Skip to main content

Full text of "De medicamentis liber;"

See other formats 


.cr> 

100 
ICNJ 

=^ 
=^ 


;0 


co 


^^ 


'^^ 


^■■A 


Handle  with 
EXTREME  CARE 
This  volume  is  BRITTLE 
and  cannot  be  repaired 


Photocopy  only  if  necessary 


Handle  with 
EXTREME  CARE 
%his  volume  is  BRITTLE 
and  cannot  be  repaired 


Photocopy  only  if  necessary 

MPr  M  GERSTM 

Marcellus 

De  medicamentis  liber 


V^fu 


^s'  ^l^  «* 


^^w^^^^^wi^ 

^wfo 

5^^^^^^^^ 

^^ 

^^^^^P^ 

^^ 

^^^a 

« 

MPr 


t.'.  _ 


MARCELLI 


DE  MEDICAMEOTIS 


LIBEE. 


EDIDIT 


GEORGIUS   HKLMBEICH. 


PRE^cRVATiON 
SfcRVICES 

DATE m^.1^:^^ 


LIPSIAE 

IN   AEDIBUS   B.  G.  TEUBNERI. 
MDCCCLXXXIX. 


AVAILABie 


LrPSIAE:  TYPIS  B.  G.  TE0BNEEI. 


PRAEFATIO. 


Marcelli,  quem  vulgo  vocant  empmcum,  de  medica- 
mentis  liber  uno,  quod  equidem  sciam,  codice  nobis  traditus 
est,  Laudunensi  420  (antea  326).  Qui  membranaceus, 
foliorum  CLXXXXVIIII,  saeculo  VIIII  optime  scriptus 
{cf.  Catalogue  gencral  des  manuscrits  des  hibliotheques  pu- 
hliques  des  departements  tom.  Ip.  223),  non  integer  pervenit 
ad  nostram  aetatem.  Initium  eius  nunc  est  a  verbis: 
Incipiunt  epistulae  diversorum  de  qualitate  et  ohservatione 
medicinae.  Largius  Besignatianus  filiis  suis  salutem  d.  (p.  4 
huius  editionis).  Desiderantur  igitur  index  capitulorum, 
Marcelli  epistula  ad  filios  data,  tres  disputationes,  quae 
suut  de  mensuris  et  ponderibus  medicinalibus,  duae  Latine, 
tertia  Graece  scriptae.  Qua  iactura  primi  quaternionis 
vel  ternionis  factum  est,  ut  hodie  nusquam  in  codice  Mar- 
celli  nomen  reperiatur,  ob  eamque  causam,  ne  codex  esset 
anonymus,  vir  doctus  recentioris  aetatis  in  margine  primi 
folii  scripsit:  Vindiciani  medicina  eademque  vocabula  in 
tergore  libri  litteris  aureis  impressa  sunt.  Sed  non  solum 
initium,  verum  etiam  finis  codicis  temporum  iniuria  interiit, 
desinit  enim  in  vocabulis:  Spinam  ex  pede  vel  quacumque 
corporis  parte  (c.  34,85  p.  356  h.  ed.).  Quam  iacturam 
extremis  duobus  quaternionibus  amissis  contractam  esse 
inita  ratione  facile  colligitur.  Sed  ne  ceteri  quidem  qui 
ab  initio  fuerunt  codicis  terniones  vel  quaterniones  nobis 
servati  sunt;   desunt   enim  hodie  quaterniones  V  et  VIII 


—     IV     — 

(=  p.  41,23—52,29  et  p.  75,1—86,35  h.  e.),  terniones  XVII. 
XVIII  (=  p.  177,20-195,31  h.  c).  XXII  (=  p.  227,2— 
237,10  h.  e.),  quaterniones  XXXII.  XXXmi.  XXXV 
(=  p.  335,3—345,12.  356,7—384  h.  e.).  Post  detrimen- 
tum  codicis  tam  grave  priores  qnaternionum  numeri  plurimi 
rasura  ita  mutati  sunt,  ut  etiam  nunc  qui  antea  fuerint 
perspici  possit.  Item  foliorum  numeri  recentiore  aetate 
damni  ratione  non  habita  adiecti  sunt. 

Postquam  quae  perierint  codicis  partes  exposui,  non 
alienum  esse  videtur  dicere,  quae  servatae  nobis  sint  re- 
liquiae.  Supersunt  quaterniones  II.  III.  IIII  =  fol.  1 — 24, 
ternio  VI  =  fol.  24—30,  quaternio  VII  (nunc  VI)  = 
fol.  30—38,  ternio  VIIII  (nunc  VIII)  =  fol.  38—44, 
quaternioX  (nuncVIIII)  =  fol.44— 52,  ternio  Xl(nuncX) 
=  fol.  53—58,  quaterniones  XII.  XIII  (nunc  XI.  XII)  = 
fol.  58—74,  ternio  Xlin  (nunc  XIII)  =  fol.  74—80,  qua- 
terniones  XV.  XVI  (nunc  Xmi.  XV)  =  fol.  80—96,  qua- 
terniones  XVIIII-XXI(nunc XVIII— XX)  =fol.  96-120, 
quaterniones  XXIII— XXV  (nunc  XXII— XXmi)  =  fol. 
120—144,  quaternio  XXVI  (nunc  XXV)  =  fol.  144—151 
(quintum  huius  quaternionis  folium  exsectum  est),  quaternio- 
nes  XXVII— XXXI  (nuBC  XXVI— XXX)  =  fol.  151-191, 
quaternio  XXXIII  (nunc  XXXH)  =  fol.  191—199. 

Hunc  codicem  ipse  quanta  potui  diligentia  contuli 
lectionisque  varietatem  selectam  neglectis  rebus  ortho- 
graphicis  et  vitiis,  quae  vulgo  in  codicibus  inveniuntur, 
verborum  contextui  subieci.  De  eo  primus  disputavit  Valen- 
tinus  Eose  in  Hermae  vol.  VIII,  30.  Quod  autem  hic  vir 
doctus  Marcelli  editionem  principem,  quam  curavit  lanus 
Cornarius  Basileae  a.  1536,  ex  illo  expressam  esse  censet, 
fallitur.  Nam  et  omittit  codex  vocabula  quaedam,  quae 
Comarius  ex  alio  libro  manu  scripto  addidisse  putandus 
esset  —  sed  verisimile  non  est  illum  pluribus  codicibus 
usum  esse  —   et  exhibet  nonnulla,  quae  apud  Cornarium 


i 


_      V      — 

non  extant.  Desunt  in  codice  e.  c.  haec:  p.  39,31  et  septima, 
55,11  nifae,  55,32  tritam,  57,31  vel  collisiones,  90,33  aeris 
usti  XS,  146,16  Ungularum  —  medetur,  267,14  faeni  graeci 
hene  mundati  et  loti  quartarium  et,  282,33  hordei,  288,32 
aqiiae  anethinae  cyathos  tres  et,  290,25  ex  vino,  306,24 
sagapeni  XIIII,  gummis  5IIII,  artemisiae  suci  X IIII. 
Exhibet  codex,  cum  in  Cornarii  editione  desiderentur,  haec : 
p.  265,3  seminis  —  I,  petroselini  Macedonici  —  I,  p.  300,26 
Scillae  albae  usque  ad  p.  303,17  de  stomacho  corrupto. 
Quae  cum  ita  sint,  exordium  capitis  XXVIIII  in  editione 
principe  aliud  est  atque  in  codice.  His  causis  motus 
Cornarium  alio  codice  usum  esse  existimo,  sed  non  ne- 
gaverim  illum  Laudunensi  libro  fuisse  simillimum. 

Cornarii  textum  receperunt  Aldus  (Medici  antiqui. 
Venet.  1547)  et  Stephanus  (Medicae  artis  principes 
1567). 

Scripsi  Augustae  Vindelicorum 
mense  Septembri  1889. 

G.  H. 


Signa  ponderum  medicinalium. 


5   =  denarius. 
—  =  uncia. 
£    =  semuncia. 
^  =  scripulus. 
A  =  victoriatus. 
S   =  semis. 
^  =  sextarius. 


MARCELLUS  VIR INLUSTER  EX  MAGISTRO  OFFICIORUM 
THEODOSII  SEN.  FILIIS  SUIS  SALUTEM  D. 


Secutus  opera  studiosorum  virorum,  qui  licet  alieni  i 
fuerint  ab  institutione  medicinae,  tamen  huiusmodi  causis 
curas  nobiles  intulerunt,  libellum  hunc  de  empiricis  quanta 
potui  sollertia  diUgentiaque  conscripsi,  remediorum  physi- 

5  corum  sive  rationabiUum  confectionibus  et  adnotationibus 
fartum  undeunde  coUectis.  Nam  si  quid  umquam  congruum 
sanitati  curationique  hominum  vel  ab  aUis  conperi  vel  ipse 
usu  approbavi  vel  legendo  cognovi,  id  sparsum  incondi- 
tumque  coUegi  et  in  unum  corpus  quasi  disiecta  et  lacera 

10  Aesculapius  Virbii  membra  conposui.    Nec   soKim   veteres  2 
medicinae   artis   auctores  Latino    dumtaxat  sermone   per- 
scriptos,   cui  rei  operam  uterque  Plinius   et  Apuleius  et 
Celsus  et  ApoUinaris  ac  Designatianus  alUque  nonnulli  etiam 
proximo  tempore  inlustres  honoribus  viri,  cives  ac  maiores 

15  nostri,  Siburius,  Eutropius  atque  Ausonius,  commodarunt, 
lectione  scrutatus  sum,  sed  etiam  ab  agrestibus  et  plebeis 
remedia   fortuita  atque  simplicia,   quae   experimentis  pro- 
baverant,  didici.   Quorum  vobis  copiam  labore  nostro  vigUi-  3 
aque  faciendam,  fiUi  dulcissimi,  pro  necessitate  infirmitatis 

20  humanae  piissimum  duxi,  orans  primum  divinam  miseri- 
cordiam,  ne  vobis  vestrisque  experiendi  huius  UbeUi  ne- 
cessitas  uUa  nascatur,  tum  si  qua  fuerit  prospiciendae 
salutis  et  tuendae  valetudinis  causa,  gratulemini  super  hac 
re  labori  studioque  nostro,  quod  vobis  absque  medici  inter- 

ex  magistro  officiorum  Pithoeus:  ex  magno  officio  Cornarms. 

MABCEIjLUS,  BD.   HEI/MBEICH.  1 


4  cessione  opem  necessariam  curationemque  praestabit.  Cuius 
scientiae  beneficia  vice  mutua  caritatis  humanae  cum  omni- 
bus  infirmis,  amicis^  notis  ignotisque,  immo  vero  cum  ad- 
venis  magis  et  pauperculis  communicare  debetis^  quia  et 
deo  acceptior  et  homini  laudabilior  misericordia,  quae  aegro  5 

5  hospiti  ac  peregrino  egenoque  defertur.  Moneo  sane^  si  qua 
fuerint  paranda  medicamina,  ne  absque  medico  aut  incurio- 
sius  conponantur  aut  indiHgenter  habeantur.  Nam  licet 
attentissime  species  et  mensuras  specierum  remediis  qui- 
busque  adscripsero  et  ipsarum  mensurarum  notas  vel  pon-  10 
derum  qualitates  secundum  Graecam  traditionem  et  medi- 
corum  veterum  consuetudinem  seorsum  libello  huic  inse- 
ruero  et  non  sohim  Romana,  sed  etiam  Graia  expositione 
digessero,  tamen  e  re  est,  ut  haec  eadem  cum  peritioribus 
conferantur  ac  saepius  retractentur  et  quae  confecta  fue-  15 
rint  vel  parata  medicamina  sub  signacuHs  semper  habean- 
tur,  ne  aut  casus  incidat  aut  mahgnitas  alicuius  obrepat, 
quae  benivole  et  sincere  parata  corrumpat,  sitque  de  re- 
medio  venenum    et   de    sahibritate   pernicies   culpeturque 

6  medicina,  cum  peccarit  incuria.  In  summa  me  haec  20 
benigne  parasse  et  tamen  super  his  monuisse  sufficiet,  vos 
perinde  sanitati  vestrae  atque  opinioni  meae  consuluisse 
conveniet.  Epistulas  quoque  eorum,  quorum  studium  aemu- 
latum  me  esse  scripsi,  huic  operi,  ne  quid  deesset,  ad- 
ieci,  quarum  lectio  et  incitare  vos  ad  necessariam  cogni-  25 

7  tionem  et  instruere  poterit  ad  sahitem.  VersicuHs  quoque 
hisimus  migmatum  et  specierum  digestione  compositis^  non 
quod  sit  dignum  aHquid  in  carmine^  sed  ut  lectorem  scru- 
tatoremque  huius  operis  et  poema  peUiciat  et  exoptatio 
blanda  conciHet.  Quod  opuscnhim  in  infima  parte  huius  30 
codicis  coUocavi,  et  ut  sermone  nostro  opera  haec  sol- 
lertia  nostra  composita  claudantur  et  nugas  nostras  multi- 
plex  foHorum  celet  obiectus. 


De   mensuris   et  ponderibus  medicinalibus  ex 
Graeco  translatis  iuxta  Hippocratem. 

Uncia  habet  drachmas  numero  VIII,  scripula  XXIIII. 
Mina  habet  libram  I  uncias  II.  Cheme  habet  sicut  drachma 
^  III.  Obolos  habet  denarius  VI.  Cotyla  [hemina]  facit  ace- 
tabula  sive  oxybapha  IIII.     Olyscion  facit  heminae  partem 

5  seplimam,  quod  facit  —  I  et  drachmas  II.  Cotylus  habet 
—  IIII,  quod  facit  cyathos  II  et  coclearia  VI.  Item  cotylus 
triunciarius  habet  heminae  tertiam  partem.  Tetrobolon  est 
quarta  pars  heminae.  Choenix  sextarii  duo  sunt.  Stater 
est  quod  metitur  drachmas  IIII,  est  autem  quanta  semuncia. 

10  Denarius  est  argenteus  drachma  I,  quod  facit  ^  III.  Victo- 
riatus  denarius  dimidia  pars  drachmae  est.  Obolus  minor 
drachmae  sexta  pars  est.  Cyathus  pars  octava  sextarii,  sed 
ad  pondus  drachmarum  pars  decima  est.  Coclearium  di- 
midia  pars  drachmae  est.    Tetrassarius  semuncia  est. 

Item  de  ponderibus  et  mensuris  medicamentorum 
ex  libro  XXx  Plinii  historiarum  naturalium. 

15  Drachma  Attica  denarii  est  argentei  pondus.   Drachma 

eadem  habet  in  pondere  obolos  VI.  Obohis  habet  chalcos  X. 
Cyathus  pendet  drachmas  X.  Acetabulum  quod  dicitur 
habet  heminae  quartam  partem.  Hemina  habet  drachmas 
numero  LX.   Mna,  quam  nostri  minam  vocant,  pendet  drach- 

20  mas  Atticas  centum. 

Mensuras  quoque  ipsas  Graecorum  de  medicinalibus 
ponderibus  addidimus,  quae  sequenti  pagina  continentur, 
ut  in  huiuscemodi  rebus,  si  visum  fuerit,  de  fonte  quod 
aiunt  ipso  petatur  auctoritas. 

Tli^X  (jbixQcov  y,(xi  (Stad^iioSv. 

'H  ^va  sxEi  okKccg  q^%  tj  Xltqu  e%EL  ovyytag  t§\  fj  ovy- 
yia  e%EL  olKag  7}\  rj  oXKrj  e%SL  yQafifiara  y\  xo  yQa(ji(jLa  e%BL 
o^oXovg  /3',  (    6§oXbg  eyzL  nsQaxLa  d',  xb  zsQaxLov  sxel   ^aX- 

1* 


Kovg  §'.  'O  (iidt[xvog  eiel  rniUKta  l§\  xo  ^^lb%xov  s%eL  ^ovg  j3', 
6  %ovg  £2£L  %OLVLKag  /3',  97  %olvl^  k'%SL  notvXag  6',  rj  KOtvkrj  e%BL 
ri(iLie6tov  «',  t6  xqv^Xlov  de  notvXr)  e6tlv  ^AttLKT],  tb  6'^v^aQpov 
6e  xetaQtQv  e6tL  %otvXr]g^  0  KvaO^og  BKtov  iatl  KotvXrjg,  "H  %^{Ji7i 
ayeL  oXzrjv  (iCav.  'H  ^EXXrjVLKrj  %otvXr)  tov  iXalov  e%eL  X^  a\  l 
6e  U^trjg  X*  /3',  6  de  itaXLKog  ^iatrjg  X^  a'  3.  ^fjXov  ovv  otL  Kal 
rj  kaXiKrj  KOtvXrj  e%eL  I»  ■9'',  rj  dh  'AXe^avSQLvri  zotvXrj  iXaiov 
(jiBv  e%£L  F  rj',  OLVov  de  f»  -O-', 
To  KSQaiiLOv  e%eL 


iXaiov 

OLVOV 

(liXLtog 

\'o^' 

\'7t 

\'  Q% 

To  %6yyL0v  e%BL 

X^  &' 

\'  L 

\Ub 

0  ^iatfjg  £%EL 

F  Lrj' 

XI  a'  F  7] 

\'§'S 

'H  %otvXf]  e%eL 

F^' 

r^  L 

\'  a  F  / 

'0  Kvad^og  e%eL 

Fa  5 

F  a'  5  yq.  d' 

F/3'S. 

Epistulae  diversorum  de  qualitate  et  observatione 
medicinae. 

Largius  Designatianiis  filiis  suis  salutem  d. 

Legi  antehac  Hippocratis  Coi  epistulam,  medicinae 
auctoris  vel  peritissimi,  quam  de  tuenda  valetudine  ad 
Antiochum  regem  scripsisse  fertur;  cuius  quia  praecepta 
et  monita  vobis  ad  salutis  custodiam  nota  cuperem,  col- 
legi,  ut  potui;  quidquid  seriem  eius  continere  memineram,  5 
eamque  ore  Romano  interpretans  scripsi.  Cavi,  fateor,  ne 
ad  verbum  verba  transferrem,  quo  minus  pleraque  lingua- 
rum  diversitate  congruerent,  si  parum  ponderls  in  signi- 

Incipiunt  epistulae  diversorum  de  qualitate  et  observatione 
medicinae.  Ab  his  verhis  codex  Laudunensis  incipit. 

1  ante  hanc  2m.  2  valetitudine  Im  valititudine  2m. 
5  serie.        6  more  littera  m  supra  lineam  addita.        cave. 


ficationibus  veris  fieret;  itaqiie  explicandae  rei  adversus 
obscuritatem  consului.    Igitur  epistula  talis  est. 

Antiocho  regi  Hippocrates  Cous  salutem  d. 

Eam  te  in  hoc  regnandi  munerc  et  culmine  reputans  1 
sustinere  personam,  ut  rex   magnus  vitam  multis  utilem 

5  in  longum  provehere  debeas,  simul  ingenlem  providentiae 
tuae  metiens  curam,  qua  experientissimus  rerum  mathesim 
quoque  prime  adeptus  es,  convenire  talibus  regaUs  peri- 
tiae  studiis  arbitratus  sum  domesticam  quoque  tuendi  cor- 
poris  et  procurandae  valetudinis  scientiam;  super  cuius  ob- 

10  servationibus  ad  te  scribendum  putavi,  ut  et  quibus  causis 
morbi  existerent  et  quibus  praenoscerentur  indiciis  et  quali- 
bus  inter  exordia  perimerentur  medellis  ostenderem.  Nam 
fere  ut  caeli  turbulenta  tempestas  numquam  nisi  praeceden- 
tibus  solet  signis  ingruere,  ita  corporum  inminentia  pleraque 

15  incommoda  ortus  proprii  significatione  monstrantur.  Spon- 
deo  autem  pro  ingenita  docilitate^  qua  nostram  quoque  super 
his  rebus  sollertiam  probas,  monitis  meis  auscultantem  posse 
te  reliquum  vitae  tempus  firma  valetudine  et  plena  incolu- 
mitate  producere.    Corporis  igitur  humani  fit  a  nobis  qua-  2 

20  driperlita  divisio,  cuius  in  partibus  singulis  valetudinum 
moderatio  continetur.  Sunt  autem  partes  hae:  cum  capite 
oris  sublimitas,  pectoris  latebra,  ventris  receptaculum,  sen- 
tina  vesicae.  Si  capiti  igitur  eveniat  incommodum,  aut 
tenebrae  offunduntur  aut  cietur  dolor  aut  onusta  quasi  pon- 

25  dere  supercilia  sentiuntur  aut  fit  temporum  pulsus  adsi- 
duus  aut  tumescentibus  mane  oculis  cahgat  adspectus  aut 
aures  tinniunt  et  accepto  quodam  inlerius  tumultuantur 
sono.  His  ergo  signis  existentibus  caput  est  purgatione 
curandum,  sed   super  huiusmodi    tamen    leviore    medella, 

30  hysopi  vel  origani  Indici  coma  iniecta  defruto  sive  mulsae, 

7  primae.         9  valetudinis  Im  valitudinis  Sm.        15  pro- 
prii  Stephanus:  propriis.  17  abauscultatem.  18  valetu- 

dine  Im  valit.  2m.  20  valitudinum.  21  com  Im  cum  3m. 
22  latera  littera  h  erasa.  24  offenduntur  ex  offunduntur  corr. 
26  tumiscentibus  Im.        30  ysopi.        sive]  sibi        mulsa. 


quae  septem  vel  plusculis  diebus  maceralur.  De  quo  liquore 
postmodum  coagitato  atque  colato  tepido  heminae  dimi- 
dium  aut  ampliorem  modum  gargarizari  oporlet  die  calido 
vel  sereno^  ita  ut  resupinato  ore  faucibus  liquor  ille  con- 
tineatur  aliquantulum  et  agitetur  alterna  vice  idque  sae-  5 
pius  fiat,  donec  heminae  dimidium  consumatur  vel  cum 
flegmate  proiciatur.  Sed  haec  ieiuno  adhibenda  curatio  est, 
qua  nulla  capiti  levior  aut  commodior  reperietur.  Hoc  re- 
medium  qui  neglexerit  et  indiciis  supra  scriptis  non  oc- 
currerit,  necesse  est  sentiat  aut  oculorum  vitia  aut  ulcera  lo 
intus  auribus  erumpentia  aut  strumas  in  confinio  colli  aut 
pulsus  cerebri  aut  suffocationem  aut  circa  guttur  anginam 
aut  uvae  destillationem,  glandulas  quoque  patietur  et  tabem 
fluentium  capillorum  et  ulcera  per  caput  effervescentia  do- 
3  loremque  dentium  creberrime.  Quod  si  a  pectore  morbus  15 
minatur,  qui  esse  simplex  et  non  violentissimus  solet,  his 
praesentitur  indiciis.  Primum  pectoris  sudor  intimus  testa- 
tur  aestum  stomachi  laborantis,  splen  erit  quasi  distensus 
et  eminens,  sputamenta  fellita,  scapulae  cum  lateribus  grava- 
buntur  et  inproviso  dolore  marcescent,  adsiduae  oscita-  20 
tiones  ora  diducent,  inportunae  vigiliae  somnos  fugabunt, 
artatus  spiritus  siti  nocturna  maxime  inardescet,  experge- 
factis  mens  erit  tristis  et  nubila^  post  soporem  totius  paene 
corporis  pulsus,  tremor  in  brachiis  vel  in  manibus,  sicca 
etiam  tussis  quatiet  infirmum.  His  igitur  sapienter  occur-  25 
ritur,  si  consuetudo  fiat  sine  ullo  medicamine  post  cenam 
vomendi.  Utile  autem  est  etiam  ieiunum  vomere,  magis 
enim  umor  noxius,  qui  stomacho  insiderit,  egeritur.  Itaque 
qui  mane  vomiturus  est,  debet  minutatim  rafani  radices 
manducare  easque  vel  sucum  earum  transmittere,  cardamum  so 
quoque,  id  est  nasturcium,  sed  et  sinapi  et  erucam  devorare 
et  aquam  deinde  tepidam  superbibere  et  digito  vomitum 
provocare.    Qui  ista  contempserit,  erit  his  obnoxius  vitiis: 

1  vel  om.        2  tepide.       eminae.       3  amplius.        7  fleo- 
mate.         20  marciscent  Im  marcescent  2m.  21  deducunt. 

22  siti  Im  sitis  2m.       inardescit.        28  umor  Im  humor  2m. 
insiderit  Im  insederit  3m.        31  sinape. 


-     7     - 

pulmonis  labore  vexabitur,  frenesim  sustinebit,  atrae  bilis 
infesta  commotio  ad  usque  vesani  eum  furoris  periculum 
trahet,  iactabitur  febribus  acutis',  inops  somni  agitabitur 
perniciosis  vigiliis.  Si  quando  autem  niorbus  a  ventre  mo-  4 
5  litur,  qui  et  ipse  multiformi  grassatur  incommodo,  haec 
signa  praemittit:  torquetur  alvus  et  correptos  cibos  in- 
moderatis  fluoribus  fundit,  potus  in  amaritudinem  vertitur, 
membrorum  omnium  existunt  dolores  causa  latente  gras- 
santes,  fervet  nimiis  ruboribus  corpus  et  acutis  atque  occul- 

10  tis  febribus  inardescit.  Adversum  haec  venter  est  moliien- 
dus  sine  grandi  cura  aut  gravi  medicamento.  Nam  qui  lapatho 
vel  mercuriali  herba  usus  fuerit,  commode  alvum  temperabit. 
Si  parum  proficiet  hae^  medella  et  supra  dicta  indicia  per- 
severabunt,  decoctus  urticae  sucus  potui  dabitur.    Utihter 

15  accipiuntur  et  cymae  caulium  multa  aqua  vehementer  ex- 
coctae,  etiam  brassicae  umor  melle  admixto  et  asperso  sale 
temperatus  bibi  debet  ad  heminarum  quattuor  modum.    Qui  5 
haec  adhibere  cessaverit,  his  patebit  iniuriis,  ut  aut  ciliacus 
fiat  aut  meatibus  ruptis  inmoderato  ventris  fluore  vexetur. 

20  Hinc  dysinteria  oritur  et  iliacus  morbus  et  ad  superiora 
fimus  redundans  vomitus  et  empneumatosim  faciet.  Hinc 
sciae  passio  erit  dolorque  coxarum,  apoplexis  etiam  his 
originibus  existet;  hinc  et  sanguinis  per  interiores  meatus, 
id  est  per  liaemorrhoidas,  fluor  multus  emanat.  ArtJculorum 

25  quoque  morbus,  quem  Graeci  arthritim  vocant,  istinc  cre- 
atur.     Cum  vero  ex  vesica  inminet  origo  vitiorum  et  ipsa  6 
non  minus  causis  pluribus  nocens,  his  significationibus  in- 
tellegitur.    Inflatio  vesicae  adest,  solet  enim  in  eam  multus 
ex  alvi  meatu  ventus  inmitti,  inde  adsidua  ructatio,   inde 

30  incontinentes  crepitus  egeruntur,  inde  gravis  somnus,  inde 
urina  sordida  et  diri  odoris  egeritur  et  circa  genitalia  tumor 
surgit.    His  ergo  animadversis  tali  erit  subveniendum  me- 

1  atrae]  adtrahi.  3  acutis  om.         13  medella  Im  me- 

dela  2m  in  ras.  17  bibi  Im  bibere  2m.  hunc  (supra 

Uneam)  modum.      18  ciliacus.      20  orietur  Stephanus.      21  en- 
pneumatisin.  faciet  Im  ficiet  2m.  22  scie  Im  scietica 

2m.     24  aemorrhoidas.     25  arctrisim.      28adestom.      enim  om. 


della:  Feniciili  et  apii  radices  vino  condito  veteri  et  odo- 
rato  inicies,  et  cum  se  haec  confusa  maceraverint,  cum 
vini  cyathis  duobus  tantundem  miscebis  aquae  calidae  et 
ieiuno  potui  dabis.  Praeterea  radicis  asparagi  sucus  cum 
vino  mixtus  optime  sumitur,  sed  et  ciceris  albi,  non  arietini  5 

7  decocti  sucus  accipitur.  Ex  hac  valetudine,  nisi  in  exordio 
curatio  adhibita  fuerit,  per  urinae  difficultatem  et  hydrops 
nascitur  et  dolor  iecoris  et  vitia  renum  et  stranguria  ve- 
sicae,  ventrem  molestissimi  dolores  vexabunt.   Haec  sunt  de 

8  praenoscendis  praeveniendisque  morborum  causis.    Addidi  lo 
etiam,   quibus   et  quatenus  per  anni  circuium   pro   tem- 
porum  vicissitudine  observatis  incolumitas  custodiatur.    Ab 
hieme   igitur  sakibrius   fiet  exordium.    £x   die   VIII  Kal. 
lanuar.    corporibus    umor    adcrescit    usque    veris    aequi- 
noctium,  quod  incipit  VIII  Kal.  April.    Hoc  ergo  tempore  i5 
utendum  calidissimis  cibis  et  optimis,  vino  aliquatenus  in- 
dulgendum,  usus  etiam  venerius  minime  respuendus.     Ex 
aequinoctio    incipit    phlegma   crescere,    id    est    concretus 
umor   et   frigidus,  usque   in   ortum  pleiadum,  qui  incipit 
pridie  idus  Maias.    Ergo  tum  adhiberi  convenit  bene  odo-  20 
ratos,  sed  et  acres  cibos.   Exhinc  sanguis  ardentior  febribus 
augmenta  suppeditat  nec  minus   umor  obbibitur  usque  ad 
aestivi  temporis   commutationem,   quae   ab   VIII  Kal.  lul. 
inchoatur,  a  quo  die  venere  abstinendum  ieiunandumque. 

9  Ab  octavo  enim  Kal.  lul.  aestiva  progressio  incrementa  fellis  25 
exsuscitat  usque  in  autumni  aequinoctium,  quod  est  VI  Kal. 
Octobris.  Erit  igitur  utendum  acutis  et  sapidis  et  bene 
olentibus  cibis,  parcius  ieiunandum  et  venerio  usu  ab 
VIII  Kal.  lul.  certe  per  dies  XII  penitus  abstinendum.  Post 
autumni  aequinoctium,  id  est  post  diem  VI  Kal.  Octobres,  so 
acres  biles  vires  et  augmentum  sortiuntur  in  occasum 
pleiadum,  qui  est  IIII  idus  Novembris,  umores  etiam  gra- 
ves  serpunt.    Erit  igitur  utendum  acidis  et  acribus  cibis, 

1  candito.  6  valetudine  Im  valitudine  2m.  9  ventre 
molestissimo.  14  humor,  item  19.  18  phleuma.  23  ab  scripsi: 
aa  (sic)  cod.,  ad  Cornarius.  24  supra  venere  add.  2m  a. 
27  acutis]  frigidis  Cornarius.         32  bumores  2m. 


—     9     — 

venere  quoque  abstinendum,  parcius  etiam  ieiunandum.  Ab 
hoc  rursus  tempore,  id  est  a  IIII  idus  Novembres,  sanguis 
deficit;  congruit  igitur  levioribus  cibis  uti,  vino  indulgere 
nec  usu  venerio  abstinere  in  VIII  Kal.  lanuar.,  ex  quo  in- 
5  cipil  tempus  hibernum.  Haec,  ut  dixi,  observans  incoUimi 
sospitate  vitae  spatia  transcurres  nec  ulla  indigebis  visi- 
tatione  aut  curatione  medicorum. 


Epistula  alia  eiusdem  Hippocratis  ex  Graeco 
translata  ad  Maecenatem. 

Quem  roganti  tibi  libell.im  promisi,  omni  cura  adhibita  l 
descriptum    misi,    ordinatissimum    tuae   sahitis   custodem, 

10  quem  debebis  tam  dihgenter  intueri  quam  scriptus  est. 
Ad  curationem  enim  corporis  tui  omnia  explorata  sunt, 
quae  cum  rerum  effectu  conperi  celeriterque  conplexus  sum. 
Intueri  ergo  omnem  medicinae  rationem  debebis.  Namque 
ego  dihgenti  cura,  hcet  summa  brevitate,  conprehendi  sin- 

15  gula   curationum  genera,  sicut  proxime  in  eo  hbeUo  feci, 
quem  Caesari  nostro  coram  te  tradidi:  quas  curationes  per 
temet  ipsum  aestimare  poteris^  sapientibus  enim  ratio  venire 
in  consihum  adsuevit.    Omne  itaque  corpus  hominum,  pe-  2 
cudum  ahtumque,  ex  quattuor  generibus  constat,  sed  prae- 

20  cipue  hominum:  cahdo,  frigido^  sicco  et  umido.  Frigido 
enim  continentur  viscera,  unde  spiramus:  calore  continetur 
anima,  qua  vivimus,  id  est  qua  vitam  sentimus.  Sicca  sunt 
ossa,  quae  vires  faciunt  ad  sustinendum  laborem:  umidus 
est  sanguis,  quo  ahtur  vita.   Per  omnia  enim  viscera  venae 

25  currunt,  quae  sanguinem  regunt.    Sanguis  animam,  anima 
vitam  sustinet,  spiritus  autem  aeris  est.    Ossa  nervis  mu- 
nita    virtutem   corpori   praestant.     Sanguis  cum   abundat,  a 
valetudinem  vitiat.     Ex  eo  nascitur  sanies,   quam  in  vul- 
neribus  sectis  videmus;  nascitur  et  pituita,  quae  nausiam 

1   a  add.  supra  lineam  ahte  venere  Sm.  6  vitae  om. 

20  humido,  item  23   humidus.  24  per  deest  litteris  paucis 

erasis.        omnia  enim]    ossa  et.        25  curant  Im  curunt  2m. 
28  vaUtudinem. 


—     10     - 

facit;  nascitur  etiam  bilis  acida  et  amara,  qiiae  dicitur  mater 
morborum.  Bilis  enim  cum  est^  concitat  calores.  De  pituita 
perfrictio  nascitur,  quae  facit  dolorem  intestinorum,  tor- 
siones  etiam  inflationemque,  quae  corpus  extenuat.  Sanguis 
autem  a  nimio  cibo  nimiaque  potione  incipit  abundare  et  5 
cruditate  conrumpitur.  Qui  cum  evagatur  extra  cursum 
naturae,  infert  aliqua  corpori  vitia,  et  in  quacumque  parte 
conruptus  incubuit^  fatigat  et  laedit.  Nam  sanguis  animam 
quoque  vitiat  et  inde  os  hominis  incipit  fetere.  Cum  cst 
ergo  integer  sanguis,  animam  sine  dubio  confirmat,  ut  possit  lo 
frigus  caloremque  fortius  sustinere.  At  cum  abundat  cum- 
que  calore  animae  conrumpitur,  fit  sanies;  tum  et  bilem 
alram  concitabit  et  calorem  interdum  ac  frigus  faciet  cor- 
porique  universo  languorem  animaeque  malum  odorem  vel 

4  anhelitum  faciet.  Quo  facilius  igitur  commodis  valetudinis  i5 
fruamur  et  incommoda  vitemus,  prognostica,  id  est  prae- 
currentia  vitia^  signis  naturalibus  cognoscamus  cognitaque 
emendemus^  ne  mortifera  fiant.  Quattuor  igitur  disponuntur 
corporis  partes,  cuius  origo  in  capite  est  et  thorace,  deinde 
venter  sequitur  et  vesica.    Ita  ergo  locorum  istorum  sin-  20 

5  ceras  notas  cognoscemus.  Hominis  sani  urina  mane  alba 
erit,  ante  prandium  rufa^  pransi  rursus  candida^  item  ante 
cenam  russea.  Nec  ego  tamen  necessitatem  prandendi  in- 
posui,  sed  magis  urinam  et  tempora  naturalia  ostendi.  Can- 
dida  enim  urina  debet  esse,  ubi  cruditas  non  est,  mane  25 
quieto  corpore,  deinde  motus  ipse  et  deambulatio  urinam 
turbat    excitatque    vesicam    ideoque   coloratior   fit.     Quod 

si  mane  urina  mutaverit  colorem,  ostendit  subesse  vitium 

6  infirmitatis,  quod  tamen  propriis  indiciis  intellegimus.  Cum 
enim  a  capite  morbus  oritur,  solet  capitis  dolor  conparere;  30 
tunc  et  supercilia  gravantur,  tempora  saliunt,  aures  sonant, 
oculi  lacrimant,  nares  repletae  odorem  non  sentiunt.  Cum 
ex  his  ergo  aliquid  accidit^  caput  purgari  oportet  hac  ra- 
tione.    Hysopi  aut  cunilae  bubulae   fasciculum   cum  aqua 

3  torsiones]  tortur  vel  tortus.       6  evagatur  scripsi:  evaca- 
tur  cod.  evacuatur  Cornarius.  12  anima  2m.  15  vale- 

tudinis  Im  valitudinis  2m.        30  compavere]  temperare. 


-    11    - 

defervefacies,  inde  aquam  ore  continebis,  sed  caput  calide 
tractabis,  ut  fluat  pituita.  Quod  si  quis  neglegit,  capiet 
epiforas  oculorum  aut  dentium  vel  aurium  dolorem,  Inter- 
dum  etiam  strumae  parotidesque  nascuntur  et  alia  vitia, 
5  quae  circa  fauces  cervicesque  oriri  solent;  item  destillatio 
aut  gravedo  narium  erit  et  interdum  ulcera  in  capite 
nascuntur  aut  etiam  capilli  defluunt.  Cum  autem  a  tho-  7 
race  morbus  nascitur,  incipit  caput  sudare  linguaque  fit 
crassior  aut  os  amarum  aut  tusillae  dolent.    Oscitatio  erit 

10  frequens  sine  somno  et  quiete^  torpor  membrorum,  animi 
dolor,  prurigo  corporis,  brachia  manusque  adsidue  intre- 
miscent  subitaque  tussis  ariua  et  inquieta  nascetur.  Ex 
his  ergo  cum  aliquid  acciderit,  vitabis  vitium  grave,  si 
vomueris   sive   ieiunus    sive  post   cenam    vel    in    baUneo. 

15  Plus  autem  prodest,  si  ieiunus  bilem  eieceris;  eam  enim 
dicimus  matrem  morborum.  Sed  qui  vomere  nolunt  vel 
non  possunt,  quia  stomacho  laborant,  decimo  quoque  die 
ieiunando  omni  cibo  se  abstineant:  quo  facto  vitium  grande 
vitabunt;   nam   frequenter   vomendo   solet   stomachus  con- 

20  rumpi.    Quod  si  a  ventre  morbus  orietur,  haec  erunt  signa:  8 
Venter  vertetur  atque  turbabitur  et  sentiet  crebros  dolores, 
cibus  et  potio  aniara  videbuntur,  genua  succident,  lumbi 
gravabuntur,   interscaplium  contrahetur  totumque   corpus 
particulatim  gravabitur,  tardabuntur  pedes,  pigra  fient  crura, 

25  renes  indolescent  et  post  haec  febriculae  incurrent.  His 
itaque  cognitis  prima  est  abstinentiae  utihtas.  Tum  etiam 
medicamentiS'  alvum  purgari  oportebit,  ut  grave  corpus 
levamentis  iuvetur.  Quod  si  morbus  maior  premere  vide- 
bitur,   adicies   alterum   diem   abstinentiae,   si  tamen  vires 

sopatientur:  sin  minus,  quam  levissimum  sumes  cibum,  ut 
ovum  sorbile  tantum  aut  aliquid  ovo  simile  accipias.  Hoc 
qui  neglegunt,  fiunt  cyliaci,  torminosi,  dysinterici,  etiam 
ex   eo   nascuntur  tertianae   et  quartanae,    fiunt  podagrici 

2   capeat  Im  capiat  2m.            8  nascitur  om.  incipit 

caput]  in  caput  additis  supra  lineam  cipit  syllaMs.  14  ba- 

lineo  Im,  nunc  i  littera  erasa  est.       28  videbuntur.  29  adi- 
cias.        30  levissime.         32  dissynterici. 


-     12     - 

cheragricique,  morbiis  etiam  articularis  hinc  accidere  solet. 
Quidam  etiam  fmnt  amentes^  quibusdam  etiam  sanguis 
erumpere  e  naribus  solet.  Oportet  ergo  occurri  tam  gravi- 
9  bus  malis  curatione  praedicta.  A  vesica  qui  nascuntur 
morbi  haec  dabunt  signa:  Pleni  videbuntur  et  cito  satu-  5 
rarl^  quos  gravabit;  sequentur  inflationes  ventris  et  cre- 
pitus  crebri,  videbuntur  oscitare  nec  oscitabunt,  sed  tantum 
os  diducent,  sequetur  totius  corporis  stupor  somnusque 
gravis  quasi  marcor,  fiet  urina  livida  et  vix  erumpens, 
tumescent  etiam  veretra,  inde  et  calculosi  fient.  Haec  vitia  lo 
sic  emendantur:  Fenicuhim  et  apium  vino  austero  made- 
facito  vel  etiam  earum  herbarum  radices  contere  et  ex 
vini  cyathis  duobus  et  tantundem  aquae  calidae  accipe 
adsidue  vel  dauci  semen  et  myrtum  ex  aqua  caUda  sume 
vel  cicer  album,  non  arietinum  madefactum  vino,  ut  supra  i5 
scripsi,  ebibe  vel  radicem  asparagi  vel  ervum  erraticum 
vel  serpulhim  decoque  eiusque  aquam  vino  mixtam  bibe. 
Quae  qui  neglegunt,  fiunt  hydropici;  sequitur  iis  iocineris 
et  renium  et  vesicae  dolor.  Fient  quoque  calculosi,  stran- 
guriam  tubi  sustinebunt  et  ventris  tumorem.  Intueri  20 
autem  oportet  aegri  vires,  quomodo  possit  sustinere  medi- 
cinam,  ut  ita  febri  et  cruditati  eius  adhibeatur.  Fiunt 
ergo  cataplasmata  adhibenturque,  quae  apta  sint  capiti, 
ventri,  vesicae,  cruditati,  frigori,  calori,  prout  tempus  ex- 
egerit.  Uti  autem  ad  haec  oportet  rosa,  aceto,  vino,  oleo  25 
irino,  Unguam  quoque  aegri  asperam  meUe  perfricari  vel 
mentae  foUo;  reliqua  diUgenti  medico  permittenda  sunt, 
10  quia  iuxta  morbos  debet  adhibere  medicinam.  Quoniam 
ostendi  corporis  sani  et  inbeciUi  notas  per  urinam  denun- 
tiari  et  adieci  curationum  consiUa,  nunc  et  conpositiones  30 
medicamentorum  adiciam,  unum  ne  nascantur  corpori  vitia, 
aUerum  ut  emendatio  sanitatem  reducat.  Adversus  autem 
omnes  inpetus  morborum  duo  sunt  remedia  certissima: 
primum  est,  decimo  quoque  die  ut  te  abstineas  a  cibo  et 

1   cheragriqne  morbos.  3   e]  a.  8  deducent. 

sequitur.      13  cyatis.      19  stranguria.      34  prima.      ut  te]  uite. 


—     13     — 

potione,  deinde  postero  die  laveris  ciboque  firmo  iitaris, 
qua  re  et  observatione  efficieS;  ne  quid  omnino  vitii  cor- 
pori  tuo  accidat  et  perpetua  sanitate  sis  tutus.  Est  et 
potio  salubris,  quae  omne  corporis  vitium  elimat  et  vale- 

6  tudinem  confirmat.  Eius  potionis  iam  tecum  habes  conposi- 
tionem;  per  annos  enim  conplures,  amicissime  Maecenas, 
cum  Caesare  nostro  pariter  nos  morari  meministi,  quo 
tempore  haec  observando  numquam  in  ullum  corporis 
languorem  incidisti,  quo  tempore  nec  nostrum  Augustum 

10  quicquam  molestioris  incommodi  passum   esse  nosti.    Ita  11 
enim  me  tecum  habebis,   sj   libellum  meum  legendo  sae- 
pius  tractaris,  qui  plenius  tibi  me  absente  praestare  con- 
silium  in   omnibus  poterit.     Terenti  Euelpisti   in   ultimo 
libello  leges  dynames  herbarum,  quas  ut  crescentibus  nume- 

15  ris  lunae  observes,  dum  tolUs  et  conponis,  curato.  Si  ita 
non  feceris  et  ad  deminutionem  lunae  sustuleris,  minus 
valebunt.  Ipsum  eliam  mare  per  hmam  augeri  et  minui 
scimus,  cerebra  etiam  hominum  augentur  crescente  luna. 
Cum  autem  minuitur    luna,  una  quaeque   res  deminutio- 

20  nem  sentit.  Quod  Hcet  recognoscas  ex  his,  quibus  cotidie 
uteris,  tamen  et  per  me  admonitus  scies  omnibus  et 
minui  augmentum  et  augeri  per  lunam.  Quod  si  ita  est, 
in  herbis  quoque  legendis  conponendisque  medicamentis 
vim  eius  et  potestatem  nos  observare  debere  ne  dubites. 

Epistula  Plini  secundi  ad  amicos  de  medicina. 

25  Frequenter  mihi  in  peregrinationibus  accidit,  ut  prop-  1 

ter  meam  aut  meorum  infirmitatem  varias  fraudes  medi- 
corum  experirer,  quibusdam  viUssima  remedia  ingentibus 
pretiis  vendentibus,  aliis  ea  quae  curare  nesciebant  cupi- 
ditatis   causa    suscipientibus;    quosdam  vero    conperi  hoc 

30  genere  grassari,  ut  languentes,  qui  paucissimis  diebus  vel 
etiam  horis  possent   sanari,  in  longum  tempus  traherent, 

4  valetudinem  scripsi:  valitudine.  13  Euelpisti  scripsi: 
Velpisti.  16  deminutionem  Im  diminutionem  2m,  item  19. 
31  possent]  poss. 


—     14     — 

iit  et  aegros  suos  diii  in  reditii  haberent  et  saeviores  ipsis 
morbis  existerent.  Quapropter  necessarium  mihi  visum  est, 
undique  valetudinis  auxilia  contrahere  et  vehiti  in  brevia- 
rium  colUgere,  ut  quocumque  venissem  <(possem)>  eiusmodi 
insidias  vitare  et  hac  fiducia  securior  iter  ingredi,  ut  5 
sciam,  si  quis  mihi  languor  acciderit,  non  facturos  medicos 
ex  me  vel  meis  reditum  nec  taxaturos  incommodorum  oc- 

2  casionibus  sanitates.    Ante  omnia  autem  puto  in  promptu 
habenda,  quae  subito  desiderata  difficillima  videntur  inventu, 
sicut  oleum  vetus.    Quod  si  ad  manum  non  erit,  celerrime  lo 
fieri   poterit.     Defervefactum   enim   vel  recentissimum   et 
odorem  et  vires  vetustissimi  praestat.    Et  si  forte  curatio 
exegerit  aquam  marinam  in  mediterraneo  quaeri,  sollici- 
tudini  locus  non  erit,  si  ita  prospiciatur:   duo  enim  salis 
sextarii  in  quattuor  aquae  sextarios  missi  temperatissimam  i5 
marini  Hquoris   copiam   facient.     Oxymeh  vero  facile  erit 
fieri,  si  duobus  cyathis  mellis  sextarius  aceti  addito  puleio 
et  salis  modico  contemperetur.    Polenta  autem  hoc  modo 
fiet:    Hordeum  aqua  perfusum  una  nocte  siccatur,  deinde 
ad   XX  libras  hordei  adiciuntur  ires   Hbrae  Uni  seminis,  20 
coriandri  sehbra,  saHs  acitabuhim;  timc  deinde  haec  mixta 

3  torrentur  et  mola  franguntur.  Omnibus  autem  curationi- 
bus  mel  optimum  est,  in  quo  apes  moriuntur,  et  lana 
sucida  ea  bona  est,  quae  de  ovis  collo  fuerit  adtonsa. 
Cinerem  avium  vel  aUorum  animalium  desideratum  sic  25 
fieri  oportet:  In  oUam  novam  mittitur  avis  aut  quodUbet 
aliud  animal,  quod  putaveris  exurendum;  quod  addito  oper- 
culo  circumlitoque  argiUa  in  furno  ferventi  torrebitur 
spiramento  permodico  facto.  Gargarizationes  vero  omnes 
calidae  utendae  sunt,  sicut  et  fomenta,  ut  medendi  ratio  30 
et  usus  ostendit. 

3  valetadinis  Im  valitudinis  2m.  4  possem  om.  6  hac  Im 
hanc  2  m.  fiduciam.  11  defervefactum  1  m  deferverefactum  2m. 
12  jpost  vires  add.  et  ut.  16  oxymeUi.  19  ordeum.  20  ad 
om.  21  acitabulum  Im  acetabulum  2m.  22  mole.  24  ad- 
tunsa.  27  quod]  usque  supra  lineam.  operculo  litteris 

co  supra  versum  additis.  31  Explicit  ep.  pHni  secundi  de 

medicina.     Incipit  aUa  ep. 


15 


Cornelius  Celsus  G.  lulio  Callisto  S.  D. 

Inter  maximos  quondam  habitus  medicos  Herophilus,  1 
G.  luli  Calliste,  fertur  dixisse  medicamenta  deorum  inmor- 
talium  manus  esse,  non  sine  ratione,  ut  mea  fert  opinio; 
prorsus  enim  quod  tactus  divinus  efficere  potest,  id  prae- 

5  stant  medicamenta  usus  experientia  conprobata.  Animad- 
vertimus  itaque  saepe  inter  deliberationes  contentionesque 
medicorum  auctoritate  praecedentium,  dum  quaeritur,  quid- 
nam  faciendum  aut  qua  ratione  succurrendum  sit  aegro, 
quosdam  humiles  quidem  et  «iioqui  ignotos,   revera  peri- 

10  tiores  vel,  quod  fateri  pudet,  longe  summotos  a  disciplina 
medicinae   et  ne  adfmes  quidem  eius   professioni  medica- 
mento  efficaci  dato  protinus  velut  praesenti  numine  omni 
doiore  periculoque  liberasse  aegros.    Quamobrem  spernendi  2 
sunt  quidem^  qui  medicinam  spoliare  temptant  usu  medi- 

15  camentorum,  forsan  non  a  medendo,  sed  a  potentia  effec- 
tuque  medicamentorum  ita  appellatam,  probandi  autem 
sunt,  qui  omni  modo  succurrere  periclitantibus  student. 
Ego  certe  ahquotiens  magnum  scientiae  consecutus  sum 
titulum  ex  usu  prospere  datorum  medicamentorum  multos- 

20  que  ex  eadem  causa  non  mediocrem  gloriam  tulisse  memini. 
Est  enim  haec  pars  medicinae  vel  maxime  necessaria^  certe 
antiquissima,  et  ob  hoc  primum  celebrata  atque  inlustrata, 
siquidem  verum  est  antiquos  herbis  ac  radicibus  earum 
corporis  vitia  curasse,  quia  timidum  genus  mortalium  inter 

25  initia  non  facile  se  ferro  ignique  committebat.    Quod  etiam 
nunc   plerique   faciunt,   ne   dicam   omnes,   et  nisi  magna 
conpulsi  necessitate  ipsius  salutis  non  patiuntur  sibi  fieri, 
quae  sane  vix  toleranda  sunt.     Cur  ergo  aliqui  excludant  3 
medicinam  de  usu  medicamentorum,  non  invenio,  nisi  ut 

30  detegant  inprudentiam   suam.     Sive   enim   nullum   experi- 

Seribonii  Largi  haec  est  epistula. 

1  condam  Im.  hierophilus,  6  conprobato.  12  no- 
mine  2m.  15  verha  forsan  non  a  medendo  sed  a  potentia 

effectuque  medicaraentorum  om.  16  appellati.  28  sane] 
sanis  Cornarius. 


-     16     — 

mentum  eius  generis  remediorum  habent,  merito  accu- 
sandi  sunt,  quod  tam  neglegentes  in  tam  necessaria  parte 
artis  fuerint,  sive  experti  quidem  sunt  eorum  utilitatem, 
denegant  autem  usum,  magis  culpandi  sunt,  quia  crimine 
invidentiae  flagrant,  quod  malum  cum  omnibus  animanti-  5 
bus  invisum  debeat  esse,  tum  praecipue  medicis^  quibus 
nisi  plenus  misericordiae  et  humanitatis  animus  est  secun- 
dum    ipsius    professionis    voluntatem,    hominibus    diisque 

4  omnibus  invisi  debent  esse.  Idcirco  ne  hostibus  quidem 
malum  medicamentum  dabit,  qui  sacramento  medicinae  lo 
legitime  est  obligatus;  sed  persequetur  eos^  cum  res  postu- 
laverit,  ut  militans  et  civis  bonus  omni  modo^  quia  medi- 
cina  non  fortuna  neque  personis  aestimat  homines,  verum 
aequaliter  omnibus  inplorantibus  auxilia  sua  porrecturam 
et  succursuram  se  pollicetur  nuIUque  umquam  nocituram  i5 

5  profitetur.  Hippocrates^  conditor  nostrae  professionis,  initia 
disciplinae  ab  iureiurando  tradidit,  in  quo  sanctum  est,  ut 
ne  praegnati  quidem  medicamentum,  quo  conceptum  ex- 
cutitur^  aut  detur  aut  demonstretur  a  quoquam  medico, 
videlicet  longe  praeformans  animos  discentium  ad  humani-  20 
tatem.  Qui  enim  nefas  existimaverint  spe  dubia  homines 
laedere,  quantum  scelestius  perfecto  iam  nocere  iudica- 
bunt?  Magni  ergo  aestimavit  nomen  decusque  medicinae 
conservare  pio  sanctoque  animo  quemque  secundum  ipsius 
propositum  se  gerentem;  scientia  enim  sanandi,  non  nocendi  25 
est  medicina.  Quae  nisi  omni  parte  sua  plene  excubat  in 
auxilia  laborantium,  non  praestat  quam  pollicetur  homini- 

6  bus  misercordiam.  Desinant  ergo,  qui  prodesse  adflictis 
aut  nolunt  aut  non  possunt,  alios  quoque  deterrere  ne- 
gando  aegris  auxilia,  quae  per  vim  medicamentorum  fre-  30 
quenter  exhibentur.  Etenim  quasi  per  gradus  quosdam 
medicina  laborantibus  succurrit.  Nam  primum  cibis  ratione 
aptoque  tempore  datis  temptat  prodesse  languentibus;  de- 
inde  si  ad  hos  non  responderit  curatio,  ad  medicamentorum 

3  artes  Im.  6  in  quibus  Cornarius.  13  hominis. 

14  prorectura  (ras.)  15  et  om.  17  ab]  ad.  19  aut 

detur]  audetur  Im  audietur  2m.        22  quanto  Cornarius. 


—     17     — 

decurrit  vim:  potentiora  enim  haec  et  efficaciora  qiiam 
cibi;  post  ubi  ne  ad  haec  quidem  cedunt  difficultates  ad- 
versae  valetudinis,  tunc  coacta  ad  sectionem  vel  ultimo 
ad  ustionem  venit.  At  Asclepiades,  maximus  auctor  medi-  7 
5  cinae,  negavit  aegris  danda  medicamenta;  quidam  enim  hoc 
mendacio  etiam  pro  argumento  utuntur.  Poteram  tamen^ 
si  verum  id  esset,  dicere:  Viderit  Asclepiades,  quid  sen- 
serit^  forsitan  non  omnino  in  hanc  partem  animum  intendit. 
Homo   sane   fuit,   qui  parum   feliciter   se  in  hoc   negotio 

10  gessit.  Itaque  non  deterreor  persona,  cum  rem  manifeste 
prodesse  videam.  Nunc  vero  cum  tam  inpudenter  quidam 
de  eo  mala  comminiscantur,  quid  possum  ultra  dicere, 
nisi  quodammodo  parricidium  ac  sacrilegium  eos  commit- 
tere,  qui  haec  dicunt?    Ilie  enim  febricitantibus  vitiisque  8 

15  praecipitibus  correptis,  quae  oxea  pathe  Graeci  dicunt^  ne- 
gavit  medicamenta  danda,  quia  cibo  vinoque  apte  interdum 
dato  remediari  tutius  eos  existimavit.  Ceterum  in  Ubro, 
qui  parasceuon,  id  est  praeparationum,  inscribitur,  con- 
tendit  ultimae   sortte  esse  medicum,   qui  non  ad   singula 

20  quaeque  vitia  binas  ternasque  conpositiones  et  expertas 
et  protinus  paratas  habeat.  Vides  ergo^  quam  non  placeat 
Asclepiadi  usus  medicamentorum?  cui  nisi  <(quis)>  plura 
ad  unum  quodque  genus  vitii  medicamenta  conposita  habeat, 
non  videtur  dignus  professione  medicinae.    Sed  ista  Hcentia  9 

25  nomine  tantummodo  medicorum  propter  quorundam  negle- 
gentiam  latius  processit.  Raro  enim  aUquis,  priusquam  se 
suosque  tradat  medico,  dUigenter  de  eo  iudicat,  cum  nemo 
ne  imaginem  quidem  suam  committat  pingendam  nisi 
probato    prius    artifici    per    quaedam    experimenta    atque 

30  electo  habeantque  omnes  pondera  ac  mensuras  exactas, 
ne  quid  errorum  in  rebus  necessariis  accidat,  videUcet 
quia  sunt  quidam,  qui  pUiris  aUa  quam  se  ipsos  aesti- 
ment.     Ob  quod  sublata  est  uni  cuique   studendi   neces- 

3  vaUtudinis.  4  at  om.         7  videri  (ras.)  quid  Ascle- 

piades.  10  rem]  re.  manifesta.  11  videor.  15  hoxye- 
pathe.  22  cui]  q;  quis  om.  25  negUgentiam.  30  ha- 
beatne  omnia  Cornarius. 

Maecellus,  ed,  Helmeeich.  2 


-     18     - 

sitas  et  noii  soliim  antiquos  auctores,  per  quos   consum- 
matur  professio,  quidam  ignorant,   sed  etiam  comminisci 

10  faisa  de  iis  audent.  Ubi  enim  delectus  non  est  persona- 
rum,  sed  eodem  modo  malus  bonusque  habetur,  disci- 
plinae  ac  sectae  observatio  perit,  quodque  sine  labore  5 
potest  contingere  idemque  dignitatem  atque  utilitatem  prae- 
stare  videtur,  id  unus  quisque  magis  sequitur.  Sic  ut  quis- 
que  volet,  faciet  medicinam.  Quosdam  enim  a  perverso 
proposito  nemo  potest  movere  et  sane  omnibus  permisit 
liberum  arbitrium  magnitudo  professionis  eius.  Multos  ita-  lo 
que   animadvertimus  unius    infirmitatis    sanandae    scientia 

11  medici  plenum  nomen  conseculos.  Nos  vero  ab  initio  rectam 
viam  secuti  nihil  prius  [in]  totius  artis  perceptione^  qua 
homini  permittitur,  iudicavimus,  quia  ex  hac  omnia  com- 
moda  consecuturos  nos  existimabamus,  non  medius  fidius  i5 
tam  pecuniae  aut  gloriae  cupiditate  quam  ipsius  artis 
scientia.  Magnum  enim  et  supra  hominis  naturam  duxi- 
mus  posse  aliquem  tueri  vel  reciperare  suam  et  unius 
cuiusque  bonam  valetudinem.  Itaque  ut  ceteris  partibus 
disciplinae,  ita  huic  quoque,  quae  per  medicamenta  vir-  20 
tutem  suam  exhibet^  curiose  institimus  eo  magis^  quod 
percipiebamus  in  dies  ex  usu  profectus  eius,  quos  inter- 
dum   supra   fidem    atque    opinionem    plurimorum    exliibe- 

12  bamus.  Sed  quid  ultra  opus  est  probare  necessarium  usum 
esse  medicamentorum,  praecipue  tibi^  qui  quia  percepisti  25 
utilitatem  eorum,  idcirco  a  me  conpositiones  quasdam 
petisti?  Ego  autem  memor  humanitatis  tuae  candorisque 
animi  tui,  quem  omnibus  quidem  hominibus  plenissime, 
mihi  etiam  peculiariter  praestas^  non  sokim  quae  desideras 
remedia,  verum  etiam  si  qua  alia  de  expertis  in  praesenti  30 

3  de  iis]   diis  Im  littera  h  supra  scripta.           6  idemque] 

et  in  quo.           dignitatis  a.  utilitatis.  7  post  videtur  cod. 

add.  utilitas,   Cornarius  aequalitas.  sic]  sed.           8  volet 

Im  vult  2m.              15  medios  fidios.  18   reciperare  Im 
recuperare    2m.            19    valetudinem    Im    valitudinem    2m. 

21  institimus  Im  instituimus  2m.  eo  om.          25  qui  Im 
quae  2m. 


-     19     - 

habui,  in  hunc  librum  contuli,  quem  ad  te  misi.  Cupio 
enim  medius  fidius  qua  possum  tuae  in  me  tam  perse- 
veranti  benevolentiae  respondere  adiutus  omni  tempore  a  te, 
praecipue  vero  istis  diebus.  Ut  primum  enim  potuisti,  non  13 
5  es  passus  cessare  tuae  erga  me  pietatis  officium  tradendo 
scripta  mea  Latina  de  medicinalibus  nostro  Caesari,  quo- 
rum  potestatem  tibi  feceram,  ut  ipse  prior  legeres  simpli- 
citerque  indicares  mihi,  quid  sentires  de  his;  plurimum 
enim  iudicio  tuo  tribuo.    Tu  porro  candidissimo  animo  et 

10  erga    me    benevolentissimo    dignos   nomine   editionis    non 
verbis  sed  re  probasti  pericUimque  non  minus  tu  iudicii 
quam    ego    stih    propter   me   adisti,   quo  tempore   divinis 
manibus  ea  tradendo  consecrasti.   Fateor  itaque  me  gratias  14 
tibi    agere,    quod   et  prius    quam   rogareris    consummasti 

15  amicissimo  affectu  vota  mea  et  quod  contigit  mihi  favore 
tuo  maturiorem  percipere  studii  huius  mei  fructum  ac 
vohiptatem.  Ignosces  autem,  si  paucae  tibi  visae  fuerint 
conpositiones  et  non  ad  omnia  vitia  scriptae;  sumus  enim 
ut   scis  peregre    nec    sequitur    nos    nisi    necessarius    ad- 

20  modum  numerus  nbellorum.  Postea  autem,  si  et  tibi  vide- 
bitur,  ad  singula  quaeque  plures  conpositiones  colligemus; 
oportet  enim  copiam  quoque  earum  selectam  habere,  quo- 
niam  revera  quaedam  magis  quibusdam  et  non  omnes 
omnibus  conveniunt  propter  differentiam  sciHcet  corporum. 

25  Quarum  initium  a  capite  faciemus,  summum  enim  et  quasi  15 
primum  locum  hoc  optinet,  dantes   operam,  ut   simplicia 
remedia   prima    quaeque    ponamus;    interdum    enim   haec 
efficaciora  sunt  quam  ex  pluribus  conposila  jnedicamenta. 
Erit  autem  nota  denarii  pro  Graeca  drachma;  aeque  enim 

30  in  libra  denarii  LXXXIIII  apud  nos  sunt,  sicut  drachmae 
apud  Graecos  incurrunt. 

2  perseverantiain.      10  me  om.      benivolentissimo.      digne. 
11   tu   Buecheler:    tui.  16  mei]   me.  17  ignosce  (ras.) 

24  post  corporum   add.  Cornarius  et  affectionum.  26  hoc] 

hunc.         dantes    operam]    medentis    opera,  29   draghma, 

item  paulo   infra.  31  Finit  epistula   prima.     Incipit    eius- 

dem  IL 


20 


Corneliiis  Celsiis  Pullio  Natali  s.  d. 

1  Leclis  duobus  libris  conpositioimm  Graecis,  Pulli 
Natalis,  quos  misisti  mihi,  iit  in  Latinum  serraonem  con- 
verterem,  libenter  parui  tuae  voluntati;  dignos  eos  existi- 
mans,  quibus  operam  inpenderem,  quoniam  plenos  utili- 
tatis  conperi;  alioquin  excusassem  me,  propositum  habens  5 
nihil  non  dignum  sublimi  Romanorum  maiestate  de  bono 
medicinae  artis  splendidissime  scribere  idque  perennitati 
et  litteris  mandare.  Habebit  ergo  et  praesens  tempus  et 
futura  posteritas  in  hoc  perpetuae  voluntatis  meae  cu- 
raeque  gratissimum  munus,  siquidem  bona  valetudine  nihil  lo 

2  est  pulcrius.  Dedi  autem  operam  quantam  potui,  ut  ad 
verbum  transferrem,  quae  in  Graecis  medicinalibus  rep- 
peri,  nec  necessariam  curam  cultus  orationis  putavi,  quia 
rectius  duxi  proprietates  nominum  edere  et  rem  veram 
sub  herbarum  peregrinarum  vocabulis  explicare.  Unum  i5 
genus  fateor  me  translationis  de  industria  declinasse,  quo 
fere  Graeci  utuntur  in  medicamentorum  scripturis,  omnia 
ad  secundam  personam  derigentes:  ego  vero  in  usum  me- 
dicamentorum,  quae  edidi^  ominis  boni  gratia  nullam  malui 
quam  infinitam  inserere  personam,  admoneremque,  nisi  20 
certum  haberem  te  non  ignorare^  me  huiusmodi  bona  uti- 

3  litatis  magis  quam  delectationis  causa  scripsisse.  Graeci 
medici  pondera  medicamentorum  ad  dragmas  redigunt;  quae 
quia  ad  denarium  nostrum  conveniunt,  octoginta  enim  et 
quattuor  in  libram  incurrunt,  pro  nota  Graecae  dragmae,  25 
quae  est  figura  talis  < ,  notam  denarii  Latinam,  quam  nosti, 
posui,  id  est  hanc  X^  et  ad  eius  pondus  Graecas  dragmas 
rediges.  Et  quoniam  quae  voltii  praefatus  sum,  nunc  quae 
desideras  explicabo. 

4  quoniam]  qm:  quos  Cornarius.  5  ni  me  propositum 

haheret  Cornarius.  10  valetudineiw  valitudine  5m  11  quan- 
tum  Cornarius.  18  derigentes  Im  dirigentes  3m  19  omnis. 
nuUam  om.  23  draghmas.  26  draghmae.  26  <  ego:  Z-. 
28  quoniam]  qm.  29  Finit  epistula  Celsi.     Incipit  epistula 

Vindiciani  comitis  archiatrorum  ad  Valentinianum  imperatorem. 


—     21     - 

Epistiila  Vindiciani  comitis  archiatroriim  ad 
Valentinianum  imperatorem. 

Ciim  saepe,  sacratissime  imperator,  humani  generis  1 
fragilitas  falso   de   natura   sua  queratur,   aliquando  tamen 
potuimus  redditis  causis  ostensisque   remediis  vana  et  in- 
numera  querimonia  refrenare.    Nam  sicut  rudis  gubernator 

5  turbatum  mare  sulcans,  incertus  periculorum,  dubius  salu- 
tis,  cuncta  rimatur,  ita  et  mortalium  natura,  quae  per- 
petua  sanitate  optat  frui,  placita  quaeque  desiderat.  Sed 
quia  nec  mare  semper  potest  esse  tranquilhim  nec  unus 
in    diem    venti    spiritus   duiut    nec    securus   nauta   ratem 

10  potest  scandere,   cum   aequor   mole  fluctuum  tollitur,  sic 
neque   mortales  possunt  semper  esse   validi  aut  viventes, 
sed   pro    aetatis  et  temporis   varietate  diversis  morborum 
aguntur  incommodis.     Quae   cum   ita  sint,    clementissime  2 
imperator,  magna  laus  est  veterum  instituta  scrutari,  maior 

15  vero  gloria  inventa  servare,  siquidem  illi  viam  laboris 
suis  virtutibus  aperuerunt  nobisque  iter  intellegentiae  sua 
sapientia  rehquerunt.  Unde  cum  quidam  febribus  tene- 
retur  et  diu  ventris  duritia  strangulatus  die  duodecimo 
iam  morti  proximus  videretur,  adhibitis  ad  curam  multis 

20  et  magnis  medicis,  ut  remedium  consequeretur,  hoc  illis 
summum  periclitanti  praesidium  visum  est,  ut  per  intesti- 
num  clysterio  ei  curatio  pararetur.  Cum  ille  imminenti 
periculo  aestuaret  et  veluti  morti  proximus  curationis  etiam 
extrema   deposceret,   ego   pudoris    et   reverentiae    modum 

25  servans,  quem  cunctis  semper  exhibui,  prospexi  ad  tem- 
pus,   ne  veluti  turpis   cura   forti  viro  adplicaretur.    Cum  3 
ergo  vidissem  fysin  eius,  quam  de  colore  collegi,  et  sic- 
citate    viscerum    fatigari    eum  penitus    advertissem,    ihco 
infuso   sale   aquam   frigidissimam  obtuli  eius   ardori;    qui 

3  innomera  Im  innumera  2m.         6  perpetuum.         9  die 
in  rasura.  13  com  Im  cum  2m.  16  intelligentiae  2m. 

17  cum]  quicum.         19  proxinios  Im  proximus  2m.         23  cu- 
rationem  in  rasura.  24  ante  extrema  add.  supra  lineam  ad. 

27  fysen  Im.        27  colore]  colere  Im  colera  2m. 


-     22     - 

cum  desiderio  recentis^  quo  cruciabatur,  totum  quod  ei  obla- 
latum  fuerat  ebibisset,  auctores  medicinae  magni,  qui  id 
spectabant,  exclamaverunt:  Occidisti  hominem.  Necdum 
vox  eorum  ab  ore  manaverat,  e  vestigio  eum  somnus 
occupavit  sudorque  perfudit.  Quibus  ego  praesentibus^  cle-  5 
mentissime  imperator,  tantis  sudoris  eius  abstersionibus 
laboravi,  ut,  si  dici  fas  sit,  Nilus  ex  eius  corpore  videretur 

4  effluere.  Verum  cum  aeger  expergefactus  recreatum  se 
extinctis  febribus  et  ab  infirmitate  leviorem  esse  sensisset, 
ventris  etiam  coepit  desiderio  vehementer  urgeri.  Adlato  lo 
itaque  vasculo  omne  alvi  onus,  quo  gravabatur,  exposuit, 
ad  tam  dirum  fetorem,  ut  omnes  qiii  illic  aderant  fuga- 
rentur,  dicentibus  egregiis  medicis,  quod  omnia  eius  inter- 
anea  putruissent.  Post  haec  a  me  aeger  ad  balneas  mit- 
titur,  ut  lavacro  eius  siccitas  umigetur.  Qui  perunctus  i5 
unguentis  remediabilibus,  cum  post  balneum  vestimenta 
accepisset,  sitire  se  dixit;  statim  eum  absinthio,  in  quo 
libysticum  fuerat  decoctum,  progressum  a  bahieo  potavi, 
ne  quid  causationis  in  corpusculo  eius  maneret,  quo  vesica 
scybalis   vel   lapidibus   per  vicina  loca    meantibus  preme-  20 

5  retur,  Praecepi  etiam  ei  escam  fieri  de  minutahbus  por- 
cinis,  id  est  podocyliis  et  ventriculo;  in  quem  ventriculum 
acetum  cyminatum  modico  adiecto  lasere  mitti  mandavi, 
ut  omnino  excocta  caro  etiam  ossorum  duritiam  emolliret, 
ut  soluta  eorum  medulla  cum  iure  ipso  absorberetur.  Non  25 
dubium  est  autem,  optime  imperator,  quod  ex  indigestione 
externarum  crudissimarumque  crapularum  vel  superfusa 
diversi  nimietate  vini  repletis  et  paene  tumentibus  venis 
potus  in  visceribus  amarescunt,  aufertur  somnus,  sub- 
sequitur  calor  atque  occultarum  febrium  pestis  et  quaedam  3o 
frenesis  pulsu  cerebrum  inquietat,  venter  durescit,  qui  iam 
dudum  crudus  repletus  fuerat,  exuberantibus  cibis;  qui 
dum   excoquuntur,   consumptis   quae  umida  sunt,  inflam- 

1  quo]  qua.  5  perfodit  Im.  13  interana  Im  e  littera 
superscripta.  15  perductus.  18  libestico.  19  vesica  Im 
vissica  3m.  21  ei]  et.  22  podocylis  quem]  quod. 

24  oasorum  (sic).       emolisset.       28  pene.       33  exquoquuntur. 


-     23     - 

mationes  inportunissimas  faciunt,  quae  adiecta  calida  aqua 
amplius  necesse  est  excitentur.  Inde  ergo  venter  durescit, 
inflatur  pulmo,  splen  distenditur,  pinnae  etiam  iecoris  por- 
riguntur,  quibus  coangustatum  et  coartatum  fel  exprimi- 
5  tur,  quo  infuso  tinguitur  corpus  et  fit  luteum.  Cum  ergo  6 
pervenerit  ad  ea  loca  venarum,  in  quae  pocula  hausta 
descendunt,  duo  mala  iuncta,  id  est  res  acris  ac  dulcis, 
cito  auferunt  animam;  sicuti  petrarum  umidarum  sudor 
igni  subiectus  cito   absorbetur  ab  igni,  petra  autem  ipsa 

10  exusta  et  concremata  sfongea  efficitur,  unde  calx  vel  gyp- 
sum  conficitur.  Ita  calore  febrium  excoquitur  vitium  cru- 
ditatis  ciborumque  congestio.  Ouibus  consumptis  et  exustis 
frigida  sine  dubio  superfundenda  est,  ne  penitus  arescant. 
Nam  nimirum  aestimas,  o  bone  imperator,  calidam  et  fri- 

15  gidam  mortalibus  inclusam  esse  corporibus,  cum  singulae 
res  propriam  habeant  naturam.  Ignis  ignem,  aqua  aquam 
desiderat;  sed  ad  horum  iungendam  societatem  sive  tem- 
perantiam  procurandam  silvarum  materies  lignumque  de- 
poscitur,    quod   et  nutrit    ac    suscitat  et  rapit   ignem  et 

20  frigidam  vertit  in  calidam;  sed  non  ita  in  nobis  est  coae- 
quandum.  Accipe  igitur,  serenissime  imperator,  quod  con-  7 
veniens  nobis   putetur   exempkim:    thermarum  scilicet  ab 
se  calidarum  mixtio  temperata,  ubi  nec  ignis  videtur  nec 
lignum   suggeritur,  nisi  vapor  solus  sponte  conficitur  et 

25  aer  calidus  sine  labore  sentitur.  Nonne  duo  unum  sunt? 
et  diversa  atque  contraria  invicem  prosunt?  divina  pro- 
videntia  salubri  permixtione  ac  temperie  procurata  non- 
nullam  corporibus  abUiendis  sanitatem  praestant  competen- 
temque  medicinam  praebentes  varios  languores  a  corpori- 

80  bus  mortalium  pellunt?  Haec  cum  ita  sint,  nihil  aliud  reor 
mortalibus  praebendum  nisi  id  quod,  cum  infirmi  essent, 
desideraverunt  et  oblatum  sibi  profuisse  senserunt.  His 
ergo  utamur,  quibus  sumus  bene  experti  et  quorum  bene- 
ficio  consecuti  sumus  optabilem  sanitatem.    Nam  similiter  8 


3  pinnae  Im  pennae  2m.        7  id  est]  inde.        10  spongia 
ex  sfongea  corr.        12  exaustis  Im.        22  a  ex  ab  corr. 


—     24     — 

quidam,  cum  oculorum  lacrimantium  reumate  carere  non 
posset,  productus  est  in  medium  conventum  multorum 
spectantium  medicorum.  Qui  cum  inspectus  ab  his  fuisset, 
dixerunt  ei  palpebras  incidi  debere,  comburi  etiam  emi- 
cranium  et  raso  capite  venas  secari,  quod  Graeci  arterio-  5 
tomein  dicunt,  inponi  etiam  escharas,  et  cum  iam  omnibus 
locis  debilitatum  et  cauteriatum  caput  haberet  nihilque 
ei  tormenta,  quae  desiderio  sanitatis  patienter  tulerat,  pro- 
fuissent,  deflebat  omnibus  infelicitatem  suam.  In  ultimum 
haec  ab  egregiis  medicis  inventa  curatio  est,  ut  cum  dexter  lo 
ocukis  lacrimam  funderet,  vena  ei  dextri  brachii  laxare- 
tur:  cum  sinister,  similiter  in  sinistro  brachio  fieret.  Quod 
cum  pati  coepisset  infirmus,  flens  et  gemens  ilhid  Catonis 
saepe  dicebat:  Corporis  auxihum  medico  committe  fideli. 
9  Ego  autem  dico:  et  perito.  Restiti  igitur  his  nec  venam  i5 
laxari  permisi  magnoque  silentio  facto  auctores  nostros  in 
medium  protuli  ac  recitavi  dixique  ad  eos:  Si  ex  multi- 
fario  tormentorum  genere  miserandus  iste  vel  unam  me- 
dellam  fuisset  adeptus,  merito  vos  pateretur;  sed  cum  ne- 
que  inunctio  neque  incisio  neque  conbustio  inundationem  20 
lacrimarum  reprimere  potuerit^  cur  indocte  venas  ei  la- 
xari  praecepistis,  cum  hic  iam  semianimis  visionem  ipsam 
ferri  perhorrescat?  Unde  reddite  mihi,  sapientissimi  viri, 
hodiernae  causas  curationis,  cur  fuerit  desuper  ocuhis  in- 
cisus,  cur  rasum  caput,  cur  meacula  exusta  venarum.  25 
Meatus  enim  inrigatio  si  venerit  ad  ea  loca,  in  quibus 
habebat  receptaculum  collectionis  suae,  quo  impetu  exinde 
descendebat  deorsum,  recurrens  rursus  ad  fontem  cerebri 
ibique  coangustatus,  cum  fervere  coeperit,  verendum  est, 
ne  perforans  cutem  ac  pertundens  cratem  capitis  generet  30 


4  emigranium.  5  arteriotomein  Stephanus:  arteriotomon. 
6  escas.  omnibus]  aconibus  7  cauteritum  Itn.  11  lacri- 
mum.  14  auxilium  Stephanus:  exigua.  18  medellam  Im, 
nunc  alterum  1  erasum.  19  neque  inunctione  q;  (delet.)  in- 

cisioneq;    conbustio.  22    visionem   Im   incisionem    3m  in 

rasura.  23    perhorrescant.  28    rursum    Cornarius. 

29  conangustatus.         30  genere. 


—     25     — 

in  eo  vitia  diversa,  aut  ne  iteruni  per  aliquam  venarum 
erumpat  ad  aures  faciatque  hominem  surdum,  totum  oppi- 
lans  auditum,  aut  vermes  in  auribus  generet,  vel  naribus 
polypos  nutriat,  aut   oculis  aegilopia  excitet,  aut  dentibus 

i  sit  molestus  et  faciat  hominem  oris  fetidi  atque  corrupti, 

vel,  quod  maxime  cavendum  est,  ne  per  uvae  destillantis 

aut  exulceratae  vitium  ipsa  musica  horainis  corrupta  lan- 

guescat   pulmonique   et   stomacho   plagam  inferat,   lumbos 

■  quoque   renesque   dissolvat    et  incipiat  umor  noxius   per 

10  inguina  et  coxas  et  crura  decurrens  facerc  contractiones 
talorum  atque  nervorum  paulatimque  auferat  gressus  to- 
toque  organo  tabescente  viueamini  potius  consumpsisse 
hominem  quam  curasse,  cum  vere  violenta  morte  videatur 
de  hac  luce  migrare.     Nam   si  ceparum  acritudo  aliquo-  lO 

15  tiens  nobis  non  manducantibus  nostris  tamen  ocuUs  molesta 
est,  aut  senapi,  ubi  et  mel  mittitur,  leniri  penitus  non 
potest,  sed  calore  eius  commotum  cerebrum  ita  desudat, 
ut  oculos  et  nares  acer  umor  infestet,  quid  putamus  illi 
patiuntur,  quibus  circa  oculos  cura  rursus  aut  igni  adhi- 

20  betur  aut  ferro?  Quare,  imperator,  fidem  nostris  aucto- 
ribus  adhibentes  non  credamus  quibuscumque  medicinis 
nec  vulneri  vulnus  superponendiim  putemus^  sed  ita  aegris 
remedium  porrigendum  esse  credamus,  ut  neque  gravibus 
tormentis  neque  intolerabili  medicinae  curatione  crucien- 

25  tur.  Plura  ergo  de  observatione  medicinae  pietati  tuae 
ac  posteris  tuis  digna  memoria  tradidi,  quae  homines  docti 
de  expertis  remediis  prodiderunt,  quae  tua  divina  serenitas 
oro  suscipiat  et  ad  memoriam  ceteris  relinquat. 

6  destillantis  Im  distillantis  2m.  7  ipsam  uissicam  h. 

corruptam.  16  mittitur]  miscetur  Cornarius.  19  adhibe- 
tur  om. 


MARCELLI  DE  MEDICAMENTIS  LIBER. 
CAP.  I. 

Ad  capitis  dolorem. 

1  Ad  capitis  dolorem  etiam  in  febri  primis  diebus  incom- 
modi  serpulli  —  I,  rosae  aridae  —  II  incoquuntur  cum  duo- 
bus  sextariis  aceti  acerrimi,  donec  ad  dimidias  perducantur. 
Inde  sumitur  cyathus  et  duobus  rosae  cyathis  bene  com- 
miscetur  frequenterque  curatur  ex  eo  caput;  ubi  enim  5 
incaluit  quod   infusum  est,    nisi  recens   adiciatur,  nocet. 

2  Item  prodest  eodem  modo  ruta  per  se  vel  cum  hederae 
bacis  decocta  et  capiti  tepide  infusa.  Polygonos  quoque 
herba,  quae  Latine  sanguinaria  dicitur,  et  menta  multis 
profuit  eadem  ratione  decocta  et  capiti  infusa.  Dolorem  lo 
capitis  levat  sfondylion  et  agni  semen  et  platani  pilulae 
similiter  aceto  incoctae  rosaque  duplici  mensura  simplae 
aceti  commixta,  sicuti  et  polygonos   superius   dicta  debet 

3  excoqui,  id  est  ea  quae  sanguinaria  dicitur.  Cum  autem 
plurimis  diebus  manserit  dolor  capitis,  tum  omnium  supra  i5 
dictorum  oportet  uncias  singulas  sumi  hisque  admisceri 
lauri  bacarum,  castorei,  nucum  amararum,  pulei,  sabuci 
foUorum  uncias  singulas  et  aceti  sextariis  quattuor  de- 
coquere  ad  dimidias  et  eodem  modo  rosa  admixta  dupliciter, 

4  sed  non  tam  frequenter  caput  curare.    Ad  omnem  capitis  20 
dolorem    efficaciter    prodest   medicamen    tale:    Crocomag- 
matis  —  I,   akiminis  scissi  vel  gallae  —  I,  haec  teri  ex 
acri  aceto  et  rosa  duplicis  ponderis  vicissim  adiecta  opor- 
tet,  usque   dum   mellis  habeant  spissitudinem  atque  inde 

6  frontem  et  utrimque  tempora  oblinere.   Ad  capitis  dolorem,  25 
cum  inveteraverit,  bene  facit  haec  conpositio;  Myrrae  X  I, 
croci  X  II,  amygdalarum  X  II,  rutae  viridis  X  III,   sfon- 
dylii  et  panacis  X  singulos,  lauri  bacarum  X III,  serpulli  X II, 

4  duobus  rosae  cyathis  om.  pene  cummiscetur.  7  per 
se  om.  10  tepide  ante  infusa  add.  Cornarius.  11  sfondilion. 
hyagni.         12  rosa  quoque  Coi"narius.       simbla.  13  dicto. 

14  exquoque.         17  nuchum.        21  crocoacmatis.        27  amyg- 
dalarum  amararum  Cornarius. 


-     27     — 

castorei  X  I.  Teruntur  haec  omnia  cum  aceto  et  fiunt  pa- 
stilli;  cum  opus  est,  diluuntur  aceto  et  rosa  in  mellis 
spissitudinem  atque  ita  frons  et  tempora  oblinuntur.  Per-  6 
manente  vero  capitis  dolore  materiam  quoque  umoris 
5  oportet  detrahere  ex  eo  per  nares  vel  per  os;  quae  res 
etiam  auriculam  vel  dentem  dolentibus  prodest  nec  minus 
iis,  quibus  subitae  vertigines  obversantur^  quos  scotomaticos 
Graeci  dicunt;  item  comitiali  morbo  correptis  prodest,  sed 
et  caliglnc  inpeditos  ex  magna  parte  levat.    Debent  autem 

10  ii  homines  pridie  abstinere  et  superioribus  diebus  aquam 
potare.    Per   nares  ergo  puPoutur  caput  his  rebus  infusis  7 
per  cornU;  quod  Graece  rhinenchytes  vocatur:  Hederae  suco 
per  se  vel  betae  suco   cum   exiguo  flore  aeris  vel  cycla- 
minis    suco    mixto    lacte    aut    aqua  pari  mensura.     Bene  8 

15  detrahit  e  naribus  liquorem  et  haec  conpositio:  Salis, 
nitri,  aceti,  olei  veteris,  mellis,  singularum  rerum  X  binos^ 
cyclaminis  suci,  staphidos  agrias,  quam  herbam  peducla- 
riam^  quod  eos  necat,  quidam  appellant^  singulorum  X 
binos.     Haec    in    unum    mixta  naribus  per  cornu   infun- 

20  duntur,    vel    pinna    longiore    nares    interius    perfricantur. 
Cum  satis  visum  fuerit  fluxisse  umoris  aut  sanguinis^  ut 
reprimatur,  aqua  frigida  pura  nares  diutius   oblui  oportet 
vel  croco  in  eadem  macerato  pridie.    Sed  si  per  os  magis  9 
detrahere   umoris   materiam  visum   fuerit,   quia   non  sine 

25  tormento  quodam  per  nares  ea  deducitur,  suadebimus 
pyrethri  radiculam  commanducare  atque  subinde  hiantem 
pati  fluorem  salivae,  vel  uvam  passam  cum  piperis  albi 
totidem  granis  dabimus  commanducandam  et  expuendam, 
aeque    enim    et    haec   deducunt  pituitam.     Bene   facit   et 

30  senapi  ex  aceto  tritum^  sed  non  excastratum,  gargarizare 
trium   cyathorum   mensura   admixta  mellis  libra  una;   de- 
trahit  enim  et  haec  conpositio  largiter  pituitam.    Cum  vero  10 
diu   caput  dolet,   et  adtonderi  pressius  et  adradi  prodest, 
ut  possit  diutius   fricari,   et  aqua  calida  foveri  pura  vel 

4  humoris.  7  scutomaticos.  8  cumiciale.  10  hii  omines. 
abstineri.  12  rhinecytes.  21  humoris.  26  pyretri  27  cum 
om.     28  cummanducandam.     29  heque.     31   libram  unam. 


-     28     — 

lauro  incocta;  qiio  tempore  etiam  sternutamentum  con- 
citare  non  alienum  erit  hoc  medicamento,  quod  ex  his 
rebus  conponitur:  Veratri  albi,  castorei,  struthii,  quod  est 
radix  lanaria,  piperis  albi,  singulorum  X  singulos.  Haec 
contusa  tenuiter  forato  cribro  transmittantur;  cum  opus  5 
fuerit,  per  pinnam  aut  calamum  scriptorium  naribus  in- 
sufflentur  vel  specillo  tincto  in  aqua  et  excusso  naribus 
iniciuntur.  Proderit  autem  ad  sternutamentum  etiam  per 
se  contusum  et  eadem  ratione  iniectum  veratrum  album, 
linguam  enim  siccam  et  aridam  sternutatio  statim  inundat.  lo 

11  Capitis  dolorem  quamvis  veterem  et  intolerabilem  protinus 
tollit  et  in  perpetuum  remediat  torpedo  nigra  viva  inpo- 
sita  ei  loco,  qui  in  dolore  est,  donec  desinat  dolor  et 
obtorpescat  ea  pars;  quod  cum  primum  senserit  qui  dolet, 
removeatur  remedium,  ne  sensus  auferatur  eius  partis.  is 
Plures  autem  parandae  sunt  torpedines  eiusdem  generis, 
quia  nonnumquam   vix  ad  duas  tresve  respondet  curatio^ 

12  id  est  torpor,  quod  signum  est  remediationis.  Ad  capitis 
dolorem  factum  ex  perustione  prodest  rosae  bonae  sucus 
infusus  capiti,  sed  cum  suco  de  moris  facto  pari  mensura  20 

13  admixto.  Ad  capitis  dolorem  factum  ex  perfrictione  satis 
prodest  oleum  irinum  cum  serpullo  et  exiguo  aceto  infusum; 
magis  autem,  si  aut  iridis  radix  aut  peucedani  sucus  prioribus 
admixtus  fuerit.  Prodest  et  ruta  cum  oleo  irino  et  exiguo 
aceto  cocta  et  tepide  infusa  capiti  nec  minus  prosunt  folia  25 
lauri  cum  irino  oleo  et  exiguo  aceto  trita  et  infusa  capiti. 

14  Ad  capitis  dolorem  factum  ex  vino  nimio  prosunt  quidem 
et  ea,  quae  diximus  proficere  ad  capitis  dolorem  ex  peru- 
stione  factum:  prosunt  et  rutae  foha  trita  cum  aceto,  ad- 
mixta  eis  rosa,  et  nuces  amarae  eodem  modo.  Faciunt  et  30 
agni  folia,  quae  nascuntur  in  virgultis,  quibus  Graeci  pro 
viminibus   utuntur    eademque  lygus  appellant,  cum  iridis 

15  aridae  radice  trita  mixta  eis  rosa  atque  aceto.  Ad  capitis 
dolorem   factum  ex  ictu  aut  casu  e  sublimi  prodest  rosa 

3  struthii]  pyrethri.  7  spicillo.  13  dolore.  16  turpe- 
dines.  19  perustionem.  29  irita.  31  hacni,  34  aut  casu 
e  om. 


—     2[)     — 

et  iriniim  oleum  aceto  decoctum,  item  rosae  aridae  folia 
macerata  prius  passo,  deinde  cocta  atque  trita  et  ita  in- 
posita  simili  modo  prosunt  et  sertula  campana  similiter 
facta    prodest    vel    myrti   folia   tenera  ex  vino   trita  cum 

6  myrra  et  puleium  ex  vino  tritum  et  mala  cydonea  e  vino 
cocta    et   trita    atque    inposita    capiti    plurimum    prosunt. 
Medicamentum   quod   repellere   possit   ea,   quae  ad   caput  16 
redundaverint;    Castorei  victoriati  tertiam  partem,   sphon- 
dylii  X  I,  nucis  amarae  X  X,  rutae  folia  X  II^  sili  Massa- 

10  liotici   X  II.     Cum   aceto  prius  haec  teruntur  diligenter, 
deinde  rosae  admiscentur.    xlJ  diutinos  capitis  dolores  salis  17 
integri  mensura,  quantum  manus  plena  conprehendere  po- 
terit,   coquitur   ex   oleo   superfuso,  ita   ut   superet  salem, 
deinde  cum  omnino  nihil  incurrerit  de  sale  asperum,  perun- 

15  guitur  dolens  capitis  pars  hoc  oleo  superque  lana  sucida 
eodem  oleo  tincta  inponitur.     Sertulae   campanae  coronae  18 
quinque  ex  passo  et  aqua  frigida  pari  mensura  coquuntur, 
donec  permadescant,  tum  teruntur  admisceturque  opii  quod 
satis  sit,  vel  papaveris  lacrima^  quae  sopora  a  quibusdam 

20  appellatur,   ad   victoriati  pondus  adicitur.    Ex  his  pannus 
quantum  satis  est  linitur  et  utrimque  tempora  tinguntur. 
Ad  capitis  dolorem  omnem  efficaciter  prodest  bacarum  lauri  19 
X  semissis,  scamoniae  X  I,  croci  victoriati  pondus.   Teruntur 
haec  optime  ex  aceto  et  rosa;  cum  opus  est,  dolens  pars 

25  capitis  perunguetur.     Hoc  medicamentum  successus  miri- 
ficos  habet.     Ad   dolores  capitis   puerorum,   maxime  eius  20 
partis,  quam  bregma  Graeci  appeliant,  lini  semen  tritum 
ex    aqua    inponere    oportet    vel    olivae    foha    tenera    trita 
cum  vino  adiecto  viridi  oleo  simili  modo  superponere,  vel 

30  opii,  quantum  fabae  Aegyptiae  magnitudo  est,  et  salis  duas 
partes  et  pulei  partem  unam  terere  oportet  cum  aceto, 
deinde  adicere  unguentum  supra  scriptum  et  sic  perungi 
dolentem  partem  capitis.  Ad  ulcuscula  in  capite  similia  21 
mammarum  capitulis,  ex  quibus  sanies  manat,  radi  caput 
oportet    et    ex    nitro    lavari;    furfures    quoque    ex    melle 

1  acetum.     6  puleio.     trito.     e]  et.     8  sphondilii.    14  perun- 
guibitur.       16  inponetur,       18  admixtiturque.       20  pundus. 


-     30     - 

coctos  inponere  utile  est  vel  bulbos  scillae  ex  aqua  coctos, 
ita  ut  aluminis  liquidi  tantundem  ponderis  admisceatur  et 

22  sic  caput  inlinatur.  Ad  ea,  quae  fervescunt  in  capite  cum 
rubore,  lini  semen   contusum  et  melle  consparsum  inpo- 

23  nendum  est.    Ad  capitis  dolores  in  febri:  Rutae  silvaticae  5 
seminis   vel  rutae  noditis  radicis,    ex  qua  rhus  nascitur, 
murrae,  pyrethri,  aphronitri,  salis  ammoniaci,  piperis  longi, 
hederae  albae  foliorum  vel  bacarum,  bidelli,  galbani^  bal- 
sami,  iris  Illyricae,  singularum  specierum  X  denos,  castorei 

X  IIII,  balani  unguentarii  X  II,  thamni  X  X.  Trita  om- 10 
nia  in  unum  coiciuntur  cum  aceti  scillitici  quantum  sit 
libra  una.  Sed  ita  temperabitur  medicamen,  donec  spissi- 
tudinem  mellis  recipiat,  atque  ita  reponetur  in  vaso  fictili 
et  cum  opus  fuerit,  inde  suraetur  quantum  satis  sit^  quod 
in    linteolo    bene    tenero    spisso   inlinatur,    perunctumque  15 

24  rosaceo  modico  inponetur.  Si  vastior  fuerit  dolor  capitis, 
medicamentum  tam  spissum  fiat  infra  scriptum,  quam  est 
emplastrum,  et  linteolo  denso  inponatur:  Agni  seminis  et 
peucedani  radicis  X  IIII,  iridis  X  II;  aceto  prius  maceratas 
has   species   excoques   vel  contundes  et  rosa  dilues  atque  20 

25  ita  raso  capiti  inpones.  Ad  vehementes  feminarum  capitis 
dolores  et  suffocationes,  quae  de  vulva  veniunt,  quod  genus 
valetudinis  Graeci  hystericen  pniga  vocant,  et  ad  eos,  qui  ca- 
duci  appellantur,  et  ad  freneticos  et  qui  vertigines  habent: 
Sphondyli  X  sex,  castorei  X  VI^  peucedani  X  II,  nucum  ama-  25 
rarum  X  VI.     Haec  cum  aceto  et  rosa  bene  trita  et  per- 

26  mixta  capiti  infunduntur.  Ad  diutinos  capitis  dolores,  etiam 
veternosos,  quos  Graeci  lethargicos  vocant,  et  freneticos  et 
ad  omnia  vitia,  quae  circa  caput  generantur,  etiam  ad  poda- 
gram:  Cerae  X  LXXXIIII,  olei  veteris  X  LXXXIII,  alu-  30 
minis  fissi  X  VI,  glutinis  taurini  X  X,  peucedani  X  XX, 
casiae  X  X,  resinae  terebinthinae  X  XX,  picis  liquidae  X  X, 
galbani  X  XIIII,  aloes  X  XVI.  Taurinum  gluten  cum  aceto 
ad  ignem  solvitur,  peucedanum  et  casia  vino  macerata  con- 

1  coctas.  6  rhus]  clirun.  10  unguentariae  Cornarius. 
19  radices.  20  exquoques.  23  pignan.  28  veteranis.  31  glut- 
tinis.         32  casiae  5  X  om.        33  taurinus  gluttis. 


—     31     - 

teruntur  et  taurino  glutini  commiscentur:  cetera  ad  ignem 
liquidata,  dum  calent,  supra  scriptis  admiscentur.  Quae  bene 
subacta  manu  reponuntur;  cum  opus  fuerit,  pondus  inde 
denarii  sumitur  et  dilutum  aceto  atque  rosa  capili  infunditur, 
5  sed  melius  facit  hoc  medicamentum  linteolo  inductum  raso 
capiti  inpositum.  Ad  capitis  dolorem  sine  febri  bene  facit  27 
de  experimento  capitis  curatio,  aquae  potatio,  cibi  absti- 
nentia,  ventris  solutio;  sed  tum  etiam  rosa  atque  aceto 
curandum  caput.    Prodest  etiam  pituitam  detrahere  senapi 

10  aut    hysopo    ex    passo    decocto,   item  herbae  peduclariae 
semine,   quam   Graeci  staph'ia  agrian  vocant,  trito   cum 
pipere    et   melie    oleo    admixto    aut  ipsius  herbae    pedu- 
claris  semine  per  se  melle   admixto.     Permanente  autem  28 
diutino  capitis  dolore  prosunt  ei  huiusmodi  perunctiones: 

15  Ruta  cum  aceto  et  oleo  calefacto,  iridis  radix  cum  aceto, 
salicis  foha  trita  ex  aqua,  serpullum  tritum  et  inferve- 
factum  cum  oleo  et  aceto,  milefolium,  quod  Graeci  poly- 
gonon  appellant,  cum  ruta  tritum  admixlo  aceto  et  oleo, 
nuces   amarae  purgatae  tritae   cum   aceto  et  oleo,  ita  ut 

20  haec  interdum  velut  cerotum  cum  linteo  fronti  inponan- 
tur;  similiter  prodest  et  ruta  silvatica  trita  cum  aceto  et 
oleo  quasi  cerotum  fronti  superposita  aut  agni  albi  semen 
ex  posca  tritum  aut  ocimum  viride  vel  semen  eius  ex 
aqua  tritum  et  inpositum  aut  hederae  albae  folia  quattuor 

25  cum  aqua  mulsa  aut  git,  quod  Graeci  melanthion  vocant, 
eodem  modo  fronti  inpositum  aut  naribus  iniectum  prod- 
est.      Ad    torridam    et    constrictam    cutem    capitis    bene  29 
facit    castoreum    et    balsamum    et    peucedanum    incoctum 
seorsum  in  vaso   cum  aceto  et  cum  oleo  capiti  infusum. 

30  Faciunt  etiam  huiusmodi  medicamenta  capiti  superposita,  30 
quae  Graeci  cataplasmata  dicunt:    Iridis  radicis  contusae 
X  VI  et  pusillum  rosae  silvaticae  seminis  cum  farina  hor- 
diacia  cocta  aut  fenicuU  radices  simiUter  coctae  cum  farina 
hordiacia.     Prodest  etiam   ad  nimios   dolores  capitis  con-  31 

35  strictio   eius  per  fasciolam   non  nimium  latam,   ita  ut  ea 

1  cummiscentur.      7  curatio]  derasio  Cornarius.     putatio. 
12  pipire.     oleo  et  mixto.    22  hagni.     32  ordiatia.     34  ordeacea. 


—     32     - 

per  mediam  frontem  et  iitraque  tempora  circumdetur; 
bene  facit  et  fomentum  per  spongias  moUes  aquae  calidae 
decoctis  in  ea  prius  lauri  foliis  et  capitibus  papaveris  ad- 
hibitum  et  unctio   capiti  facta  ex   foliis   lauri  et  agni  et 

32  populi  tritis  cum  aceto  et  oleo.    Ad  ulcera,  quae  in  capite  5 
effervescunt  cum  umoris  manatione,   prodest  aqua  calida 
bis  terve  die  per  spongiam  saepius  super  ulcera  expressa; 

33  quod  Graeci  catantlesin  appellant.  Perunctiones  aulem,  quas 
Graeci  synchrismata  vocant,  et  ea,  quae  superposita  dolen- 
tibus  partibus  idem  cataplasmata  appellant,  eiusmodi  pro-  lo 
sunt:  FoHa  saUcis  ex  aqua  trita  aut  vitis  albae  radix  aqua 
pura  cocta  aut  lenticula  ex  aqua  cocta  aut  asparagi  radices 

34  ex  melle  coctae.    Ad  capitis  dolorem  folia  lauri  vel  bacas 
vel  florem  terere  oportet  cum  aceto  et  irinum  oleum  illic 
admiscere   atque  ita  caput  naresque  perungere.     Facit  et  i5 
iridis  radix  cum  malo  cydoneo  cocto  ex  aqua  pariter  in- 

35  posita.  Ad  omnem  capitis  dolorem  inter  initia  prosunt 
aquae  refrigerantes  et  repellunt  eum,  interdum  admixto 
pane  vel  polentae  polline  consparso  aceto.  Plant^ginis 
quoque  sucus  et  rubi  aut  lentisci  aut  milefolii  aut  herbae  20 
urceolaris  aut  rhus  Syriaci  aut  maciae,  quam  Graeci  ana- 
gallida  appellant,  item  mentae  sucus  vel  intiborum  vel 
myrti  vel  staphidos  agriae  infusus  capiti  plurimum  prodest. 

36  Ad  diutinos  capitis  dolores  prodest  infusum  capiti  oleum 
vetus  cyprinum  vel  irinum  cum  peucedano,  sphondylio  et  25 
castoreo.  Inponi  autem  statim  oportet  lini  seminis  farinam 
et  hordiaciam  in  unum  coctam  ex  posca;  sed  postea  prod- 
est  inpositum  cerotum  ex  cyprino  oleo  factum  cum  ruta. 
Item  bene  facit  cerotum  ex  irino  aut  Syriatico  oleo  cum 
butyro,  dummodo  calefacto  medicamine  caput  perunguatur.  30 
Opobalsamo  autem  cum  serpullo  et  rosa  vel  peucedano  prod- 

37  est  etiam  lethargicos  perungi.    Ad  omnem  capitis  dolorem 

1  per  erasum.  circumdet  erasis  ur  litteris.  2  per  fomen- 
tum.  aqua  calide  Im  2,.  calida  2m.  4  hagni.  6  hecferve- 
scunt.  7  sphoDgiam.  8  cantantiasin.  12  puro  cocto  asparai. 
19  consparsa.  21  siriachy.  meciae.  23  myrti]  musci.  27  or- 
diatiam.     excoctam,    29  syriacino.     30  con  butero. 


-     33     — 

bene  facit  centaureae  tenuis  sucus  cum  aceto  calido  infusus 
capiti.     Ad   capitis  molestum   et  diutinum  dolorem  medi-  38 
camina  infra  scripta  facies:  Hederae  nigrae  folia  trila  ad- 
mixto  aceto,  oleo,  vino,  aequis  portionibuS;  quod  sufficiat, 

5  in  vasculo  quolibet  fervere  facies  ac  postea  frontem  et 
tempora  lines.  Cicutae  folia  aut  si  folia  non  fuerint,  ra- 
dicem  eius  teres  et  fronti  inlines  aut  in  saccello  lineo 
ad  frontem  suspendes.  Aloes  ^  VI,  croci  ^  VI,  gummis 
^   VI,    album    ovi    et   cocleas   minutas  numero  V,    haec 

10  universa  conteres  in  mortario  marmoreo  et  aceto  admixto 
fronti  inlines.  Rasamen  pa^.ae,  quod  in  magide  adhaeret, 
^  VI  et  cretae  ^  VI  et  jjulborum  incoctorum  ^  III  tritos 
et  medullam  sive  vitellum  ovi  gallinacii  conteres  pariter 
ex  aceto   et  fronti  inlines.     Muri  cerebrum  tolles   et   in 

15  vino  mittes  ac  maceratum  et  tritum  fronti  iniines.  Euforbi 
^  I,  croci  ^  VI  permisce  cum  aceto  et  pariter  bene  tritum 
fronti  inline.  Hederae  sucus  densus  fronti  et  temporibus 
inlinitur  et  cum  siccatus  fuerit,  iterum  inlinitur;  quo  facto 
dolori  capitis  potenter  subvenitur.  Ad  conpescendum  capitis  39 

20  dolorem   pollinem   turis  cum  visci  scripulo   pariter   fronti 
inline.    Quod  si  dolore  medium  caput  findi  videbitur,  hede-  40 
ram   contunde  ac  sucum  eius  oleo  rosaceo  raisce  et  cum 
linteolo  mundo  fronti  inducito,  tempora  quoque  ex  eo  et 
nares  perunge;  quod  si  gravior  dolor  fuerit,  etiam  cerebro 

25  superfunde.    Limaci  calculum,  quem  in  capite  habet,  toUe;  41 
quod  non  facile  facies,   nisi  ei,   dum  in  via  repit,   caput 
subito  abscideris:  quem  lapidem  quamdiu  tecum  habueris, 
numquam  ullum  dolorem  capitis  nec  senties  nec  patieris. 
Lauri  bacas  numero  V  ex  aceto  contere  aut  septem  pilulas  42 

30  stercoris  caprini  ex  aceto  tere  et  fronti  inline.    Herba  in  43 
capite  statuae  cuiuslibet  nasci  solet,  ea  decrescente  luna  sub- 
lata  capitique  circumligata  dolorem  tollit;  emicranio  etiam 
efficaciter  medetur,  si  in  panno  rufo  lino  rufo  ligata  capiti 
vel  temporibus  alligetur.   Radicem  atractyhdos  herbae,  quam  44 

35  nostri  carduum   vocant,   vel  eius   ramum   vel  florem  acia 

2  capud.       8  alues.      28  uUo.       32  emigranio.      33  legata. 

MaECELIjUS,  ed.  Hblmeeich.  3 


-     34     - 

ligatum  et  capiti  circumdatum  dolori  eius  mederi  constat 
nec  minus  herbam  polygonon,  quam  rubiam  vocamus,  cir- 

45  cumdatam  capiti  dolorem  tollere  experti  sumus.  Ramus 
spinae  albae  alligatus  capiti  efficaciter  medetur,  senapi  quo- 
que  cum  ruta  et  aqua  tritum  et  ad  mellis  crassitudinem  re-  5 

46  dactum.    Corona  ex  herba  hiera  botane,  quam  nos  verbenam 

47  dicimus^  facta  capitique  inposita  dolores  toHit.  Cucurbitae 
viridis  ramenta  cereljro  inposita  infantibus  quoque^  qui  ex 
dolore    capitis    nauseam    patiuntur,    vaUdissime    prosunt. 

48  Herba    strumus    contrita    et    cum    oleo    permixta    inposi-  lo 
taque  temporibus  et  toto  corpori  cum  ipso  oleo  perducta 
incredibiliter  et  capitis  dolorem  tollit  et  languorem^  si  quis 

49  fuerit,  corpore  discutit.    Radix  cupressi  tenuis  capiti  cir- 

50  cumdata  dolorem  eius  levat.  Bacae  lauri  inpari  numero 
contritae   et   oleo   adiecto  caUdo   fronti  inpositae  prosunt.  i5 

51  Oleum  ex  nuce  iuglande,  quae  manducatur,  expressum  subi- 
tum   capitis   dolorem,    si   eo   perfricetur,    mire   conpescit. 

52  Mahim  cydoneum,  palmulae  quinque,  papaveris  caput  unum 
dempto  semine  usque  ad  quattuor  cyathos  cum  aqua  ad 
tertias   decoctum   et   cum   mulsa  aqua  potui   datum  vakle  20 

53  prodest.  FoUa  maU  Punici  dUigenter  contrita  et  deinde 
sucus  eorum  vel  ipsa  oleo  permixta  potenter  etiam  invete- 
ratos  dolores  persanant,  si  inde  adsidue  frons  et  tempora 

54  perfricentur.    Cum  intrabis  urbem  quamUbet,  ante  portam 
lapiUos,   qui  in  via  iacebunt,  quot  volueris  coIUge  dicens  25 
tecum  ipse  ad  capitis  dolorem  te  remedium  tollere,  et  ex 
his  unum   capiti  alUgato,  ceteros  post  tergum  iacta  nec 

55  retro  respice.    Creta,  quae  Cimolia  appellatur,  cocta  ex  aceto 

56  fronti  inposita  potenter  medetur.  Sal  cum  ruta  tritum 
adiecto   meUe   fronti   inlitum    certissimum   remedium   est.  30 

57  Faecula,  qua  infectores  utuntur,  si  spondam  lecti  priorem, 
qua  vir   cubat,  perunxeris   et  spondae  medio   inUgaveris, 

58  dolores  capitis  remediabis.  Ex  eadem  aqua,  de  qua  bos 
aut   asinus   biberit,  paululum   sumptum  et  potatum  tollit 

4  senapi  Im  sinapi  2m.  6  redactum  om.  gerabotane. 
28  cinomia,  29  frontibus  posita.  32  peruncxeris.  34  pau- 
lolum. 


-     35     - 

efficaciter  capitis  dolorem.     Porri   sectivi  suciim  cocliaria  59 
dua  et  unum  meliis  permixta  ituro  dormitum  vel  in  nares 
vel  in  auriculam  tepidum  infunde,  statim  proderit.    Polli-  60 
nem  siliginis  admixlo  ovi  albo  et  quippiam  salis  confricato 
5  et  fronti  iniinito  et  fascia  superligato,  mirabile  est.  Anethum,  61 
ita   ut  de  liorto   coilectum   fuerit,   decoquitur  ex   oleo  et 
sucus  eius  capiti  infunditur.    Si  de  capitis  dolore  difficilis  62 
somnus  sit,  amygdalino  oleo  caput  perungi  oportet.    Si  de 
sole  caput  doleat,   cupressi  folia  contrita  cum  polenta  de 

10  hordeo  vel  amygdalis  et  suco  portulacae  fronti  inlinuntur. 
Magnetes  lapis,  qui  antiph^son  dicitur,  qui  ferrum  trahit  63 
et  abicit,  et  magnetes  lapis,  qui  sanguinem  emittit  et  fer- 
rum  ad  se  trahit,  collo  alligati  aut  circa  caput  dolori  ca- 
pitis   medentur.     Expertum  est  raihi  puleium  in  oleo  co-  64 

15  quere  eoque  frontem  et  tempora  et  cerebrum  perungere. 
Glebulas  de  limine  vel  ipso  cardine  erasas  cum  aceto  simul  65 
permisce  eoque  luto  frontem  inline,   quo  caput  confestim 
gravissimo  dolore   relevabis.     Terra   viva  in   ovum   inane  66 
coniecta  et  sub  lectum  ad  caput  conlocata  unice  prodest. 

20  Duo   folia  lauri  circumcisa  rotundabis   resinaque  terebin-  67 
thina  glutinabis  et  utrisque  temporibus  adfiges,  nisi  red- 
dita   sanitate   non   decident.    Hirundinum  pulli  lapillos  in  68 
ventriculis  habere  consuerunt^  ex  quibus  qui  albi  maxime 
fuerint,  si  in  manu  etiam  singuli  teneantur  aut  circa  caput 

25  lino  nectantur,  veterrimos  et  diutinos  capitis  mulcent  do- 
lores,   nisi  contactu   terrae   lapillorum  potentia   minuatur. 
Cornicis    cerebrum    coctum   et    cibo    sumptum   graves  et  69 
inveteratos  dolores  capitis  effectu  mirabili  pellit.    Vulturis  70 
cerebro   paululum   cedri  si  inmiscueris  et  nares  inde  in- 

80  trinsecus  caputque  perfricueris,  omnes  dolores  statim  minues. 
Ex  quacumque   causa   gravedinem   capitis  exortam,   quae  71 
intempestivum   concitet  somnum,   sine  dolore  discutit,   si 
quis    inpetigines    in  asini  cruribus  naturaliter   natas    de- 
trahat  easque  in  scobem  delimatas  inmixto  aceto  naribus 

1  cocliaria  Im  coclearia  2m.  2  dua  Iw  duo  2»n.  6  or- 
tum.  10  porcaclae.  11  antefison.  18  relevabit.  19  lectu. 
21  gluttinabis.        22  herundinum.        29  paulolum. 

3* 


—     36     - 

1  penitus  obstipei.  Si  dolor  ex  cerebro  gignetur,  hederae 
folia  septem  et  nucleos  purgatos  ex  persicis  septem  ex 
oleo    et    aceto    decoques    parilerque  conteres   atque  inde 

73  tempora  et  frontem  dolentis  obduces.    Ruta  trita  aceto  et 
oleo  rosaceo  mixta  mirifice  dolorem  capitis  avertit  cerebro  5 

74  vel  temporibus   infusa.     Caput  ocimi  tritum  cum  rosaceo 

75  oleo  aut  myrteo  et  ac^to  fronti  rectissime  inponitur.    Ser- 
puUum  decoctum  ex  aceto  et  tritum  recte  inponitur  tem- 

76  poribus  et  fronti.    Corona  de  puleio  prodest  capiti  inposita, 

77  si  terram  non  tangat.     Si  difficilis  somnus    est  ex  dolore  lo 
capitis,  oleo  amygdalino  caput  ungere  oportet  et  tempora; 
nucleorum   vero   persici   farina  cum  melle  et  aceto  fronti 
inlita  prodest;  nuclei   quoque  amygdalini  triti  utiliter  in- 

78  ponuntur,   etiam  in  febribus.     Bacae  lauri  inpari  numero 

79  in  oleo  contritae  et  capiti  inlitae  sanant  dolorem.    Hederae  i5 
folia  mollissima  trita  ex  aceto  et  rosaceo  adversus  omnem 

80  dolorem   fronti  inlinuntur.      Panaceae   radix  in  oleo  inte- 

81  ritur  et  deinde  capiti  instillatur.     Ossa  de  capite  vulturis 

82  alligari  prodest  capiti  dolenti.    Gallinaceus  pullus  inclusus 
abstinetur  nocte  et  die,   deinde  eius  gallinacei  pluma  vel  20 
crista    alligatur    ad  collum   aut  dolentis   caput  ac   statim 

83  medetur.     Surculus   ex   nido  milvi  pulvino  dolentis  caput 

84  superpositus  prodest.     Murinarum  pellium  exustarum  cinis 

85  ex  aceto  fronti  inlitus  prodest.    Cocleae  matutinum  rorem 
pascentis   caput  arundine   praeciditur   et  in  linteolo  licio  25 

86  alligatur  colloque  suspenditur,  continuo  medetur.     Fracto 
capiti   tela  aranei  ex   oleo  et   aceto  inposita  non  recedit, 

87  nisi  sanaverit.    Corni  cervini  exusti  cinis  inlitus  fronti  ex 

88  aceto  et  rosaceo  prodest.    Lanam  oviculae  de  inter  femora 
velles    et   in    aceto    intingues    et  super  tempora   dolentis  30 

89  ligabis.     Lanam    arietis    de   fronte   velles   et   conbures   in 
operculo   ollae  novo   et  in  mortario   confricabis  atque  ex 

90  aceto  fronti  inlines.   Sertulae  Campanae  fasciculum  ex  aceto 

91  decoques  et  fronti  inlines.    Caput  si  dolere  coeperit,  ovo 

11  ungeri.        13  prosunt.        17  interitur  (sic  codex):  con- 
teritur  Cornarius.  23  murenarum.  32  uUae  ex  om. 

33  fascicolum.         34  dequoques. 


—     37     - 

cum   melle   mixto   in  balneo   lava:    statim   cessabit  dolor. 
Intibi  contusi  sucum   oleo  rosaceo   et  aceto   acri  aequali  92 
mensura  mixtum  capiti  laborantis  infunde.     Serpullum  in  93 
aceto   decoctum   fronti   laborantis  infunde   vel  temporibus 

5  inponilo  et  si  somnus  difficilis  est,  oleo  amygdalino  caput 
perunge.    Betae  nigrae  sucus  temporibus  dolentis  inpositus  94 
mirum   remedium   est.     Rutam  viridem  tritam  cum  aceto  96 
acerrimo  et  oleo  rosaceo  aequali  mensura  toto  capiti  labo- 
rantis   infunde.    Lauri  bacas  XXXV,   piperis  grana  XXXV  96 

10  tere  et  tritas  cum  ovi  albo  temperabis  et  fronti  inpones. 
Ossa  de  persicis  etiam  dur  :inis  franges  et  nucleos  eorum  97 
colliges  et  siccabis  in  umbra  et  cum  necesse  fuerit,  cum 
ovi  albo  temperabis  et  fronti  superinpones.    Caput  si  quis  9' 
sic  doluerit,  ut  medium  findi  videatur,  hederae  contusae 

15  sucum  per  linteolum  delicatum  mundum  exprimat  et  oleo 
etiam  rosaceo  admisceat  et  sic  frontem  et  tempora  perun- 
gat  et  cerebro  et  naribus  inde  et  auriculis  infundat.    Caput  99 
si  ex  frigore  doluerit,  unguenlum  irinum  cum  oleo  laurino 
misce  et  calefactum  cerebro  superfunde  et  insuper  lanam 

20  unctam  circa  caput  pone.     Si  cui  nulla  de  causa  subito  100 
caput  et  tempora  doluerint,   myrra  ex  vino  crassius  trita 
tempora   oblinat,  vel  fabam   fresam  in   aqua  prius  mace- 
ratam,  postea  in  vino  decoctam  tritam  bene  inlinat  fronti 
vel  bacas  lauri  inpari  numero  conterat  prius,   deinde  ad- 

25  mixto   oleo   diligentius   terat    ad   instar  collyrii  et  postea 
in  fictili  calefaciat  eoque  caput  perfricet.    Purgatio  autemlOl 
capitis,  ne  supra  scripta  nascantur,  utilissima  fertur  haec, 
si  hysopi  aut  origani  summitalibus  contritis  et  ex  mulsae 
aquae  cotyla  dimidia  coctis  os  adsidue  conlueris.    Capitisi02 

30  ulcera    cito   sanantur,    si   suco   de   betae  radice   expresso 
caput  in  balneo  perfricetur.     Si  cui  in  capite  tubera  na-103 
scuntur,    cupressi    bacas   virides    in    vino   decoctas   tritas 
tuberibus  adponat,  ita  ut  per  dies  quinque  in  capite  alli- 
gatum  et  signatum  medicamen  maneat;  post  diem  quintum 

35  solvat  ac  renovet  et  hoc,  si  necesse  fuerit,  ter  aut  quater 

1  cessauit.        10  ovi  scripsi:  ovo.        14  hederae]  habere. 
15  linteo.        20  circu.        28  mulsae  aquaej  mulsaque. 


-     38     — 

104faciat:  intra  diem  vicensimiim  persanabit.  Brassicae  suciis 
naribus  infusus  capite  purgato  dolorem  quoque  eius  effi- 
105caciter  adimit.  Radix  pyrethri  in  sole  diu  commanducata 
I06etiam  pituitam  expellit.  Hiera  maior  faciens  ad  capitis 
nimium  et  veterem  dolorem  et  ad  phlegmata  spissa  et  5 
constricta  laxanda  et  provocanda  ex  calida  aqua  ieiunis 
data,  ad  spleniticos  ex  posca,  ad  epaticos  ex  vino  Graeco, 
ad  accessiones  cotidianas  ante  suspicionem  datur  ex  muria, 
quia  et  ventrem  temperat;  maxime  prodest  etiam  melan- 
cholicis  et  scotomaticis,  danda  autem  omnibus  ieiunis  et  lo 
bene  digestis  ad  modum  nucis  avellanae;  quae  constat  ex 
speciebus  his:  Stoechados  —  I  ^  VII,  agarici  —  I  ^  VI, 
colocynthidos,  id  est  cucurbitae,  quod  habet  interius  molle 
inter  semina  siccatum  —  I  ^  VI,  opopanacis  ^  XV,  saga- 
peni  ^  XV,  petroselini  ^  XV,  aristolociae  rotundae  ^  XV,  15 
piperis  albi  ^  XV,  cinnamomi,  spicae  nardi,  myrrae  tro- 
glodytis,  folii,  croci  uncias  singulas,  melUs  vero  optimi 
despumati  tantum  mittes,  quantum  sufficiat  pulveri  spe- 
cierum  supra  scriptarum  colligendo  ad  spissitudinem  con- 
gruentem,  deinde  confectum  medicamen  in  vasculo  vitreo  20 
107  aut  fictili  sub  signaculo  reponatur.  Cupressi  tenuissimi 
lOSradice  caput  coronatum  dolorem  brevi  ponit.  Pulei  florem 
destringes  et  teres  ex  aceti  cyathis  duobus,  adicies  rutae 
tantundem  quantum  pulei  et  unam  cepam  et  salis  bolum. 
Cum  omnia  trita  erunt,  adicies  olei  boni  cyathum  et  tenuiter  25 
subcoques  ac  bene  permiscebis  atque  adversiis  pilos  caput 
ex  eo  diligenter  perunges. 

CAP.  II. 

Ad    omnes   dolores   emicranii  et  eteroeranii  subitos 
et  diutinos. 
1  Hircinum  fimum  tritum  cum  aceto  scillitico  misce  et 

fronti    et   temporibus    inline;    hoc    ad    dolorem    emicranii 

4  iera.        5  phleumata.        7  vino]  feno.       12  stoechados] 
streados.        25  polum.        26  subquoques. 
emigranii        eerogranii. 
•  27  scillitissimo.         28  emigranii,  iUm  39,  1. 


—     39     — 

sedandum   etiam  in   perpetuum  prodest.     Tus  et  myrram  2 
et  ovum  simul  teres  et  fronti  induces  vel  temporibus,  cum 
subitus    emicranii    dolor    fuerit.     Laser   Cyrenaicum    cum  3 
aceto  tere  et  inline  frontem  cum  temporibus.    Emicranium  4 
6  statim  curant  vermes   terreni  pari  numero  sinistra  manu 
lecti  et  in  limine  cum  terra  de  limine  eadem  manu  triti 
et   cum   aceto   optimo  eadem   manu  fronti  vel  temporibus 
inliti,   cum  dolor  urgebit.    Fimum  vel  cinerem  coclearum  5 
et  granum  senapis  cum  aceto  ad  ternos  scripulos  miscere 

10  et  temporibus  inlinire  prodest.    Herba  strumus  et  stercus  6 
murinum  contrita  et  ex  ar.to  fronti  inlita  celeriter  dolores 
etiam   eterocranii  abolent.     Ossicula   in   capite   porci   duo  7 
naturaliter  forata  inveniuntur,  id  est  unum  in  dextra  parte 
et  aliud  in  sinistra:  quae  reperta  et  reposita  et  cum  opus 

15  fuerit,  licio  suspensa  medellam  capiti,  prout  inventa  sunt, 
praestant,  id  est  dextrum  dexterae  parti  et  sinistrum 
sinistrae;  sed  praeter  te  et  aegrum  ossicula  tertius  non 
contingat,  quae  ad  hanc  necessitatem  colligi  diligenter  et 
servari  debent.    Piperis  grana  XXI,  murini  fimi  pilulas  XXI,  8 

20  sinapis    quantum    tribus    digitis    possis    tollere,    teres    et 
aceto   acri  ad  cerati  modum  permiscebis  et  ita  fronti  in- 
pones   et  aluta   desuper  teges.    Laseris  granum  medicina-  9 
libus   digitis   auri   inice   ex   ea   parte,    qua*  caput   dolebit, 
statira  proderit.    Herbae  meliloti  interiora  et  ovi  cocti  vi-  10 

25  tellum  cum  vino  modico  tere  diligenter  et  inde  emicranium 
vel  tempora  quae  dolebunt  inline,  confestim  sanabis.    Pam-  11 
pinum   continuo    de  vite   lectum   cum  oleo   coques   atque 
simul   tritis    diligenter    tempora    inlines.     De    muris   fimo  12 
pilulas  septem   teres   et  cum   aceto  fronti  vel  temporibus 

80  dolentibus  inlines.     Si  vir  aut  adulescens  aut  infans  emi-  13 
cranium   patietur,    observet,   ut   semper    luna   septima    et 
septima   decima   et  vicensima   septima  se  tondeat:   mirum 

5  curat  Im  curant  2tn.  6  in  limite.         9  senapis  Im 

sinapis    2m.  12    eterogranii.  13    dextram    partem. 

15  sospensa.  17  sinestre.  19  servare.  20  quanto.  posses 
tolle.  21  ad]  a.  23  et  ex.  25  terit.  27  quoques.  28  trito. 
30  lines.        migranium.        31  et  septima  om.        32  tundeant. 


—     40     — 

remedium  habebit;  neque  curet,  si  dies  Martis  aut  Saturni 

14  in  has  lunas  inciderit.  Eterocrania  sive  emicrania  discutit 
haec  conpositio:  Gallae  Syriacae  —  III,  crocomagmatis  —  III, 
aloes  —  III,  sed  gallas  prius  tundes  et  criblabis,  tum 
cetera  similiter  tunsa  et  cribrata  miscebis  idque  medica-  5 
men  in  pyxide  conditum  servabis  cumque  usus  exegerit, 
ex   aceto   temperatum  parte  frontis   quae  dolebit  inpones. 

15  Terrae  Aegyptiacae  partes  duas,  crocomagmatis  partem 
unam  cum  aceto  diligentissime  ac  minutissime  contere  et 

16  partem  quae  dolebit  inlinito.  Opi  —  I,  colophonii  —  I,  lo 
myrrae  —  I,  hyoscyami  —  I,  peucedani  —  I,  anethi  —  III, 
crocomagmatis  —  I,  seorsum  haec  tundes  et  criblata  in  mor- 
tario  diutissime  conteres  et  ex  aceto  optimo  de  hoc  pulvere 
collyria  formabis  cumque  opus  fuerit,  in  cote  ex  aceto  teres 
et  spissum  parti  frontis  et  temporum  quae  dolebit  ante  dili- 15 

17  genter  detersae  frequenter  induces.  Grana  hederae  et  ser- 
pullum  pari  pondere  teres  ex  aceto  et  inde  totum  verticem 

18  perfricabis.     Bacas  lauri  ex  aceto  tritas  adiecto  oleo  fronti 

19  inpones  adversum  eterocranii  molestias.  Peucedanus  herba 
trita  ex  aceto  et  oleo  fronti  inlita  eterocrania  statim  sedat.  20 

20  Herba  vel  hedera  in  capite  statuae  cuiusUbet  nasci  solet: 
ea  si  in  panno  rufo  acia  rufa  vel  lino  rufo  ligata  capiti  vel 
temporibus  alligetur,  mirum  remedium  emicranio  vel  etero- 

21  craniis  praestabit.  Novem  grana  piperis  in  vino  optimo 
teres  atque  ex  eo  frontem  et  tempora  inlines  in  ea  parte  25 

22  capitis,  quae  de  emicranio  dolebit.  Sucum  de  alio  in  eam 
aurem,  ex  cuius  parte  dolor  emicranii  fuerit,  infundes. 

CAP.  III. 

Ad  vertiginem  capitis. 
Ad  vertiginem  capitis,  quam  Graeci  scotoma  vocant: 
1  Peucedani  X  II,  castorei  X  I,  sphondylii  X  I,  bacarum  lauri 
purgatarum  X  I.    Terentur  haec  omnia  diligenter  et  ex  his  so 
conponetur  medicamentum;  quod  cum  opus  erit,  admisce- 

2  incederit.  Aeterocrania.  4  aloidis.  7  fronti. 

11    piocedani,  13    conteris.  14    cute.  16    ederae. 

19  eterogranii.        23  erograniis.        26  migranio. 


—     41     — 

bitur  ei  rosae  et  aceti  quod  salis  sit;  hoc  enim  mirabile 
medicamentum.    Cerebri  dolores,  ex  quibus  etiam  subitae  2 
vertigines  oriuntur,  discuties,  si  planta  ulmea  caput  circum- 
ligaveris   atque   ita   coronatus  triduo  dormieris:   expertum 

5  est.    Veteres  dolores  capitis  et  vertigines  cito  emendabis,  3 
si  betae  nigrae  suco  tempora  perlinas;   idem   praestat  in- 
tibi  sucus,  si  cum  rosaceo  oleo  et  aceto  mixtus  capiti  in- 
linatur.    Ad   vertiginem   abolendam  efficacissimum  est,   si  4 
abrotonum    tritum    in  vini    potione    tepidum    bibatur    vel 

10  cum  oxymeli  non  acri  accipiatur.    Quibus  vertigines  fiunt  5 
aut  quibus  mens  perturbatiune  capitis  alienatur,  cocleae  sin- 
gulae  contritae  maiores  cum  suis  testis  ex  calida  passi  vel 
defruti  potione  datae  diebus  plurimis  prosunt,  si  post  tri- 
duum  continuum  interpositum  iterum  plurimis  diebus  acci- 

15  piantur.    Qui  unam  cocleam  maiorem  semicoctam  comederit  6 
die  primo,  sequenti  duas,  tertio  tres,  quarto  duas,  quinto 
unam,  remedium  experietur  non  sohim  ad  vertiginem,  sed 
etiam  ad  suspiria  et  vomitus  prodest.    Vertiginem  capitis  7 
abolet  vettonicae    fasciculus  cum    aqua    nitida    ad  tertias 

20  excoctus  aut  apii  viridis  fasciculus  cum  ture  similiter  de- 
coctus  et  ex  mulsa  aqua  tepida  potatus.    Hyoscyami  ramu-  8 
sculum  in   aquae   sextariis   tribus   usque   ad  tertias  deco- 
ques   et   dabis  per  triduum  potui  quartarios  singulos  aut 
etiam  minus  pro  habitudine  vel  aetate  vel  sexu.    Trifolium  9 

25  herbam,  quae  Gallice  dicitur  visumarus,  aqua  frigida  mace- 
rato  et  eam  aquam  diebus  decem  bibito^   sed   ut  herbam 
cotidie  mutes.    Misy  libra  una  cum  aceto  acri  contrita  et  10 
fronti  inlita  mirabiliter  vertiginem  sedat. 

CAP.  IIII. 

Pityriasi  et  porrigini  ac  prurigini  atque  ulceribus  et 
lendibus  et  pedunculis  capitis. 

Pityriasin  et  porrigines   capitis,   quae   plerumque  in  i 
30  perniciem  se  convertunt,  nisi  occurratur,  perungi  oportet 

7  suco.  mixtos.  10  oxymelli.  12  con.  13  post]  per. 
14  iterum  interpositis  (plurimis  om.)  diebus.  22  dequoques. 
23  dabis]  in  hoc  verhum  desinit  coclex  usque  ad  YII,  4. 


-     42     — 

adsidue  biilbis  tritis,   sulfiire  vivo  et  vino  bono  in  unum 

2  permixtis.    Item   prodest  cedria  tantum  ungere  caput  vel 

3  alio  trito  et  aceto  et  nitro.  Farina  feniculi  ex  vino  capiti 
inducta  porrigines   expurgal;    furfures   quoque  idem  prae- 

4  stant,  si  caput  inde  adsidue  in  balneo  luatur.    Hysopum  ex  5 

5  oleo  tritum  et  instillatum  capiti  pityriasi  medetur.  <(Ovis> 
ex  vino  et  oleo  et  cedria  pruritum  scabiemque  capitis  tolli 

6  manifestum  est,  si  ungatur  adsidue.  Prurigines  capitis 
discutit  fel  ovillum  inlitum  cum  creta  Cimolia,  donec  are- 

7  scat:    mirum   est.     Nitrum   alumini    admixtum  pruriglnes  lo 

8  capitis  tollit,  si  inde  frequenter  fricetur  et  lavetur.  Ulcera 
in  capite  tamquam  proprius  morbus  praecipue  infantibus 
nascuntur,  sed  et  viros  et  mulieres  graviter  molestant. 
Haec  ergo  felle  taurino  cum  aceto  tepefacto  inlita  efficaci 

9  remedio  sanantur.    Sevum  vituli  cum  sale  subactum  utilis-  i5 

10  sime  adhibetur  pityriasi.    Testarum  muricum  vel  purpura- 
rum  exustarum  cinerem  ex  melle  ulceribus  capitis  inponi 

11  oportet.     Alium   ciim   sua   reste   conburitur  cinisque  eius 

12  ex    oleo   capiti    ulceroso   inponitur.     Oleum    amygdalinum 

13  cum  vino  optimo  permixtum  expurgat  capitis  vitia.    Folia  20 
rubi,  in  quo  mora  nascuntur,  arida  contrita  capiti  insper- 
guntur    et    desuper    lana    sucida   et    charta   superponitur. 

14  Malva   erratica  cum  urina  humana,  id  est  puerili,  trita  et 

15  inposita  valde  siccat  capitis  umores.  Omnia  autem  capi- 
tis  ulcera,  cum  purgata  sunt,  iucundissime  ad  cicatricem  25 
perducuntur  sic:  Spumae  argenti  tunsae  selibra  et  cerae 
libra,  cerussae  libra,  olei  rosacei  libra,  cum  liquefacta  et 
mixta  et  trita  fuerint  haec,  refrigerantur  et  adiciuntur  his 
ovorum  incoctorum  quattuor  lutea,  id  est  vitella,  et  simul 
pistillo  in  mortario  permiscentur  atque  inde  inducitur  caput:  so 

16  mirum  remedium  experieris.   Nasturcii  senien  mixtum  adipi 
anserinae  tritumque  furfures  capitis  adsidua  lavatione  de- 

17  pellit.    Betae  viridis  contusae  expressaequae  suco  porrigi- 
nosum   caput  frequenter  in  balneo  lotum  omni  tabe  pur- 

3  feniculi]  feni   graeci  Plin.  5  hysopum]    oesypum. 

6  ovis  addidi  e  Plin.        18  reste  Plin.:  veste. 


—     43     — 

galur.    Semine  salicis  contrito  caput  lautum  furfures  cito  18 
deicit.    Ovo  gallinaceo  caput  inlinito,  postea  aqua  vel  suco  19 
herbae  cyclaminis,  quae  orbicularis  dicitur,   caput  lavato: 
hoc   pacto   lendes   necati  ultra   non  renascuntur.    Puerile  20 

s  lotium  nitro  admixtum  ulcera  quae  erumpunt  lauto  capite 
mire   delinit :    expertum    remedium,     Cornu   cervinum   in  21 
scobem  limatum  et  cum  vino  potum  lendes   enecat  rena- 
scique  non  patitur.    Stercus  scrofinum  vino  inmixtum  cum  22 
rosa  Hquida,  id  est  rosae  suco,  lendes  pedunculosque  dis- 

10  cruciat.    Felle   vituli   capi'*  perunctum  lendes  exterminat.  23 
A,xungiae  veteris  semuncia,  sevi  caprini  semuncia,  resinae  24 
perhicidae  semuncia,  aluminis  infectorii  semuncia.    Alumen 
teres  in   mortario,   cetera  igni  resolves  et  confundes   ac 
sic  leni   vapore   deficere   vel  excoqui   facies,   ut  ex  omni 

15  coufectione  uncia  medicaminis  restet;  tum   caput  lautum 
diligenter  atque  siccatum  hoc  medicamine  perunges  por- 
riginemque  discuties.     Scobem  citream  ex  aqua  defervere  25 
facies  nitrumque  asperges  atque  inde   caput  porriginosum 
oportet  lavare.    Fimo  bubulo  usto  sucum  betae  admisceri  26 

20  atque  inde  caput  porriginosum  lavari  oportet.     Porriginem  27 
potentissime  hac  potione  purgabis:   rosmarinum  teres  su- 
cumque   eius   vino   vel   aqua   scripulis   tribus  dabis  potui, 
sed   qui   sumit    supra   limen   adsistat   idque   triduo   faciat. 
Fraxineo  cinere  Hxiviam  maturam  nimis  facies  eaque  caput  28 

25  lavabis  in  balneo;  quod  cum  siccaveris,  saponem  et  ar- 
genti  spumam  conteres  eoque  caput  perfricabis  porriginem- 
que  exterminabis,  si  capiti  lauto  atque  siccato  hoc  medi- 
camen  addideris:  Cretae  Cimoliae  P.  I,  nitri  Alexandrini 
P.  I,  sulphuris  vivi  P.  I;  haec  omnia  tunduntur  atque  cri- 

30  brantur  et  capiti  porriginoso  inponuntur.    Mali  Punici  co-  29 
rium  ex  aceto   coquitur   et  sucus  eius  capiti  porriginoso 
inponitur  et  frequenter  abluitur,  ita  ut  et  ipsum  pomum 
excoctum  teratur  et  sic  exprimatur.    Anethi  surculi  urun-  30 
tur  eiusque  pulveris  cribrati  —  I,  cicharbae  —  III  remit- 

35  tes  in  olei  ^  I  et  adicies  gallae  tunsae  semunciam  inlines- 

6  delinit  scripsi:  delininnt. 


-     44    — 

que  eo  porriginosum  et  ulcerosum  caput  contra  pilum  et 

31  postea  lavabis  in  balneo.    Conpositio  optima  et  experta  ad 
vitia  capitis  omnia  supra  scripta:  Pumicis  unciam,  castorei 
—  V,  spumae  argenti  —  VI,  cyperi  —  III,  myrrae  —  III, 
myrobalani  —  IIII,  sulphuris  vivi  —  I;  omnia  tundes  et  5 
cribrabis   et  permixtis    pro    aphronitro    in   balneo    uteris. 

32  Adipis  veteris  suillae  P.  I  et  picis  cedriae  P.  I  igne  dis- 
solves,  tum  staphidos  agriae  tunsae  unciam  miscebis  et 
ante  horam  quam  ad  balneum  vadas  ita  caput  vitiis  supra 
scriptis  laborans  contra  pilum  fricabis,  ut  insideat  medi-  lo 
camentum,  quod  non  ante  dilues  quam  ad  solium  venias. 
Si  autem  medicamini  huic  adieceris  ladani  scripulum,  capil- 

33  lum  nutries  pulchriorem.  Furfures  capitis  extenuabuntur, 
si  stercore  murino    liquefacto    in    aceto   caput  in   balneo 

34  perfricueris.     Lotio    taurino   caput   si  laveris,  porriginem  i5 

35  vetustissimam  tollit.  Vetustam  porriginem  mire  adimes,  si 
herbae  cyclaminis,  id  est  orbicularis,  suco  sulphuris  ali- 
quantum  miscueris  et  fel  scrofmum   atque   inde   caput  in 

36  balneo  bene  perfricabis.    Ulcera  capitis  subito  nata  sanan- 
tur,   si  asini  stercoris   suco   et  scillae  contritae  quantum  20 
satis  videbitur  et  bubulae  adipis  tantundem  miscueris  atque 

37  ad  capitis  ulcera  veluti  ceroto  usus  fueris.  Fel  taurinum 
mixtum  cum  nitro  et  vino  et  oleo,  quod  satis  sit,  ulcera 

38  capitis   vel  fervescentem   scabiem   sanat.     Ulcera   recentia 
et  universa  vitia  ulcerum  in  capite  sanant  vermes,  qui  in  25 
arbore  cava  vel  putrida  nascuntur,   triti   et  in  panno  in- 
positl.    lidem  vermes  conbusti   et  cum  anetho  sicco  pari 

39  pondere  triti  et  inpositi  sanant  etiam  carcinomata.    Inula 
in  oleo  discocta  et  contrita  et  cum  butyro  ovillo  et  melle 
inposita  cacoethe  [maligna]  emendat;  eadem  ratione  curan-  so 
tur  et  tubera,  sed  haec  vice  emplastri  panno  inlini  debent. 

40  Vermes  ulceribus  capitis  vel  quibuscumque  innati  ranarum 
felle  tolluntur;  ea  vero,  quae  intrinseciis  serpunt,  salsa- 
mento  vetere  tunso  in  vicem  emplastri  inposito  sanantur. 

41  Radix  peponis  contrita  et  adposita  sanat  ulcera,  quae  capiti  35 

42  in  modum   favi   concrescunt.     Semen   rafani  tritum  et  ex 

43  aqua    adpositum    sistit  omnia   ulcera.     Porrum  capitatum 


—     45     - 

contritiim   et  ex   melle  inpositum   universa  ulcera  optime 
purgat.    Alium  contritum  cum  sulphure  et  resina  ulcerum  44 
et  fistularum  quaelibet  vitia  extrahit.    Vetera  ulcera  etiam  46 
carcinosa  foveri  debent   aqua   calida,  in  qua  excocta  sint 

5  holera   diversa;    deinde    ipsa    holera    trita    si  inponantur, 
valde  prosunt.   Farina  lini  seminis  vel  farina  ervi  vel  lenti-  46 
culae  decocta   et  ex  melle   adposita  suppurationes  et  pu- 
stulas  ulcerum  sanat,  etiam  genitalibus  laborantibus  bene 
adicitur.    Cinis  vitium  cum  axungia  vetere  inpositus  pustu-  47 

10  las  omnes  in  qualibet  par^^  corporis  curat  et  sanat.    Folia  48 
olivae  commanducata  et  inposita  ulceribus  manantibus  me- 
dentur.    Oleastri  cauliculi  teneri  decocti  et  cum  melle  in-  49 
positi  carnes   supra  oscula   in    vulneribus    quaelibet  pro- 
iiibent  excrescere.   Herba  chelidonia  contrita  et  cum  axun-  50 

15  gia  vetere   subacta   et  inposita    ulcera    vetusta    et   putria 
purgat  et  sanat.    Nuces  iuglandes  perveteres  contritae  vel,  51 
quod   melius    est,    commanducatae    et    inpositae   singulare 
remedium  ulceribus  praestant.     Glandes   de  robore  tritae  52 
cum  axungia  et  inpositae  duritias,   quas  cacoethes  medici 

20  vocant,  emendant  et  reprimunt.    Pix  Bruttia  cum  melle  trita  53 
et  inposita  ulcera   omnia  purgat  et  sanat,   eadem  pix  ex 
uva  passa  purgata  et  cum  axungia  vetere  inposita  ulceri- 
bus   medetur.     Aqua,   in   qua  lentiscum  decoxeris,  ulcera  54 
quae  serpunt  utiliter  fovebis.    Hedera  ex  vino  decocta  ul-  55 

25  ceribus,  quibuscumque  inponitur,  prodest.    Cinis  ex  ossi-  56 
bus  agnorum  recte  adhibetur  ulceribus,  quae  non  trahunt 
cicatricem.    Pulmo   arietinus  calidus  adpositus  carnes  ex-  57 
crescentes  in  vulneribus  exaequat  et  reprimit.    Vim  ser-  58 
pentium  ulcerum  coercet  calx  viva  ex  aceto  et  oleo  rosa- 

80  ceo  temperata  atque  inlita,   rosaceo   autem   et  cerae  per- 
mixta  mox  perducit  ad  cicatricem.    Carcinomata  curantur  69 
coagulo  leporis  cum  pari  pondere  capparis,    quod  utrum- 
que  vino  aspersum  una  teritur  et  sic  adponitur.    Carcino-  60 
matis,  quae  serpunt  circa  ulcera,  fel  ursinum  vel  cinis  de 

35  asini  ungula  exusta  per  pinnulam  bene  adponitur.    Ulcera,  61 
quae  sordidata  sunt,  fimi  vitulini  cinere  et  muliebri  lacte 
purgantur.    Vetustis  ulceribus  vettonica  cum  sale  contrita  62 


-     46     — 

et  adposita  medetur.    Idem  praestat  farina  lupini  incocti 

63  et  sine  cortice  inspersa  cum  vino.  Ad  porrigines  deter- 
gendas  rutae  fasciculum  et  sulphur  vivum  cum  vino  vetere 
simul  decoque  et  caput  ex  eo  in  balneo  lava,  ante  tamen 

64  aqua  tepida,  sicut  est  consuetudinis^  elue.  Ad  papulas  in  5 
capite  effervescentes  vel  qualibet  parte  corporis,  etiam  ad 
ignem  sacrum  bene  facit  hoc  medicamentum:  Rutae  viri- 
dis  P.  II^  spumae  argenti  P.  I  S,  aceti  5^  I,  olei  viridis  €r  I. 
Cum  aceti  parte  spuma  et  ruta  teruntur,  donec  levia  fiant. 
Postea  quod  superest  aceti  vicissim  cum  oleo  adicitur  vel  lo 
superfunditur  medicamini,  dum  teritur^  et  cum  bene  tri- 
tum  et  permixtum  fuerit,  tum  inponitur  locis  necessariis. 

65  Ad  pedunculos  necandos  hoc  medicamine  uteris:  Oleum 
cum  pulvere  cineris  cuiusUbet  de  foco,  sed  bene  creli, 
pariter  miscebis  et  ita  teres,  ut  sit  ad  spissitudinem  mellis,  i3 

66  atque  inde  cum  opus  fuerit,  caput  unge.  Ad  pedunculos 
in  omni  parte  corporis  necandos  efficax  hoc  remedium 
est:  Ellebori  radicis  uncia,  staphidos  agriae  uncia  simul 
trita  adiectoque   oleo   totum   corpus  perunguito,  etiam  in 

67  tunicis  necabuntur.    Nitri  Alexandrini  et  slaphidos  agriae  20 
aequale  pondus,   aphronitri   quoque   ahquam  portionem  et 
sulphuris   vivi  particulam   simul   terito   ac  decimo   die  in 

68  balneo  corpus  fricato:  omnes  pedunculos  necabis.    Serum, 
id   est  aquam   lactis,   quae  remanet  facto   caseo,   si  quis 
adiecto  aceto  in  potione  aliquotiens  sumpserit,  ita  libera-  25 
tur  a  pedunculis,  ut  penitus  extirpentur  nec  postea  in  eo 

70  renascantur.  Cervini  cornus  scobes  limatae  et  ex  vino 
potui  datae  pedunculos  in  capite  lendesque  nasci  non  sinunt. 

CAP.  V. 

Ad   capitis   reTimata  et  purgationem   et  ad   pituitae 

et  pMegmatis   deductionem  et  restrictionem 

catarri. 

1  Ad  reuma,  quod  de  capite  descendit,  medicamentum 

facies  tale:    Nitri  —  VI,  pyrethri  —  I  S,  capparis   —  II,  30 
struthii  —  II.    Haec  omnia  tunsa  et  in  pulverem  tenuis- 


-     47     — 

simum  redacta  permisce  atque  in  balneo  ferventi  ita  utere, 
ut  tertiam  partem  pulveris  de  supra  scripta  mensura  spe- 
cierum  mittas  in  caput  et  perfrices  diu  ac  diligenter,  ut 
per   sudorem   digeras;    postea   aqua   tepida  laves  caput  et 

5  in   frigidam   mergas   et   crasso   sabano   diligenler  siccabis. 
Ad  reumata  capitis:    Talpam   in   vaso   fictili  clauso  ita  in  2 
furno  torreto^  ut  tenuissimum  pulverem  ex  ea  facias,  cui 
addes   pulverem   piperis   albi   ex  granis  decem  et  octo  et 
cocleare  unum  de  suco  ocimi.    De  quo  medicamine  dal)is, 

10  cui  medendum  erit,  in  potione  vini  veteris  calida  cocleare 
unum,  ita  ut  in  balneo,  in  quo  numquam  lavit  nec  lautu- 
rus  sit,  in  solio  remedium  accipiat  et  interposito  biduo 
alternis  iterum  accipiat.  Sed  cui  remedio  opus  est,  XIX 
ferme    diebus   porcina,    liquamine    et   holeribus    abstineat. 

15  Ad  idem  trochiscus:  Croci  drachmas  duas,  myrrae  —  II,  3 
chalcanthi  —  II,  cymini  —  II,  opi  drachmas  II,  turis  —  I, 
crocomagmatis   drachmas  II,    aluminis   scissi  —  I.     Haec 
omnia  contrita  austerissimo  vino  permiscebis,   ut  sint  ad 
crassitudinem  melHs,  et  inde  frontem  densissime  superlines 

20  usque  ad  capillos,  intermissa  semita  super  nasum;  prae- 
cluso  enim  itinere,  quod  ad  oculos  umori  patere  con- 
sueverat,  viam  facies,  qua  de  cerebro  per  nares  fluxus 
omnis  emanat,  et  hinc  perpetuus  decursus  fiet,  quo  umo- 
res   oculorum   ab   omni  inundatione  siccentur.     Hac  cura- 

25  tione*  in  perpetuum  lippitudo  removebitur.     Sed  his,  quos 
nimium  reuma   umoris   urgebit,   ex   aceto   acri  trochiscus 
supra  scriptus  inponatur.    Ad  destillationes  perfrictiones-  4 
que  et  gravedines:     Cyclaminis  herbae,  quae  Latine  orbi- 
cularis    dicitur,    radicem    supra    carbones    cultello    radito» 

30  fumumque  eius  ramenti  naribus  trahito.    Hyoscyami  drach-  5 
mas  duas,   apii   seminis   bene  purgati  drachmas  quattuor, 
anethi  bene  purgati  drachmam  unam,  opii  pondus  victo- 
riati  argenlei  unius,    haec    omnia    trita    et  cribrata   per- 
misceto   et  ex  aqua  pastillos  temperato  atque  ex  his  sin- 

35  gulos  in  aquae  calidae  cyathis  duobus,  cum  dormitum  ibit, 
cui  medendum  erit,  potui  dato.  Eiusdem  herbae  radices 
si  decoquantur   sucusque   earum   ad   crassitudinem  mellis 


—     48     — 

missus  in  aquam  naribus  trahatur,  omnem  a  capite  pitui- 

6  tam  delrahit  mire.    Creta  Cimolia  ex  aceto  trita  et  quam 

7  densissime  fronti  inposita  pituitam  sistit.    Mastichen  cum 
pipere   qui  diu  commanducaverit,   calefacto  cerebro   umo- 

8  rem   pituitae  naribus  effundit.     Ad   catarrum   sive   destil-  5 
lationem  umoris  ex  capite:  Turis  ^  unum,  piperis  ^  unum 
conteres  diligenter  et  vini  novelli  quod  sufficiat  admisce- 
bis  et  naribus  tepidum  infundes  vel  gargarizabis,  sed  uti- 

9  lius   est  naribus   infundi.     Ad   caput    leviter   purgandum: 
Sinapi   tritum   ante   diem    in    aceto    infunde    ad    heminae  lo 
mensuram   et  ex   eo   intra   os  tene   et    gargariza   in    sole 
calido   ieiunus  et   aperto   ore  postmodum   sede,   ut   umor 

10  decurrat.     Staphidem  agriam  sumito   et  pro  modo  sinapis 
granum   et  uvam  passam  commisce  cum  betae  semine  et 
ex  eo  facito  pastillos;  quibus,  si  opus  fuerit,  adicies  ace-  i5 
tum  et  eos  ieiunus  in  sole  aut  in  balineo  commanduca  et 

11  apertum  os  tene,  ut  umor  defluat.    Ad  caput  purgandum, 
quod  fuerit  umorosum:    Staphidos  agriae  ^  III,  pyrethri 
^  II,  hysopi  ^  IIII;  pariter  haec  pro  modo  adsidue  in  ore 
missa  comminues   et  masticabis  incurvato  capite,  ut  umor  20 
ex  masticatione  defluat.    Quod  facito  aut  ad  solem  aut  in 

12  loco  tepido.  Ad  pituitam  ex  ore  evocandam:  Aeris  floris 
scripulus  unus  et  de  suco  hederae  idem  pondus  in  unum 
mixtum  et  naribus  infusum   evocant  pituitam  et  defluere 

13  conpellunt.     Radix   pyrethri  in    sole   commanducata  pitui-  25 

14  tam  et  umorem  capitis  patefacto  ore  depromit.  Betae 
radicibus  tunsis  recte  sucus  eius  naribus  ducitur  ad  umo- 

15  rem  capitis  extrahendum.  Mellis  et  sinapis  triti  aequa- 
Hter   mixtae    partes    tepefiunt    et    umor   multus    e   capite 

16  post  longam  gargarizationem  deducitur.     Ad  catarrum  re-  30 
stringendum  mittes  in  ollam  rudem  pro  modo  ollae  hemi- 
nam  rosae  siccae  et  tres  heminas  aquae  mulsae  et  hemi- 
nam  sapae,  inhibe  nucem  pineam;  haec  coques  ad  tertias 

17  et  tepidum  gargarizabis.  Rumicis  acumina  tenera  colliges 
sive  rubi  et  herbam,  quam  alii  burdunculum  vocant^   alii  35 

34  gargarizabis  Stephanus:  gargarizas  Cornarius. 


-     49     - 

liuguam  bovis,  addes  eliam  rosae  heminam;  haec  omnia 
in  ollam  mitles,  praeterea  addes  furfuriculas  in  linteo  liga- 
tas  ad  hoc,  ul  amaritudinem  herbae  dehniant  et  sic  fur- 
furiculae  ipsae  in  saccello  combulliaiit,  haec  omnia  ad  ter- 

5  tias   decoques   et  tepidum   gargarizabis.     Experimenlatum  18 
remedium    adversum    ingruentem    catarrum,    ut    cena    te 
abstineas  et  ab   holere  et  a   rebus   salsis   et  Hquaminosis, 
nam  indigestione  cibi  et  vitio  cruditatis  nascitur  calarrus; 
abstinendum  sane  ante  omnia  pinguibus  cibis.    Sed  si  de 

10  perfrictione    fuerit    catarrus,    caldamentis    adhibitis    iUco 
sopietur:  quod  si  de  cruditate,  placabitur  illa  re  sola,  ut 
non  cenetur,  donec  penitus  fluxus  eius  arescat;  cum  sub- 
strictus  fuerit,   ad  consuetudinem  cenandi  reverteris.    Ad  19 
catarrum  restringendum:    Sapae  heminas  tres  et  satureiae 

15  fasciculum  et  hysopi  aliquantum  fervere  simul  facies,  quo- 
usque  inde  sextarius  fiat,  et  sic  gargarizabitur  ter  in  die 
in  loco  tepido  aut  ad  solem  atque  hoc  tam  diu  facies, 
donec  inhibeatur  omnis  catarrus,  atque  illis  diebus,  qui- 
bus  gargarizas,  abstinebis  liquamine  et  holere  et  salsis  ac 

20  pinguibus  cibis,   Ad  catarrum  restringendum  quinque  par-  20 
tes   vini  et  sextam  mellis   miscebis   ac    tepefacies    et   sic 
gargarizabis. 

CAP.  VI. 
Alopeciis  et  tineis  et  capillo  fluenti  atque  inflrmo. 

Herba,  quae  dicitur  trichomanes  vel  adianton,  eadem  i 
et  calhtrichos  appellatur,   contusa   et   cum   oleo  inUta  vel 

25  incocta  alopecias  facUe  curat.    Cepe  longum,  quod  ceputius  2 
nominatur,   super  alopecias   terito  frequenter,    quo    facto 
capillos  maturius  excitabis.    Nucis  escariae,  id  est  iuglan-  3 
dis,   testa  contusa  vel  combusta  et  minutatim  trita  alque  4 
adiecto  oleo  inposita  infantum  alopeciis  capilU  nascuntur.  5 

30  Infantum   alopeciarum   vitia   anserinae    adipis    perfrictione  6 
supplentur.    Gallinaceorum  stercus  cum  oleo  utroque  per- 
mixtum  alopeciis  utile  est.     Adeps  ursina  cum  fungis,  qui 
in  lychno  lucernae  concrescunt,  subacta  et  alopeciis  perun- 
ctione  inposita  pristino  decori  caput  revocato  crine  resti- 

Makcbllxjs  ,  BD.  Helmreich.  4 


—     50     - 

7  tuit.     Stercus    murinum   cum   aceto    tritum    ad   alopecias 

8  unctas   forma    priore    mirabiliter    crines    commodat.     Lac 
caprinum   incoctum,    sed    non    adulteratum    aut    vitiatum^ 

9  recte  alopeciis  infricatur:   mirum   est.    Vitium  capitis,  in 
quo   sunt  alopeciae,   prius  raditur;    post  illic   cepa   acer-  5 
rima  perfricatur,  deinde  hordeum  combustum  et  in  pulve- 
rem   redaclum   cum  ursina  adipe  permixtum  superlnponi- 

10  tur.  Herbam  cardui  agrestis  in  mortario  usque  ad  levi- 
tatem  terito  sucoque  eius  expresso  locum  alopeciae  VIII 
diebus    oblinito,    sed    bis    per    dies    singulos   perunctione  lo 

11  renovata.     Cum  sinape  nasturcium  tritum  alopeciis  inlini- 

12  tum  efficaciter  prodest.  Cydonea  mala  discocta  cum  vino, 
dehinc  trita  ceraeque  liquefactae  addita  et  capiti  inposita 

13  capillum  nutriunt.    Opobalsamo  operae  pretium  est  alope- 

14  cias  ungere,  ut  cito  capilli  nascantur.    Nitri  rubri  ^  VIII,  15 
pumicis  ^  II,  salis  ammoniaci  ^  VIII  teres  diligenter  et 
postea    miscebis    priusque   caput  alcyonio    et    nitro    con- 
mixto    perfricabis,    mox    medicamen    inpones :    quo    facto 

15  capilli  nascentur.    Magnam  foeditatem  capiti  adferunt  alo- 
peciae,  quae  sic  emendantur:  Ex  pelle  viperarum  cinerem  20 
facies   atque   adsidue  iUic  asperges,   emendabis  sine  mora 

16  vitium.  Fermentum  sulphuris  combusti,  quod  a  fullone 
factum   fuerit,  cum   oleo   rosaceo  miscebis  et   de  pinnula 

17  capiti  inUnes.    Roboris  pilulae,  quae  gaUas  similant,  cum 

18  adipe  ursina  tritae   emendant  alopecias.     Glandis   quoque  25 
faginae  exustae  cinis   cum  meUe  alopecUs  inUtus  prodest. 

19  Cupressi  pilularum  exustarum  pulvis  tritus,  ungularum  muli 
vel  mulae  exustarum  cinis  et  oleum  myrtinum,  cinis  quo- 
que  vel  fimus  murium  tritus   et  cinis  exusti  erinacei  re- 
centis  vel  fimus  erinacei  recens  et  sandaracha:  haec  omnia  30 
cum  aceto   et   cum  pice  liquida   mixta   et  inposita  etiam 

20  fluentes  capiUos  continent.  Leporinae  lanae  exustae  cinis 
cum  oleo  myrtino  et  felle  taurino  et  alumine  trito  misce- 
tur   tepefactumque   medicamen   inlitum   admodum  prodest. 

