ab  ea  vero  litera  ad  finem  vix  dimidium  est,  quod  su- 
perest,  ejus,  quod  antea  fuerat.  Alter  liber  est  Pauli  epi- 
tome, quae  quam  negligenter  facta  sit,  ex  collatione  verbo- 
rum  Festi  et  Pauli,  quod  hac  editione  ostendiraus,  vel 
indoctissimus  quisque  agnoscere  potest.  Tertius  est  ex 
utroque  confectus,  quales  sunt  Aldi,  Mafei,  et  nostcr.  Sed 
nos  hoc  amplius  fecimus,  quod  illi  neglexerunt;  ut  lectores 
admoneremus,  quae  Festi,  quaeque  Pauli  essent.  Omnia 
quoque  fragmenta  Festi  describi  curavimus,  ne  quid  desi- 
derari  posset ;  in  quibus  interpretandis  quam  operam  po- 
suerimus,  ex  his,  quae  in  commentariis  ascripsimus,  judi- 
care  lector  possit.     Habuimus  autem  hoc  monuraentum 

*  Ex  Pio  in  annot.  post.  cap.  16.        Var.  lect.  et  lib.  xvnu  cap.  7.   et 
'  Ex  Politian.  cent.  1.  cap.  73.  alibi. 

s:  Ex  Petro  Vict.  lib.  xvii.  cap.  2, 


PR/EFATIO.  13 

antiquitatis,  ex  locupletissima  bibliotheca  amplissiini  viri 
Rainutii  Farnesii  Cardinalis,  cui  propter  singularem  bona- 
rum  literaium  amorcm,  ingeniumque  praeclarum,  atque  in 
utraque  lingua  niaximos  progressus,  et  non  vulgarem  eru- 
ditionem,  a  Michaele  Silvio  Cardinali  ex  testamento  relic- 
tum  est.  In  hac  editione  mutatus  est  veiborum  ordo  Ver- 
rii,  Festi,  et  Pauli :  ut  lector  facilius,  quid  de  quaque  re 
scviptum  sit,  reperiat.  Nam  Veteres,  nescio  quo  modo  pri- 
mam  literam  indicasse  contenti,  omnia  verba  ab  eadem  in- 
choata  in  unum  locum  conferebant :  nostri  melius  omnibus 
syllabis  ordinem  adhibuerunt  literaram  :  ita  facile  verba 
reperies  ;  quae  tamen  si  obiter  dicta  sint,  prtesto  erit  quae- 
renti  index  obiter  dictorum.  Divisio  iibrorum  Festi  omissa 
est,  propterea  quod  ea,  quam  Aldus  confecit,  ut  singulae 
literae  libros  singnlos  contineant,  Festi  non  est :  nam  in  his 
pagellis,  quas  habuimuS;  liber  xviii.  et  liber  xix.  in  medio 
verborum,  quae  ab  R  et  S  inchoantur,  incipiunt.  Initio 
vero  O  litera?  liber  xvi.  et  initio  Q  liber  xvii.  incipiunt, 
nt  ex  qiiibusdam  literarum  vestigiis  agnoscere  potuimus. 
Verba,  quorum  initium  est  P  litera,  crediraus  in  duos  libros 
fuisse  divisa.  Ultimum  librum  ante  finem  T  literae  incho- 
asse  arbitramur.  Ita  ante  O  literam  libri  xiii.  ab  ea  lite- 
ra ad  extremum  libri  septem.  Sed  et  Macrobius  libro  in. 
refert,  Festum  scripsisse  lib.  xiii.  de  verborum  significa- 
tionibus  :  Mos  est  institutum  patriura,  &c.  Haec  quia  ni- 
mis  incerta  sunt,  et  minus  utilia,  praetermisimus.  Sed 
quia  ad  manus  nostras  non  perveneriint  omnia  Festi  frag- 
menta,  notam  addidimus  iis,  quae  Festi  esse  arbitrabamur, 
ad  ea  vero,  quae  scimus  ejus  esse,  cognomen  ejus  ascrip- 
simus.  Reperietur  hoc  in  M,  O,  P,  T,  V  Uteris.  Ea  ex 
Aldi  et  Mafei  libris  sumsimus:  in  quibus  poterit  haec  edi- 
tio  ab  iis,  qui  eas  pagellas  habent,  emendatior  fieri.  Et 
quoniam  Verrius  Flaccus  primus  hujus  operis  auctor  fuit, 
quaecumque  ejus  opera  extant,  quaeque  do  co  ab  aliis  refe- 
rantur,  initio  collocavimus. 


JOHANNIS     CLERICI 

DE  EDITIONE  DACERIANA 

A  SE  AUCTIUS  RECUSA 

ADMONITIO    LECTORI, 


Cum  statuissenms  reciidere  Parisiensem  Editionem  Pom- 
peii Festi,  raoniti  sumus  ei  nonnulla  deesse,  quae  si  supple- 
rentur,  Lectorum  usibus  accommodatior  futura  haec  nostra 
Editio  videbatur.  Primum  deerant  notae  integral  viri  sum- 
mi  Jos.  Scaligeri,  quas  contractas  suis  admisciierat  Vir 
Clarissimus  And.  Dacerius,  plerumque  quidem  addito  no- 
mine Scaligeri,  sed  et  interdum  omisso.  Eas  integras, 
atque  subjecto  constanter  Scriptoris  nomine,  edi  hie  cu- 
ravimus.  Secundo,  idem  praestitimus  in  notis  Ant.  Augus- 
tini  et  Fulvii  Ursini,  quas  deesse  etiam  videbamus,  nisi 
earum  obiter  meminisset  Dacerius.  Scaliger  quidem  et 
Augustinus  nondum  viderant  Fragmentum  Festi ;  sed  tamen 
felicissime  lacunas  exemplarium  suorum  subinde  suppleve- 
re,  praesertim  Scaliger;  a  quo  ideo  inspectum  fragmentum, 
quamvis  dissimularit,  fuere  qui  crediderint.  Attamen  et 
interdum  ab  ejus  vocibus  abit,  ita  tamen  ut  si  aberret  docte 
omnino  hallucinetur,  et  lectu  sit  dignissimus.  Tertio, 
Fragmentum  et  Schedas,  cum  notulis  Ful.  Ursini,  subjunxi- 
mus,  ut  a  Lectoribus  possent  cum  superioribus  comparari. 
Tametsi  enim  ex  iis  suppletae  sint  lacunae  Festi,  nonnulla 
etiamnum  sunt  quae  in  eo  non  comparent,  et  quae  intercidere 
negligentia  nostra  nefas  duximus.  Haec  de  hac  Editione 
monenda  habebamus,  ad  quae  hoc  unum  accedet ;  innumera 
menda  Typothetarum,  quae  in  Editionem  Parisiensem  ir- 
repserant,  ex  hac  fuisse  diligenter  sublata.  Vale. 


DE 

M.  VERRIO    FLACCO. 


V  ERRius  Flaccus  libertinus  docendi  genere  maxime  in- 
claruit :  namque  ad  exercitanda  discentium  ingenia  aequa- 
les  inter  se  committere  solebat,  proposita  non  solum  mate- 
ria, qiiam  scriberent,  sed  et  praBmio,  quod  victor  auferret: 
id  erat  liber  aliquis  antiquus,  pulcher,  aut  rarior.  Quare 
ab  Augusto  quoque  nepotibus  ejus  praiceptor  electus  trans- 
iit  in  palatium  cum  tota  schola :  verum  ut  neque  amplius 
posthac  discipulum  reciperet.  Docuitque  in  atrio  Catilinae 
domus,  quae  pars  palatii  tunc  erat,  et  sestertia  centena  in 
annum  accepit.  Decessit  aetatis  exactae  sub  Tiberio. 
Statuam  habet  Praeneste'  in  inferiore  fori  parte  contra 
hemicyclum,  in  quo  fastos  a  se  ordinatos  et  marmoreo 
parieti  incisos  publicarat.    Ex  Suet,  de  Grammaticis. 

Scribonius  Aphrodisius,  Orbilii  servus  atque  discipulus, 
mox  a  Scribonia  Libonis  filia,  quas  prior  Augusti  uxor 
fuerat,  rederatus,  et  manumissus,  docuit  quo  Verrius  tem- 
pore :  cujus  etiam  libros  de  Orthographia  rescripsit  non  sine 
insectatione  studiorum,  morumque  ejus.     Ex  Eodem. 

Marcum  quidem  Antonium,  ut  insanum,  increpat  Augus- 
tus, quasi  ea  scribentem,  qua3  mirentur  potius  homines, 
quam  intelligant,  &c.  Tuque  dubitas,  inquit,  Cimberne 
Annius,  an  Verrius  Flaccus  imitandi  sint  tibi,  ita  ut  verbis, 
quae  Crispus  Sallustius  excerpsit  ex  originibus  Catonis, 
utaris  ?  an  potius  Asiaticorum  oratorura  inanibus  sententiis 
verborura  volubilitas  in  nostrum  sermonem  transferenda  ? 
Ex  Eod.  Aug.  86. 

Ante  obitum  Augusti  anno  quarto  Athenodorus  Tarsen- 
sis  stoicus  Philosophus,  et  M.  Verrius  Flaccus  grammati- 
cus,  insignes  habentur.     Ex  Euseb.  in  Chron. 

1  Alii  pro  Vtsta;  conj.  teste  Scalig. 


M.  VERRII    FLACCI 

QVIE    EXTANT. 


M.    VERRII    FLACCI 

RERUJVI    MEMORIA   DIGNARUM 

LIB.    I. 

V  ERRius  hoc  librorefert,  cur  dicatur  versus  ille  ex  Hesio- 
do,  Malum  consilium  consultori  pessimum  est.  Statua 
Romae  in  comitio  posita  Horatii  Coclitis  fortissimi  viri  de 
ccelo  tacta  est.  Ob  id  fulgur  piaculis  luendum  haruspices 
ex  Etruria  acciti,  inimico  atque  hostili  in  populum  Roma- 
num  animo,  instituerant  earn  rem  contrariis  religionibus 
procurare.  Atque  illam  statuara  suaserunt  in  inferiorem 
locum  perperam  transponi,  quem  Sol  oppositu  circum 
undique  aliarum  sedium  nunquam  illustraret.  Quod  cumita 
fieri  persuasissent,  delati  ad  populum,  proditique  sunt ;  et 
cum  de  perfidia  confessi  essent,  necati  sunt :  constititquc 
cam  statuam,  perinde  ut  verae  rationes  post  compertae 
monebant,  in  locum  editum  subducendam,  atque  ita  in  area 
Vulcani  sublimiori  loco  statuendam.  Ex  qua  re  bene  et 
prospere  reip.  cessit.  Tunc  igitur,  quod  in  Etruscos  ha- 
ruspices male  consulentes  animadversum  vindicatumque 
fuerat,  versus  hie  senarius  scite  factus  cantatusque  esse  a 
pueris  urbe  tota  fertur.* 

3  Ek  Gel.  lib.  iv.  cap.  5. 


M.    VERRII    FLACCI    QVM    EXTANT.  17 


INCERTI  LIBRI. 

Plurimas  prodidit  Verrius  mortes  repentinas/ 

Roma  plurimos  elephantos  vidit  anno  quingentesimo  se- 
cundo,  victoria  L.  Metelli  Pontificis  in  Sicilia  de  Poenis 
captos.  cxLii.  fuere  transvecti  ratibus,  quas  doliorum  con- 
sertis  ordinibus  imposuerant.  Verrius  eos  pugnasse  in 
circo,  interfectosque  jaculis,  tradit,  penuria  consilii:  quo- 
niam  neque  ali  placuisset,  neque  donari  regibus.^ 

Tenuissimum  muraenis  tergus,  contra  anguillis  crassius, 
eoque  verberari  solitos  tradit  Verrius  praetextatos,  et  ob 
id  mulctam  his  dicit  non  institutam.'' 

Populura  Romanum  farre  tantum  e  frumento  trecentis 
annis  usum  Verrius  tradidit.' 

Verrius  Flaccus  auctores  ponit,  quibus  credat  in  oppug- 
nationibus  ante  omnia  solitum  a  Romanis  sacerdotibus  evo- 
cari  Deum,cujus  in  tutelaid  oppidura  esset,  promittiqu  eilli 
eundem,  aut  ampliorem  locum  apud  Romanes,  cultumve.'' 

Tunica  aurea  triumphasse  Tarquinium  Priscum  Verrius 
tradit.' 

Enumerat  auctores  Verrius,  quibus  credere  sit  necesse, 
Jovis  ipsius  simulacri  faciem  diebus  festis  minio  illini  soli- 
tam,triumphantumque  corpora.  Sic  Camillum  triumphasse. 
Hac  religione  etiam  nunc  addi  in  unguenta  coenae  trium- 
phalis,  et  a  Censoribus  in  primis  Jovem  rainiandum  lo- 
cari." 

Verrius  Flaccus  ait,  cum  populus  Ro.  pestilentia  labora- 
ret,  essetque  responsum  id  accidere,  quod  Dii  despiceren- 
tur,  anxiam  urbem  fuisse,  quia  non  intelligeretur  oracu- 
lum  :  evenisseque,  ut  Circensium  die  puer  de  ccenaculo  pom- 
pam  superne  despiceret,  et  patri  referret,  quo  ordine  se- 
creta  sacrorum  in  area  pilenti    composita  vidisset.     Qui 

^  Ex  Plin.  lib.  vii.  cap.  53.  *^  Ex  eod.  lib.  xxviii.  cap.  2. 

5  Ex  eod.  lib.  viii.  cap.  6.  '  Ex  eod.  1.  xxiii.  c.  3. 

•>  Ex  eod.  lib.  ix.  cap.  23.  ■"  Ex  eod.  lib.  cap.  7. 

'  Ex  cod.  1.  XVIII.  c.  7. 

Delph.elVar.Clus.  Pomp.  Fesl.  B 


18  M.    VERIIII    FLACCl 

cum  rem  gestam  senatui  nimtiasset,  placuisse  velari  loca 
ea,  qua  pompa  veheretur  :  atque  ita  peste  sedata  puerum, 
qui  antiquitatem  sortis  absolverat,  togas  praetcxtae  usum 
munus  impetravisse." 

M.   VERRII    FLACC[    SATURNU8. 

Saturn ALioRUiM  dies  apud  Grascos  quoque  festi  haben- 
tur.° 

Dilucide  me  de  constitutione  Saturnaliorum  scripsisse 
arbilror. 

Cur  autera  Saturnus  ipse  in  compedibus  visatur,  Verrius 
Flaccus  causam  se  ignorare  dicit. 

XII.  Kal.  Jan.  feria^  sunt  divae-  Angeroniae,  cui  Ponti- 
fices  in  sacello  Volupiae  sacrum  faciunt :  quam  Verrius 
Flaccus  Angeroniam  dici  ait,  quod  angores  ac  animorum 
solicitudines  propitiata  depellat. 


M.   VERRII    FLACCl 

DE  OBSCURIS  CATONIS. 

LIB.  I. 
LIB.  11. 

In  eo  libro  scriptura  inventum  est,  receptitium  servum 
dici  nequam,  et  nulli  pretii,  qui,  cum  venum  esset  datus, 
redhibitus  ob  aliquod  vitium,  receptusque  sit.  Propter 
ea,  inquit,  servus  ejusmodi  sectari  maritum,  et  flagitare 
pecuniam  jubebatur  :  ut  eo  ipso  dolor  major,  et  contumelia 
gravior  viro  fieret,  quod  eum  servus  nihili  petendas  pecu- 
niae causa  compellaret.  Cum  pace  autem,  cumque  venia 
istorum,  si  qui  sunt,  qui  Verrii  Flacci  auctoritate  capiun- 
tur,  dictum  hoc  sit :  receptitius  enim  servus  in  ea  re,  quam 
dicit  Cato,  aliud  omnino  est,  quam  Verrius  scripsit.P 

°  Ex  Macrob.  lib.  i.  lib.  i. 

"  H»c  et  seqq.  ex  Macrob,  Sat.         p  Ex  Gell.  lib.  xvii.  cap.  6. 


qVJE.    EXTANT.  19 

M.   VERRII    FLACCI 
DE  VERBORUM  SIGNIFICATIONE. 

LIB.  I. 
LIB.  II. 
LIB.  III. 
LIB.  IV. 

Verrius  hoc  libro  dies,  qui  sunt  postridie  Kalendas, 
Nonas,  Idus,  quos  vulgus  impeiite  nefastos  dicit,  propter       \ 
banc  causam  dictos  habitosque  atros  esse  scribit.     Urbe,        )  '^' 
inquit,  a  Gallis  Senonibus  recuperata  L.  Atilius  in  senatu        | 
verba   fecit,   Q.  Sulpitium  Tr.  Mil.    ad  Alliam   adversus        ! 
Gallos  pugnaturum,  rem  divinam  dimicandi  gratia  postridie        ! 
Idus   fecisse  :    turn  exercitum   populi    Romani  occidionc 
occisum,  et  post  diem  tertium  ejusdiei  urbem  praeter  Capi- 
tolium  captam  esse.     Compluresque  alii  senatores  recor- 
dari  sese  dixerunt,  quotiens  belli  gerendi  gratia  res  divina 
postridie  Kalendas,  Nonas,  Idus  a  magistratu  populi  Ro- 
mani facta  esset :  ejus  belli  proximo  deinceps  praslio  rem- 
publicam  male  gestam  esse.     Turn  senatus  earn  rem  ad 
Pontifices  rejecit,  ut  ipsi,  quod  videretur,  statuerent.   Pon- 
tifices    decreverunt   nullum   iis    diebus    .sacrificium   recta 
futurura.'i 

Historiam  ab  annalibus  quidam  diflerre  eo  putant,  quod, 
cum  utrumque  sit  rerum  gestarum  narratio,  earum  tamen 
proprie  rerum  sit  historia,  quibus  rebus  gerendis  interfue- 
rit  is,  qui  narret :  eamque  esse  opinionem  quorundam  Ver- 
rius refert.  Ac  se  quidem  dubitare  super  ea  re  dicit. 
Posse  autem  videri  putat  nonnihil  esse  rationis  in  ea  opi- 
nione,  quod  historia  Graice  significat  rerum  cognitioncra 
pra'sentium.  Sed  nos  audire  soliti  sumus,  annale  om- 
nino  id  esse,  quod  historioe  sint ;  historias  non  omnino  esse 
id,  quod  annales  sint.' 

<i  Ex  Cell,  lib,  v.  cap.  17.  >•  Ex  Cell.  lib.  v.  cap.  18. 


20  M.   VERRIl    FLACCI 

LIB.  V. 

Salv A  res  est,  dum  saliat  senex,  quare  parasiti  Apollinis  in 
scena  dictitent,  causara  Verrius  in  libro  quinto,  quorum 
prima  est  P  litera,  reddidit.  Quod  C.  Sulpicio,  C.  Fulvio 
Consulibus,  &c.  At  in  hoc  libro  refert  Sinnii  Capitonis 
verba,  &c.  Quam  inconstantiam  Verrii  nostri  non  sine 
rubore  retuli.' 

LIB.  VI. 

INCERTI  LIBRT. 

Bellitudinem  sicut  magnitudinem  Verrius  (alias  Va- 
rus) dixit.' 

Impetum,  industrium,  indulgentem  perinde  composita 
ait  Verrius,  atque  impunis,  et  immunis  :  mihi  non  satis  per- 
suadet." 

Mamphula  appellatur  panis  Syriaci  genus,  quod,  ut  ait 
Verrius,  in  clibano  ante,  quam  percoquatur,  decidit  in  car- 
bones,  cineremque,  Sec." 

Mater  Matuta,  manes,  mane,  matrimonium,  materfami- 
liae,  matertern,  matrices,  materiae  dictse  videntur,  ut  ait 
Verrius,  quia  sint  bona,  &C.''' 

Matronae  a  magistratibus  non  summovebantur,  &c.  quam 
ob  causara  ait  Verrius  neque  earum  vivos  sedentes  cum  ux- 
oribus  in  vehiculo,  descendere  coactos.'' 

Mendicum  dici  Verrius  putat  a  mente  ejus,  quem  fefelle- 
rit  fortuna  :  vel  quod  precetur  quemque,  ut  vitse  suae  me- 
deatur  cibo.^ 

Metaphoram  quam  Graeci  vocant,  nos  tralationem,  id  est, 
domo  mutuatum  verbum,  quo  utimur,  inquit,  Verrius,  &c. 

Naucum  ait  Ateius  Philologus  poni  pro  nugis,  &c.  Qui- 

*  Ex  Festo,  verbo  Salva  res  est.  "  Ex  eod. 

'  Ex  Festo  vel  Paulo.  *  Ex  Festo  et  Panic. 

"  Ex  eod.  y  Ex  cod.  utet  cetera  omnia. 

"  Ex  eod. 


qUM    KXTANT.  2I 

dam  nucis  juglandis,  qiiam  Verrius  juglandam  vocat,  me- 
dium, velut  dissepimentum,  &,c. 

Occare,  et  occatorem  Verrius  putat  dictum  ab  occaeden- 
do,  quod  caedat  grandis  globos  terrae :  cum  Cicero  venus 
tissime  dicat  ab  occaecando  fruges  satas. 

Orcum  quem  dicimus,  ait  Verrius  ab  Antiquis  dictum 
uragum,  &c.  sed  nihil  afFert  exemplorum,  &c. 

Oscos,  quos  dicimus,  ait  Verrius  Opscos  antea  dictos 
teste  Ennio,  cum  dicat :  *  De  muris  res  gerit  Opscus.'  Ad- 
jicit  etiam,  quod  stupra  inconcessae  libidinis  obscena  di- 
cantur  ab  ejus  gentis  consuetudine  inducta.  Quod  verum 
esse  non  satis  adducor,  &c. 

Pedum  est  quidem  baculum  incurvum,  &c.  Sed  in  eo 
versu,  qui  est  in  Iphigenia  Ennii,  Precede,  gradum  proferre 
pedum,  nitere :  cessas?  id  ipsum  jaculum  significari  cum 
ait  Verrius,  mirari  satis  non  possum,  &c. 

Percunctatio  pro  interrogatione  dicta  videtur  ex  nautico 
usu,  &c.  ob  quam  causam  ait  Verrius  etiam  secundam 
syllabam  per  O  solere  scribi.  Mihi  id  falsum  videtur, 
&c. 

Piari  eos,  veluti  proprio  verbo  ait  Verrius,  qui  parum 
sint  animati,  &c. 

Pictor  Zeusis  risu  mortuus,  dum  ridet  eiFuse  pictam  a  se 
anum  ypauv.  Cur  hoc  loco  relatum  sit  a  Verrio,  cum  de 
significatu  verborum  scribere  propositum  habuerit,  equi- 
dem  non  video,  &c. 

Praedia  rursus  Verrius  vocari  ait  ea  remedia,  quae  data 
Caecilia,  &c.  ca  vocari  ait,  quod  mala  prohibeant. 

Praerogativae  centuriae  dicuntur,  &c.  Verrius  probabilius 
judicat  esse,  ut  cum  essent  designati  a  praerogativis,  in  ser- 
monem  res  veniret,  &c. 

Profanum,  quod  non  est  fanum,  &c.  ut  Verrius,  &c.  cu- 
jus  opinionem  neque  in  hoc,  neque  in  aliis  compluribus 
refutare  minime  necesse  est :  cum  propositum  habeam  ex 
tanto  librorum  ejus  numcro  intermortua  iam  *»*  r.-i>-i*<^ 
\crba,  atque  ipso  saepe  confitenten.  ullius  usus  atque  auc- 
toritatis,  praeterire  :  et  reliqua  quam  brevissime  redigere  in 
libros  admodum  paucos.     Ea  autcm,  de  quibus  dissentio  ct 


22  M.    VERRII    FLACCI 

apcrte,  et  brcviter,  ut  sciero,  scripta  in  his  libris  meis  in- 
venientur,  inscribuntur  :  Priscorum  verborum  cum  ex- 
em  plis. 

Quatere  suspensum  et  vicinum  rei  alicujus  motura  sig- 
nificat:  non,  ut  Verrius  putat,  ferire,  &c. 

Refert  cum  dicimus,  errare  nos  ait  Verrius :  esse  enim 
rectum  Rei  fert,  &c.  sed  esse  jam  usu  possessum. 

Repagula  sunt,  ut  Verrius  ait,  quae  patefaciundi  gratia 
ita  figuntur,  ut  ex  contrario  quas  oppangantur,  &c. 

Repastinari  ager  is  dicitur,  ut  Verrius  existimat,  cujus 
natura  mutatur  fodiendo,  &c. 

Repudium  Verrius  ait  dictum,  quod  fit  ob  rem  puden- 
dam,  &c. 

Rhegium  appellare  oportere  ait  Verrius  id  municipium, 
quod  in  freto  e  regione  Siciiiae  est,  &c. 

Romuliara  tribum,  &c.  mrenisse  ait  Verrius  vetitam,  &c, 

Ruscum  est,  ut  ait  Verrius,  amplius  paulo  herba,  et  exi- 
lius  virgultis,  &c. 

Sacram  viam  quidam  appellatam  esse  existimant,  &c. 
nee  appellari  debere  ait  Verrius,  sed  disjuncte,  ut  ceteras 
vias  Flaminiam,  Appiam,  Latinam  :  ut  ne  novam  viam  qui- 
dera,  &c. 

Salicem  Verrius  virgulti  genus,  non  arboris,  dicit,  et  ridi- 
cule iuterpretatur  dictum,  quod  ea  celeritate  crescat,  ut  sa- 
lire  videatur. 

Salinum  in  mensa  pro  aquali  solitum  esse  poni  ait  cum 
patella,  quia  nihil  aliud  sit  sal,  quam  aqua. 

Sas  Verrius  putat  significare  eas,  auctore  Ennio,  &c.  cum 
suas  magis  videatur  significare,  &c. 

Satis  verbum  Verrio  melius  iuit  praeterire,  ut  mihi  vide- 
tur,  quam  tam  absurdas  opiniones  suas  de  eo  recitare,  quas 
sciens  praeterii,  tam  Hercules,  quam  de  scabro,  quod  prox- 
imum  sequebatur. 

Scraptae  dicebantur  nugatorias,  ac  despiciendae  mulieres, 
"t  ait  Verrius,  ab  iis,  quae  screa  iidem  appellabant,  &c. 

Scurrae  vocabulum  Verrius  inepiisaimo  aut  ok  Grseco 
tractum  ait,  quod  ex  a-xvpou^siv,  aut  a  scquendo,  cui  magis 
assentitiir,  &c. 


qVJE    EXTANT.  23 

Senonas  Gallos  Verrius  ait  existimaii  appellari,  quia 
novi  venerint,  &c. 

Serilla  Verrius  appellari  putat  navigia  Istrica,  &c.  cum 
TrBpi(ppa(TTixciic,  et  ficto  vocabulo  usus  sit,  &.c. 

Sertorem  quidam  putant  dictum  a  prendendo,  &c.  quod 
totum  Verrius  a7r»3avwj  introduxit. 

Silicernium  Verrius  existimat,  &c. 

Solea,  ut  ait  Verrius,  est  non  solum  ea,  quae  solo  pedis 
subjicitur,  sed  etiam  pro  materia  robusta,  &c. 

Solida  sella,  &c.  appellah3.nt,  inquit  Verrius,  quod  scilicet 
tota  esset,  absurde  ut  mihi  videtur,  &c. 

Sola  appellantur  sedilia,  &c.  qua:,  ut  ait  Verrius,  omnia 
dicta  sunt  a  soUo,  &c. 

Sponderc  Verrius  putat  dictum,  quod  sponte  sua,  id  est, 
voluntate,  promittatur.  Deinde  oblitus  inferiore  capite  spon- 
sum  et  sponsam  ex  Graeco  dictam  ait,  &c. 

Stellionem  genus  lacerta:  Verrius  dic^«m  ait,  &c. 

Stipatores  ait  dictos  a  stipe,  &c. 

Suburam  Verrius  alio  libro  a  pago  Succusano  dictam 
ait :  hoc  vero  maxime  probat  eorura  auctoritate,  &c. 

Supervacaneum  ut  videtur  secludit  Verrius  ab  vacuo,  &c. 

Taenias  Grascam  vocem  sic  interpretatur  Verrius,  ut  di- 
cat  ornamentum  esse  laneum  capitis  honoraii,  &c. 

Talionis  raentionem  fieri  in  duodecim  ait  Verrius,  &c. 
neque  id,  quid  significet  indicat,  puto  quia  notum  est,  &c. 

Taminia  uva  sylvestris  generis  videtur  Verrio  dicta,  quae 
tam  mira  sit  quam  minium. 

Tarquitias  scalas,  &c.  appellatas  esse  ait  vulgo  existi- 
mari  Verrius. 

Tartarino  cum  dixit  Ennius,  horrcndo  et  terribili  Verrius 
vult  accipi,  a  Tartaro,  qui  locus  apud  inferos. 

Tentipellium  Artorius  putat  esse  calciamentum,  &c.  Ti- 
tinium  ait  Verrius  existimare  id  medicamentum  esse,  &c. 
cum  ille  r^oTriJcij  dixerit. 

Tonsillam  esse  Verrius  ait  palum  dolatiim,&c. 

Tumultum  dici  ait  Verrius,  qui  ab  aliis  oriatur,  quam  ab 
Jtalicis,  et  (jallicis  hostibus,  &c. 


24  M.    VERRIJ    FLACCI 

Turrlienos  Etruscos  appcllavi  solitos  ait  Verrius,  a  Tur- 
rheno  duce  Lydorum,  &c. 

Vacerram  Verrius  et  alii  complures  vocari  dicunt  stipi- 
tem,  ad  quern  equos  solebant  religare. 

Vineae,  ut  Verrius  praecipit,  quod  vini  feraces  sint,  &c. 


M.   VERRII    FLACCI    EPISTUL^. 

Nam  crebro  in  antiquis  lectionibus  invenitur,  sicut  in 
epistulis  probat  Verrius  Flaccus  exemplis,  auctoritate,  ra- 
tione  dicens  in  adverbiis  pro  V,  O  pleruraque  majores  po" 
nere  consuetos,  et  sic  pro  Hue,  Hoc,  Veteres  dicere  sole- 
bant, sicut  pro  illuc,  illoc  dicimus/ 


M.    VERRII    FLACCI    CARMINA. 

Blandilusque  labor  molli  curahitur  arte.* 

INCERTA  VERRII  FLACCI. 

SiEViTiAQUE  eorum  abominaretur  ab  hominibus.'' 

Festinat  a  fando  dicitur  :  quoniam  isti  ignaviores,  qui 
nihil  perficere  possunt,  plus  verborum,  quam  operas  habent. 
Sed  id  nimis  coactum,  atque  absurdum  videtur,  inquit  Gel- 
lius.'= 

Caper  ostendit  de  dubiis  generibus  Verrium  Flaccum  po- 
suisse  alecem  banc  dicens."^ 

Alicam  sine  aspiratione  dictam  Verrius  tradit,  et  sic 
multi  dixerunt.* 

»  Ex  Servio  lib.  viii.  lEn.  •=  Ex  Gell.  lib,  xvi.  cap.  14. 

*  Ex  Prise,  lib.  viii.  ''  Ex  Prise,  lib.  vi. 

''  Ex  Prise,  lib.  viii.  *  Ex  Cbaris.  lib.  i. 


qVM    EXTANT.  25 

Helenius  Acron  Verrium  dicit  errare,  qui  putat  Iios  ambo 
dici  debere.' 

Arnoena  loca  Varro  dicta  ait,  eo  quod  solum  amorem 
praestent,  et  ad  se  amanda  alliciant.  Verrius  Flaccus, 
quod  sine  munere  slut,  nee  quicquam  his  officiat :  quasi 
amunia,  hoc  est,  sine  fructu,  unde  nullus  fructus  exsolvitur : 
inde  etiara  nihil  prasstantes,  immunes  vocantur.s 

Non  negat  Verrius  Flaccus  Kal.  Apr.  postea  constitu- 
tum,  ut  matronae  Veneri  sacrum  facerent.'' 

Nonnulli  etiara  ex  participiis  putaverunt  talia  figurari : 
ut  Verrius  Flaccus,  qui  ab  eo,  quod  est  audens,  audenter.' 

Camara  dicuntur,  ut  Verrius  Flaccus  aflSrmat,  non  camera 
per  E.  Sed  Lucretius,  cameraqne  caminis  ex  cratibus,  etiam 
cameram  dici  posse  ostendit.'' 

Incohavi  ab  incoho  dicendum  putat  Julius  Modestus  : 
quia  sit  compositum  a  caho  initio  rerura,  quod  Verrius  (et) 
Flaccus  in  postrema  syllaba  aspirandum  probaverunt.  Co- 
hum  enim  apud  Veteres  mundum  significat.' 

Clunes  Verrius  Flaccus  masculino  genere  dici  probat, 
quoniam  in  IS  syllaba  terminata  omnia  carentianominativo 
singulari  masculina  sunt :  ut  panis,  cinis,  crinis,  et  similia.*" 

Diligente.  Verrius  Flaccus,  inquit  Plinius,  eorum  nomi- 
nura,  quae  NS  finiuntur,  casu  nominativo,  ablativus  in  E  di- 
rigendus  est." 

DifFert  fatigatus  a  fesso,  ut  Verrius  ait,  quod  fatigatus, 
cum  quis  per  alium  laborare  compellitur :  fessus  vero,  cum 
quis  labore  deficit,  ut  lassus." 

Nee  banc  solum  Roraani  meretricem  colunt,  sed  Faulam 
quoque,  quam  Herculis  scortum  fuisse  Verrius  scribit.P 

Verrius  Flaccus  sic  distinxit:  modica  esse  labra,  labia 
immodica,  et  inde  Labiones  ^  dici.'' 


2  Alii  Labeones. 


'  Ex  eod.  lib.  "■  Ex  Charis.  lib.  i. 

e  Ex  Isid.  lib.  xiv.  cap.  8.  etym.  "  Ex  eod.  lib. 

••  Ex  Macrob.  lib.  i.  Saturn.  "  Ex  Diomede  lib.  i. 

»  Ex  Charis.  lib.  ii.  p  Ex  Lact.  lib.  i.  cap.  20. 

^  Ex  eod.  lib.  i.  i  Ex  Charis.  lib.  r. 

'  Ex  Diom.  lib.  i.  probavit. 


26  M.  VERRIT    FLACCl 

Verrius  lacte  pro  lac  dicit/ 

Nonnulli  synalephas  quoque  circa  observandam  scrip- 
tioncni  existimaverant :  sicut  Verrius  Flaccus:  ut  ubicum- 
que  prima  vox  M  litera  finiretur,  sequens  a  vocali  incipe- 
ret,  M  non  tota,  sed  pars  illius  prior  tantum  scriberetiir,  ut 
appareret  exprimi  non  debere.^ 

Manibus  per  duo  I  dicendum,  quia  sunt  a  manibus,  ut 
p  utat  Verrius:  sed  et  manubiae  per  V  dici  possunt.' 

Nomenclator  sine  V  dicitur,  ut  Verrius  ait,  velut  nomi- 
nis  calator." 

Panis  geuitivo  plurali  panum  Verrius  dixit/ 

Polenta  dici  debet  per  O,  cujus  rei  Verrius  Flaccus  ra- 
tionera  reddit,  quod  usu  omnium  poliatur."* 

Cum  autem  quid  hoc  est  hominis  quaeritur,  inquit,  de  ali- 
cujus  qusero  hominis  qualitate  *  qui  necesse  sit*  hie  mas- 
culine dicendus  est,  ut  Verrius  ait :  quoniam  neutra  in  I  et 
in  VS  non  exeunt/ 

Sal  neutro  genere  Verrio  etiam  placuit/ 

Porphyrio  ex  Verrio  et  Festo,  in  auguralibus,  inquit,  li- 
bris  ita  est,  sane  sarcteque/ 

Verrii  Flacci  scripta  ad  hoc  genus  quaestionis  pertinentia 
haec  fuerunt.  Senatum  dici  et  pro  loco,  et  pro  hominibus, 
civitatem  et  pro  loco,  et  oppido :  et  pro  jure  quoque  homi- 
num,  et  pro  hominum  multitudine :  tribus  quoque  et  decu- 
rias  dici,  et  pro  loco,  et  pro  jure,  et  pro  hominibus  :  concio- 
nem  autem  tria  significare,  locum,  suggestumque  unde  ver- 
ba tiereut ;  item  significare  coetum  populi  assistentis  ;  item 
orationem  ipsam,  quae  ad  populum  diceretur/ 

Verrio  Flacco  videtur  eandem  esse  apud  nos  V  literam 
quae  apud  Graecos  Y  ;  namque  his  exemplis  argumentatur  : 
quod  illi  dicunt  xJjtiivov,  nos  cuminum,  quam  illi  xvirapiTo-ov, 
nos  cupressum  :  illi  xv^spvrjTYjv,  nos  gubernatorem  :  necnon 


'  Exeod.lib.  "  Ex  eod. 

•  Ex  Velio  Longo  de  Orlhog.  *  Ex  eod. 

'  Ex  Cliaris.  lib.  i.  y  Ex  eod. 

"  Ex  eod.  ^  Ex  cod.  lib.  ii. 

"  Ex  eod.  a  Ex  Gel.  lib.  xviu.  cap.  7. 


qXJJE    EXTAMT.  27 

ex  ejusmodi  Theseus,  Menoeceus,  Peleus,  et  similibus  af- 
lirmat.'' 

X  et  Z  Veirio  Flacco  placet  mutas  esse:  quoniam  a 
rautis  incipiant,  una  a  C,  altera  a  P  :  quod  si  quos  movet, 
quod  in  semivocalem  desinant,  sciant,  inquit,  Z  liteiam  sic 
scribi  ab  iis,  qui  putant  illam  ex.  C  et  D  constare,  ut  sine 
dubio  muta  finiatur.'' 

ExVerho  Flacco  Plinii  lib.  iii.  vii.  viii.xiv.xv.  xvjii, 
xxvm.  XXIX.  xxxiii,  xxxiv.  xxxv.** 

b  Ex  Velio  Longo  de  Orthogr.  ••  Ex  Plin.  lib.  i,  de  Nat.  Hist, 

«  Ex  eod. 


EPISTOLA     PAULLI 


AD 


CAROLUM    REGEM, 


DiviNyE  largitatis  miinere,  sapientia  potentiaque  praefulgi- 
do  Domino  Regi  Carolo  Regum  sublimissimo  Paullus  ulti- 
mus  servulus.  Cupiens  aliquid  vestris  bibliothecis  addere, 
quia  ex  proprio  perparum  valeo,  necessario  ex  alieno  mu- 
tuavi.  Festus  denique  Pompeius  Romanis  studiis  affatim 
eruditus,  tam  serraonura  abditorum,  quara  etiara  quarun- 
dam  causarum  origines  aperiens,  opus  suum  ad  viginti  us- 
que prolixa  volumina  extendit :  ex  qua  ego  prolixitate  su- 
perflua  quaeque,  et  minus  necessaria  praetergrediens,  et 
quasdam  abstrusa  penitus  stylo  proprio  enucleans,  nonnulla 
ita  ut  erant  posita  relinquens,  hoc  vestrae  celsitudini  legen- 
dura  compendium  obtuli.  In  cujus  serie,  si  tamen  lectum 
ire  non  dedignabimini,  quaedam  secundum  artem,  quaedam 
juxta  etymologiam  posita  non  inconvenienter  invenietis,  et 
praecipue  civitatis  vestrae  Romuleae  viarum,  portarum,  mon- 
tium,  locorum,  tribuumque  vocabula  diserta  reperietis,  ri- 
tus  praeterea  gentilium,  et  consuetudines,  varias  dictiones 
quoque  poetis  et  historiographis  familiares,  quas  in  suis 
opusculis  frequentius  posuere :  quod  exiguitatis  meae  mu- 
nusculum  si  sagax  et  subtilissimum  vestrum  ingenium  non 
usquequaque  repulerit,  tenuitatem  meam,  vita  comite^  ad 
potiora  excitabit.    Vale. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM    SIGNIFICATIONE 


LIBER    1. 


Abacti*  magistratus  dicebantur,  qui  coacti  deposuerant 

imperium. 
Abalienatus ''  dicitur,  quem  quis  a  se  removerit. 
Abambulantes,''  abscedentes. 
Abarcet/  prohibet. 

Abavus  *  dicitur,  quia  abest  ab  avo,  et  est  avus  avi. 
Abditivi  *  abortivi. 


NOTiE 


»  Abacti]  Magistratu  depulsi,  de- 
turbati.  Gloss. '  Abacti,  aposthentes, 
repulsi.'  Dacerius, 

^  Abalienatus']  Proprie  qui  alienus 
factiis  est,  apallotriomenos ,  improprie 
vero  abalienatus,  remotus,  id  est, 
queni  quis  a  se  removit,  unde  non 
male  in  Gloss.  'apallotiioo,renioveo.' 
Idem. 

•=  Ahambulantes'\  Ambnlare  est  ire, 
iter  facere.  Cic.  ad  Att.  lib.  ix.Ep. 
3.  'Si  recte  ambulavit  is  qui  banc 
epistolam  tulit,  in  ipsum  tuum  diem 
incidit.'  Et  lib.  viii.  Fam.  Ep,  22. 
'  Ita  ambulat  Cxsar,  ut  tinneam  iie 
citius  quam  opus  sit  ad  Brundisium 
accesscrit.'  Idem. 

<*  Aharcet]  Gloss.  'Abarceo, opcirg'o, 
repello.'  Idem. 


«  Abavus]  Quaitus  pater  ex  versu 
Plauli  Pers.  i.  2.  'Pater,  avos,  proa- 
vo?,abavos,  atavos,  tritavos.'  Unde 
Virgil.  '  Pilumnusque  illi  quartus  pa- 
ter.' 1.  'Abavus.'  Sed  non  sat  hu- 
jus  nominis  rationem  aperit  Paulus, 
'  quia  abest  ab  avo,'  quasi  non  atavus 
et  tritavus  longiori  absint  intervallo. 
Non  dubito  apud  Festum  scriptnm 
fuisse,  quia  jam  abest  ab  avo.  Et  haec 
est  Isidori  sententia,  '  abavus  proavi 
pater,  jam  longe  ab  avo.'  Idem. 

^Abditivi]  Glossarium  optimum  ve- 
tus  :  '  Abditivus,  airocTraaOeis.'  '  Ab- 
dere  '  enim  contrarium  t^  '  Indere.* 
Quare  non  immerito  pro  abortu.  Joi. 
Scaliger. 

Abditivi  abortivi]  '  Abdcre  '  con- 
trarium est  t^  'indere.'    Quare  op- 


30 


SEXTI    POMl'EII    FESTI 


Abemito"  signiiicat  demilo,  vcl  auferto :  emere  enim  Anti- 
qui  dicebant  pro  accipere. 

Abgregare,''  est  ab  grege  diicere :  adgregare,  ad  gregem  du- 
cere :  segregare,  ex  pluribus  gregibus  partes  seducere: 
unde  et  egregius  dicitur  e  grege  lectiis  :  quorum  verbo- 
runi  frequens  usus  non  mirum  si  ex  pecoribus  pendet. 
Cum  apud  Antiquos  opes '  et  patrimonia  ex  his  praeci- 
pue  constiterint,  ut  adhuc  etiara  pecunias,  et  peculia  di- 
cimus. 

Abietaria''  negotia'  dicebantur,  qiiam  materiam  nunc  di- 
cimus,  videlicet  ab  abietibus  coemendis. 


1  Fiilv.  Ursin.  indicavit  in  Ms.  legi  negotiatio  dicebatur,  et  pro  maleriam 
nialit   maleriariain,    Scaliger   nialit  negatiatio,   qitam  materiationcm,    iiupro- 


tinie  abditivns,  abortivus,  qiiamvis 
sine  exemplo.  Gloss.  '  Abditivns, 
djroo-Trao-^eiy/abstractus,  avnlsus.  Op- 
time,  ex  nnico  Pi;iuti  loco  in  argii- 
mento  Pcenuli  :  '  Sed  illi  seni  qui 
moituiis  est,  filius  Unions  qui  fuerat, 
dim  abditivos  a  patre,  Puer  septuen- 
nis  surripitur  Cavlhagine.'  Ut  mira- 
ri  satis  nequeam  hie  virnm  alioqui 
doctissimum  pessime  se  dedisse,  qui 
abductus  in  textnm  recepit,  quod  ab 
studioso  quodam,  ut  mo$  est, ad  oram 
oodicis  scriptuni  fuerat,  ut  vocem  ab- 
ditivos explicaret.  In  vett.  edd.  legi- 
tnr  abdivitiis,  quod  nianifeste  probat 
corruptum  ex  abditivos.  Dacerius. 

s  Abemii]  Glossarium  :  '  Abemit, 
ab  60  accepit,  iKafiev.'  Sic  '  Surre- 
mit,'  sursuni  emit  :  lioc  est,  susce- 
pit:  et,  'Suriempsit,'  susceperit.  Jos. 
Scaliger. 

Abemito']  Gloss.  '  Abemh,  ab  eo 
accepit,  eAojSej/.'  Emrre,  quod  nunc 
luercari,  Antiquissignificabat  sumere, 
accipere.  Sic  '  surremit: '  i.  sursuni 
emit,  accepit,  Lucil.  '  Inque  manum 
surremit  hastani.'  Et  '  surrempsit,' 
susceperit.  Vide  iu  '  Surremit.' 
Dae. 


NOTiE 

^  Abgregare~\  Abgregare  et  Segre- 
gare  non  tarn  ex  plurihus  gregibus, 
quam  ex  grege  seorsiini  ducere.  Idem. 

'  Cum  apud  Antiquos  opes}  Quia  Ve- 
teres  pecuariam  exercebant,  ita  ut 
onmis  eoruni  copia  in  pecore  consis- 
teret,  ut  ex  Sacris  Literis  et  Homero 
ipso  notum.  Inde  fit  ut  hodieque  et 
'pecunias'  et  'peculia'  dicamus. 
Vide  '  Pecunia.'  Inde  etiam  opes 
pro  divitiis,  quod  Antiqui  oves  opes 
dicebant.  Unde  '  opuientus,'  ttoKv- 
IxTjAos.  Varr.  lib.  ii.  de  Re  Rust.  cap. 
1.  'De  antiquis  illustrissimus  quisque 
pastor  erat,  ut  ostendit  Grteca  et  La- 
tina  lingua,  et  veteres  poiJtip,  qui 
alios  vocant  ■jroXiapvas,  alios  Tco\\i)j.i\- 
\ovs,  alios  Tro\v$ovTa?,  qui  ipsas  pecu- 
des  propter  caritatem  aureas  liabu- 
isse  pelles  tradiderunt.'  Idem. 

^  Abietarial  Mall  em,  Abietaria  ne- 
gotiatio, quam  materiationem  nunc  di- 
cimus:  subjicit  enim:  'videlicet  ab 
abietibus  cot^mendis,'  ut  non  sint  ^v- 
Xa,  sed  ^vXovpyia,  quam  Vitruvius  et 
alii  recte  '  materiationem  '  vocant  : 
vulgarem  tamen  lectionem  retinere 
possiunus.  Jos.  Seal. 

Abietaria  negotia]  Fulvius   Ursinus 


DK    VKRBORUM    SIGNI FICATION  E    LIB.    1. 


31 


Abiisse  pro  adiisse  ^ '  dicebant. 
Abitionem  ™  antiqui  dicebant  mortem. 
Abnutare,"  saepe  abnuere. 

Ab  oloes  °  dicebant,  pro  ab  illis :  antiqui  enim  literam  non 
sreminabant. 


bante  Dacerio. — 2  Alii  obiisse. 


NOTiE 

iiidicavit  in  Ms.  legi  «/;ic'^ari(i  ne^oda-  nicntione  abstinerent,  si  qucm  e  vita 

tio.     Infra  pro /na/^c/am  .Scaliger  le-  decessisse  indicarent,  dicebant,  Fnit, 

git  muteriationem  :  Frustra  :  nam  ?n(i-  vixit,  abiit.  Quoniodo  et  Grivcisunni 

feria  est  |u\eia,  '  lignatio,'  lignornni  o'^xeaOai  ct  airotx^adai  n^wrpahant.  Sic 

crvWoyf],      Abietaria  negotiatio.  Gall,  plures  etiam   pro  mortuis,   iit  Graeci 

trajic  de  hois,     A  muteria  est  materia-  vXiiovas.     Sic   et  felices,  qiios  Graeci 

rius,  qui  four  nit  le  bois.     Plant.  Mil.  fj-aKaphas.    Herat. '  Onines  composni 

Glor.  III.  3.  'Assunt  fabri  arcliilec-  felices.'     Et   id  nos  vulgo  hodieque 

tiqne,  earn  quidem  ad  rem  hand  im-  dicimus.  Dae. 


periti :  Si  non  nos  niateriarins  remo- 
ratur,  quod  opus  est  qui  det.'  Dae. 

'  Abiisse  pro  adiisse]  Restituunt  viri 
docti  abiisse  pro  obiisse.  Ut  infra 
'  abitionem  antiqui  dicebant  mor- 
tem.' Putabam  olim  scriptum  fuisse 
obiisse  pro  adiisse.  Nam  infra  ait '  ob- 
itu  dicebant  pro  aditu.'     Xeque  ob- 


"  Abnutare]  'Abnutivum'  in  Pan- 
<lectis  :  quod  in  constitutionibus  Gra»- 
ois  non  rarodicitur  avaveDcrai.  Sic  Mar- 
tianns  '  orationeni  abnnti vam,'  et '  a<l- 
nutivam,'  '  rrjv anotpartK^i',  Koi  Karaipa- 
riKT)v:  et  Glossarium:  'Abnutivum, 
aTTcafj.0Ti.K6v  :'  '  Adnutivura,  KaraifjiOTi' 
k6v.'     Abnutivum  et  Adnuiiviim  quod 


Stat  series  literarnni,  cum  multa  alia  vocat  Martianns  Capella,  est  Nega- 

sinl  quae  suum  ordinem  non  servant,  torium  et  Confessorium.  Jos.  Seal. 

Idem.  Abjiutare]   Frequentativnm  a  nuo, 

"^  Abitionem']  Notavimus  in  Conjee-  quod  a  ^euw.    Nuo,  nuto,  abnuo,  ab- 

taneis,  quantum  Veteres5i;(r4>?j/ii'a;' vi-  nuto,    auavevw.    Abmito  est,   abjuro, 


taverint  in  mortis  mentione  :  ut  de 
niortuo  dicebant,  vixiT :  et  in  veteri- 
bns  marmoribus  idem  visitur,  pr?p- 
sertim  in  illis,  quie  extant  Narbonae  : 

ut,  VlXIT.  C.  FLAVIVS.  FELIX:  Ct,  VIX- 
IT.   VALERIVS.     E.MEI,I,VS:     et,    VIXIT. 

DOMiTius.  PRi.ML's.  Itaquc  ABUT  di- 
cebant, pro    periit.    Terttill.     Si  de 


nego ;  unde  Gloss.  '  Abnutivum 
awwfj.oTiKhi'y  abjuratoiium,  negatori- 
um.'  Cui  contrarium  '  adnutivum 
KOTwixoTiKhv,  dejerativum,  confesso- 
rium.' Dae. 

°  Ab  oloes]  In  lege  Regia  :  sEi.  pa- 
rentes.  PUER.  VERBERIT.  AST.  OLOE 
PLORASSINT.  PUER.    DEIVEIS.    PAREN- 


ali(pio  jampridem  defuncto  tanqnani  tum.  sacer.  esto.   In  hac  lege,  oloe, 

vivo  quis  requirat,  praj  manu  occur-  est,  olli,  vel  illi.     Nam  E  post  in  (), 

lit  dicere:  abut  jam,  et,  reverti  ut  Apello  et  Apollo.     Delude  non  ge- 

ukbet:  sic  pro  eodeui  dicebant,  FiiiT.  niinabant  litcras ;    postremo,  Nomi- 

nt  nolamus  alil)i.  Jos.  Seal.  nativi  masculini  plurales,  qui  postea 

Abitionem  Afiliqui]  Veteres  ut  male  in  I,  antea  in  OE  desinebant:  sic  in 

ominatis  verbis  parcereut  et  a  mortis  carmine  Saliari,    piluiMNoe  popi.ue, 


32 


SEXTI    POMPEII    FESTi 


Aborigines''  appellati  sunt,  quod  errantes  convenerint  in 

agrum,''  qui  nunc  est  populi  Romani ;  iuit  enim  gens  an- 

tiquissima  Italias. 
Abortum^ '  gravidas  mulieris  dicitur,  quod  non  sit  tempes- 

tive  ortum. 
Abrogare,  infirmare.' 
Abs'  praepositio  a  Graeco  deducitur  a\I/.  significat  autem 

retractionem  in  partem  posteriorem. 


3  Coiijicit  Dae.  Abortus. 


NOT/E 

hoc  est,  Piltimni  populi :  et  fasci- 
NOE  pro  Fascini.  Jos.  Seal. 

Ab  oloes}  Oli,  pro  olli,  et  olli  pro 
illi :  oloes  autem  illoes  est,  et  pro  illis 
accipitur  Graeca  terniinatione.  Vide 
'  Loebesum'  et  '  oUic'  Ant.  Augus- 
tinus. 

Ab  oloes]  Recti  plurales,  qui  nunc  in 
i,antiquitus  desinebant  in  oe,  Pilum- 
noe,  poploe,  pro  pilumni,  popli.  Ex  imi- 
tatione  Graecorum,  apud  quos  nomi- 
nativi  plurales  terminantur  in  oi. 
Hie  olli  simplici  1  oli,  antiqua  terini- 
natione  oloe.  In  sexto  casu  oloes  pro 
ollis,  illis.  In  lege  Regia, '  Sei  paren- 
teis  puer  verberet,  ast  oloe  ploras- 
sint,  puer  Divis  parentum  sacer  esto.' 
Dae. 

P  Aborigines']  Hie  Festus  aborigi- 
nes dicit  pro  aberrigines,  antiqua  con- 
suetudine,  simplici  r,  et  e  converso 
in  0.  Cui  senteutiae  favet  auctor  de 
origine  Gentis  Rom.  '  Alii  aborigines 
cognominatos  volunt  quod  errantes 
illo  venerint,  primo  aberrigines,  post 
mutata  prima  litera  altera  ademta 
afcon'g^ines  cognominatos.'  Sed  utrique 
falsi  sunt,  nam  aborigines  sunt  indi- 
genae  avT6x9oves  qui  ab  origine  in 
Italia  fuerint,  nee  aliunde  advecti, 
ut  ait  Euripides  de  Atheniensibus, 
qui  se  etiam  avr6x6ovas  gloriabantur: 
fiobs  ovK   iiraKths  &\\o6fv,   alr6xOovis 


iipvyLiv.  '  Popuhis  non  advectus  ali- 
unde, indigenae  nati  sumus.'  Idem. 

1  In  agrum]  Qui  postea  Latium  vo- 
catus  est,  et  ipsi  aborigenes  post  IE- 
neae  adveutum  cum  Trojanis  permisti 
Latini  dicti  sunt.  Idem. 

■^  Abortum]  Verbum  elegans  Abo- 
riri.  Varro,  Gallo  Fundaniode  Admi- 
randis:  '  Vinnm,  quod  ibi  natum  sit 
in  quodam  loco,  si  praegnas  biberit, 
lieri  ut  aboriatur.'  Titulum  Varro- 
niani  libri  emendamus  ita  apud  No- 
nium.  Jos.  Seal. 

Abortum]  Melius  forsan  abortus. 
Tamen  et  abortum  retinere  possis. 
Abortus  autem  ab  aborior ;  id  est, 
abortum  facio.  Varro,  Gallo  Funda- 
nio,  '  Vinum,  quod  ibi  natum  sit  cis 
quodam  loco,  si  prsegnas  biberit,  fieri 
ut  aboriatur.'  Dae. 

'  Abrogare,  injirmare]  Optime  igi- 
tur  Gloss.  '  abrogo,  airoKvpSi,  iKarTw,' 
Id  est,  irritum  facio,  iniirmo,  minuo. 
Saepius  tamen  abrogare  pro  omnino 
toUere,  eripere,  ut  abrogare  fidem  ali> 
cui,  ut  *  abrogare  legem,'  est  legem 
perlatam  prorsus  tollere.  Idem. 

'  Abs]  Certe  hie  frustra  est  sive 
Festiis,  sive  Paulus,  qui  sine  ullo  ex- 
emplo  abs  Latinum  a  Graeco  i.rf/  dixit 
proficisci,  eo  tantum  inductus  quod 
ambo  eodem  modo  desinerent.  Abs, 
addito  S,  est  a  praepositione  ab,  quae  a 


DE    VliRBORUM    SKJNIFIGATION E    LIB.    I.  33 

Ageratum  "  lutum,  cum  paleis  mixtum. 

Acerra,"  ara,  quae  ante  mortuum  poni  solebat :  in  qua  odo- 

res  incendebantur  :  alii  dicunt  arculam  esse  thurariam  : 

scilicet  ubi  thus  reponebant.^ 
Acetare  dicebant/  quod  nunc  dicimus  agitare. 
Acieris/  securis  cerea.,  qua  in  sacrificiis  utebantur  saccr- 

dotes. 
Acies,  Acumen/  Acus,  et  Acuere  dicunlur  ab  axov>),  quam 

Latine  dicimus  cotem. 
Aclassis  ^  tunica,  ab  humeris  non  consuta. 
Acrumaeruma'"  utcnsilia  ampliora. 


4  Scilicet  ubi  tlius  reponehanl.  Hapc  omnino  rlelenda  esse  idem  censet. — 5 
Vett.  edd.  Mrumarumu.  Legit  Scaliger  Mrumina  vel  potius  JEramina,  pio- 
bante  Dacerio. 

NOTiE 

Graeco  kiro.    Res  nolior  est  quam  nt  ^  Acieris]  Glossariiim  :  '  Aciciis,  a^i- 

exemplis  debeat  probari.  Quod  infra  vt)  lepo<pdvTov,&)<!Tl\avTos.'  Et, '  Acia- 

legitur  a^ssignificare  retractionem  in  iium,crTo'/xw;ua.'Et,'  Denticiilum  acia- 

paitem  posteriorem,  id  ab  Hesychio :  rinm, (rroficufiaTwu.'   Unde  Itali  aps  vo- 

a.\p,  iraKiv,  els  to  ott'ktw.  Idem.  cant  Aciaio.   Significat  et  idem,  pa<f>i- 

"  AceraUim]  Nonius:  Aceratuni  est  Sod-fiKriv.  Jos.  Seal. 

lutum    paleis   mixtum    ut    lateraiiis  Acieris^  Gloss.  |Isidori  :   'Acieris, 

usus  est.   Lucil.  lib.  ix.  '  Lateres  qui  genus  securis.'  EtGlossarium  Philox. 

ducit  liabet  nii)il  amplius  nam  quam  '  acieris,  a^lvri  Upo(pavrov,  iis  TWavroi.' 

Commune  latum  a  paleis,  coenunique  '  Acieris,  securis  sacerdotis  ut  Plau- 

aceroso.'    Ubi  nemo  non  videt  iegen-  tus.'    Hodie  tamen  acieris  apud  Plau- 

(\\\m  e&f,e  cwnumque  aceratum.  Idem.  turn  frustra  quaeras.  Dae. 

^  Acerra']   Glossarium  :  '  Acceplu-  »  ^des,j4cMmen]  Nunquam  aboKfJcrj 

raria,  Kifiavairpls.  Acerra  luraria  Iegen-  formabitur  acies.   Sed  ab  aid)  vel  d»ch, 

dum.  Jos.  Seal.  cuspis  ferri  a  quoetiam 'acus,' 'acuo,* 

Acerra]  Nullibi  acerram  pro  arc  me  'acumen.'   Idem. 

legisse  memini,   nisi  ita  acclpere  lu-  •>  Jci«s«is]    G!os<arium  :    '  Acclas- 

beat  in  lege  12.  tab.  '  Unctura  servi-  sis,  Aci/xara.'  Vide  Calasis.  Jos.  Seal, 

lis  tollatiir,  oninisquc  circumpotatio :  Aclassis]  Eadem  et  calassis  dicta, 

lie  respcrsio,  ne  longa;  corona?,  nee  a  Gra-co  x*^""^"  laxatio,  quod  iion 

acerrap.'  Quod  non  placet.  Dae.  consuta  sed    laxa  ab   humeris   uodo 

y  Acetare]    Sic   '  subicilare,'   '  ini-  dependeat.   Acalassis  autem  puto  pro 

cere,'  et  similia.  Jos.  Seal.  amcalasis  ab  am  circum.    Sed  et  an- 

Acetare]  Vetercs  pro  g  scrlbebant  classes  in  Ms.  scriptum  fiiisse  docet 

c;  ut  •  pucnando,'  '  leciones,'  'Car-  Voss.  manifesto  pro  nuca/assis,  ancia*- 

liiacinenses  :' ct  c  pro  i;  ut  '  exemet'  sis.   Glossarium  '  aclassi,  AcSjua.'  Cor- 

pro  '  cximit,'  '  navebus'  '  acetare,'  rige  aclas.<iis.  Et  rccte  aclassim  expo- 

et  similia.  Dae.  nit  xinio,  id  est,  bona,  quod  ab  Isido- 

Delph.  el  Var.  Clas.                  Pomp,  i'esl.  C 


34 


SEXTI    POMPKII    FESTI 


Actus*'  modo  significat  in  comoediis  et  tragoediis  certa 
spatia  canticorum  :  modo  iter  inter  vicinos  ^  quatuor 
pedum  latum :  modo  in  georaetrica  minorem  partem  jii- 
geri/  id  est,  centum  viginti  pedum  :  modo  motum  cor- 
poris,^  ut  histrionum  et  saltatorum,  qui  etiamex  hoc  ipso 
actuosi  dicuntnr. 

Acupedius''  diccbatur,  cui  praecipuura  erat  in  currendo 
acumen  pedum. 


NOT/E 


ro  cxpoiiitnr,  quadriiin  sagnm.  Qiiod 
in  quatuor  partes  divisum  ab  hiimeris 
laxiini  penderet,  neque  fibulis  iillis 
aslringeretur.  Dae. 

«  AcrunKcruma]  Veteres  editiones, 
JErumaeruma.  Lego,  JErumhin,  qua; 
dicta  sunt,  ut  Grapce  x<^'«^MaTa,  ap- 
•yupdfiaTa,  xpv(y^iJ-a'''a  :  eo  enini  nomi- 
ne intelligunt  Grstci  jenea,  argentea, 
aurea  utensilia.  Melius  taiiien  lege- 
retnr  lEramina.  Jos.  Seal. 

Acrumceruma']  Lege  cuin  Scaligero 
(irumina,  sive  potius  ceramitia,  quae 
Gra>cis  x'^^k'^M'*''''';  apyvpufiara,  XP"" 
n-w/xaTa.  jlinea,  argentea,  aurea  uten- 
silia. Dnc. 

•1  Actus]  Tragcediaj  pars,  ab  agendo, 
eadeni  ratione  qua  Graecis  Spa/ia  a 
^pav,  agere.  Idem. 

«  Modo  iter  inter  vicinos']  Ab  agen- 
do, ducendo,  Varr.  lib.  iv.  do  L.  L. 
*  Qua  agebant  actus,  qua  vehebant 
viae,  qua  ibant  ab  itu  iter  appella- 
runt.'  Iter  latum  duos  pedes,  actus 
quatuor,  via  octo.  Idem. 

f^  Minorem  partem  jugeri]  Jugerum 
ex  Varrone  et  aliis  est  quod  quadra- 
tos  duos  actus  habet:  actus  quadra- 
tus  latus  est  pedes  cxx.  longus  toti- 
deni :  actus  igitur  dici  non  potest  mi- 
nor pars  jugeri,  cum  jugerum  majo- 
rem  actu  partem  non  habeat.  Lege 
igitur  majorem  partem  jugeri.  Nam  ju- 
gerum habet  etiam  scrupulum,  quod 
est  decern  pedes  in  latitudineni,  et 
longitudinem,  quod  est  minima  pars 


jugeri.   Idem. 

s  Modo  motum  corporis]  Actus  in 
comicis  et  tragicis  fabulis  ea  est  ac- 
tio, is  oris  et  vocis  habitus,  is  corpo- 
ris niotus  quo  se  agunt  histriones  in 
scena,  ad  rem  scenicam  exprimen- 
dan).  Vide  Agere.  Idem. 

^  Acupedius]  hwcWiwa  Agipedem  dix- 
it :  '  Agipes  vocem  niittere  coepit.' 
Glossarium  :  '  yEquipedium,  o|uTo5ia.' 
Jos,  Seal, 

Acupedius]  Glossar.  Aquipedius,  8^c. 
nt  fortasse,  Aqupedins  scribendum  sit 
ex  antiqna  consuetudine :  ut  '  pe- 
qunia'  pro  '  pecuiiia.'  Ful,  Ursinus. 

Acupedius]  Ab  acuniine  pedum, 
quoniodo  mix^v  ttoScoi'  dixit  eleganter 
Pindarus.  Vix  fero  tamen  hie  pedi- 
bus  acumen  tribui,  neqne  immeiito 
banc  vocem  suspectam  liabuil  Vulca- 
nius,  qui  legendum  putavit,  acripe- 
dius,  hoc  est,  cui  pracipua  est  i«  cur- 
rendo velocilas  pedum.  Acris  enim 
est  velox,  nt  Graecis  o^vs.  Gloss,  o^iis, 
6  raxvs.  Verum,  quan(iuam  conatum 
non  improbo,  dispicere  debebat  vir 
doctiss.  num  aliunde  quam  ab  acu- 
niine acupedius  deduci  posset.  Nam 
rectum  est  acupedius,  unde  acupedium 
substantive  factum.  Gloss.  '  Acupe- 
dium :  oluTToSia:  Velocitas.'  Et  Gloss, 
Graeco-Lat.  '  o|u7ro5i'a,  acupedium.' 
Sed  acupedius  ad  imitationem  Greeco- 
rum  effictum,  ab  cokvitovs  uKviroSos  ocu- 
pedius,  et,  o  converso  in  «,  acupedius. 
Qui  Graece  sciunt,  hoc  verum   esse 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I.  35 

Acns  ^ '  palea  est.  Varro  rerum  rusticaiura  tertio  :  Acus 
siibstrueiidum  ^  parturientibus :  Acus  in  area  cxcutilin. 
Idem  in  eodem  piimo  :  ^  argillam  mixtam  acere. 

Acus  dicitur,"  qua  savcinatiix,  vel  etiara  ornatrix  utitur : 


G  '  Acu<i,  Quia  sarcire,  Sfc,  in  Maniiscripto.'  Fulv.  Ursin. — 7  AUi  suhslernen- 
duin  coiijiciiuit,  teste  Scaligero. — 8  Eodeiii  prima  rejicienda  esse  censet  idem. 

sentiiint.    Aciipediiim  Liicilins   dixit  siBi.  Jos.  Seal. 

agipedem:  '  agipes  vocem  mittere  coe-  Acus]  Ex  uno  tantnm  libro  Iijpc 
pit.'  At  agipes  nihil  aliud  est  qtiani  snnita  sunt,  niilii  valde  suspecta;  et 
agypes,  quod  pro  «ci//)eA',  id  est,  acu-  qna^  rpfenintur,  iion  leperi  lib.  ill. 
pedius.  Nisi  agipedem  facete  dixerit  Varronis,  sed  liajc :  'in  cnbiiibus, 
Lucilins  pro  pcdibus  agentem,  hoc  cum  parturient,  acus  substernen- 
est,  oranlem  non  vero  ore  et  lingua,  dum  :'  et  postea  :  '  Condiiut  in  fur- 
Qua  ratione  tbrsan  non  incommode  fures,  aut  acus.'  Et  libro  priuio  : 
et  aipesiegetur,  quod  pedeaiat,  dicat.  '  Ita  tit,  ut  quod  levissimum  est  in 
Vide  '  Pedarinm.'  Dae.  eo,  atque  appellatur  acus,  evannelur 
'  Acus]  Quod  ait:  '  Exercitus  quo-  foras  extra  aream.'  Et  postea  :  '  Pa- 
que  instructio,'&c.  faisum  est.  Non  rietes  et  solum  opere  tectorio  mar- 
enim  Acuin,  sed  Aciein  dicinius.  Por-  moratii  loricandi,  si  minus  ex  arj^illa 
ro  Acum  intelligit,  quam  alibi  Cnasa-  mixto  acere  e  frumento,  et  am  urea.' 
nem  vocat,  qua;  et  discerniculum  vo-  H*c  fortasse  sunt,  quEe  Paulus,  sive 
catur.  Lucilins  xxx.  '  Euplocamo  quis  alius,  referre  voluit.  Vide  Ace- 
digitos,  discerniculumque  capillo.'  ratum  et  Obacerare.  Ant.  Aug. 
Grasci  Ka\a^i5o.  Apuleius  '  acum  cri-  Acns]  Quae  hie  referuntur,  ea  apud 
nalem  :  '  de  qua  Martialis  :  '  Tenuia  Varronem  frustra  quaeras  :  legitur 
ne  madidi  violent  bombycina  crines,  tantnm  in  tertio  :  '  In  cubilibus  cum 
Figat  acus  tortas  sustineatque  comas.'  parturierit  acus  substernendum  :'  et 
Ita  enira  legendum  in  Martiali.  Nam  niulto  post,  '  eas  substernendum  pa- 
in vtdgatis  perperam,  mndidos.  Quod  lea.'  Et  in  primo,  '  ita  fit,  ut  quod 
adeo  ejus  loci  sententiam  turbarat,  levissimum  est  in  eo,  atque  appella- 
nt Turnebo  viro  dictissimo  suspectus  tur  acus, cvanneturforasextia  aream.' 
quidem  locus  fuerit:  emendare  au-  Et  postea  : 'Si  minus, ex  argilla  mixto 
tem  dum  tentat,  totuin  sensum  poetae  acere  e  frumento  et  amurca.'  Quae 
inverterit:  de  Ornatrice  liabcs  apud  omnia  Paulus  more  sno  truncavit  et 
Suetonium,  Juvenalem,  et  enndem  verbis  suis  per  epitomen  protulit. 
Martialem.  Graeci  et  Koap-rirptav  et  Sed  in  ejus  verbis  aliud  turbatum  fu- 
KOfjLUTpiav  :  quo  nomine  Fabula  edita  isse  certum  est  :  scripserat  enim  :  A- 
Is'aivio.  Fnitcpie  munus  illud  pecu-  cus  pulea  eat.  Varro  rerum  rusticurutn 
liare,  ut  qua'dam  ancilla;  nihil  aliud  tertio:  Acus  substernendum  parturien- 
quam  ornatrices  essent :  ut  patet  ex  tihus.  Primo:  Acus  in  area  excutitur. 
vcteri   inscriptioue  :  cineiubvs.   ha-  Idem   eodem:  Argillam   mixtam  acere. 

MIM^.     AI,BIONI/E.    QVINTiE.     ORNA-  DaC. 

TRici.   FESTVs.   M.    SEPTiMi.    CALLi  ^  Acus    dicHur]    Acus    omatricum 

DisPEN.   co.NTVBEUNAM.  B.  M.  F.  ET  alio    iiomiiic    discemiculum    voratur. 


36 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


paleae  etiam  qiiaedam  de  frumento  acus  dicuntur.  Ex- 
ercitus  quoque  instructio  ; '  quod  ea  pars  militum  vehe- 
raentissima  est  ad  hostem  vulnerandura  acumine  telo- 
rum :  totiim  autem  ex  GrEeco  sermone  trahitur ;  cum 
sarcire  apud  illos  ajcscrao-Oa*  dicitur. 

Ad,'"  aut  proprie  personam  significat ;  ut  Eo  ad  Pompei- 
um :  aut  locum,  ut  Abiit  ad  theatrum. 

Adagia,"  ad  agendum  apta. 

Adasia,°  ovis  vetula  recentis  partus. 

Adaxint :  p  adegerint. 

NOT.f: 


quia  ea  capillos  distingiinnt,  discer- 
iinnt.  Acum  crinalem  vocat  Apu- 
leius.  Ornatrices  aiitcm  nos  dicimus 
coiffeuses.  Nam  ftiit  apnd  Veteres 
mnniis  illud  pcciiliare,  ut  qna<dam 
ancillEe  nihil  aliiid  essent  qnani  orna- 
trices, ut  liodiequp  apud  nos.  Sueton. 
in  Tiber.  40.  '  Heec  matris  nieas  li- 
berta  et  ornatrix  fuit.'  Idem. 

'  Exercitus  quoque  instructio']  Fal- 
sum  est;  non  enlm  aaim  sed  aciem  di- 
cimus, ut  optime  Scaliger.  Idem. 

"  Ad]  Denofat  motnni  ad  locum, 
apud  factum  in  loco.  Ad  verbis  mo- 
tus  conjungitur,  apud  non  item.  Inde 
Lucilius  Sat.  ix.  '  Sic  et  apud  te  lon- 
ge  aliud  est,  nam  idem  valet  ad  te, 
Intro  nos  vocat  ad  se  se  :  tenet  intus 
apud  se.'  luterdtim  tamen  ad  sumi- 
tur  pro  apvd,  ut  apud  pro  ad.  Idem. 

"  Adagia]  Lege  Adagio.  Varr.  lib. 
VI.  de  L.  L.  '  Adagio  et  litera  com- 
niutata  abagio  dicta  ab  eo  quod  am- 
bit orationem,  neque  in  aliqua  una  re 
consistit  soIa,ambagio  dicta,  ut  am- 
bustum  quod  circnm  ustum  est.'  Er- 
go adagio  pro  ambagio,  quod  sit  ser- 
mo  circumambulans,  et  multis  rebus 
possit  convenire.  Sic  Grscis  irapot- 
p.ia,  a  Trapck  ad  et  olfjios  via.  Gloss. 
'  adagio,  Trapoi^i'a.' Sed  vox  ilia  jam  ob- 
soleverat  ipsius  Varronis  aetate;  scri- 
bit  enim   lib.  vi.    'Apud   Valerium 


Soranimi  vetus  adagio  est,  o  P.  Sci- 
pio.  Quod  verbum  usque  eo  eva- 
nuit,  ut  Grffirum  napoifxia  pro  eo  po- 
situm  magis  sit  apertuni.'  Idem. 

"  ^rfasia]  In  Glossis  Isidori:  'Ada- 
sia,  ovis  major  natu.'  Jos.  Seal. 

Adnsia]  Isidor.  '  Adasia,  ovis  ma- 
jor natu.'  Sed  quid  fiet  illis  recentis 
jiarlus?  Dnbitahat  Doctissimus  Vos- 
sius  nuin  adasia  sit  pro  ada.via,  pra-ter 
a?tatem  adacta  ad  partum,  ab  adaxint 
pro  adegerint.  Ego  potiiis  existimo 
ista  recentis  partus  iuterpretationem 
esse  \'ocis TTpwTOTOKos,'  primogenitus.' 
Ita  ut  Pauli  verba  sic  intellipenda  et 
distinguenda  sint  Adasia,  ovis  vetula, 
recentis  partus.  Id  est,  priinogenita, 
id  est,  quam  recenti  sive  primo  partii 
mater  peperit,  et  inde  patet  cur  Isi- 
dorus  dixerit,  '  ovis  major  natu.'  Sic 
intra  '  avillas,  agnas  recentis  partus.' 
Nam  avillae  agna;  vetulee.  Dae. 

1'  Adaxint]  Plant.  Aulular.  Jos. 
Seal. 

Adaxint]  Plant.  Aulul.  i.  1.  '  Uti- 
nani  me  Divi  adaxint  ad  siispendiiim. 
Potins  quam  quideni  lioc  pacto  apnd 
te  serviam.'  Ad  quem  locum  male 
Nonius  adaxint  dixit  esse  pro  adigant. 
Nam  manifesto  pro  adegerint,  vel 
etiam  pro  adaxent,  pro  adegissent. 
Dae. 


DE    VERBORUM    S[G  N  IFIC  ATION  K    LIB.    I. 


37 


Adccnsi  "^  dicebantur,   qui   in   locum  mortuoriim  militum 

subito  subrogabantur ;  dicti  iia,  quia  ad  censum  adji- 

ciebantur. 
Addicere"^  est  proprie  idem  dicere,  et  approbare  dicendo. 

Alias  addicere  damnare'  est. 
Addubanum/  Danubium.^ 
Addues,  "  addideris. 
Adeo  "^  duas  habet  significationes :  nam  cum  prima  acuta 

efFertur,  idem  significat,  quod  accedo  :  ut  cum  dicimus  : 


9   Vett.  lihb.  Addiihanuin,  dtibium.     Legendum  nionet  Seal.  Ad  diihienum ; 
ad  dubiiim:  sed  vid.  Notain  Dae.  infra. 


NOTiE 


1  Adceusi'}  Vide  '  adseiiptitii.'  Id. 

'  Addicere]  Approbare  :  quare  in 
Augiiralibiis  aves  diciintur  addicere, 
cum  suadent,  probant,  ratum  faciunt. 
Idem. 

*  Alias  addicere  damnarej  Addicere 
jiroprie  est,  debitorem  qui  non  est 
solvendo  in  potestateni  creditoris  tra- 
dere,  unde  add/c^Ms  daninatiis,  credi- 
lori  traditiis.  Plant.  Bacchid.  v.  sc. 
ult.  '  Uncite  quo  Inbet  tanquam  qni- 
dein  addictos.'  Inde  Acbemaenides 
apud  Virgil,  ill.  /Eneid.  '  linie  nie, 
quaecnniqne  fnisset,  Addixi.'  Ad- 
dixi,  devovi,  in  servitntem  tradidi. 
Idem. 

'  Addubanum]  Lege,  Ad  dubienum : 
ad  dubium.  Ut  ab  alio  ulienus,  a  socio 
socienus,  sic  a  diibio  dubienus.  Joij. 
Seal. 

Addubanum  Danubimii]  Vett.  libb. 
Addubanum,  dubium,  qua  re  niotus 
Scaliger  legendum  pronuntiavit,  ad 
dubienum :  ad  dubium :  ut  ab  alio,  alienus, 
a.  socio,  socienus,  sic  a  dubio,  dubienus. 
.Sed  amplins  de  boc  loco  delibeian- 
dnm  existimo.  Immo  et  temere  fe- 
cit Scaliger.  Recle  enim  Addubanus, 
give  potins  Abnobanus  Daiiiibiu.s  dici 


potuit  a  monte  Abnoba,  nnde  pro- 
rumpit,  circa  Ducatuni  Virtember- 
gensem.  Forsan  et  Addnbanus  non 
Dannbins,  sed  is  fluvius  sit  qui  Grae- 
cis  'ASoyay,  qnique  ex  Adida  monte 
fluens  in  partes  interior!  vicinas  Gal- 
liae  Lnrium  implet  lacuni,  et  inde 
exit  in  Padum.  Nam  in  Gloss.  '  Adu- 
banus,  'ASoi^as.'  Dae. 

"  Addues]  Veteres  dicebant  cifduo 
et  adduo.  Neque  omiserunt  veteres 
illae  Glossae  :  '  Adduo,  irpwaTiduiJ  et 
lex    XII,      Tabularum :    sei.    pater 

FIUOM,  TER.  VENOM.  UUIT.  FILIOS.  A 
PATRE.    LEIBER.    ESTO.       Nam    VulgUS 

male  edit,  venumdavit:  immo  barba- 
re,  et  inepte.  Jos.  Seal. 

Addues]  Pro  adduis,  i.  addas,  et  ad- 
dideris: Veteres  autem  dieebant  due- 
re,  unde  duim,  pro  dem,  sive  dcderim. 
Terent.  Phorm.  in.  2.  '  Di  tibi  oui- 
nes  id  quod  es  dignus  duint.'  i.  dent, 
at  pro  dederint  apud  Plant,  prol.  Am- 
pbitr.  '  Sive  adeo  /Ediles  perfidiose 
quoi  duint.'  Sic  Terent. '  perduint' 
pro  '  perdant.'  '  Subvortit'  pro 
•  subvortat.'  Horat. '  edit  '  pro  '  edat.' 
Calull.'  '  annnit '  pro  '  annual.'  Due, 

^  Adeo]  Utramque  significationem 


i  0 


38 


SEXTI    POiMPElI    FESTI 


Adeo  prsetorem  :  cum  autem  secnnda,  id  est  quod  us- 
que 60  ;  non  quidem  secundum  rationem  •y'  quia  ad  prae- 
positio  accusativis  accommodata  est ;  sed  vetusta  qua- 
darn  loquendi  consuetudine. 

Ad  exitam  a?tatem,  ad  ultimam  a^tatem. 

Adfabrum/  fabrefactum. 

Adfatim "  dictum  a  copia  fandi,  sive  abnndanter.  Livius  : 
Adfatim  edi,  bibi,  lusi.  Terentius  adfatim  dixit  pro  eo 
quod  est,  ad  lassitudinem. 


NOT/E 


Glossarium  aniplectitnr,  iibi:  'Adeo, 
4i7iT6(jovrov,  eir\  tovtoiSj  Kal  irpoffipxo- 
jxai,.'  Mem. 

y  Non  quidem  secundum  rationem^ 
Cur  hoc  Festus  sive  Paulas  secun- 
dum rationem  neget  fieri  non  equi- 
dem  video.  Si  enini  praepositio  ad 
accusativis  accomniodatur,  accomnio- 
datur  etiam  ft  adverbiis  niotus,  ut 
'  eo,'  '  quo,'  '  liuc  :'  dicitur  euim  *  ad- 
liuc  '  pro  '  adiioc  '  Terent.  Adelpli. 
IV.  -1.  '  Sat  adluic  tua  nos  frustrata 
est  fiiies.'  Et  '  ad  quo.'  Afrauius, 
'  ut  scire  possis  ad  quo  te  expediat 
loqui.'  Ubi  ad  quo  niliil  aliud  est 
quani  ad  quod,  ut  nee  adeo,  nihil  aliud 
quani  ad  id.  Neque  enim  eo,  quo,  ilia, 
sunt  accusativi  plurales,  ut  male  pu- 
tavit  doctissimus  Sanctius  in  sua  Mi- 
nerva, quasi  sit  in  accusative, eos,eas, 
ea,  vel  eo  ;  illos,  illas,  ilia,  vel  iilo, 
ut  duo  et  ambo.  Idem. 

^  Adfabrum]  Cum  aliqnid  pulchre 
factum  significatur,  affabrum  dicitur, 
uude  affabre,  pulchre,  quod  etiam  Za- 
ire dicitur:  Plaut.  alicubi.  Contra  m- 
fabre,  foede.  Pacuvius  in  Nipt.  '  Bar- 
baricam  pestem  navibns  nostris  ob- 
tulit  Nova  figura  fdctam,  commissam 
infabre.'  Idem. 

Adfatim]  Abundauter,  ad  satieta- 
tem,  ab  atiaiu,  vel  a  Grsecp  a(pdroos, 
quod  Hesycli,  immensum  interpreta- 


tur.  Et  ita  Priscianus  lib.  xv.  sed 
ex  Servio  doceniur  Veteres  dixisse 
falim.  Ita  euim  i.  /Eneid.  *  Fatisciint, 
abnndanter  aperiiintur,  fatim  enim 
abundauter  dicimus,  nude  et  adfa- 
tim.' Et  ita  Fesii  locus  accipiendus. 
Idem.  Verba  Livii, '  adfatim  edi,  bibi, 
lusi,'  sunt  ex  veteri  Odyssea,  quod 
Homerus  dixerat,  tuv  5'  ecpayov  r 
%Tn6v  T6,  KoX  aiSoloiaiv  fSuKu.  Nam 
cum  melior  pars  veterum  interpre- 
tum  in  eo  loco  rb  aldoiois  exponeret 
odjpoSKTt'ojs,  quod  verum  e>t,  quicquid 
excuset  Eustath.  et  prudentes  ac  sci- 
entes  errant  qui  aliter  exponunt,  La- 
tinus  iuterpres  vetus  longe  castiiis 
dixit  lusi,  et  tanien  abunde  explevit 
seiisuni  Homeri.  De  eo  loco  Home- 
ri  vide  amplius  loquacissiuium  ejus 
interpretem  Eustatliium:  locus  est 
'OSvaff.  O.  Jon.  Scalig.  Hue  alludit 
Sardanapali  Epiiaph.  '  Ede,  bibe, 
lude,  post  mortem  nulla  voluptas.' 
Ludtre  euim  saepius  de  congressu 
Venereo.  Petion.  '  Invenit  me  cum 
fratre  ludentem.'  Sic  Graci  irai^ni' 
de  eadem  re  dicebant,  ut  apud  Lu- 
cianum  alicubi.  Et  in  illo  Genes, 
cap.  26.  de  Rege  Abimelech,  elSe  rhv 
'Icraaic  irai^ovra.  juera  'Pe^e'/cKas  Trjs  yv- 
vaiKhs  avTov,  vidit  Isaac  ludentem 
cum  Rebecca  miiliere  sua.  Dae. 


DE    VERBORUiM    SIGN  1 FIGATION  E    LIB.    I. 


39 


AcH'ectare  *"  est  pronum  aniinura  ad  faciendum  habere. 
Adfines,''  in  agris  vicini,  sive  consanguinitate  conjuncti. 
Adgrettus,*^  apnd  Eiinimn  adgrettus  fari,  pro  eo  quod  est 

adgressus  ponitur,  quod  vcrbum  venit  a  Graeco  Siypn. 
Adigas  ^  dare  cogas.'° 


10  Lfgeiultini   ptitat   Seal.  Adiga>>,  ad  rem  co^as,  vel  |>otiiis  Adigas,  udire 
co^ns,  probaiite  Dae.    Fulvius  Ursiniis  legebat,  Adigas,  cogas. 


NOT^ 


^  Adfectare']  INIagno  affcctn  aliqnid 
ap()fteie,  caplare,  Teieiit.  Heaiitoii- 
tiiii.  II.  3.  '  ad  doiniiias  qui  afl'ectant 
viain.'  Virg.  iv.  Georg. '  Viaiiiqiie  af- 
fectat  Olympo.'  Idem. 

<^  Adfines'^  Glossaiium  :  'Adfinis, 
ofjifipos,  TTpos  ytvos.  lege  :  Adjinis, 
yafj.&phs,  irphs  yevovs.  Idem  post  : 
'  Ad  finis  ayx^d^pfJ-o^f,  koI  6  kwt'  intya- 
fxiav  airf)iV7]s.'  '  Adtinis,  di'€\|'iJs.'  Jos. 
Seal. 

Adjines]ln  agiis  vicini,  qui  confines 
agios  possidtnt.  Item  adlines  viri  et 
iixoris  cognati,quod  duae  cognationes, 
qiiii^  duaj  inter  se  sunt,  |)fi"  nuptias 
copnlantnr,  et  altera  ad  alterius  cog- 
iiationis  finem  accedit :  de  utioqne 
Gloss.  '  adiinis  ayxid^pfiuiy,  koI  6  kut' 
imyt)jx'{,a.v  avyyevrjs  :'  i.  Contennimiset 
pt  T  nuptias  cnnjunclus.  Dae. 

''  .Adgrettus]  Eodeni  mode,  quo 
*  Mertns,'  '  Pnltus,'  et  siniilia.  Non 
video  (pure  dicat  aGiif  co  aypn.  Sane 
dill  pnto  esse,  cum  desideratur  nielior 
pars  Grapcaium  vocnui  in  iiac  Epi- 
tome Festi.  Nam  qn<E  liodie  extant, 
fuie  omnes  arl)itiio  coirectorum  hue 
incnlcata;  Mint:  nt  istnd  Hypei:  (|uasi 
illiid  Homerienni  6.ypfi  fxau  liabeat 
aliquid  rommune  cnni  Adgrcius.  Sed 
qnare  dedncit  a  Grapco,si  dicliim  est 
pro  Adgressus?  Manifesto  verba  liaec 
ultima  intrusa  videntnr  ab  aliquo 
bciolo,   sive   ipse    Paniiis    mutilator 


fuit,  sive  alius  quis  illo  nun   doclior. 
Jos.  Seal. 

Adgrettus]  Aggressus,  more  Graeco- 
rum,  qui  pro  cff  scribunt  tt,  diceba- 
tur  etJain  adgretus  simplici  t;  infra 
pro  dypeL,  quod  corruptum  est  et  nui- 
tiluni,  legendum  est  eyeipofiat,  i.  sur- 
ge :  ex  ipsomet  Festo  in  voce  egretus, 
ubi  '  egretus  et  adgretus  a  Graeco 
sunt  ducta,  a  surgendo  et  proficiscen- 
do.'  Quare  frustra  est  Scaliger,  cum 
ista,  quod  vcrbum  venit  a  Greeco  &ypei, 
a  sciolo  quodam  hue  intrusa  suspica- 
tur.  Vide  '  egretus.'  Dae. 

«  Adigas]  Puto  legendum,  Adigas, 
ad  rem  cogas.  Nam  ut  ineptum  esset 
putare  verbum  Adigere  esse,  cogere 
dare;  ita  Latinissimum  scimus  esse 
Adigere,  ad  aliquid  cogere,  ut '  Adi- 
gere aliquem  arbitrum  :'  '  Adigere 
aliqueni  ad  jusjurandum,'  iiriyeiv 
opKov.  Et  melius  vetercs  Glossae  : 
'Adegit,7rpo(7<i07/o'€i'.'  Poles  et  legerc: 
Adigas,  adire  eogas.  Quod  verissimum 
putamus.   Jos.  Seal. 

Adigas]  Ut  '  adigas  jusjurandum,' 
pro  'jusjurandum  dare  cogas,'  cpiod 
non  placet;  quare  legendum  cum 
Scaligero,  adigas,  ad  rem  eogas.  Nam 
Latinissiimiui  est  adigere  pro  ad  ali- 
()uid  cogere;  vel  potius,  adigas,  adire 
eogas.  Sic  adigere  aliquem  arbilrum, 
id  est,agere  aliqueni  ad  arbitrum,  co- 
gere aliquem  adire  arbitrum.  Dae. 


40 


SKXTI    POMPEII    FESTI 


Aditiculum,  parvum  aditum. 

Adiecti '  dicebantur  apnd  Romanes,  qui  propter  inopiatn 
ex  equestri  ordine  in  senatorum  sunt  numero  assumti : 
nam  patres  dicuntur/  qui  sunt  patricii  generis:  con- 
scripti,  qui  in  senatu  sunt  scriptis  annotati. 

Adlicit''  est,  perducit  aliquem  in  rem :  "  dictum  a  verbo 
lacit,  id  est,  decipit.  Hinc  descendit  inlicere,  et  oblec- 
tare,  id  est,  frustrantem  inducere.'^ 

Adlivescit,  livere  incipit:  hoc  est,  lividum  fieri. 

Admissivae  aves '  dicebantur  ab  auguribus,  quae  consulen- 
tera  juberent.'' 

Adnictat,''  saspe,  et  leviter  oculo  annuit.     Naevius  in  Ta- 


il CensetDac.  forsan  rescribendum  perducit  aliquem  in  rete. — 12  Frustrari, 
seuinducere  legendum  monetFiilv.  Ursin. — 13  AVujucarent,  teste  Seal. 


NOTiE 


f  Adiecti]  Totus  hie  locns  de  Sena- 
toribus  uiniis  praecisus  est  a  Paulo. 
Sunt  enini  Senatores  Patres,  Senato- 
res  patricii  generis,  et  patricioriiin 
auctores :  sunt  Senatores  conscript! 
a  L.  Jiinlo  Bnito,  ex  primoribus 
equestris  ordinis,  ut  Livius   scribit, 


Adlecli]  Eos  intelligit  qui  exactis 
regibiis  propter  Senatiis  inopiam  ex 
primoribus  equestris  ordinis  a  Lucio 
Junio  Bruto  assumti  sunt.  Liv.  lib. 
n.  iidem  et  conscripti  dicti,  vide  '  Con- 
script! '  et  '  Qui  patres.'  Dae. 

s  Nam  patres  dictmtur]  Infra  tamen 


adiecti.    Hi  igitur  adiecti  dicebantur,     a  paternae  cnrae  similitudine  Patres 


quod  propter  inopiam  Senatorii  ordi- 
nis ex  equitibus  assumti  sunt.  Idem 
factum  est  post  pugnam  Cannensem, 
adiectis  a  Dictatore  M.  Fabio  Bute- 
one  lis,  qui  magistratum  obtinuissenf, 
neque  in  Senatum  lecti  essent,  item 
qui  spolia  domi,  aut  civicam  habuis- 
sent.  Idem  Festus  verbo 'Qui  patres,' 
alios  auctores  secntus,  a  P.  Valerio 
Cos.  conscriptos  refert.  Dionysius 
ntriusque  Consulis  consilium  fuisse 
ait,  et  Bruti,  et  Publicolae.  Tacitus 
cum  Livio  consentit,  praeterquam 
quod  eos  minorum  gentium  appellat, 
quod  Livius  centum  Senatoribus  a 
Prisco  rege  adiectis  tribuit.  Vide 
etiam  Festum  verbo  '  Conscript!.' 
Ant.  Aug. 


appellatos  dicit :  vide  iu  '  Patres.'  Id. 

*' Adlicif]  A  lacio,  quod  est  decipi- 
endo  in  fraudem  iudiico.  Vide  '  La- 
cit.' Ista,  perducit  aliquem  in  rem, 
mihi  suspecta  sunt.  Rescribendum 
forsan,  perducit  aliquem  in  rete.  Sic  et 
illicere  proprie  est  illaqueare  et  pelU- 
cere,  in  fraudem  inducere.  Idem. 

'  Admissiva;  aves]  Quae  faventes  pro- 
positum  nostrum  nosjubent  persequi, 
et  consilium  nostrum  suo  garritu  vel 
volatu  faciunt  ratum.  '  Admittere' 
enim  proprie  est,  sinere  fieri.  Te- 
rent.  Eunuch,  iv.  6.  'Sed  tu  quod 
cavere  possis,  stultum  admittere  est.' 
Idem. 

^  Adnictut]  Versus  Naevii  inlegrio- 
res  posuiuius  in  Conjectaneis:  sunt 


DE    VERBURUM    SIGN  I  FIG  ATION  E    lAli.    I. 


4f 


rentilla:'  Alii  adnutat,  alii  adnictat^  aliuni  amat,  aliiiin 
tenet. 

Adolescit ""  a  Grtneco  agoA£cr;^x,  id  est,  adcresco,  venit : '+ 
unde  fiunt  adultus,  adolescens,  altare  ; "  eo  quod  in  illo 
ignis  excrescit ;  et  exoletus,  qui  excessit  olescendi,  id 
est,  crescendi,  niodum  :  et  inolevit,  id  est,  crevit. 

Adoptatitius  '^°  ex  adoptato  filio  natus. 


14  Legendnm  videtur  Seal.    Adolescit,  ah  olesco,  id  est  cresco,  venit.     Pro 
oSoAeerxw  alii  aAif'w. — 15  Alii  Advptivus. 


NOT.E 

autem    bi  :    '  Quasi    in    choro    pila  in  liac  lacera  et  inisera  Epitoma,  in- 

LiiOensdatatim  dat  se,  et  comniunem  ter  alia,  qu£E  nb  importunis  enienda- 

facit.     Aliiim  tenet:  alii  niitat  :  alibi  toribiis    supposita    sunt,    duo    saepi- 

nianus  Est   occnpata:    alii    peipellit  us  occuriere  ;  aliquam  etymologiam 

ptdem.  Alii  anuluni  dat  spectanduni  Giaecam,    ut  hie,  et    voces  has, 


a  labris.  Alium  invocat :  cum  alio 
cantat:  attanien  Aliis  dat  digito  lite- 
ras.'  Jos.  Seal. 

Adnictal]  Ab  inusitato  '  niveo,' 
unde  '  conniveo,'  '  nictare,'  conjuga- 
tione  mutata,  ut  a  '  dicere,'  *  dictate.' 
In  eo  autem  differunt '  nulare,'  '  an- 
nuere,'  et  'nictare,'  quod  'nutare' 
capiti,'  annuere'  vel  'nuere,'  naribus 
vel  labiis,  'nictare'  oculis  dicamur. 
Sed  discrimen  illud  a  Veteribus  ueg- 
lectum  aliquando.  Dae. 

'  Ncevius  in  Tarentilla]  Verba  Naevii 
aliter  Isidorus,  qui  locum  integrum 
sic  adduxit :  '  Quasi  in  choro  pila 
Ludens  datatim  dat  se  et  communem 
facit.  Alium  tenet,  alii  adnictat,  alibi 
manus  Est  occupata,  ast  alii  percellit 
pedem.  Alii  dat  annulum  spectandum, 
a  labris  Alium  invocat,  cumque  alio 
cantat,  attamen  Aliis  dat  digito  lile- 
ras,'  Idem. 

"i  Adolescif]  Sine  dubio  legendnm  : 
Adolescit,  ab  olesco,  id  est  cresco,  venit. 
Quod  confirmatur  seciuentibus.  '  Ex- 
oletus,' inciuit,  '  qui  excessit  olescen 


EST.  Quod  locis  suis  indicabimus. 
Alioqui,  si  voluissemiis,  stuitorum 
more,  ut  inquit  ille,  esse  niolesti,  et 
hariolari  id  dictum  a  Festo,  quod 
nnnquam  illi  in  roentem  venisset,  po- 
tius  legeremus,  a  Gra?co  &Kdw,  vel 
aXSalvco.  Jos.  Seal. 

Adolescit]  A  Gra;co  oSoAeaxoi/mepte. 
Legit  Scaliger,  Adolesco,di  verbo  oles- 
co, ex  sequentibus,  ubi, '  exoletus  qui 
excessit  olescendi,  id  est,  crescendi, 
modum.'  Ut  et  in  '  Suboles.'  Si  quis 
erit  tamen  qui  Gr-jecuni  etymon  reti- 
neat,  pro  aSoXfcrxH,  legal  necesse  est, 
vel  aXSitii  vel  a\5r](TKCii.  Dae. 

"  Altare]  Ab  '  adolesco.'  Sic  igitur 
ducenda  analogia:  adolesco,  adoli- 
tum,  adoltum,  altum,  altare.  Vide 
infra  '  altaria,'  ubi  melius  ab  altitu- 
dine.  Idem. 

"  Adoptatitius]  Isidori  Glossje  :  '  A- 
doptarius,  puer  ex  adoptato  natus.' 
Utra  lectio  melior,  nescio.  Jos.  Seal. 

Adoptatitius]  Apud  Plautinn  tanieii 
adoptatitius  manifesto  ipse  ado|)tatiis. 
Poenul.  V.  2.    '  Ag.    Siquidem  Anti- 


di,  id  est,  crescendi,  modum.'     Vide     damarchi  quaeris  adoptatitium,  Ego 
'Subolescit.'     Animadverte   semper,     ipsus   (juem   tu  qureris.     Ha.  HciDj 


42  SEXTI    rOMPEII    FESTl 

AdorP  farris  genus,  edor  quondam  appcllutum,  ab  cdendo, 
vel  quod  adufatur  ut  fiat  tostum  :  unde  in  sacrificio  mo- 
la  salsa  eflicitur. 

Adorare''  apud  Antiques  significabat  agere,  unde  et  legati 
oratores  dicuntur  ;  quia  mandata  populi  agunt. 

Adoream  ^  laudem,"^  sive  gloi  iam  dicebant :  quia  gloriosum 
eum  putabant  esse,  qui  farris  copia  abundaret. 


16  Distinguenduni  monet  Dae.  post  Adoream:  Adoream,  laiidem, 

NOT^ 

quid  ego  audio  ?     Ag.  Antidamarchi  tro  :  sed   adus  in  neiitro  dictum,  et 

gnatuin    me   esse.'      Et   panic  post  :  ador    In    inasculiiio,    ut    '  deciis  '    et 

'  Demarcho  item  ipse  fuit  adoptati-  'decor.'    Pono  ador  est  far,  sen  feia. 

tius.'  Dae.  In  Glossario  tiansposita  ita  suo  oidini 

P  Ador]    Adur    dicebant    Veteres,  restitues,  et   enicndabis,     Ita  vulgo 

qnod  Grapcum  est,  a6vp,  nulla  litera  legitur:  Ador,  vlSderos.     Ador.irpocre- 

inimulala    praeter    0,    in  d:  ut   dshs,  veyKev^ia.     Lege  :  Adoptaius,  vlSderos, 

Deus.  Dicitur  et  Jdus,  ^dem.  Glos-  Ador,^€td.     Adparat,irpocrr]veyKei',Tra- 

sarium  :  '  Adu«,  o-Ttos.'     Ita  enim  le-  pac/cei/afei,  euT/jgTrifet.    In  eodsm  legi- 

gendum.     Postea   declinatinn   Adus,  tur  :  '  Adonia,  el5oj  ahov.'  Jos.  Seal. 

Adoris:  ut  pignus,  pigneris:  pignoris:  Ador'\  Potins  a  Giaeco  aQrip,  arista, 

tempus,  temperis,  teniporis.    Itaque  Bind.  Veteres  dicebant  udus  et  odor, 

fit,  ut  in  obliquis  secuiida  nunc  pro-  Unde  in  obliqiiis  secinida  n.odo  pro- 

ducatur,  nunc  corripiatur.     A.  Gan-  ducta,  niodo  correpta.      Producitur 

nius  vetus  poeta  corripit  in  illo  ver-  ab  ador  niasculini  generis,  corripitur 

su:  '  Illam  sponte  satos  adoris  stra-  ab  adus neutriiis.  Vide  infra  in' niola.' 

visse  maniplos.'     Item:  '  Hie  adoris  Dae. 

dat  priniitias  tibi  :  sanguine  libat.'  '^  Adorare']  Vide  '  Nee'  conjunc- 
Ansonii'.s:  'Mox  ador,  atque  adoris  tionem.  Ant.  Aug, 
depolline  pultiticiim  far.'  Producit  Adorare'\  In  leg.  xii.  tab.  '  Si  ado- 
idem  Gauniiis  in  illo  :  '  Emicat  in  nu-  rat  furtum,  quod  nee  manifestuni  es- 
bes  nidoiibus  ardor  adoris.'  Quare  cit,  duplionem  luito.'  Dae, 
doctissimus  Granimaticus  Prisciauus  ^  Adoream']  Giossarium  vetus,  cu- 
ait  irregulare  hoc  nomen  esse,  quod  j"s  ope  niulta  vetustatis  situ  sepulta 
ciim  in  or  terminetnr,  tamen  obliquos  eruimiis:  '  Adoriosus,  tj/Solny,  Ao-tto/i^. 
corripit  contra  aliorum  naturam  :  et  vuos,a'5opviK7}as  Trefnnos.^  Lege:  ^Ido- 
cum  nentri  sit  generis,  tamen  in  or  riosus,  epSo^os,  ws  Uofxirrjios.  Ador, 
desinit.'  Utrnmque  falsum.  Nam  ne-  viKr],  ws  Uo/j.TT7jtos.  Quin  intelligat 
que  cum  obliquos  producit,  est  neutri  nostrum  Pomp.  Festum  dubitandum 
generis,  sed  masculini  :  neque  cum  "on  est.  Hinc,  qiiam  multa  ad  arbi- 
neutri  est  generis,  in  or  terminatur.  trinm  suum  mulaverit,  nnitilaverit, 
Qiiamvis  enim  dixit  Ausonius, '  Mox  perverterit  Longobardus  iste,  facile 
ador,  atque  adoris :  de  polline  pulti-  adverti  potest.  Nam  qua?  Glossarius 
ticum  far:'  tamen  ador  dictum  pro  ille  annotat,  ex  hoc  intcgro  loco  de- 
adus:  ut  '  corpor  '  dicebant  in  neu-  promta  fuel uiit  sine  uUo  dubio.   Ado- 


DE    VERBORUM    SJlGNI  FIC  ATI  ON  E    LIB.    I. 


43 


Adpromissor^   est,  qui  quod  suo  nomine  promisit,  idem 

pro  altero  quoque  promittit. 
Adrnmavit/ rumorem  fecit,  sive  commurrauratus  est:  quod 

verbum  quidam  a  rumine,  id  est,  parte  gutturis  putant 

deduci. 
Adsciscere  "  est  adjungere,  vel  adsuraere. 
Adscripti "  dicebantur,  qui  in  colonias  nomina  dedissent, 

yt  essent  coloni. 
Adscripticii^  veluti  quidam  scripti  dicebantur;  qui  sup- 

NOTiE 

rea  pro  laude  accipi  coepta  est,  post-  versus  Satnrnins.  Alioqui  Rumure, 
f]uani  preeuiiuin  miiitibus  frnmentiiiii  est  QrjXa^eiv,  ut  de  agiiis  dictbarit 
eiat,  parta  victoria.  Plautus :  '  Qui  Veteies,  quos  (nopterea  subrumos 
niiilta  prffda  atque  adoiea  aft'ecit  vocabant.  Significat  item  \\iwixi^ii.v 
popularis  suos.'  Jos.  Sod.  rhv  TraTSa.     Glossarium  :  '  Rumul,  ifi- 

Adoremti]  Distingue  post  adoreatn,      Ppic/j-aTi^ei.'     Sed  Isidorus:  '  Adiuma- 
hoc  mode,  adoream,  laudeni,  sii-e  glo-      fit,  runiorem  attuiit,'  Veleres  Glos- 

&di:  '  Adruiiio,  couruino,  (prjfJLi^do,  vul- 
go.'  Jos.  Seal, 

AdrumaviQ  Isidor.  in  Gloss.  '  Ad- 
runiavit,  runiorem  attuiit.'  Et  Gloss, 
vet.  'adrniuo,  <'onrumo,(/)Tj^ifa),  viilgc' 
A  rumo  frequentativum  ruiidto.  Nae- 
vius  :  '  Simitu  alius  aliunde  rumitaiit 
inter  se.'     Vide  '  Rumito.'  Dae. 

"  Adsciscere]  Proprie  populo  suffra- 
giuni  ferente  adoptare,  assuniere,  vel- 
uti   legps,   ritus,    mores,   et   similia. 


riam.    Parta  victoria  frumentum  mi- 
iitibus  dabatur  in    pramium,    unde 
factum  ut  adorea  pro  laude  et  gloria 
dici  coepta  sit.    Itaque  optime  Gloss. 
'  Adorea,  S6^r]  fi  airh  tov  Tro\4iJ.ov :'  i. 
Laus  quae  belle  parta  est.     In  Glos- 
sario  vet.  ut  optime  monuit  Scaliger, 
legitur,  adoriosus,  ei'5o|os  us  Xlofj^-rrrjios. 
Ador,  vIkti  iis  Uof^Tt'oius:  i.  Adoriosus, 
gloriosus,  ut  ait  Pompeius.     Ador, 
victoria,  ut  Ponipeins.      Ubi   mani- 
festo iiostrnm  Pompeiuni  Festum  in-      Unde  a  publicis  ad  privala  transla 
telligit,  et  ex  iis  quaui  multaadarbi-      turn  adsciscere  est  hoc  vel  illud  sibi 
triuni   suuni    miitaverit,   miitilaverit,      adjungere,  assumere   in  usum  suum 
perverterit  Paulus,  facile  adverti  po-      atque  coniuiodum.  Idem. 
test,  nam  quaj  Glossarins  ille  anno-  '^  Adscripli]  Qui  nomina  dederanf, 

tat,  ex  hoc   integro  loco    depromta      ut  e  patria  in  coloniam  mitterentur. 
sunt  absque  ullo  dubio.  Dae.  Liv.   lib.    xiv.   '  Coloni  adscripti  in 

'  Adpromissurl  Promissor  promit-  colonia,  quam  testeni  integritatis 
tit,  adpromissor  ad|)romiltit,  id  est,  justitia?que  habebant.'  Ad  eoruin 
quod    alter    proniisit    in    se    recipit.      similitudinem  postea  adscrijititii  dici 


Sed  hie  Festi  locus  njutilus  est,  quip 
pe   ex  eo   una  vox   excidit.      Lege 
igitur,  Adpromissor  est  qui   quod  suo 
nomine  promisit  utter,  idem  pro  altero 
quoque  promiltit :  nihil  cerlius.  Idem. 
'  Adrumavif]  Frequentativum  usur- 


coeperunt  agricohr.  et  coloni  rusticis 
praediis  excolendis,  sic  addicti  ut  eo- 
rnni  portio  qua;dam  et  instrumentum 
nislicuni  censerentur,  et  una  cum 
prajdiis  ad  ementes  trausirent.  Idem, 
y   Adscripticii]    Kx    his,    quap    liic 


pavit    Naivius,    Rnmilnnt :    '   Simitu      tractantur,  docemur  vtriscripiifiw  die 
dims  aliunde  rumitant  inter  se.'    Est      tos  Acceusos,   et  Vclatos.     Quod  et 


44 


SRXTI    POMPEII    FESTI 


plendis  logioiiibus  adsciibcbantur :  hos  et  adcensos  dice- 
bant/  quod  ad  legionum  censum  cssent  adscripti :  qui- 
dam  velatos,  quod  vestiti  inermes  sequerentur  exercitum  : 
nounulli  ferentarios,  quod  fundis  lapidibusque  prjipliaturi 
ea  modo  ferrent,  quae  in  hostes  jacerent :  alii  rorarios/ 
quod  id  genus  hominum  ante,  quam  acies  coirent,  in  mo- 
dura  rorantis  tempestatis  dimicaret. 
Adfectata  '^  ^  femina  vel  in  bonam  partem  dicitur,  velut  ho- 
norata,  vel  in  malam,  quasi  ad  extremum  periculum 
adducta. 


17  Adsectala  Seal,  in  textu  :  sed  v.  not.  inf. 

NOTiE 

idem  infra  confirmatur:  'Velati,'in-  Adscripticii]  Item  adscriptivi,  mi- 
quit,  '  appellabantur  vestiti,  et  in-  lites,  qui  extra  ordinem  et  extra  nn- 
ermes,  qui  exercitum  sequebantur,  nierum  militiae  adscript!  sunt.  Plant, 
quique  in  niortuorum  militiim  loco  Mena^ch.  i.  3.  '  Er.  Extra  nunierum 
substituebantur.'  Postea  in  niunicl-  es  milii.  Pe.  Idem  istiic  aliis  adscrip- 
piis,  itemque  Romae,  publici  ministe-  tivis  ad  legionem  fieri  solet.'  Varr. 
rii  nomen  fuit  Accensus  Velatus,  ut 
apparet  ex  hac  inscriptione  : 

T.    STATILIVS.    VOL.    PROCVLVS 
ACCENSVS.  VELATVS.  ET.  ARGENTARIA 
EVTYCHIA.    PARE.NTES.    FILIO.    OPTV- 

MO.    ET 

ORCIVIAE.  anthidI.  vxorI.  EIVS.  SI- 

eIqve.  et.  svIs 

libertIs.  libertabvs.  posterIs- 

qve.  eorvm. 

Item  patet  ex  alio  saxo,  quod  est  in 


lib.  VI.  de  L.  L.  '  Adscriptivi  dicti 
quod  olim  adscribebaiitur  inernies, 
qui  succederent  armatis  militibus,  id 
est,  si  quis  eorum  deperisset.'  Dae. 

^  Hos  et  adcensos  dicebant]  Vide  su- 
pra in  '  adcensi.'  lidem  et  Ferenta- 
rii  Varr.  de  vita  populi  Rom.  lib.  iii. 
'  De  ascriptivis  cum  erant  attributi 
Decurionlbus  et  Centurionibns,  (jiii 
eorum  haberent  nunierum,  adcensi 
vocabantur.  Eosdemetiam  vocabant 
via  Appia  Formiis,  ut  omnibus,  qui  ferentarios  qui  depugnabant  pugnis 
Neapolin  proficiscuntur,  in  conspec-  et  lapidibus,  lis  armis  quae  ferren- 
tu  sit.  tur  non  qua:  tenerentur.'  Idem. 

^  Alii  rorarios]  Adcensos  tamen  a 
rorariis  diversos  fiiisse,  vel  unicus 
Plauti  locus  fidem  faciet,  ex  Frivol. 
'  Sequimini  Me  liac  sultis  legiones 
omnes  Lavernae.  ubi  rorarii  Estis  r 
En  sunt.  Ubi  sunt  accensii'  Ecce.' 
Rorarii  autem  dicti  a  rore,  '  qui  bel- 
lum  committebant  ante,  ideo  quod 
ante  rorat,  quam  pluit,'  Varr.  lib.  v. 
de  L.  L.  Idem. 

^  Adfectata  [Adsectata]  Veteres  odi- 
tiones,  Adfectata.     Recte.     Plautus 


L.  varronio.  l.  f. 

pal.  CAPITONI 

SCRIBAE.    AEDILIC. 

ACCENSO.    VELATO 

IIVIRO.    QVINQVENN. 

CVRATORI.    VIARVM 

PATRONO.   COLON  lAE 

ORUO.    REGALIVM 

QVORVM.    HONORE 

CONTENTVS.    SVA.    PECVN. 

POSVIT 

L.   D.    D.   D.     Jos,  Seal. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    I. 


45 


Adserere  '^  manu  '^  est  adniovere  :  quod  ea  quoque,  quae  in 
terrain  dimittuntur,  seri  dicuntur :  unde  etiam  serae  ap- 
pellantur/  quia  foribus  adniotae  opponuntur  '9  defixae 
postibus  ;  quemadmodum  ea,  quas  terras  inseruntur. 

Adsidelae/  raensae  vocantur,  ad  quas  sedentes  flamines  sa- 
cra faciunt. 

Adsiduus*  dicitur,  qui  in  ea  re,  quam  frequenter  agit,  qua- 
si  consedisse  videatur  :    alii    adsiduuni    locupletem,  = 


IS  'Veibiim  manu  viiletiir  adjectiim  :  et  paiilo  post,  \)ro  dimiltunUir  le- 
gemiiiin  foriasse  demittuntur.'  Fulv.  Ursin,  Demittiaitur  (jiioque  legeiiduni 
monent  Seal.  Dae. — 19  Alii  appomaitur. 


Rudente: 

Am.  Ad   vos  venio.    Sce.  Accipiaiu 

liospitio,  si  nox  venis,  item,  ut 
Adfectatam.     Nam   nunc    nihil    est, 

qui  te  inanem.  ~ 
Qiiem  locum  interpretabimur  in  edi- 
tione  I'laiitina,  si  Dens  faverit.  Nam 
ita  et  legendiim,  et  digerendi  versus. 
Jos.  Seal. 

Adfectata  femimi]  In  bonam  partem 
Gloss.  '  adfectata,  aeixv^,'  i.  veneran- 
da.  Et  Plant.  Rud.  ii.  4.  '  Am.  Ad 
vos  venio.  Sce.  Accipiam  liospitio,  si 
nox  venis,  item  ut  adfectatam.  Nam 
nunc  nihil  est  qui  te  inanem.'  Ubi 
etiam  sunt  qui  adfectatam  in  nialam 
partem  intcrjiretentur,  calamitosani, 
naufragam,  sed  manifesto  contra 
nientem  Plauti  qui  '  liospitio  te  ac- 
cipiam item  ut  adfectatam'  eodem 
modo  dixit  quo  nos  viilgo,  Je  vous 
recevrai  comme  une  grand-Dame,  comme 
une  Reine.  Dae. 

<^  Adserere']  Lege,  qua  in  terram 
demittuntur.  Id  explicavimus  apud 
Varronem  de  re  rustica.  Nam  quod 
Varro  dixerat,  '  Descritur,'  glossema 
appositum  est,  '  Deinittitur  in  ter- 
ram.' Jos.  Seal. 

Adserere]  Vide  '  Sertorem.'  Ant. 
Aug. 

Adaerere]  Propria,  appropinquare, 
jungTc,  maritare.     Ut  '  adserere  vi- 


NOTiE 

tem  ulmo,'  est  vitem  maritare.  Varr. 
I.  de  R.  R.  '  Neque  propter  eos  ut  ad- 
seiiint  vites:'  hoc  est,  neque  propter 
eos  ordines  ita  adseruntur  arbores, 
lit  adseruntur  vites  ulmis  maritandis, 
quae  propterea  dicuntur  adsitae  vi- 
trs.  Hinc  adserere  maniim  vel  mann 
dicuntur  vindices  libertatis,  qni  ma- 
nnm  admovent,  manu  preliendunt,  ut 
in  libertatem  vindicent.  Vide  in 
voce  '  Sertorem.'  Dae. 

"^  Serce  appellant ur]  A  serendo  sc- 
rap, quod  serautur,  id  est,  figantnr. 
Sed  potius  a  Graeco  aeLpa  funis,  quod 
olim  ante  inventam  seram  fune  ute- 
rentur.  Idem. 

•^  Adsidelce]  De  iis  nihil  apiid  alios 
scriptores  legisse  me  memini.  Apud 
Isidorum  tantum  legitur  :  '  Adseda, 
sella  quadrijiigis.'  Et  eadem  forte 
quae  adsidela :  ut  lurba,  tnrbela. 
Idem. 

^  Adsiduus]  Varr.  lib.  vr.  de  L.  L. 
'  qui  adest,assidiius.'  Cicer.  in  libello 
de  petitions  Consulatus  :  '  Jam  assi- 
duitatis  nullum  est  pra-ceplum,  ver- 
l)umque  ipsiim  docet  quap  res  sit, 
prodest  quidem  vehementer  nun- 
quam  deesse,'  Idem. 

?  Adsiduum  locupletem]  Quod  asses 
diiit,  i.  det:  itaqne  in  leg.  xii.  tab. 
'  Assidiio  vindcx  assidiius  esto.  Pro- 
lelario  civi  quivis  volet  vindex  esto.' 


46 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


quasi  multornm  assium  dictum  pntarunt,  alii  eurn,  qui 

sumtu  proprio  militabat,''  ab  asse  dando  vocatum  existi- 

iiiarunt. 
Adsipere'  et  Prsesipere  dicebant  antiqui  a  sapiendo  :  sicut 

nos  quoque  modo  dicimus  ab  sequo  iniquum,  a  qu?eren- 

do,  inquirere. 
Adstassent,''  statiicrunt.^° 
Adtegrare ' '    est,   vinum   in   sacrificiis  augere:    integrare 


20  Legendtim  inonet  Seal.  Adsfassint,  steterint, — 1  Vid.  Notas  inf. 


NOT/E 


Ubi  assiduus,  id  est,  locnples,  opponl- 
tiir  pruletario,  qui  e  plebe  tenuissima 
erat,  et  nil  praeter  prolem  Reipiib. 
exhibebat.  Aissiduo  pro  locnplete 
iisns  est  etiam  Plant.  Amphit.  i.  1. 
'  Noctesque  diesque  ussidiio  satis  sn- 
perqne  est,  Quo  facto  aut  dicto  adest 
opus  quietus  ne  sis.'  Idem. 

*"  Qui  siimtii  propi'io  militabat]  Quia 
nemo  nisi  locuplts  huic  sumtui  par 
esse  poterat.  Verum  ut  libere  dicani 
quod  sentio,  assiduus  et  pro  locuplele, 
et  pro  eo  qui  proprio  sumtu  militat, 
ab  adsidendo  dictus.  Locuples  enini 
assiduus,  quod  Reipub.  adsidebat, 
aderat,  prtesto  erat.  Alter  vero  in 
munere  suo  raultus  erat,  muneri  suo 
adsidebat,  totus  incumbebat,  &c. 
Cum  Festo  tamen  Cicero,  Quintiiia- 
nus,  Gellius,  sed  qui  saspius  manifest! 
errorls  in  etymis  ducendis  deprehen- 
dnntur.  Idem. 

'  AdsipereJ  In  meis  Glossis  Isidori : 
*  Consipit,  saporem  habei.'  Tertnl- 
lianus  de  pudicitia :  '  Fermentum 
modicum  totam  desipit  conspersio- 
nem:'   active  po&uit.  Jos.  iSca/. 

Adsipere']  Vide  in  '  Insipere.'  Resi- 
pere  etiam  videtur  a  sapiendo  deduc- 
tum,  quod  significat,  redolere.  Cicero 
lib.  II.  de  Nat.  Deor.  '  Minimeque 
resipiens  patriam  :'  ita  enim  legen- 
dum;  non,  ut  habent  vulgatze  editio- 


nes,  respiciens.  Idem  mendum  irrep- 
sit  in  verba  Varronis,  quae  sunt  apud 
A.  Gellium  lib.  iii.  c.  4.  sic  enim  to- 
tus Varronis  locus  legendus.  '  Neque 
tamen  dnbium  est,  qnin  ista,  et  quae 
scripta  aPlauto  non  videntur,  et  no- 
mini  ejus  addicuntur,  veterum  poeta- 
rnm  fuerint,  et  ab  eo  retractata,  ex- 
politaque  sint,  ac  propterea  lesipiant 
stylum  Plautinum.'  Pro  resipiant,  in 
vulgatis  est  recipiant.  Ful.  Ursinus. 

Adsipere]  Pro  adsapere,  verso  a  in  i, 
ut  in  compositis  solet.  Sic  a  '  taceo' 
'  conticeo  :'  a  '  quaero  '  '  inquiro,'  &c, 
Inde  Gloss,  Isidor. '  consipit,  saporem 
liabet,'  sed  ista  omnia  nihil  ad  hunc 
Festi  locum.  Ait  Festus, '  ut  ab  eequo 
iniquus,  sic,'  &c.  Ergo  legend  urn, 
Adsipere  et  prasipere  dicebant  anliqui 
a  sapiendo,  !fc.  nihil  certius.  Antiqui 
adsipere  etprasipere  dicebant,  ut '  con- 
sipere.'    Vide  '  consiptuin.'  Dae. 

^  Adstnssent]  Scaliger  legit,  astas- 
sint,  steterint.  Sed  retinendnm  adstas- 
sent,  nee  ideo  minus  significabit  ste- 
terint, e  pro  i.  Legitur  adstnssent,  ste- 
terint. Sic  supra  '  addues,  addideris.' 
Idem . 

'  Adtegrare]  Ego  mutilum  locum  sic 
supplendum  judico,  Adtcgrare  vinum, 
in  sacrijiciis  est  vino  sacrificium  augere. 
Integrare  enim  est  adtegrum,  hoc  est 
7ninus  factum,  in  slatum  redigere.    Ad- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIR.    I. 


47 


cnim,  et  adtegrare  minus  factum,  est  in  statutum  redi- 
gere. 

Adtestata"'  dicebantur  fulgura,  quae  iterate  fiebant,  videli- 
cet significatiouera  priorum  adtestantia. 

Adtritum,"  et  tritura  ex  Greeco  descendit :  quia  illi  vestem 
istam  Tgj/3aivioy  -  appellant. 

Adtubernalis/  "  habitator  continuae  tabernae :  quod  genus 
domicilii  antiquissimum  Romanis  fuisse  testimonio  sunt 
esterae  gentes,  quae  adliuc  tabulatis  habitant  aedificiis  : 
unde  etiam  tecta  castrensia,  quamvis  pellibus  tegantur,* 
tabernacula  tamen  dicuntur. 


2  Alii  TpijSaivas.  Pro  istani  Seal,  trit'tm  rpifidviov. — 3  '  Isidorns  habet  nlti- 
hernalis.  Glossar.  uttiibcrmdis.  L.  ni.  cuUabernalis.'  Fiilv.  Uisin. — 4  Ed.  Sc;d. 
contegantur. 

NOTiE 

tegraie  vinum  in  sacrificiis,  inquit,  sensnm  elicere  possnmiis,  facile  con- 
est  vimim  minnere,  libare,  iit  eo  sa-  viceiit.  Ne()iie  solum  liaec  niendi  iii- 
crificinni  adoleat,  atigt-atiir,  quod  doles  hiinc  locnni  foetlavit,  sed  et 
contraiium  est  verbo  integrare  quod  transpositio.  Legendum  enim  :  Ad- 
significat  ailtegrum,  imiiiinntum,  ad-  tegrum  enim,  minus  factum.  Integrare 
tactum  reslaurare,  in  stat\ii»  redige-      est,  in  statutum  redigere.    Ubi  et  lego, 

in  Stat um.  Ijjitur  viiinm  altegrum  fit, 
et  attegiatur,  cum  iibatur.  Tunc 
eDini  minuitur,  ut  sacriliciuin  augea- 
tur.  Jos.  Seal. 

'"  Adlestala]  Quae  quod  priora  fiil- 


re.  Idem. 

Adtegrare^  Locus  mendosissimus, 
qui  tau)en  non  erat  nullius  inouienti, 
cum  cotinitionem  vetustatis  contineat. 
Na;n  quid  est  vitiuni  in  sacrificiis  au- 
gere  P     Nescio  an  Pauli  error  sit,  qui      gnra  portendebanl,  id  significatione 


nienfem  Festi  non  assecutus  est,  cu- 
jus  culpiE  manifcstic  alibi  deprehen- 
ditur:  an  vero  aliorum,  quos  poste- 
rior ap.tas  tulit,  barbarorum  emenda- 
toriiin.  Quicquid  est,  ego  scio  Fes- 
tum  ita  scripsisse,  Adtegrare  est,  vino 
sacrijicium  augere.  Quin  enim  ita  lo- 
querenturVeteres,  ncuiincni  dubitare 


sua  coniprobant, '  renovativa  '  eiiaui 
dicta,  et  conlraria  sunt  '  percniptali- 
bns,'quiEsuperiora  tolluiit,perimunt. 
Vide  suo  loco.  Dae. 

Adtestata]  Fulgura  adtestuta  sunt 
contraria  Peremptalihus.  Vide  in 
'  Pereniptalia.'  Jus.  Seal. 

"  Adtriltim'\  A  tero,  adtero,  quod  a 


puto.      Sic    Plaiitus    dixit,    '  augere      rpifiw,  unde  rpifiocp,  Tpifiiivtoy,    vesiis 
verbenis  aram.'  Unin  ipsa  notio  verbi      trita,  lacera.  Dae. 


fidem  facit  iiuic  rei.  '  Adteger'  est, 
wpoadiyr]!,  qui  tactus,  et  diniinutus 
est.  Attigere  enim  Veteres  pro  Atlin- 
gere:  nt  contra,  'Integer,'  aBiy^s, 
&dtKTos.  Quare  et  quas  sequuutur, 
corrupta  esse,  si  non  aliud,  certe  ob- 
scuritas  loci,  ex  quo  nullum  idnneum 


°  Adlubernalis]  Vide  in  'taberna.' 
Idem. 

Adtuhermdis]  Male  in  Clossario : 
'  Atturubernalis,  KaTTr]\uyfiTt»v.'  Glos- 
saj  Isidori  :  '  Attibernalis,  vicinus.' 
Jos.  Seal. 


48 


SEXTl    I'OMPlill    FESTI 


Advelitatio f'  jactatio  quaedam  verboruni  figiiiata  ab  hastis 
velitaribus:  vclites  dicuntur''  expediti  milites,  quasi  vo- 
lites,  id  est,  volantes. 

Adversus"^  aut  contrarium  significat,  ant  idem  quod  erga. 

Adulari  ^     est  conipositum  ex  accedendo,  et  adludendo. 

Adulter,'  et  adultera  dicuntur,  quia  et  ille  ad  alteram,  et 
haec  ad  alterum  se  conferunt. 

Adulterina  signa  dicuntur  alienis  anulis  facta. 

Advocitat,  sa;pe  advocat. 

Advosem,'^"  adversarium,  hostem. 


5  Vid.  Notas  inf. — 6  Perpeiani,  censente  Dae.  quidaia  legendum  piila- 
runt  Advortem. 

NOTiE 

V  Advelitatio]  Velitatio  et  advelita-      Ant.Ang. 


tio  levior  et  iimbratilis  qnaedam  dinii- 
ratio  a  velitibiis  qui  erant  levis  arnia- 
turae  milites,  in  acie  prima  collocati, 
ut  levem  pngnam  cieient  antequani 
coiret  exercitns.  Iiuie  ad  liiigia  et 
jnigia  transfeitur.  Plant,  in  Rndent. 
'  Equidem  me  ad  velitationem  exer- 
ceo,  Nam  omnia  conisca  prae  treniore 
fabulor.'  Dae. 

Advelitatio]  Plantus:  'Velitatio- 
nem verbis  compendi  fieri  volo.'  Jos. 
Seal. 

1  Velites  dicuntur']  Certe  haec  non 
sunt  Festi,  sed  barbari  racematoris 
qui  non  meminit  alil)i  Festum  velites 
veiatos  dixisse.  Vide  '  velati.'  Dae. 

"■  Adversits]  Adversus,  vel  adver- 
snm,  pro,  Contra  :  Sallust.  Jugurth. 
'  Syila  profligatis  iis  qnos  adversum 
ierat,  rediens  ab  latere  Mauris  incur- 
rit.'  Pro,  Erga  :  ut, '  pietas  adversus 
Deos.'  Cicer.  Terent.  And.  i.  1.  '  Id 
gratum  fuisse  adversum  te  iiabeo  gra- 
tiam  :'  quanquam  hie  adversum  non 
tarn  erga  quam  apud.  Dae. 

^Adulari]  Locus  suspectus.  Nonius 
canum  esse  proprium  affirmat,  unde 
dirb  Trjs  ovpas  fortasse  origo  nominis 
tracta  est,  quod  canes  accedendo  et 
adludeudo  cauda  mota  blandiantur. 


Adidari]  Puto  legendum,  Adulari, 
est  composilum  ex  ad,  el  ludendo.  In 
Glossario:  '  Adol  aiVSeAeVris.'  Lege: 
Adolatus,  SeAeaffdeis.  In  manuscriptis 
exemplarib.  legitur  udolari  pro  adu- 
lari. Neque  temere  in  multis  aliter 
scriptum  reperias.  Jos.  Seal. 

Adulari]  Sane  non  video  quid  velit 
Pauhis  cum  adulari  ex  accedendo  et  ad- 
ludendo dicit  esse  conipositum.  Le- 
gebat  Scaliger  adulari  est  compositu7n 
ex  ad  et  ludendo.  In  Mss.  Codd.  legi- 
tur adolari  pro  adulari,  neque  temere 
in  multis  aliter  scriptum  rrperias, 
unde  non  male  adolari  simplici  /  pro 
ado//aj'i,  dictum  sit  quasi  ad  ollam  ire, 
ollam  sectari,quod  parasitis  solenne. 
Dae. 

'■Adulter]  A  prappositione  ad  et  alter. 
Nam  a  in  compositione  vertitur  in  u. 
Male  alii  aduUerium  quasi  ad  alterum 
torum  :  adulter,  adiilterinm.  Inde 
'  adulterina  signa,'  quap  alienis  annu- 
lissunt  facta.  Et  '  adnlterini  num- 
mi,'  '  adnlterinae  stateras,'  '  adulleri- 
num  testamentum,'  &c.  Idem. 

"  Advosem]  Glossarium  : '  Advores, 
ivavrloi,iin^ov\iviiiv.'  Jos.  Seal. 

Advosem]  Advorsus,  extrito  r  advo- 
sus,  a  quo  advosis.  Sed  dicebant  etism 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


49 


AE""  syllabam  antiqui  Graeca  consuetudine  per  ai  scribe- 
bant,  ut  aulai,  pictai,  musai. 

-(Edilisy  initio  dictus  est  magistratus/  qui  asdium  non  tan- 
tum  sacrarum,  sed  etiam  privatarum  curam  gerebat: 
postea  hoc  nomen  et  ad  magistratus  translatum  est. 
Dictus  est  autem^  ^dilis,  quod  facilis  ad  eiim  plebi 
aditus  esset :  sed  et  ^dilatus  dicebatur  eadem  dignitas  ; 
sicut  pontificatus,  magistratus. 

^dis,*  domicilium  in  edito  ^  positum,  simplex,  atque  uni- 


7  Voceni  magistratus  abnndare  censent  Ursin.  Seal.  Dae. 
I  lint  Seal.  Dae.  in  aditu. 


Viil.inf.— 8Ma. 


NOT.E 


liic  adi'orsis  et  hoc  adverse,  hie  advosis 
et  hoe  advose.  Gloss.  '  advores,  difav- 
riot,'  '  iiri^ovXfvaiv ,  advores,  liostes, 
qui  insidias  struit.'  Dae, 

^  A  E'\  Notum  est  in  veteribiis  ino- 
nimentis  aimilius  scriptum  esse: 
item  in  libiis.  Jos,  Seal. 

A  E  syllabam]  Sic  in  vett.  monimen- 
tis,  item  in  libiis  scriptum  est,  Aimi- 
lius more  Graecorum.  Dae, 

y  jEdilis']  '  vlldijis,'  inquit,  '  prime 
magistratus  dictus  est :  deinde  ad 
magistratus  translatum  est.'  Quid 
istud  verbis  est?  Sane  ego  non  intel- 
ligo.  Et  verum  est  illud  verbum  ma- 
gistrates abundare,  ut  ita  legatur  : 
JEdilis  initio  dietus  est,  qui  <xdium  non 
tantum  sacrarum,  sed  etiam  privatarum 
curam  gerebat.  Nam  hoc  nomine  om- 
nes,  ut  loquitur  Lucretius,  •  aedltuen- 
tes  vocabantur  ;'  jT^dilis  enim  princi- 


tantum  sacrarum,  sed  etiam  privatarum 
curam  gerebat.  Ait  enim  Festus  om- 
nes  aedituos,  vel,  ut  loquitur  Lucre- 
tius, jEdHtientes,/EdUes  vocatos  fuisse. 
Postea  Mdilis  ad  Magistratus  trans- 
latum, ad  quos  etiam  pertinebat  jc- 
dinm  cura.  Dae, 

^  Dictus  est  autem]  Ab  adeundo  ae- 
dilis,  quod  placuit  etiam  Theophilo 
lib.  I.  Institut.  tit.  ii.  male  :  nam  ab 
'  aede'  '  aedilis,'  ut '  ovilis'  ab  '  ove." 
Idem. 

^  jEdis]  Corruptum  illud,  JEdis,  do- 
micilium in  edito  positum,  Immo  con- 
tra Varro,  qua  piano  pede  aditur, 
vult  eedim  dictam.  Lego  igitur  :  ^- 
dis,  domicilium  in  aditu  positum :  sim- 
plex, atque  unius  aditus.  Et  sane 
aades  prius  a  veteribus  Ro.  dictae  fue- 
runt,  quae  a  Graecis  olK6Tre5a,  hoc  est, 
aedificia,  quae  de  piano  adeunlur,  vel, 


pio  jeditinium  significabat.    Haec  est      ut  Tertullianus  in  libro  de  pallio,  pla- 


mens  Festi.  Glossarium  :  '  ^lldilis, 
i/x.f,A.i|  a.yopav6fji.os.'  Vocat  &iJ.r)\tKa,  qui 
in  iisdcm  aedibus  adolevit.  In  eodeni, 
'  jllditilis,  v(WK6pos.'  Jos.  Seal. 

JEdilis  initio  dictus  est]  Verissimum 
est  quod  monuit  Scaliger,  initio  vo- 
cem  magistratus  abundare, quippe  quai 
ex  linea  tcrtia  per  librariorum  incu- 
riam  hue  irrcpsit.  Legendum  igitur, 
/Edilis  initio  dictus  est  qui  adimn  non 


nitus  adeuntnr.  Jos.  Seal. 

JEdis,  domicilium  in  edUo]  Lege  po- 
tius  cum  Scaligero  in  nditu.  Varr, 
lib.  IV.  de  L.  L.  '  /Edes  ab  aditu,  quod 
piano  pede  adibant.  Itaque  ex  aedi- 
bus  efferri  indictivo  funere  praeco 
etiam  cos  dicit  qui  e  tabernis  effe- 
runtur ;  et  onines  in  ccnsu  villas  inde 
dicimus  aedes.'  Et  sane  aides  veteri- 
bus Romanis  quae  Graecis  oiK^irfSa,  a»' 


Delph.  el  Var.  ttas. 


Pomp,  Fest, 


I) 


50 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


US  aditus :  sive  ideo  aidis ''  dicitur,  quod  in  ea  aevum 
degatur,  quod  Graece  ahh^  vocatur:  ilaque  asdificare, 
cum  sit  proprie  aedem  facere,  ponitur  tamen  "^  pro  omni 
genere  constructionis  KciTa^pYia-nKwg. 

j^ditimus,  asdis  intimus.*^ 

TEdituus/  sacrae  aedis  tutor: '°  id  est  curam  agens. 

^gaeum  mare  ^  appellatur,  quod  crcbrae  in  eo  sint  insulae  ; 
ut  procul  aspicientibus  species  caprarura  videantur  :  sive 
quod  in  eo  ^Egaea"  Aniazonum  regina  perierit:  sive 
quod  in  eo  JUgeus  pater  Thesei  se  praecipitaverit. 


9  Alii,  teste  Scaligero,  alwviov, — 10  Ed.  Seal,  tuiiur. — 11  Alii  jEge. 


NOTiE 


dificia  quae  de  piano  adeuntur.  Dae. 

b  Sive  ideo  cedisi  Iiiejitum  etymon. 
Potius  a  Gi'aeco  aJros  quod  doniici- 
liiim,  habitationem  interpretatur  Ea- 
st atlii  us.  Idem. 

'^  Ponitur  tamen]  Abusive  et  per 
translationem  adificare  de  re  quaiibct, 
quas  quacumque  opera  fabricatur.  Ut 
Virgil,  de  equo  :  '  Instar  mentis  e- 
quuni  divina  Palladis  arte  iEditicant.' 
Idem. 

^  JEditbnus,  cedis  intimus]  Inepte 
dictum  est:  melius  Ser.  Sulpicius,  ut 
Cicero  in  Topicis  refert,  in  finitimo, 
legitimo,  a-ditimo,  non  plus  inesse  ti- 
mum,  quam  in  meditullio  tullium,  sed 
productioneni  esse  verbi  vult.  Hie, 
lit  Varro  ait  lib.  i.  de  Re  Rust,  et 
lib.  11.  de  Ling.  Latina,  apud  Gel- 
Hum  lib.  XII.  cap.  10.  postea  a?dituus 
appellatus  est,  noa  ab  adibus  tuendis, 
ut  Varro,  Festus,  et  alii  existimant, 
sed  quia  asditumus  prius  diceretur, 
et  una  litera  elisa  sit.  Sic  testamen- 
tum  non  a  mente  ducitur,  sed  pro- 
ductio  verbi  est,  ut  in  vestiniento,  et 
pavimento.  Gell.  lib.  vi.  cap.  12. 
Vide  Charis.  lib.  i.  Ant.  Aug. 

jEditimus,  tcdis  iniimus]  Ridicule. 
JEditimus  ab  -cede  tantum.    Timus  nihil 


aliud  est  quam  vocis  productio.  Pro 
ceditimus,  adHumus,  et  sublato  m  eedi- 
tuus,  non  vero  ab  aedibus  tuendis,  ut 
infra  Paulus.  jEditimus  enim  anli- 
quior  est,  adituus  recenti  novitate  et- 
fictus.  Varr.  lib.  i.  de  R.  R.  '  Roga- 
tus  ab  leditimo,  ut  dicere  didicimus  a 
Patribus  nostris,  ut  corrigimur  a  re- 
centibiis  urbanis,  ab  a;dituo.'  Dae. 

^  ^Edituus]  Videndns  Varro  in  li- 
bris  de  Lingua  Latina,  et  Paulas,  et 
Justinianus  sub  titulo  de  tulelis :  et 
ea,  (|uae  antea  scrips!.  Ant,  Aug. 

^  Mgceum  marel  Varr.  lib.  vi,  de 
L.  L.  '  ;Ega;um  dictum  ab  insulis  :. 
quod,  in  eo  mari  sic  scopuli  vocantur 
a  similitudine  caprarum.'  Nam  Ca- 
prse  Gra;cis  aXy^s.  Alii  ab  /Egeo  The- 
sei patre  nomen  inditnui  tradunt,  ut 
Plutarch.  inTheseo,  Hyginusfab.  43. 
verius  qui  a  loco  quodam  Euboeae  qui 
Gra?ce  PilyaX,  Eustath.  ad  Dionys.  pe- 
riegeten :  ibi  Neptunus  equos  statuit : 
Homer.  Iliad.  N.  klyds-  evBa  Se  at  k\v- 
Ta  Sciuara  fievdfffi  Klf.LV7)S...^Evff  "ltz-kovs 
effrrjae  UocreiSduu.  '  /Egas  :  illic  autem 
ei  pulchrae  aides  in  proftinditatibus 
maris. ..Ibi  equos  statuit  Neptunus.' 
Vide  Eustath.  ibid,  et  Strabouem  lib. 
VIII.  Due. 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATION  E    LIB.    I. 


51 


/Egrum^  ex  Graeco  aviypov  appellatur  :  a  quibusdam  puta- 
tur  a  voce  doloris  appellari,  quod  est  oti  oti. 

^Egyptinos,'*  TEthiopas. 

iEmidum/  tumidum.'^ 

^miliam  gentem  ^  appellatam  dicvint  a  Mamerco  Pythago- 
rse  philosophi  filio,  cui  propter  unicam  humanitatem  cog- 
nomen I'uerit  ^milos :  alii,  quod  ab  Ascanio  descendat, 
qui  duos  habuit  filios  lulum  et  ^milon. 


12  Al.  iimidum. 


N0T7E 


s  JEgrum]  Qiianivis  apiypbp  mere 
poetica  vox  sit,  iion  ideo  tainen  ita 
teiiieie  rejicienda  :  recte  enim  ex  ea 
agrum:  aviyphv  subiato  v.  alyphu,  ce- 
g-ru»)».o»'i7f)0j'Hcsycliinsinterpretatui' 
^oCa.o(/,  inuluin,  quod  tam  de  impiobo 
quam  de  aegro  dici  solet.  Neque  ta- 
nien  caret  ratione  aegrnm  esse  ab  at 
at,  ut  ultima  syllaba  sit  vocis  pioduc- 
tio.  Idem. 

^gruml  Jam  supciius  monnimus 
pleramqiie  Grapcanim  vocnm  partem 
supposititiam  esse.  Neque  magis  er- 
ratum est,  quani  ubi  Greeca  vox  de- 
siderabatur,  ut  liic  ex  una  etymologia 
dtiae  conflatae.  Sane  iliud  a;'i7pbi',quod 
est  poetlcum,nou  est  uniusassis.  Sed 
ita  puto  Festiim  sensisse  :  itlgrum  ex 
Graeco  a  quibusdam  piitatur  a  voce 
doloris  appellari,  at  at.  Neque  pror- 
sus  caret  ratione.  Nam  Veteres  scri- 
bebant  Aigrum.  Jos.  Seal. 

h  Mgyptinos}  yEtbiopas  eos  intel- 
lige  qui  in  jiilgypti  parte  olim  babita- 
runt,  unde  et  /l£(.'yptus  tota  ^litbiopia 
quondam  dicta  est.  Dae. 

Mgyptinos]  Hie  '  A'libiopas'  accipi- 
endum  pronigris  bominibus,  non  tan- 
tum  pro  natioue.  Nam  /Egyptium 
vocabaut  nigrum,  seu  fuscum.  Gios- 
sarium  :  '  ylSgyptium,  (pai6v.'  In  quo 
secuti  sunt  Grajcos,  qui  alyvirnov,  /xe- 
\av  vocabant :  ut  et  alyvirrtuiffai,  /xe- 
/aTccK,     Unde  Plautus  colorem  fus- 


cum dixit  vulturinuni.  Nam  ai-yvir- 
Tjos,  vultur.  Grapci  cum  scirent  ab  ip- 
sis  ^Egyptiis  Nilum  -nntt'  vocari,  boc 
est,  fi.4\av,lcToSvvdfj.tf>  \cvho  suo  alyvnTi- 
ov  reddiderunt.  Nam  ai7u;rTjox,  ut  jam 
monuimns,  /ueAas.  Sic  cnni  scirent 
Edom  ipvOphv  GraBce  reddi,  ab  eo  ttjv 
QaKaaaav  fpv6pa7av  appeliaverunt  si- 
num  Arabiciiu).  Quod  autem  Nilum 
alyvTTTLOv  vocarint,  satis  patet  testi- 
nionio  Homeri,  qui  alyvirnov  fluvium 
ilium  vocat.  Cur  autem  Nilum  voca- 
rint, noa  magis  milii  liquet,  quam 
cur  Istruni  Danubium,  Eridanum  Pa- 
dum,  Ararim  Sagonam.   Jos.  Seal. 

'  ^miduni]  A  copia  sanguinis  qui 
Greece  aJ/xa.  Gloss.  Isidori  'aemidus, 
tumidus,  inflatus.'  Et  Glossarium, 
'  a'midus,  Trecpvcrrjixevos.'  i.  inflatus. 
Dae. 

j^midum]  Et  Glossarium.  'iEmidus, 
■ne<pvffrif/.ei'os.'  Manifesto  irapa  rh  affia, 
Glossae  Isidori  :  '  /Emidus,  tumidus, 
inflatus.'  Jos.  Seal. 

^  /Kmiliam genleni]  EamtamenPln- 
tarcii.  in  Numa  a  Mamerco  Numae 
regis  Alio,  unde  ct  iEmilii  a  gentis 
principe  Mamerci  et  Mamercini  dicti 
sunt.  Alii  ab  /Emilio  Ascanii  filio. 
Interpres  Virgil,  ad  iliud  '  proge- 
niem  sed  enim,'  '  gentem,'  inquit, '  in- 
nuit  iEmiliam,  ab  ^Emilio  Ascanii  ori- 
undam,  ex  qua  Scipio  /Eniilianns  fuit, 
qui  Caribaginem  diruit.'  Dae. 


52 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


iEnariam'^'  appellavere  locum,  ubi  JEneas  classem  a  Tro- 

ja  veniens  appulit. 
iEnatores'"  cornicines  dicuntur,  id  est,  cornu  canentes. 
iEneolura,"  quod  ex  aere  fit/''^  dicimus. 


13  Enariam  scribendum  monet  Dae. — 14  AI.  sit. 


NOTJE 
'  Mnariam]    Campanix  littori  ob- 
jectam  insulan),  ab  ;£neae  statione  sic 
dictam.     Plin.  '  ^Enaria   ab  statione 
navium  /Eneae,Homero.  Inarime  dic- 
ta, GraBcis  Pithecnsa,  non  a  simiarum 
miiltitiidine,    lit  aliqui  existimavere, 
sed  a  figlinis  doliariorum.'    Sed  haec 
perabsurda;    neque   enim    Homerus 
Inarimen   dixit,    licet    ita    V^irgilius, 
Ovidius,  et  alii  quiqiie  infeiioies  poe- 
tae,  sed  disjunctis  vocibus  up  'Apifiots, 
in  Arimis.    Et  ab  J^ineaDondiceretlll• 
yEnam  sed  JEnearia,  sive  potiiis  M- 
neia,  et  a  doliis  Pithusa.     At  a  simiis 
est  Pitliecusa,  ut  in  Africa  Pithecnsa, 
de  qnibiis  Diodor.  lib.  ii.     Sic  banc 
Pitbecusam    insulain    dici    volunt   a 
Cercopibiis  in  siniias  a  Jove  mutatis 
et    deinceps    illo    translatis.      Vide 
'  Cercopa.'  Quin  et  Mnarite,  vel  Ena- 
ri(E  potiiis,  nomen  eodem  refert  Ser- 
viiis  lib.  IX.  jEneid.  *  Inarime  nunc 
Enaria  dicitur,...et   quia  in  earn  ad 
contumeliam  simiae  niissae  sunt,  quas 
Graioium  lingua  a^pTvas  id  est,  ena- 
res,  dicunt,  ob  quam  causam   Pitbe- 
cusam etiani  vocitant.'      Nempe  ut 
simifis    dicitur    quia    simus    est,    ita 
enaris  quia    sine   naribus.     Enaris  ut 
'  elurabis,'  'elinguis.'  Itaque  ab  ena- 
ribus  id  est,  simiis,  'Hvapia,    Enaria, 
scribendum,  quomodo  legere   est  in 
Plutarcbi  Mario.  Neque  alio  pertinet 
tertium   hnjus   insulae  nomen  "Apijua 
apud  Homerum,  si  Spiftos  est  iriBriKos, 
sitnia,  ut  Strabo  et  Hesych.  tradunt. 
Ut  ut  sit,  vocabulum  est  e  Phcenici- 
biis  translatum,  nam  Hebraeis  harum, 
harem,  vel  harim,  est  simus,  et  Arabibus 


harm  est  simitas,  et  harima,  verbum 
primae  inflexionis,  simum  esse:  ut  op- 
time  Doctissimus  Bochartus  in  Geo- 
grapbia  sacra.  Idem. 

"'  jEnatores'\  Romae  et  in  castris 
longe  diversissimus  tubae  et  cornu 
usus,  vel  auieatorum,  et  cornicinum. 
Romas  aeneatores  Comitia  Tributa 
convocabant,  cornicines  Centuriata. 
In  castris  ad  tubicinem  miJites  tan- 
tum  movebantur,  ad  cornicinem  etiam 
signa,  et  cum  in  militem  animadver- 
tebatur  extra  portam  decumanam  :  ut 
et  Romae  exercitus,  seu  Comitia  Cen- 
turiata convocabantur,  cum  in  caput 
civis  Roniani  animadvertebatur,  de- 
ducebaturque  reus  per  Exquilinam 
portam ;  unde  classicum  dictum,  quod 
non  nisi  classes  et  exercitus  per  cor- 
nu evocarentur.  Glossarium  :  *  Clas- 
sicarii,  aaXiriaral.'  Ergo  aeneatores 
vocat  cornicines,  quod,  ut  ait  Varro, 
ex  aere  fieri  coepta,  quae  antea  ex 
cornu  animalis.  Graeci  tam  cornici- 
nes, quam  aeneatores  uno  general! 
nomine  vocant  a'aAinffTds.  Latini 
'buccinatores.'  Jos.  Seal. 

jEnatoresI  Pro,  aeneatores  ;  ab  aere 
enimffi-jneus,  perSyncop.ffneMS,  tjnus, 
et  aenus.  yEnatores  Cornicines,  quod, 
ut  ait  Varro  lib.  iv.  de  L.  L.  '  Ea 
quae  nunc  sunt  ex  sere,  tunc  fiebant 
ex  bubulo  cornu.'  Verum  post  tuba- 
rum  inventionem,  Romae  et  in  castris 
diversissimus  aeneatorura  atque  cor- 
nicinum usus  fuit,  ut  optime  notavit 
Scaliger.  Dae. 

"  ^neoliim}  Ab  aere,  (erineum,  per 
syncopen  ceneum,  a  quo  diminutive 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I.  53 

-^nesi  dicti  sunt  comites  JEneae. 

yEnuIura,"  vas  ex  aere  parvum. 

^quidialeP  apud  antiquos  dictum  est,  quod  nunc  diciraus 
asquinoctiale  :  quia  nox  diei  potius,  quam  dies  nocti  an- 
nuraerari  debet.  Gra^ci  quoque  in  hoc  consentiunt,  »o->)- 
fx,sgiav,  id  est,  asquidiale,  dicentes. 

w^quilavium  '^  ^  significat  ex  toto  dimidium  :  dictum  a  la- 
vatione  lanae,  quae  dicitur  aequilavio  redire,  cum  dimi- 
dium decidit  soidibus. 

iErarii  Tribuni  "^  a  tribuendo  aere  sunt  appellati.  ^rarium 
sane  populus  Romanus  in  aede  Saturni  ^  habuit. 

^ribus '  pluraliter  ab  aere,  id  est,  eeramento,  dicit  Cato. 

-^rosam  appellaverunt  antiqui  insulam  Cyprum ;  quod  in 
ea  pluriraum  ajris  nascatur. 

-^ruranulas  "  Plautus  refert  furcillas,  quibus  religatas  sar- 
cinas  viatores  gerebant :  quarum  usum  quia  C.  Marius 


15  Qiiidam  Mqidlanium :  male,  censente  Dacerio. 

NOTiE 

aneohim.  Idem.  Isidor.    in    Glossar.      '^Equilotium, 

°   MnuluTn]    Glossariiim  :     '  ^Ena,  aeqiiatio.'  Dae. 

\4$r]s.'  Isidorus  per£.'Enuliim,  cal-  '  /Erarii   Tribuni]   Et  Glossarium: 

darium.'  Jos.  Seal.  '  jErarius,  raftiovxos.'  Jos.  Seal. 

jEnulinnl   Pro  aneus  dicebatur  a'e-  Mrarii  Tribuni]  Idem  Varr.  lib.  iv. 

nus,  unde  a<;?i£«OT,  inserta  aspiratione  de  L.L.  '  Tribuni  quoqiie  quibus  at- 

ahenum,  diminutive  anulum.     Gloss,  tributa  erat  pecunia,  ut  militi  redde- 

';Ena,  Ae'^Tjs.'    Isidorus  per  E:  '  Enu-  rent,  Tribuni  aerarii  dicti.'  Dae. 

lum,  Caldarium.'  Dae.  ^  In  cede  Saturni]  Sub  clivo  Capito- 

P  JEquidiale]   Gloss.    ' /Eqiiidiale,  lino  :  eam  aerarium  fecit  Valerius  Pub- 

l(Trtyi(piv6v.'    '  ^quinoctium,  (V7?/uepfa.'  licola.  Idem. 

Sic    et    meridiem    de    media   nocte  '  ^ri6«s]jEra,  aeriuni,  aeribus.  Liv. 

dixere  Veteres.     Varro   Marcipore:  lib.  v.    'Tribuni    solicitant   animos, 

'  Repente,  noctis  circiter  meridiem.'  illud  esse  dictitantes  quod  aera  militi- 

Idem.  bus  sint  constituta.'  Idem. 

•i  3Lquilaviurn]   Isidorus  quoque  in  "  Mrumnulas]   Ut  ab  eKa/Mfvrj,  vel 

Glossis  :  'iEquilotium,  aequatio.' Jos.  ^Xo/ueVTj,  lamina,  et  lamna,  ita  ab  at- 

Scal.  po/xevri,  aerumina,  asrumna.  Jos.  Seal. 

^quilavium]  Male  quidam  cequilu'  yEiuwTiuZas] Hanc  vocem  liodie  non 

vium.    /Equilaviiim  est  aciiiiatio,  cum  inveniesapud  Plautum.  AboJpwtollo, 

id  quod  lavatiir  ad  dimidium  decidit.  alpoiiivj],  cerumina,  aerumna,  aerumnu" 


54 


SEXT[    rOMPElI    FESTI 


retulit,  nrnli  Mariani  postea  appellabantiir,     Itaque  se- 

rumnae  labores  onerosos  '^  significant,  sive  a  Greece  ser- 

mone  deducuntur,  nam  ccipnv  Graece,  Latine  tollere  di- 

citur. 
iEriiscare/  aera  iindique,  id  est,  pecunias,  colligere. 
iEstimata  poena  ^  ab  antiquis  ab  sere  dicta  est:  qui  earn 

aestimaverunt  aere :  ovem  decussi,"  bovcra  centussi,  hoc 

est,  decern  et  centum  assibus. 
jEstimias,''  osstimationes. 
-iEstuaria  sunt  omnia,  qua  mare  vicissim  turn  accedit,  turn 

recedit. 
Agasones*^  equos  agentes,  id  est,  minantes.*^ 


NOT.E 


la.  Ut  ab  e\afi4vr]  vel  7}\aiJ.sv7]  lamina, 
lamna.  De  iiiulis  Marianis  vide  suo 
loco.  Dae. 

"  Itaque  cBTiimrKB  lahores  onerososl  Ut 
partus  dolores  Plant.  Ampli.  i.  2. 
'Pater  ciiravit  uno  ut  foRtu  fieret ; 
lino  ut  labore  absoivat  aerumnas 
duas.'  Idem, 

yyErwscare];Eruscatores,quosGrae- 
ci  ayvpras,  et  ixTjTpayipras  vocant, 
etiam  ji^sculatores  dicebantnr.  GIos- 
sarium, '  iEsculator,  )(aAKo\6yo$.'  Jos. 
Seal. 

jEruscare']  XaAKoXoyitv,  id  est,  vo- 
(iicrfj-aTa  ffvWtyeiv,  Hesych.  i.  nummos 
colligere.  Nummi  enim  minimi  pietii 
(Era  dicebantur.  Grzecis  x"^"*"'- 
yEruscatores  etiam  aesculatores  dicti. 
Gloss.  'JE^cn\ator,xaf^Ko\6yos.'  Grae- 
ci  ayvpras  et  ^lyrpayvpras  vocant.  Dae. 

^  Mstimata  pcena'\  Haec  multa  est, 
nt  Gellius  notat  lib.  xi.  cap.  1.  et 
Festiis  verbo  '  Multam,'  et  •  ovibus,' 
et  'peculatus.'  Ant.  Aug. 

jEslimata  pcena]  Certamulcta  aeris 
secundum  aestimationem  ejus  rei 
propter  quam  indicta  est.  Dae. 

*  Decussi]  Decussis  nummus  a>reus 
decern  assium,  rainori  seu  priori  de- 
nario  Romano  par  pretio,  Turonico- 


rum  denariolorum  quadraginta  dno- 
runij  triuni  Francicornm  solidornm 
cum  dimidio.  Ergo  centussis  num- 
mus aereus  centum  assium,  Franci- 
corum  solidorum  triginta  quinque. 
Idetn. 

b  ^stimias']  Lexxii.  tabul.  'Tribus 
nundinis  continuis  in  comitium  pro- 
citato,  aerisque  aestimiam  praedicato.' 
Pro  astimia  postea  dixere  astimium. 
Idem. 

•=  Agasones\  Minandi  verbo  pro 
agendo  vel  ducendo  utitur  Paulus, 
nam  Festi  Hsum  ignoramus :  sic  paulo 
post '  Agere,  ante  se  pellere,  id  est, 
minare  :'  et  verbo  inigere  utitur  in 
eadem  significatione  vetus  interpres 
sacrorum  librorum :  et  una  litera 
mutata  Itali  omnes  tnenare  dicunt. 
Ant.  Aug. 

Agasones^  Glossarinm  :  SovXos,  kttj- 
vicfdia.  Lege,  Soi/Aos  eTrl  KT^v€(T(nv.Jos, 
Seal. 

Agasones'\  Equorum  vel  asinorum 
ductores  Tarentina  lingua.  Nam  Ta- 
rentinorum  proprium  est  simplicia 
verba  per  paragogen  producere,  nt 
ab  &ycii,  duco,  ayd^w,  ayd^wv,  agaso. 
Sic  ab  Kvaioj  scalpo,  Kva^oi,  Kva^av, 
unde  enaso  acus  qua  mulieres  caput 


DE    VERBORUM    SIGN  I  FlC  ATIONE    LIB.    I. 


55 


Agea^  via  in  navi  dicta,  quod  in  ea  maxima  quaeque  res  agi 
solet. 

Ageduni  significat  age  raodo:  est  enim  adhortantis  sermo, 

Agere,  modo  significat  ante  se  pellere,  id  est,  minare.  Vir- 
giliiis :  et  potura  pastas  age,  Tityre.  Modo  significat 
jiirgari : '^  ut  cum  dicimus,  agit  cum  eo  fuiti:  modo  re- 
pendere :  ut  cum  dicimus,  gratias  ago :  modo  verbis  in- 
dicare  :"^  ut  cum  dicimus,  causam  ago.  Quin  etiam  si 
accessit  gestus,s  et  vultus  qiiidam  decor :  ut  cum  scenici 
agere  dicuntur. 

Agina ''  est,  quo  inseritur  scapus  tmtinae :  id  est,  in  quo 
foramine  trutina  se  vertit :  unde  aginatores  dicuntur,  qui 
parvo  lucro  moventur. 


16  Alii  jiidicaie. 


NOTiE 


scalpunt.  Dae. 

'•  Minantesl  Vox  minare  posteriori- 
biis  saBCiilis  usurpata  est  pro  ducere, 
unde  Itali  menare,  Vascones  menu. 
Antea  pro  minari.  Quare  liaec  Pauli 
sunt,  non  Festi.  Idem. 

'^  Agea}  Glossariiim  :  'Agear,  ira- 
paft.woiv  KoX  iripoBos  ir\olov:'  iibi  con- 
junctio  Kol  superflua  est.  Cetera  cor- 
rnptissiiiia  ita  legenda:  Agea,  -irapa 
'Evvitx),  r]  ndpoSos  irXoiov.  Isirloriis  ill 
etyinolouiris  lib.  xix.' Agea,'  inquit, 
'  viae  sunt,  vel  loca  in  navi,  per  quae 
ad  remiges  liortator  accedit:  de  qua 
Ennius:  'Multa  foroni,  pontes  et, 
ageaque  longa  repletur.' '  Haec  ille, 
quae  eniendationem  nostram  coniir- 
niant.  Jos.  Seal. 

Agcal  Inepte  Paulns  ab  agendo. 
Nam  est  a  Grapco  ayvta,  via.  Dae. 

'  Modo  signifieat  jurgari]  Ut,  '  agit 
cum  eo  fiirti.'  Etsi  ibi  agit  non  tarn 
jurgatur,  quam  furti  actionem  inten- 
dit,  nail)  jurgari  de  rebus  levioribus 
dicitur.  Idem, 

K  Quin  eliam  si  accessit  gestus]  Vide 
*  actus.'  Idem. 


''  Agijia]  Placidus  in  Glos.  *  Aginam 
scapuni  trutinae,  quod  eo  mensura 
ponderis  agatnr.'  Fttl.  Ursin. 

Agina . . .  Aginatores'^  Glossarium  : 
' Ag\na.t,aTpaTeveTai.'  'Aginare,<rTpK- 
revitv.'  Lege,  TpaKTeverai,  et  TpaKrev- 
iiv.  Id  enim  siiinificat  negotiari,  est- 
que  verbuni  intimae  vetustatis,  a  La- 
tino detortum:  quo  non  raro  utuntur 
Constitutiones  Imperatorum  Graecae. 
Et  TpaKTevToi  in  iisdeni  Constitutioni- 
bus.  Isidorus  in  Glossis  :  '  Acinar!, 
tricari,  in  parvo  niorari.'  Idem ; ' Agi- 
nantes,  explicantes.'  Jos.  Seal, 

Agina]  Placidus  in  Gloss.  'Aginam 
scapum  trutinae,  quod  eo  mensura 
ponderis  agatur.'  Inde  aginatores  ne- 
gotiatores  qui  tricantur  et  in  parvo 
inorantur.  Gloss.  Isidori,  '  acinar!, 
tricari,  in  parvo  morari.'  Glossarium, 
'  aginat,  5iaTrpd(Tfferai,  <Trpi(pei,  fj-vx"'' 
j/arat.'  !.  Negotiatur,  tricatnr,  doios 
struit.  Item,  '  aginare,  Tpa(CTet5€(T0ai. 
Aginat,  TpaKTevei.  Ut  optime  correxit 
Scaliger  :  rpaicreveaOai  enim  et  rpaK- 
rdetv  est  negotiari  a  Latino  tractare 
detorsum  et  frequenter  in  constitii- 


56 


SEXtl    POMPEII    FESTI 


Agnus '  dicitur  a  Graeco  ayw^,  quod  significat  castura  :  co 
quod  sit  hostia  pura,  et  immolationi  apta.  Agnus  ex 
Graeco  a\i.voi  dediicitur:  quod  nomen  apud  majores  com- 
munis erat  generis,  sicut  et  lupus,  quod  venit  ex  Graeco 

Agolum,''  pastorale  baculum,  quod  pecudes  aguntur. 

Agonias,  hostias '  putabant  ab  agendo  dictas. 

Agonium ""  dies  appellabatur,  quo  rex "  hostiara  imraola- 


17  Ed.  Seal.  qua. 


NOTiE 


tionibiis  Graecis  Imperatonim  oc- 
ciiirit,  lit  et  nomen  TpaKTevrui',  id 
est,  tractantiiim,  sive,  negotiatunim. 
Dae. 

'  Agnus']  Quod  vejiit  ex  Grceco  \v- 
Kos  ■■  inuno,  quod  venit  ex  Grceco  t] 
\vKos :  vult  enim  in  eo  seciitos  esse 
veteres  Graecos,  qui  rj  '/ttttos,  7/  &pKros, 
et  similia  dicunt.  Non  enim  hie  quae- 
rit  etymon  Inpi  :  sed  rationem,  quare 
foeminino  genere  dicunt  Veteres: 
porro  quod  ait  agnum  utroque  genere 
a  Veteribus  enuntiari,  liabes  in  Lege 
Numae   de   opimis   spoiiis  :     agnvm 

MAREM.  CAEDITO.  Et  In  PelleX,  AG- 
NVM FEMiNAM  :  nam  non  agnani,  sed 
agnum  foeminam  dicebant,  ut  non  lu- 
pam,  sed  lupum  foeminam.  Enuius  : 
'  Endotnetur  ibi  lupu'  fcemina,  con- 
spicio  amens.'  Jos.  Seal. 

Agnus]  Le?e  infra,  ut  optime  Scali- 
ger,  quod  vetnt  ex  Grceco  7}  \vkos.  Non 
enim  qiiaerit  etymon  lupi,  sed  iiidicare 
viilt  Latinos  in  eo  secutos  esse  vete- 
res GraBcos,  qui  rj  '/ttttoj,  t]  &pKros,  et 
similia,  dicunt.  Et  quod  ait  agnum 
utroque  genere  a  Veteribus  enunti- 
ari, liabes  in  lege  Numa  de  opimis 
spoiiis,  '  agnum  maremcedito.'  Et  in 
'  pellex,'  'agnum  foeminam  cedito.' 
Nam  non  agnam,  sed  agnum  foeminam  : 
non  lupam,  sed  lupum  fceminam,  En- 
niiis.  '  Endotnetur  ibi  lupus  foemina, 
conspicio  aniens.'    Et  Graci  cum  di- 


cunt, 7;  I'ttttos,  subintelligunt  OriKfia. 
Nam  Pindarus  dixit  linros  driKeia, 
eKapos  0-f]\eta.  Homerus  ^ovv  &pcriva. 
Sic  'mares  homines;'  '  canis  foemi- 
na:' '  civis  foemina:'  '  leo  fcemina' 
dixit  Plant.  'Bos  foemina,'  Livius. 
'Polypus  foemina,'  Plin, '  Porcus  foe- 
mina,' Cato  et  Cicero.  '  Anguis  foe- 
mina '  et  '  anguis  mas,'  Cicero.  Et 
alia  muita.  In  his  autem  et  similibns 
epicoenis  si  adjectivum  adjicitur  con- 
tra terminationem,  mas  vel  fcemina 
debet  intelligi.  Ut'equus  velocissi- 
ma  :'  '  Bos  auratus :'  '  Elepbantus 
gravida.'  Sic  apud  Virgil.  '  Ne  saevi 
magna  sacerdos.'  Et '  amphrisia  va- 
tes.'  Sic  Ovid,  in  epist. '  novamiles.' 
Dae. 

^  Agolum]  Suspicor  detortum  a 
Graeco,  aye\a7ov:  nam  prius  Agelum: 
ut  Apello,  Apollo.  Jos.  Seal. 

Agolum]  Prius  dicebatur  agelum. 
Nempe  detortum  a  Graeco  ayeXaiov. 
Seal.  Sed  frustra,  ut  a  '  cingo,' '  cin- 
guliim,'  sic  ab  '  ago,'  '  agulum,'  u  in  o 
'  agolum.'  Dae. 

^Agonias,  hostias]  Glossariuni :  'A- 
gonia,  Upetov:'  non  Aglonia,  ut  hodie 
legitur:  item:  '  Agonalia,' et '  Ago- 
naria,  6vala.'  Glossae  Isidori  :  '  Ago- 
nes, victinia?.'  '  Agonia,  hostia.'  Jos. 
Seal. 

™  Agouium]  Agonium,  id  est,  hi- 
dum,  locus  niendosus.    Varro,  praeter 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


57 


bat :  hostiara  enim  antiqui  agoniam  vocabant.  Ago- 
nium  etiam'^"  putabant  Deum  dici  prassidentem  rebus 
agendis :  Agonalia  ejus  festivitatem :  sive  quia  agones 
dicebant  montes :  p  Agonia  sacrificia,  quae  fiebant  in 
monte:  hinc  Romae  mons  QuirinalisiEgonis/^q  et  coUina 
porta  Agonensis.^°  Agonium,'  id  est,  ludum,  ob  hoc  dic- 
tum, quia  locus  in  quo  ludi  initio  facti  sunt,  fuerit  sine 
angulo  :  cujus  festa  Agonalia  dicebantur. 


18  Vid.  Not.  "  inf.— 19  Alii,  teste  Seal.  Agonm:  et  ita  legendum  monet 
Dae— 20  Ed.  Seal.  jEt^onensis. 


NOT^ 


dies  Agonales,  quos  dietos  esse  ait 
ab  agone,  qiiod  per  eos  rex  sacrornni 
in  regia  arietem  imniolet,  Agonia 
appellata  esse  ait  etiani  Libcralia  in 
libris  Saliorum  Agonensinm.  Ovid, 
lib.  I.  Fastornni,  cur  Agonalia  dican- 
tnr,  plures  reddit  causas,  qnarum  ul- 
tima haec  est :  '  Fas  etiam,  fieri  solitis 
ffitate  priorum  Nomina  de  ludis  Grae- 
ca  tuiisse  diem.  Et  prins  antiqnus  di- 
cebat  Agonia  sermo :  Veraqnejndi- 
rio  est  ultima  causa  meo.'  Si  ludi- 
crum  pro  ludo  legeremus,  minus  labo- 
raremus.  Ant.  Aug. 

Agonium  dies']  Qui  et  ago7talis  Ovi- 
dio  I.  Fast.  'Janus  agonali  luee  pian- 
dus  erit.'  Item,  '  Et  prius  autiqnus 
dicebat  agonia  sermo.'  Ratio  autem 
nominis  incerta  est.  Varr.  lib.  iv.  a 
voce  agone :  quia  sarrificulus  vel  po- 
pulum  vel  principeni  civitatis  inter- 
rogabat  an  hostiam  feriret  ?  '  Dies 
agonales,'  inquit,  '  per  quos  rex  in 
regia  arietem  immolat,  dicti  ab  ago- 
ne ;  eo  quod  interrogatur  princeps 
civitatis,  et  princeps  gregis  immola- 
tur.'  Quem  locum  utinam  ne  male 
cepisset  vir  longe  doctissimus,  qui 
agone  liostia  interpretatur,  cum  sit 
pro  ferione?  Jubesne  ut  agam,  feri- 
ani?  Neque  enim  nisi  jussusfcricbat. 
Ut  Ovid.  I.  Fast.  Ubi  et  alia  propo* 
nit.  Dae, 


°  Rex]  Regem  sacrificulum  Intel- 
lige,  qui  rex  absolute  dicebatur.  Id. 

°  Agonium  etiam]  De  agonio  Deo 
nihil  alibi.  Quae  sequuntur,  agonalia 
ejus  festivitatem,  ne  Pauli  quidem 
sunt,  et  eorum  sedem  occupant  quas 
in  fine  leguntur,  cujus  festa  agonalia 
dicebantur.  Lege  igitur,  rejectis  glos- 
sematis,  ^g-onium  etiam  putabant  Deum 
dici  prasidentem  rebus  agendis,  cujus 
festa  agonalia  dicebantur.  Scaliger. 
Agonalia  autem  alia  erant  5.  Id.  Ja- 
nuar.  et  12.  Kal.  Jun.  alia  propridie 
Id.  Decemb.  de  quibus  vide  '  Septi- 
montinm.'  Idem. 

P  Agones  dicebant  tnontes]  Quippe 
initio  ludi,  qui  Graece  &ya)V€s,  fiebant 
in  montibus.  Idem. 

1  Mons  Quirinalis  jEgonis]  Lege  : 
3Ions  Quirinalis  Agonius,  vel  Agonus. 
Vide  '  Quirinalis.'  Ideni. 

'  Agonium]  Non  tam  Paulo  ascri- 
bendi  sunt  errores  immanes,  qui  hie 
inoleverunt,quamposterioribusemen- 
datoribus.  Transposita  enim  niulta : 
niulta  etiam  corrupta.  Primum  ita 
revoeanda  sunt :  qux  in  aiienas  sedes 
irrepserant.  Agonium  etiam  puta- 
bant Deum  dici  prajsidentem  rebus 
agendis  :  cujus  festa  Agonalia  dice- 
bantur. Nam  ilia  verba  ne  Pauli  qui- 
dem stmt :  agonalia  ejus  festivitatem. 
Sed  de  Agonio  quod  sequitur,  circa 


58 


SEXTl    POMPEII    FKSTI 


Albegmina'^  partes  extorum,  quae  Diis  immolabant. 

Albesia  scuta*  dicebantur,  quibus  Albenses,  qui  sunt  Mar- 
si  generis,  usi  sunt :  haec  eadem  decumana "  vocabantur, 
quod  essent  amplissima,  ut  decumani  fluctus. 

Albiona  ager"  trans  Tiberim  dicitur,  a  luco  Albionarum: 
quo  loco  bos  alba  sacrificabatar. 


1  Ahlegmina  legend,  statuit  Seal. 


NOTvE 


finein,  penitus  prodigiosum  est.  Id 
DOS  non  diibitamus  ita  legere:  Ago- 
nitim,  locus,  in  quo  ludi  initio  fact i  sunt, 
ob  hoc  dictum,  quia  fuerit  sine  angulo. 
Ubiprimum  transpositione  peccatum 
erat:  deinde  adjectione  harum  vo- 
cnvaidest:  quod  sa^pe  accidere  hie, 
supra  notavimns.  Huie  etymo  con- 
gruit  quod  vetnstissimi  Grammatici 
Graeei  dicunt  Trepi  rov  aywvos.  'AYcbr, 
inquiiint,  ayopa  ■napa.  tols  Boiwrols,  v) 
S<a  rh  &yetv,  ii)  Sia  rh  KvKXorepTJ  eivat, 
Koi  fir)  exeiJ'  yaivlas,  ofdv  riva  aywviov 
ovra.  Jos.  Seal. 

Agonium,  id  est,  ludum]  Hie  trans- 
positione peceatum  esse  ait  Scaliger, 
qui  verba  disponit :  Agonium,  locus  in 
quo  ludi  initio  facti  sunt,  et  ob  hoc  die- 
tum,  quia  fuerit  sine  angulo,  Sed  et 
vetus  scriptura  defendi  potest:  ago- 
nium enim  et  luduni,  et  loeuni  ubi 
Indus  eelebratur,  significat,  ut  Graecis 
aydiv,  Addlt,  quod  fuerit  sine  angulo 
agonium  dictum,  cui  etymo  eongruit 
quod  vetnstissimi  Grammatici  Graeei 
dicunt,  ayiiv,  ayopa  Trapa  toTs  BoioitoIs, 
i^  5ia  rb  di7el^',  ^  5(a  rb  KVK\orep7J  eivai, 
KOt  /U7J  ex^"'  y(^fias,  oTdu  riva  aydviov 
ovra.  I.  '  Agon,  concio  dicitur  apud 
Boeotos,  vel  ab  agendo,  vel  quia  ro- 
tunda sit,  et  nou  habeat  angnlos,  qua- 
si agonium  quiddain  existens.'  Vide 
Eustath.  in  Iliad,  p.  1335.  Dae, 

^  Albegmina'\  Lege  Ablegmina:  sunt 
partes,  quae  Diis  porrieiebantur,  quae 
propterea    dicebantur    prosiciae,   et 


prosecta,  tanquam  separata  quzedam 
a  reliqua  visceratione.  Id  enim  est 
ablegere,  imitatione  Graecoriim,  qui 
dicunt  cLwo\4yeiv.  Ergo  Ablegmina, 
oLTToMyfioi.  Apud  Plautiim, '  Ablectas 
jedes,'  in  INIostellaria.  Neque  enim 
mendum  est,  quod  putant  doctissimi 
viri.  Ableetfe  zedes,  7]6eTT]ixeuat,  et 
quasi  essent  pro  derelictis.  Senten- 
tiara  meam  adjuvant  Isidori  Glossae. 
'  Ablegmina,'  inquit,  '  partes  exto- 
rum, quae  prosegmina  dicuniur.'  Sed 
TertuUianus  elegantissime  ablegmina 
circumlorutus  est  his  verbis:  '  Non 
dico  quales  sitis  in  sacriticando,  cum 
enecla,  et  tabidosa  queeque  mactatis  : 
eum  de  opimis  et  integris  snperva- 
cua  queeque  truncalis,  capitula,  et 
nngulas  :  quae  domi  pueris,  vel  cani- 
bus  quoque  destinassetis.'  Quae  ver- 
ba etiam  Homericum  wfjLodere'iv  expli- 
cant.  Jos.  Seal. 

*  Albesia  scuta]  Duae  fuerunt  AU 
bae.  Varr.  lib.  vii.  de  L.  L.  '  Cum 
duae  sint  Albae,  ab  una  dieuntur  Alba- 
ni,  ab  altera  Albenses.'  Ilia  est  in  La- 
tin sub  monte  Albano,  haec  in  Marsis 
ad  lacnm  Fucinum  circa  fontes  Ani- 
enis,  quare  optime  Festus  Albenses 
Marsi  generis  dicit.  Dae. 

"  Dectimatial  Vide  '  Decumana  ova.' 
Idem. 

"  Albiona  ager']  De  quo  mirum 
apud  Veteres  silentium,  ut  de  luco 
Albionarnm.  Idem. 


DE    VERBORL'M    SIGN  IPICATION  E    LIB.    I. 


59 


Alhogalerus  ^'  a  galea  nominatiis  :  est  enim  pileiim  capitis, 
quo  Diales  flarnines,  id  est,  sacerdotes  Jovis  utebantur: 
liebat  enim  ex  hostia  alba  Jovis  ^  caesa  :  cui  affigebatur 
apex  virgula  oleagina. 

Albula  Tiberis  ^  fluvius  dictiis  ab  albo  aquae  colore.  Ti- 
beris  autem  a  Tiberio '  Silvio  -^  rege  Albanorum :  quod 
is  in  eo  extinctus  est. 

Album,''  quod  nos  dicimus,  a  Graeco,  quod  est  uX'tov,  est 
appellatum.  Sabini  tamen  alpum  dixerunt:  unde  credi 
potest  nomen  Alpium  a  candore  nivium  vocitatum. 

Alcedo  *■  dicebatuv  ab  antiquis  pro  halcyone  :  ut  pro  Gany- 
mede Cataraitus:  pro  Nilo  Melo. 


2  Ell.  Seal.  Jori.— 3  Alii  Tijberino. 


>'  Albogalevus]  Suetonius  in  libro 
de  genere  vestimentorum  scripsit, 
tria  genera  pileoriim  esse,  quibus  sa- 
cerdotes utuntur,  Apicera,  Tutiihim, 
Galeruin.  Apicem,  pileum  subtile 
circa  medium,  virgaeminente.  Tutu- 
lum,  pileum  lanatum  metae  figura. 
Galeruni,  pileum  ex  pelle  hostis  cae- 
sae.  Jos.  Seal. 

^  Allnila  Tiberis]  Eustatl).  in  Dio- 
nys.  Koi  '6tl  Ti^epts  "AAjSouAos  irore  Ka- 
XovfjLfvoi.  Corrige  "AX^ovXa.  Neqne 
enim  dictus  albulus,  sed  alhulu ;  sed 
cur  ab  aquis  albis  cum  flavum  eum 


NOTiE 

b  Albuni]  Alii  tamen  Alpibiis  non  a 
colore,  sed  ab  altitudine  nonien  indi- 
tum  tradunt.  Albiis  enim  vtl  ulptis 
Gallis,  qui  olim  Gcrmanica  lingua 
locutisnnt,  altum  significat,  unde  Isi- 
dorus,  '  Gallorum  lingua  Alpes  mon- 
tes  alti  vocantur.'  El  Annibal  apud 
Liv.  lib.  XXI.  Sect.  30.  •  Quid  aliud 
Alpes  esse  credentes  quani  niontium 
altitudines  ?'  Hinc  intelligeudus  Eu- 
stath.  in  Dionys.  'H  Se^AXiriy,  inqnit, 
fi.4yi<TTOV  opos,  Si' t  Koi  TrAriOvvriKoos  Ae- 
yovrai  at  ''AXireis.  ^aal  Se  t^c  AeIjc 
ravrrji'  Kara  rriv  €is  tJ>  'EWrjwicbj'  jue- 


dicat   Virgil.    '  Muita  flavus   arena.'      Td\r]\l/iv  raiirhv  Svvairdai  rf,  KAfiaoipa. 


Et  Horat.  '  Flavus  ([uam  Tiberis  la- 
vit.'  Nempe  ibi  flavus  nihil  aliud  est, 
quam  pulclier,  limpidus,  ut  caritleus, 
Virg.  '  Cccruleus  Tibris.'  Dae. 

*  A  Tiberio  Silvhi]  Optinie  viri 
docti  Tiberino.  Hie  (.'alpeto  patri 
successit,  et  in  Aibula  submersus  no- 
men  reliquit  fluvio.  Ovid.  Liv.  Infra 
in  voce  '  Tiberis '  ait, '  vel  a  Tiberino, 
vel  a  Tibri,  vel  Tiberi  rege  Tusco- 
rum.'  Sane  et  Eiistatli.  in  Dionys,  a 
Tiberio  quodam  rege  dictum  lefert 
ex  Dione.  Idem. 


'  Alpis  nions  maximus,  quare  et  plu- 
raliter  dicuntur  Alpes.  Ainnt  autem 
vocabuluniillud  Gr*cereddi  turn  idem 
valere  quod  claustrum.'  Sed  falsum 
est  voceni  Gallorum  propriam  fuisse, 
cum  illam  Gra;ci  etiam  usurpaverint ; 
debetur  autem  Phcenicibus  quibus /«- 
ban  albus,  et  alben  forma  Syra, albescere. 
Nisi  nialis  &\inv  cum  aliis  excelsum 
collem  interpretari  ab  Hebrao  «i  vel 
hal,  quodce/sM/n  sonat,  et  pen,  quod 
cullem  ant  verticem  montis.  Idem. 
"^  Alcedol  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L. 


60 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Alebria/  bene  alentia. 

Aleonem,*  aleatorem.     Naevius  :  pessimoriim  pessime,  au- 

dax,  ganeo,  lurco/  aleo. 
Aletudo,'  corporis  pinguedo. 
Alga,^  quam  mare  ad  littus  projicit.  Virgilius  in  Bucolicis  : 

Projecta  vilior  alga. 
Algeo  s  ex  Graeco  aXyw  dicitur,  id  est,  doleo :  ut  sit  frigus, 

dolor  quidam  merabrorum  rigore  conjectus.'^ 
Alica  ^  dicitur,  quod  alit  corpus. 


4  Vett.  edd.  lustro. — 5  Post  Alga  in   ed.  Seal,   inseritur  herba. — 6  Alii 
collectus. 


NOTiE 


'  Haec  avis  a  Grsecis  a\Kvi>v,  a  nos- 
tris  alcedo  dlcitur.'  Plant.  Pcenul. 
'JaniHercle  tii  periisti,  nisi  illam 
milii  tain  tranquillam  facis  Quam 
mare  est  olini  cum  ibi  alcedo  pullos 
educit  sues.'  Idem. 

''  Alebrid]  Glossarium :  '  Alebrius, 
evTpocpos,  Bpeirrhs,  rpotpevs,'  Pro  Opeir- 
rbs  male  liodie  Bpefx^hs  in  Glossario. 
Isidori  Glossae :  '  Alebra,  bona,  qui- 
bus  alimur.'  '  Alibre,  alimentura.'Di- 
cniedes  1.  i.  Per  genitivnm  sic,  cum 
a  persona  ablatum  quid  significatur: 
veluti,  Ab  oratore  accepi :  A  re  ale- 
bri  Ciceronis  intellectum  est.  Jos, 
Seal. 

Alebria]  Ab  *  alendo '  nt '  aletudo ' 
infra.  Dae. 

*  AleoneTTi]  In  versa  Naevii  vete- 
res  editiones  habebant  lustro,  non  lur- 
CO.  Et  ita  inveni  in  membrana  vete- 
ris  Glossarii.  A  pud  CatuUum  ver- 
sus in  manuscripto  codice  in  Ma- 
murram  ita  legitur :  Omnia  magna 
hcEc  sunt :  tamen  hie  et  maximus  ul- 
tor  :  Non  homo,  sed  vere  M.  magna 
minax.  Legendum  sane  :  tamen  hie 
est  maximti'  lustro.  Transpositae  tan- 
tum  erant  litcrae.  Minacem  autem 
vocat  jactabuudum,  et  •jui  multa  mag- 


nifice  de  se  pra»dicet.  Hoc  enim  est 
minari.  Horatius  :  '  Atqui  vultus 
erat  magna  et  pra^clara  minantis.' 
Quod  Graecorum  imitatione  dictum 
est,  qui  in  eadem  re  verbo  aireiXiiv 
uttintur.  Catullus  ergo  minaeem  vo- 
cat, quem  postea  Roman'i  Aretalogttm, 
ut  docuimus  in  eruditissimnm  poe- 
tam  Ansoninm.  Locus  ille  CatuUi  a 
nobis  emendatus  illustris  est,  et  in- 
signis:  ac,siquis  alius  inter  epigram- 
niata,  elegantissimiis.  Jos.  Seal. 

Aleonem]  Ab  '  alea,'  'aleo,'  i.'  alea- 
tor.'  In  versa  Naevii  veteres  editt. 
habent  lustro,  non  lurco.  Sed  cum 
ganeo  et  lustro  idem  sint,  retineo  lur- 
co, de  quo  vide  in  lura.  Dae. 

^  Aletudo]  Supra  '  alebria.'  Idem. 

g  ^/g^co]  OptimeBonaventura  Vnl- 
canius  in  snis  ad  vett.  Gloss,  notis 
legendum  vidit  infra,  nt  sit  algor  do- 
lor quidam  metnbrorum  rigore  collectus. 
Hinc  algiosus  Svarpiyos.  Idem. 

^  Alica]  Tritici  vel  farris  genus 
Plin.  lib.  XVIII.  cap.  7.  unde  etiam 
pro  pulte  Martiali  Epig.  6.  lib.  xiii. 
'  Nos  alicam,  mulsum  poterit  tibi 
mittere  dives.'  Vide  Plin.  lib.  xviii. 
cap.  II.  Idem. 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


Gl 


Alicariae '  meretrices  in  7  Campania  solitae  ante  pistrina 
alicariorum  verri  ^  quaestus  gratia :  sicut  hce,9  quas  ante 
stabula  sedebant,  dicebantur  prostibulge.*^ 

Alienatus,  qui  alienus  est  factus. 

Alimodi'  pro  aliusmodi. 

Aliorsiim,'"  et  illorsum,  sicut  introrsum  dixit  Cato. 

Ali  rei"  dixit  Plautus  pro  eo,  quod  est  aliae  rei. 

Alites"  volatu  auspicia  facientes  istaj  putabantur:  buteo, 
sanqualis,  immusculus,  aquila,  vulturius. 

AliutaP  antiqui  dicebant  pro  aliter,  exGraeco  aKKti  etcixxcsi 
transferentes.  Hinc  est  illud  in  legibus  Numae  Pom- 
pilii :  SI  QUis  aliuta  faxit,  ipsos  jovi  sacer  esto. 

Allus,'°  "1  pollex  scandens  proximum  digitum  :  quod  velut 
insiluisse  in  alium  videatur :  quod  Graece  dicitur  uWsaQcu. 


7  Ed.    Seal.   merUrices  appellabantur  in. — 8    Eadem  ed.  versai'i. — 9  Alii, 
teste  Seal.  ea. — 10  Vett.  edd.  Allex. 


NOTiE 

Alicarife]  Quae  ante  pistrina  ali-      studiosas  est  improbns.'  Dae. 


carioiiim,qnialicam  molebant.  Plant, 
in  PcEniil.  Act.  i.  so.  2.  *  Piosedas, 
pistorum  amieas,  reliquias  alicarias  :' 
id  est,  alicariorum  reliquias.  Idem. 

^  Prostihulce']  '  Quag  tibi  olant  sta- 
bnlum  statumqne,'  e<e<leni  et  prosedee 
Plant,  supra.  Idem. 

'  Alimudi]  Ab  alius  genitivus  anti- 


"  Antes'}  De  sanqnali,  et  inimus- 
cnlo,  vel  inimustulo,  snis  locis  videto  : 
et  Plin.  lib.  x.  cap.  7.  Ant.  Aug. 

Antes']  Vide  '  oscines.'  Dae. 

P  Alinta'\  M.  L.  liabet  ipsus  pro  ip- 
sos. Velins  Longus  de  Ortbogra- 
phia  :  '  Antiqni  ajqne  confusas  o  et 
«  literas  babuere  :  nam  consol  scri- 


qnus  alii,  pro  quo,  ali,  nnde  alimodi,      bebant  per  o,  cum  legeretur  per  «, 


sic  infra  ali  rei,  pro  alicerei.  Idem. 

™  Aliorsum]  Ab  alius  et  versum  fit 
alioversu7n  per  syncopen  aliorsum,  nt 
ab  '  illo  versum,'  '  illorsum  : '  '  intro- 
versum,'  '  introrsum.'  Idem. 

"  Ali  rei]  Plant,  in  Miiite  :  <  Qui 
nisi  adulterio  studiosns,  nuUi  alia;  rei 


consul.  Unde  in  multis  etiam  nomi- 
nibus  variae  sunt  scriptura-,  ut  fontes, 
funtes  :  frondes,  frnndes,'  &e.  Ful. 
Ursin, 

Aliuta]  Ut  ab  antiqno  '  alls,' '  ali- 
ter ;'  sic  ab  '  alius,'  '  aliuta.'  Dae. 

1  Alius  [Allex]  Hallus  inferiori  lo- 


est  improbns  :'  fortasse  ex  hoc  loco      co   idem   appellatnr ;    mirandumqne 


P'esti   scribendum   est,   ali  rei.  Ant. 
Aug. 

Ali  rei]  Nullibi  opinor  apud  Plan- 
turn  liodie  legi  ali  rei.  Nisi  ita  re» 
scribendum  sit  in  Mil.  Glor.  in.  1. 


est  Festum,  et  in  hoc,  et  in  aliis  va- 
rie  scribere  :  nt  '  ederam  '  et  '  hede- 
ram,'  '  Caiani '  et  '  Gaiam.'  Paulo 
vero  id  ascribcndum  non  est;  cum 
ante  enm  Festi  liber  literarum  ordine 


'Qui   nisi  adulterio   rei   nullae   aliae     esset  perscriptus.  Jn<.  ^«^. 


62 


SEXTI    POMl'Etl    FESTI 


Alliensis  dies'  dicebatur  apud  Romanos  obscoenissimi 
orainis :  ab  Allia  fluvio  scilicet,  ubi  Romanus  fusus  a 
Gallis  exercitus  est. 

Alma/  sancta,  sive  pulchra;   vel  alens,  ab  alendo  scilicet. 

Abilities*  habitus  almarum  reriim. 

x^ltaria  "  sunt,  in  quibus  ignis  adoletur.  Altaria  ab  altitu- 
dine  dicta  sunt:  quod  antiqui  Diis  superis  in  sedificiis  a 
terra  exaltatis  sacra  faciebant :  Diis  terrestribus  in  ter- 
ra; Diis  infernalibus  in  eflfossa  terra. 

Altellus  ■-  Romulus  dicebatur,  quasi  altus  in  tellure :    vel 


Alius]  Ve teres 
AUcx:  qnod  ego  item  reperi  in  Isi- 
dori  Glossis.  '  Allex,poUex  in  pede.' 
Tamen  in  litera  H  vocatiir  Hallus : 
et  Glossarinin  :  '  Hallus,  ttoSos  ixeyas 
SaKTuAos.'  Jos,  Seal. 

■■  Allietisis dies]  xvii.  Kal.  sextiles. 
Dae. 

'  Alma]  Eleganter  veins  illnd  et 
plenum  bonae  frugis Glossaiium :  '  Al- 
ma, KKvrri,  ayyri,  wpaia,  Gpenreipa.'  Jos. 
Seal. 

Alma]  Homero  fei'Swpos  &povpa,  al- 
ma terra,  quod  homines  nutriat.  Inde 
Gloss.  '  almus,  fet'Stopas.'  Dae. 

'  Almities]  Glossarinm  :  '  Almities, 
av^7](Tis  apxv^.'  '  Almitus,  avarpo(p7i, 
avayooyri.'  '  Almites,  KaWos  avwrpo- 
<\>ris.'  Cliarisius,  *  Almities,  euTrpe'jreia.' 
Jos.  Seal. 

Almities]  Interpretatur  a  Cliaiisio 
lib.  I.  euTrpeVeia.  Sic  intelliges  Pauli 
verba,  quae  milii  mendosa  esse  vide- 
hantur.  Ant.  Aug. 

Almities]  Almities  et  almitas  idem 
est  quod  Horatio  Faustilas^  id  est, 
terrae  fertiiitas,  salubritas  aquarum, 
et  Jovis  aura;.  Faustus  rerum  habi- 
tus, fausta  rerum  existentia.  Quare 
optirae  Cbarisio  '  almities,  einrpeireta.' 
Dae. 

"  Altaria]  Ab  altitudine,  ut  a '  lucns,' 


NOTiE 

editiones    habent     Deis  superis  tantum  et  inferis  dica- 


rentur.  Servius  in  Eclog.  v.  '  Novi- 
iiuis  aras  et  Diis  esse  superis  et  in- 
feris consecratas :  altaria  vero  esse 
supcrorum  tantum  Deorum,  quae  ab 
altitudine  constat  esse  nominata.' 
Quidam  aras  terrestribus  tantum  po- 
sitas  scribunt,  inferis  scrobes  vel  fo- 
cos.  Ut  hicFestus.  In  his  Lutatius 
Statii  interpres :  '  Diis  superis  alta- 
ria, terrestribus  arae,  inferis  Scrobes 
vel  foci  dicantur.'  Et  Porpliyr.  lib. 
de  Nynipharum  antro,  To7s  ixiv  '0\vfi- 
niots  dfo'is  vaovs  re  koI  I'Stj  Kal  ^uifiovs 
lOpvaai'TO,  xS"'''<"5  5e  Kal  i^puffi  ecr^apas, 
inroxOoviois  I369puvs  Kal  fieyapa.  i.  '  Cce- 
lestibus  quidem  Diis  templa  et  alta 
ria  statnerunt.  Terrestribus  et  He- 
roibus  aras  :  inferis  scrobes  et  fossas.' 
De  hisce  ultimis  Ovid,  in  Meta- 
nriorph.  '  Hand  procul  egesta  scrobi- 
bus  tellure  duabns  Sacra  facit.'  Idem. 
^  Allellus]  Est  uTToKopicTTDcoj',  Altus, 
altulus,  altellus.  Significat  dpfirrhv, 
rp6<pL/xoy,  alumnum.  Ita  vocabant,  qui 
expositi  erant,  et  inveniebatur,  qui 
eos  tolleret.  Plinius  ad  Trajanum  ; 
'  Magna,  Domine,  et  ad  totam  pro- 
vinciam  pei  tinens  quaestio  est  de  con- 
ditione,  et  alimentis  eorum,  quos  vo- 
caut  dpfiTTovs,'  &c.  Expositum  Ro- 
mtiliim  ab  avo,  educatum  a  Faustu- 


'  lucar.'sic  ab  'altus,''  altar;'  altaria     lo,  nemo  non  meminit.     Ita  ergo  vo- 
autem  et  ar«,  eo  difierunt,  quod  ilia     cantur  incerto  patre   et  matre  nati. 


DE    VERBORUM    SIGN!  FIOATION  K    LIB.    I. 


63 


quod  tellurem  suam  aleret,  sive  quod  aleretur  telis :  vel 
quod  a  Tatio  Sabinoium  rege  postulatus  sit  in  colloquio 
pacis,  et  alternis  vicibus  audierit,  locutnsque  fuerit : 
sicut  enim  fit  diminutive  a  macro  macellus,"  ^  a  vafro 
vafellus,  ita  ab  alteruo  altellus. 

Alter/  et  pro  non  bono  ponitur  ;  ut  in  auguriis  altera  cum 
appellatur  avis,  qua3  utique  prospera  non  est :  sic  alter 
nonnunquam  pro  adverso  dicitur  et  malo. 

Alteras''  ponebant  pro  eo  quod  est  adverbium  alias. 

Altercatio,''  jurgatio. 

Alternation  per  vices  successio. 

Alterplicem/  duplicem. 

Alterta/^ '  alterutra. 


11  Aliffi  edd.  «  3Iarco  Marcellus. — 12  Al.  aliertra. 


NOTiE 

Sed  veteres  Gramniatici,  qui  tarn  an-     peremptale 
xie  etynia  verboiuni  riiiiantur,  quid 
aliiid,  qiiam  cum  ratione  insaniunt  ? 
Jos.  Seal. 

Altellus]  Meije  iiugae  qiiapcnnique 
hie  Festus  tradit.  Ait  Scaliger  ab 
alendo  alius,  altuhis,  altellus,  Et  ita 
vocabaiit  eos  qui  expositi  erant  post- 
quaiu  iiiventi  ab  aliis  quam  parenti- 
bus  alebantur.  Et  sic  recte  Romulus, 
qui  exposidis  ab  avo,  et  a  Faustnlo 
pastore  lepertus  et  educatus,  altellus 
dictus  est.  Sed  omnino  altellus  est 
ab  alter,  alterulus,  altellus,  id  est,  ge- 
minus,  quod  uterque  aZfcr  esse  videa- 
tur.   Vide  '  frater.'  Dae. 

y  A  macro  niacellus]  Aliai?  editt.  lia- 
bent  a  Marco  Marcellus.  Sed  altera 
lectio  recta  est :  nam  Latinissimum 
macellus,  i.  paulo  macrior.  Lucil.  lib. 
VI.  '  Si  nosti,  non  niagnus  homo  est, 
nasutu,  macellus.'  Idem. 

''■  Alter]  In  auguriis  puto  alterum 
significasse  non  bonum,  cum  altera 
avis  felici  priori  auspicio  vitium  fa- 
ceret,  cum  fulmen  secundum  prius 
perinieret,  quod  dicebatur  propterea 


Augures  vero  in  templo 
sedentes  ad  augurium  captandum 
abstinebant  vocibus  male  ominatis, 
ideoque  potius  alteram  avem  quam 
advcrsam  dicebant.  Jos.  Seal, 

^  Alteras]  Subintelligebant  vices. 
Dae. 

^  Altercatio]  Non  pro  jiirgatione 
tantum,  sed  etiam  pro  alternatione 
sumitur,  cum  duo  alteruatim  loquun- 
tur,  et  inter  se  verba  commutant, 
unde  optime  Glossar.  dvj/iyuax'a,  a/j.<pi- 
^o\ia,  avTippricTis,  afxoi0a7oi  \6yoi  :  i, 
'  velitatio,  jurgatio,  contradictio,  mu- 
tui  sermones.'  Idem. 

'^  Alternalio]  Glossar.  '  alternare, 
a/jLfi$eiv,  alteruatim  afxoiPaiws.'  Idem. 

^  Alterplkem]  Isidori  A.e|ets  :'  *  Al- 
terplicem,  duplicem,  dolosum.'  Jos. 
Seal. 

Allerplicem]  Quern  Graeci  a-rpeif/'f 
^aWov,  versipellem,  astutuni,  meta- 
phora  a  velleribus  intortas  et  inver- 
sas  ianas  habentibus,  Dae. 

<^  Alterta]  Lege  ut  in  al.  altertra. 
AUerutra  syncope  altertra.  Idem. 


04 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Alterum  *  Sinnius  ait  idem  significare,  quod  apud  Graecos 
sTspov.  Quidam  vero  ex  utroque  esse  compositum  ci\Xog 
et  STsgog. 

Aitiim  s  proprie  mare  profundum. 

Altus  ab  alendo  ^  dictus,  alias  ab  altitudine. 

Alucinatio;'  erratic. 

Alveolum,''  tabula  aleatoria. 

Alumento '  pro  Laumedonte  a  veteribus  Romanis  nee  dum 
adsuetis  Graecae  linguae  dictum  est.  Sic  Melo  pro  Nilo, 
Catamitus  pro  Ganymede :  Alphius  pro  Alpheo  diceba- 
tur. 

Alvus  venter  foeminae,'"  ab  alendo  dicta  est. 


NOTtE 


^  Alterum']  Olim  dicebatur  alterus 
a  Graeco  ilAAox,  erepos,  vel  potius,  iit 
placet  Aflgelo  Caninio,ab  ^olicod\- 
Xori^pos  pro  aWdrptos.  iEoles  eniin 
transponunt  et  geminant  p,  et  mutant 
t  in  e,  ut  Tleppafios  pro  Tlpia/ios.  Idem. 

s  Altum']  Quia  qiiED  profunda  sunt, 
ea  non  possunt  non  esse  alta,  unde 
factum  est  ut  sublime  sive  altum  et 
■pTofundum  reciproce  inter  se  commu- 
tentur.  Inde  in  Gloss.  '  altitudo, 
PdOos,  v\f/os.'   Vide  '  profundum.'    Id. 

*'  Altus  ab  alendo]  Horat.  '  vos  Cae- 
sarem  altum.'  Altum,  id  est,  alum- 
num, now  vero  magnum,  ut  quidam  vo- 
lunt.  Quod  pluribus  apud  ipsum 
Horatium,  qui  brevi  Deo  juvante 
metam  stringct.  Idem. 

•  Alucinatio]  Alucinari,  allucinari,  et 
hallucinari  scriptum  reperias :  alluci- 
nari quasi  adlucinari,  ad  lucem  offen- 
dere.  Quod  de  lis  dicitur  qui  nimia 
luce  oculorum  acie  perstricta,  minus 
vident :  sic  *  oblucinasse' ob  vel  ad 
lucem  errasse.  Vide  suo  loco.  Ve- 
risimilius  tamen  est  quod  docuit  eru- 
ditissimus  Salmasius  alucinari  esse  ab 
aAvacreiv.  Alucinatio  est  aXvKri,  xacMi?- 
ffis,  ut  Hesycli.  exponit,  id  est,  liiatus, 
quia  frequentes  oscitationes  oboriun- 
tur  eis  qui  siniili  tenentur  languore  et 


anxietate  animi.  Idetn. 

^  Alveolum]  Nam  alveus,  ut  alveo- 
lus de  tabula  lusoria.  Idem. 

'  Alumento]  Aio  Festum  in  depra- 
vatos  codices  vetustissimi  poetae  Li- 
vii  Andronici  incidisse.  Nam  '  Lau- 
mento'  dixit  Livius.  Ita  fere  sem- 
per veteres  Latiui,  etiam  posteriores : 
ut  Petronius  '  Lauconte  :'  '  Gemina 
nati  pignora  Lauconte:'  et  Lautu- 
mia,  non  Laotomice:  quod  cognosci- 
mus  ex  Seneca:  sic  Laudicea,  pro 
Laodicea.  Plinius  libro  ii.  Epistol. 
'  Nam  ibi  Laudiceni  dicebantur,  per 
jocum,  non  cives  Laodicea>,  sed  qui 
laudes  suas  cani  libenter  audiebant: 
ut  et  iidem  non  inurbane  vocabantur 
%o^oK\f7s,  non  ut  proprio  nomine 
Tragici  poetae,  sed  quia  grande  so- 
phos  illis  dicebatur  a  condnctis  et 
redemtis  auditoribus.'  Ergo  eodem 
modo  Laumento  pro  Laomedonte.  Jos. 
Seal. 

Ahmento]  Optime  monuit  Scaliger 
Festum  in  depravatos  Livii  Androni- 
ci codices  incidisse.  Fortasse  scrip- 
serat  Festns  Alumeton  pro  Laomedon  .- 
nempe,  transpositis  Uteris  a  et  /,  et  d 
mutato  in  t.  Quod  et  doctissimo 
Meursio  in  mentem  video  venisse. 
Dae. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


65 


Am  "  pisepositio  loquelaris  significat  circum:   unde  infra'' 

servus  ambactus,  id  est,  circumactus  dicitur. 
Amasso,°  amavero. 
Amatio'+P  ab  amove  denominatum. 
Ambactus  1  apud  Eunimn  lingua  Gallica  actus  '^  dicitur. 


13  Ed.  Seal,  supra. — 14  Legendum  nionet  Seal,  amasco:  aliae  edd.  habent 
aiHutio. — 15   Alii  servus. 


aOTJE 


™  AlvHS  venter  famincE'\  Et  viri 
etiam  Masciilino  genere  posnit  Ac- 
ciiis.  '  Ut  qiiam  fi  agilissinius  alvus.' 
Idem. 

"  Ani]  Prffipositio  loqnelaris  est, 
quae  per  se  non  subsistit,  sed  ctim  lo- 
qnelis:  ita  Sergius,  Probus,  Uiome- 
des  Grammaiici.  Ejiismodi  prsppo- 
sitiones  sunt,  dis,  con.^  am,  re,  et  simi- 
les si  qiiffi  s'.int  aliae.  Nam  cum  lo- 
qiielis,  aliquid  sunt,  per  se,  nihil :  sic 
apud  Ciceronem  in  de  somnioScipio- 
nis  '  loquelariter  annus  ad  cursum 
Solis  desciiptus'  esse  dicitur:  hoc 
est,  conteniplatione  ipsius  Solis,  non 
quod  re  vera  is  annus  dicendus  sit: 
quemadmoduni  ilia?  prapposifiones  re- 
vera  non  sunt,  nisi  conteniplatione 
earum  vocum,  qnibus  conjunguntur. 
Quare  manifesto  errat  iNIacrobius,  qui 
apud  Catonem  legit  am  terminum, 
non  antermimim,  cum  am  per  se  nihil 
sit,  sed  loquelariter:  vide  quid  anno- 
tamus  voce  '  Amtermini.'  Apud  Ci- 
ceronem vtilgo  non  loquelariter,  sed 
populariter  excnsum.  Sed  discant 
omnes  Ciceronian!  iianc  vocem,  ne- 
que  milii  irascanlur,  si  earn,  uti  in 
omnibus  manuscriptis  legiJur,  proba- 
mus.  Jof,  Seal. 

Am]  Servus  ambactus  fortasse  sig- 
nificat  servum  libertateni  esse  con- 
secutum.  Persins  Sat.  v.  '  Quibns 
una  Quiritem  Vertigo  facit:  hie  Da- 
ma  est  non  tressis  agaso  :  Verterit 
hunc  dominus :  momento  turbinis 
exit  Marcus  Dama.'  Vide  '  Manu- 
Ddph.  et  Vur.  Clas.  Pomp. 


mitti.'  Ant.  Aug. 

Am"]  A  Graeco  a.fi(pl:  nam  fallun- 
tur  qui  pulant  prius  Gra'ce  dictum 
fuisse  a/x,  addito  (pi,  a./j.(pi.  Dae, 

°  Amasso]  Plant.  Casin.  v.  4.  '  Si 
unquam  post  hoc  aut  amasso  Casi- 
nam  aut  occepso  Mode,  ne  dum  earn 
amasso.'  Idem, 

P  Amatio]  Lege,  Amasco:  Isidorus 
in  Glossis :  '  Amasco,  amare  cupio.' 
Jos.  Seal. 

Amatio]  Scaliger  Jegit  amasco.  Fa- 
vent  Glossae  Isidori ;  '  amasco,  a- 
mare  cupio.'  '  Amo,'  '  amasco,'  ut 
'  hio,'  '  hisco,'  '  misereo,'  '  miseres- 
co,'  &c.  quam  formationem  Latini  a 
Griecis  sumserunt,  qui  rvnTw,  Tvirre- 
(TKco,  et  alia  apud  eos  frequentia. 
Verum  et  amatio  retineri  potest,  qua 
voce  non  semel  usus  est  Plautus,  ut 
Casin.  ii.  5.  *  Verum  a?depol  tua  mi- 
hi  odiosa  est  amatio.'  Meursius  to- 
tnm  ita  mavult  refingere,  amato,  ab 
amo  denominatum.  Nempe  ut  ab 
'  hio,'  '  hiato,'  sic  ab  '  amo,'  '  ama- 
to.' Dae. 

q  Ambaetiis]  Sane  Paulus  iste  non 
assecutus  est  mentem  Festi.  Nam 
Ambactum  Festus  dixit  apud  En- 
nium  significare  servum  mercena- 
rium  :  a  Gallis  auteni  dici  clienteui, 
ut  legitur  apud  Ceesarem.  Vel,quod 
verius  puto,  Festus  tantnm  ab  Ennio 
ita  vocatum  servum  conductitium 
dixit.  Paulus  vero  iste  voluit  since- 
rum  vas  incrustare,  et  ita  a  Gallis 
dictum  esse  scripsit,  quia  earn  vocem 
Fest.  i' 


66 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Ambarvales^  hostiae  appellabantnr,  quae  pro  arvisa  duobus 
fratribus  "^  sacrificabantur.     Ambarvalis  hostia  est,  quae 


16  Al.  acfrugibus.     Vid.  Not.  inf. 


NOT/E 


in  Commentariis  Caesaris  legerat. 
Neque  dubito  qiiin  ita  res  accideiit. 
Nam  alii  longe  Ambacti  apnd  Caesa- 
reni,  qui  non  sei vi  eiant :  alius  am- 
bactus  apnd  Ennium,  cum  servum 
significet :  illnd  Gallicnm  vocabuhim, 
hoc  plane  Latiniim.  Huic  conjectu- 
ras  fidem  facit  Glossarinm  illiid  non 
satis  landatum,  et  quod  magistello- 
runi  manibus  teri  non  debet,  sed 
tantum  a  doclioribus  nocte  et  die 
versari.  In  eo  igitur  legitur:  '  Am- 
bactus,  SovKos  fiKTBanhs,  iis  "Evfios.' 
An  non  satis  plane  innuere  videtur, 
quod  de  Paiili  audacia  odorati  su- 
mus?  At  Ennius  videtur  de  servo 
ambacto  loquens  coniparatione  ali- 
qua  aut  siniilitudine  dixisse  nescio 
quid  tale,  ut  apnd  Theognin  :  ;u^  ae 

0td<T6ci)  rOCTTTjp,  UlCTTi  KUKhv    \drpLV  iCpl)- 

/xfpiov.  Nam  de  eo  Tlieognis  sentit, 
qui  quotidie  locat  operas  suas :  ut 
Ennius  quoque  de  eo,  cujus  herus 
quotidie  collocabat  operas,  et  ex  eo 
rem  quaerebat.  Porro  non  placet 
referre  ad  nianumissionum  morem,et 
vertigines  illas,  quibus  liherabatur 
servus,  cum  tanien  id  summis  in  om- 
ni  doctrinae  genere  viris  placuisse 
videam,  eosque  in  ea  hzeresi  esse. 
Non  possum  non  ridere,  quod  Agyrta 
quidam,  homo  insignis  audaciae,  atque 
impudentiee,  scripsit  contra  Turne- 
bum  super  hac  voce '  Ambactus.'  Sed 
ut  ejus  omnes  libri  nihil  aliud  quam 
impudentissimam  sui  fiduciam  prsfe- 
runt,itahanc  ejus  de  hac  re  opinionem 
nt  impudentissimam  et  ineptissimam 
rejicio.  Nunquam  legi  tnajores  nugas, 
nunquam  insigniorem  temeritatem 
vidi,  neque  audivi,  ut  qui  omnes  lin- 


guas  a  sua  barbara  deducere  velit, 
adeo,  ut  ipsam  Hebraicam  linguam 
posteriorem  Cimbrica  asserat:  ubi 
etiam  circulator  Moseni  reprehendit, 
quod  nomina  propria  veterum  illo- 
rum  patrum  a  gentiliiia  sua  Hebraa, 
non  a  Cimbrica,  deducat.  Ergo  mi- 
seros  illos  veteres  Hebraeos,  qui  non 
Batave  scierint  loqui :  et  feliciores 
longe  futures,  si  Antuerpienses,quam 
si  Syri,  sive  Palasstiui  fuissent.  Talia 
infinita  babcnt  ineptissimae  illae  Ori- 
gines,  et  tamen  non  desunt,  qui  ad- 
mirentur.  At  de  ineptissimo  homine 
plura  aliai^,  ubi  erit  locus.  Hoc  unum 
adjiciam,  in  tanta  mole  libri  vix  me 
reperisse,  quod  verura  esset:  et  licet 
aliquid  veri  invenias,  tamen  id  ejus- 
modi  est,  ut  in  ea  alea  dicere  possis 
eum,  aliquando  ut  vincat,  assidue 
perdere.  Jos.  Seal, 

Ambactus]  Cur  '  lingua  Gallica'  di- 
cat,  ignoro  :  ut  enira  supra  scriptum 
est,  id  recte  Latine  dicitur:  et  nios 
Romanus  significatur.  Ant.  Aug. 

Ambactus]  Optime  notavit  Scaliger 
Festum  scripsisse  Ambactus  apud  En- 
nium sercus  dicHur.  Probat  Glossa- 
rinm illud  nou  satis  laudatum,  ubi  le- 
gitur :  ambactus,  $ov\os  yuaQctyrhs,  is 
"Ewios,  i. '  Ambactus,  servus  conduc- 
titius,  ut  ait  Ennius.'  Paulus  vero  vo- 
luit  sincerum  vas  incrustare,  et  ita 
Gallica  lingua  ambactum  dictum  esse 
scripsit,quia  in  commentariis  Caesaris 
de  beilo  Gallico  legerat, 'Plurimum 
circum  se  ambactos  clientesque  ha- 
bet.'  Sed,  ut  acute  ad  Vopiscum  SaU 
masius,  ex  verbis  Caesaris  non  magis 
liceat  coUigere  Gallicara  vocem  esse 
ambactos  quam  clientes.  Cur  non  eniin 


DK    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    r. 


07 


rei  divinae  causa  circum  arva  ducitur  ab  iis  qui  pro  fru- 

gibus  faciunt. 
Anibaxioqui :  ^  circum  euntes  catervatim. 
Ambegni'  bos,  et  vervex  appellabantur,  cum  ad  eorum  utra- 


NOTiE 


et  '  clientes '  vox  Gallica  ?  Qnos  hie 
ambactos  vocat  Csesar,  paulo  infra 
'  servos  '  appellat,  et  cum  clientibiis 
jnngit.  Ita  ut  friistra  sit  Scaiiger  qui 
not ckvit  ambactus,  cutnservuni  signifi- 
cat,  Latinnm  esse,  at  ciini  pro  cliente, 
Gallicum.  A7nbactus  mere  Latiua  vox 
est,  6afj.<t>i^fp6iJ.fi'os,iirepi(p6pr)TOS,(]UaL- 
si  circumactus  et  nunqiiam  consistens, 
qui  liac  et  iliac  circtunducitur  merce- 
dis  gratia,  cujus  operas  quotidianas 
Dominus  locat  lucelli  causa,  qui  et 
ideo  ioceilaris  et  lucellaris  appella- 
tur.  Ambagere  autem  vetus  verbum 
pro  circumagere.  Neque  enim  recur- 
reudnm  ad  manuniissionnm  modum 
et  vertigines  ilias  quibus  liberabatur 
servns,  quod  viris  doctissimis  placnit. 
Ambactus  etiam  dictiis  ambaxus.  In- 
fra ambaxi.  Nenipe  ut  a  '  figo '  '  fix- 
us  '  et  '  lictus  :'  a  '  tago,'  '  taxus  *  et 
'  tacliis,'  sic  ab  '  ago '  '  axus  '  et  '  ac- 
tus.' Ambaxus  ambactus.  Inde  am- 
bactia  et  ambaxia,  servitium  vel  opera 
niercede  conducta,  pro  quo  recentio- 
res  Latini  ambasciam  scripserunt,  \\t 
ascilla  pro  axilla.  Inde  ambasciator 
et  amhaxiator,  internnntius,  intercur- 
sor,  domesticus,  adsecula.  Dae. 

Ambactus]  Glossar.  '  Ambact.  5ou- 
\os  ixiadairhs,  iis  ""Evytos.'  Cssar  I.  vi. 
'  Iia  plurinios  circum  se  ambactos 
clientcsque  liabet.'  Ful.  Ursin. 

'  Ambarvales]  A  tluobus  /ratribus: 
forlasse  pro  xii.  legerat  ii.  et  fugit 
emn  nota  denarii  nuuieri.  Jos.  Seal. 

Ambarvales]  A  duodecim  fralribus 
scriberem,  non  a  duobus,  ex  I'lin.  lib. 
xviii.  cap.  2.  Gellio  lib.  VI.  cap.  7. 
et  I'ulgentio  de  obscuris  ;  ut  iutelli- 
gatur  de  duodecim  fratribus  arvali- 


bus  :  sed  qua?  sequuntur  Macrobius 
refert  lib.  in.  uti  a  Pompeio  Festo 
conscripta:  et  in  liis  nulla  luentio 
fratrum:  ideo  videndum  est,  an  ar- 
ris et  frugibus  emendare  oporteat. 
Ant.  Aug. 

Ambarvales  hostia]  Infra  pro  a  duo- 
bus  fratribus  scribendum,  ut  optime 
Scaiiger,  a  duodecim  fratribus.  Scrip- 
turn  fuerat  a  xii.  fratribus,  et  nota  de- 
narii nunieri  omissa  est.  Intelligit 
autem  fratres  arvales,  quorum  talem 
esse  ferunt  originem.  Acca  Laurentia 
Romidi  nutrix  consueverat  pro  agris 
semel  in  anno  sacrificare,  xii.  filiis 
sacrificium  pra<cedentibus.  At  cum 
unus  mortuus  esset,  propter  nutricis 
gratiam  Romulus  in  vicem  defuncti 
se  succedere  pollicetur.  Unde  ritus 
processit  cum  xii.  jam  deinceps  sa- 
crilicare,  qui  duodecim  fratres  arva- 
les dicti  sunt.  Inde  in  Glossis, '  Arva- 
les sodales,  ot  irep)  Spov  SiO.yivuaKoi'Tfs 
SiKaffTol,'  '  de  finibus  agrorum  cog- 
noscentes  judices.'  Dae. 

*  Ambaxioqui]  Mendosus  locus. 
Scribendum,  Ambaxi,  qui  circum  cunt, 
et  catervatim.  Ambaxes  sive  Ambaxi 
compositum  ex  Atn  et  Axes,  hoc  est, 
glomerati.  Infra, '  Axes,  adglomerati, 
universi.'  Potest  et  legi  Axei,  ab  Ax- 
us, Axi.  Jos.  Seal. 

Ambaxioqui]  Vide  supra  '  Ambac- 
tus.' Dae. 

»  Ambegui]  Ex  am  et  agnus,  ambag- 
nus,  ambegnus.  Ambegna?  oves,  qmu 
ex  utraque  parte  liabeant  agnos.  Et 
'bos  ambegna'  apud  Varronem  lib. 
XVII.  de  L.  L.  quam  circum  alin-  lios- 
tiiE  constituaiUur.  Fidgentii  locnia 
de    ambegna  ove    corruptum     puto, 


6B 


SEXTl    POMPEII    FliSTI 


que  latcra  a<^ni  in  sacrificium  diicebantur. 
Ambest"  ita  tertiae  personse  verbum  est,  ut  nullam  aliam 

habeat  declinatiouem. 
Ambidens  sive  bidens ''  ovis  appellabatur,  quae  superiori- 

bus  et  inferioribus  est  dentil)us. 
Ambiguum  ^  est,  quod  in  ambas  agi  partes  animo  potest  : 

hujusmodi  apud  Grajcos  ajw,^j/3oXov  dicitur. 
Ambitio  ^  est  ipsa  actio  ambientis. 


NOTiE 

scrihit  Fulgentiiis  :  '  Bebius  Macer,  tes,  liostiae  quae  coinigerap  essent,  et 

quifastaliadienim  sciipsit,  ait  Junoni  duos  denies  eminiilos  haberent.     Id 

eas,  quas  geminas  parerent  oves,  sa-  enim  reqiiirebatur  in  hostiis,  alioqui, 

crificare  cnm  diiobus  agnis  altrinse-  si  careient  iliis,  aTeXe'is  erant  et  ad 

ciis  alligatis,  quas  oves  anibegnas  vo-  sacrificia  iiieptee.  Neque  quod  aliqiii 

cari,    quasi  ex  utiaque  parte    agnos  pntarunt,   hidens  dicitur  quasi  Mens, 

habentes.'    Legendurn  et  distinguen-  duobiis  annis  nata,  cur  eniin  bidenlis 

dnm  '  ait  Junoni  eas,   quae    geniiims  non  bidennis   aut  biennis    diceretur  ? 

parerent,  oves  sacrificari,'  &c.    Ovis  Gellius   tamen    invenisse  se  dicit  iu 

enim  immolabatur  cuui  duobus  agnis  conimentariis  quibusdam  ad  jus  Pon- 

quos  pepererat.   Neque  requirebatnr  tificiiim  pcrtinentibus, '  bidentes,  bi- 


iit  ea  duas  oves  peperisset.  Dae. 

Ambegni]Y ctrro  lib.  vi.  de  Lingua 
Latina  :  '  Ambegna  bos  '  apud  aiigu- 
res,  quam  circum  aliae  hostiee  consti- 
tuuntur.     Fnlgen.    Placiades  de  ob- 


mas  liostias,'  bidcnnes  primo  dictas 
litera  d  imniissa  quasi  bieunes,  tiini 
lougo  usu  loquendi  corrnptam  esse 
vocem,  et  ex  bidenuibus  bidentes 
factam  :   sed  addit   ideui,   Hvginum 


scuris:  '  Baebius  Blacer,  qui  fastalia  Juiium,  qui  jus  Pontificum  non  igno- 

dierum  scripsit,  ait,  Junoni  eas,  quiv  rabat,   in  quarto   librornm    quos   de 

geminas    parerent,    oves  sacrificare  Virgibo     fecit,     bidentes     appeilaii 

cum  duobus  agnis  altrinsecus  alliga-  scripsisse   hostias   quae    per   fetateui 

tis,  quas  oves  ambignas  vocari,  quasi  duos  denies  altiores  haberent.     Hy- 

ex  utraque    parte    agnos   habentes.'  gini  verba  sunt,' quae  bidens  est  iios- 

Vide  hunc  ambignas,  ilium  ambiegnas,  tia,oportet  habeat  denies  octo,  sed  ex 

Nostrum  ambegnas  dicere.    Ant.  Aug.  his  duos  ceteris  altiores,  per  quos  ap- 

"  Atnbesti   Ex  am  et  edo,  ambedo,  pareat,  ex  minore  aetate  in  majorem 

anibest.  Dae.  transcendisse.'     Vide  Gell.  lib.  xvi. 

"  Ambidens  sive  bidens]    Varie  bi-  cap.  7.  Dae. 

denlcminterpretantur.  VideGellium  y  Ambiguutn']   Quod  in  ambas    agi 

lib.  XVI.  cap.  G.  et  Macrob.  lib.  vr.  partes  possit,  et  sic  dubium  sit,  Vlr- 

atque  Serviiim  Virgilii  interprelem:  gil.  '  Agnovit  proleni  ambiguam,  ge- 

qui  Nigidio  consentiunt  bidentes  dici  niinosqiie  parentes.'  Idem. 


bitnas  hostias;  sive  quasi  biennes,  sive 
quod  emineaut  ea  aetate  bini  denies. 
Vide  '  Bidental,'  et  '  Bovem  biden- 
tem.'  Anl.  Aug. 

Ambidens]   Bidentes  vel  ambiden- 


^  Ambitio]  Plant.  Prolog.  Amphit. 
'Viriute  dixit  vos  victores  vivere, 
non  ambitione  neque  perfidia.'  Qui 
locus  apprirae  notandus,  ibi  enim  am- 
bitio pro  ambilu,  id  est,  pro  ipsa  acti- 


DE    VERBORUM    SIG  NIFIUATION  E    LIB.    I. 


69 


Ambitus*  proprie  dicitur  inter  vicinorum  aedilicia  locus 
duorum  pedum  et  semipedis,  ad  circum  enndi  facultatera 
relictus :  ex  quo  etiam  honoris  ambitus ''  dici  coeptus  est 
a  circum  eundo,  supplicandoque.  Ambitus  proprie  dici- 
tur circuitus  aedificiorum  patens  in  latitudinem  pedes 
duos  et  seraissem;  in  longitudinera  idem,  quod  a?difi- 
cium:  sed  et  eodem  vocabulo  crimen  avaritiae,  vel  adfec- 
tati  honoris  appellatur. 

Ambo*^  ex  Graeco  dictum  '7  videtur,  quod  illi  aju,(pco  dicunt. 

Arabrices "  teguloe/^  quas  transversae  asseribus  :  et  tegulis 
interponuntur. 

Ambrones  *  fuerunt  gens  quaedam  Gallica,  qui  subita  inun- 


17  Alii  libii,  teste  Seal,  ductum. — 18  Ed.  Seal,  regula. 


NOT.E 
one  anibientis.  Qnomodoet  apudSal-      ris  aurae.     Cicer.  i.  ad  Qnintuni  fra- 


lustiiira  aliciibi.  Idem. 

^Ambitus]  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Ambitus,  iter  quod  ciicunieundo  te- 
ritur,  nam  ambitus  circumitus,  abeo- 
que  duodecim  tabularuin  interpretes 
ambitiim  parietis  circumitum  esse 
dixeiunt.'  Idem. 

Ambitus  proprie  dicitur]  Eadem  qiise 
superioia,  \inde  facile  hie  gemiiiam 
iiiaiium  agnoscas,  et  quae  sequiintur  a 
Paulo  esse  nou  inimerito  suspiceris. 
Idem. 

^  Ex  qunctiam  honnris  amliitus]  Cum 
largitionibus  et  profusionibus  judiccs 


tiem  ep.  112.  '  Qua  de  re  ac  de  hoc 
genere  toto,  ne  forte  me  in  Graecos 
tam  ambitiosum  factum  esse  mirere, 
pauca  cognosce.'  Idem. 

«  ^mfio]  Vide  incerta  Verrii  Flacci. 
Ant.  Aug:. 

*•  Atnbrices]  Addito  I  dicimus  lam- 
bris.  Dae. 

^  Ambronesi  Quod  ait  de  Ambioni- 
bns,  subita  inundatione  maris  ejectos 
patiiis  sedibus  fuisse,  id  ridet  Stra- 
bo,  qui  ejus  sententiae  auctorem  facit 
Ephoruu),  quern  hie  sequitur  Festus. 
Nam  de  Cimbris,  quorum  pars  erant 


corrimipere  ronabantar,amfcj<i<sdice-  Ambrones,  itascribit :  Trepl  5e  Kifx^puv 

balnr,  ambitio  vero,  ipsum  honoris  de-  ra,  /itv  ovk  e5  \tyiTat,  rd  S'  ex*'  "'(Ooj'J- 

siderium.     Ambitus  re  et  actu   perfi-  ttjtos  ov  fxerpias.  othf  yapr^f  tomvti)v 

citur,  ambitio    tantum   in  animo    est,  aiTiav  rov  irXavnTas    ytviadai   koX  Ap- 

(juanquam  timbitus  et  ambitio  invicem  arpiKovs   airoSe^air^  &v  tis,   '6ti  Xf^^^vri- 

confundimtiir,    et    ambitio    pro    ipsa  ffov  olKovures  fj.eyd\ij  irXrin^vpiSi   f^(\- 

ambienlis  actione  ut  supra.     Ambitio  6f1v   eK  twv   ronoov   rjvayKdcOriaav.  koX 

etiam  extra  omnem  cupiditatem  ho-  yap  vZv  (xo"o^t  ^V  X'^P"".  V  e^X""  '^P^- 

iiorum  est  obsequrntior    popularitas  lepoy.  Host:  yeXo'iov  Se  t4>  (pvciKtf  koX 

et   impeusum  sludium  caplandw  po-  aloa>vi(ii  irdeet  Sh  iKaaTris  rjixfpas  cvfi^ai- 

pularis  gratiae,  imde  ambitiosi,  sui)ra  vovri    -KapopyiaeivTas    a.TTi\Qt1v   Sk  too 

modum  erga  sibi  subjectos  faeiles  et  r6nov.  lege  reliqua,  quas  sequunlur. 

induigentes  studio  captandae  popula-  Quod  ait  turpis  vita;  homines  dictos 


70 


SEXTl    POMPKII    FESTI 


datione  maris,  cum  amisissent  sedes  suas,  rapinis  et  prae- 
dationibus  se  suosque  alere  coeperunt :  eos,  et  Cimbros, 
Teutonosque  C.  Marius  delevit :  ex  quo  tractura  est,  ut 
turpis  vitae  homines  Arabrones'  dicerentur. 

Ambulacra,^  ambulationes. 

Amburbiales  hostiae*"  dicebantur,  quae  circum  terminos  ur- 
bis  Romae  ducebantur. 

Ambustus,'  circumustus. 

Amenta,''  quibus,  ut  mitti  possint,  vinciuntur  jacula,  sive 
solearum  lora :  ex  Graeco,  quod  est  a|X)a,«T«,  sic  appella- 
ta :  vel  quia  aptantes  ea  ad  mentum  trahunt. 

Ameria,'  urbs  in  Umbria :  ab  Amiro  sic  appellata. 

Amia,™  genus  piscis. 


NOTiE 


inde  Anibrones,  idem  invenies  in 
Glossis  Isidori:  'Ambro,'  inqnit, 'de- 
vorator,  consiimptor  patiimoniorum, 
decoctor,  Inxuriosus,  profusus.'  Jos, 
Seal. 

Ambrones'}  Quod  hie  ait  Festiis  id 
fuse  lefellit  Strabo  lib.  vii.  ejusque 
sententiae  aiictorem  Ephornm  laiidat, 
quern  Festiis  seciitus  est.  Tamen 
Festo  consentit  Florus  lib.  in.  cap.  3. 
'  Cinibri '  (qiiornm  pars  Anibrones), 
'  Theutoni,  atqiie  Tigurini  ab  extre- 
mis Galliae  proftigijCiim  terras  eornm 
inimdasset  Oceanus,  novas  sedes  toto 
orbe  quaerebant.'  Idem  etiam  eos 
alibi  gentem  vagam  et  praedabundam 
vocat.  Dae. 

^  Turpis  vites  homines  Ambrones'] 
Gloss.  Isidori  :  '  ambro,  devorator, 
consuniptor  patrimoniorum,  decoctor, 
luxiiriosiis,  profusns.'  Idem. 

e  Ambulacra]  Plant.  Mostel.  iii.  2. 
'  Viden'  vestibulum  ante  aedes  hoc  ? 
et  ambulacrum  quojusmodi?'  Etawi- 
buliUio  pro  ambulacra  Catul.  '  In  mag- 
ni  simul  ambulatione.'  Idem, 

•^  Amburbiales  hostitB]  Quibus  nrbs 
et  pomoerium  lustrabatur:  ut  ambar- 
vales,  quibus  arva.  Vide '  amtermini.' 
Idem. 


'  Ambustus']  Glossarium,  '  ambus- 
tus, irepnre<(>\eyf4.evos,  ireptKeKavfi4vos,' 
i.  Circumustus.  Idem. 

^  Amenta]  Amentum,  lorum  in  me- 
dia sagitta  revinctum  quod  priniori- 
bus  digttis  alligabant,  ut  eo  ad  sc 
hastam  retraherent  simul  ac  eani 
emisissent.  Hinc  intelligendus  locus 
Virgilii  iv.  ;Eneid.  '  Qualis  conjecta 
cerva  sagitta.  Quam  procul  incau- 
tam  nemora  inter  Cressia  fixit  Pastor 
agens  telis,  liquitqiie  volatile  ferruni, 
Nescius.'  Ubi  male  interpretes.  Ve- 
runi  est  autem  quod  ait  Feslus,  amen- 
tum esse  ab  Hfnixa  simplici  m  Hfxa,  unde 
*  amen,'  '  amentum,'  sive  potiiis  im- 
mediate ab  antique  '  apio,'  id  est, 
'apto,'  'apimen,'  'amen,'  'amentum.' 
Nam  quod  infra  legitur,  quia  aptantes 
ca  ad  mentum  trahunt,  Pauli  putidum 
commeutum  est.  Idem. 

'  Ameria]  Oppidum  in  Umbria  vi- 
minibus  et  virgis  ejusmodi  flexilibus 
abundans.  Virg.  i.  Georg.  '  Atque 
Amerina  parant  curvse  retinacnla  vi- 
ti.'  De  Amiro  sive  potius  Amerio 
nihil  me  legisse  memini.  Idem. 

"'  Amia]  Piscis  cujus  incrementnm 
singulis  diebus  cernitur.  Plin.  Hesyc. 
an'ia  Ix^ifs,  ubi  male  quidam  pro  Kapua 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


71 


Araicinum  '^  °  utris  pedicuhim,  ex  quo  vinum  difFunditur. 
Amicitiae"  vocabulum  ab  amore  deducitur  :  qiiamvis  inter- 

dum  vituperandus  sit  amor :  ab  Antiquis  autem  ameci  p 

ct  amecae  per  e  literam  eft'erebautur. 
Amiculum  '^  genus  est  vestimenti  a  circumjectu  dictum. 
Aminula '  ui  bs  parvarum  opum  tiiit  in  Appulia. 
Amita/  patris  mei  soror,  quia  similiter  tertia  a  me  sit,  at- 

que  avia,  videri  potest  dicta:  ex  eo,  quod  ab  antiquiori- 

bus  avita  sit  vocitata:  sive  amita  dicta  est,  quia  a  patre 


19  Al.  Anucinum. — 20  Quidani  libri,  teste  Seal,  ^nimu/a. 


NOTiE 


esse  dubitant.  Eiistatli.  ait  amiam 
esse  ab  a  privative  et  fiia,  quod  niin- 
quani  sola  per  jeqiiora  currat,  sed 
cum  socianini  niiniero.  Idem. 

"  Amicinuin]  Glossarium  :  '  Amici- 
nns,  avKov  arS/xa.'  Viilt  Amicinnm 
esse  OS,  sive  liiram  utris,  cum  Festus 
velit  esse  rhv  XeySfxevov  off/coy  ir6Sa, 
iJTot  TToSfwva,  cujus  fit  mentio  in  ora- 
cnlo,  quod  Laio  Thebanorum  Regi 
datum  fuit.  Sed  mirum  quod  in  aliis 
Glossis  legitiir:  '  Arvianus,  d(TKoD<rTd- 
na.'  Sed  profecto  et  in  illis  quoque 
Amicinus.  Jus.  Seal. 

Amicinum'i  Male  qusedam  editt. 
Anucinunt.  Amicinus  est  os  utris,  qua 
vinuuiinfundituretdiflTnnditur.  Glos- 
sarium: 'amicinus,  octkov  cttcJ/uo,'  '  os 
iitris.'  Utris  pedt-m  sive  pediculum 
inteliigit,  clctkov  iruoa  Graeci  vocant, 
jit  et  propter  similitudiiiem,  iiiem- 
brum  illiid  quo  viri  sumus.  Oracu- 
luui  quod  Laio  Tliebanorum  regi  da- 
tum fuit  Euripid.  in  Medea.  'AaKov 
^ev  rhu  npoUxovTa  /xr)  Kvaai  TtSSa,  Tlplv 
tiy  TTUTpcfav  aldts  iarlav  fiSKu.  '  Utris 
ne  eminentem  solverem  pediculum, 
Priusquam  patriam  iterum  ad  donium 
pervenirem.'  D<ic. 

°  Amidticc]  Ait  ab  Antiquis  ame- 
cum,  non  amicum  solitum  dici.  Et  sane 
amicus    coinposilum    est,   Amaquus, 


vet,  ut  ipsi  scri bebant,  ^mectw:  co- 
dem  modo  dictum,  quo  Animecus,  pro 
AniiiKequus,  Glossarium  :  '  Anime- 
cum,  ladi^vxov.'  Isidorus  in  Glossis: 
'  Animaequus,  patiens  animo.'  Joa. 
Seal. 

Amicitia;]  Anio,  amicus,  amicitia. 
Neque  enim  ab  amore  amicitia  imme- 
diate. Dnc. 

p  Atneci]  Verosimile  non  est,  quod 
aitScaliger,amtcu/n  esse  pro nmcequum 
ex  am  et  cequum,  ut  ipsi  scribebaut 
amecuni  eodem  modo  quo  animecum 
pro  animceqnum.  Nam  simplicius 
multo  ut  amecus  sit  pro  amicus,  i  mu- 
tato  in  e  :  et  ita  Festus.  Idem. 

1  Amiculum']  Glossarium  :  '  Ami- 
culum, avaP6haiov.'  Jos.  Seal. 

Amiculum]  Ab  amicio,  quod  ab  am, 
circum,  et  itjo,  jacio.  Quare  optime 
Festus  a  circumjectu.   Dae. 

■■  Aminula]  Male  in  ora  scriptum 
fuerat  animula.  Idem. 

