Full text of "De Navorscher"

See other formats

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves bef ore it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that 's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use of the files We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
any where in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's Information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at|http : //books . google . com/

^ m

DE NAVORSCHER.

De Navorscher.

EEN MIDDEL
TOT GEDACHTEWISSELING EN LETTEEKÜNDIG VEEKEER

TUSSCHEN ALLEN DIE IETS WETEN,
IETS TE VRAGEN HEBBEN, OP IETS KUNNEN OPLOSSEN,

OHDKB BaSTUTTB TAH

P. LEENDERTZ, Wz.

ZES EN TWINTIGSTE JAARQANQ.

NIEUWE SEKIE, / "

Hegende Juigang.

Te AMSTERDAM, bg J. C. LOMAN Jr.
1876.

(•(BODL:Liu;':'*i

BLADWIJZER.

Aardenburg (Oudste charter van), 170.
— (Onze Lieve Vrouwe te), 637.

Aardrgkskondig woordenboek van Ne-
derland, 292.

Adel van het koninkrgk Holland, 549.

AUone (D'), 14.

Amgterdam. Beelden uit het Doolhof,
15. — Preekstoel der Nieuwe Kerk, 237.

Asar, 611.

Baadeloo (Abdg van) in het land van
Wae«, 187.

Beker (Zilveren) te Zwartsluis, 512.

Bekker (Oordeel der classis van Nijme-
gen en Tiel over de Betooverde wereld
Tan B.). 402.

Besmettelgke ziekte (Zuivering van per-
sonen en goederen bij), 281.

Bezitregt gestaafd door het zweren van
een eed, 60, 696.

Boekverzamelaars (Gevaarlgke), 1.

Boerhave, 261, 545.

Bombell (Nils de), nederl. vlootvoogd,
391, 545.

Boomen f Merkwaardige) in Nederland,
102, 166, 326, 494.

Boucquet (L.), 10.

Bruinier (Juffrouw), 62, 230, 550.

Brugsma (B.), 290.

Burgh (A. V. d.), 467.

Bgen Pe) in den rouw, 104, 167,

222, 326.
Bggeloof verklaard, 222.

(C=K zie K.)
Cyriacus (Sint), 61, 169.

Dathenus (Oordeel der classis O verveluwe
en Tiel over de psalmbergming van
P.), 405.

Dauwtrappen (Het), 384, 541.

Dichters (Gelauwerde), 611.

Diodati (Mr. J.), 546.

Don gratuit (Een) in 1793, 60.

Duin (Reis om de wereld door Nico-
laas), 394.

Eedformulier (Middeleeuwse h) vanden
beul te Middelburg, 434.

Egmondsch handschrift, 186.

Eyk (J. van), 120.

Elten (Uit het tgnsboek der abdg van
Hoog-), 257.

Emiclaar (Heerlijkheid), 894.

Esparto, 432, 542.

Examina (Onpartijdigheid in het afne-
men van kerkelgke) in de classis Tiel
in de 18* eeuw, 594.

BLADWIJZIK.

Friesenberg, 116.
Friezenyeen, 110.

Genealogische bescheiden gevraagd, 691.

Genestet (De), 262.

Gereformeerde Spanjaard in Gelder-
land, 290.

Gerig^smannen in de Nederbetuwe in
1660, 606.

Geschiedenis (Hoe men de) aan bet volk
vertelt» 278.

Geschut, behoorende aan Zutfen in
1478, 895.

Geslacht der zelfst. naamwoorden, 522.

Geslacht v. Achtervelt, 415. — Albinus,
492. — v. Aldewerelt, 221, 381, 625. —
Alewgn, 425. — Bartolotti, 41, 97,
166. — de Beaufort, 493. — Beich-
lingen, 88, 488. — v. Beinhem, 419. —
V. Belle, 49. — v. Bevervoorde, 97. —
Binkes, 165. — Boerhave, 261. — Bosch,
828, 482. — V. Brakell, 864. — v. d.
Brande, 52. — v. Brienen, 419. —
de Brusselle, 591. ~ v. Buchell, 156^
258. — Chassé, 92. — v. Darthuysen,
413. — V. Diemen, 619. — Diepen-
broeky 626. ^ Doegeweerd, 98, 819.
— V. Dompselaer, 155. — v. Doomick
of Doominck, 688. — Doublet, 492. —
V. d. Eem, 416, — v. Eek, 52. —
v. Eek V. Pantaleon, 168, 316. —
V. Esvelt, 871, 498. - Foeyt, Foyert,
S14, 527, 634. — Fremeaux, 52. —
de Genestet, 262. — v. Gent, 96. —
Gerrits, 870. — v. Groor, 590. —
Grafstede, 480, 682. — de Groot,
622. — V. Hammerstein, 823. — v.
Hardenbroek, 40, — v. Hattem. 411. —
V. d. Hegge, 882. — v. d. Heil, 221,
681. — V. d. Heuvel gezegd Barto-
lotti, 255. — Hochepied en Colyer,
216, 425, 484. — Hodshon enz., 263,
626. — Hoelands* 540. — v. Hoemen,
158. — Hoffar, 217. — Hoola, Dura,

101. — Huygens en Rombouts, 822. —
V. Hulst, 822. — Imbyze, 162. —
V. Ingen, 154, 165. — Joha, Hoola,
enz. 164. — de Jong enz., 163, 881,
481, 624. — Camper en Persgn, 94.
— ten Cate, 63. — v. Cattenburch,
260. 482. — Keppel. 151, 425. — Cley-
burch en v. d. Meer, 261. — Coymans,
804. — Ck)mans en Mom, 156, 317. —
Cuijck (V.), 165, 219. — Cuper, 221. —
Crillarts, 540. — v. d. Laan, 480,
624. — de Lannoy, 823, 428. —
V. Laren, 319. — v. Leeuwen, 372. —
V. Lennep, 160. — Levin dict Famars,
305. — Loper, 50. — Manmaker v.
Hofwegen, 305. — v. d. Mast, 50, 158,
487. — v. Meerten, 368. — Mogge,
v. Bronckhorst, 161 — Mollerus, 221,
480. — v. NiendorfiF. 590. — Nobel,
416. — NunninckhafiFen, 688. — Ock-
hu ijzen, 220. — v Oldenbarnevelt,
809, 482, 690, 631. d' Orville, 94,
162. — v.'Ogen, 619. — de Pagniet,
688. — Palm, 383, 498. — Pantaleon,
97, 259, 634. — Picart, 160. — v. d.
Poll, 41 6. — V. Reenen, 882. — Reewgk,
804, 688. — de Roo, 220, 626. -
Ruysch, 94, 806, 479, 621. — v. Ruy-
tenburg en v. Weert. 163, 818. —
V Ruyven, 486. — Sandra, 96. —
Sanisson gez. de Pesters, 323. —
Soheid of Scheidt, 826, 486. — Schei-
dius, 101. — Schelte, 262, 626. —
de Selis en de Yaes, 633. ^ Spiering,
160. — Stellingwerf, 484. — Tim-
merman, 388, 493. — Twent, 219,
819. - Tflssen of Thgssen, 538. —
üytenbogaert, 91, 256. — ütenhoven,
308. — de Vries, 413. — v. West-
reenen, 96, 410. — V. Wyhe, 628,
667. — V. Wjjck, 685. — de Witt,
493. — Wittebol, 322. — Wolbock,
484. — Zegers, 882, 629.

Geuzentgd (Uit den) in West-Flaande-
ren, 498.

Gevaerden, 176, 886.

Gildebord (Een), 606.

Graat, (B), 119.

BLADWU81B.

VII

Gn&erken te Harderwgk, 888, 506. •—
en wapens in het klooster P'rens-
wegen, 622.

Haarlem, (Jan van), 164.

Hals (Schilderij van Frans), 611.

Harlingers, 117.

Heeremans (Pieter), 393.

Heiden, (J. van der) en de preek-
stoel der Nieawe Kerk te Amsterdam*
237. — (Schilderg der Westerkerk te
Amsterdam door), 238. — (Portret
Tan), 286.

Heidens in Nederland, 226.

Heinde Hoek, 549.

Histoire de Flandre, 466.

Honden (Keur op de), 101.

Hooft, Warenar, 556.

Hoorn (J. van), 394.

Hnygens (Gedichten van Couat.), 442.

HuUe-walle-waaitje, 58.

Haweiykffverkintenissen, die in de 17e
eenw in Gelderland bedenkelgk wer-
den geoordeeld, 546.

Isneliteii (De) in Egypte, 505.

Jaooba Tan Beieren, 116.

Jood (Hoe een) te Amsterdam als ohi-

rorggn werd toegelaten, 598.
Joamal de la^Haye (Bgdrage tot de

geschiedenis van het), 78.

Eaebe (De), riviertje, 290, 433.
Kaart (Nieuwe) van de limietscheiding

tussehen de O. en W. I. (Compagnie, 558.
Kakographie, 299.
Kanonnen door Earel Y aan Breda ge-

achonken, 175.
Katten (Het spinnen der), 686.
Caowenherg, 504.

Kerkelgke inkomstenKVragen over oude),

117.
Kermiseuvel in de Nederbetuwe, 57.
Kinckel (H. A. van), 489.
Glarenbeek in 1684, 14, 58, 485.
Elokgieters, 284, 894.
Klokken te Strijen, 298.
Knol (Jan), 610

Koffijhois (Klucht van 't), 182, 402.
Kogels in den mond, 115.
Collegium musicum te Groningen, 468.
Kroonwgck of Kromw^ck (Het huis), 550.
Kropf (Brief van J. M. von) aan den

prins van Oranje, 69.

Lambrequins, dekkleeden, 822.

Latius (Joh), 109.

Lennep (J. van). Klaasje Zevenster in

de 18e eeuw, 177, 897, 567.
Lennick (Van), 476.
Liefs (J.), 467.
Lgnwaad (Duur), 388.

Maarten (Sint), 61, 436.

Magnin (J. S), Losse bladen uit Drenthes

geschiedeniB, 76.
Marien (Amptman van St.), 171.
Maarits voor Grol, 884, 503. — (Prins)

en Sint Maurits, 610.
Mispel en kwee, 224, 482.
Molukken (Kaart van de), 398.
Momber (De) in Gelderland, 602.
Munt van 330 n. Chr. met Francia, 119.
Munten (Romeinsche) op de Beken by

Benkum gevonden, 18.
Muzgknoten, 292.

Naamverbastering, 79.
Nacktegaalslag (Nationale), 168.
Namen (Vreemde plaats-), 85, 297. —

(Ned. plaats-) in Noord- Amerika, 116.

— (Plaats-) met heim, 126, 847. —

vin

BLADWIJZER.

(Ned. spot- en scheld-), 268, 827,

482. — (Ned. voor), 565.
Navorscher (Duitsche) voor beoefenaars

der nederduitsche taalkunde, 612.
Nederlanders (Vermaarde), 10.
Niemandsvriend, 112, 435.
Nic Frog, bgnaam voor de Hollanders, 103.
Noordhollandsche eenvoudigheid, 554.
Nostitz (H. V.), 14.
Numa Numantius, 74.

Oera Linda Bok, 185, 560.

Oldenbamevelt (J. van), 309.

Onderwijs op de Veluwe (Bijdrage tot
de geschiedenis van *t), 289.

Onderwijzer (Een jong), 541.

Onilerwjjzersdienst (Langdurige), 544.

Oordt (van), 439.

Opschrift in de kerk te Opheusden,
118. — te Oud-gastel, 16a —
(Flaamsch), 495.

Opschriften op kerkklokken, 17, 69,
233, — op grafsteenen in de kerk-
gebouwen der Xederbetuwe, 62.

Opzins jocoserius, 186.

Organisten (Vraagpunten voor kosters,
schoolmeesters en), 294. — te Utrecht,
515.

Orgel te Ngkerk, 240.

Orgels en klokkenspel, 125. — te Ar-
nemuiden, 27. — te Haarlem, 186.

Oudaen (J.), 505.

Oudheden (Opsporing van), 439.

Oud-katholijken (Houding der) in 1672,
892.

Paaschfeest (Viering van het), 61, 105.
Pacificatie van Gent (Schotschrift tegen

de), 497.
Paskwil van 1654, 390.
Patras (A.), 112.
Penning (Duitsche), 17. — Amsterd.