21  Muscarum   capita   combusta   et  cum   melle  trita  capitique  35 

22  inlita  mire  alopecias  tollunt.  Fimum  columbinum  si  quis 
cum   aceto  tritum  capiti  inponat,  alopecias   et   cicatrices 


—     51     — 

omnes  sanabit.  Capilli  et  barbae  nascentur  etiam  glabro,  23 
si  lichenem  asini,  id  est  collectionem  duram,  quae  est 
circa  crura  eius,  comburas  et  teras  et  pulverem  illunj  ex 
oleo  vetere  inponas.  Hoc  ita  validum  est,  ut  si  mulieri 
6  inde  maxillam  unxeris,  barbas  ei  nasci  scias.  Erinacei  24 
caput  et  pellicula  combusta  cinisque  ei  adiecto  melle  in- 
litus  alopeciis  cito  prodest.  Caput  autem  eius  per  se  com- 
bustum  et  adiecta  ipsius  adipe  cinis  ille  alopeciis  inlitus 
etiam  cicatricosis  facit  pilos  renasci.    Quod  si  totum  ipsum 

10  quis  exurat  et  pulverem  eius  bene  tritum  cum  adipe  ur- 
sina  calvo  ad  integrum  capiti  inponat,  decorem  pristinum 
restituet  capillorum.    Ad  tineam  curandam;  Sulphuris  vivi  25 
—  II^  salis  fossicii  —  I,  lunsa  et  cribrata  haec  raso  ca- 
piti  et  loto   in   balneo   confricabis,   ita   ut  prius   de  oleo 

15  locus  capitis  tineosus  perungatur  et  sic  pulvis  iste  asper- 
gatur  et  diu  fricetur,  quousque  liquefiat  sudore  capitis. 
Hoc  modo  intra  sex  dies  curabitur  tinea.  Facit  hoc  me- 
dicamen  et  ad  scabiosos,  prodest  et  his,  quibus  pustulae 
nascuntur   in   facie   tamquam  elephantiacae  rubentes.     Ad  26 

20  capillos  qui  post  infirmitatem  decidunt  confirmandos  cedria 
et  oleo  pari   pondere  mixto   adsidue   eos  unge   et  leviter 
pectina:  laudabis  effectum.    Ad  capillos  decidentes  confir-  27 
mandos:   Adipem    ursinam   cum  ladano  miscebis  et  caput 
perunges  vel  loca  defluentium  capillorum  aut  ladani  uncia 

25  una   et  oenelaei  unciis  duabus  tritis   et  permixtis   caput 
perungues.    Ad  fluentes  capillos:  Scobem  de  cornu  cervino  28 
permisce   cum  semine   myrti  riigrae  adiecto   butyro   oleo- 
^«que  et  capiti  raso  densissime  obline;  etiam  ex  infirmitate 
^HHuentes    capillos    efficaciter    continebis.     Sandaracha    cum  29 
^Waceto  incocta   et   emplastri  more   inposita  fluentem   capil- 
lum  validissime  solidat.     Si  quis  maleficiis  capillos  perdi-  30 
derit,  hac  eos  ad  pristinam  formam  ratione  reparabit,  si 
lacertum  salsum  martensem  cum  suo  capite  et  lanae  pur- 
pureae   oplime   in   conchylio   tinctae  duas  ligulas  et  char- 

85  tam  cubitalis  mensurae  separatim  comburat  cineremque 
permisceat  conteratque  cum  oleo  cedrino  paulatim  adiecto, 
ut  crassitudinem  velut  glutinis  faciat,   eoque   medicamine 

4* 


—    52     - 

glabrum  locum  perfricet,  ita  ut  prius  diu  linteo  asperiore 

31  detergeat.  Aphronitri  floris  pilulas  XXX,  nucem  pineam, 
de  qua  propter  vetustatem  nuclei  deciderint,  tunsam,  sapo- 
nis  Gallici  selibram,  vini  Aminei  cyathos  tres  simul  per- 
miscebis  et  conteres  et  caput  glabrum  inlines:  hoc  medi-  5 

32  camine  etiam  crispi  capilii  nascentur.  Malva  cum  sua 
radice  vehementer  coquitur,   ex  cuius  aqua  capilhis,   cui 

33  curatione  opus  est,  in  balneo  adsidue  lavatur.    Olei  cicini 
—  III,    ladani  —  III,    ladano    trito    paulatun    admiscebis 
oleum  et  cum  mellis  crassitudinem  feceris,  radices  capil-  lo 
lorum  adsidue  inUnes. 

CAP.  VII. 

Capillo   nigrando   et   incrispando.     His    adiecta   sunt 

quae  phlegma  et  perfrictiones  capitis  deducunt. 

1  Crispando  capillo  conpositionem  huiusmodi  facies: 
Aphronitri  floris  tortulas  numero  XXX,  nucem  pineam,  de 
qua  propter  vetustatem  nuclei  delapsi  sint,  tunsam  et  in 
pulverem  redactam,  saponis  Gallici  —  III  et  Aminei  vini  i5 
cyathos  III,  atque  inde  caput  inlines  et  in  balneo  lavabis. 
Sphondylio  quoque  caput  perungatur,   sed   prius   radatur. 

2  Cornum   arietis  uratur  cinisque  eius  cum  oleo  conteratur 

3  atque  inde  derasum  caput  frequenter  ungatur.  CapiUis 
nigrandis  infectio  optima:  Hirundinum  stercus,  quantum  20 
sufflciat,  cum  aceti  sextario  mitte  in  vas  fictile  atque  in 
fimo  cabalUno  per  dies  XXXV  suffossum  habeto  ac  sic 
macerato  atque  hoc  medicamento  rasum  caput  inlinito  in 
umbra  per  peniculum  pictoris.  Sed  sevo  cervino  faciem 
prius  perunge,  ne  quid  inde  destiUet  et  maculet,  et  dum  25 
siccatur  infectio,  oleum  intra  os  teneto,  ne  et  dentes  in- 
ficiantur,  ac  postquam  imposueris  medicamen,  quarto  die 

4  caput  lavato.  Medium  lapidem  conterito  eique  admisceto 
nardi  puri  quantum  satis  videbitur,  quo  medicamine  si 
frequenter  caput  unguas,  prohibebis  canos  nasci  et  in  locum  30 

29  a  videbitur  vocabulo  codex  rursus  incipit.      30  nngeas. 


—      oo      — 

canorum  nigri  emicabunt  capilli.    Experieris  verum  reme-  5 
dium,  si  agnum  candidissimi  capitis  decoxeris  atque  inde 
caput  eius,  quem  canum  esse  nolis,  ungi  praeceperis.    Hoc  6 
facito^  ne  capilli  canescant:    Radicem  unam  caulis  quanto 

5  ampliorem  et  vetustiorem  in  furno  siccabis  eamque  minu- 
tissime  concides  et  in  oUam  rudem  mittes  et  aqua  fon- 
tana  recenti  inplebis  et  ad  medium  decoques  operta  olla, 
tum  in  balineo  caput  sapone  optime  lavabis  cumque  satis 
mundum  effeceris,  etiam  ea  aqua,  quam  paraveris  de  radice 

10  caulis,  caput  ita  confricabis  tamquam  solum  ex  ea  laves; 
mox   capillum   linteo   involves  nec  ulla  supra  aqua  uteris 
et  ita  siccabis.    Hoc  purus  ages  puris  eliam  ministris  usus. 
Ad  nigrandum  capilluro  egregie  facit,   si  ovi  corvini  quae  7 
sunt  interiora  inpari  numero  in  vas  aereum  mittas  atque 

15  illic  diu  coagites  et  raso  capite  in  umbra  per  peniculum 
pictoris  inponas,  sed  donec  siccetur  infectio,  et  oleum  in 
ore  teneri  oporlet  et  sevo  cervino  faciem  perungi,  ne  de- 
stillantibus  guttis  maculetur;  tanta  enim  solet  esse  vis  eius, 
ut  etiam  dentes,  dum  siccatur,  inficiat.     Quarto  autem  die 

20  caput  lavari  oportet  post  medicamen  inpositum.    Vermium  8 
terrenorum  cinis  oleo  adiectus,  quo  uti  feminae  in  pectendo 
solent,  capillos  prohibet  senectute  mutari.    Folia  cupressi  9 
trita  ex  aceto  capiti  inlita  et  inflciunt  canos  et  in  eorum 
locum    nigros    educunt    capillos.     Nuces    iuglandes   adhuc  10 

25  virides  et  teneras  et  totidem  glandes  velles  ex  arbore  ad- 
huc   virides   et  necdum  maturitate  solidatas  atque  in  pila 
contusas    exprimes    earumque   suco   ad   inficiendos   canos, 
dum  caput  pectis,  pectinem  tingues.    Sanguisugarum  sex-  11 
tarius  duobus  sextariis   nigri  vini  miscetur  et  XL  diebus 

30  in  vasculo  plumbeo  diligenter  clauso  maceratur,  postmodum 
cum  ipso  vino  conteruntur  hirudines  et  in  sole  calido 
capiti  deraso  ad  permutandos  capillos  earum  sucus  in- 
ponitur  oleo,  ne  dentes  inficiantur,  donec  siccetur  medi- 
camen,  in  ore  detento.    Ervi  siUquae  priusquam  arescant,  12 

85  cum  foliis  et  caule  suo  conteruntur  et  raso  capiti,  ul  ca- 

3  unge.        7  dequoques.       16  pinmculum.       31  erudines. 


—     54     - 

13  pilli  nigrescant;  protinus  inlinuntur.  Herba,  quae  Graece 
acte,  Latine  ebulum,  Gallice  odocos  dicitur,  exprimitur 
etiam  cum  suis  granis  eiusque  suco  cotidie  inlito  pectine 

14  crines,  qui  inficiendi  sunt,  perducuntur.    Pomorum  de  moro 
maturrimorum  —  III,   acaciae   P.  I,    caricas    numero  VII  5 
quanto   nigriores  pariter  macerabis  caelesti   aqua    in    va- 
sculo   aereo   clauso   atque   inde   capillos  semper  inlines  et 
fricabis;    sed    quae    superfuerint,    in   eodem   vasculo   per- 

15  maneant,  diuturnitate  enim  efficaciora  sunt.  Conpositio 
efficax  ad  capillos  inficiendos  et  confirmandos  et  specie  lo 
augendos:  Fenograeci  sextarium,  lini  seminis  tantundem, 
calami  aromatici  P.  I,  schoeni  P.  I,  casiae  P.  I,  gallae  tri- 
chitidos  P.  I,  ladani  —  III,  roris  coriarii  P.  I,  aquae  flu- 
vialis  ^  XVIIII;  omnia  haec  in  unum  vas  mittes  et  die- 
bus  XL  sub  divo  positum  iubebis  cotidie  per  puerum  i5 
virginem  commoveri,  ita  ut,  si  quando  puer  ipse  defuerit, 
signetur  neque  a  quoquam  nisi  a  puero  alio  virgine  con- 
tingatur.  Postea  recondes  diligenter  et  sub  signaculo 
habeto  et  cotidie  aqua  eadem  caput  inrora  et  pectine  inde 

16  madefacto  caput  pecte.  Ad  flegmata  de  capite  et  aqua-  20 
liculo  deducenda:  Scillae  libram  unam  in  aquae  5^  III 
infusam  coques  ad  tertias,  postea  aceti  optimi  sextarium 
adicies  et  tam  diu  iterum  simul  omnia  excoques,  quamdiu 
ad  sextarium  perducas;  tum  colabis  et  adicies  mellis  op- 
timi  P.  II.    Iterum  omnia  simul  tam  diu  coques,  quamdiu  25 

17  ad  mellis  crassitudinem  veniant.  Conpositio  pulveris  ad 
reuma  totius  corporis,  sed  maxime  ad  capitis  necnon  et 
ad  perfrictiones  et  constrictiones  cerebri  resolvendas:  Eu- 
forbi  —  II,  piperis  —  IIII,  bacarum  lauri  siccarum  —  IIII, 
samsuci  —  II,  centaureae  —  III,  aristolociae  longae  —  IIII,  30 
iris  Illyricae  —  IIII,  myrrae  —  IIII,  bidellae  —  IIII,  ci- 
cidae  —  IIII,  stypteriae  schistes  —  IIII,  nitri  Alexandrini 
combusti  et  vino  vetere  extincti  —  IIII,  salis  ammoniaci 
—  IIII.  Haec  omnia  contundenda,  deinde  cribranda  et  per- 

1  nigriscant,  2  acte]  chamaeacte  Cornarius.  12  schoeni] 
scini.  trichitidos  scripsi:  trichidos.  17  virginem.  20  fleu- 
mata.        23  exquoques.        26  veniat. 


-     55     - 

mixta  in  vasculo  vitreo  habenda;  cum  necesse  erit,  con- 
spergendus  in  balineo  capili  hic  pulvis  vel  membris,  dum 
adhuc  sicca  sunt,  id  est  antequam  sudent,  et  perfricanda 
diutissime,  posteaquam  pulverem  consperseris;   dehinc  la- 

5  vandum  caput  in  calore  frigida  aqua  et  observandum,  ne 
in  calidam  caput  mergas;   in  frigidam  sane,   quotiens  vo- 
lueris,   merge   et  postea  sabano  diligenter  exsicca.     Con-  18 
fectio    sive    dispositio    emplastri,   cui   vocabulum 
est  dictamnos.     Dictamni  part.  XXV,  chamaemeli   part. 

10  XIIII,  sphagnu  part.  VIIII,  cyperi  part.  VII,  poHu  part.  XII, 
lithr.  gagatu  part.  VII,  cerae  rufae  part.  XII,  resinae 
terebinthinae  part.  XIIII,  ammoniacae  guttae  part.  XXXV, 
propoleos  part.  XII,  psimithii  part.  XII,  chalcanthi  part. 
XXIIII,   gaibani  part.  XXV,   chamaepityos  part.  VIII,   tri- 

15  foUi  part.  IIII,  pentafolii  part.  IIII,  aristolociae  grossae 
part.  XXXV,  centaureae  aut  gentianae  part.  XII,  lithar- 
gyri  part.  CL,  resinae  colofoniae  part.  L,  ges  ampeUtidos 
part.  XXI,  picis  Bruttiae  vel  siccae,  si  ge  ampeUtis  non 
fuerit,    part.  XII,    lepidos   chalcu,    id   est   squamae    ferri, 

20  part.  XVIII,  diphrygis  part.  VIII,  aloes  part.  XVI,  libani 
candidissimi  part.  XII,  opopanacis  part.  VII,  chamaedryos 
part.  XII,  marrubii  part.  XII,  artemisiae  part.  IIII,  iris 
Illyricae  part.  VII,  Ubanotidos  part.  VI,  olei  veteris  part. 
XLVIII,  resinae  pituinae  part.  XXII,  chalcu  cecaumenu  part. 

25  XVIII,  mUtu  part.  XII,  chalcitidos  part.  X,  myrrae  part.  VII, 
iu,  id  est  aeruginis,  part.  I.    Oleum  vetus,  quantum  mitten-  19 
dum  fuerit  pro  modo  specierum  supra  scriptarum,  mittes 
in  oUam  novam  et  calefacies  leni  flamma  vel  potius  igne, 
tunc  mittes,  sed  paulatim  de  manu  inspergens,  lithargyrum 

30  bene  tritum  et  adsidue  spathomela  agitabis,  quousque  oleum 
iUud  ita  inficiatur,  ut  colorem  lithargyri  trahat  et  aUquan- 
tulum  spissescat,  postea  aut  picem  Bruttiam  tritam  mittes, 

9  chamemUi.         10  stagnu.          11  rufae  om.  12  tere- 

bentinae.        ammunici  gutta.         13  psimithii.       18  durae  pro 

Bruttiae.         ges.         19  squama.         20  difryges.  marruvii. 

30  spatomeU.  31  in  add.  ante  aliquantulum.  32  tri- 
tam  om. 


'       -     56     — 

aut,  quod  melius  est,  gen  ampelitim  similiter  jtritam,  pro 
qua  diximus  picem  Brutliam  mitti  debere^  quia  ge  ampe- 
litis  vera  difficile  invenitur;  his  additis  cum  coeperit  me- 
dicamen  bene  permixtum  esse^  ceram  rufam  pro  modo,  ut 
supra  scriptum  est,  postea  resinam  pituinam  remissam  5 
adicies  necnon  et  resinam  colofoniam.  Post  haec  mittes 
ammoniacum  Ihymiama^  id  est  guttam  bene  tritam  et  cri- 
bellatam,  post  addes  lepidos  chalcu  necnon  et  chalcu  cecau- 
menu,  deinde  addes  milton,  deinde  diphryges^  deinde  chalcitin, 
postea  chalcanthum  et  psimithium,  post  haec  addes  libanon  lo 
leuoon,  id  est  tus  album  et  myrram,  et  aloen,  super  his  omni- 
bus  addes  resinam  terebinthinam  et  galbanum  et  lac  vel  umo- 
rem  panacis^  id  est  opopanacem.  Sed  omnes  has  species 
praedictas  optime  tritas  et  cribellatas  mittere  debebis  ad  men- 
suram  vel  partes  supra  scriptas,  prout  volueris  conficere  i5 
medicaminis  copiam;  quae  cum  omnia  bene  mixta  fuerint  et 
bene  agitata,  ollam  tolle  de  foco  et  deinde  calido  adhuc  medi- 
camini  herbas  supra  scriptas  bene  tritas  et  cribellatas  infun- 
des.  Immo  manu  vel  digitis  moderantibus  paulatim  insper- 
ges  et  adsidue  spathomela  commovebis  et  permiscebis,  post  20 
haec  omnia  mittes  oleum  chamaemehnum  et  iterum  igni  non 
nimio  adposita  olla  lente  et  paulatim  decoques  medicamen, 
ita  ut  illud  manu  non  contingas^  sed  spathomela  agites. 
20  Confecto  autem  medicamine  uteris  sic:  Ad  dolorem  tempo- 
rum  vel  emicranii  linteo  spisso  induces  medlcamentum  et  25 
sic  fronti  vel  temporibus  adpones.  Si  vero  umore  capitis 
reumatizantis  oculi  gravabuntur,  per  totam  frontem  em- 
plastrum  inductum  linteo  similiter  inpones.  Si  in  naribus 
vel  in  auribus  dolor  aut  vulnus  fuerit  sive  carnulentae 
erunt  aut  umor  inde  manabit^  oleo  rosaceo  solutum  me-  30 
dicamen  inmiltes.  Si  fauces  angina  vel  glandulae  et  paro- 
tides  occupaverint  aut  inguina  paniculae  temptaverint,  in 
initio  doloris  medicamen  linteo  inductum,  sed  siccum  ad- 
pones.    Facit  et  ad  splenis  dolorem  aluta  Inductum  et  ad- 

1  ges  ampelitem.  propter  quam.  2  ges.  9  defryges. 
9  calciten.  12  terebentinam.  umurem.  20  spatomeli,  *Ym  23. 
21  chamaemelinum  scripsi:  chamaemilum.        25  emigranii. 


-     57     — 

positiim  necnon  et  lalerum  dolori  prodest  similiter  in- 
positum.  Empyicis  vero  vel  aemoptyicis,  id  est  qui  san- 
guinem  de  visceribus  per  os  eieclant,  proderit,  si  thoraci 
inductum   aluta   inponatur.     Facit    et    ad    reumata    et  ad 

5  arthritim  pro  malagmate  adpositum^  protrahit  et  sagittas 
et  sudes  et  si  qua  corpori  inhaeserint,  similiter  adpositum. 
Ad  loca  vero  pudenda^  id  est  ad  penem  sive  ad  podicem^ 
cum  aHquod  iliic  vulnus  fuerit,  solutum  medicamentum 
cera  et  oleo  myrtino  adponetur.    Si  vero  muliebribus  causis 

10  fuerit  necessarium,  id   est   si  vulva  doiorem  vel  carcino- 
mata  contraxerit,   ponetur  cum  oleo  susinato,   ita  ut  em- 
plastrum  contra  iUum  locum,  qui  in  causa  est,  adponatur. 
Ad  carbunculos  sane  et  anthracas  et  escharas  aliaque  reu-  21 
matizantia  vel  ad  strumas  et  apostemata  medicamen  solu- 

15  tum  aliquantulum  melle  debebis  adponere.  Cum  autem 
purgatae  fuerint  pusulae  vel  collectiones  et  vulnera,  tum 
sine  melle  emplastrum  cum  puro  medicamine  adpones. 
Facit  et  ad  furunculos  similiter  siccum  adpositum  et  ad 
omnem  pusulam  et  maculam  curandamj  rumpit  enim  quae 

20  concreta  sunt  et  purgat  et  cicatricat.    Cum  autem  vulnus 
est,   de   quo   inmodicus    sanguis  erumpit^   adpositum  hoc 
medicamentum  ilico   et  sanguinem   sistit  et   vulnus  curat 
et  cutem  constringit  et  cicatricem  tenuem  facit.    Resolutio  22 
autem    vel    conpositio   adponendi   vulneribus    medicaminis 

25  talis  est.  Mittes  huius  medicaminis  —  III  et  adicies  cerae 
—  I,  olei  veteris  —  VI 5  his  vero^  qui  habent  aut  in  capite 
aut  in  auribus  aut  in  naribus  causas  et  vulnera,  adponen- 
dum  sic  resolves  medicamen  sine  cera,  oleum  sane  pro 
tempore,  id  est  si  aestas  fuerit,  minus  adicies:  si  hiemps, 

30  amplius  infundes.  Facit  et  ad  morsus  hominis  et  canis 
rabidi.  Nervorum  quoque  incisiones  vel  collisiones  salu- 
briter  curat;  quibus  cum  medendum  fuerit,  addes  oleum 
rosaceum  cum  modico  aceto  lanae  sucidae  infuso.  Cum 
autem    adposueris    his    causis    hoc    medicamentum ,    post 

2    aemoptoicis.  4    threumata :    thraumata    Cornarius. 

5  arcthrisim.  13  escharas]  scharadas.  19  malam.  29  hiemps. 
30  infundas.         31  vel  collisiones  om. 


~     58     - 

triduiim  aiit  post  dies  qiiinque  ligaturam  quam  feceris 
23  solves.  Si  vero  ictu  aliquo  caput  fractum  fuerit  et  testa 
conlisa,  medicamen  rosaceo  oleo  liquefacies  et  sic  ipsi 
fracturae  vel  vulneribus  infundes.  Infuso  vero  interius 
medicamine  nihilominus  desuper  solum  medicamen  linteo  5 
inductum  adpones  et  supra  iigabis  lanam  sucidam  oleo  et 
aceto  modico  infectam.  De  ipso  autem  medicamine,  si 
succenderis  in  cubiculo  vel  in  domo,  fugabis  serpentes  et 
si  qua  illic  mala  sunt,  foras  eicies.  Hoc  ipso  medicamine 
incenso  suffita  mulier  facile  purgabitur,  etiamsi  pecus  intra  lo 
uterum  habuerit  inmortuum.  Saluberrimum  autem  esse 
omnibus  et  virilibus  et  femineis  causis  ne  dubites,  si 
primum  diligenter  ac  soilicite  conficias,  deinde,  ut  supra 
scriptum  est,  scienter  utaris. 

CAP.  VIII. 

Ad  omnes   et  multiplices  oculorum  dolores  collyria 

et  remedia   diversa,   etiam   physica   de   probabilibus 

experimentis. 

1  Ad   conturbationes   et  lippitudines  subitas  epiphoras-  i5 

que  oculorum  scio  multa  collyria,  tametsi  tarde,  magnos 
tamen  effectus  habere,  sed  nulli  collyriorum  tantum  tribuo 
quantum  lycio  Indico  vel  per  se;  hoc  enim  inter  initia 
si  quis  ut  collyrio  inunguatur,  protinus  et  dolore  praesenti 
et  futuro  tumore  liberabitur.  Supervacuum  est  autem  nunc  20 
laudes  eius  referre;  in  aliis  enim  expertus  intelleges  sim- 
plicis  rei  vix  credendos  effectus.  Oportet  ergo  ut  minime 
quater  quinquiesve  ex  intervallo  lippientem  inungi;  deinde 
cum  conbiberint  oculi,  ad  singulas  inunctiones  ex  aqua 
quam  poterint  sustinere  calidissima  spongeis  expressis  va-  25 
porari  diutius  eodemque  die  in  balineum  duci  eum,  qui 
inunctus  fuerit,  ita  ut  cum  cetero  corpore  caput  quoque 
et  faciem   calidae  inmergat  et  foveat  vinumque  post  bali- 

18  Indico  vel]  indicove,  19  inungeatur.  22  effectis 

oportit  (sic  saepius)        menime.        24  coniverint.        25  sphon- 
geis.        28  calide. 


-     59     — 

neum  ita  ut  adsuetus  est  sumat.  Postero  die  si  qua  vesti- 
gia  epiphorae  remanserint,  inungi  collyrio  aliquo  acriore 
aquato  sub  vespere  debet  et  rursus  in  balneum  duci  et 
vinum  bibere.  Hoc  modo  uno  ferme  die  tolletur  epiphora, 
praecipue  incipiens  neque  adhuc  aUo  medicamento  tacta. 
Sed  si  ea  vis  fuerit  epiphorae,  ut  non  cedat  uno  die, 
expectari  oportebit,  donec  inpetus  eius  sedetur,  et  ita  aeger 
in  balneum  ducatur  ceteraque  fiant,  quae  praecepimus  fieri. 
Idem   hoc   medicamentum  etiam  supra  oculos  inhtum  tar- 

10  dius  quidem,  sed  eosdem  effectus  praestat,  maxime  in 
teneris  corporibus,  ut  mulierum  et  puerorum,  quorum 
ocuU  nullius  medicamenti  vim  sustinere  possunt.  Triduo 
autem  aut  quadriduo  plerumque  tollit  dolorem  adiutum 
ovi  infusione  et  aquae  calidae  vapore.    Conpositio  coUyrio-  2 

15  rum,  quam  maxime  probo,  ad  recentes  epiphoras  vel  con- 
turbationes  oculorum  tumoresque  et  dolores:  Plantaginis 
tritae  suci  cyathos  II  teri  oportebit  cum  croco  quod  suf- 
ficiat,  id  est  denariis  duobus,  deinde  cetera,  quae  infra 
scripta  sunt,   admisceri  pridie  macerata  cum  suco  herbae 

20  supra  scriptae,  id  est  aloes  Indicae  X  IIII,  gummis  X  IIII; 
postea  eiusdem  plantaginis  suci  cyathos  duos  addi,  ut  cum 
spissata  fuerit  commixtio,  coUyria  fingantur.  Utrumque 
autem  genus  medicamenti  eximie  prodesse  iudico  pro- 
prietate  quadam,   sed  praecipue  quod  nuUam  in  se  aspri- 

25  tudinem  habet,  ut  pleraque,  quibus  fere  inunguntur  homi- 
nes.  Nam  quae  ex  cadmia  aut  aere  usto  eiusdemque 
generis  pigmentis  conponuntur,  quamvis  curiose  terantur, 
naturam  tamen  suam  amittere  non  possunt;  numquam 
enim  ut   sucus   diluuntur,   sed   cum  ad   summam  suptili- 

30  tatem  perducta  sunt,  tamen  quasi  pulverulenta  necesse  est 
maneant,  quae  oculorum  partes  velut  configunt,  certe  ex- 
terius  pungunt  foramina  primae  tuniculae  oculi,  ab  initiis 
adhibita  interdum  molestiorem  futuram  concitant  epipho- 
ram.     Quo  nomine   etiam  quod  dia  glauciu  dicitur  probo  3 


l 


2  inungeri.  3  balneo.  6  concedat  Cornarius.  8  prae- 
cipimus.  16  tumuresque.  27  pigmentorum.  32  ad  ini- 
niciis.        33  concitantem. 


-     60     - 

in  initiis.  Namque  prodest  hoc  genere,  quod  ex  eadem 
materia  constat,  quae  nullam  aspritudinem  habet,  quando- 
quidem  conponitur  ex  croci  X  V,  sarcocollae  X  X,  glaucei 
suci  X  XX,  tragacanthi  X  V  et  opi  X  V.  Hoc  enim  ego 
adicio  et  ita  melius  respondet.  Sed  opium  et  in  hoc  et  5 
in  omni  collyrio  medicamentoque  verum  adici  oportet,  quod 
ex  lacte  ipso  papaveris  silvatici  capitum  fit,  non  ex  suco 
foliorum  eius,  ut  institores  huiusce  rei  conpendii  et  lucri 
causa  faciunt;  illud  enim  cum  magno  labore  et  exiguum 
conficitur,  hoc  sine  molestia  et  abundanter.  Teritur  ante  lo 
omnia  crocum,  aqua  pluviali  infusum  macerari  debet,  de- 
Inde  adiciatur  illic  sarcocolla,  glauciumj  opium,  tragacan- 
thum.  Prius  enim  omnia  seorsum  macerari  oportet  non 
multa  eius  generis  aqua,  id  est  pluviali,  ut  quam  primum, 
id  est  si  fieri  poterit  eodem  die,  fingantur  collyria;  solet  i5 
enim  hoc  diu  neglectum  mortario  inacescere.  His  fere  utor 
primis  diebus  collyriis,  non  sine  ceteris  auxiliis,  prout  res 
postulat,  abstinentia  dico  et  sanguinis  detractione,  meli- 
4  usque  ea  ceteris  proficere  adfirmo.  Cum  vero  pluribus 
quis  diebus  vexatus  fuerit  epiphora  et  perseverantia  umoris  20 
atque  pituita  ipso  calore  oculorum  glutinosior  visa  fuerit, 
quod  fere  sexto  septimove  die  accidere  solet,  tunc  prod- 
erunt  et  ea  collyria,  quorum  genus  superius  inprobavimus, 
conposita  ex  rebus  metalUcis;  facilius  enim  tum  patientur 
oculi,  si  modo  exulcerati  non  fuerint,  iniuriam.  Quorum  25 
praecipue  hoc  mihi  placet,  quod  a  colore  phaeon  dicitur. 
Accipit  autem  haec:  Aeris  usti  X  XH,  cadmiae  ustae  X  XH, 
stibii  cocti  X  VI,  acaciae  chyUsmatis  X  VI,  croci  X  HH, 
aloes  X  HI,  opi  X  II,  castorei  victoriati  pondus,  murrae, 
lycii  idem  ponderis,  gummis  X  XVIII.  Aqua  pluviali  quae  30 
sunt  dura  macerantur  et  diu  teruntur,  donec  levissima 
fiant,  postea  cetera  alio  mortario  singula  trita  admiscentur; 
cum  tollendum  est,  id  est  cum  sunt  fingenda  collyria, 
gummen   adicitur.     Hoc   quidam   etiam   in   initiis   utuntur 

2  materea.  aspretudinem.  4  dracacanthi.  21  pituita 
quae  (add.J.  gluttinosior.  27  accipiat.  28  cylismatis. 
31  terantur. 


—     Gl     — 

cuni   ovi   aquato   liquore   per  se.     Necnon  el  hoc  collyrio  5 
quidam  in  initiis  uluntur,  quod  a  cinereo  colore  spodiacon 
appellalur,  conponitur  autem  ex  his:   Cadmiae  botryitidos 
ustae   super   testa,   donec   candescat,   et  vino  Falerno  ex- 

5  tinctae  X  XL,  cretae  Saniiae  quam  astera  vocant  X  LXXX, 
stibii  cocti  X  XX,  opi  X  V,  gummis  Alexandrinae  X  XX. 
Teruntur  haec  omnia  pluviali  aqua  macerata,  ultimum 
gummi  adicitur.  Ante  sane  cetera  ad  levitatem  summam 
terantur  et  ne  prima   tunicula   oculi  exesa  ahasve    exul- 

10  cerala   sit,   ut  purum  ulcus   sit,   diluitur  ovi  albo,   quod 
est  fere  tenuissimum.     Collyrium  psittacinum  a  colore  ita  6 
dictum  facit  ad  epiforas,  quae  cum  tenui  et  acri  lacrima 
existunt,  item  ad  ustiones  et  solutas  cicatrices  et  vastum 
tumorem,  quod  quia  loco  interdum  videtur  propellere  ocu- 

15  lum,  proptosin  vocant,  cum  ovi  albo  quod  est  tenue  in- 
ponitur,  sed  praecipue  facit,  cum  quasi  sanguine  suffusi 
sunt  oculi  et  ob  id  nuUum  nisi  lenissimum  collyrium  pa- 
tiuntur,  recipit  autem  haec:  Croci  X  IIII,  cadmiae  lotae 
X  IIII,  stibi  X  IIII,  opi  X  II,  gummis  X  II,  amuli  recentis 

20  et  dulcissimi  X  IIII,  Eodem  ordine,  quo  scripta  sunt,  in 
mortario  debent  teri  ex  aqua  pluviali.  Amulum  autem, 
cum  iam  fmgendum  erit  collyrium,  adicietur.  Interdum 
autem  et  hoc  superinunguantur  qui  prius  Athenippio  cu- 
rati    sunt.     His  fere   collyriis  lenibus    omnia,    quae    cum 

25  tumore  et  dolore  fiunt  circa  oculos,  remediamus.    Perun-  7 
ctiones  oculorum  lippientium  sive  inunctiones,  quae  appel- 
lantur    galacticae,    huiusmodi    sunt:    Crocomagmatis    X   I, 
myrrae   et   croci  X  VII,   aluminis  fissi  X  VI,  turis  X  VI, 
gummis  X  VI,  rosae  floris  X  VI.    Vino  Chio  non  salso  con- 

so  spersa  teruntur  haec  omnia  dihgenter,  deinde  confecta  in 
collyriis    aut   pilulis   reponuntur.     Perunctio   oculorum   ad  8 
omnem  epiphoram  satis  utilis:    Croci  —  I,  murrae  —  I, 
crocomagmatis  —  I,  aeris  floris  —  I,  aluminis  fissi  —  I, 
turis  C.     Ex  vino  teruntur  haec  optime.    His  Cosmus  me- 

3  botryidos.  5  post  astera  add.  samias.  12  et]  sit. 

15  promptosin.        23  henippio.         27  galaticae. 


—   m   — 

dicus  adicere  solitus  erat  etiam  mandragorae  suci  —  I 
et  lentisci  suci  —  I  ac  deinde  permixtis  omnibus  for- 
mare  collyria  vel  pastillos  aut  in  vas  stagneum  recondere 
et  cum  opus  esset  uti  ad  inunguendum  vel  superliniendum. 
9  Est  huiusmodi  medicamentum,  quod  perichristarion  vocant  5 
Graeci,  quod  medicamentum  satis  efficax  est,  quo  ita  uti 
oportet,  ut  palpebrae  suptiliter  inde  superUnantur^  ne  quid 
intra  oculum  fluat.  Recipit  autem  haec:  Croci  Siculi  X  III, 
magmae  croci  X  XII,  turis  X  III,  aluminis  rotundi  X  VI, 
opi  X  II,  myrrae  X  II,  cummis  X  III.  Ex  vino  Falerno  lo 
teruntur  haec  vel  asperguntur  et  cum  bene  levia  facta 
sunt,  ad  crassitudinem  boni  mellis  spissantur,  adicitur  post- 
ea  passi  Cretici  X  I  et  reponitur  in  pyxide  stagnea. 
Cum   enim   passum  adiectum   fuerit,  collyrium  erit;   nam 

10  ex  ipso  superHni  debet.  Bene  facit  hoc  medicamentum  is 
ad  superlinendos  oculos,  quo  Augustus  usus  est:  Aluminis 
fissi  X  XL,  turis  X  X,  aloes  X  XV,  croci  X  XV,  opi  X  II, 
gallae  X  X,  rosae  foliorum  aridorum  X  X,  plantaginis  suci 
vel  seminis  X  X.  Ex  vino  Falerno  teruntur  haec  vel 
asperguntur  et  cum  levia  facta  sunt  ac  mellis  spissitudi-  20 
nem  habent,  adicitur  his  passi  sextarius  vel  quod  sufficiat 

11  et  reponitur  in  vaso  stagneo  vel  argenteo.  Collyrium 
nigrum  ab  Antigono  repertum  ad  omnia  intacta  faciens 
accipit:    Cadmiae  X   XXXV   S,   stibis    X   XXIIII,    piperis 

X  VIII,  aeruginis  rasae  X  VIII,  cummis  X  XXIIII,  teritur  25 
ex  aqua  pluvialica  atque  conficitur.     Cosmus  adiecit  huic 
collyrio   centaureae   tenuis   suci  X  X,   quod  recte   factum 

12  reor.  CoIIyrium,  quod  ad  omnem  epiphoram  et  inquieta- 
tionem  et  tumorem  facit  sedandum  sine  dolore,  accipit 
haec:  Pompholygis  X  VIII,  cicutae  suci  aridi,  id  est  sic-  30 
cati,  X  VI,  opi  X  IIII,  mandragorae  suci  aridi  X  V,  aca- 
ciae  X  VI,  cummis  X  V,  teritur  ex  coriandri  teneri  suco. 
Hoc   collyrium  prodest  etiam  extra  oculos  perunctum,   id 

13  est  circumlitum.    Collyrium  ab  Asclepiade  ad  epiphoras  spe- 

3  pastellos.      6  quo]  quod.      8  recepit.      Sicoli.       27  cen- 
tauricae.        29  sine  dolorem  (sic). 


-     63     - 

ciatim  repertum:  Cretae  Samiae  X  XI,  opii  X  X,  slibi 
X  XL,  cummis  X  XX,  aloes  X  X,  teruntur  haec  et  con- 
ficiuntur  ex  aqua  pluviali.  Collyrium,  quod  habuit  Cosmus  14 
medicus  inter  arcana,  mirificum  ad  omnia  oculorum  vitia: 
5  Acaciae  X  XL,  spumae  argenti  tritae  bene  et  lotae,  donec 
candidissima  et  levissima  fiat,  X  XII,  plumbi  usti  et  loti 
X  XVI,  stibii  X  XI,  cretae  Samiae  X  XII,  cerussae  X  XVIII, 
cornuum  cervinorum  ustorum  et  lotorum  quod  erit  can- 
didissimum  X  VIII,  squamae  aeris  X  IIII,  opii  X  IIII,  aeru- 

10  ginis  rasae  X  VII,  cardamomi  interiora  X  II,  lapidis  hae- 
matitis  X  IIII,  lapidis  fissi  X  IIII,  tamaricae  seminis  X  IIII, 
croci  X  IIII,  turis  X  IIII,  murrae  X  IIII,  opobalsami  X  IIII, 
lycii  X  IIII,  aloes  X  IIII,  costi  X  IIII,  piperis  albi  X  II, 
cicutae    suci   aridi  X   VIII,    ammoniaci   guttarum   X   VIII, 

15  bidellae  X  VIII,  saliuncae  purgatae  X  VI,  cummis  X  XXV. 
Teruntur  haec  omnia  diligenter  ex  vino  Chio  non  salso 
austero  vel  ex  vino  Falerno  ac  deinde  confestim  collyria 
finguntur  et  in  umbra  siccantur,  quod  et  de  ahis  omnibus 
collyriis  observari  oportet.     Collyrium  acharistum  theodo-  15 

20  tium  ab  Antigono  inventum  ad  omnem  epiphoram  et  omne 
vitium  oculorum,  accipit  haec:  Acaciae  X  XX,  stibis  X  X, 
croci  X  I  S,  aloes  X  II,  murrae  X  II,  cadmiae  X  VIII, 
castorei  victoriati  duas  tertias  partes,  opii  X  I,  lycii  X  II, 
aeris   usti  X  VIII,   cerussae   X  IIII,   nardi   spicae  X  I  et 

26  tertias  eius,  cummis  X  XX,   palmarum  ossa   sive   nucleos 
ustos  X  XXX,  trita  haec  ex  aqua  pluviatica  conficiuntur. 
Monemerum  collyrium  dicitur,  quod  dolores  in  inpetu  sta-  16 
tim  tollit,  conficitur  sic:   Lepidae  —  I,  aeris  usti  semun- 
ciam,  haematitis  —  I,  myrrae  —  I,  opii  semunciam,  cum- 

80  mis   semunciam:    unum   hoc   collyrium  mirabiliter  prodest 
his,   qui  cicatrices  non  habebunt,  ex   ovo  infusum  et  levi 
admodum  agitatione  contritum.     Ad  suffusiones  oculorum,  17 
quas  Graeci  hypochymata  dicunt:  Feniculi  suci  liquidi  X  III, 
opobalsami   X  III,  mellis  Attici  X  III,   olei  viridis  X  III, 

10  ematitis,  item  29.  13  licii.        peperis.         14  aridi] 

et  erui.        hamouiaci.        19  oportit.        theudotium.        23  ter- 
tiasve  lycie.        33  hyposchemata. 


-     64     - 

hyaenae  fellis  X  I,  euphorbi  X  I;  hoc  oleo  diluitur  et  ita 
admiscetur  ceteris.  Aquato  uti  oportebit  hoc  medicamento, 
est  enim  acerrimum  et  undique  umores  trahit;  quamobrem 
non  sunt  inungendi,  qui  capitis  dolorem  aut  gravidinem 
habent,  et  ante  biduum  aut  triduum  aquam  bibant,  quos  de-  5 
stinaveris  eo  inunguere;  quamquam  meHus  facient,  si  etiam 
perseveranter  aquam  potaverint;  vitio  enim  molestissimo 
facilius  inter  initia  carebunt.  Non  autem  praeterit  me  habere 
te  prudentes  ocularios,  quibus  si  nomina  dixeris  collyriorum 
in  hoc  libro  scriptorum,  contendent  forsan  se  quoque  habere  lo 
eadem  conposita:  sed  si  pondera  aut  effectus  conparare 
voles,  longe  diversos  invenies.  Ego  enim  ipse  eodem  no- 
mine  multa  conposita,  non  isdem  ponderibus  et  rebus, 
interdum  habeo,  sed  maxime  probatis  utor.  Nec  utique 
adfirmo  non  posse  et  alios  eadem  habere,  nam  et  ipse  ab  i5 
aliis  accepi,  sed  raro  scio  oculariorum  quosdam  simpliciter 
tradere  conpositiones  meque  multum  elaborasse,  ut  veras 
et  incorruptas  acciperem,  conscius  sum  mihi.  Neque  illud 
rursus  dico,  novas  omnes  et  non  aliquibus  notas  me  in 
hoc  libro  congesturum  conpositiones,  verum  etiam  quas-  20 
dam  vulgatas  et,  ut  ita  dicam,  publicatas.  Eiusmodi  enim 
quia    efficaces   sunt,    etiam  plurimis  in  notitiam   veniunt. 

18  CoIIyrium  efficacissimum  ad  tumorem  oculorum  et  lacrima- 
rum  nimium  fluorem,  etiam  supra  perunctum  vel  inUtum 
efficax  est,  accipit:  Acaciae  X  XVI,  cadmiae  X  XII,  aloes  25 
X  II,  croci,  myrrae,  opii  lecti,  singulorum  denarios  binos, 
castorei  X  I,  cummis  X  VIII;  teruntur  haec  omnia  dili 
genter  et  ex  aqua  permiscentur  atque  inde  statim  collyria 

19  formantur  ex  aqua,  quae  sunt  omnino  mirifica.  XerocoIIy- 
rium  optimum  ad  epiphoras  acres  et  initia  lippitudinis:  30 
Croci  ^  II,  sarcocollae  ^  II,  aloes  epatitidos  ^  I,  glauci 
^  I.  Haec  omnia  diligenter  trita  simul  recondes  in  pyxide 
cuprea  et  pro  xerocollyrio  uteris.  Ad  epiphoras  et  lip- 
pitudines    oculorum    remedia    de   experimento   et 

5  aut  triduum  om.     14  utor]  ueor.      22  plurimi.     notiam. 
29  Xyrocollirium. 


—     65     — 

physica    diversa.     Ad    lacrimas    et    tumores    oculorum  20 
lippientium   restringendos   atramentum   sutoricium,   id  est 
chalcanthum  viride  cyprinum  tundes  et  cribrabis  et  factum 
mollissimum  pulverem  ex  ovi  incocti  albo,  id  est  lacrimo, 

5  consperges  et  facies  coUyria,  quae  in  umbra  siccabis  atque 
inde  palpebras  inunges  et  tempora  inlines.  Si  ex  reumate 
lacrima  abundans  est,  ovi  albo  collyrium  temperabis.  Si 
lippitudo  et  sanguinis  infusio  est,  ex  aceto  temperabis  et 
desuper  oculos  circumlines^  ita  ut  nihil  interius  de  medi- 

10  camine  ingrediatur;  tempora  quoque  dolentis  eodem  super- 
lines.     Brassica   cruda   trita   cum  pane  candido  madefacto  21 
subacta   ac  fronti  inlita   dolorem   oculorum  plurimum   re- 
levat.     Medicamen   ad  oculum  diutina  lippitudine  vel  epi-  22 
phora    laborantem  intrinsecus   curandum:    Lapidis   gagatis 

15  ^  III  tundes^  cribrabis  et  aqua  pluviali  vel  fontana 
consparsum  pulverem  liquidum  facies,  deinde  in  ampulla 
vitrea  repones;  cum  necesse  fuerit,  pinna  aquiUna  vel 
columbina  laborantem  oculum  inungues:  quo  facto  et  ca- 
liginem  et  infusum  sanguinem  absterges  clarioremque  visum 

20  restitues.     Dolores  oculorum  tempore  hiemis  frigore  con-  23 
tractos  qualiter  curare  debeas:  Concham  aeream  de  melle 
albo  abintus  perunge  totam  eandemque  supra  gastrum  lotii 
virilis   ex   ea   parte,    qua   melle  inhta   est,    superpone   ad 
lotium   versus   et  per  dies  XXX  bis  in  die  lotium  agitari 

25  facito,  ut  omnis  odor  vel  acritudo  lotii  et  virtus  eius  ad 
mel  in  concha  haereat,  postea  rades  concham  ipsam,  id 
est  quod  melle  inlitum  fuerat,  et  rasuram  tundes  in  mor- 
tario  et  cribrabis  diu  et  repones  in  ampulla  vel  vitrea  vel 
cyprea;  cum  necesse  fuerit^  ex  melle  temperabis  et  intrin- 

30  secus   oculum  perunges;   mirabile  remedium  experieris  in 
omnibus  ferme  oculorum  etiam  gravioribus  causis.   Gramen,  24 
quod  in  summo  trisulcum  habebit,  decrescente  luna  radi- 
citus  sublatum  quam  plurimum  repone,  deinde  ex  multis 
unum   auspicante   lippitudine   ad  collum  siibliga,   celeriter 

1  phoesica.       2  refringendos.       3  cribabis.        11  candito. 
17  pinna  Im  penna  2m. 

MAECBIiLTJS,    ED.    HeLMBEICH.  5 


^     66     — 

25  incumbentem  epiphoram  clisciities,  Si  impetus  oculorum 
eruperit,  huiusmodi  remedium  confestim  adhibebis:  Alra- 
menti  sutoricii  —  I  in  aquam  mundam  defundes  idque 
acriter  fervere  facies,  tum  operies^  ut  fervor  paukikim 
conquiescat,  atque  ubi  modicum  intepuerit,  in  concham  5 
transfundes  ibique  faciem  demerges  et  oculos  patefacies 
intra  ipsam  aquam;  paukihuii  quidem  admordebit,  sed  cer- 

26  tissimo  experimento  dolorem  incumbenlem  avertet.  Colo- 
fonii  modicum  phoenicio  inUga  et  collo  lippientis  suspende, 

27  statim   proderit.     Dolorem   oculorum  ut  anno  integro  non  lo 
patiaris,   cum   primum   cerasia   erunt  idonea  esui,    id   est 
quasi  matura,  de  tribus  cerasiis  lapillos  pertundes  et  Ga- 
ditano  Uno  inserto  pro  phylacterio  uteris,  voto  prius  facto 
contra  solem  orientem,  quod  eo  anno  cerasia  non  sis  man- 

28  ducaturus.    Herbam^  quae  appeUatur  peristereon,  discoques,  i5 
ut   madescat,   ex   aqua   fontana   ad    tertias   et   inde  oculos 

29  fovebis  impetu  laborantes:  intra  triduum  persanabis.  Vi- 
tandae  perpetuo  lippitudinis  gratia  observa,  ut  a  Kal.  lan. 
eo  tempore,  quo  Kal.  soUs  die  fuerint,  etiam  hora  prima 
vei  octava  et  deinceps  alio  die  solis  et  tertio  solis  die  20 
similiter  coUyrio  tenui  inungaris,  tum  conversus  ad  orien- 
tem  rogabis   deum,   ut  eo   anno   dolere   oculos   tuos    non 

30  sinat.  Cum  primum  hirundinem  audieris  aut  videris,  tacitus 
ilico  ad  fontem  decurres  vel  ad  puteum  et  inde  aqua  oculos 
fovebis  et  rogabis  deum,  ut  eo  anno  non  lippias,  dolorem-  25 

31  que  omnem  oculorum  tuorum  hirundines  auferant.  Ex- 
pertum  remedium  ad  lippitudinem,  ne  umquam  temptetur, 
si  quis  observet  sine  intermissione  aut  oblivione,  ut  quo- 
tiens  laverit,  deducta  utrisque  manibus  ad  pedes  infmios 
aqua  statim  manus  ambas  ad  oculos  referat  atque  ad  3o 
angulos  eorum  utraque  manu  perfricet,  et  hoc  ter  facere 

32  debebis.  Adversus  umores  et  subitos  inpetus  oculorum 
et  epiphoras  radices  betae  maxime  nigrae  ex  aqua  tepida 

7  pauloluin.          8  colofhonii.          9  fenicio.  11  essui. 

12  Gaditano  scripsi:  gaitano.          13  philacterio.  22  doiore. 

23  erundinem.            24  illico.            26  herundines  auferat. 
27  temtetur. 


—     b(      — 

lavabis  et  expressas  sabano  siccabis,  deinde  tiindes  in 
pisone  marmoreo  et  sucum  iiide  linteo  intorto  exprimes, 
tum  leviter  ad  carbones  despumalum  tepefacies  et  naribus 
infundes,  ita  ut  is  cui  medeberis  aquam  tepidam  in  ore 
5  contineat,  et  si  unus  oculus  laborabit,  diversae  partis 
nares  infundes  et  melle  Attico  continges.  Si  tamen  videris 
oculos  suci  illius  infusione  turbatos,  herbae,  quam  quidam 
cerebellum  canis  appellant,  radix  ex  aqua  decoquitur  eoque 
umore   oculi  adversus  epiphoras  utiHter  foventur.     Farina  33 

10  hordiacia   et  galla  contusa  cum  aqua  permixta  et  collecta 
oculis    cum    tepore    inposita   tumores   doloresque   sedabis. 
Coriandrum    viride   tritum   lactique   mulieris  inmixtum   et  34 
tumentibus  vel  dolentibus  oculis  adpositum  slatim  prodest, 
idem  et  apium  praestat  similiter  inpositum.     Ros  caeleste  35 

15  manu  munda   collectum   et   rutae  silvaticae  contusae  suco 
admixtum  in  plumbea  pyxide  reconditum,  cum  opus  fuerit, 
adversum  epiphoras  oculorum  fronti  et  superciliis  inpones. 
Vino,  in  quo  laurus  fuerit  decoctus,  oculi  foti  dolore  poten-  36 
tissime  levabuntur.    Spina  alba  conbusta  et  bene  trita  cum  37 

20  ovo   superinlita   vel  inuncta  sedat   mirifice   dolores   oculo- 
rum.    Gallae  contritae  turisque  pari  modo  pulvis  vino  per-  38 
mixtus    et    fronti  inlitus   tumorem   oculorum    doloremque 
sedat.     Crebro   lacrimantes   oculos   ut  exsicces,   lucernam  39 
oleo  cedrino  repletam   accensamque  superposito  vel  iuxta 

25  suspenso  aeneo  vasculo  permitte  consumi,  inde  fuliginem 
collectam  in   pyxide   cyprina   reconde   et  cum  opus  fuerit 
inunge,  miraberis  efficaciam  medicamenti.    Caprinus  caseus  40 
recens   coagulatus  supra  oculos  positus  dolores  cito  lenit. 
Rumicis  silvatici  radicem  luna  decrescente  collige  et  tecum  41 

30  habeto  nitidissime:  quamdiu  eam  tecum  habueris,  non  lip- 
pies.  Democritus  adfirmat,  felle  hyaenae  si  frons  perfricetur,  42 
epiphoras  incipientes  et  omnem  oculorum  dolorem  posse  se- 
dari.    Si  mulieris  saliva,  quae  pueros  non  puellas  ediderit  43 
et  abstinuerit  se  pridie  vino  et  cibis  acrioribus  et  inprimis 

35  si  pura  et  nitida  erit,  angulos  oculorum  tetigeris,  omnem 

10  ordiacia.         16  pixide.         27  efficacia.        30  lyppiee. 

5* 


-     68     — 

44  acritudinem  lippitudinis  lenies  umoremque  siccabis.  Ciieli- 
donia  herba  in  hirundinum  stercore  nascitur^  quae  ocuiis 
pkirimum  suffragatur,  maxime  autem  caliginem  delerget, 
si  paulatim  inde  oculi  suffundantur,  quos  cito  in  pristinam 

45  formam   revocato  vigore   reparabit.     Hirundinis  ventriculo  5 
scisso   albi   ac  nigri  lapisculi  inveniuntur,    qui   si  lupino 
aureo  includantur  et  collo  suspendantur,  omnem  dolorem 
oculorum  perpetuo  avertent;  sed  et  contra  quartanas  pro- 
sunt   croceo   linteo    vel  panno   involuti  linoque  ad  collum 

46  vaUdiore  suspensi.    Mel,  in  quo  apes  fuerint  mortuae^  uti-  lo 
lissimum   est  oculis,   si  nitidum   ac  purum  opportune   et 

47  paulatim  infundatur.    Qui  ciconeae  pullum  elixatum  come- 

48  derit,  negatur  multis  annis  continuis  posse  lippire.  Hirun- 
dinum  pulli  plena  luna  excaecantur  restitutaque  eorum  acie 
capita  conburuntur:  horum  cinere  cum  melle  mixto  recte  i5 

49  usus  fueris  ad  reparandam  oculorum  claritudinem.  Lacer- 
tam  viridem  excaecatam  acu  cuprea  in  vas  vitreum  mittes 
cum  anulis  aureis,  argenteis,  ferreis  et  electrinis,  si  fuerint, 
aut  etiam  cupreis,  deinde  vas  gypsabis  aut  claudes  dili- 
genter  atque  signabis  et  post  quintum  vel  septimum  diem  20 
aperies,  lacertam  sanis  luminibus  invenies,  quam  vivam 
dimittes,  anulis  contra  Hppitudinem  ita  uteris,  ut  non  solum 
digito  gestentur,  sed  etiam  ocuhs  crebrius  adplicentur,  ita 
ut  per  foramen  anuli  visus  transmittatur.  Observandum 
sane  inprimis,  ut  in  loco  nitido  atque  herbido  deponatur  25 
ampuUa,  et  cum  lacerta  discessit,  tum  anuU  colligantur; 
observandum  etiam,  ut  luna  vetere,  id  est  a  luna  nona 
decima  in  vicensimam  quintam,  die  lovis  Septembri  mense 
capiatur  lacerta   atque   ita  remedium  fiat,   sed  ab  homine 

50  maxime  puro   atque   casto.     Lacerti  viridis  quem  ceperis  so 
die   lovis    luna    vetere    mense   Septembri  aut  etiam   quo- 
cumque  alio  oculos  erues  acu  cuprea  et  intra  bullam  vel 
lupinum  aureum  claudes  colloque  suspendes:    quod  reme- 
dium  quamdiu  tecum  habueris,  oculos  non  dolebis.    Lacer- 

1  celidonia  2  herundinum  (sic  saepius).  11  oportune. 
15  cinerem.  16  post  claritudinem  add.  sedandam.  18  anolis. 
19  cypsabis.        25  deponatur]  defundatur. 


—     69     — 

tum  sane  eodem  loco  in  quo  ceperis  dimitles,  vel  etiam 
si  sanguinem  de  oculis  eius  lana  munda  excipias  eamque 
phoenicio  convolvas  colloque  suspendas,  uteris  efficacissimo 
adversum  oculorum  dolorem  remedio.    Cancri  oculus  sub    51 

5  tiliter    sublatus    et    in    phoenicio   conHgatus    colloque   su- 
spensus  lippitudini  incipienti  medetur,  si  tamen  remedium 
a  casto  homine  fiat.    De  manu  sinistra  muscam  capies  et  52 
dum  capies  dicere  debebis  nomen  eius^  cui  remedium  factu- 
rus  es,  te  ad  curandos  oculos  eius  muscam  prendere;  tum 

10  vivam    eam   ligabis  in  linteo   et  suspendes   collo   dolentis 
nec  retro  respicies.   Ad  epiphoras  oculorum  sedandas  lima-  53 
ces   conplures   tere   in  mortario   novo   vel  nitido  et  adice 
ibi  ovum  gallinaceum  incoctum  et  lingue  illic  laiiam  suci- 
dam  et  fronti  inpone.    Ad  epiphoras  oculorum  pultem  fa-  54 

15  baciam  sine  sale^   sine  ullo  uncto,  tepidam  linteolo  inline 
et  oculis   de   nocte  inpone,  ita  ut  non   alliges,   continuo 
fervor  recedit.    Ut  omnino  non  lippias,  cum  stellam  cadere  55 
vel  transcurrere  videris,  numera  et  celeriter  numera,  donec 
se  condat;  tot  enim  annis,  quot  numeraveris,  non  lippies. 

20  Ad  lippitudinem  inter  principia  sedandam  in  chartam  vir-  56 
ginem  scribe  ov^aiK  et  licio,  quod  in  tela  fuerit,  collo  lip- 
pientis  innecte.     Incipiens  lippitudo  mirifice  et  sine  dubi-  57 
tatione    depelletur,    si  in   charta   virgine   scribas   et  collo 
dolentis   licio   sus^pendas:    (pvQq^aQav,    et   hoc   praeligamen 

25  purus   castus   facias.     Hoc  etiam  remedium  indubitate  in-  58 
petus  oculorum,  si  praevenias,  prohibebit,  scriptum  in  charta 
virgine:  Qov^Qg  QvoneLQag  riiXiog  og  Ttavr   icpoQa  nal  %avx 
inanovst,   quod    ad   collum   dolentis   licio   suspendi   debet; 
sed   et   coeptam   atque  inveteratam  lippitudinem  sedat,   si 

30  in    faciendo    ac    suscipiendo    praeligamine    castimonia    ab 
utroque   servetur.     In    lamella    aurea   acu   cuprea    scribes  59 
oQvco   ovQcadr}   et   dabis   vel   suspendes   ex   licio    collo    ge- 
standum  praehgamen  ei  qui  lippiet,  quod  potenter  et  diu 
valebit,  si  observata  castitate  die  lunae  illud  facias  et  ponas. 

4  remedium.        5  suspensos.        7  mulcam.         11  limices. 
20  lipitudinem  charta,  sed  virginem.  24  praelegamen. 

25  casto.         27  Odyss.  XI,  109. 


—     70     ~ 

60  Ne  anno  perpetuo  lippias,  de  acinis  novem  uvae  albae^  ante- 
quam  uvam  gustes,  novies  te  inunges,  ita  ut  intra  oculos 

61  tuos  grana  singula  singulis  vicibus  infundas.     Stercus  ca-    • 
prinum    vino    conspersum    tritumque   et  inpositum   oculis 
atque    obligatum    omnem    dolorem    tumoremque    detergit.  5 

62  Oculos  cum  dolere  quis  coeperit^  ilico  ei  subvenies,  si 
quot  litteras  nomen  eius  habuerit^  nominans  easdem,  toti- 
dem  nodos  in  rudi  lino  stringas  et  circa  collum  dolentis 
innectas.  Si  impetus  dolorem  praevenerit,  absinthium  vetus 
et  fuliginem  conteres  diligenter,  tunc  mellis  quantum  satis  lo 
videbitur  adicies  et  denuo  teres  atque  ex  eo  oculos  inlines, 

63  validissime  proderit.  Ne  anno  perpetuo  lippias^  cum  pri- 
mum  cucumerem  nanctus  fueris,  in  fontana  aqua  eum  per 
triduum   esse    in   vasculo  mundo  permittes,   deinde  oculis 

64  adapertis  faciem  tuam  ea  aqua  fovere  curabis.  Qui  crebro  15 
lippitudinis  vitio  laborabit^  milefolium  herbam  radicitus 
vellat  et  ex  ea  circulum  faciat,  ut  per  illum  adspiciat  et 
dicat  ter:  Excicum  acrisos,  et  totiens  ad  os  sibi  circulum 
illum  admoveat  et  per  medium  expuat  et  herbam  rursus 
plantet.  Quae  si  revixerit^  numquam  is  qui  remedium  20 
fecerit  vexabitur  oculorum  dolore;  ad  utrumque  oculum 
hoc  facito;  quae  si  minus  revixerit,  ex  alia  iterum  faciat. 
Oportet  autem  dari  operam,  ut  non  nimis  herba  constrin- 

65  gatur,  quo  facilius  plantata  consurgat.    Cepae  longae  sucus 
opobalsamo  mixtus  et  suco  feniculi  adiecta  adipe  anserina  25 
incipientes  ypochyses  discutit  et  suffusiones  reprimit  cali- 

66  ginesque  extenuat.  Accipitrem  si  decoquas  in  oleo  susino^ 
donec  caro  eius  resolvatur,  et  ex  eo  oculos  frequenter  inun- 

67  guas,  et  ypochysim  et  caliginem  discuties.     Chamaeleontis 
fel  tantam  vim  habere  creditur,  ut  ypochyses  intra  triduum  30 
inunctionibus  sanet.    Lupi  fimus  diu  perfrictus  ad  summam 

68  levitatem  cum  melle  mixtus  et  inunctioni  adhibitus  ocu- 
lorum  ypochyses  discutit  et  ad  summam  claritudinem  eos 

6  oculos  cum  dolere]  oculorum  dolorem.       9  absynthium. 
10    tumellis    litteris    nc    superscriptis.  17    et    dicat    om. 

26  ypochesis.         29  ypochesim.         30  ypocheses.         32  inun- 
ctioni  scripsi:  inuictione.        33  ypocheses. 


-     71     — 

perducit  sufTusione  siccata.     Xerocollyria   et   remedia 
physica   diversa   ad   xerophthalmiam  et  caliginem 
et  aspritudinem  detergendam.    Ad  caliginem  et  aspri-  69 
tudinem  oculorum  siccamque  perturhationem  sine  tumore^ 

5  quam  xerophthalmiam  Graeci  appellant,  facit  hoc  collyrium, 
quod  psoricon  dicitur,  accipit  autem  haec:  Croci  X  XII, 
psorici  X  XIIII,  psimithi  X  IIII,  opii  idem,  piperis  albi 
idem,  gummis  X  II.  Cum  aqua  pluviaU  teruntur  haec;  col- 
lyria   statim   inde   finguntur,   ne   confectio  dilata  vanescat. 

10  Collyrium  ad  caHginem  et  aspritudinem,  quod  stratioticon  70 
dicitur,  recipit  liaec:    Psimithi  X   VI,    piperis  alhi  X   I, 
omphaci  X  II,  cadmiae  X  III,  opobalsami  X  II,  opii  X  I, 
gummis  X  II.     Ex   aqua   pkiviaU  hoc   teritur  atque   con- 
ficitur,  quod  melius  superiore  ad  caUgines  facit.   Collyrium,  71 

15  quod  stacton  vocant  Graeci,  ad  eadem  fere,  quae  supra 
scripta  sunt,  utile,  sed  magis  muUeribus  prodest,  accipit 
haec:  Cadmiae  X  II,  stibU  X  VI,  piperis  albi  X  II,  aeru- 
ginis  rasae  et  misui,  donec  puniceum  fiat,  usti  X  singulos 
semis,    aeris   floris    X  I  S,    gummis   X   VII;    quidam   his 

20  addunt  opobalsami  X  II;  trita  haec  dUigenter  pluviaU  aqua 
asperguntur  et  in  coUyria  coHiguntur.    Coliyrium  acre  ad  72 
extenuandas  cicatrices  quamvis  veteres  caUginesque  et  aspri- 
tudines  angulorum,  quod  semel  inunctum  pkirimis  diebus 
effectum  praestat,  oportet  autem  eo  aquato  uti^  diu  enim 

25  tenet   morsum,   accipit  haec:    Ammoniaci  guttae,  quae  sit 
sine  sorde,  P.  I,  aeruginis  P.  S,  gummis  P.  I.    Primum  cum 
aqua  pluviaU  teritur  aerugo,  poslea  cetera  adiciuntur  ma- 
cerata  aqua  pluviaU  et  tum  coUyria  finguntur.    Fel  testu-  73 
dinis   cum   melle   optimo   mixtum   et  diu  coagitatum  mire 

80  caliginem   tollit,   si   oculi  inde  adsidue  circumlinantur  aut 
subtiUter  suff^undantur.     CalUblepharum  xerocoUyrium  pri-  74 
mum  accipit  haec:    Aes  ustum,  slibium,  cadmiam,  aequis 

1  -X-  yroconoryria  (sic).      2  phoesica,      xeroptalmiam  (sic 
saepius).         6  origon.  7  psori.  psimbthi.  peperis. 

11    recepit.  18    rasae    om.  pumiceum.  usti]    rasi. 

21  collyriis.         30  aut  subtiUter  suffundantur  om.         31  xiro- 
coUirium. 


—     72     — 

ponderibus  miscebis  teresque  diligenter  et  donec  spumam 
non  faciant  neque  crescant,  ad  ignem  lentum  agitabis  in 
vaso  aereo  ibique  tam  diu  esse  patieris,  donec  refrigerentur 
atque  siccentur;  quae  postea  ad  mortarium  nitidissimum 
transferes  atque  illic  iterum  ex  vino  vetere  optimo  teres  5 
tam  diu^  quousque  siccentur;  de  quibus  pulverem  tenuissi- 
mum    factum   intra   pyxidem   aeream   condes   eoque   velut 

75  stibio,  cum  volueris^  uteris.  Xerocollyrium  optimum  con- 
ficitur  sic:  Lapidis  Phrygii  —  II,  croci  —  I,  salis  ammo- 
niaci  ^  II,  folii  ^  II,  aeris  usti  ^  IIII,  piperis  albi  ^  I,  lo 
omnia  seorsum  diutissime  et  diligentissime  teres,  ut  pul- 
verem  tenuissimum  facias,  quem  permixtum  recondes  in 
doliolo  vitreo,  et  cum  volueris  pulvere  ipso  prout  volueris 

76  uteris.     Xerocollyrium    optimum    et  ad  initia  lippitudinis 
probatum  constat  ex  his:   Croci  ^  II,   sarcocollae  ^  II,  i5 
aloes  epatitidos  ^  I,  glauci  ^  I.    Teres  haec  omnia  dili- 
genter  et  pulverem  tenuissimum  in  pyxide  cyprea  recondes 
et  cum  opus  fuerit,  et  intra  oculos  et  ad  superlinendos  ute- 

77  ris.  CapilU  muliebres  super  testam  conbusti  et  cum  spuma 
argenti  contriti  atque  ad  summam  levitatem  redacti  xero-  20 
phthalmias  et  prurigines  oculorum  efficaciter  sanant,  si  inde 

78  inungantur.  Ad  caliginem  abolendam  de  experimento  uteris 
hoc  remedio:  Salem  ammoniacum  exustum  lere  et  permisce 
cum  lotio  pueri  investis  atque  inde  adsidue  oculos  inunge 

79  vel  superline.  Naturalem  sucum  argimoniae  et  sucum  mile-  25 
folii  et  sucum  arnoglossae,  id  est  plantaginis,  colhges  diU- 
genter  ac  nitide  aequali  mensura  et  de  suco  marrubii, 
rutae,  serpulli,  euforbii  exprimes  per  Unteum  delicatum 
et  admiscebis  ^  binos  hisque  adicies  mellis  optimi  despu- 
mati  libram  unam  atque  omnia  simiil  diu  conteres;  deinde  30 
iterum  colabis  tenui  Hnteo  et  recondes  in  vasculo  vitreo 
atque  uteris,  cum  opus  fuerit,  ad  suffundendos  et  super- 
linendos   oculos   caligine   laborantes,    quibus   hoc   remedio 

80  cito   aciem   acutissimam   reddes.     Malvae   sucus  expressus 

2  lento.        4  mortario.        7  pyxide.        9  frigii.        14  ute- 
ris  om.  15  constat]  contra.  16  epititidos.  20  xero- 

pthalmias.         21  prorigines. 


—     73     - 

cuni   farina  tenui  miscetur  ac   diutissime    teritur,   postea 
adicitur  mellis  despumati  aliquid  ac  vini,  ut  liquidius  fiat, 
potenler   inde   inungunlur   oculi   caligine  laborantes.     Ros  81 
nocturnum    colliges  nitidissime   in   prato   et  in   ampullam 

5  mittes  atque  adicies  illic  mellis  Attici  ^  XII  et  opobalsami 
^  VI  ac  pariter  utrumque  miscebis  et  sic  uteris  ad  un- 
gendum  vel  superlinendum,    mirum   remedium   experieris. 
Sucum    vettonlcae    tenuissimum   oculis  infunde,    clariores  82 
eos    facies   et  inportunam  lacrimarum    destillationem   cito 

10  siccabis.     Fel  cameli  solum  per  se  fronti  inlitum  prodest  83 
adversum  caliginem,   sed  ne   omnino   lippiatur,   decoctum 
cum   mellis  optimi  cyathis  tribus  et  croci  uncia  in  unum 
miscebis    et    sic    suffusionem    ad   oculos   facies   vel   etiam 
superlines  inde  caligantes  et  lippientes  oculos;  hoc  medi- 

15  camine   etiam   excrescentes   carnes  in   oculis  et  cicalrices 
curantur.     Ad   caHgines  oculorum  detergendas  medicamen  84 
valde  efficax:  Rosae  siccae  pugnos  duos  plenos  cum  radice 
fenicuh   dihgenter   purgati   et   feni   graeci   pugnum  ununi 
plenum  in  ollam  novam  mittes  et  decocta  prima  aqua  effusa 

20  sic  postea  decoques,  ut  spissescat;  deinde  mellis  Attici  un- 
ciam  supermittes  et  piperis  scripulum  bene  triti,  addes 
etiam  passi  Cretici  aliquantum,  ut  liquidius  facias,  deinde 
per  linteolum  delicatum  colabis  et  ad  suffusionem  vel 
superlinitionem  oculorum  uteris.    Perdicis  fel  mixtum  melli  85 

25  Attico  caliginem  tolht,  si  oculis  adsidue  infundatur,  sed  cum 
modo  et  aequali  mensura.     Aquilae  fel  cum  melle  Attico,  86 
myrra  vera   et  nitro   albo   singulis  unciis    mixtum    oculis 
visionem   aculissimam  praestat,   si  cum   modo  infundatur. 
Ut  acie  certiore  intueri  omnia  possis,  ficus  Africanae  etiam  87 

80  veteris   dummodo   pinguissimae   ad   ignem   calefactae   suco 
expresso   vinoque    diluto    oculos  inunge,    gratulaberis   re- 
medio.     Vipera   viva  mittitur  in  vas  novum  fictile  et  adi-  88 
citur  ei  suci  feniculi  cyathus  unus  et  turis  granum  unum, 
deinde  vas  obturatur  argilla  et  circumlinitur  et  in  furnum 

2  ut  UtteruJa  erasa.  8  vetonicae.  13  miscebis  om. 

20  dequoques.        31  gratulabis.        34  circumline. 


-     74     -      ' 

ferventem  mittitur  atqiie  illic  excoqiiitiir^  donec  cinis  fiat; 
hoc  de  experimento  ypochyses  caliginesque  potenter  atqiie 

89  mirifice  purgat.  AnagalUdos  herbae  flos  purpureus  ad  men- 
suram  obolorum  trium  diligenter  tritus  et  cum  pausillo 
vini  veteris  mixtiis  inunctioni  caiigantium  oculorum  mira-  5 

90  biliter  prodest.  Lacertas  pisinnas,  quae  in  segetibus  mo- 
rantur,  quas  Graeci  aruras  vocant,  conburito  et  ad  tenuis- 
simum  pulverem  redigito  atque  ex  eo  cum'vino  aut  melle 

91  optimo  caligantes  oculos  inunge,  valde  proderit.  Centaureae 
minoris  suco  oculi  ex  melle  inuncti  caligine  cito  deposita  lo 

92  tenuissimam  aciem  resumunt.  Feniculi  radicis  contusae 
suco  tantundem  mellis  optimi  despumati  utinam  Attici 
misceto  eaque  lento  igne  ad  meliis  crassitudinem  disco- 
quito  repositaque  in  pyxide  etiam  aerea  habeto;  cum  erit 
opus,   cum   aqua   cisternina   aut  muliebri  lacte  inunguito,  15 

93  quamvis  crassas  caligines  cito  discuties.  Feniculi  radicis 
decoctae  aqua  oculos  adsidue  foveto,  cito  omnem  caliginem 

94  tolies.  Caliginantibus  oculis  visus  acutior  restituetur  neque 
facile  in  hoc  vitium  incidet,  qui  usus  fuerit  remedio  tali, 
ut  centaureae  manipulum  nitidum  in  vini  optimi,  sed  no-  20 
vellastri  congium  mittat  aut  etiam  excoquat  ac  triduo  in 
vasculo  clauso  vel  operto  macerari  faciat;  deinde  post  tri- 
duum  heminam  eius  vini  mixtam  cum  calida  aqua  adiecto 

95  melle  ieiunus  manente  illic  centaurea  cottidie  bibat.    Lauri 
folia  XX  leviter   contrita  passo  diluito  et  linteo  colato  et  25 
in   caccabulo  decoquito   ad  crassitudinem   meUis   atque  ex 

96  eo  inunguito,  efficaciter  caliginem  discuties.  Bacae  myrti 
supva  carbones  vivos  ad  suffumigandum  positae  caUginem 
extenuant,    si  oculis   apertis  fumum   earum   patienter   ex- 

97  ceperis.    PiiUi  hirundinum  vel  assi  vel  elixi  in  cibo  saepius  30 

98  sumpti  oculis  caliginantibus  efficaciter  prosunt.  Lapidem 
bostrychitin  tecum  semper  habeto,  qui  ad  aciem  oculorum 

99  excitandam  efficaciter  prodest.  Muris  agrestis,  id  est  qui 
in  campis  invenitur,  conbusti  cinis  contritus  et  cum  melle 

2  ypocheses.         15  inungueto.        27  inungueto.        30  he- 
rundinum.         31  bostrychiten. 


-     75       - 

adsidue  inlitus  aciem  oculorum  caligine  extenuata  con- 
firmat.  Scarabaeus  coloris  smaragdini  tantum  beneficii  ocu-ioo 
lis  praestare  dicitur,  ut  visionem  ei  acutissimam  reddat, 
qui  eum  contemplatus  fuerit  adsidue.  Cocleas  AfricanaslOl 
5  veras  super  spissam  craliculam  dispositas  ponito  et  car- 
bones  acres  adsidue  suggerilo,  ut  aequaliter  conburantur, 
deinde  mortario  terilo,  ut  tenuissimum  ex  his  pulverem 
facias,  adiectaque  mellis  Attici  cotyla  una  iterum  validis- 
sime    terito    et    postmodum    in    vasculo    fictili    repone    et 

10  signa  et  cum  alicui  mederi  voles,  specillo  inde  eum  inunge, 
intra  paucos  dies  integram  aciem  eius  claramque  restitues. 
Fit  ex  vipera  collyrium  ad  caligines  oculorum  adaperiendasl02 
discutiendasque  mirificum.    Comprehensam  igitur  occisam- 
que  viperam  in  vaso  fictili  repones  eamque  illic  putrescere 

15  permittes,  donec  ex  ea  vermiculi  nascantur;  hos  eliges  et 
conteres  et  adicies  his  croci  paululum  et  iterum  teres 
atque  inde  collyria  facies  et  sic  cum  melle  Attico  aut  lacte 
muliebri  oculis  inunges;  idem  praestat  et  cinis  viperae 
conbustae,   sicut   supra   scriptum   est,   sed   cum   his   quae 

20  hic  adiecta  sunt  temperatus.    Salem  quam  candidissimumios 
ieiunus   si  cotidie  gustaveris,   omnem  oculorum  caHginem 
cito   extenuabis.     Fel  ursinum  atque  hyaenae  cum  mellei04 
optimo  mixtum  et  diu  coagitatum  caligines  eximit,  si  ad- 
sidue  inde   oculi   suffundantur  aut  superlinantur.     Adipesi05 

25  omnium  fluvialium  piscium  in  sole  liquefactae  adiunctoque 
melle  inunctioni  adhibitae  mirifice  oculis  caligantibus  pro- 
sunt.    Herbae  chelidoniae  sucum,  feniculi  sucum  ad  quar-i06 
tarios   singulos   misce  cum  mellis  optimi   quartariis  quat- 
tuor  et  oculos  gravedine  et  aspritudine  laborantes  iriunge, 

30  mire    proderit;    sed   simul  omnia  decoque  in   vaso   aereo 
et  sic  inunctioni  reserva.     Lapis  medius  in  lupina  pelli-107 
cula    subligatus    collo    atque   ita   diu   portatus,    sed   prius 
muliebri  lacte  pertractatus   non  tantum  caligines  tenuare, 
verum  etiam  ypochysim  discutere  et  obductam  aciem  aperire 

85  consuevit.    Hygra,  quae  prodest  valde  ad  caliginem  deter- 108 

1  in  confirmat  vocabulum  desinit  codex  usque  ad  §  168. 


—     76     - 

gendam^  coiificitur  sic:  Croci  —  II,  piperis  albi  unciam, 
aphronitri  unciam,  myrrae  unciam,  meliis  Attici  un- 
ciam.  Crocum  et  piper  ex  vino  teres,  novissime  aphro- 
nitrum  et  myrram  seorsum  conteres  et  sic  universa  con- 
I09innges  atque  ad  suffundendum  uteris  ex  melle.  Hygra  5 
mirifica,  quae  et  caligines  abigit  et  oculis  suffusis  lumen 
instaurat,  accipit  haec:  Opobalsami  ^  III,  myrrae  ^  III, 
opopanacis  ^  I  S,  mellis  Attici  selibram.  Opopanacem 
primum  ex  vino  teres  diligenter,  tum  myrram  adicies  et 
teres,  postremum  opobalsamum  addes  atque  omnia  com-  10 
muniter  terendo  admiscebis  et  postea  ad  inungendum  ute- 

110  ris.  Fellis  gallinacei  vel  vullurini,  quod  longe  magis  prod- 
est,  scripulum  et  mellis  optimi  unciam  bene  trita  con- 
iunges  atque  in  pyxide  cuprea  habebis  et  opportune  ad 
inungendum  uteris,   hoc  nihil  potentius  caliginem  relevat.  15 

111  Ros  matutinum,  quod  inhaeserit  rulae,  et  sucum  cheli- 
doniae  et  mel  optimum  despumatum  pari  mensura  per- 
misce   atque   ad   tertias   decoque   et  in  pyxide  cuprea  re- 

ll2conde  et  caligantes  oculos  infunde.    Fellis  terrae  et  cheli- 
doniae  utriusque  herbae  sucum   cum  mellis  optimi  despu-  20 
mati  pari  mensura  permisce  atque  ex  eo  caligantes  oculos 

llSinunge,  efficacissimo  medicamine  uteris.  Satureiae  viridis 
suco  tenuissimo  si  adsidue  angulos  oculorum  contingas, 
cahginem  cito  discuties.  Idem  praestat  et  rutae  sucus 
per  Hnteum  tenue  expressus  in  pyxide  aerea  conditus  25 
atque  angulis  oculorum  caligantium  adpositus.  Hoc  cuius- 
libet  aetatis  hominem  infirmissimi  visus  mirabiliter  curat, 

ll4certe  si  aliquid  mellis  Attici  fuerit  admixtum.  Reme- 
^ium  ad  tumorem  oculorum  vel  nimiam  destil- 
lationem.  Pulei  flores  destringe  eosque  madefacito  ex  30 
aqua  frigida  et  contere  bene  atque  ex  eo  panni  tenuis- 
simi  partem  dimidiam  line,  ut  ex  altera  parte  panni  in- 
tegas  oculos  et  cum  ibit  dormitum,  cui  medendum  erit, 
supra    oculos    pones,    ipsa    nocte    tumorem    umoremque 

ll5ocuIorum   eius   sedabis.     Ad   oculorum   subitum   impetum  35 
vel   dolorem  remedium   efficax   sic:    Sucum  cardonis,   su- 
cum  urticae  Alexandrinae,  sucum  bugillonis,  crocum,  atra- 


—     i  i     — 

mentuni  suloriciiim ,  aequis  mensuris  ista  coniunges  et 
addes  his  sapae  modicum  et  aceti  quantum  sufficiat  et 
decoques  ad  spissitudinem  mellis  liquidi  atque  ita  ocu- 
los  inde   superlines,  ut   modicum   ingrediatur   eos  et  de- 

slacriment,  continuo  sanabuntur.  Ad  vulnera  ulcera- 
que  et  cicalrices  atque  carbunculos  crustasque 
oculorum  et  glaucomata  atque  albugines  deter- 
gendas  et  palpebras  componendas  collyria  et  re- 
media    de    experimentis    physica    et    rationabilia 

10  diversa.    Ad  sordida  ulcera  oculorum  crustasque  haben-ii6 
tia,  quas  medici  escharas  vocant,  et  ad  carbunculos  ocu- 
lorum,   quos   anthracas  dicunt,  facit  bene   et  per  se  mel 
Atticum  purum  pyxide  cuprea  conditum  et  repositum  sub 
signaculo  mensibus  ferme  duobus;  quanto  enim  diutius  in 

15  pyxide    ea    manserit,    efficacius   fiet.     Sed   praecipue   hocilT 
quod  quidam  dia  smyrnon,  nonnulli  euodes,  quia  boni  odo- 
ris  est,    nominant,  quod  etiam  ad  pustulas  papulasque  et 
suppurationes   oculorum   et  ad   cicatrices   non   veteres    et 
ad   palpebrarum   recentem   etiam   in   corporibus  teneriori- 

20  bus  aspritudinem  facit.  Oportet  autem  eo  ad  sordida  ulcera 
diluto  ovi  albo,  id  est  aquatissimo,  uti,  deinde  cum  lacri- 
mae  fluere  desierint,  cineraceo  collyrio  superinungi,  item 
ad  pustulas  ex  ovo  tritum  facit;  ad  papulas  vero  et  ad 
dolores   cum   rubore   et   distensione   oculi   sicca   bene   in- 

25  ponitur  cum  lacte  mulieris,  ex  aqua  autem  ad  cicatrices 
recentes  extenuandas  et  palpebrarum  aspritudinem  tollen- 
dam  teri  debet  et  subiecto  specillo  aut  inversa  palpebra 
oculis  inseri.  Conponitur  autem  ex  his  rebus:  Pompho- 
lygis  lotae  X  VIII,  aeris  usti  X  VIII,  croci  X  IIII,  myrrae 

80  X  IIII ,  nardi  spicae  X  I  et  pondus  victoriati ,  lapidis 
haematitae  X  II  S,  piperis  albi  grana  X,  opii  X  I  et  pon- 
dus  unius  victoriati,  gummis  X  X.  Teruntur  haec  cum 
Chio  vino  et  confestim  collyria  finguntur  atque  in  umbra 
siccantur.    Acriore  autem  collyrio  ad  cicatrices  extenuan-ii8 

1  sutoricium  scripsi:  sutoritum  Cornarius.  27  specillo 

Stephanus:  spicillo  Cornarius. 


-     78     —    ^ 

das  et  ad  palpebras  asperas  utimur,  quod  quia  ex  qual- 
tuor  rebus  ut  quadriga  equis  constat  et  celeres  effectus 
habet,  harma  diciturj  recipit  haec:  Aeris  usti  X  IIII,  tu- 
reae  arboris  corticis  X  IIII,  ammoniaci  guttae  X  IIII,  gum- 
mis  X  IIII;  teruntur  haec  ex  aqua  phiviali.  Hoc  etiam  5 
superunctum  ad  puerorum  epiphoras  et  qui  non  sufferunt 

ll9unctionem  optime  facit.  Collyrium  quod  proprie  facit  ad 
aspritudinem  palpebrarum  et  callositatem,  oportet  autem 
aut  subicere  specillum  palpebrae  aut  invertere  ipsam  palpe- 
bram  et  sic  inungere,  recipit:  Aeris  usti  X  XIIII,  aeru-  lo 
ginis  X  VI,  croci  X,  myrrae  X  I,  casiae  rufae  fistularum 
victoriati  pondus,  piperis  albi  grana  XLV,  gummis  dena- 
rios   novem.     Cum   vino  Chio  haec   teruntur  et  sic  colli- 

120guntur.    Ad  palpebrarum  veterrimam  aspritudinem  et  ex- 
crescentem  carnem,  quam  sycosim  Graeci  vocant,  in  qua  15 
est  callum   durissimum;   est  autem  liquidum   medicamen- 
tum,   quod  ideo  hygra  appellatur,  quod  etiam  carnem  ex 
palpebris  tollit  sine  magno  dolore,   recipit  haec:    Myrrae, 
turis,  croci,  misui,  singularum  specierum  denarios  ternos, 
chalcitidis  X  VI.     Haec  teruntur  diligenter  ex  aceto  acri;  20 
ubi    levia   facta    erunt    et  habebunt    spissitudinem    passi, 
miscetur   his   mellis   Attici  P.  I;    deinde    in  patella   aeris 
Cyprii  super  carbones  posita  infervescit,  donec  mellis  ha- 
beat  non  nimium  liquidi  spissitudinem,  atque  ita  reponi- 
tur  in  pyxide  aeris  Cyprii.    Cum  opus  est,  invertitur  pal-  25 
pebra   et  per   specillum  adponitur.     Quod  medicamentiun 
suffricatur    curiose    in    oculo   ad   delacrimationem    et    ubi 
desierit  mordere,  rursus  inverti  oportebit  palpebram  atque 
ita   pollice  inpresso  membranas  innantes   adducere,   quae 
facile   subsequentur;    post    hoc    cinereo    collyrio   ex   aqua  30 
inungendi  erunt  oculi  crassius.     Hoc  medicamentum  mul- 
torum  annorum  callos  et  aspritudines  palpebrarum  despe- 
ratas   a   quibusdam  medicis  oculariis  paucis  diebus  toUit. 

i2lCoIIyrium  ad  ulcera,  papulas  et  epiphoras:  Cadmiae  X  VIII, 

9  specillum  Stephanm:  spicillum  Cornariits.        19  mysios 
Cornarius.        26  spicillum  Cornarius. 


-     79     - 

ceriissae  X  IIIl,  aniyli  X  III,  opii  X  II,  acaciae  X  I,  giim- 
mis  denarios  diios,  Iragacanthi  denarium  unum,  ovorum 
semicoctorum  vitellos  duos,  fabae  sine  cortice,  id  est  pur- 
gatae,  modicum,  quae  ante  diem  ex  aqua  macerari  debet 
5  cum  tragacantho  atque  ita  teri,  tum  formari  collyria,  quae 
lacrimarum  impetum  et  iugitatem  potentissime  sedant  ac 
reprimunt.  Collyrium  Dionysianum,  quod  appellatur  theo-122 
dotion,  ad  lacrimam  tenuem  restringendam  et  ad  ulcera 
et  aspritudines  palpebrarum  et  ad  cicatrices  recentes  effi- 

10  cacissimum,  conficitur  sic:  Cadmiae  X  111,  aeris  usti  et 
loti  X  VIII,  crocomagmatis  X  VIII,  stibii  X  IIII,  opii  X  IIII, 
castorei  X  IIII,  nardi  Syriaci  X  IIII,  lycii  X  IIII,  acaciae 
X  XVI,  croci  X  VIII,  myrrae  X  VIII,  palmularum  ossa  vel 
nucleos   ustos    numero    XII,    gummis   X  VI,    vini    austeri 

15  veleris  bene  odorati  sextarium  unum.    Teruntur  haec  di- 
ligenter  et  confeslim   ex   his  collyria   fmguntur  atque   in 
umbra  siccantur.    Collyrium  stratioticum  facit  ad  tumoresl23 
oculorum    et    lacrimam    acrem    compescendam    atque    ad 
palpebras   asperas   et  ad  caligines  et  cicatrices  ex  itinere 

20  et  pulvere  et  fumo  collectas:  Cadmiae  denarios  octo,  cerus- 
sae  X  VIII,  crocodili  stercorum  X  IIII,  aeruginis  rasae  X  II, 
castorei  X  S,  omphacii  aridi,  aluminis  fissi  atque  usti 
denarium  unum,  piperis  albi  X  V,  opii  X  I  S,  gummis 
X  VI.    Teruntur  haec  diligenter  et  ex  vino  Falerno  colli- 

25  guntur   atque   inde   collyria   formantur.     CoIIyrium,    quodl24 
appellatur   sphragis,   ab   Antigono   medico  inventum,  facit 
ad  omne  ulcus  et  ad  omnem  ustionem  et  plagam  et  rup- 
tionem    tunicularum    oculi    et    ad    omnia    oculorum    vitia 
praeter    epiphoram    incipientem ,    accipit    haec :     Cadmiae 

30  X  IIII,  pompholygis  X  X,  opii  X  IIII,  amyli  X  IIII,  acaciae 
X  IIII,  tragacanthi  X  IIII,  gummis  X  II,  teruntur  diligen- 
ter  hae  species  et   ex   aqua  pluviatica  collyria  componun- 
tur.     Collyrium  stratioticum  psoricum  composilum  ex  cad-125 
miae  X  XIII  S,  croci  X  XII,  piperis  albi  X  XV,  cerussae 

85  X  II,  opii  X  II,  gummis  X  IIII,  chalcitidis  X  I.  Componi- 
tur  autem  psoricum  sic.  Teruntur  haec  seorsum  singula 
bene  siccata,  deinde  in  unum  collecta  aceto  consperguntur 


—     80     — 

ac  postea  in  ollam  fictilem  novam  coniciuntiir  cum  ipso 
aceto^  qnam  bene  opertam  in  equino  stercore  obrui  opor- 
tet  atque  illic  haberi  per  dies  XL;  postea  haec  permixtio 
in  sole  arefieri  debet  ac  deinde  teri  et  tum  aqua  plu- 
viali  collyria  formari  convenit,  de  quibus  et  inungi  ocu-  5 
los,   ut  supra  scriptum  est,  causis  gravibus  laborantes  et 

126superlini  optimum  est.  Ad  oculorum  omnem  dolorem  et 
praesentem  et  veterem  et  ad  caliginem  atque  albuginem 
et  pruritum  atque  antiquam,  ut  ita  dixerim,  caecitatem, 
Nam  ut  auctori  huius  remedii  de  experimento  credamus,  lo 
duodecim  annorum  caeco  intra  dies  viginti  visum  resti- 
tuisse  se  dicit.  Quanto  autem  recentior  valetudo  fuerit 
oculorum,  tanto  velocius  curabitur  medicamine  tali.  Col- 
lyria  multi  generis,  id  est  vel  decem  confectionum,  aequali 
vel  numero  vel  pondere  infundes  in  lotium  pueri  virginis  15 
et  ad  uncias  singulas  collyriorum,  quae  infuderis,  septena 
grana  piperis  in  mortario  nitido  diligentissime  teres,  ut 
pulverem  subtilissimum  facias  et  cum  mellis  optimi  de- 
spumati  coclearibus  tribus  miscebis  et  iterum  diligenter 
teres;  postea  simul  confundes  omnia,  id  est  collyria,  lotium  20 
et  piper  illud  cum  melle  et  iterum  diutissime  ac  diligen- 
tissime  teres  collectumque  nitide  in  pyxide  cuprea  recon- 
des  atque  ex  eo  quemlibet  oculorum  causarium  intus,  id 
est  intra  oculos,  inunges.  Quod  si  per  tempus  medicamen 
spissatum  fuerit,  lotium  puerile  infantis  quantum  opus  25 
fuerit,  ut  more  collyrii  liquidum  fiat,  infundes  et  sic  sub 
cilio  et  palpebris,  id  est  intra  oculos,  sicut  diximus,  sol- 
^licite  inunges.  Hoc  medicamine  multis  experimentis  pro- 
bato  constat  nihil  esse  praestantius,   si  quis  eo  castus  et 

127purus  utatur.  Medicamen  barbaricum  ad  omnis  oculorum  30 
causas  vel  impetus^  sive  sint  scabri  et  lacrimosi  sive  etiam 
vermiculos  habeant  aut  brigantes,  qui  cilia  arare  et  exul- 
cerare  solent.  In  ollam  rudem  mittes  tres  sextarios  aceti 
acerrimi  et  ferrum,  id  est  clavos  veteres  minutos  vel 
alia  minutalia  ferri  vetusta,  et  claudes  ollam  diligenter,  35 
operculum  tenuiter  pertundes  et  in  illo  foramine  pones 
aut  cannam  aut  sambucum  perforatam,  unde  habeat  spira- 


-     81     - 

inentum;  niittes  tamen  in  eandem  ollam  cum  aceto  et 
ferro  rosae  siccae  unciam  semis  ac  postea  ollam  ipsam 
cooperies  fimo  caballino  recenti,  ita  ut  spiramen  illud 
ollae  per  calamum  liberum  sit^  lioc  est  ut  supra  molem 
illam  fimi  caballini,  quo  fuerit  olla  constricta  vel  operta, 
solum  spiramen  emineat,  ut  semper  habeat  anhelitum  quin- 
decim  diebus,  quibus  necesse  est,  ut  in  fimo  illo  per- 
severet;  nam  omnino  observabis,  ne  umquam  illis  XV  die- 
bus  deoperiatur.  Sexta  decima  die  tolles  ollam  de  stercore 
illo  et  diligenter  mundabis,  ne  quid  illic  sordidum  haereat, 
et  cum  patefeceris  ollam,  mittes  in  eam  feniculi  viridis 
sucum,  quanta  est  mensura  bonae  potionis  in  vino;  deinde 
agitabis  diu  et  colabis  Unteo  tenui  et  mittes  in  bucculare 
rude  vel  dihgenter  nitidatum,  deinde  lento  igne  decoques 

15  et  semper  agitabis;  cum  aliquantulum  coxerit,  addes  in 
sextarium  medicaminis  tria  coclearia  mellis  optimi  despu- 
mati  et  iterum  diligenter  coagitatum  repones  in  ampulla 
vitrea  aut  pyxide  cuprea  ac  sub  signaculo  habebis  et  cum 
opus   fuerit,  ad   caliginem   et  albuginem  detergendam  in- 

20  terius  oculos  inunges.  Ad  praesentem  autem  impetum  vel 
dolorem,  quamvis  vehemens  sit,  desuper  oculos  inlines. 
Quod  si  grandis  fervor  oculorum  et  acres  vel  frequentes 
lacrimae  erunt,  etiam  tempora  et  frontem  medicamine  in- 
lines,  ita  ut  in  die  vel  quater  superlinas,  et  cum  siccata 

25  fuerit  superlitio  ipsa,  non  elues  eam,  sed  semper  addes 
novam  inductionem.  Quod  si  scabri  oculi  fuerint  aut 
vermes,  qui  palpebras  exarent,  et  inde  sit  tumor  invectus, 
cilia  superiora  et  inferiora,  id  est  palpebras  ipsas,  ubi  causa 
valetudinis  est,  inunges:  experieris  ad  omnia  fere  oculo- 

80  rum  vitia  mirificum  medicamentum,  si  castus  et  purus  eo 
utaris;  de  quo  tamen,  dum  in  fimo  est,  vix  tertia  aut 
certe  media  pars  remanere  debet,  ita  enim  melius  fiet. 
Nam  quanto  plus  consumitur  vapore  fimi  illius,  tanto 
magis  confortatur   et  ideo  maior  olla  esse  debet,  ut  pro- 

85  pensius  medicamen  fiat,  quod  et  diu  servari  oportet  et 
multis  necessarium  est. 

Ad    oculos    scabros    et    palpebras   perforatas   umorei28 

Marcellus,  ed.  Helmeeich.  C 


—     82     — 

vetusto  vel  pedunculis  exesas  remedium  praesens  bar- 
baricum  quidem,  sed  multis  probatum:  Scarabaeum  pilo- 
sum,  qui  similis  est  scarabaeo  vero,  in  sepibus  vetustis 
lapidosis  aut  in  fossatis  sepium  requires,  qui  cutiones 
sunt  colore  pseudoflavo  quasi  leonino  pilosi  lucentes.  5 
Ante  ergo  quam  illum  cutionem  toUas,  folium  caulis  primo 
mane  cum  suo  sibi  rore  vel  gutta  conclusa  in  eodem  folio 
teneatur,  ut,  ubi  cutionem  illum  inveneris  digitisque  pol- 
lice  et  medicinali  adprehenderis,  confestim  supra  folium 
illud  caulis  teneas,  ut  supra  guttam  illam  lotium  eius  ex-  lo 
cipias,  quia  ubi  manu  adprehensus  fuerit,  statim  se  sub- 
meiit.  Providendum  ergo,  ut  velocius  supra  folium  illud 
caulis  ponatur,  ne  lotium  eius,  quod  cito  effunAt,  alibi  ex- 
cidat;  quod  commixtum  cum  illo  rore  caulis  per  specil- 
lum  palpebris  inpones  et  loca  scabra  vel  exesa  inter  pilos  i5 
perunges,  effectum  rei  cito  miraberis.  Quod  si  casu  uno 
in  loco  vel  in  diversis  plures  istos  cutiones  inveneris, 
omnium  lotium  vel  umorem,  quemadmodum  diximus,  in 
folio  caulis  umidi  statim  de  horto  suscipere  debebis  et 
adiectis  gultis  aliorum  de  caule  foliorum  in  vasculo  vitreo  20 
recondere,   ut   cum   opus  fuerit  praesto  habeas,  quia  dif- 

129ficuUer  huiusmodi  bestiolae  inveniuntur.  Ad  albuginem 
oculorum  detergendam  efficax  hoc  remedium:  Vulpem  vivam 
capies  eique  hnguam  praecides  ipsamque  vivam  dimittes, 
Unguam   autem  eius   arefactam   phoenicio   Ugabis   et  collo  25 

ISOeius,  qui  albuginem  patietur,  suspendes.  Herbae  symphonia- 

cae  surculum  collo  eius,  qui  albuginem  patitur,  hno  sus- 

'pendes,  ita  ut  per  dies  triginta  ilhc  sit:  quanto  recentior 

isialbugo  fuerit,  tanto   citius   sanabitur.    Rosmarinum  com- 
bure   et  pulverem   eius   cum  melle  Attico   diligenter  tere  30 
ac  permisce   atque   inde   inunge,   confestim   subvenies  ei, 

132  qui  albuginem  patitur.  Fabam  fractam  purgatam  atque 
ustam  ad  summam  levitatem  teres  et  oculos  inde  albugine 
occupatos  adsidue  ex  aqua  circumhnes,  miro  remedio  sub- 

I33venies.     Piscis  marini  felle,    qui    scorpios   dicitur,    ocuH  85 
inuncti  cahgine  atque  albugine  quamvis  crassa  cito  libera- 

I34buntur.     Sanguis  columbarum  de  loco  pinnarum  eo  mo- 


—     83     — 

mento,  quo  pinna  avellitur,  oculis,  dum  adhuc  tepet,  debet 
infundi,  qui  ictu  aliquo  vulnerati  aut  sanguine  sufTusi  fue- 
rint;  album  quoque  ovi  incocti  cum  croco  trito  oculis 
superpositum  et  lana  alba  sucida  involutum  medetur.  Ranaml35 
6  de  lacu  prendes  et  spina  oculos  ei  subtiliter  erues  atque 
in  panno  coccineo  de  licio  ligatos  oculis  interius  cruentis 
superpones,  cito  medeberis.  Mel  Atticum  et  stercus  in-136 
fantis,  quod  primum  dimittit,  statim  ex  lacte  mulieris,  quae 
puerum   allactat,   permiscebis    et    sic   inunges;   sed   prius 

10  eum  qui  curandus  est  erectum  ad  scalam  alligabis,  quia 
tanla  vis  medicaminis  est,  ut  eam  nisi  alligatus  patienter 
ferre  non  possit;  cuius  beneficium  tam  praesens  est,  ut 
tertio  die  abstersa  omni  macula  mirifice  visum  reddat  in- 
columem.     Ad   cicatricem   vel   plumbum   extenuandum    etl37 

16  aspritudinem  pruriginemque  oculorum  purgandam  et  umo- 

rem  siccandum  et  ad  scabras  ac  scabidas  palpebras  atque 

alia   oculorum   vitia  unum  hoc  remedium   vel  praecipuum 

est:     P'olia   oleagina   commanducato    diligenter    eorumque 

-suco,   quem  in  ore  collegeris,   cotidie   ieiunus   oculos  ab- 

20  lingito  vel  inlinito  per  linguam,  celeriler  vitia  supra  scripta 
discuties.    Ex  hirundinum  pullis  fit  calliblepharon  bonum,l38 
quod   aspritudinem  pruriginemque   oculorum  potenter  ex- 
purgat  nec  patitur  quicquam  in  his  molestiae  concrescere, 
umidos  quoque  naturaUter  oculos  exsiccat,   quod  hoc  modo 

25  componitur;  Capita  pullorum  quam  plurima  igne  lentissimo 
comburuntur   et  trita   in   pulverem   tenuissimura  redigun- 
tur^  quae  admixta  recenti  adipe  gallinae  inunctioni  maxime 
prosunt.     Intibi  rustici,   de  quo  nascuntur  cauliculi  com-139 
plures,  contriti  sucus  in  oculum  instillatus  celeriter  cica- 

80  trices  et  plumbum  oculorum  eximit.    Caput  stellionis  com- 140 
bustum  et  tritum   et  melli  Attico  admixtum  oculos  lacri- 
mosos  inunctione  adsidua  siccat  et  sanat.    Pulmonis  haediniUl 
Gombusti  cinis  prurigines  oculorum  discutit  et  scabras  pal- 
pebras  emendat,  si  quasi  stibium  inponatur.    Felle  catellil42 

35  dierum  septem  oculi  ex  melle  inuncti  cito   a   leucomate 


21  calliblepharion  Comanws.  28cauliculi]  articuliAS^fe^^^awMS. 


—     84     —    ' 

liberabuntur;  quidam  etiam  adfirmant  efficacissimum  re- 
medium  esse  ad  detergenda  glaucomata,  si  catelio  dierum 
septem  caput  viventi  diffindatur  et  de  dextra  parte  cere- 
bri  oculus  dexter,  de  sinistra  sinister  intincto  illic  spe- 
l43cillo  inungatur.  Ut  leucomata  et  albuginem  quamvis  den-  5 
sam  ex  oculo  detergeas,  turam  et  anturam  herbas  virentes 
nitidissime  collectas  contundes   et   per  linteum   tenue  su- 

144  cum  earum  exprime  eoque  oculos  inunge.  Leucomata  ut 
extenues  et  discutias,  utere  medicamine^  quod  conficitur 
sic:  Pumicis  combusli  triti  ^  XIIII^  chalcitidis  ^  VIII,  10 
gummis  ^  IIII  et  sinapis  pusillum,  ut  toleretur,  adicies; 
haec  omnia  in  tenuissimum  pulverem  redacta  in  unum 
permisce  et  ex  aqua  fontana  facito  collyria  crassiora;  qui- 
bus  sic  uteris,  ut  circumdetur  tribus  partibus  cera  col- 
lyrium,  sed  extremum  collyrii  sit  leve  ac  tenue,  quod  in  15 
ipsum  leucoma  inponas  et  iube  oculum  adoperiri  pauli- 
sper,  ne  excidat  coUyrium;  quod  si  exciderit,  iterum  repo- 
natur,  post  haec  inunge  oculum  leni  collyrio,  statim  emittet 
quasi  squamam.  Si  ergo  magnum  leucoma  fuerit  et  cras- 
sum,  ita  curabis:  sin  autem  tenue,  cum  inposueris  medi-  20 
camen,  maturius  toUes;  postea  vero  utere  ad  inunctionem 
collyriO;  quod  Graeco  vocabulo  diacopon  appellatur;  etenim 
apud  medicos  hoc   collyrii  genus  magnam  habet  effectus 

145  sui  dignitatem.    Turturis  fimus  ad  summam  levitatem  tri- 
tus   et  cum  melle  Atlico  aut  etiam  alterius  generis  dum-  25 
modo  optimo  et  despumato  inunctus   leucomata  oculorum 

146potenter  extenuat.    Galli  gallinacei  maxime  albi  fel  ex  aqua 
dilutum   et  inunctioni   adhibitum   leucomata   oculorum    et 

i47ypochyses   sanat    et    aciem    luminum    confirmat.     Stercus 
quoque  gallinaceum  album  cum  oleo  vetere  tenuissime  tri-  30 

148  tum  et  adpositum  idem  oculis  remedii  praestat.  Fel  vituli 
diligenter  coUectum  ad  cotylae  mensuram  in  vas  aereum 
mittitur  tenuique  igne  admoto  ita  excoquitur,  ut  spisse- 
tur,  deinde  mellis  boni  tantum  mittitur,  quantum  fellis 
illius  decocti  remanserit;  adiciuntur  postea  myrrae  tri-  35 
tae  drachmae  duae  et  croci  una  et  aeris  floris  pauxillum  ac 
postea  simul  omnia  diu  coagitata  ad  tertias  decoquuntur; 


-     85     — 

qnod  medicamen  in  pyxide  aerea  debet  reponi,  satis  utile 
«'t  leucomatis   et  cicatricibus  et  omnibus  vitiis  oculorum, 
si   adsidue   inde   et  opportune  inungantur.     Ut  leucomatai49 
oculorum  efficaciter  discutias,  ungulas  asini  viventis  lima 

6  et  scobe  earum  quam  tenuissimo,  qui  levitate  sua  oculos 
non  offendat,  cum  lacte  muliebri  mixto  frequenter  inungito. 
Araneus  albus  cruribus  longissimis  cum  oleo  vetere  con-150 
tritus  per  inunctionem  adsiduam  leucomata  eximit  et  ideo 
plures  cum   oleo   sufficienti  teri   oportet,  ne  ante  confir- 

10  matam    sanitatem    medicamen    necessarium    desit.     Cepal5l 
longa   contusa   exprimitur   eiusque   sucus   opobalsamo   vel, 
quod   efficacius   est,   lacti  mulieris  admixtus  leucomata  et 
cicatrices   et  quae  Graeci  argemata  appellant  miro  effectu 
inunctioni  adhibita  extenuat  atque  persanat.     Anemone  di-152 

15  citur   a  Graecis   herba,   quae   tantam   vim  remedii  habere 
creditur,   ut   portata   ab  eo   vel   subligata   collo    eius,    qui 
glaucoma  patitur,  intra  dies  quadraginta  quinque  eum  sanis- 
simum  reddat.    Ut  glaucoma  incipiens  celeriter  discutiatur,l53 
herbam   serpyllum   decoque   et   eius   aqua   oculos    adsidue 

20  fove,  postea  pice  liquida  pura  ac  nitida  velut  coUyrio  in- 
unge,  cito  recipies  sanitatem.    Perdicis  unius  fel,  opobaI-154 
sami  cyathum   unum,   cyperi  Sidonii  cyathi  partem  dimi- 
diam,  trita  haec  et  ad   summam  levitatem  perducta  per- 
mixtaque  in  pyxide  plumbea  repones  et  inunctione  adversum 

25  glaucomata  et  ypochyses  et  caliginem  mire  uteris.  Corvi  ma- 155 
rini  fel  inunctioni  adhibitum  caligines  tollit,  albugines  et 
cicatrices  extenuat,  carnes  excrescentes  compescit  fluores- 
que   oculorum   reprimit.     Pisciculi,    qui    equum  marinuml56 
similat,  fel   ovorum  albumini  mixtum  et  cum  lana   sucida 

30  oculis   adpositum   melius   remedium   supra    scriptis   oculo- 
rum  causis  quam  ullum  aliud  medicamen  praestare  mani- 
festum  est.    Scrofina  adipe  recenti  si  quis  contritos  anguIosl57 
oculorum,  quos  Graeci  canthus  vocant,   interius  exterius- 
que  inunxerit,  vermiculos,  qui  noxii  sunt  oculis,  potenter 

35  educit.     Sepiae  testa  interior,  quae  mollis  est,  diligentis-158 
sime    trita    et   muliebri    lacte   permixta    atque    inunctioni 
adhibita   supra  dictis  oculorum   causis   plurimum  prodest. 


i59Nardi   Indici   vel    Syriaci  ex  vino   vetere   Iriti    siccatique 
pulvis  pro  xerocollyrio  oculis  inpositus  mirabiliter  prodest 

160  ad  valetudines  supra  scriptas,  Mel  optimum  despumabis,  ut 
bene  purum  sit,  et  admiscebis  pari  mensura  sucum  rutae 
et  herbae  chelidoniae  atque  ad  tertias  decoques  et  cum  5 
omnia  bene  permiscueris,  in  ampulla  vitrea  sub  signaculo 
servabis  et  uteris  miro  medicamine  ad  scabros  et  lippos 
oculos  inungendos.  Item  ad  oculorum  causas  reme- 
dia  physica  et  rationabilia  diversa,  id  est  oculis 
ictu  laesis  et  si  quid  subito  eos  fuerit  ingressum  lo 
et  adversum  molestias  pilorum  et  ad  aegilopas  et 
ad  nyctalopas  et  ad  varulos,  id  est  hordeolos  ocu- 
lis  infestos,   his    additae  infra  collyriorum  diver- 

leisorum  confectiones.    Quocumque  ictu  laesus  oculus  si 
sanguinolentus  videbitur,  palumbinus  ei  vel  perdicis  vel  tur-  i5 
turis  sanguis,  aut  si  haec  animaha  non  erunt,  columbinus  de 

l62pinna  sublatus  statim,  id  est  adhuc  calens,  infundatur.  Bitu- 
mine,  sulphure  et  ture  permixtis  oculos  ictu  laesos  suffumi- 

l63gato,  statim  sanabis^  si  frequenter  id  feceris.    Herba,  quam 
Graeci  sarcocollam,  nos  argemoniam  appellamus,  si  viridis  20 
erit,  trita,  sin  arida,  calida  aqua  macerata,  quo  facilius  teri 
possit,  inlita  oculis  sugillationes  Uvoresque  eorum  mature  di- 

I64scutit.    Sanguine  hirundinis  recenti  ac  tepido  inunctus  ocu- 

165 lus  ictu  laesus  et  cruore  suffusus  statim  sanabitur.    Radix 
rutae  trita  et  inlita  oculis  cruore  suffusis  etiam  commansa  et  25 
adsidue  posita  plurimum  prodest;  vinum  quoque,  in  quo  ruta 

166  diu  fuerit  macerata,  rationabiliter  infunditur.  Mulieris  primi- 
parae  purae  ac  nitidae  saliva  ieiunis  instillata  oculis  livorem 

i67suffusionemque  quamhbet  cruentam  efficaciter  adimit.    Her- 
bae  vettonicae  folia  teres  et  salis  triti  modicum  adicies  et  30 
super  ictu  perculsum  vel  cruoribus  sufTusum  oculum  con- 
ligabis,  mire  proderit;  nam  quando  ei  id  solveris,  videbis 
ex  eo  sanguinem  destillare,  ita   omnem  causam   extrahet. 

lesLana  sucida   madefacta   oleo  vinoque   permixto   ac   tepens 
oculis    superposita    optime    vitia    supra    scripta    persanat.  35 

33  distillare  Cornarius. 


-     87     — 

Ad  cicienda,  quae  casu  oculum  intraverint,  herbani  artemi-i69 
siam  velles  radicitus  et  inde  coronam  factam  capiti  inpones; 
sed  is,  cui  medendum  erit,  dum  coronam  illam  in  capite 
habet,  quantum  fieri  potest,  oculos  apertos  habeat.    DigitislTO 
5  quinque   manus   eiusdem,    cuius   partis  oculum    sordicula 
aliqua  fuerit  ingressa,  pcrcurrens   et  pertractans  ocukim 
ter  dices:  tetunc  resonco  bregan  gresso,  ter  deinde  spues 
terque  facies.    Item  ipso  oculo  clauso,  qui  carminatus  erit,l71 
patentem  perfricabis   et  ter  carmen  hoc   dices   et  totiens 

10  spues:  in  mon  dercomarcos  axatison;  scito  remedium  hoc 
in  huiusmodi  casibus  esse  mirificum.    Si  arista  vel  quae-172 
libet  sordicula  oculum  fuerit  ingressa,   occkiso  aUo  oculo 
ipsoque  qui  dolet  patefacto  et  digitis  medicinaU  ac  poUice 
leviter  pertractato  ter  per  singula  despuens  dices:  Os  gor- 

15  gonis  basio;  hoc  idem  carmen  si  ter  novies  dicatur,  etiam 
de  faucibus  hominis  vel  iumenti  os  aut  si  quid  akud  hae- 
serit  potenter  eximit.     Leporem   marinum  vel  eius   san-i73 
guinem  cum  oleo  tere  atque   ex   eo   vulsorum   de  ocuks 
pilorum   loca   frequenter  perunge;   post   quod   et  si  rena- 

20  scentur  pik,  molliores  erunt;  quil^us  iterum  evulsis  supra 
dictum   medicamen  inducito,    tum  vero  non  renascentur. 
Si  autem   etiam  lacrimas  ocuk  destillantes  adsidue  vitarel74 
vis,  hederam  et  vitem  exustas  et  in  pulverem  tenuissimum 
redactas    pari  mensura   cum  supra    scriptis    permisce   ad 

25  spissitudinem  mellis  atque  inde  inducito  vel  superline  fre- 
quenter  oculos   et  confestim   defluet  umor  noxius  et  ad- 
versum  vulsos  palpebrarum  pilos  proderit.    Si  felle  hyaenaei75 
loca,   quibus  molesti  sunt  pili  in  palpebris  nati,   adsidue 
langantur,  confestim  tabescent;  certe  si  prius  vulsis  super- 

30  ducatur,  non  renascentur.    Pilos  oculis  molestos  si  extir-176 
pare  penitus  volueris,   loca   eorum,  cum  prius   evulseris, 
ranae  marinae  felle  continge;   quod   si  fel  eius  repositum 
aruerit,  aquam  marinam  ei  modice  admisce.    Si  cui  voIuerisl77 
pilos  vulsos  non  solum  in  oculis,  sed  etiam  in  locis  vere- 

1  a  verhis  ad  eicienda  codex  rursus  incipit.        eiciendam. 
14  pertracto         30  superducantur. 


cundioribus   non   renasci,  lacte  mulieris   eo  die  expresso 
quo  peperit  continge  crebrius  loca,  de  quibus  pilos  tuleris. 

iTSPili   si   oculis  molesti  erunt,    potenter  uteris    hoc  medi- 
camine:  Lacertae  viridis  fel  misce  cum  vino  albo,  quantum 
sufficere  existimaveris,  et  mitte  in  vas  aereum  positumque  5 
ad  solem  tam  diu  agita,  donec  crassitudinem  mellis  habeat, 

179atque  ex  eo  loca  pilorum  vulsorum  unge.  Lucernam  ficti- 
lem  de  papyro  et  medulla  vaccina  concinnato  atque  eius 
fumo  sive  fuligine  vel  ligny  pro  calliblepharo  utere,  quo 
palpebras  exesas  et  glabras  saepius  inungendo  decentissi-  lo 

180 mas  facies.  Glabris  palpebris  pilos  indiices,  si  oesypo, 
quod  sub  armis  ovium  nascitur,  adiecta  myrra  pariterque 
in  mortario  trita  specillo  calido  loca  pilis  nuda  perduxeris. 

iSlPilos    ocuUs    molestos   dihgentissime  velles    atque  eorum 
loca  hircino  sanguine  recenti  aut  leporis  aut  vespertilionis  is 
inlines  vel   canino  lacte   continges   aut  acu  cuprea  calido 

l82aceto  saepius  dehbuta  perduces.  Capnos  nomine  est  herba, 
cuius  sucus  vino  mixtus  atque  inUtus  locis,  de  quibus  pili 

183  ab  oculis  fuerint  extirpati,  renasci  eos  non  permittit.    Ra- 
nunculum  viridem   conprehensum   acu  cuprea  pungito  et  20 
sanguine   eius  excepto  palpebras,  de  quibus  pilos  tuleris, 

I84subinde  continge,  numquam  renascentur.  Sanguisiigarum 
in  olla  conbustarum  tritus  deUcatissime  cinis  et  vulsis  pilis 
palpebrarum  inpositus  vel  inspersus  renasci  eos  non  sinit. 

iSsAdipe  vituli  si  palpebras  crassiores  perunxeris^  extenuabis  25 
eas  et  ad  sanitatem  perduces.    Eiusdem  medulla  cum  cera 
et  oleo   rosaceo  aequis  ponderibus  Uquefacta   et  permixta 
et  ad   emplastri  modum  inposita  duritias  palpebrarum  et 
si  qua  illic  in  modum  pilularum  nascuntur,   conmollit  ac 

I86discutit.     Aegilopia   emendat  fimus   columbinus    ex   aceto  30 
coctus  et  inUtus;  cicatrices  quoque  oculorum  et  albugines 

I87mire  detergit.  Inulae  rusticae  radix  vaUde  commanducata 
et  cum  suco  suo  inposita  aegilopas  potenter  emendat;  quae 
quia  ubi  aruerit  cadit,  recentior,  donec  persanet^  adsidue 

9  calliblefario.  11  ysopo.         12  mirra.         13  spicillo. 

15  vespertinionis.        25  peruncxeris. 


—     89     - 

debet  inponi.    Ad  nyctalopas  abolendas  lycbnitem  lapidem,l88 
quem  nos  carbunculum  dicimus,  tecum  habeto,  magno  re- 
medio  uteris;   quem  ut  verum  esse  scias,  sic  experire,  si 
festucas  leves  admotas  ad  se  rapit,  sicut  lapis  magnes  fer- 

5  rum  rapere  consuevit.    lecur  ovilhim,  id  est  ovis  candidae,l89 
discoctum   cum   aqua   madefactum   contritumque  et  oculis 
superpositum  nyclalopas  purgat.    Varulis,  id  est  hordiolisi90 
oculorum,  remedium  tale  facies:  Anulos  digitis  eximes  et 
sinistrae  manus  digitis   tribus   oculum  circum   tenebis  et 

10  ter  despues  terque  dices:  rica,  rica,  soro.     Si  in  dextrol9l 
oculo  varulus  erit  natus,  manu  sinistra  digitis  tribus  sub 
divo  orientem  spectans  varulum  tenebis  et  dices:  Nec  mula 
parit  nec  lapis  lanam  fert  nec  huic  morbo   caput  crescat 
aut  si  creverit,  tabescat.    Cum  haec  dixeris,  isdem  tribus 

15  digitis  terram  tanges  et  despues  idque  ter  facies.    Efficaxl92 
hoc  remedium  hordiolis:    Novem   grana   hordei  sumes  et 
de  singulis  varum   punges  perque  singula  puncta  carmen 
dices   et  proiectis  novem  granis   septem  alia   corripies   et 
similiter  de  singulis  punges  et  carmen  septies  dices,  abiec- 

20  tis   etiam  his    quinque   sumes    et    idem   quinquies   facies, 
idem   de  tribus  granis   similiter,    idem   de   uno   similiter. 
Carmen  autem  hoc  dices:  kvqiu  kvqiu  %a66ccQLa  (jovqo3q§i. 
Item  hoc  remedium  efficax:  Grana  novem  hordei  sumes  etl93 
de  eorum  acumine  varulum  punges  et  per  punctorum  sin- 

25  gulas  vices  carmen  hoc  dices:  cpsvys  cpsvys,  %Qslav  as 
diaTisL.  Item  digito  medicinali  varum  contingens  dices  ter: 
vigaria  gasaria  varumque  grano  hordei  ardenti  aut  stipula 
faeni  aut  palea  ures.  Confectiones  collyriorum  di- 
versorum  de  experimentis  sic.    Collyrium  stactum  adl94 

30  recentes  caligines  et  coeptas  sufi*usiones  oculorum  confici- 
tur  sic:  Cadmiae  X  VII  S,  nardi  Celticae  X  IIII,  acaciae 
X  I  S,  aeris  usti  X  I  S,  stibii  cocti  X  I  S,  myrrae  X  I, 
lyci  X  I^  croci  X  I,  cerussae  X  I,  aloes  X  I,  aeruginis  X  I, 
lepidae  Cypriae  X  I,  opii  X  I  S,  piperis  grana  XX,  casto- 

35  rei  X  I  S,  gummis  X  VII.    Haec  omnia  in  pulverem  tenuis- 

2  quam.       4  fistucas.       7  ordiolis.        18  et  post  dices  om. 


—     90     — 

simum  redacla  aqiia  pluviali  colliges  et  coUyria  inde  for- 

195mabis^  quae  in  umbra  siccenlur.  Collyrium  nomine  mone- 
meron  facit  ad  impetus  lippitudinis  ex  ovo  inunctum^  ita 
ut  cum  ovi  liquidissimo  inunxeris  lippientem,  pusillum  su- 
stineat  et  iterum  eum  inungues;  quem  cum  bis  aut  ter  5 
inunxeris,  eadem  die  iubebis  lavari.  Hoc  collyrium  facit 
ad  scabritudines  et  diatheses  tollendas  ex  aqua  inunctum^ 
recipit  autem  haec:  Lapidis  haematitis  X  XII,  pompholygis 
X  XII,  croci  X  XII,  myrrae  X  XII,  aeris  usti  X  VI,  nardi 
Syriaci  X  XII,  piperis  albi  grana  XX,  opii  X  VI,  gummis  lo 
X  VIIII.  Haec  universa  in  pulverem  tenuissimum  redacta 
postea  cum  Falerno  vino  conteres  atque  inde  coliyria  facies, 

I96quae  diu  in  umbra  siccentur.   Collyrium  dia  libanon  ad  sup- 
puraticnes  oculorum  conficitur  sic:  Cadmiae  X  S,  cerussae 
X  II,  opii  X  I,  gummis  X  S,  rosae  siccae  X  I,  gentianae  i5 
X  S;  pulverem  tenuissimum  ex  his  factum  cum  aqua  plu- 

197viali  teres  et  ita  collyria  qualia  volueris  effinges.  Coliy- 
rium  dia  lepidos  accipit  haec:  Croci  X  IIII,  spicae  nardi 
X  V,  cadmiae  X  I  S,  liaematitidos  X  I,  piperis  grana  V, 
myrrae  X  I,  aeris  usti  X  S,  lepidae  X  I,  gummis  X  I,  rosae  20 
viridis  foliorum  purgatorum  X  II;  haec,  ut  supra  de  aliis 
collyriis   scriptum   est,   trita  aqua   pkiviali  subiges  et  ita 

198coIIyria  formabis.   Collyrium  ad  lippitudines  et  primos  im- 
petus  oculorum  conficitur  sic:  Acaciae  X  X,  cadmiae  com- 
bustae  et  de  lacte  capruno  aut  muliebri,  quod  mehus  est,  25 
extinctae  et  tunsae  et  cribratae  et  lotae  bene,  donec  aqua 
eius  limpida  sit,  X  X.    Hoc  quoque  pluviali  aqua  colliges 

199  et  ita  collyria  formabis.    Collyrium  dia  misyos,  quod  facit 
ad   aspritudines  oculorum  tollendas    et  ad   lacrimas    sub- 
stringendas,  conponitur  sic:  Misy  conbures  hoc  more,  coi-  30 
cies  illud   in  pultarium  et  purgabis  et  in  furnum  mittes, 
ut  tam  diu  coquatur,  donec  sit  sanguineum.    Huius  ergo    . 

*   X  V,   spicae   nardi  X  V,  croci   X  II,   cadmiae  X  S,   aeris 
usti  X  S,   opii  X  S,  myrrae   X  S,   lepidae   Cypriae  X  S, 

4  inuncxeris,  item  6.     7  diathesis.      13  dialibanos.     28  mi- 
sios,  item  30.        32  ut  om.        33  aeris  usti  5  8  om. 


-     91     — 

gummis  X  I  S.  Haec  tunsa  et  cribrata  cum  vino  optimo 
teres  atque  inde  collyria  formabis.  Quidam  adiciunt  huic 
collyrio  viperam  siccam  et  arefactam  bene  in  sole,  tam- 
quam  si  sit  salita;  hanc  ergo  si  volueris  adicere^  exossa- 
5  bis  prius  et  linteolo  involves  atque  ita  super  eam  vinum, 
unde  collyrium  hoc  temperandum  est,  defundes,  sed  prius 
eam  sic  praecantabis,  ne  lacrimus  exeat,  ne  extillet,  ne 
noceat.  Dices  autem:  Quomodo  tu  non  vides,  sic  et  tuus 
sucus   gustatus   nulli   noceat,   sed  ob  rem,   propter  quam 

10  adiecta   es,   proficias    bene    curatione    precor.     CoIIyrium200 
liquidum  delacrimatorium  accipit  haec:  Chelidoniae  herbae 
suci  X  S,  melhs  Attici  X  I,  opobalsami  X  S,  suci  porri  X  S. 
Haec  mixta  de  ipso  suco  colliges  vel  de  aqua  fontana  atque 
ita  collyria  formabis.     CoIIyrium  siccum   oculis  siccandis20l 

15  utile  conficitur  sic:  Cadmiae  X  I,  aeris  usti  X  I,  stibii  X  I; 
adicies  huic  collyrio,  si  acrius  illud  facere  volueris,  stactes 
X  S  et  tundes  atque  cribrabis  per   tenuissimum   cribrum 
et   sic   pulvere   uteris.     Aliud   siccum   collyrium   ad   idem202 
efficax  sic:  Cadmiae  X  VHI,  salis  ammoniaci  X  VH,  piperis 

20  X  V,  casiae  X  V.    Tundes  haec  atque  in  pulverem  tenuis- 
simum   rediges   et  sic  uteris.     Collyrium  siccum  calIibIe-203 
pharon  conficitur  sic:  Stibii  conbusti  X  I,  piperis  albi  X  S, 
folii  capitulum  unum,  stibium  conbures  et  lotio  pueri  in- 
pubis   extingues   et  siccabis   et  tundes  et  cribrabis  et  sic 

25  uteris.    CoIIyrium  di  oxus  ad  aspritudines  oculorum  toIIen-204 
das  conficitur:    Cadmiae  X  XH,  aeris  usti  X  X,  haemati- 
tis  X  V,  myrrae  X  HH,  gummis  X  VH.    Haec  in  pulverem 
redacta  aceto  optimo  colliges   et  deinde  collyria  formabis. 
CoIIyrium  stactum  accipit  haec:  Piperis  albi  X  H,  cadmiae206 

80  X  VH  S,  cerussae  X  V  S,  Indici  X  V  S,  opobalsami  X  S, 
gummis  X  VIII.     Haec   in  pulverem  redacta  Falerno  vino 
temperabis  et  colliges.    CoIIyrium  diapsoricum  accipit  haec:206 
Piperis  albi  X  I,  croci  Siculi  X  I,  myrrae  X II,  amuli  X I,  opii 
X  S,  opobalsami  X  S,  gummis  X  II.   Aqua  pluviali  haec  col- 

35  liges  tunsa  atque  cribrata  atque  inde  collyria  facies.  CoIIyrium207 

4  sallita.        16  stactes  5  S]  stactos  V.        31  pulvere. 


-     92     -     ■ 

dia  libanii:  Cadmiae  X  I  S,  ceriissae  X  I,  turis  masculi 
X  I,  opii  X  I,  gummis  X  I.  Aqua  pluviali  colliges  haec 
similiter  tunsa  atque  cribrala  atque  ita  collyria  formabis. 
208Hygra  ad  suppurationes  oculorum  conficitur  sic:  Croci 
Siculi  X  I,  turis  masculi  X  I;  ex  melle  optimo  despumato  5 
haec  bene  trita  coHiges  et  cum  eo  prius   bene   permisce- 

209  bis  et  sic  collyria  facies.     Collyrium  idem,   id  est  hygra, 
recipit  haec:    Croci  X  III,  aeris  usti  X  V^  cadmiae  X  II, 
haematitis  X  V  S,  folii  X  l,  amomi  X  I,  stibi  X  I,  cerus- 
sae  X  I,  myrrae  X  I,  opii  X  I,  piperis  albi  X  I,  gummis  lo 
X  II  S;  vino  Amineo  tunsa  et  cribrata  haec  coHiges  atque 

210  ita  collyria  formabis.   Collyrium  di  aloes  conficitur  sic:  Cad- 
miae  X  I  S,  haematitis  X  V,  ammoniaci  X  I  S,  opii  X  S, 
aeris  usti  X  S,  aloes  X  II,  aeruginis  X  S,  opopanacis  X  S, 
salis  ammoniaci  X  I,  galbani  X  S,  myrrae  X  S,  fellis  tau-  i5 
rini  X  S,  lepidae  X  S,  gummis  X  I  S.    Cum  aqua  pluviali 

2iihaec  in  pulverem  redacta  teres  et  formabis.  Collyrium 
dia  smyrnes  recipit  haec:  Croci  X  I,  cadmiae  X  S,  haema- 
titis  X  I,  myrrae  X  S,  misui  X  S,  piperis  X  S,  opii  X  S, 
gummis  X  S;  pulverem  tenuissimum  harum  specierum  cum  20 

2i2vino  vetere  teres  et  collyria  inde  formabis.  Hygra  ad  sup- 
purationes  oculorum  recipit  haec:  Cadmiae  X  VIII,  spodi 
X  IIII,  stibi  X  VII,  croci  Siculi  X  VII,  amuli  X  VII,  opii 
X  IIII,   gummis  X  IIII.     Haec  in  pulverem  subtilissimum 

2i3redacta  cum  aqua  pluviali  teres  et  formabis.  Descriptio  25 
xerocollyrii,  quod  calliblepharon  dicitur:  Piperis  —  I, 
stibii  —  I,  folii  —  I,  lapidis  Phrygii  P.  I,  quem  lapidem 
divides  in  partes  septem  et  conbures,  conbustum  extin- 
gues  hoc  modo:  unam  partem  in  balsamo,  alteram  in 
omphacio,  tertiam  in  lacte  muliebri,  quartam  in  vino,  quin-  30 
tam  in  urina  infantis,  sextam  in  butyro,  septimam  in  melle 
Attico;  quae  omnia  in  minutissimum  pulverem  redacta  cri- 
brataque   miscebis;   quod   si   acrius   esse   volueris,   adicies 

1    dialibanii]    diadianoy.  4    croci    Siculi]    crocodilli. 

11  ammineo.          12  diacoles.  15  mirrae.          18  diasmiras. 

21  vetere  teres]  veteres.          26  xyrocollirii.          callebleforan. 
27  frygii.         30  omfacio. 


-     93     — 

balsami  unciam,  piperis  semunciam.     Descriptio  acharisti2i4 
collyrii:   Aeris  usti  et  loti  —  II;  cadmiae   lotae  —  II  et 
^  VI,  croci  —  I,   opii  —  I  et  ^  VI,  myrrae  Iroglody- 
lidis  ^  III,  turis  VI,  gummis  ^  XVIII,  vini  optimi  quod 

5  sufficiat,  quo  omnia  colligantur  et  collyria  fingantur.    De-215 
scriptio  trachomatici  coliyrii:   Aeris  usti  et  loti  ^  XVIII, 
cadmiae  lotae  ^  XVIII,   lapidis  haemalltis  —  I,  chalcitis 
ustae  ^  VI,  aeruginis  ^  VIIII,  opii  ^  VI,  gummis  ^  VI, 
aquae   pluvialis   quantum   satis   sit  ad   colligendum  pulve- 

10  rem  et  collyria  fornianda  miscebis.    Descriptio  Musae  col-216 
lyrii:   Aluminis  schisti  ^  XVIII,  aloes  ^  XVIII,   myrrae 
^  XVIII,   croci  VIIII,   crocomagmae  ^  VIIII,   chalcanthi 
^  XVIII,  mali  granati  caliculorum  semunciam;  quae  trita 
diligenter  oenomeli  confundes  et  colhges  et  formabis.    De-217 

15  scriplio   rosacei   collyrii:    Rosae   —  VIIII,   cadmiae   lotae 

—  III,  aeris  usti  ^  VII,  croci  ^  XII,  stibii  ^  VIIII,  aeru- 
ginis  ^  VII,  spicae  nardi  ^  VII,  myrrae  ^  VII,  opii 
^  XII,  gumminis  —  III,  aquae  pluvialis  adicies  quantum 
sufficiat  ad  colhgenda    et    formanda    collyria.     Descriptio2l8 

20  stacti  collyrii:  Cadmiae  P.  I,  stibii  P.  S,  aeris  lloris  —  III, 
misui  —  IIII,  piperis  —  III,  aeruginis  —  II,   opii  —  II, 
balsami  —  II,  gumminis  sehbram.    Haec  omnia  diligenter 
trita  et  cribrata  aqua  pluviaU  coUiges  et  formabis.    Colly-219 
rium,  quod  Proteus  dicitur,  facit  ad  oculorum  suffusiones 

25  et  ad  omnem  caliginem  et  albugines  detergendas,  confici- 
tur  sic:  Cadmiae  ustae  et  lotae  —  V,  psimithi  loti  —  V, 
chalcitis  non  ustae  —  V,  auripigmenti  loti  —  II,  piperis 
albi  —  III  et  ^  XVIII,  croci  vino  infusi  et  triti  —  II, 
myrrae   troglodytidis  —  I  S,  guttae  ammoniaci  —  II  S, 

30  rosae  siccae  —  V.  Omnia  haec  dUigentissime  teres  ad 
summam   levitatem,    tum    addes    sagapeni  —  III,    laseris 

—  II  S,  opopanacis  —  II  S,  opii  —  S,  gummis  —  II  S, 
balsami  —  II.  Quae  permixta  atque  confusa  caelesti  aqua 
coUigentur  atque  ita  coUyria  formabuntur. 

3  troglotidis.      11    scisti.     20  flos.     24  proteuin.     26  spi- 
miti  {si&j.        29  trogloditia.        34  i^osi  formabuiitur  add.  legi. 


—     94     - 

CAP.  VIIII. 

Ad  aurmm  dolores  universos  et  vitia  omnia 
et  surdiginem. 

1  Fellis  caprini  ^  I^  mellis  ^  I  conteres  et  in  strigili 
calefacies  et  infiindes  et  lana  occludes  aurem.  Nihil  hoc 
medicamine  potentius  neque  certius,   etiam  si  inlrinsecus 

2  canceraverint  aures.    Porros  virgines,  id  est  non  plantatos, 
inpari  numero  et  lumbricos  terrenos  inpari  numero  capies  5 
et  simul   ex   oleo  optimo  ad  tertias   decoques  et  tepidum 

3  inde   quod   sufficiat  infundes   auriculae.     Laser  cum  lacte 
capruno  incocto  recenti  miscebis   et  inde  aures  prius  di- 
lues   ac   postea   fel   taurinum   et    oleum    cedrinum    aequis 
portionibus  mixtum  tepens  infundes:  hoc  dolores  mire  mul-  lo 
cet  et  dubium  auditum  confirmat  et  pus  collectum  expur- 

4  gat.  Coriandrum  viride  teres  et  in  vini  cyalho  miscebis 
et  colabis  et  lana  moUi  in  aurem  instillabis  et  eadem  lana 

5  obstrues  aurem.  Ad  aures,  quae  graviter  dolent  et  vetera 
vulnera  intrinsecus  habent,  mellis  optimi  unam  partem,  is 
aceti  acerrimi  duas  partes  confusas  decoques  fervoribus 
tribiis  et  longius  ea  ab  igne  removebis^  donec  commotus 
fervor  conquiescat;  tum  nitrum  addes  eo  usque,  donec  ex 
vapore  agnoscas  nitrum  resedisse  et  iterum  leni  igne  re- 
coques^  ne  efferveat;  tunc  addes  fel  hircinum  vel  capru-  20 
num  vel  verrinum  aut  porcinum,  dum  non  de  scrofa,  et 
commovebis   et   iterum    concoques    ac   tepefacies    et    inde 

6  quantum  satis  est  auribus  infunde.  Adeps  ranarum  pahi- 
strium  liquefacta   si  tepens  in  aures   infundatur,   dolores 

7  nimios  mitigabit,    Dolor  aurium  sedatur  etiam  canino  lacte  25 

8  et  ursino,  si  recens  instilletur.  Terreni  vermes  cum  an- 
seris    adipe    vel    cum    oleo   decocti  sine  dubio    medentur 

9  auribus  purulentis,  Urina  apri  servatur  in  vitro^  sed  melius 
cum  vesica  ipsius,  quomodo  ei  sublata  fuerit;  haec  tepens 

10  infusa  auribus  unice  prodest.     Bestiolae  multipedes,  quae  so 

2  infundes  in  lana  et  obcludes.  4  virginis.  6  capies 
om.  16  dequoques.  20  etferveat.  caprunum]  aprugnum 
Cornarius.        21  aut  om.        25  late. 


-     95    — 

contactae   in   globiilos   conplicantiir,  in   oleo   excoctae   in- 
fiisaeque  auribus   statim   prosunt.     Tres   araneae  viventes  11 
in  oleo  si  ferveant  ad  focum  positae  atque   inde  tepidum 
auribus  quod  sufficiat  instilletur,  cito  remediant.     Sevum  12 

6  vitulinum  adipe  anseris  mixtum  adiecto   ocimi   suco  tepi- 
dum  auribus   infusum   optime   sanat.     Rafani   quoque,  id  13 
est  radicis  quae  manducatur,  sucus  infusus  auriculae  do- 
lenti  infmitum  prodest.    Gari  excellentis  cyathum  et  aceti  14 
optimi  cyathum  et  mellis  dimidium  cyalhum  super  aquam 

10  ferventem  in  alio   vaso   coques   et  frequenter  despumabis 
de  pinnuia  tepidoque  medicamine  aures  inrorabis   et  con- 
chyliata  lanula  claudes:  valde  hoc  remedium  inter  experi- 
menta  laudatur.  Fraxini  tenerrima  folia  tundes  et  exprimes  15 
sucum  eorum  atque  auribus  dolentibus  tepidum  infundes. 

16  Fraxini  recentem  surcuUim,   id   est  umore  proprio  adhuc  16 
madentem,  ex  una  parte  in  foco  pones  et  cum  per  aliam 
partem  sucus  ebulhet,  suscipies  eum  dihgenter  et  oleo  ad- 
dito  tepefactum  auribus  instillabis.    Cardui  siivatici  semen  17 

-    ex  oleo  coques  ita  leniter,   ne  uratur,   quod  postea  cola- 

20  bis  per  linteolum  et  tepidum  infundes  dolenti  auriculae 
ac  deinde  Jana  purpurea  obturabis.     Croci,  myrrae,  turis  18 
uncias   quaternas  conteres  et  adicies  mel  Atticum,   quan- 
tum  sufticere  putaveris,  ac  decoctum  medicamen  auriculae 
infundes.     Galbanum   cum   oleo  rosaceo  remissum   et  ter  19 

85  aut  quater  infusum  auribus  mire  dolores  tollit.    Ahiminis  20 
Uquidi  —  IIII,  mellis  —  III,  aceti  quartarios  tres;  alumen 
cum  aceto  teres  et  simul  omnia  concoques  ad  tertias;  hoc 
medicamen  tepidum  auriculae  infusum  pus  optime  purgat, 
vermes  necat,  aquam  etiam  si  intraverit  educit.     Herbae  21 

80  polygoni,  quam  nos  sanguinalem  dicimus,  sucus  expressus 
et  infusus  mira  efficacia  dolorem  ulceraque  aurium  sanat. 
Adeps  anseris  miscetur   croci  suco  et  alei  contusi  suco,  22 
quae  infusa  auribus  incommodos  sonitus  tinnitusque  earum 

4  remediant  scripsi:  remed  in  fine  versiis,  medebuntur 
Cornarius.  5  et  adipem  pro  adipe.  6  rafini.  13  tener- 
rimi.  15  umorem.  16  et  om.  27  conquoques.  29  aqua. 
33  incommodis. 


—     96     — 

23  proprie  et  unice  tollunt.  Pueri  investis  urina  recens  auri- 
culae   dolenti  et  ulcerosae   instillata  omni   umore   siccato 

24  et  dolorem  tollit  et  ulcera  mira  celeritate  persanat.  Lotio 
humano  vetere  si  quis  iam  desperatum  aurium  vilium  elue- 

25  rit,    saluti   integrae   lenito   dolore  restituet.     Fel   ovillum  5 
mulso  mixtum  si  clysterio  addideris  et  inde  auriculas  in- 
rigaveris^  expurgatis  ulceribus  certissimam  sanitatem  con- 
sequeris;    idem   fel  cum  lacte   mulieris  instillatum   etiam 

26  ruptas  interius  auriculas  certissime  sanat.  Coriandri  viri- 
dis   sucus   cum    lacte    muliebri  mixtus   infusus    auriculae  lo 

27  dolorem  omnem  potenter  aufert.     Cannabi  seminis  viridis 

28  sucus  tepens  instillatus  auribus  dolorem  prime  tollit.  Sene- 
cionis  herbae  sucus  itideni  auribus  insertus  eandem  effi- 
caciam  praestat,   quod   ab   experto   scriptum  et  proditum 

29  est.    Si  auricula  aliquo  pacto  vitiata  fuerit,  anserina  adipe  i5 

30  infusa  diligenter  expurgabitur  sanitatique  reddetur.  Con- 
positio  medicaminis  ad  omnia  fere  aurium  vitia  sic:  Mellis 
sextarium,  aceti  bene  acris  heminam,  radices  quae  man- 
ducantur  tres  mittes  in  oUam  rudem  bene  lotam,  sed 
mundatas  et  integras  radices  mittes  et  pariter  decoques;  20 
sed  ut  non  refrigeretur  medicamen,  citato  igne  usque  ad 
modum  luti  aquatioris  decoquatur,  deinde  cum  refrigera- 
tum  fuerit,  condes  illud  in  vasculo  vitreo  ac  tepefactum, 
quamdiu   dolorem  et  tinnitum  vel  sonitum  auriculae  per- 

31  leniat,  in  aurem  de  specillo  infundes.  Infirmatis  auribus  25 
prodest  praecipue  picis  flos,  quem  pisselaeon  Graeci  vocant, 
cum  oleo  communi  mixtus,  ita  ut  tertia  pars  sit  olei. 
Nam  et  dolorem  sedat  et  non  patietur  suppurationem  fieri 
et  si  facta  fuerit,  eodem  medicamine  persanatur.  Ad  sum- 
mam  ego  ipse  diu  vexatus  auris  taedio,  cum  multis  fru-  30 
stra  usus  essem  medicamentis,  ab  hoc  sum  persanatus 
et  alios  conplures  sanavi.  Florem  autem  picis  appello, 
qui  excipitur,  dum  ea  coquitur,  lana  superposita  eius 
vapori;  hoc  etiam  gravem  odorem  de  aure  protinus  tollit. 

6  mulso  om.  12   prime]   apprime  Cornarius.  seni- 

cionis.       15  ansarina.       22  luti]  liti.      25  spicilli.       infirmitas. 
31  sum  persanatus]  super  sanatus. 


—     97     — 

Ad  aiiriculae  tumorem  et  dolorem  sine  ulcere  prodest  her-  32 
bae  urceolaris  aul  cucurbitae  ramentorum  sucus  recens  ac 
tepens    per    strigilem    in    foramen   auris   dolentis  infusus. 
Cutiones   bestiolae   sunt   multipedes    cute   dura    et    solida,  33 
6  quae  tactae  conplicant  se  in  orbem  pilulae  rotundissimae, 
polypodas  Graeci  appellant;  hae  conphires  coctae  cum  oleo 
molU   in   vaso   ferreo   remedio   sunt   auribus    laborantibus, 
si  inde  curentur.     GHris  pingue  et  gallinae  adeps  et  me-  34 
dulla  bubulina  vel  taurina  iiquefacta  tepensque  infusa  auri- 

10  bus  plurimum  prodest.     Bene  facit  hoc  medicamentum  et  35 
ad   tumorem    et   ad   exulcerationem    aurium:     Aceti    acris 
sextariis  duobus  incoquuntur  mala  granata  duo,  quibus  co- 
riarii   utuntur    et   quia   semper   acida   sunt    nec    umquam 
maturescunt,  rhoas  oxias  haec  Graeci  dicunt.    Tum  deinde 

16  adiciuntur  his  et  admiscentur  aluminis  fissi  —  II,  acaciae 
suci  II  et  cum  bene  permixta  haec  et  coagitata  fuerint, 
reponitur  medicamentum  in  ampuUa  vitrea;  cum  opus  est, 
ad  tumorem  calidum  per  strigilem  infunditur  el  foramen 
summum   auriculae   lana   sucida   tegitur,    ad    ulcus   autem 

20  frigidius   medicamen   per   eiusdem   generis  lanam  et  auri- 
scalpium  inicitur.   Aliud  medicamenlum  ad  tumorem  aurium  36 
et  exulcerationem:  Mellis  cyathi  III,  aceti  acris  cyathus  I  S 
miscentur,  postea  adicitur  gari  optinii  cyathus  unus,  deinde 
carbonibus   infervescit,   cuius   spuma  surgens  pinnula  ab- 

25  icitur  et  tam  diu  coquitur  vel  agitatur,  donec  habeat  spis- 
situdinem:  hoc  calido  ad  tumorem,  frigido  ad  ulcus,  cum 
oportebit,   uteris.     Item   bene  facit  haec  conpositio   etiam  37 
ad  veterem  aurium  dolorem:  Aluminis  P.  I,  mellis  P.  II. 
Haec   in   mortario   prius   bene  permisceri  oportet,   deinde 

30  olla  nova  excoqui,  donec  habeant  mellis  spissitudinem;  cum 
opus  est,  infunditur  in  auriculam  ex  lana  conchyliata  eaque 
clauditur;  hoc  et  conbustum  locum  sanum  reddit  sine  do- 
lore  et  sine  cicatrice,  si  ei  protinus  inponatur.     Si  caro  38 
excreverit  in  foramine  auris,  conprimetur  sine  dolore  aut 

1  auricula  et  umorem.  6  hae]  haec.  7  ferreum. 

12  inquocuntur.        27  facit]  facite.        30  habeat. 

Marcisllus,  ed.  Helmheich.  7 


-     98     - 

ferro  hoc  pastillo,  qiii  conficitur  sic:  Aluminis  fissi  P.  II, 
aeruginis  P.  II,  misui  usti  P.  II,  rubricaei  Sinopidis  P.  II, 
gummis  P.  I.  Teruntur  species  priores  ex  aceto  acri,  donec 
quasi  collyrii  confectio  leves  fiant;  ultimum  gummi  adicitur 
et  finguntur  paslilli,  qui  ad  omnia  ulcera  faciunt  aqua  di-  5 
luti  emplastri  more  inpositi,  cum  aut  tumores  conpescendi 
sunt  aut  cicatrices  sedandae ;  sed  aquatioribus  bis  uti 
oportet,.  cum  cicatrix  ducenda  est,  ut  facilius  auriculae 
inserantur.    Bene  faciunt  idem  et  ad  nares  qualibet  causa 

39  exulceratas  et  graviter  olentes.    Araneas  viventes  in  aceto  lo 
macerabis  et  sic  conteres  atque  inde  aurem  elues,  statim 

40  proderit.    Mel,  butyrum  et  oleum  rosaceum  pari  mensura 

41  permisce  ac  tepidum  auriculae  dolenti  infunde.  Fel  ca- 
prunum    et    oleum    amygdalinum    pari    mensura   permisce 

42  tepidumque   laboranti   auriculae  instilla.     Putorem  sordes-  i5 
que    auriculae    optime    curat  cucurbitae   viridis   sucus   et 

43  porrus  capitatus  cum  oleo  decoctus  atque  infusus.  Ad 
auriculae  dolorem  hastulae  regiae  radicis  sucus  cum  melle 
vel  vino  infunditur,  interdum  admisceri  oportet  turis  et 
myrrae  partem  vel  capparis  foliorum  sucum  infundere  20 
vel  rutae  sucum  aut  eius  semen  tritum  cum  rosa  et 
lentisci  sucum  cum  rosa  amygdaUno  vino  admixto  infundi 

44  oportet.  Si  pus  aut  sanies  manabit  ex  aure,  malvae  su- 
cum  vino  amygdalino  inmixtum  vel  suco  rosae  vel  oleo 
rosaceo    tepefacLum    instillari    oportet,    protinus    effectum  25 

45  exhibebit.  Draconteae  sucus  aut  semen  tritum  cum  rosa 
aut    amygdalino    vino   infusum   purulentae   auriculae    sani- 

46  tatem  maturrimam  praestat.  Crocum  tritum  cum  lacte 
muliebri    si   instilletur,    tumori    auris    plurimum    prodest. 

47  Hysopum   contusum   et  cribratum   cum   aceto   et  nitro  et  30 
melie   infusum   bene    facit    ad   tinnitus  aurium   atque    in- 
flationes,  sed  melius  si  cyprinum  oleum  admixtum  fuerit. 

48  Ad  tumores  et  ad  dolores  auris  prodest  croci  et  opii  par 

49  pondus  ex  aqua  tritum  aut  ex  vino  tenui  infusum.    Opo- 

2  rubici  senobidis.  5  pastelli.  8  oportit.  9  inferatur. 
12  rosaceum  Im  rosacium  2m.  13  caprunum  Im  aprunum 
2m.       17  astlae  rigiae  radices.      34  infusum  prodest  (repetit). 


—     99     - 

panax   ciim   rosa   et   amygdalino   vino    Irita   recte  laboran- 
tibus    aurii)us    insiillalur.     Alium    rotundum    trilum    cum  50 
aceto   repostum   in   pyxide    plumbea    et   cum   opus    fuerit, 
cum  aceto  et  rosa  infusum  auribus  prodest.     Opobalsami,  51 
■■>  rosae,   croci  unguentarii,  opii,  singulorum  aequa  pondera 
trita  tepefacta  infusa  auribus  prosunt.     Virentis  papaveris  52 
sucus    cuni   rosa    vel   amygdalino   vino    vel    porri    seminis 
suciis  cum  lacte  muliebii  vel  veratrum  album  tritum  cum 
amygdalino   oleo  aut  rosaceo   vel   sucus   granorum    Punici 

10  mali    cum    rosa    aut   oleo    amygdalino    infusus    dolentibus 
auribus  prodest.     Croci  —  VII,  nucis  amarae  X  VII,  mellis  53 
boni   cyathos  III,    aceti    boni    quod   satis   erit   mittes,    ut 
spissitudinem  babeat  medicamentum  mellis  liquidi  et  simul 
permixtum   atque   excoctum   dolentibus  auribus  instillabis. 

16  Murrae,  croci,  opii,  nardi  spicae,  turis  corticis,  mali  Punici  54 
aridi,    fabae  Aegyptiacae  pulpam,    nucum  amararum    inte- 
riora,  mellis  boni,  singulorum  X  quaternos,  castorei  X  II, 
aluminis  fissi  X  II,  piperis  longi  X  I;  tritis  diligenter  his 
omnibus  et  cum  aceto  acerrimo  mixtis  atque  excoctis  fieri 

20  oportet  medicamentum  tam  temperatum,  ut  simile  sit  passo. 
Hoc  tepefactum  instillatur,  etiam  exulceratis  auribus  mire 
prodest.    Ad  incipientes  dolores  aurium  et  exulceratas  aures  55 
hoc  medicamen  facies:  Turis  —  IIII,   mellis  —  III,   vini 
austeri  cyathos  II,  aceti  acerrimi  cyathum  I,  nardi  Syriaci 

25  X  II,  myrrae  X  I  S,  croci  I  S,  nuces  amaras  numero  III, 
afronitrum  victoriati  pondus,  piperis  longi  X  I,  fabae  Aegyp- 
liacae  grana  purgata  IIII.  Haec  omnia  primum  per  se, 
deinde  in  unum  mixta  teruntur  et  tepidata  dolentibus 
auribus  instillantur.    Castorei  obolos  II,  id  est  duas  partes  56 

80  victoriati,  radicis  lanariae,  salis  ammoniaci,  veratri  ajbi 
idem  ponderis,  quibus  superadicies  croci  victoriati  pondus, 
olei  irini  et  mellis  parem  mensuram,  id  est  singulorum 
X  XVI.  Ea  seorsum  prius  singula  trita  miscentur  in 
unum;   faciunt   bene   ad   dolorem  et  ulcera  aurium  tepide 

86  inserta.    Dolenti  auriculae  oportet  farinam  hordiaciam  per  57 
se   coctam   ex   aqua   mulsa  cataplasmatis  more  a  foris  in- 
ponere   vel   farinam  lini  seminis   et  faenograeci  in   unum 

7* 


-     100     - 

coctam  vel  alteram  earum  cum  farina  liordeacea  similiter 
ex  aqua  mulsa  coctam;  oportet  etiam  extra  adhiberi  sfon- 
gias  moUes  ex  aqua  calida  bene  expressas^  deinde  tepidum 
instillare  amygdalinum  oleum  vel  laurinum  saepius  in  die. 

58  Prodest  bene  auribus  infirmis  huiusmodi  medicamentum:  5 
Myrrae  X  I,  croci  X  I,  storacis  globulos,  non  ampliores 
quam  cicer  est,  numero  XXX,  piperis  longl  grana  XXX, 
nuces  amaras  mimero  XXX.  Cum  aceto  haec  teruntur 
tam  diu,  donec  habeant  spissitudinem  passi,  atque  ita  re- 
ponuntur  in  pyxide  cyprea  aut  in  doliolo  vitreo;  cum  opus  lo 
fuerit,    medicamentum   rosa   admixta   Hquefactum   tepidum 

59  fiet,  quod  in  lana  sucida  auribus  instillabitur.  Nardi  Sy- 
riaci  X  VI,  afronitri  X  VI,  murrae  X  IIII,  piperis  longi 
et  turis  X  IIII,  mellis  Attici  X  IIII,  balani,  qua  unguentarii 
utuntur,  in  pilulis  X  VII,  fabae  Aegyptiacae  interiora  quae  i5 
sunt  amara  X  VII,  diligenter  et  seorsum  trita  prius  haec, 
postea  permixta  cum  aceto  levigantur  et  cum  res  postu- 
laverit,  rosacei  olei  quod  satis  sit  admiscebitur  atque  ita 
tepens  instillabitur  hoc  medicamentum,  quod  protinus  om- 

60  nes  aurium  sedabit  dolores.    Haec  quoque  conpositio  statim  20 
dolores  aurium  sedat:    Centauriae  suco,   si  non  sordidum 
ulcus   fuerit,   ex   aqua   uti  oportebit;    cum  autem  multum 

61  puris  erit,  vinum  admiscebitur.  Supra  opinionem  efficax 
auribus  hoc  medicamentum:  Murrae,  croci,  opii,  nardi  Sy- 
riaci,  turis  corticis,  mali  Punici  aridi,  fabae  Aegyptiacae  25 
quae  sunt  interiora,  nucum  amararum  itidem,  niellis  ])oni, 
singulorum  X  IIII,  castorei  X  II,  aluminis  fissi  X  III, 
piperis  longi  X  I;  omnia  prius  seorsum  diligenter  terun- 
tur,  postea  cum  aceto  acerrimo  mixta  teruntur  tam  diu, 
donec  habeant  spissitudinem  passi;  cum  opus  fuerit,  medica-  30 
mentum  instillatur  tepidum;  idem  facit  egregie  et  ad  ulcera 

62  aurium  sananda  atque  purganda.  His,  qui  surdi  sunt  et 
quorum  aures  sonant,  sucus  uvae  inmaturae  et  rosae  pon- 
dere  pari  admixtus   tepideque  infusus  plurimum  prodest. 

1  ordeacea.  3  ex  ego:  et.         4  amigdalinum  {saepe). 

21  centauricae  sucum.  si  non  om.  24  post  medicadien- 

tum  add.  reperitur  Cornarius.        32  et  om. 


-     101     — 

Faciunt  bene   ad  aurium  vitia  et  emplastra,  quae  scripta  63 
sunt   in  secundo  libro,   plurima  rosa  vel  amygdalino  vino 
diluta,    praecipue    quae    inscribuntur    Cyzicena.      Terreni  64 
vermes    cum    adipe    anseris    decocti    infunduntur   auribus 
5  contra   iam   deplorata   vitia.     Spumae  argenti  ^  VI,   olei  65 
iaurlni  libram   teres   in  mortario  et  coques  ad  spissitudi- 
nem    mellis    et  auriculae   dolenti  infundes.     Si   autem  et 
cetera,  quae  infra  scripta  sunt,  habueris,  eadem  medicamini 
admiscebis:  Croci  ^  I,  murrae  ^  II,  rosae  siccae  ^  II. 

10  Haec  universa  pariter  miscebis  et  auriculae  doienti  infun- 
des;  qua  re  curabis  et  concretionem  sive  ypersarcosim  au- 
rium,    si    addes   et    aluminis    schisti  ^   II,    olei    cedrini 
cyathos  ^  IIII.    Adversus  gravitatem  audiendi  fel  bubulum  66 
cum  urina  hirci  auriculae,  quae  molestiam  surdiginis  pati- 

15  tur,    instillabis   slatimque   subvenies.      Auribus   purulentis  67 
nitrum  vino  liquefactum  recte  infunditur,  quia  statim  prod- 
est.     Ad    aurium    dolorem,    quae    pus    emittent,    laridum  68 
vetustissimum  teres  in  mortario   et  sucum  illum  lana  de- 
licata    collectum    in    auriculam   inmittes   et   subinde   aqua 

20  calida  fovebis  et  iterum  sucum  illum  infundes,  mira  velo- 
citate   sanabis.     PuIIinum  sanguinem  tepidum  in  eam  au-  69 
rem,    quae   obtunsior   erit  vel  dolebit,   infundes.     Lotium  70 
caprinum   sub   eo   momento,   quo   egeritur,   tepidum   auri 
obtunsae   infundes.     Apri  etiam  lotium  in  fumo  siccatum  71 

25  et    melle    liquefactum   auri  infunditur   et   remediat   surdi- 
diginem   vel  dolorem.     Ad   auris  dolorem  mel  stillaticium  72 
opus  est,  quod  ita  facies.    Favum  contundes  et  suspendes 
in  linteo   nitido   et   denso   et  quod  decucurrerit  suscipies 
in  calice;  quem  calicem  postea  pones  in  ollula  fabri  cum 

80  calida  ferventissima,  quantum  calix  sufferre  possit,  atque 
inde  medicinali  specillo  in  aurem  infundes,  quae  dolebit, 
quam  lana  claudes.  lacere  autem  debet  in  alio  latere  is, 
cui  medendum  est,  tam  diu,  donec  combibat  mel  quod  in- 
fusum  fuerit.     Sabuci  uvam  maturam  exprimes  et  pones,  73 

1  ad  om.  12  si  om.  schisti]  scienti.  13  cyatos. 

