Full text of "Commentarivs in epistolam Pavli ad Galatas, scriptus a Nicolao Hemmingio"

See other formats

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




Early European Books, Copyright© 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




: ••• - 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




/4m \ 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 






Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




Si Filius uosliberauerit,uereliberi 
ericis, Iohan; 8» 



V ITEBERG7E 



A N N O M, D, IXIIII. 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



, SPL 

! VIRTV 

pbliN 

ijriKti 

HOL.V 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



SPLENDORE GE- 

NERIS, PIETATE ET 

VIRTVTE PR7E5TANTI VIRO, 

DOMINO G E O R G I O R08F, NKRANTi 
SENATORI REGNI DANI iB 8APIs 
ENTISSIMO, DOMINO DE R O S E N« 
HOLM,SVO PATRONO AC D O» 
MINO, GRATIAMET PAs 
CEM PRECATVR NI« 
COLAVS HEMs 
MINGI VJ, 

V M V A V LV S 

Apoftolus adborta* 
tur> 1)t precesjiant 
pro regibus alijs 
omnibus in eminen* 
tia conftitutis > quo 
tranqutllam &r quietam Vitam dega* 
mus in omnipietate <<s honejlate>ma* 
gna4 fane res paucis l?erbis compre* 
bendit. Non enim tantum docet in 
quemjinem ordinarit Deus magi* 

ftratum^ 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




v 



.1^ 



firatum } tum omnes pios potifiimum 
occupatos ejfe oporteat. Etji autem 
tempore Tauli totfere erant Eccle* 
fi# hojlesy quot erant magtjtratus: ta* 
men inter ordinationem -Dei &Sa* 
tban<e confufionem permagyxum es~t 
diferimen. Taulus igitur ipfum confi* 
lium S)ei ordinantisgradusguberna* 
torum inmundo confiderans ,preces 
pro magtjtratu pntcipit fieri } ift tan* 
dem Ipeluti e grauijopore excitatus, 
magifiratuscogitetfemiyiifirum iDei 
ejfiy T?t eafaciat quoe S)eograta Junt 
human<zfocietati Jalutaria. 
' hoc fine longe aberrant ijii , qui oci* 
nm } T>tinam ocium tantiim>fehantes ? 
f u /% 4*4 famt quomodo refpublica 
admintfiretur : qui olim iufio iudtci 
rationem fu<e adminiflrationis red* 
dent Quare cuicung magifiratui pie* 

tas 




iffmcj 

ikmm 
khi 

m 

fmmk 



W:i, 




frk mj, 
jmtur 
km:l 

\ rk En 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 



DEDIC ATORI 

topmk tas cordi ejl, is Paulum docentem au* 

H mm diaty ab eo% difcat in quibus occupari 

M hlu ipfum oporteat , modd diuinum illud 

ihtusitti munus fibi commijfum rtte admini* 

b ftrare l>elk, Non frujlra diHum ejl 

%m fS <jJ domtno : Ego dixi (Dtjeftis. quh 

tfmicoifii bus Iperbis (Dominus ftgnificat diui* 

ittvkm* num ejfe ojjictum quod geritmagi* 

W )ftm Jlratus : in cuius rei tejiimonium illi 

% 3* tm f mm diuinum nomen impertit. ^c fi 

'XciMntj diceret : non l?ejlra potentia , non T?e* 

hwi Dd fi ra fipientia^non loejlris conftltjs im* 

mtijunt P ena conjlituuntur, retinentur, con* 

* ' feruantur y <y funt falutaria generi 
humano: Sed d me qui ^ex fum <l(e* 

ftfta/ty S um & ® omims Sebaothfpobis tra* 

jritfb duntur , per me retinentur , <sr pro* 

Joikki P ter me con f e ruantur & Junt faluta* 

' a ria. Eo-o enim fum ctui conflituo re* 
ges : ego Jum qut ao Jalutem regtbus : 

\A itj ego 



m 



? 

onts 1 



4f ?r7^^™" 
Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 
LN 815 8°copy 1 




r* - > 



fum per quem J>os reges regna* 
tis: in cuius rei euidens tejlimonium 
^obis meum diuinum nomen commu* 
nicoy T?t S)tJ appellemini. Cum igitur 
S)eus ornet rnagijlratum focietate 
Jui nominis , feuerifime pojiulat, l?t 
huic fanclijsimo ^sr augujiijsimo ti* 
tulofaclis rejjmideat. Non ergo 
Trinceps aut magijtratus loocem Sf* 
Td^EJ indigntftmam homine imi* 
tetur> quiait : tianctitas > pietds ,Ji* 
des priuata hona Jimt , qua tuuat eant 
reges: Sed pottus fantlifimo ^egi 
lofaphat obtemperety qui ita a Je con * 
ftttutosgubernatores alloquitur : T?i* 
dete qutd avatasy TSLon enim hominis 
exercetis iudictuniyfed 3)eiy£? quod* 
cung iudicaueritis in Ipos redundabity 
Jit tgttur timor T)omini ^obtfcuniy 
tsr cum dtligentia cuncia facite, Kon 

enim 



fflOy 

Qrift 
pw 



mxk 
kti? 



1 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



T> E D ICATOR Ijg 

i rep* «ww dptudDominum S)eum noflrum 

mnium iniquitas eft , nec perfonarum acce* 

WM ptio y nec acceptio munerunu Vtinam 

fag/ita b*c admonitio locum haberet apud 

fmetttt Qmnes qui magtftratu funguntur > & 

hkt) ]>t Cbriftiano nomine gaudent: certe mi* 

fim tu nus e Jf et tyrannidis , minus crudeli* 

(on ?r*o pttfc > H?c tot miferi homines iniquis 

to M premerentur iudictjs. 

mm\m* 

Sed qu&iam funt illa in quihus 

Htditednt tnaxime pius magiftratus occuparide 

|j|0 ^ bet tTaulus quatuor ordine enume* 

1 1 km» rat? ^ um * u ^ et P reces P ro re gibus y 

-L y tjs qui in aliqua eminentia conflituti 

totiBi f mt fi ert > ^ tranquillam y inquit, & 

- ml* quietam Ipitam degamus in omnipie* 

l 'iun tate? ^ b° ne ft ate * 'PriwuM e ft igitur 

i /•■' tranquilla Ipita: Secundum, quieta 

. 3vta : ( /w#r tranqutllam Tvitam 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




K3& > 



nt > * 




EPI STOLA 

& quietam difcerno ) Tertium , pie* 
tas : Quartum, honeftas. 

Trima igitur cura magiftratus 
erit W tranquillam Tvitam degamus. 
Efl autem loita tranquilla , cum to* 
tum reipublic* aut regni alicuius cor* 
pus pace fruitur , er non infeflatur 
ab extemis boflibus. In huncfinem 
tDeus magiflratum potentia &r armis 
munit&t fe hoflibus 7 fi quando tran* 
quillitatem reipublic* labefaSlare T?o 
lunt } opponat . Nam tum demum tu= 
ftttm ertt bellum } quando fufcipitur 
religionis 7 legum & fubditorum de* 
fenflonis gratia. Quare magiflratus 
qui hk flringit gladium in hoftem y 
minifler S)ei efl <& bona confcientia 
hoflem inuaderepoteft. Magiflratus 
igitur qui !Deum timet fciat fuum of 
ficium ejfefbtyice !Deihoftem repeU 

lat } 



cml 
giltl 
pkt 
fonit 
riofn 

m 



picti 
fiiu 

m d 
vlt 

hrn 
tm i 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



,! >f /fl lat y quo [ubditis tranquillam titam 
degere liceat. 



i/^w Secunck cura magiflratus erit 

j*»» Tvt fubditi quietam degant yitam.ETt 
mfa autem l?ita Wux*©-' hoc efl quieta, 
W« cum finguli ftatus <s ordines > atq.fin* 
tyttur guli homines propria agunt , pro* 
\cfiMM pria curant Jine Tro^^ay^ocrupH. Op* 
■sm fonitur enim Wuxi<* hoc eft , quies cu* 
k m riofitati: id quodfatis liquet ex Pau* 
Irn^o | li diBo : ContenditeHcvx&i&phoc efl, 
quieti ejfe 7 feu W ipfefe interpreta* 
tur^&fcr&pTciWiK quod efl res pro* 
prias agere. ^fgimus autem res pro* 
jtaf p'm quando finguli noftrum offki* 

hh um f acmus > no ft rtm fi mm 

nefle tuemur fine aliorum contemtu 
<zsr detrimento. Quantus autem hic la* 

to7* hor rec l utmuY m m gft mtu > ¥ Y tf erm 
ll tim in tanta perturbatione omnium 

n) l A K flatuum 



(cifitnr 
m 1 



tB0 
$0 



y,. 




EPI STO LA 

Jlattium>et tanta hominum peruerftta 
te> non ejl dijjicile iudicare. ^ejpub* 
lica lyr<t baud dtjfimilis Itideri po* 
tejl> & magijtratus tibicinuVi t enim 
tnodulatio concinna> <t? Ttaria Joni 
Juauitas lyr#perctpitur> cum fidicen 
neruis increpet > Jtngulos^ apte per* 
currat : Ita Harmonia concinna & 
fuauis eji reipub/ic^e > quando magt* 
Jlratus diuerjoshominum ordtnes>qui 
injtar neruorum Junt> tjuoJ% tntra ju* 
os limites continet> ac ita le<iibus tem* 

O 

perat > lot Ttnicuig, debitum tempera» 
mentum adhibeatur. Contra l?ero /i 
Jidicen negleBa chordarum proporti* 
one lyram percujjerit> Jonus editur in 
gratus ejr injuauis: Ad eundem plane 
7nodum Ji ordines hominum diuerft in 
repuhlicaJibipermtttuntur>nihtlpro* 
feclo efl injuauius, nihtl pemittojius. 

Si 



Si 

Jm 

cnt 
fati 

tfflli 

mi 
m 

tuin 
mtm 

■ 

km 
mtt, 
m 
m 

im 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



DEDT C AT O RI A. 

Si tgitur ftdicini probro Tpertitur 
quandoparum apte chordas m lyra re* 
fonare facit , multb magis dedecori 
erit maftfratui , ft legtbus &r pru* 
dentia ftngulos ordines hominum in 
repubhca non moderatus fuerit: ita 
ytftt debtta quadam proportio :fine 
qua nullus concentus y hoc eft > concor* 
dia ejje potef Eodem pertinet tllo* 
rum fententia , qui rempublicam can* 
tui ex mtdtis fonis diuerfts conjvantiy 
ts* magijlratum muftco moderatori 
cantus comparant : l)t enim in cantu 
cum plures foni (sr diuerfi aptis pro* 
portionibus ordinantur 7 harmonia au* 
ditu iucunda nafcitur. Et contracum 
imperitus muftcus fonorum proporti* 
ones non recle moderatur nihiltna* 
mmiusejfe potejt: Ad eundemmo* 
dum cumplures ordineshominum y !ot 

fenato* 



fenatorius, equefter, &r plebeus ( hos 
enim Cicero numerctt ) mutuis officijs 
focidntur, feruata cuiufy ordinis dig* 
nitate , fuauifima redditur humana 
focietas. Contra ^erb Tvbi ^nus ordo 
hominum plus #quo euehitur, <ts reli* 
qui nimium deprimuntur ,fieri non 
foteftl?t incolumisjit humanafocie* 
tas:Sedmetuenda eft perniciofa qu<&* 
dam difonantia , quam tandem feque* 
tur mifera corporis totius reipublic<e 
dilaceratio 7 huc ergo maviftratus fua 
confdia conuertety^t debita ordinum 
hominum in republica feruari propor* 
tiopofit. Hoc quam dijftcile fitfa* 
iiu experiuntur , qui retle imperare 
didicerunt. Hic enim concentus <&r 
ordinum harmonia non conferuatur 
fine fingulari fapientia & prudentia 
viagiftratus. Nam non omnes in ojfi* 

cio 



hs 

ff 
\w* 

o 

wm 

'M 

rdi* 
\ non 
(ocie* 

fm* 

micd 
ujk 
km 

w 

m & 

$01 
0 



DEDICATORIA* 

cio retinentur lono eodemg, modo.Alij 
enim beneficentia y alij honoribus, ahj 
pornis magis fleElutur.Quare l?eteres 
refle fenftffe puto y qui tribus rempu* 
blicam conferuari dixere: hi^yiJioi n* 
fxn it9^r//Acopia. <Porrd 1>bi magiftratus 
feu princeps hunc Jiatuumfeu ordi* 
num hominum in republica ordina* 
uerit concentum y ad ftngulos fe con* 
uertet y ftudebit^ l?t finguli quieti 
fiintfy propria agant ^faciantgqua 
ojfiaj ratio Itocatio pofiulare T?i* 
detur : id% j>el expmfcripto legum , 
J>el ex diElo magiftratus y qui 1?iua 
qiirtdam lexeft. Hic proinde confii* 
tutis fingtdorum artificiorum tnfjw* 
Bortbus (quos Athenienfes 
appet/arunt ) curabit l?t abftt in arti* 
Jicibus tmpoftura y J>t iufta fit emtio* 
nis Ttenditionis ratio. quod Ipbi 

non 



m 

■ 



w 



EP I STO LA 

non Jit paulattm rejfublica ad rui* 
nam tendit.Nam quando permtttitur 
auaris^t ipfi fuis rebus imponantpre 
ciumftatim aqualitas euertiturfjine 
qua focict&s humana conferuari non 
potest. Quod deartiJictbusdixi^etU 
am intellm ^olo de diuittbus , qui 
prouentos fuos annuos Itendunb His 
Ji permttttturjuis mercibus imponere 
precium , magna fequentur incommo» 
da. ^em Tmo faltem declarabo exem* 
plo. Ibiues ahqtiis Ittno autfrumen* 
to abundans qiurit emtorem>quifor» 
te flatim precium johere non potesL 
Hic emtor Ipt fauorem diuttis redi* 
mat 7 aut alia commoda confequattir 
enut carius , quam pro ratione pro* 
uentuum anni res emi pojfet. QniA 
hic fit ? altj audientes quod tjie tanti 
yendiderit fuum liinum auifiumem 

tuniy 



DEDI C ATO RI 

1 r«. tum y feu quicquid aliud effe poteft, 
«tlitnr hnitantur exemplum in totius reipu* 
Mfrt M* c * certifitmum damnum. Hic /i 
%[uie magtjlratus non cohercet legtbus tales 
fublicosfures^uietem fuorum fubdi* 
torum non quxrit ? fed finit Ipt alios 
%m ahj inique opprimant. Quod ne fiat 
, nt . Hw oportetin republica bene confiitutct 
<efiimatores confiitui,eosj, pws et iu* 
jlos>qui non Tmius ordinis hominum 
\ rationem baberent,fed totius reipub* 
kmi* ^ omntum partium eius <tqua* 

^ lem curam } T>t feruetur <equalitas. 



inifoittre 



t v 1 ertta cura mantratus ertt re* 

Itgionis , tLtji autem reugtoms cura 
prtma tsrpr<ecipua efi cenfenda : ta* 



J?^' i men ideo etiam in tertium locum re* 

. iecit TJulus, quia b<ec finis efie 

J ' debet tranquilU quiet* 7>it<e, 

tf 0 * ata 

10) * 



SPlS TOLA 

at% adeo totius focietatis huma* 
: Sicutpie cecinit Stigelius & 
Vir & Toeta optimus: 

Vtq ; <nUos de relligione docerent, 
Contigtitf t ietM wfttUbercdomoS. 

Ita$ preclare Tjthagoricus 
quidam dicehat regem dehere ejfe ho 

num ctTsyop , H9d)) <PtH.ctslw, Kouisf toc, hoc 

eji } imperatorem } <j; iudicem , & fa» 
cerdotem. Hanc oh cauftm regihus 
Ifrael cura conferuand* religionis 
commiffa eft, Ita enim ait Dominus 
(Deus : Ouum autem federit %exfu* 
per folium regni fuiyfcrihet fihi <Deu* 
teronomium legis huius in^olumine 
Lihri } accipiens exemplar a Sacer* 
dotihus Leuiticrttrihusytsr hahehit 
fecum y legetg, illud omnihus diehus 
T>tU futf, iPt difcat timere Dominum 
fDeum fuum , fjr cuftodire Tperha & 

Ccre* 




Qre0> 
[ufier fr 
teniporf. 

IBA iS 

fiis,kh 

fmhii 

mtm 
tnfm foi 



ciuk (0) 

Kam k 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



DEDICATORIA* 

hmfr Ceremonia* eius y qu& in kge prdcepta 
$m (7 funt y nec eleuetur cor eius tnfuperbia, 
fuper fratres 7 neque declinet in par* 

tem dextram aut ftnifiram > Qtf longo 
mu tempore regnet ipfe filtj eius fuper 
kww IfraeL Sed quid opus eft multis in re 
n f lo manifefta f hoc igitur fciat magifira* 
iJxh tus. Si non religtonis conferuand* 0 
»r©fr propagand* curam habuerit> fidem 
w r%k abiecit & est infideli deterior. Ham 
retim fi «* iwt* Tauh fentetiam> qui Ipnam 
fimim famtliam negltgit fidem abnegauit, 
^exfti* quid dicendum esl de illo qui tot do* 
ffi Se//' moruniy tot prouinciarum>tot ^egio* 

*W* cumm a ^ tectt tNecfe iufie ex* 

, <j Stttf c u f are P° te & > V lt dtctt / e cor P ora 1$ 

, 'i0 facu/tates fubditorum conferuare, 

l ect 1 ue cume P erttnent a ^ anc 
h00 ciu $* wnfuetudinis incolumitatem . 

ItkV Nam hoc P ertnde e ff et ac ff> ater f e 

Ctr* ® * m 




£P I STO LA 

fuofunHttm officw diceret , Sitibe* 
rorum corpora bene faginaret^ negle* 
£la potiori educationis ptrte, qu& ett 
tducare liberos m tirnore £r corre* 
ptione Domiui : quam paftem qui 
ne?lmt a Taulo Irfpoftolo Ethntco 
detertor pronunctatur. ottnm bonus 
Trinceps pater patrid ceufetur^lebet 
profecld fuis fubditis paterna ojf icui 
interqu* Trimum ^jr maxnnum est 
{ Dei gloriam propagare interfubdi* 
tos^t uon folum l)iuant,fed l?t beate 
fotliaterj. l>iuant. Quod ftne fieri 
non poteH, mfifumma wUffonis cura 
fuerit . Hac cura in multis Sanftis 
^egibus & principibus ejfecit , 1?£ 
<IS fcholaspias erigerent,et pios Do* 
ftores alerent ,qui ejjent interpretes 
^erbi (Dei zsr informatores eorum 
quipoflea Ecdefijs paflores pr#fice* 
rentur, (jr W alia ? qu<e funt plurima, 



01 / 

0)0 

jimJt 
%t§A 

flriiw 
mrfto 
tmti 
ttijhii 
kjtfa 
hwu 



mlm 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



) 51i liki rxempla pr^tereamus^ domefticis co* 

Wjne?fc tenti fimus. Cbriftiernus primus eius 

% f... nominisy (Dani* TSloruegi* et Sueciot 

> Cf com ^ex ante annos g^.. kanc Hajfnien* 

Wtm m fem ^fcademiam erexit , hoc confilto, 

i tikao fyt effet lieluti ojfrcina quatda in qua 

mhnvs formarentur ingenia mores eorum 
<] u i poftea in Bxdefta T.ei cuftodes do 

femu ojjiat ih ina eftjent. Et quauis co feculo T>e* 

Mnimti ra rel/gio 'Taparu fuperftttwnib. tan* 

ntnfubh tum n ° opprejja fuit, tamen laudandu 

i% kitc PS ftudt/1 p/j qui fecit quatum 

feri * w f e f UiL & mc /ecutus esl filiusT{ex 

Mfikcffl I° ames et neposCbr/ftiernusfecudus, 

\m Mfi q u i>q u atum ad Academia noftr<e con* 



feruatione attinet } etiam meruerut fm 
, L laudem: Etfi adhuc Tapal/bus te* 
t MM nebns omnia plena erant. Hos fecutus 
00 e ^ Fridericus Trimus , qui yt pacis 
0 Jiudtofusemt: ItactiamTatronust? 
V- • £ z defen* 



ETJ STOLA 

defenfor fuit piorum miniftroruM 
l)erhi. Nam hoc rege regnanie latius 
ftarftt fedotlrina Euangeltj , qu<e a 
tenebris Ytndicata Witeberga ad 
as quo% natwnes cito tranfuolauit. Et 
quta dijficihus fuit tn principio fu* 
perftittonem Tapifticam penitus abo* 
lere > fecit ptus %ex quodpotuit , 
aduerfus iniuftam Toim defendtt eos 
qui purrf religionis elementa in his 
regnis tradiderunt. Fridericum pri* 
mum fecutus est Chriftiernus tertius, 
quiftatim in initio furtgubemationis 
cogitauit de reformandis Eccleftjs, 
^Ac omnium primum, ordtnatis Epif 
copis ptjs Zjt dotlis in omnibus Dite* 
ceftbus ? erexit hanc *Academia Hajf* 
nienfem fere collapfam , zsr magnis 
fumttbus accerfuit homines doclos , 
qui religionem et alias honeftas artes 



^^^^^ ^n* 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



DEDl C ATO Rl J. 

$rm <y difciplina* docerent. Huic fuccef* 

«tte kn jlt Fridencus fecundus [anclifiimi pa 

, fit tris 1"efligtjs infftens. Nam huius 

: m potifitma cura e$l 7 t)t conferuetur pu» 

:,//.£ ritas doclrimt tn Scholis et Eccleftjs. 

wipio fti, Miic pars offictj magiftratus nonjb* 

Wusak lum ad fummum magifimtupertinet, 

XfkM fed etiam adjixgubs fuo ordine ? atg. 

kftvk eoj adeo ad patresfamiltM quog. Namji 

witt tn k adths fDei finis est er conditi huma» 

kwfri* mgeneris > & redemtiy nemo non Yt* 

wttftM) det omnium intereffe cultum G)ei 

'wm promouere pro Ttiribus. Sed hahita 

Eakff) ^ocationis cuiufcj. ratione. 



im flj* Quarta cura Magtjtratus ertt ho* 

f0 Bf neflatts , hanc enim jpotlolus pietati 

' 0j L fuhiungtt. Namdpieta<e1>erahone* 

^ lotloS) flatdcpendet. Vocahulum &ttut&m 

\ quo <Paulus ytitur duo compleclitur. 

F ® 3 Nam 




\x — - — . , 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




EV I STO LA 

Kam & omne officij gmm htter h* 
?)wies, hone/iam quandam morum 
orauitatcm fenificat- illtid locum ha* 
let in mutuis homtnum commerci/s > 
ne quid turpiter attt indecore autfla* 
gitwfe fiat: Hatc reuerentiam fua* 
tutate morum hominibus conciliat . 
Ouam Jit autem necejjaria lotrdque 
Jrirtus in humana focietate ex eo pa* 
tet y quod 2>kia cum hispugnantia hu* 
manam focietatem turpijlime com* 
maculent. Quare retle fecundus finis 
tranquilU & quiet* 1>it<e d ( Paulo 
Jlatuitur hcec honeftds y qu£ in onu 
n i ojjicj genere ^erfatuwisreueren» 
tiam quandam in morihus Js fingu* 
larem vrmitatem poftulit. Huc er* 
go mavijlratus incumhet T?t posl reli* 
<rio)ivs curam hanc honella:em tuea* 
tUK, Sed quomodo hoc magtjlratus 

ejjniet 



ftttfk 



ODM \ 

fmm 
Ymf\) 

tmork 
«4« 



mm 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



D EDl C AT O /? / J. 

«terfoi efjiciet in tanta morum ( orruptmte f 

%mm l? e g e > excmplo ypoz-a. Lege probU 

km\ht hedt intu/la > T?t fraudes mcommer* 

mtrcM) ctjs ts Ui)pitudinn)i in mortbtu , tsr 

wiittjk* pYAciptat honefta l)t candorem &r 

ihi )n(U niorumgrauitatem. Exemplo confir* 

fflwfc, met c l uo ^ l e g e jhtuit y hoc est y ipfe 

I Itvfs magiftratus fe ipfum Jtatuat yiuum 

eexeopit* wnis prohitatis exemplar: Quod 

witiih* f ane mu h° efficatius eft qtiauislege* 

fme tm* ^ e, i/^ me enim diStum eft a Toeta. 

rkfints a ^ exem pfor totus componi* 

ifdo turor ^* Nam quod in regibus Yt* 

<rrmb> turpeyimitarigejltunt. 'Tanacafti* 

r.&m Z^^^f 10 boneflatis contemtores , 

f M^Qt cx £% uo cafligationem ideo adhiben* 

' 'j^ dam itidico , quia fi Ipni parcttur , &r 

^ 1 in alium feuitur > iuxta "bufao notum 

?/// ttltt' r i f 1 • ^ 

n , ^erltculum, dat locntam coruts T>exat 

Ws... Jb A. cen ura 

tjjnttt T y 




cenfura columbos , Ytlefcunt leges , 
contemnituv magijlratus authorttas, 
laxatur dijciplma , wwfif* ^c^/fo- 
^/// fecurius peccandi inde accipiunt. 
Quare longe pr<tftaret mffas Ieges 
ferre > quam yoltmtatem legum non 
exequu H<zc ojjict/ magiftratus pars 
etiam requirit , lot magtftratus tu* 
net minijlros Euangeltj ad confer * 
uandam difcipltnam > tsr caftigatio* 
nem Eccleftafticattt) tametft entm di* 
JlinBa eHpoma Ecclefiafttca a pana 
ciutli : tamen Jine magtftratus opera 
conferuari nequit dijaplin* Eccle* 
fiajlic* iufta feueritas. Quare magt* 
JirattiSy ft huic rei manum non adki* 
bet>partem ojjioj fuinegligit, i?fa* 
cit opus Domint fraudulenter. 

H<zc de partibus ojfictj magju 

Jlratus, 



p0 

tllhj 

m o! 

liler 

Affi ( 

0 

fertmi 
/mit i 
Uh 
fAn 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



D ED I C AT O R I yi. 



t tytt ) flratus y darijiime Ttir, ideo expofui, 

wiitM) non W te doceam , qui pietate Ivera 

occdjio» & magna eruditione excellis ' TSLon 

icciftunt, te quafi ceffantem ftimulis exci* 

h leges tem > qut magnam latulem apud om* 

tpuw non nes > qui te norunt , iufiicik <&qui* 

utns p&rs tatis obtines : Sed potius , yt qui haec 

]ktw letluri funt , tuo exemplo excitentur 

al confer • ad prrfftandum ojftcium y hoc eH , l?t 

'f^g/ifio-- gubematores rerumpublicarum fin * 

$m& guli fuo ordine cogitent ferid quid 

tuf&tt Juum offtcium requtrat , ne iufto tu= 

afgjflpflfl dici !Deo aliquando iufl&s pctnas ne* 

Eccle* gleEli offiaj fint daturi. Nec Li* 
berttni > pejstmum hominum genus , 

7m ^ f unt au « ,en (k > quiprrttextti liberta* 

Imt iffc tls Cbrijtiarw anarchiam Jjr omnium 
fcelerum impunttatem in mundum 
inuehere conantur. TSLon enim inteU 

tfimw fy mt m tf ert Chriftianam hbertatem 

ff ftm ® 5 fi*"* 



u 

U)V10 



fr £PI STOLA 

finitam ejfe , <ts intra certos limites 
claudi. Quemadmodum Taulus in 
hacnobili Epijlola ad Galatasfcri* 
t>ta luculentc docet. Na?n pr<tci* 
pit l>t ftcmiis in Ubertate r (?arta fan* 
guine Chrifth monet ne camipre* 
heamus occajlonem libertatis prrftex* 
tu. Quo if fecerimns libertate exci* 
dimus y & denw feruipeccati ejftci* 
mur: iuxtahoc T.omini diclum. (fui 
facit peccatum feruus eft peccati. 
(porrd commentarium hunc clarijsi* 
me Yir> in Eptftolam Tauliad Gala* 
tas , cjuue conttnet pnecipuas partes 
doElrind Eccleji^ l)ideltcet de iujli* 
ficatione noftri coram fDeo > de liber* 
tate Chrijiiana } <&r de ojficijs Chri* 
jiiano) um inter fefe >fub tuo nomine 
in lucem emittere T;olui> ^taliquod 
ftgnumgY<x^i{udiixis erga teme& ex* 

taret: 



fttft 

(011 

fttlit 

i 

hunf 
lonirc 

fiflCWl 

firm 



fstm 
Um 

0 

L»|c 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



u y taret : cjiu miht ol:m,dum l>na tn fto^ 



rentijstmaichola Vuitehergenfi IvU 
ximus aticjuot annos, vlurtma benefi* 

1 r cra c ontultiti : Uuorum memoria per* 

Md M » j ■' #• 

l petuo apud me manebiL 

p rtex* mtnr T?t hoc munus aua* 

:ateexr/* / • / • . • 1 

lecunque , jignum ammi mei erga te> 

[ honi confuia*) ac me fohta beneuolen* 

idmXn tin com pl e f[ ar f s y mem0 Y ^eteris no* 

1 fmti, jf r ^ con f ue t u d in i s fludiorum com* 

tattf&t mu y\i U nu Vale Trir Clariftime ac 

iGk* patrone obferuande Ttna cum cajhfsi* 

pfl ma ac ptjfsima tua coniwe Dorothea 

tkkjh JLange ex antiqua ts nobili famtlnt 

jlthkr* Langouum oriunda . HafniA» 

ifjfi ^inno Domtni 156^. 

V$0* hlenfe ^ttobri. 



ttrtt: 



0d$* ^frgw 



m 

■ - 



\ 




ARGVMEN^ 

TVM IN EPISTOLAM 

PAVLI AD GALAi 
TAS. 



T EV1 STOLJE HV IVS 

dd Gdhtds fcrxpU facilior hdbed* 
tur ndiM , qudtuor nobis m m* 
tio expetcndd, cr cxplicdndd ui* 
vdentur. Vrimwn, quis quantufq; 
Ot huim epijloU dutor : unde dutoritds fmtf*» 
nts dependet. Secundum, qu* fucrtt fcnbendt 

ccafio: cuiui cbferudtio <d (M 
nmreaewteUigendumpermultum fdctt. Ter* 

tium, quis fxt ftttws Jeu qutflio prwtpdhs : cx 
duo^gcnus cduf* cogncfatur crtotmscrd* 
lomscondtm,hocea,finis vfccpus ultmm 
difcerentis dppdrebit. Qudrtwn^fxt metho* 
dL (eu quod idcm e^quisfit tuadtionis ordo : 
Cine auo diMtdtionis neruus neqmqudm deprc* 
hendipotcR. Be his igitur qudtuor.eo quo p ro* 
pofitd funt ordinejiccndum cft. 

DE AVTORE HVIVS 

IPISTOL/E. 

tleftum iUud Dei orgdnum Pdulus Apojlo* 
lus,neque db hominibu$>nequc pcr homlnem , fcd 
1 per 



ferlfj 



jWfT 

mii j 
mm 

Epijlold 
tborifau 
ijjO" 



ttr.fk 
tiiirtti 
ifdp 
mk 
kttl 
■ciitnti 
k9wk 
ftjk 



riod 

4b 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



£ HVIVI 

Bnlio 



^lsL e?ist:ad galat : 

■j 1 > per k/jwn Chrtflum uerwm Deum er ucrum fco* 

immcdtdtc ad Apofloktu uocdtus (quetm 
Kx admodum hdbct huius epifloU Lpigrapha, er 

uocdtiottis Paultm expojitto in Attts A poflolicis 
capitibus % 15. 22. er 26.) <mtor «1 hutus Ep*. 
/?o/.f. V«cfc ^ obfcurum tftjummdm cffehu* 
imEpifloUdUtcntdtcm. Non cnim fccus dccU 
piatdd funtqux hic promit Dci fttritus , per 
Vdulum , qukm cd qux db tpfo Dcmino funt pro* 
ditd , Quxproptcr omnid qt>£ contincntur m hdc 
Bpiftok dtquc in dlijs Pdult fcrtptis etus cffc du* 
^tio-- thontdtis fctdtnus ,utin dogmdttbm confirmdn* 
jmt \<m dis cr refutdndis crrortbus , tdtttum hdbcdttt ro* 
im w bur , qudm uox Dci patris qu£ de ccvlo fottdbdt. 
m fuit, T* Vox ettim Pauli mhil dliud c#, quamfilij Dci fo* 
m ::::ph> :a nus: quem Patcr ccelcftis uult totum mundum 
gmvm* dudtrctuxtdillud. Huttcaudtte. Hinc igitur eft, 
(opiK ito* quod qutcqutd incidtt in diftutdtionts dhcum 
jit metbo-- trdcldttonc dpud Pdulum , hdbedt pottdus er ro* 
fcticnii orio: fc wr fX Deifjiiritu. Ex ^o/zr «f fuw multiplex 
mfflkp mcidcnttum dcclrindrum cbfcrudtio in Pdulina 
0,10 fP bftiene ncccflhia Jit. Utm dum utum dhqudtn 
quffltonem trdcldt Pdulus.multd pcr occajionem 
incidunt : qu£ tidrids doclrhtds, er ddvwnitiones, 
diligentibiu lcclortbut fuppediunt. Qmm ob 
cdufdtn ddigentcr cbferudndum cft intcr locos 
) k AH^ P ro P rios > ^oc > eos quos cx propcfto trdcldt 
h $0$ Apoftolus , er locos mctdentcs : qut per cccdfio* 
\st nem 



- 



3£ kJ» bi omnes ujhmonmm dtumm 
bd>mt,quod Ckrifli uerbum adferant. 

D E OCCASIONE* 

Ofw/ioBC fcrtptionis cbferuatd rtffittt fo* 
Ullketur quxjiionum cdo, a ordtiom 
vna Kcnc autcm finbcndi oc^fionem babutff* 
Vaulum , er Tbeodoretm tefifur^ # 
*rx«w Epj/rc/jf fon«W tr : Cum Paulus dauijjet 
GaUtas & uerm Euangelij dMrinam degrd» 
tutU falute fok fde dbtmendd, es Chrtfttdndm 
hbertatem , «tque alw doccndt gratta, ujgtnte 
Apoftohtus munere,ccmmignjja,quidam ex 
hidtis crcdcntes , adhuc Uxmui Zfik erroneo pd* 
tcrmrwm hgum occupati perfuafermt multts m 
Gahtiajiddibus recipiendcs cffe ritus Mofaicos 

docuerant Euangcltum mbU prcdcffc, ntfi fimui 
tectpcrentur ntus ijh Mofatci. Obmntcrunt au* 
tem tftud apud GahtM hoc modo. Vixcrunt non 
cpcrtcre Paulo tjntum crcdere , c\ui uuper pro* 
dijtmm ex Apcftolorum difctpulis , fed Petro 
potw 9 l<*nni 9 Uci>bo &c. qui *b ipfoCbrifh 

trien* 



Vcd 
tlmt 



f 



Hf\ fm 

iwApo 
jcqncnJj 
fitowjl 

(b,cr 

mjisft 



fi 



^ * 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 



*. Quoddc j**' non P r °tobucrunt rttus UexUt 

Ttmo* 

»*™>F'ftrtim .^orumcj.icouc.rfierjnl 
d fidm cbhfl, ; r^do,pcftol, mli m 
tbufiJUnt ,)h pwniflione, & ^ ne r c £ 
*fifrf*t Srfrt» , „c /< 
tentApofloli.ut qui ad mfltiim cemim Dco eon. 
temndm facerent , «c)i iiftUu iU ^ Z 
*» U4 Dco mftifiemut , eonfhn dcbcm eVtide chrt 

w«K«f caujtsfeu partibus. * 

ft,^* « ' m hlic EpiftoUprindpalis eR, cfuod 

jlonmiicoF* /iw Legw opmfo* jfofc fide m Chriftum iuftifi* 

^BMltll centurcredentcs. Hoc jtitu confimttoftat cr 

•ii»*f*S rort ^ ^ Ep/flok conatus,f eu finis,nimt* 

^mffW rmjtmdtcatto hberutis CWtftmi. Uon enim 

cA 4r * llud *°Wi"m P<«/o fuit in hac Epiftoit, auhn 

Oftimc^ MrtrtrA Pfcudojpoftolos affereret ChrtftUmm 

id fff0* mrUtm^nt ulh portio legps obtincret olorim 



i 

i 



,•;*•.■•% 



N 

f ^ f ' 



m dew*diuucmsjl*tusreac dici pote&: uidel* 
cetquldVduliJrm lefuChrifti fitkpoftolm. 
Kificmm bk ftdtm confirtmrctur , 
terentur dtfficulter. Hm wn genm cdujx prm* 
lipdlis mtclUgnur effe *f**f^>«% 
/dtm.uideUcet prmctpdUs v adiuudnscom< 
tiurdUseSt. Kcscnmd?*ulopropofiU d PJ<r«- 
doipojlcUs negdhdtur. Vodm duit fe Apojto* 
XumCMftU dffirmdtfide wjlificdrt homincsjine 
leoe. Vtrm*wficiebcintur dduerfdrij, exqud 
contentione ftdtm ndfcitur. Vcrtm VduhSisutm 
u fq. mtentiotm fbwmenta coUigit, de qutbm tn 
hxcgefi uidebimm ♦ 

DE METHODO ET 

TRACTATIONE, 

Vojtqum occdfionem,jlatum princtpdlem, 
Cr condtm huim EpijloU uidmm, fdcihm cnt 
nunc trdildtionis ordineminuejligdre, O* mon* 
flrdre. Qttid dutem udlde pucrilis admomtio cst 
IbpiftoU p&rtes: ( qutfunt epigr&phd,fdlutdtio> 
trdftdtio , er udlediclio)figndre , fdtis erit bcc 
loco de madticnis crdme fcu Mcthodo di* 
ccre. 

Verpetuuvn didkaicorum prtceptum etf, ut 
cum qutjliones dlfc db alijs dependedtit.ilU prio* 
rem> m tr4fiatwncfortianturlocum } qu<e tidturd 

prtores 



yftty 

Dfiiiiff 
(niniiioc 

fioncnt[ 
Cbri/hi 

l(p\, 

[fTHltlltli 

fljfed 
r Mtfj 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 
Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen 
LN 815 8°copy 1 



EPISTl AD GALATl 

otesh utdckm priores funt,quibufq; confirtndtis,non parum iu* 
jtt Apopolin, udntur qux funt ordine pcfteriores, Vaulm ttjq ; 
,Tfli^w«ti poft Epigrdphdm et procemium (m quo prcamio 
iwiifc prii vncrepdt GdUtas , c? eos accufat defecltonis ab 
aWpjHttrj Eudngelio quod ab tpfo dtdiceratit, et teftificatur 
(iomm de Euangelio qucd docuerat) ut conuincat fuum 
•cpc/ia i Pfa Euangelium non cffe humanum^qu ffttonem , de 
t Apojl* f tM uocatwne traclat , Atq- longanarraticne fe 
mhmtmi: dtuimtus uccdtum ad Apcftoiitum commonftrat. 
. \ ., Bcinde principalis qua-ftio fequttur, ConfirmdtA 
;; , (f J /: enim uocatione , ApoftoUtus principalcm quts 
..itaii ftionem fcu propojittonem maiore cum autoritd* 
* 1 c? /7<te traftat, propomtq; ncn lege fcdfide in 

Chriftumhomines confequi iuftictam,idq;facit 
p iuftd Methcdo confirmdtorid, ac fubindc, utficri 
folet,ni quod cbijcere potcrant turbatores tfti de 
legc refeUit,o- ufum lcgis commonftrat, prmcu 
. , pali qiueftione ccnfirmdtx , mfert qucd pottfii* 

luiur, mm ( l U£n ^ tur > ^tndicdttonem Chrtfttan£ Li* 
u 1 ( bertatis , in qtu iubet ecs ftare , e? » ampliut 
feruttutis tugo impltcart : unde dtUbtturadby* 
^ 0 " 1 ' pothefin, C7 ctrcumcijicnem nequdqudm recipU 
nfi 5 P ; ; e«^ w fj^ prckf . Vn^e rwr//w raf/r *d //fcrr^s 
Hf,/^ ^ ffl» , monetq- ne ed dbutdntur GaUtx-. Po# /^c 
.UffP" J ' fubiungit Varmefes uarids , ^«^ </d fra cdp/te 
raocdre licebit : uidelicet ut fugidnt cdrnis ope* 
.£ C qt0w ra ? ut ea q U£ fyiritM fuadet faciant,ut proximi 
ieatfof» rutionem hdbednt,cum omni animi bcneuolcntid, 



C O MM £ nt: i n 
& officio. Hinc fcquitur conclufio : in qtufum* 
tnm cdufe repetit Apoftolus, cumddmoniuone, 
nc fiki ampliusfint molcfti. Vojlrcmo loco , Epj* 
ftoUm uoto cUudit. Atque ita apparet naturat 
lcm ordtnem partium feruari m hutus EpiftoU 
ceconomia . 

DE IMITATIONE PAVLI 

I N DOCENDO. 

Vaulus bi omnibus fuis fcriptis interdoccn* 
dum fepifiime ddabitur in monitionesjeprchen- 
fioncs , laudationcs , minxs, C7 confolationcs,eas 
nimirum qu£ Jbonte ex dottrina ftucre uidentur. 
Quod Vauli excmphvm pij ucrbi precones imita* 
ri dcbebunt. No» cnhn cxtraneas , uel monitio* 
nes.ucireprehenfiones z?c. adhibebunt.fed quat 
doftriitce uis er natura fiionte offert y has accom* 
mocUbunt pr&fentibus audttoribus iquorummo* 
rcs cognitos habent. Uanc docendi ratione Moy* 
fes, Vrophet£> Qhnftus.Apoftoli ( ut in ipforum 
conciombus patet) fequuti funt :fine qua parum 
doclrinx efficax erit.Ta.ntx es\ enim humana fcg* 
nities cr tardius , ut ad ea , qu£ ad falutem fte* 
ftxnt,mfi j}imulis,mpelli non popnt. 



DE MODO ENARRATIONIS 

H V I V 6 EPISTOL/E. 



I 

Epjfe 

«riflj 

«fii 
mcr 

S 1 



E 



411 



ijjip 
(tarcci 



H 



mm 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



EP I STl A D G A LATl 

M(\ui\m i n explicdtione fingulorum cdpitvmhuim 

woniim. zpijiohe kme hd&ttm ufiutm ferutbo ordU 
o loco , Ef ; ne tJJt p n - m um cnm - m fwMMridm qudndm ccm* 
tfWtiMtiw prehenfioncm totum cdput contrdhdm. Deinde 
'M EpiJJoU ordinem, V Pdrtcs cdpuis oftenddm.Tertio exe* 
gefin und cum obferudtione locorum proprio* 
rum w incidentium ddijcidm : quo ufus C7" Vr<t* 
A V L I xis rerwm qu£ trddun tur confyicidtur. 

SVMMA CAPITIS 

Mztiom P R I M I. 

vstysm.fi T7 GO Vdulut Chrifti Apcftolus , uos GdUtds, 

ifmvkm S^L*nte4 quidem recle inftitutos, nunc uero i 

frcconesim; perturbatoribus qutbufddm feduclos, ueru E uw* 
gelium docui : ddeo ut mdlediclum pronuncidre 

■(kntfif dufun qutfquis dliud docucrtt Euangelium , quhn 

%kiccow cgo : qui non db hominibus tUud didici, fcd per 

i \mmw rcueUtionem lefu Qhrtftiyquenudmodum med tt* 

iiraticncMf' ftdtur conuerfio. 

fnrfu F ; ORDO ET PARTES. 



fM 



Po# Epigrdphdm C fiJutdtionem fequitur 
exordium pathcttcum,in quo duo funt : utdeltcet 
quereld ob defeclionem Galdtdrttm db Uudnge* 
r\o%l '' 0 » quercbm mox mollit trdnsUtione , cr 
teftifiutio de Eudngeho dmpIificdU ccUaticne 
:£ * i c z &im* 



- 



w 



- * ; 

*• ' 



,10 



comment: i zr 
Wimprccdtione. Voft cxordiwm fcquitur n<tr* 
ratio : cuius propofitio cft , Eiungelium .1 Paulo 
prtdicdtum, »0» # bumanum. Uunc propofu 
tionem fequenti turrattone confirnut. Nuw wi 
narratione />p plurimx probMU drgumenti 
ctfherquntur , <p.c omnUhoc fund.tmento nitun- 
ttir , uidclicet quod Pdulus fit uerus lefu Cbriftt 
Apoftvlus : qucmddmodum zelus legis Mofxic<e t 
pdtcrnxrum tuditidnum ^fubtu ccnuerfio 
pcr reuchtioncm Cbrifti , uiu inftitutum po& 
conuerjicnem, CT Etogiwn Ecclejurum dc Pau* 
lo. \\£c fign.t coniunclu dinuntm ccnuerfum cf* 
fe Pdultm , uocatumeuidcnter mdtcdnt. Ve* 
rum nc mcntiri uidedtur Apoftolus ad Dci teftte 
tnonium prouocat. 

EXEGESIS PRIMI CAPITIS 

CVM OBSERVATlONE 
DOCTRINARVM. 

Paulus Apoftolus ( non ab ho^ 
lrunibus , neq? per hominem,fed per 
Iefum Chnftum , & Deum Pacrem, 
qui excirauir ipfum ex mortuis) QC 
qui mecum funt omnes fratres,. 



1 



M Viulms Epigraphishic fcrmtur ordo. Prf* 
molocojdwnnomenpontt Apofiolus. Detnde 

coi 



m 



kfiCU 



Priiiio c 



umgiti 
tmcni 
nofcit. . 
kiiti 

thtmj 

uoution 
tnr.Hci 
[inadoc 
fc^ 



Bjicrio 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



«jwttrntt epist: ad gal^t: 

i\ m j p j f dcf (jwo5 /cr/t/r nominat. Ylerumq- magnipcis 
\xm n S Titulis fuam uocationem cxtollit. \d quod i Pau* 
nwt! 2 *° P^ aw c i7 c <*PP^ cf ob trcs potifiimum caufas. 

Quarum primacsl:, ut fu£dcclrin£ tutoritatem 
concihet contra Pjeudoapoftolorum calumnias. 
Secunda, ut hcc paclo conjiteri fe Chrijlum, 
quem tum ferc totus mundm pcrfcquebatur , pa* 
lam fdcidt. Tertia , ut fuo exemplo cos ad quoi 
fcrikt ad confcfionem Chrijli inuitct. Yorro t/ti 
bac Yauli, Epigrapha quatucr ccniunguntur* 
Vrimo enim ioco nomen fuum proprtum pcmt 



H 



fWkfiCtrj 

ki ccnmji 
«foto pci 
juriMto 



«co44 j^Jbfa Dcnldc addlt nomm 0 fji cl j, H «/c fuU 
friKtont. Vt ^cjgawi uocationis ad ojjiaum . Tum men* 

kmitf tioncm facit fratrum quos focics fcriptionit ag* 

tiofat. blcmcn proprium ^pojhlt ccrtijicat Ga* 

latas de authore EpijloU. Sigtutto ofjicij.autho* 
APITJf ritatcm fcribenti conaliat. Modus uccdtionis, 
dh* pra>terqmm quod authoritatem fcribcniis com- 

wendat Galatis pcrjlringit aducrfdrics,c { ui Pauli 
nonabtiOi uocdttonem tanquam iUegitimm cahtmniabdn* 
r i C[ tur. Mentio fratrum.non folum cjlcndit confen* 
nem ' ^ fumdocl:rm£,uerumetidm deciarat Cdtholicam 
m ^rlj ejfc dottrinam , qitdtn A pojlolus ipfis antca pr£* 
nortiiisP dtcauerat. Ex his coUigantur fequmtes /ocu 
•jrr& Prit»/tf proprm de Apoftolatu Pauli cj mi- 

nijierio Ecclejiajlico quod habet t Dco authcri* 
WorloW tatcm. Sccundm , quhn ardcns fludium cffe de* 

hk> ti^ ^ €dt m uer ^ 1 mm fl ris propagand£ V dcfcndcn* 
t& C 5 dtue* 



CO U M ENTl I N 

dtuertdottrin*. Tertius , confefito mmifterij 
exemplo Pduli omntbus Eudngelij mmtftrU com* 
wnditur. Qmrtus , quod uocdtionis lcgittim* 
ddfuntttonem Ecclefidjhcdm confcicntidinmi* 
ntftris Euangelij rcquiritur. Qumtusjratris ap* 
pclUitofraternum dmicdbtlcm dffcttum do* 
ccntivm er difccntium m Ecclefia.atq^ adeoom-- 
mum.Chrifttdnorumdocct. Exemplum promdc 
Vauli proponendum cftmmiftris Euangelij , quo 
fnoneantur non captandum effc dommtum in Ec- 
defia, fed ut pctnis fefratrcs dgnofcdnt iUorum 
qitos in minifterio focios habent. Porrb hoc loc& 
trcs modi uocationis ad miniftcrium Ecclefiafti* 
cum notentur,quorum primus fttab hominibus : 
fecundus,per hommem : Tertius, per IESVM 
Chriftum><& Deum patrem. Ab homintbus mit* 
tuntur intcrdum perturbantes dd turbandas Ec« 
clefias ,ficut tcmporc Apoftolorwm.d \udns in* 
crcdulis fdttum efftdubium noneii. Perhomi* 
nem 7 ut cum Pdulus ordmdt Titum^Titus op» 
ptdatim presbyteros conftituit: qit£Uocdtiole* 
gitima quidem eft,cr i Deo probatur.jmb ab tp* 
fo Deo eih Licet pcr hominem 0 ut inftrumcntum 
Deu Udnc uocdtwnem mcdidtam, cr generdlem 
uocdnt.. Per lcfum Chriftum , er Deum Pdtrem 
qui fufcitautt ipfum k mortuis . H<ec uocdtionis 
formd immedidtd er ftectdlis dicitur , ctteris 
multb augufttor , qu* mdiorem ettdm uocdtis du* 

toria,* 



10 



EP J st: AT> c al^t. 

wjltrij toYitdtmconcih.it. Ver lefum hominem ddhuc 

^ifrii m mortdm 3 uocAtifunt duodecim Apoftoli , per le* 

W lcgittiim /um owm ex pdrte immortdlem uocatm ek Pdu* 

[ctcntuimiii: } w $ # Quarc non infertor e&ullo modo reliquis 

t^fritriiip! Apoftolts.Cum tgitur dicit Apoftolm feuocd- 

njrfai k tum effe , ncn per hominem fcd pcr lefum Chri- 

ytfydtow ftum , non jimpliciter negdt lefum effe hominem, 

$mprmk fed k moruliutis neceftiutc ipfum uindtcdt, ut* 

Mylij, fn pote fufcita tum tam d mortuis, cr glorijicdtum : 

miminEc: cum intcrim dij qui per homincs uocantur , per 

\§m Ptortdles uocantur homines. Hoc anndUndum- 

Pcnokloco duxi propter Stcnckfeldium , cr F.utychumos, 

«i»i£cck)ii|}i: qui fingunt humandm ndturdm Chriftt poft tpjU 

:ak\ lw glorioftm refurreftionem effe conuerftm m 

ftr IESYft Dettdtem. De his tribm uocandi modis Augufti* 

oimik mU nm hoc pdtto loquitur, Qijf db hommibm mitti* 

tolakfa tur > menddx eft : Qui per hominem mtttttur,po* 

iitototte te ^ e ff e tlerax » V* ^ DfW * uerax P otc & P cr 

^ Pertei» homtnem mitterc. Quicrgonequepcrhominem 

rTiWic-F 1 ttcque ab hominibm fcd per Dcum mittttur db iU 

1 t|0 |f, lo uerdx efl qui ctidm per hominem mtffos uerd* 

ccs f 4ctt: Hlfc Auguftmm. 

L M0 Vropter h.ts trcs form&s uocdtionis efi q-ur* 

tt,cum quis dmbittofe [eipfura uocdt, & intrudtt 

' ^lffli m f unC ^ loncm ^cclejtifticdm , per iniuftd medtd. 

^ »> Verww hxc uocatio nulli unquam bene ccftit. Ec* 

& ^ cleftjs GdLtije. Ad quos fcnbit Apojlolm breui* 

f ' Wr ' \ <i * er ASW* ? bic multd obferudtione dignd occur* 

c 4 mt. 

fofl* \ 



m 



k.1 R8 



L 



comment: 
runt. Vrimum,ex eo quod Vdulus fcduftdt "Eccle* 
fids titulo Ecclejiarum digndtur , dtfccndum eft 
contrd MdbaptiftdS Stdphylum , non negdn* 
dam cffe Ecclcfiam in co ccctti in quo funt h*re* 
fcsycncres, <£rldpftismulttphces. Secundo.cui* 
dcnter hinc ccUtgtturidtque ddco cx totd Eptfto* 
ld,qu6dEcclefurcclepriui inftttutd pof.it kbi 
in crrorcs,z? fcducid, fdlfis Vrophetis. Vndc 
concludttur falfum cffe tllud Vdpale dxtomd Ec* 
clefia crrare nonpoteft. Donec quidcm uer* 
bo Deiddhxrct Ecclcfid>ct duclum ftnritm Qhri* 
ftifcquttur yfdtemur camcrrarc non poffe,ue* 
rum ubi cxcmplo Gdldtdrum dudterit uoccm Pfeu 
dodpoftolorum , m prtctpittum crrorum deijci* 
tur. Ndm pofitd und fdlfa hypothefi,bifintt<£ ex 
cd confcquuntur. Tertio>excmplum Gdldtdrum 9 
quos rcuocdt Pdulus, euerttt crrorem noudtidno* 
rum affirmantium lapfum omnem pcft dgnitdm 
grattam effe pcccdtum irrcmtfiibile: Ndm ji hec 
uerum effet,fi>trttus fanclus pcr Vdulum Gdldtdt 
turpifiime Idpfos ncquaquam ad pccmtentiam re* 
uocaffct, Quart6y qutd Gdldt£ fuerunt Gr£ci 
cnundid GaUis^undc O" GaUogr<£ci dttti funt y 
Tcftimontum htc habcmus w excmplum uocd* 
tionis gentium dd Euangelium. 



DE 5ALVTATIONE» 



G 

dedit 
enper 
founc 
nA' 
Anen 

AE 

lntitio; 
frincij 



Graria 



tiiitojiri 
tif«ii!o 
(jnpo 

rUj 
fitru 

M 

tfto 
kl 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



^ofiint b 



•ff te. vi 

'.cfiimutit 
mfiritiiiCb 
EMitiAe,w> 
i/frinicccrafy 
crrcmif 
kfijpftnittt 

ik: Sfflifilic 



EP/ST: A D GALAT: 

Gratia uobis & paxaDeopatre 
& Dommo noirro Iefu Chnfto, qui 
dedit feipfum pro peccatis noftns, ut 
enperet nos de pnefenti feculo malo 
fecundum uoluntatem Dci cVPatris 
noftri , cui gloria in fecula feculorum 
Amen* 

AVoftolus fuo ntore Epigrdph<e ftlutdtionem 
fubingtt , qu£ contviet fumnwn Euxngelijy 
qtugrdtix cr pdcis uocdbulis fignatur. Hanc f<t* 
lutdttonem amplificat d caufis , idcfc primum i 
principalt cfjiciente , qudm imperdntem uocant, 
cwm inquit : a Dco Vatre, ab obfequente,cum att 
4 Domtno noftro lcfu Chrtfto* A matertali , quai 
e# huim Domint trdditio in mortem pro pcccd 
tts noftris^ d findli, qu£ e& liberatio a prgfcn 
tifeculo malo, id eft, k tyrannidc diaboU>a pccca 
ti regno , atque adco ab omnibus peccatis er md* 
lis , quibm ob peccatum prcmttur humana ndtu* 
rd. A primitiua, qu£ eh uduntas Dci noftru O' 
pdtris ddeo dtltgentis mundum , ut filium fuum 
unigenitum ddret, Uis cdufis am[ iificdtd faluia 
tto , clauditur grattxrum atttonc, qu£ dd caufam 
finalem refercnda c& E# cnim diuinz iufticiaz 
er bonitatis gloria yfinisfdlutis nojlra; quam of* 
fert Euangeltum. 