*  Atniia]  Si  verum  est,  quod  ait 
Festus,  Amitani,  quasi  avitam,  aut 
quasi  amatam  dictam  :  vidctur  apnd 
Veteres  mediam  syllabani  productam 
liabuisse,  cum  Persius  corripuerit. 
'  si  milii  nulla  Jam  reliqua  ex  amitis, 
patruelis  nulla,  proneptis.'  Jos.  Seal. 

Amita]  Quasi  avita,  nam  reliqua  ety- 
ma  duriora  sunt.  Dae. 


OF  yne 


'•^#\ 


72 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


meo  amata  est:  nam  phis  sorores  a  I'ratribus,  quam  fra- 

tres  diligi  soient  :  videlicet  propter  dissimilitudinem  per- 

sonarum,  quae  ideo  minus  habent  dissensionis,  quo  minus 

aeniulationis. 
Amites,*  perticge  aucupales, 
Amnenses"  appellabantur  urbes  sita3  prope  amnera,  ut  a 

mari  maritimae  :  unde  Interamnae,  et  AntemnEe  dictae  sunt ; 

quod  inter  amnes  sunt  positas,  vel  ante  se  habeant  am- 

nes. 
Amnis"   proprie  dicitur  a  circuninando,   quoniam   am  ex 

Graeca  praepositione  sumtum,  quae  est  amphi,  significat 

circum,  et  nare,  fiuere. 
Amoebaeum  ^  carmen  est,   quotiens  aliqui  ex  aequali  nu- 

mero  '  versuum  canunt :  et  ita  se  habet  ipsa  responsio, 

ut  aut  malum,  aut  coiitrarium  aliquid  dicat. 
Amoena''   dicta   sunt  loca,   quae  ad  se  amanda  alliciant, 

id  est,  trahant. 


1   Ursino  videtnr  legeiidiim  ei  rt>5«t  Hwmero   in  fine,  pro  verbo  maZujw,  idem 
opinatur  reponenduDi  tnujus ;  deleta  voce  ipsa. 

NOT/E 

'  Amitesi    Glossarium  :    'Amites,  mero  versuum,' &c.  in  fine,  pro  verbo 

erdXiKes,  i^evriKol  KaAa/xot.'  Jos.  Seal,  malum,   opinor    reponendiim,   majus  ; 

Amites]  Ames,  furcula  qua  rete  sus-  deleta  voce,  ipsa.  Fiil.  Ursin. 

penditiir.      Horat.    Epod.    ii.   '  Ant  Amceb(eutn'\  Ciiin  aliqui  alternis  vi- 

amite  levi   rara  tendit  retia,  Turdis  cibus   inter   se   contraria    loquuntur 

edacibns  dolos.'  Dae.  pari  versuum  numero,  ut  apud  Vir- 

'^  Amnenses]  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  gil,   Thyrsis  et  Corydon.    'Alternis 


'  Oppidum  Interamna  dictum  quod 
inter  Amnes  est  constitutum.  Item 
Antemnap,  quod  ante  auinem  qui  in- 
fluit  in  Tiberim.'  Interamna  oppidum 
in  Umbria,  item  aliud  via  Lutina  in 


igitur  contendere  versibus  anibo  Cce- 
pere,  alteriios  Musaj  memiuisse  vole- 
bant.  Hos  (Jorydon,  illos  referebat 
in  ordine  Thyrsis.'  Servius  Eclog. 
in.    '  Amcebaeum  est  qiioties  ii,  qui 


Saiiinio.    Antemnas  in  Sabinis.  Idem,     canunt,  et   aequali   numero  versuum 


^  Amnis]  Ab  am  circum  et  no  nato. 
Sed  melius  Varr.  lib.  iv.  ab  am  tan- 
tum,  '  amnis  id  fluinen  est,  quod  cir- 
cuit aliquid,  nam  ab  ambitu  amnis.' 
Idem. 


utnntur,  et  ita  se  habet  ipsa  respon- 
sio, ut  aut  niajus  aut  contrariuni  di- 
cat.'  Qna^  ad  verbiim  in  Festo  ;  nbi 
etiam  pro  malum  Fulvius  Ursinus  re- 
scribebat  mojus  e  Servio.     Quod  non 


y  Amaebaumi  Videtur  legendum,  et  utique  necessarium  est.    Malum  enim 

aquinumero:  nam  ita  habet  Serv.  in  rectum   esse   potest  cum  in  amcebao 

eclog.  in.  '  Anineba?um,'  inquit,  'est  sa-pe  alter  alteri  maledicat.  X)«c. 

quoties  ii,  qui  canunt,  et  aequali  nu-  ^  ^»2a?«u]  Vide  incertaVerrii  Flacci 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONS    LIB.    1. 


ra 


Amosio,*  annuo. 

Ampedices  dicebantur  ab  Antiquis,  quod  circum  pende- 

rcnt,  quos  nunc  appendices  appellamus. 
Amputata,*"  id  est,  circumputala,  dicitur  ab  eo,  quod  Anti- 

qui  putura  pro  puro  dicebant :    unde  deducuntur  pudor, 

et  pudicus.*^ 
Amsegetes''  dicuntur,  quorum  ager  viam  tangit. 
Amterniini,^  *  qui  circa  terminos  piovinciae  manent.     Unde 

aniiciri/  amburbium,  ambarvalia,  amplexus  dicta  sunt. 


2  Melius  censente  Dae.  ex  Mss.  Ampendices, — 3  Al.  Amtermini  et  ampler- 
mini. 

mOTJE 

ex  Isidore.  Ant.  Aug.  tnni  est.    Virg.  ii.  Georg.  '  Et  cnrvo 

Amoenal  Virg.  vi.  JSneid.  '  Amtena  Saturni   dente  relictam   Prosequitur 

vireta  Fortunatorum  nenioniin.'  Ubi  viteni   attondens,  fingitqiip  piitando.' 

Servius  :  '  Amrena,  loca  sunt  quae  so-  Amputata  igitur  id  est,  ciicumpittata. 

luin  aniorem  praestant,  in  ceteris  aniu-  Idem. 


nia,  hoc  est,  sine  fructu.'  Idem  etiam 
Verriiis:  '  Anioena  loca  solius  vohip- 
tatis  gratia,  sine  frnctii,  quasi  amn- 
nia.'  Eadeni  et  amcenia  Gloss. '  anioe- 
nia,  al  aKrai.'  Sed  ita  dicta  potius 
quod  nos  imuiunes  praestant.  Dae. 


Unde  deducuntur  pudnr,  et  pmlicus'\ 
Male,  nam  a  '  pudeo,' '  pndicus,'  '  pii- 
dor,'  Utah  'anio,'  'amicus,'  'amor.' 
Idem. 

•1  Amsegetes]  Leg.  xii.  tab.  '  Am- 
segetes  viam  muninnto,  si  via  imniu- 


*  Amodu]    Sciibo:    Aiuios,   annua,  nitaescif,  qua  volet,  jumentum  agito.' 

Glossarium:  'Annos, annua, iroA.ver'^s.'  Idem. 

Estautem  'annua'  hie  anus,  non  tire-  e  Amtermini]  Qui  sunt  illi,  qui  cir- 

rrimos.     Propterea  iuterpretatus  est  ca  terminos  provincise  manent?  ant 

TToAueTTj.     Et,  'Annua,  ypavs,  iroXve-  qnaenam  ea  est  provincia?  Vetustis- 

T^s.'     Declinatur  antem   Annos,  an-  simum  verbum  est  Amtermini:  pro- 

nolis.      Unde  '  Annotinus,  iirereios.'  vinciarum  appellatio  non  ita  velusta 

Jos.  Seal.  res  apud   Romanos.     Quid  ergo  hie 

Amosiu]  Lege  ex  Scaligero  annos,  dicemus  ?  An  mendo  caret  hie  locus? 

annua.     Gloss.  *  annos,  annua,  ttoAus-  Non,  si  quid  in  me  jiidicii  est.     Sed 

rT)s.'      Et,    'annua,    ypavs  TroAvtrfjs.  Feslnni   ita  scripsisse  piilo:  Amler- 

Quainvis  ibi  Bonaventnra  Vulcanius  mini,  ipd  circa  terminos  P.  lio.  vicinia: 

legit  onwrt  vel  «?ii(.v  pro  «n«H(i.     Decli-  manent.    Notnm  eiiim,  qiiani  corrupte 


natur  auiem  annos,  annotis,  unde 'an- 
notinus:'  Gloss.  '  annotinus,  eTTjiriai, 
ivtaumoi,'  '  etesiap,  annui.'  Dae. 
•>  Amputata]  Putare  proprie  est  va- 


notie  illae  legantur;  P.  Ro.  aliis  Prit- 
torem,  aliis  alia  legcntib.  Seneca 
Nat.  Quivst.  lib.  i.  cap.  ull.  'Jam  li- 
bertinorum   virgunculis  in  unum  spe- 


cantia  et  inutilia  aut'erre,  excidere,  culuui  non  suflicit  ilia  dos,  quam  de- 
lta ut  id  fantiim  reiiuquatur  quod  sine  dit  pro  se  Scipio  :'  lege:  quam  d  edit 
vitio.  Sic  vites  et  arbores  putatae  P.  Ro.  Seipioni.  Intelligit  per  Ani- 
dicuntur,  cum  id  quod  noccbat  abla-  terminos,  eos,  qui  non  erant  in  agro 


74 


SEXTI    POMPEII    PESTI 


Amussim,"  legulariter  ;  tractum  a  regula,  ad  quatn  aliquid 
exaequatur,  qua?  amussis  dicitur.  Quidam  amussim  esse 
dicunt  non  tacite  :  ^  quod  niutire  interdiim  dicitur  loqui. 

Anatem'  morbum  anuum  dicebant,  id  est,  vetularum  :  sic- 
ut  senium,  morbum  senum. 


NOTiE 


Romano,  sed  in  vicinia.  Cnjns  rei 
agronim  qiiatuor  genera  ponit  Var- 
ro  :  Gabiniira,  Peregrinum,  Hosti- 
cnni,  Incertiim.  Qui  enim  in  iis  agris 
babitabant,  erant  Amtermini  agri  Ro- 
maui.  Qnid  estager  RomannsP  quic- 
quid  ambarvali  vel  amburviali  sacri- 
ficio  uno  die  lustrari  poterat.  Arva- 
les  enim  fratres,  sen  sodales,  ad  hoc 
creati  erant,  nt  terminos  agri  Romani 
suovetauriiia  circumferrent.  Cnjns 
rei  imaginem  praebebant  patresfam. 
unusquisqne  in  agro  suo,  ctim  fines 
fnndi  suovetanrilibus  lustrabat.  Cu- 
jus  rei  exeniplnm  habes  apnd  Cato- 
nem.  Et  allusit  Virgilius  :  '  et  cum 
Instrabimus  agros.'  Strabo  :  jU€to|i» 
•yovv  Tov  TrffiTTTOv  Kal  Tov  fKTOv  ^idov 
rwv  TO  fxiXia  Siaffrnxaivovruv  r^j  'Pdfiri^, 
KaK€7Tai  tSttos  (prjcrroi,  tovtov  5'  Hpioy 
airo<pali'ovfftrris  rSre  'Pcvfialuiv  yfis,  o'l  re 
Upoixv^fioves  Bvcriav  4Trirf\ovffiv  ivravOd 
Tf,  Kal  iv  &\\oii  ToiroLs  irAeiocrii',  ws  6pi- 
ois,  avdr)fifphv,  5}v  Ka\ovcnv  anfiapovaKiav. 
Ergo  fines  agri  Ro.  definiuntur  am- 
burvio  :  quod  idem  est  cum  ambar- 
vali :  et  notandum  praecipue,  quod 
dixit,  avdr]fxephv,  ut  designetur  exiguus 
modus  agri  Ro.  Porro  primnm  Am- 
tenninos  piito,  qui  postea  Amitermini, 
dictos  :  id  est,  afjL<piTipfx.ovas,  nt  olim 
iuterpretati  sumus  :  sed  Varro  aliam 
assignat  causam.  Non  solum  autem 
Antermini  dicti  sunt,  sed  et  Anter- 
inines:  quia  etiam  termen  dicebant, 
auctore  Vanone.  Cato  in  Origini- 
bus  :  '  Oratorum  anterminum,'  Er- 
rat  Macrobins,  qui  divulse  legit,  an 
terminum :  cam  sit  adjectivum,  An- 
ternien:  unde  Antermines  oratores. 


Haec  Scaliger  acntissime,  nt  omnia. 
Sed  cum  ait  ambarcale  et  amburviale 
idem  esse,  peccavit  imprudens,  nam 
ambarvale  erat,  quo  eircum  arva  hos- 
tiae  ducebanlur,  quae  et  ideo  ambar- 
vales  dictae.  Amhurbium  vero  sen 
amburviale  quo  eircum  urbem.  Am' 
burbio  urbs  lustrabatur  :  arva  et  agri 
ambarvali.  Et  ambarvale  ab  amburviali 
sic  aperte  distinguit  Servius  :  '  Dici- 
tur boc  sacrificiimi  ambarvale,  quod 
arva  anibiat  vietima,  sicut  ambnrvale 
vel  amburbinm,  quo  nrbem  circuit  et 
ambit  vietima.'  Idem. 

^  Unde  atniciri]  Certe  liinc  aliquid 
excidit,  et  necessario  legendnni,  a 
prcrpositione  am,  unde  amiciri.  Res  est 
nimisaperta.  Idem. 

e  Amussim'\  Propria  funeni  creta 
vel  rubrica  illitum,  quo  demisso  fabri 
explorant  opera.  GraecisdicituroTaO- 
ni].  Hesycli.  aradfii],  ffirdpros  eV  ■p  airop- 
Oovtri  01  TtKToves,  '  Amussis,  funis  est 
quo  diiigunt  fabri.'  Dicitur  '  regula 
fabrorum,'  quare  hie  Festus,  '  trac- 
tum a  regula.'  Vide  '  examussim.' 
Idem. 

^  Amussim  7ion  tacite^  Ab  a  priva- 
ti vo,  e t  niutire,  inarticnlate  loqui  et  mu 
facere.  Idem. 

'  Anatem}  Glossarium  :  '  Anas,  yrj- 
pas  Kar  6pyr]v  Bewv,'  '  Antas,  "ytpovala. 
Antites,  yepovaiai.'  'Anet,  yvpa.'  '  An- 
nos,  OioxoKoKTia,  f)  urivis.'  In  aliis 
Glossis, '  Anitas,  ypadrijs.'  Apuleius 
lib.  I.  Metamorphos.  '  Ab  unico  con- 
gressu  annosam  pestilentem  contra- 
ho :'  id  est,  Oeoxo\iiifflav.  Jos.  Seal. 

Anatem]  'Anus,'  '  anitas,'  'anas.' 
Glossarium  :  '  anas,  y^pas  nar    6pyr]v 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I.  75 

Ancajsa  dicta  sunt  ab  Antiquis  vasa,  quae  caelata  appella- 
mus  :  quod  circuui  cajdendo  talia  fiant :  ipsum  quoque 
caelare  verbum  ab  eadem  causa  est  dictum,  d  litera  cum 
L  permutata. 

Anceps  ^  significare  videtur  id,  quod  ex  utraque  parte  ca- 
put habeat,  ut  securis,  bipennis  :  sed  magis  a  capiendo, 
quod  ex  utraque  parte  a^que  captatur,'^^  appellatum  est. 

Ancillee'  dictas  ab  Anco  Marcio :  quod  is  bello  magnum 
loeminarum  numerum  ceperit :  sive  ideo  sic  appeliantur, 
qnod  Antiqui  anculare  dicebant,  pro  ministrare  :  ex  quo 
Dii  quoque  ac  Deae  feruntur  coli,  quibus  nomina  sunt 
Anculi  et  Anculae. 

Anclabris,""  mensa  ministeriis  divinis  apta ;  vasa  quoque 
aenea,  quibus  sacerdotes  utuntur,  anclabria  appeliantur. 

Anclare,"  haurire  :  a  Graeco  avrXco  descendit.  Livius :  flo- 
rem  anclabant  ^  liberi  ex  carchesiis. 


4  Alii  libri  capiatur.—  5  Vid.  Not.  inf. 

NOTvE 

etwv,'  i. '  Anllitas  per  Deornni  iram.'  bus  nonien   Anculi  et   Anculae,  tan- 

Et  'antas'  idem.  Gloss.  '  antas,  ye-  quam  niinistri  qnidani.  Jos.  Seal. 

povffla,  antites,  yepovaiai.'  Inde  etiam  AnciU(£'\  A  Graeco  &yyi\os,  minis- 

'  aneo,  ynpcuti.'   Gloss.  '  anet,  yr)p£.'  ter,  veteres  Latini  fecere  angulus,  an- 

Poiro  quod  hie  Festus  dicit  morbuni,  cuius,  ut  a  2iK€Aby,  Siculus.  Gloss.  Isi- 

optiuie  Glossarium  interpretatur  kut  dori,  '  Ancnlus,  niinisterialis  domus 

opyriv  edit'.     Intelligit  enim  uterque  regiae.'     Inde  anculari,  ministrare,  et 

viliuui  illud,  quo  plerunique  laborant  ancillari    diminutive.      Unde  aiicillu. 

anus,  quiE  delirant  scilicet.  Dae.  Dae. 

''  Anceps]    Quod  ex  utraque  parte  ■"  Anclahris'i    Vide   '  Escariae '  et 

caput  habeat  ut  securis.      Respicit  '  Exanclare.'  Ant.  Aug. 

locinn  Planii  Mena>ch.  v.  2.  '  Faciam  Anclabris]  Vide  in  '  Escariae.'  I'ul. 

()uod  jubes,  securim  capiain  ancipi-  Ursin. 

tem,atquehuncsenemExossabo,dein  Anclabris]   Pro  anculare,  dicebant 

dedolabo  assulatim  viscera.'    Pro  an-  anelare,  unde  unclabris  pro  anculabris. 

ceps  dictum  fuit  ancipes  quasi  aneapes,  Dae. 

ut  concapes  in  leg.  xii.  tab.     Quod  "  Anelare]  In  versu  Livii  legendum, 

probat  a  capite   polius  oriri  quam  a  Florem  aneulabant :  lege  in  Glossario, 

capiendo,  contra   Fesli    sententiam.  '  Anclat,  apverai :'  nan  aneleat.     Glos- 

Hinc     Gloss.    '  anceps,     SiK4<pa\os.'  sarium :  ♦Auclator,   inrnpfTtis.'    lege. 

Idem.  Anclutor.  Jos.  Seal. 

'  Aneilla]  Sane,  quia  primum  die-  Anelare]    Si   vera  csset  scriptwra, 

ta;  Ancula?.    Argumento  Dii  illi,  qui-  anclavc,  liaurirc,  nunquam  uon  cum 


76 


SEXTI    POMPKU    FESTI 


Ancunulentae "  foemince  menstruo  tempore  appellantur :  un- 

de  trahitiir  inquinamentum. 
Ancus  P  appellatur,  qui  aduncum  brachiura  habet,  ut  ex- 

porrigi  non  possit. 
Andron'i  locus  domicilii  appellatur  angustior  longitudine, 

in  quo  viri  plurimi*^  morabantur,  ut  gynaeceum  a  mulie- 

ribus. 
Andruare/  id  est,  recurrere,  a  Graeco  verbo  ay«Spay,  id  est, 

invenire  :  hinc  et  drua  vocata  est. 
Angeronae  ^  Deae  sacra  a  Romanis  instituta  sunt,  cum  an- 
gina omne  genus  animalium  consumeretur  :    cujus  festa 

Angeronalia  dicebantur. 


6  Pro  viri  plurimi  quidani  habent  pluriinum,  male,  censente  Dae. 

mOTJE 

anclare,  ministrare,  confiinderetur.  \opB6s.'  Jos.  Seal. 
Quale  ceituru  est,  pro  haurire  anthire 
nbiqiie  scribenduin  esse  per  t  aGca?- 
co  avTKiiv,  ut  dis-tinguatur  ab  anclare 
quod  ab  aticitlare.  Versus  etiam  Livii 
Andronici  sic  legendus.  Floremque 
anllabant  libcri  ex  carchcsiis.  Neque 
eniin  assentior  Scaligero  legenti  Flo- 
rein  anculabant.  Sed  occupavit  Doc- 
tissimus  Vossins  in  Etymoiogico  suo 
nunquani  satis  laudato.  Dae. 

0  Aneunulentaf]  Perperani  in  Glos- 
sario: '  Ancodin\-d,TT(pLopa6il<Ta.^  Mani- 
festo  legendum,  Ancunulentu  :  per  hoc 
verbum  omnia  spurca  et  sordida  ex- 
pressernnt  veteres  Latini,  Ccenum, 
cunae,  inquinare,  conquiniscere,  et 
alia,  quae  non  dicain.  Quae  per  u, 
antea  per  ce  extnlernnt :  ut  in  '  poe- 
nire,'  *  punire.'  Jos.  Seal, 

Ancunutentcel  '  Cunire,'  ut  infra 
Festus,  est  stercus  facere,  unde  '  an- 
cunulentus'  sordidus.  Unde  '  inqui- 
nare,' '  inciuinamentum.'  Ccenum 
cnnae,  cunire,  inquinare,  conquinis- 
cere. Dae. 

P  Ancus]  Qui  Latine  Ancus,  is  a 
Graecis  yaXiayKiiiv.  Meminit  et  Glos- 
sarium :    '  Ancus,   Mancus,   kvXXIs, 


Ancus]  Glossariuin  :  '  ancus,  man- 
cus, KvWhs,  AopScfs.'  Inde  '  Ancus 
Martius  '  rex  dictus.  Dae. 

1  Andron]  Graecis  avSpwv.  Infra 
pro  viri  plurimi  quidam  Imbent  pluri- 
mum,  male.  Cum  in  androne  plurimos 
homines  babitasse  dicit  Festus,  ita 
innuit  ampium  domiciiium  fuisse,  ut 
erat.  Hesycli.  avSpeuv,  <5  /xijas  oIkos. 
Idem. 

■"  Andruare]  A  Granco  avadpav.  Quod 
istud  sit  verbi,  nescio,  magis,  quid 
ejus  vicem  substiluam  non  habeo. 
Non  puto  verbum  Grairnm  hie  desi- 
derari.  Sed  scripsisse  Festum,  an- 
druare  est  recurrere,  a  verbo  truare,  id 
est,  movere.  Hinc  trua  vocata.  Tanien 
si  aj/aSpajj.f7v  reponamus,  tolerabilis 
erit  lectio,  ita,  andruare,  id  est,  recur- 
rere, a  Graco  verbo  avaSpa/jiuv,  id  est, 
indevenire.  Nescio  quid  sibi  voluerit 
auctor  Glossarii,  qui  scripseiit  'an- 
druare, avSpi^fffdai.'  Nisi  putavit '  an- 
druare '  dictum  irapa  rijv  avSpelav.  Jus. 
Sealiger.     Vide  '  redamtruare.'  Dae. 

^  Angeronce']  Glossarium  :  '  Ange- 
ronia,  t)  Gfhs  ttjs  PovKrjs  KaipSiv.  Jos, 
Seal. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    I. 


77 


Anginam'  vinariam  habere  dicuntur,  qui  vino  siillocantur. 

Angiportiis,"  iter  compendiarium  in  oppido  :  eo  quod  sit 
angustus  portus,  id  est,  aditus  in  portum. 

Angor'^  est  animi  vel  corporis  cruciatus,  proprie  a  Graeco 
(j-ui/ayp(^>j,  id  est,  strangulatione,  dictus  :  iinde  et  faucium 
dolor  angina  vocatur.  Plautus  :  vellem  me  in  anginam 
verti,  quo  liuic  auiculae  fauces  proeoccuparem. 

Angulns,y  a  Graeco  ayxdhov :  sive  ab  eo,  quod  est  lyyvj,  id 


NOT;E 


Angerona']  Ab  angina,  si  seqiiininr 
Festiim.  Sed  potius  ab  an2;endo  ore, 
est  enini  Dea  silentii.  Solin.  cap.  1. 
*  Inter  antiquissimas  sane  religiones 
sacelluin  colitur  Angeronae,  cni  sacri- 
ficatur  ante  diem  duodecimiun  Ka- 
lendanmi  Januariarnm :  quae  Dea 
prajsul  silentii  istins  prasnexo  obsig- 
natoqiie  ore  simulacrum  liabet.'  Dae. 

'  Anginam']  Quisquis  dixit  anginam 
vinariam  pati  enni,  qui  vino  suffoca- 
retur,  secntus  est  enm,  qui  Denios- 
tiieneni  dixit  apyvpayx^^  ^X^'"-  'i 
Glossario:  '  Angmmx,  &yKvpa,  away- 
XT),  Kxjuayxos.'  Quod  interpretatur 
'  Anguinam,£^7/cupo^','confirmatur  tes- 
timonio  Cinnac  :  '  Atque  anguina  re- 
git stabileni  fortissinia  ctirsuin.'  Joa, 
Seal. 

Anginam  vinariavi]  Sic  lepide  De- 
madcs  dixit  Demosthenem  habere 
'  anginam  argentcani,  apyvpdyxv",' 
quod  argento  corrnptus  nihil  dixerit 
contra  Milesios,  sed  8e  angina  premi 
siimilarit.   Dae. 

"  Angiportus]  Angustus  portus,  id 
est,  adiius  in  portum, obscnrius  dic- 
tum est;  nisi  addas,  hoc  est,  in  do- 
muni.  Varro  libro  quarto,  ab  angen- 
do  ct  portu  ;  et  quinto,  quia  in  eo 
nihil  potest  agi.  Festus  :  '  portum 
pro  domo  in  duodecini  positum  ©ni- 
nes consentiunt'  et  Uipianus  :  '  Por- 
tus est  conciusus  locus  ()uo  impor- 
taiitur,  et  inde  exportantur  nurces  : 
nnde  angiportuni  dictum  est.'    Dona- 


tns  in  Adelph.  •  Angiportuni  est  an- 
gusta  et  cnrta  via,  quasi  anguipor- 
tus  :'  alii,  quod  inter  portus  sit  locus 
angustus,  hoc  est,  inter  demos.  Ant. 
Aug. 

AngiportualVia  angnsta,  ab  angen- 
do  et  portu,  Varro  lib.  iv.  Donatns, 
ab  angne  et  portu,  angiportuni  quasi 
angniportum,  id  est,  viain  flexuosam 
in  modnm  anguis,  Portus  enim  An- 
tiqnis  viam  significabat.   Dae. 

"  Angor]  Plant,  in  Mostell.  panels 
immutatis.  '  In  anginam  ego  nunc  me 
velim  verti,  ut  veneficae  illi  Fauces 
prehendam.'  Ant.  Aug. 

Angoi-]  Scribe,  a  Graeco  ayxo^'V' 
Miror  a  doctissimis  viris  margin!  ap- 
positum  ayxwe^^eiv.  Hoc  quid  sit, 
ne  ipsi  quidem  sciunt.  Sed  qnisq<iis 
hoc  ansus  est,  non  dubium,  quin  ita 
legeiitin  lexico  suo,  cum  legendum 
potius  esset,  iyx^^v,  '(Wav.  Nam  &y- 
Xo),  est  "iWw.  Vide,  quam  saspe  boni 
et  docti  virisuos  sibi  ocnlosipsi  fasci- 
nant.  Jos.  Seal.  Locus  Plauti  queni 
infra  Festus,  est  e  Mostell.  i.  3.  '  In 
anginam  ego  nunc  velim  verti,  ut  ve- 
nefica>  illi  Fauces  prehendam,  atque 
enicem  scelestam  simulatriceni.'  Dae. 

y  Angulus]  Hie  qua-darn  triijecta 
putavit  doctissimns  Vossins,  qui  legit, 
Aiigulus,  a  Grceco  ayiciiXov,  quodudun- 
catur,  site  ah  eo  quod  est  iyyvs.  Sen- 
sus  est,  angulum  factum  esse  vel  ab 
6.yK{iKos,  incurvus,  quia  omnis  angulus 
aduncatur,  hoc  est,  incurvatur,  vel 


78 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


est,  prope;  quod  adiincatur,^  quod  ex  diverso  coactafa- 

ciunt  anguli  formam. 
Annaria^  lex  dicebatur  ab  Antiquis  ea,  qua  iiniuntur  anni 

magistratus  capiendi. 
Annus  ^  ex  Graeco  venit,  quern  illi  swov  dicunt,  et  quod  nos 

triennium/  illi  dicunt  rplsvvov. 
Anquirere  ^  est,  circumquaerere. 
Antarium'  bellum,  quod  ante  urbem  geiitur. 
Ante  ^  Terentius  pro  antea  9  ponit. 
Antefixa,*  quse  ex  opere  figulino  tectis  adfiguntur  sub  stil- 

licidio. 


7  Alii  adducatur.—Q  Alii  trimnm. — 9  Ursiniis  opinatur  legendiini  Antidea. 


NOTiE 


ab  ^77i»j,  prope,  quialatera  appropin- 
quantia  et  concunentia  efficiunt  an- 
gnliim.  Sed  et  recte  legas,  ut  in  ve- 
teri  k\A'mdi,angulus,a  GrcBco  ay kvXov, 
vel  ab  eo  quod  est  iyyvs,  prope,  quod  ad- 
ducatur.  Idem. 

'  Annaria  lex']  Quae  et  villia,  quia 
earn  tulit  L.  Villius,  Tribunus  piebis, 
L.  Manlio,  Q.  Fulvio  Coss.  quot  an- 
nos  nati  quemque  Magistratum  pe- 
terent  caperentque.  Ovid,  in  Fastis  : 
*  finitaque  certis  Legibus  est  setas, 
unde  petatur  honos.'  Idem. 

*  Annus]  "Evos,  yEolice  ^vvos,  e  mu- 
tato  in  a,  annus.  Idem. 

b  Anquirere]  Ab  an,  circum,  et  qua- 
ro,  Cicero  Tuscul.  v.  '  Studiose  ab 
bis  sideriim  magnitiidines  et  interval- 
la  auquirebantur.'  Anquirere  etiani 
verbum  est  forense.  Liv.  lib.  xxxvi. 
'  Cum  Tribunus  bis  pecuniae  anqui- 
sisset,  tertio  capitis  se  anquirere  di- 
ceret.'  Ubi  '  pecuniae  et  capitis  an- 
quirere,' est  ad  populuni  ferre  de 
multa  et  capite  alicujus.  Idem. 

<^  Antarium]  Antariuui  bellum  eo- 
dem  niodo  dictum  quo  a  Vitruvio 
'Antarii  funes.'  Veteres  Giossae :  'An- 
tarium bellum,  d  irph  twv  irvXuv  ircJAe- 
fxos.'     In   veteri  Glossario  :   '  Anta- 


rium, avrap/ihs,'  hoc  est,  antepag- 
nientum :  ab  eadem  mente  dictum. 
Jos.  Seal. 

Antarium  bellum]  Quod  ante  por- 
tas  geritur,  Glossar. 'antarium  bel- 
lum, 6  trph  TWV  TtvKaiv  irdKftios,'  i.  'ante 
portas  bellum  :'  sed  magis  placet  an- 
tarium bellum  dici,  quod  Tyrannus 
sen  apostata  adversus  regem  sunni 
gerit,  ab  oj/Toipoj,  'rebello.'  Nam  et 
Graeci  antarium  avrapfj.hv  vocant. 
Gloss. '  antarium,  avrapuSs.'  Fallun- 
tur  enim  viri  doctissimi,  Vulcanius  et 
Scaliger,  qui  ibi  antarium  etavTapi^hy 
de  antipagmento  accipiunt :  inde  av- 
Taprrjs,  Latine  antarta,  pro  quo  et  in- 
tarta,  rebellis,  tyrannus,  apostata. 
Hesych.  avrdpTTjs,  rvpavvos  avTifiul- 
vuv  fiaaiXel,  '  Antarta,  tyrannus  re- 
bellans  adversuni  regem.'  Dae. 

^  Ante]  Quasi  veio  ante  pro  antea 
solus  Terentius  nsurparit.  Idem. 

*  Antejixa]  Horum  mentioest  apud 
Livium  lib.  xxxiv.  '  Antefixa  ficti- 
lia  Ueorum  Romanoruni  ridentes.' 
Et  lib.  XXXVI.  '  In  aede  Concordize 
Victoria,  quae  in  culmine  erat,  ful- 
mine  icta  decussaque,  ad  Victorias, 
quae  in  antefixis  eraut,  baesit,  atque 
inde   procidit.'     Quid    sint  disertim 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB.    1. 


-9 


Antes '  sunt  extremi  ordines  vinearum  :  unde  etiam  nomen 

trahunt  antae,  quae  sunt  latera  ostioriim.s 
Anteurbana  praedia,*"  iirbi  propinqua. 
Autiae'  muliebres  capilli  demissi  in  frontem  appellati  ex 

Grajco  videutur:  quod  enirn  nos  contra,  illi  avrj '°  dicunt. 
Anticum  ^  Veteres  etiam  pro  janua  posuere. 
Antigerio '  Antiqui  pro  valde  dixerunt. 
Antios,"  "'  id  est,  excruciates. 


10  Pro  avTi  quiedain  edd.  afn'of — 11  Scaliger  et  Ursiii.  legendum  putant 
Anclos. 


explicat  Vitnivins  lib.  iii.  *  In  Aie- 
ostylis  aiitem  nee  niarmoreis  Episty- 
liis  iiti  datnr:  sed  imponendae  de 
materia  trabes  perpetnaj :  et  ipsa- 
rnm  ^diuni  species  sunt  baiicae,  iiii- 
miles,  laxap.  Ornantqiie  signis  ficti. 
libiis  ant  zereis  inaiiratis  earum  fasti- 
gia,  Tuscanico  more  :  uti  est  ad  Cir- 
ciun  maximum,  Cereris,  Herculis 
Poiiipeiani,  item  Capitolii.'  Ita  lo- 
cum ilium  Vitrnvii  legimus.  Idem. 

f  Antes']  Glossariuni :  '  Antes,  ari- 
Xoi  a/JLirtKccv.  Antium,  Toi^ewv,  opxoi- 
Twr.'  Jos.  Seal. 

Atites]  Ordines  anteriores.  Virg.  ii. 
Georg.  '  Jam  canit  eft'cetos  extreraus 
vinitor  antes  :'  ubi  interpres  ;  '  An- 
tes sunt  extremi  ordines  in  ingressu, 
qui  et  finis  est  laboris  cum  ad  euni 
perventum  est.'  Gloss.  '  antes,  otTa-i/ 
a.ti.iri\wv  ffTi'xoi,'  '  vinearum  ordines.' 
Item  '  antium,  Td|eu)j',  opxa-rwv.^  Dae. 

e  Antce,  quce  sunt  latera  ostiorum] 
PiliE  sive  columnae  lapideae  in  lateri- 
bus  ostioruin,  quadras  columnas  ex- 
ponit  Nonius.  Glossse: 'antae, Tropao-ro- 
5iy  ct  irapaaToiSes.'  Hesychio  suntirpis 
Tois  Toi'xo's  T«Tpo/i/ieVoi  Kioj/es,  '  colum- 
nae muris  applicatx.'  Ea-dem  Glossje 
antes  pro  anta  'antes  •TrapaffTarai.'  Id. 

■"  Anleurl/anapra'dia]  Iiuitatio  Grae- 
corum,  irpooiffTfta  x'/'p'^"-  -^"S.  Seal. 

'  Antia]  Glossariuni:  ' Amide, k6- 


NOTiE 

fiai  Sih  rwv  KporatpufU  Kptfiifxevai  yvuat' 
Kuai.'  Lege  antia,  i.  '  Comae  mulie- 
bres per  media  tempora  descenden- 
tes.'  Aliae  Gloss.  '  antia-,  rpixft  at 
fiera^v  Twv  Keparccv  ruv  Boicv,'  i.  '  Cri- 
nes  intra  cornua  bouni.'  Tert.  de  pal- 
lio  :  '  genuinos  inter  antias  adunibra- 
tos.'  Jos.Sealiger.  Aliae  glossae:  *  an- 
tiae,  TrpoK6piiovJ  antice  alio  nomine  Ca- 
■pronce  dictae  :  vide  '  Capronae.'  Dae. 

^  Antieurri]  Vide  '  Posticum.'  Ant. 
Aug. 

Antieum]  Subintelligitur  ostmm. 
Vide  '  Posticum.'  Dae. 

'  Antigerio'\  Glossae  veteres  Lati- 
nac : '  Antigerio,  valde.'  '  Antigerium, 
queinadmodum,  imprimis.'  Jos.  Seal. 

Antigerio']  Placidus  in  glossis:  'An- 
tigerio, vel  quemadraodutii,  vel  in  pri- 
mis.'  Ful.  Ursin. 

Antigerio]  Quintilian.  lib.  viii.cap. 
3.  '  Quid  necesse  est  dicere  oppido, 
quo  sunt  usi  paulo  tempore  nostro 
Superiores  ?  vereor  ut  jam  non  ferat 
quisquam.  Certe  antigerio,  cTijus  ca- 
dem  significatio  est,  nemo  nisi  ambi- 
tiosus  utetur.'  Isidorus  in  Glossis : 
'  Antigerium,  quemadinodum,  in  pri- 
mis.'  Item,  '  antigerio,  valde.'  Glos- 
sarium  :  *  antigerio,  irpjAijyu/uo,  viK-n  «»*- 
■noipiffis.'  Lego  irp6\rifj.fMa  vlkt}!,  ami' 
TTpaati.  Dae. 

'"  Antios]  Sine  ulloditbio  legendum 


80 


SEXTI    POMPEII    FESTf 


Antipagmenta,"  valvarum  ornamenta :  quae  antis  adpangun- 

tur,  id  est,  adfiguntiir. 
Antiquare"  est  in  morem  pristinum  reducere. 
AntraSjP  convalles,  vel  arborum  intervalla. 
Antroare,'!  gratias  referre:  truant,  movent :    truam  quoque 

vocant,  quo  permovent  coquentes  exta. 
Anus  "  dicta  est  ab  annoium  multitudine  :  quoniam  Antiqui 

non  geminabant  cousonantes  :  vel  quod  jam  sit  sine  sensu, 

qui  Grasce  dicitur  voDj. 


NOT;E 


Atictos.  Adstipiilatiir  et  optimum 
illiid  Glossarium  :  '  Anctos,  avajKaa- 
Sevras.  Aiicti,  ayxdju-evoi.'  Jos.  Seal. 

'^  Antipa^menta]  Gloss,  'antipag- 
nienta,  irpowriyixaTa.'  Sculptnrae  Deo- 
nim,  lioininiim,  animantium,  aliaruiii- 
ve  reniin,  qnje  postibiis  ant  coliim- 
iiis  postes  snstineiitibiis  pangi  solent. 
Dae. 

"  Antiquare]  Verbnm  solenne  quo 
populus  Rom.  utebatur  cum  signifi- 
cabat  se  legem  non  accipere, ' antique' 
est  deleo, aboleo,  in  antiquum  moieni 
reduco,  id  est,  ut  antiquum  jus  vale- 
at,  nee  novum  statuatur.  Gloss.  '  an- 
tiquare,  apxaiuxrai ;'  et  '  antique,  ap- 
Xoifw.'   Idem. 

p  Antras]  Piacidus  in  Glossis  :  'An- 
cras,  convalles,  vel  arvoium  interval- 
la:'  &yKea  TzoirievTa,  Homerus.  Fid. 
Vrsin. 

Antras]  Glossarium:  '  ancras,  an- 
crze,  &yyea.,  avAiives.'  Videtur  Glos- 
sarii  lectio  verier  :  confirmatur  enim 
glossis  Isidori :  ' Angr*,  intervalla  ar- 
borum, vel  convalles.'  Nam  cognatae 
sunt  C.  et  G.  Fortasse  scribendum 
ancecB,  aut,  ut  Isidorus,  angea :  nam 
a  Graeco  ayyea :  qiiin  etiam  in  aliis 
glossis  Grjeco-Latinis  :  '  averca,  ah- 
\wv,  6  (rrevhs  r6iros,  Koi  iinfj,riKris :'  ex- 
tant, enim  vestigia  vocis  anera:  ita 
enim  legendum.  Item  '  ancria,  (pii- 
pay^,'  'vallis.'  Jos.Scal. 


1  Antroare  [Antrnare']  Vide,  an  idem 
sit  quod  pauIo  superius  'andruare:' 
et  quod  hie  'trua'  dicatur,  illic 
'  drua  '  appelletur.  Ant,  Aug. 

Antruare]  Glossarium:  '  Antruare, 
trTTTjAewat.'  Ita  corrigimus  :  aiz-nKawv 
enim  antrum.  Longe  alia  significa- 
tione  posuit,  ac  Festus  ipse.  Jos. 
Seal. 

Aulrtiare']  Glossarium  :  '  antruare, 
a-n-iKivcTi.'  Rescribit  Vulcanius  ffTrt- 
Kfvaai.  Scaliger  (nrriXeucrai.  Uterque 
sane  nullo  sensu  :  nam  airiAeva-ai  est 
contaniinare,  inficere,  quod  verbo  an- 
truare nunquam  couvenire  possit,  at 
(TirriAeeaaL  ab  crnr]\aioy,  a«<n(;«,inaudita 
vox,  et  quae  nunquam  referri  ad  to 
antruare,  neque  enim  antruare  ab  an- 
tro.  Lege  igitur  antruare,  (nrevcrai,  i. 
'citato  gradu  ferri.'  Nunc  quod  ait 
Festus,  antroare,  gratias  referre,  id 
mihi  dubium  est,  aioque  redamtruare 
petius  pro  gratias  referre  positum 
fuisse,  nam  antruare  est  motus  edere, 
redamtruare,  eosdem  motus  invicem 
referre,  nnde  non  invenusta  nieta- 
pliora  pro  gratias  referre  dici  potuit 
redamtruare.  Nihil  aliud  video.  Dae. 

'  Anus]  A  Graeco  &vovs,  amens :  ne- 
que enim  ab  annis  esse  potest,  cum 
onus  vetnia  piierem  syllabam  corripi- 
at,  anus  vero  pro  annus  eandem  pro- 
ducat.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


81 


Anxur  '* '  vocabatur,  quas  nunc  Terracina  dicitur  VolscaB 
gentis  :  sicut  ait  Enniiis  :  Vulsculus '  perdidit  Anxur. 

Ape"  apud  antiques  dicebatur,  prohibe,  compesce. 

Apellinem  ''  autiqui  dicebant  pro  Apollinem. 

Aperta^  idem  Apollo  vocabatur ;  quia  patente  cortina  ^  re- 
sponsa  ab  eo  dentur.'^ 

Apex/  qui  est  sacerdotum  insigne,  dictus  est  ab  eo,  quod 
comprehendere  antiqui  vinculo,  apere  dicebant.  Unde 
aptus**  is,  qui  convenienter  alicui  junctus  est. 


12  Vet.  ed.  Axnr ;  quod  piobat  Scaliger. — 13  Alii  libri  darcnfur. 


NOT/E 


'  Anxur]  Placet  vetus  editio,  Axur, 
Nam  ceitissimuiu  est  ex  Servio,  Ve- 
teres  ita  dixisse,  ob  Joveni  imber- 
bem,  sive  &^vpov,  qui  ibi  colebatur. 
Et  in  nummo  argenteo  Pansae,  ab 
lino  latere,  jovis.  axur.  vibivs.  c.  f. 
c.  N.  ab  altero,  pansa.  Jos,  Seal. 

Anxur]  Vel  Axur,  ut  legitur  in 
Pansaa  numisniate,  Volscorum  oppi- 
duui,  a  Latinis  Terracina;  quinqua- 
gesinio  niil.liaiio  ab  uibe  distans.  Liv. 
lib.  IV.  'Anxur  fuit  quae  TerracinEe 
sunt.'  Idem  Plinius.  Terracina  au- 
teni  Graecis  rpaxifv  a  loci  aspeiitate. 
Stiab.  lib.  V.  Axur  autem  dixere  Ve- 
teres  obJovem  imberbeni  sive  &^vpov, 
qui  ibi  colebatur,  nt  scribit  Servius. 
Dae. 

'  Ennius:  Vulsculus]  Lib.  iv.  annal. 
Sed  ibi  Volscus  noii  Volsculus.  '  Vol- 
scus  perdidit  Anxur.'  Idem. 

"  Ape]  Giossarinm, '  Ape,  K^Kvaov.' 
'  A  pet,  airo(Tofi(7,'  Jos.  Seal. 

Ape]  Ab  antique  apeo,  prohibeo, 
compesico.  Dnc. 

"  Apellinem]  Ut '  liemo  '  pro  *  homo;' 
'  agelum,' '  agoluni.'  Idem. 

>  Aperta]  Inimo  Aperta  lingua  Ta- 
reutina,  quae  ma}.'iia  ex  parte  /Eolen- 
sis  f Hit,  air epuT a '\d  iiSt,r)irfipiiliTr)s,(\HOd 
traiisuiariniis  13eus  bit  et  peregrinus  ; 
nam  rtgiis  teniporibus  ignotus  Apollo 
Romanis,   ut  ex  Pontifiriis  libris  Ar- 


nobius  refert :  cujus  rei  fidem  facit 
nomen  Apollinis  Graecum.  Si  enim 
antiquitus  Romanis  uotus  f'uisset,  pe- 
regrine eum  nomine  non  designas- 
sent :  at  Venus  peregrinum  quoque 
numen,  nonien  autem  Romanum,  sed 
ita,  ut  peregrinum  significet ;  Venus 
enim  a  veniendo  quasi  dicas  irpoari- 
KvTovQ^ov.  Jos.  Scaliger.  'Hizupdn-qs,  et 
nmtato  in  €,  et  t)  in  a,  ut  /Eoies  solent, 
direptoTtts,  airepuTa,  et  syncope,  quiE 
etiam  illorum  est  propria,  aTrepra, 
aperta.  Sic  autem  dictus  quod  ex 
Grsecia  venerit,quapGrEecis"'H:r€ipoy. 
Pacuvius  in  arniorum  judicio,  'A|)er- 
tai  fatur  dictio,  si  intelligas:  Tali 
dari  arma  qualis,  qui  gessit,  fuit, 
Jubet,  potiri  si  studeamus  Perga- 
nio.'  JDac. 

^  Cuf^na]  A  Graeco  x'^P'^'os,  gramen, 
und  eseptum  rotundum,  quia  x^P'^Vt 
gramine,  in  orbem  signabatur,  x'^/'tos 
dictum  est  Homero.  Et  inde  voca- 
buinm  nostrum  la  court.  Inde  eliam 
locus,  (inde  dabantur  Apollinis  oracu- 
la,  corlina.  Idem. 

*  Apex]  Cacumen  pilei.  Eum  sic 
describit  Servius:  'Apex  dicitur  in 
summoFlaminis  piieo  virgalanata;  id 
est,  ill  cujus  extremitate  modica  lana 
est.'  Idem. 

^  Unde  aplus]  Virg.  '  nbi  maximus 
Atlas  Axem  buiuero  torquet  stcllis 


Delph.  (d  Var.  Clas. 


Pomp.  Fest. 


F 


82 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Apica  ^  dicitur  ovis,  quae  ventrem  glabrum  habet. 

Apiculum  ■*  filum,  quo  flamines  velatum  apicem  gerunt. 

Apluda'**  est  genus  minutissimae  paleae  frumenti,  sive  pa- 
nic! :  de  qua  Naevius  :  Non  hercle  apluda  est  hodie  quam 
tu  nequior  :  sunt  qui  apludara  sorbitionis  liquidissimum 
putent  genus ;  quod  flatu  dejiciatur,  et  quasi  adplaudatur. 

Aplustria  '^  ^  navium  ornamenta  ;  quae  quia  erant  amplius, 
quam  essent  necessaria  usu,  etiam  amplustria  dicebantur. 


14  Alii  Applida. — 15  Quaedam  edd.  Aplustra,  et  mox  amplustra. 


NOTiE 


ftilgentlbus  aptum,'  'Aptum,'  id  est, 
astrictum,  coUigatum,  connexum. 
Idem. 

<=  Apica]  Ovis  quae  ventrem  lana 
nudum  habet.  Varr.  lib.  ii.  de  R.  R. 
*  Ovem  coUnra  et  ventrem  pilosum 
habere  oportet.  QuaB  id  non  habe- 
rent  niajores  nostri  apicas  appella- 
bant,  ac  rejiciebant.'  Apicus  a  Graeco 
HireiKos,  glaber,  ab  a  privativo  et  Tret- 
Khs,  vellus,  lana.  Idem. 

^  Apiculuni]  Veteres  Grammatici 
aiunt,  Flamines,  (\vLa.si  ftlamines  dictos, 
quod  cum  ipsis  capite  uudo  in  publi- 
cum prodire  fas  non  esset,  apicem 
pone  regerebant,  etjilo  velati  incede- 
bant.  Quid  sit  autem _^iu/n  Livius  ex- 
plicat,  cum  dicit '  velamentum  lanae' 
esse.  Ergo  hi  Grammatici  mihi  qui- 
dem  non  probant  etymon  suura  ;  non 
enim  flamen,  quasi  tiiamen  dictus 
est :  sed  tamen,  cum  haec  dicunt,  mo- 
rem  priscum  circa  caerimonias  flami- 
nis  nos  docent.  Quae  cum  ita  sint, 
non  dnbito  legere,  Apiculum,  Jilum, 
quo  flamines  velati  apicem  regerunt. 
Pone  enim  regerebant  apicem,  ne 
gravis  esset  summis  aestatis  calori- 
bus :  amentis  enim,  quae  offendices 
dicebantur,  sub  mentum  adductis  re- 
ligabant,ut,  cum  vellent,  regererent, 
et  pone  pendere  permitterent.    Nam 


strictus  erat  flamen,  nunquam  nudo 
capite  in  publicum  prodeundi,  ac 
nunquam  apicem  dimittendi.  Hoc 
enim  est  caput  ex   lege   Flaminica: 

SINE.  APICE.  SVE.  DEIVO.  ESSE.  NEC 
FAS.     ESTO.    IN.    TECTO.    VTEI.     LVBET 

LiCETO.  Ergo  cum  filo  propter  aestus 
diei  velati  erant,  apicem  tamen  ges- 
tabant;  sed  non  in  capite,  uti  dixi- 
mus.  Possuaius  tamen  vulgatam  lec- 
tioiiem  tueri.  Nam  certum  est  eos 
velanienta  gestare  solitos,  quae  Fla- 
mea  vocabantur.  Dionysius  :  ovs 
(Flainiues)  oTrb  ttjs  (popria-euis  Tri\wv  re 
Kal  (TTffx/xdTcov,  it,  vvv  en  (popovai,  (^hdjua 
KaXovvTiS ,  ovTCi)  TTpocrayopevovai.  JVIilii 
prior  conjectura  magis  placet.  Jos. 
Scaliger,  Sed  nihil  agit  vir  doctissi- 
mus;  nam  certum  est  laneum  illud 
filum, quototus  apex  sive  virga  apicis 
velabatur,  apiculum  a  Veteribus  dic- 
tum fuisse.  Dae. 

«^  Apluda'}  Alii  applida.  Plin.  lib. 
xvui.  cap.  10.  '  Milii  et  panici  et 
sesamas  purgamenta  appludam  vo- 
cant.'  Alii  frumenti  furfurem  in- 
terpretantur.  De  sorbitionis  genera 
mihi  adhuc  inconipertum  est.  Idem. 

^  Aplustria]  A  Graeco  ci.<p\acTa. 
ApoUonius.  Glossarium,  'Aplustra, 
irrephv  irKoiov,  iis^Evvios.'  Jos.  Seal, 

Aplustria]  Summa  pars  puppis  at- 


dnarum  rerum  necessitate  semper  ob-     que  etiam  ornamenta  quie  semper  in 


DH    VERBORUM    SIGNIFlCATiONE    LIB.    I. 


83 


Apollinares  ludos,^  hoc  est,  in  laudem  Apollinis,  populus 
laureatus  spectabat  stipe  data  pro  cnjusque  copia. 

Apor,"^  ^  apud. 

Appellitavisse,  appellasse. 

Appia  via,'  et  aqua  ab  Appio  Claudio  est  appellata. 

Apricum  '^  locum  a  Sole  aperlum:  aGraeco  vocabulo  fplxrjg 
appellatur,  quasi  oapgUrjc,  id  est  sine  horrore,  videlicet  I'ri- 
goris :  unde  etiara  putatur  Africa'  appellari. 

Aptus  ""  cum  propria  significatione  intelligatur,  poni  tamen 
solet  pro  adepto:  sicut  apisci"  pro  adipisci. 

Apua,°  genus  minimi  pisciculi. 


IG  Quid  am  Apot. 


NOTiE 


summa  piippisparte,non  in  prora,  ut 
plerique  Veteruni  scripsemnt,  collo- 
cantiir.  Nam  quae  in  prora  erant, 
dicebaiitur  acrostolia.  Aplustria  au- 
teni  et  aplustra,  nam  utrociue  modo 
Antiquos  protulisse  docet  Prisciaiius, 
Graece  &(p\a(rTa,  \)osteai  amplustrumet 
amjilvstre  dictum  est.  Dae. 

E  Apollinares  liidos]  Qui  fiebant  iii. 
nonas  Quintil.  Eorum  origo  ex  Cn. 
Martii  carininibus  petita,  quaj  Icgcre 
poteris  apud  Liv.  lib.  xxv.  Sect.  12. 
fdem. 


'  Unde  etiam  putatur  Africa]  Melius 
qui  ab  Afro  nno  ex  posteris  Abrahae 
dc  Cethura.  Alii  aliler.  Sed  solus 
veram  originem  ostendit  Doctiss. 
Bochartus  in  suo  Canaan  Vtb.  i.  c.  25. 
ubi  docet  Africam  sic  dictam  a  Poe- 
nis  ab  Arabico  pheric  sive  feric  spica, 
quasi  terram  spicae,  id  est,  phrasi 
mere  Punica  7^  eiJirraxf s,  terra  spica- 
rum  ferax,  qualem  fuisse  Africanj 
omnes  tradunt,  unde  et  in  notitia 
Imperii  symbolum  est  Africaj  n)ulier 
binas  ntraque  manu  spicas  ostenlans, 


frumento  onustas,  cum  his  Uteris  su- 
perue  inscriptis :  procos.  afric,*;. 
Idetn. 

"'  Aptiis]  Adeptus  ab  antlcpio  apis- 
cor.  Unde  adipiscor.  Terent.  Heau- 
ton.  IV.  3.  '  Deorum   vitam    apti   su- 


•'  Apor]  Glossarium,  *  Ape,  Trapd.'     et  sub   pedibus  duas  habens   naves 
ut   in   alterutro    mendum    sit.    Jos. 
Seal. 

Apur]  Pro  apur,  ut  Antiqui  scribe- 
baut  pro  apud.  Ut  arrenlum  pro  ad- 
veutum.     Male  quidam  apnt.  Dae. 

'  Appia  via]  Quae  ab  mbe  Brundu- 
sium  usque  lapidibus  strata  erat,  ab      mus.'  Idem. 

Appio  Claudio  exstructa.  Appia  aim-  "  Sicut  apisci]    Plant,  in   Prolog. 

l)liciter   dicta,   Horat.    '   Minus   est     Rudent.  'Qui  hie  litem  apisci  postu- 
gravis  Appia  tardis.'     De  aqua  Ap-     lant  perjurio.'  Idem. 
pia  ab  eodem  Claudio  in  nrbem  in-         "  Apua]  'A<piriv  Crat-ce  dicunt,  sed 
troducta  meminit  Cicero   in   Coelio.      Latini  tcnui  pro  aspirata  utuutur,  ut 
/^j,,„.  in  aliis.     Vide  '  Album.'  .Int.  ^uff. 

^  Apricum]  Melius  quasi  apericum,         Apua]  Grapcis  a.<p{n}.    Plin.  1.  xxxi. 
Soli  apettum.  Idem.  c-  «•  '  Apuam  nostri,  Ampl.yu  Graci 


84 


SKXTI    POMPEII    FESTI 


ApudP  mutuam  loci  et  personae  conjunctionem  significat: 
lit  cum  dicimus :  Coeno  apud  amicum.  Apud  et  Penes  ^ 
in  hoc  difFerunt:  quod  alterum  personam  cum  loco  sig- 
nificat: alterum  personam,  et  dominium,  ac  potestatem, 
quod  trahitur  a  penitus. 

Aqua"^  dicitur,  a  qua  juvamur.'^  Aqua  et  ignis'  interdici 
solet  damnatis :  quam  accipiunt  nuptce  :  videlicet,  quia 
hai  duaj  res  humanam  vitam  maxime  continent.  Itaque 
funus  prosecuti  redeuntes  ignem  supergrediebantur  aqua 
aspersi  :  quod  purgationis  genus  vocabant  sufiitionem. 

Aquaelicium'  dicitur,  cum  aqua  pluvialis  remediis  quibus- 
dam  elicitur:  ut  quondam,  si  creditur,  manali  lapide  in 
urbem  ducto. 


17  Alii  vivamus:  et  niox  quidam  conjicinnt  qute  accipiunt. 


NOT^ 


vocant,  quoniani  is  pisciculus  e  plu- 
via  nascitur.'  Meiniiiit  Aristopli.  in 
£quit.  OuTTciTroT  apvas  elSov  a^tccrepas, 
'  Nnmquam  apuas  vidi  pretiosiores.' 
Ubi  Scliol.  'Apua  pisciculus  miniitis- 
simiis,  qui  ex  limo  coneiescit  et  vivit, 
naturae  miraciilo,  nullins  cibi  indi- 
gens,  sed  alter  alterum  lingendo  pas- 
citiir.'  DaC' 

p  Apud]  Vide  '  ad.'  Idem. 

t  Apud  et  penes]  In  eo  differunt, 


et  igiii,  qiia>,  accipiunt  nuptae,  identJ 
Vano  videndus  libio  iv.  et  Plu- 
tarch, in  Problem,  et  infra  '  Facem.' 
Ant.  Aug. 

Aqua]  Videtur  hie  locus  ita  legen- 
dus  :  Aqua  et  igni  tarn  interdici  solet 
damnatis,  quam  accipiuntur  nupla. 
ScKvola  in  L.  Seia.  D.  de  donat.  in- 
ter vivos:  '  Quidam  virgini  die  nup- 
tiaruni,  priusquam  ad  eum  transiret, 
et  prills  quam  aqua  et  igni  accipere- 


quod   apud  custodiam   tantum,  jjewt,?     tur,  id  est,  nuptiae  celebrarentur,  ob- 


vero  dominium  comprehendat,  et  pe- 
nes se  rem  habet  qui  eam  omnino 
possidet,  ut  Dominus.  Apud  se  lia- 
bet  qui  eam  ut  depositarius  tenet. 
Ulpian.  '  Penes  te  amplius  est  quam 
apud  te.  Nam  apud  te  est  quod 
qualiter  at  e  tenetur,  penes  te  est, 
quod  quodam  modo  possidetur.'  Ve- 
rum  apud  Jurisconsultos  et  alios 
auctores  plerumque  confunduntur. 
Mem. 

■■  Aqua]  Varro  minu<  dare:  Aqua 
quod  aequa  summa:  quanqiiam  neu- 
trum  implet  aures  meas.     De  aqua, 


tulit  decern  aureos  done'  Ful.  Vrsin. 

Aqua  dicitur]  Optime  Caninius  ab 
a  x<^a»  a  fusione.  Nam  saepe  Latini 
articulum  nominibns  jungunt.  Dae. 

*  Aqua  et  ignis]  Fulvio  Ursino  unice 
adsentior,  qui  legit,  Aqua  et  igni  tarn, 
interdici  solet  damnatis  quam  accipiun- 
tur novw  nuptcE.  De  utroque  more 
Ovid.  V.  Fast.  '  Quod  in  his  vitas 
causa  est,  haec  perdidit  exul,  His 
nova  fit  conjux  :  haec  duo  magna  pu- 
tant.'     Vide  '  facem.'  Idem. 

'  Aqualicium]  Tertullian.' Aquilicia 
Jovi  immolatis :  nudipedalia  populo 


DE    VERBORUM    SIG  N  1  FICATION  E    LIK.    I. 


85 


Aqiiagiiim  "  quasi  aquae  agium,  id  est,  aquae  ductus  appel- 
latur. 

Aquarioli'^  dicebautur  mulierum  impudicarum  sordidi  ad- 
seclae. 

Aquilus^  color  est  fuscus,  et  subniger  :  a  quo  aquila  dicta 
esse  videtur:  quamvis  cam  ab  acute  volando  dictam  vo- 
lunt.  Aquilus  autem  color  ab  aqua  est  nominatus  : 
nam  cum  antiqui  duos  omnino  naturales  nossent,  id  est. 


NOTiE 


denunciatis.'  Fortasse  Varro  Tus- 
cum  aqtiiligem,  vel  Aquilicem  dixit, 
quod  sacrificioruii),  et  rei  divinae  pro- 
curatione,  qiiarnni  rerum  periti  Tus- 
ci  erant,  aquas  eliciebat.  Verba  Var- 
ronis  sunt  haec  ex  Satyra  Quinqua- 
Iribus:  '  An  hoc  pra-stat  Herophilus 
Dio^eni,  quod  ille  e  ventre  aquara 
mittitr  an  hoc  te  jactas?  at  hoc 
pacto  utilior  teTuscns  aquilex.'  Ta- 
nien  nihil  impedit,  et  pro  libratore 
aquarum  sumere.  Glossarinm  :  '  A- 
quilices,  oi  to  iSpayuryLa  ipya^Sfieyoi,  ol 
avoxiTO-pMi,  voTafUTai,  vSpoffKSi^oi.'  It  a 
enini  legendus  est  locus  ille  apud 
auctorera  Glossarii.  Jos.  Seal. 

Aqualicium']  Cum  propter  nimiam 
siccitatem  niaiialem  lapidem  in  ur- 
beni  protrahebant,  ut  aquas  elicerent. 
Vide  *  Manaiis  lapis.'  Sacrificia  turn 
peracta  innuit  Tertullian.  '  Aquilicia 
Jovi  iinmoiatis,  nudipedalia  popnio 
deniintiatis.'  Aquilex  qui  liiijusce  rei 
procuralione  aquas  eliciebat,  'Tuscus 
aquilex'  dictus  quod  harum  reruni 
periti  Tusci  erant.  Varro  in  Satyra 
Quinquatribns;  '  An  hoc  praestat  He- 
rophilus Diogcni,  quod  ille  e  ventre 
aquam  mittitr  an  hoc  te  jactas?  at 
hoc  pacto  utilior  te  Tusrus  aquilex.' 
Quamvis  ibi,  ut  optiuie  Scaliger,  aqui- 
lex simpliciter  sumi  possit  pro  aqua- 
rum  libratore.  Glossarium:  'aquilices, 
01  Ta  vSpaywyta  ^pya^d/xtvoi,  oi  avoxfToi- 
pioiftroTan'irat,  ubpocrKdrroi.  Prout  ipse 
liunc  locum  digessit  qui  corruptissi- 


me  legitur.  Infra  ista,  si  credilur, 
sunt  barbari  mntilatoris,  qui  dubita- 
vit  olim  Romae  manales  verrere  soli- 
tos  fuisse.  Dae. 

"  Aqu(igium'\  Idem  quod  Aquarium. 
Glossarium:  'Aquarium,  vSpaywyiof,' 
Jos,  Seal. 

Aquagium']  Idem  quod  Aquarium. 
Glossarium  :  '  Aquarium,  vSpayiiytov, 
aqueednctus.'  Dae. 

^  Aquarioli]  Sic  propria  diceban- 
tur  qui  aquam  meretricibus  ministra- 
bant,  qua  se  post  Venerent  ablue- 
rent.  Glossarium,  *  aquarioli,  /8a\- 
AoSes,'  nam  jBaAAos  a  $dhAuv  vSoip  ab 
aqua  jaciunda.  Inde  postea  leno- 
nes  et  stupri  conciliatores  aquarioli 
dicti.  Idem. 

y  Aquilus]  Glossarium,  *  Aquilum, 
IxiKav,  5is  AovKi?0<tos.'  Varro,  KofffioTo- 
pvin],  Trepl  <p6opas  icoff/xov  :  '  Atque  JE- 
geus  fluctu  quam  lavit  ante  Aquilo, 
Saevus  ubi  posuit  Neptuni  filius  ur- 
bem.'  '  A(]nilum  fluctunij'^ue'Ao;^  iiSwp, 
poet'*.  Jos.  Seal. 

Aquilus  eolor]  Medius  inter  album 
et  nigrum.  Sed  male  Festus  ab  aqua 
dictum  putat,  cum  sit  ab  aquila,  quod 
et  innuit  Plant.  Rudent.  ii.  4.  '  Eja 
corpus  quojusmodi?  Subvoiturium 
illud  quidem,  subaquilum  volui  di- 
cere.'  Aquila  autem  ut  optiuie  Cani- 
nius  a  Cyprio  agor.  Hcsych,  aybp, 
afThs,  Kvirpioi  :  agor,  aquila,  Cyprii. 
Agor,  r  mutato  in  I,  '  agol,'  '  agul,' 
'  aqul,'  '  aquila.'  Dae. 


83 


SEXTl   POMPEII    FESTI 


album  et  nigrum ;  intervenerit  autem  is  quoque  qui  ita 

neutri  similis  est,  ut  tamen  ab  utroque  proprietatem  tra- 

hat;  potissimum  ab  aqua  eum  denominarunt,  cujus  incer- 

tus  est  color. 
Aquilius  praenomen  '^  ^  ab  aquilo  colore,  id  est,  nigro,  est 

dictum. 
Aquilo  ^  ventus  a  vehementissimo  volatu  ad  instar  aquilae 

appellatur. 
Aquipenser ''  genus  piscis. 
Arabice  olet,  id  est,  ex  odoribus  Arabicis. 
Arbilla  "^  arvina,  id  est,  pinguedo  corporis. 
Arbiter  "*  dicitur  judex,  quod '9  totius  rei  habeat  arbitriura^ 

et  facultatem. 
Arbitrarium,*^  cum  adhuc  res  apud  arbitrium  geritur. 
Arbitrium  ^  dicitur  sententia,  quae  ab  arbitro  statuitur. 


18  Alii  Aquillius  nomen. — 19  Quidani  libri  qui. 


NOTiE 


*  Aquilius  pranomen'^  Aquillia  farai- 
lia  duplex  ;  patricia  et  plebeia,  iitra- 
qtie  cousularls.  Ideo  Aquillius  nomen 
inalim,  nam  pranomen  Aquilius,  vel 
Aquillius, nwnqwam  extat,  quod  sciam. 
Aquillium autem sciibendum  esse, non 
Aquilium,  dorent  fasti  Capitolini,  et 
numml.  Ant.  Aug. 

Aquilius'\  Simplici  I  pro  Aquillius,  ut 
constanter  Fasti  Capitoliui  et  num- 
mi.  Aquillia  familia  duplex,  patricia 
et  plebeia.  Utraque  consularis,  ideo- 
que  legunt  viri  doctissimi,  Aquillius 
nomen,  Sfc.  cum  nusquam  legatur  pra- 
nomen  aqtdlius.  Dae. 

*  Aquilo]  Optime  Caninius  a  Graeco 
aKipSs.  Hesycii.  aKiphs,  ^o^^as.  aKiphs , 
p  in  I,  cLKiXhs,  aquiio.  Idem. 

^  Aqiiipenser~]  Scribitur  et  acipenser. 
Herat.  Satir.  2.  lib.  ii.  '  haud  ita 
pridem,  Galloni  praeconis  erat  aci- 
pensere  mensa  Infamis.'  Vulgo  vo- 
catur  slurio,  estourgeon.  Quamvis  an 
aquipenser  sit  sturio  dubitari  certe 


possit,  cum  aquipenser  sit  marinns 
tantum,  sturio  vero  et  marinus  et  flu- 
viatilis.  Sed  de  hoc  apud  Horatium: 
aquipenser  autem  ab  acumine  rostri 
dictus.  Pesnum  enim  Antiqui  dice- 
bant  acutum.  Inde  aquipesner  primo, 
postea  aquipenser  et  acipenser.  Idem. 

Arbilla]  Arvina  sen  arbina  non  est 
quaevis  pinguedo,  sed  sevum  tantum. 
Glossarium  :  '  arvina,  \liros  &vev  aap- 
k6s.'  Hffic  enim  est  definitio  sevi:  est 
autem  Siculum  verbum:  Hesych.  ctp- 
pivr),  Kpeas,  2iKe\oi.  Legendum  for- 
tasse  ffTtap,  non  Kpeas.  Jos.  Seal. 

^  Arbiter]  Judex  a  praetore  datus, 
vel  ex  conventione  litigatorum  elec- 
tus.  Arbiter  autem  et  judex  eo  diflFe- 
runt,  quod  ille  certos  habeat  termi- 
nos  quos  non  excedat,  hie  nnllos. 
Dae. 

e  Arbitrarium]  Plant.  Amphit. 
'  Hoc  quidem  profecto  certuni  est, 
non  arbitrarium.'  Idem. 

*'  Arbitrium]  De  diiferentiis  arbitrii 


DE    VERBORUM    SIGNIFIC ATIONE    LIB.    1. 


87 


Arbosem  pro  arbore  antiqui  dicebant,^  et  robosem  pro  ro- 
bore. 

Arbutus  ^  genus  arboris  frondibus  raris.  Virgilius  :  Et  quee 
vos  rara  viridis  tegit  arbutus  umbra. 

Area  diminutivum  lacit  arculam,  et  arcellam  :  ut  a  porco 
porculura,  et  porcellum  :  a  mamma  mammulam,  et  mam- 
millam. 

Arcani  sermonis '  significatio  trahitur  sive  ab  arce,  quae 
tutissima  pars  est  urbis,  sive  a  genere  sacrificii,  quod  in 
arce  fit  ab  auguribus,  adeo  remotum  a  notitia  vulgari,  ut 
ne  literis  quidem  mandetur :  sed  per  memoriam  succes- 
sorum  celebretur  :  sive  ab  area,  in  qua  qua3  elausa  sunt, 
tuta  manent:  cujus  ipsius  origo  ab  areendo  pendet. 

Areere  ^  est  eontinere :  unde  et  areus  in  aedificiis  dietus 
est :  quia  se  ipsum  eontinet.  Alii  dieunt  arcum  dietum 
esse  ab  opere  arrigendo  in  altitudinem.  Areere  prohibere 
est :  similiter,  abarcet,  prohibet :  porcet  quoque  dietum  ab 
antiquis,  quasi  porro  areet,  et  pro  eo,  quod  est  eontinet. 


NOTtE 


tljudkii  sic  Cicero  pro  Roscio  Co- 
nioedo.  '  Alind  est  judicium,  aliiid 
arbitrium.  Judicium  est  pecuniaB  cer- 
tap,  arbitrium  incertze.  Ad  judicium 
lioc  modo  venimns,  ut  totam  litem 
aut  obtineamus,  aut  amittamus  ;  ad 
arbitrium  hoc  animo  adimus,  ut  ne- 
que  nihil,  neque  tantum  quantum 
postulavinius  ronsequamur.'  Aliquan- 
do  tamen  arbitrium  pro  jndicio  poni- 
tur,  ut  arbiter  pro  judice.  Praeterea 
etiam  arliitrium  usurpatur  in  f'uneri- 
bus  pro  praemio  eorum  qui  funera 
curabant.  Cicer,  post  reditum  in  Se- 
nat.  decima  septima  :  '  Noudum  pa- 
lam  factum  erat  concidisse  rempub. 
cum  tibi  arbitria  funeris  solveban- 
tur.'  Idem. 

f  Arbosem  pro  arhore  anlifjui  dice- 
bant]  Placidus  in  Glossis  :  •  Hase- 
nam  antiqui  dicebant,  ut  asas,  quas 
iios  aras,  et  Lases  quos  Lares  dici- 
mu3.'    Vclius    Longus    de    orthogra- 


phia  :  '  Fesias  antiqui  pro  ferias:  et 
hasena,  pro  harena.'  Ful.  Vrsin. 

ATboseni]  Ut  *  advosis  '  pro  '  advo- 
ris,'  'hasena'  pro  'arena,'  '  asa' 
pro  '  ara,'  et  similia.  Lege  infra, 
rohose  pro  rohore.  Dae. 

''  Arbutus]  Virg.  Ecioga  A'li.  Ant. 
Aug. 

*  Arcani  sermonis]  Ab  *  area,'  '  arca- 
nus,'  ut  ab  '  oppido,'  '  oppidanus.' 
Area  autem  ab  arceo  Varr.  lib.  iv.  de 
L.  L,  '  Area  quod  arcentur  fares  ab 
ea  elausa.'  Sive  potius  ab  areere, 
quia  id  Veteribus  erat  conlinere.  Un- 
de et  areus  qui  sine  fiilcris  se  ipsum 
eontinet.  Eadem  et  arcela.  Glossa- 
rium,  '  area,  arcela,  Kifiomhs,  awphs, 
ndfiirrpa,  \dpva^.'  Idem. 

^  Areere]  'ApKtw.  Contineo,  capio« 
item  prohibeo,  propulso.  Etinde  ar- 
eere ;  neque  enim  audiendus  Festus 
qui  ab  &PX'^)  impero.  Idem. 


88 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


ponitur:  unde  et  coercere,continere,  dicimus  :  trahitiir  au- 
tem  hoc  verbum  a  Graecorum  magistratu,  quem  illi  ap- 
Xovra  vocant ;  in  ciijus  potestate  est  cogere,  vel  prohi- 
bere. 

Arcubiae,  qui  excubabant  in  arce. 

Arcula^° '  dicebatur  avis,  quae  in  auspiciis  vetabat  aliquid 
fieri. 

Arculata ""  dicebantur  circuli,  qui  ex  farina  in  sacrificiis 
fiebant. 

Arculum  "  appellant  circulum,  quem  capiti  imponebant  ad 
sustinenda  coramodius  vasa,  quae  ad  sacra  publica  capite 
portabantur. 

Arculus  "  putabatur  etiam  Deus,  qui  tutelam  gereret  area- 
rum.' 

Arcuma  ^  p  genus  plaustri  est  modici,  quo  homo  gestari ' 
possit. 


20  Fnlv,  Ursin.  Jos.  Scaliger  et  Dacerins  legendum  pntant  Arcira. — 1  Pro 
arearum  nemo,  inquit  Dae.  non  videt  legendum  arcarum, — 2  Quidam  libri 
Arcima  vel  Arcirtna. — 3  Alii  quod  homo  gestare. 


NOTiE 


•  Arcula^  Lego,  Arciva.  Veteres 
Glossae,  '  Areiviis,  elpKTiKhs,  kuXvri- 
k6s.'  Et  sane  cum  dictum  sit  hoc  ab 
'  arcendo,'  Archum  dicenduni  esse 
quis  non  videt  ?  Jos.  Seal. 

Arcula  dicebatur  avis^  Legendum 
arciva,  ut  in  veteri  libro.  Est  enini  ab 
arcendo.  Veteres  Glossae,  '  arcivus, 
(tpKriK6s  :'  i.  impeditivus,  ineber.  In 
auspiciis  aves  arcivee  dicebantur  eti- 
am '  cliviae,'  quia  difficilia  dicebant 
*  clivia.'  Et  *  remores  '  a  remorando, 
et '  inebrae'  sive  '  enebrae.'  Dae. 

Arcula'\  L.  m.  habet  Arciva;  et  ita 
opinor  legendum.  Ful.  Ui'sin. 

■"  Arculata']  Ab  arcwZo,  id  est  circu- 
lo,  qui  fiebat  ex  virga,  in  modum  co- 
ronae  curvata,  et  a  regina  in  ca- 
pite gestabatur.  Vide  '  inaiculum.' 
Dae. 


°  ArculumlVide  '  Cesticillus.' ^n^ 
Aug. 

Arculutri]  Vide    '  arculata  :'   idem 
'  cesticillus  '  dicebatur.  Dae. 

°  Arculus]  De  arculo  Deo  nihil  us- 
quam  legi.  Idem, 

P  Arcuma']  Videtur  esse  genus  mo- 
dici plaustri,  quo  homo  tantum  ges- 
tari poterat,  et  a  servis,  non  a  mannis 
trahebatur.  Unde  vocabatur  Chira- 
maxiiim.  Petron.  '  Hinc  involutus 
coccina  gausapa  lecticze  impositiis 
est,  praecedentibns  phaleratis  curso- 
ribus  IV.  el  chiraniaxio,  in  quo  deli- 
ciae  ejus  ferebaiitur,'  &c.  Jos.  Scat, 
Pro  arcuma  scriptiim  fuerat  ad  orani 
libri  arcima,  cui  favere  videntur  Glos- 
sae veteres :  *  arcirma,'  (vel  '  arcir-i 
na,')  aixa^is.'  Dae, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


89 


Area  '^  proprie  dicitur  locus  vacuus,  quasi  exaruerit,  et  noa 

possit  quicquam  generate. 
Arferia '  aqua,  quae  inferis  libabatur :  dicta  a  ferendo  :  sive 

vas  vini,  quod  sacris  adhibebatur. 
Argea**  loca    Roraae    appellantur :    quod  in  his  sepulti 

assent  quidara  Argivorum  ill-.istres  viri. 
Argennon '  argentum  percandidum.^ 
Argeos "  vocabaut  scirpeas  effigias/  quae  per  virgines  Vcs 

tales  annis  singulis  jaciebantur  in  Tiberim. 


4  Legendiim  monet  Scaliger  Argei. — 5  Idem  hie  legendum  monet  Argen- 
num,  argenteum,  percatididum. — *  Idem  legil  effigies. 


NOTiE 


1  Ai'ed]  Ab  areo,  quod  sit  arida ; 
melius  forsan  a  Grseco  a\ua,  \  euim 
s«pe  mutatur  in  p.  Idem. 

''  Arferia]  Arferia  aqua,  ut  '  infe- 
rium  vinum  :'  ab  *  adferendo,'  et '  in- 
ferendo.'  '  Aiferium  '  pro  '  adferi- 
um  :'  sic  '  arvenire,' '  arcire,' '  arce- 
dere,'  et  simiiia  :  eodem  modo  '  Ad- 
feria  aqua:'  veteres  Glossae :  '  Ad- 
ferial,  vS(i>p  rh  in\  ro7s  viKpols  cTTrej'Sd- 
/necoi','    Jos.  Seal. 

Arferia  a^ua]  Ab  *  adferendo,'  iit 
*  iiiferium  vinum'  ab  '  inferendo.' 
Arferia  autem,quia  veteres  proarf  di- 
cebant  ar,  '  arvenire,'  '  arcire,'  '  ar- 
cedere,'  'ardicere,'  et  simiiia.  Porro 
non  aqua  tantum,  sed  quaecumque 
niortuis  libabantur  ar/cria  dicta  sunt, 
lit  lac,  mel,  vinum.  Qiiee  omnes  voca- 
bantur  in/ericB,  Graecis  xoo'.   Dae. 

'  Argea"]  Lege  Argei,  ex  Varrone, 
Ovidio,  Phitarcho,  et  aliis.  Glossa- 
riuni :  '  Argiarra,  acpi^pv/iara.'  Lege 
Argei,  ara.     In  lege  Flamiuia  :  CVM 

EAT.  AD.  ARGEOS.   NEQVE.  CAPVT.  CO- 
MITO.  NEQVE.  CAPILLVM.  DEPECTITO. 

Jos.  Seal. 

Argea]Scal.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Arjjcorum  sacraria  in  septem  et  vi- 
ginti  paries  urhis  sunt  disposita.  Ar- 
geos dictos  putant  a  principibus  qui 


duce  Hercule  Argivo  venerunt,  et  in 
Satiirnia  subsederunt.  E  quis  prima 
est  scripta  regio  Suburana,  secunda 
Esquilina,  tertia  Collina,  quarta  Pa- 
latina.'  Nam  distribiita  prinuim  fuit 
urbs  in  qnatnor  illas  urbanas  tribus 
per  quas  diffusi  erant  Argei  per  vi- 
ginti  septem  sacraria.  Unde  in  sacris 
Argeorum  scriptum  est,  '  primae  re- 
gionis  quartiim  sacrarium.'  Livius 
lib.  X.  '  Miilta  alia  sacrificia  locaque 
sacris  faciendis,  quae  Argeos  Ponti- 
fices  vocant,  Numa  dedicavit.'  Vide 
Ovid,  in  Fast.  '  Itur  ad  Argeos :  qui 
sint  sua  paginadicet.'  Perperam  hos 
Argeos  confundit  Beroaldus  cum  Ar- 
geis,  bominum  siuiulacris,  de  quibus 
infra.  Dae. 

'  Argennuni]  'Apyfwov.  Jos.  Seal. 

Argennon]  Legebat  Scaliger,  ar- 
gennum,  argenteum,  percandidum  ;  ego 
vero,  argentum  percandiditm  :  nam 
certum  est  argentum  proprie  nihil 
aliiid  esse  quam  album.  Graece  ap- 
yevvSv.  Hesych.  apyevf-ptxt,  Aa;U7rpa?y, 
XevKois.  Ubi  Homcni  locum  respicit 
ex  Iliad,  r,  apyfvyrjcrt  KaKv^afxfvri  666- 
vricri.  'Candidis  cooj)erta  linteis.'  'ar- 
gennum,'  '  argen<ium,'  '  argentum.' 
Dae. 

"  Argeosi  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L» 


90 


SF.XTI    FOMPEII    FESTI 


Argus,  oculeus.     Argus  nomen  est  hominis,  qui  tuissc  fin- 

gitur  oculis  plenus. 
Argutum  iri,  in  discrimen  vocari. 
Aridum  "^  proprie  est,  quod  naturalem  humorem  amisit :  di- 

citur  autem  per  contrariam  significationem,  quod  irrigari 

desierit:  nam  Greece  irrigare  est  ap^siv. 
Arilator,^  qui   etiam   cocio^  appellatur,  dictus  videtur  a 

voce  Graeca,  quae  est  alps,  id  est,  tolle  :  quia  sequitur 

merces,  ex  quibus  quid  cadens  lucelli  possit  tollere :  lu- 

cellura  diminutivum  est  a  lucro. 
Ariminum  ^  a  nomine  fluminis  propinqui  est  dictum. 
Aristophorum "  vas,  in  quo  prandium  fertur,  ut  discus. 
Arma  ^  proprie  dicuntur  ab  armis,  id  est,  humeris,  depcn- 


6  Al.  coctio:   et  mox  fipe. 


NOT.E 


'  Argei  fiunt  e  scirpeis  virguUis.  Si- 
mulacra sunt  hominuni  triginta :  ea 
quotannis  a  ponte  Sublicio  a  Sacei- 
dotibus  publLce  jaci  solent  in  Tibe- 
rim.'  Ovid.  lib.  v.  Fast.  '  Turn  quo- 
que  priscoium  vulgo  simulacra  viro- 
rum  Mitti  roboreo  scirpea  ponte  so- 
lent.'  Turn:  Idibus  Maii.  Adi  locum. 
Vide  et  in  '  sexagenarios.'  Idem, 

*  Aridum~\  Ridicule  Paulus  cum 
sua  hac  antiphrasi :  'aridus'  est  ab 
'  areo,'  ut  '  timidns'  a  tinieo.'  Idem. 

y  Arilator]  Melius  scriberetur  Ar- 
rilator.  Non  enim  ab  ara,  sed  ab  arra 
dictus.  Est  enim,  qui  emturieus  da- 
ta arra  postulat  sibi  credi.  Unde  a 
'  cunctando '  cunctio,  sen  cuctio  dic- 
tus. Nam  veteres  cuctum,  quod 
postea  cunctum.  Hoc  genus  liomi- 
num  Barguigneurs  vocaut  Galli  ab 
antiqua  appellatione,  quae  ad  poste- 
riora  etiam  Latinitatis  tempora  du- 
ravit,nempe  Bargenna.  De  quo  alias. 
Giossarii  auctor  sequitur  vulgarem 
scripturaui :  *  Arilator,  ei/^sTTjs,  ^wfio- 
<p6poSf  irpayfMTiVTris'    Idem  :  *  Arila- 


tor, fj.eraP6\os,  apx>'  ''OC  est,  apxaX- 
Kws.  Glossae  Isidori :  '  Arilator,  Co- 
cio,  /ufTo/SoAeus.'  Apud  Gellium  le- 
gitur  Arulator,  dc  quo  in  voce  '  Co- 
cio.*  Jos.  Seal. 

Arilator]  Arilator  pro  arrilator:  Ve- 
teres enim  non  geminabant  literas  : 
et  arulator  pro  arilator,  ut  '  maximus' 
et '  niaxumus,'  &c.  Dae. 

^  Ariminum]  Urbs  vetus  intra  viam 
Flaminiam,  et  iEmiliam,  Umbrornm 
Coionia  :  portum  liabet  Ariminum  et 
fluvium  cognoininem.  Strab.  lib.  v. 
Piin.  '  Ariminum  Coionia  cum  amni- 
bus  Arimino  et  Aprusa.'  Idem. 

*  Aristophorum']  "hpiarov  enim  Grae- 
cis  prandium.  Idem. 

*>  Arma]  Idem  Servius:  'Proprie 
arma  sunt  quae  armos  tegunt,lioc  est, 
scutum,  quod  Graecis  oKov  ZttXov  dici- 
tur,  cum  cetera  sua  nomina  habeant.' 
Et  Isidor.  lib.  ult.  cap.  5, '  arma  pro- 
prie dicta  sunt  eo  quod  armos  te- 
gunt.'  i.  Humeros.  Et  ita  proprie  de 
scuto  Virgil.  '  At  Lausum  socii  exa- 
niniem  super  arma  ferebant.'  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   I. 


01 


dentia :  ut  scutum,   gladius,  pugio,  sica,  et  ea  quibus 

prope  praeliatur  :  sicut  tela,  quibus  procul.*^ 
Armata'*  dicebatur  virgo  sacrificans,  cui  lacinia  togae  in 

humerum  erat  rejecta.     Legibus  etiam  Laurentium  san- 

citum  est,  ne  pomum  ex  alieno  legatur  in  armum,  id  est^ 

quod  humeri  onus  sit. 
Armentum  ^  id  genus  pecoiis  appellatur,  quod  est  idoneum 

ad  opus  armorum.    Invenies  tamen  foeminine  armentas*^ 

apud  Ennium  positum. 
Armillas  -  ex  auro,  quas  viri  militarcs  ab  Imperatoribus 

donati  gerunt,  dictas  esse  existimant,  quod  antiqui  hu- 

meros  cum  brachiis  armos  vocabant :  unde  arma  ab  his 

dependentia  sunt  vocata. 


NOTiE 


•^  Sicut  tela,  quibus  procul]  Nam  tela 
dict'.ntiir  qiiaeciimqne  in  hostes  mitti- 
niMs.  Virg.  Alneid.  ix.  '  Telornm 
effundere  contra  Omne  genus  Teu- 
cri.'  Unde  et  missilia  dicta  sunt. 
Idem:  '  peliere  vallo  Missilibus  cer- 
tant.'  Vide  '  tela.'  Quandoque  ta- 
men utiiusqne  vocabuli  appellatione 
latissime  ntuntur  non  modo  juriscon- 
sulti,  sed  ipsi  quoque  oratores  et  his- 
torici :  nam  arma  vocant  omnia  qui- 
bus quis  instructus  est  ad  propulsan' 
dam  aut  inferendam  vim,  ut  gladios, 
hastas,  fustes,  saxa.  Cujuscnmque 
etiam  artis  instrumenta  arma  dicun- 
tur,  ut  GrfEcis  gTrXa.  Telum  autem 
omne  id  quo  quis  se  tegit  ac  tuetur. 
Idem. 

"^  Armata~i  Intellige  Maximam,  vir- 
ginem  Vestalem.  In  veteribus  num- 
mis  visitur  sappe  hoc  liabitu  sacri- 
ficans Maxima  virgo,  lacinia  toga? 
pone  rejecta,  et  disco  libatorio  dex- 
tra  vinum  invergens.  Eleganter  vero 
'  pomum  in  armum  Icgere,'  quod  Grae- 
ci  dicerent  auSpaxdfS-  (k  tov  aWorpiov 
Xo>piov  Kapirhv  avSpax^V  hV  iTtKpopTiffd- 
T<ii.  Jos.  Seal. 

Artnala]    De  Laurentium   legibus 


nihil  aliud  umquam  legi.  Dae. 

^  Armentum]  Ab  '  armaudo,'  '  Ai  • 
mamentum,'  *  armentum.'  Virgil,  de 
equis  :  '  Bello  armantur  equi,  bellnm 
haec  armenta  niinantur.'  Sed  verius 
ab  aramento.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  armenta,  quod  boves  ideo  maxime 
parabantur,  ut  inde  eligerent  ad 
arandum  :  inde  aramenta  dicta  post- 
ea  tertia  litera  extrita.'  Nee  ob- 
stare  debet  quod  Virg.  equos  ar- 
menta dixerit,  nam  et  idem  alibi 
de  cervis  dicit:  '  Tres  littore  cervos 
Prospicit  errantes,  hos  tota  armenta 
sequuntur.'  Idem. 

f  Armentas]  Hunc  Ennii  versum 
refert  Nouius :  '  ipsius  ad  armentas 
easdem.'  Ubi  facile  quivis  legen- 
dum  viderit:  Ad  armenta  ipsiu'  eas- 
dem. Idem. 

e  Armillas]  Ab  armis.  Armi  au- 
tem liiimeronim  cum  brachiis  coni- 
missura.  Gra-cis  apfihs,  compages. 
Armillas  autem  ex  auro  militarium 
vironim  ornamenta  fnisse,  et  in  siiiis- 
tris  gcslari  solita,  vel  ex  Sabinis  iliis 
notum  est  qui  Tarpeiam  virginem 
clypeis  obrucrunt.cum  ilia  eis  portas. 
prodidisset.     Vide    Flor.    lib.  i.  cap 


92 


SEXTI    POMPEII    FESTF 


Armillum ''  vas  vinarium  in  sacris,  dictum,  quod  armo,  id 

est,  humero,  deportetur. 
Arrailustrium '  festum  erat  apud  Romanos,  quo  res  divinas 

armati  faciebant,  ac  dum  sacrificarenttubis  canebant. 
Arnae  caput,''  agni '  caput. 
Arquites  '  arcu  prasliantes,  qui  nunc  dicuntur  sagittarii. 


7  Quidam  hie  pro  agni  legunt  agn(S  :  male,  jiulicibns  Scaligero  et  Dae. 


NOT^ 


1.  Idem. 

•'  Armillum]  Proverbiiim  fuit  vetus: 
'  Anus  ad  armillum  redit.'  Lucilius 
libro  xxviir.  '  Hinc  ad  me,  liinc  licet 
anus  rursiim  ad  armillum.'  Quod 
proverbinm  bis  apud  Apuleium  re- 
peries,  libro  vi.  '  et  aegra  facie  ma- 
tris  suae  repentinam  sobrietatem  per- 
timescens  ad  armile  redit.'  Item  lib. 
IX.  '  ad  armillum  redit,  et  ad  fami- 
liares  fceminarum  artes  accenditur.' 
Non  tamen  ab  Erasmo  animadver- 
sum  :  significat,  redire  ad  ingenium  : 
nota  est  anuum  in  vinum  propensio. 
Jos,  Seal. 

Armillum']  Varro  lib.  i.  de  vita  po- 
puli  Rom.  '  Etiam  nunc  pocula  quae 
vocant  capulas  ac  capides,  quod  est 
poculi  genus,  item  armillum  quod  est 
nrceoli  genus  vinarii.'  Glossae  Isi- 
dori :  'Armillum,  crater,  vas  vina- 
rium.' Hinc  proverbinm,  '  anus  ad 
armillum,'  ab  Erasmo  praetermissum. 
Lucil.  lib.  XXVIII.  '  Hinc  ad  me,  hinc 
licet  anus  rursum  ad  armillum.'  Apul. 
lib.  VI.  Metam.  '  luterea  Cupido  ni- 
mio  aniore  peresus,et  aegra  facie  ma- 
tris  suae  repentinam  sobrietatem  per- 
timescens,  ad  armile,  (vel,  ut  alii,  ad 
armillum,)  redit,'  Etiib. ix.  'tamen 
altins  commota  atque  exasperata  ad 
armillum  revertit.'  Significat  autem, 
ad  ingenium  redit.  Nam  nota  est 
anuum  in  vinum  propensio.  Dae. 

'  Armilustrium]  Quo  res  divinas 
armati  faciebant.    Saltern  debuit  di- 


cere  '  rem  divinam.'  In  veteriGlos- 
sario:  '  Armilustrium,  dir\oKa6apixhs, 
oTrXoKaOapffia.'  Ego  existimo  centu- 
riatis  comitiis  exercitum  armatum 
lustrari  solitum.  Quod  puto  esse  ex 
vetustissimo  instituto  Athenieusium, 
apud  quos  ol  irepiaTtapxoi-  comiliuni 
lustrabant:  et  ubicumque  populus 
conveniret,  id  facere  solebant :  unde 
id  KaQapaiov  vocabant.  Sed  Longo- 
bardus  iste,  hie  nobis  rei  vetustissi- 
mae  cognitionem  barbara  mutilatione 
sua  totam  nobis  intercepit.  Neque 
credibile  est  tubis  in  eo  sacro  canere 
solitos,  sed  classico.  Aliter  eiiim 
classes  aut  exercitus  convoeari  non 
poteraut,  quod  '  vocare  inlicium'  di- 
cebatur.  Jos.  Seal. 

Armilustrium]  Armilustrium  fiebat 
XIV.  Kalend.  Nov.  in  Circo  maximo. 
Dae, 

I*  Arna  caput]  Glossarxum  :  'Arna, 
fi^rrip,  Kara  Boi^pccva.'  Supplenduiii, 
ois  (MiiTTip.  Male  quidam  agnte  hie  le- 
gunt. Jos.  Seal. 

Arnce  caput]  Glossarium  :  '  Arna, 
fj.'fjTrip,  Karh  Hdp^wva,'  Supple  cum 
Scaligero  &'is  fi'h'rTip.  'Arna,  ovis  mater, 
secundum  Varronem.*  Ex  hoc  loco 
apparet  mutilum  esse  hnnc  Festi  lo- 
cum, adeoque  \egendnm,  arna  caput, 
agni  matris  caput.  Male  qui  pro  agni 
leguiit  agna.  Dae. 

'  Arquites]  Qui  arm  pugnant.  Glos- 
sarium: •  arquites,  To|(5Tai.'  li  vete- 
rlbus  arcutes  dicti.     Gloss.  '  arcutis. 


DE    VliRBORLiM    SIGNIFICATIONE     LIB.    I. 


93 


Arse  verse,  averte  ignem  significat :  Tuscorum  enim  lin- 
gua arse,  averte :  verse,  ignem  constat  appellari :  unde 
Afranius  ait:  Inscribat  aliquis  in  ostio,  arsk  verse.'" 

Arsineura,"  ornamentum  capitis  muliobris. 

Artifices"  dicti,  quod  scientiam  suam  per  artus  exercent ; 


NOTii: 


<5  To|oT7)s,'  '  arcntes,  ol  to^Stul.'  Et 
'arcites.'  GIossep  Isidori,  '  arrites, 
sagittarii.'  Sic  ah  '  armis,'  '  armi- 
tes,'  5irA.iToi,  qui  'armiites/  ut  a  '  flex- 
iis,'  '  flexitis,'  et  'flextites,'  eqnites. 
Idem. 

■"  Arse  verse"]    Ita  versus   Afianii 
legendiis  est:  Inscribat    aliquis  Arse 


exponitnr,  '  Sidicpiixa,  discernienliini.' 
Unde  suspicari  licet  oinatum  fiiisse 
quo  capilii  in  duos  ordines  disciimi- 
nabantur,  quod  fiehat  vitta,  pectine, 
et  act),  quas  inde  discriminalis  dicta 
est.  Arsinei  meminit  Cato  in  Origin. 
VII.  '  Mulieres  opertas  auro,  purpu- 
raque:  arsinia,  rete,  diadema,  coro- 


Vorse  in  ostio.     In  quo  versiculo  os-  nas  aureas,  russeas  fascias,  galbeos, 

tenditur  superstitio  Veteruni,  qui  ad  lineas,  pelles,  redimicula.'     In  Mss. 

deprecanduin     incendiuni     inscribe-  Festi   scriptum   erat   arnesium,  quod 

bant  in  ostio  nescio  quid,  quod  ad  nihili  est.     Vide  '  Ruscum.'  Dae. 

earn  rem  faceret.    Plinitis  lib.  xxxii.  "  Artijices]  Hie  Histriones  intelli- 

*   Etiam    parietes    incendioruin    de-  git  Festus,   quos   Kar' i^oxhv  artijices 

precationibus    conscribuntur.'     Jos.  dictos  fuisse  credittini  est.     Ab  arte 

Seal.  autein  artifex,  uon  vero,  ut  Festus, 

Arse  verse}  His  vocabulis  uteban-  sive  Paulus,  quod  opera  artent,  vel 

tur  ad  avertenrium  incendiuni.    Piin.  quod  scientiam  per  artus  exerceant. 


lib.  xxviii.  '  Etiam  parietes  incen- 
diorum  deprecationibus  conscribun- 
tur.' Neque  arse,  averte,  verse,  ig- 
nem, cuQiFesto  iuterpretor:  sed  con- 
tra arse  videtur  pro  arsisse,  et  terse 


Neque  artifices  potius  histriones  dicli 
sunt  quam  tihiciues,  uiedici,  picto- 
res,  sutores,  et  alii.  Quin  etiam  arti- 
jices ab  liistrionibus  distiuguit  Piaut. 
in  prolog.  Ampliit.  'Sive  qui   ambis- 


pro  verte,  id  est,  averte.     Nisi  malis  sint  palmam  liistrionibus  ;  Seu  quoi- 

hipc  omnia  esse  ad  arbitrium  ficta,  ut  quani  artifici.'     Ubi  male  Lambinus, 

hodie  fieri  videmus  ab  his  qui  artes  qui  putat  Plautum  idem  dicere :  ibi 

magicas  tractant.  Dae.  enim  artifex  dicitur  «inu8  eorum  qui 

Inscribat    aliquis]    Hunc     versum  modos  fecere ;  posset  etiam  et  nnus 

Afranii  sic  legit  Scaliger :  Inscribat  e  niachinariis  intelligi,  sed   prior  ex- 

aliquis  Arse  Vorse  in  ostio.      Opinor  plicatio  magis  placet.    De  uiedicis  et 


auteni   esse   eum    ex  Afranii  fabula 
'  iucejulio.'  Idem. 

"  Arsineum]  Cato  Origine  vii.*  Mu- 
lieres opertas  auro  pur|)uraque,  arsi- 


sutoribus  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 'Ar- 
tificibus  maxima  causa  ab  arte,  id  est, 
ab  arte  medicina  ut  sit  medirus,  a 
sutrina  sutor.'     De  pictoribus  idem 


nia,  rete,  diadema,  coronas  aureas,  lib.  viii.  '  Pictorcs  Apelles,  Protoge- 

russeas  fascias,  galbeos,  lineas,  pel-  nes,  sic  alii  artifices  non  reprehen' 

les,  redimicula.'     Glossariiun  :  '  Ar-  dendi.'     Ue  tibicinibiis  Ovid.  lib.  vi. 

sinum,  SidKpi/ia.'  Jos.  Seal.  Fast.   *  Adde   quod  yEdilis,  pompain 

Arsineuni]   Non  satis  constat  quale  qui  funeris  irent,  Artifices  solos  jus- 

ornamentuiu  fuerit.     In  vclt.  Gloss,  serit  esse  deceni.'  Idem. 


94 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


sive  quod  apte  opera  inter  se  artent,  qua  ex  causa  etiani 

artes  p  appellata?  sunt. 
Artitus,''  bonis  instructus  artibus. 
Artus'  ex  Graeco  appellantur,  quos  illi  olg^pa^  dicunt:  sive 

artus  dicti,  quod  membra  membris  artentur. 
Arvum  '  dicimus  agrum  necdum  satum. 
Arytenam,*  sive  artenam,  vas  ab  hauriendo  sic  appella- 

bant. 
Asparagus  "  herba  dicta,  quod  in  aspero  virgulto  nasca- 

tur. 
Assa "  dicebatur  cantus  tibiarum. 


8  Qiiidam  libri  apvea-Qai. 


NOT/E 


p  Qua  ex  cmisa  etiam  artes]  Potiiis 
oTrb  Tf;s  a.piT7)s  per  syncopen ;  vel  a 
Siculo  apfTLS  pro  dpeTYj.  Idem. 

'iArtitus]  Ab  arte  arlHus,  bonis  in- 
structus artibus  :  '  centum  puer  ar- 
tium  '  diceret  Horat.  Glossarium, 
•  artitus,  ■KdvTex''os,  SaiSaXos.'  ArtittiS 
item  validus.  Nam  aper^o  robur,  ut  La- 
tinum  '  virtus.'  Plaut.  Asin.  iii.  2. 
'  Ubi  saepe  causam  dixeris  pendens 
adversus  octo  Artitos,  audaces  viros, 
valentes  virgatores.'  Ubi  male  qui- 
dam  astutos.  Idem. 

'  Artus]  Proprie  nodi  et  niembro- 
rum  commissurae,  a  Graeco  &p6pov,  a- 
misso  p,  ut  a  XiKTpov  lectus.  Antiqui 
pro  artus  dicebant  artu,  unde  in  plu- 
rali  artua  Plaut.  Idem, 

'  Arvum]  Ab  aro,  Varr.  lib,  i.  de 
R.  R.  cap.  29.  '  Seges  qnod  aratum 
satum  est,  arvum  quod  aratum,  non- 
dum  satum.'  Idem. 

'  Arytenam]  Apud  Lucilium  Am- 
tencR,  cum  ait,  '  Arutenas,  et  aqua- 
les,'  ut  citat  Charisius.  Glossarium  : 
'  Atena,  ^Ibos  irorTipiov  offTpaKov,  if  oi 
iTpuraveis  iv  rais  6u(Tiois  XP'^^'^"-^-  ^^- 
gendum  Artena.  Nam  et  Artenam 
solere  dici  bic  quoque  monet  Festus. 


Earn  'matulatam'  vocat  idem  Glos- 
sarium. Jos.  Seal. 

Arytenam]  Lucil.  *  arutenas  et  a- 
quales,'  citante  Cliarisio.  Glossa- 
rium :  '  artena,  e?5os  irorriplov oarpuKov, 
^  ol  TTpvrdi/ets  if  rais  dvaiais  xp^i"rai :' 
i.  'Artena  genus  vasis  fictilis  quo  i,. 
viri  Athen.  in  sacrificiis  utuntur.'  A- 
rytenaslve  potius ar?/<crna,  Graecisopi/- 
Taiva,  ab  apvai  haurio.  Aristoph.  in 
eqnit.  So.  1.  Act.  m.  ToD  Stj/xov  Kara- 
X^'iv  apvraivri  TrXovdvyleiav:  '  In  popu- 
lum  infundere  arylaena  opes  et  sani- 
tatem.'  Ubi  Schol.  notat  arytanam 
fuisse  vas  aereum,  quo  oleum  in  lych- 
nos  int'undebant.  Quidam  vas  bal- 
nearium  esse  dicunt.  Vide  Pollucem. 
Arutanam  '  matulatam  '  vocat  Glos- 
sarium. Dae. 

"  Asparagus]  Melius  Varr.  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Asparagi  quod  ex  asperis 
virgultis,  et  ipsi  scapi  asperi  sunt, 
non  leves ;'  nisi  Grajcum,  illic  enini 
quoque  dicitur  acr-Kapayos ;'  sed  et 
aerirdpayoy  in  terpretaturHesych.eKTcJ^ 
aKavdSiv  <f>v6fj.ivov  rpaxv,  quod  ex  aspe- 
ris virgultis  asperum  nascitur.  Idem, 

•''  j4ssa]  Nonius  assam  vocem  inter- 
pretatus  meram  et  solam  vocem  sine 


DE    VERBORUM    SlGNIFICATlONi:    L[li.    I. 


95 


Asseres  ^  dicti,  quod  assideant  parieti,  trabibusque. 
Assiratum^^  apud  antiques  dicebatur  genus  quoddara  po- 

tionis   ex  vino  et    sanguine  temperatum :   quod  Latini 

prisci  sanguinem  assir  vocarent. 
Ast  significat  at ;  sed,  vol,  autem. 
Astu '^  apud  poetas  astutiam   significat:    cujus   origo  ex 

Graeco  ab  oppido  a^Tu  ''  deducitur :  in  quo  qui   conver- 

sati  adsidue  sint,  cauti  atque  acuti  esse  videantur. 
Astutus,  arte  tutus.'^^ 


9  Alii  Assarntum. 


NOT.E 


orgauiro  instniniento  ex  Varrone : 
et  Pedianiis  in  Divinatione :  '  Cani 
leniigibiis  celenraa  per  sympiioniacos 
solebat,  el  per  assaiii  voceni,  id  est, 
ore  prolatain,  et  iit  in  Argo  navi  per 
citharani.'  Hasc  igitiir  Pauli  verba, 
lion  Festi  esse  credendum  est.  Ant. 
Aug. 

Assa]  Serviiis  in  ii.  Georg.  '  Assas 
tibiis  dicuntnr  qiiibiis  canitiir  sine 
chori  voce.'  Non  soliiui  autem  tibia; 
assae  dicuntnr,  quae  sine  voce,  sed 
etiani  '  assa  vox  '  quae  sine  tibiis. 
Nonius,  '  assa  voce,  sola  voce,  lingua; 
tantummodo  ant  vocis  humaniv,  non 
admistis  aliis  mnsicis,esse  vohienuit.' 
Nam  ussum,  nihil  est  quam  tosttuii, 
ariduui,  siccum.  Unde  et  pro  solo 
usurparunt,  ut  et  siccum  et  aridum. 
Sic  Plautus  in  Rudente  dixit  '  arido 
argento  est  opus  :'  id  est,  solo  ar- 
gento ;  argent  sec.  Sic  et  nos  hodie 
panein  solum  et  siccum  dicimus  dii 
pain  sec.  Dae. 

y  Asseres]  Non  est  verum  etymon 
asseresabassJ(/t'n(/o,quanquam et  prop- 
terea  a  Graecis  viderenlur  ffrpwrripfs 
dicti.  Sed  axis,  axeris,  ut  suis  »ue- 
ris  :  Jovis,  Joveris  :  bovis,  boveris: 
nucis,  nuceris.  Ab  axeris,  asserts  ; 
nam  x  frequenter  abit  in  ss,  unde  Ve- 
tere«  jndiffcrenter  cvssare  et  coaxare 


dicunt.  Jos.  Seal. 

'  Assirattim]  Monet  dictum  ab  eo 
quod  ^ssjr  sanguinem  vocabant.  Glos- 
sariura  :  '  Assir,  af/^o."  Idem. 

Assiratum]  AbaAA«V,sanguis.  Gloss. 
'  assir,  aTfji.a.'  Utitur  Cato  de  Re  Rus- 
tica  cap.  33,  '  Daps  Jovi  assir  a  pecu 
in  urna  vini  caste  profanato  sine  con- 
tagioue.'  De  potione  autem  e  vino 
et  sanguine  Sallust.  Catilin.  '  humani 
corporis  sanguinem  vino  permistum 
in  pateris  circumtulisse.'  Dae. 

*  Aslu]  Astute.  Plant,  in  Prolog. 
Pcenul.  '  Ita  docte  atque  astn  filias 
qnaerit  suas.'  Terent.  And.  '  Quis  si 
non  astn  providentiir.'  Idem. 

^  Ab  oppido  fio-Tu]  Astu  per  excel- 
lentiam  de  veteri  nrbe  Athenarum. 
Terent.  E\much.  'an  in  astu  venit  ?* 
Sed  male  quidam  sibi  persuasere  de 
solis  Athenis  astti  sic  absolute  dictum. 
Nam  de  alia  quavis  urbe  exempla 
suppetunt.  DeMileto  Herodot.  pag. 
8.  de  Lydorum  urbe  pag.  37.  de  Cy- 
renis  in  fine  lib.  xi.  Idem. 

"=  Astulus,  arte  tutus]  Non  recte : 
melius  ab  astu  dictus  :  ut  paulo  ante. 
Ant.  Aug. 

Asttitus]  Arte  tutus.  Sed  quod  jam 
supra  de  astu  dictum  est,  satis  osten- 
dit  I'Vstum  scripsisse,as<u<us,  astu  tu- 
tus. Dae. 


9G 


SEXTi    rOMPEil    FESTI 


At  differentiam  rerum  significat:  ut  cum  dicimus,  Scipio 

est  bellator,  at  M.  Cato  orator. 
Atanuvium*°'^  est  poculi  fictilis  genus,  quo  in  sacrificiis 

Romani  utebantur  sacerdotes  Potitii." 
Atavus;  ^  quia  tata  est  avi/"^  id  est,  pater  :  ut  pueri  usur- 

pare  solent. 
Atra  bilis  ^  ab  atro,  id  est,  animi  vitio  dicta:  est  enira  atrum 

nigrum,  id  est,  a  candore  remotum. 
AtrataSjS  atri  coloris.'J 

Atriplexum''  herba,  quae  nmic  atriplex  dicitur. 
Atrium '  proprie  est  genus   sedificii  ante  aedem  continens 

mediam  aream,  in  quam  collecta  ex  omni  tecto  pluvia 

descendit :  dictum  autem  atrium,  vel  quia  id  genus  aedi- 

ficii  Atriae  primum^  in  Etruria  sit  institutum,  vel  quia  a 

terra  oriatur,  quasi  aterreum.'+ 


10  Alii  Atavium. — 11  Alii  potioni. — 12  Legendiim  monet  Dae.  lit  in  ora  ed. 
Scaligeri  asciiptum :  Atavus,  quia  atta  csl  nbavi. — 13  In  ed.  Seal,  est  Atralas 
atrati  coloiis:  sed  legendum  monet  Atritas,  uter  color,  improbat  Dae. — 14 
Quidain  altermn. 


NOT.E 


•J  Atarmviurn]  Glossae  Isidori :  *At- 
tanabo,  genus  vasis.'  Glossariiim  : 
'  Atanulus,  07101'  Uptojs  cr/ceCos,  Ket/j.i)- 
\lov.^    hfge,  Atatuivius.  Jos.  Seal. 

Atanuviuml  Attannluin  ex  Gr«co 
^.TTavov,  quod  T-qyavov  signi6cat,  iude 
oLTTai'rTat  panes  et  placentap.  Iiide 
denominativnin  attanulum.  Unde  at- 
tanuvmm  faetiini  eliquato  lambda  in 
iota,  ut  ex  '  simpulo,'  '  simpuvium,' 
'  ambuvia '  ex  '  ambula,'  &c.  Salm.  in 
Solin.  Dae. 

<=  Atavus]  Lege  ut  in  ora  asciip- 
tum, atttvus,  quia  atta  est  abavi.  Ata- 
vus  quartus  pater,  id  est,  pater  abavi, 
Atta  autem  est  lionorifica  appellatio 
junioris  ad  senioreni.  Vide  '  attam.' 
Idem. 

^  Atra  bins']  Anirai  vitio:  inendose. 
Ant.  Aug. 

Atra  bilis]  Lege,  atra  bilis  ab  atro 
animi  vitio  dicta.     Hae  voces,  id  est, 


male  hue  irrepserimt,  nt  alibi  saepe 
factum  est.  Dae. 

?  Atratas]  Lego,  Atritas,  ater  co- 
lor. ,Jos.  Seal. 

Atratas]  Ab  atrare,  atraius,  qui  est 
ni^ri  coloris  ;  '  atratas  quae  sunt  nigri 
roloris.'  Nihil  itaque  mutanduin. 
Scaliger  legit  tamen,  atritas,  ater  co- 
lor. Dae.  . 

''  Atriplexum]  Graece  arptifpa^is. 
Itali  nomen  retinent,  vocant  enira 
atriplice.     Galli  bonne-dame.  Idem. 

'  Atrium]  Area  subdialis  quae  erat 
ante  asdes,  ab  Atria  urbe  Tuscoruni, 
nbi  exemplumsumtum.  Varr.  lib.  iv. 
de  L.  L.  alterum  Festi  etymon  quod 
'a  terra  oriatur'  insulsum  plane  et 
ineptuii).  Quidara  ab  aWpiov,  verius. 
Idem. 

^  AtricB  primum]  Ex  Varroue  illud 
ut  supra.  Atria  autem  Tuscum  oppi- 
dum,  a  quo  nomen  mari  Adriatico  t 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I, 


97 


Atroces' appellautur  ex  Graeco,  quia  illi  atrocia'^;  appel- 
lant, quae  cruda  sunt :  sive  atrox  dicitur  ab  eo,  quod  ni- 
hil timeat :  rgsa-ai  enim  Grasci  dicunt  timere. 

Attae  "'  appellantur,  qui,  propter  vitium  crurum  aut  pedum, 
plantis  insistunt,  et  attingunt  magis  terram,  quam  am- 
bulant: quod  cognomen  Quintio  poeta3  adhjcsit. 

Attain"  pro  reverentia  seni  cuilibet  dicimus ;  quasi  eum 
avi  nomine  appelleraus. 


15  '  In  L.  III.  est  drpo/cTo,  pro  atrocia ;  et  qiiidein  Latinis  literis,  atrocta.' 
Fnlv.  Ursin.  Vid.  Not.  inf. 


NOTiE 


niutato  in  d.  Plin.  '  Quae  septem  nia- 
I'ia  appellantiir,  nubili  porta  oppidi 
Tiiscoruni  Atria*,  a  quo  Atriaticnm 
luare  antea  appillabatur,  qnod  nunc 
Adriaticuni.'  Idem, 

'  Atroces]  Lege,  quia  illi  drpuKTa, 
vel  Latinis  literis,  quia  illi  atrocta: 
facilis  error,  sed  non  parvi  niomenti. 
Sane  arpw^,  est  purum  putum  Gree- 
cuni,  arpw^,  arpwyos,  quod  nonduni 
maturum  esui.  In  Glossario  ita  cor- 
rige:  Atrox,  huvhs,  ffKaihs,  avfiKfcrros. 
Atroceni  vero  pro  crudo,  quod  hie 
dicitur,  Veteres  usurpasse  testis  Nae- 
vius,  qui  dixit,  '  Siniul  exta  porri- 
Cerent  atrocia  ministratores.'  Jos, 
Seal. 

Atroces']  Optime  emendavit  Scali- 
ger,  quia  illi  atrocta  appellant,  Sfc.  Et 
ita  in  libro  suo  exaratuni  testatur  Ur- 
sinus.  Sane  atrox  est  purum  putum 
Graecum  oTpai|,  arpwyos,  quod  non- 
duni nialuruin  esui.  In  Glossario, 
«t  correxit  Scalig.  Atrox,  Seiriir, 
OKaihs,  avT\Kicrros.  Saeviis,  asper,  iuto- 
lerabilis.  Iiidc  alrox  Latinis  crudus. 
Naevius :  '  simul  exta  porricerent 
atrocia  ministratores.'  Per  meta- 
plioram  atrox  ad  animum  Iransfertur, 
ut  apud  Horat. '  praetcr  atrocem  ani- 
mum Catonis :'  i.  Integrum,  invic- 
Delph,  el  Var,  Clan.  Pomp. 


tum,  impavidum.  Quo  sensu  aliquan* 
do  etiam  '  crudus.'  Dae. 

™  AttcE]  Glossarius,  '  Atta,  6  ro'is 
wocrlv  apx6fJ.€i'os  ir^pnraTuv.'  Ab  eo 
ait  Quintium  poetam  Attam  cogno- 
minatum.  Ad  quod  puto  allusisse 
Horatium  :  '  Recte  necne  crocum 
flortsque  perauibulet  Attae  Fabula.' 
Propterea  enim  verbo  perambulare 
utitur.  Jos.  Seal. 

Attce]  Ab  attingendo,  inquit  Fes« 
tus.  Est  autem  attiiigere  leviter,  qua- 
si summis  vel  pedum  vel  niauuum 
digitis  tangere.  Terent.  Adelpb.  ii. 
1.  '  Tetigine  tui  quicquam  ?  Si  atti- 
gisses,  ferres  iufortuuium.'  Glossa- 
rium,  '  atta,  6  toIs  irotAv  apx^/jifpos  ire- 
piirareiv,'  qui  pedibus  ambulare  inci- 
pit.  Glossae  Isidori,  '  atta,  qui  pri- 
inis  plantis  ambulat.'  Sed  melius  alta 
ab  &TTCO  salio,  quod  qui  hoc  vitio  labo- 
rant,  non  ambulant,  sed  saliunt.  Sic 
vocatus  fuit  poiita  celebcrrimus  Ti- 
tus Qriintius  Atta,  dc  quo  Horat. 
'  Recte  necne  crocum  floresque  pcr- 
ambulet  Attae  Fabula.'  Ubi  ctiani 
ad  ejus  vitium  allusibse  recte  nionet 
Scaligcr.  Dae. 

"  Attam]  Grapcum  est  i^xTo  irdrep. 
Vide  supra'  atavus.'  Jos.  Scat. 


Fest. 


G 


98 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Atticissat,"  Attice  loquitur.   Plautus :  non  Atticissat,  sed'^ 

Sicilissat :  id  est,  Sicule  loquitur. 
Attinge  '7  p  pro  attingam  posuere. 
AucETA,i  saepe  aucta. 
Auctarium'^  dicebant  antiqui,  quod  supra  mensuram  vel 

pondus  justum    adjiciebatur :    ut   cumulus  vocatur  in 

modio. 
Auctor^  communis  generis  apud  antiques. 
Auctum'  vocabatur  spatium  circi,   quod  supra  definitum 

modum  victoriae  adjungitur. 


16  Qiiidam,  teste  Seal,  conjiciunt  verum. — 17  *  Legendiim  Atlingem  :  quo- 
modo  habet  L.  m.'  Fulv.  Ursin.    Scribenduni  raouet  SCal.  Attingem,  attingatn. 


NOTyE 


°  Atticissaf]  Plant,  in  Menaech. 
Ant,  Aug. 

Atticissat'\  Locus  Plauti  est  in 
Piol.  Menaecli.  Sed  ibi  non  Sicilissat, 
ut  lilc,  sed  sicelissitat.  '  Atque  adeo 
hoc  argumentnm  graecissat,  tamen 
Non  atticissat,  verum  sicelissitat.' 
Dae. 

p  Attinge']  Locus  mendosus  :  scribe, 
Attingem,  attingam.  Nam  Attingeo, 
claudeo  :  et  Attingebo,  claudebo,  vi- 
vebo,  dicebant.  Vide  Nonium.  Jos. 
Seal. 

Attinge']  Correxit  Scaliger,  attin- 
gem,  attingam.  Et  ita  in  libro  Ursini. 
Idem  error  in  voce  reeipie.  Quinti- 
lian.  lib.  i.  cap.  7.  '  Quid  ?  non  Cato 
Censorius  dicani  et  faciam,  dicem  et 
faciem,  scripsit .-'  eundemque  in  cete- 
ris quee  similiter  cadunt  modum  te- 
nuit?  quod  et  ex  veteribus  ejus  li- 
bris  manifestum  est,  et  a  Messala  in 
libro  de  s  litera  positum.'  Dae. 

1  Auceta]  In  Mss.  erat  aucata,  no- 
de doctissimus  Vossius  legit  auctata 
ab  auctare,  i.  Saspe  augere,  forsan 
aucita,  id  est,  aucta,  ut  a  '  caveo,' 
'  cautum,'  et  '  cavitum,*  unde  '  cavi- 
tiones  '  Festo;  sic  ab  '  augeo,'  '  auc- 
tum  '  et  *  aucitum.'  Idem. 


^  Auctarium]  Plant.  Mercat.  *  Auc- 
tuarium  Adjicito  vel  niille  nummura 
plusqnam  poscet.'  Gloss.  '  auctuari- 
um,  imtxeTpov.'  Leg.  auctarium.  Idem. 

^  Attelor']  Juno  apud  Virgilium, 
'  Auctor  ego  audendi.'  Neque  solum 
Auctor,  sed  et  alia  pleraque  omnia 
verbalia.  Ovidius  :  '  Sponsor  conju- 
gii  Stat  Dea  picta  sui.'  Sed  quid  lon- 
ginqua  conquirimus  ?  Ecce  obvia  sem- 
per vox  Uxor  est  fceminini  generis. 
Unxor  dicendum  erat,  pro  unctor. 
Ejusmodi  euim  erant  verbalia  apud 
Veteres  ;  uxor,  pro  unctor  ;  pacio, 
pro  pactio  :  ita  dicta  est,  quia  adipe 
lupino  postes  novi  mariti  ungeret. 
Sed  et  jEschylus  tvxv"  ffwrripa  dixit 
in  Agamemnone  :  rvxn  5e  awr^^p  vav- 
ffroKovtr'  i<p4^iro.  Quod  sane  silentio 
praetereundum  non  erat.  Jos,  Seal. 

Auctor']  Juno  apud  Virg.  xii.  JE- 
neid.  '  Auctor  ego  audendi.'  Ovid. 
IV.  Fast.  '  Optima  tu  proprii  nomi- 
nis  auctor  eris.'  Et  alia  pleraque  ver- 
balia. Ovid.  '  Sponsor  conjugii  stat 
Dea  picta  sui.'  Grtecoriim  more.  /E- 
scbyl.  rixv  aoir^p,  Fortuna  servalor. 
In  Agamem.  Dae. 

*  Auetum']  Quando  Circus  ob  ali- 
quam  victoriam  ampliabatur,  spatium 


DE    VERBORUM    SION I  FICATION  R    LIB.    I.  [)9 

Audacia"  ab  avide,  id  est,  cupide  agendo,  dicta  est. 

Audacias  pluraliter  Cato  dixit. 

Audax  diminutivum  facit  audaculus. 

Audivitavi,',^  s^pe  audivi.  t 

Aventinus"  raoiis  intra  urbem  dictus  est ;  quod  ibi  rex  Al- 

banorum  Aventinus  bello  fucrit  extinctus,  atque  sepul- 

tus. 
Avere  y  nihil  aliud  est,  quam  cupere:  argument©  est  avi- 

dum,  et  aviditatem;  '9  ex  quibus  praecipua  cupiditas  in- 

telligitur,  cum  significet  et  gaudere. 
Aves^  ab  adventu  earum  dicuntur,  quod  inde  veniant,  unde 

quis  non  suspicetur. 
Augur"  ab  avibus,  gerendoque  dictus;  quia  per  eum  avium 

gestus  ediscitur :  ^°  sive  ab  avium  garritu :  unde  et  au- 

gurium. 


18  Seal,  et  Dae.  legendiim  nionent,  iit  in  vett.  edd.  Auditati. — 19  Alii 
ai'idiias. — 20  Alii  ediiur. 

NOTiE 

Ciicoadditiimauc/!/»i  dicebatur.  Am-  seciitns  Festiis  post  A'orerca.    Locum 

pliabattirautem  Circus,  opinor,  prop-  adi.    Idem  Varro  tanien  in  gcnte  po- 

ter  ludos  frequentiores.  Idem.  puli  Rom.  dicit,  '  Sabinos  a  Romulo 

"  Andada']  Inepte  Festus,  audacia  susceptos   istum  accepisse  montem, 

enim  ab audeo,  quod  ab  aieo,  insertod,  quern  ab    Avente,    fluvio  provincije 

lit  a  '  gaveo,' '  gaudec'  Idem.  su8P,appellaverunt  Aventinum.' Vide 

^  Aventinus']  Ab  Aveiitino  xii.  re-  Servium    in    viii.  lEneid.    Ceterum 

ge  Albanorum.    Liv.  lib.  i.  *  Is,'  A-  Aventinus,   a   Remo   Romuli   fratre, 

ventinus,  '  sepultus  in  eo  colle   qui  Remurlus  ;  a  Marcije  Socordiae  Deae 

nunc  est  pars  Romanae  urbis,  cogno-  saeello,  Murcius  ;   a   Dianae  temple 

men  colli  fecit.'    Plures  nominis  ra-  coUis  Dianae  dictus.  Idem. 

tiones  affert  Varro  lib.  iv.  de  L.  L.  ^  Avere]  Cupere.  Lucil.  '  Parasili 

'  Aventinum  aliquot   de    causis    di-  avent  divitias.'    Inde  '  avidus,'  '  avi- 

cunt.    Naevius  ab  avibus,  quod  eo  se  ditas  ;'    ut    a   '  caleo,'   'calidus;'    a 

ab  Tiberi  ferrent  aves.     Alii  ab  rege  '  torreo,'    '  torridus.'      lufra   tamen 

Avcntino  Albano,  quod  ibi  sit  sepuU  Festus  avidus  a   non    videndo.    Ubi 

tus.    Alii  ab  adventu  liominum,  quod  ejus  inconstantiam  ride.  Idem. 

commune  Latinorum  ibi  Diana;  tem-  ^  Ares]    Melius   Lsidorns  lib.   xii. 

plum  sit  constitutum.     Ego  maxime  Originum  :  quod  '  per  avia  quaeque 

puto  ab  advectu:  nam  olini  paludi-  discurrant.'  Idem. 

bus  mons  erat  ab  reliquis  discliisus,  *  Augur]  Ab  avium  gestn,  quod  ex 

itaqiie  eo  ex  urbe  qui  advcliebantur  modo  quo  se  gcrunt  aves  in  volandu 

ratibus,  quadrantem  solvebant.'  Ha?c  futura  prapuuntiet.    Inde  ct  rtMg^urJMw 

Varro,  et  Varronis  sententiam  infra  quasi  avigerium.    Alii  ab  avium  guslu 


100 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Auguraculum ''  appellabant  antiqui,  quam  nos  arcem  dici- 
mus :  quod  ibi  aiigures  publice  auspicarentur. 

Augustus "  locus  sanctus,  ab  avium  gestu  ;  id  est,  quia  ab 
avibus  significatus  est,  sic  dictus :  sive  ab  avium  gusta- 
tu  ;  quia  aves  pastas  id  ratum  fecere. 

Avidus*^  a  non  videndo  propter  niraiam  cupiditatem  appel- 
latur  ;  sicut  amens,  qui  mentem  suam  non  habet. 

Avillas,*  agnas  recentis  partus. 

Aulas  ^  antiqui  dicebant,  quas  nos  dicimus  ollas  ;  quia 
nullam  literam  geminabant.  Itaque  aulicoqua '  exta, 
quae  in  aulis  coquebantur,  dicebant ;  id  est,  elixa. 

Avolant,^  evolant. 

A  ureas  "^  dicebant  frenos,  quibus  equorura  aures  religantur.* 


I  Ms.  aulicoctla 
guntur. 


niox  pro  aulis  quidam  conjiciunt  oUis. — 2  Ed.  Seal,  reli- 


NOT/E 


vel  ganitii.  Idem. 

^  Auguraculuin]  Casula  in  loco  edi- 
tiori,  specula  sublimior  patente  in 
loco  ad  iiberum  aspectum  capiendis 
auguriis  ex  volatii  et  cantu  avium. 
Quod  autem  hie  putat  Paulus  arcetn 
recentiorem  esse,  ibi  certe  frustra 
est,  ut  ex  Veteium  exemplis  patet. 
Cicer.  iii.  de  Off.  *  cum  in  arce  au- 
gurium  actnri  essent  angures.'  Liv. 
lib.  I.  '  Numa  deductus  ab  augure 
in  arcem.'  In  arcem,  hoc  est,  in  au- 
guraculum,  Tabernacuhim  etiam  di- 
cebatur.  Cicer.  i.de  Divinat.  'Grac- 
chus cum  tabernaculum  vitio  cepis- 
set  imprudeus.'  Ibi  enim  labernacU' 
lum  nihil  aliud  est  quam  auguracu- 
lum,  arx.  Idem, 

•=  Augushis'\  Locus  augurio  conse- 
cratus.  Sueton.  August,  cap.  7.  'Loca 
religiosa,  et  in  quibus  augurato  quid 
consecratur,  augusta  dicuntur,  ab 
auctu,  vel  ab  avium  gestu,  gustuve, 
sicut  etiam  Ennius  docet,  scribens  : 
'  Augusto  augurio  postquam  inclyta 
condita  Roma  est.' '  Idem. 


^  /Indus]  Inepte.  Vide  supra  *  ave- 
re.'  Idem. 

^  Avillas\  Ovis,  ovilla,  et  o  mutato 
in  o  avilla;  ovis  vetula,  recentis  par- 
tus. Vide  '  adasia  :'  nam  inde  pate- 
bit  falli  Meursium,  qui  avillas  dici  pu- 
tavit,  quae  nondum  velli  possent. 
Idem. 

^Aulas']  Aula,  mutato  au  in  o,  ola;  ad- 
dito  /,  olla ;  ut  *  cauda,' '  coda.'  Varr. 
'Sed  ut  canis  sine  coda.'  Infra  auli- 
coqua exta:  in  Ms.  aw  J  Jcod?a.  Forsan 
pro  nulicocila,  nempe  a  coquo,  coc- 
tum,  et  cocitum,  ut  a  '  faveo,'  'fau- 
tum'et  •  favitum,'  unde  '  favitores  ' 
Plauto.  Idem. 

s  Avolant^AvolaTe,  praecipiti  cursu 
auferri.  Virg.  ix. 'At  juvenis,  vicisse 
dolo  ratus,  avolat  ipse,  Haud  mora, 
conversisque  fugax  aufertur  habenis.' 
Idem  alibi  evolat,  lib.  vii.  '  Evolat,  et 
natam  frondosis  montibus  abdit.'  Et 
lib.  IX.  'Evolat  infelix.'  Idein. 

*■  Aureus]  Ab  aure,  aurea ;  ut  ab 
ore,  orea.  Verum  aweas  et  areas  idem 
ut  cauda,  coda;  cautes,  cotes;  aula, 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATIONE    LIB.    I. 


101 


Aureax'  auriga:  aurea  enim  dicebatur'  fraenum,  quod  ad 
aures  equorura  religabatur  :  orias  quo  ora  coercebantur. 

Aureliam"  familiam  ex  Sabinis  oriundam  a  Sole  dictam 
putant:  quod  ei  publico  a  populo  Romano  datus  sit 
locus,  in  quo  sacra  facerent  Soli,  qui  ex  hoc  Auselii  di- 
cebantur,  ut  Valesii,  Papisii,  pro  eo,  quod  est  Valerii, 
Papirii. 

Aurichalcum,'  vel  orichalcum  quidam  putant  compositura  ex 
aere  et  auro,  sive  quod  colorem  habeat  aureum  :  orichal- 
cum sane  dicitur,  quod  in  montuosis  locis  invenitur : 
mons  etenim  Graece  opo^  appellatur. 


3  Fulv.  Ursino  legendiim  videtur  dicebant. 


NOTiE 


olla.  Sic  ab  ore, orea,  aurea  ;  utGrte- 
tis  (TTo/iis  ab  (TT6fj.a.  Idem, 

Aureus]  Vide  '  Oreae.'  Ant.  Aug. 

'  Aureax]  Glossariiim  :  '  Aura,  ex- 
solitarius,  linracTT'fis.'  lege,  Aureax, 
solitarius.  Confirniaiit  Glossae  Isldo- 
ri,  'Aureax,  eques   solitarius:'  soli- 


sularis  et  triumphalis,tribus  distincta 
cognominibus,  Cotta?,  Orestae,  et 
Scauri.  A  Sole  dictam  vult  Festus, 
'  Auseliam,'  '  Aureliam  ;'  ut  '  Vale- 
sii,' 'Valerii.'  Sol  etiam  SabiHinn  ver- 
bum.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L.  '  Sol, 
vel  quod  ita  Sabini,  vel  quod  solum 


tariuni  vocat,  quern  alibi  idem  auctor      ita  lucet,  ut  ex  eo  dies  sit:'  alii  Aure- 


Glossarii  '  singulatoreni,'  hoc  est,  /ce- 
XTjra.  Idem  etiam  '  Caballarium.'  Me- 
lius tamen  eaedem  Giossas  Isidori, 
'  Caballarius,  alaris.'  Jos.  Seal. 

Aureax,  aurigii]  Non  tantum  au- 
riga; aureax  enim  est  equns  solita- 
rius, Graecis  ;uovct/u7rv|,  et  eques  qui 
equo  solo  ac  singular!  vehit,  ut  Grae- 
cis Ks'XTjr.      Hesych.    KeATjs,  Yjtttos    nal 


liam  ab  aureoSole,  nam  aurum  Sabini 
dicebant  ausum.  Dae. 

'  Aurichalcum]  Cum  Graeci  dioant 
opeix^^Kov,  tamen  Latini  scripserunt 
Aurichalcum,  quod  putarent  id  ex 
auro  et  aere  componi,  addita  Cadmea 
terra;  ut  electrum  ex  auro  et  argen- 
to:  de  quo  intellexit  Martialis  :  'Pal- 
lida sic  niveo  radiant  electra  metallo. 


liriraxn7]s  novdrwp.     Ita  enim  legendns  Et  niveum  felix  pustula  vincit  ebur.' 

liic  locnsi.    «  Celes,  equus  et  eques  so-  Intelligit  enim  tie  ilia  materia  com- 

litarius,  monator.'  lude  etiam  singu-  posita,  non  de  sucrino.   Igitur  ex  vi- 

latorem    Latini  dixerunt  monatoreni  tio  pronunfiationis  iiata  est  falsa  ilia 


et  simplnm.   Dnc. 

■*  Aureliam]  A  Sole  Auselii,  origo 
dura :  forte  ab  aureo  Sole  :  nam  au- 
rum dicebant  ausum  Sabini,  ut  mox 
videbinius  :  sic  a  Corueo  Corneliu-',  a 
Cereo  Cerelius.  Anl.  Aug. 


de  composilionc  auri  et  apris  0[)inio. 
Quare  et  auctor  Glossarii  recte  dixit, 
'  Auroclialca,  Kpafianva,'  quod  puta- 
rent esse  auri,  et  clialci,  sen  a;ris  /cpo- 
jnoTi,  et  conipositionem  <piandam. 
Non  nego  ex  auro  et  iere  praestantis- 


Aureliam]  Aurelia    gens    plebcia,      simum  aes  fieri,  ut  prodiderunt  Vete- 
Sabinis  oriunda,  nobilis  tamen  et  con-      res  do  Corinthio  aere,  8e<l  id  hp(ixo.\- 


102 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Auritus'"  a  magnis  auribus  dicitur,  ut  sunt  asinorum  et 

leporum  :  alias  ab  audiendi  facultate. 
Aurura"  dictum,  quia  praecipue  custoditur.     Gisece  enini 


NOTyE 


kov  esse,  id  vero  pernego.  Aristote- 
lein  enim  habeo  auctorem,  qui  apud 
interpreteiii  Apollonii  negat  opef'xaA.- 
Kov  esse  in  rerum  natura.  Hesyciiius: 
opet'xaA.Koi',  rwv  elKTJ  SiaSeSoixevcav  toS- 
voyLa.  ol  Se  TrXdovs  inrdpxeiv  aiirov,  fan 
8e  Kal  vAtj  dixoia  x°'^'^'?-  Sane  v\r)v 
ofioiav  x°'^'^V  vnlgo  vocamns  Leto- 
num:  et  de  eo  intellexit  Horatius : 
'Tibia  non,  ut  nunc,oiicliaIco  vincta.' 
Sed  illiid  comnientitinm  auriclialcum 
tanti  fuit  apnd  Vetei  es,  ut,  cum  niis- 
quam  esset,  tamen  quasi  esset,  etiani 
anro  excellentius  liaberetnr.  Id  quod 
ex  Plauto  cognoscimus,  qui  auriciial- 


etiam  excellentius  haberetur,  ut  ex 
Plauto  videre  est,  qui  aniiclialcniii 
pluris  facit  quam  talentuni  auri  ;  et 
ex  Plinio,  qui  scribit,  in  usu  geinma- 
rum  din  illud  apud  Veteres  in  admi- 
ratione  f iiisse,  qui  auri  vice  eo  uteien- 
tur  ad  includendas  gemmas.  Sed 
postquam  vera  cognitum  est,  turn 
etiani  et  in  ordinem  redactum  ;  nam 
Vitellius,  pro  auro  et  argento  quod 
templis  siirripuerat,  stannum  et  ori- 
chalcum  snpposuit.  Sueton.  in  Vitell. 
cap,  6.   Dae. 

"^  Auritus]  Glossarium,    '  Auritus, 
wToirerris,  wroirapdxos,  d^vaKov(n\6yos' 


cum  pluris  facit,  quam  talentum  auri.     oiTOTreW/s,  est  Flaccus,    Plaudus,   ut 
Quod  et  non  praeterniittit  Servius  in      canes  venatici.  Jos.  Seal. 


Virgilium.  Jos.  Seal. 

Auriclialcum]  Orichalcum  prius  dic- 
tum, postea  0  verso  in  au,  auriclialcum, 
lit  ab  '  osculor,'  '  ausculor.'  Et  haec 
auriclialci  pronuntiatio  effecit,  ut 
prave  omnes  crederent  esse  ex  auro 
et  x^'^'f^s  aere  :  compositionem  ex 
auro,  £ere,  et  cadmea  terra  ;  quale 
Kpajxa  in  rerum  natura  negat  esse 
Aristoteles.  Orichalcum  a  Graeco  opos, 
etx«^K^saes,  quod  e  montibus  erua- 
tur,  vnlgo  vocamns  Letonum  :  v\riv 
ofMolav  xa^K<^)niateriam  auro  simileni, 
vocat  Hesychius.  De  eo  intellexit 
Horat.  in  Poetica  :  '  Tibia  non,  ut 
nunc,  oriclialco  vincta,  tubsEque  JE- 
mnla.'  Orichalci  mixturam  sic  de- 
acribit  Strabo  lib.  xiii.  '  Lapis  est 
apud  Andeira,  qui  ustus  in  ferrum 
transit,  deinde  cum  quadam  terra  in 
camino  excoctus  Pseudargyrum  sen 
falsum  argentum  stillat,  cui  ubi  est 
<ES  additum,  mixtura  fit  quam  non- 
nulli  oricbalciim  dicunt.'  Sane  ori- 
chalcum, quod  instar  auri  fulvum  es- 
set, tanti  fuit  apud  Veteres,  ut  auro 


Auritus]  Non  admittenda  Festi  di- 
visio,  ut  auritus  modo  a  niagnis  auri- 
bus, modo  ab  audiendi  facultate  dica- 
tur.  Nam  plane  est  ab  aurihus.  Plaut. 
in  Prolog.  Asin.  '  Face  jam  tu  praeco 
nunc  omnem  aurituni  popuhim.'  Et 
Horat.  Od.  12.  lib.  i.  '  Et  auritas  fi- 
dibus  canoris  Ducere  quercus.'  Dae. 

^^  Aurum]  Male  citatur  Hippocrates ; 
legendum  enim  Hypsicrates,  qni  a  Var- 
rone  et  Gellio,  lib.  xvi.  citatur, 
scripsitque  de  Romanis  vocibus,  quae 
a  vetere  lingua  Graeca  derivautiir. 
Aurum  veto  priscum  vocabuhim  Grae- 
cum,  et  ab  eo  Thesaurum  dictum, 
divitiae  et  divitiarum  conditorium. 
Quod  sequitur,  nonnulli  quod  mentes 
hominum  avertat,  vereor  ne  Paulus 
praeiermiserit  quod  clarius  FestHs 
exposuerat :  Nonnulli  quod  mentes  ho- 
minum auruneet,id  est  avertat.  Indif- 
ferenter  enim  auruncare  et  averruncare 
dicebant ;  ut  cauneas  pro  cave  ne  eas. 
Glossarium,  '  auruncus  Oehs  a.iroTp6- 
iroioj :'  nam  ita  in  veleribus  codici- 
bus  non  semel  legi.     Quia  GtAurunci 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    1. 


103 


copslv,  custodire  dicitnr :  unde  et  thesaurum.  Hippocra- 
tes +  medicus  de  nomine  inventoris  id  dictum  putat,  quem 
vocitatiim  ait  Aurum  ;  quidam  a  similitudine  aurorae  co- 
lons nomen  traxisse  existimant ;  nonnulli  quia  mentes 
hominum  avertat ;  alii  a  Sabinis  translatum  putant ;  quod 
illi  ausum  dicebant. 

Ausculari  °  dicebant  antiqui  pro  osculari,  quod  est  os  cum 
ore  conferre. 

Ausis/  audeas. 

Ausoniami  appellavit  Auson,  Ulyssis  et  Calypsus  filius, 
earn  primam  partem  Italiaj,  in  qua  sunt  urbes  Beneven- 
tum  et  Cales  :  deinde  paulatim  tota  quoque  Italia,  quse 
Apenuino  finitur/  dicta  est  Ausonia  ab  eodem  duce,  a 
quo  etiam  conditam  fuisse  Aruncam  '  urbem  ferunt. 


4  Reponendiim  putant  Seal,  et  Ursin.  Hipsicrates. — 5  Quidam  conjiciunt 
Jinditur:  mox  pro  Aruncam  vett.  edd.  hdibenl  Auruncam :  et  ita  legendum  mo- 
nent  Seal.  Dae. 


NOT^ 


veteres  Italiae  populi  ab  ea  cadem 
luente  dicti,  quod  est  idem  awoffiracr- 
6(VT(s,  avnlsi  a  sedibus  suis,  quod 
nempe  TrAacTiTes,  et  aborigines  fue- 
lint.  Eodem  modo  dieebant  dorlium 
pro  dhortium,  Turpilins  Leucada, 
'  Antefacta  in  ignem  committo,  tris- 
titias  ante  dortium.'  Quod  et  lex 
trochaic!  et  vetus  lectio  manuscripta 
docet.   Jos.  Seal. 

"  Ausculari]  Ab  '  osculor.'  At  con- 
tra '  Cauda,'  '  coda,'  *  aula,'  '  oUa,' 
&c.  Dae. 

P  Ausis]  Audeas,  et  ausus  sis.  Id. 

1  Ausoniam]  Lege  infra,  Auruncam, 
ut  et  veteres  editiones  liabent.    Sues- 


tionibus  nostris  Ausonianis.  Porro 
Glossarinm  vetus  habet,  '  Aurunci, 
olK^iTopfs  'ItoA/oj.'  Jos,  Seal. 

Ausoniam]  Beneventum  et  Cales  in- 
ter urbes  Ausonia;  memorat  etiam 
Livius.  Ausonem  autem  Circes  et 
Ulyssis  alii,  alii  Calypsus  et  Atlantis 
filium  dicunt.  Vide  Eustatb.  ad 
Dionys.  Dae. 

^  Aruncam]  Lege  Auruncam,  ut  in 
vett.  libb.  et  earn  urbem  intellige 
qux  a  Sidicinis  delcta  fuit  cum  earn 
Aurunci  deseruissent,  Suessamque 
confiigissenl,  qua;  ab  eo  postea  Au- 
runca  est  appellata.  Liv.  lib.  viii. 
cap.  15.    *  Fama  affertur   Auruncos 


sa  Auruncorum  etiam  apud    Livium     nietu    oppidum     deseruisse,    profu- 


et  alios  dicitur,  unde  fuit  Lucilius; 
cujus  Satirae  dicuntur  propterea  Ca- 
meuac  Suessa;  ab  Ausonio  ad  Tetra- 
dium  :  '  Rudcs  Camenas  qui  Suessa; 
praevenis.'  Ila  enim  icj'cndum  esse 
apud  Ausonium,  osteudimus  in  Lec- 


gosque  cum  conjugibus  ac  liberis 
Suessam  communisse,  qua;  nunc  Aii- 
runca  appellata  ;  uueuia  antiqua  eo- 
rum,  urbcm<{uc  a  Sidicinis  dcletam.' 
Vide  supra  *  aurum.'  Idem. 


104  SEXTI    POMPEII    FESTl 

Auspicium '  ab  ave  spicienda :  nam  quod  nos  cum  praepo- 
sitione  dicimus  aspicio ;  apud  Veteres  sine  A  pr^posi- 
tione  spicio  ^  dicebatur. 

Autunmum  *  quidam  dictum  existimant,  quod  tunc  raaximc 
augeantur  hominum  opes  coactis  agrorum  fructibus. 

Avunculus,"  matris  meae  frater,  traxit  appellationem  ab  eo, 
quod  seque  tertius  a  me,  ut  avus  est,  sed  non  ejusdem 
juris,  ideoque  vocabuli  facta  deminutio  est :  sive  avun- 
culus appellatur,  quod  avi  locum  obtineat,  et  proxiraitate 
tueatur  sororis  filium. 

Avus,"  patris  matrisque  pater,  dictus  a  Graeco  vocabulo, 
quod  est  apud  eos  TruTnroi,  mutatis  quibusdara  Uteris.  Alii 
volunt,  quod  ex  ea  voce  appelletur,  quod  apud  eosdera 
Grfficos  TaT«7  appellatur,  significatque  magnum;  cum 
veluti  magnus  pater  sit  avus.  Alii  putant  avum  dictum 
esse,  quia  ad  duos  attineat,  quasi  adduum  ;  vel  quia  ad 
patrem  sit  additus. 

Auxiliares  *  ^  dicuntur  in  bello  socii  Romanorum  extera- 


G  '  Legend  urn,  «;)ud  Veteres  sine  prcepositione,  spicio:  sive  ut  est  in  1.  in. 
specio.'  Fulv,  Ursin.— 7  Scribenduni  monetScal.  &ir7ra,  ut  apud  Callimachum. 
Vett.  libb.  habent  ay6s.—8  Vide  Notas  inf. 

NOTvE 

'  AuspiciuTn'\  Quasi  avispicium  ab  Varro.  Dae. 
'ave'  et  'spicio,'  ut  Antiqui  dice-  "  Avunculus'\  Matris  frater.  Per 
bant  pro  aspicio.  Plaut.  Mil.  Glor.  diminutioneni,quasi  parvus  avus,  quia 
in.2. '  FlagitiumestjSi  niiiilmittetur  remotior  est  quam^  patruus,  qui  pa- 
quo  supercilio  spicit.'  Vide  '  spec-  tris  frater  quasi  secundus  pater  est. 
tio.'     Auspicium  non  tantuni  ex  can-  Idem. 

tu,  vel  volatu,  vel  garritu  avium,  sed  ^  Avus]  A  Graeco  ir6.iriros,  qui  Grae- 

etiani  ex  victimaruni  extis,  ex  pisci-  cis  avus.     Vel  fiinro,  vel  etiam  drra. 

bus,  et  acuminibus,  tonitru,  fulgure,  Sic  euim  infra  legendum  est  pro  t&tu. 

et  aliis.  Idem.  Idem. 

»  Autumnum]  Non  est  dubium  die-  "  Auxiliares']  Cormptus  est  in  fine 

turn  a  Veteribus  sine  C;  ut  «  Autor'  locus,    atque    ita    dissimulata   Festi 

pro  '  Auctor.'    Ergo  Autumnus  pro  senteutia,  ut  vix  ullum  vestigium  ap- 

Auctumnus.  Jos.  Seal.  pareat.     Scribenduni :  dicti  ex  Grce- 

Autumnus]    Pro   '  auctumnus,'   ut  co  vocabulo  ati^v,  a  qwo  «»*  dicimus  re- 

*  autor' pro 'auctor.'    'Auctumnus'  rum    cresceiUiam,   auctionem.      Quam 

ab 'auctu,' quod  tunc  augeantur opes,  liaec  eleganter  dicta;  contra,  quam 

'  Auctumnitas,'  auctumni  tempestas  :  adversetur  Festi  menti  vulgata  lee- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    I. 


105 


rum  nationum ;    dicti  ex  Graeco  vocabulo  au^ijo-ic,  quod 
nos  dicimus  reriim  crescentium  aiictionem. 

Auxilla/  olla  parvula. 

AxAMENTA''  dicebantur  carmiua  saliaria,  quae  a  Saliis  sa- 


NOT^ 


tio,  nemo  non  videt.  Qiiin  aiideo 
affirniare  ne  illud  quidem  rerum 
Festi  esse.  Quare  expunge.  Jos, 
Seal. 

Auxiliares']  Et  aiixilia,  milites,  qui 
a  sociis  vel  foederatis  gentibus  mit- 
tebantur.  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Aiixilinm  appellatnr  ab  auctu,  cum 
accesserant  qui  adjumento  essent 
alienigenae.'  Quae  sequuntur  corrup- 
ta  sunt,  eaque  sic  optime  restituit 
Scaliger,  Ex  Grceco  vocabulo  aH^t),  a 
quo  nos  dicimus  rerum  crescentiam,  auc- 
tionem.  Ubi  etiam  rh  rerum  expun- 
gendum  arbitratur.  Neque  tamen  ab 
av^Tj  immediate  auxiliaris.  Sed  ab 
'  augeo,'  '  auxi,'  '  auxilinm,'  '  auxi- 
iia,'  'auxiliaris.'  'Augeo'  autem 
ab  ou|eco.  Dae. 

'  Auxilla']  Glossarium :  '  Auxillae, 
lj.iKp6nrepa,  ws  Bctp^wv.'  Ab  eo  autem 
'  oliae '  dictum,  nt  ab  *  Axilla,'  '  ala.' 
Sic  '  Axilites  '  pro  '  Alites.'  Glossa- 
rium: '  Anxilites.opwees,  oictfvoi'.'  Scri- 
bendum  Axillites.  Qui  error  non  est 
librarii,  sed  ipsius  auctoris :  quod 
apparet  ex  ordine  literarum.  Jos, 
Seal. 

Auxilla']  '  Aula,'  *  auxilla,'  ut  '  pa- 
in?,' '  paxillus.'  Sed  frustra  est  doc- 
tissimiis  Scaliger  cimi  hue  traducit 
locum  ilium  Glossarii,  '  auxillae,  fxi- 
Kpd-jtTfpa,  iis  Bd^^wv.'  Neque  enira 
ista  conveniunt  fjiiKp6irrfpa  cum  '  ol- 
lis.'  Sane  corrupte  legitur  in  Glos- 
sario  auxilla  ;  rescribendiim  avicel- 
la  ;  avicellas  enim  fxiKp6'nTfpa,  i.  par- 
vas  aves,  dixit  Varro,  non  auxillas. 
Locus  est  lib.  vii.  de  L.  L.  Dae, 

» Axamenta]  Glossarium : '  Axamen- 
ta,  ffTi'xoi  M  Bvffiwj/  'HpaKKiovs.'  Ubi 
notandum  est  sacrificia,  quae  Salii  fa- 


ciebant,  non  Marti,  sed  Herculi  fieri : 
cum  tamen  Salii  sint  Martis  sacer- 
dotes.  Quare  scriptor  doctissimus 
illius  Glossarii  secutus  est  auctores 
eos,  quos  et  Virgilius,  dum  attribuit 
Salios  Herculi,  non  Marti.  Sed  et 
Antonius  Nipho,  et  Octavius  Heren- 
nius  olim  ostenderant  Salios  Herculi 
dicatos  esse.  Porro  Axamenta  dicta 
suntab  Axare:  hoc  est,  ut  ipse  Fes- 
tus  explicat,  nominare.  Glossarium  ; 
'  Anaxant,  6vofj.d^ovffi,'  Sed  non  ma- 
gis  puto  axare  proprie  esse  nominare, 
quam  apud  Graecos  (rrrjMTevcraif  rh 
Srifjifvffat,  ant  t5  vfipi^nv.  Sed  in  axi- 
bus  seu  tabulis  ilia  carmina  describe- 
bant,  item  ut  leges  suas  Graeci  iv  rols 
&^u(n.  Quia  enim  legitime  concepta 
erant  ilia  carmina,  propterea  non  mi- 
nus ediscebantur  a  Saliis,  quam  a  le- 
guleis  actiones,  et  formulae  juris.  Ita- 
que  et  Cicero  ait  a  pueris  praetextatis 
carmen  Saliare  tanquani  legitimas 
formulas  disci  solitum.  Sed  et  erant 
alia  carmina,  quae  a  pueris  disceban- 
tur,  ut  carmen  Nelei  de  moribus,  et 
similia.  Quae  quia  religiose  edisce- 
bantur, et  solenniter  concepta  erant, 
nihil  impedit  legitima  dici.  Sic  Ter- 
tullianus  disertissimus  ac  eruditissi- 
mns  scriptor,in  libro  de  persecutione, 
orationem  Dominicam  legitimam  vo- 
cavit  elegantissimc  :  <|uod  a  nobis,  et 
ab  omnibus,  qui  Christo  sacramento 
dixerunt,  ut  carminis  lex  quaedam 
discatur.  .Tos.  Seal. 

Axametita']  Ab  '  axis'  tabula,  quod 
in  tabulis  descripta.  Eadem  '  assa- 
nienta,'  quod  '  assis '  dicebant  pro 
*  axis.'  Glossarium  :  '  assamenta, 
ffrixoi  M  Ovffiwv  'HpaK\(ovs.'  Unde 
discimus  axamenta  fuisse  versus  qui 


106 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    I. 


cerdotibus  componebantur^  in  uni versos  homines  (com- 
posita).  Nam  in  Deos  singulos  versus  facti,  nomini- 
bus  eorum  appellabantur  :  ut  Janvalii,  Junonii,  Minervii. 

Axare,*"  nominare. 

Axe "  adglomerati,  universi  stantes,  id  est,  cohortibus,  aut 
legionibus. 

Axis,  qiiem  Graeci  a^ova  diciint,  plures  habet  significationes. 
Nam  et  pars  coeli  septemtrionalis,  et  stipes  teres,  circa 
quern  rota  vertitur  :  et  tabula  sectilis  axis  appellatur. 

Axitiosi ''  factiosi  dicebantur :  cum  pJures  una  quid  agerent, 
facerentque.  Axit  autem  antiques  dixisse,  pro  egerit, 
manifestum  est.  Unde  Axies"  mulieres,  sive  Dii  diceban- 
tur una  agentes. 

9  Pro  cmnponebantur  lescribendum  putat  Dae.  canebantur. 


in  sacrificiis  Herculis  ab  ejus  Saliis 
canebantur.  Infra  pro  componeban- 
tur  rescribendnm  puto  canebantur. 
Nam  falstim  est  ea  carmina  a  Saliis 
fuisse  composita,  quae  ipsis  etiam  ob- 
scura  ipso  Fabio  teste  lib.  i.  cap,  6. 
'  Saliorum  carmina  vix  sacerdotibus 
suis  satis  intelligenda.'  Dae, 

*>  Axare}  Ab  '  axis.'  Glossarium, 
'  anaxant,  ovofid^ova-i,  nominant.'  Id. 

<=  AxeJ  Lege  axes,  vel  axei.  Vide 
'  ambaxioqui.'  Infra,  id  est  cohorti- 
bus: more  Graecorum  pro  cum  cohor- 
tibus, avTois  andpais.  Et  ffireipais  tan- 
tum.  Idem. 

•*  Axitiosi]  Ita  apud  Plautum,  ci- 
tante  Varrone  :  '  Axitiosae  annonam 
caram  e  vili  concinnant  viris.'  Glos- 
sarium :  '  Axitas,  aTroTeKecrnaTiKai,' 
Lege  Axites,    Unde  et  infra  Axites 


NOTiE 

mulieres  Jegendum,  non  Aries.  Jos. 
Seal. 

Axitiosi]  Plant,  in  Astraba:  'Axi- 
tiosae annonam  caram  e  vili  concin- 
nant viris.'  Ab  axit,  egerit,  quo  usns 
Paeuvius  in  Peribcea.  '  Aut  quae 
egi,  ago,  vel  axim,  averrunceni.'  Sed 
rescribendnm  axiosi  et  axiosa.  Nisi 
malis  axitiosi  dictum  putare  pro  aa;- 
iosj,  ut '  axilites'  pro'alites.'  'Axiosi' 
pro '  actnosi,'  ab  '  axus  '  pro  *  actus,' 
'  fixus  '  pro  '  fictus,' '  taxus'  pro '  tac- 
tus,'&c.  Varro  lib.  vi.  de  L.  L.  ♦  Ut 
ab  una  faciendo  factiosae,  sic  ab  una 
agendo  actiosae  dictae  sunt.'  Dae. 

•^  Unde  Axies]Ijege axites.  Glossari- 
um: 'axites,  airoTeXea-fiariKal.'  Item 
*  mulieres  sive  Dii.'  Kescribe  mulie- 
res sive  viri.  Idem. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM    SIGNIFICATIONE 


LIBER    II. 


Bacar''  vas  vinarium  simile  bacrioni.' 

Bacchanalia  ''  dicebantur  Bacchi  festa. 

Bacrionem  '^  dicebant  genus  vasis  longioris  manubrii :  hoc 

alii  trullam  appellant. 
Bajulos*^  dicebant  Antiqui,  qiios  nunc  dicimus  operarios  : 

unde  adhuc  bajulari  dicitur. 
Balaena3  *  nomen  a  Graeco  descendit :   banc  illi  ip«Xa<v«y  di- 


1  Vett.  libb.  Baccioni  vel  Batrioni. — 2  Hie  quoqiie  vett.  libb.  Baccionem 
vel  Batrionem, 

mOTIE 

*  Bacar]  Glossariitm,  '  Bavar,  elSos  nuilieribiis  itidem  nudis,  omnes  pari- 
a77€i'ou.'  Lege,Baccar.  IsidoriGlossae,  ter  omnia  membra  painpinis  et  race- 
'  Baccaiiuiii,  vas  aquarium.'  Quod  mis  impediti,  hue  et  illuc  varia  gesti- 
bic  dicitur  bacrioni  vas  simile,  immo     culationc    discurrentes     ineonditum 


idem  est '  bacar,'  '  bacarium,'  et  '  ba- 
cario,'seu  '  bacrio.'  Isidori  Glossa?, 
'  baeario,  orceoli  genus.'  Glossa- 
rium, '  baccario,  iropj/o5(OKovos :'  mere- 
trieibus  aquani  infuudens.  Reete : 
nam  a  vase,  ministri  etiam  dieti  bac- 
cariones,  aquarii;  nam  aquarii  sou 
aquarioli  ■nopvoiia.Kovoi  a  Veteribiis  di- 
cebantur, ut  superius  annotavit  Fes- 
tus  ipse,  ntitur  et  Tertullianus,  item 
Apulcius,  et  abi.  Jos.  Seal. 

•"  Bacchnnnlia]  Per  auctumnum  de 
node  ctlebrala,  quibus  viri  nudi  cum 


carmen  Baccbo  cantitabant,  donee 
ebrii  omnes  procumberent.  Dae. 

•=  Bacrionem]  Bacrio  tamen  et  trnl- 
la  eo  ditlerunt,  quod  ille,  vas  aqua- 
rium, haec  vero  vinarium.  Horat.  Sat. 
lib.  II.  '  Qui  Veientanum  festis  por- 
tare  dicbus  Campana  solitus  trulla, 
vappamque  profcstis.'  Idem. 

•^  Bajulos]  A  bajulando,  id  est,  fe- 
rendo :  quo  usus  Plautus,  Asinar. 
'  Ego  baj  ulabo,  tu,  ut  decet  dominum, 
ante  me  ito  inanis.'  Idem. 

'•  /iatonrt"]  In  fine  eorruptus  locus: 


108 


SEX n    POMPEII    FESTI 


cunt  antiqua  consuetudine,  qua  zvppov  burrum,  ttu^ov  bux- 

um  dicebant.     Balaenam  belluam  marinam,  ipsam  dicunt 

esse  pistricem,  ipsam  esse  cetum. 
Balatrones/  et  blateas  bullas  luti  ex  itineribus  :    aut  quod 

de  calciamentorum  soleis  eraditur,  appellabant. 
Barathrum  8  Graeci  appellant  locum  praecipitem,unde  emer- 

gi  non  possit:  dictum  ab  eo,  quod  est  /3«0uj.' 


3  *  Fortasse  scripsit  $apvs,  non  $a0vs.'  Jos.  Seal. 


legendiim  suspicarer  ;  Balanam,  bel- 
luam marinam,  ipsam  dicunt  esse,  id  est, 
Cetum.  Sane  Pistricem  ineptissime 
hie  legitnr  pro  Piislim,  Quadriga- 
rius  :  '  Quinque  Pristes:  naviginm 
ea  forma  a  marina  belliia  dictnni  est.' 
Virgilius:  '  Frons  hominem  preefert, 
iu  pristim  desinit  alvus.'  Mascnii- 
nnni  est  Trpla-rns.    Sed  Romani  et  de- 


NOT^ 

$a\ct>,  $a\i^w,  ^a\d^a),Pa\d(rTpu,  $a\d- 
crrpuv,  balastro,  balatro.et  balastrum. 
Glossae  Isidori:  '  ballastrum,  bali- 
neum.'  Erat  igitur  balatro  aqnario- 
lus,  qui  in  donio  lenonia  meretricibus 
lavantibus  ministrabat  in  aqua  agge- 
runda,  jSaXXas  indidem  dictus  et  ^o\- 
Xio).  Et  quia  homines  sordidi  et  vi- 
les  huic  ministerio  operas  suas  loca- 


clinationem  et  genus  mutarunt.  Jos.      bant,  inde  factum  ut  homines  quili- 

bet  impuri  et  nequam  balatrones  di- 
cerentur.  Possit  etiam  et  alia  ra- 
tio hujus  nominis  inveniri,  et  fortasse 
verior,  ex  eadem  tamen  origine  ;  nam 
fidWfiv  et  ^aWl^eiv  absolute  dixe- 
runt  veteresGrapci  pro  opxetaBai,  sal- 
tare.  At  a  ^dWeiv  Latini  fecere  hal- 
tare.  Glossse  Graeco-Lat.  *  PaWi^u, 
ballo.'  Unde  nostrum  bal,  balet.  A 
'  ballare,'  '  ballator,'  saltator,  per 
transpositionem  '  balatro.'  Quare 
apertum  est  cur  cum  mimis  balatro- 
nes conjungat  Horatius  :  '  Mendlci, 
mimae,  balatrones,  hoc  genus  omne.' 
Et  cur  etiam  balatrones  dicti  fuerint 
homines,  non  quisquiliap.  Idem. 

g  Barathrum']  Locus  Athenis  in  im- 
niensam  altitudinem  depressus,  in 
queuj  malefici  praecipitabantnr,  ut 
Spartai  in  Caiadam.     Sic  dictus  a  j8a- 


Scal. 

Balcenw']  In  fine  corruptus  locus. 
Legendum  suspicarer,  balcenam,  bel- 
luam marinam,  ipsam  dicunt  esse,  id  est, 
cetum.  Sane  pistricem  ineptissime  hie 
legitur  pro  pristim.  Jos.  Scaliger. 
Errat  vir  doctissimiis,  ex  veteribus 
enim  constat  dici  pistricem,  pistrim,  et 
pristim.  Dae. 

^  Balatrones]  A  bullis,sivebaUis, ba- 
latrones. Vel  a  pdWeiv,  jacere,  quae- 
cumque  de  coriis  resecantur  et  ja- 
ciuntur.  Unde  balatrones  homines 
nihili,  &c.  Quanquam  verisimilius 
est  balatrones  convicium  fiiisse  in 
eos  quos  abominabantur,  et  barathro- 
nes  potius  dictos  tanquam  dignos  qui 
in  barathrum  Atheniensium  more  de- 
jicerentur,  Sed  lia?c  omnia  vere  nu- 
gae  sunt.     Balatro  vox  est  adhuc  om- 


nibus ignorata,  et  in  qua  exponenda  0vs  profundus,  vel,  ut  legit  Scaliger, 

asque  falluntur  cum  veteres  tum  re-  a /3apvy,  gravis,  molestus.   Sed  durum 

centes  ;  est  enim  mere  Graecum  ba-  utrumque.     Quare  potius  Martininm 

/a<ro,  et  a  balneis  tractum.     Ut  a  Ka-  sequor,  qui  docet  esset  aChaldaico 

Aeai,  KoKiaw,  KaAiarpw,  sic  a,  ^ctAAw,  ber,  puteus,  et  ahar,  lacns.     Nam  et 


DE    VERBORUM    SIGN  J  FICATIONE    LIU,    II. 


lOJ) 


Barbari ''  dicebantur  antiquitus  omnes  gentes  exceptis  Grse- 
cis  :  unde  Plautus  Naevium,  poetam  Latinum,  barbarum 
dixit:  et  de  se  cum  transferret  fabulam  ex  Graeco  dixit. 
Marcus  Attius '  vertit  barbare  :  fortasse  et  hinc  noster 
ApostolusJ  Graecis  ac  barbaris  se  debitorem  esse  fatetur.'*^ 

Barbaricum  '^  appellatur  clamor  exercitus  :  videlicet  quod 
eo  genere  barbari  utantur. 

Bardus'  stultus  a  tarditate  ingenii  appellatur.  Caecilius: 
Nimis  audacera,  nimisque  bardum  barbarum.  Trahitur 
autera  a  Graeco,  quod  illi  fiup^Eig  dicunt.  Bardus  Gallice 
cantor '"  appellatur,  qui  virorum  fortium  laudes  canit,  a 
gente  Bardorum,  de  quibus  Lucanus  :  Plurima  securi 
fudistis  carmina  Bardi. 


4  Fortasse,  Sfc.  . 
libris  reperta  sint. 


fatetur  rejicienda  esse  censet  Seal,  licet  in  omnibus 


NOTiE 


berathrum,et  berethrurn  6'icehant.  Dae. 

*>  Barbari]  Plant,  in  Milite  :  'Nam 
OS  coiumnatum  poetae  inandivi  esse 
barbaro,  Quoi  vivi  ciistodes  semper 
totis  horis  acciibant :'  idem  in  Asi- 
naria:  '  Marcus  vortit  barbare.'  Lo- 
cum Apostoli  ex  epist.  ad  Rom.  i. 
nemo  credat  Festi  fuisse,  sed  Pauli, 
qui  epitomen  confecit.  Anl.  Au^. 

Barbari]  Locus  Plauti  est  in  Mil. 
Glor.  II.  2.  '  Nam  os  coiumnatum 
poetas  esse  inandivi  barbaro.'  Dae. 

'  31.  Attius]  Lege  tantum  Marcus. 
Ut  in  ora  scriptum  fuerat.  Locus  est 
in  Prolog.  A^in.  '  Demophilus  scrip- 
sit,  Marcus  vortit  barbare."  Idem. 

J  A'os^er  Ajmstolus]  Ista  a  Paulo, 
non  a  Festo  sunt.  Intelligit  autem 
D.  Panlum  qui  epist.  i.  ad  Rom.  vers. 
14.  scribit,  '  Graecis  et  barbaris,  sa- 
pientibus  et  insipientibus,  debitor 
sum.'  Sed  non  Graeci  tantum  bar- 
baros  vocabant  exteros,  Romani  etiam 
omnes  pra;ter  Italos  sic  vocabant,  et 
quiccjuid  aliiiiumciat  impcrio  Roma- 


no Barhariain  et  Barbaricum.  Sic  et 
jEgyptii  omnes  eos  (jni  ipsorum  lin- 
gua non  uterentur.  Idem. 

^  Barbaricum]  Huncclamorem  bar- 
ritum  etiam  vocant.  Veget.  lib.  iii, 
'Clamor,  quern  barritum  vocant,  non 
prius  debet  exandiri  qnam  acies  utra- 
que  se  jnnxerit.'  Idem. 

'  Bardus]  BpaSus,  $apdvs,  bardus, 
tardus,  cni  contrariiini  oik-i/s  velox.  In 
versn  C<vci\\\,  nimV audacem,Sfc.  Idem. 

Bardus]  Lucau.  lib.  i.  qui  cum  alio 
loco  non  referatur  a  Festo,  suspec- 
tum  hunc  farit.  Ant.  Aug. 

™  Bardus  Callice  catttor]  VideStra- 
bonem  lib.  iv.  et  Ammian.  Marcell. 
lib.  XV.  Bardi  fortia  virorum  illus- 
trium  facta  lieroicis  composita  versi- 
bus  cum  dulcibus  lyrae  inodulis  can- 
litaruut.  Est  auteni  vox  (iailica,  ho- 
dieque,  nt  recte  observavit  doctissi- 
mus  Voss.  Britaimis  Bard  dicitur 
([ui  versibus  pangit  facta  iilustria. 
Et  vetus  Celtarum  lingua  cadem  fuit 
i]u;i;  Ilritannica.  Dae. 


110 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Barium  "  urbem  Italife  appellaverunt  conditores  ejus  expulsi 

ex  insula  Bara,  quae  non  longe  est  a  Brundisio.^ 
Barrire"  elephanti  dicuntur:   sicut  oves  dicimus  balare, 

utique  a  sono  vocis.^ 
Basilica ''  u-no  rov  ^ao-ixioc,  hoc  est,  rege,  dicta. 
Basilicum,  regale. 
Basiliscus't  appellatur  genus  serpentis  :  vel  quod  in  capite 

habeat  album  instar  diadematis,  vel  quod  reliqua '  ser- 

pentum  genera  vim  ejus  fugiant. 
Batus/  genus  herbse. 
Bkllarium  et  bellaria*  res  aptas  bellis  appellabant. 


5  Ed.  Seal.  Brundusio.—O  Eadem  ed.  a  sono  ipso  vocis. 


NOT^ 


n  Bariuni]  In  Apulia  distans  a 
Briindusio  700.  stad.  Piscosum  vocat 
Horat.  Sat.  5.  lib.  i.  '  Postera  teni- 
pestas  iiielior,  via  pejor  ad  usque  Ba- 
ri  mcenia  Piscosi.'  Insulam  Barani,  de 
qua  hie  Festus,  Pharon  esse  existima- 
vit  Oi  telius.  Ea  Lodie  S.  Andrea,  nisi 
fallunt  tabulce.  Idem. 

0  Barrire]  Glossaiium,  '  barrit, 
Tpi'fei,  'E\4cpas  )3o(j.'   Jos.  Seal. 

p  Basilica]  Regum  palatia,  tenipla 
etiam,  etalia  quaslibet  loca  ampla  et 
niagnifice  exstiucta,  ut  ea  quibus  fo- 
rum Rom.  ornatum  eiat,  ut  Basilicas, 
Julia,  Trajana,  Portia,  Sempronia, 
&c.  Dae. 

1  Basiliscus]  Plin.  lib.  viii.  cap.  21. 
*  Eadem  et  basilisci  serpentis  est  vis. 
Cyrenaica  hunc  general  provincia, 
duodecim  non  amplius  digitorum  niag- 
nitudiue,  Candida  in  capite  macula, 
ut  quodam  diademate,  insignem.  Si- 
bilo  omnes  fugat  serpentes.'  Vide 
Solin.  cap.  20.  '  Alba  quasi  mitrula 
lineatiis  caput.'  Idem. 

■"  Vel  quod  reliqua]  Festum  sequi- 
lur  Isidor.  in  origin,  lib.  ii.  '  Basi- 
liscus  Graece,  Latine  interpretatur 
regulns,    eo  quod   rex    serpentium, 


adeo  ut  eum  videntes  fiigiant,  quia 
olfactu  suo  eos  necat.'  Idem. 

^  Batus]  Glossarium  :  '  Batis,  elSos 
aKOiveris  ISoTavris.  Batum,  irpdaov.'  Isi- 
dori  Glossae:  '  Batis,  genus  oleris.' 
Jos.  Seal. 

Batus]  Riibns,  Graecis  fidros.  Theo- 
crit.  Idyl.  i.  tivv  ta  fxif  (popioLre  ^droi, 
(popeoiTe  5'  &Kaveai.  '  Nunc  violas  qiii- 
dem  feratis  bati,  feratis  et  spinae.' 
Dae. 

«  BeUaria]  Puto  legendum :  Bella- 
rium,  et  bellaria,  res  Bellas  appellabant. 
Sane  Latiui  Bellariorum  nomine  acci- 
piunt,  quae  Graeci  wpaia  vocant,  hoc 
est,  cupedias.  Nam  wpa7oi  bellus,  et 
pulcher.  Unde  et  pulchralia  eadem 
dixit  Cato  in  ea,  quam  habuit  de  fun- 
do  oleario:  '  Pulchralibus,  atque  cu- 
pediis:'  et  res  bellas  pro  cupediis. 
Terentius  in  Adelphis :  'atque  unum 
quidque  quod  erit  bellissimum  Car- 
pani.'  Friandises,  Galli.  Graeci  etiam 
Tpayhfj-aTa.  Neque  solum  esculenta, 
sed  et  poculentorum  delitias.  Nam 
et  '  Liberi  bellaria '  dicebant.  Jos. 
Seal. 

Bellarium  et  bellaria  I'es  aptas  bellis] 
Legebat  Scaiiger,  bellarium  et  bellaiia 


DE    VERBORUM    SIGN  1 FICATIONE    LIB.    II. 


Ill 


Bellicrepam  saltationem  "  dicebant,  qiiando  cum  armis  sal- 
tabant :  quod  a  Romiilo  institutum  est :  ne  simile  pate- 
retur,  quod  fecerat  ipse,  cum  a  ludis  Sabinorura  virgines 
rapuit. 

Bellitudinem  sicut  magnitudinem  Verrius  7  dixit. 

Bellona  '^  dicebatur  Dea  bellorum :  ante  cujus  templum 
erat  columella,'  quae  bellica  vocabatur,  supra  quam  has- 
tam  ^  jaciebant,  cum  bellum  indicebatur. 


7  Vett.  edd.  Varus. 


res  bellas  appellabant.  Perperam 
gendtiii)  enim  quod  et  viris  doctissi- 
mis  placuit  res  aptas  epulis  appel.  La- 
tini  bellarioriim  noiuiue  accipiiint 
quae  GrEeci  oopdia  vocant,  Iioc  est, 
ciipedias,  ut  optime  Seal,  nam  i>pa7os 
bellus  et  pulclier.  Unde  et  pulcralia 
eadem  dixit  Catu  in  ea  qiiam  habiiit 
de  fiindo  oleaiio  :  '  pnlcraiibus  atqiie 
cupediis.'  Et  res  bellas  pro  cupediis 
Tereut.  in  Adelphis  :  '  Atque  unum- 
quemque  quod  eiit  bellissiraura  car- 
pam.'  Galli  \ocnnt  fnandises.  Graci 
Tpayfitiara  ■  imde  Galliciim  vocabii- 
lura  dragees.  Neque  solum  esculenta 
bellaria,  sed  et  poculentoruin  deli- 
cias  :  nam  et  '  liberi  bellaria'  dice- 
bant.  Dae. 

"  Bellicrepam  saltationeni]  Gloss. 
Isidoii,  '  Beilicrepa  quoddam  genus 
liidorum  cum  armatis.'  Lege,  belli- 
crepa  sallaiio.  Ea  Grarcis  ivdirKios  6p- 
Xicis.  A  Roinulo  institutam  dicit  Fes- 
tus,  sed  ante  Ronuilum  eam  Curetes 
exercuerant.  Caliiiuacli.  et  alii.  Vide 
•  Salios.'  Hajc  eadem  fuit  qua;  Cie- 
tensium  pyrrhicha,  nisi  quod  ista 
gravior.  Idem. 

"  Bellona]  Hujus  rei  penitus  igno- 
rata  ratio  extat  apud  vetustissimum 
interpretem  Virgilii,  qui  est  penes 
Danieleni  nostrum.  '  Post  tertium,' 
inquit,  '  et  tricesimutn  diem,  quam 
rci  repetissent  ab  hostibus,  Feciales 


NOTiE 

le-  hastam  mittebant.  Denique  cum 
Pyrrhi  teniporibus  adversum  trans- 
niarinum  hostem  bellum  Romani  ges- 
turi  essent,nec  invenirent locnm,  ubi 
banc  solennitatem  per  Feciales  indi- 
cendi  belli  celebrarent,  dederunt  ope- 
rani,  ut  unus  de  Pyrrhi  militibus  ca- 
peretur,  quem  fecerant  in  Circo  F!a- 
niiiiio  locum  capere,  ut  quasi  in  hos- 
tili  loco  jus  belli  indicendi  iniplerent. 
Denique  in  eo  loco  ante  aedeni  Bello- 
Xi'js  consecrata  est  columna.'  Varro 
in  Caleno  ita  ait :  '  Duces,  cum  pri- 
mum  liostilem  agrumintroirent,  omi- 
nis  causa  prius  hastam  in  eum  agrum 
mittebant,  ut  castris  locum  caperent.' 
Jos.  Seal. 

Bellona']  Glossarium,  '  Bellona, 
'Evuai,  'Epivvvs,  6fa  iroXtfj-iKr],  Enuo, 
Erinnys,  Dea  bellorum.'  Dae. 

y  Columella]  Parva  columnula : 
nam  Antiqui  scribebant  columa,  uu- 
de  recte  columella.  Quintil.  lib.  i.  cap. 
8.  '  Et  colimia  exemta  n  litera  et 
consules  geminata  s  litera  Coss.  legi- 
mus.'  Idem. 

^  Supra  quam  hastam]  Servins  ad 
illud  lib.  IX.  yEneid.  '  Et  jaculum 
intorqiieus  cmittit  in  auras,  Princi- 
pium  pugnas  :'  docct,  cum  bellum  in- 
dicere  velient  Romani,  Feciales  has- 
tam forratam,  aut  sanguiueampraeus- 
tam  ad  fines  eorum  misissc,  post  ter- 
tium et  triccsimum  dieui  quam  res 


112 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Bellule/  apud  Plautiim,  deminutivum  adverbium  est  a  bene, 
quod  facit  belle,  et  beilule. 

Bellum  ^  a  belluis  dicitur :  quia  belluarum  sit  perniciosa 
dissensio. 

Bellutus,"^  bestias  similis. 

Beneficiarii  '^  dicebantur  milites,  qui  vacabant  muneris  be- 
neficio  :  e  contrario  munifices  vocabantur,  qui  non  vaca- 
bant ;  sed  munus  reipublicae  faciebant. 

Beneventum  '^  colonia  cum  deduceretur,  appellari  coeplum 


NOT/E 


repetisset  pater  patratus.  '  Sed  cum 
Pyrrlii  teniporibiis  adversiis  transma- 
riniim  hoslem  bellum  Romani  gestuii 
essent,  nee  invenirent  locum,  ubi 
lianc  solemnitatem  per  Feciales  indi- 
cendi  belli  celebrarent.dederuntopc- 
ram,  ut  onus  de  Pyrrhi  militibus  ca- 
peretur,  quern  fecerant  in  Circo  Fla- 
niinio  locum  capere,  ut  quasi  in  hos- 
tili  loco  jus  belli  indicendi  implerent. 
Denique  in  eo  loco  ante  jEdem  Bel- 
lonae  consecrata  est  columna.  Varro 
ID  Caleno  ita  ait :  Duces  cum  prinnim 
hostilem  agrum  introirent,  ominis 
causa  prius  hastam  in  eum  agrum 
mittebant, ut  castris  locum  caperent.' 
L'nde  discimus  non  in  omnibus  bellis 
bastam  super  eam  columnam  jecisse 
Romanes,  sed  tantnm  cum  deerat 
vere  hostilis  locus.  Atque  hunc  mo- 
rem  procul  dubio  nobis  apertius  Fes- 
tus  explicaverat,  nisi  verba  ejus  no- 
bis mutilator  barbarus  invidisset. 
Porro  Pub.  Victor  in  descriptione 
urbis,  in  regione  9.  '  ^des  Bellonae 
versus  portam  Carmentalem.  Ante 
lianc  aedem  columna  index  belli  infe- 
rendi.'  Idem. 

»  Beilule]  A  bene,  benule,  belle, 
beilule.  Idem. 

•>  BeUmn]  A  belluis,  ut  vult  Fes- 
tus.  Sed  belluae  potins  a  bello.  Prius 
dicebatur  duellum,  inde  bellum.  Quin- 
tilian.  lil».  i.  cap.  5.  '  Sed  B  quoque 
in  locum  aliarum  dedimus  aliquando, 


nnde  Burrhus  et  Bruges  et  Balana. 
Nee  non  eadem  fecit  ex  duello,  bellum. 
Unde  Duellws  quidam  dice  re  Bellios 
ausi.'  Idem. 

•=  Bellutus]  Malim  belluatus,  ut  bel- 
luata  tapetia,  quae  belluas  referunt; 
sed  legendum  belluus.  Glossae  Isidori: 
'  belluus,  moribus  belluarum.'  Idem. 

^  Beneficiarii]  Emendabat  Salma- 
sins,  qui  muneribus  vacabant  beneficio. 
Sed  quia  per  beneficium  imperato- 
rum  vacabant  muneribus,  legendum 
est  potius,  qui  vacabant  munere  ducis 
beneficio.  Ilia  munere  ducis,  obliterata 
syllaba  d«,Wunerecis,  in  muneris  post- 
ea  corrupta.  Beneficiarii  iidem,  inde 
et  imuiunes  dicti.  Ut  contra  munifices 
qui  munus  obibant,  ut  fossas,  vallum 
struerent,  excubias  et  stationes  obi- 
rent,  aliaque  id  genus.  Idem. 

e  Beneventum]  Vide  Segesta.  Liv. 
lib.  IX.  Plin.  lib.  III.  cap.  11.  Steph. 
de  Urbibus.  Ant.  Aug. 

Beneventujn]  Omnibus  nota  estcau- 
sa  nominis  in  Benevento  mutandi : 
nemo  tamen  vere  antiquam  appella- 
tionem  reddidit.  Nam  de  Maloetio 
nugae.  Sed  Veteres  prins  sine  dubio 
dixerunt  Ua\6evra,  ut  ^iirSevTa,  Si- 
puntum,  'Oir6(VTa,  Opuntum.  Sic  er- 
go Maloenta,  Maluntum,  et  Maluen- 
tum,  ut  Auruncum  et  Averruncum. 
Prius  siquidem  dixerunt,  Sipuentum, 
Opueutum,  Maluentum,  Sie'TSp6ev- 
ra,  Hydruntum  ;  quanquam  et  ipsum 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    II. 


113 


est  melioris  ominis  causa:    namque  earn   urbem    antea 

Graeci  incolentes  [xaXohiov  ^  appellarunt. 
Benignus  *  proprie  dicitur  is,  qui  bonis  et  dignis  largitur  : 

est  autem  compositum  ex  bono  et  gignendo. 
Benna  "^  lingua  Gallica  genus  vehiculi  appellatur  :  unde  vo- 

cantur  conbennones  in  eadem  benna  sedentes. 
Bes**  appellatum  est,  quod  bis  triens  sit,  quamvis  dura 

corapositio  fiat  ^  bessis  ex  triente :    bessis   uncia3  octo 

sunt,  trientis  *°  quatuor. 


8  Alii  f;ia\e0evT6v. — 9  '  Videtnr  sciibendnni,  composilio  sit,  deletis  ver- 
bis :  bessis  ex  triente:  quae  videntur  adjeCta.'  Fulv.  Ursin, — 10  Ed.  Seal. 
triens. 


aOTJE 


dixeniDt  vSpoDrra,  ab  vSpovs,  ut  est 
apnd  Stephannm.  Sed  sic  semper  ex 
idpSds  contractiim.  Quod  propriiim 
est  Donini  idiomafis.a  quibus  Taren- 
tiiii,  et  magna  pars  Graeciae.  Sic  enim 
et  Ttixavra  et  alyXavra,  pro  otyA^ei/ra, 
TifjLr]ema.  Jos.  Seal. 

Beneventum']  Pelignonim  in  Sam- 
nitibus  oppidum.  Putat  Scaliger  Ve- 
teres  pritis  dixisse  MaXSevra,  nt  2nr6- 
fvra  Sipuntviin,  'OTroevra,  Opuntum  ; 
sic  ergo  MaXSevra,  Maliintum,  et  Ma- 
liientiim,  piiiis  siqiiidem  dixerunt 
Sipiientiim,  Opuentum,  Malnentiim. 
Unde  Malcbentum,  quod  in  Bene- 
ventum postea  ominis  causa  nintatuni 
est.  Nam  ridiculum  est  rh  fxaKoiriov 
de  quo  hie  Festns :  sed  fortasse  scrip- 
serat  fj.a\6evT0u.  MaXStfTos  a  juoAdcis, 
quae  il^olica  vox  est  airh  tSiv  fxaKuv, 
lioc  est,  fjA]\u>v,  ab  ovii>iis.  Apidiam 
enim  oviijus  et  iana  nobilem  esse,  quae 
Appula  dicebatur,  satis  notuni  est. 
Hinc  MoA($e($  urbs  ilia  qnani  ibi  con- 
didit  Dionu'des,  6  Ma\6ets,rovMa\6fv- 
ros.  yttoli  vero  more  suo  6  MoAde^ros, 
ToC  MaXotvTov.  Nam  ex  gcnitivo  casu 
aliorum  suum  nominandi  faciebant, 
ut  &  ndpTvpos,  rov  ixaprvpov,  u  fiaKapos, 
rov  pLandpou.  Salm.  in  Solin. 

'  lieniffnus]  Ridicule   Fcstus.    Fie- 


nignus  a  benus,  ut  dicebant  pro  bonus. 
Ut  Apello,  Apollo.  Benus,  benignus, 
nt  mains,  malignus.  Benignus,  libe- 
ralis,  et  largus;  malignus,  iiliberaiis 
et  parens.  Dae. 

s  Benna]  De  hoc  alibi.  Glossa- 
rium  :  *  Benarius,  aKtivdpxri^-'  Jos. 
Seal. 

Benna]  Vox  Belgica,  banne,  quas 
corbeni  significat  et  vehiculum  vimi- 
neuni  quadratum  duabus  rotis  volu- 
bile.  Quin  et  apud  eos  hodie  geinis 
carri  iteuique  apud  Helvetios  einben- 
ne  vocatur.  A  benna,  combennones. 
Et  in  Lexico  Latino-Gracco,  coinben- 
nit,  (rwjSao-Tofcj.  Dae. 

''  Bes]  Inepta  Etymologia,  et  mo- 
rosa.  Prius  Des  dicebatur,  ut  dno- 
nus,  bonus  ;  duellus,  bcUus.  Auctor 
Varro.  As  ita  in  partes  suas  scca- 
tur,  vel  tribuitur,  ut  ab  uncia  ad  octo 
fiat  partium  incremcntum ;  ab  octo 
ad  dnodccim  tiat  demiuutio.  Cum 
ergo  ad  octo  perventum  est,  tunc  de 
asse  deminuenduni  in  ratione  par- 
tium ineunda.  Non  enim,  ut  ante, 
q\iadran8,  triens,  semis  dicitur,  quiie 
nnciarum  adjectione  iucrenientum  ca- 
piunt  :  sed  decst  uncia, deest  sextans, 
deest  quadrans  :  id  est,  dcunx,  dex- 
tans,  dodrans.     Ergo  ab  octo  de  asse 


Deli>li.  el  Var.  Clas. 


Pomp.  Fesl. 


H 


114 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


BiBLiOTHEC^,  et  apud  Graecos  et  apud  Latinos,  tarn  libro- 
rum  magnus  per  se  numerus,  quam  locus  ipse,  in  quo 
libri  collocati  sunt,  appellantur. 

Bidental '  dicebant  quoddam  teraplum,  quod  in  eo  bidenti- 


NOT.E 

deminuitur,  iinde  des,  dessis,  dictus 


primuni  a  Veteribiis;  et  haec  est  vera 
etymi  ratio.  Varro  in  enumeratione 
assis  partiiim,  postquam  ad  septnn- 
cem  pervenit :  '  Reliqua,'  inqiiit, '  ob- 
scuriora,  quod  a  deminutione  :  et  ea, 
quse  deminnnntnr,  ita  sunt  ut  extre- 
nias  syllabas  habeant.'  Sed  Festiis 
eandeni  ponit  etymologiara  in  besse, 
quam  Grseci  iu  Sifiolp(f).  Nam  et  di- 
fioipov  dictum,  quod  duas  portiones, 
hoc  est,  duos  trientes  habet.  Sed 
Grsci  in  assis  distributione,  qnam 
posterioribus  temporibus  ovyKiacrfj.hv 
vocarunt,  aliam  rationem  sequuntur : 
ita  enim  numerant,  ut  post  trientem 
adjiciant  tantum  unciam  :  ut  triens 
uDcia,  hoc  est,  quincunx  :  semis  un- 
cia,  hoc  est,  septunx  :  deinde  jam  al- 
tero  triente  facto,  quem  nolpov  vo- 
cant,  Bi/ioipov  dicunt.  Ita  autem  nu< 
merabant  ultimis  temporibus  :  SwSe- 
KOLTOV  eKToV  TerapTov  rpirov  rpirov 
SuSeKarov  ?ifj.urv  T^fxiffv  SaiSeKarov  Si- 

fiOlpOV'  SifMOlpOV  SlilBfKaTOy  SifJLOipOV  (KTOV 

dijxoipov  Teraprov  Airpa.  Tria  enim 
tantum  hie  variant.  Primus  triens, 
qui  simplici  accessione  unciarura  pro- 
greditur.  Alter  triens  compositus  vel 
ex  se  et  uncia,  vel  ex  semisse  et  un- 
cia.  Tertius  triens,  qui  ex  se  et  aug- 
mento  unciarum  compositus  est.  Et 
iternm  repetit  ordinem  primi  trien- 
tis,  uncia,  sextans,  quadrans.  Nam 
se  componit  cum  illis  besuncia,  bes- 
sextans,  besquadrans.  Ut  non  dubi- 
tari  possit,  quare  Sifiotpov  Graeci  vo- 
carint:  cum  possent  aliter  facere, 
et  a  tribus  quadrantibus  dodrantem 
potius,  quam  a  duobus  trientibus 
l>essem.  Jos.  Seal. 

*  Bidental]  Apage  sis  ilia   verba. 


quoddam  templum.  Nunquam  enim 
doctissimus  Festus  eascripsit.  Verba 
sunt  barbari  mutilatoris.  Festus  ita 
scripsit :  Bidental  dicebant,  quod  in  eo 
hidentibus  hostiis  sacrijicaretur.  Quis 
enim  nescit  Bidental  oninem  locum 
esse,  qui  de  coelo  tactus  est?  Tan- 
tum abest,  ut  templnm  duntaxat  dici 
debeat.  Glossarii  auctor  recte  ex- 
posuit :  '  Bidental,  T6iros  Kepaw6Tr\n^.' 
Quin  Persiiis  ipsiim  hominem  Kepav 
voirKriya  bidental  \ocat :  'Tiistejaces 
lucis,  evitandimique  bidental.'  Arte- 
midorus  libro  ii.  6  Kepawhs  to  dajifia 
Twv  X'«'P»<«'f  iirKTrjfjia  iroieiSia  tovs  fvi5pv- 
IJ-tvovs  fiaiMovs,  Kol  Tas  iv  avro7s  yivo- 
fxevas  evaias.  De  Hidentibus  alibi 
diximus  in  Conjectaneis.  Glossa- 
rium  :  '  Bidentis,  dier^s  oTs,  ipovra 
■iTp6fiaTa'  lege,  SMouTa  irpi^aTa.  Bi- 
dentes,  M  rwv  irpofiaTuv,  Sia  rh  SiSSovra 
elfai.  Gra?ci  bidental  vocant  ivrj^v- 
crioi',  Glossae  Graecorum,  imiXvaia,  ri 
Kara<TK7](p6ivTa  -xj^pia.  Nam  aKiynrhs 
fulgur.  Porro  de  Bidentibus  abunde 
diximus  in  Conjectaneis.  Bidentes 
sunt,  quas  juerdcrcras  Homerus  vocat : 
quae  neque  agnae  sunt,  quia  illae  non- 
dum  dentes  edideranl,  neque  ada- 
size,  quia  jam  ejecerunt:  a  quo  Xu- 
iroyvd!>iJ.ovas  oves  vetulas  vocant  Grae- 
ci. Jos.  Seal. 

Bidental]  '  Locus  sacro  perculsus 
fulmine,  qui  bidente  ab  arnspicibus 
consecratur,  quem  calcare  nefas  est." 
Vetus  interpres  Persii  :  '  Bidental  a 
bidente,  quod  bidentibus  ovibus  ex- 
piabatur.'  Scaliger  haec  duo  verba, 
quoddam  templum,  quasi  barbari  muti- 
latoris respuit,  quod  bidental  dicere- 
tur  quivis  locus  de  ccelo  tactus.  Sed 
frustra  est  Scaliger,    Nam  cum  a  bi» 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    II. 


115 


bus  liostiis  sacrificaretur.     Bidentes  autem  sunt  oves" 

duos  denies  longiores  ceteris  habentes. 
Bigenera  ^  dicuutur  animalia  ex  diverso  genere  nata :    ut 

Icopardus  ex  leone  et  panthera  ;  cicur  sus  '^  ex  apro  et 

scropha  domestica;  mulus  ex  equa  et  asiuo. 
Bignas  '  geminae  dicuntur,  quia  bis  una  die  natae  sunt." 
Bilbit""  factum  est  a  similitudine  sonitus,  qui  fit  in  vase. 

Naevius,  Bilbit  amphora,  inquit. 
Bilingues "  Brutates  Ennius  dixit,  quod  Brutii  et  Osce  et 

Gr^ce  loqui  soliti  sint :  sunt  autem  Italiae  populi  vicini 

Lucanis. 


11  Qnidam  libri  hosticB. — 12  Alil  hibris, — 13  Rescribendum  monet  Dae. 
'juia  bincE  una  die  natce  sunt. 


NOT^ 


tlente  bidental  dictum  constet,  con- 
stat etiam  non  priiis  dictum  quam  a 
bidente  fiierit  expiatnm  et  conse- 
cratiim.  Ergo  templum  quoddam  jure 
dicitur,  id  est,  locus  religionis  causa 
iTiuro,  palis,  fune,  aut  simili  re,  clau- 


bendum,  quia  binw  una  die  natce  sunt. 
Dae. 

>"  Bilbit]  Glossarium:  '  Bilibit, 
iTria-KiouTfihs  (paivvs.'  '  Bilbit,  /So^ujSufti.' 
Jos.  Seal. 

Bilbit]  Vox  ad  imitationem  strepi- 


sus  septusqne.    Et  re  vera  ut  in  libris  tus  quern  edit  aqua  vel  viiium,  cum 

fulguralibusTagetisetaliorum  Etrus-  per  angustum  phialas  colium  fuiidi- 

corumcontinetur,  Aruspex  pura  veste  tur.     Glossarium:   '  bilbit,  eViir/ciafr- 

indutus  bidente  locum  expiabat,  ex-  yibs  <pu)vris.'     Imitatio  vocis.     Bllbere 

piatum  consecrabat,  consecratum  se-  Graeci   dicunt  ^ofj-^vWav  et   Bo/xfiv- 

piebat,  quia  calcari  nefas  erat.     Et  ^(tf.  Gloss.  '  Bilbit,  /SojujSufei.'    Inde 

liic  Festus  egit  de  prima  origine  vocis  '  bombylium.'  Dae. 


bidental:  postea  vero  fieri  potuit  ut 
bidental  diceretur  quivis  locus  ful- 
mine  tactus,  qui  bidente  nou  fuerit 
expiatus  ;  nam  et  Persius  hominem 
etiam  bidental  vocavit.  Sed  non  ideo 
verba  Festi  sic  temere  mutilare  de- 
buit  vir  doctissimus.  Dae, 

*•  JJigenera]  Docti  viri  putant  ali- 
quid  mutandum  in  cicur  sus.  Quod 
quare  sibi  persuadeant,  non  video. 
Jos.  Seal. 

'  Uigna]  Bignus,  pro  Bigenus,  eo- 
dem  modo  dictum  quo  Priviguus,  pro 
prigenus.  Nam  Pri  pro  Prae  dice- 
bant,  ut  Pridie.  Idem. 


"  Bilingues]  Lego  Brutiates,  non 
Brutates.  BpfrtdTat.  Apud  Porphy- 
rionem  tamenveterem  Horatii  inter- 
pretem  legitur  Brutaces,  in  eum  lo- 
cum, '  Canusini  more  bilinguis.'  '  Bi- 
linguis,'  inquit,  '  dicitur,  quonian» 
utraque  lingua  Canusini  usi  sunt.sic- 
ut  per  omnem  ilium  tractum  Italiap, 
quem  ex  majori  parte  Gra>ci  inco- 
luerunt.  Ex  quo  magna  Graecia  no- 
men  aecepit.  Ideo  ergo  et  Ennius 
et  Lucilius  Brutaces  Bilingues  dixe- 
runt.'  Ita  enim  ex  veteri  Codice 
emendandus  ille  Porpbyrionis  locus. 
In  quo  vides  eadem  quai  hie  scribit 


Bigna]  Bignus  pro  bigenus.  Infra,      Festus.  Jos.  Seal, 
quia  bis  una  die  natce  sunt.     Kescri-  Bilingues]  Brutates    legitur    apud 


116 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Billis  apud  Afros  appellatur  semen  humanum  humi  profu- 

sum. 
Binomius,'4 "   cui  geminum  est  nomen,  ut  Nimia  Pompilius, 

Tullus  Hostilius. 
BisetaP  porca  dicitur,  cujus  a  service  setae  bifariara  divi- 

duntur,  cum  jam  esse  incipit  major  sex  mensium. 
Bitienses''  dicuntur,  qui  peregrinantur  assidue. 
Blandigella  verba  blanda  per  diminutionem  sunt  dicta. 
Blaterare  ■"  est  stulte  et  percupide  loqui ;   quod  a  Graeco 

/3xa0  originem  ducit,  sed  et  camelos,  cum  voces  edunt, 

blaterare  dicimus. 
Blennos  ^  stultos  esse  Plautus  indicat,  qui  ait :  Stulti,  sto- 

lidi,  fatui,  fungi,  bardi,  blenni,  buccones. 


11  Legendum  nionet  Scaliger,  Binominis. 


NOTiE 


EHnium   lib.   viii.    Sat.    '  Briitates 

bilingiies.'    Brutates   autem 

iidem  qui  Brnttii  in  inferior!  parte 
Italiae  qua  Siciliae  contigua  est,  a  Lu- 
canisorti,et  ab  iis  etiamdicti  Bruttii, 
quod  ab  eisdefecissent.  Lucani  enim 
Bruttios  vocabaut  apostatas  et  fiigi- 
tivos.  Strab.  lib.  vi.  et  Diodor.  Si- 
cul.lib.xvi.  Hinc  Glossarium,  '  Bru- 
tiani,  ot  Toj  SovXiKas  rd^ets  xP^''"'''''ov)'- 
res.'  Servilia  officia  debenles.  Vide 
'  Bruttiani.'  Dae. 

°  Binomius']  Legit  Scaliger.  Bi- 
nominis, ut '  cognominis.'  Sed  et  Bi- 
nomius  rectum  erit  e  Graeco  SLciwixos. 
Glossae  '  Binomius,  5itii'Vft(s.'  Leg.  5(«- 
vv/xos.  Idem. 

P  Biseta]  Bisaenuni  vocat  Glossa- 
rium :  '  Bisaenus,  x^'pos  e^a/j^rivialos.' 
et  tamen  non  video,  quomodo  Bisje- 
nuSjVel  Bisenus  sit  e^afj.-nvia7os.  Idem 
est  apud  eundem  auctorem,  '  Bibil- 
les,  5^/uaA,^ot.'  et,  *  Bicerres,  UfiaWoi, 
SiKpocra-oi.'  Vide  ipsum  Festum  in 
'  Disulcus.'  Jos.  Seal. 

Biseta]  A  bis  et  seta  quod  ex  utra- 
que  parte  setas  habeat.     Quod  turn 


incipit  cum  sex  menses  nata  est. 
Unde  eleganter  Glossarium  '  Bisse- 
tus,  x^'pos  f^a/xrjviaios.'  Porcus  sex 
menses  natus.  Dae. 

1  Bitienses]  A  Bitiendo  :  de  quo 
in  Conjectaneis.  Dicebatur  idem  et 
'  Baetere,'  sen  '  Betere,'  et  '  Bitire.' 
Glossarium  :  *  Baesis,  irpoo-eX^s.'  Le- 
ge, Batis.  Jos.  Seal. 

Bitienses']  A  verbo  hito  pro  beto,  id 
est,  eo.  Varro.  'Mulierem  foras  be- 
tere jussit.'  A  bito  \g\\.ur  bitio,  unde 
bitiensis,  qui  peregrinatur  assidue. 
Dae. 

"■  Blaterare]  B\a|.  Glossarium, 
'Blanx,  evrierjs.'  Legendum  Blax. 
Jos.  Seal. 

Blaterare]  Stulte  loqui  et  inaniter. 
Plaut.  Aulul.  '  Ubi  tu  es  quee  biate- 
rasti  jam  vicinis  omnibus.'  Blatero,  a 
blafio,  quo  usus  est  Plaut.  in  Amphit. 
'Qui,  malum!  intelligere  quisquam 
potis  est,  ita  nugas  blatis!'  Blatio  a 
;8Aa|  piscis  niliili.  Unde  per  Meta- 
pboram  blax,  fatuus,  stultus.  Gloss. 
'  Blax,  ehridris.'  Dae. 

«  Ble7inos]  Proprie  quos  vulgo  di- 


DE    VERBORUM    SIGN  I  FICATION  E    LIB.    II. 


117 


Blitum*  genus  oleris  a  saporis  stiipore  appcllatum  esse  ex 
Graeco  putatur,  quod  ab  his  /3Xa^  dicatur  stupidus. 

Boa  '^"  serpens  est  aquatilis  ;  queni  Graeci  uSpov  vocant :  a 
qua  icti  obturgescunt :  crurum  quoque  tumor  viae  labore 
collectus  boa  appellatur. 

Boare,"  id  est,  clamare,  a  Graeco  descendit  /3o«c«.' 


15  Aliilihb.  Bova. 


NOT.E 


cimns  tnorveux.  Nam  jSAewo  est  ft-vf^a, 
morie.  Locus  Plauti  est  in  Bacchid. 
V.  I.  Idem. 

'  Blituni]  Plaut.  Pseud,  in.  2.  'Ap- 
ponuut  ruiniceni,  bnissicam,  betam, 
blituni.'  Inde  fatui  blitei.  Plant.  Tru- 
cul.  IV.  4.  •  Blitea  et  lutea  est  mere- 
trix,  nisi  quje  sapit  in  vino  ad  rem 
suani.'  Blituni  autem  non  a)3Aa|  sed 
a  &\'nov.  Hesycii.  $\Itov,  \axo-vov 
«75os. '  Genus  oleris.'  Schol.  Aristoph. 
Bhirov  fj.Ci>phv  elvai  Soku  Xo-xo-vov,  '  bli- 
tuni videtur  esse  olus  insipiduni.'  Et 
forte  ^K'nov  a  BKi)Thu  abjiciendum. 
Idem. 

"  Bod]  Crurum  tumor.  Luciiius  : 
'  Inguen  ne  existat,  papulae,  tania, 
ne  boa  noxit.'  Glossarium  :  '  Bor,  o 
rous  iToSas  (pAfy/jLalvoov.^  Puto  Boa. 
Nam  et  a  morbo  a;grotans  ipse  dici 
potuit,  ut  Career,  qui  in  carcere  est, 
et  Ergastulus,  qui  in  ergastulo.  Lu- 
ciiius :  •  Non  ergastulus  unus,  et 
alius  judicem  Opposiiit.'  Idem:  '  ut 
nemo  sententiam  libere,  quasi  ergas- 
tulus, possit  dicere.'  Sic  servus  Noxa 
dicebatur,  qui  noxam  fecerat.  Unde 
'  df.'dere  noxam'  dicebant  Veteres. 
Est  etiani  Boa,  morbus  boum  Aucto- 
ribus  rei  rusticae.  Glossario  quoque 
'  Bova,  vdffos  /Soil/.'  Sive  Boam,  sive 
Bovatn  scribas,  nihil  interest.  Jos. 
Seal. 

Boa]  Vel  Bom,  nihil  enim  interest, 
sic  dicta  quod  biibulo  lacte  nutriatur, 
ait  Plin.  lib.  viii.  cap.  14.  '  Faciunt 
his  fidem  in  Italia  appellata?  boa'  in 


tantam  amplitudinem  exeuntes,  ut  D. 
Claudio  principe  occisae  in  Vatican© 
solidus  in  alvo  spectatus  sit  infans. 
Aluntur  prirao  bubuli  lactis  succo 
nnde  nomen  traxere.'  Mihi  niagis 
placet  a  maguitudine  boas  vel  bovas 
dictas.  Inde  crurum  tumor  boa.  Lu- 
cil.  '  Inguen  ne  existat,  papulae,  ta- 
nia, ne  boa  noxit.'  Inde  etiam  boa 
dictus  qui  hoc  vitio  laborat.  Glos- 
sarium : '  Bor,6Tovsir6Sas  (pXtyf^aivuv.' 
Lege,  nt  optinie  Scaliger,  boa.  Et 
etiam  boa,  morbus  boum  auctoribus 
rei  rusticae,  Glossario  quoque  '  boa, 
v6(Tos  ^oSiv.'  Salmasius  vero  boam  ser- 
pentem  dictum  putat  a  Graeco  Sujjf, 
quod  idem  est  ac  Suttjs.  ^oles  Boe- 
otii  dicebant  ^urrjs,  inde  boa,  ut  pvirr^s, 
popa:  SvTjs  et  Suttjs  idem  est  quod  ko- 
Kvn^r^T-fis.  Hesychius,  Svmrrjs,  KoXvfu- 
07)T^s,  SuTTjs.  Dicebatur  et  SuTjy  pro 
eodem,  sic  afifioSvrjs  et  ayitjuoSuTT/s, 
idem,  alterum  genus  serpentis :  qui 
Grapce  sciunt  norunt  me  verum  loqui. 
Natricem  eandeni  cum  boa  faciunt 
Glossae:  '  Natrix,  boa,  ex^os  elSos.' 
Ila  scribendum.  Boa  vero  pro  tu- 
more,  qui  ex  labore  viae  in  cruribus 
colligitur,  aliam  liabet  originem,  sed 
'A>que  Graecani,  Sv-q  est  KaKondOeta,  ■n6- 
vos,  TaAatirupla,  /Eolice  /Sut),  Latine 
boa.  Sic  5fpTvp,BepTrvp,  vcrbor :  S{X(pvs, 
/3fA<f>i/s,  vulva.  KActSa,  K\dfia,  clava. 
Idem  et  ^vittw  dicebant  qui  aliis 
SuTTTTjy.  Dae. 

"  Boure]  Resonare, clamare.  Plaut. 
'  Boat  CQtlum  fromitu  viiiim:'  et  En- 


118  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Boarium  forum  Romae  dicebatur;    quod  ibi  venderentur 

boves. 
Bocas  y  genus  piscis :   a  boando,  id  est,  vocem  emittendo 

appellatur. 
Boiae/  id  est,  genus  vinculorum,  tam  ligneae,  quara  ferreae 

dicuntur. 
Boicus  ager^  dicitur,  qui  fuit  Boiorum  Gallorum  :  is  au- 

tem  est  in  Gallia  citra  Alpes,  qua?  togata  dicitur,  in 

qua"^  sunt  Mediolanenses. 
Bombitatio  '7  ^  est  sonus  apum,  ab   ipso   sonitu  dictus ; 

sicut  mugitus  bourn,  hinnitus  equorum. 
Bona,''  id  est,  substantia  rerum,  dicta  sunt  quae  digna  sint 

bonis. 
Botulus  ^  genus  farciminis  propter  connexionem  a  bolis  sic 

appellatur. 

16  Al.  in  quo. — 17  Alii  Bombizatio,  vel  Bombigatio, 

NOTiE 

nius,  '  clamore  bovantes.'  Inde  Glos-  cum  tamen  qui  hoc  dicit,  veliet  acci- 

sarium:    '  bobantes,  ^oSiims.'    Leg.  pi,  tanqiiain  si  dixissetipsum  Galium, 

Bovantes.  Idem.  cum  Galla  cubare.  Notum  enim  Boi- 

y  Bocas]  Boca  dicitur  et  iox  a  Grae-  os  esse  Gallos.  et  Glossarium  :  'Bos 

CO  j8oa|,  ;8cS|,  a.ith  ttjs  fior\s,  a  voce,  ide-  buc,  BaiT6'7epoi,  ws  ol  TaKKoi.'    Scribe : 

oque  et  Mercurio    dicatus.     Athen.  Bos,  BoCs.  Boi,  irepoiws  ol  TdWoi.  Jos. 

lib.  VII.     De  piscibus  vocalibus  idem  Seal. 

Athenaeus  lib.  viii.  et  ibid.  Casaiib.  *  Boicus  ager]  Boii  Galli  qui  circa 

Idem.  Padum  olim   habitavere  sed  inde  a 

^  Boia'\  BoiapropriecoUare:  vete-  Romanis  ejecti  ad  Istrum  apud  Tau- 

res  Glossae  :  '  Boia,   k\oi6s.'  et  'im-  riscos.     Strab.  lib.  v.  et  Liv.  lib.  v. 

boio,  KAoihv  Trepnldriixi.'  Saepius  in  ve-  Dae. 

leribus    historiis    Martyrum    manu-  •»  Bombitatio'\   B6fi$os  Graecis    vox 

scriptis  legitur  :  ut,  '  Tolle  boiam  de  apum.      Inde   bonibito,   bombitatio. 

coUo  meo.'    Non  mediocriter   errat  Idem. 

Brodaeus,    qui  Boiam   eandem  cum  <=  Bona']  Per  substantiam  inteliige 

Taureafacit:  cum  Tanrea  sit  scutica.  oixrlav.    Quidam  bona  a  teando;  nam 

Hesychius:  jxapayva,  fjidoTt^,  fidpSos,  et  Veteres  dicebant  benum,  pro  bo- 

Tttiipeio.  et,  fxapdym,  t^  ravpfia.  Arte-  num.  Vossius  ab  yEolico  ovhi  ab  inu- 

midorus  decarnibusbubulis,quod  non  sitato  ofri  vel  ab  oviu  vel  ovrj/xi,  juvo. 

boDum  sit  videri  in  somnis  eis  vesci,  Sed  bonum  a  prisco  duonum,  ut  a  '  du- 

prfesertim  servis:  ^ovXois  Ve  ^wrivovs  ellum,' 'bellum;' a 'duis,"  bis.'  Vide 

{(n]lxa'i.viC)^i.a.ThvliJLdvra.^KaXT7}VTavpelav.  'duonum.'  Idem. 

AUusitPlautus:  '  Boius  Boiam  terit.'  ^Botulus']   Glossarium:    'Botulus, 

Nam  Boiam  accipieudum  pro  collar!,  (pv<TKos.'  Bolos  hie  prima  longa  acci- 


DE    VERJJORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    II. 


110 


Bovem  bidentem  ^  a  dentiura  numero  dicunt  appellari. 

Bovinatur/  conviciatur. 

Brachium  s  nos,  Graeci  ^po^xjaiv  dicunt :  quod  deducitur  a 

^pxx^,  id  est,  breve:  eo  quod  ab  humeris  ad  manus  bre- 

viora  '^  siut,  quarn  a  coxis  plantas. 
Brassica  ''  a  pra?secando  est  dicta. 
Breve  a  Grseco  descendit,  quod  est  ^pa-yxi. 
Bruma '  a  brevitate  dierum  dicta. 
Brundisium''  quidam  poetae  brevitatis  causa  Brendam '' 

dixerunt. 

18  Ed.  Seal,  breviores. — 19  Alii  Brundatn. 


NOTiE 


piendum  :  per  bolos  enim  farcieban- 
tur.  Jos.  Seal. 

Botulus]  Lucanica  carnis  siiillie  bo- 
iis  farta.  Unde  et  nonien,  ut  vuU  Fes- 
tus.  Sed  repugnat  quantitas.  Bolus 
enim  primam  piodiicit,  botulus  vero, 
et  per  diminutioiiem  botellus,  ean- 
dem  corripit.  Quare  optime  Vossius 
a  jSorbscibus.  Vel  a'/3u9o\o»' farcimen. 
Dae. 

«  Bovem  bibentem]  Vide  *  ambidens.' 
Jikm. 

*  Boiinaltir'\  Bovinator,  tergiversa- 
tor.  Cell.  lib.  xi.  cap.  7.  Ani.  Aug. 

Botinatur]  Nusquam  reperies  hoc 
verbum  pro  conviciari.  Bovinari 
enim  est  tergiversari  :  de  quo  satis 
alibi.  Glossarium  ;  '  Bovinatorcs,  flo- 
fiv^oTTOiul,  BpvWovTvoiovtnfs,  flTapaxO".' 
Glossae  Isidori  melius  :  'Bovinatores, 
inconstanles.'  Jos.  Scat. 

Bovinalurl  Vocabularium  vetns: 
Bovinator,  conviti.ttor,  inconstans. 
Bovinari,  convitiari,  damnare,  clama> 
re.  Glossarium:  '  Bovinatores  Oopi;- 
&<yiroiol,  OpvWov  -KOiovvrf^,  f)  rapax^l".' 
Id  est,  turbantes,  rumorem  facientes, 
vel  tumultum.  Glossap,  Isidori :  '  Bo- 
vinator, inconstans.'  Ncmpe bovinari 
est,  tergiversari.  Lucil.  '  Hicce  stri- 
gosu'     bovinatorquc    ore    improbu' 


duro.'  A  bove  in  arando  strigante. 
Vide  Gellium  lib.  xi.  cap.  7.  Dae. 

s  Brachium^  Os  ab  humero  ad  cu- 
bitum.  Grzecis  fipaxifv,  a  Ppaxv,  quod 
breve  sit  si  cum  esse  femoris  confera- 
tur.  Idem. 

^  Brassica}  Aprce  et  seco,  p  mutato 
in  b,  et  e  in  i,  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
•Brassica,  ut  praeseca,  quod  ex  hujus 
scapo  minutatim  praesecatnr.'  Idem. 

Breve'\  A  fipax",  mutato  x  'i  ''>  ut  a 
naXdxv  malva.  Idem. 

'  Bi-uma]  A  brevitate  dierum.  Sic 
igitur  ducenda  etymologia  brevissi- 
mus,  brevimus,  brevima,  breuma, 
bruma.  Varr.  lib.  v.  de  L.  L.  '  dicta 
bruma  quod  brevissimus  dies  est.' 
Idem. 

^  Brundisiutn]  Imnio  Bpevrri(Tiov,  seu 
SptvTio-iov.  Prius  Bpemv  dictum  vide- 
tur:  idque  esse  antiquum  nomen  ejus 
oppidi :  quod  significat  lingua  Creten- 
slum  CcrvuuK  Jos.  Seal. 

Brundisium]  Nullibi  hodie  Brendam 
apud  potitas  reperies.  Sed  omnino 
rescribendum'/irfn(/«m  vel  Brentium; 
Brundisium  enim  dictum  quod  portus 
liabeat  cervi  cornua  referentes,  (piem 
Messapii  ^pivhov  et  fipivriov  vocant. 
Hesych.  ^pii/Sor,  (\a<pov.  Vide  Stra- 
bonemlib.  vi.  ct  Eustalh.  in  Homer. 


120 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Brutianae  parmae '  dicebantur  scuta,  quibus  Brutiani  sunt 
usl. 

Brutiani"'  dicebantur,  qui  officia  servilia  magistratibus 
prrestabant :  eo  quod  hi  primum  se  Hannibali  tradide- 
rant ;  et  cum  eo  perseveraverunt,  usquedum  recederet  de 
Italia. 

Brutum "  antiqui  gravem  dicebant. 

BuBiNARE°  est  menstruo  mulierum  sanguine  inquinari. 
Lucilius :  Haec,  inquit,  te  imbubinat,  et  contra  te  irabul- 
bitat.  Imbulbitare  est  puerili  stercore  inquinari.  Dic- 
tum ex  fimo,  quod  Graeci  appellant  /3oX/3»Toy. 


NOTJE 


p.  1400.  Stephanus  auctorem  hnjus 
etymologiae  citatSeleucuminGlossis. 
Dae. 

'  Brutiana  parwits]  Vide  *  parmu- 
lis.'  Idem. 

«n  Brutiani]  "Videndus  Gell.  lib.  x. 
cap.  3.   Ant.  Aug. 

Bruttiani]  Breltiani  esset  legen- 
diim,  quia  a  Brutiis,  quos  Greeci  Bper- 
Tiovs  dlciint,  ductuin  estnomen:  iiec 
allter  liabent  maiuiscripti  iibri  Livii, 
quam  Bretiii.  Vide  A.  Gellium  lib. 
X.  cap.  3.  Ful.  Ursin. 

Brutiani]  Eleganter  vetus  Glossa- 
liiim  :  '  Brutiani,  ol  SouAjkAs  rd^ets 
Xpeu(TTovvT€s.'  Non  enim  vocat  5ov- 
Aow.  Eos  Fiilgentius  ait  etiam  Ge- 
rones  dictos.  'Congerrones,'  inquit, 
'  qui  aliena  ad  se  congregant.'  Unde 
apud  Romanos  Gerones  Brutiani  dic- 
ti.  Quod  verum  est.  Nam  Gerones 
sunt  x"P"'''''"''>  irpuKTripes,  ut  anctor 
Glossarii  docet.  Apud  Plautum  sunt 
Geruli,  in  Truculento:  '  Ite  hac  simul 
muli  aeris,  daninigeruli,  forasgerones, 
Bonorum  hamaxagogae.'  Atque  base 
est  prima  conjectura  nostra  de  Bru- 
tianis  geronibus.  Sed,  ut  ingenue 
fateamur,  putamus  potius  dictos,  quia 
gerones  literarum  et  publici  cursores 
erant.  Strabo  :  twv  Se  YliKfinwv  vTnjpxe 
fXTirp6wo\is  UiKevTia,  vvvl  Se  KWixriSbv  f  w- 
eiv  aTTwaBiVTfs  virh  'Pw/xaiwi'  5ia  ttjv  -irphs 


auvifiav  Koivwvlav.  wtX  Se  iTTpaTfias^fie- 
poSpofxitf  Kal  ypaiJ.naro((>opeiv  direSelx- 
Orjcrav  iv  T(f  TtJre  Srifnocricp,  KaOdirep  Koi 
KfvKavol,  Koi  fipimoi  Kara  tox  auras  a»- 
Ti'os.  Jos.  Seal. 

Brutiani]\ide  '  bilingues.'  Quod  se 
Annibali  dedidissent,  hoc  pcenae  iis  a 
Romanis  impositum,  ut  cursores  es- 
sent  et  tabellarii.  Vide  Gell.  lib.  X. 
cap.  3.  et  Strab.  extreme  lib.  v.  qui 
non  Bruttiis  tantum,  sed  Picentinis 
etiam  et  Lucanis  factum  tradit.  Inde 
etiam  Bruttii  gerones  apud  Fulgenti- 
um.  Porro  ab  nltimis  usque  sascnlis 
victoribus  is  mos  fuit,  ut  gentes  de- 
victas,  quas  penitus  nollent  exscin- 
dere,  ad  vilia  servitia  cogerent :  sic 
Josue  Gabaonitas,quos  delere  ei  ne* 
fas  erat  propter  sacramentum,  aqua- 
tores  fecit  et  lignarios.  Dae. 

n  Brutum]  Herat,  'quo  bruta  tel- 
lus.'  Estque  ex  Etruscorum  librorura 
doctrina,in  quibus  etiam  eodem  modo 
'bruta  fulmina'  dicebantur.  Jos. 
Seal. 

°  Bubitiaie]  Glossas  Isidori:  '  Bn« 
vinare,  sanguine  inqniuare  ninlieris 
menstruatae.'  Versum  Lucilii  sic  le- 
gebat  Franciscus  Duza  :  'Haec  te  im- 
bubinat, et  contra  te  imbulbitat  ille.' 
vel,  'Te  imbulbitat  infans.'  Imbul- 
bitare autem  est  quovis  stercore  in- 
quinare,   non   tantum   puerili,     Sed 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    II. 


121 


Bubleura"  p  est  genus  quoddam  vini. 

Buccina''  qiiam  nos  appellamus,  Graeci  buchianon'  a  si- 

militudine  soni  dicunt. 
Bucephalus'"  vocatus  est  equus  Alexandri  regis,  propter 

quandam  bubuli  capitis  similitudinem. 
Bucerum '  pecus  de  bubus  dicimus. 
Bulgas  *  Gain  saccules  scorteos  appellant. 
Buliraam"  Graeci  magnam  faraera  dicunt,  adsueti  magnis 


20  AI.  Bubeum  et  Bublinutn. — 1  Legenduin  monet  Seal.  Graci  Bucanen.- 
2  Seal,  et  Dae.  corrigunt  Bulimum. 


hie  Lucilii  versum  Festusexplanavit, 
ubi  de  pueiili  stercore  loqiiitiii'.  Dae. 

p  Bubleum'i  Theocritus  Eidyll.  xiv. 
Byl)lini  vini  facit  nientiouein.  Ant. 
Aug. 

Bubleum]  Et  BHblinum.  Grjece  $6^- 
\ivos.  Tlieocrit.  Idyl.  xiv.  'Avy|o  Se 
^v^Klvov  aino'is  EucuSjj,  TfTdpwv  irioiv. 
'  Kelevi  autem  Bubleum  illis  Fra- 
grans,  quatiior  annorum.'  Dae. 

'1  Buccina^  A  Graeco  ^vkuvt},  ut  op- 
tiiiie  correxit  Scaliger,  a  sinillitudine 
soni,  quia  bou  boti  canit ;  ut  sentit  eti- 
am  Varrolih.  iv.  deL.L. '  Etiam  buc- 
cinator a  vocis  similitudine  et  cantn 
dicitur.'  Idem. 

'  Bucephalus]  Contra  Festnm  sclio- 
liastes  Aristophanis  :  ov  yap,  inquit, 
$ovKi(pa\ovs  'Innovs  KaKovfXfV  5itt  rh  /xop- 
tpriv  TOiavT^v  ai/rovs  tx^tv,  dXAo  Sia  ou- 
rws  iyKexapdx6at,  ws  Kot  'A\(^dv5pou 
Tov  MaxfSSuos  6  'iiriros  ^v.  i.  e.  '  Neque 
eiiim  Buceplialos  cquos  dicimus,  quod 
tali  forma  praediti  sint,  sed  quod  ta- 
lom  notani  inustam  gerant,  ut  equus 
Alexandri  Macedonis.'  Idem  Arria- 
nux :  vel  quod  notam  candidam  in  ca- 
pite  lial>uerit  equus  Alexandri,  ipse 
fotus  niger.  Sed  verum  est  ita  dic- 
tum fuisse  quia  Thessalus  esset,  lier- 
bainque  boucranion  inustam  liabcret. 
Ita  enim  generosos  quosque  cquos 
tuos  inurebant  Tliessali.  Idem. 


NOT^ 

^  Bueerum~\  Glossariura  :  '  Buce- 
rum, yfymma  ^i6s.'  lege,  Po6s.  Jos. 
Seal. 

Bucerum]  Eleganter  Lucret.  lib.  v. 
'  Lanigeraeque  simul  pecudes  et  bu- 
cera  secla.'  Et  Ovid.  lib.  vi.  Meta- 
morpli.  '  Lanigerosque  greges,  ar- 
nientaque  bucera  pavit.'  Gloss.  Phl- 
loxeni ;  *  Bucerum,  yewrjua  /3obi ' 
leg.  Bueerum  seclum.  Dae. 

'  Bulgas]  Adinic  Galli  nomen  re- 
tinent,  sed  imoKopiariKSis ,  Bulgetas. 
Simt  autem  risci  scortei.  Jos.  Seal. 

Bulgas]  Ita  saccules  pellaeeos 
crumenas  Veteresappellarunt.  Liicil. 
'  Cui  neque  jumentum  est,  nee  ser- 
vus,  nee  comes  uUus,  Bulgam,  et  quic- 
quid  liabet  nummorum,  secum  babet, 
ipse  Cum  bulga  coenat,  dormit,  lavit, 
omnis  in  una  Spes  homini  bnlga,  liac 
devincta  est  cetera  vita.'  Vocabu- 
Itim  Gallicum,  quod  Festus  intelligit, 
est  bouge,  et  diniinutiviun  bougette, 
Et  Latinos  a  Gallis  voceni  bulgam  ae- 
cepisse  creditum  est.  Sed  melius 
Vossius  qui  ab  /llolico  HoKyhs,  pro 
fioXyos,  deducit,  nam  iJ.o\yhs,  $6ftos 
aoKds.   Dae. 

"  Bulimum]  Lege  Bulimum.  Ego 
id  TrddoT  invenio  Fureillam  dictum  a 
vctere  eollectore  Glossarum  :  '  Fur- 
c\\\a,  PovKifias,  6  nfy as  AiiJ.6s.'  In  Isi- 
dore, '  Curcilla,  oppilago  :'  et  contra. 


122 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


et  amplis  rebus  praeponere  bu,  a  magnitudine  scilicet 
bovis :  hinc  est,  quod  grandes  pueros  bupaedas  appel- 
lant ;  et  mariscam  ficuni,  busycon. 

Bulla''  aurea  insigne  erat  puerorum  praetextatorum,  quae 
dependebat  eis  a  pectore,  ut  significaretur  earn  aetatem 
alterius  regendam  consilio :  dicta  autem  est  a  Graeco 
sermone  /SowX^,  quod  consilium  dicitur  Latiue :  vel  quia 
earn  partem  corporis  bulla  contingat,  id  est,  pectus,  in 
quo  naturale  manet  consilium. 

Burranica  potio  ^  appellatur  lacte  commixtum  sapa  :  a  rufo 
colore,  quern  burrum  vocant. 

Burranicum,^  genus  vasis. 

Burrum^  dicebant  antiqui,  quod  nunc  dicimus  rufum:  unde 


NOT;E 

'Oppilago,  ciircilla.'  Quod  ait  de 
particula;3oi),  niiratus  sum  a  Justinia- 
no  imperatore  /3ouir($i'7)poj'composituni 
esse,  Novella  vi.  povirSvrjpov  Tropdav. 
Porro  jSoi/TratSa  dicebant,  quem  Lati- 
ni  Catulastrum.  Glossariuiu  :  '  Ca- 
tiilaster,  )8ov7rais.'  Aliae  Glossae  :  'Ca- 
tulester,  pupa,  pupula,  irdWr)^,'  Cat- 
lastros  est  vetus  lectio  apud  Vitruvi- 
um  lib.  VIII.  cap.  4.  Quod  a  nobis 
admodum  adolescentibus  olini  anim- 
adversum  fuit.  Jos.  Seal. 

Bulbnani]  Coirige  cum  Scaligero 
bulimum,  Graece  PovXi/xos,  a  particula 
epitatica  Pov,  a  bovis  magnitudine,  ut 
fiovKi/jiia,  fiovneiva,  ^ovyaios,  ^ovyKcoa- 
eos,  $ovirais,  fioixrvKov,  et  alia  niulta. 
Dae. 

*  Bulla]  Bov\r).  Tarentine  /SouA^, 
/3o'A.Ao:  etavaPo\i),a.iJ.^6\\a.:  uudeAbol- 
la.  QuodyEolismum  resipit.  Jos.  >Sc'ai. 

Bulla]  Vairo,  ut  lefeit  Plutarch, 
ab  yEolico  06\\a,  pro  ^ov\^,  et  pueris 
datani  ut  evfiovXias  av/xfioAov,  quod 
cum  Festo  facit.  Bulla  autem  in  col- 
ic pueris  ingenuis  suspendebatur  au- 
rea, libertinis  scortea,  et  a  Tarqui- 
nio  Prisco  originem  habere  putatur. 
Doc. 

y  Burranica  polio]    Vide,  quze  in 


Conjectaneis  de  hoc  dim  scripsiouis. 
Jos.  Seal. 

Burranica  potio]  Hanc  facit  lacte, 
id  est,  lac,  cum  sapa,  id  est,  mulso 
decocto.  Burranicam  potionem  desig- 
nat  Ovid.  lib.  IV.  Fast.  '  Dum  licet, 
apposita,  veluti  cratere,  camella,  Lac 
niveum  potes,  purpureamquesapam.' 
Dae. 

^  Burranicum]  A  burro,  id  est,  ru- 
fo. Idem. 

^  Burrum]  Eleganter  homines  ex 
potione  rubentes  ait  Burros  a  Vete- 
ribus  dictos.  Quod  verbum  in  eo- 
dem  sensu  relinet  Hispanica  lingua. 
Burraceos  enim  vocant  ebriosos,  et 
vas  vinarium,  Burraceam.  Glossa- 
riuni :  '  Burrum,  Ttvpphv,  ^avdov.'  Jos. 
Seal. 

Burrum]  Burrus  a  GraRCO  irv^pSs. 
Glossar.  vet.  '  Burrus,  irv^^ds.'  pro 
burrus  saepe  scribebant  byrrus.  Ser- 
vius:  '  Pyrrus  a  colore  comae  sic  dic- 
tus,  qui  Latine  byrrus  dicitur.'  Sic 
nv^^las,  nomen  proprium,  apud  Lati- 
nos veteres  comicos  Byrrias  dicitur. 
Sic  genus  equi  brevioris  a  colore 
Graeci  irv^pixov,  Latini  burrichum  ap. 
pellarunt.  Uude  nostrum  bourrique, 
Dae. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    II. 


123 


rustic!  burram  appellant  buculam,  quae  rostrum  habet 
rufum :  pari  modo  ^  rubens  cibo  ac  potione  ex  prandio 
burrus  appellatur. 

Bustum*^  proprie  dicitur  locus,  in  quo  mortuus  est  com- 
bustus  et  sepultus  :  diciturque  bustum  quasi  bene  us- 
tura :  ubi  vero  combustus  quis  tantummodo,  alibi  vero 
est  sepultus,  is  locus  ab  urendo  ustrina  vocatur  :  sed  mo- 
do bustum,  eo,  quod  sepelitur,  sepulcra  vocamus. 

Buteo  "^  genus  avis,  quae  ex  eo  se  alit,  quod  accipitri  eri- 


NOT^ 


''  Pari  modo]  Hinc  Nestor  :  '  Bur- 
rus dicitur  qui  ex  potione  cito  fit  ru- 
beus.'  Hoc  verbuin  in  eodem  sensu 
retinet  Hispanica  lingua,  burraceos 
enim  vocat  ebriosos,  et  vas  vinarium 
burraceam.  Idem. 

■=  Bustuml  Ab  hoc  inaiispicatuni 
genus  avium  Ambustaneum  dictum  pu- 
tarim,  quod  circa  busta  versetur. 
Glossarium,  '  Ambustandus  :  elSoy 
bpviov.'  lego,  Ambustaneus :  ut  Circa- 
nea  avis :  eeeque  AinbustanecB  aves 
dictee  videntur,  quae  de  busto  seu  ro- 
go  aliquid  in  tecta  deferebant,  et  in- 
cendium  portendebant :  unde  '  incen- 
diariee  aves'  in  augurali  disciplina. 
Servius  in  Fragmentis  :  'Sane  bubo, 
si  cnjus  aedes  insederit,  et  vocem  mi- 
serit,  mortem  significare  dicitur.  Si 
autem  de  busto  sudem  ad  tectum  de- 
tulerit,  incendium  aedibus  porteu- 
dere.'  Quin  eandera  Spinturnicem 
fuisse  cum  iuccndiaria,  nou  dubito. 
Graeco  enim  nomine  dicta  est,  irapa. 
t'ov  (Tirivdripa  :  quod  carbonem  ex  rogo, 
aut  ex  altari  in  aedes  inferret :  ainvBrip 
est  strictura  ignis.  Neque  vero  prac- 
termittendum,  quod  de  Ustrina  hie 
dicitur,  separatam  aliquando  a  se- 
pulcro,  aliquando  conjunctam  fuisse. 
Ideo  hoc  cavebatur  a  Veteribus :  quin 
et  lex  monumentis  applical)atur,  ut 
licet  notarc  in  antitjuis  duobus  saxis 
Koma:  :    iivic.    monimento.    vsthi- 

NVM.  Al'PLlCARI.  VON.  LICET.      ItCni, 


AD.  HOC.  MONIMENTVM.  VSTRINVM 
APPLICARI.  NON.  LICET.     VctUS  GlOS- 

sarium  :  '  Ustrina,  wpKaia  : '  ustrina,' 
KavcTTpa  vfKpwv.'  Servii  Fragmenta  : 
'  Apparatus  mortuorum  funus  dici  so- 
let  :  exstructio  lignorum,  rogus  :  sub- 
jectio  ignis,  pyra  :  crematio  cadave- 
ris,  bustum  :  locus,  ustrina :  operis 
constructio,  sepulcrum  :  inscriptum 
nomen,  memoriaque,  monumentum : 
publicae  autem  ustrinae  erant  in  ex- 
quiliis,'  inquit  Aero.  Jos.  Seal. 

Bustum]  Area  soli  in  qua  corpus 
crematur  et  sepelitur,  unde  et  busta 
olim  sepulcra  dicta  sunt.  Vide  infra 
in  '  sepulcrum.'  Et  Cicero  in  ii.  de 
legibus :  '  Poena  est  si  quis  bustum, 
hoc  est,  tymbon,  aut  monumentum 
violarit.'  Locus  ubi  corpora  combus- 
ta  sunt,  nee  sepulta,  ustrina  dicitur, 
Pyra,  lignorum  congeries,  rogus  est 
cum  jam  ardere  coepit.  Virgil.  'Con- 
stituere  pyras...Ter  circum  accensos, 
cincti  fulgentibus  armis,  Decurrere 
rogos.'  ^lonumenlum  est  lapideastruc- 
tura  sepulcro  iuiposita,  cui  ad  memo- 
riam  dcmortui  quippiam  iuscribeba- 
tur.  Cic.  I.  Tuscul. '  Monumenta  se- 
puicrorum  ex  viilgari  scilicet  saxo, 
aut  ex  marmore,'  quibus  incideren- 
tur  laudes  dcmortui,  ut  propagaretur 
ejus  mcmoria.  Dae. 

''  Buteo]  Accipitris  genus.  Quae 
subjungit  Fcstus,  ea  refellit  Voss. 
nam  cum  avis   tiniidissima  sit,  cum 


124 


FESTI    DE    VERB.    SIGNIF.    LIB.    II. 


puerit :  vastitatisque  est  causa  his  locis,  quae  intraverit, 
ut  bubo  :  a  quo  ctiam  appcllatur  buteo. 
Buttubata/  Naevius  pro  nugatoriis  posuit,  hoc  est,  nuUius 
dioTiationis. 


NOTiE 


accipitre  congredi  non  andet,  nediim 
illi  cibum  eripiat ;  nee  vastitatis  causa 
est,  cum  sit  boni  ominis,  ut  patet  ex 
Plinio,  qui  et  familiam  ex  eo  cogno- 
miuatam  dicit  cum  prospero  auspicio 
ducis  in  navi  sedisset.  Idem. 

«  Buttubata]  Ut  nugarum  facilis  et 
obvia  materia,  ita  nomina  raulta  a 
Veteribus  excogitata,  nt  Buttubata 
a  puerorum  vocibus,  quas  primas  in 
infantia  discunt,  Bu,  Tu,  Ba,  Ta.  Bu, 
est  bibere  :  unde  '  buae  potus  :'  et 
*  vinibuae  '  Lncillio  ebriosae.  Vario 
Cato  de  liberis  educandis  :  'Cum  ci- 
bum ac  potionem  buas  ac  papas  vo- 
cent ;  matrem,  mammam  :  patrem, 
tatam.'  Ba,  est  papa.  Unde  Plau- 
tus  :  '  Turn  puero  dandum,  qnod  pa- 
pet.'  Ta,  est  appellatio  Tatae.  Tn, 
etiam  appellatio  cibi,  unde  Tubucci- 
nari  factum,  pro  manducare.  Idem 
et  Titia :  Glossarium  :  '  Titia  Kpea 
prtTriwv,  h  \4yovai.'  Sed  praestat  Ba 
pro  Ma,  hoc  est,  mamma  dictum:  nt 
facilis  est  lapsus  a  B  ad  M,  Buttubata 
ergo,  quasi  Buttnmata.  Sunt  et  aliae 
appellationes  nugarum  :  Hettse,  Lire 
lire,  Nauci,Gerrae,  ApinaB  :  quod  est 
detortum  ab'A^dcj'ai:  quod  fuit  igno- 
biie  oppidum.  Stephanus :  'h^awai, 
ywpi-ov  "StiKiXias,  &ff7]fiov.  a<t>^  ov'  EZ  eis 
'Aipdvvas,  eVl  rZv  aSriKaiv,  /cai  fKTironiff- 
fxtvaiv.  Proverbium  vult  accipi  Ste- 
phanus de  remotissimis :  et  Hesy- 
chius,    qui    non   in  Sicilia,    sed   in 


Attica  ponit.  'A.(pdvvai,  x^p^oj'  rrjs 
AafiaprlSos  <pv\ijs.  ir6^f>wdfv.  proverbia- 
liter  a^dvvat,  avrl  rov  trS^puOev.  At 
Romani  de  rebus  nugatoriis,  Glos- 
sarium, '  Apinae,  <{>dvvai.'  lege  a<pdvi'at. 
Neque  aliud  est  Affaniae  apud  Apu- 
leium  libro  ix.  '  Hacc  et  alias  similes 
affanias  frustra  oblatrantes  eos  re- 
trorsum  abducunt  pagani.'  Et  libro 
X.  *  ore  semiclauso  effutiens  nescio 
quas  affanias  eflfutire.'  Apud  eundem 
Apuleium  Folia,  pro  nugis :  in  vita 
Gallienorumlmpp.  '  Cyclopem  etiam 
luseruut  omnes  apenarii :'  lege  api- 
narii :  id  est,  quos  vulgo  in  Gallia 
Plaisantins:  ab  apinis,  et  nugis.  Jos. 
Seal. 