Eotter-vereeniging, 72.
Penningen (Pacht-), 71, 173, 335. —

Tonnenloodje«f, 176-

Penningje (Een duister), 176.

Peter den Grrooten (Testament vanczaar),
116, 606.

Piano*s en clavecimbels, 240.

Portret van J Burlage, 612.

Portretten van Com en Fred. de Hout-
man, 79, 186. — van J. v. d. Heiden»
236.

Predikant van Oldenzaal (Een aange-
vochten), 291, 390.

Predikanten (Standplaatsruiling van),
114, 289. — (Luthersche) te Schiedam,
334. — (Nederl.-Hervormde) te Mos-
kou, 501.

Predikdienst (Langdurige), 327.

Professoren te Middelburg enz., 116,
285, 606. — (Naiveteit der gelderscbe)
in de 17e eenw, 548.

Pseudo-dissertatiên, 234.

Raebel (Commandeur), 11. 112.

Raadhuis (Een), 609.

Raphael (Schilderij van), 407.

Reael (Laurens Laurensz.), 508.

Reisweddenschappen, 544.

Rekenen (Wjjze van) bg de Romeinen,)
558.

Rome (De St. Maria deir Anima te), 467.

Roomsche en protestantsche godsdienst-
oefening te gelijker tijd in de zelfde
kerk, 596.

Rosendael, 551.

Roscam (P ), 14.

Rostock (Hoe men doctc^en slaat te), 74.

Rubens (P. P.), 119.

Rijmen (Bakei^kinder-) enz., 75, 291.

Salzburgers te Groede (Aistammelingen
der), 610.

Schilderij van de Wester kerk te Am-
sterdam door J. V. d. Heiden, 238.

Schrijfmeesters (Beroemde), 77.

Sebastiaan, 407.

Sneek. Garingastraat, 80.

BLADWIJZSB.

Söllner, 62.
Soms (J.), 8.
Spreeuwen, 328, 431.
Spreekwoorden en spreekwazen aan den
Bgbel ontleend, 193. ^ (Nieuwe), 409.

— Hy weet wel waar Abraham den
mosterd haalt, 33, 248. — De apostelen
moeten wandelen, 37. — Ik heb er
den bof van, 564. — Boonije komt
om zijn loontje, 614. — Hij laat er
geen gras onder groeien, 565. — Een
riem onder het hart steken, 561. —
Hg is den hoek om, 104. — Zoo ver-
kouden als een hond, 523. — Hg is
van het hondje gebeten, 151, 252. —
Op St. Jat mis, 478. — Jan Kalebas,
566. — Zoo doof als een kwartel, 478,
521. ^ Loop naar de maan, 88, 298.

— Het neusje van den zalm, 566. —
In zijn nopjes zgn, 566. — Slapen
ah een os, 35. — Morsdood. Dood
als een pier, 522. — Hii is noar
Piipenbroek, 364. — Op zijn schaapjes
terugkomen, 302. — Spaansch doof,
478. — Hg laat violen zorgen, 566. —
Hg is om zeep, 364. 520. — Bg zgn
zolen zweren, 146.

Spot- en scheldnamen (Nederl.), 103.
Staat (De) boven de kerk, 111.
Stalen pennen, 103.
Statenbgbel (Invoering van den) in de

Kederbetnwe, 331.
Sbrabbe (A. W.), 510.

Tienden (Beschapen), 79.

Toasten (Ond-hollandsche), 591.

Tollen (G. van), CyflFerboek, Bil.

Toonknnatenaars te Leiden, 31. — te
Oudewater, 31. — voorkomende in
het Album studiosorum der leidsche
boogeschool, 125.

Trouwbrief, 109.

Tunnicius (Een conjectuur op), 212.

Turken (De) aan den Rijn, 502.

Twistzaken (Twee) in 1787, 553.

Ulloa (Alf de), 545.
Unaas leeuw enz., 232.

Venus graf schendster, 118.
Verbuiging van bgnamen, 618.
Verloting van Baaphorst in 1709, 172,

288, 329, 385.
Vin (A. de), 510.
Vlekken uit portretten (Middel om) te

doen verdwenen, 223.
Vondel (Bymen toegeschreven aan), 19,

292, 396.
Voltaire in Nederland, 76.
Vrijmetselaars in Nederland, 278.

Wapen v. Friesland, 100. — Gesl. v.
Alphen, 307, 631. — Boucher enz.,
157. — Duquesne enz, 101 — Ha-
merstein, 430, 624. — Hillebrands,
383. — de Joncourt enz., 155. — v.
Geulen, 430. — Coster, 635. — Pan-
neboeter enz., 325. — Pieterson en
Hoogenhouck, 93. — Trouillard, 493.
— (Een familie-), 96 —(Een geslacht-),
261.

Wapens gevraagd, 40, 93, 155, 492. —
op portretten, 157. ■- (Twee), 160. —
op een porceleinen schaal, 540.

Waterchineezen. 504.

Wederdoopers (Wgze van groeten bg de),
15, 433.

Werkstaking in de vorige eeuw, 332.

Woorden in de meierij van den Bosch
in gebruik, 563.

Woorden, afgeleid, verklaard of beoor-
deeld. Vrouwentitels, 81, 297. — al-
sterwijn, 35. — Apeldoorn, Appeltern,
244. — betijen. 253. — blutse, 150. —
Bourtange, 85, 298. — buffeltje. 86,
296. — buis. pöp, 521. - buschcolen,
409, 519. — dubben, 80, 296 — ducjes
van Tholl. 303. — fidibus, 364. -

BtADWUSlR.

photographie, 149. — Garinga«traat,
80. — geprosesside (geprofesside) per-
soon, 303. — grenR, 619. — haii-
Btikkedood, 214. — Heeg, 861,618. —
heerschap, 290. — heim, 126. —
Herschel, 88. — hoet (den) dragen,
214, 801. — jodute, 212, 408. —
kajuit 253. — Kenan, 258. — kli-
maatschieter, 150. — klokslag, 86,
298. — klopje, 80, 250. — kobnnder,
88, 251. — koeterwaalsch, 37. —
qneem, dwanckmolen, 363. 476, 517.

— laveeren, 253. — leges, 216. —
Linoelles, Werwiok, 802. — melkaton,
33. — Muus, 361, 561. — nojael, 214.

— orleans, 409, 561. — Pantaleon,
pantalon, 516. — pelgrim, 254. —
pier, 150. — pissebed, 37. — proeve,
214. — Roode helden straat, 254. —
scharbiers-malt, 363, 521. — schrik-
keljaar, louwmaand, 216. — scroyelgelt,

85, 147. — schuiven (opium), 89. —
schutten, 564. — sieraad, 518. —
sleyscat, 300 — Souburg, 88. —
spakerig, 410, 618. — spadille enz.,
617. — steen, 82. — tsau, 253. —
veertalen, 150. ~ vermouth, 86, 248.

— Vianen, 216, 801. — vos, 622, 617.

— vry gheley, vondt, 566. — wat-je-
kon, 666. — wierook, 298. — witachtig,

86. — Zeeuw, 86, 148. — Zweder,
Zweer, Assuerus, 618.

Zeeboek (Een) uit de middeneeuwen, 461*
Zevengostemte, 223, 327.
Zilvervisschers (De) van Enkhuizen, 334.
Zoccolanti, 7.

Zondvloed (Persische overlevering om-
trent den), 168

MSDEWEBKEB8.

A., Loop naar de maan, 88. — Hg is
om zeep, 364. — Spaansch doof. 478. —
Zoo doof als een kwartel^ 478. —

Morsdood, 522. — Vossen, 522. — Zoo
verkouden als een hond, 528.

A. (v.), Gesl. de Roo, 220. — Gesl. v.
Aldewerelt, 221.

Aarsen (A.), Pissebed, 87. — Orgels en
klokkenspel, 125. — De bgen in den
rouw, 222. — Ned. spot- en scheld-
namen, 272, 482. — Bydrage tot de
geschiedenis van 't onderwgs op de
Vel uwe, 289. — Merkwaardige boomen
in Nederland, 326 — Gesl Ruisch,
479. -• Maurits voor Grol, 503.

Altorffer, ( J. G.), Klucht van *t koffijhuis,
402.

Andante, GesL ten Cate, 53. »- Gesl.
Scheidius, 101. — Jacoba van Beieren^
116. — P. P Rubens, 119. — Wapen
Panneboeter enz., 326. «— (^esl. Nun-
ninckhaffen, 688. — J. A. van GKx>r,
590.

Anspach (J.), Commandeur Raebel, 11.
— Opschriften op kerkklokken, 17, 69,
233. — G. van Hardenbroek, 40. —
Gesl. Bartolotti, 41. — flulle-wuUe-
waaitje, 58. — Kermisenvel in de
Nederbetuwe, 57. — Opschriften op
grafsteenen in de kerkgebouwen der
Nederbetuwe, 62. — Grafelyk geslacht
van Beichlingen, 88. — Gesl. üyten-
bogaert, 91. — Baron Chassé, 92. —
Gesl. Ruysch, 94, 479, 621. — GesL
van Westreenen, 96, 410. — Pantaleon,
97^ 259. — Standplaatsruiling van
predikanten, 114. — Spreekwazen uit
den vreemde, 146. — ' Gesl. Eeppel,
151, 425. — Gesl. v. Hoemen, 153.—
Gesl. Comans en Mom, 156. — Gesl.
Picart, 160. — St Cyriacus, 169. —
Amptman van St Marien, 171. —
Spreekwoorden en spreekwazen aan
den Bgbel ontleend, 193. — Proeve,
214. — Gesl. V. d. Heil, 221. - Gesl.
Mollerus, 221, 480. — Heidens of
Zigeuners in Nederland, 225. — Apel-
doorn, 244. — Hg weet wel waar
Abram den mosterd haalt, 248. —
Roode helden straat te Buren, 264. —
Van den Heuvel gezegd Bartolotti,

BI.ADWUS1B.

2S5. ^ Uit het tgnsboek der ablg
▼an Hoog-Elten, 257. — y. Buchell»
258. — Gesl. y. Cattenburch, 260, 482.

— Ned. Bpot- en sobeldnamen, 268. —
Professoren te Middelbarg enz., 287. —
Heerschap, 290. — Een gereformeerde
Spanjaard in Gelderland, 290. — Een
aan^vochten predikant van 01 denzaal,
291. ~ Kakogfraphie, 299. — Sleyscatf
300. — Lincelles, Werwick, 802 —
Gesl. Coymans, 804. — Gesl. Reewük»
304 — Gesl. Foeyt-Foyert, 814, 427.

— Gesl. V. Laren, 319. — Invoerinfr
van den Statenbijbel in de Keder-
betuwe, 381. — Qneemen endwanck-
fflolens, 863. — Fidibus, 364. —
Enkele genealogische gegevens naar
aanleiding van sommige nederbetuw-
Bcbe grafschriften, 364, 411. — Oordeel
der classis Njjmegen en Tiel over de
Betooverde \vereld van B. Bekker in
1693, 402. — Oordeel der classis van
Overveluwe en Tiel over de psalm-
bergming van P. Dathenus in 1696,
405. — Gesl. de Lannoy, 429. —
Esparto, 482. — Niemandsvriend, 485.

— St Martinns, 436. — Opsporing
van oadheden, 439. — J. van Oldenbar-
nevelt, 482. — Merkwaardige boomen
in Nederland, 494. — Grafzerken te
Harderwgk, 506. — Riddergeslacht
van Wyhe, 523, 567. — Mr. J. Diodati,
546. — Hawelyksverbintenissen, die in
de 17e eeuw in Gelderland bedenkelgk
werden geoordeeld, 546. — Naiveteit
der geldersche professoren in de 17e
eeuw, 548. — Het schutten van bruide-
goms, 564. — Ik heb er den bof van,
564. — Vrey gheley, vondt, 566. —
GesL de Pagniet, 568. — Onpartydig-
heid in het afnemen van kerkelyke
examens in de classis Tiel in de 18e
eenw, 594. — De momber in Gelder-
land, 602. — Gesl V. Diemen, 619. —
Gesl. V. Oyen, 619. — Laatste af-
stammeling van H. de Groot, 622. ~
Gesl. Diepen broek, 626.