C f Vorb 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



comment: jn 
Vorrb gratU cr pdcis uocabuU dpertius de* 
cUrdnddfunt , gratk ttaq- uocdbulo figntficdtur 
fuior Dei ;fcii grdtuttd Dci ergd nos bcneuolen* 
ttd,<(j eim cffedus remiftio peccatorumJondtto 
fttritws fdntlt , mtd £tcrnd, dtque ddco dond dltd 
qux nobis ex hdc beneuolentid Dci dcnantur. Pd* 
cis nomine figntficdtur , nonfolum reconcilUtio 
nojlri cum Deofcd etiamqu£recona\Uticntm 
fequuntur,utfunt gdudium ftnritus, tranquiUU 
tds ccnfcientid*, dtqueddco omnii profrera. Ve* 
rum quid hxc grattd er pdx non nififide appre* 
benduntur , tdcite fidem db ipfis GdUtisrequirit 
Apojlclus , ut cnimfunddmentum grdtt£ O" pd^ 
cis eft uoluntxs Dei mtferentis v dpprcbanlis. 
Itdfides er termmus eft quem iftd rcfttaunt, er 
inftnmentum , quoreaptuntur. H«c tdfcribd* 
mus dottrinxs obferudtiones , quas nobis h£c 
falutatio fuppeditdt. Qudrum primx eft , quid* 
quid nobis ccntingit proflpcre , hoc totwm proft* 
cifatur d Dco per l E S V M C H R I S T V M. 
Sccundd , funimarU comprchenfio Eu.mgclic£ 
doclrtnceinfalutdticne continctur inqna c.atfe 
falutis ncfirx omnes reatantur.qux ex alijsfcrt* 
ptur£ locis tUuftrand£ funt. Tcrtta,Dcus tuctur 
nos credcntes crcuram noftrt hdbet,eft enim 
Deus nofter , cr patcr nofter pcr Chriftum . 
Quartd , Qhriftianorum e$~i gloriant Dei depr£* 
dtcdre , quoties m bcneftcwrumeiusmcntionctn 

hicidimm* 



xmiinim 



ZP/STl AD GALAT. 

incidimus. Ex hisomnibus confirmttur drticu* 
lus iuflificdtionis er remtfiionis pcccdtorum y 
confutentur gratU Dei hoftes : ddmonedmur fi± 
dei cr grdtitudinis. Porro prxicred qu£ im de 
£pig rd gb* V fdlutdtione dtcld funt, obferudn* 
dum csl drtificium Vduli,quo in pUrtfquc fuii 
Epiflolisufuscft. Yt cnimpljerumq;inEpigrd* 
phis cr faluUtionibus itd hic fcmind qu<eddm id- 
ctt fequcntis diftutdttonis. Cm itdq ; prtcipu* 
• I f difyutdtionis pdrtes funt , quctmdmodum fupm 
fl* indicdtum eit , difyutdtio de uocdtione Vduli dd 
Rifwii Apoftoldtum, cr de uerd iuftificdndi rdtione co* 
rdmDco,PdulusinEpigrdphduocdttonis y infd* 
■; : .: lutdtionc uero iufttficdttonis drgumcntum cjr 
tnpmt,0 fummdm ponit : qudtn fummdtn pofled , ut fieri 
Hitcdh^ folet, Idtius fundtt,exponit, er comprobdt. 

touft,^ £>E EXORDIO» 

HRimt Miror quod adeo ritb transfera* 

AEw^ mml abeo q ui uocauituos in grati* 

^ ifI p t & amChrifti in aliud E uangelium quod 

pailtffr ncm eft aliud aifl quidam funt qut 

r turbent uos cVuelint inuertereEu* 

VHiM angelium Chrifti, 

~^^opojitio exordij fumti db cccdfione fcri* 
00iiW® *• V tion ^ obiurgdtortd. Obiurgdt cnim Gdld* 



\ 



•t * > 



*0 



[7, V • . 



comment: 
tdtMt fupra admcnut, ct defcaionem ah Erwnge- 
Uo cA Efl gr<m/|?*m<t epwrg^ 
atmhHim** mcremcntouerbortm qutbm 
bocloco utitur Apoftolus dtligens Lefior factk 
animaducrttt. Vrimum enim eos transktcs jcu 
tranfbofitos miratur, quod leututis futt No« e* 
nimfchdts utiombm couutat,fed blandts pfeu* 
doapojiobtrum ucrbis uclutt fttpuU ftatu lcuts 
dur* transktt funt.Hoc exaggcrat i circumjtdn* 
tta tcmporis , dum inquit adco cito. Huc accedit 
imuna pcrfcm fd&d , a qud ecs mnsUtcs con* 
queritur. Ab eo y mquit,qut uocauit uos tn grati* 
amChriftiJd etf,m rcgnum Chrtftt, ubtfold 
Chrifttgratiadominatur. Exaggcratur & hcc 9 
cum addtt eos translatos in aliud Euangchum y 
fcihcct, quitn Chrtfti , quod tamen non efl dhud, 
nifi turbatorum quorundam mditid a confift* 
contra Euangchum Chnfti impcftura. VorroMC 
ipfo obiurgattonis impctuGalatas prorfus dc\)* 
ciatjfed magis ad pccmtentum excitet, obiurga* 
tioncm,moUit transiattonc partts culpaindd* 
ucrftricsdum mquit, quod non eftaliud nifi 
quidamfint,qui tuibcnt uos & uelint in- 
uertere Euangclium Chiiftu Utnc lam cx* 
trumm doclrina* uttlcsad Bcclejtf tdificdtio* 
nem. Vrima, cffictum fideltum prxconum uerbt 
eil nonfolum recla er uerd doccrc, ucrumcttm 
cefftntes O" deficicntcs fcrib obiurgarejjfq; fce* 
J lcrti 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



ev i st: ad ga lat\ 
\ itatunp lcrii fui Moritdtem poncre ob oculos, ut^gnito 
ckr^tio, crrore , pcenitcntta cmcndentur cr falui fiant. 
\<smyk Secunda , non folum culpandi funt qui alijs per 
sUctorfdt falfadcgmata autpres funt rutnai , uerumctiam 
(trfcktiifjii ^quife mefcm blanditijs mpoftorum finunt. 
tiifmt. Nom Tertu > mi f cerc kgcm cum Euangclio, addere o* 
\i Mfr P ent c - nc l um p«rtcm tufttficattonii gratu Chri 
Hk jk ln rf*& lnuerterc f eu ucrtcndo tmmutare Euangc* 
nuircwjh li " m C/?r ^' : ^ofanc facrilegio nullum mattts 
fo. Uicak € !r P ote & » cum facrilcgij omnes funt rci quot* 
quot uUam , uel minimam tufiitU Chriftian^qua 
luflificatur homo coram Dco y portionem legiaut 
ullis operibui aut meritis humams attribuunt. 
Quarta , quana fit mtntfierij uerbi digmtas cx 
eo claret, quod gratia Chrifii fiteius obieclum^ 
ad cuius participaticnem per mimjhrium ucrbi 



inuitamur. Quiim.confcientijsmaximaconfo* 
f ' u k' £ '° P ro P onltur & uni fiatuunt conaonantis uo* 
cem Chrtfii uocemcffejicuti & ipfeDomtnus 
H f rc ' F rf/f , Qw uosaudit me audit , Qai uosfpernit me 
:aiw. /Jvr/iif. Sexta , oftcnditur hic quod uocatio ad 
0 rtf W E Udn g € U um chrljh, fit planc gratutta : ut quam 
on cftaliud r- m \u mcr ita prtcedant. Septima y Pfeudoapo* 
?s # uelim I fi 0 \ 0Yum fiudtum e# E f cfe/uy turbarc, er inuer* 
H:-':" : ; ttr<? Euangclium Chrifti : id% in hunc finem 
■kftJtdP 1 ut Chrifii rcgno cucrfo palatia Satan* crigan* 
tfcW® 0 tur. 



ve,0W» Vcrum, 



comment: i# 
Verum , ctiamfi nos , aut /\nge* 
lus de ccelo Euangelir-et uobis , pi» 
ter idquodEuangeh-aurmus uobis 
anathema fiu Vt antea diximu > , « 
etiam nunc iterum dico: fi quis uobis 
euangelizet pr*ter id quod accepiftis 

anathemafit* 
A Lfcnt «rs exordij^ e& Antithejis pro* 
PiporitionU obiurgatori^et tcjlifcatio Vau* 
UdAuangehoquod docucrat GaUtas. Vancte* 
Matxonm , ut fupra dixi , amphcat coUaticne 
W imprecationcutftt numerofior cr ^we^ 
rior ontfio. E<xta |*r*»M* «^*#«fww; 
fctew* Wepetit enim eandcm tcfnjicationem cij* 
dcm pene uerbis. Uuiufmodi conduphcattones 
ucbcmcnter folcnt excitare auditorum antmos 
adrei propofiU feriam cogitatwnem , cr*jtn 
m tioncm. Vorro quo mUtur fundamento btc 
fantta Vauli Varrbefa er tejlifcatto utdeamus. 
Kititur autem, ut tota fequens narratio ojtcndit, 
hdc ratione : Quicunque prxdicat altud huange* 
hum , qum unicum Eudngtlwm Chrijn , pro 
Anathemate babendus c&. Quicunq-, prtdicat 
almd Euangeltum qum quod cgo Vaulus prtdi* 
caui , pudicat aliud Euangclium quarn Cbnjti. 
Ergpquicunq ortdicat aliudEuangeltuw qium 
quod ego Vaulus docui pro anathcmate habendm 



■ E P I S Tl A D G ALAT 

NtAnjtt cft. Merem probat confenfus uer* Ecclefa 

M er fmguis piorum Martyrum tndc ufe ab Lbel 

im uobi; Vnicum emm Euangcltum Ckrtfti tatbotica Ec= 

dmmus ,S W 14 W«" ^owfe A Worw proi*<fe 
fiquisuok p M^or,^* e& koivS^ 

lodaccepift ^feT «7«^^«a^i« 

r , confirmatur. Nam ubi probatum 

fuertt Paulm 4 Chrtfto edoaum cr «^wn 
i mxfs 7 ej]c ad ApoJidatum 9 nuUm amphm dubttabtt Ew~ 
angchum 4 Paulo prjedtcatum effe Chrtftt Euan- 
; Mk Z €hu ™:fi™ticoptofiusfiwlocodice»w uic 
ijbtcta cmm fatts efl tcjitficationts Pauhn £ fundamen* 
: jm twm nude dtaleclue propofuiffe , quo nerui 
argumentationis Pdutme,& conjiltwm Apoftoli 
■ itim <tpertiMconJpiciantur. Ceterum doclrin £ ums 
. btc Pauh locus fuppedttat ha> funt prxapuje . 
$m m Vrim ■> Matcftxs Euangclij Chriftt adeoq. uerbi 
We»,<H& ^ctnobps m prephcttcis cjr Apofioluis Jcrtptis 
taniol)/ tr**M taiM eft , ut nullt digmtatts tittdo.nuUi 
Uowitf* JJ»* towmfo, ^ abommabtte fit 

Z"*ngeltum,quod untcum cft,adultermis 
m addmmentts contammare , tndtgnattone Pauh, 
Zt CHM ™p™*ti0,w uchementta, extremo conuitio, ey 
. etufdcm gemtnattone, indicatur. Tcrtta } ut m 
^^^^^«tsftudium mpttconibu* 
Z<m<$ ! ** Ulndtc * nd » n d °ttnn £ autorttatcm ex* 

JJ5 JmdoOrm* in audttortbus effe dcbct-.adeout 



4 



CO M M E N T: 

nuUtsquialtuddoccnt obfanCiitatis cxcettentu 
out fucccfionis titulum fidcm ddhihednt: Sed po* 
timpro anathcmatc habcant , quemadmodum hic 
difcrtis ucrbis imndat ftiritm Chrijh mVuulo. 
oiwra, hmc htce cUrius apparct non fujpicten* 
dos cffe ucluti columnM Ecdcfacr fucceffores 
Apofiolorum cos qui hcdtetftis titulis (uperbi* 
unt. Uamficcnferas ijlcs feduft&res eumPfeto 
dodpofidUi, quos hoc lcco perjiringit ?<U*lu$ 
muitisfane mcdis inucntcntur Vaptfla* pejiilen* 
tiores quibufuis Vfeudoapcjiolis.Quid enim nunc 
faciunt Vapijicealiud,qut uarijs tormcntcrum 
generibus tolUnt de medio eos , qui hoc kVaulo 
predfcatum Chrijliur.icum Euangelium docent 9 
utflumine fanguineo Martyrum , curfum Euan* 
gclij mtercludant. Quare non fecM dctcjiemur 
Vapifiicamdcanmm , quam ipfijumam fcrpen* 
tis uocem , qui ncjlros pnmos parentes in Vara* 
difo dccepit . Vt autem dndtemdthtfmwi Vault 
plcmus inteUlgatur , ncnnulla dcuocibulo and* 
thamtis fubijctam. Virtutc emm hutus uocabuli 
intcUecla,pondus Vauhna- tejiificaticnis magis 
elucebit.Ncn cft autem fimplcx huius uocis ujws, 
nec Vaulus eam jme pecultari trcpo ad ufum ju* 
mn tranjlulit. Vicitur autem anatham ab ctva* 
Tfai&dJL,id c&,a fufrcndendo,w fignificat 
proprie anathetm ormmcntum fufl>cnfum 9 ad pd 
rietcs ornatm gratia. Hinc dnathcmaticd aKtw. 

dicuntur 



fumti 

tifidl 
jigwjwi 
ium p 
jddoror 
tfttrto 

rMc 

[uftaifm 
njnodi i 
iwit, 

imt 
tomtii 

ibta; 
tottil 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



ratoracntcrKiN 



. j. . evist: a d galat: 

be-nt* s d U ^ lcuntur ucl fo ormtm C4W P hdbcntur: ut 
«wd 1 1 f unt Le ^ et€S * m l a drgetedfidnned^ huiufmcdu 
V |V° T\ Howfrwi Ubro uicejimo primo Odyjft* per Me* 
tdphordm ufut hdc uoce andthematts. It4 enim 
W* ait <uoA7TH cpof p.iy/t t« >a/p r ava^Va* 

conuiuiorum dtuthcnutd cffe, hoc eft, ornmcn* 
m F f ^ fcu oblecldmentd pronunctdt. Verum k prim 
ptptM jigntjicanone trattsktum cft uocabulumaddo* 
turu promijfx, perfoluU^ ■ [ufpctifd m templis 
idolorum : qucmddmodum eh dpud Pldtoncmin 
qudrto dc lcgtbus pdgtnd $44. ^oco/xi^ep 
<Te to7$ $zdiq vjQU hx°u<? MU. ava^nVacr/, b oc 
:::ii,mkm tis y d eos accedere oportct uotis V dtuthcmdtis. 
<i, arjmlm A p W( j Arijlophdnem vn P/wro. tdutd ava^Hcro/j 
tm ift^tnt» VpX 0 ^^ ™P ^ £0 V> boc eft, hoc dtuthema 
kftmfryi fufrenfurut uenidmddDeum. Dcmde quu hu* 
jcntcsinPir. iufmodi dondrix dicdtd idolis Deo dbomitubilid 
iM^ fuerunt, dtque ideo deflitubdntur'mternecioni 9 
. :;!o « fdclum cft , Metalcpfi Uebraicdy ut nomine dnd* 
uttjifxi thcnutis jignificdrctur res Deo dbomitubilis, 
diris imprccdtwmbus deuotd , e? ob td detejldn* 
dd,utqu*ddco poUutd fit <&dDcoddmitdtd y ut 
■M\it) niji tolhtur e mcdio tot£ rcjfrublice mdgnis cd* 
Idmitdtibus pununtur. Vnde v gr<ea hebrtum 
<j\ff tiVil ucrtuntdndthemd,utIofujeScptimo cr 
ujfcnfwA pepedlids. Hmc itdq; ddmonemtur contdtnmd* 
'tf&d tores Eudtigelij Chrtjli, quodftnt dndthemd , id 



comment: ijst 
e#,Dco dbommdbtles, er execrdndi dtcjue d Deo 
prcrfus fepdrdti. Admonedntur quoque pij quan* 
to ftudiofugere ecs dcccdt huiujinodi amtbemd* 
ta, ne incurrdt m pcxnM grduifiinusfi dtttgermt 
h£c diutbcmdt^hoc eftji colluferint cum hofti* 
busHudng.iij. Huc tUud lohdtwis pcrtinctiSi 
quis ucntt dd uos, er hdnc doclritntm non dffert, 
ne reciptdtis eum in domum C7' due ei nc dtcdtis. 
Ndm qut dicit ei fxlue communicdt operibus eius 
Ntdlis • 

Nunc enim utrum homines an 
Deum fuadco C aut quxro hominis 
buapIacereC Nam fi adhuchomini^ 
btis placerem Chnfti feruus non efe 
fem„ 

P\<eoccupitio e&i per qudmdtluit obieclio* 
ncm dducrfdriorum, qui dmhttcne er ftudto 
cdptdtdi fdticris dpud homtnes, Pnulumingrd* 
tidm hominnum prxdicdre crimindbdtitur. Sen* 
fum m hunc modum didleclicd forntd cfferrc po* 
terimus , itd ut mcdius termmm fnmdtur ex cri* 
tnmdtione dduerftrtorum , obijcientium Pdulo, 
quod dccommoddrct fe hominibus fditoris cdpth 
di gratid , er dmbittone , dtque idco prjedicdret 
pkcentid. Qui ftudet fedccommcddrehommi* 
husjn grdtidm hominum loquitur : cr qui ftudet 

[edc* 



t 



ET I ST: A D CALAT: 

fe dcccmmcdarc Dco vn gratiam Dei loquitur. 
Kjjj^r* Ego Paulm nonftudco me etccommodare homi* 
mbus fcd Dco . Tanti cnvm facio Buangekm 
Chrijtt,ui brrfnes pro anathemdte habeam , quot* 



*W pcrrincr : ; 



<pof Ewtngtliwn Chrifli humano faucri O" do* 
tfrinis hominum pofipcnnnt. Quarc me nequd* 
quam in hcminumjed m Dei tantum gratiam lo* 
quimanifefttm cit. Biccft jimplictfitmm ucr= 
borum Vault fcnfm , cbfcuricr quidcm propter 
ambtguitatem Gr&ci fermcnis quem ncflra lin* 
gua rcddt pofle in hunc modum cxtftimo. <EaU 
tccj mi ittriiitff t en I itll tt?ilt> bellcr cjut>t ^ 
BZIO llOM E<mcfcw fcntcntiam rcpcttt cnm addit. Aut qti£- 
jkdiomin: ro homintbm placere an Dco : Vrim dcftruit cui* 
ms ncn i denti fi?no,ut ponat poftcrim. St, tnquit, hcmi- 
nibm placuiffcm, id es% placere ftuduiffem,Chrt* 
flifcrum ncn effem, fed potim manftffem in \udd* 
«ditiiit otofr: %ftno , m quo magis hominibm er pluribus etiam 
pUccrc potuiffem. Bis iam fubijcidmmdoClru 
piiuiiwiif iiM quas prxfcns locm fuppediut. Vrima^prtco 
ijnfciftr. J dtuini ucrbt glortam Dci tanquam unicum fco* 
(ontu^f V um fibi prxflxwm hahcre debet : cum , quouis 
HffiptftrtfO tmbttiofo affcclu cyfludio glorit proprixne» 
ii(i(tit0 ' ;1 gkclo , tttm faucre homivum ©" approbatione 
iisfttiorivf tnundt ccntcmtis. Namut coottatioglorifDei 
<iico fl^ puram ucritatm rctitmc fuadct : itd dmbitto* 
nem c? Q/Xo^J-iap deprauatio dottrint ocmi- 



, >(7M[* tdri folct jit enim plerwn$jtt dddoceniis djfc* 

Tp d z ftm 



comment: 
ttwm tOY^uedtuY do(tr\nd y dt<{uc iU ucritds dtniU 
tdtur. secundd^uUusdmbtttofus, (?uen&tcfi 
grdti* homintm poteh Chrifti cffe fcYUUS , hoc 
thytdontm Eudngclij prtdicdttdiminijler. Tcy* 
tid , ne quts hoc loco POttU dbutdttiY , obfcYuetUY 
KcguU Hicronymi qut ftc ait : Sifieri poteft , ut 
t> tYtti Dco v homtnibus pkcedmus.pldccndum 
eSi o* homhnbus, Sin dutem non dhter pldce- 
tm:s homintbus, nifi Deo difi>ltcedmm } Deo mdgii 
qudm hcmimbuspUcere dcbemus* 

EXPOSITIO VOCATIONIS 

PAVLI AD APOSTOse 
LATVM, 

Notum autem uobis facio fr atr cs 
quod Euangelium Euangelizatum a 
me non eft fecundum hoirnnem.Nz* 
quc enim ego ab homine id accepi> 
neque edocrus fuiti , fed per reuela* 
tionem Iefu Chrifti, 

PKopofitio expofitionis uocdtionis Vduli dd 
Apoftoldttm e& : Eudngeltum 4 me pY<edi* 
cdtum non cft humdnum. lUnc propofitionent 
breuitcrpcY, feiuncltonem eypojitionemcdufd* 
rum confirmdt* V* enm negdtfe db bominc dc* 



R 



EPIST: jiD GALJT. 

ccpiffe dut dtdictffe EUftngelitm : Qudre humd* 
num efft ncquit , itct dffirmdt fe idem pcr rcucU* 
ttonem tfuChrtfti acccpifte dc didiciffc: unde 
diuinum cfft. reV.nqritur* Uic obferuandum pri* 
iinA Vimncsi: ut EUdngeliim Cbrifttncncftdbho* 
mtne profefttim : ita neq- y bommm decrctis dut 
arbttrio fubictttm eft : ut temcrttas humxiut pof* 
fittUi addere dut detrahcrc yitcquam , nc dum 
WKfint^ tottmtollere. Delnde etim hincfimutrdtiont 
t5, coUtgitur dtuihttn Chrifti, qucmadmodum fuprd 

admonumm m Lpigrdpha. Si enim Vauhxnon 
ATIOXIS ttcccpit Euxngelmn db homine fed k Chrifto : 
sio» Vrofefto tejhtur Vdulm Chrtftim nontantum 
bominem cffe uerum etum Deum. 

fitio 8w Audiuiftis enim aliqtiando con^ 

•faum i uerfationem meam in Itidaifmo,qtiod 
•ninem.N: fupra modum perfeqtiebar Ecclefiam 
ic id accepi Dei 8C eam uaftabam 3 cY proficiebam 
pcr reuefr ui Iudaifmo fupra multos coaequa* 
Ies in generc mco cum tiehementio^ 
re ftudio tenerer traditionum pater* 
narum* 



&0& 



propofffl* TfjZpojitio eft uocaticnis Vauli ddApoftok* 
l, o 0ic4 xL/t^m qu£ totd eo fipettdt, ut proUt nfivcixn 



Htm* 
1 1 



vop fyUogtfmt, quomtitur tcftificatio Vauh i 

D 5 mirim 



comment: i 
tttirum quoduerum Chnjli Euangelium dccue* 
rit Vaulut. Vt autcm nxrrationem bmc diftin* 
ftiut intcUigxmus diuidxmus eam in tres partes : 
uidclicct in xftx Pxuli antc conucrfionem : in uo* 
cationem cum fuis cxufis , & circumftxntijs: cr 
in attx fcqucntta conuerfioncm. Dcinde finguUs 
partes quxftioni^dc qua hlc conucrtitur,applice* 
niusjindc futurum eft,ut drgumcnU, qu£ in ipfi 
Utentjc ueluti in exxmen proferant. Frima pars 
nxrrxtwnis continct aclx Vauliante conuerfio* 
nem quorum ipfos Gxlatxs teftes xppellxt. Expo* 
mt cnm quxhs fuerit ante conuerfionem ad fi* 
dcm idq; per enumerationem. Vrimo enim loco 
mt£getius exprimtt^uidclicet ludxtfmum. Dein* 
dequxleminco uit£ gencre fe geffcrit decUrat y 
nimirum quod zelo ludxifmi pcrfccutuifitEc* 
clefiam Dei : quoi profecerit m ludaifmo fuprx 
tnultos xquales in genere fuo , qnod tcnxcitcr ad* 
btferit tradttiontbus maiorum fuorum. Sed de 
bisplura uideantur inAclis Apoftolicis capite 
nono v decimo, \tem ad Philtp: tcrtio. Sed quo* 
modoh^c applicabimusqu£ftioni: Cum Pxulut 
tanto zeto \udxifmi fuertt concitatus.ut pcrfecu- 
tua fit Ecclefixm Dei y utfuos co£quxles m \udxif* 
mo fuperxuerit, nt tcnxafimus fucrit trxditio* 
num paternarum, profettb fieri non potuitut 
adco fubito humxno confiiio inde auelleretur . 
Quxrc ii diumitM fxftum ejfe dubitundum non 



{ epjst: at> galat: 

2 Doflrw* «JK^ hic locus htfunt 

prima nfytfGfaoygx&a Apoftoli commcndat 
\ «obw fedulam diligcntiam m noftrauocatione, 

W uM gcnere prtftandam. Donec enim Paulws 
fkt uit£ genus Deo probart arbitrabatur , totus 
mhocfmt, ut fuam uocationem ornaret. Sccun* 
da , Zjelus Vauli conftantcs nos cffte er pcrtinaces 
uerbi rnonet, ne circumferamur quouis uento do* 
ftrint. Tcrtia, quodludaifmui&Vharifaifmwi 
nttmmft non pefint ftare cum Euangelio Chrifti. ]dcm 
tyiklxp ludicium crit de Monachifmo er Vapifmo,qui 
wfymify iio» tnvnus aducrfatur EuangelioChriftt } quam 
climVharifaifmui* 



•tk[mmM 



m SECVNDA PARi 

iftfc NARRATIONIS, 

Iiiiiifinoff. 

imntott Qtiando autem placuit Deo qui 

fegregauit me ex utero matris mese, 
& uocaint per gratiam , reuelare fili* 
um fuum per me , ut Euangelizarem 
mtergentcs. 



^Ecunda pars narrationis continens uocatio* 
' >0i i^nem Vauh ad minifterium ucrbi cum fuis cau* 
1 Jy [ff jis. Uanc partcm retexere placet ut cmnia diftin* 

ttius recitata perpendantur cxaclius.Vrimo itxq> 

d 4 loco 



comm Etjr: tJ* . 
UcoMohIcv W 9 hoc e^approUttcnemCr 
bcncpkcitm Dti quo t>m tpfe dfnaucrat 
vJmuicfctifr**» tUOum adprxdtcdn* 
dmBtmgekum intct gentes Secundolocofe* 
cregdttoms mcminU , qutd VaulM deftinatus erat 
muneri Apoflohco antequamnatm fuit. Tertio 
loco uocaiionem addit gratuttam.qua utdeltcet 
Vaulus folenmter uocatus eh ad ApoftoUtum ab 
ipfoftlioBeu Quarto finemuocatiomsfutad* 
dit, nimirum Ut reuclet Ytlttm Dei. Qutnto mo* 
dum reueUtionis E/if D« defintt cfje prtdtcatto* 
nemEmngelij. H*c p qu<ejliom propojxUdp* 
phcentur,eam euidentimfie conprtnant.mmirum 
quod uocatio Vauh fit dtutmtus facla.Atque tdco 
doarm ipfxxK non ftt human* feddmtm.non 
habcat bominem dutoremjcd Deum tpfum.Vor* 
roprtterqum quoduocatxoVauh, & doclrtni 
his ucrbis comprobetur,obferuentur hfi dottrint 
inftgmorcs. Vrimd , immenfd mxfertcordtd Dei 
obferuandx e# , qut adeo clemens & <£iActv2f «* 
tt©-* exifitt, ut etiam ex hoflibus futi maximxs 
non foium multcsad pamtentxam reuocet.fed 
ctiam non pauccs dcligdt, ut pnt cximxdofyMO* 
in ipfius Bcclcpa. Sccufuk, uocatio ad mtmjlcrt* 
um Zudngelij , ut eft gratmtd : ita nequaquam 
fortuita iudicandd cft,feddecretapotiushDco 
antequm nafcercmur. Tcrtk 9 monetnur adnn* 
randa Vduli comerpotie^ut no defreretnM debo* 

fiibw 



ep i st: a d g a lat: 
MionflKO ftihus perfequutonhusEuangelij antc extrc* 
i fejtiitfiKNt tnum hahtum. Quirm, monemur exemplo Pauli 
i tipidwi! W f uocanti Deo per Ecdcfwu ncs fmnjcumus, 
Secundo loco fe« Deuw^ muocemus ut nobti in uocationenoftu 

tfilifk TflB 

Ixfidio DE TERTIA PARTE 

[Appjlote KARRATIONIS, 

qmm» ' I r Ertid pdrs ndrrdtionis fequitur qu<e conti* 
ttfcpuM X netdttdPduli fequutd conucrfionem , quxi 
M ^ofitf^ <t(TU ndturdh ordine exponuntur prolixe ufq; dd 
finem fere fccundi cdpitis,uhi principdlem que* 
ftionemdggrcditur. Verum quid h<ec ndrratio* 
i jtUimt)® nis pnrs prolixoreB,edmin ccrtd memhrx di* 
Mnfoito ftmgudm. Acprimum eam attorum partem qu<e 
(iJi y ioftnit in textu huius primi cdpitis contmentur et clm* 
itur docbr duntur decem wfeptem annorumfpdcioexpo- 
(Uifcrtcorclu [ tidm , CT m qumquc pdrtes digerdm, uidclicet m 
j^iijs primum trienniwm , cr profcttionemVduh Hie* 
rofolymdm uerfus , uifcndi Petri grdtid , in nar* 
rdtionis confirmdtionem,in prcfettionem Syria 
Cilicije , er in tejlimcnium Eccleju luddic<e 



» dcPduli conuerfione cydottrind. Uasqumque 

1 pdrtes rurfus retexm m iiimres pdrticid u , ui 

i: lU uis huius cxegeticct prohitionis mtcUigAtur ch« 

: 0 po rnw . 0W/J/>1 e £ fy c ft A i, un t y ut finguld feor* 

> ]00 \l\ fim, vomnU fimul oftendM er conuincant 

W*\ D y Vdulum 



comment: jn 
Vdulwm Eudtigcliwm^ non db homme fed <tb ipfo 
Ufu Chrifto dtdtcijfe. 

DE PRIMO T RI» 

E N N I O. 

Statim non contuli cum carnc 
cV fanguine,neque redij Ierofolymam 
ad eos qui anteme fuerunt Apoflo^ 
li y fed abij in Arabiam , cY iterum re* 
uerfus fum Damafcum* 

Hi C textus contlnet primi triennij Pduli 
poft conuerfiottem , m quopdrttcule funt 
qiutuor. VrhM) qubd mox uh conuerfut fit non 
contulerit cttm c&rnc & fdngutncjd cs%, non dd* 
hibucnt m confiitum cdrnem cr fxnguinem , hoc 
eft,u\lo$ homtncs : fed foli Chrijlo uocdntioU 
temperduerit : quod fdftum cUre teftdtur Vuu* 
lumEiungeftum fuum dtuinttm dccepijJe.Altds 
enim tcmpore cpus fuifjet dd dtfcendum , er in 
tdm drduo ncgocio fufctpicndo ultro cttrcq; cum 
amicis confercndum fuiffct. C£tcrum htc ftrtt* 
pttlus fuboritur expltutionc dignm. Aftorum 
nono dpcrte dtcitur uoce filij Dci dd Vdulum, 
poftratum m ttincrc dd Ddtndfcum: Surge ?y in* 
grederc ciuitntwm } w dicctur tibi quid oportedt 

tefd* 



tai 
im 
nW 
tiiCf 

k v 

«titar 
cpod-: 

(Xllli 

ftftc 
funn 
ttap 

mm 
to 
tH 

fuiti 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



licumcamt 

srfolpnani 
rn^pofo 



cpmdtfttt, 
mfnfitmt 

it tejtonrP* 



C0< 




ZPIST: A D GALAT, 

tefaccre. Delnde Atutnidi hdpptzmt Paulum, 
er /p/fflfti rif« fl&ttiM c/ impofutt. Hic autcm 
dicitur quod non contuierit cum camc er p/i* 
g«///e , e? /)<pr4 <f«6d tmmcdiatea Dco jit uocu* 
tus. Verum h£c mttwne inter fe pugnant. llihtl 
enim obftat quo mtnus cr pcr fe Ckrtftus illum 
docuerit immcdidteq } dd Apoftoldtum uocaue* 
fit, er ortidndt miniftcrij caufa hominis opera fit 
ufus Chriftus m Paulo ordmdndo <& approban* 
do* Vocabulum '7t$oeou/CLTi%t&ou , quo hic 
utitur Apoftolm Jigntficat confultare cumali* 
quo dc negocio fufcipiendo uel non , cr pcv.dere 
cx alicuius confilio quod Paulus hic nequaquam 
fc fcctffc dfjirmdt ( tametfi bdptifmate in Eccle* 
fidm receptm ■> cr impofitione nunttum Ananue. 
inauguratus fit mmtftcrio: dd quod dtumitus erat 
uocatus ) fcd ftatim proutnciam Euangsltcam fibi 
diuinitus demandatam fufcepit. Secunda parti* 
cula eftjicq^ tnqutt, rcdij Hierofolymam dd eo$> 
quidtite me fuerant ApoftolL His ucrbisdocet 
quod db Apoftolis non didiccrit Euangcltum : 
quos nc confuluit quidem an dcbcret prouinctam 
demandatam fufapcre ncc nc Atque ttdh£c fe* 
cundd partkula hypothefis e# fupcrioris atque 
adeo expofitio. Tcrna particuld continet profe* 
cltonem Pauli m Arabidm. Quarta reditum m 
Bamafcum propagandi Eudngclij gratia. Hoc 
uchemens fiudtum Pault ,h* diffiales profcftio* 



. 

; 

H 



■ 

■■ 
' -i 

\ 

"j 

\ 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



coMMiftr: ttr 



ncs.ut uocttwncm VmU diuinm # /*«^"« 
%SLkt : iu cxcmgXum 
II tmm ucrbi,q»o mcttcntur * fimdcm 

Z utiLc f«* iiU l en {™?!£Z 

dm: Kec Merreantftr mms 0 pcrfcquutw 

^faw g«t« cr (dotor« E«««g<«/ /*«*• 
iccit . 

DE PROFECTIONE HIERO* 

SOLYMAM VERSVS, 

Deinde pofl: annos tres redfj Hie* 
rofolymam ut uiderem Pctrum , SC 
manfiapud eumdies quindecim 5 ah* 
um autem ex Apoft olis non uidi niii 
Iacobum fratrem Dominu 

H7EC expofitionis pm conttnet profcttio* 
ncmPauli Hierofolymdmuerfut , cr finent 
profeftionis, uidclicet, ut uidcret Vctrum^ rcs 
geftM,m fuo mmijlerio apud gentesjli mrureL 
(Hocetwn propric\sofivcv. fignificat) V td 
quod iccidit VauloUierofolymis nimirum c[uod 
commoutm fit apud Vctmm dies qulndccim^c 
cxdltis ApoftoUs nemm uiderit prtterUco* 
1 bum 



EPISTIAD GALAT: 

ekdolfci hm fratrcm Bomini , id cft , confanguincum fe* 
\mikm cttndumcarnem. Vrhm particula indicat con* 
;kt dd fmilffl fenfum Pauh cum Ecclcfia Chrtfti qne erat Hie* 
wayti$» rofolymis. Sccunda ftgnificai quod quemadmo* 
V pciff dum non d 'lf ai f erit Paulus a rcliquis A poftolis : 
'fmj^ti *(* nikilab cti didicerit. Non cnimafcenditad 
nkkf primarium Apoftolum Vctruin difccndi caufa* 
•w§\\\\m f cd ut wu^eret refq^ a fe gefta* ipfinarra* 

ret. Tertix fmmamxoncordiam in dodrmaEu* 

angclijPaulo cum Petro fuijfe indicat Scd quo 
■ wm ' ]ndlc ** f unt &rtifimi<t Paulwm non Euan* 

Mty gelium ab ullo hcmine didiciffefed effedo&m 
sv *' potius diuinitus. Deinde excmplum Petri er 

Vauli admoncbit pios miniftros ucrbidemuiuis 
m mj nit cfpcijs,ut fe inuice foueant, ccnfolentur, ament, 
Pemim,C erfint fuis audttoribus quaji fyecuhvm mituae 
lindeciffl^ <micit ue er concordit.Huc tUuftrandi gratia re* 
non uiiini fcntur Pftlmm de concordia: Ecce qu.im bonum 

<7 quam iucundum &c. Et cxcmplum transfc* 
inlt ratur ad omnes ftatws, Ecclefiafticumypohttcum, 

., er ceconomicum. 
0tff* 

DE CONFIRAIATIONE 

(rflW*^ NARRATIONIS» 

fyj$t&) * Qux autem fcribo nob/s eccc co^ 
r«f*J ram Deo non mermor. 



iesf 



jl %l 



i • . 



ffkaP. 
- ■ 

i 



, v 



QVktA <m imcxpoptdfunt cUremdn 
cmt ucatwncm Vauli # d^mjtm^ 
do4 Gato recipiinmn ideo MtA&ftolm 
eormconfim^onmUefUmonw D«. p<?um 
enbnfu^uocdtwnistcftemdppcU. Vorro quti 
deiotoccmmutniurijiuundi tn endrrdtwne E- 
tffMtttob ropio/e4»icMttwicfl,fo rcwif- 
f o kftorcm. 

DE PROPECTIONE PAVLI 

I M RF.GIONF. 9 SYRlffi 
ET SILICI/F» 

Deinde ticni in regtoncs Syriae 
& Silicfe* 

H7EC p4W commenddt ctUm diltgentidm 
PaulthtnvUdfud funilicne, & codemper* 
tincnt c[uo fuperm^uidelket^t tefccntur uocd* 
twnem VMi dd Apofioldtu diuinam tffe , ddeo$ 
tierum Chrijli EudngeUm effe quod prtdicdt. 

DETESTIMONIO ECCLE- 

S I iVDAlCiE, 

Eram autem ignotus f xie Eccle* 
cleffjs ludex qux erant inChrifto fed 
1 folum 



fotai 

nfcb; 



H 



/jfnor 
per/ecu 
neitU 
MdeUc 



Mtn 
fcfat 

ittiK 
fcl 

s 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



[ £Pisr: AD GALAT. 

« «totft folum audierant X qui perfequebatur 
dem,qua m quondam uafabar.&glo. 
iTOc teflimonim quxtuor membn continet 

cerct quos non Mit.Stcndm tejhttur uerS tk 
. p(n( Jupcriorem tutrrationem : uidclicct quod pJL 
m pnfecutusfitEcclcfi Ml CbmJclnucrZ 
nem Tertutm tefiimomm Zcckfi £ MucJeh 
mdclicet qnod Paulus conuerfmfit diuinitmji 
«oSyni *™!Pfa**?*fitkgitim. Qumumucl 

P J t™hibctmdct,cetquodEcclcfixCbr,JliqJ e - 
untm ludxv propter Pautt eommfionm rbrU 

fi^ntDcum.VndeconfcrfusdortniiP^liL 
£ Bcclefi* Chr.fi, cLc co S t 

,C*f roloctquosprsbet pcrficutto et «LKftS 

fA obferuetur ej]c,Deum prtdicare ob fccltcem c2 

Jttbus Eccleju altquos couert, ad fidi audiucrint. 

[f ltf SVMMA CAPITIS 



SECVNDl. 



ifjflt^ \f T c °"f en f tm ftmmum mterfc a-aliosA^ 
[(jfljofl » poftolos Hterofolytiue fuiffe exponit&po* 
$fi ftolut: 



COMMENTl IN 

Um : I» Anttochcnm inter (e &?etrum ccm 

tTcfl EuJgclij Chrtjli quod Vaultvfeprtd» 
cajjetejktun 

ORDOETPARTES SECVN- 

PRfrtciefttwi buius fecundi cdpitis cum fine 
prmi ordme htjlortco coharet. Km utafa 
(ut fummtmt , quwtum qmdem dd fuum inftttu* 
t m n fdccre uideUtur ufc *d finem dectm feptp 
m atmi k conuerRone fux profecutus est Vdulus : 
w. hic addit fcquentid <&*& primum qutdHte* 
roColymis egcritiquo m*nd*to diutno prtjc&M 
e& Bcinde qutd Antiocbue geftm fit>quomodo 
illiccum Pctro de uindicdndd Chrtjlund libertd* 
teconeermeritzunde commode fuo moredtU* 
htur in principdlcm propofttionem de iuft(fk& 
tione hominis corm Dco. Qum propofitionem 
hreutter.fedeuidcnttbus argumcntis ufy*dp4 
nem huim cdpifvsconfirmdt: Sunt crgo tres prin 
apalcspdrteshuiuscdpttis. Qudrum prim*eft 
expofitio gefiorum Vdtili poftqum fecundo d co* 
ucrjione fux Hierofolymm radijffet. Secund* 
controuerfidm ?etri wVduli continet qu^csT, 
ecneris iudiaalis. TerM definitionem Zudngelij 
* lcfu 



\ epist: a d calatx 

rSttoat* \tfu Chrijii hdbct , uidelicct quod ttUdngclium 

TinpTojjofitio. Chnftifit doclrind annuncuns crcdcntibus gra* 

Iboi» jidf tJftt dm iuftificdtioncm dbfq^ operibus lcgis foldfi* 

prcpoptoikjb de dccipienddm. Hdnc pdrtcm mcthcdo confir* 

hakfytk mdtorid trdcldt qu£ conftdt propofitione y con* 

firmatione, er confutdtione , cr extenditur ufy 

dd finem qudrtt cdpitis. 

ntm 

"i EXEGESIS SECVNDI CAPITI5 

.Clpttlffljf* CVM OBS£RVATlONH 

^lllf^J DOCTRINARVM. 

itti Wit* A#.t Pd«// Hicrofolywcc pcft fecundum 

(witcij^ reditum d conuerfionc. 

ftt*&™ Deinde po/t annos quatuordecim 

IfffS rurfum afccndi Hicrofolymam una 

-^W* cum Barnaba aflfumto fimul & Tito. 



0 

^(it,f^ 



Jf"* 2 I-J 0,r &;mtcr<ccVis qudtuordecimdnnkd de* 

^ Ttiz ^ C€ ff u meo * Hierofolymd / ,? regiones CyrU 

tionem df W) r ^ c/7/W* cxacIc primo triennio poti meam con* 

■m fWt uerfioncm , rurfus dfcendi Hicrofolymdm ddnm* 

fjftto W r ftis focijs itincris Bdrnabd ludto & Tito Grtco. 

&tr$W porri tn ^ Fm h uicrofolym<e poftqudm co fc* 

000, 0 cundo redijt d conucrfione plurd funt obferiundi 
tncmbrd : qua finguk quidem fccrfim, cr omi* 



(0. 



fi> *f coniunclim non pdrum momcnti hxbentddcdm 
40 f" qutfttonis pdrtcm, qudi erdt controucrft } confir* 



00^[ £ mmddtn. 



c o mM e nt: / 
fHdnddttt. Vrimum mcmbrum eft quod idtn dttigt* 
ttim> uidclicet quod Vdulwt dfcendertt Wierofoly* 
ttidmddtunttis fibi focijs ittneris BdrndbdO* Tt= 
to. Hos ftne fibi ddtunxtt tanqum tcftesfutdo; 
ftfitue& geftorum m Cyrtd &-CilicM 9 ut 9 fi 
quod (inqutt Ambrofius ) de eo hdbcrent fcandd* 
hm>horum tcftimomo toUerctur.Dtfcdmus crgo 
binc prmum mmiftrorum uerbiDei ejfiedppeU 
Urc ad teftmonid corum qut fe dudiuerunt , fi 
qudndo de eorum doftrtnu tontrouerfiumoued- 
tur, Deinde mimftri uerbtdtqueddeoomnes pij 
difcdnt cxemplo Vduh citrd ndtionum v pcrfo* 
ndrumdifcrimind omncs ex cequo complctti,qui 
iuxtdcdndem pietdtis Regulm utuunt, ut qut 
fint ctufdem fidei domeftici fub uno pdtrefionilidt 
Deo, er communi mcdktore Domino noftro le* 
fu Chnfto. 

Afcendi' autem uixta reue! Kionetru 

Hoc fecundum membrum e$, quod ut cduftm 
profctttonis VduliWtcrofolymdm^ucrfm mdndd* 
tum Dei pcr rcueldtioncm fytritiulem futffe m* 
dicdt , itxVdult uocnttoncm o dottrtndm nouo 
tcftimonio fpiritm ftntti confirnut, 

Et contuK cum ipfis E uangelfum 
quod praedico inter gentes«. 

Tertim 




i^nteftfifnfjt, 

M.DlfuMier; 
tafjejpfi 

wmjumstt 

hmmt.t^ 
fonopitrifMi 
dimotiolholi 



rcuehtioneiT 



1t®< 



w 



l-ri$T: ad calat: 
Tertium mcmbrum cft,c t ucd fincm profccTto* 
nis Vaulnue habct : utdcli e utionfcrrct cumipa 
fis Apcftcln dc Euangcltc cjuod prsdtcauit mter 
genies. Wxc cotUtionon inftf.unurVault gr.uia, 
qm fatis fyiritu Chrifti in Euangeho edccliufuit: 
jcd partim , ut Apcfloli fcirer.t UaftM cjjc oblc= 
quutioncs Vfeudoafcftclorum cjui maucbantur 
Vaulum diftnt.rea dodrina Ap< ftdica.Variun 
Ut fatticft homines ccr'>:?i camtr.ccrcntur , cr 
ut oftmdcretur Vauli dcftruU. ccnucntrc cum 
doclrtna cclcrorum Apcftolorum. Ccncordtam 
protndc p.ucm cj pnfcclum Euangchj fpirttui 
Chriftt pcr profcfiiomm Vauli qnxrit. Qbfer- 
uandum (xcmplum : q::cd non modo mmiftris ucr* 
ht propcncndum csi , uerutnetiam omnibu* pacis 
C? concordia? princtpcm amantibut lefum ChrU 
ftum. 

Priuatim autem cum ik qui erant 
in prerio* 

Quirtum membrum cum qutlm contulcrit 
tmngeliumfuum Vaulus apcrtt. wjq JW£vtc(§ 
uocat Apcftolos ipfos per Antonomafian: Qupd 
autc non fubtcrfugtat Vaulm Apofiolorum iudu 
cium, confcnfum m dcclrtna coarguit. Quod cx* 
cmplum monct nos ttt paralifimui ad reddendam 
doclrtn£ noftr(erationcm,fiquandoidulk ne* 
ccfittM pofuhucrtt. 

E Z N* 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



■ .->,.. 

Lv- ffim 



i/r.t< i. 



v 



commext: i *r 
Ne quo modo iti uanum curre* 
rcm aut cucurriflenn 

Qmr.tum eftmembrum necefiitatcm coUa* 
ticnis Vduh cum Apcfiolis contincns. JSec hoc 
htteU:gidebetrelatione Pauli quafi incertm ad* 
huc effet qui magnis laboribus tam decemvfp- 
tcm anncs prtdicauerat Euangcliumjed relatio* 
ne fimpliaum V infirmorim quos conabantur 
Tfcudoapojloli aueUere 4 dottrina Euagclij quod 
Vaulus ipfis pra-dicauerat, mentientes eum ab A= 
poj}olisdil]entire. Excmplum hoc rurfv.scom* 
woncfacere dcbet mmiftros Euangelij, ut nonfo* 
lumrccla doceantipfi, uerumetiam utVfcudo* 
cLpofloiorum ora obflruant : ne imbecillibus V 
vnfrmis fmt occafio defettionis ab Emngclio ♦ 
Deindc currendi uocabuhm , quo fignijicatur u* 
fitati facris literis Metaphora prtdtcatio ucrbi y 
monctminiflros Euangelij non uocanadocium 
er uoluptdtes, fed ad curfumjioc eft y diligentiam 
ZT indu]hiampr<efhndm infua uocationcjacit 
er \uc Pauli fcdula diligentu ad qutjlioms ro* 
bur. 

Sed neque Titus qui mecum erat 
Grccus cum eflet coadus eft circum* 
cidi, 

Sextwm membrum eR,argumentum euidens 
defenfe dottrme Vauli contmens* Si enim cir* 

cum* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



N 



llotflnjiRai 



ep/st: ad galAt. 
«BftOnwj drctmcifio.ut Pfcudoapoftolt nugabantur , /w//i 
/cf ne« cffariaad tuftificationem.ncquaquam Pau* 
cefititciRcolt obtmutjfet m tfto ccrtamine Tttum,qui Gr£* 

ifetf, I» CM * f ™ * » " on cidtndwn fuijfe. Std quare 
Apoftolut non patttur circumcidiTitum quian* 
ttfatwfit ^ Timothtum ctrcumcidi pcrmtfitt Multa>funt 
tkmterAik cdU f £t Vrim '* m cn ™ td fattum eft nc putaretur 
circtmcifio neceffam cffe adfaktem. Deinde ne 
m iMm Vfeudcapcftoli hoc cxcmplo aduerfus Paulum ab* 
utercntur apudgcntcs >'m calumniam dcttrhuc 
Pauli. Tum ut tdcret extmpkm Chrifliati£ lim 
bcrtatis. Keq; trant Pfeudoapoftoli parccndt,ut 
infirmt : ftd ccntcmnendt , ut obftmatt. Quando 
itutem infirmitas poftulabat y fattus es\ Paulus 09 
tnnibus cmnta^ut omnino aliquos feruaret. iXor. 
5. Quod igttur pcrwtfcrit Timothcum ctrcum* 
W w l cidi infirmitatis crcdtntium intcr luda-cs ratto* 

tdmm nm habuit . Sed y icd Titum de f endit non ctrit 

«owrudociii» cmcidendum c ff €t ubtrtatis Cbriftnnt futt: 

jcAMgPjf quam adutrfus obftinatos defendere oportcbat. 

iWimf Eottrinaergo hic obfcruetur de difcrimme wi« 
firmorum er obftmatorum. lllis parcendum cs% 
<d a , dtficationem:E.is mhtl largiendum quo Chri* 

\ meciim ffl ftiana libertas mcolumis fcructur. 

isc&cii^ g ec j p r opter obiter ingreflos falfos 
fratres , qui fubintroierant ad explo* 
m m ® randum libertatem noftram , quam 

E 1 habe* 



COMM EN Tl I ff 

habemus m Chrifto Iefu, quo nos tn 
feruitUtem adigerent,quibus,ne ad 
horam quidem cefstmus , per fubie* 
Aionem,ut ueritas E&angeirj perma* 
neret aqud ubs# 

Septimum hocmembrum cft, continens cm* 
fxm prtncipdem colUticnis Pauli cum cxteris 
Apofcolis. lUnc eaufm teftdtur cffe uindicdtio* 
nan Chriftidnx Ubcrtatis , cmm rci rdtionem df 
jigndt cumdtilVt ucmasEuangclrjperrna^ 
nerct apud uos , id e£t } ut cuinccrem me ucrum 
uolns prtdicdjfe Euungehum. hic primum Vfeu* 
doapololorum ftudid obftrucmus quos Pdulus 
^<r<x«tfy$ uocatjd e& 9 fubrcptitios.ut qut per 
dolum fe mgerant^ cdtkdefe mfinuent,uentm 
Crwanis glori£ gr.\tU: Quod fme proprvm 
cst iffenUtoru?t? delatorum, Affenauione enim 
fauorcm popuUrem fibi concilient.dektione ue* 
ro aliorum fmm denigrant , ut ipfi foli magni 
uidedntuti Additur O" hic fims qucm propofue* 
runt fibi ?fcudodpoftoli,ad exp\orandumjnquit 9 
Uertdtcm noftrm quxm habemus m Chnfto \e* 
fu,utnos infcruitutem rcdigant.Vtitur autem 
hic Vdutm ualde figmficdnti ucce *.a.racKOwh 
vdi. E# enim hoftium,qui cUm quidcm quxrunt 
omd agcint dduerfxrij 4t$ inde modm pcrdcndi 

cos 



tnn 



kjtf 
hr 



hki 

tulH 

m 



*4n 

fett 
♦ 

«ac 
ftnf 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



aa nos i 
bus,ncai 

8j%rw 



hli m cfte 
\\eijjtmx& 

\W(m!MP.l 

imr.gtlijpai& 

BIJCOTKWB 

m 

htitldS,!ttfP 

ijkprop» 



EP/STlAD CAlAT: 

eos uendntur : tametfi aperte altud prttendunt, 
ftmulantcs amtattam, Ad eundcmmodumVfcu- 
doapcftolt qudtrunt utam abolcndiEu.mgeUum % 
V uaftandt Ecclcfam Dci ; qut tamen uoce fe ta* 
clant Euahgelij patronos cffe, et propugnatores: 
<juo pofimt factltus, quod Uolunt, hoc eft y fideies 
vn feruttutem redtgcre^neruataaut prcrfusfuU 
lata Qhrtfttana hbertate. Vropcnatur pijs exem* 
f>lum Vauli nthil iargicntis iftis fcdufiortbus , ut 
dtligcnter attendant quid agant uduerjarij,quem 
habcant fcopum , cum jua figmcnta magmficis tt* 
tulis commendata Ecclefi* Chrtfli obtrudcrc cos 
nantur. 

Abi ijs autem quiuidebantur efle 
aliquid „ 

Oclauwm membrum e& per qttod Refrcndet 
ealumnijs Vfeudoapoftolorum , qui Vauiwm tan* 
quamunum cxdtfapulis Apoftoiorum aff>cYM* 
bantur , atq ; adeo tpfum ionge ApoftoUs ueteris 
mfertorem menttcbantur , ut ita Pauli autorttas 
m'mucrctur,a*doc7rina ipfim uentret incon* 
tcmtum apud gaitcs. Sed Vaulus contrk , fe ncn 
dtfcipulum Apcftolcrum fcd Chrtftt pronunciat 
Affirmat enim fe nthtl ab Apoftolis dtdiaffe. Hcc 
exctnplum Vaulinon arroganttam m pijs uerbi 
tJuniftris gignet , fcd pottus mcnebtt , ut dcclri* 
ttam quam dtuinitus acceptt Apoftolus ipfi dif* 

E 4 eanty 



I 



com me&t: tk 
€dnt,tndgnifdciant kcEccUfi* TDetpropondnt, 
non fmentes fe ab ed uUd Sophijlica aucllu 

( Quales aliquando fuerint nihil 
mea refert , perfonam hominis Deus 
non accipitO 

No/mw tnemhrum e& pdrcnthefi includen* 
dtm. dnticipdtio. Kam poj}quam Vaulusfe 
mhil ab Apojlolis dccepiffe aut didiciffe dixiffet, 
poffet aliquis obijcere mhilomimts Paulum mfe* 
riorem cjfe cxteris Apojlolis , quos Chrijlus m 
tdntum honoris gradum euexit. Huic obieftioni 
Uareftondct Vauius : Non moror qualefnamfint 
Apo\io\i,aut qualesahquandofuerint. frtocam 
Veusipfciniudicio nonuult perfonarum dcce* 
ptionem,neque cgomiudicio cy ccnfurd dere* 
ligione uoloApojloliscedcrc. Par cnim eft offi* 
ciwn> par digmtdt, tUi d Chrijlo dd Apojiolatum 
uocatt funt , ego ab codem & uocatus W doclui 
fum.Htc locus primwm fanclam quandam m pr£* 
conibus ucrbi 7rc$Koriay commcndat , ne uideli* 
cct , dum de religwne agiturcedant perfonarwm 
dignitati, ne moueantur ulUt cm'mentUtitulvs y 
fed fintpotius tendccs uerbi , quod rettedidice* 
runt 9 & qudm nattifunt funttionem,ne contem- 
nant : prtfertim cwm fciant fe aconomos effe 
myjieriorum Dei,qu£ muerterehomini fasnon 
e & Dc mde 9 quemddmodum htc lccus fortifime 

miUnt 



EPISTl GJLAT. 

w^ot^ m in tdt contrdL 0 pi n i onm ptfticulmtcttis cr m 

Am * dignitatis , er contra ahtfam dottrinx de pr<e* 

faintniy defttnatione : (Pater enim ccclcfth omncshomt* 

iraitiisDeus ms * mt > m fit fihum quem unlt ab omntbus audi* 
ri.) Ita rcquirtt fidcm cr timorem ab omnibus. 

" Hkc pcrtinet dttttm Vetri, Aclo: 10. \n uerttate 

rottjt ittdiifc comperi quod Deus no fit perfonarum acccptor 9 

tfdij fed m omni gente qui operatur luftttiam acceptus 

tiikftty fit iUt. Verfon* nomen hoc loco, ut in alijs cotu 
fimiltbus metaphorice figntficat quicqutd foris 

i , ^acJ Ckfjto patet er in ocutos homtnum tncurrit , fcu perfo- 

i BK ckt mlem ex conditione aliqua rationem fiue tllafit 

cr<fn{dtjiMp uilis %r abiefta fiue iUuJiris fufricienda fina 

^fmmtMt; timore Dei. Vel ut clarius dicam, perfona es\ 

ptrfoiurtim w qualitas qua aliquis ab alio dtffert Jiue in animo 

(j(cnk^ tn fiue m corpore fiue in rebus externis fineucra 

Vitamt&4 fe n & m onta. nondocli aut rudis y nonfenis 

o ii Apcf oktw *ut iuuenis , non ferui aut domint , non clxri aut 

uccitw^ °tf cur i-> non nobilis aut ignobtlis , non diuitis aut 

umhdW pwperisjton \ud£i,aut Grtct perfon* rcfjyettus 

^fajtd c&apudDeum. Hoc tgitur rccle obijcit Paultis 

tU\mW Vfcudoapoftolis tfui extema pncrogatiuam quxn* 

C i^' d*Min Apoftolis Domtnifu]j>icicbint,nuHxuer£ 

f m , djfr CAU f& rattone habttx. No/j enim hic con fert Pau* 

T ' 0 luspietatis V fwclimoni* gradus , fed tantum 

l ° m 0l( ' : fe cum ApoftoliSy qtuntum ad cxternamfaciem 

v dtttnet , comparat. I/j qua externa faac detcnti 
fuerunt pfeudoapoftoli. 

£ f Mthi 



010»$ 



* r* .'-4 



9 
■ 



CO M M E N Tl I N 

Mihi enim qui uidebantur efie ali* 

quid nihil contulerunr* 

Dcuwu-m mcmbrum cuius fcnfus eftbic: 
Apojloli tuhil tmhi contulcrunt ccnfilijs fuis er 
doclrma. Kam pojiquam expofuiffemEfyingeU* 
um qifcd docco mter gentcs, uiderunt quod mhd 
perfeftm , nihil abfoluttus baberent ipfi, quarc 
fatis tcjhntur Apojloh e? ' doclrinx* confenfum 
C7 ApojlcUtus parem funclionem* 

Sed econtra, cum uidiflent mihi 
cocreditum efleEuangeliu pracputij, 
qucmadmodum Petro circumcifio* 
nis ( nam quse efficax fatt in Petro ad 
Apoftolatum circumcifionis, efficax 
fuit etiam in me apud gentes ) cumqp 
cognouiflent gratiam mihi datam, Ia* 
cobus 5C Cephas & Iohannes, qui aU 
debantur columnae efle dextras fo^ 
ctetatis dederunt mihi 5C Barnabar* 

Vndccimum tnembrumcft, quodfecdusfo- 
cietotis inter Vdulu cr Apojlolos.prtmarios con* 
tinet : cttius fccdoris pr£cipua caufa notatur ea* 
dcm officij ratio, £qualitas : quatn confirmat i 
pari cauja. Nam quemadmodum Petrus ita Pati* 

Ua 



IN 



ofiniif conjtiijii 



ep/ st: a d galat. 

^Qfe* I«4 pcr /c prcr/u* tmidtsfuit c.d tantam fufci* 
picndam prc wncum. Qtwre utrunq^ eadem Dei 

« f<n f n< dHu ,ar ' w ' f ' ffi cat M f c#zc//w aattp/jje c£« 
. . . '■ mcmorat . K«c * c< </ / gntfw cxcrcca» 
'Ekt^ ^ fcmandat* prouinc i<e , q«od do/i«;w t« R:«/o 
» jj «mmt «ttn Apoftoli. H« i g if«r c««/?s 
wof/ Apojtoli fadm focietatk mcunt cum Pduh. 
Scd quid hxc f Validifiime concludunt mtentio* 
ncm Pauh, nimirum , ojjcW qucmdmodwm fitdi- 
utnttus uocatm ad Apoftol. tumjic ucrum Euan* 
. gc//«tn mfcr gcnlcs docucrit. Habct autcm h<ec 
ent rjf/ocitntf/o «;>« cx c/«p//c/ /oco, uiddicct .t pro* 
igelic prjpi: nunciatis. Kam ipfi Apoftoli Vaulum parem fibi 
0 ararmcift * w ^c/o agnofcunt } et a figno cuidenti. ntmirtm 
vkinPettOt ^ Uo ^ A Pr^ ^ P<t«/«* jfir&« fccictxtistme* 
,- «f* . Porro /oc/ a;«/ /c /?/'c offerunt htfunt. Vrt* 
lk 1 mus mintftrt Euangclij ut donaDeimfemuiccm 
entes ) cuitn} a g no f cer ^ ltlX propter c.t /c muiccm amplccli er 
amare dcbcnt \Sccundtis.fccdus Apoflolorum con* 
unnCS,quiU] cordia- flimulos addtt mtniflris Euangelij,ut com 
lt dextras 6 *ordifr«* vdo&rma regnum Chrifti pro* 

^Barnab. . . , , 

Vt nos ln gentes ipfi uero m cu> 

2 L^riojd Buodccimum mcmbrum dc partitione laboris 
\ m m °ffi c '° A P°fl°h co * Hoc mcmbru ut idcm quod 
a ' m p# fuperiora probatjta commcndat nobis fimtlcm tn 
ZJttiV P**t<**te ^onbus indufimm. 

Tantum 



r 



comment: i n 

Tantum ut paupcrum memorcs 
ctTemus in quo SC diligens fui ut hoc 
ipfum facerenu 

Dccimmtertium membrm eft cuiden* 
tcrcouincens Vdulm mWthApojktisdtdicfc 
Cc KW bocfolum ( poftquam Vaulm expofutjjct 
Apollolis fum dodrmdm quam prtdtcduerdt 
hitcr gentes er hmttum effet fcedm foctetdtis 
partitis Ubcribus ) ut pdupcrum curm baberent 
dttum cs\ inter illos , ex quo fequttur Vdulum W* 
btldtdictffe dbApojlolis. Dotfri)M btncfummd 
necchrU cxtruatur. Zxemplum enim Pauh cr 
dlicrum Apcftolorum monet minijlros uirU , «t 
po& curm qum babent m tradcndd uera rcUt* 
cione, fummo jludio incumbdnt : quopdupertbus 
prdertim pijs profticiatur. Wabct cnim Zcclc* 
fia multos paupcres , quos Dcm uult dltorumj^ 
cultitibm fuhUuaru 

ANTIOCHENA CON* 

TROVERSIA. 

\n prlnctpio cxegefeosbuius cdpitis dtjlinxi 
Acld Vauliquoe inboccaptte recttantur induM 
partcs,tn rcsVauli gejlas\erofolym£,uidelicet 
poilexaclos dccem vfeptcm dtxnosd conuer* 
fione,rs in Anttocbenm controuerjtm. Hdfte* 
nm de priort pdrte ditlum e& : fequttur pojleri* 
ornimirmn Vdulicum ?etro Antiocbu bdbiu 

contro* 



Pdlllll 

cbij 

tiw 
httat 
[•■:■■: 

l:. : 

tmei 
m:.k 

jbttn 
pd I 



Cu 
ticchn 
tk 

emt 
mk 




jt^ * fw* i ; • 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



E P 1 3 Tl A D G A LAT* 

» wemoitt eontrouerjk . Controuertitur dutem hic Inter 

C hriftiam libertdte : fine qua Euangelium Chri* 

m cft dk "> purm rctincri " c< l uit - vt mm hmc con* 
Vtiim troucr J um «Pf rt ™ cr dijlinfiim intettigmm, 
l A«2 h / C€XCHtlc,uiu P*nt i qux Jint huim controuer* 

\v fl fi* c0/, / <T4/, '> ^ ^idfmguk mfc doclrkte contU 

LZir Wf * htc ApoRohu iuft* narra* 
ttonis artifiaum. Nam primolococcntraclam 

»«■ narrationem in propofttonis formam reditnt. 

" ■ *P Dritufe aoi&m «poni^ /i^ mturaU ctrcum* 

ylmmni ft atttldm „ ordtne fcrmto , exdufis omnibm 

mnposmi ^ U£dd pbcjpfai qiueftionemmhilfaccreut* 

trMtmr- dehantur. Sunt itdq> huw narrattonis dux par* 

fttiffOfm te$ principalesypropofitio, er cxpofitio. 
tfjtttmw 

^k&m\ Cum autem uenftfet Petrus An^ 
tiochiam palam illi reftiti,ed quod re* 

A C0N« prehenfione dignus erat* 

Ucec c& prtfentis narrationis propofitio, 



ruM0 * t Unt mmbrU ' Pr ' mt ™>q»od Petrus ue* 

1 fatt& ncritAntlochtm ^ reco »^da^ 

%f«« P r ^ndoEuangelio,nobtsinex* 
JZm* mp pr ° mwne Uocatio ™ «oftr* propo* 
ff itid mnd *' s * cundum ><l u teV*tdmVctrorcftttcrit % 
****** mmUUm A poftoUtm Fauli , ey do* 



. commf.nt: n* 
Urmm nohis cotmnend^ N$ «um J*W 
M toM *, dtuinus ApojioUm Mrm codefa 

nequkquom **** V*W>. ™ 

kIoMos fe oppojutfjct. mnc dtfc nt mmjtrt 

mi uei exemplo uel doarmoXhrxftianam Ubert** 
tem ydit.Vcrummterm cmeant ne x.tvod o:ia, 
&Xo«rna sc/o Mempefliuo td agartt turbu* 
l ntiu*\ quod Chrtfftantcaritv e? ^xEcde/i/, 
abendwmfuadet modejtm. Tcrtium quoddtcat 
Vctrum reprehenfwne dtgnumfuiffe,quo mdiOt 
Vaulm quid fe mouerit ad refijiendum PetroM* 
tneifiautem ccrtum tSiYetrum plentmftirtm 
T2ct m ioarina mxnme crraffe, tamcn utfadm 
Vctri (carMlo fuitgrnnb:>A,iU exemplumd* 
armx non parum nocuit. Scd de hac re in expo* 
fuionc Uttm. Obferuetur hoc loco quod maxm 
'au^cr prteapMuiri tn tcv\efx*popnt mter* 
hm Ubt C7 errare , quare fcructur Kegula qucd 
non cxanplis fcducrbo reuekto nitcndumjK 
quoties de dogmatibm orta fuefit qusjlto. 