14  quae]  quem.  23  quo  egeritur]  coegitur.  29  ollolam 

fabari  30  sufferri.        31  spicillo.        33  cumbibat. 


—     102     — 

ut  considant  sordes,  et  post  haec  colabis,  ut  sit  liquidis- 
simus  sucus;  de  hoc  liquore  duas  partes  mittes  ef,  unam 
mellis  stillaticii  aut  certe  Attici  optimi  et  sic  decoques 
in  vase  duplici  ad  tertias;  tiim  decoctum  recondes  et  cum 
opus  fuerit,  calidum  per  specillum  medicinale  in  aurem  5 
infundes   ita,   ut   postmodum   ipsam    de   lana    marino  con- 

74  chylio    infecta    claudas.     Cunilae    viridis    sucus   expressus 

75  atque   auriculae   infusus   unice   dolorem  tollit.     Vettonicae 
herbae    viridis    et   recentis   folia   vel   per   se   vel   in   aqua 
madefacta  terito  sucumque  eorum  excipito,  deinde  adiecto  lo 
rosae    suco    aut   rosaceo   oleo   tepido    in    aurem   instillato 

76  lanaque  claudito,  mirum  est.  Si  auricula  interius  ulcerosa 
erit,  porri  sectivi  sucum  ^  I  cum  mellis  hemina  ad  ter- 
tias   decoquito   et   per   lanam  tepidum  in  aurem  instillato. 

77  Cannabis   foliorum   sucus   auriculae   instillatus   vermes   in-  i5 
natos  necabit  et  si  quod  aliud  animal  inrepserit,  interficiet. 

78  Eiusdem   seminis  viridis  sucus  instiliatus  dolorem  omnem 

79  auriculae   potenter   avertit.     Cepae   sucus   cum  melle  per- 
mixtus  et  auriculae  instillatus  graviter  audientes  emendat, 
dolorem  sedat,   purulenta  expurgat,  vermes  enecat,  aquam  20 
etiam,    quae    ingressa   fuerit,   et   omnem    umorem    educit. 

80  Cyminum  silvestre  contritum  et  suco  rutae  inmixtum  in- 
stillatumque  auriculae  dolorem  lenit,  ventos  quoque  inte- 
rius  sonantes  removet  atque  omne  vitium  potenter  emen- 

81  dat.    Herbam,  quam  Graeci  polygonon,  nos  aliquot  vocabulis,  25 
sed  praecipue  sanguinalem  dicimus,  mira  efficacia  dolores 
aurium   discutere   etiam   nos  experti  sumus,   si  expressus 

82  sucus  eius  tepefactus  auribus  instilletur.  Senecionis  herbae 
sucus   cum   liquido   nardo   instiilatus   et  dolores  et  ulcera 

83  aurium    sanat.      Oleum    laurinum   strigili   ferreae   inditum  30 
atque  ita  calefactum  infusumque  auriculae  dolorem  sedat. 

84  Vermes  ex  qualibet  arbore  rubri  coloris  contriti  cum  oleo 

85  et  infusi  dolores  aurium  sedant.  Aqua  ingressa  auriculam 
si  dolorem  faciet,   rubi  teneri  sucus  expressus  et  infusus 

5    specillum]   spicille.  6  marina.  conchylio  om. 

7  inconfecta.         12  claudito]  cladi.        28  senitionis. 


-     103     — 

sine  dubitatione  sanabit.    Salicis  sucus  foliorum  cum  rosae  86 
suco  aut  rosaceo  oleo  in  cortice  mali  Puiiici  calefactus  et 
auriculae  inditus  mire  succurrit.     Gailae  ex  vino  decoctae  87 
umor  instillatus  auriculae,  ex  qua  sanies  fluit,  etiam  quae 
fucrint    purulenta   purgabit.     Resina   terebinthina   remissa  88 
adieclo   muliebri   lacte   instillata  ruptas  auriculas  potenter 
sanat.     Nucis   iuglandis   foliorum    sucus  tepidus  instillatus  89 
dolenti  auriculae   mire   proderit.     Myrrae   trilae   victoriati  90 
argentei  pondus   et   lanae   sucidae   non   carptae  conbustae 

10  puiveris  tantundem  infuso  passo  Cretico  simul  terito,  donec 
ad  crassitudinem  mellis  redigas;  tum  calefactum  per  triduum 
auriculae  infundito,  quarta  die  sanam  efficies  et  mirabere 
magnum  remedium.     Turis    masculi,    myrrae    troglodytis,  91 
croci  Corycii  tantundem  ponderis,   nucum  quoque  amara- 

15  rum  tantundem  miscebis;  sed  omnia  ad  summam  levitatem 
conlrita  adiecto  aceto  temperabis,  ita  ut  medicamen  ad  cras- 
siludinem  liquidi  mellis  adducas;  tum  in  pyxidem  plum- 
beam  transfunde  atque  illic  sub  signaculo  conditum  habeto. 
Cum  opus  fuerit,  purgata  prius  auricula  utere,   ita  ut  ex 

20  eo   lanulam   madefactam    inseras.     Hoc    auxilio    usque   ad 
perfectam   sanilatem   uti  poteris;   namque   non   solum   do- 
lores  aurium,  sed   et   vetera   et  purulenta  vitia   potentis- 
sime  expurgat   et  sanat.     Galbanum  rosa   liquida   aut   un-  92 
guento   nardino  delibutum  instillatumque   dolorem  aurium 

25  lenit.     Alumen   mulso  optimo   dilutum   et  lana  instillatum  93 
dolorem  aurium  sanat.    Gallinae  adeps  liquefacta  et  tepide  94 
instillata   quodlibet   vitium   aurium   sanat.     Galli  gallinacei  95 
ex  ventriculo  interiore  membrana,  quae  proici  solet,  are- 
facta  tritaque  ex  vino  adiecto  paululo  opii  medicamen  au- 

30  ribus   utilissimum  facit,   quod   calefactum  infusum  suppu- 
rationem    eius    expurgat    et    sanat.     Adeps    anserina   cum  96 
croci  suco  mixta  et  tepefacta  ac  sic  iufusa  aquam  et  om- 
nem  umorem   de   auriculis  evocat  et  persanat.     Quod  si 
ex    ictu    aliove  casu   auricula  vitiata  fuerit,    tum  per  se 

3  inditur.       5  terebentina.       7  nocis.       8  mirrae  item  13. 
13  trocloditis.      18  contum.     24  dilutum  Corwani«s.     29  paulolo. 


—     104     - 

anserina  adeps  sola  diligenter  expurgata  leniqne  igne  lique- 
facta  infusa  auriculae  et  dolorem  toUit  et  viiiiim  persanat. 
Eadem    adeps    adiecto    ocimi    suco    tepefacta   instillataque 

97  dolores  auricularum  infantilium  levat.     Aranei  triti  umor 
expressus    et   rosae   liquidae   quantum   videbitur  inmixtus  5 
lanaque  molli  madefacta  auriculae  insertus  continuo  dolo- 

98  rem  relevat.  Spuma  equi  recens  detracta  et  cum  oleo 
roseo  infusa  auricularum  quamvis  vehementes  dolores  re- 

99  solvit.    Verrinum  fel  in  mali  Punici  cute  sicca  tepefactum 
lOOinfusumque   purulentas   auriculas   expurgat.     Verris,   cum  lo 

scrofam  saliet^  priusquam  in  terram  destillet  de  verendis 
eius,  virus  exceptum  tepefactumque  cum  aquae  modico 
auriculae  inditum  quamvis  molestos  dolores  relevat;  quod 

lOietiam    circa    auriculam    inlitum  plurimum   prodest.     Apri 
lotium  infusum  auriculae  valde  medetur;  quod  quia  vetu-  i5 
stum  magis  prodest^  coUectum  servari  debet  in  vaso  vitreo, 

102  ut  sit  ad  remedia  praeparatum.  Cum  felle  vitulino  et  aceto 
pari  mensura  serpentis  senectus,  id  est  exuviae,  decocta 
et  lanula  madefacta  medicamentum  auriculae  insertum 
maximae  utilitatis  esse  creditur,  si  prius  ferventi  aqua  de  20 

lOSsfongia  aurem  foveris.  Vituli  adipem  resolutam  suco  ocimi 
adiecto  si  pariter  tepefactam  auriculae  infuderis,  amarissimo 

I04incommodo  laborantem  continuo  liberabis.  Medulla  eius- 
dem  vituli  recens  cum  cymino  contrita  infusaque  quamvis 
magnos   dolores   auriculae  statim  relevat  et  intra  triduum  25 

105tollit.  Lotium  caprinum  instillatum  dolorem  sedat;  quod 
magis  prodesse  suppuratis  auribus  adfirmatur,  ob  quam 
causam  praesentis  auxilii  plures  exceptum  et  cornu  ca- 
prino  inditum  in  fumo  suspensum  diligenter  ad  necessarias 

lOGmedellas   reservant.     Pueri  inpubis   mingentis  lotium   ex-  30 
ceptum  et  recens  ac  tepidum  auriculae  suppuratae  instil- 
latum   umore   exsiccato   dolorem  tollit    et    mira   celeritate 

lOTulcera  ad  sanitatem  perducit.  Saliva  hominis  ieiuni  auri- 
culae  indita  vermes,  si  qui  erunt,  erumpere  ex  ea  constat. 

lOSButyrum    recens    instillatum    umores    doloresque    aurium  35 

1  leni  scripsi:  leui.     15  lutium.     18  decoctae.     22  infunderis. 


-     105     — 

sedat.     Terrestres  lumbrici  conbusti  ac  triti  et  cum  rosaioo 
li^iuida   mixti   infusique   aurium    dolores   citissime    sedant. 
Lac  muliebre  mixtum  cum  sulpure  auriculae  infusum  do-lio 
lorem  lenit;  epiphoras  quoque  earum  resolvit,  hoc  potentius, 

5  si   etiam    extrinsecus   eodem   lacte   aures   perunxeris.      Silll 
dexlram  aurem  aqua  ingressa  fuerit,  sinistro  pede  insistes 
et   caput  in   dextram  partem  inclinabis;   similiter  facies  e 
diverso,  si  sinistra  auricula  aquam  acceperit.    Gari  optimill2 
cyathum    unum,    mellis    optimi   dimidium   cyathum,    aceti 

10  oplimi  cyathum:  haec  mixta  in  calice  novo  denso  super 
aquam  fervenlem,  quam  leni  pruna  fervere  facies,  ita  de- 
spumabis,  ut  pinnula  omnes  spumas  eicias,  deinde  cum 
bene  fuerit  despumatum  medicamen,  recondes  et  cum  uti 
volueris,  tepefacies  et  tenuiter  infundes  et  madefacta  lanula 

15  aurem  claudes.    Hoc  medicamento  ad  omne  vitium  aurium 
mirifice   uteris;   sed  si  tumor  auriculae  erit,   sucum  cori- 
andri  viridis  tepidum  prius  infundes,  deinde  supra  scriptum 
medicamen,  cum  tumor  desiderit,  instillabis.    Purulentae  etll3 
obtunsae  auriculae  et  dolorem  tolles  et  auditum  confirma- 

20  lissimum  reddes,   si   prius   eluas   eam  lasere  cum  recenli 
caprino  aut  mulieris  lacte  permixto,  deinde  instilles  tepi- 
dum    fel    taurinum    cum   oleo   cedrino   aequis   portionibus 
mixto.     Fellis  aut  lactis  canini  ^  I,  mellis  optimi  ^  Iii4 
miscebis,  conteres  et  in  strigili  calefacies  et  auriculae  in- 

25  fundes  et  lana  occludes;  nihil  potentius  neque  certius  hoc 
medicamine,  etiam  si  intrinsecus  canceraverint  aures.    Car-ii5 
dui  silvatici  semen  ex  oleo  coques  ita  lente,  ne  uratur,  id 
colabis  per  linteum  et  tepidum  infundes  et  purpura  aurem 
obturabis.     Herba   leucadion   cum   vinaceis  in  unum  tritalie 

30  adiectoque  aceto   et  aqua   conmixta   expresso   per  linteum 
suco   eius   et   cum   lana  alba  auribus  inserto  post  tertiam 
diem   exempta  auditum  restituere  adfirmatur.    Cardamum,li7 
id   est  nasturcium,    tritum   cum   fico   atque  auriculae  in- 
dilum  his,   qui  gravius  audiunt,  prodesse  fertur.     OleumilS 
% 

3  sulpore.     5  perancxeris.     6  aquam.     8  si  om.      9  cyaturu 
(his),  Hem  10.        21  stilles.         29  leucadion]  fort.  leucoion. 


-     106     — 

ex    nuce    iuglande    instillatum    auriculae  gravius   audienti 

119valde  prodest.  Cedri  resina  hysopi  decocti  aqua  diluta  et 
auriculae    indita    sonitus    tinnilusque    omnes    discutiet    et 

120avertet  dolorem.     Ova  formicarum  contrita  et  auribus  in- 

12lstillata  quamvis  obtunsos  auditus  adaperire  creduntur.  Canis  5 
adeps   cum   oleo  vetere  et  suco  absinthi  auribus  instillata 
quacumque  ex  causa  exsurdatas  aures  miro  modo  reparare 

I22creditur.  Afronitrum  deUcatissimum  et  mel  optimum  et 
acetum  acerrimum  conteres  pariter  usque  ad  summam  le- 
vitatem  et  auriculae  infundes;  non  solum  auditum  restitues,  lo 

123  sed  et  dolorem  emendabit.    Parum  audientes  acetum  uti- 

124liter  gargalizant.  Si  aliquod  animal  aurem  intraverit,  prae- 
cipuum  remedium  est  murinum  fel  aceto  dilutum  instillare. 

l25Gliri   seu   blattae   pellis  detrahitur  et  intestina  eius  deco- 
quuntur   in   vaso   aereo   novo   cum  mellis   heminis  tribus  i5 
usque    ad    tertias    atque    ita    servatur,    ut  cum   opus   est 

I26strigili  medicamentum  tepefactum  auribus  infundatur.  Si 
caro  creverit  in  auriculae  foramine,  conprimetur  sine  ferro 
et  dolore  medicamine  tali:  Aluminis  unciam  semissem,  misy 
usti  —  S,  Sinopidis  rubricae  —  S,  gummis  —  S;  tritis  20 
ceteris  ex  aceto  acri  et  ad  instar  collyrii  levigatis  gummen 
admiscetur,  ut  pastilli  corpus  efficiat,  et  sicut  collyrium 
tritum  superponitur  aut  infunditur;  hoc  et  dolori  et  putori 

127  et  vulneri  mcdetur  auriculae.  Corticem  de  fraxino  viridi 
contunde  ac  sucum  eius  lepidum  auriculae  adsidue  infunde,  25 

l28donec  persanetur.    Mel,  myrram,  acetum  in  se  coques  et 

129  in  aurem  tepidum  mittes.  Afronitrum  delicatissimum  et 
mel  optimum  et  acetum  acerrimum  conteres  pariter  usque 
ad    levitatem    et   tepefactum   auriculae   infundes.     Propter 

isoeffectum  medicamen  iterum  scripsimus.  Porri  sectivi  sucum  so 
et  lotium  apri  et  oleum  cyprinum  pari  pondere  coniunges 

131  et  tepefactum  auribus  instillabis.  Herbam,  quae  Gallice 
vernetus  dicitur,  conteres  et  exprimes  et  sucum  eius  auri- 

2  ysopi.  5   audito  adperire.  12  gargaligant   (sic). 

13  acetura.  19  misi.         20  senopi.         rubricae  om.        post 

gummis  —  S  add.  rubrae  —  S.        25  assidue.        33  post  auri- 
culae  add.  quae. 


—     107     — 

culae  non  aiulienlis  infundes;  hoc  remedium  etiam  dolorem 
enjcndat.  Herbam,  quae  Gallice  dicitur  blutthagio,  nasciturl32 
locis  umidis,  eam  teres  sucumque  eius,  etiamsi  modicus 
fuerit,  cum  modico  aceti  confundes  et  pariter  teres  colatum- 
5  que  ac  tepefaclum  auribus  instiiiabis.  Uadicis  Syriacae  su-133 
cum  in  aurem,  quae  auditu  difficih  erit,  infunde,  gratula- 
heris  remedium. 

CAP.  X. 

Ad  omnia  vitia  narium  et  ad  pituitam  remedia 

physica    et    rationabilia    diversa    de    experimentis 

mnltorum. 

Plerumque  erumpit  nimius  e  naribus  sanguis,  qui  cum  1 
ahundanter  fluxit,  nisi  celerius  supprimatur,  periculum  ad- 

10  fert.     Proderit  ergo  aqua  frigida  vel  posca  subinde  totam 
faciem   per   sfongiam  refrigerare.     Acetum  acre  infundere  2 
in   aurem   prodest,   cuius   e   regione   sanguis  fluit,    aut  in 
utramque    niittere,    si    ex   utraque   nare   manabit.     Gypso  3 
totam  faciem  cum  fronte  et  maxime  nares  crassius  ohiinere 

15  prodest   et   caput   frigida    aqua  multa  perfundere.     Cucur-  4 
hitam    quoque    medicinalem    occipitio    adfigere    plurimum 
prodesl,   inicere   autem   intus   in   narem   oportehit  cocleae 
vivae   carnem   per   se   aut  cum  turis  polline  tritam.    Ver-  6 
henam  herham,   quae,   quia  multa  est  et  ubique  nascitur, 

20  polygonos  appellatur,  inseri  narihus  prodest.  Similiter  facit 
et  lysimachios  herba  trita  inposita.  Eodem  genere  prod- 
erit  et  sfongiae  particulam  praesectam  apte  forfice  et  ad 
amplitudinem  narium  figuratam  inicere  paulo  pressius  aceto 
infectam  et  iiiterdum  eodem  inspersam.     Gallae  et  chalci-  6 

25  tidis  pulvis  ciniose  tritus  atque  in  unum  aequis  ponderihus 
mixtus  insertusque  naribus  optime  sanguinem  sislit,    Bene  7 
supprimit  et  hoc  medicamentum  sanguinem  de  narihus  pro- 
fluentem:  Mali  corticis,  quo  coriarii  utuntur,  P.  I,  akiminis 
Aegyptii  P.  I,  chalcitidis  P^  I.     Diligenter  trita  haec  et  in 

3  humidis.        6  difficile.         18  poUinem.         24  calchidis 


-     108     — 

imiim  permixta  per  sucidam  lanam  inici  naribus  oporlebit. 
Facit   autem  etiam   ad  omnem  ex  qualibet   parte   corporis 

8  vel  ex  quolibet  vulnere  sanguinis  eruptionem.  Quoniam 
interdum  ita,  ut  diximus^  minus  curati  naris  vitio  prae- 
focari  videntur,  maxime  ciim  opturato  utroque  foramine  5 
narium  spirandi  facultas  eripitur,  non  alienum  est  scire, 
qua  ratione  utrumque  praestari  possit,  ut  neque  spiratio 
inpediatur  nec  remedium  efficacissimiim,  per  quod  opitu- 
latio  naribus  efficitur,  excludatur,  Oportebit  ergo  sumere 
pinnam  anseris  quam  maximam  vel  calami  scriptorii  fistu-  lo 
lam  modice  pleniorem,  deinde  aptare  ad  longitudinem  nasi 
atque  ita  praecidere,  ut  ex  utraque  parte  perforata  sit, 
atque  involvere  eam  fasciola  tenui  lintea  quasi  instita  et 
explere  circuitum  eius,  donec  videatur  in  narem  cum  cunc- 
tatione  quadam  recipi  posse  atque  ita  ut  est  circumvoluta  i5 
inmergere  eam  naso  aceto  acri  infectam  et  per  eam  ini- 
cere  interdum  acetum  acre  vel  sucum  supra  dictorum 
medicamenlorum.    Hoc  autem  remedio  magis  uti  oportebit, 

9  cum  per  utrasque  nares  fluxerit  sanguinis  abundantia.    Si 
quando   ulcuscula  in  naribus  fuerint,   sanabuntur  fomento  20 
aquae  purae   calidae   per  molles   sfongias    et    medicamen- 
torum  infra  scriptorum  perunctione,  id  est  suco  de  moris 
cum   vino  tepefacto  permixto,   conposito  ad  spissitudinem 

10  mellis.    Rosae  aridae  vel  recentis  foliis  tritis  ex  vino  melle 

11  adiecto  infici  nares  utile  est.    Uvae  inmaturae  suco  eodem  25 
modo  conposito,  quo  sucum  de  moris  conponi  debere  supra 

12  diximus,  nares  fluentes  repleri  percommodum  est.    Malorum 
Punicorum  dulcium  atque  acidorum  suco  eodem  modo  con- 

13  posito  nares  stipandae  sunt.    Myrtae  bacis  atque  foliis  tritis 
ex  vino  in  mellis  spissitudinem  uti^  ut  supra  scriptum  est,  30 

14  convenit.     De  terebinthi,  lentisci,  rubi  fruticibus  et  foliis 

15  suco  similiter  conposito  uti  debebis.    Sertula  Campana  ex 

16  passo  decocta  et  infusa  naribus  prodest.    Mel  per  se  coctum 
et  cum  galla  Syriaca  contusa  ac  tenui  cribro  transmissa  per- 

17  mixtum  atque  infusum  naribus  prodest.    Gravidines  narium  35 
sedabuntur,  quae  ex  sole  aut  perfrictione  generantur^  ab- 
stinentia  ciborum  salsorum  et  inter  initia  vino  remoto,  aqua 


—     109     - 

largiore  j^otala,  capite  et  naribus  nec  minus  ore  diligenter 
oj)erto;  nec  non  fomentuin  ex  aquae  calidae  vapore  per 
spongeas  molies  adhibere  extra  oportebit,  subinde  etiam 
gargarizare  lac  tepidum   aut   umorem   tisanae   aut    aquam^ 

5  in  qua  furfures  siiiginis  deferbuerint,  vel  aquam  ex  faeno 
graeco  decoctam.    Sorbitiunculae  quoque  prosunt,  quae  fiunt  18 
ex  amulo  vel  tisana  vel  oryza.     Ad  ulcera  in  naribus  se-  19 
danda  plumbi  stercus,  quod  scorian  dicunl,  ex  vino  myrteo 
oleo  vicibus  adiecto  teri  oportet,  donec  spissum  fiat,  et  ita 

10  naribus  infundatur.    Facit  et  hoc  medicamentum  bene  gravi-  20 
dini  narium:  Pompholygis  X  III  vino  Falerno  et  rosa  vicibus 
adiecta  teruntur,  donec  medicamentum  mellis  habeat  tem- 
peralionem,  et  ita  naribus  paulatim  infunditur.    Ad  gravem  21 
odorem  narium,  ozaenam  Graeci  hoc  vilium  vocant,  prodest 

15  egregie   hoc  medicamentum:    Aeruginis  P.  I   aut  squamae 
aeris  P.  I  in  mellis  P.  I  coqui   oportebit  et  eo   uti  adsi- 
dua  infusione.    Ad  polypos  sanandos  misy  ustum,  chalciti-  22 
dem  ustam,   aes  ustum,  aeris  squamam,  paribus  ponderi- 
bus  siccata  haec  bene  teres  et  eo  pulvere  uteris  adsidue. 

20  Quia   vero  plerumque   vexantur   nares  gravidine,   quae  ex  23 
umore  earum  efficitur,  non  alienum  est  scire  eius  quoque 
rei  remedia.     Prodest  igitur  quies  unius  diei  et  ab  omni 
re  abstinentia,  perunguendae  nihilominus  nares  erunt  bitu- 
mine   liquido    aut  murra   stacta   vel  pice   liquida,   postero 

25  autem  die  pastillus  infra  scriptus  in  noctem  super  cibum 
dandus  erit  et  si  opus  fuerit,  per  triduum  continuum  eodem 
tempore  dabitur,  qui  recipit  haec:  Apii  seminis  X  IIII, 
anisi  X  III,  alterci  seminis,  quod  hyoscyamos  dicitur,  X  II, 
opii    denarium   dimidium.     Fiunt   autem    pastilli   ponderis 

80  victoriati  et  alii  tertia  parte  detracta,  dantur  cum  aquae 
cyathis  tribus.  Faciunt  autem  et  ad  oculorum  epiphoras 
et  stomachi  nauseam  et  deiectiunculas  et  ad  omnem  fluo- 
rem.    Si^stet  sanguinem  sevum  ex  omento  pecoris  naribus  24 

7  oriza.  9  adiecto  otn.  10  gravidine.  17  misui. 

calchitidis  ustae   aeris    usti.  18  aeris   ante    squamam   om. 

20  vero    om.  27   X  llll,   anisi  5  III,   alterci   seminis   om. 

32  eiectiunculas,  correoci  e  Sci'ib.        33  sistet  Im  sistit  2m. 


-     110     - 

inlitum,   cocleae   contrilae   et  fronti  inlitae   similiter  pro- 

25  suut.  Aranei  tela  sicca  adposita  subvenit  narium  cruentis 
fluoribus,  ex  ferventi  aqua  vapor  naribus  tractus  medetur 

26  earum  gravidini.     Gallinacei  cerebrum  vel  sanguis  colum- 
binus   ob  id  servatus  remedioque  adhibitus  naribus  prod-  5 
est^    sed   si   ex  vulnere  immodice  fluat  sanguis,  fimus  ca- 

27  ballinus  quomodo  egeritur   adpositus  statim  subvenit.     De 

28  porro  sectivo  trito  nares  fluentes  recte  obturantur.  Lana 
sucida  coicitur  in  nares  cum  oleo  rosaceo  et  auriculae  de 
lana  sucida  obturantur  et  ita  sanguis  profluens  continetur.  lo 

29  Coagulum  agninum  ex  aqua  subactum  et  infusum  naribus 

30  fluentibus  mire  prodest.    Adeps  de  anseribus  cum  butyro 

31  pari  pondere  infusus  profluvium  narium  sistit.  Terra  vel 
argilla  de  camino  vel  de  furno  antiquo  teritur  et  ex  aceto 
temporibus   et    cerebro,   naribus   quoque   inlinitur  vel   in-  i5 

32  funditur^  quae  res  profluentem  nimie  sanguinem  sistit.  Tus 
et  resina  in  farinam  redacta  naribus  induiitur,  quod  reme- 

33  dium  etiam  ex  ore  manantem  sanguinem  cohibet.  De  san- 
guine  ipso  qui  fluit  nomen  eius  in  fronte  scribe^  cui  me- 
dendum   est,    adversum    profluvium   narium,    statim    sub- 20 

34  venies.  Scribes  carmen  hoc  in  charta  virgine  et  linteo  ligabis 
et  medium  cinges  eum  vel  eam,  quae  patietur  de  qua- 
libet  parte  corporis  sanguinis  fluxum:   sicy  cuma  cucuma 

35  ucuma  cuma  uma  maa.   Item  carmen  hoc  utile  profluvio  mu- 
liebri:  Slupidus  in  monle  ibat,  stupidus  stupuit;  adiuro  te  25 
matrix,   ne  hoc  iracunda  suscipias;   pari  ratione  scriptum 

36  ligabis.  Myrram  cum  nardo  puro  contere  et  inde  nares 
tange   mane   et  vespera,   subvenies   sanguini   nimium  pro- 

37  fluenti.  Verum  ferream  candentem  in  aceto  adsidue  extingue 

38  et  fumum  eius  naribus  ducito.    Ruta  saepius  olfactata  vel  3o 
trita  inlita  sanguinem  ex  naribus  nimis  fluentem  retundit. 

39  Radix  urlicae  capiti  inposita,  si  manibus  utrisque  supra 
caput  contineatur,  mire  prodest  adversum  profluvium  na- 

40  rium.    Herbae  polygoni  corona  capiti  inposita  naribus  pro- 

13  pari  om.  14  argila.  17  induitur.         25  adinro 

te]  adiurata.        26  matrix  scripsi:  matris.        29   veru  ferreum 
candens  Cornarius.        30  olefactata. 


—    111    — 

fluentibus  mirabiliter  medelur.     Costum  contusum  et  cri-  41 
l)ratum    naribus    infricato    et   profluvium    sistet   et   ulcera 
sanabit.     Ranae   rubetae   occisae   in   fumo  arefactae  parti-  42 
cuia,  quanta  videbitur,  in  linteolo  involuta  et  ex  licio  colio 
suspensa  eius,  cui  nares  fluunt,  mire  prodest.    Linum  vel  43 
papyrus   ligata   summilati    veretri    virilis    sanguinem    pro- 
fluentem  naribus  mire  reprimit.    Pili  caprini  conbusli  ad-  44 
iecta  pice  et  aceto  inserti  naribus  cito  sanguinem  sistunt. 
Lana  sucida  ex  ove  femina  decerpta  atque   intorta    made-  46 

iu  faclaque  rosa  liquida  et  naribus  indita  sanguinis  abundan- 
tiam  reprimit.     Cocleae   tritae  cum  aceto    naribus   inditae  46 
quamvis  magnos  fluores  sanguinis  compescunt.    Si  feminae  47 
sanguis  ex  naribus  nimie  defluat,  mammillae  eius  vincian- 
tur  corrigio  caprino.    Pilos  sub  ventre  vivo  lepori  candidos  48 

15  velles   et  servabis  et  cum   usus  exegerit,  intortos  naribus 
fluentibus  fuicies.    Specularia  conbusta  ex  aceto  temperan-  49 
tur   et  fronti  eius  inlinuntur,   cui  nares  fluunt.     Sfongiae  50 
Africanae  conbustae  cinis,  si  naribus  hauriatur,  plurimum 
prodest.   Si  et  per  nares  et  per  os  sanguis  fluat,  herba  ver-  51 
bena,   quam   Graeci   hierobotanen   dicunt,   cum   suis  radi- 
cibus  ex  aqua  decocta  et  percolata  potatur.    Porrum  secti-  52 
vum   tere   et  sucum   cerebro   eius   infunde,   qui   profluvio 
narium   laborat,    statim    medebere.     Milefolium    ex    aceto  53 
teritur  et  naribus  hauritur,  continuo  quamvis  nimium  san- 

-' a  guinem  sistit.     Si  ex  una  nare  sanguis  defluit,  diversam  54 
auriculam  cera  obturabis.   Carmen  ad  profluvium  sanguinis  55 
ex  quocumque  membro  manantis.    Locum,  ex  quo  defluit, 
digito  medicinaU  tanges  et  vicies  septies  dices  et  quotiens 
volueris  repetes,  donec  fluorem  pervincas,  socnon  socnon; 

3(»  mire  prodest.     PoIIicem   et  medicinalem  digitum  a  froiite  56 
usque  ad  cerebrum   et   inde   usque  ad  cervicem  duces  et 
nonagies  novies  dices:  sirmio  sirmio;  quod  ad  aurem  eius 
l)artis  dici  oportet,  de  qua  nare  sanguis  propensius  fluit. 
Herbam  vettonicam  teres,  cui  paululum  salis,  quantum  duo-  57 

85  bus  digitis   poilice   et  medicinali  capere  potueris,  adicies 

2  sistit.        4  et  om.        6  papirus.         18  auriatur. 


-     112     — 

et  formatam   pilulam   rotundam  uaribus  inseres;  omnibus 

58  viliis  purgatas  nares  cito  ad  sanitatem  perduces.    Polypum 
emendat  herba  proserpinalis^  quae  Graece  draconteum,  Gal- 
lice  gigarus  appellatur,  vel  si  sucus  eius  naribus  infunda- 
tur  vel   si   papyrus   inde  infecta  et  specillo  involuta  nari-  5 
bus  inseratur  et  postera  die  educatur.    Omnes  enim  morbi 

59  radices  extrahi  eius  iniectione  manifestum  est.  Nares  gra- 
viter  olentes   emendat  sucus  Jiederae    frequenter  infusus. 

60  Cuius  nares  fetebunt,  remediabitur,  si  nares  muli  oscu- 
letur;  simihter  proderit  mulieri,  si  nares  mulae  basiaverit.  lo 

61  Qui  polypum  patitur,  brassicae  erraticae  radicem  conterat 
et   eius   sucum   adsidue   naribus   quantum   potuerit  ducat, 

62  intra  triduum  remediabitur.  Sucum  hederae  et  aristolo- 
ciam  et  cyperum  et  draconteae  semen  et  melilotum  aequis 
mensuris  contere  ac  naribus  infunde;  quo  facto  non  solum  i5 

63  fetorem,  sed  etiam  cancroma  narium  curabis.  Naso  gra- 
viter  olente  sucus  hederae  frequenter  infuuditur,  dracontei 
quoque  sucus  cum  melle  inditur,  quae  res  etiam  carcino- 

64  mata  extirpat.  Ficus  etiam  veteres  contritae  et  in  olla 
cum  posca  coctae  naribus  instipantur;  hoc  omnia  narium  20 

65  vitia  emendat.  Ruta  ex  aceto  acri  conteritur  atque  inde 
pinnula  intinguitur;  ea  in  nares  coniecta  sanguinem  fluen- 

66  tem  efficaciter  cohibet.  Stercus  asinae  aridum  naribus  in- 
frictum   sanguinem   sine   intermissione   fluentem   cito  con- 

67  pescit.     Stercus   caballinum   exprimitur,   dum  recens   est^  25 
eiusque    sucus  naribus   Irahitur    ab    eo,    cui    inportunius 

68  fluunt.     Radicem  symphyti,    quod   alum   Gallicum   dicitur, 

69  commanducet  et  glutiat  qui  profluvio  narium  laborat.  Ad 
aurem  eiusdem  partis,  de  qua  per  narem  sanguis  fluit, 
dici  oportet  ter  novies  aonGOKafi  avKVfia-,  etiam  postea  si-  so 

70  militer  dices.  Scribes  in  charta  virgine  et  collo  suspen- 
des  lino  rudi  ligatum  tribus  nodis  ei,   qui   profluvio  san- 

71  guinis  laborat:  ipaiijetp^rjips^iljrjipccijjs.  Siin  manu  dextra 

4  si  om.   ante  sucus.           5    spicillo.  13   aristolocium. 

19  extirpat]  exurpat.          ollam  com  posca.  22  intiuguitur] 

infigitur.         27   balcallicum   (sic)  pro  alum  Gall.         31  dicis. 
32  linum. 


—     IVd     — 

duo  digiti  medii  lino  simul  copulentur,  statim  proderit  ad- 
versum   pituitam   et  gravedinem  et  destillationem  narium. 
Cinis  testarum   ex  ostreis,  si  in   morem   salis  pane  coUi-  72 
gatur  et  voretur,  statim  ad  removendam  gravedinem  narium 

5  proderit;  porri  quoque  capitati  folia  incocta,   si  sine  pane 
manducentur,  plurimum  prosunt.    Corrigia  canina  rudi  nec  73 
umquam  uncta   quilibet    digitus  in    quavis    manu    ligatus 
remedium  destillantibus  naribus  praestat.     Oleum  calidum  74 
eunti  dormitum  ei,  qui  gravidinem  narium  patitur,  in  cere- 

10  brum  infunditur  et  in  aures  inmittitur,  ilico  prodest.   Ostrea  75 
ita   ut  lecta  sunt  adhuc  testis   suis  clausa  in  carbonibus 
coquuntur  atque  ita  cibo  dantur  ei,  qui  gravidinem  narium 
patitur;  creta  quoque  Cimolia  ex  aceto  tunsa  quam  densis- 
sima  fronti  eius  inponitur,  cui  sanguis  vel  pituita  descendit. 

15  Masticem   cum  pipere  mixtam   qui  diu  commanducaverit,  76 
calefacto   cerebro  omnem   umorem  narium  cohibebit.    Git  77 
calidum   tostatum  in  linteolo  conligatum   et  saepe  odora- 
tum  gravidinem  narium  et  pituitam  depellit;  tunicae  quoque 
veteris  conbustae  fumus  frequenter  naribus  admotus  idem 

20  praestat.   Proderit  ei  plurimum,  qui  gravidinem  narium  pati-  78 
tur,  si  in  charta  se  emungat  eamque  alhgatam   epistolae 
modo  in  publicum  abiciat,   et  si  in  cinerem  se  emungat, 
aeque  proficiet  ad  sanitatem.    Salem  torreat  et  in  noctem  79 
sibi  ad  cerebrum  in  sacco  liget,  qui  pituitam  patitur.  Cepam  80 

25  Afram  conditoriam  contusam  cum  aceto  acerrimo  commisce- 
bis  et  adpones   naribus  eius,   cui  sanguis  fluit,   et  ad  se 
naribus   trahat  et  quasi  sorbeat,  statim  cessabit  sanies  et 
fluxus  inhibebitur.   Radicem  cannabis  brachio  dextro  ligato;  81 
si  totum   brachium   cinxeris   de   ipsa  radice,   melius  erit, 

30  sin  vero  partem  habueris,  collo  suspende  ligatam  licio, 
quod  in  tela  fuerit,  et  ut  scias,  quanta  vis  sit  huius  re- 
medii,  ubi  alligaveris  hanc  radicem,   statim  sanguis  per- 

2   distillationem.  6  corrigio  canino  Im.  7  uncta 

Plin.:  uincto   Im  uincta  2m.  9   gravidinem  Im  gravedi- 

nem  2m.  13  chimmonia.  16  humorem.  23  aeque]  ae. 
25  commisces.  28  inhibebitur  scripsi:  inhibitur.  conupem 
pro  cannabis. 

MaRCBLLUS,  ED.   HEIiMEEICH.  8 


—     114     - 

82  stringetur:  ciim  solveris  et  removeris,  fliiet.  Caproficiim, 
quae  in  lapide  nascitur,  colliges  sive  siccam  seu  viridem, 
id  est  ipsum  pomum,  et  in  pelle  caprina  involutum  liga- 
bis  de  licio,  quod  in  tela  fuerit,  et  ei  loco  adpones,  unde 
erit  sanguinis  fluxio,  statim  cohibebitur,  sive  viro  de  nari-  5 
bus  sive  mulieri  de  locis  verecundioribus  fluat. 

CAP.  XI. 

Vitiis  labiorum  et  gingivis  et  oscidini  et  oris  uleeribus 

et   fetori  et  linguae   pusulis  'et  palati   exuleerationi 

remedia  physica  et  rationabilia  diversa 

de  experimentis. 

1  Vitia  oris  et  faucium  et  ulcera,  quae  in  ore  fmnt  et 
celeriter  nigrescunt,  inter  initia  oportet  rebus  simplicibus, 
id  est  aqua  calida  per  se  vel  mulsa,  postea  vero  decocta 
aqua  cum  lenticula  vel  palmulis  vel  capreolis,  id  est  sum-  lo 
mitatibus  vitium,  vel  malis  cydoneis  aut  mespilis  aut  piris 

2  Syriaticis  aut  rosae  foliis  adiecto  melle  curari.  Adeps  an- 
serinus  aut  gallinaceus  rimas  labiorum  egregie   curat  in- 

3  positus.  Nigrescentibus  ulceribus  proderit  colluere  os  aqua, 
in  qua  coctum  sit  lentiscum  vel  rubus  vel  myrtus  vel  i5 
rhus  Syriacum  vel  oleastrum  vel  iunci  radix,  quam  Graeci 
cyperon  vocant,  aut  similiter  adiecta  per  se  et  decocta 
galla  Syriaca.  Oportebit  autem  perungere  adsidue  ulcera 
suco  rubi,  lentisci,  oleastri,  rosae  viridis  foliorum;  facit 
bene   et   sal  tritum  cum  melle  inculcatum  copiose  ad  ni-  20 

4  gridinem  talium  ulcerum  eruendam.  Labia  rupta  vel  exul- 
cerala  mira  celeritate  sanabis,  si  ceram  in  oleo  rosaceo 
ad  ceroti  modum  liquefeceris  cumque  in  caccabo  vel  aci- 
tabulo  conferbuerit,  anchusae  radices  adieceris  et  refrige- 

o  rato  unguine  in  noctem  labia  inleveris.    In  ovi  testa  mem-  25 
6  brana  quae  haeret  ruptis  labiis  recte  adponitur.  Alga  raarina 
sicca  candidaque  adposita  labiis  ruptis  efficaciter  prodest. 

tit.  faetori. 

15    loyrtus]    mirium.  18  post    Syriaca   add.    contusa 

CornariuH.        20  inculciatum.        25  inlueris. 


-     115     - 

Alii  tunicula  vel  operimentum  pari  modo  labiis  profuturum  7 
ut  haerescat  inprimitur.    Sevum  bovis  vel  vituli  cum  adipe  8 
anserino  inpositum  rimas  scissurasque  oris  optime  iungit. 
Fagi  folia  commanducata  prosunt  exulceratis  labiis  et  gin-  9 
givis,  si  cum  umore  salivae  inponantur.   Serpullum  herbam,  10 
quam  Galli  gilarum  dicunt,  ieiunus  diu  commanducet,  cui 
os  fetebit,  et  gluttiat.    Murinus  cinis,  id  est  pulvis  exusti  11 
muris,  cum   melle  dentibus    infrictus    halitum  fetidi  oris 
emendat.     Folia  myrti  et  lentisci  pari  pondere  et  gallac  12 

10  Syriacae  dimidium  pondus  una  teri  oportet  et  sparsa  vino 
mane  a  ieiuno  commanducari  vel  ori  fetido  inponi.    Capi-  13 
tis  leporini  exusti  cinis  cum  nardo  vel  cum  melle  inpo- 
situs    lenit   graveolentia    oris    ulcera.     Acorum   Ponticum  14 
ieiunus  vice  masticis  mandat,   qui  emendari  voluerit  oris 

15  fetorem.     Contra    oris    fetorem    origanum    et    salem    pari  15 
mensura  conteres  et  inde  mane  ac  vespera  gingivas  frica- 
bis;   ut  vero   os   tuum  semper  bene  oleat,  cyperum  com- 
manduca  vel  intra   os  tene.     Oscidinem  herba  Britannica  16 
viridis  sumpta  in  cibo  lactucae  modo   sanat;  tritae  etiam 
i  atque   expressae   sucus   si  ore  contineatur,   mire  prodest. 
Quod   si  viridem  non  habueris,    aridam  infunde  vino    et 
deinde  sume  eam  et  exprime  illumque  sucum  intra  os  ad- 
sidue  tene  aut  etiam  gargaliza,  mire  prodest.    Cicer  colum-  17 
binum  maceralum  tritumque    et  gingivis  inlitum  prodest. 

25  Ulcera  gingivarum  tossillarumque  carbunculos  hac  ratione  18 
curabis:  Polentae  partes  duas  et  salis  partem  unam  bene 
contusam  conspargito  ex  mulso,  deinde  ex  his  panes  tenues 
facito   eosque   furno   aut  clibano  pistoris  coquito   et  cum 
opus  fuerit,  bene  contritos  ex  aqua  gingivis  inlinito,  con- 

80  tinuo  sanabuntur.  Arboris  pruni  folia  cum  vino  decoquun-  19 
tur,  eorum  sucus  expressus  intra   os  retentus  plurimum 
prodest.     Galbanum   melle  delibutum  ulcera  in  ore,  quac  20 
Graeci  aphthas  vocant,  inlitum  sanat.     Pulvis  tenuissimus  21 
costi  ulceribus,  quae  in  ore  erunt,  adpositus  mire  prodcst. 

2  ut]  aut.       8  faetidi.       11  fedito.       15  feture.      25  tos- 
sellarumque.      32  dilibutum.  33  aplias.       34  prodest]  eat. 

8* 


—     116     - 

22  Linguae  ulcera  vel  pusulae  bene  accipiuntur,  si  oleae  vel 
oleastri  suco  foliorum  et  sulpure  tritis  adsidue  perfricentur. 

23  Rosae  flos  luteus,  alumen  scissum,  galla,  iris  pari  pondere 
omnia  diligenter  teruntur  et  oris  ac  linguae  vitia  frequen- 

24  ter  eo  pulvere  perfricantur.    Cyclaminis  sucus  melli  Lycio  5 
aequaliter  mixtus  linguam   et  totius   oris  ulcera  potentis- 
sime  sanat,   umorem   quoque  et  pituitam  largiter  infusam 

25  deducit.  Pusulae  cum  subito  in  lingua  nascuntur,  prius- 
quam  idem  loquaris,  extremae  tunicae  qua  vestiris  ora  pusu- 
lam  tanges  et  ter  dices:    Tam  extremus  sit  qui  me  male  lo 

26  nominat,  et  totiens  spues  ad  terram,  statim  sanabere.  Solent 
gingivae  quorundam  fluore  infestari,  quas  praegnates  qui- 
dam  vocant;  prosunt  his  lentisci  folia  arida  contusa  et 
cribrata  tenuiter  perforato  cribro,  facit  et  cinis  eiusdem 
lentisci  foliorum  exustorum  inpositus  et  aqua  eiusdem  de-  is 

27  cocti  os  elutum  iuvatur.  Conpositum  hoc  medicamentum 
prodest  gingivis  et  ad  omnia  ulcera,  quae  in  ore  fiunt,  utile 
est,  quod  anthera  a  Graecis  appellatur;  recipit  haec:  Alu- 
minis  fissi  X  III,  myrrae  X  II,  croci  X  II,  cyperi,  id  est 
iunci,  radicis  X  III,  gaUae  X  II,  rosae  lutei  floris  X  II,  20 
sandaracae  Ponticae  X  III,  turis  masculi  X  II.  Hoc  medi- 
camine  arido  uti  oportebit  vel  etiam  cum  melle  mixto  ad 
parulidas  aut  epulidas,  id  est  ubi  ex  transverso  gingiva 
suppuratur   vel  ubi   super    extremum    molarem   increscit. 

28  Moleste  interdum  gingivis  et  cancer   per   os    serpit,    qui  25 
inter  initia  neglectus  brevi   temporis  spatio  mortis  causa 
est.   Oportet  ergo  cum  primum  visus  fuerit,  antequam  latius 
serpat  faucesque  occupet,  misy  usto  quam  plurimo  cum  melle 
uti  saepius,   sed   ante   dentes   et  os  collui  debent  oleastri 

29  aqua  decocti  aut  corticis  mali  granati.    Prodest  et  hoc  me-  30 
dicamentum  etiam  in  omni  parte  corporis  positum  contra 
cancerem,   quod   vocatur  Andronios;   recipit  autem  haec: 
Mali  granati  corticis  X  X,  terrae  mali  X  VIIII,  aloes  X  IIII, 
myrrae  X  II,  gallae  X  VII,  aluminis  fissi  X  IIII,  aeris  floris 

2  sulpore.  9  quam.  19  mirrae.  20  radices. 

21  sandaricae.       22  ad]  aut.       25  et  om.      per  om.      28  misui. 
32  recepit.        34  myrrae  X  II  gallae  X  VII  om.        flos. 


—     117     — 

X  II.  Teruntiir  haec  siccata  curiose,  deinde  admiscelur  pas- 
sum  Creticum,  ut  habeat  spissitudinem  mellis;  cum  opus 
est,  vino  austero  dihiitur  et  solvitur.  Facit  hoc  medica- 
mentum   et  ad   carbunculos    et  ad  ignem   sacrum    et   ad 

5  zonam,  quam  Graeci  herpeta  dicunt.     Coclearum  inanium  30 
exustarum  cinis  cum  melle  gingivis  inpositus  mire  prodest, 
si  sit  haec  adsidue  curatio.     Gingivas  umidas  et  fetentes  31 
hoc  medicamine  mire  sanabis:  Alumen  scissum,  tus  mascu- 
lum,  aloen  epatitim  pari  pondere;  haec  in  pulverem  tenuissi- 

10  mum  rediges  et  simul  permixtis  uteris,  ita  ut  prius  os  vino 
vetere  conluas  et  sic  gingivis  digito  medicamen  adponas.  Utile 
est  interdum  admixto  huic  pulveri  melle  despumato  gingivas 
contingere.    Ad  gingivarum  nimium  tumorem  et  fetorem  et  32 
carcinomata  medicamen  hoc  facies  decrescente  luna  die  lovis 

15  sic:  Piperis  grana  novem  torrebis  cum  modico  lasere  et 
cucurbitam  siccam  conbures  et  caput  sardae  conbures  ac 
separatim  omnia  diligentissime  teres,  ita  ut  in  pulverem 
tenuissimum  redigantur,  eoque  sicco  gingivas  asperges  vel 
continges  et  cum  iterum  adhibere  vohieris  medicamentum, 

20  vino  vetere  bono  os  elues;  sed  ilHs  diebus,  quibus  adhibes 
curationem,  oleum  et  porcinam  non  manducabis;  quo  facto 
facile  te  absolves  supra  scripta  omni  moleslia  gingivarum. 
Ad  ulcera,  quae  nascuntur  pueris  vel  infantibus  utriusque  33 
sexus  in  ore  aut  in  gutture  aut  in  stomacho,  quae  pluri- 

25  bus  uno  tempore  solent  accidere  et  ideo  pestilentiosa  ap- 
pellantur,  valde  utile  est  adhibere  medicamen  huiusmodi: 
Myrrae,  nardi  Syriaci,  aluminis  fissi,  costi,  gallae  Syriacae 
immaturae,  carnis  agninae  aridae,  corticis  malorum  Puni- 
corum,  omnium  paria  pondera   seorsum  contunduntur  et 

30  postea  in  unum  miscentur  atque  inde  dantur  ad  diem  duae 
cotylae  cum  vini  austeri  cyatho  uno.   MaH  Punici  floris  X  II,  34 
myrrae  X  II,  aluminis  fissi  X  II,  croci  X  II.    Pulvis  ex  his 
tenuissimus   factus  insufflatur    per  arundinem   quod  satis 
sit  faucibus  vel   gingivis;   quod  factum   et  intrinsecus  et 

5  herpetam.  9  epatitem.  14  carcenomata.  20  ad- 
hibis.  21  olei  oleum  {sic).  24  in  istomacho.  27  mirre. 
31   cotylae]  drachmae  Cornarius.        cyato.        34  facto. 


-     118     — 

forinsecus  omnibus  viliis  oris  infantum  statim  medebitur. 

35  Medicamentum,  quod  facit  ad  omnia,  praecipue  autem  ad 
ea  vitia,  quae  in  ore  subsistunt  et  ad  abalienationes  audi- 
tus  et  ad  tumores  aurium  et  puris  inde  manationem  et 
dolorem  et  ad  palpebras  asperas  et  ad  ulcera  sordida  in  5 
oculis  atque  in  ano  et  veretro  necnon  et  ad  carbunculos. 
Uti  autem  eo  oportet,  cum  resolvendum  et  eliquandum  est 
aliquid  ulceris  cum  melle:  cum  autem  constringendum,  cum 
vino  austero,  sed  ubi  ulcera  cicatricem  ducere  oportebit 
aut  sordida  et  taetri  odoris  expurgari,  cum  ceroto  ex  rosa  lo 
facto.  Proficit  autem  et  ad  tumentes  atque  compressas 
feminae  vulvas  prope  os  ipsius  vulvae  adhibitum;  est  enim 
ad  omnia  muliebria  utile  cum  rosaceo  oleo  adpositum.  Facit 
etiam  ad  narium  vitia  et  polypos  et  cetera  ulcera  datur- 
que  his,  qui  sanguinem  eiciunt,  quantum  faba  est  cum  aquae  i5 
duobus  cyathis  tepidae,  recipit  autem  haec:  Crocomagmatis 
optimi  X  VI,  misui  usti  X  V,  aluminis  rotundi  X  VIII, 
rosae  aridae  X  III,  aeris  floris  X  IIII,  gallae  Syriacae  X  V, 
omphaci  aridi  X  VIII,  squamae  aeris  X  VI,  chalcitidis  ustae 

X  VII,  mellis  despumati  ^  I.     Haec  omnia  seorsum  prius  20 
et  in  unum,  postea   cum  vino  trita  admixto  passo  atque 
melle  coquuntur  molli  pruna  in  vaso  rubri  aeris,   id  est 
cupreo,  ita  ut  subinde  agitetur  et  coquatur  lenlissime,  donec 
mellis  spissitudinem  habeat;   quod  medicamentum  recondi 

36  debet  in  pyxide  cyprea  et  signari.  Ad  ea,  quae  in  ore  25 
subsistunt,  et  ad  puerulorum  vel  infantum  ulcera  pestilen- 
tiosa:  Croci  X  IIII,  myrrae  X  VI,  gallae  Syriacae  X  IIII, 
aluminis  fissi  X  II,  turis  X  II,  rosae  floris  X  VI,  glycyr- 
rhizae  suci  X  VIII,  iris  X  VI,  crocomagmatis  X  VI,  nardi 
Syriaci  X  V,  piperis  X  I  S  et  eius  tertias,  costi  X  III,  cin-  so 
nami  X  VI,  casiae  X  VI,  poh  X  II,  mellis  quod  satis  sit. 
Haec  trita  diligenter  concorporantur  et  in  vasculo  aereo 
aut  vitreo   custodiuntur  et   cum    opus   est,   vitiis  oris  et 

37  faucium  remedio  adhibentur.     Anthera  ad  ulcera  et  san- 


16  recepit.      18  flos.      19  calchitis.      27  siricae.      28  gly- 
cerizae.        30  siriaci.        31  polli. 


( 


r  _    119   _ 

guinis  eruptiones  et  ad  eminentias  quasi  callosas  circa  an- 
gulos  geusiarum  et  radices  dentium,  facit  et  ad  veretra 
et  ad  longioris  temporis  fissuras  in  ano,  quas  Graeci  rha- 
gadas  appellant:  Chartae  ustae,  phimbi  usti,  squamae  rubri 
5  aeris,  auripigraenti  X  binos,  sulpuris  vivi  X  I;  siccis  his  et 
bene  tritis  uti  oportet,  est  enim  efficacissimum  omnibus 
supra  scriptis  medicamentum.  Anthera  ad  gingivas  tumen-  38 
tes  et  ad  ulcera  abalienata  in  veretris  et  ad  ea,  in  quibus 
nlmium  caro  vitiosa  excreverit:  Cyperi  X  II,  croci  X  II, 
10  myrrae  X  I,  aluminis  fissi  X  II,  sandaracae  X  I.  Haec 
trita  seorsum  et  in  unum  mixta  reponuntur  et  sicca  supra 
dictis  vitiis  adhibentur. 

CAP.  XII. 

Dentium  doloribus  et  vitiis  eorum  universis  remedia 
physica  et  rationabilia  diversa  de  experimentis. 

Ad  dentium  dolorem  quamvis  plurimi  dicant  forficem  i 
remedium  esse  optimum,  multa  tamen  citra  hanc  necessi- 

15  tatem  scio  profuisse.  Itaque  cum  exesus  est  aUqua  ex 
parte  dens,  non  suadeo  protinus  tollendum,  sed  exciden- 
dum  scalpro  medicinali,  qua  cavatus  est,  quod  sine  ullo 
fit  dolore;  reUqua  enim  soUda  pars  eius  et  speciem  et 
usum  dentis  praestabit.    Sed  cum  dolor  urgebit,  varie  se- 

Lt)  dandus  est  partim  coUutione  quorundam,  partim  comman- 
ducatione,  nonnumquam  suffitione  aut  inpositione  aUquo- 
rum  remediorum.  Prodest  ergo  coUuere  os  frequenter 
radice  herbae  quinquefoUae  incoctae  vino,  item  herba  ur- 
ceolari   et    cupressi   bacis    aqua   incoctis;    aUerci    quoque 

25  radix  bene  accipit  aut  eiusdem  semen  Unteolo  spisso  inU- 
gatum  et  aqua  saepius  infervefactum,    etiam   sucus    eius 
tepens  dentibus  adhibitus  plurimum  prodest.   Suffiri  autem  2 
dentes  oportet  ore  adaperto  aUerci  semine  carbonibus  ad- 
posito  atque  subinde  os  coUuere  aqua  caUda,  in  qua  radix 

3  racadas.        6  uti  om.       7  medicamentorum.  21  suf- 

fusione.        27  tepens]  ptepens. 


-     120     - 

eiiis  fuerit  incocta,  interdum  enim  e  dentibus  quasi  ver- 
miculi  quidam  eiciuntur.    Levat  dolorem  dentium  et  bitu- 

3  men  suffitum.  Item  commanducare  proderit  mentastrum 
vel  radicem  cotyledonis,  quae  herba  similia  folia  cymbalis 
habet  nasciturque  fere  in  parietibus  umidis.  Pyrethri  quo-  5 
que  radix  commanducata  multorum  levavit  dolorem  nec 
minus  alumen  fissum  linteolo  spisso  circumdatum  et  ita 
diutius  dolentibus  inpressum  dentibus  medetur.  Inponere 
vero  ipsi  dolenti  oportet  denti  totum  hoc  medicamentum 
quasi  emplastrum,  quod  conficitur  sic :  Peucedani  suci  X  III,  lo 
opopanacis  X  I,  turis  X  II,  uvae  passae  sine  granis  X  1. 
Haec  omnia  per  se  contundi  iubebis,  deinde  ceram  com- 
misceri  et  ceroti  modo  emplastrum  fieri.  Ubi  fuerit  gra- 
vior  dolor  dentis,  auriscalpium  lana  molli  involvitur,  deinde 
tinguitur  ferventissimo  oleo  atque  ita  denti  proximisque  i5 
gingivis  superponitur;  post  hoc  medicamento  dens  operi- 
tur.  Si  repetierit  aut  permanserit  dolor  nihilo  minus,  ite- 
rum  auriscalpium  cum  lana  involutum  ex  oleo  candenti 
eodem  modo  inponi  saepius  oportebit,  donec  dolor  omnis 

4  adimatur.  Si  quando  movebuntur  dentes,  confirmandi  erunt  20 
alumine,  quo  infectores  utuntur  et  melle  Attico,  ita  ut 
duae  partes  sint  mellis,  tertia  aluminis.  Haec  misceri  et 
teri  oportet  in  mortario,  deinde  in  patella  fictili  fervefieri, 
ut  spissentur,  atque  ita  recondi  in  quolibet  vaso,  dum  ne 
aeneo.    Hoc  medicamentum  primum   auster   est  et    nimis  25 

5  constringit  dentes,  postea  remissius  videtur.  Proderit  motis 
dentibus  et  hoc  medicamentum:  Aceti  acerrimi  &  I,  cedriae 
5^  I,  aluminis  fissi  P.  II.  Teritur  alumen  cum  aceto,  misce- 
tur  deinde  cedria  et  una  orania  vaso  aeneo  coquuntur 
taeda  pingui  mota,  donec  in  mellis  spissitudinem  tempe-  30 
ratam  redigantur.     Hoc  medicamento  si  quis  ter  in  mense 

6  dentes  perfricuerit,  dolorem  eorum  non  experietur.  Ad 
dentium  dolorem  bene  facit  muria  ex  piscibus  lacertis  vete- 
ribus,  si  quis  ea  subinde  os  colluat,  vel  herbam  peducla- 

8  medere.  9  vere.         12  ceram]  cetera.         13  empla- 

stro.  16  medicamentiim.         30  spissitudine  temperata. 


-     121     — 

riani  si  quis  commanducet  et  subinde  pituitam,  id  est  umo- 
rem  noxium,   expuat^  vel  marrubio  sicco  contuso  et  cri- 
blato,  si  quis  dentem  cum  gingivis  tegat.     Facit  bene  et  7 
aqiia,  in  qua  marrubium  coctum  est,  cum  os  aliquis  inde 

5  colluerit;   item  milefolium  commanducatum   vel  anemones 
herbae  radix  cum  pari  pondere  fici  commanducata  pitui- 
tam  dentium  detrahit.   Cornum  cervinum  conbustum  tritum  8 
cum  aceto  dentibus  adpositum  prodest.   Radix  lapathi  cum  9 
vino   cocta  vel  taeda  pinguis  incocta  aceto  vel  papaveris 

10  capita  et  cortex  mali  Punici  pari  pondere  vino  incocta 
vel  tithymalli  radix  simiHter  cum  vino  cocta  vel  colocyn- 
thidos  interiora  cum  lacte  et  aceto  pari  mensura  trita  atque 
permixta  vel  alterci  radix  cum  aceto  cocta  vel  capparis 
radix  cocta  cum  aceto  vetere  vel  iunci  radix,  quam  Graeci 

15  cyperon  appellant,  vel  cucurbitae  radix,  quam  idem  sonchon 
appellant,  vel  pyrethrum  commanducatum  adversum  dolo- 
rem  dentium  phirimum  prosunt,  si  et  aqua  ipsa,  qua  inco- 
cuntur,  ore  teneatur.    Rosae  floris  quod  est  kiteum  X  VII,  lo 
crocomagmatis  X  VIII,  myrrae  X  VIII,  gallae  Syriacae  X  IIII, 

20  his  in  unum  mixtis  et  tritis  uti  oportet  siccis,  ut  ex  hoc 
pulvere  gingivae  adsidue  dentesque  tangantur.    Rosae  lapil-  ii 
los  vel  grana,  quae  in  foHiculis  eius  postea  quam  esse  de- 
sierit  inveniuntur,  assabis  et  in  pulverem  rediges  ad  X  IIII, 
floris  quoque  eius  sicci  X  II,   myrrae  X  I   teri  facies   et 

25  sicco  pulvere  adversum  dolorem  dentis  uteris  ita,  ut  prius 
os  coliuas   aceto  salso  tepido.    Rosae  caninae  siici,  quam  12 
Graeci  cynorrhodam  vocant,  vel  ipsius  herbae  radicis  X  II, 
lyci  X  I  cum  vino   austero   coqui   facies   et   adicies  alu- 
minis  X  IIII,  myrrae  X  I  et  de  saepiarum  testis  quae  sunt 

30  interiora  X  II;  his  tritis  et  in  unum  concorporatis  dentes 
et  gingivas   continges,  post  hoc  vino  austero  os  collues. 
Cyperi  X  VIII,  sandaracae  X  VII,  gaUae  duas  partes,  pipe-  13 
ris   albi  X  I,  aluminis  fissi  X  II,   myrrae  X  II;   et  huius 
medicamenti  simiiis  est  usus  sicut  superioris,  ut  sicco  pul- 

1  tumorem.  2  marruvio.  4  marruvium.  5  ane- 

monis.  7  tritutum.  15  cyperon]  scorion.  sonchon] 

scocon.       27  cynocytidam;  an  hypocistida(m)  ?      32  sandaricae. 


-     122     - 

vere    gingivae   et  dentes  tangantur  adsidue   et  post  vino 

14  vetere  os  eluatur.     Senapis  grani  X  III,  piperis  X  I,  lier- 
bae  peduclariae  siccae  X  VI,  cyperi  idem,  nitri  X  II,  pyre- 
thri  X  IIII,   origani  X  III,   lauri   foliorum  tenerorum  X  I, 
bituminis  aridi  X  VI.    In  sole  haec  omnia  teruntur  et  ex  5 
aqua;  deinde  pastilU  fmnt,   quorum   unus   ad   diem   datur 

15  commanducandiis  dentium  causa.     Piperis  X  II,  senapis  in 
grano  X  XII,  anesi  X  VI,  uvae  passae  pinguis  exgranatae 
X  XXIIII,  pyrelhri  X  IIII,  herbae  peduclariae  X  IIII,  hy- 
sopi  de  denario  duas  partes,  lauri  foUa  numero  X,  aeris  lo 
floris  X  II.    Haec  cum  meUe  decoquuntur  atque  inde  pa- 

16  stiUi  facti  ob  sakibritatem  dentinm  commanduntur.  Em- 
plastra  autem  dentibus  dolentibus  poni  oportet  eiusmodi: 
Aphronitri  X  II,  piperis  X  VI,  herbae  peduclariae  X  V, 
resinae  terebinthinae  tantundem.  Haec  coUiguntur  et  inUta  i5 
Unteolo  vel  aluta  dolenti  maxiUae  inponuntur;  sed  si  ex- 
cavatus  fuerit  dens,  inicitur  in  cavernam  eius  quantum 
sit  salis  medicamenti  ad  explendum  locum,   tum  cera  te- 

17  gitur  exterior  pars  foraminis.  Item  emplastrum  aUo  modo 
conficiendum  adversum  dentium  vilia:  Pyrethri  X  IIII,  20 
cedriae  X  IIII,  amurcae  coctae  X  XVI,  sulpuris  vivi  X  XVI, 
picis  Uquidae  X  XII,  bituminis  aridi  X  VII.  Aestivis  tempo- 
ribus  confici  oportet  hoc  medicamentum,  ita  ut  sub  ortu 
sideris  canis  haec  terantur  in  sole  calidissimo,  donec  habeant 

18  ceroti  teneri  spissitudinem.    Item  aUud  emplastrum  adver-  25 
sum  dentium  dolores:  Piperis,  pyrethri,  sulpuris  vivi,  soreos, 
singulorum  X  quaternos,  amurcae  X  VI,  arboris  mori  lacri- 
mae  X  V,  picis  liquidae  X  II,  aluminis  fissi  X  IIII,  cedriae 

X  X,  bituminis  aridi  X  VI,  herbae  peduclariae  X  II.    Simi- 
liter   sub   ortu  canis    conponitur   hoc  emplastrum   et,    ut  30 
supra  scriptum  est,  adhibetur  maxiUae,  in  qua  dens  dolet, 

19  Unteolo  denso  vel  akitae  inUtum.  Item  aUud  emplastrum: 
Piperis,  opii,  oUvae  Aethiopicae,  lacrimae  mori,  myrrae,  sin- 
gulorum  X  binos,  hederae  nigrae   bacarum  X  IIII,   betae 

15  risinae  terebentinae.         16  dolentis.        24  caledissimo. 
26  soreos  vel  sori.         27  amorcae.         lacrimam. 


—     123     — 

iiigrae  radicis  siicum  vel  eiusdem  foliorum  sucum  X  IIII. 
Omnia  trita  in  unum  consparguntur  et  concorporantur  et 
meile  colliguntur  atque  ita,  ut  supra  scriptum  est,  confecta 
maxillae  ad  sedandum  dolorem  dentium   et  gingivarum  et 

5  geusiarum  adiiibentur.     Dentium  dolorem   sedabit,  si  quis  20 
gramen   masticet  patienter    et  in   doloris  locum   conlocet. 
Cavos  dentes  cinis  murini  fimi  inpositus  sanat  et  supplet;  21 
dicuntur  dentes  ei  non  putrescere  nec  vacillare,  qui  mane 
ieiunus  sub  lingua  salem  adsidue  continuerit.  Dentem  cum  22 

10  dolebis,  si  circa  eum   gingiva  suppurabit,   scalpellabis  et 
herbae  milefoliae  radices  teneras  commasticabis,  tum  sucum 
eius  in  ea  parte,  in   qua  dens  dolet,  tenebis.     Papaveris  23 
sucum  tritum  cum  lacte  muliebri  denti  causario  infundes, 
statim  proderit.    Carmen  ad  dentium  dolorem  mirificum  de  24 

15  experimento.  Luna  decrescente  die  Martis  sive  die  lovis 
haec  verba  dices  septies:  Argidam  margidam  sturgidam. 
Dolorem  rumpes,  cum  calciatus  sub  divo  supra  terram  vivam 
stans  caput  ranae  adprehendes  et  os  aperies  et  spues  in- 
tra  os  eius   et  rogabis   eam,   ut   dentium   doiores   secum 

20  ferat,  et  tum  vivam  dimittes  et  hoc  die  bono  et  hora  bona 
facies.    Vermiculus   in   cardone  herba  inventus  phoenicio  25 
inligatus  colloque  suspensus  dolori  dentium  medetur.  Cucur-  26 
bitae  sativae  coctae  sucus  in  linteo  expressus  et  in  ore  ten- 
tus   et  dolorem  inhibet  dentium   et   coercet  mobilitatem. 

25  Acetum  tepidum  scilliticum  in  ore  tentum  et  gingivas  tu-  27 
mentes  constringit   et  continet  dentes  vacillantes.     Capri-  28 
fici  radix  vino  decocta  tritaque  maxillae  inponitur  ac  de- 
super  ligatur  et  illud  vinum  in  ore  diu  tenetur,  valde  re- 
medio  est  dentibus.   Ruborum  cymae  tenerae  ex  vino  vetere  29 

30  cocuntur  et  id  vinum  saepius  ore  continetur,  interdum  et 
gargahzatur,  quod  statim  gingivis,  uvae  et  dentibus  prod- 
est.    Quinquefolium,  in  quo  fraga  nascuntur,  colluitur  ex  30 
aqua  marina,  deinde  ad  tertias  decoquitur  ex  vino  aut  aceto 
idque  in  ore  diutius  continetur;  etiam  exustae  eius  herbae 

4  maxillis.  13  sucum  om.  caurario.  17  rumpes  cum 
scripsi:  rumpe  rum  cod.  rumpes  etiam  si  Cornarius.  18  eius 
add.  ante  ranae.        21  fynicio.       24  cohercet.        25  scillitum. 


-     124     - 

cinis  prodest,  si  eo  dentes  infricentur.  Vermes  terreni, 
31  id  est  lumbrici,  decocti  in  oleo  et  triti  infunduntur  auri- 
culae  ab  ea  parte,  qua  dentes  dolent;  eorundem  exusto- 
rum  vermium  cinis  dentibus  cavis  vel  dolentibus  insertus 
et  cera  opertus  facile  cadere  eos  cogit,  conburi  autem  5 
debent  testa  candenti.  Ossorum  ex  ungulis  porcinis  con- 
82  bustorum  cinis  pro  dentifricio  habitus  plurimum  confir- 
mandis  dentibus  prodest.    Ad  dentes  cavos  et  exesos,   ne 

33  penitus  exedantur  aut  excidant,  facies  hoc:  Gummen,  quod 
in  hedera  nascitur,  cavo  denti  inserito.    Harenula,  quae  in  lo 

34  cocleis  invenitur,  denti  cavo  et  dolenti  inserta  statim  prod- 
est.    Gummen   cupressi  optime   facit,   si  insertum  die  ac 

35  nocte  in  cavo  dente  permanserit.    Ut  labantes  dentes  con- 

36  firmes,  cedrum,  quo  Ubri  perunguntur,  in  ore  quam  diutis- 
sime  tene  et  subinde  recentius  sumito;  non  solum  dentes  15 
confirmabis,  verum  etiam  dolorem  eorum  avertes.    Saepiae 

37  os  vel  ipsius  combustae  et  ex  melle  contritae  pulvis  ad- 
iecta  gutta  ammoniaci  gingivis  et  dentibus  prodest,  si  ita 
perfricentur,  ut  ex  eo  nihil  in  fauces  descendat.    Caprino 

38  lacte  recenti  sicut  mulsum  fuerit  os  adsidue  collutum  labo-  20 
rantes    ex  ictu   dentes   confirmat.     Lentisci   decocti   aqua 

39  intra  os  frequenter  detenta  dentes  confirmat;  idem  prae- 
stat  asparagi  silvatici  sucus,  idem  et  omfacinum  oleum,  id 
est  bonum  viride,  si  calidum  in  ore  teneatur;  idem  et 
inula   a  ieiuno   commanducata   praestabit.    Ut  labantes  et  25 

40  dolentes  dentes  facile  excutias,  sucum  hederae  nigrae  adiecto 
pausillo  olei  viridis  habeto  repositum  ac  praeparatum,  ut 
cum  opus  fuerit  nares  ex  eo  contingas  digito  vel  perfrices; 
quo  facto  spiritum  aliquamdiu  introrsum  trahes,  deinde 
calculo  dentibus  conprehenso  hianti  ore  umorem  omnem,  30 
qui  ex  pituita  contractus  erit,  defluere  permittes;  infinitus 
enim  decurret  usque  ad  trium  heminarum  mensuram.  Post 
quod  oleo  puro  naribus  perfricto  et  vino  ore  diluto  dentes 
sine  dolore  erunt  et  facile  extrahentur.    Ad  epiforas  den- 

41  tium   et  pituitam,   si  in  dentes  inciderit,   qiiam  epiforam  35 

13  labentes.        23  omfacenum.        a]  ad.        33  ore]  os. 


—     125     — 

Graeci  appellant:  Ligustri  folia  commanducato  sinitoque 
egeri  pituitam  saliva  inritatam,  quae  dum  hianti  ore  decur- 
rit,  dolor  desinet.  Sine  dolore  autem  qui  cavi  et  inutiles 
sunt   decident  medicamine  tali:    Piperis  grana  numero  V, 

5  gallae  et  galbani  et  afronitri  aequale  pondus  ad  fabae  magni- 
tudinem  una  contundes  et  contusis  mel  admiscebis  et  sub- 
iges,  donec  redigas  ad  cerae  lentitudinem,  eoque  medica- 
mento  dentem  cavum  et  dolentem  implebis  ita,  ut  prius 
eum  calida  foveas,  sine  dolore  excidet.    Ad  dentes  mobiles  42 

10  et  dolentes  et  gingivarum  tumorem  remedium  sic:  Cornus 
cervini  combusti  —  II,  folii  ^  I,  salis  ammoniaci  ^  I, 
piperis  grana  VIIII,  iris  Illyricae  ^  VIIII;  ex  his  pulverem 
tenuissimum  facies  et  eo  dentes  cottidie  perfricabis.  Si 
mobiles  erunt  et  dolebunt,  facile  cadent  et  si  sine  dolore 

15  validi  sunt,   confirmabuntur  et  candidiores  et  odoratiores 
erunt;  melius  autem  proficient,  si  in  iuncluris  aut  radi- 
cibus  aut  cavaturis  eorum  de  hoc  ipso  dentifricio  aliquid 
resederit.    Ramenta   cornus  cervini  vel  scobem  eius  lima  43 
factam  cum  vino  vetere  ad  tertias  coque  et  inde  adsidue 

20  os  elue,  mire  proderit  roborandis.    Portulaca  adsidue  com-  44 
manducata  stridorem  dentium  tollit.     Africanam  sfongiam  45 
siccabis  et  lana  involves   atque  inde  radicem  dentis  per- 
fricabis,  sed  cave,  ne  alium  pro  alio  tangas.    Nam  contactus 
post  triduum  cadet;  si  enim  putidus  fuerit  et  dolebit,  facile 

25  excidet.     Cum  primum  hirundinem  videris,  tacebis  et  ad  46 
aquam  nitidam  accedes  atque  inde  in  os  tuum  mittes;  de- 
inde  digito  obscoeno,   id   est  medio,   tam   manus  dextrae 
quam  sinistrae  dentes  fricabis  et  dices:  Hirundo  tibi  dico, 
quomodo  hoc  in  rostro  iterum  non  erit,   sic  mihi  dentes 

so  non  doleant  toto  anno.    Iterum  alium  annum  et  deinceps 
sequentibus  similiter  facies,  si  volueris  remedii  huius  quot- 
annis  manere  beneficium.    Cocleas  nostrates  minutas  etiam  47 
inanes  collige   et  in  mortario   marmoreo   diligenter   tere, 

1  Verha  Ligustri  folia  usque  ad  dolor  desinet  paulo  infra 
post  verba  sine  dolore  excidet  collocata  sunt  in  codice.  14  si 
ante  sine   om.  20  porcacla.  21  Africanam]   aspagis. 

25  herundinem,  item  28. 


-     126    ^ 

deinde  piilvere   ipso  mollissimo  dentes  tibi  perfrica,   quo 

48  facto  dolorem  sedabis.  Si  tibi  partis  sinistrae  dens  dole- 
bit,  cubito  dextro  calidam  fabam  coctam  tritam  inpone  et 
diligenter  liga.  Si  vero  partis  dexterae  sive  superior  sive 
inferior  dens  dolebit,  cubito  sinistro  ligato  similiter  fabam  5 

49  et  hoc  per  triduum  facito.  Dolorem  dentium  et  gingiva- 
rum  hac  maxime  curatione  conpesces,  si  mellis  —  I,  alu- 
minis  infectorii  —  III  subfervefacias  in  pultario  et  agites 

50  ac  misceas  tepefactumque  medicamen  ore  contineas.    Aco- 
rum  Ponticum  cum  aceto  et  cum  taeda  usque  ad  quartas  10 
decoctum  rectissime   adversum  dolores  dentium  gargahza- 

51  tur.     Sucus  cyclaminis  et  mel  Lycium  aequis  portionibus 

52  miscentur  atque  inde  dolor  dentium  confricatur.  Lapathi 
radix  in  aceto  acerrimo   coquitur  atque   eo   aceto  dentes 

53  conhiuntur  vel  foventur.    MilefoUi  radix  sub  primo  dolore  15 
dentium  commanducabitur  et  isdem  dentibus  qui  dolebunt 
diu  commanducata  retinebitur,  intolerandam  molestiam  prae- 

54  sentissimo  remedio  coercebit.  Oleum  cum  aceto  ex  tertio 
decoctum,  dum  adhuc  calet,  recte  ad  sedandos  dentium 
dolores  ore  retinebitur,   ita  ut  plus  aceti  quam  olei  mit- 20 

55  tatur.  Radix  terrae  mali  surculo  eruta  et  commanducata 
si  ore  contineatur,  inter  initia  quidem  excandescere  facit 

56  dolorem  dentium,  sed  mox  eum  potenter  extinguet.    Por- 
celli  lactentis  ventriculo,  id  est  aqualiculo,  exempto,  quod 
in  interiore  cute  luteum  adhaeret,  lanae  coniunges  made-  25 
factamque   eam  illo  umore  auriculae  inseres,  cuius   e  di- 
versa  parte  dens  dolebit,   certissimo  remedio   statim  sub- 

57  venies.  Mori  radix  tempore  messis  inciditur,  ea  sucum 
aptissimum  inhibendo  dolori  dentium  emittit,  quem  ideo 
colligi  et  servari  oportet,  ut  cum  opus  fuerit  dentibus  in-  30 

58  ponatur.     Nuculeus  gallae  commanducatus  medetur  dolori 

59  umorique  dentium.    Hyoscyami  radix  mixta  vel  madefacta 

60  aceto  et  commanducata  mire  dentibus  medetur.  Plantaginis 
radix  recte  manditur  eiusdemque   suco   in   aceto  decocto 

2  dentes,  sed  dolebit.      8  sufectorii  {sic).      22  scandescere. 
26  illum  humore.         30  oportit,         31  naculeus. 


-     127     — 

saliibriter  dentes  conluuntur.    Fimus  corvi  lanula  obvolutus  61 
denli  cavo  infulcitur,   minutatim  ac  sine  dolore  eum  dis- 
cutiet.    Veratrum,  id  est  bulbus  quod  est  genus  cepae,  in  62 
aceto  decoquitur  idque  acelum  ore  continetur,  ut  mobili- 
5  tas  dentium  sistatur.    Ruborum,   in  quibus  mora  nascun-  63 
tur,   pampini   decoquuntur   in   vino   austero,    quod   vinum 
adsidue   ore   tentum    vel  ipsa   folia   commanducata   dentes 
labantes  confirmant.     Bestiola,   quae   brassicae  innascitur,  64 
dens  vitiosus  saepius  confricatus  intra  dies  paucos  eicitur. 
10  Aeris  florem  floresque  bederae  pari  pondere  in  unum  terito  65 
vinoque  misceto  ac  naribus  moderate,  cum  dentium  dolor 
fuerit,  infunde,  statim  omnis  molestia  dentium  conpescitur 
et  sanatur. 

CAP.  XIII. 
Dentifricia  diversa  de  experimentis. 

Dentlfricium,  quod  splendidos  facit  dentes,  conficitur  1 

15  sic:  Farinae  hordiaciae  €r  I  conspargi  oportet  aceto  cum  melle 
mixto  et  subigi  diutius  atque  ita  in  globulos  dividi  sex;  qui- 
bus  dilatatis  admisceri  salis  fossicii  semunciam,  deinde  furno 
coqui,  donec  in  carbonem  redigantur;  tunc  teri  oportebit 
eadem  et  admisceri  spicae  nardi  vel  folii  quod  satis  videbitur 

20  ad  odorem  faciendum:  hoc  Octavia  Augusti  soror  usa  est. 
Dentibus  curandis  bene  facit  radicis  edulis,  id  est  quae  man-  2 
ducatur,  cortex  arefacta  et  contusa  cribrataque  pro  dentifri- 
cio  adhibita.  Vitrum  candidum,  quod  simile  est  crystallo,  dili-  3 
genter  tritum  admixta  spica  nardi  pro  dentifricio  adhibitum 

25  phirimum  prodest.   Utuntur  plerique  etiam  huiusmodi  denti- 
fricio:  Herbam  iirceolarem  quam  phirimam  cum  radice  coIU-  4 
gunt,  deinde  lotam  uno  die  siccant,  post  diem  recenti  muria 
macerant,  tertio  die  expressam  in  olla  nova  componunt  sub- 
inde  saUs  fossicii  quasi  tabulata  interponentes  atque  ita  per- 

V.)  coquunt  fornace  balneari,  donec  in  carbonem  redigatur,  postea 
tritae  admiscent  spicae  nardi  quod  satis  sit,  quia  et  candidos 

.  2  veratrum  scripsi:  veretrum.  5  rQbornm  Plin.:  rumicum, 
8  labeutes.  10  flos.  15  ordiaciae.  20  Octoriia.  22  cortix. 
23  canditum.      26  colligunt  om.      27  murria.      31  admiscunt. 


—     128     — 

facit  dentes   et   confirmat.     Aiigustam    constat  hoc    usam 
Messalinam,  deinde  aliorum  Caesarum  matrimonia  hoc  denti- 

5  fricio  usa  sunt.    Cornuum  cervinorum  ustorum  in  olla  et 
ad  cinerem  redactorum  &  I,  masticis  Chiae  X  VIII,  salis 
ammoniaci  semunciam;  diligenter  haec  trita  in  unum  con-  5 
corporantur  et  perfricandis  dentibus  adhibentur. 

6  Folii  —  I,  costi  —  I,  piperis  J^  VIII,  masticis  grani 
—  II,  hordei  farinae  nitidae  ^  VIII,   singulatim   singulas 
species  tundi  vel  teri  facies   et  cerni  tenuissimo  cribro; 
farinam  vero  hordei  in   ollam  grandem   novam  mittes  et  lo 
adicies  mellis  optimi  quantum  sufficiat,  ut  neque  sicca  sit 
neque  supernatet  farina;   postea  simul  speciebus  omnibus 
in  ollam  missis  adicies  fasciculos  septem  herbae  parietalis, 
ita  ut  foUa  huius  herbae  sint  in  fasciculis,  non  virgulae; 
deinde  operculo  superposito  el  clauso  vel  gypsato  diligen-  i5 
ter  de  argilla  mittes  in  furnum  calidum,  ita  ut  usque  in 
alteram  diem  furni  fervor  duret,  donec  exurantur  omnia, 
quae   sunt  in   olla.     Quae  cum  exusta  fuerint,  simul  uni- 
versa  diligenter  tundes   vel  teres   et  criblabis  et  pulvere 
eo  cottidie  uteris  ad  candorem  dentium  faciendum  et  gin-  20 
givas  confirmandas  et  catarrum  restringendum. 

7  Dentifricium  ad  dentes  nigros  emendandos:  Hordei 
farinam  delicatam  et  sal  tritum  cum  melle  confricato,  donec 
sibi  cohaereant,  et  postea  pastam  ipsam  hnteo  involutam 
conburito  ac  pulverem  tenuissimum  facito  atque  eo  dentes  25 

8  mane  ac  vespere  confricato,  cito  candidissimos  facies.  Lapis 
Parius  tritus  ad  summam  levitatem  et  pro  dentifricio  ad- 
hibitus  intra  diem  decimum  quamlibet  nigros  vel  pallidos 

9  dentes  purgabit.    Nitro   cocto   atque   contrito  velut  denti- 

10  fricio  utere  ad  dentes  purgandos.     Porci  ungularum  ossa  so 
conbusta  tritaque  et  criblata  adiecto  nardo  et  folio  frictione 

11  frequenti  dentes  candidissimos  praestant.  Lana  sucida  melle 
inlita  dentes  perfricti  miro  modo  candorem  maximum  con- 

12  secuntur.     Dentifricium    optimum    ac    saluberrimum    sic: 


1  usa.         3  cornum.         10  ordei.         19  criblauis.        pul- 
verem  eo.         32  candidissimus. 


-     129     — 

Cyperi  —  II,  salis  ammoniaci  —  II,  pumicis  —  III,  mar- 
moris  candidi  —  III,  schoenoanthus  —  IIII,  casiae  —  II, 
folii  —  I,  piperis  albi  —  I,  specularis  usli  —  I,  corni 
cervini  usti  —  I,  ostrei  testarum  ustarum  —  I,  akiminis 
6  scissi  —  I,  masticis  —  I,  turis  optimi  —  I,  myrrae  —  I. 
Tunsis  criblatisque  his  omnibus  et  in  pulverem  tenuissimum 
redactis  atque  permixtis  ad  incolumitatem  et  nitorem  den- 
tium  uteris.  Pernae  scrofinae  os,  quod  est  ampllssimum,  13 
combustum  tritumque  optimum  et  salubre  dentifricium  prae- 

10  stat;  gingivas  enim  siccat  et  adstringit  dentesque  ab  umoris 
iniuria  et  tumore  defendit.    Cybium  optimum  ac  vetustis-  14 
simum   ollae   inditur   eaque   argilla  circumlinitur  et  furno 
ardenti  obicitur,  ut  ad  cinerem  cybium  excoquatur;   tunc 
adieclo  Pario  lapide  contuso  salsamenti  supra  dicti  favilla 

15  conteritur.    Hoc  dentifricium  ita  bonum  est,  ut  ad  inani- 
tatem   dentes  non   sinat  pervenire.     Masticis    —  I,   turis  15 
optimi  —  I,  myrrae  —  I,  folii  —  I,  iris  Illyricae  —  I, 
casiae  —  I,  tere  haec  diligenter  atque  permisce  et  denti- 
fricium  facito,  quod  mirabere.    Nardi  spicae  —  I,  amomi  16 

20  —  I,  piperis  —  I,  his  tunsis  criblatisque  ad  incolumitatem 
dentium  utendum  esse  de  experimentis  suademus. 

Compositio   dentifricii,   quam  Artemius  Dianio  osten-  17 
dit,  contra  dentium  stridorem.     Panem  candidum  siccum 
vetustum,   qui  teri  possit,   salem,   piper,   folium,   costum, 

^  cornum  cervinum,  haec  aequis  ponderibus  teres  ad  maxi- 
nam   levitatem   et   cotidie  inde  dentes  curabis,   quo  facto 
stVdorem  eorum  omnem  umoremque  depelles.  Ad  colorem  18 
nitiVum  reducit  dentes  nitrum  cum  porro  rudi  coctum  et 
proj  dentifricio    sumptum.     Ad    dentes    nigros    purgandos  19 

30  pa/em   candidum   et   pumicem   pari   pondere   combure    et 
*<3re  atque  adsidue  hoc   dentifricio   utere.     De   saepiarum  20 
ossibus  quod  est  molle  —  IIII,  salis  ammoniaci  —  II,  mar- 
moris  candidi  —  II,  schoenoanthus  —  IIII,  casiae  —  II, 
folii  —  I,  piperis  albi  semunciam,  herbae  cyclaminis  sucum 

2  scynoanthos.  7  incolomitatem,  item  20.  10  humoris. 
15  nt]  et.  21  utendnm  esse  om.  22  Diano.  23  canditum, 
item  30.        33  scynoathos.        34  ciclaminis. 

MaECELLUS,  ED.   HEIiMREICH.  9 


—     130     - 

et  mel  Lyciiim  qiiantum  sufficiat  aequali  mensura  permisce; 
quibus  rebus  dentifricium  egregium  facies,  quod  dolorem 
dentium  sedat  eosque  confirmat  et  candidissimos  reddit; 
sed  quae  terenda  sunt,  diligentissime  conterantur  atque 
criblentur  et  sic  omnia  misceantur;  quod  dentifricium  nec-  5 
non  et  alia  omnia  supra  dicta  in  pyxidibus  ligneis  aut 
corneis  debent  recondi. 

CAP.  XIIII. 

TTvae   et   faucibus   et   arteriis   et  raucedini   remedia 
pliysica  et  rationabilia  diversa  de  experimentis. 

1  Ad  faucium  uvaeque  tumorem  hac  fere  omnes  com- 
positione  uti  debent^  quia  nullam  aspritudinem  habet  et 
satis  efficax  est:  Uvae  Amineae  acerbae,  cum  primum  gra-  lo 
num  eius  incipit  perlucere,  suci  &  IIII,  melHs  Attici  ^  I 
misceto  in  unum  atque  in  aeneo  vaso  coquito  subinde 
movens,  donec  mellis  habeat  spissitudinem,  atqtie  inde  fau- 

2  ces  continges.  Altera  ad  eiusmodi  molestias  compositio, 
cum  diutius  vexatae  sunt  partes  supra  dictae,  ut  facile  15 
placentur:  Aluminis  fissi  X  II,  gallae  tunsae  X  II,  omphaci 
aridi  X  I,  croci  X  I,  passi  Cretici  •&■  I.  Hoc  decoquitur 
vaso  fictili  ad  medias,  ita  ut  quae  terenda  sunt  diligenter 
trita  admisceantur.  Utrumque  autem  medicamentum  signa- 
tum   stagneo   reponendum   est  vasculo   et  uva  vel  fauces  20 

3  adsidue  inde  tangendae.  Ubi  suppuratio  faucium  suspecta 
est  diutius  permanente  earum  tumore  et  interdum  febri- 
culis  non  sine  horrore  incurrentibus,  oportebit  quidem  gar- 
galizari  aquam  mulsam  vel  cum  ficis  aridis  decoctam,  sed 
perungui  fauces  utile  est  hoc  medicamento,  qua  tactus  susti-  25 
nere  poterit  paulo  pressius,  quod  conficitur  sic:  Mellis 
boni  despumati  heminam,  resinae  terebinthinae  P.  I,  rosae 
siccae  cyathos  V.  Resinam  cum  rosa  duplici  vaso,  ut  solent 
unguentarii  uti,  liquefieri  oportet,  deinde  admisceri  mel  et 

5  miscantur.  16  gallae  tunsae  5  II  om.  25  perun- 

gueri.       medicamentum.       susteri,       27  terebintinae.       28  sic- 
cae]  suci  Cornarius.        29  oportit. 


coqui,  (lonec  spissum  fiat  medicamentum.    Hoc  etiam,  cum 
eruperit  suppuralio,  uti  oporlebit;  expurgat  enim  et  explet 
omnia.    Uvam  supprimit  diu  iacentem  sal  et  galla  contusa  4 
aequis   ponderibus   admixta    et   ita    per   cocliare   adposita, 

5  item  gallae  X  II,  aeris  floris  X  II,  menarum  sine  ovis, 
id  est  piscium  salsorum,  capita  X.  Haec  comburuntur 
et  ita  ceteris  bene  tritis  trita  admiscentur,  sed  postea 
nihilo  minus  in  unum  diutius  teruntur.  Oportet  autem 
tangi  digito  umido  medicamentum  et  sic  uvam  ab  imo  rec- 

10  tam   diu   supprimi  sursum  versus.    Ad  arteria  exasperata  5 
simplicia  quidem  haec  faciunt:    Gummi  Alexandrinum  vel 
tragacanthum  per  se  sub  lingua  retentum;  sed  composita 
haec  ad  tumorem  arteriae  maxime  prosunt:  Papaveris  sil- 
vatici  iam  maturi,  viridis  tamen  adhuc  capita  quam  plurima 

15  vaso  fictili  coiciuntur  atque  aqua  superfunditur  tanta,  ut 
supersint  de  vascuio  duo  vel  tres  digiti;  haec  ubi  triduo 
macerata  fuerint,  eodem  vaso  incoquuntur,  donec  made- 
scant;  postea  exprimuntur  omnisque  aquae  percolatae  prius 
diligenter  mensura  capitur,  ad  cuius  soliditatem  mellis  Attici 

20  quarta  pars  miscetur;  deinde  in  duplici  vaso  tam  diu  coqui- 
tur,  donec  mellis  habeat  spissiludinem.  Hoc  medicamentum 
et  ad  auriculae  tumorem  et  ad  tussim  facit.   Altera  arteriace  6 
ad  fluorem  arteriae   et  ad  raucilatem   et  ad  tussim  et  ad 
spissum  sonum  vocis,  accipit  haec:  Tragacanthi  X  VI,  gum- 

25  mis  acanthini,  quod  ex  vermiculis  qui  illic  sunt  verum 
docetur,  XVI,  murraeXI,  turis  denarios  II,  crociXI,  piperis 
albi  grana  XX,  cariotarum  recentium  trium  pulpas  medias 
detracta  exteriore  cute,  uvae  passae  incorruptae  purgatis 
interioribus  granis  X  VIII.    Gummi  et  tragacanthum  passo 

30  Cretico  uno  die  et  una  nocte  macerari  oportet,  postero 
die  pilo  mundo  contundi  et  cetera  trita  mortario  curiose 
admisceri;  inde  dari  debet  fabae  magnitudinis  globulus  et 
sub  lingua  teneri  et  devorari  statim  quod  liquefactum  fuerit. 
Hoc  medicamentum   pipere  detracto   et  ad  tumorem  arte- 

3  diu  iacentera]  divia  centum.  5  flos.  9  umidum. 

10    sussum    versos.  arteriam    exasperatam    Cornarius. 

12  trachantum.       24  tragagandi.        27  trium]  arium.        pallas. 

9* 


—     132    — 

7  riae  facit,  reservandum  autem  est  pyxide  buxea.  Arteriace, 
qua  melior  non  est,  refertur  autem  in  Asclepiaden  medi- 
cum  optimum,  facit  ad  orania  superius  dicta  et  quidquid 
in  arteriis  vitii  est  efficaciter  curat^  constat  ex  his:  Myrrae 
optimae  pinguis  X  XXIIII,  tragacanthi  candidi  X  XXXVIII,  5 
glycyrrhizae  radicis  X  XVIII,  resinae  terebinthinae  verae 
X  XXXVI.  Tragacanthum  sicut  est  conlundi  et  percribrari 
tenui  foramine  oportet,  deinde  myrram  tritam  seorsum  ad- 
misceri  et  rursus  utraque  in  unum  diu  teri  atque  ita  in 
pilam  coici  et  ibi  cum  concaUierint  omnia  ictu  pilae  10 
assiduo,  terebinthinam  paulatim  misceri,  donec  omnium 
unitas  fiat;  postea  glycyrrhizam  contusam  et  cribratam 
mortarioque  nihilo  minus  dihgenter  tritam  sensim  adspergi 
convenit.  Sed  ubi  haec  bene  mixta  fuerint,  dum  calet  me- 
dicamentum,  pUu-es  accedant  et  pilulas  faciant  viciae  magni-  15 
tudine.  Fit  enim  cito  durissima  haec  arteriace  et  hoc  ipso 
praecedit  ceteras,  quia  linguae  subiecta  non  facile  solvitur, 
et  ita  diutius  exhibet  salubritatis  effectum. 

8  Brassicae  crudae  folium  levissime  terito,  ex  eo  sucum 

9  exprimito,   quo   uva   contacta  potenter  sublevatur.     Pruni  20 
foHa  sive  sativi  seu  silvestris   ex  vino  decocta   et  saepius 

10  gargahzata  uvam  resiUre  compellunt.  Gallae  tritae  pulvere 
uva  contacta  eodem  die  resilit,   si  ter  ei  interiectis  horis 

11  medicamen  fuerit  adpositum.  Capitis  summi  verticem  si 
quis  uvam  laboranti  mordeat  inopino,  omni  eum  molestia  25 

12  liberabit.    In  principio  doloris  uva  bene  sublevatur,  si  aqua 

13  frigida  vel  posca  adsidue  gargahzetur.  Lotium  vetus  huma- 
num  adiecto  croco  ab  inscio  ne  fastidiat  epotum  vel  gar- 
galizatum   mirum   in  modum   uvam  reprimit  et  consumit. 

14  Cinis  testarum   ustarum  ex  ostreis  cum  melle  tenuissime  30 

15  conlritus  uvae  inUtus  prodest.  Rubi  coUcuU  teneri  disco- 
quuntur  ex  vino  idque  vinum  gargalizatur,  quod  confestim 

1  reservandum]  servandum  Cornarius.  4  arteriis]  arte- 
ria  Cornarius.  vitiis.  6  clycyriizae.  8  oportit,  10  iectu. 
11  terebentinam.  12  gUcaerizam.  15  vitiae.  16  hoc 

om.        17  fale.        20  exprimeto.        22  resilere.       25  Uberauit. 
27  humanum]  hominum. 


—     133    — 

uvam  prominentem  coercet.    Folia  riibi  arefacta  in  umbra  16 
in  cinerem   concremantur,  is   cinis  in  cocleari  uvae  snb- 
iectus  praesentaneo   remedio   eam  contrahit.     Hirundinum  17 
exustarum   cinis  usque   ad  periculnm  laboranli  uvae  cum 

5  melle   mixtus   potenter  inlinitur.    Alumen   scissum  leviter  18 
tritum    vel   tunsum    uvae    subditum    prodest.      Chalcilidis  19 
^  I,   turis   ^  III,   calcis  vivae  denariura,   misui,   nardi, 
folii  ^  binos,  croci  sicci  ^  II,   omnia   tunsa  et  cribrata 
in   unum   miscebis   deque  eo   pulvere    in    cocleari   posito 

10  uvam  tanges,  ter  mane,  ter  ante  bahieum,  certum  experieris 
remedium.     Salis  granum,  panis   micam,   carbonem  mor-  20 
tuum  in  phoenicio  alligabis  et  Hno  circa  coUum  uvam  do- 
lenti  suspendes.    Suco  vel  lacte  caprifici  in  cocleari  posito  21 
uva   optime   sublevatur.    Urtica  teritur  eiusque  sucus  ex-  22 

15  pressus  et   tepefactus  ab   eo,   qui  uvam  dolet,   salubriter 
gargaiizatur.     Lapillus,  qui  in  sfongea  Africana  invenitur,  23 
phoenicio  obvolutus  Hnoque  ligatus  collo  suspenditur  eius, 
qui  uvae   vitio   laborat.     Carmen  ad  uvae  dolorem,    quod  24 
ipse   sibi   qui  dolet  praecantet  et  manus  supinas   a  gut- 

20  ture   usque   ad   cerebrum  coniunctis  digitis  ducens  dicat: 
Crissi  crasi  cancrasi.    Quibus  diclis  rursum  manus  a  gut- 
ture  ducat  et  ter  hoc  faciat.    Laboranti  uvae  diulurno  la-  25 
bore  haec  cura  succurrit:  Hirudinem  vivam  testo  avellanae 
includes   eamque  phoenicio    involutam   lino    circa    collum 

25  subligabis  intraque  diem  nonum  omni  molestia  liberaberis. 
De  uva  passa  eliges  granum,  quod  unum  intrinsecus  nu-  26 
cleum  habeat,  eumque  in  phoenicio   alligabis  et  faucibus, 
id   est  in  regione  uvae,  inseres  et  tenebis  et  dices:    Uva 
uvam  emendat;  mox  ipsum  phoenicium  supra  verticem  eius 

80  tenebis   et  idem   dices   cumque  ter  ipsum  feceris  et  car- 
minaveris,   collo   dolentis   subligabis.     Rosae  siccae  partes  27 
duas,  myrti  partem  unam   cum   aqua  mulsa  decoques  et 
laboranti  uva  dabis  gargalizandum.    Lenticulam,  ficus  siccas 

3  herundinum.  6  calchitis.  10  certum]  tertium.  12  feni- 
tio.  14  uvam.  16  foenicio.  23  erudinem.  testo  avella- 
nae]  testa  Africanae  cocleae  Cornarius.  24  foenitio.  25  libera- 
beres  {sic).      27  foenio.       29  foenicum.       33  de  uva  Cornarius, 


—     134    - 

et  furfiires  cum  aqua  mulsa  decoques  et  pro  gargalismatio 

29  iiteris   ad   uvam   reparandam.     Aleum  cum  sale  tritum  in 

30  cocleari  adpositum  uvae  vehementer  eam  relevat.  Alei  um- 
bilicum^  quo  grana  continentur  atque  ubi  radices  inhaerent, 
cum  ipsis  radicibus  in  phoenicio   conliga   et  laboranti  de  5 

31  uva  luna  septima  phylactcrii  more  suspendes.  Ovum  ex- 
inanitum  completum  viva  terra  loco  clauso  si  abscondatur 
ab  eo,  qui  de  faucibus  et  arteriis  laborabit,  remedio  prae- 

32  senli  sibi  subvenit.  Olei  veteris  quod  satis  erit  infusum 
naribus   tumorem  arteriorum  represso  periculo  suffocatio-  lo 

33  nis  evincit.  Fimum  columbinum,  ficus  aridas  et  nitrum 
tundes  eaque  mixta  extrinsecus  adpones;  hoc   medicamen 

34  asperitatem  faucium  mollit  destillationemque  castigat.  Coc- 
leae  terra  tantum  excussa  inlotae  coquuntur,  dehinc  tritae 
cum  passo  Cretico  adversum  faucium  molestias  hauriuntur.  i5 

35  Ut  faucium  duritiam  lenias^  medicamen  facies  tale:  Myrrae 
—  III ^  croci  —  I,  tragacanthi  —  III,  ammoniaci  —  III, 
mellis  quod  satis  sit.  Omnia  haec  trita  atque  permixta 
recondes  et  paralo  certoque  subsidio  ad  arterias  crassiores 

36  et    ad    difficuUatem    vocis    uteris.     Ad    tumores    uvae   et  20 
faucium    reprimendos   gargaUzari   oportet   tepidam   aquam 
mulsam  cum  umore  tisanae  et  cum  melie  decoctam,  pas- 
sum  quoque  cum  glycyrrhiza  vel  liysopo  vel  faeno  graeco 
vel  lini  semine  decoctum  iuvat  necnon  et  aqua  malvarum 

37  ilHc  incoctarum  gargahzationi  plurimum  prodest.   Bene  opi-  25 
tulatur  et  fomentum  per  sfongeam  adhibitum  ex  aqua  calida 
arteriae  et  faucibus,  quas  partes  postea  tegi  oportebit  lana 
sucida  pura. 

38  Sedant  tumores  faucium  et  uvae  perunctiones  quae- 
dam,  ut  sucus  de  moris  coctus  in  mellis  spissitudinem,  30 
item  mali  Punici  granorum  sucus,  item  uvae  acerbae  sucus 
eodem  modo  decoctus;  prodest  et  lentisci  et  lerebinthi  et 
rhus  Syriaci  et  myrtae  et  rubi  et  rosae  sucus,  si  cum  melle 
haec  omnia  decoquantur;   pruna    quoque   prosunt  matura, 

5  foenicio.  6  filaterii.  7  abscondiatur.  10  suffugationis. 
15  auriuntur.  16  myrrhae  {sic).  17  tracacanti.  20  difficul- 
tate.      23  glyceriza.      25  incocta.       prodsunt  (sic).      33  myrte. 


-     135     - 

si  aqua,  in  qua  cocta  fuerint,  gargarizetur  aut  os  ex  ea 
colluatur.    Haec  omnia  prosunt  etiam  anginam  habentibus 
et  cetera  vitia  in  ore  nata  efficaciter  curant.   Non  desinente  39 
faucium  tumore  prosunt  non  solum  fomenta  molliter  ad- 

6  bibila  faucibus  atque  arteriis  per  sfongias  aquae  calidae, 
sed  etiam  cataplasmata  vel  fomenta  de  farinis.  Itaque  in- 
poni  oportebit  isdem  partibus  farinam  hordeaceam  ex  aqua 
pura  vel  mulsa  coctam  vel  lini  seminis  farinam  vel  faeno- 
graeci  farinam  simiUter  coctam.    Sed  mirifice  prosunt  pulli 

10  hirundinini  pingues  saHti  vel  recentes  assi  in  cibo  sumpti. 
Protinus  enim  omnem  praefocationem  et  tumorem  faucium 
toliunt.  Verum  si  suppurare  fauces  videbuntur^  oportebit 
saepius  gargalizare  aquam  cum  ficis  aridis  coctam  vel  aquam 
mulsam  cum  supra  scriptorum  admixtione.    Quod  si  tantus 

15  fuerit   tumor,   ut   etiam   praefocari  aut   strangulari    fauces 
videantur,   alvum   subtrahere   clysterio   oportebit   aut  san- 
guinem  emittere   de   brachio  vei   sub  lingua  venam  prae- 
cidere.   Thymbrae  ex  aqua  coctae  vel  aceti  vapor  per  arun-  40 
dinem   ore   receptus  prodest  ad  tumores  oris  et  gutturis 

20  et  faucium.    Origanum  tritum  cum  melle  inpositum  ulcera  41 
oris  purgat  nec  patitur  ea  longius   serpere;    coctum  vero 
cum   aqua  et   arida  ficu  atque  adsidue  gargalizatum  facit 
et  ad  alia  vitia,  id  est  ad  anginam  et  linguam  sideratam^ 
quod  genus  morbi  Graeci  paralysin  vocant.    Sorbitionibus  42 

25  uti  oportebit  eos,  qui  de  uva  et  faucibus  laborant,  factis 
ex  amulo,  tisana,  oryza,  alica,  farina  triticea,  faba  alba, 
urtica  tenera  cum  lacte  decocta;  deinde  cum  ex  aliqua 
parte  relevati  fuerint,  tum  uti  ovis  sorbilibus  debent. 

Ad   uvas  callosas   et  nimium  tumentes  mirifica  haec  43 

8c  compositio  est,  facit  et  ad  cetera  faucium  et  oris  vitia, 
est  autem  haec:  Aeris  floris  X  II,  chalcitidis  X  II,  picis 
liquidae  cyathum.  Coquitur  pix,  donec  amittat  odorem, 
deinde  adiciuntur  ei  mellis  cyathi  sex  atque  iterum  utra- 
que    mixta    infervescunt;    post    hoc   adicitur  vini  Aminei 

7  ordeaceam.  8  mulsam.  10  erundinini.  salliti. 

23  ad  ante  alia  07n.       24  paralisin.        26  oriza.        32  ciatum. 
33  cyati. 


-     136     - 

sextarius  et  rursiim  coquitur.  Ubi  autem  beiie  decoctum 
fuerit,  cetera  supra  scripta  quae  sicca  sunt  trita  adiciun- 
tur  iterumque  decoquitur  medicamentum,  donec  sit  spissum 

44  velut  mel.    Rhus^  quo  coriarii  utuntur,  foliorum  tenerorum 
collectorum   aestate,   priusquam   semen   arbusculae  eorum  5 
habeant,  X  XXIIII  macerantur  in  aquae  nitidae  congiis  tri- 
bus  totidem  diebus  totidemque  noctibus,   deinde  expressa 
folia  abiciuntur,  aqua,  in  qua  macerata  fuerint,  transfun- 
ditur  in  vas  aereum  et  coquitur,  donec  in  mellis  spissi- 
tudinem  redigatur.     Oportet  autem   moveri  aquam  ipsam  lo 
rudicula  vel  spathomela  aeris   rubri;  postea   adici  debent 
trita  haec:  Myrrae,  turis,  nardi  Syriacae^  cinnami,  casiae^ 
singulorum  denarii  bini;  deinde  bis  terve  infervefieri  me- 
dicamentum  et  reponi  in  pyxide  cyprea.     Facit  ad  omnia 
vitia,   quae   in   ore   nascuntur,   et  ad  uvam  el  arterias  et  i5 
anginam  et  ad  auriculas,  ex  quibus  puris  multum  fluit,  et 
ad  veretra  et  ad  nigridinem  carbunculorum,  crustas  quo- 
que   et  papulas   omnes   et  maxime  ea  umoris  vitia,   quae 
in   nocte   concitantur,   expurgat;   sed  si  vetustate  medica- 
mentum   inaruerit,  remittitur  et  temperatur  vino   austere  20 
bene  calido. 

45  Remedium  Cosmi  medici  ad  anginam  et  ad  omnia  vitia, 
quae  in  ore  nascuntur,  et  ad  aures  pure  manantes  et  ad 
carbunculos   atque   ad  veretra^   quae  nigridinem  duxerint, 
et  ad  crustas  et  ad  ulcera  in  pedibus  subtrita  calciamen-  25 
tis:  Rhus  Syriaci  X  II,  myrrae  X  IIII,  casiae  X  II,  croci 

X  II,  mellis  Attici  cyathos  duos.  Coquitur  medicamentum 
lente  in  cinere  cahdo,  donec  spissum  fiat,  reponitur  in 
vaso  aereo. 

46  Arteriace  ad  gravidines   oris   et  capitis  et  ad  pleuri-  3o 
ticos   et  per  tussem   sanguinem    eicientes  conficitur    sic: 
Passi  Cretici  sextarii  duo  decoquuntur  ad  tertias,   deinde 
admiscetur  turis   victoriati  duae  tertiaeve  partes,   myrrae 
dimidia,  croci  una,  tragacanthi  X  I,  gummis  X  I,  piperis 

6  aquae]  qua.  9  spissitudinis.  11  tuticula.  spato- 
^ieli.  13  terve]  ter.  33  duae  et  tertiaeve.  34  traga- 
chanti. 


-     137    — 

grana  niimero  XX^  glycyrrhizae  suci  X  III,  cariotarum  pin- 
guium  suci  exemptis  interaneis  X  III.  Gummi  et  traga- 
canthum  in  aqua  mulsa  maceratur,  deinde  utraque  trita 
ceteris  bene  tritis  et  levigatis  admiscentur,  post  hoc  glo- 

5  huli  finguntur  ad  fabae  magnitudinem,  quos  suh  lingiia 
teneri  oportet  et  quod  de  his  Uquefactum  fuerit,  statim 
devorari.  Haec  conpositio  facit  ad  omnia  arteriae  vitia  et 
thoracis  et  ad  vocis  interceptionem. 

Compositio,  quae  dicitur  stomatice,  facit  ad  tossillas  47 

10  et  uvas  tumentes  et  ad  vulnora  et  ulcera  in  auriculis  vetera, 
excepta  ex  Hbris  Ptolomaei  regis,  qui  Euergetes  appellatus 
est,  accipit  haec:  Suci  ex  moris  facti  et  in  sole  cocti 
&  unum  semis,  glycyrrhizae  suci  X  II,  corticis  lycii  X  S, 
myrrae  troglodytidis  X  I,  aluminis  fissi  X  I,  nardi  Indici 

15  X  S,  melHs  Altici  cyathos  IIII,  vini  malini  cyathum  I. 
Quae  arida  sunt,  seorsum  teruntur  et  in  unum  cum  vino 
temperantur,  deinde  passum  his  admiscetur  et  coquuntur 
omnia  in  cinere  calido,  donec  mellis  spissitudinem  habeant. 
Non  oportet  autem  ignorare   utiles   esse   arteriam  inbecil- 

20  lam  habentibus  gestationes,  deambulationes,  corporis  vocis- 
que  exercitationes,  contraria  autem  balnea  et  omnia,  quae 
videntur  caput  inplere  vel  umores  excitare.    Uvae  et  fau-  48 
cium  dolori  fimus  agnorum,  priusquam  herbam  gustent,  in 
umbra   arefactus    et   confrictus   atque   emplaslri  more  ad- 

25  positus  medetur.     Suco  cocleae  acu  transfossae  inlita  uva  49 
sanatur,   ita   ut  ipsa   coclia  in   fumo   postea  suspendatur. 
Uvae  destillalioni,  quae  omnibus  fere  periculosa  est,  nam  50 
et  plhisin  et  syntexin  et  aHas  molestas  valetudines  creat, 
prosunt  porri  sectivi  folia   non   cocta   sine  pane   adsidue 

30  manducata.    Oieum  calidum  ei,  qui  de  uva  et  arteriis  la-  51 
borat,   eunti  dormitum   in   cerebrum   et  in  aures  infundi 
utile  est.    Uvam  toto  anno  non  dolebit,  qui  cum  primum  52 
uvam  viderit  procedentem,  sinistra  manu  digito  medicinali 

1  glucerizae.         4  globolis.        8  intercessionem.        9  sto- 
machicae.  13  semis]  seminis.  glycerizae.  lyciae. 

14  troclodidis.  15  ciathos.  malini  scripsi:  malei.  18  habeat. 
19  inbicillam.        28  tpisin. 


-     138     — 

et  pollice  graniim  vulsiim   sic  transgluttierit,   ut  dentibus 

53  non  contingat.  Stercus  caballinum  recens  colliges  et  in 
furno  calefacies,  tunc  oleum  medio  capiti  infundes  contra 
uvam   et  sic   stercus  praedictum  in   panno   vel   in   linteo 

54  spisso  capiti  superligabis  in  noctem.    Frumenti  grana  super  5 
candentem  tegulam  pones  et  disperges  ea  et  cum  videris 
ex  liis  umorem  nigrum  exire,  de  cocleario  colliges  et  sub- 

55  inde  uvae  adpones,  statim  remediabis.    Ad  fauces  et  arteria 
impedita  remedium  utile   sic:    Croci  dragmas  VIII,   nardi 
drag.  II,   schoenuanthus   drag.  I,  amuli   drag.  I  S,   rosae  lo 
seminis  drag.  I,  mellis  Attici  cyathum  unum  cum  tenuis- 
simo  pulvere   specierum  supra   dictarum  miscebis   et  de- 

66  coques  tenuiter  et  ad  perunctionem  faucium  uteris.    Lac 
bul3ulum  recens  mulsum  et  lento  igne  calefactum  gargali- 
zatumque  arteria  constricta  infuso  catarro  et  fauces  exaspe-  i5 
ratas  pristinae  sanitati  restituta  persanat. 

57  Uvae  dolenti  et  destillanti  medicamentum  praesenta- 
neum  sic:  Gallae  rufae  semunciam,  aluminis  scissi  ^  VIIII, 
myrrae  pinguissimae  ^  VIIII,  cunicularis  herbae  aridae 
super  mundam  tegulam  combustae  cineris  semunciam.  Haec  20 
omnia  in  tenuissimum  pulverem  redacta  et  in  unum  per- 
mixta  servantur  vaso  vitreo  et  per  triduum  cocleare  semi- 
plenum  ieiuno  et  bene  digesto  intra  os  inseritur,  ut  uvam 

58  contingat  et  inlinat.    Causlicum  ad  uvam  penitus  minuen- 
dam  vel  consumendam  sic:    Feniculi  drag.  I,  calcis  vivae  25 
drag.  I,  afronitri  drag.  II.,  chalcanthi  drag.  II,  iu  drag.  II. 
Contusa  haec  et  in  pulverem  redacta  permisce  et  subige 
cum  cinere  lixivi  ficulnei  et  inpone  siccum,  ita  ut  haereat 

59  uvae  vel  faucibus.  Raucis  et  gravedini  voois  plurinium 
prodest  tragacanthum,  si  sub  lingua  diu  teneatur,  aut  piper  30 

€0  et  paulatim  saliva,  quae  collecta  fuerit,  sorbeatur.  Raucus 
si  ova  incocta  recentia  singula  per  triduum  ieiunus  hau- 

1  sic]  si.  4  praedum.  7  humorem.  8  arteriam 

impeditam  Cornarius.  10  scynuanthos.  15  arteriam  con- 
strictam  Cornarius.  confricta.  20  cumbustae.  26  afroniti. 
iu  (=  tov)  scripsi:  ioni.  27  subigej  sub  igne.  29  grave- 
dine.         30  tragantum.        tenetur. 


—     151)     — 

serit,  slatini  remediabitur.     Raucis,  si  in  balineo  clament  61 
et   aerem   calidum   inlra   fauces  recipiant,   satis   utiie  est. 
Oleum   quoque   viride   in  ore  tepidum  teneant  et  adsidue 
gargarizent,  etiam  in  balneo,  plurimum  prodest.    Ad  vocem  62 

5  clarificandam   radicem   edulem,   quae  incocta   manducatur, 
cum  mulso  coque  et  deinceps  ipsum  mulsuni  bibe  et  ra- 
dicem  ipsam  manduca.    Ad  uvam  destillantem  platani  pilu-  63 
lam,  quam  singularem  inveneris,  lino   traiectam  suspende 
collo  laborantis.    Uvam  caniculatam  et  cocleam  germanam  64 

10  combure   et   contere   atque    ex   eo    pulvere    mixto    pollice 
summo  vel  certe  cocleario  uvam  ieiuno  tange  per  triduum. 
Herbae  cymbalitis  radicem  ante  solis  ortum  collige   sini-  65 
strae  manus  digilis  pollice   et  medicinali  in  nomine  eius, 
qui  uvam  dolebit,  et  licio  conligatam  collo  eius  suspende. 

15  Picem  mollem  cerebro  eius  inpone,  qui  uvam  dolebit,  prae-  66 
cipe,  ut  super  limen   stans   superiori  limini  ipsam  picem 
capite  suo  adfigat.    Ad  dolorem  uvae  scribes  in  charta  et  67 
collo  laborantis  linteolo  suspendes:  Formica  sanguinem  non 
habet  nec  fel,  fuge  uva^  ne  cancer  te  comedat.    Araneam^  68 

20  quae  sursum  versus  subit  et  texit,  prendes  et  nomen  eius 
dices,  cui  medendum  erit,  et  adicies:  Sic  cito  subeat  uva 
eius,  quem  nomino,  quomodo  aranea  haec  sursum  repit 
et  texit;  tum  ipsam  araneam  in  chartam  virginem  lino 
ligabis   et   collo   laborantis   suspendes   die  lovis;  sed  dum 

25  prendes  araneam  vel  phylacterium  alligas,   ter  in  terram 
spues.   Medicamen  causticum  ad  uvam  sine  ferro  tollendam,  69 
de  quo  etiam  sciatici  curantur:   Calcis  vivae  —  I,  saponis 
albi  pilulas  III,  sinopidis,  hoc  est  minii,  modicum,  lixivum, 
unde  operantur  coactiliarii,  aliquantum;  in  unum  miscebis 

89  haec  et  coagitabis  diu  et  repositum  habebis,  ut  cum  opus 
fuerit  utaris. 

Descriptio   trochisci  plurimis   salis   utiUs,    id    est  ad  70 
vetustas  tusses   et  reumata,   quae  in  arteriis  consurgunt, 

2  aerema  (sic).       5  clarificandum.       8  traiecta.  9  cani- 

clutam.         10  cumbnre.        16  limini  scripsi:  limiti.  18  fur- 

mica.      19  habit.      25  colligas.      27  scaealicir  {sic).  28  seno- 
pidis.        32  plurimis  rebus  Cornarius. 


-     140     — 

ad  paralyticos,  ad  eos,  qiii  ex  incommodo  tremunt,  ad  nes- 
ciam,  ad  hydropicos,  ad  opislhotonicos,  ad  pedum  subitos 
dolores  vel  gravidines,  ad  longas  viscerum  causas  vel  do- 
lores,  ad  pthisicos,  ad  inediam,  ad  lienis,  ad  epatis  et 
ad  intestinorum  dolores,  ad  duritiam  quoque  epatis  resol-  5 
vendam,  ad  partus  extrahendos,  qui  ante  maturitatem  fue- 
rint  enecati,  et  si  quid  post  partum  resederit  evocandum. 
Quod  medicamentum  ab  Eutychiano  archiatro  primum  tra- 
ditum  fertur.  Cuius  descriptio  talis:  Storacis  drag.  IIII, 
iris  liiyricae  drag.  IIII,  hyoscyami  drag.  I,  opopanacis  drag.  IIII,  lo 
myrrae  troglodytidis  drag.  IIII,  resinae  terebinthinae  drag.  II, 
piperis  albi  drag.  XII,  afronitri  drag.  XI,  opii  drag.  XI, 
galbani  drag.  IIII.  Haec  omnia  diligentissime  tunsa,  cribrata 
et  trita,  ut  permiscere  se  possint,  aqua  nitida  in  unum 
colliges,  ita  ut  storacem  et  galbanum  separatim  ante  con-  15 
tundas;  quae  simul  confusa  aqua  colhges  et  trochiscos 
ad  mensuram  oboli  facies  et  cum  necessarium  fuerit,  ex 
aqua  calida  bibendos  dabis  cum  cyathis  tribus  ternos,  prout 
aetas  aut  virtus  fuerit. 

CAP.  XV. 

Ad  auginam  vel  synanchen  et  stmmas   et  parotidas 

et  renmata   et  glandnlas  ve]  tosillas   et  ad  ea  quae 

faucibus  haeserint  evocanda  remedia  rationabilia  et 

physiea  diversa  de  experimentis. 

1  Anginae  prodest  sanguinis  detractio,  cucurbitarum  ad-  20 
hibitio  ceteraque  auxilia,  quibus  medici  efflcacius  utuntur; 
medicamenta   autem  simplicia  haec    recte    faciunt:    Laser 
Cyrenaicum   aqua   dilutum   crassius    per  pinnam   faucibus 
adhibitum  vel  euphorbium   aqua   diiutum   similiter  inposi- 

2  tum.    Conpositionum  autem  haec  sunt  apta:  Fellis  taurini,  25 

2  ydropicos.  4  ad  lienis]  vel  lienis.  eparis  item  5. 

9  storachis.  10  yosciami.  11  terebentinae.  14  per- 

miscere  se]  permisceri  inter  se  Cornarius.        15  storachem. 

tit.  sinanchem.         ad  ante  ea  om. 

23  cyrinaicum.         24  adhibitur  (sic). 


-     141     — 

salis,  aceti,  mellis^  olei  veteris  aequas  partes  in  luium 
misceri  oporlet  et  cum  opus  fuerit,  pinna  perfricare  fau- 
ces  (liutius  laborantes.  Item  bene  facit  et  hoc  medica-  3 
mentum  compositum  sic:  Git  fricti  X  II,  pyrethri  X  I, 
6  sagapeni  victoriati  pondus;  trita  haec  cum  melle  miscen- 
tur  et  ita  faucibus  adhibentur.  Facit  bene  et  medicamen-  4 
tum  hoc  compositum  sic:  Fellis  taurini  X  II,  suci  cucume- 
ris  silvatici  X  I,  cachryos  et  misui  animati  X  singulos;  trita 
haec  melle  admixto  reponuntur;  cum  opus  est,  aqua  tepida 

10  diUiuntur  et  fauces  exinde  perunguntur  cogunturque  inde 
quam   plurimum   devorare   qui    faucium    dolore    vexantur; 
solvit  enim  ventrem  et  ita  vehementissime  prodest.    Item  5 
bene  facit  et  hoc  medicamentum:  Hirundininorum  pullorum 
exustorum  cineris  X  I,  hysopi  X  I,  nitri  X  I,  piperis  X  se- 

15  missem,  laseris  X  11.    Hoc  medicamento  et  saepius  fauces 
et  pressius  fricari  oportet.     Multis  et  hoc  profuit  medica-  6 
mentum:  Costi,  opii,  anesi,  schoeni,  casiae  rufae,  singulo- 
riim  X  binos,  git  X  I,   amomi   victoriati  pondus  I,  asari, 
quod  est  semen,  X  II,  ahiminis  fissi  X  I,  gallae  quod  est 

20  medium  magnitudine  ciceris  pihilas  numero  V,  croci  X  II, 
crocomagmatis  victoriati  pondus,  myrrae  victoriati  pondus, 
aristolociae  Graecae  X  IIII,  cinnami  X  III,  hirundinum  sil- 
vestrium  exustorum  pullorum  cineris  X  V,  nardi  spicae 
victoriati  pondus.   Melle  Attico  despumato  conprehenduntur 

25  haec  omnia  diligenter  trita;  cum  autem  opus  fuerit  re- 
parari  hoc  medicamentum,  adicietur  quod  satis  erit  eius- 
dem  mellis  et  sic  faucibus  inseretur.  Hoc  Livia  Augusta 
semper  compositum  habuit  et  reconditum  in  vasculo  vitreo; 
facit  enim  mirifice  adversum  anginam  et  synanchen. 

30  Medicamentum  ad  anginam,  quod  devoratur,  quantum  7 

digito  uno  tolli  vel  colligi  potest,  componitur  ex  his:  Rhus 
Syriaci  denarii  semissem,  hysopi  tantundem,  ceparum  Cypria- 
rum  capita  tria,  laseris  Cyrenaici  quantum  ervi  granum 
est,  vini  bene  odorati  cyathos  tres.     Cum  vino  cepae  ita 

6  et  post  bene  oni.  8  cacryos.  13  herundinorum. 

15  medicamentuni.         16  oportit.        22  herundinum. 


-     142     — 

teruntur,  ut  solvantur^  deinde  mittuntur  in  vas  aeris  rubri 
atque  adiciuntur  cetera  et  coquuntur  ad  mellis  crassitu- 
dinem;  hinc  dabitur  bis  vel  ter  digito  lingere  ei,  cui  me- 
dendum  est. 

8  Ad  synanches  molestiam  et  faucium  dolorem  periculo-  5 
sum  efficax  medicamen  conficitur  diligenter  et  reconditum 
in  praesidio  habetur:    lus,  in  quo  hirundinum  pulli  cocti 
fuerint,   accipitur  tepens  et  intra  fauces  continetur  atque 

9  aliquid  inde  transmiltitur.  Sed  praecipue  contra  synanchen 
prodest,  si  hirundininos  pullos  vivos  in  nido  prendas  et  lo 
vivos  incendas,  ut  pulvis  ex  his  fiat,  die  lovis  liduna  luna 
vetere.  Sed  observa^  ut  inpares  in  nido  invenias  et  quanli 
fuerint  exuras.  Horum  in  calida  aqua  pulverem  bibendum 
dabis  et  de  ipso  pulvere  digito  locum  synanches  ab  intro 
continges;  miraberis  remedium,  sed  inlotis  manibus  reme-  i5 

10  dium  facies.  Rutam,  aUum,  laser  aequali  mensura  trita, 
si  ex  vino  gargarizet  qui  synanchen  patitur,  certum  et 
praesens  remedium  sentiet. 

11  Praecantabis  ieiunus  ieiunum  tenens  locum,  qui  erit 
in  causa,  digitis  tribus,  id  est  poliice,  medio  et  medicinali,  20 
residuis  duobus  elevatis  dices:  Exi  hodie  nata,  si  ante 
nata,  si  hodie  creata,  si  ante  creata,  hanc  pestem,  hanc 
peslilentiam,  hunc  dolorem,  hunc  tumorem,  hunc  ruborem, 
has  toles,  has  tosillas,  hunc  panum,  has  paniculas,  hanc 
strumam,  hanc  strumellam,  hanc  religionem,  evoco,  educo,  25 

12  excanto  de  istis  membris,  medullis.  Ad  tosillas  herbac, 
quae  lingua  bubula  dicitur,  radix  circa  collum  inligata  plu- 

13  rimum  prodest.  Gladioli  folium  medium  divisum  et  in 
similitudinem  coronae  in  se  conexum  ac  pro  torque  circa 

14  collum  habitum  tosillas  sedat.    Pruni  arboris  folia  ex  vino  30 

15  decocta  et  gargarizata  tosillas  molliunt.  Turis  manna  et 
myrra  et  cinnamomum  et  galbanum  aequis  ponderibus  se- 
paratim  ad   levitatem   contusa  cribrataque   et  cum  resina 

1  Yas§.  5  synanchis.  7  herundinum.  9  synanchem. 
10  hirundininos  pullos]  herundines.  14  sinanchis.  16  tri- 
tum.  17  sinanchem.  22  alterum  hanc  om.  24  palum. 
panuclas.         27  inligatum. 


-     143     — 

terebinthina  ceraque  decocta  plurimum  atque  emplastri  modo 
adposita  sanant  losillas.    Si  adipe  leonina  tosillae  interius  16 
perungantur,    eodem   die   sanabuntur,     Lac   caprinum   vel  17 
bubuknu  vel  ovillum  recens  mulsum  dum  calet  vel  etiam 
6  calefactum  gargarizatum  tosillarum  dolores  et  tumores  cito 
sedat.    Plantago  vel  eius  radix  diligentissime  contrita  cum  18 
axungia  vetere  inposita  in  panno  vel  linteo  prodest  anginae 
vel  tosillis.    Cyclaminis  sucum  et  mel  Lycium  aequis  por-  19 
tionibus  miscebis   et  eo  gargarismatio   ad  omnia  faucium 

10  vitia  potenter  uteris.     Pulticulam  ex  alica  facies,  in  qua  20 
capita  porrorum  conlusa  mittes  et  simul  decoques  et  de- 
inde  colabis  et  sorbitione  ea  contra  faucium  molestias,  cum 
volueris,   uteris.     Si  quis  grillum  manu  contriverit  et  ad  21 
tossillas  vel  suas  vel  alterius  tenens  ter  adplicuerit,  tactu 

15  illo   tumorem  "^sanabit.     Tossillis   renes  vulturini  aridi    in  22 
melle  Iriti  vel  decocti  mirum  remedium  praestant^  si  pro 
emplastro  adponantur. 

Cepae  longae  conditoriae  suco  adiecto  melle  permixto  23 
interiora  faucium  pertractantur,  quo  facto  angina  laboran- 

20  tem  a  periculo  liberabis,  resina  quoque  vel  liquore  cedri 
arboris  angina  adsidue  peruncta  sanatur.    Myrtae  foliorum  24 
sucus  gargarizatus  vel  etiam  transmissus  anginae  plurimum 
prodest.    Myrram  contritam  ex  aqua  tepida  constanter  ab-  25 
sorbendam  dato  ei,   qui  anginae  periculo   laborat:    statim 

25  eum  liberabis.    Hirundinum  combiistarum  cinis  cum  melle  26 
Attico  mixtus  faucibusque  inditus  et  anginam  reprimet  et 
ulcera,  si  qua  arteriis  inerunt,  conlacta  purgabit  sanabitque. 
Taurinum  fel  meile  permixtum  et  extrinsecus  faucibus  ad-  27 
positum  vel  pro  unguine  inductum  anginas  efficaciter  sanat; 

30  idem   praestat   et   caprinum   fel    similiter    adpositum.     Si  28 
subita  angina  ita  fauces  praefocabuntur,   ut  nullum  auxi- 
lium  celeriter   inveniri   possit,   ferro   quam   acutissimo   ex 
venula,  quae  sub  lingua  est  in  parte  sinistra,  quae  stalim 
de  hoc  morbo  pallescit,  sanguis  emittatur;   continuo  sub- 

1  terebentina.       3  caprunum  2m.       9  omnium.       10  quam 
Cornarius.     16  renes  vulpis  PUn.     19  anginam.     25  herundinura. 


—     144     - 

29  vcnietur.  Herbae  proserpinalis,  quae  draconteon  dicitur, 
contritae  suco  admisceto  salsam  aquam  et  olei  parum  atque 
inde  linguam  et  quae  sunt  circa  linguam   et  fauces   per- 

30  fricato,  donec  vomat,  cui  medebere,  cito  sanabitur.  Alumen 
tritum   ex  posca   gargarizatum   anginae   molestiis  prodest.  5 

31  Lini   semen   et  anethum   cum   sale   et  oleo   et   aceto   de- 

32  coctum  bene  contra  faucium  dolores  gargalizatur.  Nucis 
iuglandis   nuclei  triti  cum   ruta   et  oleo  inpositi  faucibus 

33  prosunt.    Ruborum  caules  teneri  teruntur  sucusque  eorum 
expressus   et  in  sole  coagitatus,  donec  spissetur  ad  cras-  lo 
siludinem  mellis,   ab   interiore  parte  faucibus   et  gingivis 

34  inlitus  plurimum  prodest.    Pullus  hirundinis  silvestris  vel 
melius  si  ripariolae,  certe  etiam  domesticae^  assus  vel  elixus 
comestus  anginam   velocissime   certissimeque   sanat,   adeo 
ut  hominem  ab  hoc  morbo  per  totum  annum  tutissimum  15 
praestet. 

35  Ad  parotidas  sedandas  asphodili  herbae  radix  involuta 
lana   fusca   et   circa   collum    suspensa    remedio    plurimum 

36  crit.  Brassicae  stirpes  [sive  stipites]  arefactae  vel  combustae 
et  in   pulverem  redactae  et  cum  axungia  vetere  subactae  20 
atque   emplastro   ahitacio   parotidibus   inpositae    satis  pro- 

37  sunl.  Lupino  crudo  deme  folliculos  atque  ex  eo  farinam 
tenuissimam  facito,  quam  melle  subactam  vice  malagmatis 
parotidibus  adponas,  continuo  dolores  tumoresque  sedabis; 
idem  praestat  et  cum  aceto  decoctus  similiterque  adposi-  25 

38  tus.  Ilerba  verbena  cum  plantagine  in  ore  contrita  adiecto 
modico  salis  pro  emplastro  adposita  parotidas  mire  discutit; 
quas  cum  aperuerit,  detracto  sale  sola  contrita  et  inposita 

39  celeriler  sanabit  nec  cicatricem  magnam  faciet.     Noctnae 
iecur  diligenter  servatum  atque  ex  unguento  nardino  trito  30 
auriculis  subinde  infusum  celeriter  parotidum  vitium  omne 

40  persanat.     Ostrei   testarum   combustarum  cinis  cum  melle 

41  inpositus  parotidas  cito  solvit.  Aqua  marina  tepida  vel 
ex  marino   sale  infecta  parotidas  sfongia  prius  elue,  tum 

4  alumen]  alium  Plin.       12  erundinis.       10  stipites]  stir- 
pites.        21  alutatio. 


calcem   cum  axungia  vetere  subactam  inponito,  confestim 
sanabis.    Spumae  argenti  P.  I,  olei  veteris  P.  II,  salis  am-  42 
moniaci  P.  II,  galbani  P.  II;   simul  haec  omnia  permisce- 
bis,   ita   ut   spumam   argenti   in   oleo   decoquas   usque   ad 

5  crassitudinem  mellis,  tum  adicies  salem  et  pones,  ut  fer- 
veatj  item  galbanum  addes  et  rursum  pones,  ut  ferveat; 
postea  simul  omnia  colabis  et  recondes  et  cum  opus  fuerit, 
more  emplastri  miro  remedio  sedandis  parotidibus  uteris. 
Vitium  exustarum  cinis  cum  cera  et  resina  paribus  pon-  43 

10  deribus  adpositus  parotidis  prodest,  sed  una  decoctus.  Ster-  44 
cus  columbinum  tritum  cum  farina  hordiacia  ex  melle  sub- 
actum  et  calide  adpositum  nascentes  parotidas  comprimit. 
Adeps  ursina  pari  pondere  cum  sevo  taurino  et  cera  per-  45 
mixta    atque    adposita    parotidibus   mirum   remedium    est. 

15  Piiigue  laridi,  quod  inter  cutem  et  carnem  macram  est,  si  46 
parotidibus  adponatur  et  illic  ligetur,  cito  sanabuntur.   Mus  47 
araneus  si  in  orbitam  inciderit,  naturali  fato  illic  detentus 
emoritur.    Hunc  illic  inventum  argilla  aut  linteo  aut  phoe- 
nicio   involve   et  ex   eo   ter  circumscribe  parotidas,  quae 

20  in  corpore  subito  turgebunt;  mira  celeritate  sanabis. 

Malvae  radice  lino  vel  licio  traiecta  aut  arnoglossae,  48 
id  est  plantaginis,  radice   similiter  collo  circumdata  stru- 
mas  sanari  manifestum  est.   Mentastri  sucus  cum  vino  gar-  49 
garizatus  frequenter  strumas  tumoresque  discutiet.    Farina  50 

25  hordiacia,  pix  liquida  cum  cera  et  oleo  mixta  percoctaque, 
adiecto  puerili  lotio  subacta,  more  emplastri  inposita  stru- 
mas  utiliter  sanabit.     Galbanum   inpositum  super  strumas  51 
facile   eas  discutit.     Idem  praestat  et  sal  ammoniacus  ad- 
positus   vel   densiore   liquore   inditus   aut    inlitus.     Contra  52 

30  omnes  strumas  et  feminis  et  maribus  utilissimum  est,  si 
cor  lacertae  viridis  lupino  argenteo  clausum  in   collo  su- 
spensum  semper  habeant.    Fel  bubulum  vel  caprunum  ad  53 
incipientes  strumas  optime  facere  experimenta  docuerunt; 
nam  penitus  crescere   non   sinentur,   si  eo   adsidue   tan- 

11  ordiacia.  16  parotibus.  18  argila.  foeniceo. 

24  tumuresque.        25  ordiacia. 

MAKCELIiUS,    ED.    HeLMBEICH.  10 


-     146     - 

54  gantur.  Cancri  fluviales  combusti  triti  et  cum  melle  ad- 
positi  strumas  discutiunt.    Idem  praestant  et  testae  echi- 

55  norum  ex  aceto  tritae  et  adpositae.    Si  volueris  explorare, 
utrum  struma  sit  loci  illius,  qui  tumebit,  antequam  medi- 
cinam  adhibeas,  lumbricum  terrestrem  ad  tumorem  adplica  5 
et  postea   super  folium  pone;   si   struma  erit,    himbricus 
terra  fiet:  si  non  erit  struma,  integer  atque  inlaesus  per- 

56  manebit.    Saepiae  testa  minutissime  contusa  cum  axungia 

57  vetere  subacta  et  inposita  strumis  medetur.  Nasturcium 
cum  ahimine  contritum  inUtum  vel  inpositum  strumis  opi-  lo 

58  tulabitur.  Talparum  capita  recisa  cum  terra  sua  contun- 
duntur  et  pro  emplastro  adponuntur  slrumis,  utiliter  pro- 
sunt;  ob  quod  pastilh  inde  facti  in  pyxide  stagnea  reponi 

59  debent,  ut  praesto  sint,  cum  opus  est.  Calx  viva  cum  re- 
sina  hquida  et  adipe  suiHa  subacta  et  addito  mehe  inposita  i5 

60  strumis   mire  medetur.    Ungularum  equinarum  exustarum 

61  cinis  cum  oleo  inpositus  vel  inhtus  strumis  medetur.  Acu 
ossea,  id  est  spiculo  trygonis,  quae  pastinaca  dicitur,  stru- 

62  mam  saepius  punge,  statim   arescit.     Ad  strumam  sedan- 
dam  buxi  tenera  et  cicutam  teres  vel  contundes  et  cum  20 
axungia  subiges  et  in  panno  tenui  inductum  medicamen  ad- 

63  pones.  Virgulas  teneras  buxi,  raanipulum  tenerum  urticae 
unipecciae  in  oham  rudem  bisextialem  cum  aqua  mittes  et 
ad  medias  decoques;  postea  de  aqua  ipsa  dormitum  eunti 
strumoso  calidum  quantum  pati  possit  sorbendum  dabis,  25 
non  transmittendiim,  sed  ad  eum  locum  qui  dolet  intra 
os  tenendum;  quanto  autem  diutius  aut  calidius  tenuerit, 
tanto  citius  sanabitur.  Sufficit  autem,  ut  ternas  sorbitiones 
singuhs  noctibus  intra  os  teneat. 

64  Medicamen   ad   fauces   curandas   sic:    Rutae   ^  VII,  30 
mentae   semunciam,    folii    semunciam,    anethi   tantundem, 
apii  idem,   colicuh  seminis   idem,   cucurbitae   et  marrubii 
idem;  teres  diligenter  haec  omnia  ac  permiscebis  et  cum 

65  opus  fuerit,  fauces  inde  tanges.     Item  pulverem  ad  idem 

5  lumbrico.         8  axugia.  16  verha  Ungularum  —  me- 

detur  om.        18  pastinaga.        24  euntij  adversus.       28  ternos 
eorsos.         32  cuhculi  semenis  isdem.        marruvii. 


—     147     - 

vel  quae  intra  os  dolent  conficies  sic:  Piperis  —  I,  folii 
—  I,  spicae  nardi  ^  XII,  myrrae  ^  XII,  costi  ^  XII, 
casiae  fistulae  ^  XII,  aloes  ^  IIII,  guttae  ammoniaci  —  I, 
dactulorum  ossa  exustorum  ^  XII,  salsarum  sardarum 
5  capita  trita  ^  XII,  rutae  seminis  ^  XII,  mentae  ^  XII, 
pulei  ^  XII,  anethi,  apii,  coliculi,  cucurbitae,  marrubii 
scrijj.  duodena.  Omnia  tundes  et  cernes  et  quae  urenda 
sunt  super  testum  combures  et  teres  atque  in  vaso  vitreo 
repones  et  cum  opus  fuerit,  sicco  eo  uteris. 

10  Ad   synanchen  remedium   sic:    Cuniculum  vivum   in  66 

olla  rudi  combures  et  pulverem  de  ipso  costo  et  folio 
aequis  ponderibus  miscebis  et  sic  in  potione  plenum 
cocieare  de  hoc  pulvere  cum  vino  dabis  atque  etiam  fauces 
inde  perfricabis.    Caput  viperae  linteolo  conligatum  collo-  67 

16  que  suspensum   toles  optime   sanat  aut  prohibet  innasci. 
Lac   caprunum  cum   malva   et  exiguo  sale  decoctum  gar-  68 
garizatumque   tosillis  prime  medetur.     Menarum  salsarum  69 
ustarum  de  capitibus  cinis  ex  melle  inhtus  faucibus  angi- 
nam  cohibet.     Aqua,  in  qua  mus  coctus  fuerit,  adversum  70 

20  anginas  salubriter  inscio   propinatur.     Caninae   cutis  cor-  71 
rigium  ter  collo  circumdatum  mire  anginam  relevat.   Multi-  72 
pedes  cutiones,  qui  in  stercore  nascuntur  quique  contacti 
in  globulos  conplicantur  adiecta  tertia  parte  resinae  vali- 
dissime  triti  et  malagmatis  vice  inpositi  incipientes  paro- 

25  tidas  aperiunt   et    expurgant,    maturatas    vero    persanant. 
Axungia  vetus   cum  testa  vasi  salsamentarii  contusa  sub-  73 
actaque  et  adposita  collectionem  parotidum  Jaudabiliter  dis- 
cutit.    Vulpinis   testiculis   recentibus  parotides    perunctae  74 
cito  discutiuntur.    Muricum  testae  uruntur  earumque  cinis  75 

30  cum  melle  parotidibus  salubriter  inponitur.    Fimo  caprae  76 
axungia  vetus  permixta   et   subacta  atque  ut  emplastrum 
adposita  parotidas  persanat.    Calcis  floris  ^  III,  alei  spi-  77 
cas  duas  cum  axungia  tundes  et  inpones  parotidibus  malag- 
matis    more.     Nasturcium    cum    lomento  contritum   sanat  78 

3  gutta.         10  synanchem.         12  et  om.       15  suspensam. 
20  proponatur.        23  globolos.        24  uuiuice  {sic). 

10* 


—     148     — 

slrumas,  etiam  marrubiiim  cum  adipe  mixtum  adpositum- 
que  prodest. 

79  Exulceratis   strumis   mustelae   sanguis  recte  inlinitur 

80  vel  ipsa  in  vino  decocta  salubriter  inponitur.  Cocleae, 
quae   salinis  inhaerent,   cum  testis  suis  tunsae  atque  in-  5 

81  positae  strumis  efficaciter  prosunt.  Talpae  cinis  ex  melle 
inlitus  strumis  vel  iecur  eius  inter  manus  tritum  adposi- 

82  tum  plurimum  prodest.  Strumae  optime  medetur  radix 
verbenae,  si  eam  transversam  reseces  extremamque  eius 
partem  laborantis  collo  subnectas,  priorem  autem  partem  lo 
in  fumo  suspendas.  Arescente  enim  ea  strumae  quoque 
siccabuntur  et  omnis  earum  umor  arescet.  Cum  sanus 
fuerit,  quem  curaris,   si  tibi  ingratus  extiterit,  utramque 

83  partem  in  aquam  coicito,  strumae  renascentur.  Urticae 
radices  cum  aceto  coctae  contusaeque  ac  subactae  mani- 15 
bus  tepidae  inponuntur,  incipientes  strumas  continuo  com- 
primunt.  Haec  autem  cura  non  solum  discutiet  prorum- 
pentes  strumas,  sed  et  maturas  ita  aperiet,  ut  omnibus 
radicibus  penitus  extractis  ad  certissimam  sanitatem  sine 

84  ulla  cunctatione  perducat.    Adeps  caprina  cum  calce  sub-  20 

85  acta  et  adposita  strumas  statim  dissolvit  et  sanat.  Lupus 
marinus,  id  est  piscis,  tantae  efficaciae  est  adversum  stru- 
mas,  ut  ad  quamlibet  partem  corporis  admotus  strumarum 
vitium  omne  persanet. 

86  Adversus  languorem  focani  expertum  medicamen  hoc  25 
facies:  Piperis  albi  —  I,  naporum  seminis  —  IIII,  rutae 
viridis  ^  VI,  absinthi  Gallici  ^  VI,  laseris  optimi  ^  VI, 
mellis  optimi  sextarium.    His  tritis  commixtisque  in  unum 
cocliarium  plenum  dabis  ieiuno  vorandum  vel  fauces  inde 

87  continges.    Apii  seminis  quantum  tribus  digitis  comprehen-  so 
das,  tantundem  et  salis  et  senapis  Alexandrini  adicies,  ru- 
tae  quoque  viridis  pusillum  addes  et  alei  spicas  V.    Haec 
teres  diligenter  et  adiunges  aceti  boni  quartarium  et  dabis 
bibere  ex  aqua  calida,  si  iam  per  dolorem  faucium  man- 

88  ducare  non  poterit.     Adipis  veteris  —  I,  turis  grana  III,  35 

25  focani]  faucium  Cornarius. 


—    149     - 

laseris  grana  III,  satureiae  pusillum,  alii   spicas  undecim 
teres  et  calefacies  flammula  tenui  atque  inde  collum  eius 
et  fauces  diligentissime  perfricabis,  qui  de  tolibus  labora- 
bit.    Remedium  valde  certum  et  utile   faucium  doloribus  89 
6  sic.     Scribes  in  charta  haec : 

Eldov  TQifieQri  ^Q^^f^^ov  Toavadov 

Kal  xaQTaQOvxov  j*  xaKSGiv  TovGavadov  ^ 

ZCOGOV   flS   6£flVS   VSQxiQCOV   VTtSQXaXS. 

quam  chartam  in  phoenicio  obvolutam  lino  conligabis  col- 

10  loque  suspendes  meminerisque,  ut  mundus  haec  facias  et 
ne  tertia  manu  scriptura  tangatur. 

Gallam  tunsam  et  cribratam  atque  ahimen  utrumque  90 
aequis  portionibus  sumes  et  prius  in  ollam  novam  mittes 
et  mel  bonum  atque  acetum  optimum  adicies  et  in  unum 

15  decoques   atque  inde   orificia  geusiarum   et  fauces  intrin- 
secus  perfricabis.    Vettonicam,  argimoniam,  verbenam,  ru-  91 
bum,  senecionem,  mentam,  cucurbitam  siccam,  hinc  am- 
pUus  mittes  sardae  caput  assatum,  piperis  modicum,  teres 
haec   omnia   diligenter  et  miscebis   et  sic  etiam  per  pin- 

20  nulam  delicatam  faucibus  inseres;  mire  hoc  remedio  car- 
bunculum  et  quidquid  mali  intra  fauces  erit  curabis.    Olei  92 
boni  cyathum  unum  et  sucinum  verum  in  ollam  novam  mit- 
tes   atque   ad  medias  decoques,    deinde  sucinum  tolles  et 
combures  et  teres  et  pulverem  eius  in  oleum  supra  scrip- 

25  tum  mittes  et  una  iterum  dihgenter  teres  atque  inde 
tohbus,  quotiens  opus  fuerit,  adpones;  experieris  magnum 
remedium. 

Ad  parotidas  convenit  noctuae  cerebellum  butyro  mix-  93 
tum  adponi;  discutit  enim  fere  eas  sine  dolore  et  molestia. 

30  Oportet  autem  aqua  marina  ferventi  novis  sfongeis  illic 
demersis  et  linteo  vel  sabano  intorto  utrimque  expressis 
vaporare  eas  atque  ita  oblinire  hoc  medicamentum  superque 

6    TQiiiSQvxQOiasov.         fort.  &dvatov.          7  rovaavadovrig. 

8  awaov    Cornarius:    aovv.  asfivsQVSQtSQOvvrsQ^ars   (sic). 

9  foenicio.           16  vetonicam.  16  senicionem.          20  dili- 
gatam.        30  aquam  marinam.  ferventi]  frequenti. 


—     150     - 

94  tegere  lana  sulpurata  totam  maxillam.  Bene  discutit  paro- 
tidas  iris  lUyrica  contusa  cocta  ex  passo  et  more  cata- 
plasmatis  farinae   hordiaciae   calida  bis  vel  ter  in  die  in- 

95  posita.  Discutit  et  hoc  medicamentum  parotidas,  antequam 
suppurent,  quod  conficitur  sic:  Spumae  argenti  P.  11, 5 
cerussae  P.  I,  salis  ammoniaci  P.  I,  aeris  floris  P.  I,  aceti 
S"  I,  olei  veteris  iS^  II.  Spumam,  cerussam,  salero  per  se 
et  cum  aceto  terere  te  oportet  mortario  marmoreo,  deinde 
oleo  admixto  traicere  in  caccabum  amplum,  ne  extra  effun- 
datur,  et  ad  ignem  ponere;  effervescit  enim  valde.  Cum  lo 
liaec  super  ignem  posita  habuerint  emplastri  molhs  tem- 
peraturam,  deponi  oportebit  caccabum;  cum  vero  desierit 
fervere,  paulatim  aspergere  aeris  florem  et  movere  spa- 
tula  medicamentum,  ne  extra  fundatur,  et  rursus  coquere, 
donec  habeat  emplastri  spissitudinem,  debebis.  i5 

96  Ad  strumas  bene  facit  radix  cucumeris  silvatici  cocta 
ex  aqua  mulsa  et  trita  atque  ita  inposita,  hibiscum  quo- 

97  que  eodem  modo  coctum  et  inpositum  meUus  facit.  Marini 
lepores  oleo  vetere  enecti  bene  faciunt  discutiendis  stru- 
mis,  cum  ipso  oleo  in  plumbea  pyxide  clusi,  quam  diebus  20 
XL  diligenter  alligatam  oportet  haberi;  postea  ex  eo  pin- 
nula  oblinendae  sunt  strumae  superque  eas  pellis  lanata 
non  nimium  tonsa  tegendi  gratia  inponenda  est.  Praecipi 
autem  oportet,  ne  quis  hoc  medicamento  manus  inquinet 

98  aut  inquinataSj  priusquam  bene  eluerit,  ad  os  referat.  Ad  25 
strumas  et  ad  duritias  mammarum  mirifice  facit  hoc  me- 
dicamentum,  antequam  suppurent  et  post  suppurationem 
nihilo  minus  utile  est,  accipit  haec:  Olei  veteris  P.  I,  spu- 
mae  argenti  P.  I,  gallae  Syriacae  P.  II,  mannae  P.  I  et 
unciam,  galbani  P.  I.  Cum  oleo  coquitur  spuma,  donec  so 
ceroti  spissi  habeat  temperaturam,  deinde  admiscetur  ei 
galla  et  secundum  hanc  manna;  cum  emplastri  habuerit 
spissitudinem,  tollitur  ab  igni  medicamentum  et  cum  de- 
sierit  fervere,  paulatim  galbanum  miscetur,  deinde  linitur 

3  farinae  om.       6  flos.        10  acfervescit.       13  aspergere] 
spargere.  flos.  17    hebiscum.  19    enecti   scripsi: 

innecti. 


~     151     - 

in  aluta,  cum  opus  est  adponi;  tertio  vel  quarto  die  sol- 
vilur,  si  non  suppuraverint  strumae;  sed  si  apertae  fuerint, 
hieme  alternis  solvetur,  aestate  cottidie.    Malagma  ad  stru-  99 
mas  et  ad  omnem  duritiam  relaxandam  mirificum  sic:  Re- 

6  sinae  terebinthinae  P.  II,  cerae  selibram,  propolis,  quam 
quidam  ceram  sacram  vocant,  P.  I,  galbani  P.  I,  olei  veteris 
selibram.  Haec  omnia  cum  oleo  ad  ignem  liquefieri  oportet 
et  postea  misceri  visci  de  quercu  P.  I,  xiphii  radicis,  quod 
nos  gladiolum  appeliamus,  P.  I,  faeculae  putris  P.  I,  afro- 

10  nitri  librae  quadrantem,  opopanacis  P.  I.  Haec  omnia 
ordine,  quo  scripta  sunt,  trita  criblataque  in  caccabum 
coniciuntur,  opopanax  oleo  diluitur  et  solvitur;  ubi  tem- 
peratum  est  medicamentum,  manibus  subigitur,  linitur  cura 
opus  est  akita  et  sic  adponitur. 

16  Glandulis  facies  remedium  sic:  Farinam,  mel,  crocumlOO 

et  caricas  simul  misce  et  contere  atque  unum  corpus  fa- 
cito  et  ita  linteo  inline  et  super  glandulas  pone.    Carmenioi 
mirum  ad  glandulas  sic:    Albula  glandula  nec  doleas  nec 
noceas  nec  paniculas  facias,   sed  liquescas  tamquam  salis 

20  in  aqua.    Hoc  ter  novies  dicens  spues  ad  terram  et  glan- 
dulas  ipsas    pollice    et    digito    medicinali   perduces,    dum 
carmen   dicis;   sed   ante   solis  ortum   et  post  occasum  id 
facies,  prout  dies  aut  nox  minuetur.    Glandulas  mane  car-i02 
minabis,  si  dies  minuelur,  si  nox,  ad  vesperam  et  digilo 

26  medicinali  ac  pollice  continens  eas  dices :  Novem  glan- 
dulae  sorores,  octo  glandulae  sorores,  septem  glandulae 
sorores,  sex  glandulae  sorores,  quinque  glandulae  sorores, 
quattuor  glandulae  sorores,  tres  glandulae  sorores,  duae 
glandulae  sorores,   una  glandula  soror,  novem  fiunt  glan- 

30  dulae,  octo  fiunt  glandulae,  septem  fiunt  glandulae,  sex 
fiunt  glandulae,  quinque  fiunt  glandulae,  quattuor  fiunt 
glandulae,  tres  fiunt  glandulae,  duae  fiunt  glandulae,  una 
fit  glandula,  nulla  fit  glandula. 

Ad  ea,  quae  faucibus  inhaerebunt,  remedium.    Si  osiOS 

35  aut  arista  haeserit  gulae,  vel  ipse,  cui  acciderit,  vel  alius 

8  xiphiae.        35  paniculas]  paranici.        acederit. 


—     152     — 

confestim  ad  focum  adcurrat  et  titionem  verset,  ita  ut 
pars  eius,  quae  ardebat,  forinsecus  emineat,  illa  vero,  quae 
igni  carebat,  flammae  inseratur;  convertens  vero  titionem 
ter  dices  remedii  gratia  te  facere,  ut  illud  quod  haeserit 
in  faucibus  tuis  vel  illius,  quem  peperit  illa,  sine  mora  5 
et  molestia  eximatur.     Hoc  inter  certissima  remedia  sub- 

I04notatum  est.  Herba  appellatur  vincapervinca,  ex  qua  si 
fauces  obligaveris  dormitum  euntis  eius,  cui  aliquid  his  in- 

I05haeserit,   mane   sanus  consurget.     Omnia,   quae  haeserint 
faucibus,  hoc  carmen   expellet:    Heilen  prosaggeri    vome  lo 
si  polla  nabuliet  onodieni  iden   ehton.     Hoc  ter  dices  et 

106  ad  singula  expues.  Item  fauces,  quibus  aliquid  inhaeserit, 
confricans  dices;  Xi  exucricone  xu  criglionalsus  scrisu 
miovelor  exugri  conexu  grilau. 

107  Si  de   pisce   os    faucibus    haeserit,   spinam    mediam  i5 
eiusdem  piscis  infringes  et  aliquam  partem   ex  ea  poUice 
et  medicinali  digito  super  verticem  eius,  cui  os  vel  spina 
haerebit,  adpones,   sed  utilius  erit,  si  nescienti  id  facias. 

lOSAd  os  sive  quid  aliud  haeserit  faucibus  hi  versus  vel  di- 
cendi  in   aurem   eius,    qui    offbcabitur,  vel    scribendi    in  20 
charta,   quae   ad   colUim  eius  Uno  alligetur,   quo  remedio 
nihil  praestantius; 

Mi]  (loi  roQyELTiv  Keg^ccXrjv  dsLVOto  nsXcoQov 
i^  "ACdog  7tk^t\)BiBv  STtciivTi  UsQSecpovsLa. 

109  Ad  reumaticos  efficax  remedium  sic:  Mustela  die  lovis  25 
luna  vetere  capta  viva  in  olla  rudi  ita  excoquitur,  ut 
teri  possit  et  in  pulverem  redigi;  qui  pulvis  coliectus  ex 
melle  et  bene  contemperatus  ieiuno  reumatico  ad  diem 
per  cocleare  dabitur,  sed  unius  ligulae  mensura;  mire 
proderit.  so 

110  Ad  synanchen  remedium  efficax  sic:  Rapae  seminis 
heminam,  caulium  seminis  heminam,  opopanacis  semun- 
ciam,  laseris  J^  IIII,  alii  modicum,  salis  montani  modicum; 

1  vertet.  8  euntis  scripsi:  eunti.  his]  ex  his  Cor- 

narius.         16  infriges.        24  Odyss.  XI,  634  sq.        25  reumau- 
ticos.         28  bene  et  (repet.)        31  synanchem. 


—     153     — 

omnia  haec  diligentissime  trita  et  melle  collecta  labo- 
ranti  dabuntur  mensura  ac  ratione  ita,  ut  terna  cocliaria 
ieiunus  accipiat. 

CAP.  XVI. 

Ad  omnes  molestias  tussis  et  subitae  et  diutinae  ae 
vetustae  et  siccae  atque  umidae  et  ad  pthisicos  atque 
eos  qui  sanguinulentum  et  purulentum  excreant  et 
ad  empyicos  vel  pleumoniacos  atque  eos  quibus 
casu  sanguisugae  intra  stomachum  inrepserint  nec- 
non  et  ad  stomachi  stridorem  et  ne  media  doleant 
remedia  physica  et  rationabilia  diversa 
de  experimentis. 