B., Jan V. Haarlem, 164. — Gesl. v.
Ingen, 165. — GesL Binkes, 165. —
Heerlykheid Emiclaar, 394. — Wapen
V. Geulen, 430. — Wapen v. Hamer-
stein, 430. — Gesl. Grafstede, 430. —
Gesl. de Jong, 431. — Wapen Trouillard,
493. — GesL v. Esvelt, 493. — GesL
Timmerman, 493. — Gesl. de Witt,
493.

B. (D. M.), Gevaarlijke boekverzame-
laars, 1.

B. (Gonst.), Den boet dragen, 801.

Baan (J van der). Viering van het
Paaschfeest, 107. — Een aangevochten
predikant van Oldenzaal, 390. — GesL
de Lannoy, 429. — A. W. Strabbe,
510. — A. de Vin, 510. — Cgferboek
van G. van Tollen, 511. Fam.

Hoelands, 540. — Een jongonderwyzer,
541. — Langdurige onderwyzersdienst,
544. — Gesl. Reewyk, 588. — GesL
Grafstede, 632.

Backer van Leuven, Gesl. Ruysch, 308.

— Grafzerken te Harderwyk, 338, 506.

— GesL V. d. Hegge, 382. — GesL v.
Reenen, 382. — Gesl. Zegers, 382, 629

— Wapen Hillebrands, 383. — J. v
Hoorn, 394. — Gesl. Alewgn, 425. —
GesL de Lannoy, 429. — J. v. d.
Laan, 430. — Grafzerken en wapens
in het klooster Frenswegen, 622.

Bakkenes (H. C. van). Wapens Boucher
enz., 157. — Wapens op portretten,
157. — GesL v. d. Mast, 158. — GesL
Spiering, 160, — GesL de Hochepied
en Colyer, 216. — GesL Bosch, 482.—
Gesl. V. Beichlingen, 483. — GesL
Wolbock, 484. — GesL Stellingwerf,
484. — Merkwaardige boomen in
Nederland. 495.

Beer (T. H. de) Baker-kinderrymen enz.,
75. — Zevengesternte, 223. — Ver-
mouth^ 243.

Brandeler (P. A. J. van den), GesL de
Lannoy, 428. — Gesl. Doublet, 492. —
Gesl. Crillarts, 540.

XII

BLADWUZEB.

B-S., Klokgieten, 394.
Buddingh (S. J. W.), Rgmen aan Vondel
toegeschreven, 896.

C. (B. F.), Joh. Latius, 109. — Luther-
sche predikanten te Schiedam, 334.

Galand (F.), Niemandsvriend, 112. —
Gesl. Mogge, v. Bronckhorst» 161. —
Gesl. V. Cuyck, 165. — Abdy van
Baudeloo in het land van Waes, 187.

— Gesl. Hoffer, 217. — Genealogie
van Cuyck. 219. — Manmaker v.
Hofwegen, 305. — Levin dict Famars,
305. — Wapen van het gesl. v. Alphen,
307. — ütenhove, 308. — deKaelne,
433. — Middeleeawsch eedformulier
van den beal te Middelburg, 434. —
Clarenbeek in 1684, 435. — v. Ruyven,
485, — Gesl. v. d. Mast, 487. — Gesl.
de Lannoy, 490. — Gesl. de Beau-
fort, 493.

Churl (John), Zeeuwen, 86. — Kobunder,
88. — Wet op de geslachtnamen, 116.

— Kenau, 253. — Boerhave, 261. —
Zweder, Zweer, Assuerus, 618. —
Grens, 619.

Court (J. W. C. del), Gesl. Bosch, 323. —
Gesl. Sanisson gezegd de Pesters, 326.

D. (J.)

Duitsche penning, 17. — Romein-

sche munten op de Beken bij Renkum
gevonden, 18. — Hoe men te Rostock
doctoren slaat, 74. — Naamverbaste-
ring, 79. — Pachtpenningen, 174. —
Tonnenloodjes, 176.
Doorninck (J. I. van),NumaNumantius,
74. — Beschapen tienden, 79. — Gesl.
Twent, 319. — van Lonnick, 476.

E. (A. J.), Gesl. V. Eek v. Pantaleon, 316.

E. A. P., Hij weet wel waar Abraham
den mosterd haalt, 33. — Professoren
te Middelburg, 286. — Langdurige
predikdienst, 327.

Pt.Ph.

Feith (H. O.), Vraagpunten voor kosters,
schoolmeesters en organisten, 294.

Philax, Reisweddenschappen, 544.

Fock (V. Brucken), Gesl. Timmerman,383.

Fokker (Mr. G. A.), Verloting van Raap-
horst, 288, 385.

Frederiks, (J. G.), Beroemde schrgf-
meesters, 77. — Geschut, behoorende
aan Zutfen in 1473, 395.

G. (H.), Barend Graat, 119.

G. (M. J.), Leges, 216.

Gerlings Cz. (Mr. H.), Wapens ge-
vraagd, 93.

Gouw (J. ter). Beelden uit het Doolhof
te Amsterdam, 15. — J. v. Lennep,
Klaasje Zevenster in de 18^ eeuw,
397. — Heintje Hoek, 549. — Noord-
fa ollandsche eenvoudigheid, 544. —
Oud-hollandsche toasten, 591. — Hoe
te Amsterdam een Jood als chirurgyn
werd toegelaten, 593.

Graaf (J. J.), Toonkunstenaars enz. to
Oudewater, 31.

Heije, Toonkunstenaars te Leiden, 81.

Hesselink (C. D. Keppel), Friezenveen,
110

Hoeveil (Mr. R. J. W. F. van), Neder-
landsche spot- en scheldnamen, 104. —
Zilveren beker te Zwartsluis, 512.

J. (Theod.), Eene bijdrage tot de ge-
schiedenis van het Journal de Leide, 73.

J. Jr. (J. G de G.), Lambrequins, dek-
kleeden, 322. — Genealogie Wittebol,
022. — Gesl. van Hulst, 322.

Jorissen Mzn. (W. J.), Nederl. spot- en
scheldnamen, 327.

BLADWIJZER.

K., Gesl. Scheidt, 486.

K. (J. C), Opzius JocoseriuB» 186. —
Middel om vlekken van portretten te
doen verdwünen, 223. — B. Bmgsma,
290. — De Israeliten in Egypte,
505. — Zoo doof als een kwartel, 521.

K. (V.), Gesl. V. d. Mast, 50. — Gesl.
V. Aldewerelt, 381.

K. (V. R. V. D.), Wapens gevraagd, 40.

Kesteloo (H. M.}, Trouwbrief, 109.

Koo, De architect van Oordt, 439. —
Wapens gevraagd, 492.

Kremer (A. J. C), Adel van het konink-
rgk Holland, 549. — Een riem onder
het hart steken, 561. — Woorden in
de meierg van den Bosch in gebruik,
563. — Ned. voornamen, 565. — Wat-
je-kouy 566. — J. van Oldenbameveldt,
590. — Loonde komt om zjjn boontje,
614. — Spadüle, 617.

K. V. S., J. van Oldenbamevelt, 309. —
Twee twistzaken in 1787, 553.

L., Yerloting van Raaphorst, 329.

L, Orleans, 409. — Wgze van groeten
bg de Wederdoopers, 433.

L (C. P.), Histoire de Flandre, 466. —
J. Lieft, 467. — Ab. v. d. Burgh,
467. — De St. Maria delP Anima te
Bome, 467. — Alfonso de Ulloa, 545.

L. (ö. V. D.), Witachtig, 86.

Laboranter, Commandeur Raebel, 112.
— Pachtpenningen, 176. — Portretten
van Com, en Fred. Houtman, 186. —

De nlvervisschers van Enkhuizen,
334. — Pieter HeeremanSj 393. —
Kaart van de Molnkken, 393. — Reis
om de wereld door Nicolaas Duin,
894. — Schilderg van Raphael, 407. —
N. de Bombell, 545. — Nieuwe kaart
op de limietscheiding tusschen O. en
W. L Comp. 553.
Laarillard (E.) Photographie, 149. —
Khmaatschieter, 150. — De bgen in

den rouw, 167. — Hg is van het
hondje gebeten, 252. — Muzgknoten,
292. — Loop naar de maan, 298. —
Hg is om zeep, 520. — Vossen, 617.

Lee (6. van der), Eene keur op de
honden, 101.

Leendertz Wz. (P.), Rgmen aan Vondel
toegeschreven, 19. — Vrouwentitels,
83. — Bufifeltje, 86. — Heim, 133,
361. — Zeeuwen, 148. — Klaasje
Zevenster in de 18<> eeuw, 177, 399. —
Eene conjectuur op Tunnicius, 213. —
Kobunder, 251. — Gedichten van
Gonst. Huygeos, 442. — Laurens
Laurensz. Reael, 508. — Buschcolen,
519. — Rosendaal, 551. — Hoofbs
Warenar, 555.

M. (B. J. A.), H. A. van Kinckel, 439.

Menno, Coster, 635.

Molhuysen (A. A. A.), Portret van J.

Burlage, 612.
Muller (Frederik), Asar, 611.

K., Gesl. Cuper, 221. — Een geslacht-
wapen, 261. — Gesl. Schelte, 262.

Nepveu (J. I. D.), Clarenbeek in 1684,
58. — GesL üytenbogaert, 256. —
Schilderij van Frans Hals, 511.

O. (H. M. C. V.), Slapen als een os, 35.
— Vianen, 301. — Zevengestemte,
327. — Nieuwe spreekwazen, 409. —
Nederlandsoh-hervormde predikanten
te Moskou, 501. — Een gildebord, 505.

Oosterzee (H. M. C. van). Viering van
het Paaschfeest, 105. — Pachtpen-
ningen, 173. — Pseudo-dissertatiën,
234. — Professoren te Middelburg,
enz., 285. — Standplaatsruiling van
predikanten, 219. — Esparto, 542.

XIV

BL\DWIJZVB.

P, (H. K.)^ Magnin, Losse bladen ait

Drenthes geschiedenis, 76.
P. (d.), Gesl. de Jong enz., 163.
Pftlm (A. li.), Gesl. Palm, 888.
Piccardt (S.), Wapens op een porcelei-

nen sohotel, 540. — Boerhave, 545.
Poes, Eobander, 251.
P. Q., Een paar Yondeliana, 292.
Proes (L.), Viering van het Paaschfeest,

61. — Hoe men de geschiedenis aan

het volk vertelt, 278.
Putman (J. J.), Kogels in den mond,

115. — Kanonnen door Karel Y aan

Breda geschonken, 175.
P. V. W., Het huis Kroonwyck, of

Kromwgck, 550.

E. (A. A.), Jan van der Laan, 624. —
Wapen v. Hamerstein, 624. -^ Gesl.
de Jong, 624.

E. (W. N. D.), P. Roscam, 14. — H.
V. Nostitz, 14.

Bappard, (F. van), Gesl. de Jong, 381.

Beepmaker (A. A.}, v. Belle, 49.

Bogge (H. C), Organisten en orgels te
Utrecht, 515.

Boos (G. P.), Pachtpenningen, 71. —
De staat boven de kerk, 111. - A.
Pairas, 112. — Nederl. plaatsnamen
in Noordamerika, 114. —Vragen over
oude )cerkelgke inkomsten, 117. —
Heim, 126. — Blutze, 150. — Voer-
talen, 157, — Pier, 150. — Het oudste
charter van Aardenburg, 170. — Bg-
geloof verklaard, 223. — Mispel en
kwee, 224. — Klopje, 250. — Buffeltje,

296. — Dubben, 296. ^ Vreemde
plaatsnamen, 297. ~~ Vrouwentitels,

297. — Op sgn schaapjes terugkomen,
802. — Waterchineezen, 504. — Com-
pilatie, 506. — Queemen en dwanck-
molens, 517. — Hg is om zeep, 520. —
Scharbiers-malt, 521. — Geslacht der
zelf st. naamwoorden, 522. — Het dauw-

trappen, 541. — Klaasje Zevenster in
de 18« eeuw, 557. — Orleans,561. —
Hg laat er geen gras onder groeien,
565. — Spakerig, 618.

S., Verbuiging van bgnamen, 618.

S., Klokken te Strgen, 293.

S. (G. A.), Zoccolanti, 7. — d'Allone,

14. — Clarenbeek in 1684, 14. —
Wyze van groeten bg de Herdoopers,

15. — Harlingers, 117. — Venusgrraf-
schendster, 118. — Francia in 830 n.
Chr., 119. — Egmondsch handschrift,
186. — JufiFrouw Bruinier, 230.