Nam antcquamueniftcntqiridam 
& lacobo cum gennbus comedebat. 

txpcfitio cftquxm fcundmprffcntisnxr* 
raticnis ptrtcm fca : txponitur cnm contro* 
ucrfia Petrt ct Pauii: quam txpofitionem docendi 
caula m quatuor membra dmtdanu Quorm i n-- 

J 1 mum 



,K „ ZPISTXAB GALAT 

*(t ' *imcwmctf*a m PctrL SecundumbypocrU 
bar«u4 Im cmfdcm. Tcrtium tmttattoncm hpocriL 
m Vctn. Quartu rcprcbcnjtoncm PctriCum enm 
ic «4 *« Utu cum gcnttbus fummcbat ctbum. Prtmum 

mcmbrtt recttaiur,utdeltcet fattum Vetn Petrus 
I comcdtt cum genukus, id% rcclc fcctt, ut qucm- 

tdmodum antea dodrtna , tta nunc fuo exenwlo 

Cbrtjhanam Ubcrtatcm confirmarctfaftum pro- 
- ■ mde Pctrt nequaquam culpandum csl.fed laudanl 

dum pottus, v tmttandum pijs. M t ftmtli liberta* 

^^^ufualtos^dtftctcnt^excmpbfuo 
Mrmamcon/trment. 1 1 

Uim aurem ueniflent/ubduxit & 
ieparauit feipfum , mctuens eos qui 
erant ex circumail one. 

, SectmdummembrumeRinquoduo/beilMdd 
M ^umgcnusfu!t : adquod/ircJbicumtH 
■ utbtl forte cafligatiunt dtgnum dcprebcndetur 

. \* nm ««ncnttbuscomcdensUbcr* 

W Utem Chrifltanm confirmauit, tu feabijfdem 
jnifloitqUKB jubduccns mfirmiUti lud.corum confuluit.Noluit 

•sfcr— ^^^^^^o^msfcmtMrmu>, 
. rcscjfe.Detndcconfiderandtfunt mbav fubdu* 

Itbcrtattslcgtttimusufus, que duo altud require* 
*Z ; hant 4 P ^ Gmt* enm,qt i£ iam Pault v Pe* 
^ *. fri 



COM m ent: in 
tri aliorumq; conciones dca* eront Cbriftidndm 
Ubcrutcm ccnfrmabdntur eorum excmplo.Sei 
cum Vctrus wn fubduccret fc dgcntibus.poji^ 4* 
ueniffent quidcm i Ucobo , Quid qutfopoterdnt 
oentes diud fubicari, quhnfe Uam €T decep* 
wfutiei Vnie fitciti uelm contcmtum totiui 
dohrme Euungelij Ubt poterdnt, ucl m opinio* 
ncm ncccfjmj luddifmi incurrcrc. Hdrum tgttur 
gentwmlut rccens pUntdtdrum m V.uangeho,®' 
protcmporis condition% gcntisrdtioneinfir* 
miorum adhuc, ratwnem bdberi oportuit potius> 
quhn Midtorum, qut Um plurimis annis Eudnge* 
Uum dudiucrdnt: <p$ nunc potius pro cbjlindtis 
quhn pro inprnns bdbcndt erdnU Lapfus igitur 
Vetri non cx mdlitid, fcd crrore, C7 intempejhui 
caLKocTccSaVa infirmitdtis ludtcrum ndtus,re* 
aedVdulo reprebcnditur. Zxemplum ctenim 
nonpdrumnocmt. Af$ boc tertitm mtmbrum 
e&buiuscontrouerfa . 

Et fimulabant una ctim co & reli* 
qui Iudari 3 adeo ut Barnabas fimul ab* 
duceretur in illorum fimulationeiru 

Kdtio reprehenfionis.Vt dutcmbtc rite in* 
telligdntur, cr inufum noftrum trdnsfcrdntur 9 
Qbferucndd cft unddijlmato, cydu£ Rcgult* 
-DifxMio h*c efljifccrnendu efl intcr imbeciUes 
reaifentientcs, er imbeciUes errdntes* Keguli 

pnor* 



N ep i st: a d ga latz 

lnl tiirfuim P rtor 1 re ^ e fcntientcs, adhuc tctmen infirmi.ne* 
» cxcmjplo. Sd quaquam funt oftendendi pr£textu injirmuatis 
;<ntk,^ii «rwnfMWU Confn* Jm/jc KegulamdcliquitVe* 
«ii|wfopte * rM * > 3 MI " mxiorem rationem habutt infirmitatis 
Iffiw crrantium ludxorum.qiummfirmitatis refte fen% 
Wftta totl ^cntium Ethnuorum. Excmplo cnim dcftruxit, 
::: cfr. P r,M * ^clritu & txcmplo atdtficarat. Po* 

w. to iwic /k™ or yftcclandum quid hcn t quidq; malt fcqua* 
■idio[ tur €X u f u extcrno Chriftwue libcrtatis. Hanc 
Rfg«te/i Vctrus futffet fcquutus , ncquaquam 
; fubduaionefua^ focioslud^ &gmttsmfi 
J neHM mlattone Mduxijjet,maximo cum pcriculo Chri 
ftiant libertatis. hoci qut cx hoc textu pctunttir 
aperti funt. Vrimus,doclrina er exemplumitt 
7fim 'fl ris Euangclij requirttur. Seatndus,cauen* 
% C W9P" j um ne exemplis noftris alijs fimus fcandalo.Ter* 
■hmium tius>quo qufy in maiori dignitatis gradu confti* 
' m i m f f" tutus fuent.eo tmgis nocct exemplumfi qtttd de* 
fftiam wm H n q Uat , Quctrtus , libcrtasnoftra ufurpanda eft 
ad xdtficationem, V conftrmationem eorum qui 
eo H m uer ^° rctte tnftituti funt. 

nbasfimuh:' Venim ubi uidi quod non redo 
'imulationem, pede incederent ad ueritatem Euan* 
^0 geli),dixi Petro coram omnibus,. 

'0t0\v r:: ' Quarttm membrwm eft continens difyuta* 

ytot W t tionem Pauli cum Petroun qua trta funt fyettan* 

'(flinttri^ da, Occafio, Qgtftio, confirmatio. Qccafio fuit 
< tr 0> W f quod 



COM J.fEN Tl I A r 

quodVdulus mderit eos non redopcdcincedere 
ad ueritdtem Eudngelij. E& autem reclo pede in* 
ccdercddueritdtcm Eudngclij , rcttd dcccre 
Cr moribus uitd$ Euangclium exprimcre. Non 
crgoreclo pede inceditqui prduxdocct^necre- 
clo pede inccdit qui uerd quidem docet , fed uitd 
Cr monbus feu cxcmplod ucritdtc Eu,mgeUj aU* 
csauocat. Vonitur autcm ueriUsEudngelij pro 
ueroEudngclio ^Endttdge Hebrceis ufitdtifiimd. 
Keclipedis Metdpbord notdt er ckudicdtwnem 
Vetri, dliorumq; in Eudngelio } <zr indicdt quis fit 
conftituendus terminus curfus miniftrorum uer* 
hjiimirum ueri Eudngclij propdgdtio & defeiti 
fio, Deindc ftintus fdnclus cUre hic indicdt om* 
nesittcsducro Eudngelio obcrnirc quihum.mxs 
trdditioncs Eudngclicjc doclrimx* tdnqudm dddi- 
tdmcntd quceddm adijciunt. 

Qu.cftio feu principdlis ftdtus huimcontro- 
uerfuc ek: An gentcs fint cogend£ dd \uddifmum 
nec ne. Uoc enim jhtu probdto dut confutdto cli 
rum euxdet utrum Vetrus reprehcnfione dignus 
nec ne cenfcndus fit. Ndm fi gentcs non funt co* 
gendzdd luddifmum, certe dignm c# Vetrm ob- 
iurgdtione, quigentcs fid hypocnfidd luddiftnu, 
cogit. Si uero funt cogcndt gcntes, ut recipidnt 
luddifmwmjduddndus e& profedlo Petrus potius 
qudm uituperdndus , quifuo exemplo lud lifmum 
confirmduit.Confirmdtio,qud prob.it Vduhq gen- 
tes non ejje cogendds dd luddifmu } dbfoluitur tri* 



mkxi 



attocfl 
ccsitac 

h 

Uz 

Hoc{ 
gcntih 

CCgfTl 
«Wtlor 

loc?,j)rc 
%tj 

tertk 
noifj 

J 
fap 

niliti 
njiip, 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



t rj-ffl*** 4 * ****** 

Jd L C riuatim dtnQWt primarium Apoftclum f An 
tytmtt K /fX ft0 ' mm5 i"*^ wt /ra/ro delinqucntcs 
JLct ' f - W adn;oi;CJ »M f Refrcndet AuguftinmiQucd 
aut boc ci ccram ommb.dixitncccfitai cocgit y tit 
oes lUim obiurgationc jamrentur.^on cnim utile 
crat crrorc, qui palanoccret v,i fccrcto cmcdare. 

Si tu cum fis Iudaeus genuliter ute 
uis,& nonIudaice,curgentcscogis 
Iuciaizare- 
Hoc profettffl drgHwnjfttw JowfKW c& afailo 
. , . Pf tri,quod hoc modo abfolmtur.Si Vctrm ludtus 
gentiliter muit non \udaice, non dcbct gcntes 
cogcre ad hidaifmum : Scd Pctrm cum ji t \ujtm 
" gentditer muit o~ non \udaice. Non debet igitur 
' L Vctrm gentcs cogerc ad ludaifmitm . Turpe cnim 
, c& cr indignum primano Apojiolo aliud uita y et 
" diud uoce doccrc. Totim huim argumcn tation is 
' ' loco,propojitio fola ponitur interrcgatione figu* 
(otf^Pf rauju jit acrior oratio.Vorro quidjit ludaizare 
• ■ tii gcncrc hinc ccllige. Wmtrum opinari 0-fta* 
*r '; tucrc iegis ceremonm ac ritm Mofaicos ncccffa* 
rws cffc ad lujlificationem, adeo ut jine ipfis non 
^fd^f pttteiur contingcrc inftificatio. 
ptnj^f JSJos natura Iudxi cY ncn ex genti^ 
fW**P bns peccatores , fcicntcs , Quod non 
* iuftjtjcatur homo ex openbus Ie^js, 
^fipcr fidem Iefu ChtiffiC 



F 2 Tfrt/«m 




^ comment: tN 
$crunJu-T-4¥tmn argumentum quo confirmaturdccu: 
fatto VaulhW robur habet a tribus locis.Vrimo 4 
comparatis. Sccundo a communi fententta Apo^ 
ftclorwn feu Ecclefi* ]udaic£:Tcrtio abdxioma* 
te feu prhicipto quodam doclrmt Euangelica. 
No* lud£i prommciamui v ftmus homir.em no 
iujlificari ex openbus legisjirgc non funt gentes 
ccgenda ad ludatfmum tanq necejjarmm ad iufii* 
„ ficationem.Vapift* hoc loco abutentes doccnt im 
fttciam qua fonfiftimut coram Dco acceptt 
ftmm confiare ex fide er opertbus. Dtcunt enim 
hoc modo.Vaulus teftatur homines non iuflificari 
cpcribus, nifi perfidem 5 id est , ncn ex opcrtbut 
dcftitutisfide ,fcd opertbus fidem cofequenttbus, 
feu coniunftis cumfide , ut illorwm ratio nttatur 
parttcula NISI: Verum facihs cft refutatio. 
Ham in fequenti uerfu manifeftedtcitAujhficfc 
murex fide Chrtfti v non ex operibus. Et in fi* 
ne capitis. St iufticia eii ex lege,Chrtftus frujlra 
mortuw eh. 'Deinde interpretatio illa Vapiftica 
pugnat apertifiime cum fcopo dtffrutationis 4 
Vaulo in hac Epiftola fufcepta>:Qiad ergo dtcen* 
dumde particula N I S I qu<e cxceptiua uideturf 
Vaulus utitur ,l<xp <uh qu£parttcuU fxpe pro 
h.?x\o) ponuntur aduerfitiua feudtfcretiuaparti* 
cula : Quemadmodum Camerarius hoc loco rcfte 
annotautt. Vrxterea Linacer in Sexto de emen* 
ddta ftruftura Latim fermonk obferuauit N 1 5 1 

pro 



fefc 



F°f 

ah 

n 

B 

i 

»1 

Quot 
tur, 

kl 



m 



m 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



«9 



epist: gal^t: 
pro fcd fepifime poni: ut in iUo Tercntij.Ncfcio, 
mji dcos fuiffe iratos tmhi fdtis fcio : qui 1U1 duf* 



watidAj cultduerim. Non c& crgo qubd Pdpiftce conentur 



e 



HlSl. 



xpugmre grdtuitdm iujhficdtwncm pdrticuk 



Et nos fn Chrifium Iefum credi* 
dimusjtit iufiificarcmur ex fide Chri^ 
fii 3C non ex operibus* 

I Dco p m\ Tcrtiura drgum cn tum csl , fum tum <t com* 

[mtm tnunimodo luftificdtwnis vfimuldb excmplo» 
■Buuf^ Qjiotquot luftificdntur eodem modo iuftificdn* 
tur. Nos Apoftoh in Chriftum \efv.m crcdcntes 
'jtfd iuftificdtifumuscxfide Chrifti e? ncn ex operi* 
&mmotiL buslegis.Ergo&gentcs>qu£iufnficdntur y exfi* 
'tcfts d rtfitti de et non cx operibus Legis iuftificdri neceffe eft. 
Mi kii l4i No; * Z cntes ^uddifmum tdnquum ddmi* 
niculum iufttficdtionis cogcndx funt. Pro toto dr 
gumcnto foUm minore pofuit.Porro pr£terqum 
quod cldre euincit Vdulus hdc dijfcutdtione fudm 
uocdtionem diuinam V doclrindm ucrdm effe.dd 
qu£ duo cdpitd fuperius monuhnus totdm hdne 
ndrrdtioncm referetidam effe-> etidm hos lccos col 
*<Wpj* I Ugdmus. Vrimus dpcrtus cs} er proprius Eudn* 
prtwt ftrf } uidelice^ q uo d fides non ddiuudt opcrd dd 

fedftf^r. t uftitt£ complemctum, ncc cpcrd fidcm, fed quod 
'ffW cx fide jhie openbus contingdt iuftitid.Sccundus 9 

rinS^to^ quodminiftri uerbiddcoq, omncs pij pcfiintdc 
tjp*? F ? debcdnt 



CO M M e kt: Itf 
dcbcantfibimutucs errores oftendere, wcorrU 
gerefe inuiccm.Tertiv,qudd qui mfte ccrripitur 
obaliquem lapfum bono gratoq^animo exemplo 
Vetri corrcpttoncm acctpiat: Quirtut,qu6d coH 
reptto non debeat ex f&XoTxu.iQL aut alio corru* 
pto affeftu proficifct, fed ex animo pio, er mta- 
tur firmis fohdisq; rationibus atq^ adeo tendat in 
falutem cius qui corripitu)\V m aliorum tdtfi* 
cationem. Qvantwucxemplmn Vetriquemadmo* 
dum rcfte opponitur ijsqui negant Ecefefi<epr£ 
latos, ut uocant, errare poffe : m dtfcant hic pif, 
quando etquomodo fanftorum exemplafint imu 
t.wdxjiimirum quatcnut ipficAput Chriftum Do 
minum imttentur , tuxta Kegulam a ?aulo tradt- 
tam: Imitxtorcs ma eftotejicut ego Chnftt cjc. 

Cxterum , qutafepw haftenus,o~ ffptfiime 
tn fequentt difyutatione occurrit uerbum tufttfi= 
candi placet hoc loco brcuitcr qux funt huius uo= 
cis figntficationes in fcrtpiuris ojiendere.Duplex 
esl huim uerbi iufttficandi i/h fcripturis )igmficd= 
tio. Vna proprta, Altcra transutitia. Yropric 
tuftificarc fignificat fecundum aliquem iudtcare, 
caufamfy alicuius comprobare , ut cum iudex W 
foro caufam alicuius comprobat,ct fecundum ip= 
fum iudtcat c# cnim fcrcnfe uocabuhm. Deuter: 

.tuftum iuftificent, id es1,fecundum tuftum iu* 
diccnt, eiut caufam comprobent,cjr fententUab* 
fcdiunt.Vroucrki7'qtii tufttficat impiumaut qui 

condcm* 




I 

4«crripta 



!ri 



■ acfhki 
lafiitCcrik: 

7itmhm£ 
j«|b*M 

dtfffi^' 

ap 



EPlSTlAD GALAT: 

ccndemndt iuftum , «rcrg^ e# abominatw coram 
Domtno. Efat.e j-. Qui tufttficant imptum pro= 
ptermunvA. Translatttte triphciter accipitur. 
Vrimum enimaforcnfi figmficatwnc transfcr* 
tur luftificandi uocabulum ad genus, et figmficat 
apprcbare altquem.juftum agnofcerc c? Uudare, 
Vt apud Luccm tuftificauerunt Dcum.hoc cskju- 
ftumagncucrunt confefiifunt. Pfal: yi. in te 
fclum pcccaut , ut tufttficeris m fermonibus tuis y 
id e&juftus agnofcark.ltem,iUud Domtni.uos tu* 
fttficatts uojipfos coram homtntbus, id esljuftos 
uos agnofcitis prtdicatis, Sccundo y ab hac ge= 
ncralt jigntficattone transfcrtur rurfus ad fpeci- 
em altam , ut iufttficari fit homtncma Dco pro* 
pter mortem filij fui Itsv Christ \,condo- 
natis peccatis e? i?nputata Chriftt iufticia rccipi 
ingratiam adoptart inYdium 0"defignarih£* 
redem uit£ £tcrn£. Quod autcm omnid h£c m- 
cludantur m ucrbo tuftificati euidcnttfiimepro* 
batur hifce Vauli ucrbis. lufttficdtur tgitur cx.fi- 
de paccm habcmus cum Dco pcr Dcmtnum no- 
jlrum I e s v m Cheist v m, pcr qucm habe* 
tnus acccffum pcr fidcm \n grdtiam tftam m qud 
ftamtiSy cr glcriamur m ft>e glcrue filtorum Dei. 
Bac figntficatione accipttur uocdbutum uifttfi= 
cdndt quotiefcunch occurrtt m hdccpiftok , cr 
dltbi m Apojlcltcii fcrtptis,quatido diffntalur de 
wfticidfidct. Ti.riio ) tr'isfcrtura gcncrcad dltam 

F 4 fliccicm 



f 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




4 



COMMENTl l& 

fteciem , er /igw^ rc&i fdto cottduddtioncm 
atqueddeo decUrdtionem iujltci* uer* utudq>fi* 
det,idq ; per operd externd tefltficdtitU de fiductd 
cordis, cr de iufltctd fidci , non fecus dtq^ fruttm 
de drborc,dtqi itd dccipttur m Bptflold Ucobi. 

Propterea quodnon luftificabitur 
cxoperibus legis omnis caro* 

Minow proximi drgumcnti probdtio fumti d 
genere uniuerfdlitcr negdto,dd fteciem generis 
deflruenddm m hunc modtim : ttuttm homo tujli* 
ftcdtur opertbm lcgis. Ergo nec \ud£t ipft, CT 
nndtominusdlij.VoteB er hoc modo fortmn *r* 
gumcntum dtftunttiue. Kccejfe ehhomtnemiu* 
jtificdri dut operibm legis dut fide Chrtflt.At m 
mo iufiificdtur opertbus lcgis. Ergo qutcunq; iu* 
jiificdtr.r.fide Chrtfli tufttficdtur necejfdrioJton 
cnim funt dltiuit dd confcquendm iujlicUm. 
Debtde Uc Vdult fententU (qud cUuditur difru? 
tdtto intcr Vctrum cr Vdtdum dtq^ ddeo totd itt* 
dtegcticdprobdtto qud Vdulus fc a~ uocdtum di* 
uinttus er uerum Eudngclutm docutffe probdt) 
fequentim reftettu propofttto prtnctpdlis e#> 
qtum quomo trattdt Apojiolmfuprd in trdttdtio 
nis mctbodo mdicdtu c&. Tencdmus igttur hdnc 
propofttione firmtter,<& mtetttgdmm edm rette, 
ut!birttusf*nttus cdmproponitftne Sophtjlicd, 



; 



lof 

tk 



s 

Qril 
ann< 
ik 

i 
i 



jhlicb. 
Cfejfo 

[ollltili 

bgntl 



f«f,S 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



EP/ST: AD GJLsiT. 

Neefc enim fentiendum eR cum fophiftis,qu6dhic 
toquatur Vaulm de operibm ceremomaltbm tan* 
twmjed de tota pottm legc er omntbm ettu par* 
ttbm. Nam neq ; tota lexncq^ ulk etm pars tujli* 
W m jicare poteb , jiue cum fide eam comungasfiuc 
non.Sed de hac re plura m argumentorum expli* 
lillfltabltit cattone, quibm h*c propofitio confirmatur, fuU 
iscarc, mde dicenda occurrunt . 



Si autem quaerentes luftificari in 
Chrifto,reperimur QC fpfi peccatores, 
cmA an non Chriftus peccari mmifterc' 

;o«tinku^c abfit* 

ocmoiofomunr Sequttur confirmatio propofitionis,ac pri* 
\ z \mm mo loco pctitur argumentum ab abfurdo, er re* 
tfieCkfito' faondeturaduerfarijs. Voterant enim Vfcudoapo* 
,fyofWt ftok obijcerc, fatcmur quidem homtnes fideitt 
Mwf 1 ^ Chrijlum tufttficari ex partc : Attamen ut fit aU 
ptep foluta tufticiajcgit opera addenda funt. Riw qui 
L ddtd fi de tantum tuftm eft , adhuc eft peccator, ut qui 
\ 4 dttt^ le g e} " " on fabb Refrondet Vaulm,fi dum qu£* 
rimm mfttficari in Chrtfto inuentmur peccat^ 



t 



0 



kc<df : res,ld e ^ no ^ ene iu r* corm Deo ^iftm pro* 
» f ecl ° tti ^ m P e ccatiminifter ejfe,et non iuftlcix, 



<; ' (p «ofctf orc4/7o /if maiorispcccatt. Quia.qui 

j , '•/!:;• /«& kg c /»»f , in^iit Ambrofim , /wt malcdtclo 

T" f UnL Sed non c & P ecc <tti minifterjgitur 

IfJM iuftificati m Chrtfto (id eftfide in Chriftum) non 

*r r: f s funt 



com m en r: T N 
funt pcccdtorcs, fed tufli.idqi non fua, fcd Chrifli 
perfcttifiimd obedientu , qu£ crcdenttbus totpto* 
tdtur. K/c obferud horrcndum fcelm eorum , qui 
uoluntoperdddijcere,ut illts perjicutur tuflicu: 
qm coram Dco conjiflimus , lUi enim Cbrijhm 
accupint, ut quifud doclriiu non fJutcm fcd fti4* 
iorcm ddmtuttonem cdducat. 

Si enim qux deftruxi hacc rurfus 
sedifico , prxuaricatorem meipiiim 
conltituo, 

A/fW xrgumcntum fumttm db effcftu coiutu 
dionk Ugu cum jidc : Qjwd ut thd&t voueret 
fcipfum exempli cttufd propofuit.Solcnt enitn cx* 
empUmdgts irxurrcre m fcnfus.quhn umucrfxlu 
pronuncutd. Scd drgumentum quodin cxenipk 
Utct profa\xmM.£iuicunqi iteru icdiflcdt cd qu£ 
pnus dejlruxit pwuciricntur. u (tnprobdt pm 
fdtturm. Qutcunqi wjlificdius e& fide,renunciM 
Ugis iufttcu,cy itcrwm lcgis tufltcum feftdri 
cipit quodbfolutiorrcdddtur fideiiufltcu, itcrii 
tdijicat qu£prius dcjlruxit. Tdlis tgtturprt* 
umcAtorcm feipftm ufutuit 9 dtm fcilieetfe&u 
pnui improbdt ct condernndt 7 qu& rdtione ttertm 
cxcidit infltcu fidcuVroindc iufltflcdtus m Chri* 
flo non dcbct rcdire dd lcgem, cd iujlii um 
qu.crerc: qu.iji ddhuc peccdtor ejfet* er opm hd* 
berct ddditdmentd iuflicut cx lege. H<ec cft huM 
loa (impliafimd fententid. Zxcmplumhutus rei 
hdbcmus pulccrrimum ad VhiU^ Ego 



Im F ^[st:ad ca la t. 

fcgo ennn per Iegem legi mortuus 
lum.utDeo umarru 

Anticip.it obictttoncm, quam dduerftrius oU 
ijcere potcrat hocmodo : Lex damtut cos , qui 
tm non prtflmt tuxtd hmc lcgisdxmtutorum 
fcntcntum : Mtlcdiclus omnis qui nonfcccrit ex 
0 bcierli <j f ><£ fcriptd funt vn libro legri. Quare non utde= 
fll mopfuc tur fufficerc jidci iufltcu ad fdutem , Scd rcquiri 
etum tuflicum legis. Uutc obtcttioni. Reftondet 
Pmlus boc modo. Per legem legi morruus 
fum ut Deo uiuam, id eft, pcr kgcm, fcilicct y 
mittcntcm mc <td Chriflum , legi fum mortuu% 
quxre nulhm ius me damnandt habet. Uoc argu* 
mentum fufius traclatur dd Romanos fcptimo: 
ubiApoflclus in hunc modum loquuur. Lex do* 
mindtur hcmini quo ad ipfe uixcrit. vbi crgo 
mortm fucrit homo non ampltus obnoxius csi le* 
gi. Verum ne quis hmc fumat occtfioncm pec* 
candt addidttfincm cum,inqutt:ut Deo uiuam. 
Qmdm avrco/a>aa<n/j , bic cjfe putant. Vt /e=> 
Tife $ v \ gi> uocdbjtlmn primo qutdam loco potutur pro 
grattafeu fide. Secundo uero propnc prolcge 
dmndnte&t hc fit fcnfus. Per legerrud e$>per 
gratumfcu ftdcm lcgi,fcilicet 3 damnantt mortuus 
^ifp. fum,hoc cft : liberatus fumdiure lcgis damtuntis, 
ijfct, 0 l r idfy non ut pcccato indulgexm,fcd ut Dco uiuam^ 
>QtM® : ' fcthcety tn nouitate fyiritws qud woatumoux 



B 



C O M MEN T: 1 N 

ergiDeum obedientta, utdeltcet, ut npuw homo 
facluSytwuam uitam uiuam. Hic cbferua finem tu* 
jltcU fidet qut eft , ut exempti k iure legis nott 
pecccmus fed pottus^ut Deo uiuamus. Vtuere *u* 
tem Deo hoc loco cft,utuere uttam Dei : qu£ uttd 
tih ex fide producente fruclus uiuos ,falutares 9 
Deocfc gratos. 

Cum Chrifto fum crucifixu^ 

Ojlendtt qucmodo mortuusjit legt nimtrum 
quia mfertus cr wjitus jit Chrijlo, qui quontam 
pcccata hominum infe receptt tanquam tpfc reus 
ej]et,malcditttonem quoq^ legis m fe receptt,adeo 
ut cructjixm fit er occtfus. No/i folum tpfc , m 
rumetiamin eo credcntes omnes. Quare & Itbc* 
rifunt i ture legis , ut porro non fint fcrui legis 
damnantis.fedChrtjii utuifcantis , er uimlegis 
opprimcntis , pcrfuam refurreclicncm. H<ec, ut 
admonent nos fugas pcccati , itatncitant ttos ai 
nouam uitam degcndanu Sed de hac re plura le* 
gantur adRom; 6» 

Viuo autem non amplius egoi 
Sed uiuit in me Chriftus* 

Dixit fe mortuum lcgi ut Deo uiueret , Njmc 
qttomodo Dconiuat exprimit: Ne quis fuftice* 
tur iUud htcUigcndum ejfe de utta natur^ quod 
deuitigntWmteUigi debetiqux Chrtjiusm 

delibui 



tiitrekp, 
Itffiwkl 

NoiifclMiflt,* 
tftgft » 

te, 

•:Nfff 



epist: ad galat: 
dchbus ututt fua uirtvte tufticta et utta, per qucm 
tcluofi iufti cr umftmu4 9 quotquot m Cbrifto 
fumus pcr fidem. Hmc colhge quam jit augufta 
lufttctafidei pra-lcgis tufttaa: & quam ingais 
decus fithabcre Chriftum infe habttantem. Et 
contra qum mdignum fit tantum decus,uelabij* 
cere prorfus.ucl turpttudine uiU cr conftuna* 
re. Vr<etcrea obfcruetur quod fidcs in Chriftum 
ptuitafidelium:unde omncs aclioncs pix <ini* 
mantur er utuificantur. 

Quod autcm nunc umo m carne, 
in fidc tuuo RKj DeL 

Anticipatto est ; Potcrant enim aduerfarij ex 
diclis mfcrre hoc modo : Quifieri potcsl: ut cum 
palam uiuasbominum more in carnc, id uita 
corporali non uiuasipfe. Kcftondet, uita hx>c 
corporalis twn impedttquo tmnus mortuusfim 
lcgt ft>iritualitcr,0"quo minus m fidc uiuam filii 
Dci. Vtuere autcm mfide fiiij Deiis dtcitur qut 
ftcm uitt a-terthem feperfiaend* fouet y quU 
uideltcet credtt Chrtftum cffe uttam fuam y er ui* 
tamttcrnameutn fxbtmcrutffe fuamorte. 

Qjii dilexit me 5C tradidit feipfum 
pro me + 

Ampltficatio e8 : in qua caufas uit^quam m 
Chrifto habemus cxprhnit :J$imtrum dtlettio* 

nem 



' 1 

Sr I 



.'..ln 1 ../,. 1 ../, 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



CVM M EN t: i H 
nmQhnfti&mortem eiufdcm. QnUenmdi* 
Lxit nos mortum cit pro ncbis^ qut* mortum 
di pro nobis,ipfius morte i morte <etcrna hbcrx* 
ti <umus,modo m itfm crediderimus. hocus ob* 
ferumdm,qu6d qui luftimm ex lcgequfirunt ne* 
gcnt Cbriftm pro femortemobijjfe ,unde jubij* 

at. 

Non abrjcio gratiam Deu 

Ahud argumcntum k confcquentibm pd.ro* 
digiral iccs, tantum notatur , ut juperiora. : quod 
hcvt in hmc modum explicare.Si ulk falutis por* 
Uolcgi dfcrihtur.cibiptur gratuDei, (tantum 
enhn Mjcitur de gratia Dei qnantum legi tri* 
bi'iturS) Sed ncn ch abijcicnda gratk BeL Igitur 
miiUpcrtio falutis legi afcribenda eii. Pro hoc 
tetodtgumento ponitur tantum miv.oris proba* 
tw in iUujiri exemplo. Uuc perfmet pr£cUrum 
illud dittum An:brcf\) : Gratia Dei aut tota 
fufcipitur aut tora rerjcitur. Proinde qui par 
tem mereri uuk operibus 8c parrem habere 
ex graria is totam gratiam abrjcit. Uic pri= 
mum cbfcructur quxm hcvrendum fxcrilegmm 
fit Vfwdotyoftolprwn^dtcfc xdeo onmium qui uo* 
luntullx filutis fubjidix in ullo alio reponcre 
cubn in folo Chrijlo. Apoftolm ncjler Komanis 
jcnbev.sufUtur \jhelim fiaffe rcKtfos.propte* 
rexquoduoiucrint iuftmm exopcnbmv 

ccm- 




M.Lociiict: 



mDri, 



itjiifw.ipi 
LMfbfcpt'- 



;,:: 

M Dei aw ,: 
.Proindefr 
Jpanetnta^ 
i abijcic *P 



0 



lOp 



ep/st: ad gal<4 T . 
coponerc,tta cnim attignorantcs Dei tuflictam 
ct propnm qu.crcntes ftabtUrc } tufttcu Dct non 
jucrunt [uoicm. tmh cnim legis Chrtjius tn w* 
JUcumomntcrcdcnti. Sinnhterad f>hilip:i.af- 
ftrmatfe Apoftolm propriam mfticiam tllmJe 
ut cxcrcmcnu , ut D r/ iuftick qu* cft pcr fidm 
fieret parttccps. Detnde obferucturhtc quama- 
bommabiUs mgratttudo fit aducrfm filium D«, 
tam uteftmabtlem gratiatti, qta dcu> nos rccipit 
propter mortem filij ; ccntcmncre : quod omncs 
J-meiJUJacmnt,qui non omnibws rehm rcnuncta* 
Us mfalutis ncgocto,Ckrifttmfolumfideample* 
ttmtur mftificatorem er redemtorem. 

g~>i ^* m r fi P er Ie g e ™ i wftiaa,finc 
<~nriitus frtiftra mortuus eft, 

Confirmatur fupcrius argumentumadcftru* 
ttoeonfequcntc. Si per kgcmeft iufticia (td es% 
fiuRabona opcralcgcDci prtcepta nos coram 
Dro tuftos reddunt) Chnftus csl fruftra mortuus 
(altud cnim Mfatisfafito qtte fit per aUum,almd 
noftrtm opm aut mcritum ) Sed Cbriftm non esl 
fruftra mortuus. igitur pcr legem ncquaquam e& 
tuftuu. Chriftus cnhn ideo mortum cslc? re* 
fufciutus,ut nos crcdcntes redmat a pcccato pce 
naq- pcccatU ut crcdentcs tufttjicct. St tgitur ulU 

portio 




■ 

■ 
■ ] 

i 

i 

I < 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



C OM M ENTl IN 

portiofalutis cr tufticu tribueretur legifruftri 
pro ea confequenda mortiw cffet filius Dei. Hic 
locm oUjctatur iuftictarijs er Vaptftis.qui non 
totam gratia Chrifti recipmnt, fed dmidium faltt 
tis opertbm afcnbuntXmfutaturcmm hoc Vauli 
(trgumento fatisfaclionis commentu,quo tollitur 
meritum mortis Qhrifti ♦ Neqne ualet quod obij* 
aunt Vapifte dkentes Vaulum tantum loqut de 
lege ccrcmomalL Hoc cnim manifcfttfme argu* 
menttforma rcfeUttur, qu£ oftendtt totam legem 
CT omnia legis cpera tntelligenda effe uocabulo 
legis. Vis emm confequenti^ V a pxrte legis er 
a tota lege eadem c#. Siqutdem fme per legem mo 
ralemjiue per legem ceremomalem , fiue per le* 
gem tudicialemjiue ptr totam legem jimul eft iu- 
fticta, idemabfurdum fequitumempeChriftum 
fruftra mortuum effe* 

■ 

SVMMA CAPITIS 

T E R T I I. 

OBiurgatis GaUtisob leuitatem fuam,docet 
kpoftolus plunbm argumentis non ex o* 
penhus fcd ex fide tantumcontingere iufticiatm 
potifimum autcm urget cxemphm Abraht , <*/- 
firmans indignum ejfe quicquam immutare in 
Bei teftamento prtfertim cum ncmo audeat ucl 
bominit teftamcntum mutare. 



H 

Ut h [ Hn ETI ST: AD C ALATt 

^DUn ORDO ET PARTE5 

^fc^lllt' CAP; TERTII. 

- ■* *^~+* ar S umcntis propofitionem de fidei tuftt* 
WWok ficatione confirmauit , »i/ic wori Propbetico cr 
p«pM Apcjlolico dotlmam auditoribm accommodat, 
mlufi obiurgando Galatas ob defeilioncm ab Euange* 
lic.Taxat igitur Apoftolus in prmcipio Wtts ca* 
Wmty jfWf Ga/4f,*5, ro 5«f(kl 4 <*o#ni« Eu:.ngelij>quam 
CmM dPauloacceperant pcr Vfeudoapoftolos decepti 
Wpiftya defecerint. Obiurgationi fubiungit nouaargu* 
bjkpligil tncnta.quibus propofitto ccnfirmata mfccundo 
Mub,ji{& c .tpife ualtdiut roboratur. Diluit quoq; obieclto* 
■nnlt^jdi tics quatuor quas iufticiarij contra doftrmm fi* 
•ititMflfa dciadfcrre poterant. \n harum diluttonum ob* 
ieclionibm fcpe aduerfariorum argumenta in* 
uertit, caq; trahit.ut artifex ad fu£ propofitionis 
APITK con fi rmat ioncm. Atq- m in fumma.huim capitis 
trcs erunt partcs prhicipaks y cbturgatio, confir* 
matio propofitioni: degratuita mjhficaticne, 
sjk: confutatio aduerfari* fententi* : de quibm m 
Exegcfi capitispluradicendafunt. 

jHlkh E XE GESIS TERTII CAPITIS 

y0 T00 CVM OBS£HVATlON£ 

g H0^' OOClfilNAiiVM, 

Cf G Oftuiu' 




COMMENTt Itf 

Oftulti Galat3e,quis uosfefcfr 
nauit , ut non crederetis ueritati j an* 
te quorum oculos Iefus Chnftus de* 
pidus eft in uobis crucifixus, 

OBiurgdtio eft commode , ut dixi , interpo* 
fitd : qu£ dbfoluitur quidem propofxtione, 
VT rdtione : dcrior uero redditur , cr uehemen* 
tior mterrogdtione,d\ifo tropis ad yi*fy&*p, 
lucemkrei fucientibus. Obiurgdtio dutem ipfd 
hoc Syllogifmo cUuditur ♦ Mcnro fiultitU ac-- 
cufdndifunt,quifdludtore Cbnjio cogmto.W 
fide femel recepto , finunt fe decipt per fdljcs 
prtfdicdtores , ut ucnUti non obtemperent : hoc 
cft ut deficwit l Clmjii ueu iufiicia , quam fw 
bent pcr fidem , ad legis iufiicUm : Vdrtcm uide* 
licct lufiicU moperibus legis collocantcs. V os 
GalaU Chrifio faludtore cogmto w fide femel 
recepto fiuifiis uos decipi per fdlfos prtdicdto* 
\es,ut ueritdtt non obtcmperetis. Merttoigi* 
turucs GxUu jiultitU accuftndi ejiis. Con* 
clufto pthiio loco ponitur,ut propofttio. Df* 
Me mmor ddditur : ex qutbus nuior fdcile col- 
ligitur. Vi&c obiurgxtio grauipm.u contmetd* 
monttiones : quarum primd eft, qubd iUufw qu£* 
damSdtamca fit , cr frirttudle fifcinum fingo 
re iujiiriam qua, iufttftcamur corm Deo , confid* 
* re fidc 



refifC 
fcftj 

mt(b 
ftrjiM 

ml 



fmmV 
|«p>tii 
k|lii 
fct,m 
nunii i 



W«1N| 

jjprct 
/ 

h 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



tf 



zpist: ad galat. 
5 UOS hfc refidc <y openlw • fimul tanquam caufis neeef* 
critati : att f ano concurrenttbus ad ittjliciam > ucl, ut psrtt* 
-hnftus dt tK * ex fMte ™mponatur iujitciu Secunda 9 qu6i 
ifixus, h °ft eS umutis firt> <? omnmo mfidelcs quou 
quot Cbrtjlo prius cognito ac fidc recepto , um 
tkd opera fc conuertunt , tanquam adminicuk 
dixi,tntof: perfaend£ <cr confumendo iujhcie, qua iujli 
itnpropofte coram Deo confittuantur. Tcrtia , qttod pij hac 
W^im ftirttuali prudentia bt cmibus ncgocijs adfa* 
ydyqw Intcm faeftanttbw prtdtti effe debent, ut amttf- 
:p ttttl i{fi fim uerbt D«, "on /Mtfj» carnalem fxptentiam 
IBU (ittl H fequantur. Quod fi hodtc multi facerent, tion fo* 
Chu c^mto,' /««t y?4fW5 Re/pwf»; Ecclefiafttct tranquiUtoref* 
ft ktf p [ Mrumetum hojitbm Ecclefi£ minor calum* 
CBiiteips ocr<t/?o per wquteta <cr fuperbaingcnU 

prxbereiur. Quarta, quod piorum mtmjlro» 
/:: p Jrte rum uerbifit, adeoq; ommum piorum, erro* 
0 dociM nhus lra f cl > €0 h <F errant feucrim cbiurga* 
LtoffW Te ' Ut rcuoccntur m uiam,qut quauis rattone 
Tw*P l ahcrr *™nt. Hoc cum faciunt fantli , nequa* 
Jl m * mm l Pl orum ira cul P a nda c$ y ut uitium,fed 
(di # 1 laudanda ' ut nccc ff« ri * fa*to s prtferfm 

«k- 'i P roccdat * h ono animo modcrate ad bcnum 
fncm,uidelicet,adgloridm Dct <& falutem etus 
t e0 <l moblur & tur ' Vvrro dc Tropis qutbm hic ufttt 
'"r^L *&VMlMqu£damadijciendauidentttr. Vrimum 
fr'$f M amn di ucrbum occurrit. E# autem 
$ff*»' fxfcmare proprie ttcl malefico aftefiu Udcre, 




■ 




comment: 
ut m iUo Vergiltj: Uefcio quisteneros ocu* 
Us mthifafcinatagnos: VclpejliferaUudattone 
rebm cxitium adferre. Vnde Solmws quxdam m 
tcrraAphrtca honunm fmft* uoccaclmgua 
cffafcinantesl qua> fi impenfiw forte Uudaucrmt 
pulcras arbores, fcgctes kttores^fxntcs <mcm 
crcs,egregtores cquos , pectides pajiu &c cultu o* 
pnn^cmomntur repenteiVel esl prsjligtjs fem 
fus \U illudere , ut non ccrnas ea reuera quxjunt 
antete, fedalu effepuics. Uutusrci exemplum 
uidere t& m Vitts patrwm, ubi legitur de Sando 
Mtcvarto qucd oratione fua impetraucrtt tolh 
flfcmuma parcntum oculis,qui fliam fuamin 
uaccamputaruntcffe conuerfam. Uam non nifi 
uacc£ forma appxrcbat oculis eornm^ Cwtttd* 
tnen Mach.tr ius em ad fc adducram puUrm<t£ 
nouerit mrgmem^ non uaccanu Hincfcfcm* 
tio ttiiflofcnfuvm ch : unde fit 9 ut aliquisucl uoit 
tduertat qujefuntante tpfum, ucl alta cffecxijh* 
met,quam funt reuera. Hmc Paulus tnnsfert 
uocabulum ad ftiritiule fafcmum quod oppomt 
ucrttait Eu;ng:hj,ut qtu ex aducrfo cumfafcmo 
iUe jbiritus pugnat , Qutfquis igttur ucl refoc* 
dottus fcducitur, ucl altoqiu falfis opmwnibiu 
imhuttur ^tntuali quodam fafcino tUudttur , ut 
fafcmm ftintuale fitillufio r.icnth quafit ,ut 
pro uerttate, errores homtnes amplefuntur. 
Demde , cwm dicit Apojlolus Chnjium pr£ ocm 

llS G4« 



fafr 
jhfr 



jkiC' 



fmm 

tM 

ftiazc 

WHT. K 

ih(t, 

ttftjft 

iifwt 
fmja 

«Bjflfjtf 

crrawrf 

itm 

\ 

&0p 



U 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



N EP I st: ad c a LA 7% 

> tensros on \'ps Galdtdrum depictwm et Inter eos crttcifixum 9 
yttikkn ntdnifeftm esi tropuu Ndm id iwn ntdnibusiu* 
mtjuki d£orwm fcd prjedtcattonc efficaci dc mcritis Chri 
tmicty j\i feftwn t ff e perfptcuum c/L Wfcipu? dutcm 
ipkiikwj mcmuntcruciSyUt materiam iuftific&ti&m no* 
• f^m ftr£ C7 Au"go/j pro peccati; ncliris folutum o* 
■■: : ' ■ ftcndat cffc uicltmam lcfu Chnjii , cuim utflim* 
iiftipjili tum der. tm parttcipcs efficknur^qudndo tn Chri 
ttmifift ftum cructfiXimt foluk fide rc<umbimm> Hitfc 
muituqk concludttur cx opertbm ncjhis twn conjiarc tua 
mrW fticum qua fcram Dco ccnjijVtmm e? iufti babe* 
. . . mur. Kullum cnim aliud mcrttum eftj:um$ rei y 
•.jjffi id tit ytujlittjc cchfcquctid* qum untcaCkrifti 
utclimd.Dcmdemoncnturhoclocominiftri Ew* 
angelij futcfpcij ejfe ,Chnftum itd prxdicdndo 
depmgere, ut dudttores uere fibi Chrijlum cruci* 
fixum fenttdttt : Quod tum dcmum fit,qtidndo tn 
confctentijshominum penetrant efficdct er fyn* 
cerd uerbt prxdicdtione. Contrd dutcm qut dd* 
ulterdnt crucisChriftt doclrindm>diaboltco faf 
cmo fuos tUudunt audttorcs* 



o ^fju Kedit dd confirmdtionem propofitionis, nU 
0 apW wirm ejHQd non opcrtbut legis fcd fdc Chrtfii 
CkiK G 5 iuftt* 



Hoc folum a ircbis uolo difcere t 
ex openbus legis fpiritum accepiftis 
anex auditu fide/ ? 



COMMEtTTt 1# 

iufiificetur homo. Argmcntm dutem hoc 4 
tefiimomo ftirtw ftntti fmtm eft y quod m 
hanc fornwn commode includt poteb. lUd re 
lufitficamur, qud friritm fmttus tefittur nos iu* 
ftificdniSpiritm fxnttut autcmtefutur fide iu* 
ftificdri homwes, er non operibm. Ergofidcs 
cr non opcrd mdificdt. Pro drgmento toto po* 
nitur minoris probdtio db experientid Gildtd* 
rumfmtd.GdldU cnim crcdcntes fme operibm* 
cbfigiutionem tufiieU dcceperunt friritumfdn* 
ttum, Qwtre ftnntm ftnttut euidenter tejiatur 
homines fide O" non opcnbus iujiijicdri E# e* 
nimfj>iritu6 ftnttM Arrhdbo hxrcdititis mre* 
demtionem dcc[uifit<e poffefiionii in Uudem glo* 
rti Dei dd Bphcf: i. 

Adeo ftulu eftis C cum fpkka 
inceperitis nunc carne confuma* 
imniC 

Aliuddrgumcntm dhdbfurdo, Quid ftiri* 
tu exorfus came uult confumdri feu perfici ue* 
re dmcns cr jlultm cft. Qwd enim &ukius quhtt 
kmchoributccptisdd dcteriordprogredii Qui 
fidc in Chrifium iujiijicdri fe primum jidtuit er 
niincuultedm iufiicUm operibus perficere,dcji 
hnperfefid cffet , mfi dccederet operm iujiicii* 

hic 



bici 

Qffl 

ftM 
tilf 



(W. 1 
fl, l 

(cntr 
Auu? 
bm 
m 

froftt 
fmsL 

ttuitif 
ffiii 

M 

tesr 
titif, 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



I 

EPIST:AD CALAT: 

1 ^mt toi fcic 4 j}>inf« pntfo «or/Jw cdrne ««/f fvr/zcf. 
* ™M i Quiamque igitur fide m Chriftwm tuftifican fe 
1 fotta. UU ri pr/wam /fcf « it , er wroc ww /f iufttciam dU 
Uitejtitttrncsii: folutiorcm per opera redderejsucve amcnser 
flultwi e&i Vorro per fl>iritum Mctonymicos jn* 
telligit Apoftolus grattam Eudngeltcdm , qum 
flpintm cbfignat in cordtbus ardcntium , hoc f#, 
patk &k fptritualem Euangclij cfficaciam , qua intcrior 
ltoktftrk homogignitur pcr ftinttvmfanclum, wperfi* 
rxmwjk citur. Hutc fl>irttui cpponit Paulus cawem , id 
f& , ccrcmcntalta opera^adecq; totxm legcm, 
fcumcrita operum hcushic inprbnis cbfcrnan* 
duseft, utquifwmmam doclrin<c Pfeudodpofto* 
llfliaj lorwm haud obfcure nobis ob oculos ponxt. Erat 
enim Vfcudoapoftolorum doclrtna trtbucre legi 
profedionem tuftici£. Nam cum dtccrcnt Chri* 
ftummhil prcdejfe,nifi xcccderet circwnctfio, 
legemfane Chrifto non modo conferebent , fed 
iinc CCni!: ct ( m prtferebant : cum Chrtfto tantum mU* 
wn , legi perfcclwncm iufttctt trtbucrent : ut 
quifalutem qutrcrent in tufticta non imputdtd, 
, Jeu inhtrente, ut hodteVaptftxfaciunt: Verin* 

foW-' dc ^ UUr f ecermt H €udoa P 0 M l tribucntcs legi 
T l & P cr f e tti° um ■> ac fi qutyri * toci cocpiffct iUu* 
t$l M* Arl >*& perfictendam luccm tenebrxs dccerfe* 

f^7 j ;; tttue accufarctur. 

•(tc^"' G 4 Tunti 



s 



'Jf-it ' 



t 2. 




Tanta pafsi eftis fruftraf fi tamefi 
& fruftra* 

Argumcntm inccmmodo fumturn. Qui 
nndta pa$i funt pro defenpone iufticU fidet , er 
poftc.tp.cUbuntitrdd opcrum wfticidm fruftrx 
Cr fewm p<tj?i cjfje uidcntur. Vos GaUu muU 
pafi cftis ab hoftibm Buungelij pro defenfwne 
gratuiu wftici<e, cr nunc dd opcrum mfhcU 
am proUbimim,fruftr<t igitur tinU pdfii eflb 
uidemim. Yroimde tcmentitis magnce cil , re* 
liftd fidei tufticU , dd opcrum lufticUm proUbu 
Soli argumcnti conclujio expref>e pomtur , 
&um atitem GdUtirum pro drgumento fumen* 
durn t&i Locm hic obferuandut eft , quod crux 
iufli, nifi quis in iujhcid perfeuerducrit, fruftn 
fitfufceptd. Verum, fi dd tuftitwn per pozniten* 
tidm redierit , Dominut , qud c& bonitdtc , prio* 
rem cruccm dbunde compcnfibit. Huc pertinet 
corrcclioqudmfubijcit Apoftolus. Sitamen & 
fruftra , hdc enim correftione GdUtis iterum e* 
rtgit , monetq; ut mchorem frem concipUnt 
modo crroris cos pocmtuerit. Locm proindc hic 
tnonct obiurgdtioncs £T caftigdtwnes piorum 
pdftorum eb dcjhndtis cfle, nt non ddigdnt Upfos 
dd dcj^trdtioncm , fed potius ut ecs cxcitent dd 
refipifcentidin : quo pcciw commcntM effugcrc 
poRint. 

QUl 



epist: J D galJt: 
tffitawi Qui ergo fubmmiftrat ucbis fpi^ 
ritum 6C operatur m uobis uirtutcs 

0 ffco;: opcribus legis anexauditu fidei 

u.;;nf^i,o' hocfcctc 

Argowf/rtum hoca figno fumtumc&. Do* 
nacdemk miracula confcquuti eftis pcr prxdt* 
cationem fidei er non opcrum : Ergo ccrtum 
c^rm tf» inditium eft , cx fide er non ex operibus cffc m 
• m fif.i § fticiam , fims enim tmraculorum fuit confirma* 
; - tio doclrin* : Qua confirmata mirdcula quidem 

1 aMfrA ceffare dcbuerunt. yfm ucro nequaquam : quo 

( f circd cwm nos eandem doclrinam doccmus^quam 

tfptoj» Vaulws er reliqui Apojiolt docueruntt fctamus 

lk&tfltt doclrinam noftram miraculis ab illis editis con* 

kwimft firmatam eftfe, adeo ut non fit opus mtraculis 

i.'M«pp« nouis ad do&rinam noftram confirmandam . 

A taM i Quare non miremur calummam Papijhrum qui 

Hacfff cbijctunt nobis,quod noftra doclrina nullis con* 

Siflinc- firmetur mirdculis. Vrolnde fi quis qujerat cur 

GilM i^ 1 ^ 0< ^ won £ d*ntur mtracula y pritter ea qu£ 

fto fWf f M/,f > Auguftmwm, in bunc modum 

r , reffiondentcm. Ncc miracula tlla durare ad no* 

; /* r << ^wporu pfrw/jju /«//£, n<? <M/m(tt /e wper «i* 

8<ftoW H u£rcrct » « forww confuetudwefrigef 

"° cf ^ cerff kuwanum y quorum nonitate ftagra* 
grauit. Hcc iam nobis dubium c ffe debet, ijseffc 
crcdenduw, qui cum ea prxdicarent qu£ pauci 

QJ G f dj^* 



I 



V . 



■ 

5* , 



- 



CO MM e nt: 1 n 
dffcquuntur fc tamen fequettdos (cfuk pcrfud* 
derepotuerunt. 

Quemadmodum Abraham cre* 
didit Deo K lmputatum eft iffi in iu* 
fticiam* 

drgumcntumeft dbcxcmploduclum: 
quod idco ualet , quid CT Abraham typus fuit tu- 
ftificandorum 3 <j»i ommiw «tf o c od f »;$ raodo /w* 
ftificantur: Er cxcmplo approbato mfubieclo y 
dpprobatur rcs in gcncrc. Vnde recle ab e x* 
emplo per locwm coniugdtorum coiicluditUY . 
Abraham credcns Dco V non opcrans cft m 
ftm reputatus aptid Bcum, Ergo iufticii qu.c 
ualet dpud Bcum eftex fide ernon exoperi* 
bm* Hoc argumcntum copiofe cxponitur er 
iUujlratur. Ad Komdn: 4. H/c primum dtli* 
genter obferuandum eft , cur ftdes dtcatur im* 
putdridd iujliciam. Non enim Uddccipienhm 
e&, ac fx fidesipfd in fc qud crcditnr EudngeUo* 
reputetur pro iujlicid,qud falicet ttdiuftmfit 
dhquK 9 ut tUi Dcuf proptcr hdttc iufticidmui* 
tdm ttcrnam fit daturus. Quafi quahta* fidci 
tanto prcnno dignd cffef.fcd itd pciim intdli* 
gendum cft , qtiod fides reputetur pro tufticid y 
quatenmtUd prchendtt iuftictdm dltendm , nem- 
pe Chrtfti , edmq, ttt fudm dmpleclitur. E# erim 
fides.non cdufd,fed mftrumcntum, quo obldti 

pro 



iMfl B< 

itajtui 
fo. M n 
«CWo 
H Cfaj 



lii pfCCl! 

fvcMi 



OCTffil 

Dicitn 
Jii«( 

mi: 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



nrftliniit 

ifteflifi 



MfNlil 



I STl AD G ALAT. 

promifio falutis accipitur,<& pof.idetur. Hoc 
apcrtifiimefignificdtur adduclo tcftimonio.Crc* 
didit AbrahatnDcOyfcilicet offerenti fibigrd* 
tiam in promijfo femine . U£c fidcs imputari 
dicitur Abrahamadiufttciam. Vrovndc cumfi* 
desdicitur imputari ad lufticidm^dd obieftum 
rcftncere oportet : quod intuetur fides,v mt* 
tcria xufticit mobieclo qutrcndd eft, o~ non 
m qualitatc fidei. Itd enim Paulus dhbi diti 
Eum qui nonnouit peccatum , pro nobis pec* 
cdtum fecit , ut nos ficrcmus iuftieid Dei in \p* 
fo. Nam ut in Adam iniufti er rei fumus , iu 
in Chrifto mfti er abfoluti 4 rcatu fumm quan* 
do in Chriftum firma fide rccumbimm. Qucm* 
ddmodum enim pcr inobedicnttam unimhcmi* 
nis peccatorcs conftituti funt multi, fic etiam 
per obedtcntiam unius iufti conftttuentur multi. 

Vorrb hic duabus cdlumnijs neceffario oc* 
currendum uidetur. Qudrum und ludaicd eft, 
alterd Vdpifticd . \udti dccufdnt Vaulum maU 
fidei m citando teftimonio ex Genefeos capite if» 
Dicunt enim lud<ei haud rcfte torqucrt ad Chri* 
ftum cr uitam <etcrnam , quod ibi rcfert Moy* 
fes de terrcna promifione er multtplicattone 
fcminis fupertcrram. Sed fdUuntur, pcrperdtn 
cnim fepardnt qu& comungendd erant » Nam 
fidcs Abrab<£ primum V principihtcr rcfoi* 

citin 



«»• *• 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



\ 



■. 



% < 



m 



I • 



k. 




COM m e nt: /* t 
c it m promifitoncm D«, qud in focdus fdlutis, 
mterccdcntc fcmine beneditto, ipfe Abrdhdm dd* 
cptdtus c#. Dcir.de promtfitonem tUam. Et erit 
femen tuum ficut arena maris irxludtt in 
prcmifiione ddopticnis tdnqudm pdrtem in toto. 
Quare cum Abrdham crcdcndo ohldtdm grdtidm 
nmplcclitur , perfticmm eft cdlumnidm \udai* 
cdmttdndm cjje , ndm prcucmt ex mfcittd pro* 
mifiionis princtpalisM qudd\t£ ccmprehcndun* 
tur. Alterd cdlmnid Vdptftdrum c #,er wflfauk 
riorum, cui \dcobwm cum Vdulo committunt, ut 
iuftxidmftatudnt exfide er op cribusjimul. Vro* 
ferunt enim cx Ucobo htc ucrbd : uis diitem fci* 
re o hcmo udnc quod fides dbfq ; cperibus mcrtud 
eft^Abraham pdtcr nofter nonne ex opcnbus k* 
ftificdtus eft f offercns \fddc filium fuum fuper 
dltdre , uidcs quod fides cooperdUmr cpenbm 
ipfiiti (id esl efficdx crdt per operd feu obedien* 
tiamiUius) cr exoperibm fides confumdtx eir, 
implctd csi fcripturd qux* dicit, credidit A- 
braham Deo cV imputatum eft illi ad i«- 
fticiam , ey dmtcm T)ei appeUdtus e& , uidetis 
quod ex opcrtbus tufttficdtur homo , er non cx 
fide Untum: h£c \dcobm. Hoc teftimomo Ucobi 
tnunitiVdpiftje, opponunt feproterue foriEtf* 
dngelio, dbijctuut grdtuitdm iufttficdtioncm, & 
dudatterreijctunt Avrfofj er utclimam filij Det 
Vomini noftri lefu Chrijli. Sed hdUucmdri Vdpi* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



- EPfsn AD GALATX 

ff* ftM crxfttjumc fomwn esl oJlend:re. Primum 
l J ** omni^pbfcruxndm esi fcopus Ucobt. ipfi cnim 
■* hffll „5 <f i„ co / 0 , 0 dc [u ftifi c xtionis cxufx, Sed 
ftatus quxftioms e& quo m loco hxbenix fitfiiei 
profefio , cr hfatio fhie opcnbus, fcu cmendx* 
tocMtto^ii tione uiU\ Vnde hxnc propofition:m Jlxtuit U* 
mm ftfc cohus,fidcs xbfq^ operibus mortux, hoc e$,glorU 
I ft tytt tio feu ixttxtio fidei cui non jMunttx fmt bonx 
ftttptaito opcrx.uxnx. cr hu//;'s eifyio/j m corie /ei i» /4* 
bris refidens ♦ H*»c propofitionem conjirmxt 
iibtoniw,»/ d& exemplo Abrxke, dcfumto ex uigejimo fe* 
cundo cxpite Genefios: ubi mxnifcfte loquitur 
ik.utiafy fcripturx , non de mftuix qtu mftus eft Abnhxm 
■ pfaMft. reputxtus fide,fed dedeclxrxtions pottus iufti* 
ct£:QuxmiuftieixMquindccim ctnnis ctnte nx* 
tum ifxxc obtinuerxt AWnxm , cum crederet 
promifiioni grxtuite. Cum igitur Vdpiftj* , q uo * 
•rtflujk:"' cunque feuertxnt, non pofint ejficere uteffe< 
j£ Jjd &*M P rior f u * cat *fi , fruftrx amnmo cx hoc 
loco Genefios contendunt iuftitixm qux iujlijica* 
eli i ii I mr corm Dco m obcdicntx operum confiftere. 
Vcrum quo mbil objcuri ftudiofis in hxcquxi* 
ftione relinquxtur, diligcntius exxminemus lo* 
cum Gcnefios quem Ucohus in confirmxtioncm 



CCte i'i(0 fuje propofitioiw adducit. 

m TEXT VS E X 

GfcNESl, 

Vocau/. 




Jl 



I - * f -V 

< 



COMMENTl IN 

Vocauit Angelus Domini Abraham 
deccclo: per memetipfum iuraui^aitDo- 
minus, quia fecifti hanc rem,& nonpe- 
percifti filio tuo unigenito propter me, Be- 
nedicam tibi cV muldplicabo femen tuum, 
ficut ftellas cccli 8C ueluti arenam quae eft in 
littore maris : pofsidebit femen tuum por- 
tas inimicorum fuorum 8t benedicentur in 
femine tuo omnes gentes terrae,quia obe- 
difti uoci meae. Hadenus Angelus. 