Pastillus  ad  tussem  et  destillationem  pectoris  et  pul- 
monis  et  ad  epiphoras  oculorum  et  vesicae  dolorem  et 
quibus  tubus  strangulatur  saepius  et  non  sine  cruciatu 
urinam  faciunt,  item  ad  eos,  qui  sanguinem  ore  eiciunt 
aut  per  urinam  reddunt,  ad  deiectionem  quoque  alvi  et 
ad  tormina  et  gravidinem  ventris  et  choleram  et  stomachi 

10  crebram  nauseam,  quae  cum  vomitu  sine  febri  excitatur, 
utilis  est  et  quidquid  reprimi  et  siccari  oportet,  optime 
conpescit;  praeterea  facit  et  ad  omnium  partium  corporis 
dolorem  praeter  capitis;  quin  etiam  si  quando  alicuius  rei 
causa  datum  fuerit,   aliae   rei   vitio  non  erit  hoc  medica- 

16  mentum.  Cum  autem  ad  omnia,  quae  supra  dixi,  mani- 
feste  prosit,  tum  praecipue  ad  initia  plhiseos  bene  facit; 
multos  enim  eripuit  ex  magno  periculo  interdum  bis  terve 
datus  hic  pastillus,  recipit  autem  haec:  Myrrae  troglody- 
tidos  X  VJ,  croci  X  V,  luris  X  V,  opii  X  IIII,  alterci  albi 

20  seminis  X  IIII,  Apollinaris  herbae  radicis  corticis  X  IIII. 
Contunditur  haec  cortex  per  se  et  cribratur  tenui  cribro, 

2  mensurae  ratione. 

tit.:  melestias.        sanguisugiae. 

9  cholera.  10  vomitum.  11  oportit.  13  verba  alicuius 
rei  causa  d.  f.  aliae  rei  corrupta  esse  videntur.  16  pthiseos] 
pthisicos.         18  trocloditydos.        20  corticem.        21  cortix. 


—     154    — 

deinde  crocum,  postea  altercum,  dein  myrra  et  tus;  qui- 
bus  miscetur  opium  pridie  in  aqua  maceratum  et  sub- 
inde  aquae  exiguum  adicitur,  donec  fingi  pastilli  possint 
ad  pondus  denarii  semissis,  licet  alii  tertia  huius  ponde- 
ris  detracta  faciant  pastillos.  Dantur  in  noctem  ex  aqua  5 
cyathis  tribus,  somnum  faciunt,  doiorem  omnem  sedant, 
ut  superius  dixi.  Oportet  autem  ex  eo  etiam  catapotia 
fieri;  quidam  enim  facilius  ea  quam  potionem  sumunt  et 
non  multum  ad  medendum  interest. 

2  Catapotium,  id  est  medicamentum,  quod  non  diluitur,  10 
sed  ita  ut  est  voratur,  ad  tussim,  cum  sine  modo  defluit, 
conficitur  sic:  Croci  X  III,  myrrae  X  II,  opi  X  I.  Contun- 
ditur  crocum  siccum  et  cribratur,  contusae  et  cribratae 
myrrae  opium  admiscetur  aqua  exigua  dilutum;  postea 
adicitur  crocum  et  cum  in  unum  omnia  bene  mixta  sunt,  15 
finguntur  ervi  magnitudinis  pilulae;  dantur  in  noctem  ternae 
vel  quaternae  et  si  siccae  non  potuerint  transmitti,  ex 
aqua  calida  raodica  dabuntur  et  formabuntur  ex  aqua. 

3  Catapotium  alterum  ad  tussim  aridam  sic:  Myrrae, 
piperis,  castorei,  galbani,  storacis,  opii,  singulorum  idem  20 
ponderis.  Castoreum  et  piper  contunduntur  et  cribrantur, 
deinde  myrra  ante  contrita  ceteris  contusis  et  cribratis 
admiscetur;  ubi  omnium  unitas  facta  est,  formantur  pilu- 
lae  ex  aqua  viciae  magnitudinis;  dantur  cum  caldae  aquae 
modico  ternae  vel  quaternae  in  noctem,  sed  digestis.         25 

4  Aliud  catapotium  ad  tussim  veterem,  quod  et  suspi- 
rio  et  pthisi  temptatos  et  lienosos  et  iecur  durum  haben- 
tes  sanat,  idem  inflationem  toliit  et  purgat  mulierem  si  qua 
ex  partu  sordida  resederint,  conficitur  sic:  Storacis  X  VI, 
myrrae  X  II  S,  opopanacis  X  V,  resinae  terebinthinae  X  IIII,  30 
alterci  seminis  X  I,  iris  Illyricae  X  I,  nitri  X  I,  piperis 
albi  X  II,  galbani  X  II,  opi  X  I.  Irim,  altercum,  piper 
contundere  te  oportet  et  cribrare,  nitrum  mortario  terere, 
cetera  pilo   comminuere    et  postea  omnia   permiscere   ac 

20  storacliis.  21  cribratur.  27  teraperatos.  lienosus. 
28  mulierem  e  Scribon.:  mulierum.  30  terebintinae.  33  te 
om.  Cornarins. 


—     155    — 

facere  catapotia  magnitudinis  fabae,  inde  terna  vel  qiia- 
terna  in  noctem  vel  sicca  vel  ex  calda  aqua  dare,  quae 
et  ad  inflationes  distensionesque  cum  aquae  calidae  cyathis 
tribus  utiliter  dantur.  Ad  eam  rem  remissior  quidem  pastil-  S 
5  lus,  sed  non  contemnendus  accipit  haec:  Croci,  myrrae, 
alterci,  opii  pondera  paria  contusa  miscentur  despumato 
Attico  melli,  fiunt  pastilli  eiusdem  ponderis,  ut  supra  scri- 
ptum  est,  dantur  iuxta  aetatem  et  vires  in  noctem;  licet 
et  hinc  catapotia  facere  propter  eandem  causam  [utile  sit], 

10  sed  tunc  aquae  mel  adicitur. 

Pastillus  ad  tussim  et  ad  sanguinem  reicientes  et  ad  6 
stomachum  solutum  habentes,  facit  et  ad  deiectionem  ven- 
tris  et  vesicae  dolorem,  accipit  haec:  Apii  seminis  X  VI, 
rosae  foliorum  arefactorum  in  umbra  X  XII,  myrrae  X  XII, 

15  croci  X  XI,  opii  X  IIII.  Apii  semen  et  crocum  et  folia 
rosae  contunduntur  cribranturque,  myrra  teritur,  opium 
aqua  maceratur,  omnia  deinde  in  unum  miscentur;  aqua 
adiecta  fiunt  paslilli  ad  pondus  denarii  semissis  aut  tertia 
parte   detracta,   dantur  stomachum   imbecillum  habentibus 

20  et  sanguinem  reicientibus  ex  aquae  frigidae  cyathis  duo- 
bus,  ceteris  ex  calidae  totidem  cyathis  dari  debet. 

Pastillus  ex  odoribus,   qui  bene  facit  ad  omnem  in-  7 
ternum  dolorem,  proprie  autem  ad  tussim  et  pectoris  de- 
stiilationem  et  oculorum  epiphoras,  facit  et  ad  suspirium 

25  et  ad  lateris  dolorem  et  ad  pthisicos,  vesica  quoque  vel 
renibus  laborantibus  vel  sanguinem  de  iirina  reddentibus 
cum  dolore  utiliter  datur,  accipit  haec:  Cinnami,  casiae, 
croci,  singulorum  X  ternos,  alterci  seminis  et  ApoIIinaris 
herbae  radicis  singulorum  X  quaternos,  piperis  X  II,  opii 

80  X  II,  turis  X  III,  nardi  spicae  X  II.  Vino  Falerno  con- 
tusa  et  trita  haec,  ut  debet,  consparguntur,  fiunt  pastilli 
ad  pondus  X  semissis  aut  tertia  parte  detracta;  dantur  in 
noctem,  prout  aegri  vires  sunt,  cum  aquae  calidae  cyathis 
duobus  aut  tribus. 


9  verba  utile  sit  non  sunt  apud  Scribon.      19  imbicillum. 
22  pastellus.        25  phisicos.        28  apolenariB. 


—     156     — 

8  Medicamentum,  quod  per  cocliarium  devoratur,  bene 
facit  ad  tussem  aridam  et  eos,  qui  difficulter  glutinosa  ex- 
creant  et  praefocari  videntur  interdum;  sed  praecipue  prod- 
est  his,  qui  dolorem  lateris  cum  febre  sentiunt,  quos  Graeci 
pleuriticos  dicunt;  liberat  enim  omni  periculo  eos.  Hoc  5 
medicamentum  Apulei  Celsi  fuit  et  praeceptoris  nostri 
Valentis  nec  umquam  ulli  vivus  compositionem  eius  dedit, 
quia  magnitudinem  opinionis  ex  ea  traxerat,  est  autem 
haec:  Mellis  Attici  libram,  piperis  nigri  X  II,  myrrae  tro- 
glodytidos  et  casiae  X  singulos,  stachyos  nardi  X  I,  cinna-  lo 
momi  hemiobolum.  Quod  si  non  habueris  cinnamomum, 
duplicem  casiam  coiciesj  piper  contunditur  diligenter  et 
cribratur,  myrra  terilur  mortario  marmoreo,  postea  utra- 
que  in  unum  miscentur,  deinde  mellis  optimi  despumati 
adicitur  quantum  sufficiat,  ut  sit  pseudoHquidum.  Dantur  i5 
inde  tussicis  cocliaria  quina  vel  sena,  pleuriticis  etiam 
plura  et  saepius,  sed  intervallo,  hoc  est  non  simul  omnia 
dari  oportet  et  tum  maxime,  cum  tussiunt  et  praefocari 
videntur  difficulterque  spirant  sive  etiam  non  tussiunt  et 
flegma  illis  interius  coquitur,  dari  debet;  protinus  enim  20 
excreanf,  quae  obstant,  et  transitum  spiritus  habent  et  tus- 
sire  desinunt. 

9  Alterum  medicamentum  ad  tussem  aridam  conficitur 
sic:  Nasturci  animati  seminis  unciam,  alterci  seminis  un- 
ciam,  opi  X  I,  myrrae  semunciam,  sulfuris  vivi  semun-  25 
ciam,  piperis  albi  unciam.  Melle  colligitur  hoc  medica- 
mentum,  datur  fabae  Aegyptiacae  magnitudine  ex  cyathis 
aquae  calidae  tribus  in  noctem.  Facit  autem  hoc  medica- 
mentum  et  ad  lateris  dolorem  et  ad  stomachi  inflationem 
gravidinemque,  coeliacis  quoque,  qui  subito  universa  dei-  30 
ciunt,  prodest  et  dolenti  superpositum  vel  circumdatum 
denti  et  si  exesus  est,  in  cavernam  eius  insertum  utile 
est;  praeterea  ad  horrores  febrem  praecedentes,  quae  cir- 
cuitum  habet,  datum  ante   horam   accessionis  utilissimum 

2  gluttinosa.      5  periculum.      9  trocloditidos.      20  fleuma. 
21  obstant  Scribon.:  optant.        transitus.        24  nastorci. 


—     157     — 

est,  sed  priiis  corpore  perfricalo  oleo  calido;  prodest  et 
his,  qui  sine  horrore  circuitu  febrium  vexantur,  quam- 
obrem  lexipyretos  haec  conpositio  dicitur. 

Alia  conpositio  ad   tussem   aridam   et  glutinosam  et  10 

5  difficulter  excreantibus,  purgat  etiam  interaneas  vomicas 
et  suppurationes,  accipit  haec:  Lini  seminis,  urticae  se- 
minis,  nasturci  seminis,  iris  Illyricae  radicis  aequis  pon- 
deribus.  Haec  in  pulverem  redigi  et  misceri  oportet  cum 
melle   et  frequenter  ieiuno   per  coclearium  dari.     Stercus  11 

10  porcinum  siccum  inligatum  phoenicio  et  collo  suspensum 
tussem  molestissimam  sedat.    Hysopi  —  I,  mentae  siccae  12 
—  I,  pulei  sicci  —  I,  mellis  decocti  —  H,  marrubi  —  I, 
papaveris  —  I;   sunt   qui  addunt  et  sulpuris  vivi  semun- 
ciam.     Haec  trita  permiscentur,  ut  pseudoliquida  sint,  et 

15  per  cocleare  dantur,  ita  ut  per  triduum  coclearia  singula 
qui  tussit  ieiunus  accipiat.    Hederae  folia  tria  cum  tribus  13 
granis   piperis   ex   vini   cyatho   et   aquae   cahdae  quantum 
sufficiat  prima  die  dabis,  sequenti  die  foUa  quinque  cum 
granis  quinque  similiter  ut  supra,  tertia  die  folia  VH  cum 

20  granis  VH  similiter  ut  supra,  sed  infirmo  ex  calda  aqua 
dabis;  mirabiliter  tussem  quamvis  molestam  et  vetuslam 
sedabis. 

Ad  diutinam  tussem,  quae  numquam  desinit  et  satis  14 
molesta   est,  medicamen  facies  sic:    Laricis  —  I,  piperis 

25  —  I,  croci  —  I,  myrrae  —  I,  marrubii  tunsi  suci  quar- 
tarium,  ficus  siccas  tres,  mellis  optimi  quod  satis  esse 
aestimaveris  coques,  haec  pariter  miscebis  et  conteres  ac 
sic  ieiuno  triduo  contiriuo  coclearia  singula  dabis,  mira- 
beris  remedium;  sed  si  necesse  fuerit,  intermissis  diebus 

80  iterum  ac  saepius  dabis;  hoc  etiam  pthisicos  sanat. 

Ad  tussem  ex  perfrictione  collectam   medicamen  hoc  15 
utile  est:    Aceli  optimi  heminam,  aquae  heminam,  hysopi 
^  VI  tam  diu  coques,  donec  ad  mcdietatem  decoquantur; 
tum  heminam  mellis  boni  despumati  adicies  et  lento  igne 

3  lexipyreas.        4  gluttinosam.       10  foenitio.       12  pullei. 
16  coclearia]  cottidiana.  16  tria]  trita.  26  tres]  aras. 

•    27  estimaveris:  existimaveris  Stephanus. 


—     158    — 

decoques,  ut  spissescat;    ante   tamen   quam    mel    adicias, 
supra   scripta   colare  debes,    inde  terna  cociiaria  ieiunus 

16  et  post  cenam  accipies.  Ad  tussem  remedium  utile:  Ue- 
sinam  terebinthinam  et  mel  despumatum  pari  pondere  per- 
mixtum  cum  ovo  leviter  decocto  debebis  ieiunus  haurire.  5 

17  Puleium  siccum  ad  mensuram  cyathi  et  nasturcii  tantun- 
dem  in  pulverem  tenuissimum  redige  et  mellis  optimi  adice 
quod  sufficiat  ac  decoque  et  mane  ac  vespere  cocliaria 
inde  singula  accipe,  miro  adversus  tussem  quamvis  mole- 
stam  remedio  uteris.  lo 

18  Ad  tussem  nocturnam  et  stomachi  confirmationem  re- 
medium  probatissimum  sic:  Caricas  tres  pinguissimas  Afri- 
canas  prima  nocte  accipies  assatas  super  carbones,  ita  ut 
singulis  caricis  inseras  piperis  grana  novena  lecta  et  pulei, 
quod  non  fuerit  in  fumo,  aliquantulum;  sed  caricas  sic  i5 
assare  debes,  ne  comburantur  penitus,  sed  ut  resolvantur, 
et  ea  hora,  qua  te  in  lecto  posueris,  tum  eas  accipe  et 
observa,  ne  quicquam  postea  loquaris  aut  quemquam 
appelles,  antequam  addormias;  hoc  observans  per  tres 
noctes  facies.  20 

19  Ad  tussem  praesentaneum  remedium  sic:  Radices  ru- 
micis  minutae  eius,  quae  per  campum  se  sternit  et  mora 
fert  parvula,  coUiges  sine  ferro  et  earum  P.  III  in  aquae 
&  XX  lento  igne  usque  ad  tertias  decoques;  deinde  radi- 
cibus  separatis  ponderabis  aquam  et  quantum  separata  aqua  25 
pensaverit,  tantum  mellis  boni  despumati  admiscere  debe- 
bis  et  rursus  utrumque  mixtum  tam  diu  decoques,  donec 
mellis  spissitudinem  habeat;  deinde  admiscebis  piperis  opli- 
mi  triti  quantum  aestimes  posse  sufficere,  ut  sine  mole- 
stia  accipiatur,  atque  ex  eo  medicamine  mane  et  sero  terna  so 
cocliaria  sumes. 

20  Marrubii  fasciculum  bonum  in  aquae  congio  ad  me- 
dias  decoque  et  ex  ea  aqua  adiecto  mellis  ahquantulo 
ieiunus  cottidie   singulos  cyathos,   donec   tussire   desinas, 

1  decoque.  melle  dicias.  4  terebintinam  19  ad- 
dormias]  obdormias  Cornarius.  21  radicis  2d^  bonis  {sic)-. 
optimi  Cornarius.        32  fascicolum. 


)ibe;  omne  genus  liissis  eflicaciter  ciirabis.    Feniculi  ra-  21 
dicera  viridem  nitidam  in  pila  lignea  contunde  atque  eius 
sucum  ieiunus  cum  vino  vetere  per  dies  continuos  novem 
in  limine  stans  bibe,  validissime  adversum  tussem  quam- 
5  libet  molestam  tibi  proderit;  ilidem  proderit  et  pulvis  ex 
eadem  radice  sicca  factus  similiter  epotus.    Porri  contusi  22 
sucus   expressus   cum   oleo   decoctus   et  epotus  plurimum 
tussienti  praestat.    Verbenae  herbae  arefactae  tunsae  atque  23 
criblatae  tenuissimi  pulveris  cocliaria  quinque  maiora  maiori- 

10  bus,  minoribus  pro  aetate  minora,  sed  sinceris  ex  vini  Aminei 
veteris  cyathis  totidem  per  dies  quinque  potanda  dabis,  febri- 
citantibus  ex  aqua  dari  oportebit,  mire  tussientibus  prod- 
erit.     Scillae  interioris  medullae  tenerae   contritae   sucum  24 
cum  mellis  pari  mensura  decoque   et  inde  etiamsi  mini- 

15  mum,  quantum  summus  digitus  recipere  possit,  ieiunus 
cottidie  mane  gustaveris,  tussis  molestia  mire  carebis. 

Tussis  molestia  cito  liberabere,  si  observaveris  reme-  26 
dium  tale:  Piperis  albi  grana  III,  bacarum  lauri  grana  III 
in  unum  contunde   et  adiectis  aquae  calidae  cyathis  duo- 

20  bus  ieinnus  bibe,  deinde  piperis  grana  V  et  lauri  bacas  V 
ex  aquae  ut  supra  cyathis  duobus  bibe,  deinde  VII  et  VII 
ex  aquae  duobus,  deinde  VIIII  et  VIIII  ex  aquae  duobus 
et  si  tam  molesta  tussis  fuerit,  ut  non  statim  desinat, 
iterum   deminuendo   similiter  facies,  ut  VIIII  et  VIIII  et 

25  deinde  VII  et  VII,  V  et  V,  III  et  III   cum   aquae  calidae 
binis  cyathis  bibas.    Cupressi  bacae  numero  impares  quam  26 
minutissime  tritae   et   ex  vino   vetere   ieiuno   potui  datae 
tussem  potentissime  leniunt;  eiusdem  tenera  cauliculorum 
a  ieiuno  commanducata,  ita  ut  sucus  transgluttiatur,  mire 

80  sanant  tussientem,   si  id  adiectis  semper  impari  numero 
cauliculis  per  triduum  fiat.     Myrrae,  storacis,   opii,  croci  27 
pares  mensuras  conterito  et  de  contritis  ac  permixtis  spe- 
ciebus  globulos   ex  aqua   cicerculi  magnitudine   facito  ac 

1  fenuculi.  4  valedissime  (saepius).  8  tussientibus 

Cornarius.  praestater  (sic).  10  sinceris  sic  cod.,  non 

sinceri  ut  Cornarius.  aminnei.  17  molestiam.         26  et 

cum.        26  minutissimae.        31  storachis. 


—     160     - 

priusqiiam  dormitiim  eat,  tnssienti  tria  catapotia  devoranda, 
id  est  transgluttienda,  dato,  super  quae  tres  aquae  calidae 
cyathos  potandos  adicito;  hoc  remedio  nocturna  tussi  la- 

28  borantem  cito  liberabis.  Ventriculi  gailinacei  membranulam, 
qua   sordes   aqualiculi  continentur,   arefactam  terito    dili-  5 
genter  et  cum  vino  potui  dato,  umidam   tussem   sedabis. 

29  Tussem  quamvis  gravem  maiorum  natu  intra  quin- 
que  dies,  parvulorum  etiam  intra  triduum  sanat,  qui  sul- 
puris  triti,  quantum  tribus  digitis  capere  potest,  in  ovo 
semicocto  sorbili  per  triduum  ieiuno  aut  per  quinque  dies  lo 

30  dederit.  Hyoscyami  —  I,  sulpuris  semunciam,  fellis  terrae 
—  I,  piperis  —  I,  gentianae  —  I,  opii  ^  I,  marrubi  —  I, 
mellis  despumati  quantum  sufficiat  supra  dictis  speciebus 
tritis  cribratisque  miscebis  ac  leviter  decoques;  inde  si 
quis  tussi  graviter  conflictabitur,  pastillum  ad  magnitu-  i5 
dinem  fabae  ieiunus  mane  hauriat  et  in  noctem  cum  calda 
aqua  alium  pastillum  bibat;  bonum  valde  et  utile  reme- 
dium  experietur. 

31  Scillae  bulbum  unum  purgatum  tribus  fervoribus  in 
aqua  decoques  et  ex  eo  quod  fuerit  tenerrimum  sumes,  20 
id  est  —  IIII,  panacis  et  iris  Illyricae  drag.  quaternas, 
ammoniaci  —  II.  Haec  omnia  diligenter  teres,  sed  scillam 
seorsum  confricabis,  tum  omnia  confundes  et  mellis  optimi 
despumati  ad  colligendum  in  unum  medicamen  quod  suf- 
ficiat  mittes  atque  inde  laboranti  per  cocleare  bis  vel  ter  25 
diebus  singulis  dabis;  intra  dies  septem  etiam  sanguinem 
excreantem  et  vetustae  tussis  molestia  liberabis,  dum  aut 
deorsum  purgatur  aut  per  vomitum  pituitae  interius  col- 

32  lectae  umor  efl^unditur.    Folia  ulmi,  quae  orientem  spec- 
tant,  cum  piperis  granis  totidem,  sed  impari  numero  trita  30 
et  cum  Falerno  vino  a  ieiuno  sumpta  etiam  purulentas  tus- 

33  ses  potenter  emendant.  Salis  quantum  intra  palmam  tenere 
potest  qui  tussiet  in  potionem  cervesae  aut  curmi  mittat  et 
calidum  bibat,  cum  dormitum  vadit,  neque  postea  loquatur, 

4  liberauis.       17  aqna]  quam.       27  liberauis.       33  cerui- 
sae  Cornarius.        34  ioquetur. 


-     161     — 

sed  tacitus  somnum  capiat;  cito  saiiabitur,  si  hoc  vei  tri- 
duo  fecerit.     Milefolium  tritum  ex  aceto  potum  tussienti-  34 
bus  atque  etiam  stomacho  ruptis  et  sanguinem  excreantibus 
prodest;   simiUter  prodest  quinquefolium  tritum  atque  ex 
5  aqua  potui  datum. 

Quinque  ovorum  incoctorum  vitelli  cum  vini  veteris  35 
aut  mulsi  cyathis   tribus  permixti  et  calide  per  triduum 
poti  excreationes  cruentas  emendant.    Nuces  pineae  inanes  36 
contusae  in  oliam  mittuntur    et  quot  fuerint  nuces,  tot 

10  hyoscyami  unciae   et  aquae   sextarii   adiciuntur;  haec   ad 
medias  decoquuntur  atque  inde  ad  tussis  remedium  etiam 
pthisico  bibenda  ieiuno   cottidie  potio,   etiam  ex  vino,  si 
non  erunt  febres,  salubriter  dabitur.     Si  de  tussi  stoma-  37 
chum  quis  aut  latera  dolebit,  herbae  vettonicae  fasciculum 

15  cum  suis  radicibus  in  olla  nova  decoquat  cum  aquae  lixi- 
vae  5"  duobus,  donec  ad  tertias  consumantur,  atque  inde 
dimidium  cyathum  frigidum,  cum  dolore  urgebitur,  bibat. 
Vettonicam,  nepetam,   puleium  aequali  mensura  cum  vini  38 
•Sr  duobus   et   salis  pusillo   ad   heminam   decoques   atque 

20  inde  laboranti  tussi  et  doloribus  stomachi  cyathos  sin- 
gulos  ieiuno,  ut  per  cocleare  paulatim  infundas,  per  trl- 
duum  dabis. 

Si  quem  tussis  intolerabilis  vexat,  de  lupi  iecore  arido  39 
vel  exusto  quantum  voluerit  conterat  adiciatque  vinum,  mel 

25  et  aquam  tepidam  atque  inde  ad  diem  cyathum  ieiunus 
bibat;  intra  paucos  dies  mire  sanabitur.    Inventa  casu  in  40 
via  portio  de   cribro  impari  numero  foraminum  collo  in- 
ligata  tussi  et  suspirio  remedio  est. 

Ad  tussem   nimiam  et  veterem  remedium  sic:    Mar-  41 

80  rubi  sicci  P.  III  in  ollam  novam  fictilem  mittes  et  aquae 
fontanae  ^  XVIII  et  decoques  ad  tertias;  deinde  ipsam 
aquam  colabis  et  in  rudem  ollam  alteram  mittes  atque 
addes  illic  meUis  optimi  ^  I,  piperis  triti  semunciam  et 
iterum  ad  tertias  decoques,   ut  spissum  fiat;  deinde  dili- 

1  capeat.       10  hyosciarai.      11  dequoquuntur.      12  pisico. 
24  adiciasque. 

MAECELLrS  ,   ED.   HkLMBEICH.  11 


-     162     - 

genter  in  vaso  vitreo  repones  atqiie  ex  eo  ieiunus  terna 
coclearia  cottidie  sumes;  aeque  prodest  marrubii  viridis 
sucus  cum  mellis  despumati  pari  mensura  decoctus  et 
cocleare  pleno  mane  sumptus  et  vespere. 

42  Herba  argimonia   contrita   et    ex    vino    vetere   diluta  5 
potui  data  unice  tussientibus  prodest,  tamen,  ut  dixi,  qui 

43  remediandus  est  ieiunus  accipiat.  Betae  radix  pipere  ad- 
iecto  conteritur,  ex  eo  ad  piperis  magnitudinem  catapotia 
fiunt,  inde  bina  ieiuno  data  devorantur,  donec  tussis  vitium 

44  consenescat.     Fabae  solidae  granum  infusum  in  aqua  ad-  lo 
eoque   inflatum,  ut  plus  umoris  nequeat  haurire,   subito 

45  devoratum  tussem  mire  tollit.  Lotium  humanum  vetus 
adiecto  croco,  ut  odor  eius  occulatur,  exhaustum   veteres 

46  tusses  et  eos,  qui  crassa  pituita  vexantur,  emendat.  Si 
cui  saliva  resiliens  tussem  moverit,   aliquis  ei  in  frontem  i5 

47  sufflet,  statim  desinit.  Ex  ovo  duro  interius  quod  est  passo 
intritum  adiectis  aquae  calidae  cyathis  duobus  si,  ante- 
quam  cubitum  eas,  biberis,  quietiorem  a  tussi  maiorem 
partem   noctis  habebis   et  eius  potionis  adsiduitate   sana- 

48  bere.    Faba  fresa  tussientibus,  in  qua  aleiim  coctum  fuerit,  20 
maxime   prodest  vel  ex  melle  in   cibo   sumpta  efficaciter 
remedium  praestat,  sed  et  purulentas  excreationes  cohibet 

49  et  sanat.     Ficus  siccae  tres  cum  hysopi  modico  et  parvo 
rutae  fasciculo  et  quartario  faenograeci  purgati  cum  aquae 
nitidae   sextario   propenso   in   olla   rudi  ad  medias   deco-  25 
quuntur  et  colantur,  inde  tres  potiones  per  triduum  tussi 

50  nimia  laborantibus  dantur;  mirum  remedium  est.  Sevum 
ovium  decoctum   et  cum  vino  austero  depotum  tussi  me- 

51  detur.    Sandaraca  quoque  cum  resina  terebinthina  ex  ovo 

52  sorbiU  sumpta  tussem  remediat.   Vettonicae  pollinis  drag.  II 30 
in  passi  Cretici  cyathis  duobus  permixta  aqua  calida  uti- 
liter  adversum  tussem  bibuntur. 

63  Palmare  remedium  ad  tussem  sic:  Feniculi  sicci  triti 

^   VIIII,   anethi  similiter   ^   VIIII,   opii  Hispani   ^  II. 

11  humoris.         13  exaustum.       24  fenograeci.       25  pro- 
pensae  Cornarius.      29  terebentina.       31  permixtae  Cornarius. 


-     163    — 

Haec  iuncta  ex  meile  optimo  temperabis  et  ex  eo  nucis 
avellanae  magnitudine  cum  aqua  calida  mane  ieiuno  vel 
etiam  digesto  ad  vesperam  dabis.  Valde  bonum  et  utile  64 
ad  tussem  qualemlibet  hoc  remedium  est:  Apii  seminis 
5  ^  IIII;  hyoscyami  ^  II,  anethi  ^  IIII,  opii  ^  II,  mellis 
quod  ad  colligendas  et  conglutinandas  species  supra  dictas 
sufficiat,  cum  in  pulverem  fuerint  redactae.  Tussi  et  cru-  55 
ditati  medetur  hoc  medicamen:  Costi  —  III,  cinnami  —  II, 
piperis  ^  V,  item  piperis  longi  ^  V,  opii  ^  II,  croci 

10  —  I,  mellis  quod  satis  ad  haec  trita  temperanda  et  cata- 
potia  facienda,  quae  cum  calda  aqua  et  mane  et  sera,  sed 
interiectis  vicibus  dari  oportet,  quod  similiter  et  de  supra 
scripto  medicamine  fieri  debet.    Aquam,  in  qua  rutam  et  56 
hysopum  et  rosam  siccam  decoxeris,   vino  inmisce  et  ita 

15  bibendam  ieiuno  olTer  tussienti,  cito  subvenies.     In  ovum  57 
sorbile   masticis  pulverem  mittes,   sed  opus  est,  ut  mox 
coagitatum  statim   sorbeas,   ne   dilatione  fiat  crusta;   quo 
exhausto  facile  tussem  sedabis,  si  id  saepius  feceris. 

Fabae  grana  quinquaginta  tosta  in  furno,  piperis  toti-  58 

20  dem  tundes  et  cribrabis  et  pulei  tantundem  mensurae, 
quantum  fabae  est,  in  pulverem  rediges  ac  simul  melle 
consparges  et  coques  in  olla  rudi  atque  agitabis,  ne  com- 
buratur;  postea  de  tepefacto  medicamine  per  septem  dies 
singula   cocliaria   sive   mane   sive   sera  tussi   laborantibus 

25  dabis;  cito  subvenies.    Herba  centaurea  trita  ex  vino  dulci  59 
bibitur;  mire  prodest  etiam  his,   qui  sanguinulentum  aut 
purulentum  extussiunt,  quos  pthisicos  dicunt.    Uvam  pas-  60 
sam  enucleabis  ad  ponderis  librae  sextantem  et  diligenter 
teres,  adicies  senapis  optime  separatim  triti  librae  sextan- 

30  tem  ac  deinde  adiecto  aceto  sciUite  cum  mellis  modico 
teres  et  miscebis,  ita  ut  eam  spissitudinem  habeat,  ut 
pastilluli  fieri  possint,  non  tamen  grandes;  inde  qui  pthisi 
et  diutina  tussi  laborat,  singulos  cum  calda  aqua  ieiunus 
mane  et  similiter  dormitum  vadens  ad   vesperam  sumat. 

6   concluttinandas.  17  quoagitatum.         quod   exausto. 

27  purulento.        tphicos  (stc).         30  scillito.         32  tphisi. 

11* 


—     164     — 

61  Cervi  pulmones  cum  suis  gurgulionibus  virgulis  tensos  in 
fumo,  donec  arescant,  suspende  et  ex  his  aliquid  con- 
tusum  tritumque  diligenter  adiecto  melle  ecligmatis  modo 

62  pthisico  dato,  quem  sanari  citissime  voles.    Lacerta  viridis 
viva  missa  in  vas  fictile  novum  et  cum  vini  S^  tribus  de-  5 
cocta  ad  cyathum  unum  incredibiliter  pthisico  prodest,  si 

63  ex  eo  vino  mane  ieiunus  bibat  cocleare  unum.  Qui  pthisi 
laborabit,  laser  tritum  in  aqua  tepida  ieiunus  cottidie  bibat, 

64  potenter  remediabitur.    Cancros  marinos  impari  numero  ex- 
ustos   vel   aridos   tritos   et  bacas   laureas   impari   numero  lo 
tritas   adiecto  melle   atque  adipe   anserina  remissa  aequis 
ponderibus   universa  permixta   unum   corpus  facies  atque 
aequaliter  in   duodecim  partes   divides  et  in  cibo  aut  in 

65  potione  laboranti  pthisico  dabis,   mire  proderit,     Ova  in- 
cocta   duo   in  calice   diffundes   et  deice  olei  optimi  J^  II  15 
et   axungiae   vetustissimae  in  trulla  ad   cahdam   remissae 
J^  II  et  coagitato   ac  permixtum  pthisico  tepidum   cotti- 

66  die  da  bibendum,  donec  sanetur,  valde  proderit.  Qui  pthisi 
adficiuntur,  maritima  loca  vitare  debent  atque  ilhc  maxime, 
ubi  pix  conficitur,  commorari  ibique  coclearum  carne  cum  20 

67  vino  excoctarum  adsidue  vesci.  Picem  praecoquam  sive 
quam  viscosam  vocant  et  rubricam  Scythicam,  quam  alii 
pissasphaltum  vocant,  cum  sevi  cervini  remissi  cyatho  uno 
et  lactis  bubuli  vel  ovilli  pari  mensura,  si  quis  iam  pericli- 
tanti  pthisico  in  potu  vel  in  cibo  cottidie  dederit,  mire  25 
ei  subveniet. 

68  Mus  ghris  degluptus  et  cum  oleo  ac  sale  assatus 
pleumoniacis  vel  empyicis  cibo  datus  mire  succurrit;  eos 

69  quoque,  qui  purulenta  excreant,  celerrime  sanat.    Marru- 
bii  viridis  fasciculum  et  ambrosiae  fasciculum  et  abrotani  30 
fasciculum  mitte  in  oUam  semodialem  novam  et  vini  €r  IIII 
et  decoque  ad  sextarium,  tum  exprime  herbas  et  cola  et 

3  eligmatis,        4  tphisico.         7  tphisi.         11  atque]  ad- 
iecto.         13  duodecem.         14  tphisico.  15  difundes  (sic)j 

an  defundes?  16  vetussimae.         17  tphisico.         18  tphisi. 

23  pissasphaltum]  spaltica.  28  pleumoniacis  scripsi  ut  est 

in  titulo:  pleumoniticis.        29  maruvii. 


-     165     - 

adice  in  ollam  mellis  optimi  sextarium  et  postea  decoque 
ad  crassitudinem  mellis;  ex  eo  uteris  ieiunus  cottidie  plena 
ligula  ad  sanguinis  reieclionem  sedandam  et  ad  sloma- 
chum  confirmandum.   Butyrum  nitidum  et  tantundem  mellis  70 

:,  optimi  despumati  coquito^  donec  color  rufus  sit,  et  in  pyxide 
cornea  reconde  atque  inde  mane  ieiuno  singula  cocliaria 
dato,  qui  pulmonis  exulcerati  vitio  fetidum  olet  vel  puru- 
lentum  et  fetidum  excreat.    Axungiae  suillae  vetustae  un-  71 
ciae   tres   ex  vini  vetustissimi   cotyla   una   decoctae  potui 

10  pthisicis  datae  potenter  remediantur.    Anethi  sicci  veteris  72 
pulverem   et  resinae  pituinae  pulverem  cum  adipe  velere 
anserino  aut  gallinaceo  edendum  mane  ieiuno  empyico  co- 
cliaria   tria   et  vespere  tantundem  dabis,  mire  sulDvenies. 
Ad   eos,  qui   sanguinem   excreant,   remedium   efficax   sic:  73 

1.5  Turis  masculi  diligenter  triti  drag.  II,  ammoniaci  unam 
cum  aceti  hemina  simul  contemperabis,  ita  ut  bibi  possit, 
et  laboranti  ieiuno  aemoptyico  dabis. 

Si  quis  purulentum  tussit,  ovum  crudum  cum  pari  men-  74 
sura  suci  de  porro  sectivo  expressi  tantundemque  optimi 

20  mellis  permixti  calefactum  ieiunus  sorbeat.    Ad  excreatio-  75 
nem  cruentam  remedium  sic:  Cocleae  elixatae  teruntur  et 
ex  aqua  calida  ab  ieiuno  bibuntur  necnon  ad  idem  cocleae 
inlotae  ex  aqua  marina  coquuntur  et  devorantur.    Tussicis  76 
et  empyicis  prodest  aqua,  in  qua  cydonea  mala  cocta  fue- 

25  rint,  adsidue  propinata;  ipsa  etiam  si  incocta  manducentur, 
iuvant.    Sfongeae  Africanae  exustae   cinis  cum  suco  porri  77 
sectivi  haustus  empyicos  sanat.     Rafani  cocti  cibo  sumpti  78 
sanguinulentas    excreationes    celeriter    emendant.     Gumen  79 
optimum  in  ore  solutum   et  degluttitum  summo  empyicis 

30  remedio  est.    Ruborum,  in  quibus  mora  nascuntur,  cauli-  80 
culi  teneri  tunduntur;   ex   his   sucus   exprimitur,   qui  in 
sole  ad  crassitudinem  mellis  spissatur  agitatus:  hic  haustus 
sanguinulentam  excreationem  efficacissime  cludit.    Eorun- 
dem   ruborum   cauliculi    teneri    ex    vino   austero   discocti 

2  uteris]  ueteris.  3  lecula.  10  tphisicis.  rerae- 

diantur]  remediatum  est.  17  emoiDtoico,  20  permixtum 

Cornariiis.        22  ab]  ad. 


-     166    — 

eduntur  idque  vinum  etiam  merum  potatum  sanguinulonta 

81  excreantibus  prodest.  Coagulum  cervinum  sive  leporinum 
sive  haedinum  in  potione  solutum  bibitur  utiliter  ab  em- 
pyicis  vel  aemoptyicis,  cervini  quoque  cornus  exusti  cinis 

82  in  potione   datus  similiter  medetur.    Bubulus  sanguis  vel  5 
haedinus  sanguis  recens  cum  pari  mensura  aceti  discoctus 
sanguinem  excreantibus  prodest,   si  per  cocleare  adsidue 

83  degustetur.  Glutinum,  quo  charta  glutinatur,  calidum  in 
modum  sorbitionis  hauritur  vel  ex  aqua  calida  sanguinem 

84  excreantibus  datur.    Nuclei  amygdalarum  triti  cum  amuio  lo 
et  menta  trita  in  qualibet  potione  utiliter  ab  aemoptyicis 

85  vel  empyicis  hauriuntur.  Semen  salicis  tritum  et  ex  vino 
austere  sumptum  sanguinem  tussientes  sistit  et  vitium  po- 

86  tenter  emendat.  Hederae  bacae,  quae  sunt  luteae,  inpari 
numero   tritae  et  ex   aqua  tepida  potae  pthisicos  sanant.  i5 

87  Herbae  vettonicae  folia  in  umbra  arefacta  et  tunsa  cri- 
bralaque  reponito  atque  inde  laboranti  vulso  victoriati  ar- 
gentei  pondus  ex  passo  bibendum  saepe  praebeto.  Quidam 
quo  potentius  herbae  huius  auxilium  facerent,  adiecto 
melle  cribratum  pulverem  conprehenderunt  atque  inde  fabae  20 
magnitudine  dederunt  laborantibus  pthisicis,  vulsis  et  reu- 
maticis  eosque,  qui  etiam  purulenta  excreabant,  incolumi- 
tati  solidae  reddiderunt. 

88  Ad  pthisicos  remedium  et  praesens  et  maximum,  nam 
etiam  vitae  dubios  sanat  et  quibus  spes  superesse  nulla  25 
videatur:  Equi  salivam  vel  spumam  cum  aqua  calida  bi- 
bendam  per  triduum  dabis,  etiam  quem  tussi  intoleranda 
et  diutina  laborare  videris,  hoc  remedio  Hberabis;  aegrum 
quidem  sine  cunctatione  sanabis,  sed  equum  mors  subita 

89  consequitur.    Ova  cruda  duo  in  calicem  verguntur,  eo  adi-  30 
ciuntur   olei  optimi  —  V,   gari  floris  —  V,  passi  Cretici 
—  V  cumque  haec  in  calicem  conieceris,  axungiae   vetu- 

2  quagulum.         4  emoptoicis.         8  gluttinatur.       10  triti 
cum  scripsi:    triticum.  amulo  exhibet  cod.,  non  amylon  ut 

Cornarius  edidit.         11  emoptoicis.  13  austero  Cornarius. 

tussientis.         15  tphisicos.         16  vetonicae.       21  reumauticis. 
22  incolomitatis.      26  salibam.      28  laberare.      32  vetussimae. 


—     167     — 

stissimae  —  V  intromisso  in  vase  igne  dissolves  eiindem- 
que  liquorem  calidum  ceteris  rebus  adicies  omniaque  pariter 
super  aquam  ferventem  remittes  et  calida  pthisicis  bibenda 
praebebis.    Herbae  senecionis  viridis  contusae  et  expressae  90 

5  sucus  ad  mensuram  cyathi  unius  per  dies  singulos  potui 
datus  pthisicis  miro  remedio  est,  si  interieclis  diebus  vel 
septies  propinetur.     Rutae   tenerae    contrilae   cum   ramu-  91 
scuHs   suis   et  expressae   sucus  cum  aliquantulo  bitumine 
ex  vino  vetere  calido  <(datur>  pthisicis,  celeriter  sanabun- 

10  tur,   similiter  et  empyicis  in  potu   id  medetur.     Oleastri  92 
folia  si  bene  decocta  dentur  empyicis,  celeriter  sanabuntur. 

Antidotum   pthisicis  incomparabile   sic:    Piperis   albi  93 
^  III,  myrrae  ^  I,  opopanacis  ^  I,  turis  masculi  ^  I, 
opii  ^  I,  croci  Siculi  ^  I,  zingiberis  ^  II,  laseris  ^  I, 

15  rutae  siccae  ^  II,  abrolani  J^  II,  narcissi  ^  II,  vettoni- 
cae  ^  II,  marrubii  ^  II,  pulei  ^  III,  mellis  despumatl 
optimi  ^  I,  vini  Aminei  quartarium,  papaveris  triti  ^  I. 
Ex  quocumque  liquore  hoc  pthisicis  propinatum  valde 
prodesse  memoratur,  ita  ut  de  contritis  diligenter  mixtis- 

20  que  speciebus  catapotia  fiant  magnitudine  fabae;  quae  aut 
integra  haurienda  aut  liquefacta  dentur  et  mane  et  vespera. 

Trochiscus   di  electru  praestantissimus  ad  aemoptyi-  94 
cos,  id  est  sanguinem  vel  excreantes  vel  vomentes  vel  eos, 
qui  maxime  cum  tussi  sanguinem  iactant,  huius  confectio 

25  sic:  Croci  ^  XV,  sucini  ^  XV,  masticis  Chiae  ^  XV, 
iris  Illyricae  ^  XV,  opii  X  II  S,  psyllii,  quod  est  semen 
nigrum  minutum  pulicibus  simile,  —  II  S.  Hoc  semen 
coques  in  hemina  aquae,  donec  densa  fiat,  quemadmodum 
de  lini  semine,  quam  colabis  postea  et  reliqua  omnia  trita 

80  ex  hac  aqua  colliges  et  formabis  trochiscos  habentes  maxi- 
mos  ^  IIII  S,  alios  ^  III  S,  minimos  usque  ad  ^  I  S. 
Ita  ergo  facies,  ut  pro  aetate  unus  quisque  et  pro  corporis 
firmitate  accipere  possit. 

Ad  eos,  qui  sanguisugas  inscii  devorant,  cimicum  in  95 

4  senitionis,  item  infra  saepius.  9  datur  addidi.  10  in 
om.  13  mirrae.  16  mellis  despumati  optimi  J^  I.  22  emoptoi- 
cos.        26  psyllii]  pilliu. 


-     168     — 

carbonibus  positorum  fumus  remedio  est,  si  ore  hianti  et 
faucibus  apertis  excipiatur;  eici  enim  et  expelli  devoratas 

96  sanguisugas  hac  ratione  certissimum  est.    In  eo  aceto,  in 
quo  prius  ferrum  fervens  sit  extinctum,  butyrum  missum 
et  calefactum  paulatim  si  absorbeatur,  eiciet  de  stomacho  5 
sanguisugas. 

97  Ad  stridorem  pectoris  deponendum  senapis  optime  triti 
cyathos  duos  et  mellis  optimi  despumati  cyathum  misce- 
bis  et  ieiunus  die  calido  aut  in  loco  tepido  gargarizabis 
et  sines  patenti  ore  umorem  decurrere.  lo 

98  Ne  media  doleant,  luna  septima  decima  semper  alii 
incocti  terna  grana  purgata  transglutti,  mire  proderit. 

99  Corallium  tritum  ex  aqua  potui  datum  reiectionem 
sanguinis  reprimit;  cui  rei  et  castaneae  medentur,  si  coctae 
quam  plurimae  manducentur.  i5 

100  Ad  tussem  Vindiciani  medici  remedium  singulare:  Sul- 
pur  vivum  teres  et  involves  de  axungia  porci  vetustissima 
et  dabis,  ut  transgluttiat  tres  pilulas  prima  die,  secunda  II, 
tertia  I;  tales  autem  pilulae  erunt,  ut  facile  transvorari 
possint;  hoc  remedium   etiam   equis  tussientibus  prodest.  20 

101  Ad  tussem  remedium  efficax:  Herba,  quae  Gallice  callio- 
marcus,  Latine  equi  ungula  vocatur,  collecta  luna  vetere 
liduna  die  lovis  siccata  prius  in  ollam  novam  mittitur 
cum  prunis  ardentibus,  quae  intra  ollam  mitti  debent; 
superficies  sane  eius  argilla  diligenter  claudi  debet  et  ca-  25 
lamus  inseri,  per  quem  umor  vel  fumus  caloris  hauriatur 

I02intra  os,  donec  arteria  omnia  et  stomachum  penetret.   Con- 
positio  ad  tussem:    Mellis   despumati  P.  I,  anethi  seminis 
—  III,  piperis  —  I.     Haec  dihgentissime  trita  miscentur 
melli,   ut,  cum   usus   exegerit,   bis  in  die  terna  cocliaria  30 
qui  tussi  laborabit  accipiat. 

103  Compositio  ecligmatii  ad  pulmonem  corruptum  repa- 
randum:  Marrubii  fasciculum  unum,  hysopi  fasciculum 
unum,  glycyrrhizae  —  III,  iris  Illyricae  —  III,  inulae  —  III, 

8  cyatos.      10  umurem.      18  transglutticat  (sic).      27  ar- 
teriam  omnem  Cornarius.        32  eligmatii.         34  glycerizae. 


—     169     — 

nuces  pineas  resinosas  V,  aquae  &  VI,  niellis  P.  V.  Omnia 
haec  in  aquan.  nitidam  infundes,  ita  ut  ad  lertias  coquan- 
tur,  hoc  est  ut  simul  universa  ad  trisextium  veniant, 
postea  adde  supra  scriptum  mellis  pondus,   ut  ad   mellis 

5  veniant  densitatem;  quibus  colatis  et  in  vitro  conditis  terna 
mane  cocliaria,  terna  vespere,  qui  supra  dicta  valetudine 
laborabit,  accipiet. 

Descriptio  ecligmatii  ad  pulmonem  curandum:  Herbaci04 
gladiatoriciae   sucus,  lilii  silvatici   sucus,    marrubii   sucus 

10  aequis  mensuris  parabitur;  deinde  quantum  de  tribus  spe- 
ciebus  fuerit  suci,  tantum  mellis  mittetur,  ita  ut  postea 
in  sextario  huius  permixtionis  tria  cocliaria  olei  viridis  mit- 
tantur;  quod  tam  diu  postea  coquetur,  quamdiu  medicamen 
ad  mensuram  mellis  veniat;  ex  hoc  ieiunus  accipiat  terna 

15  cocliaria  et  post  cenam  terna,  qui  pulmonis  vitio  laborabit. 

Confectio  unctionis  ad  ipsam  pulmonis  causam:  OIeii05 
mollis  -Sr  I,  cymini  quartarium  lento  igni  tam  diu  coques, 
quamdiu   cyminum    percoquatur;    quod   postea    colabis    et 
addes   olei  chamaemelini  heminam,   olei  anethini   quarta- 

2orium,  olei  rosei  quartarium,  olei  rutacei  heminam,  me- 
dullae  cervinae  recentis  —  III,  adipis  anserinae  atque  por- 
cinae  recentis  —  VI,  butyri  recentis  sine  sale  —  VI,  cerae 
Punicae  —  III.  Haec  omnia  ad  vaporem  soluta  miscentur 
et  quando  aeger  ungui  habet,  tolles  ex  eo  uncias  VI  ad 

25  triduanam  unctionem  et  addes  illic  suci  de  faeno  graeco 
—  II,  febrifugiae  —  H,  lactis  humani  quartarium,  quod 
lac  sub  hora,  qua  aeger  unguendus  est,  mittatur  nec  cale- 
fiat  cum  ceteris  speciebus,  et  iacens  in  lecto  unguatur 
lenta  satis  manu;  sed  ante  lucem,  postquam  unctus  fuerit, 

80  statim  lac  vaccinum  bibat  eadem  hora  mulsum,  non  coctum, 
dum  calet. 

4  veria  pondus  ut  ad  mellis  om.         5  venit.  6  valitu- 

dine.       8  eligmatii.      20  rutacei  scripsi:  ranacei.  24  ungeri. 

habet]  debet  Cornarius.  27  calefiat  scripsi:  calefaciat. 
29  postquam]  post. 


-     170     — 

CAP.  XVII. 

Ad  suspiriosos  vel  ad  dyspnoicos  et  ad  omnes  causas 
arteriorum,  de  qnibiis  ruptis  sanguis  emanat,  et  ad 
vomitus  restringendos  et  provocandos  et  ad  sitim 
arcendam  et  ad  singultus  inhibendos  et  ad  reumaticos 
et  ad  vulsos  remedia  rationabilia  et  physica  diversa 
de  experimentis. 

1  Ad  suspiriiim  facit  bene  acetiim,  quod  scilliticum  vo- 
cant,  cocliario  ter  quaterve  sumptum  ad  diem.  Prodest  et 
scilla  argilla  circumdata  et  furno  cocta  purgatis  exteriori- 
bus  putaminibus  et  quod  eius  tenerrimum  est  tritum  ad- 
iectis  mellis  Attici  duabus  partibus  et  aceti  boni  una  parte  5 
atque  ita  decocta  et  per  ligulam  unam  semel  in  die  sumpta. 

2  Profuit  multis  ad  suspirium  vel  dyspnoeam  depellen- 
dam  pulmo  vulpis  vel  iecur  in  olla  fictili  exustum  atque 
ad  cinerem  redactum  et  datum  ad  diem  ieiuno  mensura 
cocliariorum  trium  cum  aquae  cyathis  tribus,  si  febricita-  lo 
bit:  si  sincerus  erit,  ex  vino  vetere;  profuit  et  pulmo  cervi 
eodem  modo  arefactus  et  datus. 

3  Prodest  suspiriosis  hoc  medicamentum  evidenter:  Alu- 
minis  fissi  X  VI,  opii  X  I.  Aqua  exigua  opium  diluitur, 
miscetur  alumini  ante  trito.  Fiunt  globuli  ciceris  magni-  i5 
ludine,  dantur  ieiuno  ante  cibum  quaterni  aut  quini.  Hoc 
medicamentum  et  ad  sanguinis  eruptionem  ex  interiori- 
bus  partibus  facit  et  ad  veterem  tussem  et  ad  pthisicos 
vel  purulenta  excreantes. 

4  Hoc  quoque  medicamentum  ad  suspirium  satis  com-  20 
mode  facit:   Sulpuris  X  I,  nitri  X  I,  abrotani  quod  tribus 
digitis  conprehendi  possit.    Haec  contunduntur  et  teruntur 
curiose;  cum  opus  est,  dantur  ex  his  ieiuno  cocliaria  duo 
cum  duobus  cyathis  aceti  calidi. 

tit.:   suspiriosus.  arteriorum]   arteriarum   Cornarius. 

vomicas]  vomitus.  restringendas.  provocandas.  ad 

om.  ante  singultus. 

1  scillitum.  3  argila.  forno.  7  dyspnuam,  11  sen- 
cerus.        23  duo  cum  om. 


—     171     — 

Aliud  medicamentum  strumis  et  suspirio  efficax,  facit  5 
autem  et  ad  lumborum  diutinum  dolorem  et  ad  paralysin 
et  ad  hydropicos  et  ad  lienosos,  conficitur  sic:  Bruoniae, 
id  est  albae  vitis,  radicis  X  XII^  iris  Illyricae  X  XII,  am- 
5  moniaci  guttae  X  XII,  asparagi  radicis  X  VI,  scillae  bulbi 
crudi  tenerum  ex  interiore  parle  X  XII,  tragacanthi  X  VI. 
His  mellis  miscetur  quod  sufficiat,  sed  prius  contusis  di- 
ligenter  et  tritis,  donec  ceroti  habeant  temperaturam;  inde 
cum  opus  est,  datur  ieiuno  denarius  unus  cum  aquae  mul- 

10  sae  cyathis  tribus. 

Balsami  semen  tritum  potum  ex  vino  prodest  suspi-  6 
riosis,   caducis,   freniticis,    pleuriticis   et   ad   omnia   vitia, 
quae  in  thorace   subsistunt,    pulmonis   et  suspirii    causis 
medetur.    Thymum  tritum  potum  ex  vino  extenuat  et  cale-  7 

15  facit  quae  sunt  in  stomacho  gravia,  unde  suspirium  nascitur, 
ventrem  quoque  relevat,  sanguinem  extenuat  et  quae  sunt 
glutinosa  et  haerentia  in  thorace  et  faucibus  detrahit.    Ori-  8 
ganum  cum  croco  tritum  potatumque  cum  vino  suspiriosis 
prodest.    Hysopum  quoque  aridum  contusum  et  cretum  ex  9 

20  aqua   aut   vino   aut   aceto   aut   melle  datum  aut  decoctum 
cum  aliquo  supra  dictorum  liquorum  suspiriosis  medetur. 
Marrubium  aridum  tritum  cum  mellis  cocUario  sumptum  10 
vel  sucus  eius  potus  aeque  suspiriosis  remedio  erit.    Cha-  11 
maedrys   extenuata    tritaque    et    pota    prodest   suspiriosis, 

25  quae   propter   crassitudinem    suam   Hquore    aliquo,    etiam 
aqua,  extenuari  debet  et  sic  accipi.    Herba  tiniatica  con-  12 
tusa  et  ex  melle  cocliario  sumpta  suspiriosos  curat;  rutae 
quoque    atque   herbae   blattariae   sucus   per   se   datus   aut 
radices  earum  incoctae  aqua  et  potui  datae  similiter  pro- 

80  sunt  necnon  et  capparis  radices  idem  praestant,  si  ita,  ut 
supra  scriptum  est,  accipiantur.    Resina  terebinthina  devo-  13 
ratur  ad  magnitudinem  fabae  Aegyptiacae  ab  eo,  qui  suspi- 
rio  laborat,  vini  cyatho  supersumpto,  quae  res  magno  re- 
medio  est. 


2  paralysen.       4  bammoniaci      17  gluttinosa.      29  putui. 
31  terebintina. 


—     172     — 

14  Cenlanreae  teniiis  siiciis,  quantum  nux  avellana  re- 
cipit,  cuni  aqua  mulsa  datus  vel  ianthidis  herbae^  quae 
umidis  locis  nascitur,  unius  fruticis  foHa  trita  cum  cyatho 
aquae  data  suspiriosis  plurimum  prosunt;  vino  uti  oportet 
suspiriosos,  in  quo  centaureae,  absinthi,  origani  et  tragori-  5 
gani  et  hysopi   et  thymi  et  pulei  et  rutae  fasciculi  tertia 

15  detracta  fuerint  decocti.  Cupressi  pilulae  tritae  potae  ex 
vino  faciunt  bene  non  sokim  ad  suspirium,  sed  et  ad 
iocineris  et  pectoris  et  vulvae  dolorem,  si  feminis  dentur; 
folia  autem  eiusdem  cum  ruta  trita  et  pota  pectoris  tol-  lo 
lunt  dolorem,  similiter  cortex  et  radix  cupressi  decocta 
ad  eadem  prosunt,  sed  faciunt  et  ad  falangionis  morsum, 

si  extrinsecus  inponantur  emplastri  more  conposita. 

16  Acetum  ex  scillae  bulbo  factum  mirifice  prodest  su- 
spiriosis;    similiter  acetum   ex  thymo,   origano   puleioque  i5 

17  confectum  prodest,  si  adsidue  degustetur.  Utiles  sunt  inter 
initia  quamvis  molesta  suspiriosis  sorbitiones  de  porro  ca- 
pitato  factae  et  ex  urtica  atque  nasturcii  semine.  Perungui 
autem  eos  oportet  rebus  calefacientibus,  certe  pyrethro 
cum  oleo  decocto;  gestationes  quoque  per  viam  myrleam  20 
prosunt  et  si  super  lecticam  vel  super  lectum  suspenda- 

18  tur  illis  myrtus,  remedio  erit.  Ad  suspiriosos  remedium 
salutare:  Spumam  de  ore  mulae  collige  et  in  calicem  mitte 
atque  ex  aqua  cahda  sive  viro  seu  feminae,  quae  hanc 
molestiam  patitur,  continuo  da  bibendam;  homo  statim  sana-  25 

19  bitur,  sed  mula  morietur.  Ad  suspiriosos  sanandos  fel 
ursinum  aqua  dilutum  bibendum  optime  datur,  intra  pau- 

20  cos   enim   dies  potenter  medetur.     Ad   suspiriosos   reme- 
dium  potens:  Herbae  salularis  fasciculum  et  ficorum  Afri- 
canorum  aridorum  sehbram  ex  aquae  fluvialis  heminis  tri-  30 
bus  decoquito  ad  heminam  eamque  potui  dato  per  triduum. 

21  Ad  sanguinis  eruptionem  sive  ex  arteria  sive  ex  pul- 
mone  vel  pectore  bene  facit  symphyti  radix,  quam  quidam 

4  oportit  {fere  semper).  6  ysopi.  7  detracta]  re- 

tracta.  Apparet  hunc  locum  aliquot  verbis  omissis  corruptum 
esse.  14  bulbum.  18  perungeri.  26  suspiriosus.  31  emi- 
nam.         33  sympeuti. 


-     173     - 

inulam  rusUcam,  quidam  alum  Gallicum  vocant,  lota  haec 
aqua  frigida  et  rasa  cultello  eburneo  vel  osseo.  Datur  sex- 
tans  librae  ex  ea  aut  eo  amplius  vel  quantum  potuerit 
debet  manducare   et  devorare   cui  opus   est;  neque  enim 

5  amara  est.  Oportet  autem  eo  die  acetum  non  gustet,  quod 
interdum  per  se  solum  magnifice  solet  prodesse,  sed  huius 
radicis  eflectum  resolvit,  si  cum  ea  detur. 

Bene  facit  ad  arteriae  eruptionem  polygoni  sucus  cya-  22 
thorum  duum  aut  trium  per  triduum  datus  et  plantaginis 

10  tritae  eodem  modo  datus  sucus  phirimum  prodestj  cretae 
quoque  Samiae  X  unus  sumptus  ex  aquae  frigidae  rigore 
detracto  cyathis  tribus  vaUdissime  iuvat;  herbae  etiam  poly- 
goni,  quae,  ut  opinor,  tiniaria  vocatur,  fascicuhis,  quantus 
manu  conprehendi   possit,    in   tribus    heminis    aquae    de- 

15  coctus   ad   tertias    recte    medetur   eruptioni    sanguinis    ex 
arteriis,  si  quis  inde  laboranti  cyathos  tres  ieiuno  per  tri- 
duum  dederit.     Oportet    autem   sentienti  vulnus    interius  23 
loco   ipso   sed   a  foris  sfongeam  cum  aqua  frigida  recenti 
inponere  vel  ex  aceto  acri,  sed  frequenter  mutare,  ne  con- 

20  calefacta  noceat,  et  vetare  artus  constringi,  quod  plerique 
medicorum  faciunt  ignorantes,  quia  incitatur  sanguinis  eru- 
ptio  musculorum  compressione,  quandoquidem  omnis  con- 
strictio  in  utramque  partem  exprimit  venam. 

Faciunt  et  composita  medicamenta  ad  sanguinis  erup-  24 

25  tionem,  quorum  hoc  est  praecipuum:  Acaciae  suci  uncia, 
hypocistidos,  qui  est  sucus  rosae  silvaticae,  quam  caninam 
quidam  vocant,  uncia,  balausti,  qui  est  flos  maU  granati, 
quo  coriarii  utuntur,  uncia,  opi  semuncia.  Balaustium  con- 
tunditur  et  cribratur  vel  siccum  in  mortario  teritur,  cetera 

80  pridie  macerata  in  aqua  commiscentur  diUgenter  et  pa- 
stilU  inde  finguntur,  quidam  maiores,  quidam  ad  denaru 
semissem;  dantur  resoluti  iuxta  aetatem  vel  virtutem  in- 
firmi  ex  aquae  frigidae  cyathis  tribus  aut  duobus.  Hic 
pastilhis  bene   facit  et  ad   dysintericos   et  ad  torminosos. 

1  al  pro  alum.  2  sextantem.  12  valedissime  iubat. 
22  quandoque.  27  malagranati.  28  quo  coriarii]  quoriarii. 
28  balausticum.        34  disintericos. 


-     174     — 

25  Alter  pastilliis  ad  sanguinis  eruptionem  mirifice  faciens 
accipit  haec:  Tragacanthi  X  VIIII,  Samiae  cretae  X  VII, 
rutae  Ponticae  X  VIIII,  glycyrrhizae  suci  X  V,  symphyti 
suci  X  VII,  gummis  X  IIII,  hypocistidos  suci  X  VII,  turis 
X  V,  aluminis  liquidi  X  V,  opii  X  V,  amyli  X  VI,  myr-  5 
rae  X  V,  croci  X  VII,  plantaginis  suci  X  III  et  passi 
Myconi  quod  satis  erit  tritis  diligenter  supra  scriptis  spe- 
ciebus  miscebitur,  fient  pastilU  ad  denarios  singulos  et  ad 
semisses,  qui  pro  aetate  aut  viribus  infirmi  ex  aquae  tepi- 
dae  cyathis  tribus  ieiuno  dabuntur.  lo 

26  Ad  reiectionem  sanguinis  ex  ore  manantis  symphyti 
radix  in  vino  decocta  salubriter  bibitur,  ligustri  quoque 
sucum   ieiuno  per   triduum   dato,   statim   subvenies;   quae 

27  res  et  torminosis  et  dysinlericis  est  salubris.  Si  ex  quo- 
cumque  corporis  loco  sanguis  per  abundantiam  nimiam  i5 
exuberet  et  fUiat,  herbae  Sabinae  sucus,  quantus  videbitur, 
sive  viridis  sive  siccae  contritae  ex  vino  picato  vetere 
optimo  ieiuno  per  triduum  dabitur;  sanabit  haec  potio 
etiam  in  vitae  discrimine  constitutum.  Facit  autem  et  ad 
colicos   et  ad   dysintericos,   qnibus  tamen   decocta   datur.  20 

28  Qui  subito  sanguinis  vomitu  laborat,  corallium  contusum 
et  in   pulverem   redactum   ex   potione  mixta  calida  bibat. 

29  Ad  vomitum  nimium  reprimendum  sulpuris  vivi  pu- 
sillum  et  rasamen  de  cornu  cervi  tantundem  in  ovo  sor- 

30  bili  tritum  et  permixtum  bibi  utile  est.     His,   qui  cibum  25 
non  continent,  aloes  minimum  cum  frigida  aqua  potui  da- 

31  tum  plurimum  prodest.  Personaceae  herbae  radix  contusa 
adiecto  modico  sale  et  vino  sparsa  et  cottidie  recens  in- 
posita  super  tumorem  stomachi  vomicas  omnes  per  sudo- 

32  rem  emanationesque  occultas  potenter  expurgat.    Mandra-  30 
gorae  drag.,  hyoscyami  tantundem,  opopanacis  idem,  croci 
Siculi   tantundem,    myrrae   atque   turis   similiter,  gummis 

3  clycerizae.  sympbiti.  5  verha  opii  X  V,  amyli 

X  VI,  myrrae  5  V,  croci  5  VII  om.  7  miconi,  8  fiant. 

11  symphiti.  14  disentericis.  20  disintericos.         24  ra- 

samen]  ramenti  Cornarius.       25  est  post  utile  om.      26  putui. 
31  hyosciami. 


—     175    — 

itidem;  omnium  specierum  pares  mensuras  tere  diligenter 
et  in  pulverem  tenuissimum  redige  atque  ex  vino  vetere 
collige  paulo  crassius,  quam  spissitudo  sit  mellis;  ex  eo 
medicamento    ad    mensuram    victoriati,    id    est    dimidium 

5  drachmae,  dabis  ruptum  et  infirmum  stomachum  habenti 
in  tribus  cyathis  aquae  calidae  eunti  dormitum;  beneficium 
remedii  prima  statim  potione  sentitur,  secunda  incredi- 
bilis  profectus  est,  tertia  curatio  omnis  potentissime  ex- 
pHcatur.    Ovum  incoctum  in  calice  defunditur  et  testa  eius  33 

10  suco  marrubii  impletur  et  in  ipso  calice  defunditur  et 
mellis  optimi  despumati  tantundem;  omnia  haec  in  se 
permiscentur  ac  tepefacta  hauriuntur;  miro  modo  vomi- 
cas  rumpunt  et  ad  sanitatem  laborantem  stomachum  per- 
ducunt.     In  ovo  sorbiU  cimicem  unum  contritum  ieiunus  34 

15  ignorans  qui  sorbeat,  desinet  vomere;  hoc  saepe  ex- 
pertum  est. 

Conpositio  medicaminis  ad  arteria  sananda  sic:  Costi  35 
^  III,  spicae  nardi  ^  III,  piperis  ^  III,  radicis  lappae  maio- 
ris,  id  est  herbae  personaceae  ^  III.  Haec  omnia  simul  teres 

20  et  ieiuno  in  balneo  ex  vino  candido  bibenda  protinus  dabis. 
Herbae  vettonicae   folia   arefacta  contusa  cribrataque  pro-  36 
sunt  suspiriosis,  si  ex  eo  pulvere  cocliaria  singula  ex  aquae 
caUdae  cyathis  duobus  ieiuni  interiectis  diebus,  donec  sa- 
nentur,  biberint.    Aqua,  quae  in  arborum  lacunis  cavisque  37 

25  corticibus  consistere  consuevit,  suspirioso  potui  data  cele- 
riter  eum  sanabit  atque  omni  periculo  liberabit,  si  adsi- 
due  vel  ipsa  pura  calida  vel  mixta  potetur. 

Sitim  quamhbet  molestam  reprimes,   si  aquam   tepi-  38 
dam   cum  oleo  permixtam  biberis  et   continuo  vomueris, 

30  denuoque  si  necesse  fuerit  id  facies,  quo  facto  sitis  maxima 
consenescit.     Gallinacei  ovi  vitellum   semicoctum  oleoque  39 
permixtum  si  quis  sorbeat,  sitire  desinet.   Lapidem  de  aqua  40 
fontana  sublatum  statim  sub  lingua  pone  et  UUc  aUquam- 
diu  tene,  sitire  desines.   Glycyrrhizae  surculum  parvum  sub  41 

10  ipso  calicem  {sic).      17  arteriam  sanandam  Cornarius. 
20  candito.         29  vomeris.        34  glycerizae. 


-     176     — 

lingua  habeto  et  salivam,   quae   creverit,  transglutti,  quo 
facto  neque  sities  neque  os  tibi  inarescet. 

42  Ad  singultus  inhibendos  festucam,  quam  bibens  in 
calice  acceperis,  protinus  superciho  sinistro  imponito;  con- 

43  tinuo  remedium  experieris.    In  aquam  caUdam  manus  mis-   5 
sae  diuque  illic  retentae  singultus  crebriores  inhibere  di- 

44  cuntur.    Anulus  in  sinistra  manu  in  medio  digito  positus 

45  vel  ibidem  translatus  singultus  statim  compescit.  Si  quis 
singultiens  aceti  scillitici  cocleare  plenum  acceperit,  statim 
singultire  desinet;  idem  praestat  et  aquae  satis  frigidae  lo 
adsiduus  gustatus  et  si  quis  spiritum  introrsum  revocet  et 
aUquamdiu  contineat^  similiter  remediabitur  nec  minus  huic 
rei  prodest  sternumentum  in  tempore  excitatum. 

46  Herbae  trixaginis  contusae  in  lignea  pila  sucus  ex- 
pressus   cum  vino   calido  potui  datus   ruptos   sive  vulsos  i5 

47  et  reumaticos  efficaciter  sanat.  Asparagorum  radix  ad 
pondus  denariorum  duorum  et  brassicae  foHa  tantundem 
mensurae   contrita  atque   ex  vino  nigro  vel  austero  potui 

48  data  vulsis  et  reumaticis  mirifice  prosunt.  In  pila,  in  qua 
frumentum  tunditur,  quantulumcumque  sordium  aut  pul-  20 
veris  inveneris  collige  itemque  in  eo  loco  vei  foramine, 
in  quo  ianuae  pessuli  descendunt,  quidquid  reppereris  col- 
hge  et  in  unum  permisce  et  tacite  vel  occulto  loco  in 
potionem   aut   cibum  vulsi  laborantis    insperge;    continuo 

49  malum  dolorque  sedabitur.    Serpentis  senectus,  id  est  ex-  25 
uviae,  licio   alhgatae   et  vulso  circumdatae  mire  prosunt. 

60  Stercus  verris  primo  vere  collectum  arefactumque  et  tritum 
in  potione  datum  efficacissime  vulsos  et  reumaticos  sanat. 

51  Ad  eos,  qui  sanguinem  per  os  proiciunt,  remedium 

tale:    Testae   nucis  maioris   conbustae   diligenter  terantur  30 
et  cum  aceto  dentur;  sed  si  febricitat,  cui  medendum  est, 
cum  posca   accipiat   pro   modo,   ut  causae  sunt  aut  aetas 
unius  cuiusque  patitur,   id  est  ut  unius  nucis  testae  aut 
duarum  vel  etiam  trium  dentur. 

2  inarescit.  3  fistucam.         6  singultis.  9  scilliti. 

14  triagonis.         20  quantolumcumque.         23  occulte  loca  vel 
potionem. 


-     177     — 

Conpositio   ecligmatii,   quod   facit  ad  pthisicos  et  ad  52 
eos,  quibus  pulmo  per  destillationem  uvae  vulneratus  est: 
Iris  Illyricae   —  I,   spicae   Celticae   —  I,   hysopi  Cretici 
—  I,  ameos  —  II,  resinae  terebinthinae  —  I,  piperis  —  II, 

6  ervi  russei  —  II,  butyri  —  VI,  mellis  despumati  P.  III 
et  —  VIIII.  Ea,  quae  in  pulverem  redigenda  sunt,  tundes 
et  diligentissime  cernes,  resinam  vero  et  butyrum  lento 
igne  liquefacies;  postea  melle  permixtum  totum  supra  scri- 
ptarum  specierum  pulverem  colliges  et  simul  commacera- 

10  tum  in  doleolo  vitrio  repones  utendum,  cum  usus  exegerit; 
ita  ut  mature  ieiunis  terna  cocliaria  dentur. 

CAP.  XVIII. 

Umeronim   et  oervicium  doloribus  et  opisthotonicis 

et  hircosis    et   Tinguibus   et  paronychiis   remedia 

rationabilia  et  physica  diversa  de  experimentis. 

Umeri  dolorem  mustelae  exustae  cinis  tritus  et  cum  cera  i 
permixtus  ac  subactus  et  ceroti  more  impositus  mire  sanat. 
Ad  cervices  et  nervorum  subitos  aut  veteres  dolores  2 

15  et  contusiones  medicamentum  valde  necessariiim,  quod  dia 
steaton  dicitur,  sic:  Masticis  —  III,  olei  rosei  libram,  olei 
gremialis  selibram  vel  quod  sufficiat,  cerae  Ponticae  libram, 
sevi  cervini  libram,  medullae  cervinae  libram,  adipis  pul- 
linae  libram,  adipis  anserinae  libram,  adipis  scrofinae  P.  II, 

20  faenograeci  suci  heminam,  lini  seminis  suci  heminam, 
ibisci  suci  heminam,  chamaeraeli  fasciculum,  anethi  sur- 
culos  VII.  Mastiche  cum  oleo  rosaceo  in  mortario  con- 
teratur,  species  vero  supra  sciptae  lento  igne  decoquantur 
et  suci  cum  cera  seorsum  misceantur  et  omnia  mixta 
colentur;   sic   postea  mastiche   cum  oleo  supermittatur  et 

1  eligmatii.        2  destellationem.        3  illiricae.        yaopi. 
4  terebentinae.  6  rysei.  8  permixto.  10    exigerit 

ut  saepius. 

tit.:  opistotonicis.        hyrcosis.        paranichiis. 

17  graemialis.  20  a  vocabulis  fenogreci  suci  codex 

deficit  usque  ad  c.  XX,  26  Cibos  vero  dari. 

Marcellus,  ed,  Helmreich.  12 


—     178     — 

misceanlur  omnia  diligenter  mixtaque  coagiteqjur  ad  focum 
et  refrigerata  in  dolio  vitreo  reponantur,  quibus  cum  opus 
fuerit  ceroti  more  uteris. 

3  Cervicis   dolor  inflexibilis,  quem  opistholonon  Graeci 
vocant,  levatur  urina  caprae  auribus  infusa  aut  bulbo  trito  5 
cum  fimo  eiusdem  caprae  cervici  inlito;   sed   nihil  utilius 
est  medicamento  dia  steaton  de  adipe  diversa  facto,  quod 

4  supra  scriptum  est.  Ad  cervicum  dolores  remedium  phy- 
sicum  sic:  leiunus  dextram  manum  saliva  tange  et  dextrum 
popUtem  perfrica,   deinde  sinistra  manu  sinistrum  et  hoc  lo 

5  ter  per  singulos  poplites  facito,  statim  remediabis.    Butyro 

6  et  adipe  ursina  perunctae  cervices  statim  sanabuntur.  Cerae 
selibram,  olei  cyprini  selibram,  absinthii  viridis  contusi  —  II 
simul  ad  ignem  permisce   et  pro   ceroto   utere  ad  omnes 

7  cervicum  dolores.    Rigor  cervicis  adipe  anserina  vel  potius  i5 

8  gruina  perunctus  velocissime  mollietur.  Fici  foha  et  poma 
eiusdem  inmatura  contrita  et  inposita  cervici   subveniunt. 

9  Nervorum  omnium  rigori  et  perfrictionibus  cito  sub- 
venitur  malagmate  tali:   Olei  laurini  P.  I,  resinae  terebin- 
thinae  P.   I,    picis    Uquidae  P.   I,    axungiae   veteris   P.   I.  20 
Decoctis  et  permixtis  una  his  speciebus  nervi  rigentes  et 
offensi  salubriter  perfricantur. 

10  Opisthotonicis  et  tetanicis  lotium  caprinum  cum  aqua 

11  mixtum  efficaciter  prodest,  si  ieiunis  potui  detur.  Summum 
opisthotonicis  et  arthriticis  remedium  et  multis  experimen-  25 
tis  probatum  conficitur  sic:  Castorei,  piperis  albi,  petro- 
sehni  aequales  portiones  simul  tundes  et  cribrabis  atque 
inde  cocleare  unum  cum  uno  cocleari  mellis  et  aquae 
calidae  cyathis  duobus  ieiuno  ad  diem  dabis. 

12  Farina  Uni   seminis   addito   nitro    ex   vino   calido   in  30 
modum  malagmatis  temperatur  et  inponitur  cervicum  do- 

13  lori,  statim  medetur.    Farina  quoque  hordei  cum  ficu  arida 

14  tunsa  permixta   et  inposita  idem    praestat.     Lenticula    in 
aceto  discocta  cervicibus  maiagmatis  more  adposita  dolores 

15  earum  mitigat.     Ad   cervicum  tumores  sedandos   ovorum  35 
vitelli  cocti   cum   adipe  anserina  inliniuntur  felle  caprino 
aequis  ponderibus  permixto  atque  inde  cervices  fricantur. 


-     179     — 

Rigores   cervicum   sevo   bubulo  optime  perfricantur;  nam  16 
continuo  mollescunt  et  dolor  omnis  abscedit.    Herbae  vet-  17 
tonicae   contritae   sucus   ad   scripulos   duos  adiecto  mulso 
potui  datus  dolorem   cervicum  leniet,   sed   febricitanti  ex 
5  aqua  calida  dari  oportet. 

Sal  in  sacco   calefactus   inpositusque  umeris  oranem  18 
dolorem  optime  discutit,  si  adsidue  commutetur,  ut  cali- 
dior  ponatur;  lana   quoque   sucida   ex  oleo  calido  umeris 
adposita  medetur.    Spongia  leviter  mucrone,  quo  homo  oc-  19 

10  cisus  est,  adtacta  et  calida  umeris  adposita  medetur;  cetera 

vero,  quae  sunt  in  lacertis  brachiorum  et  cubitis  et  digitis 

ac   nervis   et  articuHs,  causaria  acopis   et  calefactoriis  et 

remediis  diversis  curantur,  quae  variis  locis  sunt  adscripta. 

Ad  hircos  et  alas  fetentes  remedium   sic:    Hirci  ma-  20 

15  turioris  cornu  rasum  vel  exustum  cum  felle  hirci  miscetur 
et  pondere  aequo  myrra  adicitur  atque  inde  ascellae  demptis 
prius  pilis  adsidue  perfricantur.     AUimen  scissum  storaci  21 
mixtum,   si  in  unum   conteras   atque  alas  fetidas  adsidue 
perfrices,  bonum  iUis  halitum  excluso  taetro  odore  prae- 

20  stabis.    Caro  vituhna  recens   cum   aceto   cocta  madidaque  22 
alis  inposita  fetorem  hirci  taeterrimum  tollit.    Myrra  sicca  23 
tunsa  adsidue  alas  confrica,  vitium  fetoris  mire  emendabis. 
Laserpitium  vetustissimum   tunde,   cribra  atque  inde  alas  24 
perfrica,  similiter  proderit.    Nitro  ex  aqua  diluto  vel  alu-  25 

25  mine  vino  remisso  utere  quam  saepissime  ad  alarum  feten- 
tium  emendationem. 

Ad  paronychiam  et  suppurationes  unguiculorum  glan-  26 
dem  tritam  cum  sapone  adpone,  ibiscum  quoque  cum  axun- 
gia  et  pane  trito  inpone.  Ut  excussi  ungues  cito  resurgant,  27 

30  quinquefolium  cum  adipe  quaUbet  tritum  inponitur,  olea- 
strl  quoque  folia  commanducata  recentibus  unguium  vulneri- 
bus  recte  inponuntur.     Paronychiae  stercus  ex  auriculis  28 
inpone  et  linteolum  superalliga,  mirabere  remedium.     Ad  29 
idem  uvam  passam  enucleatam  cum  ture  trito  subactam 


17  styraci  Cornarius;  ego   formam,   quam  omnibus  locis 
codex  exhibetj  restitui. 

12* 


-     180     — 

30  sicut  cerotum  linteolo  inductam  inponi  oportet.  De  parony- 
chia  parietem  continges  et  rursum  digitum  ducens  dices 
ter;  Pu  pu  pu,  numquam  ego  te  videam  per  parietem  repere. 

31  Ad  digitorum  et  articulorum  subluvium  vel  suppura- 
tionem   sedandam   atramentum  scriptorium   ex  aceto  tem-  5 
pera  et  de  pinnula  inline  digitum  vel  articulum  dolentem, 
lucernae   quoque   fungum   contere    et  inpone  paronychiae 
vel  digito  contuso. 

32  Ad  cubiti  vitium  vel  dolorem  spuma  argenti  trita  cum 
oleo  rosaceo  emplastri  modo  utiliter  admovetur.  lo 

CAP.  XVIIII. 

Ad  liclienem  sive  mentagram  vel  inpetiginem  et  ad 
elephantiaslm  et  lepram  et  exanthemata  et  maculas 
et  livores  tumoresque  de  facie  abolendos  et  ad  genas 
scabras  et  cicatrices  malarum  purgandas  et  ad  len- 
tigines  et  stigmata  delenda  verrucasque  tollendas 
remedia  rationabilia  et  physica  diversa  de 
experimentis. 

1  Ad  lichenem  sive  mentagram,  quod  vitium  neglectum 
solet  per  totam  faciem  et  per  totum  corpus  serpere  et 
plures  homines  inquinare;  nam  Soranus  medicus  quondam 
ducentis  liominibus  hoc  morbo  laborantibus  curandis  in 
Aquitania  se  locavit.  Huic  ergo  valetudini  maxime  meden-  i5 
tur  cantharides  tritae  et  inlitae  cum  suco  uvae  Amineae 
et  cum  sevo  pvis  vel  caprae,  sed  prius  facie  lola  et  nitro 

2  diligenter  curata  medicamen  imponitur.  Adeps  vituli  marini 

3  inposita  mentagrae  plurimum  prodest.   Ficulni  caules  teneri 

5  scriptorium  Stephanus:  scriptorum  Cornarius.  13  Hunc 
locuni  aut  ipsius  MarcelU  aut  librarii  negJegentia  graviter  cor- 
ruptum  esse  e  Plini  nat.  hist.  XXVI,  4  apparet,  cuius  haec 
sunt  verba:  certnm  est  Manilium  Coruutum  e  praetoris  legatum 
Aquitanicae  provinciae  HS  CC  elocasse  in  eo  morbo  curandum 
sese;  cf.  Pseudo-PUn.  de  medic.  1, 18  {ed.  JRos.):  Manlius  Cornutus 
praetor  provinciae  Aquitanicae  legatus  <CHS>  CC  in  hoc  morbo 
locavit  se  curandum. 


—     181     - 

in  aceto  excocli  triti  et  inliti  mentagrae  medentur.    Idem  4 
praestat  ibisci  radix  cum  lupino  et  aceto  ad  tertias  cocta 
et   adposita.     Flos   visci  cum   calce  subactus  et  adpositus  5 
mentagrae  valde  est  utilis. 
5  Ad  inpetigines  detergendas  farinam  ervi  mixtam  cum  6 

acelo  frequenter  inducito.    Olei  myrtini  uncias  VI,  olei  sclii-  7 
nini  aut  mastichini  uncias  quattuor,  lithargyri  uncias  III, 
psimithii  uncias  II  cum  vino  vetere  simul  teres  et  oleum 
statim  postea  mittes  et  diligenter  permiscebis  et  sic  uteris 

10  ad  inpetigines  abolendas.     Ad   inpetigines   detergendas   la-  8 
pathi  radices  cum  aceto  coques   ad   tertias   et  in  eo  iurc 
iterum   oryzam   discoques   et   sic  ad  perducendum  corpus 
uteris.     Cucumeris   silvatici   radices   ad    tertias   discoques  9 
easque   decoctas  teres   diligenter  et  addes  Hthargyrum  ac 

15  suiphur  aequali  mensura  et  cerae  parum  atque  inde  loca, 
quae  inpetigo  ceperit,  perfricabis. 

Ad  scabidam  inpetiginem  scillam  albam  sumito  et  bene  10 
contuadito  eaque  inpetiginem  inlinito   et  adsiccatam  aceto 
acri  mixto   sale   eluito,  deinde   spuma  argenti  contusa  et 

20  rosa  liquida  perunguito  et  cum  adsiccatum  fuerit  medi- 
camentum,  rursum,  ut  supra  diximus,  aceto  salso  abluito 
atque  iterum  eadem  ratione  scillam  tritam  inlinito  idque 
remedium  frequeriter  iterato,  donec  ad  sanitatem  perducas. 
Picis  liquidae  optimae  acetabulo  uni  adice  farinam  hordea-  11 

25  ceam  et  nitrum  et  apium  tritum  et  sulphur  aequis  pon- 
deribus  ac  superfunde  aceti  albi  acerrimi  acetabula  duo 
et  in  patina  decoque  simul  ac  postea  calidum  medicamen 
linteo  inducito  et  sic  corpori  adponito;  non  solum  inpeti- 
ginem  hoc  remedio,  sed  et  lepram  sedabis  et  scabiem. 

30  Inpetiginem  quamvis  inveteratam  cito  abolebis,  si  fae-  12 

cula  vini,  qua  tinctores  utuntur,  cum  aqua  permixta  locum 
perunxeris,  ita  ut,  dum  quinquaginta  numeras,  illic  esse 
permittas  et  continuo  destringas;  nam  si  diutius  fuerit, 
altius  vis   eius  insidet  et  ulcus  grande  faciet.     Glutinum  13 

85  taurinum  aceto  remissum  adiecto  sulfure  vivo  leni  igne 
decoctum,  ita  ut  ad  mellis  crassitudinem  perducatur,  sur- 
culoque  ficulno,  dum  coquitur,  agitatum  ac  bis  per  diem 


—     182     - 

inpositiim  inpetigines,   quas   Graeci  agrias  vocant,  poten- 

14  tissime  sanat.  Formiculas,  quae  Herculaneae  nominantur, 
contritas  modico  sale  adiecto  inpetigini  adpone,  miraberis 
remedium;  nam  celeriter  expurgant. 

15  Impetigines  et  lepras  haec  conpositio  potentissime  ex-  5 
tirpat;  Turis  masculi,  nitri,  argenti  spumae,  sulpliuris  aequa 
pondera   cum  aceto   acri  teruntur  et  pinnula  inponuntur 
siccatumque  medicamen  eluitur   et  rursum  inlinitur  adsi- 

16  due  elutum  atque  siccatum.  Si  locum,  quem  inpetigo  ad- 
ludit,  auro  circumscribas,  postea  eum  omnino  non  adpetet.  lo 

17  Loco,  quem  mentagra  obsederit,  fimum  murinum  tritum 
ex  aceto  oportet  inponi  vel  eiusdem  muris  exusti  cinerem 
cum  oleo  adponi  salubre  est. 

18  Adversum  elephantiasim,  quod  malum  plerumque  a  facie 
auspicatur  primumque  oritur  quasi  lenticulis  variis  et  in-  i5 
aequalibus  cute  alba  alibi  crassa,  alibi  tenui,  plerisque  locis 
dura  et  quasi  scabida  et  ad  postremum  sic  increscit,  ut 
ossibus  caro  adstricta  tumescentibus  primum  digitis  atque 
articulis  indurescat.  Hic  morbus  peculiariter  Aegyptiorum 
populis  notus  est  nec  solum  in  vulgus  extremum,  sed  etiam  20 
in  reges  ipsos  frequenter  inrepsit.  Unde  adversus  hoc 
malum  solia  ipsis  in  balneo  repleta  humano  sanguine  para- 
bantur.  Mustelae  igitur  exustae  cinis  et  eiusdem  beluae,  id 
est  elephantis,  sanguis  inmixtus  et  inlitus  huiusmodi  cor- 

19  poribus  medetur.     Nitrum  contritum  et  ex  melle  et  lacte  25 

20  bubulo  inpositum  elephantiosis  prodest.  Radix  asparagi 
decocta  in  aceto  et  trita  elephantiosis  rationabiliter  inpo- 

21  nitur.  Mentastri  folia  commanducata  vel  contrita  adposita 
elephantiosis  medentur,  cedro  quoque  tabes  illa  adsidue 
peruncta  sanatur.  30 

22  Fel  ursinum  leprosos  admodum  sanat,  si  eo  adsidue 
perlinantur;  adeps  quoque  eius  hvores  et  maculas  eximit. 

23  Apii  semen  et  anethi  conteres  et  cum  melle  miscebis  atque 

24  inde   malandriosis   quantum  sufficiat  adpones.     Inula  con- 
trita  inpositaque  primo  quidem  exulcerabit,  deinde  expur-  35 
gata   omni   lepra   detersaque  putri   et  tabida   cute   novam 
similemque  cetero  corpori  reddet  nec  cicatrices  foedas  esse 


—     183     - 

permittit.     Alii  decocti   aqua   crura   ulcerosa  adsidue  fota  25 
celeriter  sanabuntur.    Herba^  quae  Britannice  dicilur,  cibo  26 
vel  potui  sumpta  intra  diem  sextum  leprae  molestiam  tollit. 
Lapathi  agrestis  radices  surculo  erue  easque  sine  ferro  con-  27 
5  tunde   adiectoque   acri  aceto  subige  et  parum  salis  misce 
atque   ex  eo   omnem  corporis  asperitatem  in  balneo  cum 
sudore  confrica,  cito  sanat.    Gluten  vitulinum  aceto  remis-  28 
sum   admixta  modica   calce  viva,  ut  crassitudinem  mellis 
habeat,  inlines  locis  leprosis  atque  illic  siccari  medicamen 

10  permittes,   efficaciter  proderit.     Vulpis  stercus  cum  aceto  29 
tere   et  perungue   lepram,   cito  subvenies;   omnem  autem 
lepram  inlitus  hircinus  sanguis  emendat. 

Ad  exanthemata  curanda  ovi  cocti  vitellus  cum  melle  30 
et  psimithio  tritus  rectissime  adhibetur.    PelUcuIae  caprinae  31 

15  ramenta  cum  pumice  trita  acetoque  permixta  exanthematis 
prosunt.    Lotio  humano  si  nitrum  admiscueris  eoque  ex-  32 
anthemata  frequenter  elueris,  reprimentur.    Oesypum  cum  33 
melle  Corsicano  tritum  et  adpositum  abolet  de  facie  omnes 
maculas,  quidam  et  butyrum  addunt;  si  vero  et  vituli  fimus 

20  et  fel  caninum  misceatur,   medicamen   utilius  erit,  ita  ut 
pariter  temperata  omnia  decoquantur.    Coclearum  minuta-  34 
rum  quae  passim  inveniuntur  exustarum  cinis  cum  melle 
permixtus  tollit  ex   facie   vilia   omnia,   lentigines   quoque 
et  livores  abolet. 

25  Stigmata  delentur  columbino   fimo  trito   et  ex  aceto  35 

inposito,  ita  ut  adsidue  medicamen  superducatur.   De  tinctu-  36 
ris  vel  macuUs  corporis  abolendis  remedium   sic:    Oculos 
vel  ova  saepiae  in  aqua  solve  et  cum  melle  permisce  atque 
inde    maculas    perfrica,    cito    abolebuntur.     Lac    muUeris  37 

30  puellam  nutrientis  cum  meUe   et   oleo   permixtum  omnes 
etiam  ustionum  maculas  tollit.   Si  nitrum  cum  oleo  misceas  38 
ad  spissitudinem  meUis  atque  inde  maculas  inducas,  mire 
detergentur;   sanguine   quoque  caprino  maculae  contactae 
abluuntur.     Si  autem  nescias,  unde  sit  macula,  ex  cepae  39 

35  suco  locum  perfricabis  et  dulci  aqua  elues  sesamumque 
commanducatum  superinpones  vel  bulbum  Africanum  tritum 
cum  aceto  inpones. 


-     184    — 

40  Ne  cicatrices  appareanl  etiam  de  usturis  et  ut  pili 
renascanlur,  facies  tale  medicamen:  Calcis  vivae  —  III, 
adipis  porcinae  coctae  et  colatae  libram  permisce  et  quanto 
diligentius  tere  vel  confrica  atque  in  modum  cataplasmatis 

41  adpone.    Mastichen,  personatam,  saponem  Gallicum,  ceram  5 
Ponticam,  oleum  vetus,  spumam  argenti  aequis  ponderibus 
miscebis  et  coques  ad  spissitudinem  liparae  atque  inde  em- 
plastrum  maculis  in  facie  vel  pustulis  et  ulceribus  adpones. 

42  Ad  nigredinem  et  maculas  colli  et  vultus  purgandas 
farinam  de  faba  cum  umore  peponis,  id  est  suco  eius  in-  lo 
teriore,  miscebis  et  facies  trochiscos  octo  et  siccabis  in 
umbra;  ex  octo  illis  quantum  sufficiat  teres  cum  aqua  et 
inlines  maculas  atque  ita  uteris  ante  balneum,  ut  siccetur 
inlitio,  et  sic  ingredieris,  et  cum  umorem  acceperis  in 
calore,  tum  perfricabis  et  elues.  15 

43  Ad  tumorem  sive  livorem  de  facie  tollendum  herbam 
Rhodiam  ex  aceto  tritam  inline  et  siccare  permitte  atque 

44  ita  elue.  Urticae  folia  contere  et  ipsa  tantummodo  cum 
suco  suo  cohibendis  tumoribus  vel  abolendis  livoribus  fre- 
quenter  adpone.  20 

45  Ad  genas  scabras  et  cicatrices  maxillarum  remedium 
sic:  Chalcitidis  drachmas  XX,  misyos  drach.  X,  croci 
drach.  VI,  turis  drachmas  X,  myrrae  drachmas  V,  opo- 
panacis  drachmas  V,  aceti  €r  V,  mellis  optimi  ^  II  S.  Quae 
sicca  sunt  tundes  et  in  pulverem  rediges  et  ex  eo  coques  25 
cum  aceto  et  postea  melle  admixto  simul  omnia  teres, 
donec  sufficienter  medicamen  sit  spissum  vel  liquidum,  et 
in  pyxide  aerea  pones  et  cum  opus  fuerit,  uteris  ad  per- 

46  ungenda  vel  superlinienda  quae  sunt.  Ad  genas  scabras 
et  scabidas  et  veteres  cicatrices  remedium  sic:  Aeris  usti  30 
et  loti,  myrrae,  opii  drachmas  ternas,  cadmiae  ustae  et 
extinctae  vino  drachmas  octo;  haec  in  pulverem  redacta 
ex  aqua  fontana  vel  caelesti  teres,  donec  levia  sint,  et  cum 
glutinosa  fuerint,  superaddes  mellis  optimi  despumati  coty- 
lam  unam,  deinde  perfricando  vel  terendo  concorporabis  35 
omnia  et  in  pyxide  aerea  condes  et  cum  volueris  uteris 
ad  superlinienda  quae  sunt. 


-     185     — 

Spongia  nova  cum  aqua  salsa  calida  saepius  inposita  47 
suggillationes  livoresque  detergit.  Fimus  suillus  in  testa  48 
arefactus  et  tritus  et  cum  oleo  impositus  mire  sanat  livores. 
Apium  viride  subtiliter  tritum  cum  ovi  albo  inlitum  livo-  49 
^  ribus  prodest.  Malva  erratica  trita  et  calida  panno  inducta  50 
et  oleo  peruncta  et  sic  adposita  recentibus  suggillationi- 
bus  ac  tumoribus  et  vexationibus  nervorum  valde  medetur. 

Ad  pustuias  papulasve   de  facie  tollendas  medicamen  51 
conpones  sic:    Sagapeni  —  II,  scobis  eburnae  delicatissi- 

10  mae  —  VIIII,  myrrae  —  II  S,  aphronitri  —  II  S,  traga- 
canthi  —  VI;  tunsa  haec  et  cribrata  cum  melle  liquidis- 
simo  et  candidissimo  teruntur,  ita  ut  crassitudinem  habeant 
meUis  densioris;  ex  eo  in  balneo  vel  ante  horam  lavandi 
facies  diligenter  inlinitur  et  post  balneum  eluitur. 

15  Ut  livorem   de   facie  tollas,   gladiolum  herbam  palu-  52 

strem  arundine  aut  osse  acuto  radicitus  avelles  obser- 
vans  prorsus,  ne  ferro  eam  contingas;  huius  radices  tun- 
sae  et  subactae  atque  emplastri  more  adpositae  livores 
potenter  emendant.    Radicis,  quae  manducatur,  id  est  ra-  53 

20  fani,   cortex  tritus  diligenter   et  cum  melle  permixtus  in- 
litusque  suggillationes  atque  livores,  qui  ex  ictibus  eveniunt, 
celeriter  absterget.    Origanum  ad  summam  levitatem  tritum  54 
in   linteolo   udo   adpositum   livores  de    quo   volueris    loco 
statim  lollit;  mentastri  quoque  folia  trita  et  adposita  idem 

25  praestant.    Nitrum  ex  melle  et  lacte  bubulo  tritum  atque  55 
permixtum  adpositumque  ulceribus  in  facie  natis  aut  factis 
citissime  medetur;  ipsum  etiam  nitrum  cum  pulvere  opii 
et  suco  thapsiae  tritum  adpositumque  livores  statim  eximit. 
Caseus  caprinus  mollis,  id  est  recens,  cum  melle  subactus  56 

30  impositusque   et  panno   desuper  tectus   aut  linteo  suggil- 
lationes  livoresque  celeriter  absterget.    Mali,  id  est  pomi  57 
quod  manducatur,  vel  etiam  Punici  corium  contusum  ad- 
mixta  polenta  impositum  et  livores  abolet  et  dolores  sedat. 
Lauri  bacarum  quartarium  unum,  myrobalani  semunciam,  58 

85  faenograeci  heminam,   serpylli  non  multum;    tunsis   quae 
tundi    oportet    atque   omnibus  in  unum   permixtis    medi 
camen   utile  abolendis  livoribus  facies,   quo  per  triduii;:) 


-     186     - 

69  conliniiimi,  si  ita  necesse  fuerit,  iiteris.  Pulmo  ovillus 
quam  recentissimus  protinus,  dum  adhuc  tepet,  adpositus 

60  continuo  discutit  et  expurgat  livores.  Alni  folia  quam 
plurima  et  recentia  superinpone  et  alliga,  medeberis  tumori; 
livorem  vero  etiam  eum,   qui  de  sanguine  collectus  vide-  5 

61  bitur,  tolles.  Absinthium  tritum  et  cum  melle  diligentis- 
sime  subactum   malagmatis   modo   impositum    livores   cito 

62  eximet.  Vitelli  ovorum  incoctorum  coagitati  et  inliti  livo- 
res,  qui  ex  tumore  aut  conlisione  aliqua  facti  erunt,  etiam 
veteres  extenuant.  lo 

63  Ad  lentigines  de  facie  tollendas  lenticulam  cum  scobe 
tenui  de  corno  cervino  et  sevum  cervinum  pariter  di- 
vide,  coque  et  tere  atque  inde  faciem  vel  ante  horam 
balnei  vel  etiam  in  balneo  frequenter  inlinito,  ita  ut  quasi 
pro  pane  molli  utaris;  efficacissimum  medicamentum  ex- 15 
perieris,  sed  lenticulae  maior  pars  sit,  cornus  et  sevi 
aequalis  mensura. 

64  Herbam  verrucariam,  id  est  heliotropium,  contusam 
et  subactam  adiecta  salis  mica  adpositamque  malandrio- 
sis   vel  his,   qui  verrucas   patiuntur,   prodesse   plurimum  20 

65  constat.  Verrucarum  genera  omnia  fimi  canini  exusti  cinis 
curat  impositus;  urina  quoque  canis  cum  suo  recenti  luto 

66  inlita  plurimum  prodest.  Sanguis  recens  muris  occisi  vel 
ipse  mus  divisus  atque  adpositus  sanat  et  abolet  verrucas. 

67  Fimus  ovillus  recens  manibus  subactus  et  emplastri  more  25 
adpositus  deterget  verrucas. 

68  Ad  lichenem  fabae  farinae  unciam  I,  faeni  graeci  fari- 
nae   unciam  I,   samsuci  unciam  I,   farinae  hordei  unciam 
unam,  aphronitri  unciam  S,  sulphuris  unciam  S,  ervi  farinae 
unciam  S.    Haec   omnia  in  pollinem  tenuissimum  redacta  30 
aceto  colliges  et  permiscebis  et  ita  licheni  adpones. 


-     187     - 

CAP.  XX. 

Ad  omnia  stomachi  T^itia  et  ad  omnes  eius  causas 
et  dolores  et  ad  omnem  cruditatem  atque  indigeriem 
depellendam  et  ad  omnem  viscerum  atque  aqualiculi 
confirmationem  antidota,  epithematia,  potiones,  oxy- 
poria,  unctiones  aliaque  nonnuUa  rationabilia  et 
physica  remedia  diversa  experimentis  probata 
usuque  collecta. 

Principale   atque    unicum  remedium   ad   stomachi  et  i 
lateris  dolorem  aliaque  nonnulia  interni  corporis  mala,  seu 
cum   febre   sive  sine  febre  fuerint.     Est  enim  compositio 
mirifica,  niultis  omnino  necessaria  infra  scriptis  causis,  non 

5  ignorata  quidem  antiquioribus  medicis  propter  effectuum 
probitatem,  sed  praecipue  a  Paccio  Antiocho  auditore  Philo- 
nidis  Catiniensis  usu  inlustrata;  fecit  enim  magnos  quae- 
stus  ex  ea  propter  crebros  successus  in  vitiis  difficillimis, 
sed  ne  hic  quidem  umquam  ulli  vivus  vivo  compositionem 

10  istam  ostendit.  Post  mortem  Tiberio  Caesari  per  libellum 
scriptum  data  est  et  per  eum  in  bibliothecis  pubHcis  po- 
sita  venit  in  manus  nostras,  quam  ante  nullo  modo  ex- 
trahere  potuimus,  quamvis  omnia  fecerimus,  ut  sciremus, 
quae   esset.     Ipse  enim  clausus  componebat  eam  nec  ulli 

15  suorum  committebat  pluraque  quam  recipit  pigmenta  emi 
et  contundi  iubebat  fallendi  suos  causa  et  sane  in  libello 
ipse  fatetur  non  a  se  inventam,  sed  usu  exactiore  com- 
probatam,  ad  quae  vitia  et  cum  quibus  et  quemadmodum 
data   proficeret.    Est   enim  non  ignota,  ponderibus  tamen 

20  antiquis  aut  adiecit  aut  detraxit  aliquid  et  res,  quae  in 
hac  compositione  sunt,  non  utique  conveniunt  ad  antiqui- 
tatem.  Interdum  enim  earum  quaedam  et  non  tam  multa, 
quaedam  minus  et  pondere  et  numero  specierum  accipiunt 

14  uUi  e  Scribon.:  uUis  Cornarius.        15  emi  etj  ipsemet 
Scrihon.  22  Interdum  enim]  Locus  corruptus  esse  videtur 

neque  a  Scrihonio,  cuius  verha  (c.  97)  interdum  enim  earum 
quaedam  plures  etiam  numero  accipiunt  atque  ideo  etc.  non 
magis  integra  sunt,  medicina  peti  potest. 


—     188     - 

atque  ideo  non  idem  omnibus  praestant,  cum  interim  haec 
mirifica  temperatura   composita  mirificos   effectus   habeat. 

Facit  vero  hoc  medicamentum  non  solum  ad  stomachi 
et  lateris  dolorem,  sed  etiam  ad  plura  vitia  efficaciter; 
quamobrem  semper  habendum  est  compositum.  Percurram  5 
autem  quam  brevissime,  ad  quae  vitia  qualiter  datum  prosit, 
ut  et  in  libello  eius  scriptum  est  et  ego  ex  magna  parte 
expertus  sum. 

Sanat  ergo  morbo  comitiali  correptos,  quos  epilepti- 
cos  Graeci  vocant,  et  furiosos,   quos  maenomenos  dicunt.  lo 
Item  sanat  quibus   subito   tenebrae  obversantur  in  oculis 
cum  vertigine  quadam,  scotomaticos  hos  Graeci  appellant, 
nec  minus  diutino  correptis  capitis  dolore,  quem  cepha- 
laeam  appellant^  prodest  data   denariis  duobus   ex   aquae 
mulsae   cyathis   quattuor,   cum  remissi  fuerint,  et  si  fre-  i5 
quenter,   quibus  necessaria   est,   corripientur,   post  binas 
ternasve  accessiones  danda  erit.    Haec  antidotos  hiera  di- 
citur;  hoc  enim  nomen  tribuit  ei  propter  duas  causas,  ut 
existimo;  unam,  ne  nomen  eius  verum  dicendo  ostenderet, 
quae  esset  —  dicitur  enim  a  quibusdam  picra,  quia  amara  20 
est,  a  quibusdam  dia  colocynthidos  —  alteram,  quod  ideo 
inditum  est,  quo  magis  sub  tanta  specie  nominis  commen- 
daret  medicamentum.     Sed   si  longo   ex  intervallo  acces- 
sionibus  supra  scriptis,  quibus  medendum  est,  vexabuntur, 
in  remissione  earum   et  in  alio  atque  alio  dolore  saepius  25 
dandum  erit  medicamentum;  ita  enim  aut  ex  toto  reme- 
diabitur  aut  certe  minuetur  impetus  vitiorum  et  sedabitur 
intervallaque  maiora  accipiet.    Dari  autem  oportebit  secun- 
dum   purgationem  bilis,   nam   felHta   et  spumosa  et  ghiti- 
nosa   deiciunt  qui  acceperint,   cum  ptisanae  cremore  aut  30 
cum  holere  levi  ex  urtica  et  lapatho  et  malva  facto. 

Facit  bene  haec  compositio  et  ad  suspirium  et  ad 
vocis  abscisionem  et  ad  subitas  praefocationes  ex  qualibet 
causa  ortas  et  ad  eos,  qui  saepe  existimant  se  ab  incubone 

21  vcrba  quod  ideo  inditum  est,  quae  apucl  Scribonium 
desunt,  deJenda  videntur.        33  abscissionem  Cornarius. 


—     189    — 

inludi,  qui  usque  eo  hac  molestia  vexantur,  ut  interdum 
et  vitae  periculum  adeant;  est  enim  vitium  non  contemnen- 
dum,  maxime  in  processu  aetatis.  Quibus  dandum  erit 
medicamentum   proximo   die   eius  noctis,   qua   incubonem 

5  pertulerint,  cum  intervallum  a  somno  fecerint  et  quod  satis 
sit  deambulaverint.  Dari  debet  ex  aquae,  in  qua  hysopum 
aut  marrubium  fuerit  incoctum,  cyathis  quattuor  vel  quin- 
que  ad  pondus  denarii  unius  vel  victoriati,  prout  res  aut 
aetas  postulaverit;  deinde  post  horas  tres  vel  quattuor  cre- 

10  mor  ptisanae  aut  altera  sorbitio  levis  detur. 

Facit   hoc  medicamentum  ad   eos,    quorum    muscull  5 
maxillares  cum  maximo  dolore  tensi  sunt  adeo,  ut  aperire 
os  nullo  modo  possint;  tetanon  hoc  vitium  Graeci  dicunt. 
Item   facit  ad   depravatam    faciem    in    utramlibet   partem, 

15  cynicon  spasmon  hoc  iidem  appellant  genus  morbi;  prae- 
cipue  vero  ad  pectoris  laterisque  dolores  prodest  ex  qua- 
libet  causa  factos  sive  latenti  sive  manifesta,  ut  ex  casu 
aliquo  aut  supra  vires  et  supra  modum  ponderis  portatione 
vel  ex  contusione,  quae  frequenter  gladiatoribus  accidere 

20  in  praelusionibus  solet.  Nec  minus  eorum  maxime  sani- 
tati  convenit,  qui  arbore  alta  delapsi  sunt  vel  scalis  de- 
vohiti  aut  excussi  reda  vel  curriculo  tracti.  Sed  his,  id 
est  ex  manifesta  causa  vexatis,  cum  aceti  cyathis  tribus  vel 
quattuor  danda  erit  antidotus;  his  vero,   qui  ex   occulta 

25  causa  laborant,  ex  aqua  mulsa  proderit  data. 

Praeterea  nervorum  tensionibus  et  contractionibus  at-  6 
que  doloribus  omnibus  mirifice  convenit.    Quamobrem  facit 
et  ad  tremulos  et  ad  sideratlone  temptatos  utrahbet;  una 
enim  cum  contractione,   altera   cum  remissione  nervorum 

80  conspicitur;  paralysim  hoc  utrumque  vitium  Graeci  appel- 
lant.  Ad  quod  etiam  cum  correpti  sunt  prodest  ex  aquae 
mulsae  cyathis  tribus  quattuorve  datum  ad  pondus  denarii 
unius  aut  victoriati  admixto  castorei  denarii  semisse.  Prod- 
est  et  ad  articularem  morbum,  quem  arthritim  Graeci  ap- 

17  ut  e  Scribon.:  aut  Cornarius.      18  portatione  e  Scribon.: 
portati  Cornarius.        20  maxime  delendum  videtur. 


-     190     — 

pellant,  et  ad  spinae  totius  liimboriimque  dolorem  ex  aqua 
mulsa  datum  iuxta  vires  cuiusque. 

Item  ad  podagram  bene  facit;  nam  et  in  praesentia 
detractione  doloris  relevat  et  in  futurum  omni  molestia 
liberat;  dimidio  enim  celerius  sanantur  qui  acceperunt  hoc  5 
medicamentum  quam  prius  solebant  sanari.  Quid  dicam 
quemadmodum  prosit  ad  duritias  mammarum  muliebrium, 
quae  cum  dolore  magno  solent  nasci  quasque  nuUum  aliud 
medicamentum  relevat;  nam  has  et  ad  praesens  admodum 
curat  et  in  perpetuum  ex  toto  interdum  sanat,  quas  quidem  lo 
causas  plerique  medicorum  insanabiles  adfirmant;  carcino- 
mata  enim  et  cacoethes  haec  vitia  sequuntur.  Sed  ego 
honestas  feminas  quasdam  saepissime  hoc  medicamento  ad- 
firmo  sanatas. 

lllud   vero   supra  omnium   opinionem   est,   quod  sto-  i5 
machicis  evidenter  convenit,  cum  sit  virosissimum  amaris- 
simumque  medicamentum  et  stomachus  ne  adversum  levia 
quidem  et  simplicia  medicamenta   aptus   sit.     Sed   dispo- 
suimus  in  huiusmodi  rebus  potentiorem  usus  rationem  se- 
qui;  expertus  enim  quisque  intelleget  stomacho  quoque  hoc  20 
medicamentum  eximie  prodesse.    Remediat  enim  eos^  qui- 
bus   frequenter  inacescit  cibus,   et  eos,   qui  stomachi  in- 
flationibus  urgentur  vel  doloribus  vexantur  adsidue  et  vel 
nauseant  vel  nimia  saliva  abundant  vel  inedia  consumun- 
tur   stomachumque   ita   solutum  habent,   ut  ex   eo  varios  25 
liquores   subinde   reiciant  consentiente   capite,   ut  nullum 
genus  cibi  continere  possint. 

Item  ad  bilem  atram  generantes,  quos  melanchoHcos 
vocant,  bene  facit;  oportet  autem  non  continentibus  cibos 
secundum  vomitum  protinus  oleo  perunctis  et  diutius  presse  30 
fricatis  dari  medicamenti  denarium  unum  ex  aquae  cya- 
this  tribus,  deinde  artus  eorum  constringere  et  interdum 
olfactoriis  reficere  et  commanducatione  olivarum  contusa- 
rum  earumque  rerum,  quae  stomachum  constringere  solent, 
suberectos  recubantesque  alere;  deinde  ubi  deiecerint,  solu-  35 

17  lenia  Scribon.        33  olfactariis  Cornarius. 


—     191     - 

lis  vinculis  riirsum  perungere  et  fricare  totum  corpus  atque 
ita  varietate  ciborum  et  perunctionis  stomachum  proritare, 
ita  ut  reficiantur  alica  ex  mulso  aut  malorum  cydoneorum 
suco  vel  ex  granis  Punicis  facto  aut  si  quos  magis  de- 
lectabit  frigida  posca;  secundum  quae  sumpta  et  apala 
proderunt  ova  et  intubi  cocti  vel  non  cocti  ex  aceto  dati 
itemque  lactucae  et  caules  haplosiles  ex  posca  decocti  aut 
ungula  porcina  excocta  et  madida;  vulva  quoque  et  muri- 
ces  et  pelorides  plurimum  iuvant  et  pomorum  praecipue 

10  sorba  et  mala  orbiculata  et  pira  Scaudiana,  Crustumina 
Signinaque  in  olla  reposita;  item  prosunt  uvae  ex  olla 
sumptae.  Haec  enim  et  huiusmodi  quae  sunt  his  similia 
confirmant  stomachum;  quibus  escis  et  insequentibus  die- 
bus  uti  oportebit  paulatim  ad  consuetudinem  progredien- 

15  tes,  donec  omni  molestia  liberentur. 

Est  et  illud  stomachi  vitium,   quod  cum  siccitate  et  lO 
ardore  eius  et  siti  inrequiebiU   et,   ut  ita  dicam^   inextin- 
guibili  nascitur;  eccausin  hoc  Graeci  vocant,  ab  eo  quod 
exsiccat  omnem  stomachi  umorem.    Scimus  quosdam  urnas 

20  aquae  bibisse  nec  sitim  aliqua  ex  parte  in  praesentia  com- 
pescuisse.  Ad  hoc  denarius  unus  vel  pondus  victoriati 
datum  ex  aquae  frigidae  cyathis  tribus  ita  prodest,  ut 
facile  abstinere  a  potu  diebus  proximis  possint. 

Lienosis  vero  ex  posca  et  iocineris  duritiem  diutinam  11 

25  habentibus  ex  aqua  mulsa  datum  satis  convenit  nec  minus 
hydropicis,  quibus  datur  eadem  ratione.  Sed  his  per  com- 
plures  dies  oportebit  in  ptisanae  cremore  sine  ullo  alio 
liquore  dari;  prodest  compositio  haec  et  colo  inflato  et 
ceteris   intestinis;   futuras   quoque  vel  iam  factas  vomicas 

30  isdem  partibus  aut  discutit  aut  celerius  aperit. 

Item  menstrua  movet  mulieribus,  quae  difficulter  pur-  1-2 
gantur;   dandum   autem   erit  his  medicamentum  ex  aqua, 
in  qua  decoquatur  herba,  quae  artemisia  dicitur,  aut  quae 
dictamnos  appellatur.    Etiam  ad  papulas  et  sacrum  ignem 

7  lactucae  caules  cum  foliis  ex  posca   decocti  Scribon* 
10  Scauriana  Cornarius. 


~     192     — 

vel  qiiam  zonam  vocant  bene  facit  data  ex  aqua  mulsa 
detracto  prius  sanguine,  si  res  postulaverit,  quod  et  in 
omnibus  aliis  vitiis  supra  dictis  faciendum  est;  omnia  enim 
auxilia  adhibenda  sunt,  quae  ex  usu  prodesse  comperta 
habemus,  quia  adiuta  antidotos  faciliores  habebit  effectus.  5 

13  Recipit  ergo  haec:  Chamaedropis,  quae  herba  simillima 
quercu  folia  habet,  agarici,  cucurbitae  silvestris,  quam 
colocynthidam  appellant,  stoechadis,  singulorum  denarios 
denos,  opopanacis,  sagapeni,  petroselini,  terrae  mali,  piperis 
albi,  singulorum  denarios  quinos,  cinnami,  nardi  spicae,  lo 
myrrae,  foUi,  croci,  singulorum  denarios  quaternos.  In 
unum  omnia  diligenter  ponderata  contunduntur  et  cribran- 
tur  praeter  opopanacem  et  sagapenum  et  myrram;  haec 
enim  mortario  teri  debent  adiecto  melle  tenui,  id  est 
quam  liquidissimo ;  deinde  ceteris  permiscentur,  quae  et  i5 
ipsa  recipere  debent  tantum  mellis,  quantum  satis  erit  ad 
comprehendenda  et  continenda  ea  vel  conglutinanda.  Re- 
ponitur  medicamentum  vaso  vitreo  sub  signaculo,  datur,  ut 
supra  diximus  et  quemadmodum  diximus,  cum  summa  ob- 
servatione  pro  cuiusque  rei  causis  vel  mensuris  vel  ne-  20 
cessitatibus;  est  prorsus  sacrum,  ut  auctor  nominis  huius 

14  appellavit.  Si  quando  autem  efficaciore  voluerimus  uti 
propter  difficultatem  naturalem  vitioram  aut  causarum  diu- 
turnitatem,  ut  si  dandum  sit  furiosis  aut  comitiali  morbo 
correptis  vel  lumborum  perpetuum  dolorem  habentibus  po-  25 
dagrave  cruciatis,  cucurbitae  silvestris  adiciemus  ad  supra 
dicta  pondera  denarios  decem  et  opopanacis  atque  saga- 
peni  denarios  quinos;  quamobrem  utraque  parata  debent 
esse  medicamenta,  ut,  cum  opus  fuerit,  usus  utriusque 
in  promptu  sit.  Illud  sane  prae  ceteris  mihi  credas  30 
velim,  dum  in  aliis  rebus  ipse  vim  eius  experiris,  hoc 
medicamento  non  solum  non  noceri  stomachum,  verum 
etiam  refici  et  confirmari  supra  omnium  opinionem. 

15  Medicamentum,  quod  proprie  adversus  solutionem  sto- 

6  chamaedropis]  %ayiai8Qvos  Scribon.      8  colocynthidam] 
v,olov,vv%'Cdcc  Seribon.        31  rebus  om.  Scribon. 


-     193     — 

machi  facit  et  lluorem  eiusdem,  maxime  vero  cum  infirmi 
niliil  cibi  retinere  possunt  et  quidquid  datum  est  reiciunt, 
recipit  haec:  Mastiches  candidae  unciam^  tragacanthi  albi 
unciam,    Apollinaris   herbae   radicis   unciam   unam.     Con- 

5  tunditur  tragacanthum  cum  radice,  postea  mastiche  Irita 
adicitur  et  reponitur  medicamentum  in  vitreo  vaso.  Dan- 
tur,  cum  opus  est,  coclearia  bina  aut,  prout  oportuerit, 
plus  minusve  secimdum  vomitum  factum  ex  aquae  frigidae 
cyathis  tribus. 

10  Ad   stomachi  dolorem   et  inflationem   remedium   sic:  16 

Palmarum  denarios  XXX,  anesi  X  IIII,  croci  X  II,  git  X  II, 
asari  X  II,  myrti  nigrae  bacarum  X  IIII,  iuniperi  bacas 
enucleatas  numero  viginti.  Contunduntur  seorsum  omnia 
et  in   unum   commiscentur,   deinde   fiunt  pastilli,   aUi  ad 

15  mensuram  denarii,  alii  ad  pondus  victoriati;  dantur  ieiunis 
ex  aquae  cyathis  tribus  aut  ex  protropo  musto,  quod  est 
passi  genus. 

Medicamentum  siccum  ad  stomachi  inflationem  et  do-  17 
lorem  et  inediam,  movet  et  iirinam;  ideo  facit  et  ad  hydro- 

20  picos  el  iecur  durum  habentes  et  ad  auriginem,  quam 
quidam  regium,  quidam  arquatum  morbum  vocant;  refer- 
tur  in  Musam  Antonium,  recipit  autem  haec:  Aloes  dena- 
rios  V,  croci,  cinnami,  nardi  Syriacae  spicae,  asari,  xylo- 
balsami,  mastiches  Chiae,  singulorum  denarios  senos;  dantur 

25  coclearia  bina  vel  terna  ex  aquae  cyathis  tribus. 

Potio   Cosmiana   ad   omnem    internum   dolorem,    sed  18 
facit  mirifice  ad  stomachi  dolores   et  ad  tussicos  et  pthi- 
sicos   sanguinem  et  pus  reicientes   et    ad    iocineris    vitia 
atque  pulmonis   et  ad   lateris  dolorem  nec  minus  ad  tor- 

80  minosos  et  convulsam  aut  ruptam  aliquam  partem  inte- 
stinorum  et  ad  destillationes  et  ad  eos,  qui  somnum  nullo 
modo  capere  possunt;  facit  et  ad  hydropicos,  siccat  enim 
mirifice  eos;  componitur  sic:  Dauci  seminis  denarium 
unum,  alterci  seminis  denarium  I,  turis  denarium  I  A  S, 

35  myrrae  denarium  unum,    croci  denarium  I  A   S.     Fiunt 

11  anethi  Scribon. 
Maboellus,  ed,  Hblmreich.  13 


-     194     - 

pastilli  ad  denarii  semissem,  dantiir  etiam  febricitantibus 
et  sine  febre  potissimum  pleuriticis  et  peripleuinoniacis 
ex  aquae  mulsae  dilutae  cyathis  duobus,  pthisicis  ex  posca; 
ad  convulsa  autem  et  rupta  ex  melle  et  aceto,  ceteris  ex 
aqua  calida  vel  frigida.  Facit  hoc  medicamentum  etiam  5 
ad  eos,  quibus  stomachus  inacescit. 
19  Antidotus,  qua  utitur  Cosmus  ad  omnia  interna  vitia, 

quae  supra  scripta  sunt,  necnon  et  ad  omnes  serpentum 
noxios  morsus;  recipit  haec:  Glycyrrhizae  denarios  Vlll  S 
et  tertias  victoriati  vel  duas  partes,  opii  denarios  septem  lo 
et  tertias  partes  victoriati  vel  duas,   castorei  denarios  VI 
et  victoriati   duas  tertiasve  partes,  piiDeris  longi  denarios 
quinque  et  victoriati  partem  tertiam,  piperis  albi  denarios 
quinque  et  victoriati  duas  tertiasve  partes,  nardi  Syriacae 
denarios  VI  S,  dauci  seminis  denarios  VI,  malobathri  de-  is 
narios  V  S,   casiae  nigrae   denarios   quinque   et  victoriati 
semissem,   turis   denarios  V,   sil  denarios  V   et  victoriati 
duas   tertiasve   partes,    rosae    caninae    suci  denarios   sex, 
acori  denarios  duos,  sagapeni  X  II,  balsami  seminis  X  II, 
scordii  X  V  et  victoriati  duas  tertiasve  partes,  myrrae  X  VI,  20 
croci  X  VI   et    duas    victoriati    tertiasve    partes,    storacis 
X  II  S,  cinnami  X  VII  et  victoriati  dnas  tertiasve  partes, 
zingiberis  X  VII   et  victoriati  duas   tertiasve  partes,  phu 
X  VII,  petroselini  X  XIIII  et  duas  tertiasve  victoriati  pon- 
deris  partes,  feniculi  seminis  X  IIII,  saliuncae  X  IIII,  rutae  25 
silvaticae   X  II,   agarici  suci  X  II,  gentianae   X  IIII,  iris 
Illyricae  X  V,  anesi  X  III,  thlaspi  seminis  X  VI  et  victo- 
riati  tertiam  partem,  rosae  foliorum  X  IIII,   misyos  X  V, 
gummis   acanthini  X  II,   cardamomi  X  IIII,   schoeni  floris 
X  IIII  et  victoriati  duas  tertiasve  partes,  opopanacis  X  VI 30 
et  victoriati  duas  partes  et  sextantem,  resinae  terebinthi- 
nae  X  VI  et  duas  tertiasve  victoriati  partes.    In  vino  Chio 
vel  Falerno  bono  odorato  omnia  contusa  cribrataque  con- 
sperguntur  et  pastilli  inde  fiunt  diversi  ponderis  vel  men- 
surae,   quanta   avellana   et   quanta   faba  Aegyptia  est,   qui  35 
dari  debent  non  febricitantibus  ex  mulso,  infirmis  ex  aquae 
caUdae  cyathis  tribus. 


—     195    — 

Puleium  tritum  vel  in  aqua  maceratum  adiecto  aceti  20 
paululo  et  potum  nauseam  stomachi  sedat.    Thymbra  trita  21 
cum  melie  sumpta  pituitam  concretam  in  pectore   et  sto- 
machi  collectiones  extenuat;  marrubium  quoque  tritum  vel 

5  sucus  eius   cum  melle   epotus  stomachi  dolorem  protinus 
toliit.     Scordii  sucus  ad  mensuram   denarii  potus  morsus  22 
stomachi    loliit;    datur    enim    sine    febre   languentibus    ex 
mulso,  febricitantibus  vero  ex  aqua  mulsa.     Polion  herba,  23 
quae  a  quibusdam  libanotis  appellatur,  trita  vel  sucus  eius 

10  cum  melle  tenui,  id  est  modico,  potus  morsui  ventris  et 
stomachicis    prodest.     Centaureae    tenuis    sucus    quantum  24 
cicer  ex  aqua  datus  stomachicis  prodest.    Origanum  quo- 
que  tritum  morsus  stomachi  sedat  potum  ex  aqua  tepida; 
extrahit  enim  concretos  liquores.    Prosunt  etiam  quaedam  25 

15  in  aqua  macerata  stomacho^  ut  pira,  mala  cydonia,  palmae 
cariotae  Thebaicae,  mespila,  capreoli  de  vite,  rosae  folia, 
granorum  Punici  mali  sucus.  Bene  facit  etiam  sucus  ma- 
lorum  cydoneorum  per  se  cocleario  sumptus  vel  cum  al- 
phita  aut  alica  aut  trago  aut  oryza. 

20  Solutum  autem  stomachum  et  omnia  reicientem  initio  26 

quidem  curari  oportet  extra,  id  est  forinsecus,  inposita 
ei  sertula  Campana  cocta  ex  vino  vetere  aut  ex  aqua  mulsa 
vel  myrteo  oleo  trita  cum  aceto  et  myrra  nec  minus  lanam 
sucidam  vel   spongiam  aceto   intinctam  et  expressam  ad- 

25  poni  oportet.  Faciunt  bene  et  folia  vitis  trita  et  mala 
cydonia  trita  et  palmulae  tritae  et  emplastri  more  cum 
ceroto  ex  myrteo  oleo  facto  imposita  et  folia  tenera  rubi 
vel  lentisci  vel  portulacae  aut  aizoi  cum  polenta  ex  aqua 
frigida  consparsa  imposita  prosunt.    Fricandae  autem  erunt 

30  hae  difticultates  stomachi  nec  minus  scapulae  oleo  vetere 
vel  aliquolibet  calefactorio  unguento.  Cibos  vero  dari  opor- 
tet  huiusmodi:  polentam  cum  passo  protropo  vel  cum  vino 
Falerno  dulci  vel  Faustiano  atque  alio  eiusdem  generis; 
item    lenticulam  cum  beta  vel  oryza  incoctis    illic  malis 

31  a  vocdbulis  Cibos  vero  codex  rursus  incipit.       33  vel 
Faustiano]  clo.  anbioano. 

13* 


—     196    — 

Cydoneis  aut  palmulis  Tliebaicis  aut  bacis  myrtae  vel  foliis 
aut  granis  mali  Punici  aut  lentisci  foliis  teneris  aut  rubi 
admixto  illic  aliquo  supra  dicti  generis  vino.  Panis  autem 
huiusmodi  difficultatibus  prodest  summatim  fermentatus; 
edulia  quoque  prosunt  haec:  Intubi,  lactucae  ex  aceto,  5 
brassicae^  siser,  cocleae  bullientis  frustella,  ungellae,  turdi, 
perdices^  turtures,  attagenae,  palumbi,  cancri,  locustae, 
lolligines^  saepiae,  mulli,  murices,  purpurae,  pectunculi. 

27  Ad  resolutum  stomachum  dari  oportet  protinus  cum 
reiecerit  panem  ex  aqua  frigida  vel  ex  posca  et  si  ne  10 
hoc  quidem  continueril,  statim  dare  debes  lentem  et  betam 
coctam  vel  alicam  vel  ova  apala  vel  ungellam  discoctam 
vel  cocleas  elixas  aut  murices  et  aquam  frigidam;  sed*si 
nihil  supra  dictorum  continuerit,  dandus  erit  vini  austeri 
meri  cyathus  et  ex  intervallo  bis  terve  rursus  idem  facien-  15 

28  dum  erit.  Vinis  quoque  utendum  est  satis  stomacho  utili- 
bus  aut  ex  bacis  myrtae  factis  aut  ex  malis  cydoneis 
pressis  aut  ex  iuniperis  vel  hysopo  condito  vel  origano  vel 
ex  marrubio  vel  ex  ruta  silvatica  vel  ex  herba  lucernaria, 
quam  Graeci  phlomon  vocant,  vel  ex  scordio  vel  ex  cen-  20 
taurea  vel  ex  lycio  vel  ex  absenthio  vel  ex  terebintho  vel 
ex  lentisco  vel  ex  piris  Syriacis  vel  ex  malo  granato. 

29  Ad  inflationem  stomachi^  coli  et  ventris  dolores  dan- 
dum  est  huiusmodi  medicamentum:  Piperis  X  IIII^  castorei 

X  I,  opi  X  II,  myrrae  X  V,  petrosilini  X  IIII,  anesi  X  III,  25 
nardi  Syriacae  X  I.  Contunduntur  et  cribrantur  omnia  et 
permiscentur,  inde  datur  et  ante  noctem  et  in  noctem 
cocliarium  vel  plus  pro  cuiusque  viribus  cum  cyatho  aquae 
calidae  et  mellis  quantum  satis  videbitur.  Haec  potio 
somnum  concihat,  concoctiones  doloresque  omnes  sedat;  30 
praecipue  autem  prodest  mulieri,  quae  colo  vexatur  et 
viris  eodem  modo  laborantibus  convenit.  Item  ad  tumores 
praecordiorum  etiam  in  febribus  et  ad  tussim  et  ad  lateris 

5  haedulia.          7  lucustae.          11  debis.  12  alicam] 

alica  eiua.          15  rursus]  rsus.          idem]  ipsi.  17  myrrae] 

mistae.           19  lucernaria]  tiniaria.           20  folon.  scordeo. 
21  licio.         26  scribrantur. 


—     197     — 

(lolorem  et  ad   convulsa  vel  riipta  interiora  et  ad  urinae 
difficultatem  data  plurimum  iuvat. 

Cataplasma  hoc  stomacho  inponere  non  alienum  erit:  30 
Mali   cydonei   ex  farina  cocti,   id   est  illic  involuti,  X  VI, 

5  careotarum  pulpae  subactae  X  III,  cerae  —  VII,  croci  X  II, 
absinthi  X  II,  olei  malini  aut  myrtei  X  VI.  Vino  conspar- 
gitur  crocum,  arida  tunduntur,  cera  liquatur  et  simul 
omnia  commiscentur  atque  ita  adponuntur  mane  in  lecto 
stomacho  laboranti.   Hoc  quoque  cataplasma  stomacho  uti-  .31 

10  lissimum  est:  Palmarum  interiores  partes  X  III,  croci 
X  III,  hypocistidos  X  I  S,  mali  cydonei  cocti,  ut  superius 
dixi,  X  VI,  absenthi  suci  X  III,  floris  mali  granati  X  I  S, 
faecis  vini  Chii  X  VI,  cerae  X  XII,  olei  myrtini  X  XII, 
chameleae   eius,   quae  similia  folia  habet  olivae,   ex  aqua 

15  coctae  X  VI;  mirifice  enim  prodest  stomacho,  praecipue 
sucus  eiusdem  similiter  impositus  ad  convulsa  vel  rupta 
convenientissimus  est. 

Hiera  ad  stomachum  confirmandum,  movet  interdum  32 
ventrem,   interdum    urinam,    conficitur    sic:     Aloes  X  V, 

20  xylobalsami,  acori,  croci,  nardi  Syriacae,  masticis  Chiae, 
singulorum  denarios  senos,  malobathri  X  I;  teruntur  quam 
diligentissime  seorsum  omnia  ac  deinde  mixta  in  unum 
reponuntur.  Cum  opus  est,  dantur  inde  coclearia  quibus- 
dam  duo,  quibusdam  tria  ex  aquae  cyathis  sex  vel  mixtis 

25  cum  vini  cyathis  tribus  vel  ex  quolibet  alio  liquore,  prout 
conveniet  stomacho,  eiusdem  mensurae  dabitur. 

Pertice  Cosmiana.     Hoc   medicamentum   ad  stomachi  33 
vitia  et  ad  coctionem  valde  utile  est,  accipit  haec:  Petro- 
silini   X  VII,    phu   X  im,  piperis  albi  X  XVIHI,    inulae 

30  X  V,  nucum  iuglandium  animatarum  X  VI,  nucum  pinea- 
rum  animatarum  X  XH,  ami  X  VIII,  ligustici  X  XII,  zin- 
giberis  X  VIII,  carei  X  XH,  apii  seminis  X  XII,  anesi 
X  VIII,  cardamomi  X  VIH,  acori  X  VI,  dauci  seminis  X  VIII, 
olisatri  seminis  X  XII,  feniculi  seminis  X  VI.    Facit  bene 

1  orinae.  13  feces.  14  chameliae.  20  xyrobalsami. 
21  denariorum.  25  viuo  ciathis.  29  phu]  pthi.  34  olisatri 
scripsi:  olisandri;  an  scribendum  coliandri?        fenicoli. 


-     198     — 

haec  conpositio,  ciim  habeat  in  se  nihil  taetri  medica- 
menti^  ad  inflationem  stomachi  et  cruditates  et  acidas  ructa- 
tiones  et  ad  ventris  dolorem  et  urinae  difficultatem  et  ad 
convulsa  intrinsecus  et  rupta  omnia  et  ad  horrores;  movet 
etiam  menstrua  mulierum,  cum  difficulter  purgantur.  Item  5 
detrahit  si  qua  ex  partu  aut  aborsu  intrinsecus  nociva  sub- 
stiterint;  datur  omnino  sine  metu  et  ieiunis  et  ante  cenae 
tempus  et  post  cenam  ad  mensuram  denarii  unius  vel  duo- 
rum  ex  aquae  cyathis  tribus  et  si  pkis  ponderis  quilibet 
sumpserit;  non  laedetur.  Praegnanti  non  est  dandum  hoc  lo 
medicamentum  nec  febricitanti. 

34  Antidotum  Philonianum  ad  omnes  internos  dolores, 
quod  ad  tensiones  stomachi  et  empneumatosim  praecipue 
facit,  colicis  quoque  prodest,  quibus  in  dolore  ex  aqua 
frigida  datur,  ceteris  ex  caUda  cum  oxymeli  dari  debet,  i5 
tussem  sedat,  tertianas  mirifice  tollit  ante  momentum  suspi- 
cionis  datum;  omnibus  autem'  ad  modum  fabae  dandum 
erit,  constat  ex  his:  Croci  ^  XV^  pyrethri  semunciam^  eu- 
forbi  semunciam,  spicae  nardi  semunciam,  piperis  albi  un- 
cias  duas  semis^  hyoscyami  uncias  duas  semis,  opii  ^  III;  20 
mehor  erit,  si  addas  petrosiUni  ^  III,  dauci  Cretici  ^  III; 
colhgitur  melle  Attico  et  in  vaso  vitreo  sub  signaculo  re- 
ponitur. 

35  Stomacho   laboranti  cocleae  prosunt,   si  in  aqua  fer- 
veant  et  sic  carbonibus  lorreantur  atque  ita  ex  oenogaro  25 

36  sumantur  inpari  numero.  Stomachum  reumatizantem  et 
dolentem  et  languentem  et  dissolutum  primum  mansio  lu- 
cida  et  non  nimium  frigida  nec  satis  calida  bene  accipit, 
tum  cataplasma  fieri  debet  de  foliis  vitium  vel  si  vineae 
foUa  non  fuerint,  de  rumicis  sive  rubi  foUis  vel  de  ea  30 
summitate  rubi,  quae  satis  tenera  est.  Hoc  diligenter  teri- 
tur  cum  dactulis  quinque  minutatim   carptis  in  aceto  diu 

37  maceratis.  Epithematio  autem  hoc  post  cataplasma  uti  opor- 

1  ia  se  om.  4  conrulsam  intrensecus,  6  auorsu  in- 
trensecus.  9  quisUbet.  12  filonianum.  13  empleuma- 
tisem.  15  oximeb".  18  piretri.  25  ynogaro.  28  ac- 
cepit.         33  epithymatio  hoc  autem. 


-     199    — 

tet,  quod  fieri  debet  de  plantagine  ea,  qiiae  arnogiossus 
dicitur,  cum  aceto  trita;  cibis  autem  uti  debet,  cui  meden- 
dum  est,  austeris  et  ^typticis. 

Cataplasma  fit  stomacho  laboranti  ex  pomis  cydoneis  38 

5  optime  percoctis^  quae  poma  manibus  subiguntur,  deinde 
rosa  sicca  teritur  et  cribello  medicinali  criblatur,  tum  aceti 
optimi  quantum  sufficiat  adicitur  et  simul  omnia  permi- 
scentur  factumque  cataplasma  slomacho  calidum  adponitur. 
Porlulaca,  hoc  est  alium  Galiicum,  coquitur  diligentissime  39 

10  et  coctum  bene  edetur  ex  aceto  ab  eo,  qui  stomachum 
dolebit  vel  vitiosum  habebit;   cito   ei  proderit.     Cuminum  40 
teres  et  vino  mixtum  dabis  bibendum  ieiuno,  si  non  febri- 
citabit;  si  febricitabit  ex  aqua  tritum  dabis;  continuo  emen- 
dabitur  stomachi  dolor.    Nardum  et  mastix  et  semen  apii  41 

15  cum  baca  lauri  et  absenthi  semine  aequis  potionibus  con- 
teruntur;  pulvis  hic  super  stomachum  aspersus  mire  eum 
reficit.    Absinthi  viridis  manipulum  in  caccabo  novo  fictili  42 
cum  aquae  hemina  decoques  ad  tertias  et  in  ipsam  potio- 
nem  mittes  masticis  modicum  et  piperis  triti  grana  septem 

20  vel  novem  et  sic  mane  ieiuno  bibendum  dabis,  continuo 
sentiet  stomachi  laborantis  medellam. 

Ad  stomachi  carbunculum  reprimendum  dactuU  in  vino  43 
austero  macerantur  et  admixto  pomo  cydoneo  cocto  et  rosa 
et  mastice   et  aloe  et  oleo  rosaceo  stomacho  adponuntur, 

25  ita  ut  cataplasma  inde  exactissimum  fiat;  praeterea  sem- 
per  ante  cibum  infirmus  slomacho  debet  accipere  meUis 
Attici  cocliaria  duo  vel  tria  pariter  in  vino  austero  de- 
cocti,  quod  duplum  sit  quam  mel,  vel  pro  vino  austero 
sucus  rosarum  permixtus  detur;  siccat  enim   stomachum 

30  et  recreat  dissolutum   et  tarde   cibum   conficientem   con- 
firmat.    Mellis  libra  una,   senapis  tosti  ac  post  diligenler  44 
triti   unciae    duae    pariter    coquuntur    et    ex    eo    plenum 
cocleare    ieiuno,    qui    stomachi  dolore   laboraverit,   datur. 
Ad  stomachum   nauseantem   et  acescentem:   Coriandri  se-  45 


1  arnoglosus.         3  stipticis.         8  calido.         9  porcacla. 
14  dolorem.        mastex.         17  manipolum.         18  haemina. 


—     200     - 

minis  trili  ^  III   et  lactucae  albae  seminis  triti  cocleare 

46  uniim;  haec  aqua  permixta  ieiunus  accipiat,  prodest.    Sto- 
machum  conroborat  herba  absenthi  decocta  cum  vino  au- 
stero  atque  ita  subinde  pota,  si  febres  non  erunt;  quod 
si    inquietudo    fuerit,    cum    aqua    coqui    et    dari    debet:  5 
mirum  est. 

47  Ad  olitanos  stomachi  dolores  malagma  sic  conpones: 
Faeni  graeci  cyathum,  lini  seminis  cyathum,  ibisci  purgati 
P.  I,  aquae  ^  VIIII,  olei  5^  IIII,  spumae  argenti  P.  I, 
cerussae  P.  I,  cerae  P.  I  S.  Haec  omnia  in  unum  concor-  lo 
porabis  et  decoques  et  cum  malagma  feceris,  in  panno  in- 
duces  et  stomacho  adpones  et  circa  viscera  tam  diu  habe- 
bis  et  tam  adsidue  adpones,  donec  dolor  abscedat. 

48  Ad  stomachum  fastidientem  escam  et  revomentem  rosae 
dimidium,  quod  semen  portat,  id  est  ipsum  florem  croceum,  i5 
contundes  et  aluminis  scissi,  cyperi,  bidellae,  absenthi  su- 
cum,  meliloti,  rosae  siccae,  acaciae,  iris  Illyricae,  olei  nar- 
dini,  cerae,  opobalsami,  pares  mensuras  harum  omnium 
specierum  conteres  in  mortario  marmoreo  ac  stomacho  epi- 
thematium  mirificum  superpones  ad  ignem,  ut  est  consue-  20 

49  tudo,  compositum.  Epithematium  optimum  ad  stomachum 
reparandum:  Masticis  —  VI,  aloes  —  III,  storacis  —  II, 
cerae  P.  I,  nardi  —  VI.  Haec  pariter  miscebis  et  epithe- 
matium  subtile  facies,  quod  multis  horis,  certe  hieme  per 
totum  diem,  uti  poteris.  25 

50  Ad  dolorem  stomachi  vettonicae  radicis  fasciculum  in 
olla  decoques  ex  aqua  eandemque  ollam  sub  divo  habeto 
opertam;  cum  stomachus  dolore  vexabitur,  usque  ad  tertias 
eandem  aquam  excoque  et  inde  cyathum  unum  bibendum 

51  ieiunus  ad  diem  sume.    Urticam  semen  habentem  in  summo  30 
deme  ac  diligenter  lava  et  ex  ea  sorbitionem  facito  bene 
conditam  sine  pipere,  suavissime  accipieris  ad  stomachum 

52  reficiendum.  Lactucae  nigrae  semen,  quod  ipsum  valde 
nigrum  est,  in  pila  lignea  tunsum  cum  melle  subige  atque 

7  oletanos.  17  melidoti  {sic  saepius).  21  epitlii- 

matium.        24  quod  {sic  cod.):  quo  Cornarius.       26  vetonicae 
{ut  saepius)  radices  fascicolum.        34  linea. 


—     201     — 

permisce   et  inde   cotidie  ieiimiis   sume   cocliare   plenum, 
bene  stomacho  laborantem  accipies. 

Ad  dolores   stomachi  veteres   et  ad  stomachum  fati-  6a 
gatum  facies  oxyporium  sic:  Piperis  seorsum  teres  semun- 

5  ciam  et  buibos  XII  incoctos  separatim  nimium  diligenter 
teres  et  utrumque  miscebis,  tum  adicies  mellis  optimi  de- 
spumati  ^Sr  II  et  ita  in  olla  nova  coques  ad  tertias  et  sumes 
ieiunus  diurna  cocliaria  singula,  bina  vel  terna  tam  diu, 
donec  corrigas  stomachum  laborantem.    Butyri  libram  de-  54 

10  coque,   quousque   inde   pars   sexta   decedat;   tum   cum  eo 
serpullum   coque   et  si  patietur  stomachus  tuus,  ieiunus 
illud  fortitcr  manducabis,  sin  autem  fastidium  erit,  pultem 
facies  et  in  ea  mixtum  manducabis.    Sal  tritum  ex  mulso  55 
ieiunus   contra   dolorem   stomachi    qui  biberit,   remediabi- 

15  tur;  venter  quoque  ossifragi  arefactus  et  potioni  aspersus 
plurimum  prodest. 

Stomacho   exulcerato  cicatricem  hoc   medicamen    in-  56 
ducet:   Aloes  J^  VIII,  misui  ^  VIII,  luris  ^  VIII,  tunsa 
criblataque  haec  melle  optimo  conprehendes;  si  plenius  vel 

20  validius  facere  volueris  hoc  medicamentum,  myrram  et  ane- 
tum  ex  tertio  adicies  et  dimidium  cocleare  cum  potione 
mulsi  ieiunus  accipies. 

Stomachi  dolorem  concitatissime  sedant  absinthi  —  III,  57 
rutae  —  III  ex  aqua  ad  dimidias  coctae  et  ieiuno  ad  men- 

25  suram  potionis  bonae  potui  datae.    Marrubii  viridis  fasci-  58 
culum  decoques  ex  aceti  sextariis  tribus  usque  ad  hemi- 
nam;  tum  exprimes  marrubium  et  adicies  despumati  mellis 
quartarium  et  iterum  decoques,  quousque  ad  crassitudinem 
coeat;  inde  cocleare  unum  contra  dolorem  stomachi  ieiunus 

80  accipies.     Herbae  verbenae    tunsae    et   cribratae   pulveris  59 
cocharia   quinque   laboranti  stomachi  dolore  dabis  ieiuno 
per  triduum  in  tribus  optimi  vini  cyathis,   ceteris,  prout 
vires  erunt,  dato;  febricitantibus  sane  ex  aqua  calida  dare 
debes;  sed  si  quis  exulceratum  stomachum  habuerit,  capri- 

2  accipias.  4  oxiporium.  9  butyrum.  13  et  tum 
Cornarius.  15  aspersus]  et  spersug.  20  mirra.  25  fasci- 
colum.         2G  sestariis.         32  optimum  vinum. 


—     202     — 

60  num  lac  coctum  frequenter  bibat.  Rutae  semen  cum  sul- 
pure  vivo  minore  mensura  adiecto  aceto  conterito  idque 
ieiunus  mane  gustato^  optime  adversum  dolorem  stomachi 

61  accipieris.   Repentinum  stomachi  dolorem  tres  ceputii  longi 
purgati  et  singuli  ciun  melle  sumpti  statim  sanant  necnon  5 
et  terrae  maUim  comestum  dolores  stomachi  celeriter  castigat. 

62  Sokitionem  stomachi  infirmitatemque  confirmat  ovi  se- 
raicocti  viteUus  et  gallae  pars  dimidia  trita,  si  ante  duas 
horas  quam  cibus  sumatur  mixta  haec  cum  vino  haurian- 

63  tur,  sed  vetere  et  tepefacto.    Rancorem  stomachi  temperat  lo 
caro   vaccina  ex  vini   et  aceti  aequa  portione  discocta  et 
cibo  sumpta. 

64  Inflationem  stomachi  sedant  marathi,  id  est  feniculi, 
et  apii  radices  in  vino  albo  odorato  vetere  infusae;  de  quo 

si  ieiunus  quis  cyathos  duos  potet  cum  caUdae  aquae  cya-  i5 
tho  mixtos,    optime   accipietur.     Rutae   quoque   hortensis 
pauIuUim  cibo  sumptum  vel  in  potione  dilutum  atque  epo- 

65  tum  inflationes  stomachi  conpescit.     Inflationem  stomachi 
potentissime  discutit  fimus  vituli  recens  ex  vino  potui  datus; 
hoc  et  dolores  eius  ex  frigore  aut  cruditate  obortos  mira-  20 
biliter  mulcet. 

66  Remedium  physicum  magnum  adversum  dolorem  sto- 
machi.     In   lamina  argentea   scribes   et  dices:    Aritmatho 
aufer  dolores  stomachi  illi,  quem  peperit  illa.   Eandem  lami- 
nam  lana   ovis  vivae  involutam   coUo   de  licio    suspendes  25 
et  id   agens   dices:    Aufer  mihi  vel  ilU  stomachi  dolorem 

67  Aritmatho.  Dolorem  et  inflationem  stomachi  sanat  iecur  lupi 
prius  aqua  coctum,  mox  arefactum  et  tritum  potionique 
inspersum. 

68  Fastidium   stomachi  relevat  papaver    silvestre,    quod  30 
GalUce  calocatanos  dicitur,  tritum  et  ex  lacte  capruno  po- 
tui  datum. 

69  Epithema  optimum  ad  stomachum  reficiendum  mihique 
expertissimum  conficitur  sic:  Masticis,  turis,  nardi  spicae, 

1  sulpore.  4  caeputii.  8  viteUi,  tritae.  9  cybo. 
auriantur.  13  sedeant  Im  sedant  3m.  15  cyatho]  cyathos. 
17  paulolum.         20  obortus.        27  ariotho. 


—  203     — 

aloes,  absinlhi  singulas  uncias,  storacis  —  II S,  croci  —  II S, 
cerae  et  medullae  cervinae  singulas  libras;  storacem  et 
crocum  pridie  macera  vino  veteri  infusum  et  sic  diligenter 
tere,  medullam   et  ceram  remitte  igni,   cetera  tunsa  cri- 

5  brataque  simul  misce  et  ceroto  superinfunde  et  in  panni- 
culo   utere   ad  slomachum   duabus  vel  tribus  horis   et   si 
durius   videbitur   quam   esse   debet,   oleum   nardinum   aut 
gleucinum  illic  adice,  iit  mollescat.    Hysopum  coctum  cum  70 
oxymeli  ieiunus  vel   post   cenam  qui   per  cocleare  colidie 

10  accipiet,  facilius  conficiet  cibum.    Radicem  feniculi  in  vini  71 
cyatho  radito  et  priusquam  cenes  vel  cum  dormitum  ibis, 
potui  sumito,  quo  facto  melius  digeres.    Laseris  veri  mo-  72 
dicum  ex  aquae  frigidae  cyatho  dilutum  dormitum  iturus 
bibe,   digestorium   mirum   experieris.     Mellis   Attici   P.  I,  73 

15  vettonicae  tritae  —  IIII    in  unum  permisce   et  pone,  ut 
conferveat;  quod  cum  refrigeraverit,  facies  pastillos  nucis 
avellanae    magnitudine   et   post    cenam    singulos    hauries; 
quo   facto   prime   quoslibet   concoques    cibos.     Item   aliud  74 
embamma  digestorium  optimum  et  ulilissimum  sic:  Ligu- 

20  stici  drag.  IIII,  gingiberis  drag.  I,  petrosilini  drag.  I,  pipe- 
ris  drag.  I,  epithymi  drag.  I  et  laseris  scripulum  dimi- 
dium;  tunsa  haec  ac  diligenter  cribrata  misceto  cum  passo. 
Hoc  facit  et  ad  eos,  qui  cibum  tenere  non  possunt  eum- 
que  vomitibus  reiectant;  mox  ergo  ubi  cibum  sumpserint, 

25  dato  pastillum  ad  modum  nucis  avellanae  de  medicamine 
supra  scripto  et  ad  praesens  eos  abstine  potu,  cito  remediabis. 

Epithematium  vehementissimum  ad   cibum  conficien-  75 
dum  sic:    Zingiberis  ex  aceto  macerati  P.  I,  auripigmenti 
P.  I,  faeculae  P.  I,  calcis  vivae  drag.  II,  sinopidis  Ponticae 

80  P.  I,  lixivae  &  I;   trita  haec  in   ollam  novam  mittes  et 
fervere  facies  simul,  donec  mellis  crassitudinem  habeant, 
et  cum  opus  fuerit,  inducta  panno   calida  visceribus  ad- 
pones.   Cum  ibis  dormitum,  zingiberis  modicum  sub  lingua  76 
teneto   et  ex  posca    calida    manus    lava,    optime    digeres. 

2  storachem.  9  oximeli.  10  accipiat.  12  digeris. 
veri]  vivi.  18  apprime  Cornarius.  conquoques.  24  ubi 
om.        29  senopidis  pontiacae.         34  degerea. 


—     204     — 

77  Urticae  —  lll,  iris  Calidoniae  —  III,  schoeni  —  IIII, 
cyperi  —  III,  magmae  —  III,  petrosilini  —  IIII,  iniilae 
—  II,  piperis  albi  —  II.  Melle  colliges  haec  omnia  trita 
et  iiteris  oxyporio  optirao  ad  digerendum,  imde  etiam  cena- 

78  tus   pariim   accipies.     Cimi  te  in  lecto  posueris^  ventrem  5 
tuum  perfricans  dices  ter:  Lupus  ibat  per  viam,  per  semi- 
tam,  cruda  vorabat,  liquida  bibebat;  physicum  hoc  ad  di- 

79  gerendum  de  experimento  satis  utile.  Puleium  et  nastur- 
cium  ex  aqua  simul  decoctum  mane  bibe,   emendabis  vel 

80  discuties  cruditatem.    Quercus  viridis  foha  cum  saHs  spuma  lo 

81  contrita  et  potui  data  remediant  cruditatem.  Acorum  Pon- 
ticum  tritum  ex  aqua  caHda  potum  mensura  cyathi  unius 
ieiuni  stomachum  reficit  cruditate  depulsa. 

82  His,  qui  nec  potu  iuvantur  nec  cibo  et  stomachi  ructus 
amaros  patiuntur,  centauream,  id  est  fel  terrae,  contritam  i5 
ad  mensuram  denarii  argentei  ex  aquae  calidae  cyathis  tribus 
bibendam  ieiunis  per  triduum  dabis,  statim  discutietur  infir- 

83  mitas.  Sucum  absinthi,  quem  Graeci  chylon  absinthiu  vocant, 
avellanae   magnitudine  in   aquae   calidae    quartario   biben- 
dum  da  ieiuno;  componetur  stomachus  et  adpetentiam  ci-  20 
borum  habebit,  quisquis  patietur  ex  infirmitate  fastidium. 

84  Oxyporium  miriim  Neronianum  aestivum  et  hiemale, 
si  ei  cum  vohieris  piperis  aUquid  adieceris,  quod  fastidium 
stomachi  marcoremque  detergit,  conficitur  sic:  In  musti 
recentis  et  dulcis  congio  ex  uvis  albis  facti  atque  in  ollam  25 
grandem  missi  adduntur  cydonea  V  non  purgata  totidem- 
que  mala  Punica,  additur  et  sorborum  maturorum  sexta- 
rius  et  rhus  Syriaci  sextarius,  croci  scripuhis.  Haec  co- 
quuntur  usque  ad  crassitudinem  melhs,  postea  dihgenter 
coJantur;  repositum  medicamen  servatur  in  vitro  signatum,  30 
sed  omnino  diligenter  colatum,  ut  excrementa  omnia  se- 
parentur;  inde  datur  ieiuno  hgula  piena  grandis.  Hoc  est 
oxyporium,  quod  Nero  utebatur  ad  digestionem,  quod  Mar- 
cellus  medicus  egregius  ostendit,  quod  et  nos  usu  proba- 

1  calidoniae.         scoeni.         7  bibat.         8  experimentum. 
13  refecit.         18  absentiiim.       28  et  rhus]  tribus.       ecripolus. 


-     205     - 

vimus;  nam  et  slomachum  mire  conponit  et  umores  siccat; 
excrementa  quoque  illa  data  dysintericis  mirabili  efflcacia 
prosunt.     Ossifragi  venter  madefactus  adpositusque  his  ad  85 
stomachum,   qui  cibos  non  conficiunt,   utilissimus  est  vel 

5  etiam  si  tantum  manu  teneatur,  plurimum  iuvat. 

Oxyporium  Dionysianum  ad  digestionem  et  ad  rigorem  86 
stomachi   et  ad   confirmationem   aqualiculi    conficitur   sic: 
Cydoneornm  incoctorum  tunsorumque  suci  &  l,  mellis  de- 
spumati  ^  I,  aceti  optimi  &  I.     Haec  in  unum  permixta 

10  vaso  duplici  decoquuntur,  donec  soliditas  ad  unum  sex- 
tarium  redigatur,  additur  pulveris  petrosilini  uncia  una, 
cymini  semuncia  et  bene  contemperatum  medicamen  va- 
sculo  vitreo  conditur  sub  signaculo  atque  inde  cocleare  ple- 
num  a  ieiuno  accipitur. 

15  Oxyporium  Olympianum  polyetes  ad  digestionem  paran-  87 

dam  accipit  haec:  Piperis  —  1  S,  zingiberis  —  I  S;  in 
pulverem  redacta  et  creta  haec,  cum  ad  digestionem  tem- 
peranda  erunt,  ex  melle  dabuntur. 

Oxyporium    pancharianum    ad   digestionem,    quod   et  88 

20  aqualiculi  corruptelas  vel  aciditates  consumit  et  stomachum 
marcentem  recreat,  tertianam  etiam  cum  vino  et  calida 
sub  hora  datum  mire  tollit,  conficitur  sic:  Piperis  —  IIII 
J^  III,  siselei  —  I,  zingiberis  —  I  S,  ameos  —  I  ^  VI, 
anesi  —  II,  libystici  —  I  S,  iuniperi  Hispani  —  I  ^  VIII, 

25  ita  ut  iuniperum  abintus  purgetur  sublato  semine  et  sic 
teratur.  Haec  omnia  in  pulverem  redacta  reponuntur  in 
doliolo  vitreo  signato,  ligula  plena  ex  mulsa  aqua  datur 
ieiuno. 

Ad   cruditatem,   quae  nauseam  facit,  remedium  sic:  89 

30  Vettonicae  drag.  I  in  oxymeli  cyathis  tribus  mixta  potui 
datur.  lus  quoque  pullinum  [ubi  coctus  fuerit]  cruditati 
opitulatur,  si  in  primo  prandio  sorbeatur. 

2  dissintericis.  mirabile.  7  aqualicoli.  8  sucus. 
15  polietes.  16  accipiet.  18  dabitur,  correxi.  20  aci- 
divas.  23  siselei.  24  libistici.  27  signata.  31  pul- 
linum  scripsi:  pullium.  verha  ubi  coctus  fuerit  scil.  pullus 
glossema  esse  ratus  inclusi. 


-     206    — 

90  A(l  digeslionem  parandam:  Iimiperi  bacarum  enuclea- 
tarum  et  zingiberis  et  petrosilini  Macedonici  et  piperis  un- 
cias  singulas,  mellis  libram  unam.  Quae  sunt  sicca,  tundes 
vel  teres  et  cribrabis  diligenter;  postea  mel  coctum,  id 
est  despumatum^  admiscebis  et  uteris  medicamine  et  ieiunus  s 
et  post  cenam  per  cocleare  accepto  quantum  sit  magnitudo 
avellanae  maioris. 

91  Ad  stomachi  dolorem  in  impetu  cohibendum:  Pomo- 
rum  cydoneorum  cutem  tolles  atque  inde  —  IIII  et  pulei 

—  I,   piperis  —  I,   zingiberis  —  III,   alei  Gallici  —  III,  la 
mellis  selibram,   aceti  quod   sufficiat  adicies  et  diligenter 
trita  omnia  permiscebis  atque  inde  cocleare  plenum  dabis 
etiam  cibato. 