Schorer (E. P.), Gesl. Loper, 50.

Six (G. A.), J. Sorus, 8.

Smits (J. J.), Orgel te Ngkerk, 240.

S°., Jacob V. Eyck, 120.

S. O., Spakerig, 410.

Spellers (S.), Orgels en klokkenspel te
Amemuiden, 27. — Toonkunstenaars
voorkomende in het Album studioeo-
rum der leidsche hoogeschool, 125. —
Orgels te Haarlem, 187. — Collegium
musicum te Groningen, 468.

Stekhoven (J. H. Schuurmans), De apos-
telen moeten wandelen, 37.

Sterrevelt (D.), Gesl. Clegburch en y.
d. Meer, 261.

Tideman Jzn. (B.), Hoe ib de houding
der Oud-Katholieken in 1672 te ver-
klaren? 892.

Vedete, Gesl v. Doomick, 538.

Vorsterman van Ogen (A. A.),L.Boao-
quet, 10. — Vermaarde Nederlanders,
10. — Gesl. Fremeaux, 52. — Familie
van Eek, 52. — Van den Brande,
52. — Wapens Pieterson en Hoogen-
bouck, 98. — GesL Camper en Persyn,
94. - Gesl. d' OrviUe, 94. — Gesl.

BLADWIJ2KB.

vanGenty 96. — Een familiewapen, 96.
— GesL Sandra, 96. — Gesl. van Bever-
voorde, 97. - Qesl. fiartolotti, 97. —
Geel. V. Ingen, 154. — Gesl. ▼. d. Mast»
168. — Twee wapens, 160. — GesL
Twent, 219. — Gesl. Rnysch, 809. —
GeeL Comans en Mom, 817. — Gesl.
V. Ruytenborch, 818. — Geel. v.
Hammersiein, 328. -- Gesl. de Lannoy,
323. — Gesl. Scheid, 325. — Jaf-
fronw Brnnier, 650. — R. A. von
Kiendor£^ 690. — Genealogische be-
scheiden gevraagd, 590. — Gesl. de
Brosselle, 591. — Gesl. de Roo, 625. —
Gesl. V. Aldewerelt, 625. — Gesl.
Hodshon, 625. — Gesl. Schelten, 626. —
GesL V. d. Heil, 631. — Gesl. v. Alphen
en Tolbergen, 631. — GesL v. Olden-
barneveld, 631. — Gesl. £ck v. Pan-
thaleon, 634. — Gesl. Foegt en Foyert,
634.
Vries Jzn. (P. de), Medaille Amster-
damsche Kottervereeniging, 72. —
£en duister penningje, 176. — Por-
tretten van J. van der Heiden, 236. —
J. van der Heiden en de preekstoel
der Nieuwe Kerk te Amsterdam, 237.
— Schilderg van de Westerkerk te
Amsterdam door J. v. d. Heiden,
238. — Pachtpenningen, 885.

W. (Aem. W.), St. Cyriaous, 170. —
Jodate, 212.

Wagner (J. D.), Opschrift in de kerk
te Opheusden, 118. — Wapens ge-
vraagd, 156. — Wapen de Joncoort
enz, 115. — GesL v. Dompselaer,
155. V. Bachell, 156. — GesL v.
d. Mast» 159. - W. v. Lennep, 160. —
Gesl. V. Ingen, 818. -~ GesL de
Hochepied en Colyer, 425. ^ GesL
de Selis en de Yaes, 683.

Winkler (Johan), Steen, 82. — Alsterwgn,
36. -- Klokslag, 36, 296. - Koeter-
waalsch, 37. — Klopje. 80. — Vrou-

wentitels, 81. — Vreemde plaatsna-
men, Bonrtange, 85, 298. — Soaburg,
88. — Friesenberg, 116. — Scroyel-
gelt, 147. — Merkwaardige boomen
in Nederland, 166, 826. — Hartstik-
kedood, 214. — Vianen, 215. — Bg-
geloof verklaard, 222. — Klokgieters^
284. — Hg weet wel waar Abram
den mosterd haalt, 249. ~~ Baker-kin-
derrymen enz., 291. — Aardrgksknn-
dig woordenboek van Nederland, 292.

— Wierook, 298. — De byen in den
rouw, 326. — Werkstaking in de
vorige eeuw, 832. — Gevaerden, 386.

— Heim, 347. — Duur lynwaad, 383.

— Nil de Bombell, 391, — Jodute,
408. ~ Buschcolen, 409. — Spreeuwen,
431. — Mispel en kwee, 432. — £en
zeeboek uit de middeleeuwen, 461. —
Queemen, 476. ~~ Flaamsch opschrift,
495. — Uit den geuzentgd in West-
Flaanderen, 498. — Pantaleon, Pan-
talon, 516. — Sieraad, 518. — De mans-
naam Muus, 561. — Roomsche en
protestantsche godsdienstoefening te'
gelyker tyd in de zelfde kerk, 596. —
Duitsche Navorscher voor beoefenaars
der nederduitsche taalkunde, 612. ~
Heegy 613. — Onze Lieve Vroue van
Aardenburg, 637.

♦, Scroyelgelt, 85. — GesL Deugeweerd,
98, 319. — Stalen pennen, 103. —
De byen in den rouw, 104, 326. ~~
Het testament van czaar Peter den
Groeten, 116, 606. — GesL Bartolotti,
155. — Persische overlevering omtrent
den zondvloed, 168. -- Nationale
nachtegaalslag, 168. — Het Oera linda
Bok, 185. — Ducjes van Tholl, 803. —
Spreeuwen, 828. — Het dauwtrappen,
884. — De Turken aan den Ryn, 502.
'— Afstammelingen der Salzburgers
te Groede, 610. — Het spinnen der
katten, 636.

♦♦♦, Imbyze, 162.

?, Sebastiaan, 407.

LEES-, SCHRIJF- EN DRUKFOUTEN.

hl. 594, reg.
r 595, >

3
14
19

In deel XXV,
V. b. staat: Humath
> > achttiende

lees: Kamath

» nsriar

> zef}entiende

bl.

83, reg.
119,
136,
138,
140,

»
145,
149,
254,
278,
847,
363,
367,
370,
371,
376,
377,

462,
482,
494,
496,
549,

leii8

5 en 9

7 en 8

2 V. b,

5
10
13

5
14

v.b.

V. o.
v.b.
v.o.

In deel XXVI,

staat: meer lees: mee

V. » n.

noordwesten » noordoosten

zuidwestelijke » zuidoostelgke

zuidwestel^k > zuidoostelijk

Hedichem, » Eedichem,

(Anjum > Anjum (

een » eeu

voorkomender > voorkomende r

2. » 52."

v.b. > Mom, > Mom,

> > naam > vorm
V. o. > richter van Tiel in 1675 tnoet wegvallen.

, en 379 reg. 7 v. b. staat: Haek 2ees: Hack

v.o. staat: 10 » 412

v.b. » hun » hem

V. o. » misschien commandant van Zaltbommel in 1672
(Kok Vaderl. wdbk. Vu, 309;) moet wegvailen,

v.b. » een lees: eeu

v.o. . XXXI, . XXVI,

> > Haeften, » Besten,
v.b. > Nuenynxbrucghe. > '8X)ueninxbriicghe

> > opmerkingen > opmerking

GESCIIEDENIS.

Oeraarlqlce boekvenamelaaxB. De berachte geschiedenis van graaf
Libri, die, zoo als men weet, beschuldigd werd, in zgne kwaliteit
Tan inspecteur generaal der openbare boekerijen in Frankr^k, in
de jaien 1842—1847, zich voor eene waarde van + fr. 500,000 aan
boeken en handschriften, uit de door hem geinspecteerde (I ?j biblio-
theken te hebben toegeëigend, ligt nog versch in het geheugen.
Wèl heeft Libri in verschillende geschriften zgne onschuld trachten
ie bewgzen — o. a. in zgne Brieven aan M. de Fallouz; aan het
ministerie van justitie en aan M. Barthéleiny Saint- Uilaire — en
zgn ook enkele mannen van naam in de letterkundige wereld als
zgne verdedigers opgetreden ^), maar dat heeft toch niet kunuen
beletten, dat hg den 22q juug 1850 te Fargs tot 10 jaren gevan-
genisstraf veroordeeld werd. In tgds gewaarschuwd, wist hg de
toepasding dier sttaf te ontdaan, door naar Engeland de wgk te
nemen. Door herhaalde veilingen uit zgne schgnbaaronuitputtelgke
bibUotheek, had M. Libri een aanzienlgk vermogen verworven. Zoo

bragt b. v. eene door hem in 1849 gehouden verkooping na

aftrek der onkosten — ongeveer ƒ 50,0ü0 op. In 1857 hield hg te
Londen nog drie belangrgke verkoopingen van boeken en hand-
schriften, waarvan de catalogus der eerste niet minder dan 12,000
nummers, die der handschriften ongeveer 1200 nummers bevat.
Deze laatste alléén bragten niet minder dan / 80,000 op.

In 1871 kwam de door dr. Alois Pichler — een geestelgke uit

*) o. a. £d. LaboBlaye, die in zgo artikel: La masie des lirres k propos d'an
catalogae (Catalogae of the choicer ^portion of the magnificent library formed by
m. G. Libri, so eminent as a collector, who is leaving London in consequence of
ill health, and solelif Jbr tkat reason disposing oi bis literarj treasary, etc. London,
Sotheby 1859. roj, 8o.) de schnld of onschuld van m. Libri wel in het midden
laat, maar hem toch blikbaar voor onschuldig houdt. Verg. Revue des deux mon-
des. 1859. 1 Sept.

Vt OE8CHIEDEKI8.

Beieren en een op kerkhistorisch gebied gnnstig bekend schrgver —

in de keizerlgke bibliotheek te St. Petersburg gepleegde diefstal aan

het licht. Dagbladen en tjjdschriften hebben in der tgd de bgzon-

derheden dienaangaande min of meer uitvoerig meegedeeld (o. a.

de Nederl. Spectator 1871, n^ 29) Ik kan dus volstaan met slechts

in herinnering te brengen dat dr. Pichler, — die als buitengewoon

bibliothecaris van de keizerlgke bibliotheek» natuurlgk vrgen toegang

had tot de bibliotheek^lokalen — in ruim anderhalf jaajr ongeveer

4500 boekdeelen heimelgk naar zgn huis gedragen heeft, en dat

wel door die boeken — en daaronder zelfs een aantal folianten

en eene prachtuitgave van Voltaire in 72 quarto dln. ! — in den

rug van zgn overjas, die daartoe van een grooten zak voorzien was,

te verbergen. Eleeds sedert geruimen tgd, en steeds in toenemende

mate, werden boeken vermist, maar te vergeefs zocht men den dief,

totdat dr. Pichler op een goeden — maar voor hem zeer noodlot-

tigen dag — bg het verlaten der bibliotheek een paar boeken op

den grond liet vallen, die door hem met ^roote tegenwoordigheid

van geest weer op hun plaats gezet werden. Maar van nu af werd

hg steeds bespied en bg gelegenheid, dat een al te gedienstige

portier hem — tegen zgn wil — zgn overjas hielp aantrekken,

voelde deze iets dat veel op een foliant geleek en gaf terstond van

zgne bevinding kennis. Pichler bekende het boek slechts te hebben

medegenomen om een citaat te vergelgken. Bg ee^e daarop gevolgde

huiszoeking bleek, dat een groot gedeelte van de ontvreemde boeken

zorgvuldig in kisten gepakt en uit bijna al de boeken bet merk der

keizerlgke bibliotheek ver\\gderd was. Bovendien vond men een

aantal losse stukken uit tgdschriften, en platen uit boekwerken

gesneden, o. a. de kopergravuren uit twee zeldzame bijbels. Gevraagd

zgnde waarom hg dac gedaan had, gaf hg eenvoudig ten antwoord,

dat hg meende, dat die boeken toch defect waren. Ook vond men

een 200tal titelkaarten, die hg uit de alphabetische catalogus

genomen had, en waardoor hij dus ni3t weinig verwarring in de

administratie te weeg bragt. Die kaarten gebruikte hij — volgens

zgne eigene verklaring ^ in de bibliotheek, uit verstrooidheid of

uit gebrek aan papier, om er aanteekeningen op te maken en dan

stak hg ze vervolgens eenvoudig in zgn zak! Zgn verdediger trachtte

uit een en ander het bewgs te putten, en als verzachtende omstan-

OB8CUI£DKNlS. 3

digheid te doen gelden, dat z^n cliënt geen dief van professie was,
maar door een onweêrstaanbaren hartstogt, om boeken te verza-
melen, gedreven werd. Het mogt echter niet baten. Dr. PicLIer
werd levenslang naar Siberiën verbannen, terwgl zgne bnishoodster
en medepligtige, Crescentia Wimmer, gednrende vier maanden in
een werkhuis werd opgesloten. In het laatst van 1873 werd aan
Pichler, wegens voortdurende ziekelgkheid, maar vooral door tus«
schenkomsi van den koning van Beieren, gratie verleend. Hg over-
leed echter niet lang daarna').