Hcc teftimonio Idcobuz fudm confirmdt pro* 
pofitionem.exquofirmd dcmonftrdtione colli* 
gm 9 auid iuflificm exdddudo teftimonio poffo 
m Ucobo figwficdre. Pftedic&iur Abrdhdtn uer* 
bis Angeli propter obedientidm qud pdrdttu fuit 
dd offerendum filium , Vromitiitur fententent* 
diflum, promittitur copiofx pofUritM vr fcAix* 
nec qutcqudm dhud k concione Angclidgitur* 
Cum igitur Idcobus ccnfirmdt Abrdhdtnum \ufti* 
ficdtum operibus quid pdrdtm legitur fmffe dd 
mdttdtidum filium fuum \fddc, profetto dliud in* 
tcUigerc non potuit cx dddutto teftimonio.qudtn 
Abrdham iujlificdtum, hcc cit, p r£ dicdt umjau* 
ddtum crtutum , er dmplif.immd promiftione 
remunerdtum propter obedtentign ex fide pr£* 
ftitdm, Vnde fcquitur iuftipcdtionem in \Acobo 
non cffc imputdtwnem titflici*, fcd dcckrdtio* 

nem, 



BflM 



1 1 

isstffe 

fripm 
&impu 
wWf, 
wjhcuif 

tmiic 



m 



Ihttli, 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



epist: ad galat: 
nem, idq ; per obedienttam ex fidc profcttam . 
Quodautem ab exemplo tnfertlacobm , uides 
!£! f 1 Uod fi des c °°p™tur opcrtbm tttim i & opert* 
jmh bmtUtmconfumata c$,mhil altud uult/auam 
utaw, ftgnificare opera necefjkrto fldem comttart , atct; 
■m*p*th fidem confumari operibm y ideH } mantfcftare 
rcn tuum por. bominibm feu demcnftrari ad hcmines, per obe* 
mum dtentiam erga Dem, Atque ideo fidem jine opc* 
^qwaobe. nbm cffe inanc fteclrum, qucd no mereturfidct 
hsfm, appeHittouem. QUcd autem addit implcta eft 
fcriptura qux dicit: Crcdidic Abraham Deo, 
mvJ^f» & impurarum eft illi ad iufticiam , mhtl aU« 
TK^im A ud uult , quam figmficare plenim dcclaratam effe 
: lufttctam fidctpcr cbcdienttam cperum. \mpleri 
enim dicuntur.qtt* plentm cxhtbcntur, er often* 
dwtturfcu palam fiunt. Hinc lam ccncludit ]aco* 
bus:uidetis qucd cx opertbm tufttficaiiirhomd 
( hoc est , cx frucltbm agnofcttur c? approba* 

tur cm iu ft lcu ) & non cx % hoc f ft 

nuda cr inani cogmtionc Dct cr iattattone fi* 
; dei. Ws ita expltcatis tiixta analogtam fidct , ex 
. Jeti^* C0Tt J' lderat i°" c 5 tcftimonij addttfi a \a* 

I0p cobo uero f™f" > breutter coUtgamm firmam pa* 
lJi&0p ^o&f™ Sophtftarum Papaltum folutionem. 
f m p0 \P Cm i&tur mferunt Paptfta> y ex hoc loco lacobi 
■m\- ' n0fl lu ft'fi cari bomlncs coram Deo fidefine ope* 
ribm, quia fidcs abfque operibm mortua e& Re* 
^Lfajffd» f^ondemus dupliccm Paralogtfmum committi 



comment: in 
Cr utrumque pcccarc falUcid d-quiuocdtionts ♦ 
Vrimum aum fidcs in doclrind Vdult dc tufttftcd* 
ticnc ncn fignificut noticiam cr djfcnfwm , fed 
prpprte ftducum in Betim , quod uere uelit no* 
bis p-£jhrc quod promtfit per Budngcltum, fed 
in \acobo figniftcat tantum noticum hiftori** 
er afftnfum : id quod qudtuor rdtionibus exU* 
cbodejimtis probdbo. 



c 

P R I M A. 



lait 



Tn 



Si ftdem , inquitje quis dicdt hdbere, opcrx 
dutem non habeat , quid quxfo dhud pote& laco* 
bus ihtelligcrc per ftdcm quhn indnem profcfiios 
nem , cr idclationcm ftdcL Verd cnim cr tuftift* 
cans ftdcs c$ qud uiuit iuftui , CT c& cfftcax d * 
cperandum. 

SECVNDA. 

Bidboli , inqutt , crcdunt cr contrcmifcunt. p 
Um dutem ccrtum e# dtdbolcs nulld fiducia prx* 
ditos effe , cum nuliam omnino falutis promtfiio* h ko 
ncm habeant. Qjtdre nuUam nifi htftori£>o- no* m fT\ 
ticU ftdem hxbere pcjfunt dubolu Quod dutem 
dicat eos Ucobus ex ftde contremifccrc.fignificdt wftftf 
certiftimdtn expeclattoncm dubclorum y qud ex* Alter 
jfreftant tudicium futurum in onmcs reprobos* totetn 
Vugndt crgo contrcmifccndi uocabulum cutn 

pro* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



H 



EPIST: AD GALAT* 

*(\uiuocctttcn K , proprietdte fidei , qu£ cft confolari corwm con* 
vM& facntiM , qui ucre crcdunt er cerUm cxpeclant 
libcrdtionem <tb ommbus malis, V beatam im 

iwtweiitnc, piomluutcm. 

^lH TERTIA 

ntoibab fctco&tw /ttte w , cfc o;tt»t loquitur, mortudm effe 
pronuncidt edmq^ confcrt corporifine fyiritu : 
Umautemex Pduloconftdt ucre credentcsmfi* 
L <te )t/t/ D« tiiitm 

QVARTA, 

Tujnquit, crcdis quonkm unus c& iDem. \t* 
dutem crederc efttantumhiftort<e noticimha* 
bere, qud homines non iuftificari hmd tmrmt 
es% 

OBIECTIO* 

DA. 

" v daf an uer<s fidei uim ignorat idcobm t Refron* 
lcsmf' ^ fc Q ^ j 4C0 ^ loquitur cx hypothefi hypocrtU* 
m jM ■jtjp ■■■■■ rm ^ p er conce pi onm Khetcricam Kara « 
^ks-/kw<5 uocabulo fidei utitur , #f r4fr*owe 

r i con f ut€t f m f ect{ k mnos fid €l iattdtores. 
T('T 7( ''^ A/ter paralogifmm cit wzkocc mfttficdndn 
0ckty 1 Vaulws enim de tuftificatione imputattotw , hoc 
u r # , fl«<e c impuUtio iufticie coram Dco. fctcor 

H <w- 



comment: i x 
\m dutcm de iuftificatione dechrationis, hoc e£, 
qu£C§tdechratio iufticU coram hominibuslo* 
quitur, quemtdmodum fupra copiofiut dcclara* 
uimm. Cum igitur fenfu dtfferunt propofitiones 
Vauh a- lacobi,malignc faciunt Sophift£, qui 
fingunt lacobum aduerfari Faulo,hoc est,qui 
mcntiuntur ftintum fanftum fibijpfi contrari* 
um effc , cum ncmo pim dubitetqum uterque cx 
eodcm fcritu Jit loquutus. 

Ylis ita breuiter notatk exemplum Abrahtc 
dtim perpendamm, er fimul totam hijloriam de 
Abrahamo apudanimum coUigamus. Namcum 
iUifilij Abrah<e funt qui infiftunt ueftigijs Abra* 
h* y par c§l , ut tota tpfius nobis, ut norma uit£ y 
proponatur. Vrimum itaque obferuandum es\ 
m excmplo Abrah£ quomodo Apofiolus mde ex» 
truxcrit gratuitam tuflificationcm de qua iam 
diftum cs%. Beinde circu/mftantU tuftificati 
Abrah£ cxpendcnd£ funt qu£ ncn paucos locos 
de mu Chriftiana contincnt 3 cx qmbm prxcipu* 
os recitabo, 

Vrimus, qubd profcfiio uit£ Abrah£ ante MN 
jlificationem tcftetur ipfwm nuUis meritis aut 
pr£parantibus operibus k Beo reccptum effe f 
fcd foh bomtate Dci eaq; gratuita. Nam ante* 
quam uoce Dei dc Hur Caldzorum uocatus es% 
Cddiicis erroribus imbutus fmt. 

Secun* 



!« ~ ------ 

«ioni^oceH epist: ad galat: 

l! » WiiUlo, Secundmquod circwmcific non neccffariore* 

:o Hw4ecb 4 wlr ^ r iuftificattcncm. E# cnim Abraham 

*F°pfc ^ arcuma l ioncm iu fln 4 pronunctatm, 

* « P ro P^« c wrfirff rif Deo promtttcntifibi 

f d 1, fX Sr«fwte &om'tete , i » g*o taiofe. 

- - 'J,: centur mncs mtmcs tc rr*' ®*m cum Hnpof* 

S 2; *** Prtcrfuacaufa,fierLL 

1 H r f ' gtfigjfctoi pore# ttt circumcifio fitcaufaiuftifi* 
cationisAbrah£ 9 cum multis dnnis ante manda* 

I k:sHi tm circumctfionem fit fide tuftificatm. Hanc 

::::■: ::?.!t circmnftantum ettam Paulus Apoftolusurget ad 

Tcrt/w* , quod tufiicia fidct ad omnes prcmif* 
bcMi» cu * ^rtmeau Eit enim Abraham fide luftifica* 
m iamm tm mtca \ um ™nftituta eSt ludaica Reftublicd, 
V antcquam uUis notis difcreti funt homines. 
Ex hac arcwmftantia Vrophetde abfq ; dubto con* 
ciones de uocattone genttum extruxerunt. 
Quartus , quod ritm Mofatci & tradttiones 
' n fion requirantur a tuftificandis. Vt cnim 

VXfWfl /i w fffts Abraham e$ tuftificatm , ita qui eim ex* 
cmplo luftificabuntur ritm Mofaicos nonrequi* 
mttkhte^ rant,a" multc minm traditiones humanas. 
n n in * Quintm , quod fine lege morali cr cpertbm 
d eo ncf4 ' m ^ecdlgo prtceptis tuftificcmur.Nam jiAbra* 
\)£ cxcmplo tuftificamur , & is fuit tuftificatm 
dnnis multis ante datam legem,profeclo ficn non 
poteflutexlcge fit tufticta. Vcrumficbijcis le* 

H Z g m 



tiitttkf 



p 

D 
nt. 




1 



P* ..» 



C O Jlf 3f £ N t: I& 
oem moYdlem futffe perpettum, idcoq; ed non ci* 
rutjfe Abuhdmum, Keftondeo nuUam merce* 
dcm opertbus dcberi , ntfi ex patto Deu operd 
cnim nonfunt intrtnfecd dignitdtc merttortdfei 
dcccptionc Df i, cr rdttone patii. Stdt ergo ftrm* 
confcqucntu : Abrahamiufitficatus eftfidc pro- 
mtftonis dntc edttum paclum de operibus. Ergo 
fidc cs non opcvibm lufiificatm eft. 

Sextm , Quod uerd er iufttficdns fides hdbe* 
at ddmndd bond opcrd, CT obedientum erg* 
Demquodfy nihil charim Chrtfiiano cffcdcbe* 
at qudm dttwue uoluntdti obedin. Kam,ut Abrd* 
ham mandato Bei obcdwtt cum tuberetur mdttd* 
re fltum, quo nihil m mundo chdrim habuit. \U 
pij paratteffedebent propter mdnddtumDeidd 
lugulandos omnes prauos dffettm, dtque adeoad 
componendam totam fudm uttdm iuxtd normam 
uoluntatis dtuitu. 

Septimm , Quod eorum , qui gloriantur de 
VdtreAbraham <zr noninfijiunt uejhgijs tpfius, 
uana fit glortatio. 

Ottaum , ut Abraham c# Typm credenttum 
( nam eos qui iufitficantur huim cxcmplo , ut dU 
ttum tufiificari necejfecft) wpater multarum 
gentium,tta pij unius Abrah£ cxemplo contenti 
fint , nec quicquam moueantur dliortm, nefcio 
quorum patrum ,'mfittutis parum dd Kegulam 
uit£ Abuhai congrucntibm* Uam folm Abrd* 

hm 



bft 

v 

m 

dt 

4 

Busb 

Cltttl 
IJIil 

' ii 

plllf 

tlOBK 
(TfJi 

tfati 
Nt, 
fi 

k 



k 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



R 



EV I STl jiD GALAT. 



tll:» 



Yl, n !! lCl! «oBw , qui ex gcnttbut conucrtimur, typm 

.„ _ C7 exemplar cum fidci tum obcdicnti£ croa De* 

um cxf/nf. Ctrcmont£ qv.£ poftcd dddtt£ funt.ut 
ad certum popultm nempe Utdaicum perttne- 
bdnt, \td dducmente promiffo Abrah<e fcmine 
ccffdre ommno debebant^ cuanefcerc tion fccus 
w,Er i ! atquc dducnientc folc tenebr£ difcutiuntur . 
\am dutem j i Ccrcmcnt£ htddic£ , quarum dutor 
fmfkM* n m fuit.nnUum Cbrifttanu obltgan t.multo mi* 
mabtoffH nmbypocritic£ lAonacborum Kcguh.quarum 
pl£r£q; cx diamctro cum ucrbo Dct pugnant,cb* 
ligdtionis uim babentAmb cos qut tllis fc fubij* 
ctunt pr£cipitant in certam ddmndtwtum mfi 
tnature rejiptfcdnt. 
9 ld<l»w Noww , Monct pr£tered excmplum Abrabt 

- ut in drticulo fdlutis noftr£ , adeocfc in ommbu* 
iM ii«w l* promifiionibut Dei certi fimm ey immoti nihil 
plane h^jitantes. Vt enim Abraham nutlis ra* 
m fbrtf tionis aut natur£ drgumentis fraclus eft , qnm 
crederet promittenti Dco,ftdtuerctq; tpfimpo* 
tcntcr pr^ftdre poffe , quod clemcnter promife* 

• Timcrfa* VJLt * nos mouedmur argumentis uUis 

qu£ in contrartum prcmit caro er fdnguis . 
Noh igitur dilatio promifjorum, non tnftiftimi 
Vl^ li:£I Ecclefi£ forma, non incidcntcs £rumn£ c? ca* 

* \m 4 Umitatcs frangxnt animos noftros , fcd 7tAkj>3« 
Ur 1 '!/ y hoc es% , plcmpma fiducia cxcmplo A* 
^ium brah£ patris noftri pcrftftdmut firmi tnbucn* 
ti*r'l H } tcsDco 



1*' §m ' 



P* ..» • 



com^enT: iJ* 
tes Deo gloriam ueritatis potenti* V mferU 

cordw. f 
Decimut, Cl^oi utpijmhdc uitd exemplo 
Ahrab* poffunt uti communibus legibm contrd* 
tiuwn&dliarum rcrum cxemplo Abnb/e,HA 
commumbus cdfibus funt obnoxij umjs pericm 
lis, extlio , /kw > crwa, rf&ocpc Wdrti ipfi , cjm~ 
pijstnnfitws e& db bis £rumn'ts adprcmiffm 
beatitudmem . H*c krcwfer cfrtfrf /inf de boc 
Abrdhmico excmplo,quod ferio pertotamuU 
tdm afrtcerc , mcditari , opere prcciwm e& om 
nibws ijsqui de pdtre Abnhdm iufle <& fine hy* 
pocrifi glortdri uolunt. 

Cognofcite crgo quod qui cx 
fide funt, rj funt fitij Xbrahar* 

Infert ex hypothefi thefin , feu excmpttm 
fingulare dd genus trdnsfert , & e& fenfus ♦ 
Abnbampdter credentiwm mflificdtus cft fide, 
Igitur quotquot credunt filij Abrah* pro- 
ptor imttdttoncm fidei exifiunt , <& fide lujhfi* 
cdntur^quemadmodum ipfefidceft iujlificatws . 
Hoc pdclo Vdulus dd Komdn: 4. accommoddt 
cxcmplwm Abrdh* , ttd cnim dit : Norc c# ffl* 
tem fcriptwm propter lUwm tdntwm, qubdre* 
tutatum fit tUt adiujlicum,fed tttampropter 

no$ 



n 

txfi 

4 

tutj 
mf 



Mf 

M\ 
mk 

¥ 

ue nc 
m 
Wfl 

I 

quar 

fa 

4 

pouit, 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



cum 



epist: ad galAt* 

tios quibws rcputabitur credentibus. Porro effe 

cxfide, mbil altud e& , quamrcnunciata propria 

iujiicia dtuinis promifitombtit gratt£ mti , ad 

Koman: 4. Crcdcnti non operanti rcputa* 

tur fidcs ad iujliciam ♦ Dcindc hic obfcruemu* 

ucnfiimam er vmmotam dcfinittonem filiorum 

Abrabt, hoc e& , btredum gratuttcc iufttficatio* 

!W nis qu£ in Abrabamtco exemplo conlbicitur . 
mf&Um, $ m hdc f ormU qui €X ffaf unt9 (d € ^ uer - 

nptttaim crcdcntcs promtfiioni gratuitt, ut Abrabam 
fm &m feat , tanquam ccrta dcfinitione comprebcndit 
■4<<JFi ! Apoftolus filios Abrabce Jiue circtmcifi funt fk 
ue non : quos ad Koma. 9* cap. filws promifiionis 
nomvnat propter obieclum fidei quicredit pro* 

Prauidens autcm fcriptura quod 
flinjwflflf» cx fide iuftificet gentes Deus ante* 
r; . v « quam Euangelizauit Abrah* * bene* 
dicenttir in te omnes gentes. 



i m 



frf Accommodati onem exempli probat teftimo* 

4 ^ mo foiftuir*. E# autem Entimematica proba* 

% , . 5Hg . Pr/on ' oro confcquens y pofteriori antecedcns 

m m ^ P 01lltur ' Form mem ^idUclicd b£c e ft, Omncs 

UttiMpP' & ntes hnedicentur m te (boc es% non per tcfcd 

- i H 4 quU 



comment: 
dnfccki jififs tutsctMmtm omncs credcnes 

lcl m te\ hoc eft M cx ^°/ ' 5 

mmBttb ^pcrmof^me expom dcbet) ej 
Abrabm c&fidc bcncdifim tdccqiultifictM. 

/fcfiSfioms Abuhxmo pmf&mfuf. No« 
y i«wr «oiw doclriiM EJMHgWwjn o* g«t«i« 
iuflificationc,ut cdwmnUbantur Vfcudodpojtoh 
fcd longc ante cxhibitum Chrifim m ctmejuif* 
fe hotmnibus commenddtdm. 

Igitur qui ex fide funt.bcnedicu^ 
tur cum fideli Abraham, 

MUtio genenlis drgumcnti ducTub exctnph 
Abrcih*. Vrimumhnim tccommoduuU Apojtolm 
excmplum AbuU adgenus, 
dmoncm probmt fcriptur* teftmomo, W* 
ocncrc concludit crcdcntcs benedic h dco% tujti- 
lcaricumfideUAbuUmOu enim ?*u us hoc 
'loco mtcrprcutur quod fupn dixit mte) ho 
kft ouenudmodum Abuhm credcns lujhficM 
& luetUmgcntcs credcntes wflificArr. dtc{ut 
ideonon fimpliciter dixitbcnedictmturcumA* 
brahm, fcd cum ddito benedicuntur cum tu 
dcli Abraham , pgntficans fidcm effemltru* 

mentuw 



0 

hm 



tf 
im 



m 

jKCC. 

Wfa 
cUr 
tur. 



qui 
cia 



kj 

«Oj 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 



I 



eptst: AT> GALAT: 
W flrtdwta, mtntum quo oblata bcnedittio reapitur : qu& 
cxemplo. Itdt: bcnedittio boc loco ncn aliud cft quam hberatto 
^oitidfktjSd ^ maledittione legis, k morte £tcrna, fauor diui* 
nwi gratuitM,atque adco uita tterna. Uam Vau* 
mtoffmn lusdiferte waledittioncm benedittioni opponit. 
pojWntcE ]Ex hac Pauli conclufione per locum a contra* 
mpmtm ri]s concluditur, quod otunes qui per opera ucl 
iaft^ Nci diume legis prtceptx falutem qu£runt,difcedant 
^mkfM abexempio Abrab£,et nonfintfilij Abrabt^ttq; 
irPffiiiMpfl|flli, ideo maneant m fuvs peccatis ^vfub legis male* 
".iaawwf^ lcdittione, Non enimconfequunturrcmifiioncM 
peccatorum , qu£ non nifi, iuxta exemplum A* 
brabai ,fide accipitur er non operibus , id quod 
bttato clarius adhuc fcquenti argumento demonjlra* 

tur * 

rfiic Quotquot enim ex operibus 

A ! fegk funt ,fub maledidione. funt,fcri* 
^ittk** ptum enim eft; Maledictus omnis 
tfttjh^; q U1 * non permanferit in omnibus 
liWjjj qua: fcripta funt in libro legis , ut fa^ 
ciatea. 



R ^'° pYoxlmi argumenti 5 quod difiuntti* 
0i4^ r,L \ ui formari poterit boc modo . Aut ex fidc aut 
ex operibus tft bencdittio* Non t& autem ex o* 
edfa^jj peribM , Wtur ex fide t& bcncdittio adcoq; m 
tpt* ? H % %k 



C OM m znt: i n 
ftictd & falus ipft. Quod dutcm non fit cxope* 
ribus benedtttto dtq,- ddco iufttcid , probdt i con* 
trarijs cffcttibtts feu repugttdntibus. Quotquot 
ex opertbut legis funt, fub malediclione funt 3 dt« 
que adeo malcdtttu \gttur quotquot cx opcribus 
legis funtnon bencdtcuntur , nec tujlificdntur . 
Anteccdcns probdt teftimonto fcriptur* , Male* 
dtttus omnis qui non permdnferit m omnibus 
qu£ fcrtptd funt m libro legis, utfdcidt ed. Utc 
rurfus apertum teftimoniwm habcmus.quod A* 
poftolus per opcrd lcgis inteUigat omntd qu£ le* 
gedtuind pr^ccpta funt nobis, c? prfctpue o* 
perd dccalogi. Nam iiifi prorfus infdnire Sopbi- 
ftis lubet , non dtcent promtffdm mtam genttbut 
ob Ccremontds , nec denunciatdm maleditttonem 
genttbus ob rituum Mofdtcorum ncglcttum. Ce* 
rcmonuc enim Mofxiae erritus cxfttrdrunt dd* 
ueniente Donzino m camem. Vr£tcrea y qui,jldn* 
te Kepub: ludaicd ex genttbus crediderunt , 
duebdntur Kelitgiofi ; , non fcruarunt ritus Mo* 

fdicos ut lob 3 Nddimn Syrus. CyrusVerfarum V 
tnultidlij. 

Quod autem in Iegenemo iuftiV 
ficatur apud Deum , manifeftum eft, 
quia iuftus ex fide uiuet* Lexautem 
non eftex fide, fed qui fecerit ea ho* 
mo uiuit in eis, 

Aliud 



/2 



fonftcjto^ 



m&ltt 




c 



EPISTl AD CALAT: 
AUud argwmentum cx duobm locis y nimirum 
4 pronunciato er repugnantibm pctitum . E& 
autcm Epichirema Khctoricum. Vrimo enim lo* 
co pomtur conclufio: Secundo /oco, Maior: 
Tcrtio.minor : Qjiarto ,mtnorisprobatio. Re« 
digatur autem argumentum m hanc formam> 
iuftm ex pde uiuit, Qui c# cx lege non eft ex 
fiie. Igitur qui eft cx lege non uiuet. Si non ui» 
uct>ncque lujlificabitur. Mmoris probatioeA 
qui feceric ca homo uiuct in eis. Vf autem 
prtfens argwmentum plcnim inteUigi pof.it > 
cbferuandum e# , quod Vaulm htc fumat lcgem 
fidcm tanquam duo contraria quo ad cjfe* 
clu/m iuftificandi. Lex cnbn rcquirit cpcra, fi* 
des autem meram gratiam fi>ettat. Si ergo tu<* 
ftick cB ex fide , eft profeclo cx mera gra* 
tia • Si eh ex mcra gratia , iam non cft ex o* 
pertbm . Igitur fi iuftuia e# exfide , non cft 
ex operibm ♦ Lex enim non fpeftat fidcm in 
iufticia , fcd opcra, hoc cif, non pronunciat 
Lex cos mftos effe qui crediderint fcd qut fe- 
cerint. Sunt proinde prorfm contrari£ du£ 
iftt, ui£, quta Lex m nobis qu^rit quod nun = 
quam inuemt idccq; occidit. At fides accipit cx 
tnera gratia quodnobis deeft,hoc eM, inftici* 
am ut nobis , uidelicct imputetur , qu£ in folo 
Chrifto e& 3 atque hoc rcfteftu fides uiuificat. 

Eft 



>% 1 
/* I 



«4* # 



' I 



. i 

1 

%\ 



i 
l 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



commekt: in 
E# igitur in hoc uerficulo fundamenttm eon* 
fequutionum fttpcriorum , ifU ex eofirmfunt 
duod lex crfidcs, fctcere er crcderc , tujltcid m* 
lercns cr mfltcid imputdtd, grdttd &mmtm 9 
fmtcontrdrtd immcdtdtd^uo dd iujhficdtionem: 
in qud requirttur perfettd & omnibut numeris 
abfolutd tujltcid.qudlis m unoChrijlo mueni* 
tur cum quo per fidem codlefcunt omncs f&n* 
<fh, dc promdc fxlmntur. Porropronuncutum 
Abdcuc exphcdndum e&. Jujlus , inquit, exfide 
uiuet,hoceft 3 qui credit promifitoni Detiujlttt 
eft CT uiuet . Vuo enim hic trtbuit fidei Pro- 
phctd,uidclicetiujlificdtionem, ut infirumento, 
C? uiutficdticnem , ut cdufe efficicntu Uoc po* 
fierius fcpe Mctonymtcos pro prtori ponitur, 
quienim iujius c&uiuct.c? nemouiuet ntftqui 
iujiusfuertt, AnttthcjisinVrophctx uerbisob* 
feructur. Ecce,'mquit,cxtoUtt fefe is cuim dnimi 
non e# rettd in eo, iuftm dutem ex fud fide utueU 
Hic tujius cx fide cppomtur ci qut fe extollit, tif 
ch , q»i de feipfo prxfumit , cr fuis nititur ui* 
ribttt , is cuius dnimd non es\ rcttd in eo , ti 
eft , qui diffidtt de Beo ncc dd ittum confugtt. 
lujiustgttur ex fide dcjjierdt de fcipfo, ey foU 
bonttatc Dei nttitur : unde cr tujltcidm CT «t- 
tdm grdtis hdurtt. Hw itdexpltcdtis drgumen- 
tum dpcrtim confyicitur ilides tujlificdt, Lex 
non ek fide$ t igttur lex non tujiificdt. bUior 

tst 




tm 

itntn 
fdk 



I 

Wti 
maledi 
ldiflu 
no)u 
Irahil 
flfr 



\ 

hw 
m 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




N 



UOfc 

« eofnr,ff; t 

imktim 

KoClrijlowr. 
jrropwiifii: 

Cictita 
Mlttj 
/ra.T, n::: 

;V:: ;.:»;•• 
iDirjtjrH** 

Wf* 



EV I ST: AD G AL AT\ 

& ueraquia Vrophcta dicit, luflus exfideuU 
uet. Mlnor probatur quu Lcx requirit opera, 
fidesuero gratiam apprchendtt. 

ConfuUtio fcquitur,in quadilutwtur qua* 
tuor obictttones, qii£ contra ea qu£ ditta funt 
de fide&lcge poterant obijci. Atqueitapru* 
dcnter confuuticnem inflttuit Faulm , ut non 
folum obietta aduerfartorum dtluat, uerum eti* 
m propofithncm pmuipdcm forttusmuniat. 

Chriftus nos redemit de ma* 
ledidione legis facfhis pro nobis 
maledidum ( fcriptum eft enim ma^ 
ledicfrus omnis qui pendet in lig* 
no ) ut in gentibus benedidio A * 
brahac fieret in Chrifto Iefu , ut pro^ 
mifsionem fpiritus accipiamus per 
fidem ♦ 

Vrolcpfis eft feu anticipatto primt obie* 
tttonis qu£ huiufmodt ex fuperioribus dtttis 
nafcttur : Silcx damnat omncs, quicam non fa* 
ciant , cr ncmo eam facit , an non damnattoni 
legis obnoxij fuut omnes f Rcftondet PmIus 
ncs hbcratos effea maledittione lcgis. Continct 
autem hxc Vaulma Reftonfio quatuor ctrcum* 

flantm 



v 1 « 



* 1. 




COMMENTl 1 N 

ftmtiv iftiM UbcrationU. Quarum prima esi> 
pcr quctnnam l&eratifim. Secuiukquomo* 
do. Tertia,in quem fincm. Quarta, quo tm 
dio fiue quo inftrwmcnto iUm Uberationem 
perCbriftum partam ccnfequamur. 

Vrima circumfiantia pcr quem, expomtur 
hifce uerbis: Chriftus nos redemit de 
malediAo lcgis fadus pro nobis maledi- 
flum , hoc eft> Chriftm fua jatisfaaione , 
quaTDeo vlegi fatkfcat y Uberauit ncsafen* 
tcntia damnatoria lcgis, adcoque ab ipfa legis 
micdiftione. E# autem k hifcc Vauli ucrbis 
mtanaclafis figura . Vrtori cnim loco male* 
dittim rclatiue jiue formahtcr accipitur . Po= 
flcriori uero jigmficat reatvm fine fundamcnto, 
ercxphtionem maledidioim qu<e pcr mortcm 
Vommi peratta cft. 

Secunda circumftantia c&dcmodo, itacnim 
titApoftolm: Maleditfus omnis qui pen- 
det in ligno, Chrtfiwi pependit in Ugno. Jgitur 
Chnftus e& malcdiam. Non in fequtdcm fcd 
quut fuftinuit perfonam noftram , C? faflut eft 
hcftia propeccato noftro, dum crua fcu ligno 
tffixMcit. Namquod impcfiibile crat lcgi 
T>cm pcr Tilium miffim m mundwn prtftttit. 
Biit autcm hegi impcfiibile homines pcr cam 
iuftificari , ac Ubcrari a fcntcntia damnatorii le* 
gjfc Igitur Vcm fiUum feat hofiiam pro pcc» 

cato f 



do, 

Cfffl* 

mti 

utCk 
nm 

m, 

Tcr, 
tkt k 
lffa. Bi 
thlu 

p Sii 
tyuti 

km, 
hfi 

fin 
fefi 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



dtmA e"st:ad calat. 

m 11 ' °" ^ 0 '"'" M ''^emur i malcd,(l l0 * 

"*m am ut kg* mjhcu m nobU knpUretur per i m , 
putMoncm obedicntw Cbrifti , qm Cxtikt lcoi 

■ <d« 4 „, credenti. Habemut paucis exprefftM (rudum 

Amalci ptfronis Demm , q H£ «fl Kcdcmptio noftr, i 

^m, malcdiilione Leg,s per Cbntl, fMsflclio. 

krat m p< nem . 



0 



Tm« arcwnftantia c8 finis ,ut incfuit oen* 
Hi* tftiis tW/# /0 Abrabjt contmgat m Chrifio 
nmh» lcfu. Benediclio autem Abrah* & au£ fatta 
eft Ah ™h* his uerbis. Benedicentur m fcmine 
ijinejwito tuo omncs gentes. Voce benediaionis intelli* 
gitur Sinechdochicos , Remifiio peccatorum, 
tuftificatio, adoptio m ¥ilws Dei y donatiolhil 
ritus fanfti* atque adeo fafus ipfa ac mta 
\vmff t€rm * 

Quarta circumftantia hftrumenti c# quo 
;cn isjfffcf ™nediclio illafririiualis nobis applicatur, Vt, 

b*,tP* l lT U c Vrom $ lonem ft lrit "* acapumm per 

0( m^t P dem >P de enimbencdiaicnem ittam fpirituakm 

■ '0 V ™pmus>oblxtm uerbo & Sacramentis.Eft cr 

0 f bic Smechdochc, nam utfupra pofuit benedidio* 

htttm f (;r nm ? r ° lu *'fi cationc <# donis qtu natura 

Tj000 cum he ^diawne coiuncla funt ; I» hc pollicitx* 

Um F f fiwfrntMtf *&, promijjum ftiritum ponit 

" <tf pro 



comment: i& 
pro peccatorim remifione, iujlificattone, w 
olorScationc. Kam donatio ftiritus fan^i te* 
ftimomum e& mfttficauonis cui reltqu* pxrtet 
cuxs enumerauimus neceffario contuna* junt. 
Scd qutd dtcemus i an fttritus fanaus accipitur 
fidet xnmnfidemm nobis ftiritus fantlus cre* 
at ad prtdicattonem Euangelij < <{uo modo h*c 
confijhntSquatenus friritus fxnausm credcn* 
ttbus habitat cr operatur m eis , fide dtcitur ac* 
ctpi, non quod eum antex non habuermt , fed 
qma nunc fe prodit apertius.v oftendit effica* 
cim fuam prJfcntixm , dum utdelicet impeUtt ad 
fyirttus operafeaandx.dum armat ammxtq-fi* 
delcscontra carnisoperx. Quatenus autem ftt* 
rttus fan^us per uerbum & fxcramenta fidem 
cxcitat,cum uerbis CT Sacramcntis exhtbetur V 
fidemin cordtbuscreatordinenon temporepre* 
ueniens fidcm. VorroUc prim* obicaioms di* 
lutioconimetprtcipux noftrt Reltgionis cxp* 
qu£ funt htc. 

Vrimum,quod lex downet er dbnoxios fxcixt 
tnaledtatoni omnes homines , adeo ut nemo fit 
qui non fubijciatur malediaioni legis. Vnde coU 
hgttur nequaquam ex lege tujliciam contm* 
gere . 

Secundum^quod Chrtftus folus nos liberct i 
lcvis maUdiaione , adeo ut Kedemtto per iUtm 
* fa^i 



tntn 

r 

m 



c 

m 

trtk 

Qi 
ti&m 

ft 

Profefto 
tybi 
tauiti 



jpk 



(0 

m 
Abi 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



EPlSTUD GALAT; 

•ijicitione , 9 ftttd , nobis contmgdt ex grdtia, er non ex uUo 

^sjttftite wcrifo. 

■ »ifM furtii Tcmiwn , <j«o<i wocfu* likrdndi nos k mdle* 

0 comiinfa |r; diclione lcgis non fuerit aliw, quxm Chrijli ui* 
s fntiui iccifi.;- c?w»4 : qu£ eft fufficiens Avgojj pro toto huma* 
fa*fufot& n0 genere redimendo. 

■■ '■ ftmkk Qudrtum,quod finis huius liberdtionis d mu 

1 jiatoiii crik kdtfttone legis fit plentfiimd benedtttio er ftlui 
.... crcdentim . 

»yrt,/(l Qttmfow, <j«o<* ta* &f/jc/zci/ C/?r//Ji ©• 

^ciditefb uiclimje pcr fidcm homines fixnt pdrticipes. 

iiictt^M Sextum ex his omnibus propofitiotm 

MdHM^? prmcipxlis cUrtfimm confirmxtionem coUtgd* 

pmm tnws. Ndmfilexmrfedicit,er4legisnulediclioa 

■; nc pcr Chriftum fidc dpprehcnfum liberamur, 

Vrofetto fequttur non operibut legis fed fidc 

wtmW' Chrtfti iufttpcdri homincs. Qut crgo legisfen* 

^ofciftfr tentUmaledtclioni fubictti funt C/pr//?z 6c/ie/z« 

jfo Rc/igfcws-" cio tufttficiXti benedtcuntur er «/te «e^r/i^ cc/js 

/cntar hxrcdes. 

iff. 



( ,,iotf«*( Fratres fecundum hominem di* 
li^^ co > hominis licet teftamentum (i 
, elli jiic0 (ifi modo comprobatum i? t , nemo 
rerjcit aut addit aliquid* Porrd 
f o ^0 Abrahac dicte funt promifsiones 6C 
,W* I fmiP 



< 



m 



C O MM E kt: itf 

femini eius , non dicic «'feminibiw 
tanquam de multis , fed tanquamde 
uno , & femini tuo qui eft Chriftus $ 
Hoc autem dico teftamentum an* 
tea comprobatum a DEO erga 
C H R I S T V M* Lex qux poft an* 
nos quadringentos dC triginta ce ^ 
pit , non facit irritum , ut abroget 
promifsionem ♦ Nam ii ex lege eft 
hxreditas , iam non ex promifsione, 
atqui Abrahae per promifsionem do* 
nauit Deus, 

Anticipatio fccundt obiettionis, qut buiuf- 
tnodi e& , po& promifiioncm fattam Abrabdm 
dataeftlex: Ergo promifiioautperlegemirri* 
ta fatta ett prorfus: dut non uidctur fujjiccrc 
profflifiio ad iujlijicationem er benedittiottem 
confcquendam , fed promifiioni addendm effe le* 
gcm , tanquam complementwtn. Summa rejfyon* 
fionis , h£c c#, nibil eft tam potens ut pofiit ir* 
ritum faccre pattum Dei. Vattum autem Det 
eit pronufiio fatta Abrabz er fcmlni eius. (If* 
enim lubent promifiionis uerba : Ego ero Dcus 
tuus v femvnis tui ) Ergo nihil cii tam potcns 
utpofiit hanc promifiionem molare. itaquenec 

lcx 



f • , E P i S Tl A D C A L A T* 

Wunb l cx data pcB quadrvngentos cr trigintd dt\no$ 
^imde poterttbdnc promtfiionon dbolere. Mdtorpro* 
^Qirittuj; fc*f«r pcr tocum 4 wmorc w<</u* , homims pd* 
Mtum ani ^rum eonfirmatm , wo/t reijcitur , «0« ^6rog4« 
DEO ero tur/nec eiadditur quicquam* Ergomultomd* 
v uT , D0 |j 5 gw pdcTttm D« inmolabtlc putandum eft,ut nec 
r Ty ' abrogetur,nec eidltquidddijciatur. Verum hoc 
" S ; ] CCi fieret irrttum cr dfcrogdrc tar /t ex lege effet hx* 
n, ucabroga reditds ( bjercdttdtti ncmine Syncchdochicos 
\ li ex lege eli complcclttur Vdulm tpfam bcuediclwnem } ddeoq; 
VfadBBK, iuftificationcm er glorificdttonem. ) Ltfik* 
whmk* ^ ex 4 ddcndd effet promifitom , tinqudm com* 
plcmentttm , adijceretur aliqmd pdcto prius k 
Dco confirmdto. Hvnc idm ex repugnantibus 
condudit Vdulus i/n hunc modwn confirmdns 
fuperius drgumentum. Ndm fi cx Legc^in* 
qmt^cft htreditds idm non e& expromtfiione 
ifldnffff^ grdtuiid , Sed htredttd* cft cx promifitone. 

Ergononeft ex legc. Mdior cxprefic ponitur> 
loco dffivmptionis confirmdtio ponitur : utdeli* 
cet , atque Abrah* per promtfitonem dondmt 
/Ti*^ Locmbtc obferuandus es% contueosqui 

H ' ^iir pdclum Dci de grdtmtd iujltficdtione infrmge* 
vktt ^ re comntHr 1 <{ uo ™ m W operibu* lcgis, alij 
(ZLql(1 m traditiombm hwmdnis tufticidm ponunt. 
5 .tm(0 K/ €nim omttes V Chrifto fuum honorcmde* 
JL.1 Imf^ tra ^ unt «CDEVM qucddmmodo inconftan* 
l ri tixz dccufatit: Confutdntur & htc Papiftt, 

i Z qui 




m 



_t>'* 



COMMENTt IX 

qni per legem intcUigunt tantum CercmoniM 
Mofatcat , Ham eadem eft ratio confequutto* 
nis ♦ Sicut enim ex lege Morali , fiue ex qua* 
cunque alli eft htreditas , non eft ex promtfito- 
ne,tdc&, exgratta Dei per fidem» Lex cnint 
bomincs rcftutt , eorumquc opera . Vromifito 
autcm gratiam Bet fidem m Chriftum m* 
tuetur. Vifrbhoclocodux catumnk ncceffa* 
rio refutatid£ funt y quarum una ludaica e#» 
Altera Vapifttca. Vt autem ludaba rcfte dtffoU 
uatur , obferuanda es~h fcripture cottfuetudo • 
Stpe cnim cum de toto corpore Ecclcfi* agt - 
tur, Chriftus ueluti in medto coUccatur, qui 
omnes Deifilios comprehendtt Sinech<* 'iccs* 
Nam non totam libcrorum multituatncm ]ui 
ab Abraham orti funt comprehendit fcrtptura 
cum benediclionis er promifiionis meminit 9 
fed tantum eos qui infiftunt ueftigijs patris 
noftri Abrahf , qui feminis twmine cenfentur 
m Chrifto , qui eft caput, rehqua m fc membra 
contincns . In Chrtfto enira conneclitur unitief* 
fum femen atque mdiffolubifi nexu comnngt* 
tur. Quando igitur cautUantur lud^ei explt- 
cationem Vauli urgentis fingularcm numcrum, 
eum conftet femims uocabulum m Gcnefi col * 
lcttiuc accipt. Quemadmodwm dtferte textm 
att. Erit fernen tuum jicut arena maris er 
fteUt cceli , Keftondendwm c$i Faultm non 

loqui 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



MHCffttt • epist: ad galat: 

lu .r loqui de uno bomine fcd de uno genere fcminis . 

^ J ^ D/yfjwg/ff/Jciutn eii c/i/w intcrjemen camis, cr 

eiia ^ fcmen promtfiionis. PaulM* ttaquc bic excludit 

prwnpo: femen carnit tantum,zr inChrijio,ut inCapite, 

femcn promificnis ad quod folum pcrtmet pro* 
W< w| ^ |o com p r€ } Kn( t tt , xu g nm p rim£ Cortnth. 

>*wfim* JZt chrijii nomen tribuitur uniuerfo jidelium 
KWW Wff|fe ca , f w ^ ^ ,^ nf ^ M/J /o/;c, addttcla fimtlitudi* 
JW Iium f£ nf f or p oy / s kumnni, quam jimtlitudmcm accom- 
d&utiUijJol: tnodathu uerbts: Ud er Chrtjius. Uic marti* 
ta ccii[wti«/(>i ^ cknjr/ nowcn trtbuitur ommbus fideh = 
^{lc(ltfiif s i- hM,qui Chrtjio tanquam cctpitt mcmbra ad = 
ktkm.f bfrent. Papijitcd calumnta h*c c#, qubdex 
tii SinecV ' icci hoc loco Fatdi contenddnt legem in totd hdc 
j wiitaiii» f dijfcutdtione di iujlijicdtione tan tum CcremonU 
rrtkiiiffcrip. & rcfyicere ZT non legem morakm. Ndtn 
nifmii W fwnc clamitant promifitonem fattam Abrah£ 
nt prtccfitffe , «r q«<e crcdfd k/M cww kcw//Je y?^ : 

df^e tdeo tnfcrunt , aut uanam effe hanc Vault 
argwmcntdttonem , aut contrd folas Ccrcmonidt 
udlere. H/j, quemddmodum fupertMctidmdn* 
ili 01 0f notatum eft , in hunc modum rejjjondere licet. 
riiirldtiaft "Vbi nullum paclum interuemt , tbt nullumdc* 
ceptationis ttjiimonium csx. Scd dum fattaeft 
W ■ ^frtli promifito Abrahx 9 nuUum paclum fuit dc tufii* 
! ^'^... ctacpcrtm. Igttur nuUum extittt acccptatio* 

rint 0 l " 



; ^ nvs opcrum tcjlimonium. No/j cnim opcra,ut 

ftL * # Vd ^ £ no H cm f atentur > ^MtMtip 



I J HifUfC 



\ 



> 




comment: in 
nitate meritona funt.fcd acceptationeDel er 
ratione pdili. 

Quid fgttur lex c* tranfgrefsio* 
num gratix addita fuit , donec ueni^ 
ret femen cui promiffum erat , ordi^ 
nata per Angelos in manu Mediato^ 
ris , Mediator alitem unius non eft, 
Deus uero unus eft\. 

Tertii obieftio e&. Si Lexnoninilifrcdt, 
curergo ddtdt Videtur fme frujtra data effe. 
Reftondet Vaulus, Legem non effefruflra ddtam 
fed bxbere fuum ufwm , addita enim csh propter 
tranfgrefitones,non quidem toUendds fcdreue* 
Undasiutijlo pdtto hommes deucnimt m agni* 
tioncm fui peccati , C7 commerit£ damnationis : 
Vnde o~ ad promiffum femen mpeU.wtur , fme 
quo d Legis malcdiclionc nemo Uberari poteft. 
Atque boc eft y quod additur: donec uenirct femen 
cui promiffum fucrat ,quafi dicat Lcx fubferuit 
prcmifiiont , ut honimes coerceat ufque ad ad- 
ucntum fcminis promifii. Loquttur autem hic 
Vaulus de totalegc externa iUatotaadmim* 
ftritionc qua tietus populus regebatur ufque ad 
exhibitum Mcf.iam. Porro quodnunc hiLccle* 
fia retineatur lex Moralis plures funt caufe , 

de 



k 

0 

q 
ri: 

luh 

U 

i 
fm 

Vm 
fm 

ftj 
iric 
Kt| 
M 
f 



ir, 

L 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



Nfetti epist: adcal^t. 

l * cfc quibuspoftca pluribus dicetur. Quod autem 
fcquttur ordinata pcrAngelos inmanu Media* 
, torisjcilicet Mofis, folus Luthcrus appofittfimi 

^lgretsio, cxplicans dtgrcftunculam cffc dicit,in qua dif* 
> fonec ueni; crmcn facit Vnulm legis er promifiionisfeu Eu= 
^ttat,o«fe tngelij. EftiiUemhtc fimmadifcriminis. Lex 
tttlMecfe f ^ pcrAugelos in manu Mojis Mediato* 

unianoneft ^ Mn 2> eiium aute ^ per Cbrifim eundemq; 

Mcdtatorcm. Quare Euangclmm excellcrc le= 
gcmdubiumnoncft. Quod autcm addttur me* 
diator autcm unius non cft, non tdntum dc Mo* 
ttaitliftft, fe,fed m generc intcUigcndum cft. Quanad* 
nt^tiki^ tnodum enimMofes ueteris pattt mediator fu* 
iwjtjrfjkj it. \tct Chriftus nout pacli intcr Dcwm cffcn* 
:*i&yf fum homincm offendentem mcdiatcr cxifttt. 
ltobk jfk* Vnde Euangelij er promtfiionis dignttas ap = 
wmui&if paret . Quod fequitur, Deus autem unus 
eft , facit ad confirmationem fuperiorum . Pcr* 
nmdutofi mde er £° u ^ et * c fi diceret Deus fempcrma* 
mlixrmf' nct fui fimilis. Quod ergo fcmcl decreuit non x 
fontcutjsrtff* mtclt - nequaquam extftimandum c&, ' 

'^iajHpi <} u od Lcx abroget promijltonem Abrahe fa* 
clam. 



Num Iex igitur aduerfus pro= 



90*$** 

vilitw 

ftdm¥' rottfcDeu Abfm Nam fidatacflct 

^ m \0 Lex qux uiuificare poflet uere ex 

Ifftifatt4; I 4 lege 




Qnxrtd obiefiio cunt dilutione. Silcxddm* 
ndt cr promifio grdtuitdm offert fdlutem, pro* 
ntifiio uideturejfe contrd legem wlex contu 
promifionem ♦ Kefcondet er bic Vdulut d fine 
Ugit , er ojlendit qnbd promifto redddtur iU 
lujirior mmifterio legis* Atque vn hunc modtm 
argumentdtur d deftrufttone dntecedentis dd 
deftruclionem confequentis , Si Lex ddtd effet 
qti£ pojfet uiutficdre ^boc t& % tuftificdre uere 
ex tege ejfet iufticid. Sed lex non ddtd eh qu£ po* 
teft uiuificdre . Ergo ex lcge non e& iufticu. 
Vrobdtur affumtio d contrdrio effettu. Lex con* 
clufit omnu [ub peccdtum > \gttur lex non li- 
berdtd peccdto nec uiuificdt, Sedcurttdt ut 
promifiio ex fidclefu Cbrifti , tde&, ex fide in 
lefum Cbriftum dxretur credenttbus, id eft , ut 
credentes fide confequerentur promtjfdm luftU 
cidm remifitonem pcccdtorum* 

Prius autem quam ueniret fi* 
des fub lege cuftodiebamur, con* 
clufi in eam fidem quse reuelanda 

erat* 



I 



C O M M E N Tl I N 

fege eflet iufticia ,£ed conclufitfcrk . era 
ptura omnia fub peccatum ut pro * | fui 
mifsio ex fide Iefu Chrifti daretur 
credentibus t 



ren 



1 



\ 



N 

Uft 

irifo daretm 



« tiotot il 

..SiLexkuji: 



m 
3m 



EPIST: A D GALAT. 

erat* Itaque lex Paedagogus nofter 



fait ad Chriftum , ut ex fide uifhfica* 
remur* 



Zxcgefis est fuperiorem enim fcntentiam de 
fcfc fifoA» u f u lc & s cx P omt cUrm id% duplia fimilttudi* 
JmjkmM. ** * Vrmum kgtm carccrt ccmparat,de* 
a -ck conUi tnde Px da g°&°> uirda 6 uftm legis com* 

'k Wi fnt mon ft rclt * Vf <wtem h£ fimilttudtnes redtus m* 
itfio reton/: te H* ntur > quid lcx qutdq- fidcs boc locofig* 

ftt iitbuncmodam nt P cet notattdum Lcx ttac l uc ^ oc loco n ^ 
tegem moratem tantum , nequc Ceremonias , er 

iudicta , fed totum Kegimen er pohtiam Mofts 9 
qua> lege Dei conftituta fuit fignificat y Yidcs 
autembtcfignificatobieclum fidei nempe Chri- 
ftum y m quem credimus iam exbibitum <& ma* 
jfMfrtif» ntfeftatum in carne, fiue temput ipfum notat 
itpi W nou i teftamcntt,quo*clarwr qua>dam gratta> Dei 
^itiirw* reuclatto per pr&dicationem v uiclimamMcf 
hUtttW fi<e contigit . His cognitis*tpertiores redden* 
MA?F tur fimilttudines propofiu m huncmodum* 
>,itnthM> 1 Qyemadmodum carccr fe babet ad captiuwn, 
rj»*J*¥ ita lex Mofuca ad populum ifracltticum , Scd 
captium e carcere eripitur o~ liberatur dato 
pro fetpfo Avrpcp , boc eft,pretio capitis. Ergo 
H uenir^ & €? populus Dci a iure legis Mofaict libcratur 
•hafllllfj $ aduentente Chrtfto qui^ijTfop pcrfolutt. Hd>c 
akM t rior fimilitudo totiu* politia* Mofaica> ccrtum 
* 1 ctil I $ tempus 



■ 



>.*••' 



fe 



CO M M E nT: in 
tempus fuiffe nimirum ufque dd Chriftum ex* 
htbitum docet. Vnde um coUigitur exhibito 
Chrifto non debere uUcsddigi ad polttiam Mo- 
fucam fcuritus legales fcruandos. Iribunctuo* 
dum explicata fimilttudinc, fenfus uerborum Vdu 
li clarior cfficitur. Antcqudm , inquit , ucmret 
fidcs,hoc es^i , clarior grati£ rcuelatto cxhibito 
Chrifto fub lege , id eft, fub regbninc e? Vchtu 
Mofis cuftodiebamur in cam fidem qu£ rcucUn- 
di erat , id cs% ufque dd tempus exhibiti Chrifti 
m quo fidcs cUrior extitit. Neque hic patnbm 
ddmitur fides, fcd tantummodo fignificatur cU* 
rius coramque reprcfcntari nobis , quod populo 
legis per Ceremomas, totiufque Vohti£ Mojdica 
ftdtum obfcurius ddumbratum fuit . Noh f# 
ergo difcrimen kter fidem pdtrum cr noftrdm 
in okeclo , fed in modo tantum. J&am ut tUi i/n 
Chriftum exhtbendum crediderunt , ttd ncs hi 
exhibitum credimus , atquc itd illuftrior es~i no- 
ftrx fidcs quam illorum . Quod enim iUi inji= 
guris hdbucrunt , id nos retpfi pofiidemtM. Al* 
tcrJ. fimilitudo fcu comparatto h£c esi : Quem* 
admodum p£dagogm fe habet addtfcipulcs ,iti 
fe habet lex ad poptdum ludaicum, fed V£dago- 
go certum moderattonis tcmpus pr^finitum es~t 9 
ntmirum tcmpus pueriti£. Vroinde &Lcx 
pr^finito tempore ceffare debuit. Tcmpm du* 
tem lcgis durabat tantum ufque ad Chriftum. 

Igitur 



tcji 



k 



CJfltp 
ril Pf . 

kgisr 
dicii. 

i 

tllM 



mtsi 
vsim 



fiancu 
riw, 

gftK 

cntu 

m\ 
tttk 

<ricr 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 



/ 




N 

f » (Ak 
■fcl fxfcitit; 



Sqrkptr:fcj 



rtfgifMliij 



:;,:> 



EPIST: A D GALAT. 

Igitur Chrtfto exhtbtto lcx non amplius ohli* 
gat hommes (inteUtgcndum efthic legisuoca* 
bulum totam Mofatcam admmiftrationcm com* 
pletti, ut fupra admonui) idque ideo ut cx fide 
mftificarcmur , quemadmodwm Paulus htc apcr * 
te fubiungit. Sed quomodo lex fucrtt Pxdago* 
gus ufque ad Christvm, cj- utrum ad * 
buc aliquo muncre fungatur , ttm quomodo ab* 
rogatam cffe legem inteUigcndum ftt , p4U * 
cis explicandum utdetur. Qupmodo Lcxfue* 
rit p£dagogus ad Clmjlum m parttbus legis 
CT earum finibus clare perfj>ici poteft . Partcs 
iegis recitantur tres, pr£cepta feu morcs^iu* 
dicia, Ccrcmont£. Pr£cepta itaque cum nor* 
mam ucr£ iufticw uoluntatis DEI com- 
monflrabant hommibus , ctm imufttcU ho* 
ntines accufabmt ,fimul admonebant altbiqur* 
rendam cffe iifticiamyfimodo maledtttionis fen- 
tenttam, quam lex in omncs trangrejfores pro* 
nunciat , cuadere uctlcnt. Vndc, tamctfi cbfcu* 
rius , ad Chriftum qu£rendum homines per ie* 
gem impcUcbantur. Nam dum propria experi* 
cntia tefte , legis tufttciam affequi non pojfcnt, 
W Mefitam addutturtm <£ternam iuftictamau* 
dirent, nifi pcrire maUent confugerent ad qu£* 
rendam MeftU tufttctam , qu^fola ftde acctpietl* 
da erat. Vnde \uc confefio Damelis, ttbi Domi* 
ne iufticta , nobis autcm confufio facici. ludicix 

Mofaica 




. . 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



% ■ 



-1P 
[% . 



v 



COMMENT: IN 

Uofaicd minus mthi uidenturad Chriflum im* 
pultffe mfi qubd communia cr crebrd errati po=» 
pult v m dcltnquentes animaduerfiones pofimt 
aliquo modo dd crratorum mcdtcum impeUere. 
CeremonU efficxcius Chriflum adumbrarunt 0 ut 
circumctfio,ablufiones,fdcrtficid,ut de dlijs td.ce.* 
<tm. Circumcifio enim, quid fuit jignacuium tu* 
jiick fidet , femen Abrahx promifjum , hoc esl y 
Chrijium mtjiice prtdicautt. Ablufioncs omncs 
admcnebdnt htdd-os fordium pcccdtorum abjien 
gcndxrum perMefiiam. SacrijtcidTypiccuicli* 
ntdmfuturm ddumbrdrunt. Exhis fdcile inteU 
hgipoteii utrum ddhuc lcx Vtddgogi dhquo mu* 
nere fungdtur dn noiu N<*w qudntum dd cere* 
pwnia; er ludicid imb quantum dd totum atti- 
net regimcn Mofatcum , nullo nunc prorfus V£* 
ddgcgt ofjicio lexfungitur. fta totd ccconomid 
Mofis, dducnicnte Domino , fublata eft.Verum 
quatcnm lcx moraiis propomt nobts tujiuk 
normam , er arguit nos peccatt atque etiam ci* 
utlt quadam difciplma coercet cdrttdles , V<edd* 
gogus extjitt er impeUit nos, ut qummus Chri* 
jium tujitftcatcrem , mfi malimus m peccatis no* 
jlris pcrire. Hinc etiam facile conjiare poteH 
quomodo lcx abrogdtd fit cjr quomodo non fit 
abrogdtd. Lex Moralis duas pdrtcs hdbct. Qtid* 
rum primd eft normd uitd perpetud. Alterd cft 
de promtfiionibM er comminationibm appcn* 

dix. 



\ dix. 
M 
rrgi 



tnk 
inCii 
cwiifi 
iki,. 
ftfc, 

to/ 

<trm 
ufmt 

udncf, 



l 

pte 

TlQYt 

Cfcnj 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



Jf 



epist: galJT: 



^jfa* ** ,x Nornid uiU nccin hdc uita nec infutur* 

wmtofr abolcbitur. Dcus cnhn pcrpetudm ddecltonem 

pojrc crgd fe , cr fudtn crcatUram fuo ordine requtrit. 

icum impcDcn Commtndtioncs conucrfis funt abc\it£,tuxtddU 

kdrmm clum Pault, non fumus fub legc fcd fubgrdtu. 

Mfctf^ta Itemdd Gdldtdt C/?r//?«j pro nobis fitttus cft 

:u\ m mdlediclwm. Vromtfioncs dutem funtpijsrat* 

m^xn.boci «» Chrifto* Verum non conuerfilcgt mordli toti 

. • m m cum f ud dmtutorid fententid obnoxij funt,tuxt% 
fflud* Mdlediclus eft omnis qm non fecerit omntd 

■ ~ . ;i/ quefcriptdfunt m iibro legis. Lex Ccremontd* 

i l^\m\U\ & Mo fi s abolttd quidem quo dd ufum, fed non 

| mnAf i W 0 ddfignificdttonem. Ndm res quas figurdbdnt 

bptoi ceremoni<e funt <etern£. Lex ludtctalis quo dd 
ufum eft liberd , pote& cnim ed magtftratus uti 

i>mV^ Ucln0H Utt > P routul f um f U£rit f^ntibuslegis^ 
Utoribm. At qudtttum adfigmpcdticnem dtti* 

nct,perpetude$.NampolutaMofis,regniChrie 
JliTyput erat. 

JJU Adueniente autem fide non am* 
P I,US fub P* da g°g° fumus. 

Applicdtto eft pofterioris fimilitudinis qtU 
fuprd fatis declaratd f#. Ver fidem intellige ch* 



Cr r l 0Y ™ %™ ti<e nottcim > frft* € & cxhibtto 



^HH Aliifi Chriftojtcuti fuprd etidm dnnotduimus. 

Omnei 



I 



COMMEN Tl 1 N 

Omncs enim filrjDei eftisper 
fidem in Chrifto Iefu* 

Confutatis obiettiombm redit Apojlolut 
ad ccnjirmattoncm propojitionis , er arguwcn* 
tatur a caufirtm dtucrjitate feu diffcrentta. 
Credentes funt Blij Dei per fidem,quia m Chrh 
flo lefu funt. Igitur opcrantes nonfunt ¥ili) Dci 
per lcgem. Vrotnde ncc lege iujltficantur. LocM 
Inc obfcruandm eb &e digmtate hominwm cre* 
dentium Euangelio, funt enim adoptati mfi* 
Uos Dci,ac ut memhra \efu Chrijli cenfcntur 
coramDeo. Htc dignitasmeritomonereunum* 
quemquc noflrum deberet, ne ejuid committere* 
tnus Blijs Dei indigntm. 

Siquidem quicunque baptiza* 
ti eftis in Chriftum , Chriftum in* . 
duiftis* 

Qnomodo Yilij Dci fiant crcdentes often* 
dit , nimirwm cum incorpcrantur , ut ita dicam 
Chnjlo,o-eiM membra fiunt. Cuius inccrpo* 
ratwnis cfficax Symbolum eft baptifmus , quo 
promifiionis uerbum cbfignatur. Symbolica ra* 
tioBJtpttfmi alibi expUcatacslc. Obferucturbic 
hcus dc ucro ufu Baptifmi» qui csi admonere nos 



)eie(W TPIST: AD CALAT: 

ws Cr mnouation^atquc adeo quod jimus mm* 
vra Chrifti. 

ifil Apojlok 

Mrm» Non efr Iudarus neque Gne* 

Jj %n|u. cus, non eft fcruus, neque liber , non 
5£ eft mafculus neque &mb* : om* 
&E ^^uosunuseftisinChr^ 



mmmttt> 



• Oportune omnes hommcs exxquat m ne* 

gocto faluns , ut ctum hoc modo iujticiam legi 



adtmat. Sunt autcm tria potifiimum de quibui 
homtncs gloriari folcnt , pcr qu* alij alijs 
preponunt. Quorum primum c& natio fcu 
propago. Secundum conditio, qiu alij liberi alvj 
jnqiie bap finu funt. Tcrtium fcxus. lUc tru nuUum 
Qilk^ clunt lnt€r hommcs difcrimcn , quantum qui* 
dem ad lujhficationem attinct. Htc non impe* 
dmntquomlnm extra filutis ncgociumfingulis 
pro ratione donorum c? digmtate officij fuus 
honos tribuatur. Locus obfcruandus efl, conti* 
net cnim uberrimam confolatwncm. Clanfime 
*f f\ L m emm docet > q«od nemo a Deo reijciatur uel pro* 
| M»r pter nationis mfamiam , uel proptcr condUio* 

**' Srii tm humillUt€m > **l ob fcxus imbeciilitatcm X 

i Op* modo manfcrit m Chrido leCu. 

* * j • 

Con* 



COM MENTl I & 
Conchditur etidm hinc quedfrcsfdlutisno* 
ftr<e cr grdttd ddoptionis , non pendedt cx lcge^ 
fed ex mtfericordia per fidem. 