Buttubata^  Nugatoria,  a  puerorum 
vocibus,  bu,  tu,  ba,  ta,  quas  primas  in 
infantia  discunt.  Bu  est  bibere.  Tu 
appellatio  cibi.  Ba  est  papa.  Ta  est 
appellatio  tata:  vel  ba  est  pro  ma, 
hoc  est,  mamma,  ut  facilis  est  lapsus 
a  m  a.d  b  buttubata,  quasi  buttumata. 
Scaliger.  Verius,  ut  videtur,  Marti- 
nius,  qui  ab  Hebraeo  bitu  bote  esse  pu- 
tat,  quod  signiiicat,  locutionem  gar- 
riens,  si ve  futilia  effutiens,  et  sane  non 
pueriles,  sed  fictitias  voces  fuisse  os- 
tendit  Sosipater,  apud  quem  dis- 
juncte  legitur,  *  Bu  tu  bat  ta.  Plau- 
tus  pro  nugis  posuif,  ut  in  glossis  ve- 
terum  bat  tat  ti  anagmenorum'  {anax- 
amentorum  recte  Meursius)  *  vocum 
veterum  Interpres  scribit.'  Dae, 


SEX.  POMPEII  FESTI 


D£ 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 


LIBER  III. 


Cacula.^  servus  railitis.  Plautus  :  Video  caculam  mili- 
tarem :  dicitur  autem  a  Graeco  xaAov,  quod  fustibus  cla- 
visqiie  ligneis  ad  tutelam  dominorum  armari  soliti  sint. 

Caculatum,''  servitium. 

Cadmea  terra,'  quae  in  ses  conjicitur,  ut  fiat  orichalcum. 

Caduca  '^  auspicia  dicunt,  cum  aliquid  in  templo  excidit, 
veluti  virgra  e  raanu. 


*  Cacula]  Plant,  in  Trinum 
Avg. 

Cacuia]  Glossarinm  :  '  Cacula,  5ov- 
\o!  (TrpaTi(i>Tov.'  Jos.  Seal. 

Cacula']  Locus  Plauti  est  in  Tri- 
num.  act.  iii.  Sc.  3.  '  Video  caculam 
iniiitarem  me  futuniui  iiaud  lougius.' 
A  KaKov,  id  est,  lignum,  dedncit  Fes- 
tus,  inepte,  nam  est  a  kokIis  imbellis, 
quod  noil  e>set  in  nnniero  niilituin. 
Caculam  cum  calone  in  etymo  con- 
fiindit  Festus.  Dae. 

''  Caculalttm]  Ut  aedilatum.  Jos. 
Seal. 

Caculatum]  A  cacula,  intcllige  au- 
tem servitium  cacularum  :  caculatus, 
ut  a-dilalus,  Sfc,  Dac. 


NOTiE 

Ant. 


<=  Cadmea  terra']  In  aes  injicitnr,  ut 
facilius  fundatur.  Plin.  lib.  xxxiv. 
cap.  10.  'Ipse  lapis,  ex  quo  fit  aps, 
Cadmea  vocatur,fusuris  neccssarius, 
niedicina;  ntilis.'  Lapideni  calami- 
narem  vocant  officinje.  Dicta  an- 
tem  Cadmea  a  Cadmo  qui  metallo- 
rnm  fusurani  invenisse  dicitur.  Alii 
aliter.  Idem. 

'^  Caduca]  Virgam  e  mann  Flami- 
nis,  quam  Conimentaculum  voca- 
bant,  cxcidisse,  Caducum  auspiciuni 
faciebat :  et,  ni  fallor,  infclix  erat : 
inGIossario:  '  Caducus,  TuriKOiroKi' 
riKhs,  57j(U(i(Tiov.'  lege,  irrwrtHSs.  In 
eodem,  '  Caducos,  iniKrifXTrrii/.'  lege, 
(irtKriirTiKovs.  Jos,  Seal. 


126 


SliXTI    POMPEII    FESTI 


Caduceatores  "  legati  pacem  petentes.     Cato :  Caduceatori, 

inquit,  nemo  homo  nocet. 
Csecultant/  csecis  proximi  sunt  oculomm  acie  obtusa.  Plau- 

tus :  Numnam  mihi '  oculi  caecultant  ?  estne  hie  noster 

Hermio  ? 
Caecultare  est  caecos  imitari. 
Cseculus  condidit  Praeneste.*'     Unde  putant  Caecilios  '  or- 

tos,  quornm  erat  nobilis  familia  apud  Romanos.     Alii 

appcllatos  eos  diciint  a  Cascade  Trajano  ^Eneae  comite. 
Cajcum  vallum  '^  dicitur,  in  quo  praeacuti  pali  terrse  adfixi 

herbis  vel  frondibus  occuluntur. 


NOTiE 


^  Caduceatores]  Caduceum  Graecum 
est  pro  Canicenm.  KapvKeov  Syracu- 
sane,  et  Tarentine,  quod  aliis  Krjpu- 
Keiov.  R  in  D,  lit  contra  sjepe  D  in 
R.  Idem. 

Caduceatores]  Legati,  praecones, 
feciales,  qui  caduceum  gerebant  in 
signum  pacis,  Gra'ce  KripvKiwv ,  apud 
Lucian.  et  in  epigram.  Tarentinis  et 
Syracusanis  KapvKeiov,  et  p  in  8  mntato 
caduceum:  de  Cadnceo  Hygin.  lib. ii. 
Astron.  cap.  8.  '  Ab  Apolline  virgu- 
1am  quandam  muneri  accepit  Mercu- 
rius,  quam  mauu  tenens  cum  proficis- 
ceretur  in  Arcadiam,  et  vidisset 
duos  diacones  inter  se  conjuncto 
corpore  alium  appetere,  ut  qui  dimi- 
care  inter  se  videretur,  virgulam  in- 
ter utrumque  projecit,  itaque  disces- 
serunt,  quo  facto,  earn  virgulam  pa- 
cis causa  dicit  esse  constitutam,  non- 
nulli  etiam  cum  faciunt  caduceos, 
duos  dracones  implicatos  virgula  fa- 
ciunt, quod  initium  Mercurio  fuerat 
pacis.'  Graeci  tantum  Caduceos  ge- 
rebant, Roraani  vero  herbas  quas- 
dam,  quae  sagmina  vocabantur.  Dae. 

f  Cacultant]  Gloss.  '  Caeculto,  ojti- 
PXvSttw,'  et  ita  forte  rectum  esse  pu- 
tavit  Vossius,  quern  non  sequor,  nam 
a  '  caeco,' '  caecutio,'  ut  '  audio,'  *  au- 
dito,'  '  ausculto.'  Idem. 


e  Numnam  mihi]  Hie  versus  Plan- 
ti  est  ex  amissis  ejus  comoediis,  qna- 
rura  etiam  nomen  desideratur.  Idem. 

^  Cceculus  concidit  Preen.]  Virg.  vii. 
^neid.  '  Nee  Praenestinae  fiindator 
defuit  urbis.Vulcanogenitum  pecora 
inter  agrestia  regem,  Inventunique 
focis  omnis  quern  credidit  a2tas,  Cae- 
oulus.'  Ubi  Servius  :  *  Caeculus  fi- 
lius  Vulcani  sic  dictus  quod  niinori- 
bus  oculis  fuerit,  quam  rem  frequen- 
ter efficit  fumus.  Hie  coUecta  mul- 
titudine,  postquam  diu  latrocinatus 
essetPrspnestinamcivitatem  in  nion- 
tibus  condidit,'  &c.  Et  Solin.  cap.  8. 
♦  Praeneste,  ut  Zenodotus  refert,  a 
Praeneste  Ulyssis  nepote,  Latini  filio, 
aut,  ut  Praenestini  sonant  libri,  a  Cae- 
culo  quern  juxta  ignes  fortuito  inve- 
nerunt,  ut  fama  est,  Digitiorura  soro- 
res.'  Idem. 

'  U7ide  putant  Cacilios]  Caecilia 
gens  plebeia,  Metellorum  cognomen- 
to  clara,  e  Praeneste  oriunda,  puta 
a  Caeculo.  Alii  a  caecitate  Caecilios 
dictos  putant.  Idem. 

^  Ccecum  vallum]  Occulta  munitio 
ex  pra?acutis  in  summo  vallis  alte  ac 
dense  stipata  in  humo  depactis,  eo- 
rum  modice  prominente  cuspide,  ac 
ea  frondibus  aut  virgultis  obdncta, 
qua  transituri  sunt  hostes,  qui  se  la- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


127 


Caedem'  putant  ex  Gra^co  dici,  quod  apud  illos  xtsjv5»v  • 

signiticat  iiiterficere. 
Ca?dere  "  a  caedendo  dictum. 
Cccditiae  tabernae  "  in  via  Appia  a  domini  nomine  sunt  vo- 

cata?. 
C^elassis"  caelaveris. 

Ccelestia  auguria  vocant,  cum  fulminat,  aut  tonat. 
CaDlibem  p  dictum  existiraant,  quod  dignam  caslo  vitam 

agat. 
Caslla,''  quod  ea  caelentur,  quae  volumus  esse  occulta. 
Caena  ''  apud  antiquos  dicebatur,  quod  nunc  est  prandium. 

Vesperna,  quod  nunc  cajnam  appellamus. 

1  Alii  Ka'iViiv. — 2  Alii  cedere  a  cadendo  dictum. 


NOT^ 


tentibus  spiculis  indiiant.  Capsar 
lib.  I.  belli  civilis:  '  Caesariani  miii* 
tes  posilis  scalis,  Brundusii  ninros 
ascendiint,  sed  moniti  a  Brundtisiiiis, 
ut  vallum  caecum  fossasqiie  caveant, 


Graecis  mntuati.      Ex   aoristis    sub- 
junctivi.  Idem. 

P  Ccclibem]  Ko'iAi^p  est,  Carens  con- 
cubitn,  ut  aiyl\i\f/,  Carens  capiis, 
K€pK({/\ii|/,   carens  cauda  :  Keletv,  koIos, 


Eubsistunt,  et  longo  itinere  ab  lis  cir-     unde  6pe(XKo7os,  in   montibus  cnbans. 


cumducti  ad  portum  perveniunt.' 
Idem. 

'  Cadem']  A  cado,  quod  a  Kaivw, 
occido,  unde  et  caido  Antiqui  dice- 
bant.  Idem. 

'"  Ccedere']  Lege,  cadere  a  cadendo 
dictum,  ut  in  marg.  Sed  etymon  illud 
Festi  falsuih  est.  Vide  '  caedem.' 
Idem. 

"  Cceditice  tahemaf\  Ex  hoc  loco 
Sipontinus  :  '  Caeditiee  tabernae  non 
a  caedendo  dictae  sunt,  sed  a  domini 


Ea  est  vera  etymologia.  Jos.  Seal. 

Calibem']  Hoc  Festi  Etymon  vul- 
go  receptum  fuit ;  nam  et  Donatns 
apud  Terent.  '  Roniani,'  inquit, '  cae- 
libem,  quasi  coelitem  dicunt.'  Sed 
taraen  falsum  est.  Nam  ccelebs  a 
Graeco,  KolAi\p,  id  est,  carens  concubi- 
tu,  ut  alyi\i\f/,  carens  capris,  KfpK6Ki^, 
carens  cauda.  A  /cei'eiv  est  koIos,  a 
quo,  et  AeiTTO),  koiAji^.  Dae. 

•I  CiEUa'l  Gloss. '  Cellarium  et  Cel- 
laromarium,  raixtiov.'     Lege  :    Cella- 


nomine  qui  Ca?ditiiisvocabatnr,  a  quo      rium  et  Cellar,  Omarium.     Omarium 


in  via  Appia  a-dificataj  sunt.'  Non 
longe  ab  eadem  via  circa  Vestinos  ali- 
cubi  campus  nomine  Caditius,  cujus 
meminit  Plin.  unde  optimus  caseus  ; 
et  circa  Sinuessam  Cceditiani  coloni. 
Idem. 

°  Ccelassis']  Caelaveris.    '  Caelasso,' 
cstlavero,' '  amasso,'  '  amavcro,'  et 


et  Aumarium  dicebatur.  Petronius 
apud  Fulgentium  :  '  in  aumarium 
memet  ipsum  conjeci.'  Jos. Seal. 

Ccclla]  A  caelaudo.  Melius  per 
simplex  e:  cclla  acelnndo.  Dae. 

'  Ctfwa]  Idem  in 'prandium.''  Pran- 
dium,' inquit,  '  a  Gra-co  est  dictum  ; 
nam   mcridianum  cibum  cccnam  vo- 


limilia,  quam  foruiationem  Latini  a     cabant ;' et  in  voce 'scensas."  Seen- 


128 


SEXTI    POMPEI[    FESTI 


Caenacula'  dicuntur,  ad  quoe  scalis  ascenditui. 
Caerimoniavum  5 1  causam  alii  ab  oppido  Caere  dictam  exis- 

timant;  alii  a  caritate  dictam  judicant. 
Caesar,"  quod  est  cognomen  Juliorum,  a  caesarie  dictus  est, 

quia  scilicet  cum  caesarie  natus  est. 


3  Ed.  Seal.  Ccerimoniam. 


NOTiE 


sas  Sabini  ccenas  dicebant,  quae  an- 
tein  nunc  prandia  sunt  ccEnas  liabe- 
bant,  et  pro  coenis  vespernas  appella- 
bant.'  Sic  apud  Plautum  '  vesperna.' 
Eodem  modo  apud  veteres  Graecos 
SuTTvov,  quod  ccena  nunc  est,  signifi- 
cabat  prandium,  SSpirov  autem  ves- 
pertinas  epulas.  Quod  splendido 
Tlieocriti  loco  probatur  qui  est  in 
fine  'HpaK\i(TK.  Auirvou  he  Kpta  r  ott- 
Ta,  KOi  eV  Kavecj)  fieyas  &pros  AwpLKds. 
a(T(pa\4ws  Ke  <pvTO(TKa.(pov  &vdpa  Kopiaaai. 
Avrap  eV  fifiari  rwvhv  &vev  irvphs  oXvv- 
TO  hdpirov.  Id  est :  Prandium  autem 
carnes  assatcB  et  grandis  e  canistro  pa- 
nis  Doricus,  qui  facile  etiam  fossorem 
satiare  posset.  Verumfinito  die  exilem 
absque  igne  siimebat  caenam.  Sed  de 
hoc  apud  ipsnm  Theocrilum,  si  cona- 
tus  nostros  porro  promoveat  Deus 
opt.  max.  Idem. 

*  Canacula]  Superiores  aedium  par- 
tes, quod  ibi  ca?narent.  Gloss.  '  Cae- 
naculum,  inreptfiov.'  Inde  Ennins: 
'  Ceenacula  maxima  coeli.'  Caenacu- 
lum  suum  sic  describit  Martialis. 
'  Et  scalis  habito  tribus,  sed  altis.' 
Infra  iegendum  quod  scalis  scaiiditur : 
putavit  ccenacula  dicta  quasi  scanda- 
cula,  quia  scriptum  erat  sccenucula. 
Ignorans  scilicet  Sabinos  scanacula 
dicere  pro  ccenacula,  ut  sccelum  pro 
caelum,  scena  pro  ccena,  et  similia. 
Vide  '  scensas.'  Idem. 

*  Carimoniarum]  Cerm  veteri  lin- 
gua sanctus,  a  quo  Cerimonia.  Ut  a 
*  sanctus,'  '  sanctimouia  : '  et  raysti- 


cum  erat  nomen  Jaui '  Cerus  manus  ' 
in  carmine  Saliari.  Quanivis  et  Cre- 
ator bonus  exponatur  a  quibusdam 
veteribus.  Nonnulli  a  Cerere  ceri- 
monias.  Propterea  Glossarium  :  '  Ce- 
rimonia, STjjUTJrpia.'  Jos.  Seal. 

Carimoniarum]  Scaliger  deducit  a 
cerus,  id  est,  sanctus,  ut  ipse  exponit, 
sed  contra  Festuni  qui  cerus  creator 
interpretatur,  quod  si  ita  sit,  ut  et 
re  vera  est,  inde  co'rimonia  nomen 
accepisse  non  potest.  Erit  igitur  ab 
oppido  Ccere  in  Tuscia  non  longe  a 
Tarquiniis,  quod  sacrarium  populi 
Rom.  diversorium  Sacerdotum,  ac 
Romanorum  sacroruni  receptaculum 
vocat  Livius.  Vide  Strab.  lib.  v. 
Alii  a  Cerere  carimoniam  dicunt,  unde 
et  in  Gloss.  '  caerimonia,  S-qixTirpia.' 
Quidam  a  caritate,  ut  Festus  subjicif, 
id  est,  a  carendo,  sicut  in  caerinioniis 
esse  dicuntur  qui  certis  rebus  absti- 
nent, ut  infra  in  '  purimenstrio,'  et 
illud  etymon  probavere  Massurius 
Sabinus  apud  Gellium  lib.  iv.  cap.  9. 
Macrob.  lib.  iii.  cap.  3.  Augu&tin. 
lib.  II.  retract,  cap.  37.  et  Isidor.  lib. 
VI.  cap.  ult.  Dae. 

"  Ccesar'l  *  Vel  ab  eleplianto  qui 
Mauris  Caesar  dicitur,  vel  a  cacso 
matris  utero,  vel  a  Caesarie,  vel  quod 
oculis  CcBsiis.'  Spartian.  in  yElio  Ve- 
ro.  Postremum  etymon  prorsus  in- 
eptum  :  secundum  midti  amplectun- 
tur,  quod  si  verum,  putandum  est,  id 
nomen  accepisse  quendam  ex  rnajori- 
bus  imperatoris,non  ipsum  imperato- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONS    LIU.    Hi. 


129 


Caisariati,^  comati. 

Cct'sones^  appellantiir  ex  utero  matris  exsccti. 

Ca?stus  ^  vocantur  et  ii,  quibus  pugiles  diraicant :  et  genus 

quoddam  ^  inuliebris  ornatus. 
Calassis  *  ^  tunicae  genus,  quod  Graeci  x.xKci<nptv  dicunt.  Alii 

dicunt  nodum  esse  tunicas  muliebris,  quo  connexa  circa 

cervicem  tunica  submittitur. 


4  Scaliger  et  Augustimis  uuica  I  scribunt. 


NOT^ 


rem,  queni  jam  puberem  et  Gallias 
siibigentem  matrem  amisisse  satis 
constat.  Sed  aliud  omnino  quaeren- 
diimest;  nam  vetustissimiim  Cjesaiis 
Domen,  qnippe  et  ante  belliim  Samni- 
ticiim  quidam  '  Claudius  CiEsar'  ex- 
titit.  Sane  Ccesar,  ut  optime  notavit 
Salmasius,  antiqua  vox  Latina,  quie 
rhv  Kvpi&ra  significat,  nnde  casaries 
vel  ccEsaria,  tj  KSfirj  KvpiSiaa.  Idem, 

*  Ctesariuti}  Plant,  in  inilite:  '  qui 
miles  admutiletur  caesariatus,'    Idem. 

>  Ccesones]  Plinius  :  *  Auspicatius 
enecta  parente  gignuntur :'  sicut  Sci- 
pio  Africanus  prior  natus,  pi  imusque 
Caesarnm  a  czeso  matiis  utero  dictus: 
qua  de  causa  caesones  appellati.  Quod 
ait  de  Scipione  et  apud  Tertullianum 
legitur  libro  de  auiina :  'Possnmus 
illos  quoque  recogitare,  qui  exsecto 
matris  utero  vivi  ajirem  hauserunt, 
Liberi  aliqui,  et  Scipiones.'  Jos.  Seal. 

CcESonea]  A  caedendo,  quia  secto 
matris  utero  ia  lucem  prodeunt. 
Dae. 

*  Cccstus]  Laminae  ferrea;  atit  an- 
nuli  connexi,  quibus  pugiles  arma- 
bant  bracliia.  Clava;  etiam  plum- 
beas  pilas  loris  bubulis  appensas  ha- 
bentes  caestus  dicebantur  per  a:  a 
csedendo.  Idem. 

*  Kt  genus  tjuoddam^  Cingulum  in- 
telligit,  sed  bic  frustra  est  Festus 
>ivc    Paulns,   nam   cimi    pro   ornatu 

Diljik,  el  Var.  Clas,  Pomp. 


muliebri,  per  e  scribitur,  a  Graecd Kfcr- 
Tos,  quod  apud  Homerum,  Lucianum, 
et  alibi  quoque  observavi.  Cum  ve- 
ro  pro  armis  pugilnm,  per  (C,  a  cseden- 
do,  et  ita  sensisse  videtur  Servius. 
Sed  cogitanti  niihi  succurrit  niliil 
opus  esse  dividua  ista  originatione; 
cestus  enim  pugilum  et  cestus  mulie- 
bris per  e  simplex,  a  jceirrbs,  quod  ad- 
jective, a  Kivriw,  pimgo.  Cestus  qua- 
si acu  pictus  et  compunctionibus  ela- 
boratus  et  distinctus,  quo  niodo  Ve- 
neris cingulum  sive  balteum  K^arhv 
Ip-avra  dixit  Homer.  Iliad.  |.  Et  He- 
sycliius  interpretatur  iroiKiXov.  Ab 
eo  igitur  Latini  substantive  forma- 
runt  cestus,  cesti,de  muliebri  ornatu; 
et  cestus,  liujus  cestus,  de  armis  pugi- 
lum. Ille  quod  acu  variegatus,  iste 
quod  inserto  ferro  et  plumbeis  bullis 
sive  sphaerulis  quasi  compunctionibus 
distinguerctur.  Idem. 

•>  Calassis]  Vide  '  Aclassis.'  Ant. 
Aug. 

Calassis']  Manifesto  Gr.xcum  nomen 
XciAaciy,  laxanientum  tunicx  nodo  re- 
tentum.  Jos.  Seal. 

Calassis]  A  voce  jTIgyptia  KaXdfftpis, 
id  est,  vestis  linea,  ad  talos  demissa, 
TEgyptiis  propria.  Herodot.  'EvSe- 
hvKaai  Z\  KiOwvas  \iviovs  ■jr€p\  ri  ffweAeo 
Ovcrufurovs,  o6s  KaXiovai  Ka\a<rlpis.  Id 
est,  'induti  sunt  vestes  lineas,  circum 
crura  fimbriatas,  quas  vocant  calasi- 
I'eit.  I 


130 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Calathos  "^  Giaeci,  nos  dicimus  quasillos. 

Calatores ''  dicebantur  servi,  «7ro  tou  xaXsiv,  quod  estvocare; 

quia  semper  vocari  possent  ob  necessitatem  servitutis. 
Calbeos  *  armillas  dicebant,  quibus  triumphantes  utebantur, 

et  quibus  ob  virtutem  milites  donabantur. 
Calces  ^  ampullae  plumbeas. 
Calicata  §  sedificia  calce  polita.    Calicatis,  calce  politis. 


NOT^E 


ris.'  De  ^gyptiis  loquitur.  Sed  pro- 
babilius  est  Calassis  esse  a  Graeco 
XaKaffis.    Vide  '  Aclassis.'  Dae. 

•^  Calathos]  Grace  KaXaBos,  ubi  mu- 
lieres  fusos,  lanas,  et  pensa  repone- 
bant.  Virgil.  '  Non  ilia  colo  calathis- 
que  Minervae  Fcemineas  assueta  ma- 
nus.'  Latine  quasiUus  dicitur.  Cala- 
thus  etiam  apud  Veteres  pro  quolibet 
vase  vel  poculo.  Idem. 

•■  Calatores]  Verrius  apud  Chari- 
sium  lib.  i.  '  Nomenclator  sine  v  di- 
citur, velut  nominis  clatator.'  Sed 
legendum  calator.  Fnl,  Ursin. 

Calatores]  '  Calatores,  eK)3ij8o(7Tat  U- 
ffuv.  5ov\ot  Srifj.6(noi,  irep'nroXoi.'  '  Cala- 
tor, KKi]Twp.'  Glossae  Graecorum.  Et 
Isidorus :  '  Calator,  minister  sacro- 
rnm.'  Queniadmodum  Calatores  sunt 
sacerdotum  praecones,  ita  etiam  niipv- 
Kis  ab  Homero  Ka\-fiTopes  dicuntur : 
'Es  S"  &yayiv  K-qpvKa  KaK^ropa  rolo  yepov- 
Tos.  Calator  ergo  KaXrirup,  Jos,  Seal. 

Calatores]  A  ealare,  vocare,  nomi- 
nare,  quod  a  Graeco  kuXuv.  Plant. 
Mercat.  v.  2.  '  Egomet  mihi  comes, 
calator,  equus,  agaso,  armiger.'  Et 
Pseudo  1.  IV.  2.  *  Harpax  calator 
mens  est  ad  te  qui  venit.'  Sed  non 
ideo  dictus  calator  quod  vocari  pos- 
set ob  necessitatem  servitutis,  ut  Fes- 
tuspntavit,  sed  quod  ipse  calaret,dic- 
taret,  nomina,  qui  etideo  nomenclator 
dicebatur.  Horat.  '  Mercemur  ser- 
vum  qui  dictet  nomina.'  Dae. 

*  Calbeos]  Suetonius  Galbeos,  et 
historici.    Glossarium   Calba :  '  CaU 


bae,  K6(Tfj.ia.'  Jos.  Seal. 

Calbeos]  Salmasius  monuit  esse  a 
Kap'nhs,  Junctura  manus.  Nam  Vete- 
res Kapiriov  dicebant  quicquid  in  mo- 
dum  armiilae  x^'P^*  Kapirbv  vinciebat. 
Carpion,  calpion,  calbion,  calbeum, 
galbeum,  quod  etiam  Festus  exponit 
ornamenti  genus.  Et  Gloss.  'Calbae, 
Kdfffiia'  Leg.  Cabei.  Placidus :  ' cal- 
vea,  ornamenta.'  Ubi  etiam  rescri- 
bendum  calbei,  nisi  nialis  ealbea. 
Quamvis,  hoc  calbeum,  dixisse  Ve- 
teres satis  non  constat,  sed,  hie  cal- 
bens.  Cato  in  Origin,  vii.  *  Galbeos 
lineos,  pelles,  redimicula.'  Dae. 

^  Calces]  Per  ampullas  plumbeas 
non  video  quid  intelligat  Festus,  nisi 
significet  ampullas  lividas  quae  sub 
pedibus  nascuntur.  Idem. 

e  Calicata]  Veteres  dicebant  Cale- 
eata,  ut  legitur  hodie  in  Tabula  vetus- 
tissima  Aletri,  quam  descripsit  ita 
amicus  noster  Aldus  Manutius  Pauli 
F.  juveuis  docttssimus :  '  L.  Betilie- 
nus  L.  F.  Vaarus  haec,  quae  infra 
scripta  sunt,  de  Senatu  sententia  fa- 
cienda  coiravit.  Semitas  in  oppido 
omnis  :  porticum,  qua  in  arcem  ei- 
tur  :  campum,  ubei  ludunt :  liorolo- 
gium,  macellum,  Basilicani  calecan- 
dam  :  seedes,  lacum  balinearium  :  la- 
cum  ad  portam,'&c.  Jos.  Seal. 

Calicata]  A  Graeco  x«^'l>  per  syn- 
copen  calx,  calix  dicebatur,  unde 
'  calicare,'  '  decalicare  : '  infra  Fest. 
'  Decalicatum,  calce  litum.'  In  ve- 
teri  tabula  Aletri,  'Coiravit  Basili- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   III. 


131 


Calim"  antiqiii  dicebant  pro  clam ;  ut  nis'  pro  nobis ;  sam '' 

pro  suara ;  im  '  pro  eiim. 
Caliptra "'  genus  vestimcnti,  quo  capita  operiebant. 
Calix/  quod  in  eo  calidum  bibitur  :  vel  a  GicBCO  x/xXi^. 
Calones,"  calcei  ex  ligno  facti.     Calones  militum  servi, 

dicti,  quia  ligneas  clavas  gerebant,  quse  Graeci  kuXKo.  vo- 

cant.     Is  quoque  qui  hujusmodi  telo  utitur,  clavator  ap- 

pellatur. 
Calpar  ^'  vinuni  novum,  quod  ex  dolio  demitur  sacrificii 

causa,  antequam  gustetur.    Jovi  enim  prius  sua  vina 

libabant,  quae  appellabant  festa  vinalia.     Calpar  genus 

vasis  fictilis. 


NOTiE 


cam  calecandam.'  Id  est,  calce  illi- 
nendam  :  de  tectorio  opere.  Tec- 
torii  eniiu  operis  proprium  'linere' 
et  '  polire,'  ut  '  albarii '  dealbaie. 
Illud  liebat  arenata  calce,  vel  niar- 
xnorato;  istud  calce  nuda,  id  est,  cui 
nulla  arena  adinixta.  Inde  in  veteri 
inscriptione  :  '  Eosque  parietes  niar- 
ginesque  omnes,  quae  lila  non  eiiint 
calce  harenata,  lito  politoque  et  cal- 
ce nuda  dealbato.'  Dae. 

^  Calini]  Inde  Latiui  fecere  clam. 
Non  a  clavibus,  ut  infra  Festus.  Idem. 

'  A'«]  Fortasse  aGraeco  vftiiV. /(/ew. 

''  Sarri]  A  Dorico  tv  pro  fjv.  Vide 
'  SOS.'  Idem. 

'  /m]  A  Graeco  vlv.  Idem. 

'"  Cali})tra'\  Leg.  Cahjplra.  kuXvit- 
rpa,  K((pa\Tis  KaKvuf^ara.  Hesych.  Id 
est,  '  Calyptra,  capitis  operimenta.' 
Idem. 

"  Calix]  A  Graeco  kiA.\i|,  quod  ur- 
nam  significat,  vel  a  caldo,  hoc  est, 
calido,  quod  et  sentit  Varro  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Calix  a  caldo,  quod  in  eo 
calda  puis  ai)ponebatur,  ct  in  eo  cali- 
dum bibcbant.'  Sed  magis  placet  si 
a  Graico  kvKi^.  Idem. 

"  Calones']  Calcei  ex  ligno.  Nihil 
tale  usquam  hodie  legitur.  Id  si  ve- 
rum  sit,  Calones  a  kuKov,  vel  Latino 


cola,  lignum.  Sed  multum  se  metnere 
dicit  doctiss.  Vossius,ne  Paulus  con- 
fuderit  Calones  cum  calopcdiis,  quae  ca- 
lopedia  sunt  pedes  lignei  -.fortnas  vocat 
Horat.  et  ita  nos  vulgo.  Idem. 

Calones]  Scribeudum  trepio'irwij.f' 
vces,  Ka\a ',  ut  KayKava  KuKa.  Glos- 
sarium  :  '  Calo,  Sov\os  SrjiuJo-ios.'  Is!<- 
dorus:  '  Calones,  Galearii  niilitnm.' 
Jos.  Seal. 

Calonesli  Scribe  infra,  tjuw  Greed 
Ka\a  vocant.  Calones  servi,  qui  cla- 
vas ligneas  gerebant,  ligna  collige- 
bant,  acfoco  submiuistrabaut,  a  Grae- 
co KuXov,  lignum,  vel,  ut  vult  Servius, 
a  Latino  cala.  Galas  enim  dicebant 
niajores  nostri  fiistes,  quos  porta- 
bant  servi  seqututes  doniiuos  ad  prae- 
lium  :  verura  non  taiitum  fustes  calas 
dicebant,  sed  et  quavis  alia  ligna. 
L'nde  Lucilius:  '  Scindc  puer  calam 
ut  caleas.'  Etsi  ibi  calam  vectenj  in- 
terpretatur  Scaligcr.  Sed  de  hoc 
alias.   Dae. 

V  Calpar]  Glossarinm :  '  Caicar, 
Ovaiai  a.irapx<>>v  oXvov.'  Vides  legendum 
esse,  ut  hie,  Calpar.  Item,  '  Calpar, 
olvos  iv  Ovaia.'  Vide  Arnobium,  et 
Conjectanea  nostra.  Gracuni  est  a 
KoATrr),  ut  ab  Aula,  aular.  Nam  Cal- 
par non  vinuui  propric  est,  sed  vas 


132 


SEXTI   POMPEII   FESTI 


Calpurnii  "^  a  Calpo  Nuraae  regis  filio  sunt  oriundi. 
Camara/  et  camuri  boves,  a  curvatione,  ex  Graeco  xaiiirYj, 

dicuntur. 
Camelis  Virginibus  '  supplicare  mipturae  solitae  erant. 
Camenae  *  musee  a  carminibus  sunt  dictae,  vel  quod  canunt 


NOT^ 


ipsiim   vini.     Vairo    apud    Nouiiim. 
Jos.  Sad. 

Calparl  Dolium,  vas  vinariuin,  a 
Gra'co  /caATr?) ;  ut  ab  aula,  aular,  Post- 
ea  Calpar  metonymice  pro  ipso  vino 
sumtiun  fuit  Varr.  lib.  i.  de  vita  po- 
pnli  Rom.  '  Quod  antequam  dolii  no- 
men  prolatum  esset,  cnni  id  genus 
vasonim  calpar  diceretiir,  id  vinmn 
calpar  appellatum.'  Glossar.  '  calcar, 
Bvcriai  airapx'^''  oivov.'  Lege  calpar: 
item,  '  calpar,  ohos  iv  Ovcrla.'  Cal- 
par autera  Jovi  libabant  festis  vina- 
libus,  priusquam  gustarent,  quippe 
ni  ita  fecissent,  reliqiium  omne  vi- 
num  sacrum  fiebat  et  usibus  liumanis 
eripiebatur,  ut  optime  monnit  Scali- 
ger  in  conjectaneis  ad  Varr.  Itaque 
cum  calpar  libabant,  inferiuni  voca- 
bant,  quod  solum  inferretur  his  ver- 
bis :    MaCTE     HOCCE    vino     INFERIO 

ESTO.  Et  hoc  praecipue  dicebatur  de 
vino  diffuso  et  doliari:  nam  alioqui 
de  eodem  musto  libabant,  sed  id  sa- 
crima  vocabatur,  postea  quam  pol- 
luxerant  eas  confectiones,  quje  voca- 
bant  suffimenta,  ex  faba,  milioque 
molito,  mulso  sparso,  quae  Diis  eo 
tempore  dabantur  quo  uvae  calcatee 
prelo  premebantur;  quomodo  et  in 
frumentis  quoque  quod  sacrificii  cau- 
saantepraemetebatur,  pr<E»jessa?H,  vel 
prcemetium,  appellabant.  Ceterum  ip- 
sa testa  vinalia  Atheniensibus  etiam 
celebrata,  qui  et  ipsa  vocabant  irid- 
oiy(av,  quod  e  dolio  vina  libarent, 
priusquam  inde  quicquam  gustassent. 
Plutarch,  iii.  Sympos..  Fiebant  autem 
die  undecima  mensis  Augusti,  et  turn 
Decs   precabaotur,   ut  ea  libatione 


content!,  reliqui  vini  usum  illis  inno- 
centem  concederent.  Dae. 

1  Calpurnii]  Lucanus  in  Panegy- 
rico  ad  Pisoneni :  '  hinc  tua,  Piso, 
Nobihtas,  veterisque  citant  sublimia 
Calpi  Nomina,  Romanas  inter  fulgen- 
tia  gentes.'  Jos.  Seal, 

Calpurnii']  A  Calpo  Numae  filio  ori- 
ginem  duxisse  scribit  etiam  Plutarch, 
in  Nnma.  Vetus  Horatii  interpres 
Numae  filium  Calpur  non  Calpus  vo- 
cat.  Dae. 

"  Camara]  Vide  incerta  Verrii  ex 
Charisio.  Ant.  Aug. 

Camara]  A  Graeco  Kafxdpa..  Ex 
hoc  loco  Charisius  :  *  Camarce  dicun- 
tur, ut  Verrius  Flaccus  affirmat,  non 
eamercB  per  E.  Sed  Lucretius,  '  ca- 
meraeque  caminis  ex  cratibus,'  etiam 
cameram  dici  posse  ostendit.  At  Ca- 
meri  boves  sunt,  ut  ait  Servius,  qui 
conversa  introrsum  cornua  habent, 
quibus  contrarii  patuli,  qui  cornua 
diversa  habent ;  quorumque  cornua 
terrara  spectant,  his  contrarii  Liclni 
qui  sursum  versum  cornua  habent.' 
Camurus  a  Graeco  Ka^irvKos,  curvus, 
rejecto  tr,  et  A  verso  in  p.  Quidara  a 
camera  dici  putaut ;  et  idem  sensisse 
videtur  Erythraeus  cum  dubitat  an 
camerus  vel  camurus  sit  scribendum 
apud  Virgil,  in  Georg.  '  Camuris 
hirtae  sub  cornibus  aures.'  Dae. 

*  Camelis  Virginibus]  TafinXiais  6ea7s, 
Camelis  pro  Gamelis.  Nam  G  saepis- 
sime  mutatur  in  C;  ut  supra  in  voce 
'  acitare.'  Idem. 

t  Camence]  A  carminibus,  nam  pri- 
mo  casmenm  dictae  sunt,  postea  car- 
mence,  ut  '  casnien,'  'carmen.'  Cas- 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATIONE    LIB.    III. 


133 


antiquorum  laudes :  vel  quod  sint  castee  mentis  praesi- 

des, 
Camillus  "  proprie  appellatur  puei  ingenuus. 
Cana"^  dicunt  Graeci,  nos  canistra,  et  per  deminutionem  ca- 

nistella. 
Canalicolas -' forenses,  homines  pauperes  dicti,  quod  circa 

canales  fori  consisterent. 


NOTyE 


men  ab  antique  casno  pro  cano.  Et 
hoc  niulto  probabilins  videtnr  quani 
si  a  cano  aix4ffais  deducatur,  (piasi  CU' 
nena,  et,  n  verso  in  m,  camena.  Pror- 
siis  ineptum  quod  sequitur,  a  casta 
mente  camenas  dictas.  Idem. 

"  CaniillHs]  Versiculus  ille  exagi- 
tatus  a  veteribus  Criticis:  '  Praetex- 
tum  in  cista  mures  rosere  camilli.' 
Camillum  iutellexit  Ovidins  cum  ait : 
'  Stat  puer,  et  manibus  lata  canistra 
tenet.'  Vide  Conjectanea  nostra. 
Glossarium  :  *  Camilla,  Upeia.'  Ser- 
vius  P.  Danielis  :  '  Alexander,'  in- 
quit,' yEtolus  poeta  in  Musis  refeit 
Camillam  nomen  fuisse  Dianae  ab 
Epliesiis  dedicato  templo  ei  imposi- 
tum.'  Haec  Servius  in  Schedis  le- 
conditis,  quie  sunt  in  Bibliotlieca  Da- 
nielis nostii.  Sed  protecto  magnus 
ille  Virgilii  interpres  fallitnr.  Nam 
in  eo  poemate  Alexander  yEtolus  non 
Camillam,  sed  Sttii/  Dianam  vocat. 
Cujus  versus  babes  apnd  Macrobium. 
Sed  est  fiVTfuoviKhi/  a.fxdprriij.a.  Jos.  Seal. 

Camillus]  KaSfii\os.  Bocotis  minis- 
ter Deoruni  dicebatur,  quaiu  vocem 
a  Phoenicibus  didicere  qui  minis- 
trum  vocant  Chadutel,  et  ita  proprie 
Bneotis  dictus  INIercurius,  quod  Deo- 
rum  esset  minister.  A  cadmilltis  fac- 
tum casmillus,  et  camillus,  et  casmil- 
liim  dictun)  Mercurium,  ex  Callima- 
clio  Varro  scribit  lib.  iv.  '  alii  camil- 
lum;' ut  Statius  Tnliianus.  Servius 
in  XI.  JEne'id.  Inde  (pii  Diis  servie- 
bant.vel,  in  sacris,  sacerdotibus  niinis- 


trabant,  CasmHli,et,  demtos,  Camilli, 
dicti.  Hinc  Pacuvius  in  Medea: 
'  Caelitum  Camilla  cxpectata,  advenis, 
salve  hospita.'  Et  quia  huic  officio 
pueri  ingenui  deligebantur,  usus  post- 
ea  obtiuuit,  ut  quilibet  pueri  inge- 
nui vocarentur  Camilli,  uthic  Festus, 
et  ostendit  vetus  carmen  :  '  Hyberno 
polvere,  verno  Into,  grandia  farra  ca- 
mille  metes.'  Neque  homines  tan- 
tum  camilli  dicti,  sed  quaelibet  alia 
quae  rei  cuipiam  inservirent,  ut  infra 
Festus  notavit  cumeram,  sive  vas  in 
quo  nubentis  utensiliaferebantur  cas- 
inillum  fuisse  vocatum.  Dae. 

^  Canal  Idem  sentit  Varro  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Tryblia  et  canistra,  quae 
putant  esse  Latiua,  sunt  Graeca  :  rpv- 
^k'wv  koX  Kaviov  Graeca  sunt.'  Ergo 
Kava  a  Kaveov,  in  plurali  Kav^a,  et  per 
contractionem  Kava..  Sed  canistrum, 
ut  optinie  Voss.  non  minus  est  a  Grae- 
co  quam  cana.  A  voce  Kavaarpov  sci- 
licet, quam  Hesychius  exponit,  vcTpa- 
Kov,  Tpv$\iuv,  Kavovv.  Idem. 

>  Canalicolce]  Forenses  vocat,  ut 
etiani  Graeci  ayopaiovs,  hoc  est,  x"- 
Sai'ouy.  Ceterum  singulari  numero, 
piojitev  canalem,  legendum  est,  non,  ut 
hie,  propter  canales.  Plautus  Curcu- 
lione  :  '  In  foro  infimo  boui  iiomines 
atque  dites  ambulant.  In  medio, 
propter  canaleui,  ibi  ostentatores 
meri.'  Jos.  Seal. 

Canalieolic]  Forenses  homines  qui 
circa  canales  fori  vcrsabantur:  Gr^K- 
cis  ayopalui.     Per  canales  autcm  fori 


134 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Cancri^  dicebantur  ab  antiquis,  qui  nunc  per  deminutio- 

nem  cancelli :  ex  quo  genere  sunt  calces,  qui  per  demi- 

nutionem  appellantur  calcub'. 
Candelabrum  ^  dictum,  quod  in  eo  candelae  figantur. 
Canentas ''  capitis  ornamenta. 
Canephora  ^ "  mulier  appellatur,  quae  fert  canum  ;  id  est, 

qualum  quod  est  cistae  genus. 
Canicae*^  furfures  de  farre,  a  cibo  canum  vocatae. 
Canitudinem''  pro  canitie.     Plautus  :  Stultus  est  adversus 

aetatem  et  capitis  canitudinem. 


5  Alii  Canifera. 


NOTiE 


cancellos  intelligo  qui  candles  dicti : 
et  ita  liunc  locum  accepit  doctissi- 
mus  Salmasius  qui  hunc  Tertulliani 
locum  adduxit:  '  Jam  et  de  negotio 
provocat ;  ego,  inquit,  nihil  foro,  ni- 
hil campo,  nihil  curiae  debeo,  nihil 
officio  advigilo,  nulla  rostra  prseoc- 
cupo,  nulla  praetoria  observe,  cana- 
les  non  adoro,  subsellia  non  contun- 
do,' &c.  Scaliger  non  candes  sed  ca- 
nalem  legebat,  ut  apud  Plaut.  Curcul. 
IV.  1.  '  In  foro  infimo  boni  homines 
atque  dites  ambulant.  In  medio, 
propter  canalem,  ibi  ostentatores  me- 
ri.'  Ita  ut  *  meri  ostentatores  '  Plau- 
to  dicautur,  qui  Festo  '  canalicolae.' 
Dae. 

^  Cancri]  Cancer,  canceris,  et  mu- 
tato  n  in  r,  Career,  carceris :  non  a 
coercendo,  ut  Varro.  Apuleius  :  'in- 
ter Orci  cancrosjam  ipsos  adhaesisti.' 
Jos.  Seal. 

Cancri]  Apuleius :  *  Inter  Orci 
cancros  jam  ipsos  adhaesisti.'  Can- 
cri per  diminutionem  cancelli,  ut  a 
'  calces '  '  calculi.'  Sunt  autem  can- 
celli septa  quaedam,  rectis,  obliquis,  et 
transversis  lignis  contexta,  fenestel- 
lisdistincta.  Dae. 

a  Candelabru7n']  A  candela  dictum, 
docet  etiam  Varro  lib.  iv.  de  L,  L. 


brum  autem  est  vocis  productio. 
Frustra  igitur  qui  a  candela  et  Xa/SeTv 
capere,  vel  a  candela  et  labrum.  Idem. 

•>  Canenlas]  Capitis  ornamenta:  for- 
san,  inquit  Voss.  a  Kaivo'is,  quae  in  ca- 
pite  portabant  Canephorae,  nisi  lega- 
tur  carentas,  a  Graeco  Kaprivov,  caput. 
Idem. 

<=  Canephora']  Graece  Kavr](p6poi,  vir* 
gines  quae  in  Panathenaeis  aliisve  fes- 
tis  cana  capite  ferebant,  nt  Palladi, 
Cereri,  Baccho,  Dianae  etiam.  Idem. 

<>  Canicte]  A  canibus  scilicet :  vide 
proverbium,  kvuv  airh  naydaMns.  Pa- 
cuvius  :  '  Qui  apud  te  quasi  servos  est 
canicaceum  panem.'  Jos.  Seal. 

Canica]  Furfures  de  farre;  Veteri- 
bus  ita  dictas  quod  cibi  canum  sint. 
Lucil.  lib.  xxvir.  '  Quanti  vellet 
quam  canicis  apud  te  et  magoni'  Ma- 
nu.'  Hinc  Caninaceum  pro  furfuraceo, 
Pacuvius  :  '  Qui  apud  te  quasi  servos 
est  caninaceum  panem.'  Dae. 

«  Canitudinem]  Periit  ea  fabula  cu- 
jus  locum  laudabat  Festus.  Albitudi- 
nem  etiam  dixit  Plaut.  Trinum.  iv.  2. 
'  Lesbonicum  hie  adolescentem  quasro 
in  his  regionibus  Ubi  habitet,  et  item 
alterum  ad  istam  capitis  albilndi- 
nem.'  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


135 


Cannensem'^ '  cursorcra  Titinius  pro  pistore  dixit. 

Canta  ^  pro  cantata  ponebant. 

Cantherius ''  hoc  distat  ab  equo,  quod  raaialis  a  verrc,  ca- 

pus  a  gallo,  vervex  ab  ariete  :  est  enim  cantherius  cquus, 

cui  testiculi  amputantur. 
Canturnus '  nomen  loci. 
Caperatum,^  rugosura,  a  cornuum  capvinorum  similitudine 

dicitur. 


6  Quidam  Camensem.    Vid.  Not.  inf. 


NOT^ 


'  Cannensemi  Locus  non  tani  obscii- 
riis,  quana  ridiculus:  obsciinis  tamen. 
Quod  et  me  tacente  satis  per  se  pa- 
tet.  Ego  sane  non  dubito  ita  legere  : 
Cannensem,  cursorem  Titinnius  prcrpos- 
tere  dixit,  Recte.  Nota  est  conster- 
natio,  et  fuga  eorum,qui  ex  Cannen- 
si  clade  evaserunt:  qui  nodes  et  dies 
nunquam  cursum  et  fugam  intermi- 
serint.  Quod  Livius  DOiniuatini  mo- 
net.  Ab  eo  joculaiiter  Cannenses, 
hoc  est,  qui  ex  clade  Cannensi  effu- 
gerant,  vocabantur  cursoies,  ut  sus- 
picari  licet.  At  contra,  praepostere 
Titinnius  cursorem  vocavit  Cannen- 
sem. Non  enim,  si  Cannenses  curso- 
res  dicebantur,  ab  eo  consequens  erit 
et  cursoreni  quemvis  Cannensem 
dici.  Sed  comica  licentia  eleganter 
hoc  dictum  a  Titinnio  accipiendum 
est.  Jos.  Seal. 

Cannensetn  cursoreiii]  Legit  Scaliger 
Cannensem,  cursorem  Titinius  prapos- 
tere  dixit.  Et  ita  cursorem  Titinium 
dixissc  suspicatur,  allusione  facta  ad 
consternalionem  et  fugam  coruni,  qui 
ex  Cannensi  clade  evaserunt, (|ui  noc- 
tes  et  dies  nunquam  cursum  et  fugam 
intermiserint,  quod  praepostere  dic- 
tum vult  Festus  :  cum  etsi  Cannen- 
ses cursores  dicerentur,  non  coniinuo 
et  quivis  cursor  Cannensis  dici  potu- 
erit.  Ego  vero  existlmo  FcAlum  non 
ease  assecutum  mentem  Titinii,  qui 
Cannensem  cursorem  vocavit  quen- 


dam  sudi  xtatis  hominem  ut  eum 
<pvy6iJ.axov,  ut  Horatius  diceret  '  fu- 
gacem,'  designaret.  Itaque  nulla  dis- 
tinctio  post  Cannensem ;  neqne  enim 
Cannensem  sic  absolute  dixit  Titinius. 
Sed  alia  etiam  mens  Meursio  ;  pntat 
enim  scriptum  fuisse  canensem  unico 
H :  uempe  a  cane,  quod  erat  vinculi 
ferrei  genus,  et  catenatos  fuisse  pis- 
tores  nemo  ignorat.  Itaque  canensem 
lepide  vocat,  tanquam  a  loco  aliquo 
regioneve  nomine  deducto.  Et  cur- 
sorem propter  cursum  quern  exerce- 
bant  in  circumagitanda  mola.  Dae. 

s  Canta]  In  Saliari  carmine,  ut  puto, 
unde  pa  pro  parte,  po  pro  populo,  Fes- 
tus adduxit.  Vide  ibi  notata.  Verum 
hie  niilii  locus  suspectus  est,  et,  ni 
bene  fallor,  legendum,  Cante  pro  can- 
tate  ponebant.  Ex  hoc  Varronis  lib. 
VI.  de  L.  L.  ubi  voces  e  carmine  Sa- 
liorum  adducit,  '  Ab  eadem  voce  ca- 
nite,'  inquit,  '  pro  quo  in  Saliari  car- 
mine scriptum  est  cante,  hoc  vcrsu: 
Divum  exta  cante,  Divum  Deo  sup- 
plice  cante.'    Idem. 

''  Cantherius]  Cantherios  equos  dic- 
tos  putat  Varro  quod  semine  careant : 
inepte  sane.  OptimcCaninius,  in  Al- 
phabetn,  a  Graco  kovOi^Kios,  \  mutato 
in  p.  Idem. 

'  Canturnus]  Geographis  ignotus. 
Idem. 

^  Caperalum]  \  caper  est  caperare, 
unde  caperata  frons  rugis  contracta. 


136 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Capidulum  '  genus  vestimenti,  quo  caput  tegebatur. 
Capillatam '"  vel  capillarem  arborem  dicebant,  in  qua  ca- 

pillum  tonsum  suspendebant. 
Capis,"  poculi  genus,  dictum  a  capiendo. 
Capita  Deorum  °  appellabantur  fasciculi  fact!  de  verbenis. 
Capital  7  facinus,  p  quod  capitis  poena  luitur.     Capital,  lin- 

teum  1  quoddam,  quo  in  sacrificiis  utebantur. 
Capitalis  '  lucus,  ubi  si  quid  violatumest,  caput  ^  violatoris 

expiatur. 

7  Alii  Capitale.—8  Vett.  edd.  capite.    Vid.  Not.  inf. 


NOTjE 


A  caprorum  fiontibiis  crispis,  potius 
a  caprinoriim  cornuum  siniilitudine. 
Varr.  inEumeiiid.  •  Quin  mihi  cape- 
ratam  tiiani  frontem,  Strobile,  oniit- 
tis.'  Idem, 

'  Capidulum]  Gloss. '  capidulum  ves- 
timentum  capitis.'  Idem. 

"  Capillatam]  Supplendum  ex  Pli- 
nio  de  Vestalibus  libro  xvi.  cap.  44. 
Jos.  Seal, 

Capillatam]  Juvenes,  capillum  Diis 
consecrantes,  eum  vel  lemplis  vel 
arboiibus  suspendebant.  Sic  Bere- 
nice crinem  suum  in  Veneris  templo 
posuif,  et  Vestales  antequani  in  col- 
legium sacrarentur  detonsum  crinem 
ad  certam  arborem  deferebant,  quae 
ideo  capillata  vel  capillaris  dicta :  de 
fjua  Plin.  lib.  vi.  cap.  44.  '  Antiquior 
ilia  est  Lotos,  sed  incerta  ejus  aetas, 
quae  capillata  dicitur,  quoniam  Ves- 
talium  Virginum  capillus  ad  earn  de- 
fertur.'  Neque  Diis  tantuui  comas 
suas  Veteres  consecrabant,  sed  flumi- 
nibus  eliam,  interdum  et  aniicis,  nt 
in  insula  Delo  testatur  Callimachus  : 
''Htol  AriXtdSes  fiev,  '6t  evrjxn^  vixevatos 
"Hdea  Kovpdcov  fJLopixvtT(TeTai,ri\iKa  xc'T'Ji' 
TlapdepiKal,  iroISes  5e  64pos  rb  irpwTOV 
lovXiji  "Apireves  rji'fle'oicni'  airapx^/J-fvoi 
<pop4ov(Tiv,  Quem  locum  vel  levicula 
menda  male  deformat.      Legenduni 


irapOei^iKals.  AtjAioScs  ■napOeviKcu^,  iroT- 
Bes  5e  &ptTev(s  Ji'Wiotaiv.  Nam  rh  Ai]\id- 
Ses,  -irapdeuLKol  comprehendit.  Et  ita 
dim  legisse  videtur  Scholiastes,  ciijus 
verba  :  irapBeyiKoi,  airh  kolvov  to  popeov- 
aiv.  Ait  Callimachus : '  Eteuim  Delia- 
des,  quando  sonorus  hymenaeus  mores 
puellarum  terret,  coaetaneos  capillos 
virginibus,  at  juvenes  primam  lanugi- 
nem,  mares  maribus  primitiarum  loco 
offerunt.'   Dae. 

1  Capis]  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  'A 
quo  ilia  capis  et  minores  capiilae  a 
capiendo,  quod  ansatae  ut  prehendi 
possint,  id  est,  capi.  Harum  figuras 
in  vasis  sacris  ligneas  et  fictiles  anti- 
quas  etiam  nnnc  videmus.'  A  capis 
diminutivum  capidula,  unde  cupula. 
Idem. 

°  Capita  Deorum]  Quae  et  Struppi, 
Vide  '  struppi.'  Idem. 

P  Capital  facinus]  Quod  capite  lui- 
tur. Capital  etiam  absolute  dixit 
Plant.  Menaech.  i.  1.  '  Nunquam 
iI:de|)ol  fugiet  tametsi  capital  fece- 
rit.'  In  vet.  lex,  Graeco-Lat.  vet. 
KecpaMni]  rifxwpia,  cupitale.  Idem. 

'I  Capital,  linteum]  Linteum  intelli- 
git  quo  caput  velabant,  de  quo  Hele- 
nus  apud  Virgil.  '  Purpnreo  velare 
comas  adopertus  anjiclu.'  Idem. 

■^  Capitalis]  Non  possum  aliter  mihi 


DF,    VERBORUM    SIGNIFICATIONS    LIB.    III. 


137 


Capitarium  '  ass,  quod  capi  potest. 

Cappas  9 '    marinos   equos  Graeci  a  flexione   posteriorum 

partium  appellant. 
CaprcC "  dictae,  quod  omne  virgultum  carpant,  sive  a  ere- 

pitu  crurum.    Unde  et  crepas  eas  prisci  dixerunt. 
Capreoli''  vitium  cincinni  intorti,  quia  ad  locum   capien- 

dum  tendunt  appellati. 
Caprilia  ^  appellatur  ager,  qui  vulgo  ad  Capra?  paludes 

dici  solet. 

9  Legeudum  monet  Dae.  Campas,  at  in  ora  ed.  Scaligeri. 


NOTiE 

persuadere,  quin  Festiis  ita  scripse-      Seal. 


rit :  Capitalis  locus,  ubi  si  quid  iHolatum 
est,  cupite  violatoris  expiatur.  Nam  c«- 
pite,  uon  caput  liabent  et  priscee  edi- 
tiones.  Qiiare  Ovidius  'capitale  tern- 
plum,'  Minervae  captas  intelligit,  cum 
scribit  Fast.  in.  'Aut  quod  habet  le- 
gem, capitis  quae  pendere  poenas  Ex 
illo  jubeat  fiirta  recepta  loco.'  Ergo 
capitalis  locus  est,  qui  habet  legem, 
ut  capital  sit,  qui  quid  in  eo  violarit. 
Capitalis  lucus  hoc  niodo  dicctur. 
Quare  locus,  non  lucus  legendum,  quia 
locus  et  lucum,  et  alia  compreliendat. 
Jos.  Seal. 

Capitalis  lucus^  Lege  cum  Scalige- 
ro,  capitalis  locus,  ubi  si  quid  violaltim 
rst,  capite  violatoris  expiatur.  Nam  lo- 
cus lucum  et  alia  compreliendit.  Sic 
Ovid. '  capitale  templum  '  captic  I'al- 
ladis  intciligit  lib.  iii.  Fast.  *  An 
quod  habet  Ugem,  capitis  quap  pen- 
dere poenas  Ex  illo  jubeat  furta  re- 
cepta loco.'  Due. 


Capitariumi  JEs  quod  capi  potest. 
Ridicule  :  lege  cum  Scaligero,  quod 
caput  est.  Grajcis  KeipiKaiov  dicittir. 
Cicero  6(i/ji(t  vocat ;  tamen  niagis  pla- 
cet Scaligero  ut  '  capitarium  aes  '  di- 
catur  quod  capite  penditiir.  Nam 
tributorum  conlatio,  alia  in  capite, 
alia  ex  censu,  ut  Festus  alibi.  Vide 
'  tributorum.'  Dae. 

'  Cappas]  Lege  campas,  ut  in  marg. 
GrapcisKa/uTTTj.quo  nomine  dicitur  om- 
ne cetaceum,  et  quivis  ingens  piscis, 
a  caudai  flexura  quai  Ka/xTTi]  dicitur. 
Idem. 

"  Capra]  A  carpendo  dictas  tradit 
etiam  Varro  duobus  locis ;  Isidorus 
etiam,  qui  utrumque  Festi  etymon 
adducit;  sed  est  a  Tyrrhenis,  quibus 
caper  Kairpos  dicitur,  capra,  Karrpa. 
Hesycli.  Kairpa,  a('|.  Tv^^njvot.  Idem. 

"  Capreoli]  Varr.  lib.  i.  de  Ke 
Rust.  cap.  31.  *  Capreolus  vites  ut 
teneat,  serpit  ad  locum  cnpiendum, 


Capitarium]  Jam  et  hoc  nego  a  ex  quo  a  capiendo  capreolus.'    Sed 

Festo  tmquam  ne  in  mentem  quidenl  melius  a  capreoiis  animalibus   dedu- 

vcnisse:  sed,  Capitarium  as,  quod  ca-  cas,  quia  capreoli  illi   vitium,   ut  ca- 

pul  est.  Ait  Capitarium  as,  id  est,8or-  preolorum  cornua,  vel  potins  capre- 

tem  Capitarium  vocari,  quia  caput  sit  oli    propter  suam  teneritudinrni  sic 

nsura;.     Gra;ci  dpxaiov.     Ego  tamen  dicti,  quomodo  et  Gra;ci  novelios  ra- 

niaio    Capitarium  as  esse,    quod  ca-  mos  vocant  ix6<Txooi.  Idem. 

pile   penditur:  aliud  enim  ex  censu  v  Caprdiu]  Ante  urbem.  Idem. 
pendcbatur.  Vide  'Tributorum.'  .his. 


138 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Capronae^    equorum   jubae    in    frontem    devexae,    dictae 

quasi  a  capite  pronae. 
Caprunculum '''  vas  fictile. 
Capsse''  a  Graeco   appellantur.      Has   illi   x«fi;rT«?'°  di- 

cunt. 
CapsiV  prehenderit. 
Captus  locus   dicitur  ad   sacrificandum  legitime  consti- 

tutus. 
Capuam  '^  in  Campania  quidam  a  Capy  appellatam  ferunt. 


10  Alii  Kdix\pas.     In  ed.  Seal,  est  Ka/UTrrpas. 


NOT/E 


^  Capronal  Vide  '  Antiee.'  Nonius 
non  equorum  tantum  jubas,  sed  et 
liominum  comas  quee  sunt  ante  fron- 
tem, capronas  dicit,  ex  illo  Lucilii: 
'  Aptari  caput,  atque  comas,  fluitare 
capronas,  Altas,  frontibus  immissas, 
ut  mos  fuit  iilis.'  Forsan  et  de  capro- 
nis  istis  intelligendus  elegans  ille  lo- 
cus in  Cantico  Canticorum,  cap.  4. 
'  Capiili  tui  sicut  greges  caprarum 
quae  ascenderunt  de  monte  Galaad.' 
Idem. 

a  Caprunculutn]  Vas  fictile,  forte 
sic  dictum  quod  capri  figuram  habe- 
ret,  ut  vult  Vossius,  qui  dubitat  eti- 
am  num  legcndum  sit  capunculum, 
quod  erit  diminutivum  a  capis.  Idem. 

b  CapscEl  Cistulae  a  GraRCo  Kafixpcu. 
Nam  sic  legendum.  Hesych.  Kdfi^r], 
6r)K7i,  Item  Kajm|/i'a,  Kava,  KapiiXKia. 
Idem. 

c  Capsitl  Prehenderit.  Plant.  Pseu- 
dol.  IV.  8.  *  Si  occasionem  capsit, 
qui  fiet  malus.'  Idem. 

d  Capuam]  Sane  Capys  Graecum 
vel  Tarentinum  videtur  Latine  ex- 
pressum  per  Falconem.  Nam  Kairvs, 
irapa  rh  KtiirTeffdai,  jjyovv  KafiirTeadai. 
quod  incurvos  habeat  pedes  :  nnde 
et  Capus  dictus  kot'  e|oxV.  "t  opvis 
Gallina  kot'  i^nxvv.  et  multa  alia  ejus- 
modi.    Ut  et  unus  tantum  ex  genere 


accipitrum  vocatus  Falco;  non  om- 
nes  accipitres,  quamvis  omnes  sint 
Kajuifcij/uxo'-boc  enim  significat  Falco. 
Jos.  Seal. 

Capuam]  Virgil,  x.  ^neid.  '  Et 
Capys;  hinc  nomen  Campanse  duci- 
tur  urbi.'  Ubi  Servius :  '  Caelius,  qui 
Trojanum  Capyn  condidisse  Capuam 
tradidit,  eumque  ^nese  fuisse  sobri- 
num.  Alii  hunc  Capyn  filium  Capeti 
volunt  esse,  Tiberini  avum,  ex  quo 
fluvius  Tyberis  appellatus  est:  eum- 
que Capuae  conditorem  produnt:  alii 
Capyn  Samnitem  condidisse  Capuam 
confirmant.  Sed  Capuam  vult  Livius 
a  locis  campestribus  dictam  in  qui- 
bus  sita  est:  constat  tamen  earn  a 
Tuscis  conditam  de  viso  falconis  au- 
gurio,  quiTusca  lingua  capys  dicitur, 
unde  est  Capua  nominata.  Tuscos 
autem  oranem  paene  Italiam  subju- 
gasse  manifestum  est.  Alii  a  Tuscis 
quidem  retentam  et  prius  Aliternum 
vocatam  :  Tuscos  a  Saranitibus  exac- 
tos  Capuam  vocasse :  ob  hoc  quod 
banc  quidam  Falco  condidisset,  cui 
poUices  pedum  curvi  fuerunt,  quem- 
admodum  falcones  aves  habent,  quos 
viros  Tusci  Capuas  vocarunt.  Varro 
dicit  propter  coeli  temperiem  et  ces- 
pitis  faecunditatem  campum  eundem 
Campuanum  siveCampanum  dictum. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


13D 


quern  a  pede  introrsus  curvato  nominatum  antiqui,  nos- 

tri  Falconem  vocant :  alii  a  planicie  regionis. 
Capulum  "  et  niamibriura  gladii  vocatur;  et  id,  quo  mortui 

eflferuntur :  utrumque  a  capiendo  dictum :  seme  a  capulo 

fit  capularis. 
Caput'  ex  Graeco  dictum,  quod  illi  interdum  xapu  dicunt. 
Carinantes/  probra  objectantes  :  "    a  carina  dicti,  quae  est 

iulima  pars  navis :  sic  illi  sortis  infimas. 


II  Alii  objicietites. 


NOT^ 


quasi  slniim  salntis  et  fnictuum.' 
Hasc  Servius.  Capys  autem  Tuscis 
Fnlco,  a  Graeco  KanreaOai  id  est,  Kafj.ir- 
Tiadai,  incnrvari,  inflecti.  Sed  unice 
placet  Livii  senlentia,  cujus  verba 
lib.  IV.  '  Vulturnnm  Etruscorum  iir- 
bem,  quae  nunc  Capua  est,  ab  Samni- 
tibus  captam.Capuamque  ab  duce  eo- 
riim  Capye,  vei,  quod  propius  vero 
est,  a  campestri  agro  appellatani.' 
Et  hoc  ipsum  est  quod  Festus  in  fine  : 
alii  a  planicie  regionis.  Nam  Capua 
quasi  campua,  a  cumpo,  agro  campes- 
tri, quae  vox  campus  planiciem  signat 
ut  tsquor.  Ab  hujus  sententiae  parti- 
bus  facitquod  ipsa  Capua  prius  eampa, 
sive  campus  dicta.  Unde  Campani  et 
Campas  apud  Plautum.  Eustath.  in 
Dlonys.  "On  ol  KafJiTravol,  wv  rh  TrfSiov 
Xiirapbv  5ia  rriv  fvKapiriav  T^eyti,  ottJ)  twv 
{nroKadrffJifvuv  exel  Ka^iraiv  ufOfj.a.ffBriaai', 
fj  anb  Kd/xirov  TrjAeois.  Id  est,  '  Cam- 
pani, quorum  pingue  solum  prop- 
ter fertilitatem  dicit,  a  subjaccntibus 
campis  vocati.vel  aCampo  urbe.'  Ma- 
nifesto Capuam  urbem  inteliigit,  quod 
non  satis  perpensum  lis  qui  Campum 
nescio  quam  a  Capua  diversam  fin- 
gunt.  Dae. 

"  Capuluni]  Ensis  manubrium,  Via-g. 
'  Et  lateri  capulo  teiius  abdidit  on- 
sem.'  Pro  arcafuucbri,  Lucil.  *  Qucm 


cum  vidissent  Hortcnsiu'  Postlmmi- 
usque,  Ceteri  item  in  capulo  hunc 
non  esse,  aliumque  cubare.'  Ab  hac 
capuli  significatione  dictus  capularis 
morti  contiguus.  Plaut.  '  Quid  ais 
tu?  tarn  tibi  ego  videoroppido  Ache- 
runticus  ?  Tani  capularis  ?  tamne  tibi 
diu  videor  vitam  vivere  ?'  Idem. 

f  Capuf]  Potius  a  KetpaKi;,  (p  mutato 
in  ir.  Idem. 

g  Carinantes']  Glossarium :  '  Ca- 
rinari,x''p'^''''''r«'''^'"''  Isidorus:  'Ca- 
rinantes, illudentes.'  Ennius,  *  Con- 
tra carinantes  verba,  atque  obscoena 
profatus.'  Et  tamen  corripit  in  se- 
quenti  mediam  '  *  neque  me  decet 
banc  carinantibus  ederechartis.'  Qui 
versus, nondum  excnsi,  citantur  aSer- 
vianis  scliedis  doctissimi  Danielis  nos- 
tri.  Ita  factum  carinari  a  carina:  ut 
apud  Graecos  yetpvpi^nv  a  yepvpa. 
Idemque  valet,  ac  carinari.  Jos. 
Seal. 

Carinantesl  Gloss.  Isidori :  *  Cari- 
nantes, illudentes.'  Carinari  a  carina, 
infima  navis  parte,  ut  vult  Fest.  vel, 
ut  Voss.  eo  quod  qui  in  carina  essent 
alios  contunieliosis  verbis  solerent 
lacessere,  quoniodo  Graci  a  yt^vptf, 
ponte,  fecere  yicpvpi^nt/,  quasi  de  pon- 
teconvicia  jacere.  Indc  etiam  Indi  dic- 
ti yerpvpiffnol  in  quibus  convicia  jacta- 


140 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Carissam''  apud  Lucilium  vafram  '^  significat. 
Carnificis  loco  '  habebatur  is,  qui  se  vulnerasset,  ut  more- 
re  tur. 


12  Vett.  edd.  Caprissam  . . .  vafrum. 


NOTtE 


bantur.  Sed  quia  obstat  quantitas, 
cum  secunda  in  carinari  corrlpiatur, 
contra  quam  in  carina,  addit  Voss. 
Carinari  vel  esse  a  x"P'e»'.  ita  ut  cari- 
nari sit  quod  dicimus  plaisanter :  unde 
in  Gloss,  carinari,  xop^'f^'Tf'^"'  '•  vel 
potius,  (quod  unice  placet,)  a  carere, 
id  est,  radere,  carpeie :  a  '  caro  ' '  ca- 
rino'  ut  a  *nato'  '  natino,'  Juvat 
quod  ut  carere  Latlnis  de  veste  et 
dictis  mordacibus  dicitiir,  sic  Graecis 
irXvviiv,  vestes  lavare,  et  conviciis  et 
maledictis  lacesseie.  Quomodo  et 
Gallis  vox  laver.  Carinandi  verbo  usns 
Ennius.  lib.  i.  Annal.  *  Sed  neque 
me  decet  haec  carinantibus  edere 
chartis.'  Et  alibi :  '  Ac  contra  cari- 
nans,  verba  atque  obscoena  profatus.' 
Ut  eum  locum  emendavit  Salmasius. 
Vulgo  contra  carinantes.  Dae. 

''  Carissarn'\  In  veteribus  editioni- 
bus  vafrum,  non  vofrnm.  Ciii  astipu- 
lari  videtiir  auctor  Glossarii :  '  Ca- 
risa,  iJ.av\i(TT^s,  tropvo^oaKSs.  Isidori 
Glossae  contra  foeminino  :  '  Carissa, 
lena  vetus,  et  litigiosa  :  ancilla  dolo- 
sa,et  fd]\a.x.'  Jos.Scal.  Retineo i;a/)-arn, 


dis  et  ingeniosis  apud  Veteres  dic- 
tos.  Dae. 

'  Carnificis  loco]  Originem  hujus 
nioris  explicat  vetus  scriptorCassius 
Emina  apud  Servinm  :  '  Tarquinius,' 
inquit,  'Superbus,  cum  cloacas  popu- 
lum  facere  coegisset,  et  ob  banc  inju- 
riam  multi  se  suspendio  necarent, 
jussit  corpora  eorum  cruci  affigi. 
Tunc  primum  habitum  est  turpe 
mortem  sibi  consciscere.'  Ut  non  tan- 
tum  de  60  qui  se  vulnerasset,  ut  mo- 
reretur,  intelligendum  sit,  sed  de  eo 
qui  quovis  modo  mortem  sibi  conscis- 
ceret.  Quare  adeo  ejusmodi  homines 
abominabantur  vetustissimi  Romani, 
ut  ne  eis  quiderajusta  facerent.  Ser- 
vius  in  Schedis:  '  Varro  ait  suspen- 
diosis,  quibus  justa  fieri  jus  non  sit, 
suspensis  oscillis,  veluti  per  imitatio- 
nem  mortis  parentandum  esse.'  Ar- 
temidorus  lib.  r.  "AtljxSs  re  koI  <pv^a.s 
yefSfifvo^,  avaprriffai  eavrhv  iTe\evT7](re 
rhp  Piov,  iis  /UTjSe  airoBavuiv  fX^^"  ovo^a' 
rovrovs  yap  fxSvovs  ev  veKpiuu  Sfiirfois  oh 
KoXovcTiv  01  Trpocr-fiKovres.  Id  est, '  Inglo- 
rius  et  fugitivus  se  ipsum  suspendio 


et    verba    Glossarii,    quae    ambigua  necavit,  ne  post  mortem  quidem  no- 

sunt,  interpreter,  '  lena  et  quje  pro-  men  habiturus  :  ejusmodi  enim  homi- 

stibula  alit.'  Sic  in  foeminino  Glosscc  nes  solos  ad  mortuorum  coenas  non 

Isidori,  '  Carissa,  lena  vetus,  litigiosa,  vocant  propinqui,'    In  Caristiis  enim 

ancilla  dolosa   et  fallax.'     Carissa  a  et  parentalibus  omnium  carorum  jam 


Grasco  X''/"J»  "t  vult  Voss.  Legitur 
etiam  et  caprissa  acapra,  scilicet  qua- 
si eam  signet  quae  caprae  vel  mere- 
tricis  mores  imitetur.  Sed  omnium 
optime  Lucas  Fruterius,  qui  in  episto- 
la  quadam  ad  Muretum  reponendum 
putavit  catissa.    Nam  catos  pro  calli- 


vita  functorum  nomina  ciere  sole- 
bant.  Ausonius  :  '  nomina  tantuni 
Voce  ciere,  suis  sufficiet  tuniulis.' 
Quae  Ausoniana  paulo  diversius  in- 
terpretatur  Turnebus,  quod  non  de- 
biiit.  Jos.  Seal. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    Ill, 


141 


Casa  ^  a  cavatione  dicta. 

Casaria,'  qute  custodit  casam. 

Cascum '"  antiquum. 

Caseus,"  a  coeundo  dictus. 

Casinain  °  fabulain  Plautus  inscripsit  ab  ancillae  nomine 

Casina,  quam  amari  a  sene  introduxit. 
Casnar/  senex  Oscorum  lingua. 
Cassabundus  '^  n  crebro  cadens. 
Cassia  "^  via  a  Cassio  strata. 


13  Unico  s  sciibendiim  monent  Seal,  et  Dae. 


NOTiE 


^  Casa'i  Potiiis  a  caso,  id  est,  cado, 
quod  cadat  facile.  Alii  a  Kaiu,  iiro, 
quod  facile  iiratur:  alii  aliter.  Dae. 

'  Casaria']  Est,  quam  Graeci  oIkov- 
iSa  vocant,  Hebrsei  Navam.  Jos. 
Seal. 

"  Caseuni]  Vano  lib.  vi.  de  L.  L. 
'Cascum  significat  vetus  ejus  origo 
Sabina,  qua;  usque  radices  in  Oscam 
linguam  egit.  Cascum  vetus  esse 
significat  Ennius  cum  ait :  Quam  pri- 
nium  Casci  populi  genueie  Latini.' 
Scaliger  vult  esse  ab  Osca  voce  easus 
iraXads.  Unde  et  casnaTf  senex.  Vi- 
de infra.  Dae. 

"  Caseus]  A  coacto  lactc  caseura 
vocatura  ait  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
quasi  coaxeutn.  '  Caseus,'  inquit,  '  a 
coacto  lacte,  ut  coaxeus  dictus.'  Alii 
a  carendo  quod  careat  sero.  Scaliger 
ab  Osco  casus,  antiqnus,  ut  sit  proprie 
lac  vetustate  coactum  concrctumque. 
Varionis  etymon,  milii  quidem,  ce- 
teris prffistat.  Idem. 

"  Casinani]  Huic  Fabulae  nunquam 
casinam  nomen  Plautus  imposuit,  sed 
sortientes.  Nam  Diphilus,  qui  illam 
Gra?ce  scripserat,  ckrumenw  vocave- 
rat,  non  K\7ipoviJi(vr)v,  ut  male  Camera- 
rius.  Neque  est  quod  qucmquam 
nioveat  argumentuui   quod  illi  pra;« 


mittitur  :  ubi,  '  Post  id  rursum  de= 
nuo  Latine  Plautus  cum  latranti  no- 
mine.' Ubi  per  *  latrans  nomen,'  ca- 
sina intelligitur,  nam  uno  ut  verbo 
dicam,  argumentum  illud  tam  Plauti 
est  quam  quod  nunquam  fuit.  Casi- 
nam dixere  qui  post  Plautum  nati 
sunt.  Idem. 

P  Casnarl  Senem  Casnarem  Osce 
dictum  testatur  etiam  Varro.  Scali- 
ger deducit  a  Casus  antiquus.  Vide 
supra  '  Cascum.'  Vide  '  Nonium.' 
Verisimiie  Casnares  ab  Oscis  dictos, 
qui  Latinis  cani  a  canitudine.  Ratio 
est  quod  in  vocibus  suis  Osci,  ut  et 
Sabini,  fere  semper  sibilum  addunt, 
sive  literam  s,  quam  a  Graecis  Do- 
riensibus  acceperunt.  lidem  cascum 
pro  antiquo  nimirum  a  Graeco  KUKhs, 
debilis.  Cacos,  cacus,  caseus:  Sic 
'  casmenas '  dixerunt  pro  '  camenis.' 
Idem. 

1  Cassabundus^  Unico  s,  Cusabundus. 
Vide  Varronem.  Jos.  Seal. 

Cassabundus]  Scribendimi  Casahun- 
dus \\n\co s,zCasare.  Plant.  Mil.  *Bac- 
cliabatur  hama,  casabant  cadi.'  Et 
Na^vius:  '  Risi  egouiet  casabundum 
ire  ebrium.'  Dnc. 

^  Cassia]  Ab  auctore  Cassio.  Haec 
extra  Flumentanam  per  Sutrium,  Vi- 


142 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Cassiculum/  reticulum,  a  cassibus  per  deminutionera  dic- 
tum. 
Cassilam  *  antiqui  pro  casside  ponebant. 
Casta  mola "  genus  sacrificii,  quod  vestales  virgines  facie- 

bant. 
Castrensi  corona  '^  donabatur,  qui  primus  hostium  castra 

pugnando  introisset,  cui  insigne  erat  ex  auro  vallum. 
Casus  dicimus  non  modo  ea,  quae  fortuito  hominibus  acci- 

dunt,  sed  etiam  vocabulorum  formas,  quia  in  aliam  at- 

que  aliam  cadunt  effigiem. 
Catachresin  ^  tropum  nos  abusionem  dicimus,  cum  alienis 

abutimur  perinde,  ac  propriis,  cum  propria  deficiunt. 
Catamitum  ^  pro  Ganymede  dixerunt,  qui  fuit  Jovis  con- 

cubinus. 
Catampo  '-^  ^  genus  est  lusus. 


14  Scaliger  legit  Catambo. 


terbium,  et  Vulslnios  mittebat. 
minit  Cicero  xii.  Philip. 'Tres  ergo, 
ut  dixi,  viae,  a  Siipero  mari  Flaminia, 
ab    infero    Aurelia,    Media    Cassia.' 
Idem. 

*  Cassiculum']  Glossee  Isidori :  '  Cas- 
siculum, rete,  jaculum.'  Jos.  Seal. 

Cassiculum']  A  cassis  cassiculus  et 
cassiculum,  ut  a  funis  funiculus.  Dae. 

'  Cassillam]  Legendum  cassidam,  ut 
videre  raulti.  Virg.  ix.  jEneid.  'Au- 
reus ex  humeris  sonat  arcus,  et  aurea 
vati  Cassida.'  Idem. 

"  Casta  mola]  'Ayvhv  flD/ua.  Vide 
'  mola.'  Idem. 

"  Castrensi  corona]  Ex  auro  facta, 
sed  non  tola,  ut  patet  ex  Sueton. 
August,  cap.  25.  ea  vallo  decoraba- 
tur,  ideoque  vallaris  dicta.  Idem. 

y  Catachresin]  Cum  vox  aliqua  li- 
centius  a  propria  significatione  ad 
aliam  deflectitur.  Abusio  Latine  di- 
citur.  Idem. 

^  Catamitum]  Pro  Ganumede  dice- 
bant  Ganamidus,  unde  g  in  c,  et  d  in 


NOTiE 

Me-  t,  Catamitus.  Vide  '  alcedo.'  Plaut. 
Menaech.  i.  2.  '  Me.  Die  niihi,  nun- 
quam  tu  vidisti  tabulam  pictam  in 
pariete,  Ubi  Aquila  Catamitum  ra- 
peret,  autubi  Venus  Adoneum  ?'  Ubi 
male  Lamb.  Catamitum  Priami  fi- 
lium  facit,  cum  re  vera  Trois  fuerlt. 
Quamvis  eum  Cicero  Laomedontis 
dicat,  utet  vetus  cycliscriptor,  cujus 
tibi  versus  lepidissimos  exbibebit 
Scholiastes  Euripidis  in  Oreste.  Idem. 
'^  Catampo]  Graecum  scilicet,  kot' 
&lj.(poD.  Videntur  verba  duorum,  qui 
eum  ludum  exercebant.  Ridiculus 
est  doctiss.  vir,  qui  in  Codice  Justi- 
niani  libro  tertio  in  fine  liariolatur  de 
genere  lusuum  dictum,  quod  ipsi  Im- 
peratori  nunquam  in  mentem  venit, 
preesertim  cum  de  hoc  Catampo  ibi 
mentionem  fieri  putet.  Dictum  /car' 
&lj.(pai,  ut  Kad'  ev.  Sed  puto  potius 
Catambo  scribendnm  per  b:  Karafifiw 
dictum  ut  6Tri(Ta/j.$u>.  est  autem  o^ritr- 
ap$oo  T)  fls  rovTlcrw  avax^ipvc'S.  Karan- 
/3«   rj  its  ri  kcitw  Kcd  t6  vpr\v4s.  vide 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


143 


Catax,''  claudus. 

Catifons/  ex  quo  aqua  Petronia  in  Tiberim  fluit  ;  dictus, 

quod  in  agro  cujusdam  fuerit  Cati. 
Catillatio''  grave   opprobrium  horainibus   generosis  obji- 

ciebatur,  si  qui  provincias  arnicas  populi  Romani  ex- 

poliassent. 
Catilones  "^  appellabant  antiqui  gulosos. 
Catones  '^  ^  appellantur  portus  in  mari  interiores,  arte  et 

manu  facti. 


15  Reponendnni  nionetScal.  Cotlwnes. 


NOTiE 


Enstathium.  Jos.  Seal. 

Catanipo'l  Scaliger  legit  catamho. 
Ut  KOTa^/Soi  sit  contrarium  rep  oirurafi- 
j8aj.  'Qmcrafx^w  t]  els  Toviricro)  avaxtipv 
(Tij,  itio  retrograda  :  KaTaiJ.^<ii  rj  tis  rb 
KOLTu  Koi  rh  7rp7)i/es,  itio  in  caput.  Cat- 
ambo  igitiir  quod  hodie  pueri  faci- 
unt  Clint  capite  ambulant,  gradinn- 
tur.  Dae. 

^  Catax'\  Graecum  est  Kara^,  hoc 
est,  KaT€a7a)S  to  /ue'A?;.  Isidori  Glos- 
sae  :  '  Catax,  claudus,  coxus.'  In 
veteribus  Graecorum  Glossis :  '  Cox- 
us, \o\6s.'  lege,  x^^<^^-  Hispani  re- 
tinent  nomen  :  claudum  enim  hodie- 
que  vocant  Coxo:  et  Coxquear,  clau- 
dicare.  Quod  et  in  illis  optimis  Glos- 
sis reperi, '  Coxigat,  xwA.ai'i'ei :'  et  No- 
nius, '  Catax  dicitur,  queni  nunc 
Coxonem  vocanl  :'  dicitur  et  clop- 
pus.  '  Cloppus,  x'*^<5s''  Glossarium. 
Jo  9.  Seal. 

Cntax'l  Graecum  est,  o7rb  tov  KOTa|- 
ai,  frangere.  Quasi  Kariayiis  tous 
irdSay,  Fractos  habens  pedes.  No- 
nius :  '  Catax  dicitur  quem  nunc 
coxonem  vocant.'  Lucil.  lib.  ii. '  lios- 
tibus  contra  Pestem  perniciemque 
catax  quam  et  Manliu'  nobis.'  Gios- 
sae  Isidori :  '  Catax,  claudus,  coxus.' 
Coxus  autem  et  coxo  est  x<«'^<>S'  Quam 
vQcem  retinent  Hispani,  qui  claudum 


vocant  coxo.  Dae. 

«^  Catifons]  Non  longe  a  Roma. 
Sed  de  Catifonte  nihil  alibi  legere 
est.  Vide  '  Petronia.'  Idem. 

^  Catillatio']  Catillones  ait  a  Ro- 
manis  dici,  qui  provincias  Pop.  Rom. 
despoliassent :  a  CatUlonibus,  qui  et 
catillos  ipsos  liguriunt,  assumta  prius 
dape.  A  Graecis  vero  ejusmodi  ho- 
mines dicebantur  fioKyoi,  Trapa  rb 
afMf\yeiv,  Kal  ic\4irretv  ra  Koivd.  Ut  ille 
fur  apud  Maronem  :  *  Hie  alienus 
oves  custos  bis  mulget  in  bora.'  Jos. 
Seal. 

Catillatio'}  A  Catinus,  catinulus,  ca- 
tillus.  A  quo  catillare  ligurire.  Ca- 
tillatio ipsa  actio  liguriendi,  quae  iis 
objiciebatur  qui  populi  Rom,  Provin- 
cias exspoliassent.  Qui  ideo  Catillo- 
nes dicti.  Dae. 

<"  Catilones']  Vide  '  catillatio.'  IMar- 
gini  ascriptum  catiliones,  quod  monet 
scriptum  fuisse  catillones  duplice  II. 
Idem. 

f  Catones]  Repone,  ut  in  veteribus 
editionibus,  Cothones:  quid  differat 
Cothon  a  portu,  explicat  Servius.  Jos. 
Seal. 

Catones]  Legendura  monet  Scaliger 
Cothones:  ut  est  in  vet.  edit.  Sunt 
autem  cothones  parvi  porfus  in  mari 
noQ  naturales,  sed  arte  et  manu  i'acti ; 


144 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Catularia^  porta  Romae  dicta  est,  quia  non  longe  ab  ea  ad 
placandum  caniculae  sidus  frugibus  inimicum  rufae  canes 
immolabantur,  ut  fruges  flavescentes  ad  maturitatem  per- 
ducerentur. 

Catulinam  ^  carnem  esitavisse,  hoc  est,  coraedisse,  Roma- 
nos  Plautus  in  Saturione  refert. 

Catulus '  genus  quoddam  vinculi,  qui  iuterdum  canis  ap- 
pellatur. 

Caudecae  "^  ^  cistellae  ex  junco,  a  siniilitudine  equinae  cau- 
dae  factae. 

Caudicariae'  naves  ex  tabulis  crassioribus  factae. 


IG  Seal,  et  Dae.  legendum  monent  Caudece:  alii  legunt  Caudetce. 


ut  exponit  Servius  lib. 
dieitiir  cothon,  onis;  et  cothonum,  ni. 
Atqiii  cothon  pro  portii  fossitio  vix 
Latinum  videtur  :  ita  vocabatur  p-ar- 
va  insula  Carthaginis,  quae  vicera 
portus  preebebat,  et  iiavaliahabebat. 
Strab.  lib.  vii.  Faclitia  haec  insula, 
et  euiipo  circumdata,  id  est,  canali 
manufacto.  Forte  Kwdcov  dicta  voce 
Graeca,  quod  rotunda  esset  instar  po- 
culi.  Ex  illo  portu  Carthaginensi 
Cothone,  alii,  ut  videtur,  portus  ma- 
nufacti  sic  dicebantur,  si  fides  est 
Festo.  Fossas  etiam  appellarunt  La- 
tiui.  Hodie  qnoque  apud  Nannetes, 
portus  fossa  dicitur.  Grzecis  x^P"" 
Spas.  Salmas.  in  Solin. 

s  Catularia]  A  catulus.  Quod  non 
longe  ab  ea  immolarentur  catuli,  id 
est,  canes,  unde  patet  catulus  de  ca- 
nibus  dici,  quod  pluribus  exemplis 
firmavit  Vossius  :  porro  quod  rufae 
canes  ad  placandum  caniculae  sidus 
immolarentur,  id  aperte  docet  Festus 
in  voce  '  rutilae.'  Dae. 

^  Catulinam']  Hanc  Saturnionem 
Plauti  fabulaui  respicit  Plinius  cum 
ait  lib.  XXIX.  '  Catulinam  adjiciali- 
bus  quidem  celebrem  epulis  fuisse 


NOT^ 

yEneid.      Plauti  fabulse  sunt  indicio.'  Idem. 


•  Catulusi  Forsan  prima  notione 
catulus  catenam  illam  signavit  qua 
canes  vincti :  postea  vero  pro  quovis 
vinculo  sumi  coeptus.  Lucil.  '  Cum 
manicis,  catulo,  coUarique,  ut  fugiti- 
vum.'  Dicitur  etiam  catellus.  Plant. 
Curcul.  V.  3.  '  Delicatum  te  hodie 
faciam  cum  catello  ut  accubes,  Fer- 
reo  ego  dico.'  Ubi  non  audiendiis 
Lambinus,  qui  hanc  differentiam  sta- 
tuit,  ut  catellus  parvum  canem,  catcl- 
lum  vero  catenam  significet.  Nam 
catulus  et  catellus  canem  et  canis 
vinculum.  Ut  Graecis  ctkuKo^  eyyova 
Kvvhs  et  Sfa/Jibv  cnSripovv  notat.  Catu- 
lus autem  et  canis  pro  vinculo,  ut 
optime  Festus.  Plaut.  Casin.  '  Deos 
qnasso,  ut  quidem  hodie  tu  canem  et 
furcam  feras.'  Idem. 

•'  Caudeccr]  Lege,  Caudece.  Ita 
etiam  Plautus  Rudente.  Jos.  Seal. 

CaudeccB]  Lege  caudece,  ut  optime 
Scaliger.  Caudece  cistellae  ex  junco 
a  similitudine  caudae  equinas  faclap. 
Plaut.  Rudent.  iv.  4.  '  Cistellam  is- 
tic  inesse  oportet  caudeam  in  isto 
vidulo.'  Dae. 

'  Caudicarice]  Naves  sic  dietae  quod 


Dii    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    Ill, 


145 


Caviares""  hostiae  dicebantur,  quod  caviac,'^  id  est,  pars 
hostiae  cauda  tenus  diceretur,  et  ponebatur  in  sacrificio 
pro  collegio  pontificura  quinto  quoquc  anno. 

Cavillatio"  est  jocosa  calumniatio. 

Cavillura,"  cavillatio,  id  est,  irrisio. 


17  Al.  cave,     Vid.  Not.  inf. 


NOTyE 


e  caudicibiis,  id  est,  crassioiiims  ta- 
bulis  fierent.  Varro  lib.  iii.  de  vita 
Pop,  Rom.  '  Qtiod  antiqui  plnres  ta- 
biilas  conjunctas  codices  dicebant,  a 
quo  in  Tyberi  nave  rodicarias  appel- 
lamus.'  Inde  Candicaiii  dicebantur 
ii  qui  caudicariis  navibus  frnnientum 
adveliebant.  Idem. 

™  Caviares]  Locus  corruptus  in  se- 
quentibus.  Legendum : '  Caviares  hos- 
tile dicebantur  quod  caviar  pars  hos< 
tia;  Cauda  tenus  dicebatur.'  Manifes- 
tum  est  in  equo  Octobri,  de  quo  hie 
agitur,  partem  secundum  caudam  dic- 
tam  •  Caviar,'  ut  in  bove, '  Palaseam ;' 
in  sue,  '  offam  penitam.'  De  equo 
Octobri,  inquam,  Festus  inteiligit : 
cujus  coda  tanta  celeritate  inRegiam 
perferebalur,  ut  sanguis  recens  inde 
in  focum  stiilaret.  Fiebat  autem  lioc 
sacrificium  quinto  quoque  anno,  ut 
non  multo  post  sequitur:  et  Proper- 
tius  refert :  '  Qualia  nunc  curto  lus- 
tra novantur  equo.'  Jos.  Seal. 

Caviares  hostia]  Lege  cum  Scalige- 
ro:  Caviares  hoslice  dicebantur,  quod 
caviar  pars  hostia:  cauda  tcmis  dicere- 


rensiuni  propriimi,  cum  tergiversan- 
tes  tricas  et  morosas  juris  praesti* 
gias  effutiunt  ad  fallendum,  unde 
cavillatio,  frnstratio,  per  fraudem  ir- 
risio, calumniatio.  Et  incavillatio  per 
despectum  irrisio  infra  Fest.  Glossa- 
riuni  :  '  cavillatio,  iveSpa,  airdrr],  rrap- 
eyxfipv^ts.'  i.  Insidiae,  fraus,  conten- 
tio.  Idem. 

°  Cavilluml  Dictum  a  cavendo, 
vTTOKopiorTiKws.  Propriumquc  est  Le- 
guleiorum,  et  moratorum  verbum. 
Nam  Jurisconsultorum  proprium  Ca- 
vere.  Ovidius  :  *  Illo  saepe  loco  ca- 
pitur  consultus  amore  :  Quique  aliis 
cavit,  non  cavet  ipse  sibi.'  Tibullus: 
'  Haec  milii  quae  cavereni  Titio,  Deus 
edidit  ore.'  Hodie  inepte,  quts  ca- 
nerem  Tityo  :  nullo  sensu.  At  Tibul- 
lus se  prudentum  more  de  amore 
publice  responsurum  cuilibct  consu- 
lenti  proponit.  Quod  ex  sequenti- 
bus,  et  ex  nomine  Titii  apparet:  sed 
qui  corruperunt,  ignorarunt  secun- 
dam  et  tertiam  conjugationem  ean- 
dem  apud  Veteres  fuisse  :  ut  igitur 
deminuerunl   nomen   in   formulariis 


lur.  Equum  Octobrem  inteiligit,  qui  illis,  Leguleios,  non  jurisprudentes 
in  campo  Martio  mense  Octobri 
Marti  immolabatur.  In  eo  pars  se- 
cundum caudam  '  caviar '  dicta,  ut  in 
bove, '  palasea ;'  in  sue, '  offa  penita.' 
Vide  '  October  equus.'  Dae. 

"  Cavillalio']  Cavillari  a  cavere.  Is- 
tud  de  jurisprudentibus  dicitur,  cum 
consiliis  siiis  nobis  cavent,  illud 
verc  Leguleiorum  ct   rabularum  fo- 


vocantes,  sic  et  verbum  profeasio- 
nis :  cum  cavillare,  non  cavere  eos 
dicebant,  propter  tricas,  et  morosas 
juris  prapstigias.  Sane  ita  esse  vel 
unus  Tertullianus  satis  dederit,  qui 
in  libro  de  corona  ait:  '  omnibus  nio- 
dis  cavillandum,'  id  est,  cavendiim  : 
TavTola>s  vepitpyaa'Tfov,  Non  ergo  ob- 
scurum,quare  in  vitiuni  verterit  hoc 


Dklpli.  el  Var.  Clas. 


Pomp.  Fest. 


K 


146 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


CavitionemP  dicebant,  quam  modo  dicimus  cautionem. 

Caulae*'  a  cavo  dictae  :  antiquitus  enim  ante  usum  tecto- 
rum  oves  in  antris  claudebantur. 

Cavum'^  a  chao  dictum,  ex  ejus'^  inanitate. 

Celeres^  antiqui  dixerunt,  quos  nunc  equites  dicimus,  a 
Celere  interfectore  Remi,  qui  initio  a  Romulo  iis  praepo- 
situs  fuit,  qui  primitus  electi  fuerunt  ex  singulis  curiis 
deni,  ideoque  omnino  trecenti  fuere. 

Celibari'9  hasta*  caput  nubentis  comebatur,  quae  in  cor- 
pore  gladiatoris  stetisset  abjecti  occisique,  ut  quemad- 
modum  ilia  conjuncta  fuerit  cum  corpore  gladiatoris,  sic 
ipsa  cum  viro  sit :  vel  quia  matronae  Junonis  Curitis  in 
tutela  sint,  quae  ita  appellabatur  a  ferenda  hasta,  qua? 


18  Ed.  Seal,  et  ejus, — 19  Al.  ctelibari. 


NOTiE 


verbnm :  cum  genus  hoc  hominum 
male  semper  audierit.  Glossarium 
vero  :  '  Cavillatio,  iviSpa,  atrajri  irap- 
eyxfipvcis.'  Jos.  Seal. 

Cavillum'\  Idem  quod  cavillatio. 
Dae. 

P  Cavitioncm]  Plautns :  <  Oppor- 
tune mihi  cavita  est  haec  Epistola.' 
Jos.  Seal. 

Cavitioneni]  A  caveo,  ravitum,  cau- 
ttim  ;  cavitio,  caiitio.  Plant.  Pseu- 
dol.  II.  3.  *  Nam  ipsa  mihi  Opportu- 
nitas  non  potuit  opportiinius  Adve- 
nire,  quam  haec  cavita  est  mihi  op- 
portune epistola.'  Quanquam  libri 
fere  omnes  habent  non  cavita,  sed 
cavata.  Quod  satis  placet :  cavata, 
eruta.  Dae. 

1  CouZffi]  A  cavitate  dictas  vult 
Festus,  Varro  etiam.  Sic  Lucret. 
dixit  '  caulas  aetheris,'  id  est,  cava 
cceli.  Sed  melius  alii  a  Graeco  av\i], 
aula,  addito  c,  caula.  Servius  ad  illud 
IX.  iEneid.  'Ac  veluti  pleno  lupus  in- 
sidiatus  ovili  Cum  fremit  ad  caulas  :' 
'  Caulae,  munimenta  et  septa  oviuni. 
Est  enim  Graecum  nomen,  cdetracto. 


Nam  Graeci  aiiXas  vocant  animalium 
receptacula.'  Glossae  Cyrilli :  '  avK^i, 
Tuv  TTpofiaToiv  stabulum.'  Inde  in  sa- 
cris  aedibus  et  in  tribunalibus  septa 
qufe  tnrbas  prohibent  caulas  voca- 
mus.  Quomodo  Graeci  qnoque  avXas. 
Suid.  avKT\  jh  vw  apx^^ov  KoKovjxiVov. 
Nam  apxfta  eidem  sunt  ret  x'^P'-"-  ''"'>''' 
Kpirwv.  Secretaria  scilicet  judicuni. 
Inde  Glossae  Isidori  :  '  Canles,  can- 
celli  tribunalis  ubi  sunt  advocati.' 
Nam  utrumque  dicebant  caules  et 
caulas,  et  furcilles  et  furcillas.  Idem. 
•■  Cavum^    Varr.  lib.  iv.  de  L.  L. 

*  Ego  magis  puto  a  chao  cavum,  et 
hinc  cnelum.'    Chaos  a  x<^'^  bio.   Vide 

*  cohum.'  Idem. 

•  Celeres]  A  Celere  interfectore 
Remi  dictos  multi  consentiunt:  sed 
non  dubium  est  quin  ceZer  sit  a  Grzeco 
Ke\T]s,  eqnes  qui  privo  equo  currit. 
KeATjs,  yEoiice  Ke\r]p,  celer.  Idem. 

'  Celibari  hasta]  Ovidius:  'Nee 
tibi,  quee  cupidae  matura  videbere 
matri,  Comat  virgineas  liasta  recurva 
comas.'  Vide  Plutarch,  in  Quzest. 
Rom.  qui  Sopdrtov  vocat.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGN  IFIC  ATIONE    LIB.    HI.  147 

iingiia  Sabinorum  curis  dicitur ;  vel  quod  fortes  viros 
genituras  ominetur :  vel  quod  nuptiali  jure  imperio  viri 
subjicitur  nubens  :  quia  hasta  surama  armorum,  et  im- 
perii est :  quam  ob  causam  viri  fortes  ea  donantur,  et 
captivi  sub  eadem  veneunt,  quos  Grapci  hgvaXwToui  xa» 

dogvKTrJTOu;  VOCant. 

Celsiis  "  ex  Graeco  xsKvig  eques  dictus. 

Cenina*°''  urbs,  quae  fuit  vicina  Romae,  a  Cenite  conditore 

appellata. 
Censere  ^  nunc  significat  putare,  nunc  suadere,  nunc  de- 

cernere. 
Censio  ^  aestimatio  :  unde  censores.     Censio  hastaria  dice- 

batur,  cum  militi  mulctae  nomine  ob  delictum  militare  in- 

dicebatur,  quod  hastas  daret.     Censionem  facere  dice- 

batur  censor,  cum  mulctam  equiti  inrogabat. 
Censores  "*  dicti,  quod  rem   suam  quisque  tanti  aestimare 

solitus  sit,  quantum  illi  censuerint. 
Censui   censendo ''  agri  proprie  appellantur,  qui  et  emi  et 

venire  '  jure  civili  possunt. 


20  Al.  Ccenina,  et  mox  canite. — 1  Pro  venire  alii  legunt  vendi. 

NOTiE 

"  Ce/sMs]  Non  a  KeATjs,  ut  vuit  Fes-  Nam  decreta  per  verbum  censeo  de- 

tiis,  sed  a  verbo  antique  cello,  quod  a  clarantur.     Cicero  in.  Catil.  '  Quo- 

KeXKco,  raxfois  /3a5if<u,  citus  ainbulo.  niam  jiondum  est  praescriptiim  S.  C. 

Ut  a  romposito  '  excello,' '  excelsiis.'  ex  meinoria  vobis,  Quirites,  quid  Se- 

CdsKs  est  citus  Herat.  '  Cehi  praeter-  iiatus    censuerit,   exponam.'     Censeo 

euiit  austera  poemata  Riianines.'    Et  etiani   suadeo.   Horat.    Epist.    xvii. 

in   illo  :    •  Incedit  citu'   celsu'  tolu-  '  Ecce  docendus  adbuc  qua;  censet 

tini.'  Et  Ovid. '  Celsus  eques.'  Glos-  amiculus.'   Idem. 

sariuni,  *  celsus,  v\pri\hs,  tiereuipos,  k^i-  ^  Censio]  Censio  bastaria,  cum  cen- 

Aij'.'  Leg.  /ceATjy.  Idem.  sor  ob  delictum  militem  bastnm  dare 

»  Cenina]  Al.  Ca')UHa.Kati/ii'»j.  Stepb.  jubebat.     Et  censio  equitis  erat  cum 

et   Halicarn.    Caninenses   Livio.     In  equus   illi   publice   adimebatur  ;    et 

Latio  pouit  Plin.  Idem.  boc  Festus  per  tnultam  intelligit.    Id. 

i  CcnserelModo putare, \c\arbitrari:  »  Censores]    Vide  supra  '  censere." 

Terent.  Adelpli.  iv.  2.   '  Censen'  bo-  Idem. 

minem  me  esse  ?'  modo  astimare,  '  in  ''  Censui  censendo]    Praedia  censui 

censum    referre,'   nt  '  censere   popu-  censendo  dicebaniur  ea,  quae  essent 

lum.'     Indc   censor   qui    familiam   et  niancupi  :    qiix'  babebaut  jus  civile: 

bona  civium   recenset,  et   relert  in  quic  subsignari  apud  a^rariiim,  apud 

labulas    publicas.       Item    decernere.  censorcm  possent :    ut  auctor  est  Ci- 


148 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Centaurion  <^  medicamentum  a  Chirone  centauro  inventum. 

Centenarife  '^  coenae  dicebantur,  in  quas  lege  Licinia  non 
plus  centussibus,  prseter  terra  nata,  impendebatur  :  id 
est,  centum  assibus  (qui  erant  breves  nummi  ex  aere)/  ^ 

Centenas  pondo '  dicebant  antiqui,  referentes  ad  libras. 

Ceutumviralia "  judicia  a  centum  viris  sunt  dicta.     Nam, 


2  *  Circumscripta  verba  semiclrculis  videntur  a  Paulo  adjecta,  aut  nien- 
dosa  esse.'  Ant.  Aug.    Vid.  Not.  Scallgeri  infra. 


NOT^E 

cero  in  ea  proCaecinna  :  '  Neqne  pes-  ccenis  singulis  qnibusvis  diebus  im- 
sessiones,  id  est,  agri,  qui  non  manci-  pensum  fuisse,  sed  certis  qiiibusdani 
patione  sed  usu  tenebantur,  censui 


censendo  dici  poterant,  neque  hoc 
nomine  in  censum  dicari.'  Jos.  Seal. 

Censui  censendo  agri]  Qui  proprie 
jure  civili,  hoc  est,  Romano,  non  au- 
tera  alio,  emi  vendiqne  possunt.  Ci- 
cero pro  Flacco :  '  Queero  sintne 
ilia  praedia  censui  censendo.'  Id  est, 
quaero  an  ilia  praedia  jtire  Romano 
emi  vendique  possint.  Dae 

"=  Centauj-io7i]  '  Graveolentiacentau- 
rea  '  vocat  Virgil.  '  tristia  '  Lucret. 
quia,  ut  addit, '  suo  acrem  ex  corpore 
odorem  Expirant.'  Est  herbae  genus 
a  Chirone  centauro  repertum,  unde 
Xeipdviov  et  KevTavpwu  nominatur:  hu- 
jus  in  curandis  vulneribus  vis  tanta, 
lit  cohaerescere  etiam  carnes  tradant, 
si  coqiiantur  simul.  Plin.  lib.  xxv. 
cap.  9.  Vide  Galenum.  Idem. 

•^  Centenariw']  Ultima  clausula, 
quae  pro  Glosseinate  est,  addita  est  a 
barbaro  truncatore  :  id  est,  centum 
assibus,  qui  erant  breves  »ium>ni  ex 
asse.  Hxc  sunt  stigmata  misello 
Festo  ab  illo  erudito  Longobardo 
inusta.  Jos.  Seal. 

CentenaricE  ccencel  Legem  tnlit  Li- 
cinius,  qua  cautum  ne  plus  centussi- 
bus in  ccenas  impenderetur,  pra?ter 
ea  quae  e  terra  nascerentur.  Hujus 
legis  meminit  Lucil.  '  Legem  vitemus 
Licioi.'     Sed  cave  pules  centum  aeris 


tantum  diebus  festis  Gellius  lib.  i. 
cap.  24.  '  Lex  deinde  Licinia  lata 
est,  quae  cum  certis  diebus,  sicut 
Fannia,  centenos  aBris  impendi  per- 
misisset,  nuptiis  ducenos  indulsit, 
ceteris  diebus  statuit  eeris  tiicenos: 
cum  et  carnis  aridae  et  salsamenti 
certa  pondera  in  singulos  dies  con- 
stituerit.'  Vid.  Macrob.  lib.  iii.  cap. 
17.  porro  illi  asses  centum  :  triginta 
et  quinque  tantum  nostrae  monetae 
asses  sive  solidos  efficiebant.  Dae. 

fi  Qui  erant  breves  nummi]  Hapc 
Pauli,  non  Festi  sunt.  Neque  enim 
Festus  dixisset  erant,  cnm  sno  adhuc 
tempore  et  multo  post  iis  adhuc  ute- 
rentiir.  Idem. 

*'  Centenas  po7ido]  Quin  et  addebant 
saspe  libras,  Centenas  pondo  libras. 
Varro,  Livius,  Gellius.  Jos.  Seal. 

Ce7itenas  pondo]  Subauditur  libras. 
Quani  voceni  addebant  aliquando. 
'  Centenee  librae,'  idem  quod  '  centeni 
aeris,'  asses  scilicet.  Dae. 

s  Centumviralia]  Ilia  verba,  'quae, 
et  curiiB  dictae  sunt,'  non  esse  Festi 
existimo.     Vide  '  Curia.'  Ant.  Aug. 

Centumviralia  judicia]  Ue  quibus 
causis  centum  viri  judicaverint  docet 
nos  Cicero  lib.  i.  de  Oratore  :  '  Jac- 
tare  se  in  causis  centumviralibus,  in 
quibus  usucapionum,  tutelarum,  gen- 
tilitatum,    agnationuiu,    aliuvionum, 


DR    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


149 


cum  essent  Romae  triginta  et  quinque  tribus,  quae  et 
curiae  dictae  sunt,''  terni  ex  singulis  tribubus  sunt  electi 
ad  judicandum,  qui  centumviri  appellati  sunt;  et  licet 
quinque  amplius,  quam  centum  fuerint,  tamen  quo  faci- 
lius  nominarentur,  centumviri  sunt  dicti.'  Centumviralia 
judicia,  quae  centumviri  judicabant. 

Centuria ''  in  agris  significat  ducenta  jugera ;  in  re  militari 
centum  homines.^ 

Centuiiata  '"  comitia  (item  curiata)  '  dicebantur ;  quia  po- 
pulus  Romanus  per  centenas  turmas  divisus  erat. 


3  *  Si  recipere  volumus  ilia  duo  verba,  item  curiata,  oportet,  ut  scribamus 
per  centurias  et  curias  divisus  erat.'  Ant.  Aug.     Vid.  iiif". 


NOTvE 


circiimliiviomini,  nexonim,  niancipio- 
nim,  parielum,  luininum,  stillicidio- 
runi,  testamentoruni  ruptonun,  aiit 
ratorum,  ceterariiinqiie  reium  innu- 
nierabiliiim  jura  versanlur.'  Dae. 

''    Qucc    et   curicB  Uictie  sunt]    Hie 
Festiis   tribum   et  curiam  idem  esse 


post  diiplicata  retinuit  noitien.'  Idem. 
'  In  re  militari  centum  ho7nines'\ 
Varr.  lib.  iv.  '  Centmia  niilitum  qui 
sub  uno  centiirione  sunt,  quorum 
centenarius  Justus  nunierus.'  Cen- 
turiae  eliam  aliquot  saeculis  usurpatae 
sunt  pro  sexagenum  inilitum  numero, 


testatnr :    quod   veruui  est,  et  ante  quod  notandum.  Idem. 
Servii  rcgnuni  lia>c  duo  confundeban-  •"   Centiiriata]   Miruui  quam  placu- 

tiir,  ila  ut  qui  tribuui  taiitum  vel  cu-  erit  buic  Paulo  nomen  Curice:    hoc 

riam   appillaret,   designartt    utram-  enim  omnibus  rebus  attribuit.     Vult, 

que.     Pessime   igitur  qui   de  liocce  Centurias,  Curias  fuisse:    item  Tri- 

Festi  loco  dubitavere  eo  tantum  quod  bus  ipsas  :  ut  iu  voce  Centumviralia, 

tribus  curias  vocaverit.    De  tribubus  et  in  voce  Curia.     Quare  superius  in 

et  curiis  vide  suo  loco.  Idem.  voce  Centumviralia,  impactum  Festo 

'    Centumviri   sunt  dicti]    Sic,  etsi  pittacium    a  Paulo   iis   verbis,  qua: 

triginta  quinque   essent  curiae,  usus  ctiria    dicta   sunt.       Item    hie,   item 


obtinuit  ut  triginta  tantum  diceren- 
tur.  Idem. 

'^  Centuria^  Primo  centum  jugerum 
erat  centuria,  unde  et  nomen,  jjostea 
vero  ducentorum,  aliquando  etiaui 
pliirium.  Columeil.  lib.  i.  cap,  5. 
'  Centuriam  agri  nunc  dicimus  ducen- 
torum jugerum  luodum,  olim  autcm 


curiata  :  et  in  voce  Curia,  (juibus 
postea  sunt  additce  quinque.  Quae 
omnia  ea  confidentia  tollere  possu- 
mus,  qua  posifa  fuerunt.  Lege  Igi- 
tur :  Centuriata  comitia  dicebantur, 
quia  I'o.  Romanus  per  Centurias  divi- 
sus  erat.  Jos.  Seal. 

Centuriata   comitia]    Sic   dicuntur 


ab  centum  jugeribus  vocabatur  cen-  C(Ktus    quidam    ad   quos  in  canipum 

turia.     Sed   nunc   duplicata   nomen  Martium    conveniebat    tota    civium 

retinuit.'     Idem  Varro  lib.  v.  '  Cen-  niuUitudo   per  centurias  distributa, 

turia  prima  centum  jugeribus  dicta,  suffragia  vero  ferebant  singuli  in  suis 


J50 


SEXTl   POMPEII    FESTI 


Centuriatus  ager  "  inducenta'^  jugera  definitus.  Quia  Ro- 
mulus centenis  civibus  ducenta  jugera  tribuit. 

Centurionus  "^  antea,  qui  nunc  Centuiio  ;  et  curionus  et  de- 
curionus  dicebantur. 

Cercolopis^  p  genus  simia?,  quae  ultiraam  partem  caudee  vil- 
losam  liabet. 


4  Alii  hie  et  inf.  ducena. — 5  Alii  Cercalopex  et  Cercolips. 


NOTyE 


centiiriis,  cum  a  consulibtis  vocaban- 
tiir.  HfEC  verba  (Item  curiata)  bine 
fiignnda,  ut  optinie  monult  Scaliger. 
Neqne  eniin  eadem  curiata  et  centu- 
riata  comitia.  Ulis  populus  Rom. 
per  curias,  non  centurias,  distributis 
enriatim  suffragium  ferebat.  Dae.  . 

"  Centuriatus  ager]  Ager  ducentum 
ngertmi,  quem  sic  appellatum  vult 
habita  ratione  centenorum  civium 
quibiis  erat  attributus ;  non  vero  nn- 
merijugerumquibus  constabat;  quod 
notandum.  Hinc  intelligendus  Varro 
lib.  I.  de  Re  Rust.  cap.  10. '  Antiquus 
noster  ante  bellnm  Punicum  pende- 
bat  bina  jugera,  quod  a  Romulo  pri- 
mum  divisa  dicebantur  viritim,  quae 
quod  beeredem  sequerentur,  liaeredi- 
um  appellarunt,  hnec  postea  a  centum 
centuria  dicta.'  Tamen  propius  ve- 
ro esse  arbitror,  agrum  q  nam  vis  du- 
cenum  jugerum,  qiiod  primis  tempo- 
ribus  centenorum  tantum  fuerit,  cen- 
turiati  nomen  retinuisse.  Idem. 

"  Centurionus']  Centenariae  civium 
catervee  przefectus,  Curio:  sive  Cu- 
rionus, curiae  praefectiis.  Chef  d'une 
paroisse,  Decurio  sive  Decurionus,  qui 
decern  equitibus  praeest.  Idem. 

P  Cercolopis]   Legendum   sine    ulla 


AiTToy  factum,  ideo  quod  crassam,  et 
villosani  nltimam  candae  partem  ha- 
beret.  Atqui  talia  non  ab  aliis  no- 
minibus,  sed  a  verbis  componuntur  ; 
ut  alylKiip'  Trapa  rb  AeiTrecrfioi  ulyds- 
quod  capra  careat :  quin  et  nullum 
est  genus  talium  Simiarum.  Catullus 
quoquc  harum  simiarum  mentionem 
facit  in  epigrammate  :  '  et  trepidas 
liiigere  Cercolipas.'  Qiiam  enim 
apertus  sensus,  omnes  vident:  quid 
enim  fcedius,  quam  nates  Simiae, 
praesertim  Cercolipis  ?  ■  Poiitianus 
tamen  malnit  Carbaiinas.  Quod  ipse 
non  cxcogitavit.  Sed  ita  in  nianu- 
scriplis  viderat.  Ita  enim  babet  ma- 
nuscriptus  Catullus  clariss.  et  erudi- 
tissimi  Cujacii,  J.  C.  ac  senatoris  am- 
plissimi.  Sed  non  defuerunt,  qui  in 
Politiano  candorem  animi  require- 
rent.  Quod  docti  viri  hie  substituunt ' 
Cercalopex  pro  Cercolips,  ut  quod  in- 
geniose  excogitatum  sit  laudamus, 
ita  quod  alienum  a  Festi  sententia 
rejicimus.  Jos,  Seal. 

Cereolopis]  Legendum  Cercolips,  ut 
bene  Scaliger:  sed  fallitur  Festns 
qui  putat  diciaKepKos  cauda,  et  Ki-nos, 
pinguedo,  quod  caudani  pingnem  ba- 
beat,  et  villosam  ;  dicitiirenim  cerco- 


controversia,  Cercolips:  hoc  est  Simla,  lips,  qui  caudam  non  habeat,  aKepKos, 

quae  caudam  non  habet.     Martialis:  et   vtrbo  Xeiirw,    linquo.     Ut   alyi\i\p 

'  Si  milii  Cauda  foret,  Cercopiihecus  petra  dicitur  itapa  rb  Mlireadai  alyhs, 

eram.'      Cercolips    igitur   opponitnr  quod  capris  destituta  sit,  rh  cercalo- 

Cercopitheco,  et  proprium  Latinum  ;jcx,  quod  a  virisdoctis  orEe  ascripfum 

nomen  hnhet,  Clum,     At  Festus  hie  fuerat,  quia  Festi  sententiee  adversa- 

nianifesto  errat,  qui  putat  a  /ce'pKos,  et  tur,  rejiciendum.  Due. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   III. 


151 


Cercopa*'  Graeci  appellant  lucrari  undique  cupientem,  qua- 
si Kspdovu,  quem  nos  quoque  lucrionem  vocamus. 

Cercos'  Saturnalibus  muneri  dabant  humiliores  potentiori- 
biis,  quia  caudelis  pauperes,  locupletes  cereis  utebau- 
tur. 

Cei malus  '^  locus  in  uibe  sic  nominatus. 

Cernuus*  calciamenti  genus. 

Cerritus"  furiosus. 


NOT^ 


1  Cercopn']  Quid  habebat  in  anirao 
Festiis,  ant  Verriiis,  cum  lijec  scribe- 
ret?  qnx  enim  cojinatio  rw  KepKui,  et 
TCf  Ke'pSei?  KepKonrfs  a  Grascis  Travovp- 
yoi  dicuiitur.  Ejusque  rei  causani 
petnnt  ab  liistoria.  Jos.  Seal. 

Cercopa]  Festus  videtur  dedncere  a 
KfpSos,  lucrnm,  velaGrapco  nepSos  et 
Latino  ciipio,  (]uas,i  cerdocupis :  nierae 
niigzp.  KfpKwtp  Graeciim  est,  et  ex- 
ponitur  animal  magnam  habens  cau- 
dam,  id  est,  vulpes,  a  cujiis  astutia 
boniines  fraudulenti  cercopes  dicti. 
Unde  et  nata  fabiila  do  Cercopibus 
populis  qni  Jovis  ira  in  simias,  quai 
Griecis  irlB-qKoi,  et  in  insnias  delati  iis 
I^itiiecbusarum  nomen  dedere.  Ovid. 


dictum  esse  scribit.  Vide  Septi- 
montium,  et  Matrem  Matutam.  AjU. 
Aug. 

Cermalus]  Palatini  mentis  pars  quse 
fornm  versus,  KepfiaxSs.  Pint,  in  vita 
Ronuili.  Scribitur  et  Germalus,  C 
mntato  in  G.  Dae. 

'  Ceniuus]  Lucilius :  '  Cernuus  ex- 
teniplo  plantas  convestit  honestas.' 
Fid.  Ursin, 

Cernuus^  Calciamenti  genus  esse 
male  putavit  Festus  hocce  Lucilii 
versu  deceptus  ex  Satir.  lib.  iir, 
'  Cernuus  extemplo  plantas  convestit 
honestas.'  Ubi  cernuus  nihil  aliud  est 
quam  inclinatus,  quasi  quod  terrani 
cernat.      Vide  Nonium.      Deceptus 


INIetamorph.  xiv.  '  Qiiippe  Deum  ge-      etiam  Isidorus  qui  ait,  '  Cernui  socci 


niter  fraudem  et  perjiiria  quondam 
Cercopinn  exosus,  gentisque  admissa 
dolosae,  In  deforme  viros  animal  mu- 
tavit,  utiidem  Dissiniiles  homiui  pos- 
sent  similesque  videri.'   Dae. 

'  Cereus]  Lucernas  ceraillitas,  quas 
Festus  opponit  candelis  quae  pice  il- 
linebantur.  Potentioribus  cereos  da- 
bant humiliores  Saturnalibus,  de  mo- 
re scilicet ;  illis  enim  diebus  munera 
per  totam  urbem  commcabant.  Vide 
Martial,  lib.  iv.  Epig.  4G.  et  89. 
Idem. 

*  Ceimalus]  Varro  lib.  iv.  '  Ger- 
malum  a  germauis  Romulo  et  Hemo, 
quod  ad  Ficum  Ruminalem  hi  inven- 
ti.'  Plutarch,  in  Romiilo,  Gtrmalnm 
olini  a  germanis,  poslea  Cermalum 


sunt  sine  solo.'  A  cernuus  dictus 
C'ernulus.  Gloss.  Isidor.  '  Cernulus 
in  capite  mens.'  Glossarium  :  '  cer- 
nui i,  TreTonpio-Tai.'  '  Cernulus,  ■jreTou- 
pKTTris.'  Idem. 

"  Cerritus]  Cereriti,  cerriti,  et  lar- 
vati,  malesani,  Cereris  ira  et  Larva- 
rum  incursione  animo  vexati.  Plant. 
Mena.-ch.  v.  4.  '  Niun  larvatus  est 
ille  aut  Cerritus  ?  Fac  sciam.'  Et  ita, 
puto,  proprie  dicebantur  qui  sibi 
Cererem  et  Larvas  vidisse  videban- 
tur,  ut  Nymphati  qui  Nymphas. 
Vide  '  Larvati.'  Glossarium,  '  Ceri- 
tus,  irapfiJ.fji.avos,  ■napen<pdpaKTOS.'  Male 
sani,  commoti.  Ubi  nihil  mutan- 
dum.  Vide  Hesych.  in  irapefjL(papaK- 
TO  J.  Idem, 


152 


SnXTI    POMPEII    FESTI 


Cerrones^"  leves  ct  incpti  a  cratibus  dicti ;  quod  Siculi  ad- 

versus  Athenienses  cratibus  pro  scutis  sunt  usi,  quas 

Greeci  yeppug  appellant. 
Cervaria^  ovis,  quae  pro  cerva  immolabatur. 
Cervus/  quod  Kspara,  id  est,  cornua  gerat,  dictus. 
Cespes ""  est  terra  in  modum  lateris  caesa,  cum  herba,  sive 

frutex  recisus  et  truncatus  est. 
Cesticillus  ^ ''  appellatur  circulus,  quern  superponit  capiti, 

qui  aliquid  est  laturus  in  capite. 


6  Alii  libri  habent  Congerrones,  et  mox  pro  stralis, — 7  Alii  CestUlus. 


NOTjE 

Gerrap.'    Ant 


"  Cerrones]    Vide 
Aug. 

Cerrones']  Inde  Concerrones  et  Con- 
cerra.  Lucilius  :  '  Tapullam  legem 
rident  concerrae  Opiini.'  Jos.  Seal. 

Cerrones]  Pro  Gerrones,  G  mutato 
in  C.  Sic  autein  dicti  a  gerris,  crati- 
bus vimineis,  quibiis  pro  sciitis  usi 
Siculi,  et  ab  Atheniensibus  irrisi,  ut- 
pote  qui  se  re  parum  idonea  tutaren- 
tur,  unde  factum  est  ut  inepti  et  le- 
ves iiomines  Cerrones  hodieque  di- 
cantiir.  Aliter  tamen  idem  Festiis 
infra  in  voce  gerrae.  Inde  '  conger- 
rae '  et  '  congerrones,'  vel  *  concerro ' 
et  'concerrones,' sodales  dicti.  Varro 
lib.  VI.  '  Congerro  a  gerra,  et  Gree- 
cum  est  et  in  Latina  cratis.'  Vide 
*  sodales.'  Dae. 

y  Cervaria]  Cerva  mactabatur  Dia- 
nae.  Ovidius:  '  Quae  semel  est  tri- 
plici  pro  virgins  capsa  Dianie,  Nunc 
quoque  pro  nulla  virgine  cerva  cadit.' 
Cum  ea  non  erat,  succedaneam  ejus 
mactabant  ovem,  quae  ob  id  Cervaria 
ovis  dicebatur.  Jos.  Seal. 

Cervaria]  Jam  alibi  monuimns  Ve- 
teres,  cum  vera  sacrificiis  adhibere 
non  poterant,  alia  quaedam  vero  ab- 
sentium  nomine  insignita  substituere 
solitos  fuisse.  Sic  cum  cerva  deerat 
quae  Dianas  mactaretur,  succedaneam 


ejus  ovem  mactabant,  quae  idcirco 
eerraria  ovis  dicebatur.  Dae. 

^  Cervus]  Idem  Varro  lib.  iv. 
'  Cervi  quod  magna  cornua  gerunt, 
mutato  G  in  C,  ut  in  multis,  quasi 
gerui.'  Sed  potlus  a  Graeco  Kepahs 
dictos  putem  airh  Tecs'  Kepdruv.  Idem. 

^  Cespes]  In  modum  lateris.  Prop- 
terea  elegantissime  a  Graecis  verfi- 
tnr  xop'T^T'^ivdos,  xop^^P^^os,  nXlvOos. 
Male,  xop^^&o\os,  irXTJdos.  Jos,  Seal. 

Cespes]  Virg.  i.  Eclog.  '  Pauperis 
et  tugurJ  congcstum  cespite  culmen.' 
Ubi  Serv.  '  Cespite,  id  est,  berba 
cum  propria  terra  evuisa.'  A  eado 
dictus  cespes  quod  frutice  undique 
reciso  quadratam  lateris  figuram  re- 
ferat.  Inde  in  Glossario  :  '  cespes, 
XopT6nXtv6os,  X'^P^^^°^°^i  "'ATjfios.' 
Leg.  xopT^ySoiAos,  irXivBos,  Later  her- 
bae,  gleba  cum  herba  avulsa,  later, 
&c.  Dae. 

b  Cestieillus]  Vide  '  Arculum.'  Ant. 
Aug. 

Cesticillus]  A  cestus,  id  est,  cingu> 
lum,  eesticulus,  unde  cesticillus.  Vide 
'  caestus.'  Emendabat  Salmasius 
Cercitillus,  a  voce  cercites,  circuli. 
Varr.  lib.  v.  '  Ut  parvi  circuli  annu- 
li,  sic  magni  dicebantur  circiles  anni.' 
Dae. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION!;    LIU.    IH, 


153 


Chalcidicum  '  genus  Eedificii,  ab  urbc  Chalcida^  dictum. 

Chaos ''  appellat  Hesiodus  confusam  quandam  ab  initio 
unitatem  hiantem,  patentemque  in  profundum  :  ex  eo  et 
Xa'r/itv  Grccci,  et  nos  hiare  dicinius.  Unde  Janus  de- 
tracta  aspiratione  noniinatur,  idee  quod  fuerit  omnium 
primus,  cui  primo  supplicabant*  velut  parenti/  et  a  quo 
rerum  omnium  factum  putabant  initium. 

Chilo  »  dicitur  cognoraento  a  magnitudine  labrorum.  Cilo, 
sine  aspiratione,  cui  frons  est  eminentior,  ac  dextra  si- 
nistraque  veluti  9  recisa  videtur, 

Chcenica,''  mensurae  genus. 


8  E(}.  Seal.  CkakuUca. — 9  Eadeni  Ed.  celut. 


NOTiE 


«  Chalcidicum]  Vitriiv.  lib.  v.  c.  1. 
'  Sin  antein  locus  erit  amplior  In 
Jongitndinem,  clialcidica  in  extremis 
constitnantur.'  Isidor.  '  Chalcidi- 
cnin  foris  deambulatorium,  quod  et 
peribnlum  dicitur  et  iterura.'  Idem 
quod  Mcenianum.  Galli  vocant  bat- 
con.     Vide 'Maeniana.'  /(/^m. 

•^  C/jao.s]  Vastus  et  confusus  hiatus 
ab  initio  creatus  :  Hesiod.  "Hrot  /xfv 
TrpdiTicra  xabj  -/eVer'...*  Certe  quidem 
initio  chaos  creatum  est.'  •  Unita- 
tem hiantem,'  vocat  Festus  de  qua 
Ovid.  Met.  i.  '  Unus  erat  toto  natu- 
rae vultus  in  orbe,  Quem  dixere 
chaos.'  Et  11.  de  arte:  '  Unaque  erat 
facies,  sidera,  terra,  fretum.'  Ex 
illo  Euripid.  in  Mcnaiippa  :  'O  5'  oh- 
payis  T6  yald  t  ^v  fJ.op(pi]  fj.ia.  *  Coi- 
lum  et  terra  erat  una  facies.'  A  chao 
Gra£ci  x«'''<"'>  et  nos  hiare  dicimus, 
iinde  et  Hianus,  detracts  aspiratione 
Janus,  sic  dictus  quod  primus  Deorum 
sit,  et  ex  eo  omnium,  veluti  ex  chao, 
ducatur  initium.  Idem. 

*  Cui  primum  suppUcahant]  Ma- 
crob.  lib.  i.  Sat.  cap.  9.  '  Janum  qui- 
dem solem  demonstrari  volunt  .  .  . 
qui  exoriens  aperiat  diem,  occidens 


claudat  ;  invocarique  primum  cum 
alicui  Deo  res  divina  celebratur,  ut 
per  eum  pateat  ad  ilium  Deum,  cui 
immolatur,  accessus:  quasi  preces 
supplicum  per  portas  suas  ad  Deos 
ipse  transmittat.'  Idem  Ovid.  i.  Fast. 
Idem. 

^  Velut  parenfi]  Ideo  et  puter  ad- 
debant :  Jane  Pater.  Virg.  Herat. 
&c.  Idem. 

5  Chilo]  Graeci  interpretantur  irpo- 
Ki<pa\ov.  Jos.  Scat. 

Chih]  A  Grieco  x^^^os  labrum. 
Idem  Charisius  lib.  i.  '  Cilonesdicun- 
tur  quorum  capita  obionga  et  com- 
pressa  sunt.  Chilones  autem  cum 
aspiratione  ex  Gra;co,a  labris  impro- 
bioribus,  quse  illi  x^'^^'^f  unde  chilo- 
nes improbius  labrati.'  Dae. 

••  Chanica]  XoiVi^,  clioenix,  semi- 
modius.  '  Sextarium  '  Gaza  vertit. 
Continet  tres  cotylas,  ut  ait  Pollux. 
Cotyla  autem  conlinet  uncias  trede- 
cim  et  dimidiam.  Chneuix  ergo  ca- 
pit  libras  tres  et  uncias  quatuor  cum 
dimidia.  *  Demensum'  Terentio  di- 
citur, ()uod  singulis  diebus  servis  da- 
batur  in  cibum,  unde  et  r]iJ.€porpo(pioi, 
Gra;cis  dicitur.  Idem. 


154 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Choragiiim,'  instmraentum  scenarum. 

CiBus''  appellatur  ex  Graeco,  quod  illi  peram,  in  qua  ci- 

bura  recondunt,  xi|3cot»ov  •°  appellant. 
Cicatricare,^  cicatricem  inducere. 
Ciccum"'  membrana  tenuis  malorum  punicorum. 
Cicindela  "  genus  muscarum,  quod  noctu  lucet,  videlicet  a 

caudore.     Unde  etiam  candelabra  putantur  appellata. 
Cicuma" "  avis  noctua. 
Ciere,P  nominare. 
Cilium''  est  folliculus,  quo  oculus  tegitur:   unde  fit  super- 

cilium. 


10  Alii  Ki/3os.     Vid.  inf. — 11  Al.  cucuma,  ai.  cecunia,  al.  ciccaba. 


NOTiE 


'  Choragium']  Eo  nomine  intelli- 
giintur  ea  oiiiuia  quibus  scenas  or- 
nantur.  Plaut.  in  Prol.  Capt.  '  Nam 
hoc  paene  iniquum  est  comico  chora- 
gio,  Conai i  de  siibito  nos  agere  tia- 
goediani.'  Idem. 

''  Cibus]  Orus  Milesius  in  Etymo- 
logico  apud  memanuscripto  Ki^oorhs, 
inquit,  ii(pei\e  5ia  tov  el  Si(pd.  Sia  rh 
Keiffdai  if  avrij,  &C.  fffcos  Se  irapa  rh 
Kifios  yiyoviv,  6  (rrjuaivei  t^v  TpotpijV' 
Kol  Kl^iais  7]  iT7)pa,  ^^  T]  Ki^ctirhs,  irapa  rh 
KeiaOai  fKUT7)v  ^6cnv.  Fid,  Ursin, 

Cibus]  A  Graeco  KijSos,  pera,  nam 
ita  legendum  loco  rod  Ki^driov  phi- 
ribiis  ostendit  Voss.  In  Ms.  erat  Cj/- 
bon.  Dae. 

'  Cicatricare]  Cicatricem  inducere, 
de  vulnere  dicitur :  ciun  obducitur 
et  obeaecatur.  Idem. 

">  Ciccum']  Varro  lib.  vi.  Ling.  Lat. 
habet  ckum.  Ful.  Ursin. 

Ciccum']  Glossarium:  *  Ciccum, 
poas  v/M-fiv.'  Isidori  Glossae :  '  Cic- 
cum, mali  granati  membrana.'  Vide 
Varronem,  et  Conjectanea  nostra. 
Jos.  Seal. 

Ciccum]  Varro  :  '  Cicum  dicebant 
menibranam  tenuem  quae  est  in  malo 
Piinico.'  Dae. 


"  Cicindela]  AafxTrvpis.  Glossarium. 
Jos.  Seal. 

Cicindela]  A  cis  et  candeo,  unde  et 
candelaet  candelabrum.  In  Ms,  pro 
candore  legitur  candela.  Sed  imme- 
diate a  candeo,  unde  '  candor,'  '  can- 
dela,' quomodo  a  \dfnrco  splendeo  Aa/x- 
irvph  Graecis  dicitur.  Dae. 

"  Cicuma]  Isidori  Glossae  :  '  Cecu- 
ma,  noctua.'  Jos.  Seal. 

Cicuma]  Mnltum  variant  lectiones  : 
al.  cucuma,  al.  cecuma.  Voss.  legen- 
dum putat  ciccaba,  vel  ciccuba  :  quod 
noctua  Graecis  KiKKafiri  dicatur.  Sed 
omnino  legendum  cicuma ;  nam  et 
Graecis  etiam  kikvjAs  dicitur.  Scliol. 
Aristoph.  in  opvid.  in  voce  KiKKa^av' 
TCty  yKavKas  ovtoi  (piavuv  \4yovcnv.  HOev 
Kal  KiKKd^asavTus  Xiyovo'iv.  oiSe  kiku/^i- 
5as'  ws  KaA.A.ijUoX"'^'  K^pr  ayadr]  kikv/xis, 
1.  '  Noctuas  ita  aiunt  clamare  :  unde 
eas  ciccabas  dicunt.  Alii  Cicumas  : 
ut  Callimachus,  Valde  bona  cicuma.' 
Dae. 

P  Ciere]  Vocare.  Virg.  '  quo  non 
praestantior  alter  lEve  ciere  viros, 
Martemquc  accendere  cantu.'  Item 
movere.  Idem  :  '  Bella  cient.'  Idem. 

'1  Cilium]  Glossarium :  '  Cilia,  inrtl>- 
pia.'  Lege,  virciina.    Palpebras  intel- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   Ill, 


155 


Cillibfe/  mtnsae  rotundae. 

Cimbri'  lingua  Gallica  latrones  dicuntur. 

Cimraerii '  dicuntur  homines,  qui  frigoribus  occupatas  ter- 
ras incolunt,  quales  fuerunt  inter  Baias  et  Cumas,  in  ea 
regione,  in  qua  convallis  satis  erainenti  jugo  circuradata 
est  ;  quae  neque  matutino  neque  vespertine  tempore 
sole  contejritur. 


NOTiE 


ligit.  Jos.  Seal. 

CUium]  Fe>to  consentit  Isidor.  lib. 
XI.  cap.  1.  '  Cilia,'  inqnit,  '  sunt  teg- 
iiiina,  qnibiis  coopeiiuiitur  ociili,  et 
dicta  cilia  quod  celent  ociilos,  tegant- 
qiie  tiita  custodia.'  Sed  proprie  ci- 
liiim  est  crepido  superioris  tunica?, 
unde  pili  exeir.it.  Unde  superciliuiii 
quod  supra  ciiitim  est.  Dae. 

f  CiUibcE]  Difitur  et  cilibantum  : 
Varro  lib.  iv.  '  Mensa  rotunda  no- 
niinabatur  cilibantum,  ut  etianinmn 
in  castiis :  id  videtur  deciinatiim  a 
Greece,  airb  tov  kvKikos,'  Verum  in 
etynio  fallitur  Varro,  Nam  cillibce 
dictae  a  GraecoKiAXiySas,  mensatripes, 
.•^upra  quam  antiquitns  bello  redeun- 
tes  clypeos  reponebant,  Aristoph.  in 
Acliarn,  Tovs  Ki^Ai^avTas  olare,  ttoi,  t?)s 
a.(TwiSos.  '  Ciilibantes  affer,  puer,  cly- 
peorum.'  Ubi  Scholiastes  :  KiWl^av' 
Tos,  rpiOKiXri  Ttva  rTKevdcrfiara,  icp'  Siv 
iniTiBfacri  ras  affniSas,  eneiSav  Kd/xucn 
iroKeixovvTfs.  Id  est,  cillibaiitas,  ta- 
bulas  quasdam  tribus  pedibus  fultas, 
supra  quas  clypeos  ponunt  qui  bel- 
lando  defessi  sunt,  Ab  haruni  simi- 
litudine  poculoruni  niensae  cillibcE 
etiani  dicta>.  Idem. 

»  CimbTi\  AricTTpiKol  sane,  koI  ttA.oi'tj- 
T€j  fuerunt.  Sed  non  magis  Ciniber 
latrouem  signilicat,  quam  Isaurus  pi- 
ratam  ;  Auibio,  dissolutuni,  ac  vora- 
cein  ;  Opictis,  obscojuum.  Sed  quia 
tales  fuerunt  ex  nationes,  de  earum 
noniine  vocamus,  qui  tftles  sunt.  Jos. 
Seal. 

Ciinbri]  Gernianioi  Septcmtriona- 


les  populi,  qui  cum  hue  et  illuc  prae- 
dabundi  vagarentur,  inde  factum  est 
nt  Gernianica  et  Gallica  lingua  la- 
trones Cimbri  dicerentur,  Dae. 

*  Cimmerii]  Cimmerios  in  Campa- 
nia circa  Baias  et  Cumas  prope  lacuni 
Avernum  testantur  Lycophron,  Si- 
lius,  Eustatliius,  Ephorus,  et  ex  eo- 
dem  Strabo,  Plinius,  Marcianus,  et 
alii,  De  lis  intelligendus  locus  Ho- 
meri  Odyss.  A.  "Ev^a  Se  KifxfjLepiw 
a,vSpS)V  Srnxos  re  it6\is  re,  'Hepi  koI  ve- 
<pe\y)  KiKaKvfifxtvoi,  ouS4  ttot'  avrovs 
'He'Aios  <pa.i6oov  fTTiSepKerai  aKriveacrtv... 
'AAA'  ETTt  vv^  oAoj;  Terarai,  '  Ibi  autem 
Cimmerium  virorum  populus  et  nrbs, 
Qui  aere  et  nebulis  tecti,  neque  un- 
quam  eos  Sol  lucidus  illustrat  radiis 
Sed  desuper  nox  tristis  obtenditur,' 
Ulysses  enim,  ex  Circes  insula  mane 
discedens,  vento  secundo  sub  vespe- 
rani  ad  Cimmesiorum  oram  appulit. 
Quod  probat  de  Cimmeriis  Scyiliis 
circa  Bospliorum  non  |)osse  intelligi  : 
sed  audi  Servium  ad  illud  vi,  /Eneid, 
'  quando  hie  inferni  janua  regis  Di- 
citur  et  tenebrosa  palus  Acheronte 
refuso.'  '  Acheron,'  inquit,  '  fluvius 
dicitur  Inferornm,  quasi  sine  gaudio  : 
sed  constat  locum  esse  baud  longe  a 
Bails  undiqiic  montibus  septum,  adeo 
nt  nee  Orientem  nee  Occidentem  So- 
lem  possit  aspicere,  sed  tantum  me- 
dium diem.  Quod  autem  dicitur  ig- 
nibus  pkiius,  haec  ratio  est :  omnia 
vicina  illic  loca  calidis  et  sulphuratis 
aquis  scatent :  sine  gaudio  auleni 
ideo  ille  dicitur  locus,  quod  necro- 


150 


SF.XTl    I'OMPEII    FESTl 


Cincia,"  locus  Romae,  ubi  Cinciorum  monumentum  fuit. 

Cincta  flaminica "  veste  velata. 

Cingulo^  nova  nupta  praecingebatur,  quod  vir  in  lecto  sol- 
vebat,  factum  ex  lana  ovis :  ut  sicut  ilia  in  glomos  sub- 
lata  conjuncta  inter  se  sit,  sic  vir  suus  secum  cinctus 


NOTjE 


niantia,  vel  sciomantia,  ut  diciint,  non 
nisi  ibi  poterat  fieri ;  quae  sine  lionii- 
nis  occisione  non  fiebat  :  nam  et  /E- 
neas  illic  occiso  Miseno  sacra  ista 
oomplevit,  et  Ulysses  occiso  Elpe- 
nore,  quanquam  fingatur  in  extrema 
oceani  parte  Ulysses  fuisse ;  quod 
ipse  Honierus  falsum  esse  ostendit 
ex  qualitate  locorum  quae  commemo- 
rat,  et  tempore  navigationis.  Dicit 
enim  enm  circa  uiiam  noctem  navi- 
gasse,  et  ad  locum  venisse,  ubi  sacra 
perfecit.  Quod  de  Oceano  non  pro- 
cedit,  de  Campania  manifestissimum 
est.'  Inde  autem  Cimmerios  a  tene- 
l)ris  nomen  liabere  Plioenices  fabulati 
sunt,  ut  optime  notavit  Doctiss.  Bo- 
rhartus  in  Cha7uuin,  lib.  i.  cap.  33. 
quia  cimmer  eis  est  nigrescere.  Unde 
'  cintrir  tenebrarum  atror.'  Idem. 

"  Cincia]  Ad  portam  Romanam, 
qui  locus  ab  antiquis  appellari  soli- 
tus  '  statuae  Cinciae.'  Quod  ibi  ejus 
familiae  sepulcbruni  fuit.  Vide  '  Ro- 
manam portam.'  Idem. 

*  Cincta  flaminica]  Flaminicas  nisi 
velatas  nefas  erat  conspici.  Qnare 
assidue  flameum  gestabant.  Vide 
flameo,  Cincta  igitnr  Flaminica,  quae 
caput  cingebatur  flameo,  quod  fla- 
meum hie  vestem  vocat,  ut  infra  in 
'  flameo,' '  vestimenluni.'  Idem. 

y  Cingulo]  Varro  '  yepoyTiSiSouTKa- 
Xcf):  Novos  maritos  tacitus  taxim  ux- 
oris  solvebat  cingulum.'  Idem  zona 
dicebatur  Catul.  '  Quod  zonam  sol- 
vit dill  ligatam.'  Unde  '  zonam  sol- 
vere'pro  devirginare.  Idem. 

^  Herculaneo  wodo]  Id  est,  arctissi- 
mo.  Vide  Erasm.  Hiinc  repraesen- 
tant  in  Mercurii  virga  Dracones  me- 


dia corporis  parte  mutuo  implicati. 
Macrob.  '  Hi  Dracones,'  inquit, 
parte  media  voiuminis  sui  invicem 
nodo, quern  vocant  Herculis,  obligan- 
tur,  primaeque  partes  eorum,reflexae 
in  circuluni,  pressis  osculis  ambituin 
circuli  jiingunt,  et  post  nodum  caudee 
revocantur  ad  capnluni  caducei,  or- 
naturque  alis  ex  eadem  capuli  parte 
nascentibus.'  Hujusce  rei  rationem 
exponit  Athenagoras,  in  Oratione 
quae  inscribitur  legatio  ad  Impp.  An- 
toninos:  Kai  '6tl  (de  Jove  loquitur)  tV 
/urjTepa  'Pfav  airayopevovcrav  avTOv  rbv 
ydfjiov  eSico/ce.  ApaKa'ivas  5'  oit^s  ye- 
vo/ji4vr]S,  Koi  avrhs  els  SpcLKOVTa  jxera^a- 
Xiiv,  ffw^i)(Tas  avTTiv  T(f  KoKovfievcfi 
'UpaKXeoTiK^  afifiari,  ffxiyr)'  rov  trx^M"" 
ros  Trjs  fii^ecDS  crxiii^oXov  r)  rod  'Epfiov 
pa^56s.  i.  '  Persecutus  anteni '  (Ju- 
piter) '  Matrem  Rbeani  illius  con- 
cubitus  recusantem,  cum  sese  ilia  in 
Dracaenam  convertisset,  ipse  sese 
pariter  in  Draconem  comniutavit,  et 
cum  ilia  mistus  est:  cnjus  misturae 
schema  et  symbolum  virga  IMercurii 
est.'  Et  inde  forsan  nodus  ille  in 
nuptiis  celebratus.  Quanivis  nihil  ve- 
tat  cum  Festo  propter  omen  factum 
intelligere  cum  Hercules  quinqua- 
ginta  sororibus  nodum  solvisset.  Ne- 
que  in  nuptiis  tantum,  sed  alia  quo- 
que  in  re  religiosum  ac  sacrum  no- 
dum ilium  fuisse  ex  Veteribus  cer- 
tum  est.  Ut  in  vulneribus  praeligan- 
dis,  Plin.  lib.  xxviii.  cap.  G.  '  Vui- 
nera  nodo  Herculis  praeligare,  mirum 
quantum  ocyor  medicina  est.  Atqne 
etiam  quotidian!  cinctus  tali  nodo 
vim  quantam  utilem  habere  dicun- 
tur.'  Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.   III. 


157 


vinctusque  esset.     Hunc  Herculaneo  nodo  ^  vinctum  vir 

solvit  ©minis  gratia  :    ut  sic  ipse  felix  sit  in  siiscipiendis 

liberis,  ut  fuit  Hercules,  qui  lxx.  liberos  reliquit.'' 
Cingulos  appellabant  homines,  qui  in  his  locis,  ubi  cingi 

solet,'^  satis  sunt  tenues. 
Cinxias  ^  Junonis  nomen  sanctum  habebatur  in  nuptiis, 

quod  initio  conjugii  solutio  erat  cinguli,  quo  nova  nupta 

erat  cincta. 
Circauea  ''"  dicitur  avis,  quae  volans  circuitum  facit. 
Circites,*^  circuli  ex  a^re  facti. 
Circumluvium  *  jus  praediorum. 
Cispius  mons  ^  in  urbe  Esquilinae  regionis  de  nomine  cujus- 

dam  hominis '+  dictus. 
Cisterna "  dicta  est,  quod  cis  inest  infra  terram. 


12  '  In  Ms.  melius  ubi   cingi  solcnl.'  T>ac. — 13  Alii  Circenda. 
jusdam  hominis  alii  habent  Cispii  Anagnini. 


-14  Pro  cu- 


NOTiE 


*  Qui  LXX.  liberos  reiiquit]  Mul- 
to  pliires  numerantiir  filii  Heiciilis, 
sed  eos  omnes,  de  qnibus  liic  Festiis 
loquitur,  ex  quinquaginta  sororibiis 
Tliestii  filiabtis  suscepit.  Vide  Apol- 
lod.  lib.  II.  Mem. 

*>  Cinxicc]  Tamen  Varro  apud  Au- 
gustinnm  de  Civit.  lib.  iv.  cap.  11. 
ait  '  Virginensem  Deani  fiiisse,  ciii 
virgines  solvebant  zonani.'  Eandem 
Fortunani  Virgiualem  vocabant.  Ar- 
nobiiis:  'Virgiiinm  tognlas  Fortunam 
defertis  ad  Virginalem.'  Nam  nup- 
tianim  tenipus  viiginibiis  idem  erat 
ac  pueris  tyrociuii  dies.  Eo  enim 
tempore  foemin*  praetextum  depo- 
nebant.  Jos.  Seal. 

Cinxia]  Juno  nuptiis  praesidebat. 
Ovid.  '  Junonemque  toris  quae  pra?- 
hidet  alta  maritis.'  Unde  pronuba 
dicitur  et  jugaiis.  Virg.  iv.  yEiieid. 
'  prima  ct  Telhis  et  pronuba  Juno 
Dant  bigiium.'  Et  alibi:  '  Juuoni 
ante  alias,  cui  vincta  jngalia  curae,' 
Due. 


<^  Circanea]  Sic  generatim  aves  om- 
nes dictas  pnto  quae  praedam  circum- 
eundo  lustrant,  ut  milvus  aliaeque 
aves  rapaces,  a  circando,  circumeun- 
do.  Idem. 

<•  Circiles'}  Non  solum  circuli  ex 
aere  f^cti,  sed  et  quivis  alii  circuli. 
Vide  '  Cesticellus.'  Idem. 

'■  Circumluvium']  Cum  parte  aliqua 
divlsum  tinmen  agrum  alicujus  ita 
ambit,  ut  inferius  unitum  ilium  in 
insulce  tbrmam  redigat.  '  Circumlu- 
vioneui '  vocat  Cicero.  Idem. 

f  Cispius  mons~\  Eum  inter  Esqui- 
lini  colles  numerat  Noster,  unde  et 
Esquilinum  montem  Cispium  et  Op- 
pium  dictum  volunt.  Vide  '  Septi- 
montic'  Diversum  tamen  facere 
videtur  Varro  lib.  iv.  'Esquilinus 
Sexticep9.  Cispius  mons  Septiceps 
apud  aedem  Junonis  Lucinae  ubi  /E- 
ditumiis  habere  solet.'  Idem. 

i  Cisterna]  Quod  sit  cis  terram, 
quasi  cis(errena.  Sed  magis  placet 
esse  a  cisla.     Qixdi  saccuium,  crume* 


158 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Citeria''  appellabatur  effigies  quaedam  arguta,  et  loqnax, 
ridiculi  gratia,  quoe  in  pompa'  vehi  solita  sit.  Cato  inM. 
Caecilium:'^  Quid  ego  cum  illo  dissertem  amplius,  quern 
ego  denique  credo  in  pompa  vectitatum  ire  "^  ludis  pro 
citeria,  atque  cum  spectatoribus  sermocinaturum  ? 

Citimus,''  extremus.  UIs  enim  facit  ultra,  ultimus :  cis, 
citra,  citimus. 

Citior '  comparativum  a  cito.  Plautus:  Nullam  ego'^ 
rem""  citiorem  apud  homines  esse,  quam  famam  reor. 

Citrosa  °  vestis  appellata  est  a  sirailitudine  citri. 


15    Al.  Ccelituus,  teste  Scalij^ero. — 16   Seal,  et  Dae.  legendum  monent 
vectitatum  iri. — 17  Ed.  Seal.  ergo. 


NOTyE 


nam  signal.  Cista,  cisterna,  aquae 
receptaculnm,  vini  etiam  ;  fossa  e- 
nim  ad  viniini  reeipiendiim  cisterna 
dicitnr.  Idem. 

i*  Citeria]  In  tanto  Veterum  silen- 
tio  vix  dici  possit,  nee  quo  tempore, 
rec  quo  modo  effigies  ista  gereba- 
tur.  Licet  tantnm  snspicari  homi- 
nem  fuisse,  qui  se  pro  citeria  locabat, 
ut  alius  apud  Plautum  pro  manduco, 
et  ante  trinmpliantiuin  currum  pras- 
cedere  fuisse  solitum.  Quin  et  ilium 
plane  intelligit  Livius  de  ZEmilio  tri- 
iimpliante:  *  Totum  agmen  claude- 
batur  a  quodam  qui  inepta  gesticula- 
tione  risinn  omnibus  nioveret,  liosti- 
bus  illuderet,  eosque  virtutis  Roma- 
nae  et  sua?  temeritatis  admoneret.' 
Neque  prastereundum  non  deesse 
qui  hominem  islum  non  esse  citeriam 
dicantjSed  picturasferre  quaa  citeria 
dicebantur.  Sed  eos  abunde  refellit 
superior  locus  Livii.  Neque  vero 
citeria  et  manducus  soli  currum  tri- 
uraphantium  praecedebant.  In  par- 
tes veniebat  anus,  quae  Petreia  dice- 
batur.     Vide  'Petreia.'  Idem. 

•  In  pompa]  Triumphali,  ut  supra 
diximus.  Idem. 


Cis,  citis :  UIs,  ultis.  Pomponiiis 
de  origine  juris  dixit,  '  ultis  Tibe- 
rini.'  Dixit  et  Varro  alirubi.  Jos. 
Seal. 

Citimus]  A  cis  etcifra,  unde  citer, 
citerior,  citimus  ;  nt  ab  uls,  ultra, 
ulter,  ulterior,  ultimus.'  Citimus  est 
extremus,  sed  qui  proximus  nobis 
est.  Quanquam  et  euni  signare  po- 
test, qui  nobis  sit  remotissinuis  : 
nam  et  cis  pro  ultra  positnni  invenias. 
Declinabantur  olim  cis,  citis,  uls,  ul- 
tis.     Vide  *  uls.'   Dae. 

'  Citior]  Vide  Macrob.  lib.  ill. 
cap.  19.  qui  Naevium  hujus  vocis 
laudat  auctorem.  Idem. 

■"  Nullam  ego  rein]  Haec  ex  amis- 
sis  Piauti  conioediis.  Integram  Gno- 
nien  sic  Virgil.  '  Fama  malum,  quo 
non  aliud  velocius  uUum.'  Idem. 

"  Citrosa]  NEevius,  'pulchramque 
ex  auro,  vestemque  citrosani.'  Fes- 
tus  vult  ita  dictum,  quod  sit  undatim 
crispa.  At  Macrobius,  quod  poma 
citri  vestibus  insererentur,  ad  odo- 
rem  concipiendum.  In  quo  licet  vi- 
dere  Veterum  inconstantiam.  Nam 
alia  est  citrus,  ex  qua  uiensae  fie- 
bant  ;  alia,  quae  poma  habct,  quam 


Citimus]    Declinabantur    olim,     Medicam  vocarunt.     Quam  cum  di- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   III. 


159 


Civicam  coronam  °  civis  salutis  suae  causa  servatus  in  prae- 
lio  dabat,  quae  erat  ilignea  frondem  habens  pereunem. 

Clacendix,'^p  genus  conchae. 

Clam''  a  clavibus  dictum,  quod  his,  quae  caslare  volumus, 
claudimus. 

Claritudinem/  claritatem. 

Classes  *  clypeutas  antiqui  dixerunt,  quos  nunc  exercitus 
vocamus. 


18  Alii  Calcendix.     Vid.  Not.  inf. 


NOTiE 


cant  eandem  esse  cnm  Homerica 
Tliyia,  ipsi  viderlnt.  Vix  enim  et 
Virgilianis  temporibiis  non  solum  Eii- 
lopae,  sed  et  Asia?  niinori  cognita 
erat.  Jos.  Seal. 

Citrosa  vestis]  Napviiis  :  '  Piilrliram- 
que  ex  aiiro  vesteniqne  citrosam.' 
Earn  Festiis  itadictam  vult,  quod  sit 
uiidatirn  crispa,  lit  citri  arbores,  qui- 
biis  piaecipiia  dos  est,  si  venee  cris- 
pjp,  ut  ait  Pliuiii8.  Macrobiiis  vero 
lib.  Sat.  cap.  IC.  quod  poma  citri 
vestibus  insererentur,  ad  odoreni 
concipienduiu  :  pro  quo  facit  Plinii 
locus  : '  Poinum  ipsuui  non  manditur,' 
(de  Assyrio,  id  est,  citreo  ponio  lo- 
quitur,) '  odore  praecellit,  foliorum 
quoque,  qui  transit  in  vestes  una 
conditus,  arcetque  animaliiim  noxia.' 
Quod  Latini  '  citnun.'  Hoiuerus 
Bvov,  et  quas  illi  *  citrosas  vestes,' 
ille  dfuSea  fi'/^ara.  YHixara  5'  afitpUcacra 
OutoSea,  (TLya\6iVTa.  '  Vestes  induta 
odoratas  (citrosas.)'  Unde  etiam  Nae- 
vii  locum  expressum  docuit  idem 
iVIacrob.  Dae. 

"  Civicam  eoronain]  Quam  dat  ci- 
vis a  quo  servatus  est  in  praelio,  tes- 
tem  vitee  saluiisque  perceptse.  Ex 
iligneis  vcl  quernis  foliis  texebatur, 
non  auro:  quia  nefas  erat  civeni  lu- 
cri  causa  servari.  Vel  quia  cibus 
victusque  antiquissimus  querceus  ca- 


pi  solitus  sit.  Vide  Gell.  lib.  v.  cap. 
G.  Hem. 

P  Clacendix]  Glossae  Isidori  :  '  Cla- 
cindex,  concba.'  Leg.  clacendix.  Le- 
gitur  et  elaxendix.  Priscianns  expo- 
nit  coucham  :  qua  signa  sua,  quibus 
res  suas  obsignabant,  rlaudere  sole- 
bant  Veteres  ;  et  ad  id  probanduni  e 
Plauti  vidularia  hunc  locum  adducit : 
'  Oi)posita  est  elaxendix.  At  ego 
dicam  signi  quid  sit.'  Claxendix  a 
Grapco  KA(j|a(,  id  est,  KXilaat,  clau- 
dere.  Idem. 

1  Clam}  Vide  *  calim.'  Idem. 

'  Clariludiiieiri]  Sallust.  Jugurth. 
*  Cum  preesertim  tani  multae  varise- 
que  sint  artes  animi  quibus  sum- 
ma  claritudo  paratur  :  '  ubi  clari- 
tudo  pro  claritas.  Sed  claritudi- 
nem, clarorem  etiam  dixere.  Plaut. 
Mostel.  III.  1.  ♦  Speculo  claras,' 
(eedes  scil.)  '  clarorem  nieium.  ' 
Idem. 

'  Classes']  Et  classem  procinctam, 
exercitum  ordinatum.     Lex  NuuiiE  : 

QVOiVS.  AVSPICIO.  CLASSE.  PROCINC- 
TA.  OPEIMA.  SPOLIA.  CAPIVNTVR.  JO- 
VI.  FERETUIO.  UOVEM.  C.iiDlTO.  QVEI 
CEKIT.  AERJS,  DVCENTA.  UARIER. 
OPORTETO.    Jos.  Seal. 

Classes  clypeatas']  Pro  eqnitibns 
classes  pluraiiter  Veteres  dixisse 
niultis    probari    potest.      Virgilius  : 


IGO 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Classic!  testes  *  dicebantur.  qui  signandis  testamentis  ad- 

hibebantur. 
Classis  procincta,"  exercitas  instructus. 
Clava "  teli  genus,  qua  Hercules  utebatur. 
Clavata^  dicuntur  aut  vestimenta  clavis  intertexta,'9  aut 

calciamenta  clavis  confixa. 
Claudere^  et  clavis  ex  Graeco  descendit :  cujus  rei  tutelam 

penes  Portumnum ""  esse  putabant,  qui  clavim  ^°  manu 

tenere  fingebatur,  et  Deus  putabatur  esse  portarum.' 


19  AI.  intexta. — 20  AI.  clavum. — 1  Alii  portuum. 


''Ciassibus  liic  locus.'  Et  alibi : 
me  Danais  e  classibus  iinum.'  Sed 
pro  exercitu  nescio  an  exeinplis  pos- 
sit  firmari ;  tunc  enim  classem  nunie- 
ro  singulari  solebant  dicere.  Cui  lei 
fidem  faciunt  Isidorus,  Nuniae  lex, 
Gellins,  et  ipse  Festus  in  '  classis 
procincta.'     Locum  adi.  Dae. 

'  Classici  testes]  Hoc  est,  Gives 
Romani.  Qui  enim  cives  Ko.  eiant, 
omnino  in  aiiqna  classe  censebantur. 
Qui  non  habebant  classem,  nee  cives 
Ro.  erant.  Jos.  Seal. 

"  Classis  prociiieta']  Exercitus  ordi- 
natus,  ad  pugnam  paratus.  Fabius 
Pictor  apnd  Geiiium  :  '  Equo  Dia- 
lem  Flaminem  vehi  religio  est ;  clas- 
sem procinctam  ante  pomoerium,  id 
est,  exercitum  armatum  videre.'  Nu- 
ma  in  lege  :  '  Qvoivs.  avspicio 
CLASSE.  PROCINCTA,' &c.  Vide  *  Opi- 
ma.'  Dae. 

"  Clava]  A  qua  claviger  Hercules. 
Nota  interim  Festum  clavam  lelum 
vocare.  Nam  inde  tibi  patebit  Ve- 
teres  non  ea  tantum  quse  manu  mit- 
terentur,  sed  alia  etiam  quibus  comi- 
nus  pugnarent  tela  dixisse.  Sic  en- 
sem  telum  vocavit.  Virg.  vi.  '  At  non 
kaec  tehini  mea  quod  vi  dextera  ver- 
eat  Etfugies,  neque  enim  is  teli  nee 
vulneris  auclor.    Sic  ait,  et  sublatum 


NOT/E 

Scio     alte  consurgit  in  ensem.'  Idem. 


y  Clavata]  Vestimenta  clavis  pur- 
pureis  ad  oram  praetexta,  sen  tola 
facie  descripta  et  exarata,  quorum 
alia  latis  clavis,  senatoium,  alia  an- 
gustis  clavis,  equilum  propria,  nota- 
bantur.  Clavi  autem  illi  purpurei 
figuram  non  aliam  exprimebant  quam 
veri  clavi.  Unde  et  nominantur  : 
nam  tjXovs  etiam  Graeci  vocarunt. 
Unde  ivriXos  vestis  purpura  clavata. 
Gloss.  '  clavus,  TTop(pvpu  iKpaafievri :' 
purpura  intexta.  Idem. 

^  Claicdere]  Portumnum  portubns 
pra;esse  notat  Servins  lib.  vi.  /Eneid, 
ex  illis  Virgilii  versibus  :  '  Et  pater 
ipse  manu  magna  Portumnus  eunteni 
Impulit:  ilia  Noto  citius  volucrique 
sagitta  Ad  terram  fugit,  et  portu  se 
condidit  alto.'  Et  Varro  lib.  v.  '  Por- 
tumnalia,'  inquit,  'a  Portnmno,  cui 
eo  die  aedes  in  portu  Tiberino  facta, 
et  feriae  institutze.'  In  aereis  nummis 
Neronis  portus  Ostiensis  agnosci- 
tiir,  cum  hujus  Dei  imagine.  Vide 
Ovid,  lib,  VI.  Faster.  A7it.  Aug. 

Claudere  et  elavis]  Claudo,  a  Dori- 
co  KXa^oi,  clavis  a  kKS.^.  Dae. 

^  Portumnum]  Portuum  Deus.  Et 
ita  legendum,  non  pmtarum  :  de  Me- 
licerta,  Atiiamantis  tilio,  qui  in  Por- 
tumnum versus  est,  nota  fabula.  Vide 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


IGl 


Claudiana  tonitrua''  appellabantiir,  quia  Claudius  Pulcher 
instituit,  ut  ludis  post  scenam  collectus  *  lapidum  ita  fie- 
ret ;  ut  veri  touitius  similitudinem  imitaretur :  nam  antea 
leves  admodurn,  et  parvi  sonitus  fiebant,  cum  clavi  et 
lapides  in  labrum  aeneum  conjicerentur. 

Clavim  "^  consuetudo  erat  mulieribus  donare  ob  significan- 
dam  partus  facilitatem. 

Clausula/  quam  Grteci  xoXo(pa;va  vocant,'  a  brevi  conclu- 
sione  est  appellata. 

Clavus  annalis^  appellabatur,  qui  figebatur  in  parietibus 


2  Quidam  scribunt  conjedus. — 3  '  Suspicor,  i^uam  Graci  kwKov  vacant ;  ex 
quo  factum  Ko\o<p<t>v.'  Jor..  Seal.    Quidam  libri  irepiobov. 


NOTiE 
Palae-         •»  Claudiana  lonilrua)  Phaedrns  lib. 


infra  *  Portumnus.'  Graecis 
inon  '  dicitur.  Is  clavim  manu  tene- 
bat,  quod  notandum  :  per  eamautem 
clavim  significabatur  et  aperiendi  et 
claudendi  esse  potestatem  datam. 
Eaque  sacpius  non  manu  tenebatur, 
sed  ex  humeris  dependebat,  qui  raos 
ab  ultimis  usque  temporibus  repeten- 
dus.  Deus  enimloquens,  apud  Isaiam 
c.  22.  vs.  22.  de  Eliakim,  Kol  Siixrw  rriv 
^6^av  Aaui5  oit^,  koI  fip|ei,  Koi  oiiK 
iarai  b  ai'Ti\fywv'  Kal  Su>ao>  o.inif  r^v 
K\675a  oXkov  Aayl5  eirl  Tip  &//y  avrov' 
Koi  a«'#i|€t,  Kal  oxjK  fVTat  d  a-KOKXetuVf 
Ka\  KKeiffei,  koX  ovk  tarai  6  avoiywv.  i. 
•  Et  dabo  illi  gloriam  Davidis,  et 
regnabit,  neque  erit  adversarius.  Et 
dabo  illi  claveni  donuis  Davidis  super 
humeros  ejus  :  et  aperiet,  neque  erit 
qui  claudat,  et  claudct,  neque  erit 
qui  aperiat.'  Hinc  lucem  capit  illud 
Callimachi  hymn,  in  Cererem  versu 
45.  de  Cerere  in  Nicippam  conversa: 
ytvro  di  X*'P^  'irefifj-ara  Kal  /jidKuva. 
icarufiaSlav  5'  ex*  K\ai5a  :  '  ccpitque 
manu  Coronas  et  papaver,  et  super 
humeros  babebat  clavem  :'  quod  in- 
terpretes  buc  usque  latnit,  ut  abbinc 
jam  quatuor  annis  apud  Tbcocritum 
notabamug.  Idem. 


V.  fab.  8.  '  Aulepo  misso,  devolutis 
tonitrubus,  Dii  sunt  locuti  more  trans- 
latitio.'  Idem, 

<^  Clavim'l  Uxori  intranti  limen  viri 
claves  tradebantur,  non  tantuni  ut  eo 
facilitatem  partus  significarent,  sed 
ut  ostenderent  viros  uxorum  fidei 
sese  committere,  omniaqne  earnm 
custodia;  mandare.  Eaedem  etiam 
claves  adimebantur  mulieri  diverten- 
ti  et  exeunti ;  unde  in  leg.  12.  tab. 
'claves  adiraito.'  Mulier  etiam  nun- 
tium  viro  reraittens,  claves  remitte- 
bat.  Idem. 

<*  ClausuUi]  Greecis  kwKov  proprie 
est  pars  orationis  inter  diias  lineas 
(-)  constricta  absolutum  sensum  con- 
tinens  :  unde  metapborice  pro  tine 
passim  usurpatur.  Quo  sensu  Gra>cl 
dicunt  KoXocpwva  ;  sed  frnstra  est  doc- 
tiss.  Scaliger  qui  putavit  a  K<i!>\ov 
factum  Ko\ocpuy.  Quasi  vero,  ut  de 
scriptura  nihil  dicani,  rh  kSjKov  pro 
Colopbone  uspiam  Icgatnr.  Sed  adi 
Strabonem  qui  te  docebif,  quid  sit 
et  unde  sit  Colophon.  Vide  et  infra 
'  Colophon.'  Idem. 

•^  Clavus  annalis]  Qui  notandis  an- 
norum    numcris    figebatur.      Living 


Delph.  el  Var.  Clas. 


Pomp.  Fest. 


162 


SEXTI    POMPEII    KESTI 


sacrarum  agdium  per  annos  singulos,  ut  per  eos  nuinerus 
colligeretur  annorum. 

Clientam*^  pro  cliente  Plautus  dixit. 

Clingere,^  cingere,  a  Graeco  xXs/ejv^  dici  manifestum  est. 

Clitella^.  *■  dicuntur  non  tantum  eae,  quibus  sarcinae  conliga- 
tae  miilis  portantur,  sed  etiam  locus  Romae  propter  si- 
militudinem :  et  in  via  Flarainia  loca  quasdam  devexa 
subinde  et  accliva :  est  etiam  tormenti  genus  eodern  no- 
mine appellatum. 

Clivia '  auspicia  dicebant,  quae  aliquid  fieri  prohibebant : 


4  Vide  Notas  inf. 


lib.  VII.  cap.  3 
priscis  Uteris  verbisqne  scripta,  ut 
qui  Praetor  raaxiuius  sit  idibus  Sep- 
tembribus  clavum  pangat.  Fixiis  fiiit 
dextro  lateri  iEdis  Jovis  Opt.  Max. 
ea  ex  parte  qua  Minervae  templum 
est.  Eum  clavum,  quia  rarae  per  ea 
tempora  literas  erant,  notani  numeri 
annorum  fuisse  ferunt :  eoque  Miner- 
vae temple  dicatam  legem,  quia  nu- 
merns  Minervae  inventum  sit.  Vol- 
siniis  quoque  clavos  indices  numeri 
annorum  fixos  in  templo  Nortiae, 
EtruscaeDeae,comparere,  diligensta- 
lium  monimentorum  auctor  Cincins 
affirmat.'  Item  alibi :  'AbConsuli- 
bus  postea  ad  Dictatores,  quia  majus 
imperlum  erat,  solenne  figendi  clavi 
translatum  est.'  Neque  solum  pro 
numero  annorum  clavus  figebatur. 
Sed  piaculi  etiam  causa,  cum  scilicet 
sive  pestilentia  quaedam  inciderat, 
sive  secessio  populi,  sive  prodigium 
aliquod  grave.  Vide  Livium  lib.  vii. 
cap.  3.  et  lib.  viii.  cap.  18.  Idem, 

^  Clientam]  Plant,  in  Milite  :  'Ha- 
beo  ecce  illam  clientam  meam.mere- 
tricem  adolescentulam.'  Ant.  Aug. 

Clientam]  Plant.  Mil.  in.  I.  '  Ha- 
beo  eccillam  meam  clientam,  mere- 
triceni  adolescentulam.'     Et  in  Ar- 


aOTJE 

Lex   vetusta  est,     gument.  ejnsdem  Fab. 


Suam  clien- 
tam solicitandum  ad  militem  subor- 
nat.'  Et  in  Poenul.  '  tantus  ibi  cli- 
entarum  erat  numerus.'  Herat.  Od. 
18.  I.  II.  '  Nee  Lacouicas  mihi,  Tra- 
bunt  henestae  purpuras  clientae.'  Dae. 

e  Clingere']  Omnino  legendum, 
Clingere,  cludere.  Alioqui  frustra  dix- 
isset  a  Graeco  K\e(uv  manasse.  Quin 
Isidorus  plane  sententiam  nostram 
adjuvat.  '  Clingit,'  inquit,  '  cludit.' 
Jos.  Seal. 

Clingere,  cingere]  Omnino  legen- 
dum clingere,  cludere.  Alioqui  frustra 
dixisset  a  Graeco  KKfUw  manasse. 
Tamen  in  Ms.  non  KXeUiu  sed  Kjy- 
XAif€»J':  qiiod  est  crebro  corporis  nio- 
tu  motacillam  imitari.  Quae  si  vera 
lectio,  turpiculum  aliquid  innuit  ver- 
bum  clingere.  Sed  dubito.  Immo  et 
cludere  et  K\eifLy  retinendum.  Juvat 
Isidor. '  clingit,  cludit.'  Dae. 

■"  Clitella]  Clitellas  etiam  pro  lo- 
cis  acclivis  dicunt  Graeci.  Nam  nav- 
6V}\(0P  significat  non  tantum  clitellas, 
et  sagmata  asinorum,  sed  etiam,  ut 
dixi,  dcclivia  loca.  Quin  et  iidem 
Graeci  kMtvv  dicunt  locum  in  vallem 
demissum.  A  quo  Clitellas  forma- 
runt  Latini.  Jos.  Seal. 

Clitella]  Sellae  dorsuarise,  quae  ad 


DE    VERBORUM    SIGN!  FICATIONE    LIB.    III. 


1G3 


omnia  enim  difficilia  clivia  vocabant:  uade  et  clivi  loca 

ardiia. 
Cloaca?  ^  a  conluendo  dictae. 
Cloacale  flumen  dixit  Cato  pro  cloacarum  omnium  conlu- 

vie. 
Cloacare,'  inquinare  :  unde  et  cloacae  dictae. 
Cloelia  familia "'  a  Cloelio  '  ^neas  comite  est  appellata. 
Cloeliae  fossae"  a  Cloelio  duce  Albanorum  dictae. 
Clucidatum  °  dulce  et  suave  dicebatur. 
Clumse  P  folliculi  ordei. 


5  WdCloantho:  improbat  Dae. 


onera  gestanda  jnmentis  imponuntiir, 
a  Graeco  kKitvs,  declivitas,  quod  sint 
declives.  Unde  factum  etiani  ut  loca 
declivia  clitellas  nominarent,  ut  apud 
Greecos  KavdrjMov  non  tautum  clitel- 
las et  sagmata  asinoruui  significat, 
sed  etiam  acclivia  loca.  Ut  optinie 
Scaliger.  Dae. 

'  Clivial  Vidend.  Plin.  lib.  x.  cap. 
11.  '  Clivinam  avem  ab  anticiuis  no- 
minatam  animadverto  ignorari :  qui- 
dain  clamatoriam  dicunt,  Labeo  pro- 
liibitoriam.'  Ant.  Aug. 

Clivia]  Videndus  Pliuius  lib.  x.  c. 
14.  Fill.  Ursin. 

Cliiia']  Clivus  propiie  locum  as- 
censu  difficilem  notat :  unde  clivium 
dictum  est  onine  difficile,  et  '  auspi- 
cia  clivia '  difficilia,  probibentia. 
Dae. 

''  CloaecE]  A  cluo  pro  eolluo,  id  est, 
purge,  cluaca,  u  in  o  cloaca.  Unde 
*  cloacare,'  inquinare,  et  '  cloacale 
llumen,'  in  quod  cloaca;  confliiunt. 
Idem. 

1  Cloacarel  Supra  eloacw.  Glossae 
vctt.  '  cloaco,  fiu\6t>o>,  inquino.'  Pro 
cloacare  vet.  liber  clocare  optime  :  est 
enim  pro  cluare,  quod  Scrvio  est  pur- 
gare  :  cluere  dicit  Plin.  Quare  supra 
corrigendum    est    cloaca:    a  cloeando 


At  cloacare  est  a  cloaca,  ifc. 


NOTJE 

dictcE. 
Idem. 

"'  Clcelia  fatnilia]  Patriciam  fuisse 
constat  ex  Livio.  Alba  oriuudam  fa- 
cit  Dionysins  lib.  iii.  a  Clcelio  ^- 
neae  comite  dictam.  Et  sic  legendum, 
non  Cloantho.  Nam  Cluentia  familia 
a  Cloantho  jEneae  comite  dicta,  a  qua 
diversa  Cloelia.  Idem. 

Clwl  ice  fossa]  Cluilia  fossa  Livio  lib. 
1. '  Castra  ab  urbe  baud  plus  quinque 
niillia  passuum  locant,  fossa  circum- 
dant.  Fossa  Cluilia  ab  nomine  ducis 
per  aliquot  saecula  appellata  est. 
Uonec  cum  re  nomen  quoqiie  vetus- 
tate  abolevit.  In  his  castris  Clnilius 
Albanus  rex  moritur.'  Idem. 

"  Clucidatum]  Vide  infra  in  '  Glu- 
cidatum :'  infra  est  Gluma,  et  Gwe- 
phonsum  pro  eo,  quod  paulo  post  Clu- 
ma  et  Cnephonsum.  Vide  in  '  Orcus.' 
Ful.  Ursin. 

Clucidatum]  A  yXvKvs,  didcis,  factum 
glucidatus,  et  verso  g  in  c  clucidatus. 
Mcminit  Varro  lib.  vi.  'Clucidatus 
suavis,  tametsiamagistris  accepimus 
mansuetum.'  Vide  infra  '  Glucida- 
tum.'  Dae. 

p  Cluma]  Glossarium :  *  Chinar, 
KpiOris  \tirvpov.'  Jos.  Seal. 

Cluma]     Pro    Gluma,    tenuissima 


164 


SEXTI    POMPEII   FESTI 


Clunaculum'^  cultrum  sanguinariumdictnm;  vel  quia  clunes 

hostiarum  dividit;  vel  quia  ad  clunes  dependet. 
Clunas"^  simias  a  clunibus  tritis  dictas  existimant. 
Clunes  '  masculine.    Plautus:  Quasi  lupus  ab  armis  valeo, 

clunes  infractos  fero. 
Clutum '  Grasci  xKvtov  dicunt.    Unde  accepta  preepositione 

fit  inclutus.     In  enim  saepe  augendi  causa  adjicimus,  ut 

invocavit,  inclamavit. 


NOT;E 

membrana    qua   ordeiim  involvitur.     KepKoXiyp.  Jos.  Seal. 


Vide  'Gliinia.'  In  Glossario  legitur 
'  clunar,  KpiBris  Kfwvpov.'  Ordei  mem- 
brana, coirupte  pro  cluma,  aut  cluma- 
rum.     Ut  optiiiie  Vulcanius.  Dae. 

1  Clunaculum]  Quid  sit  cultrinn  san- 
guinarium,  ego  nescio.  An  cultrum 
jugulatorium?  Propteiea  dicitur  cr<pa- 
yevs  a  Graecis.  Sed  puto  mendosiini 
esse :  et  ita  legenduni :  Clunaculum, 
cultrum  sane  victimariumflfe.  Itaenini 
aliquando  loquitur:  ut  supra  :  '^ra- 
rium  sane  populus  Ro.  in  sede  Saturni 
habuit.'  Vel  simpliciter  :  Clunaculum, 
cultrum  fictimarium,  ^c.  Vel,  quod 
verius  puto,  cultrum  saginarium.  Est 
enim  culter  laniorum,  ad  jugulanda 
pecora  saginata.  Neque  dubilo,quin 
liaec  vera  sit  lectio.  Ita  ergo  popa- 
rum  cultev  vocabitur.  Jos.  Seal. 

Clunaculum]  Scaliger  legit,  Cluna- 
culum cultrum  Saghiarium,  ut  intelli- 
gatur  culter  laniorum  quo  jugulabant 
saginata  pecora.  Tamen  non  video 
cur  sanguinarium  rejiciatur.  Quidni 
enim  sanguinarius  culter  dicatur  qui 
victimarum  sanguine  niergitur  ?  De 
Etymo  posterius,  nenipe  quod  ad  clu- 
nes dependet  priori  niultum  prsestat. 
Sic  in  veteri  Glossario  Arabico-Lat. 
'  Clunaculum,  pugio:  dictum  quod  ad 
clunes  religetur.  Idem  spatha.'  Spa- 
tha  autem  Greecnm.  Hesycb.  irnddri 
fj-dxaipa,  ^i<pos.   Dae. 

'  Clunas]  Glossarium  :  '  Clura,  ni- 
6i)Kos.'  perperaui,  ut  vides,  Clura,  pro 
clunu.     Graece,  ul  su^jra  monuimus, 


Clunas']  Cluna,  simia  quae  canda  ca- 
ret, et  nates  habet  apertas.  Pro  clu- 
na Veteres  dixere  clura,  n  in  r  mutato 
ut  fit.  Glos?.  '  Clura,  iri6T]Kos,'  ubi 
Scaliger  legi  debere  contendit  cluna, 
perperam.  A  clura  factum  clurinum 
quo  usus  Plaut.Trucul.il.  2. '  tu  vero 
clurinum  pecus  Advenisti  hue  osten- 
tatum  cum  exornatis  ossibus.'  Ubi 
clurinum  pecus  dicuntur  homines  de- 
formes,  qui  et  ideo  simi<e.  Glossae 
Papiae :  'Clura  vel  clurinum  simia 
dicitur.'  Lege  :  Clura  vel  clurinum 
pecus  simia  dicitur.  Nam  superiorem 
Plauti  locum  respexit.  Sed  omnino 
verum  est  quod  docuit  Salmas.  simias 
cluras  dictas  Graece  Ko\ovpas.  Nam 
K6\oupos  proprie  qui  cauda  caret  et 
mutilam  habet  caudam  ;  ita  Callima- 
chus  K6\ovpa  dixit  ecnudia  animalia. 
Colura  igitur  clura,  ut  ydXavos,  glans, 
et  similia.  Dae. 

'  Clunes]  Vide  incerta  Verrii.  Ant. 
Aug. 

Clu7ies]  Paulo  diversius  a  Nonio  ci- 
latur  locus  Plauti:  'C/u/iesmasculino. 
Plautus  Agroico:  'Quasi  lupus  ab 
armis  valeo  :  clunes  desertos  gerc' ' 
Jos.  Seal. 

Clunes]  '  Clunes  infractos,'  id  est, 
clunes  infirmos.  Nonius  hunc  locum 
adduxit  ex  Agroico  Plauti,  legitque 
clunes  desertos.    Dae. 

'  Clutv7n]  Inclytum,  valde  celebre, 
a  cluo,  quod  a  K\iu,  unde  KXvrhv,  et 
addita  prsepositioue  in,  quce  sxpe  au- 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   111.  1G5 

Clypeum"  antiqui  ob  rotiinditatem  etiam  corium  bovis  ap- 
pellarunt,  in  quo  foedus  Gabiorum''  cum  Romanis  fuerat 
descriptum. 

Cnasonas,7  '=  acHS,  quibus  mulieres  scalpunt  caput. 

Cnephosura^  y  antiqui  dicebant  tenebricosum  ;  Graeci  enim 
Kve^ag  appellant  obscurum. 

CocETUM  9  ^  genus  edulii  ex  melle  et  papavere  factum. 


6  Al.  Sabinorum.—7  Qiiidam   Cnaojtas.—S  Al.  Cnephonsi(tn,—9  Al,  Cocee- 
turn.    Pro  edulii,  inquit  Dae.  melius  cum  Vossio  legas  potionis. 


NOTjE 


get,  i7idyti(7n.  Simplex  clutum  non  est 
in  u.-iii.  Idem. 

"  Clypeum']  AGraeco  kvk\Iov,  rotun- 
diim,  per  transpositioneni  literariim. 
Nam  clypeos  rotundos  fuisse  certum 
est:  id  aperte  declarat  Virgilins,  qui, 
lit  rot  nudum  Polypliemi  oculiim  de- 
monstret,  ait  fiiisse,  '  Argolici  clypei 
ant  Phcebeae  larapadis  instar.'  Ubi 
solis  et  clypei  eandeni  esse  formam 
dicit.  Sic  Graecis  clypeus  aanls  dici- 
tur.  Unde  Homerus  aaririSa  iravroae 
?(ri7i/,'  Clypeum  nndiquaqiie  aequaiem,' 
quod  tantum  rotunda  forma  recipit : 
aairls  aiitem  rotunditatem  signat,  un- 
de serpens  ille  orbicnlari  sese  forma 
involvens  ao-Kls  dictns  est.  Quare 
Hcsychius,  in  illo  Homeri  Iliad.  A. 
81  aaniSfos  ■n-eSioto,  a.(nri5fs  ireSiof  in- 
terpretatnr  nepKptph,  '  rotundum.' 
Sic  Attius  Agameinuone  '  coili  cly- 
peum' dixit:  '  In  altissinio  cceli  cly- 
peo  temo  superat  Stellas.'  Ab  liac 
iijitur  clypei  significalione  clypeum 
dixere  coiiiim  in  quo  Gabinornm  t'cu- 
dits  descriptum.   Idem. 

"  Cnasonas]  Isidorus  :  '  Cnason, 
acns,  qua  mulier  caput  scalpit.'  Nam 
duplex  est  acns  ornatricum  :  altera, 
qna  scaljinnt  caput,  i\u<k  discernicu- 
lum  dicidir;  altera,  qua  crines  fignnt 
et  suslinent,   quam  Gricci  KaAu/xiSa 


Kol  ffvpiyya  vocant.  Latini  etiam  ali- 
quando  Jislulam.  Est  auteni  Cnason 
Tarentinee  linguae.  Nam  Tarentino- 
rnm  proprium  est  simplicia  verba 
Kara  irapaywyijv  producere  :  ut  ab  Hyu, 
ayd^io.  Unde  Agaso,  6  ayd^wv:  Et  a 
Kvd(c,  Kvw,  Kvd^oo :  unde  Cnaso,  6  Kvd^- 
<iiv,     Sed  de  hoc  alibi.  Jos.  Seal. 

y  Cnephosimi]  L.  ni.  Cnephonsum. 
Velius  Longus  de  Orthographia :  '  Se- 
quenda  est  nonnnnquam  elegantia 
eruditorum,  qui  quasdam  literas,  le- 
vitatis  causa,  oraiserunt,  sicuti  Ci- 
cero, qui  Foresia,  Megalesia,  Horte- 
sia,  sine  7i  litera  libenter  dicebat.' 
Ful.  Ursin. 

Cnephosum]  A  Gra»co  Kv4(pas  vel 
Kv4(pos,  '  tenebrae.'  Nam  utrumque 
dicitur.     Vide  '  Gnephosum.'  Dae. 

^  Cocetum]  TertuUiauus,  libro  con- 
tra Valentinianos  -.  '  Pandoram  He- 
siodi :  Acci  patinani :  Nestoris  coce- 
tnm:  Miscellaniam  Ptolema;!.'  Jos. 
Seal. 

Coeetinu]  A  Grwco  KUKdu),*misceo,' 
proprie  de  potionibns.  Cucelum,  u  in 
o,  cocetum.  Nestoris  cocetum  nomi- 
nal TertuUiauus  in  libro  contra  Va- 
lentinianos :  '  Pandoram  Hesiodi  : 
Acci  Patinam :  Nestoris  cocetum.' 
Ubi  manifesto  nvKiuva  Nestoris  re- 
spicit,  de  qua  Homer.  Iliad.  A.  Pro 


166 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Coclacse  •"  ^  dicuntur  lapides  ex  flumine  rotundi  ad  coclea- 

lum  similitudinem. 
Coctiones  ^  dicti  videntur  a  cunctatione,  quod  in  emendis, 

vendendisque  mercibus  tarde  perveniant  ad  justi  pretii 

finem.   Itaque  apud  antiques  prima  syllaba  per  V  literam 

scribebatur. 


10  Alii,  teste  Seal.  Conchalaca.   '■  Doctiss.  Vossius  putat  cochleaca,  vel 
cochlectB :  sed  omnino  legeudiim  coMacce,  a  Graeco  scilicet  KSx^aKfs.'  Dae. 


NOTyE 


Edulii  melius  cum  Vossio  legas  potio- 
7iis.  Ad  poculeuta  enim  potius  quam 
ad  esculenta  pertinuit.  Dae. 

»  Coclacte'}  Nempe  Graecanice  de- 
tortum,  KSx^cLKes.  Jos.  Seal. 

•>  Coctiones']  Vide  '  arilator.'  Ant. 
Aug. 

Coetiones']  Recte  definit,  quos  su- 
perius  a  Gallis  Bargiiigneurs  vocari 
monuimus.  Et  recte,  ut  ipse  ait,  a 
Veteribus  per  V  Cuctio  scribebatur. 
Quia  Cuetus  dicebant,  quod  postea 
Cunetus,  et  Cojux,  quod  postea  con- 
junx:  et  similia.  '  Cuetus,'  'conjec- 
tus :'  ut '  tractus '  pro  '  trajectus :'  de 
quo  in  Appendice  in  Varronem  :  quia 
dicebant '  Coicio '  et '  cojectus.'  La- 
berius  in  Necromantia :  '  Duas  ux- 
cres?  hercle  hoc  plus  negotii  Est, 
inquis.  Cocio  sex  aediles  viderat.' 
Ubi  Cocio,  non  coctio  scribitur,  ut 
saepe  alias  :  ut  in  Glossario  :  *  Cocio, 
fierd^oKos.'  Isidorus  :  '  Cocio,  arila- 
tor :'  in  veteribus  Glossis  :  '  Cocio- 
natura,  iKraizpoffis.'  In  Glossario  : 
*  Cociatria,/n6Taj3\7jTiK^.'  Mallem  Co- 
ciatrina:  ut,  '  meditrina.'  Quare  au- 
tem  Gellius  reprehendat  Laberium, 
qui  pervulgate  dixerit  Cocionem,  cum 
Veteres  dicerent  Arulatorem.non  vi- 
deo. Plautus  enim  Asinaria  usus 
est.  Itaque  non  est  pervulgatum, 
neque,  ut  ipse  Gellius  loquitur,  pro- 
culcatum  vocabulum.  Jos.  Seal. 


Coctiones']  Glossarium  :  '  cocio,  fit- 
rdfioKos.*  Glossae  vett.  '  cocionatu- 
ra,  neToiirpacns.'  Glossar.  '  cociatria, 
/u€Taj3A?}TiKi7.'  Legit  Scaliger  eociatri- 
na,  ut  '  meditrina.'  Gloss.  Isidori : 
'  Cocio,  arilator.'  Vide  '  arilator.' 
Cuctio,  coctio,  cocio,  eliso  t.  Plant. 
Asinar.  i.  3.  '  Vetus  est,  nibili  cocio 
est,  scis  cujus.'  Quern  locum  pessi- 
nie  accepit  doctissimus  Salmasius, 
qui  integrum  proverbium  fuisse  pu- 
tat, '  nihili  cocio  est  qui  credit:'  ni- 
hil dico  de  conjectura,  quae  nullo  fun- 
damento  nititur:  certum  est  illud  a 
Cleaeretae  mente  esse  quam  maxime 
alienum,  cujus  verba  sic  explicanda 
censeo:  '  Quemadmodum,'  inquit  il- 
ia, '  nos,  quaecumque  volumus  uti, 
Graeca  mercamur  fide,  ita  ut  cum 
aes  damns,  turn  mercem  nobis  etiam 
dent,  eadem  nos  disciplina  utimur, 
oculatae  semper  nostras  sunt  manus, 
id  credunt  quod  vident,  ut  vetus  dic- 
tum est :  scis  cujus,  nihili  cocio  est.' 
Id  est,  pro  nihilo  ducere  debemus 
eos  homines,  qui,  cum  nos  usurarias 
sibi  mercantur,  tantiilulum  quid  dan- 
tes,  mercedis  reliquum  in  diem  pro- 
ferri  postulant,  ut  cociones  in  foro, 
qui  eraturientes  dant  arram,  caeca 
die  cetera  soluturi.  Neque  melius 
idem  hoc, '  scis  cujus'  intellexit  qui 
interpretatur  *  scis  quails,'  ut  'cujum 
pecus:'  quod  miror  tauto  viro  exci- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


167 


Coctura*^  a  cogendo  dicitur,  quia  coquendo  coartetur,"  ut 

ad  utilitatem  vescendi  perducatur. 
Cocula**  vasa  aenea  coctionibus  apta:  alii  cocula  dicunt 

ligna  rainuta,*  quibus  facile  decoquantur  obsonia. 
Codeta  '  ager,  in  quo  frutices  existunt  in  modum  codarum 

equinarum. 
Codeta  appellator  ager  trans  Tiberim,  quod  in  eo  virgulta 

nascuntur  ad  caudarum  equinarum  siniilitudinem. 
Coelius  mons«  dictus  est  a  Coele  '*  quodam  ex  Etruria,  qui 

11  Alii  cogendo  coercetur. — 12  Alii  libri  Calio  VUienno. 


NOTiE 

disse :  nam  cujus  vel  ciijum  nimquam      patinas  elui  ?     Laridum  atqiie  epnlas 
qiialitatein  designat,  semper  KTTjTtKooj     foveri  cociilis  ardentibus  ?'   Et  Cato 


proferttn  :  iinde  apud  Virg.  Post 
'  ciijiim  pecus,'  addit  Menalcas,  '  an 
Melihoei  ?'  ct  respondet  Damoetas, 
•  Non,  venim  vEgonis,'  Redeamus 
ad  cocionem.  Elegantissimiis  Muie- 
tU8  verba  Plaiiti  aliter  accepit,  quip- 


c.  2.  de  R.  R.  dixit  '  ahenum  cocu- 
lum.'  Dae. 

e  Ligna  mimita]  '  Ligna  arida'  su- 
pra Isidor.  Eadein  quae  Homero 
KdyKava  |u\a,  Iliad.  *.  Varr.  lib.  i. 
de  vita  Pop.  R.  '  Cocula,  qui  coque- 


pe  pro  caucio,  cocio  dictum  tradit,  ut     bant   panera   primum,  sub  cinerem, 


'  aula,'  '  olla.'  Idque  lenam  dicere  ; 
'  Vetus  est  dictum,  nihil  est  cautio, 
sive  syngraplia,  nam,  qui  cautionem 
habet,  SEepe  litigare  cogitur,  at  cui 
soluta  pecunia  est,  ei  res  omnis  in 
tuto.'  .Sed  ut  illnd  ingeniose  potius 
excogitatum  est  quam  vere,  ita  nos 
Festi  potius  et  veterum  criticouun 
sententiam  tuemur.  Dae. 

<^  Coetum]  X  coquendo.  '(^oqiiere' 
a  *  cogerc,' '  coagere.'  Idem. 

''  Cocula^  Sunt  Homeri  KdyKava  ^v- 
\a.  Et  Varro  nos  docet  libro  i.  de 
vita  P.  Ro.  '  Cocula,  qiiaa  coqucbant 
pancm,  primum  sub  cinerc,  postea 
in  forno:  utriusijue  vocabuluni  a 
forno  ductum,  id  est,  a  cald^ore.'  Isi- 
dorus :  '  Cocula,  ligna  arida,  vasa 
area.'  Jos.  Seal. 

Coeula]  Gloss.  Isidori  :  *  Cocula, 
ligna  arida  vd  vasa  aprea.'  Pro  vasis 
areis  usus  est  Plant.  Capt.  iv.  2. 
'  .lubes  an   non  jubcs  astitui  aulas, 


postea  in  forno:  cujus  utnusque  vo- 
cabuhim  a  forno  ductum,  id  est,  a 
caldore.'  Sed  ibi  pro  qui,  vel  ut  in 
quibusdam  editt.  quce,  legendum  puto 
queis.  Idem. 

f  Codeta}  Pro  caudeta,  a  cauda, 
pro  quo  dixere  coda,  ut  alibi  dic- 
tum. Hie  ager  Codetanus  in  decima 
quarta  urbis  regione  trans  Tyberim. 
Idem. 

e  Coelius  wions]  In  Suburana;  regio- 
nis  parte  a  Varrone  recensetur,  qui 
eum  sic  appellalum  fuisse  dicit  '  a 
Ccelio  Vibenno  Tusco  duce  nobili, 
qui  cum  sua  nianu  dicitur  Romulo 
venissc  auxilio  contra  Sabinos.'  Hunc 
Festus  non  Ccelium,  sed  Coelen  vocat, 
tit  et  Tacit,  lib.  iv.  qui  et  Coeliuni 
inontem  '<^uerqHetulanum'  vocatuni 
fuisse  docet.  '  Ilaud  fuerit  absur- 
dum  tradere,'  inquit,  '  montein  eum 
antiquilus  Querquetulanuni  cogno- 
meuto  fuisse,  quod  talis  sylvac  fre- 


168 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Romnlo  auxilium  adversus  Sabinos  prsebuit ;  eo  quod  in 

eo  domicilium  habuit. 
Coepiam''  futurum  tempus  ab  eo,  quod  est  coepi.''     Cato: 

Coepiam  seditiosa  verba  loqui.     Invenitur  quoque  apud 

majores  et  infinitivi  modi  coepere. 
Cogitatim  adverbialiter,  pro  cogitate. 
Cogitatio  '  dicta  velut  coagitatio,  id  est,  longa  ejusdem  rei 

agitatio  in  eadera  mora  consilii  explicandi. 
Cognitor  ^  est  qui  litem  alterius  suscipit  coram  eo,  cui  da- 

tus  est :  procurator  autem  absentis  nomine  auctor  *  fit. 
Cognitu  facilia  eadem  ratione  dicitur,'*  qua  dictii  facilia, 

et  perspectu,  et  factu  facilia. 


13  Vid.  Not,  inf.—*  Actor  in  marg.  ed.  Delph.— 14  Ed.  Seal,  dicmtur. 


NOT^ 


quens  fcecandusqne  eraf,  niox  Cce* 
lium  appellatuin  a  Coele  Vibenna,  qui 
dux  gentis  Etnisc%,  cum  auxilium 
appellatum  ductavisset,  sedem  eam 
acceperat  a  Tarquinio  Prisco,  seu 
qurs  alius  regum  dedit.'  Idem. 

^  Capiam^  In  veteri  quodam  scbe- 
dio  repeii  in  verbis  Catonis  semesa 
verba,  non  seditiosa.  Erunt  ergo  ver- 
ba tertiata  et  quartata,  tit  idem  Cato 
dixit  aliquem  '  tertiato  et  quartato 
verba  dicere  prae  metu,'  ut  notat 
Servius  in  Schedis :  quod  imitatus 
est,  ut  alia,  Apuleius  lib.  v.  '  tertiata 
verba  semianimi  voce  substrepens.' 
Jos.  Seal. 

Ccepiani]  Legendiim,  ab  eo  quod  est 


aliquem  <  tertiato  et  quartato  verba 
dicere  prse  metu,'  ut  notat  Servius. 
Quod  est  imitatus  Apuleius,  ut  alia, 
lib.  V.  '  Tertiata  verba  semianimi 
voce  substrepens.'  Dae. 

'  Cogitatio]  Idem  Varro  lib.  v. 
'  Primus  agitatus  mentis,  quod  pri- 
mum  ea  quae  sumus  acturi  cogitare 
debemus.'  Et  paulo  post :  '  Cogitare 
a  cogendo  dictum.'  Idem. 

^  Cognitor]  A  veteribus  Graecis, 
l/cSt/coj.     De  eo  Asconius.  Jos.  Seal. 

Cognilor]  Qui  defendebat  alterum 
in  judicio,  aut  palronus  dicebatur,  si 
orator  esset,  aut  adcocatus,  si  aut  jus 
suggerebat  aut  praesentiam  snam 
commodabat   amico,    aut  procurator. 


ccepio.    Coepiam  dixit  Caecilius  :  '  }Ere      si  negotium  suscipiebat  absentis,  aut 


obscnro  hercle  desine,  mane  coe- 
piam.' Ccepio.  Plant.  Menaecli.  v.  5. 
'  Neque  ego  insanio,  neque  ego  png- 
nas  neque  lites  ccepio.'  In  verbis 
Catonis,  quae  laudat  Festus,  Scaliger 
lion  seditiosa  verba,  sed  semesa  verba 


cognitor,  si  praesentis  causam  noverat, 
et  sic  tut  batur  ut  suam.  Cicero  pro 
Q.  Roscio  :  '  Quid  interest  inter  eum, 
qui  pro  se  litigat,  et  eum,  qui  cogni- 
tor est  datus?  qui  pro  se  litem  con- 
testatur  sibi  soli  petit,  alteri  nemo 


scriptum  reperit.  Sunt  autem  se/«esa  potest  nisi  quia  cognitor  est  factus. 
verba  quae  quis  tertiato  et  quartato  Cognitor  a  praetore  dabatur.  Inler- 
prae  metu  substrepit,  ut  Cato  dixit     dum  etiam  cognitor  pro  pr<etore  vel 


DE    VEREORUM    SIGN  I FIC  ATION  K    LIB.    III. 


109 


Cognomines'  dicnntur,  qui  ejusdem  sunt  nominis. 

Cohum  '"  lorum,  quo  temo  buris  (3um  jugo  conligatur,  a  co- 

hibendo  dictum.    Cohura  poetae  coelum  dixerunt  a  chaos : 

ex  quo  putabant  coelum  esse  formatum. 
Coinquire,"  deputare.'^ 


15  Suspicatur  Scaliger,  Conqicinire,  decubare. 


jiulice  qui  causas  audit.  Dae. 

'  Cognomines']  Plant.  Bacohitl.  1. 1. 
'  Quid  agnnt  diiae  germanse  mere- 
trices  cognomines  f'  Et  in  Fragment. 
'  Ilia  mei  cognominis  fuit.'  Ccrtuni 
est  legi  dcbere :  Ilia  mi  cognominis 
fuit:  mi  pro  mihi.  Idem. 

■"  Cohum]  Varro  lib.  iv.  de  Ling. 
Lat.  '  Cavum,  a  cavo,  cojlum,'  <&c. 
FhL  Ursin. 

Cuhum, coelum]  Ennius,  ut  notavi,  in 
qiiadam  veteri  niembrana:  '  pilam 
vix  Sol  mediam  :  complere  cohum  ter- 


NOT/E 

Mulieres  conspiciiint.'  Hoc  etiam 
Veteres  'ceriuiare  '  dicebant.  Quan- 
(|uam  ei  '  cernnare  '  etiam  avrl  rod 
ao-KoiXid^eiv  accipiebant.  Varro  lib. 
I.  de  vita  Po.  Ro.  '  Etiam  pedes  bu- 
bulas  oleo  perfusas  percurrebant, 
ibique  cernuabant.'  A  quo  ille  ver- 
sus vetus  est  in  Carmiiiibus :  '  Sibi 
pastores  ludos  faciunt  coriis  cernua- 
lia.'  Hie  Indus  aa-KcoXia  vocabatur  : 
de  quo  Virgilius, '  unctos  saliere  per 
utres.'  Nam  cadebant  proni  in  ar- 
mos.      Idque  'cernnare'    vocabant. 


roribn'  coeli.'    De  hoc  plura  vide  in     Erant  et  Cernui  ludii,  kuj8i(7T7jtoI,  de 


(Jonjectaneis.  Jos.  Seal. 

Cohum]  Cum  lorum  significat,  quo 
terao  aratri  cum  jugo  colligatur, 
quasi  eohibum  dicitur.  Cum  vero  pro 
coelo  sumitur,  est  a  Graeco  k6os,  '  ca- 
vitas,'  nou  vero  a  '  chaos,'  nt  putat 
Festus.  Ennius:  '  pilam  vix  Sol 
mediam  :  complere  cohum  terroribu' 
cceli.'  Calum  autem  non  a  chao,  ut 
Festus,  vel  a  cavo,  quod  a  ckao,  nt 
Varro;  sed  a  koTAoi/,  quod  idem  est 
ac  k6op.  Unde  et  coilum  apud  Vete- 
res. Ennius:  '  Tollitur  in  coilum 
clamos  exortus  ntrimque.' 

"  Coinquire]  Suspicor,  Conquinire, 
decubare.  A  quo  conquinisco.  De  eo 
vide  apud  Nonium.  Conquiniseere, 
est  cernuum  se  inflectcre,  vel  incli- 
nare :  ut  faciunt  exoneratnri  ven- 
irem.  Pomponius  Atellanarius :  '  si- 
niul  intro  veni,  accessi  ad  patrem, 
prendi  manum,  In  terra  ut  cubabat 
nuda :  ad  'Mini  ut  con<|uexi,  interim 


qnibus  in  Conjectaneis  diximns.  Et 
ah  eo  petauristae,  hoc  est,  funambuli, 
dicebantur  cernui.  Glossae  :  '  Cer- 
nulat,  Kv^tffTta.'  Seneca  Epislola 
VIII.  ut  est  animadversum  a  N,  Fa- 
bro  ex  veteribus  libris  :  '  Non  vertit 
fortuna,  scd  cernnlat,  et  allidit.' 
*  Cernulus,  ttctoi/pktttjs.'  '  Cernuavit, 
irevtTavpta-Tat  :'  male,  Cermiit.  Luci- 
lius  :  '  INlodo  sursuni,  modo  deorsum, 
tanquam  collus  cernui.'  Hoc  est  pe- 
tauristir.  Evenit  enim  illi  nunc  sur- 
sum,  nunc  deorsum  coilum  pendere, 
I)rout  ant  se  deorsum  dejicit,  ant  in 
altimi  snbjicit.  Jos.  Seal. 

Coinquire,  deputare]  Hunc  locum 
sic  legit  Scaliger  :  conquinire,  decu- 
bare:  a  '  conquinire'  est  '  conquinis- 
eere,' quod  est  cernuum  se  inflectere, 
vel  inclinare,  ut  faciunt  exoneratnri 
ventrem.  Pomponius  Atellanarius: 
'Simiil  intro  veni,  accessi  ad  patrem, 
prendi  manum,  In  terra  ut  cubabat 


170 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Collus""^  qiioque  masculine  dixerunt:  est  enim  genus  tor- 

menti  e  corio. 
Colluvialis  porcus  p  dicitur,  qui  cibo  permixto  et  colluvione 

nutritur. 
Colophon  '^  dixerunt,  cum  aliquid  finitum  significaretur. 
Colossus ''  a  Caleto  '^  artifice,  a  quo  formatus  est,  dictus. 


16  Quidam  libri  Culeus.    Vett.  edd.  Culleus:  et  ita  reponendum  monent 
Seal.  Dae. — 17  Alii  Coleto :  quidam  conjiciiint  Charete. 


aOTJE 


Hilda:  ad  enm  ut  conqiiexi,  interim 
Mulieres  conspiciunt.'  Sed  niliil  agit 
Scaliger:  coinquire  compositum  a  ver- 
bo  inquo,  quod  est  purgo.  Deputare 
atitem  niiiil  aliud  est  qiiam  putare,  id 
est,  purgare.  Compositum  pro  sim- 
plici,  ut  fit.  Imnio  ct  alibi  Scaliger 
fere  seotentiam  demutat,  cum  adducit 
illud  e  tabula  marmorea  Romae  :  '  Ea- 
rumque  arborum  adolefactaruni  et 
coinquendarum.  Et  iu  eo  luco  aliae 
sint  repositee.'  Dae. 

°  Collus]  Repone  ex  veteribus  edi- 
tionibus,  Culleus.  Non  autem  aliud 
genus  tormenti  fuisse  puto,  quod  liic 
dicatur,  quam  culieum,  in  quern  im- 
mittebantur  parricidae.  Res  vulga- 
tissima.  Sed  tamen  apponam  de  eo 
quod  inveni :  iyevero  f6/xos  ns  roioinov 
Tp6irov  iraffiv  avQpiinrois'  '6irois  SffTts  ira- 
TpoKT6viov  neiroiriKii,  Srifiocriais  eis  fioK- 
ybv  ireix(pde\s  av^f)a<p^  fiera  ix^di/Tjs, 
Kol  Kvvos,  Kal  TndrjKov,  koI  aXfKTopos, 
acreficuv  ^liwv,  affe^rjs  &v6pa>iros,  Koi  eVt 
and^ris  i^ivyn4vr]s  iiiXavois  fiovcrl  Kare- 
viX^V  ^'^  6d\a(rcrui',  koI  pi(p^  ds  $tx6u. 
Et  mirum  milii  videtur,  quod  de  ea- 
deni  re  Isidorus,  scribens  in  Glossis, 
ait,  Culleum  tunicam  fuisse  ex  spar- 
to  in  modum  cruminae  factau),  et  so- 
litam  liniri  a  populo  pice,  et  bitumine. 
Plautus  Vidularia:  'jube  hunc  insui 
culleo,  Atque  in  altum  deportari,  si 
vis  annonam  bonam.'  Jos.  Seal. 

Collus]  Legendum  culleus,  qui  sac- 


cus  erat  ex  corio,  in  quo  parricidae 
conclusi  cum  vipera,  cane,  vel  gallo, 
vel  simia,  in  mare  mittebantur.  Isi- 
dor,  in  Gloss.  '  Culleus  tunica  ex 
sparto  in  modum  cruminae  facta,  quae 
linebatur  a  populo  pice  et  bitumine, 
in  qua  includebantur  parricidae  cum 
simia,  serpeute,  et  gallo,  insuta  mit- 
tebatur  in  mare,  et  contendentibus 
inter  se  animantibus  homo  majoribus 
prenis  afficiebatur.'  Plant,  in  Vidu- 
laria :  'Jube  hunc  insui  culleo  At- 
que in  altum  deportari,  si  vis  anno- 
nam bonam.'  Dae. 

P  Colluvialis  porcus]  Qui  cibo  mixto 
et  colluvie,  id  est,  sordibus  ablutis 
saginatur.   Idem, 

1  Colophon]  KoAo^ctfj',  reKos,  unde 
colophona  operi  imponere,  pro  nlti- 
niam  manum  ei  admovere.  A  Colo- 
phone  loniae  urbe  id  tractum  docet 
Strabo  lib.  xiii.  quae  equitatu  ita  ce- 
teris urbibus  prrestabaf,  ut  ubicum- 
que  bellum  aliquod  anibiguum  esset, 
Colophonio  equitatu  superveniente 
dirimeretur.  Unde  etiam  ortum  fe- 
runt  adagium.  '  Coloplionem  impo- 
snit,'  quando  rei  cuipiani  linis  impo- 
nitur.  Idem. 

"■  Colossus']  Plinius  lib.  xxxiv. 
cap.  7.  '  Ante  omnes  in  admiratione 
fuit  Solis  Colossus  Rliodi,  quern  fe- 
cerat  Chares  Lyndius  Lysippi  dis- 
cipulus  :'  septuaginta  cubitorum  al- 
titudinis  fuit.  Ant,  Aug. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    111. 


171 


Fuit  enim  apud  Rhodum  insulam  statua  solis  alta  pedes 
centum  et  quinque. 

Columnae'  dictae,  quod  culm  in  sustineant. 

Colurna '  hastilia  ex  corno  arbore  facta. 

Comedum  bona  sua  consumentem  antiqui  dixerunt.  Co- 
medo comedonis,  qui,  ut  supra,  bona  suaconsumit. 

Comissatio  "  a  vicis,  quos  Graeci  xajju-a?  dicunt,  appella- 
tur :  in  his  enim  habitabant  prius,  quam  oppida  conde- 
rentur :  quibus  in  locis  alii  alios  convictus  causa  invita- 
bant. 

Comitiales^diesappellabant,  cum  in  comitioconveniebant: 


NOTiE 

Colossus']  Legend iim  a  Charete, 
teste  vel  ipso  artifice,  qui  subscripsit 
Colosso  :  Thv  (V  'PdSqi  KoXocra-hv  eTrrd- 
Kis  SiKa  XdpTjs  iiToUi  -n-fixeuv  6  AivBios. 
Jos.  Seal. 

Colossus  a  Caleto]  Legend  um  a 
Charete,  teste   Sinionide :    KoXoaahv 


Virgil.  Gcorg.  *  Pingiiiaqiie  in  veru- 
biis  torrebimiis  exta  coliirnis.'  Ta- 
men  vett.  Gloss.  '  Kpavia,  ZivZpov :  co- 
lurnum,  corniis.'  Ergo,  '  corniis,' 
'  cornulus,'  '  conurlus,'  '  columns,' 
*  colurnum.'  Idem. 

Comissatio]  Graeci  interpretantur 


TjKlov   nroff    kinaKis   SfKa   Xdp7}s   i-Kolti      iiriKwuov.  Jos.  Seal. 


■KTixfuv  6  AvvSios.  Id  est,  '  Colossum 
Solis  olim  sexagintaet  decern  cubito- 
rum  fecit  Chares  Lyndius.'  Plin.  lib. 
XXXIV.  c.  7.  '  Ante  omnes  autem  in 
admiratione  fuit  Solis  Colossus  Rho- 
di,  quern  fecerat  Chares  Lyndius,  Ly- 
sippi  supra  dicti  discipulus.'     Idem 


Comissatio]  Propria  convivium 
quod  post  ccenani  fiebat  in  niultam 
nocteni  a  Grajco  Koi/xd^eiv,  *  in  mnltam 
noctem  convivari.'  Sive  ad  Conium 
lasciviae  et  conviviorum  Deum  post 
ccenam  ire  rnni  corollis,  conviviali 
veste,  funaiibus  et  tibicinis.     Unde 


Strabo  et  Eustath.  ad  Dionys.  vernm     'lasciviarum  eruptionem'  vocat  Ter- 


Simonidis  versus  aiiter  in  quibus- 
dam  ;  nempe:  Thv  fu'P65(f>  Ko\oo-ahv 
oicrdKis  SfKa  Aaxv^  eVoi'ci  tttjxsW  d  Aw- 
Stos.  Nisi  ibi  Xdprjs  et  eirrtucu,  Ut  su- 
pra, sit  rescribendiim.  Colossus  post 
quinquagesiinum  sextum  annum  ter- 
rae  niolu  cecidit.  Vide  Plin.  et  Po- 
lyb.  lib.  V.  Dae. 

'  Columna]  Columna,  quasi  eolumi- 
na,  a  eolumen.  Vitruv.  lib.  iv.  cap.  2. 
*  Columen  in  sumrao  fastigio  culminis, 
unde  et  columnse  dicuntur.'  Donat. 
'  Columen  vero  familiae,  sustentatio 
vel  decus,  unde  columnae.'  Idem. 

'  Colurna]  Ab  arbore  corylo  dicta 
potius  eolurna  transpositionc  litera- 
rum  pro  conurlUf  ut  sentit  Servius. 


tullianus.  Vide  Casaub.  de  Salyrica 
potisi  lib.  I.  cap.  4.  Dae. 

"  Comitiales]  Non  omnibus  diebus 
comitiaiibus  conveniebant;  neque 
semper  in  comitio  :  comitiales  tamen 
dies  sunt,  qiiibus  comitia  habcri  pote- 
rant.  Ant.  Aug. 

Comitiales]  Comitiales  opponit  ne- 
fastis  Plautus,  illis  jocularibus  versi- 
bus :  '  Non  potuisti  adducere  homi- 
nes magisad  iianc  rem  idoneos.  Nam 
istorum  nuUus  nefastu'st,  comitiales 
sunt  meri.  Ibi  habitant,  ibi  cos  con- 
spicias  quam  Praeloreni  sacpius.' 
Jos.  Seal. 

Comitiales  dies]  Quo  uni versus  Pop. 
Rom.  sive  pars  illius  maxima,  comi- 


172 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


qui  locus  a  coeundo,  id  est,  siraul  '^  veniendo  dictus 

est. 
Coramentacula  '9  ^  virgae,  quas  flaniines  portant  pergentes 

ad  sacrificium,  ut  a  se  homines  amoveant. 
Commentaculum  ^  genus  virgulae,  qua  in  sacrificiis  ^°  ute- 

bantur. 
Committere  ^  proprie  est  insimul  mittere.     Nunc  eo  utimur 

et  pro  facere,  aut  pro  relinquere/  aut  pro  incipere. 
Commugento,''  convocanto. 
Comoedias  ^  constat  appellari  ex  eo,  quod  initio  in  vicis  ju- 

venes  cantare  soliti  essent  convenientes. 
Comoedice  **  figuratum  a  comoedo.     Plautus :  Euge  heus 

adstitisti  et  dulce  et  comoedice. 


18  Pro  id  est  simul  alii  habent  in  simul. — 19  Legendum  monet  Dae.  Com- 
motacula. — 20  Alii  sacris. — 1  Delinquere  scribendum  monet  Seal,  relinquere 
Fulv.  Ursiu.  et  Dae. 


NOTjE 


tiiim  petebant  conventus  agendi  gra- 
tia. Fiiit  aiitem  comitium  certa  fori 
Koniani  regie  ac  portio,  ad  Hostili- 
am  curiam,  et  siibter  rostra  Hostiliae 
curiee  adfixa,  a  coeundo  dictum.  Co- 
niitiales  dies  inter  fastos  dies  nume- 
rantur,  et  illos  nefastis  opponit 
Plant.  Pcenul.  in.  2.  *  Non  potuisti 
adducere  homines  magis  ad  banc  rem 
idoneos :  Nam  istorum  nullus  ne- 
fastn'st,  comitiales  sunt  meri.  Ibi 
habitant,  ibi  eos  conspicias  quam 
Praetorem  ssppins.'  Dae. 

y  Commentacula]  Ligendum  com- 
motacula  ul  in  all.  editl.  nenipe  a 
*  comniotando,'  id  est,  '  commoven- 
do.'  Idem. 

^  Commentaculum']  Leg.  commotacu- 
lum.    Vid.  not.  superiorem.  Idem. 

a  Commillerc]  Scribe,  delinquere, 
non  relinquere.   Jos.  Seal. 

Committere']  Insimul  mittere,  jun- 
gere.  Virgil.  '  Delphinum  caudas 
utero  commissaluporum.'  Commissas 
liabens,  id  est,  junctas.  Pro  facere, 
Cicero  lib.  i.  de  legibus  :   '  Quocirca 


vereor  committere  ne  non  bene  pro- 
visa  principia  ponantur:'  pro  delin- 
quere, sic  enim  legit  Sealiger  pro  re- 
linquere, Virg.  I.  iEneid.  '  Quid  mens 
^neas  in  te  committere  tantum. 
Quid  Trotis  potuere  ? '  Sed  scripsisse 
potuit  etiam  Festus  relinquere.  Sic 
Nonius,  '  Committere,  donare,  re- 
linquere. M.  Tullius  in  Verrem  ac- 
tione  II.  Is  calumniatores  ex  sinu  suo 
apposuit,  qui  illani  haereditatem  Ve- 
neri  Erycinse  commissam  esse  dice- 
rent.'  Pro  incipere,  Virg.  lib.  v.  '  Et 
tuba  commissos  medio  canit  aggere 
ludos,'  et  lib.  vii.  '  Promissi  Dea 
facta  potens  ubi  sanguine  bellum  Im- 
buit  et  primae  coramisit  funera  pug- 
nae.'  Dae. 

^  Commugento]  Proprie  '  conela- 
manto  : '  nam  *  mugio  '  et '  mugeo  : ' 
unde  *  commugeo.'  Idem. 

c  Comoedias]  A  koJ/ut;,  '  vicus,'  et  wStj, 
'  cantus,'  quia  hi  lusus  in  vicis  fiebant 
anteqnam  in  urbes  convenissent. 
Idem. 

>»  Comadice]  Plant,  in  Milite:  '  Eu- 


DE    VERBORUM    SION I FICATION  E    LIB.    III. 


173 


Comparsit  *  Terentiiis  pro  compescuit  posuit. 
Compascuus  *  ager,  relictus  ad  pascendum  communitcr  vi- 

cinis. 
Comperce  "  pro  compesce  dixerunt  antiqui. 
Coinpernes ""  nominantiir  homiues  genibus  plus  justo  con- 

junctis. 
Compescere '  est  velut  in  eodem  pascuo  continere. 
Compescere  lucum/  est  lucura  suis  finibus  cohibere. 
Compiiare^  est  cogere,  et  in  unum  condere.* 


2  '  L.  m.  pro  condere  habet  congere,  unde  conjecturam  facio,  congererc  scribi 
debere.'  Fuli:  Ursin. 

aOTJE 

ge  tvaxvi^ivais,  Hercle,  adstitit,  et  dul-      Idem. 


ce,  et  conioedice.'  Ant.  Aug. 

Comoedice]  Id  est,  festive.  Plant. 
Milite  II.  2.  '  Euge,  euge,  euschenie 
hercle  astitit  et  diilice  et  comcedice.' 
Nam  legendum  dulice  non  dulce :  dov- 
\iKws,  *  serviliter.'  Et  ita  olim  Janus 
Gnlielmiis.  Dae. 

e  Comparsit}  Terent.  in  Phorm. 
Ant.  Aug. 

Comparsit]  Locus  quidem  Terentli 
notus  viilgo  exPhormione,  ita  tamen, 
»t  in  aliain  seutentiam,  ac  Festus  in- 
terpietatiir,  accipiendus  sit.  Jos. 
Seal. 

Comparsit]  Pro  eompescuit.  Lege 
compersit,  a  parco :  vidit  Salmasius. 
Locus  Terent.  est  in  Phormione,  1. 1. 
'  Quod  ille  unciatim  vix  de  demenso 
suo  Suuni  defraudans  genium  compar- 
sit miser.'  Dae. 

f  Compascuus]  A  verbo  compaseo, 
simul  pasco,  compascuus  ager,  in  quo 
vicinorum  pecora  simul  pascnnt.  Id. 
e  Comperce]  Plaut.  Pocnul.  i.  2. 
'  Comperce  amabo  me  attrectare, 
Agarastocles :'  id  est,  compesce,  et 
banc  vocem  restituendain  puto  Bac- 
chid.  IK.  3.  '  Cave  malum,  et  com- 
pesce  in  ilium  dicere  injuste  :'  lego, 
et  comperce :  id  est,  comparce.  Parco 
autem  et  pasco  Veteresdicebant.  Un- 
de '  pascito  linguam,'  in  sacrificiis, 
'  lioguam  coerceto.'    Vide  '  pascito.' 


••  Compernes]  Graeci  vocant  yovv- 
Kpdrovs.  Jos.  Seal. 

Compernes]  Qui  genua  conjunctiora 
babent,  quam  par  est.  Plaut.  Milite 
iir.  1.  '  Aut  varum,  aut  valgum,  aut 
compernem,  aut  paetum,  Aut  bron- 
cum  filium.'  Graeci  vocant  yowKpS- 
rovs.  Dae, 

'  Compescere]  A  '  pasco'  coniposl- 
ta  'dispesco,' '  impesco,' '  couipesco.' 
Compescere  est  pecns  iisdem  pascuis 
continere,  in  unum  cogere,  compel- 
lere.  Dispescere  gregem  segregare, 
ita  ut  pars  seorsim  pascat.  Impescere 
vero  est  pecus  in  laetam  segetem  pas- 
cendi  gratia  immittere.  Vide  suo  lo- 
co. Idem. 

^  Compescere  lucum]  Lucum  intra 
descriptos  fines  cobibere  :  putarem 
potius  esse  lucum  conlucare  adiiibito 
piaculo :  nam  compescere  lucum  idem 
videtnr  quod  apud  Virgil.  '  ranios,' 
apud  Columellam,  '  viteni  compes- 
cere.' Sed  Festi  auctoritas  pra-gra- 
vat.  Idem. 

'  Compilure]  Ascouius  in  pra>tura 
urbana :  'Compilarit:  pilos,'  inquit, 
'  pervellerit :  sic  tVaudaverit  I'urto, 
ut  ne  pilos  quidem  in  corporc  spolia- 
tis  reliquerit.'  Haec  indigna  sunt  et 
veteri,  eterudilo  iuterprete.  Saltern 
eyllabx  modulus  debebat  cum  indu- 
ceie,  ut  ailtei  cxiittiinaret.   Sed  ver- 


174  SEXTI    POMPEII    PESTI 

Compitalia™  festa,  quae  in  compitis  peragebant. 


fiOTJE 


bum  est  militare,  conipilare,  cogere. 
Nam  pilatum  agmen  dicebatur  pres- 
Slim,  ac  deosum.    Varro  apud  Servi- 
um  Danielis  nostri  :  '  Duo  sunt  ge- 
nera   agminum:    Quadratiim,  quod 
immistis  etiam  jumentis  incedit,  ut 
iibivis  possit  considere.  Pilatum  alte- 
rum,  quod  sine  jumentis  incedit,  sed 
inter  se  densum  est,  quo  facilius  per 
iniquiora  loca  tramittatur.   Scaurus 
de  vita  sua :  In  agrum  hostium  veni : 
piiatim  exercitum  duxi :  id  est,  stric- 
tim  et  dense.   Ab  eo  pilare  est  pre- 
mere,  cogere.    Hostius  belli  Histrici 
prinio:  '  Percutit,  atque  hastam  pi- 
lans    pras   pondere    frangit.'    Idem. 
*  sententia    praesto    Pectore    pilata 
est.'    Asellio  Sempronius:    quartum 
signum  accedebat,  sive  piiatim,  sive 
passim  iter   facere   volebat.    Ennius 
Satirarum    secundo  :    '  Inde  loci   li- 
quidas,  pilatasqiie  aptheris  eras  Con- 
templor,'  hoc  est,  pressas,  densas  :  et, 
ut  ipse  ante  dicit,  '  liquidas.'   Ab  eo 
igitur  Compilare  :  non,  ut  Asconius, 
a  pilis.  Qui  igitur  omnia  pressim  coU 
ligit,  dicitur  Compilare.    Quare  hie 
recte,  cogere,  ut  in  unum  condere  ex- 
ponitur.    In  Grascis  sane  id  fero,  qui 
compilare    interpretantur,    fj.a5i^(tv. 
Jos.  Seal. 

Compilare^  Pilare,  densare,  co- 
gere, inde  pilatum  agmen  dicebatur 
pressum  ac  densum.  Sed  en  tibi  locum 
illustrein  Servii  ad  illud  xii.  ^neid. 
• '  Pilataque  plenis  Agmina  se  fundunt 
portis,'  '  Quidam,'  inquit,  'hoc  loco 
'  pilata  agmina  '  non  a  genera  hasta- 
rum  positum  asserunt,  nam  paulo  post 
dictum  inferunt,  '  defigunt  tellure 
hastas :'  sed  pilata,  densa,  spissa,  ut 
implere  portas  potuerint,  et  postea  se 
in  loca  apertiora  difFundere.  Alii '  pi- 
latum agmen' dicunt,  quod  in  longitu- 
dine  directum  est,  quale  solet  esse 
cum  portis  procedit.  Vel  certe  pilata 


fixa  et  stabilia,  vel  a  pilo  quod  tigit, 
vel  a  pila  structili  quae  fixa  est  et  ma- 
net,  nam  et  Graeci  res  densas  et  artas 
TTtXdia  dicunt.'   (Lego  iriATjra  vel  tri- 
\uTa)  '  Ennius  Satir.  ii.     '  Inde  loci 
liquidas  pilatasque  aetheris  oras  Con- 
templor,'  cum  firmas  et  stabiles  sig- 
nificaret,  et  quasi  pilis  fultas.   Hosti- 
us   belli    Histrici   primo  :  '  Perculit 
atque    hastam   pilans    prae   pondere 
frangit.'  Pilans,  id  est  figens.  Idem: 
'  Sententia    praesto   Pectore    pilata 
est.'    Id  est,  fixabilis.    Asellio  histo- 
riarum  iii.  '  quartum  signum  avcede- 
bat,  sive  piiatim  sive  passim  iter  fa- 
cere  volebat.' Scaurus  de  vitasua :  'in 
agrum  hostium  veni,  piiatim  exerci- 
tum duxi,' id  est,  strictim  et  dense  : 
nam  ubi  proprie  de  genere  hastae  lo- 
quitur, ait :    '  Pila  mauu   saevosque 
gerunt  in  belladolones.'  Varro,  rerum 
humanarum,  duo  genera  agminum  di- 
cit, '  Quadratum  quod  immixtis  etiam 
jumentis  incedit,  ut  ubivis  possit  con- 
sistere:  pilatum  alterum,  quod  sine 
jumentis  incedit,  sed  inter  se  densum 
est,  quo  facilius  per  iniquiora   loca 
tramittatur."    Hactenus    Servius :  a 
pilare  igitur,  hoc  est,  ttiXovp,  compi- 
lare  dicitur  is  qui  omnia  pressiin  col- 
ligit.  Quare  hie  recte  a  Festo  exponi- 
tur  '  cogere  et  in  unum  condere.'  In 
libro  Ful  vii  Ursini  pro  cogere  erat  con- 
gere.    Unde  ille   faciebat    congerere. 
Sed  congere  pro  cogere  antiqua  ilia, 
sed  vitiosa  scribeudi   consuetudine  ; 
sic  *  Thensaurus,'  '  cnefonsus,''  com- 
pluriens,'' quotiens.'  Dae. 

"•  Compilalid]  Glossse  :  '  Compita- 
lia,  OiSiv  ayvialwv  eoprot,  Oi  yivS^evai 
(V  rats  Tpi6Sois  vnbTwvTrpoo'rjKSi'rwv  roli 
veKpols.'  Jos.  Seal. 

Compitalial  Deorum  Larium  festa 
in  compitis  6.  Nonas  Maias  celebrari 
solita.  Varro  lib.  V.  '  Compitalia  dies 
attributus  Laribus,  ut  alibi.  Ideo  ubi 


DE    VER»ORUM    SIGNIFICA TIONE    LIB.    III. 


175 


Complnriens  "  a  conipluribus  significat  ssepe.     Cato:  Con- 

tiimelias  niilii  dixisti  compluriens. 
Conipragdes  °  ejusdem  rei  populo  sponsores. 
ComptuSjP  id  est,  ornatus,  a  Graeco  descendit,  apud  quos 

xoa-jxilv  dicitur  comere,  et  xoa-ij-tos,  quod  '  apud  nos  comis : 

et  comae  dicuntur  capilli  cum  aliqua  cura  compositi. 
Conauditum,'^  coauditum;  sicut  conangustatura -^^  dicitur. 
Couceptiva3  feria? '  festa  dicebantur,  quae  incertis  diebus 

servabantur  quotannis,  ut  sementinae,^  compitaliciae. 
Conciliabulum'  dicitur  locus,  ubi  in  concilium  convenitur. 


3  Pro  quod  alii  qui. — 4  Alii  conagulatum. — 5  Quidatn  sementivce. 


NOTiE 


viae  competunt  turn  in  conipitis  sa- 
crificatiir  :  quotannis  is  dies  concipi- 
tiir.'  Glossarium,  '  Compitalia,  Qtwif 
ayviaiwv  fopral  at  yiv6iievai  eV  rais  6^o7s 
inrb  ruv  irpoiyqKSvTaiv  to7s  veKpols.'  Le- 
git optime  Viilcanius,  eV  rals  Tpid^ois. 
'Compitalia,  Deornm  viaiiim  festa  in 
triviis  celebrari  solita  ab  affinibiis 
mortuonini.'  Inde  Lares  viales  dicti 
non  seniel  apud  Servium,  Vide  Ma- 
crob.  lib.  i.  Sat.  cap.  7.  et  Dionys. 
Halicar.  lib.  iv.  Plin,  lib.  xxxvi. 
c.  27.  A  Tarquinio  Prisco  originem 
diixere.  Dae, 

°  Compluriens]  Ut  '  qiiotiens '  pro 
'  qiioties,'  &C  de  quo  alibi  diximus. 
Idem. 

•  Comprades]  Pras  is  est  qui  po- 
pulo se  obligat  et  s()ondet  se  aliquid 
pro  altero  pra?stiturum,  ni  ipse  alter 
)jra;stel ;  comprccs  qui  conjunctim  cum 
altero  populo  se  obligat.  Vide  '  praes.' 
Idem. 

f  Comptus']  A  comere,  quod  a  Grapco 
KO<r/^eTv,  unde  conia  k^/xt),  quasi  kSctut], 
quia  coma  animaliiun  et  arboruni  est 
ornamentnm.  Sed  in  hocce  Festi 
loco  aliciuid  turbatiim  fuisse  existi- 
mo,  et  Inic  pertinere  quod  infra  legi- 
tur  in  conilum.     'Conitum   Afranius 


pro  ornatu  et  excultu  posiiit.'  Qus 
manifesto  hinc  avulsa;  legendum  e- 
nim  comtum  A/ranius,  Sfc.  Et  itaapud 
Granimaticos  citatur.  Idem. 

1  Conauditmn'}  Coauditum  quod  un- 
diquaque  auditum  est.  Et  coangus- 
tatum  quod  undiquaque  angustum. 
Mem. 

■"  ConceptivcB  feri(B'\  Quarum  incer- 
tns  dies,  et  quas  praptor  certis  verbis 
concipiebat,  et  curio  indicebat.  Ovid. 
II.  Fast.  '  Curio  legitimis  nunc  For- 
nacalia  verbis  Maximus  indicit,  nee 
stata  sacra  facit.'  Ideoque  indiclitia 
festa  etiam  dicta  :  '  conceptas  ferias ' 
vocat  Varro.  Vulgo  '  festa  mobilia.' 
Idem. 

'  Conciliabulum']  Locus  in  agris  aut 
vicis,  ad  quern  rustici  frequentes 
emendi  et  vendendl  causa  conveni- 
ebant,  certis  nundinarum  diebus,  a 
verbocont«7/arf,  emere.  Festus  vero 
a  concilium  dcducit,  ubi  per  concilium 
convocationem  intelligit,  quasi  conca- 
Hum,  quod  plures  in  unumcoiiant,  et 
convocentur.  Immo  et  concilium 
nundinae  etiam  dicebantur.  Eugra- 
phius  apud  Terent.  '  Male  concilia- 
te, male  empte.  Nam  concilium 
nundinas  dtcimus.'  Idem, 


176 


SKXTI    POMPEII    FESTI 


Conciliatrix '  dicitur,  quae  viris  conciliat  uxores,  et  uxori- 
bus  viros. 

Concilium"  dicitur  a  populi  consensu  :  sive  concilium  di- 
citur a  concalando,  id  est,  vocando.'^ 

Concinnare '^  est  apte  componere.  Concinere^  enim  con- 
venire  est. 

Concio  y  conventus  dicta,  quasi  convocatio.  Concio  signi- 
ficat  conventum,  non  tamen  alium,  quam  eum,  qui  a  ma- 
gistratu,  vel  a  sacerdote  publico  per  praeconera  convoca- 
tur.     Concionem  antiqui  raasculino  genere  posuere. 

Concipilavisti  ==  dictum  a  N^vio  pro,  corripuisti,  et  invo- 
lasti. 


6  Alii  convocando.—7  Alii  conciere,  quod  improbant  Seal,  et  Dae. 


NOT^ 


'  Conciliatrix]  Lucilins :  '  jEtatem 
et  faciem,  ut  saga  et  bona  concilia- 
trix.' Glossas :  '  Conciliatrix,  irpo- 
t,ivi)Tpia.^  Jos.  Seal. 

Conciliatrix]  A  verbo  conciliare,  id 
est,  copulare,  quod  et  in  bonani  par- 
tem siimittir,  nee  semper  de  lenoci- 
nio.  De  legitimis  nuptiis  Plant. 
Trinum.  ii.  2.  '  Tute  ad  eum  adeas, 
tute  concilies,  tute  poscas.'  Catnl. 
'  Ut  semel  es  Flavo  conciliata  viro.' 
Dae. 

"  Conciliutn]  Non  a  consensu,  sed 
a  concalando,  lioc  est,  convocando, 
quasi  concalium.  Supra.  Idem. 

"  Concinnare]  Perperani  volunt  mu- 
tare  concinere  in  conciere.  Vide  se- 
cundum Conjectaueum  nostrum.  Jos. 
Seal. 

Concinnare]  Ita  rem  componere, 
ut  apte  conveniat  et  haereat,  a  verbo 
concinere,  (male  alii  conciere,)  id  est, 
convenire,  quod  verbum  niusicum 
est :  pUires  enim  diverse  canentes 
concinere  dicuntur  cum  inter  se  con- 
veniunt.  Unde  concjweie  pro  conve- 
nire, consentire,  ut  Graecis  (rw45fit'. 
Tamen  magis  placet  Nonius  qui  ait 


esse  a  cinnus.  '  Cinnns,'  inquit,  '  est 
commixtio  plurimorum,  wnde  et  con- 
cinnare  dicHur.'  Cinnus  quideni 
idem  quod  cocetum.  Graecis  KVKedp. 
A  'cotiundo  ' '  coinus,'  unde  '  cinnus,' 
quod  in  eum  varia  coeant ;  est  igitur 
concinnare  ex  plnribus  rebus  aliquid 
eflBcere  et  apte  componere.  Etsi  ali- 
quando  pro  simplici  '  face  re  '  usur- 
petur.  Dae. 

y  Concio]  A  verbo  coneieo,  convoco. 
Et  est  concio  conventus  a  Pra'tore 
vel  Sacerdote  convocatus  :  et  frustra 
est  Varro  qui  concionem  quasi  coac- 
tionem  dici  pntat.  'Sic  a  lacte  coac- 
to,'  inquit, '  casens  uominatus,  sic  ex 
bominibus  concio  dicta.'  Idem. 

^  Concipilavisti]  Idem  ac  '  Com- 
pilasti  .'  ut '  reciprocus,'  '  reprocus  :' 
'  reciperare,'  '  reparare  :'  'incitege- 
re,' '  integere.'  Jos.  Seal. 