92  Antidotum  acharistum  multiplex  mirum  facit  ad  eos, 
qui  escam  non  digerunt  et  qui  male  ructant,  et  ad  sto-  i5 
machi  dolorem  et  ad  lateris  et  vessicae  et  renium  mole- 
stias  et  ad  omnia,  quae  interius  causas  malae  valetudinis 
habent,  id  est  ad  scotnm,  ad  febrem  cotidianam  et  ter- 
tianam  et  quartanam,  ad  sanguinem  tussientes,  ad  suspi- 
riosos,  ad  dysintericos  et  ad  colicos  et  ad  epaticos  et  ad  20 
nimiam  vigiHam  et  ad  strofum  et  ad  intestinorum  dolorem; 
morsum  etiam  serpentis  curat  ter  ad  diem  vulneri  inposi- 
tum  vel  potui  datum;  confectio  haec  est:  Cinnamomi  —  I, 
myrrae  —  III,  piperis  —  I,  castorei  semunciam,  galbani 

—  I,  storacis  —  I,  casiae  fistulae  £,  piperis  longi  —  I,  25 
costi  —  I,  opii  £,  spicae  nardi  JC,  croci  £,  mellis  Attici 
^  I.  Omnia  ista  tundes  diligenter  et  cernes  bene  et  in 
pulverem  mollissimum  redacta  mensurabis  praeter  opium 
et  galbanum;  galbanum  in  olla  nova  excoques,  ita  ut  ter 
bulliat  super  prunas,  opium  autem  cum  vino  vetere  teres  30 
et  permiscebis  diligenter  et  tum  cetera  cum  melle  simul 
omnia  permiscebis  diu  et  diligenter  agitata  et  recondes 
sub  signaculo  in  pyxide  buxea  aut  in  doleolo  vitreo  et  dabis 
cui  volueris   ad  modum   avellanae   cum  mellis  cocliaribus 

6  quantum]  quanta  Cortmrius.  17  validudinis  {sic), 

20  dissintericos.        25  storachis.        33  pixide. 


—     207     - 

tribus  vel  quattuor  et  postea  dabis  potionem  calidae  aquae 
et  cum  dederis,  accipies  mercedis  quodcumque;  multi  enim, 
qui  cito  curati  sunt^  ingrati  extiterunt,  propter  quod  ipsum 
antidotum  acharistum  appellatur. 

5  Oxyporium,   quod  dicitur  chymation^   facit  ad  calcu-  93 

lolosos  et  ad  renium  dolorem  et  ad  inflationem  stomachi, 
phlegmaticis  quoque  prodest  et  colicis,  sed  et  tortiones  et 
haemorrhoidas  curat  et  quae  in  ano  nascuntur;  restringit 
et  menstrua   nimia   et  epaticos   et   spleniticos  et  tussicos 

10  soHtaneos  curat  et  cadivis  prodest,  accipit  haec:  Inulae 
—  I,  feniculi  seminis  —  III,  piperis  nigri  —  II.  Tundes 
haec  separatim  et  cribrabis  bene  et  conficies  vel  permisce- 
bis  melle  semicocto  et  dabis  nucis  Ponticae  magnitudine 
cum  aqua  calida;  quidam  hoc  in  oxymeli  solvunt,  quidam 

15  in  vino  mixto  accipiunt,  alii  consuerunt  cocliario  accipere 
purum  ad  lapides  eiciendos. 

Descriplio   panni  ruslici  facientis  ad  viscerum  cura-  94 
tionem  sic:   Olei  P.  I,  axungiae  veteris  P.  I,  butyri  P.  I, 
herbae  Sabinae  P.  I,  barbae  lovis  P.  I     Tam  diu  haec  de- 

20  coques,  quamdiu  herbae  arescant,  postea  colantur  et  ad- 
ditur  cerae  libra,  resinae  P.  I,  farinae  de  puleio  P.  I,  pul- 
veris  de  baca  lauri  P.  I,  de  fimo  ovillo  unde  ovibus  in 
lana  haeserit  P.  I.  Haec  omnia  in  unum  corpus  redigun- 
tur  et  permiscentur  et  inde  pannus  inducitur  et  quotiens 

25  volueris  reparatus  stomacho  adponitur. 

Dia  tessaron,  quod  febrem  sedat  et  viscera  componit,  95 
accipit  haec:  Olei  coclearia  tria,  aceti  coclearia  tria,  mellis 
boni  despumati  coclearia  tria,  vini  veteris  boni  coclearia 
tria;   haec  tam  diu  decoquuntur,   quamdiu  omnia  ad  tria 

30  coclearia  redigantur,  et  ita  linteo  inducta  stomacho  super- 

4  acharistu.  post  appellatur  add.  id  est  sine  gratia 

Cornarius.  5  olimatioD.  7  phleumaticis.  8  amorroidas. 
11  faeniculis.  14   oximeli.  19  barba.  21    pulvis. 

22    ovilli.  28  post   veteris   repetit:    Dia   tessaron    quod 

febrem  sedat  et  viscera  componit  accipit  haec  olei  cocliaria 
tria  mellis  boni  despumati  cocliaria  tria  vini  veteris  boni 
coclearia  tria. 


-     208     — 

ponuntur  vel  ieiuno  tepida  per  cocleare  dantur.    Facit  lioc 
medicamen  ad  omnes  stomaclii  molestias. 

96  Ad  dolorem  stomachi  vel  tumorem  vel  viscerum  in- 
firmitatem  remedium  sic:  Suci  ex  absenthio  5^  I,  aceti 
optimi  ^  I,  olei  mollis  Sr  I,  cerae  Ponticae  libram  unam,  5 
medullae  cervinae  —  IIII.  Haec  lento  igne  decoques  usque 
ad  mensuram  sextarii;  exinde  linteum  densum  tingues  et 
mature  in  lecto  visceribus  adpones  utendum  in  horam 
secundam. 

97  Confectio  oxymelis  dia  scilliu  ad  stomachi  causas  sic:  lo 
Scillae  hbram  comminues  de  astula  hgnea  acuta  minutis- 
simis  partibus  et  superfundes  illic  aquae  nitidae  fontanae 
^  III  ac   die  tota   et  nocte  copertum  vas,  in  quod  haec 
miseris,   esse   permittes;   alia   die   in   olla  rudi  cum   ipsa 
scilla  defervere  facies  lento  igni  usque  ad  sextarium  aquae,  i5 
tum  linteo  nitido  exprimes  scillam  ipsam,  ut  sextarius  ille 
defluat;    adicies    huic    sextario   aceti  optimi  sextarium   et 
mellis  optimi  despumati  P.  II  et  rursura  in  eadem  olla  fer- 
vere  <(facies>  usque  ad  sextarium;  tum  recondes  in  ampulla 
nitida  et  signatum  habebis  et  cum  inparationem  stomachi  20 
senseris,  cocUaria  singula  plena  tepefacta  ieiunus  accipies. 

98  Ad  stomachi  dolorem  remedium  physicum  sic:  In  la- 
pide  iaspide  exculpe  draconem  radiatum,  ut  habeat  septem 
radios,  et  claude  auro  et  utere  in  collo. 

99  Epithematium  ad  stomachum  confirmandum  sic:  Aloes  25 
—  III^  turis  masculi  —  II,  masticis  albae  semunciam,  sto- 
racis  —  II,  croci  —  I  S,  mehloti  semunciam,  cerae  Pon- 
ticae  vel  etiam  rufae  —  IIII,  nardi  —  VI,  ius  absenthi 
Pontici  —  I.  Haec  omnia  separatim  tunsa  et  cribrata  mi- 
scentur  et  coquuntur  et  inducuntur  in  panno  atque  ita  30 
mature  stomacho  adponuntur. 

100  Ad  digestionem  parandam  quisquis  solUcitus  erit  aco- 
rum  ieiunus  commanducet  et  iactet,  radicem  quoque  amaram 
et  inlotam  ieiunus  commanducet  necnon  anethi  semen  etiam 


3  infirmitat^.       20  inparatione.      26  storachis.      27  meli- 
doti.         32  quisque.         33  cummanducet,  item  34. 


-     209     — 

viridis  manducatum  iuvat;  nam  et  somnum  conciliat  et  di- 
gestionem  parat. 

Conpositio  medicaminis  subfragi,  quod  facit  ad  dige-lOl 
stionem   et  vitia   stomachi    sive    aqualiculi,    accipit   haec: 

5  Petrosilini  Macedonici  —  II,  apii  seminis  —  I,  siselei  —  V, 
piperis  —  V,  nepetae  montanae  —  IIII,  pulei  sicci  quod 
in  fumo  non  fuerit  —  IIII,  thymi  sicci  semunciam,  liby- 
stici  etiam  seminis  —  II,  inulae  radicis  tunsae  atque  cri- 
bratae  semunciam,  zingiberis  semunciam.    Ex  his  omnibus 

10  tunsis  atque  cribratis  pulverem  mollissimum  facies,  adicies 
deinde  mellis  optimi  despumati  quantum  putaveris  mitti 
oportere,  id  est  ut  prope  liquidae  ac  temperatae  colligi  pos- 
sint  species  supra  scriptae,  et  sic  recondes  in  vaso  vitreo 
et  cum  volueris  ieiunus,  cum  tamen  te  digestum  senseris, 

15  singula  coclearia  non  plenissima  matutinis  horis  accipies. 

Confectio  epithematii,  quod  stomachi  vetustas  causasl02 
emendat  et  ad  digestionem  confirmat,  accipit  haec:  Sevum 
taurinum,  ceram,  medullam  cervinam,  axungiam  veterem, 
resinam  terebinthinam,  horum  pondera  singula  aequalia  et 

20  mellis  —  III,  masticis  —  III  simul  miscebis;  quae  liquanda 
fuerint,  liquabis  igni  et  quae  tundenda,  in  pulverem  tenuis- 
simum  rediges  et  confectum  medicamen  linteo  denso  in- 
duces  et  stomacho  vel  visceribus  adpones,  quod  tamen 
ante  momentum  prandii  detrahi  convenit. 

25  Aliud  epithematium,  quod  ad  easdem  stomachi  causaslOS 

efficaciter  prodest,  sic:  Storacis  —  II,  aloes  —  II,  petro- 
silini  —  I,  cerae  P.  I,  nardi  P.  I,  masticis  —  II,  resinae 
frictae  P.  I  S,  resinae  terebinthinae  —  II;  quae  liquida 
erunt  et  quae  tundenda  similiter  ut  supra  scriptis  speciebus 

80  facies  et  similiter  medicamen  usque  ad  horam  prandii  uteris. 

Item  aliud  epithematium,  quod  arete  dicitur,  quod  facitl04 
ad  vetustas  causas  stomachi,  accipit  haec:  Cardamomi  —  I, 
Hbani  —  I,  cerae  —  VI,  resinae  —  IIII,  storacis  —  II, 
olei  cyprini  —  I,  vini  veteris  heminam.    Cardamomum  et 

5  seseleos  Cornaruis.  7  thimi.  libistici.  12  liquide. 
temperate.  15  cocleari.  16  quod  stomachi  om.  26  stora- 
chis,  item  33. 

Makcelltjs,  ed.  Helmeeich.  14 


—     210     - 

libanum  semote  tundendum  et  cribrandum^  storax  vino  in- 
fundendus   et  reliqua,   quae   remittenda   sunt,   lento   igne 
solvenda  et  tum  simul  omnia  permiscenda.    Quod  epithema 
similiter  linteo  aut  phoenicio  inducendum  et  sic  ad  viscera 
adponendum  et  in  horam  prandii,  si  non  fatigaverit,  haben-  5 
dum,  ita  tamen,  ut  adverso  pectore  cuiusUbet  pueri  tepe- 
factum  ponatur. 
105         Intiba  decocta  in  cibo  sumpta   aut  eorum  aqua  pota 
lOGstomachum  purgant.     Herbam  vettonicam  mense  Augusto 
lectam  cum  semine  et  radicibus  suis,  sed  sine  ferro  eru-  lo 
tam  arefactam   diligenter  et  excussam,  ne  terram  habeat, 
contundes  et  criblabis  ac  pulveris  eius  tenuissimi  cyathos 
duos  cum  aquae  sextariis  sex  in  olla  nova  ad  tertias  de- 
coques  ollamque  ipsam  opertam  sub  divo  repositam  habe- 
bis;    ex    qua   si   quando   stomachi  ardores    concitabuntur,  15 
coclearia  duo  aut  tria  laboranti  gluttienda  dabis,  mire  sub- 
lOTvenies.    Herbae  vettonicae  fasciculum,   herbae  nepetae  ac 
pulei  virgulas  singulas  et  saHs  paululum  cum  vini  veteris 
heminis   tribus  in   olla  rudi  usque  ad  heminam  decoques 
et   ieiuno   stomachico   mane   cocUaria   singula  aut  eo  am-  20 
plius  dabis. 

108  Quotiens  stomachi  morsus  senlire  coeperis,  glycyrrhi- 
zae  sucum  de  surculo  eius  trahito  aut  ipsam  sub  linguam 
ad   magnitudinem  cicerculi  habeto,  nec  dolorem  stomachi 

109  nec  sitim  senties.    Lac  bubuhmi  tepidum  incoctum  subinde  25 
liosumptum  exulceratum  quoque  stomachum  sanabit.    Coclea 

cruda  devorata  ita,  ut  dentibus  non  tangatur,  stomachum 
curat,  certe  languentem,  si  per  triduum  sic  sumatur,  emen- 

111  dat.   Cocleas,  sed  veras  Africanas,  conditas  ex  sale  et  paulo 
olei  coctas,  sed  non  purgatas  qui  ieiunus  ternas  aut  quinas  30 
cottidie  et  frequenter  sumpserit,  rarissimo  stomachi  dolore 
vexabitur;  certe  si  carbonibus  tostae  sumantur,  melius  pro- 

ll2sunt.  Si  quis  cymini  triti  ex  melle  terna  coclearia  cottidie 
ieiunus  accipiat,  stomachi  dolore  mire  carebit. 

i   vini  infandenda.      4  phinitio.      9  purgat.       10  enitam] 
erudis.  18  paulolum.  22  clicerizae.  24  cicericuli. 

25  sitem  sentis.        29  paulolum. 


-     211     — 

Slomacho  remediiim  optimum  de  experimento  tale  estriis 
Petrosilini  uncias  tres,  salis  uncias  duas^  nardi  spicae  un- 
ciam,  amomi  uncias  duas,  hysopi  —  II,  vettonicae  —  II. 
Haec  omnia  in  cucumam  fictilem  novam  mittes,  quae  sit 
5  sextariorum  novem,  eamque  aqua  supplebis  et  obturabis, 
ut  modicum  spiramenti  reUnquas,  et  decoques  ad  tertias 
ac  denuo  aqua  supplebis  et  rursum  ad  tertias  decoques; 
tunc  adicies  mellis  optimi  despumati  quartarium  et  tertia 
vice  ad  medias  decoques   ac  postea  in  vasculo  vitreo  aut 

10  fictili  recondes  sub  signaculo  atque  ex  eo  adversum  sto- 
machi  laborem  terna  coclearia  ex  aqua  calida,  si  febres 
erunt,  aut  ex  condito  ieiunus,  si  non  erunt,  sumes. 

Ne  stomachus  perfrigescat,  unctio   saluberrima  haecii4 
est:  Foliorum  lauri  et  bacarum,  faenograeci,  samsuci,  cu- 

15  pressi,  roris  marini  uncias  singulas  contundes  et  in  vini 
veteris  sextariis  V  per  triduum  macerabis,  quarto  die  olei 
boni  sextarios  tres  a3icies  et  in  olla  rudi  ad  prunas  non 
acres  ita  decoques,  donec  vinum  consumatur,  tunc  colabis 
et  excrementa  vel  sordes  abicies  et  rursus  ollam  cum  me- 

20  dicamine  ad  tenues  prunas  repones  eique  addes  cerae  niti- 
dae  libram,  resinae  terebinthinae  purgatae  selibram.  Haec 
omnia  permixta  et  coagitata  ad  modum  ceroti  recondes 
et  cum  opus  fuerit,  non  solum  ad  stomachi,  sed  etiam 
ad  nervorum  et  musculorum  perfricationem  uteris  saluber- 

25  rimo  unguento. 

Antidotum  Hadriani,   quo  utebatur  Caesar  Augustus,ii5 
quae  potio  dat  omni  corpori   fortitudinem;   quisquis  enim 
ea  usus  fuerit,  nec  stomachi  nec  iocineris  nec  epatis  nec 
splenis  nec  cordis  nec  lateris  aut  pulmonis   aut  coxarum 

30  dolores  patietur,  sed  nec  tussem  nec  perfrictiones  nec  spas- 
mos  nec  coli  dolores  sentiet  nec  dysintericus  nec  hydro- 
picus  nec  suspiriosus  aut  cholericus  erit.  Facit  etiam  hoc 
remedium   contra   omnes  umores  noxios  et  omnia  venena 

1  remedio.       14  post  cupressi  add.  mirin;  fort  legendum 
myrti.  21  terebintinae.  26  Hadrianae.  27   quisque. 

28  eparis.         30  perfricationes.         pasmos.         31  disintericos. 
idropicus.        32  choleticos.        33  humores  noxius. 

14* 


-     212     - 

vel  maleficia   in   cibo  aiit  in  potionibiis  data.     Conpositio 
ergo  eius  est  talis:  Fenlculi  seminis^  cymini,  guminis  The- 
baici,  thymi,  pulei,  origani,  piperis  albi,  herbae  Sabinae, 
petrosiiini,  cedri  seminis,  chamaedropis,  casiae  bonae,  lovis 
barbae,  rapae  seminis,  nardostachys,  iunci  seminis,  euforbi,  5 
echios    radicis,    hoc    est    capsellae,   cyperi,   pyrethri,   tri- 
folii  seminis,  quod  mulieres  utuntur  in  capite,  amomi,  ser- 
pulli  sicci,   gentianae,   aristolociae   longae,   rutae   agrestis 
seminis,  omnium  supra  scriptarum  specierum  uncias  sin- 
gulas;  item  rutae  radiculam,   quae  facit  ad  porcorum  in-  lo 
commoda,  agni  radicem,  hociamsani  sive  argimoniae  radi- 
cem,  draconteae  radicem,  quae  radix  est  quasi  costum  et 
bene  olet,  acori  radicem.    Harum  specierum  singulas  semun- 
cias   adpendes  et  omnia  vel  infra  vel  supra    scripta  dili- 
genter  tunsa  et  cribrata  in  pulverem  tenuissimum  rediges  i5 
ac  postea  cum  melle  Attico,  quantum  ad  spissitudinem  suf- 
ficiat,  permiscebis  atque  ex  eo  cum  opus  fuerit,  quantum 
avellanae  est  magnitudo,  ieiuno  dare  debebis. 
116         Confectio  aceti  dia  scilliu  ad  digestionem  et  stomachi 
vitia  sic:  Scillam  sumes  et  inde  tolles  durissima  quaeque  20 
et  proicies;   deinde   omnia  tenerrima  concides  minute,  ut 
habeant  libram  semis,  eamque  crudam  coicies  in  aceti  con- 
gium  unum  acerrimi  et  cum  diu  macerata  fuerit  et  con- 
biberit,  tolles   scillam  et  exprimes  idque  acetum  percola- 
bis  et  in  vas  bene  picatum  repones  eiusque  aceti  ieiunus  25 
mane  si  sorbeas  singula  vel  bina  cocliaria,  stomachum  cura- 
bis  et  quod  ad  oris  olidi  valetudinem  adtinet,  hoc  medi- 
camento   odor  malus   emendabitur   et  si   in   naso  polypus 
fuerit,  hoc  aceto  gargalizato  eicietur.    Quod  quidem  acetum 
et  ad  claritatem  oculorum  et  ad  auditum  aurium  optimum  30 
est,  si  adsidue  gargarizetur;  ad  vocem  quoque  et  ad  suspi- 
rium  et  ad  splenem  optimum  remedium  est.    Si  quis  autem 

2  faeniculi.  3  thimi:  phu  Cornarius.  4  semen. 

chamedrosi.  5  barbararum.  semen.  nardostorachis. 

6  radicem.         7  semen.        quod]  quo  Cornarius.         9  semen. 
11  hoclamsani.  18  debis.  21  post  quaeque  add.  sunt. 

22  habeat.       23  cumbiberit.        25  picitum. 


—    213     — 

inde  ad  diem  sorbeat  vel  dimidium  cyathiim,  colorem  opti- 
mum  habebit  et  facilius  suspirabit  et  cibum  melius  con- 
ficiet.  Nam  si  quis  multum  comederit  et  non  concoxerit 
et  cibus  ei  in  stomacho  inacuerit,  sorbeat  de  hoc  medi- 

5  camento,  continuo  desinet  crudus  esse.  Ut  scias  vero,  quan-117 
tam  vim  habeat,   etiam   caducis  datum  prodest.     Nam  si 
vel  duos  cyathos   cadivus  inde   sorbeat  et  currat   passus 
mille  ducentos   quinquaginta  ieiunus,    mire   remediabitur, 
si  vel  tertio  aut   quarto  die  id  acceperit.     Quod  si  quis 

10  erit  in  accipiendo  cottidie  patiens,  penitus  carebit  hoc 
morbo.  Hoc  medicamen  et  ventos  eicit  et  venas  purgat. 
Nam  is  morbus  ex  ventorum  multitudine  movetur;  frige- 
scit  enim  corpus  de  inparatione  et  nauseam  facit  et  vomi- 
tus  movet.     Si  quis  ergo   hoc   sumat,   omnem   escam   et 

15  potionem   bene   concoquet  et  nulla  res   ei   nocebit  ac   si 
voles  hoc  medicamine  plliisim  sedare,  adde  vini  dulcis  pau- 
lulum  et  sic  dato  mixtum  sorbere  ieiuno.    Si  quis  sangui-118 
nem  excreabit,  hoc  medicamine  accepto  facile  eiciet  omnem 
molestiam  et  venae  ei  purgabuntur  quodque  ad  pulmones 

20  et  arteria  corrupta  adtinet,  per  vomitum  sanabitur,  si  hoc 
medicamento  utatur  adsidue,  et  si  quem  aqua  intercutis 
tenebit,  id  est  si  hydropicus  erit,  sanabitur  faciliusque 
curabitur,  si  recens  morbus  fuerit,  nam  per  urinam  illum 
cito  digeret  et  quod  ad  splenem  attinet  extenuabitur.  Opor- 

25  tet  ergo  prius  videre,  unde  quis  morbus  veniat.  Si  a  splene 
erit,  venter  solvetur  aut  crura  turgebunt.  Dari  itaque  opor- 
tebit  mane  ieiuno  duos  cyathos  certe  vel  unum  cyathum, 
si  satis  infirmus  erit,  dato.  Quod  si  ab  iecore  erit  mor- 
bus,  mellis  cyathum  aut  passi  commisces  cum  cyatho  eius 

30  aceti  idque  per  dies  aliquot  dabis.  Primum  namque  su- 
doribus  vehementissimis,  postea  etiam  urina  multa  purga- 
bitur;  deinde  cibum  et  potionem  libentissime  sumet  omnia- 
que  cito  concoquet. 

4  medicamentuin.  9  acceperat.  11  eiciet.  12  fri- 
giscit.  13  vomitos.  16  paulolum.  20  arterias  corruptas 
Cornarius.  22  idropicus.  25  ad  splen.  29  cummisces. 
31  urinam  multam. 


—    214    — 

119  Ad  stomachi  dolorem  arcendum  cymas  senapis  viridis 
ex  aqua  diligenter  coques  in  olla  nova  easque  conditas 
oleo  et  liquamine  manducabis;  sane  observa,  ut  paululum 

120  salis  mittas,  dum  coquuntur,  propter  bromum.  Mel,  rutam, 
cyminum,  piper   simul   tere   et  utere  pro  oxygaro  ad  in-  5 

I2ihibendum  stomachi  dolorem.  Papaver  nostrate  cum  lacte 
suo   simul   decoques  in   aqua   et  ipsam  aquam   diligenter 

l22colatam  stomachico  cum  melle  Attico  potui  dabis.  Iris 
tunsae  heminam,  cyperi  tunsi  heminam  in  vini  Aminei  sex- 
tarium  infundes,  ut  una  nocte  macerentur,  deinde  addes  lo 
resinae  terebinthinae  —  VIIII,  cerae  —  III,  quas  cum  olei 
cyprini  selibra  Uquefacies;  deinde  simul  omnia  miscebis 
et  manibus  subiges  atque  malagmatis  more  stomacho  labo- 

I23ranti  adpones.  Ceram,  adipem  anserinam  et  butyrum  in 
se   decoque   et  in  panno  tenui  stomacho  caUdum  adpone,  i5 

l24confestim  dolori  stomachi  subvenies.  Peucedani  radicem 
contritam   ex   vino   qui  frequenter  biberit,    nec   stomachi 

l25dolorem  nec  pulmonis  inflationem  patietur.    Ilem  ad  sto- 
machi  dolorem  persici  folia  viridia  teres  et  cum  axungia 
vetere  purgata  subiges  atque  in  panno  ad  stomachum  pones;  20 
idem  praestat  mentastrum,  quod  supra  ripas  nascitur,  simi- 
liter  impositum. 

126  Oxyporium  cydonite,  quod  facit  ad  stomachum  et  tus- 
sem,  empneumatosim  quoque  solvit  et  digestionem  citis- 
sime  praestat,  conficitur  sic:  Cydonea  matura  purgabis  25 
deforis  et  deintus  et  pensabis  ad  pondo  tria  coquesque 
ex  mulso  in  olla  rudi  et  cum  fuerint  cocta,  eicies  de  olla 
in  catinum  vel  mortarium,  separabis  deinde  sucum  illum, 
quem  excocta  dimiserint;  postea  remittes  cydonea  ipsa  in 
ollam  et  tunc  addes  ibi  aceti  pondo  duo,  mellis  optimi  30 
pondo  tria,  mali  granati  expressi  sextarium  unum,  coques 
postea  lento  igni,  donec  unum  corpus  fiat  et  habeat  mellis 
spissitudinem;  postea  autem  refundes  illud  in  mortarium 
et  teres  diutissime,  donec  omnis  duritia  dissolvatur,  et  dum 

4  quoquuntur.       5  inbibendum.       9  ammiDei.       23  cido- 
nit^.        24  empneumatisen.        29  demiserint. 


-     215    — 

teris  summatim,  adicies  semunciam  zingiberis  et  piperis 
triti  —  II,  petrosilini  —  I  et  simul  iterum  discoques  ac 
postea  miscebis  mulsam,  ubi  cocta  fuerint  cydonea,  atque 
ita  in  vasculo  vitrio  recondes    et  cum   opus   fuerit,   per 

5  cocleare  ieiunus  accipies. 

Stomachi  et  capitis  dolores,  tussem  quoque  longasque  127 
aegritudines   curat  et  dysintericis   medetur,   leptopyrexias 
sanat,  dolori  etiam  faucium  et  synanchae  succurrit  tale  me- 
dicamen:  Piperis  albi  —  1  S,  mellis  Attici  —  I  S,  asari 

10  —  I,  vettonicae,  saxifragae,  casiae  fistulae  pondus  ut  supra. 
Haec  omnia  trita  cum  despumato  melle  miscebis  et  dabis 
coclearium  grande  plenum  ex  condito  mixtum,  febricitanti 
vero  ex  aqua  calida. 

Antidotum  multiplex  ad  multa  remedia  recipit  haec:l28 

15  Croci  ^  XV,  piperis  albi  —  II  S,  amomi  semunciam,  pyre- 
thri  semunciam,  dauci  Cretici  semunciam,  folii  malabathri, 
nardostachys,  casiae,  apii  seminis,  euforbi,  rutae  seminis, 
petrosilini,  rosae  siccae,  opii  singulas  semuncias,  opobal- 
sami   ^  VJ,  mellis  boni  P.  II,   cinnami   semunciam.     Si 

20  non  fuerit  cinnamum,  mittes  casiae  fistulae  duplum  pro  eo 
et  haec  omnia  tunsa  criblabis  cribello  tenui  et  sic  misces 
opium  cum  melle  et  mittes  in  mortarium  et  diligentissime 
teres,  donec  unum  corpus  fiat,  ac  sic  omnia  permixta  mit- 
tes  in  doliolum  vitreum;   cum  opus  fuerit,  ex  hoc  colicis 

25  fabae  Aegyptiacae  magnitudine  cum  aquae  frigidae  cyathis 
tribus  potui  dabis,  iocinerosis,  qui  iecur  graviter  dolebunt, 
cum  vino  mulso  dabis,  ut  supra  scriptum  est,  epilepticis, 
quos  caducos  dicunt,  dabis  ut  supra,  pleuriticis  cum  aquae 
mulsae   dabis  cyathis   tribus,   stomachum   dolentibus   cum 

30  poscae  cyathis  tribus,  dysintericis,  qui  persoluto  ventre 
sunt,  cum  aqua  frigida  dabis,  periodicis  febribus  qui  la- 
borant,  id  est  accessionibus  diurnis  et  nocturnis,  cum  aqua 
calida  dabis;  quibus  dentes  dolent  et  quibus  sanguis  de 
gingivis  defluit,  cum  posca  frigida  aut  cum  vino  dabis,  ita 

7  disintericis,      leptoperitias.      8  sinanchi.      15  pirethri. 
16  malabathri]  alabastri.  17  nardostachis.  22   mittis. 

27  epilempthicis.         30  cyatis,         disyntericis. 


—    216     — 

ut  resolutiim  in  •ore  teneant,  spleniticis  ex  posca  dabis, 
paralyticis  ex  aqua  calida,  praecordia  dolentibus  itidem 
ex  aqua  calida;  tortiones  ventris  qui  patiuntur,  ex  aqua 
calida  dabis;  motiunculas  leves  qui  patiuntur,  ex  aqua 
calida  dabis.  Secundas  etiam  mulieribus,  quae  ex  partu  5 
vel  ex  abortu  remanserint,  discutit,  si  ex  suco  faeno- 
graeci  cocti  vel  ex  mulsa  bibendum  detur.  Apostemata 
etiam  et  omnia  intrinsecus  collecta  expurgat  ex  mulsa  da- 
tum  vel  ex  faenograeci  suco.  Sicca  vero  tussi  laborantibus 
ex  melle  solo  dabis.  Ad  uvam  stillantem  ex  mulsa  gar-  lo 
garizandum  dabis,  his  vero,  qui  fungos  venenatos  come- 
derint,  cum  oxymellis  cyathis  tribus  dabis.  Venenum  si 
quis  biberit,  ex  suco  ptisanae  resolutum  accipiat.  In  omni- 
bus  sane  passionibus  triduo  continuo  dabis;  si  necesse  fuerit, 
iterum  alio  triduo  dabis;  omnibus  sane  quantum  fabae  Aegy- 15 
ptiacae  granum  est  dabis. 

129  Confectio  potionis  ad  omnem  sanitatem  utilis  et  ad 
stomachi  confirmationem  accipit  haec:  Lauri  bacarum  pur- 
gatarum  —  I,  myrrae  —  I,  gentianae  —  I,  aristoloci  ro- 
tundi  —  I;  pulverem  tenuissimum  ex  his  speciebus  separa-  20 
tim  tunsis  facies  et  postea  permiscebis  et  repones  et  cum  uti 
vokieris,  cocleare  unum  cum  potione  calidae  aquae  ieiunus 
accipies  et  interpositis  diebus  cum  volueris  iterum  accipies. 
Primo  vere  tamen  incipies  hac  potione  uli  et  deinde  quo- 
modo  volueris  per  tempora  triduo  continuo  uteris.  25 

130  Antidotum,  quod  facit  ad  omnes  dolores  internos  et 
ad  stomachum  confirmandum,  recipit  haec:  Apii  seminis 
^  XXI,  anethi  seminis  ^  VIIII,  castorei  ^  VI,  piperis 
^  III,  opii  ^  III,  myrrae  ^  III.  Haec  omnia  separatim 
tundes  et  ex  melle  optimo  temperabis  et  cum  volueris  dare  30 
potionem,  in  modum  fabae  globulos  facies  et  dabis  ex  con- 
dito  sive  vino  vetere,  sed  si  febricitaverit,  ex  caUda  aqua. 
Haec  confectio  dicitur  athanasia;  facit  ad  lateris  et  ad  coli, 
praecipue  ad  stomachi  dolorem. 

2  paraliticis.  12  oximellis.  13  pisinae,         14  'po&t 

passionibus  add.  sunt.        19  mirrae.        aristoloci  rotundi  (s»c). 
26  fecit.        29  mirrae. 


—    217     — 

Lini  seminis  et  faenograeci  et  feniculi  farinae  singulil31 
sextarii   cum   aqua   mulsa   decocti   et  in  panno   stomacho 
laboranti  et   visceribus   duris   adpositi  plurimum  prosunt. 
Ad  eos,  quos  subito  linquit  animus  et  quibus  mensl32 

5  alienatur  aut  vertigo  est,  cocleae  cum  suis  testis  tritae  in- 
coctae  ita  danlur  per  dies  quinque,  ut  prima  die  coclea 
una  cum  passi  cyatho  potanda  detur,  alia  die  duae  cum 
duobus  cyathis,  tertia  die  tres  cum  tribus  cyathis,  quarta 
die  duae  cum  duobus  cyathis,  quinta  die  una  cum  cyatho  uno. 

30  Potio  efficacissima  stomachi  remedio  sic;  Apii  semi-133 

nis  drag.  VI,  petrosiUni  drag.  IIII,  spicae  nardi  drag.  IIII, 
myrrae  drag.  IIII,  piperis  longi  drag.  V.  Contrita  universa 
haec  dihgenter  in  unum  miscentur,  deinde  adicitur  mellis 
optimi  despumati  quod  satis  sit  atque  in  vaso  vitreo  mixta 

15  servantur;  inde  cum  opus  fuerit  post  balneum  drag.  IIII 
aut  etiam  minus,  si  infirmior  erit  qui  accepturus  est,  ex 
aqua  calida  vel  ex  mulso  in  potione  dabuntur. 

Porri  capitati  excocti  in  cibo  sumpti  cum  aceto  pluri- 134 
mum  prosunt  stomacho  laboranti.    Urticae  semen  coctumi35 

20  iuvat  stomachum,  si   cum   pane   manducetur  et  cum  iure 
suo;  cydonea  quoque  incocta  in  melle  servata  ieiuno  data 
plurimum  prosunt.    Thalassomeli,  quod  iucundissime  et  in-l36 
flationes  deponit  et  ventrem  purgat  sine   stomachi  vexa- 
tione,   est  enim  et  odore  et  sapore  gratissimo,   quod  hoc 

25  modo  fieri  debet:  Aqua  marina  ex  alto,  id  est  de  profundo, 
vel  aqua  caelestis  cum  sale  mixta  pari  mensura  mellis 
optimi  despumati  permiscetur  et  servatur  in  vaso  fictili  et 
cum  opus  fuerit,  tepefacta  potui  datur. 

Purgatorium  efficax,  quod  nec  slomachum  vexat  necl37 

30  caput  gravat  et  bilem  deducit:  Lactis  capruni  sextarium, 
salis  ammoniaci  —  II,  mellis  optimi  —  I,  in  unum  omnia 
diu  contrita  et  permixta  ieiuno  potui  dantur;  sed  post 
potionem  diu  inambulare  debet,  ut  ipsa  potio  melius  motu 
corporis  prosit. 

1  faeniculi.      7  duo,  item  9.      10  stomachio.     12  mirrae. 
16  accipiturus.     24  odorem  et  saporem. 


-     218     - 

138  Sabiici  liber  inter  corticem  et  surculum  rasus  et  tri- 
tus  atque  ad  nucis  iuglandis  magnitudinem  ex  aqua  vel 
mulso  potus  miro  modo  detrahit  bilem  ac  stomachum  re- 

I39levat.    Vettonicae  herbae  folia  in  umbra  arefacta  contunde 
et  cribla  atque  ex  eo  pulvere  paukdum  et  mellis  decocti  5 
cyathum  unum  permisce  atqiie  inde  post  cenam  ad  magni- 
tudinem  ciceris  transghittiendum  dabis  ei,  qui  cibum  evomit, 

140statim  potest  continere.  Radicem  ficulneam  vini  veteris 
cyatho   uno   inrade   et  priusquam   cenes  vel  cubitum  eas, 

14lbibito,  si  vitio  stomachi  laborabis.    Laseris  veri  modicum  lo 
ex  aquae  frigidae  cyathis  quattuor  dikie  et  dormitum  iturus 
bibe^  ut  cibum  bene  concoquas,  aut  eius  radicem  gustato 

142dormitum  vadens,  idem  tibi  praestabit.  Rorem  marinum 
ieiunus  commanducet  aut  in  aqua  caUda  excoctum  bibat 
qui  cruditatem  patietur,  statim  remediabitur.  i5 

143  Conpositio  potionis  ad  dolorem  stomachi  sive  ad  nau- 
seam  reprimendam  sic:  Herbae  mandragorae,  quae  nasci- 
tur  in  locis  montanis,  sucus  expressus  ad  ponderis  scri- 
pulum  dimidium  potatusque  ex  aqua  caUda  vel  ex  mulsa 
nauseam  expellit,  abundantiam  phlegmatis  purgat  sedatque  20 
dolorem  stomachi  et  fastidium  discutit;  ultra  hoc  autem 
pondus  ne  dederis,  quia  nuUius  stomachus  vim  eius  poterit 

I44sustinere.    Puleium  cum  oxymeli  decoctum  ad  mensuram 
heminae  tepefactum  ieiuno  et  digesto  dabis  bibendum,  non 
sokim  stomachum  reficies,   sed  etiam  si  circa  cor  aUquid  25 
erit  vitii,  eadem  potione  sanabitur. 

145  Ad  stomachum  componendum  uteris  remedio  taU  satis 
commodo:  Rutam,  apium,  anethum,  cyminum  aequis  por- 
tionibus  coques  cum  vini  veteris  sextariis  duobus,  postea 
addes  olei  amari  5^  I  et  iterum  coques  vel  aUquamdiu  con-  30 
bullire  permittes  atque  inde  cum  utcumque  residerit  fervor, 
per  globulum  lanae  sucidae  stomacho  quod  sufficiat  in- 
fundes,  ita  ut  postea  densus  lanae  floccus  supra  stomachum 

2  adque  {sie  ut  saepissime)  ad.  8  post  statim  rasura 
est.  9  uni  Gornarius.  10  veri]  vivi.  12  aut  eius  07n. 
20  habundantiam  phleumatis.  23  oximeli  decocti.  24  tepe- 
factae.        31  resederit  Cornarius.        ferbor. 


—     219     — 

iacentis  poiiatur.  Post  lioram  quam  hoc  feceris  de  nardo 
tepido  stomachum  perfricahis  et  de  sahano  molU  leviter 
detergehis,  deinde  infirmum  deamhulare  facies. 

Confectio  epithematii^  quod  stomachi  vetustas  causasl46 

6  emendat  et  ad  digestionem  confirmat:  Ceram,  sevum  tau- 
rinum,  medullam  cervinam,  axungiam  veterem,  resinam 
terehinthinam,  horum  pondera  singula  aequalia  mittes,  de- 
inde  adicies  mellis  —  III,  masticis  —  III;  quae  liquanda 
fuerint  liquahis  et  quae  tundenda  tundes  et  sic  confectum 

10  medicamen  in  linteo  adponetur  stomacho,  quod  ante  mo- 
mentum  prandii  subtrahi  convenit. 

Item  aliud  epithema,  quod  efficaciter  prodest  stomacho  147 
et  viscerihus:  Storacis  —  II,  aloes  —  II,  petrosilini  —  I, 
cerae  P.  I,  nardi  P.  I,  masticis  —  II,  resinae  frictae  P.  S, 

15  resinae  terehinthinae  —  II;  quae  liquanda  sunt  liquahis 
et  quae  tundenda  tundes  et  permisceljis  et  sic  confectum 
medicamen  simihter  linteo  inductum  stomacho  adpones. 

Ad  confirmandum   stomachum  vel   conservandum,   sii48 
quis   infirmum   hahet   de   quartanae   lahore,   epithematium 

20  tenue:  Axungiae  porcinae,  butyri,  resinae  frictae,  herbae 
Sabinae,  cerae  rufae  lihras  singulas,  cerussae  —  III,  cerae 
Ponticae  —  III.  Haec  omnia  seorsum  parata  miscehis  et 
simul  decoques  et  sic  uteris. 

Descriptio  Polyarchi  ad  stomachum  post  diutinas  fe-149 

2?  hrium  molestias  componendum:  Casiae  —  I,  rosae  siccae 
—  I,  cyperi  —  I,  cardamomi  —  I,  nardostachi  —  I, 
nardi  Celtici  —  I,  malabathri  —  I,  iris  Illyricae  —  I,  oenan- 
thes  —  I,  masticis  Chiae  —  I,  croci  —  I,  amomi  —  I, 
meliloti  —  I,  ahsinthi  —  I,  costi  —  I,  guttae  ammoniaci 

80  —  I^  aloes  —  I,  turis  —  I,  myrrae  —  I,  bdellii  drag.  VIII, 
storacis  drag.  X  in  vino   infusae,  xylobalsami  drag.  IIII, 

4  epithimatii.  —  Haec  compositio  et  quae  sequitur  iam 
supra  a  Marcello  positae  sunt;  cf.  §  J03  et  103.  Hoc  loco 
paucis  verbis  mutatis  repetitae  sunt  aut  db  ipso  scriptore  im- 
meniori  remediorum  iam  laudatorum  aut  db  interpolatore. 
7  terebintinam.  12  epithima.  17  stomachum.  27  nardo- 
celtici.         inanthis.         30  delliu.  31  storachis. 


—     220     - 

schoenoanthi  drag.  IIII,  resinae  terebinthinae  drag.  XLVIII, 
nardomyri  drag.  LXIIII,  ex  quo  cerotum  facies  adiectis  olei 
rosei  drag.  LXVI,  cerae  Ponticae  drag.  CXXVIII,  opobal- 
sami  drag.  XVI.  Haec  omnia  tunsa  cribrata  et  cetera  vino 
optimo  madefacta  simul  in  mortario  colliges,  ex  quibus  5 
trochisci  vel  magdaUa  fient;  ceroto  vero  facto  vel  pulvis 
supra  scriptus  vel  ramenta  miscentur. 

CAP.  XXL 

Cordis  dolori  et  corco  et  praecordiis  remedia 
rationabilia  diversa  de  experimentis. 

1  Praecordiorum  dolorem  catuh  lactantes  admoti  visceri- 
bus  humanis  transferre  in  se  adseruntur  idque  exinteratis 
perfusisque  vino   deprehenditur   vitiatis  eorum  visceribus.  10 

2  Ad  corcum  carmen.  In  lamella  stagnea  scribes  et  ad 
collum  suspendes  haec:  Ante  cane  corcu  nec  megito  can- 
torem  ut  os  ut  os  ut  os;  praeparabo  tibi  vinum  leve, 
libidinem,  discede  anonnita,  in  nomine  dei  lacob,  in  nomine 

3  dei  Sabaoth.  Item  ad  id  aliud  carmen:  Corce  corcedo  stagne,  15 
pastores  te  invenerunt,  sine  manibus  collegerunt,  sine  foco 
coxerunt,  sine  dentibus  comederunt.  Tres  virgines  in  medio 
mari  mensam  marmoream  positam  habebant,  duae  torque- 
bant  et  una  retorquebat;  quomodo  hoc  numquam  factum 
est,  sic  numquam  sciat  illa  Gaia  Seia  corci  dolorem.  20 

4-  Ad  cordis  dolorem  vel  ad  eos,  qui  lumbricis  in  corde 
vexantur:    Aquam  malvae   cum   melle  pari  mensura   per- 

5  mixtam  tepidam  ieiuni  bibant.    Ad  cordis  dolorem  herbae 
erythrodani,   id   est  caulis  purpurei,   hoc  est  marini,   vel 
sisimbriae  sucum  ad  plenitudinem  conchulae  oblongae,  quam  25 
Graeci  tellinen,  alii  chemam  macran  vocant,  cum  aqua  calida 

6  prope  noctem  dormitum  vadens  bibat.  Pinus  viridis  acu- 
culae  contritae  ex  vino  optimo  potui  datae  cordis  dolorem 
sedant,  ita  ut  qui  potionem  acceperit  pinguibus  escis  ab- 

1  schyiioanthi.         15  Sabaoth]  cabaait.         16  collerunt. 
20  gaioseia,  correxi.  24  erithrodanis.  25   conculae. 

26  telunen.         chemam]  heminam. 


-     221     - 

stineat.    Dolorem  cordis  levat  cymini  Aethiopici  comman-  7 
ducali  sucus  frequenter  transmissus,  Adversnm  cordis  pul-  8 
sum  vel  dolorem  mirum  remedium,  quod  in  lamella  stagnea 
scribes:  KaQvavKco  KaQvccvncov  KaQvavKcov  et  phylacterium 

5  de  storace  subfumigabis  et  in  coUo  ex  licio  suspendes;  ita 
proderit,  ut  stupeas. 

Ad  dolorem  praecordiorum  cataplasma  egregium:  Lini  9 
seminis  sextarium  unum,  feniculi  seminis  sextarium  unum 
ex   aqua   mulsa   decoques   et  in  panno   calido  praecordiis 

10  saepius  adplicabis,  mire  proderit. 

Cerotum  valde  efficax  ad  cordis  dolorem:  Cerae  seli-  10 
bram,  olei  cyprini  seiibram,  absinthi  Pontici  selibram.    Ab- 
sinthium  tundes,   ceram   remittes   et  permiscebis   ac   pro 
ceroto  uteris. 

15  Qui  praecordiorum  ardore  vexantur,   si  etiam  febres  11 

et  lumbricos  habeant,  hoc  remedio  sanabuntur:  Ovum  cru- 
dum  summiter  apertum  exinanies  idque  implebis  oleo  viridi 
et  defundes  et  lotio  virginis  pueri  implebis  et  defundes, 
tum  adicies  parum  mellis  et  in  unum  cum  ovi  ipsius  in- 

20  terioribus  permiscebis  et  potandum  ieiuno  dabis.  Hoc  et 
stercus  vetustissimum  et  lumbricos  noxios  pellit  et  febrem 
acutissimam  relevat. 

Bulbi  excocti  triti  inliti  tumorem  praecordiorum   et  12 
ventris  emolliunt.    Item  proficies,  si  ocimum  triveris  et  eo 

25  praecordia    spissius    inleveris.     Feniculi    farina   cum   pari  13 
mensura  mellis  decocta  ceroti  modo  panno  inUnitur  et  ca- 
lens  tumori  praecordiorum  imponitur. 

Malagma   ad  praecordiorum  tensionem  et  ventris  ac  14 
stomachi   duritiem   diutinam   cum   dolore,   quod  et  iecori 

80  et  lieni  prodest,  conficitur  sic:  Cerae  P.  I,  guttae  ammo- 
niaci  P.  I,  iris  Illyricae  X  XXII,  opopanacis  X  XX,  anesi 
X  XXV,  faenograeci  seminis  X  XXV,  resinae  terebinthinae 
P.  L,  adipis  suillae  veteris  P.  L,  aceti  acris  'Sr  I,  mellis 
P.  II.    Mel  cum  aceto  permiscendum  est  atque  illic  arida 

2    transmissus    est.  4   filacterium.  8    faeniculi. 

33  P.  L]  p.  5  L  Scribon.        34  mel]  melle. 


-     222     -- 

omnia  die  et  nocte  maceranda  sunt.     Terebinthinam  vero 
et  ceram   et  adipem  liqiiefactam   in  unum   ceteris   admi- 
sceri  oportet  et  deinde  raanibus  diutissime   subigi,  donec 
sine  offensione  malagma  temperatissimum  fiat. 
15  Ad  cordis  pulsum  sive  salissationem  sucinum  verum  5 

mittes  in  aquam  ferventem  et  illic  esse  patieris  atque 
inde  per  triduum  laboranti  singulos  cyathos  tepefactos,  si 
nimium  erit  frigus,  dabis  bibendos;  hoc  remedium  et  homi- 
nibus  et  animalibus  prodest. 

CAP.  XXII. 

Ad   epatis   sive    iecoris   vitia   omnia   et   molestias 

Tiniversas  remedia  rationabilia  et  physica  diversa 

de  experimentis. 

1  Rutae   silvestris  manipulo  in   ollam    novam   coniecto  10 
decoctoque   ex   tribus  heminis  aquae  ad  heminam  adicies 
mellis  libram  rursusque  fervere  facies,  ex  eo  per  triduum 

2  ieiuno  potui  dabis  iocineris  dolore  nimio  laboranti.    Hir- 
cinus   sanguis  adhuc   calens  supra  prunas  excoctus  et  ci- 

3  batui   datus    ieiuno    iocineroso    mederi   traditur.     Viverra  15 
tosta  porcelli  lactantis  modo  inassata   et  cibo  data  ieiuno 
mire  iocineroso  succurrit. 

4  Epatice  experta  sic:  Piper  album  et  masticem  aequis 
portionibus  tundes  et  criblabis  rursusque  in  mortario  teres 
atque  ita  oleo  Hispano  optimo  temperabis,  ut  sit  spissum;2o 
inde  catapotia  facies  magnitudine  ciceris  eaque  in  sole  sic- 
cabis,  ut  durescant;  tunc  in  pyxide  recondes  et  ex  his  unam 
pilulam  ieiuno  in  ovo  sorbili  dabis  adiciesque  parum  salis, 
sed  per  triduum  dabis. 

5  Tumori  iocineris    adprime    medetur   hoc    remedium:  25 
Inulae  radicis  —  III,  quae  Graece  dicilur  helenium,  deco- 
ques  ad  medias  in  aquae  sextariis   tribus  atque  heminam 

3  subige.         7  tepefactus.        8  frigos.        hominis. 
tit.:  eparis. 

13  potui  scripsi:  potum.     15  iocinoroso,  item  17.    22  pixide. 
26  radices.        Graeci.        27  aqua. 


-     223     - 

ex  ea  ieiiino  in  dolore  bibendam  dabis  idque  per  tri- 
duum  facies. 

Ad  veteres  iocineris  dolores  potio  optima  sic:  Nardi  6 
spicae  ^  VIII,  croci  ^  II,  myrrae  ^  III,  casiae  ^  VIII, 

5  schoeni  ^  VIII.  Omnia  trita  et  criblata  melle  optimo  con- 
prehendes  et  dabis  ieiuno  in  potione  ^  III  ex  aquae  mulsae 
cyathis  IIII,  quousque  vitium  extirpes. 

Ad  tumorem  iocineris  et  ad  dyspnoeam  remedium  sic:  7 
Petrosilini,  costi,  chamaepitys  aequa  pondera  tundes,  cri- 

10  blabis  et  dabis  ieiuno  epatico  duo  cocliaria  cum  aqua  mulsa. 
Melanthium,  id  est  git,  quantum  cocleare  recipitur,  contere  8 
et  da   cum   vino  tepido    dulci    bibendum    ieiuno    epatico. 
Nimium  laudatum  iocinerosis  remedium  sic:  Picem  duram  9 
contere  et  ex  ea  da  potandum  ieiuno  epatico  cocleare  unum 

15  cum  vino  austero.    In  lamina  stagnea  scribe:  Ite  NEPSIN  10 
et  desuper  nomen  eius  iocinerosi,  cui  mederi  voles,  scribe; 
laminam  vero  licio  ligatam  collo  eius  suspendes  mundus- 
que  id  facito. 

Absinthi  florem,  casiam,  crocum,  nardi  spicam,  asa-  ii 

20  rum,  schoeni  florem,  folium,  masticem,  xylobalsamum,  amo- 
mum,  cinnamum  ad  dragmas  septenas,  aloes  Indicae  drag.  VI: 
tundes  et  cribrabis  singula  separatim  eademque  miscebis 
atque  inde  cocliaria  bina  ieiuno  epatico  cum  mulsa  aqua 
tepida  aut  vino  vetere  austero  per  triduum  dabis;  quod  re- 

25  medium  et  ad  digestionem  et  ad  crapulam  deponendam  facit. 

Antidotum  ad  epaticos  sic:  Pelecini  seminis,  eupatorii,  12 
iocineris  lupini,  picis  Bruttiae,  costi,  faenograeci,  piperis 
paria;  haec  tundes,  criblabis  et  melle  conprehendes  atque 
inde  catapotia  ad  ciceris  magnitudinem  ex  aqua  calida  dabis. 

30  Antidotum  Philonium  ad  iocineris  et  ad  omnium  vi-  13 

scerum  intrinsecus  dolorem  sic:  Croci  —  V,  pyrethri  idem, 
piperis  albi  drag.  XX,  hyoscyami  drag  XX,  euforbii  drag.  I, 
nardi  Indici  drag.  I,  opii  drag.  I.  Quae  sunt  sicca  tun- 
duntur,  cetera  in  mortario  conteruntur  et  permixta  melle 

3  nardispiscae.         4  mirrae.         5  scoeni.        8  dispnian. 
9  petrosileni.  chamaepitis.  20  scoeni.  26  belecini. 

etpatorii.      28  an  paria  pondera?     31  pirethri.     32  yoscyarai. 


—     224    — 

conprehendiintur.  Haec  potio  his  modis  ieiunis  danda  est: 
ciliacis  et  colicis,  qui  sine  febre  erunt,  ex  aqua  frigida, 
febriculentis  ex  aqua,  in  qua  anelhum  ad  tertias  decoctum 
fuerit,  in  declinatione  vero  febris  ad  magnitudinem  avel- 
lanae,  spleniticis  ex  aqua  cum  cappare  decocta  cyathis  tri-  5 
bus  magnitudine  qua  supra,  epaticis  dimidium  avellanae 
modum,  febriculentis  ex  hydromelis  cyatho  vel  ex  aqua 
mulsa,  in  qua  anethum  cum  surculis  suis  fuerit  decoctum, 
orthopnoicis  magnitudine  avellanae  remissa  in  aceti  scil- 
litici  cocliaribus  quattuor  ex  aquae  calidae  cyathis  quat-  lo 
tuor,  ad  spasmum  et  cordis  dolorem  vel  tremorem  ex  aquae 
mulsae  cyatho  magnitudine  avellanae.  Ad  lateris  dolorem 
ex  aqua  mulsa  magnitudine  avellanae  contra  noctem  dabi- 
tur,  ad  singultus  et  quibus  frigus  etiam  aestate  insederit, 
ex  aqua  mulsa  modo  avellanae;  pthisicis  ex  suco  tisanae  15 
vel  ex  mulsi  cyathis  tribus  modo  avellanae,  dysintericis  ex 
posca  cyathis  duobus  modo  ciceris  arietini,  auruginosis  ex 
aquae  mulsae  cyathis  duobus  avellanae  duplum,  dysuriae 
et  calculo  ex  aquae  cyathis  tribus,  in  qua  tres  manipuli 
apii  fuerint  decocti,  magnitudine  avellanae.  20 

14  Potio  ad  epar  utilissima,  praeterea  haec  ipsa  comper- 
tum  et  praesentaneum  remedium  est  etiam  ad  lateris  do- 
lorem,  accipit  haec:  Piperis  —  I,  costi  —  I,  lupini  sicci 
amari  —  I.  Haec  omnia  sicca  tunsa  cribrata  mixta  simul 
repones;  cum  opus  fuerit,  unum  cocleare  plenum  vel  si  25 
vires  infirmiores  sunt^  rasum,  id  est  ruclatum,  cum  vino 
austero  ieiuno  epatico  per  dies  tres  vel  quinque  continuos 
dabis,  ita  ut  in  eo  latere  conplicatus  ahquamdiu  iaceat 
et  cooperiat  se  sagis,  et  cum  coeperit  sudare,  levet  se  et 
deambulet  diu.  so 

15  Item  expertum  alque  utile  ad  epar  remedium  de  foliis 
fici  aridis,  id  est  siccatis  sub  umbra  et  arefactis  tritis  cri- 
blatisque,  de  quo  pulvere  cum  condito  ad  mensuram  tria 

7  bidromelis.  9  ortopnoicis.         remissae.         scilliti. 

14  singultos,  15  pthipsicis.  thisanae.  16  disinthericis. 
21  cumpertum.  28  ita  ut  in  eo  latere  conplicatus]  itasolatere 
conplictus,         aliquandiu. 


—     225     — 

coclearia  accipiet  epaticus  ieiunus  et  in  eo  latere  diutule 
iacebit;  deinde  ambulabit  et  per  triduum  continuum  hoc 
medicamen  accipiet  similiter  observans. 

Prodest  mirifice  haec  conpositio  ad  tumorem  et  do-  16 

5  lorem  cum  duritia  iocineris  et  lienis,  item  ad  renium  dolo- 
rem  bene  facit;  nam  et  colorem  corporis  restituit,  qui 
propter  vitia  supra  dictarum  partium  corrumpitur  palli- 
dusque  conspicitur.  Prodest  hoc  idem  medicamentum  etiam 
ad  aquae  mutationes,  id  est  ad  hydropem,  conficitur  sic: 

10  Croci  X  X,  nardi  X  II,  casiae  X  II,  costi  X  I  S,  schoeni  X  I, 
cinnami  X  I,  myrrae  stactae  X  I,  melUs  optimi  X  XXV;  datur 
ieiuno  quantum  faba  est  Aegyptia  ex  mulsi  cyathis  IIII. 

Remedium  efficax  ad  iocineris  duritiam  veterem,  quod  17 
et  hydropicos  et  lienosos  et  arquatos   et  quibus  opus  est 

15  moveri  urinam  potentissime  sanat,  muliebribus  quoque  cau- 
sis  prodest;  nam  et  ex  partu  residua  purgat  et  mammis 
tumentibus  prodest.  Perduci  illud,  id  est  potari,  ex  mulso 
vino  oportet,  conficitur  sic:  Anesi  X  VIIII,  dauci  X  III, 
petroselini  idem,  iuniperi  idem,  silis  idem,  tragacanthi  X  I  S, 

20  panacis  radicis  X  VIII,  iris,  myrrae,  costi,  amomi,  singu- 
lorum  X  senos,  cinnami  X  III,  casiae  VI,  smyrnii,  quod 
est  semen  holeris  atri  X  VIII,  nardi  Syriacae  X  IIIl,  acori 
X  VIII,  balsami  seminis  X  VI,  opii  X  V,  ervi  moliti  5"  I, 
scillae  coctae  X  II,  vini  Chii  aut  Lesbii   quod  satis  erit. 

25  Pastilli  ex  his  in  pulverem  redactis  fiunt  denariorum 
duum  vel  trium  et  dantur  cum  opus  est  ex  mulso  ieiuno 
et  digesto. 

Antidotos,  quae  Zopyre  dicitur,  facit  non  solum  ad  18 
iocineris,   sed   et  ad  lateris  et  ad  pectoris  et  ad  vessicae 

so  dolores  et  ad  tussim  veterem  et  ad  hydropicos  et  arquatos 
et  lienosos  et  ad  eos,  qui  mala  medicamenta  sumpserint, 
quae  sive  postea  data  sive  ante  pota  fuerint,  per  hoc  re- 
medium  non  nocebunt,   conficitur  sic:    Myrrae   X  VII  S, 

5  renium]  remedium.     9  idropem.     10  scoeni.     11  mirrae. 
12  quanta  Cornarius.  fabae  e.  aegyptiae.  17  putari. 

18  oportit.  20  mirrae.  21  smyrnii]  murnei.  23  moluti. 
26  ex  mulso  om.         28  zopire.         30  ydropicos. 

Makcellus,  ed.  Helmeeich.  15 


—     226     — 

nardi  Syriacae  X  V  S^  croci  X  I  S,  schoeni  X  II,  casiae  X IIII, 
cinnami  X  VI,  piperis  albi  X  I,  piperis  longi  X  I,  turis  X  I, 
scordi  X  III,  poli  X  III,  rosae  aridae  X  III,  rapae  seminis 
X  III,  anatis  sanguinis  recentis  X  IIII,  eiusdem  aridi  san- 
guinis  X  III.  Melle  miscentur  contusa  et  cribrata  omnia,  5 
donec  habeant  ipsius  mellis  temperaturam,  inde  plenum 
cocleare  datur;  sed  ab  serpente  percussis  aut  morsis  ex 
vino,  ceteris  ex  mulso  vel  aqua  dari  oportet. 

19  Malagma  ad  omnem  viscerum  dolorem,  praecipue  ad 
iocineris  stricturas,  conficitur  sic:    Nardi  Celticae,  id  est  lo 
saliuncae,  X  XI,  iris  X  VIII,  meliloti,  quod  a  nobis  sertula 
Campana  dicitur,  X  XXV,  cyperi  X  VIII,  ammoniaci  thymia- 
matis,  id  est  storacis,  X  VIII,  cardamomi  X  VII,  croci  idem. 
Omnia  supra  dicta  contunsa  et  criblata  uno  die  et  nocte 
in  vino  vetere  macerantur  praeter  ammoniacum;  hoc  enim  i5 
aceto  dilui  oportet.    Post  haec  cerae  P.  II,  resinae  frictae 
P.  I,   olei  rosei  P.  II  vel   tria,   ut   sufficere  visum  fuerit, 
addentur;  liquefiunt  quae  hquefieri  habent  et  refrigerata 
atque  rasa  ceteris  miscentur  atque  unum  corpus  ita  fit  et 
diligentissime  subigantur.     Hoc  et  ad  praecordiorum  ten-  20 
sionem  bene  facit  et  ad  vessicae  dolorem. 

20  Attali  regis  medicamentum,  quod  facit  praecipue  ad 
iocineris  vitia  et  ad  auruginem  et  ad  aquam  intercutem 
et  ad  lienosos  et  ad  praecordiorum  inflationem  et  ad  pecto- 
ris  dolorem  et  ad  eos,  qui  colorem  luridum  habent,  con-  25 
ficitur  sic:  Croci  X  X,  nardi  Indici  X  II,  casiae  X  II,  myr- 
rae  X  I,  cinnami  X  I,  schoeni  floris  X  I,  costi  —  I.  Haec 
seorsum  contunduntur  et  cribrantur,  deinde  ex  singuhs 
eorum  supra  dictis  pondera  sumuntur  et  in  unum  melle 
mixta  colliguntur  atque  in  pyxide  argentea  reponuntur;  inde  30 
datur  cum  opus  est  fabae  Aegyptiae  magnitudo  cum  mulsi 
cyathis  tribus,  si  sine  febre  fuerint  qui  sumpturi  sunt,  si 
febricitabunt,  ex  aqua  mulsa  dabitur.    Prodest  etiam  calcu- 

1  scoeni.  7  ab]  ad.       12- thimiamitis.        13  storachis. 

17  suffice.  18  habent]  debent  Cornarius.            26  mirrae. 

27  scoeni.  29   sumuntur  in  unum  et  in    unum  (repetit). 
30  pixide. 


-     227     - 

losis  haec  conpositio^  sed  ad  oranes  caiisas  ieiunis  et  maxime 
digestis  opportune  dari  debet. 

Ad  dolorem  iocineris  physicum  remedium   sic:    Cal-  21 
culus   sive  lapillus,  qui  a  calculoso  fuerit  eiectus,   super 
5  iecur  dolentis  alligatus  statim  proderit. 

Glycea  pota  et  ventrem  laxabit  et  iocineri  proderit  et  22 
digestioni  stomachi  opitulabitur,  quam  glyceam  sic  facies: 
Aceti  ^  l,  mellis  P,  II,  aloes  —  III,  feniculi  radices  P.  II, 
quas  sublata  cortice  diligenter  siccabis  et  tundes  atque  una 

10  nocte  in  aceto  macerabis,  postera  vero  die  excoques  ad  me- 
dias  et  colabis,  tunc  admiscebis  mel  et  coques  sufficienter 
atque  ab  igne  sublatum  refrigerabis,  ut  tepescat;  postea  aloea 
teres  et  miscebis,  praeterea  apii  viridis  pugnum  plenum  ct 
tantundem  rutae  viridis  addes.   Haec  omnia  ad  spissitudinem 

15  mellis  cocta  colabis  et  refrigerabis  atque  inde  coclearia  terna 
cum  aqua  calida  ieiuno  et  digesto  per  triduum  dabis. 

Item   ad  iocineris  dolorem  remedium  sic:    Lupinum,  23 
absinthium,  costum,  faenum  graecum,  sed  quod  tostum  sit, 
pari  pondere.    Haec  sicca  tundes  et  cribro  medicinali  cri- 

20  brabis;  unde  ieiuno  cocleare  propensum  ex  aqua  calida 
per  triduum  dabis;  quod  intermissis  aliquot  diebus  rursus 
per  triduum  similiter  bibendum  dabis.  Memento  tamen,  ut 
faenum  graecura  diligenter  torreatur,  ut  bene  tundi  possit, 
et  orania  observet,  quae  infra  scripta  sunt,  qui  reraedium 

25  accepturus  erit. 

lecur  lupi  sublatum  luna  decrescente  in  fumo  ponitur  24 
et  cum  siccatum  est,  teritur;  inde  particula  trita  miscetur 
pulveri  aequis  portionibus  facto  de  faeno  graeco,  lupino 
et  absinthio  et  costo,  ita  ut  ex  eo,  quod  in  se  totum  per- 

30  mixtura  fuerit,  raensura  coclearis  curaulati  detur  ad  diera, 
non  febricitanti  ex  vino  mixto,  si  febricitabit,  ex  aqua  ita, 
ut  per  triduum  hoc  raedicaraen  ieiunus  accipiat  et  por- 
recto  brachio  in  dextro  latere  vel  seraihora  iaceat;  inde 
diutissirae  dearabulet  et  tardissirae  cibum  sumat  et  obser- 

2  oportune.        a  vocdbuUs  dari  debet  desinit  codex  usque 
ad  XXIII,  34  ad  pedes  lien  decidat.  7  digestioni  scripsi: 

digestionem  Cornarius.        8  radicis  Cornarius. 

15* 


—     228     — 

vet,  ut  illo  triduo  purissimus  et  digestissimus  sit  et  fri- 
gidam  non  bibat  neque  salsum  aliquid  aut  dulce  manducet. 

25  Violas   agrestes   sive   silvestres   conteres  et   sucum  earum 
cum  pari  pondere  mellis  decoques  et  ex  eo  coclearia  terna 
ieiuno  ad  diem  iecoritico  dabis;  ad  lateris  autem  dolorem,  5 
si  ex  iecoris  causa  fuerit^  thymi  scripulos  duos  et  aquae 
quartarium  dimidium  ieiunus  bibet. 

2G  Compositio  medicaminis  ad  iecur,  quod  dia  tessaron 

dicitur:  Costi  —  I,  faenograeci  —  I,  inulae  radicis  —  I, 
feniculi  radicis  —  I.  Haec  omnia  separatim  diligenter  tun-  lo 
des  et  cribrabis  et  delicatissimum  pulverem  mensurabis 
et  postea  permiscebis,  sed  in  sole  omnia  bene  siccato, 
antequam  contundas,  et  in  una  potione  cocleare  plenum 
mitte;  sano  ex  vino,  febricitanti  ex  aqua  calida  vel  ex 
mulsa  aqua,  ut  ventrem  solvat,  potui  ieiuno  per  triduum  i5 
dabis,  ita  ut  accepta  potione  in  dextro  latere  aliquamdiu 
iaceat  et  postea  diu  deambulet  et  digestissimus  cibos  sumat; 
hoc  remedio  scitote  nihil  esse  praestantius,  etiam  si  femi- 
nis,  sed  non  praegnantibus  detur. 

27  De  medio  osse  sepiae,  quod  est  molle,  pulverem  facies  20 
et  in  mixtione  conditi  optimi  iecoritico  ieiuno  per  triduum 
dabis,  ita  ut  in  dextro  latere  aliquamdiu  iaceat,  cum  acce- 

28  perit;  et  postea  diutissime  deambulet.     Ad  iocineris  dolo- 
rem  remedium  sic:  Intiborum  suci  heminae,  aquae  cyathos 
tres  miscebis  simul  et  calidum  dabis,  donec  totum  triduo  25 
perbibatur;  quod  si  ex  ipso  dolore  cui  medendum  est  tur- 
gidus   et   indigestus    fuerit,    porrum    capitatum   incoctum 

29  manducet.     Gentianam  ex  passo  decoques  et  ieiuno  ieco- 

30  ritico  per  triduum  bibendam  dabis.  Piperis  albi  grana  XL, 
salicis  folia  ad  hanc  mensuram,  ut  fasciculus  inter  digitos  so 
duos  et  pollicem  teneatur,  cucumeris  quoque  quantum  tri- 
bus  digitis  tollere  potueris  contere  in  unum  et  per  tri- 
duum  iecoritico  ieiuno  da  ex  aqua  calida  bibendum. 

31  Costi  semunciam,  aloes  epatitidis  —  I,  mastiches  gra- 
norum  —  II,  eupatorii  —  I,  piperis  —  II,  amomi  semun-  35 

34Costi  semunciam]  cf.  Plin.  de  re  med.ll,n  {ed.Ald,p.n9^). 


—     229    — 

ciam,  rha  Pontici  semunciam.  Aloen  et  mastichen  simul 
teres  et  cribrabis  bene,  reliquas  species  in  pila  tundes  et 
cribrabis  bene  et  omnes  postea  in  unum  confundes  et  re- 
pones  diligenter  in  pyxide  qualicumque;  cum  volueris  potio- 

5  nem  dare  iecoris  vitio  laboranti,  in  olla  vel  caccabo  rudi, 
sed  excocto,  quartarium  faenograeci  decoques;  primam 
aquam  fundes,  cum  fervere  coeperit,  et  aliam  fundes,  cum 
fervebit;  tertiam  coques  ad  tertias  et  repones  vas,  in  quo 
ad  tertias  decoxeris  faenum  graecum,  cum  suco  et  umore 

10  suo  et  inde  potionem  in  calicem  mittes  et  addes  de  pul- 
vere  supra  scripto  cocleare  plenum  et  quando  accipit  is, 
cui  medendum  erit,  digestus  et  ieiunus  accipiat  et  ac- 
ceptam  potionem  bene  digerat,  ita  ut,  cum  biberit,  tenso 
brachio    dextro    iaceat   in    ipso    latere,    et   hoc    per    trl- 

15  duum  similiter  faciat;  haec  potio  iecoriticos  etiam  veteres 
mire  sanat. 

Epaticis  herba  centaurea  ex  vino  decocta  ac  potui  32 
ieiunis  data  mirifice  auxiliatur.  Herbae  vettonicae  in  umbra  33 
arefactae  pulvis  ex  aquae   calidae   cyathis   duobus    ieiuno 

20  iecoritico  potui  datus  magnifice  prodest. 

Potio    saluberrima   ad   epaticos    a  ProcUano   medico  34 
ostensa:  Ficatum  lupi  integrum  foliis  lauri  involves  et  ita 
ad  solem  vel  ad  ignem  siccabis  et  siccatum  diligenter  sub- 
lalis  foliis  in  pulverem  rediges;  quem  pulverem  in  vasculo 

25  nitido  servabis  atque  ex  eo  coclearia  duo  cum  piperis 
granis  decem  tritis  adiecto  melle  optimo  despumato  quan- 
tum  sufficiat  cum  caroeni  cyatho  in  potione  ieiuno  dabis, 
quam  prius  ferro  candenti  calefacies  et  diligenter  in  mor- 
tario  permiscebis  sedentique  in  lecto  dabis,  ita  ut  accepta 

30  potione  contractis  genibus  hora  integra  in  dextro  latere 
iaceat  et  postea  vel  una  hora  deambulet. 

Herbae  verbenae  solstitio  lectae  pulvis  in  coclearibus  35 
quinque  cum  vini  Aminei  cyathis  tribus  ieiuno  potui  datus 
mirifice  prodest,  sed  pro  aetate  aut  viribus  unius  cuiusque 

85  potionem  dabis.     Asini  iecur  tritum   cum    petroselino  et  3G 

1  rha  Pontici]  reupontici  Plin. 


-     230     — 

iiucibiis  iuglandibus  purgatis  ac  melle  inlitis  in  cibo  datum 
epatico  ieiuno  mirabile  est. 

37  Procliani  medici  remedium  de  experimento  ad  epatis 
suppurationes  etulcera  etapostemata  sic:  Sagapeni  uncias  II, 
myrrae  troglodytidis  uncias  III,  cardamomi  uncias  VI,  ca-  5 
storei  uncias  III,  piperis  albi  uncias  duas  aut  si  album  non 
fuerit,  duplum  de  nigro  mittes,  opii  optimi  uncias  II.  Haec 
omnia  tunsa  et  cribrata  per  impubes  pueros  aqua  pluviali 
miscebis  et  facies  trochiscos  de  binis  drachmis,  qui  tro- 
chisci  in  umbra  non  in  sole  siccentur;  viris  vel  seniori-  lo 
bus  integros,  pueris  vel  minoribus  dimidios  trochiscos  in- 
fusos  in  aqua  calida  dabis,  id  est  non  febricitanti  cum  vini 
austeri  meri  cyatho  uno,  infirmo  autem  ex  aqua  calida 
dabitur;  sed  quibus  medendum  erit,  nihil  pingue  mandu- 
cent,  non  oleum,  non  carnem,  sed  de  lenticulae  farina  i5 
pultem  cum  oxymelle  coctam  admixto  anetho  et  puleio 
manducent  et  poscam,  posteaquam  excreare  vel  sitire  coe- 
perint,  tepidam  accipiant  et  sensim  bibant. 

38  Qui  palmulas  dactylos  ex  aceto  frequenter  manduca- 

39  verit,    iocineris    dolore   carebit.     De  lupi  praeda,    id   est  20 
de  reliquiis  vervecis   aut   caprae  aut  cuiuslibet  animantis 
quam  comederit  carnem  vel  pellem  vel  os  collige  et  serva 
et  quando  aUquis  iecur  doluerit,  inde  eum  tange,  continuo 
sanabitur. 

40  Origanum  in  aqua  decoque  ad  tertias  et  postea  mitte  25 
mellis  quod  sufficiat  atque  iterum  decoque  diligenter,   ut 
buIHat,  et  inde   da  epatico  ieiuno  quod  satis  sit  adsidue 

41  bibendum,  valde  subvenies.  Lacertam  viridem  prende  et 
de  acuta  parte  cannae  iecur  ei  toUe  et  in  phoenicio  vel 
panno  naturaliter  nigro  alhga  atque  ad  dextram  partem  so 
lateris  aut  brachii  laboranti  epatico  suspende,  sed  vivam 
lacertam  dimitte  et  dicito  ei:  Ecce  dimitto  te  vivam;  vide, 
ut  ego  quemcunque  hinc  tetigero  epar  non  doleat. 

42  Ad    duritiam   iocineris  molliendam   et   quamlibet  ve- 
lerem  dolorem  sedandum  bene  facit  cunilae  aridae,  quam  35 
satureiam    qujdam    vocant,    in    pulverem    redactae    dena- 
rius  unus  ex  mulsi  cyathis   duobus,    si  non  febricitabit, 


—     231     — 

vel  totidem  calidae  aquae,  si  febriculentus  erit,  adsi- 
due  datus. 

Ad  iecoris  dolorem  potio  saiubris  conficitur  sic:  Pipe-  43 

ris  —  I,  eupatorii  —  I,  costi  —  III,  bacani  —  II,  faeni 

5  graeci  —  I  S.    Omnia  haec  trita  et  creta  servabis  et  cum 

usus  exegerit,  dabis  in  vini  potione  cocleare  plenum  ieiuno, 

ita  ut  in  dextro  latere  tenso  brachio  iaceat,  cum  acceperit. 

Epithematium  ad  iecur  sanandum  sic:  Guttae  ammo-  44 
niaci  P.  II,  cerae  tantundem,  olei  rosei  tantundem,  croci 

10  —  I.  Gutla  ammoniaca  cum  bono  aceto  teritur,  donec 
bene  trita  sit  et  glutinosa  fiat;  crocum,  si  siccum  est,  tun- 
sum  et  cribratum  guttae  ammoniaci  admiscetur  et  diu 
teritur;  si  umidum  est,  in  aceto  madefactum  primum  sepa- 
ratim,  deinde  cum  gutta  ammoniaca  teritur;  quibus  tritis 

15  cerotum  de  roseo  oleo  et  cera  Punica  factum  refrigera- 
tum  admiscetur  et  tam  diu  teritur  vel  subigitur,  donec  unum 
corpus  fiat,  ut  magdalia  inde  formentur,  quae  stomacho 
phoenicio  inducta  imponantur. 

CAP.  XXIII. 

Ad  lienis  sive   splenis  vitia  omnia  et  molestias 

Tiniversas  remedia  rationabilia  et  ph.ysica  diversa  de 

experimentis. 

Ad  lienosos  bene  facit  tamarici  longe  a  mari  collecti  1 
20  arefacti    et    contusi   pulveris   denarius    unus    aut   pondus 
victoriati  datum  ex   aqua  ieiunis  vel  ex  posca.     Prodest  2 
lienosis    inula    arida  Campana    contusa    et    cribrata  men- 
sura  denarii  unius  ex  vini  veteris  mixti  cyathis  quattuor 
ieiunis  data. 
25  Potio  ad  lienosos  sic:  Balani,  quo  unguentarii  utuntur,  3 

denarios  duos,  capparis  radicis  X  I,  hederae  nigrae  baca- 
rum  denarios  duos,  periclymeni,  quam  silvae  matrem  voca- 
mus,  X  S,  galbani  denarii  S,  cardami  nigri,  id  est  nasturcii, 

4  bacani]  cf.  Alex,  Trall.  ed.  Puschmann  vol.  II  p.  394. 
PUn.  de  re  med.  II,  17  {ed.  Ald.  p.  179 »).  25  qno]   qua 

Scribon. 


—     232     — 

seminis  X  If  S^  piperis  nigri  X  I,  scillae  coctae  X  II.  Haec 
omnia  colliguntur  ex  melle,  fiunt  globuli  parvi,  dantur 
denarii  duo  vel  unus  pro  aetate  aut  infirmitate  ex  oxymelle 
vel  ex  aceto  mixto  in  cyathis  quattuor  aut  tribus.  Eadem 
potio  bene  facit  ad  hydropicos  ex  aqua  mulsa  data;  nam  5 
urinam  movet  plurimumj  per  quam  purgantur. 

Lienosos  sanat  extra  cutem '  inpositum  sinapi  aceto 
pridie  maceratum  et  tritum  adiecta  lenticula  ex  aceto  cocta. 
Oportet  autem  a  parte  lienis  inpositum  medicamentum  tam 
diu  illic  esse,  donec  dolorem  pati  non  possint  qui  utuntur;  lo 
postea  solio  calido  demittantur,  ubi  plures  eos  contineant, 
dum  desinit  fervor;  alioqui  exihent  ad  primum  fervorem; 
maior  enim  in  cute  fit  dolor  calda  tactis;  postea  ceroto 
rosaceo  eos  perungi  oportebit. 

Aliud  lienosis  remedium  eadem  ratione  inpositum:  Si-  i5 
napis  cyathos  duos,  git  cyathos  duos,  nasturcii  cyathos  IIII, 
myrobalani  corticis  cyathos  IIII,  piperis  cyathos  II.  Sinapi 
pridie  aceto  acri  maceratum,  deinde  tritum  contusis  ceteris 
permiscetur  pannoque  inlitum  medicamentum  inponitur  fa- 
sciaque  longissima  alligatur  vel  phiribus  in  unum  commis-  20 
sis,  quo  tardius  solvalur.  Hoc  efficacissimum  remedium 
est  et  multorum  annorum  lienosis  omnes  causas  tollit  atque 
duritiam;  sed  post  hoc  si  quae  reliquiae  manserint,  am- 
moniaco  toUendae  erunt  frequenter  illic  inUto. 

Infantibus  lienosis  dari  oportebit  aquam  calidam,  in  25 
qua   candens   ferrum   demittatur,  vel  lac  caprinum  semi- 
coctum,  si  caprae  tantummodo  hedera  pascantur.    Proderit 
his  et  sinapi  siccum  contusum  ceroto  tenui  mixtum  extra 
cutem  inpositum,  ut  fascia  dihgenter  ligetur. 

Malagma  ad  henosos   et  ad  iocineris    tumorem    sic :  3o 
Ammoniaci  guttae  pondo  I,   cerae  P.   I,   rosae   pondo  I. 
Ammoniacum  ex  aceto  teritur  mixto  crocomagmate,  quan- 
tum  colorare  possit.   Ammoniacum  itaque  teritur,  quousque 
leve  fiat  et  mellis  crassi  habeat  spissitudinem ;  postea  cera 


26  demittatur  scripsi:  dimittatur  CornariKS.       33  colorare 
possit  ammoniacum,  quod  teritur  Scrihon. 


—     233     — 

liqiiefacta  et  rosa  adicitur  ac  priiis  mortario  bene  et  pistillo 
commixta  manu  utraque  subiguntur.     Facit  hoc  malagma 
et  ad   luxum  et  ad   capitis  dolorem  fronti  superpositum. 
Malagma  ad  lienosos  sic:  Myrobalani  P.  I,  aphronitri  8 

5  X  XXX,  capparis  radicis  X  XXV,  cardamomi  X  XXV,  am- 
moniaci  guttae  X  XXX,  cerae  P.  I,  irini  olel  P.  S.  Cera 
irino  solvitur,  quibus  ammoniacum  aceto  dihitum  misce- 
tur,  postea  arida  quae  sunt  cribrata  admiscentur  et  sic  diu 
in  mortario  teruntur,  deinde  manibus  bene  subiguntur. 

10  Medicamentum  lunii  Crispi,  quod  appellatur  ambrosia;  9 

hoc  ex  mulso  datum  Uenosis  praecipuum  praestat  auxi- 
lium;  pthisicis  quoque  et  his,  qui  difficulter  ex  imbecilU- 
tate  longa  reficiuntur  et  qui  mali  sunt  coloris,  necnon  ad 
alia  multa  vitia  satis  utile  est,  recipit  haec:  Croci  optimi 

15  X  II,  cinnami,  nardi,  costi,  casiae,  myrrae,  schoeni  floris, 
singulorum  X  singulos.  His  contusis  et  cribratis  melhs 
Attici  admiscetur  quod  satis  sit;  inde  datur  ex  cahda 
aqua  ad  supra  dicta  omnia  vitia  quantum  fabae  nostratis 
modus  est. 

20  Lienosis  prodest  hyacinthl  seminis  denarius  dimidius  10 

potus  ex  aceto  et  melle,  polion  herba  vel  tamarici  folia 
aut  eiusdem  semen  aut  cortex  vel  herba,  quam  nos  vitrum, 
Graeci  isatida  vocant,  qua  infectores  utuntur,  similiter  pota 
plurimum  prodest. 

25  Ammoniaci  denarius  dimidius,  piperis  grana  quinque,  11 

rubi  teneri  cauliculi  tres,  haec  in  unum  trita  miscentur 
et  dantur  omnia  ieiuno  lienoso  una  potione  ex  aceti  semi- 
mixti  cyatho  uno;  mire  adversum  dolorem  et  duritiam 
lienis  prodest. 

30  Capparis  radicis  vel  corticis,  scillae  bulbi  aridi  ex  in-  12 

teriore  parte,  radicis  quoque  panacis,  singulorum  denarii 
deni  contusi  et  cribrati  aceto  et  melle  consparguntur,  fmnt 
pastilH  denariorum  singulorum,  dantur  lienosis  ex  aceto  et 
melle;  quidam  addiderunt  his  piperis  et  vitis  albae  radicis 

35  denarios  decem  tritos.  Facit  hoc  medicamentum  his  ad- 
ditis  et  ad  hydropicos  et  ad  suspiriosos;  est  hoc  ulile  de 
experimento. 


—     234     - 

13  Inponenda  sunt  lienosis  et  maxime  his,  quormn  nimium 
duri  et  tumidi  sunt  lienes,  medicamenta  huiusmodi:  Sinapis 
et  pyrethri  paria  pondera  ex  aceto  trita  chartaeque  inUta, 
quam  horis  tribus  habeant;  deinde  cum  dolorem  intolera- 
bilem  ferre  non  potuerint,  deducendi  sunt  in  balneum  et  5 
ibi  in  solium  caUdum  demittendi  et  fovendi  praecipue  his 
locis,  in  quibus  medicamentum  habuerunt  inpositum,  sed 

a  fortioribus  retinendi  sunt  in   soUo;   exiUunt  enim  sub- 
inde  et  fugere  conantur  non  sustinentes  fervorem;  a  soUo 
vero  unguendi  sunt  oleo  et  tergendi,  tum  cerotum  ex  rosa  lo 
inponendum  locis  perustis,   quae  insequentibus  diebus,  si 
satis  exusta  fuerint,  curari  debent. 

14  Pinguis  fici  aridae  contusae  denarios  XXV,  capparis 
radicis  sive  corticis  denarios  quinque,  aphronitri  denarios 
quattuor,  hysopi  fascicukim.  Contusa  haec  melle  tempe-  i5 
rantur,  donec  ceroti  habeant  temperaturam;  deinde  inlita 
Unteolo  super  Uenem  ponuntur  et  duabus  vel  ampUus  horis 
iUic  habentur;  deinde  is  qui  curatur  ad  baUneum  ducitur 
et  in  soUo  caUdo  aUquamdiu  fovetur. 

15  Malagma  Uenosis  utUe  sic:  Cerae  libram  unam,  am-  20 
moniaci  guttae  denarios  decem,  lapidis  Assii  floris,  id  est 
cineris,  denarios  viginti  quinque,  balani,  quo  unguentarii 
utuntur,  denarios  XVI,  bdeUae  denarios  XVI,  croci  dena- 
rios  IIII,  resinae  pityinae  X  XXII,  olei  laurini  sextarium 
dimidum,  aceti  P.  IIII.  Hoc  genere  componitur  hoc,  quod  25 
NiUacum  malagma  dicitur.  Arida  ex  aceto  tam  diu  teruntur, 
donec  levia  facta  habeant  meUis  spissitudinem;  quae  ad 
ignem  solvenda  sunt,  cum  oleo  et  adipe  Uquefacta  in  mor- 
tarium  super  trita  infunduntur;  deinde  universa  permixta 
cum  refrigerata  fuerint,  manibus  subiguntur.  30 

16  Ad  Uenes,  qui  non  ab  infantia,  sed  postea  indurue- 
runt,  malagma  sic:  Myrobalani,  panacis,  pyrethri  pondo  sin- 
gula,  balsami  seminis  X  X,  sinapis  P.  I.  His  tritis  acetum 
acre  miscetur  et  diu  permixtio  ista  subigitur  cumque  ex 

3  pyretri   Cornarius  ut  infra  saepius.  6  demittendi 

scripsi:  dimittendi  Cornarius.  17   imponuntur  Stephanus. 

18  in  balneum  Stephanus. 


—    235     — 

ea  malagma  factum  fuerit,  rubrica  coloratur  et  inponitur 
atque  tribus  horis  habetur,  post  hoc  in  baUneum  homo 
ducitur  et  soUo  diu  fovetur. 

Aeris  florem  tritum  bene  cum  sinapi  aut  etiam  solum  17 

5  mittes  in  acetum  simulque  in  bucculari  decoques  ita,  ut 
aU(iuamdiu  illic  buUiant  et  ad  simiUtudinem  puUiculae 
spissentur;  postea  in  vaccinam  vessicam  caUda  ea  trans- 
feres  ita,  ut  duobus  digitis  Uquori  huic  vessica  maior  sit; 
tum  spleni  satis  caUdum  medicamen  adpones,  Ugabis  fascia, 

iQ  tertia  die  solves,  mirabiU  gratulaberis  remedio. 

Guttam  ammoniaci  in  acetum  scilliticum  infundes,  post  18 
biduum   ita  teres,  ut  in  panno   possit  induci,   quo  facto 
spleni  adpones  et  fascea  diligenter  Ugabis  et  uteris  tam  diu, 
donec  per  se  consumatur  et  sine  balneo  abstergeatur. 

15  Ad  splenis  dolorem  expertissimum  remedium  sic:  Gar-  19 

damomi,  pyrethri,  sinapis,  turis  mascuU,  aphronitri  aequaUa 
pondera  de  singuUs  speciebus  contundes  et  coques  in  aceto 
sciiUtico  et  in  unum  miscebis  locumque,  cui  medicamen  ad- 
pones,  frequentius  detergebis  et  adpositum  mane  medicamen- 

20  tum  in  horam  septimam  esse  patieris;  postea  eum,  cuimede- 
bere,  ad  baUneas  ire  praecipies  atque  in  caUda  diu  foveri  facies. 

Ad  splenem  remedium  mirum  sic:  Picis  durae  optime  20 
tritae  —  I  et  costi  triti  —  II  permiscebis  et  ex  eo  sin- 
gulas  potiones   ex   vino   vetere  mane  ieiuno  per  triduum 

25  dabis,  ita  ut  in  sinistro  latere  qui  accipit  diu  iaceat. 

Ad  splenis  dolorem  remedium  efficax  sic:  GaUas,  de  21 
quibus  encaustum  fit,   quantas  volueris  pone   super   car- 
bones  vivos  et  exures  non  nimie,  ita  ut  pulverem  de  his, 
in  quo  sit  aliquis  sapor  gaUarum,   facere  possis;   de   quo 

30  pulvere  optime  trito  cocleare  plenum  mittes  in  potionem 
vini  vetustissimi  et  potetur. 

Ebuli  contusi  sucum  coclearia  tria  ex  vini  veteris  cya-  22 
Ihis  tribus  per  triduum  da  lienoso  bibendum,  ita  ut  ebulum 
semper  secum  habeat  qui  remedium  accipit  nec  terra  ipsum 

35  ebulum  ferrumve  tangat. 

13  fascea,  sic  h.  l.  Cornarius. 


-     236     - 

23  Cornum  bovis  combures  ex  ea  parte,  qua  capiii  ad- 
haeret,  et  in  pulverem  tenuissimum  redige  atque  ex  eo 
pulvere  coclearia  duo  cum  aquae  calidae  cyathis  tribus  et 
paululo  aceti  ieiuno  splenitico  per  triduum  da  bibendum. 

24  Cataplasma  ad  splenem,  quod  lanuarius  medicus  osten-  5 
dit,  sic:  Pyrethri  —  III,  myrobalani  —  III,  grani  sinapis 

—  III,  cardamomi  —  III,  urticae  seminis  —  III,  piperis 

—  III.  Haec  omnia  teres  et  cribrabis  diligenter  et  cum 
aceto  scillitico  permiscebis,  ut  unum  corpus  facias,  atque 
inde  cataplasma  in  panno  denso  supra  splenem  inpones,  lo 
sed  prius  locum  ipsum,  cui  medicamen  inpositurus  es,  ex 
nitro  aqua  remisso  lavabis,  ita  ut  spuma  vel  pinguedo 
nitri  illic  adhaereat. 

25  Cataplasma  ad  splenem  de  experimento  sic:  Alium 
purgabis  et  ante  diem  in  acetum  acerrimum  infundes  ma-  is 
ture;  cum  positurus  eris,  teres  cum  ipso  aceto,  vel  de 
aceto  sublatum,  ita  ut  spissum  sit,  sicut  cataplasma  et  tepi- 
dum  supra  splenem  adpones  et  fascia  conligabis  et  uteris 
usque  ad  horas  prandii;  hoc  si  triduo  continuo  usus  fueris, 
mirum  remedium  experieris,  sed  patientia  opus  est  adver-  20 
sum  vim  medicaminis,  quod  plus  proderit,  si  postea  bali- 
neis  utaris  et  in  solio  calido  diu  fovearis. 

26  Herbae  cyclaminis,  quae  orbicularis  appellatur,  radix 
suspensa  collo,  ita  ut  contra  lienem  dolentem  sit  alhgata, 

27  efficaciter  medetur.   Porri  primitivi  sectivi  sucus  expressus  25 
et    aceto  pari  mensura  inmixtus   absorptusque   a  lienoso 

28  saepius  prodest.  Chamaepitys  cum  oxymelle  et  absinthio 
paribus  mensuris   decocta   et   potui    data   utiliter  lienosis 

29  occurrit.  Herba  salutaris,  id  est  spina  alba,  qua  Christus 
coronatus  est,   quae  velut  uvam   habet,  lienem  leniler  in  3o 

30  eodem  loco  perfricata  sanabit.  Equi  lingua  arefacta  et  ad 
levitatem  trita  atque  ex  vino  potui  data  protinus  utilitatem 
suam  sedato  lienis  dolore  manifestat. 

31  Stercus  mulinum  cum  oxymelle  lienosis  potui  datum 

32  dolores  efficaciter  tollit.  Hircinus  splen  calidus,  id  est  statim  35 

14  allium  Cornarius. 


-     237     - 

ubi  de  pecude  sublatus  fuerit,  super  lienem  hominis  in- 
positus  et  alligatus  mire  dolorem  intra  paucos  dies  auferet, 
si  postea  ad  fumum  suspendatur,  ut  iilic  arescat.    Haedinus  33 
vero  lien  similiter  ut  hircinus  super  splenem  infantis  ad- 

5  positus  et  tumores  et  dolorem  eius  emendabit. 

A   lanio   lienem   vituli   quanti  voluerit  emes  eumque  34 
medium  exsecabis  servatis  integris  eius  lateribus,  ut  undi- 
que  contineatur,  atque  eum,  qui  dolet  splenem,  in  balineum 
duces  et  per  mediam  scissuram  illius  lienis  a  capite  cor- 

10  pus  eius  omne  summittes,  ita  ut  usque  ad  pedes  lien  de- 
cidat;  postmodum  ipsum  lienem  in  fumo  suspendes  atque 
arefieri  facies;  quo  facto  cum  tumoribus  etiam  dolores 
lienis  is,  cui  medeberis,  sedari  sentiet  omnique  molestia 
cito  liberabitur. 

15  Ebuli  radicem,  quam  sine  ferro  evellas,  aridam  con-  35 

tusam  et  poUinis  modo  cribratam  repones,  inde  cocliaria 
tria  ex  vini  cyathis  tribus  in  limine  stans  contra  orientem 
per  triduum  bibito  ieiunus,  sed  omnino  observa,  ne  ebu- 
lum  ferro  contingatur  aut  ne  ipse,  dum  remedium  accipis, 

20  ferrum  tecum  habeas. 

Ebuli  bacas  permaturas   exprime  atque   ex  eo   suco  36 
viro  tria  cocliaria  ad  diem  da  bibenda,  mulieri  duo,  quo 
sumpto   deiciet  per  ventrem  instar  sanguinis;   tum  inter- 
iecto  triduo  rursum  dabis  et  per  haec  intervalla  repetes 

25  dando  potionem,  donec  persanes;  si  propter  amaritudinem 
solum  sucum  haurire  non  potuerit,  tantundem  vini  aut 
oxymelis  augebis. 

Aceti  scillitici  cyathum  unum,   mellis  Attici  ^  III,  37 
vettonicae   tunsae  cribratae   ^  III   in  unum   miscebis   et 

80  adicies  aquam  calidam  et  dabis  ieiuno  per  triduum  spleni- 
tico  potionem. 

Lotium  eius,  qui  splenem  dolet,  quotiens  urinam  fe-  38 
cerit,  collige  et  cinerem  de  foco  cribratum  in  unum  subige 

10  ad  pedes]  a\>  his  vocabulis  codex  rursus  incipit. 
18  aebulum:  ebulus  Cornarius.  21  aebuli.  27  oximelis. 
28  scilliti.  29  vetonicae.  32  urinae.  33  cenerem  de  f. 
cribratam  {sic\  scd  inductum. 


—    238     - 

et  panno  inductiim  super  splenem  inponito  et  una  hora 
calidum  habere  permitte,  maximo  eum  periculo  liberabis, 
si  saepius  id  feceris. 

39  Alei  purgati  capita  tria,  adipis  porcinae  nimium  vetu- 
statae  P.  unum  simul  conteres  et  panno  induces  et  supra  5 
dolorem  lienis  inpones  et  fascia  conhgabis. 

40  Conii,   id  est  cicutae,  radicis  P.  unum,   adipis  vetu- 
statae  hircinae  P.  unum^  alei  purgati  P.  unum,  olei  cedrini 
P.  unum  simul  teres  et  genus  malagmatis  facies  et  supra 
splenem   alligabis  nec   ante   quartum   diem  solves;   certis-  lo 
simam  scies  hanc  esse  medicinam. 

41  Optimum  spleni  remedium  tale  est:  Gentianae  tunsae 
cocliarium  dimidium,  fellis  terrae  tunsae  cocliaria  tria, 
feniculi  tunsi  cocliare  unum  et  dimidium  bibes  ex  picato 
mero  vel  nigro  austero  tepefacto,  ita  ut  diligenter  supra  is 
scriptae  species  cribratae  in  poUinem  redigantur  et  sic 
permisceantur. 

42  Rubiam  herbam,   qua  infectores  utuntur,  tunsam  ex 
picato  vel  austero  vel  nigro  vino  aut  ex  posca  dabis  biben- 
dam  ieiuno   splenitico   amplitudine    nucis   avellanae,    con-  20 
festim  proderit. 

43  Laudabile  spleniticis  remedium  sic:  Hieram  botanen, 
quae  verbena  appellatur,  contunde  cum  axungia  vetere  et 
inductam  in  panno  albo  mundo  inpone  splenitico;  dolore 
sedato  videbis  sanguineum  locum,  in  quo  dolor  fuerit.       25 

44  Solea  piscis  spleni  inponitur  vel  torpedo  vel  rombus, 
sed  inpositus  rursum  vivus  in  mare  mittatur,  mire  prod- 

45  est.  Qui  cottidie  ieiunus  serum  caprunum,  sed  earum  ca- 
pellarum,  quae  hedera  pascuntur,  biberit,  splene  consumpto 

46  erit.  Sarmentorum  cinis  aceti  cyathis  duobus  aspersus  rec-  3o 

47  tissime  lienoso  ieiuno  ex  aqua  tepida  datur  bibendus.  Cani- 
nus  splen  recens  supra  splenem  hominis  inponitur  dicente 
eo,  qui  adponit,  remedium  se  spleni  facere,  postea  splen 

2  periculum.           4  purcinae.           vetustate.  18  ro- 

biam.             28    seriim    caprunum]    ervum  Plin.,    at  cf.  PUn. 

n.  h.  28,  130.  31  a  lienoso.  da  bibendum.  caninus] 
pecudis  Plin. 


—     239     - 

intra  parietem  dormitorii  cubiculi  tectorio,  id  est  capsella, 
inclusus  reponitur  et  desuper  ter  novies  signatur.    Splen  48 
viventi  catulo  exemptus  ciboque,  sed  coctus  splenitico  datus 
ignoranti  liberat  eum  quamvis  graviter  laborantem.   Sedant 

5  lienis  dolorem  radices  violae  luteae,  si  ex  aceto  spleni 
vice  emplastri  adponantur. 

Tamaricis  radicem  vel  folia  trita  ex  aceto  bibat  qui  49 
de   splene  laborat,   cuius    usum   si   experiri  volueris,   da 
porco   edendam  per  dies  novem;  cum  eum  occides,   sine 

10  splene  invenies. 

Lacerta  viridis  viva  in  ostio  splenitici  ante  cubiculum  50 
eius  suspenditur  ita,   ut  procedens   et  rediens   eam   sem- 
per   manu    sinistra    et    capite   contingat;    quo   facto   mire 
ad   sanitatem  proficiet.     Herbam  urceolarem  in   aqua   de-  51 

15  coctam  da  lienoso  cum  oleo  et  liquamine  manducandam, 
mire  subvenies. 

Sisymbrium,  absinthium,  nepetam,  marrubium  aequali  52 
mensura  aceto  macerata  terito   et  melle  mixta,    sed  cum 
polenta   hordei  modica  inpone  lieni  emplastri  modo,   po- 

20  tenter  medebere.    Hederae  folia  tenera  tundes  sucumque  53 
eius   cum   vino   austero   lienoso  ieiuno  per  triduum  potui 
dabis.    Filicis  radicem  tunsam  inpones  lieni  cum  axungia  54 
vetere  eamque  radicem  mundatam  ex  aqua  ad  tertias  de- 
coques    ita,-  ut    quod    de    sextario    decoctum    superfuerit 

25  per  triduum  cum  oxymeli  aut  mero  austero  ieiuno  lienoso 
potui  detur;  summum  remedium  cito  experieris. 

Ad   splenis   dolorem   remedium  egregium  sic:    Quin-  55 
que  capita  alei  diligenter  in  grana  purgati  per  dies  septem 
lienoso  manducanda  dabis,  ita   ut  primo  die  grana  XXXI 

30  comedat  ieiunus,  secundo  die  grana  XXV,  tertio  XVHH, 
quarto  XV,  quinto  XI,  sexto  VIIII,  septimo  VII;  bibat 
autem  conditum  satis  piperatum;  quo  facto  omne  malum 
per  ventrem   digeret;   sed   et  porros  comedat  ante   diem 

1  id  est  capsella  om.  JPlin.;  delenda  haec  verba  videntur. 
5  ante  lienis  add.  a.  11  in  ostio]  in  olla  PUn.  cubilum. 
14  aquam.  17  sisimbrium.  26  experieris  scripsi:  ex- 

perierit.        33  digerit. 


-     240    — 

quam  alium  manducet  infusos  in  aqiia,  quos  incoctos  vel 
tres  aut  eo  amplius,  quod  tamen  non  sit  nimium,  sine 
pane  manducare  debet. 

56  Nitri  albi  matronalis  pilulas  quinque  vel  septem  in 
aceto   acerrimo   solves,   ex   quo   singulos   cyathos  per  tri-  5 

57  duum  lienoso  ieiuno  bibendos  dabis.  Herba  vettonica  ex 
vino  decocta  et  potui  lienosis  data  plurimum  prodest. 

58  Si  quis  de  splene  asini  arefacto  cottidie  ieiunus  pau- 
sillum  manducet,  ita  potenter  sanabitur,  ut  intra  triduum 

59  utilitas  remedii  huius   appareat.     Herba  hippuris  contrita  lo 
et  cum  vino  austero  aut  cum  oxymeli  potui   data  poten- 

60  tissime  lienosis  succurrit.    Hederae  silvaticae  nigrae  folia 
contrita  et  ex  vino  potui  data  lienosis  maximo  auxilio  erunt, 
ita  ut  primo  die  tria,  deinde  quinque,  tertio  septem,  quarto 
novem,  quinto  undecim,  sexto  tredecim,  septimo  quindecim,  i5 
octavo  XVH,  nono  XVHH,  decimo  XXI  dentur. 

61  Utilissimum  Uenosis  hoc  remedium  est:  Caprae  lacta- 
res  abstinentur  a  cibo  per  triduum,  tertio  die  hedera 
tantummodo   saturantur  et  mulguntur,    antequam  bibant; 

si   ex    eo    lacte    sextarios   tres  per  triduum  caUdos    sta-  20 
tim,   quomodo   mulsi    fuerint,   ieiunus    Uenosus    acceperit 
ita,  ut  nuUos  aUos   cibos  iUo   triduo  manducet,  potenter 
sanabitur. 

62  Irenacei  Uen  assus  in  cibo  sumptus  Uenosum  effica- 

63  citer  curare  fertur.    Vulpeculae  etiam  iecur  aridum  tritum  25 

64  cum  oxymeU  datum  lienosis  mire  medetur.  Coclearum 
combustarum  cinis  cum  Uni  semine  atque  urticae  semine 
tritus  adiecto  meUe,  quod  satis  videbitur,  adsidue  a  ieiuno 

65  Uenoso  acceptus  intra  paucos  dies  eum  sanabit.  Lienosus 
oxyfera  adsidue  bibere  debet  et  dum  curatur,  in  ventrem  so 

66  debet  iacere.    Ruta  cum  adipe  anserino  vel  gaUinaceo  con- 

67  trita  panno  inducta  et  lieni  inposita  sedat  dolorem.  Ster- 
cus  aprunum  siccum  contritum  ex  vino  potui  datum  pulchre 
non  soUim  splenis,  sed  et  renium  dolori  medetur. 

11  oxymelli.  19  mulguntur  {sic).  20  triduum]  duum. 
24  irenascei.  25  curare  fertur]  arcurre  refertur.  vulpicuH, 
26  oximeUi.        28  adlecto.        29  acceptos.        34  medatur. 


-     241     - 

Corticem  caprificus  arboris   detrahes   et  dum  recens  68 
est   ad   splenem   vel  etiam  si  opus  fuerit  ad  iecur  pones 
et  ubi  tumor  sive  durities  splenis  vel  iecoris  erit,  ibi  cor- 
ticem   diutius  continebis,  deinde  in  fumo  eam  suspendes; 

5  quod  cum  facies,  rogabis,  ut  sicut  cortex  ille  paulatim 
fumo  siccatus  arescit,  sic  splen  vel  iecur  laborantis  are- 
scat.  Haec  autem  res  tantum  valet,  ut  si  catulis  recens 
natis  fiat,  dicantur  omnino  non  crescere. 

Cyperi  drag.  VI,  radicis  quae  manducatur  seminis  cya-  69 

10  thum  unum  propensum  cum  aquae  sextariis  tribus  ante 
diem  infusis  in  olla  nova  ad  tertias  decoques,  postea  ipsam 
aquam  potandam  lienoso  ieiuno  per  triduum  dabis;  mire 
subvenies. 

Si  quis  agnum  recens   natum  confestim  manibus  di-  70 

15  vellat  lienemque  eius,  ubi  extraxerit,  caUdum  super  lienem 
dolentis  inponat  ac  fascia  hget  et  dicat  adsidue:  Remedio 
lienis  facio,  postera  die  sublatum  de  corpore  eius  parieti 
cubicuh,  in  quo  henosus  dormire  sohtus  est,  luto  prius 
inhto,  ut  haerere  possil,  inponat  atque  ipsum  hitum  viginti 

20  septem  signacuhs  signet  ad  singula  dicens:  Lieni  reme- 
dium  facio,  hoc  tale  remedium  si  ter  fecerit,  in  omne 
tempus  henosum  quamvis  infirmum  et  periclitantem  sanabit. 

Ad   splenem    remedium  probatum   sic:    Capparis  est  71 
herba   vel  leguminis   genus,    nam    lupino  similes   siliquas 

25  adfert,  nascitur  in  locis  saxosis;  huius  radicem  colliges  et 
findes  in  partes  duas,  quarum  unam  siccabis  ac  minutatim 
concides  et  mittes  in  pilam  hgneam  atque  illic  diligenter 
tundes;  deinde  in  ollam  rudem  coicies  et  cum  aceti  heminis 
tribus  ad  tertias  decoques  et  colabis  atque  inde  ieiuno  henoso 

30  singulas  potiones  mixtas  bibendas  per  septem  dies  dabis  ob- 
servaturus,  ne  per  illos  dies  umquam  frigidam  aut  calidam 
aquam  bibat,  sed  tantummodo  vinum  vetus  mixtum  meracum ; 
partem  vero  dimidiam  radicis  illius  lino  ligabis  et  ad  fumum 
suspendes  atque  ihic,  donec  persiccetur,  manere  patieris. 

7  catulus.        9  semen.         11  dequoques,         12  ieiunum. 
17  postero  Cornarius.  30  mixtas]   mittas.  observaturo 

Cornarius.        34  patiaris. 

MaKCELLUS,  KD.   HEXIIRr.ICH.  16 


-     242     — 

72  Catellum  lactantem  de  canna  occide  et  de  ipsa  canna 
splenem   eius   tolle   ac  nescienti   splenitico  in  carbonibus 

73  coctum  vel  assatum  manducandum  dato.  Ammoniaci  drag. 
sex  ex  aceto  dilutas  per  sex  dies  lienoso  ieiuno  dabis  bi- 
bendas,  ita   ut  singulis   diebus  singulas  dragmas  accipiat.  5 

74  Aceti  scillitici  Africani  cyathos  tres  et  roris  marini  —  III 
conteres  diligenter  ac  ieiuno  lienoso  per  triduum  dabis 
bibendas:  qua  potione,  si  quid  experto  creditur,  spleniti- 
cum  de  ultimo  periculo  liberabis. 

75  Malagma,  quod  et  splenis  et  iocineris  dolorem  et  tu-  lo 
morem  potentissime  curat:  Crocomagmatis  sextarium  unum, 
guttae  ammoniaci  libram  unam,  cerae  libram  unam,  olei 
rosacei  —  III.  Ammoniacum  cum  crocomagmale  ex  aceto 
teres,  ita  ut  colari  possit,  atque  illic  triduo  esse  permittes, 
donec  mellis  spissitudinem  habeat;  postea  cera  liquefacta  i5 
et  rosaceum  oleum,  sed  cum  sua  rosa  tritum  adicietur 
et  simul  universa  diligentius  conterentur  atque  inductum 
in  panno  medicamen  spleni  vel  iecori  adponetur. 

76  Picis   durae   sextarium,   sulfuris   vivi   —  I   simul  ad 
ignem  remitte  et  permisce  atque  in  charta  virgine  induc-  20 
tum  spleni  adpone;   non  prius  emplastrum  ab  eo  recedet 
quam  penitus  persanetur. 

77  Ad  splenem  remedium  singulare,  quod  de  experimentis 
probatis  Gamalielus  patriarcha  proxime  ostendit,  sic:  Lapi- 
dis  Assi  unciam  unam  semis,  visci  quercini  uncias  sex,  calcis  25 
vivae  uncias  tres,  olei  cedrini  unciam  unam.  Haec  a  luna 
sexta  decima  confici  et  coqui  debent;  omnifariam  tamen 
post  quintam  decimam  lunam  debet  hoc  medicamen  parari 
et  tam  diu  coqui,  donec  habeat  speciem  malagmatis;  deinde 
manibus  subigi  et  induci  in  pellem  alutaciam  atque  inde  30 
tepens  loco  splenis  adponi  fasciaque  ligari,  ut  ilUc  iugiter 
maneat  diebus  ac  noctibus  quattuordecim,  per  quos  dies 
abstinendum  balneis  et  frigidis  et  venere  et  pomis  omnibus 
et  holeribus  et  dulcibus  universis;  tamen  tempore  hiemis 

6  scilliti,        12  ammoni.       14  colorari  Cornarius.      per- 
mittas.         18  iecuri.        24  gamelielus.        25  querquini. 


-     243     — 

lioc  medicamen  adliibetiir  propter  molestiam  siidoris,  ne 
umigatum  infirmius  fiat;  ipso  tamen  die,  quo  confectum 
fuerit,  statim  debet  adponi,  quo  efficacius  profit. 

Ad  splenem  remedium  efficax :  Die  lovis  liduna  sini-  78 

5  strum  pedem  nudum  in  caprofico  ponet,  qui  dolores  splenis 
patietur,  et  corticem,  quantum  pes  eius  presserit,  incidet 
eamque  tribus  horis  de  fascia  ad  splenem  positam  con- 
stringet,  sublatam  inde  fumario  suspendet  neque  umquam 
aut  ipse  removebit  aut  permittet  ab  aliquo  tolli. 

10  Ad   splenem   remedium  subitum  atque  subtile:    Tres  79 

caricas  in  aceto  optimo  vespere  infunde  et  mane  ieiunus 
eas  accipe  et  hoc  per  triduum  facito;  post  hoc  ferri  ex 
causa  ad  hoc  facti  massulam  ter  ardentem  extingue  ex  po- 
tione  absinthiati  et  bibe  atque  hoc  per  triduum  facito.    Ad  80 

15  splenis  dolorem  cuminum,  quantum  tribus  digitis  possis  con- 
prehendere,  cum  vino  tritum  ieiuno  laboranti  dabis  bibendum. 

CAP.  XXTIII. 

Pleuriticis  et  latemm  doloribus  remedia  physica 
et  rationabilia  diversa  de  experimentis. 

Malagma   ad  lateris   et  pectoris  dolorem  et  quidquid  1 
molestum  ex  perfrictione  colligitur;  bene  enim  calfacit  et 
ideo  ad  omnem  dolorem  prodest,  conficitur  sic:   Samsuci 

20  contusi  semunciam,  iris  contusae  idem,  cyperi  contusi  idem, 
resinae  terebinlhinae  P.  S,  cerae  P.  I,  olei  cyprini  P.  S, 
vini  Aminei  &  I.  In  hoc  quae  arida  sunt  contusa  mace- 
rantur  uno  die  et  nocte  cum  oleo;  cera  et  resina  lique- 
fiunt  ad  ignem,   deinde  superfunduntur  vino  et  pigmentis 

25  maceratis  [et]  miscentur  ac  manibus  diu  subiguntur.  Hoc 
post  dies  XXX  efficacius  prodest;  initio  enim  umidum  valde 
est  et  vix  inlitum  manet. 

Malagma  ad  contusionem  lateris,  idem  facit  et  ad  su-  2 
spectas  vomicas    aut  iam    factas    aperit,   praeterea    <(ad> 

5  pone  et,  7  oris.  9  permittit.  12  tridium.  13  masso- 
lam.  lelaborantibus.  18  coUegitur.  21  terebintinae.  22  am- 
minei.      25  et  indusi.     26  humidum.     29  ad  addidi  e  Scribon. 

16* 


-     244     — 

iocineris  et  praecordiorum  duritiam  et  ad  dolorem  eorum 
vere  convenit;  proderit  etiam  omni  loco  dolenti  inposi- 
tum,  conficitur  sic:  Cyperi,  ammoniacae  guttae,  cardamomi, 
bidellae,  turis,  resinae  terebinthinae,  singulorum  uncias 
binas;  tus  et  bidella  macerantur  pridie  infusa  vini  veteris  5 
sextario,  cetera  contunduntur;  deinde  cerae  P.  I  et  olei 
cyprini  5^  I  cum  terebinthina  liquefmnt  ceterisque  miscen- 
tur  et  diu  manibus  subigunturj  quidam  adiciunt  myrrae 
—  I,  croci  —  I,  cinnami  —  I. 

3  Conpositio  haec  mirifica  non  solum  lateris,  verum  in-  lo 
teraneorum  dolores  minuit:  Herbae  gentianae  drag.  XX, 
iris  Illyricae  drag.  XLV,  myrrae  drag.  X,  piperis  drag.  XII. 
Separatim  omnia  in  pulverem  redacta  misceto  atque  adice 
his  mellis  optimi  despumati  quod  satis  videbitur  et  ad 
magnitudinem  nucis  avellanae  cum  aquae  calidae  cyathis  i5 
tribus  potui  dato. 

4  Herba,  quae  iris  appellatur,  maxime  si  silvestris  erit, 

5  inligata  lateri  dolorem  eius  protinus  tollit.    Herbae  verbenae 
solistitio  collectae  arefactae  et  contusae  pulvis  in  cocliaribus 
quinque   robusto   et  valido  ex  vini  Aminei  veteris  cyathis  20 
tribus,  febricitanti  ex  aqua  calida  potui  datus  mire  dolori 

6  lateris  medetur.  Herbae  gentianae  et  sagapeni  drag.  sin- 
gulae  contritae  et  cum  aquae  calidae  cyathis  tribus  potui 
datae  dolorem  lateris  sedant,  si  in  latus,  quod  dolet,  post 
curationem  infirmus  diu  iacuerit.  25 

7  In  lapide  iaspide  Phrygia  aerizusa  si  nota  infra  scripta 
insculpta  fuerit,  id  est  -^^^-  et  collo  dolentis  latus  fuerit  su- 

8  spensus,  mire  proderit.  Herbae  vettonicae  foliorum  in  umbra 
arefactae  tunsae  cribrataeque  ^  II  ex  vini  aut  mulsi  cyathis 
duobus  potui  sano,  febriculento  ex  aqua  mulsa  dantur,  con-  so 

9  festim  dolorem  lateris  emendant.  Apri  stercus  aridum  con- 
tritum  et  potioni  inspersum  dolores  lateris  sanat  mira  potentia. 

10  Cocleae  exemptae  testa  sua  et  cum  ptisana  coctae  late- 

ris  doloribus  medentur,  melius,  si  umorem  ptisanae  ipsius 

4  terebintinae,  item  7.        12  mirrae.        20  Aminei]  com- 
minei.     21  febricitante.        26  frigio  erizisa. 


-     245    — 

sorbenduni   dederis;  ipsas   qiioqiie   cocleas   contiisas  veliit 
malagma   siipra   dolentem   locum   lateris  inponi  satis  utile 
est.     Verbasci  radicem   et  rutae  coliculum   et  albi  piperis  11 
grana  VIIII  in  unum  contrita  ex  aquae  calidae  cyathis  duo- 

5  bus  potui  dabis  ei,  qui  lateris  dolore  vexabitur. 

Marrubium   ex   aqua  tritum  salubriter  bibitur  adver-  12 
sum  lateris  dolorem,  coriandri   quoque  semen  tundes  vel 
teres  et  cribrabis  et  cum  melle  coques,  donec  spissum  sit; 
inde  mane  et  sero  cocliaria  terna  dabis  pleuritico  bibenda. 

10  Sulpur  vivum  et  picem  cedriam   pari  pondere  simul  per-  13 
miscebis  et  pro  malagmate  dolori  lateris  adpones. 

CAP.  XXV. 

LTimborum    et    coxarnm    doloribus    et    torpori    sive 

sciaticis  remedia  physica  et  rationabilia  diversa 

de  experimentis. 

Ad  lumborum  dolorem  curatio  optima   haec:    Cucur-  i 
bitae  silvestris  floccorum  aut  seminis  X  IIII,  pyrethri  III, 
myrrae  X  II  in  pulverem  rediges,  ex  quo  fiunt  pastilli  ad 

15  mensuram  denariorum  binorum  vel  singulorum;  dantur  ex 
passi  cyathis  tribus  mixtis  aquae  pluvialis  cyathis  sex;  sed 
his,  quibus  hoc  remedium  dandum  est,  alvus  acri  clysmo 
mane  detrahenda  est. 

Ad  lumborum  dolorem  et  paralyticos  antidotos  hiera  2 

20  medici  Pacci  Antiochi,  quae  melius  omni  medicamento  facit; 
sed  et  ad  paralysim  mirifice  hoc  acopum  facit,  quo  oportet 
infirmum  in  sole  diu  fricari  aut  foco  flamma  praecalefacto, 
recipit  haec:  Olei  Sabini  X  sex,  cucumeris  silvatici  radicis 
recentis  X  XV.    Haec  radix  in  magnitudine  iuglandis  nucis 

25  concisa  vaso  fictili  novo  ex  oleo  coquitur,  donec  sucum 
omnem  remittat  et  quasi  arida  sit;  post  hoc  radix  abici- 
tur  et  per  iinteum  aut  colum  transmisso  oleo  adicitur,  dum 

6  marribium.         10  cedriam]  ebriam 
tit  sceaticis. 

20  Pacci]  acci.  21  fecit.  22  flammaque  calefacto. 

27  transmissum. 


-     246     — 

calet,  cerae  Ponticae  in  frustra  redactae  P.  I,  olei  irini  P.  I, 
olei  cyprini  P.  I,  olei  laurini  P.  I,  olei  veteris  P.  II,  piperis 
albi  contusi  et  per  tenuissimum  cribrum  transmissi  X  II, 
pyrethri  contusi  et  per  idem  cribrum  traiecti  X  I.  Haec 
in  unum  miscentur,  reponitur  medicamentum  vaso  fictili.  5 
Facit  praeter  remedium  lumbornm  et  ad  omnem  dolorem  cor- 
poris  et  nervorum,  muliebria  quoque  loca  durissima  mollit; 
cum  diu  aliis  medicamentis  nihil  profectum  est,  hoc  prodest. 

Malagma,  quod  proprie  facit  ad  lumborum  dolorem: 
Picis  liquidae  &  II,  olei  veteris  ^  I,  resinae  terebinthinae  lo 
P.  I,  cerae  P,  II,  mannae  P.  bessis,  afronitri  P.  triens. 
Coquitur  pix  cum  oleo,  donec  spissa  fiat;  post  hoc  adici- 
tur  resina,  deinde  cera  et  secundum  hanc  ex  intervallo 
manna.  Ubi  emplastri  habebit  figuram  medicamentum,  tol- 
letur  ab  igne  et  cum  tepescere  coeperit,  afronitrum  asper-  i5 
getur  sensim,  ne  superfundatur  quod  in  caccabo  est. 

Malagma  ad  omnem  dolorem  veterem  ex  quaUbet  causa 
factum,  praecipue  ad  lumborum  dolorem,  sic:  Bidellae  X  II, 
storacis  X  V,  oesypi  X  II,  ammoniaci  X  V,  piperis  albi 
X  II,  turis  X  V,  bacarum  lauri  P.  I,  terebinthinae  X  VI,  20 
opopanacis  X  II,  adipis  taurini  X  VI,  medullae  cervinae 
X  V,  propoHs  P.  S,  olei  veteris  P.  I,  cerae  P.  II,  turis 
pollinis  P.  I.  Oleum,  cera,  resina,  propolis  liquefiunt;  de- 
inde  turis  pollinis  pondus  superius  dictum  adicitur  et  cetera 
minutatim  vel  in  unum  contusa,  postea  decoquuntur  simul  25 
omnia;  opopanacem  sane  oleo  dilui  prius  oportet. 

Medicamentum,  quod  facit  ad  omnes  membrorum  do- 
lores,  quod  anodynon  appellatur.  Facit  autem  praecipue 
ad  lumborum  dolores,  conficitur  sic:  Myrrae  X  VIII,  croci 
X  VII,  opopanacis  itidem,  storacis  X  II,  alterci  seminis  3o 
X  V,  opii  X  VI,  mandragorae  radicis  vel  etiam  corticis  X  I, 
piperis  albi  X  I.  Consparguntur  trita  et  cribrata  haec  omnia 
ex  aqua  pluviali,  fiunt  pastilli-victoriati  tertiae  partis,  dan- 
tur  ieiuno  ex  aquae  cyatho  uno   et  ex  passi  cyatho  uno. 

1  frusta  Scribon.  3  criblum.  10  terebintinae,  item  20. 
11  trians.  19  storachis.  hysopi.  26  olenm.  30  storachis. 
31  opii]  sori. 


—     247     — 

Malagma  ad  coxae  dolorem:  Maslicis  Chiae  P.  S,  abro-  6 
toni  suci  &  S,  tiiris  P.  S,  salis  ammoniaci  P.  S,  aristo- 
lociae  rotundae  P.  II,  aristolociae  digitalis  P.  II,  spumae 
argenti  P.  I,  propoieos  P.  I,  cotis  Creticae  P.  I  S,  resinae 
5  pituinae  P.  I  S,  olei  veteris  P.  III,  olei  laurini  P.  III,  gal- 
bani  P.  I,  lepidae  Cypriae  P.  S,  cerae  P.  I  S,  sinapis  Alexan- 
drini  ^  III,  aceti  ^  III.  Omnia  haec  tunsa  quae  tundenda 
sunt  et  remissa  quae  Hquefacienda  sunt  simul  excoquun- 
tur  et  postea  tam  diu  manibus  subiguntur,  donec  densum 

10  malagma  fiat. 

Sciaticis  cocleae  crudae  tritae  in  vino  Amineo  ex  pi-  7 
pere  potae  mire  prosunt.  Pellem  lupi  aluminatam  per  dies  8 
sex  lumbis  dolentibus  inpone,  statim  subvenies. 

Lumborum  et  vessicae  cruciatibus  laboranti  prodest  in  9 

15  balineis  loco  caiido,  dum  illic  esf,  urinam  egerere.    Lana  10 
sucida,  nitro,  sulpure,  oleo,  aceto,  pice  liquida,  ferventibus 
his,  tincta  et  quam  calidissime  sustinere  possit  bis  in  die 
adposita  prodest  lumborum  doiori. 

Remedium   mirum  adversum   nesciam   vel   arthrisim:  11 

20  Herba  est  vel  frutectum,  quod  maxime  circa  sepes  vinea- 
rum  nascitur,  Latine  cytisus  dicitur;  virgultis  est  sub- 
tortis  vel  curvis,  foliis  oblongis,  bene  virentibus,  floribus 
conclusis  oblongis  albis  vel  etiam  galbineis  bene  olentibus, 
id  est  mellito  odore.  Frutectum  ipsum  semper  virens  aestate 

26  atque  hieme  colligitur  die  lovis  luna  vetere  liduna  ante 
prandium  et  datur  ei,  cui  remedio  futura  est,  ieiuno  ante 
prandium  trita,  ita  ut  non  sucus  tantum  eius,  sed  et  folia, 
quomodo  trita  fuerint,  vel  flores  eius,  si  fuerint,  sic  denlur 
ex   meri  vini  veteris  sive   etiam  novelli  quartario  grandi. 

Jjo  Sed  qui  accipiet  stans  accipiat  et  contra  orientem  bibat 
et  cum  a  dextra  parte  potionem  acceperit,  ad  sinistram 
retro  ut  non  respiciat  reddat  calicem  ei,  qui  dederit  po- 
tionem;  hoc  per  triduum  faciet.  Sed  qui  daturus  erit 
polionem,  una  hora  vel  uno  die  lectam  herbam  simul  con- 

1  rutundae.       5  potuinae.       12  prodest.       15  loco]  olio 
Iwi  oleo  2m.        19  ardisim.        26  collegitur.       26  remedium. 


—     248     — 

temperare  debet,  iinde  sint  tres  potiones,  ita  iit  a  nullo 
alio  qiiam  ab  eo,  qui  daturns  est,  herba  illa  vel  potio  et 
ab  eo,  qui  accepturus  est,  tangatur.  Haec  qui  bene  obser- 
vaverit,  mirum  remedium  inveniet. 

12  Ad   coxae   subitum   stuporem  vel   dolorem:    Afronitri  5 
—  I,  senapis  —  I,  piperis  semunciam  teres  et  trita  misce- 
bis,  ut  pulverem  facias,  et  in  balneo  locum,   de  quo  que- 
reris,  perfricabis. 

13  Remedium  ad  nesciam  sic:  CoIIiges  herbam,  quae  di- 
citur  Britannice,  die  lovis  vetere  luna  et  liduna,  siccabis  lo 
et  repones,  quia  hieme  non  apparet,  nam  et  viridis  prod- 
est;  teres  hanc  cum  tribus  granis  saHs  et  cum  piperis 
granis  quinque  aut  septem,  addes  et  plenum  grande  co- 
cleare  meUis  et  vini  potionem  bonam  et  si  volueris  modi- 
cum  calidae  aquae  adicies  et  sic  bibendum  dabis;  sed  hanc  i5 
herbam  ter,  dum  tenes,  antequam  colligas,  praecantare  debes 
sic:  Terram  teneo,  herbam  lego,  in  nomine  Christi,  prosit 
ad  quod  te  coUigo.  Medicinalibus  digitis  eam  sine  ferro 
praecides  aut  evelles. 

14  Ad  nesciam  de  experimento  remedium  sic:  Radix  bugil-  20 
lonis  sine  ferro  colligitur  vel  eruitur  palo  acuto;  haec  tun- 
ditur  in  pila  vel  teritur  in  mortario  et  sucus  eius  expri- 
mitur,  ita  ut  in  suco  eo  sit  vel  quartarius;  deinde  grana 
piperis  XXV  teruntur  et  mellis  libra  adicitur  ac  vini  ve- 
teris  sextarius.  Haec  omnia  cum  suco  supra  scripto  ad  25 
modum  conditi  permiscentur  et  laboranti  in  balneo,  cum 
iam  prope  lassus  fuerit,  per  triduum  potanda  in  caldaria 
tribus  potionibus  dantur,  mire  proderit. 

15  Descriptio  ceroti  chalastici,  quod  facit  ad  omnes  totius 
corporis  dolores,  praecipue  ad  contusiones  membrorum  et  30 
nervorum  infirmitates  et  ad  stomachi  dolorem.  Insigne  est 
certe  inprimis  ad  lumborum  et  renium  dolores;  confici- 
tur  vetere  luna  et  liduna  a  mense  Martio  in  quodlibet 
tempus  aestivum,  recipit  haec:  Flomi  libram,  herbae  Sabinae 

6  saenapis.        peperis.         7  quaereri.        10  brittannicae. 
21  collegitur.        32  renium]  remedium. 


—     249     — 

P.  I,  barbae  lovis  P.  I,  bacae  lauri  P.  I.  Has  species  tunsas 
coques  in  olei  secundarii  boni  libris  quattuor,  postea  cola- 
tis  omnibus  mittes  in  oleum  ipsum  rutae  siccae  —  VI, 
pulei  sicci  —  III,  symphoniacae  sucum  —  VI,  hastulae 
5  regiae  sucum  —  VI,  verbenae  sucuni  —  VI,  ibisci  sucum 

—  VIII,  faenograeci  sucum  —  VIII,  Uni  seminis  triti  —  VIII, 
malvae  erraticae  sucum  —  VIII.  Haec  omnia  miscebis  cum 
superioribus  sucis  et  decoques  ad  tertias,  ita  iit  mittas 
caricas  ficus  IIII,  quae  tam  diu  coquant,  donec  nigrescant; 

10  postea  addes  axungiae  veteris  P.  II,  sevi  cervini  P.  I,  butyri 
loli  P.  I,  meduliae  cervinae  P.  I,   sevi  bubuli  P.  I,  cerae 

—  VI,  resinae  frictae  —  VI.  Haec  cum  ceteris  herbis 
remittes  et  cum  his,  quae  supra  scripta  sunt,  omnibus  per- 
miscebis   et   repones   in  vasis   fictiUbus  aut  in  ligneis  aut 

15  corneis  et  cum  volueris  tepefacto  uteris  contra  omnes  do- 
lores,  ut  supra  scriptum  est. 

Sciaticis  et  lumborum  doloribus  porri  sectivi  triti  sucus  le 
expressus  cum  vini  hemina  ieiuno  potui  datus  efficaciter  me- 
detur;  aeque  prodest  et  apii  sucus  similiter  datus.    Herba  17 

20  chamaedrys  contusa  et  cum  melle  potui  per  triduum  data 
confestim   medetur   lumborum    et   coxarum    dolori;    herba 
quoque  senecio  in  cibo  sumpta  coxarum  et  lumborum  do- 
lores  certissime  sanat.    Adipe  ursina   dolentes  coxas  per-  18 
frica,  continuo  sanabis.    Qui  testiculum  leporinum  coctum  19 

25  ieiunus  comederit,  cito  coxarum  dolore  relevabitur.   Radices  20 
ex  integro  tritae  cum  pane  remollito  miscentur  atque  inde 
cataplasma  factum  coxarum  vel  lumborum,   etiam   renium 
dolori  inponitur,  statim  prodest. 

Incredibile   et  unicum  remedium  sciaticis   et  arthri-  21 

30  ticis  hoc  est,  quo  et  ipse  Ausonius  medicus  sanatus  est 
et  multos  ita  iacentes,  ut  movere  se  sine  cruciatu  nequi- 
rent,  intra  quinque  dies  stare,  ambulare  autem  intra  septem 
dies  fecit;  conficitur  sic:  Fimum  ibicum  luna  septima  de- 
cima   coUiges,    quamquam    et  alia  luna   vetere    collectum 

1  barba.  4  hastulae]  asclae.  9  coquantnr  Cornarius. 
nigriscant  Im  nigrescant  2m.  20  chamedris.  22  senicio. 
29  sceaticis.        30  quo]  quod.         34  colleges. 


-     250     — 

simili  efficacia  prosit,  dummodo  medicamen  septima  decima 
luna  componalur;  ex  eo  ergo  fimo  quantum  unius  manus 
pugno  pleno  potueris  comprehendere,  dummodo  inpar  sit 
numerus  pilularum,  in  mortarium  mittes  atque  adicies  pipe- 
ris  grana  XXV  diligentissime  trita,  tunc  addes  mellis  optimi  5 
heminam  et  vini  veterrimi  optimi  ^  II  et  contritis  prius 
pilulis  universa  miscebis  et  repones  in  vasculo  vitreo,  ut 
cum  fuerit  opus  paratum  habeas  medicamentum  ad  sub- 
veniendum;  sed  ut  maior  sit  medicaminis  efficacia,  luna 
septima  decima  illud  facere  debebis  et  cum  daturus  fueris  lo 
remedium,  a  die  lovis  incipe  et  per  dies  septem  continuos 
dato,  ita  ut  qui  remediandus  est  stans  in  scabello  contra 
orientem  bibat.  Quae  potio,  si  ita,  ut  scriptum  est,  data 
et  observata  fuerit,  etiam  si  omnibus  articulis  et  coxa  in- 
firmus  contractusque  fuerit  et  inmobilis  ac  desperatus  iacue-  i5 
ril,  necesse  est,  ut  septima  die  ambulet. 

22  Sciatico  remedium  efficacissimum  sic:  Castorei  semun- 
ciam,  pyrethri,  nitri,  euforbi,  adarces  uncias  singulas,  olei 
cyprini  libram;  quae  tundenda  erunt  siccata  tundes  et  cri- 
brabis  et  sic  oleo  cyprino  miscebis  et  decoques  atque  eo  20 
medicamine  sic  uteris,  ut  sciaticum  iacentem  in  sole  diu- 
tissime  perfrices  in  coxa,  quam  dolet,  deinde  ad  balneum 
ducas  et  cum  sudaverit,  diutissime  conpellas  in  tosla  cal- 
daria  commorari. 

23  Ad   coxarum   et  lumborum   dolores  herba  chamaepi-  25 

24  tys  contrita  ex  vino  potui  data  plurimum  prodest.  Cucur- 
bitae  semine  contrito  in  ficulneo  vasculo  adiecto  oleo  et 
aceto  coxae  et  lumbi  perfricati  potenter  sanantur,  sicut 
experimenta  docuerunt. 

25  Serpulli  aridi  contusi  et  in  pulverem  redacti  scripulos  so 
tres  adiecto  modico  melle  permisce  et  ex  eo  tres  globulos 
aequali  pondere  facito  atque  ex  his  singulos  cum  mulsi  cya- 
this  tepefactis  binis  ieiuno  per  triduum  dato,  incredibiliter 
lumborum  dolori  medebere;  quod  si  illo  triduo  non  penitus 
qui  laborat  fuerit  absolutus,  iterum  per  aliud  triduum  dabis.  35 

18  pirethri.        nicri.        30  scripolos.         31  globolos. 


—    251     - 

Radix  asparagi  trita  et  ex  vino  potiii  data  limiborum  26 
et  coxarum  dolori  mire  medetur.  Nuclei  amygdalarum  trili  27 
ex  aceto  poti  lumbis  medentur.  Nasturcium  cum  farina  28 
permixtum  et  ex  aceto  calido  lumbis  medetur,  si  inposi- 
6  tuni  fuerit.  Gladioli  radix  contusa  cum  sulpure  vivo  et  29 
adipe  ursina  lumbis  inposita  plurimum  prodest. 

Remedium  coxendicis  mirum  de  experimento  sic:  Mu-  30 
scerdae  novem  tritae  ex  vini  quartario  super  scabillum  vel 
sellam  laboranti  potui  dantur,  ita  ut  pede  uno  quem  dolet 

10  stans  ad  orientem  versus  potionem  bibat  et  cum  biberit, 
saltu  desiliat  et  ter  uno  pede  saliat  atque  hoc  per  tri- 
duum  faciat,  confestim  remedio  gratulabitur. 

Malagma   sciaticis   mirum   sic:    Storacis  —  II,  picis  31 
P.  II,  cerae  P.  I,  guttae  ammoniacae  —  VI,  resinae  tere- 

15  binthinae  —  VI,  galbani  —  II,  mannae  turis  —  II.  Omnia 
quae  tundenda  sunt  in  pulverem  rediges  et  admiscebis  his, 
quae  igni  remittenda  sunt,  et  desuper  aceti  quantum  suf- 
ficiat  medicamento,  dum  excoquitur,  mittes,  et  cum  opus 
fuerit,  calido  uteris. 

20  Ad  nesciam  remedium  dictatum  a  lusto  medico  sic:  32 

Herbam  argimoniam  et  herbam  verbenam  et  lapathium  et 
bugillonis  radicem  aequis  portionibus  vel  ponderibus  mittes 
in  pilam  et  tundes  et  cum  tunsae  bene  fuerint,  addes  vini 
candidi  &  III   et  manibus   agitabis  cum  ipso  vino  diutis- 

25  sime,  postea  omnia  mittes  in  linteum  spissum  et  expressa 
colabis  atque  his,  quae  colata  fuerint,  desuper  addes  vini 
aliquantulum  et  piperis  grana  triginta  trita;  postmodum  ex 
hoc  medicamine  quartarium  calefactum  ieiuno  laboranti  in 
balneo,  duni  in  solio  est,  per  triduum  dabis  bibendum. 

30  Ad  nesciam  physicum  remedium:  Testudinis  aquaticae  33 

crus  praecide  et  phoenicio  involutum  ex  ea  parte,  qua 
quis  nesciam  patitur,  adpone,  potenter  remediabitur. 

Git  quantum  tribus  digitis  toIU  potest  sumptum  tri-  34 
tumque   et  passi  cyathis  duobus  aspersum  adiectis  aquae 

2  amigdalarum.      3  aceti.      4  medentur.       7  muscardae. 
12  remedium.  13  sceaticis.  storachis.         21  lapacium. 

30  phynicio.        34  adiectae. 


-     252     - 

calidae  cyathis  lotidem  epotiim  maxime  prodest  lumboriim 

35  dolori.  Fel  terrae  tritiim  ex  vetiistissimo  vino  bibere  dabis 
ieiuno  supra  limen  stanti  uno  pede,  qui  coxam  dolebit, 
sed  non  in  vitro  hanc  potionem  bibat. 

36  Praesens  remedium   ad   coxae   dolorem   sic :   Artemi-  5 
siam  aridam   tundes,    cribrabis    et    ex   vino   dabis  bibere 

37  ieiuno,  continuo  emendabitur  vitium.  Herbae  pteridis,  id 
est  filicuiae,  quae  ratis  Gallice  dicitur  quaeque  in  fago 
saepe  nascitur,  radices  tunsae  in  potione  ieiuno  dantur 
cum  vino  coxarum  doloribus  laboranti.  lo 

38  Hederam  et  herbam  Sabinam  aequis  portionibus  tritam 
ex  vino  austero  ad  modum  avellanae  dari  sciatico  ieiuno 
oportet  per  triduum,  eadem  potio  etiam  aliud  malum  coxen- 

39  dicis   purgat.     Trixago   herba  fervefacta  cum  aqua  ac  tri- 

40  duo  potui  data  sciaticum  mirifice   sanat.    Corcodilius  ter-  i5 
renus   praecisis    summis  partibus  egeslisque  interaneis  ex 
iure  coctus  cibatui  datus  magnum  sciaticis  praestat  auxi- 

41  lium.  Fimus  aprunus  vino  remissus  tepefactus  colatusque 
et  duorum  cyathorum  mensura  potui  datus  sciaticis  salu- 

42  berrime  medetur.    Rubiam,  qua  pelles  inficiuntur,  cottidie  20 

43  bibere  sciaticis  utile  est  et  in  balneo  ferventi  lavari.  Geni- 
stae  rami  plurimis  diebus  in  aceto  macerantur,  deinde  tun- 
duntur  et  exprimuntur,  ex  eo  suco  cyathus  unus  ad  diem 
sciatico,  quousque  sanetur,  offertur. 

44  Fimum  bubulum  ferventem,   quem  in  cinere  ardenti  25 
calefeceris,  coxarum  dolori  inponito,  phirimum  prodest. 

45  Vermis  terrenus  exfoditur  et  in  ligneo  cauco  ponitur, 
si  fieri  potest  fisso  et  ferro  alhgato,  tunc  aqua  perfunditur 
rursusque  eodem  loco,  unde  prolatus  est,  defoditur;  aqua 
vero,  in  qua  dihitus  est,  in  eodem  poculo  bibitur  a  scia-  30 
tico  ob  insigne  remedium. 

46  Ad  nesciam  remedium  sic:  Herba  pentafyllos  foliis 
fragorum  simillima  lovis   die   collecta    et  cum   vino  trita 

3  qui]  quo  4  bibat]  dabat.  5  arteniesiam.  7  hepte- 
ridis.  8  fihciculae.  13  oportit.  19  cyatorum  mensuram. 
20  robiam.  24  seeatico.  25  cinerem  ardente.  30  vero 
in  qua  om.        in  om.        sceatico. 


-     253     - 

in  balineo  in  solio  data  polui  hac  valetudine  laborantes 
cito  remediabit. 

Ad  nesciam  remedium  sic:  Cera  rubea  et  stercus  canis,  47 
quod  est  album;  hoc  sicc  tum  in  sole  et  in  modum  farinae 
5  cribratum  cum  fuerit  contusum,  lento  igni  cerae  remissae 
admiscetur  per  partes  et  olei  parum,  tantum  ut  mollius 
idem  efficiatur  medicamen;  sed  antea  tamen  colocynthifle 
et  centaurio  curetur  cui  medendum  est,  ut,  si  non  pro- 
fecerit,  curationem  iterum  adhibeas. 

CAP.  XXVI. 

Benium  et  vesicae   doloribus  et  caiisis  oiniversis  et 

calculo    et   dysuriae,    id    est   urinae    diffienltatibus, 

et  stranguriae  necnon  et  submeiulis  remedia  physica 

et  rationabilia  diversa  de  experimentis. 

10  Ad  renium  tumorem  aut  exulcerationem.  Etiam  si  san-  1 

guinuientam  urinam  quis  faciat,  hoc  remedio  sanabitur: 
Rosae  aridae  foliorum,  papaveris  nigri  seminis,  nucleorum 
pineorum  paria  pondera  contunduntur  seorsum  et  in  unum 
miscentur;  inde  datur  quantum  nux  iuglandis  ex  passi  cya- 

15  this  duobus  et  aquae  cyathis  tribus. 

Alia  ad  renium  dolorem  potio,  quae  etiam  quasi  hare-  2 
nam  sablosam  interdum  detrahit,  accipit  haec:  Apii  semi- 
nis,  petrosilini,  anisi,  singulorum  X  senos  denos,  dauci  se- 
minis   X  IIII,   schoeni   denarios  VI,   croci  X  XXII,   meUis 

20  quantum  satis  videbitur.    Hinc  datur  quantum  lupinus  ex 
mellis  ligulis  duabus  et  aquae  cyathis  IIII. 

Ad  renium  tumorem   et   dolorem    remedium   efficax,  3 
quod  facit  et  ad  iocineris  et  lienis  tumorem  et  ad  hydro- 
picos  et  ad  eos,  qui  mali  coloris  propter  haec  vitia  sunt. 

25  Accipit  haec:    Croci   X  X,  nardi  Indici  X  II,   costi  X  II, 
schoeni  X  I,  cinnami  X  I,  myrrae  stactae  X  I,  melUs  optimi 

1  valitudine.  4  hoc  om.  5  et  lento,  cera  remissa.  6  post 
partes  add.  farina  canis.  quantum  ut  monior.  14  iuglandis] 
sic  Scrihon.  quoque.  18  anisi]  sansi.  19  scoeni.  21  duabus  om. 
23  ad  ante  iocineris  om.        ydropicos.        26  scoeni.       mirrae. 


—     254    — 

X  XXV.  Datur  quantiim  fabae  magnitudo  est  Aegyptiacae 
ex  mulsi  cyatho  mixto  cum  aquae  cyathis  duobus^  sed  febri- 
citantibus  ex  aquae  mulsae  cyathis  tribus  dari  debet. 

Ad  tumorem  et  dolorem  et  exulcerationem  vessicac 
bene  facit  aqua  pota,  in  qua  ferrum  candens  demissum  5 
est.  Hoc  tractum  est  ab  aquis  calidis,  quae  sunt  in  Tuscia 
ferratae,  quae  mirifice  remediant  vessicae  vitia,  unde  appel- 
lantur  vessicariae,  qui  locus  quondam  fuit  Milonis  Brocchi 
praetoris,  hominis  optimi^  ad  quinquagensimum  ab  urbe 
lapidem.  i» 

Ad  tumorem  et  dolorem  vessicae  et  ad  eos,  qui  diffi- 
culter  urinam  reddunt,  sic:  Alterci  seminis,  malvae  semi- 
nis,  cucumeris  edulis  seminis  purgati,  singulorum  X  senos, 
amygdalorum  dulcium  purgatorura,  nucleorum  pineorum 
purgatorum,  singulorum  X  ternos,  opi  X  I,  croci  X  V.  15 
Passo  contusa  haec  omnia  consparguntur,  datur  hoc  me- 
dicamentum  ad  mensuram  denarii  unius  ex  passi  cyathis 
duobus  et  aquae  tepidae  totidem. 

Ad  vessicam  exulceratam  remedium  bonum  sic:  Nu- 
cleorum  pineorum  purgatorum  X  I,  cucumeris  edulis  semi-  20 
nis  purgati  cyathum,  anesi  cyathum,  papaveris  nigri  X  II, 
croci  X  II,  palmas  cariotas  XXX.  Has  macerari  oportet 
passi  ^  duobus  atque  conteri,  deinde  his  adici  cetera; 
ex  eo  dari  nucis  iuglandis  magnitudinem  ex  passi  cya- 
this  tribus.  25 

Ad  sanguinem  per  urinam  cum  dolore  reddentes:  Alu- 
minis  fissi  X  I,  tragacanthi  X  I.  Tragacanthum  pridie  aqua 
maceratum  alumini  trito  admisceri  oportet,  deinde  fieri 
pastillos  ad  denarii  semissem  vel  tertia  detracta;  datur  ex 
passi  cyathis  tribus.  30 

Ad  calculosos  oplimum  remedium  est  scolopendros, 
quam  nos  saxifragam  appellamus,  huius  contusae  denarius 
unus  ex  aquae  cyathis  tribus  per  dies  XXX  datur.  Eodem 
modo  data  hierobotane  prodest,  quam  nos  verbenacam  dicimus. 

5  dimissum,  correxi.  8  condam.  21  cyathus,  bis. 

22  palmas  et  cariotas.  oportit.  24  magnitudine.  28  alu- 
mine.        29  pastellus.        34  verbenacam]  vettonicam. 


Miiltos  cum  admiralione  eirectus  audivimus  iiarrantes  9 
Casilini  nasci  in  lapidicinis  bestiolas  adhaerentes  saxis  quasi 
verruculas,  lias  datas  tritas  ex  aquae  cyathis  trihus  findere 
et  per  urinam  extrahere  lapides  de  vessica. 

5  Ad  calculosos  remedium  utile  sic:  Cucumeris  seminis,  10 

dauci,  anesi,  apii,  petrosilini,  myrrae,  singulorum  denarios 
ternos,  casiae  daphnitidis,  cinnami^  nardi,  singulorum  de-    . 
narios  singulos.    Trita  haec  omnia  aqua  colliguntur,  fiunt 
pastilli  lupini  magnitudine,  dantur  ieiuno  ex  aquae  cyalhis 

10  ternis  per  dies  XL.    Hoc  medicamentum  tunditur  vel  con- 

ponitur  in  pila  lignea  et  pilo  ligneo;   qui   contundit  anu- 

lum  ferreum  non  habeat;  hanc  enim  superstitionem  adiecit 

Ambrosius  medicus  Puteolanus,   qui  adfirmavit  multos  se 

mL  hoc  medicamento  sanasse.   Detrahere  autem  dixit  post  diem 

^«  septimum  fragmina  quaedam  lapidum  quasi  harenam. 

Ad  calculosos,  lienosos,  hydropicos  medicamentum  effi-  ii 
cax,  quod  et  urinam  detrahit  et  lapides  in  vessica  extenuat, 
conficitur  sic:  Eryngi,  pyrethri,  saliuncae,  saxifragae,  sin- 
gulorum  denarios  denos,  polii,  folii,  aristolociae,  singulo- 

20  rum  X  quinos,  oxymyrsines,  quae  scopa  regia  vocatur, 
suci  heminam.  Haec  omnia  contusa  et  cribrata  colliguntur 
ex  aqua,  fiunt  pastilU  singulorum  denariorum,  dantur  lie- 
nosis  ex  aceto  et  mellis  cyathis  tribus,  calculosis  ex  passo 
mixto,  quantum  manus  capit,  aut  testa  auriculae  marinae. 

25  Quod  medicamentum  datur  per  dies  XLV,  cuius  beneficio 
in  harenam  solvuntur  lapides  in  vessica  reperti;  hydro- 
picis  autem  ex  mulsi  mixti  cyathis  tribus  dandum  est. 

Contra  calculum  et  alias  difficultates  vessicae  lapillum,  12 
qui  in  gallinacei  vessica  aut  in  palumbi  ventriculo  inveni- 

30  tur,  conteri  et  aspergi  potioni  prodest.  Item  membrana 
ventriculi  eius  trita,  fimus  quoque  columbinus  in  faba  sum- 
ptus,  item  glebula  de  nido  hirundinum  diluta  ex  aqua 
calida  pota  prodest. 

2   Casilini]  suspectum  hoc   nomen,  cuius  loco  Scrihonius 

praestat  Caii  luli.          6  denariorum,  item  7.  18  saxifrigae. 

19  denariorum.          26  harena.           ydropicis.  27  est  om. 
32  idem.        herundinum. 


—    256     — 

13  Ad  renium  dolorem  confectio  medicaminis  sic:  Re- 
sinae  colofoniae  —  I,  galbani  —  I,  opopanacis  —  I,  cerae 
—  VI,  sevi  —  VI,  axungiae  veteris  P,  I,  rutae  —  III, 
bacae  lauri  —  III,  herbae  Sabinae  —  III,  olei  quantum  opus 
fuerit,  seminis  urticae  —  III.  Ista  omnia  simul  coquuntur  5 
et  colantur  et  circa  renes  in  pellicula  alutacia  adponuntur. 

14  Ad  urinae  difficultatem  murino  fimo  summitatem  vere- 
tri  vel  imum  ventrem  inlini  prodest. 

15  Ad  calculum  expertissimum  remedium  sic:  Asparagi 
radices  et  saxifragam,  lappae  radicem,  apii  radices,  ebuli  lo 
radices,  alii  capita  tria,  folia  salicis,  petrosilini  Macedonici 
modicum.  Haec  omnia  conteres  et  miscebis  et  ex  passo 
bibenda  per  triduum  dabis;  si  passum  non  fuerit,  ex  mulso 
vel  condito  bibat,  sed  si  non  febricitabit,  cui  medendum  est. 

16  Ad  calcuhim   et  urinae   difficuUatem  pastinacae,  hoc  i5 
est  holeris  quod  manducatur  summitatem,  id  est  corticem 
eius,  teres  et  vino  picato  permiscebis  et  bibendum  ieiuno 

17  dabis.  Modicum  de  sucino  lapide  et  cyperum  et  piper  con- 
tundes  et  coques  et  cocleare  unum  plenum  ieiuno  dabis, 
qui  urinae  difficultate  vel  calcuH  dolore  torquebitur.  20 

18  Renibus  medetur  alum  GalHcum,  cuius  radix  trita  dili- 
genter  et  in  vino  decocta  bibitur;  interdum  etiam  ita  de- 
coquitur,  ut  spissum  emplastri  more  renibus  superponatur. 

19  Renes  leporis  crudos  si  quis  poterit  gluttiat,  sin  minus,  coctos 
transmittat,  ita  ut  dentibus  eos  non  contingat,  cito  reme-  25 
diabitur;  radix  quoque  asparagi  ex  vino  trita  et  pota  prod- 

20  est  renium  dolori.  Ibisci  libram  unam,  stercoris  oviHi  re- 
centis  P.  II,  axungiae  veteris  P.  II.  Haec  omnia  contrita 
pariter  miscebis  et  in  lana  sucida  renibus  adpones  em- 
plastri  modo,  statim  proderit.  30 

21  Ad  vessicae  dolorem  et  ad  eos,  qui  urinam  vix  faciunt, 
remedium  sic:  Seminis  petroselini  cyathos  tres,  faenograeci 
cyathos  tres;  tostata  haec  contundes  addito  myrrae  modico 
et  piperis  granis  VIIII,  vini  cyathis  duobus.   Omnia  in  unum 

2  coIoJ5nicae.  10  saxifricam.  11  alii  Im  allii  3m 

13  tridium.        20  urina.        21  alium,  sed  cf.  Plin.  n.  h.  27,  41. 
24  crudus.         coctus. 


—     257     — 

conteres  et  miscebis  et  in  balineo  calido  bibendam  potio- 
nem  dabis,  mirum  est. 

Ad  urinae  difficuitatem  et  calculum  lotium  caprunum,  22 
sed  montanum   tepidum  potari  oportet  admixto  vino  cum 

5  aqua  ob  fastidium;  cyminum  quoque  Africanum,  quod  sum- 
mitate  trium  digitorum  potueris  prendere,  ex  vino  mixto 
calidum  bibatur. 

Ad  urinae  difficultatem  urticae  quantum  duabus  mani-  23 
bus  amplecti  potueris  fasciculum  cum  vini  congio  decoctum 

10  ad   duos  sextarios  rediges   et  mane  bibendum  ieiuno  per 
triduum  dabis. 

Herbae  Mercurialis  ex  aqua  decoctae  ius  adiecta  myrra  24 
trita  vessicae  lumborumque  doloribus  subvenit,  si  a  ieiuno 
potetur  adsidue. 

15  Ad  dysuriam,  id  est  urinae  difficultatem,  et  calculum  25 

ecbinos  tere  cum  aculeis  suis  et  ex  mulsa  aqua  frequenter 
accipito;  ad  calculum  autem  rubi  radices  sine  ferro  col- 
liges  lotasque  diligenter  in  olla  nova  coques  et  ex  eo, 
quod  decoxerit,  cum  vino,  si  non  febricitabit,  ex  aqua,  si 

20  incommodabitur,  bibendum  dabis. 

Cancri  testam  diligenter  teres  et  vino  subdulci  misce-  26 
bis  et  colatam  potionem   dabis   bibendam   ei,   qui  calculi 
molestia  laborabit.    Herbae  milefoliae  —  H  et  eius,  quae  27 
herba  sacra  dicitur,  tantundem  teres  et  coques  ex  aqua 

25  et    ex    melle    atque    ita    bibendam    dabis    urinae    difficul- 
tate  et  calculo  laboranti.    Mense  Novembri  ante  Idus  eas-  28 
dem  semen   fraxini  colliges    et   in  tepido   furno   siccabis, 
die  postera  siccatum  tundes   et   cribrabis   et  repones   et 
ex  eo  dabis  calculoso  ad  diem  cum  vino  vetere  bibendam 

80  ligulam  unam, 

Ad  renium  dolorem  remedium  sic:  Apii  seminis  —  I,  29 
feniculi  seminis    —  I,  piperis  semunciam.    Ex  his  bene 
tritum  et  cribratum  pulverem  facies   et  habebis  paratum, 
ut,  cum  opus  fuerit,  cocleare  plenum  in  calida  aqua  bibat 

35  ieiunus,  qui  dolore  renium  laborabit. 

29  bibendum.        30  unam]  est. 
Marcbllus,  ed.  Helmheich.  17 


—     258     — 

30  Ad  lapides  de  vessica  eiciendos  remedium  singulare: 
Hircum  segregatum  vel  clausum  septem  diebus  lauro  pasces 
et  postmodum  a  puero  inpubi  occidi  facies  et  sanguinem 
eius  excipies  munditer,  ex  eo  dabis  laboranti  in  vini  cyatho 
scripulos  tres;  at  vero  ut  eius  rei  experimentum  capias,  s 
lapillos  fluviales  in  vessicam  mittes,  in  qua  sanguis  ex- 
ceptus  fuerit,  nam  in  vessica  excipi  debet,  et  signatam 
repone;  intra  dies  septem  solutos  penitus  invenies. 

31  Antidotum  ad  renium  dolorem  sic:  Feniculi  semen 
recens,  petrosilini,  dauci  Cretici,  zingiberis  integri^  piperis  lo 
nigri^  porri  capitati  semen,  folia  malabathri,  grana  piperis 
albi.  Omnia  haec  aequis  ponderibus  tundes  et  cribrabis  et 
miscebis  cum  melle  Attico  et  ex  eo  pilulam  ad  modum 
avellanae  ex  aqua  calida  ieiuno  dabis. 

32  Ad  renium  dolorem  unguentum  satis  efficax  sic:  Ca-  is 
storei  —  I,  euforbi  semunciam^  pulei  —  I  S,  cerae  —  III, 
satyri  —  III^  olei  amari  —  VI,  cyperi  semunciam,  myrrae 
—  I,  resinae  terebinthinae  semunciam,  piperis  —  I  S,  olei 
laurini  —  VI,  opobalsami  —  I.  Haec  omnia  sicca  tundes 
et  cribrabis  et  miscebis  et  decoques  et  liquido  medicamine  20 
uteris  in  balneo  et  perunges  renes,  coxas  et  super  pecti- 
nem:  omnis  dolor  cito  desinet. 

33  Trochiscus  ad  renium  dolorem  et  vessicae  dolorem  ac 
vulnera  et  ad  eos,  qui  urinam  sanguineam  faciunt  vel  puru- 
lentam,  accipit  haec:  Opii  drag.  III,  de  nucleis  pineis  excalda-  25 
tis  et  purgatis  drag.  III,  croci  drag.  III,  amygdalae  dulcis 
excaldatae  et  purgatae  drag.  III,  avellanae  purgatae  et  ex- 
caldatae  drag.  III,  cucumeris  seminis  purgati  drag.  XII,  hyo- 
scyami  albi  seminis  cyathos  tres,  apii  seminis  cyathos  tres, 
feniculi  seminis  cyathos  tres,  lapathii  seminis  drag.  I.  Haec  30 
omnia  primum  separatim  teres  et  permiscebis  cum  passo  Cre- 
tico,  tum  ex  eo  facies  trochiscos  habentes  drag.  singulas  et  da- 
bis  bibendos  singulos  cum  aquae  mulsae  caHdae  cyathis  binis; 
utile  est  hoc  medicamen,  etiam  si  per  veretrum  infundatur. 

1  eiciendus.  4  cyathos  scripolos.  5  experimento.  7  signata 
reponi.  8  sokitus.  10  daucini.  15  satis  unguentum  inverso  ordine. 
castorii.      18  terebintinae.      22  desinit.     28  semen.     30  lapacii. 