Si autcm iios Chrifti ,igiturS£ 
femen Abrahse eftis , &C fecundum 
promifsionem haeredes, 

Sorites e& per qucm coUigit iujlickm non ef* 
fe ex legefed ex fide promifitonis. Vrimd propo* 
fitio rcpetcndd ril cx fuperioribus in hunc mo* 
dum : Quotquot credunt funt m Chrijlo lefu* 
Qui funt m Chrifto lefu funt femen Abrahx. Sc* 
mcn Abrahce ex promifiione e& htres . Ergo 
quctquot credunt funth<eredes. Vndeconfequi* 
turexlege non cffe htreditdtcm. Qudpropter 
ncque iufticid ex lege cffc poterit. Htreditds c* 
nim er iufticid & fe inuicem diuelli non poffunt* 
Obferuetur hic in primis definitw feminis feu fi- 
horum Abrah*. F//i/ cnim Abnht non per c&r< 
ndlem prxrogdtiudm generis,fed per vmitdtio* 
nem fidei conftituuntur: qui etidm lilij Beifunt t 
co quod per Chriflwh, cr vn Chriflo in filios dd* 
optdti funt tuxtd diclum \ohdn: 1. dedit pote* 
ftdtem filios Dei fieriijs qui credunt i/n nometi 
ciuu 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



IH 



i fecundum 



«■)t*¥T«tupropo= 



■aidm.lr, 
Mfe V/iieccfc 

pcfffir. Hfff 



epi st: ad calat. 
SVMMA CAPITIS 

QJf ARTL 

VT paruutus htres exaclo tempore conftittt* 
to k Vatre Uberatura procuratortbus:lt4 
populus Dctjniffo lilio Dei propiaatore pecca* 
ti y ucluti libcr harcs gaudct y lcgi Mofaiae ncquic 
quam obnoxw. H<ec res etim olim figura* 
t&futt m duobusfilijs Abrahtmjfttutele ]faac, 
quorum iUe , ex Agar ancilk : htc e matre Itbeu 
natuseh* 

ORDO ET PARTES 

C A P I T I 8 QV ART I» 

PKtncipium huifo quarti Capitis cohtret 
cum fine tertij ♦ Ndm ut m fine tcrtij nos 
liberosalege affirmai per Chriftt aduentum , tU 
hic tdem fimilitudme deckrat , CT* Epergafia 
Khetorica illuftrat. Demde rurfus Vrophetico 
V Apoftoltco morea doclrma delabiturmmo* 
ititiones , exhortationes : po& quos aUegpricn 
JimiUtudinc quod mftituit de abrogatione legis 
clattdit, Atque ita hoc quartum Caput trtbut 
partibus abfoluttur. Quarum extrcmte didattic* 
funt f mc<Ua uero parenetiat, 

K BXE* 



comment: i & 



EXEGESIS QVARTI CAPITIS 

CVM OBSERVATIONE 
DOCTRINARVM, 

Dico autem quam diu harres 
paruulus eft,nihil differt a feruo,cum 
frt Dormnus omnium i Sed fub pro* 
curatoribus eft 8C ceconomis ufque 
ad praefinitum tempus a patre t Ita 
&C nos cum eflemus paruuli, fube^ 
lementis mundi eramus feruientes* 

SlMilitudinem fumit k confuctudine ciuili. 
Quemadmodum hjeres fc habct ad procura* 
tores cr occonomoSytta fe habct populus Dct ad 
legenu Sed hdercs habet fu£ fubtccltonis tempus 
certum,uideltcetpucriti£4 Patre prtfinitum. 
Ergo er populus Det non eft pcrpctuo tugo le* 
gw primettdi^ fed tantum ad tcmpus 4 Deo con-- 
ftitutum . Porro fub elementis mundi effe, nthil 
dUudefyquxm effe fub lege,quemadmodum ex fu* 
pertortbus patct. Nam , ut rudimentx mundatw 
fcicnfu uiam parant ad folidiorem dottrinam : 
Iti lex Mofaica ac regimen illud totum , uiam 
quandam parauit ad fohdiorem Chrtfti notictam : 
que per tpfum reuektum er mantfeftatum in 

carne 



£PlST'.AD CALAT\ 

^MlTls cdrne contigit. Qvdre rudimentis iftis fuperdtis 
lll0 * E idm in Chrtfto conqutcfcdmm. Nvn tgttur Pdti* 

' lus boc loco legem ccntemmt , fcd mcUpbord^ 

Itoc cd, imphcttd fimihtudinc tcmpus durationis 
pR & bft lcgiscxprefit. Qufjimtlitudoprorfusidemdo* 

Fert iferuo cc * ^ /"P enom & CA rctre er VxdAgo* 

r H go. Qucmddmodim cnim tllii , itd v bdc liber* 

1 • WWDpTO fuff w popM/f nottf tejldmenti i legc Mofdicd do* 

KOHGK ufque > »f /wf i chrifiime dppltcdtio qux fcquitur o- 

pus ipsK: lo /tewfif. 

15 pM,fe 



fftfJlttKKfc 



At ubi uenit 'plenitudo tempo^ 
ris emiTitDcus Filium fuum factum 
ex muliere , facfrum fub lcge , ut eos 
k Mttifu cjtii fub lcge erant redimeret, ut ad^ 
yktpf&ti optionem acciperemus «, Quoniam 
tfk&mf autem eftis filij, emifit Deus fpi^ 
iPifrfprf* ritum filrj fui in corda ueflra, cla^ 
mantem, Abba pater* Itaque iam 
non cs feruus amplius , fed filius , Si 
tiwmfr aiuem fifius , & hseres DEI per 
f**l Chriftum, 



ZtffaV > Vrxterqudm qubd accommcddt Apoftolus 

kM0 chrius finnlttudinem dd populum nout tcftdmen* 

11 W ' * l 9 Chnftwn cxhibttum fide reciptt , breutf* 

y**v - K z fmto 



comment: /n 
pmoquoddm dcnuxitne memordbih Aphorifmo 
ordinem noftr£ rcpdrdtionis ponit ob oculos, 
*qudndo inquit. Venit plcnitudo temporis, 
id eft , temporis oportunitds qu£ ex fcU proui* 
dcntUDet dependet. Solius enimDcifuit iudi* 
cdre c ftdtuerc qudndo cxpcdiret tmxime fili* 
um mittere.Qupd quidem tempus obfcurius pr<£* 
dicebdtuv k Ucobo VdtrUrchd cr cUrifiime db 
ipfo Dmiele monftrdtum esi. Verum nc quis ig* 
norantUm pr£tenderet, per EfdUmPropheUm 
certifiimx indictd prtfcntis McfiU indicdutt : 
e x quibus cognofceretur Mefii* pnefcntu , dd 
dua remittit Dominus difctpulos lohdnnis qu£* 
rentcsdn is Mcfiids effet , dn dlius expettdrctur 
ddhuc. Sequitur. MilTt Dcus Filium fuum, 
Ecce inito fxlutis noftrt chdritxs ilk Dei ftd* 
tuitur , qud Pdter filium fuum mijit \n mundum y 
ut fieret uittimd propeccdtis mundi, utnonpe* 
redt fed hdbedt uium aetertum qmfquit in eum 
credidcrit. Vroximoloco redcmtiotm meminit, 
fdcl£ per obUtionem Chrifti . \t% enim dit : 
Fa&um ex muliere , factum fub lege>ut eos 
cjui fub legc erant rcdimeret. Tertto noftri 
adoptionem dddit cum vnqutt : ut adoptionem 
accipercmus , hoc eil , ut Ftlij Dcifieremus» 
Qu*rt6mifiionis ftiritus ftnttt m cordd noftri 
mernmit , qu£ mtfiio ccrtifiimum pignus cir dd* 
cptionn noftru Qumto loco inuocdtioncm pd* 

tris 




M i ocutoj, 
iio icmpotis. 



\tincorW: 



EPI STl A D G A LATl 

tris dddtt,qu£ effettm eft jjriritm fdnili bt nobii 
hMtdntis. Inhoc ordine qU£ prdxcdunt cdufc 
funt fcqucntium.Dtleclto Dct mittitfiliumjthm 
Miffm liberdt d pcccdtis. Libenti d peccdtis dd* 
optanturmfilios. fitijegitH domntur ubcno* 
ri ftintu . Dondti ftintu fdnclo per cundcm 
Deum pdtrem dppelUre er kuocare dudcnt . 
Hfc fit brcuis rerum hutm pcncop£ notatio. 
Nkhc qutd pr£tered ex hdc pertcopd colhgen* 
dum fit uidcdmm. Vrimum , Cum diat Apofto* 
ImDeum emtftffe VihumJtgnificdtfihumDei 
tntcd futffe qium c&conceptm in utero uirgi'. 
nis , unde concluditur ttcrnd eim diuinitds. 
Qyoddddit fdclumexmuliere duoinnvU Pri* 
fimm quod finc uirih femtne ex folo fcmtnefcxus 
wliebris fit ndtm Dominm iuxtd promifiionem 
primdm er udticinium VdtrUrch£ \dcob , P* 
fdt£. Deindequodisquifilim DetJdemfitTili* 
tu hominis , dc uerm homo , und perfond in du.u 
bmndturis fubjiftens. Deinde obfcruemmmen* 
tionem hic fien trium diftinttdrum pcrfondrum 
m diumitdte , Vdtris , Tilij , er Spiritm fdntti . 
Vr£tcred hic textm poterit cuilibet cffe qu£* 
ddm probdndi normd , qud quihbet pottrit dcfe* 
ipfo iudicdre, dtque ddeo propridm ccnfctcntam 
exdmindrc , inctpiendo ab ultimo effeftu, qui m 
crdinerepdrdtionis noftri hic pcnitur. Si enim 
duisferio inuocdt pdtrem calcftcm exuerd fidc 

K J infi- 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



commekt: in 
w Vtlium Deijnde colligdt quod uere hdbedt fyi* 
ritum fanftum m fe babitantem Arrahcncm b&> 
reditatis ncfir£ : qubd uere jit ddoptdtM d Deo 
m filium : Qubd uerefit libcrdtus d malediftto* 
ns lcgis pcr mttimam Tilij. Dentq^ qubd uere dia 
hgatur d Vdtre m filio ciwi I e s v Christo, 
Ccntrd ucrb ji nuUus eftinuocdtionis uerm ar* 
dor y nullum fludium , vndtcium efb minime fattax 
abfcntis Spmtm fanfti. Sidbcfl jfctritus fanftus, 
fuperiord quoque ufque ad primum dejiderdri ne* 
ceffc e Quod dutem fubiungitur, ex fuperiori* 
bus facile inteUigt potcft i O' ex ndturx reldtiuo* 
rum & d ture niturz concludttur. Credentes er 
inuccdntes Deum pdtrem funt Tilij Dei : Ergo 
non funt ferui>mdticipid peccati. Item Eiltj Dei 
funt htredes Dei , Ergo er credentes, cum jint 
Itlij , erunt bxredes ^fcilicet in Chrijlo , cuiui 
membra funt. H<ec ddmenednt nos cum dignitd* 
tis nojlrt , tum puritatis , O" fdnfttmonU uit£. 
Quid cnim mdignw eft,qudm utYilijDei^fe 
ut porci Epicuri contdmtnent Vorrb in in~ 
tiocdtionis formd quxtuor fujit obferudndd. Vri* 
muiti , Cldmoris uocdbulum dd fiducue certitudU 
nem exprimenddm pertinet. Nimtrum qubd cre* 
dentesnon dubitdnter , fed intreptde Dcum pd* 
trem inuocdnt, freti non fud y fed medidtom dtg* 
nitate. Secundum , Mimefis obferuetur , Ndtn 
cum dicit: Abbx pater , imitdtio eft Iilij D«> 

JAdrc: 




:Fi!ijDir.fiy 
L Ites PtZif Da 

mtmi 



ET I st: a d C AlATI 
Mdrc: 14. fignificdtur itdque quod omnes pcr 
Chrijlum conjhtimtur filij Dct er per ipfum 
exdudidntur. Ter tio dapUcdtio pcr diuerfirum 
Vmgudrum uoces ,fignificat per totum mundum 
diuulgandam ejje grdti£ er mifericordu Dci 
prtdicdtionem , ddeo utDeus ipfc promifcue 0* 
mmbus 1'tnguis prxdicetur O" inuocctur. Qudr* 
to quod proprius Chrijitanorum cultus fit inuo* 
catio. 

Scd tunc quidem cum non cog* 
noueratis Deum,rjs,qui natunnon 
funt drj , feruiebatis* Nunc autem 
cum cognoueritisDeumJmo cog* 
niti fitis a Deo, Quomodo con * 
uertimini iterum ad infirma SCege* 
na elementa , quibus denuo feruire 
uultis t 

Altcrd pdrs huiws cdpitis qu& obiurgdtorU 
W pdrcncticd esl. Nam more Propbetico C? A* 
pojlolico trdnfit Apojlolus d doftrina dd obiur* 
gdttones v hortationes, ut dottrince uclutt ftif 
mulos quofdam ddddt. Vrimum itdque hic obiur* 
gat Gdldtds, er obiurgdtionem exdggerdt com* 
parattone pr£teriti temporis, quo tn ignordtitia 
uixerunt GdUu dd prjefentem grdtU Dei reue* 
Utionem. Senfus dutemeft 9 olm dnte prx-dicx* 

K 4 tionem 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



« 



3& 



comment: i& 
tionemZudngelij fuiftis ldoktr* corruptiZthe 
mcis fuperftitionibus : nw/ic , poftqmm pcr 
prtdicdtionem Eudngelij uerus T>eus /e «ofcw * 
wtaf, poftqudm ex Euangelio ucram fdlutis 
uidmdidiciftis,qu£ dcmentid eft rurfus uerum 
Tteum dcfcrere, v ddegcndElementd, td eft> 
prdUds fupcrftitioncs redire t Sed cur Pdulus hic 
uocdt Cercmontds Mofdicds egend Elementd t 
Reftondso : Ceremoni* Mofdtct , fdcriftcid , dt* 
que udeo totd lex confiderdtur tripltciter. Hxtrd 
Chriftum,contrd Cbriftwm,& in Chrifto.Extra 
Chnftum , cum confuetudinis tdntutn gtdtid fer* 
udntur, aut cum lucrt dltcuius , dut bonoris rdtio 
ddhibetur. Hdcrdttone multi olitninterludxoi 
Ccrcmonids defcnderunt , non dliter qudm hodie 
Vdpiftt fuas fupcrftittones defcndunt* Contri 
Chriftum,cum obferudttoni iftorumrituumdli* 
qud iufttck portio tribuitur, ut tcmpore?duli 
circumcijiom , er dlijs ritibus Mofaicis tribue* 
runt iufticiam , quafi nemo intcgre iuftificdri 
poftit fine iftis ddtmmcuUs , qu£ opinto prctium 
faugutnisChriftidbotet. \n Cbrtfto >fcd dupli* 
cttcr,uidelicet,dnte Chrtftum exhibitum V p*& 
Cbriftum mdnifeftdtum in cdrne. Ante Chrijium 
exhybttum Ceremontai Mofdtct nequdqudm fue* 
runt infirma er egend clementa, fed pid exercU 
tid commcnddtd bominibus diuinitus. Ndw Chri* 
fium? quwfigurdbant, quoddmmodo in fe contU 

nebdnt* 



ii 



k 
ur 

f» 



(c 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 




zpi st: at> galat. 
nebdnt Poil Chrijlum mdnifcfldtum in cdrne 
prorfus cxfpirdrunt Ceremom* Mofaict, ttd ut 
non dmpltus fint fxlutdrid ptorumexercitid. Ce* 
remonU ttdc^ l\ofdict confiderdtd* extrd Cbri* 
jlum , contrd Chrijium , er poft Ckrijhm nunt* 
fefldtum in cdrne y prorfusfunt tnfirmd er egend 
elcmcntd , quid uitd ittarum , ncmpe Chrtflus^db 
lUis dbc&. Locut hic obfcrudndus c& , qut docct 
ucf ,|sit«,ft omnes qui dd trdditioncs fiue uetcres Mo* 

I trfk ttSM fisfiue nouds hominum quorumcunq; conuertun* 
jl^fSM tur , dc in ijs dliqudm mfticije pdrtetn coUocdnt, 
jint idohtrt , mhilo mchores Ethmcis qut tdoU 
fittd pro numine coluerunt. 



Dies obferuatis & menfcs 5C 
eempora cVannos* 

r ' «ttaijrtf Excmplum dddit de obfcrudtwne fuperftttio* 

' / 4 tcmporum, td% ideo, utfimtlc iudictumfidt de 

ifffff obferudtionc ciborum , iotionum, circumcifionis, 

er d/torww riftMfc Mofdtcorum. Vorrb qiudru* 
phx notdndd e# temporum obfcrudtio: utdeltcet, 
Phyficd , CiH#* , Zcclcfidfttcd , cr fuperfttttofu 
Vhyficd contunttd eft cum ndturdt ordtne fixo er 
% ^mk perpetuo.unde ddmtrdndd Dei fdpicntid er f>ro* 
rfjfpr utdcntid coUtgendd e& Hmc uictfiitudtnes funt 
tf4pff f L veris,d>ftdtis,dutumni,hyemis &c. Huc er mo* 
W***r! Ins corporum ccclcjltum perttnent. Uutus Phy* 



m 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



CO M M E N T: IS 

Jic<e olferuaticnis pars qutdam e& medicd ob* 
feruatio, qu^facttad corporwn humanorum m* 
columttatem conferuandam. De hdc igitur oba 
ferudtione tota confulcnda eft Vhyfica. Ciuilts 
obferuatto rcbm polittcis ceconomici$ feruit. 
Nam fine hdc attiones forenjes & contrattm im 
ter homines minime feruartpoffunt. EcclcfiaftU 
cd obfcrudtio phnehbera c# : qu£ doccndi , dif* 
ccndi ZT precandi caufa k Chnftiano pojpulo U* 
bcre feruatur abfque opinione culius.merttiiu-» 
fiicics^ necefitatis. H£c obferuatio etfi in Ec* 
clefia libera e& : tamen qui pcr contemtum Ec= 
clefiji obferudtiones utilcs , O" fdciattcs ad £di* 
ficationcm uiolat , rem peragitur ordinis Ecc/c* 
fiajhci m Ecdcfia necejfirij , quem ftintus fan* 
fltts nobis pcr Apoftolum commendat in hunc 
tnodum fcribens Ccrmthijs. Omnia fiant ordina* 
te c? deccntur. Superftitiofi temporum obfcr- 
uatio cfyqudndo opinio cultus^mcrttijufttci^et 
nccefitatis acccdit. Ab hac obfcruatione depen* 
dettotus Vapatut qui kclko1hX\<x quadam.par* 
timEthmcas, partim ludatcas fupcrftttionesin 
Jicclejlainuexit. Quarum relltgione obftringun- 
tur confcicnti* cr finccrttas Euangclij tanquam 
impurtfimo cozno turbantnr. Atque ideo a Paulo 
huiufmodi obferuatto iufttfiime damnata eft. E# 
igitur diltgcntcr obferuandum difcrimen mtcr 
uttlem dicrum obferudtionem, er pcrmctofam feu 

fuper* 



EP I STl A D CALAT. 

fupcrftitioftm. lUa ctiim xdificat , htc uero dc* 
ftruit. Prttcrea cum Vaulus tcftatwt Maniftros 
Euangelij habercpotcftatcmAd <edijic tndtm> CT 
non addeftrucndum y fatts indicat y qu6iut liccat 
ipfis uttlU tcmpora cy fefta ordtmre in Eccks 
fia, iu debcjittt fupcrftttiones, quantum in fees\ 
uoce wautoritxte abolcre. \tx tamcn ut mhil 
pcr tumuttum,fcd ut omnU, mxturadeltberatio* 
ne cum ijs quorum intcreft habita } gerantur, 

Timeo deuobis* neforteerga 
uos fruftra laborauerirru 

Ampliftcat a periculo. Nxm hifce uerbis 
ftgnificat eos nullum fruttum pcrcepturos cx E* 
uangclto , quotquot traditiontbus Mofxkis aut 
humanis aut ulli rei,pra*terquam foli Chriftojrit 
buunt uel totam uel partcm iufticix*. Nam hlc &* 
gif Apoftolm aduerfut eos qui ritus Mofxtcoi 
tanqtiam complementum iuftici£ Galatis obtru* 
derc uoluerunt. Obferumdus igitur mprimis hic 
locus e#, qui docct fruftra laborare miniftros E* 
uangclij , ubi ritm Mofxtci aut humxn& traditio* 
ms cultus gratia dcfenduntur. 

Eftote ficm ego , quia & ego fte 
cutuos* 

Admo* 



COM M EN r: i xr 
Admon ct GdUus ut pnt memores mutui of* 
ficij V m logi ■> hoc e& , ut fc dociles prthednt 
CT dmdntcsfui: cum ipfe omnidfdcidt in ipforim 
falutem* hccus bic ohferuAtidus es\ de modenn* 
da ohwrgatione , ne uidelicet minijln Zudngelij 
ttiodwm €xced<tnt,er remedium m uenenum con* 
Uertdiit. Itx cnim mintjlri ZudngcUj ohiurgdrc 
dehent Idpfos , utnon im deftcrdtwnem ddigant . 
eos.quorum ftlus qutrendd futt , fed ut in medU 
chiurgdtione ftem ucnU,fi modo ohiurgdti rcfi* 
pifcunt poilicedntur. Sicuti enim omniditdcti* 
dmohiurgdtionem ddfdificdtionem refcrrc dc* 
hcnt jinccn Budngelij prxconcs , quod tum dc* 
tnumrite fdcient.uhi pdtemum dffcttwm ergd 
Ecclcfidmhdhucrint. Monedt promdchocVdu* 
lifdttum-minijlrosucrhiyUt fc ingenijs audito* 
rum pic dccommodcnt^dc conforment,quodd jw* 
ri potcR , ut dtiditorcs intcUigdnt fe ejfe non fuh 
rigidis exdclorihm femper fuperhds trimdsxjlu* 
antihwiyfcd potius fuhdmicii\monitortbus <& fd* 
lutis fu£ ucredmdntihusiutquipio ajfettu cr 
pdtemo cfjicium fdcere uideantur ♦ 

Fratres obfccro uosnihilmihi 
fcciftis iiriiirix , noftis autem , qu6d 
per imbecillitatem carnis Euangeli* 
zauerim uobis prius , & experimen* 

tum 



res muttti of» 
cutmipforur, 



■I C«lI!iCt|i 

w } frftoi 
5 



ipfftee^ 



autem ; f 



ep/st: aj> galat: 

tum mci quod erat in carnc 1 mea,non 

pro nihilo habuiftis , neqi re refpui* 

ftis ; fed me ut Angelum D E I , ut 

CHRISTVM iESVM rece* 
piftis, 

Anticip.it cahtmniam Pfcttdotpoflotorum, 
quiPauluminimicum Galatarum choflcmefft 
tnentiebantur : quo tpfl autontate]?auli Ubefa* 
clatapluris fiercnt apudGalatas. Vribusautem 
ttrgumentis hanc calumntam confittat Apofto* 
lus. Quorum primum est quod Inui U offenfx m* 
tercefferit. fratres, inquit , obfccro uos nihil 
me Ixfiitis, id eft, mhil mihi fcciftiis iniurU , ob 
quam iniurtam in uos afyerior effan. A pietate 
cnim er uera uirtute alienwm es% , ft ei perrexe* 
rismoleftuseffc^aquo non pric-fts Ufus. Sc* 
cundum petttur a labore er diligcntia in prtdi* 
cando Euangclio prxftttis, Scitiiiyinquit, quod 
per imbecillitatcm carnis Euangelizaue- 
rim uobis iam pridem. Vndt facilecolltgere 
poterttis mcas obturgationcs co non tendere, ut 
quxrammcam gloriam* ImbeciUitas enirf carnii 
hocloco opponitur pomp(e,glorti, ftlendori, & 
dignttatt carniSy quibusPfeudodpoftolt tumebant 
Cr fuperbiebant : Etfi uolucrunt uidcri omntum 
humilimi , qui ouesforis appannt cum intus fint 

lupi 




omment: in 
lupirdpdca : qui bUndis uerbis dduUntur homU 
mbus,fed pejiifcrd dottrina pungunt dnimos. 
Tcrthwi petitur ab officio GdUidrum ergd Apo* 
ftoluni , cr tcntdttonem, inqutt , mem in cdrne 
jwn afpertuiti eftis neque rejfruiftis, fcdficut An* 
gclum Det cxccptftis mc : imo jicut lefwm Chri* 
jlum. Cum tgitur tdntdfuerit ucftrd ergd me hu* 
mdnitds,qm fieri pote&, ut uos tdnqudm inimu 
coscrhojles infeclerf Effet cnim extremxin* 
gKtitudmii pro tdnto officio mdlefictum red- 
dcre. Loau hic hnprimis obferudndus eft, mottct 
tnm quoin loco hdbendi fint fynceriuerbiDci 
prfconcs. Dcbcnt Jiquidem ncn dliterk nobis 
excipi quhn angeh Dci dc ipfe Dominus I e s v s 
Christvs. Sunt enim ut Angeh excipiendi 
propter officij fimtlitudinem 9 idq; qudtttum dd 
nffcdm v remraitidm dttinet. Sunt etidm re* 
cipiendi, ut Chrtftus \efus, uidelketrdtionedo* 
drine, qudm doccnt Chrifti nomine.Sic cnim 
ipfe Domimis ait : Qui uos audit, me dudtt. Sicu* 
ti enim lcgdti, propter cmn qui mtfit ecs hono* 
Ydntur er dudiantur, Ud mintftri Eudngelij pro* 
ptcr Chriftum quieos miftt honoundi z?dudi* 
endi fu.it. Honorundt quidem non honorc cuU 
tus , fed reuerenti*. Audicndi uero, ut uox ipfi 
Domini.donec quz Dominifunt proferunt. Ndm 
quidicndm uocem fondnt, qudm Domini,non le* 
gdti Chrifti , fed Sdtdtw potius cenfendi funt* 

QMre 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



EPIST: At> GALAT: 

Quxre ut Anxtfcmxtx fugiendi tuxta itlud m 
prmo. Si qmsaltud Euangelizxuerit anxthcma 
*| m Hmc pr£terex faciU tntclligi poteil m quo 
hco habcndi jhtqui ptos mimjhos ucrbi oV- 
Tjft ^t traducunt, perfcquuntur, tfofubtrahunt 
necefjarix. Huiufmodi enim homines jbtrttu Sd* 
tant impcttunturad obruendam lucem Zuatwe* 
lij. Admoneantur quoque hic miniftriEuan£lij 
maieftatis ojjicij fui , dtgmtxHs. qu£ enim 
maior mxiejias f qm mator dignttas f quxm lcgx* 
tione Chrijii fungi, cr txnquxm Chrijium tpfum 
rectpi. Caueant tgitur fnmmo ftudio , fummactt 
dtltgentia ncfuxfe <SzAaur/a,«e uitje impurU 
tatc odtbiles reddant Ecclefia? Chnfli : quod cum 
ftt , nonfolum maadant gloriam ittam Chrifii ad 
quam euecltfunt, uerumctiam accerfunt ftbi pce* 
nxsiuftifiimxs cum defeclionis turpis, tumfcan* 
dahpefimi. Non enimfibifolis acccrfunt tudi* 
ctum , uerumetiam alijs ptfimo cxcmplo nocent. 
Quxre ut tttt qui rtte funguniur ojjicto , duplici 

?r * unietT" dlgUi> ^ hl dUpkclbus P*™ ! unt 

Vhiergoe(lbemtudoue(trtf " 

f 0 } 'i0 , dlccrct Utm P^tisftudium quod 

Lm hiclenm m uoUs f uit & * MdtU pr<edtcatum y 
f ine f ruclu Uohis perthu . ni p lHdMci$ f U pr^ u 

*Wf* r l tl onibmdefert^redeatisadfynceritatemEuatu 



COMMENTl I & 

gelij , dtque in ca permdnedtis. No» enim bedtto 
e # qui bcne ccepit,nifi etUm m hcne cceptit per* 
feucrauerit. Vk cnim Dominus dit: Bedtmqui 
perfeuerduent ufque ad finem. Hdmquidbenc 
cccptis deficit, compdratur porco,qui, poftqudm 
MutvA e^redit dd uolutabrum cotnijn quomd* 
gisfccoinqumdt. Commenddtur ergonobithoc 
loco perfeucrantid m bono. N4W qui deficiunt 4 
uU rcfta , bcatitudine vr iufticU exadunt, cuiui 
anted cunt participes 3 er ut Apocalypfis loqui* 
turjekntur de Ubro uiu. Hucjllud Ezcchielis. 
Si duertitfe xuftufi 4 lufticiifud > nunquid uiuet t 
quifi dicdt , mwmc. Qui igiturftdt , uidedt nt 
cadxt • 

Tcftimonium enim perhibeo 
uobis, qudd fi ficri potuifiet oculos 
ucftros effoflbs dedifletis mihu 

Suo tcftimonio confirmdt Apoftolus quale* 
n<tm fuerit pietdtis ftudium in GaUtis. Ndm qui 
tx dnimo dmant uerhi prtconcsjuud dubie uert 
pietdtis ftudiofi funt. Obferud notam piorum du» 
ditorum ucrbi, q- ex dntithefi collige qudlefnant 
iUifint , qui ucl minima commoddfuis pdftoribut 
Inuidcnt : qui uix Teruntium>ne dum oculos ef* 
foffos illis darcnt.Vnde coUigitur quod uerx pie* 
tdtisne micm quidem hdbedtit. 

Ud$ 



\ 



nrspi 

:;:.:ik 



enini ptt 
Icusn.: 



epist: ad galAt* 

Itaque infmicus uobis faclus 
fum ueritatem dicens uobisc' 

Condufio cft confutationk calumnU Vfcu* 
doapcftolorum. Ambrofim fcnfum jic reddidit. 
Quia non potcsl fieri ut inimicm uobis ego Jim 9 
quorum tantx fcnft obfcquia : Scd quia nemo fe 
argui uult errantem , idcirco inmtcm uobis ut* 
deorjufte uos rcprchendcns : Y\£c iUe . Obfer* 
uemmhic inccnftantiam uulgi y quamnonfolim 
Vaulm , ucrumctiam Dominm ipfe expertm eft, 
Tantifjier enim fauorem populi rctincs ^doncc 
qtu placent audit. Verum ji ex officio erratd 
ipfim m mcdium produxeris, hoftcm tibt er ini* 
tmcum concihafti.Quem enim hodie laudant^ann 
pleftuntur, fouent , cras rurfm uituperant, per 
fequuntur,profligmt,damnant,nec eft quod pim 
Buangelij minifter aliam gratitudinem 4 uulgo 
exfrcttet. 

Aemulantur uos non bene,imo 
excludere uos uolunt , ut ipfos aemu 
leminu 

Translatione utiturad molicndam reprehen* 
fionem , e x parte enim Pfeudoapoftolis defettum 
Gahtarum a puritata Euangclij iimputat . lUi 
enim zelwn 7 )ingularem V ftudiwm mtimi amo* 

V risfi* 



\ — _ 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



comment: tjff 
ris pmulantc , deceperunt GdUtds : qui tdmen 
reuerd nthtl qu£rcbant dltud, qubn uamm glon* 
4m,qulm uteffenttnfummopretio dpudGdU* 
tds, quim ttt corum mdgtftrt C7 doftores in ueu 
pictatc colcrentur. Indolcs tgitttr ftlforum Do* 
ilorum hic exprimitur. Ndm dtm zelum pmm 
htnt, durem popuUrcm cdptant. Deinde uU 
faUendt Pfeudodpojlolorum htc defcrtbttur. Pri* 
mum enirn huc omnes fuos condtus referunt 5 ut 
dnimos dudttorum d tteris <& pijs mtniflris duer* 
tdnt , qu£ pr£cUrd fttnt tn illis extentundo , er 
qu£ uictofd cxdggerdndo, pofted, pardtd hdc uU 9 
fccurius dgunt omnid. 

Bonum efi: autcm semulari in 
re bonafemper, 6C nonfolum cum 
praefens fim apud uos* 

Vrocdtdlcpfis e& , poterdnt enim oMjcere. 
Nos te quoque £tnuUti fumus dum dpud nos pr£* 
fcns crds , Cur non etUm licebit nobis pr^fentes 
noftros tnftruftores £muUri , id esl,, uehcmentcr 
dmdre, Reftondit Vdulus per diftinftionem* Bo< 
ntmx cfh, fxteor, £muUri fcd non in qttduis re. Si 
vi bond re quis £muletur , honeftd ftne bo* 
nd c#, £mttUtio : qud non folum pr^fentes uc* 
rumetUmdbfentcs £muUri licct. V* cnim fem- 
per honcftd muUtto probdndd c&jtd perpctuo, 

in ho- 




N 

i; 

u uanam ^lort 



sinuer: 
falforumD.. 

I!» _ 

:,:a:;;:,u^ 



Kffl 

nonlfe 



ep i st: a d galat: 
inhoncfta mulatio improbanda ril er dam* 
nanda. 

Filioli mei quos rurfus partu^ 
rio , donec formetur Chriftus m uo* 
bis«. 

Blandiu^rurfmcompeUxt Galatxs, cr fuum 
patcrnum animum erga ipfos declarat , dum cos 
qutdcm filios nommat , Sc uero parturienti com* 
paivt , doncc formetur Chriftus m ipfis. Hic lo* 
cus plures fuppeditat doclrivxs cr admonitioncs. 
Inter quas h&funt pr£cipu£. Prima , qualtfnam 
affeclut m miniftris Euxngelij effe debcxt ergx 
fuos auditorcs, nempe talis , quxlis cft matris er* 
ga tenerrimam prolem. Quemadmodum enim 
ilU gaudet de fucceffu mfantvs profbero, cr rur* 
fusdclet fiquid molefti ei eucnixt iltapMEu* 
angclij tmmfter affertus effe debct , de profedu 
fuorum gxudebit , defeclum uero deplorabitjwn 
minus quxm honcfta cr pia mxter morbos fux* 
rum proliu/m mortem deplorat. Qui autem 
hoc ajp clu non funt prxditi , nihil mmw funt 
quxm pajhres , non enim fyncere ofjicium faci* 
unt.non pxfcunt oues Chrifti, fed potw feip* 
fos fxguixnt: cuim rei pocnxs fuo tcmpore lu* 
cnt. Secunda , dignitas miniftcrij ucrbi , uidelu 
cct , quod dcjhnatum /it rct cmmum maxime 

L 2, expe. 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COMM E A r r: IN 
expetendd*, nimirwm rcgenerationi : qua nos naf* 
cimur m Chrifto , er Chriftus m nobis , dwm ip* 
Ruk membra efftcimur , eius uita uiuimus ♦ 
Annon Dci eft proprtwm ftirituahter gignere 
cr parere t Kefyondeo. Verm quidem eft , 
fed miniftcrio tribuitur , ut inftrwmcnto , quo 
Deusutiturin bocftirituali partu. Deus cnim 
c$i qui gignit tnfiho. Verbwm Dei femen ch m* 
corruptibile. Spiritus fanttus c# uiU er wsfc 
minis. Mmiftcrtum Eccleji* c# organwm. Hmc 
prodeunt Ytlij Behhoc credcntes. Tertia y abo- 
lctur Chriftus v quajt informis foctus reddi * 
tur , ubi legis tradittonum humanarum im 
fiiaaprtdicatur. Nam qui legit iufticiam pra:* 
dicat , aut qui humanarum traditionum necefii* 
Mcm docet , is reuera iufticiam Chrifti negat, 
atqueadeototi Chrifto renunciat* Gratia enim 
Dei in Chrifto aut toU fufcipitur dut totarei]- 
cttur. Quxrtx , pugnat hic locus contra ana* 
baptiftas, zralios , qui uocale uerbum, cr ex* 
ternwm mmiftcrtum Euangelij abolere conan* 
tur. Quod cwmfaciunt gratiam Dci abolent, ui* 
am falutis intercludunt , fepchunt beneficia 
Chrtfti , Brcuiter Chrifti nomen ut fideltftimd 
Satan£ mancipia e medio tollunt, er regnum Sa* 
tan£ ftabthunt. Quvnta, confutat hic locus 
Nouatianos er Anabaptiftas qui lapfis redttum 
ad pocnitentiam [acrilege negarunt. Hic enim 

V.\ulus 




tytfUHflft 

m Ci#r 

flfcflrf* 



EPISTl AD GALATl 
Vdulut Upfos Gdldtas reuocat. Tdmetfi dutem 
mhil pcrtculcfius eft qudm f£pe relabi in pccca* 
tum ( Ndm inde mcns in multis reprobd efficitur 
multi itd dedolerc mcipiunt 9 ut nuUo peccdto- 
rum fenfu tdngdntur : ) Tdmen ucrifiinid e# do- 
tWmd Ecclcfi* , qu£ docet Detm Upfos in grd- 
tidm rectpere : cuiws rei ueluti Symbolum quod* 
ddm Dominm uoluit effc condondtionem mutu* 
am m bdc uttd. Vndc interrogdnti Vctro quoties 
m fe pcccdnti remittdt. Rcftondet. Scptudgtcs 
feptics. 

Vellem autem adefie apud uos 
modo, 8C mutare uocem meam quo^ 
niam inops confilrj fum in uobis«. 

Ccncludit Apoflolus uoto cbiurgdtio* 
nem pdternd florgd mixtam. Cupit enim fe 
Gddtis ddeffe, quo prcefcns poffet accommo* 
dare fe captuifingulorum , cum fingulis confe* 
rendo V fingulos doccndo w admonendo, 
prout necef.itds pofluUre uidcrctur : id quod m 
gencrah fcrtpto fieri tam ccmmode nequaqudm 
potcft. Monet hic locus mimflros tu.wgelij, ut 
recle feccnt fcrmcnem Eudngclij , uty fc captui 
er ingenio duditorum dccommodcnt , quo do- 
clrin* V confiho vtclius locus effe pofitt. Vt 

ju 5 cnim 



i 

1 

i 

... 



l/|lU|Ml/|lll 

10 



— « , x 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 



comm znt: i N 
enim medicm gencraltbm pr<eceptit pdrurn effi* 
cict,nififingulorum qui <egroUnt pecuiarem cu* 
rato hibuertt: iu mintfter Euangclij confcicntijs 
fingulorum uix mcdebitur uniuerfxli dottrim . 
Qmreutilitcr in noftris Ecclefijs inftitutx funt 
priuxU colloquk ytnte fumtionem ccen£, in quU 
bm doclrint er confoUtioncs fingulu ueluti 
luUrU qutdum Phdrmdcdddhtbentur. 

Dicitc tnihi qui fub Iege uultis 
effe legem non auditis C Scriptum 
eftenim quod Abraham habuitdu* 
os filios, unumex Ancilla dC alte* 
rum ex Iibera. At ille quidem qui 
ex ancilla , fecundum carnem fuit «. 
Hic uero qui ex libera per promife 
fionem (fcilicet tutm e#) Quae qui* 
dem per allegoriam funt dida* Hx 
enim (fcilicet nidtres dncillt er libern) funt 
duo teftamenta , unum quidem a 
monte Syna in feruitutem generans 
quse eft Agar ( nam Agar Syna mons 
eft in Arabia , confinis eft autem 
ei quae nunc eft Ierufalem ) feruit 
autem cum filijs fuis* Quaeautem 

furfum 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



E PI ST: A D G AlATI 



***** r r k V n ,7 a 
ecnbewi mrium e " leruialem Iibera qux eit 

lijconjaai; materomnium noftrum* 



Tertia pars cft huiut capitis in qua Apo* 
J wnjfi ftolus docct O" exornat Typica fimilitudine idem 
quod fupcriM multis rationibus docuit^ nimi=> 
■-■■■<: rum populwm noui tcftamenti hbcrum cffc a lege 
Mofaica ac ritibm lndaicis , \uftifican autcm 
gratis fola fide abfque opcribut legis . Vcrum 
tibkpfas uthicTypm mclim inteUigatur. Vrimumrcm 
t jdipnBL totam in argu/menti formam conijaam. Vojlat 
: if&k fingulas partcs latim perfequar . Argwncn* 
lCilli X h ttm if4 faMttm a Typo coniugij Abrah<e m hanc 
formam commode cogi poteft. Qucmadmodum 
Abraham in una domo duas uxores Agar fer* 
aitu um ^ Sdram lih erm habeti Ua Demhabet 
per:- duo teft.imenta , uetus quidem quod Agar , no* 
Qj uum uero quod Sarx reffrondet. Sed Agar ge* 
Itd&S 1 nuitlfmaelem ,qui fuit Typm populi legalisvtt 
feruitutem nati : Sara uerogcnuit ifaac Typunt 
ki populiliberi. \gitur uctm teftamentum fculex 
11 f ' generat populum fcruitutis , nouum uero po- 
jBgtflfl* pulum libertatis. Cum itaque nos fwtnm po* 
$k0 puli noui teftamenti , non debcmus amphus fub 
? e/t aUtem fcg'* feruitute concludi. Rtw fidc promifiio* 
^jfail nks ut mfti fumus, ita ctiam libcri: H<ec to* 
liti0 * m ^ um exornatwnis fumma csh^ ad quam 
*tJk ^ 4 bifto* 



comment: ?N 
bifioriam ex Gcncji dccommoddt Taulm ■> cuiui 
partes obfcuriores cxplanaturm , primwm coU 
tjgdtn antitypd. Abraham typm Dei eft,Agar 
figurat uetm Tcflamentum feu legem. Syna ad* 
mbrat terrenam lerufalcm. \fmae\ filim Ag«r 
typm fuit populi legis. Sard uxor liberd nouum 
teflamentum ,Eumgeliwn lerufalcm ceeleflcm, 
boc f# , "Ecelefiam myftice figmficat. Buim fili* 
m \faac nouwm pcpulum euw% hberum adwm- 
Irat. His ita explicdtis tcxtm obfcurm effe non 
potcsl. Tdmctfi particuU fimihtudkis non ad* 
btbentur , quod fit Hebraica confuetudine. He= 
hr£i enim frequentim notat fimilitudtnwm ex* 
cludunt. Vorro quod in parenthefi fcnbitur, 
Nam Agar Syna mons eft in Arabia,con- 
finis eft autem ei quae nunc eft Icrufalcm. 
paulb obfcurim e& Scd hoc modo declarabi* 
tur. Nam Agar Synd mons c# m Ar&bia , id e #, 
Agarancillanotat typice Synam montem unde 
lex prodijt. Ncn enim hic montem unwm V 
eundcm uult cffe bincmmcm fcd typum cxpri* 
tnit. hiArabia ncn fruftrd additur,uult enim 
boc fignificare . Quemadmodum Agar, qu£ S>* 
nammontcm adumbrat,qu£ Syna c# extrdli* 
tmtes terr£ fancl£ , qu£ tcrrd Symbolum fuit 
<ttcrn£b£rcditdtis. \talex feu uetm teftamen* 
tum eft extrd promifiionis cccleflis h^reditatcm, 
ddeo ut qui cx legc quxrunt iufltcidm , nihil 

pr£tet 



1 



wriwm 



iiiAis* 



EPI STl jiD G ALJT. 

pr£tcr damnationcm inucniant* Dcinde dd* 
dtturincadcm parenthcfi, confiniseft autcm 
ei qux nunc eft Icrufalcm . Grteccfigmfi* 
canti^s fcribitur cvsoiyg ,hoc cft,coordbut* 
tut, fcu , ut ita dicam , ccnfociabihs cft : ut qu£ 
eandcm rclatwncm V Typicam figmficatio o 
nnn habcat cum tcrrena lerufilcm, qu<c nunc 
c& dejlruttd , V olim fub lege fcrumit. No/t 
cr.im h<£c funt Topogrdphica, ut quidam cx* 
ijibndnt, fcdtypice conferuntur , dd configni* 
ficandam fimtUtudmem. Agar fcu Syna C7 tcr* 
rend \erufalcm mco fimilcs funt , quod ut Synt 
itdzrUrufalemterrend dd feruitutem generet. 
Atqusefurfumeft Ierufalem libera cft,quae 
eft materomniumnoftrum» 

Surfum effedictt, hoc eft, ccelejlem utqm 
origmem habeat de ccelo. lerufdlcm libera fig* 
mficdt Ecclefiam fideUum,qu£es~l matcr cm* 
mum , fciluct credcntium in Christvm, 
Dicitur autcm Ecclefid mdter fidclium, quia De* 
mpcr Zccefiaz mimfierium gcncrat fibi filios y 
tdq; per uerum.fcmcn er incorruptibtle quod cft 
fyncerum uerbum Dc/. Non c # igttur quod is 
ccctuthunc honorem fibi fumat,qui hocfcmen 
conculcat pcdibus , qui perfcquttur membrx 
Chriflt , qui gcncrat filtos diabolo CT non Deo 5 
quemadmodum Komanafyndgoga, facit. 



Scri* 



-. i 
i 

■ ; 

- 

« 



4V I 



m 

•' 

. .1 

4 

M 

1 

*t 

■ > 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



comment: in 
Scriptum eft , enim i Exulta 
fterihs qux non paris , erumpe & 
clama , quae non parturis : quia plu* 
res erunt liberi defertac quam ha^ 
bentis uirurrn 

Confirmatto cil a teftimonio Efak Propbe* 
t£ ex capite quinquagejimo quarto.pojlquamau* 
temVrophcta incapite uaticinatus effet de 
tnorte , refurrettwne, cy Trtumpho Chrtfti,ad- 
ditin 5-4. tuttcinium de Ecclefia,qu£ ucluti ex 
latere Chrifti efjiuxit,h<ec antequam affumpta 
eft a Chrijlo , ftertli uidu£ jimilis fuit , fed po* 
ftca , concepto fcmine vncorrupttbili,multos pa* 
rit liberos. Vaticinatur tgttur Propheta dc Ec* 
clefia noui Teftamenti , qu£ colltgenda erat ex 
gentibm.abteclis ludfis ob fuam ingratttuitnenu 
Quod autem Ecclcfiam colligendam ex genti- 
bus comparct ftertli utdu£ ,figntjicat Ecclejjam 
nonobmeritafua , fcd proptcr gratiam affum- 
tam effe : qu£ gratia ut omntbus promtfcue per 
Euangeltum offertur , ita fola fide accipitur er 
pofitdctur. 

Nos autem fratres fecundura 
Ifaac promifsionis filrj fumus, 

Accom* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




R 



E p i s t: a d g alat. 
•* txuln Accommodat Typum ad populum uoui te* 

Gllinpt j[ ftxmcntt. Esl autem huius accommodxtioms hic 
k*Cphjjfo pw/itf. Qucnudmodum \faac pronvfitoncmhx= 
2 jjjjjh Ij, fwrt hxbcretur fcmcn Abrahx , prxtcrito l/« 
«u/e : Ita quicunque crcdunt promifitoni gra= 
tuiu , promtfitonis filij habentur , er femen A= 
hrxh& ffcirituxle. Ad hos enhn folos pcrtinet 
promtfjo , pr£terttis alijs qut uel camis pr£ro= 
gatiua, ucl lcgis opertbus tument. Verum hic 
fciendum eft , quod htc tantum anologta qu£= 
dam rerum terrcnarum <& coclefttum inftttua* 
tur ad figntficandam gratuitam elcclionem er 
iufttfic.it tonem , ad excludcndam omnem meri= 
torum opintoncm. Proinde hoc modo anologix 
fcu Symboltca hxc ratio accommodxbttur.Quem* 
ddmodum ifmxelcm nihtl tuutt ad confequen* 
! cofy&~ r ' dwm tus hicreditatis quod ab Abrahamo FatrU 
archx ftt nxtus , nullx interuenicnte promtf>to= 
tytnkmf ne,fed folus ifaacob promif>tonis uerbumcon= 
ftttutus eft htres: ltx nihtl iuuxt uel prx>ro= 
:«:;." gxtttix carnis , uel legis iufticix xd hx>redita* 
^njftf tcm calcftcm confcquendam , Scd folx promif- 
. fio hic locum hxbet , hoc e# , txntum tlli qui 

' gratuit£ promtfiioni credunt cfjiciuntur utt£ 

£tertt£ htredcs, exclufis omnibus alijs. Uoc 
fmilAffl P accomto ^ it: Typum etiam lufttnus Mar* 
® tyr ad Trtphonem fcribens } hifceucrbts. 

\0$< voep 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



comment: in 

fo«c redit fummd fententi£ , quod qumoncre* 
dit reijciatur. Qui uero credit affumatur ,ut 
Ugitmwm femen Abrab^Jdq^fme difcrimme. 
Omnis enim qui credit iUi,non pudefet. Nam 
nonesl diflMio \udziw Grtci. IdemDomi* 
nus diucs m omnes tnuocantes fe. Uuc pcrtinet 
tota iUa diffuutio Vduli ad Konmo. 9. 10. 
cr 11. 

Sed quemadmcdum tunc 3 qui 
fecundum carnem erat genitus, pcr* 
fequebatur eum qui fecundum fpi* 
ritum x ita &C nunc, 

Digrefio e&, fwmpta enim occajtone 4 T> 
po ifmaelis w\faac, alteram partcm cim <xd* 
mngit, uidelicet de perfecutione. Et pcrjlrin* 
gtt hic Apoflolus pottfimwn VfcudoapojloloS 
qui popuhm Dei uolebant ferutlibm opcribm 
cpprimere, o agratmta mifcricordia abduce* 
re\ Complebitur autem prtfens fimilitudo boc | 
tnodo, Qttemadmodumfe habet ifmdel ad ifaac, 



GriaiBD» 
fejtajoW 



icdtim iuk-c: 
:::: 



bW! 

C^ 4 



Ep/sr: A D G ALAT: 
jicfe habet populus legis ad ueramEcclefiam . 
S«* ifmaelpcrfcquebaturlfaac. Ergomirum non 
uidendcbet/fipopulus legisw Pfeudoapoftoli 
perfequantur Ecdcfiam. Locus de cruce er p er- 
fecutione Ecdefiz obferuandus eft. 

Sed qtiid dicit Scr/pttira ? erj* 
ce ancillam cVfilitim eitis; None* 
nim hatres erit filitis ancilte cum fi* 
Iio hbera:; 

H<ec fimilitudo qua confolatur Apoftolui 
'Ecdefiam aducrfa crucis fcandalum , illuftrior 
ertt tn hunc modum explicata : Eadem esi ratio 
Agarancill^cumfilio fuolfmacle, cr Sarthbe* 
rtcum filio fuo ifaac 9 quantum ad domum cr 
htredttatcm attinet , qu£ esr legis cum fuo po* 
pulo, er Euangelij cum fuopopulo rcfteclu Ec* 
defitt er hzreditatis atern* uit&. Sed Agar 
cum fuo ifmaele de familta Abrah* er htredtta* 
teeiettaeft: EtSara cum ]faac tndomo Abra* 
h& manct er hxrcdttate gaudct. Igitur Lex cum 
fno populo cijctetur extra Ecclefiam , Euangcli* 
wm uero cwm fuo populo manebit in Ecdejia er 
<etcrn£ utt# harcditatc fructur. H/c fres hypo* 
thcfcs coUtgantur. Vrima, Quod qui uolunt ex 
lcge lufttficari fitnt extra Ecdefiam erftcm bt* 

redita* 



i - 
L 

■ 



m 

H 
T 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COMM E N Tl 1N 

reditdtis cceleftis. Secundi , qubd regnum coe* 
lorumnonjit feruorwm ftipendium fcdfiliorum 
Ureditis. TertU , qubd in medijs trumnis Ec= 
clefia. debedtfcconfokn certifiim* futur* Ube* 
rntionis fiducia* 

Igitur fratres non ancilfe filfj 
fumus ied liberae* 

Conclujio e# Muttfi fimilitudinis cuw 
hic fenfus c# : Uben fimus k legis feruitute , qttid 
fumus popuh noui teftdmenti <& filljs promifiio* 
ms. Uoietur hocloco difcrimcn intcr filws an* 
«lUo-libert^ilij ancdU funt qui exlege w 
mbm Mofdtcis tdtiqudtn pro Ubore petunt 
pr£tnium tetertum uitam. Ndmficutlfmaelpu* 
tabdtfe hjeredcm fore ob prtrogdtiudm natmi* 
tdtis. Ita iUi meritis fucrum operum fe recipien* 
dos k Deodd htreditdtem cceleftcm opitucntur, 
acproptcreamifericordidm Dci v ?w§op/z/ij 
impie repudidnt. Non enim perpendunt, qiun* 
tum fcclus fttuel minimum ddimcre mifericor* 
di<ec? grdtice Dei <& uittimt filij , cj-fmsdf* 
cribere operibus. Uic tenedmus mcmordbile 
diclum Ambrofj : mlcfceret, mquit, Kedcmptio 
fanguinis Chnjh er mifericcrdu Dci humdtio* 
rum operum prcerogatiua: fuccumberet ,Si i«- 
* jiificdtio 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



aonaicilkfi 



ifffBflD»^ 



tp 



epist: ad galat. 
Jupcatto 9 qu* eft cx gratid prtcedentibui oberU 
bm tnbueretur , ut non effet munus largientis 
fed merces operantis. Filij uero Ubcrje funt qui 
m C h r i s t v m credentes ex gratia Dei ex* 
ftettant btrediUtem ccelefiem, qu£ e& donum 
D e i per I e s v m Christvm. Hibet ej- 
becconclupo uim exhortationis , qui mdehcet 
Apoftolus nos exbortatur,utpotiusftudeamus 
liberx er grati* filij ejje, qum legis cr operum 
ferui. Vnde falus fterari nequit. 

SVMMA CAPITIS 

QJT INTI, 

CVM Igitur iam conftato Galat* uoseffe 
•i Lege liberatos, utpote vaftificatos fola 
fideabfque operibus, Mancteinea hbcrtate er 
nohtc ritus legales recipere m ueftn permtiem. 
Interea cauentcs nc abutammi libcrtate hacin 
occajionem carnisfed potiut obtcmpere* 
tis ftintui , opcribus carnti per 
ftiritum proftigatis. 



ORDO ET PARTE5 

QJ'1NTI CAPITIS, 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



comment: i& 
Confirmtd prmcipali qutjltone mfuperio* 
nbus cdptttbm , m boc qumto finemfeu fcopwm 
totim diftuUtiom* , nmvrw umdtcdtionem 
Chrijlian* Ubertatis proponit. 

Ac primo loco tubetvosjldre m libertdtc qui 
Uberatifunt per C h r i s t v m. Hanc fuafori* 
am propojitwnem confirmat 9 v fubinde excttdt 
GdUtas.mmdturque fedu6tonbm altudfuadem 

tibut. n „ . 

Secundoloco fuadet Apojlolus neabutantur 
Gdlate bac Ubertatc , hoc est , nc inde pra-beant 
carm occafionem peccandt.fed feruiantpotm 
fibi imicem pcr chdritdtem. Hutc ettam parti 
* confirmdttonemfubijcit. 

Tertio loco hortdtur GdUtdS dd nouitdtem 
uitje , uidelicet ut dmbulent m jfriritU , utuktque 
iuxtd ftintus Vei imperiwm. Confirmdtur er 
h&c pdrs paucis rdttontbus. 

Qudrto loco pcr Antithcfm dddtt cdtdlogtm 
opcrum friritus V camis , ut Chrijitdni fciant 
qutfugcre qujeq ; profequt debednt. Atquettd 
boc cdput totwm fudforium e# e t abfoluttur qua* 
tuor um commemordtis pdrtibus . Obfcruetur 
bic MethodusApojiolicd,quod po& dottrindtn 

fubijcidt pdrcnefes ad nouttdtem uita>,qu<e 
Methodus pijs Eudngclij mini- 
jiris diltgentcr obferuan* 
dd csi. 

EXE* 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



«onc'mfuj)eri(f. 

tt uindiwtioncs 

i 

tii»fecjtyi 
Mtkidjuk 

•r:::Li ^;s 
cti 

ii,fifMl(i 
m fiwcimr 



ft 

ifc£f* 

|gdf>f 



fdh* 



jjf0 



0 



EPIST. AD GALAT. 
EXEGESIS QVINTI CAPITIJ 

CVM OBSHVAtlONE 
DOCiaiNARYM» 

In libertate igitur, qua Chriftus 
tiosliberauit, ftate,cYne rurfus iugo 
feruitutis impIiceminiV 

IHfert nuncex confirmat&in quatuor fuperio* 
nbwi capitibus propojitionejanquam ex immo* 
to princtpio finem <er fcopum tottus fcriptionis, 
nimirivm uindicationem Chrtfttant Ubemtis. Eft 
nutem propofitio hxc fuaforta amplificau anti* 
thefiy ut inteUigamus de qua Uberute hic agatur. 
Ltbert&tem enim hic opponit iugo feruitutis, id 
eft,feruitutt legisMqumferuitatem Pfeudoapo* 
ftolt gentes cogere uidebantur. Hic loctu obfer* 
uandw de Chrtfttana Ubertite,de qua recle erudi* 
ri ptos inprimis neceffarium eft. Quare huc fum* 
tnam eim doftrin* afcrtbam. Eil autem duplex 
Chnfttana Ubcrtas, Vna pcrfomMtera uolunu* 
tis. \Ua fitperfatisfatttonemChrifti. Wtcuero 
per ftirttum ciufdcm. D«? libertate perfont, \u 
&it Dominus. Si Filius uos Uberauerit, uere Uberi 
erttis. Huius Ubemtis gradus funt plures, qutfe 
tnutuo confcquuntur.Quorum Vrimut e& libera* 
tio A peccnto, \uxti iUud Pauli Lex ftiritus uita 

M m Chri* 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




comment: i /v* 
in Chrifto \efu Uberauit mc k pcccato & morte* 
Secundus e& Uberatio 4 maledittionc lcgis, \uxt% 
illud, Chriftusrcdemit amaledittionc legisfattuf 
pro nobis maledittum, Tcrtius c& donatio Spirh 
tusfantti,\uxtx ttoiNoo acccpiftis friritum fer* 
uitutis ad mctumjed accepiftis friritum adoptio* 
nis per quemchmamus Abba pdter. Hic ftiritus 
adoptionis opponitur fhiritui feruitutis, quare 
foiritut UbcrrMs cs%, qui filij Dci ejfetti hberate 
fUiorum Dei gaudemus . Quartus eft hberatio 4 
ritibus Mofticis et traditiombus humanis, de quo 
gradu Paulus hic potipmum agtt, cr ad Collofii 
Vorro fink hums Ubertatis e$% ut fcruiamus Deo 
ueris cultibus,W przduemus ipfum m oihni <e* 
ternin.te, propicr hnmcnfam fuam mifencordi* 
*m, qua uoluit nos fuos filtos fieri adeoq^ liberos 4 
waledittione Legis (pc. Hw m ordinatisjefim* 
tioncm iuftam Chriftian* libcrtatis, quantum ai 
perfonamatthiet, colltgamus hoc modo: Cbriftia* 
na libertas ctt manumiftio Jfiritualts parta pn= 
guine Chrifti, quam ojfert Euangelium credenti* 
bus,per quam crcdentes adoptantur in filios, Itbe* 
rantura peccato* a malcdtttione legis,a ritibut 
MofticiSy er humanis traditiotubus in confcien* 
tin ut confcientue piorum formidulofe coram 
Veo pactficentur, ut fub cruce gloricntur, certi 
qu)d eorum hbcrator Chriftus uere ipfos ab om- 
nibus m*'is fuo tcmporc fit erepturus 3 Vt% am* 

(liui 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



T.T I ST. AD G A LAT. 

lionclt ^ m n ° n ^ nt ^ cmi ^ ummdrum tndittonum* fcd 
ut ijsut pQpuh hberi utdntur honi ordinis cr di* 



• ^mfa fctplinx grdtid, citrd opinioncm tufttc u meriti, 
^ • cultw, CT necefitotfa In htc dcjimtione cdufds, 
P4 modum , gradus , V fincs Cbrtjhdn£ Ubertdtis 
comrtexus ftm, Nec extendit fe hjec Ubertds cx* 
tra metdS prxfcripus, boc f#, cxtrd grddus em* 
1« pitt, tnevdtos. Quemddmodum Libcrtini c? Attdbdpti* 
fi£ tmle Jentiunt:Qnorum hi,pr£textu Chrijlid* 
tt£ Ubcrtdtis nidgijhdtum ctmlcm tollerc cotuti 
: ::;:u funt,\Uiucr6pr£texunt libertdtem Chriflidnm 
cuiuis cdrnii hbidini, er qutbufuis fldgitijs : <p.;/t 
idco ejfcmus Ubertdtcdondti, ut idm hccdtquk* 
: qutd Ubcdt. quorum crrorem confutdt Cbrifiui 
hoc dtfto: Qui fdcit peccdtum,fcruus est peccd* 
ti. Hbertds tgiturCbriflidtunon Jimphcitcr c& 
intelligenddyfcd k.<xt<x2c, hoc eft,fecundu certum 
1'bertxtis modwn,qm m enumcrdtis qudtuor gr.u 
dibws eft pofitus* Hdttenus dc Ubendte perfon& 
dittum fit. 



' ' *,:■■■ 




LibcrtdS Yoluntdtk m-conucrfis r fit qudndo 
Dem tllumindt mentem juo uerbo, formdt tudtci* 
um,immutdt uoluntdtem,0 K dddit uircs.ut dltqta 
iUi grdtd fdcidmus. H<ec tgitur Ltbcrtds quodd 
aclioncs jpirituiles, non csl ttdtur£, fed grdtue. 