Concipilavisti]  Corripuisti.  Locus 
Naevii  non  extat :  ea  voce  usus  Plant. 
Trucul.  II.  4.  '  quern  ego  Oslatim, 
jam  jam  coucipilabo.'  Concipilare 
idem  quod  compilare,  ut  *  reciprocus,' 
'reprocus:'  *  incitegere,'  'integere.' 
Vide '  incitega.'  Dae. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


177 


Conclavatae  '■"  dicebantur,  quae  sub  eadem  erant  clave. 

Conclavia  ^  dicuntur  loca,  quae  una  clave  *  clauduntur. 

Conderc/  imponeie.9  Condere  proprie  est  unum,  et  in  in- 
teriorem  locum  dare  ad  custodiam  faciliorem  :  quod  ver- 
buni  nunc  significat  conscribeic,  nunc  facerc,  nunc 
componere,  et  instruerc. 

Condicere  ^  est  dicendo  denuntiare. 

Condictio  *  in  diem  certum,  ejus  rei,  quae  agitur,  denuntiatio. 

Condictum''  est,  quod  in  communi  est  dictum. 


8  Al.  clavi,     9  Ed.  Seal,  componere  et  mox  in  unum. 


NOT^ 


*  Corulaiala]  Hand  dubie  legen- 
diim  Conclavia:  et  recte  huic  expo- 
sitioui  convenit  Giaecorum  inteipre- 
talio  :  '  Conclavia,  avvolKia.'  Qiiin 
et  seqiientia  coufirniant.  Jos.  Seal. 


re  carmen,'  '  bella,'  Ac.  Aliquando 
'  renovare,'  in  integrnm  restitiiere. 
Flonis  I.  3.  de  Tnlio  Hostilio:  '  Hie 
oninem  inilitarem  disriplinain  arleni- 
qiie    bellandi    condidit.'       Et    alibi  : 


ConclatatcB']     SublntclligilHr   cedes.     '  Augustus  condidit  imperinm.'  Idem. 


^des  conclavatae  sunt  qua;  una  clave 
clandiintiir,  et  idem  videntur  facere 
(juod  conclave  sive  conclavium ;  unde 
ct  liic  etiam  conclavia  legendum  con- 
chiditdoctiss.  Scaligerfrustra.  Aliud 
enim  conclave,  aliud  conclavata.  Nam 
conclavatas  rj>des  dixisse  Vetcres  p«- 


^  Condicere~\  Veteres  Gra?ci,  aw- 
raffffiffOai  fiera  vapayyehiai.  Condic- 
tio, awTayri.  Jos.  Seal. 

Condicere]  Proprie  est,  cum  actor 
adversario  dcnuntiat  utcertaet  stafa 
die  judicio  adsit.  Postea  factum  est, 
ut  in  quovis  alio  ncgolio  condicere  di- 


to  complnria  cubicula  pervia  qua;  cantur  ii  qui  ex  compacto  qiiidpiani 
porta  una  sive  clave  ciauderentur;  gerunt,  et  mutuo  sibi  denuntiant 
quamvis  hoc  non  satis  dilucidc  apud      diem  locumque  rei  gerendae.  Plant. 


Festum.  Dae. 

^  Conclavia]  Conclave  et  concla- 
vium, nam  utrumqiie  dicitur,  est  lo- 
cus secretior  in  penetralibus  intimis 
domus,  una  clave  domesticis  pervius. 


Curcul.  '  Si  status  condictus  cum 
lioste  intercedit  dies.'  Inde  condictio 
in  diem  certum  rei  qua;  agitur  de- 
nunciatio,  et  condictinn  quod  in  com- 
muni  dictum   est.      Inde   condicere 


Vel,   ut   ait  Donattis,  '  conclave   est      coenam  alicui,  est  illi   denuntiare  se 


separatior  locus  in  inferioribus  tec- 
tis;  vel  quod  intra  cum  loca  multa 
et  ctiblciila  clausa  sint  adlia;rentia 
triclinio.'  Idem. 

<=  Condere]  Simul  in  intcriorem  lo- 
cum dare  custodiap  causa  ;  ut, '  Con- 
dit  opes  alius.'  Aiiquando  '  conscri- 
bere,'  ut'exercitum  condidit,' id  est, 
conscripsit.  Aiiquando  '  facerc,' 
•componere,' '  instruerc,'  ut  'coude- 


apud  cum  coenaturuni,  quod  Cicero 
absolute  dixit  condicere  lib.  i.  famil. 
ep.  9.  '  cum  milii  condixisset,  coena- 
vit  apud  me.'  Dae. 

*  Condictio]  Vide  not.  sup.  eadem 
videtur  qua; '  compercndinatio.'  Vide 
'  res  comperendinata.'  Idem. 

f  Condietum]  Nam  condicere  est, 
simul  dicerc.  Pomp.  lib.  r.xvi.  de 
enipt.   '  In  vendcndofundo,  qua'dam, 


Delph.  et  Vav.  Clas. 


Pomp.  I'est. 


M 


178 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Condulus  '"  §  annulus.     Condalium  similiter  annuli  genus. 

Confecerunt,''  una  fecerunt. 

Cont'eta  sus '  dicebatur,  quae  cum  omni  fetu  adhibebatur  ad 

sacrificium. 
Conflages "  "^  loca  dicuntur,   in  quae  undique  conflimnt'* 

venti. 
Confoedusti,'  foedere  conjuncti. 


10  Alii  Condahis. — 11  Vossins  et  Fiilv.  Ursin.  legnnt  Confluges,  Isidortjs 
confrages. — 12  Alii  cnnfiigxmt. 


NOTiE 


etiam  si  non  condicantur,  prsestanda 
sunt.'   Idem. 

E  Condulus]  Ita  piopiiis  accederet 
ad  originem  suam,  kSv^vKos:  sed  sci- 
mus  Veteres  Condnlum  dixisse  et 
Condalium;  v  in  o,  nt  /cuAi|,  calix. 
Piantiis  qiioqiie  fabiilani  Menandii 
SaKTvXiov cum  \e\terct,Condalium earn 
nominavit.  Jos.  Seal. 

Condulus]  A  Gracco  KSvSvXos,  quod 
aiticnhini  notat.  Sed  Veteres  conda- 
lum  et  condalium  dixere  v  in  a  niutato, 
ut  Kv\i^,  calix.  Plautus  quoqne  cum 
falnilam  Menandri  SuktiiXiov  nomine 
veiteret,  condalium  eaui  nominavit. 
Est  auteni  condalium  annuli  genus 
quod  servi  digitis  ferebant.  Plant. 
Trinum.  jv.3.  'Satin' in Theiniopolio 
Condaliinii  es  oblitus,  qu.indo  ther- 
inopotasti  gntturem.'  Dae. 


ta  capitum  foetus  enixa  jacel»it,  Alba 
soli  lecubans,  aibi  circum  ubera  nati.' 
Dae. 

^  Conflages]  Nonius  ConflugesXoca, 
in  quae  diversi  confluunt  rivi.  Isi- 
dorus  lib.  xiv.  c.  58.  Confrages.  Ful. 
Ursin. 

Conflages]  Isidorus  legit  confrages: 
sed  idem  est  propter  cogiiationem  F 
cum  R,  ut  '  sufflamen,'  '  suffiamen  ;' 
'  Fraxtabula,' '  Flaxtabula.'  Eodem 
modocompositum  cnnjluges,(\\\Am  Ho- 
merus  vocat  ixicrydryKuav.  Liviiis  An- 
dromeda :  '  Confluges  ubi  conventu 
campum  totnm  inlmmigant.'  Jos.  Seal, 

Conflages]  Vossius  legit  confluges 
propter  verbum  confluunt.  Male,  ut 
videnir,  nam  conflages  et  confluges  di- 
versa  res  est,  ut  mox  patebit.  Sed 
pro  confluunt  legendum  omnino  cow- 


''  Confecerunt]  '  Una  fecerunt.'  Sic     flant:  sic   conflages  loca  dicuntur  in 


apud  Terent.  '  confecistis,'  pro  •  una 
fecistis.'  Phorm.  ii.  1.  '  Bonas  me 
absente  liic  confecistis  nuptias.'  Nam 
quod  alii  interpretantur,  '  effecistis,' 
'  perfecistis,'  non  placet.  Idem. 

'  Confeta  sus]  Talis  fuit,  quae  cum 
triginta  porculis  ab  /Enea  mactata 
est.  Ambegna  quoque  ovis,  confeta 
dici  potest.  Jos.  Seal. 

Confeta  sus]  Qualis  fuit  quae  cum 
triginta  porcis  ab  :Enea  mactata  est, 
dc  qua  Virg.  lib.  VIII.  'Littoreis  in- 
gens  inventa  sub  ilicibns  sus  Trigin- 


quae  undique  conflant  venti.  A  '  con- 
flatum,'  '  conflages,'  ut  a  *  stratum,' 
'  strages.'  Isidorus  liabet  confrages, 
quod  idem  est ;  nam  L  et  R  cognatse 
inter  se  sunt,  et  facile  commutantur. 
At  vero  confluges  loca  sunt  in  quae 
rivi  diversi  confluunt.  Livius  An- 
dromeda :  '  Confluges  ubi  conventu 
campum  totum  inliumigant.'  Home- 
rus  fj.iayd.yKetai'  vocat.  Dae. 

'  Confcedusti]  Imino  potins  videtur 
Confldusti :  a  '  fidns,'  '  fidustus  ;'  ut 
ab  '  ancus,' '  angnstus  ;'  ab  '  uncus,' 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


179 


Confugelam  antiqui  confugium  dicebant. 

Congruere  '"  dictum  est  a  gruibus,  quae  nou  se  scgregant,'? 

sive  cum  volant,  sive  cum  pascuntur. 
Conjector,"  interpres  somniorum. 
Conitum,  '•*°  genus  libarainis,  quod  farina  conspersa  facie- 

bant.     Conitum  Afranius  pro  ornatu  et  excultu  '^  posuit. 
Conivola/  occulta.'^ 


13  Pro  qiicE  non  se  segregant  alii  habent  qtda  non  fere  segregantur. — 14 
Alii,  teste  Seal.  Constus,  vel  Comitus,  vel  comptum,  vel  i07istum.  Vid.  inf. — 
15  Qiiidaiu  cu/<2(.— 16  Alii  oscw/a. 


NOTvE 


'  iingustus.'  Jos.  Seal. 

Confwdtisti]  Scaliger  legit  co}tfidits- 
ti:  a  '  fidiis,'  '  fidiistiis.'  Sed  nihil 
imitanduru;  nam,  ut  optima  Vossiiis, 
a  '  con '  et  '  foedus  '  est  '  confcedns- 
tus ;'  lit  ab  '  onus,' '  onustns.'  Dae. 

"  Cotigruere']  A  grnibusverbiim  an- 
tiquum gruere.  Glossarium :  '  Griuint, 
yepavi^ovai.'  Unde  congruere,  expe- 
dire,  inter  se  convenire.  Terent. 
Heanton.  in.  1.  '  Ne  ros  inter  nos 
congruere  sentiant.'  Congruere  Qt'iam 
est,  simul  irruere,  ut  grues,  quae  non 
se  segregant.  Idem,  Eunuch,  v.  8. 
'  cui  tarn  subito  congiuerint  comnio- 
da.'  Idem, 

"  Conjector'\  Conjectoribus  viri, 
conjectricibus  nuilieres  utebantur. 
Inuuit  Plant.  Miiite  iii.  1.  ubi  mu- 
lier  virum  snum  alloqiiitur  :  '  da  quod 
dem  qitinquatribus  Preecantatrici, 
conjectrici,  liaiiolae,  atque  haruspi- 
cae.'  Inde  '  conjecturam  facere  '  pro- 
prie  dicebantur  somniorum  interpre- 
tes.  Plain.  Curciil.  ii.  1.  '  Potiu' 
conjecturam  facere  si  narrera  tibi 
Hac  node  quod  ego  somniavi  dor- 
miens  f '  Idem. 

"  Conitum}  In  lib,  vet.  Coniptum, 
quse  vera  lectio.  Coniiitum  a  Kovtir- 
Tu,  pulvere  aspergo.    Idem. 


Cotiitum'i  Placeret,  comtum.  Ful. 
Ursin. 

Conitum  Afranius'\  Haec  alio  perti- 
nent. Legendum  comtum  Afranius. 
Vide  '  comptus.'  Dae. 

P  Conivola]  Duplicem  lectionem  re- 
perio  in  Glossis  Isidori :  '  Conivoli, 
Concordes,  juncti:'  et '  Cohibuli, Con- 
cordes, conjuncti.'  Utriqiie  astipu- 
latur  Glossarii  auctor,  qui  cvhivum  et 
co7iii-um  interpretatur  /caAu/ca  p6Sov 
fj.eixvK6Ta:  ut  videatur  jam  autiqui- 
tus  in  dubium  hoc  revocatum,  utriim 
conivum  an  cohixnim  dicendum  esset. 
Jos.  Seal. 

ConivoUi]  A  co'eo  Veteres  fecere 
coins, e\.  interjecta  aspiralione  cohivus, 
lit  cohercere.  Hinc  cohicum  Glossa- 
rium interpretatur  C'alicem  rosae  qui 
adliuc  coit,  necduni  apertus  est.  'Co- 
hivum,  KoA.i<|  f>6Sou  jxenvKcis.'  Quod 
etiam  conivu7n  dixere.  Idem  Glos- 
sarium :  '  conivum,  kuKv^  p6Sov  fxffiv- 
Kios.'  Hinc  diminutivum  conirolus,oc- 
cultus  qui  coit  nee  apertus  es-t.  Unde 
per  metaplioram  conivoli,  et  cohivoli, 
sive  cnhivuli  dicimtur  amici  Concor- 
des. Glossae  Isidor.  '  Coivoli,  con- 
cord«'s,  juncti.'  Item  '  coliivoli,  con- 
conies,  conjuncti.'  Dae. 


180 


SKXTI    POMPEII    FESTI 


Conlatia''  oppidum  fuit  prope  Roraam,  eo  quod  ibi  opes  ali- 

arum  civitatum  fuerint  conlata),  a  qua  porta  Romae  Con- 

latina  dicta  est. 
Conlativum  sacriticium  "^  dicitur,  quod  ex  conlatione  ofFer- 

tur. 
Conlativum  ventrem  *  magnum  et  turgidum  dixit  Plautus, 

quia  in  eum  omnia  eduliacongeruntur. 
Conlucare*  dicebant,  cum  profanae  sylvse  rami  deciderentur 

officientes  lumini. 
Conquirere,"  coercere. 


NOTiE 


1  Conlatia]  Latii  in  via  Tiburtina 
oppidum  prope  Romam ;  a  quo  Col- 
Jatina  porta;  in  coUe  hortulorum  ad 
Septemtrioneni,  qu£e  et  Pinciuria  a 
palatio  Pincii  Senatoris.  Idem. 

■■  Conlativum  sacrijiciiim'\  Ad  quod 
singuli  conferebant,  qualia  erant  sa- 
crificia  qua  Latinis  feriis  et  Pagana- 
libus  etiam  fiebant.  Ide7n, 

'  Conlativum  ventrem^  Plant,  in 
Curcul.  Ant,  Aug, 

Conlativum  ventrein'\  Locns  Planti 
est  Curcul.  ii.  1.  '  Qui  hie  est  bomo 
Cum  collativo  ventre  atqne  oculis 
herbeis  ?'  Dae, 

'  Conlucarel  Profanam  sylvam  di- 
xit:  Quia  hici  sacri  erant  incaedui, 
propterea  ita  deprecatnr  pastor  ille 
apud  Ovidium  in  sacro  Palili  :  '  Sen 
mea  falx  ramo  lucum  spoliavit  opaco, 
Uude  data  est  tenerae  tiscina  frou.lis 
ovi.'  Neque  tibi  imponat,  quod  in 
Glossario  legitur:  '  Conlucatis,  eloos 
veKpov,'  Legendum  enini,  Conlocatio, 
fSos  veKpov.  erat  autera  '  Conlocare 
mortuuni/  in  janua  ponere,  pedibus 
in  publicum  conver§is  ;  quod  Gra:ci 
trpoTiOeffOai  veKp6v,  Persius  :  '  tan- 
demque  beatulus  alto  Compositus 
lecto,  crassisque  lutatus  araomis  In 
portam  rigidos  calces  extendis.' 
Glossae  Grammaticorum  in  illud  'I\i. 


Ti)  (TX^M*  TTjj  ru'v  viKpSiv  TTpoOeffeaii. 
Ex  quibus  ilhistratnr  Persianum, '  In 
portam  rigidos  calces  extendis.'  Mos 
erat  earn  TrpSderriv  a  filiis  fieri.  Dio  in 
Tibcrio  de  Livice  excessu :  koI  avTrjv 
6  Ti^epios  oijTe  yoaovcrav  eirecrKe;|/aTO, 
ovTe  airoBavovcrai'  aiirhs  irpoedero.  Male 
enim  bodie  TrpoaedeTo.  Jos,  Seal, 

Conlucare']  Succisis  arboribus  locum 
implere  luce,  infra  in  '  sublucare.'  Co- 
lumel.  lib.  II.  '  Neque  terramaperire, 
neque  arborera  conlucare.'  Glossae 
Graeco-Lat. '  SiaKadalpic  SeVSpor,  conlu- 
ro.'  Dicitur  et '  sublucare.'  '  Inter- 
lucare  '  etiam  dixit  Plin.  boo  est,  lu- 
cis  causa  snperfluos  ramos  amputare. 
Hie  auteni  '  profanam  sylvam'  dixit 
Festus,  quia  luci,  hoc  est,  sylvje  sa- 
cras,  non  cardebantur  nisi  prius  facto 
piacnlo.  Vide  Caton.  de  R.  R.  cap. 
130.  Dae, 

"  Conquirere']  Legendnm  Coinquire, 
vel  Coinquere:  ntrnmque  enim  vide- 
tur  usnrpatum,  '  Coinquio,'  et '  Coin- 
queo :'  verbumnemini  hactenus,quod 
puto,  animadversum.  Dictum  autem 
veteri  distortione  coinquio,  pro  coan- 
quia:  anquire  a  Gra?co  S'/x^'f,  a  quo 
anquina.  Cinna:  '  Atque  anquina  te- 
net stabilem  firmissinia  cursuni.'  Ve- 
teres  ergo  per  Q  dicebant,  quod  post- 
ea  per  G  :    nam  Anquere  prius  fuit, 


aSoj  T.  oca  ■Kp6Svpov  TfdpafjLfjLiVOf.  ds  rb      quam  AngV£re,     Coinquire   ergo   seu 
TTp6Qvpov,  inquiunt,  jSAtVwj/.  roiovro  yap     Coinquere  arbores,  est  coercere,  ver- 


DE    VF'RbORUM    SIGN  1 FIC  ATION  E    LIB.    Ill, 


181 


Conrcgione,"  e  regione. 

Conruspari/  conquirere.     Plautus :  Conruspare  tua  consi- 

lia  in  pectore. 
Coiiscripti  '^  dicebantur,  qui  ex  equestri  ordiiie  Patribus  ad- 

scribebantur,  lit  numerus  Senatorum  expleretur. 


NOTiE 

bum  aptiim  ei  rei.  In  tabula  mar-  est,  quod  coMZucare  supra  dicit  Festus, 
morea  non  dudum  Romre  etiossa,  cu-  quod  in  sacra  sylva  fieri  non  poterat 
jus    exemplum    coramunicavit    niihi      nisi  prius  facto  piaculo.     Sic  supra 


CI.  Puteanus,   ita    legitur :  earvm- 

aVE.  ARBORVM.  ADOLEFACTARVM. 
ET.  COINQVENDARVM.  ET.  IN.  EO. 
LVCO.     AU-«.     SINT.     REPOSIT^.     &C. 

Videndum  igitur,  iium  superius,  ubi 
legimus,  Coinquire,  depntare,  idem  ver- 
bum  inteliigere  debeanins,  et  mutila- 
toris  negligentia  conunissum  sit,  quo 
minus  iilud  explicatum  sit.  Nam  ful- 
guritas  arbores  coiircere,  nihil  aliud, 
quam  ea  parte  raniis  colliicare,  tpia 
de  coelo  tactae  sunt;  nt  pro  deputare, 
legendum  videatur  putare.  Sane  (juic- 
quid  est,  illud  coinquire  nihil  aliud 
est  quam  id  verbum,  de  quo  nunc 
agimus.  Jos.  Seal. 

Conquirere,  coercere"]  Scaliger  lege- 
bat,  coinquire,  co'ercere,  ut  sit  quod 
supra,  '  coinf|uire,  deputare.'  Sive 
ut  idem  hie  legit  putare  ;  nam  fulgii- 
ritas  arbores  coercere,  nihil  aliud, 
quam  ea  parte  ramis  conlucare,  qua 
de  coelo  lactce  sunt :  locum  adi.  Ego 
quidem  nihil  mutandum  censeo.  ('oti- 


Festus  coinquire  interprefatus  est  de- 
putare,  ut  sexcentis  locis  apud  Plin. 
et  Columel.  deputari  vites  et  arbo- 
res  dicnntur  quarum  superflui  reci- 
duntur  rami.  Et  Ovid,  de  Nuce : 
'  Non  milii  falx  niniias  Saturnia  de- 
putat  umbras.'  Dae. 

•''  Conregione] '  E  regione.'  Hac  voce 
utebantur  Pontifices  in  efTandis  tem- 
plis  auguralibus,  vel  tinibus  fanorum 
et  ararum,  cum  regionum  ipsarum 
terminos  concipiebant.  Varro  lib. 
VI.  '  Interea  conregione,  couspici- 
one,  cortumione,  utique  ea  rectissime 
sensi.'  Conregione,  hoc  est,  ut  Var- 
ro ipse  interpretatur,  intra  eas  re- 
giones  qua  oculi  conspiciunt.  Idem. 

>  Conruspari]  Ruspari  est  scrutari, 
studiose  quaerere.  Accius  in  Melea- 
gro:  '  Vagenl  ruspantes  sylvas,  sec- 
tantes  feras.'  Vide  infra  '  Ruspari.' 
Plauti  locus  quem  laudat  F'estus  in 
editis  comoediis  non  extat.  Idem. 

'  Conscripti]  Ergo  iidem  sunt  con- 


quirere  ut  inquirere  puto  esse  verbum  scripti  ([ui  adlecti  ;  quos  vide  suo  lo- 
juris  ;  et  con<|uircre  vitia,  fares,  6cc.  co.  Eos  Junius  Brutus  legit.  Liv. 
dicuntur,  qui  inquiriint  et  ita  coer-  lib.  ii.  'Delude  quo  plus  virium  in 
cent.  Q\\d\e  conquirere, coercere.  Ta-  senatu  frequentia  etiam  ordinis  face- 
men  vetus  codex  ex  sententia  Scali-  ret,  caedibus  regis  deminutum  patruni 
geri  habet  coJ«(/Mt;re,  coi'rte/e.  Sic  rh  numerum,primoribusequestrisgradus 
co'ercere  pro  coinquere,  sive  deputare  lectis,  ad  trecentorum  sumniam  ex- 
in  precaiione  sacrificii,  iiuod  fieri  so-  plevit,  tradituniijue  iude  fertur  ut  in 
lebat  ad  coulucandas  arbores  sacras  senatum  vocarcutur  ;    (jui  patres  qui- 


apud  Caloiiem  :  '  Si  Deus,  si  Dea  es, 
cujiiui  illud  sacrum  est,  uti  tibi  jus 
siet  porco  piaculo  facere,  illius  sacii 
coi-rccndi  ergo ;'    ubi  coercere  idem 


que  conscripli  essent.  Conscriptos 
videlicet  in  novum  senatum  appeila- 
bant  lectos.'  Vide  '  qui  patres.'  Idem. 


182 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Consentia  sacra,^  quae  ex  multorum  consensu  sunt  statuta. 

Considerare''  a  contemplatione  siderum  videtur  appellari. 

Consilium  •^  vel  a  consulendo  dicitur,  vel  quod  in  unam  sen- 
tentiam  plurium  mentes  consiliant,*^  et  conveniant:  seda 
silentio  credibilius  dictum  putatur,  quo  maxirae  invenitur. 

Consiluere  **  Ennius  pro  conticuere  posuit. 

Consiptum  "  apud  Ennium  pro  conseptum  reperitur  :'^  Con- 
siptum  clavis  praefixum. 

Consponsor/  conjurator. 


17  Qiiidam  libri  consideant. — 18  Alii  invenitur. 


NOTtE 


*  Co7isentia  sacral  Erant  gentlliiini 
inter  se  '  Consentia  sacra,'  et  '  Con- 
sentes  Dii,'  iit  *  Corneliorum,'  '  Va- 
lerioriim,'  &c.  Jos.  Seal. 

Consentia  sacra] Eiant gentilinm  in- 
ter se,  ut  '  Corneliorum,'  '  Valerio- 
rnm,'  et  pro  tota  gente  fiebant,  con- 
sentiente  geutilitate.  Dae. 

^  Considerare]  Astrologornm  pro- 
priuni  qui  sidera  intueutur.  Vide 
'  Desiderate. '  Idem. 

"=  Consilium]  Iranio  omnino  a  consu- 
Undo,  u  verso  in  i.  Sic  ab  '  exul,' 
'  exilium.'  '  Consiilo' autem  a  '  sa- 
lio.'  Idem, 

^  Consiluere]  Consileo,  consilui,  ut 
conticeo,  conticui.  Idem. 

^  Consiptum]  Pro  conseptum  Vete- 
res  dixere  consipitum,  nnie  consiptum ; 
quod  est  agri  circa  templnni  spatium 
Deo  dicatuni.  Varro  lib.  vi.  *  Ex- 
templo  est  continuo,  quod  omne  tern- 
plum  debet  circnmseptuni,  nee  plus- 
quam  unnni  introituui  habere.'  Ubi 
Varroni  circumscptum  est  quod  Festo 
conseptum, ■irepll3o\os, irept(ppayiia.  Apnd 
Ennium  haec  vox  hodie  non  extat ; 
nam  quod  ait  Scaliger,  Festum  intel- 
ligere  ex  Medea  Ennii ;  '  Teneor  con- 
sipta  undique  venor  ;'  id  vero  pro- 
bare  non  possum.  Ratio  est,  quod  vo- 
cam  ipsani  produxisset  Festus,  uti  ea 


apud  Ennium,  et  non  mutato  genera. 
Nam  ita  solet.  Idem. 

f  Consponsor]  Intelligendum  hie 
conjuratores,  qui  pcena  sacramenti 
mutuo  se  provocant,  cum  in  rem  ali- 
quam  agereiit,  puta  in  litem  vindicia- 
rum.  'Nam,'  ut  inqnit  Varro,  '  qui 
petebat,  et  qui  inficiabatur,  de  aliis 
rebus,  uterque  quinquagenos  aeris  ad 
pontificeui  deponebant,'  &c.  Nam 
formula  provocationis  erat  haec:  «van- 

DO.  NEGAS.  TE.  SACRAMENTO.  QVIN- 
QVAGENARIO.  PROVOCO.  et,  QVA.  DK. 
RE.  PETO.  LAVDABILITER.  JVRA.    HoC 

erat  Consponsio.  Nam  qui  exegerat 
juranientum,  rursus  et  ipse  sacramen- 
tum  adigebatur  ab  adversario.  Vide 
'  sacramentum.'  Jos.  Seal. 

Consponsor]  Intelligendum  hie  con- 
juratores, qui  pcena  sacramenti  mu- 
tuo se  provocant  cum  in  rem  aliquam 
agerent,  puta  in  litem  vindiciarum  ; 
'  nam,'  ut  inquit  Varro,  '  qui  petebat 
et  qui  inficiabatur,  de  aliis  rebus, 
uterque  quinquagenos  »ris  ad  Pontifi- 
ceni  deponebant.'  Nam  formula  pro- 
vocationis erat  haec  :  qvando.  negas. 

TE.  SACRAMENTO.  Q VINQVAGEN ARIO. 
PROVOCO.  et  QVA.  UE.  RE.  PETO.  LAV- 
DABILITER. JVRA.  Hoc  erat  conspon- 
sio. Nam  qui  exegerat  juranientum, 
rursus  et  ipse  juranientum  adigeba- 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATIONS    LIU.    III. 


183 


Consponsos  ^  antiqui  dicebant  fide  mutua  conligatos. 
Consteruatio,''  qua?  est  concitatio  qua^dam  subita  ex  aliqno 

mctu,  a  sternulamcnto  '9  deducta  est,  quod  eo  toto  con- 

ciitimur  corpore. 
Constitutus '  hominura  a  consistentium  multitudine  appel- 

latur. 
Consualia  ''  ludi  dicebantur,  quos  in  honorem  Consi  facie- 

bant,  quern  Deum  consilii  pufabant. 
Consuetioncm  '  Plautus  pro  consuetudine  dixit. 


19  Qnidain  libri  o  slcrnala  menle,  et  niox  eo  quod.  Dae.  legenduni  monet 
quod  ca  tola. 

NOTiE 

tnr  al)  adveisario.     Vide  in  voce 'sa-  turn  esset  populi  constitiitiis  ad  siif- 

cramenlum.'  iScaliger.   Alias  conspon-  fragium  fercndmn.'     A  consistentium 

sores   etiani  dicti,   qui    se  siniul   pro  nuiititudinc  dictum   vult   Festus  (ne- 

f]uopiani   obligarunt.      Correi   debiti  que  enim  depravatushiclocus, utper- 

Jurisconsnltis  dicti.  Due.  peiani  voluit  Scaligei) ;  nam  sic  apud 

E  Conspoiisos]  Sic  eos  dicebant,  qui  Gellium  locus, ubiconsistitur,con5^i^io, 

sibi  nintiiam  tidem  dedeiant.     Usus  pro  quo  libri  quidam  habent  co»js/i<«- 

Naevius,  ut  docet  Varro  lib.  v.  '  Hinc  tio.   Melius  tamen  a  verbo  constituere, 

sponsus,    consponsus.      Hoc  Na^vius  quod   ihi  ad  constitutuni    conveniat 

significat,  cum  ait,  consponsi.'  Idem.  populus.     Quinet  tJ»  coMs<i<u<«mapud 

^  Consternalio]  A  sternutamento.  Tullium  legitur  pro  loco  ubi  convc- 
Eigo  Festus  per  consteinationem  me-  niebant.  In  Orat.  pro  Crelio  :  'G la- 
tum ilium  intelligit,  quem  ex  ominoso  ves  eiiint  homines  (jui  hoc  dicere  au- 
sternutamento  Romani  veteres  con-  deaiit,  cum  sit  his  confitcndum  ne 
cipiebant.  Sed  neque  ad  vocis  ori-  congressu  quidem  ct  constitute  coc- 
giupni  accessit.  Immo  et  quidam  li-  pisse  de  tantis  injuriis  cxperiri.'  Dae. 
bri  liabent  a  s((?)n«<a  »»en/t',  quani  ve-  ''  Consualia]  Glossarium  :  •  Conso, 
ram  Icctionem  puto.  Veteres  s<erncrc  t&j  uii^  t^x ''ifftSos.'  Male.  Jos.  Seal. 
dicebant  et  sternare,  quod  est  deji-  Co7isiialia]  Festa  qute  Deo  Conso 
cere.  Ab  hoc  '  consternaie,'  '  con-  peragebantur  12.  Ral.  Septembr. 
sternatio,' aniinidejectio.  In  fine  lege,  Ovid.  Fast.  iii.  'Festa  para  Conso: 
quodea  ioto.  Idem.  Consus   tibi  cetera   dicet,  Illo  festa 

'  Constitutus'}  Non  leviter  deprava-  die  dum   sua  sacra  canes.'      '  Lndi 

ttis  locus.  Sic  legendum  videtur:  Con-  equestrcs  '  etiam  dicebantur,  quibus 


slitutus  hominum,  Consistentium  inulti- 
ludo  ufipellatur.  Varro:  '  Comitiales 
dicti,  quod  turn  esset  populi  constitu- 
tus ad  suftragium  ferunduni.'  Jos, 
Seal. 

Constitutus  liominum]  Hominum  cre- 


Sabinae  virgines  raptaj  sunt.  Vide 
Liv.  lib.  I.  Varr.  lib.  v.  et  Plutarch, 
in  Romulo.  Dae. 

'  Consuetioncm]  Locum  Plauti  quem 
vult  Festus,  liodie  inter  fiagmenta  le- 
gerc  est.    Sed  male  ibi  eonsuetudo  pro 


tiis.     Varro  :  '  Comitiales  dicti,  quod      eonsuctio    legitur  :    '   Clandestina   i:t 


184 


SEXTI    POM  I' Ell    FESTI 


Consulas  "'  antiqui  ponehimt,  non  tantum  pro  consilium  pe- 
tas,  et  perconteris,  sed  etiara  pro  judices,  et  statuas." 

Contagionem  °  esse  dicendum,  non  contagium. 

Conteraplari ''  dictum  est  a  teraplo ;  id  est,  loco,  qui  ab 
omni  parte  aspici,  vel  ex  quo  omnis  pars  videri  potest, 
quem  antiqui  tem-plum  nominabant. 

Contestari ''  est,  cum  uterque  reus  dicit,  Testes  estote. 
Contestari  litem  dicuntur  duo  aut  plures  adversarii,quod 
ordinato  judicio  utraque  pars  dicere  solet,  Testes  estote. 


N01\E 


celetur  consuetudo/  Lege  consuetio. 
Iniino  et  liic  versus  est  ex  Aiuphit.  i. 
2. '  Et  clandestina  iit  celetur  consue- 
tio ;'  ubi  male  libii  omnes  editi,  ce- 
letur suspicio.  Consuetio  primus  re- 
stituit  Scioppius.  '  Consuetio,  ctvpov- 
aia  :  consuescere,  avviivai.'  Sed  ha;c 
niiuis  nota.  Idem. 

"  Consulas]  Attius  in  Brute  :  '  qui 
recte  consulat,  consul  cluat :'  ita  le- 
gendum  apud  Varroneni  niemini  me 
aduioneri  ab  amico  quodam  meo  Co- 
loniensi,  doctissimo  juvene.  Jos,  Seal. 
Consulus]  Consulere  pro  consilium 
petere.  Cicer.  in  Verr.  ii. '  Nunc  ego, 
judices,  vos  consulo,  quid  mihi  facien- 
dum putetis.'  Dae. 

"  Pro  jiidiees  et  statuas]  Male  vel 
bene  de  aIi(|uo  vel  iu  aliquem  consu- 
lere, est,  statuere,  decernere  de  eo 
quod  ei  vel  commodum  sit  vel  incom- 
modiim.  Terent.  Heaut.  iii.  1.  '  Quia 
pessinie  istuc  in  te  atque  in  ilium 
consulis.  Si  te  tam  leni  et  victo  animo 
esse  ostenderis.'  Livius  lib.  xxx. 
'  De  perfugis  gravius  quain  de  fugiti- 
vis  consultum.'  Idem. 

"  Contagionem]  Sallust.  '  Post  ubi 
contagio,  quasi  pestilentia,  invasit.' 
Sed  et  contagium  dixit  Virgil.  '  Nee 
mala  vicini  pecoris  contagia  iaedent.' 
Contagio  et  contagium  antiquis  siuipli- 
citerconjunctionem  signiticabant :  ta- 
go  pro  tango,  contago.  Sed  postea  ad 
venenuui  traducta, et  morbuin quisei- 


pit,  gliscit,  et  contactu  inficit.  Idem. 

P  Contemplari]  Templum  dicitur 
quivis  locus  vacuus  et  apertus,  ut '  aj- 
therea  templa,'  regiones  agtheris  : 
'  Acherusia  templa,'  &c.  Unde  in  au- 
guriis  tenipluui  dicitur  locus  auspicii 
causa,  quibusdam  conceptis  verbis  fi- 
uitus,  in  edito  et  aperto  ad  prospec- 
tum,  singulis  ejus  lateribus  obversis 
ad  singulas  mundi  plagas,  in  ciijns 
umbilico  erat  arx,  sen  auguraculum, 
seu  tabernaculum,  ad  observandas  ali- 
tum  auguraliuni  volatus.  Ab  eo  igi- 
tur  contemplari.  Sed  vide  apud  Var- 
ronem  lib.  vi.  qui  optime  totam  tem- 
plorum  significationem  est  persecu- 
tus,  etsi  in  etymo  operam  luserit; 
neque  enim  templum  a  tuendo,  quasi 
tuemplum,  sive  tuempulum,  ut  ipse  do- 
cet,  verum  a  refnevo^,  quomodo  non 
solum  agii  partem  aliquam,  ab  aliis 
divisam  et  secretam,  quae  viris  forti- 
bus  et  regibus  pro  honoredabatur,  ut 
Tarquinio  Superbo  iu  campo  Marlio, 
Graeci  dixere ;  sed  locum  quemvis 
patulum  et  apertum  certis  quibusdam 
finibus  terminatum  :  sic  jEschyhis 
dixit  Tefifvos  alOepos,  '  templum  athe- 
ris.'  Idem. 

1  Contestari]  Interpunctionis  nofa 
videtur  addenda  ad  verbum  uterque. 
Ful.  Ursin. 

Cotitestari]  Apud  veteres  Latinos 
petitor,  et  is  unde  petebatur,  ille 
petens,  hie  negaus  primum  inter  se 


DE    VKRUORUM    SIGN  I  FICATrON  K    L!H.    III. 


185 


Contignum,  frustimi  carnis  cum  septem  costis  demptum. 

Contrarium  aes,'  grave  a?s. 

Contubernales'*  dicuntur  a  tabernis,  quae  fiebant  ex  tabulis : 

uiidc  et  taberuacula  dicta  sunt,  licet  ex  tentoriis  et  ex 

pcllibiis  fiant.-° 
Coutubcrnium  '  dicitur  contubernalium  habitation 
Contuoli ' "  oculi  suut  in  aagustum  coacti   conniventibus 

palpebris. 


20  Vid.  Not.  inf. — 1  Alii  Conculi.     Seal,  legendum  monet  Coniroli. 


NOT/E 
vel  in  jure  apud  Praetorem,  vel  in 
judicio  apud  pedaiiiim  judicem  con- 
tendebaiit,  pra>ser.tibus  testibus, 
fjitos  uterque  sui  facti  niemores  esse 
jubebat  liac  formula  :  *  testes  estote.' 
Inde  '  contestari  litem '  et  '  litis  con- 


ponderandum  uterentilr.  Nam  quod 
praeponderabat,  id  '  contra  esse,' hoc 
est,  avri^^iiTdv,  et  '  contrarium  aes,' 
hv-rlpfioTrov.  Inde  saepissime  apud 
Plautum  invenias,  '  auro  contra'  vel 
'  contra  aurum   emcre.'      '  Talento 


testatio' dici  coepta  sunt,  qua  scilicet  contra  cams  non  est :'  hoc  est,  auro 

litis    contestatione    uterque   se    liti  pra?ponderante,  contrario.  Idem. 

persequendas  obstringebat  apud  ju-  *  Contubernalcs]    Laudo    conjectu- 

dicem  a  Pratore  dandum,  et  ex  ea  ram  doctornm  hominum  :  Licef  et  <e«- 

formula  quam  daret,  ita  ut  a  neutro  toria  ex  pelUbus  fiant.    Ego  tanien  ve- 

liceret   salva   lite   discedere.     Unde  rius  crediderim  ;   Unde  et  Taberuacula 


Gloss.  •  lites  contestatae,  at  apx^i"  Aa- 
fiovcrat  iv  SiKaffTTjpicji  Si'/cai  e|  avrtKadiir- 
ruTUf,'  '  Lites  qu'je  initiiim  capiunt  in 
judicio  ex  contestantibus.'  Cicero 
pro  Roscio :  '  qui  per  se  litem  con- 
testatur,  sibi  soli  petit,  alteri  nemo 
potest,  nisi  cognitor  est  factiis.' 
Nunc  in  foris  Galiicanis  '  litis  con- 
testatio'  non  potest  constare  acto- 
ris  intentione,  et  rei  inficiatione 
sola,  nisi  intervenerit  judicis  su- 
per ea  re  decretum  aliquod  litis 
contestation!  absolvendie  ;  in  foris 
enini  dicitur :  II  y  a  contc:statiun  de 
cause  quand  le  juge  a  donn^  son  apoin- 
tement  d  hrire  et  ii  produire.  Uac. 


dicta  sunt,  licet  ex  tentis  pdlibus  fiant. 
Licet,  iiiquit,  non  ex  tabulis,  sed  ex 
pellibus  fiant.  Lucilius  :  '  Hie  nbi 
consessum,  pellesque  ut  in  ordine 
teutae:'  et  apud  Caesarem,  '  deteu- 
dere  tentoria.'  Jos.  Seal. 

Co7itubernales]  Vide  '  adtubernalis:' 
contubernalcs  qui  iisdeni  tabernis  ha- 
bitant, et  sub  eodem  duce  pugnant. 
Et  sic  propria  dicebantur  decem  mi- 
lites,  qui  sub  uno  papilione  degebant, 
quibus  decanus  praEerat,et  caput  con- 
tubernii  dicebatur.  Infra  legendusn 
est,  Licet  et  tentoria  ex  pellibus  fiant, 
Vel  nt  Scaliger,  licet  ex  tentis  pelli- 
bus fiant.    Ut  apud  Liicilium :  '  Nunc 


•■  Contrarium  as]  Grave  aes,  cujus      )ibi  consessum,   pellesque  ut  in  or- 
singuli   asses    pondo   libram.      Vide      dine  tenta?.'  Dae. 


'  grave.'  Contrarium  auteiu  (|uod  non 
nuuH-rato,  sed  appenso  debita  exolvi 
et  alia  quacumque  emi  solebaiit. 
5ic  dictum  a  contra  quod  eo  ad  pric- 


'  Contubernium]  Siieton.  in  Julio : 
'  Sfipendia  prima  in  Africa  fecit  in 
Tliermi  pra>toris  contubernio.'  Idem. 

»  Contuoli]  Noa  est  dubium,  quia 


186 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Convallis  "  est  planities  ex  omni  parte  comprehensa  monti- 
biis,  collibusve.  Vallis  duobus  lateribus  inclusa  plani- 
ties.    Valiis  deminutivum  Vallicula  facit. 

Conventae  *  ^  conditio  dicebatur,  cum  primus  sermo  de  nup- 
tiis,  et  earum  conditione  habebatur. 

Conventus^  quatuor  modis  intelligitur.  Uno,  cum  quemli- 
bet  hominem  ab  aliquo  conventum  esse  dicimus  ;  altero, 
cum  significatur  raultitudo  ex  compluribus  generibus  ho- 
minum  contracta  in  unum  locum ;  tertio,  cum  a  magis- 
tratibus  judicii  causa  populus  congregatur;  quarto,  cum 
aliquem  in  locum  frequentia  horainum  supplicationis  aut 
gratulationis  causa  colligitur. 


2  Alii  Conventa  vel  Conveniio.    Seal,  et  Dae.  legendnm  raonent  Conventa 
conditio. 

NOTiE 

sit    Conivoli,    at    snpra.      Dae. 


legendnm 
Quod  et  ipse  Grammaticiis  decla- 
rat,  cum  dicit  '  eonuiventibus  palpe- 
bris.'  Jos.  Seal. 

*  Convallis]  A  eo7i  et  vallis,  Male 
Varro,  qui  '  convallis '  dici  putat '  ca- 
vata  vallis.'  Dae, 

y  ConventceJ  Omnino  legeiidum 
Conventa  conditio.  Nam  et  id  simpli- 
citer  dicebatur  condilio,  unde  for- 
mula repndii :  '  Conditione  tna  non 
utor:'  et  quod  dicebatur,  '  Paren- 
tes  liberis  suis  conditiones  quaerere.' 
Jos.  Seal. 

Convent<s  conditio]  Legendum,ut  in 
margine,  conventa  conditio,  qua;  et 
conditio  absolute  dicebatur ;  id  est, 
conjunctio,  vel  pactio  nuptiarum,  et 
sponsaliorum.  Plant.  Aulul.  iii.  5. 
'  Narravi  amicis  multis  consilium 
nieum  De  conditione  hac'  Inde  for- 
mula repudii :  'conditione  tua  non 
utor:'  et  quod  dicebatur,  '  parentes 
liberis  suis  conditiones  quaerere.' 
Notandum  etiam  conditio  interdum 
non  de  nuptiis,  sed  de  stupris  intel- 
ligi.  Sueton.  August,  cap.  69.  '  Et 
conditiones    quaesitas    per    amicos.' 


^  Conventus]  Hoc  priori  modo  Te- 
rent.  Hecyr.  v.  1.  '  Non  lioc  de  ni- 
hilo  quod  Laches  nunc  me  conven- 
tum expetit.'  Reliqui  tres  modi  se- 
quentes  ad  unum  et  eundein  possunt 
referri.  Nam  a  conventibns  (luos 
Magistratus,  sive  in  Italiae  praefectn- 
ris  et  in  provinciis  suis,  sive  Romae, 
qui  et  conventiones  dicebantur,  ut  pa- 
tet  ex  Varrone,  quivis  alii  ccetus  ho- 
rainum quacumque  de  causa,  conven- 
tus  dicti  sunt.  Sed  non  praetereun- 
duni,  conventus  nomine  praeterea  de- 
signari  corpus  civium  Romanorum, 
qui  in  quibusvis  oppidis  extra  La- 
tium,  negoliandi  causa  degebant,  qua 
appellatione  secernebantur  ab  oppi- 
danis  apudTnllium  saepissime.  Et  in 
Orat.  pro  Sext.  '  Et  turn  conventus 
ille  Capuap,  qui,  propter  salutem  il- 
lius  urbis,  consulatn  conservatam 
meo,  me  unnm  patronum  adoptavit, 
hnic  apud  me  maximas  gratias  egit.' 
Ubi  '  conventus  ille  Capuae,'  est 
corpus  civium  Romanorum  qui  Ca- 
puae  degebant.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   III. 


187 


Convexum  *  est  ex  omni  parte  declinatum,  qualis  est  natura 
coeli,quod  ex  omni  parte  ad  terram  versus  declinatum  est. 

Convicium ''  a  vicis,  in  quibtis  prius^  habitatum  est,  vide- 
tur  dictum  ;  vel  immutata  litera  quasi  convocium. 

Convoti,''  iisdem  votis  obligati. 

Copona/  taberna  a  copiis  *  dicta. 

Coquitare*  pro  coctitare,  id  est,  frequenter  coquere,  Plautus 
posuit. 


i  Al.  primuni, — 4  Qnidani  conjiciunt  cupis. 


NOT^ 


*  Convexum]  Quasi  converstim.  Isi- 
dor.  lib.  III.  Orig.  '  Convexum  ciir- 
viim  est,  quasi  conversuiu  seu  incli- 
iiatum  et  ad  modiim  circiili  flexum.' 
Sed  a  veho  potius  quani  a  verto,  cun- 
lexuin  deducitur.  Est  enim  co7ivcxum 
id  (juod  supra  concavum  conveiiitur. 
Idem, 

^  Convicium]  Hac  voce  proprie  sig- 
natur  confusa  vociferatio,  quje  tit 
pluribus  pariter  una  loquentibus. 
Vnlgo  dicinuis  vacaime.  Teient.  hoc 
sensu  dixit,  Adelph.  ii.  1.  '  Ante 
aedes  non  fecisse  eiit  melius  hie  con- 


Copo7i(i~\  Non  video  our  viri  docti 
pro  a  copiis  legerint  a  cupis.  Nam 
cupa,  ut  Veteres  dixere  pro  copa,  idem 
est  ac  copona.  Copona  autem  sive 
cupa  vel  copa,  et  tabernam  et  niiilie- 
rcm  significat.  De  Muliere  Virg, 
'  Copa  Syrisca;'  quod  Lucil.  *  Cau- 
pona  hie  tamen  una  Syra,'  Neque 
tanien  a  copiis  dicta  copona,  nt  Fes- 
tus  opinatur,  sed  potius,  ut  in  al- 
phabeto  suo  Angeius  Caninius  et 
Scaliger  in  Conjectaneis,  caupo  a 
Grapco  kcctttjA-os,  KanriKos,  Kanccv,  ut  a 
KavQi)\os,  KOLvOwv.     A  Ka.Tro>v  Latini  fe- 


vicium.'     Et   proprie   facere   convi-      cere  caupo,  addito  u.    Pro  quo  etiam 


cium  dicitur  occentare.  Vide  '  occen- 
tassiul.'  Inde  patet  convicium  esse 
quasi  cowrociuw,  a  vociim  conlatione, 
et  ita  proprie  apud  Phdedr.  Fab.  6, 
lib.  I.  '  Convicio  perniotus  quierit 
Jupiter  Causam  querelae.'  Prioreni 
tamen  etynioiogiam  secutus  Nonius: 
*  Conviciimi  dictum  est  quasi  e  vicis 
jocum,  qui  secundum  ignobilitatem 
inaledictis  et  dictis  turpibus  caville- 
tur.'  Sed  is  quid  esset  convicium  non 
satis  intellexit.  Idem. 

•:  Convoti]  Proprie  conjuratores, 
awofxviJovTes.  Idem, 

■1  Copona']  Non  video,  quare  doctis 
viris  hie  visum  mutare  a  cupis,  pro,  a 
copiii ;  nam  niijil  est  apertius.  Jos. 
Seal, 


dixere  copo;  ut  pro  *  aula,'  '  olla;'  et  a 
'  copo,' '  copona.'  Et  antiquitus  '  co- 
po' et  ' copona'  non  de  una  re  tan- 
turn,  ut  nunc,  sed  ad  multa  alia  ex- 
tendebatur,  ut  Graecis  Ka7njA.os.  Dae. 
^  Coqiiilare]  Hodie  haec  vox  apud 
Plautum  nusquam  legitur,  nisi  lo- 
cum intelligat  Festus  qui  est  in 
Pseud.  III.  2.  ubi  nunc  co<juinare  le- 
gitur :  '  Hem  mane,  quanti  istuc 
unum  me  coquiuare  perdoces  ?'  ubi 
coquinare  est  a  coquina,  ut  et  idem 
coquinatum  pauIo  superius  dixerat : 
'  An  tu  coquinatum  te  ire  quoquam 
postulas?'  Et  Aulul.  iii.  1.  '  Neque 
ego  unquam,  nisi  hodie,  ad  Bacchas 
veni  ad  Bacchanal  coquinatum/ 
Idem. 


188 


SEXTr    POMPKH    FESTI 


Coquum  ^  et  pistorem  apiid  antiqiios  emidcm  fnisse  accepi- 
mus.  Naeviiis,  Coquus,  inquit,  edit  Neptununi,  Venerem, 
Cererem :  significat  per  Cererem  panem,  per  Neptunum 
pisces,  per  Venerem  olera. 

Corbitae  ^  dicuntur  naves  onerarige  :  quod  in  malo  earum 
summo  pro  signo  corbes  solerent  suspendi. 

Corculum  ^  a  corde  dicebant  antiqui  solertem,  et  acutum.^ 
Plautus  in  Casina  :  Ego  sum  liber,  meum  corculum,  mel- 
liculum,  verculum. 


5  Alii  caututn. 

TSiOTIE 

'  Coquum]  Pistorem  apud  Veteres 
non  fuisse  testatiir  Varro  in  Tucpri  Me- 
viTTTtov :  '  Nee  pistorem  ulluiii  nos- 
sent,  nisi  eum  qui  in  pistrino  pinseret 
faiinani :'  et  lib.  i.  de  vita  popiili 
Kom.  '  Nee  pistoris  nomen  erat,  nisi 
ejus  qtii  far  piiisebat,'  Plin.  1.  xviii. 
c.  12.  '  Pistores  Komae  non  fuerunt 
ad  Persicum  nsqiie  bellum,  annis  ab 
urbe  condita  super  idlxxx.  ipsi  pa- 


veti,  alterius  hortorum,  quo  nomine 
rustica  vinalia  instituta.'  Idem  lib. 
V.  de  L.  L.  vide  infra  post  '  Roscii,' 
et  in  '  rustica  vinalia.'  Idem. 

g  Curbitie']  Genus  navigii  tardum 
et  grave.  Plaut.  Pcenul.  iii.  1. '  Ho- 
mines spissigradissinios  Tardiores 
quam  corbitas  sunt  in  tranqiiillo  ma- 
ri.'  Sic  autem  dictae  coibitcB,  quod 
corbes  in  malo  irapdffrjjxa  suspenderen- 
neui  faciebant  Quirites,  mulierumque      tur  contra  solitum   morem  :  semper 


id  opus  erat,  sicut  etiam  nunc  in  plu- 
rimis  gentium.  Artoptam  Plautus  in 
fabula,  quani  Aululariam  scripsit, 
magna  ob  id  concertatione  erudito- 
rum  an  is  versus  poetae  sit  illius,  cer- 
tumqne  sit  Atteii  Capitonis  sententia, 
tosttim  panem  lautioribus  coquereso- 


enim  irapdariixa  in  prora,  et  inde  no- 
men.  Idem. 

''  Cuivulum']  Plauti  exemplum  hie 
nihil  ad  rem  ;  sed  potius,  quod  ait 
Cicero  de  Scipione  Nasica,  eum  vul- 
go  Corcji/uw  dictum.  Jos.  Seal. 

Corculum]  Hie  Plauti  locus,  quern 


litos,  pistoresque  tantuni  eos,  qui  far  laudat  Festus,  nihil  ad  rem,  nam  quo 

pinsebant,  nominatos.'     Sic  et  apud  sensu  dixit  Plautus,  non  pro  solerti 

Plautum  coquum  centies,  pistorem  ve-  et  acuto,  sed    inroKopicrTiKuis   positum 

ro  ne  semel  quidem,  nisi  pro  eo  qui  est ;  ut  et  reliqua  verba  ad  eundem 


far  pinsit :  nam  pislum  antiqui  dice- 
bant pro  molilum.  Vide  '  pistum.' 
Locus  Naevii,  '  Coquus  edit  Neptu- 
num, Venerem,  Cererem,'  ex  lis 
operibus  desumptus  fuit  quorum  uo- 
niina  hodie  non  extant.  Cur  autem 
per  Venerem  olera  intelligat  Naevius, 


modum  efficta,  Sed  corculum,  quo 
sensu  solertem  et  acutum  significat, 
dictus  Scii>io  Nasica.  Cicero  in  lib. 
de  Claris  Orator. '  P.  etiam  Scipiunem 
Nasicam,  qui  est  Corculum  appella- 
tus,  qui  item  bis  consul  et  censor 
fuit,    habitum    eloquentem.'       Item 


hoc  inde  est,  quod  horti  in  Veneris  paulo  inferius:  'Jam  duorum  abavo- 

erant   tutela.     Varro  lib.  i.    de  lie  rum  quam  est  illustre  nomen,  P.  Sci- 

Rust.  '  Adveneror  Minervam  et  Ve-  pionis,  qui  bis  consul  fuit,  qui  est 

nerem,  quarum  uuius  procuratio  oli-  Corculum  dictus.'  Dae 


D£    VERBORUM    SIGMFICATIONE    LIB.    III. 


189 


Corda  frumenta/  quae  sero  raaturesciint,  ut  fenum  cordum. 
Corgo^  apiid  antiques  pro   adverbio,  quod  est  profecto, 

ponebatur. 
Corinthienses  '  ex  eo  dici  coeperunt,  ex  quo  coloni  Corin- 

thura  sunt  deducti,  qui  antea  Corinthii  sunt  dicti :  quam 

consuetudinem  servamus  ctiam,  cum  Romanenses,  et  Si- 

cilieuses  ^  negotiatores  dicimus,  qui  in  alienis  civitatibus 

negotiantur. 
Corius '"  apud  antiques  masculino  genere  dicebatur.    Plau- 

tus  :  Jam  tibi  tuis  meritis  crassus  corius  redditus   est. 

Pari  modo  diverse  genere  dicebant,  haec  ludus/  "  haec 

mctus,"  haec  amnis,P  hie  frons.^  i 


+  Ed.  Seal.  Rom.  et  Hispanienses,  et  Sicilienses. — 6  Alii  hcec  lucus. 

NOT^ 


Seal.  le- 


'  Corda  frumenta]  Non  de  plantis 
tantnni,  setl  et  de  animalibus  cnrdus 
dicitur.  Vair.  lib.  ii.  de  Re  Rust, 
cap.  1.  '  dicuntur  agni  cordi  qui  post 
tempus  nascuntur,  ac  remansennit  in 
volvis  iutiniis,  vocant  xop'"''  a  quo 
cliordi  appellati.'  Ubi  a  x<'j'"'<"'>  quod 
est  inembrana  foetus,  chorduni  dici 
putat :  sed  melius  Martinins,  qui  a 
Graeco  Kopi5ios,  'juvenilis,'  vel  ab  opos, 
'terminus,'  '  linis ;'  vel,  nt  quidam 
voluul,  a  x^P'''o^) '  lierba.'  Hominibus 
etiam  sero  natis  id  nomen  triliutum. 
Ita  Cordus  Cremutius.  Vide  Plin. 
Idem. 

^  Corg-o]  Vetus  Glossarium  per  G, 
Gorge.  Goreo,  o.vay.<pi^o\os.  Lege, 
Gorgo,  avajx(pt^6\cos.  Gorgi,  avaixcbi- 
/3oA.oi.  Jos.  Seal. 

Corgo'l  Quasi  '  corde  ago'  dici  pu- 
tat Martinius  :  in  Gloss.  Philox.  ie- 
gitur  Gorgo,  avaixcpiBoKws.  Gorgi, 
ava(x<p'i^o\oi.  Gorgo  pro  corgo,  c  niu- 
tato  in  g.  Dae. 

'  Corinthienses]  Qui  Corinthum  ha- 
bitant, scd  aliunde  nati  sunt.  At  Co- 
rinthii, Coriiitho  oriundi,  etsi  aliud 
solum  colant.  Sic  '  Romanenses,  Si- 
cilienses, Hispanienses.'  Sosii)ater  : 
'  Cum  dicimus  Hispanus,  nomen  na- 


tionis  ostendimus  ;  cum  antem  Hispa- 
niensis,  cognomen  eorum  qui  provin- 
ciam  Hispaniam  incolunt,  etsi  non 
Hispani.'  Idem. 

°i  Corius... Indus']  Lege  Htec  lupus, 
non  Hac  ludus.  Ennius  :  'Endotuetur 
ibi  lupu'  fcEinina  conspicio  amnem.' 
Jos,  Seal. 

Corius]  Ignoratur  Comcediae  no- 
men, undePlauti  locus,  quem  Festus 
laudat,  petitus  est.  Et  idem  eo  alibi 
masculino  genere  usus  est,  nt  Poennl. 
Act.  I.  Scena  1.  '  Tres  facile  corios 
contrivisti  bubnlos.'  EtVarro  in  Eu- 
menid.  '  Nunc  corius  ulmum  tuns  de- 
pavit,  pergis,  heja.'  Dae. 

"  Hcec  ludus]  Optime  notavit  Scali- 
ger  legendum  esse  hcec  lupus,  nt  apud 
Enn.  *  Endotuetur  ibi  lupu'  fiemina, 
aspicio  amnem.'  Neque  enim  hac 
ludus  unquam  dixere  Veteres,  sed 
pro  ea  dicebant  lusio  :  vide  Nouium. 
Idem. 

°  Hac  metus]  Ennius :  '  Ni  nietns 
uUa  tenet,  rite  virtute  quiescunt.' 
Idem. 

P  Hcec  amnis]  Plautus  in  Mercat. 
'  Neque  nlla  mihi  obstabit  amnis,  ne- 
que mons,  neque  adeo  mare.'  Idem. 

T  Hie  frons]  Cvecilius  in  siibdititio; 


190 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Corniscarum  '  divarum  locus  erat  trans  Tiberim  cornicibus 

dicatus,  quod  in  Junonis  tutela  esse  putabantur. 
Cornua '  Liberi  patris  simulachro  adjiciuntur,  quern  inven- 

torem  vini  dicunt :   eo  quod  homines  nimio  vino  truces 

fiunt.^ 
Corolla  diminutivum  est  a  corona:  coroUam'  nova  nupta 

de  floribus,  verbenis,  herbisque  a  se  lectis  sub  amiculo 

ferebat. 
Corona,"  cum  videatur  a  choro  dici,  caret  tamen  aspiratio- 

ne:  sive  coronee  dicuntur,  quod  cohonorent  eos  quibus 

imponuntur. 


et 


gendum  monet  hac  lupus:  probat  Dae— 7  Quidam  libri  fans.— 8  Vett.  libb. 
Jiant,  ut  bellua. 

NOTiE 
•Namii  sunt  inimici  pessimi  fronte 
hilaro,  Corde  tristi,  qiios  neque   ut 
apprehendas,  neque  ut  mittas  scias.' 
Idem. 

^  Corniscarum]  Cornices  esse  in  tu- 
tela Jnnonis,  praeter  fabnlas,  cogno- 
men etiani  ipsius  Deae  dociierit,  Mo- 
neta;  nam  inde  Gracculi  Monetcn  et 
MonetulcE  diet!.  Posterior  eetas  per 
D,  Monedula.  Glossarium  exponit, 
Monetam,  nvrj/ii.oavvTiv,'  iion  male. 
Hyginus :  ♦  Ex  Jove,  et  Moneta, 
Maia.'  Moneta  ergo  t)  mvriixocrvvq, 
mater  Musarum  :  et  in  Odyssea  ve- 
teri  Livii  Andronici :  '  Nam  Diva 
Monetas  filia  docnit,'  hoc  est,  fiovaa. 
Nam  est  ex  ilio  :  ovvsk  &pa  a<pias 
Otfias  fiovff'  e5i'8a|€.  Jos.  Seal. 

Corniscarum  divarum  locus']  Lego 
lucus:  in  vett.  Epigranimate,  deinas 
coRNiscAS  SACRVM.  sic  dictus  a 
cornicibus  quas  in  Junonis  tntelaesse 
vel  bullatae  aetati  notum  est,  Hanc 
ideo  natalem  dixit  Tibnll.  lib.  ii.  El. 
2.  quod  Juno  natalis  Dea  est :  '  Hue 
veniat  natalis  avis  prolemque  minis- 
tret.'  Corniscas  absolute  vocat  P. 
Victor,  qui  ponit  in  decima  quarta 
urbis  regione  trans  Tiberim.  Due. 


»  Cornua]    AUusit   Horatius 
addit  pauperi.'  Jos.  Seal. 

Cornua]  Nicandri  Scboliastes  aA€|j- 
(bapfiaKois'  ol  iroXaiot  K^pcuriv  ixp^^'ro 

fV  T^  TTciffet  a.VT\  TUIV    TTOTTIpiaiV,  odiy    Kal 

rh  Kfpdcrai  e'lprirat.  fj  Sia  ravpoiTiKhv  rwf 
mvovTwv,  TOVTfcm  T-qv  airh  rov  otvov 
Iffx^v.  'O  Ai6vv(ros  Koi  ravpoKfpus,  i. 
'  Antiqui  cornibus  utebantiir  pro  po- 
culis,  unde  et  K^pdcraL  vinum  infundere 
dicitur.  \e\  propter  torvitatem  bi- 
bentium,  hoc  est,  robnr  a  vino  datnm. 
Bacchus  eliamTauriforniis.'  Ad  hanc 
bibentiiim  torvitatem  aUusit  Hora- 
tius :  '  Et  dat  cornua  pauperi.'  Dae. 

'  Corollam]  Sub  amiculo,  hoc  est, 
sub  flanimeo,  quo  niibens  caput  obnu- 
bebat.  CatuU.  '  Cinge  tempoia  flo- 
ribns  Suaveolentis  amaraci,  Flam- 
meiim  cape.'  Qui  locus  interpretes 
latuit.  Idem. 

"  Coro7ia]  Et  nos  quoque  alibi  do- 
cuiinus  Coronam  Graecae  originis  esse. 
Simonides  :  ^o70os  iffayenai  rols  Tuv' 
SaptSr/CH/  aoiSrjs,  '^Av  afjLfrpoi  Terriyts 
a,Tni]fj.eiipai'To  x^P'^^V-  Ideoque  non 
carebant  ratione,  qui  cimi  aspiratione 
scribebant.  Jos.  Seal. 

Corona]  Non  a  choro,  sed  a  Grneco 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    III. 


191 


Corpulentis^  Ennius  pro  magnis  dixit:  nos  corpulentum 
dicimus,  corporis  obesi  hominem. 

Cossi  y  ab  antiqiiis  dicebantur  natura  rugosi  corporis  homi- 
nes, a  similitudine  vermium  ligno  editorum,  qui  cossi  ap- 
pellantur. 

Cotillce  9  laciis  ^  appellatur,  quod  in  eo  est  insula  Cotilia  ' 
nominata  a  Graecis. 

Coturnium,''  vas,  quo  in  sacrificiis  vinura  fundebatur. 

Coturnix  "^  appellatur  a  sono  vocis. 


9  Alii  Cutilia. 

NOT.i: 

xopuvbs,  nam  priimim  Veteribns  ffT4-  Latina,  et  Plin.  lib.  in.  cap.  12.  Ant. 

(pavos,  corona, xopi^fhs  vocabaUir,  irapa  Aug. 

rovs  X"Po<^J-     Quae  vox  apiid  Siiiioni-  Cotilia:  laais]  Alii  CiitilicB.    Et  '  la- 

deni  legitiir.     Iinmo  potiiis  corona  a.  cum  Cutilienseni '  vocat  Varro.     Sed 

KopwvT),  qiiam  Hesycli.  interpietatur  apud  Dionys.  et  Strab.  Cotilia  legi- 

eiSus  are<pdvov,    '  Speciem    Coronas.'  tiir.     Italiae  umbilicns  in  agro  Rliea- 

Dac. 


"  Corpulcnlis]  Hasc  vox  in  Ennii 
fragmentis  non  agparet.  Sed  inde  in 
Glossis  :  '  Corpulentus,  ixeyaKocroiixos,' 


tine,  intra  Rheate  et  Amiternnni.  A 
Grapcis  nonien  traxit,  quibus  KotvAtj 
insula  dicitiir  in  responso  illis  reddi- 
to  :  'S.Tiix^'ri  iu.at6fj.evot  'StKfAwv  "Zarovp- 


'  Magni  corporis.'  Postea  corpulentus      viou  alav,  'H5'  'A^opiyeveoov,  Koti^Atj  ov 


dici  ca'pit  pro  pingvii  :  corpus  enini 
pingiiedo.  Unde  '  corpus  facere  ' 
dixit  Phaed.  pro  pingiiescere  ;  nt 
contra  'corpus  amittere,'  pro  niaci- 
lenturn  fieii.  Quod  jam  olim  viris 
dortis  annotatuni.   Idem. 

>  Cos««]  Ante  Cotilia:  in  1.  m.  am- 
piius  est  :  Cothoncs  appellanitir  por- 
tu3  in  mari  arte  et  miinu  facti.  Ful. 
Ursin. 


vacros  oxf'trat,  •  Vadite  qutv rentes 
Siculum  Satnrniam  terram  Vel  Abo- 
rigiiium,  Cotilia  ubi  insula  fertur.' 
Dae. 

»  Cotiliu'\  A  GraBcis,  quibus  scili- 
cet responsum  redditnm  :  Srei'xeTe 
fjtatSptevot  'SiKeXwv  'S.aToipvtov  alav,  'H5° 
'APoptyevecav,  KorvAr]  ov  va(Tos  bx^lTai. 
KoTvAriv  ergo  Graeci  vocarnnt.  In 
Strabone  monuimus  KooriaKuAias  per- 


Cossi]  Eos   postea   Cusos   invenio      perani  legi.  Legenduni  enini  KoruAias. 
vocatos.    Glossarinm  :  '  Cusns,  |uA.ou      Jus.  Seal. 


(tkwKtj^.'  UndcHispani  hodie  vocant 
Ousanos.  Jos.  Seal. 

Cossi]  Alii  vermes  istos  non  cossos, 
sfd  cosses.  vocant,  nenipe  *  cossis  '  et 
•  cossus  '  nt  *  matrimus  '  et  *  matri- 
mis.'  Cossi  postea  cusi  vocati.  Gloss. 
'casus,  ^vKou  aKuXt]^,'  '  Hgni  vermis.' 
Due. 

'  Cotilice  locus']  IVlalim  Cutilicc,  ut 
apud   Varroneni  lib.    iv.  de   Lingua 


^  Colurnium]  Ego  non  puto  dif- 
ferre  a  Gutturuio.  Sed  literie  in  suas 
cognatas  degenerarnnt.  Idem. 

Colurnium]  A  gntta  est  gutturnium, 
sic  dictum,  quod  gnttatim  funderet. 
Postea  g  in  cognatam  c  mutata,  cotur- 
vium  factum  est.  Vide  '  Gutturni- 
um.' Dae. 

*=  Coturnix]  A  sono  vocis  dictam 
vult  Festus,  quod  priniam  in  cantu 


192 


SEXTI    FOMPEII    FESTI 


CRACENTiis/  graciles.     Ennius :  Succincti  gladiis  media 

regione  cracentes. 
Craticulum  '  a  Graeco  xguTEoo  deducitur.'" 
Crebrisuro '  apud  Ennium  significat  vallum  crebris  suris, 

id  est,  palis,  munitum. 
Creduas,scredas.  Plautus  :  Ipsus  nee  amat,ncc  tu  creduas. 
Creperum,  dubium,''  unde  increpitaic  '  dicimus,  quia  male 

dicta  fere  incerta  et  dubia  sunt. 
Crepidines,"*  saxa  prominentia. 


10  Vide  Notas  infra. 


NOT.E 


syllabam  referat.  Sed  melius  Serviiis 
ab  obliqno  uprvyos  per  transpositio- 
nem,  7  in  c  inutato.  Idem. 

<*  Cracentes^  Isidonis,  *  Cracen- 
tes>  griiciles.'  A  verbo  graceo  pro 
quo  craceo  dicebant.  Graceo  auteni 
a  ypdw  absiimo.  Ex  lioc  loco  Nes- 
tor :  '  Gracentes,  graciles.  Ennius: 
Succinct!  gladiis  media  regione  gra- 
centes.' Idem. 

^  Craticulum]  Ego,  quod  verbum 
hie  Grsecum  substituendum  sit,  non 
video.  Potius  milii  videtnr  legen- 
diiili,  Craticulmn  a  crate  deducitur  : 
et  verum  est.  Crate  neutro  genere 
amiquitus,  a  quo  Craticulum  ;  ut 
'  rete,'  '  reticulum.'  Jos.  Seal. 

Craticuluni]  A  Graeco  Kpareco,  te- 
neo,  vincio,  apprehcndo.  Sed  non 
immediate.  Nam  est  a  crate,  ut  a 
'rete,'  'reticulum,'  crates  autem  a 
jcpareco.  Male  igitur  Scaliger,  qui 
Lie  aliter  legendnni  censet.  Male 
etiam  qui  Kpa-ratov  vel  Kparaiwfia,  ut 
eratin  margine.  Dae. 

^  Crebrisuro^  In  obliquo  scilicet. 
Nam  rectum  est  crebrisurum :  Festo 
enim,  ut  et  Hesyciiio,  et  aliis,  solen- 
ne  est  verba  producere  i:t  posita  sunt 
in  locis  unde  ea  petiere.  Crebrisu- 
rum autem  est  vallum  crebris  suris, 
hoc  est,  palis,  fixum.  Nam  sums 
palum  significat.    Vide  infra  in  '  ri- 


gido '  et  'surus.'  Idem. 

s  Creduas]  Plaut.  in  Baccbid.  Ant. 
Aug. 

Creduas]  Locus  Plauti  est  Baccbid. 
III.  3.  Sic  et  Ampbitr.  '  o  Di  faci- 
ant  ut  tu  quoque  Concisus  pugnis, 
et  illisis  dentibus,  id  impransus  cre- 
duas.'    Et  alibi  plus  vicies.  Due. 

^  Creperum,  duhium]  Lucret.  lib.  v. 
'  Exaequataque  sunt  crcperi  certami- 
na  belli.'  Sabinam  voccni  esse  ait 
Varro  1.  v.  '  Crepusculum  a  crepero, 
id  vocabulum  sumseruul  a  Sabinis  ; 
unde  veniunt  Crepusci  nominati 
Amiterno,  quod  eo  tempore  erant 
nati.  Ut  L\icii  prima  lure  in  crea- 
tione,  crepusculum  significat  dubi- 
uni ;  ab  eo  res  dubia?  dictae  creperae, 
quod  crepusculum,  dies  eliam  num 
sit,  an  ima  nox,  multis  dubium.'  Sed 
creperus  et  crepusculum  a  crepus.  At 
crepus  Sabini  ab  Hebrajo  anx  ecrn^'pa. 
Idem. 

'  Chide  hierepitare]  Male  hie  Fes- 
tus  a  crepero,  incrcpilure  dixit,  nam 
est  a  verbo  crepare,  quod  clamare  sig- 
nificat. Et  ita  ipse  Festus  in  voce 
*  increpitare,'    Locum  adi.  Idem. 

^  Crepidi7ies]  Saxa  prominentia. 
Proprie,  basis  saxorum,  summitates 
riparuni,aliquando  etiam  margofou- 
tis,  lacus,  ut  Graece  Kprjiris,  Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONS    LIB.    III. 


193 


Crepitulum  "  '  ornameutum  capitis  :  id  enim  in  capitis  mo- 

tu  crepitum  facit. 
Crepos  '* '"  Romani  lupercos  dicebant  a  crepitu  pellicula- 

rum,  quern  faciunt  verberantes.     Mos  enim  erat  Ronianis 

in  lupercalibus  nudos  discurrere,  et  pellibus  obviasquas- 

que  ferainas  ferire. 
Cretere  '^ "  vocabulum   trahitur   a   cratere,   quod   vas  est 

vini. 
Crevi "  modo  significat  hereditatem  adii :  modo  major  aeta- 

te,  vel  censu  p  sum,  modo  judicavi :  '^  modo  divisi : ''  qua; 

omnia  a  duobus  verbis  cresco  et  cerno  veniunt :  cujus 


11  Scribitiir  et  Crepidulum  et  crcpiciilum. — 12  Alii  legiint  Creppos. — 13  Ed. 
Seal.  Creierre.  Legendum  inonet  Dae.  Creterrce  vel  Crelera;,  ab  lonieo 
Kprirripa.  _ 

NOTiE 


'  Crepiiulum'\  Apud  Tertullian. 
Crepidulum  in  lib  de  Pallio:  '  et  sto- 
1am,  siippanim,  ciepiduluni,  et  cali- 
andriim.'  Jos.  Seal. 

Crepitulum]  Sciibitur  et  crepidulum 
et  crepiculum,  Meminit  Tertull.  in 
lib.  de  Pallio  :  *  Et  stolani,  siippa- 
lum,  crepidulum,  et  Caliandruin,' 
Sed  mihi  suspicio  est  apud  Festum  et 
Tertull.  vitiose  seriptum  esse  crepi- 
dulum, sive  crepitulum,  pro  capidulum. 
Nam  in  Glossis  Arabico-Lat.  legitur 
'  capedulum,  vestinientuni  capitis.' 
Dae. 

"  Crepos]  Alii  legtint  Creppos.  Lu- 
perci  Panos  Lycei  Sacerdotes  ab  E- 
vandro  Arcade  Romani  translati,  sa- 
cra Inpcrealia  vocabantur,  15.  Ka- 
lendas  Maias  solita.  Ovid.  Fast.  ii. 
'Tenia  post  idus  nudos  Aurora  Lu- 
percos .\?picit,  et  Fauni  sacra  bicor- 
nis  eunt.'  Nudi  luperci  discurre- 
bant,  pelle  Caprina  tamen  amicti,  nt 
ct  ipsius  Dei  simulacrum,  et  per  las- 
civiam  discurrentes  pellibus  oaede- 
bant  obvios.  Unde  a  pellium  crepi- 
tu, crcpi  sunt  dicti.    Idem. 

"  ('relere]  Vide  Noniuni.  Idem. 


°  Crevi]  Non  proprie  significat 
'  hereditatem  adii ;'  sed  cretionem 
aditio  hereditatis  statira  sequebatur. 
Vetus  Glossarium  :  '  Cernitoque,  Koi 
eyx^^PV'^'^Tcc.'  Ita  enim  legendum 
est.  Quasi  diceret,  nt  cam  possit 
adire:  agat,  aggrediatur.  Jos.  Seal. 

Crevi,  hereditatem  adii]  Cernere 
hereditatem  non  proprie  significat 
hereditatem  adire,  sed  videre,  cer- 
nere, an  illam  expediat  adire  necne. 
Unde  cretio  dicebatur  certoruni  die- 
rum  spatiuni,  quod  instituto  heredi 
dabatur  ad  deliberandum  ntrum  he- 
reditatem adire  vellet,  et  formulaB 
comparatiE  ad  cretionem  erant  ejus- 
modi :  '  Titius  heres  mens  esto,  cer- 
nitoque in  diebus  centum  proximis  : 
nisi  ita  creverit,  cxeres  esto.'  Dae. 

p  Modo  major  atatc,  t'cl  ceusu]  A 
verbo  cresco  quod  a  Hpalvni',  implere, 
absolvere.  Idem. 

1  Modo  judicavi]  Pacuv.  in  arino- 
rum  judicio  :  '  Et  xquum  et  rectum 
est  quod  postulas,  jurati  cernant.' 
Idem. 

f  Modo  divisi]  Unde  '  increta,'  '  in- 
divisa.'    Vide  suo  loco.  Idem. 


Delph.  et  Var,  Clas, 


I'omp.  lest. 


N 


194 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


unius  ^  origo  ex  Graeco  trahitur,  quod  illi  xga/vfiv  dicunt 

perficere. 
Crines  *  a  discretione  dicti,  quam  Graeci  xp»Viv  '4^  appellant : 

nam  iidem  eos  xgivl^ag  vocant. 
Crocatio,'^ "  corvorum  vocis  appellatio. 
Crocotilum/   valde  exile.     Plautus :  Extortis  talis  ^  cum 

crocotilis  crusculis.^ 


14  Alii  diaKptaiv. 
Crotilum,  tenue. 


Vid.  inf. — 15  Legendum  monet  Dae.  Crocitio:  et  mox. 


NOTvE 


'  Cujus  uniusi  Verbi  cresco  scilicet. 
Vide  supra.  Idem. 

•  Crines]  Nam  iidem  eos  KpivlSas 
vocant.  Falsum  :  et  suspicor  ne  hie 
quidem  Graecam  vocem  desiderari  : 
sed  potins  legendimi  :  Nam  idea  eos 
crines  vacant  :  idea,  iiiquit,  propter 
KpicTiv,  crines  vocant.  Jos.  Seal. 

Crines]  A  Kpivw,  divido,  diseerno. 
Unde  et  diseerniculum  aciis  qua  mu- 
lieres  capillos  discernunt,  dividunt. 
Sed  falsum  est  quod  subjnngit  Fes- 
tus,  nam  iidem  eos  KptvlBas  vocant. 
Legendum  putat  Scaliger,  ideo  eos 
crines  vacant.  Quod  perquam  verisi- 
mile  est.  Idea,  inquit,  propter  KptVij' 
vel,ut  ID  margine  SiaKpiaiv,  Crines  to- 
cant.  Etre  vera  crinis  oouiam  in  phi- 
res  (reipas  sive  ordines  divisam  dis- 
cretamque  significat.  Dae, 

"  Crocatio]  Legendum  crocitio,  a 
verbo  crocire,  crocitare.  Aulul.  '  Si- 
mul  radebat  pedibus  terram  et  voce 
crocibat  sua.'  Idem. 

"  Cracotilum]  Legendum  crotilum, 
tenue  ;  unde  '  suecrotilum  '  et  •  suc- 
crotila,'  quae  vide  sue  loco.  Idem. 

y  Extortis  talis]  Cum  talis  inflexis. 
Sic  in  '  succrotila.'  Et  banc  lec- 
tionem  agnoscit  etiam  Priscianus  : 
sed  in  voce  schceniculas  et  voce  todi 
aliam  lectionem  sequitur  Festus 
nenipe  cum  extritis  talis.  Ita  ut  quid 
eeqni  debeas  incertum  sit :  homines 


cum  extritis  talis  \cuanoSiai  ab  Atlie- 
niensibusdicebantur,ut  in  Conjecta- 
neis  notavit  Scaliger,  quanquam  non- 
nuUi  dicunt  Aaio-iroSias  eos  esse  qui 
dpfiraviidfts  babeant  pedes,  ut  ii  sunt 
quos  falcones  a  Veteribus  vocatos 
esse  testatur  Festus.  Idem. 

^  Cum  crocotilis  crusculis]  Legen- 
dum, ut  supra,  cum  cratilis  crusculis. 
Sed  luirum  quam  parum  sibi  Festus 
constans  sit,  qui  in  'succrotila'  scrip- 
serit  succrotilis  crusculis,  et  in  voce 
'  todi,'  cum  todellis  crusculis,  quae 
etiam  vera  lectio  esse  possit.  Immo 
et  earn  asserere  videtur  Priscianus, 
qui  bunc  Plauti  locum  laudat,  cum 
todenis  crusculis.  Todenis  manifesto 
corruptum  ex  todellis.  Neque  sine 
ratione,  cum  todi  sint  parvae  aves,  a 
quibus  cruscula  exilia  et  tenuia  todei/a 
dieantur,  praesertim  cum  simili  tra- 
latione,  ut  in  Conjectaneis  suis  nota- 
vit Scaliger,  Eubuhis  comicus  dixerit 
(TKeXr)  Ko\pixov,  ab  ea  minutula  avi- 
cula  scilicet  quae  kS^ixos  dicitur.  Ita 
enim  ille  de  Tlieano  meretrice  ;  'H 
0eaviii  S'  ovx^  ffetpTjv  icrnv  airomiXixiVT] ; 
B\f/x/j.a  Kal  (puvTj  yvuatKos,  to.  cr/ceATj  Se 
Koxf/lxov.  Id  est,  '  Theano  vero  nonne 
capilium  avulsa  est?  habetque  VuN 
tum  et  vocem  mulieris,  crura  vero 
copsichi,'  sive  todi.  In  priori  versu 
videtur  Eubulus  Aristophanem  imita- 
tus  qui  in  opviO.  ait :    2v  KO^ixv  7« 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATION  E    LIB.    III. 


19o 


Crocotinum  ^  genus  opeiis  pistorii. 

Crucium,''  quod  cruciat.     Unde   Lucilius    vinum  insuave 

crucium  dxit. 
Crumina  sacculi  genus.     Plautus  :  Dii  bene  vortant,  tene, 

crumina  minuerint  triginta  minae.'^ 
Crusculum  ^  deminutivum  a  crure. 
Crastariae  tabernae  ^  a  vasis  potoriis  crustatis  dictae. 
Cnistumina  '^ «  tribus  a  Tuscorum  urbe  Crustumena  dicta. 


16  *  Versus  Planti  niendosns  ita  legi  debet:  Di  bene  vortant :  tene  crumi- 
nam:  in  ea  eiunt  triginta  mina.'  Jos.  Seal.  Idem  censet  Dae. — 17  Al.  Cm- 
stumerina,  et  mox  Cruslumeria  pro   CnistumerM, 


NOTyE 


cKa^pioi/  oTToreTiAjueVy.  '  Tu  simiiis  es 
copsiclio  depili.'  Idem, 

^  Crocotinuni]  A  eroco  dictum,  sed 
cnjusmudi  fuerit  inconipertum  est. 
Idem. 

^  Cnicium']  '  Crucium  vinum  '  Lu- 


ll. '  Crustumeriam  Latinorum.'  Viig. 
lib.  VII.  JEn.  '  Crustumeros.'  Silius 
lib.  VIII.  '  Crustumium.'  Servius 
'  Crustumium,'  et  '  Crustumerium.' 
Cicero  pro  Plancio  et  pro  Baibo 
*  Crustuminaui  tribum.'   Virg.  lib.  ii. 


cilius  dixit  imilatione  Alexidis,  qui     Georg.  'Crustumia  pira.'    Columella 


de   vino    Corinlliio   ita   pronunciat 
Olvoi   ^eviKos    TTaprjv,   5   yap    Kopivdtos 
Badopiffftds  eVrt.  Jus.  Seal. 

Cruciuml  Vinum  insuave,  et  quod 
cruciat,  cruciian  dixit  Lucil.  imila- 
tione Alexidis  qui  de  vino  Corintbio 


lib.  V.  cap.  10.  et  lib.  xii.  cap.  10.  et 
Plin.  lib.  xv.  cap.  15.  et  lib.  xxiv. 
cap.  7.  et  Cloatius  apud  Macrobium 
lib.  III.  Saturn.  '  Crustumina:'  prima 
syllaba  ci.v.  in  monumentis  aliquot 
videmus  ;  in  aliis  crv.  pro  tribu.  Eli- 


ita  pronunfiat  :    Ohos  ^eviKhs  irapTiv.  6      gat   ex   his   lector,    quod    sequatur: 


•yap  KoplvBios  Ba<ravi(TiJ.6s  fan.  id  est, 
'  Vinum  patrium  aderat :  nam  Co- 
rintbium  crucium  est.'  Dae. 

<=  Crusculum]  Supra  :  '  cum  crotilis 
crusculis.'  Plant.  Idem. 

"^  Crmtaria;  taberiice']  Ubi  vasa  po- 
toria  crustata  vendebantur.  Crustae 
autem  emblematis  genus  quod  inse- 
reljatur  vasculis  atquo,  cum  vellent, 
detralicbatur,  nti  et  emblcmata.  Ci- 
cero in  Verr.  vi.  '  crustiK  aut  emble- 
inata  detraliuntur.'    Idem. 

*  Crustumina]  Dionysius  lib.  ii. 
Plutar.  in  Homulo,  Steph.  de  urbi- 
bus.  •  Crustomeriam  '  Sabinoriim  ur- 
bein  appellant.  Livius  lib.  i.  'Crus- 
tiuninium  '  et  '  Crustumerium,'  et  lib. 


mihi  Crustumina  tribus  placet,  et 
Crustumeria  urbs  Latinorum.  Ant, 
Aug. 

Crustumina]  Non prjetermittendum, 
quod  Cassius  Emina  apud  Servium 
Danielis  nostri  scribit:  ♦  Sicnlum 
qiiendam  nomine  uxoris  suje  Cly- 
temestrffi  condidisse  Clytemestrum, 
mox  corrupto  nomine  Crustumerium 
dictum.'  Clytenu'stram  vero  sine 
N,  pro  Clytemnestra,  et  Auson.  dix- 
it,'  Vindicem  adulterii  cum  Clytem- 
estra  necet.'  Jos.  Seal. 

Crustumina]  In  al.  Crustumerina 
ab  oppido  Crustumeria.  Quod  in  Sa- 
binis  statuil  Livius.  Sed  apud  ilium 
iuconslauti  scriptura.     Legitur  Con- 


196 


SKXTl    POMPEII    FESTI 


Gubam"*^  Sabini  vocant  earn,  quam  militares  lecticam  : 

unde  videtur  derivatum  esse  cubiculum. 
Cubans s  auspicatur,  qui  in  lecto  quaeiit  auguriura. 
Culcita,''  quod  tomento  inculcatur,  appellata. 
Culigna'9'  vaspotorium,     Cato,  Culignam,  inquit,  in  foeno 

Graeco  ponito,  ut  bene  oleat.     Culigna  vas  vinarium  a 

Graeco  dicta,  quara  illi  dicunt  xoA<x«. 
Culina  ^  vocatur  locus,  in  quo  epulae  in  funere  comburun- 

tur. 


18    Alii  Cumbam. — 19  Legit  Seal,  quam  illi  dicunt  KvXixvw-  quod  probat 
Dae. 

NOT;E 


struminum,  Cruslomerium,  et  Crusto- 
tneria.  '  Crusttinieros  '  vocat  Virg. 
lib.  vri.  '  Ardea,  Crustumeriqne,  et 
turrigerae  AnteninaB.'  Quae  sciiptu- 
lae  varietas,  in  re  adeo  incerta,  facit 
ut  nihil  pionuntiare  audeam.  Tamen 
ad  vulgatam  lectionem  retinendani 
me  Plinii  locus  vehementer  niovet : 
'  Crustumenus,'  inquit,  '  ager  veteris 
oppidi  nomen  retinet  in  Tuscia.'  Et 
Cicero  pro  Flacco:  '  In  Crustumino 
aut  in  Capenati  agro.'  Idem  Cicero 
pro  Plane,  et  pro  Balbo  '  Crnstumi- 
nam  '  tribinn  nominat,  et  ita  in  Lapp. 
Dae. 

*"  Cttbam]  A  aibo,  quod  ibi  milites 
cubabant,  cum  ait, '  lecticam,  ut  mi- 
litares vocant;'  lecticas  militares  in- 
telligit,  quae  Grsecis  x"Mf'^''a56s  di- 
cuntur,  etxi^fwoi.  Eurip.  in  Rlieso  : 
XciTre  x*/"''^''«s  (pvWoffTpdyrovs,  '  Re- 
linque  lecticas  foliis  stratas.'  Talem 
Varro  lecticam  intelligit  lib.  iv. 
'  Lectica,  quod  legebaut,  unde  eam 
facerent,  stramenta  atque  lierbas,  ut 
etiam  nunc  fit  incastris;'  sunt  qui 
legant  cumbam  pro  cubam,  sed  cubam 
vera  lectio.  Idem. 

s  Cubans]  Virgil.  '  Pellibus  incu- 
buit  stratis,  soninosque  petivit.'  Jos. 
Seal. 

Cubans]  Interdum  qui  a  Divis  re- 
sponsa  vel  alia  petebant,  in  eorum 
fauo  cubare  soiili.    '  Incubare  '  dixit 


Plant.  Curcul.  I.  1.  'Id  eo  fit  quia 
liic  leno  aegrotus  incubatin  jEscnlapi 
fano,'  Et  II.  2.  'Namque  incubare 
satius  te  fuerat  Jovi.'  Et  Virg.  vii, 
iEneid.  '  Pellibus  incubuit  stratis, 
soninosque  petivit :  Multa  modis  si- 
mulacra videt  volltantia  miris.'  Ubi 
Servius  :  '  incubare  dicuntur  propria 
hi,  qui  dormiunt  ad  accipienda  re- 
sponsa.  Unde  est:  ille  incnbat  Jovi. 
Id  est,  dormit  in  Capitolio  ut  responsa 
possit  accipere.'  Neque  in  templis 
tantum  incubabant,sed  et  in  tumulis, 
ut  de  Augilis  tradunt  Mela  et  Hero- 
dotus. Vide  '  Manes,'  Porro  no- 
tandum  Festum  auspicatur  dixisse  pro 
'oracula  consulit,'  et  '  augurium,'  fa- 
turn,  oracnlura.  Dae. 

^  Culeita']  Huic  Fesfi  loco  lucem 
dabit  alter  Varronis  lib.  iv.  '  Post- 
(|uam  transierunt  ad  culcitas,  quod 
in  eas  acus  aut  tomentum  aliudve 
quid  calcabant,  ab  inculcando,  cul- 
eita dicta :'  tomentum  proprie  est 
exciiiciis  pilis:  Borram  vulgo  vocant. 
Idem. 

'  Culigna]  Vas  vinarium.  Glossar. 
'  culigna,  crKevos  atvov,  vas  vini.'  Ca- 
to  cap.  132.  '  Jovi  Dapali  Culignam 
vini,  quantunivis,  poUuceto.'  A  Gra- 
ce dicta  quam  illi  dicunt  Ki/XiKa,  Lege 
cum  Scaligero,  kv\[xv7)v.  Idem. 

^  Culina]  Poeta  innominatus  :  'Ne- 
que in  culinani,  et  uncta  compitalia, 


DE    ^  liRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    Ill, 


197 


Culiola '  cortices  nucum  viridum,  dicta  a  similitudine  cii- 
leoriim,  quibus  vinum  sivc  oleum  continetur. 

Culticula  ^° '"  fusticulus  quidam  ligneiis  in  sacris  dicebattir, 

Cumalter"  significat  cum  altero,'  dictum  ah  antiquis  ita 
brevitatis  causa,  lit  sodes,  pro  si  audes,  scilicet,  pro  scias 
licet,  sis,  pro  si  vis. 

Cumeram  ^ "  vocabant  antiqui  vas  quoddam,  quod  opertum 


20  Mss.  Culcilula.    Vide  Not.  inf. — 1   Quidam  legunt  cum  aliter.- 
iiino  legendiim  monet  Dae.  Cumerum. 


-2  Om- 


N01\E 


Dapesque  dnois  sordidas."  EvaTpascus 
vocari  jaindudum  moniiiimis.  Signi- 
ficat  et  ciilina  rhu  a(pe5pa>va.  Glossa- 
rium  :  '  Ciilina,  anonaTos.'  Item  : 
'  Conciavis,et  culina,  a.<peSpwv,aTr6iTa- 
Tos.'  Glossae  Isidori  :  '  Culina,  la- 
tritia,  secessum.'  Petronius :  '  Qui 
ititer  ha?c  nutriiintur,  nou  magis  sa- 
pere  possum,  quam  bene  olere,  qui 
ill  culina  liabitaiit.'  Jos.  Seal. 

Culina]  Aggenus  Urbicus  de  agro- 
rum  controversiis  :  '  Culinze  vocantur 
in  jjubuibiis  loca  inopum  funeribus 
destinata.'  Et  hoc  sensu  legitur  in 
Catalect. '  Neque  in  culinani,et  unc- 
ta  compitalia,  Dapesque  ducis  sordi- 
das.' Has  culinas  Aristophanes  (tiff- 
Tpas  vonavit  in  Equit.  'Ev  raTiaiv  ei/cr- 
Tpaij  KOfSvA.oiy  ■^pftorrei/xrji/.  '  Ego  in 
culinis  pugnis  aptabar  probe.'  Sig- 
nificat  et  culina  a<pfSpwva,  cloacam, 
secessum  exoneraiidi  ventris  causa. 
Glossae  Isidori,  '  culina,  latrina,  se- 
cessum.' Neque  tamen  de  ea  intel- 
ligendiis  locus  Petronii  :  '  Qui  inter 
base  niitriuntur  non  magis  sapere 
possunt,  quam  bene  olere,  qui  in  cu- 
lina habitant:'  hie  enim  culina  est 
coquina,  quod  et  doctiss.  Bourdelo- 
tius  vidit.  Nempe  ex  imitatione 
Plautina  in  Mostell.  Dae. 

'  Culiola]  Eadem  dituntur  verbo 
'Gullioca.'  Ant.  Aug. 

Culiola]  A  culeus,  saccus  ex  corio, 


culeolum,  et  culiolum  factum  :  dice- 
bant  etiam  culiola  in  fceminino,  unde 
GuUola,  C  in  G  niutato.  Mendose  le- 
gitur in  Gloss.  gHtillioca,  napva  /xaKpi. 
■Kapa  AovKiWitp.  lege  Gulliolce.  Item 
gullica,  KapvoTo/xla.  Dae. 

'"  Culticula]  In  Mss.  culcilula,  a  cul- 
cita  scilicet.  Sed  quid  ad  fustem 
ctilcita  ?  An  dicendum  cum  Voss. 
culticula  esse  a  cultro  quasi  cuHriculaf 
Sed  litem  diriniit  liber  antiquus,  nbi : 
Culcilula  fasciculus  quidam  in  sacris  di- 
cebatur.  Culcilula  ergo  parva  cnlcita. 
Et  de  pulvinaribus  forsan  hie  locus 
intelligendus,  in  quis  Struppi  sive 
Deorum  capita.  Vide  '  Struppi.' 
Idem. 

"  Cumalter]  Dictum,  ulin  Epistola 
Cassii,  *  Inpra?sentiarum,'  '  Cumpar> 
tim,'  '  cumprime,'  et  similia.  Jos, 
Seal. 

Cumalter]  Saepe  praepositiones  cum 
nominibus  junctas  invenies.  Sic  'in- 
praesentiarnm,'  '  cum  partim,'  '  cum» 
prime,'  et  similia.  Cumalter, pvo cum 
altero.  Quidam  legnnt  cumalter,  pro 
cum  aliter.  Sed  magis  placet  cum  al- 
tero. Dae. 

"  Cumerum]  Varro  lib.  vi.  deLing. 
Lat.  '  Igitur  diciturin  nuptiis  Camil- 
lus,  qui  cumerum  tert,  in  quo  quid  sit 
in  ministerio,  pleriq.  extrinsecns  ne- 
sciunt.'  Ita  Macrobius  etiam  legit 
lib.  III.  cum  apud  Varronem  cutn  me- 


198 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


in  nuptiis  ferebant,  in  quo  erant  nubentis  utensilia,  quod 

ct  camillum  dicebant/  eo  quod  sacrorura  ministrum  xa- 

jtxiXXov  appellabant. 
Curaerum'"   vas  nuptiale  a   similitudine  cumerarum,  quas 

fiunt  palmeae  vel  sparteoe  ad  usum  popularem,  sic  appel- 

latum. 
Cum  imperio  esse  ' '  dicebatur  apud  antiquos,  cui  nomina- 

tira  a  populo  dabatur  imperium. 
Cum  populo  agere/  hoc  est,  populum  ad  concilium,  aut  co- 

mitia  vocare. 


3    Al.  est. 


aOTJE 


rum  sit.  Fiil.  Uisin. 

Cumerojn]  Oninino  legendiim  cttme- 
rum,  nam  vas  illud  quo  nubentis  uten- 
silia ferebantur  constanter  cumerum 
non  cumera  dicebatur.  Innuit  ipse 
Festns  infra,  qui  etiam  discrimen  il- 
lud inter  utiunuiue  ponit,  nt  cumera 
sit  ad  usum  popularem,  camer«;M  vero 
ad  nuptias.  Firmat  etiam  Varro  lib. 
VI.  '  Igitur  dicitur  in  nuptiis  Cas- 
millus,  qui  cumerum  fert,  in  quo  quid 
sit  in  niinisterio,  plerique  extrinsecus 
nesciunf.'  Porro  hie  mos  a  Graecis 
dediiclus  est,  apud  quos  puer  ilie  in- 
genuus,  quem  casynillum  Latini,  ipsi 
vero  vocant  aix(pi6a\rj,  hoc  est,  patri- 
miini,  matrimum,  iv  kIkvw,  qui  hie  di- 
citur cumerum,  male  cumeram  dici  pu- 
tavit  Scaliger,  panes  gestabat  cum 
hac  intentione  :  (<pvyov  Kaxhv,  fvpov 
&yiiivov.  i.  '  malum  fiigi,  melius  inve- 
Hi.'  Dae. 

p  Quod  et  camillum  dicebant]  Vide 
'  Camillus.'  Idem. 

1  Cumerum]  Vide  supra.  A  cume- 
ra, cumerum;  est  auteni  cumera  vas 
vimineum  vel  etiam  fictile,  quo  plebeii 
liomines  frumeuta  condebant.  Horat. 
in  Sat.  'Cur  tua  plus  laudes  cumeris 
granai  ia  nostris  ?'  Idem. 

'  Cum  imperio  esse]  De  imperio  mi- 


litari  hie  Festus  loquitur  ;  nam  cum 
imperio  esse  dicebatur  dux,  qui  im- 
perabat  exercitui,  unde  saepius  apud 
historicos  invenies  ex  formula:  '  Cum 
imperio  missus,'  '  cum  imperio  mit- 
tere.'  At  vero  infra,  cum  potestate 
esse  dicebatur  magistratus  qui  juris- 
dictionem  liabebat,  et  civili  aliquo 
munere  fungebatur,  quae  potestas  in- 
terdum  'civile  imperium'  dicebatur: 
nam  semper  civilis  est  potestas.  Ci- 
cero pro  Fonteio  :  '  Ecquis  unquam 
reus,  in  honoribus  petendis,  in  potes- 
tatibus,  in  imperils  gerendis  sic  accu- 
satus  est?'  Ulpian.  instit.  i.  'Popu- 
lus  ei  et  in  eum  oume  suum  imperi- 
um et  potestatem  conferat.'  Idem. 

"  Cum  populo  agere]  Est  vocare  po- 
pulum ad  consilium  autcomitia,  eum- 
que  rogare  ut  suffragiis  suis  quid  ju- 
beat  aut  vetet.  At  vero  '  agere  apud 
populum'  est  concionem  habere  ad 
populum  sine  ulla  rogatione.  Hoc 
omnibus  diebus  fieri  licebat,  et  non 
magistratu  tantum,  sed  etiam  a  pri- 
vate senatore,  magistratu  ei  concio- 
nem dante.  Illud  comitiali  tantum 
die,  a  solo  etiam  magistratu.  Messala 
de  auspiciis  i.  '  Si  concionem  habere 
volunt,  utine  cum  popul^o  agant.'  An- 
son. Popma.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    111. 


199 


Cum  potestate  esse*'  dicebatur  de  eo,  qui  a  populo  alicui 

negotio  prajficiebatur, 
Cuncti "  significat  quidera  omnes,  sed  conjunct!  et  congre- 

gati ;  at  vero  omnes  etiam  si  diversis  locis  sint. 
Cuniculum/  id  est,  foramen  sub  terra  occultum,  aut  ab  ani- 

mali,  quod  simile  est  lepori/  appellatur,  quod  subterfos- 

sa  terra  latere  est  solitum  ;  aut  a  cuneorum  similitudine^ 

qui  oninem  materiam  intrant  findentes. 
Cunire  ^  est  stercus  facere :   unde  et  inquinare. 


4  Al.   C.  p.  est. 


NOT.E 


'  Cum  potestate  esse]  Vide  snpia 
'  Cum  imperio.'  Ideyn. 

"  Cuncti]  Idem  Ascon.  in  divinat. 
'  Cuncti  simnl  omnes  qnasi  conjunc- 
ti.'  Sic  Viig.  I.  JEn.  '  Cuncti  nam 
iectis  navibns  ibant.'  Ubi  Servius  : 
'  Sane  cuncti  non  idem  significat 
quod  omnes  :  Cicero  saepe  ait,  cuncti 
atque  omnes,  quia  omnes  non  statim 
sunt  cuncti,  nisi  iidem  simul  sunt 
juncti.'  Omnes  de  nniversis  numero 
distinctis  dicitnr.  Virg.  '  Rex  Jupi- 
ter omnibus  idem.'  Et  Sallust.  '  Om- 
nes homines  qui  sese  student,'  &c. 
Idem. 

"  Cuniculum]  Contra  Varro  lib.  i. 
de  Re  Rust,  cuniculum  animal  a  cu- 
niculis,  id  est,  foraminibus  subterra- 
neis  dictum  putat.  Ejus  verba  sunt : 
'  Cuniculi  dicti  ab  eo  quod  sub  terra 
cuniculos  ipsi  facere  soleant,  ubi  la- 
teant  in  agris.'  Sed  verisimilius  ab 
aniniali  nomen  inditum,  quod  miles 
cuniculos  t'odiat  animalis  hujus  imi- 
tatione.  Est  autem  Hispanicum  vo- 
cabiiium  cuniculus.  Plin.  lib.  viii. 
cap.  53.  *  Leporum  generis  sunt,  et 
quos  Hispania  cuniculos  appellat.' 
Idem  Galen,  lib.  III.  /Elian,  de  Ani- 
mal, lib.  xm.  cap.  IT).  Idem  et  alii 
iiuilli ;  sed  t<indem  vi  re  ostenditeru- 
'litissimus  i^:)gi<l.   iVIcniigiu!*,  in  pcr- 


amceno  illo  de  juris  amnenitatibiis  li- 
hro,  cuniculum  Grjccum  esse  origine. 
'  Kvwu,  Kvvhs,  KvviKhs,  cunicus,  cuni- 
culus,' id  est,  '  caniculus,  ab  I/O),  Kua;, 
Kvbiv,'  SiC.  Cuniculus  enim,  inquit, 
proprie  et  primario  est  foetus  anima- 
lis: transiit  postea  ad  XayiSus  yeupi- 
Xovs,  '  lepusculos  terrani  fodientes.' 
Ita  cuniculos  Strabo  eleganter  appel- 
lat, cumque  cuniculorum  ferax  esset 
Hispania,  (unde  cunicniosam  Celtibe- 
riam  dixit  Catullus,)  rh  cuniculus  vo- 
ceni  esse  Hispanam  falso  creditnm 
est :  non  igitur  animal  a  subterraneis 
meatibus,  ut  scripsere  Varro  et  Pli- 
nius,  nomen  accepit,  sed  meatus  sub- 
terranei  ab  animali  dicti  sunt,  ut  rec- 
te  Martialis  :  '  Gaudet  in  effossis  iia- 
bitare  cuniculus  antris:  Monstravit 
tacifas  liostibus  ille  vias.'  Idem. 

y  Quod  simile  est  lepori]  Vere  lepus 
non  est.  Leporum  tria  genera  facit 
Varro  lib.  iii.  de  Re  Rust,  et  de  cuni- 
culo :  '  Tertii,'  inquit,  'generis  est> 
quod  in  Hispania  nascitur,  simile  nos- 
tro  lepori  ex  quadam  parte,  sed  liu- 
mile,  quern  cuniculum  appellant.' 
Idem. 

^  Cunire]  A  ccenum,  ciinap,  cunire, 
inquinare,  inquinamentum,  ancunu- 
ientum.  Vide  in  voce  '  Ancunulen- 
tsc.'     A   ccenum  dictae  sunt  cunap,  ut 


200 


SEXTI    POMPEII    PESTI 


Cupes"  ct  cnpedia  antiqui  lautiores  cibos  ^  nominabant: 
inde  macellum  ''  forum  cupedinis  appellabant.  Cupedia 
autema  cupiditate  sunt  dicta,  vel,  sicutVarro  vult,  quod 
ibi  fueiit  Cupedinis  '^  equitis  domus,  qui  fuerat  ob  latro- 
cinium  damnatus. 

Cupressi ''  mortuorum  domibus  ponebantur  ideo,  quia  hujus 


5  Alii  ciphos. 


yiOTJE 


a  '  Pcena,'  'piinire:'  a:  sappissime 
abit  in  u.  Cunire  atitem  proprie  dic- 
tum videtiir  de  infantibuscnnas  ster- 
coie  fodantibiis.  Idem. 

*  Capes']  Varro  iv.  de  Latino  ser- 
mone  ;  '  Ad  corneta  fornm  cupedi- 
nis, a  fastidio.'  Ita  enim  legitiir  in 
nianiiscripto :  et  recte.  Fastidinm 
enim  est,  quod  vnlgus  Gallornm  dicit 
Friandize:  et  fastidiosus,  Friand.  Ita- 
!ice  Giotto:  a  glutiendo  :  vetustissi- 
mus  orator  Favorinus :  *  Is  nnnc  flos 
caenae  habetnr  inter  istos,  quibns 
sumtns  et  fastidinm  pro  facetiis  pro- 
cedit.'  Isidorus:  '  Cuppes,  fastidio- 
sns,  cupidus.'  Glossarium  :  '  Cupi- 
dus,  Kvnr6s,'  Lego,  Cupedius.  Ki^inhs 
est  re  vera,  qiiem  fastidiosum  vocari 
admonnimns,  qui  non  multa,  ut  vo- 
ratores,  sed  clectilia  edit :  neque  fa- 
cile invenit,  quod  ad  palatum  facial: 
significat  et  KfiirJis  parcnm  :  quod  non 
recedit  a  prioresignificatione.  Porro 
Cupedinis  fornm  est,  forum  piscato- 
rinm,  ut  cognoscimus  ex  Apuleii  va- 
riis  locis.  Jos.  Seal. 

Cupes  et  cupedia]  Omnes  ciborum 
delicias  cupes  et  cupedia  vocabant  an- 
tiqui. Plant.  Stirb. '  Nibil  moror  cu- 
pedia.' Cupedia  antem,  quasi  caupe- 
dia,  non  a  Cupedio  quodam,  ut  putat 
Varro,  sed  quod  in  cauponis  vende- 
rentur.  Caupo,  copo,  cupo,  nnde  cupes 
et  cupedia.  Neque  etiam  caret  rati- 
one  a  ntpiditate  forum  cupidinis  dic- 
tum.   Nam  et  idem  scribit  Varro  lib. 


IV.  '  Multi  fornm  cupedinis  a  cupidi- 
tate.' Et  Cupedinem  pro  Cupidinem 
Veteres  dixisse  certum  est.  Lucret. 
'  Quantae  conscin.dunt  hominem  cu- 
pedinis arces  Solicitum  curae?'  Fa- 
cit  etiam  quod  in  gloss,  legitur  :  '  Cu- 
pes, fastidiosus,  cupidus.'  Hujusce- 
modi  hominem  vulgo  vocamus /rianti. 
Porro  quod  hie  ait  Scaliger  ex  Apu- 
leio,  forum  cupedinis  et  forum  pisca- 
torium  idem  esse,  non  satis  firmo  ti- 
bicine  fnltum  est,  nam  ex  Varrone  et 
aliis  satis  constat  forum  cupedinis  a 
foropiscatorio  diversnmfuisse.  Dae. 

^  Inde  tnaceUum]  Vide  suo  loco. 
Idem. 

•^  Quod  ibi  fuerit  Cupedinis]  Varro- 
nis  locus,  qiiem  Festus  intelligit,  est 
ex  lib.  rerum  humanarum,  '  Nume- 
rius  Equitius  Cupes,  inquit,  et  A. 
Omanins  Macellus  singulari  latroci- 
nio  multa  loca  habuenmt  infesta.' 
Sed  ibi  non  cupedo  sed  cu|;es  nomina- 
tnr.     Unde  ergo  cKpedinis?  Idem. 

•<  Cupressi]  Plinius  apud  Servium, 
qui  nondum  editus  est  ;  •  Romani 
moris  fuit,  propter caerimonias  sacro- 
rum,  quibus  P.  Komanus  obstrictus 
erat,  ut  potissimum  cupressus,  quae 
excisa  renasoi  non  solet,  in  vestibulo 
mortui  poueretur,  nequis  imprudens 
funestam  domum  rem  divinam  facta- 
rus  introeat,  et  quasi  attaminatus  sus- 
cepta  peragere  non  possit.'  Ex  his 
Servianis  inlelliges  quare  Plinius,  de 
ea  arbore  loquens,  dixerit,  '  Dili  sa- 


DF.    VERBORUM    SIGNIFICATION  F.    LIB.    Ill, 


201 


generis  arbor  excisa  non  renascitur ;  sicut  ex  mortuo  ni- 
hil jam  est  sperandum  :  quam  ob  causam  in  tutela  Ditis 
patris  esse  putabatur. 

Cura  '^  dicta  est,  quasi  cor  edat  f  vel  quia  cor  urat. 

Curatores  ^  dicuntur,  qui  pupillis  loco  tutorum  dantur  : 
sive  illi,  qui  rei  frumentariae,  agrisve  dividundis  praepo- 
siti. 

Curia/  locus  est,  ubi  publicas  curas  gerebant.     Calabra 


6  Alii  coreda. 


NOT.E 


era,  ideo  et  funebri  signo  ad  domos 
posita.'  Novum  aiiteni  banc  niorem 
fuisse,  neque  tani  vetustiim,  quam 
putat  Serviiis,  vel  ex  eo  apparet,  quod 
peregrina  erat  arbor,  seroque  Romam 
advectafuit,  non  niultura  ante  Cato- 
iiis  a?talem :  neque  enim  de  ea  tarn 
verbose  iocutus  esset  Cato,  nt  notat 
etiam  Piinius:  divitum  autem  tantum 
non  etiam  omnium  sedibus  praeponi 
solere  auctor  Lncanus  :  '  Et  non  ple- 
beios  luctus  testata  cupressus.'  Cu- 
jus  rei  causam  nullam  aliam  puto, 
quam  raritateni  arboris,  quod  initio 
pauri  in  agris  aiit  intra  urbanas  vil- 
las eam  arborera  instituebant.  Jos. 
Seal. 

Cupressi]  Seivius  ad  illud  iii.  JE- 
neid.  '  Et  fronde  coronant  Funerea.' 
'  Romani,'  inquit,  '  moris  fuit,'  <Scc. 
Ad  hunc  morem  allndens  Horat.  Od. 
14.  lib.  II.  '  Neque  harum,  quas  colis, 
arborum  Te  praeter  invisas  cupressos 
UUa  brevem  doniinum  sequetur.'  Et 
Virg.  lib.  VI.  •  Ferales  ante  cupres- 
sos Constituunt.'  Porro  non  onmiuu), 
sed  nobilium  taiitum  et  divitum  fu- 
neribus  adhibebatur:  auctor  Lnca- 
nus :  '  Et  non  plebeios  luctus  testata 
cupressus.'  Cujus  rei  causam  esse 
pnlat  Scaliger  raritatem  arboris, 
quod  initio,  paulo  ante  tcmpora  Ca- 
tonis,  pauci  in  agris  aut  intra  urbanas 
villas  eam  arborcm  instituebant.  Dae. 


«  Cura]  Idem  Varro  lib.  v.  '  Cu- 
rare a  cura,  cura  quod  cor  urat.' 
IdemServius;  proprie  autem  eura  de 
amore.  Virg. '  At  regina  gravi  jam- 
dudum  saucia  cura.'  Item  :  '  tua  cu- 
ra Lycoris.'  Scaliger  a  K6pos  satie- 
tas  curam  dictam  putat :  sed  magis 
placet  esse  a  Kopeiv  purgare,  ut  pro- 
prie ad  nitorem  domus  pertineat. 
Et  ita  Voss.  Idem. 

^  Curatores']  Tutores  dicuntur,  qui 
impuberibus  dantur,  qui  se  per  aeta- 
tem  defendere  non  possunt,  curato- 
res vero,  qui  tutoribus  succcdunt  et 
dantur  puberibus.  Et  haec  voluit 
Fcstus,  cum  ait  curatores  loco  tuto- 
rum pupillis  datos.  Ubi  eo  errasse 
videtur,  quod  puberibus,  non  pupillis 
darentur.  Nam  ex  juris  formula 
tutor  pupillum  puberem  factum  ad- 
monebat,  ut  sibi  curatorem  sumeret. 
Tamen  extra  erroris  aleani  erit  Fes- 
tus,  si  dicamus  pupillorum  nomine 
puberes  aliquando  etiam  contineri, 
quod  verum  esse  sciunt,  qui  in  jure 
versati  sunt.  Idem. 

e  Curia]  Quod  ait  additas  esse 
quinqiie,  ut  in  sua  quisque  curia  sa- 
cra publica  faceret,  est,  ni  falior,  vel 
mendosuui,  vel  falsum.  Licet  verbo 
Centumviralia,  xxxv.  curias  easdem 
esse,  existimet  tribus :  quod  contra 
Romanarum  rcrum  memoriam  est. 
Videndum  est,  an  recte  amoveri  pes- 


202 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


curia  ^  dicebatur,  ubi  taiitum  ratio  sacrorum  gerebatur. 
Curiae  etiam  norainautur,  in  quibus  uniiiscujusque  partis 
populi  Romani  quid  geritur :  7  quales  sunt  eae,  in  quas 
Romulus  populum  distribuit  nuraero  triginta:  (quibus 
postea  additae '  sunt  quinque :)  ^  ut  in  sua  quisqub  curia 


7  Al.  digeriiur.—8  Vide  Not.  g,  &c. 


NOT/E 

sint  ilia  verba  :  quibus  postea  additcn  vita  pop.  R.  '  Itaqiie  propter  ciiram 

sunt  (juinque :  quae  fortasse  Paiili  snnt.  locus  qvioqiie,  quo  suam  quisqne  se- 

His  ainotis  cetera  vera  sunt,  praeter-  nator  confert,  curiam  appellat.'    Se- 

quam  quod  de  nominibus  curiarum  cundo,  quae  et  prima  vocis  origo,  pro 

scribit ;  quod  nonnullis  falsum  esse  loco  ubi   sacerdotes  ciijusque  curiae 

videtiir.  Ant.  Aug.  res   divinas   peragerenf,   ut   '  curix 

Curia'\  Asconius  in  Varr.  ni.  sen-  veteres.'  Denique pro  trigesima  parte 


tire  videtur  tribus  et  curias  easdem 
esse.  '  Tribus,'  inquit,  •  principio 
tres  fuerunt,  Tat.    Ram.  Luc,   pos- 


populi  Rom.  qui  in  triginta  curias 
divisus  fuit.  Duas  priores  significa- 
tiones   Festus   amplexus   est,   ut  et 


tea  de  nominibus  Sabinarum  plures  Varr.  lib.  vi.  '  Curia  duorum  gene- 
facta  sunt,  quibus  deprecantibus  bel-  rum,  nam  et  ubi  curarent  sacerdotes 
lum  parenlum  maritorumque  finitum      res  divinas,  ut  curiee  veteres,  et  ubi 


est ;  ad  postremum  xxxv.  factie  :'  et 
in  Verri.  ii.  *  Legitimos  omnes  tri- 
bus babent  divisores  snos,  quos  Plau- 
tus  magistros  Curiarum  vocat  in  Au- 
Inl.'     Vide   Verrinra  apud   A.  Gell. 


senatus  humanas,  ut  Curia  Hostiiia, 
quod  primus  aedificavil  Hostilius  rex.* 
Apud  Festum  pro  geritur  quidam  li- 
bri  babent  digeritur.  Male,  ut  vide- 
tur, nam  sacra  Festus  intelligit,  quae 


lib.  XVIII.  c.  17.  ubi  scribendum  est,  singulae  curiae  in  sacra  sua  aede  per 
tribus  quoque  et  curias,  pro  eo  quod  sacerdotes  sues  peragebant.  Dae. 
est  in  vulgatis,  decurias.  Ful.  Ursin.  ^  Calabra  Curia]  Ad  collem  Capi- 
Curia]  Calabra.  Glossariiim:  '  Ca-  tolinum  sita.  Sic  dicta  a  caZando,  hoc 
labra,  l-mrtiiv,  fiov\ri:'  sane  hoc  ver-  ^st,  vocando.  Quod  universns  popu- 
bo  iniruva  significari  niinquam  legi.  '"*  ^^  ^^"^  calaretur,  vocaretur,  sin- 
Supra  monuimus  inepti  mutilatoris  gulis  calendis  ad  nonas  et  nundinas 
verba  esse,  quibus  postea  sunt  addi-  ediscendas.  Unde  liquet  banc  fuisse 
tee  quinque.  Ilia  vero  etiam  men-  maxiraam  curiam,  omnibus  populi 
dosum  tinniunt  :  nomina  curiarum  curiis  communem,  quam  supra  trigin- 
virginum.  Legendum  enim  Curium,  ta  reliquas  a  RcmuloexstructasCapi- 
aut  Curelium  Virginum:  vel,  si  mavis,  tolium  inter  et  Palatium  aedificasse 
Curiensium.    Sabinarum   enim  virgi-  Numam   testatur  Dionysius   lib.   ii. 


num    nomina    imposita    Curiis.  Jos. 
Seal. 

Curia']  Tribus  modis  accipitur  cu- 
ria. Sed  ex  eadem  semper  origine, 
nempe  a  cura.  Primo,  pro  loco  ubi 
senatus  consedit.    Varro  lib.  ii.  de 


cap.  6.  Idem. 

'  Quibus  et  postea  additce']  Non  vi- 
deo  cur  liaec  verba  viris  doctis  sus- 
pecla  sint,  cum  tribus  et  curia  perpe- 
tuo  unum  et  idem  fiierint,  aliud  ex 
alio  conHatum  corpus  Romani  populi. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    III. 


203 


sacra  publica  faccret,  feviasque  observaret ;  bisque  curiia 
sjngulis  nomina  Curiarum  virginum  ^  imposita  esse  di- 
cuntiir,  quas  virgines  quondam  Roraani  de  Sabinis  ra- 
puerunt. 
Curiales '  ejusdem  curiae,  ut  tribules,  et  municipes.  Cu- 
riales   flamines '"    curiarum  sacerdotes.      Curiales  men- 


NOT/E 


Quod  et  ipse  Fesfiis  apeite  nos  do- 
cet  in  '  centumviralia.'  Locum  adi, 
Idem. 

^  Nomina  Curiarum  virginum^  Lege 
curium  virgininn  aut  curetium,  sive,  si 
mavis,  curiensium,  ut  monet  Scaliger. 
Ex  Curibus  Sabinis  scilicet.  Idem 
Liv.  lib.  I.  *  Itaijue  cum  populum 
in  ruiias  triginta  divideret,  nomina 
earuni  ciiriis  imposuit.'  Sed  falsi 
sunt  et  Livius,  et  Festus,  aliique  oni- 
nes,  qui  idem  tradidere,  nam  ex  Dio- 
nysio  et  Pliitarcho  certum  est  Curiis 
nomen  impositum  a  diicibus  et  eo- 
rum  patriis,  idque  etiam  ex  earum 
noniinibus  quae  supersunt  cuilibet  sa- 
tis apeitum,  etsi  infra  Festus  in  '  Po- 
pilia  '  tradit,  non  tantum  a  viiis  sed 
a  focminis  quoque  tribus  nominatas. 
Verum  in  antiquitate  enucleanda  sa- 
tis iiidiligentes  fuere  Romani  vete- 
res,  et  in  ea  niulto  accuratioies  Grae- 
cijUt  Dio,  Plutarch.  Diouysius. /dfw. 

'  Curialesl  Diruntur  et  servi  Cu- 
riarum, qui  etiam  post  desitam  Cu- 
liatorum  comitiorum  solennitatem  ea 
comitia  convotare  solebant.  Teien- 
tius  non  alios  intellexit,  '  Curialis 
vernula  est,  qui  me  vocat :'  nisi,  quod 
verius  puto,  curialem  dixerit  ab  eo, 
quod  Graeci  censebant  servos  ex  tri- 
bu,  populo,  et  curia  dominorimi.  Ita- 
que  a|)ud  Aristoplianem  iegimus,  r^v 
l,Tpvfifjio5copov  QpaTTav  («  rov  4>eAA.fair. 
A  qua  nicnte  dicit  scrvus  in  Plior- 
mione :  '  Amicus  summus  mens  ct 
popularis  Geta  :'  vocat  popularem 
suum  in  pailiata  Conm'dia,  serviim 
CHJus  licrus  rjusdem  firniou  cssf  t  r  nnt 


sue  hero.  Si  servi  erant  Curiales,  et 
vernas  quoque  fuisse  necesse  est. 
Quare  eruditissimus  vir  Ant.  Govea- 
nus  assequi  non  potuit,  cum  tamen, 
si  illud  sagax  ingenium  adliibuisset, 
potuisset,  ni  fallor,  aut  certius  pro- 
nuntiare,  aut  prudentius  tacere.  li 
servi,  cum  liberabantura  magistratu, 
praenomen  et  nomen  ipsius  magistra- 
tus  accipiebant.  Publici  ii  servi  erant 
ex  lis,  qui  dicebantur  Servi  Romani. 
Porro  Curiales  postea  et  Curiones 
dicti  sunt,  quia  cum  antea  Cnrionum 
esset  habere  '  Comitia  Curiata,'  ipsi 
postea  obsoleta  veteri  consnetudine 
Comitiorum  eorum  vicem  ea  Comitia 
habebant,  et  propterea  abusi  sunt 
posteriores  Romani  eo  nomine,  ut 
omnes servos  publicos,deindeet  prae- 
cones,  vocarent  Curioyies.  Martialis  : 
*  epigramraata  Curione  non  egent.' 
Sed  et  Calatores  ipsos  antiquitus  vo- 
cabant  Curiones,  ut  in  carmine  Sali- 
ari :  '  omnia  dapatilia  comisse  Jani 
Cusiones :'  hoc  est,  Calatores,  vel 
praecones  sacrorum.  lUi,  ut  dixi, 
erant  servilis  conditionis.  Jos.  Seal. 

Curiales]  Ejusdem  curiae.  Plant. 
Aulul.  II.  2.  '  nam  neque  quisquam 
curialium  Venit,  neque  magister, 
quem  dividere  argentum  oportuit.' 
Tribules,  ejusdem  tribus  ;  municipes, 
ejusdem  nuinicipii.  Vide  suo  loco. 
Dae. 

">  Curiales  Flumincs]  Minores  Sa- 
cerdotes intellige,  qui  curionum  vi- 
cem sacra  et  caerimonias  obibant, 
nam  curiones  curiarum  sacerdotes  fu- 
isse  notum  est.  Idem, 


204 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


see,"  in  quibus  immolabatur  Junoni,  quae  Curis  est  ap- 

pellata. 
Curiata  comitia'*  a  curiis  appellata. 

Curii  fanaP  a  Curio  9  dicta,  quia  eo  loco  domum  habuerat. 
Curionem   agnum*^  Plautus  pro  macro  dixit,   quasi  cura 

macruisset. 
Curionia  sacra,'  quae  in  curiis  fiebant. 
Curionium  aes '  dicebatur,  quod  dabatur  curioni  ob  sacer- 

dotium  curionatus. 
Curis  *  est  Sabine  liasta.     Unde  Romulus  Quirinus,  quia 

earn  ferebat,  est  dictus;  et  Romani  a  Quirino  Quirites 

dicuntur.     Quidam  eum  dictum  putant  a  Curibus,  quae 

fuit  urbs  opulentissima  Sabinorum. 


9  Quidam  libb.  Curiati  /ana  a  curiatio. 


NOTyE 


"  Curiales  mensa;}  Mensae  cnjusqne      est  Auliil.  iii.  6.  'quo  quidem  agno 

sat  scio.'  '  Magis  curiosam  misquara 
esse  ullam  bestiam.  Volo  ex  te  scire 
quid  sit  agniis  curio,  Qui  ossa  atque 
pellis  lotus  est,  ita  cura  macet.'  Ubi 
et  curiosum  et  curionem  vocat.  Nee 
necesse  est  ut  supra  pro  curiosawj,  cu- 
rionem legas,  nam  utrumque  recte  dici 
potest.  Et  Apulei.  Agnum  pioguem 
incuriosum  vocat.  Idem. 

■"  Curionia  sacra]  Quae  in  curiis  ba- 
bebant  a  curione  sacrorum  curialium 
praefecto.  '  Curionium  aes,*  le  revenu 
annuel  du  Cure.  Idem. 

*  Curionium  <bs]  Curionia  sacra. 
Idem. 

'  Curis]  *  Curis  '  Sabinorum  lingua 


curiae,  Junoni  dicatae.  Dionys.  lib.  ii. 
cap.  8.  Tatius  in  omnibus  curiis 
mensas  Junoni  Quiritiae  ac  Sabinae 
dicavit.  Hae  mensae  ceiebrandis  con- 
viviis  institutae.  Namsingulae  curise 
cum  suis  sacerdotibus  sacrificia  obi- 
bant,  et  una  epulabautur,  unde  et  'cu- 
riae dies  '  apud  Ciceronem  de  Orato- 
re:  '  Ut  cum  lauti  accubuissent,  toJ- 
leretur  omnis  superioris  sermonis 
tristitia,  eaque  esset  in  homine  ju- 
cunditas,  tantus  in  jocando  lepos,  ut 
dies  inter  eos  curiae  fuisse  videretur.' 
Idem. 

°  Curiata  comitia]  Quibus  curiatim 
snffragia  dicebantur,  ut  quod  pliires 


curiae  statuissent,  id  jussum  populi     hastam  significare   testatur  Cato  et 
diceretur.   Ea  Magistratus,qui  prio-     alii.     Ovid,  etiam.    '  Sivc  quod  hasta 


ribus  coniitiis  creati  fuerant,  confir- 
niabant.  Idem. 

P  Curii  fana]  A  quodam  Curio  dic- 
ta. Quidam  codd.  Curiati  fana.  For- 
san  Curii  ti/uta.  Sic  infra  '  Mancini 
tifata.'   Locum  adi.  Idem. 

H  Curionem  agnum]    Locus  Plauti 


quitis  priscis  est  dicta  Sabinis.'  Sed 
propius  vero  est  a  Curi  Curibus  no- 
men  inditum,  et  a  Curibus  Quirinum 
et  Quirites  dictos.  Nam  Quirites  pro- 
prie  qui  Cures  Sabinorum  oppiduni 
incolebant.  Et  a  Curibus  Quirites 
appellatos  testatur  Livius  lib.  i. '  Qui- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    111. 


205 


Curitim  "  Junonera  appellabant,  quia  eandem  ferre  hastam 

putabant. 
Curriciilo  ^  pro  cursira  ponebant.     Plautus  :  Licet,  inquit, 

vos  abire  curriculo. 
Curriculus  deminutiviim  est  a  curru. 
Curtii  locus  '"^  appellatur  a  Curtio,  qui  eo  loco  in  profun- 

dissimum  se  ob  salutem  populi  Romani  projecit  hiatura. 
Curules  ^  equi  quadrigales.     Curules  magistratus  appellati 

sunt,  quia  curru  vehebantur. 
Cussilirem  ""  pro  ignavo  dicebant  antiqui. 
Custodelam  dicebant  antiqui,  quam  nunc  dicimus  custo- 

diam. 
Cnstoditio  est  opera  ad  custodiendum  quid  sumpta. 
Cutis  ^  Graecam  habet  originem  :  banc  enim  illi  k6tos  di- 

cunt. 


10  Legendum  monet  Dae.  lucus. 


NOT.E 


rites  a  Ciiribiis  appellati.'  Et  inde 
forsan  Juno  Sabina  Quiris  etiain  dic- 
ta. Idem. 

"  Curitirn]  Vide  *  Cnris.'  Idem. 

*  Curriculo']  Locus  Plant),  quern 
laudat  Fcstus,  est  ex  iis  fabiilis  qua- 
rtiin  nomina  non  snpersunt.  Sed  ea 
voce  idem  alibi  saepius  usus  est.  Ut 
Mostel,  '  Sed  ego  sumne  infelix  qui 
non  abeo  curiiculo  doinum  ?'  Quod 
Festus  cursim  exponit.  At  doctiss. 
Vossius  non  renset  esse  adveibium, 
sed  a  nomine  curriculum  et  curriculo 
esse  cursu.  Nam  ideui  dixit  Trinum. 
V.  4.  '  Ciirre  in  Pyraeum  atque  ununi 
rnniculum  face.'  Et  id  magis  placet. 
Idem. 

y  Curtii  locus]  Lege  lacus.  In  foro 
erat.  Sed  de  hac  liistoria  apud  Ve- 
teres  non  constat.  Alii  a  Marco  Cur- 
tio, alii  multo  ante  a  Curtio  INIetio, 
T.  Tatii  niilite,  dictum  volunt.  De 
priori  pliires  consentiuiit.  Vide  Liv. 
lib.  VII.  sect.  6.  triplicem  liistoriani 
aflert  Varro.qiicni  vide  lib.  iv.  Idem. 


^  Curules]  E<|ui,  qui  ciirruni,  ubi 
sella  curulis  erat,  trahebant.  Erat 
autem  sella  curulis  eburnea.  Unde 
*  Curule  ebur'  appellat  Horat.  Graeci 
4\i(pdvTivov  Sl<ppov.  Magistratus  qui 
liac  sella  uterentur  curules  dicti.  Id, 

*  Cussilirem]  Priiis  dictos  puto  Cos- 
silires.  Sic  vocati  ignavi,  et  oscita- 
bundi,  qui  per  vias  urbis  otiosi  ince- 
duiit  varici,  et  lentis  passibus.  Me- 
tapbora  ab  aratoribus,  qui  porcas  in 
agro  facinnt.  Oportet  enim  eos  pe- 
des ambos  in  sulcis  sew  liris  ponere, 
et  porcam  in  medio  babere  :  ut  ne- 
cesse  sit  varicitus  incedere,  quod  di- 
cebatur  '  Cossim  lirare  :'  unde  Cossi- 
lires.  Cossim,  pro  co.xim,  esl  varicitus. 
Vide  Nonium.  Attius  Parergis  : 
'  Bene  proscissas  Cossigerare  ordine 
porcas,'  bidcuii  ferro  rectas  deruere. 
Formatum  verbuni  ex  Cossim  et  ag- 
gerare.  Jos.  Seal. 

*>  Cutis]  Non  video  quomodo  a  kC- 
Tor  quod  profunditatem  notat,  cud's 
possit  dcduci.     Et  vera  est  conjee- 


2()G 


SEXTI    POMPEIJ    FESTl 


Cyhele  "  mater,  quam  dicebant  magnam,  ita  appellabatur, 
quod  ageret  homines  in  iurorem,  quod  Grceci  xu/Srj/Soy "' 
dicunt.  Cybelc  vero  eadem  dicta  a  loco,  qui  est  in 
Phrygia. 

Cybium '^  dictum,  quia  ejus  medium  a^que  patet  in  omnes 
partes,  quod  genus  a  geometris  xu/3ov  dicitur.  Unde  etiam 
tessellae  quadratae  xu/3oi.  Hinc  et  xu/3(ov  genus  piscis, 
quia  piscantes  id  genus  piscium  velut  aleam  ludant. 

Cyllenius "  Mercurius  dictus,  quod  omnem  rem  sermo  sine 


11   Al.  Kt$i0ov,  vel  $e$ri\oi',  vel  Kv^i]fiuv,  vel  kv^ikos.    Vid.  Not, 

NOT^ 

tiira  Voss.  qui  legendiini  monuit  ckv-  in   genera   cybioruni   dispartiiintiir.' 

Tos,  quod  Hesych.  interpretatur  irav  Et  hie  nios  etiammundiirat ;  Thiinni 

Sip/xa,  '  omnem  pelltni.'    Ao-kvtos  cu-  enim  qui  et  Pelamydes,  in  cybia  se- 

tis,  \\t  a  areyio  tego.   A  aKvTos  etiam  cautur.     Infra  Festus,  cum  ait  kij/Siov 

scutum  et  scutka.  Dae.  esse  genus  pisris,  peiamydem  intelli- 

'^  Cybele'\   Deoruni,  mater  ideoque  git,  sed  in  eo  faisus  est,  quod  Pela- 

magna  mater  dicta.     Sed  legendum  mydas  cybia   dicta  fuisse  opinatur, 

€j/6eie;  utvirisdoctis  placuit.  Cybebe  cnni  earum  tantum  fnistilla  in  qna- 

enim  a  Graeeo  kv$i$ov,  lege  Kv^-nBov,  drum  concisa  cybia  dicta  sint.     Ne- 

vel  ut  alii  Kv0r)l3eiv.    Malim  Kv^-q^ov.  que  Festo  favet  Piinius,  ut  doctiss. 


Nam  KvBri0oi  proprie  Cybeles  furore 
correpti,  ut /Sa/cxoi  qui  Baeclii  spiritu 
pleni  erant,  dicebantur.  Vide  Eu- 
stath.  in  Kv^rifioi.  Est  autem  Kv^-fi^ftv 
idem  quod /ci^^'CTai', capitis  rofatione 
furorem  contraliere,  quod  Cybeles 
sacerdotibus  solenne  fuit.  Lucanus  : 
'  crinemque  rotantes  Sangninei  po- 
pulis  ulularunt  tristia  Galli.'  Eadem 
Cybele  a  Cybelo  Pbrygia;  monte  dic- 
ta. Et  male  qui  pro,  A  loco  (jui  est 
in  Phrygia,  legunt,  a  luco  qui  est  in  Ph. 
Idem. 

•^  Cybium]  Salsamenti  sive  tarichi 
genus  quadratum,aGraDeoKi5^os,  quod 
Geometris  figuram  quadratam  notat. 
A  Pelamyde  fiebat  cybium,  quia  Pe- 
lamys  in  cybia  secabatur,  Athenaeus 
lib.  II.  'I/cfVios  S'  iy  5fvrep(fi  iTfpl  v\r]s 
ir«AO|Uv8os  Kvfila  elfai  (pact  fxiya.\a. 
Plin.  lib.  IX.  cap.  15.  '  Pelamydes  in 
apoleclos   particulatimque  consectie 


Salmasius  existimavit,  qui  et  Festiim 
ei  Plinium  eodem  niodo  deceptos  pu- 
tat.  Plinii  verba  sunt  ex  lib.  xxii. 
cap.  ult.  '  Cybium,  ita  vocatur  pela- 
mys,  quse  post  xl.  dies  a  ponlo  in 
M;eotim  revertitur.'  Sed  enim  vi- 
tioso  codice  Salmasius  ntebatur,  nam 
omnes  alii  qui  melioris  notae  sunt,  a- 
perte  praeferunt,  Cybium,  ita  vocatur 
concisa  pelamys,  ifc.  In  fine,  cuui  Fes- 
tus  ait  piscantes  piscem  ilium  quasi 
aleam  lusisse,  de  ejus  Cybiis  intelli- 
gendum  est,  quibus  piseatores  pro 
alea  utebantur.  Idem. 

^  Cyllenius]  Mercurius  Deornm  nun- 
tins  et  interpres,  et  quiaeoruni  man- 
data  serinone  exequebatsir  sine  ma- 
nuuni  auxilio,  a  Graeeo  KvWhs, '  man- 
cus,'  Cyllenium  dictum  Festus  puia- 
vit.  Ubi  ilium  meras  nugas  ludere 
nemo  non  videt.  Ita  enim  a  Cyllene 
Arcadia   monte  dielus   est.      Virg. 


DE    VERBORU.M    SIGNIFICATION  E    LIB.    111. 


207 


manibus  conficiat,  quibus  partibus  corporis  qui   carent 

x'jKKo)  vocantiir:  ideoqiic  quadratuni  eum  fingunt.     Alii 

volunt  sic  appellatum,  quod  in  Cyllenia  via  '^'  sit  nutri- 

tus.     Alii  quod  in  nionte  Arcadia3  Cyllenc.     Alii  quod  a 

Cyllene  sit  nympha  educatus. 
Cymbam  ^  Gravel  appellant  xufo/Srjv. 
Cymbium ''  poculi  genus  a  sirailitudine  navis,  quae  dicitur 

cymba,  appellatum. 
Cynthius  Apollo  a  Cyntho  Celi  monte  vocatus. 
Cyparissse'  appellantur  acies  quaedam  igneae,  quas  noctu 

apparere  solent  ad  similitudinem  cupressi. 
Cyparissiae  dicuntur  igncs  prodigiosi  a  similitudine  cypres- 

sorum. 
Cypria  ^  V^enus,  quod  ci  primura  in  Cypro  '  insula  templura 

sit  constitutum:  vel  quia  parientibus  praesideat,  quod 

Grasce  xi>r>v  parere  sit. 
Cyprio  bovi"'  merendam,  Ennius  sotadico  versu  cum  dixit, 


12  Conjicit  Uac.  Cyllene  tico  vel  Cytlenio  vko. 


NOT.E 


VIII.  j^neid.  '  Vobis  Mercuriiis  pater 
CKt,  qneni  Candida  Maia  Cyllenes  ge- 
lido  ooncej)tiim  vertice  fiidit.'  Ta- 
men  si  Grjeciilonim  anias  somnia 
vide  Eiistath.  in  Homer,  p.  300.  et 
1951.   Idem. 

'  Cyllenia  via]  Ad  hanc  viam  inves- 
tigandam  nullam  iiivenire  viam  pos- 
sum. Forsan  rescribendum  Cyllene 
tico  vel  Cyllenia  vicu.  Idem. 

?  Cymbainl  Navigii  genus  :  Virg. 
*  Gemuit  sub  pondere  cymba.'  A 
Graeco  Kvfi^ri,  quod  vms  tlZos  exponit 
Hesycb.  Idem. 

*•  Cymbium]  Poculnm  quod  in  mo- 
dum  cymbae  factum.  Virg.  v.  RLn. 
'  Cymbiaquc  argento  peifecta  atque 
aspera  signis.'  Idem. 

'  Cyparissce]  Cuparisseac,  ct  cupa- 
rissiae,  et  cupaiissae,  ignes(|ui  in  mo- 
duin  cypressi    apparent.     Nam  pro 


cupressus,  cuparissus  dicebatur  a 
Graeco  Ktmapicrffos.  Virgil. '  Nee  Ida>is 
cuparissis.'     Idem. 

^  Cypria']  Cypris  et  Cypria  dicta 
Venus  a  Cypro  insula,  non  a  kvuv, 
quanquam  idem  aliquis  senserit  qui 
ait  :  Kvirpts,  Kioiropls  tis  ovffa,  ws  rh 
Kveif  irape'xoi/(ra,  i.  '  Cypris,  quasi  cyo- 
poris,  quasi  parere  facial,'  quod  et 
apud  Eustath.  legere  est.     Idem. 

'  Quod  ei  primum  in  Cypro]  Verum 
est  primum  Vencri  tcmplnm  consti- 
tutum fuisse  in  Cythcra.  Et  hoc  illnd 
est,  quod  iiic  Festum  fefellit :  Cythe- 
ram  enim  hie  Cypri  urbem  putavit, 
quae  re  vera  est  Pclo|)onnesi  insula 
in  sinu  Laconico,  ubi  Veneri  leni- 
pluni  prinii  dicarunt  Fheenices.  Vide 
I'aiisan.  in  Laconicis.  Idem. 

'"  Cyprio  bovi]  Videndus  Plinius  I. 
XXIII.  c.  20.  Fill.  Ursin. 


208 


FESTI    Dli    VERB.    SIGNIF.    LIB.    III. 


significat  id,  quod  solet  fieri  in  insula  Cypro,  in  qua  bo- 
ves  humano  stercore  pascuntur.  Idem  cum  dicit,  Prop- 
ter stagna,"  ubi  lanigerum  genus  piscibus  pascitur  :  esse 
paludem  demonstrat,  in  qua  nascuntur  pisces  similes 
ranunculis,  quos  oves  consectatae  edunt. 
Cytherea,°  Venus,  ab  urbe  Cythera,  in  quam  primum  devec- 
ta  esse  dicitur  concha,  cum  in  mari  esset  concepta. 


NOT/E 


Cijprio  bovi]  Tani  verum  est  ullos 
boves  (TKaTO(j>dyovs  esse,  qiiam  ullas 
oves  ufiocpdyovs.  Utriimqiie  enitn  con- 
trai'ium  auimali  luiuinanti.  Scio  qui- 
dem  in  quibtisdani  natioiiibus  pisces 
arefactos,  ac  sale  duratos  bubus  ap- 
poni.  Sed  aliiid  est  pisces  pecori 
dare,  cum  jam  ampliiis  pisces  non 
sunt,  aliud  pecus  ipsos  vivos  consec- 
tai'i  et  pasci.  Sed  irepi  aKaTO(pwywp 
fiouv  non  solum  Festus  ait,  sed  et 
GrzDci  irapoifjLioypa<poi,  exponentes 
proverbiiim  Kvirpios  $ovs.  Vide  illos, 
Jos.  Seal. 

Cyprio  bovi  meretidayri]  Cypiios  bo- 
ves stercore  vesci  antiquis  prodituni 
est,  unde  '  Cyprius  bos'  proverbii 
vice  in  quemlibet  jactabatur,  qui  se 
foedo  victn  imbulbitaret.  Hesych. 
Kvxpios  ^ovs,  firl  Koirpoipdyov  elKaiov 
Tatrfferai  toOto,  ineiS^  ol  Kvirpioi,  06es 
Kowpofbayovai.  id  est, '  Cyprius  bos  in 
merdiphagum  quemlibet  dicitur  is- 
tud,  quod  boves  Cyprii  stercore  ves- 
cuntur.'  Quanquam  id  contra  ru- 
niinantis  naturam  esse  constat.  Dae. 


"  Propter  stagna]  Hie  Sotadicus 
versus  sic  legi  debet :  Propter  stagim 
genus  ubi  lanigerum  piscibu'  pascit.  Et- 
si  falsum  est  oves  ullas  esse  wfjio<pd- 
yovs.  Idem. 

°  Cytlierea}  Ab  urbe  Cypri  Cy- 
thera, in  quam  salo  exorta,  statim 
delata  fiiit.  Quapropter  et  in  Cypro 
nala  dicitur.  Unde  Cypregeneia  d\ctn. 
Verum,  quia  hujus  Cytherae  nemo, 
qnod  sciam,  praeter  Hesiodi  Sclio- 
liasten  meminit,  eos  sequor,  qui  Cy- 
theream  dictam  tradunt  ab  insula 
Cythera,  in  sinu  Laconico,  hodie  Ce- 
rigo.  Vide  Bocharti  Chanaan  lib.  i. 
cap.  22.  Neque  illud  praetereundum, 
Scboliasten  Hesiodi  Cytheras  acce- 
pisse  de  urbe  Cypri  manifesto  contra 
menlem  Hesiodi,  qui  scribit  Vene- 
reni,  ubi  primum  nata  fuit,  Cytheras 
advectam  :  delude  et  circuuifliiam 
ad  Cyprum  pervenisse.  Neque  enim 
poterant  in  Cypro  esse  Cytherae, 
cum  e  Cytheris  Venus  in  Cyprum 
delata  sit,  &c.  Idem. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


Dli 


VERBORUM    SIGNIFICATIONE 


LIBER    IV. 


Dacryma.s'  pro  lacrymas  Livius  saepe  posuit,  nimirum, 
quod  Gracci  appellant  ioocpox.  Item  dautia,''  quge  lautia 
dicimus,  et  dantur  legatis  hospitii  gratia. 

Dajdalam'^  a  varietate  rerum  artificiorumque  dictam  esse 
apud  Lucretium  terram,  apud  Ennium  Minervam,''  apud 
Virgilium  Circen/  facile  est  intelligere  :  cum  Graice  8«<- 
'duKXsiv  significet  variare. 


NOTyE 


^  Dacrymas]  Daciynia  a  Grjeco  5a- 
Kpu/ita  qiiod  verbale  est  a  SaKpv  velSd- 
Kpvov.  UsnsestLivins  Androniciis,  scd 
hodie  apud  eiini  frustra  quaeras.  Dae. 

''  Item  dautiti]  Dautia  rectum  esse 
aibitror,  et  indet/  in  /  mutato  lautia, 
A  Gra^co  videlicet  Scuno;  sunt  aiitoni 
lautia  Xenia,  quae  legatis  mittebantur 
in  donuni,  ut  lecte  Festus.  Meuiinit 
Livius  plus  semel:  lib.xxv.de  Sajj""- 
tinoruDi  legatis  ;  '  Locus  iiide,  lau- 
tiaque  preeberi  jussa  :'  et  alibi,  '  Lo- 
cus et  lotia  praibita.'  Plutarch,  iii 
oiTiots  :  rh  yap  ira\aibv,  wi  toiKev,  oi  ra- 
/xiat  ^(vta  ToTs  ■np^fT^evovaiv  iire/xTrov' 
f:KaKi'iTO  5e  Aaineia  ra  ne/j.TrSfj.ii'a,  i.  e. 
'  Antiquitus  cnim,  ut  videtui,  tauiia; 
Miuncra  legatis  luiltebaut ;  qu<E  mit- 
Uelph,  el  Var.  Clas.  Pomp. 


tebantur  vorata  lautia.'  Quam  anti- 
quus  is  mos  fuerit  ad  legates  munera 
mittendi  ex  Homeio  et  aliis  notura 
est.  Idem. 

<=  Dcedalani]  Daedalaui  tenani  ob 
varietatem  dixit  Luciet.  lib.  i.  'Tibi 
suavis  Da^dala  tellus  Summittit  tio- 
les.'  Ideui  lib.  ii.  '  Daedala  cordis 
Caruiina.'  Et  lib.  iv.  '  Verboruui 
Dadala  lingua.'  Lib.  v.  '  Natiiraque 
Divdala  riruni.'  Item:  'Dadalasig- 
iia.'  Idem. 

••  Ajiud  Ennium  Minervam]  Ob  laiii- 
ficii  artificium  :  cui  praccst  locus  Ku* 
nii  lib.  i.  anual.  sed  niutilus :  '  Dae- 
dala  Minerva.'  Idem. 

'■  Apud  Virgilium  Circen]  Lib.  viu 
yLneid.  '  Ilioruni  de  gente  patri  quo^ 
rest.  O 


210 


SKXTI    POMFKII     Fi:SI'I 


Dagnades^  sunt  avium  genus,  quas  ^gyptii  inter  potan- 
dum  cum  coronis  devincire  soliti  sunt,  quae  vellicando 
morsicandoque  et  cantnriendo ' '^  assidue  non  patiuntur 
donnire  potantes. 

Dalivura**  supinum  ait  esse  Aurelius,  ^lius  stultum.  Os- 
corum  quoque  lingua  significat  insanum.  Santra  vero 
dici  putat  ipsum,  quem  Graeci  BslXaiov :  id  est,  propter 
cujus  fatuitatem  quis  misereri  debeat. 

Damium'  sacrificium,  quod  fiebat  in  operto  in  honorem 


1  Qufijam  viri  canlitando.     Vid.  Not.  inf. 


Disdala  Circe  Siipposita  de  matre 
nothos  fmata  creavit.'  Idem. 

^  Dagnades]  Scribe  per  c  SoKvd- 
dfs.  Hesychius :  SaKyls,  tlSos  opveov. 
Quod  vero  caniuriendo  hie  mutant 
docti  viri,  et  snbstituimt  Canlitando, 
nescio  qtiare  sibi  persiiaserint  Cantu- 
rire  verbum  Latinum  non  esse  :  cum 
alii  veteres  iisiirparint,  et  vetus  Glos- 
sarii  scriptor  :  '  Canturit,  ipiOvpi^tt.' 
Jos.  Seal. 

Dagnades]  Pro  dacnades  c  converse 
in  g,  SaKvdSes.  Hesych.  SaKvls,  elSos 
opveov:  a  haKvw,  'mordeo.'  Has  aves 
coronis  vinctas  capiti  imponebant, 
q4iipjpe  quis  ebrietateni  depelli,  se- 
qiie.ebrios  factos,  fieri  sobriosexisti- 
mabant.  De  coronis  Geopon.  lib. 
VII.  cap.  30.  avav{)<peiv  itoiowi  robs  /ne- 
BuovTas  ffre(bavoi  anh  wotKiXuv  di'dw^', 
(irtTiOtnevoi  r-p  Ke<pa\ri,  i.  e.  '  Corona; 
ex  variis  (loribus  capiti  impositae 
ehrios  ad  sobrietatein  revocant.'  Dae. 

g  Caniuriendo]  Viri  docti  legunt 
canlitando,  sed  nescio  quare  sibi  per- 
suaserint  canturire  verbum  Latinum 
non  esse,  cum  alii  veteres  usurparint, 
et  vetus  Giossarii  scriptor  :  'Cantu- 
rit, \|/i6upi'fej.'  Idem. 

*"  Dulivum]  Glossarium  : '  Dauiium, 
&<ppova.'  Manifesto  legendum  Dali- 
vum:  sinccriora  vestigia  apuU   eun- 


NOTtE 

dem 


scriptorem  in  iiio,  '  Davus, 
&(ppuv,  iirapos.'  Dalivus  enim  legen- 
dum. Jos.  Seal. 

DaUrum]  Per  '  supinum '  negligen- 
tem  intellige  et  insipientem.  Ad 
eandem  nientem  glossae  :  *  Dalivus, 
&<ppuiv,  &Tr(ipo?.'  Item  :  '  Dalivum, 
&(f>pova;  Et  optime  Santra  eum  esse 
ptitavit  quem  Graeci  vocant  Sei^atov, 
ab  yEolico  Sei\aipo5,  '  dalivus.'  6*i- 
Xcuos  autem  est  fidraios,  ut  exponit 
Hesycli.  Sei^aiov,  fiajaiov.  Dae. 

'  Damium]  Glossarium  :  '  Damium, 
Ovalai,  inraiBpiof  yevdfMfvov,'  contra  di- 
cit,  ac  Festus.  Falsum  vero  ami- 
tppacrriKuis  dictum,  quod  minime  pub- 
licum sit.  Iinmo  ita  dictum,  quod 
pro  populo  fieret.  Juvenalis:  'Pro 
populo  faciens  quantum  Laufella  bi- 
bebat.'  Sequentia  quoque  ita  legen- 
da  :  Dea  quoque  ipsa  Damia,  et  sacerdos 
ejus  Damiatrix  appellabatur.  Sane  Da- 
miatrix  etiam  in  antiquitus  excusis 
legebatur.  Quod  inepti  homines  in 
nescio  quas  Grasculasiueptias  muta- 
runt.  Jos.  Seal. 

Damium]  Sacriticium  in  honorem 
Maiop,  quae  Bona  Dea  vocabatur,  a 
inatronis  in  a?de  Pontificis  Maximi 
fieri  solitum  ;  sed  male  per  antiphra- 
sin  sic  dictum  putavit  Festus,  quasi 
minime  publicum   sit,  cum  constet 


DE    VERBORUM    SlGNIFICATIONIi    LIB.    IV. 


211 


Bonae  Deae,  dictum  a  contrarietate,  quod  minime  esset 
irjixoa-iov,  id  est,  publicum  :  Dea  quoque  ipsa  8«nt/a,  et  sa- 
cerdos  ejus  Sa/i/af/  appellabatur. 

Danistae/  foeneratores. 

Danunt,'  dant. 

Daps ""  apud  antiques  dicebatur  res  divina,  quae  fiebat  aut 
liyberna  semente,  aut  verna,  quod  vocabulum  ex  Graeco 
deducitur,  apud  quos  id  genus  epularum  ?ajj  dicitur.  Ita- 
que  et  daptice  se  acceptos  antiqui  dicebant,  significantes 
raagnifice:  et  dapticum  negotium,  amplum,  ac  magnificum. 

Dasi,"dari. 

Daunia"  Apulia  appellatur  a  Dauno  Illyricae  gentis  claro 
viro,  qui  eam  propter  domesticam  seditioaera  excedens 
patria  occupavit. 

Deactio,p  peractio. 


2  Alii  libb.  Damiatrir,  et  ita  legendum  uioneiit  Seal.  Dae. 


NOTjE 


pro  populo  tactum  fnisse,  et  sub  dio. 
Cicero  epist.  lib.  i.  ad  Atticiim : 
'  Credo  enim  te  audivisse,  cum  apud 
Cssarem  pro  populo  fieret,  veiiisse 
ibi  muliebri  veslitu  virum.'  Gloss. 
'  Damium  '  6vffia  v-naOipiov  ytvdfifvoy, 
'  sacrificium  subdiale.'  Dae. 

'^  DanistcB]  Qui  pecuniam  foenori 
coliocant  :  Danista,  Graece  Savtiarrris  a 
Zdvos,  foenus.  Trapezita  etiam  dictus 
a  tabulis  qua:  Graece  Tpdirt^at.  Quan- 
<juam  illud  discriniinis  inter  utrum- 
que  quldam  pouunt,  ut  danista  priva- 
tus,  trapezita  vero  publicus  sit  feiie- 
rator ;  sed  apud  Veteres  plerumque 
confundiintur.  Idem. 

'  Danunt]  Fiaut.  Mostcl.  i.  2. '  Ad 
iegionem  cum  itaut,  adminiculum  lis 
danunt.'  Idem. 

*"  Dap]  Exempla  dapis  pro  verna, 
aut  hybcrna  semente  babes  apud  Ca- 
toueni.  Jos.  Seal. 

i><ips]Sacrtficium  byberna  vel  ver- 


na semente  fieri  solitum  :  undc  apud 
Catonem  reperias  daps  pro  ipso  veris 
vel  hyemis  tempore.  Da/)s  etiam  la- 
tins patet,  nam  cranes  opiparos  et 
sumtnosos  apparatus  significat.  Li- 
vius  Andronicus  :  '  Qua;  baec  daps 
est,  quis  festus  dies  ?'  Ex  Homer, 
illo  Od.  A.  225.  Ti's  Sals,  ris  Se  6fn\os 
85'  eirXfTo;  Et  inde  daptice  sumtuose, 
dapticum  magnificum,  sumtuosuro, 
dapsilis,  magnificus.  Daps  autem  po- 
tiu3  a  Sairdi/a.  quam  a  Sats,  nam  prins 
dicebatur  dapis.  Dae. 

"  Dasi]  '  Dari,'  ut  'Vaiesii'  pro 
'  Valerii,'  &c.  Idem. 

"  Daunia]  Plin.  '  Apulia  Dauno- 
rum  cognomine,  a  duce  Diomedis  so- 
cero.'  Solinus  tamcn  :  '  A  Cleolao 
Minois  filio,  Daunios.'  Corrupte  for- 
san.  Idem. 

P  Deactio]  De  aliquando  intendit, 
auget,  sic  '  deamare,'  valde  amarr  : 
'  decultarr,'   valde  occultare:  'dea- 


212 


SEXTI    POMPEII   FESTI 


Deblaterare "i  est  stulte  loqui.  Nam  Gra^ci  /3x«x«j  stultos 
appellant. 

Decalicatum,'  calce  litum. 

Decermina''  dicuntur,  quas  decerpuntur  purgandi  causa. 

Decima  quajque '  Veteres  Diis  suis  ofteiebant. 

Decotes'  togae  detritae. 

Deciepitus "  est  desperatus  creperajam  vita:  utcrepuscu- 
lum,  extremum  diei  tempus.  Sive  decrepitus  dictus,  quia 
propter  senectutem  nee  movere  se,  nee  ullum  facerc  po- 
test crepitum. 

Decultarunt,"  valde  occultaiunt. 

Decumana  ova^  dicuntur,  et  decumani  fluctus,  quia  sunt 


3  '  L.  m.  addit  Decotcs,  Decuriones.'     Fiil.  Ursiti. 


NOT;E 


gere,'  peragere:  *  decaiicare,'  omni- 
no  calicare,  calce  illinire  ;  '  Depar- 
cus,'  valde  parens,  apiid  Siieton.  '  de- 
fcedus,'  valde  foediis.  Cic.  Idem. 

q  DeUaterare]  "Vide  '  Blaterare.' 
Idem. 

"■  Decalicatum]  A  Graeco  /caA.i|,  ca- 
lix,' calicare,' 'decalicare.'  Vide  'Ca- 
licata.'  Idera. 

^  Decermina']  Puigationes  ad  pla- 
candos  Deos  fieri  solitae.  Sed  noii 
constat  qtiomodo  peragerentiir  :  nam 
proprie  decermina,  de  frond ibiis  ad 
lustrandum  decerptis.  Et  forsan  de 
lis  Festiis.  Idem. 

*■  Decima quaque^  Vide  quantum  ju- 
ris Barbaras  ille  sibi  sumserit  in  hoc 
loco  mutiiando :  uni  enini  tantuni 
Herculi  hoc  fiebat.  Jos,  Seal. 

Decima}  Nnnqnam  legi  decima 
quasque  Diis  oblata  faisse,  sed  tan- 
tuni Herculi.  Plauti  Stich.  '  Uti  do- 
cuniam  partem  Herculi  polluceam.' 
Nam  quod  Decimam  prasdae  partem 
ApoUini  votam  apud  Livium  legas, 
alia  plane  res  est.  Dae. 
»    "  Decrepitus]  A  iucerna,  vel  ,can- 


dela,  quae  ultimum  expirans  crepi- 
tum edere  solet.  Hoc  enim  est  De- 
crepare :  ut  apud  Pers.  destertere. 
Decrepitus  a  veteribus  Grapcia;  ma- 
gistris  exponitur  intpynpos,  t€tu;u/3w- 
/xevos,  €({>dhs,  yepuv  TaxvOdvaros.  Jos. 
Seal. 

Decrepitus']  Cui  vita  crepera,  id 
est,  dubia,  ut  crepusculum,  diei  tem- 
pns  dubium,  vel  a  crepitu,  quod  senex 
nullum  facere  crepitum  queat :  sed 
magis  placet  Scaliger,  qui  ait  esse 
metaphoram  a  lucerna  vel  candela, 
quae  ultimum  expirans  crepitum  solet 
edere.  Hoc  enim  est  decrepare,  ul- 
timum crepare,  ut  apud  Persium  '  de- 
stertere,' id  est,  postremum  stertere. 
Et  eo  sensu  decrepitus  eleganter  in 
Glossario  exponitur  iKimryevKios,  Qui 
ultimum  flatum  sive  crepitum  edidit. 
Dae. 

^  DecuUaruiit']  Vide  '  deactio.'  Id. 

y  Decumana  oval  IMirum  Veteres 
inepte  credidisse  quae  ordiiie  decima 
nascuutur,  ea  esse  omnium  maxima ; 
ut  de  fluctibus.  Ovid.  Trist.  lib.  i. 
el.  11,  *  Qui  venit  hinc  fluctus,  llactus 


DE    VERBORUM    SIGN  I  FIC  ATION  K    Llli.    IV 


213 


magna:  n?.m  et  ovum  decimum  majus  nascitiir,  ct  flnc- 

tus  decimas  fieri  maximus  dicitur. 
Decumanus^  appcllatur  limes,  qui  fit  ab  oitu  Solis  ad  oc- 

casiini.     Alter  e^  transverso  currciis  appellatur  Cardo. 
Decures,  decuriones. 

Decuriones  ^  appellantur,  qui  denis  eqisitibus  prossunt. 
Dedita''  iutelligitur  valde  data. 
Deibmitatum,^'^  afomitibus  succisuiii,  quibus  cont'overi  erat 

solitum. 
Defrensani,^  detritam,  atque  detonsam. 
DeiVui''  dicebant  antiqui,  ut  deamare,  deperire  :  signitican- 

tes  oir.nem  fructum  percipere. 
Degere  ^ '  antiqui  posuerunt  pro  expectare. 
Degunere,*^ "  degustare. 


4   Al.  Deformicalum. — 5   Malit  Dae.  legere  Degerere. — G  Qiiidani  libii  De- 
gumure. 

NOT.E 

siipereniinet  omnes,  Posterior  noiio  •'  Defrensuni]     Glossariiini :     '  De- 

est,  undeciifioque  prior.'     Nam  per      tVensa,  apovpa  GipiffQucra.'     '  Defrens, 
nietapliorani  decuimtiui  ea  diciiiitiir  a      apovpu,  6epLafj.6s.'  Jos.  Seal 


re  agraria  scilicet,  maximus  enim  li 
nies  in  agris  Romaiiis  dcciunanus  vo- 
catur.  Idem. 

'  Decumaiius]  In  agris  Romanis  de- 
nimanus  limes,  (jni  ab  Oriente  ad 
Occideiitem.  Cardo  qui  a  Meridie 
ad^eptenuiionem  dirigitiir,  ubi  niuii- 
di  cardines.  Idem. 

Dccuriuiusi]  Gloss.  '  Decurio,  Se- 


Diif'rcnsum]  Defrens,  vel  defrcnsa, 
proprie  est  seges  demessa.  Gloss. 
'  UetVonsa,  apovpa  Oeptcrdela-a.'  Inde 
per  nietapliorani  defrensa  vcstis  dici 
potuit  vestis  detrita  et  detonsa, 
Dae. 

*  Defrui]  Vide  '  deactio.'  Idem. 

f  Degere]  Malim  legere  degerere^ 
lit  in  iiiaru.  ([uanqiiam  iitrnmque  inilii 


Ka5opx'?s.' 'Deciirioiiatns,  SeKoSopx'a.'      a?que  igiiotiim  est.    Niaidegerercope 


Idem. 

''  Dedita']  Valde  data,  id  est,  onini- 
no,  in  peri)etimm  data,  ita  ut  ca  ne- 
(pieas  repetere.  Sic  vetiis  Tereiitii 
iiiterpres:  '  l>are  est  quod  repctas  : 
Dedere  est  ad  perpetuum.  Damns 
amifis,  dedimus  liostibns.'  Idem. 

•^  De/vmilatum]  Quod  de  foniite 
cxciititiir:  est  autem  fomes  materia 
avida  ad  igncscendum  apta.  Virg. 
'  liapuitque  in  fomito  flammani.  ' 
/•'oiHfsa /(/ve«,  quod  foniite  fovcfi  so- 
lercnt.  Idem. 


ris  privationem  signiiicet  a  de  priva- 
tive, ut  denusci  pro  mori,  sic  degerere, 
nihil  agere,  et  qui  niliil  aguiit  quo- 
damniodo  videntur  expcttare.  Ni- 
hil aliud  succurrit,  nunc  quideni. 
Idetn. 

B  Degunere]  Fortasse  Degumare. 
Quod  in  Conjectaneis  nioiiuinius.  ,los. 
Seal. 

Degunere]  Gloss.  '  Degunere,  dwo- 
yivauffdai,  (Tvyyfvcrai.'  Sed  apud  Fes- 
tuin  et  in  Glossario  legendiim  mo- 
nuit  Scaliger  Degumare  sive  {.^gumi- 


214 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Deinceps,^  qui  deinde  cepit;  ut  princeps,  qui  primum  ce- 
pit. 

Deincipem '  aiitiqui  dicebant  proximo  quemque  cap  turn,  ut 
principem,  primura  captum. 

Deinde  "^  compositum  est  ex  praepositione,  et  loci  signifi- 
catione  :  ut  exinde,  perinde,  proinde,  subinde  ;  quae  item 
tempus  significant. 

Delapidata,'  lapide  strata. 

Deliberare™  a  libella,  qua  quid  perpenditur,  dictum. 

Delibrare  7  "  aquam  sulco  derivare. 

Delicare  °  ponebant  pro  dedicare. 

Delicata  dicebant  Diis  consecrata,  quae  nunc  dedicata. 
Unde  adhuc  manet  delicatus,?  quasi  lusui  dicatus.  De- 
dicare autem  proprie  est  dicendo  deferre. 


7  Mss.  Delirare:  optime,  censente  Dae. 


NOT/E 


are,  a  gumia  scilicet,  id  est,  gulosus. 
Lucil.  *  Compellans  gumias  ex  or- 
diiie  nostros.'  Dae. 

^  Deinceps]  A  dein  et  capiendo,  et 
significat,  qui  deinde  capit,  et  quod 
deinde  captiim  est.  Ut  princeps  qui 
primus  cepit,  et  qui  primus  captus 
est.  Et  deinceps  nt  princeps  per  obli- 
ques Veteres  efferebant.  Sic  Apu- 
leius  dixit  '  deincipe  die '  et '  deinci- 
pem sermonem.'  Vide  '  tignum.' 
Idem. 

*  Deincipem]  Apuleius  dixit  'dein- 
cipem sermonem.'  Jos.  Seal. 

^  Deinde]  Ex  praepositione  de,  et 
hide,  quae  loci  signiiicatiouera  conti- 
net  a  Graeco  evBev,  '  ex  illo  loco,'  et 
haec  fuit  Festi  sententia.  Sic  '  exin- 
de, perinde,  proinde,  subinde;  quae 
etiam  tempus  significant.'  Nam  pro 
postea  vel  deinceps  Veteres  usurpa- 
runt.  Dae. 

'  Delapidata]  Glossae  :  '  Delapidata, 
Xi96(TTpwTa,'     Delapidare  est   lapidi- 


bus  stcrnere,  Qnandoque  etiam  la- 
pides  auferre,  lapidibus  purgare. 
Idem. 

™  Delibcrare]  Animo  perpendere 
quid  a  diiobus  vel  pluribus  potissi- 
mum  sumas.  Et  a  libra  seu  libella 
dictum  ait  Festus,  inepte  ;  nam  si  ita 
esset,  diceretiir  etiam  delibrare,  quod 
aliud  est.  Melius  igitur  qui  a  libera 
deducunt :  is  euim  tantum  deiiberat, 
cui  libertas  data  est  e  duobus  aliquid 
eligendi.  Idem. 

"  Delibrare]  Mss.  Delirare  optime. 
A  lira,  quod  fossam  vel  sulcuni  signi- 
ficat, per  queni  aqua  in  quemlibet 
locum  dediicitur.  Idem. 

°  Delicare]  Pro  '  dedicare,'  ut  '  la- 
cryma  pro  '  dacryma.'  Idem. 

p  Delicatus]  '  Lusui  dicaius,' inMs. 
Usui.  Delicali  homines  sunt,  qui  mu- 
liebria  patiuntur.  Gra-ci  Tra.'i5as  ava.- 
\ovs  vocant,  '  pneros  teneros.'  '  E- 
nervatos  greges'  vocat  Victor.  Sed 
delicatus  melius  a  deliciis  :    nam   et 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATION  E    LIB.    IV. 


215 


Delicia  ^  est  tignum  quod  a  culminc  ad  tegulas  angulares 

infimas  versus  fastigium'*  coUocatur,  uiide  tectum  deli- 

ciatuni,  et  tegulas  deliciares. 
Delinquere '  est  praetermittere,  quod  non  oportet  praeterin. 

Hinc  deliquia  et  delicta. 
Deliquium'  solis  a  deliuquendo'  dictum,  quod  delinquat 

in  cursusuo. 
Deliquum'  apud  Plautum  significat  minus. 
Delubrum "  dicebant  fustem  delibratum,  hoc  est,  decortica- 

tum,  queni  veneiabantur  pro  Deo. 


S  Ed.  Seal,  fadigatuvi. — 9  Alii  deliquando,  et  mox  dcliquatur. 


NOT;E 


delicati  Suetonio  etiam  delicia  dicnn- 
tur.  Idem. 

1  Delicia]  Tignum  qiiod  a  fastigio 
tecti  ad  ultimas  usque  tegulas  perli- 
net,  ita  ut  inter  duo  tigna  quasi  sul- 
cus tegularum  efficiatur  per  queuj 
aqua  decurrat,a  deliciendo,  quod  inde 
aqua  deliciatur.  Gallice  goutiere. 
Inde  tectum  deliciatum,  toil  (i  gou- 
tieres.  Et  tegulie  deliciares,  tuiles 
propres  A  /aire  des  goutieres.  Idem. 

'  Delin'/iiere]  Proprie  dejicerc,  more 
antiquo,  ut  ait  Serviiis  Tubero : '  Num 
deliuquit  ant  superest  aliquid  tibi  ?' 
Caslinsin  Historiis  :  '  Delinquere  frn- 
mentum  :  Sardiniani  liostes  tenere.' 
Inde  per  metaplioram  peccnre,  et  ut 
exponit  Festus,  ea  linquere  quae  non 
oportet  praeteriri.  A  delinquere,  de- 
ficere,  est  '  deli(|nium  Solis,'  Solis 
defectio,  ut  a  Graeco  iKKtiirfiv,  tK\ft- 
i^ij,  Erlipsis.  Male  igitur  qui  deli- 
(juando  pro  deliquendo,  et  dcliquatur 
pro  delinquat  legi  voluerunl  :  quan- 
quam  idem  et  Varro.  Idem. 

»  Deliquium]  Immo  quia  delinquere 
apud  Veteres  erat  deficerc.  Tubero: 
'Num  delinquit,  aut»upere»t  aliquid 
libi?'  Caelitis  in  Hisloriis  :  '  Drlin- 
(jucre  friimentuni  :  Sardiniam  hostes 


tenere.'  Jos.  Seal. 

'  Deliquuin]  Plautus  in  Casina  : 
'Sine  amet,  sine  quod  lubet,  id  fa- 
ciet,  Quando  tibi  nil  doroi  deliquum 
est.'  Ant.  Aug. 

Deliquum']  Scribendum  per  C,  qna- 
tuor  syllabarnm,  Delicuum.  In  Ca- 
sina :  '  Quando  nil  tibi  domi  delicuum 
est.'  Glossariuni  Delicuum  interpre- 
tatur  TTToiarfj.a.  Jos.  Seal. 

Deliquum]  Locus  Plant,  est  Casin. 

II.  2.  '  Quando  tibi  nil  domi  deli- 
quum est,'  Id  est :  cum  nil  tibi  do- 
mi niinus  sit :  cum  nil  tibi  domi  de- 
sit.  Glossariuni  delicuum  interpreta- 
tur  TrToifffia.  [At  legendum  ddictum 
in  Glossario.]  Dae. 

"  Delubrum]  Duplex  est  hujus  no- 
minis  significatio  :  nam  et  pro  Dei 
simulacro,  et  pro  loco  Deo  consecra- 
to  ponitur.   Varro  apud  Macrob.  lib. 

III.  Servius  lib.  ii.  et  iv.  IS.n.  As- 
conius  banc  Festi  inierpretationem 
repreliendens  in  Divinal.  Ant.  Aug. 

Delubrum]  Grasci  Grammatici  : 
KaOiSpviia,  ^iavov,  avaOt^fia,.  Jos.  Seal. 

Delubrum]  Simulacrum  ligneum, 
quod  sit  sine  libro,  id  est,  corticc. 
Idem  Servius  iv.  /En.  'Aul  cerlc 
ligneum   simulacrum   delubrum  dici: 


1^16' 


REXTI    I'OMPrai    FRSTI 


Deluit,"  solvit,  a  Gracco  huxKueiv. 

Demagis^  pro  minus  ""  antiqui  dicebant. 

Deminutus  capitc  ^  appcllatur :  qui  civitate  mutatns  est : 
et  ex  alia  familia  in  uliam  adoptatus :  et  qui  liber  alteri 
mancipio  datus  est :  et  qui  in  hostium  potestatc  vcnit :  et 
ciii  aqua,  ignique  interdictum  est. 

Demoe  "'  '  apud  Atticos  sunt,  ut  apud  nos  pagi. 


10  Pro  minus  conjicit  Dae.  legendum  nimis. — 11  Alii  At/^ioi. 


NOT;E 

mus,  a  libro,  hoc  est,  raso  ligno  fac-  capite  '  diceljatur  is,  qui  civitatis  vel 

turn,    quod    Grtece    ^Sapov  dicitur.'  famiiiae  jus  aiuiserat,  vol  alicui    pro 

Sic  ^6ava,  ayaAfiara,    ftSooXa  exponlt  servo  traditus  fuerat,  cum  liljer  esset, 

Hesych.    Ab  hoc  igitnr  delubro  sive  vel  denique  cui  vita  interdictum  fue- 

simulacro  templa  dicta  delubra.  Sed  rat.     Et  sic  tribus   niodis  accidebat 

magis  placet  aliorum   senttntia,  qui  capitis  diniinutio,  cum  enim  aliquis 

pntant  delubra  dicta  a  deiubris,  hoc  cum  libertate  civitatem  amiserat,  ut 

est,  fontibus,  qu.e  ante  templa  collo-  servi,    ingrati  iiberti,  ca    dicebatur 

cabantur,  ut  iis  homines  ante  ingres-  maxima  capitis  diniinutio.     Et  cum 

sum  deluercntnr.   Cornelius  Fronto  :  civitatem  tautum  amitlebat,  liberta- 

'Delubrum  in  quo  homines  pericula  tern  retinens,  ut    in    insnlam  depor- 

sua  delunnt.'     Deliibmm  igitur   a  de-  tali,  aqua  et  igne  interdicti,  ea  mi- 


luendo.  Servius  u.  ^n.  '  Alii,  ut 
Cincius,  delubrum  esse  locum  aute 
templum  nbi  aqua  currit,  a  deliiendo.' 
Et  lib.  IV.  '  Delubrum  auteu)  dictum, 


nor  sive  media  dicebatur  capitis  dinii- 
nutio :  cum  verohominis  tantum  sta- 
tus mutabatur,  conservata  civitate, 
et  libertate  relenta,  ut  in  iis  accidit, 


aut,iit  supra  diximus,  propter  iocuui      qui,  cum  siii  juris  esaenf,  sese  in  adop- 


in  qno  nianus  abluuntur.'  Dae. 

"  Deluit]  Solvit,  purgat.  Gloss. 
'  )3eliio,  airoXovofiat.'  Idem. 

y  Demiigis]  Contra  Glossarium  : 
'  Demagis,  a-cpoSpws.'  Et  Nonius  : 
'  Demagis,  valde  niagis.'  Sed  de 
hoc  satis  dicemus  in  Plautiim.  Jos. 
Seal. 


tionem  dedernnt,  aiit  contra,  ipii  ali- 
er.i)  juri  subjectus  erat,  sui  juris  {'ac- 
tus est,  tuiii  ea  niimima  dicebatur 
capitis  diniinutio.  Et  ha'c  omnia 
paucis  perseciilus  est  Eestus.  In  eo 
lanien  aliijuid  reiirchendas,  neque  e- 
nim  oninino  verum  est,  eos,  qui  in 
hostium    potestatem   venernut,    pati 


Demos;is]    Nnniquam  demagis  pro      capitis  dimiuntionem,  scilicet  prop- 


'  minus'  me  legere  niemiiii,  stui  sem- 
per pro'  valde  magis.'  Gloss.  '  De- 
magis, (r(j)odpS>s .'  '  Valde  magis  ;'  vide 
Nonium.  Sed  forsan  pro  minus  le- 
gendum 7iimis.  Dae. 


terspem  postliunnii,  (pio  restituiintur 
in  integrum  :  unde  et  inedicto  de  nia- 
joribus  in  integr.  rest,  scrvitns  ie\)A^ 
ratur  ab  hosiium  potestate.  Idem. 
^  Demoe]  Anti(jue  pro  demoi,  ut '  po- 


^-  Deihiiudus  capite]  Capitis  nomine  ploe,'  '  poploi,'  'popli,'   ut  alibi  dic- 

Veteres  pericula  libertatis,  civitatis,  turn  ;  c/eHioeautem  Gra-cum  est,  S/'/juoi. 

faniilijK,  vitsR   deniipie  et   existima-  In  dfwo.s  Attica  dividebatiir,  quade  re 

tionis   significabant.      Sic    '  diminui  vide  Doctissiini  Meursii  libellum  de 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATIONS    LIB.    IV. 


2i: 


Uemum''  quod  significat  post,  apud  Livium  demus  legitur. 
Alii  demum  pro  duntaxat  '^  posuerunt. 

Denaiife  caerimonias ''  dicebantur,  et  Iricenaria^,  quibus  sa- 
cra adituris  decern  continuis  rebus  '^  vel  triginta  certis 
quibusdam  rebus  carendum  erat. 

Deiiicalcs  "  "^  feri?e  colcbantur,  cum  hominis  mortiii  causa 
familia  purgabatur.     Graeci  enim  vUuv  mortuum  dicunt. 

Deorata,'  perorata. 

Depeculatus  "  a  pecore  dicitur,  qui  enim  populum  fraudat, 
peculatus  poena  tenetur. 

Dcperire ''  significat  valde  perire. 


12  QnUlnm  libii  cojitimii.'t  duhus. — 13  Al.  Denecules. — 11  Lcgeiuiiim  moneiit 
Sc;il.  Dae.  Depcculutus  a  pcculutu  dicitur. 


NOTiE 


popiilis  Atticap.  Idem. 

''  Demum]  Postea,  tandem.  Et 
aptui  Livium  Aiidron.  legitur Z>e;nus. 
Sell  locus  noil  extat.  Sic  '  rursiis ' 
pro  '  ruisiiin.'  Idem. 

•^  Alii  demum  pro  dunluxat]  Qtiiu- 
tiliaii.  lib.  i.  c.  4.  '  Possunt  tantinn 
id  deniuiii  quod  in  proximo  est.' 
Idem. 


cap.  nit.  '  Nos  apud  Pontifices  Icgi- 
mus  feriis  tantum  denicalibus  niulos 
jungere  non  licere,  ceteris  licere.' 
Idem. 

^  Deorata]  Nam  Veteres  '  deorare  ' 
dicehant  pro  '  perorare.'  Idetn. 

n  Depeculatus]  Leffenduin :  Depe- 
cidatus  a  peculatu  dicitur.  Qnod  se- 
quentibus  confirniatur  :  veteres  Grte- 


■*     Demiria   ccrrimonia]    Denaria;,  conini   magistri :    '  Depecnlatio,  votr- 

vel    tridenaria',  cum    per  decern    vel  (picr/xhs  Sriixoalwv  xp'niJ-o-'^<^'' •'  -^"S-  Seal. 

trif^inta   dies   in    casto    erant,    ante-  Depeculatus]    Lege  cum  Scaligero  : 

<|uam    sacra    aggrederentur.     Sic    in  Depeculatus     a    peculatu    dicitur.      Id 

libris    sacris    sacerdotes,    antcquam  probant  seqnentia.    Peculuri  et  depe- 

ronsecrarrntur,  perseptenicontinuos  culaii  est  furari,  et   de  furto  publico 

•lies    caeriininiiis    vacabant    (pia;   «ic  propric  dicitur,  nam  is  qui  populum 

septenariae  dici  potuerc.   Idem.  tVaudat,  peculatus,  hoc  est,  furti  pub- 

•■  Dc7ucales]    A  iie.v,  nccu,  unde  de-  lici  pa-na  tenetur.     Inde  autem   vox 

vico.     Undc  deiiicalcs.     Cicero  ii.  de  pcculari  traota  est,  quod   cum  anti- 

l<  gib.  '  Nee  vero  tain  denicales,  qiue  quilus  opes  fere  in  pecoribus  consis- 

;«  nece  appcllata;  sunt,  quia  residen-  tercnt,    multae     pecore    dicebantur, 

tnr  niortni,  cpiam  cc-terorum  cotlcs-  quarum  si  aversa  pecunia  esset, ^iccu- 

tiuiu  quieti  dies,  feriiK  nominarentnr,  latus  committebatur.     \  ide  '  pccula- 

nisi  niajores  eos,  qui  ex  liac  vita  mi-  tus.'   Dae. 

grassent,  in  Deornm  numero  esse  vo-  ''  Dcperire]  Valde  perire,  fiindilus 

liiisseiit.     I'.as   in   eos   dies   conf'uric  peiiie.     Inde  depeiiie  dicitur  is,  ipii 

jux,  cjuibus  neque  ipsius  ncqnc  i)ub-  cfllictini  aniat  et  perditc.  Idem, 
licai    fcria;    sunt.'     Coliiinfl.    lib.   ii. 


218 


SEXTI    F'OMPEII    FISSTI 


Depolitum,'  perfectuni,quia  omnes  perfectiones  antiqui  po- 

litiones  appellabant. 
Depontani  ^-  senes  appellabantur,  qui  sexagenarii  de  ponte 

dejiciebantur. 
Deprehensa'  dicitur  genus  militaris  animadversionis  casti- 

gatione  major,  ignominia  minor. 
Depubem,"'  porcum  lactantem/^  qui  probibitus  sit  pubes 

fieri. 
Depuvere,'^ "  caedere.     Lucilius  :  palmisque  misellam  De- 

puvit  me :  id  est,  verberavit  me :  quod  ipsum  ex  Graeco 

est  ttolIuv. 

Aspig "  Graeci  appellant  pelles  nauticas,  quas  nos  vocamus 
seffestria. 


15  Ex  Mss.   Dae.  legendiiru   monet  laclenletn. — 16  Seal,  et  Dae.  legunt 
Depuvire. 


NOT^ 


•  Depolitum]  Valde  politum.  Plin. 
lib.  XXXVI.  cap.  25.  'Si  vero  cote 
depolitum  est,  nigri  pavimenti  iisnm 
obtinet.'  Hinc  et  depolitiones.  Vide 
Nonium  in  '  politiones.'  Idem. 

^  Depontani]  Qui  sexaginta  annis 
nati  de  ponte  in  Tiberim  prsecipita- 
bantiir.  Cicero  pro  Sext.  Rose. 
'  Habeo  etiam  dicere  quenj  contra 
morem  majorum  niinorem  annis  lx. 
de  ponte  in  Tiberim  dejecit.'  Varro 
sexagesimo  :  '  Vix  ecfatus  erat,  cnm 
more  Majornm  nltro  Casnares  arri- 
piunt,  de  ponte  in  Tiberim  detur- 
bant,  senibiis  crassis  lieu  muli  non 
videmus  quid  faciant.  Nam  quis  pa- 
trem  nunc  decem  annos  natus  non 
modo  aiifert,  sen  toUit,  nisi  veneno  ? ' 
Vide  '  argeos  '  et  '  sexagenaries.* 
Idem. 

'  Deprehensa]  Gloss.  'Deprehendit, 
SiopOovrai.'  '  Deprensi,  vnepfKrlffeoDS,' 
Lego  deprensce:  id  est,  poenae,  ^ultae. 
Idem. 

™  Depubem]  Porcns  qui  trucidatur 
dura  lactet,  et  ita  pubes  fieri  prohibe- 


tiir.  Pro  lactantem  legendam  omnino 
lactenlem,  id  est,  lac  sugentem.  El 
ita  in  Mss.  Idem. 

"  Depuvere]  Legendnm  depuvire  nt 
optime  Scaliger.  Nisi  e  pro  i  posi- 
tum  sit.  Depuvire  a  pavio,  cJpdo,  pnl- 
so,  qnod  a  Graco  Kalu.  A  patio,  de- 
puvio ;  a  in  «,  nt  •  qiiatio,'  '  concutio.' 
Vide  '  obpuvit.'  Idem. 

"  Aepis]  Glossae  Veteriim  :  '  Seges- 
tre,  Ss(p9(pa,  St<p6epa  ttXoIov.'  Glossa- 
rinnj :  '  Segestre,  (TTeya<npov,  repaSep- 
pov.'  fortasse  irepidepfiiov,  vel  potius 
ytpadepixov,  vetus  pellis,  ut  yepafSpvov. 
Jos.  Seal. 

Aepis]  Afpis  est  Sepas  sive  Seppa. 
pellis.  Hesych.  Aipfiis,  Zipjxa,  $vp(Tri. 
Latini  vocant  '  segestre,'  a-reyaa-rpov, 
quod  a  <7Te7co,  tego.  In  Glossario  ex- 
ponitur,  St(p64pa  irXoiov,  pellis  navigii. 
Sed  pritis  segeslria  e  segete  fiebanf ,  pt 
turn  demnm  Sepeis  dici  ccepta  sunt, 
cum  in  eorum  usum  pelles  cesserunt. 
Quamvis  et  Zepus  texta  quibus  pro 
velis  sive  umbraculis  utebantur, Grae- 
ci dixerunt.  Hesych.    Aep^u,  tJ>  irax^ 


DE    VF.RBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB,    IV 


219 


Derogarc  p  proprie  est,  cum  quid  ex  lege  vetere,  quo  minus 

fiat,  sancitur  lege  nova  :  derogare  ergo  detrahere  est. 
Desiderare,''  et  considerare  a  sideribus  dicicertum  est. 
Oesivare,'"'  desinere. 
Despretus,  valde  spretus. 
Deteriae  '  porca?,  id  est,  raacilentse. 
Delractare  '*'  est  male  tractare. 
Deludes  "  esse  detunsos,''  deminutos. 


17  Al.  Desimre.—\8  Malit  Dae.  Detreclare.— 19  Alii  libri  delonsos. 


NOTvE 


v(pa(Tfjia  Cf>  €15  Trapairerafffjia  exptni'TO,  i. 
'  Deris,  textum  iliud  <iensnm  quo  pro 
iimbraculo  utebantur.'   Dae. 

p  Derogai-e]  Giossaiiuin  :  '  Dero- 
gat,  evreK't^ei,  xP^'^'f'"''*'''  retulit  ad 
tabiilas  novas.  Nam  et  id  est  dero- 
gare  veleri  credito.  Jos.  Seal. 

Derogare]  Aliqiiid  veteri  legi  per 
legem  novam  detrahere,  et  idem  est 
'  exrogare,'  quod  vide.  Dnc. 

'•  Desidetare]  Pro|)rie  cum  sideris 
temptis  desiit,  unde  et  desiderari  di- 
cuntur  quse  desunf.  Vide  'conside- 
rare '  et '  praesiderare.'  Llem. 

■■  Desivare'}  Vetiis  editio,  Desina- 
re :  fortasse  melius.  Glossarium  : 
'  Desinator,  a^oriOriTos.'  Qui  scilicet 
dcsinit,  destitutus  ope.  Taraen  dubi- 
to.  Nam  et  alibi  Icgitur:  '  Die  sua- 
tur,  ^oriOuTa.'  pro  '  Desivatur,  jSotj- 
Oeirai.'  Sane  apnd  Senecam  cpisto- 
ia  cxviii.  Desinare  per  N  legitur  : 
'  Imbecilla','  inquit, '  mentis  ista  sunt 
verba,  et  hac  desinatione  misericor- 
diam  captanfis.'  Jos.  Seal. 

Desivare]  Legendum,  ut  in  al.  cod. 
desinare.  Desinere,  ope  scilicet  de- 
stitutus,  Gloss.  '  Desinator,  a$oriB'n' 
Toj,'  i.  '  Auxilio  destitutus.'  Et  Senec. 
Ep.  118.  '  Imbccillae  mentis  ista  sunt 
verba  et  liac  desinatione  misericor- 
diam  captantis.'  Glossar.  '  Diesva- 
tiiT,$ori9urai,'  Leg.  Deainatur,ov  fiort- 


6eiTat.  Forte  etiam  desivare  rectum 
sit,  quasi  desinere  jiivare.  Quod  'de- 
juvare  '  dixit  Plant,  in  Trinum.  ii.  2, 
'  Deserere  ilium,  et  dejuvare  in  rebus 
advorsis  piidet.'  Nisi  ibi  etiani  de- 
sivare restitnendum.  Dae. 

*  Deieria;]  Deterivsa  terendo,  quia 
ille  delerior  est,  qui  niagis  detritus 
est.     Vide  Priscianura.  Idem. 

'  Delractare]  Malim  detreclare.  Sic 
'  attrecto,'  '  contrecto.'  Detreclare 
autem  est  male  tractare,  male  habere. 
Gloss.  '  Detrectat,  dir(0€r,  TrapatTelroi,' 
i.  '  Recusat  et  accusal.'  Idem. 

"  Deludes]  Glossarium  :  '  Deludes, 
fiiavQlvns.'  Jos.  Seal, 

Deludes]  A  ludo^  ut  Veteres  di- 
cebant  pro  tundo,  ut  •  frago '  pro 
•  frango,'  deludes,  diminuti,  detonsi. 
Gloss.  *  Deludes,  fxiioidfvris,'  i.  *  di- 
minuti.' Ut  optime  hunc  locum  cor- 
rexit  Vulcanius,  cum  antca  legeretur 
fxtayOffTes.  '  Concutere  '  auteni,  '  per- 
cutere '  et  '  decutere  '  verba  sunt  a 
Latinis  in  textura  veslium  usnrpata. 
'  Concutere  '  et  '  percutere  '  est 
Kpoveiv,v€\  (TitaOav,  radio  telam  percu- 
tere, licia  densare,  inde  concus,  radius 
texlorius,  et  eonculcs  \e\percutes,  quas 
Kpovrrrai  Ka\  ffiraOriras  Gra:'ri  vocant, 
deiisatas  vcstes,  bene  percussas.  Ju- 
venal. *  FA  bene  percussas  textoris 
pectinc  Galli.'     His  opponuntur  de- 


220 


8EXTI    POMPKII    PFSTI 


Deversus"  dicebant  deorsum  versus, 

Devitare/  valde  vitare. 

Deus"^  dictus  est,  quod  ei  nihil  desit :  vol  quia  omnia  com- 
moda  hominibus  dat :  sive  a  Graeco  8eoj,  quod  significat 
metum ;  eo  quod  hominibus  metus  sit :  sed  magis  constat 
id  vocabulum  ex  Graeco  flsoj  esse  dictum,  aspiratione  dem- 
ta,  qui  mos  antiquis  nostris  frequens  erat. 

Dextans''  dicitur,  quia  assi  deest  sextans,  quemadmodum 
duodeviginti  et  deunx. 

Dextiraum  ^  et  sinistimum  antiqui  dixerunt. 

Dextra  auspicia,''  prospera. 

Dextrarum  tibiarum  '^  genus  est,  quae  dextra  tenentur. 


NOTyE 


tudes,  quae  sunt  detritae,  deniimitJe, 
qiioniocio  et  Graeci  avyKpovara  (^tctTio 
iiiterpretantur  S>y  6  KpoKhs  auaTiTptir- 
Ttti, '  quorum  detiiti  sunt  flocci.'  Con- 
futes alio  nomine  Latinis  diciintur 
Pavidenses,  Quod  bene  pavitcf,  i. 
pulsatae,  percussee.  Qnibus  contra- 
riee  levidenses,  qiiee  leviter  densataj 
sunt,  et  non  aliae  sunt  quam  deludes. 
Isidor.  lib.  xix.  cap.  23.  'Leviden- 
sis  vestis  dicta,  quod  rare  filo  sit, 
pavidensis  contraria  levidensi,  quod 
graviter  pressa  atqne  calcata  sit.' 
Vide  Salmasium  ad  Trebel.  Poliio- 
nem  in  D,  Claudio.  Dae. 

^  Devcrsus']  De  significat  '  infra,'  et 
opponitur  rqi  sus,  quod  significat  'su- 
pra,' '  sursnm.'   Idem. 

y  Decitarel  Terenl.  And.  in. '  Post- 
liac  incoiumem,  sat  scio,  fore  me, 
nunc  si  hoc  devito  malum.'  Gloss. 
'  Devitat,  iKKAivei,  TrepiKayUTrret,  eKvevei.' 
Idem. 

^  Deus]  Non  solus  est  Festus  qui 
vel  a  dare,  vel  a  desum,  vel  etiani  a 
oe'os,  metus,  tiinor,  Deus  dediicat. 
Nam  et  idem  multi.  Sed  Deus  est  a 
Graeco  6ehs,  6  in  S,  ut  a  irepOio, '  perdo.' 
Vel  potius  ab  iEolico  Seus,  ut  Fr.  Ju- 
nio  plaoiiit.  Aebs  autem  sive  flebs  vel 
a  e«'co, '  curro,'  quia  antiqui  sic  dixe- 


runt sidera  et  Stellas,  quod  semper  in 
cnrsu  essent.  Vide  Macrob.  lib.  i. 
Sat.  cap.  23.  vel  ab  Hebraeo  dai,  id 
est,  sufficere,  nnde  shaddai,  quod  so- 
lus Dens  sufficiat.  Vel  potius  ab  lE- 
gyptio  Mercurii  nomine  Thoyt,  sive 
Tlieitt,  sive  Tlioth,  Idem. 

^  Dextans']  Vide '  Bes.'  Idem. 

*>  Dextimmn]  Dexter,  dexterior, 
dextimus,  ut  sinister,  sinisterior,  si- 
nistiunis.  Varro  :  '  A  primo  compito 
dexlimam  viam  nuinit  Epicurus.' 
Vide  Nonium.  Idem. 

'^  Dextra  atispicia]  Dexter,  ut  ai)ud 
Graecos  Se^ihs,  propitium  significat. 
Ita  dextro  Jove,  dextro  Hercule  :  id 
est,  propitio,  more  Grzecornni  scili- 
cet, nam  alioqui  Romani  dextrum  vo- 
cant  infaustum,  sinistrmn  vero  faus- 
tum.  Vide  '  scaeva.'  Idem, 

"1  Dextrarum  tibiarum]  Dextrae  ti- 
biae, et  sinistrae  tibiae,  quae  dextra 
parte  oris  et  manu  dextra,  sive  si- 
nistra parte  oris  et  manu  sinistra  te- 
nebantur.  Sinistrae  tibite  acuti  soni 
erant  et  pluribus  foraminibus  aper- 
tae:  dextrai  vero  gravis,  et  uno  tan- 
turn  foramine.  Cum  dextra  et  sinis- 
tra jungebantur  impares  dictae,  cum 
diia^  dextra?,  sive  duae  sinistrae  pares. 
Vide  '  jm|iares.'     Dc  tibiis  dextris  et 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION!;    LIU.    IV 


221 


DiAiJATHRA/  genus  solearum  Graecanicarimi. 

Dianius,"'  locns  Dianas  sacratus. 

Dicassit,'  dixeiit. 

Dice  ''  pro  die  '  antiqiii  posuere. 

Dicearchia'^'  vocabatur,  quasnunc  Puteoli ;  quod  ca  civi- 

tas  quondam  justissime  regebatur. 
Dici'^  inos  erat  Romanis  in  omnibus  sacrificiis,  precibus- 


20  Legendum   iiionet  Seal.   Diauium:  probat  Dae. — 1  Vet.  ed.   Dice  pro 
dicam.    Vide  inf. — 2  Al.  Diccearchia. 


aOTJE 


siiiistiis,  paribus  et  imparibns,  raul- 
ti  niiilta  tradidere:  sed  adeo  diversa, 
lit  res  magis  incerta  sit.  Vide  Donat. 
Jul.  Scaliger.  lib.  i.  Poet.  cap.  20. 
Casaub.  in  libello  de  Satura  et  Saty- 
rica.  jNIanut.  lib.  iii.  de  quaps.  per  ep. 
cap.  4.  et  Salmasium  ad  Vopiscum 
iji  Carino,  qui  rem  oninem  oniniinn 
optima  proseciitus.  Idem. 

'•  Diabathra]  A  Sca^aiuoo,  eo,  anibu- 
lo.  Inde  diabatlirarii,  qui  diabathra 
t'aciimt.  Plant.  Aiilnl.  III.  5.  '  Seden- 
tarii  sntores,  diabatlirarii.'  Idem. 

'  Dianius^  Lege  Dianium,  ut  Mi- 
nerviiim,  et  Vitruvio  /Esculapiiini. 
Jos.  Seal. 

Dianius]  Optime  legendum  monuit 
Scaliger  Dianium.  Sic  '  Minervium' 
et '  Vulcaniuni'  dicitur  locus  Miuer- 
vas  vel  Volcano  consecratus.  Et  apud 
Livium  aperte  Diaviuin  legiJur  lib.  i. 
sect.  48.  '  Cum  se  doiniim  recipe- 
ret,  pervenissetqne  ad  sumiiuim  Cy- 
priiini  vicum  ubi  Dianium  nuper  fuit.' 
Dae. 

e  Dicassif}  Dicaverit,  id  est,  dixe- 
rit.  Dicare  enim  et  dicere  pro  eodem 
Veteres  nsurpabant.  Unde  '  dedi- 
care '  supra  in  '  delicata '  exposuit 
'  dicendo  deferre,'  et  post  '  profa- 
num,'  '  Deo  dicta,'  id  est,  '  Deo  di- 
cata.'  Et  in  illo  Virgilii  viii.  yEncid, 
'  Lupercal  Parrbasio  dictum  Panos 


de  more  Lycaci.'  '  Dictum,'  inquit 
Servius.'dicatum,  consecratum.'  Dae. 

''  DJce'\  In  veteri  editione,  Dive 
pro  dicam.  Recte.  Legendum  eniin 
Dicem  pro  dicam :  sic  supra  '  Atlin- 
gem  pro  Attingam.'  Ubi  similis  er- 
ror, '  Attinge  pro  Attingem  : '  uthic 
Dice  pro  Dicam.  Dicem  ergo  secunda 
conjugatione,  et  dicebo  apud  Vete- 
res. Nonius:  'Primuiii,  quod  dicebo 
recte,  secundum,  quod  dicebo,  eo 
melius.'  Jos,  Seal. 

Dice'\  '  Pro  die'  Plant.  Mercat.  i. 
2.  '  Quid  est  igitur  quod  vis  ?  Di- 
cam, dice.'  Vide  locum  Naevii  in  vo- 
ce '  summussi.'  Sed  in  veteri  edit, 
legitur  dice  pro  dicam.  Recte,  modo 
\egas  dicem  pro  dicam.  Vide  'attinge.' 
Dae. 

'  Diccarehia']  Melius,  ut  in  margine, 
Diccearchia:  nam  Graece  Stxaiapx'"- 
Campaniae  felicis  nrbs,  Puteoli.  Idem 
scribunt  Strabo,  Pausanias,  et  Ste- 
phanus,  qui  etiam  *  Dicaeam'  vocat. 
'  Minor  Delos'  etiam  dicta.  Vide 
'  minorem  Delum.'  Idem. 

^  Dici'l  Ha'C  erant  scribenda  infra 
lilera  Q  :  est  enim  interpretatio 
illius  verbi  Quirilibusque.  Sed  nos 
Festi  et  Pauli  crrores  liac  in  re  se- 
cuti  sumiis,  indice  (amen  adjecto  eo- 
rum  verboriini,  quae  obiter  explican- 
tur.  Ant.  Aug. 


222 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


que,  PopuLO  Romano,  QuiRiTiHUSQUE,  quod  est  Cu- 

rensibus  :  quae  civitas  Sabinorum  polentissima  fuit. 
Dictynna '  Diana,  quam  esse  Innam  putabant,  dicta  quod 

fulgore  suo  noctu  omnia  ostendat. 
Dierectum  "■  dicebant  per  antiphrasim,  volentes  significare 

malum  diem. 
Dies"  dictus,  quod  divini  sit  operis,  sive  ab  Jove  ejus,  ut 


NOTiE 


Did  mos  eraf]  Haec  verba  Popnlo 
Romano  Quiritibusque  ex  conceptis 
aQtiqiiartim  precationum  verbis  trac- 
ta  sunt.  Liviiis  lib.  vm.  '  Compa- 
rant  inter  se,  ut  ab  ntra  parte  cedere 
Komanus  exercitus  cepisset,  inde  se 
Consul  devoveret  pro  popnlo  Rom. 
Qniritibus.'  Et  apud  Gellium  lib.  x. 
cap.  24.  '  Die  Noni  Popnlo  Roma- 
no Quiritibus  compitalia  erunt/  qua- 
si dicas  quod  Populo  Rom.  et  Quiri- 
tibus bene  vertat.  Dae. 

*  Dictynna^  Ridicule  Festus  Dic- 
tynnam  lunam  dictam  pntat,  quasi 
quae  dicat  et  indicet  noctu  omnia. 
Dictynna  enim  Graecum  est,  et  sic 
dicta  Diana  a  retibus  venatoriis,  quae 
Graece  BIktvu,  ut  de  nympiia  Brito- 
marti  docet  Callimaclius  hymn,  in 
Dianam  :  koI  ivQopfv  els  aAt^aic  AIktvu, 
TO  fftf)'  iffdaiceu,  '6dfv  fifTeiretra  Ku5a>- 
V(s  Jivfj.<t>av  f^.ti',  AiKrvvvav,  Spos  8',  HOev 
TjKaro  vvficpri,  AiKralov  KaXfovui,  id  est, 
'  et  saliit  in  piscatorum  Retia,  quae 
iilam  servarunt,  unde  postea  Cydo- 
nes  Nympbam  quidem,  Dictynnam, 
montem  vero,  unde  saliit,  Dictasum 
vocant.'  Hanc  Callimachi  historian] 
narrat  Scholiastes  Aristophanis  in 
BarpdX'  p.  275.  sed  apud  eum  cor- 
rupte  fifKrifJi.dpTvs  pro  Ppno/idprvs  le- 
gitnr ;  tu  monitus  emenda.  Idem. 

™  Dierectmn]  Quod  Graeci  dicunt 
u(T<p6aprjvai,  Latini  '  dierectum  iu- 
trare,'  quod,  ovk  aiTO(p6ape7  ivTevOev ; 
Latine  id  est,  '  Non  hinc  dierecta 
abibisP'  et  similia.    De  quibus  satis 


apud  Plautum.  Jos.  Seal. 

Dlerectus']  Quasi  '  dies  rectus '  et 
per  antiphrasim  dici  vuit  Festns, 
quod  is  dies  minime  rectus  sit,  sed 
contra  saevus.  Quod  ineptum  plane 
est.  Nee  placet  etiam  ut  dierectus  sit 
in  crucem  elatus,  ut  quidam  volunt. 
Vere  ut  videturSalmasiusqui  monuit 
dierectus  esse  raeram  putam  vocem 
Graecam  om^^ktos,  a  in  e  mutato,  die* 
rectus,  id  est, '  disruptus.'  Curcul.  ii. 
1.  '  Lien  dierectu'  'st.'  Ubi  quidam 
Codd.  habent  Lien  disruptu'  'st. 
Quod  sine  dubio  non  vera  lectio,  sed 
explicatio  vocis  dierectus  ab  studioso 
aliquo  margin!  ascripta,  ut  fit,  et  male 
postea  in  textum  recepta;  quod  cer- 
te  unice  Salniasii  conjecturam  fulcit. 
Dae. 

"  Dies']  Primnm  et  tertium  ety- 
mon Festi  falsum  et  ineptum  est, 
prsesertim  tertium:  quis  enim  a  de- 
hisco  diem  dictum  putet  ?  Secundum 
coniirmat  Macrob.  lib.  i.  Sat.  cap. 
15.  '  Jovem  accipimus,'  inquit,  '  lu- 
cis  auctorem,  unde  et  Lucetium 
Salii  in  carmine  canunt  et  Cretenses 
Ai'a  Ti)v  Tjixtpav  vocant,  ipsi  quoque 
Roniani  Diespitrem  appellant,  utdiei 
patrem.'  Idem  Varro  lib.  iv.  '  Nam 
olim  Dijovis  et  Diespiter  dictus,  hoc 
est,  aer  et  dies  pater,  aquoDei  dicti, 
qui  inde  et  dies,  et  dius,  et  divns.' 
Et  lib.  V.  *  A  quo  tempus,  id  ab  hoc 
Deo  dies  appellatur.'  Caninius  vero 
in  alphabeto  suo  a  Punico  dia  diem 
vult  dictum.  Idem, 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATION  E     LIB,    IV, 


223 


putabant,  jcctore,  qui  Giaece  Ala  appellatur,  sive  quod 

aer  diurnusdehiscat  in  candorem. 
Difl'arreatio  "  genus  erat  sacrificii,  quod  inter  virum  et  mu- 

lierem  fiebat  dissolutio  :  dicta  diffarreatio,  quia  fiebat  far- 

reo  libo  adhibito. 
Dignorant,'  p  signa  imponunt,  ut  fieri  solet  in  pecoribus. 
Dilaniarei   est  discindere,  et  quasi  lanam  trahere  :  unde 

lacinia  *  et  lanius  dicitur,  qui  pecus  discindit. 


3   Al.  Denotant. — 4  A!,  laniena. 


NOTiE 


"  Diffarreatio]  Dissolutio  matri- 
monii confarreatlone  contract!,  diffar- 
reatio  dicebatur.  Cicero  in  Topicis : 
'  Genus  est  uxor,  ejus  diiae  forniae, 
una  matrum  familias,  hae  sunt,  quae 
in  inanum  convenere  :  altera  earum, 
quiE  fantiinimodo  uxores  habentur.' 
Addit  Severinns  :  '  Tribiis  modis 
uxor  liabebatur,  nsii,  farreatione, 
coemtione,  sed  confarreatio  soiis 
pontificibus  conveniebat,  quae  antem 
in  mannm  per  cocmtioneni  convene- 
rant,  hje  matres  f.  vocabantur  ;  quae 
vero  usu,  vel  farreatione,  mininie.' 
Et  Ulpianus  tit.  8.  Inslitut.  '  Farre 
convenitur  in  manum  certis  verbis,  et 
testibus  decern  prsesentibus  et  solem- 
ni  sacrificio  facto,  in  quo  panis  quo- 
que  farreiis  adhibetur.'  Dionysius 
lib.  II.  a  Roniulo  rege  institutumesse 
scribit,  ut  farreatione  niatriraonia 
fierent,  ab  ea  re  dicta,  quod  far,  quo 
tunc  pane  utebantur,  coniniunionein 


Instit.  'Farre,'  inquit,  'convenitur 
in  nianum  certis  verbis,  et  testibus 
decern  praesentibus,  et  solenni  sacri- 
ficio  facto,  in  quo  panis  quoque  far- 
reus  adbibetur.'  Inde  glossae  Isido- 
ri  :  '  Diffarreatio,  dissolutio  inter  vi- 
rum et  fcerainam.'  Dae. 

p  Dignorant]  Glossarium  :  *  Digno- 
rat,  ovoTrTucffei.'  Sed  melius  infra  : 
'  Dicorat,  hiayivdffKfi.^  Lege  ;  Dic- 
norut.  Jos.  Seal. 

Dignorant]  Gloss.  *  dicnorat,  itva- 
yiviiffKii,'  id  est,  signat.  Nam  digno- 
rare  est,  signare,  notas  inurere.  Virg. 
'  Et  noinina  gentis  inurat.'  Nota 
inusta  dicta 'character'  Columel.lib. 
XI.  cap.  2.  '  Nee  minus  majora  qna- 
drupedia  'charactere '  signari  debent.' 
Quo  loco  forte  an  deceptus  Scalig.  in 
conjectaneis  notavit  instrumentum 
quo  perurunt  dici  character  rei  rusti- 
CJe  auctoribus,  quod  falsum  est :  nam 
de   nota   impressa  character   semper 


vitze  ostenderet.    De   eodem  genere      dicitur,ut  et  Graecumx«P'«f^V^^  X<^- 
matrimonii   Tacitus   scribit    lib.    iv.     payfxa.  Dae. 


Annalium.  Plin.  lib.   xviii.   cap.  3. 

Ant.  Aug. 

Diffarreatio]  Lege  :  Diffarreatio  ge- 
nus est  aacrificii  quom  inter  rirum,  Sfc. 


<i  Dilaniare]  A  lana,  quod  a  Graeco 
\apos  Dorice  pro  \rjvos,  lana.  Inde 
'  laniare'  et  '  lanista,'  ut  apud  Vete- 
res  dicebatur  is,  qui  lanam  carebat, 


vel,  quo  inter  virum,  (fc.     Diffarreatio  hoc  est,  carminabat,  carpebat ;  inde 

est  solntio  matrimonii  per  confarrea-  'lanius'  et  '  laniena:'  sic  enim  le- 

tiouem   contracti.     Confarrealionem  gendum   in  verbis  Festi  pro  lacinia. 

aiitem  sic  describit  Ulpianus  tit.  9.  Idem. 


2-U 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Dilectus  militum,'  et  is,  qui  significatar  amatus,  a  Icgcndo 

dicti  sunt. 
Diobolares'  meretrices  dicuntur,  quae  duobus  obolis  du- 

cuntur. 
Diomedea  insula/  in  qua  Diomedes  sepiiltus  est  cxcedcns 

Italia. 
Diomcdis  campi "  in  Apulia  appellantur,  qui  ci  in  diviwi- 

one  regni,  quam  cum  Dauno  fecit,  cesserunt. 
Diox,  genus  piscis  frequens  in  ponto. 
Dirigere''  apud  Plautum  invenitur  pro  discederc.^ 
Dirunciunt,*^^  depurgant. 


5  Legendum  moncnt  Seal.  Dae.  discidere. — 6  Conjicit  Dae  diruncant  vel 
diruncinaiit. 


NOTiE 


■^  Dilectus  militum]  Ita  semper,  non 
delectus,  in  veteribus  libris  est.  Sic 
in  Pandect.  Floren.  titulo  de  re  mili- 
tari,  cap.  4.  ita  etiam  scribendumest, 
titulo  comniuni  divid.  cap.  20.  ubi 
delictum  scripsenmt.  Vide  '  Laciis 
Lucrinus'  et  *  Neglegens.'  Ant.  Aug. 

Dilectus^  Militum  dilectus  vel  delec- 
ius:  nam  lia?c  duo  Veteres  non  dis- 
tingiiebant,  a  legendo.  Varro  lib.  v. 
'  ab  legendo  legio  et  diligens  et  de- 
lectus.' Item  dilectus,  quo  amatum 
significanius,  a  diligendo,  quod  a  legeji- 
do,  quia  eum  legimus  quem  amamus  : 
ntiamque  vocis  significationem  opti- 
mae  glossse  amplectuntur,  ubi:  '  Di- 
Jectus,  (TTpaToKoyla,  SoKijiaaia,  aya- 
TTTj^els,'  i.  e. '  Exercitus  collectio,  pro- 
batio,  amatus.'  Dae, 

^  Diobolares']  Vilissimas  meretrices, 
quae  parvo  stipendio  prostant.  Aiw- 
fioKoL  Graace.  Plant.  '  Diobolares, 
schcenicnla,  miraculae.'  Et  alibi  : 
•  Diobolaria  scorta  :'  '  Servorum  sor- 
didulorum  scorta  diobolaria.'  Idem. 

'  Diomedea  insulal  Circa  Timavum 
fontem.    Hodie  ZJ<;//bj'<e.  Idem. 

"  Diomedis  campi^  Ad  Aufiduni  flu- 
men,  ubi  Cannae,  vicus  Romanorum 


clade  nobilis.  Idem. 

"  Dirigere'^  Lege  Discidere,  non 
dlscedere.  Locus  Plauti  quem  intel- 
ligit,  est  in  Curculione.  Jos.  Seal. 

Dirigere]  Pro  discedere,  lege  disci- 
dere: nt  in  veteri  codice.  Discidere 
enim,  ut '  abscidere,' '  concidere,'<^c. 
Locus  autem  Plauti  est  Curcul.  act. 
III.  '  Clypeatus  elephantuni  nbi  nia- 
chisra  dirigit.'  Ubi  male  hodie  dis- 
sicit.  Male  etiam  apud  Noiiium  le- 
gitur  diligit  pro  dirigit.  Sic  Titin- 
nius  :  '  Pernam  totam  dirigit.'  Id 
est,  in  diias  partes  scindit.  Inde  di- 
rectarii  qui  fores  effringunt,  quos  cun> 
latronibus  jungit  Basil,  in  Epist.  on 
irdvTa  XrjffTOiv  Kal  StpsKTapiuv  TreirATtpco- 
rai  TO,  TTjs  oSoC,  '  quia  viae  onines  la- 
tronibus et  directariis  plenae  erant.' 
Dae. 

y  Dirunciunt]  An  legendum  </»«»• 
ca7it?  Rnncare  enim  Varroni  est  lier- 
bas  e  segetibns  expurgare.  An  di- 
runcinatit?  diruncinare  est  radere,  po- 
lire,  a  Graeco  pvKdyri,  instrunientain 
fabrile  ad  opera  laeviganda :  vel  di-. 
runcinanl,  a  '  dirunco, '  dinnicino,'  nt 
a  '  nato,  '  natino,'  et  alia.  Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFIUATIONE    LIB.   IV. 


225 


Dims/  Dei  ira  natus. 

Diiutura  sere  *  militem  dicebant  antiqui,  cui  stipendium  ig- 

uominice  causa  non  erat  datum  :  quod  aes  diruebatur  in 

fiscum,  non  in  militis  sacculum. 
Disertiiu  ^  pro  diseite  dixerunt  antiqui. 
Disertiones,7  •=  divisiones  patrimoniorura  inter  consortes. 
Disertus*^  a  disserendo  dictus. 
Dispensatores "  dicti,  qui  aes  pensantes  expendebant,  non 


7  Fulv.  Uisino  videtur  legenduin  Disortiunes. 


'  Dirusi  0eox6\ojTos.  Jos.  Seal. 

Dints}  Nanniiis :  '  Dirum  est  tris- 
te,  infestiin],et  quasi  Deoriim  ira  mis- 
sum.'  Virg,  lib.  II.  /Eneid.  '  Appa- 
rent diraa  facies :'  et  lib.  in.  *  Sen 
sint  diiiE  obscoeiiEeqiie  voliicres.'  Ser- 
viiis  vero  ait  esse  vocem  Sabinam  : 
'  Sabini,'  inqiiit,  '  et  Umbri,  quae  nos 
mala,  dira  appellant.'  Quod  si  ve- 
rum  est,  Sabini  a  Graecis  accepere  : 
dirus  enim  a  oeivhs,  gravis,  n  mutato 
in  r,  lit  szepe.  Dae. 

^  Dirutum  are]  Quantum  conjec- 
tura  asscqui  possum  inde  dirutum 
zere  militem  dictum  puto,  quia  '  aeie 
exciderat,'  hoc  est,  '  privatus  fuerat,' 
nt  diruere  sit  pro  simplici  ruei-e,  id 
est,  ecu/ere.  Varro  devita  pop.  Rom. 
lib.  II.  '  Stipendium  appellabatur, 
quod  aes  militi  semestre  aut  annuum 
dabatur  ;  cui  datum  non  sit,  propter 
ignominiam  sere  dirutus  esset.'  Cic. 
Verr.  vii.  '  Aleatoris  Placentini  cas- 
tra  commcmorabuutur,  in  quibus 
cum  frequens  fuisset,  tamen  aere  di- 
rutus est.*  Id  est,  are  decidit.  /Es 
autem  absolute  pro  militis  stipendio. 
Plant.  Aulul.  iii.  5.  '  Ibi  ad  postre- 
mum  cedit  miles,  ajs  petit.  Impran- 
8US  miles  astat,  ffs  censet  dari.'  Et 
aea  illud,  quomilites  diruti,'  resigna- 
tum  ars'  proprie  dicebaliir.  Vide  sue 
loco.  Idem. 

*>  Dinertim]  Plaut.Sticli.  i.  3. '  Fuit 


NOTiE 

disertim,  verum  id  usn  perdidi.'  Et 
Liv.  '  Tuque  mihi  narrato  omnia  di- 
sertim.' Idem. 

<=  Disertioties]  Videtur  legendum 
Disortiones.  Vide  infra  in  '  Erctum,' 
et  Isidor.  lib.  x.  Servius,  '  Ercto,' 
inquit,  '  non  cite  :'  i.  patrimonio,  vel 
haereditate  non  divisa.  Ful.  Ursin. 

Disertiones]  ' Apxo-i<TfJ.hs,  pro  dissor- 
tiones,  *  Apello,'  '  Apollo.'  Glossa- 
rium  :  *  Dissortes,  SiaKXyipudeures.'  Est 
et  '  Dissortium,  5<oxwp<o'M'>J>  Siaffra- 
<ns.'  Jos.  Seal. 

Disertiones]  Antiqui  pro  dissorti- 
ones,  nt  'Apello,'  'Apollo:'  sors 
autem  est  haereditas,  patrimonium. 
Dissortio  sortis  divisio,  inter  consor- 
tes, id  est,  cohaeredes.  Vide  '  sors.' 
Inde  dissertio  pro  controversia  etcon- 
tentione.  Glossar.  '  dissertio,  d;[i</)t(r- 
firjrTjcns.'  Dae. 

^  Disertus']  A  disserendo.  Disse- 
rere  autem  verbum  est  tralatitium  a 
re  agraria.  Varro  lib.  v.  '  Quod  di- 
cimus,  disserit  partes,  item  areas, 
translatitio  acque  ex  agris  verbo  uti- 
mur.  Nam  ut  olitor  disserit  in  areas 
sui  cujusque  generis  res,  sic  in  ora- 
tione  qui  facit,  disertus.'  Idem. 

''■  Dispensatores]  Videndus  Varro 
lib.  IV.  de  Ling.  Lat.  et  Plin.  lib. 
XXXIII.  cap.  3.  Vide  '  Pendere.'^nf. 

Dispensatores]    Pecunias     Vcteres 


Delph.  et  Var.  Clas. 


Pomp.  Fest. 


UNIVEBSJTY  ) 
rA..:l' *      AF 


226 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


adnumerabant :  hinc  deducuntur  expensa,  sive  dispen- 

sata,  vel  compensata :  item  compendium,  dispendium, 

assipondium,  dupondium. 
Dispescere  ^  est  proprie  pecus  a  pastione  deducere,  ut  com- 

pescere,  una  pascere,  et,  inuno  loco  continere. 
Dissulcus  ^  porcus  dicitur,  cum  in  cervice  setas  dividit. 
Distisum,  et  pertisum  ^  dicebant,  quod  nunc  distaesum,  et 

pertassum. 
Dividiam'  discordiam. 
Dividicula  ^  antiqui  dicebant,  quae  nunc  sunt  castella,  ex 

quibus  a  rivo  communi  aquam  quisque  in  suum  fundum 

ducit. 
Dium '  antiqui  ex  Graeco  appellabant,  ut  a  Deo  ortura,  et 


NOTiE 


nonnumerabant:  scd  pendebant  pas- 
sim in  sacris  et  profanis  literis.  Hii- 
jus  moris  vestigium  erat  in  aede  Sa- 
turni  ubi  trutina  posita.  Varro  lib. 
IV.  '  Per  trutinani  solvi  solitum,  ves- 
tigium etiam  nunc  manet  in  aede  Sa- 
turni,  quod  ea  eiiam  nunc  propter 
pensuram  trutinani  babet  positam.' 
A  pendendo  igitur  dispensatores  dic- 
ti,  qui  pecunias  pendebant.  Inde 
expensa,  quae  de  pondere  detrahun- 
tur,  compensata,  quae  aequali  pondere 
facta  sunt.  Compendium,  cum  aequa- 
les  aliquid  addendo  redduntur  lan- 
ces. Dispendium,  ponderis  diminutio, 
cum  quid  ponderi  detrahitur,  Varro 
lib.  IV.  '  Ab  eodera  aere  inipendendo 
dispensator,  et  in  tabulis  scribimus 
expensum,  et  inde  prima  pensio,  et 
sic  aut  secnnda,  aut  quae  alia,  et  dis- 
pendium ideo  quod  in  dispendendo 
solet  minus  iieri :  compendium,  quod 
cum  compeuditur,  una  sit.'  Vide 
Plin.  lib.  XXX.  cap.  3.  Inde  est  etiam 
quod  nunc  dicimus  '  poenas  pendere,' 
quia  ob  delictum  Veteres  pecuniam 
non  numeratam,  sed  pensam  solve- 
bant.  Vide  *  pendere.'  Dae. 

'  Dispescere]    Vide    '  compescere.' 
Idem, 


s  Dissulcus']  Glossarium  :  '  Disul- 
cis,  x^pocStcttTijs,  Stav\a^.'  Lege,  x"^' 
pos  5ixaiT7]s.  Jos.  Seal. 

Dissulcus]  Porcus,  qui  setas  in 
fronte  ita  divisas  babet,  ut  in  medio 
quasi  sulcus  efficiatur.  Glossar. '  Dis- 
sulcus, x^^P"^  StxalTTis.'  Dae. 

*•  Distisum,  et  pertisum]  Ut  a  '  cae- 
do,' '  occido  :'  sic  a  '  taedet,' '  disti- 
sum,' '  distaesum,'  et  '  pertisum,' 
'  pertaesuni.'  Idem. 

'  Dividiam]  Glossa2 :  '  Dividia,  Si- 
xSvoia.'  Vide  Conjectaneum  tertium. 
Jos.  Seal. 

Dividiam]  Discordiam.  AttiusPhoe- 
nissis  :  '  Ne  lioriim  dividiae  discordes 
dissipent,  Disturbent  tantas  et  tam 
optimas  Civium  divitias.'  Quern  lo- 
cum alfereus  Nonius  similiter  dividias 
dissensiones  interpretatur.  Et  Glos- 
sarium : '  Dividia, StxoVota,  dissentio.' 
Significat  etiam  dividia  tristitiam, 
taedium.  Plant.  Baccb.  iv.  6.  'Nimio 
illaec  res  est  magnae  dividiae  raihi.' 
Vide  Varr.  lib.  vi.  Dae. 

^  Dividicula]  Castella  erant  loca 
quae  aquam  publicam  recipiebant  et 
in  varia  loca  tramiitebant,  unde  a 
'  dividendo,'  *  dividicula  '  dicta.  Id. 

'  Dium]  Et  dius  heroum  aliquis,  i^c. 


DE    VERHORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    IV. 


227 


diurnum  sub  coelo  lumen,  omo  rou  JioV.  Unde  adhuc  snh 
dio  fieri  dicimus,  quod  non  fit  subtecto;  et  interdiu,'"  cui 
contrarium  est  noctu.  Dium,  quod  sub  coelo  est  extra 
tectum,  ab  Jove  dicebatur :  et  Dialis  flamen,  et  Dius  he- 
roum  aliquis^"  ab  Jove  genus  ducens.  Dium  fulgur" 
appellabant  diurnum,  quod  putabant  Jovis,  ut  nocturnum 
Summani. 

DoLif  vocabulo  nunc  tantum  in  malis  utimur  :  apud  anti- 
quos  autem  etiam  in  bonis  rebus  utebantur:  unde  adhuc 
dicimus.  Sine  dolo  malo ;  nimirum,  quia  solebat  dici  et 
bonus. 

Doliola,''  locus  in  urbe  sic  vocatus  quia,  invadentibus  Gal- 


8  Vide  Not,  1.  n.  inf. 


NOTiE 


agnoscis  facile  snbaeratiim  Paiili  nu- 
misDia:  qui  sine  diibio  plane  legerat 
apiul  Festiini  Dius  Fidius.  Is  enim 
est  a  Jove  genus  ducens.  Gramnia- 
tici  Gracci :  '  Dins  filius,  Aths  vlhs, 
'HpaK\ris.'  Jos.  Seal. 

Dium]  Xlapa  rov  Aihs,  '  ab  Jove.' 
Unde  Si'ios,  STos,  'Dius.'  Inde,  'sub 
Dio.'  Quod  Horat.  dixit,  '  sub  Jo- 
ve.' Dae. 

"  Et  interdiu']  Diu  et  noctu  non  a 
Dius,  ut  putat  Festus,  sed  a  Dies, 
*  Diu  '  et  '  noctu  '  pro  *  die  '  et  '  noc- 
te.'  Antique.  Unde  '  interdiu.'  Idem. 
"  Et  Dius  heroum  aliquis']  Hercu- 
lem  intelligit.  Sed  scripserat  Festus, 
ut  optime  Scaliger,  Dius  fidius  Her. 
al.  ab  Jove  genus  ducens.  Pro  quo 
stibaeratuin  nuniisnia  Paulus  dedit. 
Glossarium,  '  Dius  filius  :  Ails  vlhs,, 
'HpcucXris.'  Idem. 

"  Diumfulgur]  Jovi  diurna  fuiini- 
na,  Suniinano  nocturna  Veteres  tri- 
buebant,  quod  ille  Diei,  bio  tenebra- 
runj  pater:  est  enim  Summanus  Plu- 
to. Gloss,  '  Kfpavvofi6Mov  rnxtpivhv ,  ful- 
gur  Dium.'  '  KipawofidT^iov  airh  Trput 
vuKTfpivhv,  fulgur  Suninianuni.'  '  Pro- 
vorsum  '  vero  fulgur  dicebatur,  quod 


incertum  erat  noctu  an  interdiu  fac- 
tum esset,  quapropter  Jovi  fulgiua- 
tori  et  Suniinano  sacrificabant.  Vide 
'  provorsum.'  Idem. 

P  Dull]  Dolus,  ut  in  malani,  sic  et 
in  bonam  partem,  sumebatur.  Unde 
ad  distinctionem  '  doluni  malum'  et 
*  dolum  bonum  '  dicebant.  Sic  niul- 
tae  aliae  voces  mediae,  cum  apud  La- 
tinos, turn  apud  Griccos,  ut  '  gratia  ' 
apud  Terent.  bona  et  mala  gratia. 
Phorm.  IV.  3.  '  inter  vos  sic  ba?c  po- 
tiiis  cum  bona  Ut  componatur  gratia, 
quam  cum  mala.'  Et  apud  Plant, 
alicubi :  '  Cognata?  meaj  malani  gra- 
tiam  liabere  uequeo.'  Sic  apud  Gra?- 
cos  x«P'^'  Calliui.  liym.  in  Del.  MoAa 
ydp  re  kokws e'xopio'traTo  AtjtoT.  '  VaUle 
enint  malam  gratium  retulit  Latono-.' 
Idem. 

1  Duliola]  Varr.  lib.iv.  '  Est  locns 
qui  vocatur  Duliola  ad  cloacam  niaxi- 
uiani,  iibi  non  licet  despuere,  a  Do- 
liolis  sub  terra.'  liitegram  ex  Livio 
historian!  libct  apponere  lib.  v.  sect. 
40.  '  Flamen  interim  Uuirinalis,  vir- 
ginosque  Vestales,  oinissa  rerum  sua- 
rum  cura,  quae  sacroruiii  secum  fe-. 
renda,  qu-<e  (quia  vires  ad  omtiia  fe< 


228 


SEXTI    POMPKII    FESTI 


lis  Senonibus  urbem,  sacra  in  eodem  loco  doliolis  9  repo- 

sita  fuerunt,  qua  de  causa  in  eodcm  loco  ne  despuere 

quidern  alicui  licebat. 
Domus  a  Grasco  lo[jio;. 
Donaticse  '  coronse  dictae,  quod  his  victores  in  ludis  dona- 

bantur,  quae  postea  magnificentiee  causa  institutae  sunt 

super  modum  aptarura  capitibus,  quali  amplitudine  fiunt' 

cum  lares  ornantur. 
Donum '  ex  Graeco  est,  quod  illi  vocant  dwpov. 
Dorsum  "  dictum,  quod  pars  ea  corporis  devexa  sit  deor- 

sum. 
Dotem"  manifestum  est  ex.  Graeco  esse  :  nam  S»Sovai  dicitur 

apud  eos  dare. 
Dracones^  dicti  «7ro  Tou  SgaxEjv,  quod  est  videre:  clarissi- 

9  Pro  doliolis  alii  libri  liabent  doHis  duohus. 


NOTyE 


renda  deerant)  relinquenda  essent, 
consultantes,  qiiisve  ea  locus  fideli 
custodia  asservatunis  esset,  optimum 
duciint  condita  in  doliolis,  sacelio 
proximo,  aedibns  flaniinis  Quirinalis, 
iibi  nunc  despui  religio  est,  defodere.' 
Locus  est  non  longe  a  maris  paulo 
supra  horrea  publica,  in  xiii.  regione 
urbis.  Idem. 

•^  DonaticcB]  Sunt,  ut  puto,  aliter 
provinciales  dicta?.  TertuUianus  : 
'sunt  et  provinciales  aureae,' (coro- 
iiae,)  '  imaginum  jam,  non  virorum, 
capita  majora  quaerentes.'  Erant  et 
donaticae  hasta?,qnaemilitibus  ob  vir- 
tuteni  dabantur.  Vide  in  '  Optiona- 
tus.'  Jos.  Seal. 

Donatiea}  Majores  quasdani  coro- 
nae,  quas  capite  ferre  propter  earum 
amplitudinem  ueqnibant  niilites,  sed 
imagiuibns  snis  appendebant.  Pro- 
vinciales eas  vocatTertullian.  nt  mo- 
net  Scaliger  :  '  Sunt  et  provinciales 
aureae,'  (coronae,)  '  imaginum  jam, 
non  virorum,  capita  majora  quaeren- 


tes.' Dae. 

*  Quali  amplitudifie fiunt]  Lares  co- 
ronis,  floribus  ornabant.  Siieton.  Au- 
gust, cap,  31.  '  Compitales  lares  or- 
nare  bis  anno  instituit,  vernis  floribus 
et  zestivis.'  Ex  hoc  autem  Festi  lo- 
co docemtir  coronas  illas  amplas  fix- 
hue,  immo  et  ipsis  etiani  laribus  ma- 
jo  res.  Idem. 

'  DuMMHi]  Nam  saepe  r  mutatur  in 
71.  Idem. 

"  Dorsum]  A  deorsum,  quod  dorsum 
ex  utraque  parte  declive  sit,  et  deor- 
sum feratnr.  Idem. 

^  Dotem]  A  Std6vai,  dare,  inquit 
Fest.  Sed  non  immediate  ;  est  enim 
a  5&)s,  quod  Hesychius  exponit  5u(ns. 
Idem. 

y  Dracoties]  Acie  acutissima  et  in- 
somiii  natura  dracones  esse  multi 
prodidere,  qnare  et  eos  a  SepKea-, 
SpaKelv,  dictos  putant  :  allusit  Hora- 
tins :  '  tam  cernis  acutum  Quam  aut 
aqaila,  autserpens  Epidaurius.'  Inde 
603  poets  Hesperidnm  hortis  et  au- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    IV, 


229 


inam  enim  dicuntur  habere  oculorum  aciem,  qua  ex  cau 
sa  incubantcs  eos  thesauris  custodiae  causa  finxerunt  an- 
tiqui.     Ideoque  ^Esculapio  adtribuuntur ;  quod  vigilan- 
tissimi  generis  putantur  :  qua^  res  raedicinas  maxime  ne 
cessaria  est. 

Dubenus  '°^  apud  antiques  dicebatur,  qui  nunc  domiuus. 

Dubiat/  dubitat. 

Duco,''  cum  pro  puto  ponimus,  ex  Grasco  deducitur,  quod 
illi  dicunt  Soxuj. 

Duellum/  bellum  :  videlicet  quod  duabus  partibus  de  victo- 
ria contendentibus  dimicatur.  Inde  et  perduellis,"  qui 
pertinaciter  retinet  bellum. 

Duicensus''  dicebatur  cum  altero,  id  est,  cum  filio,  census. 

Duidens'^  hostia  bidens. 


10  Vide  Notas  inf. — 11  A\.  perduellio. 


NOT^ 


»eo  .-EetJE  velleri  pifcfecerc.  jILscu- 
lapio  etiam  dicati  fenintur,  qiiin  et 
yEsculapium  ipsnm  lioinain  olini  spe- 
cie Draconis  translatum  ex  historia 
notiini  est.  Idem. 

^  Dubejius]  Locus  mendosiis.  Pro- 
nildtibio  ila  legendiis  est,  Dubienus 
apud  anltiiiws  dicebatur,  qui  nunc  du- 
bills.  Vide  supra  qu<e  annotavimus 
in  '  Addiibanum.'  Glossarium  :  '  Dii- 
binus,  Sitra6s.'  Ibi  quotpie  Dubienus 
rcponendimi.  Et  taincn  niir\im,  qiiod 
in  codcni  Glos.sario  legitnr:  '  Didjiiis, 
oeo-WTTjs:'  videtur  enim  viilgatae  lec- 
fioni  hiijus  loci  favere.  .los.  Seal. 

Dubetius'\  Vide  in  voce  'Adduba- 
nnni.'  Nam  liic  qiioque  legit  Scaliger, 
Dubienus  apud  untiquos  dicebatur  qui 
nunc  duhius,  i^c.  in  glossis  tamen  legi- 
tur  :  '  dubiiis,  HfffTrdTris,'  i.  Doniinus. 
Quod  iiiiic  Festi  loco  favere  videtur. 
Immo  et  Festi  scriptinani  verani  esse 
arbilror  Dubenus.  Et  ita  in  Glossa- 
rio  rcscribcndum,  vel  potius  dubinus. 
A  DominuSf  M  mutato  in  B,  '  dobi- 


nns,'  '  dubinus,'  '  dubenus.'  Dae. 

*  Dubiut']  A  '  duo,' '  dubiuni,'  unde 
'  dtibiare,'  postea  '  dubilare.'  Idem, 

^  Duco]  A  So/ci,  puto.  Virg.  x. 
'  tanton'  me  crimine  dignum  Duxisti  f' 
Idem. 

c  Duellum']  Vx.  a  '  duonum,'  '  bo- 
num,'  sic  a '  duellum,' '  bellum.'  Varr. 
vi.  de  L.  L.  '  Herduelles  sunthostes, 
ut  perficit.  Sic  perdnellum,  duellum, 
id  postea  bellum.  Alt  cadcm  causa 
facta  Duellona,  Bellona.'  Gloss. 
'Duellona, -TToXejuiKJ;,  Bellatrix.'  INIale 
Vulcanius  rescribendum  contcndit 
Bellona.  Idem. 

•i  Duiccnsus]  Glossarium  :  '  Duiccn- 
.sus,  5iTa/3  *  Sevrepov  airo-yiypap.fj.ivoi . 
Illud  SiTa^,  est,  StTTo,  /3'.  hoc  est.  Sit- 
to.,  OfiiTtpov,  dnpliciter,  iteratove  cen- 
sus. Jos.  Seal. 

Duicensusi  Risconsus.  Gloss.  'Dui- 
consns,  5(TTa,  0,  Seinfpov  unoyipaixni- 
vos'  i.  Bis,  et  secundo  census.  Vide 
'  duis.'  Dae. 

*  Duidens']  Vide 'Bidens.'  Idttn. 


230  FESTl    Dli    VERB.    SIGNIF.    LIB.    IV. 

Duis*^  duas  habet  significationes  :  nam  et  pro  dis  >^  pone- 
batur,  et  pro  dedcris. 

Dumecta^  antiqui  quasi  dumiceta  appellabant,  quae  nosdu- 
meta. 

Dumosa,  frondosa.'' 

Duodeviginti'  dicendi  consuetudinem  a  Graecis  traxisse 
videmus,  qui  sic  enuntiant  ^vos^sUotn.^^ 

Duonum/  bonum. 

Duplabis/  duplicabis. 

Duplionem ""  antiqui  dicebant,  quod  nos  duplum  :  venit  au- 
tem  a  Graeco  SjTrAoOv. 

Dnsmoso"  in  loco  apud  Livium  significat  dumosum  lo- 
cum :  "•^  antiqui  enim  interserebant  S  literam,  et  dicebant 
cosmittere  pro  committcre,  et  casmenae  pro  camcnae. 


12  Pro  dis  legendum  monet  Dae.  his,  nt  in  marg.  ed.  Seal. — 13  Al.  Si/oi5ei- 
KOfftv  et  ivoffSe'iKOffiv. — 14  Conjicil  Ursinns  dusmosum  locum. 

NOT>E 

f  Duis]  A  GrsEco  Slj,  '  dues,'  inde  mis  ceinses  Divins,  Janusqne  venit.' 

bis.     Et  hie  pro  dis  iegendnin   bis;  '  Diionus  ceruses,'  i.  Bonus  creator. 

duis  autein  pro  dederis  a  verbo  duere.  Idem. 