-     259     — 

Confectio  conditi  nefritici,  qiiod  facit  ad  dolorem  re-  34 
niiini;   si  aliquo   casu  vexati  fuerint,   et  ad  vessicae  pur- 
gationem  et  ex  ea  calculos  vel  sablones  eiciendos,  sic:  Her- 
bae  vettonicae  —  I,  herbae  saxifragae  —  I,  herbae,  quae 

5  appellatur  Graece  asaron,  semunciam,  seminis  dauci  semun- 
ciam,  seminis  pelroselini  Macedonici  unciam,  croci  —  I, 
spicae  nardi  —  I,  piperis  —  II,  vini  candidi  optimi  vete- 
ris  sextarios  sex,  mellis  despumati  optimi  ^  I;  quod  hoc 
modo  despumabitur,  ut  mittatur  in  ollam  et  accipiat  vini 

10  parum  de  supra  scripta  mensura  et  cum  coeperit  bullire, 
spuma  omnis  cocliari  paulatim  tollatur.  Herbae  autem  omnes 
in  pila  tunduntur,  simihter  et  crocum,  sed  separatim  omnia 
et  cribello  tenuissimo  cernuntur  necnon  et  piper  teritur; 
quae  omnia  creta  simul  in  mortarium  mittuntur  et  pau- 

15  latim  vino  adiecto  diligenter  teruntur.  Quae  cum  trita  fue- 
rint,  adicietur  et  mel  et  vinum  totum  supra  scriptum  et 
diligenter  permiscebitur,  postea  condetur  in  vasculo  caroe- 
nario;  cum  autem  fuerit  necessarium  remedium,  potionem 
in  pisinno  calice  calda  mixtam  ieiuno  dabis  bibendam,  ita 

20  ut  accepta  potione  vectetur. 

Ad  calculum  remedium  efficax  sic:  Nuclei  pinei  grana  35 
purgata  XXX,  palmulas  purgatas  infusas  XV,  tragacanthi 
^  XVI,  mali  granati  dulcis  sucum  ^  VIII,   croci  ^  II, 
myrrae  ^  II.  Haec  universa  contusa  et  soluta  in  se  miscentur 

25  et  ex  his  qui  calculo  laborat  mane  ieiunus  accipiet  coclear 
unum,  ita  ut  non  manducet  usque  horas  prandii  tardioris. 

Ad  reniculorum  doloremremediumutilissimumsic:  Cu-  36 
cumeris  veri  semen  in  testa  pones  super  carbones  vivos,  ita 
ut  temperate  exuratur  neque  nimis  neque  parum,  et  ex  eo 

30  ^  XII  et  malvae  seminis  ^  XVI  et  amygdalae  amarae  pur- 
gatae  ^  XXXVI.  Haec  separatim  tunsa  cum  in  tenuis- 
simum  pulverem  redacta  fuerint,  simul  misceto  et  ex  eo 
cum  hepsemae,  id  est  sapae,  cyatho  cocleare  unum  de 
mane  ieiuno  dabis  bibendum. 

4  saxifregae.  5  saron.  7  canditi.  17  caroenario 
scripsi:  carinario.  22  tracanthi.  26  usque  ad  Cornarius 
30  amigdalae.         33  hepsemae]  ipsimae. 

17* 


-     260     - 

37  Ad  renium  dolorem  lierbae  vettonicae  tritae  pondus 
denariorum   duorum  sano   ex  mulso,  febricitanti  ex  aqua 

38  calida   bibendiim   dato.     Chamaepitys   ex  vino  trita   atque 

39  ita  pota  plurimum  prodest  renium  dolori.  Bacarum  cu- 
pressi  viridium  contritarum  sucus  colatus  cum  vino  potui  5 
datus  mire  renium  dolori  medetur,  ita  ut,  si  necesse  fuerit, 
per  alios  novem  dies  adaucto  numero  bacarum  et  iterum, 
si  ita  opus  fuerit,  per  alios  novem  dies  deminuto  numero 
detur^  quousque  ad  unam  bacam  potio  numerusque  descen- 
dat;  sed  interposito  uno  die  debet  esse  commutatio  potio-  lo 

40  nis  de  maiore  ad  minorem  modum.  Lanam  sucidam  pice 
liquida  inline  et  umbilico  inpone,  statim  renium  dolor  seda- 

41  bitur.    Artemisia  herba  est,  quam  Gallice  bricumum  appel- 
lant;  hanc   ubi  nascatur  require   et  inventam   mane  ante 
solis  ortum  sinistra  manu  extrahes  et  ex  ea  nudos  renes  i5 
praecinges;   quo   facto   singulari   et  praesentaneo  remedio 

42  uteris.     Pice   hquida  pollices  tam  pedum   quam  manuum 
ab    unguibus    usque   ad    prima    articulorum  initia  inlines 
et  chartam  superpones,   intra  triduum  ita  sanabere  lum- 
borum  dolore,  ut   per  singulas  noctes  detrimenta  doloris  20 
intellegas. 

43  Qui  renium  dolore  vexabitur,  in  charta  rudi  scribat 
characteres  infra  scriptos   et  auro  vel  cupro  includat  et 

44  circa  renes  alHget,  miro  remedio  utetur:  KaQcc^Qcccod'.   Passi 
Cretici  cyathos  tres,  lactis  capruni  itidem,   seminis  cucu-  25 
meris   grana  XXXIII  optime  trita   simul  una  potione  qui 
biberit,  absolvetur  renium  dolore. 

45  Molliginem  ex  vino  optimo  bibat  qui  renium  dolore 
vexabitur,  confestim  sanus  erit;  sucum  quoque  radicis  ama- 
rae  cum  melle  mixtum  bibat  ieiunus  vel  ex  vino  austero,  30 

46  statim  remediabitur.  Artemisiam  tundes  et  cum  adipe  suilla 
aut  quaUbet  vetere  subiges  et  panno  inductam  pro  malag- 

47  mate  renibus  inpone.  Mulier,  quae  geminos  peperit,  renes 
dolentes  supercalcet,  continuo  sanabit. 

1  dolore,  itetJi  4.  6  si  om.        7  adlecto  ijto  adaucto. 

12  umbiculo.         13  artimisiam.        23  scriptus. 


-     261     — 

Remedium  miicum  et  quod  citissime  renium  dolores  48 
cum  admiratione  persanat   sic:    Bitumen    super   carbones 
vivos  pones  et  sago  grandi  ad  modum  caveae  eos  operies 
atque  illic  interius  nudum,  qui  renium  dolore  vexabitur, 

5  supra  ipsos  carbones  sedere  praecipies,  ut  fumus  ille  cor- 
pus  eius  omne  circumeat.  Hoc,  si  necesse  fuerit,  et  ter 
facies,  ut  penitus  sanetur. 

Radix  asparagi  trita  et  cum  vino  pota  reniuni  dolo-  49 
rem   optime  tollit.     Ocimi  sucus  in  mali  granati    cortice  50 

10  potus  plurimum  renibus  prodest.   Fel  irenacei  cum  vesper-  51 
tilionis  cerebro   et  canino  lacte  renibus  inpositum  mirum 
prodest.    Adeps  anserinus  cum  eiusdem  cerebro  et  butyro  52 
et  alumine  et  oesypo  inpositus  ad  ceroti  modum  efficaciter 
renibus  prodest. 

15  Stercus  columbinum  tritum  cum  hordei  farina  et  adipe  53 

suilla   et  ovorum  albo   simul  permixtum    et   coctum   em- 
plastri '  more   rectissime   renibus  inponitur.     In   capitibus  54 
piscium,  id   est  mugilium  aut  mullorum,   spina  invenitur 
cani  similis;  haec  renibus  adposita  vel  alligata  miro  remedio 

20  est.    Plantago  ex  melle  trita  et  inposita  renibus  statim  prod-  55 
est.    Ova  saepiarum  in  cibo  sumpta  urinam  movent  et  re-  56 
nium  gravedinem  tollunt.    Inula  trita  et  cum  vini  cyathis  tri-  57 
bus  per  triduum  pota  phirimum  prodest  renibus  reparandis. 
Axungiae  veteris  selibram,  olei  veteris   selibram   samsuci  58 

25  selibram,  rutae  fascicuUim  una  decoques  et  lanam  ibi  suci- 
dam  tingues  ac  renibus  superinpones,  mire  subvenies, 

Ad  vessicae  dolores   et   stranguria   cardui  semen   ex  59 
vini  sextariis  duobus  usque  ad  heminam  decoctum  et  ex- 
pressum  atque   colatum  potuique  ieiuno  datum  pkirimum 

30  prodest.     Plantae  rutaceae    et   nepetae    radices    bacaeque  60 
laureae  in  vaso  fictiU  coperto  diUgenter  coctae,  ne  vis  me- 
dicamenti  emanet,   potui  dantur,  ita  ut  prius   expressae 
colentur,  mirabiUter  vessicae  doloribus  prosunt.    Herbae,  61 

1  unum.         9  cortice  scripsi:  corticem.  10  irenascei. 

13  oesypo]  hysopo.         18  mugilum  Cornarius.  22  gravedi- 

tatem.            23  tridium.            25  fascolum.  27  stranguUa. 
31  lauricae.        vis]  cum. 


—     262    — 

quae  Graece  sisymbrium  dicitur,  tritae  sucus  expressus  et 
sano  ex  vino,  febricitanti  ex  aqua  potui  datus  mirum  ad 

62  vessicae  dolores  remedium  est.  Feniculum  cum  radicibus 
suis  decoctum  et  potui  sumptum  efficaciter  vessicae  dolo- 
ribus  prodest.  5 

63  Glycyrrhizae  commanducatae  sucus  devoratus  vel  trans- 

64  missus  urinam  efficaciter  provocat.  Trifolium  minutum  cum 
pipere    et  puleio   quantum   satis  videbitur  tritum  et  cum 

65  vino  potui  datum  vessicam  renesque  purgabit.   Herbae  ver- 
benae   contritae   sucus  expressus  adiectis  vini  cyathis  tri- 10 
bus  potui  datus  admirabiliter  continuo  urinae  difficultati- 

66  bus  proderit.  Herba,  quae  gramen  dicitur  nodorum  XXVH, 
ex  vino  ad  medias  decocta  et  expressa  atque  colata  po- 
tuique  strangurioso  ex  vini  cyatho  uno  mixta  data  adeo 
potenter  succurrit,  ut  ubi  sine  tormento  urinam  facere  15 
coeperit,  dari  non  oporteat^  sed  febricitanti  ex  aqua  sola 
dabitur. 

67  Si  quis  vitio  vessicae  aut  strangurii  laborans  lignum 
tamaricum  ardens   lotio  suo  extinxerit,   desinet  ultra  cru- 

68  ciari.    Cupressi  folia  tenera  ex  aquae  sextariis  quattuor  ad  20 
sextarium  decocta  et  expressa  atque  colata  cum  vino  potui 
data  stranguria  celeriter  emendant. 

69  Hederae  nigrae  bacas  V  aut  VI  aut  undecim,  prout 
aetas   aegri  viresque  patientur,   contritas   ex   aqua   mulsa 
sumptas  mire  prodesse  manifestum  est,  etiam  si  sanguinu-  25 
lentam  urinam  stranguriosus  faciet;   ex  aqua  tantummodo 

70  calida  eas  potare  debebit.  Avis  ossifragae  ventriculus  sali- 
tus,  ut  servari  possit,  aut  exustus  et  in  pulverem  redactus 
cum  vini  potione  datus  urinam  efficaciter  provocat. 

71  Mulis  inpetigines   in  utroque  crure  super  genua  na-  30 
scuntur  et  veluti  cutis  aridae  modo  inhaerent;  has  incende 
et   stranguriosum   divaricatum   desuper  pone^  ita  ut  suf- 
fumigationem   illam  expansis  vestibus  tegat^   ne  qua  odor 

1  sesimbrium.         6  glicerizae  cummanducatae.        9  pur- 
gabitur.  14  strangulioso.  18  stranguriae  Cornarius. 

19  extincxerit.  22   stranguriam  Cornarms.  emendat. 

25  etiam]  nam.        26  ex]  et.        27  sallitus.         30  ienua. 


I 


263 


aut   fumiis    enianet;    efricacissime    incommodi    eius    vitio 
carebit. 

Asini  renes   arefacti  atque  exusti  tritique,  id  est  in  72 
pulverem   tenuissimum  redacti,   et  ex  mensura  concliulae 
5  unius   cum   vini  meri  cyalhis   duobus   strangurioso   potui 
dati  efficaciter  medentur. 

Verris   silvatici  lotium  cum  sua  vessica  in  fumo  su-  73 
spensum  et  adservatum  stranguriosis  cum  potione  mixtum 
potui  datum  efficacissime  prodest.     Pili  caprini  conbusti  74 

10  tritique   et  in  potione   dati  stranguriosos  potenter  emen- 
dant.    Pediculorum  agninorum  decoctorum  ius  potui  sum-  75 
ptum  stranguriosis  plurimum  prodest.  Irenacei  caro  optime  76 
decocta  atque  in  cibo  sumpta  stranguriosis  mire  subvenit 
et  cito  naturalem  urinae  cursum  relaxat. 

15  Cocleae  crudae  contritae  cum  testis  suis  et  ex  passo  77 

per  dies  septem  aut  ut  plurimum  novem  potui  datae  effi- 
caciter  dysuriae  prosunt.     Amuli  semunciam  terito  atque  78 
addito  ovum  recens  et  eius   ovi  testam  ter  passo  inpleto 
idque   poculum  diu  agitatum   et  fervefactum  strangurioso 

20  reverso   a  balineis   dato,   omni  eum  dolore  ac  difficultate 
celeriter  absolves.    Cicer  arietinum  in  aqua  decoquito  cum  79 
sale  eamque  strangurioso  ad  binos  cyathos  bibendam  dato, 
efficaciter  iuveris.   Fimus  palumbinus  in  sorbitione  sumptus  80 
ex  faba  facta  admirabile  stranguriosis  praestat  auxilium. 

25  Turturum  fimus  ex  mulso  coctus  et  ceroti  modo  ventri  81 

ac  renibus  laborantis  inpositus  efficaciter  prodest.    Mentae  82 
bene   tritae   cocliaria   duo   ex   aqua  calida  ieiuno  per  tri- 
duum  dabis,  continuo  vessicam  relevabis  urinamque  laxabis. 
Pulei  fasciculum  in   olla  nova   ex  vino  vetere   ad  tertias  83 

30  decoques  et  exprimes  atque  colabis  et  ex  vino  ieiuno  stran- 
gurioso  potiones  singulas  per  triduum  dabis.   Lapillus,  qui  84 
invenitur  in   scorpionis  marini  cauda,  tritus  utiliter  bibi- 
tur  cum  vino  a  strangurioso. 

4  conculae.  10  stranguriosis.  emendat.  11  pedicu- 
lorum  scripsi:  pecullorum.  12  irenascei.  17  prosunt]  pro- 
sternit.  23  sumptos.  24  praestat  scripsi:  praesestat. 

28  releuauis.        31  lapellos. 


-     264     — 

85  Ungularum  aprunarum  exustarum  cinis  potioni  insper- 

86  sus  plurimum  urinae  difficultates  iuvat.  Leporis  cerebrum 
in  vino   utiliter  bibitur  eiusque  testiculi  tostati  salubriter 

87  manducantur  ab  eo,  qui  vessicae  molestiis  laborat.  Anse- 
rum  silvestrium  linguae  assatae  efficaciter  sumuntur  in  cibo  5 

88  a  calculosis.  Cymini  —  I,  rutae  —  I,  piperis  semunciam 
teres  diligenter  et  cocleare  plenum  in  meri  veteris  potio- 
nem  mittes  et  aquae  quod  sufficiat  adicies;  postea  ferro 
candenti   saepius  inmerso   calefacies    et   ieiuno  bibendum 

89  dabis,  efficacissime  subvenies  strangurio  laboranti.    Spongia  lo 
ex    rubo    rosario   agresti   sumpta   et  aqua   frigida,    donec 
madescat,  macerata  ac  deinde  trita  et  ex  aqua  per  triduum 

90  potui  data   efficaciter  calculosos  emendat.     Piscis  scorpio 

91  assatus  in  cibo  sumptus  optime  calculoso  prodest.    Cocleae 
inanes,  id  est  sine   carne   sua,    inventae   contusae    et  in  i5 
pulverem  tenuissimum  redactae  in  potione  calculosis  datae 

92  medentur.     Ungulae   equinae   scobem  vel  exustae  cinerem 

93  si  calculosus  in  potionem  acceperit,  cito  sanabitur.  Herba 
saxifraga,  si  ex  oleo  et  liquamine  manducetur,  intra  tri- 
duum  calculos  dissolvet.  20 

94  Calculosis  expertus  adfirmat  incredibiliter  succurri  re- 
medio  tali,  si  hircum,  melius  si  agrestem,  melius  si  anni- 
culum  et  si  mense  Augusto  claudas  loco  sicco  per  tri- 
duum,  ut  ei  solas  laurus  edendas  subministres  et  aquae 
nihil  accipiat;  ad  postremum  tertio  die,  id  est  aut  lovis  25 
aut  Solis,  occidas.  Melius  autem  erit,  si  castus  purusque 
fuerit  et  qui  occidit  et  qui  accipiet  remedium.  Exsecto 
igitur  gutture  eius  sanguis  excipitur;  utilius^  si  ab  in- 
vestibus  pueris  excipiatur;  comburitur  in  vaso  fictili  us- 
que  ad  cinerem.  Vas  autem,  in  quo  torrebitur,  coopertum  so 
et  inlitum  gypso  in  furnum  mittetur;  quod  cum  vapore 
exemeris,  in  pulverem  conteres  necnon  et  polypum  mari- 
num    identidem,    ut  dixi,    exustum   in  pulverem  rediges. 

2  iuvant.  3  eiusue.  10  stranguria  Cornarius.  sphon- 
giae.  12  tridium.  15  casu  add.  ante  inventae  Cornarius. 
18  calculosos.  20  dissolvet  scripsi:  assolvet.  21  adfir- 

mirfat.        22  agniculum.        31  vapori  Cornarius. 


-     265    - 

Confectio  autem  iiniversi  medicaminis  haec  est;  Sanguinis 
huius  hirci  —  III,  piperis  albi  —  I,  polypi  exusti  cine- 
ris  —  m  thymi  —  I,  pulei  —  I,  apii  seminis  —  I,  petro- 
silini  Macedonici  —  I,  seminis  olisatri  —  I.  Haec  omnia 
5  separatim  tunsa  et  ad  levissimum  pulverem  redacta  com- 
misces  et  dabis  infirmo,  melius  si  die  Solis  aut  lovis  co- 
cliaris  mensuram  in  meri  potione  aut  cuiuscumque  dulcis 
poculi.  Providere  autem  debes,  ut  digesto  ac  ieiuno  potio 
detur  et  rursum  ut  eadem  potione  bene  digesta  cibos  ac- 

10  cipiat,  et  eo  melius  erit,  si  hanc  potionem  cum  condito 
post  lialineum  in  sabanis  adhuc  constitutus  acceperit. 

Supra  omnia  efficax  aliud  ex  eo  facies  medicamentum  95 
sic:  Sanguis  hircinus  ea  observatione  qua  supra  excipitur 
in  patella  ferrea  candente,  ut  aduri  possit  et  stringi  con- 

15  tinuo  ipse  sanguis,  ita  ut  postea  in  pulverem  redigatur, 
vel  certe  continuis  aliquot  diebus  ad  solem  ipsum  san- 
guinem  pones,  ita  ut  rore  iam  decusso  post  horam  secun- 
dam  ponas  et  ante  nonam  colligas.  Posteaquam  ita  fiierit 
siccatus  sanguis,  ut  nullum  umorem  habeat,  colhges  eius- 

20  dem  crustulas  et  teres  atque  ex  eo  levissimum  pulverem 
rediges;  deinde  accipies  herbam  tribolum,  cuius  herbae 
ipsum  tribulum,  hoc  est  semen  spinosum,  proicies;  ipsam 
aulem  herbam  lectam  de  locis  maritimis  siccabis,  tundes 
et  in  pulverem  rediges.   Confectio  autem  medicaminis  totius 

25  haec  est:  Herbae  triboli  —  II,  piperis  —  II,  petrosilini 
Macedonici  —  II,  folii  sertulam,  id  est  coronam  sive  sfae- 
ram  unam.  Haec  omnia  separatim  tunsa  et  ad  levissimum 
pulverem  redacta  cum  sanguine  hircino  miscebis  et  dabis 
infirmo   die   Solis   aut  lovis   cocliaris   mensuram    in   meri 

30  potione  aut  cuiuscumque  dulcis  liquoris.  Providere  autcim 
debes,  ut  digesto  ieiunoque  potio  detur;  quam  cum  acce> 
perit  qui  calculum  patitur,  mox  lapides  solutos  omnes  per 
urinam  emittet.    Ut  vero  adraireris  sanguinis  hircini  vir- 

1    sanguis.  _  3    thimi.  —  I,    petrosilini   Mace- 

donici  —  I,  seminis  om.  Cornarius.  7  potionem.  8  debis. 
11  balineo.  13  candente  et  ut.  19  humorem.  26  sferam. 
31  debis.         32  calculo. 


—     266     - 

tutem,  adamans  lapis  invictus,  qui  neque  igne  neque  ferro 
vincitur,  si  sanguine  hircino  perfusus  fuerit,  mox  solvetur. 

96  Ad  vessicae  dolorem  et  urinae  difficultatem  herbam 
gladioknn  diligenter  fodito,  ut  omnem  radicem  eius  palo 
hgneo  eruas,  cuius  radicis  corticem  dihgenter  nitidatam  5 
siccabis  optime  et  teres  atque  cribrabis,  ut  in  pulverem 
tenuissimum  redigas,  atque  ex  eo  coclearia  tria  mittes  in 
mortarium  et  piperis  ahii  grana  VIIII  trita  et  myrrae  opti- 
me  tritae  pusillum  et  vini  optimi  -S^  II  atque  haec  omnia 
in  unum  permiscebis  et  conteres  ac  laboranti  in  balneo,  lo 
id  est  cum  in  piscinam  descenderit,  dabis  bibendam  po- 
tionem  et  monebis,  ut  se  post  balneum  cahdissime  tractet. 
Hoc  medicamine  seu  vir  seu  mulier  seu  puer  seu  puella 
potentissime  sanabitur. 

97  Cocleam  grandem  unam  vivam  prendes  et  eius  car- 15 
nem  eximes  ac  solam  teres  in  mortario  et  cum  aceti 
acris  cocliaribus  tribus  dabis  bibendam  atque  hoc  per  tri- 
duum  facies;  deinde  intermisso  triduo,  nisi  statim  expulerit 
calculum,  similiter  remedium  et  si  necesse  fuerit,  sae- 
pius  dabis.  20 

98  Felicis  radicem,  asparagi  sfongiam,  apU  radicem  et 
petrosilinum  simul  diligenter  teres  et  ieiuno  calculoso  cum 

99  vino  dabis  bibendum.    Violae  erraticae  rusticae  radices  et 
apii   et  violae  coronariae   semen   una  contrita  et  ex  aqua 
calida  a   balineo   continuo    potui    oblata    dolores    vessicae  25 
cito  abigunt. 

100  Lapis  ex  vessica  hominis  qualibet  curatione  sublatus 
si  teratur  et  ex  vini  cyathis  tribus  calculoso  potui  detur, 
lapides  vessicae  humanae  innatos  efficaciter  dissolvere  cre- 

101  dijur.    Cimex  foraminibus  veretrorum  confricatus  dolorem  so 
I02vessicae  protinus  tollit.    Vessica  apri  recte  adversum  ves- 

sicae  dolores  in  cibo  sumitur,  ita  ut  mulier  feminae,  vir 

lOSmascuIi  sumat.    Nasturcium  tritum  cum  vino  dulci  cibario 

dabis  vessicae  taedio  laboranti  per  triduum  potui,  sed  satis 

1  igni  Cornarius.      15  prindes.      21  aspagi.      26  abigunt] 
abeunt.        33  summamat.        nastortium. 


—     267     — 

spissum  poculiim   detur.     Vessicam  relevat  coliculi  coctii04 
aqua  triduo  a  ieiuno  iugiter  pota. 

Ad   vessicae  vitia  curanda:    Myrrae  semunciam  benei05 
tritae  cum  mulsi  veteris  cyathis  tribus  dabis  per  triduum 
5  ieiuno  exeunti  statim  a  balineo,  ita  ut,  dum  sabanis  operi- 
tur,  singulos  in  diem  cyathos  bibat. 

Si  in  vessica  aliquid  molestiae   fuerit,    nitri  floreml06 
vel  si  flos  non  fuerit,  ipsum  nitrum  conteres  et  cum  aqua, 
in   qua  colicuU  cocti  fuerint,  vinoque   picato  vel  austero 

10  rubello  durissimo  dabis  bibendum  per  triduum  vel  diu- 
tius,  si  ita  opus  fuerit;  magnificentissime  proderit. 

Prima  luce  puer  virgo  rorem  de  foliis  caulium  ex-107 
cussum  in  nova  olla  excipiat,  non  minus   sextarios  quat- 
tuor,   eo   adicies  mellis   quartarium  et  faeni  graeci  bene 

15  mundati  et  loti  quartarium  et  zingiberis  uncias  tres  atque 
ita  decoques  horis  tribus  et  inde  bibendum  dabis  mane 
ieiuno  calculoso  quartarium  tepentem.  Haec  potio  per  tri- 
duum  sumpta  mensura  quartarii  et  vessicam  et  reniculos 
et  intestina  universis  sordibus  purgat. 

20  Piperis   grana  VIIII,    eiusdem  ponderis  sulpur  tritaios 

simul  in  vino  vetere  dabis  bibenda  ieiuno  calculoso,  solet 
statim  perniciem  demovere;  si  tamen  ultra  dolor  manserit, 
iterum  dabis  similem  potionem. 

Pellem  leporis  recentem  in  olla  munda  vel  tegula  itai09 

25  cum  lana  sua  combures,  ut  in  tenuissimum  pulverem  re- 
digere  possis,  quem  cribratum  in  vaso  nitido  servabis; 
inde  cum  opus  fuerit,  tria  cocliaria  in  potione  dabis  bibenda, 
quae  res  sive  calculi  sive  vessicae  dolores  continuo  con- 
pescit.     Sed  multo  potentius   erit  remedium,   si  leporem 

30  vivum  in  oUa  nova  claudas  et  gypso  omnia  spiramenta 
vasis  obstruas  et  in  furno  usque  ad  favillam  tenuissimam 
cremes  tritamque  et  cribratam  recondas  atque  inde  certas 
mensuras  in  potione  vini  off^eras  calculosis  et  qui  sangui- 
nem  mingunt;  mire  eos  sanabis. 

1  colicoli.  8  vel  om.  9  colicoli.  14  verba  faeni  graeci 
bene  mundati  et  loti  quartariura  et  om.  17  tepens.  25  cum- 
bures.        28  calculi  scripsi:  calculis.         32  recondes. 


—     268     - 

110  Cimoliae  cretae  tiinsae  ^  III  et  farinae  hordeaciae 
^  III  ex  aqua  coques  et  in  saccos  tres  lineos  mittes  eoque 
fomento  vicissim  mutato^  ut  bene  caleat,  calculosos  seu 
vessicae  dolore  laborantes  ter  in  die  vaporabis,  potenler 
subvenies.  5 

111  Item  aliud  ad  eos  certissimum  remedium:  Pruna,  quae 
in  sepibus  nascuntur,  colliges  et  eorum  nuculeolos  tolles 
et  servabis  ad  praesidium  et  cum  opus  fuerit,  in  pila 
tundes  quam  optime  et  cribrabis  quam  minutissime  atque 
inde  ex  picato  sive  austero  ac  duro  vino  dabis  ieiuno  bi-  lo 
benda  in  potione  diurna  cocliaria  tria. 

112  Hoc  vero  medicamen  non  solum  vessicam  curat,  sed 
etiam  vulnera  intrinsecus  latentia  et  apostimas  persanat, 
conficitur  sic:  Cucuma  sextariorum  novem  rudis  aqua  im- 
pletur  et  ad  dimidias  coquitur,  tum  adiciuntur  in  eam  is 
de  sfongeis  asparagorum  —  IIII,  apii  radicum  tantundem, 
saliuncae  lotae  diligenter  —  II,  casiae  fistulae  semuncia, 
amomi  J^  VIII,  petrosilini  dimidius  quartarius,  iris  IUy- 
ricae  —  I,  masticis  Chiae  —  II;  deinde  aqua  cucumam 
supplebis  et  de  gypso  praeclaudes,  ut  tamen  modicum  spi-  20 
ramenti  relinquas,  atque  ita  coquens  claudes  cucumam,  ne 
medicamen  exiliat,  et  ad  medias  decoques  ac  recondes  in 
ea;  cum  opus  fuerit,  dabis  ex  eo  cum  potione  vini  quan- 
tum  sufficiat  ad  bonam  mixturam,  sed  et  ieiuno  et  dor- 
mitum  eunti  dabis.  25 

113  Petrosilini  heminam,  apii  seminis  tantundem  in  cu- 
cuma  fictili  nova  prius  imbuta  ex  aqua  decoques  ad  tertias, 
ita  ut  obclusa  sit  cucuma,  ne  medicamen  ebulliat;  postea 
aquam  colabis  et  addito  melie  iterum  ad  tertias  decoques, 
inde  ieiuno  calculoso  potionem  per  triduum  dabis.  30 

114  Calculos  potio  haec  adsidue  sumpta  cum  passo  vel 
condito  non  sinit  gigni  eosque  concrescentes  confringit  et 
per  urinam  harenae  modo  promit,  conficitur  sic:  Calamin- 

1  Cimoliae]  Chimonia  et.         3  fomentum.        7  nuculeo- 
lus.  13  apostimas]  vomicas  Cornarius.  18  dimidium 

quartarium,  correxi.       25  eunti]  eum.       26  eminam,       33  ca- 
lamitis. 


—     26U     — 

thes,  id  est  nepelae,  —  II,  sil  pictorium,  piperis,  sucini, 
saxifragae,  petroselini,  cyperi,  zingiberis  uncias  singulas 
lundes  et  cribrabis  et  coclearium  plenum  cum  vini  mixta 
et  calida  potione  ieiuno  bibendum  dabis. 

Ad  calculum  remedium  mirum  sic:  Hederam,  quae  inii5 
quercu  nata  fuerit,  vulnerabis  cupro  et  permittes  umorem, 
(jui  inde  manaverit,  indurari  in  modum  gumminis;  postea 
sublatum  condito  resolves  et  admiscebis  et  bibes,  quotiens 
usus  exegerit. 

10  Herbae  fysalidis  bacas  ternas  per  triduum  gluttiat  quill6 

vessicae  calculo  dolebit.    Herbae  Britannicae  radices  con-il7 
tundes   et  terna   scripula  ex  aqua  calida  calculoso  ieiuno 
potui  per  triduum  dabis.    Eiusdem  herbae  sucum  expres- 
sum  in  duplici  vaso   decoques  ita   ut   suci  eius  naturalis 

15  sextarius  fiat,  quem  cum  mellis  despumati  hemina  misce- 
bis  et  postea  in  se  decoques  et  cum  colorem  mutaverit, 
refrigerabis  atque  inde  cocleare  unum  ex  aqua  calida,  si 
vehementer  febricitabit;  calculoso  potui  dabis,  statim  etiam 
febris   extinguetur;   si  vero   sine   febri  erit,   ex  vino  eam 

20  potionem  debebit  accipere. 

Ad  renium  dolorem  emplastrum  utile  sic:    AxungiaellS 
veteris  P.  II,  farinae  ^  I,  olei  P.  I,  cerae  selibram.    His 
liquefactis  adicies    sulpuris   contriti    selibram,    nitri    con- 
triti  et  cribrati  selibram,  omnia  permiscebis  et  concoques 

'25  atque  inde  renes  confricabis  vel  more  emplastri  adpones. 
Herbam  Sabinam  in  mortario  teres  et  cum  axungia  vetereil9 
subiges  et  sic  renibus  adpones. 

Ad  urinae  incontinentiam  remedium  sic:  Feniculi  ra-i20 
dicem  et  ramusculum  ervi  contunde  et  ex  vino  vetere  da 

80  bibendum,  continuo  remediabis.    Urinam  continet  lac  cani-l2i 
num  et  adeps   eius  cum  alumine  datus,  ita  ut  sit  fabae 
magnitudine  globulus  qui  datur.     Cinis  coclearum  Africa-122 
narum  exustarum  si  potetur,  urinae  incontinentiam  sedat. 
Anserum  trium  linguas  inassatas    si   quis  ederit,    urinaei23 

1  silis  pictorii  Cornarius.       10  fissalidis.       11  calculo  om. 
britanicae,  16  calorera.  18  febricitauit.         32  globolus. 

cicis  coclearium. 


-     270     - 

i24profluviiim  non   patietur.    Vessica   verrina   cocta  vel  usta 

comedenda  aut  bibenda  efficaciter  datur  ei,  qui  urinam  suam 

non  potest  continere. 
125         Leporis  cerebellum  ex  vino  potum  urinae  incontinen- 

tiam  refrenat;  eiusdem  testiculi  torrefacti  et  ex  vino  poti  5 
126 par  remedium  summeiulis  praestant.    Ungues  apruni  exusti 

tritique  in  potione  sumpti  efficaciter  summeiulis  prosunt. 

127  Qui  urinam  tenere  non  poterit,  caprae  vessicam  comburat 

128  et  cinerem  eius  ex  aqua  cum  vini  potione  bibat.  Verrini 
genitalis  usti   cinerem  bibere  debent  ex  vino  qui  urinam  lo 

129continere  non  possunt.  In  cubili  canis  urinam  faciat,  qui 
urinam  non  potest  continere,  dicatque,  dum  facit,  ne  in 
cubili  suo  urinam  ut  canis  faciat. 

130  Urinae  propriae  quantumcumque  ignoranti  summeiulo 
efficaciter  offertur  vel  res,   quas  conminxerit,  in  potione  is 
exprimuntur  aut  ibidem   diluuntur   et  ita   ei   inscio   ipsa 
potio  propinatur, 

131  Vitrum  teres  diligenter  et  cum  pice  cedria  miscebis 
atque  ita  chartam  virginem  inlines  et  renibus  adpones^  quo 
medicamine  diebus  septem  iugiter  usus  sanus  firmiter  eris.  20 

132  Ad  reniculorum  dolorem  observabis,  ut  post  balneum 
poscam  calidam  bibas  per  plures  dies,  et  quotiens  dolore 
interpellatus  fueris,  idem  facies. 

133  Conditum  ad  reniculorum  dolorem  vel  ad  calculum 
sic:  Saxifragae  —  I,  vettonicae  —  I,  petroselini  —  I  S,  25 
apii  seminis  —  I,  rutae  seminis  ^  XVIII,  piperis  —  II, 
vini  oplimi  &  XII^  mellis  optimi  P.  V.  Tundes  omnia 
atque  cribrabis  et  conditum,  cum  exegerit  necessitas, 
facies  eoque,  ubi  reniculorum  dolor  aut  molestia  calculi 
fuerit,  uteris.  30 

134  Saxifragam  herbam,  petrosilinum  Macedonicum,  piper, 
mel,  vinum:  ex  his  omnibus  conditum  facies  et  laboranti 
calculoso  per  singulas  septimanas  potionem  lovis  die  dabis. 
Gonficienda  autem  potio  die  lovis  luna  vetere  erit. 

8  cumburat.  18  cedria]  ebria.  23  idem]  id  est. 

29  ubi]  ibi.        30  uterit.         33  septimas. 


—     271     — 

Ad  calculum  potio  salubris  conficitur  sic:  Semen  apii,i35 
libystici,  feniculi^  anethi  aequis  mensuris  tritum  miscetur 
et  herbae  saxifragae  grana  V;   cumini  grana  tria,  piperis 
grana  V^  verbenae  folia  tria  et  salis  permodicum  adicitur. 

5  Ex  omnibus  autem  seminibus  supra  scriptis  aequaliter  quan- 
tum  tribus  digitis,  id  est  poliice  et  ab  eodem  tertio  et 
quarto,  levari  potest,  mittitur,  deinde  teruntur  omnia  dili- 
genter;  postea  adicitur  caroeni  optimi  potio  grandis.  Ad 
hanc   sane   potionem   miscendam   radices   asparagorum    et 

10  apii  et  anethi  et  feniculi  lotae  diligentissime  in  sextarios 
aquae  nitidae  mittuntur,  ita  ut  radices  ipsae  tegantur  aqua, 
atque  in  olla  rudi  coquuntur  ad  tertias.  Ex  ipsa  aqua^ 
sed  calida  miscenda  potio  caroeni  et  accipienda  per  tri- 
duum,   sufficiunt  autem  duo  huius  aquae  sextarii  ad  tres 

ij  caroeni  maiusculas  potiones.  Sed  si  necessitas  praesentis 
doloris  exegerit,  per  triduum  continuum  dabuntur;  si  vero 
quis  timeat  tantummodo  dolores  supra  scriptos  aut  ali- 
quando  pertulerit,  accipiet  etiam  sanus  hoc  modo  vetere 
luna    tres    tantum    tribus    mensibus    singulas  potiones   et 

20  iugiter  contra  hunc  morbum  erit  tutus  et  sanus. 

CAP.  XXVII. 

Cyliacis  et  dysintericis  et  torminosis  et  ad  intestina 

rupta   et   ad   internos   morbos  atque  incontinentiam 

stercoris  remedia  physiea  et  rationabilia  diversa 

de  expermentis. 

Pastillus   ad   coeliacos   et  torminosos  optime  faciens:  i 

Acaciae,  balausti,  id  est  mali  granati^  quod  cytinus  vocatur, 

germen,  antequam  florescat,  hypocistidos,  opii,  singulorum 

denarios  quinos,  alterci,  cretae  Samiae,  singulorum  dena- 

25  rios  senos.   His  bene  tunsis  et  cretis  ex  vino  myrteo  fiunt 

2  libistici.  3  grana  V]  granati.  tria]  tres.  8  caryni. 
13  caryni.         14  sufficiuntur.         15  caryni. 

tit.:  internus. 

21  cgliacos.  22  cytinus  scripsi:  cytinum.  23  hypo- 
cystidos.        24  denariorum  {his).        samite. 


-     272     — 

pastilli  denariorum  singuloriim  aul  semissium,  ut  iuxta  aeta- 
tem  aut  valetudinem  dentur.  Dantur  autem  ieiunis  sine 
febre  ex  vini  myrtei  aut  Signini  cyatho  uno  cum  duobus 
aquae  mixto,  febricitantibus  vero  ex  aquae  cyathis  tribus. 
Hoc  eliam  per  clysterium  inmittitur,  quotiens  desurre-  5 
xerint  torminosi,  quibus  et  si  graviter  afflicti  sunt  statim 
prodest. 

Ad   coeliacos,  id  est  qui  subite  et  multa  defundunt, 
et  ad  alvum  citatam   et  ad  levia  interdum  tormina  medi- 
camentum    potens    sic:    Sorborum    aridorum    contusorum  10 
iS^  H  rhus  Syriaci,  quo  coci  utuntur,  ^  II,  mala  granata 
recentia   X,  mala   cydonea   matura  X.    Haec   utraque  co- 
cuntur  in  sapa  facta  ex  musti  adhuc  in   doHo   ferventis 
sextariis  triginta  sex,  quousque  ad  sextarios  duodecim  de- 
coquantur  et  donec   malorum   coria  percoquantur  et  sint  15 
madida;  deinde  ita  teruntur  haec  fictili  mortario,  ut  grana 
omnia  comminuantur,  postea  rhus   et  sorba  arida  admi- 
scentur  tunsa   et  cribrata  curiose  et  cum  sapa,  quae  est 
residua,  temperantur.   Omnibus  ergo  in  unum  bene  coactis 
reponitur  medicamentum  in  vitreo  vaso,  dantur  inde  ieiunis  20 
hgulae  duae  vel  tres  sine  ullius  rei  admixtione. 

Pastillus  ad  torminosos  efficacior  conficitur  sic:  Aca- 
ciae  X  IIII,  croci  X  II,  gallae  X  VIIII,  hypocistidos  X  IIII, 
lycii  X  IIII,  myrrae  X  IIII,  rhus,  quo  coci  utuntur,  nardi 
Syriaci  spicae,  aloes,  singulorum  denarios  binos,  anesi,  25 
gummis,  singulorum  X  ternos,  piperis  nigri  X  II.  Terun- 
tur  haec  diUgenter  et  ex  suco  rubi  cauliculorum  vel  ex 
vino  Signino  collyria  formantur  ritu  eorum,  quae  ad  ocu- 
los  fiunt,  cum  tamen  ita  fuerit  levis  confectio,  ut  in  ungue 
nulla  pareat  aspritudo.  Finguntur  autem  alia  denariorum  30 
singulorum,  alia  semissium,  quae  iniciantur;  sed  rectius 
ad  hanc  mensuram  pastilU  dabuntur,  ita  ut  unus  ieiuno 
ante  meridiem,  alter  in  noctem  ex  aqua,  si  febres  erunt, 

2  vaUtudinem.        4  mixtum.        6  afflicti  sunt]  defliescit. 
10  tridorum.  16  martario.  19  temporantur.  unum] 

vinum.  22  acaciae  S  XIIII,  sed  X  deletum.  24  Ucii. 

25  denariorum  binos.        30  pareat]  appareat  Cornarius. 


-     273     — 

ex  vino  Signino,  si  sincere  corpus  fuerit,  detur.  Hoc  efficax 
medicamentum  est,  si  cetera,  quae  in  huiusmodi  causis  cura- 
tioni  vel  cibatui  sunt  necessaria,  observatione  et  opportuni- 
tale  congrua  fiant. 

5  Pastillus,  qui  clysterio  inmittitur  torminosis  per  anum,  4 

cum  olida  et  sanguinulenta  deiciunt,  id  est  cum  intestina 
eorum  cancer  occupavit,  quo  quasi  cauterio  tunc  tantum- 
modo  uti  oportet,  alioqui  nocet,  ideoque  a  quibusdam  igno- 
rantibus  usurpatus  accusatur  quasi  nocivus,  recipit  autem 

lohaec:  Chartae  conbustae  cineris  X  XXX,  calcis  vivae 
X  XXIIII,  arrenici,  quod  est  auripigmentum,  X  XII,  san- 
daracae  X  VI.  Haec  trita  vino  consparguntur,  in  quo  rosa 
et  lenticula  prius  coquuntur,  ut  possint  fieri  pastilli  X 
duum  aut  unius;  cum  opus  est,  teritur  unus  pastillus  et 

15  inmittitur  per  aquam,  ut  supra  scriptum  est,  decoctam 
cum  rosa  et  lenticula,  si  febres  erunt,  sin  minus,  ex  vino 
eadem  decocta  utilia  erunt.  Facit  bene  et  myrtae  fasci- 
culus  cum  oleastri  vel  olivae  ramulis  utroque  modo,  prout 
res  exegerit,  incoctus. 

20  Potio  autem,  cum  inmissum  fuerit  supra  dictum  me-  5 

dicamentum,  haec  convenit.  In  noctem  in  aqua  catapotia 
dantur,  quae  fiunt  sic:  Myrrae  X  II,  lycii  X  III,  turis  X  I, 
opi  X  I,  aloes  X  II,  acaciae  X  IIII,  myrtae  bacarum  nigra- 
rum  X  VI,   ovorum  ex  aceto  coctorura  vitellos  II.     Haec 

25  trita  vino  Surrentino  consparguntur  et  fmnt  pastilli  X  sin- 
gulorum,  dantur  febricitantibus  ex  aquae  cyathis  tribus, 
sine  febre,  ex  rausti  Surrentini  cyathis  duobus. 

Ad  ventris  dolorem  et  inflationem  intestinorura  et  prae-  6 
cordiorura  dolores  et  ad  convulsa  et  rupta  interanea  et  ad 

30  urinae  difficultatera  remedium  sic:  Panacis  X  HII,  piperis 
X  IIII,  dauci  Cretici  radicis  vel  serainis  X  VI,  sulpuris 
vivi  X  S,  opii  duas  tertiasve  partes  victoriati  ponderis, 
castorei  X  S,  myrrae  X  III.  Haec  trita  et  cribrata  vino 
consparguntur  et  ex  his  fmnt  pastilli  magnitudinis  lupini. 

4  oportunitate.      8  uti  oportet]  mtioportet.      15  est  om. 
16  lenticulam.         30  piperis  X  IIII  om. 

Marcellus,  ed.  Helmreich.  18 


—     274     — 

Dantiir,  cum  res  postulat^  ex  aceto  et  melle  in  unum  mixto 
cyathis  tribus;  ad  vitium  autem  mulierum,  quo  correptae 
suffocantur,  quod  Graeci  hystericen  pniga  appellant,  ex 
aqua  mulsa  dari  oportet,  quantum  nux  avellana  est;  de- 
trahit  enim  urinam  copiosam.  5 

7  Medicamentum,  quod  dodecatheon  appellatur,  movet 
urinam,  facit  et  ad  eos,  qui  reficiendi  sunt  post  gravem 
inbecillitatem,  facit  et  ad  auruginem  habentes  et  ad  ioci- 
neris  et  renium  dolorem  et  ad  lienosos  et  ad  hydropicos 
et  ad  difficulter  urinam  reddentes;  crapulam  quoque  non  10 
patitur  vino  nigro  potum  subsistere.  Prodest  stomachicis 
et  mulieribus  a  vulva  laborantibus  et  ad  omnia  venena  et 
ad  serpentium  morsus  atque  ictus  et  ad  interius  convulsa 
satis  utile  est;  conficitur  sic:  Myrrae  X  II,  casiae  corticis 

X  II,  iris  X  I  S,  apii  seminis  X  II  et  tertiam  victoriati,  15 
acori  X  I,  uvae  passae  sine  granis  X  VI.  Haec  omnia  vino 
Ariusio  contusa  cribrataque  consparguntur;  deinde  ex  his 
fiunt  pastilli  X  singulorum,  quamvis  auctor  dicat  se  pa- 
stillis  usum  etiam  ad  denarii  semissem  cum  vini  supra 
dicti  cyatho.  20 

8  Medicamentum  mirum  ad  cyUacos  et  ex  cruditate  gra- 
vedines  doloresque  cuiuslibet  partis  in  corpore  sustinentes 
nec  minus  ad  oculorum  facit  et  renium  dolorem  arcen- 
dum  et  ad  scabiem  vessicae  et  ad  iocineris  duritiam,  ex- 
siccat  enim  corpus;  prodest  et  ad  arteria;  denique  in  25 
omnibus  laborantibus  adiuvat  et  concoctiones  et  urinam 
movet,  conficitur  sic:  Nardi  Syriacae,  croci,  myrrae,  casiae, 
costi,  cinnami,  castorei,  schoeni  floris,  piperis  albi,  piperis 
longi,  galbani,  resinae  terebinthinae,  storacis,  opii,  singu- 
lorum  X  quarternos,  alterci  seminis,  anesi,  apii  seminis,  so 
singulorum  X  quinos,  tragacanthi  X  VI,  mellis,  vini  Falerni 

3  cythe  . .  .  ricem  picnam  {sic).         4  abellana.         6  duo- 
decatheon.  8  inbicillitatem.  9  lienosus.  ydropicos. 

10  difficultatem.  crapolam.  11  poto.  stomachis. 

20  dicto.  25  arteriam  Cornarius.  26  laborantes.  post 
concoctiones  add.  removet.  28  scoeni.  flores.  29  tere- 
bintinae.        sthorachis. 


-     275    — 

vel  similis  hiiius  sextarios  singulos.  Haec  omnia  contun- 
duntur  et  cribrantur,  donec  mollissimam  tenuitatem  acci- 
piant;  tum  in  patellam  fictilem  novam  mel  infunditur  tepe- 
factum  molli  pruna,  dein  vinum  instillatur  macerato  prius 
5  in  eo  tragacantho  vicissimque  ceterae  species  inspargun- 
tur;  tum  simul  movetur  medicamentum  et  omnia  omnibus 
permiscentur.  Cum  autem  crocinum  colorem  habuerit  me- 
dicamentum,  transfunditur  in  mortarium  marmorium  et 
ibi  pistillo  bene  subactum  reponitur  in  pyxide  cornea;  cum 

10  opus  est,  datur  ad  supra  dicta  cum  vini  cyathis  tribus 
admixto  aceto  atque  melle,  prout  visum  fuerit. 

Ad  eadem  remedium  efficax^  quod  conficitur  sic:  Myr-  9 
rae  X  IIII,   croci  et  panacis  X  ternos,  alterci  X  V,  anesi 
X  II,   apii  seminis  X  V,   opii  X  II,  papaveris   capitati   et 

16  asari  X  quinos,  gallae  Syriacae  inmaturae  X  VI,  mori  ex 
rubo  inmaturi  aridi  X  IIII,  rosae  aridae  X  VI,  balaustii 
X  III,  rosae  caninae  suci  X  III,  rhus  Syriacae  X  V,  pal- 
marum  purgatarum  X  XX.  Quae  coquuntur  ex  aquae  cister- 
ninae   sextariis  tribus,   donec  rehnquatur  sextarius  unus, 

20  deinde  ipsae  palmae  exprimuntur  prelo  aut  coclea;  ex  suco 

eodem   atque  aqua  modica  fiunt  de  supra  scriptis  specie- 

bus  in  pulverem  redactis  pastilli  ad  X  semissem;   dantur 

simihter,  ut  prius  medicamentum  dari  oportere  praecepimus. 

Prodest  torminosis  plantaginis  sucus  vel  rubi  vel  len-  10 

25  tisci  vel  rhus  Syriaci   vel  herbae  milefolii  vel  terebinthi, 
omnium  ad  X  semissem  potus  cum  vino  vel  aqua.     Bene  11 
facit  torminosis  rumicis  semen,  quantum  ligula  capit,  tri- 
tum   ex   vini  austeri  cyathis   quattuor   vel   aquae   totidem 
in  tempore   potum.     Glandes  quercinae  tres  aut  quattuor  12 

80  vel  eiusdem  foHa  vel  liber  eius  coctus  ex  aqua,  quae  vel 
sola  vel  cum  vino  torminosis  potui  data  pkirimum  prod- 
est.    Ceratitidos,  quam  herbam  nos  violam  marinam  appel-  13 
lamus,  radices  trium  digitorum  magnitudine  incoctae  vino 
austero  torminosos  iuvant,  si  illud  vinum  admixta  leviter 

5  tracantho.  11  prout]  pro.  15  asari  scripsi:  sariae. 
16  balaustici.  32  caratitidos.  nos  violam  seripsi:  novio- 
lam.        34  iuvat. 

18* 


~     276     - 

14  aquae  calidae  potione  potetur.  Herbae  Britannicae  radix 
vel  folia  incocta  vel  aqua,  in  qua  tamarici  folia  et  semen 
incoctum  fuerit,   torminoso  potanda  detur  etiam  cum  ad- 

15  mixtione   vini  austeri.     Plantago   cocta  ante   alium  cibum 
data  ex  aceto  plurimo  et  exiguo  sale  atque  oleo  tormino-  5 
sis  plurimum  prodest. 

16  Plantaginis  aridae  semen  tritum  ex  partibus  duabus 
et  papaveris  capita  arida  trita  ex  parte  tertia  oportet  per 
cribrum  tenuiter  foratum  traici  ex  eoque  pulvere  dari  tor- 
minoso  ligulae  magnae  mensuram,  interdum  plus  aut  minus,  lo 
cum  vini  veteris  mixti  non  nimium,  id  est  cyathis  tribus. 
Hoc  medicamentum  ante  somnum  utiliter  etiam  ad  ve- 
speram  datur. 

17  Prodest  torminosis  huiusmodi  sorbitio:  Alicae  hemina 
percoquitur  cum  cerae  et  rutae  X  I,  admiscetur  sane  his  i5 
et  malum  granatum  atque  ita  simul  coquuntur  in  aqua; 
post  hoc  exprimuntur  omnia  et  coagitantur  diu  ac  si  opus 
fuerit,  adicitur  alica  cocta,  ut  in  modum  pultis  sit.  Lactis 
quoque  bubuli  aut  cuiuslibet  X  I  admiscetur  et  sic  sor- 
betur.  Si  autem  manducare  panis  more  illud  volueris,  20 
addes  illic  ova  incocta  tria  et  polentae  nitidae  delicatae 
quantum  satis  erit,  ut  panis  fieri  ex  eo  possit,  qui  etiam 
frigidus  comestus  plurimum  prodest. 

18  Medicamentum  ad  torminosos  huiusmodi  satis  utile 
est:  Croci  X  I  et  duae  partes  victoriati,  nardi  X  H,  aca-  25 
ciae  X  HI,  gallae  X  HI,  aloes  victoriati  pars  tertia,  lycii 
X  I,  opii  X  S,  tragacanthi  X  S  et  tertia  eius,  turis  X  I 
et  victoriati  partes  duae,  myrrae  X  II,  piperis  X  S.  Terun- 
tur  et  cribrantur  haec  diligenter  atque  ex  vino  fiunt  pa- 
stilli  lupini  magnitudinis,  dantur  cum  tribus  cyathis  liquoris  30 
cuiuslibet  tam  diu,  quousque  conveniat,  ut  tormina  uni- 
versa  sedentur. 

19  Inmitti  torminosis  per  clysterem  oportet  vinum  ex 
piris  Syriacis  factum  cum  suco  plantaginis;  mirifice  enim 
facit  hoc  remedium  et  multis  experimentum  dedit.  85 

7  aridae]  aradice.       26  licii.       27  tertiam.       33  clystere. 


—     277     — 

Palmarum  mimero  XX   pulpae,    iunci    radicis  X  X,  20 
gallae  inmaturae  X  X,  myrrae  X  V;  tunduntur  et  miscen- 
tur  universa  atque  ex  omnibus  fiunt  ex  vino  pastiili  nu- 
mero  XXX,  dantur  similiter  ut  praedicta  medicamenta  ex 

5  quolibet  liquore. 

Balaustii  X  V,  soporis  X  II,  galiae  inmaturae  pilula-  21 
rum  X  H  tamarici  seminis  X  II,  turis  X  IIII,  rhus  Syriaci 
X  IIII,  vinaceorum  tostorum  X  V;  hinc  pilulam  ad  duum 
denariorum  pondus  cum  potione  ex  vini  nigri  cyathis  tri- 

10  bus  totidemque  aquae  calidae  mixta  torminoso  dari  oportet. 

Si  torminosi  vel  cyliaci  propter  frequentes  desurrectio-  22 
nes  viribus   deficientur,  dandae   erunt  eis  sorbitiones   ex 
cremore  farris  vel  ex  ptisana  factae   modo  per  se  solae, 
modo  cum  rosa  unguentaria  mixtae,  vel  ius  gallinae  pin- 

15  guis  excoctae  cum  butyro  vel  lac  caprunum  aut  ovile 
tepidum  per  se  vel  etiam  decoctum  cum  butyro  et  lenti- 
cula  similiter  facta  prodest;  inponenda  vero  sunt  tormi- 
nosis  fatigatis  a  stomacho  usque  ad  inguina  unguenta  quae 
spissant  cutem  ea,  quibus  unguentarii  utuntur. 

20  Medicamentum,  quod  per  anum  inicitur  torminosis,  sic:  23 

Calcis  vivae,  sandaracae,  auripigmenti,  singulorum  paria  pon- 
dera,  teruntur  una  omnia  ex  aqua  vel  ex  suco  plantaginis, 
donec  possint  coire,  tunc  pastilli  fiunt;  cum  opus  sunt, 
teruntur    et   iniciuntur  ad   cuiusque   vires,    ut  plurimum 

25  X  IIII  aut  minimum  X  II  cum  hemina  vel  ut  plurimum 
cum  cyathis  VIIII  aquae  cum  myrtis  decoctae  vel  cum 
rosae  foliis  vel  lentisco;  medicamento  sane  hoc  uti  oportet 
non  inter  initia  torminosos,  sed  cum  malignitas  vitii  ap- 
paruerit,   et  si  non   eodem  die,    quo  primum  adhibetur, 

80  profuerit,  etiam  sequenti  fieri  oportebit.  Si  quis  autem 
morsus  intestinorum,  cum  inmissum  erit  medicamentum 
aut  cum  redit,  insequitur,  infundatur  statim  per  clyste- 
rium  lenticulae  decoctae  aqua  vel  furfures;  sedabitur  con- 

1  radices.  6  balauatici.           soporis]    opii  Cornarius. 

8  vinacearum.        9  denariumrum  (sic).        10  mixtae.       13  cre- 

more]  opemore.  15  ovillum  Cornarius.           28  torminosos 

scripsi:  torminosis.  34  aquae. 


-     278     — 

festim  dolor,  cum  eas  deiecerit  torminosus;  post  iniectionem 
sane  detur  cibus. 

24  Aliud  medicamentum^  quod  mirifice  prodest  tormino- 
sis,  sive  febrem  habuerint  seu  sine  febre  fuerint:  Planta- 
ginis  suci  hemina  frigida  vel  tepida  inmittitur  per  cly-  5 
sterem  in  anum  vel  per  se  sola  vel  cum  vino  ex  piris 
Syriacis  facto.  Hoc  medicamentum  etiam  si  aeger  cibum 
horrescit,  restituit  ei  cupiditatem  manducandi;  facit  vero 
sitem  intolerabilem,  sed  moderate  bibendum. 

25  Pastillus  ad  torminosos  efficax  conficitur  sic:  Acaciae  lo 
X  I;  mali  granati  corticis  X  VIII,  gallae  Syriacae  inmatu- 
rae  X  V,  soporis  X  V,  myrti  bacarum  nigrarum  X  VII, 
rhus,  quod  coriarii  utuntur,  X  VIIII  vel  eiusdem  suci  X  VI, 
alterci  seminis  X  VIII,  turis  X  VIII,  rhus  Syriaci  X  VIII. 
Haec  omnia  animantur  praeter  acaciam,  tus,  opium  et  con-  i5 
tunduntur  seorsum  et  in  unum  miscentur  vinoque  omnia 
myrtino  consparguntur  atque  in  pyxide  fictili  reponuntur; 

si  quis  volet  pastillos  facere,  adiciet  gummis  X  VI.    Dabi- 
tur  ex  hoc  medicamento  ieiuno  torminoso  X  unus  ex  aqua 
vel  ex  vino  mixto  myrteo.     Idem  medicamentum  inmittitur  20 
per  clysterem  ad  mensuram  iuxta  vires  cuiusque. 

26  Vinis  uti  oportet  torminosos  ex  myrto  et  piris  Syria- 
cis,  ex  malis  cydoneis  et  terebintho,  ex  rhus  coriario,  ex 
glande  quercina,  ex  lapathio,  ex  populi  fructu,  ex  rubo, 
ex  hypocistide.  Quae  omnia  decoquuntur  seorsum  cum  vino  25 
Surrentino  aut  Signino,  potioni  vero  admiscetur  aqua  ci- 
sternina  decocta  et  sub  divo  posita. 

27  Prodest  torminosis  lac  potum,  in  quod  lapides  fer- 
ventes  saepius  vel  ferrum  candens  demissum  fuerit,  si 
tamen  non  febricitabunt.  30 

28  Cibi  prosunt  torminosis  huiusmodi:  Panis  fermenta- 
tus  durus,  pultes  diversae,  lenticula  aceto  condita,  bras- 
sica,  plantago,  intiba,  niala  cydonea,  uvae  ex  ollis,  palmae 

5  clistere.  8  orrescit.  12  oporis:  opii  Cornarius. 

13  quo  Cornarius.  19  medicamentum.  21  clystere.  24  pu- 
puli.  26  dequoquuntur.  28  torminosos.  29  demissum 
scripsi:  dimissum. 


—     279     — 

ex  litore,  capreae,  palumbi,  anates,  meruli,  turdi,  grues, 
mulli,  lolligines,  polypi  assati. 

Torminosis  sunt  extra  cutem  inponenda  haec:  Lana  29 
sucida  ex  aceto  vel  rosaceo  vel  malino  oleo  admixto,  item 
5  plantago,  apium,  milefolium,  intibum,  lentiscum;  per  se 
trita  haec  vel  admixto  vino  austero,  quo  magis  adstrin- 
gant,  adponuntur,  postea  cerotum  ex  oleo  myrtino  vel  ma- 
lino,  id  est  habente  corticem  mali  Punici,  adponitur,  cui 
et  galla  Syriaca  et  acacia  admiscentur. 

10  Torminibus  primis  temporibus  constringendis  suci  utiles  30 

sunt,  ut  plantaginis,  acaciae,  mali  granati  corticis,  hypo- 
cistidos,  milefolii,  intubi,  lentisci,  rubi  per  se  tantum  vel 
cum  vino  ex  piris  Syriacis  facto  mixti;  medium  autem 
cursum  habentibus  torminosis,  quod  tempus  Graeci  acmen 

15  vocant,  oportebit  infundere  per  clysterem  rosam  vel  oleum 
myrteum  cum  cerussa;  cedente  porro  impetu  molestiae  vel 
difficultatis,  quod  tempus  Graeci  paracmen  vocant,  con- 
venit  lenticula,  ptisana  cum  adipe  capruno  cocta;  invete- 
ratis  vero  torminibus  prosunt,  quae  vehementius  spissant 

20  et  a  putore  atque  abalienatione  corporis  vindicant,  ut  ea, 
quae  ex  calce,  charta  usta  et  auripigmento  conponuntur 
et  possunt  inhaerere  purgatis  ulceribus,  quo  tempore  re- 
diri  oportet  ad  priora  omnia  edenda  praeterquam  ad  len- 
tem  et  ptisanam;   ducunt  enim  cicatricem,   sed  praecipue 

25  cerussa  admixto  vino;  emplastra  vero,  quae  extra  cutem 
cicatricem  ducunt,  soluta  ad  ignem  cum  oleo  myrtino  ad- 
ponenda  sunt. 

Dysintericos  recreat  pulmo  pecudis,  id  est  ovis,  de-  31 
coctus,  cum  lini  semine,   ita  ut   et  caro  manducetur  et 

30  aqua  illa  potetur. 

I  Trochiscus  Asclepiadeus  praestantissimus   ad  ventris  32 

"  fluxum  et  dysinteriam,  quam  nullus  alius  tam  facile  stringit 
quam  hic,  conficitur  sic:  Apii  seminis  semuncia,  hyoscyami 
semuncia,   anesi  ^  VI,  opii   ^  III,  hypocistidos  ^  III, 

2  poplipi.  10  torminibus  scripsi:  torminis,  13  post 
mixti  add.:  et  aqua  incocta  mirto  rubo  lentiscum.  15  clystere. 
oleo.         31  asclepiarius.        32  disinteriam.        34  ypocistidos. 


—     280     — 

croci  ^  III,  myrrae  troglodytidis  ^  III.  Colliges  haec 
ciim  aqua  aut  cum  vino  myrteo,  id  est  in  quo  myrti  bacae 
coxerint.  Hoc  ipsum  medicamentum  ventri  adpositum,  ita 
ut  ceroto  myrtino  colligatur,  epithema  dysintericis  aptis- 
simum  est.  5 

33  Tormina  patientibus  multi  ventrem  viventis  anatis  ad- 
ponunt  adfirmantes  transire  morbum  ad  anatem  eamque 
mori;  quod  si  verpertilionis  sanguine  ventrem  oblinas  tor- 

34  minosi,  in  omne  tempus  dolore  relevabis.    Si  in  aqua  fri- 
gida   dysintericus  pedes  usque   ad  genicula  ponat,  sed  si  10 
non  febricitabit,  et  de  vino  austero  potionem  cahdissimam 
bibat,  cito  sanabitur. 

35  Confectio  medicaminis  miri  adversum  dysinteriam:  Te- 
stam  locustae,  id  est  illam  spinosam  vel  aculeatam,  quae 
est  iuxta  caput,  conbures  nitide  et  postea  teres,  ut  in  i5 
tenuissimum  pulverem  redigas,  et  sic  ei,  qui  ventris  fluxu 
vel  rosura  laborabit,  ex  vino  vetere,  si  non  febricitabit, 
aut  si  inaequaUs  erit,  ex  caUda  aqua  dabis,  ita  ut  de 
singuUs  locustis  testas  singulas  integras  exustas  per  tri- 
duum  bibat;  mire  sanabitur.  20 

36  MeUis  heminam,  vini  veteris  sextarium,  piperis  grana 
ducenta  teres  diligenter  et  conditum  ex  his  tribus  specie- 
bus  facies  et  ieiuno  dysinterico  mane  meralem  caUcem  caU- 
dum  plenum  dabis,  statim  proderit;  sed  si  necesse  fuerit, 
ex  eo  condito  ipsum  plenum  meralem  per  triduum  dabis.  25 

37  Lactis  capruni  statim  mulsi  grandi  potioni  additur  de 
coagulo  haedino  frustrum,  quantum  avellana  grandis  est, 
quod  digitis  medicinali  et  pollice  sublatum  vel  missum 
iisdem  digitis  contemperatur  et  datur  laboranti  dysinterico, 
dum  adhuc  calet  lac,  antequam  iUo  coagulo  stringatur,  per  3o 
triduum;  haec  potio  ieiuno  dabitur  contra  orientem  bibenda. 

38  Surcuium  de  ceraso  silvatica  exures  et  de  testa  ostrei 
aeque   facies   paribusque  mensuris   pulverem  tritum  cum 

1  mirrae  trogloditis.  2  mirti.  3  coxerint]  coctae 

fuerint  Cornarius.  8  vespertillionis.  17  rosura  scripsi: 

rasura.  19  lugustis.  26  caprunus.  27  quagulo.  29  hisdem. 
30  quagulo.        32  surculum  scripsi:  sucinum. 


—     281     — 

melle  Attico  aut  cum  vino  austero  candenti  ferro  calefacto 
bibendum  dysinterico  dabis;  mire  proderit. 

Ovum   recentissimum   aperies  et  in  calicem  vaciiabis  39 
ac   testam   eius  implebis  melle  optimo  despumato  necnon 

5  oleo  viridi  bono  et  in  ipsiim  calicem  defundes  ac  simul 
omnia  permiscebis  et  diu  agitabis  ac  postea  in  calida  aqua 
ipsum  calicem  tepefacies  et  sic  dabis  dysinterico,  cui  me- 
dendum  erit;  mire  proderit. 

Ros  marinum  sive  rhus  orientale,  quod  est  minutum,  40 

10  robium,  simile  lenticulae,  quantum  tribus  digitis  prendere 
potueris,  mittes  in  mortarium  et  teres  cum  vino  et  postea 
in  aliud  vasculum  mittes  calidam  atque  ibi  tepefacies  et 
sic  dabis  dysinterico  bibendum,  statim  remediabitur;  sed 
per  triduum  continuum  hoc  remedium  et  postea,  quotiens 

15  fuerit  necessarium,  dabis. 

Vitrum  teres  diligenter  et  criblabis  et  masticis  grana  41 
teres  atque  aequis  mensuris  permiscebis  et  ex  his  singula 
coclearia  dysinterico   in  vino   cocto  per  triduum  vel  quo- 
tiens  opus  fuerit  dabis,  miraberis  remedium  experimentis 

20  probatum. 

Ad    dysinteriam    remedium    efficassimum   sic;    Rosae  42 
silvaticae  bacas  oblongas,  rubicundas,  maturas,  inpari  nu- 
mero  vel  VII  vel  VIIII  vel  XI  tritas  diligenter  dabis  laboranti 
dysinterico  ad  potionis  modum  cum  melle  Attico  styptico 

25  vel  vino  vetere,  si  non  febricitabit,  vel  cum  aqua,  si  febri- 
citabit,  et  si  necesse  fuerit,  per  triduum  dabis;  mirum 
experieris  remedium. 

Ad  dysintericos  mirum  remedium,   quod   ventrem  et  43 
purgat  et  stringit,  sic:  Gypsi  peregrini  triti  —  I,  specu- 

30  laris  conbusti  triti  —  1,  de  testis  ostrearum  conbustarum 
—  I.  Haec  omnia  posteaquam  trita  fuerint  et  mixta,  tollet 
inde,  qui  dabit  remedium,  tribus  digitis  prioribus  cum  pol- 
lice   quantum  semel  capere  potuerit,   et  in  potione  vini 

1    melle    Attico    scripsi:    mettico.  7    dysinteria. 

9    orientale   scripsi:    orientalem.  12    vasculo.  18    co- 

cato.       19  dabis]  dabitur.       24  melle  Attico  scripsi:  mettico. 
stiptico. 


-     282     - 

veteris  puri,   si  non  febricitabit,   dysinterico  dabit;   quod 
si  inaequalis  fuerit,  in  caldae  aquae  potione  accipiet. 

44  Fimum  caballinum  conbures  et  cinerem  fimi  ipsum 
cum  vino  vetere  miscebis  et  conteres  et  sic  dabis  dysin- 
terico  bibendum  sine  aqua,  si  non  febricitabit.  5 

45  Aluminis  schisti  ^  IIII  cum  aceti  cocliaribus  III  misce- 
bis  et  teres  et  colabis  et  tepidum  cum  aquae  duplo  dysin- 
terico  dabis  bibendum. 

46  Pumicem  mollem,  sfongiam  de  qualibet  rosa  unam, 
gallam  unam  semis,  corticis  siccae  de  malo  granato  ^  IIII,  10 
piperis  grana  XLVIIII  diligentissime  teres  et  cum  vino 
vetere  permiscebis  et  pastiilos  aeqiiales  inde  facies,  ut 
cum  opus  fuerit  singuli  in  vini  veteris  hemina  soluti  dy- 
sinterico  per  triduum  dentur,  ita  ut  ipsa  potio  ferro  duro 
calefiat;  insigne  remedium  cito  experietur.  15 

47  Leporis  ventriculum  cum  fimo  suo  vino  vetere  lava- 
bis,  ita  ut  sordes  ipsae  ibi  sint  et  misceantur,  aut  si  in 
ventriculo  non  inveneris,  pilulas  de  fimo  ipsius  inpares 
numero  tritas  cum  vino  vetere  dysinterico  dabis  bibendas. 

48  Ad  ventris  flnxum  masticem  albam  teres  et  in  potio-  20 
nem  mixtam  mittes  et  calefacies  bene  ipsam  potionem  in 

49  aqua  calida  et  bibendam  per  triduum  dabis.  Herbam  plan- 
taginem  colliges  ac  teres  et  sucum  eius  cum  vini  veteris 
potione,  si  non  febricitabit,  dysinterico  per  triduum  dabis. 

50  Ad  ventris  fluxum  vel  ad  dysintericos  iam  desperatos  25 
remedium  sic:   Vermem,  unde  coccum  tinguitur,  teres  et 
cum  vino  vetere  optimo  potionem  mixtam  et  calidam  per 
triduum  dabis. 

51  Ad   dysinteriam  sive   torminosos   et  qui  deiectionem 
nimiam  patiuntur  remedium   sic:    Ovorum  vitellos  coctos  30 
sive  incoctos,   uvam  agrestem  acidam  et  gallas  pari  men- 
sura  tere  ac  permisce  et  bibendum  medicamen  tepens  trade. 

52  Frumenti  tosti  grana  inpari  numero,  similiter  hor- 
dei    et   pisae,    cum    mellis    despumati    hemina    misce    et 

2  caldae"]  calda.  3  ipsius.  4  dabis  (repet.)  bibendum. 
6  schisti]  cisti.  12  ut]  et.  21  calefacias.  29  dysinteria. 
33  hordei  om. 


—     283     — 

tere    et    dysinterico    per    uncias    singulas    diebus    singu- 
lis  dabis. 

Coliculos  ex   aceto   coctos,   alii  spicas  quattuor  pur-  53 
gatas,  ova  incocta  duo    simul  contere   et  adice   vini   ve- 

5  teris  heminam   et  fervefactum  medicamen  dysinterico   da 
bibendum. 

Ficum   duplicem   et  palmam   pinguissimam  cum  vini  54 
veteris  hemina  ad  tertias  decoque  et  piperis  albi  triti  vi- 
ginti  grana   admisce    et  tepidum    dysinterico    potui    dato. 

10  Vestem   ovi   delicatam   interiorem   siccatam   contere,    vino  55 
misce  et  cola  et  ex  aqua  calida  dysinterico  da  bibendam. 
Lac  caprunum  fervens,  adiecto  polentae  quantum  satis  sit,  56 
cum  fuerit  quasi  tenuis  pulticula,  dabis  cui  supra  bibendum. 
Coagulum  leporinum  ex  vino  dilutum  tepidum  dysin-  57 

15  terico  da  bibendum,  de  quo  coagulo  si  singulos  scripulos 
in  singulis  ovis  sorbilibus  ieiuno  per  triduum  dederis,  mire 
subvenies.    Vini  veteris  faeces  et  iocineris  caprini  frustum  58 
sufficiens  in  ollam  riidem  mitte  et  facito,  ut  bulliat,  atque 
inde  ieiuno  cyliaco  sufficienter  da  bibere. 

20  Bulbus  Africanus  rubicundus   contritus  adiecto  vino^  59 

quod  ferro  duro  candenti  calefiat;  polui  datus  cyliacis  me- 
detur.    Palumbum  ferum  ex  passo   concoque   atque  inde  60 
potiones   singulas   cyliaco  per  triduum   da   bibendas.     Ad  61 
cyliacos   herba    plantago    et   lentiscus   separatim   ex  aqua 

25  coquuntur,  postea  in  unum  permiscentur  et  tunc  adiecto 
aceto  cum  pane  in  cibo  sumpta  prosunt.    Herbae  vettoni-  62 
cae  in  umbra   arefactae   tunsae   cribrataeque  pulvis   cum 
vino  potus  cyliacis  plurimum  prodest. 

Mali  granati  cortex   siccata  tunditur  et  criblatur  et  63 

80  pulvis  ex  eo  miscetur  cum  ovorum  vitellis  tribus  diuque 
in  morem  panis  subigitur  ac  fricatur  atque  inde  panis  for- 
matus  in  foco  coquitur  et  sic  manducatur.  Qui  si  propter 
nimiam  austeritatem  offenderit,  cum  lenticula  sine  oleo 
cocta  adiecto   acerrimo    aceto   a  ieiuno   manducari  debet, 

35  quod  eo  plus  proderit,  quo  propensius  fuerit  manducatum. 

10  interiores.      21  datur.      22  conquoque.      32  quoquitur. 


-     284    — 

64  Herbae  quinquefoliae  radix  in  umbra  arefacta  con- 
tusaque  et  ex  vino  polentae   vice  pota  mire  cyliaco  suc- 

65  currit,  sed  febricitanti  ex  aqua  calida  da  bibendum.  Caprae 
silvaticae  iecur  carbonibus  inassatum  et  per  se  sumptum 
cyliacos  remediat  idemque  arefactum  et  tritum  et  cum  vino  5 

66  potui  datum  certissime  auxiliabitur.  Caseus  siccus  trans- 
marinus  vetustus  adiecto  sili  Gallico  et  sorbis  aridis  dili- 
genter  omnibus  tritis  et  cum  vini  veteris  austeris  cyathis 

67  duobus  potui  datus  cyliacos  mire  sanat.    Vituli  adeps  ex 
femina  sublata   cum   aquae   cotylis  tribus  decocta  et  sor-  lo 
bitionis  more  sumpta  cyliaco  plurimum  prodest. 

68  Cyliaco  et  ei,  qui  eiectionibus  vel  doloribus  acutis 
alvi  variis  vexabitur,  potenter  succurres,  si  muliebre 
lac   quam   plurimum   ieiuno   potui   dederis,    donec   persa- 

69  netur.     Haedinum    coagulum    magnitudine    fabae    in    vino  i5 
myrteo  remissum   et  ieiuno   cyliaco  potui  datum  efficaci- 
ter  prodest. 

70  Membrana,  quae  est  in  ventriculo  gallinae,  siccata  et 
trita  et  cum  vino  austero  cyliaco  ieiuno  potui  data  mede- 
tur,  ita  ut  ipsa  gallina  prius  vel  biduo  abstineatur  a  cibo  20 
et  qui  potionem  accepturus   est,   ante   diem  fruge  sit  et 

71  non  cenet.  Ova  in  aceto  cum  testis  suis  macerata  et  alio 
die  in  patellam  infusa  ibique  tostata  cyliacis  in  cibo  data 
plurimum  prosunt. 

72  Pulticula  fit  ex  alica  prius  tostata  quam  accipiataquam;  25 
infusa   vero   aqua   cera   remissa  illic   mittitur  et  dum  ex- 

73  coquit  coagitatur  et  a  cyliaco  calida  sorbetur.  Galla  Com- 
magena  comburitur   et  cinis    eius    extinguitur   vino    con- 

74  tritusque  ventri  cyliaci  inlinitur,  statim  subvenit.  FIos 
hederae  tribus  digitis  sumptus  diligenter  tritus  et  ex  vino  30 

75  austero  cyliaco  potiii  datus  medetur.  Sevum  ovillum  de- 
coctum  in  vino  austero  et  calidum  potui  cyliaco  datum 
manifesto  remedio  erit. 

76  Laridi  veteris  pinguis  —  HI,  mellis  boni  despumati 
tantundem,  vini  veteris  austeri  cyathos  tres,  ovorum  cocto-  35 

4  iecor.        10  cotilis.        25  exquoquit.        30  haedere. 


-     285     — 

rum  vitellos  tres  in  unum  permiscebis  simulque  tam  diu 
teres,  donec  ad  crassitudinem  mellis  adducas;  deinde  in 
pyxidem  condes  atque  ex  ea,  cum  opus  fuerit,  cyliaco 
nucis  avellanae   magnitudine   ex   vino,   si  sine  febre  erit, 

6  si   febricitabit,    ex  aqua   calida    dabis;    mire    celeriterque 
subvenies. 

Ova  decoquuntur  ex  aceto,  donec  indurescant,  et  vi-  77 
telli  eorum   tostati   cum   pipere  esui  cyliaco  dantur,   cito 
medentur.     Caseus   ovillus   vetustus  in   cibo   sumptus  vel  78 

10  rasus   et   cum   vino   potus  cyliaco  medetur.     Cocleae  cum  79 
testis  suis  contritae  duae  et  ova  cruda  duo  et  passi  cyathi 
duo,  aquae  cyathi  tres,  simul  permixta  omnia  ac  diu  coagi- 
tata  et  in  vaso  fictili  calefacta  ad  modum  potionis  cyUaco 
data  medentur.    Serpentis  exuviae  cum  rosaceo  decoquun-  80 

15  tur  in  vaso  stagneo  et  postea  tritae  ventri  cyliaci  utiliter 
inlinuntur. 

Ad  omnes  epiforas  ventris  caseum  vaccinum  mollem  81 
calidum  inponi  oportet,  quo  tempore  dysintericis  potiones 
ferro  candenti  calefactas  dari  convenit.    Glus  taurina  aqua  82 

20  calida   resoluta   cyliaci  ventris  inflationi  utiliter  inponitur. 

Gravissimum  ventris  vitium  est  ileos,  cui  maximum  83 
remedium  est  discerpti  vespertilionis  sanguis  inlitus  ventri. 

Frequentissime   evenit,  ut  ex  qualibet  causa  subitus  84 
dolor  ventris  exsistat;  sed  qui  talum  leporis  secum  habue- 

25  rit,  huiusmodi  casum,  id  est  subitum  dolorem  ventris,  num- 
quam  incurret.    Dysintericis  medetur  aqua,  in  qua  pilulae  85 
cupressi  decoctae  fuerint,  cum  vino  austero  epota.    Aqua,  86 
in  qua  lauri  folia  fuerint  decocta,  potui  sumpta  intestino- 
rum  doloribus  medetur. 

80  Ad  profluvium  et  incontinentiam    ventris    remedium  87 

sic:  Malva  circumfossa  ferro,  quod  ex  utraque  parte  acu- 
tam  aciem  habeat,  et  praecisa  a  superiore  ad  inferiorem 
partem,  id   est  usque   ad  radicem,  deinde  radix  eius  in- 

1  vitellus.      permiscebis  Stephanus:  permisces.       3  pixi- 
dem.  4  abellanae.  8  tosti  Cornarius.  9  sumptos. 

20  inflationi  scripsi:  inflatione.  23  subitos.  26  dysintheri- 
cis.        27  epota]  est  pota.        32  praecisam. 


-     286     - 

voluta  panno  rubro  portata  ab  eo,  cui  remedio  opus  est, 

88  profluvium  ventris  eius  inhibebit.  Betae  conbustae  et  in 
pulverem  redactae  atque  subactae  cum  aceto  et  a  pectore 
laborantis  inguinum  tenus  inlitae   validissime  adstringunt 

89  profluvium  deiectionemque  ventris.   Ros  marinum  cum  creta  5 
molli  tritum   et  cum   aceto  modico  ventri  inpositum  alvi 

90  profluvium  sistit.  Rubi  spinae  radices  et  coliculi  teneri 
cum  vino  Amineo  austero  ad  tertias  decoquuntur  atque 
ex  eo  vino  cyathus  ad  diem  ieiuno  ventris  profluvio  labo- 
ranti  potui  datus  optime  medebitur.  lo 

91  Herba  oxylapathos  cum  semine  suo  arida  contrita  et 
ex   vino   calido   pota  magnum  incontinentiae  ventris  prae- 

92  stat  remedium.  Pruni  silvatici  bacas  corticemque  ac  ra- 
dicem  eius  arboris  in  unum  ex  vino  ad  tertias  decoques 
atque   ex  eo   singulos  cyathos  ad  diem  deiectionis  taedio  is 

93  laboranti  ieiuno  potui  dabis.  Iris  Illyrica,  id  est  Mace- 
donica^  quae  fuerit  gravissimi  ponderis^  contundatur  et  in 
pulverem  cribratum  tenuissimumque  redigatur  atque  ex  eo 
mensura  acitabuli  unius  dimidiati  cum  passi  cotyla  una 
permisceatur  et  coagitetur  atque  inde  cocleare  unum  cy-  20 
liaco  mane  ieiuno  detur,  ita  ut  et  a  cena  abstineatur; 
mirifice  proderit. 

94  Si  quis  tortiones  subito  pati  coeperit  d^  ventris  ni- 
mietate,  pedes  suos  in  aqua  calidissima  quam  diutissime 
teneat,  statim  sanabitur.  25 

95  Sanguinem  caprunum  si  polentae  furfuribus  adiecta 
resina  miscueris  atque  emplastri  modo  ano  ventrique  ad- 
posueris,  pondus  omne  et  libidinem  deiectionis  efficaciter 
reprimes. 

96  lecur  verrinum   recens   conbustum   contritumque    ad  30 
summam  levitatem  cum  vino,   sed  sine  sale  potui  datum 
efficaciter  subprimet  nimiam  deiectionem. 

97  Leporis  sanguis  recens  defusus  et  cum  polenta  coctus 

98  et  datus   dysinterico  ilico  ventris  profluvium  sistet.    Hir- 

1  robro.         10  medibitur.       11  oxilapathos.       16  ilirica. 
19  acitali  {sic).        cotila.        26  furfuribusque. 


—    287     - 

cinus   sanguis  exceptus  et   coagulatus   ac   super  carbones 
assatus  in  cibo  datus  mirabiliter  profluvium  ventris  emen- 
dat.    Cervini  cornus  de  ipsis  radicibus,  quae  capiti  haerent,  99 
scobis  lima  tenuissimus   factus  et  ad  dragmae  mensuram 

5  cum   vini  austeri  cyatho  datus  sistet  nimios  ventris  fluo- 
res,  si  vel  triduo  iugiter  bibatur.     Panis  anticus  ex  lactelOO 
capruno   decoctus   et  more   sorbitionis  ventris  fluxu  labo- 
ranti  bis  ad  diem  datus  cito  succurrit.    Aqua,  in  qua  cor-lOi 
tices  fabae  ad  tertias  decoctae  fuerint,  si  bibatur,  pluri- 

10  mum  cyliaco  proderit.   Folia  fici  arefacta  sole,  deinde  con-102 
busta  et  in  cinerem  redacta  atque  ex  vino  austero  potui 
data  ventris  fluxum  efficaciter  sedant. 

Medulla  vaccina  cum  farina  tenui   subacta   et  velutlOS 
excoctus  panis  cibatui  data  mire  dysintericum  sanat,  maxime 

15  si  et  caseus  bubulus  recens  manducetur.    Adipem  capru-104 
num  de  renibus  sublatum  misce  cum  polentae  furfuribus 
atque   adice  illic  cyminum  et  anethum  et  acetum  aequis 
portionibus  atque   ex   aqua   decoque   et  colatum   sorbitio- 
nis   more   dysinterico   dato   sumendum,  mire   celeriterque 

20  subvenies. 

Lac   ovilkim,   quod   candentibus   glareae  lapidibus  inl05 
ipsum    lac   demersis    excoquatur,    dysinterieo    potui    cum 
ipsis  lapidibus   datum   mire  prodest,  ita  tamen,  ut  prius 
de  ipso  lacte  serum  omne  tollatur. 

25  lecur  hircinum  missum  in   ollam    novam   cum   vinilOG 

austeri  cotylis  sex  ad  tertias  decoctum,  sed  dum  excoqui- 
tur  conpunctum,  ut  umor  eius  cum  vino  permisceatur, 
postea  dysinterico  potui  datum  efficaciter  prodest. 

Dysinterico   et  torminoso  et  ei,  qui   iam  corruptumio? 

30  sanguinem  egerit,  saluberrimum  medicamentum  est  tale: 
Alei  spicae  IIII  et  ova  duo  incocta  in  unum  teruntur  his- 
que  additur  vini  veteris  sextarius  et  coquitur  ad  tertias; 
inde  ieiunus,  quam  plurimum  potest,  si  biberit,  effica- 
cissime    intra    triduum    sanatur.     Spondogos    est    lanugoios 

1  coacolatns.         4  scopis.         14  dysinterico.  16  post 

furfuribus  add.  facta.  18  sorbitionibus.  21  post  lapidi- 

bus  add.  id  est.        26  cotili.        27  et  humor. 


—     288     - 

quaedam,  quae  in  rosa  silvatica  solet  nasci;  eam  tritam 
cum  vino  austero  desperatis  iam  dysintericis  potui  dedi 
mirantibusque  compluribus  saepissime  de  abrupto  peri- 
culo  liberavi. 

109         Torminosis  malvae  Graecae  albae  radix  trita  potuique  5 

llOex  mero  vel  per  se  sola  data  remedio  est.  Farinae  hemina, 
ovorum  vitelli  tres,  piperis  grana  XX  contrita  in  unum 
miscentur  et  subigunturj  panis  ex  his  formatur  et  in  foco 
coquitur,  torminosis  esui  datus  plurimum  prodest. 

111         Milefolium  contritum  si  quis  torminosus  ex  aqua  fri-  10 
gida,  prout  virtus  aut  aetas  eius  se  habebit;  biberit,  cele- 

112riter  sanabitur.  Lotos,  unde  tibiae  fiunt,  in  scobem  secta 
vel  rasa  atque  ex  eo  pulvere  cocUaria  tria  cum  aceto 
scillitico  torminoso  ieiuno  in  potione  data  mirifice  prosunt. 

llsTorminibus  maximo  remedio  est  lactuca,  si  decocta  cum  15 
cimino  trito  et  oleo  manducetur. 

114         Sal  tritum,   senapi  tritum,   ovum  crudum  in  unum 
vas  mittuntur   et  testa   ovi  ipsius   oleo  viridi  repletur  et 
in    ipsum    vas    defunditur;    similiter  et   mellis   despumati 
et  vini   austeri  singula  testa   ovorum   plena  funduntur  et  20 
simul  universa  cocleari  diutissime  permiscentur  et  tepe- 

lisfacta  torminoso  bibenda  dantur,  celerrime  prosunt.  Ruta 
cum  hysopo  in  aqua  ad  tertias  decoquitur  atque  eadem 
aqua  in  potione  vini  a  torminoso  salubriter  mixta  potatur. 

116  Malum  Punicum  in  olla  gypsata  clausum  in  furno  con-  25 
bures  et  postea  diligenter  teres  atque  in  pulverem  tenuis- 
simum  rediges,  quem  repones  et  paratum  habebis,  ut  cum 
opus  fuerit  ad  subitas  tortiones  cum  vini  potione  detur; 
prodest  continuo. 

117  Si  quacumque  causa  tortiones  quis  pati  coeperit,  mellis  30 
optimi  libram  decoquat  ad  tertias   eique  addat  vini  cya- 
thos  tres  et  aquae  anethinae  cyathos   tres  et  coagitatam 
ac    tepefactam    hanc    potionem    ieiunus   bibat;    continuo 

llSsanabitur.     Fabam    integram  frictam    calidam   in    acetum 

3  cumpluribus.  9  essui.  10  torminosis.  14  scillito. 
20  singulae  testae  ov.  plenae  Cornarius.  23  ysopo.  32  voca- 
hula  aquae  anethinae  cyathos  tres  et  om. 


-     289    — 

acerrimiim  mittat  et  madefactam  torminosus  manducet,  cito 
sanatus  erit. 

Ad  profluvium  et  incontinentiam  ventris  remedium  sic:li9 
Spongeam,  quae  in  pruno  siivestri  vel  in  spina  aut  in  rosa 
5  silvestri  nascitur,  colliges  et  supra  vatilum  tostabis  et  dili- 
genter  teres  atque  in  calicem  mittes  ac  desuper  ovum  in- 

^coctum  defundes  et  bene  permiscebis,  deinde  super  vati- 
lum  candentem  defundes  et  coques  ac  laboranti  cyliaco 
quasi  ovum  tortum  manducandum  dabis. 

10  Bacae  olivarum  in  vino  tritae  cyliacis  recte  propinan-120 

tur;  porlulaca  quoque  ex  aqua  fervefacta  e  polenta  aspersa 
conditur;  inde  offae  complures  si  edantur  a  dysinterico, 
plurimum  iuvabitur.    Ungula  porcina  conbusta  ad  cineremi2i 
et  trita  postera  die  ex  vino  hausta  mirabiliter  dysinterico 

15  prodest.    Cinis  criblatus  aceto  commixtus  ventri  et  reni- 122 
bus  imis  calidissime  inlitus  certissime    ventris    abundan- 
tiam  stringit.    Rana  viva  si  ventri  torminosi  adponatur,  inl23 
eam  vitium  confestim   transire   dicitur.     Torminosis  salu-124 
berrime  aqua  marina  per  clysterium  infundetur,  si  mole- 

20  stia  diutina  fuerit. 

Fimus  columbinus  tritus  ex  melle  ventri  inlitus  alvil25 
incontinentiam  stringit.  luniperi  bacae  tritae  ex  vino  nigrol26 
potui  datae  conprimunt  alvi  nimietatem. 

Caput  caprunum  cum  pilis  suis  contusum  atque  dis-127 

25  coctum   ciboque   sumptum  rupta  interius  intestina  dicitur 
glutinare.    Pilos  leporinos  adiecto  melle  conprehendes  at-128 
que  inde  globulos  parvulos  facies;  hi  singuli  saepius  glut- 
titi  intestina  quamvis  perniciose  rupta  certa  coniunctione 
conectunt. 

30  Verbasci  radicis  corticem  detrahito  eiusque  contritaei29 

sucum  per  linteolum  expressum  ex  aqua  aut  vino  biben- 
dum  dato,  omnia  interiora  vitia,  quae  ex  frigore  aut  la- 
bore  aut  pectoris  lumborumve  dolore  nascuntur,  mira  effi- 
cacia  sanabis. 

1  torminosos  manducit.         9  ovi  turtum.        11  porcacla. 
aspersa]  asper.       12  cumplures.      16  habundantiam.      17  rana] 
anas  Plin.     22  iunipiri.     26  gluttinare.     27  globulus  parvolos. 
Marcellus,  ed.  Helmreich.  19 


-     290     — 

130  Serpullum  ad  pondus  victoriati  argentei  tritum  bene 
valenti  ex  vino,  febriculento  ex  aqua  potui  datum  omnes 
ventris  dolores  sedat. 

131  Humanum  lotium  vetus  adiecto  croci  modico,  ut  odor 
eius   occultetur,  ignoranti  potui  datum  quamlibet  veteres  5 
in  visceribus  latentes   morbos    sanabit;    vomitu  enim  in- 
ritato   et  eiectionibus  concitatis  omne  vitium  valenter  ex- 
purgat. 

132  Ut  explorari  possit,  ex  latentibus  morbis  qui  sit  ille, 
qui  vexat  intirmum,  conprehendique  qualitas  vitii  et  pars  10 
viscerum  possit,  catulus  fetae  canis  lactens  die  ac  nocte 
cum  eo  qui  laborat  accumbat;  is  postea  sectus  inspici- 
tur  translatusque  in  eo  morbus  haud  difficile  notatur  ita 
tamen,  ut  aeger  ei  lac  de  suo  ore  frequenter  infundat; 
eum  tamen  catulum,  cum  fuerit  exsectus,  obrui  oportet  15 
nec  ab  re  est,  si  triduo  idem  catulus  vivens  cum  aegro 
maneat;  vitium  enim  aegri  transire  in  eum  usque  adeo 
certum  est,  ut  moriatur  catulus  hominemque  morbis  laten- 
tibus  relevet. 

133  Ad  dysintericos  solitaneos  cocleam  plenam  cum  testa  20 
sua  vivam  teres,  ad  cuius  pondus  infra  scripta  trita  misce- 
bis,  id  est  casei  veteris  quantum  est  cocleae  dimidium, 
ovi  medullam  in  aceto  coctam,  panem  candidum  vetustum 
vel  tostum  vel,  quod  est  melius,  nauticum,  rutam,  piper 
ex  vino;  quod  cum  prius  ferro  candenti  calefeceris,  potui  25 
sine  aqua  ministrabis,  sed  et  bacas  myrteas  adicies.  Haec 
omnia  conteres  et  in  potione  vini  veteris  ieiuno  dabis. 

134  Ad  eos,  qui  sanguinem  per  intestinum  iactant  vel  per 
corruptum  corpus  inferius  effundunt,  remedium  sic:  Her- 
bae  urticae  masculae  summitates  teneras  colliges  et  con-  30 
tundes  sucumque  eius  expressum  per  triduum  ministra- 
bis  bibendum;  si  autem  cum  aqua  frigida  aut  aceto  acerrimo 
aut  posca  frigida  id  ius  mixtum  dederis,  quamvis  despe- 
ratos  de  supra  scripta  infirmitate  protinus  liberabis. 

2  putui.       16  ab  re]  habere.       20  solitanos.      22  vetus. 
23  canditum.        25  ex  vino  om. 


—    291     — 

Lac  caprunum  ex  coagulo  temperabis  et  dum  tepet,135 
antequam  penitus  constringatur,  dysinterico  bibendum  dabis; 
cito  remediabitur. 

Remedium  ad  tortiones:  Fasianum  vivum  in  vino  ne-i36 

5  cabis  dabisque  ex  eo  vino  bibere  ei,  qui  patitur  tortiones; 
confestim  remediabitur. 

Confectio  cydonitis  ad  dysintericos  et  cardiacos  sic;l37 
Oleum  in   vaso   duplici  coques,  quod  dum  in  igni  est  et 
fervet,  operitur  alio  vase,  in  quo  cydonea  divisa  pommtur; 

10  oleum  tam  diu  calebit  igne  subiecto,  quamdiu  poma  super- 

posita    excoquantur,    tum  oleum   solum   servabitur,    quod 

supra  dictis  infirmis  ad  perunctionem  et  escam  utile  erit; 

cydonea   quoque  ipsa  esui  dentur  cyliacis  ac  dysintericis. 

Iniectio  ad   dysinteriam:  Amuli  —  III   et  lactis   ca-138 

16  pruni  cocti  pro   modo   quantum  visum    fuerit  adicies    et 
ita   iniectionem  facies.     Sevi   hircini   —   II,    olei   viridisi39 
sextarium  dimidium,  haec  simul  in  duplici  vaso  remissa 
et  calefacta  inicies. 

Epithematium   ad  ventrem    stringendum    sic:    Florisi40 

20  uvarum  —  II,  rosae  siccae  —  I,  masticis  —  I,  aloes  —  I, 
gallae  —  I,  aluminis  schisti  —  l,  acaciae  —  I,  cerae 
P.  I,  myrtini  olei  P.  I,  picis  —  III.  De  his  omnibus  tunsis 
cribratis  atque  permixtis  magdalia  facies,  quae  in  panno 
denso  aut  phoenicio  induces,  et  sic  uteris  ad  ventrem. 

25  Item   aliud   epithematium  ad  ventrem  restringendum  141 

sic:  Florem  uvae  omfacum,  rosae  florem,  aloen,  gallas, 
alumen  schistum,  acaciam,  mali  granati  florem,  balaustium, 
masticem  aequis  ponderibus  teres  et  vini  myrtini  quan- 
tum  ad  coniungendum  pulverem  sufficiat  admiscebis;  dactu- 

30  lorum  quoque  carnes  purgatas  et  vino  infusas  subiges  et 
cerotum  myrtinum  facies  ac  sic  omnia  permiscebis  et  mag- 
daha  facies,  quibus  ita  uteris,  ut  supra  scriptum  est. 

7  cardiacos]  coeliacos  Cornarius.  8  vaso]  vas.  et 
fervet]  effervet.  13  essui.  17  vas.  21  scisti.  22  mirtini. 
24  finitio.        27  scistum.        28  mirtini.        32  facias. 


19* 


—     292     - 

CAP.  XXVIII. 

Lumbricis  et  tineis  et  iuteraueis  causis  id  est  tenesmo 

et  ad  rosus  veutris   et   strofum  vel  intestiuis  ruptis 

eorumque  doloribus  remedia  physica  et  rationabilia 

diversa  de  experimentis. 

Verum  remedium  ad  tineas  necandas  et  eiciendas: 
Per  triduum  aleum  quam  plurimum  edat  qui  hac  mole- 
stia  laborabit  et  betaceos  coctos  et  caseum  mollem  man- 
ducet;  post  hoc  autem  felicis  Macedonicae  aridae  contusae 
cribratae  X  VIII  cum  melle,  quantum  ipse  voluerit,  sumat  5 
et  post  horas  quattuor  dentur  ei  aloes  et  scamoniae  singu- 
lorum  X  semisses  ex  aquae  mulsae  cyathis  quattuor;  cum 
vero  coeperit  desurgere^  aqua  calida  ei  supponatur,  qua 
postea  eUii  et  foveri  debet. 

Ad  lumbricos  depellendos  satis  commode  facit  San-  lo 
tonica  herba,  quae  absinthium  dicitur,  si  vel  viridis  cum 
aqua  ad  tertias  cocta  potetur  vel  sicca  trita  ex  melle  man- 
ducetur;  cornus  quoque  cervini  limati  Uma  lignaria  scobis, 
quantum  IIII  vel  V  cocliaria  sint,  ex  aqua,  in  qua  decoc- 
tus  fuerit  ipse  scobis,  potus  ad  cyathos  III  mirifice  facit;  i5 
rapi  etiam  seminis  cyathus  ex  passi  cyathis  tribus  pridie 
maceratus,  deinde  tritus  et  datus  aqua  exigua  adiecta  in- 
fmitum  medetur. 

Tenesmos  est  inritatio  ultimae  partis  directi  intestini, 
in  quo  vitio  saepius  libet  desurgere  sine  causa.  Proderit  20 
ergo  ad  hoc  vitium  depellendum,  quotiens  desurrexerit 
quis,  ut  vino  austero  mixto  cum  aqua  calida  se  foveat. 
Verbenae  et  myrtae  et  oUvae  ramuUs  iunctis,  ita  ut  duae 
partes  myrtae  sint,  simulque  decoctis  uti  convenit  aqua 
frequentius  ad  subluendum;  quin  etiam  penicUUim  tinc-  25 
tum  eo  Uquore  et  non  nimis  expressum  atque  ano  ad- 
positum  proderit  vel  eodem  modo  globuUis  staminis  ad- 
positus  iuvat;  diutius  enim  vaporem  continet.   Perlingendus 

tit.  intestino. 

1  negandas.  6  detur.  7  cyathos.  13  scopis. 

23  mirtae.        duo.        25  peniceUum. 


—    293     - 

autem  anus  erit  specillo  lycio  Patarico  vel  Indico  ex  ca- 
lido  vino. 

Collyrium  hoc  iniciendum,  quod  et  ad  omnem  deiectio-  4 
nem  et  tormina  bene  facit,  conficitur  sic:  Acaciae  et  mali 

5  granati  corticis  usti,  singulorum  X  quaternos,  hypocistidos 
et  rhus,  quo  coriarii  utuntur,  et  opii,  singulorum  dena- 
rios  senoS;  omphaci  X  IIII  S,  croci  X  IIII.  Teruntur  haec 
omnia  et  cribrantur  dihgenter,  postea  vino  austero  col- 
liguntur  vel  temperantur  et  fumt  collyria  magnitudine  nu- 

10  cleorum  pineorum  et  cum  opus  fuerit,  ano  iniciuntur. 

Ad  lumbricos  prosunt  huiusmodi  composiliones:  Ser-  5 
pulli  X  IIII  triti  in  cremore  lenticulae,  quantum  sint  cyathi 
duo,  dati  vel  ipsa  sola  per  se  lenticula,  si  quis  eam  aceto 
infusam  coctam  comederit.    SerpuIIi  triti  X  VIIII,  absinthi  6 

15  X  11,  clematitidos  X  I  et  duae  tertiaeve  partes  victoriati, 
nitri  X  VII,  lupini  farinae  X  VII,  salis  X  IIII,  terrae  mali 
X  IIII,  fici  aridae  X  IIII.  Haec  omnia  colliguntur  vino 
austero  atque  ex  his  finguntur  globuli  fabae  magnitudine, 
ex  quibus  dantur  ieiuno  aut  post  cenam  octo  vel  novem 

20  cum  aquae  mulsae  cyathis  tribus. 

Conpositio,  quae  facit  ad  tineas  et  lumbricos  eruen-  7 
dos,  sic:  SerpuIIi  X  II,  coriandri  X  S,  samsuci  X  S,  nitri 
X  S,   cucurbitae  silvaticae  interioris,   sed   quod   est  sine 
semine,  in  pulverem  redactae  X  S,   mali  Punici  inmaturi 

25  et  adhuc  obstricti  sive  corticis  eius  triti  X  S,  rutae  ter- 
tiam  partem  et  sextam  victoriati  ponderis.  Melle  colligun- 
tur  haec  omnia,  dantur  ex  his  globuli  septem,  quantum 
fabae  Aegyptiacae  magnitudo  est,  vel  cum  aqua  calida  vel 
ex  vino,  si  sinceritas  erit,  et  ieiuno  et  post  cenam. 

30  Ad  lumbricos  necandos  remedium  mirum  sic:  Seriphi  8 

X  IIII,  cucurbitae  silvestris  interiora  trita  X  II,  lupinorum 
farinae  X  VIII.  Ex  aqua  fiunt  globuli  fabae  magnitudinis, 
dantur  robustae  aetatis  septem,  pueris  terni  vel  quini  cum 
mulsa  aqua. 


1  spicillo.        6  denariorum.        18  globoli.       27  globolis. 
30  serephi;  cf.  Apul.  herb.  101.        33  fort.  aetati. 


—    294    — 

9  Ad  tineas  necandas  remedium  competens  sic:  Filicis 

radicis  aridae,  nasturci  seminis  X  septenos,  coriandri  se- 
minis  X  V,  nitri  X  II.  Haec  omnia  trita  dantur  ieiuno 
cum  aquae  mulsae  hemina. 

10  Mali  Punici  sucus  radicis  vel  foliorum  eiusdem  aqua  5 

11  decoctus  potuique  cum  sale  datus  tineas  necat.  Marrubii 
et  absenthii  et  lupinorum  paria  pondera  in  aqua  mulsa 
cocta  ieiuno  bis  aut  ter  potui  data  adversum  tineas  et 

12  lumbricos  plurimum  prosunt.    Farina   lupinorum   decocta 
ex  aqua  et  more  cataplasmatis  ventri  inposita  lumbricos  lo 
vel  tineas  necat. 

13  Ad  lumbricos  et  tineas  eiciendas  remedium  potens 
sic:  Ervi,  filiculae  radices  purgatas  ad  uncias  singulas 
seorsum  tundes  bene  in  pila  lignea^  deinde  adicies  inulae 
radicis  ^  VIII,  ammoniaci  unciam  et  coriandri  seminis  i5 
manum  plenam  et  euforbi  X  III.  Has  omnes  species  seor- 
sum  conteres  bene  usque  ad  summam  levitatem  et  si  viri- 
dis  fuerit  radix  filiculae,  quando  illam  tundes,  sucum  eius 
exprimes  et  ipsum  admiscebis.  Facies  pilulas  magnitudine 
ea,  qua  ano  inici  possint,  ipsasque  factas  infundes  in  cer-  20 
vesiae  novae  sextariis  duobus  et  mellis  cyatho;  quod  si 
in  ea  provincia  faciendum  fuerit  hoc  medicamentum,  in 
qua  cervisia  non  est,  ex  aqua  dabis,  in  qua  myrta  cocta 
sit  ad  sextarios  duos,  aut  cum  sapae  mixtae  sextariis  duo- 
bus  atque  ex  eo  temperabis  potionem  et  dabis  bibendam;  25 
intra  horas  IIII  deiciat  oportet  vermiculos  vel  tineas;  ante 
triduum  sane  iubebis  eum  cibari  alio  et  pane  per  se  et 
tantummodo  poscam  bibere. 

14  Inflationibus  intestinorum  prodest  vel  serpullum  po- 
tum  ex  vino  nigro  vel  cuminum  silvaticum  tritum  ex  vino  30 
nigro  vel  aqua  pota  apiastri,  quod  Graeci  erotion  vocant, 
per  se  data  vel  sucus  eius  vino  mixtus  vel  origani  radi- 
ces  contunsae  ad  X  I  ex  vino  datae  vel  ruta  trita  ex 
aquae   cyathis  IIII  pota  vel   eiusdem   decocta  radix    cum 

2  nasciturci.  6  datur  teneas.         marruuii.         9  pro- 

sunt]  prodest.  13  filiciculae.  15  radices.  18  quando] 
quomodo.        20  cervesiae  nova.         23  cervisia  h.  l.  sic. 


-     295     - 

aceto  et  melle  data  vel  puleium  similiter  potum  vel  sili- 
quae  Syriacae  folia  vel  roris  marini  aqua  decocta  vel  petro- 
silinum  ex  vino  tritum  datum  vel  origani  decocti  aqua 
vel  anesum  tritum,  quantum  tribus  digitis  conprehendi 
6  potest;  prodest  etiam  nitrum  cum  vino  aut  aceto  datum 
—  tollit  enim  protinus  inflationem  et  dolorem  intestino- 
rum  —  vel  lauri  folia  trita  vel  eiusdem  bacae  aut  flos 
ex  vino  potus  aut  panacis  radix  ex  vino  pota;  sed  pana- 
ces  non  solum  intestinorum  dolores,  verum  etiam  cholera 

10  sanat.  Prodest  ex  vino  vel  aceto  ferventi  apii  semen  tri- 
tum  datum  ieiuno  vel  terrae  mali  X  I  tritus  potus  ex  vino 
vetere  vel  hysopi  aut  origani  virgulae  quinque  cum  vini 
hemina  fervefactae  et  ieiuno  potui  datae. 

Fomentum,  quod  prodest  intestinorum  doloribus,  sic:  15 

15  Acetum  aut  aquam,  in  qua  ruta  incocta  fuerit,  calidam 
ventri  et  umbilico  inpones;  discutit  enim  confestim  et 
sedat  dolores. 

Carmen  ad  rosus   sive  hominum  sive  animalium  di-  16 
vcrsorum  sic.  Palmam  tuam  pones  contra  dolentis  ventrem 

20  et  haec  ter  novies  dices;  Stolpus  a  caelo  cecidit,  hunc 
morbum  pastores  invenerunt,  sine  manibus  collegerunt, 
sine  igni  coxerunt;  sine  dentibus  comederunt. 

Ad  lumbricos  egerendos  felle  caprino  madefactam  la-  17 
nam  umbilico  adpone;  idem  facit  et  fel  taurinum  sic  ad- 

25  positum  necnon  brassicae  semen  tritum  ex  vino  vel  aqua 
ita   oportebit  adpdni.    Ad  lumbricos  et  tineas  coliculis  ex  18 
aqua  coctis  origanum  admiscebis  ac  ieiuno    bibendos    in 
die  tres  cyathos  dabis. 

Ad   ventris  rosus  remedium   sic:    Piperis   albi  —  I,  19 

30  cymini  saccati  —  I;  rutae  folia  viridia  —  I,  nitri  ^  III, 
euforbi  permodicum.  Haec  omnia  melle  et  aceto  pariter 
permixta  in  pilulas  ad  modum  fabae  rediges  et  bibendas 
paulatim,  cum  opus  fuerit,  ieiuno  ex  vino  mixto  dabis. 

Si  ventriculus  perversatus  fuerit  alicui,  aquam  bibat,  20 

35  unde  pedes  laverit  suos,   et  de  lana   ovis,    quae  a  lupo 

8  panacae.    9  cholera  {sic).   21  colligerunt.    23  egerendus. 


-     296     - 

occisa  fuerit,  ad  ventrem  suum  alliget;  de  herba  quoque^ 
quae  muris  auricula  dicitur,  novem  folia  tollat  et  cum  pi-     | 
peris  granis  VIIII  terat   et   ex   aqua   bibat   per   triduum, 

21  Talus   quoque  leporis   ventriculo   subligatus   dolorem  eius 

22  excludit.    Lenticulae  hemina  in  aceto  madefacta  et   cibo  5 

23  potuique  data  ieiuno  extinctos  lumbricos  eximit.  Malva 
cum   senapi  cocta  et  in  calice  posita  ac  sorbitionis  modo 

24  saepius  gustata  succurrit  molestiis  lumbricorum.  Grano- 
rum  de  malis  Punicis  dulcium  acidorumque  sucus  expres- 
sus  passo  eiusdem  mensurae  inmiscetur  potionesque  duae  lo 
de  permixto  fiunt  et  una  ante  cenam  datur,  aha  post 
cenam,  postera  die  tertiave  lumbricos  vel  tineas  poten- 
ter  expellit. 

25  Stercus  caprinum  aridum  tritum  adiecto  melle  potui 

26  datum  ex  aqua  calida  mire  producit  tineas.    Cervini  cornus  i5 
conbusti  cinis    tritus   ex  aqua  potus  tineas  potenter   ex- 

27  pellit.    Rafanus  ex  aqua  ad  tertias  decoquitur  eaque  vino 

28  mixta  ad  extirpandas  tineas  utiliter  bibitur.  Radix  inulae 
in  vino  decoquitur,  deinde  sucus  eius  exprimitur  potuique 
datur  ad  tineas  enecandas ;  sed  ea  radix  posteaquam  eruta  20 

29  est,  terram  non  debet  adtingere.  Aleum  in  oenomeli  de- 
coctum  et  voratum  proderit  lumbricis  vel  tineis  necandis; 
aqua  quoque,  in  qua  lupini  decocti  fuerint,  addita  ruta  et 

30  pipere  trito  potui  data  medetur.    Acini  sive  corymbi  hede- 
rae  tres  contriti  in  oxymeU  utiliter  adversum  tineas  bibun-  25 
tur  aut  ventri  inlinuntur. 

31  Absinthi  sicci  Santonici  conbusti  cyathum  unum,  corni 
cervini  conbusti  cyathum  unum,  apii  seminis  triti  cyathum 
unum  miscebis  et  ieiuno,   qui  tineas  lumbricosque  patie- 
tur,  ex  aqua  calida  potui  dabis  moderatus  mensuram  iuxta  so 
aetatem  sumentis. 

32  Ad  lumbricos  eiciendos  remedium  mirum  sic:  Satu- 
reiae  fascem  bonum  cum  aquae  5^  III  mittes  in  vas  am- 
plum  et  diligenter  claudes,  postera   die  colabis  et  addes 

3  et  ante  ex  om.         23  fuerit.         24  putui.         30  mode- 
ratam  Cornarius.  32  lumbricus.  satureiae]  saduregem. 


-     297     - 

pteridis  tunsae  et  aloes  tunsae  diligenter  dragmas  binas 
et  mellis  despumati  quod  sufficiat;  inde  iunioribus  iuxta 
aetatem  dabis,  senioribus  plusculum  et  adicies  colofonii 
dragmam  unam,  ita  ut  qui  remedium  sumunt  carne  ab- 

5  stineant  per  illos  dies  et  aleum  manducent. 

Coriandrum  viride  vel  eius  semen  decoques  in  aqua,  33 
in  qua  lupinos  prius  coxeris,  et  cum  inde  adversum  tineas 
vel  lumbricos  ieiunus  sumpseris  potionem,  vectaberis  aut 
deambulabis. 

10  Nasturcii  seminis   coclearia  quattuor,  filicis  quae  in  34 

arbore  nascitur  P.  I,  agarici  —  III,  iuniperi  —  III,  co- 
riandri  seminis  ^  I,  ex  radice  Syriaca  P.  I,  corni  cervini 
usti  —  IIII,  nitri  Alexandrini  —  III,  scamoniae  —  III, 
tithymalli  P.  I,  haec  omnia  tundes  et  cribrabis,  miscebis 

15  et  reposita  habebis  et  cum  opus  fuerit,  dabis  tinearum 
vel  lumbricorum  molestia  laborantibus  in  potione  poscae 
gelidae  iuxta  aetatem,  sed  digestissimi  ab  omni  esca  hoc 
remedium  accipere  debebunt. 

Acori  tunsi,  erucae  seminis,  coriandri  sicci  seminis,  35 

20  cardamomi  cocHaria  quaterna,  iuniperi  —  III,  absinthi 
Santonici  P.  I,  hysopi  —  VI,  corni  cervini  usti  —  II, 
dictamni  P.  I,  filicis,  quae  in  arbore  nascitur,  siccae  P.  I. 
Omnia  haec  tunsa  cribrataque  miscebis  et  recondes  et 
cum  opus  fuerit,  pastillos  facies  fabae  magnitudine  et  dabis 

25  ei,  qui  laborat  molestia  lumbricorum,  ut  edat  in  ficu,  etiam 
sicca;  abstentus  tamen  pridie,  ila  ut  sit  digestissimus,  cum 
hoc  remedium  sumit. 

Ad  lumbricos  eiciendos  remedium  sic:  Aristoloci  longi  36 
contunsi  J^  II  cum  aquae   cyathis   duobus   ieiuno  biben- 

30  dos  per  triduum  dabis;  nucleos  quoque  de  persico  amaros 
ieiunus  edere  debebit  qui  lumbricis  vexabitur. 

Ad  ventris  dolorem  remedium  efficax  sic:  Sordes  de  37 
cardine  ostii  tolle  digitis  duobus,  pollice  et  medicinali,  et 

3  colopboniae  Cornarius.        7  post  ia  qua  repetit  in  quo. 
14  tithimalli.  26  diiestissimus.        28  aristolochiae  longae 

contusae    Cornarius.  29   cyathos.  30  persico  amari. 

33  ostii]  ustei.        digitis]  diligentis. 


-     298     - 

38  super  umbilicum  laborantis  adpone.  Bacas  lauri  tres  cum 
herbae  vincae  cocliaribus  tribus  pariter  contundes  et  adi- 
cies  vini  calidi  cyathis  tribus  et  colatum  bibendum  dabis 

39  ei,  qui  ventris  dolore  vexabitur.  Corrigia  canina  medius 
cingatur  qui  dolebit  ventrem,  statim  remediabitur.  5 

40  Contra  ventris  dolorem  argimoniae  herbae  radicem 
palo  ligneo  effodito  eamque  tritam  ex  aqua  bibendam  dato. 

41  Lychnum  ardentem  umbilico  superpone  et  desuper  cucur- 
bitam  medicinalem  aut  caUcem  oblongum,  si  cucurbita  non 
fuerit,  admoveto  et  pauUsper  contineto,  confestim  dolorem  lo 

42  ventris  avertes.  Puleium  commanducatum  et  ad  umbilicum 
positum   atque  iUic  alUgatum,  ne  cadat,   dolorem  omnem 

43  ventris  continuo   discutit.    Anethi  seminis  paukilum  con- 

44  tritum  ex  aqua  potum  internos  ventris  sedat  dolores.    Ni- 
trum  aceti  cyathis  duobus  Uquefactum  et  potum  dolorem  i5 
intestinorum  potenter  avertit. 

45  Quotiens  dolor  et  contractio  intestinorum  ventris  orie- 
tur,  vespertilionis  sanguine  ventre  manu  perfricato  et  ad 

46  praesens  subvenies  et  in  totum  annum  medebere.  Piperis 
grana  LXXX  contrita  et  ex  aqua  pota  mire  toUunt  ven-  20 

47  tris  dolorem.  Si  cui  in  via  aut  in  loco  aUquo  difficili 
subitus   dolor  ventris   aut  intestinorum   fuerit,    lotio    suo 

48  degustato  continuo  sanabitur.  Si  quis  talum  leporis  secum 
habuerit,  inmunis  a  dolore  ventris  et  periculo  huiusmodi 
perpetuo  permanebit.  25 

49  Ad  intestina  rupta  leporinum  stercus  atque  etiam  pili 
vel  lana  eius  de  subventrili  cum  meUe  decocta  ad  magni- 
tudinem  fabae  gluttienda  frequenter  data  quamvis  perni- 
ciose  ruptis  intestinis  celeriter  medetur,  ita  ut  etiam  tenu- 
iora,  quae  fuerint  disrupta,  glutinet,  sed  adsidue  hoc  30 
medicamine  utendum  est,  donec  periculum  omne  tollatur. 

50  Ad  colum  mirum  remedium.  Colo  et  omnibus 
intestinorum  doloribus  et  tam  hominibus  quam  iumentis 
ex  hac  re  laborantibus  efficacissime  subvenit  avis  galerita, 

7  bibenda.  11  poleium  cummanducatum.  18  vesper- 
tiUionis.  19  medere.  27  magnitudine.  32  Colo  et  omni- 
bus]  Hinc  incipit  apud  Cornarium  cap.  XXVIIII. 


—    299     — 

quae  Gallice  alauda  dicitur,  sive  ipsa  assata  in  cibo  suma- 
lur  sive  cum  plumis  suis  combusta  redigatur  in  cinerem 
atque  ex  eo  diligentissime  trito  terna  cocliaria  ex  aqua 
calida  potui  per  triduum  dentur. 

6  Unicum  est  intestinum  ossifragi  mirae  naturae,  quod  51 

omnia  devorata  citissime  conficit;  huius  pars  extrema  col- 
ligitur  et  reponitur  et  cum  opus  fuerit,  ventri  laborantis 
aliigatur,  miro  remedio  omnes  intestinorum  dolores  citis- 
sime  sedat. 

10  Lupi  stercus  dummodo  non  in  terra  inventum,  sed  52 

supra  fustem  aut  supra  astulas  aut  supra  iuncura  colliges 
et  servabis  et  cum  opiis  fuerit,  laboranti  colico  alligabis 
ad  brachium  vel  ad  collum  in  osse  aut  in  cypro  aut  in 
auro  clusum  Hcioque  suspensum;  sed  prius  ex  ipso  ster- 

15  core  pusillum  ignoranti  ex  aqua  calida  bibendum  dabis; 
mire  celeriterque  subvenies. 

Ovum  recens  crudum  summiter  apertum  defundes  et  53 
eius  testam  oleo  viridi  implebis  et  defundes;  similiter  lotio 
puerili  implebis   et  defundes  mellisque  tantundem  defun- 

20  des,  tum  diligenter  omnia  permiscebis  et  in  aqua  calida 
tepefacies  ac  ieiuno  bibenda  dabis.  Haec  potio  non  solum 
stercus  vetustum,  quod  dolores  intestinis  facit,  verum 
etiam  lumbricos  eiciet  et  ardores  praecordiorum  febres- 
que  sedabit. 

25  Erucae  semunciam  conteres  et  ei,  qui  lumbricos  patie-  54 

tur,  ex  vino  vetere  candido  ieiuno  et  digestissimo  bibendam 
dabis,  satis  proderit. 

Ad  interaneos  morbos   serpuUi  pondus  victoriati  ar-  55 
gentei  contritum  et  ex  vino  potui  datum,  febricitanti  autem 

80  ex   mulsa  aqua   tepida    internos    dolores  ventris  potenter 
emendat.    Verbasci  radicis  corticem  detrahito  et  contun-  56 
dito    ac    sucum   eius  per  linteum   exprimito   eumque    ex 
aqua  mulsa  aut  vino  bibendum  dato;  omnia  interaneorum 

2   cumbusta.  6  coUegitur.  8  minorem    medio. 

16  pisillum.  19  verha  mellisque  tantundem  defundes  apud 

Cornarium  ante  similiter  lotio  collocata  sunt  26  candito. 

28  et  argentei.        29  et  ante  ex  om. 


-     300     — 

vitia,  quae  ex  frigore  aiit  labore  aut  indigerie  erunt,  miri- 

57  fice  sanabis.  Lotium  humanum  vetus  adiecto  paululo  croco, 
quod  odorem  eius  emendet,  ignoranti  potui  datum  quam- 
vis  veteres  et  latentes  interaneos  morbos  et  vomitu  et 
deiectionibus  concitatis  potentissime  sanabit.  5 

58  Laborantibus  tenesmo,  id  est  qui  de  perfrictione  ad- 
sidue   sedere   cupiunt   et  nihil  deiciunt,   lac  bubuUim  de- 

59  coctum  frequenter  potum  maxime  prodest.  Holus  discoctum 
cum  sale  plurimum  sumptum  adversum  tenesmum  iuvat; 
ostrea   quoque    ex    mulso    et   pipere    cocta   utiliter    acci-  10 

60  piuntur.  Potio  asperso  plurimo  pipere  sub  noctem  calidis- 
sime  sumpta  summo  remedio  adversum  tenesmum  esse  con- 

61  suevit.  Senectus  anguis  cum  oleo  rosaceo  decocta  in  vaso 
stagneo  atque  inlita  ventri,  si  tamen  illic  non  sit  exulce- 
ratio,  tenesmo  remedio  est.  15 

62  lus  piscium  marinorum  in  patina  cum  lactucis  cocto- 

63  rum  utiliter  adversum  tenesmum  sorbetur.  Aqua  marina 
ex  alto  hauritur  et  servatur  in  vetustatem  ac  postea  cum 
vino   austero   bibitur;   deinde   rafani   manducantur,  ut  sit 

64  vomitus  facilior,  qui  tenesmi  causas  effundat.    Herbae  vet-  20 
tonicae   folia  in  umbra   arefacta   et  tunsa  cribrataque  ad 
scripulum    unum    ex    aquae    calidae   cyathis  duobus  pota 
optime  prosunt  absque  his,   quibus  ex  cruditate  intestina 

65  torquentur.  Herba,  quae  pycnocomon  dicitur,  trita  ex  passo 
vel  mulso   vel   caroeno   epota  intestinorum   dolorem   pro-  25 

66  tinus  sedat.  Scillae  albae  —  I  et  myrrae  victoriati  pondus 
adiectis  aridis  ficis  duobus  in  unum  subiges  et  ieiunus  ex 

67  vino  mero  sumes:  protinus  venlris  dolore  relevaberis.  Lauri 
teneri  folia  tunsa  et  in  austero  vino  trita  convulsi  utilis- 

68  sime  potant.    Stercus  verrinum  per  se  collectum  arefactum-  30 
que   et  cum  vino   potui  datum  efficacissime  convulsos  et 
reumata  sanat. 

2  paulolo.  12  tenesmo.  18  auritur.  24  pycmon, 
eorrexi.  25  carino.  26  Scillae]  Totus  hic  locus  a  §  66  usque 
ad  cap.  XXVJIII  §  6  exceptis  verhis  ad  coli  inflationem  —  cya- 
this  quattuor,  quae  sunt  in  §  4  eiusdem  capituli,  apud  Cornarium 
desideratur.        mirrae.        30  potantur.        32  thremata. 


—    301     — 

Rafanus  in  partes  multas  secatur  et  sale  minutissimo  69 
inspergitur  cumque  diu  ita  permanserit,  excusso  sale  cum 
oxymeli  manducatur  et  supra  aqua  marina  potatur;  hae 
res  vomitu  citato  stomachum  saluberrime  purgant.    Cymini  70 

5  Aethiopici  semunciam,  floris  nitri  semunciam  ex  vino  mixto 
dabis  bibere,  praesentaneo  remedio  subvenies  ventris  do- 
lori  vel  strofo  laboranti.    Filicem   in  qualibet  arbore  in-  71 
natam  avelle  ita,   ne  terram  tangat,  et  dolenti  inter  ven- 
trem  et  fasceam  pone,  ilico  ventris  dolore  relevabitur. 

10  Ad  rosum   ventris  praecantum   utillissimum.     Manus  72 

sinistrae  pollicem  supra  ventrem  premes  et  dices:  adam 
bedam  alam  betur  alam  botum.  Hoc  cum  novies  dixeris, 
terram  eodem  pollice  tanges  et  spues  rursumque  novies 
et  iterum  tertium  novies  dices  et  per  novenas  vices  ter- 

15  ram  continges  et  expues.    Hoc  vero  praecantum  et  homines  73 
strofo  vel  rosu  laborantes  et  iumenta  relevabit,  si  adhibea- 
tur  sic.    Manus  planas   super  renes  pones  et  dices  ter: 
alabanda  alabandi  alambo.    Cum  ita  dixeris,  supinas  manus 
sub  ventre  eius  pones  et  iterum  idem  dices  vel  prius  aversas 

20  manus  sub  ventre  eius  pones  et  cum  ter  dixeris,  ad  renes 
planas  manus  pones  et  ter  praecantato  loco  rursum  sub 
ventre  manus  perferes  et  idem  tertio  dices. 

Item  ad  rosus  tam  hominum  quam  iumentorum  prae-  74 
cantatio  sic.   Pollice  sinistro  et  duobus  minimis  digitis  ven- 

25  trem  confricans  dices:  Stabat  arbor  in  medio  mare  et  ibi 
pendebat  situla  plena  intestinorum  humanorum,  tres  vir- 
gines  circumibant,  duae  alligabant,  una  revolvebat.  Hoc 
ter  dices  et  ter  pari  modo  terra  contacta  expues.  Si 
iumenta  carminabis,  intestinorum  mulinorum  vel  equorum 

30  vel  asinorum  dices. 

4  vomito.            scitato.            stomaclio.  7   arborem. 

8  avelle  ita  ne  scripsi:  avellane.         9  illico.  13  pollicem. 

16  roBU  scripsi:  roso.  17  dicis.  19  dicis.  25  mare 
(sic).        26  sidula. 


—     302     - 

CAP.  XXVIIII. 

Ad  colum  et  ad  ileon  remedia  physica  et  rationabilia 

diversa  de  experimentis. 

1  Bene  facit  ad  ileon,  quod  vitium  est  inflatio  tenuium 
intestinorum,  galbani  X  semissis  devoratus,  sed  in  pilulas 
divisus  duas  vel  tres;  movet  enim  ructum  et  interdum 
deicit  ventum  deorsum  atque  ita  prodest. 

2  Ad  idem  vitium  mirifice  prodest  hoc  medicamentum,  5 
facit  autem  et  ad  lateris  dolorem  et  ad  omnem  partem 
corporis  interioris,  accipit  haec:  Dauci  seminis,  panacis 
radicis,  castorei  paria  pondera,  rutae  silvaticae  dimidium; 
contusis  his  speciebus  mel  decoctum,  quod  sufficiat,  adici 
oportet  atque  inde  dari  X  singulos  aut  victoriati  pondus  lo 
ex  aquae  calidae  cyathis  tribus  aut  duobus. 

3  Optime  facit  ad  ileon  huiusmodi  medicaminis  per  anum 
inmissio.  Malvam  et  faenum  graecum  cum  aqua  oportet 
bene  coqui  atque  inde  sumi  heminam.  Item  in  oleo  se- 
cundario  incoquere  rutam  debes  quam  plurimam  et  hinc  i5 
heminam  calidam  adicere  priori  aquae.  Quibus  utrisque 
admisceri  convenit  afronitri  semunciam  et  ita  per  clyste- 
rem  calidum  medicamen  inmitti.  Hac  ego  iniectione  iam 
stercus  per  os  eicientem  quendam,  quod  signum  morti- 
ferum  est,  sanavi.  Est  autem  vitium  periculosissimum  20 
ileos  et  hoc  ideo  inter  praecipua  remedia  refertur;  quam- 
obrem  cum  magna  fiducia  hoc  genus  vitii  hoc  medicamine 
sanandum  adgredi  debemus. 

4  Ad  coli  inflationem  bene  facit  cymini  silvatici  semen 
per  se  ut  est  datum   tritum    quantum    cocliaria    tria   in  25 
aquae  calidae  cyathis  quattuor. 

6  Nam   Cassi  medici  colice  vera    multis   nota   propter 

eflectum  haec  est,  ut  ab  eius  servo  Admeto  accepi  legato 
Tiberi  Caesaris,  qui  eam  solitus  erat  componere  sic:  Apii 
seminis  semunciam,  anesi  unciam,  castorei  unciae  sextan-  30 

15  debis  Im  debes  2m.  17  clistere.  28  Atimeto 

Scribon.        accipi. 


—     303     — 

tem,  myrrae  unciae  quadrantem,  spicae  nardi  Indicae  un- 
ciae  sextantem,  opii  unciae  quadrantem,  croci  semunciam, 
piperis  longi  semunciam,  piperis  nigri  semunciam,  petro- 
silini  —  I,  schoeni  —  I.    Haec  omnia  contusa  cum  melle 

5  decocto  miscentur,  datur  ex  hoc  medicamento  quantum 
nux  avellana  ex  meri  cyathis  quattuor,  quod  et  ipsis  pri- 
mis  doloribus  et  postmodum  prodest,  id  est  medicamen- 
tum  ceroto  ex  malobathro  facto  duabus  partibus  mixtum 
et  totum  extra  inpositum  in  ventre  plurimum  iuvat.    Prae- 

10  terea  bene  facit  et  ad  stomachi  inflationem  et  ad  suspi- 
rium  et  ad  iocineris  dolorem  et  ad  tussem  et  ad  uvae 
destillationem.  In  hac  conpositione  Acilius  Hyginus  Cap- 
padox  chirurgus  Romae  dicit  adiecta  casiae  fistulae,  apii, 
cinnami  paria   pondera  et  pro  pipere  nigro  album  et  ca- 

15  storei  minus  partem  tertiam  victoriati,  quod  sic  conposi- 
tum  mirifice  facit  et  <^ad)>  sanguinis  eruptionem  de  sto- 
macho  corrupto. 

Colice  mirifica  lulii  Bassi  cito  levat,  dein  tollit  in- 
flationes  coli  et  omnis  partis  corporis;  facit  et  ad  stomachi 

20  imbecillitates  et  ad  intestinorum  alioqui  dolorem,  quem 
Graeci  strophum  appellant,  ex  aqua  hysopum  aut  rutam 
incoctam  habente.  Item  bene  facit  ad  sanguinem  et  ex  in- 
teriore  parte;  non  enim  patitur  late  fieri  nec  intus  vulnus 
converti,  sed  et  cito  supprimit  sanguinem  et  vulnus  cogit 

25  coire.  Dandum  autem  his  medicamentum  ex  aqua  polium 
coctum  habente  aut  rutam.  Prodest  et  torminosis  et  coelia- 
cis  datum  ex  aqua  centunculiim  herbam  incoctam  habente, 
quam  Graeci  gnaphalida  dicunt,  aut  etiam  sorbis  incoctis 
aut  Syriaca  siliqua.     Lienosis   datur   ex  mulso  vel  passo 

1  mirrae  in  marg.  add.;  eius  in  loco  est  in  textu  opii 
quod  delevi.  spicae  nardi  Indicae  unciae  in  rasura.  4  scoeni. 
5  medicamentum.  7  vocabula  id  est  corrupta  esse  videntur; 
fort.  scr.  idem  med.  10  inflatione.  12  conpositionem. 

13  dicitj  verba  quae  sequuntur  turbata  esse  videntur.  16  eru- 
ptione.  18  Colice  mirifica]  Haec  lulii  Bassi  colice  non  est 
in  codice,  in  quo  vocabula  de  stomacho  corrupto  (§  5  extr.) 
excipit  compositio,  cuius  initium  est:  Ad  coli  dolorem  faciunt 
quidem  (§  7). 


—     304     — 

aqua  admixta;   eodem  modo  dandum  est  et  eis,  qiii  saii- 
guinem  per  urinam  vel  alvum  reddunt,  nec  mimis  etiam 
mulieribus,    quae   fluore   sanguinolento  infestantur,   quem 
rhun  erythron  Graeci  dicunt,  vel  quae  ex  partu  abortuve 
residuos  vulvae  dolores  habent,  et  in  totum,  quibus  sup-  5 
primendus   est  fluor  aut  ex  aliqua  parte  corporis  inflatio 
tollenda,    Recipit  autem  haec:  Spicae  nardi,  costi,  piperis 
albi,  piperis  nigri,  piperis  longi,  myrrae,  opii,  ApolUnaris 
radicis,  cinnami,  asari,  acori,  turis,  brassicae  seminis,  ca- 
storei,   singulorum   denarios  XII,   opopanacis  X  X,  stoe-  lo 
chadis,    dauci,    ameos,    singuiorum   denarios   XVIII,    silis 
Cretici  X  XXIIII5   melle  A.tico  haec   excipiuntur  ac  mi- 
scentur.    Datur  non  plus  quam  denarii  pondus  aut  victo- 
riati;  ceteris,  prout  cuiusque  vires  postulabunt,  dummodo 
infra  hoc  pondus,  ex  aquae  calidae  cyathis  tribus  in  noctem  i5 
secundum   cenam.     Haec  potio   etiam  febricitantibus  tuto 
datur,  verum  coehacis  in  ipso  dolore  prodest.    Vitreo  vase 
sub  signaculo,  ut  moris  est,  servatur. 
7  Ad  coli  dolorem  faciunt  quidem  mirifice  quae  superius 

posita  sunt,  sed  ut  cetera  medicamenta  in  aliis  vitiis  dolorem  20 
levant  protinus,  ita  hoc,  quod  dicturus  sum,  supra  hominis 
et  spem  et  condicionem  ilico  prodest  ideoque  primo  tem- 
pore  ne  fides  quidem  habetur  eff^ectui  eius,  postea  vero  a 
nullo  satis  digne  laudari  potest;  nam  et  in  praesenti  dolorem 
tollit  et  in  futurum  remediat,  ne  umquam  dolor  repetat.  25 
Raro  enim  quis  iterum  aut  ut  summum  tertio  accepto  hoc 
medicamento  vexatus  est;  quamobrem  si  quando  repetierit 
iterum  dolor,  dandae  erunt  per  triduum  et  tunc  potiones 
eodem  modo,  quo   et  primo   datae   fuerint.     Interdum  et 
in  tertio   dolore   eodem  genere  potiones   dabuntur,  quod  30 
raro  quidem  accidet,  ut  post  primam  potionem  dolor  red- 
eat;    sed   si  admonente  causa   iterum   atque   iterum  data 
fuerit,  in   futurum  quoque   ita  remediabit,  ut  ne   suspi- 
cio   quidem   ulla  huic  vitio  relinquatur;   si  quando  tamen 

23  ne]  nec.  quidem  om.         effectui  scripsi:  efiectus. 

27  medicamentum.        28  danda. 


—     305    — 

repetierit  hoc  malum,  frigiis  ex  multitudine  cibi  prae- 
cedit  gravitatemque  quandam  et  torporem  eius  loci,  id 
est  coli,  sed  sine  ullo  dolore  sentiendum  infert,  plane  ut 
tum  intellegant,   quanto   malo  caruerint,  qui  illa  moleslia 

5  liberantur.    Hoc  medicamento  primum  muliercula  quaedam  8 
ex  Africa  veniens  multos  Romae  remediavit,  postea  nos 
per  magnam  curam  conpositione  eius  accepta^  id  est  pre- 
tio  dato  ei  quod  desideraverat  qui  venditabat,  aliquot  non 
humiles  neque  ign'otos  sanavimus,  quorum  nomina  super- 

10  vacuum  est  referre.  Constat  autem  medicamentum  ex  his 
rebus:  Cervi  cornua  sumuntur,  dum  tenera  sunt,  et  quasi 
in  taleas  vel  partes  breves  et  tenues  divisa  in  olla  fictili 
componuntur  operculoque  superposito  et  argilla  undique 
circumdata  fornace  aut  furno  uruntur,  donec  in  cinerem 

15  candidissimum  redigantur,  atque  ita  trita  in  vaso  vitreo 
mundo  reponuntur.  Cum  dolorem  coli  habebit  aliquis,  ante 
diem  abstinebitur  quam  poturus  est  medicamentum  ab  omni 
cibo  atque  ita  postera  die  digestus  atque  ieiunus  accipiet 
ex  hoc  pulvere  cornuum  exustorum  cocliaria  tria  cumulata 

20  satis  ampla^  quibus  misceri  debent  piperis  albi  grana  VIIII 
trita  et  myrrae  exiguum,  quod  odorem  tantummodo  prae- 
stare  possit.    Haec  in   unum  commixta  in  mortario  dili-  9 
genter  agitantur  ac  teruntur,  deinde  coclea  vera  Africana, 
id   est  inde   allata,  sumitur  quam  maculosissima  et  viva, 

25  si  fieri  potest,  in  alio  mortario  cum  sua  testa  contunditur 
atque  ita  teritur,  donec  nullum  vestigium  "aut  aspritudo 
appareat  testularum;  postea  vini  Falerni  non  saccati  cya- 
thus  adicitur  et  nihilo  minus  rursus  teritur,  magis  enim 
tunc   apparebunt  aspritudines,   si  quae  residerint;   quibus 

80  levatis  iterum  adiciuntur  duo  cyathi  eiusdem  vini  atque  ita 
cum  priore  compositione  bene  admiscentur,  postea  trans- 
funduntur  quae  sunt  in  mortario  in  calicem  novum,  qui 
calix  super  aliud  vas  ponitur  ad  carbones  et  adsidue  move- 
tur  cocliario  liquor,   ne  quid  subsidat  aut  peruratur;  ubi 

9  ignotus.       12  taleas  e  Scribon.:  tabulas.      14  circum- 
dato.         17  puturus.        21  praestari.        32  qui]  quia. 
Mabcbllus,  ed.  Hblmeeich.  20 


—     306     -^ 

bene  incaluerit,  adiciuntur  in  eodem  calice  de  his,  quae 
supra   scripta   sunt,   cocliaria  tria   et  rursum  permovetur 

10  universa  permixtio.  Cum  autem  calore  sufficienti  tempe- 
rata  erit  potio,  dabitur  epotanda  versus  orientem,  statim 
dolor  sine  dubitatione  cessabit;  sed  ut  penitus  aboleatur,  & 
dari  potionem  similiter  oportebit  per  insequens  biduum. 
Sed  quibus  hoc  remedium  dabitur,  cibum  in  prandio  tan- 
tummodo  aut  de  tempore  in  cena  exiguum  capient,  quod 
facile  conficiant,  ne  crudi  eam  sumant:  postea  vero  in  con- 
suetudinem  victus  sui  remittentur.  Oportebit  autem  reme-  lo 
diatos  non  intemperanter  in  futurum  vinum  bibere.  Tam- 
etsi  enim  a  coli  dolore  tuti  fuerint,  metuere  nihilo  minus 
debent,  ne  alia  parte  corporis  aeque  adficiantur  ob  intem- 
perantiam,  ob  quam  utique  colo  fuerant  ante  vexati. 

11  Antidotus  Cosmiana,  quae  facit  mire  ad  colum,  eadem  15 
movet  urinam  et  prodest  omni  adversae  valetudini,  sanat  et 
inflationes  periculosas  omnium  vel  plurimorum  intestino- 
rum,  quem  morbum  Graeci  ileon  appellant;  facit  et  ad 
hydropicos,  conficitur  sic:  Sorborum  semimaturorum  X  X, 
marrubii  suci  X  XIIII,  centaureae  tenuis  suci  X  XIIII,  20 
scillae  suci  X  XIIII,  mandragorae  suci  X  VI,  hastulae  re- 
giae  suci  X  VI,  opii  X  IIII,  laseris  Cyrenaici  X  I,  polii 
suci  X  VI,  opopanacis  X  IIII,  rosae  caninae  suci  X  IIII, 
galbani  X  IIII,   castorei  X  IIII,   agarici  X  IIII,   sagapeni 

X  X,  gummis_  X  IIII,  artemisiae  suci  X  IIII,  cicutae  suci  25 
X  IIII,  resinae  terebinthinae  X  IIII,  milefolii  suci  X  IIII, 
trifolii  suci  X  IIII,  vitis  albae  suci  X  VII,  plantaginis  suci 
X  11,  bidellae  X  IIII,  draconteae  radicis  X  IIII,  terrae  mali 
X  X,  rhus  Syriacae  X  VI,  acori  et  asari  X  quinos  vel 
senos,  meliloti  X  VI,  inulae  radicis  X  VI,  glycyrrhizae  X  VII,  30 
erucae  radicis  X  VII,  panacis  X  VI,  cyperi  X  IIII,  stoe- 
chados  X  VI,   iuniperi  X  VIII,   abrotoni  X  IIII,   chamae- 

12  dolor  et  uti.  15  Cosmiana  Im  ut  videtur,  nunc 

litteris  erasis  db  altera  manu  scriptum  est  Cosmae  damiani. 
16  valitudinis  (sic).  21  hastulae]  ascla.  24  vocahula  saga- 
peni  X  IIII,  gummis  5  IIII,  artemisiae  suci  S  IIII  om,  29  syri- 
cae.         asari]  astri.         30  glycerizae.         31  radices. 


—     307     — 

cypri  X  IIII,  hysopi  X  IIII,  piilei  X  IIII,  petrosilini  X  IIII, 
holisatri  X  IIII,  dauci  X  VI,  apii  seminis  X  VI,  pastinacae 
seminis  X  VI,  feniculi  seminis  X  VI,  arotelli  seminis  X  VI, 
alterci  seminis  X  VI,  urticae  seminis  X  VI,  radicis  in  cena 

5  quae  manducatur  seminis  X  X,  balsami  seminis  X  IIII, 
cachryos  seminis  X  IIII,  ervi  albi  iarinae  X  IIII,  piperis 
albi  X  VI,  piperis  longi  X  VI,  carei  X  VI,  rutae  silvaticae 
seminis  X  IIII,  bacarum  lauri  X  VI,  amomi  X  III,  malo- 
bathri  X  VI,  myrrae  X  VI,  turis  X  VI,  casiae  X  VI,  nardi 

10  Syriacae  X  X,  croci  X  XII,  schoeni  floris  X  VIII,  saliun- 
cae  X  VIII,  costi  X  VI,  iris  Illyricae  X  VII,  cinnami  X  VI, 
olei  amygdalini  X  X,  opobalsami  X  IIII.  Tunduntur  et 
cribrantur  quae  in  pulverem  redigenda  sunt,  remittuntur 
diligenter   quae   mollienda   sunt  omnia;  datur  potio  nucis 

15  avellanae  magnitudine  ex  mulso,  febricitantibus  vero  ex 
aqua  calida;  ad  auriginem  quoque  et  ad  serpentium  mor- 
sus  hoc  antidotum  satis  utile  est. 

Colice  Bassi  mirifica,  quae  prodest  sine  sopitione,  eadem  12 
ventris  sanat  vitia  orania,  facit  et  ad  difficilem  spirationem 

20  et  ad  internos  dolores,  conficitur  sic:  Mandragorae  radicis 
sive  corticis  X  VI,  rhus  Syriaci  X  VI,  cinnami  X  VI,  acori 
X  VI,  brassicae  seminis  X  VI,  costi  X  VI,  iridis  X  VI, 
piperis  longi  X  VI,  piperis  albi  X  VI,  cicutae  suci  X  XII, 
opopanacis  X  VII,  stoechadis  X  VIIII,  dauci  Cretici  X  VIIII, 

25  mei  X  VIIII.  Phoebus  adiciebat,  ut  auctor  remedii  huius 
refert,  myrrae  X  VI,  opii  X  VI,  asari  X  VIIII,  castorei 
X  VIIII.  Contusa  haec  et  criblata  miscentur  et  ex  melle 
colliguntur  diligentissime  universa  atque  ex  hoc  medica- 
mento  quantum  nux  avellana  est  datur  cum  cyathis  tribus 

30  aquae  calidae,  sed  post  cibum ;  ieiuno  enim  non  oportet  dari. 

Coli  dolorem  avertes,   si  de  lacertarum  caudis  sum-  13 
mitatem  tuleris  et  auro  incluseris   et  ligaveris  circa  um- 
bilicum  aut  si  de  reste  ventrem  circumcinxeris^  de  qua 

3  arotelli]  trodelli.  5  manducantur.  6  cachryos] 

cachari.  9  mirrae.  10  scoeni.  11  illiriacae.  12  amy- 
gdalini  scripsi:  magdalini.  13  pulvere.  18  sopotione. 

25  mei]  mii.        33  circumcinxerint. 

20* 


-     308     — 

14  quis  laqueo  vitam  fiuierit.  Colum  sanat  cum  pinnis  upupa 
exusta  et  ex  vino  cinis  eius  potui  datus;  hirundinum  etiam 
stercus  in  cibo  vel  in  potu  sumptum  tribuit  colo  sanitatem. 

15  Hoc  antidotum  sive  oxyporium,  quod  bufagos  dicitur^ 
facit  ad  coli  inflationes  et  ad  digestionem,  unde  mane  5 
ieiunus  accipies  catapotia  tria  magnitudine  grani  piperis. 
Conficitur  sic:  Nepetae  —  III,  pulei  veteris  —  III,  liby- 
stici  seminis  —  IIII,  petrosilini  —  I,  apii  seminis  —  I  S, 
thymi  —  I,  piperis  —  VI,  mellis  optimi  non  despumati 
quod  sufficiat  ad  concorporandas  et  temperandas  species  lo 
adicietur  et  in  doUo  vitreo  condetur  sub  signaculo  haben- 
dum,  sicut  usquequaque  haberi  debent  universa  medicamina. 

16  Ad  ileon  vel  colum  bacas  lauri  octo  concides  et  co- 
ques  in  vini  subdulcis  cyathis  tribus  et  calefactum  ex  eo 

17  poculum  ieiuno  bibendum  dabis.   Croci  ^  II,  myrrae  ^  II,  i5 
opii  ^  I;  singula  quaeque  teres  separatim  et  postea  simul 
parata  in   aqua  miscebis  atque  in  modum  fabae  pastillos 
factos    in    anum   inicies,   mire   colo   remediando  proderit. 

18  Satureiae  surculos  X  tolles  tribus  digitis,  conteres  et  vino 
Amineo  sincero  mixtos  colo  laboranti  dabis  bibendos,  sin-  20 
cerum  qui  biberit  experietur  remedium. 

19  Publii  pastillus  coHcus:  Apii  seminis  heminam,  feni- 
cuH  seminis  quarlarium,  piperis  grana  XXVII,  satureiae 
floris  vel  seminis  quartarium;  omnia  haec  dihgenter  teres 
et  criblabis  et  cum  pipere  bene  trito  permiscebis;  deinde  25 
in  mortario  omnia  pariter  cum  vino  vetere  quantum  di- 
ligentius  teres  et  facies  pastillos  XV,  quos  siccabis;  cum 
siccati  fuerint,  singulos  pastillos  coli  dolore  laboranti  da- 
bis  solutos  in  ternis  cyathis  vini  veteris  cahdi,  sed  bene 
eos  solves,  ut  totum  ebibi  possit;  pastilli  autem  paris  pon-  so 
deris  esse  debent 

20  Salicis  folioriim  dragmam  cum  piperis  granis  XXI  ex 
vino  diligenter  teres  et  triduo  tres  potiones  ex  eo  biben- 

1  utpnpa.       2  herundinum.       3  puto  sumptus.       7  libi- 
stici.  20  coloraborati  Im  corr.  2m.  'il'^^  Publii  pastil- 

lus  colicus]  folii  pastillos  duos.  25  et  tum  piper  bene 

tritum.        30  punderis. 


-     309     - 

das  dabis  coli  dolore  confecto.    Herbae  vettonicae  pollinis  21 
^  VI  ex  aquae  calidae  cyathis  tribiis  colico  ieiiino  biben- 
dos  per  triduiim  dabis.     Plantaginem,   quae  sine  lanugine  22 
fuerit,   contusam  cum  sale  adponito   ad   umbilicum  colici, 

5  mire  proderit. 

Anulus   dc  auro   texta  tunica  fit  exusta,   cui  inscul-  23 
pitur  vice  gemmae  piscis  aut  delfinus,  sic  ut  holochrysus 
sit  et  habeat  in  ambitu  rutunditatis  utriusque,  id  est  in- 
terius   et  exterius  Graecis  litteris  scriptum:    Qelg  xeAfvft 

10  111]  KVELv  KoXov  Ttovovg.  Observandum  autem  erit,  ut,  si 
in  latere  sinistro  dolor  fuerit,  in  manu  sinistra  habeatur 
anulus,  aut  in  dextra,  si  dextrum  latus  dolebit;  luna  autem 
decrescente  die  lovis  primum  in  usum  habendus  erit  anu- 
lus.    Ad  coli  dolorem  requires  fimum  lupi  et  ossa,   quae  24 

15  ibidem  inveneris,  contundes  et  pulverem  ex  his  facies  et 
in  aqua  frigida  ieiuno  bibendum  dabis.     * 

Ad  coli  dolorem  die  XII  kal.  April.  violas  mane  col-  25 
ligi  facies   et  teri  in  mortario  diligenter,  postea  in  mor- 
tarium  ipsum  mittes  vini  veteris  potiones  VII  et  cum  tem- 

20  peraveris  cum  violis,  a  die  supra  scripto  potiones  per  septem 
dies  continuos  dabis,  sed  cautus  esse  debes  in  violis  col- 
ligendis,  quia  pleraeque  sunt  noxiae. 

Ad   coli  dolorem   scribere  debes  in  lamina  aurea  de  26 
grafio   aureo  infra  scriptos  characteres  luna  prima  vigen- 

25  sima  et  laminam  ipsam  mittere  intra  tubulum  aureum  et 
desuper  operire  vel  involvere  tubulum  ipsum  pelle  ca- 
prina  et  caprina  corrigia  Hgare  in  pede  dextro,  si  dextra 
pars  corporis  colo  laborabit,  aut  in  sinistra,  si  ibi  causa 
fuerit,    habere   debebit;    sed   dum  utetur   quis  hoc   prae- 

.30  ligamine ,  abstineat  venere  et  ne  mulierem  aut  prae- 
gnantem  contingat  aut  sepulcrum  ingrediatur,  omnino 
observare  debebit;  ad  ipsum  autem  coli  dolorem  peni- 
tus    evitandum,    ut    sinistrum    pedem    semper    prius   cal- 

2  bibendum,  6  tonica.  7  olocrisus.  8  rutun- 

ditatis  (sic).  et  add.  ante  interius  2m.  21  debis,  ite^n  23. 
24  caracterea.  viginsima.  28  si  add.  ante  in.  30  venire. 
prenantem. 


—     310     — 

ciet  observabis.    Hi  siint  characteres  scribendi  in  aurea 
lamina: 

L     ^^    M     &     K     I    A 

L     W    M     ®     K     I    A 

L     ^    M     e     K     I    A.  5 

27  Leporini  stercoris  piliilas  septem  tere  et  cum  dulci 
vino  colico  per  triduum  da  bibendum. 

28  Ad  coli  dolores  mentastri  folia,  quantum  tribus  digitis 
adprehendere  potueris,  tolles  et  his  adicies  feniculi  semi- 
nis  cocharia  duo;  haec  in  unum  quam  minutissime  teres,  lo 
postmodum  addes  vini  veteris  optimi  cyathos  quattuor,  tum 
calefactam  potionem,  quantum  digitus  pati  possit,  ieiuno 
bibendam  dabis;  continuo  ventos  emittet  et  deiectionem 
faciet.  Hanc  ergo  potionem  si  quis  triduo  usus  fuerit, 
quamvis  graves  coli  dolores  evadet.  15 

29  Gallinam  per  totum  diem  a  cibo  abstineto;  dein  po- 
stero  die  cum  eam  occideris,  crura  eius  cum  sale  et  oleo 
inassato  et  ieiuno  colico,  qui  se  pridie  cibo  abstinuerit, 
manducanda  dato,  mirifice  profueris. 

30  Corydalus  avis,  id  est  quae  alauda  vocatur,  quae  ani-  20 
mos  hominum  dulcidine  vocis  oblectat,  cum  sua  pluma  in 
vaso  fictili  gypsato  in  furno  posito  ita  conburitur,  ut  teri 
possit;  contritae  autem  tenuissimus  pulvis  reponitur  et 
cum  opus  fuerit,  ex  eo  cocliaria  duo  vel  tria  cum  aqua 
calida  per  triduum  aut  quadriduum  dantur;  incredibile  hoc  25 
colicis  remedium,  quod  adeo  prodest,  ut  omnia  medicamina 
merito  superare  videatur. 

31  Stercus  aprunum  recens  in  aqua  remissum  colatum- 
que  cum  mulsi  cotyUs  tribiis  et  piperis  contriti  granis  LX 
in  tres  potiones  divisum  per  tridunm  datur,  ita  ut  prius  30 
corpus,  eius   colici,   cui  potio  danda  est,  acopo  perungua- 
tur,  ut  perfrictiones  omnes  coacto  sudore  discedant;  miro 

32  remedio  sanabitur.  Sucinum  tundes  et  ex  eius  farina  duo 
cocliaria   cuni  aqua   non   nimium  ferventi  bibenda   colico 

1  caracteres.      6  stercus.      9  adpraehindere.      13  emittit. 
14  potione.  15  evadat  Im  evadet  2m.  17  com  sale. 

20  coridallus.         animus.        29  cotilis.        LX]  LXL  {sic). 


-     311     - 

ieiuno  per  tridiium  dabis,  efficaciter  proderunt.   Sanguinem  33 
anguillae   cum  rubelio  vino  duplici  mensura  coniunges  et 
ex  aqua  tepida  mixtum  colico  ieiuno  dabis  bibendum,  sed 
sub  dolore  dari  oportet;  nam  et  praesens  remedium  feret 

6  et  in  futurum  morbo  huiusmodi  liberabit. 

Si  adversus  colum  viro  remedium  opus  erit,  de  ariete,  34 
quem    lupus    occiderit,    fasciolam  puer  inpubis   faciat  et 
inde  virum  ad   corpus   accingat;   si  vero   mulieri  meden- 
dum  erit,   similiter  de  ove,  quam  lupus  occiderit,  puella 

10  virgo  cingulum  faciat  et  mulierem  circa  corpus  accingat; 
efficaciter  prodest. 

Lepori  vivo   talum    abstrahes   pilosque    eius   de   sub  35 
ventre   tolles  atque  ipsum  vivum   dimittes;    de   illis   pilis 
vel  lana  filum  validum  facies  et  ex  eo  talum  leporis  con- 

15  ligabis  corpusque  laborantis  praecinges,  miro  remedio  sub- 
venies.  Efficacius  tamen  erit  remedium,  ita  ut  incredibile 
sit,  si  casu  os  ipsum,  id  est  talum  leporis,  in  stercore 
lupi  inveneris,  quod  ita  custodire  debes^  ne  aut  terram 
tangat  aut  a  muliere  contingalur;   sed  nec  filum  illud  de 

20  lana  leporis  factum  debet  mulier  ulla  contingere.  Hoc 
autem  remedium  cum  uni  profuerit^  ad  alios  translatum, 
cum  volueris  et  quotiens  volueris,  proderit;  filum  quoque, 
quod  ex  lana  vel  pilis,  quos  de  ventre  leporis  tuleris, 
solus  purus  et  nitidus  facies;  quod  si  ita  ventri  laborantis 

25  subligaveris,  plurimum  proderit,  ut  sublata  lana  leporem 
vivum  dimittas  et  dicas  ei,  dum  dimittis  eum:  Fuge,  fuge, 
lepuscule,  et  tecum  aufer  coli  dolorem. 

Euforbi  dragmam   rediges  in   tenuissimum  pulverem  36 
et  ex   eo  partes  duas   facies,    unam    cum   ovo   semicocto 

80  ieiuno  coUco  dabis,  alteram  tertio  die  similiter  facies;  mire 
ac  sine  repetitione  emendabis  coU  dolorem. 

Conpositio  colicae  primaria;  Nardi  folii,  spicae  nardi  37 
Indici,  amomi,  piperis  albi,  costi,  papaveris,  lentis  Syria- 
cae  uncias  singulas,  myrrae,  zingiberis,  asari  Pontici  semun- 

2  com  robello.       4  oportit.       5  liberauit.       13  demittes. 
18  debis.  24  nititidus   (sic).  26   dimittis]    dimittas. 

32  folia  Cornarius. 


-     312     - 

cias  singulas  in  pulverem  rediges  et  ciim  melle  optimo 
despumato  quantum  sufficiat  permiscebis  et  ieiuno  colico 
quod  satis  sit  dabis. 

38  Conpositio  colices  ex  libro  Philonidis,  quae  etiam 
Tiberio  Caesari  conponebatur,  graves  et  inveteratos  dolores  5 
mitigans,  mihi  quoque  experimentis  notissima,  accipit  haec: 
Apii  seminis  heminam,  anethi  tenuiter  arefacti  semunciam, 
castorei  semunciam,  myrrae  semunciam,  nardi  spicae  se- 
munciam,  opii  semunciam,  croci  semunciam,  piperis  longi 
semunciam,  piperis  nigri  semunciam,  petrosilini  semunciam.  10 
Apium  pridie  macerabis  et  teres,  cetera  tundes  et  cribra- 
bis  et  mista  cum  apio  in  mortario  diligentissime  conteres 
et  melle  despumato  optimo  conprehendes  atque  in  vaso 
vitreo  condes;  cum  opus  fuerit,  dabis  denarios  singulos 
ex  aquae  calidae  cyathis  tribus.  15 

39  Ad  coli  dolorem  stercus  bubulum  recens  exprime  per 
linteum  mundum  et  sucum  eius  in  qualibet  potione  colico 
da  bibendum,  stalim  subvenies;  quod  remedium  efficacis- 

40  simum    esse   multa   experimenta    docuerunt.     Papaver   ex 
aqua  mulsa  decoctum  dabis  colico  ieiuno  bibendum,  con-  20 
festim  subvenies. 

41  Inter  experta  subnotatum  est  hoc  colicis  mirum  re- 
medium  sic:  Fici  siccae  unciam  I,  iris  IUyricae  —  I,  vet- 
tonicae  —  I  in  ollam  novam  mittes  cum  bisexlio  aquae 
et  cum   supra   scriptis   ad  dimidias  coques  et  inde  hemi-  25 

42  nam  dabis  ieiuno  colico  potandam.  Herba,  quae  mile- 
folium  appellatur,  trita  ex  vino  austero  nigro  utiliter  colicis 
bibenda  datur. 