9**$^ b& Ubcrtdte uidc mEncbiridio, cdpitcde 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COMMEN 7\ /A' 

Lftero Arbitrio.Mdgifter fententidrum libro fe* <j« 

cundo diflMione 26. tres modos UberUtis fd* « # 

cit , newpe ct necef>itdte, d peccdto, er 4 wi/*TW» tf 

Horww prMs <t& liberutcm uolunutis, reliqui h 

dtto dd ItberUtem perfon£ pertinet.Vt enim cre* p 

dentcs in hic uitd dbfoluuntur d peccdto, iu in yi 

rcfurreftione db omni mifem libcrdbuntur, d" * 

frucntur confycftu Dei vn omni cetcrniute : Hoc & 

admoncre uolui, ut htteUigdtur quomodo uetus \U % 

It dtfti nftio cum noflrd congrudt. Vorro dn ti* fm 

tbefis,ne wirfin iugo feruitutis implicemvni, oftetl m 

dit qtdm periculofum fit puriUtem Eudngelij uU ■ p*j 

I» addiumentis turbdre. Stgniftcdt cntrn liber* < r i 

tdtem in Cbrtfto pdrUm dmitti per huiufmodi k 

dddtUmcnU,qud dmiffd rurfm fub peccdto cr md w 

lediftwne legis cdptiui tenemur,ut miferrimd pec ^ 

cdtt mdncipid: quod fme eft prcmi tugo legis, cu* te 

im onm intoUerdbile e$% quemddmodum Vetrm ^ 

in confilio Apojlolico teftdtur Aftor. x Ante cVr 
cnim prcedicdtionemEudngelij GdUu cumom* 

ntbm gentibm legis tugo ddmndtorio prcmebdn* j, 

tur,d quo cum per Eudngelij prtdicdtioncm libe* j, 

rdtt fint, qut e& dmentid iftud iugum idm fyontl | 

rurfm dccerferc rcpudtdto fuduifiimo Chrtftt iu* (t 

go. Deinde uocdbulum implicdtionis fignificdt B 

bomincs rittbm Mofdtas Unqudtn qutbufddm pc* r 

dicis reos teneri, er impltcdri, quo minm poftint 4 
rcftumcurfum tenercmEttdngelij ftdiio. vide 

qmm 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



I 




►turumlftr T EPisT^ AD galat* 

K14 °f momiodx f ecum dfernt, ucl tnkU 

:b 1 ^ 1 m rituum Mofticortm accefiio. Quid igitur dt- 

0 ip| cmm ^ p^ 4fw? <j MZ wo;t foiuM ri tu$ mnumera* 

hles inuextt bt Ecclefiam,tdq ; non tam dtfctph^ 
.Vtoiiofc g r ^ itt/frci<e, werto, adta J opin i 'one, 
Verumettam ipfumChrifti Euangcliumabolent 9 
"' G dc co* igni er gLdfo perfequuntur,qui purmtem 
Euangelij, er ItbertAtem filtorum Dct rurfm in 
Ecclefiam reuocariftudent. ldq ; idcofacit,nc ips 
Mt PoiTotfito fi m exiftimatio apudhomines periclitetur. Naw 
8i^cttt,cjfo u 0rt glortim Chrtfli fed fuam quxrunt Satettttcs- 
^aln^tl* papt : non pugnant tftt Centimani Brtarci pro 
tyujb m h ms,fcd pro focis, ctiamfi aras facrilegas prztau 
dunt. Ncsproinde, qut Chrifti Euangelium fabe* 
tnm purum er finccrum, "Deo gratias agamm, ac 
xfffltffy grati txntm beneficium pr£dicemus,non moran* 
tes uttorum hommum ucl faptentiam uel potenti* 
<im, uel autoriatem, uel ficlam fuccefionem,qui 
Chrtfti Euangelium obfcurare facrilege cotutn* 
tur. Eft cnim opus utraq^ utrtute m Ecclefia,ui* 
deltcet cofefiione ucrce dottfmx et feiunilione ab 
hofttbm Euangelij.Ua>c coniunclio m tribus con* 
fticitur. Vrimum, m refuatione opinionum er 
Tjlttfi cultuum pugnantium cum ucrbo Dei. licri enm 
7 MIf kc! non potc&,ut is pure Euangcltum pr*dicet,qui \ 
m refutAtione falforum dogmatum abftinct. Dem* 
■uS de > in tlic * ndi * f uco fo co n c ^tionibus, quibm uU 
' f Z P^cfit fophtftica: V corruptelis neccffariorum 

M $ dogmi* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




COMMENT. IX 
dogmdtwm.TcYttbjn fugtcndis coUuficmbus,qU£ 
fiunt dut quxftu< } dut trdnquiUiatis cduft* 

Ecce ego paulus dico uobis, quod 
fi circumcidamini, Chriftus uobis ni^ 
hil proderir* 

Kdtio propofitionis db ddiunftis fcu db cffe* 
ttu fcmttutvs lcgdlis dmplificdta prtmonitione. 
Totcft dutcm b&c rdtio commode vn hunc fyilogtf* 
vmm includiMluddbfy dubio fugtendumesh om* 
ntbus qui pteatem colunt, quodreddit Chriftum 
ipfi^ tnutdcm V ociofwnu Ctrcumctfio reddit 
Chriftum bominibwi edm rectpientibut inutilcm 
W octofum. Igitur Circumctfio proculdubto om* 
nibus pientem dtndntibm fugendd cs\.& econtri 
libcrtds dcquificx per Chrtftum eft retinendd.Vel 
fi phcet rctktere formdm propcfitionis, hoc mo* 
do formetur drgumentum : Si circumciddmmi^ 
Chriftus uobt6 nthii prodcrtf.St Chrtftus uobts nt* 
hil prodcrit , Ubertds pcr tUum dcquifitx dmtfft 
rurfut e&. Vro^nde ne dmittdtur libcrtds,ctrcum* 
cijio dbijctdtur. Hdnc rdiionem Pdulus opponit 
dogmdii Pfcttdodpcftolorum , cuius formd extdt 
Afl,oY.i).bifceuerbi5: N./i arcumciddmini fe* 
cundum morem Mofis, non poteftis f<xiui fieru 
Vcrum hoc dogmx pYtmum Conctlium Apcftolo* 
rum Ycfntduit^ Ydulus dd^hdtppenfcs ^monet 

huiui 




i 
t 

< 

Ji 

i 

(01 

n 



dt 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



cc]; r . VPIST. AD GALAT. 

I^Sjfi ^ M " tf d°& Mt i* diitores tdnquxm cdttes CTindloS 
cpcrdrios fugiendos\effc. Udenimdit. Vtde* 
. te tmlos opcrxrios, uidcte conciftonem,hoc eil, 

■COuobts,quoJ dottorcs iUos Pbdripticos,qui circumajionem ne* 
^Tittus uobis riii ceffxrwn dd ftlutem doeent, non jine muximd in* 
xurtd filij Dei: cuiuA uittimd fuffcisns Xvlgoji es~i 
ad omnix omnium hominum pcccdid cxptdndd» 
tdfaifiijiuifffr Vcrum ne obijcercnt Vfeudodpoftoli iftdnotdfd* 
jw& {woiite, uoris Det deftttuti credcntes: Pdulus rcft>ondct 9 
m&fafi^ dicens : Nos fwtnus circumctfio quifriritu Deum 
kfii^iaKoss coHmm, c?" glortdmur m Chrtfto, c? non confidi* 
tnusincdrne. Qudreucrdcircumcijioefrdmpu* 
: Utto fiducice cdrnis, glorutto in Chrifto \efu } CT 
ftiritudts cultus } quo Deum cx ftde colimus. 



Teltifrcor autem rurfus ornni ho^ 
: mini qui circumciditur, quod dcbitor 
:t fit totam legem facere,. 



uw 



Confirmtio proximt rdtionis eft, feu TZtio* 
logid 4 genere ncgdto dd jjieciem. Chnftut nthil 
prodcsi debitoribus totm legis ( quid illos ccrtd 
Vtdnet ddmndtio, ttoncnim lcgtDct fttisfxciunt) 
Qut circumctduntur funt debttorcs totius Legis: 
\gitur Chrtftus nthtl prodeh ijs qui ctrcumctdun* 

^Tto liff' tur * Vorro ^ oc l° co °H ertmcium € 8> A P 03 
'TT\!L ftolus hic loqudtur non de ucro ctrcumcifionis 



10 
i 



Uph non de ipfd tdnqmm de re dd tempm ferendct 
^Frt M 4 wfir* 



M 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




CO M MTN T. JN 

mftrmitdtls aliorum gratia, fed de ahuftt circum* 
ctfionis* De uero ufu loquitur Apoftolus dd Kovu 
q.ubi circumcifionem figtUum tufttctcefidci dcfi* 
nit. Verhm bic ufus certum tempus habuit. De* 
buit enm durdre ufy dd uelum frattum er pe ra* 
ttm in dra Crucis uittimim Chrtftu De circum* 
cifione, ut re ad tcmpws fcrenda mfimorum grd* 
tid y fine opintone cultus, V iufticU, vntcUtgdtur 
circumafio Timothci, quem Vdulus permtfit cir* 
cumcidi, nondum fdtis confirmdtd doftrind Uber* 
tdtis Chrifttdna: Utc dutem A poftolus de dbufu 
circumctfionis dgit,prout Vfeudodpoftclt cdm de* 
fimerunt effe opus merttorium iujhcU, feu com* 
plementum iufttci& fidei, iuxtd hdnc uocem 
Vfeudodpoftolorum ♦ Ntfi circumciddmini morc 
Ulofis,non poteftis fdlui fieri : Quo diclofdtis o* 
ftendunt, quod circumcifionem partidlem fdtem 
qudnddm caufam falutis tufttctcc effe uoluermt: 
Qupd fdne notidliideft, qudm dicere,fokm ui* 
tlimdm Chrifti non fufjicere dd falutem confe* 
quenddm. VroMe hic locus diligcnter obferuc* 
tur : Docet enm dperte quod Chnfti iuftictd non 
pofiit ftdre cum uUis meritis htvmanis : GrdtU 
cnim DEiaut tota recipitur dut tota reijcitur. 



Euacuati eftis a Chrifto quicun* 
que per Legem iuftificamini, a gratia 
cxcidiftis, 

Rjttio* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



, , . , EPTST. AD GALAT. 

mmm Kdtiones propofittonis duis dddit, cr utrdty 

WiwiiH J c<ai p d d tfftftm defcendit. Vrtor dutem Pro« 

U ^ !f p'^ pofitioniin hunc modum apphcdbitur. Omnct 

to&m b qui funt euxcmti d Chrifto, td eft ownw ^mi&k* 

11 |wfa»tytt cbn/iw pctw e# inanis, dmifertmt libcrtdtem. 

Detwsi Omnes qui uolunt per Legem iujiificdri funt td* 

"wmp les. Ergo omnes qui uolunt per Legem iuftificd* 

Wtip r/, dmiferunt libcrtdtem. Loco tohus drgwmenti 

ptmt/iff/n tffumtionem pofuit. Vofterior rdtio h*c efr.Qui* 

.b c«h<j,- << grdf/rt cxciderunt Ubcrtdtem dmiferunt: 

;:ifj Qw «o//wt mftificdri per Legem, d grdttd exci* 

If&t^mk dcrunt: Vroindequiuoluntiufttficdriperlegem, 

mkt^m dmtferunt libertdtem,qu£ Ubertds grdttt effettu* 
i, utita n Q«<trc cuwi tn libertdtc ftdndim eftjuftifi* 

mMu cdtio ex lege nequdquam petendd ch. Obferudn* 

tri:Q»ityfr ^ locus,qubd fimmimd pdrs iufticU opcribwi 

mprtbfci tnbuitur, Chriftusnobis redddtur indnis, er ex« 
ciddmusdgrdtid: Nafc h<zc deCeremonijs tdn* 

rLkm tm MtMgi debet, fed de quibufuis opertbus, 
Quicquid cnim operibus m tuftificdtionis er [d* 
^ji mfo negocto tribuitur, id totu Chrifto ddimitur. 

"SS fbrmfimu enim e& \uc Vduli coUeaio: Si pcr 

■ V : , grdtidm,non dmplius ex operibus } dlioqum grdtU 

U towtf; non m p\ m e $ grtttd, St dutem cx operibus, non 

rMttfuf ' ^ ampluis grdtid, dltoquin opus non dmplius e& 

'hrifo f^' °P m * Ex 1 U0 fi* ut toftcU Dei y qu£ contmgit 

I .j jrf pcrfidem lefu Chrtfti, fubiettus cffe nequedt qui 
cm exoperibusqutritiuftickm* 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



CO M M E N T. /7* 

Nosenim fpmtuex fide Ipem iu* 
fticise expeclamus* 

A/««d Argttwcwfow cft, quo prohdt Chri* 
fiidnos non debcrc rurfus iugo fermtutts impltcd* 
ri E# MUern hcc drgumentwn fumtum k cdufd* 
rum dtffcrcntid : Chrijliam fttritu ex fide ftcm 
iufticU expeclant t Ergo tufticta ncneft expcttdn* 
dd. ex Lege. Proindc non debcnt Chnfttam rurfm 
"Legis mgo imphcdrijcd pottus m partd hbcrtate 
fidre conftantes. Porro Ofiander hoclocointcr* 
pretes cum ueteres tum rcccntcs accufat, ut qut 
wale traftulerint tpfius iudicio uocem Grscam 
h.TViK£iXov-i%ct.. nam ipfe contendit hancuo* 
cem in prjefentiPdultlocotdem fignificdre quod 
a c c i p i m v s, Etfialds fepe expccldndi fig* 
rtificationemhdbct: Nam homodcutifiimusbene 
perftextt, qubd fi hic &7rsKcfcxo7«3 r a redda* 
tur npKTAMvs, ruat imaginatto tpfius 
de eJfcntialiEei iufticta, qua homincs tufttficari 9 
dum adhuc uiuunt, magmt cum cffenfione Eccle* 
fice dccet. Verum Ojkndrt caltmnix primum 
cpponamtii dutcritatem cmntum intcrpretum» 
qui nuUo excepto haftenus trdnftulerunt hoc lo* 
co bxpktamvs, TDeinde qttcd Vdtdus in 
aliofigntficato nuUibt fit ufw WsK 0 r 'sX£<9S, ntfi 
pro cxpcclarcAd Rcw.S. ter in hac fignificatto* 
m rcpcritur. Ad p/;/7/p. ita fcrtbitur. Ncftva 

conuer* 



X 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



«v. EP/ST. AD GJLAT> 

Wpetftto conuerfatio esh m catis,Vnde et fduatorem cWsk. 

cPs Xo/J-£ £ce,wf f ii, expcttamus, Demde Textus 

■hnBi f ™ ^ ^ ;w Jr erutur > n ondum obtmetur, 
l ha Ucl f Cd ex & a * tm K€clm l & ltHr *«W flw» 
ft*ta£ < x P c , amu '> frm «cipi* 

tnm.Verumhic obijatur. An non reucra bic bd* 

bemus remtfiionempeccatorum qu.e e& Cbrtfttd* 
nonm wfiicut. Si habctur, quomodo eandem ex* 
peamuu Nemoenim expcdatquod umrcipU 
Rcfrondeo. luftictaquamadbucex* 
peclamiu non cft Rcmifito peccatorum, non cft 
imputatio iuftictx Chrtfttfed e£t formalis cr pk* 
m Legis obedicntia, qu-a in omni jctcrmtate tufti 
* W • erhnus, quando uidelicet Deus erit omnta in onu 

\ ntbus, zrnos uictfiim illt fuo modo conformcs crU 

tnusAuxtd tUudii.lohdn. ?. Quoniam ubi apparue* 
rit, fimtles ei crimm. Lcgatur Rcjbonfum Vbilip* 
\u hmtfft pi ad LikOfiandri dc lufiicia Dci ejfentialt. 

lindwuf* Nam in Chnfto Iefu neq? c/rcum* 
cifio aliquid ualet,neq? praputium* 



Vrocatalcpfis eh. Refbondet enim obietttoni 
Vfcudoapoftolorum^qui ritus NLofaicos uoluerunt 
^ k &10> fi^ € * ^ un &9 tdnquam particulares iuftici.c cxu- 
r '"f IL rf" ^ um ^teuertit hanc obieclionem ext* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COM MENT. IN 

qudns prtputium er circumcifionem bt edufit 
iujlicice. Nd>» utprjeputioitdcircumcifiomglo* 
ridm iujiicU ddimit. Notdndum hoc \ocoes\ 
quod Synechdochicos per circumcifionem vnteUi* 
gdt Pdulm omnes ritus Lcgdles feu Mofdicos,qui* 
bm ex <zquo ddimit iufiicit gloridm, ut nos perfi* 
fldmus in dcqutfitd libertdte. Si enim iujiiat glo* 
rid ddimitur circumcifioni,multd mdgis ddimetur 
alijs ritibm, qui circumcifione longe inferiores 
funt.Hotdndum 0- hoc e^quod Apojiolus dtfer* 
te dicdt, i n c h r i s t o i e s v, id ejijn regno 
ftiritudhcbrtjlipoftchrtjium mortuum cr fu* 
fcitdtum. Anted enim circumcifio externd tmnda 
tum Dei hdbuit in certo populo, uidelicet, luddi* 
cOyVutile fdcrdmentum fuit, quemddmodum ex 
infiitutionc eius pdtetGenef: 17. W Vdulus con* 
frmdt dd Kom. 4. ubi itd dit, Et Signum dccepU 
Circumcifionis, Signdculuni iufiici& jidei. 

Sed Fides per Caritatem ope^ 
rans, 

Anteuertit & hic obieftioncm.Voterdnt enirn 
cbijcere Vfeudodpofioli,ritus Mofdicos ncccjfirid 
qutddmfidei cxercitid effe. Sed Vduim ijiis exer* 
citijs opponit fidem operdntem v exercentem fc 
pijs dilettionis officijs. Non tumen hic Vdulus ex* 
tludit Sdcument<t 3 nec dlidi ceremonids dccori cr 

ordinis 



"S. 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



* EPTST. AT> GALAT. 

k* 1 •ritww c<tw/k vnftttutas:Scd tantkm contcndit noft 
^wijiotiigta dcbcre onerari Qbrtftunos Mofatcis tttis ixm an* 
^brlocoeil ttquatis cr abolitis exercttijs. Porro boc Vauli 
^mtii Vaptftx* fe armxnt contra iufticum fidei 

itywm $ratuitam. Ckm cnim pij dicunt y nos fola fide iu* 
MMnw flificarij ifti opponunt bunc locum, er ex eo tan* 
Sinuajlifif <t* m £X mrnoto principio boc pxtto colligunt* 
jjfa* fafa Eides per cantatem cfficax cir, Ergo fides er ca* 
< r i m rttas fimul tuftificant. Sed neganda c# confequen* 
tia. Non cnim omnu qu£ coniuntta funt nxtura, 
cafdcm operationcs babent: id quod utdere c# in 

; animx hcminis, uh natura comunttxfunt intette* 

clus cr fxcultxs uoluntxtis, quorum txmcn diuer* 
fe operxtioncs funt. Dcinde Vxulus, ut fuperiui 
abunde docuit de grxtuita iuftificatione } uidclicet 9 
quod homo folx fidc fine opcribus iuftificctur : IU 

17 ^ td ^ oc ^ oco non ^ c fi s wftifatioMf» tteris 
\ h Cbriftixnorum excratijs diftutxt : Quorum om* 
mum ucluti mater cxiftit caritas ex uiux fidem 
ftiiwm Dci manans. Deinde fatemur,w docemus 
arkaKDl f C um fide femper coniuntta effe Bona Opera, qu& 
Vaulus Vhilippenfibus fcribens no caufas lufticixt, 
fcdfruttus tujhcix fidcinonm.it. Etfngiturfi* 
des a ftiritu regenerattonis diuctti non poteft: ta* 
ffl^fj" wc« in caujis tuftificationis prorfus excludimut 
SdMlr. opera. Uon cnim opertbus noftris,fed fide Chrifti 
0 f*f. iufticiam recipimus. Obferuandus hic locus in* 
m te^l primis c & Docet ttm qn* nam fint neccffxm 
t 00^ h Chrtftia* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COMMENT. 1 2? 

Chriftidnorum exercitia, uidelicet operd cdrltfc 
tts cx fide manantia.Voxgr£ca y : .6§y>$y$jjH uim 
fidci exprimit. Vt cnim ignvs fua natura 
id eft, uirtute intcrna opcratur <& caiorem aet, 
itafides carttatemjd esl,caritatis offiaa ex fe gi* 
gmt. Hinc manifefte patet quam focdus error eos 
rumfit,qui hodiedecUmitant conira neccfiita* 
tem bonorum operum. Cum hic mamfefte doceat 
Fanlut, bona opera manere ex ui natura fidei, 
qu£ ueluti agitatio qu£dam SpiriiM fanfti c#, 
quoducunturfilijDet. 

Currebatis pulcre, qiris uos impe* 

diuit ut ueritati non obtemperetisC 

Kurfus interferit obieftionem, er accufat 
Galatas defeftionis X uentate,id c& y a ucro er pu* 
ro Eumgcho . Obiurgatiotnm bdnc cxaggerat 
coUatio. nam eo turpior csi Upfus, quo quis fir* 
mior er inftruclwr antc ad currendum fuerit. 
Obferuetur Metaphora curfm, quo Jigmficatur 
Chriftianorumuiuendiratw.qu.e curjui-cr fU* 
dio comparatur : ut fignificctnr torporem fe* 
gmtiem abeffe debere:qu£ y quo mhw ad metam 
perueniamus impediut.Demde mmiftri Euangclij 
intueantur hoc loco fortunxm Apoftoli>qut irt 
odium Galatarum incurrit prcptcr ucritatem* 
Adeo ucrum cft quod uulgo dicitur ;v£rjtas 

ODIVM PARIT» 

Verfud* 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



[» 

C£ . , EPr$T. AD GALAT. 

Wm Pcrfuafio hec non eft ex eo qui uo* 

! * H "» rar uos 
ear uos* 

• 9 Ur£r : Kemotio cdufe cft,quafi dicerct,ifta perfua* 
fio qua apud uos cffeflum eft, ut non amplius ob* 
::row ^tnpcretis ucrilatt, hoc e#, ut non amplius rcti-. 



R 



tieatis puritatcm Euangclij, fed rcaputis ucra 
.... cuw EtungcUo Mofaicos ritm tanquam necejfa* 
: , : iics ad lufticum coramVeo: H.cc inquam pcr* 

Mahi f m P? non c ^ ' x ^ )ri ft°> mt €tus Apojlolis, qui aX 
™ Cfcrz/i/ mandatum uocarunt Uos ad agntttoncm 
Euangelij: fcd pcttus cR a Satana hofte Chrifti>et 
^llisiEiif iftius mahgm crganis, qui ifto paclo Chrijh rc* 
; %num inuadunt : ftoliant Chriftum honcre g&* 

iLBLum m Ji dtatoris, er fummi Pontificis : cuius fohus uicli* 
Wia est expiatrix peccatt: cuuts foltus obedtentta) 
pcrfecla cst lujucia, qutnobis crcdcnttbus tmpu* 
tatur, Konu 4. & f. 

Exunium fermenrum totam mat 
fam fermentat. 

Vrocatalcpfis c& , Poterant enim obijcere 
Vfcudoapoftoliy mhil aut parum nocere quofdam 
" rctmere rttus Mofaiccs,prc?fertim cumfaccre ui* 
" Jii dcantur ad concordiam O-pacem conaliandam 
CT fouendam intcr ludfos credcntcs,cy Gcntes 
conucrfas. Qitemadmodum cttam polutci uirino* 

flro 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COMMENT. 117 

flro fcculo condntur perfuddere nojlrisZcdefp, 
ut concordU ct pdcis cmfx retmednt ufiUtM Ce* 
remoniM. Reftondit Apoflolut pulcerrimd fi* 
mihtudme, fcu AUegorid,dut fi mduis Vrouerbidti 
figurd , quie in hunc modum dccommoddbitur. 
Q&emddmodum cxiguum fermentum toUmmdf* 
fam fdciUime fermentdt <& fuo Acore mficit : IM 
leuifiimus m ftjeciem error toUm dottrinm Eu* 
nngelij mficit : \U ut non dmphus puriUtem Eu* 
tngelij redoledt* Vromdc ne toU dottrind Eudn* 
gelij corrumpdtur leuifiimo in foecim errori 
moxoccurrendumeft* Obfcrudndus locusquo 
monemur^ut ne nimimum quidem errorem uel fu* 
fpettdm opmionem ddmttumus pdcisgrdtid. Sei 
potius retmedmus tendciter puriutem dottrm, 
etidmfi frdttus totus colkbdtur orbis. fta dper* 
U und dliqud rimukyferpenSjUt e# cdUidus, fefx* 
ale totum inuoluet. 

Ego perfuafus fum de uobis inDo 
mino, quod nihil aliud fenfuri fitis* 

MoUit obiurgdtionem fte emenddtionis pro* 
pofiu. SoUt enim non pdrum mouere animos bo* 
norum difcipulorumfi de fe bene flyerdridprtecc* 
ptoribus dnvmdduertit. 

Verum qui turbat uos portabit iu* 
dicium, quifquis fit„ 

TrdnslM 



i 

h 



AV f; 

fat. 

(kfu 

Kt 

IjM 

ljrai 

Ecc 
(b 

l 

nen 
fe 



R 

t 
h 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



ix .. 

^UjiUtafo Transhtio & tntermtnatio eft, vt enim U* 

^fntccrriifc occa f tcncm Vfcudoapoftolis afcrtbit, ita eof* 

piproiie/ dcmhuud fore impumtos pronuncut. ludicium 
hoc loco per Mctulcpfimpcenam figntftcat. Por« 
tandi uerbo graititatem pocn£ notat Apoftolus. 
Stgnificat enim iudicio Dci er pocnis ingcntibut 
premi CT obrui corruptores doftrinx Ecclcfia*. 
Neq^ boc tnirum eft cwm turbatoresEcclefiarum 
ftnt ucluti ftipendtarij Satan£ y qui primiim Ec* 
clefiam Dei peftifcra corruptcla doarinx turba* 
«wfffflr Ult obfcruandt inprimis bxc comminatio cfl, 
OofaiuAta; q U£ pcrtvnct ad omncs, qui quouismodo fontes 
ifkmm, ifrail, id eft } puritalcm Euangelij turbant.atq^ ita 
'^m^t, EcclcfU occafioncm defcclionis prjebent, exem- 
plo Satante,qui primam Ecdefiam feduxtt. 



BWwtottfiij 
fw^corewiicit;; 



Ego autcm fratres fi circirmcifio^ 
nem adhiic pr*edicem,cur adhuc per^ 

Imdfenfefc Anticipat cr blc obiettionem Apoftoltu. 

Keftondit enim calumni* Pfeudoapoftclorum 
t^m^f mcntientium Paulum circumafionis aliquando 
'jMtiicifflf* prxconem agere, quos aperto figno uanos effe o- 
f(kM$M li ! 1 ' ftcndit. NuUa cnim alta futt caufa, ob quam Pju* 
lum Vfcudoapoftoli perfequebantur, quam quod 
. norf (1 abrogationem circumcijionis er aliorum rituum 
** * Mofaicorum docuerit. 

p, N Ncmpc 



► 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



comment: 12? 
Nempe abolitum eft fcandalum 
crucis* 

Alia ratio cft, qua confirmatur Vaulum cir* 
cumcifionem non preedicare.accommcdabitur au* 
tem ratio hoc patto. Si Circumqfionem prxdica* 
remy no amphm mea doclrina ojfenderetur Pfeu* 
doapoflolu Cum igitur conflat pfeudqapoflolci 
tdeo offendi mea dottrina, ut me de medio fubla* 
tum uclmt, profetto certifiimum induium c#, 
quod nonfim Circumcifioms prxdicator.Quem* 
admodum illi de me nefarie mentiuntur. Scanda* 
lum crucis Metonimicos ponitur pro ojfcnftone 
orta cx pura Eiungelij prxdicxtwne. Hac enim 
fola re offendebanturludxuquod Apoflclus Eu* 
angelio ChriftiCircumafionemwritM Mofai* 
cos non addcret. 

) Vtinam abftindantur qui uos tur* 
bant* 

Claudit obiurgationem uoto v imprccatio* 
ne. Vro eo quod reddunt interpretres. Turbant 
m gr^co ck ocvasctT§vtt£, id eft 9 dimouentes e 
ftaiu, Vere enim de flatu dtflurbantur CT dimo* 
uentm\qui ab Euangelij puntate ad ritm V tra* 
ditiones abripiuntur. Vocabulum abfcindi op* 
ponit Apoftolm Circumcifionuquafi diccret, qui 
uobis obtrudunt Circivmcijionem, utinam ita ce* 

dantur 



Scai 

'pTOpftl)!» 




nturqc^ 



njfl 

****** 




EVIST* AD GALjiT. 

ddntur ipfi, ut prorfus de medio tolLntur cr pe* 
reant. Obferud Vdulinam cr Apofiohcam m* 
terpretationem intelhgemkm effe pcr compara* 
ttoncnu 1 c/i m affetti cffc dcbemus cmnes, qui 
Chrtfto nomina dedmtm, ut omntd pctirn ruere 
cuptamus.qukm ut qutcqudm glorix Det deciderc 
patidmur. Sed quomodo hsc imprecdtio fidre po* 
terttuim mdndato Chrtfti, quod cxtdt Mdtth.f. 
bifce ucrhis f Hgodutem dico uobis,Ddigitc mi* 
tnicos ueftros, Bencdictte execranttbui uos, bene* 
fd<ite odtentibus uos, er ordte pro cdluvnnidnti* 
bus cr perfcqucntibm uos, ut fitis filij Patris ue* 
ftri qui in ccciis cftujtti Solcm fuum ortri fitctt fu* 
per boncs er mdi<ss,cr pluitfuper iuftcs er imu* 
ftcs. Difcernendum eft primum inter cdufxs er 
pcrfondS.Deindc inter pcrfonas fdnabtles,vr bld* 
jphcmds. Si cdufd dd nos tdntitm pcrt'met,hoc eft y 
ji nobis fdttd c# inturtd, qu.mtum ad perfawn 
dut res noftras attinet, manddto Domini obtcm* 
pcrdndum c8, cr precdndum pro inimtcis, ut rc* 
jiptfcant. A t fi cdufi Dei cft, hoc esifi quis Euan* 
geltum Chriftt perfcquitur.St quisdottrindm hx* 
reticdm propagdre ftudef.fi quis horrendis fccle* 
ribusEcclcfix>Deicft fcandalo. Brcutter,fiquis 
quoiiis modo gloriam Dct, tdtficdtionem Eccle* 
jix.filutem hommum impedtrecondtuK KctttfU 
pte huiufmodt nidlis fe pij opponunt prectbus» 
Naw qutdqutd Dco dtfyltcet, ommhus piis mexita 

N z 'dffltcc* 



10 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



CO M M ENT. T K 

difplicebit. Deindc fi perfotve fanabilcs uidentur, 
ex Chrifii mandato pro iUis orandum eft. At ft 
bUfyhom fuerint pcrfon£,optandum esh, ut cito 
de medio toUantur,ne glorUm Vei impediantfuis 
bUff>hemi]S. 

Vos enim in libertate uocati eftis 
frarres, tantum ne libertatem in occa* 
fionem carni fcilicet detis* 

Kationem fuperioris fententi* apponit A* 
pojlolus, fumam k rcpugnantibus. Zjlq; fcnfus. 
Chriflum funt liberi. Ergo Chriftuni ncn dcbent 
feruilu Legis operd recipere. Nam fi hocfece* 
rint, rurfut fe feruitutis iugo implicant. Quod 
Mcm fratres Gdatas appellat, hoc partim ideo 
facit, ut quo fit crga ipfos animo intcUigmt Ga* 
\at£, Vartim ut ecs excitet ad attentc & bemgne 
dudicndwm, qaod de uero hbemtis ufu fubiungit: 
Nitnirum ne abutantur libemte fua, hoccs~i,ne 
mde prtebcant carni occafioncm lafciuicndi er 
perpetrandi omncm turpitudinem, fed potius fci* 
*nt libertatcm fium eb pertinere, ut reprcffa \a± 
fciuia carnis carintem ueram colantiper quam m 
telligit omniaofficiaqutf proximis debemus. Bic 
lccus manifefte docet,quatcnuskLcge liberifu* 
tnus nos, qui in Chrtflum credimus. NuUo enim 
viodo k doclrina Lcgis, quz bcnc uiuendi rcguU 





WWWjfBfel, 

rtitwocaticfii! 
«tttaiiaoda 



ijotfl 



f0 



EV I ST. AD G ALAT. v 
cft(ed enimKcgulaojiendit Dcminut, quid fibi 
gratum /if, quo cultu d nobis coh uclit. Vromde 
dottrtna Lcgis eo f^ettat, ut nobis utam ccrtam 
rattonem firmam oftendat-, qua um noftraad 
Vci uoluntdtcm confirmdrt pofiit)fcd k rtgore 
Cr mdledtttione Lcgis per Cbriftum liberdtt ftt* 
mut, qui pro nobis e& fittus maledittum,ut bene* 
dtttto Abrdhce nobis ficrct, O" ut promifiionem 
Sptritm acciperemus pcr fidem. Eftdutembtc 
tegis rtgor, quod tpft malcdttttonem omnibm de* 
mncict, qut uel in uno aptcc lapfi fuemt. Neq; 
falutem prcmtttit, nifi ijs.qut omnta mandata Dct 
perfette ey pcrpctuo obferuauerint* Ab hoc rt* 
gore et maledittionejtft liberatt funt,qut crcditt 
Euangclto; tamen ipfamlcgem 9 utreguUmbcne 
uiuendiab ipfoDeo fibi monftratdm dmplettun» 
tur. Etfiautem Legi nemo fatisfacit: tamen pla* 
cct incoatd obedtentia m ijs, quirettnent fidem et 
honam confcicntiam. Cutm perpetuwm ftudtum 
effcdcbet, fidere Deo, abijcere propofttum pcc* 
candt, exercere pietatis CT carttatis operd^ fi* 
dulo prtjldre quod uocatto pojlulat. 

Sed per diledionem feruite uobis 
intiicem * 

Dilettio qu£ ex fide oritur, omnium officio* 
rwm cdufa cr moderatnx c#, dtq } idco eam tdn* 

N 3 quam 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



CO M M E NT. /JV 

quim omnitm officiorum caput proponit Apo* 
ftolus . Obferuemut igitur prxcipuum Cbriftia* 
noru/m officiumcffejeruire fibi vnuicem per dile* 
ftionem. Atq$ htec regula omntbut ftattbtis>c? o« 
ttmtum ordinum bommibus ctpphcanda eft* Md* 
gtftratus piu4 ex fide dtitgat fubditos : ex dtle* 
ttionc tura dtcat, infontes tueatur, fontes puniat y 
ut cttftos Legis wmintftcr Dci. Subditi ex fide 
tnbgtftratum dtttgant, cx dtlcttione honorcm ex* 
hibcmt, iujfu magiftratus mititent, Breuiter, in 
oamSm tanquam Dommo Cbrifto obedtant. Et 
perpetuo memmerintreguU, QportetDtoma* 
gis obcdirc quam homintbus. lAinifter uerbi ex 
fidc ddtgat auditores,ex ddcttione doceat, oktur* 
get.crtgat^confoletur. Auditores iuxtaeandem 
Keguhm dtligantEcclefix mintftros ex fide,<zr 
cxdiletttonc obediant Euangclio^prxfiento^ obc* 
dtcntiam quamrequtrit mintfterium* 

Tota enfm Lex tn uno fermone 
implettir, uidelicet, Diliges proxi* 
mum tuum ficutteipfum* 

Kationcm fuafonx Propofitioni fuhtungit 
Apoftolm ahegis fcopo feu fumma feu prxctpuo 
iegis Capttc. Lex tmplctur dttcttione proxtmu 
Brgo proximo pcr dtktttonem fcriure oportet, 
Cum conjlct ideo bommeni codttum cjfc, ut obc* 

dtat 



\ 





fN PP / $T. AD GALAT. 

lt .Wnikty <?Mf Conditoru Scd qui fit quod totdm Legem 
^ipuam Cbrifiii- d/cjt /wpte ri dtleftwne proximt : An tton prtor 
l «'-ii«mpirflj Ti'ttt/d <fc ucro cultu De/, q*xe pxrsLcgis eft, 
mh^. pyjefacndu eft Secund* tabuU t Si dixem totdtn 
^cil. :'. Legem hic reftringcnddtdeffead legem fccunda 
fa&tl tdbttU (qui cnim diligit prcximum ficut fctpfum> 
^[ontes^ qutcquid ftbt faclum ucllet, proximo nondcne* 
W. ttftftfi gttjcotfa w.dcbitur intcrprctutio, QuareSy* 
necbdochen cffe diedmus.Non cnim infrequcns ejl 
hic Troput in fcrtptitrd, per qucm fub nomine ef* 
feftui comprehcnditur ctidm cdufa ctiw c&ufs 
cjfeclus ipfe ccrtifiimum iv.dttiwm ePc* E# enhn 
Carttds proximi inditium timoris Dei cs uern 
MmLtk picUtis ergd De wm.Ver dmorcm cnim Det, ut rc* 
ilc ait Gregorius,dmor proximi gtgnitttr, per 
vmtttfk ^ lorc tn proximi dmor Dci nutrttur. Scd quid jibi 
uult implcndi uocdbultm, cum nemo Legt ftttsfd* 
cidt f Lex implcn tum demum dtcttur, cum de* 
clardtur etm obcdtentid, idq ; rejjjefttt homhtum* 
qutbus ptctds cordis ergd Deu/m abfcondita cft, 
doncc dtlechene proximt tdnqudm euidenti ftgno 
Mg«F decUrdtur. 

m> Si autem uos inuicem mordetis 8C 

tytfmlfa detioratis, uidcte neauobis inuiccm 
W confumaminu 

*2 Alia rdtioch dedileaionemittud, fumtddb 

^ m1 fik w contrdrijfeu i repugnanttbus. Difiidid cr 




::;> 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




C O M AT E N r. / N 

odU mutud^nutudm ddfcrunt pcrniciem. Ergo ut 
boc nuhvm cduedturMettionc mutuddlter alteri 
feruUt . Mdum dtfcordi* metdphoris morfm 
dcuordtionts^ confutntionis fignificdtur.Locui 
igitur hic dpertus e&) de odij dtfiidij malo: 
unde non folum fdmiltdS,ciuitdtes,proumciM,Vc* 
rumetUm multaregndconcidiffe bijlori* tefldn* 
tur. 

Dfco autem fpiritu ambulate , bC 
concupifcentiam carnis nequaquam 
perfeceiitis „ 

Um totm Vdrenefin huius Cdpitis dd duo 
cdpitd reuocdt,qu£ funt ftnntu dmbuUre,w cdr* 
nis concuptfcentijs relucldrt : VocdbuU Cdrnis 7 
er Spiritus explicdtidx funt: ut mteUtgdtur qidi 
fit ftiritudmbuUre, zrqutd fit cdrnts concuptf* 
centtdm non perjicere . Vt aut ciuidfit Cdro cr 
Spirttus fine errorc , 'mtcUtgdmm, hxc m primis 
obferuxndd cs\ Reguld. Quotics cdro contrdrti 
oppofitionc ccmpdrdtur cum fytrttu, ut fytritm 
nomen Mctonimicos pro regcnerdtionis grdttd y 
cuwdutor eftSpiritut fxn&M, ponttur: Itd Cdr* 
nis uocabulum codcm Tropo figntjicdt, qutcqmd 
nondum regcnerdtumek innobis,uidelicet Car* 




X 




ncquacp: 




EPIST. AD GALAT. 

t\a/> compxrantur, fed anim.e qualtntcs intcr fe 
conferuntur. eadem anima^quatcnus ftiritu 
Dei regiturfecum luttatur : quatenm ftnritu T)ci 
uacua e#, fuis concupifccntijs indulget. Vromde 
amhuUrc ftiritu, fignificdt iuxta motus Spiritus 
fintti uiucrc. Contra ucro Carnis concuptfcentt- 
am perficcre, eft excujfo fcirttus imperio fe Car* 
7iis iUeccbris dedere, ad obtemperandum carni in 
fuis concupifcentijs. H*c exbort&tio adRom.6. 
bifce ucrbis legitur. Ne igttur rcgnet peccatum 
in morali ueftro corpore, ut obediatis peccato h 
concupifccntijs corporis . E# igitur peccatum 
uelutt tyrannus quifttam uiolentus, Cuius prima 
adminijlra eftmensipfa, ad fuggerendos prauos 
motos i qui ubi commoucrunt uoluntatem altcram 
peccati admimftra , nufcunturliriQujxlcu. Tum 
uero corpus ab animo impulfum, huc atq^ illuc 
, tranfuerfum rapitur tyranm tmpcrto fefefubijci^ 
ens. in hac re confifttt imperium peccatt, quo ni* 
hil triftim cogitart poteft. dnoniam igitur pec* 
catum ipfum mhabitans , ut lyrannum domefti* 
cum,non pojfumus prorfus cxpellcre, hoc conan- 
dum ett faltcm,nc regnet Tyrannus ifte. Kegmt 
autem dum corporis obtemperamus concupifcen* 
tijs. Quare qui in lutta fuperior effe cupit ? primis 
tnotibus fefortius opponere debet. 

Nam Caro concupifat aduerfus 

N s Spiti* 



3K 



CO M M E KT. I J€ 

Spiritum , 8fi Spiritus aduerfus Cai* 
nem 4 

Rtf io foec <*& «frw/^ eS SpfVif m CT Gf 
«w/r«<ffo f«wrf»r,«c fidiccrct Apoftolw. r Cim 
uis grattJt regcneratwnis^ Cdmis uitioja ndtu* 
Y<t fcmper in pijs fibi inuicem dduerfcntur, ncccf* 
fano incumbit pijs, ut cxcuffo mgo camis totos 
fc ftiritui dcdant, pcrpctuum bclhm contra co\u 
cupifcentUs prauds CT motus, qui exciantur d 
Cmie aducrfM fyintum gercntcs. Locut hic ob* 
fcruandus ckde perpctud lu^d fyintus V 
nis in pijs* Vndemoncmur Vigilanti^O' Sobrie* 
Uti<s,cr Qrationis. Uuc prxceptum Domim pcr* 
tinetj Vigiktc (? ordtc, ne intretis in tenntio* 
Vcw< 

Haec autem fibi inuicem aduerfan* 
tur, ut non quxcunq? uolueritis ea* 
dem faciatis* 

Superioris fcntentU affeuerdtio e&:cui j** 
nem fubiungit, Vc non quae uolueritis, fcilicct 
fecundum carncmjrfc faciatis affcclibus cr atti* 
cmbuSy hoc c#, ut non obtcmperctU Carniiuxtt 
concupifccntids corporis. Kamjifecundum Cdr* 
ncm uixcntis, moncmini. Si ucrc ftnritu attionei 
Carim mortificctiS) uiuetii. 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



,.f r EPl.ST.AD GALAT. 

ut * Si autcm (piritu ducimini,non eftis 

fub Lege. 

ApoflokCu Anticipat obiefltoncm hypocritarum , 

«isiatioJiw& poterSt obijcere. Cbrtftus nos rcdemtt dc maledi* 
«Btiir.iicaj ^ /one Le £ w > non P otcr * ffli*r peccxtum noee* 
"o tycmis U " f * Pt * w/ "' rc )} ondct > W faetur eos non effe fub 
contMM V 1 ducuntnr Spirttu, Cuiui dudus ctrttfa 

I « WBtttti ^ dei t€ ft monium e & Vroinde non eft qudi 

udfuh^^rt dbrogxti. malcdicltone Legis^qui uU 
uaftductaCbrtfttuacui funt Uam ubt fides.utui 
., f ,, )lffi * W ucrefenttunturprxfentu ftmtm Cbrtfti, 
■ipufim 4 ^ 0 excitantur m corde motus congruenies cum 

^tol)*?» ^ ^ Dc/> y nde ^ mximx 

matm gn a mSxnclts ontur aduerfus peccati relliquixs, 
qu£ qutdem pugna durabit, donec hjcc mortalis 
1 nfw UlU con $ ltl ° manferit. Hunc Pault locumuaU 
«nafflw de iUuftnt primx pars odaui Cap: ad Kom: Ric 
mm& tresloa obferuentur. Primus, quod uera not% fim 
horum Dci ftt fe impcrio frirttus fubijcere: Sc* 
aindus^quodLexntbiliuwincoshabeat^quife* 
r^fl cundim fortttm utuunt : quantum qutdem ad 
i ^fc*ftP damnationem infercndam attinet,Sed tantum mo* 
tfibis(f# nct eos de uera utt£ mftituend£ rattonc fecun* 
^ttnCm^ dum uoluntatem Dci. Tertius, quod fruftrxglo* 
fififrdl»® ***** de uittmx Chrifti y qui Jine pcemtcntU 
Jk\i'd 0 pcccatis fuis indomiunt, & concupifcentiis car* 
m msfcdcdunt. ' 1 

mnifcm 



• r ' ' 

* ••C 

i « 

3 i 



COM M ENT. tti 

Manifefta autem funt opera Car* 
m's,qu2e funtt Adulterium , Scortatio, 
Impuritas,Proteruia,IdoIatria, Vene* 
ficium,Inimiciti3C,Lis,Aemulationes, 

Ir2e,Contentiones,Difsidia, Hserefes, 
Inuidia, Cedes, Ebrietas, CommeQa* 
ciones & his fimilia* 

Quia de pugna Carnis er fyiritw dtxerat^ 
mnc per enumcrattonem utrtufq^ tngemum cum 
fyiritm tiitn Carnis contemplandum propomt,ut 
cxcolUtionc uis utrtufq-, dperttus cognofcdtur. 
Vocat autem Carnis opera qu<e hic enumerat ma- 
nifefta, propterea quod de ijs confcientia fdcicn* 
tis iudicare pofiit ex Lege Dei, er fcit Dco talta 
cpcra diftlicere. Vorro decem a feptem Car* 
nis opcra hic recitantur ab Apojhlo: 

Quorwm Vrhnum eh ixoiy^cn adulterium^ 
quod cs~l alicni thori uiolatio^quantum autem ifi* 
lutfit adultermm, oftendunt potn^ V alta qut 
cumfaclo ifto coniuntta funt, i.Cor.y, 

Secundtm 7ropvwfcortdtio,cwm extra nuu 
trimonij utnculum folutus cr folutx (ut uocdnt) 
rcm Veneream exerccnt» 

Tcrtium,k>ia$*?<rlcLMmunditU fcu impu* 
ritas fuperiorum gaw Ccmplcclitur enim 

emniwm 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



u 



EPrST. GALAT* 
OperaCar^ omnium libidinum gcnera, er ncfanda ilU potift 
jScortatio fimum,a quibus Chrijlianorum aurcs cr animi 
iria Yenc' a bborrcre debcnt. Rcqutrit ergo Vaulm ut piws 
ttfltena ^ C ^ corde > lm g ux >f 4a °* &l iibM - 
Hxrefo Qiwr^awt atrsAyftoc, proteruia fiuc lafci* 

uia, qu£ cs\ turpifiimarum prolium, boc e&, om< 
nis libidinis matcr turpifiima.Eft cnim acrtAyaa 
lafciuia cr incont'mcntiaanimi,necuirtutem,nec 
probitatcm, ncc Dcum, ncc homines, reucrentis, 
fed procacitnte fc oblettantis. Significat ctiant 
nfottim® ao-fay&a: flagitiofam cxcrccnd* libidinis confue* 
propif* tudtncm. 

Qnmtum, l/^AcoAarpsktf esl,Uolorum 
MWBf» cultus, hanc intcr pocnas diferti ucri Dei ad Ro* 
cai;(iatu jm matv.numerat Apoftolus. Sciamus crgodamnart 
5 fftW* non foliim cultum idolorum, uerum cttam occafu 
tujftsiOr* 0 ncs,ct kftrumcnta, ut funt fimulacra cr ftatu£: 
ftk unde Varro,tejle Auguftino, qut, mquit, populis 

v^iiiiltaiw, mftitucrunt ftmulacra <&■ metum dcmferuntcT 
H iiitoiW crrorem addidcrunt. 
(jtlu f Scxtum, $9ea£iicuc£f6Cj Vcneficium, hoc eft, 

uenenis infictcndi ratto,unde ad artcs magicas cr 
incantationcs refertur. Vorro contraomncs 
magtcas fupcrftitioncs tencantur h£ du£ ReguU. 
Vrima, NuUi rei tribucnda e# potentia fine ordi* 
nationc Det. Scctmda, Pius tuxta uerbum Dei 
[ciat.crcdat^crct^agat.Qontra uerbum cr pr£* 

terner* 



Ccr.y. 



m 



coMMENr. /jsr 
tcruerbummhtl fciat,nthilcredat,nihil ^rct, 
nthilagat. Qui emm contrjt ftcit,t€ntat,imo 
negat Dcum, e? ipfam contumeluafficit, Cuiw 
contumcltx autor dtgnw cB morte lux&Legem: 
Malcficcs ne p&tuns uiucrc* 

Septimum, i^^jmmkitifr hoc est, anU 
morum difiidia : cjux ormntur ucl ex fufetcionc, 
ucl cx fuperbia, uel ex aliqua iniurta, ucl cx opi* 
monum dmerfmte: Hw?c midta mala prcmanant, 
ut cx radicc pef.ima pi fjmi fruttm. Sed noUtu 
dumctt. quod hic de irimtcitijs agatur, qux funt 
camis opera. Nam csl V altud inimiati* genw, 
quod estopm ftiritw in Santtis, uideltcct, cum 
Santtt er ttnma corpore abhorreant ah im* 
^torumconfortio, 

Ottauum,tfnq contcntiones, funt uerhorum 
iurgia cx animorum dtftdijs orta : qualu femper 
funt intcr fuperbos : luxta tUud Salomonis : \nter 
fuperbos femper turgta. 

llonum: r ftkohcmuUtiones y Vocabulum ^e* 
\us medium cft, nam nunc m bonam, nunc in ma* 
Um partem acctpitur.Eft.n.duplcx zelw, ncmpe 
Spmtw ct Carnis.Zclw ffcintw cj\,qui cx fjytritu 
Vctbono, cr cxfide exijicnsjcientiam v mode* 
rationem h^bct. Zdw carnis cs~t, qui nafatur cx 
affcttu carnis humanum fyiritum pcr omnia fapt* 
ens, de quoFaulw ad Ccrinth: Cum in uobis fit 

zelui 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



■ .,, „ tVJSt, AD GALAT. 

, t* ]N *Zdas cr contentio Jatttones, nbnnc Cdmales 
cftis, cr fccundum homincs ambuldtiif H/c zclus 
ll W> Cnii fdcit,ut doledmus alios nobis prtftdre, qutbm fu* 
& umUyi pertorcs cffc optamuu 

Becimum: $vixot,mt t cum fubito dtumus mo 
c to,W est,» uetur.Uorat: Gr<ecdntce uocts uim exprimens,fu* 
r ri« («jjnciojt, rorf/i fcrf wc/w <* ppellat, ckm ait, lra 9 Juror breuis 

InswhpTcm^ vndecimum-X^dHyConcertationes.hoc eft, 
Ciutles rix<e de fundis er rcbmqualibm om* 
t\ia prxtoria plcna fhnt, Huiufmodi cocertationcs 
■W damnantur.qtutenm Carms operafunt: <\u.e cum 
Mm fufapiuntur kpijs fine animorum acerbitatc, ey 
r<ta!fi* cd/o m uitto non funt, nam cum Detts approbet 
iudtcta, non improbat ccnccrtattones forcnfes : 
m frftrfmni cdrn/'; mxculis non inuoluantur* Sed de his 

hfwftr plura lcgantur in Enchirtdio. 

fim W Buodccimum: ftxozaclou, id est, dijlidtd, 

cum plurcs in una rejpublica ftttioncs oriuntur» 
fdiMifi v * a P uc ^ Corinthios, alij ?aulo,alij Ccphe,alij 
Apollo ddhxrcbant. \n Vapatn infinita excm- 
pla uiderc c& , ubifinguli fcre fuum aliquod Q« 
puttaditant, O" feqmnlur, ciq ; adhxrcnt cum 
" K «k- *k omn contcmtu. Hoc dtfitdij gcnus ufite in Ec« 
P^f/Jd ck fi* uocatur f chi f nu tduerbum fciffura^ o & 
f m f u proprte animorum cr ucluntatum dijjehfic : cum 
ali i s ma & l ft ris uel ^xtcrms rittbm tu funt ad* 



KJ, 



' ' - ' dtclt, 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



CO M M t N 

ditti, ut qtamuis alioqum m ipfis relighnis CapU 
ttbus confcntiant: tmcn animts funt abalienatt,et 
fiitttoncs qmfdm ineunt, utdtxi deCormtkijs, 
Quortimalij ?aulum,alij ApoUo, alij Cepbam ia* 
clabanttfinc Scbtfmaticus buiufmodt difitdiorum 
autor feu jludtofus. 

Decimum tcrtium : aife&q, htrcfes. Eft 
dutem htrefis proprte elettto. indefattum eft, ut 
proeo acctptatur , quod latiniSettamuocant,i<i 
ehiUt defimt Cicero pro certa quadam difctpline 
formula fattione,jludio,rattone utt£,Vnde Iwre* 
ticm m Ecclcjiadtcitur,quia recepta Ecclefix 
dottrina ita aberrat, ut contemto Dci er Ecde* 
j\£ ipfius tudicio in fcntentta pcrmancat, cr di* 
fctpuits afcttis Ecclef\£ concordiam utolet. 

Decimum quartum: cpGoro/, muidfi , cum 
quis utttur aheno bono.Uoc uitium uihm cr <tb* 
tcttorum hominum effe docet Arijhteles. Quam 
cb aufam pcrtttorcs inuidiam pcr hydr£ quari* 
dm fyeciem fignificart tradunt.Ea ucro palujlris 
fingitur, er e fordido c£no pullulare : quod non 
nifi in abtetto uiliq; animo rcpcrutur inuidia. 
U£c etfi pcfiimum uitium ctt, tamen in fcaltquid 
bont habct. Nam e# injhfima pana, qua inutdus 
torquetur. Huc iUud Alcxandri dittum. Jnutdi 
proprta tormenta funt. Huc ettam pertmct puU 

cerrimum 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




;r %o!iisCijit 

ixi de Cormtbi'!, 
MjGjtoi 




Mtf, M 



EPIST» AD GALAT. 

cerrimum iUudEpigrammx gr^vww, ocf>8ov©> 

&ll K.OM./S0/J, TlKOcko)) Q/J CCUI^: TKK« 

>a/p cpBovoJw/j V/^-aTa ncd *j>aJ*/7tu,*Hoc cir, 
Inutdiaesi res pefitma, babcttamcnaltqutd boni 
in fe, Nam inutdorum oculos er cor tabcfactt. 
Meminerimus igitur ditti Socratis, Malum alte* 
numne feceris tuum gaudium,nec bonumalte* 
num tuam trijiictam. 

IDecimum quintum,<povoi, bomicidiafac ex 
fuperioribus baud raro oriuntur. Quantum au* 
tem fcclws fit homtctdium, ojlcndit ratto qu£ ad- 
ditur commmationi Gencf 9. Quicunq; cffudec 
rtt bumanum fanguincm, perhominemfundctur 
fanguis ipfius, <td imaginem qutppe Det faclu$ 
cfl homo. 

T)ecimum fextum, jjliQcU, Ebrietdtes omnU 
um flagittorum confilarice pefiima*. Ebrtetatem 
nafci cx uoluptatibus corports nemo non inteUi* 
git . Cuius mala Ambrojius rccitat hifce uerbis: 
Vlurhnos gula fuaoccidtt,nullum frugalitasWn* 
numcrts utna nocuerunt,nuUi parfimomaipUrtq- 
vntcr Epulas fudere animas, & menfas proprto 
replcucre ftnguine.Alijs ebrietas uocem fimul ra* 
putt cr fenfum, etfi aliquibus cbrtctas noxianon 
fuit. His ruincttn fecitEbrietdSydhos in crimen 
egit ebriet^etji ippt crimen non Ji% Gobrw re* 

O feren* 




5A 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



I.' 



comme&t: i 
fcrcntc ktbento lib. 10. tUait dc Ebrietdtis toi* 
lo, to y<x? ^cTeAcXtog t**$wn * 1$ ^ovhb 
*iX&> cmPS^Svtcc jwvff cojto/J Ttf crcvCppoveu, 
6 ixiyisop Hjxup cf.yot.dop iX& m <£u'cru£, Hoc f#, 
<t|fof«c iwctr/ur/ (Jjuw uoluptatem babetfCwfl ui* 
ttcns fe tcmpcrantia priuet. QuodmaxmumnA* 
tura nojlra bonum babet. Vroinde mcmores fimus 
prxcepti Domim v Saluatoris nofiri. Cauete, 
nc Corda ucflra graucntur CrapuU cr Ebrie* 
Ute. 

"Decbnum feptimtm, nwfAot, Commejfatio* 
nes,boc ch, nofturnx heluationei, er petulantcs* 
cbriorum cantiones, cum iurgijs V contumclijs 
dccanUU.Quod autem addtt tn fine enumenatto- 
nis Apojlolus et his siMinA.ro pcrtinet, 
ut fcimm , mulu plurd effc opera Carnis, quant 
qiu hic cnumcraU funt, Pcrtinet tUq; particu* 
U h£c ad gentts, in quo mulu plura funt, qu\m 
qu£ brcui orattone numerari pofitnt* 

De qtribits praedico uobis, quem* 
admodum cY pntdixf, quod qui talfa 
agunt, Regnum D E I non pofsfde* 
bunt* 

Addit comminationcm grduifiimxm : id% m 
hunc finem, nt <pi amore honefti & uirtutis non 

trahdn* 



m 

fa 
H 



H 1 



tm 
Itk 



tri 

m 

tfft 

tst 

m 

con 
tu 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



.V 

Efoffjf' EPIST. AD GALAT* 

? trahantur pocnis.ftltem pcrtcrrcfiant, cy Undcm 

mctu fuppltciorum immtncntium offictum pr<e* 

congrutt, qux csl 

' ;f J*^ ** Cowtflr. 6. A« nc/c/m <j«od tniufti regnum 

• ■«.fr.CiBHfe j> a hxrediute non confequenfur t Nc eraftf, 

ncq- formcatores, neq } tdoloUtr*, ncq^ adultcri y 
:r ".fc tteq- molles, ncq ; h.faivo^onatx, ncq- fures, neq } 
auari y neq } ebrtofi, ncq- ccntumcliojt.neqi rapaces 

• "v- Kegnum Dei hxredttatc confequentur. Rcc er 

bumfmodi alt£ fententu ex Lege cr Euangelio 
intcrprctand£ funt. luftifima legis fcntentu c& 
damnatto tranfgrcfforum hcgis , Scd Euangcli* 
■;;::,::. um habet U&ap dukifiimam, Lucx dcctmo* 
tcrtto y Niji pccnitentiam cgcritis, omncs fimilitcr 
,nwmMM« pcribitis. Vcenitcnttbus igitur ucntaoffcrttir. 
andttnH Af£ boeeh quodPaulus fubtungit adCorinth: 
mCmitfM Ef hxc qutdam eratis,Scd abluti cftis y fcd fanftifi* 
Kt ty ptm cati eflis y fed iuftijicati eftis tn nomine Domin i Ic* 
; nbn kftfi f*> W in Spiritu Dei noftru 



Hoc confirmatur plurimis exemplis 9 ut?e* 
uofe qucm* * n > ' Wt '^ Corinthij, Dautdis, Manafts, cr 4//0» 
V r/tm. Q«.trc hic Ezechtelis fcntentia tota tc* 

^ f 'k Wf ^ m rece $ CYlt wg«/f,iw p/'w$ <tfc 0» p/c* 
1 ncn pOl sl ' ^> f C ccrtt mdicium er lufticiam, uiu 

uiuet. Dcbct ttaq^ hxc commi natio i n telltgt cum 
rM fj M gi:iif condtttone pcrfeuerantu in malo jine pocniten* 
•$nfl tu fubfequente, Uemini enim ncgatur ad gratiam 
(riit O z nditut, 



CO M MENT. I A r 

reditm, modouera fide,zrnon fidei fteclro ad 
Deum conucrfutfuertt. 

Obferuandus hic locus cft,qui docet cUrifii* 
Me,qu6dflagitiofeuiucntes y necfxnt itifti, necfi* 
dem bibeant. Si cnim qut crcdit faluatur, (? 
tdibus flagitijs indulgens damnabitur, ficri ne* 
quit y utflagittofe uiuensfidem retineat er SptrU 
tum fanttum. U£c promde comminatio admo* 
neat nos timoris Bet, ac maioris diltgentUm ut* 
ta formanda, ne carni habenas Uxemtit, dc iU ex* 
ponamus nos periculo damnationis. Nam tnfimtt 
bomines delinquentes contra confacntiam, mfto 
Vet tudtcio tradtttfunt in reprobam mente,0- i» 
' aeternum perterunt.Qiiorim exemplo nos mont* 
ti retineamusfidcm v bonam cofcicnttanucaued* 
wfy ne regnet peccatum m mortalt noftro cor* 
pore. Nam fi ftintu, ut inquit Vaulus, omnes 
dtttones Carnis morttficauerttis, uiuctis. No» 
igttur mdulgeamm prauis affecltbm, fed ijs fide 
cr fyiritu S.repugnemus. Qnod qui faciunt haud 
illos expeclata feges uanis eludit auenis. Tales 
enim mancnt in gratia , rettnent spiritvm 
sancivm, funt templa Dei } O" \uredes uU 
tettemx*. 



Frudius ueroSpiritus eftCaritas, 

Gau* 



fifertttoj 

cnto fibtW,r 

Mrar,&iii 
intaitcrii 

Ifwiititioi 
iore%ttvii 

uitaw:::: 
tf»'. N»fo 



vd«f nm 

twdqmf^ciuntK^ 



EPIST. AD GALAT+ 

Gaudium , Pax, Lenitas, Benignitas, 
Bonitas,Fides, Manfuetndo, Tempe* 
rantia* 

Per antitbefin fruttus ftiritusreatatApo* 
Jlolus, fed pauciores: cumquibus tamcn qui o* 
mittuntur tutura coniuntti funt. Vrimum hoc 
loco obferuandum eft, quod non dicit Apoftolus 
opera ftirit /w, ut fupra.opera Camis, fed fruttm 
fyiritus, tdq; ob tres caufas, Uarum Prima eft y 
quod fwmmc dclettent er grati jint odore CT for* 
nUy non fccus atq^ pulccrrimi cr fuauifiimi fru* 
ttus, qui m dclitijs habentur. Sccunda, qubd m 
primis projint ijs qui illis delcttantur. NamanU 
tnam potifiimum hommis partemrecreant,con* 
fortant, conferuant, <zr 4 uencnis ferpcntis tu* 
cntur . Tertia, quia ut fruttus berbarum er 
arborum ex j^iratione naturz qu& m arboribus 
cftprotnanant: Ita bi fuautfiimi fruttus jjnratio 
qujedum funtspiritusfxnttt, quoaguntur fideles. 
Quare tametji fepe mhonunibus nonregemtis 
illujhia manfuetudmis^fidci, temperantije?zrli* 
beralitatis exempla confticiuntur: ccrtum esl tds 
men fallaces dum taxat cffe laruas. Esh prtclarA 
qu£dam uirtus m labricio temperantia, in Scipi=» 
onc comitas cr liberalitas^ In Yabions tokrantia, 
$cd m hominum conjfccttu & ciuih tantum <ejti* 

O z tnatwne. 