Vide  '  addiies.'  Idem.  '  Duplabis']    Ut   a  '   doniim,'   '  do- 

s  Dumecta]  A  '  diimus,'  '  diimiee-  nare  ;'    sic   a  '  dtiplum '    '  diiplare.' 

turn,'  '  dumectum,' et  eliso  c  *  dunie-  Glossarium  :    '    duplavit,   iS(ir\w(riv, 

turn.'  Idem.  Diiplieavit.'  Idem. 

''  Dumosa,  frondosa]  Dumus  a  Spv-  ™  Duplionem^  Duplum.    Leg.    xii. 

fxhs,s.yUa  qnerna. :  SpvixhsySvpfj^hs, 'dur-  tab.  'Reus  fiirti  dnplione  decidito.' 

iTius,'  et  r  in  s  'dusmus,'  *  dusmosus,'  Item  :  '  Noxiamve  dnplione  decerni- 

et  eliso  s  '  dumosus,'frondosus. /dtm,  to.'  Idem. 

'  Duodeviginli^  Duo  desunt  de  vi-  "  Dusmoso]  A  dumoso  inserto  s,  ut 

ginti.  Idem.  vult  Fest.  Contra,  s  in  dusmoso  non 

''  Duonum']  Vide  '  duelluni.'    Duo-  modo  non  insertuni  est,  sed   elisurn 

nus  legere  est  in  carmine  saliari,  ut  in  dumoso.    Est  enim  a  Graeco  Spvp.6s. 

illud  restituit  Scaiiger  :  'omnia  Da-  Vide  supra.  Idem. 
patilia  eomisse  Jani  cusiones.     Duo- 


SEX.  POMPEII  FESTI 


VERBORUM   SIGNIFICATIONE 


LIBER   V. 


Eamus*  ex  Graeco  Tw/asv. 
Eapse,''eaipsa. 

EccERE'^  jusjurandum  est,  ac  si  dicatur,  per  Cererem,  ut 

aecastor,  aedepol :  alii  eccere  pro  ecce  positum  accipiunt. 

Edeatre,'  "*  qui  praesunt  regiis  epulis,  dicti  aito  twv  £8g(rjti.«- 


1  Sciibendum  monet  Seal,  per  diphthongum,  Edeatrce.  Dae.  Edeatroe. 


NOTJE 

*  Eamus]  Potins  a  Giaeco  (wftiv,  ab 
€«,  eo,  vado.   Dae. 

•>  Eapse]    Ea  ipsa.     Plaut.  Cistel. 

1.  2.  '  Puenim  aut  puellain  aliciuide 
nt  reperireni  sibi  Kecens  natiim, 
eapse  quod  sibi  snpponeret.'  Sic 
eampse,  earn  ipsam.     Idem  Tnicul.  i. 

2.  '  Quia  te  addiicturam  hue  dixeras 
eum  ipsum,  non  eampse.'  Idem. 

c  Eccere]  Veteres  Glossae:  'Ec- 
cere, Kara  rrjs  A-fiiJ.r}Tpos.'  Jos.  Seal. 

Cccere]  Per  Cercreni.  Gloss. 'Ec- 
cere, Kara  t^$  ArifirjTpos,'  Sic  ^depol, 
per  Poihiccni  ;  ^castor,  per  Caslo- 
niii,    Terent.  Phor.  ii.  2.    '  Eccere 


quid  si  reddet.'  Alii  volunt  dici 
quasi  '  ecce  rem,'  ut  Charisius  et 
Nannius  lib.  ii.  Miscell.  cap.  21.  »ed 
frustra.     Vide  '  Mecastor.'  Dae. 

^  Edeatre']  Scribe  per  diphthon- 
gum, EdeatrtE.  iSedrpai.  Jos.  Seal. 

Edeatre'}  Scaliger  legit  Edeatrce: 
sed  legendum  edeatroe:  hoc  est,  Edea' 
troi,  ut  supra  '  demoe,'  '  demoi.' 
'ESearpor,  Trpofivarris  ^a<Tt\i7os,  (ntfie- 
Atjttjs  Se'nrvou.  Hesycii.  '  Edcatrus, 
priegustator  regius,  curator  epula- 
rum,'  i.vb  Twc  iSeTnaruv,  ab  eduliis. 
Dae. 


232 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Edecimata/  electa. 

Ederara^  flamini  diali  neque  tangere  neque  nominare  fas 

erat :  pro  eo  quod  edera  vincit  ad  quodcumque  se  appli- 

cat.     Sed  ne  anulum  quidem  gerere  ei  licebat  solidum, 

aut  aliquem  in  se  habere  nodum. 
Eff  API  LATUM  ^  §  exertum,  quod  scilicet  omnes  exerto  bra- 

chio  sint  exfilati,  id  est,  extra  vestimentum  filo  contex- 

tum. 
EfFari,^  et  efFata  a  fando,  quod  ipsum  ex  Graeco  ^acrflai.' 


2  ^  Effafilatum.  Vox  iiihili.    Legendum  £:r^Wum:  ^oietzt  ei  Exnffilatum." 
Jos.  Seal.     Vide  inf. — 3  Al.  ois  <pdrw. 

NOTiE 

De  iisquibus  Flaminibiis  interdictnni 
vide  Gellinm  lib.  x.  cap.  15.  Dae. 
s  Effafilatuin]     Scaliger  :    exaffila- 


^  Edecimata]  Glossarium :  *  Deci- 
mata,  Decumatum,  SSki/j-ov,  eTrl\eKTov.' 
Tamen  in  aliis  Glossis :  '  Edecuma- 
tus,  aSiKaffTOS,  aSiapoSSKrjros.'  Jos, 
Seal. 

Edecimata]  Quae  e  multis  deoima, 
sive  potius,  quae  e  decimis,  deeima 
capiuntur.  Id  est,  electa.  Sed  mi- 
nim quod  in  Glossaiio  legitur,  nempe, 
'  edecimatum,  aSe'/coirTov,  aSwpoSdKTj- 
Tov.'  Decimus  excUisum,  cui  non  da- 
tae  sunt  decimae.  Hesychius:  aZiKaa- 
TOV,  aSupoddKTjTOV,  6  SfKaSas  fxii  AafiBd- 
viDv.  '  Qui  decimas  nou  accepit.' 
Dae. 

f  Ederatn]  Vide  '  Hedera.'  De  lis, 
quap,  Diali  erant  prohibita,  vel  con- 
cessa,  vide  '  Equo  vehi/  et  '  Faham,' 
et  '  Funebres,'  et  '  Jurare,' et  Gell. 
lib.  X.  cap.  15.  et  Plutarch,  in  Pro- 
blem. Sed  quid  heec  ad  verborum 
significationem,  qua  de  re  agitur? 
Ant.  Aug. 

Ederami  Cur  Flamini  Diali  nefas 
esset  liederam  tangere  multa  Plu- 
tarch. Sed  verum  est,  quod  ait  Fes- 
tus,  nempe,  quod  ea  vinciat  quibus 
adiiaeret :  neque  enim  nodum  ullum 
habebat,  vel  in  apice,  vel  in  cinctu, 
vel  alia  quavis  parte.  Annuluni  etiain 
solidum  ei  gestare  non  licebat,  hoc 
est,  qui  non  pervius  esset  et  cassus. 


turn.  Voss.  effaf  latum  pro  exajilato, 
ut  'effari'  dicitur  pro  '  exfari.'  Fes- 
tus  autem  respicit  locum  Plauti  Mil. 
Glor.  IV.  4.  'Id  erit  connexum  in 
humero    laevo,      exaffilato    brachio.' 

*  Exaffilato  brachio  ;'  id  est,  extra 
fila;  i.  e.  vestem  educto.  Quidam  le- 
gunt  expnpillato.  Inter  quos  etiam 
Festns,  qui  infra  expapillato  exponit 
exerto :  vide  Nonium  :  id  quod  et 
probavit  Salmasius  ;  sed  certum  est 
legi  debere  effafilato  sive  exajilato, 
ut  probat  etiam  Vossitis ;  neque 
eniin  exerto  brachio  nudantur  pa- 
pillae, nee,  si  id  fiat,  propterea  bra- 
chium  recte  expapillatnm  dici  possit. 
Neque  displicet  doctiss.  Meursii 
conjectura  legentis  exJipiUato,  pro  ex- 
fibulato,    vel   effiftdato.     Nam    'fifula' 

et  'tifulare'  Veteres  pro  '  fibula'  et 

•  fibuiare'  dicebant,  ut  '  sifilum,'  sifi- 
lare,'  pro  '  sibiium,'  '  sibilare.'  Idem. 

^  Effari]  Eloqui,  '  effata,'  elocuta. 
Virg.  *Sic  etFata.'  A\\(\\.\z\\do  effnta, 
a  recto  effatum,  dicebantur  augurum 
preces,  et  effari  templa,  sistere  tem- 
pla,  conceptis  verbis  consecrare 
Graeci  dicunt  re/uewfeii'.  Idem, 


DE    VERBORUM    SJGN IFICATIONE    LIU.    V. 


233 


Eflata,  elocuta. 

Egkns'  velut  exgens,  cui  ne  gens  quidem  sit  reliqua. 

EgericC  ^  nymphre  sacrificabant  praegnantes,  quod  earn  pu- 

tabant  facile  conceptam  alvnm  egerere.-^ 
Egietus  et  adgietus'  ex  Graeco  sunt  ducta,  a  surgendo,  et 

proficiscendo.      Unde   et   Nyctegresia,    quasi  uoctisur- 

gium. 
Ejuratio"'  significat  id,  quod  desideretur,  non  posse  pias- 

staii.     Plautus:  ejuravit  militiara. 
Elacatkna,"  genus  salsamenti,^  quod  appellatur  vulgo 

malandrea. 
Elaudare  °  plus,  quam  nominare. 
Elecebrae  p  aigentariae  meretrices,  ab  eliciendo  argento  dic- 

tae. 


1  Legenduin  inonet   Dae.  C07iceptinn  alvo  egerere. — 5  A\.  calciamenti,  et  mox 
inelandria,     Dae.  et  Aiigustin.  leguiit  melandrya. 


NOTiE 


'  Egensl  Festo  consentit  Isidoru~, 
cni  egens  ilicitur  sine  gente  et  sine 
genere.  Sed  potiiis  ab  egeo,  lit  ab 
'  incligeo' '  indigens.'  Idem. 

•*  Egerice]  Lege  in  fine  :  Conceptum 
alco  cgererc:  Egeria  haec  di versa  vi- 
detiir  ab  Egeria  Roinuli  uxore  ;  fiie- 
I'it  forsan  ipsa  Jiino,  ah  egerendo  dicta 
Egeria.  Tamen  niliil  tale  in  Vetenim 
nionnmentis  me  legisse  niemini.  In 
glossis  IsidoiL  Egeria  ex[ionil\ir  noxia, 
quod  sane  uon  praetereundum  fiiit. 
Idem. 

'  Egretus  et  adgrctus}  Verbum 
GraEcum  quod  FesHis  intelligit  est 
f'vci'popiai,  surgo.  Sed  falsnni  est 
ab  eo  esse  egrettm  et  adgreltus, 
quae  a  gradior,  et  pra^positione  e  vel 
nd.  De  nyctegresia  quidem  veium, 
transposita  litera  p,  pro  nyclegersia. 
Idem. 

"'  Ejuratio'\  Est  recnsatio,  cnm  ne- 
gamiis  ea  praBstaie,  quae  a  nol)is  pe- 
tiintur.  Sic  '  ejuravit  militiam,'  i.  mi- 
iitiani   recusavit.    'F^jiiiaie    foium,' 


'  provinciam,'  Cicero.  Sic  'ejnrare 
bonam  copiam'  dicebatur  is,  quiju- 
rojurando  affirmabat  se  in  bonis  non 
liabere,  unde  aes  alienum  solveret. 
Cic.  Ep.  fam.  '  Tii  quod  mihi  bonam 
copiam  ejures,  nihil  est.'  Idem. 

"  Elacatena]  Plin.  lib.  xxxii.  cap. 
ult.  helacatenes  piscis  nomen  esse 
ait.  De  melandrya  vero  Varro  lib.  iv. 
de  Ling.  Lat.  Plin.  lib.  ix.  cap.  15. 
Allien,  lib.  in.  cap.  20.  Ant.  Aug. 

Elacatenal  Elacate,  et  Elacatena 
piscis  ex  Thiinnornin  genere,  saliri 
solitiis,  unde  Festiis  exponit  '  salsa- 
menti  genus.'  Athenajiis  1.  vii.  ^Aa- 
Karrives  IxOvs  K7]Tci)5eis,  eiriTriSiioi  €is  ra- 
piXf'^av.  I.  e. '  Elacatcn«  pisces  ceta- 
cei,  ad  salsuiam  apti.'  Vulgo  vocantur 
melandria  ;  leg.  melandrya  :  /j.rjAdi'Spva 
Graece  pulpanientaTliynnoruni.  Dae. 

"  Elaudare'\  Laudare,  nominare  :  e 
est  intensivum.  Sic  '  emirari'  niajus 
est  quam 'mirari.'  Horat.  '  Emirabi- 
tur  insolens.'   Ubi  olim  plura.  Idem. 

p  Ekcebral    Plautus  INIensBchniis  ; 


234 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Electabo,  eliciam.i 

Elices"^  sulci  aquarii,  per  quos  aqua  collecta  educitur  e  liris. 

Elinguem  ^  sine  lingua. 

Elixa*  a  liquore  dicta. 

Elucum  "■  significat  languidum,  ac  semisomnum,  vel,  ut  alii 
volunt,  allucinatorem,  et  nugarura  amatorem,  sive  halo- 
nem,  id  est,  hesterno  vino  languentera,  quern  ewAov  voci- 
tant  Graeci. 


NOTiE 


'  Nam  ita  sunt  hie  mei  etrices  oinnes 
elecebrze  argentariae.'  Vulgo  illece- 
brce  argentaricE  legitiir.  Jos.  Scat. 

Elecehra']  Respicit  ad  locum  I^lauti 
Menapcli.  ii.  3.  '  Nam  ita  sunt  hie 
meretrices  omnes  elecebrae  argenta- 
jiae.'  Dae. 

1  Electabo,  eliciam]  Plant.  Asin.  ii. 
2.  '  Qua;  ista;c  prajda  est  ?  ibo  advoi- 
sum  atque  electabo  Quidquid  est.' 
Vide  '  adlicit'  et  '  lacit.'  Idem. 

•"  Elices]  Glossarium  :  '  Elix,  ava- 
■wfOT]  oxerov.'  *  Elicatores,  vSpoffKSiroi..' 
Male  putantur  dici  eAixes  Graece  in 
lib.  I.  D.  de  aqua  et  aqua?  pluv.  in 
Pandectis  Florentinis.  Neque  enim, 
ut  puto,  unqnam  id  Ulpianus  scrip- 
serat.  Jos.  Seal. 

Elices]  Ab  eliciendo  elices  dicti 
sulci  per  quos  aqua  e  liris,  id  est, 
sulcis  minoribus,  extra  segetem  edu- 
citur. Colum.  lib.  II.  cap.  8.  '  Sed 
quamvis  tempestive  sementis  con- 
fecta  erit,  cavebitur  tamen  ut  paten- 
tes  liras,  crebrosqne  sulcos  aquarios^ 
quos  nonnulli  elices  vocant,  facia- 
mus.'  Dae. 

«  Elinguem'i  Ut '  Ellnguatio,  yhoia- 
(TOTOixia'  Jos.  Seal. 

Elinguem]  Sic  infra,  '  elumbem, 
avulso  lumbo.'  Elinguare  dixit  Plau- 
tus  linguam  prsecidere,  Aiilul.  ii.  2. 
'  Si  liercle  ego  te  non  elinguandara 
dedero  usqtie  ab  radicibus.'  Dae. 

'  Elixa]  Quae  in  aqua  cocta  sunt, 
a  liquore  quern  lix  dicebant.  Id  sen- 
tit  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.   '  Elixuin 


est  a  liquore  aqiue  deductnm.'  Idem. 

"  Elucum]  Pro  ipso  alfectu  Tcr- 
tullianus  in  libro  de  corona,  cimi  ait 
'  ab  eluco  defensare.'  Id  enim  est, 
airh  T^s  kwXoKpacrias.  Et  Gellius  lib. 
XVI.  cap.  12.  '  tarditateni  animi,  et 
stuporem,  qui  hallucinantibus  ple- 
rumque  usu  venit.'  Jos,  Seal. 

Elueum]  A  Grseco  eoiAos,  hesternus. 
Festus  videtur  deducere  transposito 
I  et  addito  c,  ita  ut  is  Elueus  dicatur, 
qui  hesterno  vino,  hesternis  epulis 
languet,  unde  et  infra  lib.  viii.  He- 
lucum  ab  hiatu  et  oscitatione  dictum 
scribit.  At  Gellius  lib.  xvi.  c.  12. 
*  Cloatius  Verus,'  inquit,  'alucinari 
factum  scribit  ex  eo  quod  dicitur 
Greece  aXi/nv,  unde  elucum  quoque 
esse  putat,  a  litera  in  e  conversa,  tar- 
ditateni quandamanimi  ac  stuporem, 
qui  allucinantibus  plerumque  usu 
venit.'  Unde  colligimus  elucum,  non 
solum  languidum,  semisomnum,  allu- 
cinatorem, sive  halonem  significare, 
sed  etiam  morbum  vel  affectum  ip- 
sum  ob  hesterni  vini  repletionem, 
quem  Graeci  fCDXoKpaaiav  vocant.  Sic 
Tertullianus  dixit  '  ab  heluco  defen- 
sare,' hoc  est,  ab  hesterni  cibi  vel  vini 
gravedine.  De  etymo  autem  Festo 
potius  assentior,  nisi  malis  elueum  esse 
quasi  e  luce,  id  est,  sine  luce.  De 
'alucinari.*  Vide  '  alucinatio.'  Sed 
omnino  Elueus  est  ex  Graeco  r]\vy6s. 
Tardum  et  hebetem  significat  pro- 
prie,  vel  tarditateni  ac  stuporem. 
'HAi/>a  (iprt  apud  poetam  veterem  to 


DE    VliRBORURI    SIGNIFICATIONE    LIB.    V 


235 


Elumbcm,"  cviilso  ^  lumbo- 

Em,^  pro  eum,  ab  eo,  quod  est  is. 

Emancipati^  duobus  modis  intelliguntur,  aut  ii,  qui  ex  pa- 
tris  jure  exierunt ;  aut  ii,  qui  aliorura  fiuat  dominii  :7  quo- 
rum utrumque  fit  '^  mancipatione. 

Emem/  cundem. 

Eniere,''  quod  nunc  est  mercari,  antiqui  accipiebant  pro  su- 
mere, 

Empanda/  paganorum  Dea. 

Emptivuni  '^  militera,  mercenarium. 

6  Al.  avulso. — 7  Alii  libri  domini. — 8  Ed  Seal,  fiunt. 


NOTyE 


fcV  e'K6T<(>  Karex^f^^i'^-  Hinc  riKvyhs  ho- 
mo Eliiciis,  6  iTTe(TKia(Tjj.ivos,  tarditate 
ac  stiipore  obsessus  et  oppressus. 
Seel  et  pro  ipso  afFectii  suinitiir.  Gel- 
lius  definit  £/«cum, '  tarditateni  qiiaii- 
dam  animi,  quae  aliicinantibiis  ple- 
riimque  evenire  solet,'  ab  alia  tamen 
origine  est,  qiiani  '  alucinor.'  Salnias. 
in  Solii).  Dae. 

"  Elumbem]  Vide '  elingnem.'  Idem. 

J  Em}  A  poetico  v\i>,  sive  fjHf,  dixere 
im,  earn,  et  em,  undeemem,  etindcm, 
earn  ipsum.  Idem. 

'  Emancipad]  Eleganter  Veterum 
Glossae:  '  Emancipatio,  4^otKuu(Tis.' 
'  Emancipatus,  x^P'^'P^tos.'  '  Emanci- 
patio, x«Pa'^eo'"».'  -los.  Seal. 

Emanciputi]  Filii  dicnntur  eman- 
cipati,  qui  e  patris  manu  exeunt,  nt 
sui  fiant  dominii,  vel  ut  in  adoptivi 
patris  potestatem  transeant,  utrum- 
que autem  fit  emancipatione,  hoc  est, 
abalienntione  vel  exemtionc  e  patria 
potestate,  ex  solenni  juris  Romani 
formula.  Dae. 

*  Emem]  Vide  supra  '  em.'  Idem. 

^  Emeie]  Vide  supra  '  abemito.' 
Idem. 

'■  Einpanda]  Paganorum,  hoc  est, 
agricolarum  Dea,  in  cujus  honorem 


Paganalia  testa  mense  Januario  per^ 
agebantiir,  eadem  quae  Ceres  ex  Var- 
rone  apud  Nonium  in  pandere  :  '  Var- 
ro,' inquit,  '  existimat  ea  causa  dici, 
quod  qui  ope  indigerent,  et  ad  asy- 
lum Cereris  confiigissent,  panis  dare- 
tur  :  pandere  ergo  quasi  panem  dare, 
et  quod  nunquam  fanum  talibus  clau- 
deretur.  De  vita  pop.  Rom.  lib.  i. 
Hanc  Deam  iElius  putat  esse  Cere- 
rem,  sed  quod  in  asylum  qui  confu- 
gisset,  panis  daretur,  esse  nomen  fic- 
tum  a  pane  dando  pandere,  hoc  est, 
aperire.'  Non  dnbium  estquin  Pan- 
dam  sive  Empandam  Deam  intellex- 
erit.  Sed  earn  Scaliger  a  latitudine 
Empandam  dictam  putat,  nam  et  fv- 
piiffTepvos  dicebatur.  At  Varro  a  pan- 
dendo.  Eandem  iEliusCererem,  Sca- 
liger Palem.  Ab  utraque  tamen  di- 
versam  facere  videtur  Varro  his  ver- 
sibus :  '  Te  Anna  et  Peranna,  Panda, 
Ka\  AaToi,  Pales,  Nerienes,  Minerva, 
Fortima,  ac  Ceres.'  Eam  alii  pads 
Deam.  Gloss.  '  Panda,  elprivris  ©eos.' 
Cui  non  immerito  a  pandendo  Panda 
nomen  datum  est.  Idem. 

''  Emptivitm]    Einptivi   niilites    qui 
mercede  conducti  militabant.  Idem. 


236 


SEXTI    POMPEII    FEST[ 


Emussitata/  ad  amiissim  facta. 

EiNDoiTiuM/  initium. 

Endoplorato,"  implorato,  quod  est  cum  quaestione  incla- 

mare.     Implorare  naraque  est  cum  fletu  rogare,  quod  est 

propria  vapulantis- 
Endoprocinctu,''  in   procinctu:    significat  autem   cum   ex 

castris  in  praslium  exitum  est,  procinctos  quasi  prascinc- 

tos,  atque  expeditos  :  nam  apud  antiquos  togis  incincti  ^ 

pugnasse  dicuntur. 
Ennam/  etiamne. 


9  Al.  succincti. 


NOT^ 


*  Emussitata]  Ad  amussini  facta, 
lecte  respicit  locum  Plauti Mil.  Glor. 
III.  1.  'Si  albus  capillus  hie  videtur, 
neutiqiiam  ingenio  est  seiiex  :  Inest 
in  lioc  aninssitata  sua  sibi  ingeniia  in- 
doles.' Ubi  ex  Festo  legendum  emus- 
sitata, ut  et  in  Aldina  legitiir,  et  apiid 
Nouiura  in  voce  examussim,  Malim 
tamen  amussitata,  ut  in  antiquissima 
Vcneta.  Et  facile  apud  Festuni  et 
Noniuni  erratum  fuisse  credideiim, 
et  emussitata  pro  amussitata  operas 
posuisse.  Etsi  obstat  series  litera- 
lum.  Porro  de  primo  versu  Plauti, 
en  tibi  quod  etsi  alienum  videatur, 
nou  ingratnm  tamen  fore  confido.  Is 
est  ex  Anacreonte  ad  verbum  trans- 
latus  Od.  48.  Tpixas  yepcov  fxiv  iari,  T^y 
Se  (ppevas  ved^n.  Id  est,  '  Capillis 
quideni  senex est,  At  ingenio  juvenes- 
cit.'  Idem. 

f  Endoitium]  '  Endoplorato,'  '  En- 
doprocinctn.'  Sic  in  12.  tab.  *  ma- 
nuni  endojacilo,'  pro  injicito:et  Eu- 
nius,  apud  Ausonium  in  monosylla- 
bis :  '  Endo  suani  do,'  pro  in  suam  do- 
mum.  Hac  de  causa,  ut  arbitror,  in 
Kalendario  Augusti  tempore  confec- 
to  EN  pro  Interciso  notatum  est,  qua- 
si endotercisum.  Vide  '  Sub  vos  pla- 
ce,' et '  Struere.'  Ant.  Aug. 


Endoilium]  Pro  in  Veteres  dire- 
bant  endo.  Gloss.  '  endo,  iv,  els.' 
'  Endotuetur'  Ennius  pro  '  intuetur.' 
'Endotuetur  ibi  lupu'  foemina,  con- 
spicio  aniens.'  Dae. 

s  Endoplorato']  Glossarinm,  '  En- 
doplorato, iniKaKeaov.'  Jos.  Seal, 

Endoplarato]  Gloss,  'endoplorato, 
firiKaAiffov.'  I.  implorato,  inclamato. 
'  Implorare,  est  inclaniarc,  ad  aiixi- 
lium  invocare,'  Festus.  Item  '  plo- 
rare,  fiere,  inclamare.'  In  leg.  Rom. 
'Si  parentem  puer  verberet,  ast  olle 
plorassit,'  id  est,  clamaverit,  ad  aux- 
ilium  vocaverit.     Locum  adi.  Dae. 

*>  Endoprocinettti  Ita  exple  in  Glos- 
sario  :  '  Endoprocinctu,  e^oKT/^ci'oi  iv 
iroXefiCj).'  Exponit  Endo,  eV«iy.  Lege, 
eV,  fls,  '  Endopicns,  wude'is  ivSure- 
pto.'  Lege,  Endo,  &v(ii,  els,  ivSvrepu. 
Nam  rh  Picus  sequenfi  voci  adjun- 
gendum,  '  Eniber  picus,  opyis  iroPTipd.' 
Jos.  Seal. 

Efidoproeinctu]  In  procinctu  dice- 
bantur  milites  cum  se  ad  pugnandnm 
cinxerant.  Nam  veteres  Romani 
cinctuti  pugnabant.  lude  Cethegi 
dicti  cinctuti.  Vide  Horat.  in  arte. 
Dae. 
'  Ennatn'}  Exempla  desidero.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    V. 


2:37 


Enubro,''  inhibenti. 

Enunquam,'  ecquando. 

Epeus  '"  nomen  cujusdam  fabri,  qui  equum  Dureum  fecit. 

Epicrocum "  genus  amiculi  croco  tinctuin,  tenue,  ct  perlu- 

cidum. 
Epilimma '=  °  genus  vilissimi  unguenti. 
Epistylium  p  trabs,  quae  super  columnas  ponitur. 
Epolonos  '^  dicebant  antiqui,  quos  nunc  epulones  dicimus. 

Datum  autem  est  his  nomen,  quod  epulas  indicendi  Jovi, 

ceterisque  Diis,  potestatem  haberent. 
Epulam  "  antiqui  etiam  singulariter  posuere. 


10  Al.  Epalimma. 


NOT/E 


^  Enithro]  Glossariiun :  *  Enibra, 
eVovTia.' '  EmbruD),  vpayfj-aTios  eVi^SAa- 
/3^s.'  lege,  Enibrum  ■npdyfj.aTos  ewt^Ka- 
$(s,  *  Eniber  piciis,  vpvis  iropripd.' 
^  Inehra,  opveof  fj-avTevTucSv.'  Servius 
in  fragmentis  :  '  Certa  genera  avium 
ab  aiiguribus  appellantnr,  quae  pen- 
iiis  vel  volatii  omnia  possniit  facere  : 


crocu  m,  eVO^roy  elSos'  -Pi  axoivlov  apij.4vov 
KaTiirepov.'  Vide  Vairoueiii  lib.  vi, 
Jos.  Seal. 

Epicrocutn]  Genus  vestis  a  Graeco 
iirl  et  Kp6Kos,  quod  cioco  tincta  sit. 
Naevius  apud  Vavronem  :  '  Diabatlira 
in  pedibus  iiabebat,  et  erat  amictus 
epicioco.'  Gloss.  'Epicrocum,  iaOrj' 


quaj  si   fuerint  prospeiiE,  Praepetes,     ros  dSos.'  Dae. 


si  adversa?,  luebras,  dicuntur.'  Jos. 
Seal. 

Enuhro^  Enubrum  auspicium,  enu- 
brae  aves,  quae  remorantur.  Gloss. 
'  Enubra,  eVai'Ti'a.'  I.contraria.  '  Eni- 
ber piscis,  vpvis  TTovnpd.'  I.  avis  im- 
proba,  infausta.  Enuber  autem,  sive 
eniber,  enuber,  vel  ineber,  ab  inhibendo, 
ut  a  '  probibendo,'  '  proeber.'  Vide 
'  inebrap.'  Dae. 

'  Enunquam]  Gloss.  *  Enunquam, 
iiiroTf,  Kai  TTOTf.'  Liviuslib.  x.  '  Enun- 


"  EpUimma]  Lege,  ut  erat  in  marg. 
Epalimma,  Graece  6Va\ei/ijua,  ab  «7ra- 
\u<pca,  ungno.  Idem. 

P  Epistylium]  Ab  eirJ  et  (trriKri,  co- 
lumna,  quod  supra  coliimnam  poni- 
tur :  \ tt]go  Arehitrave.  Idem. 

1  Epolonos]  Apud  Komanos  is  mos 
erat,  ut,  placandae  alicnjus  Dei  iraj, 
epula;,  convivia,  in  illius  templo  ex- 
hiberentur,  quaj  alio  nomine  kclisler' 
nia  dicebantur,  quod  Diis  epulaturis 
lecti  sternerentur.     F2t  iis  conviviis 


qnam  fando  audistis  patricios  primo     procurandis  pra>erant  triumviri  Epu- 


esse  factos,  non  de  coelo  demissos,' 
Idem. 

"*  Epeus]  Faber  qui  equum  ligneum 
apdificavil  quo  Troja  capta.  Virg.  ii. 
^neid.  'Et  ipse  doli  fabricator  Epe- 
us.' Idem. 

"   Eiticrocum]    Glossarinm  :    '  Epi- 


loni  dicti,  qui  postea  septemviri,  tan- 
dem decemviri  facti  sunt.  Epolonos 
autem  antiqua  scribendi  consueiu- 
dine  qua  epolas  pro  epulas,  Sfc.  Idem. 
^  Epulam]  Non  mirum,  cum  adjec- 
tive suniatur.  Intelligitur  enim  da- 
pom;  et  epulee,  dapes.    Sic  'Epulae 


238 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Epulares'  appcllabantur,   qui   in   quibusdam   ludis  nocte 

epulabantur. 
Equestre  aes,  quod  equiti  dabatur. 
Equiria '  ludi,  quos  Romulus  Marti  instituit  per  equorum 

cursum,  qui  in  campo  Martio  exercebantur. 
Equirine,"  jusjurandum  per  Quirinum. 
Equo  vehi  flaraini  Diali "  non  licebat,  ne  si  longius  digre- 

deretur,  sacra  negligerentur. 
Equitare  ^  antiqui  dicebant  equo  publico  "  merere. 
Equus  Marti  ^  immolabatur,  quod  per  ejus  effigiem  Trojani 

capti  sint:  vel  quod  eo  genere  animalis  Mars  delectari 

putaretur. 
Erctum   citumque  *  fit  inter  consortes,  ut  in  libris  legum 

Romanarum  '^  legitur.    Erctum  a  coercendo  dictum,  un- 


11  Ed.  Seal,  equum  publicum.— \2  Quidatn  libri  legum  Romanorum. 


NOT^ 


oves'  Varroni.  Jos.  Seal. 

Epulam]  Slcul  deliciam  singtilari  nu- 
niero.  Unde  in  lapide  antique  :  '  Pro 
salute  VeneriaefiliJE  dolcissimae,  deli- 
ciae  suae.'  Dae. 

'  Epulares}  "Vario  :  '  Dum  Epu- 
lares  nocte  epularentur.'  Idem. 

•  Equiria'\  Ab  equorum  cnrsu  dicta 
Equiria,  die  27.  Februaiii  celebrari 
solita.  Ovid,  II.  Fast.  Erant  et  alia 
Equiria  quae  die  14.  Martii  perage- 
bantur  in  campo  Martio,  vel,  si  is 
aqua  teneretur,  in  monte  Ccelio. 
Vide  *  Martialis  campus.'  Idem. 

"  Equirine]  Per  Quirinum,  ut  '  E- 
castor/  per  Castorem,  '  Eccere'  per 
Cererem.    Vide  '  Mecastor.'  Idem. 

^  Equo  vehi flamini  Diali]  Vide'  Ede- 
ra.'  Idem. 

y  Equitarel  Proprie  de  equitibus 
militaribus  dicebatur,qui  equo  publi- 
co militabant :  unde  Plin.  lib.  xxxiii. 
cap.  1.  '  Equitum  nomen  subsistebat 
in  turmis  equorum  publicorum.'  Id. 

*  Equus  Marti]  October  equus.  Jos, 
Seal. 


»  Erctum  citumque]  Telle  copulam 
QUE.  '  Erctum  citum'  est  haereditas 
divisa.  Glossae  :  '  Herctus  citns,oiai- 
picrisTuiv  xiirapxiv'oiv.'  Donatus  apud 
Servinm  :  '  Erctum  non  citum,  lioc 
est,  patriraonium  non  divisum.  Erc- 
tum ciendum  :  liaereditas  dividunda.' 
Glossarium  :  '  Cieudae,  Smipou/ueVTjs.' 
Idem  :  '  Erciscundae,  SiaipeVwos,'  tor- 
tasse  5iaip6Te'aj.  Jos,  Seal. 

Erctum  citumque]  Telle  copulam  gw, 
et  lege :  Erctum  citum.  Erctum  ab 
ercendo,  hoc  est,  coercendo,  ab  erco, 
ercis,  unde  ercisco,  coerceo,  certis  re- 
gulis  rego,  partior.  Citum  a  cio  divi- 
do,  Ila  ut  erctum  citum  sit  coerci- 
tum,  divisum.  Nam  primum  coerce- 
batur  patrimonium,  postea  divideba. 
tur.  Verum  Donatus  erctum  non 
coercitum  sive  septum,  sed  patrimo- 
nium, liaereditatem  interpretatur. 
Erit  igitur  erctum  pro  herctum,  quod 
pro  horctum,  id  est,  bonum,  teste  Fes- 
to.  Quare  horctum,  herctum,  vel  erc- 
tum citum  est  haereditas  divisa,  quocl 
inter  cehaeredes  fit,  qui  proprie  cou" 


DE    VERBORUM    SIGNIPICATIONE    LIB.    V. 


239 


de  et  erciscundae  et  ercisci.  Citum  autcm  est  vocatum 
a  ciendo. 

Erebum  ^  Virgilius  interdtim  obscuritatera  quandam  esse 
describit  apiid  Inferos,  cum  ait :  Imas  Erebi  descendit 
ad  umbras.  Interdum  flumeu  ejusdem  loci,  dicens :  £t 
magnos  Erebi  transnavimus  amnes.  Varro  vero  Erebo 
iiatam  Noctem  '^  ait.  Unde  est  et  illud  :  Erebo  creata 
fuscis  crinibus,  Nox,  te  invoco. 

Ergo  '^  correptura  significat  idem  quod  apud  Graecos  ouv:'' 
producte,  idem  quod  x«P'^  hoc  est,  gratia  ;  cum  scilicet 
gratia  iutelligitur  pro  causa.  Sed  illud  superius  etiam 
sine  exemplis  notum  est ;  hoc  inferius  sic  formatur,  cum 
dicimus  de  aliquo,  Statua  donatus  est  honoris  virtutis- 
que  ergo,  id  est,  honoris  virtutisque  causa. 

Eritudo,*"  servitudo. 


13  '  L.  m.  habet  ovkovv  pro  ovv.'  Fulv.  Ursin. 


NOTiE 


sortes  diciintur.     Vide  '  sors.'  Dae. 

^  Erehuni]  Virg.  lib.  vi.  /Eneid. 
utrumque.  Sed  iion  fliimen  esse  ait 
Erebum,  sed  Iranasse  amnes  iiliiis 
loci,  qui  Erebus  dicitur.  Ant.  Aug. 

Erebumi  Quisquis  poeta  dixit  '  E- 
rebo  creatam  Noctem,'  interpretari 
voluit  quod  toties  Graeci  poetas  di- 
cunt,  vu^  ipi^ivv-i).  "Epe^os  est  nonien 
Hebrzeum,  aut  Syrum.  Ereb  enim 
in  iis  linguis  est  tcrirfp*.  Ab  eo  Ara- 
bes,  quasi  dicas  icnrfpiovs,  qui  et  ab 
eadem  re  dicuntur  ipe/ji^oi.  Eadeui 
est  origo.     Jos.  Seal. 

Erebum]  Hie  certe  turpiter  sive 
Festus  sive  Paulus  lapsus  est,  Ere- 
bus enim  duobus  hisce  Virgilii  locis 
prototo  inferoruni  loco  ponitur.  Il- 
ium vide  VI.  ^neid.  Dae. 

<=  Erebo  nutam  noelem]  Hesiodus 
tamen  noctem  Erebi  sororem  facit, 
et  ex  cliao  una  cum  Erebo  genitam. 


nigraque  nox  nati  sunt.'  Sed  quis- 
quis 'Erebo  creatam  noctem'  dixit, 
interpretari  voluit  quod  toties  Grirci 
poijtae  dicuDt  vv^  'Epe^efv-fi.  Ut  op- 
tima monuit  Seal.  Nam  Erebus  est 
nomen  Hebraenni  aut  Syrum.  Ereb, 
fffTTfpa.  Ab  eo  Arabes,  quasi  dicas 
eairfpiovs,  qui  et  ab  eadem  re  dicun- 
tur Erembi.  Idem. 

<*  Ergo]  Servius  ad  illud  vi.  /Eiu 
'  Illius  ergo.'  '  Illius  ergo,'  inquit, 
'propter  Hlum,  vel,  causa  illius.  Ergo 
autem  conjunctio  fuit.sed  per  accen- 
tusmutationem  in  adverbium  transit^ 
et  est  sola  particula  qux  habet  in 
fine  circumflexum.  Multi  male  pu- 
tant  nomen  esse  iudeclinabile,  et  di- 
cunt  positam  esse  pro  causa,  (causa 
autem  nomen  est  quod  ponitur  pro 
ratione,)  qui  casus  declinatione  ca- 
ret.' Idem. 

e  Eritudo]  Eras  scribebant   Vete- 


'Ek  x<^«oj   5'  "Epf^As  re  fniXaiva.  re  vv^      res,  a  quo  Eritudo :  ab  antiquo  Grai- 
iyivovTQ.  '  Ex  cliao  autem  Erebusque      co  tpos,  unde  flptpos.  Jos.  Seal. 


240 


SEXTI    FOMPEIJ    FESTI 


Erugeie'^  semel  factum '-^  significat,  quod  eructare  saepius: 

illud  enim  peiiectas  formae  est,  hoc  frequentativae. 
Ervum§  et  ervilia  a  Graico  sunt  dicta,  quia  illi  ervura  opofiog 

ervilia  opo^ivov  'J  appellant. 
EscARiiE  mensae''  quadrates  vocantur,  in  quibus  homines 

epulantur.     Anclabris '  ea,  quee  '^  in  sacrificando  Diis 

anclatur/7  quod  est,  hauritur  rainistraturque. 

Escit,'^  ■"  erit. 
Euboicum'  talentum  nummo  Graeco   septem   millium  ct 

quingentorum  cistophorum  est,  nostro  quatuor  millium 

denariorum. 


14  Qiiidam  libri  ructum. — 15  'In  lib.  m.  est  Erviliam,  ipe^ivdos,  pro  ervilia, 
opSfiivOov.'  Fttlv.  Uisin. — 16  '  L.  m.  habet,  qua  in  sacrificando,  pro  qua :  et  post : 
Escendere,  egredi:  ampliiis  qiiani  in  vulj^atis.'  Idem.  Ea  qua  legeudum  quoqiie 
nionet  Dae. — 17  Alii  Vibh.  ant atur. — 18  Qiiidam  libb.  Esit. 


NOTyE 


Eritudo]  A  GraBCo  epos,  iinde  t'lpeoy, 
^Ipepov,  servitus,  quo  postremo  usus 
Homer.  Od.  0.  529.  sic  erus,  ser- 
vus,  a  quo  eritudo,  servitude.  Gloss. 
*  Eritudo,  Seanorela.'  epos  ^ol.  ipios, 
eruos,  et,  addito  sibilo,  servos,  servus. 
Dae. 

f  Erugere}  A  quo  Eructum  Gellio 
lib.  X.  cap.jT.  '  vinumque  eructum,  et 
foelldnm  potare.'  Grrecum  est,  ipv. 
y^,  epevyecrdai.  Jos.  Seal. 

Erugerel  Erugo,  ab  ipevyofiat,  xmde 
frequentativum  eructo.  Ab  er^tgo 
compositum  exerugo,  quo  usus  Enni- 
us  :  '  Contemsit  fontes  quibus  exe- 
rugit  aquai  vis.'  Exerugit,  metapho- 
rice,  cnm  sonitii  erumpit.  Dae. 

s  Ervum]  A  Grseco  opo^os  et  op6^i- 
vov:  sunt  auteni  ervum  et  ervilia  legu- 
niinum  genus  quis  armeuta  pingues- 
cunt.  Idem. 

''  EscaricB  mens^l  Ab  esca,  escarice 
dictae,  ut  a  '  cibo,'  'cibillae.'  Varr. 
lib.  IV.  '  Mensam  escariam  cibillam 
appellabant  :  ea  erat  quadrata,  ut 
etiam  in  castris  est:  a  cibo,  cibilla 
dicta,  postea  rotunda  facta.'  Idem, 


'  Anclabris'\  Lege,  Anclabris  ea 
qiia,  8fc.  Et  ita  liber  antiquus  Ful. 
Ursini.  Ultima  verba,  quod  est  hau- 
ritur ministraturque ,  a  Paulo  esse  sus- 
picor.  Neque  enim  anclare  banrirc 
significat,  ct  ministrare,  sed  minis- 
trare  tantum,  et  est  ab  ancH^rtre.  An- 
dare  vero  pro  banrire  per  librario- 
rum  incogitaniiam  scriptum  est  pro 
antlare,  quod  est  a  Graeco  &vT\eiv. 
Vide  '  anclabris,'  et  '  anclare,'  suo 
loco.  Idem. 

■<  Escit^  Vide  infra  in  '  Obescit, 
oberit,'  et  in  'Superescit,  supererit.' 
Ful.  Ursin. 

Escit]  Vide  'Nee'  conjnnctionem, 
et  '  Superescit.'  Ant.  Aug. 

Escitj  In  12.  tab.  '  Si  morbus  aevi- 
tasve  vitinm  escit.'  Ita  Lucret.  Ita 
etiam  Virg.  '  Hie  mihi  magna  domns  • 
celsis  caput  urbibus  escit.'  De  quo 
abunde  apud  Horatium  diximus.  Sic 
'  obescit,  oberit,'  '  superescit,  super- 
erit.' Dae. 

'  Euboicu7n'\  Talentum  Babyloni- 
cnm  est  septuaginta  minarum  En- 
boicarum,  ut  Herodotus  scribit  lib. 


DE    VERBORUM    SIGN  IFIC  A.TIONE    LIB.    V. 


241 


Eudiason, "'  lineura  filura,  quod  medici  extremo  in  clysterio 

rclinquunt,  per  quod  climos  '9  emittitur. 
Evelatum,"  "   eventilatum.      Unde    velabra,   quibus  fru- 

menta  ventilantur. 


19  KKvfffxhs  pro  climos  legenduai  monet  Dae. — 20  Vid.  Not.  inf. 


NOTyE 

III.  et  Atticanim  luinanim  septiia- 
ginta  duariim,  ut  yElianus  affirmatlib. 
1.  cap.  22.  de  varia  historia.  Omne 
aiiteni  talentum  est  sexaginta  niina- 
rum  ;  ininae  autem  singulaa  centenas 
drachmas  continent  ;  ut  Africanus 
ct  Julius  Pollux  scribunt.  Sic  fit  ut 
Euboicuni  talentum  sit  sexaginta  nii- 
narum  Euboicarura,  ut  Atticum  est 
sexaginta  Atticarum  :  hoc  autem 
continet  sex  millia  draclimarum  At- 
ticarum, et  totidem  millia  denario- 
rum,  ut  verbo  'Taientorum'  Festus 
scribit  :  quod  etiam  Plln.  ait  lib. 
XXXV.  cap.  11.  et  Athen.  lib.  iv.  cap. 
6.  et  Pollux  lib.  ix.  Itaque  si  lxx. 
niinae  Euboicae  aestimantuiLXxii.  At- 
ticis,  et  eadem  proportio  est  in  drach- 
mis,  sive  denariis;  triginta  quinque 
drachmas  Euboicee  aestimanlur  Atti- 
cis  drachmis  triginta  sex.  Talentum 
vero  Euboicuin  acstimatur  drachmis 
Atticis,  sive  denariis  centum  et  sep- 
tuaginta  uno  ^upra  sex  millia.  Men- 
dose  igitur  Festus  ait  qnatuor  milli- 
bus  denariorum  aestimari.  Quod  ve- 
ro ad  cistophoros  attinet,  nihil  a  me 
certi  statui  potest.  Non  ignoro  Pol- 
lucem  dicere  Babylonicum  talentum 
apsiimari  septem  millibus  drachma- 
rum  Atticarum,  sed  mihi  verisimilior 
videtur  j^liani  opinio,  ut  Euboicae 
minjE  ab  Atticis  differant.  Ant.  Aug, 
Euboicuin  talentum]  Falsissimus  vi- 
detur hie  locus ;  nam  Cistophonis  nou 
uiulto  plusquam  denarii  dimidium 
rontinet.  Euboicum  autem  talentum 
taleoto  Attico  minus  est  tribus  minis 
«t  Iriente.     Atticum  continet  sexa- 


ginta minas,  hoc  est,  sex  millia  dena- 
riorum, ut  infr.a  in  '  Talentum  ;'  sunt 
igitur  in  Euboico  talento  minae  56.  et 
bes,  hoc  est,  sexcenta  et  sexaginta 
sex  supra  quinque  denariorum  millia. 
Ergo  Cistophorum  major  quam  sep 
tem  millium  et  quingentorum  debet 
esse  numerus,  adeoque  major  etiam 
quam  '  quatuor  millium  denariorum,' 
quod  ex  supradictis  facile  cognosci- 
tur.  Euboicum  talentum  aureos  nos- 
tros  capit  .556.  panlo  plus  ;  Atticum 
600.  Cistophorus  Asiaticae  pecunize 
genus,  sic  dictus  quod  expresses  ha- 
beret  cistigeros,  qui  sacrorum  arca- 
na cistis  inclusa  gestabant.  Euboi- 
cum autem  talentum  dictum,  non  ab 
Euboea  insula,  sed  ab  Eubrea  Argoli- 
dis  loco,  ubi  Phidon  pondera  et  men- 
suras  invenit,  primusque  nummos 
argenteos  et  aureos  cudere  instituit. 
Dae. 

™  Eudiaon]  EvSlaiov.  Ab  eo  Eu- 
gium  dixerunt  Latini.  Lucilius  Epo- 
dis  :  '  Hymnis  sine  engio,  ac  distina.' 
Imitatio  Graecorum.  Vide  Hesychi- 
um,  fvSiaiov.  Jos.  Seal. 

Eudiceum']  EvSiaiov  proprie  fora* 
men  navis  per  quod  effluunt  cum  plU" 
viae  aquae,  tnm  quae  e  seniina  exhaU' 
riuntur.  Unde  per  nietaplioram  sic 
dicitur  filum  illud  lineum  per  quod 
KKvo'fxbs  (sic  enim  legendum  est,  nou 
(c\i/ibs)  emittitur:  (i/Slaiov,  ab  tS  et 
Sialvw,  irrigo.  Due. 

"  Evelalum]  Ventilabra  appellat 
Columella  lib.  ii.  cap.  10.  et  Varro 
lib.  X.  de  Liug.  Lai.  Ant,  Aug. 

Evelalum]   An   a   lelo?    quod   velo 


Dclph.  el  Vnr.  Clas. 


Pomp.  I'esl. 


a 


242 


SEXTI    POMPEII    PESTI 


Everriator  °  vocatur,  qui accepta  jure  haereditate  justa  facere 
defuncto  debet :  quae*  si  non  fecerit,  seu  quid  in  ea  re  tur- 
baverit,  suo  capita  luat :  id  nomen  ductum  a  verrendo. 
Nam  exverrae^  sunt  purgatio  quaedam  domus,  ex  qua 
mortuus  ad  sepulturam  ferendus  est,  quae  fit  per  everria- 
torem  certo  genere  scoparum  adhibito,  ab  extra  verrendo 
dictae.' 

Eura  P  antiqui  dicebant  pro  eorum  : 

Europam''  tertiara  orbis  partem  ab  Europa  Agenoris  filia 


1  Alii  qui. — 2  In  olim  excusis  pro  exverra;  legitur  exverta. — 3  Ed.  Seal. 
dictarum. 


NOT;E 


aliquoties  ad  ventilandum  uterentnr : 
an  Evelatum  per  syncopen  pro  even- 
tilatum,  et  velabra  pro  ventilabra  ? 
nihil  alind  video.  Sed  optime  Sal- 
mas,  in  Solin.  legendum  dociiit  eval- 
latum,  eventilatutn,  unde  valli  quibus, 
tfc.  A  vannus  diminutive  vallus, 
upde  evallare  pro  evannare,  foras 
ejicere.  Frustra  sunt  Grammatici, 
qui  a  vallo  castrorum  deducunt.  lade 
evallefacere.  Vide  '  vallescit '  et  '  val- 
voli.'  Dae. 

°  Everriator']  Ab  everrendo,  purgau- 
do,  everriator,  exverrce,  vel  exverria. 
Erant  aiitem  exverriw  februi  genus 
quo  purgabant  familiam  :  justa  fa- 
cientes  ad  digitum,  quem  mortuo  ab- 
sciderant  antequain  reliquuin  corpus 
conibureretur.  In  olim  excusis  pro 
exverra  legitur  exvertce,  quod  probat 
Meursius  pro  exversce,  i.  exversiones, 
quas  fieri  etiam  in  aedibus  puerpera- 
rum  notavit  ex  Augustino  de  civit. 
D.  lib.  VI.  cap.  9.  Idem, 

P  Eum]  Ut  '  dominum '  pro  '  do- 
minorum,'  et  supra  '  Cistophorum,' 
'  Cistophororum.'  Neque  tamen  id 
contractione,  ut  volunt  Grammatici, 
sed  Graecaj  flexionis  imitatione  fac- 
tum est.  Idem. 

1  Europarn]   Legendum,  et  navem, 


qua  Jovis  tutelam  effigie  Tauri  habue- 
rit:  notum,  quid  sit  tutela  in  nave. 
Vetus  Glossarium  :  '  Tutela,  irapdcri- 
nov  rov  irXoiov.'  Tiitelas  navium  a 
Phcenicibus  iraraiKovs  dici,  auctor  He- 
rodotus;  hoc  est,  caelaturas,  kuI  «k- 
rvirdffeis.  Qui  Hebraice  scit,  non  ne- 
gabit  verum  esse,  quod  dicimus ; 
nam  nemo  paulo  doctior  dubitat 
Phcenices  Hebraice  locntos.  Jos.  Seal. 
Europarn]  Veteres  alii  in  tres  par- 
tes, in  duas  alii  totum  orbem  divide- 
bant.  Sallnst.  Jugurth.  'Indivisione 
orbis  terras  plerique  in  parte  tertia 
Africam  posuere,  pauci  tantummodo 
Asiam  et  Europam  esse,  sed  Africam 
in  Europa.'  Varr.  de  L.  L.  lib.  iv. 
'  Terra  in  Asiam  et  Europam  ;  Asia 
enira  jacet  ad  Meridiem  et  Austrum, 
Europa  ad  Septemtrionem  et  Aqui- 
lonem.'  Ubi  notandum  Varronem 
Africam  in  Asia  ponere,  contra  quod 
supra  Sallust.  De  hac  postrema  di- 
visione  intelligendus  locus  Horafii 
Od.  27.  lib.  III.  '  Tua  sectus  orbis 
Nomina  ducet.'  '  Sectus,'  i.  divisus 
in  duas  partes.  Europae  autem  no- 
men  esse  ab  Europa  Agenoris  filia 
scriptores  fere  omnes  tradunt.  Vide 
tamen  Eustath.  in  Dionys.  Sed  ve- 
rum est  Europae  nomen  Phcenicibiw 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    V, 


243 


oertum  est  appellari.  Sed  alii  de  amore  Jovis  in  taurum 
versi  narrant.  Alii  cam  a  prasdonibus  raptam,  el  naveni, 
quae  Jovis  tutelam  effigiem  tauri  "^  habuerit,+  in  earn  regio- 
nem  esse  delatam.  Quidara  ob  pulchritudinem  regionis 
per  simulationem  raptaa  filiaj  occupatam  earn  terrani  ab 
Agenore  et  Phoenicibus  ferunt. 


4  '  Verba  ilia,  et  navem,  quce  Jovis  tutelam,  mendosa  sunt :  et  fortasse  ita 
corrigenda,  et  navem  quojus  tut ela  effigiem  tauri  habuerit.'  Fulv.  Ursin.  Vide 
Notas  inf. 


NOTiE 


deberi,  qui  Europam  dicebant  Ur- 
appa,  quasi  terram  \fVKoirp6(T<i>iT0v,q\i\?i 
Europaei  Africanos  candore  faciei 
rnultum  superant,  unde  et  Europa 
ipsa  Cadmi  soror  dicta  est,  quasi 
alba  facie  virgo.  De  Europse  raptu 
variant  sentential,  ut  hie  Festus  re- 
fert;  cui  addere  potes,  si  lubet,  earn 


Hujus  Tauri  regis  meniinit  Eustatli. 
in  Dionys.  meminit  et  scriptor  Chro- 
nici  Alexandrini,  aitque  eum  occu- 
pata  Tyro  rapuisse  Europam,  et  tori 
consortem  fecisse.  Dae. 

^  Quce  Jovis  tutelam  effigiem  <rt«ri] 
Lege  cum  Scaligero  :  Qua  Jovis  tute- 
lam effigie  tauri.     Sed  faedius  men- 


raptam  fuisse  navi  quae  taurus  dice-     dam  latet.    Quippe  legendum,  £<  wa- 
batur :  ex  Polluce  lib.  i.  cap.  9.  "Ectj     ve,  qua,  fyc.  ait  enini  Agenovis  filiani 


5e  rtva  vXola  Av^ia  XeySfieva  Kpiol  Kal 
rpdyoif  ois  elKa^av  (in  toiovtov  ^v 
itXo7ov  KoiX  6  ravpos  6  r)]v  Eiipuirav  aya- 
ydf.  i.  e.  '  Sunt  et  quaedani  naves 
LybicaE  dictae  arietes  et  birci,  ita  ut 
conjicere  liceat  talem  fuisse  navem 
et  taurum  qui  Europam  abduxit.' 
Item  ex  Pala^phato  Taurum  hunc 
Cretensium  regem  fuisse,  qui  occupa- 
to  Tyro  Europam  inter  alias  virgines 
rapnit.  Tb  Se  a\rt6(s,  inquit,  ex*'  ^5e. 
'AvTjp  Kvdffcrtos,  dv6fj.aTt  Tavpos,  ^rroXe'/uei 
TTJ  Tvpr]via  X'^P'J-  Tf^evrcuov  5'  iK  Tv- 
pov  1\pitaaiv  &\\as  re  Kdpas,  aWa  S^ 
Ka\  ri)v  Tov  ^aaiKiws  Ovyarepa  'Evpd- 
irriv  (Keyov  oOi/  ol  tivOpatwoi,  Euptiirrjv 
rrjv  rov  /3a<n\«ais  ravpos  tx'^*'  4x^'^'^- 
rovTov  Si  ytvop-ivou  TrpoaavcirXiaOr)  b 
fivOos.  I.  e.  '  Veritas  autem  sic  se  ha- 
bet :  homo  Cnosslus  nomine  Taurus 
Tyriornm  regioncm  vexabat  bello,  ac 
postrcmo  cum  omnes  alias  Tyri  puel- 
las,  turn  «-tiani  rapuit  filiam  regis  Eu- 
ropam. Et  iude  vulgo  dicebant, 
Karopam  regis  filiam  Taurus  liabens 
iil'iit.    His  ita  geslis  fabula  conficta.' 


nave  delatam  in  earn  regionem,  nem- 
pe  Europam  :  nihil  cerlius :  lege 
modo.  Tutela  dicebatur  in  navi  ubi 
Deorum  effigies  cselabantur,  in  puppi 
scilicet,  non  in  prora,  ut  quibusdam 
persuasum.  Ovid,  in  Epist.  '  Acci- 
pit  et  pictos  puppis  adunca  Deos.' 
Virg.  X.  yEneid.  '  Et  aurato  fulgebat 
Apolline  puppis.'  Tutelam  et  para- 
semou  perperam  confundunt  viri 
docti,  qus  et  loco  et  signilicatione 
diiferunt.  Tutela  semper  in  puppi, 
parasemon  semper  in  prora,  nempe 
animalium  ut  plurimum,  aliquando 
etiam  rei  cujuslibet  effigies  sive  pic- 
tura  supra  rostra  posita,  unde  navi- 
bns  nomen  :  apud  Virg.  '  Massicus 
zerata  princeps  secat  aequora  tigri.' 
Navis.iigris  dicta,  quod  tigreni  habe^ 
ret  pro  parasenio.    Sic  apud  eundem 

*  pristis,'    '  chimjcra,'     '  Centaurus,' 

*  Scylla,'  naves  dicta;.  Sic  Davis 
Bellerophontis  dicta  r/?g^««t/s,quod  ei 
equus  alatus  erat  insigne.  Navis 
autem,  quae  Europam  vcxit,  tutelam 
Jovis  habuit  sub  effigie  tauri.    Unde 


244 


SKXTl    POMPEII    FESTI 


Ex  A  GOG  EN/  evectionern. 

Examen'  est  et  aequamentuni,  et  judicii^  investigatio,  et 

apum  congregatio,  vel  locustaium. 
Examussim/regulariter :  amussis  enirn  regula  fabrorum  est, 

vel,  ut  alii  volunt,  ferramentum,  quo  in  poliendo  utuntur. 
Exanclare,''  exhaurire. 
Exbueres  ^  ^  exinteratas ;  sive  exbuas,  quae  ebiberunt,  quasi 

epotae. 


5  '  L.  in.  pro  jtidicii  habet  indicii.'  Fiilv.  Ursin. — 6  Alii  libri  Exuberes,  et 
niox  pro  exbuco,  exuberm  vel  exburce  legunt.  Ed.  Seal.  Exubueres  pro  £x- 
bueres  habet. 


NOTvE 


et  navis  taurus  dicta.  Varum  Aga- 
tharcliides  Gnidius  in  Europicis  ait, 
non  in  tiitela  navis,  sfd  in  parasemo, 
in  prora  taurum  fuisse  depictum. 
Inde  fulciri  possit  sententia  eniditis- 
simi  Salmasii,  qui  legebat  in  verbis 
Festi,  alii  earn  a  pradonibus  raptam,  et 
nave  qua  Jovis  tutelam,  effigiem  tauri 
habuerit.  Quasi  Festus  separet  Jovis 
tutelam,  quae  in  puppi,  ab  effigie 
tauri,  qux  parasemon  erat  in  prora. 
Idem. 

s  Exagogenl  Plautus  Rudente.  Jos. 
Seal. 

ExagogeTi]  Exportationem,  evectio- 
nern, a  Graeco  i^dyw,  educo.  Plant. 
Rudent.  iii.  2.  '  Eamque  eventurani 
exagogen  Capuam  et  sospitem.'  Dae. 

'  Exa7nen'\  l,r}Kuixa  Graeci,  unde 
Latini  sacoma.  Vitruvius.  Vel  iSca- 
»na.  Glossarium  :  *  Scama,  ff7]Kup.a.' 
Apud  eundem  auctorem,  '  Scava, 
^vy6s.'     Lego  Scama.  Jos.  Seal. 

Exanten']  Lingiila  ilia,  quae  in  ansa 
liuc  atque  illuc  nutat,  dum  lancibus 
aequatis  respondeat  summo  puneto  : 
qnare  optime  Festus  aqunmentum 
dixit.  Dae. 

"  Examussim]  Quod  ait,  Amussim 
etiam  ferramentum  esse,  quo  utuntur 
fabri  in  poliendo,  verum  est.  Inde 
enim  Aniussivum  Vitruvio.      Varro 


Quaestionum  Plantinarum  lib.  ii, 
'  Amussis  est  aequamen,  laevamen- 
turn.'  Vetus  Glossarium:  'Examus- 
sim, epevvai.'  Id  potius  eonveniret 
voci  '  Examina.'  Jos.  Seal. 

Examussim^  Accurate  Plaut.  Pro- 
leg.  Menaech.  '  Ut  banc  rem  vobis 
examussim  disputem.'  Vide  '  amus- 
sis.' Dae. 

"  Exanelare]  Pro  exantlnre.  Vide 
'  anclare.'  Idem. 

y  Exbueres']  Exbuce  dictae  a  bua,  in- 
fantium  puerorum  voce:  unde  vini- 
buas  Lucilius  bibaces  mulieres  vocat: 
nisi  auctoritas  Festi  intercederet,ego 
libentius  Exuberes  airoyaXaKrovs  in- 
fantes interpretarer,  quemadmodum 
contra,  '  Sububeres,  vTrofj.a(niovs,'  ut 
inveni  in  Glossis  Latinis.  Jos.  Seal. 

Exbueres]  Veteres  Latini  buere  et 
imbuere  dicebant  pro  implere  liquore, 
unde  bua  potio,  quae  propria  puero- 
rum vox  est,  qui  cum  volunt  bibere, 
bu  priori  syllaba  contenti  sunt,  ut 
infra  Festus  in  voce  '  imbutum.'  A 
bua  igitur  dicuntur  mnlieres  exbuce 
sen  exbueres,  qnas  tinibuas  dixit  Luci- 
lius. Sed  cur  exinteratas  interprete- 
tur  non  video,  nisi  significare  velit 
mulieres  quae  nimium  epotae  torquen- 
tur  et  quasi  exenterantur,  et  evisce- 
lantur.     Alii  legunt  exuberes  et  ex^ 


UK    VERBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB.    V. 


•245 


Excedere,7  -  egredi. 

Excidionem  urbis  a  caedendo  dictam  manifestum  est. 

Exciet/excutiet. 

Excipuum/  quod  excipitur,  ut  praecipuum,  quod  ante  ca- 

pitur. 
Excudere/  procudere,  et  incus  ipsa  a  cudendo  ^  dicta  sunt. 
Exdorsua/  dorsum  confringe ;  alii  exime. 
Exdutae,9  *  exuviae. 


7  Legendum  monet  Dae.  ut  in  vet.  lib.  Escendere. — 8  Qtiidam  pro  cudendo 
legiint  cadendo. — 9  Alii  libb.  exclutce.    Vide  Not.  inf. 


NOTiE 


ubereE :  airoyaXciKTovs  infantes  inter- 
pretatur  Scaliger,  hoc  est,  ab  ubere 
remotos.  Ut  contra  sububeres  dicnn- 
tur,  qui  sub  ubere  sunt.  Prior  lectio 
vera  est.  Dae. 

^  Excedere'\  Lege  ut  in  vet.  lib. 
escendere.  Glossae,  '  esceudit,  avix- 
Paivft.'  Idem. 

*  Exciet]  Cieo,  moveo,  a  Graeco  Kt- 
vfo)-.  exciet,  exmovet,  et  exmovebit, 
ut  apud  Plant.  TrncnI.  i.  1.  '  Suuni 
iiomen  oinne  ex  pectore  exmovit 
meo.'  Idem. 

b  Excipuum]  Quod  excipitur,  se- 
jongitur,  separatur:  excipere  eninj 
separare.    Virgil.  *  Ipsuni  ilium  cly- 


mere  ;  quare  legebam  exossua:  id  se- 
quentia  suadebant,  'quantum  potes  ' 
et  '  exossata  fac  sient.'  Itaque  ubi 
illud  prinium  in  mentem  venit,  nee 
mora,  doctiss.  et  acutissimo,  ita  et 
optinio  viro  Tanaquillo  Fabro,  nunc 
/laKapiT]],  novcrayiTT),  tunc  meo,  eoque 
nomine,  ut  alia  multa  taceani,  de  me 
optime  merito,  meam  suspicionem 
aperui,  atque  ille,  ut  erat  facilis  et 
mei  amans,  conatum  laudare,  hortari, 
mihique  codicem  suum  ostendere,  ubi 
illud  idem  manu  sua  vir  doctissimus 
praenotarat.  Adjecit  etiam,  ita  sem- 
per depiscibusVetereslocutos.Plaut. 
Ampiiit.  1.  1.    '  Exossatum  os  esse 


peum,  cristasque  rubentes  Excipiam      oportct,  quem  probe  percusseris.  Mi- 


sorti.'  Idem. 

'  Exciulere'\  Excudo  et  procudo  fe- 
riendo  fabrico,  elicio.  Nam  cudere 
est  ferire,  unde  incus:  quod  illic  ali- 
quid  fabri  cudant,  id  est,  feriant. 
Quidain  pro  cudendo  legunt  ceedendo: 
sed  nihil  niutandum.  Idem. 

■^  Exdorsuu]  Respicit  locum  Plauti 
Aulul.  II. 9.  'Tu,Maclrd?rio,Congrum, 
muracnam  exdorsna  quantum  potes, 
Atque  omnia  dum  absum  hinc  exos- 
sata fac  sient.'  Verumapiid  Plautum 
mihi  semper  suspectum  fiiit  exdorsuu; 
neque  enim  dici  posse  putabam  quid 
esset  in  piscibus  praparandis  exdor- 
9uare,  sive  dorsum  coiifiingere,  exi- 


rum  nisi  hie  ine  quasi  luuraenam  ex- 
ossare  cogitat,  Ultro  istinc  qui  ex- 
ossat  homines.  Peril  si  me  aspexe- 
rit.'  Et  Pseudol.  '  Exossabo  ego  il- 
ium similiter,  itidem  ut  niuraenam  co> 
quus.*  Sic  Terent.  Adtlph.  in.  3. 
'  Congrnm  istum  maximum  in  aqua 
sinito  ludere  Paulisper,  ubi  ego  ve- 
nero  exossabitur,  Prius  nolo.'  Haec 
propter  Festi  auctoritatem  pluribiis. 
Idem. 

'■  Exduta~\  Logebam,  txduttp,  exu- 
tee,  sive  potius  exduvia,  exuvice.  Sed 
vulgata  lectio  retineri  potest :  nam 
exmia'  nihil  aliud  proprie  quam  ves- 
tes  exduta,  ut  '  indutae,'  '  induviae,' 


24G 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Exemplum  '  est,  quod  sequamur,  aut  vitemus  :  exemplar, 

ex  quo  simile  faciamus.     lUud  animo  aestimatur,  istud"' 

oculis  conspicitur. 
Exercirent,^  sarcirent. 
Exeicilionem''  exerciti  dicebant "  antiqui :  exercitationem 

exercitati.     Item  exercitiorem,  exercitissimum  ;  sicut  ab 

exercitato,  exercitatiorera,  exercitatissimum. 
Exercitus'  et  militum  copia  dicitur ;  et  homo  multis  nego- 

tiis  exercitus  :  sed  superius  quarti  ordinis,  hoc  secundi 

est. 
Exesto,''  extra  esto :  sic  enim  lictor  in  quibusdam  sacris 

clamitabat :  hostis,  vinctus,  mulier,  virgo  exesto :  scilicet 

interesse  prohibebatur. 


10  Pro  isiud  quidam  libri  legiint  el  hoc. — 11  Vett.  libb.  Exercionem  exercili  d. 

aOTJE 

Exduta  ab  exduo,  Grsece  iKSvu,  et  eli-     enim  exerturum.  Idem. 


80  d,  exuo,  exuviae.  Idem. 

^  Exemplum]  Qnod  animo  imitan- 
dum  proponitnr  Terent.  Adeiph.  m. 
3.  '  Denique  Inspicere  tanquani  in 
speculum  in  vitas  omnium  Jubeo,  at- 
que  ex  aliis  snmeie  exemplum  sibi.' 
Exemplar  veio  quod  oculis,  ut  pictu- 
rae,  tabulae  pictoribus.  Horat.  Epist. 
2.  lib.  I.  '  Rursus  quid  virtus  et  quid 
sapientia  possit  Utile  proposuit  no- 
bis exemplar  Ulyssem,'  Sed  confun- 
duntur,  ut  plurimimi,  ha?c  duo.  Ut 
cum  dicitur  exemplum  et  exemplar 
eloquentiae,  pro  imagine  et  preescrip- 
tione  ad  imitandum,  et  exemplar,  vel 
exemplum,  literarum,  chirograph!, 
testamcnti,  pro  forma  et  descripto 
quod  vulgo  copia  vocatur.  Idem. 

s  Exercirent]  A  sarcio  compos! turn 
exsercio,  eliso  s,  exercio.  Unde  Terent. 
'  Qui  opere  rustico  Faciundo  facile 
victum  exercirent  suum.'  Ita  enim 
!<cribendus  est  locus,  non,  ut  quidam 
male,  exsarcirent.  Et  forte  restituenda 
vox  ilia  Ciceroni  in  libro  de  petitions 
consulatiis  :  *  Aliis  te  id  rebus  exac- 
turum  esse  persuadeas.'    Legenduui 


''  Exercitionem]  Ab  exerceo  est  ex- 
ercitium,  exercitio,  exercitus,  exercitior, 
exercitissimus,  quibus  usi  veteres  Ju- 
risconsult!, ut  ab  exercitatus,  exer- 
citatior,  exercitafissimus,  &c.  Sed 
in  vett.  libb.  scriptum  exercionem  ex- 
erciti  dicebant,  Sfc.  qnod  et  verum  est: 
nam  ut  a  suspicio,  dictum  suspicio, 
onis,  a  conspicio,  conspicio,  onis,  sic 
ab  exerceo,  ductum  substantivum  ex- 
ercio, onis.  Idem. 

'  Exercitus]  Militum  copia,  exerci- 
tus,us,  substant.  quartee  declinationis. 
At  exercitus,  ta,  turn,  adject,  negotiis 
districtus,  impeditus,fatigatus.  Plant. 
Bacchid.  '  Quae  sodalem  atque  me 
exercitos  habet.'  Aliquando  etiam 
exercitus,  hujus  exercitus,  pro  exerci- 
tatione  legitnr,  ut  apud  Plautum  Ru- 
dent.  II.  1.  '  Pro  exercitu  gymnastico 
et  palaestrico  lioc  haberaus.'  Legitur 
et  exercitus,  exercili^  pro  exercitus,  its. 
Varr.  de  vita  pop.  Rom.  lib.  ii.  '  De- 
cius  Imperator  pro  exerciti  salute  se 
Diis  manibus  devovit.'  Idem. 

''  Exesto}  Quod  ait  in  quibusdam 
sacris,  recte  docet  non  in  omnibuS' 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    V. 


247 


Exfit '  purgamentum,  unde  adhuc  manet  sufiitio. 
Exfuti,'"  exfusi ;  ut  mertat  pro  mersat. 
Exgregia?,"  egiegia;,  id  est,  e  grege  lectae. 
Exhaustant,°  eft'erunt. 

Exiles  p  et  Ilia  a  tenuitate  viarum,"^  quas  Graeci  in  chartis 
ita  appellant,  videntur  esse  dicta. 


12  Pro  viarum  iegendiiui  monent  Ursiu.  Seal,  et  Dae.  inarum. 


NOT  a: 


aacris  id  obt>ervatiiiii,  sed  in  illis  tan- 
turn,  quvE  Resolutoria  dicebantiir,  ad 
quae  nisi  soliitis  nodig  accedi  fas  nun 
erat.  Servianae  schedae  Danielis  nos- 
tri  in  illud :  '  Uniim  exuta  pedeni  vin- 
clis, in  veste  recincta:'  'Solent  enim,' 
inquit,  '  et  resohitoria  sacriticia  ab 
au^picibus  fieri ;  et  ad  Junonis  Lu- 
cinae  sacra  non  licet  accedere,  nisi 
solutis  nodis.'  Jos.  Seal. 

Exesto]  Quod  ait  in  quibusdam  sa< 
cris,  recte  docet  non  in  omnibus  sa- 
cris,  id  observatum,  sed  in  illis  tan> 
turn  quae  resolutoria  dicebantnr,  ad 
quae  nisi  solutis  nodis  accedi  fas  non 
erat.  Servius  Danielis  in  illud  Vir- 
gilii  XI.  i^neid. '  Unum  exuta  pcdem 
vinclis,  in  veste  recincta.'  '  Solent 
enim,'  ioquit,  '  et  resolutoria  sacri- 
ticia ab  auspicibus  fieri :  et  ad  Juno- 
nis Lucinx  sacra  non  licet  accedere, 
nisi  solutis  nodis.'  Scalig.  Hinc  ca- 
piendus  hie  locus  Ovidii  vii.  Metam. 
'  Egreditur  tectis  vesles  induta  re- 
cinctas,  Nuda  pedem,  nudos  humeris 
infusa  capillos.'  Et  alter  TibuUi  lib. 
I.  '  Ipse  ego  velatus  filo,  tunicisque 
solutis.'  De  liostibus,  hoc  est,  pere- 
grinis,  quos  sacris  interesse  nefas, 
Servius  viii.  i£neid.  '  Extraneos  ad 
sacra  non  licebat  adhibere.'  Dae. 

'  Exfit]  Vide  quae  oHm  in  Conjec- 
taneis  super  hoc  dixiinus.  Jos.  Seal. 

Exfit]  A  Ovw,  adoleo,  sacrilico,  6 
iuutato  in  /,  fio,  a  quo  exfio  et  >uflio, 


inde  suffitus,  suffinienfum,  exfit.  Fa- 
bius  Pictor  apud  Noniuni  in  voce  Sal 
aperte  nos  docet  quid  sit  exfit.  '  Ex- 
fit,' inquit,  '  est  sale  sordidum,  quod 
nstum  est,  et  in  ollam  rudem  fritilera 
objectum  est,  postea  id  sal  Virgiaes 
Vestales  serra  ferrea  secant.'  Hoc 
sal  serra  secatum  in  seriarn  conjicie* 
bant,  et  infusa  aqua  jugi  niuriem  ef- 
iiciebant.    Vide  '  Muries.'  Dae. 

■"  Exfuti]  Nam  s  saepe  nuitatur  ia 
t :  exenipla  passim.  Idem. 

"  ExgregiiE]  Vide  '  Abgregare.' 
Ant.  Aug. 

Exgregice]  Vide  'abgregare '  et  in- 
fra '  eximium.'  Dae. 

"  Exhaustant]  Nihil  muto  :  ab  ex- 
haurio,  '  exhausi,'  '  exhaustum,*  'ex- 
haustare,'  efferre,  educere.  Idem. 

p  Ejciles]  Legendum  videtur  ina- 
rum,  pro  viarum,  ut  habet  I.  m.  Vide 
in  '  Ilia.'  Ful.  Ursin, 

Exiles]  Lege,  a  tenuitate  inarum. 
Vide  '  Ilia.'  Quid  sit  Ina  in  charta, 
dixinius  in  libros  Varronis  de  Ke  Rus- 
tica.  Plinius  de  chartarum  geueri- 
bus  :  *  Deprehenditur  et  lentigo  och- 
lis  :  sed  inserta  raediis  ghUinamentis 
tenia  fungo  papyri  bibula  vix  inis 
literae  fundenti  se  tantum  est  fraudi.' 
Qui  locus  et  perperam  hodie  legitur, 
et  male  conceptus  est  a  Melchiore 
Guillandio,  qui  in  ea  capita  Plinii  de 
papyru  scripsit.  At  nos  plura  in  eum 
dicemus,  et  errata  honiinis  in  onine» 


248 


SRXTI    POMPEII    FESTI 


Exilica*'  causa,  quae  adversus  exulem  agitur. 

Eximiura'  inde  dici  coeptura,  quod  in  sacrificiis  optimum 

pecus  e  grege  eximebatur :  vel  quod  primum  erat  natum. 
Exin '  metri  causa  dicitur  pro  exinde. 
Exinfulabat'5  *  exerebat:  infulas  enim   sacerdotum,  fila- 

menta  vocabant. 
Existimare "  dictum  est  ab  aestimatione. 
Exitium "  antiqui  ponebant  pro  exitu :  nunc  exitium  pessi- 

raura  exitum  dicimus. 


13  Quidam  libri  Exinfibulat, 

NOTiE 

bonos  scriptores  debacchantis  in  me- 
dium proferemiis.  Jos.  Seal. 

Exiles  et  Ilia]  Lege,  Exiles  et  Ilia 
a  tenuitate  inarum.  Nam  et  ita  infra 
in 'Ilia.'  Vidit  Scaliger.  /naaGraeco 
hes,  hoc  estjsubtilissimee  intercursan- 
tes  venap,  quales  in  chartis  Veterum, 
et  aliqnando  in  nostris :  ab  ina,  inula, 
iinde  ilia  vel  ila,  unde  Ilia,  et  exilis, 
nisi  malis  cum  Isidore  ilia  esse  a  Grae- 
co  fj'Afbj,  quod  intestinum  tenue  sig- 
nificat :  et  cum  Vossio,  exilis,  ab  e|i- 
rrjKos,  exilis,  tenuis,  evanidus,  obscu- 
lus.  Per syncopen^^i\os, exilis.  Apud 
Herat.  Od.  4.  lib.  i.  '  Jam  te  premet 
nox,  fabulaeque  manes,  Et  domus  ex- 
ilis Plutonia.'  '  Domus  exilis'  inter- 
pretibns  negotium  facessit ;  ibique 
omnes  etsi  se  excruciant,  tamen  nihil 
intelligunt.  Atqui  poterant  ipsum 
Horatiuni  sui  ipsius  interpretem  ad- 
hibere,  qui  ait  Epist.  6.  lib.  i. '  Exilis 
domus  est :  ubi  non  et  multa  siiper- 
sunt,  Et  dominum  fallunt,  et  prosunt 
furibus.'  '  Exilis  '  igitur  est  tenuis, 
pauper.  Dae. 

t  Exilica'}  Ab  exilio,  quod  pro  ex- 
sulio.  Et  exsilium  per  s  scribendum 
aiunt  Grammatici  :  sed  non  atten- 
dant in  omnibus  fere  verbis  quae  inci- 
piunt  a  prsepositione  ex  et  s  litera 
earn  ipsam  literam  perire.  Sic  supra: 
'exersirent,'  pro'exsercirent,'  a  'sar- 


cio.'  Vide  '  Pierium,'  lib.  v.  ^neid. 
et  lib.  I.  Georg.  Idem. 

■■  Eximium]  Quod  eximitur.  Donat. 
ad  Hecyr.  act.  i.  sc.  1.  '  Eximia  pe- 
cora  dicuntur  quae  a  grege  excepta 
sunt  ad  usiis  dominoruni  suorum,  ut 
uberius  pascantur.  Sed  proprie  exi- 
mii  sunt  porci  majores,  qui  ad  sacri- 
ficandum  excepti  liberius  pascuntur. 
Etenim  boves,  qui  ad  hoc  lecti  sunt, 
egregii  dicuntur,  et  oves  lectae.'  Vir< 
gil.  '  Mactant  lectas  de  more  biden- 
tes.'  Ita  et  '  porci  eximii.'  Veruni 
non  de  porcis  tantum,sed  dequibus- 
libethostiis  eximium  dici,  ex  Veratio 
docet  Macrob.  lib.  iii.  Sat.  cap.  5. 
'  Veratius,'  inquit,  '  in  pontificiis 
quasstionibus  docet  eximias  dictas 
esse  hostias,  quae  ad  sacriiicium  de- 
stinatae  cximuntur  a  grege,  vel,  quod 
eximia  specie,  quasi  numinibus  otife- 
renda  eligantur.'  Idem. 

'  £xm]  Cicer.  in  Orat.  '  Dein  eti- 
am  saepe  et  exin,  pro  deinde  et  ex- 
inde, dicimus.'  Idem. 

*  Exiiifulabat]  Quasi  extra  infulas 
educebat.     Vide 'infula.'  /dew. 

"  Exist iinai'e]  Ab  ex  et  cpstimo.  M- 
stimo  auteni  a  Graeco  eKrtfi.a>,  pretium 
statuo,  aestimo :  nisi  malis  esse  a 
Graeco  ti/uco,  et  Latino  as.  Idem. 

*  Exitiumi  Glim  exitus:  nunc,  per- 
nicies,  mors.    Gloss,    'exitium,  6\€' 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    V 


249 


Exodium,'+^  exitum. 

Exoletus/  qui  adolescere,  id  est,  crescere  desiit. 
Exomides''  sunt  comici  vestitus  exertis  humeris. 
Exoriri,  surgere. 

Expapillato,''  brachio  exerto ;  quod  cum  fit  papilla  nudatur. 
Expataie,'  in  locum  patentem  se  dare,  sive  in  spatium  se 
conferre. 


14  Al.  Exoduin. 


NOTjE 


epos,  6\i6pov.' Idem. 

y  Exodiuin'\  Minim  displicuisse  hoc 
doctis  viiis,  qui  pro  eo  substituerint 
Exodum.  Quain  bene,  ipsi  viderint. 
Meminerant  qiiippe  e^oSov  a  Grapcis 
dici,  non  e^SStov.  At  iidem  debebant 
contra  meniinlsse,  irpdXoyov  a  Graecis 
dici,  non  item  Trpo\6yiov,  cum  tamen 
Pacuviiis  prologium  dixerit.  Varro 
Hecalombe  wepl  dvaiZv  '  Socrates 
cum  in  vinculis  publicis  esset,  et  jam 
bibissct  Kdiveiov  in  exodiimi  vitae.' 
Idem  eojj  TTOTe,  irip\  iipuiv  '  Vitae  cur- 
sum  ut  agnoscere  possem,  et  quae 
servitutis  et  libertatis  ab  origins  ad 
exodiumadductae.'  Idem  rac?)^  Mei/iTr- 
vov  :  '  Quod  coeperas  niodo  in  via 
narrare,  ut  ad  exodium  adducas. 'J05. 
Seal. 

Exodium']  Viri  docti  substitiiunt 
exodum,  quod  Graece  sit  «|o5oj.  Sed 
memiiiisse  eos  oportuit  Graecos  i^dStof 
etiam  dixisse.  Sic  ■KpoK6yi.ov  et  ■jrpd- 
Kofov,  fj.(66Siou  et  fj-fOoZov.  Exodium, 
exitus,  finis,  unde  Varro,  'ad  exo- 
dium vitam  perducere.'  Vide  No- 
nium.  De  exodiis  fabularura  erit 
alias  dicendi  locus.  Dae. 

''■  ExoU'tus']  Glossarius,  '  Exoletus, 
vnfpaKfj.os,Kai  ^|coA7)s.'  Legendum  pu- 
to,  Kttl  (^uipos.  Idem :  '  Exoletus,  rpi- 
poKos.'  Jos.  Seal. 

Exoletus]  Vide  'adolesco:'  inde 
exoleli  dicuntur  scorta  mascula  jam 
adulla.  Dae. 


*  Exomides]  'E^oofiiSfs.  Tiinicae  sic 
dictae,  vel,  quod  ab  humeris  depende- 
rent,  sive,  quod  humeri  exererentur. 
'E^wn'iSa,  iffBrjTa  kuixik^v,  western  comi- 
cam,  vocat  etiam  Pollux  lib.  iv. 
Idem  etiam  innuit  Hesych.  sed  non 
tantuni  comicam  fuisse  certum  est. 
Gell.  lib.  VII.  cap.  12.  'Romani  pri- 
mo  quidem  sine  tunicis  toga  sola 
amicti  fuerunt,  postea  substrictas  et 
breves  tunicas  citra  humerum  desi- 
nentes  habebant :  quod  genus  Graeci 
dicunt  exomidas.'  Tria  autem  exo- 
midum  genera  fuisse  reperio :  pri- 
mum  fuit  earum  quae  sine  manicis 
erant,  cum  uno  tantum  foramine  quo 
collum  exerebant,  quae  propria  i^dixi- 
Sfs  :  alterum  earum  quae  duas  ma- 
nicas  habebant  afj.(pitxa.(rxoi.?^oi  dictae, 
et  ingenuorum  tantuni  propriae  :  ter- 
tium  earum  quae  unam  manicam  dun- 
taxat,  et  dicebantur  erepo/iacrxaAot,  et 
erant  servorum.  De  his  intelligen- 
dus  Scliol.  Aristopli.  cuniait,  e|a)/ii5ay 
esse  l/xdria  SovKiko,  koi  irepofiidffxa^a: 
Vide  in  afKpindax'^^os  et  ertpoftacrxa- 
Aoy.  Idem. 

^  Expapillato]  Vide  '  eifafilato.' 
Idem. 

<=  Expatare]  Pacnvius,  *  Expatant 
se  omnes,  publiceque  se  ostendunt.' 
'  Expatant  se,'  id  est,  cxpatiantur. 
Hoc  vocabulum  retinent  Vascones, 
qui  dicunt  s'espata,  s'estendre,  s'escar- 
ter.  Idem. 


250 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Expectorat/  ex  pectore  ejicit. 

Expergitus/  ab  alio  excitatus ;  quem  solemus  dicere  ex- 

pergefactum. 
Experitos/  imperitos. 
Experrectus,  a  corrigendo  se  '' «  vocatus  ;  quod  fere  faci- 

raus  recentes  a  somno.     Experrectus  est,  qui  per  se  vi- 

gilare  ccepit. 
Explenunt/  explent. 
Explorare '  antiquos  pro  exclamare  usos,  sed  postea  pro- 


is  '  Pro  corrigendo  se,  videtur  legendiim,  a  porrigendo  «e.'    Fulv.  Vrsin. 
Ita  et  Dae. 

NOT/E 

•*  Expectorate  Pacuvius  in  Epigo- 
no :  '  Eloquere  proprie  ac  pavorem 
liunc  meiini  expectora.'  Hoc  ver- 
buni  damnare  videtur  Quintilian.lib. 
VIII.  cap.  3. '  At  veteres,'  inquit, '  ue 
expectorat  quidem  timuernnt.'  Mo- 
destius  tamen  Cicero  iii.  de  Orat. 
'  Novautnr  uiitem  verba,  quae,  ab  eo, 
qui  dicit,  ipso  gignuntnr,  ac  tiunt  vel 
conjnngendis  verbis,  uthaec : 

Tunc  pavor  sapientiam  niihi  om- 
nem  exanimato  expectorat, 

Num  vis  hujus  me  versutiloqiias 
malicias. 
Videtis  enim  et  <  versutiloqiias'  et 
'  expectorat '  ex  conjunctione  facta 
esse  verba,  non  nata.'  Inde  Giossx  : 
'  Expectoro,  airoaTtpvi^u.'  Idem, 

"  Expergitus]  Inter  expergittis  et 
experrectus  hoc  discrimen  Festus  sta- 
tuit,  ut  ille  sit,  qui  ab  aliis  excitatur, 
Lie,  qui  per  se  vigilat.  Aliter  tanien 
Dioniedes  lib.  i.  '  Expergitus,'  in- 
quit,  'qui  satiatus  somno  sponte  vi- 
gilat ;  unde  et  Lucilius  ait: '  Ergo  Et 
somno  pueros  cum  mane  expigitu' 
clamo.'  Experrectus  antem  a  quiete 
impeditus  :  unde  Sallustius  :  '  inter- 
dum  somno  experrectus  tumultum 
facere.'  Expergefactus  porro  est, 
qui  per  alium  somno  excitatur.'  Ego 
vero  crediderim  baec  Iriaeadem  esse, 


ueque  differre  :  experrectus,  ab  exper- 
rego,  unde  per  syncopen  factum  ex- 
pergo  ;  expergitus  ab  expergo,  exper- 
giscnr ;  experge/actus  ab  expergefio. 
Vide  infra.  Idem. 

^  Experitos]  Expers,  a  *  periri, ' 
quod  est,  conari,  discere,  est  '  peri- 
tus.'  Inde  '  experiri,'  '  experitus,' 
qui  el  '  expertus  :'  infra  'expreta,' 
*  expertia,'  et  *  expers.'  Glossari- 
um  :  '  expers,  fiireipos  Kal  t^nireipos,^  u 
e.  Doctus  et  ignarus.  Et  infra  :'ex- 
pertes,  ignari.'  Wdes  experitum  esse 
expertem.  Nam  ex  modo  privativuni, 
roodo  intensivum,  ute,  in,  ifc.  Idem. 

s  Experrectus,  a  corrigendo  se]  Lege 
a  porrigendo  se,  ut  notarunt  viri  docti. 
Hie  autem  porrigere  est  properregere, 
unde  pergere.  Vide  supra  'expergi- 
tus.' Exporrigere  autem,  unde  per 
syncopen  exporgere,  non  a  porro  agere, 
ut  infra  Festus,  sed  a  per  et  rego, 
probat  praeteritum  porrexi.  Idem. 

h  Explenunti  Ut  'redinunt,'  pro 
'redeunt.'  Pleo  autem,  unde  'im- 
pleo,'  '  expleo,'  '  compleo,'  '  repleo,' 
a  irXf'os,  '  plenus.'  Idem. 

Explorare^  Vide  '  endoplorato,' 
et  '  plorare.'  Inde  explorare,  inqui- 
rere,  tentare.  Et  explorator,  qui  inter 
hostes  versatur,  et  ex  rumore  eorum 
secreta  cognoscit,  suisque  renuntiat. 


DE    VERBQRUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    V.  251 

spicere,  et  certum  cognoscere  coepit  significare :  itaque 
speculator  ab  exploratore  hoc  distat,  quod  speculator 
hostilia  silentio  perspicit,  explorator  pacata  claraore 
cognoscit. 

Exporgere,^  porro  agere,  exporrigere. 

Expreta"^ '  antiqui  dicebant,  quasi  expertia  habita. 

Exrogare  "^  est,  ex  lege  vetere  aliquid  eximere  per  novam 
legem. 

Exta"  dicta,  quod  ea  Diis  prosecentur,  quae  maxima  ex- 
tant, eminentque. 

Externus  °  est  alienae  '7  terrae. 

Exterraneus  p  ex  alia  terra.  Exterraneus  '*  quoque  ^  dici- 
tur  et  qui  ante  tempus  natus,  vel  potius  ejectus  est :  dic- 
tus  autem  exterraneus  quod  eum  mater  exterrita  alvo 
ejecit. 

Extimum '  extremum  significat,  ita  ut  intimo  sit  contra- 
rium. 


16  Qnidam  Experfa,  et  niox  experitia ;  nihil  nintand4ini  monet  Dae. — 17 

Alienus  y.  c.    Alius  conj.   vir  doct.  in  marg.  ed.  Seal. — 18  Alii  bic  et  infra 
exterricineus.    Vide  Not.  inf. 

NOTiE 

Et  differt  ab  spcculatore,  qui  ante         "Externus]  Ah  exter,  exterus,  unde 

exercitum  speciilandi  gratia  mittitur:  externus.  Idem, 
liic  munere  belli  lionesto  fiingitur,  iiie         p  Exterraneusi  Frustraest  Festiis, 

saepius  capitis  poenas   luit.     Arrius  qui  a  terra,  et  praeposit.  ex,  exterra- 

Menander  de  re  milttari  i.    *  Explo-  neum  dictum  putat.     Nam  est  ab  ex- 

ratores,  qui  secreta  nuntiaverunt  hos-  tra,  pro  quo   prius  dicebant  extera. 

tibus,  proditores  sunt,  et  capitis  poe-  Ita  exterraneus,  qui  postea  extraneus. 

nas  luunt.'  Idem.  Idem. 

^  Exporgeie]   Vide  *  experrectus.'         •>  Exterraneus  quoque]  Hie  \ocns  sic 

Idem.  melius  in  quibusdam  codd.  conceptus 

'  Expreta]  Niliil  mutandum.     Ex-  est:  Exterricineus  quoque  dicitur  qui 

preta   transposita  litera  pro  experta,  ante  leinpus  natus,  vel  potius  ejectus  est. 

id  est,  experila.    '  Experiri,'  '  expe-  Dictus  autem  exterricineus  quod  eum  ma' 

ritns,'  '  expers.'     Vide  supra  'expe-  ter  exterrita  alvo  dejecit.     Ahexterren- 

ritus.'  Idem.  do,  exterricineus  dictus,  quem  exterri> 

"    Exrogare]    Vide     *  Derogare.'  ta  mater  ejecit.    Graeci  vocant  ticrpu' 

Idem.  IJM,  et  ('(ajujSAoi/ia.    Et  diifert  ab  eo, 

"  Exta]  Quasi  exsecta  ab  exsecando,  quem  Graeci  vocant  T]\n6ixr)vov,  qui 

et  non  ab  extando,  ut  putat  Festus.  ante  exactos   menses   natus  est,  ut 

Inde  extar  in  Glossario,  olia  ubi  exta  apud  I'oetas  Euryslheus.  Idem. 
coquebantur.  Idem.  '  Extimum]  '  Extimum  promonto^ 


252 


FESTI    DE    VERB.    SIGNIF.    LIB.   V 


Extrarium^  ab  extraneo  sic  distinguitur  :  extrarius  est,  qui 
extra  focum,  sacramentum,  jusque  sit : ''  extraneus  ex 
altera  terra,  quasi  exterraneus. 

Exugentes,-°'  exprimentes. 

Exuviae "  ab  exuendo  dictae. 


19  Legendum  censet  Seal,  extra  focum,  sacra,  jusque  sit,  Dae.  monet,  qui 
extra  focum  f  sacra  familia  jusque  sit. — 20  Alii  Exurguentes. 


NOT^ 

jium.'  Plin.  Idem.  focum,  sacra  familice  jusque  sit.    Ex- 

*  Extrarium]     Legendum    censeo,  traiiis  opponuntur  sui  haeredes  qui 

extra  focum,  sacra,  jusque  sit :  intelli-  sunt  iu  sacris  patris  familiee.  Dae. 

git  sacra  familiae,  aut  potius  gentis.  '  Exugentes'\    Glossnrium :    '  Exu- 

Sui  haeredes  sunt  in  sacris  patris  fa-  git,  e'/ciriir/ffi.'  Jos.  Seal. 

niiliae.  Jos,  Seal.  Exugentesi  Exugo,  pro  exsugo,  de- 

Extrarium']  Extrarius   et  extraneus  perdita  litera  S.  Vide  '  exercirent,' 

nullo  modo  difFerunt.    Sic '  proleta-  et   '  exilica.'     Verbo    exugere    saepe 

rius  '     et    '  proletaneus  '    dicebant,  utitur  Plautns.  Dae. 

'  praesentarius'    et    '  praesentanens,'  "  ExuvicB'\   Vide  '  exdutae.'     Exu- 


'  vicarius  '  et  '  vicaneus,'  et  similia. 
Sic  extrarius  et  extraneus  haeres,  qui 
nullo  cognationis  vinculo  testatori 
jungitar.    Infra  legendum,  qui  extra 


vice  dictae  quaecnmque  exuuntur,  ini- 
mo  et  alia  eliam,  ut,  '  exuviae  Deo- 
rum,'  infra  in  voce  '  tensa.'  Idem. 


SEX.   POMPEII    FESTI 


DB 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 


LIBER   VI. 


Fa  BAM  *  nee  tangere  nee  nominare  Diali  flamini  lieet,  quod 
ea  putatur  ad  mortuos  pertinere.  Nam  et  lemuralibus 
jacitur  larvis,  et  parentalibus  adhibetur  sacrificiis,  et  in 
flore  ejus  luctus  literae  apparere  videntur. 

Fabiani  **  et  Quintiliani  appellabantur  Luperci  a  Fabio  et 
Quintilio  praepositis  suis. 


NOTvE 


1  Fabain']  Vide  Gellium  lib.  x.cap. 
15.  Defabis  qiiaslemiiribiis  jaciebant 
in  eonim  saciis,  Varro  de  vita  Pop. 
Koin.  lib.  I.  '  Quibiis  temporibiis  in 
sacris  fabam  jactant  noctu,  ac  dicunt 
se  lemures  domo  extra  januam  ejice- 
re.'  Ritiini  aperte  docet  Ovid.  lib. 
V.  Fast.  '  Ille  memdr  veteris  ritiis, 
timidiisqiie  Deoriim  Surgit :  habent 
gemini  vincula  imlla  pedes  :  Signa- 
qiie  dat  digitis  medio  cum  pollice 
junctis,  Occurrat  tacito  ne  levis  um- 
bra sibi  :  Terque  mantis  piiras  fonta- 
na  perliiit  unda  :  Vertitur,  et  nigras 
accipit  ore  fabas.  Aversusque  jacit : 
sed  dnm  jacit,  hajc  ego  niitto,  His, 
inqnit,  redimo  meque  mcosque  t'abis. 
Hoc  novies  dicit,  ncc  respicit:  um- 
bra putatur  Colligere,  et  nullo  terga 
ridente  sequi.'    Hunc  morem  si  ego 


hodieque  alicubi  observari  moneo, 
nescio  an  plures  sim  babiturus,  qui 
facile  fidem  adbibeant;  atqui  certum 
est/illud  idem  etiam  nuncin  Vasconia 
pueros  factitare,  qui  cum  larvas  illas 
leniurales  expavent,  fabas  aliaque 
legumina  per  cubicula  sua  dissemi- 
nant,  et  it  a  opinantur  se  eas  e  cubi- 
culo  fugare,  et  extra  donium  ejicere. 
Dae. 

*>  Fabiani'i  Vide  '  Quintia  prata.' 
Ant.  Aug. 

Fabiani  et  Quintiliani']  Fabiani  Re- 
mi  socii,  Romuli  Quintil.  Ovid.  ii. 
Fast.  'Dicta  facit,  Fabiique  simul : 
venit  irritus  illuc  Romulus,  et  meti- 
sas  ossaque  nuda  videt.  Risit  et  in- 
doluit,  Fabios  potuisse  Remumque 
Vincere,  Quintilios  non  potuisse 
suos.'     His  postca  a  C.  Cajsare  ad- 


254 


SEXTl    POMPKII    PESTI 


Facem  "^  in  nuptiis  in  honorem  Cereris  praeferebant,  aqua- 

que  aspergcbatur '  nova  nupta :    sive  ut  casta  puraque 

ad  virum  veniret ;  sive  ut  ignem  atque  aquam  cum  viro 

communicaret. 
Faces  ^  antiqui  dicebant,  ut  fides. 
Facessere  *  significat  interdum  facere,  ut  est,  Jussa  faces- 

sunt:  interdum  vero  pro  abire  ponitur.    Pacuvius:*^  Fa- 

cessite  omnes  hinc,  id  est,  abite. 
Factio  et  factiosns^   initio  honesta  vocabula  erant:  unde 

adhuc  factiones  histrionum  et  quadrigariorum  diciintur. 

Modo  autem  nomine  factionis  seditio  et  arma  vocantur. 


1  Ed.  Seal,  apargebatur. 

SOTM 

dita  tertia   sodalitas,  nempe  Julio-     nificat,  facio,  et  retrocedo 


mm,  Dio  lib.  xliv.  Idem. 

e  Facem]  Catiil).  '  viden'  ut  faces 
Splendidas  quatiiint  comas  ?'  Ideo 
autem  faces,  quia  per  noctem  tantum 
nova  nupta  ad  maritum  ducebatur, 
ut  ait  Plutarch,  quiquinque  ferri  so- 
litas  fuisse  docet  in  Quaest.  Rom. 
queest.  ii.  Ilium  vide,  vide  et  infra 
'  Patiimi  '  et  *  Rapi.'  Aqua  etiam 
aspergebatur  nova  nupta.  Yarr.  lib. 
IV.  de  L.  L.  '  Igitur  causa  nascendi 
duplex  aqua  et  ignis  :  ideo  ea  in  nup- 
tiis in  limine  adhibentur.'  Idem  apud 
Servium  iv.  JEne'id.  '  Aqua  et  igni 
mariti  uxores  accipiebant,unde  etho- 
die  faces  prselucent,  et  aqua  petita  de 
puro  fonle  per  puerum  felicissimum, 
vel  puellam  quae  interest  nuptiis,  de 
qua  solebant  nubentibus  pedes  la- 
vare.'  Vide  Plutarch,  loco  supra 
laudato,  quaest.  i.  Vide  supra  'aqua.' 
Jdeni. 

*•  Faces]  In  nominandi  casu  prius 
d'lcehaot faces,  quod  mmcfax.  Idem. 

*^  Facessere]  Pacuv.  in  Teucro  apud 
Nonium  :  '  Facessite  omnes  bine,  pa- 
rumper  tn  mane.'  Ant.  Aug. 

Facessere]  A  facio,  facesso,  ut  e 
'  capio,'  '  capesso.'     Facesso  duo  sig- 


Donat. 

ad  illud  Terentii  Phorm.  act.  iv.  sc. 
3.  '  Hsec  bine  faeessat.'  '  Pro  hinc 
se  faciat,'  inquit,  *  id  est,  abeat,  ut 
hue  se  fariat,  hue  accedal  significat.' 
Item,  '  Faeessat,  pro  cedat,  alias  fa- 
ciat. Ergo  duas  res  significat  hoc 
unum  verbum.  An  '  hinc  faeessat,' 
proverbialiter,  quasi  hinc  faciat.  Plau- 
tus  :  *  Argentum  hinc  facite.'  Hue 
te  fac  dieitur,  pro  hue  accede.'  Dae. 

^  Pacuvius]  Hunc  Pacuvii  locum 
adducit  Nonius  e  Teucro :  '  Faces- 
site  bine  omnes,  parumper  tu  mane.' 
Idem. 

s  Factio  et  factiosus]  Initio  factio- 
nes proprie  divitum  et  nobiliorum  or- 
dines  dicebantur,  et  factiosi  nobiles 
et  opulenti.  Plautus  Cistellaria,  act. 
ir.  sc.  1.  '  Neque  nos  factione  tanta, 
quanta  tu,sumus.'  Et  in  Aulular. '  Is- 
tas  magnas  factiones,  animos,  dotes, 
dapsiles.'  Inde  in  Gloss,  factio  ex- 
ponitur  Tfiy/.to,  id  est,  ordo.  Inde  his- 
triones  et  quadrigarii  in  factiones, 
hoc  est,  in  ordines  divisi.  At  postea 
factio  In  malam  partem  sumi  rcspta 
est,  nempe  pro  conspiratione  et  con- 
sensu pessimornm  bominuni,  et  ita 
nunc  semper.  Idefn. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VI. 


255 


Facul ''  antiqui  dicebant,  et  faculter,  pro  facile  :  undefacul- 

tas  et  difficultas  videntur  dicta.     Sed  postea'  facilitas 

morum  facta  est,  facultas  rerum. 
Fagutal  ^  sacellum  Jovis,  in  quo  fuit  fagus  arbor,  quae  Jovi 

sacra  habebatur. 
Falae '  dictae  ab  altitudine,  a  falando,*  quod  apud  Etruscos 

significat  coelum. 
Falarica,""  genus  teli,  missile,  quo  utuntur  ex  falis,  id  est, 

ex  locis  exstructis  dimicantes. 
Falcones "  dicuntur,  quorum  digiti  pollices  in  pedibus  intro 

sunt  curvati,  a  similitudine  falcis. 
Faleri,"  oppidum  a  sale  dictum.' 

2  AVi'ifanlado. — 3  '  A  fale  dictum  I.  m.  habet  pro  a  sale.'  Ftilv.  Ursin. 


^  F<tcul]  Afranins :     *  Hand 
foemina  invenietu^  bona.'     Vide  No- 
il i  urn.  Idem, 

'  Sed  postea]  Ait  facultatem  de  re- 
bus sive  opibiis  dici,  facilUatem  ad 
animiim  pertinere.  Sic  fere  Cornel. 
Fronto,  '  Facultas,'  inquit,  '  locu- 
pletis,  facilitas  artiiicis  est.  Itaque 
dives  facultatem  habet  mnlta  vel 
emendi,  vel  redimendi;  artifex  ope- 
ra  perficiendi  facilitatem.'  Idem. 

^  Fagutal]  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  £t  Fagutal  a  fago :  unde  etiam 
quud  ibi  sacelluro,  Jovis  Fagutalis.' 
Idem. 

'  Falce]  Proprie  turres  lignes  mi- 
litares,  unde  tela  mittebantur,  quae 
ideo  falarica  dicta.  Vide  infra.  Falce 
autem  ab  Hetrusco  phalando  sive  pAu- 
lanto,  quod  cceliini  notat.  <taKavrov 
Graecum  est,  a  (pa\hs  forsan,  albus, 
nitens.  Sed  potius  /alee  a  Graeco 
<t>dKai,  nt  Graeci  dicebant  monies,  al- 
titudines,  arces.  Hesycli.  <pd\ai,  ipr\, 
ffKOTTicu,  montes,  arces  ;  et  inde  <pd- 
KavToVf  coelum  apud  Hetruscos,  quod 
altum.  Inde  palalium,  id  est,  arx. 
Inde   etiam  falere   apud    Varronein, 


NOTvE 
facul     saxa  pilea  ad  onus  peristylii  snstinen- 


dum.  Et  <pd\at  Saxones  sive  Germa- 
ni  vocabuluni  retinent  fales,  sive  f els, 
rupes.  Idem. 

■"  Falarica]  Ennius:  '  Quae  valido 
venit  contorta  falarica  missu.'  Fala- 
rica a  falis.  Idem  Nonius  et  Servius. 
Alii  a  (paKhs,  splendidus,  quod  ea  tela 
splendeant  ob  ferratam  cuspidem, 
vel  potius  ob  flammam .-  nam  falari- 
cis  circimiligabatur  materia  e  pice, 
sulphure,  et  stupa.  Sed  prius  etymon 
cerium  est.     Ut  supra.  Idem. 

°  Falcones]  Glossarium:  'Falco- 
nes, AdKTv\oi  TToSciv  fcru  ^XfTrovTfs,' 
'Digit!  pedum  intro  aspicientes.'  Et 
Isidorus  in  Gloss.  '  Falcones,  qui 
pollices  pedis  intra  curvos  habent.' 
Similiter  Graeci  Spe-TravwSfts  dicunt,  a 
5p*7ro«'o>',  falx.  Idem. 

"  Faleri]  A  sale,  quod  apud  eos  sal 
fieret,  prius  Halerii  dicti.  Sed  magis 
placet  ab  Ilaleso  conditore,  unde  et 
Falisci.  Ovid.  lib.  iv.  Fast.  *  Vene- 
rat  Atrides  fatis  agitatus  Halesus, 
A  quo  se  dictam  terra  Falisra  pntat.' 
Idem. 


256 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Falsius,  et  Falsior,''  cum  rationabiliter  dici  possint,  non  ta- 

men  sunt  in  consuetudine. 
Fama  "*  a  fando  dicta  :   sic  apud  Graecos,  <p^'/x,r)  utto  t^j  <f a- 

(Tscog. 

Faraelicosam  ^  '  terram,  terram  palustrem  vocabant. 

Famella,  diminutivum  a  fama.  . 

Familia  antea^ '  in  liberis  hominibus  dicebatur,  quorum  dux 
et  princeps  generis  vocabatur  pater,  et  mater  familiae.'^ 
Unde  familiae  nobilium  Pompiliorum,  Valeriorum,  Cor- 
neliorum,  et  familiares  ex  eadem  familia :  postea  hoc  no- 
mine etiam  famuli  appellari  coeperunt,  permutata  I  cum 
V  litera. 

Familiaris  '  Romanus,  privatus  Komauus. 

Famino,"  dicito. 


4  AI.  Familicosum  vel  Famicosam. — 5  Quaedam  edd.  Familia  aurea.— G  Oui- 
dam  lihri /ami lias. 


NOTiE 


P  Falsius  et  Falsior']  Vox  rationabi- 
liter est  Pauli ;  qua  etiam  alii  infe- 
1  ioiis  notae Grammatici  utuntiir.  Vo- 
liiit  dicere  a.ya\6yus.  Jos.  Seal. 

<!  Fama]  A  Dorico  <pdixa  pro  (p'fjfiri, 
quod  a  (prjul.  Istud  a  <pdoi,  iinde  La- 
tinuni  fari.  Dae. 

■■  Famelicosam']  Id  est,  aridam. 
Gloss.  '  Famelicus,  \ifi6^T]pos.'  '  Fa- 
melice,  Ki/xo^ripws.'  Idem. 

*  Familia  antea]  Quaedam  editioues 
Labent  Familia  atirea ;  qua  re  niotns 
Jo.  Meursius,  Pliiiologici  auctarii 
cap.  11.  existimavit  '  servos'  simpli- 
citer  '  familiani,'  at '  ingenuos,'  '  fa- 
miiiam  auream'  appellari.  Quod 
probari  non  potest,  et  certum  est 
Festuin  scripsisse^  Familia  antea,  ut 
in  antiqua  Mediolanensi.  Id  probat 
antithesis,  '  Familia  antea  in  liberis, 
&c.  Postea  hoc  nomine.'  Familia 
est  coEtus  hominum,  a  Graeco  d/xiKia, 
et  ita  proprie  antea  dicebatur  series 
bominum  ejusdcm  generis, qui  singuli 


familiares  dicebantur,  ubi  notan- 
diim  familiam  Festum  dixisse,  qua* 
proprie  gens  est.  Sic  apud  Livium 
lib.  II.  de  Fabiis :  '  Ibant  unius  fami- 
lise  duces.'  Inde  postea /ami/ia  ad 
servos  et  gladiatores  translatum,  et 
familia:  servorum  et  gladiatorum  coe- 
tus  dicti  sunt.  Cicero  '  gladiatorum 
familiae.'  Apul,  apolog.  *  Qiiindecim 
liberi  homines  populus  est,  totidem 
servi  familia,  totidem  vincti  ergastu- 
lum.'  Inde  etiam  servi  dicti  sunt  fa- 
muli. Tamen  infra  Festus  a  se  ipso 
dissentit,  aitque  familiam  esse  ab 
Osco  famel  sive  famul,  id  est  servus. 
Vide  '  famuli,'  et  ibi  notala.  Idem. 

'  Familiaris~\  Ejusdem  familiae.  Id. 

"  Famine]  Cato,  cap.  141.  '  Janum 
Jovemque  vino  prece  famino,  sic  di- 
cito.' Et  alibi,  '  hoc  vino  prasfami- 
no.  Unde  Lexicorum  Sarcinatores 
ridicule  vinum  praefaminum  dici  pu- 
tarunt.  Idem. 


DE    VFRBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    Vf. 


257 


Farnuletium  '^  dicebatur,  quod  nunc  servitium. 

Famuli  origo^  ab  Oscis  dependet,  apud  quos  servus  famel 

nominabatur,  unde  et  faniilia  vocata. 
Fana/  quod  fando  consecrantur. 
Fanatica''  dicitur  arbov  fulmine  icta. 
Fanum  a  Fano  ^  ^  dictum  ;  sive  a  fando  ;  quod  dum  ponti- 

fex  dedicat,  certa  verba  fatnr. 
Farfenum/  •=  virgulti  genus. 


7  '  Fanum  a  Fauno.     Ila  1.  m.  pro  a  funo.'     Fiilv.  Ursin.  et  ita  iegenduin 
dicit  Dae. — S  Quidain  libii  Farcenutn   vel  Frasenum,      Vid.   Not.  infra. 


NOTjE 


"  Farnuletium]  Pro  famulitium.  Var- 
ro:  '  Apud  ignaviim  doniinum  diiro 
famiilitio  astrictiis.'  *  Fannilatuin  ' 
vocat  Cicero.  '  Famnlitatem,'  Ac- 
cius  et  Paciiviiis  apud  Nonium. 
Idem. 

y  Famuli  origo']  A  Famel.  Osca 
voce  famul,  famulus;  sed  Latiuum 
esse,  lion  Oscnm,  famulum  puto.  Ut 
et  supra  Festus  in  '  Familia,'  pro  fa- 
mulo  dictum  postea  famul.  Ut  '  pa' 
pro  '  parte;'  '  do'  pro  *  domo'  et 
siniilia.  Quae  .«eqnuntur,  unde  et  fa- 
inilia  vocata,  si  Fesli  sunt,  levitatis  et 
inconstantiae  Festum  ariruunt,  qui  in 
familia  his  ootitraria  scripsit.    Nempe 


In  veteri  lapide  extra  Romam  :  '  Q. 
Coelio  Apollinari  fanatico  de  aede 
Beliona*.'  Idem. 

^  Fanum  a  Fano]  Lege  \\t  in  vet. 
lib.  Fanum  a  Fauno.  A  Fannis  fana 
dicta  Veteres  putabant,  quod  illis  pri- 
mum  tempia  sint  consecrata.  Cor- 
nelius Fronto  :  '  Fanum  Fauno  con- 
secratuni.'  Alii /u/itt  a /anrfo.  Quod 
in  ii<  consecrandis  pontifex  certa  ver- 
ba fatur.  Vel  potius  ut  Varro  lib.  v. 
de  L.  L.  quod  pontifex  in  sacrando 
fatus  est  finem  ;  liinc  (a  fando)  '  fana 
nominata,'  inquit,  'quod  pontiiices  in 
sacrando  fati  sunt  finein.'  Sed  maxi- 
me  placet  sententia  Vossii,  qui  putat 


famulum  dici  a  familia,  i  miitato  in  «,     fanum  esse  eo,  (|Uod  id  Grjeci  simili- 


quod  veruni  est.  Nam  si  a  famel  es- 
set  familia,  velim  hie  milii  respon- 
deant  qui  Festum  sequnntur,  qui  fie- 
ri potuit  ut  antea  familia  lioneste  de 
ingenuis  liominibus  diceretur.  Idem. 

^  Fana]  Vide  '  fannni.'  Idem. 

*  Fanatica]  Fanatici  proprie  dice- 
bantur  qui  divino  furore  correpti, 
qui  numine  afflati  erant.  Inde  '  fa- 
nalica  arbor'  quae  fulmine  afflata  : 
sed  fanatici  etiam  dicebantur  sacro- 
rum  ministri.  Optimum  Glossari- 
um,  '  Fanaticus,  itpaTinhs,  UpobovKos,' 


ter  cob;/  voceut.  Nemjie  per  transpo- 
sitionem  fuerit  d-i/ov,  sed  spiritus  abit 
sa>pius  in  /.  Id  probant  ipsaniet 
Festi  verba  e  lib.viii.  '  Hatiula,  par- 
va  delubra  quasi  fanula.'  Krgo  ex 
obliquo  aphv  fanum,  unde  hanulum, 
postea  fanulum,  ut  '  hostis,'  '  fostis,' 
'  holns,'  '  folus,'  et  simiiia.  Idem. 

'^  Farftnvm]  V^idelur  legisse  in 
Plauti  Milite:  '  eo  pricsternebant  fo- 
lia Farfani,'  vel  'Farfeni.'  Jos.  Seal. 

Farfenum]  Scripserat  Festus  Far- 
ferum.    Nisi  dicas  r  abiisse  in  n.  Far- 


Delph.  et  Vur.  Cla.s. 


Pomp.  Fc.st. 


R 


25S 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Farrago ''  appellatur  id,  quod  ex  plnribus  satis  pabuli  cau- 
sa datur  juraentis. 

Farreum/  genus  libi  ex  farre  factum. 

Fartores/  nomenclatores,  qui  clam  velut  infarcirent  nomina 
salutatorum  in  anrem  candidati. 

Fascinum  et  fas,§  a  fando  nominantur. 

Fastigium,''  aedificii  summum. 


NOTyE 


ferus,  antem  pro  farfarus:  qnod  fliivii 
in  Sabinis,  de  quo  Seiviiis  vii.  JEn. 
et  lierbae  nomen  est.  Fliivio  iionien 
a/a»/ar  sive  phnrphar  Syriae  flnvio.  Et 
a  flnvio  lierba  nomen  accepit,  qnod 
juxtii  eiini  nasceretur.  Qhep  fnit  sen- 
fentia  Vossii.  Farfaii  herbre  nicnii- 
nit  Plant.  Poennl.  act.  ii.  '  Viscnm 
legioni  dedi  Fnndasqiic,  eo  prapster- 
nebant  folia  frirferi.'  Et  Apnleius  : 
'  Folia  sunt  farfari  et  nngae  nierse.' 
Farfarus  est  tiissilago  nostra,  popu- 
lago,  nngnia  caballina.  Dae. 

•^  Farrafrol  Qnod  ex  mnltis  satis,  iit 
lioideo,  vicia,  et  leguminibus  fit  pa- 
buli causa.  Varr.  lib.  i.  de  Re  Rnst. 
cap.  31.  '  Contra  ex  segete,  ubi  sata 
admixta,  ordeum,  et  vicia,  et  legu- 
niina,  pabuli  causa  viridia,  quod  far 
ferro  caesa,  farrago  dicta,  aut  nisi 
quod  prinuini  in  farracia  segete  seri 
cceptnm.'  Gloss.  '  farrago,  ypdcTTis,' 
i.  granien  semiviride.  Vide  Plinium. 
Idem. 

*  Farreuni]  Qnod  in  nuptiis  ficbat, 
unde  nata  vocabnla  'confarreatio'  et 
*  diffarreatio.'  Plin.  1.  xvni.  cap.  3. 
'  Quin  et  in  sacris  nibil  religiosins 
confarreationis  vinculo  erat :  novae- 
qne  nuptae  farrenm  preeferebant.' 
Idem. 

^  Fartores]  Candidati,  id  est,  qui 
Magistratum  aliqnem  petebant,  sum- 
ma  ope  nitebantnr  ut  sibi  complu- 
lium  studia  conciliarent,  ideoque 
summo  mane  solebant  domi  inambu- 
lare,  et  salutatoribus  sui  copiam  fa- 


cere,  qnornm  siiignlos  nomine  pro- 
prio  conipellabant.  Verum,  cum  in 
tanta  salntantinm  turba  fieri  non  pos- 
set, ut  ffqne  omnes  cosiniti  essent, 
linic  rei  miuistrnm  babuere  pra>posi- 
tnm,  nt  accederitinm  nomina  dicta- 
ret,  qui  inde  nomcnclator ,  vel  monitor^ 
\c]  fart  or  dictus  est.  Idem. 

s  Fascinum  et  fas]  Fas  quidem  a 
fando,  quod  quasi  fatum  sit  a  Diis  et 
Sacerdotibus.  Sic  'jus'  a  ' jubendo:' 
sed  quomodo/rtsciHU/n  a  fando?  an  quia 
lingua  quoqiie  devetfascinntio,  utapud 
Catnl. '  Quap  nee  periiunierare  cnriosi 
Possint,  ncc  mala  fascinare  lingua?' 
Hacc  sunt  nngae.  Fascinum,  ut  optime 
Cloatins  Verusapud  Gellium  lib.  xvi. 
cap.  12.  a  Gra>co  ^dcrKtivov,  et  fasci- 
nare a  ^aa-Kaiffiv,  ensorceler,  enchanter. 
Ad  fascinum  averiendum  omnia  tur- 
pia  Veteres  adhibebant,  sic  veretri 
figuram  de  collo  pueris  suspende- 
bant,  in  greminm  suimi  despuebant, 
de  qnibus  alibi.  Idem. 

''  Fustigium]  In  Glossario  :  '  Fasti- 
dinm,  AeT&j/uo.'  Lege,  Fastigium,  de- 
Toina.  Ita  sappe  Vitruvius  ex  Ctesi- 
bio,  et  aliis  :  et '  aijoiais,  Fastigiatio.' 
Jos.  Seal. 

Fastigium]  Grajci  vocant  aerufia, 
quod  aqnilae  volantis  speciem  repraR- 
sentaret.  Gloss.'  Fasligiunj,  deTco^uo.' 
de  hoc  ita  Galenus  :  'AfToifid  ian  rb 
fiS  vxpos  avamafxivov  ttjs  6po<pfis  Sxnrfp 
rptyaivou,  id  est,  '  Fastigium  est  tecti 
pars  in  altitudineni  elevata  quasi  tri- 
angulnm.'  Ipde  et  fastigium, '  triciio» 


DK    VERBORUM    SIG  N 1  FICATION  F,    LIB.    VI. 


259 


Fastis  diebus  JHCunda '  fari  licebat;^  nefastis  quaedam  noii 

I'ari  lice  bat. 
Fastoium  ^  libri  appellantur,   in  qviibus  totius  anni  fit  de- 

scriptio.     Fasti  enim  dies  testi '°  sunt. 
Fatantur,'  multa  fantur. 
Faventia '"  bonam  ominationem  significat.     Nam  praecones 


9  Lesit  Seal.  Fastis  diebus  jus  fari  licebat:  nefastis  non  fari  licebat.  Dae. 
Fastis  diebus  jura  qiuedatn  fari,  SfC.  V.  c.  jura  Vii  qiiidani  doct.  in  marg;. 
Eli.  Seal.  j«ri(/ua. — 10  Qiiiilani  conjieiunt /a«(ii.     Vide  Notas. 


ron  '  dictum  :  Tpix<^pov  et  rplyuvov 
idem.  Vide  Salinas,  in  Fescennino 
Nigro  Sfiartiaiii.  Dae. 

'  Fastis  ditbus  jucundal  Lego:  Fas- 
tis diebus  jura  qucedam  fari,  Ifc.  Varro 
lib.  V.  de  L.  L.  '  Fasti  dies,  qiiibiis 
certa  verba  legitinia  sine  piaculo  prae- 
toribus   licet   fari.     Ab   hoc   nefasti 


NOTiE 

dieationis  loco  esse  :  Toiovro  dicpou  Tif 
(TOipTJ  yepovaia  ""Ciraros  vTr6.px<^v  irpoa- 
<pfpC)i^i\6^evos.  Videtiir  fiiisse  is  Plii- 
loxenus,  qui  temporibiis  Jiistiniani 
Consul  t'liit  cum  Probo.  Porro  verba 
ultima,  Fasti  enim  dies  festi  sunt,  ne 
Pauli  qiiidein  sunt.  Sed  ad  sacrili- 
culorum  Kalendaria,  nnde  proteeta 


dies,  quibus  diebus  ea  fari  jus  non     sunt,  ea  remittinuis,  atque  adeo  fla- 
est,  et  si  fati  sunt,  piaculum  faciunt.'      gris  ablegamus.  Jos.  Seal. 


Ovid.  I.  Fast.  '  Ille  nefastus  erit,  per 
quern  tria  verba  silentur,  Fastns  erit 
per  (pien)  lege  licebit  agi.'  Tria  ver- 
ba sunt, '  do,' '  dico,' '  addico  :'  quibus 
tota  Jurisdictio  contiuetur.  Idem. 


Fastorum  libri]  Ut  Fasti  Ovidiani. 
Fasti  a  diebus  fastis,  qui  in  iis  refe- 
runtur,  ut  et  nefasti,  sed  euui  plures 
fasti,  a  poliori  nonien  sortiuiitur  ; 
quae  leguntur  in  fine  :  Fasti  enim  dies 


^  Fastorum]  Fasti  euim   dies   festi     /fs'i  sunt:  Pauli   esse   putavit  Voss. 


sunt.  Hoc  falsuni  est:  sunt  enim 
fasti  dies,  quibus  fari  licet  prastori 
juiidica  verba.  Varro,  Ovid.  Ma- 
crob.  ab  his  diebus  Fastorum  libri 
appellantur,  quibus  eos  ilips  cognos- 
ciuius,el  translaticie  fastos  considuni 
appellamu8,  quibus  Consules  singu- 
lornm  annorum  contiuentur.  Ant. 
Aug. 

Fastorum]  Eleganler  vcteres  GraB- 
ci,  '  Fastus,  i}fj.fpoK6yiov.'  et  fastus  in 
qiiarta  declinatiune,  de  quo  qua-stio 
apiid  veteres  (irammaticos,  super  illo 


At  Scaliger  ne  Pauli  (juidem  esse, 
eaqne  tlagris  ablegat.  Ego  vero  Festi 
esse  existimo,  sed  leviter  deformata: 
lego  :  Fastis  enim  dies  fasti  insu7it : 
vel,  si  nialis  :  Fastis  enim  dies  fasti 
scripti  sunt.  Dae. 

'  Fatantur]  Apud  Salhijtiiim  tamen 
fatatum  est  fatis  decretum.  Idem. 

™  Faventia]  Hona  oniinatio  ;  '  Fans- 
tun),'  bene  ominatuui.  Nam  favere 
est  bona  et  bene  ominata  fari ;  Gr^- 
cis  (xxpfifxilv.  Et  ut  apud  Latinos  in 
sacris  praeco  Favere  populum  Jubebat, 


Lneani  :  '  Nee  mens  Eudoxi  viucetiir  sic  apud  Griveos  in   sacris  claniabat 

fastibus  annus.'    Ex  quibus  licet  con-  fv(\trifxia  earo),  '  Sil  taventia.'     Sappe 

jicere  antiquitatem  ejus  Glossarii,  ct  apud  Aristophancm,  et  ab  hac  faven- 

quantiim  fideni  ejus  sequi  debeanius.  tiimi  attcntione   bonaque  oniinatione 

l'"i;o   alioqui    inveni    duos   versiciilos  /WreiT  pro  silere  diclimi  est,  et  ad  aliu 

Iaii)l>os  in  litera  |{,   qui  videntiir  tie-  ctiam  trauslatuni.  Idem. 


260 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


clamantes,  populum  sficrificiis  favere  jubebant.  Favere 
enim  est  bona  fari :  at"  veteres  poetae  pro  silere  usi 
sunt  favere. 

Favi,  a  favendo. 

Favissae"  locum  sic  appellabant,  in  quo  erat  aqua  inclusa 


11  Quidam  libii  ac. 


NOTiE 


"  FavisscB'\    Vide  Gell.  lib.  ii.  cap. 
10.  Ant.  Auff. 

Favissw'\  Non  est  diibium,  qnin 
Graeci  vocariiit  6r\cravpovs  ea  loca, 
Plutarclius  in  Pliilopoemene  :  oh  ixr]v 
aWa  KOfj.'iffavTes  avrhv  els  rhv  KaXoifie- 
vov  6riaavphv,  oiKr^fia  KardyiLov,  ovre 
irvevfia  Xajx^dvov,  ovre  <pws  i^u>Bev,  otre 
6{ipas  exov,  oKKa.  fxeydXcp  \i6cfi  -jreptayo- 
fjLevqj  KaraK\ei6fievov,  ivravda  KaTedevTo. 
Livius  cum  acciperet  ha;c  ab  eodem 
auctore,  ex  quo  haiisit  postea  Plu- 
tarchiis,  ita  reddidit  de  eadem  re  lo- 
qiiens  lib.  xxxix. '  Adnionent  deinde 
quidam,  esse  thesauriini  publicum  sab 
terra,  saxo  quadrato  septum  :  eo  vinc- 
tus  demittitur:  et  saxum  ingens,  quo 
operitur  macliina,  superiuipositum 
est.'  In  quo  annotandum,  eleganter 
ab  ipso  Livio  rliv  irepiayojjLevov  \i6ov 
veiti  saxum,  quo  operitur  niachina, 
hoc  est,  mola  inferior,  quam  'metam' 
vocat  Paiilus  Jurisconsultus.  Intel- 
ligit  ergo  CatiUum,  ut  idem  Paulus 
vocat :  hoc  est,  superiorem  molam. 
Macbina  enim  signiticat  niolain  apud 
Veteres.  Unde  Ausonius  dixit '  Ma- 
chinale  pondiis,'  pro  mola.  Hinc  Ita- 
licuni  valgus  HJachinare,  pro  molere. 
Sane  neque  Plutarchus  sine  Livio  : 
neque  ille  sine  Plutarclio  exponi  po- 
tuerat.  Porro  el  Varro  '  tiiesaurum' 
pro  eadem  re  dixit  lib.  de  Latino  ser- 
mone  vi.  '  Sed  quod  Delpbis  in  aede 
foramen  ad  latus  est  quoddam  the- 
sauri specie,'  qaod  Graeci  6fji.(pa\hi' 
dixerunt.  '  Thesauri  specie,'  hoc  est, 


ad  modum  illarum  Favissarum,  quod 
Graeci  Briaavpohs  vocant.  Non  tamen 
ignoro  aliter  dim  a  nobis  eum  locum 
expositum.  Sed  eleganter  Naevius 
in  siio  Epitaphio  Orcivum  thesaurnm 
ab  ea  translatione  dixit :  '  Itaque 
postqiiam  est  orcivo  traditus  thesau- 
ro.'  Jos.  Seal. 

Favissal  Cisternae  templi  ad  aqnara 
recipiendam,  ab  antiquo  favio  pro 
fovea,  vel  fodio.  Et  ha?c  prima  fuit 
hujus  vocis  notio.  Postea  ob  simili- 
tudinem/«r<s,s<s  dictaesunt  cellae  stib- 
terraneae  in  templis  ubi  reponi  sole- 
bant  res  sacrae  vetustate  collapsac. 
Varro  apud  Gellium  lib.  ii.  cap.  10. 
'  Favissas  esse  cellas  quasdam  et  cis- 
ternas,  quae  in  area  sub  terra  essent, 
nbi  reponi  solerent  signa  vetera,  quze 
ex  eo  templo  collapsa  essent,  et  alia 
qnaedam  religiosa  donariis  consecra- 
tis.'  Has  favissas  Graeci  vocant  617- 
(Tavpovs,  ut  ex  Valerio  Sorano  idem 
Varro  apud  Gellium  ibidem.  Unde 
in  Gloss.  '  Favissae,  6i\aavpo'i.'  Vide 
Liv.  lib.  XXXIX.  et  Plutarch,  in  Phi- 
lopoemene.  Inde  eleganter  Naevius 
in  suo  epitaphio  orcivum  thesaurum 
de  inferis  dixit :  '  Itaque  postquam 
est  orcivo  traditus  thesauro.'  Et  En- 
nius  in  Iphigen.  '  Acherontein  obibo 
ubi  mortis  thesauri  objacent.'  Neque 
tamen/avissa;  dictae  ajlavisscp,  demta 
I  litera,  quod  in  eas  non  rude  aes  ar- 
gentnmque,  sed  flata  signataque  pe- 
cunia  conderetur,  ut  idem  Valerius 
Soranus  existimavit.     Nam  si  ita  es> 


DE    VERBORUM    SIGN  I  FlC  ATION  R    LIB.    VI. 


261 


circa  templa.  Sunt  antem  qui  putant  favissas  esse  in 
Capitolio  cellis  cisternisque  similes,  ubi  reponi  erant 
solita  ea,  qua;  in  templo  vetustate  erant  facta  inutilia. 

Faustulum"  porcellum,  feturam  porcorum. 

Februariusp  mensis  dictus,  quod  turn,  id  est,  extremo 
niense  anni  populus  februaretur,  id  est,  lustraretur,  ac 
purgaretur:  vel  a  Junone  februata,  quam  alii  februalem, 
Romani  februlim  vocant:  quod  ipsi  eo  mense  sacra  fie- 
bant,  ejusqne  feriae  erant  lupercalia,  quo  die  mulieres 
februabantur  a  lupercis  amiculo  Junonis,  id  est,  peile  ca- 
prina :  quam  ob  causam  is  quoque  dies  februatus  appel- 
labatur.  Qua^cumque  denique  purgamenti  causa  in  qui- 
busquc  sacrificiis  adhibentur,  februa  appellantur.  Id  vcro, 
quod  purgatur,  dicilur  februatum. 

NOTiE 

set,  prima  in  favissa  proiluceretur,  frugiini  pecorisque  tdlns  Spicea  do- 
net  Cererem  corona;  Niitriant  fce- 
tiis  et  aquae  salubres  Et  Jovis  aura?.' 
Dae. 

p  Februarius]  Ait  diem  Luperca- 
lia a  Veteribus  Februatum  vocari  so- 
litum.  Varro:  'Lupercalia  dicta, 
quod  in  Lupercaii  Luperci  sacra  fa- 
ciant.  Rex,  cum  ferias  menstruas 
Nonis  Febrnariis  edicit,  liunc  diem 
Februatum  appellat.'  Jos.  Seal. 

Februarius  mensis]  Varro  lib.  v.  de 
L.  L.  '  Rex  cum  ferias  menstruas 
Nonis  Februariis  edicit,  hunc  diem 
Februatum  appellat.  Februum  Sa- 
bini  purgamentum,  et  in  id  sacris 
nostris  verbum,  nam  et  Lupercalia, 
Februatio,  ut  in  autiquitatum  libris 
demonstravi.'  Etpaulopost:  'Prior, 


quam corripuit CapsarScaliger :  ' Qua) 
possunt  de  Socraticis  exisse  favissis.' 
Ne<iue  prius/armts  de  thesauiis,  sed 
de  puteis  et  aquas  cisternis  dictum 
est,  ut  jam  supra.  De  favissis  Capi- 
tolii  insignis  locus  Varronis,  qui  Scr- 
vio  Sulpitio  rogaiiti,  quid  in  Censo- 
riis  libris  significarent  favissa  Capi- 
tolincE,  resrripsit,  'in  niemoria  sibi 
esse  quod  Quintus  Catulns  curator 
restituendi  Capitolii  dixisset,  vcduis- 
se  se  areau)  Capitolinam  deprimere, 
ut  pluribus  gradibus  in  adem  con- 
sccnderetur,  suggestns(]ue  pro  fasti- 
gii  magiiiliidinc  altior  tieret,  sed  fa- 
cere  id  non  quisse,  quoniam  favissa; 
impedi*spnt.'  Dae. 

"  Faustulum]  Faustitatem  Deam 
rolebant  Veteres  pro  incremcnto  pe-  a  Principe  Jano,  Januarius  appella- 
coris:  ut,  <  Si  fretura  grcgem  sup.  tus  :  posterior,  ut  iidein  dicunt  scrip- 
pleverit:'  propterea  '  almam  Fausti-  tores,  ab  Deis  inferis  Februarius  ap- 
tatem' vocat  Horatius.  ./0.S-.  .Sta/.  pellatus,   quod    tuni   bis   parentelur. 

Fauslulum]  A  fnctiira,  qua;  proprie  Ego  magis  arbitror  Februarium  a  die 
faustitas.  Unde  et  faustitatem  Deam  februato,  quod  tum  fel)ruatur  popu- 
colei)ant  Veteres,  Horat.  Od.  5.  lil).  lus,  id  est,  lupircis  nudis  bistratur 
IV.  •  Nutrit  rura  Ceres  et  alma  fans-  antiquum  oppidum  Palatium,  gregi- 
titas.'  Hanc  in  ssculari  carmine  sic  i)us  cinctum.'  De  februis  vide  Ovid, 
mire    depinxit    Horatius :    '  Fertilis     lib.  ii.  Fast,  initio.  Dae. 


262 


SEX TI    POMPEII    FESTI 


Fedum''  autiqui  dicebant  pro  hedo,  folus  pro  holere,  fos- 

tim  '^  pro  hoste,  fostiam  pro  hostia. 
Felices'^  arbores  Cato  dixit,  quae  fructum  ferunt,  infelices, 

quae  non  ferunt. 
Femur  femoris,  et  femcn  feminis;^  lenero,  et  feneror  dici 

potest. 
Fenus  appcllatur '  naturalis  terrse  fetus  ;  ob  quara  causam 


12  A], /ostein. 


NOiiE 


•1  Pedum]  Vano  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Hircus  quod  Sabini  fircus :  et  quod 
illic  fedus  in  Latio  rure  hedus,  qiiod 
in  HI  be,  ut  in  mnUis,  oaddito,/i<frfMs.' 
Ab  antiquis  Graecis  dediictiini  pulo, 
qui  pro  aspirata  poiiebant  F.  Latini 
etiani  vice  versa  pro/,  iiteliantiir  as- 
pirata h.  Sic  hurctis  dicebant  pro 
forctis,  quod  et  Hispanis  familiare. 
Idem. 

■■  Felices']  Ennmerat  Verannius 
apiid  Macrobiiim  lib.  iii.  arbores  fe- 
lices,  et  infelices,  in  qui  bus  est  ficus 
atra.  Vide  Plin.  lib.  xvi.  cap.  27. 
Ant.  Aug. 

Felices  arboresi  Duobus  niodis  in- 
telliguntur  felices  et  infiiices  arbores, 
pro  ferlilibus  et  tVugiferis,  sive  agres- 
tibus  et  feris  :  sic  '  felix  olea'apiid 
Virgil,  et  '  infelix  oleaster.'  At  in 
libris  pontificum /dices  ct  infelices  ar- 
bores dicuntur  faustee  et  infanstae, 
non  tam  fertilitatis  habita  ratione, 
qiiani  Deoruiu  in  quorum  essent  tn- 
tela.  Vide  Macrob.  lib.  iii.  Saturn, 
cap.  20.  qui  inter  infelices  fructiferas 
etiam  noniinat.  Qiianquani  id  a  ve- 
teribus  non  fuisse  observatnm  tes- 
tatur  liic  Fesli  locus.  Cui  siiffraga- 
tur  alter  Plinii  :  '  Infelices  existi- 
iiiautur  dauinata^que  religione,  quae 
iieque  sernntur  usquam,  neque  fruc- 
tum ferunt.'  Item  iste  Apuleii  in 
Apologia:  '  Arbor  infecnnxla  et  in- 
felix,  quiE  nullum   fruclnm  ex   sese 


giguit,  tanti  est  in  prelio,  quanti  lig- 
num ejus  triinco.'  Immo  et  Lyco- 
pliron  '  infelicia  ligna,'  quae  ad  por- 
tentorum  expiationem  adbibebantur, 
vocat  aKapiza  (pvTO,.  "Orav  aKapTTOii 
yvla  (rvij.<p\4^as  (pvrols  "HcpaicTTos  eh  dd- 
Xatraav  iK^pdcnj  cnroohv,  id  est,  '  Quan- 
do  infelicibus  membra  cremans  linnis 
Vulcanns  in  mare  cineres  pone  ja- 
ciet.'  Ditc. 

*  Femur  femoris,  et  femcn  feminis] 
At  Servius  et  Carisiu.s  annotarunt, 
Femur  tantum  dict\im,  et  ab  eo  de- 
clinari /emo?is  et  feminis,  pro  ea  par- 
te corporis,  quae  est  a  coxa  ad  flexuni 
pedis.  Tibull.  '  Implicuitque  femur 
femini.'  Idem. 

*  Fenus  appcllatur']  Pauli  verba 
male  cnhcerent  cum  verbis  Festi. 
Heec  Pauli  sunt,  Festi,  qu;e  sequun- 
tur  ;  Fenus  effeneratores,  et  lex  de  cre- 
dita  pecunia,  8,-c.  Hie  Varroneni  Fes- 
tus  sequitur,  de  quo  Gellius  lib.  xvi. 
cap.  12.  '  Feuerator  enim,mi  M.  ^"a^- 
ro  in  lib.  iii.  de  sermone  Latino 
scripsit,  a  fenore  est  nominatiis,  fe- 
nus autem  dictum  a  fetu  et  quasi  fe- 
tura  quadam  pecuniae  parientis  at- 
quc  increscentis;  idcirco  et  M.  Ca- 
tonem  et  ceteros  a;tatis  ejus  fenera- 
torem  sine  a  litera  pronuntiasse  tra- 
dit,  sicuti  fetus  ipse  et  fecunditas  ap- 
pellata.'  Nonius  :  '  Fenus  ab  eo  dic- 
tum est,  quod  pecuniam  pariat  in- 
crescent!  tempore,  quasi    fetriS  aut 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  bl    LIB.    VI. 


2(33 


ct  iiummoruui  fetus  feiius  est  vocatum,  et  de  ea  re  leges 
leuebres.  Fenus,  et  feneratores,  et  lex  de  credita  pecunia, 
Fcnebiis,  a  fetii  dicta,  quod  crediti  nuinnii  alios  pariant, 
ut  apud  Giajcos  eadem  res  to'xoj  dicitur  :  t'enum  quoque 
piatoruiu  ab  hac  causa  est  appellatuni,  quando  idipsuni 
manens  quotannis  novum  parit.  Unde  etiani  lestuca 
vocata  est. 

Feralia,"  Diis  manibus  saciata  festa,  a  ferendis  epulis,  vel 
a  feriendis  pecudibus  appellata. 

Ferctum  ''  geuus  libi  dictum,  quod  crebrius  ad  sacra  fere- 
batur;  uec  sine  strue,  altero  genere  libi:  qua?  qui  adt'e- 
rebant,  strufcrctarii  appellabantur. 

Ferentarii^  auxiliares  "  in  bello,  a  ferendo  auxilio  dicti ; 
vel  quia  fundis  ct  lapidibus  pugnabant,  qua)  tela  ferun- 


lu   Quidani  liljri  auxiliatvres. 


NOT^E 


Tetuia,  nam  et  Graece  t6kos  diciliir 
oTrb  ToC  TIFCT6IV.'  Ncque  lanien  fenus 
■dfttn  sell  ab  obsoleto  feo,  unde  '  fe- 
niiin,' '  fetii,«,' '  festiica,'  '  femur.'  At 
Salinasius  de  usuiis  p.  33.  ait  Fenus 
esse  a  Grasco  rrolvos,  qiiod  est,  IVIer- 
ces,  pretinm,  vel  poena.  Quod  certe 
iieinini  unquaiii  probatiilur,  imiiio  et 
vel  vocem  Giiccam  ttoIws  pro  iroivTi, 
iie^cio  unde  Salinasius.  Nemo  sane 
eain  idunei  scriptori.s  auctoritate  tue- 
atiir.  Idem. 

"  Feralia]  Priorem  Festi  etymolo- 
gianj  probat  Varro  lib.  v.  de  L.  L. 
'  P'eralia  ab  infVris  et  ferendo,  quod 
t'erunt  tum  cpiila.s  ad  sepublirum, 
quibiis  jus  ibi  parentaie.'  Sed  cer- 
ium est  feralis  et  feralia  esse  a  fera: 
udim  fertim  dicebant  mortem.  Va  fe- 
rule est  f|iioii  ad  mortnos  periinef, 
unde  GlosH.  interpretantur  viKpiK6v, 
Feralia  fiebant  die  21.  Februarii  ; 
(Jvidius  a  vettribus  Kalendaiiis  rr- 
cedit,  (|ui  ea  fuibbc  dieil  die  17.    Il- 


ium vide  lib.  ii.  Fast.  Feralia Grae- 
ci  dicebant  juiapas  TjixEpas.  Hesjcli.  /xia- 
pal  rifiipai,  rov  'AvBeffTriptwvos  fiTivhs,  if 
aTs  ras  \puxa.s  ruv  KaToixotJ-^vuiv  avUvai 
iSSKow,  '  Ferales  dies  mensis  Antlies- 
tcrionis,  ([uibus  mortuorum  animas  e 
sepiilcris  exire  pntabant.'  Idem. 

"  Fercium]  Viden.  Catode  Re  Rust. 
Ant.  Aug. 

FerUuni]  Isidori  Glossae  :  '  Ferto- 
res,  ferto  libantes.'  Jos.  Seal. 

Ferctum]  Pro  fertum.  A  fevo,fer- 
tum  pro  latum,  et  fertum  est  Oiis  ob- 
latum.  Inde  *fertor'  et  'inferior.' 
Gloss.  '  Feriores,  ferlo  libantes,'  'In- 
ferior, irapaOfTTis,'  id  est  '  slriiclor.' 
De  strue  et  Ferto,  vide  *  Strufetta- 
rii.'  Dae. 

y  Ferentarii]  Varr.  lib.  vi.  de  L. 
L.  '  F'erentarii  equitcs  hi  dicti,  qui 
ea  modo  liabebant  ainia,  qua;  ferreii- 
fnr,  ut  jaculum.'  \'ide  '  adscriptivi.' 
Idem. 


264 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


tur,  non  tenentur,  ita  appellati.    Ferentarii,  levis  armatu- 

rae  pugnatores. 
Feretrius^  Jupiter  dictus  a  ferendo,  quod  pacem  ferre  pu- 

taretur :  ex  cujus  teraplo  sumebant  sceplrum,  per  quod 

jurarent,  et  lapidem  silicem,  quo  foedus  ferirent. 
Feria  a  feriendis  victimis  appellata.'* 
Ferise  statse  *  appellabantur,  quod  certo  statutoque  die  ob- 

servarentur. 
Ferias  ^  antiqui  festas  vocabant :  '^   et  aliae  erant  sine  die 

festo,  ut  nundinae  ;  alias  cum  festo,  ut  Saturnalia  :  quibus 

adjungebantur  epulationes    ex  proventu  fetus    pecorum 

frugumque. 
Ferire  '^  dictum,  quod  ferientes  feruntur."^ 
Ferocit  ^  apud  Catonem,  ferociter  agit.     Fivere  idem  '7  pro 

figere. 

14  Alii  vocali,—\5  Vide  Notas  inf.— 16  Ah  ferantur.— 17  Quidam  libb,  item. 


NOTiE 


^  Feretrius]  Alii,  quod  ei  opima 
ferreiit  spolia,  vel  a  feriendo.  Pro- 
pert,  lib.  IV.  '  causa  FeretrJ,  Omine 
quod  certo  dux  t'erit  ense  ducem  ; 
Sen,  quia  victa  suis  humeris  ha-c  ar- 
ma  ferebant,  Hinc  Feretrt  dicta  est 


norum,  id  est,  rusticorum.  Quibus 
conveniuntnegoliis  propriis  vel  mer- 
cibus  provisini.  Vide  Macrob.  lib. 
I.  Sat.  cap.  16.  Idem. 

b  Ferias]  Corrige,  Ferias  antiqtii  fe- 
sias vocabant,  recte  :  feiiis  epulationes 


ara  superba  Jovis.'     Sed  optime  ^o-  adjungebantur,  quare  a  Graeco  effnav 

nuit  Scaliger  dictum  Feretrium  a  Fe-  '  festnin  diem  agere,'  coiivivio  exci- 

retro  poinpse  triuniphalis.     Valerius  pere  dictaj  fesiw  quiE  postea  Feria. 

Flaccus:    '  Has,  precor,  exuvias,   et  Velius  Longus  :  'Ferias  quoque  non 

opima  cadavera  nostro  Linquite,  ait,  fereas,  quoniam  apud  antiques  fesiae 

Feretro.'  Idem.  non  feseae  sunt.'     Vide  infra.  Idem. 

*  Fm<E  s<a<ff]  Publicarum  feriarum  Ferias  antiqui  festas  vocabant]   At- 

genera  sunt  quatuor  :' Stativae,' quae  qui   quaedam    feriae  sine    die    festo. 

certis  diebus  et  niensibus,  et  in  fastis  Quomodo  igitur  ferias  festas  Veteres 

stalls  observationibus    adnotatae,  ut  dixere?    Ridiculuni.  Lege  modo,  Fe- 


agonalia.carmentalia,  lupercalia,  &c. 
*  Conceptivae'  quae  quotannis  aniagis- 
tratibus  vel  Sacerdotibus  concipiun- 
tur,  vel  incertos,  vel  in  incertos  dies, 
ut  Latinae,  Paganalia,  sementina?, 
compitalia.  '  Imperativae,'  quas  con- 
sules  vel  praetores  pro  arbltrio  potes- 
tatis  indicunt.     Et 'nundinae,'  paga- 


rias  antiqui  fesias  vocabant.  Id  que 
etiani  doctiss.  Vossio  in  meutem  ve' 
nisse  video.  Vide  supra  '  feriae.' 
Idem. 

c  Feiire]  Inepte  Paulus  a  ferendo. 
Ferio  est  ab  iEolico  ^ep-rriip  pro  Seprvp 
unde  et  verbero.  Idem. 

^  Ferocil]    A  ferox,  quod  a  ferus. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION E    LIB.    VI. 


205 


Fcrus  •  nger  incultus. 

Fe.scennini  '^  versus/  qui  canebantur  in  nuptiis,  ex  urbe 

Fesccnnina  '9  dicuntur  allati :  sive  ideo  dicti,  quia  fas- 

cinum  putabantur  arcere. 
Fcsnoe  "  ^  vocabantur,  qui  depellere  fascinum  credebantur. 


18  Ed.  Seal,  nnica  «.— 19  Alii  Fescenia, — 20  '  L.  m.  Fescetia :  et  ita 
videtiii  scriliendum.'  Fulv.  Ursin.  Conjicit  Dae.  Fescenninoe :  sed  legendum 
monet  Fescenoe,  In  niarg.  ed.  Seal.  '  Fescenina  vel  Fascennona.'  Seal,  ipse, 
ex  vestieiis  piiscae  editioni?,  legit  Fascince. 


NOTJE 

De   fivere   pro  figere    valde    diibito,  Floribus  et  vino  Geniiim,  memorem 

neqiie  eiiim  reperio  g  unquam  miita-  brevis  a-vi.    Feseennina  per  hunc  in- 

ttini   in  w.     Sed  legendnm  est  ^6erc;  venta  licentia  nioiem  Verslhus  alter- 

T\2imJiboA\ceh&\\tYirofigo;\\\nc fibula,  nis  opprobria  rustica  ludit.'     Livius 

quae  afigo, fixula.  Idem.  lib.  i.   'Qui  non,  sicut  ante,  Fescen- 

«■  Ferits^    Ut  contra  politus    ager,  nino  versu  similem  iiicompositum  te- 

qui  bene  eultns  est.  Idem.  mere  ac   riidem   alternis  jaciebant.' 

'  Fescennini  versus]    A   Feseennina  Inde  postea  versus,  qui  a  puerorum 

Tusciae  urbe,  qnce  '  Fescennia' Pllnio,  niultitudine  nubentibus  canebantur, 

'  Phescennium' Catoni,  Dionysio  *a(r-  quia  omnium  lasciviarum  et   oppro- 

Kfviov,     Servio,    si     vera    scriptura,  brioriim  plenissimi  erant,  Fescennini 

•Fescennium.'     Hodie    Citta    Castel-  dicti  sunt.    Catull.  '  Nee  diu  taceat 

Inna.     Perperam  Servins  Campaniae  procax  Feseennina  locutio.'    'Convi-* 

oppidum    dicit.        Fescennini    versus,  tia  festa' vocat  Lucanus  lib.  ii.  *  Non 

temere  compo-iti  et  rudes,  nascentis  soluti  lusere  sales,  nee  more  Sabino 

adiuic    Romanae    poeseos    primordia  Excepit  tristisconvitia  festa  maritus.' 

fuere,    neque    nuptiales,   quippe   eos  Idem. 

casci  illi  homines  in  conventibiis  suis         s  Fesnoe'\  Lego  Fascinoe  ex  vestigiis 

ac  festis  soleninibiis  post  fruges  con-  priscae  editionis.  Fascinoe.  ut '  Piluni- 

ditas,  et    labores    rusticos    exactos,  noe,'   'popioe:'  hoc  est,  Fascini,  Pi- 

sacrificiis  operati,  ut  animum  relaxa-  lumni,  populi.  Jos.  Seal. 
rent,  et   sese  jucunditali  traderent,  Fesnoel  In  niarg.    Fescenincs.     An 

genio  indulgeiitesinter  epulas  usurpa-  legendum  Fescenninoe,  ut  Fescennini 

bant,  per  iuduni  et  jocuni,  inter  se  dicti    fuerint  pueri,    qui    in   nuptiis 

jocuiaria  dicta  obscoenitate  et  oppro-  F^escenninos  versus  canentes,  sic  fas- 

briis  referta  jacientes.     Aperte  de-  cinum  arcere  putabantur?    At  liber 

ciarat  Horat.  in  Epistola  ad   Angus-  antiquus,  Fescenoe.    Et  ita  legendum  j 

turn   quae  est  I.  lib.  ii.      'Agricolap,  nam  et   Deus    Fascinus  f'uit,  qui  fas- 

prisci,  fortes,  parvoque  beaii,  Con-  cinum  depeilebat  ;   Imperatorum  et 

dita  post  frnmenta,  levantes  tempore  infanliuni  custos,  inter  sacra  Romana 

festo  Corpus,  et  ipsum  animum  spe  a   Vestalibus   cultus.     De  quo  Plin. 

finis  dura  ferenteiu,  Cum  sociis  ope-  lib.    xxviii.    cap.    4.     Fescenoe   pro 

rum,  et  pueris,  et  conjnge  fida  Tel-  /•aocinoe,  id  est,Fascini,  ut  '  Pilnmnoej 

lureni  porco,  Silvanum  lacte  piabant,  'popioe,'  pro  Pilumni,  popli.  Vac. 


26G 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Festram''  antiqui  dicebant,  quam  nos  fenestram. 

Fetiales  ' '  a  feriendo  dicti :  apud  hos  enim  belli  pacisque 

laciendae  jus  est. 
Fjber,''  genus  bestir  quadrupes.     Plautus  :  Sic  me  subes 


1  Ed.  Seal.  Feriales. 


NOT7E 


1'  Festram]  Nihil  prwterea  addit 
iiieptissimus  mutilator,  hoc  tino  con- 
tentiis,  vocabiila  taiitmn  nobis  appo- 
nere,  sijjniticationis,  et  oninis  ritus, 
aiqiie  aniiqiiitatis  securus.  At  nos 
sciaimis  Festram  fuisse  ostium  minus- 


quo  disputat  quid  sit  Festra,qiiod  est 
ostium  minusculinii  in  sacraiio,  quo 
verbo  etiani  Ennius  usus  est.'  Dae. 

•  Fetiales'],  Legati,  qui  vel  ad  pa- 
cem  faciendam,  vel  ad  belluni  indi- 
cendum.     A.  feriendo   fcedere  dicti, 


cuhim    in   sacrario.       Quod     tantiim  quasi  feriales,  \e\  a  faciendo,  qi\as\fe- 

abest,  ut  prfRtermittere  debuerit  ab-  dales,  unde  et  quidam  per  Cscribunt. 

breviator  iste,  ut  etiani  de  eo  librum  Sed    apud    Graecos    semper    per    T 

justuni    confecerit  doctissimus  siinul  (penaXeis.  Quare  optime  Vossius,  qui 

atque  vetustissinuis  Grammaticus  M.  ait  dictos  afutu,  id  est,  fando,  a  con- 

Antonius  Gnipho.  Macrobius  :  '  Item  verso  in  e.     Qnippe  et  oratores  dice- 

Antonius    Gnipho,  vir  doctus,  cujus  bantur  Varr.  de  vita  pop.  Rom.  '  Ita- 

scholam  Cicero  post  laborem  fori  fre-  que  bella  et  tarde,  et   nulla  licentia 

quentabat,  Salios   Herculi  dates  pro-  suscipiehaut,    quod    bellum    nullum, 


hat  in  eo  voliiuiine,  (|U0  disputat 
quid  sit  Festra,  quod  est  ostium  mi- 
nusculuni  in  sacrario,  quo  verbo  En- 
nius etiam  usus  est.'  Ita  jamdudum 
legeudum  in  Macrobio  suspicati  su- 
mus,  cum  ecce  confirmata  est  sen- 
tentia  nostra  libio  Macrobii  manu- 
scripto,  cujus  copiam  nobis  fecit  eru- 


nisi  pium,  putabant  geri  oportere,  et 
priusquam  indicerent  bellum  iis,  a 
quibus  injurias  facias  sciebant,  fe- 
tiales legatos  res  repetitum  mitte- 
bant  quatuor,  quos  oratores  voca- 
bant.'  Idem. 

k  Fiber]  Animal  quod  et  '  castor,' 
et  '  canis  ponticus'   dicitur.     Fiber, 


ditissimus,  ac  totius  antiquitatis  ju-  quod  extreuias   amnium    oras   colat, 

risque  civilis   promptuariiim   Petrus  quas  Jibras   dixere.       Nam    Veteres 

Pithoeus,  amicus  noster.  Jos.  Seal.  omne   extremum    fibrum     vocabant. 

Festram]  Fenestra  a  <pavi^w,  quasi  Unde^i»ra;  extremspjecinoris  partes, 

fanestru.     Per  syncopen  festra,  nisi  et  vestium   fimbriae.     V^arro  lib.  iv. 

festra  simplicitersit  a<pdw,  ut  putavit  de  L.  L.  '  Fiber  ab  extrenia  ora  flu- 

Vossius.     Neque  festra   fuit   queevis  minis  dextra  et  sinistra  maxime  quod 

fenestra,  per  quam  lux  intraret,  sed  solet  videri,    et  antiqui  fibrum  dice- 

niinuscnlum  sacrarii  ostium.     De  ea  bant  extremum,  unde  in  sagis  extre- 

librum  justum   coufecit   doctissimus  ma  fimbria",  et  in  jecore   extremum 

siuiul  atque  vetustissimus  Gramma-  fibra,  hiuc  fiber  dictus.' Ubi  Scaliger, 

ticus  M.  Antonius   Gnipho:   Macro-  'Ut  aceruo,  cribrum  ;  a  facio,  faber; 

bius:    'Item    Antonius    Gnipho,   vir  a  luo,   liber;    a    cresco,  creber ;    a 

doctus,    cujus   scholam   Cicero   post  glubo,  glaber ;  a  scarreo,  scaber ;  a 

laborem    fori     frequentabat,    Salios  suo,  suber  ;  &c.  sic  a  finio,fiber.' Ve- 

Herculi  datos  probat  in  eo  voluniinc,  rum  Salmasius  fimbria  sive  fibria  et 


DE    VERBORUM    SIGNl  FICATIOxN  E    LIB.    VI. 


2G7 


cotidie,  quasi  fiber  salicem  :  quo  nomine  extremae  flurai- 

nis  or^e  appellantur.     Unde  et  fibras  jecinorum,  et  iim- 

brias  vestiiuentorum  dicimus. 
Ficolea,'  pains  ficulneus. 
Fides '"  genus  citiiaraD  dicta,  quod  tantum  inter  se  chordae 

ejus,   quantum  inter  liomines  fides,   concordent :  cujus 

derainutiv  um  fidicula  est. 
Fidusta  "  a  fide  denominata,  ea  quae  maxime  fidei  erant. 
Filicata^  patera "  dicia,  quod  ad  filicis  herbae  speciem  sit 

ca^lata. 
Filicones,''  mali  et  nullius  usus,  a  filice  '  dicti. 
Firmum  ''  xno  tou  spjMXTog  dictum  videtur. 
Fiscellus,'  casei  mollis  appetitor,  ut  catillones  catillorum 

liguritores. 
Fixulas,'  fibulas. 
Flagratores'  dicebantur  genus  hominum,  quod  mercede 

flagris  caidebantur. 


2  Qiiiiiani  libri /Wicaia,   et  i\)0\  felicis. — 3  Hie  qnoque  Vibvi  Felicones... 
/dice. 


NOTiE 


Jiher  pro  ('astore  ab  ^Eolio  <pi$phs  pro 
diPpbs,  quod  significat,  niolle,  piil- 
chrnm,  oriiatiim  aniaiis.  Hesycb. 
'  Samfimbiiis  villi  assiiiintiir  ad  inol- 
lilieiii  et  oinatuin.'  '  Fibro  antem 
inollior  piunia  piliis'  I'lin.  lib.  viii. 
cap.  30.  Willi  Veturuni  sententia  raa- 
gis  placet.  Idem. 

'  Ficolea]  Pro  ficulea,  id  est,  ficiil- 
nea,  a  fic(i«,  ficiilii8.  Idem. 

"'  Fides]  Imnio  a  Grapco  a<{>i5ts. 
Hesycli.  (T<pl8fs,  xopSal  /jLaytipiKal,  aipt- 
Stj,  X'^P^'l-  A  fides,  tiiiiciila,  sidcris 
Domen  est  quod  lyram  vocant.  Idem. 

"  Fidusta]  Ut  a  veiius,  veniistiis; 
onus,  oniistiis;  &ic  a  fldus,  fidustiis. 
Idem. 

°  Filicala  jiateru]  Cm  Jiticis  s'lvefe. 
lictH  lierbx  species  Cci;lo  erat  in- 
sciilpta.  Meminit  Cicero  in  paradoxis : 


'  Quid  a  Numa  Ponipilio  •!  niiiuisnc 
gialas  Diis  iinniortalibns  capedines 
ac  fictiles  urniilas,  quani  filicatas  alio- 
riim  pateras  arbitraniur  ?'  Sic  '  lanx 
pampinata,' '  palina  hederata,'  'dis- 
cus coryinhiatus,'  apud  Trebelliiim 
Pollioncni,  a  pampino,  liedera,  et  iii- 
sculpiiscorynibis,  sive  corymbiis.  Id. 

1'  Filicones]  Sic  'blitei'  et  '  blito- 
nes  ■  a  '  biito.'  Idem. 

1  Firmum]  A  Gr*co  fp/xa,  fnlcriim, 
ijrinaniciituin,  nisi  nialis  cum  Yossiu, 
ab  ilpiJ-os,  nexus.  Idem. 

■"  Fiscellus]  A  fiscella,  quae  est  vas 
vimineiirn,  per  quod  defluit  serum. 
I^idoro  in  Glossis,  '  forma  ubi  easel 
e\|>rinumtur.'   Idem. 

'  Fixiilas]  A  figo,  tixum,  iixibula, 
tixula,  fibula.  Idem. 

'■  iY<iglT3fo»#«]  "Jninio  potius  ii  vi- 


268 


SEXTI    I'OMPKII    FKSTI 


Flamearii  infectores  flamei  coloris  ; "  violarii  violatii  colo- 
ns dicuntur. 

Flamen  '^  Dialis  dictus,  quod  filo  assidue  veletur ;  indeque 
appellatur  flamen,  quasi  filamen  :  Dialis  autem  appella- 
tur  a  Dio,  a  quo  vita  dari  putabatur  hominibus. 

Flameo  amicitur  nubens  ^  ominis  boni  causa,  quod  eo  assi- 
due utebatur  Flaminica,^  id  est,  Flaminis  uxor,  cui  non 
licebat  facere  divortium.  Flameo  vestimento  Flaminica 
utebatur,  id  est,  Dialis  uxor,  et  Jovis  sacerdos,  cui  telum 
fulminis  eodem  '^  erat  colore. 

Flaminia^^  dicebatur  sacerdotula,  quae  Flaminicae  Diali 
praeministrabat,  eaque  patrimes  et  matrimes  ^  erat,  id 
est,  patrem  matremque  adhuc  vivos  habebat. 

Flaminiee''  aedes,  domus  Flaminis  Dialis.? 


4  Qiiidani  libl).  fulmhure  idem. — 5  Al.  Flamilla. — 6  Alii  libb.  patrima  et 
tnatrima. — 7  Legendiini  nionet  Seal,  probante  Uac.  Flaminla,  cedes  Flami- 
nis Dialis. 


NOTiE 


dentiir  fiiisse  '  qui  flagiis  caedebant.' 
Id  ipsa  vox  satis  ostendit,  quae  acti- 
va  est,  non  passiva.  Idem. 

"  Flamearii  infectores  flamei  coloris'] 
Distingue :  Flamearii,  infectores  fla- 
mei coloris  ;  violarii,  violatii  coloris  di- 
cuntur. Locum  Plauti  respicit  Fes- 
tus,  qui  est  in  Aulul.  act.  iii.  sc.  5. 
•  Stat  fullo,  Phrygio,  aurifex,  lana- 
rius :  Cauponespatagiarii,  indusiarii, 
Flauiearii,  violarii,  carinarii.'  Idem. 

"  Flamen']  Quasi  filamen,  a  filo  la- 
iiee  quo  velabantur.  Idem  Varr.  lib. 
IV.  de  L.  L.  et  Servius  lib.  viii. 
^neid.  alii  a  Pileo  quasi  pileamines  : 
sed  omnino  flamines  dicti  a  velamen- 
to  capitis  quod  flameum  dicebatur 
propter  colorem  luteum  sive  rubrum» 
Idem. 

y  Flameo  amicitur  nubens]  Lucanus 
lib.  II.  de  Martia  iterum  nubente: 
'Lutea  demissos  velarunt  flamea  vul- 
tus.'     Inde  Plinius   lib.  xxi.  cap.  8. 


*  Lutei  video  honorem  antiquissimnm 
in  nuptialibus  fianieis  totum  feniinis 
coDcessum.'  Idem. 

^  Eo  assidue  utebatur  Flaminica] 
Quae  ideo  cincla  direbatur.  Vide 
'  cincta;' ubi  flameum,  '  vestem  '  di- 
cit,  ut  infra  '  vestimentum.'  Idem. 

a  Flaminia]  Puella,  quas  Flamini- 
cae  ministrabat,  ut '  Flaniinius,'  puer, 
qui  Flamini ;  utrique  patrimi  et  ma- 
trimi  erant,  sive  patrimes  ei  matri- 
mes. Nam  utrumque  dicitur.  Vide 
'  Patrimi.'  Idem. 

Flatninia]  Patrimem  et  matrimem 
interpretatur,  cujus  uterque  parens 
in  vivis  est.  At  alii,  qui  ex  eodem 
patre  et  matre  nati :  nam  a/^cptOaKv 
vertunt.  At  contra  a.Se\<pbv  €T€po6aKrj 
vocat  Cedrenus  uterinum,  aut  con- 
sanguineum.  Jos.  Seal. 

^  Flaminiw]  Omnino  legendum, 
Flaminia,  cedes  Flaminis  Dialis.  Nam 
Flaminiae  aedes  niirum  non  est  si  sunt 


UE    VERBORU.M    SIGNIFICATIONE    LIB.    VI. 


2G9 


FlamiDiiis  Camillus "  puer  clicebatur  ingenuus  patrimes  et 
matriraes,^  qui  Flamini  Diali  ad  sacrificia  praeministra- 
bat :  antiqui  enim  miuistros  camillos  dicebant.  Alii  di- 
cuut  omues  pueros  ab  antiquis  camillos  appellatos,  sicut 
habetur  in  autiquo  carmine,  cum  pater  filio  de  agricul- 
tura  pra3ciperet:  Hiberno  pulvere,  verno  luto,  grandia 
farra,  Camille,  metes. 

Flaminius  circus  et  via  Flaminia  **  a  Flaminio  consule  dic- 
ta sunt,  qui  ab  Annibale  interfectus  est  ad  lacum  Thrasi- 
menum. 

Flaminius  lictor''  est,  qui  Flamini  Diali  sacrorum  causa 
pra^.sto  est. 

Flator,'  tibicen. 

Flemina"  dicuntur,  cum  ex  labore  viae  sanguis  defluit  circa 
talos. 


8  Alii  libb.  patrimus  et  matrimus. 

NOTyE 

donuis  Flatninis,  quomodo  dicitur 
'  Flaminius  Camillus,'  et  '  Flaminius 
lictor.'  Apnd  Ovidium  in  Fastis: 
'  Ipse  ego  Flaminia  poscentem  Fe- 
brua    vidi,    Februa    poscenti    pinea 


virga  data  est.'    Flaminia,  ex  eedibtis      Idem 


Flaminis.  Ita  legimus  apud  Ovi- 
dium, pro  eo,  (juod  hodic  Flaminiam. 
Idem. 

Flaminice  cedes]  Scaliger,  Flaminia, 
ades  Flaminis  Dialis.  Optime,  Fla- 
minia enim  absolute  dicebatiir.  Ovid. 
II.  Fast.  '  Ipse  ego  Flaminia  poscen- 
tem Februa  vidi,  Februa  poscenti 
pinea  virga  data  est.'  Prout  liunc 
locum  restituit  idem  Scaliger  :  Fla- 
minia, id  est,  ex  aedibus  Flaminis. 
Dae. 

<:  Flaminius  Camillus]  Vide  '  Camil- 
las.' Idem. 

*  Flaminius  circus  et  via  Flaminia] 
Livii  epitom.  lib.  xx.  '  C.  Flaminius 
Censor  viam  Flaminiam  miinivit,  et 
circum  Flaminium  exstruxit.'  Circus 


Flaminius,  qui  et  Apollinaris  ab  A- 
poUinis  templo  did  us  ab  acde  sancti 
Angeli  in  Piscina,  ad  campuni  usque 
Agonium  protensiis.  V'ia  Flaminia 
per    Hetruscos     Arctium     ducebat. 


Flaminius  lictor]  Hunc  Ovidius 
intelligit  ii.  Fast.  '  Quaeque  capit 
lirtor  domibus  purgamina  certis, 
Torrida  cum  mica  farra,  vocantur 
idem.'  Idem. 

f  Flaior]  Glossarinm  :  '  Flat  flator, 
(pva-a  avAT}T-fis.'  Arnobius  libro  secun- 
do:  '  Tibia,  calamoque  flantes.'  Ve- 
teres  GlossiE:  '  AuArjTr^j,  flator,  tibi- 
cinator.'  Jos.  Seal. 

s  Flemina]  Placidus  in  Glossis : 
*  Fleiiiinum,  vesteni,  in  qua  sanguis 
anibulando  in  pedes  defluit.'  Vide 
infra  in  '  Tama  :'  et  supra  in  'Boa.' 
Ful.  Vrsin. 

Flemina]  Caper:  '  Flemina  est,  ubi 
abundant  crura  sanguine.'  Vossius 
dcducit   a   (pKtytiov)^,   id  est,   tumor. 


270 


SEXTI    POMPEII    FESTf 


Florifertura''  dictum,  quod  eo  die  spicoe  feruntur  ad  sacra- 
riuni. 

Flumeutana  porta '  Romse  appellata,  quod  Tiberis  partem 
ea  fluxisse  affirmant. 

Fluoniam  Junonem  ^  mulieres  colebant,  quod  earn  sangui- 
nis fluorem  in  conceptu  retinere  putabant. 

Flustra'  dicuntur,  cum  in  mari  fluctus  non  moventur,  quam 
Graeci  jxaXaKtocv^  vocant. 

Focus,™  fomenta,  focillaHones,  foculi  a  fovendo,  id  est,  ca- 
lefaciendo  dicta  sunt. 

Fodare,"  fodere. 

Foedus"  appellatum  ab  eo,  quod  in  paciscendo  foedere  hos- 


9  Al.  yaX-fivrjv. 


NOTiE 


Usns  est  Plant.  Epidic.  act.  i.  sc.  2. 
'  Lassitndine  me  invasenint  niisernm 
in  genua  flemina.'  Dae. 

^  Floriferlum]  Quod  in  sacrarinm 
Cereris  ferebaiit  post  messem  fac- 
tam.  Glossse  :  '  Floiifertiui),  avdocpo- 
pia.'  Idem. 

'  Flumentana  porta]  Immo  potius 
quod  ad  fluvlnii)  sita  esset;  nam  erat 
ad  laevani  partem  Tyberis.  Hodie 
porta  popitli.  Idem. 

^  Fluoniam  Junotietn]  Vide  Arnob. 
lib.  ni.  Auj;iistin.  de  Civit.  Dei  lib. 
VII.  rap.  2.  et  3.  Idem. 

'  Flustra^  TeituHianus  de  Pallio  : 
'  Sic  et  mari  fides  infaniis,  dum  fla- 
bris  aqn<e  mutantibiis  de  trauquillo 
probum,  de  flustris  temperatuni,  et 
extemplo  de  decumanis  inquietat.' 
Jos.  Seal. 

Flustra]  A  fliio,  flustnun,  ul  a  Ino, 
lustrum,  nlitiir  Tertullianus  de  Pallio 
lib.  II.  '  Sic  et  mari  fides  infamis, 
dum  flabris  aquae  niutantibus  de 
tranquillo  probum,  de  flustris  tem- 
peratuni, et  extemplo  de  decumanis 
inquietat.'  Tunc  autem  flustrum  dic- 
tum  puto,   cum     post    tempestateni 


fluctus  non  moventur,  quia  tunc 
'  Defluit  saxis  agitatus  humor.'  Dae. 

"'  Focus]  Ovid.  VI.  Fast.  '  At  focus 
a  flamniis  et  quod  fovet  omnia  dic- 
tus.'  Sed  nii'lius  viri  docti  qui  fovio 
dicunt  a  focus;  unde  foculus,  fo- 
culare,  focillare.  Focus  autem  a 
(piiiyw,  sen  ^uyvvu,  vel  (puiywf^i,  uro. 
Idem. 

"  Fodare]  Fortean  apnd  Ennium 
legerat:  '  Illyrici  restant  Sicis  Sibi- 
nisque  fodantes;'  ubi  vulgo  fodentes, 
quod  non  placet,  quia  hie  litera  e 
vocem  r«>ddit  nimis  exileni  et  exan- 
guem.  Aurcm  tuam  interroga  et 
lege.     Vide  '  Sibinae.'  Idem. 

°  Fcedus]  Virg.  lib.  viii.  yEn.  Fe- 
tiales  autem  dici  apparet  in  veteri- 
bus  monumeutis,  et  a  Gra?cis,Diony- 
sio,  et  Plutarcho  ita  appellantiir,  a 
feta  fortasse  casa.  Vide  '  Porci.' 
Ant.  Aug. 

Foedus]  Vide  in  '  Fedum  :'  et  for- 
tasse hie  Fostia  pro  hostiu  scriben- 
dum.  Velius  Longus  de  Orthogra- 
phia:  '  Siquidem,  ut  testis  est  Varro, 
a  Sabinis  Fasena  dicitur,  et  sicut  S 
familiariter  in  R  transit,  ita  F  in  vi- 


DE    VHRRORUM    SIGN  IFICATIONE    [>1B,    VI. 


271 


tia'°  necaretur  :  Virgilius  :  Et  ca^sa  jnn«jebant  foedera 
porca  :  vel  quia  in  foedere  interponatiir  fides. 

Folium  P  a  Gra?co  venit,  qviod  illi  diciint  <^6xXov,  sed  ideo 
])cr  ununi  L,  quia  antiqui  non  geminabant  consonantes. 

Folliciilare  '^  appellatur  pars  lemi,  quae  folliculo  esttecta," 
a  quo  vita  follicularis. 

Fomites"^  sunt  assulas  ex  arboribus,  dum  cseduntur,  excns- 
sae,  dictae,  quod  in  co  opere  occupati,  cibis  potuque  con- 
foventur.  At  Opilius  adustas  jam  vites  vocari  existi- 
mat  foniites  :  alii  vocari  putant  scintillas,  quae  ex  ferro 
candenti  malleis  excutiuntur  :  dictae  autem  ita,  quia  igni 
sunt  confotas :  pari  modo  assulas,  quae  sunt  securibus 
excussa^.' 


10  Conjicit  Ursin.  Fostia.     V.  c.  seda.     Vir  qiiidam   doct.  in  niarg.  eJ. 
Seal.  conj.  seta.' — 11  Ed.  Seal,  lecta. 


NOTjE 


cinam  aspirationeni  nnitatur  ;  simili- 
ter ergo  et  hcedos  dicinins  cum  aspi- 
ratioiip,  qiioniam  foedi  dicebatiir  apiul 
antiqnos,  item  liircos,  qiioniam  eos- 
dem  a^qiic  fiicos  vocabant.'  Ful.  Ur- 
sin. 

Fflprfiw]    Vel   a  ferire,  vel  a  furda, 
vel  a  fade,  vel  a  Jide,  vel  ab  IJa-dns. 


Inm,  pellis  qua  in  navlbns  iitnntnt' 
per  qnam  renins  impellitiir.'  Iiide 
follicularis  vita,  eorum  qui  ad  remos 
sunt  delegati.  Aliter  tamen  follicu- 
larcm  vitam  interpretalns  est  Meur- 
sius,  nenipe  cadueam,  ad  instar  folii  : 
nam  folium,  i.  folium,  unde  foUicu- 
luni,  cxtrema  pars  renii  in  folii  sinii- 


Sed  est  zfdus;  nam  at  Jidus  pro.Ae-  litudiueni  desinens,  qnaB  Grircis  Trre- 

dus  dixit  Ennius.  Dae.  phv,   quod    alae    viceni  navi    |)ra'slet. 

v  /'o/ium]  Veriiin  est  esse  a  <^vAAoj',  Dae. 
sed  posterius  /  uiulatur  in  i.     Contra         •"  Fomites]  Omnis  materia  arida  et 

quod  Fcstus   putavit.     Sic  ab  &\\os,  ad    ignescendnm    apta  fames  dicitur 

alius.  Idem.  a  fovendn,    quod    eo    ignis    foveatur. 

1     Follicularel     Folli'-iiliim    vocat,  Natuni  est  illud  ii.  jEneid.    '  Susce- 

quod  Graeci  6.(XKa)ij.a.  ,h>s.  Sad.  pitque  iguem  foliis,  atque  arida  cir- 

Folltculurc}  A  fullicnlo,  id  est,  pel-  funi  Nutrinunta  dcdit,  I'apuitqne  in 

le  remos  muuicntc,  (jiia  parte  scalmo  fomite  flannnam.'  Idem. 
incumbunt.    da-Kw/xa    vocant    Gr;eci.  "  Pari  modo  assuUc,  qucp  sunt  xecuri- 

Ilesych.  acKoijia,   5fpfj.dTiov,  h  iv  raiy  ius  cxcussa']  Inde  Glossarium  Cracco- 

Tpiripffftf  txovaiv,  id  est,  '  Follicnlirm,  Lat.  '  ireAeKTjyUa,  fomis,  fomes.'  '  TrfA«- 

pellis,   quam   in    triremibus    liabent.'  kt^t'JSj  dolatoi.' '  TreAejccD,  dolo,  fomco.' 

Hesyebii  verba  illuvtrat  interpres  A-  Supra,  cum  adilit  I'estus,  at  Opilius 

ristophanis  in  ParpdX'  drrKuiia  5e  5fp-  adnstasjamvitesvocariexislimat fomites, 

piiriiv  Ti   (p  iv  rah  rpinpfcri   XP'^''''"'"'  imga;  sunt  de  vitibus :  scribendum,  ut 

KuO' t  T]  KwwT)  PdK\(rai,  i.  e.  '  Kollieu-  in  vetusdssiniolibrolegitur:  j1^(^/)i.'(«s 


272 


SEXTI   POMPEII    PESTI 


Fons  a  fundendo '  dicitur. 

Fontinalia,"  fontium  sacra :  iinde  et  Romae  fontinalis  porta. 

Forago/'  filum,  quo   textrices  diurnum  opus  distinguunt, 

afurando'^  dictum. 
Forbeamy  antiqui  omne  genus  cibi  appellabant,  quam  Grae- 

ci  fopjS^v  vocant.'' 

Forcipes^  dicuntur,  quod  his  forma,  id  est,  calida  capiun- 

tnr. 
Fordicidiis  ^  boves  fordae,  id  est,  gravidas,  immolabantur, 

dictae  a  foetu. 


12  '  L.  m.  liabet  a  forando,  pro  furando.'     Fulv.  Ursin.    Vid.  Not.  inf.- 
13  Ed.  Seal,  vocabant. 


NOTiE 


ndustas  jam  fomites  vocari  existimaf. 
Fomites  alii  vocari  putant  scintillas,  qua 
ex  ferro  candenti  malleis  excutiuntur. 
Dixerat  fomites  assnlas  esse  ex  arbo- 
ribus  dnin  caeduntiir  exciissas.  Opi- 
\'n\»  non  assulas  qua?  ex  arboribus  ex- 
cuterentiir  inter  capdendum,  sed  jam 
adustas  existimabat  vocari  fomites. 
Servins  ex  libro  commentariorum 
Clodii  quarto  :  '  Fomites,  assiilae  am- 
bnstae,  Hgna  excavata,  a  fiingis  nomi- 
ne except©.'  Hoc  dicit,  (\mafiingi  pro 


quia  eo  filo  forabant  telam,  ut  pensa 
distingnerent.  Quare  vel  ita  iegen- 
diim,  vel  dicendnm  est  haec,  ufuran- 
do  dictum,  ab  alio  esse  adjecta.  Sane 
a  Ms.  Pauli  codice  absunt,  nt  mo- 
nuit  Voss.  In  Glossario  Isidori/ora- 
go  exponitur  '  trames  diversi  coloris.' 
Idem. 

y  Forbeam]  Servius,  'Fibrjr,  her- 
bae.  Nigid.  Commento  Gramniatica- 
li  :  (popfiy),  sed  antea  Fibra  dicta  est, 
ut  nunc  eliam  ru<itici  diciint.'     Haec 


fomitibus  in  usu  erant  et  escas  voca-      Servius,  qui  adliuc  est  in  conditoriis 


bant,  unde  apiid  recentiores  Graecize 
medicos,  icFKai,  hoc  est,  escae,  proprie 
appellantiir  fungi  arboribus  innas- 
centes,  quod  fomitum  usum  praebe- 
rent.  Salmas.  in  Solin.  Dae. 


eruditi  amici  nostri  P.  Danieiis.  Ex 
qiiibus  suspicor  alterutruni  scripto- 
rem  ex  altero  eineudandimi.  Jos>. 
Seal. 

Forbeam'\     A   Graeco  ^opfiua    pro 


'  Fons  a  fundendo]  Varrolib.iv.de      (popfi^i,  quod    apud    Snidam    legitur, 
L.  L.    '  Fons  unde  funditur  e  terra     <popfiri,  (pepfiai,  pasco.  Dae. 


aqua  viva*'  Idem. 

"  Fontinalia]  Rxfontanalia.  Varr.  lib. 
V.  '  Fontinalia  a  fonte,  quod  is  dies 
feriae  ejus,  ab  eo  auteni  turn  et  in 
fontes  coronas  jaciunt,  et  puteos  co- 
ronant.'  Erant  die  Octobris  decima 
tertia.  Porta  Capena  dicta  Fonti- 
nalis, quod  juxta  fontis  earn  delu- 
brnm  fuerit.  Idem. 

^  Forago]  Immo  a  forando  potius, 


^  Forcipes']  Velius  Longus  :  '  For- 
cipes  diciinus  ab  eo,  quod  formum 
capiant,  i.  caliduui.'  Ful.  Ursin. 

Forcipes]  Forniicapes,  forcipes,  si 
Festo  credimus.  Sed  melius  a  ferro, 
q nasi /trrjcapes.  Dae. 

»  Fordicidiis]  Vario  libro  v.  non  a 
foetu,  sed  quia  fert  in  ventre  fordani 
dici  existimat.  Ovid.  lib.  iv.  '  Forda 
ferens  bos  est,  foecundaque  dicta  fe- 


DE    VERBORUiM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VI. 


273 


Forma''  significat  modo  faciem  cujiisque  rei,  modo  cali- 
dara,  ut  cum  exta,  qiias  dantur,  deforma  appellamur.'+ 
Et  Cato  ait  de  quodam  a^dificio  sestate  frigido,  hieme  for- 
mido.     Item  forma  appellatur  puis  miliacea  ex  melle. 

Formice''  oppidum  appellatur  ex  Graeco,  velut  hormia% 
quod  circa  id''  crebrae  stationes  tutajque  erant,  unde 
proficiscebantur  navigaturi. 

Formucales  "^  '^  forcipes  dictae,  quod  forma  capiant,  id  est, 
ferventia. 

Fornacalia  "^  feriae  institutae  sunt  farris  torrendi  gratia :  quod 


14  Legendiim  monet  Seal,  ut  cum  exta,  qua  dantur,  Formida  appellantur. — 
15  Ed.  Seal,  circa  hwc. — 16  Legenduiii  moneiit  Seal,  et  Due.  formucapes. 


NOT;E 


rendo  :  Hinc  etiam  foetus  nomen  ha- 
bere ptitant.'  Festiis  hordani  etiam 
dici,  et  hordieidia,  osteiidit  litera  H. 
Ant.  Aug. 

Fordicidiis]  Glossarium  :  '  Fordas, 
^Kvnovoiffas.'  '  Forda,  Ovtrla  eyKxtfio- 
vos  $o6s.'  Jos.  Seal. 

Fordicidiis']  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Fordieidia  a  fordis  bubiis  :  bos  forda 
quae  fert  in  ventre:  a  fordis  eaeden- 
dis  fordieidia  dicta,  qtiod  eo  die  pnb- 
lice  immolantnr  boves  prcegnantes  in 
curiis  complures.'  Vide  '  Horda.' 
Dae. 

*>  Forma]  Formum  antiqiii  dixere 
calidum,  quod  est  a  CJraReo  0fpn6s. 
Unde  '  deformus  '  apiid  Catonein  val- 
de  calidus.  Inde  '  forma  '  pro  facie, 
et  pulchritndine,  et  '  formosiis.'  Qui- 
dam  non  /ormu»n,  sed/orrum  dicunt, 
a  fervendo  scilicet.     Servins  :  '  Nam 


ignis  amoris  exoritiir.'  Melius  ta- 
men  forma  vel  ab  Spafia,  vel  a  fj-opcpii, 
transpositis  Uteris.  De  forma  pro 
piilte  nemo  quod  sciam  praeter  Fes- 
tum  meminit.  Idem. 

•^  Formice]  Campaniae  urbs,  quasi 
hormiee,  inquit  Festus.  Eum  igitur 
latiiit  prius  dictam,  Hormiee.  Strab. 
lib.  V.  'E^rjsSe  ^op/xlai,  AaKccvLKhv  KTiff- 
fia'  'Opfilai  \e'y6ijLivov  izporepov,  5j^  rhv 
(ijopfjLuv  :  id  est,  '  Deinde  Formia>, 
oppidum  a  Laconibus  conditum  ;  Hor- 
mise  prius  dictum  propter  opportu- 
nitateni  portus.'  Plin.  '  Oppidum 
Formiae,  Hormiee  dictum,  ut  existi- 
mavere,  antiqna  Laestrygonum  sedes.' 
Nescio  tmde  Servins  airh  ttjs  bpfxr)^ 
dictum  tradidit.  '  Formiap,'  inquit, 
'  quae  ante  Hormiae,  atrb  rfjs  Spfiiji,  id 
est,  ab  impetu,  dictae.'  Idem. 

"J  Formucales]  Manifesto  legendum 


forbum  est  calidum,  unde  et  formo-     formucapes,    unde  contractum  Forei- 
sos  dicimus,  quibus  color  sanguinis     pes.  Jos.  Seal. 


ex  rubore  pulchritudinom  creat.' 
Sed  melius  formum.  Donat.  in  IMiorm. 
Act.  II.  Sc.  2.  '  Veteres  ignem  et  ca- 
lorem  quondam,  quasi  fervorem,  dix- 
erunt  formam,  et  idco  fornaces  for- 
cipes, formaiii  et  formosos,  ex  quibus 


Formuades]  Legendum  Formucapes, 
ut  optinie  Scaliger.  Id  sequentia 
clamant.  Due. 

«  Formtcalia]  Ovid.  lib.  ii.  Fast. 
'  Facia  Dea  est  Fornax  :  Jaeti  Fornace 
coloni  Orant,  ut  fruges  temperet  ilia 


Delph.  et  Var,  Clas. 


Pomp.  Fesl. 


S 


274 


SPXTI    POMPEII    FESTI 


ad  fornacem,  quae  in  pistrinis  erat,  sacrificium  fieri  sole- 
bat.  Fornacalia  sacra  eraut,  cum  far  in  fornaculis  torre- 
bant. 

Fortis  '7  f  frugi,  et  bonus,  sive  validus. 

Forum  ^  sex  raodis  inteliigitur.  Primo,  negotiationis  lo- 
cus, ut  forum  Flaminium,  forum  Julium,  ab  eorum  no- 
minibus,  qui  ea  fora  constituenda  curarunt,  quod  etiam 
locis  privatis,  et  in  viis,'^  et  in  agris  fieri  solet.  Alio,  in 
quo  judicia  fieri,  cum  populo  agi,''  condones  haberi  solent. 
Tertio,  cum  is,  qui  provincige  praeest,  forum  agere '  dici- 
tur,  civitates  '9  vocal,  et  de  controversiis  eorum  cognos- 
cit.  Quarto,  cum  id  forum  antiqui  appellabant,  quod 
nunc  vestibuJum  ^  sepulchri  dici  solet.  Quinto,  locus 
in  navi ;  sed  tum  masculini  generis  est,  et  pluralc.'   Sex- 


17  AVn  I'lhri  Forectes,  Forctes,  Forotes.    Seal,  et  Dae.  legunt  Forctis.— 18 
Alii  in  vicis. — 19  Ed.  Seal,  cum  civitates. 


NOT^ 


suas.  Cuiio  legitimis  nunc  fornaca- 
lia verbis  IMaximns  indicit,  nee  stata 
sacra  faeit.'  Idem, 

^  Forlis]  Restitiie  ex  veteri  editione 
Forctis.    In  12.  Tabuiis  :  sanatibvs 

IDEM.  QVOD.  FORCTIBVS.    lOVS.  ESTO  : 

id  est,  bonis,  et  qui  non  def'ecerant  a 
populo  Ko.  Jos.  Seal, 

Fortis']  hege  forctis.  Vide  '  Horc- 
tum.'  Dae. 

s  Forum]  *  Forum  agere.'  Lucas 
in  Actis,  at  ayopaiot  &yovTat.  Et  Ser- 
vins  in  illud  :  '  Indicitque  forum.' 
Jos.  Seal, 

Forurii]  Varro  lib.  iv.  de  L.  L, 
'  Quo  conferrent  suas  controversias, 
et  quae  vendere  vellent,  et  quo  quae- 
que  ferrent,  forum  appellarunt.'  Dae. 

^  In  quo  judicia  fieri,  cum  populo 
agi,  Sfc.l  Grace  diKaaTripiov.  Vide 
*  cum  populo  agere.'  Idem. 

•  Cum  is,  qui  provijicice  praest,  fo- 
rum agere']  Cic.  Epist.  fam.  4.  lib. 
III.  '  Malevoli  homines,  qui  te  forum 


Tarsi  agere,  statuere  multa,  decer- 
nere,  judicare  dicerent,  cum  posses 
jam  suspicari  tibi  esse  successura.' 
'  Conventum  '  et  '  conventus  agere  ' 
pro  eodem  dicitur.  Cicer.  Verr.  27. 
'Scitote  esse  oppidum  in  Sicilia  nul- 
lum ex  iis  oppidis  in  quibus  Praeto- 
res  consistere  et  conventum  agere 
Solent.'  Capsar,  lib.  iv.  Belli  Gall. 
'  Fruuiento  exercitui  proviso,  in  Ita- 
lian! ad  conventus  agendos  profectus 
est.'  Gain  dicunt  tetiir  les  assises,  les 
estats.  Idem. 

''  Cum  id  forum  antiqui  app.  q.  n,  u.] 
Cicer.  lib.  ii.  de  Legib.  sect.  24. 
'  Quod  auteui  Forum,  id  est,  vestibu- 
lum  sepulchri,  bnstumve  usucapi  ve- 
tat,  tutelar  jus  sepulchrorum.'  Lo- 
quitur Cicero  de  lege  12.  tab.  *  Fo- 
rum  bnstumve  usucapi  nefas  esto. 
Fori  bustive  aeterna  auctoritas  esto.' 
Idem. 

1  Locus  in  navi,  sed  tum  m,  g.  est,  et 
pi.]   Forus  non  tantum  pro  loco  in 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    VI. 


275 


to  fori  significant  Circensia  spectacula,'"  ex  quibus  etiam 
minores  forulos  dicimus.  Inde  et  forare,  et  foras  "  dare, 
et  fores,  et  foras,  et  forecula,-°  id  est,  ostiola  dicuntur. 

Fovii,"  qui  nunc  Fabii  dicuntur,  dicti,  quod  princeps  gen- 
tis  ejus  ex  ea  natus  sit,''  cum  qua  Hercules  in  fovea  con- 
cubuit.  Alii  putant  eum  primum  ostendisse  quemadmo- 
dum  ursi  et  lupi  foveis  caperentur. 

FiiACEBUNT,  displicebunt.'' 

Frater '  a  Grasco  dictus  est  ^g^rwg,^  vel  quod  sit  fere  alter. 


20  *  Vroforecula,  m.  1.  habet/ww/t/.'  Fulv.  Ursin. 


Alii  libr'iforcula, — 1  Al. 


NOTjE 


navi,  seel  etiam  pro  negotiationis  lo- 
co masculine  dixeriint.  Ut  Luciliiis. 
Vide  Nonium.  Chaiisins  lib.  i.  '  Fo- 
rum neiitro  genera  dicimus,  locum 
rebus  agendis  destinatuoi,  ant  cum 
commercium  significamus.  Masculine 
auteni  tabulata  navium,  et  semper 
pliiraliter,  qiiamvis  Gellius  fora  navi- 
um neutraliter  dixerit.  Et  Lucilius 
negotiorum  forum  masculine  extule- 
rit,  lib.  III.  Forus  olim  ornatus  lucer- 
nis.'  Immo  falsi  sunt  etiam  et  Festiis 


furcis  duodenos  ab  terra  spectacula 
alta  sustinentibus  pedes.'  Inde  per 
diminutionem  dicti  foruli,  id  est,  ar- 
mariola  sive  capsnlae  ubi  reponuntur 
librl.  Sueton.  August,  cap.  31.  Idem. 

"  Inde  et  forare,  et  foras]  Immo  po- 
tius  a  foras  est  forum,  forus,  et  foris, 
unde  forare.  Foras  autem  a  Ovpa^e. 
Forsan  etiam  foris  melius  a  Ovpa. 
Quod  Scaligero  et  Caninio  placuit. 
Idem. 

"  Fovi'il  Veteres  pro  fodlo  dixere 


ct    Charisius,    cum   affirmant /o»t  de     faveo  et  foveo,  fovea  et  favea  :  inde 


tabulatis  naviiun  pluraliterdici.  Nam 
et  singnlariter  Ennius  extulit :  '  Mul- 
ta  foro  ponens,  ageaque  longa  reple- 
tur.'  El  Sallust.  '  Ilium  nautis  fo- 
rum.' Videlicet  forus  est  tabula,  un- 
de '  forum  aleatorium  '  vocat  Sueton. 
tabulam  sive  alveum  liisorium.  Et 
Gellius  de  Arione  lib.  xvii.  cap.  19. 


Fovii  et  Fuvii,  qui  postea,  ii  niutato 
in  b,  Fabii.  Sed  vide  Plutarch,  in  vita 
Fabii  Maximi.  Pliniuui  lib.  xviii. 
cap. 3.  Idem. 

p  Ex  ea  natus  sit]  Hanc  Vindunam 
Evandri  filiam  vocant.  Idetn. 

1  Fracebunt,  displicebunt]  Fracem 
Veteres  dicebant    faecem  expressani 


'  Stansque  in    sunimaj   puppis  foro.'      ex  oleis.    Inde  fracere  et  fracescere. 


Fora,  id  est,  tabula.  Idem. 

">  Fori  significant  Circensia  specta- 
cula] Hoc  est,  loca  crecta  in  Circo, 
unde  ludos  spectarunt.  Livius  lib.  i. 
sect.  30.  '  Turn  primum  Circo,  qui 
nuncmaximus  dicitur,  designatus  lo- 
cus est.  Loca  divisa  patribus  equiti- 
busque,  ubi  spectacula  sibi  quisque 
facerent,  fori  appeilali.    Spectavere 


moUescere,  putreheri,  et  corrumpi. 
Gloss.  '  Fracescere,  f^ia-Taadai,  de- 
mutari,  corrumpi.'  Item, '  Fracidus, 
xmepapos,  exoletus  :'  et  quia  quae  fra- 
cida  et  corrupta,  ea  minus  grata  sunt. 
Inde  factum  ut  fracere  pro  displicere 
Veteres  usurpariut.  Idem. 

•"  Frater]  Nigidius  hoc  apud  Gell. 
lib.  XIII.  cap.  3.  Anl.  Aug. 


276 


SEXTI    POMPEII    PESTI 


Fratilli/  villi  sordidi  in  tapetis. 

Fratrare  *  puerorum  ^   mammae  dicuntur,  cum  primura  tu- 

mescunt,  quod  velut  fratres  pares  oriuntur :  quod  etiam 

in  frumento  spica  facere  dicitur. 
Fratria,"  uxor  fratris. 
Frausus  "^  erit,  fraudem  commiserit. 
Fraxare/  vigiliam  circumire. 
Fregellae,''  locu.s  in  urbe,  in  quo  civitatis  illius'   hospites 

habitavere. 


2  A\,  puellarum. — 3  Ed.  Sea.],  felii. 


NOTyE 


Fraterl  Postremiim  etymon  ex  Ni- 
gidio  lefert  Gelliuslib.  xiii.  cap.  10. 
•  Fratris  antem,'  inqnit,  '  vocabulurai 
P.  Nigidius,  homo  impense  doctus, 
non  minus  argiito  subtilique  etymo 
interpretatur  :  frater,  inqiiit,  est  dic- 
tus,  quasi  fere  alter.'  Vide  Nonium. 
Et  hoc  firmari  videtur  cognomento 
Roniuli  qui  aliellus  dictus  est,  id  est, 
gemelhis,  ab  alter.  Tamen  niagis  pla- 
cet/rater esse  a  ippdrap,  sive  potius 
ab  iEolico  (ppaTrip.  ^pdropas  enim  di- 
cebant  sodales,  qui  erant  ejusdem 
tribus  vel  etiam  familiae,  nam  ppa- 
rpia  est,  quasi  irarpia,  inserto  p.  Inde 
et  coUegee  appellantur  con/ratres. 
Dae. 

»  Fratilli]  A  ^pdrru,  mnnio.  Et  ita 
videntur  esse  villi  illi,  qui  in  oris  et 
extremitatibiis  tapetium  relinquun- 
tur,  quare  optime  fimbricB,  Glossas 
veteres,  '  Fratilli,  Kpocrffoi.'  Nam 
Crossi  sunt  \4yvai,  Xtifiara,  fimbriae. 
Idem. 

*■  Fratrare']  Vide  '  Sororiare.'  Ant. 
Aug. 

Fratrare]  Etfraterculare.  Vide  '  So- 
loriare.'  Dae. 

"  Fratria]  Nonius :  '  Fratrias  ap- 
pellantur fratrum  inter  se  iixores.' 
Gloss.    '  Fratria,  elfdrrip^   Androma- 


cha  et  Helena  erant  fratriae.  Idem. 

^  Frausus]  Livius  lib.  xxin.  '  qui 
capitalem  fraudem  ausi,  quique  pe- 
cuniae judieati  in  vinculis  essent.' 
liege,  fraudem frausi.  Plautus  Asina- 
ria  :  '  Metuo,  in  commune  ne  quani 
fraudem  frausus  siet.'  Jos.  Seal. 

Frausus]  Plant.  Asinaria  Act.  ii. 
So.  2.  '  Non  placet,  metuo  in  com- 
mune ne  quam  fraudem  frausus  siet.' 
Vide  '  Nonium.'  Dae. 

y  Fraxare]  A  (ppdrrcc,  munio,  quod, 
qui  vigilias  obeunt,  ii  sint,  velut  alio- 
rum  septum  atque  munimentum.  Ali- 
ter  paulo  tamen  Scaliger  in  conjec- 
taneis  :  '  Frago  antiquum,  ut  pago, 
tago,  est  lentare,  flectere :  Trapa  rh 
(ppdyeiu,  unde  <ppdyvvixi,q\iod  significat 
lentare,  ut, '  lentare  remum,'  Virgilio, 
et,  '  lentare  arcum,'  Statio.  Ab  eo 
<ppdyeiy,  et  (ppaTTeiv  dici  cceptum  pro 
ambire,  et  Latinum  priscum  fraxare, 
cbire,  circnire  vigilias,  a  frago,  ut  a 
veho,  vexo,  tago,  taxo ;  fraxatores 
ergo  custodes  circumientes  vigilias.' 
Idem. 

'■  Fregellce]  Fregellae  urbs  olini  no- 
bilis  ad  fluvium  Lirim  sita,  nnde  post- 
quam  cives  Romam  commigrarunt, 
locus  ubi  habitavere  Fregellce  dictus 
est.  Idem. 


DK    VERBORUiM    SIGN  IFICATION  E    LIB.    VI. 


277 


Freniitum  '^  dictum  velut  ferimentum. 

Frendei  e  ^  est  frangere  :  unde  est  faba  fressa  :  unde  et  den- 

tibiis  dicinins  frendere. 
Frequentarium,  t'requentem. 
Frigere ""  et  frictum  a  Grasco  venit  ppiKshA 
Fiingillu ''  avis  dicta,  quod  frigore  cantet,  et  vigeat :  unde 

et  frigutire. 
Frivola*  sunt  proprie  vasa  fictilia   quassa.     Unde   dicta 

verba  frivola,  quae  minus  sunt  fide  subnixa. 
Fronteui*^  antiqui  masculine  genere  dixere. 


4   Al,  (ppiy^tv. 


NOTiE 


»  Fremiiuw]  Iniuio  a //ewiw,  qiiod  a      avis  sic  dicta  quod   crebro  subsiliat 

Ppeixu.  Idem.  et  subsiiltet  cum  soiio.    Sic  afritin- 

^  Frendere^  Propi  ie  dentibiis  col-      ytire,  /ritinnus,  et  per   dimiiuitionem 


lisis  sonitiim  edere,  vox  a  sono  ticta. 
Per  nietonymiam,  dentibiis  frangere. 
Gloss.  '  frendeo,  0Ada),  tero,  tVango:' 
inde  Paciivins  in  Antiopa  '  frjiges 
frendeo,  .solas,  ac  sicco  robore.'  Se- 
reniis :  '  Copia  fan  is  uti  frendentibiis 
eruta  saxis.'  Attius  Troadibus :  '  Saxo 
fruges  frendam.'  Virg.  in  Culice  :  '  ob- 
via  inlrenderet.'  Iiide/rcASUS,  fractiis, 
Coliiniel.  lib.  II.  rap.  11.  '  Cicera  bu- 
bus  eriii  loco,  fressa  faba  datiir  in 
Hispaiiia  Betiiica.'  Et  Celsiis  cap.  18. 
lib.  V.  Martial,  lib.  iv.Ep.  46.  '  Far- 
ris  seniodius,  fab*qiie  fressa-.'  Vide 
'  Nefreiides.'  Idem. 

*=  Frigere]  A  tppiKilv  sive  <ppiyetv. 
Lege  <pp\jyuv.  Glossariiini  :  '  frigit, 
<ppiry€i,  rriyavi^ti..'  Sartai;ine  torret. 
Inde  '  frictiB  nuces,'  Plaiilo  ;  '  fric- 
tum cicer,'  Horatio.  Idem. 

>•   Fr'ingilla]  'SttIuos.  Jus.  Seal. 

Friii^ittii']  Nouius;  'Frigere  est, 
et  tVigutne  et  fritinire,  subsilire  cum 
8ono,  vel  eiigi  <;t  exsilire,  quod  qiue- 


fritillus,  vascnlum,  turricula,  in  quo 
tesserae  fritiniunt,  cum  sono  subsi- 
liunt,  concussaeque  agitantur.  At 
Varro  innuit  fvingutire  et  fritinnire 
voces  esse  a  sono  etfictas,  et  illam 
fringillarum,  banc  hirundinuni  pro- 
priain ;  sed  per  nietaphorani  ad  ho- 
mines transferri.  Ejus  verba  sunt  lib. 
V.  de  L.  L.  '  Ejusdem  '  (Ennii)  '  ab 
birundine,  Nefrende  fritinnisuaviter. 
M.  Actius  in  Casina  a  Fringuilla, 
Quid  fringutis,  quid  istuc  tarn  cupide 
cupis?'  Inde  Fulgentius '  Frigutire,' 
inqnit,  '  est  subtiliter  adgarrire,'  et 
aft'ert  locum  Plauti  queui  laudat  Var- 
ro :  '  Quid  fringutis,'  &c.  Dae. 

«=  Frivola]  A//iy, contero,  imminuo. 
Budaeus  annot.  in  Pandect.  Snmitur 
pro  supelleclili  lenui  Ulp.  leg.  ir. 
§  4.  D.  de  pigner.  act.  *  Non  eniiu 
credibile  est  hoc  coiivenisse,  ut  ad 
universani  pcnsionem  insula^  frivola 
niia  teneantur.'  Seuec.  lib.  Contro- 
vers.  III.    *  Ego  illos  in  frivola  invi- 


cumquc  friguntur  vel  frigent  niniio  tavi  nostra.'   Idem. 

calore  vel  frigore,   cum  sono  susuin  '  Frontem]    Vide    '  Corius.'     Ant. 

subsiliunt.'     A  frigutire   igitur    sive  Aug. 

fringutire  evh  fringillus  ■M\<i/ringilla,  Frontem]  Vide  '  recto  frontc.' D«f. 


278 


SEXTI    POMPEII    PESTI 


Frugamenta  =  a  frugibus  appellata. 

Frimiscor''  et  frunitum  dixit  Cato,  nosque,  cum  adhuc  di- 

cimus  infrunitum,  certum  est  antiques  dixisse  frunitum. 
Frutinal/  *  templum  Veneris  fruti.*^ 


5  Al.  Frucinal.  Vid.  inf.— 6  Quidam  hbri  f mice  ve\frugi. 


NOTIE 

s  Frugamenta]   An  legendiim  fru-  mo   annali  :  '  Domus  siias  qtiemque 

mental  an  existimavitFe.stus/;Mmen<«  ire  jubet  et  sua  omnia  frunisci.'  '  Ra- 

dicta   (\\\dii\  frugamenta,  a  fiiigibus?  lins  quidem,'  inquit,  '  fiiit  in  aetate 

Dubito.    Frugis  etfrumenta  a  fViien-  M.  TiiUii,  ac  deinceps  infra  rarissi- 

do.  Frnges  sunt,  quae  siliqua  seu  fol-  mum :  dubitatnmque  est  ab  imperi- 

liculo  continentur,  ut  faba,  hipinum,  tis  antiquitatis,   an    Latinum  foret. 


et  reliqua  legumina  ;  fnmienta,  quae 
habent  aristam.  Interdum  tamen 
frugis  nomen  generale  est.  Et  Julia- 
nus  Jurisconsultus  D.  de  Verbor. 
signif.  1.  Lxxvii.  tradit  '  frngem  ap- 
pellari  omneni  reditum,  non  solum, 
qui  ex  frunientis  aut  leguminibus, 
verum  etiam,  qui  ex  vino,  vel  ex  sil- 
vis  caeduis,  vel  cretaefodinis,  lapici- 
dinis  percipitur.'  Idem. 

^  Fruniscor]  Quod  ait  vulgo  dici 
infrunitum,  ususest  Seneca  de  Benef. 
lib.  III.  'Infrunita,'  inquif,  '  et  anti- 
quaria  est,  quae  iiesciat  matrimonium 
vocari  nnum  adulterum.'     Infrunitus 


Non  modo  autem  Latinum,  sed  ju- 
cundius  amceniusque  etiam  verbum 
fruniscor  factum  est,  quam  fruor.  Q, 
Metellus  Numidicus,  qui  caste  pure- 
que  lingua  usus  Latina  videtiir,  ia 
epistola  quam  exul  ad  Domitios  mi- 
sit,  ita  scripsit:  Ego  neque  aqua  ne« 
que  igni  careo,  et  summa  gloria  fru- 
niscor. Naevius  in  Atellana,  quze 
Partus  inscripta  est,  hoc  verbo  ita 
utitur  :  Quod  magnopere  qnaesierunt, 
id  frunisci  non  queunt.  Qui  non 
pavsit  apud  se,  frunitus  est.'  Haec 
Gellius.  Ut  fruor,  fruiscor,  sic  a 
fruinor,  fruiniscor,  et  per  syncopen 


ergo  plane  est,  quod  Grascis  dTreipJ-     fruniscor.     A  fruniscor  frunitus;  et 


Ka\os.  Ad  quem  sensum  videtur  ac- 
cepisse  interpres  vetus  Latinus  bib- 
liorum  sacrorum.  Nam  in  lib.  Sa- 
pientiaB  Jesu  filii  Siracli  ita  legitur  : 
'  Animo  inreverenti  et  infrunito  ne 
tradas  me,Don)ine.'  Est  autem  locus 
cap.  23.  Ex  quibus  verbis  apparet 
mutilum  esse  codicem  Graecuni,in  quo 
tantuni  legitur  :  KoiKlas  iipe^is  koL 
ffwovcriacTfihs  /Utj  KaTaKa^iroxriv  fie.  koI 
^l/vxf  avatSf'i  /urj  irapaBSs  fxe,  Ut  Iter, 
itiner,  Jecur,  Jecinor,  Se,  sine  ;  sic 
Fruor,  fruinor,  Fruiscor,  fruiniscor, 
et  fruniscor.  Jos.  Seal. 

Fruniscor  et  frunitum]    Gellius  lib. 
xvn.  cap.  2.  ad  illud  Q.  Claudii  pri- 


infrunitus  proprie  dictus  homo,  qui 
rebus  frunisci  nesciret,  vel  homo  nul- 
lius  frugis,  sed  postea  homo  agrestis 
insulsus  aireipiKaXos.  Nisi  malis  fru- 
niscor geininam  oiim  habuisse  uotio- 
nem  ;  unam  fruendi  a  fruor,  alteram 
sapiendi  a  (ppoviw.  Unde  '  infrunitus 
&(ppwv.^  Sipontinns:  '  Frunitus  dici- 
tur  prudetis,  hoc  est,  is,  quo  perfrui 
licet ;  sicut  a  contrario  infrunitus, 
insipiens,  ac  stolidus,  qui  nulli  usui 
est.  Sed  nos  frunitum  et  infrunitum 
a  Gra^co  potius  dcducta  existima- 
mus  ;  nam  Graeci  (ppopifiof  pruden- 
tem,  6.<ppoi/a  dementem  dicunt.'  Dae. 
»  Frutinal]  Si  licerel  in  prima  lite- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    VI. 


279 


Frux  frugis""  dixerunt  antiqui  fructam  et  fructum.^ 
FuciLis  ^'  falsa;  dicta  autera  quasi  fucata.9 


7  Vide  Notas.— 8  Al.  Futilis.—9  Quidani  libb.  fucilia. 


NOTjE 


ra  erratum  librarii  existimare  in  hoc 
nomine,  ut  in  aliis  quibiisdam,  Era- 
cinal  potius  scriberem,  tempiiiai  Ve- 
neris Erucinae  :  id  fuisse  duplex  Ro- 
nue  in  Capitolio,  et  ad  portam  Coili- 
nam,  testatiir  Livius  lib.  xxii.  xxiii. 
XXX.  XL.  Extat  etiam  denarius  C. 
Considii  Noniani  cum  tenipio,  in  quo 
ERUC  scriptum  est.  Illud  vero,  quod 
in  Sicilia  Erycinae  Veneri  erat  dica- 
tuni,  laudatores  non  desiderat.  Sed 
nil  temere  affirmandum  esse  leor. 
Ant.  Aug: 

Fruthial]  Veneris  Fruli  memine- 
runt  Solinus  :  '  Dum,'  inquit,  '  simu- 
lacrum dedicat  Veneri  matri,  quae 
Fruti  dicitur.'  Item  Augnstinus  lib. 
IV.  cap.  21.  de  Civit.  quam  '  Divaiii 
Fruti  Seiam  '  vocat.  Trium  horum 
testinioniis,  Solini,  Festi,  Augustini 
cur  fidem  elevemus,  quominus  Fruti- 
naHegamus,  causie  non  est.    At  Eru- 


tur  Venus  Murti,  «t  Venus  Fruti. 
Varro :  '  Intimus  circus  dictus  ad 
Murtini.'  Utrumque  autem  potest 
dici  et  Fruti  et  Frutis  ;  item  Murti 
et  Murtis.  Jos.  Seal. 

Frutuial]  Atqui,  si  ita  sit,  Venus 
et  Frutis  idem  est.  Non  potest  igi- 
tur  Frutis  esse  Veneris  cognomen- 
tuni.  Quare  potius  legendum  Fru- 
cinal,  tcmpluni  Veneris  frugi.  Frucinal 
pro  Frui^inal.  Et  ita  '  Venus  frugi ' 
coelestis  ilia  Venus  sit.  Sed  mihi 
maxime  placet,  ut  Frutis  dicatur  a 
fruor,  nempe  fructus,  frutus,  frutis. 
Vide  Salmas.  in  Solin.  cap.  8.  Dae. 

^  Fruxfrugis]  Futo  ita  distinguen- 
dum,  et  supplendum  :  Frux,  frugis 
dixerunt  untiqui.  Mox  a  capite,  Fruc- 
turn  et  fructam  a  fruor.  Frux  quidem 
dixit  Ausonius  imitatione  Veterum  : 
*  Ante  equidem,  campis  quam  spicea 
suppeteret   tVux.'      Fructus  sum,   et 


cinae  Veneris   templum  fuit    Ronup.     perfructus  aliquam  rem,  dixerunt  Ve- 


Quid?  propterea  non  erit  et  Veneris 
Fruti,  praesertim  cum  constet  fuisse 
Vcnerem  cognomine  Fruti?  Netpie 
nos  non  vidimus  nummum  Considii 
Noniani :  ejus  enim  copiam,  et  alio- 
rum  vetustatis  nionumentorum,  nobis 
fecit  Cliristophorus  Neytter  Augus- 
tanus.  AtGlossarium  Erucinam  non 
Venerem,  sed  Isini  putat ;  '  Erucinae, 
"IfftSos.'  IVIalc  liodie  Erudnae  :  A  Ve- 
nere  Fruti  dicta  est  Frutilla,  Ifiryl, 
quia  Veneri  dicata  est.  Glossae  ;  'Si- 
ne dubio  Fruti  dt-triincatum  ex  'A<ppo- 
SiTT).'  Nam,  cum  post  tempora  Nu- 
mae  in  urbem  Vtnus  recepta  sit,  non 
potuit  iiabere  nomen  Latiniim,  sed 
Grajcum  Afiodite,  quod  distortum  in 
Fruta,  scu  Fruti :    sic  etiam  diccba- 


teres,  inter  quos  Lucretius.  Jos.  Seal. 

Frux  frugis]  Scaliger  haec  ita  dis- 
tinguit  et  supplet :  Frt(x,  frugis  dix- 
erunt antiqui.  Et  a  capite  :  Fructuni 
et  fructam  a  fruor.  Nihil  muto.  Nam 
sic  saspe  Festus.  Distinctio  tantum 
post  antiqui  pouenda  est.  De  lecto 
frux  vide  Varronem  lib.  viii.  Auso- 
nius Veteressecutus : '  Ante  equidem, 
campis  quam  spicea  suppeteret  frux.' 
Fructus  autem  et  fructa  pro  fruitus. 
Lucret.  lib.  in.  '  Sin  ea,  qua;  fructus 
cumque  es,  pcrire  profusa.'  Item : 
'  Omnia  perfructus  vital  ptiemia, 
marces.'  Dae. 

'  FuciUs]  A  fuco,  ut  ab  hcrba,  her- 
bilis.     Nihil  mutandum.  Jos.  Seal. 


280 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Fulgere'"  prisci  pro  lerire  dicebant,  unde  fulgur  dictum 

est. 
Fulguritum  "  id,  quod  est  fulmine  ictum  :  qui  locus  statim 

fieri  putabatur  religiosus,  quod  eum  Deus  sibi  dicasse 

videtur.'° 
Fulmen*>  dictum  a  fluore  "  flammae. 
Fundus  P  dicitur  ager,  quod   planus  sit  ad  similitudinem 

fundi  vasorum.     Fundus  quoque  dicitur  **  populus  esse 

rei,  quam  alienat,  hoc  est,  auctor. 


10  Ed.  Seal,  videretur.— 11  Qiiidam  libb./Mk ore.  Vet.  cod. /u/g:o»e. 


NOTjE 


"'  Fulgere]  Falsnm  eiit  qnod  ait 
Festiis,  nisi  ferire  inteliij^as  de  ftilgo- 
re  et  coruscatione  :  Fulgitr  enim  pro- 
piie  est  ignis  sive  coiuscatio  cum 
fulmine  emicans  ;  fulmen  telum  ipsiiin 
quod  mittitur.  Etsi  postea  frequen- 
ter J'ulgur  pro  fulmine,  ut  infra  ful- 
guritum  quod  fulgure,  id  est,  fulmine 
citum  est.  Dae. 

"  Fulgiiritum]  '  Locus  fulguritus,' 
rSiros  KepavvoTr\})^,  qui  bidental  dicitur. 
Vide  '  bidental.'  Idem. 

"  Fulmen]  Inuno  a  fulgore,  ut  in 
vet.  cod.  probat  Varro  lib.  iv.  de  L. 
L.  Nam  etsi  ignis  proprie  manare 
dicatur  et  tJuer*-,  ut  apiid  Lucret. 
'  Quam  noster  fluat  e  teiiis  terrestri- 
bus  ortus;'  et  Callimacli.  liym.  in 
Dian.  to  pa  narphs  dirocTafoucri  Kipau- 
voi;'  'quam  (luceni)  patris  distillant 
fulmina  ; '  a  fluore  tamen  esse  nequit 
fulmen,  nisi  transpositis  Uteris  quasi 
fl,uimen.     Quod  ineptum  est.  Idem. 

P  Fundus]  Cicero  pro  Baibo  ita 
fieri  populum  fnndum  scribit  :  '  si 
cum  jussisset  populus  Ron),  aliquid, 
si  id  adscivissent  socii  populi,  ac  La- 
tini ;  et  si  ea  lex,  quam  nos  habere- 
nms,  eadem  in  populo  aliqno  tam- 
(piani  in  fundo  resedisset,ut  turn  lege 
tadei!)  is  populus  teneretnr.'     Signi- 


ficare  auteni  auctorem  ex  sententia 
accusatoris  Balbi  crediderini.  '  Ne- 
gal,'  inquit,  '  ex  fcederato  populo 
queuiquam  potuisse,  nisi  is  populus 
fundus  factiis  esset,  in  banc  civita- 
tem  venire.'  Et  postea :  '  Potuit 
magis  fundus  populus  Gaditanus  fieri, 
quoniam  hoc  magnopere  delectare 
verbo,  si  turn  fit  fundus,  cum  scita 
ac  jussa  nostra  sua  sententia  compro- 
bat,  quam  cum  hospitium  fecit?' 
Plautus  in  Trinummo  :  'Nunc  mihi 
is  propere  conveniendus  est,  ut  quae 
cum  ejus  Filio  egi,  ei  rei  fundus  pa- 
ter sit  potior  :  eo.'  Adde  Gell.  lib. 
XVI.  cap.  13.  et  lib.  xix.  cap.  8.  Ant. 
Aug. 

Fundus]  A  Grscco  /Sufibs,  imus,  sive 
potius  jSeVeos,  profunditas:  nam  fun- 
dus prima  notione  notat  imum  putei, 
fluvii,  dolii.  Postea  de  agro  cum  ae- 
dificiis  nsurpatus.  Due. 

<i  Fundus  quoque  dicitur]  Cicero 
pro  Caecinna  :  '  In  judicium  non  ve- 
nire utrum  Ca-cinna  possedit,  mnlto 
etiam  minus  qua-ri,  Cjecinna  fundus 
sit  nee  ne  :  me  tamen  docuisse  fun- 
dum  esse  Cscinnam.'  Idemsa^pe  in 
oratione  pro  Balbo.  Usus  est  etiam 
Plant.  Trinum.  act.  v.  sc.  1.  'Nunc 
niiiii  is  propere  conveniendus  est,  ut 


DE    VERBORUM    SIG  N IFICATION  E    LIB.    VI. 


281 


Funebres  tibias  '  dicuntur,  cum  quibus  in  liiiiere  canitur  : 

quas  Flamini  audire^  putabant  illicitum. 
Furcilles/  sive  furcilla,'^  quibus  homines  suspendebant. 
Furnalia," "  sacra  Furiuse,  quam  Deam  dicebant. 
Fuium  genitivus  pluralis  a  fure. 
Furvum  '^  nigrum,  vel  atrum  :  hinc  dicta  furnus,  furiae,^  fu- 


12  Vide  Notas  inf.- 
Furinalia. 


-13  Qiiidam  libb.  Furrinalia.     Legenduni  monet  Dae. 


(juae  cum  ejus  filio  Egi,  ei  rei  fnn- 
tlus  pater  sit  potior  :  eo.'  Fundus  ij;!- 
tur  (lictus  auctor,  quod  sit  vehiti  so- 
lum et  finiiaineiUuiii.  Idem. 

'  Funebres  tibice]  Nam  funeribus 
tibiae  addebantur:  Ovid.  v.  Fast. 
'  Cantabat  fanis,  cantabat  tibia  ludis, 
Caiitabat  moestis  tibia  iiineribus.' 
Item  de  tibicinum  numero  :  'Adde, 
ciuod  yiidiiis  pcfiiipam  qui  funeris 
iieiit  Artifices  solos  jusserit  esse 
decern.'  Erat  in  lej».  12.  tab.  '  De- 
cem  tibiciiiis  adhibetc'  Servius  an- 
tfm  ad  V.  /Eneid.  notavit  antiquae 
consuetudiiiis  fuisse,  ut  majoris  aeta- 
tis  funera  ad  tubam  proferrentur,  mi- 
iioris  vero  ad  tibias.  Indc  Papiiiius 
Tlieb.  VI.  '  Tibia  cni  teneros  suetum 
producere  manes.'  Idem. 

*  Quas  Flamijii  audire]  Flamini  ta- 
men  funus  exequi  noii  est  religio. 
Gellius  cap.  15.  lib.  x.   Idem. 

'  FurcUles]  Inimo  quibus  aliquid 
movebant.     Furcillis  niovere,  expel- 


NOT/E 

ad  quasnocentes  alligati,  et  ita  cir- 


cumducti,  in  iis  postea  toUebantur. 
Quare  temere  Scaiiger,  qui  verba  ista, 
quibus  homines  suspendebant,  Paiili  em- 
plastruni  pronuutiavit.  Sane  si  quid 
liic  tentandum  esset,  crederem  vo- 
cem  addendam,  nempe :  quibus  ho' 
mines  onera  suspendebant.  Ut  de  ae- 
rumnulis  quibus  religatas  sarcinas 
viatores  gerebant  Festus  locutussit ; 
nam  et  furcillaj  dicebantur.  Vide 
'  yErnmnul*.'  Initio  etiam  legendum 
furcilles,  sive  furcilla;,  Dicebantur 
enim  furcilles  et  furcilla?,  ut '  caules,' 
'  caulap,'  &c.  Dae. 

"  Furnalia]  Varro  lib.  v.  de  Lin- 
gua Lat.  '  Furinalia,'  et  lib.  iv.  et  vi. 
'  Furinalis  Flamen,'  et '  Furinales  fe- 
riae,'  In  fastis  marmoreis  8.  Kal. 
Aug.  FvRii.  hoc  est  Furrinalia.  Ita 
credendum  est  Deam  ipsam  Furri- 
nam  esse  appellatam.  Ant.  Aug. 

I''urnalia'\  Le^e  furinalia  :  Var.  lib. 
v.de  L.  L. '  Furinalia  aFurina,  quod 


lere,  ejicere,  et  Latinis  proverbialiter      ei  Ueae  ferite   publica;  dies  is,  cujus 


effertur,  et  (iriccis  ii)sis,  (|iii  StKpdvois 
wOilv  dicunt,  adeo  ut  no  inferiorum 
({Uideni  temporum  Gra^ci  ignorarint. 
C>  then  us  :  toit  ^atriXiKovs  drjcravpovs 
KivaiSois,  Kol  (Tafi^vKwrpiais,  nal  opxriff- 
TpioL,  Kal  OLKoKaardiv  uXtav  irK-qQvC  StKpd- 
vois '6\ois  a.TtoKfvovVTos.  Non  est  tlw- 
biuMi,  quiti  ea  verba,  quibus  homines 
suspendebant,  sint  cnipl.istrum  ipsius 
I'auli  breviatoris.  ,)us.  Seal. 

Furcilles,    sive   furcilla']     Existimo 
Festinu   lo(|ui   de   furcis   paiialibus, 


Dea;  lionos  apud  antiquos  :  nam  ei 
sacra  instituta  annua  et  flamen  ad- 
tributus  :  nunc  vix  nonien  notuui 
paiicis.'  Furinalia  erant  8.  Kalend. 
August.  Furina  eadem  quaj  Furia. 
Vide  F>il.  (Jyraldi  Syntagma.  Dae. 

^  Furcum]  Furvus  est  color,  qui 
ex  adustione  coniparatur.  A  ferveo, 
([u-ds'ifervus.  Vel  ut  Vossius  a  (pd^o) 
turreo.  Nam  et  oliui  dicebant /usuws. 
Idem. 

V  Uinc  dicla  furnus,  furia]  Furnus 


282 


FESTl    DE    VERB.    SIGNIF.    LIB.  \'I. 


nus,  fiiligo,  fulgus,  fumus.  Furvum  bovem,^  id  est,  ni- 
grum, immolabant  Averno. 

Futare/  arguere  est :  unde  et  confutare.  Sed  Catohoc  pro 
ssepius  fuisse  posuit. 

Futiles  ^  diciintur,  qui  silere  tacenda  nequeunt,  sed  ea 
effundunt:  sic  et  vasa  futilia  a  lundendo  vocata. 


NOT^ 


quidem  afurvo  recte  duci  possit,  sed 
in  reliquis  Festiis  ineptus  est ;  Furia 
enim  afurere  ;fuligo  afumo,  qnasi  fu- 
miligo ;  Funus  a  funalibus,  sive  potins 
a  (p6vos.  Fumus  ab  ^olico  (pv/xos,  pro 
dv/xhs,  Tvoi],  arip.  aer,  spiritiis.  Idem. 

^  Furvum  bovem]  Diis  inferis  hos- 
tia  fiirva  faciebant.  Virg.  vi.  TEneid. 
'  Quatuor  hie  prinium  nigiantes  ter- 
ga  juvencos  Constitiiit.'  Et  paiilo 
post :  '  Ipse  atri  velleris  agnam  JE- 
iieas  niatri  Eiimeniduni  magnaeqiie  so- 
roii  Ense  feiit.'  Idem. 

^  Futarel  Isidoriis  :  '  Fiito,  iAtyxoO'' 
Jos.  Seal, 

Future]  Propria  futo,  qiiod  erat  vas 
aquarium,  aqiiani  ferventem  conipes- 
cere.  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  '  Vas 
aquarium  vocant  fntum,  quo  in  tri- 
clinio  ailatam  aquam  infundebant.' 
Et  proprie  Titinnius  in  Setina  :  '  Co- 
quus,  ahenum  qnando  fervit,  paulla 
confutat  trua.'  Inde  per  metapho- 
raui  futare,  arguere.  Gloss.  '  fiito 
ikeyxu,'  a  quo,  confutare,  refutare. 
Idem. 


^  Fumes']  Lutatius  Gramniaticus ; 
'Futile,  vas  lato  ore,  fundo  angusto, 
quo  utebantur  in  sacris  Dck  Vestse  ; 
quia  aqua  ad  sacra  Vestae  in  terra 
non  ponilur.  Quod  si  fiat,  piaculum 
est.  Unde  excogitatnm  est  vas, quod 
stare  non  posset,  sed  si  positum,  sta- 
tim  funderetur.  Unde  et  homo  com- 
niissa  non  retinens,  Futilis  dicitur.' 
Hicc  ille  vetus  Grammaticus.  AtTe- 
rentius  in  Eunuclio  vas  futile  intelli- 
git  plenum  riuiarum".  Jos.  Seal. 

Futiles]  Donat.  And.  act.  iii.  sc.  5. 
'  Futili,  id  est,  levi,  a  vase  quod  futile 
dicitur,  quod  non  deponunt  ministri 
sacroruu),  quod  est  acuto  fundo  et 
patulo  ore,  eoqueinstabile  est.'  Idem 
Pliorni.  act.  v.  sc.  1.  '  Effutiretis  est 
eloqueremini,  evacnaretis,  exinanire- 
tis,  ab  eo,  quod  est  effundere.  Traus- 
latio  est  a  vase  futili  nomine,  quod 
patulo  ore,  fundo  acuto,  instabile,  ni- 
hil prorsus  continet.  Unde  futilis  di- 
citur ejusmodi,  ut  nihil  intra  se  con- 
tineat,  et  semper  iuauis  sit.'  Dae. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM    SIGNIFICATIONE 
LIBER  vir. 


(jTAiA^  Caecilia  appellata  est,  ut  Romam  venit,  quae  an- 


NOT^ 


^  Gaia]  Paiili  errorein  pot'ms  quam 
Festi,  vel  Veri  ii,  crederem  in  hoc  ge- 
nere  scripturee :  in  quo  post  Con- 
stantinum  omnes  peene  libiarii  et 
raarmoruni  incisoies  errabant.  No- 
tuni  est,  illud  Quintiliani  Caium,  et 
Caiam  scribi :  dici  vero  Gaium  et 
Gaiiim.  Pauluin  noii  errasse  arbitior, 
cum  viderini  antiquissimum  Festi 
fragmentum  ordine  literarum  scrip- 
turn  ;  et  Venius  eundem  ordinem  se- 
cutns  fueiit,  in  libiis  de  verborum 
significatione.  Secuti  igitur  sunt  so- 
num,  non  figurain  literae:  vel  cum 
ipsi  alio  loco  scripseiinf,  impeiiti  mu- 
tarunt,  erratum  librariorum  esse  pu 
tantes.  Quod  ad  rem  ipsani  altinet 
vidend.Plutar.  in  Problem.  Plin.  lib 
viH.  cap.  48.  Julius  Paris  in  epi 
tome  Valerii  Maximi  de  przenoinini 
bus.  Sed  et  observatum  est,  omnes 
mulieres,  quae  alio  praRnomine  care- 
rent,  Cuius  dictas,  carnmque  libertos 
Caii  praBnomine  plerumque  appclla- 
tos  :  seque  C'aice  libertos  dixisse.  Vi- 
dend.  Cicero  pro  L.  Muraena,  et  Ve- 
lius  Longus  de  Ortliogr.  Aitt,  Au/^. 


Guia  Cacilia]  Ex  Quintiliano  ta- 
men  Caia  et  Cuius  per  C  scribebatur, 
sed  Gain  et  Guiiis  pronuntiabatur  per 
G.  Ejus  verba  sunt  lib.  i.  cap.  7. 
'  Quid  quje  scribuntur  aliter  quam 
enuntiantur?  Nam  et  Gains  C  li- 
tera  notatur,  quae  inversao  mulierem 
declarat :  quia  tam  Caias  esse  voci- 
tatas  quam  Caios,  etiam  ex  nuptiali- 
bus  sacris  apparet.'  Quod  ad  morem 
altinet,  idem  Valer.  IMax.  '  Cete- 
rum  Caia  usu  super  omnes  celebrata 
est  :  Fertur  eniin  Caiam  Caeciliam 
Tarquinii  Prisci  regis  uxorem,  opti- 
niam  laniticam  t'uisse.  Et  ideo  insti- 
tutum  fuit,  nt  nova  nuptae  ante  ja- 
nuani  mariti  interrogatae  quaenam  vo- 
carentur,  Caiam  esse  se  dicerent.' 
Vide  Plutarch,  in  problem.  Plin. 
lib.  viii.  cap.  48.  Cicer.  pro  Murae- 
na, qui  id  facete  cxagitat.  '  Quia,' 
inquit,  '  in  alicujus  libris  exempli 
causa  id  nomen  invcncrunt,  pntarunt 
omnes  mulieres  quee  cotinitioncm  fa- 
cerent,  Caias  vocari.'  Vide  Velium 
Longum  de  Orthographia.  Dae, 


284 


SEXTI    FOMPEII    FESTI 


tea  Tanaquil  vocitata  erat  uxor  Tarquinii  Prisci  re^is 
Roraanoriim:  quae  tantae  probitatis  fuit,  ut  id  nomen 
ominis  boni  causa  frequentent  nubentes,  queun  summam 
asseverant  lanificam  fuisse. 

Galbeum,'*  ornaraenti  genus. 

Gallara "  bibere,  ac  rugas  conducere  ventri,  cum  ait  Luci- 
lius  ;  prasmonet  parsimonia  esse  utendum,  neque  guise  in- 
dulgendum,  ventremque  coartandura. 

Gaili/  qui  vocantur  Matris  Magnae  comites,  dicti  sunt  a 
flumine,  cui  nomen  estGallo:  quia,  qui  ex  eo  biberint,  in 
hoc  furere  incipiant,  ut  se  privent  virilitatis  parte.  Alii 
putant  ideo  eos  sibi  genitalia  incidere,  quia  violaverint 
nomen  patris,  matris ve,  ne  possint  ipsi  fieri  parentes. 

Ganeum  '  antiqui  locum  abditum,  ac  velut  sub  terra  dixe- 
runt.  Terentius :  Ubi  ilium  quaeram  ?  credo  abductum ' 
in  ganeum. 


1  A!ii  iibb.  abditum  vel  obductum. 


NOT^ 

*>  Gnlbeum]  Vide  '  Calbeos.'  Idem,  viridem   Cybelen    altasque  Celaenas 

<=  Gullam]  Liicil.  lib.  XV.  apud  No-  Amnis  it  insana  nomine  Gallus  aqua, 

nium  :  '  Quae  gallam  bibeie  ac  rugas  Qui   bibit   inde,   fiirit :    prociil   hinc 

conducere' ventri  Fane  aceroso,  oleo  discedite,  qnis  est  Cura  bonag  men- 

decumano,  pane  cocgit  Cumano.'  Sic  tis,  qui  bibit  inde  fnrit.'    Herodianns 

enini  scribendi  sunt  bi  versus.  Ant.  in  Commodo :  Ud\ai /xev ^pvyts  wpyla^- 

Alig.  ov  iir\  T^  -KOTajxcf    TdWui  -napa^pfOVTi, 

Gallam  bibere]  Integrum  Liicilii  lo-  atp'  ov  r^v  inuvvfiiav  <l>€pov(rit'  ol  rrj  ©ecf? 

cum  ati'ert  Nonius  in  voce  '  acero-  rofilai  Upufiivoi.   '  Antiquitus  Phryges 


sum,'  ex  Annal.  xxv.  '  Quee  Gallam 
bibere  ac  rugas  conducere  veniri, 
Fane  aceroso,  oleo  dec\nuano,  pane 
coegit  Cumano.'     Gulla   est   fructus 


Orgia  celebrabant  ad  fluenta  fluvii 
Galli,  a  quo  nomen  babnere,  qui  Deaj 
castrati  consecrantur.'  Idem. 

'^  Ganeum]  Terent.  in  Adelpb. '  Ubi 


sub  antnmnuni  arboribus  innascens,      ego  ilbim  quieram?'  Ant.  Aug. 


praecipue  robori,  Gall,  nuix  de  galle. 
Ejus  sapor  asper  ;  qua.re  vinum,quod 
atrum  esset,  et  aspernm  ad  instar 
gal  las,  Gallam  dixere.  Dae. 

•^  Galli]  Sacerdotes  Rbea;  castrati, 
a  Gallo  fluvio  Piirygi<e.  Ovid.  iv. 
Fast.  '  Cur  igitur  Gallos,  qui  se  exci- 
dere,  vocamus,  Cum  tantum  a  Pbry- 
gia  Gallica  distet  luunus  r  Inter,  alt, 


Ganeum]  Locus  Terent.  est  Adelpb. 
act.  ill.  sc.  3.  ubi  Donat.  '  Veteres 
ganeum  nieritoriam  tabernam  dix- 
erunt,  anh  ttjs  yas ,  tout  eaTi  tijs  yris. 
Quod  ipsa  sit  in  terra,  non,  ut  Caena- 
cula,  superius.'  Ergo  ganeum,  quasi 
yavi7ou,a  70,  sive  polius  ydva,  nt  Ve- 
teres dicebant,  si  fides  Hesycbio. 
At  Julius    Caesar  Scaliger  Exercit. 


DE    VF.RBORUM    SIGN  1 PICATION  E    LIB.    VJI. 


•285 


Gannitio,'  canum  querula  murmuratio. 

Galearia^ '  a  galearum  similitudine  dicta. 

Gaudium  ^  omo  xoO  yavpia-v  dictum. 

Gaulus,'  genus  navigii  paene  rotundura. 

Gem  URSA  ''  sub  minimo  digito  pedis  tuberculura,  quod  ge- 

mere  faciat  eum,  qui  id  gerat. 
Genas  '  Ennius  palpebras  putat,  cum  dicit  hoc  versu :  Pan- 


2  Al.  Galeria  vel  Galerita. 


NOTyE 
cccxviii.  Sect.  11.  ait  ganeum  dici  a 
yavos,  koc  est,  gaudium,  yiwcrQai, 
gaudere,  nempe,  quod  homines  lae- 
tam  vohiptariamque  vitam  ibi  agi- 
tent.  Dae. 