In den loop van 1873 werd de bibliothecaris van de stadsbiblio-
theek te Troyes — M. Harmand — door de regtbank dier stad
tot vier jaren gevangenisstraf veroordeeld, wegens het on tvieemden
van een groot gedeelte van de aan zgne zorgen toevertrouwde
achatteD. Het trok namelgk de aandacht van enkele boeklief heb-
bers, dat sedert 1866 door een boekhandelaar in die stad, verkoo-
pingen van oude en zeldzame boeken gehouden werden, waarvan
de catalogussen blgkbaar niet door dien boekhandelaar, maar door
een zeer ervaren bibliograaf vervaardigd waren. Het drukke en
intime verkeer van Harmand met dien boekverkooper wekte arg-
waan en leidde tot een onderzoek, dat den reeds sedert jaren door
den ontrouwen bibliothecaris gepleegden diefstal aan het licht bragt»
en zgne veroordeeling ten gevolge had. Bovendien bleek uit dat
onderzoek^ dat sedert dertig jaren door de daartoe aangestelde
autoriteiten geen toezigt over die bibliotheek was uitgeoefend; dat
Harmcnd óök de voor de bibliotheek-lokalen bestemde brandstof
stal, en dat hg zgn vuil linnengoed in de boekekasten wegborg! ^)

Maar ik wenschte slechts even de daden van Libri, Pichler
en Harmand in herinnering te brengen, om meer bepaald de aan-
dacht te vestigen op een feit van gelgken aarJ^ — door eene

*) Breedvoerig behandeld in eene brochure, getiteld : Dr. Alois Pichler and der
BficherdiebKtahl üub der KaiAerl. öffentl. fiibliothek io St. Petersbarg. Bericht über
die Verhandlangen vor den Geachworenen. St. Petersburg, Carl Ricker. Ib71. 98 blz.
gr. 8* In het proces van dr. Pichler wordt ter loops op een dergelyken diefstal van
eenen Lindner gewezen Te vergeefs zocht ik naar byzonderheden omtrent dit feit^
Waar kan ik er iets over vinden?

*) Affaire Harmand, ex bibliothécaire de la ville de Troyes. Expertises, réquisi-
toire, plaadoyers, condamnation, d*aprës les documents originaux. Bar-sur-Seine
Imprimeria SaiUaid. 1873. 4 en 196 bla. 8^

4 GE8CHIBDENIS.

Yrouw bedreven — dat waarscfagnlijk minder bekend is dan de
reeds genoemde, en naast deze wel een plaatsje verdient

In het 2e deel, blz. 280, van: Hoffmann von Fallersleben, Mein
Leben. Aafzeichnangen und Erinnerungen (Hannover, 1868), komt
namelijk het volgende schrijven voor (ged^l. 17 april 1885) van
een zekeren Ritschl aan Hoffmann v. F.^ toen ter tyd beide beamb-
ten aan de universiteitsbibliotheek te Breslau:

»Heate vor 8 Tagen reistest Da, und wer weiss, ob Dn's einen
Tag spater noch gethan hattest. Morgen werden 's acht Tage, dass
auf der Bibliothek bei Revision des jaristischen Faches eine so
befremdliche Menge von Defecten entdeckt warde, dass an blosse'
Verstellung oder zuf&lligen einzelnen Verlust nicht gedacht werden
konnte. Man schatzte die Defecte nach vorlaufigem Anscblag aaf
30 — 50 Folianten, meist Incunabeln, alte Aasgaben des Corpus
juris u. dgl. Der Verdacht fiel allererst auf Volkmann, aber falsch-
licher Weise. Zufallig im Gedachtniss gebliebene verfangliche Ans-
serungen eines ehemaligen Dienstmadchens der Doctorin Friedrich
— (de vrouw van den eersten custos der bibliotheek) — brachten,
sorgfaltig verfolgt, auf die rechte Spur, und bald war man so weit»
mit Hülfe der Polizei constatirt zu haben, dass die Doctorin Fried-
rich, mit Hülfe ihrer Tocht er, eine Beihe von Jahre hindurch mit
ihres Mannes Schlüsseln Nachts auf die bibliothek gegangen and
dort diese Diebstahle ausgeführt, die Bücher aber als Macvlatur
nach Auras verkauft oder an einen zu beerbenden Gevatter Ejramer
verschenkt habe. Sie erlangt es von Wachler, (den hoofdbibliothe-
caris) nicht in polizeilichen Verwahrsam gebracht zu werden, da-
durch, dass inr Mann einen Bevers ausstellt, worin er sich zu voUem
Schadenersatz verpflichtet. Mit dieser gauzen V/oche wird siealso
auf der Bibliothek im Lesezimmer von frah bis Abends 8 Uhr
inquirirt, confrontirt, eine Menge anderer Personen verhört, etc;
zu gleicher Zeit werden die Recherchen auf der Bibliothek fortge-
setzt; und so waren denn schon vorgestern die Entdeckungen viel
weiter gediehen, und schon an oder über 200 Folianten allein aas
dem Juristischen Fach als gestohlen ermittelt; auch Octav-Dieb-
stahle waren schon nachgewiesen; und ausserdem batte man star-
ken Gru üd, auch Defecte in iet Medecin und Theologie zu fürcbten."
»Wachler soU so angegriffen gewesen sein, dass man ihn immer

eseOHIKDENU. 5

hat halten mussen; ünterbolzner (de bibliotliecaris) macht mog«
lichst gate Miene, Stenzier (beambte) aber noch bessere. Denn so yiel
scheint gewiss^ dass Friediïch — aach wenn ihm selbst nicht die
^ringste directe Mitschnld zur Last fallt — doch jedenfalls pen
siouirt wird, weil solche Sorglosigkeit oder Nachlassigkeit, wie
dam gehort, dergleichen ünfug viele Jahre hindurch bei seiner
eigenen Fraa nicht zu merken, ihn als Bibliotheksbearaten schon
hinlaDglich ingravirt/'

Toen Hoffmann t. F. eenige dagen later in Breslau terugkeerde,
Tond hg alles zooals Bitschl hem geschreYen had. De >Frau Doe-
torin" was voorloopig in arrest en dr. Friedrich zelf uit zgne be-
trekking ontslagen. Vreemd is het zeker, dat hg van dien, gedurende
eene reeks van jaren, door zgne vrouw gepleegden die&tal niets
gemerkt heeft, maar niet minder vreemd is het, dat de andere be-
ambten, die boeken nooit gemist hebben. Of er werd weinig gebruik
van de bibliotheek gemaakt, öf het toezigt liet ook daar te wen-
schen over.

Het Athenaeum van 7 augustus jL no. 2493, bevat in een
zeer lezenswaardig artikel over : The free library of the Ciorpora-
tion of the city of London, de volgende bgzonderheid, die — in
verband met het voorgaande — hier zeker niet misplaatst is.

cStowe, in his ySurvey of London'* written in tha year 1598,
writes as foUows: — >Adjoining this Ghappell was sometyme a
fayre and large librarie furnished with Bookes pertainiag to the Guild-
hall and CoUedge. These Bookes, as it is said, were in the raigne
of Edward the Sixth, sent for by Edward Duke of Somerset»
Lord Protector, with promise to be restored shortlt/. Men laded
tkence three carries (carts) with ihem^ but they were never retumedy

Dat men wel eens vergeet een of zelfs drie boeken terag te
geven is nu juist geen zeldzaamheid, maar drie karren vol.... dan
moet men toch al erg vergeetachtig, of.... zoo ruim behuisd zyn als de
Hertog van Somerset! En bg dat alles is ook zeker een ruim ge-
weten onmisbaar.

Men is dan ook nooit te weten gekomen wat er van die boe-
ken geworden is, maar wat nog erger is.... men heeft nooit gewe-
ten welke boekeu het waren, big gemis van een catalogus. De
oorspronkelgke verzameling — de bibliotheek werd reeds in 1421

6 0ISCHIEDENI8.

gesticht — heeft zeker uit handschrifken bestaan, >maar er zullen
van ti]d tot tgd wel gedrukte boeken bg gekomen zgn — Caxtons,
Pynsons, Wynkyn de Wordes, en meer van die eerste voortbreng-
selen van onze en vreemde persen." 't Is voor liefhebbers om te
watertanden ! »Misschien — vervolgt de schry ver van het genoemde
artikel — »zou nog eenig narigt omtrent die gestolen boeken te
vinden zgn in de bibliotheek van den markies van Bath, te
Longleat, waarin het grootste gedeelte van Seymour's archief
bewaard wordt. Of weet misschien Mr. Canon Jackson eenige
inlichting te geren? Die »gentleman'* toch is in den laatsten
tyd zoo gelukkig geweest, om uit die papieren te Longleat be-
langryke historische bijzonderheden aan het licht te brengen^ en
het zou de waarde zijner nasporingen niet weinig verhoogen, als
hg ons ook omtrent dit punt inlichting kon geven.'^

Die verregaande » vergeetachtigheid" van den hertog van Somer-
set was een doodslag voor de >fair Librarie'' van de stad London.
Er was toeu, helaas, geen Richard Whittington, geen John Car-
penter, noch een dr. Sannders ^) ouder de raadsleden dier stad,
om die gestolen boeken terug te vorderen, of er voor te zorgen
dat eene nieuwe verzameling bgeengebragt werd. Integendeel, de
burgerg schgnt heel kalm in dat verlies berust en het goed ge-
vonden te hebben, dat de bibliotheek in een kleederenmarkt werd
herscbapen^ zoo als uit het volgende stuk, gedagteekend 6 maart
1553, blgkt: >Item for certeyn consideracions moving the Conrt
yt is agreid by the same that Sir John Ayllf, jknight, nowe
keeper of Blackwell Hall, shall have the whole Lybrarye of the
Guyidhall College, as well above as beneath, from the feste of the
Annuncyacon of our Ladye nowe nexte comyng for the terme of
his naturall lyf, yeldyng therefore yerely duryng the same terme
to the Mayor and Coialtye (commonalty) and Cytezens of this
Cytie to th*use of the poore £ v so alweyes that he nse and
occupye the same as a cöen (common) Mket howse for the
sale of clothes and none otherwyse.*'

f) De bekende Eichard Whittington, die tot driemaal toe Lord Mayor van Lon-
den is geweest, was de stichter der bibliotheek -, John Carpenter heeft haar aan-
aienlijk vermeerderd en dr. Sannders ja de man, die niet rustte vddrdat de regering
ran Londen maatregelen nam, om weder eene stadsbibliotheek in het leven te roepen.

GSSCHIIBDBNIS. 7

Zoo diep was het bibliotheeklokaal p^ezonken: to clothe the
bodies, not inform the minds of the citizens! De hertog van
Somerset — die zoo vergeetachtig was? — en de regeering van
London — die naar het verdwgnen van die boeken geen onder-
8oek deed — hebhen heel wat op hun geweten. Wat nog van de
bibliotheek was overgebleven — het gebouw — ging in den be-
kenden brand van 1666 verloren.

Gelukkig is die bibliotheek in 1873 — dus na ruim drie hon-
derd jaren, — in volle glorie uit hare asch herrezen en is nu zoo-
wel in- als uitwendig, een sieraad der wereldstad.

Teo slotte nog dit. Onlangs gaf het Athenaeam zgn spgt te
kennen over de belangrgke verliezen, die de bibliotheek vao het
ministerie van koloniën te London (the India Office) reeds sedert
een reeks van jaren geleden heeft.