43  Herbam  nepetam  dextra  manu  colliges,   in   quantum 
sufficere   posse   credideris,   eamque  ad  levitatem  conteres  35 
et  cum  vino   dulci  ac  vetere  vel  Libycensi  colico  ieiuno 
per  triduum  dabis;  sed  vini  modus  sit  quartarius,  facillime 

44  proderit.  Fuliginis  bene  tritae  et  criblatae  ternos  denarios 
per  triduum  ex  aqua  calida  ieiuno  colico  potui  dabis. 

4  coliaces.  7  eminam.  8  castoreuno.  13  con- 

prehindis.  14  dinarius  singulus.  23  uncia.  vectonicae. 
31  libicensi.        33  ternus  denarius. 


-     313     — 

Lacertiim  viridem,  quem  Graeci  sauron  vocant,  capies  45 
perque  eius  oculos  acum  cupream  cum  licio  quam  longo 
volueris  traicies  perforatisque  oculis  eum  ibidem  loci,  ubi 
ceperas,  dimittes  ac  tum  filum  praecantabis  dicens:  Trebio 
5  potnia  telapaho.  IIoc  ter  dicens  filum  munditer  recondes 
cumque  dolor  colici  alicuius  urguebit,  praecinges  eum  totum 
supra  umbilicum  et  ter  dices  carmen  supra  scriptum. 

Praesentaneum  colicis  remedium  sic:  Ova  putidissima  46 
in  sole  ponito,  ut  persiccentur;  cum  aruerint,  conteres  et 
10  minutissime  percriblabis  et  ad  praesidium  in  doliolo  vitreo 
condes  cumque  in  aliquo  auspicabitur  coli  dolor,  in  hemina 
aquae  calidae  dabis  bibenda  cocliaria  tria. 

Costum  et  piper  pari   pondere   tundito   et  cribrato,  47 
inde  scripulum  unum  ex  aqua  calida  colico  da  bibendum. 
15  Stercus   murinum  ex  quocumque  liquore  ignoranti  colico,  48 
ne  horrescat,  bibendum  dabis,  mirum  est. 

Subpositoria  colice  invicta:  Myrrae  —  III,  croci  Si-  4& 

culi  —  II,   piperis   albi  —  II,   opii  Hispani  —  II.    Haec 

omnia  tundes  vel  conteres   et  pilulas  facies  magnitudine 

20  fabae   solidae   et  tres  subpones;  habebis   sane  curam,  ut 

aeger  dormiat  et  ne  vomat;  vomitus  enim  concitare  consuevit. 

Ad  coli  dolorem  remedium  physicum  sic:  Stercus  ovis  50 
montanae  mense  Septembri  deficiente  luna  pridie  inclusae 
mane  excipies  et  sole  durabis  atque  in  pulverem  rediges 
25  et  habebis  in  vaso  vitreo  sive  stagneo;  cum  usus  exegerit, 
cocleare  plenum  colico  ex  aqua  calida,  si  febricitaverit,  si 
sincerus  erit,  cum  vino  per  triduum  dabis. 

Ovis  agnum,  quem  primum  pariet,  manu  excipies,  ita  51 
ut  terram  non  tangat,  et  de  fronte  eiusdem  agni  lanam 
30  tolles,  sed  et  de  ipsa  ove  et  verris,  qui  coitum  cum  scrofa 
faciet,  semen  eadem  lana  excipies,  ita  ut  terram  non  tan- 
gat,  et  includes  lanam  cum  semine  verris  in  lupino  aureo 
vel  tubulo  et  alligatum  in  brachio  vel  mediis  partibus  cor- 
poris  colico  suspendes. 


4  coeperas.      filium,  item  5.      7  umbilico.       16  orrescat. 
21  consuetur. 


—     314     — 

52  De  novem  coloribus^  ita  ut  ibi  album  vel  nigrum 
non  sit,  facies  ex  singulis  singula  fila  et  omnia  in  se 
adunata  acu  argentea  per  oculos  catuli  novelli,  qui  non- 
dum  videt,  traicies,  ita  ut  per  anum  eius  exeant;  tum 
ipsa  fila  in  se  counata  torquebis  et  pro  cingulo  ad  cor-  5 
pus  mediis  partibus  uteris;  catulum  sane  vivum  confestim 
in  flumen  proicies. 

53  Ad   colum  remedium  physicum  sic:    Canem  de  ster- 
culinio  aut  de  aliquo   sordido  loco   iacentem   expellat  et 
fuget  qui  patietur  coli  dolores  et  statim  illic  mingat,  ilico  lo 
remediabitur. 

54  Iniectio  ad  coli  empneumatosim  sic:  Olei  anethini 
—  VI,  butyri  exsalati  —  III,  nardi  —  II;  Iiaec  permixta 
et  calida  per  clysterem  infunduntur. 

55  Ad  colum  sanandum  remedia  infra  scripta  de  Pros-  i5 
dochi  medici  remediis  electis:   Lotium  ichneumonis  cum 
lacte  vaccae   nigrae  dabis  in  impetu  coli  potandum,   con- 

56  tinuo  subvenies.  Iniectio  ad  colum  sic:  Colocynthidas  duas 
et  rutae  et  faenograeci  et  bacarum  lauri  quantum  satis 
existimaveris  in  aqua  coques  diu  et  addes  meUis  parum  et  20 

57  ita  inicies  colo  laborantem.  Olei  rutacei  heminam,  asphalti 
ludaici  —  IIII,  castorei  —  IIII  terens  permiscebis  et  sic 

58  inicies  colicum.  Alii  caput  purgatum  tritum  infundes  pici 
liquidae  atque  ita  inicies,  statim  sedabitur  coU  dolor. 

59  De  experimento  ad  colum:    Rubi  foliorum  sucum  et  25 
capparis  sucum  aut  rhamni  et  melUs  tantundem  miscebis 
et  dabis  plenum  ex  eo  cocleare  aut  nocte  aut  satis  mane 
coUco  polandum. 

60  Iniectio  ad  colum  sic:  Butyri  cocleare  unum,  cedriae 
cocleare  unum,  opn  quanta  ervi  sit  magnitudo,  olei  P.  I,  30 
in  quo  bacae  lauri  XV  tunsae  et  cymini  quantum  manu 
capias  cum  speciebus  supra  scriptis  infusis  et  dUigentis- 
sime  tritis  coquantur;  ex  eo  qui  laborat  coli  vitio  inicie- 
tur,  ita  ut  prius  calidam  aquam  bibat. 

5   counata  torquebis]    connataturque    bis.  10   fugit. 

12  empneumatisim.        14  clistere.       32  supra  scriptis]  subtis. 
34  calida  aqua. 


-     315     — 

Confectio  iniectionis  ad  colum  sic:  Opii  drag.  VI,  ca-  61 
storei  drag.  IIII,  myrrae  troglodytidis  drag.  I,  croci  drag.  I, 
nitri  drag.  II,  euforbi  drag.  II,   rutae   silvestris   drag.  II, 
mellis  quantum  denseri  omnia  possint.     Quibus  permixtis 

5  trochiscos  diligentissime  factos  servabis  et  cum  necessitas 
fuerit  iniciendi,  adicies  olei  anethini  —  VI,  butyri  ex- 
salati  —  III,  nardi  —  II.  His  omnibus  de  trochiscis, 
quorum  descriptio  superius  continetur,  adicies  quantum 
fabae  granum  est,  in  aqua  modica  solutum  et  ita  hac  in- 

10  iectione  diligenter  uteris. 


CAP.  XXX. 

Ad  ventrem  resolvendum  et  omnes  eins  difflcnltates 

necnon  et  ad  cholera  proicienda  vel  inhibenda  sales 

et  potiones  et  catapotia  cathartica  diversa 

de  experimentis. 

Quoniam  interdum  res  postulat  et  per  alvum  detrahere  1 
materiam  omnis  iimoris  sive  hydropis  sive  diutinae  lippi- 
tudinis  secundum  sanguinis  quidem  detractionem,   qua  et 
scabiem   et  ignem  sacrum  et  papulas  habentibus  subveni- 

15  lur  —  nam  maxime  phlebotomo  huiusmodi  circa  cutem 
summam  vitia  innata  sedantur  —  itaque  non  tam  alienum 
iudicavimus  horum  quoque  genera  exponere,  sed  prius 
dicemus,  quae  alvum  mediocriter  molliant  et  quae  sint  ad 
hoc  simplicia  remedia. 

20  Mollit  ergo  alvum  herba  Mercuriaiis  levibus  holeribus  2 

quam  plurima  mixta.  Item  mollit  alvum  nitri  X  semissis 
mixtus  cum  resina  terebinthina  et  avellanae  nucis  magni- 
tudine  devoratus.  Caules  quoque  V  vel  VI  cum  salis  granis 
totidem  et  apii  semine  paribus  mensuris  decocti  in  vino 

2  troclodidis  5  diligentissime  scripsi:  diligentissimos. 
6  buteri. 

tit.  et  ad  sales  conficienda  et  potiones  et  catapotia  cathar- 
tica  remedia  phoesica  et  rationabilia  diversa  de  exp. 

15  phleutomo.      18  quae  ante  alvum  om.      21  item]  ita. 


-     316     —  1 

non  aiistero  moUiendo  ventri  plurimum  prosunt,  si  et  ipsi     ' 
manducentur  et  ius  illud  bibatur   ante   cibum,    ut   inter 
prandium  et  cenam  alvum  leniter  molliat. 

3  Ovilli  lactis  sextario  si  quis  adiciat  cnici  purgati  X  IIII 
et  discoctum  ila  ebibat,  molliet  ventrem.  Quidam  tribus  5 
heminis  vini  adiciunt  aloes  X  semissem  et  ita  totum  per 
parles  aqua  mixtum  bibunt,  ut  molliant  ventrem.  Solvit 
autem  alvum  utiliter  ipsa  aloe  per  se  victoriati  <^vel)>  de- 
narii  pondere  ex  aquae  cyathis  tribus  vel  frigidae  vel  cali- 
dae  epotata.  lo 

4  Purgat  optime  ventrem  chamelaea  herba,  quae  folia 
similia  olivae  habet,  quorum  quinque  vel  sex  dari  oportet 
trita  ex  aquae  mulsae  cyathis  quattuor  frigidae,  si  ad- 
suetus  erit,  cui  remedio  opus  est,  sin  minus,  calidae  ad- 

5  iecto  salis  cocliario;  detrahit  enim  largiter  bilem.    Purgat  i5 
bene  alvum  filicis  radix  lota  et  rasa  atque  in  minimas  par- 
ticulas  concisa  ad  semunciam  aceto  aspersa,  deinde  cocta, 
ut  solet  holus  coqui,   et  ita  cum  panis  uncia  consumpta. 

6  Purgat  bene  haec  conpositio  ventrem:  Aloes  X  semissis, 
colophoni  X  S;  una  teruntur  haec,  adicitur  mellis  quod  satis  20 
sit  ad  colligenda  ea.   Datur  ex  aquae  calidae  vel  frigidae  cya- 
this  IIII.    Hoc  medicamentum  stomachum  non  conrumpit. 

7  Globuli  mirifice  purgantes  ventrem,  qui  ut  sumuntur, 
ita  integri  deiciuntur  nec  laedunt  stomachum,  conficiuntur 
sic:  Colophoni  X  IIII,  bidellae  X  II,  gummis  X  II.  Haec  25 
trita  lactucae  suco  colliguntur  et  flnguntur  pikilae  magni- 
tudine  fabae,  dantur  a  tribus  pilulis  usque  ad  septem, 
prout  cuiusque  vires  patientur. 

8  Globuli,  qui  etiam  cenanti  dantur  et  efficiunt  mane 
ventris  deiectionem  quantum  satis  sit,  sic:  Colophoni  X  III,  30 
aloes  et  tragacanthi  binos;  hoc  pridie  aqua  maceratur, 
postero  die  ceteris  admiscetur;  fiunt  inde  globuli  fabae 
magnitudine,  dantur  a  tribus  usque  ad  VII;  prosunt  pluri- 
mum  ventri  et  stomachum  nuUo  modo  vexant. 

1  ventri  Stephanus:  ventre.  4  cnici]  cicni.  8  vel 

addidi  e  Scribon.         18  quoqui.         20  colophoniae  Cornarius 
semper.        29  cenatis  Scribon. 


—     317     — 

Cucurbita   silvatica   trita,    quam   Graeci   colocynthida  9 
vocant,  detrahit  per  ventrem  et  pituitam  et  bilem  luridam, 
nonnumquam  et  atram  deorsum  versus  vocat,  si  cum  mulsa 
aqua  detur.    Item  cucumeris  anguini  radix  et  eius  quem  lo 

5  edimus  detrahit  bilem;  sed  anguini  radicis  cortex  eandem 
vim  quam  veratrum  habet,  nisi  quia  paulo  remissior  est, 
et  multo  magis  viribus  caret  quam  cucumeris,  quem  edi- 
mus.  Anguini  ergo  cucumeris  dari  oportet  X  VI  S  ex 
aqua  mulsa,  detrahit  enim  pituitosa  et  biliosa,  cucumeris 

10  quem  edimus  radicis  dari  oportet  X  IIII  similiter  vel  sparti 
seminis  tantundem;  similiter  et  iridis  radices  datae  prosunt. 

Item  thapsiae  radices  pituitam  et  bilem  detrahunt  nec  ii 
minus   epithymon;  praestant  hoc  melius,   quod  atriora  et 
acriora  deducunt;  et  herba  urceolaris  quae  appellatur  de- 

15  irahit  biliosa  et  aquatiora;  nam  cunila,  quam  Graeci  oni- 
tim  vocant,   detrahit  aquatiora  per  vomitum;   aquam  vero 
solam   deducit  mori  lacrima  vel  radix  incocta  potui  data. 
Iris  calefacit,  solvit,  purgat,  concoquit,  ulceris  quoque  in-  12 
lerni  duritias  mollit  et  ventris  stricturas  movet.    Irinum  13 

20  oleum  per  clysterem  inmissum  pituitosa  et  aquata  et  puru- 
lenta  et  atra  deducit;  polion  vero  biliosa  et  atra  oleo  cha- 
maemehno  mixto  per  sellas  deducit;  scamoniae  sucus  solam 
detrahit  bilem,  datur  ex  aqua  ad  denarii  semissem  et  tertias 
eius  cum  salis  X  quinque,  sed  stomacho  infirmo  non  convenit. 

25  Elaterion  purgat   sursum  per  vomitum,   aquam  vero  14 

deorsum  et  pituitam  et  bilem  omnis  generis  deducit;  plus 
autem  eius  quam  victoriati  tertiam  partem  non  oportet 
dari;  cyclaminos  vero  detrahit  per  sellas  pituitam  et  aquam; 
hippophaes  detrahit  pituitam  et  liquores  aquatos,  datur  eius 

80  uncia  cum  aqua  mulsa;  eiusdem  quoque  lacrima  victoriati 
ponderis  data  ex  aqua  mulsa  bilem  purgat,  nam  radix  tan- 
tum  aquam  deducit. 

Centaurei  tenuis  sucus,  quantum  nux  avellana  recipit,  15 
potus  ex  aqua  mulsa  ventrem  solvit.     Item  herbae  ipsius 

6  veratri.  7  et  om.  12  thapsiae]  thiasi.  13  ephy- 
timon.  15  cunicla.  onecon.  20  clystere.  29  hippo- 
phaes]  hippomanes.        33  centaureae  2ni. 


—     318     - 

tritae  X  III  ex  sale  et  exigiio  aceto  dati  ciim  aquae  cya- 
this  VI  biles  dediicunt.  Meconidos  quoque  herbae  sucus 
cyathis  duobus  datus  detrahit  bilem.  Cucurbitae  domesti- 
cae  sucus  cyathorum  trium  cum  vini  albi  calefacti  hemina 
datus  et  olei  semuncia  detrahit  pituitam  et  bilem,  sed  5 
oportet,    quibus  hoc   purgatorium  datur,   ut  postea  quam 

16  plurimum  deambulent.  Damasonii  radix  detrahit  sursum 
deorsumque  pituitam  atque  bilem  et  ex  vino  et  aqua  mulsa 
data;  sed  si  per  sellas  aliqui  magis  voluerit  purgari^  sucum 

17  sumat;  si  sursum   versus,  radices   eius   accipiat.     Veratri  lo 
nigri  radicis  X  semissis  et  eius  tertia  portio  pota  ex  vino 
passo  per  sellas   detrahit  bilem;  veratri  vero   sucus   albi 
ad  mensuram  denarii  unius  potus  ex  passo  detrahit  pitui- 

18  tam  et  per  vomitum  et  per  sellas.   Chamelaea,  quae  dicitur 
restis  olivae,  aquam  detrahit,  calfacit  enim  plurimum;  eadem  i5 
prodest  hydropicis  et  elephantiam  habentibus,  si  quis  eius 
seminis   grana  numero  XX  dederit  ex  aqua  mulsa;   eius- 
dem  folia  tenera  trita  et  in  globulos  redacta  aquam  movent, 

si  quis  ea  per  anum  iniecerit;  prosunt  enim  et  ad  duritias 
ventris  laxandas  et  ad  morbos  interaneos  depellendos.        20 

19  Purgatio  ventris,  quae  facit  ad  lumborum  dolores  et 
ad  omnium  febrium  molestias  depellendas,  accipit  haec: 
Scamoniae  X  IIII,  veratri  nigri,  anesi,  afronitri,  nardi  Syria- 
cae,  casiae,  cinnami,  singulorum  X  binos;  dantur  haec  trita 
et  mixta  cum  aquae  mulsae  hemina,  datur  interdum  vel  25 
ex  aceto  vel  ex  melle  vel  ex  aqua  sola;  abigit  etiam  con- 
ceptum  feminis  praegnantibus  datum. 

20  Purgatio  ventris  altera  sic:  Scamoniae  X  XII,  veratri 
nigri  X  XVI,   croci  X  V,   myrrae  X  VII,  cinnami  X  VII, 
panacis  X  VIII,  piperis  X  V,  afronitri  X  VI;  trita  haec  et  sa 
in  pulverem   redacta  melle   consparguntur.    Datur  ex  his 

X  I  S  ex  aquae  frigidae  vel  calidae  cyathis  tribus. 

21  Ad  ventrem  laxandum  cucurbitae  silvaticae  interaneo- 
rum,    scamoniae,    afronitri    paria   pondera    in    unum   teri 

7  damasonis.       14  chamaelea  pota  quae.       18  globolos. 
19  duricias.        25  aqua  mulsa.        26  abiit. 


—     319     — 

oportet  atque  inde  dari  globulos  tres  fabae  magnitudine 
ex  calda  aqua;  convenit  autem  aqua  colligi  vel  conspergi 
hoc  medicamentum. 

Aliud  remedium  ad  ventris  purgationem  sic:  Uvae  22 
5  passae  exemptis  granis  contusae  X  IIII,  anesi  X  VIII,  ela- 
terii,  id  est  cucumeris,  in  partes  divisi  loti  et  siccati 
X  VII,  veratri  nigri  X  XVI,  cunilae  seminis  purgati  interiora 
X  XII.  Haec  in  pulverem  redacta  colliguntur  et  ex  aqua 
dantur  quantum  fabae  tria  grana   sunt  superque  acetum 

10  cum  melle  mixtum  bibitur. 

Item  alia  ventris  purgatio    eiusdem    effectus    accipit  23 
haec:   Scamoniae  X  VIII,  veratri  nigri  X  VIII,  cucurbitae 
silvestris  interiora  X  VIII,  afronitri  X  VIII,  iridis  X  VIII, 
nardi  Syriacae  X  V  S  et  victoriati  partem  terliam,  myrrae 

15  idem  ponderis.  Pulvis  ex  his  factus  meile  colligitur;  dan- 
tur  ex  medicamento  hoc  globuli,  quantum  fabae  magnitudo 
est,  ad  X  IIII  vel  V,  quibus  devoratis  acetum  melle  mixtum 
superdandum  est. 

Ad  omnem  molestiam  febrium   et  ad  lateris  dolorem  24 

20  cum  febri,  item  ad  lumborum  dolorem  molestum  et  ad- 
versus  liquores  glutinosos  et  spissos  per  ventrem  digeren- 
dos  recte  dabitur  hoc  medicamentum  sic:  Cucurbitae  sil- 
vaticae  interiores  partes  aridas,  quae  quasi  pluma  sunt, 
X  VI,   croci  ac  panacis  X   senos,  marrubii  suci  X  VIII, 

25  glycyrrhizae  X  IIII,  piperis  albi  X  VI,  piperis  longi  X  VI, 
stoechados  X  VI,  schoeni  floris  X  IIII,  malobathri  X  III. 
Passo  colliguntur  trita  haec  omnia,  dantur  ex  his  denarii 
singuli  cum  aquae  calidae  cyathis  binis  vel  ternis. 

Solvunt  ventrem  superposita  haec:   Cucumeres  silva-  25 

80  ticos  maturos  arefieri  oportet,  deinde  contusos  felle  taurino 
conspergi  atque  emplastri  modo  inlini  alutae  aut  linteolo 
spisso  ad  magnitudinem  digitorum  quattuor,  ut  umbilico 
tantum  superponas;   quod  statim  tollendum  erit,  ubi  ven- 

1    globolus.  5    elaterii]  alterci.  15  collegitur. 

20  adversos.  21  gluttinosis.  23  interioris.  24  mar- 

ruvii.  25   clycerizae.  albi    VI    omissa   denarii   nota. 

26  scoeni. 


—     320     — 

26  trem  moverit.  Et  hoc  medicamentmii  eiusdem  rei  gratia 
iimbilico  superponi  oportet  aut  lateri,  quod  recipit  haec: 
Cucurbitae  silvaticae  interiora,  quae  quasi  flocci  sunt,  alu- 
minis  liquidi,  characiae,  tithymalli,  lathyridis  herbae,  laseris 
Cyrenaici  paria  pondera  trita  felle  taurino  coUecta  lateri  5 
vel  umbilico  cum  cucumeris  silvatici  maturi  suco  eodem 
modo  quo  supra  scriptum  remedium  superponuntur. 

27  Hiera  ad  resolutum  stomachum  et  reicientem  quod- 
cumque  sumpserit  conficitur  sic:  Aloes  nigrae  X  V,  ma- 
sticis  X  IIII^  cinnami^  schoeni  floris,  malobathri,  nardi  10 
Syriacae,  croci,  asari,  xylobalsami,  singulorum  X  senos. 
Ilaec  trita  vel  contusa  melle  consparguntur  et  ita  re- 
ponuntur  et  cum  opus  est  ad  modum  fabae  cum  oxy- 
meli  dantur. 

28  Purgatio,  qua  Cosmus  medicus  frequenter  usus  est,  15 
quae  hiera  minor  dicitur,  facit  ad  omnia,  quae  supra  scripta 
sunt,  conficitur  sic:  Scamoniae  denarii  victoriati  ponderis 
partem  unam,  veratri  nigri  X  I,  panacis  X  S,  ex  melle 
consparguntur  haec  trita;  datur  ex  his  quantum  nux  avel- 
lana  est  ex  aquae  mulsae  cyathis  quattuor;  globuli  quoque  20 
supra  dicta  magnitudine  sicci  de  hoc  medicamento  duo 
tresve  dantur  ieiuno  vel  post  cenam  vorandi. 

29  Turundis  ad  solvendum  ventrem  uti  oportet  eiusmodi: 
Fici  aridae,  pulei,  absinthi^  aloes,  nitri,  fellis  taurini  are- 
facti  ex  interiore  parte,  horum  paria  pondera  melle  bene  25 
percocto   colligi  oportet  et  fingi  turundos,   qui  per  anum 

30  inmittantur.  Item  turundi  ad  ventrem  laxandum  sic:  Cucur- 
bitae  silvaticae  floccorum  interiorum  X  V,  nitri  nigri  usti 
X  V,  fici  pinguis  pulpae  X  IIII,  mulsae  P.  I.  Cocuntur 
haec  omnia  ex  mulso  diligenter  et  postea  fiunt  turundi,  30 
quibus  et  absinthi  aliquid  admiscetur,  atque  ita,  ut  supra 
dictum  est,  ano  iniciuntur. 

31  Herbae  peduclariae   X  IIII,   farinae   ex   lolio  X  IIII^ 
cum  felle  taurino  liquido  et  melle  percocto  miscentur  paria 

1  gratiam.  4  characiae]  coscini.  lactoridis.  9  aloes] 
thallos.  10  scoeni.  15  Cosmos  Im  Cosmas  2m.  17  pondus. 
19  dantur.        26  percoctum. 


-     321     - 

pondera  et  fiiint  turundi,  qui  similiter  ad  laxandum  ven- 
trem  ano  iniciuntur.   Sucus  hastulae  regiae  admixtus  farinae  32 
ex  tritico,  deinde  subactus  in  panis  modum  et  coctus  in 
furno   atque   esui  datus  purgat  bene   ventrem.    Epithymi  33 

5  X  VII,  salis  X  V  in  aqua  mulsa  si  potui  dederis,  pituitam 
et  bilem  omnem  per  ventrem  detrahes. 

Agaricum  detrahit  per  ventrem  spissum  et  corruptum  34 
umoreni,  cuius  ut  plurimum  dantur  denarii  duo  cum  salis 
denariis  duobus  potandi  ex  mulsae  gluttis  V.    Minime  hoc 

10  remedium  stomachum  laedit  omnemque  purgat  umorem 
neque  sanguinem  corrumpit  nec  si  quae  partes  interius 
tument,  exulcerat,  verum  etiam  adiuvat;  prodest  et  ioci- 
neris  tumoribus  et  quos  Graeci  TteQiTtksv^iovmovg  appel- 
lant.    Cucumeris,  quo  vescimur,  seminis  cyathus  tritus  et  35 

15  nucum  pinearum  purgatarum  cyathus  contritus  et  sal  cum 
melle  tritus,  in  unum  mixta  haec  solvunt  ventrem,  febres 
quoque  advenientes  inminuunt,  morsus  stomachi  sedant; 
acres  liquores  biiesque  reprimunt. 

Aqua  mulsa  ex  melle  crudo  pota  ventrem  movet,  ex-  36 

20  tenuat  ghitinosa,  lieni  prodest;  eadem  intestinis  praestat 
remedium  et  venis,  quae  sunt  in  proximo  circa  intestina, 
medetur;  Uquores  etiam,  qui  puimoni  insidunt  et  difficile 
excreantur,  depelUt;  sed  stomacho  aptius  est  mel  aceto 
mixtum,  minus  enim  inflat;  efficacior  est  tamen  umoribus 

25  aqua  mulsa;  magis  enim  extenuat  liquores  et  iucundius 
sumitur. 

Absinthium  potum  movet  bilem  maxime  iocineri  in-  37 
sidentem,  coctum  quidem  cum  aqua  sumi  debet;   nam  et 
per  urinam  et  per  ventrem  cruditatem  omnem  deducit  et 

80  stomacho  opitulatur  et  sanguinem  spargit;  cuius  summa 
potio  est  X  VI  cum  salis  X  III,  melUs  cyatho  uno  et  aquae 
sextario;  sed  si  magis  aUquis  alvum  citare  voluerit,  salis 
X  VII  admiscere  debet. 

2  hastulae]  astla.  5  potu.  9  glultis]  cyathis 

Cornarius.         menime.  13  et  quos]  quos.         pleumoticos. 

16  solvuntur.         18  acres]  aeris.        20  gluttinosa.        24  umo- 
ribus  Im  h.  add.  2m  supra  Un.        25  iocundius. 

Mabcbllus,  ed.  Helmeeich.  21 


—     322     — 

38  Dantiir  bene  ad  solvendum  ventrem  potiones  vel  po- 
lenta  cum  aqua,  in  qua  satureia  aut  puleium  aut  thymum 
aut  herba  Mercurialis  incocta  fuerit;  sed  et  haec  ita  in 
tribus  sextariis  aquae  decoquuntur,  donec  ad  sextarium 
perducatur;  ad  inflationem  vero  stomachi  saliuncam  in  5 
aqua  decoqui  oportet  et  exiguum  acetum  adici  atque  ita 
potui  dari. 

39  Hysopum  ventri  movendo  vehementius  est  quam  ab- 
sinthium,  datur  autem  simiHter  decoctum  atque  eadem 
mensura;  prodest  etiam  his,  quibus  in  pectore  liquores  lo 
glutinosi  subsistunt,  qui  et  spirandi  difficultatem  et  stri- 
dorem  stomachi  faciunt;  item  his  prodest,  qui  in  toto  cor- 
pore  videntur  liquores  concretos  habere. 

40  Alium  cum  herbae  Mercurialis  foliis  aut  semine  coctum 
vel  cum  ruta  et  absinthio  coctum  magis  movet  ventrem,  i5 
liquores    autem    omnes    adiectis    duabus   radiculis  veratri 
nigri  etiam  in  febri  datum  deducit  per  ventrem  vel  sursum 
versus  per  vomitum  purgat. 

41  Embamma,  quo  venter  solvitur,  sic:  Scamoniae  X  I, 
zingiberis  X  I,  piperis  X  I,  nitri  X  I.  Haec  contusa  20 
et  cribrata  reponuntur;  inde  cum  opus  est  sumitur  co- 
cleare  plenum  et  adicitur  embamma  factum  ex  garo  et 
aceto  mensurae  cyathi  dimidii.  Ex  hoc  lactucam  aut  vol- 
vam  comedere  ieiunum  oportet,  sed  sensim,  non  univer- 
sam.  Cum  quis  per  ventrem  purgatus  fuerit,  etiam  vomat  25 
in  balineo  medicamentum,  quo  reiecto  domum  reversus 
cibum  sufficienter  et  vinum  sumat. 

42  Vinis  uti  oportet  ad  intestinorum  dolores  factis  ex 
ruta  et  puleio,  apio,  origano,  aneso,  dauco,  thymo^  hysopo, 
panace,  dictamno,  anetho.  30 

43  Sabuci  semen  tritum  cum  vino  datum  et  ventrem 
movet  et  prodest  intestinorum  doloribus;  chamaeropis  quo- 
que  semen  ex  vino  datum  similiter  prodest  necnon  et 
chamaepitys  trita  ex  vino  pota  idem  praestat,  etiam  semen 

2  satureia]  aut  cera.  poleium.  11  gluttinosi,  13  con- 
cretos]  coucoctos.  14  alium  Im  allium  2m.  28  oportit. 
29  daucio.        32  chameropi. 


-     323     — 

balsami  potiim  ex  vino  iuvat  ventrem;  calefacit  enim  visccra 
et  extenuat  ac  discutit  inflationes;  prodest  et  ad  hoc  na- 
sturcium  potum  ex  vino;  nam  et  calefacit  et  moUit  viscera 
et  urinam  movet;  prodest  et  intestinorum  doloribus  et 
5  inflationibus  et  suspirium  reprimit  et  rupta  conponit. 

Ad  ventrem   solvendum  herbam  polypodium  teres  et  44 
in    ptisana    ieiuno   sorbendam   dabis,    statim   solvetur   qui 
acceperit. 

Ad  suppressionem  ventris  nitri  et  cumini  certum  quid  45 

10  aequo  pondere  ex  oleo  concorporabis  atque  inde  ad  magni- 
tudinem  fabae  grani  maioris  in  anum  inicies. 

Ad  ventrem  eliciendum  alumen  ad  magnitudinem  fabae  46 
resolves  et  ano  inicies,  statim  omnem  duritiem  laxabit. 

Ad    ventris    stricturas    solvendas    betaceum   concides  47 

15  minutatim  cum  terrae  modico,  quod  ei  dum  avellitur  ad- 
haeserit,  et  in  ollam  coicies  et  adicies  liquaminis  optimi 
et  olei  optimi  et  vini  quantum  aestimaveris  necessarium 
et  coopertam  oHam  super  carbones  pones;  quod  cum  lento 
igni  fuerit  percoctum,  nitri  unciam  unam  vel  duas  minu- 

20  tatim  supersparges  et  tum  sucum  ilkim  de  olla  vel  ius 
cum  vino  miscebis  et  bibes. 

Ut  venter  faciUs  sit,  nitri  perUicidi,  stafisagriae,  betae,  48 
meUis  cocti  modicum,  haec  permiscebis  atque  in  modum 
coUyrii  rotundi  interius  in  anum  inicies. 

25  Confectio  saUs  cathartici  sic:   Scamoniae  —  III,  zin-  49 

giberis  —  III,  petrosiUni  —  III,  saUs  ammoniaci  —  IIII, 
masticis  —  II,  piperis  albi  —  I,  ita  ut  scamoniam  co- 
quas,  ut  minus  laedat.  Coques  enim  sic:  mittes  in  pa- 
stam   et  deinde   mittes   in  furnum,   ut  cum   ea   coquatur 

80  et  aUquantuUim  pUis  mittes,  ut  cum  cocta  fuerit,  ad 
pondus  supra  scriptum  veniat,  et  cum  refrigeraverit,  tol- 
les  et  sic  omnia  teres  et  miscebis  et  ad  quod  voUie- 
ris  manducandum  in  convivio  pro  quibuscumque  saU- 
bus  uteris. 


6  puUpodum  Im.  7  eptisana.  13  duriciem  Im 

duritiam  2w.        22  stafysagriae. 


—     324     — 

50  Confectio   catapotii:    Scamoniae   —  I,  aloes  epaticae 

—  II,  bidellae  ^  VI,  euforbi  ^  III.  Haec  omnia  in  pul- 
verem  rediges  et  postea  de  caulibus  non  plantatis  sucum 
facies  et  sic  commiscebis  et  facies  pastillos  pusillos  et 
siccabis  devorandosque  post  cenam  vel  mane  ieiuno  dabis.  5 

51  Confectio  salis  cathartici,  quam  Marcellus  ostendit,  sic: 
Salis    duri    et    assati  P.  1    —   11/  salis    ammoniaci  P.  I 

—  IIII,  piperis  albi  —  III,  zingiberis  —  IIII,  inulae  se- 
minis  —  II,  ameos  —  III,  hysopi  Cretici  —  III,  laseris 
radicis  —  III,  thymi  —  III,  folii  —  III,  apii  seminis  —  III,  lo 
anesi  —  III,  petrosilini  Macedonici  —  III,  origani  —  IIII, 
nasturci  seminis  —  III.  Haec  omnia  tunsa  cribrata  atque 
in  pulverem  tenuissimum  redacta  et  in  uniun  commixta 
repones  in  vase  vitreo  et  inde  quotiens  aliquid  sumes  seu 
bibes,  quasi  pro  aliis  salibus  uteris.  Emendantur  his  vitia  i5 
haec:  indigeries,  phlegma  frigidum,  quod  de  cerebro  de- 
scendit  in  stomachum,  ad  omnes  umores  supernatantes 
stomacho,  qui  de  felle  rufo  concitantur.  Ad  dolorem  quo- 
que  faucium  facit  et  ad  caliginem,  detergit  et  omnes  umo- 
res  in  visceribus  contractos,  sanat  et  iecur  et  splenem  et  20 
tussem  curat  et  eos,  qui  vix  anhelant,  reficit;  curat  et 
colum  et  morbum  articularem  compescit;  digestorium  miri- 
ficum  est,  febres  cottidianas  temperat,  febres  acutas  com- 
pescit,  id  est  emitritaicas,  quartanas  comprimit;  mira  in 
omnibus  est  eius  commoditas.  25 

52  Liquamen  catharticum  quomodo  confici  debeat:  Zingi- 
beris  ^  III,  petrosilini  ^  III,  piperis  ^  III,  laseris  ^  III, 
scamoniae  ^  I,  liquaminis  ^  I.  Haec  omnia  permiscebis 
et  sic  uteris. 

53  Ad  ventris  facilitatem  betas   recentes  de  horto  cum  30 
sale   coque    et   earum   aquam  cum  vino   calidam  bibe   et 
ipsas    ex   oleo   manduca;    carnis    etiam    porcinae   recentis 
P.  III  cum  aquae  5^  V   et   cum  sale   coque  ad  tertias  et 
bibe  tepidum  ius  cum  vino. 

1    epatitae.  4   commiscebis   Stephanus:   commisces. 

pisillos.         8  semen.  10  radices.         semen.         12  semen. 

16  fleuma.        25  eius  om.        31  coque]  quoque. 


—     325     — 

Ad  cholera  proicienda  herbae,  quae  Graece  dicitur  54 
chamaepitys  [siricate  dicitur  syrtu]^  folia  novem  mitte  in 
aquam  calidam  et  bibe,  omnia  cholera  per  os  proicies; 
radicem  herbae  ipsius  percuties  ferro  et  non  amplius  quam 
duas  guttas  excipies  in  aqua  calida  et  bibes,  omnia  cholera 
per  ventrem  proicies;  sed  cave,  ne  phis  suci  huius  acci- 
pias,  ne  laedaris;  nam  et  os,  si  nimius  sit,  male  accipit. 

Confectio  absinthiati  ad  cholera  et  flegmata  proicienda  56 
et  ad  ventrem  laxandum  sic:  Nardostachys  ^  VI,  schoeno- 

10  anthus  ^  II,  costi  ^  VIII,  masticis  personatae  ^  IIII, 
absinthi  herbae  ^  I,  croci  ^  II,  folii  ^  VI,  vini  veteris 
Italicos  %^  quinque,  mellis  optimi  ^  unum  et  semis. 

Item  alia  confectio  absinthiati  cathartici:  Vini  veteris  56 
%^  IIII,  rosae  siccae  ^  II,   casiae  ^  IIII,   schoenoanthus 

15  ^  II,  folii  ^  II,  amomi  ^  II,  costi  ^  II,  masticis  ^  II, 

herbae  absinthi  siliquam  unam,   croci   siliquas  IIII,    aloes 

.epatitidos   siUquas  IIII,  melHs   optimi  %^  I.     Haec   omnia 

separatim   tunsa   et  in   pulverem   delicatum  redacta  simul 

miscebis  et  sic  excoques  lento  igne,'  ne  ferveat,  et  uteris 

20  cum  volueris. 

Ad  bilem    reprimendam    rafanum    ex    pipere   et  lini  57 
semine  si  quis  ieiunus  manducaverit,  fortissime  bilem  ex- 
pressam  inhibebit.   Fimum  vituli  recentem,  si  quis  ex  vino  58 
potui  dederit  his,   quos   Graeci   cholericos  vocant,   mani- 

25  festo  periculo  liberabit.     Lenticulam  lavato  diligenter  ex  5^ 
aqua  munda,   deinde  cum  aqua  nitida  fervere  sinito  pau- 
latim    et   postea    ipsam    aquam    colato    et    dato   cholerico 
bibendam,  mire  proderit.     Absinthi  viridis  —  IIII,   salis  60 
marini  —  II  simul  teres  et  sextario  ferventis  aquae  per- 

30  fundes   et  tenui  hnteo   colabis  -  atque  ipsam   aquam  labo- 
ranti  dabis  bibendam.    Herba  Mercurialis  pro  certo  bilem  61 
potentissime   protrahit,    si  ea  cocta  vice  holeris   vescaris 
eiusque   aquam,   in   qua  cocta  fuerit,  adiecto  melle  pota- 

1  choleram  proiciendam  Cornarius  semper.     2  camapius. 
syriace  vero  pitysorisis  Cornarius.  8  absinthiati]  absinthi. 

flemata.         9  nardostachis.        scynoanthos.        14  scynoanthos. 
24  cholicos.        27  cholico. 


-     326     - 

veris;  hoc   etiam   aegris   sine   difficultate   succurrit;    sanis 
eadem  aqua  cum  condilo^  si  ita  malint,  optime  datur. 

62  Ad  cholera  reprimenda.  Puleium  commanducatum  su- 
per  umhilicum  inpositum  obHgatumque  supprimere  cholera 
et  Intempestivos  et  continuos  vomitus  mire  constat.  Si  5 
de  cholera  autem  tanta  concitatio  vomitus  est,  ut  con- 
tineri  non  possit,  hedyosmi  aut  erucae  ramulos  tres  aut 
quattuor  cum  mali  granati  suco  contritos  absorbendos  dato, 

63  continuo  sedabitur.    Vinum  myrteum  sorbendum  dato,  pro- 
tinus  vomitum  conprimes;  lauri  bacas  ahquot  contritas  ex  lo 
vino  potui  datas  succurrere  cholera  laborantibus  constat. 

64  Mororum  de  rubis  sucus  epotus  efficaciter  prodest  cho- 
leris  reprimendis;   caules  quantum  maiores  discocti  et  ex 

65  aceto    sumpti  simiUter  medentur.     Cydonea  bene   matura 
non  cocta  in  cibo  accepta  similiter  prosunt;  bacae  itidem  i5 
agrifoU  tritae  cum  vino  polui  datae  cito  subveniunt. 

66  Ad  alvum  concitandam  aizoon  herba,  quae  Latine 
sedum  appellatur,  ex  vino  contrita  potaque  phirimum  prod- 

67  est.    HerJjae   vettonicae  in  umbra   arefactae  folia  contusa 
et  in   pulverem   redacta  ad  pondus  denariorum  trium  ex  20 
hydromelis  cyathis  VIIII  bibenda  per  triduum  data  ventrem 

68  sine  molestia  continuo  movent.  Brassicae  tenerrimae  contri- 
tae  sucum  expressum  si  quis  ad  sex  cotylarum  mensuram 
adiectis  vini  cyathis  tribus  ieiunus  biberit,  ita  ut  pridie 
non    cenet    et    bene   digestus    sit,    mirifice    ac    sine    ullo  25 

69  taedio  alvo  concitata  purgabitur.  Orbicularis  herbae,  quam 
Graece  cyclaminon  vocant,  si  quis  expresso  suco  anum 
perunxerit,  mira  celeritate  experietur  alvi  sohitionem. 

70  Ut  purgatione  ventris  relevato  corpore  sahibriter  aeta- 
tem  agas,  alvum  hoc  genere  concitabis.  Gladioli  radicem  30 
longitudine  ac  plenitudine  digiti  polhcis,  si  feminae  reme- 
dium  dandum  erit,  si  viro,  ad  crassitudinem  duorum  di- 
gitorum  et  longitudinem  unius  dabis  derasam  et  lotam 
contritamque  valentissime  adiectis  aquae  cyathis  IIII  aut  V, 

2  condito  Im  condimento  2m.        11  cholere.        17  con- 
citandam  Im  concitandum  2m.        23  cotilarum. 


-     327     — 

quam  potionem  colatam  adraixto  paululo  mellis  calefactam 
potui  dabis.    Herbae  Britannicae   sucus  per  se  solus  pro  71 
unius  cuiusque  viribus  potui  sumptus  sine  periculo  purgat; 
quo  validius  autem  purgari  volueris,  boc   amplius  sumes, 
ita  ut  mensuram   sextarii  non  excedas.    Lauriculi  teneri,  72 
id   est  cymae   lauri,   cum  nepeta   adiecto   sale  contriti  et 
cum  aquae  tepidae  bemina  in   potione    sumpti    concitant 
alvum  pituitamque  et  lumbricos  celeriter  eiciunt.     Sabuci  73 
coliculi  teneri  decocti  cum  oleo   et  garo  manducati  ven- 

10  trem  continuo  solvunt.    Aluminis  liquidi  paululum  lana  in-  74 
volutum  et  podici  subiectum  evocat  stercus  et  sine  fali- 
gatione  dediicit. 

Frequenter  experti  solutionem  ventris  adfirmant  tali  75 
remedio  se  esse  purgatos:  Mellis  acitabulum  et  salis  triti 

15  tantundem  cum  aceti  sextario  uno  fervefaciunt  alque  Ita 
nocte  sub  divo  caelo  sereno  vas  leviter  opertum  relin- 
quunt  et  mane,  cum  pridie  cena  abstinuerint,  cum  aqua 
quantum  sufficiat  minutatim  bibunt;  quo  facto  non  solum 
ventris,  sed  etiam  atrae  bilis  ac  rufae  taedio  absolvuntur. 

20  Serum  de   lacte  bubulo   adiecto    melle    et    sale    quantum  76 
satis  sit  potui  sumptum  morantem  alvum  inpellit.    Serum  77 
de  lacte  equino  potui  datum  facile   et  sine  periculo  ven- 
trem  moIUter  purgat.    Asininum  lac  cum  melle  potui  datum  78 
ventrem  facile  et  sine  periculo  solvit. 

25  Salis  marini  triti  et  mellis  optimi  despumati  et  aceti  79 

scillitici  semuncias  singulas  in  unum  miscebis  et  teres  et 
aquae  mundae  frigidae  quartarium  adicies  et  coagitabis  et 
ieiunus  calefactum  leniter  bibes;  tum  deambulabis  atque 
inter  deambulandum  calidam  aquam  paulatim,  quotiens  vi- 

30  sum  fuerit,  sumes;  potenter  hoc  remedio  ventrem  moran- 
tem  bilesque  purgabis. 

Malagma  purgatorium  ad  parvulos,  si  ob  infirmitatem  80 
potionem  purgatoriam  bibere  aut  sustinere  non  possunt:  Lu- 
pinos  crudos  siccos  in  ollam  novam  missos  in  furno  torrebis 

1  paulolo.  2  brittanicae.  3  vires.  5  teneris. 

10  paulolum  Im  paululum  2m.  26  scilliti.  30  ante  hoc 
add.  per  2m  supra  Jin.        remedium. 


-     328     — 

siccatosque  ac  timsos  vel  molitos  cum  felle  taurino  vel  vitu- 
lino  miscebis  et  subiges  et  pro  malagmate  ad  imum  ventrem 
ab  umbilico  deorsum  versus  inpones.  Nam  si  super  umbi- 
licum  inposueris,  stercus  omne  sursum  vocabit,  inpositum 
autem  deorsum  versus  et  bilem  detrahet  et  pituitam  deducet.  5 
81  Sales  cathartici  sine  stomachi  iniuria,  ut  nec  intestina 

doleant,  accipiuntur  seu  in  prandio  cum  esca  seu  in  cena; 
si  autem  ieiunus  volueris,  cum  mulso  accipies  cocleare 
plenum.  Conponuntur  sic:  Salis  ammoniaci  —  I,  zingiberis 
sicci  —  I,  lasaris  radicis  —  I,  scamoniae  —  I,  piperis  10 
—  I,  feniculi  seminis  —  I;  teres  omnia  et  criblabis;  sane 
cum  vohieris,  ut  vehementius  moveat,  cocliaria  duo  ac- 
cipiat  qui  alvi  difficultate  torquebitur. 

CAP.  XXXI. 

Ad    ani  vitia    et    fistulas   podicis  et  haemorrlioidas 

remedia  physica   et  rationabilia   diversa   de 

experimentis. 

1  Lipara  ad  intertrigines  et  exasperationem  et  tumorem 
ani  mirifica  sic :  Spumae  argenteae  P.  II,  cerussae  P.  II,  15 
turis  pollinis  P.  II,  ahiminis  fissi  P.  I,  adipis  suillae  ener- 
vatae  curatae  P.  II,  vini  austeri  veteris  5^  I  S,  rosae  5^  I  S, 
olei  viridis  P.  S.  Teritur  spuma  et  cerussa,  ahimen  ex 
vino  diluitur;  deinde  adicitur  tus  in  pulverem  redactum 
et  cum  primum  haec  levia  bene  fuerint,  oleum  et  vinum  et  20 
adipem  liquefactam  cum  rosa  supra  scripta  misceri  oportet. 

2  Lipara  rufa  facit  ad  fissuras  ani,  quas  rhagadas  Graeci 
dicunt,  eadem  ad  omnes  eiusdem  partis  exulcerationes  et 
vitia   diutina  bene   facit,   accipit  haec:    Spumae  argenteae 

X   XVI,    misui    usti  X  VI,    resinae   terebinthinae   X  XII,  25 
cerae  X  VI,  cerussae  X  XVI,  chalcitidis  ustae  X  VI,  olei 
myrtei  P.  I.    Omnia  diHgenter  teruntur  cum  olei  pondere 

4  vocauit.         5  deducit.        7  cum  esca  Im  comesta  Sm. 
10  radicem.         scamonia.         11  semen. 
tit.  aemorhoditas. 
14  lypara  et  sic  fere  semper.      25  terebintinae.     27  mirtei. 


-     329     - 

dimidio,  tum  relicum  oleum  et  cera  et  terebinthina  lique- 
facta  mortario  superfunduntur  et  concorporantur  atque  ita 
in  doliolo  vitreo  reponuntur. 

Ad  condylomata  ani  facit  bene  elaterium  sincere,  quod  a 

6  est  sucus  cucumeris  silvatici  conpositus  in  rationem  pa- 
stilli  aceto  dilutus  et  ita  adpositus;  item  propolis  per  se 
subacta  et  more  emplastri  inposita  plurimum  prodest. 

Facit  bene  hoc  medicamentum  ani  vitiis  sic:  Resinae  4 
terebinthinae  X  VI,  cerae  idem;  in  unum  haec  coquuntur 

10  quantum  oportet  et  adiciuntur  his  gagatis  lapidis  triti 
X  IIII;  multi  et  iridis  contusae  ac  vino  mixtae  et  sub- 
actae  manibus  velut  farinae  aliquid  addiderunt. 

Hoc  quoque  medicamentum  mirifice  prodest  ani  vitiis,  5 
constat  ex  his:  Aluminis  Melini  X  II,  chalcitidis  X  I,  fae- 

15  culae   X  I;    teruntur   haec    omnia   diligenter  permixtaque 
cum  opus  est  vino  aut  aceto  diluta  adponuntur.    Haemor-  6 
rhoidas  sic   curari    oportet,    primum    ut   prodeant   totae; 
quod  ut  fiat,   anus   hoc  medicamento  perunguetur:    Cen- 
taurei  suci  X  II  —  haec  herba  Latine  fel  terrae  dicitur 

20  et  ubique  in  agris  nascitur;  est  autem  tenuis  multorum 
ramorum  in  rectum  surgentium,  habet  florem  exiguum 
purpureum  —  absinthi  suci  X  II,  aluminis  liquidi  X  II, 
misui  X  I,  herbae  peduclariae  X  I,  meUis  quantum  ad 
conprehendenda  ea  satis  erit.    His  peruncto  ano  aut  lana 

25  tincta  interius  trusa,  cum  desederit  quis  ad  sellam  et 
paruerint  totae  haemorrhoides,  supra  scripto  medicamento 
rursus  bene  tangendae  sunt  undique,  praecipue  radices 
earum,  quas  basis  dicunt,  de  specilli  latitudine  inlinendae 
sunt,   subinde  inponente  medico  cumulate  medicamentum 

30  et  adcrustate  inprimente,  donec  bene  conbibant;  totum 
enim  in  eo  est,  ut  ab  omni  parte  saturentur.  Est  autem 
hoc  medicamentum  sic:  Chalcitidis  ustae  X  IHI,  aeris  floris 
usti  X  IIII,  misui  usti  X  III,  aeris  squamae  X  II,  diphrygis 

1  dimidium.  4  condilemata.  5  conpositis.  12  fari- 
nam.  22  purporeum.  23  puduclariae,  24  erat.  26  ap- 
paruerint  Cornarius.  28  vasis.  specillia.  29  cumu- 

latae.        30  adcmstatae.        33  diphrycus. 


—     330     — 

X  II^  soreos  usti  X  II,  auripigraenti  X  II.  Haec  teruntur 
diligenter  atque  in  tenuissimum  pulverem  rediguntur  et 
sic  ea,  ut  dixi,  haemorrhoidibus  inprimuntur  undique;  post 
hoc  tenue  simplex  rasum  linteolum  inponi  oportet  et  super 
hoc  panem  autopyrum  ex  aqua  maceratum  et  tritum  rosa  5 
iliic  pro  oleo  adiecta.  Hoc  medicamento  sine  magno  la- 
bore  circa  seplimum  diem  cadere  coguntur  haemorrhoides. 
Oportet  autem  bis  die  panem  inponi,  nonnumquam  et  in 
noctem,  si  circa  eas  tensionem  senseris,  quarto  die  auri- 
scalpio  averso,  quam  partem  cyathiscon  Graeci  vocant,  lo 
sensim  temptare  ac  movere  eas,  quo  celerius  excidant. 
Hoc  medicamentum  omnem  carnem  ex  omni  parte  corporis 
exulceratam  et  excrescentem  sine  magno  morsu  toliit. 

7  Pulveris  Pancratiani  confectio  ad  rhagadia  vel  exocha- 
dia  sic:  Alurainis  rotundi  ustulati  et  siccati  —  III,  alu-  i5 
minis  schisti  —  III,  nitri  usti  ^  VI,  aeris  floris  ^  VI. 
Omnia  haec  permixta  et  trita  servabis;  cum  utendum  fiierit, 
cum  aceto  acri  inlines  exochadia  vel  rhagadia,  sed  adsidue, 
ut  intra  quartum  diem  sanentur. 

8  Ad  ani  vitia  et  turaores  et  vulnera  conpositio  sic:  20 
Resinae  terebinthinae  ^  XXVII,  visci  ^  XII,  cadmiae 
^  XII,  spumae  argenti  ^  VIIII,  cerussae  ^  VIIII,  misui 
^  VIIII,  herbae  arnoglossae  ^  IIII,  olei  veteris  libram. 
Ilaec  universa  conteres  et  miscebis  et  per  dies  quantos 
oportuerit  ad  locum  doloris  adpones.  25 

9  Ani  vitia  omnia  optime  et  citissime  curat  oleum  bom- 
bycinum  verura,  si  adsidue  inde  tangantur,  ita  ut  intra 
triduum  vel  quadriduum  rhagadia   et  exochadia   stirpitus 

10  tollat,  si  adsidue  ponatur.    Nucleos  de  dactulo  conbures  et 
conteres  quara  minutissime  et  de  pulvere  eorum  loco  ani  30 
exulcerato   sive   vulneribus   eius   et  fistulis  frequenter  in- 

11  pones.  Herbam  polypodium  teres  et  sic  in  ptisanam  mittes 
et  sorbebis  ieiunus;  hoc  et  solvet  ventrem  et  anum  mol- 
liet  tumentem. 

6  medicamentum.  7  cogantur.  9  tesisionem  {8ic). 

14  panchraciani.        16  scisti.        floris]  flos.        21  visci]  sifum. 
26  ad  aM.  ante  ani.        28  ragadia. 


-     331     — 

Ad  rhagadia  in  ano  nascentia:  Spumae  argenti  —  I,  12 
olei  rosei  —  I  permiscebis  et  adsidue  adpones.  Planta-  13 
ginis  folia  et  radices  et  herbam  centenodiam  et  rubi  sum- 
mitatem  et  mespila  et  cydonea  et  nuces  Gallas  et  de  salice 
frondes,  quae  tencrrimae  fuerint,  cum  atramento  sutoricio 
ex  aqua  coques  simul  universa  adiecta  quarta  parte  aceti 
at  colabis  diUgenter  atque  inde  fovebis  eas  partes,  unde 
liaemorrhoides  fluunt. 

Rubi   summitatem  colliges  et  mala  silvestria;   rubum  14 

10  autem   in   mortario   teres   et  silvestrium  pomorum  sucum 
exprimes  et  pariter  miscebis   ac    fomentum    inde   factum 
calidum  haemorrhoidibus  adpones.  Chartam  dihgenter  exures  15 
et  cinerem  eius  sive  fuHginem  siccam  ad  fluentem  haemor- 
rhoidis  venam  tam  diu  adpones,  donec  stringatur. 

15  Ad  ficos,  qui  in  locis  verecundioribus  nascuntur,  de  16 

orbita  rotae  collige  calvos  lapides  non  praegrandes  neque 
parvos  et  pone  in  foco,  ut  bene  candescant,  et  lotio  in- 
fantis  eos  extingue;  postea  de  ipso  lotio  locum  adsidue 
lava,  ita  ut  frequenter  mutes  et  lapides  et  lotium  infantis; 

20  tantum  proderit,  ut  sectione  et  ferro  opus  non  sit. 

Extalem  prominentem  vino  lavari  prius,  deinde  cedro  17 
ungi  et  pollice  propelli  introrsum  oportet. 

Ani  vitiis  omnibus  plantaginis  radix  decrescente  luna  18 
die   Saturni  occidente   sole   collecta  vel   sumpta  et  pelli- 

25  cula  vel  panno  phoenicio  obvoluta  ac  licio  hgata  et  lum- 
bis    circumdata    continuo   sanitatem  praestabit.     Sertulam  19 
Campanam  ex  vino  aut  passo   coctam  terito   et  adponito 
ad   anum   eoque   vino,  in   quo  sertulam  coxeris,  et  prius 
et  postea  anum  foveto,  celeriter  sanabis.    Caro  ani  super-  20 

30  vacua  sine  dolore  consumetur,  si  araneorum  fila  adpones, 
quae  in  vineis  inveniuntur. 

•     Cedria,  qua  librarii  utuntur,  si  anum  ficosum  et  ad  21 
sectionem  spectantem  frequenter  vino  calido  prius  elutum 
specillo  perunxeris  atque  ita  quieveris,  mirabiliter  carnem 

2    permiscebis    Stephanus:    permisces,  5    saturicio. 

12  haemorhoides.  15  verecondioribus.  19  leva.  lapides] 
ita  pides.         30  adponas. 


—     332     — 

supervacuam  consumes;  sed  ad  sanitatem  lenioribus  medi- 
camentis  postea  perduces. 

22  Extalem  nimis  prominentem  reprimit  gallinaceus  vitel- 
lus,  si  coctus  integer  ab  ipso  aegro  illic  calidus  adsidue 
contineatur.  5 

23  Ad  fistulas  vulnerum  in  ano  vel  quae  nascuntur  in 
locis  verecundioribus  terrae  mali  radix  contusa  et  fistu- 
lae  inserta  aut  in  pulverem  redacta  et  cum  vino  vetere 
inspersa  ita  prodest,  ut  celeriter  expurget,  solidet  et  ad 
omnem  sanitatem  perducat,  sine  qua  nec  medici  huius-  lo 
modi  causas  curare  possunt. 

24  Tithymalli  contusi  sucum  ex  vino  super  fistulam  vul- 
neris  exprimito,  deinde  fomentum  huiusmodi  alligato,  id 
est  marrubium  in  cinere  caUdo  subcoquito  et  adiecta  ve- 
tustissima  axungia  diu  subigito  et  linteo  inUtum  calidis- 15 
simum  fistulae  adponito  et  ter  aut  quater  in  die  fervens 
medicamen  renovato^  mirifice  proderit. 

25  Os  humanum  contusum  et  in  pulverem  tenulssimum 
redactum  cum  melle  inlitum  etiam  duratas  ani  et  anti- 
quas  fistulas  sanat,  si  per  triduum  continuum  adponatur.  20 

26  Ad  nates  vel  podicem  fistulosum  olei  optimi  sexta- 
rium,  lithargyri  seUbram,  aeruginis  libram,  turis  masculi 
nigri  selibram,  resinae  libram,  mellis  sextarii  unius  qua- 
drantem,  aceti  ^  II.  Haec  omnia  in  olla  rudi  simul  de- 
coques  et  more  emplastri  induces.  23 

27  Ad  haemorrhoidas  eosque,  qui  sanguinem  deiciunt,  porri 
sucus    expressus   ieiuno  potui  datus    haemorrhoidas   con- 

28  tinuo  desinere  facit.    Adeps  cygni  haemorrhoidas  conprimit, 

29  si    aut    potui    detur  aut  loca  inde   tangantur.     Symphyti 
radix,   quae   herba    Gallice  halus   dicitur,  aut  commandu-  30 
catur  aut  usta  et   trita  in  potione   datur   adversum  hae- 

30  morrhoidas  nimium  profluentes.    Sfongiam  marinam  exures 

3  prominentem  reprominentem  (sic).  12    tithimalli. 

14  vetussima.       22  lithargyri]  epodagri.       23  sextarium  unum 
quadrans.  26  aemorhoidas.  27  expressi.         verha  con- 

tinuo  desinere  facit.    Adeps  cygni  haemorrhoidas  om.      29  tan- 
gat.        symphiti. 


—     333     — 

ct  in  cinerem  rediges  et  criblabis  et  inde  cocleare  plenum 
in  quacnmque  potione  dabis  ei,  qui  haemorrhoidum  nimie- 
tate    vexatur.     Ruborum    caulicuH    teneri    tunduntur    ex-  31 
pressusque   ex   his   sucus  in   calidissimo  sole  ponitur,  iit 

5  usque  ad  crassitudinem  mellis  spissescat;  hic  haustus  effi- 
cacissime  haemorrhoidum  sanguinem  sistit.    Coagulum  cer-  32 
vinum  degluttitum  sanguinem  ex  intimis  profluentem  facile 
stringit;  idem  facit  et  coagulum  leporis. 

Luna  XIII  hora  VIII  antequam  exeant  vel  erumpant  33 

10  mori  arboris  folia,  oculos  tres  tolles  digitis  medicinali  et 
pollice  manus  sinistrae  et  in  oculis  singulis  dices:  Absi 
absa  phereos,  mittesque  in  cocciim  Galaticum  et  in  phoe- 
nicio  lino  conchyliatae  purpurae  conligabis  et  dices:  ToIIo 
te  hinc  totam,  haemorhoida,  absis  paphar,  et  nudum  eum, 

15  cui  remedio  opus  est,  praeligamine  illo  cinges. 

Ani  vitia  et  condylomata  felle  capruno  peruncta  sanari  34 
certissime    constat.     Malicorium  cum  vino   optimo  usque  35 
ad  duos  cyathos  decoctum  pariterque  contritum  et  malag- 
matis  modo  inpositum  potenter  ani  condylomata  persanat. 

20  Butyrum   et  adeps   anserina  et  oleum  rosaceum  permixta  36 
pulcherrime    prosunt    ani    vitiis.     Sanguis    caprunus   cum  37 
polenta    inpositus    ani   vitium    omne  persanat.     Rhagadas  38 
canini    capitis    iisti   cinis  adspersus  adiungit  et  stercoris 
canini  albi  betaeque  cinis  insertus  similiter  opitulatur.   Iris  39 

25  Illyricae   cinis  cum   melle   subactus  utihter  inponitur  ani 
vitiis,   si  ipsa  iris  in  furno  diligenter  uratur.    Adeps  an-  40 
serinus  cum   eiusdem  cerebro  et  oesypo  et  alumine  sub- 
igitur  et  inponitur  ani  omnibus  causis.   Carnes  ex  capitibus  41 
mugilum   sive  mullorum  decoctae   et  cum  melle  subactae 

80  atque  inpositae  vitiatis  anis  plurimum  prosunt.  Oleum  vetus  42 
et  picem  et  pollinem  triticeam  decoque  et  ano  exulcerato 
calens  medicamen  inpone.    Radix  rubi  in  vino  usque  ad  ter-  43 
tias  coquitur  eoque  vino  ani  vitia  et  difficultates  foventur. 

5  austus.  6  aemorlioiduin.  6  quagulum,  item  8. 

12  in  coccum]  incoctum.  pbinicio.  13  conchiliatae  pur- 
porae.  14  totam  scripsi:  tota.  16  condylemata,  item  19. 
27  oesypo]  hysopo. 


—     334    ~ 

44  Ad  iilcera  in  ano  facta  chartae  conbustae,  sed  f  aena- 
rum  elus  drag.  I,  auripigmenti  drag.  I,  lepidae  drag.  I  simul 
conteres  et  melle  conprehensis  uteris  emplaslri  modo, 

45  Ad  eos,  quibus  intestinum  inprobe  prominet,  remedium 
sic:  Ebuli  suco  turpitudinem  circumline,  cito  remediabis.  5 

46  Porrigines  ani  extirpat  tale  medicamen:  Picis,  resinae, 
cerae,  butyri,  sevi  caprini,  argenti  spumae,  singulorum  paria 
pondera  remitte  et  simul  contempera  atque  ita  inhne. 

47  Ad  syringium  vel  ani  vitia  lavabis  locum  vino  vetere 
et  teres  testum  ostrei  et  sordes  intra  puUinum  ventrem  lo 
repertas  contundes  et  cocleam  vacuam  et  cucurbitam  ustu- 
latam  teres  diligenter  mixtaque  omnia^  cum  in  pulverem 
tenuissimum  redegeris,  vulneri  adpones;  mox  vitium  omne 
sanabis. 

48  Item    ad    ani  vitia   prominentia,    quae    revocari  non  i5 
possunt:  Rubi,  ubi  mora  nascuntur,  caules  teneri  et  buxi 
folia  et  cortex  mali  granati  vel  ipsa  poma  eius  et  cortex 

joboris  arboris,  unde  coria  conficiuntur,  in  testo  supra 
prunas  ponuntur  et  intra  vas,  ubi  offertur,  fumantia  con- 
stituuntur,  ut  supra  sedeat  infirmus  conclusus  diligenter,  20 
ne  fumus  foras  exeat;  quo  facto  cum  conatu  anum  eidem 
fumo  offerat;  in  recenti  taedio  hoc  remedium  ter  factum 
subveniet,  in  vetere  vero  taedio  saepius  fieri  oportet. 

49  Ad  idem,  quod  et  libidines  offerendi  et  conatus  re- 
primet:  Ceparum  rotundarum  vel  etiam  aliarum  foha  aut  25 
cortices  siccas  et  picem  duram  simul  carbonibus  incendes 
et  vaso,  ut  superius  dictum  est,  concluso  sedebis  et  cona- 
tus  dabis,  ut  fumus  et  vapor  ano  suscipiatur,  praesens 
experieris  remedium. 

50  Conpositio   ceroti   ad   vitia  ani   sic:    Spumae   argenti  30 

—  II,  cretae  Cimoliae  ^  II,  cerae  Punicae  ^  \\,  cerussae 

—  II;  quae   omnia   ad   summam  levitatem  teruntur,   tum 
in  vase  argenteo  cera  cum  oleo  roseo  remittitur,  sic  reli- 

51  qua  confunduntur.     Conpositio   ad  ani  vitfa  sic:   Cecidos, 

3  conprehensus.  8  atque  ita]  calita.  10  testam 

Cornarius.         18  testa  Cornarius.         20  ut]  et.  22  reme- 

dio.  25  caeparum.         31  craetae  chimoniae. 


—    335     - 

lepidos,  chalcanthi,  <stypteriae)>  schistes,  haec  trita  men- 
suris  paribus  melli  despumato  mixta  ad  usum  huiusmodi 
servabuntur. 

Ad  syringium  remedium  efficax:  Olivae  medullam  cum  52 
semine  avenae  aequis  portionibus  teres  et  pulverem  ipsum 
nqua  caelesti  consperges  faciesque  ex  eo  collyria,  quae 
listulae  ani  inici  possint,  quae  per  triduum  iniecta  fistulas 
in  profundo  positas  foras  producent,  ut  postea  possint 
medicamine  leniore  sanari. 

1"  Intestinum  extremum  quibus  prominet  et  excedit,  quo-  53 

liens  processerit,  totiens  vino  calido^  in  quo  herba  verbena 
cocta  fuerit;  admixto  tenui  lixivo  lavari  oportebit.  Prod- 
est  et  illud  pice  liquida  perunguere  et  sic  introrsum  re- 
pelli;  bene  facit  ad  hoc  et  cinis  ex  sarmento  factus  atque 

15  cribratus  siccusque  inspersus;  alumen  quoque  fissum  tri- 
tum  eidem  loco  impositum  plurimum  prodest. 

CAP.  XXXII. 

Paniculis    et    inguinibus    et    intertriginibus    remedia 
physica  et  rationabilia  diversa  de  experimentis. 

Malagma,  quod  discutit  strumas,  parotidas,  paniculas,  i 
quas  Graeci  phygethla  vocant,  omnes  quoque  futuras  sup- 
purationes  dispergit,   factas  vero  aperit;  facit  et  ad  dolo- 

20  rem  articulamentorum  omnium  et  iuncturarum,  praecipue 
ad  lumborum  dolorem  atque  inflationem  stomachi  vel  coii, 
conficitur  sic:  Picis  Hispanae,  aphronitri,  resinae  pityinae, 
cerae,  lauri  bacarum,  singulorum  denarios  XXXV,  adipis 
taurini  X  XV,  ammoniacae  guttae  X  XV,  iris  X  XV,  gal- 

25  bani  X  XV,  piperis  albi  X  V.  Quae  debent  Hquefieri,  dis- 
solvuntur  igne  et  oleo  exiguo  diluuntur,  cetera  tunsa  et 
cribrata  bene  asperguntur  tepenti  medicamento,  quod  diu 
agitando  miscetur,  deinde  manibus  subigitur,  ut  malagma 
exactissimum  fiat. 

1  calchanthum.  stypteriae  addidi.  chistes.  3  a  voca- 
bulo  servabuntrr  codex  deficit  usque  ad  c.  XXXIII,  45.  10  ex- 
cedet,  correxi.     18  phygethla  Stephanus:  phygethlon  Cornarius. 


—     336     - 

2  Malagma  ad  omnem  dolorem  corporis,  sed  praecipue 
panicularum  et  omnium  articulamentorum,  facit  et  ad  poda- 
gram;  eadem  discutit  vomicas  aut  aperit;  pectoris  quoque 
concoctioni  et  causis  interaneis  prodest  et  lumborum  do- 
loribus,  accipit  haec:  Cerae  X  VIII,  ammoniacae  guttae  5 
X  X,  bdellae  X  X,  iris  X  VI,  galbani  X  III,  terebinthinae 
X  V.  Contunduntur  pilo  ordine,  quo  scripta  sunt,  omnia; 
deinde  cyprino  oleo,  quod  in  imo  subsidere  solet,  colli- 
guntur  vel  permiscentur;  cera  in  aquam  ferventem  in 
minimas  partes  concisa  prius  demittitur,  ut  iliic  molle-  10 
scal,  deinde  subacta  manibus  in  pilam  conicitur  cum  cete- 
ris  speciebus  atque  illic  diu  malaxatur. 

3  Paniculas  aperit  sevum  pecudis  cum  sale  tosto  posi- 
tum;    item    lacertae   cinis  vel  ipsa   divisa  adposita;    item 
cocleae  contusae  vel  cinis  earum  cera  admixtus  adpositus  15 
et  fimus  columbinus  cum  farina  inlitus  prodest. 

4  Inguinum  tumorem  cocleae  minutae  tritae  cum  melle 

6  inlitae   sedant.    Ad   inguen.    Frustum   veteris  spongiae  ad 
pedem    alligabis   et  radicem  alterci  sinistra   manu   digitis 
medicinalibus  sumes  et  alligabis  in  alio  pede  et  de  cucur-  20 
bita    sicca    longa    circulum    facies    et  inmisso   licio   circa 
pedem  ligabis. 

€  Panicula  ne  ad  sectionem  veniat,  remedium  sic:  Gy- 

psum   aqua   calida   bene  consperge,  donec  in  se  coeat  et 
spissetur,  et  sic  inpone  supra  paniculam;  deinde  chartam  25 
superaUiga,  quae  res  et  aperit  eam  et  sanat;  postea  utere 
malagmate  molli,  ut  cito  et  bene  cicatricet. 

7  Ad  intertrigines  excalfactas  et  dolentes  remedium  de 
experimento  sic:  In  mortario  phunbeo  de  pistillo  plumbeo 
missum  oleum  rosaceum  et  vitellum  ovi  tam  diu  teres,  ut  30 
spissetur,  ita  ut  de  eodem  plumbo,  dum  teritur,  pars  ali- 
qua  misceatur,  et  cum  fuerit  spissum,  ut  emplastrum  in 
linteolo  tenero  induces  et  loco  trito  intertrigini  adpones; 
hoc  remedio  per  triduum,   donec  locus  exulceratus  sane- 

uteris.  85 

10  dimittitur  Cornariits.        11  pilum  idem. 


-     337     - 

Adversum  inguinum  paniculas  remedium  sic:  Nastur-  8 
cium  cum  pice  inpositum  paniculas  discutit;  maturis  vero 
aut   maturescentibus   paniculis  tale   medicamen   adhibebis, 
id   est  lenticulam  et  lauri  bacas   ex  tertio   iuxta   mensu- 

5  ram  lenticulae  decoques  in  aqua  et  diligentissime  manibus 
subiges  et  cum  lana  calidum  fomentum  adpones,  quod 
cito  ac  vehementer  et  dolorem  discutief  et  umores  no- 
xios  purgabit. 

Ervum  vetus  in  farinam  mollissimam  redactum  et  cum  9 

10  melie  inpositum  paniculis  medetur.    Mirabile  hoc  medica-  10 
mentum  paniculis  sanandis  sic:    Hyoscyami  foliorum  viri- 
dium  P.  II,  resinae  pityinae  P.  II,  cerae  P.  II,  adipis  por- 
cinae  sine  sale  P.  II,  galbani  P.  II.    Omnia  haec  tunsa  vel 
remissa  in  unum  corpus  rediges  et  emplastri  modo  ad- 

15  pones.     Calcem  vivam,  ahi  capita  duo,  vitellos  coctos  vel  11 
incoclos  ovorum  trium:  simul  omnia  permixta  et  emplastri 
more   adposita   omnem  tumorem   et   dolorem  panicularum 
dispergunt  et  sedant. 

Galbanum  solum  inter  principia  doloris  paniculae  ad-  12 

20  positum  phn-imum  prodest.    Fenicuh  farina  ex  mulsa  aqua  13 
decocta  addita   axungia  adposita  dolorem  inguinum  sedat; 
fimus  hircinus  cum  melle  decoctus  adpositus  panicuhs  sani- 
tatem  congruam  praestat.    Creta  Cimolia  trita  et  cum  aceto  14 
superinducta  cohibet  panicularum  tumorem.    Sive  incipien-  15 

25  tem  paniculam  comprimi  opus  sit  sive  concoctam  dissolvi, 
praestabit  utilissimum  remedium  cinis  muricum  vel  pur- 
purarum  exustarum  cum  oleo  vetere  impositus  vel  super- 
ductus.    Lupini  ex  aceto  cocti  et  subacti  et  pro  emplastro  16 
adpositi  causam   panicularum  maturant  et  minuunt  dolo- 

30  rem.    Ficus  Africana  vetusta   ex  vino   decocta  tunsa  vel  17 
trita  utiliter  paniculis  adponitur. 

Ne  inguen   ex  ulcere  aliquo  aut  vulnere  intumescat,  18 
surculum   anethi  in  cingulo  aut  in  fascia  habeto  ligatum. 
In  sparto  vel  quocumque  vinculo,  quo  holus  aut  obsonium  19 

35  fuerit  innexum,  septem  nodos  facies  et  per  singulos  nectens 
nominabis  singulas  anus  viduas  et  singulas  feras  et  in  crure 
vel  brachio,   cuius  pars  vulnerata  fuerit,  alhgabis.     Quae 

MaECULLUS,   ED.    HELMEEICn.  22 


-     338     — 

si  prius  facias,   antequam  nascantur  inguina,   omnem  in- 
guinum   vel  glandularum  molestiam  prohibebis,  si  postea, 

20  dolorem  tumoremque  sedabis.    Surculum  quoque  ex  myrto 

21  terra  tactum  si  quis  gerat^  ab  inguinibus  tutus  erit.    In- 
guinibus  potenter  medebere,  si  de  licio  septem  nodos  facias  5 
et  ad  singulos  viduas  nomines  et  supra  talum  eius  pedis 
alliges,  in  cuius  parte  erunt  inguina. 

22  Si  ab  equitando  vexata  fuerint  inguina  aut  intertri- 
gines  dolebunt;  spuma  equi  fricentur,  statim  remediabun- 

23  tur.    Stercus  suillum  cum  oleo  perfrictum  et  in  testa  cale-  lo 

24  factum  et  inguinibus  inpositum  plurimum  prodest.  Pollex 
eius    pedis,    in   quo  inguina  erunt,    cum  proximo   digito 

25  ligatus  mire  medetur.  Si  quis  ab  equitando  aut  ambu- 
lando  inguen  habuerit,  scribat  in  charta  Kvarog  et  ad  femur 
sibi  aUiget,  cito  sanabitur.  15 

26  Ad  condylomata  inguinum  vel  quarumhbet  partium 
malicorium  cum  vini  optimi  sextario  ad  cyathos  duos  de- 
coctum  et  cum  eodem.  vino  tritum  atque  ut  malagma  im- 

27  positum  condylomata  facta  persanat.  Medullam  canis  ex 
vino   vetere    subige    et    emplastri   modo   impone   condylo-  20 

28  matis,   potenter   ea  sanabis.    Argimonia  trita  et  adipi  an- 

29  serinae  admixta  impositaque  condylomatis  medetur.  Oleum 
vetus  cum  polenta  decoques  et  calidissimum  condylomatis 

30  impones.     Folia  rubi   contrita  et  cum  ceroto  rosaceo  im- 

31  posita  sanant  omnia  condylomata.    Adeps  anseris  cum  ce-  25 
russa    et    oleo  rosaceo   et    cera    Pontica  in  unum   ceroti 
modo  composita  et  imposita  utiliter  condylomatis  medetur. 

32  Mus  araneus,  qui  cum  in  orbitam  inciderit  moritur,  ustus 
in  cinerem  redactus  et  cum  adipe  anserina  permixtus  con- 
dylomatis  infrictus  mirum  remedium  adfert.  30 

33  Ad  intertrigines  sanandas  libystici  foHis  commandu- 
catis   sucum  exceptum  si  ei  loco  adposueris,  cum  morsu 

34  quidem,    sed   continuo   sanabis.     Gallae   contusae   in  vino 

35  coctae  atque  impositae  intertrigini  plurimum  prosunt.    Cal- 

4  terra  tactum]  legendum  videtur  terra  non  tactum,  cum 
sit  apud  Plin.  11,  21  {ed.  Mos.):  qui  habeat  secum  surculnm 
ex  myrto  nec  ferro  nec  terra  tactum;  cf.  Plin.  n.  h.  23,  163. 


-     339     — 

ciamento,   quo   uti  soles,   locum   inguinum   laborantem  si 
perfricueris,  confestim  interlrigines  tolles.    Axungiam  per-  36 
veterem    liquefactam   et   cerussam   bene    trilam   permisce, 
donec  acopi  crassitudinem  habeat,  atque  inde  intertriglnes 

5  perfrica,  efficaciam  remedii  celeritatemque  mirabere;  nam 
hoc   medicamen   etiam  rhagadas  efficaciter  sanat.     Cretam  37 
argentariam   cum  vino  vetere  tritam  impones  trilis  inter- 
triginibus,  optime  accipieris.     Oleo  vetere  et  aqua  calida  38 
permixta  adsidue  inguina  fove,   continuo   subvenies   inter- 

10  triginibus  attritis.     Si  exulceratio  intertriginum  erit,  spu-  39 
mam   argenti  ex  vino  conteres  eique  pulverem  pinei  cor- 
ticis  tunsi  miscebis  et  locum  inlines. 

Ad    inguina    et    apostemata  remedium   sic:    Equinus  40 
sanguis   maxime   admissarii  equi  frequenter  inlitus  huius- 

15  modi  molestias  sanat;  ungulae  quoque  eius  combustae  cinis 
cum  oleo  adpositus  idem  praestat.    Cocleae  vivae  contritae  41 
cum  myrra   et  impositae  inguinibus   efficaci  auxilio   sub- 
veniunt;  sed  relinquendae  sunt  loco,  cui  adpositae  fuerint, 
tam  diu,  donec  sponte  decidant,  quod  fiet,  cum  persana- 

20  verint.    Arietis  qiiam  pingiiissimi  lana  plena  suis  sordibus  42 
combusta    et  in   pulverem  redacta  prodest  plurimum,   si 
eo  cinere  ex  aqua  locum  inguinum  perfricaveris. 

Bestiolae  multipedes,  quae  in  locis  umidis  et  sordidis  43 
nascuntur   quaeque  contactae  pilulam  de  se  faciunt,   con- 

25  tritae   adiecta   tertia  parte  resinae  terebinthinae  emplastri 
modo   adpositae  collectiones  incipientes,  quas  Graeci  apo- 
stemata   vocant,   adeo   sanant,  ut  tenacissime  emplastrum 
haereat,   donec  persanent.     Lotio   suillo  locum  inguinum  44 
dolentem   adsidue  perungue   aut  cum   eo   lanam   sucidam 

30  adpone,   stalim  medebere.     Muliebres   capilli   combusti  et  45 
contriti  atque   inliti  cum  vino   aut  cum  aceto  inguinibus 
medentur.    Menstruis  muliebribus  inguina  dolentia  vel  tu-  46 
mentia   si   contingantur,   statim   sanari  creduntur.     Talus  47 
bubulus  combustus  tritusque  adiecto  melle  inlitus  inguini- 

35  bus  dolentibus  vel  tumentibus  prodest.    Inguina  tumida  et  48 
dolentia  sanabis,  si  ipso  verelro  denudato,  id  est  reducta 
pellicula,  adsidue  ea  contigeris  vel  perfricaveris. 

22* 


-     340     — 

49  Apostemata  iit  remolliantur  aut  si  mollia  fuerint,  ut 
(iispargantur,  facies  medicamentum  tale,  quo  niiiil  poten- 
tius  est:  Herbae  marrubii  folia  viridia  contundes  aut  si 
viridia  non  fuerint,  involuta  foliis  malvae  vel  personaceae 
sub  cinere  calido  coques;  deinde  panem  candidum  infu-  5 
sum  vino  veteri  addes  et  axungiam  miscebis  et  tundes  de 
ligno  in  lignea  pila,  sed  observabis,  ut  panis  infusj  et 
axungiae  partes  singulae  sint,  herbae  vero  partes  duae,  quod 
emplastri  more  mane  et  sero  locis  necessariis  impones. 

50  Inguinibus  mirabile  exbibet  remedium  ex  gallinacea  ala  lo 
ossiculum  extremum  cocleario  terebratum  nodisque  septem 
licio  ligatum  atque  ita  brachio  vel  cruri  eius  partis,  quae 
inguina  habet,  suspensum. 

51  Lipara  ad  intertrigines  sic:  Cerussae,  spumae  argenti, 
raedullae  cervinae,  sevi  cervini  libras  singulas,  ovorum  octo  i5 
album,  vini  boni  quartarios  IIII,  turis  poliinis  uncias  quat- 
tuor,  rosae  Campanae  P.  unum,  ahiminis  semunciam.  Cerus- 
sam  et  spumam  tundes,  cetera  remittes  et  in  mortario 
terendo  universa  miscebis. 

52  Porriginem  intertriginum  interficies  hoc  medicamine:  20 
Picis,  resinae,  cerae,  butyri,  sevi  caprini,  spumae  argenti 
unciis  singulis  in  unum  permixtis,  si  utaris  adsidue. 

CAP.  XXXIII. 

Cepariae  et  veretro  sive  verendis  virilibus  et  testi- 
culis  dolentibus  vel  pendentibus  et  herniosis  sive 
viris  sive  infantibns  et  rebus  veneriis  et  eunuchis 
sine  ferro  faciendis  remedia  physica  et  rationabilia 
diversa  de  experimentis. 

1  Ad  testiculi  tumores  cupressi  bacae  ex  vino  coctae 
conveniunt  et  faba  quasi  concicula  cum  multo  cumino 
cocta  et  adposita  more  cataplasmatis  necnon  et  uva  passa  25 
cum  cumino  contusa  et  tepens  adposita  plurimum  prod- 
est;  ad  veretri  vero  tumorem  lentem  ex  aqua  coctam  et 
tritam  imponi  utiUssimum  est. 

2  Si  ulcus  in  pene   sordidum   fuerit  aut  cancer  illud 


—     341     - 

temptaverit  vel  iam  occupaverit,  Andronei  pastilli  triti  ex 
vino  impositi  bene  faciunt. 

Omne  ulcus  in  omni  parte  corporis  sordidum^  quod  3 
tum  intelligi  potest,   cum  candicat  et  quasi  crustam  per- 

5  ductam  albam  habet,  purgat  mel  per  se  adpositum  vel  iris 
arida  contusa  [et]  cum  melle;  eadem  ratione  et  terrae  mali 
et  panacis  radix  adposita  purgat  sordida  ulcera  vel  in 
verendis  vel  quoquo  loci  fuerint. 

Mirifice  hoc  medicamentum  purgat  ulcera  quaelibet,  4 

10  etiam  si  cancer  temptaverit;  est  autem  lene,  conficitur 
sic:  Auripigmenti  X  VI,  aeris  squamae  X  III,  elaterii  X  I, 
chartae  combustae  cineris  X  III.  Ex  his  tritis  cum  opus 
est  coclearia  tria  rosae  cyatho  permiscentur  et  linteola 
carpta    in    eo   tinguntur  atque  ila  ulceri   superponuntur; 

15  hoc  medicamentum  cito  et  sine  ullo  morsu  expurgat  sordi- 
dissima  ulcera  ac  sanat. 

Testibus,  qui  descenderint,  spumam  coclearum  inlitam  5 
mederi  certum  est,  si  inde  tangantur. 

Venerem   concitant  passeres   in  cibo  sumpti   vel  ova  6 

20  eorum;  item  gallinaceus  testis  dexter  in  arietina  pelle  collo 
subligatus  mire  prodest;  item  stellionis  cinis  in  linteo  ob- 
volutus   sinistra  manu  portatus   venerem  stimulat,   trans- 
latus  inhibet.     Qui  in  venerem  infirmior  erit,   testiculos  7 
milionis  ex  aqua  fontana,   quae  perennis   est,   cum  melle 

25  decoctos   edat  ieiunus  per  triduum;   statim  remediabitur. 

Ut  in  venerem,  cum  volueris,  sis  paratus,  remedium  8 

tale  facies:  Lacerti  appellantur  sive  stelliones,  qui  per  parie- 

tem  repunt,   curti  sunt  quique  Graece  ascalabotae  vocan- 

tur;   hi   quattuor   infunduntur   in    acetum  acre  Iriduo  vel 

80  quadriduo,  quousque  putrescant;  hoc  teres  in  mortario 
et  adiunges  galbani  ^  IX,  abrotani  ^  XII,  castorei  ^  XII, 
sulphuris  vivi  ^  XII,  resinae  terebinthinae  ^  XII,  croci 
^  XII,  euzomi,  quae  appellatur  herba  mentiosa,  suci  ^  VI, 

5  purgat  vel  per  se  iris  arida  contusa  vel  cum  melle 
Scribon.  6  et  inclusi.  17  Testibus]  cf.  Plin.  n.  h.  32,  108. 
19  Venerem]  cf.  Plin.  n.  h.  30,  141.  concitant  Plin.:   con- 

ciliant  Cornarius.        21  stellionis  cinis]  cf.  Plin.  n.  h.  30,  143. 


—     342     — 

meiitae  suci  viridis  ^  VI^  staphisagriae  ^  VI,  iris  Illy- 
ricae  ^  VI,  aluminis  scissi  ^  VI,  myrrae  ^  III,  seminis 
herbae  symphoniacae  siccae  ^  III.  Haec  omnia  separatim 
trita  simul  miscebis  et  iterum  simul  teres;  inde  empla- 
strum  facies  vel  pittacium  et  pones  in  dextri  pedis  pol-  5 
lice,  cum  uti  vohieris  venere,  et  cum  cessare  volueris,  ad 
sinistri  pedis  pollicem  transferes. 
9  Ad   cepariam   satureiae   siccae  florem  colHge  et  pul- 

verem  inde  facito  et  mehlotum  combure  et  pulverem  inde 
facito;  similiter  de  cydoneo  sicco  combusto,  etiam  de  eo,  lo 
qui  in  arbore  solet  siccus  remanere,  pulverem  facito  et 
cribeHo  medicinah  omnem  pulverem  cerne  et  permisce  et 
cum  vino  vetere  calefacto  locum  inhne,  etiam  hnteo  illic 
adposito  tege,  ita  tamen,  ut  duae  partes  sint  de  satureia 
et  singulae  de  meliloto  et  cydoneo;  sed  quotiens  medi-  i5 
camen  pones,  vino  vetere  calido  prius  locum  elue. 

10  Myrram  in  pulverem  delicatissimum  redige  et  ad  locum 
cepariae  adsidue  cum  vino  vetere  pone,  mire  remediabis. 

11  Ad   infantum   testiculos   vitiosos   vel   tumentes  reme- 
dium  efficax  sic:  Araneam,  quae  per  filum  suum  se  sum-  20 
mittit,  quando  sursum  versus  currit,  rape  et  cum  aqua  calida 
tritam  continuo  da  infanti  bibendam. 

12  Ad  abundantiam  seminis  praeparandam  erucam  de- 
coctam  bibat,  quotiens  quisque  inopia  seminis  se  laborare 
perspexerit,  vel  potius  adsidue  incoctam  manducet.  25 

13  Ad  veretri  curam  auripigmentum  et  aloen  aequis  pon- 
deribus  tritum  et  in  pulverem  redactum  miscebis  et  uteris 
cum  vino  vetere  ita,  ut  prius  veretrum  vino  vetere  eluas 

14  et  sic  medicamine  conspergas.    Ad  veretri  dolorem  caseum 
caprinum  et  mel  pari  pondere  in  pultario  fictili  coque  et  30 
bis   ad   diem   impone,    sed   ante  vino   vetere   locum,   qui 

15  curandus  est,  eluas.  Folia  myrti  ieiunus  commanduca  et 
in  ulcera  veretri  expue,  statim  proderit. 

16  Ad  tumores  et  dolores  testiculorum  brassica  incocta 
cum  sale  trita  impositaque  prodesse  adfirmatur;  pastinacae  35 

34  brassica]  cf.  Plin.  n.  h.  20,  89. 


-     343     — 

silvaticae  radix  similiter  imposita  aeque  prodesse  dicilur^ 
portulaca  quoque  trita  cum  polenta  adposita  testiculis  me- 
detur;  ex  fimo  bubuio  panis  factus  et  exustus  in  furno 
aut  in  foco  et  postea  in  cinerem  redactus  et  cum  aceto 
5  scillitico  subactus  dumque  fervet  testiculis  adpositus  sae- 
piusque  mutatus  admirabiliter  et  statim  prodest. 

Spongia  ex  posca  acida  et  tepida  adposita  statim  se-  17 
dabit  testiculorum  dolores.  Adeps  vituli  et  nitri  modicum  18 
una  permixta   et  ceroti  modo  imposita  testiculis  tumores 

10  omnes  et  dolores  persanare  dicuntur.    Bulbi  ex  mulso  triti  19 
atque  inliti  dolentibus  testiculis  medentur.    Rutae  ramuli  20 
tenerrimi  triti  et  inliti  lumorem  testiculorum  quamvis  maxi- 
mum   sedant.    Farina  lini  seminis   cum   resina   et   myrra  21 
pari  pondere  permixta  et  imposita  testiculis  dolori  ac  tu- 

15  mori    eorum    subvenit.     Testiculi    tumentes   aqua   marina  22 
rationabiliter  foventur, 

Herniosis,  ramicosis  hydrocelicisque  asparagi  duri  ra-  23 
dices  siccatae  et  contusae  et  cribratae  cum  aquae  hemina 
potui  saepius  datae  celeriter  subveniunt. 

20  Pilulas  cupressi  virides  ex  vino  vetere  ad  tertias  de-  24 

coque  et  cyathos  binos  cotidie  ieiuno  hernioso  potui  dato, 
tum  folia  eiusdem  trita  lesticulis  imponito^  mire  proderis; 
nam  hoc  remedium  multis  experimentis  probatum  est. 

Lapidem  ignarium  contusum  resinae  mixtum  pro  em-  25 

25  plastro  impone  ramicoso,  statim  proderit. 

Si  puero  tenero  ramex   descenderit,   cerasum   novel-  26 
lam  radicibus  suis  stantem  mediam  fmdito,  ita  ut  per  pla- 
gam  puer  traici  possit,  ac  rursus  arbusculam  coniunge  et 
fimo   bubulo   aliisque   fomentis   obhne,   quo  facilius  in  se 

30  quae  scissa  sunt  coeant.  Quanto  autem  celerius  arbuscula 
coaluerit  et  cicatricem  duxerit,  tanto  citius  ramex  pueri 
sanabitur. 

Testibus  nimie  crescentibus  cicutae  radix  trita  et  cum  27 
ovi  albo  imposita  medetur.     Cerussae  P.  I,  turis  masculi  28 

7  spongia]  cf.  Plin.  n.  h.  31,  129.  13  lini  seminis]  cf. 

Plin.  n.  h.  20,  251.  15  aqua  marina]  cf.  Plin.  n.  h.  31,  66. 

20  pilulas  cupressi]  cf.  Pin.  n.  h.  24,  15. 


-     344     - 

selibram,  tunsa  haec  atque  cribrata  miscentur  et  cum  aquae 
pluvialis  tS^  IIII  ad  medias  decoquuntur,  ex  eo  cotidie  testes 

29  tumentes   inliti   citissime   reprimuntur.     Contusis   et  com- 
pressis  testibus  cito  subvenies,  si  cicutae  folia  trita  cum 
pauculo  aceti  inducas,  ita  ut  medicamen  glutinosum  facias,  5 
et  per  triduum  ponas  et  mane  ac  vespera  renoves. 

30  Bacae  cupressi  contusae  cum  axungia  vetere  subactae 
et  tamquam  malagma  impositae  herniosos  etiam  adultos  et 
antiquos  potenter  iuvant. 

31  Ad  veretri  dolorem  tumoremque  remedium  sic:  Betam,  lo 
de    qua    semen,   decoque  ex  aqua  atque  ea  adsidue  vere- 
trum  per  triduum  fove  et  tumor  sedabitur  et  vitium  omne 

32  reducta  pellicula  sanabitur.  Suco  herbae  vettonicae  tepido 
vino  mixto   veretrum  adsidue   fove   vel   ipsam   tritam  ad- 

33  pone.    Portulacae  sucus  tubo  laboranti  per  clysterium  in-  is 
missus  mire  prodest;  ipsa  etiam  trita  superimposita  iuvabit 
et  quia  cito  arescit,  pluscuhim  suci  eius  expressum  debet 
ad  necessitudinem  huiusmodi  reservari. 

34  Pulvis  tenuissimus  de  myrti  fohis  arefactis  ulceri  vere- 

35  tri  inspersus  celerrime  prodest.    Nucleos  pineos  minutos  20 
purgatos  numero  XXX  adiecto  pauxillo  croci  simul  tritos 

si  quis   ex  passi  cyatho   cotidie  per  dies  VIIII  continuos 

36  bibat,  mire  penis  vitio  celeriterque  sanabitur.   Ervum  pur- 
gatum  molitum   et  in   farinam  tenuissimam  redactum  ad- 
iecto  turis  polline  cum  vino  vetere  coctum  tepidum  vere-  25 
tro  inpositum  et  adopertum  citissime  prodest. 

37  Verris    cerebrum    coctum    et    cum    melle    adpositum 

38  carbunculos  in  veretro  efficaciter  sanat.  Dens  caballinus 
contusus  et  in  pulverem  tenuissimum  redactus  veretro  in- 

39  spersus  efficaciter  prodest.    Arietini  pulmonis,  dum  in  cra-  30 
ticula  assatur,  sucus  exceptus  myrmecias,  quae  in  veretro 
nasci  solent,  unctione  sua  purgat  et  discutit. 

40  Canini  capitis  recentis  exusti  cinis  veretri  vel  testi- 
culorum  tabidis    et   umidis  ulceribus  inspersus  aut   cum 

27  Verris   cerebrum]  cf.  PUn.  n.  h.  28,  213.  28  Dens 

caballinus]  cf.  Plin.  n.  h.  30,  72. 


aceto  adpositus  adeo  prodest,  iit  spodium  et  utilitates  eius 
in  hisce   curationibus   vincat.     Fel    caprinum    cum  melle  41 
veretri  doloribus  ulceribusque  inlitum  prodest.    Caro  vac-  42 
cina  recens  veretro  imposita  ulcera  eius  et  epiphoras  mire 

5  persanat.     Salsamenta    exusta    contritaque    et    cum   melle  43 
veretro  inposita  adversum  omnes  dolores  et  formicationes 
singularem   efficaciam  praestant.    Anethum  siccum  uritur  44 
cinisque   eius  tritus   aut  cum  vino  vetere  veretro  insper- 
gitur  aut  cum  melle   subactus   adhibetur.     Lac  asininum  45 

10  cum  lana  sucida  ad  umbiUcum  habeat,  quotiens  quis  in 
venerem  voluerit  incitari. 

Erucae  seminis  ^  III,  bulbi  rufi  ^  III,  nuclei  pinei  46 
purgati  ^  VI,  spicae  nardi  ^  III,  teres  singula  diligenter 
et  permiscebis  atque  inde  globulos  facies  ad  formam  nucis 

15  avellanae  et  cum  opus  fuerit  singulos  liquefactos  in  caprino 
lacte  potabis,  si  in  venerem  volueris  accendi. 

Satureiae   Crelicae   ^  I,   myrrae  ^  I,  nuclei  pinei  47 
purgati  quartarium,  erucae  seminis  —  I,  scillae  purgatae 
—  I.    Omnia  haec  contrita  miscebis  et  globulos  ad  magni- 

20  tudinem  fabae  facies  et  singulos  ad  diem  ieiunus  cum 
caprino  lacte  potabis,  si  volueris  esse  salacior. 

Pyrethri  triti  pulveris  cocliarium  plenum  cum  passo  48 
potum  excitat  in  venerem  inutiles  mares. 

Qui  potuit  et  non  potest,  ut  reparetur  in  venerem,  49 

25  radices  cucumeris  agrestis  concisas  minutatim  in  oleo  de- 
coquat  et  in  vasculo  vitreo  reservet  et  cum  opus  fuerit, 
unguat  sibi  in  balineo  interius  et  exterius  omne  veretrum, 
sed  saponem  non  abluat,  statim  incitabitur.  Poterit  autem 
sequentibus  diebus,   si  necesse  fuerit,  etiam   sine  lavacro 

30  veretrum  sibi  simiHter  eodem  medicamine  perunguere;  na- 
tura  genitalis  maior  et  solidior  videbitur,  si  de  lilii  radici- 
bus  tunsis  cataplasma  ei  inponas,  quae  nihilo  minus  et 
veneri  incendendae  satis  utilis  est. 

Herbae  rebus  veneriis  aptae,  rafanus,  eruca,  asparagus,  50 

6  fumigationes,  correxi.  12  a  vocahulis  pinei  purgati 
codex  rursus  incipit.  15  liquefactus.  17  mirrae.  pinei  om. 
23  venere.        28  saponem  scripsi:  eabone.        30  veretro. 


-     346     — 

porri  sectiles  vel  capitati,  ocimum,  feniculum,  satureia, 
pastinaca,  cardui;  hae  esui  datae  etiam  mares  nasci  faciunt. 
At  vero  contrariae  sunt  puleium,  apium^  ruta,  coriandrum, 
menta,  lactuca,  nasturcium,  anethum. 

51  Ad  ramicosos  el  quibus  veretra  et  testiculi  dolebunt  5 
medullam  panis  siccam  in  mortario  conteres^  deinde  oleum 
in  sartaginem  mittes  et  sic  meduilam  panis  tritam  super 
oleum  mittes  et  pauhilum  friges  caUdumque  super  pectinem 
dolentis  adpones^  mire  subvenies. 

52  Fabam  fresam  in  mulsam  aqiiam  infunde  et  cum  bene  lo 
permaduerit,   contere  ac  dum  teres  vino  asperge  et  tam- 
quam  malagma  calidum  verendis  adpones,  statim  dolenti- 
bus  ac  tumentibus  testiculis  medebere. 

53  Verendi  virilis  clavulis  et  ulceribus  aloe  trita  utiliter 
inponitur,  cum  prius  vino  eluta  fuerint  vitia  veretri.  i5 

54  Emplastrum  viride,  quod  medici  chloran  appellant,  ex 
rosaceo   remissum  in  linteolo  tenui  inlitum  veretris  exul- 

55  ceratis  utiliter  inponitur.  Sevum  pecudis  a  renibus  vul- 
sum  admixto  pumicis  cinere  et  sale  rectissime  dolentibus 

56  et    tumentibus  veretris  inponitur.     Arietinorum  vellerum  20 
cinis   cum   aqua   mixtus   et  adpositus  incommodis  veretri 

57  repugnat.  Ungulae  mulinae  exustae  cinis  salubriter  insper- 
gitur  vitiis  veretrorum. 

58  Carbunculos  de  veretris  exterminat  muricum  vel  pur- 
purarum  in  carbonibus  ustarum  cinis  cum  melle  permixtus;  25 
idem  praestant  singulari  efficacia   salsamenta  discocta   et 
cum  melle  permixta  tritaque  adposita. 

59  Permixto  alumine  et  myrra  fel  bubulum  ad  crassitu- 
dinem  mellis  subactum  et  inlitum  ea,   quae  veretris   ser- 
punt,  mira  celeritate  persanat;  supra  etiam  beta  vino  cocta  30 
recte  inponitur. 

60  Cocleis,  quae  nudae  inveniuntur,  adicitur  aliquid  triti 
turis  et  albi  ovorum  atque  inde  ulcera  testiculorum  tu- 
mentia  et  hydrocelae  puerorum  sive  ramices  superlinuntur, 

1  faeniculum.  2  pastinaga.  essui.  3  poleium. 

14  verende.         22  murinae.         24  purporarum.  28  mirra. 

bnbulo.        31  inponetur.        34  idroceles. 


-     347     ~ 

iit  modo   glutinis  adhaerescat,   piieri  vero  continentur  in 
lectulo,  donec  omnis  turpitudo  reprimatur. 

Cyclaminis  sucum  melle  Lycio  aequaliter  miscebis  et  61 
inde  pendentes  testiculos  inlines,  optimum  fertur  esse  me- 
6  dicamen. 

Ut   eunuchum   sine   ferro   facias,   radices   cicutae   ex  62 

»aceto  teres  et  inde  testiculos  spississime  inhnes,  tum  lin- 
teolum  supra  ligabis,  ne  excidat  medicamen.  Hoc  quan- 
tum  tenerioribus  infantibus  feceris,  eventu  efficaciore  pro- 
10  veniet.  Herba  est,  quae  Graece  nymphaea,  Latine  clava  63 
HercuUs,  Gallice  baditis  appellatur;  eius  radix  contunditur 
et  ex  aceto  edenda  datur  puero  per  continuos  decem  dies, 
mirandum  in  modum  fiet  eunuchus. 

Mulierem,  quam  tu  habueris,  ut  numquam  alius  inire  64 
15  possit,   facies  hoc:    Lacertae   viridis   vivae   sinistra  manu 
caudam   curtabis   eamque  vivam  dimittes;   caudam,  donec 
inmoriatur,  eadem  palma  clausam  lenebis  et  muherem  ve- 
rendaque  eius,  dum  cum  ea  cois,  tange. 

Si  quem  ad  usum  venerium  infirmum  volueris  esse,  65 
20  ubicumque  minxerit,    supra    lotium    eius  obicem,    id   est 
axedonem,  ex  usu  figes. 

Ut  rebus  veneriis  aptus  sis,   piper   tritum  cum  oleo  66 
et  melle  misce  et  cum  coire  voles,  verenda  tibi  inline. 

Nocere  posse  feminis  dicunt,  si  quis  membranam  ovi  67 
25  balano  suo  ingerat  et  cum  femina  coeat, 

Si  quem   coire   noles  fierique  cupies  in  usu  venerio  68 
tardiorem,  de  lucerna,  quae  sponte  extinguetur,  fungos  ad- 
huc  viventes  in  potione  eius  extingue  bibendamque  inscio 
trade,  confestim  enervabitur. 
30  Si  quem  voles  per  noctem  cum  femina  coire  non  posse,  69 

pistillum  coronatum  sub  lectu  illius  pone.    Semen  lactucae  70 
tritum  ex  aqua  potum  vigorem  coitus  enervat. 

Naturae   sive  veretro  virili  remedium  efficax  sic.    Si  71 
in  veretro  summo  clavus  natus  fuerit  habens  callum  puru- 

1  gluttinis.         2  reprimetur.         6  facies.         11  nimphe. 
18  cogis.        20  muxerit.        31  lectu  {sic):  lecto  Cornarius. 


lentiim,  hoc  modo  ciirabitiir:  Butyriim,  farinam  fabae  et 
modicum  mellis  miscebis  atque  in  modum  cataplasmatis 
coques  et  in  linteolo  inlines  et  sic  ad  locum  adplicabis, 
mirum  remedium  experieris. 

72  Veretra  ut  auctiora  videantur,  panacis  radix  in  vino  5 
bono  triduo  maceratur  cumque  coeundum  est,  femori  in- 
ligatur,  re  peracta  in  vino  reposita  iisdem  usibus  reservatur. 

73  Ut  semper  sis  paratus  in  venerem,  porri  semen  tri- 
tum  et  rutae  semen  tritum  aequis  portionibus  misce  cum 
lacte  capruno  recenti  et  ieiunus  adsidue  bibe.  lo 

CAP.  XXXIIII. 

Gemium  dolorlbus  et  crumm  ac  tibiarum  ulceribus 
et  varicibus  et  callis  pedum  atque  clavis  et  verrucis 
et  plantis  et  poUicibus  et  talis  et  articulis  et  per- 
nionibus  et  ruptis  pedibus  et  condylomatis  nervorum 
atque  articulorum  et  ad  extrahenda,  quae  casu  cal- 
cata  fuerint  vel  quae  corpori  inhaeserint,  remedia 
physica  et  rationabilia  diversa  de  experimentis. 

1  Genuum  dolori  muscus  ex  piscina  vel  lacuna  vel  sta- 
gno   collectus   adiecto  pauiulo   salis  subactus  et  inpositus 

2  prodest.  Hederae  nigrae  bacarum  hemina,  ficus  Africanae 
P.  I^  axungiae  —  X.  Contusa  haec  et  cum  vino  vetere 
subacta  genibus  inhta  potenter  dolores  eorum  abolent.       i5 

3  Genua  si  tumebunt  vel  instabilia  erunt,  afronitra  co- 
piosa  in  passo  Cretico  confringes  et  madefacla  conminues 
hisque  addes  lanam  sucidam  et  genibus  inpositam  panno 
conteges  et  alligabis  et  ne  sucus  emanet,  pelliculam  lana- 
tam  superpones.  20 

4  Ulceribus  crurum  et  tibiarum  medetur  adeps  ursi 
cum  herba  rubricata  tunsa;  cum  haec  ergo  in  unum  cor- 
pus  subacta  coierint,  inposita  velut  emplastrum  conligan- 

5  tur,  ut  diu  maneant.     tflcera  tibiarum,   quae  intrinsecus 


tit.:  genum. 

13  figus.         18  lana  sucida.        24  intrensecus. 


—     349     — 

serpunt,   felle   apruno   cuni   resina   et  cerussa  mixto  sine 
difficultate  sanantur.   Ossa  ex  maxillis  apri  vel  suis  dome-  6 
stici  uruntur  ulceraque  perniciosa  crurum  ilio  cinere  asper- 
guntur.    Fimus  caprunus  in  aceto  fervefactus  et  subactus  7 

5  inponitur,  quo  omnia  talium  ulcera  locorum  purgantur  et 
persanantur,  butyro  bubulo  cum  oleo  cyprino  aut  laurino 
postmodum  addito. 

Varices  ne  nascantur,  lacertae  sanguine  crura  puero  8 
ieiunus  inline;  in  totum  carebit  hac  foeditate.    Ad  varices  9 

10  siccandas  sevi  hircini  P.  I,   saponis  P.  I  in   unum  misce- 
bis  et  linteolo  inlitum  medicamen  adpones.    Tali  aut  plan-  10 
tae  si  tumebunt,  ut  sine  ferro  sanentur,   frondem  vineae 
viridem  ac  teneram  aqua  ferventi  perfundito  maceratamque 
conterito  et  superpositam  conligato.  Muscus  aquaticus  virens  11 

15  ex  oleo  tritus  inpositusque  cum  linteo  tumorem  dolorem- 
que  plantarum  talorumque  conpescit.  Limus  aquaticus  cum  12 
oleo  subactus  et  adpositus  principaliter  huiusmodi  tumori 
ac  doloribus  prodest.    Fimus  aprunus  in  aceto  decoctus  et  13 
cum   melle   subactus  inpositusque  plantis  vel  talis  mitigat 

20  eorum  dolores. 

Pernionibus   et  ruptis  pedibus  pulmo  arietinus  inpo-  14 
situs  omni  asperitate  levigata  molestiam  tollit.    Cancri  ma-  15 
rini  ex  oleo   inpositi  pernionibus  utiliter  prosunt,  ita  ut 
foveantur  aqua,  in  qua  ervum  discoctum  est.    Glirium  vel  16 

25  soricum  vel  vermium  terrenorum  cinis  ex  oleo  inpositus 
pernionibus  medetur. 

Coclearum,  quae  nudae  inveniuntur,  exustarum  cinis  17 
omnem  exulcerationem  pedum  sanat. 

Agninus  pulnio  vel  arietinus  uritur  et  cinis  eius  cum  18 

80  oleo  inponitur  vel  ipse  crudus  admotus  pernionum  ulceri- 
bus  utiliter  alligatur. 

Fimi  gallinarum  vel  columbini  cinis  ex  oleo  inpositus  19 
ulcera  pedum  curat. 

Dentes  caballini  tunsi  ulcera  pernionum,  si  sint  tumidi,  20 

4  fimos.         6  taurino.         16  talarumqiie.        18  decoctos. 
20  doloribus.         24  in  qua  om.  25  suricum.         32  fimus. 

34  ulceribus. 


-     350    -» 

21  iitiliter  ciirant.     Caprini   corii   cinis   ex   oleo   inlitus  per- 

22  niones  prime  abolet.  Testudinis  tegumen  concrematur  eius- 
que    favilla    ex  vino    et  oleo  temperata  ulceribus   pedum 

23  utiliter   inducitur.     Scillae    bulbi    quod  interius   est  cum 
oleo  defervet  eoque  oleo  dolores  pernionum  peruncti  mi-  5 
tescunt. 

24  Mora  agrestia,  dum   adhuc  rubent,   antequam  ullius 
generis  morum  comederis^  inter  manus  confrica  eorumque 
suco  crura,  quae  dolere  consuerunt^  per  triduum  continge; 
non  modo   praesentem  molestiam  mitigabis,   verum  etiam  lo 
in  reliquum  tempus  eo  vitio  carebis. 

25  Alumine  ex  aceto  peruncti  perniones  sanantur;  bras- 
sica  quoque  trita  adposilaque  pernionibus  medetur. 

26  Folium,   costum,   akimen   liquidum,   alumen   scissum 
pari  pondere  in  unum  contere  et  vino  veteri  mixta  ulce-  15 
ribus  sive  rupturis  hiantibus  interdigitiis   adsidue  inpone, 

27  potenter  medebere.  Interdigitia  sanat  cera  in  oleo  cyprino 
remissa  et  inposita. 

28  Pulmo  cervinus  inpositus  et  saepe  renovatus  ex  cal- 

29  ciamento  laesos  pedes  sine  dolore  persanat.  Leporinus  quo-  20 
que  pulmo  multo  efficacius  ut  supra  inpositus  curat. 

30  Ad  ea,  quae  calcata  erunt^  et  ea,  quae  corpori  inhae- 
serint,  extrahenda  leporis  coagulum  cum  malva  tritum  in- 

31  positumque  potenter   opitulabitur.     Sfongea  vel  lana  lotio 
madefacta   adpositaque    sine    dolore    quae    corpori    inhae-  25 
serint  eximit. 

32  Si  stirpis  aliqua  inhaeserit,  lacertam  per  medium  scis- 
sam  ei  loco  apponito,  celerrime  educetur;  vel  capita  lacer- 
tarum  contusa  inpositaque  similiter  prosunt. 

33  Si  echini  aculei  pedibus  inhaeserint  aut  alicui  corporis  30 
parti,  in  lotio  humano  calenti  pedem  diu  tene,  facile  ex- 
cutientur. 

34  Observabis,  ut  quodcumque  de  corpore  fuerit  eiectum 
licio  alHgatum  candelabro  suspendas  aut  uncta  oleo  lanula 

5  mitiscunt.  16  interdigitiis]  interdigitia.         23  qua- 

gulum.         25  corpore.         27  si  om.         28  opponito. 


—     351     — 

involutum   in  ventrali  gestes;    dolorem   non  patieris   eius 
loci,  de  quo  fuerit  aliquid  eductum. 

Mus  degluptus  et  per  medium  exsectus  adpositusque  36 
omnia,  quae  inhaeserint  corpori,  facile  producit.    Crustae  36 
5  vel   ossa   sepiariim   conburuntur  cinisque  earum  inpositus 
educit,  quaecumque  corpori  inhaeserint.  Alium  elixum  cum  37 
pice  inpositum  arundines  extrahit  corpori  adfixas.    Filicis  38 
radix  trita   arundinem  extrahit,    rursum    arundinis    radix 
tunsa  inpositaque  filicem,  quae  corpori  inhaeserit,  celeriter 
extrudit.     AcrifoHi  radix    contrita    inpositaque    his,   quae  39 
corpori  adhaeserint,  potenter  medetur. 

Blattae,  id  est  bestiolae,  adstrictis  tumentibusque  de  40 
iniuria  pedibus  et  talis  tritae  atque  inpositae  omnia,  quae 
inhaeserint  corpori,  potenter  expellunt.   Radix  silvestris  cu-  41 
cumeris    cum   farina    lini    seminis   inposita  valde  prodest 
eiciendis  his,  quae  corpori  inhaeserint.    Urticae  radix  cum  42 
sale  trita  atque  adposita  producit,   quaecumque  haeserint 
aut  calcata  fuerint. 

Cuiuscumque  animahs  coagulum  maxime  leporis  cum  43 
20  pari  pondere  turis  vel  visci  inpositum  permanere  in  cor- 
pore    quae   calcata  sunt  non   sinit.     Argimoniam  herbam  44 
teres  et  loco,  cui  aliquid  haeserit,  superpositam  conligabis, 
confestim  proderit;  hoc  expertum  esse  legi.   Terrae  malum  45 
cum  melle  teres  et  inpones  ad  omnia,  quaecumque  calcata 
25  extralii  volueris;  hoc   satis  utile  experieris.    Nepeta  con-  46 
trita  vel  rubi  folia,  nam  idem  praestant,  inposita  loco,  cui 
ahquid  inhaeserit,  potenter  medentur,  si  desuper  ex  hor- 
diacia  farina  massula  nimis  salsa  et  calens  adponatur.  Lar-  47 
dum  coctum  cum  pingui  suo  adpositumque  potenter  omnia 
30  expellit,  quae  corpori  inhaeserint,  si  ilUc  alligetur. 

Clavis  pedum  calHsque  et  verrucis  haec  remedia  utilia  48- 
sunt.     Nam  plerisque   nomine   clavellorum  pernicies  arti- 
culis  increscit,   quae   obdurata  callo   quodam   rigescit  in- 
credibilesque  exhibet  ambulandi  difficultates.  Haec  molestia 

10  radix  om.  11  corpore.  14  corpore.  16  quae] 
qui.  19  quagulum.  21  agrimoma  herba.  26  praestent. 
27  ordiacia.        29  pinguo,         33  rigiscit. 


—     352     — 

praecipue  hac  medella  extirpatur:  Auro  fervente  circuitus 
eorum  ureudo  designatur;  quod  potius  est  cum  dolore 
maximo  ad  momentum  ferre  quam  inveterato  etiam  can- 
cromatis  morbo  noxam  perpetuae  debilitatis  incurrere. 

49  Urina  muli  vel  mulae   vel  asini  cum  suo  luto  inlita  5 

50  et  clavos  abolet  et  callis  medetur.  Fimus  ovium  inpositus 
vel  lacertae  iecur  aut  sanguis  in  lanula  adplicatus  vel  ipsa 
lacerta  exsecta  adposita  clavorum  intra  triduum  perseve- 
rantiam  toUit. 

61  Fimum  columbinum  ex    aceto   coctum   et  in  modum  lo 

malagmatis    subactum    atque    adpositum    ad    omnia   supra 

52  scripta  utilissimum  esse  constat.  Fimus  apri  vel  suis  do- 
mestici  recens  inpositus  et  post  tertium  diem  solutus  effi- 

53  caciter  clavos^  verrucas  et  callos  aufert.    Si  supra  calium 
alica  ex  posca  cocta  per  triduum  utaris,   sine   difficultate  i5 
sanabere,   etiam   si  urina  canis  virginis  cum  suo  luto  in- 
posita  callos  verrucasque  consumit,  tam  diu  tamen  inalli- 

54  gata,   quamdiu   eas   excutiat.     Tribus  fabae  granis  clavum 
tangito  eaque  in  sterculinio  defodito,   ne  renasci  possint; 
quanto  maturius  conputruerint,  tanto  celerius  clavos  sponte  20 
decidere  miraberis. 

55  Clavos,   qui  in  articulis   supercrescentes  dolores  ex- 
hibere  consuerunt,  incidi  vel  radi  ad  vivum  oportet,  prout 
quis  pati  potuerit,  atque  de  lupinis  crudis  prius  decoria- 
tis  farinam  factam  subigere  cum  melle  et  emplastri  more  25 
superponere. 

56  Subraso   clavo   calcem   vivam  visco   subactam  inpone 

57  et  linteohim  superalliga,  cito  medebere.  Auripigmentum  tri- 
tum  et  resinam  terebinthinam  liquefacta  ad  similitudinem 

58  ceroti  inpone  clavellis  prius  derasis;  mire  proderit.    Urticae  30 
radix,  medulla  caprifici  et  flos  chalcitidis  pari  pondere  con- 
teruntur.    Haec  simul  mixta  loco  clavelli  superpones  et  liga- 
bis,  die  tertia  solves,  statim  decidet,  vel  si  adhuc  remanserit, 
iterato  inpones  et  triduo  illic  medicamentum  esse  patieris. 

3  munomentiim.  29  terebintinam.  31  cachitidis. 

32  clavellis. 


-     353     - 

Cum  porcus  iugulabitur^  is   qui  verrucas  habebit  san-  59 
guineni   eius   subiecta   ea    corporis    parte    Fuscipiat,    dum 
adhuc  calidus  exilit,  et  niox  ubi  siccaverit,  stalim  abluat; 
citum    remedium    experietur.     Mulier   sane   remedium   de 

5  scrofae  sanguine  faciat. 

Stercus  columbinum  vel  solum  vel  cum  ovo  trituni  60 
dolentibus  articulis  inlitum  prodest.  Felle  ursino  perfricti  61 
articuli  dolore  relevabuntur. 

Ut  frigora  et  pruinas  facile  sustineant  nec  adurantur  62 

10  articuli,   terrae  malo   contuso  cum  axungia  vetere  perun- 
guantur.    Pampini  vitium  triti  admixta  hordiacia  farina  ar-  63 
ticulorum  morbis  medenlur.    Acrifohum  cum  ture  et  sale  64 
et  oleo  subactum  inpositumque  medetur  articulis.    Incussos  65 
articulos  aranearum  telae  cum  oleo  inpositae  saluberrime 

15  sanant.    Fracturis  arliculorum  cinis  ex  femoribus  pecudum  66 
faclus  et  cum  cera  mixtus  mire  medetur. 

Invictam  potionem  ad  sciaticos   et  arthriticos  facien-  67 
tem  in  titulo  superiore  de  sciaticis  plenissime  scripsimus, 
sed  quoniam  tam  divinus  eius  effectus  est,  iterandam  pu- 

20  tavi,  ne  quis  arthriticis  remedia  requirens  huius  ignoratione 
fallatur.  Fimus  ergo  ibicis  in  silva  vel  in  monte  colligitur, 
si  fieri  potest  luna  XVII;  sin  res  urgebit,  quocumque  die 
colligitur;  sane  XVII  luna  medicamentum  fieri  oportet, 
quod  sic  facies:    Fimum  eius,  quantum  pugno  pleno  tolli 

25  poterit,  dummodo  pilulae  inpari  numero  sint,  conteres  vali- 
dissime  ad  summam  levitatem,  tum  piperis  grana  XXV 
addes  et  melhs  heminam  et  diu  teres;  dehinc  vini  vete- 
ris  adicies  ^  IIII  et  conditi  more  miscebis  potionem;  sane 
qui  accepturus   est  ex  die  lovis  diebus  VII  continuis  ac- 

30  cipiat;  etiamsi  omnibus  ossuum  compaginibus  adfectus  et 
contractus  iacebit,  intra  dies  VII  ita  sanabitur,  ut  num- 
quam  paribus  doloribus  inplicetur. 

Condylomatis  articulorum   et  nervorum  sertula  Cam-  68 

3  ubi  om.  6  solo.  7  fel  ursinum.  9  proinas. 

17  sceadicos,  item  18.  18  de  om.  19  potavi.  21  col- 
legitur,  item  23.  23  fieri]  feci.  25  valedissime.  30  ossuum 
{sic):  ossium  Cornarius.         33  condilimatis.         serpulla. 

MAECELLtrS,  BD.   HEIiMBBICH.  23 


—     354    — 

pana  ex  passo  Cretico  decocta  ciimque  ovi  duro  vitello  et 
cum  uvae  passae  nucleis  tritis  mixta  medetur,  ita  ut  ma- 
lagmatis  modo  inposita  superligetur. 

69  Acopum  valde  utile  et  certum  remediis  articulorum 
atque  nervorum  sic:  Medullae  cervinae,  adipis  veteris,  bu-  5 

.  tyri,  sevi  cervini,  resinae  frictae,  picis  cedriae,  picis  lagun- 
cularis,  cerae,  singulorum  uncias  ternas  in  aereo  vaso 
remittes  lento  igni  diuque  agitabis,  ut  coeant.  Tum  per- 
colato  medicamine,  ut  res  poscit,  uteris. 

70  Spumae  argenti  —  II  tundes  et  butyri  et  adipis  ve-  lo 
teris   et  rosae   Campanae   uncias  ternas  remittes   et  per- 
miscebis  et  postea  in  mortario  simul  conteres  et  sic  uteris 
ad  articulorum  et  nervorum  confirmationem. 

71  Argimoniam  ex  vino  austero  coques  et  teres  adrorans 
interdum  eodem  vino  herbam,  tum  fomenti  modo  calidam  i5 
condylomatibus  articulorum  vel  quibuscumque  aliis  super- 
pones  et  ne  decidat  alligabis. 

72  Serpullum  aeque  cum  vino  austero  coctum  pari  dili- 
gentia    articulis    inpones,    potentius  remedium  experieris. 

73  Si  condyloma  intolerabilem  dolorem  faciet,  meduUam  canis  20 
ex  vino  austero  subigito  et  inponito,  cum  summa  efficacia 

74  proderit.    Argimonia    trita   cum   adipe  permixta   summam 

75  medellam  condylomatibus    exhibet  articulorum.     Spumam 
argenti  et  cerussam   simul  ex  vino   conteres  aequis  por- 
tionibus  et  inpones  condylomatis;   si  vulnus  fecerit,   sul-  25 
puris  vivi  unciam  adicies. 

76  Si  quando  non  exulceratas  eminentias  tollere  sine 
ferro  vokierimus,  ut  verrucas,  naevos,  clavos  aliasve  eius 
generis  molestias,  hoc  medicamento  utemur:    Calcis  vivae 

X  VI,   faeculae  coctae  X  III,  nitri  usti  X  III.    Haec  teri  so 
oportet   et  lixivo   colligi  de   cinere   caprofici  facto  vel  de 
sarmentis,    donec  leve   sit  et  passi   fiat  temperamentum; 
deinde    adici    debet  rubricae  aliquid   aut  atramenti,    quo 
possit  colorari,   quae   simul   mixta   in  patella  fictili  coqui 

6  cedriae]  caruae.  12  aut  postea,  16  condilimatibus. 
18  serpuUam.  19  potentiorem,  20  condilema.  23  con- 
dilimatibus.        28  nevos.        34  quoqui. 


—    355    — 

oportet  ad  mellis  spissitudinem  atqiie  ita  pyxide  cornea 
reponi.  Meliiis  sane  est  recens  hoc  medicamentum^  cuius 
usus  talis  est:  Id  ipsum,  quod  destinatum  erit  sine  ferro 
tolli,    id   ipso    specilio    de   hoc    medicamine    oblinetur    et 

6  cum  satis  niger  locus,  cui  inponitur,  et  quasi  perustus 
visus  fuerit,  tum  oportebit  non  poni  medicamentum,  immo 
etiam  abstergeri  et  panem  ex  aqua  et  rosa  confeclum  et 
tritum  inponi.  Hoc  et  strumas  sanat,  antequam  suppuren- 
tur.    Oportet  autem,  cum  hoc  medicamentum  crustam  fe- 

10  cerit  in  strumis,  nullum  ahud  adhiberi.    Cum  vero  aliqua  77 
pars  taUum  locorum  suppuraverit  et  timidus  fuerit  qui  id 
patitur  sectionis,  tum  visco  quam  plurimo  medicamen  col- 
ligi  et  conglobari  atque   ita   adponi  oportebit  in   aluta  in 
tantum  spatium  circumsecta,  quantum  modus  ulceris  fuerit; 

15  ea  sane  parte  ponetur,  qua  aptum  erit  ulcus  aperiri.  Hoc 
ego  medicamento  saepe  diutinos  dolores  etiam  pectoris  et 
lateris  et  lumborum  sustuli,  cum  ad  nulhim  aUud  malagma 
dolor  cederet;  exulcerata  enim  parte  cuiusque  dolentis  loci 
cum  umoribus  postea  vitium  omne  sublatum  est. 

20  Varices    curat    et  adeps  gaUinaceus    cum   cepa   trita  78 

inpositus   vel  perductus  adsidue.    ArticuUs  luxatis  sevum  79 
pecudis  cuiuscumque  cum  cinere  de  capiUo  muUebri  facto 
medetur. 

Frumenti  grana  VHH  in  tegula  candenti  combures  et  80 

25  in  cinerem  rediges  et  cymini  quod  duobus  digitis  polUce 
et  medicinaU  tenere  potueris,  simiUter  urendum  in  can- 
denti  tegula  pones  et  de  terra  quod  tribus  digitis  tenere 
potueris  addes  necnon  et  laseris  modicum,  quod  inter 
duos  digitos  teneas,  adicies  idque  pariter  conteres  et  vino 

so  conglutinabis  et  ad  clavum  adpones;  id  etiam  furuncuUs 
utile  est. 

De  fimo  puUi  gaUinacei  quod  rubrum  fuerit  coUiges  81 
et  adpones   claveUis  atque  inde   eos   saepius  Unes,  vehe- 
menter  medebitur. 

3  Id  ipsum]  itaque.      4  spicillo.      11  tuinidus.      16  diu- 
tinus.  19  humoribus.  omnem.  26  cinem.         cimini. 

30  puruncuHs. 

23* 


-     356     — 

82  A(l  varices  fiigandas  remediiim  sic:  Hederae  radicem 
lolles,  cum  fuerit  luna  in  aquario,  et  circumda  eas,  cito 

83  medebere.  Hederae  bacas  tres,  quae  per  parietem  repit, 
pedi,  in   quo   sunt  varices,   alligato  vel  radicem  eius  cir- 

84  cumdato.    Rapa  ex  aqua  salsa  decoques  et  superpones  per-  5 
nionibus   iam   erumpentibus,   medellam   utilem   experieris. 

85  Spinam  ex  pede  vel  quacumque  corporis  parte,  si  altius 
adacta  fiierit,  sine  dolore  extrahes,  cum  arundinis  radi- 
cem  adposueris  in  mortario  lapideo  contusam  et  adiecto 
melle  subactam,  donec  ad  crassitudinem  ceroti  redigatur,  lo 
et  linteo  spisso  inlita  adponatur,  in  quo  frequenter  spina 
ipsa  eiecta  invenitur. 

86  Marrubium  contrilum  admixto  sale  modico  inpositum 
aeque  proficere   constat  ad   extrahenda   ea,   quae    corpori 

87  inhaeserint.   Herbam  urticam  sive  viridem  sive  siccam  con- 15 
tritam   adiecto   quolibet  coagulo   adpones,    cuilibet  inhae- 

88  serit;  confeslim  miraberis  celeritatem  medellae.  Stercus 
aprugnum  ex  vino  subactum  et  emplastri  more  inpositum, 
quicquid  inhaeserit  corpori,  celeriter  extrahit  et  sanat. 

89  Butyro  et  medulla  cervina  et  felle  taurino  cum  oleo  20 

90  cyprino  aut  laurino  perfricta  genua  sanantur.  Talorum  tu- 
moribus  et  doloribus  musculus  marinus  tritus  ex  oleo  ve- 
tere  inpositus  medetur. 

91  Malandriae   et  frigore  adustis  pedibus  prodest  cuius- 
libet  pecudis  sevum  cum  alumine  tritum  vel  excoctum  et  25 
ceroti  modo  inpositum. 

92  Attritu  calciamentorum  factos  clavos  emendat  veteris 
soleae  exustae  cinis  cum  oleo  inpositus. 

93  Ulceribus  omnibus  pedum  in  qualibet  parte  adeps 
ursina  addito  alumine  medetur.  so 

94  Ei,  qui  patitur  varices,  sevi  hircini  selibram  et  adipis 
de  capone  libram  simul  permisce  et  in  linteo  die  lovis 
ceroti  more  adpone,  potenter  subvenies. 

95  Stercus  aprunum  tunsum  cribratumque  et  cum  melle 
deteriore  coctum  et  subactum  articulis  inpositum  medetur.  35 

7  corporis  parte  si]  Hic  codicis  finis. 


—     357     — 

Ranas  contritas  aut  ventres  earum  scissos  pro  malagmate  96 
arliculis   inponito,   efficaciter   quoscumque   dolores    eorum 
sedabis.    Vitulinum  fimum  recentem  articulis  laborantibus  97 
inlines,  statim  subvenies. 
5  Ad  verrucas  et  clavellos  pedum  remedium  efficax  sic:  98 

Raporum  semen,  quantum  tribus  digitis  adprehendi  potest, 
adiecto  lasere  contritum  et  inpositum  alque  inligatum  cla- 
vellum  etiam  morticinum  excutit  et  persanat. 

Sardas   vel   salsamentum   sine   osse   exustum  et  con-  99 
10  frictum  adpone  varicibus,  statim  prodest. 

Vernicas  minores  congestas,  quas  Graeci  myrmeciaslOO 
vocant,  ut  abstergeas,  hoc  facito:  Nocte  cum  videris  stel- 
lam  quasi  praecipitem  se  ad  aliam  partem  transferentem, 
eodem  momento  locum,  in  quo  verrucae  erunt,  quacumque 
15  re  volueris  deterge,  protinus  omnes  excident;  quod  si 
manu  tua  nuda  id  feceris,  continuo  ad  eam  transibunt. 

Ad  varices,  qui  suffunduntur  et  claudi  non  possunt,  101 
lanuginem  de  papyro  adpone,  continuo  claudentur,  id  est 
illam  lanuginem,  quae  viridi  papyro  in  summitate  est  quasi 
20  paniculae  eminentis. 

Lapillum  quemlibet  invohitum  hederae  foHo  ad  ver-102 
rucam  admoveto,  ita  ut  eam  tangat  iapillus,  atque  ita  ce- 
lebri  loco  abicito,   ut  ab  ahquo  inventus  colhgatur;  miro 
modo   ad   ihum,   qui  coUegerit,  verrucae  transferuntur  et 
25  ideo  quot  fuerint  verrucae,  tot  lapilhs  tangi  debent. 

Urticam   noveham  cum   aceto   acri  tere  aut  exustamlOS 
lomenti  more  adpone  varicibus. 

Ad  poUicem  contusum  nucem  iuglandem  cute  interiorel04 
mundabis  et  cribrabis  et  cum  modico  mehis  adpones,  con- 
80  tinuo  sanabis. 

Clavellis  et  callis,  qui  in  pedibus  molesti  sunt,  san-105 
guis  lacertae   viridis   cum  flocco  inpositus  mire  medetur. 
Lumbrici  terreni  triti  cum  oleo  inpositi  prosunt  clavellisioe 
penitus  eruendis.     Faba  in  aceto  et  laser  missa  et  tume-107 

11  myrmecidas  Cornarius,  correxi.      31  sanguis  lacertae] 
cf.  Plin.  n.  h.  30,  80.       33  lumbrici]  cf.  PUn.  ibid. 


-     358     — 

lOSfacta  si  clavellis  alligetur^  mire  proderit.  Salicis  ramorum 
primorum  vel  summorum  cortices  exuruntur^  earum  cinis 
cum  aqua  impositus  clavellis  confestim  medetur. 

109  Beta  cum  melle  et  cum  ficu  arida  contusa  atque  im- 
posita  medetur  articulis.  5 

110  Ad  spinam,  quae  corpori  etiamsi  in  profundo  hae- 
serit^  avellendam  remedium  efficax  sic:  Florem  cineris,  id 
est  summitatem  favillae,  colliges  nitidissime  et  cum  axungia 
contusa  miscebis  atque  ad  locum,  in  quo  spina  haeserit^ 
leviter  alligabis;  statim  aut  spinam  ipsam  extrahit  aut  ita  10 
ad  summitatem  cutis  educet,  ut  facile  possit  avelli. 

CAP.  XXXV. 

Nervorum  vitiis    ao   doloribus  omnibus  et  arthritidi 

ae  paralysi  et  doloribus  medullarum  remedia  physica 

et  rationabilia  diversa  de  experimentis. 

1  Nervis  et  arthritidi  adeps  vulturina  cum  felle  eius- 
dem  et  cum  axungia  vetere  ac  melle  malagmatis  more  ad- 

2  posita  medetur.  Nervorum  nodis  capitis  viperini  exusti 
cinis  cum  oleo  cyprino  adpositus  plurimum  prodest.  15 

3  Tremulis  et  quibus  nervi  infirmi  sunt  utile  est  holera 
cum  aqua  tantummodo  decocta  cum  pane  manducare  et 
oleo  castorino  in  balneo  adsidue  perungi. 

4  Ranam   rubetam   et  adipis  ursinae   —  III   cum   olei 
veteris   sextariis   tribus  in  olla  rudi  ad  medias  decoquito,  20 
deinde  colato;  haec  unctio  frequenter  adhibita  non  solum 
nervos  confirmat,  sed  et  paralysin  repellit  et  reprimit. 

5  Malagma  eliam  ad  podagram  et  arlhritim  et  ad  omnem 
dolorem  et  tensionem  nervorum  sic:  Ammoniacae  guttae 
P.  I,  cerae  P.  I,  axungiae  veteris  P.  S,  olei  veteris  P.  II,  25 
olei  cedrini  P.  I,  rosacei  aut  irini  olei  P.  I,  croci  —  I, 
Assii  lapidis  —  I,  myrrae  —  I,  aphronitri  semunciam. 
In  patella  nova  liquefiat  axungia  et  cera  cum  oleo  vetere 

1  salicis]  cf.  Plin.  n.  h.  24,  56.  12  adeps  vulturinus 

PUn.        26  irini]  cyprini  Scrihon. 


-     359     — 

solvatur,  postea  oleum  myrlinum  et  rosaceum  et  cedrinum 
et  ammoniacum  tritum  admiscetur  et  tunc  subducitur  flam- 
ma^  ne  effervescat  medicamentum;  secundum  quae  adicitur 
crocum   tritum   ex   aceto,   deinde   myrra   trita   aspergitur, 

5  ultimum  nitrum  et  Assius  lapis  additur  et  sic  compositum 
medicamentum  reponitur  in  pyxide. 

Acopum  ad  perfrictionem,  lassitudinem  et  dolorem  ten-  6 
sionemque   nervorum^  quod   hieme  adhibitum  non  patitur 
perfrigescere  quamHbet  partem  membrorum;  hoc  Augusta 

10  Livia  utebatur,  accipit  haec:  Samsuci  floris  5^  I,  roris 
marini  foUorum  ^  I,  faenograeci  P.  I,  vini  Falerni  con- 
gium,  olei  Venafrani  P.  V.  Praeter  oleum  omnia  triduo  in 
vino  macerari  oportebit,  quarto  die  oleum  admisceri  et 
coqui  in  pruna  non  acri  medicamentum,  donec  vinum  con- 

15  sumatur,  postea  percolari  per  Unteum  duplex  oleoque  ad- 
huc  calenti  cerae  Ponticae  P.  S  adici  convenit;  reponitur 
medicamentum  fictiU  vel  stagneo  vaso.  Usui  est  lenta  manu 
perductum  omnibus  membris. 

Acopum   ad    nervorum   causas,   quod   per  vindemiam  7 

20  componitur,  antequam  mustum  defervescat,  sic:  Musti  re- 
centis  congios  V  et  oiei  Venafrani  P.  I,  in  his  macerantur 
species,  quae  infra  scriptae  sunt,  contusae  et  percribratae 
grandioril3US  foraminibus  cribri,  id  est  iris  IUyricae  X  XL, 
cyperi  X  XL,  faeni  graeci  X  XL,  piperis  nigri  X  XL,  xylobal- 

25  sami  XXL,  calami  odorati,  quo  unguentarii  utuntur,  X  LXXX, 
schoeni  X  LXXX,  saliuncae  X  LXXX,  sertulae  Campanae 
X  XIIII,  casiae  nigrae  X  XXIIII,  cardamomi  X  XXI,  styra- 
cis  X  XXVIII,  costi  XXIIII,  myrrae  Amineae  X  XXI,  ca- 
siae  daphnitidis  X  XIIII,  spicae  nardi  X  XL.     Haec  cum 

30  musto  et  oleo  macerantur  in  vaso  stagneo  aut  fictiU  po- 
sita  per  dies  XXX.  Oportet  autem  vas  bene  clausum  et 
alUgatum  bis  in  die  solvi  et  permisceri  omnia,  deinde 
rursus  operiri  et  signari,  ne  vires  evanescant.  Post  XXX 
dies  colanlur  macerata,  de  quibus  quasi  oleum  purum  ex- 

1  myrtinum]  scrihendum  videtur  irinum.      11  faeni  graeci 
sextarium  unum  Scribon.  28  Amineae  Scribon.:  minneae 

Cornarius.        29  spicae  nardi]  aspalathi  Scribon. 


-     360     - 

cipitur,  qiiod  reponitur  fictili  vaso;  facit  ad  omne  vitium 
et  dolorem  corporis  et  nervorum  universas  molestias. 

8  Acopum  ad  perfrictionem  et  lassitudinem  et  nervo- 
rum  dolorem^  quod  odoris  gravioris  est;  nam  iliud  supe- 
rius  boni  odoris  est;  accipit  haec:  Ammoniaci  guttae  X  XV,  5 
galbani  X  IIII,  resinae  terebinthinae  X  VI,  cerae  X  XXV, 
mellis  P.  II,  olei  veteris  5^  I,  oesypi  —  I,  medullae  cer- 
vinae  —  I,  opopanacis  X  VI;  quidam  hoc  non  adiciunt. 
Ceram,  oleum  et  lerebinthinam  liquefieri  oportet,  deinde 
cetera  adici,  novissimum  ammoniacum  addi  tritum  curiose.  10 
Hoc  qui  perunctus  fuerit,  etiam  a  serpente  tutus  erit. 

9  Acopum,  quo  fere  semper  Livia  Augusta  et  Antonia 
usae  sunt,  facit  ad  perfrictiones,  arlhritim  et  nervorum 
omnium  dolores,  cuius  perunctio  non  patitur  perfrigescere 
artus  et  refrigeratos  calefacit;  componitur  hieme  hoc  modo:  15 
Adipis  de  porca  slerili  P.  III  vel  etiam  anserinae  adipis 
idem  ponderis,  quam  aqua  frigida  bene  lavari  atque  in 
novum  vascuhuii  conici  oportet,  cui  adici  debent  vini  ve- 
teris  odorati  5^  III  et  species  infra  scriptae  non  nimis 
contusae   ponderis  huius:    Xylocinnami   —   I,   cardamomi  20 

—  I,   cyperi  —  I,   schoeni  —  III,  rosae  aridae  fohorum 

—  I,  sertulae  Campanae  corollas  X.  Haec  omnia  inferve- 
fiunt  super  carbones,  deinde  refrigerata  eodem  caccabo 
reponuntur  posteroque  die  iterum  infervefiunt  recondun- 
turque  eodem  modo;  tertio  die  rursus  calefiunt  et  colan-  25 
tur  per  linteum  vel  ex  iunco  facto  de  industria  colo; 
vinum  rursus  atque  adipis  quod  superest  in  ahud  novum 
vas  conicitur;  deinde  ubi  congelaverit  se  adeps,  oportebit 
fundum  caccabi  perforari  et  vinum  omne  emitti  atque  in 
priorem  caccabum  adipem  eandem  conici  et  vini  eiusdem  30 
recentis  eandem  mensuram  adici  speciesque  non  nimis 
contusas    neque    percribratas  has  infundi:    Nardi   Syriaci 

—  I,   sahuncae  —  I,   amomi  —  I,   casiae  —  I,   myrrae 

—  II,  cinnami  —  II,  rosae  aridae  foh*orum  —  11.    Deinde 
mane    semel    et  in   nocte   semel  mixtum   hoc   infervefieri  35 

17  idem  pondus  Scrihon. 


—     361     — 

ilebet,  idem  el  postero  die  fieri  oportebit;  tertia  die  cum 
fervefacta  fuerint  omnia,  percolanda  erunt  et  transferenda 
in  caccabum  priorem  pertusum;  sed  ante  diligenter  et 
spisse   foramen   eius   obturandnm   erit  atque  ubi  congela- 

5  verit  se  adeps,  extrahendum  obturaculum  erit  et  spissa- 
mentum  removendum,  ut  vinum  omne  effluere  possit.  Quod 
cum  defluxerit,  adeps  vel  medicamentum,  quod  resederit, 
vaso  stagneo  uno  vel  pbiribus  diligenter  opertis  et  adplum- 
batis  reponetur. 

10  Ilarum  compositionum,  si  qua  fides  est,  et  ipse  ego 

utilia  remedia  semper  expertus  sum  et  alios  idem  sensisse 
confirmo;  nam  et  illud  adicio,  nequaquam  huic  acopo  com- 
parari  posse  aha  medicamina,  quae  in  simiUbus  causis 
plerique  amicorum  meorum,  quibus   aeque  ac  mihi  credo, 

15  egregia  se  expertos  cum  iureiurando  adfirmaverunt.  Illud 
autem  meminisse  oportet  medicaminum  peritos  vei  stu- 
diosos,  nonnumquam  eadem  medicamina  in  iisdem  vitiis 
corporis  vel  similibus  infirmitatibus  interdum  melius  de- 
teriusve   respondere  propter  corporum  inaequalitalem  aut 

20  difTerentiam  aetatum  aut  opportunitatem  temporum  vel  lo- 
corum,  sed  adfirmo  prosperos  eventus,  si  quando  opus  fue- 
rit  adhiberi,  has  compositiones  semper  habituras. 

Chalasticum  Olympianum  cerotarium  insigne  ad  ner-  lo 
vorum  dolores  et  tumores,  quod  idem  ad  rhagadia  et  ad 

25  pustulas  utile  est,   conficitur  sic:    Turis  —  II,  mastiches 

—  II,  spumae  argenti  —  II,  cerussae  —  II,  molybdaenae 

—  II,  olei  rosei  P.  I,  cerae  albae  —  IIII,  adipis  anserinae 

—  II,  medullae  cervinae  —  II,  sucum  lactucarum  quan- 
tum  sufficiat,   ita  ut  ex   supra  scriptis  quae  teri  necesse 

30  est  cum  suco  ipso  bene  terantur  et  postea  supermit- 
tantur  unguenta,  id  est  oleum,  cera  et  adeps  anseris 
et  medulla  cervina,  et  sic  confeclum  medicamen  in  py- 
xide  stagnea  aut  in  vasculo  plumbeo  reponatur;  simi- 
liter  in  contractione  nervorum  caro  palumbina  sumpta  in 

35  cibo  prodest. 

10  ipse]  Scribonium  intellige,  cuius  haec  simt  verba. 


—     362     - 

11  Ad  morbiim  articularem  sic:  Piperis  grana  VIIII^  iuni- 
peri  grana  VIIII,  feniculi  semunciam,  mellis  cyathum  I;  ex 
vini  potione  haec  cum  omnia  bene  triveris  et  permiscue- 
ris,  in  solio  balnei  calido  bibenda  dabis. 

12  Confectio  medicaminis^   quod  facit  ad  omnes  dolores  5 
et  ad   omnes   tumores  nervorum  et  membrorum  omnium 
vel  conlisiones,  sive  fervore  sive  frigore  fuerint  excitatae, 
praecipue   autem   facit  ad   faucium   tumorem   et   dolorem, 
qui  Graece  dicitur  paristhmia,  conficitur  sic:  Sevi  taurini 
sed  veri  P.  unum,  sevi  vervecini  recentis  —  III,  sevi  hir-  10 
cini  recentis  —  VI,  porcinae  axungiae  recentis  P.  I,  cerae 
nitidae  P.  I,  resinae  nitidae  P.  I.    Sevum  vel  adipem  unius 
cuiusque   generis   purgatam  et  tunsam  ad  supra  scriptum 
pondus  adpendes  et  sic  in  caccabum  mittes,    tum  adicies 
ceram  et  resinam;  quae  cum  fuerint  simul  lento  igne  lique-  15 
facta,   colabis   ea   et  in  vas  quod  volueris  defundes  atque 
uteris,  cum  opus  fuerit. 

13  Ad  dolorem  medullarum  remedium  sic:  Olei  cyprini 
P.  II,  medullae  cervinae  —  VI,  butyri  vaccini  —  III,  sevi 
taurini  —  III,  adipis  anserini  —  III,  cerae  Ponticae  —  VII,  20 
bdellae  —  III,  oesypi  —  III.  De  his  omnibus  speciebus 
tunsis  excoctis  purgatis  unum  corpus  facies  et  pro  ce- 
roto  uteris. 

14  Ad  paralysin  et  nervorum  dolores  herbam  urceolarem 
madidam  in  pultarium  novum  mittes  et  ad  prunas,  donec  25 
se  remittat,  excoques;  tunc  in  mortarium  conicies  et  adiecto 
lomento  et  aceto,  quantum  satis  sit,  diutissime  conteres  et 
pro  malagmate  locis  dolentibus  adpones. 

15  Herba  Britannice  viridis   cum   radicibus  suis  contusa 
et  expressa  atque  ex  vini  cyathis  duobus  vel  tribus  potui  so 
sumpta  nervorum  quibuslibet  doloribus  potenter  medetur, 

16  quantum  experimenta  docuerunt.     Herba  vettonica  trita  et 

17  inposita  nervos  etiam  praecisos  coniungit  et  glutinat.  Myrti 
folia  viridia  admixto  modico  sale  et  aceto  contusa  nervorum 
poplitumquae  doloribus  prosunt,  si  his  adsidue  perfrice  ntur.  35 

18  De  tribus  cumulis  terrae,  quos  lalpae  faciunt,  ter 
sinistra   manu   quod   adprehenderis  tolles,  hoc  est  novem 


I 


—    363     - 

pugnos  plenos  et  aceto  addito  temperabis  et  subiges  atque 
eo  malagmate  cum  opus  fuerit  efficaciter  uteris. 

Medulia  de  spina  hyaenae  admixto  felie  eius  et  oleo  19 
vetere  ad  temperiem  et  lenitudinem  acopi  decocta  nervo- 
5  rum  vitia  omnia   doloresque   auclore  Democrito  persanat. 

Stercus   caprinum   cum    aceto    coctum    et    subactum  20 
atque  ad  crassitudinem  mellis  impositum  articulorum  con- 
tractiones  relaxat  et  tremulis  prodest. 

In  locis  umidis  et  sordidis  sub  lapidibus  inveniuntur  21 

10  bestiolae  multipedes,  quae  contactae  contrahuntur  et  ro- 
tundantur,  ex  his  XXI  contritae  cum  optimo  melle  et  ex 
aqua  potui  per  fistulam  datae  paralyticis  medentur;  ideo 
autem  per  fistulam  potandae  sunt,  ne  dentibus  noceant, 
quos  si  contigerint  nigrificant. 

15  Vermes  terrenos  aut  exustos  aut  siccatos  contere  cum  22 

axungia   vetere   et  adice  herbam  senecionem  et  cacumina 
buxi  tenera  et  tus  masculum  contritaque  haec  simul  per- 

,  misce  et  emplastri  more  adpone  nervis  praecisis  vel  vexa- 
tis,  confestim  eos  reparabis;  quod  remedium  bubus  etiam 

20  et  iumentis  similiter  prodest. 

Remedium    ad    arthritin   et  omnium  membrorum    et  23 
nervorum  dolores  sic:  Ibisci  P.  II,  herbae  Sabinae  P.  I  S, 
notiae  P.  III.    Haec   omnia   mittes  in  vini  styptici  5^  I  S, 
postea  adicies  cymini  —  VI,  axungiae  veteris  P.  III,  olei 

25  mollis  'Sr  III;  tum  simul  omnia  in  olla  rudi  excoques  tam 
diu,  ut  herbae  illae  ita  molles  fiant,  ut  digito  solvi  pos- 
sint;  quas  exprimes  per  linteum  diligenter,  ut  sucus  earum 
cum  reliquis  speciebus  supra  scriptis  similiter  expressis 
omnis  coletur  et  emanet;  postea  adicies  ibi  species  infra 

30  scriptas  tunsas  et  diligenter  cribratas,  id  est  adarces  —  III, 
euforbii  —  III,  castorei  —  III,  piperis  —  III,  mastiches 

—  III,  sevi  taurini  P.  I,  sevi  caprini  P.  I,  resinae  frictae 

—  VII,   balsami  —  IIII,  opobalsami  —  III,   vini  5^  VIII, 
oesypi  oUaris  —  III,  medullae  cervinae  —  III,  resinae  tere- 

35  binthinae  P.  I.  Permixta  haec  omnia  tam  diu  decoques,  donec 

3  Medulla]  cf.  Plin.  n.  h.  28,  96. 


ita  omne  vinnm  excoqualur,  nt  vix  sextarius  remaneat; 
postea  adicies  cerae  rufae  —  VI  et  dum  fervet,  coagila- 
bis  et  sublatum  de  foco  medicamen  diutissime,  dum  refri- 
geretur,  agitabis  et  cum  unum  corpus  eius  feceris,  in  do- 
liolum  vitreum  aut  pyxidem  stagneam  recondes  et  cum  5 
opus  fuerit,  parum  medicaminis  loco,  qui  curandus  erit, 
impones,  sed  diu  perfricabis  ac  postea  linteo  involves,  ne 
indumenta  inquinentur;  quod  remedium  post  balneum  ner- 
vis  relaxatis  convenientius  fiet;  sed  cui  medendum  erit, 
liquamine  et  porcina  abstinere  debebit.  lo 

24  Decamyri  calefactorii  confectio  ad  nervos  confirman- 
dos  et  recreandos  post  iniuriam  frigoris  aut  aliquam  vexa- 
tionem  sic:  Euforbii  —  I,  pyretbri  —  I,  myrrae  —  I, 
amomi  —  \,  folii  —  I,  piperis  —  I,  styracis  ^  VIII,  cerae 
^  VIII,  nardi  ^  VIII,  opobalsami  ^  VIII.  De  his  omni-  15 
bus  tunsis  cribratis  remissisque  facies  unam  confectionem, 
quam  in  pyxidem  ligneam  aut  corneam  recondes  et  cum 
opus  fuerit^  uteris. 

25  Item  ad  eadem  acopum  de  speciebus  novem  facies 
sic:  Mastiches  J^  VI,  styracis  ^  VI,  nardi  et  dictamni  20 
tanlundem,  olei  viridis  ^  XX,  olei  phylHni  ^  XX,  olei 
myrtini  ^  X,  cerae  —  IX,  opobalsami  ^  VI.  Haec  simi- 
liter  ut  supra  scripta  conficies  et  recondes  et  similiter  lenta 
et  calida  manu  perfricans  ad  placandos  ac  reparandos  ner- 
vos  uteris.  25 

26  Stirpes  brassicae  cum  radicibus  suis  comburito  earum- 
que  cinerem  aceto  conspargito  et  adiecta  vetere  axungia 
subigito,  id  malagma  impositum  nervos  valentissime  solidat. 

27  Quercini  ligni  combusti  cinerem  qui  vino  et  oleo  di- 
luerit  doloresque  nervorum  ea  unctione  perfricuerit,  summa  30 

28  celeritate  sanabitur.  Stercus  caprinum  melle  mixtum  im- 
positumque  suppuratos  nervos  expurgabit  et  ad  sanitatem 
usque   perducet. 

29  Si   in   cubitis   aut   articulis   aut   quacumque  corporis 
parte   nervorum    contractio    dolores    exhibebit,    lumbricos  35 
tres  terrenos   cum  melle  tritos  malagmatis  modo  impone, 
omnem  dolorem  mollito  rigore  sedabis. 


-     365     - 

Pannum  niuliebrem^  id  est  menslrualem,  oleo  made-  30 
factum  excoque;   deinde   exprime  et  ceram  ilii  oieo  suffi- 
cientem  addes,  ut  cerotum  facias,  quo  arlliriticum  vel  para- 
lyticum  utiliter  perunges. 
f)  Confectio  acopi  ad  reficiendos  confirmandosque  nervos  31 

sic:  Thapsiae  —  I,  adarces  —  I  S,  cacliryos  —  I  S, 
euforbii  —  I  S,  uvae  silvaticae  suci  —  IIII,  pyrethri 
—  IIII,  resinae  terebinthinae  —  VI^  cerae  rufae  —  VIII, 
olei  cyprini  —  IIII,  piperis  uncias  quattuor,  sinapis  uncias  II. 

10  Haec  omnia  separatim  tunsa  et  cribrata  in  unum  miscebis 
et  lento  igne  diutissime  decoques  et  semper  agitabis,  deinde 
refrigerata  in  pyxidem  hgneam  aut  corneam  recondes. 

Compositio  emplastri,   quod   appellatur  smilion,  facit  32 
ad  omnes  nervorum  contractiones  relaxandas   et  ad  quas- 

15  libet  contusiones  placandas  doloresque  sedandos,  conficitur 
sic:  Resinae  frictae  —  VI,  butyri  exsalati  uncias  sex,  cerae 
uncias  sex,  nitri  in  pulverem  subtilissimum  redacti  uncias 
sex;  quae  supra  notata  sunt,  lento  igni  in  caccabo  fictili 
solvuntur,   quae   cum  fuerint  soluta,   superposito  carboni- 

20  bus  caccabo  paulatim  nitrum,  quod  in  pulverem  redactum 
fuerit,  supermittetur  et  agitabitur.  Observandum  sane,  ne 
fervorem  grandem  ducat  aut  bulliat  ac  lotum  superfunda- 
tur  et  pereat;  quod  si  validius  hoc  medicamentum  facere 
volueris,  supra  dictis  speciebus  admiscebis  resinae  terebin- 

25  thinae  uncias  quattuor,  galbani  uncias  tres.  Solvendum  gal- 
banum  manibus  calidis,  sicut  solet  cera  molliri,  et  in  supra 
dictis  speciebus  mittendum,  cum  fuerint  solutae  atque 
permixtae;  tum  demum  omnia  diu  agitabis,  ut  medicamen- 
tum  sicut  cerotum  subtilissimum  fiat,  quo  postea  velut  em- 

30  plastro   ad  supra  dictas  causas  potenter  uteris. 

Compositio  dia  pisselaeu  ad  nervos  rigentes  et  offensos  33 
placandos  et  ad  viscera  mollienda  conficitur  sic:  Picis  liqui- 
dae  pondo  II,  cerae  pondo  I,  pulveris  faeni  graeci  uncias  tres, 
pulveris  cymini  uncias  tres,  bacae  lauri  pulveris  uncias  tres, 

35  salis  sicci  triti  uncias  tres;  pix  liquida  remittetur  et  colabi- 
tur,  addita  deinde  cera  lento  igne  solvetur;  sic  omnia,  quae 
pulveris  sunt,  mixta  mittentur  et  coagitabuntur  et  coquentur. 


—     366     — 

Quo  medicamine   refrigerato  iiti  conveniet  pro  malagmate 
vel  emplastro  ad  ea,  quae  supra  scripta  sunt. 

CAP.  XXXVI. 

Ad  podagram   calidam   et  frigidam   et   chiragram 

remedia  physica    et  rationabilia  diversa 

de  experimentis. 

Podagram  ienit  oesypum  cum  lacte  mulieris  et  cum 
cerussa  adpositum;  fimus  quoque  bubulus  recens  calidus 
et  pulmones  pecudis  calidi  recentes  et  fel  arietis  cum  5 
sevo  suo  et  fimus  gallinarum  recens  adpositus  plurimum 
iiivat  necnon  et  cocleae  Africanae  cum  sua  carne  com- 
bustae  cinisque  earum  ex  vino  inlitus  medetur. 

Cerotum  adversum  pedum  dolores  hoc  modo  facies: 
Olei  pondo  II,  medullae  cervinae  uncias  sex,  resinae  frixae  lo 
uncias  sex,  butyri  unciam  unam.  Haec  pariter  in  caccabo 
solvuntur  et  colantur,  postea  adicies  lini  seminis  heminam, 
faeni  graeci  heminam,  quae  ita  pariter  concoques,  ut  spis- 
sum  sit;  deinde  colabis  et  de  ipso  colato  ita  densum  tem- 
perabis,  donec  emplastrum  facias.  15 

Remedium  paregoricum  ad  podagram  sic:  Cupressi 
bacas  virides  quot  volueris  decoque  ex  aqua  marina,  donec 
molles  fiant;  deinde  contunde  in  pila  et  subinde  aquam 
adsparge  et  manibus  subige,  ut  tamquam  malagma  sit; 
inde  inter  initia  doloris  impone,  statim  mitigabitur  dolor.  20 

Malagma  efficacissimum  ad  podagram  sic:  Carnis  agni- 
nae  P.  VI,  caprinae  P.  VI,  bubulae  masculinae  pondo  sex, 
picis  liquidae  P.  V  vel  etiam  VI,  nitri  P.  VIII,  bacarum 
iuniperi  pondo  sex,  cerae  P.  decem.  Haec  omnia  concerpe, 
contunde,  coque  et  cum  liquidum  fuerit  medicamen,  adice  25 
cepam  et  subinde  permisce  et  deinde  galbanum  mitte, 
quantum  aestimaveris  sufficere  posse,  et  subinde  agita.  Quae 
cum  bene  liquefacta  et  commixta  fuerint,  adicies  sulphur 
et  nitrum  et  bacas  lauri  contusas;  deinde  cum  bene  per- 

3  oesypum]  cf.  Plin.  n.  h.  30,  76. 