^  Gannitio]  A  yavvvadai,  gaudere, 
proprie  de  canibus,  qui,  ut  ait  Lucre- 
tius :  '  Gannitu  vocis  adulant'  Qui- 
dam  vulpibiis  etiam  tribuunt.  Idem. 

e  Galearia]  Lege  Galerita.  Gale- 
rita et  galeritus  avis  dicta  ab  apice, 
quern  habet  in  capite,  galeae  speciem 
referente.  A  Grsecis  similiter  nSpv- 
5os,  KopvSa\hs,  et  KopvSaXls  dicitur : 
nam  K6pvs,  galea.  Galeria  hie  locum 
habere  non  potest  :  nam  Galeria 
tribus  a  Galeso  fluvio  nomen  habuit, 
sive  ab  alio  quovis  loco.  Idem, 

^  Gaudium]  Immo  potius  a  yadiw 
sive  potius  a  7a5€«,  laetor,  gaudeo. 
Idem. 

'  Gatdus]  Navis  Phoenicia  rotunda : 
nam  Graeci  veteres  usque  ad  Jasonera 
et  Argonautas  rotundis  solum  navi- 
bns  utebantur.  Unde  Plin.  lib.  vii. 
cap.  56.  '  Longa  nave  Jasonem  pri- 
mum  navigasse  Philostephantis  auc- 
tor  est.'  Aristoph.  in  avibus  :  TavKov 
KTuixat  Kal  vavKKripo).  '  Navem  possi- 
deo,  et  guberno.'  Ubi  Schol.  yavKos, 
^oiviKiKhv  (TKo/pus.  Et  Callimacli.  Ku- 
irp6de  StocJftcJs  (Me  KaOiiyayev  ivddSe  yav- 
Kns.  '  Ex  Cypro  Sidonius  me  hue 
adduxit  Gaulus.'  Ab  hujus  Gauli 
formae  similitudine  vas  pastorale  Gau- 


lus dictum  Theocrit.  Idyll,  v.  ^tuo'oj 
6'  oKTcd  ixev  yav\itis  r^  Tlavl  ydXaKTos. 
'  Statuam  vero  octo  quidem  gaulos 
Pani  lactis.'  Vide  Hesych.  Sic  et 
niulta  alia  nomina  sunt  navigiis  com- 
munia  cum  vasis,  ut  Kvfx.$ai,  KavOapoi, 
Ke\effai,  (TK<i(pai.  Idem. 

^  Gemursa]  Plin.  lib.  xxvi.  cap.  1. 
'  Et  bene  quidem  morbus  celeriter 
in  Italia  restinctus  est,  sicut  et  ille, 
quem  Gemursam  appellavere  prisci, 
inter  digitos  pedum  nascentem,  etiam 
nomine  obliterato.'  Idem. 

'  Genas]  In  versn  Pacuvii  potius 
legerim  flora,  quam  flore.  Nunc  pri- 
7num  opacat  flora  lanugo  genas.  Nam 
idem  Attius  in  Bacchis :  '  Genas  la- 
nugo flora  nunc  demum  irrigat.' 
Idem  in  iisdem:  '  Nam  flori  crines 
video  ut  propexi  jacent.'  Quod  Eu- 
ripides TrXiKafiSs  re  ydp  ffov  rava^s. 
Pacuvius  Antiopa  :  '  Cervicum  Flo- 
ros  dispargite  crines.'  Est  coronLs 
Anapaestica.  Virgilius  tamen  contra 
lib.  XII.  '  Turn  mihi  prima  genas 
vestibat  flore  juventas.'  Jos.  Seal. 

Genas]  Pro  operimento  oculorum 
et  pro  mails  Veteres  usurparunt,  sed 
priorem  notionem  propriam  fuisse 
cum  Becmanno  existinio.  Sic  pro- 
prie Ovid.  Eleg.  «.  lib.  ii.  '  Nam 
caput  e  nostra  citius  cervice  recidi, 
Kt  patiar  f'ossis  lumen  abire  genis.' 
Dae. 


286 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


dite  sulti'^  genas,  et  corde  relinquite  somnum.    Aliieas 
partes  putant  genas  dici,  quae  sunt  sub  oculis.     Pacu- 
vius  genas  putat  esse,  qua  barba  piimum  oritur,  hoc  ver- 
su  :   Nunc  primum  opacat  flore  "^   lanugo  genas. 
Geniales  Deos  ^  ™  dixemnt  aquam,  terram,  ignem,  aerem,  ea 


3  Quidaoi  sultis.—A  Legendum  monet  ScaLJlora.—S  Vide  Not.  inf. 


NOT^ 


">  Geniales  Deos]  Petrus  Chiacconus 
Hispanus,  homo  magni  ingenii  prae- 
claiaeque  eriidltionis,  a  quo  multa 
in  hoc  libro  emendata  sunt,  existima- 
bat  Genitales  legendum  esse  :  nam  et 
in  veterib.  nuniismatib.  est:  Dis  Ge- 
NiTALiBVS  :  et  Virgilius  habet  geni- 
tales illo  versu  lib.  vi.  '  Romulus  in 
Ccelo  cum  dis  geniialibus  aevnm  De- 
git  :'  item  lib.  ii.  Georg.  '  Genitalia 
semina  poscunt.'  Fid.  Ursin. 


postea,  sed  6  Trpirroiv,  kou  irpaKTrip 
dictus  est.  Ut  Plautus  in  Bacchldi- 
bus  dixit  gerulifigulos  mendacii,  ge- 
rnlos,  et  figulos,  hoc  est,  npaKrripas, 
Kot  vXaaras.  Et  veteres  Glossze, 
'  Geruli,  TrpaKrrjpes,'  Jos.  Seal. 

Geniales  Deos]  Rerum  semina  et 
elementa.  Unde  et  Gloss.  '  Genialis 
cTToixe'iov.'  Dicti  auteni  a  gerendo : 
corrigebat  Scaliger  genendo:  nam  ge- 
nere  dicebant  pro  gignere.    Sed  addit 


Geniales]  In  fine  corruptissima  ita     idem    vuigatam    lectionem    defendi 


restiiuo  :  Geniales  dicti  a  genendo,  qua 
plurimum  posse  putaiantur,  quos  postea 
Genios  appellarunt.  Id  est :  Qua  re 
plurimum  pollent,  hoc  est,  genitura  : 
suntenim  Oeol  y^vieMoi.  Quod  autem 
ait,  Geniales  Deos  esse  semina  et 
elementa  rerum,  non  latuit  Graecos 
magistros,  qui  interpretautur  Genia- 
les, (TToixeTo.  Genialem  etiam  -rvxnv, 
et  Genialia,  ruxict.  Addendum  et 
quod  Santra  vetus  scriptor  monet  : 
*  Scis  enim  Geniales  homines  ab  an- 
tiquis  appellatos,  qui  ad  invitandum, 
et  largius  apparandum  cibum  prom- 
tiores  essent.'  Potest  et  vulgaris 
lectio  defendi,  a  gerendo,  et  Gerulos. 
Nam  et  idem  Censorinus :  '  Eun- 
dem,'  inquit,  '  esse  Genium  et  Larem 
multi  veteres  memoriae  prodiderunt, 
in  quis  etiam  C.  Flaccus  in  libro, 
quern  ad  Caesarem  de  indigitamentis 
reliquit  scriptum  :'  hunc  in  nos  maxi- 
mam,  quinimo  omnem  habere  potes- 
tatem  creditum  est.  Gerulus  enim 
apud  Veteres,    non   b  ^acrrd^wy,   ut 


posse.     Immo  certe  ita  Festus  scrip- 
sit,  et  gerere  idem  quod  genere:  unde 
^et  apud  Varron.  de   Re  Rust.  lib.  r. 
cap.  31.  quidam  codd.  habent.    '  Id 
ex  pabuli  segete  viride  sectum  ante- 
quam  gerat  siliquas.'     Quod  in  aliis, 
antequam  genat  siliquas.     Et  inde  ge- 
rulus non  o  Paard^wv,  ut  nunc,  sed  6 
TTpaTToov,  irpaKTrip.  Gloss,  'geruli  wpax- 
TTJpes.'     Item  in  Gloss.  Graeco-Lat. 
'  avirrrjs,    gerulus     efficax  :'    irpdaaeiv 
autem  et  aviuv  verba  sunt  quas  jo» 
cosis  rebus  illis  accommodantur  qui- 
bus  adesse  genios  necesse  est.    Pe- 
trus   Chiacconus,     Hispanus,    homo 
magni  ingenii  praeclaraeque  eruditio- 
nis,  a  quo  multa  in  hoc  libro  emen- 
data sunt,  existimabat   Genitales  le- 
gendum esse,   nam   et  in  vett.  Nu- 
mismatibus  est  :  Dis   Genitalibvs. 
Et  Virgil,  habet  genitales  illo  versu 
lib.  VI.  '  Romulus  in  Coelo  cum  Dis 
genitalibus  aevum  Degit.'     Item  lib. 
II.  Georg. '  genitalia  semina  poscunt.* 
Fulv.  Ursin.  Dae. 


DE    VERBORUM    SIGNI FICATION E    LIU.    VII. 


287 


enim  sunt  semina  rerum,  qua?  Graecorum  alii  crTotxi~ix, 
alii  (j-7r=pju,aTa  ^  vocaut.  Diiodecim  quoque  signa,  lunam, 
et  solem  inter  lios  Deos  computabant. 

Geniales  autem  dicti  a  gerendo,  quia  plurimum  posse  puta- 
bantur,  quos  postea  gerulos  appellarunt. 

Genialis  lectus,"  qui  nuptiis  ^  sternitur  in  honorem  genii : 
unde  et  appellatur. 

Genium  °  appellabant  Deum,  qui  vim  obtineret  rerum  om- 
nium gerendarum.  Aut'ustius,  Genius,  inquit,  est  Deorum 
filius/  et  parens  hominum,  ex  quo  homines  gignuntur  :  et 
propterea  Genius  mens  nominatur,  qui  me  genuit.  Alii 
Genium '^  esse  putarunt  uniuscujusque  loci  Deum. 

Gens  iElia"^  appellatur,  quae  ex  multis  familiis  conficitur. 

Gentilis  '^  dicitur  et  ex  eodem  genere  ortus,  et  is  qui  simili 


6  In  marg.  ed.  Seal.  yeviOXa  ^  drcJ/xous. — 7  '  Vox  nuptiis  videtur  abundare.' 
Fulv.  Ursin. 


NOT/E 


"  Genialis  ledus"]  De  eo  Arnobius 
contra  gentes.  Describitur  prolixe 
a  Catullo  de  Nuptiis  Pelei :  et  Theti- 
dis.  Glossze,  '  Genialis  lee tns,  *c\iVrj 
(Tv/jLirofflov.'  Non  de  eodem  intellexit. 
Nam  Genialis  lectns  sternebatur  Ge- 
nio  et  Jiinoni.  Jos,  Seal. 

Genialis  lectus]  Servius  v.  ^neid. 
•Geniales'  (lecti)  '  propiie  diciintiir, 
qui  steinnntur  pnellis  nubentibus,' 
In  bonorem  Genii  et  Junonis  sterne- 
batur Catnll.  in  nuptiis  Pelei  :  '  Pul- 
vinar.vero  Diva;  geniale  locatur  jEdi- 
bus  in  mediis.'  Apuleius  Miles,  x. 
'  Et  jam  torus,  genialis  scilicet  noster 


p  Genius  Deorum  fit.  et  par.  hom.1 
Hinc  Laberius  imagine:  'Genius  ge- 
neris nostri  parens.'  Dae, 

1  Alii  genium~\  Servius  i.  Georg. 
'  Genium  autem  dicebant  antiqui  na- 
turaleni  Deum  unius  cujusque  loci, 
vel  rei,  aut  liominis.'  Inde  apud  Vir- 
gil. V.  jEneid.  '  Incertus  Geniumve 
loci,  faniulumve  parentis  Esse  putet.' 
Ubi  Servius:  '  Nullus  enim  locus 
sine  Genio  est,  qui  per  anguem  ple- 
rumque  ostenditur.'  Genios  Grieci 
vocant  iyx'>'p'^ovs  deals,  Suifiovas,  "H- 
pwas.  Idem, 

Gens  /Elia]  Quasi  vero  illud  yEliae 


futnrus,  arcnratissime  dcsternebatur,     gentis  proprium  sit,  ut  in  familias  di 
lectus   Indica   testudine    perlucidus,     vidatur,  et  non   reliquaruni  omnium. 


pUimea  cong'jrie  lumidus,  veste  seri- 
ca  floridiis.'  Dae. 

"Genium]  Aurelius  Augustinus: 
*  Genius  est  Deus,  qui  propositus  est 
ac  vim  liabet  omnium  rerum  gigncn- 
darum.'  Vide  '  Geniales.'  Idem. 

Genium]  Laberius,  'Gtnius,  generis 
nostri  parens.'  Jos.  Seal. 


Quid  igitur  ?  lege,  Gens  ilia  appell.  5fC. 
Gens  nomen  est  generale,  et  familias 
complectitur.  Aliquando  tamen  fa- 
niilia  latins  patet,  et  Gentem  signifi- 
cat.  Vide  '  Familia.'  Idem. 

"  Gentilis]  Cicero  in  Topicis  ex  Q. 
ScaKvola  :  '  Gentiles  sunt,  qui  inter 
se  eodem  nomine  sunt.    Non  est  sa- 


288 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


nomine  appellatur:  ut  ait  Cincius:  Gentiles  mihi  sunt, 

qui  meo  nomine  appellantur. 
Genuini  dentes/  quod  a  genis  dependent. 
Genus  ^ "  dictum  putatur  a  terree  Graeco  vocabulo,  quam 

ytiv  dicunt. 
Germen "  est,  quod  ex  arborum  surculis  nascitur,  unde  et 

germani,  quasi  eadem  stirpe  geniti. 
Gerras,^  crates  vimineae.     Athenienses  cum  Syracusas  ob~ 

siderent,  et  crebro   gerras  poscerent,    irridentes  Siculi, 

'Gerras'  clamitabant.     Unde  factum  est,  ut  gerrae  pro 

nugis,  et  contemtu  dicantur. 


8  Quidam  libri  Gens,  et  inox,  pro  yriv,  yivos. 


NOT/E 


tis.  Qui  ab  ingeiiiiis  oriundi  sunt. 
Ne  id  qiiidem  satis  est.  Qnoriim  ma- 
joiumnenio  servituteni  servivit.  Ab- 
est  etiam  nuuc.  Qui  capite  non  sunt 
deminuti.  Hoc  fortasse  satis  est, 
nihil  eiiiin  video  Scaevolam  pontifi- 
cem  ad  banc  definitionem  addidisse.' 
Legitur  apud  Ciceronem  gentilis,  pro 
cognominis,  i.  Tuscul.  'Regnante  gen- 
tili  meo,'  de  Tullo  Volscorum  rege. 
De  discrimine  inter  gentiles  et  agna- 
tes vide  juris  commentatores.  Idem. 

'  Genuini  denies]  Grjece  adKppoviff' 
TTJpes,  quod  prudente  et  perfecto 
liomine  nascantiir.  Gloss.  '  Genuini, 
(ToxppovKTTTjpis.'  Item  :  '  genuinum, 
oSJi'To,  fj.v\T]v.'  Agents  dicti  g"cnMini. 
Interp.  Persii :  '  Genuinus  proprie 
dens  qui  sub  genis  est.'  Alii  a  geno, 
gigno.  Ex  Plinio  lib.  ii.  cap.  37. 
*  liomini,'  inquit, '  novissimi,  qui  ge- 
nuini vocantur,  circiter  vigesimum 
annum  gignuntur,  multis  et  octoge- 
simo.'  Idem. 

"  Genus]  A  yrj  terra,  quod  e  terra 
omnia  nata  sint.  Sed  nemo  nescit 
esse  a  yevos,  quod  a  ydvu,  unde 
'gene'  Idem. 

^  Germen]  A  gero,  pro  geno,  gerimen, 


germen.  Inde  germani,  qui  ex  eodem 
semine,  ex  eadem  stirpe.  Et  Germani 
proprie  dicuntur,  qui  eundem  iiabent 
patrem,  sive  ii  communem  matrem 
babeant ;  (quomodo  Terentius,  Ci- 
cero, et  alii  '  Germanorun  '  voce  uti 
solent :)  sive  diversam,  qui  'consan- 
guinei'  dicti  sunt.  Aliter  tamen  Varro 
in  lib.  de  gradibns :  '  Germanus,'  in- 
quit,  '  ex  eadem  genitrice  natus  est, 
non,  ut  multi,  de  eodem  germine,  qui 
tantum  fratres  dicuntur.'  Sed  vana 
est  haec  Varronis  differentia,  nee  ido- 
neis  auctoribus  observata.  Terent. 
Adelph.  '  Te  habeam  fratrem,  o  mi 
^scbine,  o  mi  germane.'  Frater  no- 
men  gener<}le  est,  et  continet '  fratres 
germanos,'  '  fratres  consanguineos*,' 
qui  ex  uno  patre  nati  sunt  et  matres 
diversas  habent ;  '  fratres  uterinos,' 
qui  ex  eadem  tantum  matre  geniti 
sunt;  et  'fratres  patrueles,'  qui  ex 
duobus  fratribus  procreati.  Idem. 

y  GeiTcr]  Vide  '  Cerrones,'  ubi  aliter 
paulo.  Quare  et  tertium  illud  forte 
addi  potest,  nempe  Athenienses  a 
Siculis  Gerras  vocatos  quasi  imbelles, 
nam  gerra  Siculis  pudenda  significat, 
Suid.  Hesych.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VII. 


289 


Gerusia/  curia  ab  setatis  vocabulo  dicta. 

Geslit/  qui   subita  felicitate   exhilaratus>  nimio  corporis 

motu  praeter  consuetudinem  exultat. 
Gestus/  quo  indicatur,  quid  geratur,  praiter  participium, 

quod  a  gerendo  deducitur. 
Gesum,''  grave  j actum. 9 
GiGERiA,'*  ex  raultis  obsoniis  decerpta. 
Gingeriator, '°  ^  tibicen. 


9  Vide  Notas. — 10  Al.  Givcnator,  Gingrinator,  Gingriator,  Gingritor. 


NOT;E 

*  Gei'usia']    Tepovcrla,  Senatus.  Plu-  liasta  Romana,  ut  Gessa  Gallonim, 

tarch.  An   seni   administr.  Resp.    'H  Sarissaa  Macedomim  :' Siiidas :  Talcra 

5e  'P(i>fj.a'io)v  (TvyKXryros  &XP'  f'^"  y^povaia  koI  yaiffhs,  KOVThi,  elSos  kixvvrr)piov  olou 

KoXurat.     Id  est,  '  Romanoriini  vero  SSparor.  *  Gapsa  et  gaesiis,  contiis,  ge- 

Senafus    liodieqiie    gerusia    dicitur.'  mis  teli,  ut  liastse.'     Sed  melius  Fes- 

Hesycii.  Ffpovcla,  npiff^vrfpiov,    irArj-  tiis,    qui  jactilnm   dicit   grave,    quod 


Bos  yepSvTuf.    Idem 

=*  Gestit]  A  gestu,  gestire,  quod 
Donatiis  Euiincb.  act.  m.  sc.  5.  in- 
terpretatur:  'Motu  corporis  nion- 
strare  quid  sentias.  Constat  autem  a 
pecudibus  ad  lioniines  esse  transla- 
tuin.'     Item  :  '  Gestire   proprie    est 


totum  esset  ferreum :  Hesych.  roicros, 
^fiP6\tov  6\oal5ripov.  'Jaculum  totum 
ferreum.'  Et  jacula  fuisse,  vel  hinc 
constat,  qnod  bina  gerebaiit  singuli  : 
Varro :  'cum  binis  gessis  essent.' 
Virgil.  VII.  ^n.  'Duo  quisque  Al- 
pina  coruscat    Gesa    manu.'     Quod 


sensum  corporis  gestu  indicare:  qnod     idem  alibi  de  'haslili.'    'Bina  manu 


magis  brutorum  est  aniniaiium.  Vii 
gilius  :  '  Et  studio  incassum  videas 
gestire  lavandi.' '  i.  Georg.  Ubi  Ser- 
vius  :  '  Gestire,'  inquit  '  est  laetitiam 
suam  corporis  habitu  significare. 
Nam,  ut  homines  verbis  laetitiam 
suam  exprimunt,  ita  aves  corporis 
gesticulatione.'  Idem. 

*'  Gestus'\  Substant.  axw°^t  *'5*o, 
XcpoOtaia.  Gloss.  Idem. 

•^  Gesutn]  Lege  Gesum,  grave  }a- 
cidum.  Varro  de  vita  Po.  Ro.  lib.  iii. 
'  qui  gladiis  cincti  sine  scuto  ruin  bi- 
nis gesis  essent.'  Isidorus :  'Gesum, 
hasta,  jaculuui,  /SoAi's.'  Jos.  Seal. 

Gesuni]  Melius  quidani  lib.  Grave 
jaculum.  Gesum,  gessum,  et  gasum, 
Quidam  hastam  inteiprctantur.  Ser- 
ving VII.  /Eiieid.  '  Pilum  proprie  est 


lato  crispans  hastilia  ferro.'  Ga?sum 
autem  Gallicam  vocem  putant,  vel 
etiam  Hispanicam  ;  ab  Hispanis  enim 
gassa  accepisseRomanos  docet  Atlie- 
naeus.  Illustrissimus  Bochartus  Ge- 
sum putat  quod  Cbalda;is  gisa,  vel 
Hebraeis  chets,  sagitta,  jaculum.  Nam 
chet  niutatiir  in  G.  Dae. 

d  Gigeria^  P'alsum  est  Gigeria  esse 
cibum  confectu?n  ex  multis  obsoniis  : 
sed  Gigerium  est  ventriculus  gallina- 
rum :  quod  verbuni  hodie  in  Gallia 
retinemus.  Gisier  enim  vocamus.  Lu- 
cilius :  '  Gigeria;  sunt  Sive  adeo  he- 
patia.'  Idem, 

'^  Gingeriator]  Tibicen.  Vide  Athe- 
nxum.  Glossap  Hcsycliii :  yiyyplai, 
avKol  ij.iKpo\  iv  ols  ■Kpuirov  fiavdavovcri. 
Hirtp  ivioi  yiyypov.  Glossarium  :  '  Gin- 


Dehh.  el  Var.  Clas. 


Pomp,  Fest. 


T 


290  SEXTI    POMPEII    FKSTI 

Gingrire  ^  anserum  vocis  proprium  est.  Unde  genus  quod- 
dam  tibiarum  exiguarura  gingrinas. 

Gliscere''  crescere  est,  et"  gliscerae,  mensae  gliscentes, 
id  est,  crescentes  per  instructionem  epularum  scilicet. 

Glittis  ^  subactis,  levibus,'^  tencris. 


11  Quidam  libri  ut  pro  ef. — 12  AVi'i  Glictis  s.  lenibus.    Legit  Seal.  Glutis. 


NOT^ 


griva,  elSos  (puivrjs  crdKiriyyos.'  '  Gin- 
griunt,  xvvfs  iK^owffi.'  *  Gingrnm,  (pw- 
y-fj  xv^^^-'  Arnobiiis  libro  vi.  'anse- 
rum gingritibus.'  Vide  Solinum  cap. 
X.  Jos.  Seal. 

Gingeriatorl  hegegingritor,  a  gin- 
grire :  vel  gingrinator,  a  gingrina,  ut 
viri  docti.  Due. 

^Gingrire]  Glossar.  'Gingrina, 
(iSos  (puvrjs  (Td\-7rtyyos.'  Ful.  Vrsin. 

Gingrire'\  Gloss. '  Gingrinnt,  xv^^^ 
fK^ouKTt.'  '  Anseres  clamant.'  *  Gin- 
grum,  (picv^  xv'^^''  '  Vox  anseris.' 
Inde  gingrincB  tibiae  dictee.  Gloss. 
'  Gingrina,  cIBos  o-ciA.Tr»77os.'  Gingrice 
sunt  Hesychio  :  Fiyyplai,  avKol  /xiKpol 
if  ojs  TTpioTov  fiavddvovffiv.  '  Gingriae, 
parvae  tibiae,  quibns  primum  disciint.' 
Solin.  cap.  12.  '  Sive  gingrinas,  quae, 
breviores  licet,  subtilioribus  tamen 
modis  insonani.'  Verum  Alhenaeus, 
Eustath.  et  Pollux  non  a  gingriendo, 
sed  a  Gingra,  Gingre, vel  Gingri  Ado- 
nidis  nomine.  Atlien.  cap.  23.  Fiyypal- 
vois  yap  01  ^oiviKfs,  i>s  (t>7](T\i>  d  s,eyo(pwp, 
iXP'^'''''o  «"^o"s  ffTTiOaixiaiots  tJ»  iJ.4yidos, 
o|t;  Kol  yoepov  (pBeyyofjLivois.  Id  est, 
'  Gingraenis  enim,  utdicitXenophon, 
tibiis  utebantur  Phoenices  palmam 
longis,  stridulum  et  lugubrem  sonum 
edentibus.'  Idem  paulo  post :  'Ovo/id- 
^ovTui  Se  ol  av\o\  ylyypoi  vwh  tu>v  ^ovi- 
Koiv  airh  Twv  Trepl  ''ASwviv  dp'ftPoov,  tov  yap 
"Maiviv  riyyptfv  KoAetTf  viie7s  ol  ^olvt- 
Key,  «y  iaropii  Ar]fioK\d5r]s.  Id  est, 
'  Gingri  autem  nominantur  a  Phoeni- 
cibus  tibiae  ob  lamenta  qiiibus  Adouim 


deflent.  Nam  vos  Phoenices  Ado- 
nim  Gingrem  appellatis,  ut  referf 
Democlides.'  Eiistathius  Iliad,  vi. 
'H  5e  XP')"''^  ■'■"'^  yiyypois  (K  twv  irepl 
"ASaiviv  dpr]vaiu,  hv  Tlyyptv  fKdKovv  ot 
4>olviK(s.  Id  est,  '  Gingrorum  autem 
Hsus  ex  lamentis  super  Adonide, 
quern  Gingiim  vocabant  Phoenices.' 
Pollux  lib.  IV.  cap.  10.  riyypa^  r\s 
av\i(TK0S  yociSri  Kou  OprivijTiKiiv  <pa>vriv 
a<piri(Ti.,  (poii'i^  niv  iiv  ri}v  evpeffli',  irpSff- 
<popos  5e  MouffJj  T77  KapiK^'  t)  5e  ^oiv'iKWV 
yXSiTTa  Tiyypav  rhv  ""ASuvlv  /caAe?,  Koi 
TovT(f>  6  av\hs  €Trwv6fia(TTai.  Id  est, 
'  Gingras  tibia  quaedam  mnestum  et 
lugubrem  cantum  mittit.  Phoenicium 
inventum,  dicatum  Musae  Caricae : 
Phoenicum  autem  lingua  Gingram 
Adouim  vocat,  et  ab  hujus  nomine 
tibia  denominata.'  Gingra  autem 
Bocbartus  ex  Plioenicio  gigara,  Do- 
minus.  Plenum  fuisset  girgara :  sed 
prius  R  elisum.  Dae. 

1  Gliscere}  Gloss.  '  Gliscit,  av^fi.' 
Aliae  :  '  Glisco,  i-rriTeivofiat.'  Hinc 
'  reglisco.'  Quod  vide  suo  loco  :  et 
'  Gliscerae,'  mensae  opimze  et  opiparae 
siruibus  frequentibus  refertae.  Idem. 

f  Glittis]  Lege,  Glutis.  Cato:  *Uti 
bene  subactum,  utique  bene  glutuni 
siet.'  In  Glossis  Latinis  :  '  Glis,  gli- 
tis,  humus  tenax.'  Jos.  Seal. 

Glittis]  Nihil  nuitandum,g'i!«ispro 
gluttis.  Nam  M  sjepe  abit  in  i.  A  gtus, 
gluten,  gZwiMs,  uuitus,  bene  subactus. 
Cato  cap.  45.  '  Locus  bipalio  subac- 
tus,  beneque  glutus  siet.'  Dae. 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATIONE    LIB.    VII. 


291 


Glocire  et  glocidare  " '  gallinarum  proprium  est,  cum  ovis 

incubiturae  sunt. 
Glomus '  in  sacris  crustulum  cybii  '*  figura  et  oleo  coctum 

appellatur. 
Gloria"    a  Graeca   voce  dicta:    banc   enim  illi  xKeos   vo- 

cant. 
Glos,''  viri  soror,  a  Graeco  yocKw;. 
Glucidatum/   suave,  et  jucundum.     Graeci  etenim  yXwxuv 

dulcem  dicunt. 
Gluraa  ^  hordei  tunicula :  dictum,  quod  glubatur  id  gra- 

num  :  unde  et  pecus  glubi  dicitur,  cujus  pellis  detrahi- 

tur. 


13  Al.  Gluctire. 
cybi,  cubi. 


Legit  Dae.  Glocire  et  glocitare. — 14  Alii  libri  rombi  vel 


'  Glocire  et  glocidare^  Lege :  glocire 
et  glocitare.  Glocire  a  nXw^eiv,  vox  a 
sono  efficta.  Columel.  lib.  vir.  cap. 
5,  '  Ut  ova  qiiain  recentissima  sup- 
ponantnr  glocientibus.'  Gloss. '  glut- 
tit,  KpoKKo.  7)  opvis :'  '  glocit  avis  :' 
leg.  glocit.  Hanc  vocem  Vascones  re- 
tinent,  qni  dicunt  cloucir,  et  ipsam 
avem  glocientem  ctouque,  ut  Hispani 
clueca.  Idem. 

'  Glomus~\  '  Globulos  '  dicit  Varr. 
lib.  IV.  de  L.  L.  '  Item  in  oleo  cocti 
dicti  a  globe  globuli.'  Vide  Catonem 
cap.  29.  Gloss.  Giaeco-Lat.  'Globus 
et  glomus,  ayoBls.'  Nam  Agathis  He- 
sychio  est  Sesamis,  placenta  ex  oleo, 
melle,  et  sesamo.  Agathis  etiam  est 
fasciculus  lini  sive  staminis,  ut  et 
Latinum  '  glomus.'  Idem. 

"  Gloria']  Antiquitus  Glosia,a.  Grae- 
co y\wiT(Ta.  Jos.  Seal. 

Gloria']  Prius  Glosia,  aGrzecoy\it>iT- 
ca,  Scaliger.  Sed  Martinio  assen- 
tiar,  quia  KtKwp,  (pwfrj,  vox.  Dae. 

■''  Glos]  Glossarium  :  '  Glos,  •^  rod 
oc5pi)s  d5«A</)-^'  yd\uis,  irapa  n\aimi).' 
Jojf.  Seal. 

Glos]  Grxcis   rdAws.  Hesycb.  Td- 


NOT;E 

\u)S,  T]  rod  avSphs  aSeX^rf  KaBdnep  Kair- 
advSpa  ry  ^AuSpofidxp. '  Glos  soror  nia- 
riti,  velut  Cassandra  Andromachap.' 
Dae. 

y  Glucidatum]  Vide  tertium  Con- 
jectaneum.  Glossarium,  '  Glodita- 
tus,  7]Svs.'  Glocidatus  legenduni.  Jos. 
Seal. 

Glucidatum]  Vide  '  Glucidatum.' 
Dae. 

''■  Gliima]  A  yXixpu,  scalpo,  sive  po- 
tins  a  AeTTO),  corticem  detraho,  est 
gluho,\ix\Ae  gluma,  follicula  hordei,  Ae- 
TTvpov  KpiQris.  Gloss.  Quod  eo  granum 
glubitur,  nudatur.  Varr.  de  Re  Rust- 
lib.  I.  cap.  48. '  Arista  et  granum  om- 
nibus fere  notum  :  Gluma  pauris : 
itaque  id  apud  Ennium  solum  scrip- 
turn  scio  esse  in  Euhemeri  libris  ver- 
sis.  Videtur  vocabulum  etymon  ha- 
bere a  glubcndo,  quod  eo  folliculo 
doglubitur  granum.  Itaque  codem 
vocabulo  appellant  fici  ejus,  quam 
odimus,  folliculum.'  llinc  pecus  p/w- 
hi  et  deglubi  dicitur,  unde  illud  Ti- 
bcrii :  '  lioni  pastoris  est  tondere  pe- 
cus, non  deglubere.'  Idem. 


20-2 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


GNiEUS*  et  corporis  insigne,  et  praenomen,  a  generando 
dicta  esse,  et  ea  ipsa  ex  Graeco  ylyvsaSui  '^  apparet. 

Gnarigavit  "^  ^  significat  apud  Livium,  narravit. 

Gnaruisse/  narrasse. 

Gnarus  '*  cum  significet  id  quod  scius,  peritus ;  tamen 
invenimus  prognare  significare,  aperte. 

Gnephosum/  obscurum :   videlicet  ex   Graeco,   quod  est 

Gnitus,'7  (  et  gnixus  a  generibus  '^  prisci  dixerunt. 


15  Al.   ylyverai. — 16.    Ed.  Seal.  Gnaricavit.      Voss.    Gnaruravit. — 17 
Gnitur, — 18  Legendum  nionet  Seal,  a  genubus. 


Al. 


NOTyE 


'  GncEUs}  Cn.  hoc  praenomen  slg- 
nificari  dubitat  nemo  :  et  licet  soniis 
G  literae  atidiatiir,  Cn.  scribitur:  ut 
in  Pandectis  Florentinis  apparet 
GncBum  et  Gajum  ita  scribi  ut  pro- 
nunciatur :  corporis  atiteni  insigne 
naevus  dicitnr,  unde  Nsevia  familia 
nonien  deduxit  :  additur  autem  C 
antiquo  more,  nt  cum  'frncmentum,' 
'  ferctur,'  '  forctis,'  'cnatura'  dice- 
batur  :  ex  Valerio  a  Julio  Paride  re- 
late, qui  enumerat  tripliceni  hnjus 
praenominis  scribendl  rationem  :  Cn. 
Gn.  N.  Ani.  Aug. 

Gnaus]  Idem  quod  Naevus,  ut  Na- 
tus,  gnatus  :  Navus,  gnavus.  Jos. 
Seal. 

Gnaus]  Gnaus  et  gnavus  tubercu- 
lum  in  facie  cxcrescens,  quasi  yva7os 
vel  yva7<pos.  A  ylvecrdai,  nasci :  un- 
de praenomen  Gnaus.  Itaque  cum 
naus  et  navus  scribitur  g-  perit,  non 
contra,  ut  volunt  viri  docti.  Sed 
perperam  in  voce  yiveffOai  Etymon  ri- 
matur  Festus.  Graecum  est  Kva7os 
airh  Tov  Kvalw,  quae  irddos  et  (pvfia  sig- 
nificat. Unde  gnavus  Latinum.  Ut 
uhv,  ovum.     Sahnas.  in  Solin.  Dae. 

*>  Gnarigavit]  Et '  Gnarnris.'  Au- 
sonius:  '  Non  cultor  instans,  non  ara- 
tor  gnaruris.'  Apud  Arnobium  lib. 
XI.  '  Cur  esse  dicatis  in  aliis  praecep- 


tionibus  gnarures.'  Male  hodie  in 
Ausonio  gnarus  est,  in  Arnobio,  gna- 
riores.  Jos.  Seal. 

Gnarigavit]  Optime  Voss.  gnarura- 
vit. Antiqui  dicebant  gnaruris,  gna- 
rus. Plant,  act.  i.  so.  2.  '  Simul  gna- 
rures volo  vos  esse  banc  rem  mecum.' 
Hinc  gnaruro,  gnarum  reddo.  Unde 
per  syncopen  et  aphaeresin  naro,  quod 
nunc  narro.  Gloss.  '  gnarurat,  yvu- 
pi^it.'  '  Gnarurem,  7J'wpj/^oi'.'  'Gnari- 
tur,  yvaipi^iTai.'  A  gnaruris  per  syn- 
copen gnarus  iiriarafxevos,  sciens,  pe- 
ritus. Dae. 

<^  Gnaruisse]  Glossas :  '  Gnaritur, 
yvupi^fTai.'  Jos.  Seal. 

Gnaruisse]  Vide  notam  superiorem. 
Dae. 

^  Gnarus]  Vide  supra.  Gnarus  pro- 
pria cui  cuncta  gnara  sunt,  id  est, 
cognita,  aperta.  Non  mirum  igitur 
prognare  significare,  aperte.  Idem. 

<^  Giiephosum]  Glossar.  '  Gnefon- 
sum,  aK0Tetv6v.  Vide  in  'Cnefonsum.' 
Ful.  Ursin. 

Gnephosum]  Glossarium :  '  Gneton- 
sum,  afiavphy,  aKoruv6v.'  Corrige, 
Gnefonsum.  Jos.  Seal. 

Gnephosum]  Vide  '  Cnefosum.' 
Gloss.  'Gnefosum,  afx-avphfjCrKoreivSv,' 
Dae. 

'  Gnitus]   Lege  :  gnitus  et  gnixus  a 


DE   VERHORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VII. 


293 


Gnotu,^  cognitu. 

Gracchuris,''  urbs  Iberaj  regionis,  dicta  a  Graccho  Sem- 

pronio,  quae  antea  Illurcis  nominabatur. 
Gracculi '  a  sono  oris  vocati :  sive  a  gerendo  dicti,  quod 

jacta  segetum  semina   plurimum  gerant :  vel,  quod    ex 

olivetis  cubitum  se  recipientes  duas  pedibus  baccas,  ter- 

tiam  ore  ferant. 
Gradivus  ^  Mars  appellatus  est  a  gradiendo  in  bella  ultro 


genibus  prisci  dixerunt.  Seal,  sic  in- 
fra in  '  nixi  :'  '  Nixi  Dii  appellantnr 
tria  signa  in  Capitolio,  ante  cellain 
IVIinervae  genibus  nixa.'  Ergo  g7titor, 
quod  nunc  nitor,  quasi  genitor,  geni- 
bus inciimbo.  A  '  gnitor,'  '  gnisus,' 
gnitus,'  et  '  gnixus.'  Idem. 

e  Gnotu']  Glossae  :  '  Gnotuni,  yci- 
(Tiv,  oiayvoofftv.'  Jos.  Seal. 

Gnotu,  cognitu]  A  yivuxTKw  factum 
grtosco.  Varr.  '  Adeste,  adeste,  quae 
feramque  gnoscite,  Domum  ut  feratis 
e  tlieatro  literas.'  A  gnosco  denito  g 
vosco.  '  Gnotu,'  *  notu.'  Glossar. 
'gnot,'  {\egegtioscit,)^El5ei',i-KiyiPu(rK- 
fi,'  '  Gnotu,  yvieaiv,  SidyviiKnu.'  Fal- 
liintur  igitnr  qui  in  gnosco  et  gnotus  g 
credunt  assuuitnm  in  his.  Priscianus 
lib.  II.  '  Est  quando  N  principalis 
syllabiE  ante  se  assumit  G,  ut  natus, 
gnatus  :  notns,  gnotiis  antique,  unde 
ignotus  ;  nosco,  gnosco  ;  novi,  gnovi.' 
Sed  contra  Uiomedes  lib.  i.  '  Gnos- 
cit,  ait  Caecilius,  quoniam  et  praepo- 
sitione  addita,  adgnosco,  et  cognosce 
dicinuis.'  Dae. 

^  Graechuiis]  Ilerda  Ptoleniaeo  in 
Hispania  Tarraconensi.  Idem. 

'  Gracculi]  Varro  lib.  iv.  '  quod 
gregatini  volent.'  Sed  melius  Fes- 
tus,  a  8ono  oris,  ut  et  Isidonis  lib. 
XII.  cap.  7.  '  Graculus  a  garrulitate 
nuncupatus,  non,  ut  quidani  volunt, 
pro  eo  quod  gregatim  volent,  cum 
sit  manifestum  ex  voce  cum  ntincu- 
pari.  Est  autem  loquacissimuui  ge- 
nu", et  vocibns  imf)ortunum.'    Idem 


NOTiE 

Quintilian.  lib.  i.  cap.  10.  graceulus 
diminutivum  a  graceus,  et  graeeus  a 
graxo  aut  graco,  quod  a  Kpd^oi.  Sed 
verum  etymon  invenit  eruditissimus 
et  elegantissimus  /Egidius  Menagius 
amicus  noster,  qui  scribit  owb  rov  k6- 
paKos  diminutiva  forma  '  coracus,' 
'  coraculus,'  '  craculus,'  '  graculus;' 
graculus  enira  ex  corvorum  genere. 
Graculus  contractuni  gruulus,  unde 
ItalicumgToto,  Gallicumg-j'oie.  Quare 
corniculam  dixit  Horatius  in  episto- 
lis  :  *  Ne,  si  forte  suas  repetittim  ve- 
nerit  olim  Grex  avium  plumas,  mo- 
veat  cornicula  risum  Furtivis  nudata 
coloribus,'  Plura  vide  apud  ilium  in 
'  amrenitalibus  Juris  civilis.'  Idern. 

^  Gradivus]  Quia  gramine  sit  or- 
tus  :  ex  flore  nescio  quo  concepit 
eum  mater.  Ovidius  lib.  v.  Fast.  Jos. 
Seal. 

Gradivus]  Servius  iii.  ^n.  'Gra- 
divum  exilientem  in  prajlia  :  quod  in 
bellantibus  sic  necesse  est:  aut  gra- 
vem  Deum  Patreni :  aut  ideo  quia 
apud  Pontifices  Mars  pater  dicitur. 
Alii  Gradivuni,  quod  gradum  infe- 
rant,  qui  pugnant,  aut  quod  impigre 
gradiantur.  Alii  a  gratitudine,'  (lege 
graditudine,)  '  quod  hue  et  illuc  gra- 
diatur :  unde  Martcm  communeni 
dici.  Alii  Gradivuni,  quia  nunquam 
equester,  aut  a  gradu  dictum.'  Non 
omittenda  eorum  sententia,  qui  gra- 
divum  putant  quod  ex  gramine  ortus 
sit:  nam  eum  Juno  tacto  ilorc  cuu- 
cepit.     Ovid.  v.  Fast.  Dae, 


294 


SEXTI   POMPEII    FRSTI 


citroque :  sive  a  vibratione  hastae,  quod  Graeci  dicunt 
xpct^aivm :  '9  vel,  ut  alii  dicunt,  quia  gramine  sit  ortus ; 
quod  interpretatur,  quia  corona  graminea  in  re  militari 
maxiraae  est  honorationis. 

Graeca  sacra,  festa '  Cereris  ex  Graecia  translata,  quae  ob 
inventionem  Proserpinas  matronae  colebant :  quae  sacra, 
dum  non  essent  matronae,  quae  facerent  propter  cladem 
Cannensem,  et  frequentiam  lugentiuni,  institutum  est,  ne 
araplius  centum  diebus  lugeretur. 

Grallatores ""  appellabantur  pantomimi,  qui,  ut  in  saltatione 


19  Al.   KpaSiVfiy. 

NOT.E 

'  Grceca  sacra,  festa]  Cerealia,  quae 
ad  Eteusiniornin  imitationem  facta: 
ideo  ex  Graecia  translata  dicit  Fes- 
tus.  Repraesentabatur  Ceres  Proser- 
pinain  quaerens,  et  cum  face  totum 
orbem  pererrans.  Vide  Ovid.  iv. 
Fast.  Arnobium  et  Alexand.  ab  Alex, 
lib.  vr.  cap.  9.  Cerealibns  ante  noc- 
teni  epulari  ncfas,  quia,  ut  ait  Calli- 
niachus,  Ceres  fame  affecta,  ac  ni- 
hiiominns  pertinaciter  jejunium  ser- 
vans,  a  Vespero  tandem  persuasa,  ut 
potum  sumeret :  "Eairepos,  '6<7Te  irte'if 
Aandrepa  fiwvos  eveta'fv.  '  Vesperus 
qui  solus  Cererem  persuasit  ut  bibe- 
ret.'  Vel,  ut  Ovid,  quod  dum  sub 
noctem  papaver  legebat,  imprudens 
gustaverit.  '  Colligit  agresti  leve  pa- 
paver  humo.  Dum  legit  obiito  fer- 
tur  gustasse  palato,  Longamque  im- 
prudens exsoluisse  famem.  Quae, 
quia  principio  posuit  jejunia  noctis, 
Tempus  habent  mystEe  sidera  visa 
cibi.'  A  lugenlibus  haec  sacra  peragi 
non  poterant,  quia  post  receptam 
Proserpinam, '  Turn  demum  vultum- 
que  Ceres  animunique  recepit,  Iinpo- 
suitque  suas  spicea  serta  comae.'  Ideo- 
que  tunc  Candidas  vestes  induebant: 
'  Alba  decet  Cererem  vestis,  Cerea- 
libns albam  Sumite,  nunc  pulli  veile- 


ris  usus  abest.'  Sed  post  cladem 
Cannensem,  cum,  propter  luctum 
matronae  Cerealibns  operari  non  pos- 
sent,  Senatus  luctum  finiri  jussit, 
'  centum  diebus,'  ut  Festus :  ut  Li- 
vius, '  triginta.'  Li vii  verba  sunt  lib. 
XXII.  sect.  36.  '  Turn  privatae  quo- 
que  per  domos  clades  vulgatae  sunt : 
adeoque  totam  urbem  opplevit  luc- 
tus,  ut  sacrum  anniversarium  Cere- 
ris intermissum  sit ;  quia,  nee  lugen- 
tibus  id  facere  est  fas,  nee  uUa  in 
ilia  tempestate  roatrona  expers  luc- 
tus  fuerat.  Itaque  ne  ob  eandem 
causam  alia  quoque  sacra  publica 
aut  privata  desererentur,  Senatus- 
consulto  diebus  triginta  luctus  est 
iinitus.'  Inde  proprie  minui  luctus 
dicebatur,  cum  erant  in  casto  Cere- 
ris, hoc  est,  cum  rebus  Venereis  ab- 
stinebant  ad  sacra  Cereris  obeunda: 
nam  Cerealibns  vino  et  Venere  in- 
terdictum.  Vide  '  minuebatur.'  Por- 
ro  Cerealia  erant  a  pridie  Idus  Apri- 
lis  per  dies  octo.  Idem. 

">  Grallatores]  Plautus  in  Pcenulo  : 
'  Vinceretis  cervom  cursu  vel  gral- 
latorem  gradu.'  Sic  etiam  apud  Var- 
ronem  lib.  vi.  de  Lingua  Lat.  Ant. 
Aug. 

Grallatores]    Giossariuni  :    '  Grul' 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VII. 


295 


iinitarentur  aegipanas,  adjectis  perticis  furculas  habenti- 
bus,  atqiie  in  his  superstantes  ad  similitudinem  ^°  crurum 
ejus  generis  gradiebantur,  utique  propter  difficultatera 
consistendi.  Plautus :  Vinceretis  cursu  cervas,  et  gral- 
latorem  gradu. 

Gramiae  "  oculorum  sunt  vitia,  quas  alii  glaraas  •  vocant. 

Grando  °  guttas  aquee  concretae  solito  grandiores. 

Grassari  p  antiqui  ponebant  pro  adulari :  grassarii  *  autem 
dicuntur  latrones  vias  obsidentes  :  gradi  siquidem  arabu- 
lare  est,  unde  tractum  grassari,  videlicet  ab  impetu  gra- 
dicndi. 


20  Quidatn  libri  simulatioMm. — I  Al.  gromas.—2  AI.  grassari. 


NOTiE 

latorcs,  iraviKh  <popovmes,'  Imnio  Gral- 
iatores.  UaviKd,  <pope'tv  explicat  quod 
de  yEgipanibiis  hie  dicitur.  Jos.  Seal. 

Grallatores]  Grallae  sunt  peiticae 
ligneae  fumilas  habentes  qnibiis  pe- 
des ponebant.  Gall,  des  ^chasses.  A 
gradieudo,  gradulie,  grallae.  Inde 
grallatores,  qui  grallis  ambulabant. 
Plaut.  Poenul.  act.  ni.  sc.  1.  'At  si 
ad  prandlum  me  in  sdem  vcs  dixis> 
sem  duceie, Vinceretis  cervum  cursu 
vel  grallatorem  gradu.'  His  grallis, 
nt  ait  Festus,  pantoiiiimi  utebantur, 
cum  Panas  sive  iEgipanas  induebant, 
quorum  exsicci  pedes  et  crura  non 
melius  repraesentari  poterant,  quam 
ligneis  illis  pedibus  grallatorum. 
Quare  et  grallae  Graece  iraviKo.  dictap, 
et  in  Gloss.  '  Grallatores,  irat'iKa  <fo- 
pouvTfs.'  Grallatores  Graecis  dicun- 
tur yuTTuves,  Colobatlirarii,  et  ipsae 
Grallae  colobatlira.  Dae. 

"  Gramia]  Aiifxif  Ifio\icey\dfx.a,  un- 
de Gramiu.  Jos.  Seal. 

Gramia]  Nonius:  '  Graniia  pitui- 
ta  oculorum.  Caecilius  :  Gramiosis 
oculis  ipsa,  atratis  dcntibus.'  Gra- 
mia  et  grama  dictum  pro  glama,  quod 
a  yKitfj-T),  G  addito,  a  A^/u?;.  Gloss. 
'  grama,  A^/417.'     Vide  Hesych.  Dae. 


"  Grando]   Plin.  lib.  u.   cap.   60. 

*  Grandinem  conglaciato  imbre  gig- 
ni,  et  nivem  eodem  humore  mollius 
coacto,  pruinam  autem  ex  rore  geli- 
do.'  Grando  autem  a  gratidis,  Festus. 
Sed  melius  Isidorus  lib.  xiii.  cap. 
10.  agranum,  unde  et  grandis.  Idem, 

P  Grassari]  '  Grassari,  6|i/iro5eric, 
iirtpilSecrdai,  PaSi^eiv.'  '  Grassa,  jSaSier- 
fia,   /3^jua.'     'Grassatur,     KuiroSvrei. ' 

*  Grassator,  AwttoSwttjs.'  Jos.  Seal. 
Grassari]  A  gradior,  grassari,  ire, 

ambulare.  Gloss.  *  grassari,  o^vmfiuv, 
4irepd5e(r6at,  jSoSffeij/,'  '  inniti,  ire, 
cum  impetu  ferri.'  Sed  postea  hoc 
verbum  male  andiit,  et  grassari  de 
viaruni  obsessoribus  dictum  qui  in 
praetereuntes  impetum  faciebant. 
Unde  in  Gloss. '  grassatur,  \cciroSvre7,' 

*  vcslimentis  exuit.'  '  Grassator  Aoi- 
iroSuTTjs,'  '  qui  vestimentis  exuit,'  ti- 
rear  de  laine.  Inde  autem  grassari 
pro  adulari :  quod  parasiti  atque 
adulatores  per  plateas  ambulantcs  in 
obvium  quemcjue  grassarentur,  ut 
adulationibus  suis  sibi  victum  quaere- 
rent.  Et  quia  ita  olim  fere  poetae, 
ii  ctiam  grassalores  dicJi  sunt.  Varro 
in  libro  de  moribus.  Apud  Gcllium 
lib.  XI.  cap.  2.  *  Vestiri  in  foro  ho- 


296 


SEXTI    POMPEH    FESTl 


Gravastellus,''  senior.  Plautus  :  qui  est  gravastellus,  qui 
advenit?  ut  puto,  gravastellus  a  gravitate  dictus. 

Grave  ass/  dictum  a  pondere,  quia  deni  asses,  siuguli  pon- 
do  libras,  efficiebant  denarium,  ab  hoc  ipso  numero  dic- 
tum.' Sed  bello  Punico  populus  Romanus  pressus  aere 
alieno,  ex  singulis  assibus  librariis  senos  fecit,  qui  tantun- 
dera  valerent.  Item  nurami  quadrigati  et  bigati  a  figura 
caelaturae  dicti. 

Gravida  ^  est,  quae  jam  gravatur  conceptu :  praegnans  velut 
occupata  in  generandOj-^^  quod  conceperit:  inciens  pro- 
pinqua  partui,  quod  incitatus '  sit  foetus  ejus. 


tantuli  pro 


3  Vide  Notas  inf.  Qiiidam  libb.  libra:    et  niox  libralibus , 
librariis  . . .  tantiindem. — 4  Legit  Ursin.  in  genando. 


NOTiE 

neste  mos  erat,  domi  quod  satis  erat :      cap 


eqiios  carius  quam  coqiios  emebant. 
Poeticae  artis  hones  non  erat.  Si 
qnis  in  ea  studebat,  aut  sese  ad  con- 
vivia  applicabat,  grassator  vocaba- 
Inr.'  Dae. 

'1  Gravastellus'}  Plant,  in  Epid.  *  Sed 
quis  est  haec  muliercula,et  ille  ravis- 
tellus  qni  venit?'  Vide  'Ravi  colo- 
ris.'  Ant.  Aug. 

Gravastellus']  Locus  Plauti  est  Epid. 
Act.  V.  So.  1.  'Sed  qnis  haec  estmn- 
liercnia,  et  illic  gravastelhis  qui  ve- 
nit .''  Sed  liic  gravastellus  non  a  gra- 
vitate, ut  putat  Festns,  sed  pro  ravas- 
tellus  a  ravus,  qui  ravi  est  coloris, 
ascito  g,  gravus,  a  quo  gravaster  et 
diminntivum  g-rai7as<e//tts,  qui  ravastel- 
lus,  inimo  et  ravistellus  corrupte  etiam 
apud  Plautum  legisse  videtur  Feslus. 
Vide  *  ravi  coloris.'  Dae. 

■■  Grave  tes]  Hie  locus  ita  interpun- 
gendus,  emendandusque  :  Quia  asses 
singuli  pondo  libram  efficiebant,  deni 
autem  denarium,  ab  hoc  assium  numero 
dictum.  Vide  Plin.  lib.  xxxiii.  cap. 
3.  et  infra  in  '  Sextantarii.'  Ful,  Ur- 
sin. 

Grave  as]  Vide  Plin.  lib.  xxxiii. 


3.  Festum  verb.  *  Sextanta- 
rii.' Ant.  Aug. 

Grave  ces]  Legebat  Ursinus  :  Quia 
deni  asses  singuli  pondo  libram  efficie- 
bant, deni  autem  denarium.  Sed  niliil 
mutanduni,  neque  video  cur  eum  of- 
fenderit  vulgata  lectio:  ilium  fugit 
scilicet  hie  libras  esse  secundi  casus. 
Nam  ita  omnia  plana.  Porro  *  aes 
grave'  de  libralibus  assibus  semper 
dictum,  et  duravit  usque  ad  priraum 
bellum  Punicum,  quo  sextantarii, 
postea  unciales  et  semunciales,  facti 
sunt.     Vide  '  sextantarii.'  Dae, 

'  Gravida]  Glossar.  *  Inciente,  in- 
nitente,  pariente,  a  ciendo,  et  invo' 
cando  proximos  quosque  auxiliatores.' 
Haec  ad  verbum  '  Inciens.'  Ful.  Ur- 
sin. 

Gravida]  Lego  infra :  Pragnans 
velut  occitpata  in  genando.  Nam  prceg- 
nans  est  quasi  pragenans.  Et  Vete- 
resgejiere  et  genare  dicebant  pro  gig- 
nere.  Dae. 

'  Inciens  . . .  quod  incitatus]  Immo 
potius  quod  cieat,  et  ad  auxiliuni  vo- 
cet,  Glossar.  '  inciente,  innitente, 
pariente, a  ciendo  et  invocando  proxi* 
mos  quosque  auxiliatores.'  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VII. 


207 


Grcgcs  "  ex  Graeco  dici,  quos  illi  ctyixctg  ^  solent  appellare. 

Gricenea^"  funis  crassus. 

Groma^y  appellatur  genus  machinulae  cujusdam,  quo  re- 

giones    agri  cujusque   cognosci    possunt,    quod    genus 

Grasci  dicunt  yvwjxova. 
Gruere  "■  dicuntur  grues,  ut  sues  grunnire  :  unde  tractum  est 

congruere,  hoc  est,  convenire,  quia  id  genus  volucrum 

minime  solivagura  est. 
Gruraus/  terrse  collectio  minor  tumulo. 


5  Alii  libb.  ytpyepa.   Vide  inf. — G  Al.  Gricena. — 7  Al.  Gnoma. 

aOTJE 


"  Grefres"]  Quos  illi  ay f\as,  melius 
quos  illi  ydpyepa.  Tdpytpa  est  pro  yap- 
yapa,  miiltitudo.  Hesychio  ydpyapa, 
n\riOos,iroWd.  Aydpyepa  s'lveyepytpa 
factum  '  grex.'  Nisi  potius  sit  ab 
dyepais  ex  ayeipw,  congero,  quae  Vos- 
sii  sententia.  Mihi  maxime  placet, 
grex  dici  ab  antique  Hebraeo  gar,  pro 
quo  nunc  agar.  Nam  et  ita  simplex 
grego,  quod  postea  aggrego.  Idem. 

^  Gricenea]  Milii  omnino  ignota 
vox  :  adeoque  hie  nihil  vel  immutare 
audeam  vel  tentare.  Idem. 

y  Gromal  Glossae  :  '  Gruma,  yvw- 
nuv,  j8a<rjA.iK7)  yvcifXT].'  Et  male  lectum 
ab  ipso  auctore  Glossarii, '  Gauina, 
ipaia  TfKToviici).'  Lego  Gruma,  oTrrpa 
rfKToviK-fi.  In  aliis  Glossis  :  '  Gruma, 
SiSirTfpa,  Ti  Tuv  ixirpoiv.'  et  '  Grumari.' 
Lucil.  '  Viamque  Vis  degrumari,  ut 
castris  mensor  farit  oliin.'  Glossa- 
rium  :  '  Grumat, /xerpe?,  i^iao'i.'  No- 
nius; 'Gruma?  sunt  loca  media,  in 
quae  directee  quatuor  congreganturet 
conveniunt  viae  :'  recte.  Nam  et  in 
castris  et  in  coloniis  capiendis  groma 
ponebatur  in  tetrantem,  antica  et 
postica  linea  se  inviceni  ad  angtilos 
rectos  intersecantibus.  Auctor  Ag- 
genus.  Jos.  Seal. 

ff'roma]  A  yvupLu,  N  mutato  in  R, 


groma.  Pro  quo  dicitur  gruma,  o  in 
u.  Gloss.  '  Grv\xm,yvwfio>v,  ^affiXiKi^ 
yvd>Hn  :'  Nonius  :  *  Gruma,  mensura 
qu'dedam,  qua  flexae  viae  ad  lineam 
diriguntur,  ut  est  agriniensorum  et 
talium.'  Hinc  grumare  et  degrumare. 
Gloss.  *  gruniat,;U6Tp€r,  e|«ror.'  '  Me- 
titur,  dirigit.'  Lucil.  *  Viamque  De- 
grumabis  uti  castris  mensor  facit 
olim.  In  castrorum  etiam  metatione 
gruma  dicitur  mensura  ilia,  illud  or- 
ganum,  quod  a  metatore  in  loco  me- 
dio ponebatur  in  tetrantem,  hoc  est, 
ut  quatuor  faceret  angulos  normales, 
et  ita  divideret  castra  in  quatuor  par- 
tes. Et  locus  ipse  medius  ubi  gruma, 
gruma  etiam  dictus.  Nonius  :  '  Gru- 
mae  sunt  loca  media,  in  qux  directse 
quatuor  congregantur  vis.'  A  gru- 
ma sen  groma  dictus  '  gromaticus,'  et 
'  gromatica'  disciplina,  qu£  agrorum 
mensuram  docet.   Dae. 

^  Gruere]  GIossee  :  '  Gruunt,  yepa- 
I'l^ovtn.'  Jos.  Seal. 

Gi-uerel  Vide  '  congruere.'  Dae. 

»  Grumus]  Glossarium  :  'Grumi: 
rvij.001.'  '  Grimini,  oi  Siopi^ovTts  tovs 
Spovi  \(6oi.'    Lege  Grummi.  Jos.  Seal. 

Grumus']  Scribitur  et  grummus. 
Proprie,  clivulus,  terrae  collectio 
paulatim  exsurgens.  Unde  exponitur 


298 


FESTI    DR    VERB.   SIGNIF.    LIB.    VII. 


GuLLioCiE/ ''  nucum  juglandium  summa,  et  viridia  puta- 

mina. 
Gurgustium/  genus   habitationis  angustura,  a  gurgulione 

dictum. 
Gutturnium/  vas  ex  quo    aqua  in  manus  datur  :  ab  eo 

quod  propter  oris  angustiam  guttatim  fluat. 


8  Legendum  monet  Dae.  GuIHccb  vel  Gulliolce. 


mOTJE 


Ti/jL^os.  Gloss.  '  Grumi, rvfi^oi :'  inde 
propter  similitudinem,  acervi  lapi- 
dum,  qui  ad  terminorum  distinctio- 
nem  ponebantiir,  grumi  dicti.  Gloss. 
'  grumi,  ot  Stopl^ovres  rovs  Spovs  \ldoi.' 
'  Lapides,  qui  fines  partiiintnr,  divi- 
duut.'  Et  Gloss.  Graeco-Lat.  *  '6pwv 
\idot,  grumi.'  Grumus  autem  a  '  con- 
gerie'  ducit  Nonius.  Vossius  a  npv- 
fihs,  frigus,  quia  frigore  res  concres- 
cunt :  sed  verisimilius  illud  quam  ve- 
rius.  Puto  a  gruo,  id  est,  congruo, 
dictum  grumus,  quod  terra  miilta,  et 
multi  lapides  coeant  et  congruant  ad 
grumum  efficiendum.  A  grumus  fac- 
tum diminutivum  grumulus,  pro  qua- 
libet  acervatione  et  strue.  Paulinus 
Epistol.  3.  ad  Severum  :  '  Et  ut  to- 
tam  juxta  Dei  verbum  confectionem 
prophetici  panis  impleret,  lentem 
quoque  et  hordeum  viciam  miscuisset 
in  grumilura.'  A  grumus  facta  Gallica 
vox  grumeau.  Dae. 

b  Gullioc<s'\  Glossar.  *  Guilliciola 
cortice  nucis  juglandis  viridi,  per 
quem  corpus  humanum  intelligi  vult.' 
Ful.  Ursin. 


GuIUocce]  Vide  eadem,  verbo  '  Cii- 
liola.'  Ant.  Aug. 

GuWiocffi]  Glossae,  'Gulluea,  Kapoio- 
T6fj.La,'  et,  '  Gutilliocae,  ndpoia  fiaKpa, 
irapa  AovKi\\l((>.'  Lege,  Gulioca,  ko.- 
pvoTdfita,  GullioccE,  Kdpva  fj-aKpa.  De 
longis  nucibus  alibi  satis  diximus. 
Jos.  Seal. 

Gullioca]  Lege,  gullica  vel  gullio- 
IcE.     Vide  '  Culiola.'  Dae. 

<=    Gurgustiuml    Quin  et  gurgulio. . 
Glossae  enim  interpretantur  oUrifjid.- 
Tiof  fipaxv.  Jos.  Seal. 

Gurgustium']  A  gurgulione.  Nam 
gurgulio  et  gurgmtium  exponuntur 
oiKTifxariou  ^payv, '  habitatio  angusta ;' 
tamen  gurgustium  potius  a  gurgile  qua- 
si gurgistium.  Nam  proprie  gurgus- 
tium, taberna  obscura  et  latens.  Dae, 
d  Gutturnium'\  Glossae  :  '  Guttur- 
nura,  (tSos  aKevovs  oaTpaKivov,  Gut- 
turnium,  fia6ixbs,  wpoKoirij,  us  Ba^^wv.' 
Ultimura  videtur  dictum  quod  gut- 
tatim fiat.  Jos.  Seal. 

Gutturnium']  Vide  '  Coturnium.' 
Dae. 


SEX.  POMPEII    FESTI 


UE 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 


LIBER   VIII. 


Habitior/  pinguior. 

Habitude,''  habitus  corporum. 

Halapanta  ' "  significat  omnia  mentientem  :   ab  eo  quod  ha- 

let  omnia  :  aA»iv  enim  Graeci  t^v  7rXav>]v ;  id  est,  fallentem, 

appellant. 


1  '  L.  ni.  Holaphanta:  forte,  Holpaia,  ex  Graeco  SAos,   et  airardw.'  Fulv. 
Ursin,     Vide  Notas. 


NOTiE 


*  Hitbilior]  Respicit  locum  Terent. 
Eunncli.  ii.  3.  '  Si  qua  est  habitior 
paulo,  piigileni  esse  aiunt,  deducunt 
cil>nm.'  Dae. 

'•  Habitudol  Pinguedo.  Gall,  enbon- 
point.  Terent.  ibid.  ii.  2.  '  Qui  co- 
lor, nitor,  vestitus,  qiiaj  liabitiuio  est 
corporis.'  Idem. 

<=  Halapanta]  Ego  suspicor  Plau- 
tum  scripsisse  HalopuJita  per  o,  ut 
■irapa.  t)]v  'a.Ka  simile  faceret,  ac  irapa. 
rh  (TvKov  factum  est  sycophanta.  Ni- 
hil significat  Ilalopanta:  sed  Cornice 
et  tempore  liisiim  est,  propter  liabi- 
tum  niarinnm,  et  recte  hodie  in  Plaii- 
tinis  codicibiis  Icgitiir  per  o, '  Halo- 
pliantam,  an  sycopliantani  liunc  ma- 
gis  esse  dicam,  nescio,'  in  Ciircul. 
Joi.  Seal. 


Halapantal  Liber  antiqnns  holaphan- 
ta. Male  Fnlv.  Ursin.  Holpata  ex  Grae- 
co SAos,  totiis,  et  diraraa),  fallo.  Legen- 
dnni  halophanta.  Respicit  locum  Plau- 
ti  Cnrcnl.  iv.  1.  '  Halophantam  an  sy- 
cophantam  hnnc  magis  esse  dicam, 
nescio.'  Sed  pessime  Festus  halapan- 
tam  (ut  ipse  legit)  omnia  mentientem 
interpretatur,  ab  SAtj,  irXavn,  error, 
et  itavra,  omnia.  Nee  melius  viri 
doctissimi,  quonim  alii,  ut  Scaliger  et 
Canterus,  halophantam  dici  volunt  ab 
oAy,  mare,  et  <paiveaQai,  ostendere,  ob 
vestitum  nauticiim.  Alii,  ut  Nonius, 
at)  oAt7  et  iKpaivui,  tcxo,  qui  mendacia 
texit,  consult.  Alii  denique,  ut  Tur- 
nebus,  ab  SAos,  totus,  et  (paivteOai, 
quasi  qui  sit  totus  in  ostentatione. 
Mirum  in  tantis  viris.     Halopliantae 


300 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Hallus/  pollex  pedis  scandens  super  proximum,  dictus  a 
saliendo :  nam  aKXoi/.ui  Grajce,  Latino  significat  salio. 

Hamo  *=  cognominatus,  quia  in  arena  putatur  inventus,  quse 
Greece  hoc  nomine  aV/x,05  appellatur,  cui  cornua  affigun- 
tur  arietis,  a  genere  pecoris  inter  quod  inventus  est. 

Hamotrahones  ^  alii  piscatores,  alii  qui  unco  cadavera  tra- 
hunt. 

Hanula,^  parva  delubra,  quasi  fanula. 

Haruiga^''  dicebatur  hostia,  cujus  adhaerentia  inspicieban- 
tur  exta. 

2  Scribenduin  putat  Seal.  Aringa.  Vide  inf. 


NOTiE 


ii  dicebantur,  qui  eos,  apud  quos  sal 
privatum  contra  leges  reperturn  fu- 
erat,  deferebant,  ut  sycophants;,  qui 
eos,  apud  qiios  ficus.  Nam  qnod  ho- 
dieque  apud  nos  fieri  videmus,  ut  ne- 
mini  e  certis  quibusdam  locis  in  alia 
sal  auferre  licitiim  sit,  id  olim  et  apud 
Graecos  observatum  fuisse  vel  unicus 
Aristophanis  locus  fideni  faciet  ex 
Acliarii.  II.  5.  'AAA'  avSpdpia  fioxOripa, 
irapaKeKOf/./xiva/Arifj.a,  /cat  Trapi.ffT)na,  koX 
Ttapa^eva,  'EffvKocpdvTet  MfyapfWf  ra, 
X^avicTKta,  Keiirov  (t'lkvov  tSotev,  fj  \aya>- 
Stov,*H  xoiplSiov,  fj  (TKdpoSov,  f)  xoySpovs 
a\hs,  ToDt'  ^v  MeyapiKa,  KavfTrpaT'  avQ- 
■nnep6v.  '  Sed  homuuciones  pessimi, 
notas  pessimae,  Inhonorati,  male  sig- 
nati,  ignobiles,  Falso,  accusaruntMe- 
garensium  penulas,  Et  siciibi  vide* 
bant  cncumerem,  vel  lepusculum, 
Vel  porculum,  vel  allium,  aut  etiam 
niicam  salis,  Omnia  erant  Megarica, 
et  vendebantur  eodem  die.'  Dae. 

^  Hallus]  Vide  '  AUex.'  Ant.  Aug. 

Hallus]  Ut  supra  '  Alius.'  •  irohhs 
fiiyas  SaKrvXos.  Glossae.  Jos.  Seal, 

*  Hamol  Mutilus  esse  videtur  hie 
locus,  qui  forsan  ita  supplendus  sit : 
Hammo  eognominatus  est  Jupiter,  quia. 
Nam  de  Jove  hie  agitur,  quern,  cum 
Libero  patri  per  Libyae  deserta  iter 
cum  exercitu  facienti,  sitique  arido, 


arietis  formam  indutus,  fontem  pede 
vel  cornu  efFossum  ostenderit,  ab  are- 
na, quae  Gracce  Hfx/ios  dicitur,  Ham- 
monem  cognominatum  et  sub  ejusdem 
arietis  persona  cultum  fuisse  poe- 
tae  fabulati  sunt,  unde  Greecis  Kp»o- 
irp6(Twrtos,  'arietinum  caput.'  Latinis 
'  corniger.'  Sed  verum  est  Hammo 
non  a  Graeco  dfiixos  arena,  sed  ab  JE- 
gyptiaeo  afiovs,  ut  Herodotus  et  Eu- 
stath.  apud  Dionys.  tradunt.  Docet 
autem  doctissimus  Bochartus  Jovem 
esse  Cham  sive  Ham.,  filium  Noae,  qui 
in  steriles  Africae  arenas  ablegatus, 
ibi  per  raulta  saecula  cultus  est  sub 
nomine  Jovis  Ham  seu  Hammonis. 
^gyptii,  mollito  souo  densee  aspira- 
tionis,  afinovv  vel  afiovv  dicebant,  et 
ab  CO  tota  Africa  ^mjnonia  olim  nomi- 
nata  ;  ut  ex  Alexandre  Polyhistore 
testatur  Stephanus.  Dae. 

f  Hamotrahonesi  Piscatores,  et  qui 
unco  quasi  hamo  cadavera  trahebant : 
hie  autem  Romanorum  morem  allu- 
dit,  apud  quos  damnatorum  cadavera 
unco  in  Gemonias  vel  in  alia  loca  tra- 
bebantur.  Idem. 

e  Hanula]  A  Grddco  vahv,  per  trans- 
positionem  avbv,  digamma  /Eolico  Fa- 
vhu,  fanum.  Inde  fanttlum,  et  posito 
h  pro/,  ut  saepe  apud  Veteres,  hanU' 
lum.     Vide  '  fanum.'  Ide7n. 


DE    VKRBORUM    SIGN!  FICATIONE    LIB.    VIII. 


301. 


HastEe  subjiciebantur '  ea,  quae  publice  venundabant :  quia 
signumpraecipuum  '  esthasta.  Nam  et  Carthaginenses  "^ 
cum  bellum  vellent,  Romam  hastam  miserunt :  et  Roma- 
ni  fortes  viros  saepe  hasta  donarunt. 

Hebes,'  retusi  acuminis. 

Hecate,"'  Diana,  eadera  putabatur  *  et  luna,  et  Proserpina. 

Hedera "  dicta,  quod  haereat;  sive  quod  edita  petat,  vel 
quia  id,  cui  adha^serit,  edat:  quae  in  tutela  Liberi  puta- 
batur esse,  quia  ut  ille  juvenis  semper,  ita  base  viret :  vel 
quia  ita  omnia,  sicut  ille  mentes  hominum,  illigat. 

Helicouides,  rausas  a  monte  Helicone  vocatae. 

Heluacea,"  genus  ornamenti  Lydii,  dictum  a  colore  boum, 
qui  est  inter  rufum  et  album,  appellaturque  heluus. 

Helucus,P  ab  hiatu  et  oscitatione  dictus. 


1  'Vox  prcBcipuum  forte  niutanda  in  pralii.'  Fulv.  Ursin. — 4  Ed,  Seal,  jmtutur. 


NOTyE 


I"  Haridga]  "Apt^,  aries.  Inserto 
digam.  jEoI,  2pFi|.  Aruix,  inde  haruU 
ga,  proprie  hostia,  cum  aries  scilicet 
niactabatiir.  Sed  postea  qna?vis  hos- 
tia, cujus  exta  inspiciebantur,  haruiga 
dicta.  In  antiqiia  Mediolanensi  ie- 
gitur:  Haruiga  dicebatnr  hostia,  cujus 
ad  hepatia  inspicienda  conducuntur  ari- 
oli.  Unde  Vossius :  Cujus  ad  hepar 
et  exta  inspicienda  conducuntur  arioli. 
Idem. 

'  llastcE  subjiciebantur']  Cum  quid 
publice  venibat  hasta  erigebalur,  un- 
de passim  apud  Vetcres  '  sub  hasta 
venire '  reperias.  Inde  autem  mos 
deductus  videtur,  quod  primis  tem- 
poribus  ea  tantum  publice  venibant, 
quJE  bello  capta  fucrant,  Graci  vo- 
cant  SopvKTrjTa.  Idem. 

^  Nam  et  Carthaginensesi  Sic  Ko- 
mani  in  coruni  fines,  quilxis  bellum 
indicebant,  hastam  mittebaiit.  Quern 
niorem  alibi  fusius.  Vide  '  Bellona.' 
Idem. 

'  lubes']  Corpora  obtusa  et  miuimc 


acuta  hebetia  proprie,  et  per  meta- 
phoram  homines  stupidi  et  crassi  he- 
betes  dicti  sunt.  Idem. 

™  Hecate]  Earn  in  coelo  Lunam,  in 
terris  Dianam,  in  Inferis  Proserpi- 
nam  fuisse,  poeta;  fabulantur.  Unde 
et  tergemina  dicta.  Alii  tamen  diver- 
sas  faciunt.  Idem. 

"  Hedera']  Vide  *  Ederam.'  Ant. 
Aug. 

Hedera']  Ab  edendo,  edera,  et  cum 
aspiratione,  ut  solebant  illi  Veteres, 
hedera.  Idque  magis  placet  quam  ab 
haerendo,  nam  tertium  etymon, '  quod 
edita  petat,'  ineptum  plane  est. 
Idem. 

"  Heluacea]  Heluus  dicitur  color 
inter  rufum  et  album,  ab  /llolico  iriK. 
(t>os,  niger,  fuscus,  pallidus.  Varr. 
lib.  II.  de  R.  R.  'Colore  potissimnm 
nigro,  deinde  ruheo,  tertio  belno, 
quarto  albo.'  Ab  heluus,  licluolus, 
lieluiuus,  et  lieluaceus,  qui  heluum 
colorem  refert.  Idem. 

p  Ilelucus]  Vide  '  Elucus.*  Idem. 


302 


SEXTI    POMFRH    FESTI 


Hehiela,i  holera  minuta. 

Heluo "   dictus  est  immoderate  bona  sua  consumens,  ab 

eluendo.  Cui  f  aspiratur,  ut  aviditas  magis  exprobretur : 

fit  enim  vox  incitatior. 
Helus^^  et  helusa  antiqui  dicebant,  quod  nunc  holus,  et 

holera. 
Hemina,*  ex  Graeco  ^'fiio-y  ;  quod  estdimidia  pars  sextarii. 
Hemona"  humana,  et  hemonem  hominem  dicebant. 
Herbara  do/  cum  ait  Plautus,  significat,  victum  me  fateor ; 


t  Eadem  ed.  Qui  pro  Cui. — 5  Legendum    monent  Seal.  Dae.  Helus  et 
Helesa. 


1  Heluela]  Titinniiis  :  '  Lenti  cali- 
do,  eluela,  rapula,  rumices.'  Jos. 
Seal. 

Heluela]  Veteres  pro  holus  diee- 
bant  helus,  ut  '  Apello'  pro  '  Apollo,' 
et  ab  helus,  heluela,  parva  holera.  Ti- 
tinniiis :  '  Lenti  calido,  eluela,  ra- 
pula, rumices.'  Glossae  :  '  lieluola, 
Xaxav&pia.'  Inde  et  heluones  Meursio 
non  voraces,  ut  infra  Festus  doeet, 
sed  delicati  et  opipari,  ab  ipgiotis 
voce  translata,  qui  nauseabundi  et 
fastidiosi  oleribus  tantum  olim  victi- 
tabant.  Dae. 

"■  Heluo]  Ab  eluendo  eluo,  qui  bona 
sua  eluit,  i.  dissipat,  perdit.  Cum 
aspiratione  heluo.  Gloss. '  heluo,  Aa- 
fpvKTii]s.'  'Heluari,  Xa<pv(T(Tiiv,'  haurire. 
Quomodo  '  haurire  opes  '  dixit  Mar- 
tialis.  Sed  vide  supra  '  heluela.' 
Idem. 

'  Helus  et  helusa]  Lege,  helus  et 
helesa,  et  ita  Scaliger.  Helesa  autera 
pro  holesa,  quod  pro  holera.  Ut '  Va- 
lesii,*  '  Valerii,'  '  dasi,'  '  dari,'  &c. 
Idem. 

•  Hemina]  Diniidia  pars  sextarii, 
nam,  '  Heminas  recipit  geminas  sex- 
tarius  unus.'  A  Gr?eco^]fxi<Tv :  melius 
a  Graeco  tj/ui,  semi.  Na  est  vocis  pro- 
ductioc  Idem. 


NOT^ 

"  Hemona]  Hemonem  pro  hominem 
dicebant  Veteres.  Ennius :  '  Voltu- 
ris  in  sylvis  miserum  niandebat  he- 
monem.' Et  ab  hemo,  hemonus,  i. 
humaniis.  Idem. 

"  Herbam  do]  Nam  nemo  poferat 
dici  victor,  nisi  prius  is,  quem  vicis- 
set,  se  victum  fateretur,  et  victum 
agnoseeret.  Ennius:  '  Qui  vicit,  non 
est  victor,  nisi  victu'  fatetur.'  Cita- 
tur  in  fragmentis  Servii,  quae  extant 
in  phiteis  P.  Danielis.  Versus  vero 
Attii,  qui  citantur  ex  Meleagro  a 
Nonio,  nihil  ad  rem :  immo  contra 
sententiam  ipsius  Nonii,  qui  eos  ad 
hoc  proverbiuiu  accommodat.  Sunt 
autem  hi :  *  Gaudent,  currunt,  cele- 
brant, herbam  conferunt,  donant,  te- 
nent.  Pro  se  quisque  cum  corona 
claruni  conlustrat  caput.'  Nam  hie 
quidem  agnoscitur  victor,  at  non  a 
victis.  Sunt  enim  socii  et  a^quales 
Meleagri,  victori  de  sue  interfecto 
gratulantes.  Jos.  Seal. 

Herbam  do]  Plin.  lib.  xxii.  cap.  1. 
'  Apnd  antiques  siguum  victoriae  erat 
porrigere  herbam  vicfos,  hoc  est,  ter- 
ra et  altiice  ipsahumo,  et  humatione 
cedere,  quem  morem  etiam  nunc  du- 
rare  in  Germania  scio.'  Vides  hunc 
morem  in  Germania  aetate  Plinii,  et 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONS    LIB.    VIII. 


303 


quod  est  antiquae,  et  pastoralis  vitee  indicium  :  nam,  qui 

in  prato  cursu  aut  viribus  contendebant,   cum  superati 

erant,  ex  eo  solo,  in  quo  certamen  erat,  decerptam  her- 

bam  adversario  tradebant. 
Herbilis'  anser,  herba  pastus,  qui  gracilior  "^  est  quam  fru- 

mento  altus. 
Herceus^  Jupiter^  intra  conseptum  domus  cujiisqae  cole- 

batur,  quern  etiam  Deum  penetralem  appellabant. 
Hercules^  astrologus  dictus,  quod  eo  die  se  flammis  injecit, 

quo  futura  erat  obscuratio  solis. 


6  Pro  gracilior  quidam  grandior:  male,  censente  Dae. — 7  Al.  Jlercius. 


NOT^E 


ego  enm  etiam  nunc  durare  in  Vas- 
conia  ceito  scio.     Et  inde  originem 
traxisse  arbitror,   quod  cum  primura 
piignse   genus  apud  antiqnos,  utpote 
pastores,   hicta  fuerit,  victus,  ut  se 
terram  tetigisse  ostenderet,  et  ila  se 
plane  niinorem  fateretur,  victori  lier- 
bam  ex  eodem  loco  decerptam  porri- 
gebat;  neque  enim  victor  is  dici  pote- 
rat,  nisi  victus  fateretur,  et  victorem 
agnosceret.     Ennius:  '  Qui  vicit  non 
est  victor,  nisi   victu'  fatetur.'    Sed 
postea  iliud  ad   alia   traductum,  et 
'  herbam  dare,'  pro  se  victum  fateri, 
dictum  est.     Inde  Nonius:  '  Herbam 
Veteres  palmam  vel  victoriam  dici 
volunt.'    Sed  liaec  paulo  aliter  Ser- 
vius  ad  illud  viii.  iEneid.  '  Et  vitta 
comtos    voluit     praetendere     ramos.' 
'  Ut  in  pacis  petitione,'  inqiiit,  '  ra- 
mus oliva?  cum  vittis  ofterebatur,  par- 
tim  fabulae,  partim  naturae  efficit  ra- 
tio.    Nam,  cum  de  nomine  Athena- 
rum  Neptunus  et  Minerva  contende- 
rent,   et  jussisset  Jupiter,  ut  illius 
nomine  diceretur  civitas,  qui   niunus 
melius  obtulisset  hominibus,  Equum 
Neptunus,  Minerva  Olivam  protulit, 
et  statim  vicit.     Unde,  cum  ejus  ra- 
mus alicui  offertur,  indicat  cum  esse 


meliorem.  Hinc  est  illud  proverbium, 
herbam  do,  id  est,  cedo  victoriam, 
quod  Varro  in  antiquarum  libris  po- 
nit :  Cum  in  agonibus  herbam  in  mo- 
dum  palmae  dat  aliquis  ei,  cum  quo 
contendere  non  cupit,  et  fatetur  esse 
meliorem.'  Haec  Servius.  Sed  multo 
melius  Festus.  In  Graecia  autem  ma- 
nus,  sive  manum,  victi  pugiles  porri- 
gebant.  Theocrit.  Id.  xxii.  was  3' 
eVi  yaiav  Ke'n'  aWo^povewv,  Koi  av- 
fffXiTo,  reT/co?  airavSuv,  'A/xiJ)OT«pas  a/xa 
XeTpos.  Id  est,  '  totus  vero  humi  Ja- 
cebat  exanimis,  et  porrigebat,  pug- 
nae  renuntians,  Ambas  simul  manus.' 
Ubi  olim  plura.  Dae. 

y  Herbilis']  Lucillius  :  '  Anseris 
herbilis  virus,'  Citatur  in  fragmentis 
Servii.  Jos,  Seal. 

Herbilis  anser']  Lucilius  in  frag- 
mentis Servii  :  '  Anseris  herbilis  vi- 
rus.' Dae. 

'  Herceus  Jupiter]  Sic  dictus,  quod 
intra  conseptum  parietem,  qui  tpKOi 
dicitur,  colebatur.  Ovid,  in  lb. 
'  Cui  nihil  hercei  profuit  ara  Jovis.' 
Ideoque  'Domesticus,'  '  Cortalis,'  et 
'Septitius'  Latine  dicitur.  Dae. 

a  Hercules']  Atqui  is  se  flammis  in- 
jecit  anno  ante  Christum  natuin  119G. 


304 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Here,''  id  est,   adverbium  temporis  heri,  dictum  a  Graeco 

Heredium/  praedium  parvulum. 

Herem^  Marteam  antiqui  accepta  hereditate  colebant,  quae 

a  nomine  appellabatur  heredum,  et  esse  una  ex  Martis 

comitibus  putabatur. 


NOTiE 


quo  anno  nulla  fnit  solis  obscuratio. 
Melius  Servius  ad  illud  i,  i^neid. 
'  Docuit  quae  maximus  Atlas,'  '  Hie 
Atlas,'  inquit,  '  lapeti  filius  in  Afri- 
ca natus  diritur.  Hie,  quod  annum 
in  tempera  diviserit,  et  primus  stel- 
larum  versus,  vel  circulorum  vel  side- 
rum  transitum  naturasque  descrip- 
sit,  coeliim  dictus  est  sustinere,  quia 
nepotem  suum  Mercuriuni  et  Hercu- 
lem  docuisse  dicitur,  unde  et  Hercu- 
les ccelum  ab  Atlanta  susceptum  sns- 
tinuisse  narratur  propter  coeli  scien- 
tiam  traditam.  Constat  enim  Her- 
culem  Philosophum  fuisse.'  Atlan- 
tem  esse  Enochum,  qui  Astrologiae 
inventor  fuit,  refert  Euseb.  ex  Eupo- 
lemo  de  Judeeis,  ubi  ait,  Abrabamum 
Astrologiam  et  alias  scientias  Helio- 
polidocentem  aflBrmasse  Babylonios 


singularias.'  A  GrjKCO  x^eo^i.  extrito 
e  et  X  verso  in  h.  factum  hesi :  nam 
ita  Veteres  dicebant  postea,  heri, 
here.  Idem. 

c  Heredium]  Varro  lib,  i.  cap.  10. 
de  Re  Rust.  '  Antiquus  noster  ante 
bellum  Punicum  pendebat  bina  ju- 
gera,  quod  a  Romulo  primum  divisa 
dicebantur  viritim,  quae,  quod  here- 
dem  sequerentur,  heredium  appella- 
runt.'  Ant.  Aug. 

Herediu)n]  Cornel.  Nepos  in  Por- 
cio  Catone  :  '  Versatus  est  in  Sabinis, 
quod  ibi  heredium  a  patre  relictum 
habebat.'  Dae. 

d  Herem]  Vereor,  ne  Verrius  in 
corruptam  scripturam  offenderit:  ut 
Herem  pro  Nerienem  legerit.  Nam 
Nerien  una  ex  comitibus  Martis, 
quanquam    nihil    affirmo.     Ceterum 


i)v  evpiffiv  avrwf  eh  'Efihx  avaizifiireiv      herem  proheredem  dicebant.  Accius 


KtjX  TOVTOV  evpriKfvai  irpwrov  t))V  'Acrrpo- 
\oyiau,  I.  '  Earum  inventionem  E- 
nocho  tribuere,  eumque  Astrologiam 
primum  invenisse.'  Et  non  multo 
post :  "EWtjj'os  \fyeiv  rhv  'ArAarTO 
evprjKevai  affrpoKoyiav,  iivai  koX  rhv  av' 
rbv  Koi  'Evwx-  "rov  Se  ''Evwx  "yivicrdai  vibv 
TUlaQovaaXaiJL,  %v  iravra  81'  ayy4\oop  6eov 
yvwvai,  Kol  7ifj.as  ovtws  eiriyvuvai.  i. 
'  Graecos  affirmare  Atlantem  Astro- 
logiam invenisse,  et  eundem  esse  E- 
nochum,  Enochoautem  genitum  Ma- 
thusalem,  quo  ab  Angelis  Dei  omnia 
edocto,  nos  ita  porro  didicisse.'  Id. 

•»  Here']  Pro  heri.     Plant.  Capt.  i. 
2.  '  Advorte  animum  sis  tu,  istos  cap- 


Didascalicon  lib.  i. '  sapientiaeque  lu- 
victae  gratia,  Atque  honoris,  patera 
erem  mactavit  aurea.'  Ita  enim  sine 
aspiratione,  ut  apud  Plautum  Mc- 
naechmis  :  '  Quor  ausus  farere,  quoi 
ego,  qua  tu,  eres  eram?'  Nam  male 
veteres  tam  excusi,  quam  scripti,  ha- 
bebant,  eras.  Jos.  Seal. 

Herem  Marteam]  Herem,  et  erem 
sine  aspiratione,  pro  heredem  Vete- 
res dicebant.  Accius  Didascal.  lib.  i. 
'  sapientiaeque  invictae  gratia,  Atque 
honoris,  patera  erem  mactavit  au- 
lea.'  Ita  Plant.  Menaee.  in.  2. '  Quor 
ausus  facere,  quoi  ego,  qua  tu,  eres 
eram  ?'     Neque  verisimile  est  quod 


tivos  duos  Here  quos  emi  de  praeda     ait  Scaliger,  Verrium   in  corruptam 
de  quaestoribus,  His  indito  catenas      scripturam  incidisse,  ita  ut  herem  pro 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    VIII. 


305 


Heres  apud  antiques  pro  domino^  ponebatur. 

Hernia'^  a  Gra?cis  ponitur  pro  firmamento.  Unde  etiam 
Mercurii  nomen  inventoris,  ut  pntabant,  firmae  oratiouis 
dictum.     Interdum  etiam  saburram  °  significat, 

Hernici''  dictia  saxis,  quag  Marsi  herna  dicunt. 

Hetta '  res  minimi  pretii,  quasi  hieta,  id  est,  hiatus  horainis. 


NOTvE 


A'erienem  le^erit.  Nam  et  Nerien 
uon  comes,  sed  uxor  Martis.  Sed  eo 
taiitiiiii  eiiasse  videtnr  Festus,  quod 
Hcrcm  Mariis  comitem  dixit,  qnje 
Xcrienis  potitis  ejus  uxoris  comes 
t'liit,  unde  et  eain  cum  Neriene  con- 
jniit;it  linuius  :  '  Nerienem  Martis  et 
Herein.'  Dae. 

*  Heres  pro  dominni  Gloss,  'lieres. 


vinm  firmamentum,  '^piJi.a,  nempe  are- 
na, sive  etiam  lapides,  et  alia,  quaj 
ad  certam  usque  mensuram  navibus 
imponuntur,  ne  instahiles  siul.  He- 
sycll.  ep/ao  Thr^v  vavv  ipeiffjxa  arr]pi^ov. 
'  Herma  Sabiirra,  firmamentum  na- 
ves firmans.'  Idem. 

''  Heriiici]  Populi  in  Latio,  Lavinio 
et  Alb*  propinqui,  sic  dicti  a  saxis, 


Kvpios,  K\-i}pov6/j.os,'  dominus,  posses-  quae   liernce   Sabinis    dicuntur,    unde 

sor.   Plant.  RIenwch.  III. 2.  'Prandi,  Virg.  '  hernica  saxa,'    dixit  vii.  M- 

potavi,     scortuni     accubni,     abstuli  neid.  ubi  Servius :  '  Sabinoruni  lin- 

Hauc,    quojiis    heres    niinquam    erit  gua  saxa  heinee  vocantur.     Quidam 

post  liunc  diem.'     lude  Justinian.  §  dux  niagnus  Sabinos  de  suis  locis  eli- 

ult.   de  hered.  qualit.  et   diff.  'Pro  cuit,  et  habitare  seium  fecit  saxosis 

lieiede,'  inquit,  '  gerere,  est  pro  do-  in  montibiis,  unde  dicta  sunt  hernica 


miiio  gerere;  veteres  enim  heredes 
pro  dominis  appellabant.'  Niniirum 
ab  herus  Veteres  fecere  heres,  neque 
olistat  syllabae   prioris  ratio  quae   in 


loca  et  populi  herriici.'  Idem. 

'  Hetta']  Veteres  Glossa? :  '  Ecta, 
(pKoKTis  apTiou.'  At  Hitta  aliter  in- 
terpretaniur  :    '  Hitta,    Hicta,    v/j^jv 


heres  prodiicta,   in   /lerus  corripitur.  poins,'  videlicet,   quod  superius  Cic- 

Idem    enim   sa>pe  alias  fit.     Tauien  cum  dici  annotatum  est,  et  '  Hittus, 

viri  docti  heres  deducunt  ab  Hebraeo  <ptov^  kvv6s.'     Unde  factum,  '  Hittio, 

Jaresch.  '  Heredeni  esse,'  '  possidere,'  t'x"*"")'  proprium  canuuj  vestigia  in- 

quod  non   alienum  est,  praesertim  si  dagantium  cum  aliqua    vocis    nicta- 

hcries   sive    haires   per   diphthongum  tione.  Idem. 


olim  scriptum  fuit.  Idem. 

*^  Hcriua]  Griecum  est  cpAia,  funda- 
mentum,  firmamentum,  passim.  Sed 
male  ab  herma  Mercurium  Hermen 


Hetta]  Scribitur  et  hecfa,  et  expo, 
nitur  <p}y)KT\s  apriov,  ab  ei//w,  coquo. 
Immo  potiiis  ab  hio  :  in  panis  enim 
pusnlis  exiguus  hiatus  cernitnr:  cave 


dictum  vult   Fest.   quod  ipse  firmau  tamen   hetta   cum   hitta    confundas  : 

orationis  fundamentum  sit,  ut  herma  hitta  enim  vel  hicta  est  u/xV ^ouis quod 

navium :  Ipju^senim  a  verbo  epew,  dico,  ciccuui  dici  superius  est  annotatum. 

unde  tpe'as,  inserto /[*,  epjue'aj,  per  con-  Aliud    est    et    'hittus    (jxav^    Kvvhs,^ 

trat  I.  Ippiris,  hernies.  Idem.  '  vox   canis  ; '    unde    factum    Ilittio, 

s  Interdum  etiam  Saburram]  Hoc  a  tx^eww,  pioprium  cauum  vestigia  inda- 

priori   notione    pendet,    qua   scilicet  gantium  cum  aliqua  vocis  nictalione. 

herma  firmamentum    significat.     Sa-  Rectc    autem    Festus  '  quasi    hicta.' 

Iiiirra  enim  nihil  aliud  est,  quam  na-  Nam  inde  Veteres  hictarc  dicebant. 

Delph.  ct  V'ar.  Clus,                Pomp.  Fest.                                              U 


306 


SEXTI    POMPEII    FKSTT 


atque  oscitatio.  Alii  pusulam^  dixerunt  esse,  quae  in 
coqiiendo  pane  solet  adsurgere :  a  qua  accipimus  rem 
nullius  pretii,  cum  diciams,  non  hetle  te  facio. 

Heus,''  adverbium  vocandi  a  Grseco  a)  venit. 

HiLARODOS,'  lascivi  et  delicati  carminis  cantor. 

Hilum "'  putant  esse,  quod  grano  fabaj  adhasret  :  ex  quo 
nihil,  et  nihilum. 

Hippacare"  est  celeriter  animam  ducere :  ab  equi  halitu, 
qui  est  supra  modum  acutus. 

Hippagines,°  naves,  quibus  equi  vehuntur,  quas  Graeci 
iTTTTaywyouj  dicunl.9 


8  Quidam  libii  p«s<tt/am. — 9  Viilgo  </uas  Gracihirovs  dicunt. 


NOTjE 

Vide  Diomed.  lib.  I.  Idem.  tione, '  Iliim,   fdpdrjKos  rh  ivrSs.'     Et 

k    Heus]     Locus    niendosiis.    Ant.  ita  in  Flaiito,  ut  osiendemns  aliqiian- 

Avg.  do,  si  Dens  faveiit.  Jos.  Seal. 

Heus]  Sine  dubio  locns  corrnptus,  Hilum]  Minntinn  iiind,  quod  grano 

neque  enim  heus  a  Giaeco  oJ,  quod  fibiE  adhasret.    Vano  in  reiuin  liii- 

advcibinm     vocandi    nnnqnani    fuit.  manainm   iibiis  sic  infestinum  tenii- 

I'otius  a  Gijpco  (feC.  Dae,  issimnm  dici   piitat,  quod  hillumvo- 

'  Hilarodos]  Graece  l\apu}5hs,  poeta,  catnr.     Alii  niedullani  ferulap,  quam 

in    conviviis    aliisque    celebriiatibus  aspliodelon  Graci  vocant,  cui  poste- 

aniatoria,  vel    alia    quae  vis    jucunda  rioii  senteiitiae   Glos.sje    const  nlinnt, 

carmina,  quae  tanien  tragica  quidani  r.bi  Ilium  sine  aspiratione  exponitur 

gravitate  condita  essent,  cantitabat,  ydpOriKos  rb  tur6s.     Se<l  facile  proba- 

ali  iKapos  diilcis,  grains,  et  wS^,  can-  tur  Veteres  quidvis  teniiissimnni  hi- 

tio.     Atlienaeus  lib.   xiv.  ex   Aristo-  Z«ot  dixisse,  nt  vestiuni  pilos  Eiuiius  : 

tele  :  'l.e/j-vSrepos  Si  Tav  toiovtwv  eVxi  '  Quae   dedit,  ipsa  rapit,  neque  dis- 

iroiriTwv  6  iXapotShs  KaAovfxepos' ovSev  yap  pendi  facit  liiluni.'      A  we  et  hilum, 

GX'-vit^TO'i-^XP^'''"-'-^^^  ^"^^''''■^^"'^V^-^^P^'-'i  nihilum,  per  apocopen  nihil.  Dae. 

KOI  ffTecpavodrai  xp^^ovv  (TTe(pavof  Kol  "  Hippacare]    At     I>idori    Glossae, 


rh  fi.\v  TzaKaibv  viroSrjfiaaiv  ixp'0'''o,  vvv 
Se  np-fiTuai.  "VaKKei  Se  avrifi  apprjv  Koi 
6Tj\eia,  ws  Ka\  TCf  avKw^tp.  id  est,  '  II- 
loruni  autem  omnium  poetarum  gra- 
vissinins  Hilarodos  vocatus  ;  neque 
enim  efleminate  se  gerit,  ntitur  veste 
alba  virili,  corona  aurea  coronatus. 
Antiquittis  calceis  utebatur,  nunc  au- 
tem irt  pidis.  Canit  illi  mas  et  foe- 
mina,  ut  et  tibicini.'  Idem. 
"'  Hilum]  Glossarium  sine  aspira- 


'  Hippitare.'  Jos.  Seal. 

Ilippaeare]  A  Grff  co  '  'liriros,  Eqiius.' 
At  in  Isidori  Gloss,  legitur  ^hippieare, 
oscitare,  badare.'   Dae. 

^  Hippagines]  'Inirayecyovs  Gra?ci 
vocant.  Aristoph.  in  Equit.  els  ras 
linrayQiyovs  elaeirrjSiov  avSpiKcis.  I.  e. '  in 
hi|>pagines  furtiter  irrui.'  Ab'lir-Kos, 
equus,  et  0701,  duco.  '  Hippagogas  ' 
dixit  Livius  :  /7r7ra7ai7a  irAoTa  HerO' 
dot.  Polyb.  tinnfjyovs.  Idem. 


DE    VERBORU.M    S^IG  N IFICATION  E    LIB.    VIII. 


:^07 


IIipplus,^'  id  cst>  equester,  Ncptunus  dictus  est,  vel  quod 
Pegasus  ex  eo  et  Pegasidc  luitiis  sit ;  vel  quod  equu- 
leus,  ut  putant,  loco  ejus  suppositus  Saluriio  fuerit, 
quem  pro  Neptuno  devoraret :  vel  quod  tridentis  ictu  '^ 
terra  equum  excierit :  cui  ob  hoc  in  Iliyrico  quaternos 
equos  "^  jaciebaiit  none  quoque  anno  in  mare. 

Hippocouin  vinum  ex  insula  Coo,  dictum  ab  asjro  gene- 
roso,  cui  nomen  est  Hippo. 

Hira/  quae  deminutive  dicitur  hilla,  quam  Greeci  dicunt 
v/oTiy,  intestinum  est,  quod  jejunum  vocant. 

Ilircipili,  duorum  piloru)n  homines.'^ 


It)  Vide  Notas  inf. 


NOTiE 


I'  Ilippius]  "ininov  vel  'nririKhv  Nep- 
tuiiiim  vocari  fuse  ex  Arisiopli.  in 
Eqilit.  "Itttti'  &va^  TlSaeiSop,  ^  Xa\Ko- 
Hp6tWV  'ilTTTUV    KTVTTOS    Kal    xp^t^^"''^'^!^^^ 

avSdvii.  '  O  Rex  equester  Neptune, 
cni  yEripediun  eqnonun  sonitns  Et 
Iiinnitiis  placet.'  Ideo  aiilem  hippius 
'hirtos  diclns,  quia  primus  cquos  junx- 
isse  dicitur  ft  equitan>li  artem  inve- 
iiisse.  Sopliocl.  in  Qidip.  Colon.  "^0. 
Tra?  KpSvov,  ffii  yap  viv  us  T65'  itaas  av- 
XVI^'i  ^i^oi  TloaeiSav,  "linroiaiv  rhv  a.Ke<T' 
TTjpa  X"^^"^"  npa'TUKri  TaTirS"  (KTiaas 
ayuials.  '  Saturno  genite,  tii  enirn  il- 
lis  (Athenis)  lianc  gloriani  dedisii, 
Rex  Neptune,  Qui  eqtiis  fra'nuni  pri- 
mus In  hisce  regionibus  dederis.' 
Idem. 

1  Vel  quod  tridentis  ictu]  Virgilii 
locum  ob  oculos  liabnit  lib.  i.  Georg. 
'  Tuque  o,  cui  prima  frementem  Fu- 
dii  equuui  magno  tellus  percussa  tii- 
denti,  Neptune.'  Alii  aiunt  e  N('i»- 
tuni  semine  in  saxo  dornilentis  equnui 
natum,  qui  inde  Scyphius  dictus  est, 
et  ipse  Nepttinus  Pelraus.  Pindar. 
Pyth.  Od.  IV.  HaiWoauZuivosTTiTpaluv. 
*  Kili  Neptuni  Petrai.'  Ubi  Sclio- 
liastes  :  t-nlGfrov  Tloffti^wvos  6  Tr(rpa7os' 


(pao'l  5e  Koi  ayuva  SiaTiSeffBat  tQ  ve- 
Tpalcfj  XloaftSivvi,  Uttov  anh  t^s  irtrpas 
i^€m)Sr]aev  b  trpccTos  'liriros.  I.e.'  Epi- 
tlietnui  Neptuni  Petraeus :  ferunt 
etiam  et  in  honorem  Neptuni  Pe- 
tra-i  ludos  institutes,  in  eodem  loco 
nbie  terra  primus  equiis  exsiliit.'  Et 
paido  ante  ;  eVi  rivos  iriTpas  KoiixTjBtls 
rioo'eiSaii'  aTreaTrfpfioLTiffe,  koi  rhv  6ophv 
Sf^afxsfT]  7]  yrj  aveSwKfv  'iinrov  irpuTov  hv 
iireKciAeaav  'S.KiKpiov.  id  est,  '  Super  pe- 
tra  qiiadam  dormiens  Neptunus  enii- 
sit  sen.en,  quo  accepto  terra  primuni 
equum  fudit,  quem  vocavcre  Scy- 
phium.'  Idem. 

"■  Quaternos  equos]  Sic  Rliodii  qua- 
drigas  soli  consecratas  quotannis  in 
mare  jaciebant.    Idem. 

«  liira]  Plant.  Capt.  ii.  1.  '  Radi- 
ces cordis  pereunt,  hira;  omnes  do- 
lent.'  Ab  hira,  liirnla,  hilla.  Dici- 
tur et  liiUiim  in  neutro  genere,  qimd 
Varro  ab  hilo  derivat,  id  est,  niinimo. 
/Jem. 

'  Hircipili]  Qui  pilos  babent  simi- 
les hircinis  :  in  antiipia  Mediolanen- 
si  legitnr,  hircipili  den.sorum  piloruni 
homines.  Gracci  vocant  ZaavQpixts. 
In  editione  Veneta  A\nt.  Aiiguatini  ; 


SOS 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Hirquitalli"   pueri   primum  ad  virilitatem  accedentes,  a 

libidine  scilicet  hircorum  dicti. 
Hirrire/  garrire,"  quod  genus  vocis  est  canis  rabiosae. 
Histrionesy  dicti,  quod  primum  ex  Histria  veneriat. 
HoDiDOCos  '^^  latro,  atque  obsessor  viarum. 
Homelium/  pilei  genus. 
Honorarios  ludos,''  quos  et  liberalia  dicebant. 


11  Qiiidamlibb.  legnnt,nngere:  Dae.  rabire.— 12  Alii  libri  oSoiSoVos, 

NOTjE 

Hircipili  (tuorum  pilorum  homines.  Non      ringere,  ego  rabire,  quod  de  canibus 
dtibiiiin  est  qnin  sciiptiim  fiierit,  dit-      etiam  dicitiir.  Idem. 


rorum  pilorum  homines.  Ergo  hircipili 
TpaxvOpix^s :  quale  melius  forsan  hir- 
sipili :  ut  in  Ms.  Paiili  codice.  Voss. 
Idem, 

"  Hirquitalli]  Vide  in  '  Irquitalli.' 
Censoriiiiis    cap.   4.   de  die  natali : 


y  Histrioncs]  De  Histiionnm  ori- 
gine  melius  aliqnanlo  Livius  lib.  vii. 
'  Sine  carmine  alio,  sine  imitancio- 
rum  carminum  actii,  Ludiones  ex  He- 
truria  acciti,  ad  tibicinis  modos  sal- 
tantes,  band  indecoros  motus,   more 


'  Vox  crassior,  et  intequalis  fit  homi-      Thnsco,  dabant.     Imitari  deinde  eos 


jii  3.  hebdomada:  hoc  Aristoteles  ap- 
pellat  rpayi^fiv :  antiqui  nostri  birqui- 
talire,  et  inde  ipsos  putant  birqiii- 
tallos  appellari,quod  tunc  corpus  liir- 
cuni  olere  incipiat.'  Velius  Longus  : 
'  Hinc  tractum  est,  ut  eos,  qui  sunt 
in  adulta  aetate,  birquitallos  voce- 
mnf.'  Fid.  Ursin. 

Hirquitalli]  Glossae  :  'Irquitalus, 
vrjiridTaTos.'  Et,  *  Irquis,  rpayiwv  irals 
apxv^    fiioaos.'       Lege,    rpayiuv    irals 


jnventus  simul  inconditis  inter  se  jo- 
cularia  fundentes  versibus  crepere, 
iiec  absoni  a  voce  motus  erant :  ac- 
cepta  itaque  res,  saepiusque  usurpan- 
do  excitata  vernaculis  artificibus, 
quia  bister  Tbu-;co  veibo  ludio  voca- 
tnr  nonien  liistrionibus  inditum.' 
Idem. 

^  Hodidocos]  Hesycb.  oSoi5(^/cox,/cAa!if', 
iveSpevrrjs,  KaKOvpyos,  ei'oSos,  KricrTi]S.  I. 
'  Hodoidocos,  fur,  iiisidiator,  malefi- 


dpxV  rjfiidxras.  \o\,rpayS3V  irals  aK/x^v  cus,  grassator,  latro.'  Idem. 

7]^d,<ras.  Jos.  Seal.  *  Homelium]    Hire    vox    milii    sus- 

Hirquitallire]  Hircum,  vel,  ut  scri-  pecta  est,  neque  video  tamen  in  quam 

bebant  Veteres,  hirqnm  imitari  lasci-  sit  commutanda.  Idem. 

via.    Grs'cid'iciimTpayi^siv.  Utrum-  ''  Honorarios  ludos]  Liberalia  fcsta 

que    tamen    aliquando    latins    patet.  in  bonorem  Bacchi,  qui  Liber  dictus 

Nam  hirquitallire  et  rpayl^eiv  hircum  est.     Grasci  vocant  Aioviaia  :  die  de- 

olere,    item    pubertatem    altingere.  cima  scptima  Martii  Romae  celebra- 

Vide  '  Irquitallus.'  Dae.  bantnr.     Sed  cnr  Liberalia  '  honora- 

''  Hirrire]  Vox  ad  imitationem  ef-  rii  ludi'  dicta  sint  baud  equidem  vi- 

ficta  ob  literani  R,  quam  canes  irri-  deo,  nisi  quod  ante  Bacchi  orium  arae 

tatse  sonant,  qu*  et  ideo  canina  di-  sine  honore  fuerint;  et  hoc  allusisse 

citnr.    Sidon.'Prodathirritu  rabiem  videtur  Ovid.  Fast.  '  Ante  tuos  or- 

canino.'    Pro  garrire  quidara  legunt  tus  arae  sine  honore  fuere,  Liber,  et 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    VIII, 


309 


Horctum,'^  et  forctum,'^  pro  bono  dicebant. 

Horda''    picegnans  :'+  unde  dies,  quo  gravidas  hostias  im- 

raolabantur,  hordicidia. 
Ilordiarium*  aes,  quod  pro  hordeo  equiti  Romano  dabatur. 
Horreum'  antiqui  dicebant  farreum,  a  fane. 
Horlus^  apud  antiques  omnis  villa  dicebalur,  quod  ibi,  qui 

arma  capere  possent,  orirentur. 


13  Seal,  et  Pac.  lespiuium  nionent  Horctcm  et  Furctem.  Qiiidam  libb. 
pro  forctum  legiint /r)(f^u?«.— 14  Siipplenduui  piitat  Uac.  Horda,  bos  prag- 
nans. 

NOT.E 

ill  gelid  is  lierba  leperta  foris.'  Iilem,  '  Tertia  post  Veneris    cum   Iiix   sur- 

'^  Ilorctum]  Lege,  Horclei>i,el  Forc'  rexerit  Idiis,  Poiitifices  foida  sacra 

tern.     Vide  supra  '  Forctis.'  Jos.  Seal,  litate  bove.     Nunc   gravidiini  peciis 

Horctum,  etforctitm]  Lege  cum  Sea-  est,  gravid*  nunc  semine  teriae,Tel- 

ligero,  horctem  et  furctem  :  pro  fortis  luri  plense  virtima  plena  datnr.'  Vide 

Veteres  dicebant  forctis.     Et  h  pro/  '  fordicidia.'  Dae. 

liorctis:  vide  '  fcediis.'      Forctis,  bo-  *  Hordiariuni]    Hordeariae    etiani 

nils,  id  est,  validus.  Leg.  12.  tab.  *  Sa-  quadrigse    dicebantnr,    quia    victori 

natibus    idem    quod    t'orctibns  jous  agitatori  hordeuni  praeniium  dabatur. 

esto.'     Forc/ii»«s,  bonis,  et  qui  non  de-  Auctores   veteres   Virg.  interpretes, 


fecerant  a  populo  Rom.  Saiiatibus, 
qui  olim  hostes,  sed  nunc  cives. 
Quanivis  de  iis  variant  sententite,  ut 
infra  in  voce  '  Sanates.'  Dae. 

''  Ilorda]  Vide  '  Fordicidiis  :'  in 
Fastis  17.  kal.  Mai.  Ford,  scriptum 
est,  non  Hord,    Varro  tamen  lib.  xi. 


qui  sunt  in  Bibliotlieca  P.  Danielis. 
Jos.  Seal. 

Hurdiarium  tfs]  Roniae  liordeuni 
equitibus  pul>lice  dabatur,  quo  ju- 
menta  sua  alerent,  neque  enini  avcna 
utfbantur.  Cum  igitur  pro  hordeo 
»s  dabatur,  illud  hordiaritim  dictum 


cap.  5.  de  Re  Rust.  Hordiculia  esse  est:  inde  etiain  liordiariae  quadrigae 

in  Fastis  (licit.  Ant.  Aug.  apud    veteres    Virgilii    interpretes, 

Horda^    Supi)lenduni     puto   horda,  quia  victori  agitatori  hordeum  pra;- 

hos  prcBgnans.  Varr.    lib.    ii.    de    Re  niiuni  dabatur.   Dae. 
Rust.  cap.  5.  '  Quae  sterilis  est  vac-  •"  Horreum']  A   farre  horrenm  Fes- 

ca    taura    appell.ila,  qua;    pragnans  Ins  dediicit,/  miitato  in  h,  harreiim, 

liorda.     Ab  eo  in  Fastis  dies  liordi-  horreum,   et   id    multo     verisimiliiis, 

calia  nominantur,  quod    tunc  hordae  quam  quod  alii  rommenti  sunt.     Nisi 

boves   jiiiiiiolanliir.'     Horda,  hordici-  cum   Salmasio   dicas   horreum  esse  a 

din,  yvo  forda  eX  fordicidia.    Forda  an-  Gra'co  w/jioj/,  custodia,  coiiditorium  : 

teiii  a  ferendo.    Ovid.  '  Forda  ferens  nam  idem  plane  (ipiou  Gra;cis,  quod 

bos  est  fcecundaqiie  dicla  ferendo  :'  Lalinis    horreum,    et    in    liorreis  non 

sive  potius  a  Graeco  <popas,  gravida,  frumentum    tantum,  sed   alia   omnia 

a  <ptptii.     A  fordis  cu'deiidis,  ./orj/ci-  reponebaniur,  res  cpioqiie  pretiosissi- 

din  dicta   die    15.    Aprilis,    (pio   tri-  nr<r,  ut  in  lege  tertia  D.  de  ofi'.  pra>f. 

giiita  gravida;  boves  'I'elluri  iinmola-  vig.  et  leg.  G.    D.  de  edendo.  Idem. 
bantur  pro  numero  curiarum.  Odd.         8  Ilorliis]  Uuriuscula   originis  ra- 


310 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Hostia""  dicta  estab  eo,  quod  est  hostire,  ferire. 

Hosticapax,  hostium  captor.' ' 

Hostiliis  laribus  '   immolabant,  quod  ab  his  hostcs  arceii 

putabant. 
Uostimentum,''  beneficii  pensatio. 
riostis  '  apud  antiques  peregrinus  dicebatur,  et  qui  nunc 

hostis  perduellis.'^ 


15  '  Inipensiiis  placet  Ilostirapax,  hoslium  raptor.'  Dae. — IG  Al.  pcrduelU. 


tio  ;  qua  si  vera  est,  ortus  sciioen- 
dum  est,  non  hortus.  Ant.  Aug. 

Hortus]  Apud  veteres  Romanos 
rustici,  noil  tirbani,  niilites  legeban- 
tur,  qui  cum  in  villis  orirentur,  iis 
ortorum,.  sine  aspiratione,  nonieu  de- 
deiunt.  Horti  quidein  villae  semper 
diet*  sunt,  ut  in  12.  tab.  Flin.  cap.  4. 


bahebiint,  qniViales,  IDoniestici,  Ur- 
ban! dicti  sunt.  Domestici  quidein 
satis  noli.  Viales  laudat  Plant. Mer- 
cat.  V.  2.  '  Vos  lares  viales,  nt  me 
bene  jiivetis!'  De  UrbanisOvid.  v. 
Fast.  '  Stant  quoque  jjro  nobis  et 
privsnnt  mtenibus  urbis,  Et  sunt 
prasentes  anxilinnique  ferunt.'     Ur- 


lib.  XIX.  '  In  12.  labniis  leguni  nos-  bani  iideni  et  hostiUi  dicti  quod  ab 
trarnin,  nusqtiam  nominatnr  villa,  nrbe,  qiiam  protegebant,  boj-tes  sum- 
semper  in  significatione  ea  hortus,  in  nioverent.  Propert.  lib.iii.  Eleg.  2. 
Iiorti  vero  herediuni.'  Sed  Festi  ety-  '  Hannibalemque  lares  Roniana  sede 
nion  plane  ineptnm  :  hortus  a  Gra^co  fnpantes.'  Idem. 
Spxos,  (juod  Hesych.  exponit  kt)ttos,  i.  "^  Hostimenium']  ^^iquatio,  nam  hos- 
bortus,  vel  potius  a  x"P''''>^j  granien,  tire,  aequare.  Plant.  Asin.  iii.  3. 
Iierba,  atque  etiani  septum.  Dae.  '  Par  pari  datum  hostimentuni  est, 
'•  Hostia]  Ovid.  lib.  i.  Faster.  '  V^ic-  opera  pro  pecunia.'  Vide  '  Redlios- 
tinia,    qua>    dextra    cecidit    victricc,  lire.'   Idetn. 


vocalnr:  Hoslibus  a  domitis  bostia 
nomen  liabet,'  Ant.  Aug. 

Hostia]  Corrige  Glossariuni:  '  Hos- 
tia,  SvfjLa,  Upeiov,  Ovaria,  tojuov.'  Nam 
vnlgo,  Ovaias  rSfiiav.  Jos.  Seal. 


'  Hostis]  Vidend.  Cicero  lib.  I.  Offic. 
Varro  lib.  iv.  de  Ling.  Lat.  Cains 
cap.  234.  de  verborum  significatione, 
lib.  h.  Digest.  Ant.  Aug. 

Hostis]   Servius    Danielis    nostri  : 


Hostia]  Ab  aniiquo   \erbo  hostire,  '  Persas,  qui  erant  Graecoruni  liostes, 

ferire.    Alii  ab  hostibus.    Ovid.  '  Hos-  |eVous  a  Ljicedapuiouiis  appellatos  re- 

tibus  a   victis   boslia   nomen    habet.'  feit  Herodotus.    Inde  bostes,'  inqnit, 

Sed   obstat,   quod   bostia?   etiam   etc  '  i>ro  bospitibus  dixerunt.     Nam  in- 

dicta>,  quiE  sacrificabantur  anteqnam  imici  perduelles  dicebantur.'     Locus 

in  hostes  pergerent.   Hostiade  parvis  Herodoti  est  ivKaWwnrj,  nbi  de  Lace- 

animalibus,    ut    ovibus,    volucribus,  daemonibus  loquitur :  oj  "Ec^opoi  eiTai/ 

victima  de  magnis,  ut  Taiiris.     Plant.  ef'  2pKy,  koI  Zr)  SoiceW  thai  iv'OpecTfia, 


Pseiulol.    '    Nolo    victimas,    agninis 
med  extis  placari  volo.'  Dae. 

'  Hostiliis  laribus]  Singula  domus, 
nrbes  singul*,  via'  etiam  suos   lares 


(TTflxovTas  eVi  lovs  ^eiyovs.   |eiVoi/s  yap 
iicdXeov  tovs  $ap0tipovs.  Jos.  Seal, 

Hostis]  Varro  lib.  iv.  '  Mnlla  verba 
alind  nunc  ostendiint,  aliud  asile  sig- 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATIONE    LIU.    VIII. 


311 


HuMANUM     sacrificium  "'    dicebant,    quod   mortui   causa 

tiebat. 
HvPERBOKEi  "   supra   aquilonis   flatura  habitantes   dicti, 

quod  hamanie  vita3  niodum  excedant  vivendo  ultra  cen- 

tesimnm  annum,  id  est,  uTrspjSaivovTsj  ogov  saiculihumani. 
Hyperioneni  °  alii  patrem  solis,  alii  ipsum,  quod  eat  super 

terras,  ita  appellatum  putabant. 


NOTJE 

nificabant,   ut  hostis;   nam   turn   eo  XP"^-     '   ^'''^^   terram    illam    Retro 

verbo  dicebant  peregiimin),  qui  siiis  flatus  Boreze  Frigicli.'     Post  Olenem 

legibus  uteretnr,    nunc  dicnnt  enni,  Lyciiim,  qui,  ut  ciocet  Paiisan.  primus 

quern  turn  dicebant  perduelieui.'    Ita  dixit  esse   quosdam   liomines  o?  inrep 

Cicero   et  leg.   12.   tab.    '  Sei  status  rhv   ive/xov  oIkoviti  rhv  Bopeav,     '  Qui 

condictus  dies  intercedit  cum  lioste  supra  ventum  habitant  Boream.'  Sed 

ito.'     Qux   verba  12.   tabul.  Plautus  quod  Boreie  flatum  excedant,  vel,  ut 

usurpavit  in  Curcul.    '  Si  statu'  con-  Servius,  quod  supra,  id  est,  ultra  eos 

dictuscum  hoste  intercedit  dies,Ta-  flet  Boreas.     Fuitque  primum  a  poe- 

nien  est  eunduiu.'  Servius  iv.  /Eneid.  tis  conficta  vox  hyperborei,  qua  popu- 

*  Herodotus  Persas,  qui  erant  Grvx!-  los  BopeioTaroi/s  Boreae  proximos  sig- 

cornui  hostes,  ^evovs  a  Lacedemonits  niticrtrent.    Ridicule  Festus  sive  Pau- 


appellatos  refert  :  inde  nostri  hostes 
pro  hospilibus  dixerunt,  nam  inimici 
perduelles  dicebanlur.'  Ab  hac  prio- 
ri Iwstis  signiticatione  Gaili  etiam 
nunc  hospitcs  vocant  Imstes.  Neque 
eniin  Galliciim  hoste  est  ab  hospes,  ut 
quidani  somniarunt.   Dae. 

'"  Uunianum  sacrificium]  Quod  mor- 
tis   causa   fiebat.       Nam    cum     nior- 


lus  v-repfiaivoures  '6pov,  excedentes  ter- 
minum  seeculi  humaui.  Mere  bar- 
bara  ball)uties.  De  hyperboreis 
multi  niulta  tradidere.  Vide  .Stra- 
boueni.  Plin.  lib.  iv.  cap.  12.  Me- 
1am  lib.  i.  cap.  2.  et  lib.  iii.  cap.  5. 
Horum  regionem  inviam  fabulatur 
Pindarns  Pyth.  Od.  vii.  Noutrl  5f, 
ovT€  ire^s  iwv  Evpoii  &«/  h  inrep^opfuv 


tern  designabant,  humanum  usurpare  a'ya)i'a  QavnaaTav  b^6v.     '   Nee    navi- 

solt-bant  Veteres,    '  si   quid    humani  bus   neque    pedes    existens   Invenias 

mihi    accidat,'    '  si    quid    Inimanitus  quidem  ad    hyperboreornm    conven- 

Hccidat.'      Ennius:  'si  quid    me  t'u-  turn  Beatam  viam.'  Vide  Steph.  Cle- 

vat  humanitus,'  i.  si  mors  contingat.  rici  Qucest.  Academ.  iv.  Idem. 

Idem.  "  Hyperionem]  Coeli  et  Terrac  filius 

"  Hyperborei]  Oi  virlp  Bopiav  popu-  fuit  Hyperion,  qui  ex  Thea  Auroram, 

li,   qui  supra    Boreain.      Non   quod  Solem,  et  Lunam  suscepit,     Apoilod. 


apud  eos  nou  spiret  Boreas,  ut  He- 
lodotus  tradit.  Quam  opinioneui  se- 
cutti'<  Pindarns  Olymp.  ill.  'I5e  ko.- 
K^'wav  x^^""-  n^otaj  uTTiaQiV   Bope'a  ^u- 


Stalim  initio  lib.  i.  Saepe  tainen 
Hyperion  pro  ipso  sole.  Ovid.  '  Jam- 
que  duas  luris  partes  Hyperione 
nienso,  Discubucrc  toris.'  Idem. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 
LIBER    IX. 


Iambi  vocabantur,   qui  singuli  ex  proscenio  loquebantur: 

triambi,  qui  terni. 
Janeus/ janitor. 
Janiculum''  dictum,  quod  per  eum  populus  Romanus  pri- 

mitus  transient  in  agrum  Etruscum. 
Janual/  libi  genus,  quod  Jano  tantummodo  libatur. 
Ibi**  dicitur,  cum  locus  semel  demonstratur ;  ibidem,  cum 

saepius. 
IcADiON,*  nomen  saevissimi  piratae. 
Icit,  percussit, 

NOT^ 

*  JancMs]  A  Jano,  qui  foribus  prae-  Ovid.   i.  Fast.    '  Inde  vocor   Janus, 

est.  Dae.  ciii  ciiiii  Cereale  sacerdos   Iinponit 

^  Janiculum^  Dictum  potiiis  a  ve-  libuni  mixtaqne  fana  sali,' /dem. 

tiistissimo  oppido,  quod  Janus  con-  ^  Ibi]  Ibi,  eo  loco.   Ibiden),  eodein 

didit.     De   quo    Viig.    viii.   yEneid.  loco,  loco  jam  designate.  Idem, 

'  Hie  duo  prseterea  disjectis  oppida  «  Icadion}    Lucilius  :    '  Qnerqueia 

niuris,   Relliquias  veternmque   vides  consequitnr   febris,  capitisque  dolo- 

nionumenta   virorum  :     Hanc    Janus  res,  Tamde  milii  infesti,  quam  Rhon- 

pater,  banc  Saturnus  condidit  arcem,  des,  Icadioiique.'  Jos.  Sail. 

Janiciilum  buic,  illi   fuerat  Saturnia  Icndion]  Vide  '  Rliondes.'  Dae. 

nomen,'  Idem.  *"   leit]    Ab    antiquo   icere,    percu- 

«  Janual]    Cereale   libum    vocat.  teie.     Plant.  '  Icit  femur.'  Idem. 


FESTI    DE    VERll.    SIGNIF.    LIB.    IX.  813 

Idulis^  ovis  dicebatur,  quas  omnibus  idibus  Jovi  macta-t 

batur. 
Jfcunanum,'  ''  victimarium. 
Igitur'  nunc  quideui  pro  completionis  significatione  valet, 

quas  est  ergo ;  sed  apud  antiques  ponebatur  pro  inde,  et 

postea,  et  turn. 
Ignem  ex  domo  Flaminiu  ^  efterri  non  licebat,  nisi  divinae 

rei  gratia. 
Ignia,'  vitia  vasorum  fictilium. 
Ignis  Vestas  '"  siquando  interstinctus  esset,  virgines  verbe- 


1   In  al    Iiicumanum  vel  jecinoruin.  Coiijicit  Uac.  Jccinorum,   riclimarum. 
Alii  In  cuinanuin  legiint. 

NOTiE 

?  Itlulis]  Ovidius,  I.  Fast.  '  Idibiis  de  prenitentia  :  'Quid  illiim  tliesan- 

alba  Jovi  graiidior  agna  cadit.'  Jos.  mm    ignis   ateini    aE'Stimanins,    cum 

Seal.  ftimariola    quaedam    ejus    tales    ictus 

''  Jecunanum]  In  al.  incumnnum  vel  flammanini  snscitent,'  ike.    Pro  tere- 

jecinorum.     An  legendiim,  Jecinoruin,  brare  in  qnibiisdani  editionibus  legi- 

cktimaruin?    V I  Festns  dicsil  rh  jeci-  t\ir  verberare.    Sei\  teiebiare  [)Ossunuis 

utirum  aliciibi  positiini  legi   pro  tic-  in   siio   loco    quietum    esse    jiibere. 

timarum,  cum  jeciir  sive   jecinor  in  Sinipliciiis  in  in.  de  ccelo  :  airh  ^v\wv 

victimis  pra'cipua  pars  sit.  Dae.  Seiri/p  eV^aAAoutn,  Qarepov  rccv  ^vAwv  ois 

'  Igitur^   Apud  antiques  sappe  pro,  repeTpop  iv  Barfpcji  nfpiaTpecpoi'res.  He- 

iiide,  postea,  ium.    Plant.  Anipliit.  i,  syciiiiis  :  axaA/ceura  rpvivava.  to  (ppv- 

'  Sin  aliter  sient  aniniati,  neqiie  dent  71a  irvpila.  'S,o(poK\rjs  eV  *ive?  Sevrtpy. 

qua:  petal,  Sese   igitnr  summa  vi  vi-  Jos.  Seal. 

risque    eoruni    oppidum    exptignas-  Ignis   Vesta^   Hunc  Numa  primus 

sere.'     Et   Casin.  11.  2.  '  Mox  niagis  institiiit,  '  ut  ad  simulacrum  ignium 

cumotium  milii  et  tibi  erit,  Igitur  te-  coelestium  flamma  vigilaret.'    Florus. 

cum  loquar.'     In    leg.   12.  tab.  'Sei  Quod  si  negligentia  extiiictiis  fuerit, 

in  jus   vocat,  nei  it  anlistator,  igitur  ab  alio   igni   incendere   non   licebat, 

ini  capito.'  Idem.  nisi  eo  quem  tubulam  fdicis  (alii  fa- 

''  Igyiem  ex  donio  [■'laminia'\H\c  vox  cilis)  materia?  tenbrando  viigo  sus- 

Jomo  videtur  abundare;  nam  F/a;n??iJa  ceperat.     Male  quidatn  pro  terebrare 

absolute  dicebatur  Donuis  Fbuninis.  Icgunt  verberare.     Plin.  lib.  xvi.  cap. 

Sic  Gellius   lib.  x.   e.  15.  '  Igucm  e  40.  'Teritiir  ergo  lignum  liyno,  ig- 

rianiinia,  id  est,  Flaminis  Uialis  do-  ncnH)uc  concipit  attritii,  exci|>iente 

mo,  nisi  sacrum,  afferri  jus  non  est.'  materia  aridi  fomilis,  facillimo  con- 

Urm.  ccptu.     Sed  nihil   edera   pra>stantius 

'  Ignia]  Aliud  in  Glossis  :  '  Ignia,  qua;  tcratur,  lauro  qua;  terat.     Pro- 

voTiet,  <f)uKio(rts.'  Jos.  Seal.  baiur   et   vilis   sylvestris,  alia   quam 

Ignia]  Cum  veliementia  ignis  dissi-  labrusca,  et  ipsa  ederx  modo  arbo- 

liunt.  Dae,  rem  scandens.'     Simplicius  in  in.  de 

'"Ignis  Fesfff] TertuUianus  in  libro  Ccelo  :  'Att^  ^vAuv  irvp  iK$dK\ovat,  6d- 


314 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


ribus  afficiebantur  a  Pontifice,  quibus  mos  erat  tabu- 
lam  lelicis  nmteriae  tamdiu  terebrare,^  quousque  excep- 
tum  ignem  cribro  ajneo  virgo  in  aedeni  ferret. 

Ignitabulura,"  ignis  receptaculum. 

Ili  A  °  dicta  ab  ina,  quag  pars  chartae  est  tenuissinaa. 

Ilicet,P  sine  dubio. 

Im'^  ponebant  proeum,  a  nominative  is. 

Imago  ^  al)  imitatione  '  dicta. 

Imbarbescere,  barbatum  fieri. 

Imbelliam/  belli  inscientiam. 

Imbrex/  nomen  cujusdam  comici. 


2    Pro  terehrare    in    (jiiihiisdam  edd.  legitiir  verberare. — Improbat  Dae. 
Vide  Not.  iiif. —  3  Quidain  Vihr'i  vb  imitationem. 


repov  Twf  i^L'k'jiv  as  repiTpov  4v  darepo) 
irepiaTpefovTis,  id  est,  '  Ex  ligiiis  ig- 
nem exeutiiint,  lignoiuin  altenim 
quasi  terebriiin  in  altero  versantes.' 
Idem  etiam  nunc  alicubi  factitaii  le- 
gitnr.     In   verbis  Festi   pro    tabulam 


NOTiE 

Jgnitabiilum]  Propria  lignum  illnd, 
tabula  ilia,  qua;  terebratur  donee  ig- 
nem suscipiat,  unde  et  igniarium  di- 
eitur,  Dae. 

o  Ilia]  Vide  '  Exiles.'  Idem. 

p  Ilicet]  Vix   dici   possit  qneni  lo- 


Scaliger  legebat  clavulum.     Clavulas  cum  Festus  ob  ocr.los  haberet,  cum 

enim   dicebant   illas  lignorum  scissi-  dixit  Ilicet  esse  sine  dubiu.     Nam  li- 

ones,  nt  ex  rei  rusticse  auetoribns  no-  cct,  nt  pneris  notum,  vox  est,  quam 

turn  est ;  tamen  ndiil  nuitandum,  nam  praeco   pronuntiabat,  ut  de  consilio 

reete  tabula  dicitur.     Tabula  est trro-  judices  niitteret,  etin  funeribus  pne- 

peus  vel  ecrxapa,  lignum  quadratumfe-  tica,    ut   omnia    peracta  signifiearef. 

licis  materiae,  quod  ad  excudendum  Mirnm    tamen  ni    respexit   ad  illnd 

ignem  Vestales  lerebra  ferrea  perfo-  Terent.    Eunncii.   i,  1.  '  Aetuni   est 

rabanf.      Sed    quod    addit     Festus,  ilicet,  peristi.'     Hane  enim  rh  ilicet 

'  quousque  exeeptuui    ignem   cribro  Festi   iuterpretationeni  ferre  potest, 

aeneo  virgo  in  sedem  ferret,'  id  Sal-  Etsi  semper  ab  eodem  more  duetum 


niasio  suspectum  est;  nee  enim  cri- 
brnm,  inquit,  ad  banc  rem  aptum. 
Nee  cribruni  ex  a?re  :  (TKa(pe7a  xaA^«» 
vocat  Plutarchus  in  Numa,  licet  pau- 
lo  aliter  narret  ignis  Vestalis  extiuc- 
ti  resuscitandi  morem.  Scribe,  in- 
quit,  in  cava  anco,  aut  in  cavo  ecno. 


sit.  Idem. 

1  Ini]  Leg.  12.  fab.  '  Igitur  im  ca- 

pito.'     Gl.  '  iui,  eum,  Thv  avrSv.'  Iin 

autem  a  Graeco  vlv.  Idem. 

■"  Imago]  Imitago,  Imago.  Idem, 
'  Imbelliam]   Gell.    lib.    v.  cap.  5. 

'Tuni  Poenus  eiudens   ignaviam  ini- 


(^erte  in  veteri  lib.  seriptum  est  cii-  belliamque  militum  ejus  pretiose  ar- 

bo.  Dae.  matorum.'  Idem. 

"    Ignila'mlum]    Glossarium  :  '  Ig-  '    Imbrex]    C.    Licinius     Imbrex, 

nitabuium,  5a5bs  f>a$Siov  ■irvpo(rrp6(pui','  qneni  quarto  loco  Volratius  colloi  a- 

Jus.  Seal.  vit  :   ex   Gellio    lib.  Xiii.  cap.  22.  el 


DF,    VERBORUM    SIGNIFICATION!';    LH5.    IX. 


315 


Imbrica  "  tempestate  pluviam  videtur  siguificare. 
fmbiitum^  est,  qnod  cujuspiam  rei  succura  bibit:  iinde  in- 

I'aiUibiis,  an  velint  bibere,  dicentes,  bu  syllaba  content! 

sunnis. 
Immanis/  ferns,  sive  magnus. 
Immolare^  est  mola,  id  est,  fane  niolito,  et  sale  liostiam 

perspersam  sacrare. 
Inimunis/ vacans  nuinere :  aliquotiens  pro  iraprobo  poni- 

tur,  ut  apud  Plaiitum:''  Immune '^  est  facinus. 


4  Viile  Notas. 


NOT.^. 


I'll).  XV.  cap.  21.  et  Festo,  verbo  '  Ob-  tor.'  Dae. 

blitiim.'  Ant,  Au^.  »•    Iinhiilnm]   Ds    bv  eft'utilia   pue- 

Imbrex]  C  Liciniiis  Imbrex  a  Fes-  roruiii    vociila,    supra   dixiiiius.    Jua. 

to  noniinatiir   in  voce  •  Obstitum  ;  '  Seal. 

nicr.iiiiit    etiam    Gelliiis  :    •  Licinius  Imbntum]  Vide  *  Exbiitp.'  Due. 

Imbrex,' inquit,  '  velus  Comoediaiuin  >'  Immmiis]  Proprie  ferns  a  piiva- 

scriptor.'     Quartum  locum  iili  inter  tiva  pjirticula,  et  m«JU«s  sive /jianis  bo- 

comicos  tribiiit  Volcalius   Sigiilitus  :  mis.     Virg.    •  Iniiiianeinf|ue    rotani.' 

'  Si  erit,  quod  quarto  detiir,  dabitur  Sed  sumitnr  etiani  pro  inagno.    Virg. 

Licinio.'     Sunt,  qui  euiideni  ac  Lici-  '  Imnianis  Triton,'   '  iunuauia  armen- 

niiim   Tegubnu   putent,  cuui  Imbrex  ta.'     Sic  savus,  qui  proprie  crudelis, 

tetiulam  significet.    Sed  frustra,  nam  promaguo  Veteres  usurparunt.  Virg. 

Tegula,  Publius,  at  Imbrex,  Cains,  'Sa^vus    /Eneas:'    'Sa;vus    Hector.' 


Euuius  :     '  induta   fuit    Sffva  stola.' 
Idem. 

^    Immolare]   IMola  est    far  tostuin 
sale  sparsum,  quod  bostiarum  fronti 


cognomiuatns.  Due. 

"  Lnbricu^    Et    imbrkitur  in  Glos- 

sario  :  '  Iiiibricitur,  ouflpovTai,  Bpix^- 

rai.'  Sed  sinedubio  falliiur  illescrip- 

lur,  qui  apud  Knnium  Imbricitur,  pro      inter  cornua  imponebatur,  quod  pro- 

Imbricitor  legerit  in  illis  versibus  ex      prie  immolare.     Vide  '  mola.'  Idem. 

*  Immunis]  Plant,  in  prin.  Trinuni- 
nii :  '  aniicum  castigare  ob  nieritani 
noxiam  Immane  est  facinus.'  In 
IMauti  libris  edilis  et  Ciceronis,  a 
quo  hi  versus  refcruntur  lib.  i.  de  In- 
vent. Immune  sci  iptnm  est,  non  /w«- 
miine:  sed  Festus  immune  legerat,  ut 


Annali  decimoseptimo  :  '  Concur- 
nint,  Vfluti  venti  cum  spiritus  auslri 
Inibricilor,  aqiiiloque  suo  cum  fla- 
niinc  contra  Iiidii  mari  nia^'no  Huc- 
tus  extollere  certant.'  Jos.  Seal. 

Imbrica  tempesiatc]  Jam  sa.'pe  mo- 
nuinius,  Fesium  integia  auctorumlo- 


ca  solituni  exbibere,   ut  ea  in  ipsis  ex  lioc  loco  a|)paiet.   Vaticanus  liber 

auctoribus    reperit.     Imbrica     igitiir  habet  immane,  (piod   idem  est,  quod 

tcm]icslate,  id  est,    pluvia,  ab  imber,  hnnnme :  nam  ct  alibi  dicit  in  Bac- 

iinbricus,    unde    '  Aiister    imbricus'  chidib.  '  I'ergaiuuin  divina  moenitiini 

Planto,  quia  inibres  ciel,  nndeet' im-  nianu.'  Ant.  Aug. 

bricitor  '    Ennio   dicitur    annal.    lib.  Immunis]  Vacans  niuncre,  qui  non 

i\ii.  'rum  spiritus  An^tri  iinbrici-  facit  munus.   Virg.  •  Iniinunisciite  se- 


316 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Immusculus,'^  avis  genus,  quam  alii  regulum,  alii  ossifra- 
gam  dicunt. 

liumustulus  ales  ex  genere  aquilarum  est,  sed  minorum 
virium,  quam  aquilae :  quas  volucris  raro,  et  non  fere, 
prajterquam  vere  apparet ;  quia  a^stum,  algoremque  me- 
tuit :  appellatur  autem  ita,  quod  subito,  et  inexpectata 
se  iinraittat.^ 

Impages''  dicuntur,  quae  a  fabris  in  tabulis  figuntur,  quo 
firmius  cohaereant,  a  pangendo,  id  est,  figere :  ^  unde 
poetas  pangere  versus  dicuntur,  et  agricolae  pangere 
plantas,  id  est,  infigere.7 


5  Pro  immittdt  quidam  libii  habent  mutat,  vet.  cod.  immutat.—Q  Pro  figere 
legit  Dae.  figendo. — 7  Ed.  Seal,  infligeie. 

NOTiE 

dens  aliena  ad  pabiila  fncns.'     Vide     sulus,  sive  sit  pro  immissidus,    Ab 


Miineni.'  Dae 

^   Ut  apud   Plaultim]  Trinnm.  i.  1. 

•  Nae  ainicuni  castigare   ob  meritam 

noxiam  Immune  e'<t  faciniis,   veriini 

in  a>tate  utile  Et  coudtictibile.'     Sed 


niissu  subito,  quod,  ut  infra  Festiis, 
'subito  se  immittat  ;'  sic  tnini  legen- 
dum,  non  immutat.  Sive  sit  amiissan- 
do,  i.  niurniiirando.  Immmsus,  im- 
mussuliis,  quod   sit,  querulje  murniu- 


hic  '  immune  facinus'  non  est  impro-  rationis,  at  ait  Plin.  de  Percnopteie, 

bum   facinus,    ut    putat    Festus,  sed  quae  eadem  et  nHm?<.'>c!(/«s  Meur^io  vi- 

facinus  ingratum,  vel  quod  est  extra  detnr,  cum  earn  minorum  esse  virium 

amici  niuuia.  Idem.  affiriuet  Plin.  quod  liic  de  immussulo 

<=  Immuaculus]  Eadem  avis   Inimus-  Festus.    Povio  de  immussidu  etossi/ra- 

f?/Zi(S,  »ii  fallor,  nioxdicilur:  de  eadein  ga  sic  Plin.  lib.  x.  cap.  7.  '  Sanqua- 

vidimus   verbo   '  Alites.'     Plin.   /m-  lem  avem  at(iue  imuiissidum  augures 

mnsculum  vocat  lib.  x.  cap.  7.  Ant.  Roniaui  magna   quaestionis  habent : 

Aug.  immussulum    aiiqui    vultnris   pulluni 

Immusculus]  Glossarinm  :   '  Imniu-  arbitrantur  esse,  et  sanqiialem  ossi- 

sulus,  6?3oy  opreou.'   Infxa, Im7nusiulus.  fragap.     Massurius  Sanqualem    ossi- 

Glossarium  :  '  Inemustulus,  opveov  fia-  fragam  dicit  esse,  immussulum  autem 

aiXiKhv,  opvis  Pa(ri\iK6s.'  Jos.  Seal.  pulhun     aquil«    priusquam    albicet 

hnmuscidus]  Hie    Festiis  diversum  cauda.'  Dae. 

facere  videtur  immusculus  et  immus-  ^  Impuges']  Clavi  lignei,qui  tabulis 

tulus,  qnod  uiiuni  et  idem  est,  nempe  infigunlur,  ut  aplius  cohaereant ;    ab 

aqiiils   genus.     Sed   lieec   vox    totfa-  antiquo  pago  pro  pango,  id   est,  figo. 

riam  scripta  legitur,  ut  <lifficile    sit  Unile  versus  pangere  per  metapho- 

veram   ejus   scripturam   iuvestigare.  ram  dixere   Veteres,   versus   figere, 

Apparet  euim   immussulus,   immuscu-  versus    exarare.      Vide     '  pangere.' 

/iw,   immustulus,  imtnissulus,  imtniscu-  Idem, 
lus,  immistulus.     Rectum  puto  iinmus- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX.  317 

Imparem  niiraerum  *  antiqui  prosperiorem  hominibus  esse 

creditlerunt. 
Irapares  tibiae^  nuracro  foraminum  discretes. 
Imparentem,  non  parenteni,  hoc  est,  obedientem. 
Impelimenta,'  impedimenta  dicebant. 
Impenetrale,''  ciijiis  ultimum  penetrale  intrare  non  licet. 
Impensam,  stipem,'  aes  sacrum,  quod  nondum  erat  pensum. 

NOT.E 

^'  /mpnrfm  numeri/.v?]  Vi I  gil.  Eclofj.  rem  foraminum  numerum  liaberent : 

vin.  '  Numero  Dciis  inipare  gaudet.'  at  cum  dextra  una  et  altera  sinistra, 

Ubi  Servins  :  '  Aut  qnemcunKiue,  in-  iiispares,    quod    nuuiero    foraminuin 

quit,  snperorum  jtixla  l^yiii.i'ioreos,  differrent.     Phira   enim    foramina  in 

qui   tcriiarium   numerum    i>erfectuni  sinistra  quam  in  dtxtra.     Nunc  fa- 

siimnio  Dec  assignant,  a  quo  initium  bula,   quae   acta   dicitur    '  imparibus 

et  medium  et  finis  est.     Autre  vera  tibiis,'    intellige  dextra   et  sinistra; 

Hecaten  dicit,  ciijus  triplex  potesias  qua^  'paribus,'  intellige  aut  duabus 

esse  perliibcf  ur,  nnde  et '  tria  virginis  dextris  aui  duabus  sinistris.     Et  cum 

ora  Dianae.'    Quamvis  omnium  prope  Andria  Terentii   acta  dicitur  '  tibiis 

Deorum  potestas  triplici  signo  osten-  paribus,  dextris  et  sinistris,*  bis  earn 

datur,    ut    Jovis     trifulum     fulmen,  aclam  fuisse  intellige,  seme!,  '  tibiis 

Neptuni  tridens,  Plulonis  canis  tri-  paribus  dextris,' et  iterum   'tibiispa- 

ceps.     Apollo,  idem  Sol,  idem  Liber,  ribus  sinistris  :'  neqne  enim  mendum 

Vel  quod  omnia  ternario  nunioro  con-  est  in   ista  Andria;   inscriptione,  ut 

tinentur,  nt  Parca',  Furia',  Hercules  quibusdam  visum  est.    De  tibiis  dex- 

eiiam  trinoctio  conceptus,musa'  ter-  tris,  sinistris,  imparibus,  paribus, mul- 

iia;,  aut  impari  quemadinodumcum-  ta,  eaque  inter  se  pugnantia,  multi 

(lue,    nam    stptem    clionla^,    septem  prodidere.   Idem. 

planetae,  septem  dies  nominibus  Deo-  s  ImpeUmenfa]    Ut  *  delicare  '  pro 

rum,  septem  stellaj   in   septentrione,  '  dedicare,'    *  lautia  '    pro    '  dautia.' 

ot  niuita  his  similia.     Et   impar  nu-  Idem. 

merus  iinmortalis,  quia  dividi  integer  ''  Impenetrale]  Penetrare  est  poni- 

non    potest,   par   numerus    mortalis,  tus  intrare,  i/n/xncMa/c  pro  i>n;)tHt'<ra- 

quia  dividi  potest.     Licet  Varro  di-  bile,  quod  penitns  intrare  non  licet  : 

cat  Pythagoreos  putare  imparem  nu-  impenetrabile  etiam  dici  possii,  <)uod 

niernm  habere  finem,  parem  esse  in-  penetrare  non  potest,   \it  peneirabile 

finitiim;  ideo  medendi  causa  multa-  quod    penetrat,    unde    '  penetrabile 

rumqne  rernm  impares  nunieros  ser-  telum,'  '  penetrabile  frigus.'  Idem. 
vari.'     Haic  Servins.     Vide  Gellium  '   Impcnsam,   stipem]    Impensa    est 

lib.  III.  cap.  10.  /(/fm.  stipes,  hoc   est,  pecunia  in  cella  Dei 

f  Impares  <ifci<«]  Dextra  et  sinistra,  reposita,  qua;  nondum  pensa  est.sed 

ut  contra  pares  dextrae   dusE  vel  si-  stipata,  ab  in  privativa  particula  et 

nistrae  duae.    Dextra  tibia  unum  tan-  pendo.  Vide  in  '  stipes,'  inde  factum, 

ti'.m   foramen  habebat,  sinistra  duo.  ut  qnasvis  stipatio  et  farctura  impen- 

lUa  gravem,  liafc  acutum  sonum  red-  sa  diceretur.  Apitius:  '  liidet  impen- 

debat.     Igitnr  du<E  tibia-  dextrae  vel  sam  pra-scriptam,'  id  est,  farcturam. 

•  inistrae  pares  dicebantur,  quod  pa-  Arnob.  lib.   vii.  'imptnsaium   vari- 


318 


SKXT      POMPEII    FESTI 


Impercito,''  parcito,  fiiturura  ab  imperativo. 

Impescere,\in  la3tam  segetem  pascendi  gratia  imniittere. 

Impetix,'"  impetigo. 

Impetritum,"  impetratum. 

Impetum,  industrium,°  indulgentem,  perinde  composita  ait 

Verrius,  atque  iinpunis,  et  immuiiis  :  inihi  non  satis  per- 

suadet. 
ImpiatuSjP  sceleratiis. 
Impite/  "i  impetum  I'acite. 

Implexum/  implicatum,  qnod  Graeci  sfXTrazXeyixhov  diciint. 
Implorare/  inclamare,  i;d  anxiliiim  invocare. 
Impluvium,'  quo  aqua  irapluit  collecta  de  tecto.     Complu- 


8  '  Lege  cum  Scaligeio,  Impetite,  nisi  nialis,  Impetc,  impetum  face.'  Dae. 


NOTjE 

Palladius  lib.  I.  '  im-      tern,  peiinde  composita  ait  ac  impti- 


etate  conditis 

pensa  piuniroa  farciii  mnros.'  Idem. 

''  Impercito]  Ab  in  et  parco,  iit  ab 
in  et  partior,  impertio.  Idem. 

'  Impescere]  Vide  '  Coinpescere.' 
Idem. 

'"  ImpetLx]  Genus  scabici  sicdictas, 
qnod  corpus  impetat.  Idem. 

"  Impetritum']  Glossarium  :  '  Im- 
petratns,  Ovala.'  Non  plane  explica- 
vit:  sed  si  dixisset, /coA.A.ie'prjcris.  In 
saciificiis,  quod  Litare  est,  id  in  au- 
spiciis  inipetriie.  Nihil  aliiid  est, 
quam  inipetraie  :  sic  dicebant  '  arti- 
tuni '  pro  '  artato,'  '  doiitum  '  pro 
'  dolato.'  Jos.  Seal. 

Impdrilum']  Quod  in  sacrificiis  li- 
tare dicitur,  id  in  auspiciis  impetrire, 
id  est,  impetrare.  Cum  aves  ratum 
et  faustum  auspicium  faciunt.  Plant. 
Asin.  IV.  '  Impetritum,  iuauguratum 
est,  quovis  adniittunt  aves.'  Cicero 
lib.  II.  divinat.  '  Ut  nunc  extis, 
quanquam  id  ipsum  aliquanto  minus 
quam  olim,  sic  tum  avibns  niagnae 
res  impetriri  solebant.'  Dae. 

"  Impetum,  industritim]  Recte  sane 
Verrius  impetum,  industriwn,  indulgen- 


nem,  immunem.  Impetus  enim  est  ab 
in  et  pcto,  industrius  ab  Indu  i.  in  et 
struo:' qui  intus  struit,' hoc  est, 'do- 
nii  agit.'  Et  indulgens  ab  in  privativo 
et  urgeo,  inserio  d,indiirgeo  ;  mutato  r 
in  /,  indulgeo,  ut  impnnis  ab  in  el  pwnu, 
qui  est  sine  pcena.  Itnmttnis  ab  in  et 
inuntis,  qui  est  sine  miinere.  Nee 
mil  um  si  id  satis  sibi  persuadere  bar- 
bains  mutilator  non  potuit.   Idem. 

P  Impiatus]  A  verbo  impiare,  sce- 
leste  agere,  Plant.  S2ppe.  Idem. 

'i  Impite]  Perperam.  Legendnm, 
Impetite,  ab  eo  '  Impete,  dpfiriSSv,'  et 
'  Iuipeteius,)8t'aios.'  Glossa".  Jos.  Seal. 

■'  Implexum']  Ab  in  et  pleclo,  quod 
a  TrAeKO),  necto,  unde  perplexus,  ■jre- 
TrAfyp.4vos,  implexus,  ivireirXfyixivo^. 
Dae. 

^  Implorare]  Vide  '  endoplorato.' 
Idem. 

<■  Impluvium]  De  impluvio  et  com- 
pluvio  sic  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Cavum  aedium  dictum,  qui  locus  in- 
tra parietes  relinquebatur  patulns, 
qui  esset  ad  communem  omnium 
usum :  in  hoc  locus  si  uullus  relictuj 


DE    VERUORUM    SIGN  I FICATION  E    I.IK.    IX.  819 

vium,  quo  de  diversis  tectis  aqua  pluvialis  coniluit  in 
cuudcm  locum. 

Impolitias  "  Censores  facere  dicebantur,  cum  equiti  ajs  ab- 
negabant  ob  equura  male  curatum. 

Impomenta,''  quasi  imponimenta,  quae  post  coenam  men- 
sis  imponebant. 

Imporcitor,^  qui  porcas  facit  arando.''  Porca  autcm  est'" 
inter  duos  sulcos  terra  emincas. 


9  Ell.  Seal,  qui  parens  in  a^rof.  u.— 10  Ab  eadein  etl.  to  tst  abest. 

NOTiE 

erat   sub    tlivo   qui    essct,    dicebattir  Jw/jo/i/ws  Censere.s]  Venuiiic  locum 

testudo,  a  testudinis  similitudine,  ut  non  satis  iuteliexit  barbavus  rautila- 

est  ill   praetolio  in  castris.     Si  relic-  tor,  vel  r'b  impolitias  erit  serundi  ca- 

tum  erat  in  medio,  ut  hu-em  capcMCt,  sus,  non  quarii,  ut '  familiis.'     Impo- 

deorsuni    quo   inipluebat    inipliivium  Utias  auteni,  id  est,  impolitias  causa, 

dictum,  et    sur>um   qua   compluebat  Nam,  si  quis  eques  Romauus  equum 

compluvium,    utruiiKjue     a    pluvia.'  Iiabere   gracilentuiii  ant  parum  niti- 

Hoc    sensu    Plant.    Ampliitr.    v.    1.  duni  visns  erat,  impoliti.e  notabatur 

'  Df  volant   angues  jubati  deorsnm  in  a  Censoribiis,  qui  et  idco  illi  £Es  de- 

impluvi'.im  duo.'     Sed  nou  sat  video,  negabant.     ImjioUli(P,  id  est,  incurice, 

qui    geu)inum   Terentii    locum  -  rum  aKOfi^pias  Grxc\s.    Gell.  lib.  iv.  cap. 

Varrone  coiirilies,   aiterum  Eunuch.  12.  '  Item,  si  quis  eques  Rom.  eqnnni 

III.   5.    '  At(|ue   per  alieiias   tf  jjulas  habere  gracileutum   aut  parum  niti- 

Venisse    clancuiiiui    per    iuipluvium  tluin  visus  erat,  impolitia"  notabatur. 

fucuui    factum     mulieri.'       Alteruni  Id    veibiim  significat  quasi  tii  dicas 

I'liorm.   IV.  4.    '  Auguis   per   iiuplii-  iiicuria?.'      Non   pugnabo    tamen,   si 

vium  decidit  de  tegulis.'     Qnomodo  i»i/)oii<iV(s  facere  dicereiitnr  Cen-ores, 

ciiiin  per  impluriuin,  si  iuipluvium  lo-  cum  impolitiiE  equites  notarent.  Etsi 

cus  >it,  qui  deorsnin  pluviam  accipit  ?  id    niihi    satis    persuadere    neqneo. 

Sane    et  Varroui    el    Terentio,   aliis  Dae. 

etiam  faries  satis,  si  iuipluvium  acci-  '^^    Impomenta]     Verbnm    sacrorum 

pias,  totuin  illud  spatium,  qnod  tecto  fuisse  suspicor,  nt  '  impoiicre,'  ita  nt 

vicMiim   relinqiiebatur  a  solo   n-(|ue  irti;)o«it'H(a  ea  dicta  fueriut,  quae  Diis 

ad  tegulas.  Idem.  offerebantur.  Ovid.  *  Cereale  sacer- 

"    Impolitias]    (iellins  :    *  Item,    si  dos   Imponit  libum.'     A   pono,  poni- 

qiiis  eques  Roinanus    equum  habere  nicn,pomei),  pomeHtuui,et  impomen- 

gracilentum,  aut   panim   nilidum  vi-  turn  ;  ut  a  movco,  movimin,  momen, 

RU8    erat,    impolitiie    notabatur.     Id  momentum,  .Vc.  Idem. 

verbum  significat,  quasi  tu  dicas  in-  >   Impnrcitor]  Qui  porcas  facit.  Sic 

curia-.'     Nescio  an  et  bic  isli  baiba-  etiam  dictiis  Deus,  qui  praerat  lira- 

ro  mutilatori  satis  credere  dtbeainus.  tioni.     De  porcis  vide  suo  loco.  Idem. 
JoH.  Seal. 


320 


SEXTI    POMPIill    FESTI 


Importunum/  in  quo  nullum  est  auxiliuu,  velut  esse  solet 

portus  navigantibus. 
Impos^.  est,  qui  animi  sui    potens  non  est,    qui  aninram 

suura  in  potestate  non  habet. 
Improlus,''  vel  improlis,  qui  nondum  est  adscriptus  in  civi- 

tate. 
Impudicatus,*^  stupratus,  itnpudicus  factus. 
Imputatum,''   nondum  purgatum ;  putum  enim  est  purum, 

unde  putare  vites  dicimus,  hoc  est,  detiahere,  quae  impe- 

dimento  sunt  ad  fructum. 
In  ^  non  semper  abnuitionera  significat,  sed  interdum  etiam 

pro   adnuendo"   ponitur,  involando,  inclamando,  invo- 


inf. 


11  Legendum  monet  Dae.  pro  augendo,  vel,  ut  Ursin.  pro  augmenio.    Vide 


N  0T7E 


^  Importunum']  Qui  portii  caret,  et 
proprie,  qui  alios  qiiiesceie  non  pa- 
titiir.  Idem. 

*  Tnipos']  Glossarium  :  '  Iraros, 
ave^ovcri-os.'  Lege,  Impos.  Jos.  Seal. 

b  Iinproliis]  Glossar.  '  Iinpioles.' 
Mariiis  Victorimis  de  ortliograpliia  : 
'  Iniproles  est,  qui  nondum  vir  est.' 
Ful.  Ursin. 

Improlus]  Locus  ohsciirns,  et,  ut 
aibitror,  mendosus.   Ant.  Aug. 

Improlus]  Glossarium  :  '  Improles, 
atpTJAi^,  fj.iiTroi ■KoXiTevSjjievos.'  Contra- 
rium  est '  Duicenso.'  Nam  '  duicen- 
sus,'  qui  cum  piole  in  civitateui  ad- 
scribebatur.  Ab  iisdeni  Glossis  Im- 
proles expouitur,  &yovos,  IxreKfos,  avrj- 
l3os.  Jos.  Seal. 

Improlus']  Oppositus  '  Duicenso.' 
Nam  '  duicensus,'  qui  cum  prole  in 
civitatem  adscribebatur.  Quare  op- 
time  Gloss.  '  Improles,  ja^TTco  iroXiTevS- 
fxevos,'  'qui  nondum  in  civita'em  ad- 
scriptus.' Neqiie  illud  tantum  de 
sociis  Latinis  intelligendutu,  ut  vo- 
luit  doctissimus  Turnebus  in  Adver- 
sar.  lib.  vii.  cap.  21.     '  Et  si  eis  lex 


dederit,  ut  qui  prolcm  douii  relin- 
querent,  in  tivium  Romanornin  nu- 
merum  r(  ferrentur.'  Dnc. 

c  Iinpiidicafus]  Impudicare,  impu- 
dicum  facere,  idem  quod  '  depudi- 
care,'  quo  usns  L^iberius.  Idem. 
''  Iwpututum]  Vide  '  putus.'  Idem. 
«  In]  Legendum,  sed  interdum  etiam 
pro  uugmento  ponitur.  Vide  in  '  In- 
gens.'  Ful.  Ursin. 

In]  Lege,  Sed  interdum  etiam  pro 
augendo,  \e\,  ut  Ursin.  jxo  augmenio. 
Id  suadent  quae  sequuntur.  Defen- 
di  tamen  possit  vulgata  lectio;  ad- 
nuit  enim,  qui  auget.  Hie  autem 
facile  geminam  nianum  agnoscas. 
Nam  quod  intra  est,  '  In  pra>positio 
significat  modo,  quod  non,'  idem 
est  ac  'abnuitionem  significat,'  quod 
initio  legitur.  Et  rb  'modo  auctio- 
neui,'  idem  quod,  '  etiam  pro  adnu- 
endo ponitur.'  Quare  cerium  est 
Pauli  verba  coaluisse  cum  verbis 
Festi.  Sic  igitur  liiinc  locum  intelli- 
we.  In  niodo  privationem  significat 
ut  '  inindcus,'  'intactus.'  Modo  auc- 
tioneni,  ut  '  infractus,'  valde  fractus, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


321 


cando.  In  praepositio  significat  modo,  quod  non,  ut 
inimicus  :  modo  auctionem,  ut  iuclamavit :  luodo  ubi, 
quo  tendatur,  ut  incunit:  modo  ubi  qui'"^  sit,  ut  inam- 
bulat. 

Inarculum  *  virgula  erat  ex  malo  punica  incurvata,  quam 
regina  sacrificans  in  capite  gestabat- 

Incalanto,"  invocanto. 

Incalationes,  invocationes. 

lucalative,  vocative. 


12  Qiiidam  libri  quis  pro  qui. 


NOTTE 


'  Iuclamavit,'  valde  clamavit.  AU- 
quando  motnm,  ut  '  incunit,'  ali- 
quando  quietem  ut  '  iuambiilat.'  Dae. 

^  Inarculumi  Vide  A.  Gell.  lib.  x. 
cap.  15.  verbum  sacrificans  mihi  sus- 
pectum  est.  Ful.  Ursin. 

Inarculum']  Serviana  Fragmenta  : 
*  Arciilum  est  virga  ex  nialo  Punica 
incuivata  :  qua?  fit  quasi  corona.  Et 
ima  snmmaque  inter  se  alligatur  vin- 
culo laneo  albo,  quam  in  sacrificiis 
cerlis  regina  in  capite  liabebat:  Fla- 
minica  autem  Dialis  omni  sacrifica- 
tione  nti  debebat.'  Gellius  :  '  Eae- 
dem  ferme  cerimonias  sunt,quas  Fla- 
ininicas  Sacerdotulas  Diales  seorsum 
aiunt  observitare:  veluti  est:  Quod 
venenato  operitur :  et  quod  in  rica 
surculum  de  arbore  siliqua  liabet.' 
In  qnibus,  non  dc  Punica  inalo,  sed 
de  siliqua  arbore  fieri  praecipitur: 
quanivis  alii  felici  arbore  legant:  de 
venenato  etiam  Servius  in  iisdem 
niembraiiis :  'Vetere  cerimoniarum 
jure  praeceptum  est,  ut  Flaminica 
venenato  operta  sit.'  Idem  etiam 
ait:  '  Flaminicam  praecipitur  habere 
arculum,  ricam,  venenatum,  fibulam.' 
Sequitur  apnd  (ielliuni :  '  Et  quod 
scalas,  quaa  Gra;ce  K^i/xaKcsappellan- 
tur,  eas  ascendere  ei  plus  tribus  gra- 
dibus  religiosum  est.'  Lege  :  et  quod 
icalas,  nisi  quee  (ircece  appellantur,  Sfc. 


Idem  Servius  alio  loco  :  '  Apud  Ve- 
teres  Flaminicam  scalas  plus  tribu» 
gradibus  nisi  Graecas  scandere  non 
licebat,  ne  uUapars  pedum  ejus,  cru- 
rumve  subter  conspiceretur  :  eoque 
nee  pluribus  gradibus,  sed  tribus,  ut 
in  ascensu  duplices  nisus  non  pate- 
rentur  extoUi  vestem,  aut  nudari 
crura:  nam  ideo  et  Graecaa  scalae  di- 
cuntur,  quia  ita  fabricantur,  ut  omni 
ex  parte  compagine  tabularum,  clau- 
sae  sint,  ne  aspectuni  ad  corporis 
aliquam  partem  admittant.'  Hoc 
egregium  Servii  fragnientum,  ut  et 
alias  ejus  Gramniatici  reliquias,  de- 
bemus  optimo  et  eruditissimo  amico 
nostro  P.  Danieli,  J.  C.  ex  cujus  loci 
sententia  ita  locum  Gellii,  qui  sem- 
per alioqui  nunquam  non  mihi  sus- 
pectus  fuit,  emendavi,  Jos.  Seal. 

Inarculum']  Arculum  vocat  Servius 
IV.  iEneid.  '  Praeterea,'  inquit, '  Fla- 
minicam habere  praecipitur  arculum, 
ricam,  venenatum,  fibulam.  De  ve- 
nenato dictum  est.  Arculum  vero 
est  virga  ex  malo  Punica  incurvata: 
quae  fit  q\iasi  corona,  et  ima  sumnia- 
que  inter  sc  alligatur  vinculo  laneo 
albo,  quam  in  sacrificiis  certis  regina 
in  capite  liabebat.  Flaminica  autem 
Dialis  omni  sacrificatione  uti  debe- 
bat.' Dae. 

8  Incalanto]  Calo,  voce  a  /co\aJ,  inde 


Delph.  et  Var.  Clus. 


Pomp.  Fest. 


322 


SEXTI   POMPEII   FESTI 


Incavillatio,''  per  despectum  irrisio. 

Incensit,'  incenderit;  sicut  incepsit,  inceperit. 

Inceps,''  dcinceps. 

Incessere,'  immittere,  ac  jactu/'  vel  verbis  petere. 

iDcestus  ""  a  Grseco  trahitur  :  nam  illi  facinus  dicunt  avrjXKr- 

TOV. 

Inchoare  °  videtur  ex  Graeco  originem  trahere,  quod  Hesio- 

dus  omnium  rerum  initium  esse  dixerit  chaos. 
Incicorem,"  immansuetum,  et  ferum.     Pacuvius  :  Reprime 


13  '  Male  pro  immittere  quidam  legunt  inniti,  et  pro  jactu,  jaculo.'  Dae. 
Idem  censet  Seal. 


NOTjE 


inealo,  incalationes,  incalative,  &e. 
Idem. 

*■  Incavillatio]  Vide  '  Cavillatio.' 
Idem. 

'  Incemit]  Incenderit,  sic  '  ineep- 
sit,'  inceperit;  '  irrepsit,'  irrepserit, 
&c.  Idem. 

^  Inceps'\  Ab  in  et  capio,  inceps ;  ut 
a  dein  et  capio,  deinceps.  Idem. 

1  Incessere]  '  Saxis  incessere '  Li- 
vius.  Idem. 

•"  Incestus]  A  Graeco  avr]Ki(TTov,  in- 
expiabile,  incnrabile.  Sed  incestus 
potius  ab  in  privativo  et  casfus,  ut 
•  infectus  *  a  '  factus.'  Incestus  au- 
tem  de  quovis  illicito  concubitu  dici- 
tur.  Idem. 

»  Inchoare']  Terent.  Scanrus :  '  In- 
choare cum  aspiratione  scribendum, 
quoniam  a  chao  dictum,  quod  fuerit 
initium  omnium  rerum.'  Ful.  Ursin. 

Inchoare]  Tereutius  Scaurus  :  '  In- 
choare cum  aspiratione  scribendum, 
quoniam  a  chao  dictum,  quod  faerit 
initium  omnium  rerum.'  Sed  probat 
Verrius  legi  debere  incohare,  a  voce 
cohum,  quam  pro  chao  vel  mundo  Ve- 
teres  dixere.  Diomed.  lib.  i.  '  In- 
choavi  ab  inchoo  dicendum  putat  Ju- 
lius Modestus,  quia  sit  compositum  a 
chao,  initio  rerum.  Sed  Verrius  Flac- 
cus  in  postrema  syllaba  aspirandum 


probavit ;  cohum  enim  apud  Veteres 
mimdum  significat.  Tranqnillus  quo- 
que  his  assentiens  libello  suo  plenis- 
sime  aedem  incobatam  ita  disseruit.' 
Dae. 

°  Incicorem]  Qui  minime  cicur  est, 
mansuelus,  placidus,  a  membrana 
niali  Punici,qua£  cicum  dicitur.  Varro 
lib,  VI.  de  L.  L.  'Apud  Pacuvium : 
*  Nulla  res  neque  Cicurare,  neque 
mederier  potis  est,  neque  Reficere.' 
Cicurare,  mansuefacere,  quod  enim  a 
fero  discretum,  id  dicitur  cicnr,  et 
ideo  dictum  :  Cicur  ingenium  obti- 
neo,  mansnetum.  A  quo  Vetturii 
quoque  nobiles  cognominati  Cicurini. 
Id  natum  a  cico.  Cicum  dicebant 
membranam  tenuem,  qux  est  in  malo 
Punica  discrimen.'  Sed  ineptnm  ety- 
mon. Veteres  Latini  curare  dicebant 
pro,  domare,  mollire,  mansuefacere. 
Nigidius  in  Historia  Animal.  '  Omne 
peciis  indomitum  habet  quiddam  in 
se  ferum:  sed  tamen  ea  natura  est, 
ut  curari  et  domari  possit.'  At,  pro 
curare  per  reduplicationem  dixere  ci- 
curare, imitatione  Graecoruni,  qui  re- 
petita  prima  consonante  et  vocaii 
addita  ita  verba  sua  efferunt  56ai,  St- 
S6w.  Sic  '  euro,' '  cieuro,' '  cicur,'  &c. 
Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


823 


incicorem  iracundiara.     Interdum  ciciir  pro  sapiente  po- 

nitur,  ut  idem  Pacuvius  :  consilium  cicur. 
Incillae  *^  p  fossae,  quae  in  viis  fiunt  ad  deducendam  aquam, 

sivc  derivationes  de  rivo  communi  factae. 
Incita,*!  incitata. 
Incitega"^  machinula,  in  qua  constitaebatur  in  convivio  vini 

amphora:  de  qua  subinde  deferrentur  vina.'* 


14  Qnidam  libri  IncUiw   vel  Incilia. — 15  Pro   deferrentur  vina   legeudum 
pulat  Dae.  de/underentur  vina. 


NOTiE 


V  Itwilla'\  Vide  '  Inlices,'  et '  Eli- 
ces,'  et  '  Inlicium.'  Ant.  Aug. 

Incillcel  Lege  Incilia.  Incilia  loca 
depressa  aquae  derivanda?.  Uipian. 
in  Pand.  lib.  xuii.  '  Incile  est  locus 
depressus  ad  latiis  tluniinis,  ex  eo 
dictusqnod  incidatur:  inciditur  enim 
vel  lapis  vel  terra,  unde  primum  aqua 
ex  flumine  agi  possit.  Sed  et  fossae 
et  putei  hoc  interdicto  continentur.' 
Etsi  de  etymo  fallitur  Ulpianus,  nam 
incile  est  ab  inciendo ;  ut  a  '  cubo,' 
'  cubile,'  sic  ab  '  incio,' '  incile :' '  fos- 
sas  inciles '  dixit  Cato  de  R.  Rust, 
cap.  155.  Inde  '  incilare  '  Palladius 
lib.  xii.  tit.  3.  Dae. 

'I  Incita]  Incitata,  id  est,  conci- 
tata.  Lucret.  '  Vis  incita  venti.' 
Idem. 

'  Incitega"]  Superius  nionuimus  In- 
citegam  dictam  ab  intcgendo.  Quia 
Veteres  Incitegere,  pro  intcgere  dice- 
bant,  ut  '  Reciprocum  '  pro  '  repro- 
cuin  :'  '  reoiperare,'  pro  '  reparare  :' 
'  concipilare,'  pro  '  rompiiare.'  Dic- 
ta ab  integendo,  quia  partem  mcnsae 
tegat.  Ea  autem  utebantur,  ne  vi- 
narium  vas,  puta  crater  magnus,  aut 
amphora  labein  ex  fundo  in  mensa 
relinquat,  cum  saepe  videanms  lage- 
nas  mensae  impositas  circulum  de  vino 
describere  in  mappa.  Itaque  copo- 
nc3,  DC  mappa,  aut  mautilc  inaculam 
illam  contrahant,  imponiint  circulos 


de  ligno :  super  quibus  statnuntur 
lagenae.  Sed  crescente  luxuria  has 
machinuias  Romani  abjecere  :  et,  ne 
Citreae  mensae  leederentur,  si  sine  in- 
citegis  crateres  impositos  nudee  sus- 
tinerent,Gausapasinsternebant.  Pau- 
peres  vero,  ut  puto,  incitegas  retinu- 
erunt.  Martialis  :  '  Nobilius  villosa 
tegant  tibi  gausapa  citrum.  Orbibus 
in  nostris  circulus  esse  potest.'  Nam 
potest  intelligi  incitega  per  circulimi 
ilium.  Sed  nihil  impedit  et  maculam 
circularem  vasorum  vinariorum  in- 
telligere  :  et  incitegae,  ut  puto,  non 
erant  circuli  specie.  Porro  incitega 
a  Gra?cis  vocatur  eyyvdriKr).  Polemo 
TrepiTjYrjTiijs'  iyyvO'fiKr]  Koi  ire'  avTr\s  kv- 
■KiWov.  Ut  manifesto  appareat  €770- 
QfiK-T)"  vi>6(TTr]/j.a  esse.  Dicta  autem 
quasi  ayyoBr^Kr).  Et  ita  vocabatur  al> 
Alexandrinis.  Athenaeus  :  ^  S'  utt' 
'A.\(^avSp((i}v  KaXovfiiVT)  ayyodrjKri,  rpi- 
y</iv6s  iCTTi,  Kara  fiicrov  Koihi),  Se'xfoflat 
Svvafifpr]  iVTidifjLivov  Kepd/xiov.  ""Exovai 
6e  Taini]!)  01  fiiv  ireVrjres  ^v\ivr]v,  ol  Se 
ir\ov<TtuL  x"^!^^")  ^  apyvpay.  Vocatur 
auteni  ab  Herodoto  inruKpr]ry}piov.  Cu- 
jus  noiniiiis  causa  obscura  non  est. 
Jos.  Seal. 

Incitega]  Ab  integendo;  Veteres 
enim  incitegere  pro  intcgere  diccbant, 
ut  'reciprocum'  pro  '  reprocum  : ' 
'  rcciperarc,'  '  reparare:'  '  concipi- 
lare,' '  compilare.'    IncUega  ab  inie 


324 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Inclamare/  conviciis,  et  maledictis  insectari. 

Incliitus,*  nobilis,  clarus. 

Incoctae  "^ "    dicebantur  raulieres   plus  aequo  calamistris 

usae. 
Incomitem,  sine  comite- 
Incomitiare ""  significat  tale  convicium  facere,  pro  quo  ne- 

cesse  sit  in  comitium,  hoc   est,  in  conventum,  venire. 

Plautus:  Quasso,  ne  me  incoinities. 


IG  Vide  Not.  inf. 


KOTJE 


gendo  dicta,  quia  tegebat  parlem 
niensae ;  ea  antem  utebantur,  ne  vi- 
narium  vas,  piita  crater  magnns  aut 
amphora,  labem  ex  fiindo  in  mensa 
relinqueret,  cum  saepe  videanius  la- 
genas  mensae  impositas  circiilum  de 
vino  describere  in  niappa,  imde  La- 
tinis,  '  Canistra  siccaiia'  dicebantur. 
Serv.  ad  illiid  r,  y^ineid.  '  et  pocula 
ponunt.'  '  Similiter,'  inquit,  '  more 
antiquo  dixit,  quia  Veteribus  non  in 
maiius  dabantur  pocula,  sed  raensis 
apponebantur,  ut  hodie  apud  phires 
pocula  in  canistris  argenteis  appo- 
nuntur,  quae  canistra  siccaria  dicun- 
tur.'  AGraecis  vocatur  e77u07)»c'?-  Po- 
lenio  Trept7J7rjT.  iyyvdriKT]  Kcd  eV  avrris 
KVTTfWov.  Vide  SuidaiH.  Dicta  auteni 
quasi  ayyoOiiKT} ;  et  ita  vocatur  ab 
Alexandrinis.  Atbenaeus  lib.  v,  rj  Sh 
vir'  'AXe^avSpwv  Ka\ovfj.4vr]  ayyoBrjKT], 
rplyoiv6s  icrrt,  kkto.  /xeffoy  Koi\r},  Se- 
Xeo'dai'  Svvaixfvri  ivTiQijj^vov  Kepafiiof. 
"Exovffi  Se  TavTr\v  ol  jjikv  irevrjres  ^vXhrju, 
olSfTrXoifftoi  xaA^fj;',  ^  apyvpav,  i.'  Quae 
vero  ab  Alexandrinis  vocatur  ango- 
theca,  triangularis  est,  medio  cava, 
superimpositum  cratera  recipiens. 
Pauperes  quidem  earn  habent  lig- 
neam,  divites  a?ream  vel  argenteam.' 
Herodotus  vocat  viroKfirjT-lipioi'  lib.  i. 
ubi  de  Alyatte  Lydo  qui  av4driKf  els 
Ae\(povs  Kpr)Tfjpd  rt  apyvpeov  /j.4yav  Kai 
vTTOKpnTTiplStov  criSi]peoy  ko\\7]t6v.  Quern 


locum  male  cepit  interpres  qui  ver- 
tlt,  '  Apud  Delphos  dedicavit  gran- 
dem  ex  argento  pateram,  itemque  al- 
teram ex  ferro,  parvulam  ex  ferro 
compactileni.'  Vertendura  fuerat : 
*  Item  incitegam  parvulam  ex  ferro 
comp.'  Dae. 

'  Indamare]  Plant.  Asin.  '  Nimis 
jBgre  continui  ubi  bospitem  inclama- 
vit.  Quod  se  absente  mibi  fidem  ha- 
bere noluisset.'  Inde  inclamitare, 
objurgare.  Plant.  Epidic. '  Etiam  in- 
clauiitor  quasi  servus.'  Idem, 

'■  Inclutus']  Qui  valde  cluet.  Cliiere 
est,  noniinari,  celebrari,  a  KXieiv. 
Plant.  C:ipt.  '  Facito  ergo  tu,  ut  A- 
cherunti  clueas  gloria.'  Idem. 

"  Iticoctib\  Ab  incoquendo  dictae  in- 
coctae niulieres,  quas  calamistris  cri- 
ues  vibrabant  et  intorquebant.  Sed 
in  verbis  Festi  turpe  mendum  inole- 
vit,  nam  certum  est  leg!  debere,  plus 
aquo  calamistris  ustce,  id  est,  inustap, 
incocta.  Idem. 

^  Incomitiare']  Plautus  in  Cure. 
Ant.  Aug, 

Incomiliare']  Locus  Plant.  Curcul. 
III.  1.  'Adolescens,  ob  rempublicam 
hoc  intus  mihi  Quod  insigne  habeo, 
quaeso  ne  me  incomities.'  Quod  ver- 
bum  a  parasite  fictum,  ut  liquet  ex 
responso  Lyconis,  qui  ad  ejus  exem- 
plum  rh  inforarc,  nove  protulit :  '  Li- 
cetue  iuforare,  si  incomitiare  non  li- 


DR    VKRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


3?5 


Inconciliasti/   comparasti,  commendasti,  vel,  ut  antiqui, 

per  dolum  decepisti. 
luconditum,  non  ordinate  compositum. 
Inconspretum/  non  improbatum. 
In  conventione/  in  concione. 
Increpitare,''  arguere,   conviciari.     Increpitare,   clamare/ 

maledicere.*^ 
Incrcpitato/7 « ferito. 
Increta,'  indivisa. 
Incuria,  negligentia. 


17  Alii  libri  Increpato, 


NOTiE 


cetr'  Ubi  et  inforare  et  incomitiare 
flagitiosa  verba  sunt :  sed  antequam 
abeo,  en  tibi  quid  de  voce  inttis,  quae 
prinio  versu  supeiiori  legitur  seu- 
tiain.  Ea  enini  ita  hue  usque  omnino 
omnes  interpretes  torsit,  ut  earn  tan- 
dem se  nescire  fateantur  Tanbnian- 
niis,  Tiunebus,  et  alii  :  niiiiloque 
plus  proficiat  doctissimiis  Salmasius 
dum  ita  nititur  emendare  :  Ob  rem- 
puhlicain  hoc  inustum  milii.  Intus 
sic  absolute  acoipiendutn  est  pro 
fossa  ilia,  ex  qua  ocnlus  exculptus 
fuit.     Nihil  certius  et  facilius.  Dae. 

y  Inconciliasti]  Inconciliare  pro  con- 
ciliare.  Nam  sa;pe  compositum  usur- 
patur  pro  simplici.  Apud  Plautum 
tamen  inconciliare  semper  est  inimi- 
carp,  ut  Mostcll.  iii.  so.  1.  '  Ne  in- 
conriiiare  quid  nos  porro  postules.' 
Et  Trinum.  i.  2.  'Inconciiiastin'  cum 
qui  niandatus  est  tibi  ^'  Quanquam 
liic  ultima  Festi  interpretatio  '  per 
doliim  deciperc'  locum  habere  possit. 
IMalim  tamen  aliter.  Idem. 

'■  Inconsprelum]  Ab  in  et  con  et 
sperno.  Idem. 

*  In  convent iotic^  Vidcndus  Varro 
lib.  IV.  de  Lingua  Latin.  I'ld.   tJrsin. 

In  conventione]  Conventioneni  an- 


tiqui  dicebant  pro  concione.  Varr. 
V.  de  L.L.  *  C.Calpurnius  dicit:  Voca 
ad  conventioneni  omnes  Qnirites  hue 
ad  me.  Accensus  dicit  sic  :  Omnes 
Qnirites,  ite  ad  conventioneni  hue 
adjudices.'  Dae. 

■*  Increpitare'^  Arguere,  convitiari. 
Virg.  X.  iEneid.  '  Hostis  amare,  qnid 
increpitas,  niortemque  niinaris  ^' 
Idem. 

«  Clamare]  Virg.  '  At  tuba  terribi- 
leni  sonitum  procul  aere  canoro  In- 
crepuit.'  Idem. 

^  nialedicere]  Objurgare.  Enn.  lib. 
I.  Annal.  '  Ast  hie  qnem  nunc  tn  tani 
torviter  increpuisti.'  Sed  male  in- 
crepare  a  crepero  deducit  in  creperum: 
est  euini  a  crepo,  quod  a  vocis  simili- 
tudine  et  sonitu  dictum  est  Varr. 
lib.  V.  de  L.  L.  Idem. 

^  Increpitalo']  Non  sat  video  cur 
ferito  Feslus  interpretetur,  nisi/mrt 
intelligas,  objurgare,  verbis  tangere. 
Tamen  ivcrepare  pro  ferire,  pulsare. 
Ovid.  '  Threicije  digitis  increpuisse 
lyraR.'  Idem. 

^  Incrclti]  .Sic  supra  crevi,  id  est, 
divisi.  Increlum,  \.  c.  non  crctum. 
Cerno  a  Kpivw,  separo,  divide.  Idem. 


326 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Indepisci/  adsequi,  adipisci. 

Indeptare,''  consequi. 

Indictivum'  funiis,  ad  quod  per  praeconem  evocabantur. 

Indiges,*"  indigetis  facit:  hoc  nomine  ^Eneas  ab  Ascanio 
appellatus  est,  cum  pugnans  cum  Mezentio  nusquam 
apparuisset:  in  cujus  nomine  etiam  templum  construxit. 

Indigitaraenta,'  incantaraenta,  vel  indicia. 

Indigitanto,  iraprecanto.'^ "' 

Indigetes  "  Dii,  quorum  nomina  vulgari  non  licet. 


18  Quidam  libb.  Indigitando,  Imprecando. 


i 


NOTJE 


s  Indepisci]  Plaut.  Riul.  v.  2. 
*  Magna  heicle  praeda  'st,  laigiter 
mercedis  indepiscar.'  Sed  et  inde- 
pisco  dixeie  Veteres,  Plant.  Asin.ii. 
2.  'Niinquam  a?depol  cinadiigis  albis 
indepiscet  postea.'  Idem. 

^  Indeptare]  Indipiscor,  indeptiis, 
unde,  iiidepto,  as,  ave,  coiiseqiii.  Id. 

'  Indictivutn]  Indictiva  fiinera,  ad 
quae,  per  praeconem,  evocabatiir  po- 
piihis    liis  verbis :    exequias.  l.  ll- 

TIO.  L.  FIUO.  QUIBUS.  FST.  COMMO- 
DUM.  IRE.  JAM.  TEMPUS.  EST.  OLLUS 
EX.    ^DIBUS.    ECFERTUR.    JoS.  Scul. 

Indictivum]  Vide  '  Quirites  Sabini 
dicti.'  Dae. 

''  Indiges]  Glossaritini:  '  Indigetes, 
r]fj,i6foi,  Kovp7}Tes,'  Jos.  Seal. 

Indiges}  De  /Enea,  qui  indiges  Ju- 
piter dictns  est,  vide  Liv.  i.  sacelbim 
ei  dicatuni  tali  inscriptione :  Pa- 
TRi.   Deo.    indigeti.   qul.   numici 

AMNIS.    AQUAS.    TEMPERAT.      Dc  itldi- 

gelibus  vide  infra.  Dae. 

'  Iiidigitamenta]  Glossar.  IfpartKa 
(ii^Kia.  Fill,  Ursin. 

Indigilamenta']  Expllcatio  liaec 
Panli  est,  non  Festi.  Quis  ignorat 
Pontificios  iibros  ita  vocatos?  Glos- 
saritim  :  '  Indigilamenta,  UpariKa  /3t- 
P\la\  Jos.  Seal, 


Indigilamenta]  Explicatio  haec 
Pauii  est,  non  Festi:  Qnis  ignorat 
Pontificios  Iibros  ita  vocatos?  Glos- 
sarium:  'Indigitaraenta,  kpariKa  j3t- 
jSAi'a.'  Scalig.  Sic  proprie  dicebantur, 
in  quibiis  varia  essent  Deonini  cog- 
nomina,  ut  sunt  Orpbei  ad  Musaenni 
initia,  sive  bynini :  indigilamenta  au- 
tein  ab  indigitare,  indicare.  Dae. 

"■  Indigitanto:  imprecanto']  Ab  in- 
dico,  indie ito,  indigito,  ad  digitnm  os- 
tendo,  voco,  nomine,  nomen  laiido, 
nnde  etiam  indigito,  imprecor,  in- 
voco.  Macrob.  lib.  i.  Sat.  cap.  17. 
'  Namqne  virgines  Vestales  ita  indi- 
gitant,  Apollo  musice,  Apollo  paean.' 
Idem, 

"  Indigetes]  Qui  ex  hominibus  in 
Deornm  numeruni  relati  simnl  cum 
iis  invocantur.  Indigitare  enini  est 
invocare.  Aliter  tamen  Festns,aliter 
et  alii,  qui  sicdictos  volunt  Indigetes 
quod  nihil  indigeant,  vel  quod  in  Diis 
agant.  Sed  omnino  Indigetes  sunt 
XQ^vMi,  iyx<iptoi.  Ab  indu  et  ago,  indi- 
ges: ut  ab  indu  et  geno,  indigena,  ah- 
diyevrjs,  qui  ibi  genilus  est.  Dii  In- 
digetes stmt  DiiTopici.  Aliud  etymon 
etiam  cogitavit  eruditiss.  Salmasius. 
'  Dicare,'  inquit,'  est  (Vpajirai,  unde  indi- 
care, idem,  quod  dicare,  ut '  coquere,' 


DE    VERBORUM    SIGN  I FICATION  H    LIB.    IX. 


327 


Indoles,"  incrementum,  industria.P 

Industrium''  antiqui  dicebant  indostriium,  quasi  qui  quic- 

qiiid  ageret,  intro  strueret,  et  studeret  domi. 
Incbice ''  aves,  quas  in  auguriis  aliquid  fieri  prohibent :  et 

prorsus  omnia  inebra  appellantur,  quae  tardant,  vel  mo- 

rantur  agentem. 
lueopte,  eo  ipso. '9 

19   Legendiim  monet  Dae.  In  eopte,  in  co  ipso. 


NOTtE 

'  incoquere:'  '  sepire,'  'insepire:'  et     i7uioles    pioprie  incrementum,  unde 
similia  sexcenta:   ab  indico  quod  est     '  niendi  indoles'  apud  Gellium.  Dae. 


iviepw,  verbiim,  indices,  indicetis,  6 
a(piepa>6us,  inter  Deos  scilicet  conse- 
cratiis :  qui  postea  dictus  est  Indi- 
ges.'  Veteres  certe  Indices  dixeriint, 
non  indiges.  Nam  et '  Cabino'  dice- 
bant pro  '  Gabino,'  lit  *  lece'  pro 
'  lege,'  Sec.  Hinc  indigilare  diminu- 
tlvum  pro  indicitare,  ab  indico,  quod 
est,  invocare  et  imprecari.     Nam  et 


1'  Industriu]  Indoles  est  industria 
ilia,  quas  in  pueris  virtutis  futuriE 
spem  facit,  unde  in  Gloss.  '  indoles 
KoAi]  i\Trls  iv  veairepcfi,' '  pulcra  spes  in 
pnero.'  Et  Servius  ad  illud  x.  JE- 
neid.  '  Quid  pins  j^neas  tanta  dabit 
indole  dignum  r'  '  Indoles,'  inquit, 
'  propria  imago  qnasdam  virtutis  fu- 
turee  :'  quare  x°-P°-'^'''^P  Grsecis  dici- 


supra  in  verbis   Festi  pro  indigilanto  tur.    Euripid.  is  Seivbs  t^s  ^l-yivexo-s 

in   Optimo  libro   scriptum   indiganlo ;  x«P"''''''V'  I(ieni. 

ab  itidigitare  dicta  indigitamenta,  hpa-  i  hidustriitml  Proprie  laboriosuni, 

TiKo.    0i0\la,   libri   qui   deilicationiim  qui  semper  aliquid  struit,  id  est,  agit : 


ritus  continebant,  et  Deornm  Dea- 
rumque  nomina  atque  hominuni  in 
Deos  receptorinn.  Sane  Grammatici 
veteres  in  eo  cnnsentiunt,  Indigeles 
dici,  qui  ex  lioiiiinibus  Dii  erant  facti. 


et  industria,  labor.  Cato  contra 
Tbeimum:  'Ego  jam  a  principio  in 
parsimonia,  atque  in  duritia,  atque 
industria  omnem  adolescentiam 
nieam   abstinui,  agro   Sabine,    saxis 


Arnob.    '  Indigetes  dicitis  atque  Di-      Sabinis,  silicibus  repastinandis  atque 
vos.'     Indicetes  igitur  sive  Indigetes     conserendis.'  Idem. 


proprie  fiiere  homines  consecrali  et 
dicati.  Idem. 

"  Indoles]  Incrementum  significat 
primigenia  notione.  Ut  apud  Gel- 
lium '  meudi  indoles.'  Olere  enini, 
crescere  :  significat  et  spem,  quam 
ex  vultu  colligimus  virtutis  futune  in 
pueris :  quie  vocatur  x"P"'''''V  ^ 
Grajcis:  ut  ab  Euripide  dictum,  is 
Sfivhs  TTjs  evyf veias  x'^P^'<'''Vp.  Glossa; : 
'  Indoles,  koAtj  sKnU  iv  viontpw.^  Jos. 
Seal. 

Indoles]  Ab  indii  in,  et  oleo,  cresco : 


f  Inebrce]  Isidorus  lib.  xii.  cap.  7. 
'  Inhibae.'  Glossar.  '  Enibra,  ivavria.' 
Ful.  Ursin. 

Inebrce]  '  Inebra,  tipviov  navrevTi- 
k6v.'  Vide  supra  '  Enebra.'  Jos. 
Seal. 

Inebrce]  Gloss.  '  inebra,  upvtov  fia.v- 
TevTiKiJj'.'  '  avis  auguralis,'  Servius  : 
'  Certa  genera  avium  ab  auguribus 
appellantur,  qua;  pennis  vel  volatii 
omina  possunt  facere,  quit  si  fuerint 
prospera;  pra-'petes,  si  adversiE  ine- 
bra; dicuntur.'  Vide  '  enebra.'  Dae. 


328 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Inermat/  armis  spoliat. 

Iners,*  ignavus,  vel  sine  arte. 

Infectores,"  qui  alienum  colorem  in  lanam  conjiciunt :  offec- 

tores,  qui  proprio  colori  novum  eflSciunt.^'' 
Inferiae  "  sacrificia,  quae  Diis  raanibus  inferebant. 
Inferium  •  vinura/  id,  quod  in  sacrificando  infra  paterae  la- 

brum  ponebatur. 
Infibulati  ^  sacrificabant  flamines  ^  propter  usum  aeris  anti- 

quissiraum  cereis  fibulis. 
Infindere/  intercipere,'  interponere. 


20  Pro  efficiunt  legit  Dae.  officmnt,  et  ita  viri  docti. 
Qiiidam  libri  sacerdotes. — 3  Legit  Dae.  intersipere. 


-1  Al.  Inferum. — 2 


NOTyE 

^  Inermaf]  InAeinermis  tiinermus,     ne  usibus  liiinianis  eripiebatur,  Jovi- 

qne  sacrum  fiebat.  Qiiem  ritnm  Ar- 
nobius  contra  gentes  lib.  vii.  sic 
aperte  declarat  ex  anctoritate  Tre- 
batii;  *  Operap.  pretium,'  inquit,  '  est 
etiam  verba  ipsa  deproinere,  qnibns 
cum  vimini  datur,  mi  ac  supplicare 
consuetndo  est.  Mactus  hoc  vino  in- 
ferio  esto.  Inferio,  inquit  Trebatins, 
verbum  ea  causa  est  addituni  eaque 
ratione  praefertnr,   ne  vinum    omne. 


qui  sine  armis.  Idem. 

'  Iners]  Lucil.  '  Ut  perhibetur 
iners,  ars  in  quo  non  erit  nlla.'  Cita- 
tur  in  fragmentis  Servii.  Ab  eo  iner- 
titudo  formarunt  Veteres :  qnam 
aSpavlav  vertunt  Graeci,  hoc  est,igna- 
viam,  ut  inertem,  aSpavri.  Jos.  Seal. 

Incrsl  Qui  nnllas  artes  tractat. 
Servius  iv.  ^Eneid.  '  Nam  iners,'  in- 
quit, 'proprie  quid  sit  Lucilius  decla- 


rat: '  Ut  perhibetur  iners  ars  in  quo      omnino  quod  in  celiis  atque  apothe- 

cis  est  conditum,  ex  quibus  quod 
eifunditur  pronitum  est,  esse  sacrum 
incipiat,  et  ex  usibus  eripiatur  huma- 
nis.  Addito  ergo  hoc  verbo,  solum 
erit,  quod  inferetur,  sacrum,  nee  re- 
ligione  obligabitur  ceterum.'  Vide 
'  Calpar.'  Idem. 

^  Infibulati]  Fibulis  vestes  subncxi. 
Idem. 

a  Infindere]  Glossarium  :  '  Infen- 
dere,  ewtruyai,  ivKKriixariffai.'  Lege, 
Infindere.  Metaphora  a  surculis,  qui 
in  fissis  tnincis  arborum  inseruntiir. 


non  erit  nlla.' '  Dae. 

"  Infectores]  '  Iiifector,  )3o</)€i;s.  In- 
fecti,  drecTTU/u^eVot.'  Jos.  Seal. 

Infectores]  Plaut.  Aulul.  •  Cum  in- 
cedunt  infectores  crocotarii.'  Idem. 

^  Inferio]  Idem  Inferilia,  hoc  est, 
Karax^ivia,  fla^Kofiiffnara.  Glossae.  Jos. 
Seal. 

Inferiaf]  Sacra,  quee  Diis  Manibus, 
qui  inferi  dicti  sunt,  solvebantur. 
Graeci  vocant  x*"^^-  Dae. 

y  Inferium  vinum]  Idem  quod  Cal- 
par. Vinum  quod  totius  vindemiae  no- 


line  Jovi  libabatur,  ut  is   eo  esset  Quod  eleganter  vertitur,   im\-npi.a.ii- 

contentus.  Libandi  formula:  '  Jupi.  <raj.  K\^M«»surcnl us,  sarmen turn.  Jos. 

ter  luacte    hoc    vino    inferio    esto.'  Seal. 
Quae,  ni  adhibita  fuisset,  vinum  cm- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


329 


Infit,  incipit/  sed  diversae  significationis  est  ab  eo  quod 
est  fit :  nam  infit  agentis :  fit  autem  patientis  est. 

Infiteri,  non  fateri. 

liiHtiari/*  creditum  fraudare. 

Infra  classem  ^  significatur,  qui  minora  summa,  quam  cen- 
tum et  viginti  millium  aeris  censi  sunt. 

Infrequens  ^  appellabatur  miles,  qui  abest,  abfuitve  a  ^  sig- 
nis. 

Iniula;  ^  sunt  flamenta  lanea,  quibus  sacerdotes,  et  hostiae, 
templaque  velabant.'^ 


5  In  marg.  ed.  Scal./ttr<ire.— 6  Eadem  ed.  velabantur. 


NOTiE 


•»  Infindere']  Ivjinderc,  intercipere. 
Lego,  inlersipere.  Id  est,  interjicere. 
Dae. 

'■  In/it,  incipit]  Infit,  inquit,  inagis 
proprie  dicitur.  Ant.  Aug. 

Infit]  ''Apxft  \iyeiv,  4'mylveTat,  &p' 
Xcrai.  Infe,  &p^ai.  Jos.  Seal, 

Infit}  Gloss.  '  infit,  &pxfrai.'  Saepe 
Luciet.  et  Virg.  '  Ita  farier  infit.' 
hifit  etiam  kut'  tWeivj/ix'  pro,  faii  in- 
cipit. Gloss.  '  infit,  ipX*' ^^'v*"'''  Est 
atitem  a  verbo  substanlivo_/?o,  quod  a 
ipvai,  unde  antiquum /uo,  sum.  Dae. 

**  Infitiari]  Injitiari  creditum  ne- 
gare.  Varr.  *  Qui  petebat  et  qui  in- 
fitiabatur.'  Sed  infitiare  eiiam  Vete- 
res  dixere.  '  Sei  infitiat,  duplioneni 
subeito.'  Iilem. 

•■  lufra  classem]   Non  dubium  est. 


notas  librarii  vaiie  interpretati  sunt. 
Ant.  Aug, 

Infra  elassem]  De  prima  classe  bic 
Festiis  loquitur,  in  qua  censebantur 
ii,  qui  centum  viginti  miliia,  vel,  ut 
liabet  Gellius,  centum  viginti  quinqne 
miliia  a2ris  possidebant.  Dae. 

^  Infrequens]  Plant.  Trucul.  '  Pro 
infrequente  eiim  mittat  militia  do- 
mum.'  Inde  eleganter  Horat.  Od.  34. 
1.  I.  *  Parens  Deorum  cullor  et  in- 
frequens.' Idem. 

S  InfuUr]  Infula  est  alba  fascia 
lanea,  pensilibus  ex  ea  utroque  la- 
tere vitlis  albis  laneis,  percingens 
caput  Flaminum,  bostiaruiii,  pacem 
poscentium,  rogantium  veniam,  dia- 
dematis  specie,  templorun)qiie  ambi- 
tiiin  succingens.    Varr.  iv.    '  Infulas 


quin  loquatiir  de  classe  prima,  in  qua  dictas  apparet  in  hostiis,  quod  vela- 
censebantur  ii,  qui  centum  miliia  a;- 
ris,  aut  supra  eam  summam  posside- 
bant :  ex  Dionys.  et  Livio.  Plinius 
tamen  ex.  nisi  mendosiis  liber  sit, 
scripsit  lib.  xxxiii.  cap.  3.  Asconius 
centum  miliia  scstertiorum  lib.  iii.  in 
Verrem,  Gellius  125.  miliia  acris  lib. 
VM.  cap.  13.  Festus  120.  Hsec  ita 
varie  tradimtur,  vel  quia  immutata 
est  xstimatio,  vel  quia  numerorum 


nienta  e  lana  quae  adduntur,  infiiijc, 
intra  liostiarum  cornua  velamenta 
erant.'  Iiifularum  autem  nomcn  La- 
tinum  est.  Nam  infilarc  sive  infulare 
\'eteres  dicebant,  amicire,  velare,  nt 
contra,  c.TM<?r<?,  '  exfilare'  vel  '  exfu- 
lare,'  et  '  exinfulare  : '  supra  Fes- 
tus, '  exinfulabat,  exerebal.'  In 
fine  notabis  relubant  pro  velabantur 
Idem. 


330 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Ingens*'  dicitur  augendi  consuetudine,  ut  inclamare,  invo- 
care  :  quia  enim  gens  populi  est  magnitudo,  ingentem  per 
compositionem  dicimus,  quod  significat  valde  magnum. 

Ingluvies  '  a  gula  dicta  ;  hinc  et  ingluviosus,  et  gluto,  gulo, 
gumia,  guttur,  guttus,^  gutturiosus,  et  curculio.'' 

Inhibere,' jungere,^  sed  melius  cohibere. 

Inigere  ™  pecus,  agere,  id  est,  minare. 


I 


7  Legunt  Seal,  et  Dae.  guttur,  gluttus.—S  Legendiim  putat  Seal,  inigere 
alii  injungere. 

NOTiE 

'•  Ingens\  Ab  in  epitatico  et  gens,     gula:,  sed  perperam  in  voce  Graeca 


quasi  quod  in  Gentem  siifficiat.  Sed 
potius  ingens  quasi  incens.  Ab  in  pri- 
vative et  censeo.  Quod  tantum  sit  ut 
censeri  nou  possit.  Et  plus  esse  in- 
gens qnani  magnum  iudicat  locus  Te- 
rent.  Eunncii.  *  Magnas  vero  agere 
gratias  Thais  milii,  Ingentes.'  Quern 
Cicero  adducens  in  Laelio  ;  '  Satis 
erat,'  inquit,  '  respondere  magnas, 
ingentes  inquit.  Semper  anget  assen- 
tatio  id  quod  is,  cujus  ad  voluntatem 
dicitur,  vult  esse  magnum.'  Idetn. 

'  Ingluvies]  Lego,  guttur,  gluttus. 
Glossarinni,'  G\uttus,  PpSyxos.'  Per- 
sius  :  '  Nee  glutto  sorbere  salivam 
mercurialem.'  Jos.  Seal. 

Ingluvies'\  Voracitas.  d5»j<^a7iavGrae- 
ci  vocant,  a  gula,  quasi  inguluvies. 
Unde  gulo,  gluttus,  glutto,  guttur, 
gutturiosus.  Gumia  vero  non  a  gula, 
ut  vult  Festus,  sed  a  Graeco  y6fios, 
qiiod  significat  irK-fipufia  Trjsvews,  '^pfia, 
Saburram  Latini  vocant,  quique  se 
cibo  nimis  ingurgitarent,  ita  dicti  ab 
60,  ut  et  apud  Plautum  saturas  mu- 
lieres  a  saburra,  saburrata  vocantur. 
In  verbis  Festi  pro  guttus,  lege  glut- 
tus.  Pars  colli  qua  cibus  transmitti- 
tur,  Grascis  Ppdjxos.  Et  ita  Sealiger. 
Dae. 

^  Curculiol  Pro  GwguUo,  nam  G 
et  C  facile  permutantur.  Gurgulio 
autem  gulam  significat  quasi  gurges 


Latinum  etymon  rimatur,  est  enim 
gurgulio  a  Graeco  yapyapiuv,  aa  in  uu 
et  r  in  I  mutatis.  Idem. 

'  Inhibere]  Vidend.  Cicero  lib.  xiii. 
ad  Atticum.  Ant.  Aug. 

Inhiberel  Retinere,  retrabere  ab 
incepto  opere  vel  cursu.  '  Inbibere 
navem '  est  contraria  remorum  per- 
cussione  ejus  impetum  non  solum  re- 
tardare,  sed  alio  avertere.  Cicero  ad 
Atticum  XIII.  '  Inbibere  illud  tuum 
quod  valde  arriserat,  vehementer 
displicet  ;  est  enim  verbum  totum 
nauticum,  quanquam  id  quidem  scie- 
bam,  sed  arbitrabar  sustineri  remos 
cum  inbibere  essent  remiges  jussi:  id 
non  esse  ejusniodi  didici  heri,  dum 
ad  villam  nostram  navis  appelleretur; 
non  enim  sustinent,  sed  alio  modo 
remigant.'  In  verbis  Festi  pro  jungere 
Sealiger  legendnm  suspicatur  inigere 
cui  contrarium  exigere,  i.  pecudes  e 
stabulis  edncere.  Alii  injungere.  Sic 
'  inbibere  iniperium  '  apud  Plautum 
in  Bacchid.  et  Stich.  apud  Liviuni 
lib.  III.  et  lib.  xxxiii.  Dae. 

™  hiigerel  Varro  de  Re  Rust.  cap. 
2. 1.  I.  *  In  nutricatu  cum  parere  cce- 
perunt,  inignnt  in  stabula  ea,  quae 
liabent  ad  earn  rem  seclusa.*  Pro  ini- 
gere veteres  scribebant  inicere.  Varr. 
'  Carpentum  iniceret.'  Idem, 


DF,    VERHORUM    SIGN  IFICATIONK    LIB.    IX. 


331 


Tniit'^  ponitur  interdum  pro  conciibuit.  Intcrdum  pro  inve- 
iiit,  ut  Iniit  ratiouem  :  interdum  pro  introiit,  ut  Plautus : 
Iniit  te  unquam  febris. 

In  insula"  ^sculapio  facta  cedes  fuit,  quod  aegroti  a  medi- 
cis  aqua  uiaxime  sustententur :  ejusdem  esse  tutelae  dra- 
conem,  quod  vigilantissimum  sit  animal,  quae  res  ad  tuen- 
dam  valetudinem  aegroti  maxime  apta  est:  canes  adhi- 
bentur  ejus  templo,  quod  is  uberibus  canisP  sit  nutritus  : 
bacillum  habet  nodosum,  quod  difficultatem  significat 
artis:  laurea  coronatur,  quod  ea  arbor  plurimorum  sit 
remediorum :  huic  gallinae  immolabantur.'' 

Initium ''  est  principium ;  sed  alias  quo  quid  incipiat,  ut 
viae  Appiae  porta  Capena  :  alias  ex  quo  quid  constet,  ut 
aqua,  terra,  aer. 

Injuges^  boves,  qui  sub  jugo  non  fuerint. 

Injurium,  perjurium.* 

lulaqueatum,"  alii  pro  vincto  utuntur,  alii  pro  soluto. 


NOTyE 


"  Iniit]  Inire  interdiiin  obscrcmim 
verhnm  est.  Unde  Inuuset  inivus  Pan 
(lictiis  qui  Graece  t</)ta\T7jy.  Inire  ra- 
tionern,  consilium,  est  deliberare, 
constitiiere  qua  ratione  hoc  vel  iliiid 
fieri  possit.  IJem. 

°  In  insula}  Tyjjprinain  insulam  in- 
tellige,  quani  Tyberis  fluvius  anibiJ, 
nam  et  earn  '  /Esrulapii  insulam  '  vo- 
cat  Sueton.  in  Claud,  cap.  25.  Vide 
Plutarch,  in  Quaest.  Roni.  quaest.  94. 
Idem. 

1'  Quod  is  uheribus  cams']  Laclantius 
lib.  de  falsa  relig.  tiadit  ;lC>culapiun> 
lacte  canino  nutrituni,  Cliironi  tradi- 
tum  ;  ab  ipso  Chirone  artem  meden- 
di  fuisse  edoctum.  Idem. 

'I  lluic  g(dUncn  immolalmntur}  Sic 
Socrates,  in  Phicdonc  Platoiiis,  se 
gallitni  debere  /llsculapio  medico  di- 
cil,(niod  gallus  illi  mactari  consuc- 
v«rit.   Idem. 

'  Inilium]  Inire  est  inclioare.  Unde 
initium  proprie,  quo  quid  incipit.  Ut 


'  viiE  initium.'  Ut  Graecis  apx^-  Sed 
pro  quolibet  etiam  principio  sumitur, 
ut  pro  dementis,  qnod  ea  sint  om- 
niiun  rerum  primordia.  Idem. 

"  Injuges']  Noudum  jugnni  passi. 
Gloss.  *  Injux  bos,  nondum  jugo 
junctus.'  Sic  '  hostiaj  injuges,'  quae 
nunquam  domita;  ac  jugo  subactze. 
Macrob.  Vide  Nonium  '  injuges.' 
Idem. 

'  Injurium,  perjurium']  Malim  con- 
tra jus,  vel  injuiiosc  factum  inter- 
pretari :  injuratus  autem  eiun,  qui 
non  juravit,  significat.  Ant.  Aug. 

Injurium,  perjiirium']  Sic  injurus, 
perjurus,  Plant.  Pers.  33.  '  Impure, 
inhoneste,  injure,  inlex,  labcs  popli.' 
Dae. 

^ InlaqucatumlVro  vinclo  et  sninto. 
Nam  pra>posilio  in  privativa  aliquan- 
do,  aliquando  etiam  intensiva.  In- 
laquealus  tamen  sivpius  pro  vincto. 
Idem. 


332  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Inlex''  producta  sequent!  syllaba  significat,  qui  legi  non 

paret.     Inlex  correpta  sequent!  syllaba  significat  induc- 

torem  ab  inliciendo.   Plautus  :  Esca  est  meretrix,  lectus' 

inlex. 
Inlices  canales,  in  quos  aqua  confluit  in  viis  lapide  stratis, 

ab  eliciendo  diet!. 
Inlicitator^  emptor. 
Inlicium^  dicitur,  cum  populus  ad  concionem  *°  elicitur,  id 

est,  vocatur :  unde  colliciae  ^  tegulee,  per  quas  aqua  in  vas 

defluere  potest. 
Inlicium  vocare  antiqui  dicebant  ad  concionem  vocare. 
Inlitterata  pars  est,  quae  litteris  comprehensa  non  est. 
In  mundo''  dicebant  antiqui,  cum  aliquid  in  promptu  esse 

volebant  intelligi. 
Inori'  rainores." 


9  Pro  lectus  alii  habent  pectus.— 10  Viri  docti  scribunt  concilium,  et  niox 
excolicice.  Pro  in  vas  legendnm  inonet  Dae.  in  vias.—  l\  Scribendum  raonet 
Seal.  Inori,  inores.     Sed  Dae.  ut  in  vett.  libb.  Inori,  sine  ore. 

NOT^ 

"    Inlexl   Plaut.    in   Asinar.    Ant.  hnc  ad  jndices."  Dae. 

Aug.  "  CoUicia]  A  collieiendo.    Plinius 

Inlex]  Inlex,  inlegis,  secunda  pro-  collicias   vocat  siilcos   agri  aquarios, 

ducta,  qui  est  sine  lege  :  Plaut.  '  in-  quos  Elices  alibi  vocat  Festus.  Idem. 

lex,  labes  popli.'     Inlex,  inlicis,  se-  ^    In  mundo']    Plaut.   Asin.   ii.   1. 

cunda   correpta,   ab   inliciendo,   qui  '  Aut  mihi  in  mundo  sunt  virgae  ant 

illicit.    Plant.  Asin.  i.  3.   '  Esca  est  atriensi  Saureae.'    Idem  Pseud. '  Pis- 

meretrix,  lectus  illex  est,  amatores  trinnm    in    mundo    sciebam,    si   id 

aves.'  Dae.  faxem,  milii.'      Sic    vulgo  dicinius : 

y  Inlicitator]  Liceri  et  licitari,  est  11  y  a  an  monde  un  moulin  pour,  !fc. 

licente   aliquo   supra  adjicere.     Eii-  Idem. 

cherir;  untie  inlicitator,  emtor.  Idem.  «  Inori]  Scribo,  Inori,  inores.    Quia 

^  Inlicium'}  Cato  de  Re  Rust,  col-  scilicet,  inores  usitatius  esset,  quam 

liciares  habet   pro  collicice.    Ful.  Ur-  inori.    Turpilius  Demetrio  :  '  In  acta 

sin.  cooperta  age    iuoras    ostreas.'    Jos. 

Inlicium]  Ab  inliciendo,  cnm  popu-  Seal. 
lus  inlicitur  ad  magistratus  conspec-  Inori  minores]  Scribo,  Inori,  inores, 
turn.  Varr.  v.  de  L.  L.  '  Qui  exer-  quia  scilicet  inores  usitatius  esset 
citum  imperaturnserit  Accenso  dicit  quam  inori.  Scalig.  Sed  legendum 
hoc:  '  Calpurni  voca  inlicium  omnes  ut  libb.  vett.  Inori,  sine  ore.  Inorum 
Quirites  hue  ad  me.'  Acccnsns  dicit  est,  quod  ore  caret.  Gellius  :♦  ani- 
sic :  '  Omnes  Quirites  inlicium  visite  malium  inora  inauritave.'    Turpilius 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    IX. 


333 


In  pelle  lanata''  nova  nupta  considere  solet,  vel  propter 
morem  vetustum,  quia  antiquitiis  homines  pellibus  erant 
iuduti,  vel  quod  testetur  lanificii  officium  se  praestatu- 
ram  viro. 

In  procinctu  *  factum  testaraentum  dicitur^  quod  miles  pug- 
naturus  nuncupat  praesentibus  commilitonibus. 

Inquilinus/ qui  eundem  colit  focum ;  vel'"^  ejusdem  loci 
cultor. 

Insanum  ^  pro  valde  magnum  '^  usus  est  Plautus. 


12  Al.  velut. — 13  Pro  valde  luagnum  Lipsiiis  et  Dae.  legunt  iiisanum  mag- 
num. 


NOT/E 


Demetrio  :  '  In  acta  cooperta  age 
inoras  ostreas.'  Gloss,  '  inora,  Ha-ro- 
fia.'  Dac. 

■^  In  pelle  lanata]  Serviiis,  qui  est 
penes  Danielcni  nostrum,  tantum  le- 
fert  ad  confarreationem.  '  IMos,'  in- 
quit,  '  apud  Veteies  fuit,  Flaniini,  ac 
Flaminicae,  ut  per  faneationem  in 
nuptiis  convenirent,  seilas  duas  ju- 
gatas,  ovili  pelle  supeiinjecta,  poni 
ejus  ovis,  quae  liosfia  f'uisset :  et  ibi 
nubentes  velatis  capitibus  in  confar- 
leatione  Flamen  ac  Flaniinica  resi- 
derent.'  Jos.  Seal. 

In  pelie  hniata]  Servius  id  tantum 
ad  confarreationem  refert  lib.  iv. 
ytneid.  '  Mos,'  inquit,  '  apud  Vete- 
ies fuitjFlauuui  ac  Flaminicae,  ut  per 
farreationem  in  nuptiis  convenirent, 
seilas  duas  jugatas  ovili  pelle  super- 
iiijecta  poni  ejus  ovis,  quae  liostia 
fuisset,  et  ibi  nubentes  velatis  capiti- 
bus in  confarreatione  Flamen  ac  Fla- 
niinica resideieiit.'  Sed  quibusvis 
Hliis  nubentibus  luorem  liunc  obscr- 
vatum  fuisse  fideui  tacit  liic  Festi 
locus.  Id  autein  ea  causa  factum 
esse  arbitror,  ut  to  se  nova  nupta 
Janificio  intentam  fore  signilicaret, 
nam  apud  antiquos  niatronis  maxima 
cura  circa  lanificium  fuit,  ut  passim 
videre  est,  unde  illud  in  epitaphio 


veteri:  '  Domum  servavit,  ianam  fe- 
cit, dixi,  abi.'  Sed  vide  inprimis 
caput  ultimum  aurei  libelli  Salomo- 
nis,  qui  Proverbia  inscribitur.  Dac. 

^  In  procinctii]  Glossarium:  'In 
procinctu,  eV  TrpoTo^i]  iroAenov  (rriji'ai 
/uera  fadrJTOs  imaTiKris,  ^toi  ZiaQioSai 
eV  Troparalet  iroXe/xov  aypd(p(iis.  Jos, 
Seal. 

In  procinctu]  In  procinctu  esse  di- 
citnr  miles,  cum  ad  pugnam  paratns 
et  accinctus  expectat,  dum  signa 
canant.  Inde  testaraentum  in  pro- 
cinctu factum  dicitur,  cum  miles  sta- 
tim  pugnaturus,  beeredem  coram  com- 
militonibus nominat,  sine  scriptis. 
Utrumque  amplectitur  Glossar.  '  In 
procinctu,  iu  Tporoirq  -KoXifxav  ffrrjuai 
fj-era  fadrjros  UTroTiK-^y,  iyrot  StoBecrdai 
iv  Trapardlej  TroXf/xov  aypdcpcas,'  Id  est, 
'  In  ipso  puncto  belli  esse  cum  pa- 
ludamento,  item  instructo  exercitu 
et  ad  bellum  parato,  sine  scriptis 
testari.'  Vide  '  procinctatn  classem.' 
Dac. 

''  Inquilinus'}  Qui  in  aedibus  habitat 
conductitiis.  Ab  in  et  cola  incolinus, 
c  in  (],  et  0  in  i,  inquilinus.  Idem. 

f  Insanum]  Plaut.  in  Mostell. 
'  Quojusmodi  gyuirceum?  quid  por- 
ticum  i  insanum  bonam.'  Ant.  Aug. 

Insanumi]  Lege   cum  Lipsio,  Insa- 


334 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Inscitia,''  stultitia. 

Insecta,'  non  secta:  sed  et  aliquotiens  significat  secta. 

Inseptum''  non  septum:  ponitur  tamen  et  pro  non  aedifica- 

tum.'+ 
Inseque '  apud  Ennium,  die.     Insexit,  dixit. 
Insessores  '"  latrones,  qui  circa  vias  insidientur  sedentes. 
Insignes  °  appellantur   boves,   qui  in  femine,'^  et  in  pede 

album  habent,  quasi  insigniti. 
Insignis  tarn  ad  laudem,  quam  ad  vituperationem  inflecti 

potest. 


14  Vide  Not.  inf. — 15  Alii  Vihh.femore. 


NOTyE 


num  magnum,  pro  valde  magnum.  Nam 
respicit  locum  Plauti  Baccliid.  *  In- 
saniim  magnum  niolior  negotium.' 
Alioqui  insanum  nihil  aliud  est,  quam 
valde.  Plant.  Mostell.  '  Cujusmodi 
Gynaeceum?  quid  poiticum  ?  insa- 
num bonam.'  Sic  apud  Giaecos  fia- 
vik6v.  Dae. 

h  Inscitia']  Stnltitia.  Sic  Plauto, 
inscit  us  est  stultus,  Bacchid.  'Quam 
se  ad  vitam  et  quos  ad  mores  praeci- 
pitem  capessat.'  Idem. 

•  Insecta]  Insectum  dicitur  et  quod 
sectum,  et  quod  non  sectum  est,  ut 
supra  inlaqueatus,  et  vinctus  et  solu- 
tus.  Jnfractus,  fractus,  et  non  frac- 
tus.     Vide  *  prosicium.'  Idein. 

^  Inseptum]  Optime  Salmasius,  qui 
in  suis  ad  Spartianum  notis  legit,  po- 
nitur tamen  pro  adificatum.  Nam  insep- 
tus  etiam  pro  septus,  ut '  insectus'  pro 
'  sectus.'  *  injunctus,'  pro  '  junctus,' 
'  insciens'  pro  '  sciens,'  &c.  Seneca 
deBeneficiis  lib.  iv.  'Hunc  igitur  in- 
septum ingenti  quodam  et  inexpliea- 
bill  muro,  divisuraque  a  conspectu 
mortalium.'  Saepire  autem  est  in- 
aedificare:  in  lege  Manilla:  'Neve 
quid  sepito  quo  minus  aqua  suo  iti- 
nere  ire,  fluere  possit.'  Hinc  apud 
Vopiscum  '  septiones  urbis '  pro  ma- 


ris. Idem. 

'  Inseque]  Videndns  A.  Gellius  lib. 
xvm.  cap.  9.  Ful.  Ursin. 

Inseque]  Glossarium :  '  Inseque, 
elire.'  Livius  Andronicus  initio  O- 
dysseas :  *  Inseque  musa  mihi  virum 
versntum.'  Jos.  Seal. 

Inseque]  Seco  vel  sequo,  dico,  a 
Graeco  eTrco.'  Inde  compositum  inseco. 
Livius  Andronicus.  '  Insece  musa 
milii  virum  versntum.'  Ex  Homerico 
illo:  "AfSpa  /uol  evveire  fiovara  itoX.vrpo- 
■nov.  Ab  inseeo  etiam  teste  Gellio 
insectiones  sermones  dicti,  ut  a  seco, 
sectiones.  Quae  vox  infra  apud  Fes- 
tum  resiituenda  ubi  secessiones.  Et 
banc  scripturam  ex  Pauli  negligentia 
ortam  olim  Merula  apud  Ennium  a- 
nimadvertit,  qui  et  in  fine  pro  dixit  ex 
veteri  exemplar!  restituit  dixerif.  Ut 
a  *  facio,'  '  faxo,'  id  est,  fecero,  sic 
ab  '  inseco,'  •  insexo,'  id  est,  dixero. 
Dae. 

™  Insessores]  Insidiatores,  ab  insi- 
dendo :  insidere  est  dolose  aliquem  ex- 
pectare,  uude  insidias  Graecis  dictaj 
ipeSpat.  Idem. 

"  Insignes]  Insignis  est,  qui  aliquo 
signo  notatus  est,  et  ut  in  bonam, 
sic  et  in  malam  partem  sumitnr;  de- 
teriora  enim  signis  notari  solent,  ae- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


335 


Insimulare,°  crimen  in  aliquem  confingere. 

Insipare,p  injicere:  unde  fit  dissipare. 

Insipere  "^  farinulam  jacere  pultis  :  unde  dissipare,  obsipa- 

re:  lit  cum  rustici  dicunt  obsipa  pullis  "^  escam. 
Insitum  ^   ab  inseiendo  tractum  :  scd  aliquotiens  siguificat 

impositum. 
Insons/  extra  culpam :  a  quo  dici  morbus  quoque  existi- 

matur  sonticus,  quia  perpetuo  noceat. 
Instaurari '  ab  instar  dictum  est,  cum  aliquid  ad  pristinam 

similitudinem,  et  comparationem  reficitur. 
lustigare,"  incitare. 
Insuasum  '^  '^  appellabant  colorem  similem  luteo,  qui  fiebat 

ex  fumoso  stillicidio. 


IG  Alii  legunt  j}uZ/i£. — 17  Vet.  cod.  Insursum. 


NOTyE 


que  ac  meliora,  discriminis  causa,  ut 
apud  Plaiitum,  '  insigniti  pueri '  di- 
cuutur  vitio  aliqiio  notati  et  defor- 
mes,  in  IMil.  Glor.  '  Turn  ne  uxor 
mihi  insignitos  pueros  pariat  postea.' 
Insignitus  etlam  aliquando  pro  eo, qui 
niillo  sigDo  notatus  est.  Unde  in  Glos- 
sario  :  '  insigiiitura,  affijixavra,'  Idem. 

"  Insimulare]  Accusare.  Gloss.  '  in- 
simulare,  KaTrjyopilv.'  Plant.  Menzech. 
'  Male  facit,  si  istuc  facit :  si  non  fa- 
cit,  tu  male  facis  Quae  insontein  iusi- 
mules.'  Idem. 

P  Insipare'i  Ab  antiquo  sipare,  ja- 
cere, est  dissipare,  dispergere,  disji- 
cere  :  insipare,  injicere  :  obsipare,ob- 
jicere.  Pro  insipare,  insipere  etiam 
Veteres  dixere.  Pomponiiis  Atella- 
narum  scriptor  :  '  Facile  ut  ignis  fer- 
vat,  ligna  insipite,  far  concidite.' 
Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  'Cum  aqua 
ferventi  insipitur.'  Idem, 

1 1nsipere^  Vide  '  Supat.'  Ant.  Aug. 

Insipere']  Lege  nt  in  al.  Insipere 
farinulam  jacere  pullis.  Dae. 

^  Insitum]  Ab  inserendo  alterum, 
unde  in  Glossario  exponitur  <t(i.<\>\nov : 


alterum  ab  in  et  situs,  a,  urn,  quod  a 
sino.  Idem. 

'  Insons]  Sons,  nocens,  insons,  in- 
nocens.  Anson.  Technopaegnio.  'Si 
bonus  est  insons,  contrarius  et  malus 
est  sous.'  Vide  '  sons.'  Inde  '  mor- 
bus sonticus  '  in  12.  tab.  est  morbus 
sacer,  sive  comitialis,  qui  et  morbus 
major.  Dictus  sonticus,  vel  quod  no- 
ceat, ut  vult  Festns,  vel  quod  causa 
sit  cur  quod  agendum  erat  agere  de- 
sistimus.  Vide  '  Sonticum  morbum.' 
Idem. 

'  Instaurari]  Ab  instar  est  instau- 
rare,  quasi  '  instar  novare.'  Varro. 
Alii  a  aravpoo),  palum  defigo.  In- 
staurare  autem  proprie  est,  qua;  ant 
vi  dejecta  sunt,  aut  vctustate  corrue- 
runt,  renovare.  Et  inde  traducitur 
ad  alia  omnia  quae  innovantur  et  in< 
tegrantur.  Idem. 

"  Instigare]  Virg.  xi.  '  Variisque 
instigat  vocibtis  alas.'  Idem. 

"  Insuasum]  Vide  '  suasum.'  Ant. 
Aug. 

Insuasum]  Glossarium  :  *  Insiia- 
s>ira,  elSos  ^OKapioKawurfJiivwv'    Lege, 


336 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Insulae^  dictaj  proprie,  quae  non  junguntur  communibus 
parietibus  cum  vicinis;  circuituque  publico,  aut  privato 
cinguntur  '^  a  similitudine  videlicet  earura  terrarum,  quaa 
flurninibus  ac  mari  eminent,  suntque  in  salo  positae. 

Intempestam  noctem  ^  dicimus  pro  incertiore  tempore,  quia 
non  tam  facile  noctis  hora?,  quam  diei  possunt  intelligi. 
Tempestatem  enim  antiqui  pro  tempore  posuere. 

Intercapedo,''  tempus  interceptum,  cum  scilicet  mora  est 
ad  capiendum. 

Inter  '9  cutem  flagitatos  ''  dicebant  antiqui  mares,  qui  stu- 
prum  passi  aliquando  essent. 

lutercutitus,  vehementer  cutitus,  id  est,  valde  stupratus. 

Interduatim,^° '^  et  interatim  dicebant  antiqui,  quod  nunc 
interdum,  et  interim. 


18  Quidam  libri  conjunguntur. — 19  Al.  Intra. — 20  Libii  impress!  hiterim 
futatim. 

NOTiE 

Et  sane     intempestanostramdevenitdomum." 


(Idos  ^oKapiov  KfKaTTViCTfj.ei'OV, 
hoc  vult  Festus,  esse  coiorem  simi- 
lem  illi,  qui  est  in  illis  trabibus,  quas 
diutinus  fumus  infecit.  Jos,  Seal. 

Jnsuasum]  Colos  similis  illi,  qui  est 
in  trabibus,  quas  diutinus  fumus  in- 
fecit. Plaut.  Trucul.  ii.  2.  '  Quia  tibi 
insuaso  infecisti  propudiosa  pallu- 
lam.'  Quern  locum  infra  Festus  ad- 
ducens,  legit  suaso.  Ilium  vide  in 
'  suasum.'  iNIilii  raagis  placet  insuaso. 
Gloss.  *  insuasum,  elSos  SoKapwKairvur- 
^eviev.'  Lego,  SoKapiwv  KfnairvKXfxivuv. 
Vel,  ut  Scaliger,  ^oKapiov  KeKaTrvurfxi- 
vov.  Dae. 

y  Insulce']  Proprie  donius  ab  aliis 
separatze.  Cicer.  Sueton.  &c.  Im- 
proprie  autem  quaelibet  domus,  et  si 
cum  aliis  conjuncta?,  etiam  insulee  vo- 
cabantur.  Et  hoc  intellexit  Festus 
cum  dixit '  proprie.'  Idem. 

^  Intempestam  noctevi]  Varro  lib. 
VI.  de  L.  L.  '  Intempesta  nox  dicta 
ab  tempestate,  tempestas  ab  tempo- 
re, Intempesta  nox,  quo  tempore  nil 
agitur.    Attius   in    Bruto :    '  Nocte 


Servius  iii.  /Eneid.  '  Intempesta  dic- 
ta est  nox  media,  intempestiva  inac- 
tuosa,  carens  actibus,  per  quod  tem- 
pera dignoscimus.  Ait  enim  Lucre- 
tius quod  per  se  tempus  non  intelli- 
gitur,  nisi  per  actus  humanos.  Me- 
dium autem  noctis  tempus  actu  ca- 
ret.' Graeci  tamen  noctem  intem- 
pestam dixerunt,  a/xoKyhv  vvktu,  «V 
afjioXy^  Trjs  vvKrhs,  quia  tunc  mulgent. 
Idem. 

*  Intercapedo']  Quod  inter  duo  tem- 
poris  spatia  intercipitur.  Gloss.  '  in- 
tercapedo, Stc^crrrjjUa  xp^^ou.'  Idem. 

•>  Inter  cutem  Jlagitalos'}  Hos  Cato 
dixit,' iutercutibus  stuprisobstinatoa, 
insignibus  probris  flagitatos.'  Flagi- 
tare  verbum  obscoenum  est.  Apu- 
leius:  '  Nudatum  supinatumque  in 
ventrem  execrandis  uredinibus  flagi- 
tabant.'  Unico  verbo  intercutili  di- 
cebantur,  ut  infra.  Item  et  inter- 
nucuU.  Omne  enim  medium  nucleum 
vocabant  Veteres,  ut  est  apud  Vitru- 
vium.  Idem. 


DE    VKRBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX. 


337 


Intergerivi  "^  parietes  dicuntur,  qui  inter  confines  struuntur, 

et  quasi  intergeruntur. 
Inteinecivum  '  *  testamentum  est,  propter  quod  dominus 

ejus  necatus  est. 
Internectio/  vita^  privatio  appellatur  iuterfectio  :  *  a  nece 

denominato  vocabulo. 
Interregnum  appellatur  spatium  temporis,  quousque  in  loco 

mortui  alius  ordinetur. 
Intrahere  ^  est  contumeliam  intorquere. 
Involvus,5 1^  vermiculi  genus,  qui  se  involvit  pampino. 


1  AI.  Internecinum. — 2  '  Vcrbuin  inter/ectio  videtur  adjectum.'  Fulv.   Vr- 
ain. — 3  Qnidam  libri  Involvulus. 


NOTiE 


'^  Interdualim]  Ab  mlcrduatim  et 
interatim,  interdum  et  interim  dici  ja- 
dicat  Festiis.  Inlerduatim  apiid  Plaii- 
tuni  restituit  Scioppius,  Truciil.  iv. 
4.  '  Id  qiioque  interdnatim  nomen 
coinmeniorabitiir.'  Libri  impress!, 
inttriin  futatim.  Sed  de  hoc  aiiij). 
Idem. 

'^  Intergerivi]  Glossar.  '  Interge- 
rios.'  Ful.  Ursin. 

Intergerivi]  Ego  mallem  scribcre 
per  duo  it.  Est  enini  a  Gerris,  hoc 
est,  cratibns.  Unde  et '  Concratitii ' 
parietes  aliquando  dicuntur.  Gios- 
sariuni  :  '  Intergeries  paries,  to7xos 
6  Svo  KTrjcTdi  Siopl^wv.'  Jos.  Seal. 

Intergerivi  parietes]  Qui  inter  duas 
habitationes  intergeruntur,  interpo- 
nuntiir,  lit  eas  separent.  Ab  interge- 
rendo  dicti,  non  autem  a  gerris,  id 
est,  cratibus,  ut  putavit  Scaliger,  qui 
♦"t  ideo  iegebat  intergerrivi,  '  Inter- 
gerivus  paries '  unica  voce  diccbatur 
ititergcrium  et  intergeries.  Gloss.  & 
ToTxos  ivo  KTrjcreis  Siopl^uv.  Dae. 

•^  Internecivum]  Scribi  debet  inter- 
necinum,nam  Graeci  'IVTfpviKivov.  Ful. 
Vrsin. 

Interneeivum  testamentum]  Interne- 
rilum  give  internecinum.     Nam   ntro- 


Diljih,  et  Var.  Clas. 


que  raodo  scribitur,  testamentum  ex- 
itiosum,  quod  mortem  domino  pepe- 
rit.  Sic  'internecivum  beliuni '  Ci- 
ceroni, Livio,et  al.  quod  non  servitu- 
tem,  sed  mortem  victis  parit.  At 
internecinum  testamentum  injure  Ci- 
viii,  est  falsum  testamentum  propter 
quod  homo  ocrisus,  unde  internecini 
actio,  quae  ab  Isidoro  vocatur  '  inter- 
necidii,  a  voce  internecida.'  '  Inter- 
necida,'  inquit  ille,  'est,  qui  falsum 
testamentum  fecit,  et  ob  id  iiominein 
occidit.'  Item  :  '  Internecidii  judi- 
cium in  eum  dabatur,  qui  falsum  tes- 
tamentum fecerat,  et  ob  id  bominem 
occiderat.  Accusatorem  ejus  bono- 
rum  possessio  sequebatur.'  Et  hie 
forsan  Festus  respexit.  Dae. 

'  Internectio]  Eliso  t  internecio.  Et 
phis  sonat  quam  tiecio  sive  near.  Inter 
enim  interdum  aiiget.  Sic  interire 
plus  est  quam  perire.  Idem. 

«  Intrahere]  In  contumeliam  sive 
etiani  in  laquea,  in  insidias  trahere. 
Idem. 

f"  Involvus]  Bene  viri  dicti,  invol- 
vulus. Plant.  Cist.  iv.  2.  '  luiitatur 
neqiiam  bestiam  et  damniticam. 
Quamnam  amabo^  Iuvolvolum,quffi 
in  panipini  folio  intorta  implicat  se.' 


Pomp.  Fest. 


338 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


JovisTjE  '  compositum  a  Jove,  et  justas. 

Ipsipe,^^''  ipsi  neque  alii. 

Ipsullices  5 '    bracteae   in   virilem  muliebremque    speciera 

expressae. 
Iracundia  "'  dicta,  quod  iram  incendat. 
Ircei "  genus  farciminis  in  sacrificiis. 


4  Alii  Ipsipte, — 5  Scaliger  legit  IpsipUces.     Alii  Ipsillices. 


NOTiE 

Catoni  et  Coliimellae  convolvohis  dici-     Veteres. 
tiir.  Idem. 

'  Jovistce]  Locus  mendosus.  Ant. 
Aug. 

Jovista]  Putarem  legendum  jous 
esto:  quia  ita  legitur  in  veteribiis  le- 
gibos,  Habeo  et  fragmenta  quanin- 
dam,  in  quibus  ita  semper  exaratnm 
legitur.  Sed  cum  ipse  compositum 
esse  dicat,  has  vero  sint  duae  voces, 
non  potest  legi,  jous  esto.  Quid  sit 
ergo,  quasramus.  Jos.  Seal. 

Joi'iste]  Scribendum  Jos  ipse  eom- 
positum  ajoset  ipse.  Gloss. '  Jos,  ipse, 
avrds.'  Antiqui  autem  jos  dicebant 
pro  is.  Lipsius  quaest.  lib.  iii.  ep. 
20.  Meursius  autem  existimat  Pauli 
hoc  additamentum  esse.  Est  enim 
vox  aevi  iliius  barbari,  quo  vixit,  et 
Jovistw  dicebantur,  qui  sub  Jove  nati 
essent.  Neque  ideo  earn  interpreta- 
tur,  quod  turn  nimis  nota  esset.  Sed 
valde  se  ridendum  propinat,  cum 
compositam  dicat  et  tam  ineptum 
etymon  quierat.  Ita  Meursius,  cui 
minus  assentior.  Dae. 

^  Ipsipe^  Forte  ipsipte.  Glossar. 
*  Ipsipte,  avr6s.'  Cato  mihipte  po- 
suit,  pro  mihi  ipsi.  Sic  fortasse  ip- 
sipti  hie,  pro  ipsimet.  Vide  in  '  Ine- 
opte.'  Ful.  Ursin. 

Ipsipe']  Glossarii  auctor  non  bene 
legit,  nnde  unde  accepit.  '  Ipsipti, 
avToL'  Legendum  enim,  Ipsipe.  Sed 
et  ipsipte  potest  legi.  Ita  enim  vi- 
tiose,ut  pronunciabant  etscribebant 


Unde  Claudius  imperator 
niultavit  Senatorem,qui  isse,  pro  ipse, 
dixerat.  Jos.  Seal. 

Ipsipe"]  Ipsipte,  ut  '  suopte,'  '  mi- 
hipte,' &c.  Forte  etiam  legendum 
ipsipsi,  ut  apud  Plaut.  alicubi '  ipsip- 
sus  est.'  Dae. 