De meeste dezer verliezen zgn te wijten aan de verregaande
slordigheid van een aantal personen, die de bibliotheek eenvoudig
als een bareau van informatie voor Indische aangelegenheden be-
schouwen en ook als zoodanig gebruiken.

Maar vele verliezen hebben een vr^ wat ernstiger karakter.
Tegenwoordig worden wel beter voorzorgen genomen b^ het uit-
leenen van boeken, dan vroeger; maar desniettemin heeft men
ook nu nog verliezen te betreuren. Het sch^nt inderdaad onmoge-
Igk om deze onheilen geheel te ontloopen, hoe naauwlettend de
bibliotheek-beambten ook zgn. Maar wie kan ook verhinderen —
vraagt het genoemde blad — dat aanzienlijke vreemdelingen,
mannen van naam in de geleerde wereld, die^ verzot op zeldzame
boeken, maar, helaas, tevens buitengewoon vergeetachtig of.... ver-
strooid zgn, plotseling naar hun land terugkeeren, beladen met.,
zeldzaamheden ait het ministerie van koloniën?

Wie dat verhinderen kan? — zou men knnn?n antwoorden — wel,
de minister van koloniën, door aan zulke hooggeplaatste en geleerde,
maar niet minder vergeetachtige vreemdelingen eenvoudig te verbie-
den, boeken — en vooral zeldzame boeken en handschriften — bui-
ten het gebouw van het ministerie te gebruiken.

n. M. B.

Zoooolanti. (XXIV bl. 79; XXV bl. 97). Deze zgn minderbroe-
ders van de strikte observantie of barre voeter monniken, van het

8 G£SCHrEDfiKI8.

italiaansche woord zoccolo^ sandaal, afgeleid. In het Albnm des
costumes de Ia cour de Rome des ordres monast., Paris 1872, is
eene afbeelding eener geestelgke dochter, die ook tot eene orde
van Zoccolanti behoorde, door zekeren kardinaal te Rome gesticht,
om daarin behoeftige meisjes op te nemen, die in de straten van
Rome ronddoolden en ook op sandalen liepen.

o. A. 8.

Jacobns Soms. (XXIV bl. 136.) In het aitmnntende werk van
de gebroeders Haag, Ia France protestante, lees ik, dat Jaqnes
Sore, heer van Flocqnes, uit Normandie afkomstig was en in 1569
twee venetiaansche schepen veroverde. Na den dood vanLaToar
werd h^ admiraal der Hugenoten van la Roebelle en noodzaakte
La Garde om in de Charente eene toe vlagt te zoeken na diens
aanslag op Rochefort. Hg sloot de Sables d'Olonne in en droeg
veel bg tot het welslagen der ondernemingen van la None. Na
den St.-Bartholomeas-nacht was hg op de vloot van Montgommery
en misschien was hg de bevelhebber van Brouage, die Sorè genoemd
wordt en na wiens dood die plaats zich in 1577 overgaf.

De Thou zegt, dat Sore slechts twee Jezniten liet ombrengen,
als vergelding, dat de Porfcngezen eenige zgnei; gevangene matro-
zen vermoord hadden, en das niet veertig, zoo als Verstegen in
zgn Theatrum cradelitatum opgeeft.]

Dat Verstegen zeer overdreven schreef en wangnnstig was op
de kettersche Hollanders, blijkt ait zijn thans zeer zeldzaam werkje
getiteld: De spiegel der Nederlandsche elende, Mechelen 1621,
waarin hg het den Hollanders ten kwade duidt, dat zg zoo ver-
metel geweest zgn om een land bewoonbaar te maken, dat God
alleen voor visschen geschikt had gemaakt, en hg voegt er bg,
> omdat zg soo laag woonen soo sgn sg de naeste gebueren van
de hel.'* Hg had ons land bezocht en zegt : >Aengaendehetgheene
dat ick geobserveert hebbe in dat landtsvolck singulier te wesen,
dat is, dat sg daer soo opgebrocht sgn van joncks af tot den
bgbel, dat b jeans elcken schoenlapper een Dngtschen Doctor is
in die theologia ende door inwendighe verlichtinge des gheests,
de Heglige schriftuer verbtaet wel soo wel als degheene die dge
geschreven hebben."

0X8CHIKDBNIS. 9

Verstegen begreep niet, dat het volksonderrigt in het lezen,
donr kathol^ke geestelgken zoo zeer geschuwd, maar door protes-
tantsche leeraars steeds aangemoedigd, eenen ganstigen invloed
sou uitoefenen ook op de algemeene beschaving der protestantsche
Yolksklasse, zoodat zelfs nu nog de volksmassa in batholgke
landen op lageren voet van ontwikkeling staat dan in protestant-
sche staten. Niet de protestantsche of katholgke godsdienst op zich
zeWen, niet het germaaubche of romaansche volksras, maar alge-
meene volksbeschaving, door goed volksonderwijs ontstaan, maakt
dat een volk eene hooge mate van welvaren verkrygt, terwgl daar-
entegen die landen, waar de geestelgken door belang of heersch-
zncht gedreven, het volksonderwijs onderdrukken, door gedurige
staatsomwentelingen beroerd worden, dewgl het volk, in een staat
Tan onmondigheid gehouden, niet bg magte is, zich eenen
gceden en duurzamen regeringsvorm te kiezen.

De geestelgkheid kan hierdoor ook haren invloed op de onkun-
dige 'menigte misbrniken, doordien zg deze telkens tot verzet en
oproer tegen het staatsbestuur ophitst, zoodra dit niet in alles
de belangen der baatzuchtige geestelgken boven die des volks stelt.

Maar dit vraagstuk, onlangs door de heeren Laveleje en Schaep-
man in afzonderlgke werkjes en door den heer Noorman in den
Tüdspiegel behandeld, daarlatend en tot onzen Verstegen terug-
keerend, wil ik nog een opmerkelijk gezegde van hem aanhalen.
Hg schrijft namelijk ^ »De Hollanders souden liever laster hooren
tef^en Godt, dan dat men spreecken sonde tegen hunne privilegiën.'*
Die gehechtheid aan hunne eenmaal verkregene vrgheden heeft
juist de noordtflgke republiek der Nederlanden zoo magtig ge-
maakt en het laffe prgsgeven dier privtle(;riën de znidelgke provin-
ciën in een ellendigen staat van verval gebragt. Ik geloof zelfs,
dat St Aldegonde, die tegenwoordig, vooral in België, als een
standvastig verdediger der nederlandsche vrgheid wordt geroemd,
als de overige zuidnederlandsche edelen den strgd tegen Phi-
lips n heeft willen opgeven, zoo als onder anderen blijkt uit den
▼olgenden brief van Parma aan Philips van 18 aug. 1585: » Alde-
gonde a esté Ie chef de ceste negociacion (capitulation d'Anvers)
de la part des diets d*Anvers, avecq lequel j'ay fort particuliere-
ment traicté & a ce qui je puis comprendre, il déaire la paia^ Sfne

10 GBSCHIEDinnS.

tiendroit a luy que Ie paye ne se remist en VohéUeance de Voetre
Majeeté & qa'lt eet effect Ton n*attache nne practiqae avecq
cealx d'HoUande & de Zelande (Ballet, de la Oomm. d^hist. torn.
XIIL p. 803.)

Ook beklaag Verstegen de Hollanders te onregte, »dat de
meeste middelen waarmede dat de Hollandsche Staeten den oor-
loghe sgn voerende moeten geperst worden nii de herte van de
arme ghemegnte, daer ten con tranen, den coninck van Spanien
tot de oorlogbe van dese Zaidelgke Nederlanden ontallicken som-
men ghelts van Spanien ghesouden heeft."

Verstegen bedenkt niet, dat de Hollanders jnist zooveel konden
opbrengen, omdat zg door koophandel zoo rgk waren geworden,
terwgl daarentegen de vroeger zoo r^ke znidelgke Nederlanden
geheel uitgemergeld waren en het is onbegrgpelgk, dat Verstegen
zoo onbeschaamd was om midden in België te durven schrgven»
dat Philips dat land uit zgne schatten onderhield, terwgl het
juist door zgne troepen werd uitgeplnnderd, waarvan ik hier een
voorbeeld wil aanhalen uit van Evens Mengelingen voor de ge-
schiedenis van Brabaud, 1871, alwaar een attest te vinden is van
de stad Aarschot, waarin zg zich beklaagt, »dat door dese gepas-
seerde smetten en lasten (de onophoudelgke inkwartiering van
spaansche troepen van 1588 — 1594) de voorschrevene stadt mette
inwoonderen gansselgken sgn geraineert.'^ In 15/5 waren in de
stad 320 huizen, terwgl in 1594 er slechts 90 woonplaatsen ge-
vonden werden, die niet veel meer dan hutten schenen.

G. A. six.

Louis Boncquet. (XXIV, bl. 361 ; XXV, hl. 4, en 154). Uit de
genealogie Dopff (zie Annnaire de la Noblesse 1871) blgkt dat
Louis B. luit. kolonel der infanterie was, kolonel en eigenaar van
een zwitsersch regementen kwartiermeester generaal in Staten dienst.

Maastricht. a. a. vobstërii an van oten.

Vermaarde Vederlanders. (XXV, bl. 222). Omtrent Charles van
Manroaker en Philips de Zoete, heer van Haultain, kan de heer
Wegerman inlichtingen vinden in dit tgdschrift. Zie Algem.
Register, I en II.

Maastricht. a. a. voBSTEaicAN VAV otbk.

OISCHIEBEIIIB. 11

CommBndeiir Baébel. Wat over dezen in Nav. XXV, bl. 102 te
lezen staat, bevat eenige bgzonderheden uit z^n leven, aan eene
grafzerk in de Herv. kerk te Bergen-op-Zoom ontleend. Het na-
volgende strekke tot aanvalling van dat berigt. Zgn vader dreef
een lakenhandeU en hg zelf was de jongste zoon uit een v^f- of
zestal kinderen. Bestemd om in zgns vaders vak te treden, gaf
b^ al spoedig zgn verlangen te kennen om op zee te gaan; als
knaap vond hg groot behagen in t-e^sbeschrgvingen en in de
biographiën van onze voornaamste zeehelden, als de Bniter
Evertsen en Tromp; het denkbeeld dat deze de hoogste rangen
in den zeedienst hadden bekleed en het nageslacht van hunne
kloeke daden met geestdrift deden gewagen, greep hem zoo mag-
tig aan, dat hg eindelgk den tegenzin zgner ouders in de bevre-
diging van dit verlangen huns zoons overwon: een tegenzin, te
grooter, vermits hg in hollandschen zeedienst wenschte te treden
en de brandenburgsche familie hier te lande geene relatiën had.
Het pleit voor het karakter des jongelings, dat hg niet zonder de
Tolle toestemming zgner ouders zich verwgderen wilde uit den
hniselgken kring. En zoo ging hg dan met zgn bundeltje de
w^de wereld in, kwam te Ylissingen, waar hg zich op het eerste
het beste oorlogschip als koksmaat engageerde in den jare 1742;
k^ was toen ongeveer zestien jaren oud. Naar de beide Indien
zoowel als naar de Middellandsche zee deed hg vervolgens onder-
scheidene reizen. Zgn braaf en kloek gedrag, benevens zgn g ver
in het aanleeren der zeevaartkunde deden hem de gunst verwer-
ven zgner superieuren, zoodat men zgne middelen om kennis op
te doen vermenigvuldigde; met dit glansrgk gevolg, dat hg van
de onderste rangen töt de waardigheid opklom van kommandeur
der admiraliteit van Zeeland. In dezen hoogen rang ontving hg
in den jare 17®7to ^®° ^^^' ^™ ^^^ drie oorlogschepen eene vloot
Tan negen of tien koopvaaidgschepen naar Oostindië en China
te geleiden; een last, die hoog noodzakelgk was^ maar tevens
bezwaarlgk in de uitvoering, wgl de zee toen ttrtgd onveilig ge-
maakt werd door kapers en zeeroovers. Na een togt van acht-
tien maanden bragt hg de gansche vloot, met koopwaren en
oostindische producten volgeladen, in veiligheid terug. Luttel was
ket verUes aan seheepavolk, alsmede, de averg der schepen gefeest,

12 6EBCHISDEN18.

en in eenige schermntselingen met de zeeroovers had hg met de
zfjnon de overhand behonden. Het bg deze expeditie aan den dag
gelegde beleid mogt hg dan ook door zgnen vorst beloond zien;
prins Willem V schonk, als stadhouder van Zeeland, hem de gon
den medaille van verdienste, waarop Zgner Hoogheids borstbeeld
prgkte, aan een gouden keten vastgehecht. Of hg daarna nog
meer reizen gedaan heeft is mg niet gebleken, doch de waarschgn-
Igkheid pleit er voor. Heeft hg de laatste jaren van zgn ruste-
loos leven te Bergen-op-Zoom doorgebragt en overleed hg aldaar
den 24 sept. 1781, dan heeft de rast niet lang geduurd, want hg
bereikte den leeftgd van slechts 55 jaren.