COM MLtfT. Itf 

tttdtione. Apud Deum ucro nihil puruttt, nift cx 
fontc fidci O' Spintus promdndt. Vorro, priuf* 
qutm ftngulorum fruftuum fairttus, qut hic cx* 
cmpli cuujd rccitdntur, decUrdtiottem dccedm y 
defimtionem fruftm fyiritus cotligdm, ut confyi* 
cuntur cdujje , qu* neccffartb hic concurrunt. 
Tcruftm itdq, ftiritm e& cogitdtio, ucl dffcftm, 
ucl opw> congruens cum Lege c uoluntate Det, 
per jjiiritum Chriftt ex fide pulluUns, fyirdtisq; 
odorcm grdtifttmumDeo, Ndm in etus glomm 
ttxfcttur, Vndc cr gratid potm qtum pcrfeftio* 
ncdcccptus. \n hxc defimtione qiunq; cdufacu* 
iufuis fruftus jfytrttus complexus fum: qu&ne* 
cejfdrto requtruntur ddomnis bom opcris rdtio* 
ncm . Hxrum Primd cft prxccptum fcu tcx t 
in qud uoiuntM Det cermtur. Secundd cjl ff>i* 
ritus Chrifti , Ndm qut dguntur fytritu Dct, hi 
funt tm. Tcrtid esi fides , fine qud nemo Deo 
pldcere potcft. Qudrtd cft finis dftionis ulti* 
tnws, uidclicet gloru Dei. Qutntd e & grdtid, 
qud boni confuiitur defeftws,ej tegitur quidquid 
uttij in opere % 



Um uidedmttt ordine fruftus fpiritus, quos 
hic Apoftolus nouem numcrdt, non quod non fint 
plures, fed cxcmph cdufx illuftriores quojddm pro 
ponit. 

P R 1 M V S 3 onyQL-KH Cmtxt, htc y ut defimt 

Awgw« 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



. WJST.ADGALATi 

| M$ AugujliwusB rcclifimd dnimt xffcaio, qu.i dilU 
™ro,pn, pt ur Dew proptcr fe, er proximw proptcr De* 
trtfits, <jm btc c tm, E# itxq } duplex Cdritxs,Vnd qud Dcum 
itioticjn uai: profequimur, Alterd qtid Credturdm. Cxrttxs qm 
: '^»,»trcv Dcum profequimur, eft affettw cordis purwex 
mm fide pcr ftiritum Chrtftt credtw, qui fdctt, ut tu* 
pw^ttl ifi: hil cogmtioni Dei obcdienttx? ergd ipfum dn* 
■ge c uolunt^teDt tcponuwwjuxtd illud;Si quis me dtligit,fermoncs 
«pi&Kfn mcos feruxbit. 

timfapfi E<t Cdritds, qud crcdturxt compUaitur, hd* 

zitern^ ofiii f p/wm gr<d:w, QMoruwt Pnmw qwo /kt* 
pfavjSftgvt tr*s ncccfttudine fytritw nobis coniunclos dtli* 
gimw. Secundw, quo eos qui dliqud necefitu* 
dtne cdrnxli nobis deuinfti funt profequimur. 
: friiniitflk Tertiw,quoreliquosignotosdmxmw. Quartw, 
wr hittitofr q uo inimtcis bcnefdcere laboramw, excplo Pdtris 
(i/if pfflflwft» cceleftis, qui fimt Solem fuum oriri fuper bonos 
\ kiffaiittlti' mdlos. tt£c proximi Cdritxs mdtcr eft omnt* 
anU t8 W)n officiorum in uita. Qmre Vdulw i. Corwufo. 
ijttfltirrt *?«'*<«B «on immertto anteponit omntbw rcbw 
qutbw exceUere poffunt hommes, hoc drgumen* 
to: Qu£cunq; etufmodt funt y utfuis poffefforibw 
r & IHM m ^ profint, ntfi coniunclam hdbcdnt cdritttcm 
loaW tnodcrdtncem, merito cdntdti ccdunt eiq; posl* 
1 ponuntur. Sed hutufmodi funt generd linguxrum, 

Vrophettdrum, myfteriorumq^ Det fctcntid, fides 
cdmdorum mirdculorum, fdtultdtum crogdtio in 

O 4 pdupe* 



- 



m 



30 

m.. 



CO M M ENT. I N 

pduperes y mdrtyrium pro dottrme eonfefiionc 
fufceptum. H£c igitur merito cdrttdti cedunt, 
eiq; multis modts poftponendd funt. E# proinde 
Caritdt cx fide mdndns y ut mdter omniwm officto* 
rum in uitd y iU unicd bonorum operwm KeguU: 
ut qu£ foU rette moderctur ufwm donorwm DcL 
"Detnde Ut Pdulus commenddtiorcm nobis redddt 
Cdritdtcm erga proximum, dddit duo grduifiimx 
argumentd. QuorumPrius d frutttbws. Poftertm 
ddiuturnttdte fumttur.De fruttibus iid dit y CdrU 
tds pdttens eft, benigne dgtt y Cdritdt non inutdet y 
non dgit infolentcr y non infldtur y nihil indecore 
agit,non qu£rit fudipfiufyfummd, non prouo- 
cdtur y non cogitxt nidlum y non gdudet ob iniufti* 
ctam, Congxudct dutem ueriutt, omnid fert y om* 
nu credit y omnid jperdt^ omnid fuftinet. De djtu* 
turnitxte dutcm fubtungit hoc modo . Cdrttdt 
nunquxm exciditfiue prophetice dbolebuntur y fi* 
ue ltngu£ ceffxbunt y fiue cognitio dbolebitur* 
Bdnc altbi Apoftolm uinculum perfctttonis no* 
n't/mxt y eo quod fold Cdrtnte conferudtur omnium 
rerum incolumitAS & t/ntegritds y cum m Ecc/es 
fid tum in PolttU cr ceconomid. Udc enim fubU* 
u omnium rerum tuftxm hdrmonidm diuffolui 
neceffe eft. 

S E C V N D V S,X<£p« gdudium. Gaudium 
proprie est cjfcttm dnimi oblettdns fc ucl pr&fen* 

U ucl 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



. Eprsr. at> galat. 

ti uel exfpetUto bcno :Jiue id reucrd txU e$,Ruc 

Ertprouli 

'*mifat m fa generd Udridnt iuxtd diucrfmtcm oU 

jopenKRegt ieclorum. Nant,ut dit Auguftinus, Vnds quis gdu 

I» woniDi dcdt plurimum intereft.Tdle igitur eft gdudtum y 
qudlc eft cius obtcftum. Vromde reflifiime uete* 

^iuopift res Theologi triplcx g mdtum ftdtmnt, Vt unum 

JraikPoJk fit culpx 3 , Altcrum grati<e, Tcrtnvmglorid*. Pri* 

v&hitmfa mvm genm c& mundu Secundum cr Tertium 

immm foltut Ecclcfi<e Chrijli, ut fimul unum Chrifti 

tar,ift(itfaN gdudium ccnfcdntur. Mundt gdudiumimpto* 

fm, m pr» rwm eft,udniatis eft.fucdtum c&, momentdneum 

on^dtch^ c fi. Contrd Chrifti gdudium ueriatis eft,fince* 

mi, mnfertp riatis es% perpetuitdtis eft* 
fiktt, Deif* 

mdo, QriH Gdudium Mundt feu Impiorum.quod uete* 

iklthtnrfi res Culp* nomindnt, eft ueluti phreneticorum cx* 

«tjo iakbinr» amenttum, cr ndfcitur uel ex dlicno mdlo CT dd* 

\ p[cchoni5no= tnno,cuius ipfidutores funt. & dicitur hoc phrc* 

mfeTttititT o«miutn ncticum gdudtum Gr£ceiTriXou?SKaK'i<x, de c[uo 

Z (jn is Ecck» Sdbmon ttd dtt. Ltctdntur cum mdle fccermt, cr 

> falili' exultdnt in rebus pcfiimis. Ab hoc dehcrtdtur 

m0i Senecd cum dit, Ahenum mxlum tuum nc feccris 
gdudiivm. Vel orttur expraefcntis bont op\ntone y 
cum reuerd nihil m bonis hdberi pofitt, ubt bono* 

rpfcg rum dutor fud grdtid non adfuertt. Qudre hoc 

T i wrf» honum fdUux cr fugitmum cfi. Vroinie recle dc 



CO M M E N T. JK 

hoc gcnere gdudij Mdrtidlis cum dit: Guudid noti 
remncntffcd fugitiud uohnt. 

Gdudium Chrijli fcu piorum.quod et grdtU 
dicitur, ucrwm er pcrfcttw gdudium ctt,quod 
non folum cx prxfcntis boni fruitione, uerum* 
ctUm cx certifiimct futuri boni exftcttdtione con* 
cipitur. Hoc gdudium fitum e$% m fiducid rc- 
wfiionis pcccatorwm>in inhdbitdtwne totimTn* 
mtdtis, in cxptttdtione promiffe beatitudmisjn 
tneditdtione lcgis diumne, in cultudiuino,in trdn* 
quillitdte confcientU,in honeftd cy fdnttduiU, 
m crucc cr dfjiittione propter Eudngelium, in 
bonis c? commodis totius Ecclefi*. Brcuiter, hcc 
gdudiw m deo ctt pcr christvm 
s v m. Vnde Vdulus. Gdiidctc in Domino. De hoc 
gdudij gcnere Berndrdm in quddamEpiftoUJic 
fcribit. Mdgnum es*i mihi gdudium, quod te dd 
ucrum CT perfcttw gdudium uelle tcndere com* 
peri. Quod non cst dc terrdjcd dc ccclo, td c$\ 
non de hdc conudUe plordtionis,fed de tUd, qudm 
fluminis impetus kttficdt Ciuitdte Dei, c? rc* 
uerd tUud uerum w folmn csi gdudtw, qucd ncn 
de crcdturd,fedde Crcdtcrc ccnctpitur. Et quoi 
cum poffcderis, nemo toUct 4 te. Cui comparaU 
cmnis aliunde iucundiUs mccror c& . Omnis 
fuduit^dolor f# ; Omnc duU e } mdrm : Omne 

deco* 




1? 



Gft^uod rt grihj 

•i fruitione, ueru; 

umestm pdwcu-: 
itocintotiiiil: 

cpEiuigdiB.; 



EP I ST. AD GALAT> 
ieeorwm , /crium : Owwe poftrcmo qttodcunq; 
ahud delettare pofitt , moleftum. Haclentti 
Bernardus. 

* 

Auguflinus ucroiribuncmodum. E&gxu* 
dium,quod non datur impijs, fed ijs qui te gratis 
colunt : Quorum gxudtum tu ipfc cs. ej- ipft es~i 
beata uii.t gaudcrc ad tt, de te, prcptcr te. Htc 
Auguftmus. Hoc gaudium tanttfter mxnet^donec 
fidcs cum bonx confcicntia retinetur. Confcien* 
tta Uiftata.a- excufft fidejioc incomparabdc bo* 
num amittitur: Cui fuccedit ilixs dolorum,cum in 
bac uttx, tiim in futurx . Porro ubi hoc uerunt 
gxudium pofitdetur, cttxmin alijs donisDeimo* 
derxte pijs gxudere licet, Vt ptu* mxrttus gmdct 
de honcftate contugis, dc hberorum profedu, e3* 
quilibet ptus prxfcnttbm uitx commodis oblettx* 
rt poteslyitx txmen, ut Dcus, qui eft, autor bono* 
rum,ftt pr^cipuum gxudij noftri obieftumjn quo 
folo acqutefcimus. 

Gaudium glorU exftettxtur , quod erit o* 
tnnix in omnibus qui in uera inuocatione chrw 
s t i hinc dtfcedunt, quod durabit in omncm 6* 
ternttatem. Hoc gaudium uere e& incnxr* 
rxbtle i.Petri i. in quo exultatis Uticix tncnxu 
rabtlt.Vere eft purtm ab omnidolorc er gemitn 9 
luxta tUnd Eftt. 6 4. EtUtictam obtinebunt, cr 

fugiet 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



ffi 



•V 



c o m m e ir r. i is 
fugiet dolor er gewita*. Vere e# plenumyUndc 
TtominM utbet orare.Vetite, ut gdudium uejlrum 
jit plenum. Vere cft mfinitum Epi. ; Lceticid 
fempiternd fuper cdpitd eorum, <cr rurfM,gaude* 
htis v exultdbitis nfy m fcmpiternum,Et ChrU 
ftus ]ohdn.i6.Gaudium ueftrum nemo toUetduo* 
bis. Uuius gdudij guflum quenddm perctpimus in 
bdc nitd m regno grdti£, unde tendimus adRc* 
gnum glorice, 

TERTIVS, \ifhhn Vax. Htcopus e&dfc 
curatd exphcatione,ut intclhgatur, qu£ tumfit 
iUa pdx, qudm Vdulus hoc loco inter fruclus ft>U 
ritm numcrdt. Vocdbulum Vdcis duo in umuer* 
fum fignificdt. Vrimum res proprids w fccttndds» 
Deinde concordUm, in qud eft fduor v bencuo- 
lentU. Sed h£c Concordid eft triplex. Concordi* 
am enbn hdbent homines dut cum Deo,dut alij in* 
ter ahos,aut cum fetpfis, 

ConcordUm er pacem habemus , cum Dcq 
fide tufttftcdti, ©r reconcthdti per Chriftum, qui 
inimicitiarum cdufas fuftultt. De hdc cdnunt An* 
geli nato Domino,GlorU in excelfis Deo,ln tcrri 
paXyHominibus bona uohmtas. 

Be hac Vdce Maldchias prcedixit Cdp.z. Vd* 
ftu/m meum fuit cuni eo uit£ er pdck ♦ E t Eze* 
dielis $7«Et percutiam cum lUisfadm pdcis,Vd* 

ftum 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



HWotofifti» 



£VIST. AD GALAti, 

ttum fcmpiternum ent eis, er crtt tabernxculufH 
weum m ew, c? cro eis Deus 7 cr ipfi cruntmihi 



^ Lf populus. Cum hifce congruunt uerba Apofloli 
0 z.Corinth.j.Omnia autem ex Dco,qui nos fibt re* 



conciltxuit perChriftum, zrdeditnobismimfte= 
tiwm rcconctltationis,quomam Dem erat m Chri 
(Rt^i yfo mundum reconcilixns fibi. Et ad Zphef. 2» 
le tfnAiwife nwic autem in Chrijlo lefu uos qui longe eratis 
aliquxndo, fxtti cftis prope m fxngume Chriftt y 
ipfe cnim c& pax noftra. Htc pax hominis cum 
HftcofHftS* Deo rcclifiime definitur effc mutuus confenfut 
Dei er hominis, Dei quidcm offerentis gratiam 
%Mtt\t&S reconcihxtionem per er propter filium, Ho* 

faiikinm-- minis uero oblatam gratiam fide rccipientis er 
vfMffjttnk pollicentis Deo in pojlcrum fidchtxtem er obfe* 
'•fwtQkm quium> 
rifc GKorfr 

iDttii«4* * n ^ U * M ^ dcis con P^ er ^one pturd cxpeil* 

dendx funt, ut mxgis nobis h£c tn/ftimxbilis pax 
dulcefcat. 

utaMWDM Vrimum confidcrxnd£ funt pxrtcs difiiden* 

1 per Cbnjluwi, qui tes, qu£ funt Dcus c? homo. Deus quidcm, qui 
Djtif fjr^ fummefclix cft fine homine. Homo uero y qui ex* 
%W l trcme tmfcr csi f mc Dco. 

Secundo , cxufe difcordU inter Deum er 
.. MMjft ^ommcm ueniunt fpeilxnd^ln homine eft pecca* 
■. ttW twrn > quohomoDeum proditorte defcruit: quod 
r fifttfjj P* pcccatum tftimabitur ntagnitudme, multitudmc, 



■ 



m 



"»» ; 

m-;jf 



COM M ENT. /A~ 

fctnd, & obieftio. In Deo ek fumma iufticid?qt<4 
Dcm pcccato uerc irafatur, Ht illud luftifamts 
pccuis pumt. 

Tcrtio x quU reccncilUtio ficri non potuitfi* 
ne Ncdutore>conjideunduf ett Mediator, nem* 
pe tternus Det filiw.qui poftquam uemt plemtu* 
do temporis, miffm ch i Vatre in mundum <& df* 
fumfit humanam naturam: ut quemadmodum ?a* 
tri ab ftcrno ucra diuvniUte iunclm cSijU nobis 
focictate natur<e human& tungerctur: quo pofiit 
tffe McdUtor inter Deum er homine m+ Cur au* 
tem oportuerit Mediatorem cffc ueru Dcurn, Cur 
oportuerit cffe uerum hominem, C* cur oportue* 
rit cffe unam Verfonam } uidc m hiftorU domini 
fupcr i.Cap.lodth 

Quarto, quU Dem iuftifiimm f #> rcquiri* 
tur compenfatio vniurU illi faftje. Hx*c compcn* 
fattofacla c# per obedicntiam Mcdtatoris cr ui* 
flimam, ut cnim hac expUt peccntivm,iU iUa m* 
fticat exptatos. 

Qtfmto, fafta compenfationc fit reconctlia* 
tio:qu£cft placatio Tatrisper filium, zrrecc* 
ptio homints m gratiam Dct. 

Sextb, interuenit cr paclum reconcilUtionis. 
\n Deo quidem Ubcralis c? gratuttapromifAo ue* 
tiue, \n homine ucro ftdes qua hxc gratuiu pro* 

vufiio 



n 

n 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



Muwjiti^ 



faonpot«tf< 
Whfitfflr, m 

ragfrtonipofci 
plMMk Csra 
itjfwiDfBiG 



^.Hiffomp 



pcciW 



EPIST. AD GALAT. 

tftifio <icapiturzrrctmetur,fit enim promifiio 
cum comiitione fidcu 

Scptimb, cogitamU e# huius rcconalutio* 
tiis objignatio: que fit pcr SacramenU, Bapttf* 
tnum,c? Coctum Domini,ct pcr Arrhabonem frU 
titm IU enim PdUltti <xit: Qut confirtmt nos uo* 
bifcum in Chrijlum, er unxit nosDeus, qui CT 
objigtuuit nos, <& dedit Arrhaboncm ftiritus M 
corda noflra. Hic xgitur jfciritus tn cordibus Sdttz 
clorum motus aens congrucntes cum Lege cr 
Holuntatc Dci, cft ucluti Arr.t qtu\iim,qiu certi* 
fiamur de promtjft h.treditate : qum in refur* 
refttone mjiorum plcium occupabimus. 

Qilauo, cogitanda <•# promulgatio kuiut 
paas : quxe& umuerfalis,cj- hxbet additam cotu 
dttionem fidet, iuxU mandatum Chnjit : Ite itt 
tnundumuniuerfum, prsdicatcEuangelmm omnt 
creaturx,qui credidcnt cj Uptfoitw fueritfal* 
hus crit, Qni uero non credtderit, damnabitur. 
}Uc promulgatio oppotutur duplici tentationi, 
falicct parttcukritatis cr indtgniutis. Tejiatur 
cnim mandatum quodnulU fit 'mocwroJ^H^tat 
tpudDcum, fcd prcmifiue ojfcrat falutem cmni* 
bus fidc acapicndam, 

No/io cj ultimo, dulcifiimihuius picis fru* 
ftus legantur, qui funt accejfus ad Dcum, fxtutio 
uulncraU confaenti.e,gaudtum incturrabdis jj>U 
utusjxtiti difcejfus ab hac uiu, cj m otnm xter* 

mutc 



r>.*J 

J I 



1 



- 

A 





-7 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COM M ENT. 1 N 

nitxte fruitio conffrettus Dei er [xnfiorum ftiri* 
tuum, v focictxs iucundipmx £ternum manfu* 
ra cum omnibus ijs, c[ia hic in terris nobifam 
Deumcoluerunt. Dcniq^ cclcbrattoDci inomni 
ttermtate. U£c noucm membrx utilitcr confi* 
derantur, quotics de pace intcr nos cr Dcum mi* 
td cogitamm, cxatxnt cnim nos ad timorem, fi* 
dcm,gratiarum attioncm, er ad jludium confer* 
uxnd£ huim pacis,qua amiffa nihd eii homine cd* 
lamitofiut, nihtl miferius, Nam hdc pxce dcftitu* 
tus , cnt focius Diabolorum m fupplicijs nun* 
quam finiendis. Secundum pxcis gcnus e&>quo 
hommes intcr fefe mutuxm colunt concordixm. 
Qum dutem hxcpxx fitncccffmd momntgu* 
bematione, cx eo patet , quod unum fit ex illii 
fummis bonis, qu£ in quxlibct congregdtione ne* 
ceffaria funt.Sunt autem in quahbct congrcgatio* 
ne fummx bona,uera pietxsjmicftx dtfciplmx, er 
fantta concordia,fcu pax. U£c tria ita conjfyi* 
raffe uidcntur, ut uno corum expulfo reliqux fi* 
tnul difccdant.vbi cnim non esl pietxs ucra y qualis 
difciplma o pax poterit illic effet Contcmtadi* 
fciplmx, honejlxti cr pxci nullus rclmquitur lo* 
cus . Vace turbxta , pietxs difciplmx ixcent. 
Non igitur fruftra Paulus iubct ficri prcces, ut 
tranquillam & quictam uitxm degxmus m omni 
pictate c honeftate. Etfiautcm h£c pax in polt* 
tijs e?' ccconomijs nixgnu,» ~H v inxftimxbile 

bonum, 



EPTST. AD GALAT. 



tltrm bonum, omnmm tamen maxime opus e& Ecclefi* 



conccnfu dottrin£,zr eorum qui docent inter fe* 
toteDti Jot f e heneuolcnti4 : vt rc & Ztfitfm dixtt, Non um 
in utiliter m ^ dncf r <* <7 mm ^cclefis concordk 

htw ptd • ! dottorum. Dc boc dottorum confenfu in dottri* 
na cr beneuolentta dulcifiime concioncitur 
Vfdmw* pulcerrimacnim pitturabonumpacis 
nobis commendat, qut cum facit mentionem BaU 
^ 0 » famt,quoAaronunttusett,figmficatundeuera 
concordu m Ecclefia prmcipumi capiat. Km 
ut Balfamttm dejliUat a uerttce Aaronis m Bar* 



mcis» 



bam, cr in oras ueftimenti, tta una dottrma ab 
i rok «riia wno ^om^o sacerdote, er ifcf tfcf Cf?r//fo ^crp 

doccatur 4 toto coctu Sacerdotum : quod cum fit 
fuimjilM 'ncra animi beneuolcntia fe muicem foucnt, non 

fecus atq ; membra corporis untta nobiUfimo BaU 
'dktcoff^ famo recrcantur foucntur. Et addit Pfalmws 
w$uiijafiu> W nidximum pramnum ftudij huius pacis.Qncntam, 
HictrmtKon|i 3 inquit, tbt promifit Dominus benedittionem w 
ui^^f uitam ufq; m feculum. peoinde huc optt* 

we quadrat iUud Saluftij , Concordiarcs paru£ 
lctjjiKMtfl^ crefcunt, difcordia magnt dtiibuntur. Porro 
^ijmtiirt cum Paulus Ephcf: fcribit in hunc modum : SoUi- 
. citi fitis fcruare unitatem fttritus, chm cmnt hu* 

mtlttatc et manfuetudine, cum longanimitate fuf* 

fcrentcs alij ahos m dtlcttione er umculo pacis y 
.Uftfflfl Dmo docct, utdelicet cj quibus modisretmeatur 
j? _ concordia 3 cr /mjw /wr /b«r« omnium dtfii* 
I P t&oim 



-1? 



COMMENTt 
diorum m Ecclefia, Vtenim tres fttnt uelutt 
nutrtcule fuxuiter fouentcs ptam concordixmMi* 
dehcct, uerx v incorruptadottrinx, bumilitxs, 
C? pxticntix : Ita tres furuc ex inferis cmtffe di* 
ftrxhunt Ecdefiam^qux* funt corrnptelx uer£ do* 
ttrin£,ambitio er impatientix. Aduerfui bas fu* 
rixs ncmo potcft fitis muniri uUx quantumuis 
tnxgnx prteftantia nirtutisjine agnittonc er imi* 
tatwnc ChriftL In huius ergo humilttatcm CT 
pxtientixm uero cordc intusxmur, er rcprimx* 
tnus nos: ne aut intumefcamus, aut cupiditate 
uinditjx* difcordixs exatemut.Quod fi hac ratio* 
ne ajfcclus noftros rcpreferimus , teftimonmm 
ftirttus utpote eius germxnum fruclum tn nobis 
bxbitxntis hxbemm. Veriim cumDiabolusper* 
petuas excubus agit aduerfus Ecclefiam Cbriftt, 
cr fx>pe incaftrxEcckfixfuosfycculxtoresmit* 
tityUtfunt hypocritx,ftxgitiofi, fcbifmattci,bx>rc= 
tici, blaffrhcmi, ncn esi quodfteremus in Ecclefia 
diurnam pxcem. Quare htc locum habct Vcrficu* 
lut. Interdum pxx eft, pxcis fiducia nunquanu 
Quaproptcr nos qui ciues EcclejU fumus, cr ut 
Vxuid loquitur, Socij timentium Deum, -kou/o* 
7rA/cc/j Cbriftixnxm fumamus, er pugnemus uer* 
bo er preabus aducrfm hoftem noftrum Dtabo* 
tum, er aduerfm eius fxtellites : \tx futurum cPc, 
ut rctineamus paccm cum Deo, etiamji beUis er 
tumultibm totm colUbxtur orbps* Cxtcrum 

quan* 



<p 

Rfj 

m 

u 
jd 

%r: 



dn i 
<foii 
ma 

(citfi 
«pr, 
<(frt 
mm 
km 



r(oi, f 
(ttm 

fwrjr 

fk 
«jb 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



K 

, , EPIST, AD CALAT. 

qiuntmn bonum fit pacis ln politijs cr cecono* 

'Wwjtt i m p y ex €0 p au ^ q NO d fi ne cu ltUu * a domus, null* 

%mj^ Kefrublica confcruart pofitt : Quemadmodum, 

i f w (IM§t proh dolor, cxperientta docct, non folum publtce, 

tytktotk tterumctiam priuatim m multorum dcmibm. 

Wtp k Tcrtium gcmts concordue <•#, cum homines cum 

■ fwtumi fctpfis paccm habent, hoc cst, cum fruuntur ani* 

ETi mi tranquiUttate, qu£ grjects a-Bu/jiia dicitur. 

MftiO Verhm hic ctiam opus esl accurata diftmclione. 

I I ■: :f im-. Nam cim triplcx jit dtftdium in honune, nccejfc 

jifift cfl ci triplicem paccm oppvni. Vrimitm dtfit* 

QMifWrKi* dium m homtne c # perturbationum er ajfcclu* 
wm animi aducrfus rationcm, hoc dtfidium agnos 

r jrndiainnhi fcit M edea apud Outdium citm aii : Lando meho* 

cmdiikk^- ra proboq^ dctcriora fcquor. Quod Uudet cr 

lcdejhCkj^ approbet mcliora, rattonis mdicium c$l> Qjiod 

fodtmmit-- autcm fequitur contrarta, ex impetu fit pertur* 

ftMfa* bationum, opponentium fcrattoni. Debocdifit* 

r«i«tcclefw diomultaVhtlofophi fcripferunt. Vlatodictt.hi 

%\MM^ unocjitocfc noflrum duos ingcmtcs cffe conctlu* 

U00ft rios, prorfut fibt contrarhs O" amentes, uidelU 

lc] u^cfi cet uolttptatem cr dolcrcm. Hi cum modtm nott 

Tjfimt,'^ fcruant,reprimendi funt,ut tdem Vlato att,q>6€v 9 

9W 0#0 vop.coy '\6ya,metu,lege,ratione t Ad hos affcclui 

ImVfo f litur cyum opinioncs acccdunt, ante dolorem 

f quidcm timor, ante uoluptatem ucro confctcntiat 

HltbC ^ nc ^ e fit qubd affettus fint in ncbis ucluti nctui 

't GfW* * Ht f mt * tr ^ Kntcs nos Ktr^cn tefq; ad ccntra^ 



CO M M ENT. I A r 

trdrias dttiones : ubt uirtus cr uttium difcretd 
funt. Kdtio autcm iudicdt wdtttat quidnam 
tnelim CT quid pem. Uam hanc traclationem 
unam uidelicet uirtutis fequendam fcmper, ncq } 
unqumrelinquendxml fed hac c£teris ommbwt 
obtinendum effe fuadet . Uanc traclattonem 
rattonis Vlato atiream cr facram ejje pronunctat, 
cjeteras uero utdelicet affecluum opponentium fe 
rattoni duras cr ferreas effe, qu£ non funt fe* 
quend*. Uoc dtfitdium perturbationum cr ratto* 
ttts, etfiprorfusinhac uitanon cejfxt, tamen fide 
iufltficatt, in qmbuS peccatum morttficatur, gu* 
ftum quendam eim pacis habcnt,qu.e hutc diftdto 
cpponttur. Dum enim cor purtficatur fide.af 
fcttus mttiores cr puriorcs redduntur: Vndc fit, 
ut mvnus fint molejti re£t£ rattoni. ad hanc puri* 
ficationem ctiam multum factt honcjia educatio, 
pia conucrfitiofuga occajionum^ ncgocta. 

Secundum dtfiidium m hommeeft tantim 
m renatis, quod eft Carnis aduerfus fyiritum, cr 
fttritus aducrfus Cdrnem. Htc nulld pax jfcerand* 
est. nam aajjov^ ttoAs /x©^ «S " ltcr c - ir * 
nem cr fttritum. hoc eft bellum trreconctlidbile: 
quod impulit Kpoftolu ut exckmarct : Mtfer ego 
homoy quis me liberabit de corpore mortis hutrnf 
fed grattas dgo Deo mco. Uic Vaulus luttam 
carirn aduerfm feiritum, cr uicloridm faintm 

contn 



tomdtfcreti 

r ut qiudiuai 

tokmfa 

pntim ft 
tnfmtja 
vrtito* 



»icii|tk 
pesluntiiti 

(0 



EPIST. AD GALAT. 

contrd cdmem defcribit: qu£ caro uiftd non quU 
efctt, fcd dlijs atc^ alijs telis uiftorem fyiritum 
adorttur. undefit ut nuUd prorfus pdx intercdr* 
ncm cr fipiritum expeftdri pofitt. 

Tertium difidium m homine e& terrorum 
confcientU fcnfu iudicij dtuim perculfic,w fideu 
Uuic oppomtur pdx mundo incognttd,de qua po« 
ttfiimum hic dgit kpoftolus : qu£ fane pax f& 
incredibilis illd, er conftantifiimd mentis recred* 
tio C7 tranquillitds : qud fit ut homo de beneuo* 
lcntid Deifccurus,fuperatis confcienti£ terrori-* 
\>tu,c\amct cu Dduide: Dommus illummdtio med, 
tST Sdlus med d quo timebo f Uem, ln te Dommc 
fyero, non confunddr m £temum, Vnd igitur fi» 
dcs, qu£ uerbo Dei credit, Chrtftum ueram iufti* 
ciam apprehendtt, terrores confcientt£ fupcrdt y 
Cr hanc dulapmdm pdccm ddfert> qu£ mdxime 
fcntttur mfcm inuocatione: qu£proptered for* 
tifivmd Turris dtcitur d Sdlomone, ckm mquit: 
Turris fortifima nomen Dcwini, dd hanc confu* 
giet tuftus CT faluabttur. 

QV A R T V 5 /jiaKpoGu/Ji/a tongdnimU 
tas fiuc lcmtxs, cft fruftus ft>iritus reprimentis 
<mimuw,ne ftatim dffurgdt m irdm dut uindtftam: 
idq$ ft>e (mcndattonis cius, qut Ufit. U.cc utr* 
tu$ pdfM m Prophctis Dco tribuitur. Vndc Dd* 

p 3 uid ali* 



■ 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




COMMENT. IN 

uid dUquoties confoLxtiotiem petit, cuntdit : Bo* 
nm C7 clemens Domimts, tdrdm dd tram, id 
$mKf oHjJ»®lf V multe mifcrtcordidc. Hutm 
ccelejlis Vatris cxcmplo lcmtdtt ftudcndum e#> 
cduendwmch ne pr£cipites ferdmur m irdm, dut 
uindtcldm, uitti ab impcrtunitdte cdmis* Ex qux 
rc poftea ttl multos dlios lapfus faciUimus cft cd* 
fus,undc difjicile pedem reuocdre Ucet . \uucrik 
provnde proponere nobis christi cxcm- 
plum, <zr Santtorum, qui ob bdnc uirtutem prx* 
duanturAuucrit ccgttarede noRra mbeallttd* 
te, qux er nos ahos fiepifiime leui de cdufd of* 
fendimus . luuerit etwn mcmimffe, quoi qui 
offcndcrunt, fratrcs fint in Chrtfto, aut jieri pof- 
fint. Huc promtf>tones rcfero, Bedti mitcs, bcati 
pdcificu 

QVINTVS, p^hsctr? bcnignitds. Vt 
qudrtus frufius fyirttus d utnditta cs Hfc nos re* 
uocdt, lUqumtm adbemgnitdteminuttat : qu£ 
fictt ut ucrbis cr ftdis proximo commodocj' 
ufui cffe ftudeamus. Non enim.ut att Augufttnus> 
fuffiat abftinerc 4 malo, mfi fidt quoi bonum cftl 
<7 pdrum est iiemini nocere, ntfi ftudeds multis 
prodcjjc. 

ayaOocraon bcnitas. H£c habi* 
tui cft dtiimt dmice compkttcntis c? fouent.it 

dlios* 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



ta. terrt 

l?ltl fXf» 
{MiiUijlofs 



i commodo C7 



VPIST. AD GALAT. 

dics. Vnde, tanqudm riuulus, bencftcimdi ftu* 
dium nunat. Vcl esl uirtus, qti£ factt ut animtis 
fcmpcr ad optima qu£q ; ftt propcnfifiimus. Hutc 
opponitur ivon^ 'a, qu£ contrarijs nulis dele* 

&dtU)\ 

S E P T I M V S , Trkiq fides. Non bic lo* 
quitur Vaulusdc fide tuftificante, fed tantumdc 
ca fide, qu.lm Cicero docet fundamcntum iufticue 
ej]c,utdclicct, cum quoddiclum csi fit. Eft enim 
conftantu cr ttcritas indittts cr j&c%*H*c fidcs 
ut eft fruclus ffiirttus, diffcrt a fidcSciptonis, ef* 
fictente caufa, formaH, & fiiuli. Effictcns cauft 
fidet in Dautde, cft ratto rcformata manu Deifc 
ducu Mcdtatoris, & Spirttm fanftus.Forma ciuA 
cjuod ex puro corde profccla ueritatcm cr ccn* 
ftantiam tueutur. ¥tnis cft princtpalts, m pr£* 
ftctur Deo obedtcntu cr cultus. At in Scipione 
nec fiducii Mcdutoris esi, nec Sptritus fanftus* 
Dctnde cor cius immundum. Vcftrcmo ffcilatur 
non Det gloria,fcd propru utilitas.Hfc differen* 
tia fiumta ex caujis etum alijs utrtuttbm. quaH cnu 
merat Paulus, accommodctur, Vi mdnificfttm fit 
difcrimen intcr umbras uirtutum , qiu funt in 
non reiutis, cr ucm utrtutcs, qiu funt in con* 
uerjis. 

OCTAVVS, iKpLo-mq mnfuctuao. Vt 

P 4 m&nfue* 



V 

m 

■ 

I 

1 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



■ 



C O M M EN T. I N 

Mnfuetus eft, wxta Chryfojiomwm itte, quicum 
prouocdtus fuit, ncc mdlwm cogitctt fdcere, nec 
fdcit: itd mnfuetudo uirtus rdrijUmd,hdbitus cfl, 
quo quis Ufus remittdt noxdtn, er de uinditta 
non cogitct. Udncfuis Vhilippenfibus commcnddt 
Vdulus, cwm inquit: Mdnfuetudo ucjlrd noUfit 
ontnijm hominibus. Ad hmc hortdtur er Domi* 
nus propofito proprio exemplo, inquicns,Difci* 
tck me,quid nunfuetus fum, er hwmilis corde. 
Coniungit hic Domhtus mdnfuetudincm, crhu* 
militdtem, ut ojlenddt , unde uerd proficifcdtur 
mdnfuetudo, non enin dhunde prouenit, quxm ex 
uerd cordis hwmilitdte. U£c, ut dit Berndrdus, 
ueluti triplici ariete concutitnr : uerborum vmu* 
rijs,ddmnis rerum, corporis Ufione. \n his tribui 
omnis exhibitw pdtienti£, omnis cxercitdtiomdn 
fuetudinis. Vrobdtd eft iUd uirtus qudm mhd uidc 
tur concutere potuiffe. 

NONVS 1 !yK.paTfta continentid, fiuc tem 
perdntid. hdc cupiditdtes frcndmm, cr moderd* 
tnur omnes dttiones, uerbd,gejius, fdttd dd normd 
iujtitice, er prjecipue uoluptdtibus impcrdmus. 
Berndrdus hdnc defimt ejfe refrendtionem cupi* 
ditdtis dduerfused, quje cdrndliter delettdnt. Op* 
pomtur ergo luc uirtus omni intcmpcrdntU cU 
bi J potm 3 uenerK i & dlidrum revvm. 

Aducr* 



L 

C 

P 



cflri 
aj 
iuc 
tur 

(Of 

«i 

c.,:. 

iurif 

Gm 
m 
mj 
t. 

Ml 

ic 

do,i 
4,i 
deu 

m 



— 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



i, 

^0 



EP I ST. AD C A LAT. 

fl M«ici!» Aduerfus huiufmodi non efi 

h «isdifl! Cmwi fotc fententu congruit dittum Vduti 

i cowndi pWor/5 <*<i T/wof Sc/witf qwod Lcx norc jjg iu* 
in flotijt /Jo pofitdjed h.v6jxoiq, id eft, exlegtbus feu cotu 
tr&dm tcmtonbus legis. Wic iuftus & contemtor Legis 
;w,Difci. opponuntur. Vt ergo contemtor eft qui mandi* 
MuIh cork tum Dei pro nibilo habet, cr pro fuo furorc ruit 
m omnes cdrnis concupifcentias, ut libidim pec* 
rr^citnt candi fdtisfdcUt.itd iujlut eftjn co loco Vduli, qui 
x:,mex cx fide timet Deum, cr petit cum Dduide : \ncli* 
itnttawk, m cor mcum <xd tejlimonU tui, cr ncndddudri* 
irimw tUm. ^At% itd fyiritu pugnat dduerfut corporis 
jfcfclinJl concupifccntidt, ut dliqudfdltem officid Dco grd* 
U fdcidt. Sigmficat ergo utrunq; dtclum Vduli, 
quod legis rigor fcu ddrnnatorid fententid mhii 
iuris in eos hdbedt, qut ftiritu mihtdnt contri 
Cdrnem, er hdbent propofitum pium fancle cr 
ncntii, puctr hinocenter uiam fuam tnftitucndi, etUmfi dld* 
mufiim omnU non prtjlant qu£ Lex requirit: fcd 
tantum aduerfus eos, qui mdndatd Dei contem* 
nunt, qut flagttiofe iuxa carnpsdefiderU uiuunt, 
Lexfuum excrcet imperium, cocrcendo,dccufxn* 
m , fLj n do, damndndo er puniendo, idq^ ideb, quia tales 
1 n 0 adhuc cxtra Chrtflum funt,ut quinondumfint fU 
m ^ de iujlificdti,td quod cdmis imperium m ipjis con 

!* uincit. JHm ftmtus fidei,ubicunqi cst,huiufmodi 

p y carnis 



CO M M E N T. I K 

cdrnti opcribus fe oppcnit, cjr pcrpetub dducrfui 
ea milint uerbo C7 prccutionc. 



•••• ' 



Qlh uero Chrifti funt,carnem cru* 
cifixerunt cum affeclibus dC concit* 
pifcentijsv 



Antcuertit obicclioncm, qudm quis in hunc 
wodum inftitucrepotcrdt. Vbiergohbcrattoi 
"Lcge per Cbrtftum f an non ad omncs fc extcn- 
tlit f Reftondct Apoftolus,non effe Uberatos qui 
waleuiuunt, filij cnim Dci camis illccebris rc* 
nunciant, cr affcclu6 prauos impcrio ftiritut do* 
tuare nunquam definunt. E# autem crucifigerc 
carncm,compefcere dffcttut cartM,cofo rcfrena* 
rc 3 ne ferocunt, cr fint efficaccs ad frudtficatu 
xium pcccato. Hanc carncm tlh foh crucifigunt 9 
qut funt Cbrtfti,td cft,fidc rctiatt. Vcrumfi p.tr- 
ticuUm $k pro yovp accipere placct: quod nott 
raro fit, planior crtt fentcntia, ey pcrtincbtt ai, 
proxtmi fupcrtorisditti confirmattoncm. Nam 
caufam rcddtt,-.cur aduerfm httiufmodi tton fit 
Lcx, cr potcrit hxc ratto Duhclice in huttc 
tnodwaccommodari : Qjit Chrifti futtt, 4 L ege 
funt Ubcri. Qvi carncm cructfigunt cum affcfti* 
but,cr concupt[centijs,hcccft,quifccundum fri* 
ritum umunttV fruclm ftirttus cdunt,funt Itbe* 

xii 



m 
c« 

& 

(tt 
% 

m 
jm 
fft 

ik\ 

fflorl 
wor 
don 
at& 
ku 

prti 
■ortj 

(ofll 

H 

tijia 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



JEPJST.AD GALAT. 
rikhcge. H£c fuftus cxpltcantur ad R?man.& 
Caxo qucmadmodum fupra admonui , figniftcat 
ipfim naturje uiciofitatcm, qu£ cft in bomtnc* 
vra^H^.a buim natur£ utttofe pifiio cr ajfeclio* 
e#, qua friritus afjiigttur^ ac prcmitur tanquam 
cruce altqua 4 carne jibt impofita. £7r/0u<u?a con* 
cupifccntia carnis tttillatione, qiu infttgitur ho* 
tno ad obtcmpcrandum lileccbris carmltbus. Hf c 
proinde mxter es\ omnium operum carnis, qun 
fupra Apoftolus enumcrauit. Cruafigcndi uos 
cabulo uttcur Pautut pro gcncrejooc eft^pro ucr* 
bo morttficandi , idcfc ideo, ut oftcndit caufam 
Tnortificatioms nojtr£ effe uirtutem crucis V 
ntortts Chrtfti m rcnatis, quemadmodum clare 
docet Vaulus ad Roman.4. Porro quia morttft* 
catio ejl altera ftncltficattonis noftrx pars^ afcri* 
bam definitionem fmfttficationisiut ex coUatione 
partium clarior cuadat utrtufq^ hoc c& , ciun 
Worttficationis tum uiuijicattonisratio: E# itaq; 
Sancltficatto («f ex 4. prioris Pctri promtum cs% 
coUtgerc) Segregatto hominis k prophanitate 
genttum pcr morttficationcm carnis, c? utuijica- 
tio fttritus per utrtutcm Spiritus ftncli. Mor* 
tificatto carnis csh cefiitto a peccato, qui fit> 
ut bomo non amplius iuxtx cupiditxtes bomhium 
fed iuxta uoluntatcm Dci tttuat, Huius caufa csh 
viors Cbrtjii in conttcrfis , cy finis,ut (iftamus 
membu nojiu bofium fanftam V phccntcm 

Dco. 



Deo. Viuificatio ftiritus eft uclutt creatio ty 
excttatio ncui homim per jhirttum Chriftt. m* 
ius caufa ejl uirtm jptntus chrtftt cxcitati a mor* 
tuisinrenatis. ¥inis,ut fimm noua creatura fl* 
ue noui homincs,iuxta uoluntatem Dei uiuentes. 

Si uiuimus fpiritu, fpiritu $C ince* 
damus f 

Chrifoftomus legit JS/j&z cou, Viuamm 
igitur in fpiritu, o* fyirttu incedamut, ut fit con* 
clufio ex fupertcrtbus collcfta. Verum nos fequa* 
mur ujitatam leclionem, er hic repeti propojitU 
cnem cxhortatoriam, dicamus una cum implica* 
tione argumenti a caufa efjicientcad effcclum* 
Vomtur autem loco totim argumenti fola propo^ 
fitio, ut plurimum fieri folet m hypotheticis ar* 
gumentis. Compleamus autcmargumentum hoc 
paclo,Si fpiritu uiuimtis, jfyiritu w tncedamm* 
Atqui ffctritu uiutmus qiu in Chriftum credi* 
mm : Ergo par f & ut fccundum ffrtritum inceda* 
tnus. Si uiuimus, inquit fyiritu, fcdicet Chrifti 

\ tnnobishabttantis perfidem, u-hanc fidemno* 
ftram gubernantis, Spirtttt etiam incedamm, td 

' e&, iuxta Kegulam fytritm uiuamus. Nam qui 
uere crcdimm,donati fumus fytritu uiutfico Chrk 
fthqui nos regcncrat, ut pucato mortui 3 Deo ui* 

uamMi 



m 

f\ 

tfjic; 
tw 

fti 



wrtiji 
mta 
fw\ 
ntfe 

# 

| mk 

«icrfl 
\pk 

ttfri 
!'"*::, 
; II \ 

i 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



EPIST. AD G A LAT> 
umiti. Vaulut enim tcftatur Chrifltm inbabitare 
per jidcm in cordtbus noftris, qui fuo ftirttu uere 
efficax cft, tuxta illud ad Koman. 8. Si quis fyirU 
twm Cbrifti non hxbetjric non csi etus.At fi Chri 
ftus tn uobis, corput qutdcra mcrtuum ek pros 
ptcr peccatum.fytntus uero uita propter iujlici* 
am. Hmc protndc fcnticmus nos fidem hxbere, 
adeoq; Chrijii ejfe ,fi ftirttum tim habuenmus, 
Spiritum autcm eius nos habcre indc percipie* 
nms y fi ut unx nojlra pars t/ndics magis magisq; 
toortificetur, ita altera uiuat. Uanc autem ui* 
ucre cx iufncix cognofamus,id ex eo quod in# 
fticije utuamus, quz c# fj?iritm Chrifti uirtus ttt 
nobis. Paulus fctpfum cxempli loco proponit fu* 
pracap.z.cum itaait, Vtuo autcmncn ampliut 
egOyfcd uiuit in mc Cbriftus y O" uitam quam nunc 
uiuo in carne, uiuo per fidcmfilij Dei,qut dilextt 
me, v tradidit fcipfum pro mc. Necefjarix ejl 
igttur h£c Pault confecutio,fi ftiritu uiuimus.jf>i- 
rttu cr incedamus, hoc efk/fi uere fideprxdtti 
fumus, iuxta regulxm ucrbi Dei uitam inftttux* 
mus. H£c etiim uis e$ uocis grjecanice sot x& - 
pSjj. nam is proprie sotx&p dicitur,qut ita ince* 
dtt, ut certum ordinem tcneat, cr ciuafi Imeam 
non tranfiltat . Hoc ucrbo Apcftoks utitur 
ad R.oman.4- ubi inquit, sotX$~i wl^i^ci ih» 
7rlszu<*Jd eft, inccdcntibus reclo ordtr.c m uefti* 
gijs fidei Abrahot, Moncmur igiturhoc ditto: 



C O M M EN T. TK" 

foiritu mccdamus-, ut nonaliumduttum inuit& 
[cdjuamur, qtdm fyintus Chrijli : qui duttus uer- 
boDa nobis commcnds.tur. Buc fcrium lUud 
Vundatum Dei pcrtinct, In pra?ccptis meis 
ambu!ate,&' non in prseceptis Patrum ue- 
frrorum. Cum tgttur Papa aut alius qutftl* 
am alum uiuendi regulam nobis prffcribtt y jcLu 
ptus ittwm nos k retto fyiritus duttu abduccre, 
CT in foucam errorwm prxcipimc . Locus 
bic aducrfus eos cbfcructur y qm fidetn v jpiru 
tum uttant : quorum umen atttcnes mimmc 
rcfycndcnt tm nugnific£ iattanti*>> Quctnad* 
wodum enim cpcra bona teflimonia funt arca* 
n£ uirtutis Chrtjliin ccrdibushabttt.ntts , ttt 
tnala cpcra uanos jidct iattatores arguunt. H.f c 
tnim duo pugnantia , attto, qua uicht homo Le* 
gan Dci fcicns e? uolens, er iUa fidcs qut ett fi* 
ducia mifericordije y non fimulnuncnt, quia iufitt* 
randum dicit, No/o mortem pcccatons, fcd ut 
conucrft.tur er uiuat. Et Paulus ait y ecs qui ua* 
ftant confcicmum.naufragium fidcifaccre. Cum 
hac Pauli exhcmttone congruit w illa^qut c# 
in primo loannis tcrtio, Ttltoli mei y nemo uos de* 
ctput, qui factt iujluum tuflus csl ♦ Yrtijlr* 
igitur clamamus, nos fidem c? iujiiciam in cor* 
de gejiarc , dum pcdc$ } manus, Unguxm, oculoS} 
hnqmUs occupat. 

Nrjfc 



Ut,fCJf»* 



EPTST. AD GALAT* 

Ne fimus cupidi jnams gfcmr; 
bijS f n " lceiT i prouocantcs, mmcem inui* 

Pacrum uc. txcmplo contrdrio propofiticncm amplU 

ilw^ ficdt.dc nyjo^c^aprftt^ difiidiorum CT altercd* 

kk,j(U: ttonum cH materj mcdio fubUtdri cupit. Nam 

'■■•Mncm, S# S# pfn^ curncm imperium mdnct, op- 

«, iom prcflb & fugato feiritu. Scmper enim 

favjfrii <Tof foc mali molitur, CT cum cx cd intii* 

kswwc did ttdfcitur, ficri non potcB, quin infinicx maU 

tu, Qwi [equdntur , Porro cum Apoftolus indnis glo* 

mkm ri£mcminit, Jigntficdt glorUm ahqaamueratit 

UigB H ejfc.dc minime uananu Vroinde duplexerit gfo» 

igmf, Hfc ru * V/w Vcr ^ dto* Vrf/W,<fc ordine pau* 

Mlmlfi «tdtccmus. 

hwt&f* Vcru & P ro P ru filiorum duplex cs% 

I Lijp v n a > cw/// * fimdamentum es\ promtfiio gratuU 

Z Wut dc qua filij Dci rette gloriantur, cum eam fidc 
pofitdeant, O" expcclcnt gloriam filiorum Dci. 



Huiiw crgo caufd non csT. nofird aftio,aut pafito, 
{ ^ fed meritum Chrifii, qui nobis faclus cft d Deo fd* 
•\ ijifi picntid y iujlicU, ptncltficdtio z? redemtio. Xt 
\ \S quemddmodum fcripium eir, Qui glortdtur, m 
- 0 Domino glorictur. Dcbdc glorWBerturduspic 
oA m ^ mc woduwMt- GlorUri in fclo Deo,nott 
nifi.l foloDcocfl. H£c prcinde glorid ncn facit 
[upcrbos,[ed hwmiles; non contcmnit prcximunt, 



C O M M EN T. T N 

fcd ddigit: non prtfcrt fe alijs, fed fubijcit m ue* 
ro timore Dei cr caritate . Hac mfultamus 
Viabolo, hac nos fub cruce crigimus,hac difccffu* 
ri de bac uita gloriamur aduerfus mortem V in* 
fernum. 

Altera gloria filiorum T>ei orltur etf . 
fide, cr iudicio bona> confcicntk de noflris aftio* 
nibus v afjlittionibus. debacPaulusz. Corinth. 
s. in hunc modum att.Htc eft gloriatio noflra, tc* 
jiimbnim confaentU noflrz. Et mfn capttc 6. 
Opus fum unufquifq; probet, cr tunc glbriam 
babebit apud fefe, crnon apudalios. Hoc c#, 
Vnufquifq; rette ex fide faciet officia uocattonis 
fiue,v fcrat crucemforti animo,quod cum faat y 
habebit apudfe gloriamjd e&> aprobationem non 
fatlentiSy fed rette mdicantis confcienti£. Esi 
ergo buius glorti fundamentum confcientia re* 
fte fattorum, & uera fub cruce confcientia. Ve* 
rum ne hxcgloria fuos limitcs trafgrediatur.atq; 
iti commaculetur y triplex cautio adbtbendx eif ♦ 
Quarum Vrima.ek conftans, et ucra agmtio fon* 
tis omnis boni> uidelicet, quod Deus folus fitfons 
CT origo omnis boni. Sccunda> c# ucra confef^ 
jio,non oris tantum, fcd etiam intimi cordis,quod 
ex eo fonte gratis habeamus pne noflris meritis 
quicquid babemus boni. Tertta.eh minime 
mulata gratitudo, qux ad Detglorum omnia qut 

facimMt 




fttMIKi 

iptttni 
fc«iif(ef* 



ttmftirel 
wto/4 



igtftf. 

wJjciffitiin* 
ifcrtnVe-- 

TeiwtHT,^) 
r i ^tgnttio foit* 



EPIST. AD GALAT* 
fdcbnMiZ? patimur>referimus. His feruatis cdu* 
ttonibus m omntbus Dei beneficijs pie gloriaxt li* 
cet* N<wi huiufmodi glorta ipfum autorem Des 
tim glorificat y dc dd ipfum refert omnid. Huiut 
glori£ uix tenuis quxddm vmbra e#, quam Cice* 
ro tribuit hominibus turtute er rebus gejlis cla* 
ris. Quam quidem lUe definit celcbrem er per* 
udgdtdm dhcuius fdmdm, qtu ut fummd er perfc* 
ftd jit,ex hifcc trtbus edm conjldre dtcit,fidiligit 
9nultitudo,fi fidem hdbetficum admiratione qua* 
dam honore dignos putct. 

Vana gloria triplex conftituatur* Didboli* 
cdyUypocritica^Thrafonica» 

Diabolicd K^o<To|?a f#, quamembra Did* 
boli gloridntur cum mdlefecerint, De hdc Dduid 
Vfalmo m hunc modum cdnit : Quid glortd* 
rk in mdlicid tud tu potens i cum mifericordid 
Dei duret omni die, prduitdtem cogitduit lingua 
tud ficutnoudculddcutd fecifti dolum, dilexifti 
mahtkm fuper bonitdtem, falfitatem magis quam 
loqui iufttctam. dtlextfti cmnta uerbx perdittonis 
Imgud dolofa. Sed huius finem jfrettd, de quo 
tdem Prophctd h<ec fubiungit , Vroptered Detti 
deftruet te m &tcrnumy conteret te w euellet 
Vtautemhoc hominumgenus pius uitct.monet 

Sdlomott 






Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



■Vf, 



V. 



COMMENTt I X 
Sdlonion Vrouerbiorum zXonfilium cuftodict te, 
er prudentia feruabit te, ut eriuris ab homins 
qui perucrfx loquitur, qui rclinquunt itcr res 
ftum, cr ambulant pcr uias tenebrofis, qui /tf- 
tantur cum male fcccrint, o ' cxultant in rebiti 
pefiimis* 

Uypocriticd x^o^of i'a , e& cdpt.itio dp* 
plaufus uulgi ob pictatis ey fanclimonij opimo- 
ncm. Umc daninat Ckrijlus, cum ait y Cum fatis 
cleemofynam, ne buccinandum curcs cordm te, ut 
faciunt Hypocrit<e* Uanc obijcit Chriftus Scribis 
er Pharifeis Matth, 25. Omnia, inquit,opcra fud 
faciunt ad hoc } ut ftcclentur ab hommibm. 

Thrafonica K.«vt/o^o|ia e&,cum homines,qui 
Infinu fortuii£ foucntur>extolluntur } er magni* 
ficri uoluntycum tamen nuUis uem uirtutibus 
cmineant, Apud hos tria hominum genera in ma* 
gno funt precio, uidclicct adulatorcs fcu affcnta* 
torcs, quorum confuetudo Thrafonibus iucundif* 
fima ch. Calumniatorcs fcu dclatores qui alijs 
uirtutibus dccus detrahunt, ut fuiThrafonesui* 
dcantur cmincre, vaaKon^&q qutaliorumdi* 
cla cr facla maligne dcprauant, er om* 
nid ad fuorum thrdfonum affettus 
incderantur. 



1 

fcfcft 



w 

i mrfwfr, 
I 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



EPIST* AD GALAT. 



fcW SVMMA CAPITIS 

M\\ (n \ SEXTI. 

witt^ "T^RttMftt fc/i/Vfr inuiamrcuocentura fciris 
ijuahbas: Dccloribus Euanqclij gratitudo ex* 
bibcatur: Et ut omnibm debita rcddantur offi* 
'00 f. xia y ita caucantur ctrcumcijionis architcfti, ut 
* qui glortim uencntur \mnem:cum contra piorum 
fm jit tantum m cruce Chrifti gloruru 

!f t/fnjw ORDO ET PARTE5 

SEXTI CAPITIS, 

m,\i JH^ V ^ P* 1 *^ fttnthuim Capitis, Priorpa* 



'renetica est, cohcrens cum jine cjuhitt capi* 
i wtutik tis. Poftcrior totius EpiftoU esi Conclufio.Prior 
OKMMiN rurfus tripartita esl, conjht cnim trtbus fuaforijs 
fiufento propofitionibmcwm fuis rationibm . Vofterior, 
kuitcnnilif dixi.concludit EpiftoUm.Primiim moncns Ga- 
jr« qiii 4 k f <*> # 4 Pfcudo.ipoftolis circumajionis arch* 
TjwjcM 1 * /2W caueant, llli enim occafionem Paulo de* 

«likiiw^ derunt, ut hanc fcriberat EpiftoUm, Dcmdc fa 
1 poiP exemplum abijcicndx inanis glorue ftatmt. Po* 
/Jnwo imprccatione er ualedtfhone, fuo more, 
' eUuditEpiftclam. 

$0 Q. * EXE* 



9m 



V 



COM M E KT. IJST 
EXEGESIS SEXTI CAPITI^ 

CVM OBSERVATIONE 
DOCTRINARVM» 

Fratrcs etiamfi praeoccupatus fuc^ 
rit homo in aliquo delicfto, uos qui 
fpintuales eftiS; inftaurate huiufmodi 
in ipiritu lenitatis* 

POftquam m fuperiori Capite parenefcs inflU 
tuit,quibus obtempcrandum fttritui nos bor* 
tatur , nunc exemph caufa quafdam hypotbcfcs 
exhortatorias fubijcit Ac primum ut impruden* 
ter lapfos in ahquod dcltftum rurfus ertgamus, 
<tc ucluti luxatum ex lapju mcmbrum in fuum lo* 
cum reponamus. H<ec enim uis gra>c£ uocis eft y 
qua utitur Apojlolws. Lapfui unde membrortm 
fit luxatWy opponitur KOLTafTto-fxoq, hoc eft y 
huxati membri m locum fuum reftitutw. Vrtoc* 
cupationis uox tarnslationem culp£ uidetur fi* 
gntficare. Nam culpam Apoflolus transfert tn 
carnem, v m fatanam: qui uarijs tecbnis homi* 
tics m peccatum ]pr£cipitat, non fecus atq$ lu* 
clator, qui fuppojito pede antagoniflam euertit, 
atq; ideb labcntes Chryfoflomui v7rocr>«A/a'* 
uocat. 

Vorro 



kti ) 
pitf 
inprol 

eiiupc 
fm 

trkiu 
Mpirii 
m pra 
ffi« 
frtf. 



Hic 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



EPIST. Af> GALAT* 

^VtlJ Vorrocdufd, zrmodus ereclionis Upforum 

* h bic ohferuetur. Cum enim dit frdtres, item fi quis 

♦ bomo, item uos qui ftiritudles ejlis , cdufxm tru 

plicem dfiigndt. fto 0- fratrwm ch pid foU 
iptfUS iit licitudine jine dcerhitdte fe mutuo, fi quid delm* 
O.UOJGui quitur, in uidmreuocdre, Et hommis dppelktio 
toufmod communis injirmitdtis ndtur£ nos ddmonct,(qud* 
re rette Tercntidnus iUe fencx dit : Uomo fwm 
bumdni d me mhd dltenum puto) Et JJjiritM, quo 
dondti funt credcntes ftnclam moderdtioncmre* 
^mfit qmrit in corrigendis dlienis peccdtis. Nihil enim 
fmtab itd prohdt jfyiritualem uirum, ut dit Augufimus y 
htyk\b qukm peccdti alteni trdddtio,cum Uhcrationcm 
ntkpkfi eius potius, quam infultationem, pottusq; duxtlid, 
vfdtnpi, qu.im conuttid mcditdtur: ©" quantum facultas 
«a[ml# trthuitur, fufciptt. Modu/m exprinnt cwn dit: 
u wiitil, In fpiritu lenitatis,/ew manfuetudinis, hcc ejl y 
mkm non proterue fed hemgne, non cum irrijione, 
q,ht% fed cum commiferdtione , non feuere, fed mdn* 
tntio.Pr«oci fuete. Breuiter, corripientis fermo ttd mode* 
t uidetur f> rdndus eir, ficuti fdlus eius qui corripitur pofw* 
ntrwf^ Ure uidetuu 

jtof^k Hicqudtuorlocifeofferunt. Vrimus,quod 

[jnBflffft tdpfis posl; conuerfionem non fit negdndd ucnid y 
[jflrttW non fit intercludendm reditus dd pccnitentidm. 
\Mm,fi Deus uult } utnos erigdmus Upfos, & cr* 
fti O, 3 rantcs 



COMMENT. IN 

rantes m uhm reuoccnm, fttis tcftatur, quad eoS 
cxtreme non abiccertt: fcd cuptit potius, ut rur* 
fus per pcenitentUm redeant,ac tuuant. Secun* 
dw, qualifnam dcbeat effe Chriftixna ddmcnitio, 
CT fratrum correclio : Debet enim, ut hic Vau* 
lus docet, cx lem fyiritu proficifci, c? tendcre ad. 
proximi inftaurationem, cr cedificationem * Ve* 
rum difcernendum eft inter prtfrattos, cr im* 
beciHcs. itli, ut profefi hoftes Euxngclij contem* 
nendifunt: Hiautem minime :fcd potm omntbus 
modis fublcuxndi , iuxta hoc Vauli prtccptum* 
Tertiut, qubd quo quiftfc dbundantiorx,feuamph* 
oradona ftiritut habeat,eoplm fe cedificationt 
proxtmorum dcbere fciat. Spirituales enim uocat 
VxuUtf hoclococomparate, eos uidclicet,qui ma* 
gis m fchola Chrifti profecerunt: non quod nihil 
de carnc habeant rcliquum,fcd qui altorum rcn 
fpettu maiori funt fairttus gratia donati. Quxr* 
tm, Metaphora lapfus er inftaurationis ddmo* 
net,quanta cwm folhcitudine caucnda fint delitta, 
nam,ut quo fapius coYpm tdbitur,co redditur vm* 
becillim, WHgify membra tixantur, donec tun* 
dem corpui prorfus concidat : \ta animje lapfus 
frequentiorcs , tandem rutnam perpetuam ani* 
Vi£ adferunt. 