—     367     - 

mixtum  et  concorporatum  videris  medicamen,  ab  igne  re- 
movebis  et  mittes  in  pilam  ligneam  atque  illic  tam  diu 
battues,  donec  sit  subactissimum,  et  cum  ex  eo  malagma 
facere  volueris,  oleo  manus  perunges  et  ita  inductum  lin- 

5  teo  denso  vel  phoenicio  pedibus  adpones. 

Malagma   sive   acopum   ad    podagram    efficacissimum,  5 
quod   mense   Augusto   fieri  debet:    Resinae   frictae  pondo 
tria,  cerae  P.  VI,  olei  veteris  P.  octo,  galbani  uncias  quat- 
tuor,    opii    uncias   quattuor,    opopanacis   uncias   quattuor, 

10  aeruginis  uncias  sex,  guttae  ammoniacae  uncias  quattuor, 
adipis  leoninae  uncias  quattuor,  adipis  leopardinae  uncias 
quattuor,  adipis  taxoninae  uncias  III,  adipis  anserinae  uncias 
tres,  sevi  taurini  P.  I,  radicis  malvae  erraticae  uncias  IIII, 
radicis  cicutae  uncias  quattuor,  radicis  ibisci  uncias  quat- 

15  tuor,  radicis  cucumeris  agrestis,  quem  sicyon  agrion  di- 
cunt,  uncias  quatluor,  radicis  cucurbitae  domesticae  uncias 
quattuor.  Infundes  radices  omnes  supra  scriptas  in  aquam 
luna  duodecima,  excoques  luna  quindecima,  ita  ut  ad  ter- 
tias  excoquas,  et  de  excoctis  suci  expressi  pondo  duo  vel 

20  duos  sextarios  facies.  Opopanacem  et  opium  infundes  in 
vinum,  guttam  vero  ammoniacam  et  galbanum  tundes  et 
deinde  simul  omnia  permixta  lento  igne  decoques  ac  facies 
quasi  cerotum  et  uteris  hoc  modo,  ut  inUnas  linteura  de- 
licatissimum,   quod   sine  ruga  amplectatur  pedem;   deinde 

26  fasciola  leviter  involves,  ad  hoc  tantum,  ne,  cum  pedes 
in  lecto  moveris,  Unteolum  replicetur  et  medicamen  in- 
lilum  decidat;  nam  si  artius  strinxeris,  nervi  ofiendentur. 
Hoc  ergo  medicamen  et  in  accentu  placat  dolores  et  in 
declinatione  confirmat  sanitatem. 

30  Herbae  verbasci,   quae  minoribus  follis   est,    summi-  6 

tates  tenerae  ac  folia  trita  inposita  intra  paucas  horas 
adeo  sedabunt  podagrae  molestiam,  ut  qui  usus  fuerit  etiam 
ambulare  possit. 

Incipientem    podagram   discutiet  betarum  exustarum  T 

34  Incipientem  podagram]  cf.  Plin.  de  med.  III,  14  (p.  193^ 
ed.  Ald.). 


-     368     — 

cinis  levissimus  admixto  sanguine  bubulo  subaclus  et  im-' 
positus. 

8  Vettonica  cum  aqua  ad  tertias  decocta  ac  potui  data 
ipsaque  cum  decoxerit  trita  atque  adposita  podagrae  pluri- 

9  mum  medetur.    Herba  senecio,   quae  in  tegulis  nascitur^  5 
cum  sale  trita  vice  malagmatis  imposita  podagricis  prodest. 

10  Malagma  potentissimum  ad  podagram,  ad  fracturas^ 
ad  tumores,  ad  condylomata,  etiam  ad  renium  dolorem, 
si  illic  imponatur,  quod  fieri  oportet  speciebus  infra  scrip- 
tis  sic:  Asphalti  pondo  unum,  cerae  pondo  unum,  resinae  lo 
colofoniae  pondo  unum,  picis  Bruttiae  pondo  unum,  chal- 
citidis  P.  I,  spumae  argenti  sescunciam,  cerussae  sescun- 
ciam,  aluminis  rotundi  sescunciam,  aluminis  scissi  sescun- 

gallae  sescunciam,  opii  seminis 
opopanacis  sescunciam,  aloes  sescunciam,  myr-  i5 
rae  sescunciam,  turis  masculini  sescunciam,  herbae  man- 
dragorae  —  I  S,  aceti  quod  sufficiat.  Quae  lundenda  fuerint, 
tundes  et  cernes,  quae  liquefacienda,  ad  ignem  resolves 
et  colata  in  unum  permiscebis  et  leni  vapore  ignis  tenuiter 
decoques  et  aceto  paulatim  consperges;  deinde  facies  tro-  20 
chiscos,  qui  habeant  singuli  —  binas,  quos,  cum  usus 
exegerit,  leni  igne  resolves  et  sic  pedibus  malagmatis  more 
impones. 

11  Remedium  praesentaneum  ad  podagram  et  nervorum 
et  lateris  et  renium  et  lumborum  dolores  et  ad  strumas  25 
et  ad  parotidas  et  paniculas  sic:  Pumicem  marinum^  bacas 
lauri,  aeruginem  aequo  pondere  contundes  et  teres  cum 
pipere  et  sale,  quantum  aestimaris  posse  sufficere;  adicies 
et  picis  durae  et  olei  et  meUis  aliquantum  et  simul  omnia 
usque  ad  spissitudinem  decoques  et  colata  cum  oleo  Syriaco  30 
subiges  et  pro  malagmate,  cum  opus  fuerit,  uteris. 

12  Compositio  Mithridatica  ad  podagram  et  nervorum  do- 
lores  et  contractiones  sic:  Cerae  unciam  unam,  medullae 
cervinae  drachmam  I,  adipis  ursinae  drachmam  I^  cinnami 


19  leni  scripsi:  levi  Cornarius.  22  leni  scripsi:  levi 

Cornarius. 


-     369     — 

drachmam  I,  piperis  nigri  drachmam  I^  myrrae  drachmam  I, 
rosae  aridae  drachmam  I,  iris  pistae  drachmam  1,  adipis 
anserinae  drachmam  I,  adipis  gallinaceae  drachmam  I,  am- 
moniaci  drachmam  I,  casiae  rufae  drachmam  I^  turis  masculi 
r>  drachmam  I,  guttae  ammoniaci  drachmam  I,  herbae  monoeci 
drachmam  I,  rutae  silvaticae  drachmam  I,  peucedani  drach- 

B  mam  l^  aphronitri  drachmam  I,  croci  drachmam  I,  turis 
pollinis  drachmam  I,  staphisagriae  drachmam  I,  castorei 
drachmam  I^  nucis  amarae  drachmam  I,  cuateri  drachmam  I, 

10  resinae  lerebinthinae  drachmam  I,  oesypi  drachmam  I.  Quae 
tundenda  erunt  tundes  et  cribrabis;  quae  remittenda  erunt 
lento  igne  liquefacies  et  colata  miscebis  et  emplastri  more 
cum  opus  erit  uteris. 

Fomentum   ad   podagram  sic:   Fabae  nigrae  integrae  13 

15  sextarium  moles  et  in  farinam  rediges  cum  corticibus  suis, 
de  lapide  sarcophago  unciam  I  tundes  et  cribrabis  et  ex 
aqua  tepida  permiscebis  atque  in  pannum  inductum  im- 
pones  pedibus  et  alHgabis. 

Remedium  ad  podagram,  quo  pro  acopo  utendum  est,  14 

20  sic:  Sevi  hircini  selibram,  cerae  selibram,  picis  selibram, 
turis  masculi  uncias  III,  adipis  ursinae  —  III,  olei  veteris 
uncias  tres,  olei  irini  uncias  III,  saUs  ammoniaci  —  III, 
axungiae  veteris  selibram,  medullae  cervinae  —  III,  medul- 
lae  taurinae  —  III,  adipis  anserinae  —  III,  lenticulae  supra 

25  aquam  natae  —  III,  aceti  ^  II.  Haec  omnia  diligenter  lento 
igne  liquefacta  et  colata  recondes  et  cum  opus  fuerit  uteris. 

Ad  podagram  et  nervorum  dolores    et  parotidas    et  16 
mammarum  duritiem,  quam  et  mulieres  et  viri  pati  solent, 
remedium  sic:  Picis  Hibericae  P.  I,  salis  heminam,  faeni 

30  graeci  farinae  heminam,  iris  —  III,  cerae  selibram.  Picem 
prius  coques,  ut  remittatur;  deinde  singulas  res  adicies 
et  coques  ac  postmodum  colabis  et  tamquam  malagmate 
cum  opus  fuerit  uteris. 

Potio  ad  podagram  et  nervorum  dolores,  quam  pridie  16 

35  non  coenanti  per  duos  continuos  menses  ieiuno  ad  nucis 

16  lapide  sarcophago]  cf.  Cels.  IV,  31  ^.  158  D. 
Marcellus,  ed.  Helmeeich.  24 


—     370     — 

avellanae  magnitudinem  ex  duobus  cyathis  aquae  calidae 
dabis,  componitur  sic:  Petroselini  drachmas  II,  centaurei 
drachmas  II,  marrubii  drachmam  I,  scordii  drachmam  I. 
Tundes  haec  et  cribrabis  et  in  pulverem  tenuissimum  re- 
dacta  despumato  melle  colliges,  ut  spissum  sit  medica-  5 
mentum,  et  recondes. 

17  Ad  podagram  subitum  et  facile  remedium  sic:  AIu- 
men,  acetum,  lotium  humanum  vetus  aequis  mensuris 
permisce  atque  adde  cerae  P.  I,  opii  —  I,  lactis  canini 
unciam  I,  rosae  siccae  unciam  I.  Opium  et  lac  et  rosam  lo 
teres  in  mortario,  ceram  vero  liquefacies  et  simul  omnia 
permiscebis  atque  inde  pedes  inlines  et  folia  betae  aut 
lactucae  desuper  alligabis. 

18  Ad  podagrae  subitum  dolorem  remedium  sic:  Calcem 
denuo  coques  et  teres  adiciesque  oesypum  et  rosam  tritam  i5 
et  de  permixtis  pedes  perungues. 

19  Phlomi  uncias  tres,  rumicis  uncias  tres,  ibisci  uncias 
tres,  cyclaminis  uncias  tres,  myrrae  tunsae  unciam  I.  Phlo- 
mum  moles  et  dices,   quamdiu  moles:   Summum  caelum, 
ima  terra,  medium  medicamentum.  Deinde  simul  omnia  cocta  20 
colabis  et  ex  his  pedes  cum  opiis  fuerit  perfricabis. 

20  Ad  podagram  remedium  de  experimento  sic:  Sper- 
maticae  drachmas  quattuor,  hni  seminis  drachmas  quat- 
tuor,  erucae  seminis  drachmas  quattuor,  schoeni  drach- 
mas  II,  castorei  drachmas  II,  myrrae  drachmas  II,  nardi  25 
spicae  drachmas  II,  gummis  Aethiopici  drachmas  II,  salis 
drachmas  II,  piperis  longi  drachmam  unam,  nucleorum 
pineorum  drachmas  VIII,  satureiae  drachmas  novem.  Haec 
omnia  tunsa  cribrata  et  in  pulverem  tenuissimum  redacta 
tritaque  in  unum  permiscebis  et  ex  eo  drachmam  unam  ad  so 
diem  ieiuno  in  potione  ex  vini  cyatho  temperata  dabis. 

21  Sambuci  folia,  cum  primum  procedunt,  ad  libram  col- 
liges  et  teres,  plantaginis  quoque  radicem  ad  libram  col- 
liges  et  contundes  et  axungiae  veteris  libram  purgabis  et 
contundes  et  postea  simul  omnia  subiges  atque  inde  pedes  s? 
inlines  et  caulis  folium  superpones,  confestim  praesens  re- 
medium  ad  sedandam  podagram  experiere. 


-     371     — 

Fimum  ciconiarum,  sed  de  nido  ipso,  dum  ciconiae  22 
pullos  habent,  sumes  et  cum  axungia  vetustissima  permisce- 

tbis  et  conteres  atque   emplastri   modo    pedibus   adpones, 
efficaciter  podagram  sanabis. 
5  Ad  podagram   et  ad   omnes  pedum  vel  manuum    et  23 

aliorum  membrorum  dolores  ex  perfrictione  relevandos 
bene  facit  hoc  remedium  sic:  Faenograeci  ^  l,  lini  se- 
minis  ^  l,  ibisci  conlusas  radices  quinque;  haec  ante  diem 
infundes  in  aquae  ^  VIIII,  deinde  post  diem  decoques  usque 
0  ad  tertias,  postea  colabis  et  sucum  omnem  colliges  atque 
adicies  ei  olei  P.  VIIII  et  suci  laurini,  id  est  de  foliis  vel 
de  bacis  teneris  lauri  expressi  ^  I;  deinde  iterato  deco- 
ques  pariter,  quousque  omnis  sucus  supra  scriptus  con- 
sumatur  et  olei  tantummodo  summa  residat;  quod  iterato 
colatur  et  adduntur  in  eo  oleo,  quod  superfuerit,  laricis 
—  VIIII,  terebinthinae  unciae  IIII,  balsami  —  II,  ita  ut 
prius  haec  in  vaso  duplici  ad  ignem  lentissimum  resol- 
vantur  et  sic  permisceantur  et  diutissime  coagitentur  at- 
que  in  usus  supra  scriptos  necessarios  ad  perfricandum 
reserventur. 

Ad  primos  podagrae  impetus  molliendos:  Atiariae  her-  24 
bae   partes   duas   contundes   et'  butyri  unam  partem  per- 
miscebis   et  conteres   atque   ita   pro  unguento  vel  empla- 
stro  uteris. 

Ulmi  cortex  contusus  diutissime  et  cum  aqua  marina  25 
usque   adeo   subactus,   ut  malagmati   simiUs  sit,   pro  em- 
plastro  adpositus  sedat  podagrae  dolores. 
K  Vivo    lepori    pes    amputatus     et    alligatus    ad  poda-  26 

I     gram   vel  eius  pedis  partibus,   quae  dolebunt,   plurimum 
80  prodest. 

Vituli  marini  aut  quod  melius  est  hyaenae  pelle  facta  27 
calciamenta   si  quis  in   cotidiano  usu  habuerit,   efficaciter 
podagrae  morbo  carebit. 

Pueri    inpubis    detonsi    super  pedes  dolentis    capilli  28 
35  atque  illic  aliquamdiu  compositi  compescunt  dolorem. 

Probatum  remedium  est,  felle  caprino  non  manu,  sed  29 
pinna  pedes  perunctos  confestim  dolore  relevari. 

24* 


-     372     - 

30  Feniculi  farina  ex  hydromelite  decocta  et  inposita 
chiragrae  medetur. 

31  Podagram  ut  sanare  difficile  est,  sic  incipienti  inter 
initia  occurrere  promptum  est;  nam  inter  initia  eius  cum 
dolores   asperrimi   sunt,   si  quis   vena  adversa  in  brachio  5 
pungatur,  non  modo  praesenti  dolore  relevabitur,  sed  etiam 
in  posterum  perpetuo  liberabitur. 

32  UtiUter  in  dolore  perunguntur  pedes  oleo,  in  quo  diu 
decocta  sint  intestina  ranarum;  ranae  quoque  rubetae  ex- 
ustae   cinis   cum   sambuci  coUculis   teneris  tritis   et   sevo  lo 
hircino   vetere  permixto    et    decocto    pariterque    imposito 

33  prodest.  FoUa  cupressi  contrita  cum  panis  molUs  parti- 
bus  duabus  et  axungia  vetere  subacta  medentur  doloribus 
podagrae. 

34  Semen  genestae   tunsum   et   cum   axungia   subactum  i5 

35  doloribus  geniculorum  potenter  adhibetur.  Mustelae  vivae 
combustae  cinis  cum  oleo  rosaceo  et  aceto  pinna  inUtus 
podagricis  prodest. 

36  Hedera  contrita  et  cum  oryza  ac  meUe  decocta  atque 
in   unum   permixta   et   denuo   trita  podagrae  et  chiragrae  20 

37  et  nervorum  offensionibus  medetur  inposita.  Urtica  trita 
cum  sanguine  milvino  aut  pahimborum  permixta  atque  ex 
eo  pedes  inUti  efficaciter  sanantur. 

38  Mirificum  podagrae  remedium  nec  impendio  sumptuo- 
sum  sic:  Cupressi  pilulae  duodecim^  pastinacae  quam  25 
minimae  totidem  decoquuntur  cum  turis  tunsi  unciis  tri- 
bus  cum  olei  sextario  et  aquae  hemina  et  axungiae  veteris 
unciis  VI  et  cerae  tantundem,  quae  inspissata  et  con- 
ghitinata  panno  inUta  pedibus  adponuntur. 

39  Ad  podagram  cum  fervore  et  tumore  rubicundo,  quam  30 
caUdam  vocant,  haec  faciunt  primis  diebus  adhibita;  Herba 
urceolaris  per   se   et  caseus  moUis   recens  per  se  impo- 
situs,  postea  herba,  cui  saUs  pusiUum  admiscere  oportebit. 
Item   bene    facit    apium    viride   per    se   vel    cum    polenta 

1  fenicuU  farina]  faeni  graeci  farina  Plin.  n.  h.  24,  188. 
33  herba,  cui]  herbae  Scribon. 


—     373     — 

adpositiim  nec  minus  utilis  est  portulaca  atque  plantago; 
spongia  quoque  Rhodia  vel  Africana  moUis  ex  aqua  fri- 
gida  adposita  iuvat;  lanam  etiam  sucidam  rosa  et  vino 
infectam  poni  convenit;  subinde  autem  haec  omnia  mutari 

5  oportet,  priusquam  calefiant. 

Prodest  et  lomentum  fabae  molitae  cum  suis  valvulis  40 
factum  aceto  ac  melle  dilutum  atque  ita  impositum;  educit 
enim  sanguinem  et  dolorem  levat. 

Belle   faciunt    et  mala   citrea   quam  maxima  quinque  41 

10  cocta  ex  aceti  sextariis  tribus,  donec  madida  fiant;  quibus 
tritis  adicitur  aluminis  fissi  uncia  una,  myrrae  uncia  una 
atque  ita  malagmatis  more  ferventi  podagrae   imponuntur. 

Bene  facit  et  aloe  aceto  diluta  et  per  pinnulam  pedi-  42 
bus  inducta;  opium  quoque  lacte  muUebri  dilutum  et  simi- 

15  liter  inlitum  iuvat. 

Mirifice   hoc   cataplasma  podagrae  cuilibet  superposi-  43 
tum   medetur;  tollit  enim   triduo   dolorem,   lomenti  more 
compositum   sic:    Feniculi   seminis   cyathi  duo^  musci  de 
stagno  cyathi  duo,  polentae  tenuis  cyathi  duo.   Commiscen- 

20  tur  haec  in  unum  contusa  trita  atque  mohta;  deinde  con- 
sparguntur  aqua  pluviali  et  ita  temperantur,  ne  durum 
sit  medicamentum  neve  sit  aquatum  nimis;  quod  inposi- 
tum  protinus  levat,  id  est  intra  triduum  tolHt  dolorem. 
Constat   autem   eum,    qui  hoc   medicamine   ter  in  mense 

25  inter  denos  dies  usus  fuerit,  in  nocte  non  laboraturum 
podagrae  dolore. 

Ad   frigidam  podagram,   quae   sine  tumore  est,  con-  44 
ficitur  cataplasma   sic:    Ciceris  nigri  moliti  sextarius   co- 
quitur  ex  aqua  et  diligenter  teritur,   cui  adicitur   axun- 

30  giae  pauxillum  et  dum  calet  medicamenlum ,  pedibus 
inponitur. 

Faenograeci  seminis  et  hordei  farinae    binos    sexta-  45 
rios  cribratos  in  unum  miscebis  et  decoques  ex  aqua  atque 
addes  olei   quod   sufficiat  ac   subinde  calidum  cataplasma 

6    lomentum   fabae    molitae]    omentum    caprinum,    item 
faba  molita  Scrihon.  valgulis  Cornarius.  28  Ciceris] 

piperis  Scribon. 


—     374     — 

pedibus  adpones.  Bene  facit  et  ibisci  radix  ex  aqua  mulsa 
cocta  et  inposita;  sambucum  quoque  cum  axungia  et  bras- 
sicae  cinis  cum  axungia  inpositus  plurimum  iuvat.  Ubi 
autem  impetus  cessaverit,  et  in  hoc  et  in  priore  genere 
podagrae  calida  aqua  marina  diu  fovendi  sunt  pedes  vel  5 
si  haec  non  erit,  aqua  pura  ferventi  sale  adiecto  foveantur; 
post  hoc  malagmate  uti  oportet,  quod  ad  parotidas  scri- 
ptum  est;  tollit  enim  cito  reliquias  podagrae  per  sudores 
et  in   futurum  confirmat  nervos  nec  patitur  facile  vitiari. 

46  Ad  utramlibet  podagram  remedium  sic:  Torpedinem  10 
vivam  nigram^  cum  admonuerit  dolor,  subici  pedibus  opor- 
tet  in  litore  non  sicco,  sed  quod  adluit  mare,  et  tam  diu 
premi,  donec  sentiatur  torpor  per  totum  pedem  et  tibiam 
usque  ad  genua.  Hoc  et  in  praesenti  tollit  dolorem  et  in 
futurum  remediat.  Hoc  modo  Anteros  Caesaris  libertus  15 
supra  fidem  remediatus  est. 

47  Malagma  Narcissianum  ad  utramque  podagram  egre- 
gium :  Cerae  pondo  H,  resinae  pondo  V,  olei  veteris  pondo  V  S, 
olei  SyriBci  pondo  I  S,  aphroiiitri  in  pastillis  pondo  I^  car- 
damomi  puri  pondo  unum,  iris  Illyricae  pondo  unum,  pi-  20 
culae  pondo  I,  agarici  pondo  I,  faenograeci  pondo  I,  cen- 
taurei  pondo  I,  ApolUnaris  pondo  I,  alterci  pondo  I.  Coques 
liquanda;  quae  sunt  tundenda,  in  pulverem  redacta  misce- 
bis  atque  ex  his  pastillos  facies  et  in  capsa  nova  repones, 
quibus  diebus  viginti  iugiter  uteris.  23 

48  Malagma^  quod  et  ad  podagram  et  ad  omnem  col- 
lectionem  bene  facit,  accipit  haec:  Ammoniaci  uncias  V, 
galbani  uncias  II,  picis  durae  pondo  V,  resinae  terebin- 
thinae  P.  II,  olei  veteris  P.  I  S,  axungiae  vetustae  P.  III, 
cerae  P.  V,  sulphuris  vivi  pondo  V.  Haec  omnia  deco-  30 
ques  in  patella  fictili  vel  caccabo  ampliore;  sulphur  tamen 
et  ammoniacum  extra  teres  et  sic  inmiscebis,  cum  de- 
coquere  coeperis,  sed  agitabis  instanter,  ne  subsidant  in 
fundo,  quae  in  pulverem  redacta  mittuntur. 

49  Confectio   medicaminis,   quod   appellatur  hygia,   facit  35 

16  supra  fidem]  supra  hereditates  Scribon. 


-     375     - 

ad  chiragricos,  ad  arthritim,  ad  ilii  dolorem,  ad  ventris 
molestias,  ad  nervorum  contractionem  et  ad  omnes  dolo- 
res,  qui  sunt  in  corpore;  conficitur  XII.  Kal.  lul.  non 
interest  quo  die  vel  kma  vel  malina^  dummodo  supra  scri- 

5  ptus  dies  observetur,  quo  medicamen  fiat  sic:  Olei  P.  XXV, 
sed  optimi,  vini  optimi  pondo  XXV  —  quantum  bonum 
fuerit  vinum,  tantum  melius  erit  medicamentum  —  ser- 
pylli  campestris  fasciculos  X  tam  grandes  quam  manus 
viri  recipere  potest;   sed   supra   scripta   die   colligi  debet 

10  serpyllum,  ut  statim  recens  cum  supra  dictis  liquoribus 
coquatur,  quod  oportet  tam  diu  coqui,  quousque  ad  olei 
mensuram  liquor  omnis  veniat;  cum  refriguerit,  colatur 
diligenter  et  ubi  nitidum  fuerit,  addes  resinae  pityinae 
pondo  tria,  opopanacis  libram  semis,  galbani  libram  semis, 

15  cerae  rufae  libram  semis,  storacis  libram,  opobalsami  —  VI. 
Haec  omnia  confundes  in  isto  oleo;  storacem  sane  pones 
in  balneo  et  ibi  solves  atque  in  mortario  teres  et  remit- 
tes  omnia  in  vas  aereum  ibique  pones  ad  focum  species 
supra  scriptas,  quae  tam  diu  coquantur,  quamdiu  solvantur 

20  bene;  deinde  de  resina  pulverem  facies  et  asperges  me- 
dicamini,  dum  adhuc  coquitur,  quo  malagmatis  loco  cum 
opus  fuerit  uteris. 

Cerotum  ad   chiragram  et  parotidas   et  tumores  di-  50 
versos   et  fistulas    et  furunculos    accipit    haec:    Cerussae 

25  P.  I,  ammoniaci  P.  I,  olei  P.  I;  cerussa  terenda  in  mor- 
tario  dihgentissime,  deinde  oleum  paulatim  supermitten- 
dum,  et  cum  simul  trita  fuerint  omnia,  mittenda  in  cac- 
cabum  vel  trullam,  ut  ferveant,  et  dum  coquuntur,  sine 
intermissione  agitanda.    Sed  cum  densum  esse  coeperit  me- 

30  dicamen  ad  speciem  ceroti,  tum  ammoniacum  tritum  dili- 
genter  supermittendum  coquendaque  simul  omnia  horis  sex 
lento  igne,  ne  adurantur,  et  sine  cessatione,  dum  coquuntur, 
agitanda;  cum  videris  omnia  bene  mixta,  defunde  in  aquam 
frigidam  et  manibus  subige  vel  perfrica  et  sic  repone  et  cum 

85  usus  exegerit,  alutae  inline  et  sic  adpone  locis  necessariis. 

9  collegi  Cornarius.        20  facias  idem. 


-     376     — 

51  Remedium  ad  podagram  vel  maxime  ad  arthritim  sic: 
Aceti  optimi  quantum  volueris,  quod  melius  erit,  si  ex 
vino  styptico  fuerit,  telas  aranearum,  quae  in  cupresso  in- 
veniuntur,  buxi  summitates  tenerrimas.  Haec  in  olla  nova 
coquenda  sunt  diutissime;  ex  quo  aceto  posca  temperanda  5 
paulo  acrior  quam  ad  bibendum,  ex  qua  posca  vel  cale- 
facta  vel  frigida,  prout  causa  postulaverit,  lavanda  mem- 
bra,  hoc  est  arthra  vel  iuncturae,  quae  dolent,  et  deor- 
sum,  id  est  cum  umeros  vel  cubita  laveris,  ad  manus 
summas  vel  ad  pedes  summos  destringendum  deducen-  10 
dumque  medicamen;  postea  vero  quam  hac  posca  laveris 
membra,  quae  lavari  necesse  est,  adpones  herbam,  quae  in 
aquae  iugis  decursu  nascitur,  quam  Latine  berulam,  Graece 
cardaminen  vocant;  haec  diligenter  purgatur  et  teneri- 
tudo  eius  tunditur  et  ita  vel  tepida  vel  frigida,  prout  salu-  15 
brius  est,  dolenti  in  modum  cataplasmatis  adponitur  et 
die  bis  aut  ter  vel  quotiens  siccari  coeperit  mutanda  erit. 
Quae  si  ruborem  fecerit,  tunc  magis  profuisse  intelligetur. 
Adhibendum  dehinc  parygrum  cerotum  infra  scriptum  sic: 
Cerussae,  spumae  argenti,  cerae  Punicae,  olei  rosei,  olei  20 
mollis,  lacrimas  ovorum.  Horum  omnium  pondera  quae 
placuerit  miscebis;  modus  enim  non  est  definitus.  Cera 
primum  in  oleo  molli  ferveat  tam  diu,  donec  stringatur; 
postea  pulverem  supra  scriptarum  specierum  superaddes, 
deinde  oleum  roseum  vel  lacrimas  ovorum  admiscebis  at-  25 
que  ita  bene  agitata  et  mixta  omnia  subcoquantur  igni. 
Quod  medicamen  repositum,  cum  necesse  erit,  in  linteo 
inlitum  membris  dolentibus  adponetur. 

52  Farinae  triticeae  ^  unum,  amyli  uncias  septem,  cerae 
uncias  septem,  olei  rosacei  aestate,  hieme  autem  olei  com-  so 
munis  ^  I  Italicum;  sane  ut  passio  ipsa  vel  calidius  vel 
frigidius  medicamentum  poscit  fieri,  ita  facias.  Farinam 
ante  diem  infusam  in  aquae  ^  Italicum  concoques  ad  mo- 
dum  glutis,  postea  amylura  separatim  tritum  in  mortario 
et  ceram  remissam  in  oleo  supermittes  et  simul  omnia  35 
dihgenter  teres  et  cum  opus  fuerit,  adpones  in  linteo 
podagrae  cuilibet. 


I 


I 


-     377     - 

Galbani  semiinciam,  opopanacis  uncias  diias,  caslorei  53 
uncias  II,   cerae   P.  II,  olei  laurini  uncias  II,   olei  com- 
munis  P.  I,  olei  veteris  rancidi  P.  I,   aphronitri  candidi 
pilulas  duodecim,  medullae  cervinae  pondo  unum,  butyri 

5  P.  I,  clavos  caligares  de  sterculinio  collectos  de  dextra 
caliga  VIII,  de  sinistra  septem  in  singulis  linteolis  alligato, 
sic  in  aeneum  mitte;  deinde  ita  cum  supra  scriptis  de- 
coque,  ut  emplastrum  densum  facias  pedibus  cum  volueris 
adponendum.    Opopanacem  sane  cum  liquaveris,  galbanum 

10  postea  liquabis;  dehinc  omnia  rehqua  cum  coxeris,  colabis 
et  sic  de  permixtis  omnibus  empiastrum  facies;  miraberis 
remedium  podagrae,  quia  palmare  est. 

Ad  impetum    podagrae    remedium,    quod  Artemisius  54 
Dianio  ostendit  sic:   Croci  denarios  duos,  pulveris  Asiani, 

15  id  est  de  lapide  Magnesio,  qui  in  venalibus  difficile  in- 
venitur,  unciam  unam;  sed  si  hic  non  sit,  pro  pulvere 
aphronitri  —  I  mittes  et  ovorum  quattuor  lacrimam,  non 
mediillam.  Haec  trita  et  mixta  conponuntur  in  modum 
ceroti,  quo  superlinuntur  pedes  de  pinnula. 

20  Farinam  de  mehloto  in  lolio  humano  et  axungia  ve-  55 

tere  concoque  eamque  panno  inline  et  mox  ubi  dolor 
auspicabitur,  pedibus  impone,  pro  certo  statim  eum  mul- 
cebit  hoc  remedium. 

Axungiae   P.   tria,    resinae    terebinthinae   P.  I,  picis  56 

25  hquidae  P.  I,  cerae  communis  P.  I,  sulphuris  vivi  P.  I, 
rutae  viridis  ^  III,  schoeni  —  II,  bdellae  recentis  —  II. 
Cum  omnia  remittenda  remiseris  et  cetera  miscueris,  no- 
vissime  sulfur  tunsum  adicies  et  omnia  iuxta  ignem  ex- 
agitata  miscebis.    Haec  compositio  praesidio  servata  quam- 

30  vis  acrem  impetum  podagrae  orientis  extinguit. 

Olei    cyprini    modium    in    aeneum    conicies    cumque  57 
primum  fervebit,  mittes  in  illud  vulpem  masculam  vivam 
et  tam  diu   coques,   donec   corpus   eins   surculo  facihime 
Iransforetur;  tunc  oleum  percolabis  et  adicies  in  id  samsuci, 

22  pro  certo]  an  legendum:  impone  pro  ceroto,  statim? 
32  masculam  vivam  scripsi:  masculum  vivum  Cornarius. 


~    378     — 

saliuncae,  cyperi,  cardamomi,  singularum  rerum  selibras^ 
euforbii  —  IIII,  adarces  P.  I,  resinae  P.  III,  cerae  Ponti- 
cae  P.  II.    Hoc  cerotum  mire  podagram  lenit. 

SS  Vermiculos   terrestres   in   aceto  per  noctem   manere 

curabis,  ut  se  omni  sorde  purgent,  mane  eos  siccabis  et  5 
ex  his    —   IX    in    libram   axungiae   mittes    et  diutissime 
conteres,  ut  unum  corpus  efficias,  et  pro  ceroto  uteris  ad 
sedandos  pedum  quamlibet  molestos  dolores. 

69  Medius  lapis  lacte  muliebri  dilutus  et  pellicula  lupina 

couligatus  portatusque   et  in  praesenti  et  deinceps  in  fu-  10 

60  turum  tempus  podagram  certissime  submovebit.  Colum- 
binae  pinnae  maxime  primum  nascentes  ustae  cum  urtica 
atque  inpositae  podagrae  dolores  levant. 

61  Terrestres  lumbrici  ad  mensuram  acetabuli  in  mel- 
lis  cotyla  contriti  et  inpositi  pedibus,  qui  prius  oleo  rosa- 15 
ceo  uncti  fuerint,   ac   tertio   die   soluti  et  statim  rursum 
impositi    et    confestim    dolorem    leniunt    et   in    posterum 
tollunt. 

62  Vulpem  ex  aqua  coquito,  donec  mollescat,  et  ex  aqua 
percolata  pedes  adsidue  foveto;  quo  facto  doloribus  facile  20 
careri  hoc  remedio  quidam  frequenter  experti  sunt, 

63  Lenticula,  quae  in  aqua  nascitur,  quam  tenerrima 
contusa  et  antequam  cubitum  eat  ei,  qui  dolet  pedes,  in- 
posita,  deinde  interposito  lempore  sublata,  et  herba  cucu- 
lus  trita  in  reliquam  partem  noctis  inposita  mire  dolores  25 

64  podagrae  sedat.  Farina  frumenti  ex  aceto  cocta  dolorem 
podagrae  statim  sedat  inposita,  sed  lenius  medicamen  erit 
adiecto  melle  non  multo. 

65  Pampini  vitium  triti  et  impositi  tumorem  pedum  mira- 
biliter  exsiccant;  cinis  quoque  vitium  cum  axungia  vetere  30 
subactus  et  impositus  idem  praestat  necnon  et  ad  hoc  sal 
ammoniacus  cum  pari  mensura  picis  et  cerae  coclus  im- 

66  ponitur.  Plantago  cum  axungia  subacta  et  imposita  lenit 
pedum  dolores,  limus  quoque  aquaticus  cum  oleo  sub- 
actus  plurimum  prodest.  35 

67  Adeps  ursina  cum  sevo  taurino  et  cera  pari  pondere 
decoquuntur  eoque   ceroto  podagra  contacta  lenitur  nec- 


—     379     — 

non  et  radix  cucumeris  erratici  ex  aceto  cocta  et  poda- 
grae  imposita  succurrit. 

Potio,  quae  si  anno  integro  fuerit  potata,  podagra  68 
liberat  laborantes,  componitur  sic:  Chamaedryos  P.  I,  cen- 
5  taurei  uncias  III,  aristolociae  rotundae  uncias  III,  stoecha- 
dos  uncias  III,  agarici  —  I,  cyperi  seminis  —  III  S,  aloes 
—  III  S.  Haec  pondera  singularum  rerum  tunsa  et  cri- 
brata  adpendi  oportet  et  mellis  Attici  libris  VI  compre- 
hendi.     Sumitiir    autem    haec   potio   a  ieiuno   et  maxime 

10  digesto,  mensura  eius  est  argentei  scripuU  pondus;  bibitur 
ex  tribus  cyathis  aquae  calidae  et  si  non  continuati  dies 
fuerint  in  accipienda  potione,  anni  tamen  spatium  in  die- 
rum  numero  suppleatur. 

Fel   apri  cum   sevo   quolibet  positum   optime   placat  69 

15  podagram  in  praesens. 

Carmen  idioticum,  quod  lenire  podagram  dicitur,  sic.  70 
In  manus   tuas   exspues,   antequam   a  lecto   terram  mane 
contingas,  et  a  summis  talis  et  plantis  usque  ad  summos 
digitos    manus    duces   et   dices:    Fuge,    fuge,  podagra   et 

20  omnis  nervorum  dolor  de  pedibus  meis  et  omnibus  mem- 
bris  meis,  aut  si  alii  praecantas,  dices  illius,  quem  peperit 
illa.  Venenum  veneno  vincitur,  saliva  ieiuna  vinci  non 
potest.  Ter  dices  haec  et  ad  singulas  plantas  tuas  vel 
illius,  cui  medebere,  spues. 

25  Remedium  ad  podagram  sic:  Lanae  sucidae  non  lotae  71 

P.  I,  vini  veteris  vel  Aminei  &  II,  olei  omphacini  5^  I, 
aphronitri  communis  P.  I.  Lanam  infundes  in  vinum  per 
triduum,  dehinc  exprimes  lanam  vehementer  et  admisce- 
bis  vino,  quod  expresseris,  aphronitrum  tritum,  addes  et 

30  oleum  et  sic  miscebis  omnia  et  in  vas  vitreum  mittes  et 
servabis.  Cum  aulem  opus  fuerit  medicamen,  panem  in- 
fundes  in  vinum  vetus  vel  Amineum,  qui  cum  bene  mol- 
litus  fuerit,  exprimendus  erit  et  terendus  in  mortario  ac 

3  Potio]   Eandem  compositionem  habet  Plin.  de  re  mcd. 

II,  26  p.   70  ed.  Eos.        5  aristolochiae  Cornarius.  8  librls 

scripsi:  libras  Cornarius.  10  scripuli]  denarii  Plin.  26  am- 
minei  Cornarius.        32  ammineum  Cornarius. 


—     380     - 

diim  teritiir,  supermittendum  medicamentum,  quod  in  am- 
pulla  est,  ita  ut  ad  densitatem  cataplasmatis  redigatur, 
addenda  et  olei  rosei  coclearia  duo;  sic  inducendum  medica- 
mentum  in  linteo  et  adponendum  locis  dolentibus.  Super- 
posito  vero  linteo  salubre  esse  auctor  remedii  huius  ad-  5 
firmat,  si  vel  ipsa  lana,  quae  expressa  est,  vel  alia  sucida 
supra  cataplasma  hoc  ponatur  et  leviter  obligetur, 
72  Confectio   emplastri,   quod  rex  Ptolomaeus  invenisse 

dicitur,  accipit  haec:  Sevi  taurini  remissi  colatique  atque 
in  pastillos  coacti  P.  V,  resinae  frixae  P.  V,  medullae  cer-  lo 
vinae  —  VI,  suci  mentae  —  II,  suci  mentastri  —  II,  suci 
feniculi  —  II,  suci  marrubii  —  II,  suci  hytJscyami  —  II, 
suci  plantaginis  maioris  —  II,  suci  lapathi  —  II,  specu- 
laris  cocti  et  quam  minutissime  triti  P.  I.  Quibus  in  or- 
dinem  praeparatis  sevum  et  medulla  lento  igni  in  vasculo  i5 
aeneo  remittentur;  tum  resina  comminuta  atque  trita  sen- 
sim  in  sevum  supermittetur,  ut  simul  liquefacta  permiscere 
se  possint;  deinde  in  mortarium  marmoreum  dihgenter 
colata  mutabuntur,  quae  adhuc  tepentia  diligentissime  con- 
terentur.  Quae  cum  densari  coeperint,  dum  adhuc  calida  20 
erunt,  ita  ut  calor  sustineri  manibus  possit,  sucos  supra 
scriptarum  herbarum  superfundes  et  iterum  diligentissime 
teres  et  priusquam  penitus  desinat  calor,  praeparatum  de 
speculari  pulverem  mittes.  Itaque  omnia  simul  mixta  et 
diutissime  trita  atque  ad  summam  levitatem  redacta  in  25 
vitreo  vasculo  reponentur.  Hoc  emplastrum  utile  his  rebus: 
ad  podagram  et  nervorum  dolores  contractionesque,  ad 
luxa  vel  fracta,  ad  pustulas  omnes,  ad  duritias  omnes, 
praecipue  ad  mammarum  vitia,  ad  carcinomata,  ad  glan- 
dulas,  ad  vulnera  omnia  quolibet  modo  inpressa  vel  vetusta  30 
vel  recentia,  ad  lumborum  et  ilii  dolorem,  ad  scapularum 
dolorem,  ad  pthisicos,  ita  ut  emplastrum  hoc  inducant  et 
caldam  aquam  mulsam  bibant,  ad  dentium  dolorem,  ad 
gingivarum  carcinomata,  ad  capitis  et  oculorum  dolores, 
ita  ut  emplastrum  dolentibus  oculis  superponatur,  ad  mem-  35 

28  duritias  Stephanus:  duricies  Cornarius. 


—    381     — 

brorum  dolores  contiisionesque,  ad  omnia  omnino,  prae- 
cipue  ad  podagram  et  ad  nervorum  ofTensiones  placandas 
res  saluberrima  est. 

Descriptio  acopi,  quod  dia  cissu  dicitur,  accipit  haec:  73 
Bacas  lauri  virides  C,  cupressi  CVIIII,  herbae  Sabinae  P.  I, 
roris  marini  P.  I,  faeni  graeci  ^  I.  Haec  omnia  diligen- 
tissime  tunsa  atque  trita  infundes  in  aquae  pluvialis  ^  III 
et  olei  P.  VIIII  atque  illic  triduo  conmaceranda  esse  patie- 
ris;  tum  lento,  ne  adurantur,  igni  tam  diu  coquentur,  quo- 

10  usque  mensura  aquae,  quae  missa  fuerit,  excoquatur;  tum 
omnia  colabuntur  atque  his  adicientur  hederae  communis 
siccae  —  IIII  diligenter  tunsae  cribrataeque  necnon  et 
resinae  astulosae  P.  IIII,  cerae  pondo  II.  Permixtis  omni- 
bus  atque  igne  Uquefactis  medicamentum  paratum  in  vitreo 

15  doliolo  reponetur,  ex  quo,  si  quae  doluerint  corporis  par- 
tes,  perunctae  et  confricatae  sanitati  cito  restituentur. 
Mulieribus  etiam  cum  cessaverint  tempora,  si  aut  ad  liim- 
bos  aut  ad  imum  ventrem  ponatur,  menstrua  statim  pro- 
vocabuntur  necnon  et  calculos  movet,  si  ex  eo  ilium  aut 

20  venter  imus  fricetur;  podagrae  quoque  prodest,  si  vel  mane 
vel  nocte  pedes  ex  hoc  medicamine  perfricentur. 

Descriptio  ceroti  sive  emplastri  podagrae  et  articulis  74 
et  nervis   et  multis  rebus  infra   scriptis   satis  utilis   sic: 
Sevi  taurini  P.  III,  resinae  frixae  P.  II,   specularis  exusti 

25  P.  II,  cerae  Ponticae  P.  II,  olei  mollis  P.  I  S,  suci  mar- 
rubii  —  II,  suci  plantaginis  —  II,  suci  verbenae  —  II, 
suci  mentae  —  II,  suci  symphoniacae  uncias  duas,  suci 
phlomi  — II;  quae  herba  longa  et  lata  et  moUia  et  lanosa 
folia  habet  et  thyrsum  longum  lanosum  facit,  quae  Graece 

30  dicitur  hermu  rabdos.  Sevum  vel  cera  vel  resina  separa- 
tim  lentissimo  igne  solvuntur  colanturque  et  in  caccabo 
postea  cum  supra  scriptis  speciebus  miscentur,  deinde 
simul  decoquuntur;  postea  additur  oleum  et  iterum  modi- 
cum  fervorem  ducit.  Deinde  remoto  ab  igni  caccabo  mittitur 

4  dia  cissu]  Eandem  compositionem  acl  podagram  sanan- 
dam  laudat  Alcxand.  Trall.  vol.  II,  637  Puschm.  13  astlosae 
Cornarius. 


—     382     — 

pulvis  specularis  exusti  et  diutissime  agitatur.  Tum  medi- 
camen  adhuc  pseudocalidum  diffunditur  in  mortarium  et 
illic  diutissime  manibus  subigilur  atque  inde  in  pyxide 
aut  in  doliolo  vitreo  reponitur.  Quod  medicamentum  ad 
omnes  collectiones  et  glandulas  et  parotidas  et  strumas  5 
et  ad  omnes  tumores  et  ad  omnes  pustulas  et  ad  omnia 
vulnera  sananda  potentissimum  est  necnon  et  ad  stomachi 
et  viscerum  vitia  et  ad  lateris  et  renium  et  lumborum  et 
coxarum  dolores  efficacissimum  est;  nervis  quoque  pla- 
candis  et  luxaturis  et  fracturis  solidandis  utilissimum  est.  lo 


Quod  natum  Phoebus  docuit,  quod  Chiron  Achillem, 

Quod  didicere  oHm  Podalirius  atque  Machaon 

A  genitore  suo,  qui  quondam  versus  in  anguem 

Templa  Palatinae  subiit  subhmia  Romae, 

Quod  Cous  docuit  senior  quodque  Abdera  suasit,  5 

Quod  logos  aut  methodos  simplexque  empirica  pangit: 

Hoc  liber  iste  tenet  diverso  e  dogmate  sumptum. 

Namque  salutiferas  disponit  pagina  curas. 

Istic  repperies  per  nomina  perque  medellas 

Descriptas  species  et  pondera  mensurarum  lo 

Congrua,  quae  sapiens  sumes  moderamine  certo. 

Ne  fallare,  vide,  neu  quae  sunt  parta  saluti 

Vertat  in  exitium  non  sollers  cura  medentis. 

Sume  igitur  medicos  pro  tempore  proque  labore 

Aetatisque  habitu  summa  ratione  paratos,  is 

Gramine  seu  malis  aegro  praestare  medellam 

Carmine  seu  potius:  namque  est  res  certa  saluti 

Carmen  ab  occultis  tribuens  miracula  verbis. 

Quae  curis  hominum  physicorum  inventa  pararunt, 

9  medelas  Cornarius.        13  solers  idem.         16  medelam 
idem.         17  salutis  BuecJieler.         19  pararint  Cornarius. 


—     383     — 

20      Quaeque  suis  natura  bonis  terraque  marique 
Edidit,  illa  suis  altrix  simul  atque  creatrix 
Fetibus  omnigenis,  quos  parturit,  ergo  sailubres 
Suggerit  impensas  ponto  et  tellure  creatas, 
Angue,  fera,  pecude,  fruge,  alite,  murice,  pisce, 

25      Lacte,  mero,  pomis,  lymphis,  sale,  melle  et  olivo, 
Sucis,  unguinibus,  taedis,  pice,  sulfure,  cera, 
Polline,  farre,  fabis,  lino,  scobe,  vellere,  cornu, 
Bacis  et  balanis,  lignis,  carbone,  favilla, 
Floribus  et  variis  herbis,  bolere  atque  metaUis, 

80      Sandyce  et  creta,  psimmytho,  pumice,  gypso, 
Cadmia,  chalciti,  cbalcantho,  chalcd  et  adusto, 
Cassitero  moIU,  lepida  Cypria,  atramento. 
Prome  etiam  (seu  tunde  prius  seu  contere  gyro), 
Quod  viride  hortus  habet,  vel  quod  carnaria  siccum, 

35      Alia  serpyllumque  herbas  thymbramque  salubrem 
Brassicaque  et  raphanos  ac  longis  intuba  fibris 
Et  mentam  et  sinapi  coriandrum  prototomumque 
Erucam  atque  apium,  malvam  betamque  salubrem 
Butamque  et  nasturcum  et  amara  absinthia  misce 

40      Puleiumque  potens  necnon  et  lene  cuminum. 
Palmula  nec  desint  Idumes  nec  pruna  Damasci, 
Quae  cum  multiplici  contriveris  orbe  terendo, 
In  patinis  excocta  dabis  aut  grandibus  ollis 
(Verum  adoperta)  coques,  ne  fumida  iura  saporem 

45      Corruptum  reddant,  quem  mox  fastidiat  aeger. 
Adde  et  aromaticas  species,  quas  mittit  Eous, 
Vel  quae  ludaicis  fragrant  bene  condita  capsis, 
Tus,  costum,  folium,  myrram,  styracem,   crocomagma, 
Aspalathum,  gallam,  elleborum  nigrumque  bitumen 

50      Et  nardum  et  casias  et  amoma  et  cinnama  rara, 

Balsama,  peucedanum,  spicam,  crocon  atque  bedellam, 

24    et   fruge    Cornarius.  32    lepida   scripsi:    lepide 

Cornarius.      atque  atramento  Cornarius:  atque  del.  Bueeheler. 
36  intyba  Cornarius.  40  pulegiumque  idem.  cyminum 

idem.  45  quem  Buecheler:  quae  Cornarius.  51  crocon 

Burmannus:  crocum  Cornarius. 


—     384     - 

Irim^  castoreiim  scillamque,  opiiim,  panaceam, 

Resinam,  lepidiim,  euforbium,  git  atque  pyrethrum, 

Zingiber  et  calidum,  mordax  piper  et  laser  algens 

Agaricumque  asarumque  potens,  aloen^  aconitum,  55 

Galbana,  sandaracam,  samsucum,  psoricum,  alumen, 

Acaciam  propolimque  et  adarcen,  cnecon,  acanthum 

Andrachnen  acoronque  opopanaca  pompholygemque 

Cyperum  ladanum  sagapenonque  et  tragacanthum, 

Scamoniam,  cyphi,  malabathron  <(et)>  ammoniacon.  60 

Denique  repperies  istic,  quod  lucis  in  ortu 

Indus,  Aralis,  Seres,  Perses  divesque  Sabaeus 

Vicino  sub  sole  legunt,  quod  praebet  Orontes, 

Eximium  ignoto  mittit  quod  Nilus  ab  ortu, 

Decerptum  foliis,  ramo,  cute,  cortice,  virga,  65 

Quodque  ab  Idumaeis  vectum  seplasia  vendunt 

Et  quicquid  confert  medicis  Lagaea  cataplus. 

Haec  quicumque  leges,  poteris  discernere  tecum, 

Agnoscenda  magis  sive  exercenda  rearis. 

Quisque  tamen  nostrum  hoc  studium  dignabere,  quaeso  7o 

Praestes  iudicium  purum  mentemque  benignam. 

Sic  tua  perpetuo  vegetentur  membra  vigore 

Et  peragas  placidam  per  multa  decennia  vitam. 

Sic  non  incuses  validam  placidamque  senectam 

Nec  tibi  sit  medicis  opus  umquam  nec  tibi  casus  75 

Aut  morbus  pariant  ullum  quandoque  dolorem, 

Sed  procul  a  curis  et  sano  corpore  vivas, 

Quotque  hic  sunt  versus,  tot  agant  tua  tempora  lanos. 

53  lepidum]  si  lectio  est  integra,  lepidium  dicere  videtur. 
euphorbum  Constantinus.  59  sagapenion  et  tragacantham 

Biese.  60  cyphi  scripsi:  cypen   Cornarius.       '  <et)>  add. 

Salmasius.  62  Persis  Cornarius.  67  Lagaea  Salmasius: 

lalagea  Cornarius.        74  placitamque  Cornarius. 


Index  nominum  propriorum. 


Abdera  p.  382. 

Acliilles  p.  382. 

Acilius  Hyginus  Cappadox 
chirurgus  Romae  29,5. 

Admetus  Cassi  medici  servus, 
legatus  Tiberi  Caesaris  29,5 
(Atimetus  Scribon.) 

Aesculapius  prf.  1. 

Africa  29,8. 

Ambrosius  medicus  Puteola- 
nus  26,10. 

Andronei  pastilli  33,2. 

Anteros  Caesaris  libertas  36,46. 

Antigonusmedicas:  collyrium 
nigrum  ab  A.  repertum  8,11. 
coUyrium  acharistum  theodo- 
tium  ab  A.  inventum  8,15. 
collyrium,  quod  appellatur 
sphragis,  ab  A.  medico  in- 
ventum  8,124. 

Antiochus  rex  p.  4.  5. 

Antonia  35,9. 

Antonius  Musa  20,17.  Musae 
coUyrium  8,216. 

Apolliuaris  prf.  2. 

Apuleius  prf.  2. 

Apuleius  Celsus  medicus  16,8. 

Aquitania  19,1. 

Arabs  p.  384. 

Artemius  Dianio  13,17.  Ar- 
temisius  Dianio  36,54.  Altero 
loco  corrigendum  videtur  Ar- 
temius, 

Asclepiades  medicus  p.  17,4. 
7.  22.  coUyrium  ab  A.  ad 
epiphoras  speciatim  repertum 
8,13.  trochiscus  Asclepiadeus 
27,32.  arteriace  eius  14,7. 
Marcellus,  bd.  Helmbeich. 


Attali    regis    medicamentum 

22,20. 
Augustus    8,10.      Caesar  Au- 

gustus  20,115.  Caesar  p.  9,16- 

13,7. 
Ausonius  medicua prf.2. 26,21. 
Bassus:    colice    eius    mirifica 

29,12. 

Brocchus  v.  Milo. 
Caesar    noster   p.  9,16.   19,6, 

Caesaris  libertus  36,46. 
Callistus  (G.  Jalius)  p.  15,1. 
Casilinum  26,9. 
Cassius    medicus    29,5.     eius 

colice  ibid. 
Cato:  illud  Catonis  saepe  di- 

cebat  Vind.  ep.  8. 
Celsus  p7f.  2.     Cornelius  Cel- 

8U8  p.  15.  20. 
Chiron  p.  382. 
Christus:  spinaalba,  qua  Chr. 

coronatus   est  23,29.     in  no- 

mine  Christi  25,13. 
Cosmus    medicus    8,8.  11.  14. 

14,45.     20,19.     30,28.       potio 

Cosmiana    20,18.      antidotus 

29,11. 
Crispus  V.  Junius. 
Democritus  8,42.  35,19. 
Designatianus  v.  Largius. 
Dianio  v.  Artemius. 
Dionysianum  collyrium  8,122. 
Euelpistus  v.  Terentius. 
Eutropius  p7-f  2. 
Eutychianus   archiater  14,70. 
Gaia  Seia  21,3.  cf   Ps.  Plin. 

III,  15  p.  89   recede    ab    illo 

Gaio  Seio,  tertiana. 
25 


386 


Gamalielus  patriarcha  23,77; 

de  hoc  cf.  Hieronym.  ep.  67. 

cod.  Theod.  XVI,  8,22. 

Hadriani  antidotum  quo  ute- 

batur  Caesar  Augustus  20,115. 
Herophilns     inter     maximos 

quondam  habitusmedicos^).!^. 
Hippocrates  Cous.  Larg.  Des. 

ep.  p.  4.  5.  9.     conditor  pro- 

fessionis  nostrae  Scribon.  ep. 

ad  Gdll.  5. 
Idnmaei  p.  384. 
Indns  p.  384. 

lacolb :  in  nomine  dei  lacob  21,2. 
lannarins  medicus  23,24. 
luHi  Bassi  colice  mirifica  29,6. 
Innins  Crispns  23,9. 
Instns  medicQS  25,32. 
Largins  Designatianus  prf.  2. 

p.  4. 

LiTia  Augusta  15,6.  35,6.  9. 
Machaon  p.  382. 
Maecenas:     epistula    Hippo- 

ci'atis  ex  Graeco  translata  ad 

Maecenatem  p.  9.  amicissime 

Maecenas  p.  13,6. 
MarceHns    medicus    egregius 

20,84.  30,51. 

MessaHna  Augusta  13,4, 
Milo  Brocchus  praetor  26,4. 
Mithridatica  compositio  36,12. 
Musa  V.  Antonius. 
^Narcissiannm  malagma  36,47. 
Nero  20,84.    oxyporium  Nero- 

nianum  ihid. 

MHacum  malagma  23,15. 
Nilns   Vind.  ep.  3.  p.  384. 
OctaYia  Augusti  soror.  13,1. 
Orontes  p.  384. 
Paccins     Antiochus     auditor 

Philonidis    Catiniensis    20,1. 

antidotos  hiera  medici  Pacci 

Antiochi  25.2. 


Perses  p.  384. 

Philonides    Catiniensis    20,1. 

29,38. 
Philoninm  antidotum  22,13. 
Phoebns  29,12.  p.  382. 
PHnins  uterque  prf.  2.    Plini 

Secundi   epistula   ad   amicos 

de  medicina  p.  13. 
Podalirius  p.  382. 
Polyarchi  descriptio  ad  sto- 

machum  20,149. 
ProcHani    medici    potio    ad 

epaticos  22,34.    eiusdem  re- 

medium   ad   epatis   suppura- 

tiones  22,37. 

Prosdochns  medicus  29,55. 
Proteus  collyrium  8,219. 
Ptolomaens  rex,  qui  Euergetes 

appellatns  est  14,47.  36,72. 
Publii  pastillus  colicus  29,19. 
PuHins  Natalis  p.  20. 
Boma  29,8. 
Sabaens  p.  384. 
Sabaoth:   in  nomine  dei  Sa- 

baoth  21,2. 
Seres  p.  384. 
Siburius  prf.  2. 
Soranns  medicus  19,1. 
Terentius  Euelpistus  Hipp.  ep. 

ad  Maec.  11. 
Theodosins  sen.  prf.  lemm. 
Tiberius  Caesar  20,1.  29,5.  38. 
Tuscia  26,4. 
Valens  medicus  16,8. 
Valentinianus  imperator  j).  21. 

lemm. 
Vindicianus  comes  archiatro- 

rum  p.  21  lemm.     ad  tussem 

Vindiciani   medici  remedium 

singulare  16,100. 
Virbius  prf.  1. 
Zopyre  antidotos  22,18. 


Index  verbornm. 


a,  ab :  de  tempore  a  solio  i.  q. 
post  solium  23,13.  a  balineo 
26,99.  105.  a  foris  9,57. 17,23. 
ab  intro  15,9. 

abiutus:  concbam  aeream  de 
melle  albo  abintus  perunge 
totam  8,23.  ita  ut  iuniperum 
abintus  purgetur  20,88. 

ablingere :  oculos  ablingito  vel 
inlinito  per  linguam  8,137. 

aborsus  20,33. 

abrotanum  16,69. 93. 1 7,4.  33,8. 
abrotonum  3,4.  25,6.  29,11. 

absenthium  20,28.  41.  herba 
absenthi  20,46.  absenthii  sucus 
20,31.  48.  96.  Ponticum  20,99. 

absintliiatum  23,79.  30,55.56. 

absolvere  se:  quo  facto  facile 
te  absolves  omni  molestia 
gingivarum  11,32. 

absorptus  23,27. 

absque:  absque  medici  inter- 
cessione^r/l^.  absquemedico 
ih.  6.  absque  his  (=  praeter 
hos)  28,64. 

abstersio:  tantis  sudoris  eius 
abstersionibus  laboravi  Vind. 
ep.  3. 

acantliinum  gummi  20,19. 

acceutus  (=  morbi  incremen- 
tum,  cc-nfirj):  et  in  accentu 
placat  dolores  et  in  declina- 
tione  confirmat  sanifcatem 
36,5. 

accipere:  act.  bene  stomacho 
laborantem  accipies  20,52. 
stomachum  reumatizantem 
mansio    lucida   bene    accipit 


20.36.  male  accipit  30,54. 
alterci  radix  bene  accipit  12,1. 
pass.  linguae  ulcera  vel  pu- 
sulae  bene  accipiuntur  11,22. 
suavissime  accipieris  ad  sto- 
machum  reficiendum  20,51. 
optime  adversum  dolorem 
stomachi      accipieris     20,60. 

32.37.  optime  accipietur,  si 
quis  potet  20,64. 

acharistum  collyrium  8,214. 
ach.  collyrium  theodotium 
8,15.     antidotum  20,92. 

aciditates  vel  corruptelae 
aqualiculi  20,88. 

acitabulnm  Plin.  ep.  2.  c.  11,4. 
27,93.  30,75. 

acritudo  lotii  8,23.  lippitu- 
dinis  8,43. 

acuculae  pinus  viridis  21,6. 

ad:  ad  mensuram  cyathi  16,17. 
90.  cotylae  8,148.  denarii 
20,16.  33,57.  82.  victoriati 
17,32.  ad  emplastri  modum 
8,185.  ad  ceroti  modum  11,4. 
20,114.  fabae  20,34.  avellanae 
20,92.  25,38.26,31.  admagni- 
tudinem  cicerculi  20,108.  fabae 
17,13.  nucis  iuglandis  20,138. 
avellanae  24,3.  ciceris  20,139. 
digitorum  quattuor  30,25. 
pastilli  ad  denarios  singulos 
17,25.  vettonicae  sucus  ad 
scripulos  duos  18,17.  pen- 
sabis  ad  pondo  tria  20,126. 
ad  supra  scriptum  pondus 
35,12. 

adamans  lapis  invictus  26,95. 
25* 


—     388 


adcrustate:  subinde  inponente 
medico  cumulate  medica- 
mentum  et  adcrustate  inpri- 
mente  31,6. 

addorinire:  antequam  addor- 
mias  16,18. 

adeps  masc.  11,2.  8.  16,72. 
23,66.  25,4.  26,52.  121.  27,30. 

31.40.  32,1.  34,78.  35,13.  fem. 
saepissime,  e.  c.  4,16.  32.  36. 
6,6.  9.  17.  24.  27.*  9,6.  29.  96. 
103.  121. 

adiaiitou  6,1. 

adludere:    locum,    quem    in- 

petigo  adludit  19,16. 
admiscunt  13,4  {cod) 
admordere  8,25. 
adplumbatum  vas  35,9. 
adprime  22,5. 
adrorare  34,71. 
adserere  (=  existimare) :  trans- 

ferre  in  se  adseruntur  21,1. 
adsiccare  19,10. 
ad   usque:    ad   usque   vesani 

eum  furoris  periculum  trahet 

Hipp.  ep.  ad  Ant.  3. 
aegilopium  Vind.  ep.  9.  c.  8,186. 
aegilops  8,187.161  lemm. 
aemoptyicus    7,20.   16,73.  81. 

84.  94. 

aeneum  suhst  36,53.  57. 
afronitrum    9,55.    122.    129. 

12.41.  14,58.  70.  15,99.  25,3. 
29,3.  30,19.  20.  21.  23.  aphro- 
mtrum  1,23.  4,31.  67.  8,108. 
12,16.  19,51.  68.  23,14.  19. 
36,12.  47.  53.  71. 

agaricon(um)  1,106.  20,13. 19. 

30,34.  36,68. 
aizoon  20,26.  30,66. 
albugo  8,116  lemm.  8,127. 129. 

130.  131.  132.  133.  143.  155. 

186.  219. 
albumen  ovorum  8,156. 
aleum   9,22.    14,29.  30.    15,77. 

87.    16,48.    23,39.  40.    27,107. 


28,1.29.  Gallicum  20,91.  aliunL 

4,2.  11.    27,53    et   saepissime , 

nusquam  allium. 
aliquantulus :  cum  aliquantulo 

bitumine  16,91. 
aliquilibet  20,26. 
allactare:  mulier,  quae  puerum 

allactat  8,136. 
alopecia  6,1.  2.  4.  5.  9.  10. 15. 

17.  21.  22  (=  capitis  loca  de- 

fluentium  capillomm)   6,3.  6. 

7.  8.  11.  13.  18.  24. 
alphita  20,25. 
alum:   radix   symphj^ti,   quod 

alum  Gallicum  dicitur  10,68. 

17,21.  26,18.  cf.  31,29. 
alumenAegyptiumlO,7.  iissum 

1,26.    8,10.  123.    9,35.  38.  54. 

61.    11,27.  29.  33.  34.  36.   38. 

12,3.  5.  18.    14,47.    15,6.  17,3. 

26,7.    31,53.      rotundum    8,9. 

11,35.  scissum  1,4.  5,3.  11,23. 

31.     13,12.     14,18.  57.    18,21. 

20,48.      schiston   27,45.    140. 

141. 
aluminatus:  pellem  lupi  alu- 

minatam  25,8. 
alutacius    15,36.  23,77.  26,13. 
ambrosia  lunii  Crispi  medica- 

mentum  23,9. 
ami:  gen.  ameos  17,52.  20,88. 

30,51.  ami  20,33. 
ampelitis  ge  7,18. 
aniulum  8,6. 14,42. 16,84. 26,78. 

27,138.    amylum  17,25. 
amygdala/m.  1,5. 16,84.25,27. 

26,33.  36.    amygdalum  26,5. 
amygdalinum  oleum  1,62.  77. 

93.  4,12.  9,41.  52.  57.    vinum 

9,43.  44.  45.  49.  52.  63. 
anagallis  herba  8,89.    macia, 

quam   Graeci  anagallida  ap- 

pellant  1,35. 
anesum  12,15.  15,6.  20,16.29. 

33.21,14.22,17.  26,6.10.  27,3. 

8.9.32.  29,5.  30,22.42.51. 


-     389     - 


anethina  aqua  27,117.  anethi- 

num  oleum  16,105.  29,64.  61. 
animare    (=  frisch   erhalten) 

20,33.  27,25. 
anisuni  10,23.  26,2. 
anodynon  medicamentum  25,5. 
anthera  11,27.37.38. 
anthrax :  carbunculi  oculorum, 

quos  anthracas  dicunt  8,116. 

ad  carbunculos  et  anthracas 

7,21. 
antiphyson:   magnetes   lapis, 

qui  antiphyson  dicitur  1,63. 
apala  ova  20,9.27. 
aphthae:  ulcera  in  ore,  quae 

Graeci  aphthas  vocant  11,20. 
Apollinaris     herba     16,1.    7. 

Apollinaris  subst.  36,47. 
apoplexis  Hipp.  ep.  ad  Ant.  5. 
apostema,   atis   7,21.  20,128. 

22,37.32,40.43.49.  apostima, 
|E         ae  26,112. 

W       apruuus    23,67.    25,41.   26,85. 
I  126.  34,95.    aprugnus  34,88. 

araneus  1,86.  8,150. 9,97. 10,25. 

31,20.     araneus    mus    16,47. 

aranea  9,11.39.  14,68. 
arcliiater:  Vindicianus  comes 

archiatrorum  p.  2 1.   Eutychia- 

nus  archiater  14,70. 
argemata  8,151. 
argimonia  8,79.  15,91.  16,42. 

20,115.     25,32.    28,40.    32,28. 

34,44.  71.  74. 
aristolocia  Graeca  15,6.  digi- 

talis  25,6.   grossa  7,18.  longa 

7,17.  20,115.     rotunda  1,106. 

25,6.36,68.  aristolocium  10,62. 

rotundum  20,129.  28,36. 
Ariusium  vinum  27,7. 
arnoglossa    id    est   plantago 

8,79.  15,48.  31,8.   arnoglossus 

20,37. 
arotelli  {cod.  trodelli)  semen 

29,11. 


arrenicum,  quod  est  auripig- 

mentum  27,4. 
arteria,  orum  pro  arteria,  ae: 

ad    arteria    exasperata    14,5. 

tumor  arteriorum    14,32.     ad 

fauces    et    arteria    impedita 

14,55.  constricta  14,56.  donec 

arteria  omnia  et  stomachum 

penetret  16,101.  omnescausas 

arteriorum  17  lemm.    ad  ar- 

teria  corrupta  20,118.  27,8. 
arteriace  14,6.  7.  46. 
arthra  vel  iuncturae  36,51» 
arthriticus  18,11.  34,67.  35,30. 
arthritis:  acc.  arthritim  20,6. 

arthrisis  25,11. 
ascalabotae  33,8. 
ascellae  18,20. 
asphodilus  15,35. 
aspritudo  8,2.72.106.117.119. 

120.  122.  137.  138.  199.204. 
assarc  12,11.  15,91.  16,18.68. 

26,90.  27,98.  28,50.  30,51. 
astulosa  resina  36,73. 
athanasia  antidotum  20,130. 
atiaria  herba  36,24. 
atractylis  herba,  quam  nostri 

carduum  vocant  1,44. 
attagena  20,26. 
auricula    (muUo    frequentius 

invenitur    quam   auris):    9,2. 

13.  17.  18.20.23.25.32.35.37. 

38.  40.  41.  42. 43. 45.  57.  65.  66. 

68.  74.  76.  77.  78.  79.  80.  83. 85. 

86.  87.  88.  89.  90.  91 .  96.  97.  98. 

99.  100. 101. 102. 103. 104. 106. 

107.  110.  111.  112.  113.  114. 

118.  119.  122.  126.  127.  129. 

131.    12,31.  56.    14,5.  44.  47. 

15,39. 
auruginosus  22,13. 
aurugo  22,20.27,7.  aurigo  29,11. 
auspicari  (=incipere):  ubi  do- 

lor  auspicabitur  29,46.  36,55. 

a  facie  auspicatur  19,18.  auspi- 

cante  lippitudine  8,24. 


390     - 


auster:  neutr.  auster  12,4.  ahl 
austere  vino  bene  calido  14,44. 
ex  vino  austere  16,85. 

bacaniim   (=  ^av.avov)  22,43, 

cf.  Paul.  Aegin.  VII,  11.  Ale- 

xand.  Trall.    ed.   PuscTmann 

vol.  II  p.  394. 
balanus  masc. :  quo  unguenta- 

rii  utuntur  23,3.  15.     balani 

unguentarii    1,23.    fem.    9,59 

b.   qua   unguentarii  utuntur. 

balanus  =  membrum    virile 

33,67. 
balineum :  Hipp.  ep.  ad  Maec.l. 

C.  7,«.  17.  8,1.  14,61.  23,14.16. 

34.  26,21.94.  30,41.  balineae 

23,19.25.  25,9.  26,78. 
Ibarba  lovis  20,94.  115.  25,15. 

barbae  pl.  pro  barba  magna 

6,23. 
barbaricum  medicamen  8,127. 

128. 
battuere:     mittes    in    pilam 

ligneam  atque  illic  tam  diu 

battues  36,4. 
bdella  23,15.  32,2.  35,13.  36,56. 

bidella  7,17.  8,14.  20,48.  24,2. 

25,4.30,7.50.  bdellium  20,149. 

bidellium  1,23. 
bene  (=  bien):  in  linteolo  bene 

tenero  1,23.  bene  purus  8,160. 

bene  acer  9,30.    bene  calidus 

14,44. 
bisextialis:  in   oUam   rudem 

bisextialem  mittes  15,63. 
bisextium  29,41. 
blatta  (=  glis)  9,125   (=  be- 

stiola)  34,40. 
blattaria  herba  17,12. 
bolus:   cepam  unam   et  salis 

bolum  1,108. 
bostrychitis :     acc.     lapidem 

bostrychitin  (cod.   bostrychi- 

ten)  8,98. 
botryitis  cadmia  8,5. 


brigantes  i.  e.  vermiculi,  qui 

cilia  arare  et  exulcerare  solent 

8,127. 
Britannica  herba:  herba  quae 

Britannice  dicitur  19,26. 25,13. 

35,15.       herbae    Britannicae 

sucus  30,71.  radix  27,14. 
bromns    (=    §Qco[iog,    malus 

odor)  20,119. 
bucculare  8,127.  23,17. 
bugillonis  sucus  8,115.   radix 

25,14.  32. 
burdunculus  herba  5,17. 

caccabulus  8,95. 

cacoetlies  4,52.  20,7.  pl.  ca- 
coethe  4,39. 

cadiTus  20,93.  117. 

calamintlie  id  est  nepeta 
26,114. 

calciamentum  34,92.  36,27. 
calciare  29,26. 

caldamentum  5,18. 

caldaria  subst.  25,14.  c.  tosta 
25,22. 

calefactorius:  unguentum  ca- 
lefactorium  20,26.  decamyron 
calefactorium  35,24.  calefacto- 
rium  sudst.  18,19.    ' 

caliginare :  caliginantibus  ocu- 
lis  8,94.  97. 

calliblepliaron  bonum  8,138. 
collyrium  siccum  callible- 
pharon  8,203.  xerocollyrium 
quod  calliblepharon  dicitur 
8,213.  pro  calliblepharo  utere 
8,179.  calliblepharum  xero- 
collyrium  8,74. 

callitrictios  herba  6,1. 

calYUS  lapis  31,16. 

cancerascere :  si  intrinsecus 
canceraverint  aures  9,1.  114. 

cancromanariuml0,62.  cancro- 
matis  morbus  34,48.  carci- 
noma  4,38.  59.  60.  7,20.  10,63. 
11,32.  20,7.  36,72. 


—     391 


caniciilata  uva  14,64. 
cannabiis  vel  cannabum:  can- 

nabi  seminis  viridis  sucus  9,27. 

at  cannabis  folia  9,77.    radix 

10,81. 
caproflcus  10,82.  23,78.  34,76. 

caprificus  12,28.  14,21.  23,68. 
caprunus :  lac  caprunum  8,198. 

9,3.    16,68.   20,68.  137.   26,44. 

27,22.  37.    56.   100.  135.  138. 

33,73.     fel   c.   9,5.  41.    16,53. 

31,34.    caput  27,127.   fimus  c. 

34,7.   lotiutn  c.  26,22.    serum 

23,45.     adeps   c.    27,30.  104. 

sanguis  c.  27,95.  31,37. 
carcinosus :  vetera  ulcera  car- 

cinosa  4,45. 
cardo:  sucum  cardonis  8,116. 

vermiculus  in  cardone  herba 

inventus  12,25. 
careri  36,62. 
carminare    (=  praecantare) : 

oculo  clauso,  qui  carminatus 

erit  8,171.    cam  ter  ipsum  fe- 

ceris   et   carminaveris    14,26. 

glandulas    mane    carminabis 

15,102.  siiumentacarminabis 

28,74. 

castorinum  oleum  35,3. 
catarrus  sive  destillatio  umo- 

ris  ex  capite  5,8. 16. 18. 19.  20. 

-i  q  f» 

catiiarticus  sal  30,49.  51.  81. 
liquamen  catharticum  30,62. 
absinthiatum  c.  30,66. 

caucus  ligneus  26,45. 

causa  (=  morbus) :  causa  pani- 
cularum  32,16.  muliebres  cau- 
sae  7,20. 22,17.  oculorum8,23. 
156. 158.  viriles  et  femineae 
causae7,23.  stomachivetustae 
causae  20,102.  103.  104.  146. 
iecoris  causa  22,26.  anicausae 
31,40.  causae  interaneae  32,2. 

causarius;  dens  c.  12,23.  ocu- 
lus    8,126.    neutr.  pl   subst.: 


cetera  quae  sunt  in  lacertis 

brachiorum   et  cubitis  et  di- 

gitis    ac    nervis    et    articulis 

causaria  18,19. 
causatio  (=  morbi  causa) :  ne 

quid  causationis  iu  corpusculo 

eius  maneret  Vind.  ep.  4. 
causticum  medicamen  14,69. 

suhst.  14,68. 

cauteriatum  caput  Vind.  ep.  8. 
cauterium  27,4. 
cavaturae  dentium  12,42. 
centaurea  7,17. 18. 16,69. 20,82. 

22,32.    minor  8,91.  94.   tenuis 

1,37.  8,11.  17,14.  20,24.  29,11. 

centauria   9,60.     centaureum 

30,15.    31,6.    36,16.  47.     cen- 

taurium  25,47. 
centenodia  herba  31,13. 
ceparia  33  lemm.  33,9. 10. 
cepe  neutr.:  cepe  longum  quod. 

ceputius  nominatur  6,2. 
ceputius  (=  cepe  longum)  6,2. 

20,61. 
cerasium  8,27. 
ceratitis  27,13. 
cerebellum  canis :  herba,  quam 

quidam  cerebellum  canis  ap- 

pellant  8,32. 
cerotarium  chalasticum  35,10. 
cervesia:    nova    28,13    {ibid. 

cervisia).    cervesa  16,33. 
chalasticum  cerotarium  35,10. 

cerotum  26,16. 
chamaecyprus  29,11. 
chamaedrops       20,13.      115. 

chamaerops  30,43.  26,17. 
chamaedry  s :  gen.  chamaedryos 

7,18.  36,68. 
chamaemelinum  oleum    7,19. 

16,106.  30,13. 
chamaepitys:  30,43.  64.   gen. 

chamaepityos  7,18. 
chelidonia  herba    4,60.   8,44. 

106. 160. 200.  chelidonia  subst. 

8,111,112. 


392     - 


theragrici  Hipp.ep.  ad  Maec.  8. 
cholera  neutr.  pl.  16,1.  28,14. 

30,54    (ter).    55.  62.    dat.   pl. 

choleris    reprimenclis     30,64. 

(cholera  fem.  sing.  30,62.  63). 
chylisma  acaciae  8,4. 
chymation  oxyporium  20,93. 
cibarium  vinum  26,103, 
cicatricare  7,21.  32,6. 
cicerculum  16,27.  20,108. 
cicharba  4,30.  Herba  non  nota. 
cicida  (=  cicis)  7,17. 
cicinnm  oleum  6,33. 
ciconea  8,47, 
clarificare:    ad  vocem   clari- 

ficandam  14,62. 
claTellus  (=  clavus)  34,48.  57. 

58.  81.  98.  105.  106.  107.  108. 
clibanus  pistoris  11,18. 
coactiliarii  14^69. 
coagitare    7,7.  8,73.  104.  127. 

148.    14,69.    15,33.    16,57.  65. 

18,2.     19,62.     20,114.     30,79. 

35,23.33.  36,23. 
coagulum:     cod.     quagulum 

16,81.  27,37.  31,32.  34,43. 
cocleare  20,45.  56.  58.  cocliare 

14,4.   20,62.   23,41.    26,34.  94. 

95.  abl.  cocleari  14,16. 19.  21. 

18,11.    cocleare    16,41.    22,8. 

pl.  cocliaria   16,15.  17.  19.  23. 

58.  70. 102.  103.  104.  17,4.  36. 

52.    20,43.    53.   97.    107.    116. 

23,41.    24,12.    26,82.  97.   109. 

111.  28,38.  50.  29,8.  30.  32.  46. 

cocliarium    15,86.    16,8.   17,1. 

2.  10.  12.   20,93.    23,41.    29,9. 

30,4. 
coclia  14,49,  alibi  coclea. 
colice  (=  KcoXiKT^)  29,5.    sub- 

positoria  invicta  29,49.   gen. 

colices  29,38.  colicae  29,37. 
colocyntliis  id  est   cucurbita 

1,106.  12,9.  29,56.  30,9.    colo- 

cynthida  nomin.  20,13. 
colofonium,  colophonium  2,16. 


8,26.   30,6.  7.  8.    resina  colo- 

fonia  7,18.  19.  26,13.  36,10. 
commacerare  17,52.  36,73. 
commandere  8,165.  12,15. 
commasticare  12,22. 
commixtio  8,2. 
conbuUire  20,145. 
concorporare  11,36.  12,12.19. 

13,5.  19,46.  20,47.  29,15.  30,45. 

31,2.  36,4. 
concretio     sive    ypersarcosis 

aurium  9,65. 
conditoria    cepa   Afra   10,80. 

15,23. 
confortare  8,127. 
conium  id  est  cicuta  23,40. 
conmoUire  8,185. 
conspargere  11,18.  13,1.  16,7. 

58.  25,5.  26,5.  30,27.  35,26. 
coquere  intr.:    cum   aliquan- 

tulum    coxerit    8,127.     quae 

tam  diu  coquant  25,15.  in  quo 

myrtae  bacae  coxerint  27,32. 
corcodillus  25,40. 
corcus  21  lemm.  21,  2.  3. 
cornum    (=    cornu):    cornum 

arietis  7,2.   bovis  23,23.   cer- 

vinum  12,8.  13,17.  gen.  corni 

1,87.  13,12.28,31.34.35.  abl. 

corno  cervino  19,63. 
coronaria  viola  26,99. 
corpusculum  (==  corpus)  Vind. 

ep.  4. 
corrigia:    canina    10,73    (cor- 

rigio  canino  Im.).  28,39.   ca- 

prina     29,26.     —     corrigium 

caninae  cutis  15,71.   caprinum 

10,47. 
cortex  fem.:   12,9.   13,2.  16,1. 

22,22.  26,96.  27,129.  31,49. 
corydalus    avis,    id  est  quae 

alauda  vocatur  29,30. 
cotylus  (=  cotyla)  p.  3,5.  co- 

tylus  triunciarius  p.  3,6. 
craticula  8,101. 
cratis  capitis  Vi^id.  ep.  9. 


—    393     - 


gen.  crocomag- 
36,12.    Komen 


criblare  (=  cribrare,  cribel- 

lare)   2,14.  16.   12,6.   13,6.  12. 

16.20.  15,99.  16,23.  20,38.56. 

106.  128.139.  22,4.6.7.12.15. 

19.  27,41.  63.  122.  29,  12.  19. 

44.  31,30. 
crocomagma : 

mae  8,216. 
cuateri  (gen.) 

rei  ignotae. 
cuculus  herba  36,63.  cf.  Plin. 

de  re  med.  II,  44. 
cucuma  fictilis  20,113.  26,112. 

113. 
cunicularis  herba  14,57. 
curmi:    salis    quantum    intra 

palmam    tenere    potest    qui 

tussiet  in  potionem  cervesae 

aut  curmi  mittas  16,33. 
cutiones  bestiolae  sunt  mnlti- 

pedes,  polypodas  Graeci  ap- 

pellant  9,33.  15,72. 
cyclamen:  gen.  cyclaminis  1,7. 

8.  4,19.35.   5,4.11.24.    12,51. 

13,20.15,19.23,26.  cyclaminos 

30,14.  69. 
cydoneus    (==   malum    cydo- 

neum)  33,9. 
cydonite    oxyporium    20,126. 

confectio  cydonitis  27,137. 
cyliacus  (=  v,oiliav.6q) :  Hipp. 

ep.    ad    Maec.    8.    27    lemm. 

27,8.  68.  59.  60.  61.  62.  64.  65. 

66.  67.  68.  69.  70.  71.  72.  73. 74. 

75.  76.  77.  78.  79.  80.  81.  82. 

119.  120.  137.  ciliacus  Hipp. 

ep.  ad  Anf.  5.  c.  22,13.    coe- 

liacus  16,9.  27,  1.2.  29,6. 
cynorrhoda   (=  rosancanina) 

12,12. 

dactuli:  dactulorum  ossa  exu- 
storum  15,65.  20,36.  43. 

daphnitis  casia  26,10.  35,7. 

de :  1)  pro  gen.  ossa  de  persicis 
1,97.  polenta  de  hordeo  1,62. 


sucum  de  alio  2,22.  glandes 
de  robore  4,52.  cinis  de  asini 
ungula  4,60.  cocleare  unum 
de  suco  ocimi  5,2.  item:  8,20. 
27.  79.  9,73.  10,30.  31.  12,15. 
15,66.  16,58.  17,18.  19,63. 
20,66.  94.  22,37.  39.  23,68. 
26,17.  33.  34.  112.  27,38.  43. 
46.  28,37.  30,76.  77.  31,10.  13. 
33,9.  34.  34,94.  101.  36,13.  43. 
54.  55.  72. 

2)  pro  abl.  instr. :  de  pinnula 
capiti  inlines  6,16.  18,31.  de 
oleo  locus  capitis  tineosus 
perungatur  6,25,  de  manu  in- 
spergens  7,19.  de  ipso  me- 
dicamine  fugabis  serpentes 
7,23;  item  8,23.  52.  60.  125. 
135.  142.  161.  192.  193.  198. 
200.  9,73.  102.  10,27.  28.  81. 
82. 13,6.  14,54.69.  15,9.16,100. 
20,145  148.  21,8.  23,72.  78. 
26,112.  29,13.26.  30,51.  31,6. 
16.  32,49.  34,76.  36,54. 

3)  pro  ex:  de  quo  inmodicus 
sanguis  erumpit  7,21.  de  fau- 
cibus  eximere  8,172.  de  quibus 
pulverem  tenuissimum  factum 
8,74;  ite7n  1,76.  81.  17,17. 
20,36.  22,44.  23,21.  27,140. 
29,35.  30,50.  34,79.  35,13. 

decamyri  calefactorii  confectio 

35,24. 
declinatio  (=  TtccQanfir]):  hoc 

medicamen     et    in    accentu 

placat  dolores  et  in  declina- 

tione  confirmat  sanitatem  36,5. 

in  declinatione  febris  22,13. 
decoquere  intr.:  ex  eo,  quod 

decoxerit  26,24.  ipsa  cum  de- 

coxerit  36,8. 
decoriare:   de  lupinis  crudis 

prius  decoriatis   farina  facta 

34,55. 
deforis :  cydonea  matura  pur- 

gabis  deforis  et  deintus  20,126. 


394 


degluttire  16,79.  31,32. 
deintus  20,126  v.  deforis. 
delacrimatorium      collyrium 

8,200. 
delinire:  ulcera  mire  delinit 

4,20.  ut  amaritudinem  herbae 

deliniant  5,17. 
deoperire  8,127. 
depotus:    sevum    ovium    de- 

coctum  et  cum  vino  austero 

depotum  16,50. 
descriptio  (=  Recept) :  d.  xero- 

collyrii  8,213.    coUyrii  8,214. 

215.216.217,218.  acopi  36,73. 

20,149. 

desiderit  9,112. 
detergit    8,61.     19,47.    20,84. 

30,51. 
detrimenta  (=  Abnahme)  do- 

loris  26,42. 
dia:  di  aloes  coUyrium  8,210. 

dia  cissu  36,73.   dia  colocyn- 

thidos  20,3.    di  electru  16,94. 

dia  glauciu  8,3.    dia  lepidos 

collyrium  8,197.     dia  libanu 

collyrium  8,207.    dia  libanon 

8,196.    dia  misyos  8,199.    di 

oxus  8,204.  diascilliu  20,116. 

dia  smyrnes  collyrium  8,211. 

dia  smyrnon  8,117.  dia  steaton 

18,2.  3.     dia   tessaron    20,95. 

22,26. 
diacopon  collyrium  8,144. 
diapsoricum  collyrium  8,206. 
diathesis:    acc.  pl.    diatheses 

8,195. 
dictamnus  7,18.  35,25.  dictam- 

nos  emplastrum  7,18  lemm. 
dies     Solis     8,29.     26,94.   95. 

Lunae8,59.  Martis  2,13. 12,24. 

lovis  11,32. 12,24.  14,68.  15,9. 

109.   16,101.   25,11.13.21.46. 

26,94.  95.  134.  34,67.  94.     Sa- 

turni  2,13. 
digestorium  embamma  20,74. 

digestorium  suhst.  20,72. 


digestus  (=  qui   cibum  con- 

coxit)     16,3.     20,144.     22,17. 

bene  digestus  1,106.  digestis- 

simus  28,34.  35.  54. 
dimidiatus :  mensura  acetabuli 

unius  dimidiati  27,93. 
discruciare    lendes   peduncu- 

losque  4,22. 
dispargere  32,49. 
diutule  22,15. 
dodecatheon    medicamentum 

27,7. 
doleolnm  vitrium  17,52.  20,92. 
dolere    c.    acc:    caput    1,98. 

coxam  25,35.     dentem  12,22. 

iecur    20,128.    22,39.     oculos 

8,62.  pedes  36,63.  praecordia 

20,128.       stomachum     16,37. 

20,39.    uvam  14,65.  66. 
dracontea  9,45.  10,62.  20,115. 

draconteon  15,29.  draconteum 

10,58.  63. 
dragma  p.  20,33.  c.  14,55.  58. 

70.  16,31.52.73.  17,32.  20,74. 

75.  89.  133.149.   22,11.   23,69. 

73.  24,3.    26,33.  27,99.  28,32. 

29,20.61.  31,44. 
dua  cocliaria  1,59. 
dulcido  vocis  29,30. 
dynames  herbarum  p.  13,14. 
dysinteria :  Hipp.  ep.  adAnt  5. 
dysintericus :     Hipp.    ep.  ad 

Maec.  8.  c.  17,24.  26.27.20,84. 

92.  115.127.128.  27,31.32.34, 

36.  37.  38.  39.  40. 41. 42.  43. 44. 

45.  46.  47.  49.  50.  52.  53.  54.  55. 

57.  97.  103.  104  105. 106.  107. 

120.  121.  133.  135.  137.   22,13. 
dyspnoea  17,2.  22,7. 
dysuria  22,13.  26  lemm.  26,25. 

77. 

echios  radix  hoc  est  capsella 

20,115. 
ecligma    16,61.     ecligmatium 

16,103.  104.  17,52. 


-     395 


electrini  anuli  8,49. 
elepliantia  (=  elephantiasis) 

30,18. 
elepliantiacns :  pustulae  tam- 

quam  elephantiacae  6,25. 
elepliantiosus  19,19.20.21. 
emicrauium ,        emigranium: 

Vind.  ep.  8.  c.   1,43.  2,1.  2.  4. 

10.  13. 14.  20.  21.  7,20. 
empirica    (sc.    medicamenta) 

prf.  1. 
empneumatosis :  acc.  empneu- 

matosim  Hipp.  ep.  ad  Ant.  5. 

c.  20,34. 

encaustuQi  23,21. 
epar,  atis  14,70.  20,115.  22,14. 

15.37.41. 
epatice  experta  22,4. 
epaticus  1,106.  20,92.  93.  22,7. 

8.  9.  11.  12.  13.  15.  32.  34.  36. 

40.  41. 
epatitis:  aloes  epatitidos  8,19. 

76.    30,56.     aloes    epatitidis 

22,31. 
cpithematium  20  lemm.  20,37. 

48.  49  (bis).  99.  102.  103.  104. 

146.  148.    22,44.    27,140.  141. 

epithema  20,69.  147.  27,32. 
cscaria  nux  (=iuglans)  6,3. 
cscharae  8,116. 
cterocranium  2,6. 18.  pZ.  2,14. 

19.  20. 
euforbium    1,38.    7,17.    8,79. 

20,34.  115.  128.   22,13.  25,22. 

26,32.    28,13.  19.    29,36.    61. 

30,50.  35,23.24.31.  36,57. 
euodes  collyrium  8,117. 
exanthema  19  lemm.  19,30. 32. 

dat.  pl.  exanthematis  19,31. 
excaldare  26,33. 
excoquere  intr.  27,72. 
exfodere  25,45. 
exgranata  uva  12,15. 
exintcrare  21,1. 
exocliadium  31,7.  9. 
exossare  viperam  8,199. 


experimentatum      remedium 

5,18. 
exsalatum      butyrum     29,54. 

35,32. 
exsurdatae  aures  9,121. 
extalis  prominens  31,17,  22. 
extussire  sanguinulentum  aut 

purulentum  16,59. 

facere  c.  inf.  l)  act.  fervere 
facies  1,38.  5,19.  8,25.  9,112. 
20,75.  22,1.  defervere  facies 
4,25.  <ieficere  vel  excoqui  fa- 
cies  4,24.  excandescere  facit 
12,55.  ambulare  fecit  25,21. 
infirmum  deambulare  facies 
20,145.  haemorrhoidas  con- 
tinuo  desinere  facit  31,27. 
2)  pass.  facit  pilos  renasci 
6,24.  mares  nasci  faciunt 
33,50.  agitari  facito  8,23. 
macerari  faciat  8,94.  teri 
facies  12,11.  tundi  vel  teri 
facies  13,6.  coquifacies  12,12. 
foveri  facies  23,19.  arefieri 
facies  23,34.  occidi  facies 
26,30.  colligi  facies  et  teri 
29,25. 

faenograecum  9,57.  14,39. 
16,49.  18,2.  19,58.20,114.128. 
131.  21,14.  22,12.  31.  25,15. 
26,21.  29,56.  35,6.  36,23.45. 
47. 

falangionis  morsus  17,15. 

fascea  23,18.  28,71.  (fascia 
23,17  ut  saepius). 

febriculentus  22,13. 

febrifugia  16,105. 

felix  (=  filix):  26,98.  28,1. 

fellita  sputamenta  Hipp.  ep. 
ad  Ant.  3. 

ficatum  (=  iecur,  ital.  fegato) : 
ficatum  lupi  integrum  22,34. 

flculnus:  ficulni  caules  19,3. 
surcuUis  ficulnus  19,3. 

flcus:    gen.    fici    12,7.    23,14. 


m    — 


27,102.  28,6.  29,41.  ficus  8,87. 

34,2.  a&Z.fico  9,117.  ficu  14,41. 

18,13.  28,35.  34,109.  nom.  pl 

ficus  10,64.  16,49.  gen.  ficorum 

17,20.   acc.  ficus  14,33.  16,14. 

abl  ficis  14,3.  28,66. 
flstnlosiis  podex  31,26. 
flegm<i:  Hipp.  ep.  ad  Ant.  2. 

c.  7,16.  16,8  {cod.  fleuma). 
focaniim  (=fauces):  languor 

focani  15,86. 
focus    (=  ignis,    ital.    foco): 

oUam    tolle    de    foco    {aUhi 

oUa    de    igne    sublata)    7,19. 

adfocum  positae  9,11.  in  foco 

pones  9,16,    ad  focum  9,11. 
forfex  (=  forceps)  12,1. 
formicationes  veretri  33,43. 
formiculae  quae  Herculaneae 

nominantur  19,14. 
fossatum  8,128. 
frenesis:    Vind.  ep.  5.     freni- 

ticus  17,6.   freneticus  1,25.  26. 
frustellum  20,26. 
frustrum  {vulg.  pro  frustum) 

25,2.  27,37. 
fruge:    ante   diem    fruge    sit 

27,70. 
fumarium:    fumario    suspen- 

dere  23,78. 
furfuriculae  5,17. 
fysalis  herba  26,116. 
fysis:  cum  ergo  vidissem  fysin 

eius  Vind.  ep.  3. 

Gaditanum  linum  8,27. 
galacticae    quae   appellantur 

inunctiones  8,7. 
galbineus  25,11. 
gallinacius  1,38. 
gargalismatium  14,28.  garga- 

rismatium  15,19. 
gargalizare    (=  gargarizare) 

9,123.    11,16.    12,29.50.    14,3. 

9.  12.  13.  15.  22.  27.  36.  39.  41. 

66.  15,31. 


gargalizatio  14,30. 
gastrum  lotii  virilis  8,23. 
geusiae    11,37.    12,19.    15,90. 

cf.  Ducange  s.  li.  v. 
gladiatoricia  herba  16,10i. 
glauceum  8,3  (glaucium  ihid.) 
glaucoma  8,116   lemm.  8,142. 

152. 153.  164. 
glutis    (=  gluten):    taurinus 

1,26.  glus  taurina  27,82.  gen. 

glutis  36,52. 
gluttire  11,10.  20,106.  26,19. 

116.  27,128.  28,49. 
gluttus:    ex   mulsi  gluttis  V 

30,34. 

glycea  22,22. 
graflum  aureum  29,26. 
gratulari  remedio  8,87.  23,17. 

25,30. 
gravido  capitis  8,17.    narium 

10,20.  23.  25.   74.  75.  77.  78. 

stomachi  16,9.     ventris  16,1. 

gravidines  narium  10,17.  oris 

et  capitis  14,46.  pednm  14,70. 

gravedo  Hipp.  ep.  ad  Maec.  6. 

c.  10,71.  72.    gravedines  5,4. 
graveolentia  oris  ulcera  11,13. 
grossus :     aristolocia     grossa 

7,18. 
gruina  adeps  18,7. 
gummen  8,4.  9,126.  12,33.35. 

gen.     gumminis     8,217.    218. 

26,115.     gumen    16,79.     gen. 

guminis  20,115.    gumrai  1,38. 

8,2. 118. 119. 121. 122. 123. 124. 

125.  194.  195.  196.  197.  205. 

17,25.  32.    cummi  8,9.  12.  13. 

14.  15.  16. 

Iiabere  c.  inf.  pass.:  lique- 
fiunt  quae  liquefieri  habent 
22,19.  quando  aeger  ungui 
habet  16,105. 

haematites  {gen.  -is)  lapis 
8,14.  195.  215.  lapidis  hae- 
matitae    8,117     {non    cod.). 


—     397 


haematites  8,16.  204.  209.  210. 

211. 

haematitis,  idos  8,197. 
hociamsauuiii  (?)  20,115. 

ianthis  lierba  17,14. 

ibex:  fimus  ibicum  25,21. 

ibidem  loci  29,45. 

ibisciim  18,2. 19,4.  20,47. 25,15. 
26,20.  36,5.19.23.45. 

idioticum  carmen  36,70. 

ignarius  lapis  33,25. 

ilium:  ilii  dolor  36,49.72. 

ileos :  gravissimum  ventris 
vitium  est  ileos  27,83.  ad 
ileon,  quod  vitium  est  inflatio 
tenuium  intestinorum  29,1.  3. 
11.  16. 

iliacus  morbus  Hipp.  ep.  ad 
Ant.  5. 

in  c.  ahl.  pro  acc:  in  vino 
mittes  1,38.  in  ore  missa  5,11. 
in  calice  diffundes  16,65.  in 
calice  defunditur  17,33.  intro- 
misso  in  vase  igne  16,89.  in 
sextario  huius  permixtionis 
tria  cocliaria  olei  viridis  mit- 
tantur  16,104.  in  qua  mittes 
15,20.  in  supra  dictis  spe- 
ciebus  35,32. 

iiiaequalis  (krank)  27,35.  43. 

iualligare  34,53. 

inassare :  imperat.  inassato 
29,29.  iecur  carbonibus  in- 
assatum  27,65. 

incommodare  trans.:  si  in- 
commodabitur  (opp.  si  non 
febricitabit)  26,24. 

incontinentia  urinae  26,120. 
122.  125.  ventris  27,87.'91. 
119.    alvi  27,125. 

incrispare :  capillo  incrispando 
7  lemm. 

indubitate  8,58. 

infantilis:  doloresauricularum 
infantilium  8,96. 


infectlo  (Farbemittel)  7,3.  7. 
infectoriumalumen4,21. 12,49. 
influitum  (=  infinitum  quan- 

tum)  medetur  28,2.     prodest 

9,13. 
inliniuntur  18,15. 
inlitio  19,42. 

inparatio  stomachi  20,97. 117. 
inposltio  12,1. 
inpubis  puer  8,203. 9,106, 29,34. 

36,28.   a  puero  inpubi  26,.^0. 

per  inpubes  pueros  22,37. 
inquietatio  8,12. 
inquietudo        (Fieberunruhe) 

20,46. 

inradere  20,140. 
inrequiebilis  20,10. 
inrorare  7,15.  9,14. 
inspargere  27,8. 
inspissare  36,38. 
instar :  ad  instar  coUyrii  1,100. 

9,126. 
instipare  10,64. 
interaneus :    morbi   interanei 

28,55.  30,18.     causae  int.  28 

lemm.  32,2.   vomicae  i.  16,10. 

interanea  (=  intestina)  Vind. 

ep.  4.     interaneorum  dolores 

24,3.     vitia  28,56.     ad  rupta 

interanea  27,6.  egestis  intera- 

neis  corcodilli  25,40  (=  inte- 

riora)     i.     cucurbitae    30,21. 

cariotarum  pinguiura  14,46. 
intercutis    aqua    20,118.      ad 

aquam  intercutem  22,20. 
interdigitia  34,26. 27. 
interscaplium   Hijjp.   cp.  ad 

Maec.  8. 
investis  puer  8,78.  9,23 
irenaceus     (cod.    irenasceus) 

23,62.  26,50.76. 
iterato  34,58.  36,23  (bis). 
iecoriticus   22,25.  27.  29.  30. 

31.33. 
iecur:    (jen.  iecoris  22   lemm. 

22,25.  31.  43.    23,68.  75.    abl. 


-     398     - 


iecore  16,39.  20,118.  gen.  io- 

cineris  Hipp.  ep.  ad  Maec.  9. 

c.  17,16.  20,11.  18.  22,1.  5.  6. 

7.  12.  13. 16.  17.  18. 19.  20.  21. 

23.28.38.  42.  115.  24,2.  26,3. 

27,7.  8.  58.  30,34.  dat  iocineri 

22,22.  30,37. 
ingitas  lacrimarum  8,121. 
iugiter    23,77.    26,135.   27,99. 

36,47. 
ianiperum  neutr.  20,88. 
iuxta:     iuxta    aetatem     16,5. 

17,24.  iuxta  aetatem  aut  vale- 

tudinem    27,1.    28,31.     iuxta 

mensuram  lenticulae  32,8. 


lacrimus_^rolacrima:  sicprae- 
cantabis,  ne  lacrimus  exeat, 
ne  extillet,  ne  noceat  8,199. 
ex  ovi  incocti  albo,  id  est 
lacrimo  8,20.  —  lacrima  ovi 
36,51.  54. 

lactaris  capra  23,61. 

lactare:  lactantes  catuli  21,1. 
catellus  1.  23,72.  porcelli 
lactantia  modo  inassatus  22,3. 

laguncularis  pix  34,69. 

lapisculus  8,45. 

lasar:  lasaris  radix  30,81. 

lanriculus :  lauriculi  teneri, 
id  est  cymae  lauri  30,72. 

laurus  masc.  8,36. 

lectns:  all.  lectu  1,66.  33,69. 

leopardina  adeps  36,5. 

lepida  (=  lepis)  8,16. 197.  210, 
31,44.  Cypria  8,194. 199.25,6. 

lepra  19  lemm.  19,11.  15.  24. 
26.  29.  leprosus  19,22.  28. 

leptopyrexia  20,127. 

letliargici  1,26,  36. 

leucoma  8,142.  143.  144.  145. 
146.  149.  150.  151.  dat.  pJ. 
leucomatis  8,148. 

lexipyretos  compositio  16,9. 

libanns  7,18.  20,104. 


libysticum  Vind.  ep.^.  c.  20,88. 
101.  26,135.  29,15.  32,33. 

liduna:  die  lovis  liduna  luna 
vetere  15,9.  luna  vetere  liduna 
die  lovis  16,101.  die  lovis 
liduna  23,78.  die  lovis  luna 
vetere  liduna  25,11. 13.  vetere 
luna  et  liduna  25,15. 

lignys:  eius  fumo  sive  fuligine 
vel  ligny  pro  calliblepharo 
utere  8,179. 

lipara  19,41.  32,51. 

liqnaminosus  5,18. 

liqnidatns  1,26. 

lixivus:  aqua  lixiva  16,37. 
suhst.  lixiva  20,75.  lixivia 
4,28.  lixivum :  cum  cinere  lixivi 
ficulnei  14,58.  lixivum,  unde 
operantur    coactiliarii   14,69. 

lucernaria  herba,quam  Graeci 
phlomon  vocant  20,28. 

luna  vetus:  luna  vetere  id  est 
a  luna  nona  decima  in  vi- 
cesimam  quintam  8,49. 15,109. 
16,101. 

Inpinus  aureus  8,45.  50.  ar- 
genteus  15,52. 

lutenm :  ovorum  incoctorum 
quattuor  lutea,  id  est  vitella 
4,15. 

luxatura  36,74.   luxum  36,72. 

lysimachios  herba  10,5. 

macia,   quam  Graeci  anagal- 

lida  appellant  1,35. 
magdalia  20,149.22,44.27,140. 

141. 
magis:  rasamen  pastae,  quod 

in  magide  adhaeret  1,38. 
magma,    ae    form.   vulg.  pro 

magma,   atis   20,77.     magma 

croci  8,9. 
malabathron  20,128. 149.26,31. 
malandria    34,91.     malandri- 

osus  19,23.  64. 
malaxare  32,2. 


399 


maleflcia     (Zauberei)     6,30. 

20,115. 
lualina:  vel  luna  yel  malina 

36,49. 
mallnns:   oleum  malinum  id 

est    habens     corticem    mali 

Punici  20,30.  27,29.  vinum  m. 

14,47. 
mandncare  (=  edere):  Hipp. 

ep.  ad  Ant.  3.     Vind.  ep.  10. 

c.   1,51.    8,27.   9,13.30.   10,72. 

11,32.  14,62.  15,87.  16,76.99. 

17,21.     19,53.  57.    20,54.  100. 

119.    135.    22,24.    28.   37.  38. 

23,51.55.58.61.69.  26,16.35. 

86.  93.   27,17.  24.  31.  63.  113. 

118.28,1.2.63.69.29,11.33,12. 
mane:  de  mane  26,36. 
mare:  abl.  mare  28,74. 
niarmorius  27,8. 
martensis  lacertus  salsus  6,30. 

Martensis  vocabuJum  aliunde 

non  notum. 

Massalioticum  sil  1,16. 
massula  23,79.  34,46. 
masticatio  5,11. 
masticlie5,7. 18,2. 19,41.20,16. 

17.  22,31.  35,10.23.25.  mastix, 

icis  10,76.  11,14.  13,6.  12.  15. 

16,57.  18,2.    20,41.  42.  43.  49. 

69.  102.  103.  146.  147.     22,4. 

27.41.  140.  141.  alba  20,99. 
Chia  13,5.  16,94.  20,32.  149. 
25,6.  26,112.  personata  30,55. 

mattiesis  Mipp.  ep.  ad  Ant.  1. 
matronale  nitrum  23,56. 
meacula  venarum  Vind.  ep.  9. 
meconis  herba  30,15. 
medella:  Hipp.   ep.  ad  Ant. 
1.  2.  4.     Vind.  ep.  9.    c.  2,7. 

20.42.  34,48.  74.  84.  87. 
medietas    (=  moiti^):    donec 

ad   medietatem   decoquantur 
16,15. 
medius  (=halb):  ad  medium 
decoquere    7,6.      ad    medias 


decoquerel4,2. 15,63.92. 16,36. 

49.  20,113.  22,22.  33,28.  35,4. 

vix    tertia    aut    certe    media 

pars    remanere    debet   8,127. 
medius  lapis  7,4.8,  107.  36,59. 
Melinum  alumen  31,5. 
mentagra  (sive  lichen)  19  lemm. 

19,1.2.3.5. 
mentiosus :    euzomum ,    quae 

appellatur    herba    mentiosa 

33,8. 
meralis :     meralem     calicem 

calidum  plenum  dabis  27,36. 
merulus  (=  merula)  27,28. 
migma  prf.  7. 
milefolium  (sic  cod.  ubique): 

1,28.35.  8,64.79.  10,53.  12,7. 

63.    16,34.    27,30.    29,11.   42. 

herba  milefolia   12,22.  26,27. 
milio:   testiculos   milionis   ex 

aqua  fontana  cum  melle  de- 

coctos  edat  33,7.  cf.  Ducange 

s.  h.  V. 
minus  (=non):  quae  si  minus 

revixerit  8,64. 
minutalia:  praecepi  etiam  ei 

escam    fieri    de    minutalibus 

porcinis,  id  est  podocyliis  et 

ventriculo  Vind.  ep.  5.  clavos 

veteres  minutos  vel  alia  minu- 

talia  ferri  vetusta  8,127. 
misy:    8,199.   gen.  misui  8,38. 

71. 120.  211.  218.  11,35.  14,19. 

15,4.  20,56.  31,2.  6.  8.  misyos 

19.45.  36,10.  abl  misy  11,28. 
(cod.  misui). 

mittere  (=mettre):  Plin.  ep. 
2.3.  1,38.106.  5,1.6.11.16.17. 
7,3.  6.  7.  15.  18.  8,49.  81.  84. 
88.127.148.178.199.  9,53.73. 

12.46.  54.  13,6.  15,7.  20.  63. 
91.  92.  16,31.  36.  41.  62.  96. 
101.104.105.  17,18.43.  19,7. 
20,42.  75.  84.  101.  113.  119. 
128.146.  21,15.  22,26.31.40. 
23,17.   71.     25,15.  21.  31.  32. 


—    400 


26,30.  34.  88.  94.  110.  135. 
27,118.  119.  28,32.  30,54.  80. 
31,33.  32,7. 

modicum:  alii  15,110.  calidae 
aquae  25,13.  colofonii  8,26. 
fabae  8,121.  laseris  20,72. 
mellis  33,71.  nitri  33,18.  pi- 
peris  15,91.  salis  triti  8,167. 
30,48.  sinopidis  14,69.  adiecto 
modico  salis  15,38.  addito 
myrrae  modico  26,21.  croci 
27,131.  cum  caldae  aquae 
modico  9,100. 16,3.  cum  hysopi 
modico  16,49.  cum  terrae  mo- 
dico  30,47.  34,104. 

moliri:  si  quando  morbus  a 
ventre  molitar  (=  oritur) 
Hipp.  ep.  ad  Ant.  4. 

moUigo  26,45. 

monemerou  coUyrium  8,195. 

monoecus  herba  36,12. 

mugil:  gen.  pl.  mugilium  26,54. 
mugilum  31,41. 

mulguntur  23,61. 

multifarius :  ex  multifario  tor- 
mentorum  genere  Vind.  ep.  9. 

munditer  29,45. 

musica:  ne  per  uvae  destil- 
lantis  aut  exulceratae  vitium 
ipsa  musica  hominis  corrupta 
languescat  Vind.  ep.  9. 

myrmeciae  (=  ftv^ftr^xtat) 
33,39.  34,100. 

myrta  10,13. 14,38.15,24.20,26. 
28.  27,4.5. 

nardomyron  (um)  20,149. 

nardostacliys :  gen.  nardo- 
stachys  20,115.  (cod.  nardo- 
storachis)  128.  {cod.  nardo- 
stachis)  nardostachi  20,149. 

nausia  Hipp.  ep.  ad  Maec.  3. 
nausea  1,47.  10,23.  16,1. 

uauticus  panis  27,133. 

nefriticum  conditum  26,34. 

nescia   i.  q.  scia   vel   ischias 


14,70.     25,11.  13.  14.  32.  33. 

46.  47. 
nigrare:    capillo   nigrando  7 

lemm. 
nigrido  (inis):    ulcerum   11,3. 

carbunculorum  14,44.   ad  ve- 

retra,  quae  nigridinem  duxe- 

rint  14,45. 
nigriflcare  35,21. 
nimie    10,31.  47.    33,27.    non 

nimie  23,21. 
nimietas  vini  Vind.  ep.  5,  alvi 

27,126.  haemorrhoidum  31,30. 

ventris  27,94. 
nitidare:  mittes  in  bucculare 

rude  vel  diligenter  nitidatum 

8,127.  corticem  diligenter  ni- 

tidatam  26,96. 
nocere  trans. :  non  noceri  sto- 

machum,  verum  etiam  refici 

20,14. 
nocivus:  si  qua  ex  partu  aut 

aborsu  intrinsecus  nociva  sub- 

stiterint  20,33.  accusatur  quasi 

nocivus  27,4. 
nostrate  papaver  20,121. 
notia  35,23. 

noyellastri  vini  congium  8,94. 
novellus :  vinum  novellum  5,8. 

25,11.  catulus  novellus  29,52. 

urtica  novella  34,103.  cerasus 

novella  33,26. 
nubila    mens    Hipp.    ep.    ad 

Ant.  3. 
nuculeoli    prunorum    26,111. 

nuculeus  12,58. 
nyctalops  (=  vvv.xaXconCa) :  ad 

nyctalopas    abolendas    8,188. 

nyctalopas  purgat  8,189.  161 

lemm. 

obbibere:  umor  obbibitur 
Hipp.  ep.  ad  Ant.  8. 

obluere:  aqua  frigida  pura 
nares  diutius  oblui  oportet 
1,8,  nisi  scribendum  ablui. 


401 


obstipare  naribus  1,71. 
obturaculum  35,9. 
oenanthes  20,14.  149.  {gen.  in- 

anthis  cod.) 
oenelaeum  6,27. 
oenomeli:  ahl  oenomeli  8,216. 

28,29. 
oiFerre  (=  assellare):  libidines 

offerendi  31,49.    vas  ubi  of- 

fertur  31,48. 
oleastrum  11,3. 
olfactoria  20,9. 
olisatri  semen  20,33. 
olitanus :  ad  olitanos  stomachi 

dolorea    20,47.     cf.    Ducange 

s.  h.  V. 
ollare  oesypum  35,23. 
olyscion  (?)     facit    heminae 

partem  septimam  de  mens.  et 

pond.  p.  3. 
ompliacinum  oleum  36,71.  om- 

facinum  oleum  12,39. 
omphacium    (omf.  cod.)  8,70. 

213.  aridum  14,2.  8,123. 11,35. 
opisthotonici  14,70.  18  lemm. 

18,10.11. 
opisthotonos  18,3. 
orbicularis  herba   (=  cycla- 

men)  4,19.  35.  23,26. 
oriflcia  geusiarum  15,90. 
oscido  11,16. 
oscnlum    (Offnung) :     oleastri 

cauliculi  carnes  supra  oscula 

in  vulneribus  quaelibet  pro- 

hibent  excrescere  4,49. 
ossiculnm   ex   gallinaoea  ala 

extremum  32,50.    ossicula  in 

capite  porci  2,7. 
ossifragaavis  26,70.  ossifragus 

20,85.  28,51. 
ossnm:  gen.pl.  ossorum  Vind. 

ep.  5.  12,32.  ossuum  34,67. 
OStreum    10,75.   13,12.    15,40. 

27,38.  28,59.  31,47. 
OYile  lac  27,22. 

Maecellus,  ed.  Helmreich. 


oxyfera  (?)  adsidue  bibere  de- 

bet  lienosus  27,65. 
oxymeli :  Plin.  ep.  2.  gen.  oxy- 

melis  20,97.  23,36.    abl  oxy- 

meli    20,34.   70.  89.  93.  144. 

23,59.   63.     28,30.  69.     30,27. 

oxymel  23,3.  gen.   oxymellis 

20,128.   aU.  oxymelle   22,37. 

23,28.  31. 
oxyporium  20  lemm.  20,53.  77. 

84.  86.  87.  88.  93.  29,15. 

palmae  dactyli  22,38.   p.  ca- 

riotae26,6.  p.Thebaicae  20,25. 
panicula  7,20.  15,11.  32  lemm. 

32,1.2.3.6.8.9.10.  11.12.13. 

14.  15. 16. 17.  panus  16,11. 
paregoricum  remedium  36,3. 
parere  (=  apparere)  27,3. 31,6. 
paronychia  18  lemm.  18,26.  28. 

30.  31. 
parotis  7,20.  15,42.  45.  46.  73. 

74.  75.  77.  pl.  acc.  parotidas 

15,47.  72.  76.  93.  94.  95.  36,15. 

45.50.  parotida.  dat.  pl.  ^a,ro- 

tidis  15,43. 
parulis  11,27. 
parygrum  cerotum  36,51. 
pasta  1,38.  30,49. 
pastillulus  16,60. 
pauculum:  cum  pauculo  aceti 

33,29. 
paululum :     adiecto    paululo 

opii  9,95.    aceti  20,20.    salis 

34,1.  cum  paululo  aceti  23,23. 

admixto  paululo  mellis  30,70. 
pausillum,   pauxillum:   cum 

pausillo     vini    veteris    8,89. 

adiecto   pausillo    olei  viridis 

12,40.    —    aeris    floris    pau- 

xillum  8,148.  axangiae  36,44. 

adiecto  pauxillo  croci  33,35. 
pectinare  6,26. 
pecus  (=  fetus,  ^(jl^qvov)  7,23. 
pediculorum    agninorum    ius 

26,75. 

26 


402 


peduclariaherba,quam  Graeci 

staphida  agrian  vocant  1,8. 27. 

12,6.  14.  15. 16. 18.  30,31.  31,6. 

peduclaris  1,27. 
pednnculus    {forma    vulgaris 

pro  pediculus):  4,22.  65.  66. 

67.  69.  70.  8,128. 
peniculus  pictoris  7,3.  7. 
pensare  intr.:  quantum  aqua 

pensaverit  16,9. 
pentafolinm  7,18. 
peutafyllos  herba  25,46. 
percommodum  est  c.  inf.  c. 

acc.  10,11. 
percriblare  29,46. 
perfrlcatio  (EinreibuDg):ner- 

vorum  et  musculorum  20,114, 
perichristarion    medicamen- 

tum  8,9. 

periodicae  febres  20,128. 
peripleumoniacus  20,18. 
perlenire:   quamdiu  dolorem 

et  tinnitum  vel  sonitum  au- 

riculae  perleniat  9,30. 
permixtio  8,125.  16,104.  29,9. 
persiccare:    ova   putidissima 

in  sole  ponito,  ut  persiccen- 

tur  29,46. 
personacea   herba   17,31.  35. 

32,49  personata  19,41  mastix 

personata  30,55. 
pertice  Cosmiana  20,33. 
peryersare:  siventriculusper- 

versatus  fuerit  alicui  28,20, 
petrae  umidae.  Vind.  ep.  6. 
petrosilinon  20,29.  34.  74.  77. 

86.90.101.103.  113.  115.  126. 

147.    26,2.  10.  15.  95.  98.  112. 

134.  29,11.15.38.30,49.51.52. 
plioenicium  (foenicium)  8,26. 

50.  51.  129.  14,20.    15,47.  89. 

16,11.  23.  25.  26.  30.   20,104. 

22,41.  44.  25,33.  pannus  phoe- 

nicius  31,18.phoeniciumlinum 

31,33. 
phu  20,19.  33. 


pliylacterium  8,27  (phil.  cod.) 

14,30    (filat.    cod.)    68.    21,8 

(filact.  cod.) 
physicum    remedium  prf.    1. 

18,4.  25,33.  29,50.53. 
picula  36,47. 
piperatus:  conditum  satis  pi- 

peratum  23,55. 
pisinnus :     lacertae    pisinnae 

8,90.  in  pisinno  calice  26,34. 
pittacium :    inde    emplastrum 

facies  vel  pittacium  33,8. 
pituitosus  :  pituitosa  et  bilio- 

sa  30,10.  p.  et  aquata  30,13. 
pityriasis  4  lemm.  4,1.  4.  9. 
pleumoniaci  (=  nviv^oviav,oC) 

16  lemm.  16,68. 
pleuriticus  14,46.   16,8.   17,6. 

20,128.  24,12. 
plumbum  (oculi  vitium)  8,137. 

139. 
plusculns:   septem  vel  plus- 

culis  diebus  maceratar  Hipp. 

ep.  ad  Ant.  2. 
pluTiatica  aqua  8,11. 15. 123. 
podocylia:  praecepi  ei  escam 

fieri  de  minutalibus  porcinis 

id    est    podocyliis     et    ven- 

triculo   Vind.  ep.  5. 
porriginosum  caput  4,17.  26. 

26.  28.  29. 
porrigo  4  lemm.  4,1.  3.  24.  27. 

28.  34.  35.  63. 
portulaca  (co(?.  porcacla)  12,44. 

20,39. 
praecantare  8,199. 15,11.29,45. 

36,70.    ipse  sibi    14,24.    loco 

praecantato    28,73.    praecan- 

tatio  28,74.  praecantum  uti- 

lissimum  28,72.  73. 
praecipere  c.  inf.  c.acc:  Vind. 

ep.  5,  7,5.  26,48. 
praecoqua  pix  16,67. 
praeligameu  8,57. 58. 59. 29,26. 

31,33. 
praelusio  20,5. 


—    403 


prime:  Hipp.  ep.  ad  Ant.  1. 

9,27.  20,73.  34,21. 
primipara  mulier  8,166. 
primitiYUS     porrus     sectivu3 

23,27. 
prognostica  id  est  praecurren- 

tia  vitia  Uipp.  ep.  ad  Maec.  4. 
propensum  cocleare  22,23.  pr. 

cyathus  23,69.  sextarius  16,49. 
proptosis  8,6. 
proserpinalis     herba ,     quae 

Graece    draconteum,   Gallice 

gigarus  appellatur  10,58.  16, 

29. 
prurigo :  prurigines  capitis  4,6. 

7.  oculorum8,77. 137.138.141. 

corporis  Hipp.  ep.  ad  Maec.  7. 
pseudocalidum     medicamen- 

tum  36,74. 

pseudoflayus  color  8,128. 
pseudoliqnidus  16,8. 12. 
psittacinum  collyrium  8,6. 
psoricum  8,69. 125. 
pteris  herba    id    est   filicula, 

quae     ratis     Gallice    dicitur 

25  37. 
pthisici  16,7.  14.  59.  61.  62.  64. 

65.67.89.90.91.93.    17,3.52. 

20,18. 
pthisis  16,14.  60.  63.  66.  acc. 

pthisin  14,50.  pthisim  20,117. 
ptisana  20,3.  4. 11.  128.  27,22. 

30.  30,44.  31,11.  tisana  10,17. 

18.  14,36.42. 

quamlibet  (=  quamvis)  13,8. 
16,21.  17,38.  22,42.  27,131. 
36,68. 

qnanto(um)  c.  comp.  pro  quam 
c.  superl. :  radicem  unam  cau- 
lis  quanto  ampliorem  in  furno 
siccabis  7,6  caricas  quanto 
nigriores  7,14.  quanto  dili- 
gentius  tere  19,40.  29,19. 

quautum:  quantum  fabaeAeg. 
magnitudo  est  1,20. 20,90. 26,3. 


28,7  30,23.  quantum  avel- 
lanae  est  magnitudo  20,115. 
q.  fabae  nostratis  modus  est 
23,9.  q.  nux  avellana  est  27,6. 
37.  29,12.  30,28.  q.  faba  est 
11,35.  22,16.  q.  sit  libra  una 
1,23.  quantum  cicer  20,24. 
26,1.  2.  nux  avellana  29,5.  co- 
cliaria  tria  29,4.  quantum  bo- 
num  tantum  melius  36,49. 

querimonium:  pl.  querimonia 
vana  et  innumera  refrenare 
Vind.  ep.  1. 

quindecimus  36,5. 

quinquefolia  herba  12,1. 
27,64. 

quisque  pl.:  remediis  quibus- 
que  adscripsero  prf.  5. 

qnoquo  loci  fuerint  33,3. 

quousqne  (=  quoad)  6,25. 
7,19.  8,74.  20,54.  22,6.  23,7 
etc. 

rafanus  4,42.  9,13.16,78. 19,53. 
28,63.  30,57. 

ramicosus  33,23.25.51, 

ramusculus  3,8.  16,91. 

rancor  stomachi  20,63. 

rapa  20,115.  22,18. 

rasamen  pastae,  quod  in  ma- 
gide  adhaeret  1,38.  r.  de  cornu 
cervi  17,29. 

rasum:  unum  cocleare  plenum 
vel  si  vires  infirmiores  suut 
rasum,  id  est  ruclatum  dabis 
22,14.  Genus  mensurae  igno- 
tum.  cf.  Ducange  s.  h.  v. 

rationabilia  medicamenta  prf. 
1.  8,116  lemm.  161  lemm.  10 
lemm.  11  lemm.,  saepius. 

refrigerare  intr. :  cum  refrige- 
raverit  20,73,  30,49.  refrigue- 
rit  36,49. 

remediabilia  unguenta  Vind. 
ep.  4. 

remediare  1,57.  9,11.71. 10,59. 
26* 


-     404 


61.  14,54.  16,42.51.  63.  17,45. 

18,4.    20,8.  55.  80.    117.  142. 

25,21.  33.  46.    26,19.  45.  120. 

27,65.  135.  136.    28,39.    29,7. 

10.  17.  53.  31,45.    32,22.  33,7. 

remediari  dep.  (=  remediare) 

16,71. 
reniculus  26,36.  132. 133. 
repostus  9,50. 
residerit  20,145.  29,9. 
reuma:   Vind.   ep.   8.    5,1.  3. 

7,17.  8,20.  reumata  5,2.  7,20. 

14,70.  28,68. 
reumaticus  15,109.  16,87.   17 

Jemm.  17,46.47.50. 
reumatizare  7,20.21.  20,36. 
rha  Ponticum  22,31. 
rliagades  11,37.  31,2.  38.  32,36. 

rhagadia  31,7.  9. 12.  35,10. 
rlius  (indecl.)  quo  coriari  utun- 

tur  14,44.  27,25.  26,  28,4.  quo 

coci  utuntur  27,3.    (roris  co- 

riarii  7,15).     Syriacum   1,35. 

11,3.  14,38.45.  15,7.  27,2.10. 

21.  25.    29,12.     Syriaca  27,9. 

29,11.  ros  marinum  sive  rhus 

orientale  27,40. 
ripariola  hirundo  15,34. 
rebius  27,40. 
roseum   oleum   16,105.    18,2. 

22,19.44.  31,12.50.  35,10. 
ros   neutr.:   r.    caeleste    8,35. 

marinum  27,40.  89.  rosmari- 

num  4,27.  8,131.   matutinum 

8,111.  nocturnum  8,81.  aima- 

tutinus  ros  1,85. 
rostrum  (=os)  12,46. 
rubellum  vinum  26,106.  29,33. 
rubia   (cod.  robia)  herba  qua 

infectores  utuntur  23,42. 
rubricata  herba  34,4. 
ruclatum:  rasum  id   est  ru- 

clatum  cum  vino  austero  ie- 

iuno  epatico  dabis  22,14.   cf. 

rasum. 
rndicula  14,44. 


ruptura  34,26. 

russeum   ervum   17,52.  urina 

russea  Hipp.  ep.  ad  Maec.  5. 
rutunditas     29,23.    rutundus 

25,6. 

sabanum  5,1.7,17. 15,93.  26,94. 

105. 
sablones  ex  vessica  eiciendi 

26,34. 
sablosa  harpna  26,2. 
sabucus:     1,3.     9,73.    20,138. 

30,43.  73.  sambucus  perforata 

8,127.    sambuci    folia   36,21. 

coliculi     36,32.       sambucum 

neutr.  36,45. 
saepia  12,12.  37.  13,20.  15,56. 

19,36.  20,26.  sepia8,158.  22,27. 

34,36. 
sal    neutr.:    1,56.    11,3.    13,7. 

salis  nomin.  15,101. 
salissatio  cordis  sive  pulsus 

21,15. 

salsamentarium  vasum  15,73. 
salsamentum  4,40. 13,14. 34,99. 
salutaris  herba,  id  est  spina 

alba,  qua  Christus  coronatus 

est  23,29.  17,20. 
samsucus   7,17.  19,68.  20,114. 

24,1.  26,58.  28,7.  35,6.  36,57. 
sanguinaria   herba  (=  poly- 

gonos)  1,2.    sanguinalis  9,81. 
sanguisuga  7,11.  8,184.  16,95. 

96.  sanguisugia  16  lemm. 
Santonica  herba,  quae  absin- 

thium  dicitur  28,2  absinthium 

Santonicum  28,31. 
sapidi  cibi  Hipp.  ep.  ad  Ant.  9. 
sapo  4,28. 18,26.  Gallicus  6,31. 

7,1.  19,41. 
sarda  salsa  15,65.  34,99. 
saxifraga  herba  26,8.  11.  15. 

34.93.114.133.134. 
scabidus  19,18.  ad  scabras  ac 

scabidas  palpebras  8,137.   ad 

genasscabrasetscabidasl9,46. 


405 


scabillum     25,30.     scabellum 

25,21. 

scabritudiues  oculorum  8,195. 
scalpellare  12,22, 
schininum  oleura  19,7. 
schistou   alumen   8,216.   9,65. 

schiste  stypteria  7,17. 
schoenoanthos:  gen.  schoeno- 

anthus    13,12.  20.     30,55.  56 

{cod.  scynoanthos).    schoenu- 

anthus  14,55    {cod.   scynuan- 

thos).     schoenoanthi    20,149 

{cod.  schynoanthi). 
sciae    passio    Hipp.    ep.    ad 

Ant.  5. 
sciaticus  14,69.  25  lemm.  25,7. 

16.  21.  22.  31.  38.  39.40.41.  42. 

43.45.  34,67. 
scillites  acetum  16,60.  scilli- 

ticum  a.  1,23.  2,1.,  etc. 
scobis  masc.  8,149.  28,2. 
scolopendros,  quam  nos  saxi- 

fragam  appellamua  26,8. 
scotomaticus  1,6.  106.  20,3. 
scripulus  2,5. 5,12. 18  17. 20,84. 

22,25.  25,25.  26,30.  27,57.  scri- 

pulum  neutr.  p.  3,1.  c.  15,65. 

26,115. 
scroflnumfel4,35.stercus  4,22. 

scrofina  perna    13,13.    adeps 

8,157. 

scybala  Vind.  ep.  4. 
secundarium    oleum    25,15. 

29,3. 
semicocta   coclea   3,6.    semi- 

coctummel  20,93.  ovum  8,121. 
semimatura  sorba  29,11. 
semimixtum  acetum  23,11. 
semissis  nomin.:  1,19. 
semodialis  olla  16,69. 
semote  tundere  20,104. 
senapi:weM*r.  1,9.27.45. 27,114. 

gen.    senapis    2,5.    12,14.  15. 

15,87.    16,60.  97.    20,44.   119. 

25,12.  sinapi  neutr.  5,9.  23,4. 

5.6.  all.  sinape  6,11. 


senectus  serpentis  id  est  exu- 

viae     9,102. 

senicio  (herba)  saepe  cod.,  e.  c. 

9,28.  82.  15,91.  16,90,  alihi. 
septimaua  {=  settimana) :  per 

singulas  septimanas  potionem 
lovis  die  dabis  26,134. 
serenitas    tua    divina    Vind. 

ep.  10. 
sera:  et  mane  et   sera  16,55. 

58.  mane  etsero  16,19.  24,12. 

32,49. 

sfaera  26,93. 
sfondylion  1,2.  5.  sphondylion 

1,16.  25.  36. 
sfongea:  Vind.  ep.  6.    10,17. 

14,23.  37.  15,93.  16,77.  17,23. 

34,31.     spongea  8,1.   27,119. 

sfongia  10,1.  5.9. 12,45.  14,39. 

15,41.  27,46. 
siccare  intr.:  mox  ubi  siccas 

verit  34,59. 
sil  20,19.  Massalioticum  1,16. 

gen.  silis  22,17. 29,6(Creticum). 
similare  c.  acc. :  roboris  pilu- 

lae,  quae  gallas  similant  6,17. 

pisciculus,   qui  equum  mari- 

num  similat  8>156. 
sincerus(fieberfrei)  16,23.17,2. 

neutr.    sincere    corpus    27,3. 

elaterium  sincere  31,3. 
sisimbria  (herba)  21,5.  sisym- 

brium  26,60. 
situla  28,74. 

smaragdinus  color  8,100. 
solistitium  24,5. 
solitaneus :    tussici    solilanei 

20,93.  dysinterici  s.  27,133. 
sopor  (=opium)  27,25. 
sopora   subst.:   papaveris  la- 

crima,  quae  sopora  a  quibus- 

dam  appellatur  1,18. 
sorbitiunculae  10,18. 
sordicula  8,170.  172. 
sordidare:  ulcera,   quae  sor- 

didata  sunt  4,61. 


—     406     - 


sospltas:    incolumi    sospitate 

vitae  spatia  transcurres  Hipp. 

ep.  ad  Ant.  9. 
spathomela  7,19  (cod.  spato- 

meli).  aeris  rubri  14,44. 

spatnla  15,95. 

speculare     (ro    dtcctpavhg    8e 

■naXovfjLSvov,  o  GnsKlaQiov  ovo- 

(id^ovGt    'Pcofiatoc   Gal.   XIII, 

663):    specularis    usti    13,12. 

exusti  36,74.  conbusti  27,43. 

cocti  36,72.  pl.  specularia  con- 

busta  10,49. 
spermatica  (resignota):  sper- 

maticae    drachmas    quattuor 

36,20. 
sphragis  collyrium  8,124. 
spleniticus  1,106.  23,23.37.42. 

43.  48.  50.  72.  74. 
spondogos  est   lanugo    quae- 

dam,  quae  in  rosa  silvatica 

solet  nasci  27,108. 
stacte  (sc.  myrra)  8,201.  stac- 

ton  collyrium  8,71.  218.  stac- 

tum  coll.  8,194.205. 
staphisagria:    gen.   staphisa- 

griae  33,8.  36,12.  stafisagriae 

30,48.  staphidos  agriae  1,35. 

4,32.  66.  67.    5,11.    staphidos 

agrias    1,8.    acc.    staphidem 

agriam  5,10. 
sterculinium     29,53.     34,54. 

36,53. 
Stercus:  plumbi  stercus,  quod 

scorian  appellant  10,19. 
sternumentum  17,45. 
Stibium  8,4.  5.  13.  14.  71.  74. 

122.  141.  194.  201.  203.  209. 

212.213.217. 218.  stibi8,ll.  15. 
Stillans    (=   destillans)    uva 

20,128. 
stillaticium  mel  9,72.  73. 
stirpis  nomin.:  si  stirpis  ali- 

qua  inhaeserit  34,32. 
stomatice  compositio  14,47. 
storax:  gen.  storacis  (cod.  sto- 


rachis)9,58.  14,70.  16,3.4.27 

18,21.  20,19.  49. 103.  104. 147 

149.  21,8.  25,4.5.  27,8. 
strangurium :    strangurii    vi 

tium    26,67.    abl.    strangurio 

26,88.    pl.     stranguria    tubi 

sustinebunt  Hipp.  ep.  adMaec 

9.  26,59  (cod.  strangulia).  68 

stranguria,  ae  26  lemm. 
stranguriosus  26,66  (cod.  stran 

guliosus).  69.  71.  73.74.75.76 

78.  79.  80.  83.  84. 
stratioticon    (um)    coUyrium 

8,70. 123. 125. 
stricturae  iocineris  22,19.  ven- 

tris  30,47. 
strigilis:  abl.  strigili  9,1.114. 

125. 
Strofus  20,92.  28,70.  73. 
strumella :  hanc  strumam,hanc 

strumellam  15,11. 
stypticus  cibus  20,37  st.  vinum 

36,51. 
subdulce  vinum  26,26.   29,16. 
suberectus  20,9. 
subfervefacere  12,49. 
subfragi  medicaminis  conpo- 

sitio  20,101. 
SuMte  27,2. 
subluyium  digitorum  et  arti- 

culorum  18,31. 
submeiere  se  8,128. 
snbmeiulus  26  lemm.  summe- 

iulus  26,125.  126.  130. 
snbyentrile:  lana  de  subven- 

trili  28,49. 
suciuus  lapis  26,17. 
sulfur  4,1.  16,9.  36,56.  sulphur 

4,28.  31.  35.  63.  67.    6,16.  25. 

8,162.  19,9. 15.  68.  33,8.  36,56. 

sulpur  9,110.  11,22.  37.  12,17. 

18.  16,12.  29.  30.  100.  17,4.29. 

20,60.  24,13.  25,10.  29.  26,118. 

34,75.  sulpuratus  15,93. 
summatim  fermentatus  panis 

20,26. 


-     407     - 


suiiimiterapertumovuin  21,11. 

28,53. 
superalligare      18,28.     32,6. 

34,56. 
SM^erhihere  Hipp.ep.adAnt.S, 
supercalcare   renes    dolentes 

26,47. 

superdare  30,23. 
superducere  8,175. 
superinducere  32,14. 
superinliuere  8,37. 
superligare  14,53.  34,68. 
superlinere  8,76.  78.79.  81.83. 

127.  174.    36,54.     superlinire 

19,45. 
superlinitio    oculorum    8,84. 

superlitio  8,127. 
supermittere  8,84. 35,22. 36,50. 

52.  71.  72. 
supernatare  c.  dat. :  ad  omnes 

umores     supernatantes     sto- 

macho  30,51. 
superspargere  30,47. 
supersumere:  vini  cyatho  su- 

persumpto  17,13. 
surdigo  9  lemm.  9,66.  71. 
susinatnm  oleum  7,20. 
sutoricium  atramentum  id  est 

chalcanthum  viride  cyprinum 

8,20.  25.  115. 
suus  sibi:  folium  caulis  cum 

suo  sibi  rore  8,128. 
sycosis  8,120. 
symplioniaca     herba     8,130. 

25,15.  36,74. 
synchrisma:  perunctiones  quas 

Graeci    synchrismata  vocant 

1,33. 
syntexis:  acc.  syntexin  14,50. 
Syriaticum  oleum  1,36.  pira 

Syriatica  11,1. 
syringium  31,47.  52. 

tamaricae  semen  8,14.  tama- 
ricum  23,1. 10.  27,14.  21.  ta- 
marix  23,49.  26,67. 


taxonina  adeps  36,5. 
tectorium:  intra  parietemdor- 

mitorii  cubiculi    tectorio    id 

est  capsella(!)  inclusus  repo- 

nitur  23,47. 
telline  (=  TsXWvrj):  conchula 

oblonga,  quam  Graeci  telli- 

nen,  alii  chemam  macran  vo- 

cant  21,5. 
teneritudo  eius  (berulae)  tun- 

ditur  36,51. 
tenesmos(us)  28  lemm.  28,3. 

58.59.60.61.62.63. 
tenus  c.  gen. :  inguinum  tenus 

27,88. 
tepidatus  9,55. 
tepidum  gargarizabis  5,16. 17. 
terelbinthinus :  cod.  terebenti- 

nus    9,88    14,3.  7.  70.    15,15. 

16,51.  17,52.  terebintinus  16,4. 

16.  17,13.  20,114.146.  24,1.2. 

25,34.  26,32.  27,8.  31,2.  34,57. 
testum:    super   testum   com- 

bures    15,65.  in   testo  supra 

prunas  ponuntur31,48.  testum 

pro  testa:  testo  avellanae  in- 

cludes  14,25.  27,114.  31,47. 
tetanici  18,10. 
tetrassarius  semuncia  est  de 

mens.  et  pond.  p.  3. 
tlialassomeli  20,136. 
theodotinm  coUyrium  8,122. 
thymiama  ammoniacum  id  est 

storax  22,19.  id  est  gutta  bene 

trita  et  cribellata  7,19. 
tinctura:  de  tincturis  vel  ma- 

culis  corporis  abolendis  19,36. 
tinea:  6  lemm.  6,25.  (=taenia) 

28  lemm.  28,1.  7.  9.  10. 11. 12. 

13(bis).  18.  24.  26.27.  28.29. 

30.  31.  33.  34. 
tineosus  capitis  locus  6,25. 
tiniatica  herba  17,12. 
tisana  v.  ptisana. 
toles:  15,67.  92.  de  tolibus  la- 

borare  15,88.  cf.  Isid.  XI,  1,57 


-     408     - 


toles  Gallica  lingua  dicuntur, 

quas  vulgo  per  deminutionem 

tusillas  vocant,  quae  in  fau- 

cibus  turgescere  solent. 
torsio :  Hipp.  ep.  ad  Maec.  3. 

tortio  27,94.  136. 
tortula:  aphronitri  floris  tor- 

tula  7,1  (a.  fi.  pilulas  6,31). 
tosillae:   15  lemm.   15,11.  12. 

13.  14. 15.  16.  17.  18.  68.   tos- 

sillae  11,18.  14,47.   15,21.22. 
tostare:  tostatus  10,77.  26,21. 

86.     27,71.  72.   77.     tostabis 

27,119. 
totns:  dat.  sing.  toto  corpori 

1,48.  capiti  1,95. 
trachomaticum        collyrium 

8,216. 
transgluttire     14,52.     16,26. 

27.98.100.  17,41.  20,139. 
tribolus  herba:  accipies  her- 

bam  tribolum,   cuius  herbae 

ipsumtribulum,  hoc  est  semen 

spinosum,  proicies  26,96. 
trichitis  galla  7,15. 
tricbomanes  vel  adianton  6,1. 
triduana  unctio  16,106. 
trisextium  16,103. 
trisulcus :    gramen ,   quod    in 

summo  trisulcum  habebit. 
troglodytismyrra  1,106.  8,214. 

219.9,91.  14,47.  16,1.8.22,37. 

27,32.  29,61. 
trulla  16,65.  36,60. 
trygon :  spiculo  trygonis,  quae 

pastinaca  dicitur  15,61. 
tubnlus:  includes  lanam  cum 

semine  verris  in  lupino  aureo 

vel  tubulo  29,51. 
tubus   (=   membrum    virile): 

stranguria   tubi    sustinebunt 

Hipp.  ep.  ad  Maec.  9.  quibus 

tubus    strangulatur     saepius 

16,1.  33,33. 
tura  (herba)  8,143. 
turea  arbor  8,118. 


turundus  30,29.  30.  31. 
tusillae  Hipp.  ep.  ad  Maec.  7. 

ulcerosa  auricula  9,23.  76.  u. 

caput  4,11.  30. 
umigare:  ut  lavacro  eius  sic- 

citas  umigetur    Vind.  ep.  4. 

ne   umigatum    infirmius    fiat 

(medicamen)  23,77. 
umorosnm  caput  5,11. 
unctum :  suhst.  sine  ullo  uncto 

8,54.  cf.  Pelag.   2  p.  22   ca- 

putque  et  spina  tepenti  adipe 

vel  uncto  linentur. 
ungella  discocta  20,27.  pl.  un- 

gellae  20,26. 
ungeri  cod.   1,77.   16,105.  un- 

geas  7,4.  inungeatur  8,1.  in- 

ungeri  8,1.  inungueto  8,92.  96. 

perungueri     14,3.    perungeri 

14,17.  cf.  Plin.  de  med.  1,1  p. 

11  ed.  JRos. 
unipeccia  urtica  16,63. 
usque:  c.  acc.  usque  veris  ae- 

quinoctium  Hipp.  ep.  adAnt.S. 

usque  horas  prandii  26,35. 
ustulare :    alumen   rotundum 

ustulatum     31,7.      cucurbita 

ustulata  31,47. 
ustura:    ne    cicatricea    appa- 

reant  etiam  de  usturis  19,40. 
uti     c.     acc:     quod    ita    uti 

oportet  8,9.     quod    mulieres 

utuntur    20,115.     medicamen 

usque  ad  horam  prandii  uteris 

20,103.  hanc  potionem  si  quis 

triduo  usus  fuerit  29,28. 

yaccinus:  caro  v.  20,63.  me- 
dulla  V.  8,179.  27,103.  buty- 
rum  V.  35,13.  caseus  v.  27,81. 
lac.  V.  16,106. 

varulus  **.  e.  hordeolus  oculi 
8,161  lemm.  190. 191. 193.  va- 
rus  8,192.193. 


409     - 


Tasum:  gcn.  vasi  15,73.  ahl. 
vaso  1,29.   5,2.   8,10.  74.  102. 

106.  9,33.126.  11,35.  12,4.5. 
14,45.  57.  16,41.  20,13.  15.  34. 
86.  101.  133.  136.  25,2.  26,60. 
94.  109.  117.  27,2.  79.  80.  137. 
139.  28,61.  29,8.  30.  38.  50. 
31,49.  34,69.  35,6.  7.  9.  36,23. 

yatilus  masc:  supra  vatilum 

tostabis  27,119  deinde  super 

vatilum  candentem  defundes 

ibid.  cf.  Apic.  7,295  Schuch. 
yentrale:  in  ventrali  gestare 

34,34. 
vermes  terreni  9,8.  64.  12,31. 

34,16.  35,22. 
verrucaria  herba  i.  e.  helio- 

tropium  19,64. 
verrucula  26,9. 
verus  fem.   pro   veru:    10,37. 

verum  ferream  candentem. 
vessica  20,92.  22,18.  19.  23,17. 

25,9.  26,4.5.6.9.11.12.21.24. 

30.  33.  34.  60.  62.  64.  67.  73. 82. 

96. 100. 101. 102. 104. 105.  106. 

107.  109.  110.  112.  116.  124. 
127.  27,8. 

vessicariae  aquae  calidae  26,4. 

vetustatus:  adeps  porcina  ni- 
mium  vetustata  23,39.  adeps 
vetustata  hircina  23,40. 

victoriatus  denarius  30,28.  vic- 
toriatus  denarius  dimidiapars 


drachmae  est  demcns.  ctpond, 
p.  3. 

vinca  pervinca  15,104. 

virgo:  canis  v.  34,53.  puer  v. 
7,15.  8,126. 21,11. 26,107.  porri 
virgines  id  est  non  plantati 
9,2.  charta  virgo  23,76. 

virus  (=  semen)  verris,  cum 
scrofamsaliet,exceptum  9,100. 

visitatio:  nec  ulla  indigebis 
visitatione  aut  curatione  me- 
dicorum  Hipp.  ep.  ad  Ant.  9. 

vitellum:  ovorum  incoctorum 
quattuor  lutea,  id  est  vitella 
4,15.  vitellus  16,35.  18,15. 
19,62.  20,62.  27,6.51.76.32,11. 

vulsus  16,87.  17  lemtn.  17,46. 
47.  48.  49.  50. 

xerocollyrium  8,19.  69  lemm. 

74.  75.  76. 159.  213. 
xerophthalmia  {cod.  xeroptal- 

mia)  8,69  lemm.  69.  pl.  xero- 

phthalmiae  8,77. 

ypersarcosis  aurium  9,65. 
ypochysis,  pl.  ypochyses  8,65. 

66.  68. 107. 146. 154.  hypochy- 

mata  8,17. 

zingiher  20,19.  75.  76.  87.  90. 
91.  101.  126.  26,31.  107.  114. 
29,37.  30,41.  51.  52.  81.  gin- 
giber  20,74. 


Index  locorum, 
quos  Marcellus  e  Scribonio  et  Ps.  Plinio  exscripsit. 

Marc.  I,  1—11  =  Scribon.  1-11. 

=-  Plin.  I,  1  p.  11  R. 

=  „  I,  1  p.  12. 

=  „  I,  1  p.  10. 

=  „  I,  1  P.  10. 

=  „  I,  1  p.  10.  11, 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  10. 

==  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  10. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  „  1,  1  p.  12. 

=  „  I,  1  p.  12. 

=  „  I,  1  p.  12. 

=  „  I,  1  p.  11. 

=  Plin.  I,  2  p.  12. 

=  „  I,  2  p.  12. 

=  „  I,  2  p.  12. 

=  „  I,  2  p.  12. 

=  „  I,  2  p.  12. 

=  „  I,  2  p.  13. 

=  „  I,  2  p.  13. 

=  „  I,  3  p.  13. 

=  „  I,  3  p.  13. 

=  „  I,  3  p.  13. 

=  „  I,  3  p.  13. 

=  „  I,  3  p.  13. 

=  „  I,  3  p.  13. 

=  „  I,  3  p.  14. 

=  „  I,  3  p.  14. 


J» 

1,43 

„ 

I,  58 

„ 

I,  59 

„ 

I,  60 

„ 

1,61 

I,  62 

>» 

1,74 

„ 

1.75 

„ 

I,  76 

„ 

I,  77 

>> 

1,78 

„ 

I,  79 

„ 

1,80 

1» 

1,81 

»» 

1,82 

„ 

1,83 

„ 

1,84 

„ 

I,  85 

„ 

I,  86 

»» 

I,  87 

„ 

I,  93 

arc 

.  IIII,  1 

j» 

IIII,  2 

„ 

IIII,  3 

„ 

IIII,  4 

„ 

IIII,  5 

)» 

IIII,  6 

»> 

IIII,  7 

IIII,  8 

„ 

IIII,  9 

»j 

IIII,  10 

)) 

IIII,  11 

jj 

IIII,  12 

„ 

IIII,  13 

)t 

IIII,  14 

„ 

IIII,  15 

-     411     - 

Marc.  VI,  11  =  Plin.  I,  4  p.  15. 

„  VI,  12  =       „     I,  4  p.  16. 

„  VI,  15  =       „     I,  4  p.  14. 

„  VI,  17  =       „     I,  4  p.  15. 

„  VI,  18  =       „     I,  4  p.  15. 

„  VI.  19  =       „     I,  4  p.  15. 

„  VI.  20  =       „     I,  4  p.  15. 

Marc.  VII,  7  =  Plin.  I,  5  p.  16. 

„  VII,  9  =       „     I,  5  p.  16. 

„  VII,  11  =       „     I,  5  p.  16. 

„  VII,  12  =       „     1,  5  p.  16. 

Marc.  VIII,  1-5  =  Scribon.  19-24. 

„  VIII,  6  =         „         27. 

„  VIIT,  9  =         „         30. 

„  Vill,  10  =         „         31. 

„  VIII,  17  =         „         38. 

„  VIII,  69-72  =         „         32—35. 

„  VIII,  116-117  =         „         25—26. 

„  VIII,  118  =         „         28. 

„  VIII,  119-120  =         „         36—37. 

Marc.  VIIII,  6-9  =  Plin.  I,  6  p.  17—19. 

„  VIIII,  12  =       „     I,  6  p.  19. 

„  VIIII,  14  =       „     I,  6  p.  17. 

„  VIIII,  31  =  Scribon.  40. 

„  VIIII,  32-34     =         „         39. 

„  VIIII,  35  =         „         41. 

„  VIIII,  38  =         „         42. 

„  VIIII,  67  =  Plin.  I,  6  p.  19. 

„  VIIII,  94.  95  =       „     I,  6  p.  18. 

„  VIIII,  111  =       „     I,  6  p.  19. 

„  VIIII,  124  =       „    I,  6  p.  18. 

„  VIIII,  125  =       „     I,  6  p.  18. 

Marc.  X,  1—8  =  Scribon.  46—47. 

„  X,  19—23  =         „         48—52. 

„  X,  24  =  Plin.  I,  10  p.  23. 

„  X,  27—30  =       „     I,  10  p.  23. 

„  X,  38—39  =       „     I,  10  p.  23. 

„  X,  60  =       „     I,  10  p.  24. 

„  X,  62—63  =       „     I,  10  p.  23.  24. 

Marc.  XI,  2  =  Plin.  I,  12  p.  25. 

„  XI,  8  =       „     I,  12  p.  26. 

„  XI,  9  =       „     1,  12  p.  25. 

„  XI,  11  =       „     I,  12  p.  25. 

„  XI,  12  =       „     I,  12  p.  25. 

„  XI,  13  =       „     I,  12  p.  26. 

„  XI,  26— 29  =  Scribon.  61-63. 


412 


Marc 

.  XIT,  1-5 

=  Scribon.  53—58. 

»> 

XII,  26-28 

=  Plin.  I,  13  p.  26 

>» 

XII,  30—32 

=       „     I,  13  p.  27. 

28 

>» 

XII,  34 

=       „     I,  13  p.  28. 

>> 

XII,  39 

=       „     I,  13  p.  26. 

27 

» 

XII,  57-63 

=       „     I,  13  p.  27. 

Marc 

.  XIII,  1-5 

=  Scribon.  59—60. 

Marc 

.  XIIII,  1-3 

=  Scribon.  64—66. 

» 

XIIIT,  4 

=         „         71. 

)> 

XIIII,  5-7 

=         „         73-75. 

>> 

XIIII,  14-17 

=  Plin.  I,  15  p.  29. 
=  Scribon.  67—70. 

Marc 

.  XV,  1-6 

,, 

XV,  21-22 

=  Plin.  I,  16  p.  30. 

>> 

XV,  31 

=       „     I,  16  p.  30. 

„ 

XV,  32 

=       „     I,  17  p.  31. 

>> 

XV,  .33 

=       „     I,  16  p.  30. 

» 

XV,  34 

=       „     I,  17  p.  31. 

» 

XV,  39 

=       „     I,  7  p.  20. 

,, 

XV,  43—45 

=       »     T,  7  p.  20. 

>> 

XV,  58—60 

=       „     III,  6  p.  81. 

» 

XV,  68 

=       „     I,  16  p.  30. 

>> 

XV,  69 

=       „     I,  17  p.  31. 

>> 

XV,  70 

=       „     I,  16  p.  30. 

» 

XV,  71 

=       „     I,  16  p.  31. 

>> 

XV,  78-81 

=       „     III,  6  p.  80. 

81. 

» 

XV,  93-95 

=  Scribon.  43-45. 

» 

XV,  96—99 

=         „         80—82. 

Marc. 

XVI,  1 

=  Scribon.  90. 

» 

XVI,  2-4 

=         „         87—89. 

>> 

XVI,  5-10 

=         „         91—96. 

>> 

XVI,  48-51 

=  Plin.  I,  23  p.  36. 

37. 

>> 

XVI,  61 

=       „     I,  23  p.  36. 

37. 

XVI,  62 

=       „     II,  1  p.  42. 

» 

XVI,  66 

=       »     n>  1  p.  41. 

>> 

XVI,  75—77 

=       „     I,  24  p.  38. 

11 

XVI,  79-84 

=       „     I,  24  p.  38. 

39. 

Marc. 

XVII,  1-5 

=  Scribon.  76—79. 

» 

XVII,  21-25 

=         „         83—86. 

Marc. 

XVIII,  1 

=  Plin.  I,  22  p.  35. 

» 

XVIII,  5 

=       „     I,  21. 

» 

XVIII,  7-8 

=       „     I,  21. 

» 

XVIII,  12-15 

=       „     I,  21. 

XVIII,  18 

=       „    I,  22  p.  35. 

Marc. 

XVIIII,  1—5 

=  Plin.  I,  18. 

>> 

XVIIII,  17 

=       „     I,  18. 

» 

XVIIII,  18-21 

=       >,     1,19. 

413 


Marc, 

?> 
Marc. 

1» 
Marc. 
Marc. 

5» 

Marc, 


Marc, 
Marc, 

Marc, 


75 

Marc. 


» 
Marc, 


XVUII,  47—49  ■■ 
XVIIII,  65-67  ■ 
XX,  1-17 

XX,  84—85 
XS.,  131-133 

XXI,  1 

XXI,  12—13 

XXII,  3 
XXII,  16 
XXII,  17 

XXII.  19 

XXIII,  1-6 
XXIII,  7 
XXIII,  8 
XXIII,  33 
XXIII,  44-48 
XXIII,  50 
XXIII,  62 
XXIII,  64 
XXIIII,  1 
XXIIII,  2 
XXV,  1—3 
XXV,  4 
XXV,  7 

XXV,  42—45 

XXVI,  1—3 
XXVI,  4-11 
XXVI,  12 
XXVI,  78-79 
XXVI,  81 
XXVI,  84 
XXVI,  85-87 
XXVI,  122—123 

XXVI,  125—129 

XXVII,  1 
XXVII,  2 
XXVII,  3—5 
XXVII,  33 
XXVII,  70-71 
XXVII,  72-74 
XXVII,  75 
XXVII,  76 
XXVII,  77-84 

XXVII,  113—115 

XXVIII,  1-4 
XXVIII,  26-30 


=  Plin.  III,  30. 

=       „     III,  29. 

=  Scribon.  97—110. 

=  Plin.  II,  4  p.  45. 

=       „     11,4. 

=  Plin.  II,  4  p.  43. 

=       „     II,  4  p.  43.  44. 

=  Plin.  II,  4  p.  44. 

=  Scribon.  125. 

=         „         126. 

=         „         258. 

=  Scribon.  128—132. 

=         „         259. 

=         „         261. 

=  Plin.  II,  13  p.  57. 

=       „     II,  13  p.  55.  56.  57. 

=       „     II,  13  p.  56. 

=       „     II,  13  p.  56. 

=       „     II,  13  p.  56. 

=  Scribon.  257. 

=         „         265. 

=  Scribon.  154—157. 

=         „         262. 

=  Plin.  II,  3  p.  4:i. 

=       „     II,  3  p.  43. 

=  Scribon.  143—144. 

=         .,         146—153. 

=  Plin.  II,  17  p.  61. 

=       „     II,  17  p.  60. 

=       „     II,  17  p.  61. 

=       „     n,  17  p.  61. 

=       „     11,18. 

=       „     n,  18. 

=       „     II,  18. 

=  Scribon.  112. 

=         „         111. 

=         „         113—115. 

=  Plin.  II,  8  p.  50. 

=       „     II,  11  p.  53. 

=       „     II,  10  p.  51.  52. 

=       „     II,  11  p.  53. 

=       „     II,  10  p.  52. 

=       „     II,  11  p.  53.  54. 

=       „     11,8. 

=  Scribon.  140—142. 

=  Plin.  II,  12  p.  54.  55. 


414     — 


Marc, 
Marc, 
Marc, 

Marc. 
Marc. 

Marc, 


Marc. 
»> 


Marc. 

»» 
Marc. 


XXVIII,  58-63 
XXVIIII,  1-10 
XXX,  1  -  8 

XXX,  64—65 

XXXI,  1—6 

XXXII,  1-2 

XXXII,  20—24 
XXXIir,  1-4 

XXXIII,  17-22 
XXXIII,  37-39 
XXXIII,  55-58 
XXXIIII,  4-7 
XXXIIII,  11-15 
XXXIIII,  17-22 
XXXIIII,  35-39 
XXXIIII,  41.  43 
XXXIIII,  48-53 
XXXIIII,  63-66 
XXXIIII,  105—108 
XXXV,  1-3 

XXXV,  5-9 

XXXVI,  26-27 
XXXVI,  32 
XXXVI,  37 
XXXVI,  39-45 
XXXVI,  46 
XXXVI,  64 
XXXVI,  66—68 


Plin.  II,  8  p.  50.  51. 
Scribon.  116—122. 
Scribon.  135—139. 
Plin.  II,  7. 
Scribon.  222—227. 
Scribon.  263—264. 
Plin.  II,  21. 
Scribon.  233—237. 
Plin.  II,  20. 

„     II,  19. 

„     11,19. 
Plin.  II,  22. 

„   n,24. 

„     11,24. 

„   m,  14. 

„  111,14. 

„  11,25. 

„  111,1. 

„  11,25. 

Plin.  III,  1. 
Scribon.  267—271. 

Plin.  II,  26. 

,»  n,  26. 

„  11,26. 
Scribon.  158—160. 

„         162. 

Plin.  II,  26. 

..  II.  26. 


Corrigenda. 

p.  8,1  leg.  candido  pro  condito. 

p.  12,20  leg,  stranguria  Tpro  stranguriam. 

p.  29,9  leg.  silis  pro  sili. 

p.  35,19  leg.  lectu  pro  lectum. 

p.  41,13  leg.  per  triduum  continuum  iterum  interpositis  diebus 

jpro  post  triduum  —  diebus. 
p.  67,5  leg.  arthrisim  pro  avthritim,  item  7,25. 
p.  62,6  leg.  quod  pro  quo. 
p.  63,23  leg.  tertiasve  pro  tertias. 
p.  91,4  leg.  sallita  pro  salita,  item  135,10  salliti. 
p.  112,14  leg.  aristolocium  pro  aristolociam. 
p.  153  lemm.  leg.  sanguisugiae  pro  sanguisugae. 
p.  163,9  leg.  cholera  pro  choleram. 
p.  243,3  leg.  prosit  pro  profit. 
p.  247,3  Jeg.  rutundae  p7'0  rotundae. 


4    i 


% 


> 


(U 


02   ca 

O   43 
•H    S 

O 

0) 


University  of  Toronto 
Ubrary 


DO  NOT 

REMOVE 

THE 

CARD 

FROM 

THIS 

POCKET 


'^ 


Acme  Llbrary  Card  Pocket 

Usder  pRt.  **Rcf.  Indcz  FUt" 

Made  by  LIBRARY  BUREAU 


■r^j 


*#'  ■./f 


V**^): 


V.»    ■'■•  «t" 


/:*■        '■