Toen hg bovengenoemde expeditie ondernam, was hg omtrent
één jaar gehuwd met Adriana Baake, van Ylissingen geboortig,
uit welken echt diie kinderen voortsproten, twee dochters en één
zo^n. De eene dezer dochters huwde een franschen officier, Genue
gebeeten, welke echt kinderloos bleef; de andere trad in het huwe-
Igk met een geboren Duitscher, den officier van gezondheid Schar-
ten, die na eervol uit den dienst ontslagen te zgn, zich metter
woon te Goriochem vestigde en aldaar een talrgk gezin rondom
zich verzamelde. De oudste zgner zoons werd chirurggn-majoor,
de tweede kolonel, de derde generaal majoor, de vierde luit. kolonel,
en de vgfde kapitein. Luitenant kolonel Scharten is op ditoogen-
blik nog militie-commissaris te MiddeU>urg; de kolonel en de kapi-
tein, beide gepensioneerd, wonen met eene zuster te Wiesbaden;
eene andere zuster is als weduwe ook nog in leven en heeft een
zooo, den majoor Gevelaar.

Wat den eenigen zoon van komraandeur Baebel betreft, deze,
George Christiaan B. geheeten, geboren te Ylissingen mei 1769'),
genoot zgne eerste opleiding bg een broeder zgns vaders, een

*) Een extract yan 18 sept. 1788 uit het doopboek der Lnthenche gemeoote
te VltBsingeo luidt aldus:

yGedoopt Oeorge Christiaan, den 14 mei 1769.
Vader, i Johan Christiaan BaebeL
Moeder, I Adriana Baake.
Getuigen, Christoffèl Henri en Adriaan Winckel.

Afgegeven door Jan Lndolf Tkeophile Krancke, kerkmr. der Lnthersehe Gemeente
te VUssingen, wegens absentie ron den predikant U. F. Beesemtind*\ —

UB8CHIËDBNI8. 13

koopman te Stralsüod, en was op 14jar]gen leeftijd adelborst bg
de marine, in welken rang hij eene reis naar Westindië deed,
en zich vervolgens bg de landniagt liet overplaatsen met den rang
?aD laitenant. In 1795 nam bg zgn ontslag, wgl hg als vurig
prinsman weigerde te dienen bg de Franschen; doch bg de re-
stauratie in 1813 trad hg als kapitein der infanterie weder in
dienst; heeft toen echter slechts één jaar gediend, wgl hem een
oog was nicgeschoten, weshalve hg gepensioneerd werd; woonde
Tervolgens eerst op den hnize Vredenburg onder Bergen-op-Zoom,
en daarna te Wgk bg Duurstede^ waar hg in 91jarigen onderdom
m 1860 overleed. Was bg in 1806 gehuwd met mej. ^eratius,
hg had bg deze drie zoons en vier dochters. De jongste dezer
200D8, \dolf Lodewgk B., is rgks ontvanger te Eisden (bg Maas-
tricht), de tweede, Frans B., heeft als kapitein bg de oostindi-
sehe landmagt gediend, en kwam te sterven terwgl bg met verlof
zich in Nederland ophield, waar hg nog een korten tgd gehuwd
geweest is met Ghristina tieorgina v. Batenburg, Okkersdr., zgne
nicht De ouds e, George Jacob Baebel, geboren in 1810, in 1824
als kadet geplaatst bg de 17e afd. infanterie te Gent, werd in
1829 tot luitenant bevorderd, woonde den belgischen opstand bg,
gedurende welke zgne afdeeling eene reorganisatie onderging,
maakte in 1831 den tiendaagschen veldtogt mede, werd in 1831
als officier gedetacheerd bg het vrgcorps van Van Dam van Isselt
(de jagers van Van Dam), en in 1836, toen dat vrgcorps gesuppri-
meerd werd, bg de Bate afd. infanterie als 1» e luitenant overge-
plaatst, ging in dezen rang in 1843 tot het oostindische leger
o?er, werd al spoedig kapitein, begaf zich wegens lichaamsonge-
steldheid in 1849 naar Nederland, waar hg in 1850 op zgn ver-
zoek eervol uit den dienst ontslagen werd. Is gehuwd in 1851
met eene nicht, zgnde de dochter van den luit. gener. De Moulin ;
heeft één zoon, als Iste luitenant gehuwd met de dochter van den
majoor bg het indische leger. La Gordt üülie. — Van Gjorge
Jacob Baebel zgn nog drie zusters in leven, de jongste, Adriana
Georgina, is met den secretaris van Schoonhoven, Van Schaick;
eeoe andere, Louise Johanna Catharina B. (geb. 16 maart 1812
op V'redenburg o. Bergen op Zoom) was (18 sept. 1840) met
den herveldschen geneesheer Dirk Pieter van Batenburg gehuwd

14 GESPHIEDEKIS.

(-|- 1872), wiens broeder Okker van B,, geneesheer te Manrik
(-{- 1861), de oudste zuster, Jobanna Christioa Adiiana R., (geb.
28 sept. 1807 op Vredenburg) tot vrouw had. Deze oudste zuster
was vernoemd naar haren grootvader, den komniandeur RaebeL

J. AIÏSFACH.

Petrus Bosoam. (XXIY, bl. 277. XXV ; bl. 385). Deze regtsge-
leerde was te 'sGravenhage geboren volgens zyne inschrgving iu
't Albuin der leidsche hoogeschool, bl. 1033, op 15 jnlg 1751.
Toen had hg het annus academicus bereikt, waarmede ik meen dat
de 16jarige leeftgd bedoeld wordt; muu mag zgn geboortejaar dus
op 1734 stellen ongeveer.

w. K. D. B.

Hieronymus van Nostitz (XXV, bl. 442, 533) heet de student,
wiens daad met het vaandel in 1672 door Scheltema wordt bespro-
ken. In dr. Schotels werk was een drukfout ingeslopen. Hg werd
op 8 december 1671 als jurist ingeschreven, 22 jaar oud zgnde.

w. N. D. B.

VRAGEN.

d'AIlone, secretaris van de gemalin van prins Willem III koning

V. Engeland, was, volgens de handschriften van den markies d'Aus-

son, aangehaald in de Memoires de Jean Rou, I. p. 326, natuur-

Igke zoon van prins Willem II en ju£Fr. Brunier. Is er omtrent

dezen d*Allone uit andere werken meer bekend dan hetgeen Rou

van hem verhaalt?

o. A. 8.

Qarenbeek in 16M. Nadat Alhardt de Raedt, gewezen hoogleeraar
te Harderwgk, met zgne geestverwanten Gichtel te Warmond twist
had gekregen, ging hg met zekeren H., aan wien Clareubeek by
Arnhem toebehoorde, op dit buitengoed wonen in 1684. Wie was
die eigenaar van Clarenbeek? (Vergel. Sepp, Geschiedk. nasp.
U. 209.)

vtê A« 8*

0E80HIJBDBNI8. 15

Wqse Tan groeten l^] de Herdoopen. Philips II schreef op 24
en 31 maart 1557 aan den raad van Vlaanderen, dat hg eerst
geene kw^tscheldiug van de doodstraf had willen geven aan den
faerdooper Andiïan Adriaansz. oud 23 jaren en gevangen te Gend,
maar dat hg eindelgk op verzoek van den inquisiteur Titelman
hem genade gaf citra mortem, even als hg dit vroeger aan 9 Her-*
Joopers van tiend had gedaan. Lk haal deze brieven aan, voor-
eerst om dat daaruit blgkt dat zoowel Philips als Titelman, ten
minsten in het begin, vergevensgezinder jegens ketters waren, dan
men wel zou meenen en ten anderen, omdat in een brief van den
raad v. Vlaanderen omtrent de gevangenneming van dezen Her-
dooper staat, »li cause que ledict procureur Tapperchevoit, par
8on maintien & fachon de Jaire Sf scduer les gens,*' Hadden dan de
Herdoopers, even als later de Kwakers, eene bgzondere wgze van

G. A. s.

OUDIEID- MUNT- EN PENNINGKÜNDE.

Beelden uit het Doolhof te Amtterdam. (XXV, bl 129, 832, 538).
*t Is een merk waai dige eigenschap van de geesten onzer natie, dat
zg in vele dingen eerst dan belangstellen, als die dingen behooren
tot hetgeen er niet meer is.

Welk letterkundige heeft ooit belang gesteld in de prent van
Jan de Wasscher, zoolang die bg pakken vol te kragen was? Maar
toen dat ^kinderachtig prul*' door de kinderen verscheurd en uit
de winkeltjes en matressenschooltjes verdwenen was, zochten som-
migen, of er ook nog hier of daar een exemplaar in een hoek te
Tinden was, en waren gelnkkig als ze »vgf verscnillende editiën*'
bgeen hadden, en vermaakten zich met er bibliografische aantee*
keningen bg te schrgven. — Toen de oude, kromme Haarlemmer-
poort nog overeind stond, werd ze door ieder verwenscht als »een
gevaarlgk gat"; maar toen ze niet meer bestond, werd ze in wan-
dalisme-artikelen en brochares met weemoed herdacht. — Zoolang
die oude vgftiende-eeuwsche poort op de Nieuwmarkt nog staat, gaat

16 Oudheid- munt- bn penninoküiïde.

elk haar onverschilig voorb^, al trenrt ze in hare mismaaktheid,
en al wordt ze tot alle diensten geëmploieerd. Wanneer ze echter
eenmaal als een ista in den weg*' uit de voeten gemaakt zal zgn,
zollen er »temmen opgaan, om haar, te laat! te beklagen, en te
jammeren over 't onhertttelbaar verlies van zulk een gedenkstak der
oude istedeboawkunsf — Hoe minachtend zien alle menschen
nu op de trekschuiten neer! ja, men wü ze naauwelyks nog aan-
keken. £n zeker! als eens de laatöte der treksciioiten tot brand-
hout gehakt zal zjjn, zullen ze, als scliiideracüuge herinneringen
uit het voorvaüerlyk leven, voor de verbeelding teruggeroepen wor-
den, en men zal het betieuren, dat er zeits geen exemplaar in een
oudheidkundig museum bewaard isl ^

Zoo gaat het nu ook met de belangstelling in de poppen uit
het Oude Doolhof. Zg worden zelfs verheven tot vinckenbrinck-
sche kunststukken, en uit den Haag komt liet berigt, dat ze, o
jammer! op de amsterdamsche Moorilermarkt verkocht, zgn.

Waarom hebben de belangstellenden zich in julg i8ü2 niet aan-
gemeld bg »J. Maas, in de Derde-weteringdwarsbtraat n°. 183 te
Amsterdam", die toen, bg advertentie in het Haadelsblad hen opge-
roepen heelt V leder, die iets van de gezegae kunststukken begeerde,
kon het krggen, en werd gewaarschuwd dai hg zich haasten moest,
^aangezien de vernietiging zeer nabg' was.

Hoe weiuigen hebben daaraan gehoor gegeven! Volgens den heer
Witkamp, die 't zeker naauwkeuiig onderzocht heelt, liebben slechts
de heeren Hekking en Kieke van de gelegenheid, om iets aan de
gedreigde » vernietiging" te ontrukken, gebruikgemaakt. Üe eerste
kwam in 't bezit van 't stoeltje van Hesje van üieurs; de tweede
van »het hoofd van Alba." (Amsterdam in ISchetsen, 11 d. bl. 89).