Confiderans teipfum, ne 5C tu tetcri^ 

Rxtio r 



ET I ST. AD G A LAT. 

•Rjtto propofitionis dpttfima, fmtd k com* 
«Mrife wunis mfirmitdtis pcriculo,dc fi diccret: Cum hu* 
itlt ' t Sf * ntdnu fit errdrc, cj- labt, tdlem te lapfo exhibcto, 
u *cmti 0) qudlcmtibt tllum cupcrcs lapfus. Nthdcnim, 
Mf k h ut dit Auguftinus, dd mtfericordtdm fic inclmat 9 
&tafatii qubn pcricuh cogitdtio. Ef Bcrnhardus : Qui 
f*B|i Vf: fcmettpfum aftictt, non quxrit, quid m alijs fre* 
:: -O v /tii qucnter reprchendat: fcd m femettpfo quid lu* 
fj«t* gedt. HicBernhardus m quodam loco narrat 9 
•• Muhl quenddm fcncm dudiuiffe dliquem ex fratribus 

grauiter dehquijfe, quod cum dudicrct uchcmcn* 
i(irj,[r.iplii tlfiime flerecccptt, intcrroganti dutem cdufim 

tdnti fletus. Reftondet fcncx. lUe hodte, ego crds. 

Huc pcrtinet uerficulus: 
kkt,fm Aut fumus dut fuimus iut pojfumus effe quod 

mfiiM hic e&* 

ukmra Tcntdtionis uox fubindicdt cdufdtn Idpfuum, de 
Mi. QW* f Idcobus m hunc modwm : Vnufquifq; tentd* 
jofljf dtimo* tur dum d fud concupifccntid dbftrdhitur, er m* 
ijtjtdttiftJ, efcdtur* Hic Ucobus tentationis dd maleagcn* 
itdOtxtto dawt cdufdm, cr fontem huitcdtproprUm cuiuf* 
r,tec ( * qucconcupifccntiam. Ktcenim primum homi- 
^THtJjjj* nemd bonoabftrahtt dsbide- inefcat hominisdf* 
>MM& fcttus ey incdutum tdndem obruit . Uw duo 
' ^ loci obferucntur. Vrimus, cft admonitio infir* 

mttdtis communis, qu£ co pcrtinet, ut dthgcnttus 
• tij t&rt & hofttbus falutis noftrt nobis caueamus: nefind* 



m 



C O M MEN T. I 

Mut nos mfidijs Diaboh, improbitate mundi, & 
proprue carnis pefiimis confilijs uinci, boc c#, 
carnahbus defidcrijs , qutbus tum demum homo 
permittttur, quando uerbum Dei fegnius audtt* 
Huc lUud Dommi dtttum m Vfalm. 8 i» Et nott 
audtuit populus meus uocem meam, er \frael 
non uoluit me, er dimifi eos fecundum defiderU 
cordis eorum,tbunt m aduentionibus fuis. De hac 
horrenda pozna neglettus ucrbi , Vide Paulum 
z.Theffal.z*Secundus,quod aliorum lapfus nos ad* 
monere debeant noftri pericult, ne nobis ftdamm 
atq^ ita cum alijs m peccati ruamus. 

Alfj aliorum onera portate,c¥ fic 
adimplete Legem Chrifti* 

Ex rdtione proxtma mfert repetitionem 
propofitionis. Verum, quia ratio communis pe* 
ricuh memmit, repetttto propofitionis amphor 
esl, er plitt contmet quam ipfa propofitto* An- 
tex enim, ut, qui fairituales funt, erigant lapfos 
hortabatur : nunc ut communtu\n injirmitatum 
rattonem habeant, monet : er <ad mutuam condo* 
nationem cr lenitatem in corrigendo, argumen* 
tofumtoi[communi'mfirmitate» Eftenim infir* 
mitntti proprU memor, erga alios modcratior. 

quarc 



# 

Ukwr 
jjuk 



pt) 

Cbrf 
loin:. 



G 

fbt 

«r n 

fan 

*M 

kit 

«perte 



Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



EPrST* AD GALAT. 

>^ qudre cum finguh noftrd uitid hdbedmus, requirit 
^ ™ communis condttio, ut alijs fimm <equtores. Re* 
«»i Ikm» at i m dicit Chryfoftomus, W av^pcoTrojj 

IWit, ^vra x«f'S lAaaf«MaT@^?iVfltc 9 hoccfk,fieri 
'•8 L Et«« no « pofett, wf dliquis fit homo, v cdredt uitio. 
^enjhfi Apttpmx Mctdphord infirmitdtis, uittd qutbu* 
'^kfikii hbordnt hombies onerd dppelkt. Vt enim fuble* 
Dfte udndi funt,qui oncrt fuccumbunt : itd dmicU & 
W hlm pkctdis correttionibut m uidm rcuocdndi, qui cr* 
ntyfw^ rore dliquo, dut uitto^tdnqudm onere impofito 
ti^m premuntur. Quod dutcm fubiungit: Et fic ddim* 
n. flete Legem Chrtfti,uim drgumenti hdbet, ckm 4 

cduft, qu£ eh ntdnddttm Chrijli , tum db ipfo 
«. r Chrifti fdfto fcu exemplo, \td enim ipfe Chrtftus 
lodniif. dit : Hoc eft mdnddtwm mcum, ut diligd* 
tisdlijdlios,ficut dtlcxtuos. Locus obfcrudtidui 
e& y quod frujlrd tumcdnt homines iitdnt Chrifttd* 
rip/ta ttt nominis titulo, nifi nidgtftri Chrifti lcgem CT 
mm^* cxemplumfequdntur, 
lonis ffliplwr , 

politio, C<etcrum hic trcs Qutfttones excuttcndn 

Ln# f*nt Qndrum Vrimd eSt de hdc Chrtfti lege y 
JjriifiW* cur uidclicet mdnddtum dtleftionis ceternum, 
Za«& dtcdtur lcx Chrtfti, Secundd, qu£x>ritur cx pri* 
md,An EUdngelium fit noud quHdm hcx f Ter* 
tidydc huiws legisimplettonc.de qudVdulus hic 
5 0sw* 4 P m * loquitur&fic impkte legem Chrifti. 



n 



COMMENT. IN 



D E P R I M A. 



Cur' tnandatum dtlctttonis, dicdtur Lex 
Chrifti, er nouum mandatum, uiddicet Chrtfti 
tn.vnfcftati in ccirne ex z. cap.i.Epijlote loannis, 
ex if. loan: Et ex lercm.tf. cottigetur. i. loan. z. 
Sic fcriptum eft : Cdrifimi non mandatum no* 
uum fcnbo uobis, fcd mdnddtwm uetus, quod hd* 
bwftis ab imtio. Et mox iterum, Mandatum 
nouum fcribo uobis, quod uerum cil in tpfo, er 
inuobis, quiatenebr* tranfierunt, & uerumlu* 
men iam lucet loan: dccimo quinto, Mandatum, 
diat Dominus, nouum do uobts, ut alij dliosddi* 
gatis.ficutdilcxiuos. Icrem.x. Lcgemmeamip* 
forum cordi infcribam. Ex horum dtttorum 
collaticne pAtet Vrimum , qubd lex dilcttionis 
non fit noud pcr (c,nec latadChriftoincarne 
tn.wifeftato, cum iam inde k legis imtto fuit, ut 
teftatur primum teftimonitim , qucd ddduximus 
dloanne. Si crgo nsturam Lcgts inj]?icimus,non 
pccnluritcr dicttur Chrtftt lex, aut noua lcx, fcd 
Vet, mturs humanat \n crcatwne tmprcffa, cj- 
p ftca pcr Mofen lata : utdelicct, Dtltgcs prcxt* 
mum tttm fieut tcipfum. Cur ergo hxc lcx 
Chrtftt dicitur f cur nouum mandatum dppeUa* 
turf Chnfu duitur proptcr fcmammutatm, 

C7* di* 



«I Ckljk 

.1.104«.:, 



ti 



amm 
nfokcM 
iratiofmt.nt 
i dkm 



EP I STi AD GALAT. 
O"dikflioms exemplum. \ta enlm dicitDomU 
nus : Diligite uos,ficut ego dilcxi uos. Hic pro* 
indenon ipfam prxcepti nutemm, fed formam 
uidemus mutatam, fiquidem longe certior Cart* 
tatis Kcgula nobis proponiturquamantca. De* 
inde noua b£c cadcm lex duitur propter nouam 
fcriptionis eiw rationem : uidelicet, quod non itt 
Tabulis lapideis,ut antea fub Legis tcncbrts, fcd 
m corde fit infcripta, ( ficuti tejtimoniwm, quod 
€x leremia adduximiM, docet.) \n corde, inquam 9 
in quo tenebr£ tranfierunt^ ucrum lumen im 
lucet : uidelicct Sol iujlici£ christvs ie* 
Duphci igitur refpettu mandatum dde* 



s v s. 



clionis nouum dicitur, er Chrifii lex : uidekcet 
propter formam,0" propter efficiendi uirtutem, 
feu mfcriptionem huius legis m cordibm qu£ es\ 
a Chrijlo . Nemo enim dilcftionis legemimplerc 
potcft, mfi Chriftus eam in corde tpfius fcnpfe* 
rit: quod tumdcmum fit, cumhomomregenes 
ratione jit noua creatura , dcnatur fttritn 
ChriflL 

DE UCVNDA, 

Secundaqu^flio oritur cx prima , nam eum 
wandatum dfiwttionis dicitur lcx Chrijli manifc* 
fla,ti m carne^mandatum noum, mcrito qu£* 

rttur, 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



I I t 



M 



ttf» 
ilk 



CO M M ENT. /A r 

rif«r, tttnrtqwd Eudngelium fit noud qutdtnt 
lexf qucmddmodum Momcbi fomnUnt. Re* 
faondeo. Euangelium nequdqudmeft nouddli* 
qud operum lcx, fed eh pr£d(cdtio conucrfionis 
Cr remtfiionis peccdtorum in nomme Chrijli, 
CT prxdicdt hberdtionem d lege pcr Chrtftum, 
it% ut qui m Chriftum credidertt, fit d legis ddm* 
ndtorid fcntentid dbfolutus, V Uber, fit iuftus y 
non propria, fcd dhend iufttcid, nempe Chriftu 
Verum poftqudm dliquis Eudngelij beneficio fd* 
ttus e# noud m Chrifto credturd , debet nouo 
tndnddto obedire, CFDeo prxftdre obedientidm y 
iuxtd normdm Legis : qu£ obedientid, ut fruclui « f 
fyirttus (&9 meuidens eft regenerdtionis mdi* 
tium, CT nullo pdtto cdufd ftlutis, feu, ut Berndr* pi^f 
dus loqituur , non esl cdufd regtundi , fed ui<t 
regni : er ttmetfi h£c obedtentid bnperfeftd tmih 
efl, pldcet tmen DEO, qutd perfond es\ recon* 4m 
ciUdta. c 



Pflffll 

CHRIST 

mfki 
i 

/m ( 



P E T E R T I A. ufa 



Cum Vdulus hic dicit: Et ficimpleteLe* 
%cm Chrifti,v ex concione Dommt \ohdn:is;. er 
ex lAohdn. z. conftdt legem Chrifti effe fumm<m 
legis de dtleclione Dei er proximt, mertto hic 
qumtur, num pij pofiint hanc Chrifti legem im* ffrf^, 

pUre* 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 



AD GALAT. 
plere. Refrondeo : Impletionis feu perfcftio* 
nis uox duobus modts acctpitur m fcriptura „ 
Altas enim bppcnitur imperfeclioni opcris, altas 
fimulationi. Cum autem opponitur impletio 
Legis imperfecitoni operis , nemo ftne Legem 
t>ci in hac uita. implere poteft, nijiunus iesvs 
christvs, qui eam ob caufam Lcgis confumatio 
miufticiam omni crcdenti ab Apojiolo prsdicd* 
tur, Hctnc fententtdm totitu fcriptur<e confen* 
fus confirmdt, & Paulus iuflawprolixadiftutfa 
tione (utalta teftimontdtticeam) camconcludtt 
ad Koman.i. z. 5. er ad Galatas z. \n his enim lo* 
cis quadrupltci demonftrattone concludit Apo* 
flolus,ncmincm in hac mortali uita legem Det im* 
plcre poffc. Vrimum enim prouocat ad expe* 
ricntiam omnium hominum. Deinde corrup* 
tionem naturte in medium adducit* Tum clard 
tcftimonia fcrtptur£ congerit» Voftfemo ftnem 
tnortis christi, qui eft cxpiatio pcccati y 
urget. Ex quibus fingulis cr omntbus fimul 
conficitur, Lcge iufttficari, proptered qudd ne* 
tno Legem pcrfecle prtftet. At cum pcrfeclio 
Legvs opponitur Jimulationi, td eft, mendacio 
hypocrifiyomnes filij Dei dicuntur legem Chri 
fti implere, quid fincere ftudent uitam fuam Deo 
approbare, v fine ftmuldttone proximum amorc 
perfequuntur. Etfi autemnihil difjicilius,qum 



■ 

i . 



4ft 



C O M M EN T. / A* 
fincere proximcs ddigert, obftat cnintdMorno* 
ftri qui pkHM f# fimulattone, fuumquifque 
amorcm quo alws profequitur, proprio commodo 
metitur potiiu, qukm pio communtcandi ftudioi 
Tamcnucre pij ftiritu regenerationis carnisui* 
tta corrtgunt, er prtceptum ddeftionis finccre 
prxftare conantur : Qui ccnatus cum fit jine ji* 
wuUtione,dicuntur legem Chnfti implere y td eft, 
fine fimulatwnc er hypocrifi proximos diligere 9 
qui uiua Chriftifiducia funt prtditi. Caritas tgi* 
tur avuTroKf/T©^, id f#, non fimulata.fi confc* 
ratur cum jimuUta hypocritarum dtlcclioneim* 
pletto legis dicitur^v hoc loco V Ucobi 2. Nam 
lacobus perfcclionem Legis aperte opponithy* 
pocritarum iaftantie de reltgtone fine uero ti? 
more Dei C fide.Simtliter \ohan: primx. Sccun* 
do, qui dtcit (ait) Nc«/ eum^'mandata cius noti 
feruat y mendax f#, cr in co ueritas non cft : Qnt 
dutcm feruat fermoncm eius, uere in eo pcrfvftx 
caritas Dei eft. H/c manifeftifiime fimulatt er 
mendaci caritati opponitur caritas perfefta, quZ 
lohanncs tribuit pijs er uere crcdentibus. Qu.& 
cdritas a Petro prtoris 1. <xvu7r oKfirffl uocatur, 
Cr <t Vaulo i.ad Timoth.i. dicitur finis prtcepti, 
ita enim ait: Yhtis pr£ccptionis eh caritas ex pu* 
ro corde-> confcicntia bona, er fide non fimulata» 
HicApoftohs fidem ocvu7roK.f /tt/j botue confcicn* 



fsctfi 



(jllld, 



To: 

teoic 
ftfcjfi 



. pUtjs 



0 





Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



w 



EP 1 ST. AD G A L AT* 

tk matrcm ftcit, cx qua confcientU puritxs & 
finceritM cordis flutt : Vnde manat iila caritas, 
mk quam lobannes perfeclam, hocesl, ut intcrprc* 
#4: tatur, fcyu7r%TOj>, ide% non fimulatamap* 
mkm pcllat. 

M<#, <juid> cum nini l feipfum dea* 
i%nr, P ir * 
ifofo/g/i 

ii|f S Tofl/f ctfwpw contemtM aIiorum,mmirum 

ilriic» faftuofim de fe perfuafionem. Hac enln fublata 
itdi»U ^0,7/0 ^«/or e# <*///*, N//?/7 /?oc /oco, «o« rwgds 
ft opfwttfy priuatiue capitur. E# f«w» fenfu$:Qui 

t fm mk P utat fi € ffi aliquid, hoc e% qui tribuitfibi arro* 
m $am ganter quod fit alijs preferendus, mhil c% id c% 
Uimm Nullam ucram gloriatioms m fe materiam habet y 
;Qji fcd fuumpotius faUitanimum,cum fibi tribuat 
foffljtfti 1 uoci non b*bct. Vtiturautcm hic ApoftolM 
faAtUQ tdmodum fignificanti uocabulo (p^yjaTrara}}, 
Wfaf quod eft mcntem <i rctta uia abducere. Vndefit 
ut homo fafluofus prorfus iudicio careat, quo fe 
V fua facla refte examinarc er tudicare debc* 
ret. Sunt autem hic tres loci obferuandi. Vrimus, 
quoquifq; eft apud fe fafluofior eb magis alios 
tanquam cx alto dcfticit. SccundM,qu6d bomo 



101 

iteo 
■jiti 

atk> Qp 

cff0Bf 
Sfl 



0cc4 & - m ^ P ro P ri l> °b W 0 ^ mcrtio gloriart pof 



titw 



fit,qui 



i 

i 



CO M M E*?T. I AT 

/ft,cp extoUttur, inqutt AmbrofiM, quafi iliquid 
fit,errat.Nefctt eritm quia de humilttate nefcitur. 
Tertius, quod arrogantes er faftuofi hommes fui 
ipforum jint deceptores. 

Opus autem fuum probet unufe 
quifcp, & tunc in feipfo folo gloriam 
habebit, dC non inalio«. 

ToUit aliam caufam contemtM proxbno* 
twm, ritmirum colhtionem noftri cwm alijs. Sunt 
eritm qut fe agnofcunt quidem mfirmos er pecca* 
tores,fed tamen quando fecum alijs conferunt, 
nonnuUam gloriandi matcriam mde fumunt, dum 
utdelicet altosutdent fe infirmtores autpeccatis 
tnatoribM obnoxtos. Ab hac coUatione rcuocat 
pios Apoftolos, v tubet ut quifq; fuam confcicn* 
tiamexcuttat, zrquale fit proprtum opM penU 
tiM confideret. Porrd gloria piorwn duplcx 
t& VnaquacoramBeo gloriantur. Altcraqui 
coram hommibm, Dcpriori Vfalm. iif. lo* 
quiturhoc modo. Gloriammi de nomine fantto 
etM . Bt leremiat cap. 9. U£c dicit Botnmtts, 
No« glorietur fapiens in fapientia fua, cr non 
glorietur fortis in fortttudine fua,v non glorte* 
tur diues m diuitijs fuis, Sed m hoc glorietur* 

qui 



f4 
itt) 



[rripM 

DfAl 



tifM 
Ktffli 

Utm 

dcbet, 
jtor.,; 
mnr: 



ur. I 

lm,Q 
Dap 

( 

portab 
ht 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 



EPTST. AD GALAT. 

fujuliijiiil qui gloriatur,fcirc ct noffe me>quia ego funt n o« 
^enefcitiir, mikvs, qui fjtcio mifericordiam er iudtcium, 
pittjj tufticiam in tcrra. Et Paulus t. Corinth. u 

Chriftus faclus cft nobis 4 Dco^apicntiajufticiay 
Sinftiftcatto, ZT Kcdcmtio. ut> qucmadmodum 
i . fcriptum eft, qui g1oriatur,m Domino glortctur. 
, De a l thr a ptorum gloria Paulus hoc loco 

!w gloriam aity quam petcndam effe cx probatione c? exami* 
ne faclt cuiutq, monet, quxm petcndm effe in te* 
ftimonio confcicntU z. Corinth.i. docct, cum ita 
*ji p«« H ec t& glorutio noftra } teftimoniwm confa* 

: m k tal ***** noftr<e. Vtruifq; glorti fingularis eft uf is y 
ImtfMK* ut mm iudicto Dci mhil oppom ncc potc&> nec 
iiconftrit, debct 9 mfi fiducia tmfcricordt* propter Chm 
ftum y in quo folo ucre crcdentes recltfiime glori* 
antur : Sic iniquis homhmm iudicijs h£c gloria, 
qu^csl: tcftimonium confcienti£noftr£>opponi* 
tur. Plura de hac re nuper diximus, cr oftcn* 
dimus, quibus iaclis fundamcntis liceat in donis 
^ Vigloritri. 

Quilibct enim propnum onus 
tw mt^ portabit* 

r u Katio fupcrioris fcntentt* apttptma, fumt* 

0p ^ £qualitaic tuuicij Dei } qui tudu at fine pcrfo* 
i i mr " m tcceptione* E# autem hutus ratums hto 

m f % R M** 



fmc4 m 




COMMENTl IX 
fenfus, cr <tpplicatio:Dcus unumquemq; iudicaUt 
iuxtxrationem utU proprite, abfq ; collatione ulld 
cum alijs : Ergo non e& quod quifquam fibi blan* 
diatur proptcr aliorum infirmttxtem^ aut lapfus. 
Sit tgitur unufqutfq; potius de feipfo approban* 
do, qukm dc alijs condcmnandis folltcitus, Oneris 
Metapbora pcccatorum naturam exprlmit* Vt 
tnimonm impofitum, quo maius fucrit, comagis 
deprimit geflantem, er non ahum : ta peccam 
qucmq; fua grauant, ac deprimunt tmledtttionis 
fentcntta, Hoc grautfiimum vnus folus Qhrtfius 
lcuat, fcluit,quando m tpftmfirmafiducia re* 
cumbimus.Cetcrum bic qu£jiio oritur.Num Da* 
uidis homtctdtum,v Vctri abnegatto £quc profc* 
rentur m luccmjn die iudicij,atq; Neronis impu* 
ritas, e? \ud£ prodttio, Keftondeo: Pcccatum 
cxptatum, remiffum , er folutum in obltuione 
eterna erit coram Deo,<zr non profcretur m lu* 
ccm m dtc iudicij. Quarc nec Dautdts bomici* 
dittm, nec Pctri abnegatto reuocaktur ad ratio* 
nem. Huc ilhtd Dommi diclum apud Propbetam 
pcrtinet. Ego fum ipfe qut deleo iniquttatcs tuas 
propterme, er peccatorum tuorum nonrecor* 
dabor : Scd peccatum quod per pocnitentiam noti 
cft remif]um } manifejlabitur ommbus creaturis itt 
die iuicij: m quo pro cmnt octofo ucrbo non con* 
wjiadpeum ratun>mreddcnt,Q^are Ncronis 

impu* 



... EPfST.AD C A L A T» 

f '^ 1 impuritxs et \ud£ proditio ucnient in conf^cttum 

*^nk emmum Angelorum^ bominum.v rei damnx* 

^'Wfoii buntur <eternis pccnis. Qtybus promde pcccatd 

* m tyfiii, rcmijfi funt,tuxta fcntentiam Euangelijjantti er 

0 ^pkh tnundi habebuntur m confycttu Dci y Angelorum y 

Qnem ^ bominum : At quibus non funt rcmijfx, iuxtct 

tywri VI fententiam legis dammtioni dctcmx fubiaccbunt* 

■ m$ Quod autcm Vctrus ait, \udtcium k domo Dei in* 

' cipit : intcUigendum cft de tudicto cajiigationii 

Mim in hac uitx, cr non de ludicw ulnditt* m cxtrcmo 

[ die. Vt cnim iUud eh correttio cr cajiigatio pa* 

r ' ; :rc3 ternxjtx hoc punitio iudicixria eii cum Dci indi* 

••".'.'.r,Di< gnationc coniuntta.Etfiautem utrunq, exercetur 

itiotft^i j in hac uita, tamcn in extrcmo dic umdittt tudi* 

•Xraiwifii. cium duntaxat locum hxbcbit. 

■*f m Communicet airtem qut catechiza* 

t in o m fermone ei, qui fe catechizat in oa 

k-ta. mniblIS boni5? - 

Wntio* Secunda prxfcntis Cxpkis propofitio, cxq> 

liiProplietJ exhortatoria : Hortatur cnim Apofiolus Galatas 

tfWM nd gratitudincm cxhibendx ucrbi mmijiris^quibus 

m dupUccm honorem dcbcnt auditores y quemadmo* 

%itam «* dum Pxulus i.ad Timctb. j.docct, his ucrbis: Qui 

bcrm* hene prifunt Vrcsbyteri, duplici bonor* digni 

•donmc» bxbcantur,mxxime ij,qui laborant m fcrmone cr 

m MM dottriM, Duit cnim fcripturx^oui trituranti 

- |fl K z non 



f 




V 



COM M ENT. T N 

non ohligahis os.Et, Dtgntis cft operarius mtrcc* 
defua. Indtgntfimus igitur Chriftiano nonime 
cenfendus e# 3 qui mintftros Euangelij totius Ec* 
clefix curam gerentes negligit. Bejlia quauis im* 
manior eft, qui eos cdio profequttur, profcindtt 9 
quorum mintfterto ad filutem immortalitatcm in* 
nitatur. Sed proh dolor, hona pxrs mundi huc 
incumhit, ut potius aliquid adimat mintftcrio> 
qu.lm addat, tanta c& peruerfitas, ey higratitu* 
dohominum, etiamillorum, qut facrilcge audent 
glortari de Chrtftiano nomine. C&tcrum quict 
Paulusin hac propofitioneadmodumfigntftcan- 
tihus uocthus utitur, altius placet eas expcndere y 
ut conjptciatur aperttus,qu.im fit neccffariwm ofc 
ficimn,bene meritis mintjhis Euangelij uicem re* 
pendcre. Vrimo igttur loco utitur uoce koivmzU 
•no comunicct,qua uoce cftenditur,ut att Chryfo* 
ftomuSy h.vr^Socriq, td eft, rcfundendi uiafiitudo, 
feu compcnfatio. Vroindc iufticta ipfa cjflagi* 
tat, ut erga miniftros uerhi noftram declaremwi 
gratttudinem compenfando, quantivm idficri po* 
tcft,tUorum laborcs noftra ltberalitatc,ut fit tuftd 
laboris cr mercedis proportio. Vroinde qui ni* 
btl conferunt ad conferuandwm mintftcriwm m* 
iuftifunt, adeofy fide carent. Quod fi ita eft, ut 
csl reuera,qtiid dtcemus de illis, qui mintftros Eu* 
tngelij neceffano utclu ftoliant t quid de illis qui 

immom 



0t,W 
(jllkt 

m /» 



m 



tfem' 

jkfltnf 
Jffioiuti 
ifurpro 
HojTI?i 



teiuto 

tyfttk 
Nftjxj 

ft,lwef 
E«, 

tionf. \ 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



"io nnii 

Mniikc 
I mftcrio, 



:eiSEXpsutrc, 

«tatCkjfc* 
iinicpuk 

i itdem 

imttfi* 
gqjfoaft* 



ETTST. AD C A L A 7% 

immcderdtis exdttiombut tdntum non eos tnterfi* 
ciunt, ut multi honcfti mdrtticum fuisuxcrtbu* 
er Uberis cogantur quoddmmodo mcndtcd-c* Ho* 
rum ftne ftttum nihtl differre drbitrcr d ftcrU 
lcgto, cr Utrocinto, cuius pccnds olim luent dr* 
chitctti cjr fibri buitti mdlt. Deinde ApoftoUn 
uttturucrho Cdtichv.mcnosjd ch,qui Cdtechifit* 
E& enim X&THX&P proprie uocc e? fono dottri 
ttdm dltqtum tr.idcrc. Mdmfeftc igitur Apo* 
ftolus difccmit intcr Ubordntcs in uerbo, CT oci* 
ofosucntrcs, qut fumos duro er dmphfimis pof* 
fefiiombm commutdnt. \llis uult tujhm merce* 
dcm pro Uborc tribui, idq$ ex mdnddto Qhrifti: 
Hos Thefjdloniccnfibus fcribens, iubet Ubordre> 
modo mcndicdrc non uelint. Nffril ipfis Ecclefu 
debcnt,ncq; Cdritdtis cft robuftos homvncs dc Ec* 
clcfid er Kcpub: non bene merttos proptcr bod 
tusin tempUs impuingudre, multo minuseosqui 
cdnes cr fcortd bonis Ecclcfi* dlunt. Vrftcred- 
Apoftolus modum communicdticnis fubtungit 
cum mquit, <yj ^cVf/j aya.Qo7q, m omnibut bo 
nis, hoc eft, qui inftituttur m uerbojd in do 
clrind Eudngclij ( dccipitur cnim hic Ao / y© > 
kcct cPz^oxbh ) communtcct ei omnid bond, td eft y 
quxuis bctu pro fdcultdtuw, er nccefttdtis u* 
tione. Nc$ cnim Puulus uult ddri omnid , fed 
cmrubm modis gntfos effe dtfctpulos ergdfuos m* 
giftros. R 3 N<? 





. \ 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COMMZNT. I N 

Nc crretiSjDcus non ixridetnu 

Qudfi diceret, non eft quod qutfqudm qu£* 
rdt fubterfugid, quibm fe excufet, cur minm fit 
libcrdlis ergd mmiftros Eudngelij.Oculos qutdcm 
hominum fdttere poteft, fed Dem non fdlh* 
tur. in cutm contemtum dlid dtq$ dlid prttexunt 
vngrdtL H/c tres loci obferuentur. Vrimm,qu6d 
wftm er dlid officid debedntur ceconomis myftce 
riorum Dci feu Cdtcchetis. Secundm, quod per* 
mciofm error fitwnon prudentid, defrduddre 
tnimftros pro fud debitd mercede. Tertim, qudd 
Spiritm fdnttm m Vdulo mterpretctur derifio* 
nem nidicftdtis diuin£ ejfe, negdre uiclum w alU 
cfficid uerbi doftoribm* 

Quod enim fcminauent homo^ 
hoc dC metet«, 

Kdtio propofitionis dttegoricd, feu pdrdbo* 
ticd: qu£ mtcgrd fimilitudme explicdbitur hoc 
pdfto: Quemddmodum qui femmdt (exempli grd* 
tid) ziZAMd, zizdnid cjrmetet, Er qui femimt 
triticum, trittcum etidmmetet: \td qui mdle opc* 
Ydtur,pcendm rcportdbit, cr qui benefdcit, bene* 
ficenti£ fti£fruclum dltqudndo peraptet.Signifi* 
(dt ergo kpoftolm^non fruftrd confcrn bcneftcU 

m mi* 



'm4 

mk 

qrictk 
filifa 
fdoi 

Km 
decarr 
autem 
meien 

D.| 
jifOCOIH 

i frariof 

I 

tritwii 
karm 
fnpofiti 
«fcrdcm 

r$m 
Qjinfroi 

M| L 

Hoc ko 






Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



ZPIST. AD GALAT. 

idet^ k Hmiftfos Euangelij. Nam ea tpfa redibunt ali* 

, qiando nuiori cum fruttu. Quenudmodum cnim 

■II agricold fcmhut cum fte matoris prcucntus, iU 

rmfr qui Uherdis eh in prtcohe* Euangclij, fuum alt* 

''^fim quando rcferet frufttm 

Jttcxunt Nam qui feminat in carnem fuam, 
de carne metet corruptioncm t Qui 
rn^h autem feminat m fpintum, de fpiritu 

. Trtiii^ Uiftributio ch gcncris in fyecies [uo propo* 

r«Ww dcnfios fito congruentcs, V contranorum feminum con* 
ttfimuk trarios fruclusjlatutt, hoc e#, ccntrarijs caufis 
tribuit contrarios effcttus, Quifeminat, mquit, 
hi camem fuam y tde$l,quifeminat camifu£ (tum 
tQtktHOi prcepofitio ffg bic finem dcclxrat) hoc eft, qui 
opera cdrnis factt, ut ci obfequium prjefiet, cor* 
ruptionem, id eft, mortem teternm lucrabitur. 
■i,hyd<fl Qm' uero tn ftiritum, id eft,ftirttui.feminat y ut 
Jjfftfr k ti moram gerat y hoc e&, qut ftiritus opera fac it, 
t (fXfffipli^ 1 percipiat fruttum frirttus , ncmpe uitam eeter* 
Ef m W nm * ^ ocm htc obfcruandm e& de pcenis cr 
t iimltf- prWijs operum camis er frucluum )])jrttus. 

fjfrftan* ** oc ^ oco ^utuntur Vdptftje. Vrimum ad 
m J t ^Ju affercndam opcrum iufttcum, fed faUuntur, nott 
t kdtt * nm fi^ m ftiuitur nos tuftificari operibus, quu 

K 4 uita 



1*% 



• 



fH 4 



CO M M ENT. IN 

uita xterna merccs operum appellxtur. NdM grd* 
tuitum <f//od De/w opcra corum, qui in fe crc* 
dunt,txnto dignetur honore.quod pro ipfis etum 
mcrcedcm promittat , Etixmfi enim millies pro 
cperibuspromttUturmercesiNullx Umen ex pa* 
clo debcturynifi.l toU Lcge impleta. Quxre quid 
tnercedem appeUxt fcriptura^obferuxndum, uidc* 
licet, quod Deus mera fua bomtate promittit fibi 
obtemperxntibus, non quod tquxlis fit proportio 
weriti ZJ mercedis, fed quod Dominm filijs fuis 
cxgrxtix donet in ofjiciorum fuo nomine prtfti* 
torum compenfxtionem. PrxtcreaerroremPa* 
pifticum tota fuperior difouUtio de iuftificxtionc 
wftituU cuerttt. Quare mxgnx impudentix ?a* 
piftarum e&, qui itx fcrtpturas lxcerxnt 3 non cu* 
rantes contextum <zj fcopum orationis. Deinde 
Vapift* dttto Pxuli ad Komxn. $. Qui in cxrne 
funt,Deo pUcere non poffxnt. Quod fane dittum 
cum bxc fententia Apoftoh congruit: Kbutuntut 
ad ftabiltendam Djemoniorum dottrinam de im* 
puro fxcerdotum coeltbatu. Nxm dtftinttione $z* 
inter alia argumenta hoc Unquam aperttfiimum 
m medium producit impius Syritius Vapa. Quoi 
apertius inquit declxrxui Apoftolus diccs> Qui in 
cxrne funt 9 Deo plxcere non poffunt, quafi uero 
Apoftolus uel iUic uel hic ageret de opcribus nx* 
tur£ 3 (rnon potius dc openbus cxmis, id cft, «/* 

thfd 



ticfn 



Boi 



Tf 

Tkfiu: 
wtionc 
ihuh 
cmkl 
VocM 
mi 



cpcrtt 

hi 
riitij 
wrjni 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



it; ABatunttcr 

jtimlt 



^f/'"' 75 

m 



EPTST. AD GALAT. 

tiofc naturje, pcrturbanttbus cr dcjlruenttlut 
ordincm diuinum in natura : qualia funt ttta ope* 
ra, qu£ fupra recitauit Apcjiolus Cap. f, Vcrum 
quu bxc prohibitio coniugij k Vaulo dtmonto* 
rum doclrina pronunciatur , Vauh autoritatem 
tott Ponttficio regno opponamus. 



(«fojccfo 

i niej pro 
.Qgffc^il 
ifMttitjipj 

m^fm 

\mt$t$i* 

mtmiito \ Tertii propofitio ejl,hic cnbn bypothcfis ad 

::: ,: ; c::ictic Thcfin rcuocatur. Quemadmodum po&enume* 
ittyrititiufr, rattoncm parttum fien artifices pr£cipiunt. 
kirMmt» \ Esiautcm fenfus perfticuus , Uortatur emm ai 
tfutft DfflA ! ownw bcmgnitxtis officia prtjianda proximts. 

Vocabulum \xwh.&p fignificat deteriorcm jcn 
tninus alacrcm fieri 3 & uelutifcgncfcere m ope* 
rundo. 



Bonum autcm faciendo ne defas 
tigcmur» 



Nam fi non defecerimusjmetemus 
oportuno tempore* 

Ratio propofitionis ab utilifumti. Mcntio 
enim mefiis figntficat, fore, ut offictorum nofiro* 
rum frHttmaliquandoadncscopiofius cumfce* 

r j- nore 



COMMENT.. JK 

nore redednt. Tempus proprium feu oportunum 
tempus mefiis nomindt. i# dutem mefiis uitje ^ 
tern£ poffcfiio, cum immicAnouifiiniadcflrucre* 
tur mors, cr corruptibile hoc induet incorrupti* 
bilitatem,dtq ; hoc e# quod Pftlm.i$6.ait. Qmfe* 
iritnatin lacrymis/m exultationc metet. Euntcs 
cunt c? flentes portdnt preaofum femen,uenien* 
tcs dutem uenient,cum exultatione portantes ma* 
nipulos fuos. Rffcramus igitur mentcm noflrm 
er oculos nofiros, non modo ad tempus fatio* 
nis, fed multo magis ad Utifiimum tempus, quo 
mnipttli cum exultatione coUigentur. 

Dum lgjtur tempus habemus, be* 
nefici fimus erga omnes, maxime au* 
tem erga domefticos fiden 

Conclufto th prtfentis cxhortdtionis : 1« 
qudduo obferuanda funt, uideltcet temporis men* 
tio, er gradus feu ordo benefaciendi . Tempo* 
ris mentio figmficax poft mortem ccffatura ta* 
lia officu, & opera caritatis; qua fcntentta r o/i* 
futatur Papiflarum error dc mcritis mortuorum. 
Ordoeft, utmaiorem habcamm rationcm dome* 
fticorwmfidei, hoc e^corum qui candcm nobU 
fcumfidemprofitcntur,qudm ahorum, qmaUeni 

funt 



! taps perioA 
nf», 



EPI ST> AD GALAT* 

*$Mtih * ^ e no ft ru * Locws obferudndus, quod 

non ifolwm beneficos oportcat Chrtftidnos cffe 
erga charos, propinquos, er dmtcosi Verumeti* 
m erga omnes , adeo ut benefaciamus hofttbut 
noflrt fidci } fimodo id iUtfapietate fieripofiit. 
Etfi autem omnibus benefactendum cffe monet 
Apoftolus, tamen pr£ctpuam curam uult effc do* 
mcfticorum fidei, hoc es% 9 corwm qui funt de ed* 
dem familtd Dci y er nobifcum eandcm profiten* 
tur fidem. Cum domefticos fidci nomi/n<tt>Argu* 
tnentum utdetur petere k familijs humanis, quxfi 
dicat y Si par esl, ut homines qutfunt dc eademfd* 
milidfibi mutua officia prteftent, multo magis de« 
nbemilSjb ce h **t qui funt de eademfamilia Dei, idcoq; Dei 
BHMW domeftici didi,fe mutuo foucant commumcatk 
officijs ultro citroq;. 

Videte quantis literis fcripferim 

mMmhi :is uobis mca manu» 

Itemporij» Conclujio totius EpiftoU quam ordituv 

idli. Tcmpos cicommenddtione fiu foUtcitudmis pro Galatis. 

mtftoib J$dm,cum in Epiftolts fere omnibm fcrtbendis 

ifmitiw ufus fit Apoftolus notdrijs, & ipfis Galatis tam 

famtm* tam Epiftolam fcripferit fux manu, idq; cum iit 

wwtt to* mdximis pcriculis Romt uerfitretur , profetto 

lasiciiivfc mdgnum tndttium e& fingukris foUtcitttdmis 

WQtfiM Apoftoli pro GdtlaM, Hmc duo coUigamut. 

jifl Vrimum 



I 1 1 
I 1 1 

» 

* 



■ I 



COMMENT* /A T 

Vrmim fJclium miniftrorum uerbi officium efi 
fe, nulluw Ixborem detrettare, quo ucl lapfos eri* 
gant> uel ahoqui fuos auditorcs in offtcto conti* 
mant.Deindc preaum huius fanttifiim£ EpiftoU 
inde tftimari potcrit, quod c<xm Apoftolus pro* 
prijs fuis mantbM, dtttante Sptritu ftntto/fcrt* 
pfcrtt. Vndemonemur^qua cumreuerentiaadco 
dtuinum Thefaurum ampletti, dtq } exofculari 
dcbe&mm. 

Quicuncp uolunt placere iuxta fa^ 
ciem in carne,E-Ii cogunt uos circum* 
ddi, tantum ut non ob crucem Chxia 
Ai perfecutionem patiantur» 

Admonitio grduiftima eft,qua GdUtat mo* 
net, ut cducant fibt k corruptoribus fdncedottri* 
t\£-> a~ cxphrdtonbus Chriftidme hbcmtis: qua* 
lcsfutrunt ifti circumcifionis fabri, quicorrupcm 
rant dottrmam F*angdij, qudm Vaulm fincere 
tradidcrat Gaiatis, wuettis tn Ecclefias Galdtt* 
rtm ritibm Mofucis, tdnqudmad falutcm nccef* 
farijs. Quam Vharifxicam cpinionem nequae 
quam ftare pcffc cum Chrtfttana hbertate copio* 
fe hi hacEpiftola docuit Apoftolus. Porroobfer* 
ucntur hic du* Pfcudoapoftolorum noU. Qua» 

rum 



askic 
dttiofa 

WfCfffl) 
; np ju 
Mtisin 

4 

\rmcrct 
\mat 



imtcb 
fttexttn 

'ftftiun 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 



«tipfojfli, 
4ck proi 



seiiaib 
uoscw 
'ucemCto 

{(kriccto 
ikntii;<p 
t,(j!(!corrf« 

PilllllifltlCCTC 

[iiftwnwf 
jflftf «f s 

0, QP 



EPIST. j4d galat. 
tum Prior cft £U7r§ocrco7r«croJ/, boc r &, wf jft/cr* 
pretttur ChryfojhmusAvfouw^oL bf$ ? & 
tto/?, /?occ#, pUufibilesejfe, qnandam Unm tu* 
cundam ac fefttuam muendi rattonem fettantes, 
dmbitiofcq ; aucupantes homtnum gratiam. Vt 
cnim 7r§ocrQ7f/j opponitur uerintrM-% camis no= 
mlne Ccremont£ Mofatc£ ftgnificxntur :qmbwi 
tinquam fuco quodam conabantur Pfeudoapofto* 
U Galatas inficere, ne ucntis Euagelij apnd ipfos 
permxncrct . Pofterior norx Pfeudoapcftolo* 
rum est ftrcnuc cauere, ne ? A nid cruai aut contu* 
melU ferant nombie Euangclij: quod bic Mcto* 
nimicos crucem Cbriftt appellxt Apoftolus. Eo 
cnim tcmporemxximam perfecutionem patiebxn* 
tur, qui ftncere docucrunt Euangeltumj & u\n- 
dicarunt Cbriftianam libemtcm contra patronos 
rituwm Mofatcorum. Hx>cPauhna admomtiotn* 
primisnobis uttlis est } ne propter autoritatem bo* 
minum er extemam rcUtgwnis laruam deficta* 
mus apuriate dottrin£, neue fucofo nlligionis 
pra-textn rccipiamus Ceremonias: Vnde pxulatim 
dottrin£ puritas infici pofiit. E& er bic ge* 
neralis dottrina obfcruanda de cruce, qu£ femper 
comuntta cst cum dottrin£ purmtc. Altud enm 
fieri non poteft, quamut Satan fe Cbt ijlo oppos 
nat, er cim miniftris. Dcinde Cbriftm uult juot 
fibi in cruce conformcs ficri, Vnde illud Pauli: Si 

mi 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 



COM M ENT. / 

utut patimur, unk etiam regnabimus. SuntQ-m 
Santtis multi pulluUntes affcclus utttofi, qutcru* 
cereprimendtfunt. jycntq^Deus nuUmn filium 
recepit,quem non cafttg.it. 

Neqp enim qui circumciduntur ip* 
fi legem feruant, fed uolunt uos cir* 
cumcidi,ut in carne ueftra glorientur* 

TransUtw caufe e8. Mentiebantur Pfeu* 
doapoftoli feamore Legis Ctrcumctfionemdoce* 
re,quam legem fe feruarc glortabantur. Verum 
Vaulm hanc Uruam tlUs dctwhit, NdW tlludnon 
lcgis amorefieri ? fcd mera iaclantia c?gloriatio* 
ne cartuh oftendit.Volut,inquit, uos ctrcumcidi, 
ut m carne ueftra glortentur, id eft, non folwm 
non patiantur perfecutionem k\ud£ts, qutnullo 
Viodo fcrebant ctrcumctfionem abolert, uerwm* 
ctiam qubd tam multcs profelytcs facercnt, qui 
circumctfivnerccepta \udaifmum profitcrentur. 
Vtenim unum profelytum iud£t faciant.mare cr 
terram eos circwmtre Dominus dixit Matth.l\. 
E# er hic obfcrumda nota fatforwm doftorwm, 
qui prttcxtu rettgionis fe [btfinuant audttortbus, 
qucmadmodwm multis fcculis Monachos fcctffe 
manifcftwm cit, idq; non folum ut fyeciofi appa* 
reant, cr ueluti reltgionis qufdam jpecuU, ue* 
rwmctiam ut glorkri pofiint defuis a.uditoribut* 

<juos 



fttfn 

knlifi 
fm 

m 

cr jce E 

M 

' ftaPjh 
. fmhoc 
| ratei 
. rurio iij 
. Chnfiiit 
' tfiiek 

• UKbcoft 

Wucrin 

- ktifmo 
hnici 



Pe: 



4& 



Uwitrrk r * PUT * AD G A L AT. 

tl tto t 6S fuo ^ 10 & tigfati* «diunxcrmu 

* Z M0nC,mr pr ° f e hic > ut ad «#«*n v teftimo* 

m n J um > M*t* fyi* dtXum , Vrouoccmm, quoties 
de religionc oritur qusftio, mbil morantcs hypo* 

MiinturiV ™fln Pharifcorum 0-wZmKoyixe Sophi* 

^onentiirj Mihi autcm abfit gloriari nifi in 

P/fic cruce -Domini noftri Iefu Chriftj; 

Kt aku Antithefis e$% Oppomt enim fuum exemn 

mmjttm plm Pfcudoapoftolcrum inani gloriationi. Exem 

itMUw p\m hoc omnibuspijsmimftris Euangclif y adcoq ; 

. omnibut Chriftianis ' imttandum e&: quorum glol 

t,mmmi riatio m f 0 L cruce Chrifti, hoc e&, in uitlim<t 

fln Chriftt dc uittoru ( csl cnim Synccdoche ) pofitx 

lidiu, ftmh *f}e debct. Ambrofius pcrpulcrc ait : Cuius omnis 

:kleri,mm fos tn Chriftoc^ hic gloriatur in cruce cim+ 

a|Mf/iq«i Hoc locopefimeabufi funt indocli Monachi, qui 

,p(iterentHr, crueem hic mterprctantur hgnum crucis feu pa* 

\nvmpt (7 tibtdumsui affixut erat Dommws. Ex quo poftex 

[ di«t Mittb! ffiftum ut hutus patibuli m.tglncm pro ido* 

irwiiM* l ° col uerint, ommum fcre fanaijumo, ac pra>« 

ftcsuntca. 

Jj Mk» Per q wcm mihi mundus CRicifkus 

,iiorM eft&egomundo,. 

lUfi* 



l . ' J -4 



C OMMENT. I 
Katio fuperioris fententue k cdujk fumti. 
Ver quem mihi mudus crucifixus eftjd eft,ftretut 
er contcmtus a me. Ego uiciftim mundofm cru* 
cifixws, hoc e>% frretus u contemtus a mundo. 
Qjixre nihtl mihi reliquum eft quo gloricr,nifi tn 
cruceDomimnoftri lefu Chriftu Ambrofiusm 
buclocum itafcribitilnuicem fibi mortui funt,cr 
Apoftolus mundo,w mundus Apoftoloidum nihil 
concupifcit Apoftolus mundi, crdum nthilhabet 
tnundus fuum,quod agnofcat m Apoftolo. Cruci* 
fixto mundi hoc loco MetonymixHebraicd con* 
temtus mundi eft,ponitur cnim fubieclum pro ad* 
iunclo.quodfrequcns eft in fcripturaAnterpretx* 
tionem noftram confirmat fentcntia qu£ fequitur. 

Nam in Chrifto Jefu,neq? Circirm* 
cido aliquid ualet } necj? prseputium, 
fed noua creatura* 

JEtiologia eft fuperioris fententix*. Tollit 
cnlm per dtftrtbutionem omnem gloriandi mate* 
riam. Ver Circumcijioncm fynecdjchicos intelli* 
ge omnes Mofatcos ritus : cx quorum obferuatio* 
nc materiam glorundi petebant lud&L Pcr Pr<e« 
putium eadem figura mtcUige quicquid hxbue* 
runt gentes mcircumcife, <zr quicquid humand 
fapientta fuo acumine excogitare potesi. OmnU 
aumifta in falutis ncgccio mhd funt. Nam hic 

tmtum 



o;lckknil)il 

'JHfa con« 

toiWrrprtfo 
riifitffffiitiir, 

>nk Tollit 
rloriinlii^f 1 
Uico$i«* 



EP I ST> AD G A LAT* 

tantum ualetnouacrcatura. DiaturautemnoM 
crextura y quo ad animam homo reformxtm ftiri* 
tu Dct: qut non ampltus fibi, mundo ututt, fed 
Chrtfto, per qttcm rcgencratut eir in huncfinem, 
ut in nomtate uiU ambulet, hoc cft,ut non fecun* 
dum cxrncmjcd fecundtm ftnritum uiuat.Quoxd 
corpus attmet,homo tum dcmii dicetur noux crc* 
atura, quxndo m refurrctltone depofuerttmortx* 
htatcm^ induertt tmmortalitatem.Atq- hoc c# 
quod Paulm <tit z.Cor.j.Si quis efl in Cbrifto,no* 
ua crcxtura csi. Sed quomodo ncttx creatura } cum 
iiulh noua fubftantta condxtur i E tfi autem nott 
fubftantia,fed qualitas dutaxat immutatur: tamen 
placnit ita loqui Spiritui fanclo, ut mteUigercmui 
onnia effe in foltdum gratue Det trtbuenda in re* 
gcncrattonis operc : non quod trunci cr ftipites 
jimus, fed qucd Deus adfit m ucrbo, w fit cjflcax 
pcr uocem Euxngelij , crexns in nohis non rdu* 
clxntibus, nouum finrtlum, quo cr bcnc uelimui, 
C pofiimus.Uuc prccattoDauidica pcrtinet,Cor 
mundm c rea in me Dcus. U£c ncuttxs fupra m 
qumtofidcincminc fignificatur, ubittaatt Apo* 
fiolus. Nxm m Chrifto lefu, ncq } Ctrcumcifioalt* 
quidualet,neq^ Pr£puttum, fed fides per carita* 
tem agens. Nouxm crgo creaturam dtctt uitam 
nouxm perfidcm lcfu Chrifti.Vt rccle Augufttnm 
intcrprctAtur 3 w AmbrojtM ciwi aitiNoux crcx* 

S tunt 



COM M ENT. I N 

tura c& regencratto noftrd. Porro partcs huiui 
nouitatts enumerat Paulus ad Romatu 6. ubi agtt 
Apojlolus de caufis mortificationis W utuificd* 
tionis : qwefunt regenerationis fcu fantttficatio* 
nis partcs. Locus hic diligenter obferuandut f#> 
docct cnim, qtiodnam potifiimum Chrtftunorum 
fludium effe debedt : mdelicet pr<e crucc Chrifii 
contcmnere,qutcquid cfl in mundo fublimeiac to*. 
tis uiribus noux* utU ftudere. Damnatur crgo hoc 
loco omnis exceUcntta } et qutcqutd magmfieri fo* 
let ab hominibus, Nam fi dejit renouatio cordis, 
finon adfit noua credtura, fruftrd gloruris dc 
ahjs rebus mundL 

Et quicunqp hac regula inceflerint, 
pax fuper eos erit, dC mifericordia,S£ 
fuper Ifraelem Deu 

Vromifiione claudit pr<efcntem locum, dtq; 
adeo totam fuperiorem doclrtnam de tufttficdtio* 
ne,de Chrifttana libertdte, er de utta iuxta ftiri* 
tusdiredtoneminftituendd. H<ec promifiio non 
diter dcctptendd eft, qudtn fiillxm fuo ore Domi- 
nm pronunctaffct. Hinc proinde confplatto haud 
mcdtocris fidis uerbi mmtftris, atq; adeo omntbui 
pijs petenda idq; maxme cum ab impijs dam- 
nantur ut htretici, ct fchifmdticiidtq^ adcb i Dco 

damnd* 



W«hk EPIST. AD GALAT. 

damnati abiccli,hoc cft, ut loquuntur, anathc* 

1 0 UjjjjL tnatizati.Si enim Deus promittit pacem, or mifc* 

iWifiiiw ricordiam ommbut ijs, qui fccundum KcguUm k 

fywtrik il ^dulo pr^fcriptam ambulant, hoc cft> qui doclrt* 

Mwiowi nm Pau ^ 1 pwfitwtMydoccntypropugmntJuxtd 

'twceCkih €lXm mtm & m 2> m ** wowfay formant, non cil 

' qucd mctiant fibi a fulmimbus anathematuw Pi« 

m*£ Vcrbum emn soiX&p(ut fupra quoq; admo* 

; 6 v a nui ) figmficat proprie ita vnccderc, ut certm or* 

1 1 Ai% tntteA+Mi si/lsntir t)mt>A riuiApni tYiinCrpnddtur- 



mkaxk, 



2 /ncefferint, 



do tcneatur, adco nc linea quidem tranfccndatur, 
ucrumctiam nouas regulas comminifcitur pug* 
nantcs cum Kegula ChnftUquamVaulushic no- 
bis commendat, nullo mcdo audiendus esi,fed po* 
tius tanquam ferpens,qui noftros parentes dece* 
pit fugiendus, ey cxccrandus esl. Valeat igitur 
Vapa cum fuo Yrancifco, Dominico, Antonio, er 
cum reliquis TEgyptiorum locuftis, cj- nobis fuf* 
ficiat regula Chrifti, quam nobis m Abrahamo 
«JocfflMt commcndat, qui propterea patcrcredentmmno* 
iuwftcatio* mma tur. ifracl Dci Methonymicos totum fide* 
iimiixup i im ca tum dcnotat, er tacite perftringtt Apo* 
p4^ m ftolui \ud£os circumcifionis propugnatorcs: qui 
jjifloKDo* nQn p arm glonabantur de cartiah propagatio* 
wfohtio^ Jle a p ;i # 0 patnarcha lacob, qui er \fracl diclus 
, ;S i(o0iiM f ^ Ac p ^ ceret vaulus» Glorientur tfti quantum^ 
iijfl* uolunt de carnalt fuo patre y nos tamcn ccrtifime 
tyd(b'Mt f cm us } qubd bcnedittionis prcmifio pertineat 

s % adpro* 



CO M MEN r* IN 

dd promiftionis filios,qut funt credentes omncsex 
quibufcunq; tundem pdrenttbuf ortii ducut. Ham 
indefinita particula Quicunq; tollit difcrimen 
mtionum, crpcrfonarum.Stgnificatq; promifiio* 
nem gratu uniuerftlem effe . Dcinde Regule 
mentto applicdtioncm gratU noUt . Qnicunq; 
enim iuxta Pauh Kcguhm promif.toni gratuitx 
crcdtt, Dco reconciltatus eh.cy faclusefc nou4 
crcatura in Chrifto lefu : idq^ non ex fuo mcrito y 
fcdexmera Dei mtfericordta, bonitate. \fraci 
proinde Dei eft, cuius UuscflaDco, non ab 
by.mntbus. hoc qui probatur Deo uefligijs fi* 
deijfraelis Vatriarcha: infiftcns : Qui ludtus in- 
occulto, ad dtfcrimen eorwm qui in carnc confi* 
dentcs Chrifli, Euangelmmde gratutta iufttfica* 
tione repudiant^dtcituu 

Demceps labores mihi nemo 
praebeat; 

Extrcma admonitio cft: cuius hic c& fenfus. 
Voftquam tam fatis Vfcudoapoftolorum impoftu* 
ras apcrui,zr ueram uiucndt Kegulam iuxta Chri 
fti mftitutum docui.ucftrum ertt nunc diltgenttm 
officmn facere, Caucrcq ; nc rurfus deceptt Vfcu* 
doapoftolorum fraudibus, indigeatis ultcrtori in* 
crcpatione : qua- mthi profeclo partet non lcues 

Violejli* 



, EPIST. AD GALAT. 

«Wib (x fflokjiiM, Non enim potcft mdgifter pw Jine grst 

[ ^!' ut moleftid difcipulorum fuorum defeclionem, er 

1 fupindm neglhcnttdm ferre. 

fcgfc Ego enim ftigmata Domini Iefu in 

!\*-J corporemeo gefto. 

ww lUfio ddmonitionis eft k cruce, qudm pcr* 

'ajMRWo, f # ? «owiwe Cbn/h fum&.Sunt autem Stig* 

wttd ifw/ j n/w ^ ? p w ameddm reatas, quu 

^Vmib jetiri ddinqucntes olimd fuis dominis notd* 

Dfoii^ijjjis hintur, non fine mdgnd tUorum mfitmid. Vnde er 
Q| nn | siyixoLrlou. er ftigmdttct dicebdntur : ut qui not4 
mmafy ahqud adufti femper dppdrcrent fontcs. Hinc ad 
Mu w/lijb crucem cr perfccutionem piorum, cr potifimum 
mintftr orum ucrbi, transfertur uocabulum. Vt 
Domini ftigmata fint quxdam ueluti nota*, qu£ 
ilfli nemO imprimuntur nobis, ut funt probra^ Lpidaticncs, 
colaphi,flageUa, carceres,contemtus er td gcntii 
<tlid,quibus Dominus oucs fui gregis figndre folet: 
bic csl Jfliftf» non quidcm in iUorum contumeltdm y fcd in tUo* 
nttity^ rum nidximdm glortdm. N<*w his notis reddimur 
toirfcfii conformcs qudddm rdtione filto Dei, cum quo 
wAiiptiM olim glortficdbimur.Hic locm obferuetur de cru* 
iicepi F/flM I ce Ecclefi# y qu£ csl pcrpetud notd filiorum DeU 
dtownfrj cdufds fupurecitduimus» 



COMMENT. I N ^fjty 



Gratia Dommi noftri Iefu Chri/fi 
cum fpiritu ueftro fratres^ A M E N* 

Vrecaticne ct uoto y ut inccepit, ita finit hanc ^ t( f0i 
Epiftohtm, Cumautematt: Cum ftirttu ucftro, 
cptat ut m imo peclore iftam grattam fentiant y p 
reimeant, Nam tum demum obimcmus Chri 



ismai 



fti gratiam, quando eam fentimus in corde noftro y [; mtl „ 
uiua fiducta tn ipfum rccumbentes, Nonenim 
fufficit nuda cognitio grati£,fed requiritur cttam . , 

fenfus m corde^Qnare Apoftolus nofter cptat 
Phtltppenfibtis, ut abundent m omni cognitione y 
CT fenfu rerum excetlenttum. Cognittone quidem y 
qua intelltgamm er cognofcamus qu£ oportet: 
Scnfu uerb, quo intus m animts cxpertamur er V> 
fenttamus ea qii£ intettigimus, cr inoffcnfo curfu jj 
pcrgamus ufq, ad dicm lefu Chrtfti. Vhtltp. ijFfifc 
tema compellattoco perimet y ut intelhgant Ga* 
lat£ y quo affeclu Vaulus hanc Epiftolam e carccre 
Komano fcripferit: nempe fraterno y ut qui com* 
tnunem patrem cum illis agnofcat Deum in Chrt* 
fto lefu Domino noftro. amen j( ( ueritate dict- 
tur.cuim ufus in Ecclefia uartus e&.Nam in pre* 
cattotbus,e8 fidei obfignitio: bt uoti$,esl affeclm 
comprecantis tcftimonium : In approbationibus* 
eft confcnfus tcfttficatto : Etin ajfcueratiombus 
eil confirmatto dtcendorum, & eorum qui audi* 

unt 




aChrtfli 

ro, 



«rmrft/j« 

«fljbcpfctt 
cognitione, 



tf flportft: 

'///>. nfl* 
igjutGi* 
earcerc 

«iiiCb 

rfjjfflb 



EPTST. AD galat. 
unt TrTtHfoQofiaLyfcu ccrtitudo.Breuittr.cxempb 
Bebneorum communitcr utimur uocuk Amen y 
uoUt precationes, imprccationcs er deuotiones 
approbantes, acfidicas : SU ratum, fiat: pro quo 
Grjea mtcrdum ufurpant ^oim 

Deus Vatcr9omini noftri lcfu Chrifti det 
nobis omnibw filij fui ftirttum, ut ipfius donati 
ac firmati gratia, fccundum ipjim uoluntatem in 
boc mundo uiuamus : er tandem rcfufcitatis cor* 
poribus pcr cundcm Dominum noflrum 
lcfum Chriftum, &tema fruamur 
bcatitudine. Amen. 




I III | I III | I I II | 

10 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy l 




Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1 




i *± 

Early European Books, Copyright © 2009 ProQuest LLC. 

Images reproduced by courtesy of the Royal Library, Copenhagen. 

LN 815 8°copy 1
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Commentarivs in epistolam Pavli ad Galatas, scriptus a Nicolao Hemmingio"

See other formats