'  IpsuUices]  Alibi  monemus  legen- 
dum Ipsiplices,  Cujus  sententiae  ad- 
huc  me  non  poenitet.  Glossarium  : 
'  Ipsiplices,  ahriirrvKja  (pvWa,'  Jos. 
Seal. 

Ipsullices']  Et  ipsillices.  Lamellae 
necessariae  sacrificiis,  quaeque  ad  rem 
divinam  dicuntur  maxime  conferre. 
Alio  nomine  subsilles  dicta.  Vide 
'  subsilles.'  Doctissinius  Vossiussus- 
picatur  imagunculas  fuisse,  quis  ma- 
gi in  amatoriis  sacrificiis  utebantur, 
ut  eum,  quern  referebant,  in  amorem 
peilicerent.  Ab  ipse  et  illix.  Pes- 
sime  autem  Scaliger,  qui  legebat  i])- 
siplices.  Nam  omnino  aliud  sunt  ip- 
siplices, nempe  avrSirrvKTa  <piWa, 
*  per  se  plicata  folia.'  Dae. 

"  Iraeuvdia]  Ab  ira  et  veteri  can- 
do,  unde  incendo  :  ita  Festus.  Male 
iracundus  ab  iratum,  «t  a  '  fatum,' 
'  facundus,'  a  '  veritum,'  '  verecun- 
dus.'  Idem. 

°  Ircei]  Immo  Ircens,  ut  infra.  Ne- 
que iterum  poneudum  erat.  Jos.  Seal. 

Ircei]  Ab  hircus,  hirceus  sive  irceus, 
genus  farciminis  ex  hircino  sanguine. 
Dae. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONJi    LIB.    IX. 


339 


Ircens,"  genus  farciminis. 

Irnella,P  vasis  genus  in  sacris. 

Irpices  ^ ''  genus  rastrorum  ferreorum,  quod  plures  habent 

dentes  ad  extirpandas  herbas  in  agris. 
Irpini '  appellati  nomine  lupi,  quern  irpum  dicunt  Sam- 

nites  :  eum  enim  ducem  secuti  agros  occupavere. 
Irquitallus  *  puer,  qui  primo  virilitatem  suam  experitur. 
Ita  castor,  ita  mehercules  -J  ut  subaudiatur  juvet. 
Italia*  dicta,  quod  magnos  Italos,*  hoc  est,  boves  habeat : 


6  Al.  Ircipes, — 7  Alii  libb.  Ita  me  Caslor,  ita  me  Hercules:  et  ita  legendum 
iiionet  Dae. — 8  Quidani  libri  vitulos:  et  mox,  pro  Itali,  ab  Italis. 


SOTJE 

Lege  ir- 


"  Ircens]  Male  Scaliger 
ceus.  Idem, 

P  Irnella']   Diminutivum  ab  Inrnea, 
quod  est  vinarii  vasis  genus.  Idem. 

'1  Irpices']  Vidend.  Varro  lib.  iv.  de 
Ling.  Lat.  Ant.  Avg. 


fievov  \vKov  rTJs  anoiKlas.  Ipirhy  yhp  Ka- 
Xovcriv  01  SawiTot  rhv  \vkov.  id  est, 
'  Deinceps  sequuntur  Hirpini,  ipsi 
quoque  Samnitae.  Noraen  iis  a  hipo 
coloniae  dtictore,  quem  liirpnm  Sam- 
nites  appellant.'     Sed  e  Graecia  mu- 


Irpices']  Servius   Danielis,  in  illud,     tiiati    sunt  vocem   irpum   Samnites  : 


'  Vimineasqiie  traliit  cratis,'  '  Ad 
agvovnm,'  inqnit,  '  scilicet  exaequa- 
tionem.qnam  Irpicem  lustici  vocant.' 
Vide  Conjectauea  nostra.  Jos.  Seal. 
Irpices]  Cato  vocat  urpices,  sive 
hurpices :  est  autein  a  Graeco  apirol, 
apiroyJj,    quia  herbas   apwd^ti,   rapit. 


apnos  enim  vox  antiqua  Grapca,  qufe 
hipum  significabat  a  rapacitate  :  nam 
apircc,  rapio;  inde  et  Sprrrj,  milvus  avis 
rapax,  Latinis  Hirpus,  ut  apira^,  hir- 
pex ;  ita  et  Samnites  vocanint.  Salm. 
in  Solin.  Nota  interim  lupum  colo- 
niae  ductorem.    Sic   Battum  corvus 


Euripid.  Saipeiu  criSripf!  rifSe  fx  apna-     duxit   in    Libyam.     Sic  alios  miiltos 
77}    Soixovs  :  '  Verrere   sidereo  hocce      qua  volucres  qua  ferae.  Dae. 


irpice  domos.'  Male  Varro  a  serpen- 
do,  lib.  IV.  de  L.  L.  *  Irpices  regula 
cum  pluribus  dentibus,  quam  itidem 
ut  plaiistrum  boves  trahunt,  ut  em- 
ant  quae  in  terra  sunt,'  (bene  Scali- 
ger serpunt,)  '  sirpices,  postea  s  de- 
trita  a  qnibusdam  dicti.'  Dae. 

f  Irpini]  Videndus  Strabo  in  fine 
lib.  V.   Ful.  Ursin. 

Irpini]  Gens  Samiiitiuni,  a  Lupo 
coloniai  ductore  :  nam  lupum  h-pum 
dicunt.  Servius  ix.itneid.  '  LupiSa- 
binonmi  lingua  irpi  vocantur.'  Strab. 
lib.  V.  'E|^$  0'  eiViK  'iprt'ivoi,  Kalnol  2ou- 
v'tTdC  roijvona  E'  fcyov  airh  rov  ri'yr\(Ta- 


»  Irquitallus]     Vide    '  Hirquitalli.' 
Ant.  Attg. 

Irquitallus]  Vide  '  hirquitallire.' 
Dae. 

t  Italia]  Licet  a  vitulis,  vel  ab  Ita- 
lo  rege  multi  dicant  Ilaliam  esse  ap- 
pellatam,  de  Attelido  nihil  aliud  acce- 
pi.  Tbucyd.  lib.  vi.  Varro  lib.  xi. 
cap.  5.  de  Re  Rust.  Columel.  lib.  vi. 
in  prin.  Virg.  lib.  i.  Ain.  Dionys.  lib. 
I.  Antiq.  Gell.  lib.  xi.  cap.  1.  Apol- 
lodorus  in  liibliotheca.  Slepb.  de  Ur- 
bibus.  Ant.  Aug. 

Italia]  Ah  Attelido.  Puto  distin- 
guendum^  ab  Atte  Lydo  :  quasi   Aita- 


340 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


vituli  etenini  Itali  sunt  dicti.     Italia  ab  Italo  rege,  ea- 

dem  ab  Attelido appellata. 

Itonida  9  "  Minerva  a  loco  sic  appellata. 

JuBAR  "  Stella,  quam  Graeci  appellant  fuxTfopov  vol  sa-jTspov, 

hoc  est,  lucifer,  quod  splendor  ejus  diffunditur  in  mo- 

dum  jubae  leonis. 


9  Legendum  monet  Dae.  Itonis  vel  Itonia. 


TSIOTJE 

lia.  Sane  &tti\s  est  nomen  Lydium,  Doctiss 
et  Phiygium.  Lydos  vero  in  Italiam 
venisse,  nemo  dubitat.  Quin  et  Stra- 
bonem  nobiscum  facere  postea  de- 
preliendiinus,  lib.  v.  ol  Tu^^tj^oI  roivvv 
wapa  Tols  'Poofiaiois  'ErpovcTKOi  Kal  Tovff- 
Koi  ■n-pouayopevovrai,  oi  S'  EAATjves  ovtcos 
wvSnacrav  avTovs  airh  rov  Tv^p7\vov  tov 
"Atvos,  &s  (pafft,  TOV  (TTfi\ai'TOS  iKAvSias 
awolKovs  Sfvpo.  Vide  cetera.  Vide 
Heiodotnm  lib.  i.  item  Dionysium 
Halicar.  lib.  i.  Jos.  Seal. 

Italia]  Primam  Festl  sententiam 
confirmat  Gelliiis  lib.  xi.  cap.  1.  '  Ti- 
maeus  in  historiis,  quasoratione  Grae- 
ca  de  rebus  pop.  Rom.  coniposuit,  et 
M.  Vairo  in  antiqiiitatibus  reriim  hu- 
inanarura,  teirani  Italiam  de  Greeco 
vocabulo  appellatani  scripserunt,quo- 
niam  boves  Grepca  veteri  lingua  Ira- 
\o\  vocitati  sunt.'  Idem  et  apud 
Varronem  legas  de  Re  Rust.  lib.  ii. 
cap.  5.  '  Graecia  enim  antiqua,  ut 
sciibit  Timaeus,  tauros  vocabat  ha- 
\ovs,  a  quorum  pulchritudine  et  fcetu 
vitulorum  Italiam  dixerunt.'  Secun- 
dam  de  Italo  rege  secuti  Thucydi- 
des,  Antonitis  Syracusanus,  Hyginns. 
Quorum  primus  eum  Siculnm  dicif, 
alter  Ginotrium  ;  Hyginiis  Ulyssis  ex 
Telegono  nepotem.  Infva  ab  Attelido, 
Sic  optime  distinguendum  monuit 
Scaliger  :  ab  Atte  Lydo.  Sane''ATT7js 
est  nomen  Lydium,  et  fuifArrrjj  vel 
Attys  Manis  Lydia  regis  Alius :  sed 
baec  omnia  nierx  nuga:.    £t  optime 


Bochartus,  qui  postqnam 
probavit  Italize  littora  Plioenicibus 
fuisse  cognita,  priscam  Italiam  nihil 
aliud  fuisse,  quam  Brutioruni  agrum 
cum  parte  Lucania>,  Brutiorumque 
agrum  pice  abundasse,  tandem  apcr- 
tissime  demonstravit  Italiam  dictam 
ab  Hebraeo,  itar,  id  est,;jia;:  *  itaria,' 
quasi  dixeris  '  picearia  regie'  Grveci 
mollito  sono/^a^aw  dixere.  Nam  R 
et  L  facile  commntautur.  Itar,  pix, 
alio  nomine  Hebrasis  docloribiisc«/a6 
dicitur,  a  quoviciiiae  BrutiisCalabriae 
nomen,  quae  et  ipsa  pinn,  et  picea, 
aliisque  arboribus  piciferis  est  valde 
ferax,  unde  et  eaciem  Gra?ce  newKeTta. 
Peucetia  dicta  aTrb  ruv  irevKuv  '  a  pi- 
ceis  arboribus.'  Dae. 

"  Itonida]  Lege  Itonis  vel  Itonia. 
Callim.  in  Cererem.  '^Hvdov  'iTaividSos 
IJ.LV  ' Mrjvaias  iir  oe0Aa  'OpfiivlSai  Ka\4- 
ovTis.  •  Venenint  ipsum  ad  Itoniadis 
Minervae  certamen  Ormenidas  voca- 
turi.'  Ubi  Schol.  ^ 'Iritv irdKis  ©ecrca- 
Ai'as,  ev6a  Tt/xarai  'Ad-qva.  Iton  urbs 
Thessaliae,  ubi  colitur  Minerva.'  Im- 
mo  etiam  et  Itonia  recte  legi  potest  : 
sic  '  cassida '  et '  cassis ;'  '  chlamyda ' 
et  '  chlamys ;'  '  Tritonida  '  et '  Trito- 
nis;'  '  Colchida,"  Colchis;'  '  Eiida,' 
'  Elis  :'  et  sexcenta  alia.  Idem. 

"*  Jubar]  Varr.  lib.  vi.  de  L.  L. 
'  Jubar  dicitur  Stella  lucifer,  quse  in 
summo  liabet  diffusum  lumen,  ut  Leo 
iu  capite  jubam.'  Sed  recte  de  ves- 
pero  etiam  jubar  dici  monuit  Festus. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    IX.  341 

Jubere  ^  ponebatur  pro  dicere,  quod   valet  interdum  pro 

decernere:  ut  Popiilus  jussit. 
Jubilare  ^  est  rustica  voce  inclamare. 
Jugarius  vicus^  dicitur  Romas,  quia  ibi  fuerat  ara  Janonis 

Jugae,  quam  putabant  matriraonia  jungere. 
Juge ''  auspicium  est,  cum  junctum '°  jumentum  stercus 

fecit. 


10  Alii  libb.  vinctum. 


yiOTJE 


Calvus  in  Epitlialamio  :  '  Hesperium 
ante  jnbar  qnatiens.*  '  Stellam  juba- 
tam  '  vocat  Vairo.  Et  Callimach.  al- 
ludeus  oOKos  f6elpcus"^(rvfpos,  qui  locns 
male  ab  interprete  acceptus  est  dum 
vertit :  '  Salubris  capillis  vesper.' 
oSaos  iOdpats  dixit  Callimach.  quod 
alii  ov\oKdp7}vos,  unica  voce,  ov\6dpi^, 
crispns.  Idem. 

y  Juberel  Hoc  verbo  popuhis  Rom. 
ntcbatiir,  cum  legem  ant  aliiid  roga- 
tus  a  magiftratu,  hoc  modo, '  velitis 
jubeatis  Quirites  :'  ita  respondcbat, 
si  rogationem  probaret :  '  Volumus 
jubcmusqne.'  Jubere  aliquando  pro 
hortari:  ul  'jnbeo  te  valere,'  &c. 
Jdem. 

^  Juhilare}  Rustirornm  plane  ver- 
bum,  nt  et  ipse  dicit.  Attius  in  Chry- 
sippo :  '  lo  buco,  qnis  me  jnbilat? 
Vicinus  Atus  antiquus.'  Prius  enim 
johilare.  Nam  lo  rusticorum  firicp- 
Btyfia,  ut  in  Atteliana  :  '  lo  venit  si- 
mus  et  villa.'  Jos.  Seal. 

Juhitare}  Rustici  jubiUire  dicuntur, 
cnui  clamant,  urbani  quiritare.  Varr. 
lib.  V.  de  L.  L.  '  Ut  quiritare  urbano- 
rum,  sic  jubilare  rusticorum.'  Et 
ibidem  adducit  locum  Chrysippi :  '  lo 
buco,  quis  me  jubilat  ?  Vicinus  Atys 
antiquus.'  Front  bunc  locum  emcn- 
davit  Scaliger;  y)\o  jubilare  prius  di- 
rebant  joi/i/are ;  nam  lo  rusticorum 
4iri(t>0(yixa,  ut  in  Atellaiia:  ♦  lo  venit 
simus  et   villa.'     In    glossis  Gra-co- 


Lat.  *  Ejulatus,  jubilatus  :  Kpavy)\ 
aypo'iKO)!','  'Clamor rusticorum.'  Et  in 
Glossario  :  '  Quiritans  firifiod/xevoSf 
damans.'  Dae. 

*  Jugarius  vicus'\  Pub.  Victor,  in 
octava  regione  nrbis :  '  Vicns  juga- 
rius idem  et  thurarius,  ubi  sunt  arae 
Opis  et  Cereris  cnm  signo  Vertumni.' 
Ubi  nulla  mentio  arae  Junonis.  Qni- 
damjugarimn  dictum  scribunt  ab  ara 
juga,  quod  ad  earn  nubentes  veteri 
ritu  vinculis  juncti  fuerint.  Idem. 

^  Jugel  Cicero  ii.  de  Divinatione  : 
'  Huic  simile  est,  quod  nos  Augures 
prapcipimus,  ne  juge  auspicium  ob- 
veniat,  tit  jumenta  jnbeant  disjun- 
gere.'  Servii  fragmenta  in  illud  : 
'  primum  omen  equos  in  gramine  vi- 
di:'  '  Multi  de  libris  Augnnnn  trac- 
tnm  tradunt.  Jugctis  enim,  quod  ex 
junctis  jumentis  fiat  :  observatur 
enim,  ne  prodituro  magistratui  dis- 
junctis  bubus  planstruni  obviam  ve- 
niat :'  et  infra  :  '  Cum  anteni  dicit 
JUGO,  veram  significationem  Jugetis 
facit.'  Jos.  Seal. 

Juge'\  Pessiine  bunc  locum  tracta- 
vil  Schegkius.  Anspicato  viam,  ant 
aliud  agenti, jumentum  alterijumento 
vinctum  si  stercus  faceret,  ex  Augu- 
rum  ritibus  vitiabat  auspicium,  qnod 
non  faciebat  ab  alio  sejunctum.  Ideo- 
que  ne  tale  auspicium  obveniret,  jn- 
bebant  disjungere.  Cicero  ii.  de  Di- 
vinat.  '  Si  quando  rem  agere  vellet^ 


342 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


Jugere*^  milvi  dicuntur,  cum  vocetn  emittunt. 

Juges/  ejusdem  jugi,  pares:  unde  coiijuges,"  et  sejuges. 

Jugula  ^  Stella  Orion,  quod  amplior  sit  ceteris,  quasi  nux 

juglandis. 
Jugum,'^  sub  quo  victi  transibant,  hoc  modo  fiebant :  fixis 

duabus  hastis,  super  eas  ligabatur  tertia :  sub  iis  victos 

discinctos  transire  cogebant. 


11  Ed.  Sc&l.  unde,  Sj-c. 


NOTjE 


ne  impediretnr  aiispiciis,  operta  lo- 
rica  se  iter  facere.  Hiiic  simile  est, 
quod  DOS  Augures  praecipimiis,  ne 
juge  auspicinm  eveniat,  ut  jiimenta 
jubeant  disjiingere.'  Tamen  Servius 
ad  illud  Virgil,  iii.  iEneid.  '  Qiiatuor 
hie  primum  omen  equos  in  giamine 
vidi.'  '  Multi,'  inqnit,  *  de  libris  Au- 
gnmm  tradunt :  jiige  id  enim  dicitur 
auguriiira,  quod  ex  junctis  jumentis 
fiat.  Observatur  enim  ne  prodituro 
magistratui  disjunctis  bobus  plaus- 
trum  obviara  veniat.'  Et  paulo  post : 
'Cum  auteni  dicit  Jugo,  veram  signi- 
ficationem  Jugetis  facit.'  Quae  paulo 
diversa  sunt.  Sed  mihi  suspicio  est 
eSeivioaliquid  excidisse  :  forte  scrip- 
turn  faerat,  ne  prodituro  magistratui 
nisi  disjunctis  bobus,  ifc.  porro  eo  allu- 
sisse  videtur  auctor  Glossarii  cnm 
scripsit, '  jugites,  erwcfeiryyUfVoi.'  Dae. 

'  Jugere]  Glossarinm  :  '  Jugit,  Urlv 
fioq.'  Ita  enim  legenduni  Varro  Ses- 
quiulyxe  :  'Jugere  volitans  milvos 
aquam  e  nubibus  tortam  indicatfore, 
ul  tegillum  sibi  pastor  sumat.'  Vide 
in  Conjectaneis.  Jos.  Seal. 

Jugere]  Giossae  Isidori:  'jugit  niil- 
vus  cum  vocem  eniittit.'  Dae. 

<*  Jugesl  Inde  adjectiva,  '  conju- 
ges,'  '  sejuges,' '  injuges.'  Apuleius  : 
'quinque  conjuges  copulae,  iis  ordi- 
natae  vicibus  attinentur.'  Idem  alibi: 
'  Nee  istud  puduit  me  cum  meo  fa- 
inulo,  meoque  vectore  illo  equo  fac- 


tum conservum  atque  conjugem.' 
Inde  conJMX  de  viro,  subaudi  vir :  de 
uxore,  subaudi  uxor.  Gloss.  Isidori : 
'  Injux  bos,  nondum  jugo  junctus.' 
Idem. 

e  Jugida]  Glossarium  :  '  Jugula, 
&cnpov ' ClpiuvoSf'OpdTios  Sis  (prim.'  Sane 
Horatius  meminit  Orionis,  non  aiitem 
jugulae.  Sed  legendum  :  6  "Attjos  &s 
(pTjffi.  Varro  :  '  Jugula  signum  est, 
quod  Attius  appellat  Oriona,  cum  ait: 
citius  Orion  patefit.'  Ita  nee  quidem 
constabit  sua  tides  illiGlossario.  Nam 
Attius  non  dixit  jugulam,  sed  Orio- 
nem.  Sed  puto  ixvrifxovtKhv  aixiprriixa. : 
cum  meminisset  a  Varrone  Jugulje, 
et  Attii  uno  in  loco  menlionem  fac- 
tam,  putasse  ab  Attio  ipso  jugulaB 
quoque  menlionem  fieri.  Jos.  Seal. 

Jugula']  Plant.  Amphit.  i.  1.  '  Ne- 
que  jugula,  neque  vesperugo,  neque 
Virgiliae  oeciduut.'  Ratio  autem  no- 
minis  ex  Varrone  lib.  vi.  '  Hujus  signi 
caput  dicitur  e  stellis  quatuor,  quas 
infra  duae  elaras,  quas  appellant  hu- 
meros,  inter  quas  quod  videtur  jugu- 
lum.  Unde  jugula  dicta.'  Idqiie  rec- 
tius  quam  quod  nugatur  hie  Festus. 
Dae. 

^  Jugum']  Idem  Liviiis  lib.  iii.  sect. 
28.  '  Tribus  hastis  jugum  fit,  huroi 
fixis  duabus,  superque  eas  transversa 
una  deligata.'  Vide  '  sub  jugum  mit- 
ti.'  Vide  et  Liv.  lib.  ix.  sect.  5. 
Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    IX. 


343 


Junium  ^  mensem  dictum  putant  a  Junone :  iidem  ipsum 
dicebant  Junonium  et  Junonialem.  Julium  quod  eo 
mense  dicitur  Julius''  natus. 

Jurare '  Flamini  Diali  fas  non  erat. 

Jurgatio,'' juris  actio. 

Jussa,'^' jura. 

Justi  dies  "^  dicebantur  triginta,  cum  exercitus  esset  impe- 
ratus,  et  vexillum  in  arce  positum. 

Justum  vadem,"  idoneum  sponsorem. 

Juvenalia  '' "  fingebantur  Dianae  simulacra,  quia  ea  aetas 

12  Viri  docti  Jusa :  quod  probat  Dae. — 13  Alii  Juvenilia. 


B  Junium]  Multa  de  his  Ovid.  lib. 
VI.  Fast,  et  Macrob.  lib.  i.  Saturn. 
Ant.  Aug. 

Junium]  Jiinoniiis  antea  dictiis. 
Ovid.  VI.  Fast.  '  Est  illic  mensis  Ju- 
noniiis:  aspiceTybiir,  Et  Praenestinae 
moenia  sacra  Deee.'  Dae. 

^  Julius]  Quintilis  antea  dictiis, 
quod  Quintus  esset  a  Martio,  qui 
mensi  dabat  initium.  Postea  in  ho- 
norem  Caesaris  Julius  dictus,  quod  is 
4.  Idus  ejusdem  mensis  natus  sit. 
Idem. 


NOTiE 

apud  probos  auctores  distinguuntur. 


Liv.  lib.  V.  '  jurgiis  ac  litibus  tempe- 
ratuDi.'  Ovid,  ii.  Fast. '  Lite  vacent 
aures,  insanaque  protinus  absiut  Jur- 
gia,  differ  opus,  livida  lingua,  tuura.' 
Dae. 

'  Jussa]  Optime  viri  docti,  qui  le- 
gunt  jusa;  i.  e.  jura,  s  pro  r:  ut  '  ma- 
josibus '  pro  '  majoribus."  '  Lasibus ' 
pro  '  Laribus,'  &c.  Idem. 

■"  Justi  dies]  Unico  verbo  Glossa- 
rium  cum  alia  interpretatione  :  '  Jus- 
tidium,  apxavriKT]  rjl^tpa.'     Tanquam 


'  Jurare]  Notum  ex  edicto  perpe-     justi  dies  sint,  quibus  jus  dici  pote- 

rat,  quod  verum  non  est.  Jos.  Seal. 

Justi  dies]  Erant  continui  triginta 
dies,  quibus  exercitui  imperato  vex- 
illum rufi  coloris  in  arce  positum 
erat,  et  praeliaribus  diebus  differunt, 
quod  praeliaribus  fas  erat  rem  repe- 
tere,  et  liostem  lacessere,  justis  au. 
tern  non  item.  Alii  justidium  (sic 
enim  dicuntur  unica  voce)  aliter  ex- 
ponunt,  nempe  apxovriKi)  V^P^j  tan- 
quam justi  dies  sint,  quibus  jus  dici 
poterat,  quod  omnino  falsum  est. 
Dae. 

"  Justum  vadem]  Vide  *  vadem.' 
Idem. 

°  Juvenalia]  AW'i juvenilia ;  non  male. 
Non  ita  tamen  \ii  juvenalia  rejiciamus. 


tuo  Praetoris:  sacerdotem.  vesta- 

LEM.  et.  FLAMINEM.  DIALEM.  IN 
OMNEI.  MEA.  JVRISDICTIONE.  JVRARE 

NON.  cogam.  Livius  libro  XXXI.  *  C. 
Valerius  Flaccus,  quern  praesentem 
creaverant,  quia  Flamen  Dialis  erat, 
jurare  in  leges  non  poterat.'  Vide 
Plut.  Problem.  Jus.  Seal. 

^  Jurgatiu]  Varr.  lib.  vi.  '  jurgare 
est  jure  agere,  cum  quis  jure  litiga- 
rit.'  Sed  propnejurgatio  et  jurgium 
est,  inter  benevolos  et  propinquos 
dissentio,  vel  contentio.  Lis  inimi- 
corum  concertatio  vchementior.  C;i- 
cero  IV.  de  Repub. '  Si  jurgant,  bene- 
volorum  concertatio  est,  lis  inimico- 
ruru   non  jurgium   dicitur.'      Quarc 


344  FESTI    DE    VERB.   SIGNIF.    LIB.    IX. 

fortis  est  ad  tolerandam  viam.     Diana  enim  viarum  pu- 
tabatur  Dea. 
Juventutis  '+p  sacra  pro  juvenibus  sunt  instituta. 


14  Alii  Juventalis. 

NOTiE 

A  juvenis  eaim  etjuvenalis  et  juvenilis  p  JuventutisJi    A\i\  juventatis:   non 

recte  dicitur.    Juvenalia  igitur  Dia-  male  :  non  tamen,  ut  propterea  Ju- 

nae  simulacra  fingebantur,  vel  quod  venfittwrejiciamus.  Indifferenterenim 

ea  aetas  venation!  maxime  apta  est,  ntrnmque  iisnrpabaut.    In  Glossario: 

cui  praeest  Diana,  vel  quia  viarum  'Jolinta,  ?ipa.'     Lego  Joventa.    Jos. 

Dea  putabatur.    Callimachus  in  Dia-  Seal. 

nam  :  koI  /ner  ayvials  "Eo-o-p  Kal  Kifit-  Juventutis]  AlW  juventutis ;  sed  sine 

pffffftv  iwicrKoiros.  *  Et  quidem  viarum  discrimine  utrumque  Veteres  usnrpa- 

Eris  et  portuum  custos.'  Idem.  bant.  Dae. 


i 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM  SIGNIFICATIONE 


LTBER   X. 


JLiABES  *  macula  in  vestimento  dicitur,  et  deinde  fierufopmuig 
transfertur  in  homines  vitupcratione  dignos. 

Lacerare,''  dividere,  coraniinuere  est,  ex  quo  dictus  est  la- 
nius/  qui  discindendo  lacerat  pecora.  Lacinia/  quod  ' 
pars  vestimenti  est.     Lacerna/  quod  minus  capitio  est. 


1   Pro  quod  quidain  libri  iiabent  querdam. 

NOTiE 

*  Labes]  Cum  labes  sit  a  labor,  cado,      pitis    tegiiinentiim 


verosiniilins  est  riiinam  propiie  sig- 
nificare,  et  metaphorice  inaculam  in 
vestimentis  et  honunibiis,  iit  apiul 
Plant,  in  Pars,  'labes  popli.'  Dae. 

*•  Lacerarel  Scindere,  dividere, 
comniinuere,  dissipare.  '  Lacerate 
fiirtis  hereditateni.'  Florus;  'bona 
patiia  laccrare.'  Salliist.  Idetn. 

'^  Lanius]  Non  a  lacerandis,  sed  a 
lanicndis  pecoribus.  Vide  '  <iiia- 
niare.'     Idem. 

■*  Lacinia}  Infima  pars  vestis,  quie 
lacerando  avulsa  est,  a  lacino,  lacero, 
quod  a  Gr<i-co  KaKw,  iinde  Lacinia 
Xaxli.  Idem. 

*  Lacema]  Verba  sunt  Pauli,  Lacer- 
na,  quod  minor  capitio  sit.  Ultirnis 
temporibus  Capilium  signiticabat  ca- 


Antiquitus  au- 
tem  mamillare  fceminarum.  Neqiie 
nnqnam  boni  auctores  pro  cucuHone 
acceperunt,  ut  posterior  aetas  Barba- 
ra, qua;  epomidas  monachorum  capi- 
tia  vocat.  Nos  oliin  adolescentes 
docuimus  in  Conjectaneis  Nonium 
errare,  qui  putarit  a  Veteribus  in 
eum  signiticatum  accipi,  in  queni  ac- 
cipiebat  sua  aetas.  Quin  locus  Var- 
ronis,  qui  ab  eo  producitur,  mani- 
festo contra  eum  facit.  At  Hierony- 
mus,  antiquitatis  et  lingnu;  Romanae 
peritus  scriptor,  Capitium  non  aliter 
accipit,  quam  Varro,  et  Veteres,  in 
£pistola  de  veste  Sacerdotali.  Jos. 
Seal. 

Lacerna']   Lege,  quod  minor  capitio 
est.     Quae  sunt  Pauli  verba,  ut  op« 


346 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Lacer/  quod  auribus  curtatis  est.*     Lacerum  quodcum- 

qiie  est  in  corpore  imminutum. 
Lacit,^  decipiendo  inducit.     Lax  etenim  fraus  est.     Lacit, 

in  fraudem  inducit.    Inde  est  allicere,  et  lacessere :  inde 

lactat,  illectat,  delectat,  oblectat. 
Lacobrigae ''  noraen  compositura  a  lacu  et  briga '  Hispa- 

nisB  oppido. 
Lactaria  columna'  in  foro  olitorio  dicta,  quod  ibi  infantes 

lacte  alendos  deferebant. 
Lacuna,''  aquae  collectio,  a  lacu  derivatur,  quam  alii  la- 

mam,''^  alii  lustrum  ^  dicunt. 


2  Dae.  legit  quod  minor  capitio  est.  Vide  Notas.— 3  '  L.  m.  a  lac  et  ercobri- 
ga.'  Fulv.  Ursin.  Alii  libri,  cotnpositum  ex  Arcobriga.—^  Vide  Not.  inf.— 5 
Quidatn  libri  KourpSiv. 

NOTjE 

Ullimis  enim  vidit,  lacernm  crudeliter  ora,  Ora 
mamisque  ainbas,  populataque  tem- 
pora  raptis  Auribus,  et  tiuncas  inho- 
nesto  vulnere  nares.'  Idem. 

s  Lacit'\  '  Lacere  in  fraudem'  dixit 
Lucret.  lib.  v.  '  Quae  lacere  in  frau- 
dem possent,  vinctosque  tenerent.' 
A  lacere  est  lactare,  ut  a  'ducere,' 
'  ductare.'  Lactare  est  blanditiis  tra- 
here,  unde  'delectat,'  'illectat,"  e- 
lectat,' '  oblectat.'  Idem. 

h  Lacobrigce}  Lacobriga  Hispaniae 
urbs,  ad  sacrum  promontorium  prope 
lagos,  sic  dicta  a  lacu  et  briga.  Alii 
legunt  Arcobriga,  quod  Hispaniae 
oppidum  est  in  Lusitania,  el  in  Tarra- 
conensi  Celtiberorum  regione.  Idetn, 

'  Lactaria  columna']  Earn  in  unde- 
cima  urbis  regione  ponit  Pub.  Victor. 
'  Forum  olitorium,'  iuquit,  '  in  eo 
columna  est  lactaria,  ad  quam  infan- 
tes  lacte  alendos  deferunt.'  Wew. 

k  Lacuna]  Vide  '  Lustra.'  Ant. 
Aug. 

Lacuna]  Pro  lamam  perperam  ma- 
nuscripti  limam.  Neque  id  tam  mi- 
rum,  quam  doctos  viros  pro  eo  sub- 
stituisse  \ifivriv.    En  cacoetUes  bonos 


time  monuit  Scaliger 
temporibus  capitium  significabat  ca- 
pitis tegnmentnm  ;  antiquitus  autem 
mamillare  fceminarum,  et  strophia 
vel  fascias  illas,  quibus  utebautur,  ut 
graciles  essent.  Terent.  de  puellis, 
quas  matres  student  esse  '  Demissis 
humeris  vincto  pectore,  ut  graciles 
sient.'  Varr.  lib.  iv.  de  L.  L.  'Capi- 
tium ab  eo,  quod  capit  pectus.'  Idem 
de  vita  populi  Rom.  lib.  ni.  '  Neque 
id  ab  orbita  n)atrum  familias  insti- 
tuti,  quod  eae  pectore  ac  lacertis 
erant  apertis,  nee  capitia  habebant.' 
Neque  unquam  boni  auctores  pro 
Cuculione  acceperunt,  ut  posterior 
aetas  barbara,  quae  epomidas  mona- 
chorum  capitia  vocat.  Neque  Hiero- 
nymus,  antiquitatis  et  linguae  Roma- 
n<E  peritus  scriptor,  capitium  aliter 
accepit,  quam  Varro  et  Veteres,  in 
Epistola  de  veste  sacerdotali.  Dae. 

f  Lacer]  Ascon.  in  Verr.  ii.  '  La- 
cer  dicitur  amputatis  a  corpore  sen- 
suum  inembris,  boc  est,  auribus  ocn- 
lisve.'  Immo  non  solum  auribus  ocu- 
lisve,  sed  et  quavis  alia  parte  corpo- 
ris.   Virg.  VI.     Ma.     '  Deiphobum 


DE    VERBORUM    SIGMFICATIONE    LIB.    X. 


347 


Laciis '  Lucrinns  in  vectigalibns  publicis  primus  locatur 
eruendus,'^  ominis  boni  gratia,  ut  in  dilectu  7  censuve 
primi  nominantur  Valerius,  Salvius,  Statorius. 

Laena "'  vestiraenti  genus  habitus  ^  duplicis ;  quidam  ap- 
pellatani  existimant  Tusce,  quidam  Graece,  quam  x^^^'^W 
dicunt. 

La3va,"  sinistra,  quam  Graeci  (j-xaiav.  Unde  traojtum  cogno- 
men Scaivola,  a  laeva,  laevum,  sinistrum,  et  laevorsura, 
sinistrosura. 


G  Pro  eruendus  scribendiim  monent  Ursin.  Dae.  /ruendus. — 7  Al.  delectu. 
8  '  L.  in.  pro  habitus  habet  Itabitu,  et  x^a'"'5a  pro  x^*^"'?"-'  Fulv.  Ursin. 


NOT.E 


auctores  rornimpendi.  Cur  ipsis  dis- 
plicuit  lama?  an  ignorant  idem  esse, 
qnod  lustrum  1  Et  sane  ita  Veteruin 
Glossee  : '  Lama>,  -n-nAwSiis  rStroi.'  Me- 
lius tamen  larncB  collectiones  aquamni 
exponerentur.  Jos.  Seal. 

Lacunal  Varro  lib.  iv.  de  L.  L. 
'  Laciis  lacuna  magna  tibi  aqua  coii- 
tineri  potest.'  Virg.  i.  Georg.  'Unde 
caviB  tepido  sudant  humore  lacunae.' 
Ubi  Servius:  '  LacunaB  sunt  fossa?, 
in  qiiibus  coUecta  aqua  stare  consue- 
vit  et  est  quasi  lacus  rainores.'  Vide 
'lustrum.'  Dae. 

'  Lacus]  Pro  eruendus  scribendum, 
fruendus ;  quod  verbum  est  in  Cen- 
soriis  locationib.  frequens.  Ful.  Ur- 
sin. 

Lacus  Lucrinusl  Veteres  Rom.  non 
soliitn  laeta  et  feiicia  verba  captare 
solebant,  sed  etiam  si  (juae  male  omi- 
nata  occurrerent  et  obscoena,  ea  in 
contraria  deflt'ctebant.  Inde  est  cur 
maleventum  in  heneienlxtm  iiiutarent; 
cur  Lucriniim  lacum  primum  in  vec- 
tigalibus  publicis  locareut  propter 
omen  iucri.  Cur  in  nuptiis  profer- 
rent  'Caiam  Caeciliam'  et  'Thalassio- 
nem,'  et  in  Vestali  capienda  '  Ama- 
tam.'  Et  cur  adeo  in  delectu  sive 
dilectu  (nam  utrumque  aique  bonum 
est,)  et  in  censu  primos  eos,  vel  le- 


gerent,  vel  censerent,  qui  Valerii, 
Salvii,  Statorii  nomiuabantur,  ex  eo 
scilicet  auspicantes  valentem,  sal- 
vam,  et  stantem  fore  renipublicam. 
Cicero  :  '  Itemqne,'  inquit,  '  in  lus- 
tranda  colonia  ab  eo,  qui  earn  dedu- 
ceret,  et  cum  Imperator  exercitum, 
Censor  populum  lustraret,  bonis  no- 
minibus,  qui  bostias  ducerent,  elige- 
bantur,  quod  idem  in  delectu  Coss. 
observant,  ut  primus  miles  fiat  bono 
nomine.'  Ceterum  in  verbis  Festi 
pro  eruendus  legendum  fruendus,  ut 
jam  olim  videre  viri  doctissimi.  Etsi 
eruendus  quodam  modo  defendi  posse 
videatur.  Immo  et  nihil  mutandum. 
'  Lacus  Lucrinns  locabatur  eruen- 
dus,' id  est,  ut  ego  interpreter,  re- 
tandus,  purgandus.  Dae. 

">  Lana]  Toga  crassior  supra  ce- 
tera vestimenta,  unde  Varro  a  lana 
multa  dictaui  putat  lib.  iv.  '  Lsna 
quod  de  lana  niulta,  duarum  enim 
togarum  instar.'  Alii  Etrusce  dictam 
volunt :  sed  lana  omnino  a  x^^^*^> 
quasi  x^""''''?  3  verbo  x^'«'''''«'.  calefio. 
Nam  et  ex  Plutarclio  certum  est 
Icenas  nihil  esse  aliud,  quam  Grasco> 
rum  x^o'""^'  Idem. 

"  Ltci'a]  A  Kaihs  inscrto  u,  ut  a 
a-Kaihi  scaevola,  qui  sinistra  tantum 
manu  utitur.  Idem. 


348 


SEXTl   POMPEII    FESTI 


Lamberat,  °  scindit,  ac  laniat. 

Lance  p  et  licio  dicebatur  apud  antiques  ;  quia  qui  furtum 
ibat  quajrere  in  domo  aliena,  licio  cinctus  intrabat,  lan- 
cemque  ante  oculos  tenebat  propter  matrum  familiae,  aut 
virginum  praesentiara. 

Lancea  '^  a  Graeco  dicta,  quam  illi  >^6yxnv  vocant. 

Laneae  effigies'  compitalibus  noctu  dabantur  in 9  compita  : 


9  Quidam  libb.  ad  c. 

NOT^ 

"  Lamberal'\  Respicit  locum  Plaiit. 
Pseudol.  II.  4.  '  Eiige,  pellepide, 
Charine,  me  meo  liido  lainberas.' 
Idem. 

p  Lance]  Notum  ex  xii.  Tabulis 
esse,  ideoqiie  repetendutn  ab  ultimo 
Atheniensium  jure:  nam  qui  conci- 
piebant  in  aliqua  domo  furtum,  nndi 
cincticulo  amicti,  quod  vocatur  hie 
licium,  aedes  suspectas  ingredieban- 
tur.  Aristophanes  v€<l)4\ais-  KaTadov 
GoifjLaTiov.  rfi'iKiiKa  ri ;  OHk'  aWa  yvfj.- 
voiis  eiVteVai  po^iferat.  'AA.\'  uvxl  (pcc- 
pdcrwv  i-ywy'  elcrepxaixai.  Plato  etiam 
de  legibus  lib.  xii.  <pa>pav  Z"  Uv  iOeAri 
rls  T«  Trap'  6T{fow  yvfivhs,  fj  x'^'^'^viffKov 
^X'^^f  &^o>(rTus  TTpooixSffas  rovs  vo/xi/xovs 
6eovs,  ri  /irji'  eKiri^wv  fvprifffiv,  ovtw  (pu- 
p^v.  Propter  matrem  familias  autem 
et  virgines  opponebat  lancem  ante 
oculos,  quia  etiam  in  ywaiKwviTiSa  in- 
trabat :  quod  non  licebat  apud  Grfe- 
cos  viro  externo,  ne  corrumpendi 
foeminas  potius,  quam  furti  conci- 
piendi  causa  ingressus  videretnr. 
Ideoqne  lancem  ob  oculos  ponebat, 
ne  videret  eas.  Sed  qujero,  quid 
ergo  proderat  intrasse  Gynaeconitin, 
et  nihil  videre  ?  Sane  qui  ita  oculos 
tegeret,  quid  videre  posset,  quomo- 
dove  furtum  concipere,  nescio.  Jos. 
Seal. 

Lance  et  licio]  Certe  hie  erravit, 
sive  Festns,  sive  Paulus  sit,  qui  no- 
bis hunc  morem  conscripsit ;  neque 
enim,  qui  licio  cinctus  erat,  idem  et 


lancem  habebat  ob  oculos  ;  qui  enim 
furtum  quaerere  potuisset?  Quaerere 
furtum  per  lancem  et  licium  diceba- 
tur rei  furtivae  dominus,  cum  adhibito 
servo  publico,  qui  licio  cingebatur, 
aedes  intrabat,  quae  sibi  furti  suspec- 
tae  erant,  ipse  lancem  habens  ob  ocu- 
los,  ne  cum  in  Gynaeceum  intraret, 
corrumpendi  foeminas  potius,  quam 
furti  qusrendi  causa  videretur  in- 
gressus: hoc  autem  ex  ultimo  Athe- 
niensium jure  in  leges  12.  tab.  rela- 
tum  fuisse  docuit  Scaliger.  Nam 
qui  concipiebant  in  aliqua  domo  fur- 
tum, nudi  cinctulo  amicti  aedes  sus- 
pectas ingrediebantur.  Plato  de  le- 
gibus lib.  XII,  ^oipav  S*  Uv  iQfXri  tis 
Tt  Trap  6TCf>ovv  yvfivhs,  fj  X'TWiCKov 
exav,  &^OD(rros,  trpoofj.So'as  rovs  yo/xl/xovs 
Oeovs,  ^  IJ.7)V  iXiri^oov  eiiprifftiv,  ovrai  <pai- 
pav.  Ubi  quod  x'tcoi/iV/cov  vocat  Pla- 
to, Romani  dixere  licium.  Inde  Aris- 
tophanes in  ve<(>e\.  Karddov  Boifidriov. 
t)5/K7)Ko  tI  ;  OtJ/c"  dAAo  yvfxvovs  elcrifvai 
vojxi^erai.  'AA.A'  ouxt  (poopaffoiv  eyu)y' 
ela-epxofiai.  *  Depone  vestem.  Quid 
peccavi?  Nihil,  verum  nudos  in- 
troire  lex  jubet.  Atqui  nihil  furatu- 
rus  ego  quidem  introeo.'  Ubi  vide 
Schol.  p,  155.  Dae. 

1  Lancea]  Vide  in  '  Pilae.'  Jos. 
Seal. 

Lancea]  Hispanicum  verbum  esse 
ait  Varro  apud  Gellium  lib.  xv.  cap. 
30.  Diodorus  Gallicum.  Addebat 
Bochartus   forsan   esse   a  Chaldaico 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    X. 


349 


quod  lares,  quorum  is  erat  dies  festus,  animee  putaban- 
tur  esse  hominum,  redactae  '°  in  numerum  Deorum. 

Lanerura  "  '  vestimenti  genus  ex  lana  succida  confectum. 

Lanoculus/  qui  lana  tegit  oculi  vitium. 

Lapidem  silicem "  tenebant  juraturi  per  Joveni,  base  verba 
dicentes:  Si  sciens  fallo,  turn  me  Diespiter  salva  urbe 
arceque  bonis  ejiciat,  uti  ego  hunc  lapidem. 

Lapidicinas/^ "  ubi  exscinduntur  lapides. 

Lapit,''  y  dolore  afficit. 

Larentalia'^''  conjugis  Faustuli  nutricis  "  Rcmi  et  Romuli 
Larentiae  festa. 


10  Alii  sedatcc,  vet.  cod.  relatw. — 11  Al.  Laverum. — 12  *  L.  in.  LapidicincE, 
uhi  cxciduntuT  lapides.'  Fiilv.  Ursin. — IS  Al.  Lipit,  vel  Liptiit,  vel  Ltipuit,  vel 
Lnbit. — 14  Alii  IcK'uit  Laurentalia  et  Laurentice, — 15  Quidam  invetitoris. 


NOTyE 


roncha,  unde  Grfrci  \6yxV'  Dae. 

'  LanecE  effigies]  Vide  '  pilae'  et 
'  effigies.'  Idem. 

*  Lanermn]  A  lana,  lanerus,  a,  iim  : 
nt  a  qiiercus  qiiercerns.  Idem. 

'  Lanoculus]  Qui  culcitain  laneani 
liabet  ol)  ociilos,  ut  apnd  Plaiilum 
Mil.  Glor.  qui  ocnhin)  lana  tegit,  ut 
is  sese  melius  liabeat;  lanani  enim 
frequenter  Veteres  adliibebant.  Sue- 
ton,  in  Doinitian.  cap.  17.  *  Ac  sinis- 
teriore  brachio,  veliit  aegro,  lanis 
fasciisque  per  aliquot  dies  ad  aver- 
tendam  suspicionem  obvolulo.'  Mar- 
tial. '  Quod  lana  caput  Alligas,  Clia- 
rine.'  Idem. 

"  Lapidem  silicem]  Etsi  sciam,  ju- 
ratores  siinpliciter  liac  formula  uses, 
quani  Festus  refert,  liic  tanien  per 
junjurandum,  iilud  intelligo,  quo  f<i;de- 
ra  firmahantiir.  Vide  Polyb.  lib.  III. 
Alia  etiam  formula  uses  \'eteres  in 
fctderibus  feiiendis  patet  ex  Livio 
lib.  I.  qua  li*c  fuit :  '  Qui  prior  de- 
fexit  publico  consilio  dolo  malo,  tu 
illo  die,  Jupiter,  populum  euni  sic 
terilo,  ut  ego  Lunc  porcuui  liodie  fe- 


riam,  tantoque  magis  ferito  qnanto 
niagis  potes  pollesque.  Haec  ubi 
dixit  porcum  saxo  silice  percutit.' 
Idem. 

^  Lapidici7ia:]  Corrnpte  pro  lapictc- 
dina.  A  lapis  et  ccedo,  a  '  ca'do,'  '  cae- 
dina,'  ut  a  '  fodio,'  *  fodina.'  Idem. 

y  LapH]  Pacuvius  Peribcea  :  '  La- 
pit  cor  cura,  aerumna  corpus  confi- 
cit.'  Imitatum  a  Graecis,  qui  ivwpaxTiv 
avrl  TTJs  AvTTTjs  dicunt.  Jos.  Seal. 

Lapit]  Id  est,  lapidescit,  lapidis  in- 
star  durum  fit.  Pacuvius  Peribnea : 
'  Lapit  cor  cura,  rerunina  corpus  con- 
ficit.'  Dae. 

^  Larentalia]  Placet  libroruni  quo- 
rundam  lectio,  Faustuli  inventoris 
Kenii:  quanqnani  non  displicet  nu- 
tritii.  Inventor  est  plusquam  nutri- 
tius,  qui  expositos  gustulit,  et  educa- 
vit.  Invent!  enim  iufmtes  dicuntur, 
ol  xoM"'^^"/>e'^s  :  et  qui  cxpositi  sunt, 
proplerea  in  Constitutionibus  dicti 
Xaf^fvpfTot.  Jos.  Seal. 

Lurctdulia]  Festa  qua  in  lionorenx 
Accae  Lareniiie  10.  Kal.  Jan.  cele- 
brabantur.     Alii  legunt,  Laurentalia 


350 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Larvati/  furiosi,  et  mentc  moti,  quasi  larvis  exterriti. 
Latex'' a  lapsu,  profluens  aqua  dicitur :  utiraur  taraen hoc 

vocabulo  et  in  vino. 
Latine  loqui'^  a  Latio  dictum  est,  quae  locutio  adeo  est 

versa,  ut  vix  uUa  pars  ejus  maneat  in  notitia.'^ 
Latitaverunt  '^  Cato  posuit  pro  saepe  tulerunt. 
Latrare*  Ennins  pro  poscere  posuit. 
Latrones  ^   eos  antiqui  dicebant,  qui  conducti  militabant. 


16  Alii  libri  innoxia. 


NOTiE 


et  Laurentice,  et  ita  Varro  lib.  v. 
Ovid.  lib.  III.  Fast.  Sed  Dionysius, 
Plutarchus,  Gell.  Macrob.  Lactant. 
praefertint  Larentia  et  Larentalia. 
Livius  etiam  lib.  i.  '  Ab  eo  ad  stabu- 
la  Larentiae  uxoii  ediicandos  datos.' 
Et  Tabula  Fast,  niense  Decembri  e. 
LAR.  NP.  id  est.  *  Larentalia  nefas- 
tu8  primo.'  Libii  quidam  pro  nulri- 
tii  habent  inventoris,  quod  placuit 
Scaligero,  mihique  etiam  placet.  In- 
ventor plus  est  quam  nutritius,  qui 
expositos  SHstulit  atque  educavit;  in- 
venti  enim  infantes  dicuntur  oi  %«- 
ixai^^t(pe7s,  et  qui  expositi  sunt,  piop- 
terea  in  constitutionibus  dicti  x«/^*"- 
psTot.  Quanquaui  non  displicet  nzt^rt- 
tii.  Dae. 

*  Larvati]  Sic  pioprie  dicebantur, 
qui  sibi  larvas,  id  est,  nooturna  teiri- 
culamenta,  nocturnos  daemones  vi- 
dere  videbantur,  iisque  erant  exterri- 
ti.    Vide  '  Cerritus.'  Idem. 

^  Latex'\  Melius  Servius  a  latendo, 
quia  ibi  latet  Inimor:  latex  autem  li- 
quorein  tanlum  significat.  '  Letheei 
ad  fluminis  iiudam  Securos  latices  et 
longa  oblivia  potant.'  Latices,  i.  li- 
quorem,  fluenta.  Et  alibi,  '  Lenaeos 
latices,  laticenique  Lya;um.'  Id  est, 
Bacchi  liquorem.  Idem. 

«  Latine  loqid']  Polybius  lib.  in. 
eadeni  scribit  de  antiqua  Latina  lo- 
cutione:  T7j\(Koi5Tr)7op,  iuquit,'^  Sia<po- 


ph  yeyove  Trjs  5ia\e'/cTou,  Koi  irapa  'Pu- 
ixaiois  Tois  vvv  Trphs  t^v  apxciiav,  iiffre 
Tohs  ffweToiToirovs  evia  fx6\is  e|  iirKxra- 
ixfws  Si.evKpivf7v.  Ful.  Ursin. 

Latine  loqui'\  Omnia  sequentia  sunt 
Pauli.  Qui  fateatur  vix  ullam  noti- 
liam  Latini  sermonis  superesse,  ne 
speremus  ab  eo  Latinitati  consultum, 
qui  illo  barbaro  sasculo  Festum  nobis 
mutilavit.  Jos.  Seal. 

<*  LatitaveruHt'\  A  latum,  latito.  Ut 
a  dictum,  dictito.  Idem. 

^  Latrare]  Quidam  hue  referunt  lo- 
cum Ennii  lib.  ix.  Annal.  '  Animus- 
que  in  pectore  latrat.'  Sed  vero- 
siniile  non  est  eo  Festum  aliusisse, 
ant  si  alluserit,  perperam  fecisse  cer- 
tum  est.  Hie  enim  latrat,  non  poscit, 
sed  clamat,  tumultuatur.  Quod  ex 
Honieri  Odyssea  expressit  Ennius : 
KpaSiTj  S'  ol  ivSoy  v\aKTft.  Lalrare 
veto  pro  poscere  posuit  Lucret.  lib.  ii. 
'  Nil  aliud  sibi  naturam  latrare,  nisi 
ut  quom  Corpore  sejunctus  dolor 
absit.'  Hern. 

f  Latronesi  Varro  lib.  vi.  airh  rov 
Xarpov:  i.  mercede.  Ful.  Ursin. 

Latrones'j  Lege  airh  rov  \drpov,  a 
stipe,  et  ita  viri  docti.  Piaut.  Mil. 
Gl.  1. 1 .  '  Nam  rex  Seleucus  me  opera 
oravit  maxumo,  Ut  sibi  latrones  co- 
gerem  atque  conscriberem.'  Inde 
latrocinari  pro  militare  idem  ibidem. 
Ut  autem  militibus  \drpov  latronum 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATIONE    LIB.    X. 


351 


u-!to  Tr,s  AaTgja5.'7    At  nunc  viarum  obsessores^  dicuntur  ; 

quod  a  latere  adoriuntur,  vel  quod  latenter  insidiantur. 
Latumias  ^  ex  Graeco,  et  maxime  a  Syracusauis,  qui  lato- 

mias  et  appellant,  et  habent  ad  instar  carceris,  ex  qui- 

bus  locis  excisi  sunt  lapides  ad  exstruendam  urbem. 
Laudare  '  ponebatur  apud  antiquos  pro  nominare. 
Laverniones  fures  antiqui  dicebant,  quod  sub  tutela  Deae 

Lavernae''  essent,  in  cujus  luco  obscuro  abditoque  so- 


17  Legendiim  monet  Dae.  airh  tov  Xdrpov  a  stipe  :  et  ita  viri  docti. — 18 
Vet.  lib.  apud  Ursin.  Littumias. 


NOTiE 


nomen  fecit,  sic  slips  stipatornm. 
Nam  et  stipatores  dicti  sunt.  Vario 
lib.  VI.  Dae. 

P  At  nunc  viarum  obsessoresi  Tamen 
Varro  lib.  vi.  Latrones  etiam  promi- 
litibiis  a  latere  dictos  putavit,  quia 
circum  latera  essent  regi.  Festiis 
vero  pro  gemina  notione  gerainnm 
vocis  etymon  commenlus  est.  Sed 
frnstra  uterque.  Obsessores  viarum 
latrones  dicti,  quia  id  railitesconduc- 
titii  factitabant,  qui  latrones  proprie 
dicti  sunt.  Idem. 

*•  Latumias]  L.  m.  Lautumias :  an- 
tiqua  scribendi  consuetudine,  ut 
'  Launiedon  '  pro  '  Laomedon.'  Ful. 
Ursin. 

Latumias]  Loca  unde  lapides  ex- 
Rcindebantur,  in  quje  damnati  noxii 
manu  sua  lapides  effodiebant,  unde 
et  pro  carcere  sumuutur,  duclo  a  Sy- 
racu>iani3  more,  quibus  carceres  erant 
Latomiic'.  Varro  lib.  vi.  '  Career  a 
coercendo,  quod  exire  prohibentur. 
In  iioc,  pars  quae  sub  terra  Tiiiiia- 
nuu),  idee  quod  additiint  a  Tullio 
rege :  quod  Syracnsis,  ubi  simili  do 
causa  custodiiintur,  vocantur  latomia;, 
et  de  latomia  translatuni  quod  liic 
quoque  lapicidin*  fiierunt.'  Lato- 
raiae  Xaronlai  a  Aar,  lapis  et  Te'/uvoi, 
cado.     De  Lalomiis  Plant.  Capt.  in. 


5,  '  Inde  ibis  porro  in  latomias  lapi- 
darias,  Ibiquom  octonos  alii  lapides 
effodiant,  Nisi  qnotidianus  sesqni 
opus  confeceris  Sexcentoplago  no- 
men  indetur  tibi.'  Dae. 

'  Laudare]  Nominare.  Plant. Capt. 
'  Jovem  supremum  testem  laudo  He- 
glc'    Vide  Nonium.  Idem. 

■'  LaverncB]  Lavernam  Romani  fu- 
res precabantur,  ut  instituta  sua,  et 
consilia  furandi  ac  mentiendi  fortu- 
naret.  Plautus  Cornicularia  :  '  Mihi 
Laverna  in  furtis  celebrassis  manus.' 
Horat.  *  Pulciira  Laverna  Da  mihi 
fallere.'  Sic  Graeci  eodem  modo  ora- 
bant  T7)i/  Upa^iSiKriv  ut  consilia  furandi 
ad  eflFectum  porduceret.  Erat  antem 
ea  Dea  tantum  caput,  sine  reliquo 
f  orpore.  Glossae  Grepcorum  :  Ilpaf- 
i^Ikt],  Zaifj.ovd  Tiva.  (paai,  t^v  iliffTrep  t4- 
\os  iirmBfiffav  roh  Tf  \eyofji4vots,  Kol 
TrpaTTOfxtvois'  Sih  Koi  toi  a.ya.Kjj.aTa  K€- 
(paKas  yiviffdai,  koI  to.  Bav/xaTa  dfjioiwi. 
Qurire  recte  Glossariuni  :  '  Laverna, 
npci|i5iK7j.'  Glossae  Isidori:  '  Laber- 
na,  gladiator.'  '  Laberna,ferramenta 
latronum,  velgrassatorum,velfurum.' 
'  Laberna,  latro,  aut  qui  filios  alienos 
seducit.'  Vides  plagiarium  mani- 
festo vocari  Lavernam.  Quod  et 
Ausonins  intellexit  cum  de  plagiario 
bonoruin   carniinum   ait :  '  Nee  jam 


352 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


liti  '9  furta  praedamque  inter  se  luere :  hinc  et  Laverna- 
lis  porta'  vocata  est. 

Laureati""  railites  sequebantur  ciirrum  triumpbantis,  ut 
quasi  purgati  a  caede  humana  intrarent  urbera.  Itaque 
eandem  laurum  omnibus  suffitionibus  adhiberi  solitum 
erat ;  vel  quod  niedicamento  siccissima  sit ;  vei  quod 
omni  tempore  viret,  ut  similiter  resp.  vireat. 

Lautia*"  epularum  magnificentia :  alii  a  lavatione  dicta 
putant,  quia  apud  autiquos  has  elegantias,  quae  nunc 
sunt,  non  erant,  et  raro  aliquis  lavabat. 

Lauticia "  farina  appellabatur  ex  tritico  aqua  consperso. 

Lautulae  p  locus  extra  urbem,  quo  loco,  quia  aqua  fluebat, 
lavandi  usum  exercebant. 


19  Quidam  lib.  solitos:  et  mox  pro  luere,  dividere, — 20  Al.  Lautitia,     Vide 
Kot. — 1  Alii  Leucosia. 


NOTyE 


post  metnes  ubiqne  dictum:  Hie  est 
ilie  Theo  poeta  falsiis,  Bonorum  ma- 
ia  carminnni  laverna  :'  hoc  est,  ut 
Martialis  etiam  loquitur,  alienoruin 
sciiptoiuni  plagiarius.  Jos.  Seal. 

'  Lavernalis  porta]  Vario  lib.  iv. 
'  Hinc  poiia  Lavernalis  ab  ara Laver- 
na?, quod  ibi  ara  ejus  Deap.'  Dae. 

""  Laureati}  Quia  laurus  sanguinis 
purgandi  liabet  potestatem  :  aliam 
causarn  tradit  Servins  ad  Eclog.  viii. 
'  Cur  tamen  triumphantes  lauro  coro- 
nentur,  liaec  ratio  est,  quoniam  apud 
Veteres  a  laude  habuit  nomen,  nam 
laudum  dicebant.'  Idem. 

"  Laufia]  Melius  veteres  editiones, 
Lautitia.  Porro  notum  quid  sit  Lau- 
tia,  quae  prius  Dautia  vocabanto.r. 
Eadeni  etiani  Lauta  loca,  item  lega- 
toriuin  dicebantur.  Servins  Danie- 
lis  :  'Alii  dicuni  Carinas  moiitem  no- 
niinatum,  quod  ager  subutbanus  ante 
portas  Cariis  erat.  Alii  lauta  loca, 
legatoriumque  inea  regione  instructa 
accipere  consuerant.'  Habeset  apud 
Livium.  Jos.  Seal. 


Lautia]  Omnino  legendum  lautitia, 
et  ita  libb.  vett.  Nam  lautia  aliud 
est.  Vide  '  Dacryma.'  Lautitia  a 
lautum,  quod  a  lavo,  magnifici  enim 
'  et  opulenli  homines  ante  epulas  sese 
in  balneis  lavabant.  Plant.  Terent. 
ct  alii.  Lautitia,  eadem  etiam  lauta 
loea,  item  legatorium  dicebantur.  Ser- 
vins :  '  Alii  dicunt  Carinas  montem 
nominatum,  quod  ager  suburbanus 
ante  portas  Cariis  erat.  Alii  lauta 
loca,  legatoriumque  in  ea  regione  in. 
structa  accipere  consuerant.'  Habes 
et  apud  Livium.  Seal.  Sed  aliter  hie 
locus  Servii,  nempe :  'Lautia,  loca 
legatorum,  qnap,'  &c.  Et  ita  legen- 
dus  hie  locus.  Dae. 

°  Lauticia]  "AfiivXov  intelligit.  Jos. 
Seal. 

La«<i«a]GraecisS/xuAosdicitur.  He- 
sy chins  :  &fJiv\os,  $pu/j.a  rh  e/c  Trvpov. 
*  Cibus  e  tritico.'  Dae. 

P  LautulcE]  Non  procul  Anxure, 
saitu  angusto,  inter  mare  et  montes, 
Liv.  lib.  VII.  Aliae  erant  intra  urbem 
ad  Janum   geminum.      Varr.   1.    iv. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    X. 


353 


Lkctosia'i  insula  dicta  a  consobrina  ^neae  ibidem  se- 

pulta. 
Lectus ''   dictus,  vel  a  collectis  foliis  ad  cubitandum :  vel 

quod  fatigatos  ad  se  alliciat ;  vel  a  Graeco  Xexrpov. 
Legimus  aut  scriptum,  aut  oleam/  glanderave,  etaliaquae- 

dam,  et  addita  praepositione  dicimus  coiligiraus,  deligi- 

mus. 
Legio  Samnitum  '  linteata  appellafa  est,  quod  Samnites  in- 

trantes  singuli  ad  aram,  velis  linteis  circumdatam,'  non 

cessuros  se  Romano  militi  juraverunt.+ 


2  Quidam  libri  oleram. 
inonet  Ursin.  juraveranf. 


-3  Al.  circumdati. — 4    Pro  juraverunl   legendiim 


NOT/E 


'  Lantclae  a  lavando,  quod  ibi  ad  Ja- 
iiiim  geniinum  aqnde  calidae  t'licrunt.' 
Idem. 

1  Lectosia]  Dionysius  lib.  i.  "Eirfi- 
TO.  trfifftfi  vpocTiaxov,  ri  rofivo/xa  AevKcw'ia^ 
anb  ywaiKbs  aveif/ias  Alvflov  irphs  rSi/Se 
rhv  tSttov  anodavovirris.  Legendiim  igi- 
tiir,  Leucasia.  Ful.  Ursin. 

LectosiuJi  Lege  Lencosia.  Insula  est 
Leucaniae  in  sinu  Paestano.  Ovid. 
XV.  Metam.  '  Eviucitqiie  fretum,  Si- 
culique  angusta  Ptlori,  Hippotadse- 
que  donio.s  regis,  Themesesque  me- 
talla,  Leucosiamque  petit,  tepidique 
losaria  Paesti.'  Veriun  haec  non  ab 
^neae  consobrina,  sed  a  Leucosia  Si- 
renuin  una  nomen  traxit,  ut  Lyco- 
pliron,  Strabo,  Eustathius,  in  Dionys. 
Pericg.  Plinius,  et  alii  tcstantur. 
Qiiare  legendiim  omnino  Leucasia,  (id 
quod  et  doctissimo  Cantero  in  men- 
tem  venit,)ex  Dionysio  :  I'Trtira  vf]<Tci> 
Trp6(Ti(Jxov  p  ro^voixa  iOfvro  Aeuwaffiaj', 
airh  ywaiKhs  ave^ias  Alvuov  irepl  rSvSe 
xbf   rdTrov  airoOavoviTTji .   I.   *  Postea  in 


insniam.'  Haec  insula  in  inari  Ionic  ; 
et  male  viri  docti  earn  cum  Leucosia 
conHindunt.  Dae. 

'  Lectus]  A  legendis  foliis,  ex  qni- 
biis  sibi  lectos  Veteres  sternebant. 
Euripid.  in  Rlieso  :  Kelve  xoA'«w''«s 
(pvWoo'rpuiTovs,  '  relinque  lectos  foliis 
xtratos.'  Sed  melius  lectus,  a  Kinrpov, 
amisso  p.  Varro  lib.  iv.  '  Lectica 
quod  legebant,  nude  earn  facerent, 
stramenta  atque  herbas,  ut  etiani 
nunc  fit  in  castris.  Lectos,  ne  essent 
in  terra,  sublimes  in  his  ponebant  : 
nisi  ab  eo  quod  Graeci  autiqui  dice- 
bant  XfKTpov  lectum  potius.'  Idem. 

'  Legio  Samnitum]  Videndus  Li- 
vius  lib.  X.  In  fine  scribendum,  jura- 
verant.  Ful.  Ursin. 

Legio  Samnitum  linteata]  Hoc  fuse 
describit  Livius  lib.  x.  cap.  38.  '  Ea 
legio'  (sexdecim  niillium  fiiit)  *  lin- 
teata ab  integumento  consepti,  quo 
sacrata  nobilitas  erat,  appellata  est.' 
Nam  paulo  siiperius  idem  scripserat: 
'  Ibi  mediis  fere  castris  locus  est  con- 


insuiam  appulfrunt.cuinomen  fecere  septus  cratibus  pluteisque  et  linteis 
Le;icasiam,amuliereiEneaeconsobri.  contectus,  patens  ducentos  niaxime 
na,  quic  circa  ilium  locum  obierat : '  pedes  in  onines  pariter  partes.'  Male 
et  Solin.  'Ex  consobrina  Leiicasiam  igiturpro  tircMmf/a^am  quidam  habent 
Delpk.  et  Var.  Clns.  Pomp.  I'al.  Z 


354 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Lemnisci,*  id  est,  fasciolae,  colorisae  ^  dependcntes  ex  coro- 
nis,  propterea  dicuntur,  quod  antiquissimum  fuit  genus 
coronarum  lanearura. 

Lemonia  tribus  "  a  pago  Lemonio  appellata  est,  qui  est  a 
porta  Capena  via  Latina. 

Lenones  *  ab  alliciendo  adolescentulos  appellati. 

Leparenses ;  ^  Liparitani  cives,  id  est,  Liparenses. 


5  Seal,  \eg\t  fasciw  colorice.     Vide  inf. 


NOTyE 


circumdati ;  neqne  enim  ipsi  Samnites 
linteis  tecti,  seel  conseptum  ubi  ara 
fuit,  ad  quam  sacrata  nobilitas.  Dae. 

'  Lemnisci]  Lege,  fascice  colorice. 
Seal.  A  Giaeco  A^rosdici  piitant.  Sed 
Lemnisci  Syraciisana  vox  est.  He- 
sych.  AfixviffKOvs,  ras  (mviis  'S.vpaKoi- 
aioi  raivlas.  Id  est,  '  Lemniseos  vo- 
cant  Syracusani  angnstas  t^enias.' 
Male  qiiidam  liunc  Festi  loeuni  soli' 
citat,  qui  non  lemnisci,  sed  lanisci  le- 
gendiim  esse  contendit.  Idem. 

"  Lemonia  tribus]  Meminit  Cicero 
Philipp.  IX.  et  in  Orat.  pro  Planco. 
Idem. 

"  Lenones]  Melius  Priscianus  et 
Isidorus  a  leniendo,  quod  deliniendo 
adolescentes  sedueant.  Idem. 

I  Leparenses]  Cives  Lipara?  insula: 
sive  Lipararum :  sic  enim  pluraliter 
dieitur.  Lipara>  insula  una  ex  ii^o- 
liis,  quae  Sicano  littori  objeetae.  Do- 
ciiitautem  doetissimus  Bocbartus  Li- 
paras  inoUito  sono  esse  a  Punico  ni- 
bras  vel  nibaras,  lucerna,  lampas,  tae- 
da,  fax,  et  inde  nomen  Liparis,  quia 
facis  instar  noctu  lueebant,  propter 
nocturnas  ignis  ernptiones.  Aristo- 
teles  in  mirandis  :  koI  rb  eV  tj;  AiTrapa 
5e  iTvp  (pavephv  Kat  (pXoywdes,  oxi  jxiv 
Tjfifpas,  aAA^  vvKrhs  fiSvov  KaUaOai  A«- 
yerai.  '  Et  in  Lipara  quidem  conspi- 
cuum  ignem  aiunt  atque  lucentem, 


non  interdiu  sed  noetu  tantum  ar- 
dere.'  Et  Paulus  Silentiarius  ear- 
mine  de  aquis  Pythiis:  Kal  Anrdpa  re 
vflffifi  'A<peyyes  icrTiv  d.(T&fxa  *0  vvktI  izep 
irajjipaLVOv  Tl4fj.Tr€i  \ldovs  OeiiiSeis  Tlo- 
\v\p6<l>ovs,  PpovrdiSeis.  '  Et  in  Lipara 
insula  Est  halitus  caliginosus,  Qui 
noctu  resplendens  Emittit  saxa  sul- 
phnrea,  Quaj  tonitrus  instar  valde 
fremunt.'  Sed,  quod  doctissinium 
Bochartum  latuit,  idem  Lipararum 
etymon  allusit  Scholiastes  Callimacbi 
hymn,  in  Dianam  :  vriffoi  Se  i<niv  r] 
Aiirdpa  St/ceX/cw,  fv6a  ^v  ri  X'*^''*'*' 
'}i<pai(rTov.  ecTTt  5e  fj.ia  rSiv  Alo\iSa>y. 
Aiyerai  Se  hri  aiSrjpa  Sid(popa  64vres  iv 
aitr-p  vavrai,  fudef  evpiiKouTiv  aura  iK 
rijs  avaSSiT f  us  rod  irvphs  imravOevTa,  Kol 
Sia  rovro  e/cA'^07)  7]  vricros  Atirdpa,  5ta  rb 
auTct  Std^opa  ovra  %v  yiviadat,  '  Li- 
para insula  Sicilian,  in  qua  Vulcani 
oflBcinae.  Etest  una  jEoliarum.  Aiuni 
autera  eum  plurimas  massas  ferreas 
in  earn  nautae  congessissent,eas  mane 
reperisseexcoctas  ex  ignis  eruptione. 
Quare  insula  dicta  Lipara,  quia  mas- 
sap  illae,  cum  multae  essent,  in  unam 
coaluerunt.'  Quern  locum  nisi  ita  in- 
telligas,  certum  est  non  posse  intel- 
ligi.  Nisi  potius  dicas  locum  corrup- 
tum  esse,  et  pro  Te-KavBivra  rescri- 
bendum  Xnrewdfvra,  qua  voce  Grse- 
cum  etymon  alluserit,  nempe  airb  rov 


DE    VERBORUM    SIGXIFICATIONE    LIB.    X. 


355 


Lepista/  genus  vasis  aquarii. 

Leria  ^  "  ornarnenta  tunicarum  aurea. 

Lesbium/  genus  vasis  cgelati,  a  Lesbis  inventum. 


C  Quidain  libri  Ltena. 


NOTyE 


Xiitaivfadai,  quod  est  in  stricturas 
cogi.  Gloss.  '  Strictura  AfAtiro/i^ecoi'.' 
Poiro  Lipara  alio  nomine  dicebalur 
Meligiinis,  sive  Melogonis.  Strabo, 
Stephanus,  Hesych.  Enstath,  et  alii: 
egregie  Calliniadi.  hymn,  in  Dia- 
nam:  tovs  fxiv  treriie  'Nria<f>  tvl  Ai- 
trdfn]'  \nrapT\  veov,  aWa  t<Jt'  (CTKey 
Ovvofxd  01  MfXiyovvls.  '  Illos  repe- 
rit  In  insula  Lipara  :  Lipara  nunc, 
sed  tum  erat  Nomen  illi  Bleligounis.' 
Meligunin  vel  Melogonin  hand  dubie 
per  n  in  secnnda  syllaba  Poeni  scrip- 
sere  Menaggenin.  Insula  Menaggenin, 
est  insula  eorum,  qui  pulsant  iustru- 
menta  nuisica,  citbaram,  barbiton, 
nablium,  cymbalum,  tympanum,  &c. 
Jam  haec  insula  cur  sic  voretur,  te 
doceant  haec  Aristotelis  in  lib.  mira- 
bil.  fv  /uia  Tojf  kiTTo.  vrjcriiiv  rwu  A.i6Kov 
MaXovfifvoov,  ^  KoAeTrai  Attrdpa,  Td(pov 
(Ivai  fji-vdoKoyovcn  irepl  ou  koI  aWa  fifv 
■jToAAa  Kal  repuTtiSri  \fyov(ri,  &c.  i^a- 
KovtdQai  yap  Tvfjordvuv  Kal  HVfi^dKwy 
•^X<"'>  7€A.a»Td  T€  /ufri  Gopi^ov  Kol 
KporaKwv  ivapyus.  '  In  una  sep- 
tem  ^oli  insularum,  quani  Lipa- 
ram  vocant,  sepulcmm  tradunt  esse 
circa  quod  niulta  fiunt  prodigiosa, 
&c.  Sonitum  quippe  tympanorum, 
cymbalorumque,  et  risum  cum  stre- 
pitn  crepitaculisque  manifesto  au- 
diri.'  Fabulae  dedit  occasionem  in- 
clusus  ignis,  ex  imis  terra;  cavernis 
erumpens  atque  exaestuans,  non  sine 
mugitu  et  murmure ;  quare  Paulus 
Silentiarius  supra  ait,  lapides  cxci- 
tari  7ro\v\\/6<l>ovs,  PpovrwSfts,  '  instar 
tonitrus  frementes.'  Pliua  vide  apud 


eimdem  Bocliarlum.  IJein. 

^  Lepista^  Naeviua  ai>tid  Fortuna- 
tianum  de  Saturnio  versu  :  '  Ferunt 
pulchros  pateras,  aereas  lepistas  : ' 
sed  crateras  pro  pateras  scribendum. 
Ful.  Ursin. 

Lepista'\  In  Glossario,  '  Lepistra, 
elSoi  x'^P"-^'  ^^  ^^^^  satis  olim  in 
Conjectaneis.  Varro  de  vita  populi 
Kg,  lib.  I.  '  Ubi  erat  vinum  in  mcnsa 
positum,  aut  lepestam,  ant  galeolam, 
aut  sinum  dicebant.  Tria  euim,  pro 
quibus  nunc  Acratoplioron  dicitur.' 
Qui  locus  coagmentatus  partim  ex 
Nonio,  partim  ex  schediis  Servianis, 
quae  simt  penes  doctiss.  Danieleni 
nostrum.  Jos.  Seal.  Inde  patet  vas 
vinarium  fuisse  Graecis  XeiraaT^.  Do- 
lopum  vocem  esse  docet  Eustath. 
Puto  esse  a  Grasco  AeVoj,  concha, 
quod  conchis  pro  vasis  uterentur. 
Varro  lib.  i.  de  vita  pop.  Rom.  '  Le- 
pistae  etiamnum  Sabinorum  fanis  pau- 
perioribus  plerisque  aut  fictiles  sunt, 
aut  aeneae.'  Dae. 

a  Leria]  In  ornamentis  muliebri- 
bus,  qui  sint  \rjpoi  in  Conjectaneis 
diximus.  Jos.  Seal. 

Leria]  Arjpoi  Gra>cis.  Hesych.  Xrjpoi, 

TO.  Trepl  TOIS  7WOtK€l01$  X'Tajci  KEXpffW- 

/leVa.  '  Leria,  quae  in  nudiebribus  tu- 
nicis  aurea  sunt.'  Etsi  vox  latins  pa- 
tet, nam  x^'S'i'i'es  omnes  muliebres, 
ornarnenta  omnia,  qum  vulgo  jocalia 
vocamus,  Veteribus  dicebantur  \T\poi, 
i.  nugap,  et  nugivendi,  qui  ea  venrfe- 
bant.  Plant.  Aul.  '  Ubi  nugivendis 
res  soluta  est  omnibus.'  Dae. 

^  Lesbium]    Meminere   Athcna^ns, 


350 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Letum'=  aboblivione,  quara  Graeci  A^Srjv  vocant,  dictum. 

Levir  ^  est  uxoris  meae  fraterJ 

LiBELLA  deminutivum  est  a  libra. 

Liber''  repertor  vini,  ideo  sic  appellatur,  quod  vino  nimio 

usi  omnia  libere  loquantur. 
Liberales  dicuntur  non  solum  benigni,  sed  etiam  ingenua? 

formoe  homines. 
Liberalia  ^  Liberi  festa,  quae  apud  Graecos  dicuntur  S«ovy- 

(Tia.     Naevius  ;  Libera  lingua  loquemur "  ludis  liberali- 

bus. 
Liberata  ^  ponebant  pro  effata,  id  est,  locuta.' 


7  Vett.  libb.  uxori  mece  frafer  meus:  quod  probat  Dae. — 8  Quidam  libri 
loqtmvtur. — 9  Vide  Notas. 

NOTvE 

natus  facit.'     Servius  Liherum  quasi 


Pollux,  et  alii.  Idem. 

*  Letuni]  VaiT.  lib.  vi.  '  Quom  di- 
cimns,  ollns  leto  datus  est,  quod  Grae- 
cus  dicit  A^flj),  id  est,  oblivioni.'  Et 
60  Varronis  Festique  mens  spectat, 
quod  Veteies  abstinebant mortis  men- 
tiooe,  ne  cogerentur  ^vtnpi^nuv,  ut  in 
voce  abitio  dictum  est.  Et  sic  lelhum 
quasi  A^Orji'  dicebant,  quia  mortui 
•  Securos  latices  et  longa  oblivia  po- 
tant.'  Etsi  Priscianus  a  leo,  levi,  le- 
tiim  deducit.  Idem. 

•*  Levir]  Glossar.  ayZpdiSe\<pos.  Ful. 
Ursin. 

Levir"]  Graecis  av5pdSe\<pos.  Est 
autem  ex  Graeco  Sa^p.  Quare  prop- 
terea  prima  producittir,  ut  apud  Se- 
necam  in  Octavia.  Male  enim  qui- 
dam docti  corripiunt.  Jos.  Seal. 

Levir]  Veterum  librorum  scriptu- 
ram  probo,  frater  meus.  Levir  enim 
est  viri  frater  a  Graeco  Saijp,  qualis 
Hector  erat  Helenas.  Dae. 

*  Liber]  Alii,  quod  animum  curia 
liberet  et  tristitiam  pellat.  Seneca: 
'  Liber  non  ob  licentiam  linguae  dic- 
tus  e»t  inventor  vini,  sed  quia  liberum 
servitio  curarum  animum  asserit,  ve- 
getumque  et  alacriorem  in  onines  co- 


Libasium  dictum,  quia  Graece  \oipri 
dicitur  res  divina.  Alii  aliter;  sed 
unice  placet  doctissimi  Bocharti  sen- 
tentia  :  nempe  liberum  Bacchum  dici 
Hebraea  phrasi,  qua  horim  vocantur 
principes,  id  est,  liberi.  Sic  Eccle* 
siast.  X.  17.  '  O  te  beatam  regionem, 
cujus  rex  est  filius  horim  liberorum,' 
id  est,  praeclaris  ortus  parentibus,  et 
ab  iilis  liberaliter  institutus.  Atque 
ita  nominantur  Babylonii  principes 
£s.  XXXIV.  12.  ubi  Chaldaeus  liabet 
bene  horim  filios  liberorum  sen  hero- 
um.  Inde  enim  Leroum  nomen  :  ut 
non  immerito  Nimrodum  Metbodius 
appellet  a.5i\<phv  twv  ripwwv. '  Fratrem 
Heroum.'  Idem. 

f  Liberalia]  Vide  'houorariosludoSo' 
Idem. 

e  Liberata]  Ilia  verba,  id  est,  lo- 
CUTA,  ne  Pauli  quidem  sunt.  Quare 
expimgenda.  Effata,  liberata,  defa- 
nata,  idem.  Arnobius, '  Spatiola  tem- 
plorum  defanata.'  Jos.  Seal. 

Liberata]  Liberata  templa,  id  est, 
effata.  Vide  in  voce  *  effari,'  Dele 
itaque  haec  verba,  id  est  locuta,  quae 
ne  Pauli  quidem  sunt,  sed  nugatorii 


DE    VERBORUM    S[GN  IFIC  ATION  E    LIB.    X. 


357 


Libeitatis  ''  templum  in  Avcntino  fuerat  constructum.'° 

Librile,  scapus  librae. 

Librilla^''  appellantur  instrumenta  bellica,  saxa  scilicet 

ad  brachii  crassitiidinem  in  modiim  flagellorum  loris  re- 

vincta. 
Libycus  campus ''    in  agro  Argeo  appellatus,  quod  in  eo 

prinuim  fruges  ex  Libya  allatae  sunt :  quam  ob  causam 

etiani  Ceres  ab  Argeis  Libyssa  vocata  est. 
Licitati,'  in  raercando,  sive  pugnando  contendentes. 
Lictores  ""  dicuntur,  quod  fasces  virgarum  ligatos  ferunt : 

hi  parentes  '^  raagistratibus,  delinquentibus  plagas  inge- 

runt. 
Limaces"  cochleae  a  limo  appellatae. 
Limitatus  ager°  est  in  centurias  dimensus. 
Limites  ^  in  agris,  nunc  termini,  nunc  viae  transversae. 


10  Vett.  lil»b.  constitutuni. — 11  Seal,  et  Dae.  malunt  Libr'ilia.- 
dum  nionet  Ursin.  appnnntes. 


-12  Scriben- 


NOT/E 


alictijus  qui  effari  al)  effari,  loqui,esse 
crcdidit.    Due. 

^  Libertaiis  lemplutn]  A  natre  Tib. 
Graeclii  et  conditiim  et  dedlcatum. 
Liv.  lib.  XXIV.  sect.  16.  Idem. 

'  Librilla]  Lege,  Lihrilia.  Porro 
nltiniis  temporibiis  senescentis  impe- 
rii ba;c  in  desiietudinem  abienmt. 
Sed  niagister  reriim  usus  in  eoriim 
locum  FMs/i6aWu/7j  commentiis  est :  de 
quo  apud  Vegetium.  Jos.  Seal. 

LiliriHa'\  Melius  lihrilia.  Instru- 
menta quibus  saxa  in  bosteni  libran- 
tur,  et  ipsa  etiam  saxa  loris  revincta, 
quae  omnia  ultimis  temporibus  senes- 
centis imperii  in  desuetudinem  abie- 
ruuf,  sed  niagister  rerum  usus  in  co- 
ram locum  fustibulum  commentus 
est.     De  quo  apud  Veget.  Seal.  Dae. 

I*  Liliycus  campus]  In  Argeo,  ubi 
postea  vieus  Tuseus.  Idem. 

'  Licilati]  Licitatione  contenden- 
tei.    Uode  licitari  pro  piignare,  con- 


gredi.  Enn.  '  Pars  ludicre  saxa  jac- 
tant,  inter  se  licitautnr.'  fdein. 

"•  Lictoresl  Seribenduin  apparentes, 
pro  parentes.  Vide  in  '  viatores.'  Ful. 
Ursin. 

Lictores]  Alii  a  ligandis  reis  diclos 
volunt,  ex  illo  Cicer.  pro  C.  Rabirio: 
'  I,  lictor,  coliiga  manus.'  Vide  Gel- 
lium.   Dae. 

"  Limaces]  Limax  a  limo,  quod  ibi 
vivit.  Varro  lib.  vi.  unde  Limaces 
dictae  meretrices.  Plant.  ClitelU 
'  Non  quasi  ut  \ix  sunt  liic  limaces 
llvidae.'  Llem. 

"  Limitatus  ag-cr]  In  Centurias,  in 
certa  quaedam  jugera  dimensus.  Id. 

V  Limites]  yiia;cumque  in  agro 
facta  sunt  ad  obscrvationem  finium. 
Virg.  *  Limes  agro  positus  litem  ut 
diseerneret  arvis.'  Aliquando  viee 
transversae,  ut  decumanus  limes,  qui 
agrnni  seeat  ab  Ortn  solis  ad  Occa- 
8um.    Cardo,   limes,    qui    per  agros 


358 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Limus,'J ''  pbliquus,  id  est,  transversus,  unde  et  limina. 

Lingua  non  solum  pars  corporis  dicitur,  sed  etiam  diffe- 
rentia sermonum,  promontorii  quoque  genus  non  excel- 
lentis,  sed  raolliter  in  planum  devexi. 

Lingula  '^^ "  per  deminutionem  linguae  dicta  :  alias  a  simi- 
litudine  linguae  exertae,  ut  in  calceis :  alias  insertae,  id 
est,  infra  dentes  coercita^,'^  ut  in  tibiis. 

Lingulaca/  genus  piscis,  vel  mulier  auguratrix."^ 

Liquitur,*  labitur,  fluit. 

Litatum"  alii  solutum/"  deditum  Deo,  quasi  luitatura  ; 
alii  ex  Graeco  a  precibus,  quas  illi  Xtxa?  dicunt. 


13  Al,  Limis. — 14  Quidam  libb.  Lig-u/a  ;  quod  et  inalunt  Seal.  Dae. — 15 
Pro  infra  dentes  coercitcB  legendnm  monet  Dae.  ciim  Vossio,  intra  denies  coer- 
citw. —  \GVToaiig7iratrix  qiiidam  libb.  garrulatrix.  Legendnm  nionet  Dae.  cum 
Cantero  argutatrix. — 17  Alii  libri  solitum. 


NOTiE 


currit  a  Meridie  ad  Scptemtrionem. 
Sumitnr  etiam  limes  pro  qiiavis  alia 
via.  *  Lato  te  limite  ducam.'  Virg. 
Idem. 

'I  Limus^  Bene,  non  limis,  Obli- 
quus,  transversus.  Terent.  '  Ego  li- 
mis specto.'  Subatiditur  oculis.  '  Li- 
mis ocdlis,'  id  est, '  obliquis.'  '  trans- 
versa tueiitibiis.'  Idem. 

'  Lingula'}  Jlartialislib.ult.  'Quam- 
vis  me  tigulam  dicant  equitesque  pa- 
tresque,  Dicor  ab  iiidoctis  lingula 
grammaticis.'  Ajit.  Aug. 

Lingula]  Graeci,  '  Lingula, /uDo-rpos, 
Kdl  yKcDffiris.'  Malo  tamen  Ligula,  ut 
Marlialis:  et  aliae  Glossa",  'Lingula, 
IJiVffTpiov.'  Jos.  Seal. 

Lingula]  Melius  ligula,  s'lfideii  Mar- 
tiali  lib.  ult.  '  Quamvis  me  ligulani 
dicant  equitesque  patresque,  Dicor 
ab  indoctis  lingula  grammaticis.' 
Idem  tamen  alibi  lingulam  scripsit 
lib,  11.  '  Non  liesterna  sedet  lunata 
lingula  planta.'  Sane  nuilodiiicrimine 
utrunique  a  Veteribus  usurpari  fa- 
cile crediderim.  Nam  a  lingua,  lin- 
gula, syncope  ligula.  Neque  enim  a 
ligando  dici  possit  lingula,  ut  placuit 


Cliarisio  et  Juvenalis  SchoHastse  : 
sunt  autem  variae  hnjus  vocis  notio- 
nes,  nam  ligula  sive  lingula  dicitur  in 
calceis  linguae  instar  fastigiatum. 
Martialis  supra.  Item  ligula  in  tibiis, 
quam  pariter  yXwao'i^a.  Graeci  vocant. 
Lucian.  Ets  rijj'  •yXwaalha.  tov  av\ov 
XiiTTov  Ti  efiTTpe'iv.  '  Tenue  quiddam 
iu  fistnl^e  ligulam  spirare.'  Ligula 
etiam  instrumentum,  quo  aromatarii 
unguenta  educunt  e  vasis,  item  gla- 
diolus in  speciem  linguae  factus.  Item 
mensura,  quarta  parscyathi.  Dae. 

*  Lingulaca]  Piscis,  linguae  speci- 
em  referens,  Graecis  ^ovyXoia-ffos,  a  /Sou 
particula  epitatica  et  y\<io-a-n,  lingua. 
Non  quod  bovis  linguam  referat,  ut 
male  quidam  putavit.  Latinis  solea 
dicitur.  lode  facete  lingidacam  lo- 
cuteleiam  mulierem  Plautus  vocavit 
Casin.  ii.  2.  '  Vin'  lingulacas  P  quid 
opus  est,  quando  uxor  domi  est  ?  Ea 
lingulaca  est  nobis,  nam  nunquam 
tacet.'   Idem. 

'  Liquitur]  *  Turn  corpore  sudor 
Liquitur.'  Virg.  Idem. 

"  Litatum]  Liture,  solvere,  a  verbo 
luo :  nam   et  prius  lulare  dicebatur. 


DP.    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    X. 


359 


Liti  cecidisse  '*  "tJIcitur,  qui  ejus  rei,  de  qua  agebat,  cau- 
sam  amisit. 

Lituus  5  appellatus  est,  quod  litis  sit  testis :  est  enim  genus 
buccina3  incurvae,  quo  qui  cecinerit,  dicitur  liticen.  En- 
nius  :  Inde  loci  lituus  souitus  efFundit'9  acutos. 

Lixabundus,^  iter  libere  ac  prolixe  faciens. 

Lix£e/  qui  exercitura  sequuntur  quaestus  gratia :  dicti, 
quod  extra  ordinem  sint  militia?,  eisque  liceat,  quod 
libuerit  :  alii  eos  a  Licha  appellatos  dicunt,  quod  et 
ille  Herculem  sit  secutus :  quidam  a  liguriendo  quaes- 
tum. 

LocATUM,^  posituni. 

Locupletes,'^  locorum  multorum  doniiui. 

Loebesum*^  et  loebertatem  antiqui  dicebantliberum  etliber- 
tatem  :  ita  Graeci  Ao</3^  et  AeZ/Sw. 


18  A\.  LUis.~\9  W.effudit. 


NOTiE 


Varro  apud  Noniiim  in  voce  '  liitavi.' 
'  Habes  qui,  et  cujus  rei  causa  fece- 
rim  hecatoiiiben,  in  quo  ego,  ut  pulo, 
quoniam  est  lucre,  solvere,  lutavi.' 
Optirae  igitnr  Festiis  lilatum,  solutum, 
'  Deo  deditum'  interpretatur  :  nam  et 
inde  litare  in  sacrificiis  KaKKupuv. 
Idem. 

*  Liti  cecidisse'\  Liti  pro  lite.  '  Lite 
cadere '  dictum,  ut  *  causa  cadere.' 
Idem. 

y  Lituus]  Tuba  incurva  Ef|uitutn 
propria,  ita  dicta,  non  a  lite,  ut  vult 
Festus,  sed  a  Gr<tco  Ait^s,  tenuis, 
acutus.  Litui  enini  acutus  est  sonus. 
Idem. 

^  Lixabundus]  Glossa;  Isidori : 
*  Lixabundus  ambulat,  qui  volupta- 
tis  causa  ambulat.'  Jos.  Seal. 

*  Lixtf]  Potius  a  /ix,  aqua,  quia 
ronim  munus  erat  aijuam  ferrc  niili- 
tibus.    Vel  a  lixundo,  coquendo,  quia 


cibos  coquebant  militibiis.  Dae. 

"  Loeutum]  Locare,  ponere.  Virg. 
*  Fundamenta  locant  alii.'  Idem. 

'^  Locupletes]  Proprie,  qui  locis,  id 
est,  agris,  pleni  sunt.  Plin.  1.  xviii. 
cap.  3.  '  Locupletes  dicebant  loci, 
hoc  est,  agri  plenos.'  A  /ocus:  ita  an- 
tiqui agrum  dicebant,  et  pies  plenus  a 
pleo.  Unde  impleo.  Idem. 

"^  Lcebesum]  Ut  ex  Graeco  exem- 
plo  apparet,  oe  pro  ei  usurpatum 
fuisse,  dicebat  fortasse  Pompeius: 
itaque  Lcebeswn,  pro  Leibesum,  sive 
Leiberum,  et  Laberlatem  pro  leiberta- 
tern  scribebant:  postea  Leiberum,  et 
Leibertatem,  ad  extremuui  Liberum, 
et  Libertatem.  Ex  tat  apud  me  dena- 
rius C.  Ca8sii,  in  quo  scriptum  est : 
I.EIBERTAS :  sic  in  aliis  T.  Deidi. 
L.  Opeimi.  C.  Serveili.  Quis  au- 
teni  usus  fueril  hujus  diphtliongi  do- 
cuit   Lucilius  a|>u(i   Quintilianum,  et 


360 


SKX'I'I    POMPEK    FKSTI 


Longitrorsus  *  sic  dicitur,  sicut  dextroisus,  sinistrorsus. 
Lotos,'  arboris  genus,  ex  ciijus  materia  frequenter  tibiee 

fiebant,  ciijus  baccis  pasti  quondam  Lotophagi  dicti. 
LucANi  s  appellati  dicuntur,  quod  eorum  regio  sita  est  ad 

partem  stellae  luciferae :  vel  quod  loca  cretosa "   sunt, 

id  est,  multse  lucis,  vel  a  Lucilio '  duce,''  vel  quod  pri- 

mitus  in  luco  consederunt. 
Lucar'  appellatur  aes,  quod  ex  lucis  captatur.^ 


20  Legendum  monent  Seal.  Dae.  terosa.     Quidam  libb.  Iiabent  alherom. 
— 1  Rescribeuduni  monet  Dae.  a  Lucio. — 2  Quidam  capiatur. 


NOT^ 


.Scaninm,  Nigidius  apnd  Gellium,  et 
Longum,  atque  Teientianiis.  Sed  et 
Cotta  apud  Ciceioiiem  lib.  iii.  de 
Oratore  reprehenstis  est,  quod  Iota 
tolleret,  et  E  plenum  diceret.  Vide 
'  Ab  oloes.'  Ant.  Aug. 

Labesum]  Serviana  schedia:  '  Sa- 
bini  Cereiem  panem  appellant :  Li- 
beritni,  Lnebasiuni,  quia  Graece  Xoi$r] 
dieitur  res  divina.'  Jos,  Scat. 

Labesum]  Pro  ei  vel  i  terminatione 
Graeca  Veieres  scribebant  a.  Sic 
oloes  pro  illis.  Loebesum  pro  leibesum 
vel  libesum,  id  est,  liberum.  Loebertas, 
libertas.  Dae. 

«  Longitrorsus]  Ad  longum,  in  lon- 
gum, longum  versus.  Idem, 

f  Lotos}  Arbor  est  Lydiae,  unde  ti- 
biae fiebant,  quae  et  ideoAoyroiGraecis 
dictEB.  Euripid.  et  alii.  Latini  etiam 
loti  pro  tibiis.  A  loto  dicti  Lotophagi 
populi  et  Lotophagitis  insula.    Idem, 

s  Lucani]  Italiae  populi,  qui  Brut- 
tios  complectebantur,  a  Samnitibus 
orti.  AivKavol  Grsece  a  XevKhs,  albus, 
non,  quod  eorum  regio  sita  sit  sub 
parte  stellae  luciferae  :  sive,  quod  eo- 
rum loca  arosa  sint :  ita  enim  legen- 
dum, non  cretosa:  sed  quod  eorum 
terra  albescat,  propter  argillam  for- 
tasse.  De  Lucanis  fuse  Strabo  lib. 
VI.  Idem. 


^  Vel  a  Lucilio  duce]  Rescribendum 
a  Lucio.  Ex  Eustatli.  in  Dionys.  Pe- 
rieg.  'H  de  rwv  AevKavui'  ir6\is  \evKdvrj 
^apvrdvws  i\fy(TO  cnrh  Aeu«ioi>  tiv6s,  I. 
'  Lucanorum  urbs  Lucana  gravitone 
dicebatur  a  Lucio  quodam.'  Neque 
a  Lucilio  utiquam  Lucunia  dici  potu- 
isset.  Quamvis  neque  a  Lucio  formari 
potest  Lucania.  ^'era  nominis  ratio, 
quam  supra  posuimus.  Idem. 

'  Lucar]  Vide  infra  '  Pecunia.' 
Plutarch,  probl.  Aia  tI  rb  TeXovfievov 
els  6eas,  XovKap  KaXovcnv ;  ^  '6ti  iroWd 
ecTTiv  &\\a  Trepi  tt)^  irdMv  aveifieva  deo7s, 
&  Ka\ov(n  XovKovs,  koI  tt/i'  anh  tovtuv 
irpScroSov  els  Tas  64as  avi\KiffKOV .  Glos- 
sar.  '  Lucar,  Qearpinibv  apyipwv,'  FuL 
Ursin, 

Lucar]  QearpiKhv  a  Cliarisio,  et 
Glossis,  itemque  nicrOhs  airh  (plcricov. 
Apud  Livium  lib.  in.  '  Pylhio  Apol- 
lini,  republica  vostra  bene  gesta  ser- 
vataque,  lucris  meritis  donum  mitti- 
tote :'  nulla  coutroversia  legimus, 
lucaris  meriti  donum :  ex  eo  lucare  da- 
batur  pecunia  in  sumtus  et  inipen- 
sas  scenicas,  unde  dearpiKby  vertunt 
Grammatici :  quibus  impensis  mo- 
dum  factum  fuisse,  et  lucar  histrio- 
num  coercitum  temporibus  Tiberianis, 
refert  Tacitus  Annali  primo.  Invenio 
in  veteri  inscriptioue,  lucar  IiiiiIn^ 


tJE    VERBORUM    SIGNIFICATION!.;    LIB.    X. 


3GI 


Liicaria  '^  festu  in  Iiico  colebant  Romani,  qui  permagnus 
inter  viani  Salariam  et  Tiberim  fuit :  pro  eo,  quod  victi 
a  Gallis  fugientes  e  praelio  ibi  se  occultaverunt. 

Lucaris  pecunia,'  quae  in  luco  erat  data. 

Lucem  facere ""  dicuntur  Saturno  sacrificantes,  id  est, 
capita  detegere. 

Lucerenses,"  et  Luceres,  quae  pars  tertia  populi  Romani  est 
distributa  a  Tatio,  et  Romulo ;  appellati  sunt  a  Lucero 
Ardeae  rege,  qui  auxilio  fuit  Romulo  adversus  Tatium 
bellanti. 


NOT^ 


REDEMPTUM  A  REP.  Tertnlliaiiiis 
adversus  Gnosticos :  loquitur  au- 
tem  de  pra?cursore  Domini :  *  Ipse, 
clausula  legis,  et  Prophetarum,  nee 
Prophetes,  sed  angelus  dictus,  cou- 
tumeliosa  caede  truncatur  in  puellae 
salticee  lucar.'  Eleganter.  Samliicar 
erat  merces  saltatorum,  et  liistrio- 
iiuni.  Plutarclius  vertit,  7h  TiXuvjxtvov 
(Is  Tos  64as.    Jos.  Seal. 

i«car]  Vide,  'Pecunia quae  eroga- 
tur  in  ludos,'  &c.  Dae. 

'^  Lucarial  A  luce  dicta  vult  Varro 
lib.  V.  '  Lucaria  item  a  luce,  quod 
propter  iucem  amissam  is  cultus  in- 
stitutus.'  Sed  frustra;  Luearia  enim 
a  luco,  luevs  a  luce,  quod  accensis  fii- 
nalibus  lucum  implebant  luce,  etsi 
contra  Servius :  celebrabantur  au- 
tem  lucaria  14.  Kal.  Sextiles  intra 
Tiberim  et  viam  Salariam,  quaa  a 
porta  Collina  in  Sabinos  mittit.  Idem. 

'  Lucaris  pecunia]  Vide  '  Lucar.' 
Idem. 

■"  Lucem facere'\  Qui  nios  ante  bel- 
lum  Trojauum  fuerat  aperto  capite 
sacrificandi,  is  post  lEnajd  in  Italiam 
adventiim  obsolevit,  quod  cum  ille 
A'eneri  rem  divinam  faceret,  caput 
operuit,  ne  ab  Ulysse  cognilus  sacri- 
ficiuni  inlerruinpere  cogeretur.  Id 
Italici  postea  tenuere,  soli  tantum 
Saturno  antiqiio  more  capite  ajjerto 
sacra  facientes,  quia  apud  ejus  arani 


supplicabant,  qua  illi  ante  bellum 
Trojanum  in  imo  clivo  Capitolino  di- 
cata  fuerat.  Vide  'Saturnia'  et 
'  Saturnio  sacrificium  fit.'  Scaliger 
'lucem  facere  Saturno'  ideo  dictum 
putat,  quod  cereis  accensis  illi  pre- 
ces  conciperentur,  quapropter  etiam 
Saturnalibus  Cereos  proceribus  mit- 
tebant  pauperes  clientes.  Neque  Sa- 
turno tantum  ita  capite  aperto  sa- 
crificium fiebat,  sed  Honori  etiam, 
teste  Plutarcho.  Dae. 

"  Lucerenses]  A  Lucumone,  vel  a 
verbo  Etrnsco,  Varro  lib.  iv.  de  Lin- 
gua Lat.  a  Lucumone,  vel  Lucretino, 
vel  a  Luco  Asconius  lib.  in.  Verrin, 
Lucerum  nominis  et  originis  causa 
incerta  Livio  lib.  i.  Lucerenses  a  Lu- 
co asyli  Plutarc.  in  Romul.  Festui 
liic  a  Lucero,  sed  verbo  *  Lucomedi '  a 
Lucomo.  Vide  etiam  verbo  '  Lucumo- 
nes  ;'  de  eisdem  enim,  ut  arbitror,  lo- 
quitur. Ant.  Aug. 

Lucerenses]  Romani  primum  trifa- 
riam  a  Romulo  et  Tatio  dispertiti 
fuerc.  Alii  Kamnenses  a  Romulo, 
alii  Tatienses  a  Tatio,  Luceres  alii  et 
Lucerenses  vel  a  Lucumone  vel  a  Lu- 
cero, vel  a  Luco  quem  lucum  Romu- 
lus asylum  fecit.  Vel  a  verbo  Etrns- 
co. Quae  sententiarum  varietas  ef- 
fecit,  ut  vera  nominis  causa  incerta 
sit,  ut  et  Livii  aetate  etiam  incerta 
Aiit,  qui  lib.   I.    '  Lucerum,  joquit, 


362 


SEXTI    POMPEM    FESTI 


Lucetium  °  Jovem  appellabant,  quod  eum  lucis  esse  cau- 

sam  credebant. 
Lucius,''  praenomen  est  ejus,  qui  primura  fuit,  quia  oriente 

luce  natus  est. 
Lucomedi  i  a  duce  suo  Lucomo '  dicti,  qui  postea  Luce-: 

reuses  appellati  sunt. 
Lucomones  '  quidara  homines  ob  insaniam  dicti,  quod  loca, 

ad  quae  venissent,  infesta'*  facerent. 
Lucretilis'  raons  in  Sabinis. 


3  Scaliger,  probanteDac.  legit,  a  duce  suo  Lucumone. — 4  Quidam  lihri  fesla. 


NOTiE 


nominis  et  originis  causa  incerta 
est.'  Dae. 

"  Lucetius]  Glossar.  'AovKtpios  Zeis.' 
Ful.  Ursiti. 

Lucetius]  Glossie  :  '  Luceriiis  Zeis.' 
Utrubi  error,  nescio.  Gelliiis  habet 
Lucetius.  Jos.  Seal. 

Lucetius]  Gellius  lib.  v.  cap.  12. 
*  Item  Jovis  Diespiter  appellatiis,  id 
est,  dieiet  Iiicis  pater.  Idcirco  simili 
nomine  Dijovis  dictus  est,  et  Luce- 
tius, qnod  nos  die  et  luce  quasi  vita 
ipsa  afficeret  et  juvaret.'  Servius  ad 
illud  Virg.  ix.  /Eneid.  'Lucetium 
portae  subeuntem  :'  'Solum  hoc  no- 
men  est,'  inquit,  *  quod  dictum  a  Vir- 
gilio,  a  nullo  alio  reperitur  auctore. 
Sane  lingua  Osca  Lucetius  est  Jupi- 
ter, dictus  a  luce  quam  praestare  di- 
citur  hominibus:  ipse  est  nostra  lin- 
gua Diespiter,  id  est,  diei  pater. 
Horatius:  '  Namque  Diespiter.'' 
Glossae  ; '  Lucerius,  Zeis.'  '  Jupiter.' 
Leg.  Lucetius.  Dae. 

P  Lucius]  A  luce,  qui  oriente  luce 
natus.  Idem. 

1  Lucomedi]  Legendnm  a  Lucu- 
mone, Propertius  vocat  Lucmonem. 
'  Prima  galeritus  posuit  tentoria  Luc- 
mo.'  Jos.  Seal. 

Lucomedi]  A  Duce  suo  Lucomo.  Op- 
time  Scaliger,  a  duce  $uo  Lucumone. 


Vide  '  Lucerenses.'  De  iis  enim  hie 
loquitur.  Porro  Lucuniones  reges 
suos  dicebant  Tusci  a  Lycaone  Ar- 
cadi^e  rege.  Tusci  enim  ex  Arcadia. 
Servius  II.  i^neid.  '  Lucumones,  qui 
reges  sunt  lingua  Tuscorum.'  Et  lib. 
VIII.  '  Tuscia  duodecim  Lucumones 
habuit,  id  est,  reges.'  Dae. 

"■  Lucumones]  Ausonius  ad  Tiieo- 
nem  :  '  Scillito  decies  si  cor  purgeris 
aceto,  Anticipesque  tuum  Samii  Lu- 
cumonis  acumen.'  Ita  legendus  est 
locus  Ausonii,  ut  in  Ausonianis  lec- 
tionibus  diximus.  Jos.  Seal. 

Lucumones]  Qui  apud  Arcadas  Av- 
Kaoves,  iiapud  Tuscos,  qui  ex  Arcadia 
in  Italian!  venere,  Lucumones  dicti 
sunt,  ut  optime  Scaliger  in  notis  ad 
Orphei  initia.  Sunt  auteni  \vKdoves, 
qui  alio  nomine  KoKwdpuiroi,  qui  sci- 
licet melanchoiiae  genere  laborant, 
quae  KvKavBpwirla  dicitur,  a  Lycaone 
Arcadiae  rege  nonien  sortiti,  qui  a 
Jove  in  lupum  fertur  conversus. 
Unde  Lucumo,  insanus.  Auson.  ad 
Theonem :  *  Scillito  decies  si  cor  pur- 
geris  aceto,  Anticipesque  tuo  Samii 
Lucumonis  acumen.'  Dae. 

^  Lucretilis]  Horat.  Od.  17.  lib.  i. 
♦  Velox  amcenum  saepe  Lucretilem 
Mutat  Lycaeo  Faunus.'  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONS;    LIB.   X. 


363 


Luctus,et  lugere,*  a  Graeco  trahuntur  KuttHv,  vel  x6%sivj 

Luculeutus "  a  luce  appellatus. 

Liicuntere  ^  "  genus  operis  pistorii. 

Lues^  est  diluens  usque  ad  nihil,  tractum  a  Graeco  Kusiv. 
Hinc  dictum  lutura  terra  humore  soluta  ;  etlustratio,  qua 
quid  solvitur,  ac  liberatur  :  hie  et  Xurqa.  «7ro  t^j  Awo-cwj,  id 
est,  solutione  auri :  Xurpa  enim  libra  est. 

Luma  7  ^  genus  herba?,  vel  potius  spinas. 

Lumbago  ^  vitium  et  debilitas  lumborara. 


5  Al.  Xv^av. — 6  Al.  Lticunter,  Luceniem,  Lacunrem.     Vide  inf. — 7  '  Male 
in  Ms.  Lima  vel  Lina.'  Dae. 


NOTiE 


'  Lucius,  et  lugere]  Lege  Xviruf  vel 
Aufeif.  Av^w  est,  singnltio.  Sed  luagis 
placet  a  \vTre'tv:  ir  facile  miKatur  in 
y.  Idem. 

"  Lucuhutus']  A  luce,  luculentuSf  ut 
a  'Into,'  '  lutulentns.'  Lnculentus 
caminus,  qui  Ince  plcniis  est,  qui 
splendet.  Horat.  '  Jamdudum  splen- 
det  focus.'  Sed  per  nietaplioram  ad 
alia  transfertur  :  sic 'Inculenta  ora- 
tio,'  '  Inculenta  auspicia,'  id  est,  per- 
spicua,  pnlcra,  bona.  Sic  '  luculen- 
tuni  pijediiim,'  dixit  Plant.  Idem. 

^  Lucuntere^  I^ege ,  Lucunter,  qnod 
Gra?cnni  est,  \evKavTr]p,  ab  asper- 
sione  farinae,  quje  alba  est.  Dicitnr, 
et  lucuns,  lucutilis.  Vairo  irepnrAy, 
trep]  (pt\ocro(pias  :  '  Ac  nulla  ambrosia, 
ac  nectar,  non  alia,  sarda',  Panis, 
pemma,  Incuns,  cibu'  qui  puiissimu' 
niulto  est.'  Idem  crKiafxaxia.,  Tfpl 
7v<pov '.  *  Vinuni,  peninia,  Incuns  iili 
nihil  ista  niinistrant.'  Ab  eo  vnoKopia-- 
TiKhf,  lucunrulus.  Glossae,  *  Lucun- 
ciilu.*,  Trryau'iTTis.'  Afranius  Fratriis  ; 
'  Pistori  non  :  at  cur  non  sci  iblita- 
rio?  Ut  mittat  fratris  filio  lucuncu- 
loii.'  Ita  eniui  legendum  in  Afranio. 
TertuUianus  libro  de  Spectaculis: 
'  .Stiilicidia  inellis  de  livacunlo  venc- 


natc'  Lege,  de  lucunculo.  Apuleiiis 
iibro  X.  de  pistore  dulciario  :  '  hie 
panes,  crustula,  lucunculos,  bamos, 
latercnlos,  plura  scitamenta  mellita.' 
Jos.  Seal.  Verum  de  Etymo,  ob- 
stat,  quod  prima  in  lucutUer  et  lucunt 
brevis  est,  quae  produceretur,  si  esset 
a  \evKavT-hp.  Quare  omnino  verum 
est  lucunter  esse  a  yXuKavriip  ut  a 
XXa'iva,  leena.  A  7Ao|,  yAaicrhs,  lac  : 
sic  yXvKauT^ip,  lucanter,  lucunter :  sic 
yXvKdfts  yXvKovs,  glucuns,  ut  TrAo/cJeiy 
TrAaKovs,  Tvp6fis  rvpovs,  subintelligitur 
&PTOS,  panis.  Sahnasius  apud  ^lium 
Lumpridium.    Dae. 

y  Lues'\  Morbus,  a  luendo,  id  est, 
solvendo,  quia  eo  solvuntur  corpora. 
Idem. 

^  Luma]  Glossarium :  '  Luma,  /3o- 
TOJ'Tj  dfiola  TjSvdffixcii,  ifju  rivts  trorapioyd' 
Tova  KoXovaiv,  &KKoi  Ka,\aySvQr}v,  Quae 
omnia  falsa  sunt.  Neque  enim  Luma 
est  licrba,  sed  spina  :  unde  '  Falces 
lumariae'  Varroni :  neque  siniilis  Po- 
tamogitoni,  neque  Potamogiton  Ca- 
lamintha?.  Jos.  Seal. 

''■  Lumbago]  Gloss.  '  Lumbago, 
iVx'w  vo<Tr\fxaTa,'  '  Lumborum  niorbi.' 
Ita  enim  legendus  liic  locus  :  noD,  ut 
Vulcanius,  Xcrxvoi  ifiixara,  Dae. 


3G4 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Lura  ^  OS  ciilei,  vel  etiam  utris,  unde  lurcones  capacis  gulae 
homines,  et  bonorum  suorum  consumptores. 

Luridi/  supra  modum  pallidi. 

Luscitio/  vitiura  oculorum,  quod  claiius  vesperi,  quam 
meridie  cernit. 

Lustra '^  significant  lacunas*  lutosas,  quae  sunt  in  sylvis, 
aprorura  cubilia :  a  qua  similitudine  ii,  qui  in  locis  ab- 
ditis  et  sordidis  ventri  et  desidiae  operam  dant,  dicun- 
tur  in  lustris  vitam  agere :  et  cum  ejusdem  vocabuli 
prima  syllaba  producitur,  significat  nunc  tempus  quin- 
quennale,  nunc  populi  lustrationem. 

Lustrici*  dies  infantium  appellantur,   puellarum  octavus, 


8  Malunt  Seal,  et  Dae.  ex  vett.  edd.  lamas. 


NOT^ 


1°  Lxira]  Atisonius  Lora,  etiam  pro 
ipso  utre  in  Periocha  decinia  Odys- 
seae,  qnod  Honiero,  a<rK6s.  Jos. 
Seal. 

Litra']  Utris  vel  os  ciilei,  quia  fit 
ex  corio,  quod  lurum  sive  lorum  dici- 
tur.  Eo  usus  Ausonius  pro  ipso  utre 
in  Periocha  decima  Odysseae,  quod 
Homero  uctkos.  Usus  et  Lucilius  : 
'  In  OS  prius  accipiani  ipse  Quam 
gladium  in  stomacho,  lura,  ac  pulmo- 
nibu'  sisto.'  A  lura  dicti  lurcones 
et  lurcari,  quasi  lurieones  et  luricari, 
lioc  est,  cibos  in  utrem,  in  ventrem 
ingerere.  Lucil.  '  Ut  lurcarentur 
lardum,  et  carnaria  furtim  Patrum 
conficerent.'  Dae. 

<^  Luridi]  Graeci,  '  Lnridus,  iKrtpi- 
Khs,  iixpis.'  Jos.  Seal, 

Luridi]  A  lore.  Qui  lori  colorem 
referunt.  Dae. 

J  Luseilio]  Oculorum  vitium.  Sed 
quale  sit,  magistri  veteres  anibigunt. 
Alii   enim  cum   Varrone  luscitiosos 


magis  placet,  praesertira  cum  Plinius 
scribat  luscitiosos  Grjecis  dici  wkto.- 
XuTras,  hoc  est,  nt  exponit  Galenus, 
Tovs  TTjs  vvKThs  uAaovs,  nocte  caecos. 
Vide  '  Nuscitiosum.'  Idem. 

^  Lustra'\  Pro  iacunas  ex  vett.  editt. 
melius  lamas.  De  qua  voce  supra 
dictum  est.  Lustra  autem  per  w  te- 
nue  proprie  ferarum  cubilia  a  luto 
dicta,  et  per  nietaphoram  pro  popi- 
nis  et  lupanaribus  sumuntur.  Cum 
vero  lustrum  per  u  densum,  quasi  lous- 
<ru/n,  tempus  quinquennale  significat, 
a  luendo,  solvendo,  quod  quinto  quff- 
que  anno  vectigalia  et  ultra  tributa 
per  Censores  persolvebantur.  Varro 
lib.  V.  significat  et  lustrationem,  id 
est,  expiationem,  quae  censu  perac- 
to  Suovetaurilibus  fiebat.  Vide  Li- 
vium.  Idem. 

'  Lusti'iei']  Tertnllianus  liunc  diem 
vocat  Nominalia  libro  de  Idololatria  : 
'  Circa  officia  vero  privatarum  et 
conimunium    solennitatum,   ut   togae 


esse  dicunt,  qui  nihil  vident  vesperi,  purap,  ut  Sponsalium,ut  Nuptialinm, 
alii  cum  Festo,  qui  clarius  vesperi,  ut  Noniinalium,  nullum  putem  peri- 
quam  meridie.     Mihi  prior  sententia     culum  observari  de  fiatu  idololatriae.' 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    X. 


365 


puerorum  nonus,  quia  his  lustrantur,  atque  eis  nomina 

impouuntur. 
Luxa  ^  membra  e  suis  locis  mota,  et  soluta  ;  a  quo  luxurio- 

sus  in  re  familiari  solutus. 
Luxantur,''  a  luxu  dictum,  id  est,  luxuriantur. 
Lych  Apollinis  oraculum '  in  Lycia  maximae  claritatis  fuit 

ob  luporum  interfectionem  :  Xuxog  enim  lupus  est. 

NOT-E 

Glossariiim  :    '  Nominalia,    ovofiaro-  ret,   ut    hodie    apud    nos.    Polyapn. 

Beffia.'     Graeci    aiJ.(piSp6fji.ia.      Glossae  Strat.    lib.    vi.    Kvpioy   elvai  rrjs   64- 

Graecorum  :     aiJ.<piop6fj.ia,  Tj/J-epa  ayofj.4-  aeoos  rov   ov6ixaros   rov   naiSiov.    '  Ma- 

vt)  Tois  TraiSi'ois,  iu  f)  rh  Pp4<pos  wepl  tjV  gistrum  esse  impositionis  nominis  fi- 

fariav  i<p(pov  Tp^xovrfs  kuk\v,  Kol  ine-  lii:'    en   eire  le  parrain.     Aliqiiando 

Tidiffav  auT^  ovofMa,  Bre  virh  twv  oiKeicDv  etiain   omina    captabant,    ut    nomen 

Koi  <pl\(i;v  Suipa  iirtfjiireTo.     Quae  omnia  imponerent.     Acceiisis  enim   multis 

explicant    morem  Atlieniensium  qui  luminibus  unicuique  nomcn  assigna- 

extat   apud  Terentium,  in   protatica  bant,  atque  ejus  riemum,  quod  ceteris 

persona    primae    scenai    Pliormionis  extinctis   supervixerat,   nomen    arri- 

Comoedias.     Non   tamen   in   Aniplii-  piebant,ac  puero  iinponebant.  Idque 

dromiis  imponebant  nomina,  iit   liic  sua  sptate   adbuc  observatuni  fuisse 

dicitur  :  sed  decima  post  natum  pise-  queritur  D.  Ciirysostomus  in  4.  ca- 

rum  die.     Itaque  apud  Suidam  inte-  put  prioris  ad  Corinthios.  Dae. 

griora  liapc    verba  habentur,  koI   rp  b  Luxa]  Glossae  :  '  Luxum,  o-Tpe'/tt- 

BeKarr)   (riBecrav  avr<f   ovojxa,     Sed  de  /"a,  t)  Xvyia/xhs,  i)  dcroiTia.'  Jos.  Seal. 

lustrico  die  amplius  vide  Plutaicbum  Luxa  memOra']    A  liiOy  Itdum  et  lux- 

in  Qua;stionib.  et  Macrobium  lib.  i.  urn.     Unde   luxus,  a,um,  quod  solu- 

Saturualiorum  de  Nundina  Dea.  Jos.  turn,   suo  loco   motum    est ;    a   quo 

Seal.  luxus,  us,   animi  dissoluti  et  suo  lo- 

Lustrici]  Lustricus  dies,  quo  infans  co  moti  vitium  :  inde  luxuries  et  luxu- 

liistratiir,  id  est,  expiatur,  purifica-  riosus,  Ifc.  Dao. 

tur,     Sueton,  Neron.  cap.  G.    *  Ejus-  *'    Luxantur]    Glossae  :    '  Luxatur, 

dem  futiirae  infeliritatis  signum  evi-  avaaiffcei.'  Jos.  Seal. 

dens  die  lustrico  extilit.'     Ideo  '  lus-  Luxantur]  Gloss,  'luxatur,  avaada- 

tralis  solemnitas' dicitur  Symmaclio.  iret:'  infarcit,  iniplet.     Quern  locum 

Et   liunc    puellarum   octavum   fuisse  frustra  solicitavit  doctissimus  Vulca- 

nonumque      puerorum      consentiunt  nius.     '  Nunc    vero,'   ut  ait  Nonius, 

Plutarch,    et   Macrob.    Tertullianus  '  vulsum   et  suo   loco   motum  luxari 

earn  diem  liebdomadae  ullimam  vocat,  ignari  Latine  dicimus.'  Dae. 

quod  non   repugnat.     Nihil  enim  ve-  '  Lyeii  ApoUhiis  oraculuni]  '  Lycias 

tat,  ut    optinie    doctiss.  Casaubonus  sortes  '  vocat  Virgil.  « Italian!  Lyciae 

in    Persium,   diem   eandem   ultimam  jussere  capessere  sortes.'  Ipse  Apol- 

esse  hcbdoniadic  et  nalivitatis  ocla-  lo  '  Lycius  Avkios  '  Gra?cis,  quod  in 

vam   vel  nonani.     Ita  autcni  nomen  Lycia  cultiis,  non  vero  ob  lupos  inter- 

imponebant  :   eligebant    scilicet  ali-  fectos,  etsi  ob  eandem  causam  eum 

quern,  qui  pra'csset  liuic  nominis  im-  \vkokt6vov    dictum    fuisse    repcrias. 

position!,  «ju8(|uc  quasi  magister  io-  Vide  Hesycli.  Dae, 


366 


FESTI    DE    VERB.    SIGNIF.    LIB.  X. 


Lycophos  "^  Grseci  dicunt,  quod  nos  primum  tempus  lucis  : 
dictum  autem  lycophos,  quasi  Aeuxov  <?>wj,  id  est,  lumen 
candidum. 

Lymphse '  dictee  sunt  a  nymphis  :  vulgo  autera  memoriae 
proditam  est,  quicumque  speciem  quandam  e  fonte,  id 
est,  effigiem  nymphae  viderint,  furendi  non  fecisse  finem, 
quos  Greeci  vujx^oXyjTTToyj  vocant,  Latini  lymphatos  appel- 
lant. 

Lyrnessiades,"^  ab  oppido  Phrygiae  Lyrnesso  dicti.'° 


9  Quidam  libri  in  pro  est.—\0  Legendum  monet  Dae.  dicta. 


NOTiE 


^  Lycophos}  Immo  dictum,  quod 
AvKT],  lux,  apud  Veteres  :  unde  man- 
sit  in  afj.(l>i\vKr).  Inde  etiam  lux,  et 
lucere.  Jos.  Seal. 

Lycophos]  Graece  XvKdcpws  sunimum 
diluculnm, ultima  pars  noctis  sub  ex- 
ortum  aurorae,  non  a  \evKhv  (pUs  ut 
putat  Festus,  sed  a  Aukij,  prima  lux, 
quae  vox  mansit  in  afxcpiXviqi.  Dae. 

'  LyinphcB]  Quasi  nymphae,  n  mu- 
tato  in  I.  Hae,  si  conspicerentur,  fu- 
rorem  iramittere  putabantur.  Varro 
lib.  VI.  '  In  Graecia  commota  mente 
quos   vvfji(po\T}vrovs   appellat,  ab    eo 


lymphatos  tlixerunt  nostri.'  Pacu- 
vius  in  Teucro:  '  Flexanima  tanquam 
lymphata  et  Bacchi  sacris  Commota.' 
Ideo  Theocritus,  poeta  suavissimus, 
Nymphas  vocavit  numina  agricolis 
nietuenda  :  Uvixtpai  o/coi/utjtoj,  Suval 
0(0.1  aypoiuirais.  '  NymphaB  inquietae. 
graves  Deae  agricolis.'  Idem. 

■"  Lyrnessiades]  Ex  Lyrnesso  oriun- 
dffi,  quae  urbs  erat  in  oraTrojae,  unde 
Achilles  abstulit  Briseida.  Alii  Lyr- 
nessum  in  Sicilia  ponunt.  Infra  le- 
gendum dictee.  Lyrnessiades  enim  rb 
0ri\vK6v.  Idem. 


SEX.  POMPEII  FESTI 


DE 


VERBORUM   SIGNIFICATIONE 


LIBER    XI. 


Macellum  ^  dictum  a  Macello  quodam,  qui  exercebat  in 
urbe  latrocinia,  quo  damnato  Censores  ^mi-  [Paulus. 
lius,  et  Fulvius  statuerunt,  ut  in  dorao  ejus  obsonia  ven- 
derentur. 

Macilenti,'' made  tenuati. 

Mactus/  magis  auctus. 

NOTJE 

»  Mace//um]  Unde  sit,  mire  Veteres  referiet  ;  sed  ejus  typnm  vidisse 
dissentinnt.  Festi  sententiam  probat  oportuit,  iit  id  iinice  probetur.  Sub- 
Varro  diiobus   loris,  qui  a  Macello     jungit  idem  Sclioliastes   in  macello, 

prjeter  carnes,  omnia  alia  obsonia  ve. 
niisse,  prsesertim  pisces  ;  et  ibi  ilium 
frustra  esse  certum  est,  nam  de  car- 
nibus  etiam  constat,  immo  et  in  ma- 
cello lanios  et  fartores  ponit  Terent. 
Eunuch.  II.  2.  '  Interea  loci  ad  macel- 
lum ubi  venimus,  Concurrunt  IcCti  mi 
obviam  cupedinarii  omnes,  Cetarii, 
lanii,  coqui,  fartores,  piscatores.' 
Dae. 

^  Macilenti]  A  maeie,  quod  a  ma- 
ceo,  Maciientus,  qui  ita  niacet,  ut  to- 
tus  ossa  atque  pellis  sit.  Idem. 

•^  3Jaclus]  Mactare,  mactus,  tnacte, 
saciorum  verba  sunt.  Apiid  Cato- 
nem:  'Macte  hocce  vinoinferioesto:' 
'  Macte  liacce  dape  pollucenda  esto.' 


quodam  dictum  vult.  Donatus  vero, 
Isidorus,  et  Scaliger  a  mactandis  pe- 
coribus  deducunt,  ut  sit  a  '  mactum,' 
'  mactulum,'  '  mactellum,'  '  macel- 
lum.' Salmasius  ab  ^olico  yiiyep^os, 
qui  carnes  vendit :  sed  Sclioliastes 
Aristopiianis  a  structura  nomeo  sor- 
titum  dicit :  &  5e  kxikXos  (inqiiit  in 
'Kc\\\\i.y kBT\vrjalv  idTiv,  KaOdirtp  MaK-tX- 
Xos,  fK  TTJs  KuraffKfvrjs  tV  irpocrri'yopiav 
Xa^div.  I.  e.  '  Cuclos  locus  Alhenis, 
qui,  ut  et  Macellum, ex  structura  no- 
men  accepit.'  Quod  si  verum,  dicen- 
dum  est  cuclon  a  rotunditate  dictum 
fuisse,  quia  rutundus,  Macellum  ve- 
ro inrh  TTJj  fjMctWr]!,  a  ligone,  quod  ita 
ttructum  fuerit,  ut  ligonis  figuram 


368 


SCXTI    POMPEII    FESTI 


Madusa '  **    ebrius,  a  Graeco  jw.aSav   deductum :    vel  quia 

madidus  sit^  a  vino. 
Maeandrum/  genus  picturae,  dictum  est  a  similitudine  flexus 

amnis,  qui  appellatur  Maeandrus. 
Maecia  ^  tribus  a  quodara  castro  sic  appellatur. 
Maeniana"  aedificia  a  Masnio  sunt  appellata  :  is  enim  pri- 


1  Scribendum  nionet  Seal.  Madulsa:  qiiod  pioba't  Dae. — 2  Qiiidam  libri 
satis. 


NOTyE 


Made  esto,  antique,  pro  tnaclus  eslo. 
Mactus,  i.  e.  magis  aiictiis.  Et  ad 
alia  quaevis  transfenintur,  iit  '  mac- 
tare  lionoribtis,' '  infortunio.'  Plant. 
Eleganter  Arnob.  lib.  i.  '  fanorum 
eonsecratione  mactare.'  Idem. 

•^  Madusa]  Scribe,  nt  in  Pseiulolo, 
Madulsa:  '  Probe  luadiiisa  abeo.'  Jos. 
Seal. 

Madusa]  Bene  alii  madulsa.  Plant. 
Pseud.  V.  1.  '  Profeclo  jEdepol  ego 
nunc  probe  abeo  madulsa.'  Madulsa 
et  madidus  a  verbo  madeo,  quod  ali- 
quando  etiam  poniturpro  ebrius  sum, 
ut  contra  siccus,  pro  sobrio.  Madeo 
autem  a  /xa5a  v  deglabrari,  glabrescere, 
depiles  esse,  cum  scilicet  propter  ni- 
miam  humoris  copiam  decidunt  pili, 
nisi  nialis  esse  a  ixvdav,  '  prae  nimio 
humore  putrescere.'  Nam  et  eo 
seiisu  etiam  madere  aliquando  le- 
gere  est,  unde  a  Graecis  exponi- 
tur  rriKeii',  quod  est,  huniiduni  esse, 
tabefieri  vel  corrunipi.  Gloss,  'ma- 
dida,  TaKepd.'  Etsi  par  in  utroque  est 
ratio,  nam  et  fiadav  pro  (jivZav,  et 
contra  sa-pe  positum  est,  ita  ut  meo 
quidem  judirio  niinime  tentari  de- 
beant  loci,  ubi  hcec  vel  ilia  vox  usur- 
patur.  Dae. 

*  Mceandnun]  Etiam  picturse  in 
lacnnaribus  propterea  fd.aiavSpoi  di- 
cuntur.  Inde  Mceandratum.  Varro 
Ta^fi  Mei'tTTTTou,  ^  TTipiixov  ras  rapi- 
X^ias:  '  Mihi   facies    ma^aiidrata,    et 


vermiculata,  atque  adeo  cingens  or- 
bem  terrae.'  Jos.  Seal. 

Mceandrum]  Maandrum  fluvium 
Lydiae  maxinie  flexuosum  fuisse,  e 
Veteribus  certum  est.  Ab  eo  in 
vestibus  et  in  pictura  maeandros  dici- 
mus,  quicquid  flexuose  ad  instar  Mae- 
andri  fluminis  vel  ponitur  vel  pingi- 
tur,  ut  purpuram  flexuosam  et  in  se 
remeaiitem  in  Ciilamyde  de  qua 
Virg.  *  Victor!  chlamydera  auratam, 
quam  plurima  circuni  Purpura  Ma;- 
andro  diiplici  Meliboea  cucurrit.'  Ubi 
Servius  :  '  Erat  in  chlamyde  flexuosa 
et  in  se  remeabilis  purpura,  in  mo- 
dum  Maeandri  fluminis  Cariae  provin- 
ciae,  qui  sinuosus  est.'  Ab  eo  etiam 
Maeandri  dicunlur  vafra  et  obliqna 
consilia,  des  detours.  Cicero  in  Pisou. 
'  Quos  tu  Maeandros,  et  quae  diverti- 
cula flexionesqne  quaesisti !'  Vide 
doctissimum  paroimiographum  in  vo< 
ce  '  Maeandros.'  Dae. 

f  Maeia]  Hujus  meminit  Livius 
lib.  VIII. '  Eodem  anno  census  actus, 
Tribusque  propter  eos  additse  Ma'cia 
et  Scaptia.'  Meminit  et  Cicero  ad 
Atticum  et  pro  Plancio.  Dicta  au- 
tem Blaeia  a  Ma;cio  castro,  quod  non 
prociil  a  Lanuvio  fuit.  Idem. 

e  Maniana]  In  aliquo  libro  est 
a  Mcenio  Censore.  Fuit  autem  C. 
Maenius  P.  F.  P.  N.  Censor  cum  L. 
Papirio  Crasso  anno  ccccxxxv.  Hie 
triumpliavit   dc    Antiatibn?    aliisque 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


369 


mils   ultra  columnas    cxtendit  tigna    quo  ampliarentur 
superiora. 
Maesius  ''   lingua  Osca,    mensis    Maius.      Osci   cnim    a 
regione  Campaniae,  quae  est  Oscos,'  vocati  sunt. 


3  Vide  Notas  intra. 


NOT^E 


priscis  Latinis  ;  quamobrein  ei  co- 
liinmam  datam  esse  Fliii.  scribit  lib. 
XXXIV.  cap.  5,  Cum  Festo  consenti- 
niit  Nor.itis  ct  Isidonis.  Ant.  Aug. 

^Iceniana]  '  Menianuni,'  it,<icrTi)s , 
'Menianu*  inQirrts.'  Glossa>.  Jos.  Seal. 

Mituiana]  Haec  sunt  Pauii.  Qua; 
Festus  scripserat,  inveni  in  schedis, 
quas  editio  Romana  Fiilvii  Ursini  re- 
pr«sentat.  En  tibi :  '  IMaeniana  ap- 
peliata  sunt  a  M<rnio  Cejisoro,  qui 
primus  in  foio  ultra  columnas  ligna 
pifijecit,  quo  auipliarentur  superiora 
spectacula.'  Mcenianorum  nicminit 
(;iceio  Acadeni.  Qua;st.  lib.  iv.  '  In- 
terim ille  cum  Eestuaret,  veterum  ut 
IM<tnianoruni,sicAradeniicorum  viani 
secutus  est.'  Noniinis  cansam  docet 
Ascnn.  in  divinat.  '  Mcenius,  inquit, 
cum  donuun  suam  venderet  Caioni 
ct  Fiacco  Censoribus,  ut  ibi  basilica 
Ecditicarctur,  exceperat  jus  sibi  unius 
coliimna?  super  quam  tectum  projice- 
ret  ex  provolantibus  tabulatis,  unde 
ipse  et  poster!  ejus  spectare  niunus 
gladiatorum  possent.quod  etiam  turn 
in  foro  dabatiir.  Ex  ilio  igitur  Co- 
liimna ]\l2fniana  vocilata  est.'  Idem 
Vitus  intcrpres  Horatii  lib.  i.  Sat.  3. 
adducens  illud  Lucilii  :  'Ma^niusco- 
luuinam  cum  pcteret.'  Quod  ad  nor- 
mam  versus  sic  facile  leducas,  ut 
Jano  Duza2  dim  suboluit,  Colttm- 
nam  Maniits  cum  2)eteret,  vel  cum 
exciperet.  Forro,  ut  INIanianorum 
rationem  et  niodum  discas,  pone  tibi 
ob  oculos  liodiernas  nostras  casulas, 
fjiias  viilgo  vocamus  loges  ;  unde 
«]ie('taninr  ludi,  pula  tragfediaj,  clio- 
Deliili.elVar.Clas,  Pomp. 


reae,  opera  musica,  ic.  Nam  eadem 
plane  res  est.  Netjue  tamen  a  3Ia- 
nio  dicta  I\Ia>niana,  sed  a  mwnia,  quas 
sunt  irepi^o\oi,  utoptimeolim  magnus 
Salmasius.  Nam  manianum  proprie 
■mpl&oXov  sive  podium  in  circuitu  So- 
laiiorum  posituni,  ne  facilis  in  prae- 
cops  lapsus  esset :  <jua  voce  etiam 
Latini  usi  sunt,  qui  peribulum  pro 
IMoeniano  dixere.  Optimae  glossse, 
'  peribulum,  irpo^opov.'  Prophorunx 
antem  niiiil  aliiid  est,  quam  projec- 
tum  provolans,  sive  solarium,  sive 
planum  tectum  ex  transversis  et  pro- 
volantibus tabulatis  per  circuituni 
corona  munitum  :  idem  clialcidicum 
dictum,  liyperoon,  et  pergula.  Adji- 
ciebatur  ali(|uando  foribns  et  porfi- 
cibus,  ut  hodie  balcones  nostri,  et 
inde  in  foro  spectacula  ilia  unde 
spectabantur  ludi,  ut  casulae  illaa 
nostrae,  mceniana  etiam  dicta.  Plura 
vide  apud  Salmasiuni  in  /Elio  Spar- 
tiano.  Dae. 

^  Masius]  A  qtio  postea  Mains. 
Ergo  hie  mensis  ante  Roniam  condi- 
tarn  fuit ;  quarc  falsum  est  eum  a  ma- 
joribus  Ronuili  nomen  traxisse,  ut 
voluit  Varro.  Osci  euim,  qui  oram 
Campaniae  marilimam  tenebant,  sic 
cum  ante  Roniam  conditam  vocavere. 
Vide  infra  in  voce  '  Maius.'  Pro 
OscDS  alii  legunt  Oscor,  alii  Oscorum : 
quam  postremam  ego  lectionem  uni- 
cc  amplector,  cum  sciam  Oscos  par- 
tem CampaniaE  teuuissc,  ut  ex  Stra- 
bone  et  aliis  notuni  est.  Imn)o  etiam 
et  ab  ea  parte  Campanizp,  quae  ser- 
pentibus  abundaret,  Opici  prius,  post- 
led.  ->  A 


370 


SEXTI    POMFEII    FESTI 


Magis'  a  Graeco  ]u.aAXov  venit :  antiqiii,  sed  alias  [Festus. 
magis  magistrare  pro  regere,  eMemperare  dicebant:'*^  ma- 
gisterare,''  quidam  ponurit  pro.  . . . 

Magisterare  ^  •  regere,  et  teniperare  est.  Magisterare 
moderari,  unde  magistri  non  solum  doctores  artiurn,  sed 
etiara  pagorum,  societatum,  vicorum,  coUegio-  [Paul. 
rum,  equitum  dicuntur:  quia  oranes  hi  magis  ceteris 
possunt :  unde  et  magistratus,  qui  per  iraperia  potenti- 
ores  sunt,  quam  privati.  Quae  vox  duabus  significatio- 
nibus  notatur :  nam  aut  personam  ipsara  demonstrat,  ut 
cum  dicimus/  Magistratus  jussit ;  aut  honorem,  ut  cum 
dicimus,  Titio  magistratus  datus  est. 

Magisteriaf  dicuntur  in  omnibus  rebus,  quae^  magis  ceteris 


4  Ed.  Seal.  '  teniperare  diceiani  enaie,  qiiidawi.' — 5  VGX.Wh.  Magistrate: 
et  mox  qiiidam  libb.  mugistrare  vel  magistrari. — 6  Vetus  liber  dicilur. — 7 
Al.  qui. 

NOTiE 

ea  Osci  dicti  sunt.  Qiiare  enienda- 
bis  obiter  illnd  Servii  vii.  JEu,  '  Os- 
corumque  manus,  Capuenses  dicit, 
qui  ante  Osci  appellati  sunt, quod  iilic 
plurinii  abnndavere  serpentes.'  Re- 
scribe,  qui  antea  Opici.  Opici  enim 
prills  dicti  ab  6(pis,  serpens.  Nunc 
Festi  verba  satis  aperta.  Idem. 

'  Magis']  Diiriusculiini  etymon.  Ve- 
risimilior  videtur  Jul.  Scaligeii  sen- 
tentia,  qui  ab  obsulelo  magnior,  eliso 
n,  magior,  magis  deducit.  Idem. 

^  Magisterare]  Deerat  spatium  ad 
ea  capienda,  quae  desiderabantur  ex 
sched.  in  fine  puto  desiderari  tantum 
vocein  docere,  vel  siinilein  :  et  recte 
qnidem  Festus  magisterare  antiquis 
iisurpatum  dicit  pro  regere,  impe- 
riuni  habere.  Inde  in  Gloss. '  magis- 
tro,  TrpvTaveioi.'  '  Magisterium,  apxh' 
Sed  postea  pro  docere,  unde  artiuni 
doctores  dicti  niagistri.  Sic  Spartia- 
nus  in  Adriano  sect.  10.  '  Ipse  inter 
manipulares  vitain  militarem  niagis- 
trans.'     Id  est,  docens.  Idem. 

Magisterare]  Verba  Festi,  quae  haec 


praecedunt,  ad  hoc  verbum  referenda 
sunt.  Ant.  Aug. 

'  Magisterare]  Post  verbum  pago- 
rum videtur  addendum  curiarum,  ex 
Plaiito,  qui  dicit  in  Aulularia:  '  Nos- 
tras qui  est  magister  curiae.'  Ful.  Urs. 

Magisterare]  Male  Paulus  magister 
ducit  a  magisterare  vel  magistrare ; 
cum  contra  magisterare  a  magister 
dictum  sit.  Eiat  autem  proprie  tna- 
gister,  praefectus,  Graecis  einardTTis, 
Ht  'magister  pagorum  '  in  inscriptio- 
nibus,  'Societatum'  apud  Cicero- 
nem  pro  Plancio,  '  Vicorum  '  apud 
Suetonium  in  Augusto, '  CoUegiorum' 
apud  Asconium,  'Equitum'  apud  Li- 
vium,  Varronem,  et  alios.  Inde  et  ma- 
gistri  nomen  honoris  causa  artiurn  doc- 
toribus  datum  videri  potest ;  ut  apud 
Liviiim  1.  V.  sect.  27.  Inde  '  publicae 
magistrationes  '  in  codice  Theodos. 
I.  scholae  publicae.  A  magisterare  est 
magistratus,  non  vero  a  magister  im- 
mediate, Ht  putavit  Varro.  Dae. 

t  Magisteria]  Verba  Festi  ex  his 
Pauli  verbis  intelliges:  addebantur 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XI. 


071 


possunt,  ut  magisterium  f  eqiiitum. 

. . .  rebus,™  qui  ma  .  • .  quitum.  et. . . .  llinis  dixe  . . .  [Fest. 

. . .  untur  velit  . . .  contra  ora  . . .  [Paul. 

Magraentum/  "  magis  augraeutatum. 
Magnificissima"  dicebant  antiqui  pro  magnificentissima :  re 

enim  vera  magnificens  dici  non  potest;  undo  magnificen- 
tissima videtur  deduci. 
Magnificius  idem  Cato^  pro  magnificentius  dixit,  et  non 

frustra  :  nam  positivus  ejus  magnifice  est. 
Magnijicius  p  pro  magjiijicentius  usurpa\\t  Cato  in  ea,  [Fest, 

quam  scripsit.  . . . 


8  Seal,  et  Dae.  legendum  monent  Mag-r/2€ntum,  inajus  augmcntum.~9  Qni- 
dani  lib.  Cato  ipse. 

NOTiE 

tameii   alia  de  magisterio,  ut  opinor,     desuntpaucnia,  sed  quae  nemo praesta- 


Iiidonim  Apollinis  ex  oratione  iiescio 
qua,  quae  contra  orationein  inscribt- 
batur  alterius  oratoris.  Ant.  Aug. 

t    Magisterium']    Difficile    explere 
lacunas  istas.     Tamen  de   Apoliine, 


bit.  Id  unuin  me  toiquct ;  iieqne  satis 
Verriiun  sive  Festum  intelligo,  cum 
ait  ex  Catone  magistros  ludorum 
Apollinis  tunc  fuisse  aliter  dictos, 
cum  sciam  idem  eos  semper  nomeii 


€t  de  qjiodam  scriptore,  qui  contra     obtinuisse,   etsi  quandoque  praefccti 
orationem  nescio  cujus  qua?dam  de      etiam  dicti  sunt..  Dae. 


Apoliine  dixerat,  tractabatur.  Sus- 
picor  agi  de  oratione,  quam  liabuit 
Varro  ad  populum  ludis  Apollinari- 
bus  de  Nonis  Caprotinis.  Verba  ejus 
sunt  liajc  ex  quinto  de  Latino  ser- 
nionc  :  'ob  lioc  togam  praDtextam  da- 
tam  eis  Apollinavibus  ludis  docui  po- 
pulum.' Jos.  Seal. 

. . . ""  Rebus]  Ex  sii|)erioribus  Pau- 
li  verbis  facile  praeslari  poterat  liu- 
jusce  capitis  prima  pars  :  adeoque  in 
promtu  erat,  non  de  magisteriis, 
sed  de  magistris  Festum  egisse.  Sed 
€n  tibi  locum  fere  integrum  ex  sclied. 
*  Magistri  dicuntur  in  omnibus  rebus 
qui  magis  ceteris  possunt,  ut  magisiri 
tquitu7n,  et  magistri  popidi.  Item 
magistri  ludorum  Apo//i»is  dixerwnt 
antiqui  qui  nunc  aliter  dicuntur,  vetut 
ostendit  Cato  in  ca  oratione  quam 
dixit   con^a  orulionem. . ..'     In   fine 


"  Magmentuni]  Lege  cum  Scalige- 
ro,  Magmentum,  majus  augmenlum. 
Erat  daps,  quas  profanabatur  a  rus- 
ticis  Jano,  Silvano,  Marti,  Jovi  Da- 
pali ;  sed  et  qualibct  alia  qua  Deos 
mactabant.  Unde  magmentarium  vas 
ubi  exta  sacra  arae  imponebantur. 
Gloss.  '  magmentarium,  ((p'  ov  t^ 
anKdyxfa  rtOeixeva  tols  /3a)/uo?s  irpoa(p4- 
poviai.'  I. '  Vas  ubi  exta  altaribns  im- 
ponuntui'.'   Dae. 

°  Mugnijieissima]  Mugnificioret  mag- 
nificissimus  diccbant  antiqui  avaXdyws 
a  positivo  magnijicus.  Nos  auteiii 
mugnificentior,  magtiifieentissitnus,  cum 
tamen  niagnijicens  dici  non  possit, 
nude  ea  deducuutur.  Sic  munifieior  a 
munifico  dixit  Cato,  nos  munijiceiiiior, 
etiamsi  munificens  non  sit  in  nsu.  Vide 
infra  'nmnificior.'  Doc. 

''  Mugni . . .  ]  Catonis,  Atci,  et  ne- 


372 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


.  .  .  gna  quis  homo.  ... 

. .  .  cult  pulchrius  purgat  mit  magnificius :  nunc  magniji- 

cenims,  dicimus,  cum  m3.gmjice  ejus  positivus.  . .. 

. . .  Sit ...  at  nepos  ejus  in  ea  guam  scripsit  .  . .  /amen 

ait,  cum  ^dilis  Curulis  esset . . .  magna  matris  ludos  mag- 

mjiceutius,  rjuam  alii,  fecit. 

Magnificior*^  quoque  idem  deduxisse  videtur  a  munijice. 

Magnum  annum'  dicunt  mathematici,  quo  septera  [Paul. 


NOT« 


polls  M.  Catonis,  lit  opinor,  sententia 
obscura  est,  bis  panels  exceptis,  quae 
Paulo  debemus.  Ant.  Aiig. 

fljagni . . .  ]  Cum  in  liisce  ruderibus 
excitaudis  satis  diii  uie  toisissem,  et 
eornm  tantuni  partem  aliquam  edi- 
disseni,  taudem  me  ab  bac  cura  scbe- 
dae  liberuin  fecere,quae  si  non  locum 
integrum,  tamen  aliquateniis  restau- 
rari  facilem,  pouunt.  Verba  qnideni 
Catonis  ut  valde  confidentis  esset  se 
praestiturum  recipere,  iianimis  meti- 
culosi  super  iis  conjecturam  suam 
tacere.  Locum  igitiir  integrum  sic 
tentabo  :  Calo  in  ea  quam  scripsit. . .  . 
Crimina  magna  qids  homo,  quam  tu,aut 
pitlcrius  purgat,  aut  magnificius  ?  ISunc 
magnificentius  dicimus,  cum  magnificens 
ejus  fositivus  non  amplius  sil  in  usu.  At 
nepos  ejus  in  ea  quam  scripsit. .  .  .  tamen 
ait :  cum  adilis  curulis  esset  is  turn 
magna,  S^-c.  de  nepote  Catonis  vide 
Gellium  lib.  xm.  cap.  18.  Dae. 

1  Magnificior']  iava  alibi  monuimus, 
Festum  libros  snos  ita  conscripsisse, 
ut  voces  omnes,  qiiee  ab  eadem  litera 
incipiebant  in  eiindem  librum  retule- 
rit,  nuUo  syllabarum  ordine  servato  : 
iude  factum  est,  ut  qui  singula  alplia- 
betico,  ut  vocamus,  ordine  disponere 
aggressus  est,  is  nuilta  reliquerit  et 
corrupta  et  suis  sedibus  mota.  Velut 
bie  vmgnificior  quoqne. . . .  quod  ad 
munificior  pertinet.  Scriptum  enim 
fuerai,  munificior  quoque  deduxisse  vi- 
detur: sed  adi  'munificior.'  Idem. 


■■  Magnum  annum']  Cicer.  lib.  ii.  de 
Nat.  Deor.  ubi  de  planetis,  '  quarum 
ex  disparibus  motibus  magnum  an- 
num Mathematici  nominaverunl,  qui 
tum  efficitur,  cum  Solis,  et  Lunap,  et 
quinque  errantiuni  ad  eandem  inter 
se  comparationem  confectis  omnium 
spatiis  est  facta  conversio  :  quae 
quam  longa  sit,  magna  quaestio  est : 
esse  vero  certam  et  definitam  neces- 
se  est.'  Et  in  Hortensio  :  '  Horum 
annorum,  quos  in  fastis  habemus, 
magnus  12.  millia  nongentos  quinqua- 
ginta  quatuor  annos  complectitur.' 
Sed  merae  nugae.  Magnus  annus,  sive 
annus  Platonicus,  cum  stellee  fixa?, 
ab  aequinoclii  et  solstitii  cardinibus 
digressa^,  eh  rb,  eTrS/j-eva  totiim  circu- 
lum  suum  confecere.  Eas  autem  ex 
Timacharidis,Hipparcbi,  suisque  ad- 
eo  observationibus  centum  annorum 
spatio  gradum  unum  absolvere  Pto- 
lemaeus  statuit,  ex  quo  efficitur  36000. 
annorum  decursu  hunc  magnum  an- 
num evolvi.  Tardiorem  bunc  motum 
faciiint  tabulae  Alphonsianae  :  ita  ut 
totis  49000.  annis  periodum  banc  ab- 
solvi  rex  Alphonsus  crediderit.  At 
brevinribus  earn  spatiis  determinavit 
Albategnius,  nee  plusquam  23700. 
annos  ei  tribuit,  qiiippe  quam  GO. 
quoque  anno  gradum  uuum  explere 
deprehenderit,  quam  sententiam  ob- 
servationibus suis  longe  accuratissi- 
mis  ad  verum  pioxinie  accedere  cch- 
firmavit  Tyclio,  nam  intra  67.  anuo- 


DE    VERhORUM    SIGN  1 1'lCATlON  E    LIB.    XI. 


873 


sidera  errantia  explotis  propriis  ciirsibus  sibimct  con- 
cordant. 

Magnum  soceruni'  appellat  vir  uxoris  suaj  avura. 

Magnani  socrnm*  vir  uxoris  suas  aviam  appellat. 

Magnos  ludos,"  Romanes  ludos  appellabant,  quos  in  hono- 
rem  Jovis,  quern  principem  Deorura  putabant,  facie- 
bant 

Majestasf  a  magnitudine  dicta. 

Mails  Idibus "  mercatorum  dies  festus  erat ;  quod  eo  die 
Mercurii  aedes  esset  dedicata. 

Mains  mensis  ^  in  compluribus  civitatibus  Latinis  ante 
urbem  conditam  fuisse  videtur  ;  qua  ex  causa  [Fest. 
utrum  a  majoribus,  ut  Junius  a  junioribus  dictus  sit, 
an  a  Maia,  quod  3Iercurio  filio  ejus  res  divinae .  .  .  fiant 


NOT;E 

adu  uno  fixas  ds  ra  ^  Maiis  Idibus']    Ovid.  Fast.  lib.  v. 

'  Tenipla  tibi  posncie  patres  spectan- 
tia  Circnm  Idibus :  ex  illo  est  liaec  tibi 
festadies.  Te,  qiiicunique  siias  piofi- 
tentiir  vendere  merces,  Thine  dato, 
tribiias  ut  sibi  liicia  logaiit.'  Idem, 

y  3Iaius1  Ausiiii  affirinare  me  verain 
lectioiieni  assecutum  in  conuptissi- 
mo  fine  liiijus  loci :  uti  a  Maia:  quod 
Mtrcurio  filio    ejus  res  divina   Idibus 


rum   spatinm 

firofxwa  progredi,  toium(|ae  illiid  cur- 
ricniiun  24120.  annis  peiagraie  com- 
perit.  Ita  illustr.  Huetius  in  doc- 
tifs.  siiis  in  Origenem  observationi- 
bus.  Idem. 

*  Magnum  soceruni]  Socer  est  viii 
pater;  magniis  socer,  avus  ;  major 
socer, proavus.  Socer  a  Graeco  e«v/)os. 
Idem. 


«  Magnam   socnnii]    Socrus,  kKvpa,  fiat  eo  mcnse:  nam  sine  ullo  prorsus 

viri  sive  uxoris  mater;  magna  socrus,  dubio  inverse  sunt  liters  in  solem- 

avia;  major  socrus,  proavia.  Idem.  nes  pro  ipso  mense.     Quia  princi- 

"  Magnos  ludos']    Ita  dictos  putat  pium  toD  ipso  cohaesit  cum  fine  pra?- 


Asconius,  quod  niagnis  impensis  ede- 
rcntur  ;  sed  ita  potius  vocati,  quod 
in  honorem  triuni  magnorum  l)eo- 
rum,  Jovis  scilicet,  Junonis,  tt  Mi- 
nerva-, peragerentur.  Cicero  lib.  v. 
in  Verr.  '  Mihi  ludos  antiquis^imos, 
qui  primi  Romani  appellati  sunt, 
maxima  cum  dignitate  ac  reiigione 
Jovi,  Junoni,  Mincrvicque  esse  faci- 
endos.'  Fiebant  auteni  mense  Sep- 
lemb.   per  plures  dies  ;  lis  eniu>  aii- 


cedeniis  to5  fiant.     Hsec  est,  ni  tai- 
lor, vera  lectio.  Jos.  Seal. 

Maius]  Ante  Romam  oondilain  fuit 
ut  supra  in  Masius,  qiiarc  facile  ad- 
ducor  ut  cvedam  a  7n(isius,  detracta 
litera  s,  factum  mcejus,  postca  tnajus. 
A  Main  tauien  IMercurii  matre  nomen 
traxisse  sciibit  Ovid,  'At  tu  matenio 
donasti  nomine  menseu),  Inventor 
curvae,fuiibus  aptc,  fidis.'Quan()iiam 
idem  alibi  vcl  a  majoyibus,  wtjunium  a 


([uando    novem    insumtos    fnisse   in  juJiioriiMS,  dictum  putat ;  vel  a  iMajes- 

fastis  repeiias.   Idem.  tate    Honoris    et    Reverentia:    filia. 

t    Mnjesias]   Ab  anti()U0  wi«j«s,  pro  Qnvc  liic  desnnt,  sic  explcri  possunt ; 

niagnns,  mnjestus,  magnitudo.  Idem.  An  a  Maia,  quod  Mercurio  filio  ejus  vea; 


374 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


solemnes,'°  an  quod  ipsi  Deae  in  multis  Latinis  civitati- 

bus  sacrificia  fiebant  (ipso  mense.  .  . .) 
Major  patruus/  avi  et  aviae  patruus. 

Major  amita,  avi  et  aviae  amita.  [Paul. 

Major  avunculus,  avi  et  aviae  avunculus. 
Major  Graecia "  dicta  est  Italia,  quod  earn  Siculi    quon- 


10  Vide  Notas, 


NOT/E 


dicincB  idibus  fiant  solennes,  an  quod  ipsi 
Dece  in  multis  Latinis  civitatibus  sacri- 
ficia fiebant  ipso  mense.  Nihil  amplius 
deest.  Dae. 

^  Major  patruusi  Proprie  avi,  non 
aviae  patruus,  hoc  est,  proavi  frater, 
ut  aniita  aviee,  non  avi  amita.  Hoc 
est,  proaviaB  soror.  At  major  avun- 
culus, aviae,  non  avi  avunculus,  proa- 
vise  frater.  Sed  non  semper  discri- 
men  illitd  Veteres  observarunt.  Ut 
hie  ex  Festo  et  alibi  ex  aliis  certum 
est.  Idem. 

*  Major  Grcecia"]  Quare  Graecia  dic- 
ta sit,  non  dubitatur,  sed  quare  wajor 
Grcecia.  Certissimnm  est  ita  vocatam 
a  Romanis,  quia  propior  ea  esset  illis, 
quam  transmarina  Grsecia:  quemad- 
modum  contra,  Greecos  Italos  ipsi 
Graeci  transmarini  vocabanteltDTiKoi/s, 
id  est,  barbaros.  Nam  Messenio, 
servus  apud  Plautum,  vocat  '  exoti- 
cam  Graeciam,'  quam  Komani  niajo- 
rem  Graeciam,  non  quidem  ex  per- 
sona sua;  nam  erat  Siculus,  neque 
vocasset  consul  to  se  ipsuni  barbarum ; 
sed  /xtjUTjTiKoJs,  ex  persona  Graecorum 
ipsornm,  qui  Siculos  et  Calabros  vo- 
cabant"EAA.'»jj'os  i^wriKovs:  utPlautus, 
cum  se  vocat  barbarum,  et  Barbariam 
Italian!,  non  ex  consuetudine  Itoma- 
norum  dicit ;  quis  enim  sanus  se  bar- 
barum vocet  ?  sed  ex  persona  Grae- 
corum, qui  ^aplSdpovs,  Kal  i^wriKous 
Italos  vocabant ;  quod  etiam  ex  Plu- 
tarclio  in    vita  Pyrrhi  cognoscimus. 


Ego  hoc  monui  de  exotica  Graecia, 
ne  forte Turnebum  sequamur,  et  auc- 
toritate  tanti  viri  permoti  impruden- 
tes  eundem  lapidem  offendamus,  qui 
exoticam  Graeciam  non  de  ea,  quee 
dicta  est  Magna  Grsecia,  sed  illam, 
quje  in  Epiro  erat,  intellexit.  In 
quo  profecto  non  leviter  erravit.  Jos. 
Seal. 

Major  Gracia^i  Quid  magnae  sive 
majoris  Graeciae  nomine  Veteres  in- 
tellexerint,  non  satis  convenit  inter 
auctores.  Festiis  ait  Italiam  dictani. 
Athenaens,  oninem  fere  Italiam.  Stra- 
bo,  Sicilian],  et  eani  partem  Italian 
quae  Siciliae  obversaest.  Plinius,  Ita- 
liae  tantum  partem  aliquam.  Servius, 
a  Tarento  usque  ad  Cnmas.  Seneca, 
totum  Italiae  latus,  quod  infero  mari 
alluitur.  Quare  autem  Gra>cia  dicta 
sit  non  diibitatur,  sed  quare  major 
Graecia.  Scaliger  rccte  quidem  Gras- 
ciam  exoticam,  Italicam  Gr*ciam, 
sive  majorem  Graeciam, interpretatus 
est.  Sed  falsum  ita  earn  dixisse  Mes- 
senionem  ex  persona  Graecorum  ;  ne- 
que enim  antiquitus  ita  foeda  res  erat, 
se  ipsum  vocare  barbarum  sive  exoti- 
ciim,  ut  nemo  sanus  se  eum  esse  pro- 
fiteretur,  cum  barbarus  et  exoticus 
nihil  aliud  sonarent  quam,  extraneus, 
alienigena.  Illud  oliin  pluribus  ex- 
eniplis  ostendam  apud  Plautum  ip- 
sum, favente  Deo.  Nunc  de  majori 
Graecia.  Nunquam  sane  majorem 
errorem  erravit  Scaliger,  quam  cum 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATION  E    LIB.    XI.  375 

dam"  obtinuerunt;  vel  quod  in  ea  multae  magnaeque 

civitates  fuerunt  ex  Gra3cia  profectae. 
Major  magistratus  ''  consul  dicitur. 
Major  socer  "^  uxoris  meae  proavus. 
Major  socrus  uxoris  meae  proavia. 
Minora  itemque  ywojora  auspicia,''  quas  dicaiitur,  docet  [Fest^ 


11  Vet.  HI),  olim. 

NOTiE 

ait,  eani  a  Romanis  ita  dictam,  quod  alioniiii.'  Ant.  Aug. 
propior  esset  eis,  qiiain  transniarina  HJajora  auspicia'\   His  ita  restitiien- 

Grafcia  ;  ridictiltiiii  euiiii  sit  diiaruin  dis  niiiii  viaiii  tecenint  quae  ex  libro 

urbiiim  cugnominum  alteram  vocare  Messalae  Auguris  de  auspiciis   piimo 

luajorem,  quod  a  noi)is  propior  absit.  apud  Gellium  lej^uutur  lib.  xiii.  cap. 

Peccavit  igitur  Scaliger,  et  iteruni  14.    '  Fatricioruni   auspicia   in   duas 

etiam,  cum  ait  a  Romanis  ita  dictam  sunt  potestates  divisa  :  maxima  suut 

fuisse.      Nam  certum  est  a  Graecis  Consulum,     Prjptorum,     Censorum; 

ipsis  nomen  inditum,  adeoque  ab  ip-  reliquorum     magistratuuni      minora 

sis  majorem  Graeciam  vocatam,   ut  sunt  auspicia.     Ideo  illi  niajores,  hi 

ipsius  soli  prjestantiam  significarent.  minores    Magistratus     appellantur.' 

Utrumque   probat  Plin.  cum  Italiam  Et  postea,  me  non  vanum  conjecto- 

dilaudans  ita  scribit :  '  Ipsi  de  ea  ju-  rem  fuisse  reperi  ex  scliedis,  ubi  om- 

dicavere   Grajci,    genus    in    gloriani  nia  ad  verbum.   Majora  autem  auspi- 

suam  ftfu!-is>imuni,    quotam   partem  cia  habere  dicuntur,  inquit  Gellius, 

ex  ea  appeUando  magnam  Graeciam.'  quia  eorum  auspicia  magis  rata  sunt 

Dae.  quam  aliorum.     Et  inde  lucem  capit 

•>  Major  magistratus]  Graeci  vocant  ilhid  Virgil,  iii.  iEneid.  '  Nate  Dea, 

vnarov,  quasi  dicas  summum.     Nul-  nam  te  majoribus  ire  per  altum  Au- 

lum  enim  altius  Imperium  Romae  fuit.  spiciis  manifesta  fides.'    Etsi  Servius 

Ovid.  lib.  IV.  de  Ponto,  El.  2.  *  nul-  Majoribus     interpretatur    coelestibus  ; 

lunj  Martia  summo  Altius  imperium  eo  quod  auspicium,  quod  de  crelo  es- 

consule  Roma  videt.'  Idem.  set,  verbo  Augurum  proprio  tnaximum 

<^  Major  socer]  Vide  '  majorem  so-  dicebatur.      Sed    mea    interpretatio 

crum.'  Dae,  mihi  videtur  purior.     Et  hue  respex- 

'1  jl/ajo/aau.f/ncia]  Ex  libro  M.  Mes-  isse   videtur  Horatius,  cum   ceciuit, 

salae  Auguris  de  auspiciis  prinio  apud  Od.  G.  lib.  iv.  '  Ni  tuis  victus  Vene- 

Geliium  lib.  xiii.  cap.  14.  h»c  Festi  ris(iue  grat<K   Vocibus  Divimi   pater 

verba  iiitelligcs.    Patricioruui  auspi-  annuisset  Rebus-j'Eneap  potiore  diic- 

cia  in    duas  sunt  potestates  divisa  :  tos    Alite  muros.'       Quod  Virgilius 

maxima  sunt  Considum,  Prxtorum,  dixerat    '  majorii>us   auspiciis,'    ipse 

Censorum;  reliquorum  maiiistratuum  dixit  'potiore  alite.'     Ne(|ue  Virgi- 

minora  sunt  auspicia  :  ideo  illi  mino-  lium  melius  quam   per  Horatium,  ut 

res,  hi  niajores  magistratus  appellan-  contra    Horatium    melius    niinrjuam 

tnr.     '  Majora  uutem  dicuntur  auspi-  quam  per  Virgiliiim,  possis  interpre- 

cia  habere,'  inquit  (iellius,  '  (piia  eo-  tari.   Due. 
riiin  auspicia  magis  rata  sunt,  (juam 


376 


SEXTI    FOMPF.II    FKSTI 


Messala  ;  nam  majora  Consilium,  Vvcdorum,  Cemornmcpte 

did  ait,  et  /eliquorum  minora ;  cum  illi  majores,  hi  aittem 

minoxGS  magistratus  dici  consueverint. 
Majorem  Consulem  '^  L.  Caesar  putat  dici,  vel  eum,  penes 

quem  fasces  sint ;  vel  eum,  qui  prior  lactus  sit  :  Pra?to- 

rem  autem  majorem  Urbanum,  minores  ceteros. 
Major  Consul  dicitur  vel  is,  penes  quem  fasces     [Paul. 

sunt ;  vel  is,  qui  prior  factus  est :  Praetor  autem  major 

Urbanus,  minores  ceteri. 
Majores  Flamines*^  appellabantur  patricii  generis,  minores 

plebei. 
Maledictores  ''  dicebantur    ab    antiquis,  qui    nunc   male- 

dici.  [Fest. 

Maledic^oz-es  dicehant  antiquiy   quos  nos    appellamus    ma/e- 

dicos.     Cato  cum  projicisceretiir  in  Hispania  re  movendi  '^ 

mahdictores. 
Malevoli*  Mercurii  signum  erat  proxime  Janum,  qui  item 


12  Ell.  Seal.  '  re  manendi' 


NOT.E 


*  3faJorem  Consulem]  Alternis  men- 
sibus  apiid  altenim  Consulem  fasces 
erant,  non  penes  uniini  tantuni ;  et 
majorem  Consulem  dictum  fuisse  pu- 
to,  qui  eos  liaberet  prior,  nam  su- 
niere  eos  solebat,  qui  major  natu  as- 
set. Praetor  autem  Urbanus  Major 
dicebatur,  quia  dignior  erat  et  hones- 
tior,  ita  nt  velnti  proprio  cognomento 
honoratus  appellaretnr.  Ovid.  lib.  i. 
Fast.  '  Verbaque  honoratus  libera 
Prietor  habet.'  Idem. 

^  Majores  Flamines']  Tres  tantum 
fuere,  qui  majores  dicti,  Dialis,  Mar- 


mentionem,  cetera  ex  Pauli  epitome 
intelliguntur.  Ant.  Aug. 

Maledictores]  Infra  :  '  Cato  cum 
proficisceretur  in  Hispaniam:'  id 
est,  Cato  in  ea  oratione,  quam  habuit, 
cum  ad  belhim  Hispanicum  proficis- 
cerelur  ;  anno  mundi  3755.  Dae. 

'  Malevoli]  Janus  in  Turdellis  quis 
sit  plane  ignoro.  Ant.  Aug. 

Malevoli]  Ita  scripsit  Festns  :  Ma- 
levoli Mercurii  signum  erat  proxime 
Janum.  Qui  item  erat  in  Turdellis 
Mercurius,  malerolus  appellabatur :  ma- 
levoli autem,  tjiiod  in  nullius  tabernam 


tialis,  et  Quirinalis;  quos  Numa  Rev     spectabant.  Notabis  autem  locum  Ro- 


instituit  :  reliqui  processu  temporum 
his  additi  :  nnm  ad  quindecim  crevit 
eornni  numerus,  IMinores  dicti  sunt. 
Inter  hos  maximac  dignationis  erat 
Dialis,  minimag  Pomonalis.  Vide 
'  Maximae  dignationis.'  Idem. 

*•  Maledic ]    Praeter  Hispaniae 


nia>  Turdellos,  cujus  nemo  alius  Ve- 
terum  mentiouem  facit.  Jos.  Seal. 

Malevoli  3hrcurii]  Has  lacunas  ita 
olim  expleverat  Scaliger.  Et  ita 
postea  in  scliedis.  Mercurius  autem, 
qui  in  nullius  tabernam  spectaret, 
nialevolus  dictus  est,  quia  Dii  aspi.. 


DE    VERBORUM    SIG  NI FICATION  E    LIB.    XI. 


377 


crat  in  Tiirdellis   ^[e^•ctll■iu:<   itialevoli  "  etiiun   comotnhie 

appcllaZ'a.'ur  :  raalevoli  aiitem,  quod  in  nullius  tabernam 

spcctabat. 
Malevoli  Mercurii  signum,  id  est,  statnam,  appellabant, 

ideo  quod  in  nullius  tabernam  spectabat.  [Paul. 

Malleoli  "^  vocantiir  non  solum  parvi  mallei,  sed  etiam  ii, 

qui  ad   incendium  faciendum  aptantur ;    videlicet '+   ad 

similitudinem  priorura  dicti. 
Malluvium '  dicitur  quo  manus  lavantur.     Mallu-  [Fest. 

viae,  quibus  manus  sunt  lotae  :  pelluviae,  quibus  pedes. 
Malluvium  latum "'  in  commentarium ''  sacrorum  signifi- 

cat,  manus  qui  lavet,  a  quo  malluviae  dicuntur,  quibus 

manus  sunt  lauta?,  perinde  ut  quibus  pedes  pelluviae. 
Maltha"  dicitur  a  Gra^cis  pix  cum  cera  mixta.         [Paul. 


13  Eadem  Ed.  Malos  malevoli. 
Notas. 


Vide  inf. — 14  Vett.  libb.  sci/icef — 15  Vide 


NOTiE 


cientes   faveie   piitabantur,  ut  con-     •  De  quibus  partim  malleolos,  partim 

tra.      Pono    notabis    locum   Komae      fasces    sarmentoruiii  incensos  supra 

Tiiidellos   dictum,    ubi    Mercatores,      vallum  frequeutes.'   Dae, 

nt    ad    Janum. '    Nemo    enim    alius 

Veteium  ejus,  quod  sciaui,  meniinit. 

Dae. 


^  MaileoU]  Malleolorum  incendia- 
riorum  iiieutionem  facit  Nonius  ex 
Sisenna,  et  alii.  Dicebantur  Graece 
atTTioxoi.  Glossae  Hesychii  :  aario- 
Xoy,  6.yyos  Trepupepis,  €«s  t  iyxfovres 
irlaaav,  Kai  6uov,  Kal  ffrviretov,  rjipUaav 
Kal  fv0a  ((pfpfTo,  (Kaie  to  npocTTvyxoiyov- 


'  Mallurium']  Malluviae  et  Pellu- 
viae, Graece  x*'P<^*'''''"''P'''>  *"*'  ''^oSdvnr- 
Tpa,  Jos.  Seal, 

Malluvium]  iMalluviuinet  Malluviae 
vas  ubi  manus  lavantur,  quasi  inanue- 
luce,  seu  manuluviiv,  Graecis  x^'ptJi'iT- 
Tpa,  ut  PeliuvicE,  ubi  pedes,  quasi  ]>e- 
delucE,  seu  pedeluviw,  Graecis  iroZ6viir' 
Tpa.  Hoc  autem  ad  Veterum  morem 
rcspicit,  qui  uoii  manus  tantum,  sed 


TO.  e(7Ti  ?€  zeal  yevos  KiBov  Kal  ^T)pov^v\ov      etiam  pedes,  ante  et  post  c«;nam  la- 
Kol  ircinffcrwfifvov.     Ultima  exprimunt      vabant.  Dae, 


notioneiii  IMalleoli.  Glossarium  : 
'  Malleolus,  vtpiipa,  irvpiKfioXa.'  .Jos, 
Seal. 

malleoli]  Parvt  mallei,  sive  ferrei, 
sive  li^uei,  quibus  ferrum  et  alia 
timduiUnr.       Sunt    etiam    Manipuli 


'"  Malluvium  hilum]  Legerera  :  Mal- 
luvium latum  171  eommentario  sacrorum 
signijieat  manus  ut  latent.  Hoc  sen- 
sii :  cum  malluvium  latum  erat,  hoc 
in  sacrorum  eommentario  significa- 
bat,  ut  manus  lavarent.  Possis  etiam 


Spartei  forma  quadam  mallei  ligati  legere  ijui  lavent.    Eodem  sensu.  Qui, 

et  pice  aut  sulpbure  contacti,  (|ui  in-  id  est,  ifuo  pro  ubi.  Idem, 
censi  aut  in  muros  aut  in  testudines  "  Maltha]  Glossarium  :  '  Maltana, 

jaciiiutur.     Sisenna   Histor.   lib.  iv.  -maadK-qpov.'  Jos,  Scat. 


378 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Mamercus  °  praenoraen  est  Oscum,  eo  quod  hi  Martem  Ma- 
mertem  appellant."^ 

Mamers  p  Mamertis  facit,  id  est,  lingua  Osca  Mars  Martis  : 
unde  et  Mamertiui  in  Sicilia  dicti,  qui  Messanas  habi- 
tant. 

Mamertinii  appelk^i  sunt  hac  de  causa:  cum  de     [Fest. 


16  Vett.  libb.  dicunt. 


aOTJE 


Maltha]  Ex  cera  et  pice  liquida  : 
unde  et  Glossario  exponitur  iriaad- 
Ki\pov.  Hesychius,  nefnaXayixfuov  Kr)pbv 
vocat,  MoUitam  ceram.  A  fiaKdffffu, 
t^a\6d(Tffw,  nnde  et  Latinum  nonien 
Maltha.  Alii  Maltiiam  describunt  ex 
pice  et  uuguine  sive  sevo  calce  nii- 
nutatim  superadjecta.  Vide  Palla- 
dium lib.  I.  cap.  17.  et  Plin.  lib. 
XXXVI.  cap.  24.  Dae, 

°  Mamercus]  A  Manierte,  Mamer- 
cus, ut  a  Marte,  Marcus.  Inde  Ma- 
mercus iEmilius  Dictator  :  M.  ^mi- 
lius  Mamercus  :  L.  iEmilius  Mamer- 
cus Cos.  Idem. 

p  Mamers]  Sive  Oscorum  vocabu- 
lum  sit  Mamers,  sive  Sabinorum,  ut 
vult  Varro,  certum  est  eos  a  Grae- 
cis  sumsisse,  quibus  fxafj-eprhs  dici- 
tur,  Lycophron.  Pro  Mamers  dixere 
Mavers,  unde  flavors,  Mavortius.  Dae. 

1  Mamerliiii]  Ex  spatio  literarum, 
quae  desunt,  scribi  potest  ita :  Ma- 
Tnertini  appellati  sunt  Messanenses  hac 
de  causa.  Sunt  alia,  quae  divinare 
non  potnimus :  sed  historiae  coguitio- 
nem  uon  impediunt.  Vide  Strab.  lib. 
VI.   Ant.  Aug, 

Mamertini]  Ita  Festus  :  Mamertini 
appellati  sunt  a  Mamerte  hac  de  causa. 
Deinde  infra  :  Cum  in  parte  ea  Sici- 
lies consedissent,  qu<e  Taurominia  did- 
tur,  forte  parantibus  bello  cernere  3Ies- 
sanensibus  auxilio  venerunt  ultro  :  eos- 
que  ab  hoste  liberarunt.  Itaque  provin- 
dales  ob  merilum  eorum,  ut  gratiam  re- 


ferrent,  et  in  suum  corpus,  communio' 
nemque  agrorum  invitarunt  eos,  et  no- 
men  acceperunt  unum,  ut  dicerentur 
Mamertini.  Strabo  :  rocovrov  S'  tire- 
Kparria'av  ol  Mo/uepTjroi  Trapo  toTs  Meer- 
ffT]v'iois,  Sutt'  «jr'  fKiivovs  virfip^ev  r]  ir6\is. 
KaXovfft  Be  Ma/j-eprivovs  fiaWov  dnavTiS 
avrovs,  Kttl  Meffo-rivlovs.  Scripsimus 
Taurominia,  quia  propius  ad  scriptu- 
rauj  accedebat :  et  Strabo  Toupojuei't'oi/ 
vocat.  Alioqui  scimus  adjectivum 
Taurominitanum.  Sallustius  in  vete- 
ribus  schedis:  '  Scylla  saxum  est  si- 
mile formae  terebratap,  quae  forte  in- 
lata  naufragia  sorbens  gurgitibus  oc- 
cultis,  millia  sexaginta  Taurominita- 
na  ad  littora  trahit.'  Quae  ad  ver- 
bum  Strabo  expressit :  AeiKVurai  5e 
Kol  71  Xdpv$5is  fiiKphv  irph  rrjs  iroXfws  «V 
T^  Trop6fj.u,  fiddos  i^aicrtov,  els  &  ot  ira. 
Xippoiai  70V  vopdfJ.ov  KaTdyovffiv  evcpvus 
TO  aKd<p7]  rpaxo>^i^6y-iva  fj.era  orv<TTpo<[>7JSf 
Ka\  Slvtis  fieydKTfS.  KaraTroQevToiv  Se,  Koi 
SicO^vdevruv,  to,  vavdyia  irapaffvpeTai 
irphs  ifiSva  rrjs  TavponeviaT,  %v  koKov- 
aw  airh  ffufiirrdfiaTos  tovtov  Korrpiav, 
Jos.  Seal. 

Mamertini  appellati]  Ita  ad  verbum 
Schedae.  Infra  pro  Tauricana  quidam 
habent  Tauromenia  ;  quod  idem  est : 
a  Tanro  enim  monte  Tauricana  recte 
dici  potest,  ut  a  Tauromenio  urbe 
sive  fluvio  Tauromenia.  Porro  a  Fes- 
to  diversus  abit  Strabo,  qui  ait  lib. 
VI  :  Mamertinos  Campania?  gentem 
Messanam     iuliabilavisse,     adeoque 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI.  379 

toto  Samnio  gravis  incidisset  pestilentia,  Sthenius  Met- 
tius  ejus  gentis  princeps,  convocata  civium  suorum  con- 
done, exposuit  se  vidisse  in  quiete  praecipientem  Apol- 
linem,  ut  si  vellent  eo  malo  liberari,  ver  sacrum  vove- 
rent,  id  est,  quaecumque  vere  proximo  nata  essent,  im- 
molaturos  sibi.  Quo  facto  levatis  post  annum  vicesi- 
mum,  deinde  ejusdem  generis  incessit  pestilentia : 
rursum  itaque  consultus  Apollo,  respondit  non  esse  per- 
solutum  ab  iis  votum,  quod  homines  immolati  non 
essent ;  quos  si  expulissent,  certe  fore,  ut  ea  clade  libe- 
rarentur.  Itaque  ii  jussi  patria  decedere,  cum  in  parte 
ea  SicilifB  consedissent,  quae  nunc  Tauricana  dicitur, 
forte  parantibus  bello  cernere  Messanensibus  auxilio 
venerunt  ultro,  eosque  ab  hoste  Yiherarmit  '7  provinci- 
aks,  quod  ob  meritum  '^  eorum,  ut  gratiam  referrent,  et 
in  suum  corpus,  communionemque  agrorum  invitarunt 
cos,  et  nomen  acceperunt  unum,  ut  dicerentur  Maraer- 
tini,  quod  conjectis  in  sortem  duodecim  Deorum  nomini- 
bus  Mamers  forte  exierat,  qui  lingua  Oscorum  Mars 
significatur :  cujus  historiae  auctor  est  Alfius  libro  primo 
belli  Carthaginiensis. 

Mamilia '  turris  intra  Saburae  *'  regionem  a  Mamilio  nomen 
accepit. 

Mamiliorum  ^  familia  (progenita  fuit)  f  a  Mamilia  Tele- 


17  Ed.  Seal. '  forte  parantibus  laborantibus  bello  nono.  Messanensibus  a.  v, 
u.  eosqiie  ab  eo  \\bernrunt.'  Vide  Notas. — 18  Ex  conjectura  alicujus  viri  docti 
DOtat  Scaliger  rh  meritum  posse  emendari  exercitum. — 19  '  L.  m,  Subura  ha- 
Ijet  pro  Saluru;.  Hsec  Paiili  sunt.'  FuL  Ursin. — +  Progenita  fuit.  Ha;c  re- 
jicicnda  esse  monet  Seal,  licet  in  omnibus  libris  reperta. 

NOT>E 

apud  jNIe^sanenses  invaluisse,  ut  sub  iis  datum  fiiisset  quoiies,  Thesaurus, 

suam  potestatem  urbem  redegerint,  vicesimus.    Nota  superadjecta  ut  il- 

civcsque  ab  omnibus  Mamertini  po-  Hus  syllabee  quantitas  apparcret.  De 

tins  appellarentnr,  quam   Messanii.  vere  sacro  vide  '  ver  sacrum.'  Dae. 

Vide  et  Poiyb.   qui   etiam   diversus  ■■  Mamilia   Turris]    Vide  '  October 

abit.     Supra   post  annum  vicensimum,  cquus.'   Idem. 

legendum    vicesimum.     Is   enim    fuit  *  Mamiliorum]  De  Octavo  Mamilio 

scribarum  error  solcnnis,  ut  quotiens,  Tusculano  Superbi  gcnero,  qui  Latini 

T/icnsai/nM,  ricensimusscriberentjcuni  nominis    princeps,   et    a   Telegono, 


880 


SEXTI    POMPEII    KESTI 


^oni  filia,  quam  Tusculi  procreaverat,  qiiando  id  oppi- 
dum  ipse  condidisset.  ^° 

Mamphula*  appellatur  panis  Syriaci  genus,  quod,  ut  ait 
Verrius,  in  clibano  ante,  quam  percoquatur,  decidit  in 
carbones  cineremque,  cujiis  meminit  Lucilius  :  Pistri- 
cem  validam  '  si  nummi  suppeditabunt,  Addas  ^  empleu- 
ron,  mamphulas  quae  sciat  omnes. 

Mamphur  5 "  appellatur  loro  circumvolutum  raediocris  lon- 


20  Vett.  libb.  est  appellnta. — 1   Ed.  Seal,  valida. — 2  Qiiidam   vir  doctus  in 
Biarg.  ed.  Seal,  conjicit  Addam  vel  ad  dassem. — 3  Id.  in  ead.  conj.  Mimphur. 


NOT:E 


Ulyssis  et  Circes  filio,  genus  diiceie 
dicebatiir,  Liviiis  lib.  i.  Dionys.  lib 
IV.  Primus  civis  Romaniis  ex  liac  fa- 
milla  L.  Mamilius,  C.  Nautio,  L.  Mi- 
niicio  Coss.  Liv.  lib.  iii.  Vide  '  Oc- 
tober equus.'  Ant.  Aug. 

Mamiliortim familia]  Mamilia  gens 
Plebeia  fiiit,  et  a  Rlainilia  Telegoni 
filia  nonien  et  originem  traxisse  scrip- 
lores  fere  omnes  consentiunt.  Tele- 
gonus  aiitem  Ulyssis  et  Circes  filius 
Tiisculiim  in  Latio  condidit,  quod 
ideo  Circieuni  vocavit  Herat.  '  Nee 
lit  superni  villa  candens  Tusculi  Cir- 
csea  tangat  nicenia.'  Dae. 

'  Mampkula]  Ego  scio  in  Hebraeo- 
rum  commentariis  Manphul  esseman- 
cipeni  pistrlnorum,  depravatiini  a 
Graeco  /xovoircoXris.  Neque  dubito  quin 
Mampkula  in  traduces  Syriacae  lin- 
guae ex  niatrice  Graecia  propagata 
sit.  Sic  in  Daniele  vetustissimo 
scriptore  Graecum  est  Psanterin  pro 
psalterio  :  sic  in  Paralipomenis,  sen 
Chronicis,  Rapsod.  irapa  rh  pa^cfSelf. 
Versus  Lucilii  ita  legito:  Pislvicem 
validam  si  nummi  suppeditabunt,  Addus 
empleuron,  mamphulas  qua;  sciat  vmnes. 
Non  solum,  validam  dico,  sed,  quod 
magis  est,  ^fnrXevpov,  Jos.  Seal. 

Mamphula]   Genus   operis  pistorii, 


Versus  Lucilii :  Pistricem  validam  si 
mimmi  suppeditabunt,  Addas  efxnXevpoy, 
jnamphulas  quce  sciat  omnes.  Hoc  est  : 
'  Si  nummi  suppeditabunt  pistricem 
validam,  immo  et,  quod  niagis  est, 
^/xirKfupov,  quae  sciat  oniuigeneris 
mamphulas  condire,  efficere.'  Hunc 
locum  Lucilii  intellexit  Varro  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Inde  pistor  vel  Lucilii  pis- 
trina  et  pistrix.'  Nunc  illud  nego- 
tium  facessit,  nempe  quod  e  Verrio 
dicit  Festus  mamphulam  dictam  quod 
decidat  in  eaihones;  et  sane  verisimilig 
Francisci  Junii  conjectura,  qui  cen- 
set  esse  a  verbo  Naphal,  id  est,  ca- 
dere.  Neque  ab  eo  dimovere  debet 
Scaliger,  qui  censet  Mamphulam  in 
Hebrajorum  commentariis  esse  man- 
cipem  pistrinorum,  ac,  ut  raulta  alia 
Syriaca,  ita  hoc  a  Graeco  fonte  ve- 
nire, puta  a  fjioi'oiTwXr\s,  nam  certuni 
est  Mamphulam  hie  Lucilio  non  pis- 
tricem, sed  opus  pistorium  signifi- 
care.  Prseterea,  ut  optime  Voss.  non 
pistrinorum  duntaxat,  sed  etiam  alio- 
rum  erant  nionopolia,  adeoque  in 
Hebreeoruui  commentariis  niancipi- 
bus  pistrinorum  a  pistorio  hoc  opere 
Maniphulis  nomen  fuisse  magis  veri. 
simile  est.  Dae. 

"  Mamphui'l    Quod  est    sucula   ia 


DE    VERLORUM    SIGNIFtCATION  E    LIB.    XI. 


381 


gitudiuis  lignum  rotunduni,  quod  circumagunt  fabri  in 
operibus  tornandis. 

Maraurii  Veturii''  nomen  frequenter  in  cantibus'^  Romani 
frequentabant  hac  do  causa.  Numa  Pompilio  regnante, 
c  ccelo  cecidisse  fertur  ancile,  id  est,  scutum  breve,  quod 
idee  sic  est  appellatura,  quia  ex  utroque  latere  erat  re- 
cisum,  ut  summum  infimumque  ejus  latus  ^  medio 
pateret ;  unaqce  cdita  vox,  omnium  potentissimam  fore 
civitatem,  quamdiu  id  in  ea  mansisset.  Itaque  facta 
sunt  ejusdem  generis  plura,  quibus  id  raisceretur,  ne 
internosci  coeleste  po;-set  :  probatum  opus  est  maxime 
Mamurii  Veturii  :  qui  praemii  loco  petiit,  ut  suum 
nomen  inter  carmina  Salii  canerent. 

Manalem  fontem  dici,  pro  eo,  quod  aqua  ex  co  [Paul. 
semper  raanet. 


4  Quidani  vet.   lib.   apud    Seal,  carminibus. — 5   Ed.  Seal,   laiius. 


NOT/E 


niacliina  tractoria,  id  3Jamiihur  in 
toino.  Graecum  est  ti.a.vvo<pitpov,  quia 
fiicumvolutiim  liabeat  loiiun,  ut  col- 
liuu  inonile,  qnod  navvuv  et  vivvov 
vocant  Giitci.  Jos.  Seal.  Scliol. 
Tlieociit.  Idyl.  ii.  fiuvvov  rh  Trepirpa- 
XijXioi'  K6cyfj.ov,  rh  \iy6y.ivov  y.avvdKiov. 
'  Mannnin  collare  uiri'diiientiim,  dic- 
tum niiiunacioii.'  Due, 

"  Mamurii  Vtlurii]  Viii  nomen 
pi'oprium  inulti  facinnt,  quos  sequi- 
tur  Feslus.  Qnidani  Mainiiiiurn  Ve- 
tiiriuni  aiunt  esse  vetereni  niemo- 
riam.  Varr.  lib.  v.  '  Itatjiie  Salii, 
jjui  cantant  Mauiurium  Veturiiiiu,  sig- 
nificant vctereui  niemoriain.'  Sed 
Festo  putitis  assenti'.tr.  Noniinaliant 
auteni  Rumaiii  Mainurinn)  Veturiiim 
in  carmine  Maliari  boui  (jminis  causa, 
ut  et  Luciam  V^olumniam.  Ancilis 
bijtoriain  pleiique  scriplores  tradunt. 
Uuud   de  ejus   ctynio  addit  Festus, 


Ancile  dictum,  quia  ex  iitroqiic  la- 
tere erat  recisum,  ut  siunmmn  infi- 
mumque ejus  latus  medio  pateret,  id 
probatur  ex  Plutarclio,  qui  scribit 
in  Numa  :  ayKiiXta  KaAovat  Sia  rh  ffxv- 
fjLO,'  kvkXos  "yap  ovk  ((Ttiv,  ovSe  airoSiSw- 
(Tiv,  uis  ireXTT),  T-qv  ■KipKfxpiiai',  aAA'  eK- 
TOix-^jV  ex^'  ypai.iiJ.TJs  iXiicoeiduvs,  ^s  al  Ke« 
paiai  KafMiras  exovaai  Ka\  avveniaTpecpov 
crai  TjT  TTVKvdTriTi  irphs  a.\\-li\as  &yKv\ov 
rb  ffxvM-a  noiovcni'.  Id  est,  '  Ancilia 
vorantur  propter  fi(inram  ;  circulus 
cnim  non  est,  neque  exprimunt,  ut 
pelta,  orbicuiarem  figuram,  sed  ex- 
cisa  in  modiim  revoluta;  lineie,  cujus 
extrcmae  partes  inflexa-,  et  pariter 
densitate  altera  ad  alteram  conver- 
sic,  curvani  tigurum  t  fHcinnt.'  Quod 
ut  facilius  iutelligatiir,  en  tibi  Ancilis 
formam,  qualeni  fuisse  conjicio.  ^^'~^\ 
Idem.  f  ^  \ 


382 


SEXTl    FOMPEIl    FESTI 


Manalis  fons'^^  appellatur  ab  auguribus  puteus  perennis  : 
neque  tamen  spiciendus^  videtur,  quia  flumen  id  spicia- 
tur,  quod  sua  sponte  in  amnem  influat.  [Fest. 

Manaleni  lapidem  ^  putabant  esse  ostium  Orci,    [Paul. 


6  Vide  Notas.— 7  Ed.  Seal,  spkiendius. 


NOTiC 


y  Manalis  fons]  Locus  corruptissi- 
mus:  qui,  ni»i  fallor,  ita  restituen- 
dus :  Manalis  fons  appellatur  ab  augu- 
ribus puteus  perennis :  neque  tamen  spe- 
cu,  inciliisve  cietur :  quia  flumen  id  au- 
spicatur,  quod  sua  sponte  in  amnem  in- 
fluit.  Ad  auspicandnm,  inqiiit,  flu- 
mina  non  piosunt,  qiise  ope  humana, 


oritur,  auspicato  transibat.  Ex  sa- 
cro,  id  est,  ex  capite  fontia.  Nam 
capita  omnium  fontium  sacra.  '  Nunc 
ad  aquae  leiie  caput  sacrae.'  Horat. 
Contra,  quae  ex  casteiiis  aut  dividi- 
culis  dcrivatur,  non  est  sacra.  Vide 
'  Petronia.'  Dae. 

^  Manalem  lapidem']  Fulgent.    Pla- 


puta  specu,  inciliis  ducta  sunt :  sed      ciades   de  locis  obscuris  :   '  Labeo,' 


quje  sponte  sua  in  amnem  influunt. 
Non  est  autem  dubiuin,  quin  loqua- 
tur  de  Peremni  auspicio:  quod  di- 
cebatur,  quoties  quis  amnem,  aut 
aquam,  quae  ex  sacro  oritur,  auspi- 
cato transit.  Ex  sacro,  hoc  est,  ex 
capite  fontis.  Nam  capita  omnium 
fontium  sacra.  Contra  quse  ex  cas- 
teiiis aut  dividiculis  derivatur,  non 
est  sacra.  Vide  in  *  Petronia.'  Non 
niediocriter  studiosos  juverimus,  qui 
tarn  ulilem  locimi,  cum  contineat  in 
se  egri'giani  antiquitatis  cognitionem, 
emendavimus,  atque  illustravimus. 
Jos.  Seal. 

Manalis  fans]  Locus  corruptissimus, 
qui  ex  restitutione  Scaligeri  ita  le- 
gendus :  Manalis  fons  appellatur  ab 
Auguribus  puteus  perennis,  neque  tamen 
specu  inciliisve  cietur,  quia  flumen  id 
auspicatur,  quod  sua  sponte  in  amnem 
influit.  Ad  auspicandum,  inquit,  6u- 
mina  non  prosuut,  quae  ope  humana, 
puta  specu,  inciliis  ducta  sunt,  sed 
quae  sponte  sua  in  amnem,  hoc  est, 
Tyberim  influunt ;  non  est  autem 
dubium,  quin  loquatur  de  Peremni 
auspicio,  quod  dicebatur  quoties  quis 
amnem,  aut   aquam,   quae  ex  sacro 


inquit,  '  qui  disciplinas  Etruscas  Ta- 
getis  et  Bacchetidis  15.  voluminib. 
explanavit,  ita  ait :  '  Fibrae  jecoris 
sandaracei  coloris  dum  fiant,  mana- 
les  tunc  vereri  opus  est  petras,'  id 
est,  qiias  antiqui  solebant  in  mo- 
dum  cyiindrorum  per  limites  traliere 
pro  pluvias  coramutanda  inopia.' jin^. 
Aug. 

Manalem  lapidem']  Immo:  Blanale 
putabant  esse  ostium  orci,  Ita  enim 
nulla  controversia  legendum.  Manal, 
sen  Manale  eleganter  ostium  manium. 
Inde  manale  sacrum  erat  sacrum 
Deorum  manium.  Varro  de  vita  po- 
puli  Romani  libro  ii.  '  Urceolum, 
aquae  manale  vocamus,  quod  eo  aqua 
in  trulleum  effundatur:  unde  Mana- 
lis lapis  appellatur  in  pontiticalibus 
sacris,  qui  tunc  niovetur,  cum  pluviae 
exoptantur.  Ita  apud  antiquissimos 
manale,  sacrum  vocari  quis  non  no» 
verit,  unde  nomen  illiusf  Haec 
Varro:  ex  cujus  verbis  novimus' ma- 
nale '  sacrum  etiam  significare,  cum 
hie  etiam  ostium  inferorum  expona- 
tur  a  Festo.  Sed  de  eodem  ntruni- 
que  intelligere  non  dubito,  quamvis 
diverse  ab  ntroque  exponatur.    Lo- 


DE    VERBORUM    SIGNI FICATIONE    LIB.    XI, 


383 


per  quod  animae  inferorum  ad  superos  manarent,  qui 
dicuutur  manes.  Manalem  etiam'*  lapidem  vocabant 
petram  quandara,  quae  erat  extra  portam  Capenam 
juxta  asdem  Martis,  quam,  cum  propter  nimiam  siccita- 
tem  in  urbeni  protraherent,^  insequebatur  pluvia  statira : 
eumque,  quod  aquas  manaret,  manalem  lapidem  dixere. 
Manare  ^  dicitur,  cum  humor  ex  integro,  sed  non   solido 


8  *  L.  m.  pertraherent :  quod  lectius  est  quam  protraheient.'  Fiil.  Ursin. 


NOTiE 

cus  hie  Varronis  egrejs;ius,  queni  pro-  tras.' '  Deinde  Fulgentius  explicat : 
duxinius,  conuptissiinus  extat  apud  '  lioc  est,'  inquit,  '  quas  antiqui  sole* 
Nonium :  et  confiisus  cum  altero  bant  in  modum  cylindroriim  per  li- 
ejusdem  auctoris,  qui  piiore  loco  ci-  mites  traliere  pro  pluviae  commutan- 
tatur.      Nam   ita   legitur  apud  No-     da  inopia.'  Jos.  Seal. 


nium,  nbi  explicat  quid  sit  Trulleum  : 
*  non  quae  luxuriae  causa  esse  parata  : 
ejus  urceolum  aquae  manalem  voca- 
mus.'  Legendum  euim :  non  quee 
luxuriw  caussa  essetit  parata:  et  ii. 
Urceolum,  aauce  manale  vocamus,  8fc. 
Sed  fallitur  Varro  in  etyniologiis,  et 
sxpe,  etiam  aliquando  prudens  sci- 
ens.  Nam  non  a  manando,  sed  a  ma- 
■nibus  dictum :  estque  id  vas,  quod 
postea  aquiinanile  vocatum :  ut  li- 
brale  et  librile  utrumque  dicebatur. 
Glossarium  :  '  Aquinianile,  x^P^^^ov.' 
Distortius,  in  Paodeclis  Florenti- 
nis  lib.  III.  de  supell.  leg.  Aquiminale. 
Jos.  Seal. 

Manalem  lapideml  Non  a  manando, 
nt  putat  Paulns,  sed  a  DiLs  Manibus. 
Et  noil  male  forsan  Scaliger,  qui  le- 
git :  Manale  putabant  esse  ostmn  Orci. 
Manal,  siu,  manale  elegauter  ostium 
inanium  :  ut '  manale  sacrum,'  sacrum 
Deorum  Maniura :  tamen  nihil  niu- 
tandun).  Dae. 

=»  Manalem  etiam]  Fulgentius  :  '  La- 
beo,  qui  disciplinas  Etruscas  Tage- 
tis  et  Bacidis  quindecim  volumini- 
bu8explicavit,ita  scribit :' '  Fibra;  jo- 
cinoris  sandaracei  coloris  duin  fuaut, 
mauales  tunc  verrere  opus  est  pe- 


^  3Ianare]  Festus  videtur  a  manaii- 
do  deducere  m(i«(? ;  postea  a  mature, 
unde  Matuta  dicta  est.  Alio  loco  a 
Diis  manibus:  sive  quod  mana  bona 
dicerentur :  unde  Matuta,  et  matiira 
dicuntur.  Varro  lib.  v.  *  Diei  prin- 
cipium  mane,  quod  turn  manet  dies 
ab  oriente :  nisi  j)otius  quod  bonuni 
antiqui  dicebant  manuni.'  Vide  '  Ma- 
ter Matuta.'  Ant.  Aug. 

3Ianare~]  De  eo  dicitur,  quod  ex 
integro  liquido  fluit  a  Gra;ro  fiavbir, 
quod  liquidum  et  rarum  significat. 
Alii  deducunt  a  vafia  quod  x^''A'">  h"' 
fia,  fluxum,  interpretatur  Hesych. 
Dae. 

Manare]  Supple  ita :  Manare  solem 
solilos  esse  antiquos  dicere  ait,  cum  solis 
orienlis  radii  splendorem  jacere  aepis- 
sent :  atque  idea  primum  diei  tenipus 
mane  dictum  :  quamvis  magis  id  dicitur, 
quod  nianum  bonum  dicebant :  unde  est 
mature:  quod  id  bonum,  quod  maturum: 
unde  et  Matuta  dicitur.  Quod  Festns 
dicit  ait,  intelligit  de  Verrio,  ut 
sa^pe.  Jos.  Seal. 

Manare  solem]  Idem  Varr.  lib.  v. 
*  Diei  principium  mane,  quod  turn 
nianat  dies  ab  Oriente,  nisi  potius, 
quod  bonum  antiqui  dicebant  nianum. 


/^tSE 


t  ie^^^...M.  A 


\^Qtt 


384"  SEXTl    POMl'EII    FESTI 

iiimis  per  minimas  suas  partes  erumpit :  quod  ex  Graeco 
trahitur  :  quia  illi  non  satis  soliduni  fxavov  dicunt. 

Manaie  solem  autiqui  dicebant,  cum  soils  orientis  radii 
splendorem  jacere  ccepissent,  a  quo  dictum  putabant 
mane.  Alii  dictum  mane  putabant  ab  eo,  quod  manum 
bonum  dicebant. 

Manare  solem  tunc  solitos  esse  antiquos  dicere,  ail  [Fest. 
Verrius,  cum  solis  orientis  radii  splendorem  jacere  cu^pis- 
sent :  atque  ideo  priraum  diei  tempus,  mane  dictum,  qxiam- 
vis  magis  id  dicitur,'  quod  manum  bonum  dicebant  a  mane, 
id  est,  a  mature  :  quod  id  bonum  est,  quod  malurum  est : 
unde  et  rautata  dif/«  quoque  videtur  mater. 

Mane  a  Diis  manibus''  dixerunt,  nam  mana'°  bona  [Paul. 
dicitur  :  unde  et  mater  matura,  et  poma  matura. 

Manceps''  dicitur,  quod  manu  capiatur.  "  Manceps  dici- 
tur, qui  quid  a  populo  emit,  conducitve,  quia  manu  sub- 
lata  significat  se  auctorem  emptionis  esse  :  qui  idem 
praes  dicitur,  quia  tarn  debet  praestare  quod  promisit, 
quam  is,  qui  pro  eo  praes  factus.'^ 


9  Ed.  Seal,  rtd  dicitur. — 10  Yet.  lib.  mania.— 11  Lcgendnm  monent  Seal. 
Dae.  capiat. — 12  Ed.  Seal,  praslare  popido  q.  p.  q-  i.  q.  p.  e.  p.  factus  est:  quae 
Ifgenda  nionet  Dae.  ut  vin  docti,   qunrii  is  pro  quo  pras  factus  est. 

NOTIE 

Ad  cnjusmodi  rellgionem  Graeci,ciiiTi  NonneLeiicotheaiiominata  aGraccis, 

lumen   affertur,    solent    dicere    *&ij  Matnta  liabetur  a  nostiis  r'   A  manus 

ci.ya06v.'     Alii    a    diis   mnnibus.     Sed  etiam  niutnrits,  quasi  mauurus.     Etsi 

verosiniilins  est  a  wirt/iMS  dici,  hoc  est,  quidam    a    mando,    quasi    mandurus. 

bonus,  clnrus,  lucidus.     Ita  Macrob.  Idem. 

lib.    I.   Saturn,    cap.    3.    et    Servius  •=  Manceps']    Lege,    manceps  dicitur 

jEneid.  lib.  III.    '  Manare  '  anleni  so-  quod  manu  capiat;    est    autem  quasi 

leni,quia  Veteres  luci  et  igni  tiuorem  manuceps,  quia  manu   sublata  se  plu- 

adtribuebant,   ut    alibi    dictum    est.  ris  esse  licitatum  significabat.     Sub- 

Dac.  lata  enini  manu  vel  digito  licitationes 

•>  Mane  a  Diis  mavibus']  Vide  supra  fiebant.    Cicer.  iii.  in  Verr.  'Accur- 

'  manare  solem.'     A  manus  dicta  two-  runt  tamen  tutores  ad  temi)us,  digi- 

fcr  wiatu/a;  quasi  wianwfa,  converse  n  turn  tollit  Junius  patruus.'     Quae  in 

in    t,  matnta.     Quae  fuit  Ino  Cadmi  fine  posita,  sic  legenda  sunt,  <?Kamw 

filia,  Leucotliea  a  Graecis  dicta.     Ci-  pro  quo  pras  factus  est :  ut  viri  docti. 

cer.  I.  Tuscul.  '  Quid  Ino  Cadmi  filia.^  Dae. 


DE    VERI50RUM    SIGNIFICATION E    LIB.    XI. 


385 


Mancini  fana  "  "^  appellabantur,  quod  Mancinus  habuit 
insignem  domum,  quae  publicata  est  eo  interfecto.'+ 

Manducus/  effigies  in  pompa  antiquorum  inter  ceteras 
ridiculas  forraidolosasque  ire  solebat,'^  magnis  malis,  ac 
late  dehiscens,  et  ingentem  dentibus  sonitum  faciens,  de 
qua  Plautus  ait  in  Rudente :  Quid  si  aliquo  ad  ludos 
me  pro  manduco  locem  ?  Quapropter  ?  clarc  '^  crepito 
dentibus. 

Manes  Dii  *  ab  Auguribus  invocantur  :  quod  hi  per  [Fest. 


13  Legendum  monent  Seal.  Dae.  Mancini  Tifata:  iil  vet.  ed. — 14  Qiiidani 
vet.  lib.  apiid  Seal,  interempto.  Vide  Notas. — 15  '  L.  ni.  HJanduci  effigies 
in  pompa  anlicjuorutn  inter  ceteraa  ridiculas,  formidolosasquc  res  ire  sokbat.'  FhIv. 
Ursin. — 16  In  loco  Platiti  qnidam  lib.  Quia  pol  dare. 


NOTiE 


•1  MrtHCjni/a>ia]  Vetiis  editio,  Man- 
cini Tifata.  Qnare  ergo  tniitatuin 
est  ?  Tifata  sunt  iliceta.  Ita  ergo  in 
siias  sedes,  unde  vi  dejecta  erat  haec 
vox,  re'stitni  jubeo.  Jos.  Seal. 

Mancini fana^  Lege:  Mancini  Tifa- 
ta. Sic  supra  pro  Curii  fang,  restitiii 
Curii  Tifata.  Tifata  sunt  Iliceta. 
Haec  antem  potentes  domos  niaxiine 
commendabant.  Horat.  Od.  10.  lib. 
III.  '  Aiidis  quo  strepitu  janna,  quo 
nemus  Inter  pnlcra  situm  tecta  re- 
mugiat  Ventis?'  Quern  locum  uli- 
nam  ne  attigisset  vir  elegantissimus 
Tan.  Fab.  qui  rescribendum  esse  con- 
tendit  queis  nemus.  Nempe  qiieis  ven- 
tis.  Nam  sic  loci  vennstas  perif,  et 
sonat  aliquid  quod  eruditas  aures 
vulnerat.  Hujus  loci  e|^s  erat:  '  Au- 
dis  quo  strepitu  janua,  quo  strepitu 
nemus  remugiat  ventis.'  Ita  ut  stre- 
pitu et  remugiat  ventis  repetantur 
airh  Koivov.  Atquc  id  ego  qui<lem  eo 
libentcr  et  studiose  moneo,  ut  a  quo 
vulnus,  ab  eodcm  reniedium  eliam 
videatur  ailatum.  Nihil  enim  in  hisce 
Uteris  delicatioribus  possum,  si  pos- 
sum aliquid,  quod  non  viro  illi  acutis- 
»imo  meique  amantissimo  acceptum 
debeat  referri.  Dae. 


Delph.  el  Var.  Clas. 


<^  Manducus'}  Liber  antiquus  Fidvii 
Ursini,  manduci  effigies.  Locus  Plau- 
ti  Rudent.  ii.  fi.  '  Ch.  Quid  si  aliqno 
ad  ludos  me  pro  manduco  locem  ? 
La.  Quapropter.''  Ch.  Quia  pol  clare 
crepito  dentibus.'  Hiinc  ixopiioKv- 
Kilov  Graeci  vocant.  De  eo  iutelli- 
gendus  hie  locus  Juvenalis  Sat.  iif. 
'  tandenique  redit  ad  pulpita  notum 
Exodium,  cum  personae  pallentis 
hiatum  In  greraio  matris  formidat 
rusticus  infans.'  Vide  '  Citeria  '  et 
'  Petreia.'  Idem. 

f  Manes  Dii]  Festi  verba  mutila  ex 
Pauli  epitome  sarciri  possunt  panels 
exceptis.  Ant.  Aug. 

Manes  Dii]  Manes  a  mano,  i.e.  bono; 
quod  boni  sint.  Alii  per  antiphrasim 
quia  immanes.  Prior  sententiie  favet, 
quod  ii  Gra^cis  xp^o"''oi  •  i.  Aoni  dicti 
sunt.  Et  manes  lingua  Sacrorum  pro 
mani,  ut  '  sacres '  pro  *  sacri,'  *  pa- 
trimes,'  '  matrimes/  pro  '  patrimi,' 
'matrimi,*  et  alia  niulta.  Porro  qui 
proprie  Manes  dicti  fuerint  magna 
inter  eruditos  quirslio  fuit  ;  aiiis  alia 
existimantibus,  De  ii»  mnlta  I'lato, 
Plotinus,  Porphyrins,  Proclus,  Apu- 
leius,  &c.  Notandum  autem  illud 
MelaR  lib.  i.  '  Augilae,'  inquit,  '  Ma- 


Pomp.  l-Cit. 


2  B 


386 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


omnia  aetheria  terrenaquc  manare  credebantur.  Item  Dii 
sMperi  atque  inferi  dicebantur  :  quos  ideo  invocabant  A\\- 
gures  quod  hi  cxhtimabcuilur  favere  vitcc  hominis. 

Manes  Dii  ab  Auguribus  vocabantur,  quod  eos  [Paul, 
per  omnia  manare  credebant,  eosque  Deos  superos  atque 
inferos  dicebant. 

Manuos'7g  in  carminibus  saliaribus  ^lius  Stilo '^  signifi- 


17  Conjicit  Dae  3Ianes  vel  Manos:  sed  nihil  affirmat. — 18  Vet.  \\h.  Aure- 
lius  vel  Ateius. 


NOTiE 


nes  tantuin  Deos  piitant,  per  eos 
dejeraiit,  eos  ut  oraciila  consulunt, 
precati  quaj  voluiit ;  ubi  tnmulis  incii- 
biiere,  pro  responsis  fenint  somnia.' 
Qua?  verba,  ex  Herodoto  fere  tran- 
scripta,  ab  eodem  Herodoto  lncem 
rapient,  qui  in  Melpomene,  ubi  de 
Nazainonibus,  ita  scribit :  'Ofivvova-i 
/j-ev  Toils  irapa  (T(pi(ri  &v5pas  StKatoTarovs 
Koi  apiarovs  Xeyo/xevovs  yevecrOai.  rov- 
Tovs,  roil'  rvixPuv  cnrrSfievoi'  navreiovrat 
5e  eVl  tUv  izpoySvcav  (poireopres  ra  arifia- 
ra,  Kol  Karev^ayLivoi  iniKaTaKot/xeoivrai, 
rh  5'  OJ'  ilSoiep  if  ttj  oxf/fi,  tovtcji  xpiJoVTau 
Leg.   rovToiv  rwv  tv^^wv,  &c.     'Per 


nibus  ostendit  vetustissimos  Clial- 
daeos  et  jEgyptios  astrologos  fortunse 
sortem  Lunis  tribuisse,  ut  da?moui3 
sortem  Soli,  huic  res  ad  animuni  per- 
tinentes,  illi  res  corporeas  curtE  esse 
existimantes.  Inde  Vettius  Valens 
lib.  IV.  Anthol.  cap.  5.  docet  Lunaui 
esse  fortiinani  in  potestate  habentem 
corpus  et  spiritum,  Soleni  vero  esse 
nientem  et  daemonem  animas  ad  res 
gerendas  excitantem  et  moventeni. 
Inde  Sol,  qui  mens  est,  et  genius,  sive 
daemon,  ut  vertunt  lxx.  Interpretes, 
Hebraeis  meni  dictus,  ut  inillo  Isaiap, : 
'  et  impletis  meni  libamen  ;'  et  ut  est 


defunctos,  qui  justissirai  atque  optimi  apud  Origenem  KaTpivovns  ii7)v\,  ex 

apnd  illos  fuisse  dicuntur,  jurant,  il-  origine   mana,  id  est  numerare:  quia 

lorum  sepulcra  tangentes:  divinant  ad  Sol  temporibus  iiumerandis  et  divi- 

snorum  accedentes    monumenta,  et  dendis  prjeest.     Atqui  sors  daemonis 

illic,  ubi   preces  peregerunt,  indor-  sen  genii,  ♦  cnjus  in  tutela  ut  quisque 

miunt,  ubi  quodcumque  per  quietera  natus  est,  vivit,'  ut  ait  Censorinus. 

insomnium  viderunt,  eo  utnntur.'  Ut  Et  'natale  comes  qui  temperat  as- 


vides,  Mela  manes  vocavit,  quos  He- 
rodotus justissimos  atque  optimos  vi- 
ta defunctos.  Qui  viri  qiioniam  in  in- 
feris  degere  putabantur,  inde  Plinius, 
cum  haec  a  Mela  accepisset,  sic  mu- 
tavit,  AugilcE  inferos  tantum  colunt. 
Et  post  Plinium  Solinus,  Augilce  vero 
solos  colunt  inferos.  Ita  enim  et  Pli- 
nius et  Solinus  interpretandi :  sed 
qui  vere  Manes  fuerint  omnium  opti- 
me  inteliexit  illiistr.  Huetius,  qui  in 
doctiss.  suis  in  Oriyenem  observatio- 


trum,'  ut  loquitur  Horatius,  tribue- 
batur  Soli  ab  antiquis  astronoraicae 
disciplinae  niagistris,  et  Sol  ipse  Dae- 
mon appellabatur.  Macrob.  lib.  i.  Sii- 
turn.  c.  19.  Quemadmoduni  autem 
in  illo  Isai£e  cap.LXV.  vs.  11. '  Qui  po- 
nitis  mensam  Gad,'  (lxx.  Interpre- 
tes  T^  Tvxi),)  '  et  impletis  meni  liba- 
men,' pro  Luna  sortem  ipsi  tributara, 
fortunam  niuiirum,  propheta  expres- 
sit ;  ita  ad  significandum  Solem,  sor- 
tem Soli  deputatam,  Dsmonem  sci- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  K    LIB. 


387 


care  ait  bonos,  et  inferi  Dii'9  manes  pro  bonis  dicuntiir  a 
suppliciter  eos  venerantibus,  propter  melum  mortis ;  ut 
immanes  quoque  pro  valde  non  bonis  dicuntur. 

Manife''  turpes,  deformesque  personae.  Manias  [Fest. 
-^lius  Stilo  dici  ait-°  ficta  quaedam  ex  farina  in  hominum 
figuras,  quia  turpes  tiant,  quas  alii  maniolas  appellant.' 
Manias  autem,  quas  nutrices  minitantur  pueris  parvulis, 
esse  larvas,  id  est,  manes,  quos  Deos  Deasque  putabant, 
quosque  ab  inferis  ad  superos  emanare  credebant,  ut 
Mania  est  eorum  avia,  materve.  Sunt  enim  utriusque 
opinionis  auctores. 

Manius '  agrura  ^  Nemorensem  Dianas  consecravit,  a  quo 


19  Qiiidani  vet.  lib.  ivferi  iinde  da. — 20  Al.  dicunt.—l  Al.  vacant. — 2  Pro 
agrum  Vett.  edcL  jEgerius.     Vide  Notas. 


NOT^ 


licet,  sett  tneni,  notavit.  Adeoqiie  ex 
tncni  Hebraico  piodlit  Graccuin  meni 
Daemon,  sen  genius,  qui  et  Sol,  nnde 
/nf/rey,  yEolice  naves,  hinc  Latiui  manes, 
qui  et  Genii.  Seiv.  vi.  /Eneid.  '  Ergo 
manes  genios  dicit  quos  cum  vita  sor- 
timur.'  Dae. 

s  Mamws]  Forsan  legendum  vel 
manes,  vel  manos :  nam  manis  dicebant 
pro  manits;  a  quo  inimanis.  In  car- 
mine saliari  est  '  Cerus  manus,'  i.  e. 
'  Creator  bonus,'  '  bonus  genius.' 
Quod  bic  forsan  alludit  Festus.  Nihil 
tamen  affirmo,  nam  manuus  dici  qui- 
dem  potuit.  Idem, 

■'  I\Iania'\  Non  solum  tei  riculamen- 
ta  infantium,  sed  et  lacteutium  Deos 
praesides  ita  vocabant.  Itaque  et 
Varro  '  Cuninam'  et  '  Rnminam'  in- 
ter Manias  censpt.  Cujns  lure  ver- 
ba :  'Cato  de  liberis  educandis  :  Hisce 
Maniabus  lacte  fit, non  vino:  Cunina;, 
propter  cnnas:  Runiinsp,  i)ropler  ru- 
mam,'  &c.  Male  apiid  Nonium  ma- 
iiibus.  Jos.  Seal. 

Manies]  Figurac  quaedarn  ex  farina 


a  nutricibus  fictae,  ut  terriculamenta 
infantibus  objicerent,  vianice  dictaj  a 
Mania,  Deorum  manium  matre  vel 
avia.  Glossae  Isidori, '  Maniae  formi- 
dinuni  imagines.'  Erant  et  Mania; 
DeiE  lactentium  praesides  :  itaque 
Varro  Cuninam  et  Rnminam  inter 
Manias  recenset  ex  Catone  bis  ver- 
bis :  '  Cato  de  liberis  educandis :  bisce 
Maniabus  lacte  fit,  non  vino  ;  Cuninas 
propter  cunas,  Ruminse  propter  Ru- 
mam,  id  est,  prisco  vocabulo  mam- 
mam.'  Quod  infra  legitur.  Id  est, 
manes  quos,  paulo  aliter  in  sclied.  '  Id 
est,  manes  Deos  Deasque,  qui  aut  ab 
inferis  ad  superos  manant,  aut  Ma- 
nia est  eorum  avia  materna,  sunt 
enim,'  &c.  Dae. 

'  Manius^  Et  hs-c  quoque  male  ac- 
cepta  sunt,  non  a  Paulo,  sed  ab  infe- 
rioris  aetatis  bomiuibus  barbaris.  In 
veteribus  enim  editionibus  legitur, 
Manius  TEgerius  Nemorensem  Diana 
consecravit.  Ego  lego,  3Ianius  Age- 
rius  Nemorensem  Dianam  consecravit. 
Hie  consecravit  est,  a.<pidpv(TaTo,  signuiii 


388 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


multi  et  clari  viri  orti  sunt,  et  per  multos  annos  fuernnt, 
unde  proverbium :  Multi  Manii  Ariciae.''     Asinus'  Ca- 


3  Asinius  ed.  Seal,  in  cujus  marg.  vir  qnidam  doct.  conj.  Sinnius. 

NOT^ 


Dianae  posuit.  Notiim  est  Nemoren- 
sem  Dianam  Aricinam  dici :  et  regem 
Nemorensem  ejus  sacerdoteni.  Jos. 
Seal. 

Manius']  Schedae,  Manius  Egeri . . . 
Memorem.  Vett.  Edd.  Manius  JEge- 
rius  Nem.  SfC.  Legendiim  3Ittnius  A- 
gerius  Nemorensem  Dianam  consecravit. 
Et  ita  opjime  Scaliger.  Consecravit 
est,  a<piBpv(raTo,  signum  Dianae  posuit. 
Notum  est  Nemorensem  Dianam  A- 
ricinam  dici,  et  regem  Nemorensem 


mum  potnisset  auferre,  monomacliia 
cum  fugitive  templi  sacerdotc  dimi- 
caret ;  nam  fiigitivus  illic  erat  sacer- 
dos  ad  pvistina^  imaginem  fugap.  Di- 
micandi  autem  dabaturfacnltas, quasi 
ad  pristini  sacrificii  reparationem.' 
Hwc  Serviiis.  Hunc  niovem  tangit. 
Ovid.  lib.  I.  de  arte :  '  Ecce  suburba- 
na?  templum  Nemorale  Dianap,  Par- 
taque  per  gladios  regna  nocente  nia- 
nu.'  Inde  satis  liquet  Latinos  Ari- 
cinae  Dianae  Templum  vocasse  Nemus, 


ejus  Sacerdotem.     Sneton.  Caligul.  et  ipsam  Dianam  Nemorensun.   Atqui 

cap.  35.  '  Neniorensi  regi,  quod  mul-  apud   Strabonem  ita  locum  accepe- 

tos  jam  annos  poliretur  sacerdotio,  runt  interpreies,  quasi  de  Dianas  Syl- 

validiorem  adversarium  snbornavit.'  va;  ita  enim  interpretati  sunt:  Dia«« 

Nemorensis  Dianae  nemus  et  ritum  quod  vocant  tiemiis:  ci\mpoli»s  \eitere 

describit  Strab.  lib.  v.    Cujus  locum,  debuissent  Dianium,  sive  Diancc  tem- 

quia  male  ab  interpretibns  acceptus  plum,  quod  vacant  Nemus.  QnodGi^aiX- 


est,  ego  sic  verto  :  '  Dianium  antem 
quod  vocant  nemus,  in  sinistra  parte 
viae  est,  quaex  Aricia  ad  fanum  Dia- 
nas Aricinae  consconditur.  Ibique 
Dianae  Tauricae  signum  conseorafum 
ferunt.  Nam  et  Barbaricus  et  Scy- 
thicus  raos  apud  illud  fanum  obtinet. 
Perfuga  enim  ibi  constituitur  sacer- 
dos,  qui  sacerdotem  priorem  sua  tru- 


masio  video  in  mentem  venisse.  Qui 
et  in  verbis  Strabonis,pro  avafiaivovtrw 
els TTJs'AptKiuris lephv,  recte  emendavit, 
avafiatyovaris.  Ttjs  Oe  'ApiKivrjs  to  lep6v, 
Qnare  sic  vertendum:  '  Dianium  au- 
tem, quod  vocant  nemus,  in  sinistra 
parte  viae  est  qua  ex  Aricia  conscen- 
ditur.  Estque  Dianae  Aricinae  tem- 
plum.'   Strabo  enim  his  verbis  expli- 


cidaverit  manu,  strictoque  semper  cat  vocem  'Aprefiia-'iov,  Dianium,  id 
gladio  est,  insultus  timens,  ad  eos  est,  Dianae  templum,  &:c.  Ego  dim 
propnlsandos  paratus.'  Plenius,  sed  exislimaveram  alteram  lectionem 
paulo  aliter,  de  eadem  re  Servius  vi.  stare  posse,  sed  de  alio  quodam  fano 
yEneid.  '  Orestes,'  inquit,  •  post  oc-  Dianae  verba  ilia  intelligenda,  quasi 
cisum  regem  Thoantem  in  regione  dixisset  Strabo,  Nemus  illud,  sive 
Taurica,  cum  sorore  Ipbigenia,  ut  su-  tftmplum  Dianse  Nemorensis,  esse  in 
pra  diximus,  fugit,  et  Dianas  simuia-  sinistra  parte  viae,  qua  ad  fanum  aliud 
crum  inde  sublatum  baud  longe  ab  ejnsdemDianjEconscendebafur,quod 
Aricia  collocavit.  In  hujus  templo,  fanum  ad  dextram  ejusdem  vije  si- 
post  mutatum  ritum  sacrificiorum,  tum  fuerit.  Nunc  vero  Saluiasii  con- 
fuit  arbor  quaedam  de  qua  infringi  ra-  jecturam  iinice  amplector.  Dae. 
mum  non  licebat:  dabatur  autem  fu-  "^  Multi  Manii  Aricia]  Hoc  est,  lit 
gitivis  potestas,  ut  si  quis  exinde  ra-  interpretatur  Festus,  multi  clari  viri 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI.  389 

pito  longe  aliter  sentit  :  ait  enim  turpes  et  dcformes  sig- 
nificari :  quia  manias  dicuntur  deformes  personte,  et  Ari- 
cia3  genus  panis  fieri,  quod  manici  appellatur.'^ 

Manius'  pra^nomen  dictum  est  ab  eo,  quod  mane  [Paul. 
quis  initio  natus  sit :  ut  Lucius,  qui  luce. 

Manlise  gentis™  patriciaj  decreto  nemo  ex  ea  Marcus  ap- 
pellatur,  quod  M.  Manlius,  qui  Capitolium  a  Gallis  de- 
fenderat,  cum  regnum  affectasset,  damnatus,  necatusque 
est. 

Mansucium,^  "  edacem,  a  mandendo  scilicet. 

Mansues"  pro  mansuetus. 

Mansues  pro  mansuetus  dixit  M.  Cato  in  epistola  [Fest. 
ad  . . .  mansues  ad. . . . 

Mansuetum  p  ad  manum  venire  suetum :  alii  aiunt  mansue- 


4  Legendum   nionet  Dae.  qui  manici  panes  appellantur.    In  ed.  Seal,  extat 
qnud  amici  appellantur. — 5  Al.  ^lansucum. 

NOT.C 

ac  fortes  Ariciae,  ve),  ut  Asimis  Ca-  '  Siniili  autein,'  inqtiit,  '  exeniplo  ex 

pito,  nnilli  viri   turpes  et  deformes,  contraria    specie   anliqtios    Roniano- 

qiiasi  inaniae,  figurae  deformes.  Festi  rum    audio    prwnoiiiiiia    patricionim 

explicalio  non   potest   ei   displicere,  quonimdam  male  de  rcpublica  meri- 

(pii    meininerit    sacerdotiiim    Aicina:  torum,  et  ob  eam  caiisaiu  capite  dam- 

Vianie  sola  virrute  potiiisse  parari  et  iiatoniiii,  censiiisse,  lie   cui   ejusdem 

conservari.     Sed  Attii  Capitonis  sen-  gentis   patiicio  inderenlur,  ut  voca- 

tentiamjuvat  hie  locus  Hersii  Sat.  vr.  bula  quoque  eorum  defamata  atque 

'  accedoBovillas,  Ciivunique  ad  Vir-  demortua     cum     ipsis     viderentur.' 

bi  :  pra'sto  est  miiii  Manius  liaMes.  Dae. 

I'rogeuies  terra  !'  Nam  cum  de  clivo  "  Mansuciuml    Al.   Mansucum,   pro 

Aricino    loquattir,    Maniiim    potius,  ?«((«(/««»«,  ti  miitato  in  s,  quod  raris- 

quam    alium    noniinavit.     Ibi    etiani  simumest.  flJanducusetmundueoeddx, 

vetus  ititerpres  :  '  Manium   dicit  de-  a  mandendo  \t\  tnandticando.    In  Atel- 

formemet  ignotum  hominem,  co  quod  lana  Pomponii :  '  Magnus  manducus 

Maniaj  dicuntur   iudecori  vultus  per-  camelus  cantlierins.'   Idem. 

sonae,  quibus  pueri  terrentur.'  Idem.  "  iMitnsues]  Plant.  Asin.  i.  2.  '  Red- 

'    Manius]    Verbum   initio    videlur  damego  te,  ex  fera,fanie  mansuetem, 

adjectnm.    Varro  lib.  viir.  '  Forsitan  me  specta  mode'  Idem. 

ab  eo,  qui  mane  natus  diceietur,  ut  Mansues  pro  viansuctus]   In  verbis 

is  Manius  esset,  ut  qui  luci,  Lucius.'  Calouis  eruendis  nihil  juvant  schedac. 

I'ul.  Ursin.  Idem. 

'"  ManlioB  frentis]  Vide   Livium  lib.  p  Mansuetum]    Proprie  de  feris  di- 

VI.   et   Uionem  lib.  li.     Inde  IMuso-  citur,  qua;    manum    patiuntur,  quasi 

nius  apud  Gellium  lib.  ix.   cap.  2.  manu,  i.  uiauui,  suetum.  Idem. 


390 


SEXTI    POMPKll    FESTI 


turn  dictum,  iieque  ex  misericordia  mcestum,  neque  ex 

crudelitate  saevum,  sed  modestia  temperatum.       [Paul. 
Mantare,''  saepe  manere.    Caecilius  in  epistola :  Jam  [Fest. 

ore  adeo  manta.     Jam  hoc  vide  caecus  . . .  animiim   ad- 

ventus  angit.*^ 
Manticularia"^  dicuntur  ea,  quae  frequenter  in  usu   [Paul. 

habentur,  et  quasi  manu  tractantur :  frequens  enim  anti- 

quis  ad  manus  tergendas  usus  fuit  mantilioriim,  unde  haec 

trahitur  similitude. 
Manticularum'  usus  pauperibus  in  nummis  recon-  [Fest. 


6  Verba  Cascilii  ita  legenda  monet  Seal.  Jam  oheadeo:  manta  jam:  hoc 
vide  Ut  ccecus  animum  adventus  avsrit. 


NOTiE 


1  Mantare]  Plant.  Poenul.  i.  2. 
'  Quia  herus  nos  apud  aedem  Veneris 
mantat.'  Et  alibi  ssepe.  Schedae : 
'jam  ne  adeo,  manta,'  &c.  Idem. 

■^  ^lanticularia]  Quae  ad  manum 
sunt  Kol  TTpSxeipa,  a  manticulis  ducta 
similitudine,  quia  cum  lis  manus  ex- 
tergeantur,  ut  frequenter  manibus 
adliEereant  necesse  est.  Idem. 

'  Ulaiiticularum]  Quot  verba  Pacu- 
vii,  totidem  fere  monstra  errorum  : 
et  tamen  pulcherrimam  prisci  sermo- 
nis  notionem  in  se  continent.  Age 
igitur  ita  legamus  :  Pacuvius :  Ad 
manticidandum  astu  aggreditor.  scite 
quid  prome,  crue.  Item  :  Educ,  i,  man- 
ticulator :  ita  me  facti  oppressit  jugo. 
item  deinde  :  Aggreditur  astu  regem. 
manticulajtdum  est  hie  mihi.  Et :  Ma- 
chinam  ordiris  novam,  Manticulatam 
astu,  sancliora  adicis  Jurandajura  . .  . 
Planius  hoc  significare  videtur. . . .  qui- 
bus  quotidie  Parvce  noxcD  extergeantur. 
'  Planins,'  inquit  Festus,  'hoc signifi- 
care videtur,'  et  quasi  notionem  ver- 
bi  in  eo  quodsequitur :  '  quibusnoxdj 
extergeantur :'  hoc  est,  illis  verbis 
etymon  verbi  manticulari  expressit 
Pacuvius,  cum  extergendi  significa- 


tum  adjecit.  Nam  mantilibus  exter- 
gentur  manus,  qu£E  antiquitus  dice- 
bantur  Mantiadcc.  Unde  Manticula- 
ria  quascumque  erant  ad  manum,  koX 
irpSx^^pO;  vocabant :  quia  nihil  raagis 
ad  manum,  quam  Mantile.  Sed  ver- 
ba Pacuvii  conjunganuis :  Machinam 
ordiris  novam,  manticulatam  astu.* 
Sanctiora  adigis  juranda  jura,  quibus 
cotidie  Parvce  nuxce  extergeantur.  .  , . 
pro  dicis,  emendavinins  adicis,  quod 
dicebant  pro  adigis,  Notum  est,  quid 
sit  '  adigere  aliquem  jusjurandum,' 
et  quid  Graecis  iiruKThs  '6pKos.  Ele- 
ganter  et  quasi  "yvdi^ri  irapoifj-tcliSei 
defiuivit  jusjurandum.  Quid  est  jus- 
jurandum  ?  mantile,  quo  quotidia- 
ns noxae  extergentur.  Quod  fere, 
quamvis  alia  allegoria  extulit  Labe- 
rius:  'Quid  est  jusjurandum?  em- 
plastrum  jeris  alieni.'  In  illo  versu, 
Machinam,  S^-c.  deest  finis :  in  eodem, 
trajecta  erant  ex  divulsione  membra, 
manticula  tactu,  an  :  pro  7nanticulatajn 
astu.  In  illo  versu,  Educ,  i,  verba 
ilia,  ita  me  facti  oppressit  jugo,  idem 
valent  ac  Plautinum  illud,  Ita  me  in 
ipso  articulo  oppressit.  In  illo  versu, 
Aggreditur,  tertia  a  principio  produ- 


DE    VERBORUM    SIGNJ  FICATIONE    LIB.    XI. 


39J 


dendis  etiam  nostro  segcuIo  fuit,  unde  manticulari  dice- 
bantur,  qui  furandi  gratia  manticulas  attrectabant.  Unde 
poetae  pro  dolose  quid  agendo  usi  sunt  eo  verbo.  Pacu- 
vius:  Ad  manticulandum  astu  aggreditur:  scit  enim  quid 
proraeruerit.7 .  . .  modici  manticulatur. .  .  .  ita  me  facti  op- 
pressi  jugo.  Item  deinde  :  Aggreditur  astu  regem ;  man- 
ticulandum est  hie  mihi.  Et :  Macliinam  ordiris  novam 
manticula^  tactu,  an  sanctiora  dicis  jurejuranda.  Plau- 
lus  hoc  significare  videtur,  quibus  cotidie  parvae  [Paul. 
noxae  extergeantur.9 
Mantisa^  additamentum  dicitur  lingua  Tusca/°  quod  pon- 


7  Vide  Notas  inf. — 8  Vir  doctus  in  niarg.  ed.  Seal,  conjicit  manticula. — 9 
Ex  schedis  addendum  monet  Dae.  Frequeris  enim  antiquis  ad  manus  tergcndas 
ususfuit  manlicularum. — 10  Vet.  lib.  Osca. 

NOTiE 

citur  ;  unde  indefinito  modo,  Aggre-     teni  dolose  tentare 


diri.  Sparc  equideni  hujus  tam  egre- 
gii  loci  a  nobis  restituti  candidos  lec- 
tores  gratiam  relaluros.  Sed  illiul 
pizptereundum  non  est,  qiiare  jnre- 
jurando  dixit  extergeri  noxas  quoti- 
dianas.  AUusit  ergo  ad  satisfactio- 
nes,  qiice  fiebant,  cum  in  graiiam  re- 
dibatnr  :  ejus  exeniplnm  liahes  apud 
Plautum  Amphitruone  :  '  Mane,  ar- 
bitratu  tuo  jusjurandum  dabo.  Me 
meam  pudicam  esse  uxoreni  arbitra- 
lier.  Id  ego  si  fallo,  turn  te,  summe 
Juppiter,  Quaeso,  Ampliitruoni  ut 
semper  iratus  sies:'  et  mos  exigendi 
id  a  laesis,  seu  injuria  affectis,  extat 
in  eadem  fabula  :  '  Aut  satisfaciat  mi- 
hi :  atque  adjuret  irsuper,  Nolle  esse 
dicta,  quae  in  me  insonteni  protulit  :' 
ex  his  luculenter  ilhistratur  insignis 


Gloss.  Graeco- 
Lat.  'Treipafoj,  tento,  manculor  :'  dice- 
batnr  etiam  titnanticulare.  Gloss.  Tsi- 
dor.  '  Manticulare,  fraudare  vel  de- 
cipere.'  Nisi  ibi  etiam  manticulari 
sit  rescribendum.  Sed  nihil  necesse. 
Gloss.  Arabico-Lat.  '  Manticulatio, 
fallacia  vel  lenociniimi.'  Immo  etiam 
videri  potest  manticulari  dictum  fuis- 
se  pro  niantilia  sive  manticulas  colli- 
gere  :  i.  res  furtivas  convasare,  quo 
sensu  fere  GaW'nWcant,  plier latoilette . 
Quod  et  manuare  dixit  Laberius,  a 
mamas,  id  est,  nianipulis.  Gloss. 
'  Manna,  manipulus.'  Item  Gloss. 
Graeco-Lat.  '  Spdyna,  manipulus,  ma- 
nua,  dragma.'  Dae. 

'  Manlisa]  Non  est  Tnscum,  sed 
piirum  putnm  Latinnm:  Mantisa,  pro 
manutensa:  nt   '  manterium  '  Varroni 


locus  Pacuvii.     Habes  et  in  Adelphis  pro  '  manuterium  :'  'Tesum'  antiqiii 

Terentii.  Jos.  Seal.  pro  'tensum'  dicebant,  et  '  pesum,' 

3Ianticularum]  Mantiea,  et  diminii-  sen    '  pessum,'    pro     '  pensum  :'    et 

iive.  Mantle ula:,  zonae,  quibus  instar  '  passum  '  pro  '  pansiini.'  Igitur/1/aH- 

perae    Veteres    utebantur,    et    inde  /i«a,  sen  il/((n//s«i,  quod  melius  est,  et 

mantieari  et  maniieulari,  furaii  et  do-  extat  in  (|uibusdam  veteribus  editio- 

lo»e  agerc.     Gloss.   '  Maiiticularius,  nibus,  dictum  pro  Manutensa,  pro  eo 

kXsWtjj.'  '  Manticulor  T«x>'tif'o/"ai.'  I-  quod  inanu    porrigitur,    praiter    id, 


392 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


deri  adjicitur,  sed  deterius,  et  quod  sine  ullo  usu  est. 
Lucilius:  Mantisa  obsonia  vincit. 
Manubiae"  Jovis  ties  dicuntur"  esse:  quarum  iiaae  sunt 
minitnae,  quee  moneant  placidaeque  sint :  alterae,  quae 
majores  sunt,  ac  veniant  cum  fragore,  discutiantque 
aut  divellant,  quae  a  Jove  sint,  et  consilio  Deorum  mitti 
existimentur  :  teitiae  his  ampliores,  quae  cum  igne  ve- 
niant ;  et  quanquam  nullum  sine  igne  fulgur  est,  hdd  pro- 


11  Quidam  lib.  creduntur :    et  mox  placatceque  pro  placidaque. 


NOTiE 


quod  ad  pondus  exigitur:  nt  sit  man- 
tisa caro,  vel  mantisa  merx,  x^'P^'''"' 
vov  Kptas.  Porrigitiir  eniin  manu, 
non  datur  pondeie.  Porro  Manti- 
sam  pro  Mantesam  dictum  non  nsira- 
bitur,  qui  scit  Veteres  '  Pertisum,' 
pro  '  pertesum,'  et  similia,  dixisse. 
Jos.  Seal. 

"  Manubia']  Sic  Jovis  fuliiiina  E- 
trusco  vocabulo  dicta  sunt,  vel  Grae- 
CO,  ut  quidam  volunt,  a  verbo  scilicet 
fiavibi,  ostendo,et;8i'a,virtus,  potentia, 
quia  iis  Jupiter  potentiam  snam  os- 
tendit.  Fulniinum  autem  multa  fuis- 
se  genera  finxerunt  Veteres,  et  eo- 
rnm  tria  tantuni  Jovem  ejacnlari, 
quae  vocarunt  manubias.  Candidas 
scilicet,  rubras,  et  atras  :  Candidas 
qnidem,  con-iilii,quae  nioniioriae,  pla- 
cidaeque, sen  IsstJe,  quare  id  solum 
fuluien  placabile  dixit  Seneca  alicu- 
bi :  rubras  vero,  auctoritatis,  quae 
Diis  inferioribus  consciis  cum  fragore 
veniebant,  vulneraque  infligebant,  ta- 
nien  sine  cnjusquam  casde :  tertias 
denique,  id  est,  atras,  status  dice- 
bant,  quaj  Deorum  etiam  superiorum 
consilio  praeter  expectationem  om- 
nium superveniebant,  ignitaque  vio- 
lenter  discutiebant  adurebantque, 
non  sine  significatione  status  publici 
privatique  mutandi,  sjepiusque  cum 
honiinum  clade.     Nequeprorsus  abs- 


que ratione  dixisse  Veteres  videntur 
primas  manubias  solius  Jovis  consilio 
fieri,  cum  eas  iunoxiae,  de  natnra  sci- 
licet planetae  Jovis,  qui  benignus  est: 
ad  secundas  vero  adhiberi  Deos  mi- 
nores,  quos  ego  interpretor  planetas 
Jove  inferiores,  quare  eae  etiam  vio- 
lentiores:  ad  tertias  denique  vocari 
Deos  superiores,  i.  superiores  Stellas, 
quapropter  eae  etiam  violentissimae, 
et  non  sine  honiinum  clade.  Et  ad 
banc  manubiarum  rationeni  respex- 
isse  videtur  Tamerlanus,  qui  in  obsi- 
dione  urbium  prirao  die  candido  ten- 
torio  Htebatur,  ut  impunitatem  sese 
dedentibus  ostentaret ;  die  sequent!, 
rubro,  quo  principum  tantum  caedem 
fiituram  siguificabat ;  tertio  die  tan- 
dem atro  tentorio  omnium  interne- 
cionem  poUicebatur,  si  urbs  capere- 
tur.  Etsi  illud  alio  possit  referri,  ut 
et  ilia  de  manubiis,  quae  a  nie  supra 
posita  sunt.  Verum  super  vario  ful- 
niinum genere  ita  a  Veteribus  lasci- 
vitum  est,  ut  qujecumque  ab  iis  tra- 
dita  sunt,  pleraque  somnia  potiiis,  ac 
deliramenta,  quam  physica  axiomata 
sive  metapliysica  videantur,  quae  ego 
ne  cliartis  illinam.  Vide,  si  lubet,  Se- 
nec.  lib.  ii.  Natural.  Quaest.  Plin. 
lib.  II.  hist.  nat.  cap.  52.  Et  Servium 
ad  illud  I.  jEneid.  '  Disjecitque  rates/ 
Dae, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


393 


priam  dilTercntiam  habeant,  quod  aut  adurant,  aut  fuli- 
gine  deforment,  aut  accendant,  quae  statum  mutent  Deo- 
riim  coDsilio  superiorum.'- 

Manuni,  et  mentum/  provcrbium  est  ex  Grasco  dictum : 
quod  est,  noXKa.  iJ.ira^u  tt/Ajj  xvXikoc,  Ka\  ^slXsog  cixpov,  Chal- 
cantem  vites  ferentem  quidam  augur  vicirius  praeteriens, 
dixit  enare :  non  enini  ei  fas  esse  novum  vinum 

Manumitti""  servus  dicebatur,  cum  dominus  ejus,  aut  caput 


12  A!,  superorum. 


NOT^ 


"  3Ianum,   et   jnentum]  Vide   Gell.  copluoneni    fnit    Ancaeus,   qui    cum 

lib.  xiu,  cap.  17.  et  inter|)r.  Lycoplir.  stndiose  viteni  sevisset,  et  alicunde 

in  lambicis,  et  Eustatli.  in  i.  Honieri  aiidiret  fore,  nt  ex  ea  nuniiuani  viniini 

Iliad,  qui  nihil  de  Clialcante,  sed  de  gnstaret,  conipieoatus  illiid  eH'atum 

aliis  dictiiiu  ret'erunt.     Vide  prover-  esse  irritiim,  ad  illiid  jiim  prope  ve- 

biorinn  interj'reies.  Aiit.  Au^^.  nerat,  nt  niatiiris  raceniis  et  expresso 

Munum,  et  inentum]  Verba  Graeca  vino,  jam  jam  ex  eo  esset  gustaturns, 

(■ic  Laline  Erasmus  :   '  JMiilta  cadunt  vatem  arguens,  qui  illud  proverbiuni 

inter    calicem    supreniaque     labra.'  jactans,  multa  pocula  inter  et  labra, 

Qui  et  TreVet  pro  TreAet  legisse  vide tnr  :  tunc    quidem    deridiculus    apparuit, 


quamvis  et  aliter  fieri  potuit :  nam 
ireAet  veteres  omnes  agnoscunt.  Ce- 
terum  in  verbis  Festi  non  pauca  de- 
siderari  fidem  faciet  hie  locus  Eusta- 


sed  puncto  teniporis  diligens  et  ve- 
rax  repertus  est.  Nam  AncaBUs  sta- 
tini  clamorem  circa  suem  sublatum 
audiens,  vini  poculum   e  manibus  ab- 


ibii,  qui  de  Ancaeo  narrat,  quod  ille     jecit,  et  excun  ens  sibi  mortem  acci- 


de  Calchante  :  ejus  verba,  i.  Iliad, 
p.  77.  Edit.  Rom.  Multos  sus  Calydo- 
nius  interfecit :  &v  eis  kuI  b  irapa.  A.vk6- 
(ppovi  'AyKolos,  hs  a/iTTsAcoj'a  Kara  ttoA.- 
Arjv  (TnovBijV  (pvTfvaas,  koL  uKovcras  noOiu 

i)S  OVK  aV  iffWS  TOV  iKflQiV  OLVOV  TTlOl,  Kol 


vit,  interfectus  a  sue.'  Ex  his  igitiir 
si  non  ipsaniet  Festi  verba,  at  salteni 
eorum  sententiani  facile  elicies.  An- 
caei  bistoriam  aliquantulum  immuta- 
tam  ex  Aristolele  narrat  Didymus, 
aitque    etiam    Dionysium    Tbracem 


\pevSrj  rhv  \6yov  fux^/J-^vos  4\tyx0v''ci't>  tradidisse  illud  proverbium  ab  Alci- 
^\div  eis  Tovro  Katpov,  i>s  Te\ea-<popr]-  noi  morte  vulgatum,  quem,  ut  ait 
Oiivai  Ka-rrphv  (lego  Kapwuv)  fK^Wev  Kal      Homer.  Odyss.  xxu.  pocula  tenentem 


ohov  (Kdidrivat,  ou  i>s  t^eWec  6  'AyKoios 
iriviiVf  i^Ktyxf  ^bi/  <poi^r](ravTa'  &  5«  ei- 
wuiv  rh  irapotiJi.ia^6fiet>ov,iis  ■rr6K\a  fxera^ii 
Xfi?^ovs  Kol  iroTTipiou,  Tsoir  fj-if  e5o|«  yt- 
Xo'los,  iv  a.K(xpi1  Se  KaT«pavri  airovSdios' 
a.Kovcas  yap  oi  (leg.  6)'AyKatos  (iidvs 
trjV  irtpl  rod  avhi  Po)}v  pi-mti  (jikv  ttji/ 
ToG  oivov  KvAiKa,  iKhpafxiov  5e  ffita  r^v 
t'jC  BcwdTov,  irtawv  vrrb  rf  avl'.  Id  est ; 
'  E\  ([uorum  numero  secundum  Ly- 


labrisque  jam  admoventem  Ulysses 
interfecit.  Necpie  pra-tereundum  ad 
Iiujus  proverbii  similitudinem  eff.itnm 
istud,  '  inter  os  et  ofl'am,'  de  quo  GeU 
lius  lib.  xiii.  cap.  IG.  Huic  simile 
etiam  istud,  ctsi  aliunde  natum,  'in- 
ter caesa  et  porrecta :'  quo  usus  Ci- 
cero ad  Atlicum  lib.  v.  Epist.  18. 
Due. 
y  Manu/nitli]  Pauli  verba  interpr^- 


394 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


ejusdem  servi,  aut  alium  membrum  tenens  dicebat : 
Hunc  hominum  liberum  esse  volo,  et  emittebat  [Paul. 
eum  e  manu. 

Maiiumitti^-  dicebatur  servus  saci'orum  canssa,  cum  [Fest. 
Dominus  tenens  modo  caput,  modo  membrum  aliud  ejusdem 
servi,  ita  edicit,  hunc  homiuem  liberum  esse  Volo  :  ac  pro  eo 
X.  X.  auri,probi,  projani  mei  solvo,  ut  pnwsquam  ^Igxediar, 
efficiatur  juris  sui.  Turn  his  servum  verbis  e  maim  homi- 
nem  liberum  mil^e^a^.'' 


13  Ed.  Seal.  '  emittebat  eum  e  manu  ejus  tenens  moAo  caput,  modo  membrum 
tiliud  ejusdem  servi,  ita  edicite  hunc  hominem  liberum  esse  volo:  ac  pro  eo  ami 
X.  X.  puri,  probi,  profani  mei  solvo  ut  priusquam  d'lgvediar,  efficiaiur  juris  sui 
duni  liis  servum.  Verbis  e  manu  hominem  liberum  miUebat.'  Vide  infra. — 
14  Vet.  lib.  Punicce. 


NOTJE 


lis  vice  fungentur  verbis  Fcsti,  quae 
leiiqua  sunt,  quibus  addi  potest, 
quod  ex  Caio  lib.  i.  Institut.  refert 
Boetius  lib.  in.  Topic.  Vide  *  Am- 
bactus,'  et '  Am.'  Ant.  Aug. 

'^  Manutnitti]  Ita,  ni  fallor,  implen- 
dae  sunt  labes  illas :  Manumittens,  mo- 
do caput,  modo  membrum  aliud  servi  te- 
net,  et  dicit:  Hunc   hominem  liberum 

esse  volo :  ac  pro  eo  auri  x solvit, 

ut,  priusquatn  digreditur,afficiatur juris 
sui,  dum  his  verbis  hominem  liberum 
mittit.  Non  dubium,  quin  inteiligat 
dominnm  solvere  vicesimam  pro  libe- 
rate servo:  de  qua  lata  est  lex  Man- 
ila, ut  ait  Liviiis  libro  septimo.  Epic- 
tetus  apud  Arrianum  libro  ii.  hrav 
ovv  ffrp^rfni  tis  4itI  arparriyov  rhv  avTov 
SovKov,  ovSiv  iirolr]ff€P ;  firoU)ffe.  t'i; 
f(TTpi\pe  rhv  airov  SovXou  inl  (TTpaT7]yov. 
&Wo  ovdiv  ;  vai,  koX  eiKoffT^v  avTov  Sou- 
vai  o^eiAef.  ri  ovv ;  6  Tavra.  iraQaiv  ov 
yeyovev  eXevdfpos;  Item  libro  iii.  6 
SovKos  evQvs  evxerai  acfiedrjvai  iKivdepos. 
Siari;  BoKf'iTe  '6ti  to7s  elKoffTwvais  iin- 
$v^u  Sowai  apyvpioy,    Qusnam  sum- 


ma  hie  definienda  sit,  non  video ; 
neque  quare  auri  potius,  quam  for- 
tunarum  vicesima.  Sed  et  in  manu- 
missionibns,  quae  fiebant  sacroruni 
causa,  pendebatur  auri  nescio  quid. 
Vide  in'  Puri:'  adeo,  ut  nulla  uianu- 
missio  non  esset  vectigalis,  quomodo 
loquitur  TertuUianus.  Jos.  Seal. 

Manumitti  dicebatur]  Ha^cluxata  fu- 
erant ;  et  prior  j)ars  hiijns  capitis  ad- 
liaeserat  post  vtutum  his  vestigiis  .... 

Ser sacrornni id  autem 

inde  factum  est,  quod  post  muturn 
continuo  hunc  mannmittendi  nioreni 
Festus  explicarat.  Notum  est  autem 
dominum  solvisse  vicesimam  pro  libe- 
rato  servo,  de  qua  lata  est  lex  Man- 
ila :  lib.  vii.  cap.  16.  Epictet.  apud 
Arrian,  lib.  ii.  et  lib.  in.  in  manu- 
missionibus  eliaiii,  quae  fiebant  sacro- 
rum  causa  eadem  pecunia  solveba- 
tur,  adeo  ut  nulla  manimiissio  non 
esset  vectigalis,  qiiomodo  loquitur 
TertuUianus,  ut  oi)lime  notavit  Scali- 
ger.  Vide  intra  in  '  Puri.'  Dae. 


DE   VERBORUM    SIONIFICATIONE    LIB.    XI. 


S95 


Mapalia *  casae  Poenice '^^  appellantur,  in  quibus  [Paul. 
quia  nihil  est  secreti,  solet  id  vocabulum  solute  viven- 
tibus  objici,  Cato  libro  quarto  Originum :  Mapalia  vo- 
cantur  ubi  habitant,   ea  quasi  cohortes "  rotunda?  sunt. 

Marculus  deminutivum  a  Marco. 

Marspedis/  sive  sine  R  litera  Maspedis  impreca-    [Fest. 


NOT.E 


*  Mapalia]  Ait  hominib.  solute  vi- 
ventibiis  exprobrari  voceni  mapalia: 
et  veruraest.  Seneca, aTro/coXo/ci'i'Two'ej, 
'  Ego,'  inquit,  '  P.  C.  interrogaie  vo- 
bis  perniiseram  :  vos  mera  mapalia 
fecistis.  Volo  servetis  disciplinam  cu- 
tidc.'  '  ^lera  mapalia  fecistis:'  hoc 
est,  susqiie  deque  liabiiistis,  et  disso- 
lute potius  egistis  :  vel  potius  :  Vos, 
o  inepti  et  dissoluti,  id  fecistis.  Vide, 
quam  bene  locus  ille  ex  Menippea  Se- 
necK  Liijns  loci  collatione  illustretur, 
et  tamen  mirum,  quantum  negotii  fa- 
cessit  viris  doctissimis,  qui  in  loco 
Senecae  exponendo  phirimum  eestua- 
runt.  Jos.  Seal. 

Mapulial  Eadem  et  magulia.  Nisi 
quod  in  mapalia,  ma  est  breve,  quod 
in  magalia  producitur.  Virg.  iv.  JE- 
neid.  '  Ut  primum  alatis  tetigit  ma- 
galia plantis.'  Et  lib.  i.  *  Miiatur 
molem  lEneas,  magalia  quondam.' 
Ubi  Servius  :  '  Magalia  Antistoiclion 
est :  nam  debuit  magaria  dicere,  quia 
niagar,  non  magal,  Poenorum  lingua 
villam  signiHcat.  Cato  originum  pii- 
mo  :  Magalia  a'diticia  quasi  cohortes 
rotundas  dicunt ;  alii  magalia  casas 
Poenorum  pastorales  dicunt.'  Ut  vi- 
des,  locum  Catonis,  quern  Noster  e 
quarto,  e  primo  Servius  attulit,  et  non 
leviter  immutatum.  Magar  autem  ab 
Hebraeo  magur,  habitatio.  A  magur, 
variante  dialecto,  Poeni  fecere  magar, 
et  Pani  quidem  magar,  sive  mugara, 
sive  megara,  vocabant  partem  earn 
Carlhaginis,  (luae  Hyrsani  cingcbat, 
et  hnbitationi  civium  reliuqucbatur. 


Dae. 

•^  Cohortes]    Vide  '  Cortina.'  Idetn, 
<*  3Jarspedis]  Filium  Rlartis  signi- 
ficare  putarem :    nisi   me  auctoritas 
Messalla;  moveret.  Ant,  Aug. 

Blarspedis]   Corrige   ex  judicio   A- 
driani  Turnebi,  quo  doctiorem  nostra 
non  tulit  aelas,  in  preeatione  Solitauri- 
lium.  Quicquid  dubitet  ;\Iessalla,  con- 
stat in  formula  solitaurilium,  ad  ius- 
trandum  agrum  ambarvali  sacrificio, 
solum  Martem  nominari :  marspiter 
TE  PRECOR,  &c.  ut  coustat  cx  Catone 
TitulocxLi.    Pro  quo  suspicor  il/ar- 
sptdis  dictum  a  Veteribus.    At,  quod 
putant  doctissimi  viri  Marspedis  esse, 
Martis  filiuui,  hoc  est,  iNIartis  iralSa, 
plane  est  Horatianuu),  '  Humane  ca- 
piti  cervicem  equinam.'    Quare  meri- 
to  explodendum.  Sed  illud  notandum, 
IMartem    in  Solitaurilibus,    aut  aliis 
precationibus    rusticorum,   non  esse 
aliuni,    quam    Silvanum  :   propterea 
conjunctim  aliquando   vocatur  Mars 
Silvanus.    Idem  Cato  :  '  Votum  pro 
biibus,  ut  valeant,  sic  facito  :  Marti 
Silvano  in  silva  interdius,'  &c.  De 
quo  sic    in  libris  de  liniitibus  agro- 
rum  :  '  Omnis  possessio  tres  Silvanos 
habet:  unus  dicitur  domesticus,  pos- 
session!   consecratus;    alter    dicitur 
agrestis,  pastoribus  consecratus;  ter- 
tius  dicitur  orientalis :  cui  est  in  con- 
finio  lucus  positus :  a  quo  inter  duo 
pluresvc  fines  oriuntur.    Idco    inter 
duo  pluresve  est  lucus.'  De  tertioin- 
telligi  apud    Catonem    necesse   est. 
Primus   vocatur  ctiani   Silvanus  la- 


390 


SEXTl    POMPEII    FF.Sri 


tie,  sesila"  vallium,*  quid  significet,  ne  Messalla  quidem 

augur  in  explanatione  auguriorum  reperire  se    [Paul. 

potuisse  ait. 
Martialis  ^  campus  in  Coelio  monte  dicitur,   quod  in  eo 

Equiria  solebant  fieri,  siquando  aquae  Tiberis  campum 

Martium  occupassent. 
Martias  Kalendas^  matronae  celebrant,'^  quod  eo  die  Ju- 

nonis  Lucinae  aedes  coli  coepta  sit.'7 
]Martius  mensis ''   initium  anni  fuit  et  in   Latio,   et  post 


15  Ed.  Seal,  impudicitia;,  sesita.  Vir  doct.  in  niarg.  ejiisdem  ed.  conjicit 
soUta  pro  sesita.  Vide  Notas.— 16  Ed.  Seal.  celebrabant.—\7  Pro  sit  qiii- 
dam  vet.  lib.  erat  vel  est. 


1 


NOTiE 


mm  :  iit  in  ilia  iiiseriptione,  quae  ex- 
tat  Romse  : 

SILVANO 

SANCTO 

LARVM 

PHILEMON 

P.  SCANT! 

ELEVTERI 

D.  D. 

alterius,  hoc  est,  Silvani  agrestis, 
nientio  est  in  altera  inscri|)tione, 
quani  ex  fide  doctissinii  amici  nostrr 
Aldi  Manutii  Imc  exscripsimus  : 

SILVANO 

AG.  SACRVM 

IN  MEMOKIAM 

C.  RVFI.  ANTHI 

Illlll  VIRI 

TALLVS.    LIB. 

D.  D. 

et  de  eodein  intellexit  Ovidius :  '  uec, 
dam  degrandinat,  obsit  Agresli  Fau- 
no  supposiiisse  pecus.'  Tertii  nientio 
est  apud  Horatiuni  in  Epodis:  '  et  te, 
pater  Silvane,  tutor  finium.'  Mars 
pedis  igitiir,et  31ars  pater,  apud  Cato- 
nem  iutelligendus  est,  Mars  Silvaniis 
orientalis  agrestium,  in  interfinio  du- 
um  aut  pliirium  agronim  :  est  autem 


ex  jure  veterum  Atlieniensium.  Nam 
in  sac-raniento,  cui  dicebant  ecpv^oL, 
adjiciebatur  "crropes  6io\  &ypa.vKoi.  De- 
inde  ponit  eos,  'Evv6.KioSf  ""Apris,  Zivs. 
ubi  Zivs  etiani  est,  quera  dapalem 
Cato  vocat.  Jos.  Seal. 

«  In  precatione  solitaurilium]  Vide 
'  Solitaurilia.'  Dae. 

f  Martialis]  Ad  verbnm  Ovidius  in 
Fastis  HI.  '  Altera  gramineo  specla- 
bis  Equiria  campo,  Qiiem  Tiberis 
curvis  in  latus  urget  aquis.  Qui  ta- 
nien  ejecta  si  forte  tenebitur  uuda, 
Caelius  accipiet  pulverulentus  equos.' 
Jos.  Seal. 

Martialis  campusl  V^ide  '  Equiria.' 
Dae. 

s  Martias  Kalendas]  lis  niatrona; 
Junoni  et  Marti  supplicabant,  ideo- 
que  matronalia  dictae  sunt ;  et  '  nia- 
tronales  ferias'  vocat  Tertullian.  Vi- 
de Ovid.  Fast.  lib.  in.  Et  veteres 
Horatii  interpretes  ad  Od.  7.  lib.  iii. 
'  Martiis  ceelebs  quid  agam  Kalen- 
dis.'  Idem. 

''  Martins  mensis]  Annum  in  decern 
menses  divisit  Romulus,  et  primum 
genitori  dicavit,  qui  ab  eo  Martius. 
Taaieu  ante    Romaai  conditam  non 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XI. 


:397 


Romam  conditam,  eo  quod  p^ens  erat  bcllicosissinia,  cu- 
jus  rei  testimonium  est,  quod  posteriores  menses,  qui  an- 
mim  finiunt,  a  numero  appellati,  ultimum  habent  De- 
cembrem. 

INIas  deminutive  facit  masculus.  [Fest. 

Masculina/  et  foeminina  vocabula  dici  melius  est  secun- 
dum Grajcoium  quoque  consuetudinem,  qui  non  avSg»x« 
et  yjvaixsTa,  sed  ocpTsviKu,  dicunt,  et  SvjAuxa.'^ 

Masculine   genere^   parentem  appellabant   antiqui  ctiam 


18  ^  3Iasculina}  Videtiir  deesse :  apaeviKo.  koI  e-qXvKa  dicunt.'   Ant.  Au{ 


NOTiE 


omnil)iis  Italiae  popnlis  primus  fiiit. 
Nam  Albanis  erat  tertius,  Plialiscis 
(|iiintiis,  sextiis  Hernicis.  Vide  Ovid. 
Fast.  III.  Idem. 

•  MascuUna]  Constat  enim  et  Ve- 
teres  dixisse  noniina  virilia,  et  niulie- 
bria,  iit  Varro.     Item  nomina  virilis, 


qiiam  alteram?  Deinde,  quid  istiid 
rei  est,  in  Popilium,  et  mationas?  nota 
est  causa  inimicitiarum  inter  Popi- 
lium, et  Gracclium,  de  matronis  ne 
verbum  quidem.  Quare  hoc  arSTrri- 
fxu  docti  viri  cum  viderent,  conati  sunt 
eniendare  ita  :  Hem  cum  idem  in  Po- 


et nmliebris  sexus.     Deesse  in  fine     pilium  et  Mathonem  ait.     Ut  illiid  in 
biPC  non  diibium  :  qui  non  avSpiKa,  kclI      Mathonem  successerit  in  locum  rov  in 


yuvaiKi'ia  ea,  sed  a^peviKo.,  Kcd  6ri\vKa. 
vacant.  Jos.  Seal. 

fliasculina  et  faeminina]  Ex  Varrone 
constat  Veteres  dixisse  nomina  '  vi- 
rilia' et  '  muiiebria,'  item  nomina  '  vi- 
rilis '  et  '  rauliebris  sexus.'  Sed  ex 
Festi  judicio  melius  mnsculina  eifce- 
niinina  dicuntur,  secundum  GraRco- 
ruin  consuetudinem,  qui  ea  non  avSpi- 
Ka,  id  est,  virilia,  et  yvvaiKe7a,  id  est, 
niuliei>ria,  sed  appeviKo,  Kcd  OriXvKo.  vo- 
cant,  lioc  C9t,niasculina  et  fuiminina. 
Dae. 

^  MaicuUno  genere']  Masculino  ge- 


matronns.  Laudo  conatum,  mallem 
tamen  non  conjecturas  suas,  sed  rem 
ipsam  margini  chartse  commendas- 
sent.  Nam  sane  ita  scribendum  erat : 
Item  cum  idem  in  populum,  et  matronas 
ait :  eo  exemplo  instituto  dignus  fuit, 
qui  malo  cruce  yeriret.  Vide  quam 
dissimilia  liaec  sint  pristina;  lectioni : 
partim  eniui  verba  Festi  putabantur 
esse,  quae  nunc  omnia  sunt  Gracchi; 
exprobrat  adversario  duo  Gracciius, 
et  quod  in  populum  dehacchatus  sit, 
quern  qui  oflendunt,  majestatis  pos- 
tulantur,  et  in  matronas,  qui  sexus, 


nere  ait  dixisse  malo  cruce  C.  Grac-  omnium  consensu,  niultis  privilegio- 
cbum  in  ea, '  in  Popilium  posteriore,'  rum  praesidiis  munitur :  propterea  vo- 
et  non  addiicit  exemplum.     Item  in      cat  malum  excmplum,  est   enim  et 


ea,  '  in  Popilium  et  matronas.'  Ci- 
tatque  exemplum,  ubi  malo  cruce  mas- 
culino genere  usurpavit  Gracchus. 
Quid  est,  citare  bis  eandem  oratio- 
nem  non  tanquam  eandem,  sed  tan- 


contra  leges,  et  contra  bonus  mores. 
Hujus  oratiouis  Gracchi  in  Popilium 
nientio  extat  etiam  apud  Gellium. 
.Jon.  Seal. 

Masculino  genere]  Parentem  pro  ma- 


398 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


matrem ;  malo  cruce  masculino  genere  cum  dixit  Grac- 
chus in  oratione,  quae  est  in  P.  Popilium  posteriore,'? 
tarn  reprsesentavit  antiquani  consuetudinem,  quam  hunc 
frontem,  atque  hunc  stirpem  iidem  antiqui  dixerunt:  et 
lursus  banc  lupum,  et  banc  metum.  Item  cum  idem  in 
Popilium  et  matronas  ait,  eo  exemplo  institute.  Dignus 
fuit  qui  malo  cruce  periret. 

Matellio/  deminutivum  a  matula,  [Paul. 

Materfamilia; '"  non  ante  dicebatur,  quam  vir  ejus  pater - 


19  ILd,  Sca\.  posteriorem.     Vide  Notas. 


NOTjE 


tre,  '  criicem,'  'stirpem,*  'frontem' 
masculino  genere  dixisse  Veteres  con- 
stat, nt '  liipnm,'  '  nietnm  '  foeminino. 
Exempla  pete  a  Nonio.  Sed  male 
hie  duasC.  Gracchi  orationes  a  Festo 
laudari  putarunt  viri  docti,  cum  de 
una  tantnm  mentio  facta  sit,  nt  op- 
time  monnit  Scallger,  Nam  quee  in 
fine  legnntur,  Ite77i,  S^o.  non  Festi 
sed  Gracchi  verba  sunt  ex  ejus  ora- 
tione, '  in  P.  Popilium  posteriore.' 
Item,  inqmt  Gracchus,  aim  idem  (nem- 


tula,  niatella,  matellio,  vas  aquarium, 
apvraiva,  item  vas  ad  urinam  recipi- 
endam.  Gloss.  '  Matella,  ovprjrpls, 
afxis,'  Idem, 

m  MaterfamUicB']  Quae  hie  habet 
Festus,  ea,  partim  vera,  partim  falsa 
sunt,  Verum  est  matremfamilias  non 
antea  dictam,  quam  vir  ejus  paterfa- 
milias. Nam  materfamilias  proprie, 
ut  ait  Servius  ix.  /TEneid.  ilia  dicitur, 
quae  in  matrimonium  convenit  per 
conventionem.     Nam   per   quandam 


pe  Popilius)  id  populum,  et  matronas     juris  solennitatem  in  familiam  migrat 


ait  (sic  optime  correxit  Scallger,  cum 
male  alii  in  Popilium  et  Mathonem.)  eo 
exemplo  instituto,  dignus  fuit,  qui  malo 
cruce  periret.  Adversario  suo  Popi- 
lio  Gracchus  duo  exprobrat.  Et  quod 
in  populum  debacchatus  sit,  quern 
qui  offendunt  majestatis  postnlanfur, 
et  in  matronas,  qui  sexiis,  omnium 
consensu,  multis  praesidiis  munitur, 
atque  adeo  quod  tale  exemplum  de- 
derit,  (est  enim  contra  leges  et  con- 
tra bonos  mores,)  digniim  fuisse  eum 
'  qui  malo  cruce  periret.'  Hujus  ora- 
tionis  Gracchi  in  Popilium  mentio 
extat  etiam  apud  Gellium.  Dae. 

'  Matellio']  '  Matellio  a  matula  dic- 
tus,  et  dictiis  posteaquam  longius  a 
figura  matulae  discessit.'  Varro.  Ma- 


mariti.  Varum  est  etiam  non  plures 
una,  hoc  nomine,  in  una  familia.  Ne- 
que  enim  in  una  familia  plures  uxo- 
res.  Hunc  locum  pessime  accepit 
doctissimus  Hotomanus,  qui  ait,  non 
conseutaneum  esse,  ut  si  socrus  vi- 
vat,  quae  materfamilias  appelletur, 
nurus  eandem  dignitatem  obtineat. 
Inimo  maxime  consentaneum  et  ve- 
rum est,  tarn  nurum,  quam  socrum 
matremfamilias  dictam.  Quod  ad- 
dit  Festus,  '  sed  nee  vidua  hoc  no- 
mine,' verum  est,  antiquaj  iliius  con- 
suetudinis  hablta  ratione ;  neque  enim 
materfamilias  dici  poterat,  quae  de- 
sierat  esse  in  viri  familia.  Postea 
tamen,  tam  vidua,  quam  nupta,  nt 
viatrona,  sic  et  materfamilias  diceba- 


DU    VERBORUftl    SIGNIFICATIONE    LIB.   XI.  399 

familiee  dictus  esset:  nee  possiint  hoc  nomine  plures  in 
una  familia  praster  unam  appellari  :  sed  nee  vidua  hoc 
nomine,  nee  quaj  sine  filiis  est.  appellari  -°  potest. 

Mater  matuta,'  manes,  mane,  matrimonium,  materfamilia3, 
matertera,  matrices,  materiae  '  dictae  videntur,  ut  aitVer- 
rius,  quia  sint  bona :  qualia  scilicet  sint,  quae  sunt  ma- 
tura :  vel  potius  a  matre,  quas  est  originis  Graecae. 

Mate)'  matura  manis,  mane,  matrimonium,  mater  fa-  [Fest. 
milice,  matertera,  matrices,  materia  dicta  Videntur,  ut  ait 
\errius,  quia  sint  bona :  qualia  scilicet  sint,  quae  sunt  ma- 
tura.    Pel  potius  a  matre,  quae  est  originis  Greece  it-YiTYtq. 

Matrem  matutam"  antiqui  ob  bonitatem  appella-  [Paul. 
bant,  et  maturum  idoneum  usui,^  et  mane  principium 
diei,  et  inferi  dii  manes,  ut  suppliciter  appellati  bono 
essent,  et  in  carmine  Saliari,  Cerusmanus,  intelligitur 
creator  bonus. 

Matertera,P  matris  soror,  quasi  mater  altera,  Matertera  pa- 
tris  et  matris,  mihi  magna  mater  est.^ 


20  Qiiidam  lib.  vocari. — 1  Vet.  lib.  materies, — 2  Legendutn  monet  Dae. 
esui, — 3  Idem  legit  matertera  est. 

NOTyE 

tiir  ;  pro  eadem  enim  matrona  et  7na-  sed  a  matre,  quae  Graece  nrjTrjp,  Do- 

terfamilias.     Quod  in  fine  legitur,  tiec  rice  fidT-np.  Dae. 

qucB  sine  filiis  est,  id  omnino  falsnm,  °  Matrem  matufam'\  Vide  '  mane  a 

ul  ex  siiperioribus  patet.     Nisi  dicas  Diis  manibns.'    Infra  pro  usui  legen- 

ciim  Hotomano,  nomen  illnd  in  con-  duni  esui.  '  Et  in  carmine  Saliari  ce- 

ventione  niiptis  datnm  propter  omen,  rus  nianus.'     Cerus  manus  optirae  in- 

a  matris  nomine  lion  adepto,  sed  cum  terpretatur  Festus  'creator  bonus.' 

spe,  et  omine  niox  adipiscendi.     Ut  Neque  tameu  cerus  a  cereo  antique 

de  matronis  tradit  Gellius  lib.  xviii.  verbo,  ut  ipse  putavit,  sed  cerus  est, 

cap.  G.  JJem.  genius;  nt  a  *  carnimen/  'carmen;' 

"  Mater  matuta]  Ex  his  Paiili  ver-  *  genimen,'   '  germen  ;'  ita  '  genius,' 

bis  sarnienda   simt,  quas  sequuntiir,  '  gerus,' et  C  pro  G,  '  cerus.'     Et  ce- 

Festi  verba:  una  tarmii  litcra  diver-  rus  manus  vetustissima  lingua,  '  ge- 

sa  est ;   manis  enim    pro   manes   est  niiis  bonus.'     Et  ita  in  Januaiio  car- 

scriptum,  librarii,  ut  oplnor,  errore.  mine  dictus  Janus,  qui  in  Pontificiiin 

Ant.  Aug.  indigitainentis,    '  Janus    pater.'     Et 

Mater  matuta']  Matuta,  manes,  mane  apud  Catonem  in  originibiis,  '  Janus 

a   mano:  id  est,  bono  :    non  a  matre.  genius.'     Vide   Meurs.  Exerc.  Crit. 

At  matrimonium,  materfamilut,  Mater-  part.  3.  lib.  ill.  cap.  1.  Idem, 

trra,  matrices,  materies,  won  a  mono,  p  Materteral  Matris soror,uon qua- 


400 


SEXTI    POMPEII    FRSTI 


Matralia,^  Matris  Matutae  festa. 

Matrici-^"^  cognominantur  homines  malarum  magnarura  at- 

qiie  oribus  late  patentibus. 
Matrimes,   ac  patrimes^   dicuntur,  quibus  matres  et  pa- 

tres  adhuc  vivunt. 
Matronae'  a  magistratibus  non  submovebantur,  ne  pulsari. 


4  Vett.  edd.  Matlici  vel  Martici,     Vide  inf. 


NOTvE 


si  '  mater  altera,'  nt  piitat  Paiilu« ; 
est  enini  a  matre  tantum,  ita  »t  tera 
sit  vocis  productio.  Idem, 

1  Matralia]  Tertio  Id.  Jiinii :  '  Ite, 
bonas  matres,  (vestnim  matralia  Fes- 
tum,)  Flavaque  Thebana?  redditeliba 
Deae.'  Ovid.  vi.  Fast.  Mattita:'  ii- 
bnm  proprie  Testuatiinn  dicebatiir. 
Varr.  lib.  iv.  '  Testuatium,  quod  in 
testa  calda  coqnebatiir,  ut  etiam  nunc 
matralibns  id  faciuntmatronae.' /rfem. 

^  Matrici]  Explicatiim  a  nobis  in 
Conjectaneis.  Jos.  Seal, 

Matrici'\  Lege  mattici,  Mattici  au- 
tem  homines  magnarntn  malarum  non 
quasi  malattici,  sed  quia  narvas  Vete- 
res  maxillas  vocabant;  unde  etiam 
yvddecves  in  comoedia,  gulosi.  Dae. 

^  Matrimes  ac  ■palrimes}  Matrimes 
ac  patrimes  sacrorum  lingua,  pro  pa- 
trimi  ac  matrimi.  Sic  apud  Platitum 
'  porci  sacres,'  pro  '  sacri :'  sic  '  ma- 
nes '  pro  '  mani,'  &c.  Matrimi  patri- 
mi  autem,  vel  matrimi  et  patrimi  di- 
cebantnr,  qiii^is  iiterqne  parens  su- 
perstes  erat,  Graecis  aix<j)i6a\us.  Con- 
tra quibus  alter  tantum  parens  erat, 
matritni,  si  mater,  patrimi,  si  pater. 
Ut  apud  Catnil.  '  patrima  virgo,'  Mi- 
nerva, quje  Jovem  tantiim,  patrem 
et  matrem  ciet.  Graecis  erfpoBaKels. 
Sic  pater  patrimus  dicebatur,  qui 
pater  erat  et  patrem  habebat.  Infra 
Festus.  Idem. 

'  Matronce']  Ex  bis  verbis,  quae  se- 
quuntur  Festi  verba  poterunt  recte 


conscribi.  Et  videndum  est,  an  ad 
baec  pertineant,  quae  de  Vestali  Clau- 
dia produntiir,  quae  patrem  com- 
plexa  de  curru  se  detralii  passa  non 
est.  Cicero  pro  Ccelio.  Valer.  Max. 
lib.  V.  cap.  4.  Suet,  in  Tiberio  cap. 
11.  Ant.  Aug. 

Matronce']  MatroncB  a  magistratibus 
non  summovehantur,  ve  pulsari,  contrec- 
tarivc  viderentur,  neve  gravida  coneu- 
terentur :  (\m.m  enim  primam  hoc  jure 
nsam  ait  Verritis,  eam  ceteris  exem- 
pliim  dedisse:  adeo,  ut  nee  cum  ux- 
oribus  adessent,  quo  desceiiderent, 
cogi  viros  a  maaistratibns  :  quod  coni- 
niuni  veliiculo  vehitur  vir  et  uxor. 
Media  si  non  penitns  ipsis  verbis 
Festi  concepta  sunt,  at  saltern  a 
sententia  ac  mente  Festi  propius  ab- 
sunt.  De  Vestali,  quod  nionent  docti 
viri,  id  vero  exeniplura  locum  hie 
noi!  habet.  Nam  et  Vestales  matro- 
ntp  non  erant :  et  quod  essent  aviira- 
(poi,  id  non  privilegio  fceminarum  ac 
sexns,  sed  jure  sacerdotii  ac  digni- 
tatis, consequebantur.  Jos.  Seal. 

Matrona^  Hoc  pendet  e  veteri 
Romanorum  more,  quo  magis- 
tratibu',  pufa  Consulibus,  Prseto- 
ribus,  Interregibus,  &c.  Dictatori- 
bus,  per  vias  ambuiantibus,  licto- 
res  apparebant,  qui  populiim  sum- 
moverent,  et  e  via  juberent  dece- 
dere.  Ab  iis  auteni  solas  matronae 
non  summovebantur ;  ut  nee  Vesta- 
les.    Sed  hoc  ilia:    matronarum  ac 


DE    VERBORU.M    SIGN  IFICATIONE    LIB.    XI. 


401 


contrectarive  viderentur,  neve  gravidae  concuterentur. 
8ed  nee  viri  earum  sedentes  cum  uxoribus  in  vehiculo 
descendere  cogebanlur. 

MatroiKZ  wog?s^;atibus "  non  summoxebantury  ne  [Fest. 
pulsari,  contTectanve  viderentur ,  neve  gravida:,  coticutereniwx, 
oh  quam  etiam  causam  ait  Verrius  :  iieqne  earum  vivos  se- 
dentes cum  uxoribus  de  essequo  descen^fre  coactos  a  ma- 
gistratibus :  quod  commu«i  vehiculo  vehitur  vir,  et  uxor. 

Matronas"  appellabant  eas  fere,^  quibus  stolas  [Paul. 
habendi  jus  erat. 

Matronis-"^  aurura  redditum  cum  legitur,  hoc  significare  vi- 
detur,  quia  matronae  contulerunt  ornatus  sui  aurum  ad 
Capitolium  a  Gallis  Senonibus  liberandum,  quibus 
postea  est  redditum  a  populo  Romano. 

Matronis  ...  to  ait/   quod  videtur  hoc  signijicare :   [Fest. 


5  Vet.  lib.  fore. 


aOTJE 


sexiis  praerogativa,  hne  sacerdotii  et 
dignitatis  jure,  conseqnebantnr.  Dae. 

"  Matrona  magistratibus']  Infra  de 
essequo  antique  pro  de  essedo.  Idem. 

^  3Iatronas'\  Stola;  usus  matronis 
tantuin,  id  est,  pudicis  et  lionestis 
niulieribus  concessus.  Quia  ea  ho- 
nestioris  erat  cultus.  Famosae  vero 
mulieres,  non  stolatap,  sed  togatae 
procedere  cogebantnr.  Unde  Mar- 
tial. 'Vis  dare,  quae  meruit  munera, 
niilte  togam.'  Idem. 

y  Matronis^  Verba  Festi  ex  Pauli 


vis  caslla  collatnm  niansisse  scripsit 
ad  Pompeium  Magnum.  Vide  *  Pi - 
lentis.'  Ant.  Aug. 

fllatronisl  Magis  odoramur,  quid 
voluii  Festus,  quani,  ut  verba  in  na- 
merato  edere  possinms.  JTis.  Seal. 

Matronis  aurum  reddit^tni]  Bis  au« 
rum  matronas  contnlisse  docet  Ll- 
vins,  semel  captis  Veiis,  nt  inde  vo- 
tum  ApoHini  solverent  :  Livius  lib. 
V.  cap.  25.  et  28.  et  iterum  ut  snmma 
pactae  mercedis  Gallis  confieret,  qua 
adduci  se  posse  dicebant,  ntCapitolii 


epitome  cognovimus.     Item  ex  Livio     obsidionem  relinquel^iH :  idem  cap. 
lib.  v.  apparet  bis  matronas  aurura     50.  Dae. 


contuiissc,  Veiis  a Camillo  captis,  et 
urbe  a  Senonib.  capta  prater  Capito- 
lium. ApoUini  autem  doniiin  Del- 
plios  cratera  aurea  portata  est  ob 
(Icciimam  voti,  quo  se  daumaverant 
Veiis  captis.  INIatronis  aunim  resti- 
tutum  dicit  lib.  vi.  Plutarcli.  in  Ca- 
millo doni  ApoHini  dicati  mcminit. 
IMin.  1.  xxxiii.  c.  1.  id  aurum  in  Jo- 

Delph.  et  Far.  Clus.  Pomp.  Fest 


'■  Matronis  . .  .  .  to  aif]  Quod  initio 
deest  ita  snpplcndum:  Matronis  au- 
rum redditum  Atcius  Capilo  ait.  Vide 
'Pilentis'  et  Liv.  lib.  v.  cap.  25.  28. 
et  50.  ApoUoni  auton  pro  ApoUini 
antiqua  scribendi  consuetudine.  Sic 
in  a;reo  numisniate:  '  ApoUoni  Sanc- 
to.'  Idem. 


2C 


402 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


matronis  fuisse  xestitutum  aurum  ex  quo  P.  R.  crateram 
fecerat  et  earn  KpoUoni  Delphus  miserat,  tit  est  testimonio 
index  tabella :  quod  quidem  aurum  dederant  mf/tronse  orna- 
tui  demptum  suo,  ut  votum  solveretur  Apolloni :  quid  am 
dicunt  de  eo  potius  esse  infelligendum  quod  contulerww^  olim 
matrona.  ad  Capitolium  a  Gallis  Sononi6.  liberandum.  id 
postea  ^  redditum  est  a  popw/o  Romano. 

Matula,*  vas  urinae.  [Paul. 

Mavortem  ^  poetae  dicunt  Martem. 

Maximae  '^  dignationis  Flamen  Dialis  est  inter  [Fest. 
quindecim  Flamines,  et  cum  ceteri  discrimina  majesta- 
tis  suas  habeant,  minimi  habetur  7  Pomonalis,  quod  Po- 
mona levissimo  fructui  agrorum  praisidet  pomis. 

Maximam  hostiam*^  ovili  pecoris  appellabant,  non  [Paul. 
ab  amplitudine  corporis ;  sed  ab  animo  placidiore. 

Maximi  annales '   appellabantur,   non   magnitudine ;    sed 


6  Ed.  Seal,  liberandum,  id  est  postea,  S^c. — 7  '  Lege  minima  habetur,  Sfc. 
nempe,  minimae  dignationis.  In  vett.  libb.  minime.'  Dae.  Ed.  Seal,  minimi 
habeatur. 


NOTjE 


a  Matula"]    Vide  '  Matellio.'  Idem. 

^  Mavortem]   Vide    'Mameis.'  Id. 

•=  Maxima]  Vide  '  Ordo  sacerdo- 
tum  :'  et  deeeni  Flaminiim  nomina  po- 
iiitVanolib.  iv.etvi.de  Lingua  Lat. 
Dialis,  Martialls,  Qiiiiinalis,  Volca- 
nalis,  Volturnalis,  Palatualis,  Fini- 
nalis,  Floialis,  Falacer,  Pomonalis. 
Adde  Carmentalem  ex  Cicerone  in 
Bruto,  Portumnalem  ex  Festo,  Per- 
sillum  Virbialem  ex  marnioreis  mo- 
numentis  :  item  Divi  Julii,  et  Divi 
August!  ex  eisdeni,  et  eorum  tempo- 
rum  historia.  Ant.  Aug. 

Maxima  dignalionis]  Vide  '  majores 
Flamines.'  Dae. 

<^  Maximam  hostiam]  Victimae  de 
raajoribus  animajibus  dicebantnr,  hoe 
est,  armentis,  etiam  si  lactentes  es- 
sent ;  hostiae  de  minoribus,  etiam  si 


opimae  Koi  rfXeiai.  Inter  victimas  tau- 
rus  praestabat.  Virgilius, '  et  maxima 
taurus  Victima,'  inter  hostius  ovis, 
ut  Lie  vides,  et  ratio  postulat :  in 
gregibus  enim,  quis  sues  et  capras 
praeferat  ovibus  ?  ergo  maxima  vic- 
tima«  taurus :  maxima  Iiostia,  ovis. 
Haec  est  ratio,  non  quam  atFert  Ver- 
rius,  aut  Festus.  Jos.  Seal. 

^  Maximi  annales]  Cicer.  ii.  de 
Oratore:  'Erat  enim  historia  nihil 
aliud,  nisi  annalium  confectio  :  cujus 
rei,  menioriffique  pnbliee  retinendae 
causa,  ab  initio  rerum  Ronianarum  us- 
que ad  P.  Mucium,  Pontificem  maxi- 
mum, res  omnes  singulonim  annorum 
niandabat  Uteris  Pontifex  maximus, 
referebatque  in  album,  et  proponebat 
tabulam  domi,  potestas  ut  esset  popu- 
lo  cognoscendi :  ii  qui  etiam  nunc  an- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


403 


qiiod  eos  Pontifex  maximus  consecrasset.^ 
Maximum  Praetorera  •  dici  putant  alii  eum,  qui  [Fest. 
maximi  imperii  sit :  alii,  qui  9  astatis  maximae  :  pro  col- 
legio  quidem  augurum  ^  decretum  est ;  quod  in  salutis 
augurio  ^  Praetores  majores,  et  minores  appellentur,  non 
ad  aetatem,  sed  ad  vim  imperii  pertinere. 
Maximus  Curio,'  cujus  auctoritate  curiae,  omnes-  [Paul. 

que  curiones  reguntur. 
Maximus  Pontifex''  dicitur,  quod  maximus  rerum,  quae  ad 


8  Quidam  liber  vetus  confecisset  pro  consecrasset, — 9  Ed.  Seal.  quia. 


NOTiE 


nales  maximi  nominantiir.'  Et  Ser- 
vius  lib.  I.  /Eneid.  '  Ita  autem,'  in- 
qiiit,  'Annales  conficiebantur  :  tabu- 
lam  dealbatam  quotannis  Pontifex 
maximus  habuit,  in  qua,  praescriptis 
consulum  nominibus  et  aliornm  magis- 
tratuum,  dignamemoratu  notare  con- 
saeverat  domi  militiaeque,  terra  ma- 
rique  gesta  per  singulos  dies,  cujus 
diligentiae  annuos  commentaries  in 
octoginta  libros  veteres  retulerunt : 
eosque  a  Pontificibiis  maximis  a  qiii- 
bus  fiebant  annales  maximos  appella- 
runt.'  In  verbis  Festi  pro  conse- 
crasset  liber  quidam  melius  confecisset. 
Idem. 

^  Maximum  prceiorem^  Sic  in  car- 
mine Marcii  vatis  :  '  His  ludis  faciun- 
dis  praesit  is  praetor,  qui  jus  populo, 
plebiqiie  dabit  summum.'  Livius  lib. 
XXV.  Macrob.  lib.  i.  Saturn.  De  Sa- 
lutis augurio  Cicero  lib.  i.  de  Uivin. 
Tacitus  lib.  xii.  Dion.  lib.  xxxvii. 
Ant.  Aug. 

Maximum  Pralorem]  Hoc  est,  ur- 
banum,  qui  major  etiam  et  honoralus 
dicebatur.  Quia  jus  populo  pleblque 
dabat  summum,  ut  est  in  carmine 
Marcii  vatis  apud  Livium  lib.  xxv. 
cap.  12.  non  autem  quod  ceteris  erat 


aefate  provectior.  Vide  *  major  Con- 
sul.' Dae. 

s  Pro  collegia  augurum]  Collegium, 
societas  eorum,  qui  eandem  artem 
tractant.  Sic  collegium  fabrorum, 
collegium  Pontificum,  &c.  Idem. 

^  In  salutis  augurio]  Salutis  augu- 
rium  per  44.  annos  intermissum  Au- 
gustus restituit.  Erat  modus  augurii, 
ut,  si  Deus  permitteret,  saiutem  po- 
pulo poscerent,  quasi  ne  salutein  qui- 
dem a  Diis  petere  fas  esset,  ni  prius 
hoc  ipsum  Dii  concessissent.  Obser- 
vabant  autem  diem  ununi  quotannis, 
quo  nullus  ad  bellum  proficisceretur 
exercitus,  nemo  se  ad  bellum  ac- 
cingeret,  nemo  pugnaret,  qiiare  in 
periculis  maximeque  civiiibus  neuti- 
quam  fiebat.  Vide  Dionem  lib. 
xxxvii.  Idem. 

'  Maximus  Curio]  Qui  reliquis  cu- 
rionibus,sexaginta  enim  et  duo  eraut 
in  qualibet  curia,  praeerat.  Le  grand 
Curi,  Le  general  des  Cures.  Idem. 

''  Maximus  Pontifex]  Cupereni  Fes- 
ti verba  videre  :  neque  enim  facile 
Paulo  credo  asserenti  Pontiiicem  fu- 
isse  vindicem  contumaciiK  magistra- 
tuum,  et  privatorum.  Vide  Diouys. 
lib.  IV.  Ant.  Aug. 


404 


SEXTI    POMPKll    FKSTl 


sacra,  et  religiones  '°  pertinent,  judex  sit,vindexque  coii- 

tumacia;  privatornm,  magistratuumque. 
Mk  pro  mihi'  dicebant  antiqui. 
Me  pro  mihi  dicebant""  antiqui,  utEnnius,  cum  ait  [Fest. 

libro  secundo  :  Si  quid  me  fuerit  humanitus,  ut  teneatis : 

et  Lucilius :  Nunc  ad  te  redeo,  ut  quai  res  me  impendet 

agatur. 
Meatus  a  meando  dictus. 
Mecastor,"  et  mehercules  jusjurandum  erat:  quasi  [Paul. 


10  Vet.  lib.  religionem, 

NOTiE 

Maxiinus  Pontifex']  Postrema  verba     decuit.'  Idem. 


negotiiim  facessunt  doctis  viiis,  quae 
sunt  lia>c,  vindexque  contumacice  priva- 
torum,  magistratuumque.  Quid  ?  non 
licel)at  illi  animadverteie  in  contu- 
maciam piivatoium  ?  Audite  Macro- 
biuin  :  '  Rcgeni  sacioruui  Flamines- 
que  non  licebat  videre  feiiis  opus  fie- 
ri :  et  ideo  per  praiconeui  denuncia- 
bant,  nequid  tale  ageretur  :  et  prae- 
cepti  negligens  multabatur.'  Quod 
liciiit  Flauiinibus,  boc  non  licuisset 
Pontifici  Maximo?  At  magistratus 
contumaciam  non  coercebat,  inquitis. 
Audite  Val.  Maximum  :  '  Metellus 
Pontifex  Max.  Posthumium  Cos.  eun- 
demque  Flamiuem  Martialemad  bel- 


'"  Me  pro  mihi  dicebant'\  Vide  no- 
tam  sup.  sed  male  hie  Festus :  nam 
prius  exemphim  nil  probat,  cum  La- 
tin! omnes,  non  minus  recentiores 
quain  vetustiores,dicant,  'si  quidillo 
homine  fuerit  :'  '  quid  me  fiat.'"  &c. 
quod  interpres  Terentii  explicabit. 
Posterius  autem  niliilo  etiam  amplius, 
cum  apud  Lucretium  legatur,  '  saxa 
impendent  mare,'  lib.  i.  '  Nee  mare 
quee  impendent  vesco  sale  saxa  per- 
esa.'  Prasterea,  quod  plane  ejus- 
niodi  est,  dicebant  '  exitium  instat 
illos.'  En  tibi  auctorem  locupletem 
in  Plant.  Poenulo  :  '  Di  immortales 
meum   lierum   scrvatum    volunt,  Et 


lum  gerenduui  Africani  peteutem,ne     hunc  lenonem  disperditum,  tantum 


a  sacris  discederet,  multa  indicta, 
Urbem  egredi  passus  non  est.'  Sed 
his  exemplis  pleni  sunt  Romauorum 
Annales  :  qute  sludiosus  lector  passim 
adnotare  potest.  Jos.  Seal. 

'  Me  pro  mihi]  E  et  I  promiscue  ab 
antiquis  usurpata  fuisse  propter  Fes- 
tum  monuit  Quiutilian.  lib.  i.  instit. 
itaque  in  dandi  casu  tne  et  te  dice- 
bant pro  mi  et  ti,  hoc  est,  mihiet  tibi. 
Hujus  rei  luculentum  exen)plum  est 
apud  Plaut.  Asin.  in.  2.  '  Ut  nieque 
teque  raaxime  atque  ingenio  nostro 


enm  instat  exitii.'  An  ibi  dixerit 
Festus  eum  esse  in  dandi  casu  ?  Sic  et 
apud  Lucilium  invenias  '  incumbere 
gladium.'  Sat.  lib.  xxvi. '  Suspendat 
ne  se,  an  gladium  incumbatnecoelum 
videat.'  Idem. 

°  Mecnstor]  Quod  Greeci  jurantes 
/xa,  vh  pra>pouunt,  id  Romanis  erat 
m,e  et  e,  lioc  est,  per :  ut '  mecastor,' 
per  Castorera,  '  niediusfidius,'  per 
Jovis  filium,  i.  Herculem,  *  meher- 
cule,'  per  Herculem  :  '  Ejuno,'  per 
Junonem,  'Equirine,'  per  Quirinum, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


405 


diceretur,"  ita  me  Castor,  ita  me  Hercules,  ut  subaudi- 

atur  juvet. 
Meddix "  apud  Oscos   nomen   magistratus   est.     Ennius : 

Suramus  ibi  capitur  meddix,  occiditur  alter.  '^ 
Medialem  p  appellabant  hostiara  atrara,  quam  raeridie  im- 

molabant. 
Medibile,**  medicabile. 
Mediocriculo'  iisus  est  in  ea,  quam  dixit,  Cato  in  [Fest. 

Consulatu  :  Ridibundum  magistratum  gerere  ''  pauculos 

homines,  mediocriculum  exercitum  obviam  diici. 
Mediociiciilus  idem  Cato  ponit,  cum   ait:    Ri-    [Paul. 

dibundum  magistratum  paucos  homines,  mediocriculum 

exercitum  obviam  duci. 
Medioxumum,*  mediocre. 


11  A\.  dicerent. — 12  Vide  Nolas. — 13  AlVi  genere,    Viiie  infra. 


NOT^ 


'  Eceve,'  per  Cererem,  'Epol,'  per 
PoUncem.  Idem. 

°  Meddix'}  Livins  lib.  xxvi.  Me- 
diastutiiis,  qui  siimmus  magistratiis 
apud  Canipanos  est.  Fid.  Uisin. 

Meddix]  Melius  medix,  ut  in  al. 
quod  propius  accedit  ad  Grapcuni  /ue- 
Z(t>v,  regnator.  In  versu  Ennli  iej^o 
uniis  pro  summxis  :  Unus  ibi  capitur 
medix,  occiditur  alter.  Postreiiia  ii- 
tera  vocis  Ennius  adhaesil  voci  units, 
sunus,  unde  postea  factum  suinmus. 
Et  ita  rescribendum  probat  vox  alter. 
Dae. 

p  Medialeml  Pro  meridialem,  ni^i 
malis  a  medius  factum  medialis.  Idem. 

1  Medibile]  A  medeor,  medibile,  ut  a 
medicor,  medicahile.  Irieiii. 

'  Mediocriculii]  Obscuiiis  locus,  et, 
ni  fallor,  mendosus.  Ant.  Aug. 

Mediocriculu]  Th  genere  abuiidat  in 
veri)is  Catonis.  Itarjue  dele.  Qiiin 
nequePaulus  habet,quo(l  nonleviter 


fulcit  conjecturam  nostram.  Jos.  Seal. 

Mediocriculo]  A  medwcris  est  medio- 
criculus.  In  verbis  Catonis  rh  genere, 
vel,  ut  a\i\, gerere  abundat,  ut  optinie 
nionuit  Scaliger.  Neqiie  illiid  infra 
Pauhis  agnoscit.  Dae. 

'  Medioxumum]  Antiquitus  prius 
dicebant  mediotumum,  ut  Plautus. 
Dictum  a  tnedio,  Mediotumum,  nt  a 
'  quoto,'  'quotumum:'  apud  Plau- 
tnm  :  '  quotumae  sunt  aedes  ?'  ir6<TTai. 
Jus.  Seal. 

iMedioxumum]  Medium  antiquitus 
dicebant  mediotumum,  ut  a  '  quoto,' 
'qnotuuuim.'  '  Quotumar  sunt  sedesr' 
Piaut.  postea  mediuxumum.  Plant. 
Cistell.  11.  1.  '  Ita  me  Di  Deaeqne, 
snperi  atque  inferi  et  medioxumi.' 
De  Diis  MedioximisServius  xii.  JEn. 
'  Sunt  enim,'  inquit,  '  numina  aliqua 
tantum  coelestia,  aliqua  lantiim  ler- 
reslria,  alia  media,  quos  Apulcius 
niedioxiniios  vocal.'  Dae. 


406 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Mediterreum '  melius,  quam  mediterraneum  Sisenna  dici 
putat. 

Meditrinalia "  dicta  hac  de  causa.  Mos  erat  Latinis 
populis,  quo  die  quis  priraum  gustaret  mustum,  dicere  '+ 
ominis  gratia :  Vetus  novum  vinum  bibo,  veteri  novo 
morbo  medeor.  A  quibus  verbis,  etiam  Meditrinae  Deae 
nomen  ceptum,  '^  ejusque  sacra  Meditrinalia  dicta  sunt. 

Meditullium ''  dicitur,  non  medium  terra?,  sed  procul  a 
mari,  quasi  meditellium  ;  ab  eo  quod  est  tellus. 

Mediusfidius  ^  compositum  videtur,  et  significare  Jovis 
filium,  id  est,  Herculem ; '^  quod  Jovem  Graeci  Jlu, 
et  '7  nos  Jovem  :  ac  fidium  pro  filio,  quod  saepe  antea  '^ 


14  Ed.  Seal.  diceret.—l5  Vetus  lib.  conceptum.—^6  '  L.  m.  Jilms  i.  Her- 
cules.' Fill.  Ursin.— 17  Al.  wt.— 18  Aliquis  vet.  lib.  antiqui. 


NOTiE 


'  Mediterreum'l  VtGrxcis fx^ffoyuov. 
Mediterraneum  tamen  usiis  obtinuit. 
Idem. 

"  Meditrinalia]  Mfditrina  est  nomen 
iniTr)devfiaTos,  lit  '  cociatrina,' '  lava- 
trina,' et  similia.  Jos.  Seal. 

3Ieditrinalia'\  Varr.  lib.  v.  '  Medi- 
trinalia diesdictiis  a  medendo,  quod, 
ut  Flaccus,  flanien  Maitialis  dicebat 
hoc  die  solitum  vinum  novum  et  ve- 
tus libari  et  degustari  niedicamenti 
causa:  quod  faceiesolent  etiauinunc 
multi,  cum  dicant  novum  vetus  vi- 
num bibo,  novo  veteri  morbo  me- 
deor.' Idem  eliam  factitatmn  fuisse 
ad  pomorum  priiniiias  docet  Plin. 
alicubi,  'Cur  ad  primitias,'  inqnit, 
'  pomonim  lia;c  Vetera  esse  dicimus, 
alia  nova  optanius?'  quo  Festi  et 
Varronis  verba  alludit, '  Novum  vetus 
vinum  bibo.'  Erant  autem  meditri~ 
■nalia  5.  Id.  Octobr.  Similiter  Graeci 
Neoinian  celebrabant,  de  qua  Lon- 
gus  lib.  11.    Meditrina  autem  est  no- 


men  iiriTri^evixaTos,  nt  '  cociatrina,' 
'  lavatrina,'  et  similia.  Dae, 

"<  3Ieditullmm']  Quasi  media  tellus, 
inqnit  Fest.  sed  aliter  Cicero,  qui 
testatur  in  topicis  non  plus  esse  Tul- 
lium  in  meditullium,  quam  '  timus,'  in 
'  fniitimus  '  '  legitimus,'  &c.  TuUium 
ergo  est  vocis  productio,ut '  tolium  ' 
in 'Capitolium.'  Idem. 

y  Mediusfidius']  Quod  Graeci  juran- 
tes,  fia,  V7)  praeponunt,  id  Romanis 
erat  Me,  et  E.  Mecastor,  Mediusfi- 
dius, Mehercule.  Ejuno,  Equirine, 
Ecere,  Epol,  Ecastor.  Jos.  Seal. 

Mediusfidius]  Vide  '  Mecastor.' 
Mediusfidius,  per  Jovis  filium.  A 
Graeco  Ai'os  factum  dins.  Festi  sen 
tentiam  probat  Varro  lib.  iv.  '  iElius 
Gallus  Dius  fidius  dicebat  Dijovis  fi- 
lius,  nt  Graeci  AidaKovpou  Castorem  : 
et  putabant  hunc  Sancum  ab  Sa- 
bina  lingua,  et  Herculem  ab  Graeca.' 
Dae. 


il 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


407 


pro  L  litera  D  utebantur :  quidam  existimant  jusjuran- 

dum  esse  per  Divi  fidem  ;  quidam,  per  diiirni  temporis, 

id  est,  diei,  fidem. 
Medullitus,'  ex  intimis  medullis. 
Mefancilum  '9  ^   teli  missilis  genus. 
Megalesia  ^  ludos  Matris  Magnae  appellabant. 
Melancoryphij'^  genus  avium,  quae  Latine  vocantur  atrica- 

pilla?,  eo  quod  summa  eorum  capita  nigra  sint. 
Meliboea'^  purpura  a  nomine  insulse,  in  qua  tingitur,  est 

dicta/° 
Melicag  gallinae/  quod  in  Media  id  genus  avium  corporis 

amplissimi  fiat :  L  litera  pro  D  substituta. 


19  Legendum  nionent  Seal.  Dae.  Mesaricylum.— 20  AI.  vocata. 


^  MeduUUus'\  A  medullis,  ut  ab  '  ocu- 
lis,'  'oeulitiis.'  Plaut.  '  Ut  videas  il- 
lani  medtillitus  m'  amare.'  Idem. 

^  3Iefancilum']  Lege,  Mesancylum. 
MfffdyKvAov  est  amentatnm  jaciilnni. 
Ennius  ylHsa<rts  vocat :  *  Mittunt  an- 
satas  de  furribiis,'  Menander :  ■Trait 
rb  Tpavfia  tout' fx^is ;  fjuffayKvKif.  Jos. 
Scat. 

Mefancilum]  Scribendum  Mesancy 


NOTiE 

simul  coloremque  miitaat.  Hoc  no- 
men  '  (ficediilarum) '  non  nisi  autum- 
no  liabent.  Postea  melancoryphi  no- 
minantur.'  "Vide  Aristot.  lib.  viii. 
hist,  animal,  cap.  3.  Idem. 

<i  nielibceal  Virg.  v.  iEneid.  '  Pur- 
pura Ma^andro  duplici  Meliboea  cu- 
currit.'  A  Meliboea  Thessaliae  urbe. 
Lucret.  lib.  ii.  '  Jam  tibi  barbaricae 
vestes   Meliboeaque  fulgens  Purpura 


lum.     Hoc  est,  amentatum  jaculum,      Tiiessalico  concharum  tincta  colore." 


a  fifct)  a7KyAr)  medio  amento.  Dae. 

^Megalesia]  Ludi  /xcyaKris  deas,  mag. 
nae  Ueae,  Cybeles  scilicet,  qua'  Deo- 
rum  oniiiiiini  mater.  Vide  Ovid.  iv. 
Fast,  pridic  Non.  April,  celebraban- 
tur.  Megalesia  autem  et  Megalenses 
liidi  dicti  sunt,  contra  quod  (juibus- 
dam  visiun  est,  qui  diversos  fecere. 
Vide  '  Uomani.'  Idem. 

'^  Melancoryphi]  M€\ayK6pv<poi.  '  A- 
tricapillae'  vertit  (Jaza  :  sunt  (icedu- 
lae  :  sed  diverso  tempore  nonien  al- 
teram sortiuntur.  Plin.  lib.  x.  cap. 
2'J, '  Alia  ratio  ficedujis,  nam  formam 


Idem. 

e  McliccE  Gallince]  De  mutatione  D 
in  L  vide  '  delicare.*  IMedicse  Gal- 
lina3  ceteris  proceriores,  ut  Medici 
Galli.  Varr.  de  Re  Rust.  lib.  in.  cap. 
9. '  Ad  banc  rem  electis  maximis  Gal- 
linis,  nee  continuo  his,  quas  Melicas 
appellant  falso,  quod  antiqui,  ut  The- 
tin,  Thelin,  sic  Medicam  Melicam  vo- 
cabant.  Hae  primo  dicebantur,  quia 
ex  Media  propter  magnitudinem 
erant  allata',  qtia-que  ex  iis  general* 
postea  propter  similitudinem.'  Idem. 


408 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Melis '  ^  hasta  a  ligno  mali  dicta. 
Melo  ^  nomine  alio  Nilus  vocatur. 
Melos  ^  insula  dicta  est  a  Melo,  qui  ex  Phoenice  ad  can- 

dem  fuerat  profectus. 
Meltora  * '  meliorera  dicebant. 


1  Qiiidatn  vet.  lib.  Melons  vel  Melias.     Vir  iloct.  in  marg.  eil.  Seal,  conji- 
cit  Melia:  et  ita  legenduni  monentScal.  Dae. — 2  lideni  scribiint  Meliom. 


NOTiE 


''  Melis]  Si  a  ligno  mali  dicta  est, 
non  video,  qiiam  utilis  bellofuerit: 
cum  malus  arbor  inepta  prorsus  ad 
hastas  sit.  Sed  restitiiendum  Melia: 
ut  sit  /xe\lr),  Et  Pauliim  cum  suis  ety- 
mologiis  missum  faciamus.  Jos,  Seal. 

Melis]  Lege  :  Melia.  /xeXlr),  liasta 
fraxinea :  fj.(\la  enim  fraxinus.  Et 
ridicule  Paulus  a  ligno  mali  dictam 
vult,  cum  malus  arbor  inepta  pror- 
sus ad  liastas  sit.  Dae. 

e  3Ielo]  A  Graeco /ueAos.  Ita  enim 
Graeci  Nilum  vocavere,  ut  tradit  Eu- 
Rtath.  et  ita  intelligendus  Hesych. 
fj.4\as,  fj.e\avhs,  Padvs,  ^  TroraixSs,  Me- 
las,  niger,  profundus,  vel  fluvius. 
Idem. 

''  Melos]  Insula  in  marl  Cretico  in- 
ter Cretam  et  Sunium,  Achaiae  pro- 
montorium,  a  Phcenicio  quodam  Melo 
dicta,  ut  sentit  Festus,  consentiente 
Eustathio  in  Dionys.  Perieg.  rj  MrjKos 
Trepl  tJ>  KpTjriKhv  Tr4\ayos  air6  tivos  Mrj- 
\ov  K\7]Qu(Ta  Kara,  t^v  'Appiauov,  I.  e. 
'  Melos  insula  circa  mare  Creticum  a 
IMelo  quodam  dicta  secundum  Arri- 
ani  Historiam.'  Sed  hoc  falsum  esse 
docuit  doctiss.  Bochartus  in  sno  Clia- 
naan,  lib.  i.  cap.  14.  ubi  planissime 
demonstravit  insulam  Melo  Hebrasis 
dictam  Melo,  i.  insulam  repletioiijs, 
insulam  plenitudinis,  propter  fertili- 
tatem   scilicet,   nam   Hebra^s   ?neln, 


plenitndo,  maturitatem  sonat,  cum  de 
frugibus  agitur,  et  huic  insulae  base 
appellatio  mire  coiigruit,qu£e  et  fruc- 
tus  tulit  uberrimos,  et  tarn  mira  ra- 
tione  matureseentes,  ut  fruges  intra 
tricesimum  diem  perfecte  maturesce- 
rent,  et  sementis  a  multis  fieret  pro- 
pemodum  ipsa  messe,  nee  agricolae 
tam  tardo  qnicquam  inde  decideret. 
Theophrast.  plantar,  lib.  iv.  cap.  12. 
et  lib.  VIII.  c.  3.  ab  eadcm  ratione 
eadem  dicta  tnimallis,meinblis,  et  biblis. 
Ab  Hebraeo  scilicet  memalle  vel  mamli, 
quasi  dieas  '  terram  complentem,'  id 
est,  ad  plenam  maturitatem  brevi 
spatio  perducentem ;  et  ex  Mamli  de- 
flexa  Blemblis  et  Bijblis,  M  et  B  per- 
mutatis,  ut  saepe  fit.  Solin.  'Melos 
quam  Callimacluis  Mimallida  dixit.' 
Plinius  :  '  Melos  cum  oppido,  quam 
Aristides  Byblida  appellat,  Aristote- 
les  Zepliyriam,  Callimaebus  Mimal- 
lida, Heraclides,  Syphnon,et  Acyton.' 
Idem. 

>  Meltom]  Scribo  meliom.  Tarenti- 
num  est  flielior,  aixevui'  pro  afieivuv. 
Cum  duip  in  Graeca  voce  liquidae  in- 
terveninut,  altera  semper  mutatur  in 
Iwra  in  Latina  Lingua :  (jjvAAos,  fo- 
lium :  aWo/j-ai,  salio  :  SaAos,  alius  : 
afxivuv,  menior :  quod  postea  melior. 
Jos.  Seal. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONK    LIB.    XI.  40D 

Membrum  "^  abscindi  mortuo  diccbatur,  cum  digitus  ejus 
decidebatur,  ad  quod  servatum  justa  lierent  reliquo  cor- 
pore  combusto. 

Memorare  significat,  nunc  dicere,  nunc  meraoiiaj  man- 
dare. 

Memoriosus,'  memoriosior,  et  memoriosius,  (et)  menio- 
riosissime  facit. 

Mendicum  dici  putant  velum,  quod  in  prora  ponitur. 

Mendicum  dici  Verrius  putat  a  mente  ejus,  quern  fefellerit 
fortuna  :  vel  quod  precetur  queraque,  ut  vitas  sua?  mede- 
atur  cibo. 

Mendicum  "  dici  Verrius  putat  a  mente  ejus,  quem  '  [Fest. 
fe/el/it  fortuua,  vel  quod  precetur  quemque,  ut  vit«  sure 
medeatur  cibo. 

Mensa,  frugibusque  jurato,  significat  per  mensam  [Paul. 
et  fruges.* 


3  Ed.  Seal.  quam.     Vide  inf. — 4  Alii,  Messe  frugihus  j.  s.  per  messem  e.  f. 
lu  scliedis  mensa. 

NOTjE 

^Membrum]    At  in  tab.    12.  est:  Stat.  ix.  Tliehaid.     Vide  infra  '  prae- 

*  Homini  mortno  ne  ossa  legito,  quo  cidanea  agna.'  Dae. 

post  funus  facial.'  Ful.  Ursin.  ^  Memoriosus]    Glossarium:    '  Me- 

3Iembrum]  Hue  pertinent  quae  de  moriosus,  ixv-^ixuv.'  Jos.  Seal. 

prfficidanea  porca.  Jos.  Seal.  •"  fllend....]    Ex  iis,  quae  Paulus 

Membrum  abscindi]  Etiam  os  quod-  scribit,    Mendicum  dici    Verrius,    Sfc. 

dam  ad  eandem  rem  adimi  testatur  lisec   supplenda  sunt.     Scriptnm  au- 

Varro  lib.  iv.  '  Aut  si  os  exceptum  tem  fnisse  videtnr :  mente  ejus,  quant 

est   ntortui   ad    familiam    expurgan-  fefellerit   fortuna :    non    quem.    Ant. 

dam.'     Id  enim  ad  purgandam  fami-  Aug. 

Jiani  certo  genere  fcbrui,  quod  voca-  Mendicum]  Immo  potius  Mendicua 

hint  exverrias.     Sed  illud  postea  De-  a  meuda  immediate,  ut  optime  Scali- 

cemviri  prohibuere,nisi  quis  aut  per-  ger  in  conjectaneis  :  est  autem  menda 

egre   aut  in  liostico  esset    mortuus.  cum  aliquid  deest :  a  minus.     Isidor. 

Hinc  intelligpnda  lex  12.  tabularum  :  lib.  x.  '  iNIendicus,  quia  minus  habet 

Homini   mortlo   ne  ossa  legito,  nnde  vitam  degat.'   Ejusdem  originis 

QUO  POST  FtNLs  FIAT:  EXTRA  QUAM  est  mendtcum,  vol,  ut  alii,  tnendicium, 

SI  Mii-iTiA   AUT   PEREGRE   MORTUUS  vclum  in  prora,  puta  quia  id  minus 

9iT.   Crinis  etiam  secabatur,  ad  quem  velum  esset.  Dui'. 
pro  loto  corpoie  justa  fierent,     Vid. 


410 


SRXTI    POMPEII    FESTI 


Mensae "  in  aedibus  sacris  ararum  vicem  olitinebant. 

Mensse  °  in  sedibus  sacris  ararwm  vicem  obtinent,  [  Fest. 
quia  legibus  earum  omnium  sacra,  quoque  mensce  sunt  ut 
velut  in  ararum  vel  in  pulvinaris  loco  sint.  PriwaXi  quo- 
que in  privis  ipsis  locis  habere  solent,  ubi  sacra  habituri 
sint,  cuyus  modi  est  parentatio  non  sacrificmwj.^ 


5  Ed.  Seal.  M.  i.  ted.  s.  ara  rarum  v.  o.  q.  I.  e.  o.  s.  q.  m.  s,  ut  v.  inaram 
V.  i.  p.  I.  s.  P.  q.  inprimis  i.  I.  h.  s.  ubi  saci'as  h,  s,  c.  modo  est  p.  n.  s.  Vide 
Notas. 


NOTiE 


"  MenscE]  Ut  Festi  verba  intelligas, 
praeter  Pauli  epitomen  lege  Macrob. 
lib.  in.  Saturn,  diini  Virgil,  vni.  lEn. 
versum  interpretatur:  '  In  mensam 
laeti  libiint,  Divosqne  precantur.'^n<. 
Aug. 

"  Menses']  Mensce  in  adihus  sacris 
ararum  vicem  obtinent,  quia  legibus  ea- 
rum omnium  sacra  mensce  sunt,  ut  velut 
iti  urartim,  vel  pulvinaris  loco  sint.  Pri. 
rati  quoque  in  privis  ipsis  locis  habent, 
ubi  sacra  habituri  sitit,  qualis  est  paren- 
tatio, non  sacrificium.  Paruni  abest, 
quin  ita  Festus  scripserit.  Qiiod  ait 
legibus  aedium  sacrarum  mensas  quo- 
que sacras  esse,  id  Papyriano  jure 
contiiiebatur:  Mensas  scilicet  arulas- 
que  eodein  die,  quo  aedes  dedicari 
solent,  sacras  esse.  Ut  non  dubium 
sit,  quae  lex  dedicandEe  aadis  fuerit, 
eandem  ad  vasa  et  mensas  ipsas  ex- 
tendi. Cum  eninj  a^dis  dedicaretur, 
et  omnia  quae  ea  continerentur,  dedi- 
cari. Addit,  in  ararum  vel  pulvinaris 
loco  haberi.  Id  quoque  in  eodem  jure 
Papyriano  relatum  fuit :  uti  mensa 
hoc  ritu  dedicata  in  templo,  arae 
usum,  et  religionem  pulvinaris  obti- 
neret.  Postremo  privatis  licuisse  in 
mensis  suis  sacra  facere,  qualis  est 
parentatio,  non  sacrificium.   Primum 


mensae  sacrae  erant  impositione  sali- 
norum,  et  sigillorum,  quae  eVjTpaire'f(a 
vocabaut.  Arnobius  lib.  ii.  '  Sacras 
facitis  mensas  salinorum  appositu,  et 
simulacris  Deorum  :'  hoc  est,  6euv 
iirirpaTre^liev,  cujusmodi  est  Hercules 
eTTiTpan-efos,  Silva  Statii,  et  epigram- 
mate  Martialis  celebratus.  Inde  sa- 
cra mensae  frequenter  apud  Veteres. 
Inde  et  in  o/xoTpaire^ois  religio.  Inde 
et  Didoni  apud  Virgilium  libatio  in 
mensa  :  '  Dixit,  et  in  mensa  laticiira 
libavit  honorem.'  Deinde  non  omnia 
sacra  continue  etsacrificia  sunt.  Nam 
res  divina  cum  Deo  fit,  sacrum  qui- 
dem  est,  non  auteni  sacrificium.  Res 
divina,  aut  sacrum,  non  nisi  in  loco 
sacro  fiebat :  sacrificium  etiam  in  loco 
non  sacro.  ^Elius  Jurisconsultus  : 
*  Si  qua  sacra  privata  suscepta  sunt, 
quae  ex  institute  Pontificum  stato 
die,  aut  certo  loco  facienda  sint,  ea 
sacra  appellari,  tanquam  sacrificium: 
ille  locus,  ubi  ea  sacra  facienda  sunt, 
vix  videtur  sacer  esse.'  Haec  ille. 
Igitur  res  divina,  ut  parentatio,  et 
similia,  rite  in  loco  sacro,  puta  in 
mensa,  fit :  sacrificium  si  fiat  in  loco 
quodam,  non  propterea  sequitur  lo- 
cum sacrum  esse,  sed  religiosum. 
Sic  ad  sepulcra  res  divina  fiebat  sa- 


DE    VERBORUM   SIGNIFICATIONE    LIB.  XI.  411 

Mensarii,*'  nummularii. 

Mentecaptus ''  dicitiir,  cum  mens  ex  hominis    po-  [Paul. 

testate  abiit;  et  idem  demens,  qui^   de  sua  mente  de- 

cesserit ;  et  aniens,  qui  a  mente  abierit. 
Mentecaptus  dicitur,  cum  mens  ex  hominis  potestate  [Fest. 

abiit :  et  idem  appelhitur  demens,  (quod)  de  sua  mente  de- 

lessit,  et  a  (mente)  abierit.^ 
Mentum'  dicebant,  quod  nos  commentum.  [Paul. 

Mercedicius*^  mercenarius,  quod  mercede  se  tueatur. 
Mercedonias*  dixerunt  a  mercede  solvenda.  [Fest. 

Mercurius"  a  mercibus  est  dictus.     Hunc  etenim  [Paul. 

negotiorum  omnium  existimabant^  esse  Deura. 
Merendam''   antiqui  dicebant  pro   prandio:  quod   scilicet 

medio  die  caperetur. 


6  Vet.  lib.  quod. — 7  Ed.  Seal.  '  demens,  quatn  {quod)  de  sua  mente  decessil,  et 
a  mente  (meute)  abierit.'  Vide  infra. — 8  Al.  Mercedinus,  Mercediv.us,  et 
Mercedituus.—9  Vet.  lib.  apud  Ursin.  festinabant. 

NOT;E 

cro  parental!  ;  quo  nomine  niensas  in  tercalaris  mensis  vocabantur.     Nam 

sepiilcris  ponebantur,  et  Graecanico  mensis  intercalaris  Mercidinus  voca- 

et  Romano  ritu.     Cicero  de  legibiis,  batur,  ut  ait  Piutarchus  in   Numa; 

et  scriptores   Graeci  auctores.    Jos.  vel  Mercedonius,  ut  ait  idem  in  Caj- 

Scal.  sare.     Isidorus  in  Glossis  :  '  Merce- 

P  Mensarii']  Trapczitae.  Dae.  donius,  qui    dat    mercedem: '    nihil 

t  Mentecuptus]  Hue  pertinent  ver-  praeterea  reperio.  Jos.  Seal. 

ba  Festi,  quae  sequuntur.  Ant.  Aug.  "  3Iercurius~\  A  Mercibus,  quia  iis 

Mentecaptus  dkitur}  Gloss.  '  mente  emundis  et  vendundis  praserat.  Plaut. 

captus.  &VOVS.  Aniens.'     Cui  scilicet  Prol.  Ampb.  '  Ut  vos  in  vostrls  vol- 

inens  quasi  vincta  est,  &c.     Infra  in  tis  mercimonils  Emundis  vendundls- 

verbis  Festi  deest  vox  amens.     Ita,  que  me  laetum  lucris  Afficere,  atque 

et  amens  quod  a  mente  abierit.  Uac.  adjuvare  in  rebus  omnibus.'     Qnare 

'  Mentum]  A  meniscor,  unde  postea  et  idem  putatur  esse    qui  Chanaan, 

factum  comtneniscor,  commentum.  Id.  filius  Hami  sive  Chami.     Nam  Cha- 

'  HJercedicius]    Quidam  mercedinus.  naan  Hebraiis  mercatorem  significat. 

Ms.  liber,  ut  testatur  Vossius,  Mer-  Dae. 

cedituut,  quje  videtur  vera  lectio,  et  "  Merendami    In   Glossis,    ApttrTov 

probant  sequentia,' quod  mercede  se  SaAipov,  Merenda,  exponitur:    et   ita 

tueatur.'  Idem.  Calpurnius  :  '  serae  cum  venerit  hora 

'  ^YerceJonias]  Mercedonias,  subin-  merendae.'     Sed   vide  quid  ad  Var- 

tellige  dies.     Ita  enim  omnes  dies  in-  ronem  de  Re  Rustica  super  hoc  no- 


412 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Mergae^  furculas,  quibus  acervi  frngum  fiunt ;  clictae  a  vo- 
lucribiis  mergis:  quia  ut  illi  se  in  aquam  mergnnt,  dum 
pisces  persequuntuv,  sic  messores  eas  in  fruges  demer- 
gunt,  ut  elevare  possint  manipulos. 

Meritavere  (idem)'°  Cato  ait,  pro  raeruere. 

Meritavexe/-  saepe  raeruere  dicit  Cato  in  Poenorum  [Fest. 
IV. ,  Suffetes  evocavennit  ^^  statim  omnis  cohortes,  [Paul. 
omnis  etiam,  qui  stipendia  menVaverunt. 

Mertat  ^  pro  mersat  dicebant. 

Merum''  antiqui  dicebant  solum:  unde  et  avis  morula  no- 
men  accepit :  quod  solivaga  est,  et  solitaria  pascitur : 
at  nunc  merum,  purum  appellamus. 

Meson '^'^  persona  comica  appellatur,  aut  coci,  aut  [Fest. 


10  Rejiciendnni  est  idem,  monet.  Sea),  licet  in  omnibus  libris  repertum. 
—II  Ed.  Seal,  etocnrerinf.  Vide  Notas.— 12  Scribendum  monent  Seal.  Dae. 
per  diphthonguni  BlcBson. 

NOTiE 

Ita  milii  videor  scripturae  Festi  ves- 
tigia odorari.  Jos.  Seal. 

Meritavere,  sape']  Reseiibeudum  est 
meriiaverunt,  scepe  meruerunt.  Ut  ex 
verbis  Catonis  manifestum  est.  In 
lis  omnis  pro  oinnes  vel  omneis,  anti- 
que.    Vide  '  suffes.'   Dae. 

*  Mertat'\  Pro  mersat,  s  nuitato  in  t, 
GraEcorum  more.  Legitur  et  apud 
Nonium  meriaret,  sed  pro  meritaret : 
de  hoc  olim  apud  ilium,  Deo  favente. 
Idem. 

i"  Merum}  Id  est,  solum.  Terent. 
'Spem  meram.'  Et  Varro  in  Sesqui 
Ulysse  'meram  tunicam.'  Immo  et 
quod  nunc  dicimus  purum,  id  nihil 
aliud  est,  quam  solum,  ut  '  vinum  pu- 
rum,' quod  solum  est,  nee  aquam  ha- 
bet  admixtam.  A  mero  est  merula, 
merle,  quod  sola  vagatur.  Varro  lib. 
IV. 'Merula,  quod  niera,  id  est,  sola, 
volitat.'   Idem. 

«  Mesoii]     Scribtndiim    per    dipli- 


tavimus.  Jos.  Seal. 

Merendam}  Merenda,  ut  notavit  Sca- 
liger  in  conjectaneis,  cibus  iis,  qui 
merebant  aere,  id  est,  Mercenariis 
datus  a  Domino  sen  conductore,  an- 
tequam  labore  mitterentur.  Calpiirn. 
'  serae  cum  venerit  hora  merendae.' 
Merendani  tamen  idem,  quod  pran- 
dium  fuisse,  monet  hie  Festus.  Quare 
dicendumest  priscistemporibus,non- 
dum  inducto  prandii  nomine,  meren- 
dam  pro  prandio  fuisse,  postea  vero 
pro  eibo,  qui  post  meridiem  dabatur, 
Ht  apud  nos  hodiequefit.  Dae. 

y  Merga]  Plant.  Pcenul.  v.  2. '  Pa- 
las  vendiindas  sibi  ait  et  mergas  da- 
tas,  Ut  hortum  fodiat  atque  ut  fru- 
nientum  metat.'  Idem. 

^  Meritavere']  Catonis  verba  relata 
a  Festo  non  assequimur.  Ant.  Aug. 

Meritavere}'  Meritavere,  saepe  me- 
ruerunt' Cato  dixit,  Poenorum  iv. 
'  Suffetes  evocant  omnis  cohortes, 
omnis,   qui  stipendia  meritaverunt.'      tliongum    Mason,     Qnar    hue    perti- 


DF.    VERBORUM    SIGNIFICATION E    LIB.    XI.  413 

nautiX},  ant  ejus  generis:  dici  ab  inventore  ejus  Mesone 
comoedo  ait  Aristophanes  Grammaticus. 
Messapia'^  Appulia  a  Messapo  rege  appellata.  [Paul, 
Metaphoram*"  quam  Gra^ci  vocant,  nos  tralationera,  [Fest. 
id  est,  domo  rautuatum  verbuni,  quo  utimur,  inquit  Ver- 
rius  in  or.  ne  saepius  quidem  honesti  ac  siguificautis  ver- 
bis defectn,  ut  speciosiore  aXqiie  eodem  etiam  signijicantiove, 
quam  proprio  vocabulo  rem  indicemus.  . . .  redit  sua  tra- 
latum  raanebit.  . . .  quo  perveni.'^  ...  as  alieno  perinde 
ac  suo  ab.  . . . 


13  Ed  Seal,  pervcnit. 


nent,  tam  qnee  de  noJione  linjus  vo- 
CIS,  quam  de  Aristopliane  Graiuiiiati- 
co,  hue  ex  Athenzpo  conjicere  libuit  : 
eKaKovv  5e  ol  iraAatol  rhv  fihu  iroAiTtJcbv 
/jidyeipov  Maicrcova,  rhv  Se  (ktSitiov  TeV- 
Ttya.  XpvanrTTOs  5'  6  <pi\6(TO(pos  rhv 
Maiffcvva  airh  rov  nacruadaL  oUrat  KfK- 
A^cSoi,  olov  rhv  afiaOrj,  Kal  irpos  yatni- 
pa  vevevKOTW  a/yvoijiiv  Sri  Malaccv  yeyovi 
K(i>fj.<f)Zlai  vnoKpiTris,  M€7apeiis  rb  yivos, 
OS  Koi  rh  irpo(rwTre7ov  eupe  rb  air  avrov 
KaXovfifvoi'  Maicruva,  its  ' ApKTTocpdmijs 
ipYialv  6  Bv^dvTios,  iv  t^  irepl  TTpoawwuiv, 
ivpetv  ainhv  (pdcTKdiv  Kal  t5toG  Oepdirov- 
Tos  TtpSffuirov,  Kal  rb  rov  fiayeipov,  &c. 
Jos.  Seal. 

Mesonl  Scribenduni  per  diphthon- 
gum  Mason.  De  liac  voce  ex  Aris- 
tupliane  Gramuiatico  sic  Atlienjeus 
lib.  XIV.  &c.  '  Coquum  indigenam  et 
civem  I\Iaesona  prisci  vonaverunt, 
externum  ae  peiegrinuni,  Tettigen. 
Chrysippus  Fliiiosophiis  IMa-sona  dic- 
tum piitat  anh  rov  fiaaaaOai,  a  man- 
dendo,  velut  inscium  ac  rudem,  ven- 
trique  dediium,  igiiarus  Ma;sona  fu- 
isseComctdiaruui  liistrionem,  natione 
Megarensem,  iiiventorem  personap, 
ciuam  ah  eo  vocant  RIa'sona,  ut  ncii- 
bit  Aiistoplianes  Byzautiiis,  libro  de 
personis,  qui  et  eum  tradit  cum  fa.- 


NOTiE 

mul 


personam  excogitasse,  turn  co- 
qui,'  &c.  Vide  Hesych.  in  /uaiVw  et 
reTTt^.  Dae. 

•'  3Iessapia]  Apulia  a  Messapo  Nep- 
tuni  filio.  Virg.  ^n.  vii.  '  At  Mes- 
sapus  equum  domitor,  Neptunia  pro- 
les.' Idem. 

^  Metapliorani]  Si  quis  Quintiliani 
cap.  C.  de  tropis  libri  octavi  legerit 
attentius,  verba  Festi  facile  intelli- 
get,  et  nianca  restituet.  Ant,  Aug. 

3IetaphoramJ  Lege  infra  :  Qua  uti- 
mur,  inquit  Verrius  in  oratione,  Sfc. 
Reliqua  suot  obscuriora,  eorum  ta- 
men  si  uon  verba,  at  sensum  odorari 
niihi  videor.  Ita  enim  fere  scripsisse 
Festum  puto  :  rem  indicemus.  Quod 
si  proprium  quam  Iralalum  magis  vale- 
ret,  redit  ad  sua  verbtim  tralatum,  nia- 
nebitque  tunc  tantum  cum  quo  pervenit 
eo  proprium  pervenire  non  possit.  Pra- 
sertim  apud  poetas  qui  alieno  perinde 
ac  suo  abutuntur.  Et  ita  fere  Quinti- 
lian.  lib.  viii.  cap.  6.  *  Transferlur 
ergo,'  inquit,  '  nonien  aut  verbum  ex 
eo  loco,  in  quo  proprium  est,  in  eum 
in  quo  aut  proprium  deest,  aut  trans- 
latum  proprio  melius  est.  Id  facimns 
aut  quia  necesse  est,  aut  quia  signili* 
cantius  est;  aut,  ut  dixi,  quia  decen- 
tius.  Ubi  niiiil  horum  praestabit,  quod 


414 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Metap/asticos  '^^  ^  dicitur  apud  poetas  usurpari  id  quod  prop- 
ter necessitatem  metri  mutare  consueverunt :  quod  idem 
barbaris/nws  dicitur  in  soluta.  oratione  conscrihenda.  . .  . 


Meta.  . . .  ca. 


quod. 


a.s  ...  cariore.  . . .  perventura. 
dicare  ait  Ennius, 

id  est. 
abus  ut. 
accip.         .         .        gratia. 
Metari  castra**  dicuntur,  quod  metis  diriguntur, 
Metelli'  dicuntur  in  re  militari'^  quasi  mercenarii 

annaliiim  vigesimo  septirao,'*^  calones,  famulique,  metel 
lique,  caculaeque,  a  quo  genere  hominum  Caecili*  fami 
liae  cognomen  putatur  ductum :  '^  quod  est. . . . 


[Paul. 
Attius 


14  Vide  Notas. — 15  Qnidam  vet.  lib.  in  lege  militari. — 16  Quidatn  libri 
Attius  in  annul. — 17  Al.  dictum.    Vide  inf. 


NOTiE 

trausferetnr  improprium  erit.'  Item : 
'  Metapliora  enim  aut  vacantem  oc- 
cupare  locum  debet,  aut  si  in  alie- 
num  veuit,  plus  valere  eo  quod  ex- 
pellit.'  Dae. 

^  Meta  ....  slices]  Metaphrastices 
scriptum  fuisse  videtur,  sed  men- 
dose,  pro  Metaphrastice,  vel  Meta- 
phrasi,  vel  pro  Metastasi,  vel  Metaba- 
si:  iuterpretari  autem  existimamus, 
cum  poetae  propter  necessitatem  me- 
tri aliud  pro  alio  ponunt.  Ant.  Aug. 

Meta ....  slices]  Scribe :  Melaplas- 
ticos  dicitur  apud  poetas  usurpari  id 
quod  propter  necessitatem  metri  mutant : 
quod  idem  barbarismus  dicitur  in  soiuta 
oratione  conscribenda.  Jos.  Seal. 

Melaplasticos]  Metaplasmus  a  fxe- 
TairAaTTCD,  transformo,  transmuto. 
Quintil.  lib.  i.  cap.  8. '  Deprebendat- 
que  quae  barbara^  quae  impropria, 
quae  contra  legem  loquendi  sunt  po- 
sita,  non  ut  ex  bis  utique  iraproben- 
tur  poetae,  quibus,  quia  plerumque 
metro  servire  coguntur,  adeo  ignos- 
citur,  ut  vitia  ipsa  aliis  in  carmine 


appellationibus  nominentur.  Meta- 
plasmos  enim  et  schematismos,  et 
schemata,  ut  dixi,  vocamns,  et  lau- 
dem  virtutis  necessitati  damus,'  &c. 
Dae. 

6  Mela  . .  .  ca. . . ,  a]  Metari  castra 
vocari  a  metis.  Nihil  aliud  video.  Ne- 
que  enim  Doctiss.  Merulze  assentiri 
possum,  qui  in  hisce  ruderibus  latere 
pulavit  fragmentum  Ennii,  Dico  quels 
hunc  dicare  cupit.   Idem. 

*>  Metari  castra]  Metari  nihil  aliud 
est,  quam  dividere,  secare  suis  fini- 
bus  et  metis.  Inde  '  metator  agro- 
rum  *  Ciceroni  est  finitor,  cui  rei  gru- 
ma  et  decempeda  serviebat.  Hinc 
'degrumare  viam,'  et  '  decempeda- 
tor  '  pro  metatore.  Idem. 

'  Metelli]  Glossarium  :  '  Metellus, 
(uffQios.'  Jos.  Seal. 

Metelli]  Glossarium  :  '  Metellus 
fiiaBios,'  mercenarius.  In  fine :  C«- 
cilicB  familiee  cognomen  putatur  ductum. 
Aliter  schedae,  ubi :  Cacilia  familiee 
cognomen  putat  ductum  quod  est, . . . 
Desideratur    tantuni    vox    Metellus. 


DE    VERBORUM    SIGNIFIGATIONE    LIB.    XI. 


415 


Metonymia  ^  est  tropos,  cum  ab  eo,  quod  continet,  [Fkst. 
significatur  id,  quod  continetur ;  aut  superior  inferiorc, 
et  inferior  superiore.  Quee  continet,  quod  continetur:  ut 
Ennius,  cum  ait:  Africa  terribili  tremit'^  horrida  terra 
tumultu.  Ab  eo,  quod  continetur,  id,  quod  continet:  ut 
cum  dicitur  epota  amphora  vini.  A  superiore  inferior: 
ut  Ennius  :  cum  magno  strepitu  V^olcanum  ventus  vege- 
rat.  Ab  inferiore  superior :  ut,  persuasit  animo  vinum 
Deus,  qui  multo  est  maximus. 

Metus '  foeminino  genere  dicebant.  Ennius  :  Vi-  [Paul. 
vam,  an  moriar,  nulla  in  me  est  metus. 

MiGRARE  mensa'"  quod  legibus  ejus  sacra  esset  Deisque  [Fest. 


18  Vett.  libb.  tremis. 


NOTiE 


Caeciliam  familiam  pro  Caecilia  gente 
dixit  Festus,  qiiaa  Melellorum  cog- 
nomento  potissimnm  clara.  Dae. 

^  Metonymia]  Lege  ita  versuin  En- 
nii,  Cum  fmtgno  strepitu  Volcanum 
ventu'  vegebat.  Et  ilium  :  Persuasit  nox, 
vinum,  Deus,  qui  multo  est  maximus. 
Ctii  simile  Terentianum  ex  Adelpliis  : 
'  Persuasit  nox,  amor,  vinum,  adoles- 
centia :  Humaniim  est.'  Et  Propertii : 
'  Hac  Amor,  hac  Liber,  durus  uter- 
qiie  Deus.'  Vegere,  pro  vegetare. 
Vide  Nonium.  Jos.  Seal. 

lHe(onymia~\  Mercovu/uia  a  juera  et 
bvo/j-a.  Ad  verbum  sonat  '  traiisno- 
men,'  '  transnominatio.'  Figura,qua 
contmens  pouitur  pro  contento,  et 
contentum  pro  contiiiente.  Conti- 
nens  pro  contento  Ennius  :  '  Africa 
terribili  tremit  horrida  terra  tumul- 
tu.' A/riea  pro  A/ris.  Cicero  in  Ora- 
tore :  '  Horridam  Africam  terribili 
tremere  tumultu  cum  dicit '  (Ennius) 
'  pro  Afris  inimutat  African).'  In 
reliquis  nisi  locus  depravatus  sit,  me- 
rito  Festi  judicium  desiderabis.  Ne- 
que  enim  cum  dicitur  epola  vini  am- 


phora, ab  eo  quod  continetur,  intelli- 
gitur  id,  quod  continet,  ut  tradit 
Festus :  sed  contra  ab  eo  quod  con- 
tinet, id  quod  continetur.  Nam  per 
amplioram,  vinum,  quod  in  amphora, 
ut  per  African!  intelliguntur  homines, 
qui  in  Africa.  Audi  Quintilian.  lib. 
VIII.  cap.  G.  '  Sicut  ex  eo  quod  con- 
tinet, id  quod  continetur  usus  reci- 
pit:  ut  bene  moratas  urbcs,  et  pocu- 
lum  epotum,  et  saeculum  foelix.'  Con- 
tentum autem  pro  continente,  nt 
apud  Virg.  '  Vina  coronant.'  Vina 
pro  pateris.  '  A  superiore  inferior,' 
cum  causa  ponilur  pro  effectu,  ut 
Vulcanus  pro  igne.  Enn.  '  Cum  mag- 
no strepitu  Volcanum  ventus  vege- 
rat.'  Lego  vchehat,  vel,  ut  Scaliger, 
vegebat,  i.  erigcbat :  et  '  ab  inferiore 
superior,'  cum  eflectus  pro  causa,  ut 
amor  et  vinum  pro  Cupidine  et  Bac- 
cho.  Dae. 

'  Metus]  Ennius  :  '  Ni  metus  ulla 
tenet  rite  virtute  quiescunt.'  Idem. 

"  Migrare  mensn]  Locus  obscurus 
interpretem  desidcrat.  Ant.  Aug. 

Migrare]  Minrurc  mensa,  quod  sa- 


416 


SliXTI    POMPEII    FESTI 


templi  posita   inauspicatum  apud  antiquos  habetur,  cum 
scquitur  sua  migrantem  poena .     Mensas  aiunt  q\\\di2ca\.i\i- 
isse  in  ix'wiis  poni  solitas,  qua:  sint  triviales  appellatae. 
Mihipte,"    pro    mihi    ipsi,    Cato    posuit    cum   dixit  decuit 
talenta.         .....  .         .  .         . 

versia,  atque        .... 
entia  item  a.  .         .  .         . 

Mihipte  Cato  pro  mihi  ipsi  posuit. 

Militem"  ^lius  a  mollitia  kxt'  avTlppcta-iv  '9  dictum  [Paul. 
putat :  eo  quod  nihil  molle,  sed  potius  asperura  quid 
gerat :  sic  ludum  dicimus,  in  quo  minime  luditur. 


19  AI.  per  antiphrasim. 


era  sit,  Diisque  templi  posita,  inaus- 
picatum habebatur,  cum  sequior  sua- 
deret  causa :  unde  quidam  fuisse. . . . 
Reliqua  assequi  non  possum.  Recte 
ait  inauspicatum  fuisse,  mensa  nii- 
grare,  quia  sacra  esset,  ut  jam  supra 
diximus,  et  quia  vel  eo  nomine  nien- 
sae  omnes  sacrae  esse  debent,  quod  in 
quo  templo  mensa  est,  ejus  Dei,  cu- 
jus  templum  est,  ea  sacra  sit.  Hu- 
jus  superstitionis  Plinius  memiuit 
libro  XXVIII.  cap.  2.  '  Servii,'  inquit, 
'principis  viri  commentatiocst,  quam- 
obreni  mensa  linquenda  non  sit :'  vide 
locum  :  ego  sane,  quae  bic  Festus  re- 
fert,  ex  ea  Commentatione  Serviana 
desumpta  puto.  Fortasse  quae  se- 
quuntur,  ita  sarcienda  sunt :  unJe 
quidam  fuisse  in  tristibus  dicunt  ex  li- 
bris,  qui  sunt  Ritiiales  appellati.  Nam 
in  eo  loco,  in  quo  Kituales  libri  men- 
sarum  consecraudarum  in  teniplls  ri- 
tiim  edocebant,  vensimile  est  et  de 
illis  auguriis  mensalibus,  quze  Verni- 
sera  appellabant,  et  de  diris,  ac  tris- 
tibus, quaj  contra  accidebant,  trac- 
tasse.  Sed  haec  incerta  sunt,  ac  for- 
tasse melius  erat  tacere.  Jos.  Seal. 


NOTiE 

Migrare  mensa']  Recte  quidem  ait 
inauspicatum  fuisse  mensa  migrare, 
quia  sacra  esset,  ut  jam  supra  dictum 
est,  et  quia  vel  eo  nomine  mensae  om- 
nes sacrae  esse  debent,  quod  in  quo 
templo  mensa  est,  ejus  Dei,  cujus 
templum  est,  ea  sacra  sit.  Hujns 
superstitionis  Plinius  meminit  lib. 
XXVI.  cap,  2.  '  Servii,'  inquit,  '  prin- 
cipis viri  commentatio  est  quam- 
obrem  mensa  linquenda  non  sil.'  Et 
ex  hac  commentatione  Serviana,  quas 
liic  leguntur,  desumpta  putat  Scali- 
ger :  quod  addit  Festus  mensas  in 
triviis  poni  solitas,  de  mensis  Dianse 
sive  Hecate  intelligendum  est.  Dae. 

"  3Iikipte']  Verba  Festi,  exceptis 
his,  quae  Paulus  notat,  non  intelligi- 
mus.  Sed  exempli  sumpti  ex  libris 
Catonis  ea  esse  arbitramur.  Ant. 
Aug. 

Mihipte']  Quae  sequuntnr  Catonis 
verba  sunt,  sed  qua;  frustra  quaeras. 
Et  bic  etiain  rautilae  sunt  schedae. 
Dae. 

«  Militem]  A  mollitie  dictum  vuit 
iElius  Stilo,  sed  perperam  :  alii  miles 
a  mille,  quasi  tniUesimus.    Eutrop.  lib. 


DE    VERBORUM    SIGNIFIGATIONE    LIB.    XI. 


417 


Milium  p  quidam  putant  cepissc  nomen  a  maxima  nummo- 
rum  summa,  quae  est  mille.  quod  alii  Graecae  stirpis  judi- 
cantesse,  cum  id  illi  x£y%f"»'  vocent,  tam  Hercu-  [Fest. 
les,  quam  panicum  /x£X/v>)v. 

Millus  '^  coUare  canum  venaticorum,  factum  ex  corio,  con- 
fixumque  clavis  ferreis  erainentibus  ad  versus  [Paul. 
impetum  luporum.  Scipio  iEmilianus  ad  populum  : 
Vobis,  inquit,  reique  publicse  praesidio  eritis  ^°  quasi 
millus  cani. 

Miluina'^  genus  tibiae  acutissimi  soni. 


20  Fulv.  Ursin.  Dae.  ex  vet.  lib.  legunt.  Nobis,  inquit,  reique  prasidio  evil  is. 


aOTJE 

I.  de  Romulo:  'mille  pugnatores  de-  legendiim  ex  L.  m.  Nobis  inquit  rei- 
legit,  qiios  a  nnoiero  ruilites  appella-  que  prcBsidio.  Eniiius  apud  Noniuni: 
vit.'  Sod  milites  prius  merites  dicti, 
postea  7iteHtes,  milites,  unde  et  coii- 
tracto  nomine  iideni  dicti  metelli,  qua- 
si mcritclli.  Eruditiss.  iEgid.  Me- 
nagius  miles  ait  esse  a  Graeco  ^iA.a|, 
id  est,  populaiis.  Quae  vox  et  mili- 
tem  significat  et  eiim  qui  est  ejiisdem 
popuii,  ut  Gra»cis  irpuXeTs.  Unde  in 
veteribiis  Glossis  :  'populares,  ffxpa- 
TttiTfu.'  Ex  jUiAci|  factum  milex,  ut  so- 
rex  ex  vpa^,  ut  peilex  ex  iraAAa|,  et 
dcinde  ex  milex  factum  tniles,  |  niuta- 
to  in  S,  ut  Irabes  ex  rpd<pa^,  dies  ex 
5i'a|,  &c.  Idem. 

V  Milium^  Vario.  lib.  iv.  'milium 
a  Graeco:  nam  id  prius  lu-lKtv  pro  f^e- 
Sii>,'  Ubi  Turnebus  rescribit,  ixiKivn 
post  jUf5l^7J.  Verum  fj.(\iyTi  proprie 
panicum,    quod    a  milio    diversum : 


*  Ea  mi,  reip.  fidei  regno,'  &c.  Vide  in 
dictione  '  Fortunatim.'  Ful.  Ursin 

Millus]  Varro  vocat  melium  lib.  ii, 
de  Re  Rust.  '  Ne  vulnerentur  a  bes- 
tiis  imponuntur  his  collaria,  quae  vo- 
cantur  melium,  id  est,  cinguiimi,  cir- 
cum  colhini,  ex  corio  firmo  cum  cla- 
viilis  capitatis,  quae  intra  capita  ' 
(lege  queis  intra  capita)  '  iusuitur  pel- 
lis  mollis  duritia  ferri.'  Et  ita  me- 
lius dici  pntat  Scaliger  :  nam  /utjAoit^. 
pellis  ovilla,  tinde  et  omnc  scortcum 
vocabant  melinum,  ut  apud  Plautum 
melinu  est,  scortea  niantica,  Epidic.  i. 
1.  *  Ant  si  in  melina  attulisti.'  Sed 
idem  est  inillus  et  melium,  dictum 
enim  melium,  melium,  milium  et  tnillus, 
ut  collum  et  collus.  Supra  in  verbis 
Scipionis  quje  laudat  Festus  legen- 


quare  neutiquam  ab  eo  potest  origi-      dum  ex  lib.  Fulvii  Ursini ;  Nobis,  in- 


iiem  capere  milium,  nisi  id  factum 
dicas  propter  quandam  similitudinera 
ulriusqiie  Icguminis.  Nam  fi.(.\lvr\v,  i. 
panicum,  similem  KtyxRVt  '•  n>'l'o, 
tradunt  Hesycli.  Dioscorid.  Galen,  et 
alii.  Alterum  etymon  a  niillenario 
niimero,  prorsus  ridiculum.  Idem. 
1  MiUhh']  In  oratione  ylimiliani  ita 

Delph.  et  Var.  Clus,  Pomp.  I'est 


quit,  reique  pr<fsidio  erit  is.  Dae. 
■■  Miluina]   Meminit  Solinus,   cap. 

1 0.  Jos.  Seal, 
Miluina]  '  Tibiae,  quae  lugerent,  a 

miluis  dictae  miluinap,  quae  in  accen- 
Ins  exeunt  acutissimos.'    Solin.  cap. 

11.  Vide  'lugere.'  Dae. 

2  D 


418 


SEXTI   POMPEII    FESTI 


Mina*  singulariter  did  pro  eo  quod  mintE  pluraliter  dicimus 
Curiatius  autor  est :  item  M.  Cato  in  suasione  . . .  [Fest. 
niina  cogi '  nulla  potuit  . . . 

Minam  ^lius  vocitatam  ait  mammam  *  alteram  [Paul. 
lacte  deficientem,  quasi  minorem  factam. 

Minerrimus "  pro  minimo  dixerunt. 

Minerva ""  dicta,  quod  bene  moneat :  banc  enim  pagani  pro 
sapientia  ponebant.  Cornificius  vero,  quod  fingatur  pin- 
gaturque  minitans  armis,  eandem  dictam  putat. 

Minime  gentium  dicebant,  pro  eo  quod  est  omnium  [Frst. 
gentium  judicio  minime  esse  faciendum. 

Miniscitur^  pro  reminiscitur  antiquitus  dicebatur.  [Paul. 


1  In  ed.  Seal,  extat  fliina  singulariter  d pluraliter  dicimus  cu . 

item  M.  Cato  in  s mina  cog- 


NOTvE 


«  Mina^  Distingui  videtur  inter 
minam  singulariter,  quam  Graeci  mnam 
diennt,  et  mittas.  Vel  iisos  Veteres 
nonnunquain  asserit  mina  pro  minis, 
et  Catouis  exemplum  affert.  Ant. 
Aug. 

Mina'i  Mina  singulariter  did  pro  eo, 
quod  Mince  pluraliter  dicimus,  Curiatius 
auctor  est.  item  M.  Cato  in  suasione  . . . 
mina  cogi  nulla  potuit.  Jos.  Seal. 

Mina'\  Minam  pio  minis  dixisse  Ve- 
teres exemplo  Catonis  probat  Festus, 
quod  notandum  ;  distingui  enim  inter 
minam  singulariter,  quam  Graeci  nvav 
dicunt,  et  minas  notum  est.  Cieero 
II.  de  iinibus  :  '  A  quo  iterum  fune- 
rum  sumtns  prasfinitur  ex  censibus 
a  minis  quinque  usque  ad  minam.' 
Verba  Catonis  forte  e  suasione  legis 
Voconiae.  Dae, 

•  Minam  mammam']  A  minus,  quia 
minus  habet  laetis:  sie  apud  Varro- 
nem  de  Re  Rust.  '  minam  ovem,  hoc 
est,  ventre  glabro  :'  id  est,  quae  mi- 
nus babetlanae.  Idem. 

*•  Minerrimus'\  Minus,  parvus,  pro 


quo  dicebant  etiam  miner,  nt '  vetus,' 
'  veter  ;' '  viduns,' '  viduer,'  unde '  vi- 
duertas.'  Idem. 

^  niinerva]  Prius  dicebant  Mener- 
va,  a  qua  menervare  erat  nionere,  ut 
in  saliari  carmine  promenervat,  mo- 
net;  menere  est  monere,  a  quo  menis- 
cor,  ut  apo  apiscor ;  composita  commi- 
nisci,  retninisci.  Neque  tamen  Me- 
nerva  a  menere:  namMlnervae  nonien 
TEgyptiura,  ut  optime  docuit  Stepha- 
nus  Guichartus  in  Harraonia  etymo- 
loii'ica  Unguarum.  Nempe  a  voce 
manor,  quod  est  instruuientum  texto- 
rium,  factum  minoru.  Unde  Latinis 
Minerva,  texendi  inventrix  ;  apud  vE- 
gyptios  enim  ars  texendi  primum  in- 
venta.  Ea  manu  liciatorium  tenens 
pingebatur.  Quod  liciatorium  quia 
hastae  sive  lanceae  simile  erat,  ut  in 
lib.  Reg.  I.  cap.  17.  vs.  7.  et  lib.  ii. 
cap.  21.  vs.  19.  inde  Graecis  et  Latinis 
Minerva  bastam  tenere  credita  est. 
Idem. 

y  Miniscitur']  Pro  comminiscitur, 
reminiscitur.    Vide  'mentum.'  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI. 


419 


Minora  templa^  fiunt  al)  aiiEjurihus,  cum  loca  aliqua  [Fest. 
tabiilis  aut  linteis  sepiuntiir,  ne  uno  amplius  ostio  pateant, 
certis  verbis  definita.  Itaqiie  templum  est  locus  ita  eflFa- 
tus,  aut  ita  septus,  ut  ex  una  parte  pateat,  angulusque 
adfixus^  habeat  ad  terrain. 

Minorem  Delum  '^  Puteolos  esse  dixerunt,  quod  Delos  '  ali- 
quando  maximum  emporium  fuerit  totius  orbis  terrarum, 
cui  successit  postea  Puteolanum,  quod  municipium 
Graecum  antea  Dicaearchia  vocatum  est :  unde  Lucilius  : 
Inde  Dicoearchum  populos,  Delumque  minorem. 

Minores  ^  et  majores  inter  cognomina  foeminarum  poni 
solebant. 


2  Qiiidam  vir  doctns  in  inarg.  ed.  Seal,  conjicit  angulosque  adfixos. — 3  Id. 
ibid.  conj.  Delus. 


NOTiE 


'  Minora  templa]  Videndiis  Varro 
lib.  VI.  de  Lingua  Lat.  Ant.  Aug. 

iMinora  templa]  Qui  nos  rejicinnt 
ad  Varioneni  in  libris  de  Lingua  La- 
tina,  ut  quiE  sint  minora  templa  ex  eo 
petamus,  non  magis  nos  juvant,  qnani 
si  nuUtini  de  liac  re  verbuni  fecissent. 
Ne  verbnin  qnideni  apud  Varronem  : 
nbi  ille  loquitur  qiiidem  de  ten)plis  : 
ita  tanien,  ut  quae  sunt  minora  templa 
niliilo  magis  scias.  Sed  diserte  Ser- 
vianae  schedie  id  nos  docent  his  ver- 
bis:  '  Alii  templum  dicunt,  non  so- 
lum quod  potest  claiuii,  verum  etiam 
quod  palis  aut  liastis  sustentatum, 
aut  alicjua  tali  re,  et  lineis,  aut  loris, 
et  simili  re  septum  est :  quod  ecfa- 
tum  est :  amplius  uno  exitu  in  eo 
esse  non  oporlet,  cum  ibi  sit  cubi- 
turus  auspicans.'  In  quibus  verbis 
fere  omnia,  qua;  Festus  scribit  de 
minoribus  templis,  propommtur.  Tau- 
tuiu  apud  Servium  Icgebatur,  qnodet 
factum  est,  \n-o,e<fntum  est.  Jos.  Seal. 


quod  palis,  aut  hastis  sustentatum, 
aut  aliqua  tali  re,  et  lineis,  aut  loris, 
et  simili  re  septum  est :  quod  ecfa- 
tiun  est.  Amplius  uno  exitu  in  eo 
esse  non  oportet,  cum  ibi  sit  cubitu- 
rus  auspicans.'  Ubi  fere  omnia  qua^ 
Festus  scribit  de  minoribus  templis. 
Effari  autem  et  effata  auguralia  verba 
sunt.     Vide  '  sistere  fana.'  Due, 

Minora  templa]  Videndus  Varro 
lib.  VI.  de  Lingua  Lat.  Ant,  Aug. 

*  Minorem  Delum]  Vide  '  Dica>ar- 
cliia.'  Dae, 

^  Minores]  Si  tres  sorores  eodem 
nomine  erant,  coguominibus  a  nunie- 
ro  distinguebautur  :  Servilia  Prima, 
Scrvilia  Secunda,  Servilia  Tenia  :  si 
duap,  ab  state :  Servilia  major,  Servi- 
lia minor.  Livius  :  '  Aruns  Tarqni- 
nins,  et  Tullia  minor.'  Horatiiis : 
'  Ciun  Sagana  majore  ululantem.'  Jos, 
Seal. 

Minorca]  Festus  minor  et  major  cog- 
nomina  essedicit:  exVarrone  tamen 


Minora  lempla]  Opiime  Servius  :  conjicere  est,  olim  pra^nomina  fuisse, 
*  Alii  templum  dicunt,  non  solum,  ut  de  |)rima,  secunda,  tertia,  quarta 
qiuid    potest    claudi,   verum    etiam,      idem  scribit ;  (piare  c\nu  Sigouio  di- 


420 


SEXTl    POMPEII    FliSTI 


Minorum  Pontificum  maximus  dicitur,  qui  primus  in  id 
collegium  venit.     Item  minimus,  qui  novissimus. 

Minotauri,  effigies'^  inter  signa  milltaria  est :  quod  non  mi- 
nus occulta  esse  debent  consilia  ducum,  quam  fuit  do- 
micilium  ejus  Labyrinthus.  Minotaurus  putatur  esse 
genitus,  cum  Pasiphaae  Minois  regis  uxor  dicitur  concu- 
buisse  cum  tauro :  sed  affirmant  alii  Taurum  fuisse  no- 
men  adulteri. 

Minucia'^  porta  appellata  est,  eo  quod  proxima  [Paul. 
esset*  sacello  Minuci.  Minucia  porta  Romaj  est  dicfa, 
ab  ara  Minuci,  quern  Deura  putabant. 

Minuebatur  populo  luctus*  aedis  dedicatione,  cum  a 
Censoribus  lustrum  condebatur;  cum  votum  publico 
susceptum  solvebatur  :  privatis  autem,  cum  liberi  nas- 
cerentur  ;  cum  honos*^  in  familiam^  veniret;  cum  pater 


4  Ed.  Seal,  fs*.— 5  Vet.  lib./ami/ia. 


NOTiE 


cendum  est  cognomen  dici  vocem 
quamlibet  qua  gentilitia  nomina  dis- 
tinguamus,  qua  voce  tarn  prima  qnam 
tenia  nomina  comprehendnntur. 
Hinc  fit,  lit  ratio  nascendi  praenomi- 
nihus  pariter  et  cognominibus,  cau- 
sam  dederit.  Atqne,  ut  praenoniina 
aliquando  pro  cognominibus,  sic  cog- 
nomina  pro  praenominibus  usurpata 
sunt,  ut  prima,  secunda,  tertia,  qiiar- 
ta,  major,  minor,  quae  olim  erant 
prsenomina,  et  nomen  gentilitium 
prjecedebant,  ut  '  Prima  Valeria,' 
&c.  postea  cognomina  facta  et  post 
nomeu  gentilitium  posita,  ut  apud 
Livium  :  '  Aruns  Tarquinius  et  TuUia 
minor.'  Et  Herat.  '  Cum  Sagana  nia- 
jore  ululantem.'  Dae. 

*-'  Minotauri,  effigies]  Vide  '  lupi.' 
Et  non  aquilam  tantum  vel  minotau- 
rum  prisci  illi  Romani,  sed  plura 
ejusmodi  animalia  in  pugnas  ant  rap- 
tus  Data,  bellojprseferebant,  ut  lupos, 


equos,  apros,  porcos,  &c.  Idem. 

<i  Minucia]  SuntFesti.  AlteruniTi 
Minucia  est  Pauli.  Jos.  Seal. 

3Iinueia]  Ubi  fnerit  ignotum  est, 
ut  et  quis  fuerit  iste  Minncius.  Pu- 
tabam  olim  Minuciam  portam  eandem 
esse,  et  trigeminam  ab  eo  Miuucio 
sic  dictam,  qui  extra  earn  aurato 
hove  donatus  est:  ut  narrat  Livius 
IV.  IG.  Sed  nihil  ibi  de  sacello: 
quare  amplius  quaerendum.  Dae, 

^  Minuebatur  populo  luctus]  Cum  a 
Censoribus  lustrum  condebatur,  hoc 
est,  cum  censores  censu  peracto  Sue- 
vetaurilibus  urbem  vel  exercitum  ex- 
piabant :  id  enim  est '  lustrum  conde- 
re.'  Livius  lib.  i.  '  Ibi  instructum 
e.vercitnm  omnem  suovetaurilibus 
lustravit,idque  condiluni  lustrum  ap. 
pellatum,  quia  in  censendo  finis  fac- 
tus  est.'  Idem. 

f  Cumhonos]  Putaconsularis,  Pra- 
toria,  Censoria  dignitas,  Sic.  Idem. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XI.  421 

aut  liberi,  aut  vir,  aut  frater  ab  hoste  captus  domum  re- 
diret ;  cum  puella  desponsaretur,  cum  propiore  quis  cog- 
natione,  quam  is,  qui  higeretur,  natus  esset ;  cum  in  cas- 
to  ^  Cereris  "  constitissent.^ 

Minuitur''  populo  luctus  aedis  dedicatione ;  cum  [Fest. 
Censores  lustrum  condiderunt ;  cum  votum  publice  sus- 
ceptura  solvitur :  privatis  autem,  cum  liberi  nati  sunt ; 
cum  honos  in  familia  venit ;  cum  parens,  aut  liberi,  aut 
vir,  aut  frater  ab  hoste  captus  domum  redit;  cum  de- 
sponsa  est ;  ^  cum  propiore  quis  cognatione,  quam  is, 
qui  lugetur,  natus  est ;  cum  in  casto  Cereris  est,  omnique 
gratulatione.9 ' 

Minurritiones  ^ '°  appellantur  avium  minorum  cantus. 

Minusculae  Quinquatrus '  appellabantur  Idus  Junia?,  quod 


6  Qiiidam  libri  castro. — 7  Al. constituissent. — 8  '  Fortasse  melius,  aim  despon- 
mtio  est:  idqiie  Fulv.  Ursino  etiani  placiiit.'  Dae. — 9  Ed,  Seal,  gratulationi. 
— 10  Qiiidam  Mimurrationes. 

NOT/E 

5  Cumin  casta  Cei'eris]  Vide  '  Grae-  adaeqiias.'     Sed  vide  quae  olim  dili- 

ca  festa.'     In  casto  Cereris  esse  di-  genter  de  hoc  in  Conjectaneis  notavi- 

cebantur  myst*,  qui,  ut  Cereri  ope-  mus.     Castimoniis  Cereris   qui  ope- 

rarentur  et  puriter  facerent,  rebus  rabantur,  luctu  carere  solitos  fuisse, 

Venereisabstinebantj^Vj/euoc,  id  enim  tarn    ex    Grsecis    quam    ex    Latinis 

est,  ayvfidv,  et  castus  ayvda.     Unde  scriptoribus  notum  est.  Jos.  Seal. 

pro  ritu  et  instituto,  quia  sic  rite  fa-  '  Omnique  gratulatione]    Hoc   est, 

Cerent.     Varro  reruni  Roman,  lib.  i.  cum  ob  quemcumque  felicem  even- 

'  Nostro  ritu  sunt  facienda  civilius  tum  in  templis  Deis  gratias  agerent, 

quam  Graeco   castu:'    rite  et   caste  puta  ob  liberatam  urbem  ;    ob  serva- 

ityvws.  Idem.  tuin  exercitum,  ob  victoriani  ab  hos- 

''  Minuitur]  De  Casto  Cereris,  niihi  tibus  reportatani.  Dae. 

non  liquet :    tamen  non  licere  a  lu-  ■*  Minurritiones]    Glossaj :    '  Minu- 

gentibus    Cerealia    celebrari    docet  rit,  txiwpi^tt.'  Jos.  Seal. 

Liv.  lib.  XXK.  Ant.  Aug.  i>/inMr77<ioncs]  Male  quidam  wimur- 

Minuitur]  Facessit  negotium  doctis  rationes.      l\linuritiones    a    minurire  : 

viris,   quod  in  fine  posituni  est :    in  quod  a  Gra;co  ixivvpi^tiv,  querula  ac 

CASTO  CERERIS.    Quod  Gracci  dicunt  gracili  voce  cantillaie  :  de  liiiundini- 

ayvivuv  rivl  0t^,  hoc  Latini,  in  Casto  bus  usiirpavit  Sidonius.    Et  fitwpi^fiv 

alicujus  Dei  esse.    Tertuilianus  libro  est  a  fxivvphv,  quod  fjuKphv,  oXiyov,  i. 

de  jejunio  :    '  Sed  bene,  quod  in  nos-  parvum,  interpretatur  Hesycli.  Dae. 

Iris    Xcropliagiis   blaspiiemias  inge-  '  Minusculce  Quinquatrus]  Varr.  lib. 

rens,  casto   Isidis,   et    Cybeles   eas  v.    '  Quinquatrus  minusculae  dicta;. 


422 


SEXTI    POMPEII    FESTl 


is  dies  festus   erat  tibicinum,  qui   Minervam  colebant. 

Quinquatrus  propric  dies  festus  erat  Minervae,  Martio 

niense. 
Minutum,'"  et  minuere,  ex  Grseco  ju,sjoDv"  dictum  [Paul. 

videri  potest. 
Minyae  '^  °  dicti  Argonauts;,  quod  plerique  eorum  ex  tiliis 

Minyae  fuerantorti. 
Mirachidion'5  **  primae  adolescentiae. 
Miracula,P  quae  sunt'+  digna  admiratione  dicimus,  [Fest. 

antiqui  in  rebus  turpibus  utebantur. 
Miriori  decebant  comparativum  amiro.   Titinius;  [Paul. 

Mirior  inquam  tibi  '^  videor. 


11  Scribit  Seal.  ixLvieiv,  quod  probat  Dae. — 12  Vet.  lib.  Minyda.—l^ 
Legendum  nionet  Dae.  Mivacidion,  ut  vir  doct.  in  maig.  ed.  Seal,  conjicit. — 
14  Ed.  Seal,  mine, — 15  Quidair.  lib.  tibi  inquit. 


Jnniae  idus  ab  similittidine  majorum, 
quod  tibiclnes  turn  feriati  per  iirbem 
vagantur  et  conveniunt  ad  ajdeni  Mi- 
nervae.'  3Iinores  voeat  Ovid.  vi.  Fast. 
'  Et  jam  quinqnatriis  jubeor  narrare 
niinores.  Nunc  ades  o  coeptis,  flava 
Minerva,  nieis.  Cur  vagus  incedit  to- 
ta  tibicen  in  urbe  ?  Quid  sibi  per- 
sonap,  quid  toga  longa  volunt  ?'  Vide 
et  Livium  lib.  ix.  Idem. 

'»  fliinidum']  Minutum  est  a  minuo, 
quod  a  fxivvBai  vel  fitvvw,  quod  a  fit- 
whs,  Attiee  pro  /xiKphs,  parvus.  Eu- 
statli.  Bene  itaque  Sealiger,  qui  pro 
txuovv  legendum  nionet  ixivveiv.  Idem. 

"  MinycE'\  Argonauta5.  Pindar.  Od. 
IV.  Pytli.  juera  "yap  Kilvo  irXivcrivTuiv 
tHivvav  QiOTTOfjL'noi  (r<plcnu  Tifial  cpvrevBev. 
id  est:  'Ad  illnd  enim  '  (vellus  au- 
reum)  '  eum  navigassent  Minyae,  di- 
vini  illis  honores  plantati  sunt.'  Die- 
ti  autem  Blinyce  a  Mimja,  Neptuni  fi- 
Ito,  ad  qiiem  et  Tritogeneiam  /Eoli 
filiam  maxima  eorum  pars  genus  re- 
terebat.  A|)ol.  i.  Argonaut.  fVfi  Mi- 
vuao  QuyoLTpoov  Oi  TrAelffToi  Koi  &pi<XTot 
ap'  aV/iaros  evxirowvTo,   Id  est  :'  '  Quo- 


NOT^ 

niani  Minyae  filiarum  Plerique  eorum 
et  optimi  a  sanguine  esse  gloriaban- 
tur.'  Verum  Strabo  et  Eustathius 
3Iinyas  a  Minyo  Orchonieno  genus 
habere  tradunt,  quorum  alii  in  lolcum 
migrariut,  a  quibus  Argonautas  Mi- 
nyas  dici.  Vide  Tlieocritum  Idyl. 
XVI.  vs.  104.   Idem. 

o  Mirachidion]  Lege  :  Miracidion, 
/xfipaKioi',  netpaKlStov,  fmpaKvKKiov.  A- 
ristoph.  Idem. 

p  Miraada]  Pro  rebus  turpibus. 
Arnob.  '  VertitBaulo  artes,  et  quam 
serio  non  quibat  aliieere,  ludibrio- 
rum  statuit  exhilarare  miraeulis.' 
Inde  miraculae  meretrices  dictap. 
Plant.  '  Diobolares,  scliceniculae,  rai- 
raeulae.'  Quem  locum  addneens  Var- 
ro  lib.  VI.  '  Miracniae,'  inquit, '  a  mi- 
ris,  id  est,  monstris,  a  quo  Attius  ait 
personas  distortas,  oribus  detormes, 
miriones.'  Monstra  etiam  dixit  Ca- 
tull.  quae  Arnob.  et  Festus  miracula, 
'  Sed  tu  cum  Cappone  omnia  monstra 
facis.'  Idem. 

n  Miriorl  Varro,  •yvliiQt.  treavrov  : 
'  Quid  hoc  inirius  V  Idem, 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XI.  42:3 

Miscelliones  appellantur,  qui  non  certas  sunt  sententiae,  sed 
variorum,  mixtorumque  judiciorum  (sunt.) 

Misenum,  proraontorium/  a  Miseno,  tubicine  JE-  [Fest. 
neae  ibi  sepulto,  est  appcUatum. 

Miseratur^  is,  qui  conqueritur  aliena  incommoda :  misere- 
tur  is,  qui  miserum  sublevat. 

Miseret  me  eadem  forma  dicitur,  qua  piget,  poenitet,  taedet. 

Modo,  cum  per  correptum  O  '  dicitur,  significat  tempus,  ut 
modo  veni :  et  ponitur  pro  tantum,  ut  tace  modo :  quod 
si  producta  posteriore  syllaba  enuntietur,  dativus  vel 
ablativus  est  casus,  ab  eo,  quod  est  modus. 

Modo  quodam,"  id  est,  ratione,  dicuntur  omnia  [Paul. 
ista  a  modo  :  commoditas,'^  commodus,  comraodat,  ac- 
commodat,  modice,  modestia,  iiToderatio,  modificatio. 

Modo  quodam,  id  est,  ratione,  dicuntur  ista  omnia  [Fest. 
a  modo  fit  commodi/«s,  commodus,  commodat,  accommoAdii, 
modice,  modestia,  moderatio,  modi^catio. 

Moene  "  singulariter  dixit  Ennius :  Apud  emporium  [Paul. 
in  campo  hostium  per  '^  moene. 

Moenia*   et  muri,  et  alia  '^  muniendae  urbis  gratia  [Fest. 


10  Lepit  Dae.  Modo  quodam,  id  est,  ratione,  a  modo  dicuntur  ista  omnia:  com- 

moditas,  S^c. — 17  Vet.  Jib.  ;jro.— 18  A\.  cetera. 

NOT/E 

'  Misenum,  promontorium'\  Montem  vatum.  Idem. 

vocat  Virgil,  vi.   '  Monte  sub  aerio,  '  Modo,  cum  per  correplum  O]    Ad- 

qui  nunc  Misenus  ab  illo  Uicitur,  ae-  verbia  in  o  semper  debent  corripi, 

teruunique  tenet  per  saecula  nomen.'  '  imo,'  '  merito,'  'crebro,' '  cito,'  'se- 

Idem.  vo,'   ut   distinguantur   ab   adjectivis 

*  Miseratur'\    Miserari  est,  lamen-  nominibus    sexti    casus,  ab   '  imns,' 

tari  et  deplorare  :    misercri,  altcrius  '  nieritus,'  'crebcr,'  'citus,'  '  serus.' 

infelicitate   mover!.     Ila  niiseramur  Vide  in  *  ergo,'  '  modo,'   '  quando.' 

casum  nostrum,  aiiorum  infortunium.  Idem. 

Virg.  V.    'Me  liceat  casum  miserari  "  Modo  quodam]   Panlus  Festi  ver- 

insontis   amici.'     Sueton.  in    Claud,  ba  refcrt ;    quae  nos  dimidiata  inve- 

'  Miseratiis    est   conditionem    siiam.'  nimus.  Ant.  Aug. 

Plaut.  '  Se  ipsam  miseratur.'    At  mi-  "  Mane]   Singulariter    pro  viania. 

seremur  semper  aiiorum,  ut  cis  opcm  Dae. 

feramus.  Virg.  '  Miserere  animi  non  y  Mania]  Pro  niutiia  dmuniendo.ut 

digna  fcrcntis.'     Ncquc  tamcn  iilud  pro  murus,  marus.     Verba  Atlii  sic 

dibcrimcn  ubique  a  Vetcribus  obscr-  legit  Merula  :  Signa  extempulo  Cane- 


424 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


facta,  ut  (Attius  in  Helenibus  :  Signo  extemplo  canere, 

ac  tela  ob  moenia  offerre  imperat.)    Significat  etiam  offi- 

cia.    Plautus  (in  Nervolaria :)  prohibentque  moenia  alia : 

unde  ego  fungar  '9  mea. 
Mola^  vocatur  etiam  far  tostum,  et  sale  sparsum,  quod  eo 

molito  hostiae  aspergantur :  molas  avias  ^°  inepte  quidam 

dictas  putant. 
Moles  '^  pro  magnitudine  fere  poni  solet:  moliri,  et  [Paul. 

raolitiones  a  movendo  certum  est  dici.' 
Mollestras  ^  dicebant  pelles  oviles/  quibus  galeas  exter- 

gebant 
Molucrura  "^  non  solum  quo  molae  vertuntur '  dicitur,  [Fest. 


19  Vet.  lib.  fun^or.— 20  Resciibendum  monet  Dae.  molas  alias. —1  Idem 
legit  moliri  et  niolitiones  a  molendum  certum  est  dici.  Pro  molitiones  quidam  lib. 
molitores:  et  pro  movendo  vir  doct.  in  marg.  ed  Seal,  conjicit  molendo. — 
2  Vet.  libb.  ovillas  vel  ovinas.—i  Quidam  libb.  rotcc  verruntur.    Vide  Notas. 


NOTiE 


re  ac  tela  ob  mcenia  ad/erre  imperat.  Ob 
moenia,  id  est,  ad  mcenia.  Vide  *  Ob.' 
Mcenia  pro  officia  Plaut.  '  Prohibent 
quin  moenia  aliunde  fungar  mea.'  Ita 
enim  legendus  hie  versus  ut  et  in  Al. 
Idem. 

^  Mola"]  Vide  '  immolare  '  et  *  mu- 
ries.'  In  fine  Molas  avias  inepte  qui- 
dam  dictas  putant:  certe  non  capio. 
Puto  rescribendum  molas  alias.  Ut 
dicat  Festus,  inepte  facere  eos,  qui 
molam  aliam  dictam  putant,  quam 
far  cum  sale.  Nihil  aliud  video. 
Idem. 

*  Moles]  Lege,  moliri  et  molitiones 
a  molendum  certum  est  dici.  Immo 
potius  a  molibus  est  moliri,  a  quo  et 
molitiones.  Idem. 

^  Mollestrasl  Sic  Latini  vocabulum 
Graecum  depravarunt,  et  e  fxr)\wT^, 
quod  pellem  ovilem  significat,  mol- 
lestram  interpolarunt.  Turueb.  lib. 
III.  cap.  11.  et  lib.  xix.  cap.  24.  Me- 
tola ;  postea»w?io<r«,s  iiiserto,»Kdos<ra, 
molestra,  geminatis  Uteris  mollestra. 
Idem. 


«  Molucrum']  Afranii  verba  sunt  qui 
itascribant:  Virgini  tarn  crescit  ute- 
rus, quam  gravida:  mulieri,  vocatur  mO' 
lucrum,  transit  etiam  sine  dolore.  Ga- 
briel Faernus  ita :  Virgini  Tarn  crescit 
uterus,  quam  gravida  mulieri:  Molu- 
crum  vocatur,  transit  sine  doloribus. 
Sunt  autem  senarii  duo  post  verbuin 
'  virgini.'  Ant.  Aug. 

Molucrum]  Scribe nv\aKpov.  Versus 
Afranii  ita  legito  :  ferme  virgini  Ex- 
crescit  uterus,  tanquam  gravidce  mulieri. 
Molucrum  vocatur :  transit  sine  dolori- 
bus: et  ubi  molatur,  non,  ubi  immola- 
tur.  Jos.  Seal. 

Molucruml  Lege,  Non  solum  quo 
molw  verruntur,  Sfc.  scopam  enim 
molarem  significat.  Pro  nvXinpov  lege 
HvXaKpov,  fiv\7iKapov  a  fjiv\rj,  raola,  et 
Kopflv,  verrere.  At  molucrum,  tumor 
ventris  est  a  hv\6kp(os,  mola  carnis, 
quae  proprie  ex  semine  virili,  quare 
improprie  de  virginis  tumore  molu- 
crum dixit  Afranius,  ciijus  versus  sic 
legit  Scaliger  :  ferme  virgini  Excrescit 
uterus  tanquam  gravida  mulieri.  Molw 


DR   VERBORUM   SIGNIPICATIONE   LIB.    XI.  425 

id  quod  Graeci  jixuXixpov  appellant,  sed  etiam  tumor  ven- 
tris,  qui  etiam  virginibus  solet  evenire,  cujus  meminit 
Afranius  in  virgine  :  Ferrae  virgini,  tanquam  gravidae 
mulieri,  crescit  uterus,  molucrum  vocatur,  transit  sine  do- 
loribus.  Cloatius  etiam  in  libris  sacrorum.  Molucrum 
aiunt  esse  lignum  quoddam  quadratum,  ubi  im-  [Paul. 
molatur.  Idem  ^Elius  in  explanatione  carminum  Salia- 
rium  eodem  nomine  appellari  ait,  quod  sub  mola  [Fest. 
supponatur.     Aurelius  Opilius  appellat,  ubi  molatur. 

Momar,*'  Siculi  stultum  vocant.'^ 

Momen,*  momentum.  Lucretius  :  Momine  si  par-  [Paul. 
vo  possent  ^  impulsa  moveri. 

Monile  ^  dictum  est  ornatus  muliebris,  qualem  habuisse 
Eriphylem  fabulae  ferunt:  ex  eo  etiam  equis  praepen- 
dens  a  collo  ornamentum  monile  appellatur. 

Monimentum '^  8  est,   quod  mortui   causa   aedificatum:  et 


4  AI.  appellant. — 5  Quidam  libb.  si  a  parvo  possunt.—6  Al.  Monumentum. 

NOT/E 

crumtocutur,  transit  sine  doloribus.D&c.  ?no»iar  cum  mo  posteriori  vocis  homo 
•^  Momar]  Sicula  vox,  ut  etiam  ipse  coaliiit,  et  unam  tantiim  effecit.  In 
nolit.  Mwfiap  significat,  jUf/uif'jj',  olffxos.  versii  Plaiiti  noii  tantum  momar,  sed 
Isidorus  in  Glossis :  '  Momar,  Siculus,  et  siculus  pro  stulto.  Dae. 
stiiltus,  qui  cito  movetur  ad  rem.'  '  Mome»j]  A  supino  motum,  momen, 
Plaiitus  :  'Quid  til,  o  momar,  Sicuie  mouientum.  Moveo,  movimen,  mo- 
homo,  pr-<£sumis  P'  Ubi  non  tantum  men.  Uta'luceo,'Mucimen,'' lumen;' 
momar,  sed  et  Siculus,  pro  Stulto.  a  '  pono,'  '  ponimen,'  '  pomen,' unde 
Jos.  Seal.  '  pomentum,'  &c.  Idetn. 

Momar]    Hesych.    iJ-ufJ^ap,    ^fjui^ty,  '  Monile]  Ornamentum  ex  auro  et 

aiffxos,  o«/€t5oy,  '  Momar,  opprobrium,  gemmis,  quod    ex    mulierum    collo 

dedecus,  crimen.'     Isidor.   in   Gloss,  pendet,   quale    Polynices    EriphylaB 

'  momar,   Siculus,  stultus,    qui    cito  Ampliiarai  uxori  dedit,  ut  Amphia- 

movetur  ad  iram.  Plant.     Quid    tu,  raum  ad  belhim  capessendum  coge- 

o  Momar,    Sicuie  homo,  praesumisP'  ret.  Apollod.  lib.  in.  Idem. 
Idem  ibid.  '  Marsiculus,  qui  cito  mo-         s  Mo7iimentum]   Vel    monumentum, 

vetur  ad  iram.  Plant.  Quid  ais,  homo  ut     Veteres     scribebant,     quicquid 

marsicule  t'     Quae   procul   dubio  ita  scriptum  vel  factum  memoriae  causa, 

emendanda  :  momar,  iSiculus,  qui  cito  et   proprie  in    defunctorum    memo- 

movelur  ad  iram.   Plant.    Quid   tu,  o  riam,  sive  cadaver  contineat,  sive  sit 

momar,  homo  Sicuie!     Haec  inde  cor-  inane,  quod  Graeci  vocant  K(vora<piov. 

niptelam  traxere,  quod  in  <  homo  mo-  Varr.  lib.  v.  'Sic   monimenta,  quae 

mar  sicuie'   mo   prior  f>yllaba  vocis  in  sepulcris,  et  ideo secundum  viam, 


42G  SEXTI    POMPEII    FESTI 

quicquid  ob  meraoriam  alicujus  factum  est,  ut  fatia,  por- 
ticus,  scripta  et  carmina.  Sed  monimentum  quamvis 
mortui  causa  sit  factum,  non  taraen  significat  ibi  sepul- 
tum. 

Monitores ''  dicuntur  et  qui  in  scena  monent  histriones,  et 
libri  commentarii. 

Monodos'  appellatus  est  Prusiae  filius,  qui  unum  os  habuit 
dentium  loco  :  similiter  habuit  et  Pyrrhus  rex  Epiro- 
tarum. 

Monstrum,^  ut  ^Elius  Stilo  interpretatur,  a  monendo  dictum 
est,  velut  monestrum.  Item  Sinnias  Capito,  quod  mon- 
stret  futurum,  et  moneat  voluntatem  Deorum  :  quod 
etiam  prodigium,  velut  7  praidictum,  et  quasi  praedic- 
tum,  quod  praedicat  eadem,  et  portentum,  quod  porten- 
dat,  et  significet ;  inde  dici  apparet  id  quartum,  quod 
mihi  visum  est  adjiciendum,  praesertim  cum  ex  eadem 
significatione  pendeat,  et  in  proraptu  sit  omnibus,  id  est, 
ostentum,  quod  item  ab  ostendendo  dictum  est.'     Mon- 


7  Legit  Dae.  Prodigium  velut  prodicium  et  quasi  prccdicium.     Quidam   lil>. 
apuii  Seal,  prodictum  vel  prtBdicium. 

NOTvE 

quo  praetereuntes  admoneant,  et  se  Monodos]    MovSSovs,  qui    dentium 

fuisse  et  illos  esse  mortales  :  ab  eo  ee-  loco  unum  os  aequaliter  extensum  ha- 

tera,  quae  scripta  ac  facta  memoriae  bet,  ut  Prussiae  filius  et  Epirotaruui 

causa,  monimenta  dicta.'  Idem.  rex  Pyrrluis.  Valer.  Max.  Plin.  Dae, 

^  Monitores]  Qui  in  scena  monent  ^  Monstrumi    Verba     Festi    dimi- 

histriones,    dicuntur    inrofiokels.     Et  diata  intelliges  ex  illis  Pauli,  *  Mon- 

recte   Glossarium  :    '  Monitor,  wrojSo-  stra  dicuntur,'  &c.  Ant.  Aug, 

\evs.'   In  Phormione  '  Geta  monitor'  MonstruTn]  A  monendo,  monestrum, 

dicitur,  hoc  est,  qui  consilium  dede-  7non.s/r«m,  passim  apudbonosauctores. 

rat:  quem  et  Graeci  dicunt  vvo^oXia.  Cicero  tamenajno/is/tando  lib.  i.dedi- 

Jos.  Seal.  vinat.  '  Quiaenimostendunt,  porten- 

Monitores]  Graecis  virofio\eis,  quasi  dunt,  monstrant,  prapdicunt,  ostenta, 

dicas  subjectores.    Gloss,    'monitor,  porlenta,monstra,  prodigia  dicuntur.' 

inrofioKevs.'   In  Phormione  '  Geta  mo-  Idem  et    lib.  ii.  de  nat.  Deor.     Sed 

nitor' dicitur,  qui  consilium  dederat,  minus  bene.     De  ostentis,  portentis. 

Act.  II.  Sc.  1.  '  O  faeinus  audax!  O  et  prodigiis.     Vide  suo  loco.    Dae. 

Geta  monitor.'  Dae.  '  Quod  item  ab  ostendendo  dictum  est] 

'  Monodos]  Plin.  lib.  vii.  cap.  16.  Schedae  :  '  Quod  item  ab  ostendendo 

videndus.  Ant.  Avg.  dictum  est,  ut  apud  auctores,  qui  mo- 


I 


DE    VERBORLM    SIGNIFICATION  E    LIB.    XI.  427 

stra  dicuntur  naturae  modo  eirredientia,  ut  serpens  cum 
pedibus,  avis  cum  quatuor  alls,  homo  cum  duobus  capi- 
tibus,  jecur  cum  distabuit  in  coquendo. 

Mujistra  dicuntur  7iatUTd&  raodum  egredientia :  ut  [Fest. 
serpens  cum  pedibus,  avis  cum  quatwor  alls,  homo  cum 
duobus  capitibus,  jecur  cum  distabuit  in  coquendo. 

Moracias  ^  nuces.  Titinius  duras  esse  ait :  undefit  [Paul. 
diminutivum  moracillum. 

Morbosum  hominem,  morbo  aliquo  affectum. 

Mortem  obiisse,""  ea  consuetudine  dicitur,  qua  dixerunt  an- 
tiqui,  ob  Romam  legiones  ductas,  et,  ob  Trojam  duxit 
exercitum,  pro  ad  :  similiterque  vadiminium  obiisse,  id 
est,  vadimonium  iisse,  et  obviam,  ad  viam. 

Mortis  causa "  stipulatio  existimatur  fieri,  ut  ait  [Fest. 
Antistius  Labeo,  quae  ita  fit,  ut  morte  promissoris  con- 
firmetur,  aut,  ut  quidara  dixerunt,  cujus  stipulationis 
non  fuit  causa. ^ 

MortuagP  pecudis  corio  calceos  aut  soleas  fieri  Flaminicis' 


8  Seal,  et  Dae.  scribendum  monent,  ciy'u-s  stipulationis  mors  fuit  causa. — 
9  Scribit  Seal.  Flaminibus:  quod  improbat  Dae. 

NOT.i: 

nent  histriones  in  scena,  sed  etiam  Jos.  Seal. 

ubi  adjiciuntur   comsnentarii.'     Quae  Mortis    causa  stipulatio'\     Lege  ia 

diversa  sunt.     Nam  post  dictum  est,  fine,  Cujus  stipulationis  mors  fuit  cau- 

sequuntur  verba  Festi  de  monitori-  sa.     Et  hjec  vera  est  hujus  stipula- 

bus,  quae   retractis  fngitivis  voeibus  tionis  ratio,  non  vero  qiiam  putavit 

ita  sunt  rescribenda  :   Monitores  dicti  Labeo.  Dae. 

sunt,  qui  monent,  ut  apud  auctores,  qui  p  Mortucs]    Scribe    Flaminibus,    ut 

monent  histriones  in  scena,  sed  etiam  ubi  etiam  extat  in  veteribus  editionibus. 

adjiciuntur  commentarii.  Nihil  certius,  Jos.  Seal. 

quae  sequuntur:  monstra  dicuntur,  Sfc.  Mortuce  pecudis  corjo]    Servias  iv. 

novum  caput  inchoant  et,  Paulo  sunt  ^Eneid.  '  Sane  Flaminica?  non  licebat 

adacribenda.  Idem.  neque  calceos  neque  soleas  niortici- 

'^  Moracias'\  A  mora,  scilicet  voce  nas  habere.   Morticinee  autem  dicun- 

efficta.  Idem.  tur,    quae  de  peendibus   sua  sponte 

"  Mortem  ohiisse~\  Mortem  adiissc.  mortuis  fiebant.    Neque  supra  genu 

Vide  'ob.'  Idem.  succinctam   esse.'    Unde  paiet  male 

"  Mortis    causa]  Scribe,   Cujus  sli-  apud  Festum  quosdam  pro  f7aminici> 

puUilionis  mors  fuit  causa.  Levis  error,  rescribere  Flaminibus.  Dae. 


428 


SEXTI    I'OMPEll    FESTI 


nefas  habctur :  sed  aut  occisae  alioqui,  aut  immolatae  : 

quoniam  sua  morle  extincta  omnia  funesta  sunt. 
Mortuae   pecudis   corio   calceos  fieri    Flaminicis    [Paul. 

nefas  habebatur,    quoniam   sua    mortc  extincta   omnia 

funesta  aestimabantur. 
Mortuus''  ab  emerita  vita  dictus. 
Mos  est '  institutum  patrium  pertinens  maxime  ad  religio- 

nes,  caerimoniasque  Deorura  antiquorum. 
Mos  est'  institutum  patrium,  id  est,  memoria  de-  [Fest. 

functorum   veterum    pertinens    maxime    ad    religiones 

cermoniasque  antiquorum. '° 
Mosculis  "  *  Cato  pro  parvis  moribus  dixit  in  ea  [Paul. 

quam  scripsit . . .  vis  qui  moribus "  dixit .  . . 


10  Ed.  Seal.  '  memoria  veterum  p.  m.  a.  r.  cerem 
Notas. — 11  Alii  legunt  Moscillis,  vel  HJosillis. 


oniasqne  a. 


Vide 


NOTyE 

'i  Mortuus]  Quomodo  ab  emerita 
vita  ?  an  emeritus,  emertus,  emertuus,  e 
in  o  emortuus,  mortuus?  Ntigae  :  a  two- 
rior,  moritus,  addito  u  morituus,  mor' 
tuus.  Idem. 

if  Mos  est]  Macrob.  lib.  III.  Saturn, 
refert  Julium  Festum  lib.  xiii.  de 
verborum  significationibus  scripsisse: 
Mos  est  institutum  patrium,  pertinens 
ad  religiones,  ccerimoniasque  majorum. 
Non  dubito  Pompeium  pro  Julio  scri- 
bendiun  apud  Macrobium.  Hie  enim 
est  locus,  quern  adfert,  ex  quo  verba 
Festi  sarciri  possunt,  paucis  syllabis 
exceptis.  Ant.  Aug. 

Mos  est]  Mos  est  institutum  quod- 
libet  consuetudine  firmatum:  ritus 
vero  est  ordo  et  modus  in  admini- 
strandis  maxime  sacrificiis,  unde 
Virg.  *  Morem  ritumque  sacrorum 
Adjiciam.'  Interdura  tamen  et  ritus 
pro  more  usurpatus,  et  mos  pro  ritu : 
ut  hie.  Dae. 

^  Mos]  Mos  est  institutum  patrium 
[de/imctortim]  veterum,  pertinens  maxi- 
me ad  religiones  cerimoniusque  antiquo- 


rum:  vocem  defunctorum  inclusimus 
circnlis :  quia  glossema  est.  Jos. 
Seal. 

Mos  est]  Haec  ex  superioribus  fa- 
cile intelligiintur  :  Mos  est  institutum 
patrium,  id  est,  memoria  veterum  pertU 
7iens  maxime  ad  religiones  caremoniaS' 
que  Deurum  antiquorum.  Vox  de/unctO' 
rum,  quae  in  codice  apparet,  explica- 
tio  est  vocis  veterum.  Neque  apparet 
in  schedis.  Dae. 

'  Mosculis]  A  mos,  mosculus.  Alii 
legunt  moscillis,  vel  mosillis,  ut  in 
Gloss.  Isidori, '  mosillus,  parvus  mos.' 
Cui  posteriori  non  adversatur  analo* 
gia ;  nam  ut  a  '  pusus,'  '  pusillus,* 
sic  a  '  mos,' '  mosillus.'  Nihil  tamen 
hie  mutandum  est.  Optime  enim  a 
'  mos,'  *  mosculus,'  ut  a  '  Acs,'  '  flos- 
culus,'  &c.  Idem. 

"  In  ea  quam  scripsit vis  qui 

moribus]  Schedae:  Mosculis  Cato  pro 
parvis  moribus  dixit  in  ea  quam  scrip- 
sit.,..  Supra  Festi  et  Pauli  verba  male 
cohaesere.  Legebat  Salmasius  muscil' 
lis  Cato  pro  parvis  muribus,  ^c.  wms- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONK     LB.    XI. 


4-29 


Mox,  paulo  post. 

MuciA  prata  "^  trans  Tiberim  dicta  a  Mucio,  cui  [Fest. 

a  populo  data  fuerant,  pro  eo  quod  Porscnam  Etrusco- 

rum  regem  sua  constantia  ab  urbe  dimovit.  [Paul. 

Muger/  muccosus. 
Muger  did  solet  a  castrensiura '^  homiuibus  quasi  TFest. 

muccosus  is,  qui  talis  male  ludit. 
Muginari^  est  nugari,  et  quasi  tarde  conari. 
Mugionia*  porta  Romae  dicta  est  a  Mugio  quo-  [Paul, 

dam,  qui  eidem  tuendae  praefuit. 
Mulciber''   Vulcanus  a  molliendo'^   scilicet   ferro  dictus 

(est) ;  mulcere  enim  mollire,  sive  lenire  est.     Pacuvius ; 

Quid  me  obtutu  '*  terras,  mulces  laudibus  ? 


12  Quidamvir  doctiis  in  marg.  ed.  Seal,  eonjicit  caslrensibus. — 13  Id.  ibid, 
conj.  mulcendo, — 14  Obtuitu  melius  esse  censet  Seal. 

NOT-E 


cilli  rot  fiviSia.  Idem. 

"  Muciaprata]  Liviiis  ii.  13.  *  Pa- 
tres  C.  Mneio  virtutis  eaiisa  trans 
Tiberim  agnim  dono  dedere,  quae 
postea  sunt  Mueia  prata  appellata.' 
Idem. 

y  Muger]  A  veteri  mugo  pro  mungo, 
ut '  frago  '  pro  '  frango,'  muger,  muc- 
cosus, morveux.  Idem. 

^  Mvginari]  Plinius  in  Praefatione  : 
'  Dum  ista,  ut  ait  Varro,  miiginamur, 
pluribus  horis  vivimus.'  Isidorus : 
'  muginatur,  eausatur.'  Jos.  Seal. 

Muginari]  Causari,  tergiversari, 
moras nectere.  Gloss.  Isidori  :  '  Mu- 
ginatur, eausatur.'  Ubus  est  Cicero 
ad  Atticum  lib.  xvi.  ep.  12.  '  De 
ocella,  dum  tu  muginaris,  nee  mibi 
quicquam  rescribis,  cepi  consilium 
domesticum.'  Nonius  interpretatur 
tnurmurare.  Ut  et  in  Glossario,  '  mu- 
ginor,  yoyyv^co,'  id  est,  murmuro. 
Eritigitur  muginor,  vcl  a  mugio,  vcl, 


ut  Doctissimo  Vossio  placebat,  a  wm- 
gor,  nuginor,  n  in  m,  muginor.  Dae 

a  Mugionia']  Varro  lib.  v.  '  Mu- 
gionis  a  mugitu.'  Solin.  cap.  2.  '  Mu- 
gioniam  supra  sunimam  Novam  viam.' 
Vide  Nonium.  Ful.  Ursin. 

Mugionia  porta]  Melius  Varro  qui 
lib.  IV.  Mugiouis  portam  dirtam  do- 
cet  a  mugiente  pecore,  id  est,  bubu- 
lo.  Quod  per  earn  ad  pascua  sua  exi- 
geretur  ab  antique  oppido,  Palatine 
scilicet,  ubi  primum  Roma  condita. 
Ejus  verba:  '  Preeterea  intra  muros 
video  portas  diei :  in  palatio  Mugionis 
a  mugitu,  quo  ea  pecus  in  Bucitatum 
antiquum  oppidum  exigebat.'  Eadem 
et  '  Trigonia'  et '  porta  palatii'  dic- 
ta. Dae. 

^  Mulciber]  A  mulcendo  ferro,  imnio 
potius  a  mulcendo  lantum,  ut  a  'era- 
ceo,'  '  craber.'  A  '  tumeo,'  '  tuber.' 
Sic  a  '  mulcco,'  '  mulciber.'  Gloss. 
'  Mulciber,"H<J)a((rToy,  'A.ix<piyvf)iis,'  Id. 


430 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Muli  Mariani'  dici  solebant  a  C  Mario  instituti,'^  cujus 
milites  in  furca  interposita  tabella  varicosius  onera  sua 
portare  adsueverant. 

Mulis  celebrantur  ludi''  in  Circo  maximo  Consualibus: 
quia  id  genus  quadrupcduni  primuni  putatur  coeptum 
currui  vehiculoque  adjungi. 

Mulus  vehiculo  Lunae  adhibetur,  quod  tarn  sterilis  ea  sit, 
quam  mulus,  vel  quod  ut  mulus  non  suo  genere,  sed 
equi  creetur,"^  sic  ea  solis,  non  suo  fulgore  luceat. 

Mulleos''  genus  calccorura  aiunt  esse,  quibus  reges  [Fest. 


I 


15  Aliqnis  lib.  Marii  instituto. — 16  Vet.  lib.  equis  oriatur. 

NOT^ 


••  Midi  Mariani']  Sic  per  jocum  Ro- 
raani  milites  voeabantnr,  nam  C.  Ma- 
rius  recidendorum  impedimentoriim 
gratia,  qiiibus  maxiine  agmen  oueia- 
tur,  vasa  et  cibaria  milittiiii  in  fasci- 
cules aptata  fiircis,  qnas  appellanint 
senimnulas,  imposuit,  quibus  onusti 
milites  iter  conficiebanl.  Idem. 

<)  Midis  celebrantur  ludi]  De  Con- 
sualibus suo  loco  dictum  est.  Mulis 
autem  tunc  ludos  celebrates  fuisse 
praeter  Festum  nemo  quod  sciam  do- 
ciiit.  Idem. 

«  3IuUeos]  \ erhum  allucinatos  men- 
dosum  est :  lunatos  placet,  sive  aluta- 
tosa.bahda;  de  utroque  est  carmen 
Juven.  Sat.  vii.  '  Appositam  nigree 
lunam  subtexit  alutee : '  quod  aliter 
dixit  Horat.  lib.  i.  Sat,  6.  '  Nam  ut 
quisque  insanus  nigris  medium  impe- 
diit  crus  Pellibus,  et  latum  demisit 
pectore  clavum,  Audit  continuo,  Qnis 
bonio  hie?'  Vidend.  Plutarch,  in 
Probl.  Titinii  carmen  mendosum  est. 
Ant.  Aug. 

Mulleos]  Catonis  verba  ita  legen- 
da:  Qui  magistratum  Curulem  cepis' 
set,  calceos  muUeos,  alii  tincinatos,  ce- 
teri  perones.    Hsic  erat    antiquornm 


fvT(\€ia.  Magistratu  functi  mulleos, 
milites  fulmentatos,  ceteri  Romani 
perones,  koL  wixofivpfflfovs,  sumebant. 
De  nncinis,  et  clavis  militaribus  satis 
in  Conjectaneis.  Versus  Titinii  ita 
lego,  jam  cum  vmlleis  Te  ostendisti, 
qiios  tibiatim  calceas.  Tibiatint,  hoc 
est,  ad  median!  usque  tibiam.  Ita 
erant  omnia  ea  genera  calceamento- 
rum,  qnalia  Turcarum  hodie,  medio 
crure  tenus.  Quod  et  Tertullianus 
manifesto  ostendit,  libro  de  Pallio  : 
'  Impure  cruri  purum,  aut  mulleelum 
inducit  calceum.'  Jos.  Seal.  Adde 
illud  Horat. '  nigris  medium  impediit 
crus  Pellibus.'  Idem. 

Mulleos}  MuUei  vel  muUei  calcei 
dicuntur,  non  ab  antique  verbo  mul- 
lare,  suere,  ut  putavit  Scaliger,  sed  a 
colore  muUi  piscis,  nam  puniceos  fu- 
isse vel  ex  Dione  certum  est,  qui  ait 
Caesarem  usum  uiroSeVet  ivlore  i^r]\fi 
Kal  ipvOpoxp^V  fOTa  robs  jSocriAe'os  robs 
iV  TJj  'AAjSjj  TOTe  yevonevovs,  id  est, 
'  calcee  alto,  colore  purpuree  quo 
dim  Albanorum  reges  utebantur.' 
Aperte  Mulleos  describit,  quos  ab 
Albanis  regibus  ad  patricios  transi- 
isse  idem  docet.    Nam  stante  libera 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    Xf. 


431 


Albanorum  prinii,  dcinde  patiicii  usi  sunt.  M.  Cato 
Originum  libro  scptimo  :  Qui  magistratum  cunilem  ce- 
pisset,  calceos  mulleos  allucinatos :  '^  ceteri  perones. 
Item  Titinius  in  Setina :  Jam  cum  mulleis  te  ostendisti, 
quos  tibiatis  in  calceos:  quos  putant  a  mullaudo,  id  est, 
suendo  dictos. 
Multams  Osce  dici  putant  poenam  quandam.'^  M.  Varro 
ait  pcenam  esse,  sed  pecuniariam,  de  qua  subtiliter  in 


17  Vir  doct.  in  marg.  ed.  Seal,  cotijicit  alutacitiatos  vel  lutos.     Vide   No- 
tas. — 18  Legendiiin  nionet  Seal,  panam  quidum. 


NOT.E 


lepublica  Patrieii  et  Senatores  cal- 
ceos nigros  gestabant ;  ex  patriciis  au- 
teiii,qiii  Magistratum  cunilem  cepis- 
sent,  miilieos,  hoc  est,  nibros ;  at 
post(]iiani  Imperatores  sibi  solis  pu- 
iiiceos  iilos  sive  mulleos  calceos  vo- 
lueie, quasi  pioprios,  relinqui,  consu- 
libns  1)011  purpuiei  aut  punicei,  ut 
antea,  sed  aurati  sunt  attributi,  ut 
constat  ex  Cassiodoro.  Ita  igitur,  ut 
optime  ad  Vopiscum  Salmasius,  con- 
ciliandi  sunt  auetores,  qui  patiicio- 
rum  nigios  faciunt  calceos,  et  qui 
mulleos;  nam  patricioruni  eoium,  qui 
magistratum  curulem  cepissent,  pro- 
priuni  gestamen  eraiit  luullei  calcei, 
reliquorum,  qui  nondiim  in  sella  cu- 
ruli  seilissent,  viilgariter  nigri.  Id 
omnino  evincit  locus  Catonis,  cujus 
verba  sic  legit  Scaliger :  Qui  magis- 
tratum curulan  cepissent  calceos  mul- 
leosy  alii  uncinatos,  ceteri  perones.  Por- 
ro,  docet  idem  Salmasius  Puniceos 
iilos  sive  mulleos  calceos  Tyrrlieni- 
cos  ctiani  dictos,  quod  eonint  f'actura 
Tuscanica  esset,  ut  Virgilius  'J'yrrlie- 
nos  calceos  Evandro  regi  tribuit  lib. 
VIII,  '  Et  Tyrrliena  pedum  circiimdat 
vincula  plantis.'  UbiServius:  * 'I'yr- 


rhena  vincula  Tusca  calceamenta,  et 
dicit  crepidas,  quas  primo  liabuere 
Senatores,  post  Equites  Romani, 
nunc  milites.  Alii  Senatorios  calceos 
volunt,  quia  hoc  genus  calceamenti  a 
Tuscis  sumtum  est.'  Sed  adi  ipsnm 
Salmasium  ad  Vopiscum.  In  verbis 
Catonis  pro  allucinatos  Turneb.  aluta- 
cinatos:  nempe  ab  aluta.  Alii  aluiutos, 
vel  lunulatos.  Perones,  calcei  toti  ex 
pellibus,  ex  corio  crude.  Isidor.  in 
Gloss.  *  Pero  calciamenta  pilosa.' 
Dae. 

s  Multam]  Oscum  vocabulum,  a 
quo  multus,  quod  numerando  multa 
a^stiniaretur,  et  miiUare,  numerare. 
Plant.  Stich.  in.  1.  '  Quam  mnltas 
tecum  miserias  multaveiim.'  Multa 
aiitem  primis  temporibiis  in  ovibus 
et  bubus  eestiniatis  constitit,  quibus 
abundabat  Italia.  Gell. lib.xi.  Siipre- 
ma  mulia  'erat  duarum  ovium,  boiini 
triginta,pro  copia scilicet  bourn,  pro- 
que  ovium  penuria.  Sed  cum  ejusmodi 
multa  pecoris  armentique  a  magis- 
tratibus  dicta  erat,  adigcbantur  boves 
ovesque,  alias  pretii  parvi,  alias  nia- 
joris,  eaque  res  faciebat  imiequalem 
inultx  punitionctn:  idcirco  postea  Ic- 


432 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


libro  primo  quaestionum  epistolicarum  refert.  Maximam 
multam  dixerunt  trium  millium  et  viginti  assium :  quia 
non  licebat  quondam  pluribus  triginta  bobus,  et  duabus 
ovibus  quenquam  multari :  aestiraabaturque  bos  centus- 
sibus,  ovis  decussibus. 

Multifacere ''  dicitur,  sicut  magnifacere,  et  Par-  [Paul. 
vifacere.  Cato  :  Neque  fidera,  neque  jusjurandum,  ne- 
que  pudicitiam  raultifacit.  Quod  merito  ab  usu  recessit, 
quia  quantitas  '9  numero  non  sestimatur,  nee  desiderat 
raultitudinem. 

MuMifacere' cintiqui  dicebant  sicut  magnifacere,  et  [Fest. 
par.  .....         tiam  de  pudicitia. 

M .      , 

ntitas. 

neturnu.  

Multifariam'' dixerunt  antiqui,  quod  videlicet  in  [Paul. 
multis  locis  fari  poterat:  id  est,  dici. 

Mummiana  aedificia '  a  Muramio  dicta. 


19  Pro  quanlitas  conjicit  Dae.  qualilas. 


NOTyE 


ge  Ateria '  (qnaiti  Taipeiam  aliciihi 
vocat  Festus) '  constitiiti  sunt  inoves 
singiilas  jeiis  deni,  in  boves  aeiis  cen- 
teni.  Minima  miilta  est  ovis  unius.'  Id. 

''  MuUifacere']  Ut  parvi  facere,  floc- 
ci  facere,  &c.  Sed  non  video  cnr 
iliud  merito  ab  usii  recessisse  dicat 
Festus,  quod  quantitas  non  aestime- 
tur  numero,  quasi  vero  quantitas  non 
alia  sit  continua  ab  discreta.  Sed 
forte  pro  quantitas  rescribendum  qua- 
litas.  Idem. 

*  Multifa....']  Ex  epitome  Pauli, 
verbo  multifacere,  haec  omnia  facile 
intelliguntur.  Ant.  Aug. 

MuUi/ace.,..^  Ex  scripturae  vesti- 
giis  videri  possit  liaec  in  duo  capita 
fuisse  divisa.  Et  forsan  confusa  sunt, 
quae  de  •  multifariam'  scripta  fuerant. 


Prius  caput  ita  ex  schedis  :  MuUifa- 
cere antiqui  dicebanl  sicut  magnifacere, 
item  et  parvifacere,  testis  est  M.  Cato 
in  ea  quam  scripsit  contra  Q.  Minucium 
Thermum  de  x.  ho  mini  b  us :  Neque  Ji- 
dem,  neque  jusjurandum,  neque  pudici- 
tiam multifacitis:  qund  quidem  merito  ab 
tisu  recessit,  quia  non  eestimaiur  nume- 
ro quantitas,  nee  desiderat  multiludi- 
nem,  nee  continetur  numero,  Sequeba- 
tur,  opinor,  multifariam,  ut  in  Pauli 
epitome.  Dae. 

I*  Multifariam]  Grascorum  imifa- 
tione  iro\v(pdTws,  Supdrccs,  rpKpdrcDS, 
multifariam,  difariam,  trifariam.  Var- 
ro  '  totfariam  :'  *  In  totfariani  locis.' 
Jos.  Seal. 

'  Mummiana  adificia]  A  Miimmio, 
qui  Corintlium  diruit.  Idem. 


DE   VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.    XT. 


433 


Mundus  "  appellator  coelum,  terra,  mare,  et  aer :  mundus 
etiain  dicitur  ornatus  muliebris:  quia  noii  alius  est,  quam 
quod  moveri  potest :  mundus  quoque  appellatur  lautus, 
et  purus.  Ateius  :  ^°  Cum  virginal!  mundo  clam  pater.' 
.  .  .  Ennius  :  idem  loco  ^  navibus  celsis,  munda  facie, 
atque  etiam  aere. 

Mundus,  ut  ait "  Capito  Ateius  in  libro  sexto  ponti-  [Fest. 
ficali,  ter  in  anno  patere  solet,  diebus  his  :  postridie  Vol- 
canalia,'  et  ante  diem  sextum  Id.  Novemb.  Qui  quid 
ita  dicatur,  sic  refert  Cato  in  Commentariis  juris  civilis  : 


20  Legit  ^ca!.  Attiufi.  Vide  infra. — 1  Vir  doct.  in   marg.  ed.  Seal,  conjicit 
patre.—2  Id.  ibid,  in  Deilocho. — 3  Vet.  cod.  Vokanali. 


NOTiE 

™  Mundusi  HaBC  cornipta,  trans- 
posita,  et  male  etiam  distincta  sunt. 
Lege  igitiir  ex  judicio  Menilae  apud 
£nnium.  Mundus  appelUitur  coelum, 
terra,  mare,  et  u'er,  quia  nnn  alius  est, 
quam  quod  moveri  potest.  Mundus  etiam 
dicitur  ornatus  muliebris ;  Atfius,  cum 
virginali  mundo  clam  patre.  Mundus 
quoque  appellatur  lautus  ct  purus.  En- 
nius, idem  loca  7:avilius  celsis  munda  fa- 
cit  nautisque  mari  quasentibus  vitam. 
Nam  integrum  versiim  Ennii  descrip- 
serat  Festus,  ut  odoratus  sum  ex 
schedis,  ubi  munda  facie  atque  etiam 
aere  Cereris  quin.  Mundus  igitur  ex 
Festo,  Isidore,  et  aliis,  quasi  moven- 
dus  :  a  motu  perpetuo.  Sed  omnino 
mundus  a  munditie,  ut  Gravels  etiam 
K6(TiJios  airh  rris  KOffuSrriTos.  Inde  etiam 
et  ornatus  niulieris  mundus,  nempe 
speculum,  unguenta,  catenae,  annul), 
&c.  Idem. 

n  Mundus,  ut  aif]  Verba  ilia  mendo- 
sa  sunt :  ex  iis  qui  intravere  cognoscere 
ftotuit :  forsilan  scribendum :  ut  ex  iis, 
qui  intratere  cognosci  potuit.  Item  ex 
Pauli  verbitt  addenda  sunt  nonnuUa  ; 
ut  puta,  tertius  dies  quo  mundus  patet. 
Vide  Varronem  apud  Macrobiuiii  lil>. 
1.  Saturn.  Ant.  Aug. 

Ddph.  el  Var.  Clas.  Pomp 


Mm>i(Jus]  Verba  Catonis  corrupta 
ita  legimus  :  Mundo  nomen  impositum 
est  ah  eo  mundo,  qui  supra  nos  est. 
Forma  enim  ejus  est,  ut  ex  iis,  qui 
intravere,  cognoscere  potui,  adsimilis 
illi.  Ejus  inferiorem,  ^c.  Nam  in- 
de incipiunt  verba  Festi.  Supple 
etiam,  mujores  censuerunt.  Niliilo 
melius  se  liabent  sequeutia  ;  quae 
ita  emendamus  :  ea  de  causa,  quod 
quo  tempore  ea,  quce  cccidta,  et  ab- 
ditcB  religionis,  Ifc.  Varro  apud  Ma- 
crobium  :  'Muudus  cum  patet,  De- 
orum  tristium  atque  inferum  quasi 
janua  patet.  propterea  non  modo 
pra>Uum  committi,  verum  etiam  di- 
lectum  rei  militaris  causa  habere, 
ac  militem  proficisci :  navim  solvere : 
uxorem  liberum  quaerendorum  causa 
ducere,  religiosum  est.'  Jos.  Seal. 

Mundus,  ut  ait]  Mundus  hie  est  Pla- 
tonis  sedes,  qua  patente  dies  iilosre- 
ligiosos  habebant  Veteres.  Macrob. 
Satur.  I.  cap.  19.  '  Nee  Latinarum 
tempore,  quo  publice  quondam  indu- 
cise  inter  populum  Rom.  Latinosque 
tirmatae  sunt,  inclioari  helium  dece- 
hat,  nee  Saturni  festo,  qui  sine  ullo 
tuniuitu  hellioo  crcditur  imperasse. 
Nee  patente  mundo,  quod  sacrum 
Fed.  JJ  E 


434  SEXTI    POMPEII    FESTI 

Mundo  nomen  impositum  est  ab  eo  raundo,  qui  supra 
nos  est.  Forma  enim  ejus  est  ex  iis,  qui  intravere, 
cognoscere  potuit,  adsimilis  ille^^  ejus  inferiorem  par- 
tem, veluti  consecratam  Diis  manibus  clausam  omni 
tempore,  nisi  iis  diebus,  qui  supra  scripti  sunt,  majores 
censuerunt,  quos  dies  etiam  religiosos  judicaverunt,  ea 
de  causa,  quod  quo  tempore  ea,  qflae  occiilte,  et  abdita, 
ea  religionis  Deorum  manium  essent,  veluti  in  lucem 
quandara  adducerentur,  et  patefierent :  nihil  eo  tempore 
in  republica  geri  voluerunt.  Itaque  per  eos  dies  non 
cum  hoste  manus  conserebant :  non  exercitus  scribe- 
batur:  non  comitia  habebaw^  non  aliud  quicquam  in  re 
publica  nisi  quod  ultima  necess//as  admonebat,  adminis- 
trabatur. 
Mundum  gentiles  ter  in  anno  patere  putabant  die-  [Paul. 
bus  his  postridie  Volcanalia,  etante  diem  tertium  Nonas 
Octobris,  et  ante  diem  sextum  Idus  Novembris:  inferio- 
rem enim  ejus  partem  consecratam  Diis  manibus  arbi- 
trantes  clausam  omni  tempore,  prseter  hos  dies,  qui  su- 
pra scripti  sunt:  quos  dies  etiam  religiosos  judicaverunt 
ea  de  causa,  quod  his  diebus  ea,  quae  occulta,  et  abdita 
religionis  Deorum  manium  essent,  in  lucem  adducerentur,. 


4  Quidam  lib.  Uli. 

NOTiE 

Diti  patri  et  Proserpinae  dicattim  est,  I^on.  Octob.  et  ante  diem  sextum  Id. 

meliiisque    occlnsa    PUitonis    fauce  Kovemb.    Et  ita  est :    patebat  enim 

euudiim  ad  praelium  puiaverunt :  un-  nmndiis   3.   Kal.    Septemb.    nam   4. 

deetVarro  ita  sciibit.  Mnndiis  cum  erant  Volcanalia.  Item  4.  Non.   Oc- 

patet,  Deorum  tristium  atque  inferimi  tob.  id  est  die  4.  Octob.  et  ante  diem 

quasi  janua   patet.     Propterea  non  sextum   Id.  Novemb.  nempe  7.  Id. 

modo  praelium  committi,  varum  etiam  qui  dies  septinnis  est  ejusdem  mensis. 

delectum  rei  militaris  causa  habere,  Verba  Catonis  sic  legenda  ex  Scali- 

ac  militem  proficisci,  navem  solvere,  gero  :    Forma  enim  ejus  est,  ut  ex  iis^ 

uxorem  liberum  quaerendorum  causa  qui  intravere  cognoscere  potui,  adsimilis 

ducere  religiosum  est.'     Unde  verba  illi.    Deinde   ejus    inferiorem.     Nam 

Festi  satis  intelliguntur.    Sed  in  iis  inde   iucipiunt   verba  Festi.     Corri- 

quaedam  mutila,  quaedam  etiam  cor-  genda    eiiam    quae    sequuntur,    ita. 

rupta  sunt.    Atque  statim  initio  sup-  Quod  quo  tempore  ea  qua  occulta  et  a6« 

plendum  est,  Postridie  Volcanalia,  iv.  ditce  religionis,  Sfc.  Dae. 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATION  E    LIB.   XI. 


435 


nihil  eo  tempore  in  rep.  geri  voluerunt.  Itaque  per  hos 
dies  non  cum  hoste  maniis  conserebatur,  non  exercitus 
scribebatur,  non  comitia  habebantur,  non  aliud  quicquam 
in  rep.  nisi  quod  ultima  necessitas  exegisset,  adniinistra- 
batur. 

Munem  °  significare  certum  est  officiosum,  unde  e  contrario 
immunis  dicitur,  qui  nullus^  fungitur  officio. 

Muneralis  p  lex  vocata  est,  qua  Cincius  cavit,  ne  cui  [Fest. 
liceret  munus  accipere.  Plautus  :  Ncque^  muneralem 
legem,  neque  lenoniam  roga  :  7  fuerit,  necne,  flocci 
aistimo. 

Municas  pro  communicas  dicebant.  [Paul. 

Municas,  S^c  communicas'^  dicit  Verrius  a  Muniis,  [Fest. 
id  est,  operibus,  aut  ut  potius  co.  .  . 

Municeps'  est,  ut  ait  yEIius  Gallus,  qui  in  municipio  liber 


5  Ed.  Seal,  nulla. — 6  Quidani  lib.  Neu, — 7  Vir  doct.  in  niarg.  ed.   Seal 
conj,  neve  lenoniam  rogato.     Vide  Notas. 


NOTiE 

°  Munem]  A  tnunus,  )nunis,  immunis.  dam  donum  niuniisveaceipeiet.  Earn 

Plant.  Mercat.  I.  1.    '  Dico   ejus  pro  tulit  M.  Cincius,  Tribuniis  plebis,  RL 

nieritis  giatuiu   me  et  munem   fore.'  Cornelio  Cetliego,  P.  Sempionio  Tu- 

Ita  enini  legendum,  non,  ut  quidani,  ditano  Coss.    Vide   epistolam   Plinii 

tnemorem.  Idem.  Juiiioiis  ad  Valerianum  lib.  v.  Etiam 

f  Muneralis]  Lex   Cincia   de  donis  si  legis  nientio  non  fit.    Versus  Plan- 
et muneribus,  non  omnibus  proliibuit  tini  sic  legeudi  ex  Scalig.  Neque  mu- 
uuinus  accipere  :  sed   ob  causam   o-  neralem  legem  mque  lenoniam,  liogaUe 
randam,  patrociniimive  prajstandun).  fuerinl,  necne,  fioccid  testimo.  Dae. 
Vidend.   Cicero  lib.  i.  epist.  ult.  ad  '^   Municas,   8(c.  cotnmunicas]    Wuae 


Atticum.  Tacitus  lib.  ii.  13.  et  15. 
Ant.  Aug. 

Muneralis]  Leviter  inimutati  Plau- 
lini  versus  ita  legendi  :  Neque  mune- 
ralem legem,  neque  lenoniam,  Roga: 
nee  fuerit,  necne,  flocci  existuma.  Ve- 
tabat  ob  detVnsani  causam  donum  ac- 
cipere. Vide  Epistolam  Plinii  Ju- 
nioris  ad  Valerianum  libro  v.  Etiam 
8i  legis  mentio  non  fit.  Jos.  Seal. 

Muneralis  lex]  Lex  Cincia  nuinera- 
lis  sive  de  donis  et  muneribus,  qua 
cavebalur,  ne  quis  ob  causam  oran- 


desnnt  divinare  non  possum.  Placidus 
in  (ilossis:  '  Municare,connnunicare 
dictum  a  niceniis,  id  est,  operibus.' 
Non  dubium  est  Veteres  dixisse  wo?- 
nicare  et  commanicare.  Ut  '  ma;rus,* 
'  niurus,'  et  hoc  forsan  illud  est  quod 
Festus  addcbat.  Idem. 

"  Munieei)s]  Vereor,  ne  legend  inn 
sit:  item,  quemmunicipiuma  senilute 
liberavil.  Varro  de  Latino  sermone 
libro  VII.  '  In  hoc  ipso  analogia  non 
est  :  quod  alii  nomina  habent  ab  op- 
pidis,  alii  aut  nun  liabont,  aut  non, 


436 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


natus  est.  Item,  qui  ex  alio  generc  hominura '  munus 
functus  est.  Item,  qui  in  municipio  *  a  servitute  se  11- 
bcravit*  a  municipe.  Item  municipes  erant,  qui  ex 
aliis  civitatibus  "  Romam  venissent,  quibus  non  licebat 
magistratum  capere,  sed  tantum  muneris  partem.  At 
Ser.  filius ""  aiebat  initio  fuisse,  qui  ea  conditione  cives 
Rom.  fuissent,  ut  semper  rerap.  separatim  a  populo  Rom. 
haberent,  Cumanos  videlicet,  Acerranos,  Atellanos,  qui 
a?que9  cives  Rom.  erant,  et  in  legione  merebant,  sed  dig- 
nitates  non  capiebant. 
Municipalia^  sacra  vocabantur,  quae  ante  urbera  [Paul. 
conditam '°  colebantur. 


8  Legebat   Seal.   Item,  quern  mimicipium    a  servitute  liberatit. — 9  AI.  qui 
et  c. — 10  Ex  Festo  sciibenduni  nionet  Ursin.  acceptam. 


NOT/E 
habent  pleriqne      tem  Rom.  venientes  gradum  aliquem 


«ti  debent,  babent 

libeilini    a     municipio    nianumissi.' 

Jos.  Seal. 

niuniceps]  A  munere  capiendo  mu- 
niceps.  Municipii  liber  civis,  (inde  in 
Gloss.  '  Municeps,  Tro\i'Tijy.'  Dae. 

*  Item,  qui  ex  alio  genere  hominiini] 
Id  est,  qiiivis  homo  sive  in  niunici- 
piis,  sive  alibi  natiis,  modo  qui  mn- 
iius  fiiuctus  sit.  Idem, 

'  Item,  qui  in  municipiol  Legebat 
Scaliger,  Item  quern  mimicipium  a  svr- 
vitute  Hberavit.  Ex  Varrone  lib.  vii. 
'  In  hoc  ipso  analogia  non  est :  quod 
alii  noinen  habent  ab  oppidis,  alii 
aut  non  habent,  aut  non,  uti  debent, 
habent.  Pleriqne  libertini  a  muni- 
cipio nianumissi. '  Vides  liberti- 
nos  a  municipio  maniimissns,  qui 
postea  municipes  dicti.  Sed  et  al- 
tera Festi  lectio  defendi  potest.  Id, 

"  Item  municipes  qui  ex  al,  civil.] 
Municipiorum  duo  fuere  genera : 
primum,  eorum,  qui  ex  municipiis  ad 
civitatem  Rom.  adniissi,  muneris  tan- 
tum honorarii  Romanis  participes 
fiebant,  sine  sufFragii  jure  ;  hoc  est, 
qui  tantum  honoris  causa  in   civita- 


dignitatis  consequebantur,  ut  cives 
Rom.  non  in  auxiliis,  ut  socii,  mill- 
tarent.  lique  suis  legibus  vivebant. 
Gell.  lib.  XVI.  cap.  13.  '  Municipes 
sunt  cives  Rom.  ex  municipiis  suo 
jure  et  legibus  suis  utentes,  muneris 
tantum  cum  pop.  Rom.  honorarii 
participes,  a  quo  munere  capessendo 
appellati  videntur,  nullis  aliis  neces- 
»itatibus,  neque  ulla  populi  Rom. 
lege  astricti,  cum  nunquam  populua 
eorum  fundus  factus  esset.'  Alterum 
autem  municipiorum  genus  eorum 
erat,  quibus  cum  suffragii  latione  ci- 
vitas  est  data,  ita  ut  suis  legibus  spo- 
liati  Romanis  astringerentur.  Hi 
omnia  jura  habebant,  quae  cives  Rom. 
excepto  jure  domicilii.  Hos  intelli- 
git  infra  Paulus  cum  scribit :  '  Alio 
modo,  cum  id  genus  hominum  defi- 
nitur,  quorum  civitas  nniversa  in  ci- 
vitatem Rom.  venit,  ut  Aricini,  Cse- 
rites,  Anagnini,'  &c.  Idem. 

"  At  Ser.  filius]  Servium  Sulpi- 
cium  filiuni  intelligunt  viri  docti.  Sed 
in  schedis  scriptum  est  Servilius. 
Forte  is  P.  Servilius  augur,  quera  ia 


DE    VERBORUM    SIGN  IFICATIONE    LIU.    XI. 


437 


Municipalia  sacra^  vocantur,  quje  ab  initio  habue-  [Fest. 
runt  ante  civitatem  Roraara  "  acceptam  ;  quas  observare 
eos  voluemnt  Pontifices,  et  eo  more  facere,  quo  adsues- 
seiit  antiquitus. 

Municipium  id  genus  hominum  dicitur,  qui,  cum  [Paul. 
Romam  venissent,  neque  cives  Rom.  esscnt,  participes 
tamen  fuerunt  omnium  rerura  ad  munus  fungendum  una 
cum  Romanis  civibus,  pra3terquam  de  suffragio  ferendo, 
aut  magistratu  capiendo ;  sicut  fuerunt  Fundani/  Formi- 
ani,  Cumani,  Acerrani/^  Lanuvini,  Tusculani,  qui  post 
aliquot  annos  cives  Rom.  efFecti  sunt.  Alio  modo,  cum 
id  genus  hominum  definitur,  quorum  civitas  universa  in 
civitatem  Romanam  venit ;  ut  Aricini,  Coerites,''  Anagnini. 


11  Ed.  Seal.  Romanayn:  et  mox  adfuissenf  pro  adsuessent. — 12  Qiiidam  lib. 
Cvtani. 

NOTiE 

'  stellam'Iandat  Festus.  Idem.  cuit.'  Et  de  Aceiranis  sect.  17.  •  Ro- 

y  31unicipalia']  Paulas  non  intel-  mani  facti  Aceirani  lege  at)  L.  Pa- 
lexit,  quid  esset  '  ante  civitatem  Ro.  pirio  Praetore  lata,  qua  civitas  sine 
acceptam  ;'  et  ante  urbem  conditani  suffragio  data.'  Addit  Festus,  eos, 
interpretatns  est :  neque  etiam  mu- 
nicipalia sacra  sunt  iirbis  Romae  sa- 
cra, sed  nuinicipiorum.  Ant.  Atig. 

*  Municipalia  sacra]  Qua^  munici- 
pes  ante  civitatem  Kom.  acceptam 
habtiere.  Non  autem  ante  Romam 
conditam,  ut  male  Paulus  interpreta- 
tur.  Dae. 

*  Sicut  fuerunt  Fundani]  De  Fun- 
danif),  Formianis,  Cumanis,  Lanuvi- 
nis, Tusculanis,  Liv.  lib.  viii.  sect. 
14.  '  Lanuvinis  civitas  data,  6cc. 
Aricini,  Nomentani,  et  Pedani,  co- 
d«m  jure,  quo  Lanuvini  in  civitatem 
accepti.  Tusculanis  servata  civitas 
<|uam   liabebant.'      Deinde :    'Cam- 


post  aliquot  annos,  cives  Romanes 
effectos,  quod  verum  esse  de  Funda- 
nis,  Formianis,  et  Tusculanis  discimus 
ex  eodem  Livio  lib.  xxxviii.  sect. 
36.  *  De  Formianis,  Fundanisque  mu- 
nicipibus,  et  Ai pinatibus,  C.  Valerius 
Tappus.Tiibunus  plebis,prouiul^avit, 
ut  iis  suHVagii  latio,  (nam  antea  sine 
suffragio  habuerant,)  civitatem  esset, 
&c.  Rogatio  perlata  est,  ulin  Emilia 
tribu  Formiaui  et  Fundani,  in  Cor- 
nelia Arpinates  fcrrent  :  at(|uc  in  his 
tribubus  tum  primum  ex  Valerio  ple- 
biscite sunt  censi.'  Idque  iis  conti- 
gisse  constat  anno  U.  C.  5G5.  totis 
centum  quadraginta  sex  annis  post- 

panis   equitibus  honoris  causa,  quia      quam   iis    civitas  sine  suffragio  data 

cum    Latinis     rebellare     noluissent,      i'uerat.  Idem. 


Fundanis(|ue  et  Formianis,  &c.  Ci- 
vitas sine  suffiagio  data.  Cumanos, 
Suessulanosque  ejusdem  juris  condi- 
tiouisque,  cujus   Capuam   esse   pla- 


^  CariicH]  Piitavit  vir  doctiss. 
quern  honoris  gratia  non  appello,  hie 
Cteritiiius  locum  esse  non  posse, 
quippe   qui  priori    modo  mnnicipcs 


438 


SEXTI    rOMPEII    FESTI 


Tertio,  cum<^  id  genus  hominum  definitur,  qui  ad  civita- 
tem  Romanam  ita  venerunt,  uti  municipia  essent  sua 
cujusque  civitatis,  et  coloniae,  ut  Tiburtes,  Praenestini, 
Pisani,  Arpinates,''  Nolani,  Bononienses,  Placentini, 
Nepesini,  Sutrini,  Lucenses. 

Munificior  '^  a  munifico  identidem  Cato  dixit :  cum  nunc 
munificentior  dicamus ;  quamvis  munificens  non  sit  in 
usu. 

Munificior^  quoque  idem  deduxisse  videtur  n  munifico,  [Fest. 
cum  dicamus  mmc  munificentior,  quamvis  munificens  non 
sit  apud  nos  in  usu :  Cato,  in  ea  qudra  scripsit  in  nemo, 
munificior. 

Munitio '+  ^  mortificatio  '^  ciborum. 


'  13  Vett.  libb.  Urbinates,  N.  Bnbntinienses, — 14  Quidam  vir  doct.  in  marjr, 
ed.  Seal,  conjicit  Molitio. — 15  Vet.  cod.  motificatio.  Vir  doct.  conj.  moUifi- 
catio.    Legit  Seal,  morsificatio:  frnstra,  censente  Dae. 


NOT^E 

facti  fiierint.  Sfd  euni  meminisse 
oportnit  bis  CcErites  mimicipes  fac- 
tos,  semel  cum  siiffragii  jure  ob  ser- 
vata  sacra  Rom.  cum  Galli  Romam 
occtipassent,  etsi  contra  Gellius,  et 
iterum  cum  postquam  rebeilariint: 
viois  quidem  civitas  data,  sed  ig- 
nominias  causa  suffragii  jus  adem- 
tum.  De  priori  modo  hie  Festus.  Id, 

<=  Tertio,  cuni]  Legendum  infra, 
uli  municipia  essent  suee  cujusque  civi- 
tatis. Qnanquam  certe  expedire 
liinc  me  satis  non  possum.  Videtur 
tantiim  hie  Festus  tertinm  quoddam 
municipiornm  genus  facere,  cum  sci- 
licet in  jus  eoloniaB  transibant.  Quod 
aliqnando  factum  fuisse  notum  est. 
Adde  :  vel  potius  de  tertio  quodam 
municipii  genere  loquitur,  cum  scili- 
cet, qui  civitate  Komana  donati  fue- 
rant,  iidem  legibus  snis  non  spolia- 
bantur,  sed  civitatis  suae  jus  retine- 
bant,  quasi  ejus  mnnicipes  facli  es- 
seni.  Qui  seiuiintiir  eos  omnes  co- 
lonos  fuisse,  in  antiquorum  monimen- 


tis  reperi,  praeter  Tiburtes  et  Arjiina- 
tes.  De  quibus  amplius  qnaercndum. 
Idem. 

"^  MuniJicior'\  Ex  his  Paiili  verbis 
inteliiges  Festi  verba.  Ant.  Aug. 

^  Munificior'\  Prior  pars  hujus  ca- 
pitis adhaeserat  post  magnijicior,  nt 
ibi  monuinius.  In  tine  legendum  ;  In 
ea  quam  scripsit  in nemo  munifi- 
cior, Desideratur  tanfum  nomen  o- 
rationis  unde  verba  Catonis  petita 
sunt.  Dae, 

f  Munitio^  Forte  pro  molitio,  o  in 
M  et  Hn  n  mutatis.  Molere  enim  est 
conterere :  nnde  molae  dicti  etiam 
dentes,  qui  et  molares.  Meursius  ta- 
men  vult  munire  Veteres  nsurpasse 
pro  mand ere  cihum ;  nnde  et  in  illo 
Plauti  in  Cureul.  '  Vineam  pro  au- 
rea  statua  statuam,  quae  tuo  Gutturi 
sit  monumentum.'  Antiquam  lectio- 
nem  munimentum  restituendam  cen- 
set,  quasi  dieat  Phaedromus  statuam 
tibi  vineam,  quam  gutture  absorbeas, 
quam  ingurgites.   Sed  mauifeste  con- 


DE   VERBORUM   SIGNIFICATIONE   LIB.   XI. 


439 


Munus^  significat  officium,  cum  dicitur  quis  mu-   [Paul. 

nere  fiiuoi :  Item  donum,  quod  officii  causa  datur. 
Murciae"^ ''    Deaj  sacellum  erat  sub  monte  Aventino,  qui 

antea  Murcus  vocabatur. 


16  Vett.libb.  Murticc,  et  infra  Murlus. 


NOTiE 

tra  mentem  Plauti ;  cujiis  verba  sic  tias  Mercuriiim  prfrdicatorem.'  Var- 

niire    sapinnt :    Au  lieu  d'une  statue  ro:  '  Intimtis  Circus  ad  Murtim  vo- 

d'or,  je  votts  ^leverai  unc  vigne  pour  catus.'     Has  metas,  in  eodem  libro, 

servir  de  monument  d  votre  gosier,  c'est  panio  ante, '  primas  metas  '  vocave- 

fi  dire,  a  voire  ivrognerie.     3Iu7iimen-  rat  Tertullianus.  '  Et  nunc,'  inqiiit. 


turn  pro  monumentum.  Antique.  In- 
fra Scaliger  legebat,  morsificatio : 
frustra,  ut  optinie  Meursiiis ;  morti- 
ficatio  enim  a  inortare,  conterere. 
Idem, 

?  Muntisl  Vide  infra  in  fine  post 
'  myrtea.'  Utramque  niuneris  signi- 
ficationem  amplexus  Varro  lib.  iv. 
de  L.  L.  '  Et  mtinus,  quod,  mutuo  ani- 
mo  qui  sunt,  dant  officii  causa.  Alte- 
rum  munus,quod  muniendi  causa  ini- 


'  ara  Conso  iili  in  Circo  defossa  est 
ad  primas  metas  sub  terra.'  Quod 
hie  scribitur  de  monte  Aventino,  de 
hac  re  ita  in  veteribus  monumentis 
Danielisnostriscriptum  reperi.  '  Val- 
lis  ipsa,  ubi  Circenses  editi  sunt,  ideo 
Murcia  dicta  est:  quia  quidam  vici- 
num  montem  Murcum  appellatum 
volunt :  alii,  quod  fanum  Veneris 
Verticordiae  ibi  fuerit,  circa  quod  ne- 
mus  niurtetis  consitum   fuissef,  ini- 


peratum,  a  quo  eiiam  muniripes,  qui      mutata  litera  Murciam  appellatam,' 
una  munus  fungi  debent,  dicti.'  Idem.      Sec.  Jos.  Seal. 


''  Murcice]  Vide  Varron.  lib.  iv. 
de  Ling.  Lat.  et  Plutarch,  in  pro- 
blem. Ant.  Aug. 

Murcia]  Per  c  scribitur,  cum  antea 
per  t  scriberetur,  ut  ait  Plutarchus. 
Unde  a  murlelo,  quod  ibi  erat  proxi- 


MurcicE  Deal  Hoc  est,  Murciae  Ve- 
neris :  et  per  c  scribitur  cum  antea 
per  t  scriberetur,  unde  a  murteto, 
quod  ibi  erat  proximum,  dictam  vo- 
lant. Varr.  lib.  iv.  •  Ad  Murtium, 
&c.  alii  esse  dicunt  a  murteto  decli- 


mum,  dictam  volunt  Varro,  Plinius,  natum  :  quod  ibi  id  fuerit  cujus  ves- 

et  Plutarchus  ipse.     Tcrtullianus  de  tigium  manet, quod  ibi  sacellum  eliani 

spectaculis:    '  Consus,    ut    diximus,  nunc  Murtiaj  Veneris.'   Plin.  lib.  xv. 

apud  metas  sub  terra  delitescit.  Mur-  cap.  29.  'Ara  fiiit  Romae  vetus  Ve- 

tia2   quoque  idolum  fecit.     Murtiain  neris  Murtea*,  quam  nunc  Murciam 

enim  Deam  anioi  is  volunt :  cuiinilla  vocant.'     Et  ita   Plinius  et   Plutar- 


parte  aedem  vovere.'  Lege :  apud 
metas  suh  terra  delitescit  Murlias.  Has 
quo'jue  idolum  fecit.  Nam  metae  Circi, 
Rlurtiae  mcta' vocabantur.  Apuleius  : 
'  si  quis  a  fnga  rclralierc,  vel  occul- 
tam  demonstrare  poterit  fngitivam 
reels  filiam,  Veneris  ancillam,  noniiuc 
Psyciien,  conveniat  retro  metas  Mur- 


chus  ipse.  Tertullianus  de  specta- 
culis :  '  Consus,  ut  diximus,  apud  me- 
tas sub  terra  delitescit.  Murcize 
quoque  idolum  fecit.  ISIurtiamcnim 
Deam  amoris  volunt,  cui  in  ilia  parte 
a»dem  vovere.'  Lege  :  Apud  metas 
sul)  terra  delitescit  Murlias.  Has  quo- 
'[ue  idolum  fecit.     Nam  mclic  Circi, 


440 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Murgisonem  '  dixerunt  a  mora,  et  decisione. 

Muries  ^  dicebatiir  sal  in  pila  tunsum,  et  in  ollam  fictilem 
conjectum,  et  in  furno  percoctum,  quo  dehinc  '^  in 
aquam  misso  Vestales  virgines  utebantur  in  sacrificio. 


17  Al.  dein. 


NOTiE 


Murtise  metse  vocabantur.  Apuleius : 
'  Si  quis  a  fiiga  retraliere,  vel  occnl- 
tam  deinonstrare  poterit  fugitivam 
regis  filiam,  Veneris  ancillani,  nomine 
Psychen,  conveniat  retro  nietas  Mur- 


Idiis  Maias  alternis  diebus  spicas  ado- 
reas  in  corbibus  messiiariis  ponnnt : 
easqiie  spicas  ipsae  virgines  torrent, 
pinsunt,  niohint :  atque  ita  niolitum 
condunt :  ex  eo  farre  virgines  ter  in 


tias  Mercuiinm  praedicatoreni,'  Var-  anno  molam  facitint,   Lupercalibiis, 

ro  :  '  Intimiis  Circus  ad  Murtim  vo-  Vestalibus,  idibiis  Septembribus,  ad- 

catus.'     Has  uietas,  in   eodem  libro,  jecto  sale  cocto,  et  sale  diiro.'  Jos. 

paulo  ante,  '  primas  nietas  '  vocave-  Seal. 

rat  Tertullianus.    «  Et   nunc,' inqnit,  Munes]  Non  intellexit  Paulns  quid 

'  ara  Conso  illi  in  circo  defossa  est,  esset  apiid  Festiim  olla  fritiUs,  ideo- 

ad  primas  metas  sub  terra.'     Porro,  que  fictilis    reposuit   pessime.     Olla 

quod  hie  de  nionte  Aventino  tradit  friiilis  genus  erat  vasis,  quo  in  sacris 

Festns,  idem  inveteribus  monimentis  Vestales  utebantur,  a  frit,  quod  spi- 


Danielis  :  '  Vallis  ipsa,  ubi  Circenses 
editi  sunt,  ideo  Murcia  dicta  est, 
quia  quitlam  vicinum  niontem  Mur- 
cum  appellatum  volunt.  Alii,  quod 
fanum  Veneris  Verlicordiae  ibi  fue- 
rit,  circa  quod  nemus  niiirtetis  con- 
situni  fuisset,  ininuitata  litera  Mur- 
ciam  appellatani,'  &c.  A  niyrto,  quae 
Veneri  sacra,  Myrtea,  postea  Murcia 
Venus  dicta.  Ejus  sedrm  in  xi.  ur- 
bis  regione  ponit  Victor.     Fuit  prie- 


cae  sumnuim  est.  Nisi  nialis  ita  dic- 
tani  a  veteri  voce  fritinnus,  id  est, 
motitatio  et  subsaltatio  cum  motu, 
nnde frit innire  apui]  Nonium  subsilire 
cum  sono.  A  fritinnus,  per  diniinu- 
tionem  fritillus.  Ut  a  '  rinnus,'  '  cil- 
Itis,' '  pusiunus,'  '  pusillus.'  A  frilil- 
lits,  fritilUre,  et  frilillare,  quod  nos 
vulgo  dicimus  fretiller.  Jam  autem 
fritilis,  nt  '  sublimis,'  '  subliiuus,'  &c. 
et  sic  dicta  olla  fritilis,  quod  in  ea  sal 


terea  alia  Dea  iJ/urcia, sic  dicta,  quod      in  furno  cocjueretur  et  fritilliret.  Ne- 


Dea  esset  Murcidorum,  id  est,  igna- 
vorum,  inertium.  Quanivis  istam  cum 
altera  Servius  videtur  confundere. 
Vide  '  Murricidum.'  Dae 

'  Murgisonern]  Murgiso  tanquam 
dictus  esset,  Moriciso.  Isidorus  in 
Glossis  :  '  Murgiso,  callidus,  murmu- 
rator  :'  lego,  callidus,  morator.  Idem. 


que  enim  fritilis  corruptiim  ex  fricti- 
lis,  quod  viro  doctiss.  placuit.  Dae. 

Maries']  Sal  coctuni,  ex  quo  et  far- 
re  adoreo  ter  in  anno  Vestales  mo- 
lam faciehant.  Serv.  in  eclog.  viii. 
'  Virgines  Vestales  tres  niaximae  ex 
Nonis  Mails  ad  pridie  idus  Maias  al- 
ternis diebus  spicas  adoreas  in  corbi- 


''  Muries\  Vide,  quEe  super  hoc  in  bus  niessuariis  ponunt;  easque   spi- 

Conjectaneis  notavinuis.    Addendum  cas  ipsae   Virgines   torrent,   pinsunt, 

ex  abstrusis,  necdum  publicatis  Ser-  molunt,  atque  ita  niolitum  coudunt. 

vii  Schedis:  '  Virgines  Vestales  tres  Ex  eo  farre  Virgines  ler  in  anno  mo- 

maxime   ex  Nonis   Maiis   ad   pridie  lam  faciunt,   Lupercalibus,  Vestali- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE     LIH,    XI.  441 

Muries  est,  quemadmodum  Veranius  docet,  ea  quae  [Fest. 
fit  ex  sale  sordido  in  pila  pinsato,  et  in  ollam  fritilem 
conjecto,  ibique  operto,  gypsatoque,  et  in  lurno  percocto, 
cui  Virgiues  Vestales  serra  ferrea  secto,  et  in  seriam 
conjecto,  quae  est  intus  in  a^de  Vestas,  in  penu  exteriore, 
aquamjugeni,  vel  quamlibet,  praeterquam  quae  per  fistu- 
las venit,  addunt,'^  atque  ea  demum  in  sacrificiis  utun- 
tur. 

Murrata  potione'  usos  antiquos  indicio  est,  quod  etiam 
nunc  ^diles  per  supplicationes  Diis  addunt  ad  pulvi- 
naria,  et  quod  duodecira  tabulis  cavetur,  ne  raortuo 
indatur,™  ut  ait  Varro  in  antiquitatum  libro  primo. 

3Iurrata  potione  usi  sunt  antiqui  :  sed  postea  [Paul. 
adsuerunt  murrara  Diis  suis  libare  :  ideoque  duodecim 
tabulis  est  cautum,  ne  mortuo  inderetur. 

Murricidura,'9"  ignavum,  stultum.  Plautus :  Murricide 
homo,  ignave,  iners. 


18   Ed.  Seal,  addent. — 19  Unica    r  scribendnm   inonet  Seal.    Muricidum. 
Murcidum  mavult  Dae.     Vide  Notas. 

NOTiE 

bus,    idibiis    septembribiis,    adjecto  Nam  duo  ilia, /gnare,  j'ners,  sunt  glos- 

saie  cocto,  et  sale  diiio.'     Hoc   sal  seniata  Festi.     Melius  auteni  scribe- 

sordidum  et  coctiiin  alio  nomine  exfit  retur  unieo  r,  muricidus.     Quod  virie- 

dictum  fuisse  cognoscimus  ex  Fabio  tur  tanquani  joculariter   ignavo  ex- 

Pictore.     Vide  '  exfit.'  Idem.  probratum,  ut  qui  bostem  iion  potu- 

*  Murrata    potione']    Murrata    potio  isset,  mures  caedeiet  :  quasi  fj.voKr6- 

idem  (|uod  Murrina,  et  uiurratum  vi-  vos.     Muricidum   tanien   etiam  dixe- 

iium  ungnentisien>perat;i,jui>py  KSKpa-  runt  Veteres,  ut  Pomponius  Atella- 

fte'cTj,  non  myrrha,  ut  male  qnidam  pu-  iiarins.     Augustinus  de  Civitat.  lib. 

tant.     Neque  etiaui  ex  una  murrina,  m.  cap.  16.  '  Deam  Murciam,  quze 

ut  infra  Piinins.     A  ixupov,  6  fxvplvus  prceler  modum  non  moveret,  ac  fa- 

olvos,  ut  a  (jivWov,  <pv\\ii/ris.     Grajcis  ceret   honiinem,  ut    ait   Pomponius, 

dicitur  nectar.     Ideocjue  et  in  suppli-  murciduni,  id  est,  nimis  desidiosum, 

cationibus  ad  pulvinaria  Deorum  ap-  et  inactuosum.'  Jos.  Seal. 

poiiebatur.  Idem.  Murricidum']     Melius     scriberetur 

"■  Ne  mortuo  indatur~\  Legis  verba,  unico  r,  muricidus,  quod  videtur,  in- 

'  murratam  potionem  morluo  ne  in-  quit  Scaliger,  joculariter  ignavo  ex- 

dito.'  Idem.  probratum,  ut  qui  hostes  non  potuis- 

"  Murricidum]  Plauti   locus  est  in  set,  mures  cajderet ;  quasi  fivoKrivos. 

Epidico  :  '  vae  libi  muricide  homo.'  Sed  murcidum  melius  :  a  juvAk^s,  mul' 


442 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Murrina  °  genus  potionis,  quae  Graece  dicitur  nectar :  banc 
mulieres  vocabant  murriolam,  quidam  murratum  vinuni : 
quidara  id  dici  putant  ex  uvae  genere  murrinae  nomine. 

MuscerdasP  prima  syllaba  producta  stercus  murum  appel- 
lant. 

Mussare,''  murmurare.  Ennius  :  In  occulto  mussabant.^° 
Vulgo  vero  pro  tacere"^  dicitur,  ut  idem  Ennius:  Non 
decet  mussare  bonos. 


20  Quidam  libb.  mussabat. 


CMS,  nmrcus,  murcidus,  ignavus,  ineis, 
mntiliis,  quippe  qui  causa  detrectan- 
di  Sacramenti  sibi  pollices  ainputa- 
vit.  MvXKhs  autem  /Eolice  pro  /xaAKbs, 
imbellis,  ignavus,  Et  Dea  Murcia 
ignavorum  Dea,  quae  ignavos  face- 
ret,  ut  Strenua,  quae  strenuos,  Agcro- 
via,  quae  ad  agendum  excitaret :  Sti- 
mula,  quae  stimularef,  de  quibus  vide 
Augustin.  de  Civitate  Dei  lib.  iv. 
cap,  16.  '  Deam  Murciam,  quae  prae- 
ter  modum  non  moveret,  ac  f'aceret 
hominem,  nt  ait  Pompilius,  murci- 
dum,  id  est,  niniis  desidiosum  etinac- 
tuosnm,'  quare  Murcia  Venus  dicta, 
ut  et  Verticordia.  Vide  '  Murciae," 
Locus  Plauti  Epidic.  m.  1.  '  Vae  tibi, 
murcide  homo.'  Nam  duo  ilia,  ig- 
nave,  iners,  sunt  interpretationes  Fes- 
ti.  Murcidos  Isidorus  vocare  vide- 
tur  muicinaiios.  Sic  enim  in  glos- 
sis,  '  murcinarius,  mutilus:'  forte  le- 
gendum  murcidarius.  Dae, 

°  Murrina^  Vide  '  murrata  poti- 
one,'  Hauc  antiquae  mulieres  Roma- 
nse  muliebri  vnoKopl(jix<f  muriolam  in- 
digitarunt.  Idem. 

P  Muscei'das]  Haec  suntPauli.  Fes- 
ti  verba  sic  schedae  :  '  Muscerdas  pri- 
ma syllaba  producta  dicebant  antiqui 
stercus  murum.'  Scribendum  mu- 
cerda;  sic  '  bucerda,'  boum  stercus, 
'  opicerda,'  ovium,    GlossiP,  •  nuicer- 


NOT^ 

da,  fivSxo^ov.'  Sic  enim  legendum, 
non  iJ.vi6xa.^ov,  Quod  ait  primam  syl- 
labam  produci,M  densum  innuit.  Vide 
notata  in  '  lustrnm.'  Sic  in  essemux 
primam  syllabam  produci  notat  Do- 
nat.  Sic  in  insanus  Cicero.  Sic  in- 
clytus  prima  brevi.  Idem. 

1  HIussare'\  A  Graeco  ij-v^o,  clansis 
labris,  e  naribus  sonum  niitfo,  quod 
murmurantium  proprium,  Mufo;  au- 
tem a  fxv.  Quod  7nuli  non  amplius 
quam  juD  dicnnt.  Varro  lib.  vi.  inde 
mussare,  tacite  murmurare,  Ennius 
lib,  VI.  Annal.  '  Intus  in  occulto  mus- 
sabant :'  al.  mussabat.  Lege,  Quintus 
in  occulto  mussabat.  Citatnr  hoc  frag- 
mentum  in  voce  '  summissi,'  et  de 
Quinto  Fab.  Max.  loquitur  Ennius, 
qui  ideo  mussabat,  quod  de  se  ab  ex- 
ercitu  removendo  senatus  cogitabat. 
Idem. 

■"  Vulgo  vero  pro  tacere]  Philargy- 
rius  IV.  Georg.  Mussant,  hie,  inquit, 
murmurant,  quae  vox  ponitur  et  in 
tacendi  significatione,  ut  apud  En- 
nium  :  in  xvii,  '  Non  possunt  mus- 
sare boni,  qui  facta  labore  Nixi  mili- 
tiae  peperere.'  Vide  Serv.  ad  illud 
XII.  vEneid.  '  Mussat  rex  ipse  Lati- 
nus.'  In  illo  Ennii,  quern  laudat 
Festus,  nemo  est,  qui  dubitet  legen- 
dum :  Non  decet  hie  tnussare  bonus. 
Idem. 


DE    VERBORUM    SIGN' IFICATIONE    LIB.   XI. 


443 


Mustricola'^  est  machinula  ex  rcf^iilis,  in  qua  calceus  no- 
viis  suitur.  Afranius,  Mustricolam  in  denies  impin- 
guam  tibi. 

Mufa.' [Fest. 

isi  vocem.        ....... 

multo  

intelle.  

cem.     .      as  dlci  .  ..... 

ut  ciii  potiiis  con  ....... 

Mutaexta"  appellabant,  ex  quibiis  nihil  divina-  [Paul. 
tionis  animadvertebant. 

Mnta  exla  dicnntur,  quibus  nihil  divinationis  aut  [Fest. 
responsi  elicitur,  ut  conlra  diciititur  odjutoria,  quas  cerium 
alicjuid  eventurum  indicant,  aiit  ab  mceudio  ut  caveamus, 
ant  a  veneno,  taleq'/e  ^  certum  aliquid  manifestumque  in- 
stare  periculum  portendunt,  aut  indicant  finium  deminu- 
tionc/w. 


1  Al.  Muslricula.—'i  Ed.  Seal,  talique. 


NOT^ 

*  Muslricnlii]  Invenio  in  Glossis 
Latinis,  '  IMiistricula,  inachinn  ad 
stringendos  mures  :'  et  jmto  venini 
esse.  Nam  lignum  illiid,  ad  calceos 
suendos,  a  similitiidine  iilius  machinae 
dictum  videtnr.  ,!os.  Seal. 

Mustricola]  Gloss.  Isidori  :  '  miis- 
trjrola,  machina  ad  stringendos  mu- 
res.' A  cnjus  machinae  simiiitiidine, 
miistrirola  etiam  dicta  est  forma  lig- 
nea,  cni  induto  corio  noviis  fit  cal- 
ceus. Dae. 

'  3/utrt...]  Interpretationem  desi- 
derat.  Ant.  Aug. 

Mul(i]  Mnta,  exta  dicnntur,  qnibns 


excitarc  difficile.  Nihil  enini  schedac 
praeter  lacunas.  Sic  tamen  recte  ves- 
tigia seqiii  videor  :  Muta  dicuntur 
omnia,  qua  nihil  habent,  nisi  vocem  sive 
mugiium  absque  intelleclu  ;  inde  etinm 
7nutas  dicimus  literas,  quw  itn  pronun- 
tiantttr,  tit  cui  potius  conveniant  sono 
cognosci  nan  possit.  Dae. 

"  ,^futa  exta]  Ex  verbis  Festi  rog- 
noscere  poteris,  qualia  exta  non  mu- 
ta dixisset ;  ut  si  ab  incendio,  vene- 
no, aut  alio  tali  periculo,  a  ruspex  ca- 
vendum  esse  respondissct ;  aut  si  fi- 
nium deminutioncin  portendi  dixisset. 
Hive   Paiiius    omisit    uli    inania,   et 


nihil  divinationis,  aut  responsi  elici-     jure    religionis   verae   contemnenda. 
tur.     Ut  contra  Adjutoria,  qua?  cer-      Ant.  Atisr. 


turn  aliquid  indicant, aut  abincendio, 
ant  a  veneno,  talique  re,  certum  in- 
Rtare  periculum,  portendunt,  aut  fi- 
niiHU  deminutionem.  Jos.  Seal. 

3Jutn]    Ex    rufleiibus  istis  aliquid 


JMuta  exla]  Ut  contra,  quae  aliquid 
portendebant,  dicebantiir  rtrg-i/^a.  Ci- 
cer.  II.  dc  <livinat.  'Sunt  enim,  qui 
vcl  argutissima  lia;c  exta  esse  dicant,' 
Dae. 


444 


SEXTI    POMPEII    FESTI 


Mutae "  diciintur  literae  ;  quod  positce  in  nltimis  [Paul. 
partibus  orationis  obmutescere  cogant  loquentes :  vel 
quod  parvas  exiguaeque  sint  vocis ;  lit  cum  mutum  ora- 
toreiu,  aut  tiagoedum  dicimus. 

.     .     .  mutum  y  dicimus  :  aut  quod  nullius  fiant  [Fest. 
vocis,  cum  in  eas  literas  incidant. 

Mulas  literas  et  semiv ocdXes,^  sulebant  antiqui  duplicare  scri- 
bendo,  aut  legendo,  et  ita  ait  Enriium  scn'psisse,  in  eo 
quern  de  .  .  .  r  muta  <iuplicata  sit  primiim  .  .  .  manu  mitti 
dkebatur  ser.  sacrorum  causa  cum  •dominus  ejus.^    .     . 

Mutini  ^  Titini  sacellum  fuit  in  Veliis/  ^  adversum  Murum 


3  Eadem  ed.  cinn  dominus  ejus,  ut  supra  .  .  .. — 4  Ead.  ed.  Velis :  et  mox 
'  Domiti.  calviiii:'  el  '  ex  Pontif.  extiiin  et  vicensiinum  dextra  via.  8fc.  .  , . 
ulat<£,' 


NOTiE 


"  Mutce'l  Festi  verba  ex  lis,  quae 
Panhis  conscripsit,  intelligimus  :  oi- 
dinem  tanien  videtiir  iiuitasse,  nain- 
que  ilia  duo  verba  Festi,  mutum  dici- 
mus, referenda  sunt  ad  oratorem,  aut 
tragceduii).  Si  quis  tanien  velit  nihil 
mutare,  addere  poterit  ea,  qu<e  Fes- 
tus  scribit,  iis,qua;  Paulas  retulerat. 
Milii  prior  opinio  placet.  Ant.  Aug. 

flluta]  Infra  :  verba  Festi  sunt  ul- 
tima in  epitome:  praecedentia  snp- 
plebis  ex  ipsa  epitome.  Nam  false 
putaiit  docti  boiiiines,  qua  Paiilus  d- 
nit,  ea  incipere  Festiim.  Antece- 
dentia  enim,  ut  dixi,  desiderantur. 
Quae  sequunlur,  alio  speclant.  Jos. 
4Scal. 

y  Mutum]  Malta  hie  desunt,  quae 
ex  Pauli  epitonie  sic  collncandasunt : 
MutcB  dicuntur  literte,  quod  positce  inuU 
timis  partibus  orationis  obmutescere  cO' 
gant  loquentes,  vet  quod  parvee  exiguce- 
que  sint  vocis,  ut  cum  oratorem  et  tra- 


re  quo  muta,  Sfc.  Vide  In  '  solitauri- 
lia.'  Qaaj  sequuntur  pertinent  ad 
manumitti.  Sic  '  manumitti  dice- 
batur  servus  sacrornm  causa.'  Locum 
adi.  Idem. 

"  Mutini]  Vide  an  ita  scribi  de- 
beat,  in  angiportu ;  de  quo  aris  sub- 
latis  bnlnearia  sunt  postea  facta  domus 
CN.  Calvini:  cum  mansisset  ab  urbe 
condita  ad  principatum  Augusli.  Cete- 
ra non  assequimur  :  sed  addi  possunt, 
qnas  Panlus  refert  de  mulierum  sa- 
crificio.  Videndus  etiam  Tertuliia- 
nus  in  Apolog.  cap.  24.  Arnob.  lib. 
IV.  contra  gentes.  Firmian.  lib.  i. 
cap.  20.  Aug.  lib.  iv.  cap.  II.  de  Ci- 
vil. Dei.  Ant.  Aug. 

Muliui]  Ita  explemus,  Mutini  Titi- 
ni sacellum  fuit  in  Veliis,  adversum  mu- 
rum Mustellinum  in  angiportu :  de  quo 
aris  sublatis  balnearia  sunt  facta  Do- 
7nitii  Calvi7ii:  cum  mansisset  ab  urbe 
condita  ad  principatum  Augusti.     Reli- 


gcedum  mutum  dicimus,  aut  quod  nullius  giose  et  sancte  cultum  fuisse,  manifes- 

Jinnt  vocis  cum  in  eas  literas  incidunt.  tutn  est.     Nam  nunc  ad  sextum,  et  vi- 

Dac.  censimum  extra  urbem,  cediculam  habet, 

^  Mutas  literas  et   semivocales....]  ubi  et  colitur,  et  muUeres  togis  prcetex- 

Deest  tantum,  In  eo  quern  de  tempo-  tis  velata  ei  sacrificant.    Ultima  sup- 


DE    VERBORUM    SIGNIFICATIONE    LIB.   XI. 


445 


Mustellinum  "=  in  angi  porta  de  quo  aris  sublatis  balnea- 
lia  suntykcta  doiii?/.s  CN.  Doiaitii  Calvini,  cum  mansis- 
set  ab  urbe  condita  ad  /jrmcipatum  Angusti  Casaris  in- 
violatum  et  sancte  cultum  fidsset,  ut  manifestum  est  ex 
Poutijicum  libris.  Nunc  sediculam  habet  ad  sertum  et 
vicensimum  dextra  \ia  juxta  diverticwhim.  vm  ubi  et  coli- 
tiir  et  mulieres  sacr'ificdut  in  ea  togis  prcstextis  vela.ta'.. 

Mutini  Titini  sacellum  fuit  Roraae,  cui  mulieres  [Paul. 
velatae  togis  praetextis  ^  solebant  sacrificare. 

Miitire/  loqui.  Ennius  in  Telepho :  Palam  mutire  plebeio 
piaculum  est. 

Myoparo  ^  *  genus  navigii  ex  duobus  dissimilibus  fornia- 
tura.     Nam  et  midion,  et  paron  per  se  sunt.7 


5  Eadein  ed.  prcetextatis. — 6  AI.  Mioparo. — 7  Legunt  Seal.  Dae.  nam  et 
SJyon,  et  Paron  per  se  sunt. 


NOT/E 


plevimns  ex  Paulo,  ita  ut  negari  non 
possit,  quin  vera  verba  reddiderimiis. 
Nam  e\ . . .  .iculum,  fecimiis  tediculam. 
ex  ... .  ine,  mulieres.  Nam ....  ine, 
sunt  apices  literaruni  syllabae,  qua; 
est  penultima  in  voce,  Midieres.  Ilind 
autem  ...rla,  quis  diibitat  esse  reli- 
quias  vocis  Velata?  Jos.  Seal. 

Mutini.  Titini^  Mutinuiu  Titiniim 
Priapura  vocabant,  quein  nunc  siin- 
pliciter  vel  Mutinum,  vel  Tutinurn. 
Nam  Mutinum  vel  mulunum  nienibrum 
viiile  significat,  ut  et  Tutinurn  sive 
Tutunum,  nempe  ex  tuta,  pro  puta,  Sfc. 
Nempe  a  fxinrbs,  pudendum,  (jluttoiv 
fiinTwvos,  muttonus.  Et  a  ir6a6T\,  iricr- 
6wv  ir6(Tduvos,  pottunus  et  p  mutato  in 
t  tuttunus.  Dae. 

^  In  Veliis]  Male  al.  in  velis.  Pa- 
latini nionlis  pars  versus  Ccelium  Ve- 
licc  dicebatur.  Idem. 

«  Murum  Mustcllinuni]  Ubi  murus 
iste  fuerit  nescio:  fursan  juxta  collcm 
Latiarem  in  Qiiiriiiali,  ubi  virus  fuit, 
qui  muslellarius  Varroni  dicitur.  Idem. 

"•  Mutire]  Vide  in  Conjectaneo  tcr- 


tio.  Mutire,  est  ne  mu  quidcm  audcrc 
facere,  quod  Graeci  ypv^eiv.  Glossa- 
rium  :  '  Muttum,  ypv.'  Etiani  in  idio- 
tisnio  dicimus,  '  ne  muttum  quideni 
audet  dicere.'  Jos.  Seal. 

Mutire"\  Idem  quod  '  mussare.* 
Lucil.  '  Nee  laudare  hominem  ne- 
que  mu  facere  umquam.'  3Iu  atitem 
proprie  canum  est,  unde  mutire  di- 
cuntur,  ut  gru  porcorum,  qui  grunni- 
re.  Dae. 

*  3Iyoparo'\  Lege,  nam  et  Mtjon,  et 
Paron  per  se  sunt.  Ab  insulis  Paro, 
Corcyra,  dicta  navigia,Parones,  Cer- 
curi.  Quin  et  Syriaca  lingua  reti- 
iiuit  Carcura.  Hoc  enim  est  Cercu- 
rus :  nisi  mavis  KfpKov  koI  oiipav  no- 
men  dedisse  a  forma,  propter  longi- 
tudinem  videlicet :  a  forma  autem 
fjivaivfs,  lioc  est,  angusta,  et  obloiiga  : 
ut  myobarbum,  angiistus  et  oblongus 
Liberi  patris  cantharus.  Ut  aunota- 
mus  apud  Ausonium.  Mures  enim 
ct  Mustellae  oblongo  corpore,  Jos. 
Seal. 

Afi/oparo]  Navirula  piraUrum.  Dae. 


446 


SEXTl    POMPEII    FESTI 


Myrmillonica  ^  ^  scuta  dicebant,  cum  quibus  de  muro  pug- 
nabant :  erant  siqnidem  ad  hoc  ipsuui  9  apta. 

Myrtea  ^  corona  Papiiius  usus  est,  quod  Sardos  in  campis 
myrteis  superasset. 

Mancipalus  ila  adoptantis^^  ut  patris  sui '°  heres  [Fest. 
erat,  adoptivus  eniin  ejus,  qui^^  aduptat,  tam  heres  est. 


8  Al.   Murmihmica. — 9  Qiiidam   lib.  usum. — 10  Ed.  Seal,    "patri  sui.     Vir 
doct.  in  niarg.  ejusdein  ed.  conjicit  suo. — 11  Eadeni  ed.  quo. 


NOTiE 


^  MyrTnillo7iica]  Potius  scuta,  qui- 
bus gladiatores,  IMyrmillones  scilicet, 
utel)antur.  Idem. 

s  Myrteu]  Infra:  Est fragmentum, 
quod  pertinet  ad  literam  S,  de  suis 
et  necessariis  heredibus.  Cujus  hae 
extant  reliquiae.  . .  .ut  patri  suo  heres 
existeret,  Et  tain  heres  est,  quam,  si 
idem  in  potestate  aliena  non  fuisset ,  suus 
heres :  ut  patet  ex  eo,  quod  ait  Sulpitius, 
in  ea  oratione,  quam  dixit  pro  Aufidia. 
I'erspicuuni  est,  quod  ait,  de  eo,  qui 
in  adoptionem  datus,  a  patre  adop- 
tive eniancipatus  est.  Tam  enim  is 
lieres  est  beneficio  Prietoris,  quam  si 
in  aliena  potestate  non  fuisset,  suus 
Leres  futurus  erac,  jure  civili :  quan- 
quara  non  ignoro  in  bonorum  posses- 
sionibus  nonien  lieredisKOTaxp»?o-TiKaJj 
poui.  Praetor  enim  heredem  facere 
non  potest.  Jos.  Seal. 

Myrtea]  Milii  quidem  ignoti  sunt 
campi  illi  niyrtei,  ubi  Sardos  supera- 
vit  Papirins.  Dae. 

*■  Mancipatus  ita  adoptantis]  Ad  lite- 
ram s  hoc  fragmentum  pertinere 
judicavit  Scaliger,  quia  ibi  de  suis 
et  necessariis  heredibus  agitur,  Sed 
sic  etiam  illud  non  minus  ad  m  li- 
teram perlineret,  cum  agat  de  eo, 
qui  a  patre  mancipatus,  et  postea  in 
adoptionem  datus,  ita  adoptantis  pa- 
tris heres  fit,  ut  patris  sui  naturalis 
suus  heres  erat.  Animadverteram 
antequam  in  schedasincidissem.  Hie 


autem  aliud  intendit  Sulpicius,  quans 
quod  prinio  aspectu  videri  potest. 
Neque  enim  dicit  niancipatum  et 
adoptantis  patris  et  patris  naturalis 
suum  heredem  esse  eodem  tempore. 
Si  ita  diceret,  peccaret  certe.  Nam 
mancipatus  patris  adoptivi  tantum 
suus  heres  erat  cum  esset  in  ejus  po- 
testate. Equidem  jure  pra^torio  vo- 
cabatur  in  tertios  heredes,  rescisa 
scilicet  emancipatione,  hoc  colore, 
quoil  licet  desierit  esse  suus  heres 
patris  naturalis,  non  tamen  desiit 
esse  filius.  At  postquam  placuitjus- 
liniano  emendare  jus  illud  antiquum, 
filius,  quem  pater  extraneo  adoptan- 
dum  dederat,  in  patris  naturalis  po- 
testate remanet,  ita  ut  patri  adopti- 
ve succedat  tantum  ab  intestato. 
Necesse  est  igitur  aliud  voluisse  Sul- 
picium.  En  tibi :  Sui  heredes  di- 
cuntur,  qui  sunt  in  potestate  patris 
morientis,  ut  filius,  filia,  nepcs,  nep- 
tis,  sive  naturales,  sive  legiiiuii :  leg. 
I.  ff.  de  suis  et  legitim.  hered.  §  2. 
Mancipatus  autem  in  patris  adoptivi 
familiam  transibat,  adeoque  cum  es- 
set in  ejus  potestate  recte  ejus  suus 
heres  erat.  Desinebatque  patris  sui 
naturalis  suus  heres  esse,  quia  in  ejus 
potestate  esse  desierat ;  sed  si  idem 
pater  naturalis  filium  datum  in  adop- 
tionem denuo  readoptaverit,  turn  ille 
revertitur  in  potestatem  patris,  atque 
adeo  suus  heres  est,  leg.  12.  41.  et 


DE    VKRBORUM    SIG  NIFICATIONE    LIB.    XI. 


447 


quam  si  ex  eo  vattis  esset :  sui  patris  quasi  in  potestatc 
alie«a  )ion  esset,  ita  est  kgiiimus  et  suus  heres,  ut  ^atet 
manifeste  ex  eo  quod  ait  Ser.  Sulpicius  in  ea  oiixiione, 
quam  scripsit  et  hubuit  pro  Aufidia. 
Mutius '  ait  Terrius  elicit ur  adniitiistratio  reipublic^' :  '^  item 
magistratiis  aut  prafectuxve,  imperii,  provincia,  cum  multi- 
tudinis  universse  consensu,  atque  legitimis  in  unum.  coiive- 
nieutis  populi  comit//s  uUcui  maudatur  per  suffiagia  ut  ca- 
pere  earn  possit,  Jussn  populi  demundutum,  certove  ex 
tempore  ex  fide  sua  et  certum  usque  ad  tempus  admi«/s- 
trare. 


M. 


lebatarum.'' 


12  Ead.  ed.  reip.  publict?. 


NOTiE 


lilt.  ff.  de  adopt.  Itaqiie  in  verbis  nistrare  possit.  Jos.  Seal. 
Festi,  Et  sui  patiis  quasi  in  potestate, 
Sfc.  subintelligiliir  sui  patiis  at/(»/>(an- 
tis,  et  rb  esset,  id  est,  fuisset.  Oiiod 
et  amico  meo  Vincentio  CoUessoni 
J.  C  doctissimo  in  nieiitem  video  ve- 
nisse.  Porro  hie  mancipatus  est  dalus 
in  adoptionem,  nam  euiancipationis 
verbo,  quod  latissime  nianat,  contine- 
tur  ctiani  datio  in  adoptionem.  Qui 
enim  a  patre  naturali  dabatur  in  adop- 
tionem alteri,  adoptaturo  eo  mancipa- 
batur  perees  et  iibram  :  leg.  ult.  cod. 
de  adopt.  Idem. 

^  M ]  Certum  est,  hie  de  Mu- 

nere  Festum  scripsisse  :  nempe  RIu- 
nus  esse  administrationeni  rei  publi- 
cae  :    et  curam  imperii,  qnod  plebis 


Munus]  Vide  supra  post  '  Munitio.' 
Munera  snvi  officia.  '  Honores  '  vo- 
cat  Horatius.  Et  inde  munera  dicti 
sunt  ludi,  qui  populo  dabantur  ab  iis 
qui  niunere  instructi,  &c.  Dae. 

^  M. .  . .  lebatarum]    '  Rlille  beata- 

rum  nrbium. . .  s  stetit  pro  regno 

dixisse  ait  Veranius  in  libro  prisca- 
rum  vocuni  :  quod  ei  sun)ini«  origi- 
neni  ac  caussam  Graecus  sermodede- 
rit  :  eo  autem  uon  omnes  uti.'  His 
proximum  nescio  quid  dixisse  videtur 
Festus,  et  recte  ei  sunimas  causam 
dedisse  Graecorum  serinonem.  Gel- 
lius  libro  i.  cap.  16.  'Mille,'  inquit, 
'  non  pro  eo  ponitur,  quod  Graece 
X^Aioi  dicitur,  sed  quod  x'^'«s.  et  sic- 


univcrsse    totiusque    populi    Comitiis  uti  una  x''^'«s,  et  duce  X'^'^Ser,  unuiii 

delatum,  ac  mandatum  est :    ut  fere  mille,  et  duo  millia,  certa  atque  di- 

in  banc  sententiani  scripsisse  videa-  recta  ratione  dicitur.'     Puto  autem 

tur  :    Wunus,    dicitur    administratio  testimonium  illud,  quod  producit  Ve- 

reipublicae,  magistratus,  praefecturae,  ranius,  esse  ex  scriptis  Catonis.   Jus, 

imperii,  provinciae.     Cum  multitudi-  Seal. 

nis  universae   consensu  atque  legiti-  M. lebatarum  .  . . .']    Hsc    vi- 

mis   populi   Comitiis    niandatur,   ut  ris  doctis  negotium  facessunt.     Ego 

capcre  earn  jussu  populi,  certove  ex  a  sequentibus  puto   disjungenda  et 

tempore,  et  certum  ad  tempus  adini-  compouroda  cum  istis  mensa:  in  adi' 


448 


FESTI    DE    VERB.   SFGNIF.    LIB.    XI. 


Mille  urbium   populus  stetit '  pro  regno  dixisse  ait 

Veranius  in  libro :  qttem  inscripsit  Friscarum  vocum, 
quod  ei  summae  videatur  origiiiem  dedisse  ac  causam  Grae- 
cus  Sermo  ^jAiaj  et  ^(^iXiadss,  eo  autem  noii.  omnes  uti. 


NOT/E 


bus:  nam  in  scliedis  ita  striptnin, 
'  cujusmodi  est  parentatio  non  sacri- 

ficinm mauno  cr, . . .  tenebat 

aram '   postea   sequeba- 

tnr  '  mille  urbium  populus  stetit,'  ut 
snpia.  Non  dubiuni  est  igitur  quin 
illud  lebalarutn  sit  pro  illo,  tenebat 
aram.  Et  in  iis  Festus  nobis  ritum 
aliqiiem  explicabat,  quern  divinare 
iiequeo.  Putabat  doctiss.  Fulv.  Ur~ 
sinus  hue  pertinere,  quod  ait  Varro 
lib.  V.  rerum  divinarum  apud  Macrob. 
lib.  III.  cap.  2.  aras  primum  ansas 
dictas,  quod  esset  necessarium  a  sa- 
crificantibus  eas  teneri.  Virgil.  '  Ta- 
libus  orabat  d-ctis  arasque  tenebat.' 


Dae. 

'  Mille  urbium  populus  stetif}  Lege, 
Mille  urbium  populis  stetit  pro  regno. 
Aiebat,  quisquis  iile  sit,  uude  hoc 
Verrius  desumpsit,  pro  regno  obti- 
nendo  popnlos  mille  urbium  perdi- 
disse,  &c.  Hoc  autem  mille  urbium, 
Verrius  adduxit,  ut  probaret  rh  mille 
a  Veteribus  usurpatum  eo  consensu, 
quo  Graeci  dicunt  x'^'as  mille  urbium, 
non  inille  urbes  :  sic  Gellius  lib.  i.  c. 
16.  '  Mille  non  pro  eo  ponitur,  quod 
Graece  xfA.toi  dicitur,  sed  quod  X'^'"^> 
et  sicuti  una  x'^'os,  et  duse  x'^"^5es, 
unum  mille,  et  duo  millia,  certa  at- 
que  directa  ratione  dicitur.'  Idem, 


0^ 


(.»' 


5 


AA    000  404  826    0 


L  005  961    119  4