Nu zullen belangstellenden mogeigk willen weten, waarom de
heer Hekking alléén het stoeltje en niet het besje, dat er op zat,
begeerde; en waarom de heer Kieke enkel den kop en niet het

heele postuur van Dukdalf in zgne verzameling geplaatst heelt ;

zg mogen 't dien heeren zelven vragen. -

Of daarna het overschot op de Moordermarkt is verkocht, weet
ik niet, want ik heb er niet naar omgezien ; maar zoo ik *t gezien
had, zou ik ^t niet eens > bejammerd' hebben.

Wie weten wil, wat er in 1862 nog in het Oude Doolhof ge-

OUDH£XD- MUNTV EN PSNNINOKUNDE* 17

weert is, en wat daarvan naar de stads-rariteitkamer is overge-
bragt, kan het lezen bg dr. P. Scheltema, Aemstels Oadheid, V. dl.
bl. 186 — 193; en men kan daar tevens leeren^ wat eigentlgk die
zoogenaamde >beeldea'' waren, wier verlies men na ^bejammert",
namelgk: » poppen van stroo met bonten koppen." Zegt het toch
niet voort, dat »die gemaakt waren door Albert Vinckenbrinek T'
Alléén van den réns Goliath (die thans op *t stadhuis te vinden
is) heeft men verhaald, dat hg »door den vermaarden Vincken-
brinck gebeeldhouwd is** (Het Tegenwoordig Amsterdam, bg L. A. C.
Hesse 1809, bl. 290). De zeventiende-eeuwers echter schgnén dat
niet geweten te hebben en Wagenaar ook niet. Of ^t geloof ver-
dient, mogen kenners van de kunst beslissen: het beeld staat er,
en zg kannen oordeelen.

J. TBB GOUW.

OpKhriften op kerkklokken (vgl. Nav. XXV, 490—493). De to-
renklok te Yzendoorn is uit eene poort van Edam gekomen.
Hen leest er op:

Int Jaer ons JJeeren
MCCCCCXXVL
Tw Eeren Goedta.
CO.
Meldden wg, dat de kerkklok te Zoelen, wegende tweeduizend twee-
honderd pond, in 1624 gegoten en in den kerktoren gehangen
werd ; men leest nog in een actenboek : » A^ 1632 ist nieuwe werck
met sgn toebehooren door Mr. Frederik Mol gemaeckt ; doe is Jan
Gerritsen, timmerman, die het houtwerck ('t planken beschot rondom

de klok) timmerde, over het opwgnden van een , staende

bo?en by de clock, en het wgnaes (windas) achteraf slaende,
daerdoor van booven neder door beyde de luycken tot beneden in
den toorn dootge vallen*'.

Wat de in 1644 door M. T. S. gegoten klok te Ravenswaai
betreft, men leest de aanteekening : »den 20 Decemb. annivoorsz.
is die clock gehangen in den toren tot Baveswaj, en den 248ten,
sgnde Kersavondti daermede gelujdt.*'

J. ANSPACH.

Bidtiche penning. In het Magasin pittoresque (Nov. 1875, p. 360)
is een huwelgkspenning afgebeeld en beschreven onder het op-

18 ODBHBID- MU»T- EN PSHKINOKUNDE.

schrift : Pïèce de mariage hollandaiae. Dat dit opechrift niet toevallig
verkeerd is maar met overleg gekozen, bewast de lofspraak die de
schrgver houdt over het leven van twee echtelingen in de benarde
tgden die Holland, gedurende den strgd voor de vrgheid, moest
doorworstelen. Het stok is echter een duitsche penning: het om-
schrift toch is:

Hwaa Got zu êammenfuge
Sol kein mefuch scheiden.
De lof aan Holland door den Franzoos gegeven behoort dus op
Dnitschland geëndosseerd te worden!

Ik bezit een dergelgken zilveren penning waarop dezelfde voor-
stelling van Christus, die een deftig gekleed echtpaar zegent. De
grootte komt volkomen overeen met den in het Magasin afgebeel-
den, maar de kleeding der echtelingen is rgker, zwieriger: de man
draagt een zwaard en de vrouw geene kroon maar eene bruidsmuts.
Het omschrift is de vertaling van het doitsche aan het evangelie
van Mattiieus ontleende gezegde,

Quoe Deus coniunarit homo non separet,

In en onder den parketvloer zgn de letters I-B-C of I;-P-M
zoo fijn te lezen, dat wg geene toewgzing aan dezen of genen
stempelsngder durven aan te duiden.

In hQt Magasin 1.1. wordt de keerzgde niet vermeld: deze ver-
toont, de bruiloft te Eana en heeft tot opschrift:
lesus Christus machet toasser
2. foeinn in Canna. Gal, loh. U.
hetgeen den dnitschen oorsprong nader bevestigt.

Bomeinsche munten op de Beken bg Benkum gevonden. (XXV,
bl. 447). De vrager vond later, dat eenige Antongnen, vroeger
in den Kwaden oord gevonden (zie NghofF, Bgdragen 1840. [I,
bl. 77), in het bezit waren van den heer baron van Lgnden van
Hemmen. j. d.

GESCKDELENISIDEE LETTERKraDE.

Bqmen aan Vondel toegoBohreren. Wg hebben er waarlgk
niet 07er te klagen, dat onze Vondel ons weinig heeft nage-
laten. In de A? nitgave vullen zgne gedichten twaalf stevige
deelen, en van Lenaep heeft nog het eene en andere by een weten
te brengen, wat daar niet gevonden wordt. Toch vraagt men nog,
bestaat er niet meer? en ja, sommige meenen dat er meer bestaat.
Er zgn namelgk eenige rgmpjens in omloop, die de overlevering
aan Vondel toekent. Het zgn rgmpjens, waar anecdoten aan ver-
bonden zgn, aardigheden, kort en gemakkelgk te onthouden, en
wat van dien aard is kan, van den eenen aan den anderen over-
Terteld, lang, soms eenwen lang bewaard blgven, ook zonder dat
bet opgeschreven wordt.

De heer Roos vermeldt erin den Navorscher XX7,bl. 613, een paar,
e& Traagt: zgu zg inderdaad van Vondel? Waarlgk, er bestaat
Teel reden om er aan te twgfelen. Laten wg eens zien, wat er al
op zgnen naam rondverteld wordt en tegelgk onderzoeken, of er
reden is of niet^ om het op zgne rekening te stellen.

Vondel, zoo verhaalt men, lag eens dronken in eene goot.
Joist kwam een zwierig opgepronkt heertjen, maar wiens beurs
Tig schraal voorzien was, daar voorbg. Hg zag den dichter lig-
gen en riep ;

Hoe groot^r geest,
Hoe grooter beest,

waarop Vondel antwoordde,

Hoe kaler jonker,
Hoe grooter pronker.

Een andere anecdote luidt aldus (Nav. XXV bl. 613). >Vondel,
een liefhebber van rooken, lag half dronken in eenen kelder,
Een voorbgganger voerde hem te gemoet,

*t Zgn tabakkisten,
Die geld verkwisten
In damp en rook.

20 GSSCHI£DENIS DEB LBTTERKUirDB.

Onmiddellgk antwoordde de dichter,

't Zgn de Mennisten,
Die gaarne twiatea,
En jij, vrind, ook."
Doch Vondel was zelf Mennist. Evenwel, hg is later tot de
roomsche kerk overgegaan: men zou dos kunnen meenen, dat het
uit dien lateren tgd was. 'k Geloof nogtans niet, dat Vondel
zich, ook toen, zoo hatelgk over de Mennisten zal uitgelaten heb-
ben. Maar vooral, hg wordt hier voorgesteld als een dronkaard.
Vondel een dronkaard! Wg hebben een groot aantal berigten en
daaronder uitvoerige over hem van tgdgénooten, die hem goed
gekend hebbeu; maar geen enkele, die hem een dronkaard noemt
geen enkele zelfs, die iets zegt, wat het ons kan doen vermoe-
den. Het waren zgne vrienden, zal men misschien tegenwerpen.
Ja, maar hg had ook vganden, verbitterde vganden: want waar
hg iets zag, wat in zgn oog onregt was, zweeg hg niet, kon hg
niet zwggen, en dit wekte haat; doch wat ook zgne vganden op
hem mogten aanmerken, van dronkenschap hebben zg hem nooit
beschuldigd. En ware er voor die beschuldiging eenige grond ge-
weest, dan badden zg de schoonste aanleiding gehad om haar
uit te bpreken, die zg konden wenschen. Immers, hg had onbarm-
hartig den spot gedreven met Triglands rooden neus: hadde hg
aan hetzelfde euvel mank gegaan, Triglands vrinden, daar is geen
twgfel aan, zonden niet nagelaten hebben, dat in paskwillen en
achimpdichten uit te trompetten. Vondel had vrienden onder de
aanzienlgkste mannen van Amsterdam ; zouden zij, zou Hooft de
drost van Muiden, de zoon van den hooggeëerden burgemeester, zou
Reael de gewezen gouverneur generaal van Indië met deneenvou-
digen winkelier hebben omgegaan, zelfs een vast gezelschap met
hem gehad, indien zg hem als een dronkaard gekend hadden?
Men kent de strenge Doopschgezinden van die dagen: zouden zij
eenen man, van wien zoo iets bekend was, tot diaken verkozen
hebben? Integendeel, zg zouden hem zeer zeker uit de gemeente
hebben gebannen, indien men hem ook maar éene enkele maal in
eenen toestand gevonden had als waarin de gemelde anecdoten
hem voorstellen. Eindelgk, wg weten dat dronkenschap het lichaam
uitput en den geest verstompt. Welnu dan, ziet dien grgsaard van

OB8CHIBDE1VI8 DEB LBTTBRKÜHDB. 21

bgna negeDtig jaren oad nog eene goede gezondheid genieten, leest
den Noach, dien hg in zgn tachtigste jaar schreef en gg zalt het
ongergmd en belachelgk noemen, als men dien man den naam
wil geven van een dronkaard.

Een rooker was Vondel evenmin. Niet alleen was in zgnentgd
het rooken den Mennisten een gruwel, maar geen fatsoenlgk man
deed het.

Wg kunnen dus evenmin voor waar aannemen, wat men ook
Tertelt, dat Vondel eens, op eenen bededag dronken in eene goot
liggende, aan eenige voorbggangers, die ter kerk gingen toevoegde:
Bedestonden,
Stomme honden!
Dat verjaagt geen Engelschman.
Maar een vloot in zee gezonden.

Stomme honden!
Dat is 't wat ons redden kan.
A. J. van der Aa zegt, (Nav. IV bl. 293), dat hem meermalen
rerield is, dat dit dichtjen op eenen bededag in het laatst der
rorige eeuw in eene der kerken te Amsterdam in het armenzakjen
gevonden is. Hg zal het wel bg het regte einde hebben. De regels
behooren bigkbaar in de 18e eeuw te huis. Toen was er reden
om zoo te spreken; maar in Vondels tgd, den tgd van Maarten
Harpertsz. eu de Ruiter, had men waarlgk niet te klagen, dat
het aan vloten ontbrak om den Engelschman van onze kust te

Het volgende schrgf ik hier over uit den Navorscher dl. I bl. 256.
>yoQdel zou eens een bezoek hebben afgelegd bg de redergkers-
kamer.... te Amsterdam. Bg zgne komst aldaar deed een der

leden, een zekere advokaat P , hem de deur open. Op zgn

verzoek om binnen gelaten te worden, antwoordt hem deze, dat
hij hem dit volgaarne zou toestaan, doch dat er ééne voorwaarde
was, waaraan ieder, die als gast de vergadering wilde bg wonen,
eerst moest voldoen; hg moest namelgk, eer hg binnen gelaten
werd, een extempore maken. Onze gast begreep in 't geheel niet,
wat de advokaat met zgn extempore bedoelde. Wel, zeide deze,
dat is een versje, dat men zoo voor de vuist maakt. — Maar hoe
meent mgnheer dat danP — Ik zal u eens een voorbeeld geven.

22 GESCHISDKNIS DEK LETTBBXÜNDB

misschien begrgpt gg het dan; hoe is uw naam? -^ Joost, mgn-

heer. — En wat doet gg voor de kost? — Ik ben doodgraver *)

mgnheer. — Welnu:

Joost leeft waar niemand leeft, dat geeft hem melk en brood;

Joost sterft, waar niemand sterft: dus leeft hg van den dood.

O! mgnheer, is het dat, zeide Vondel daarop, dan kan ik het
ook wel; hoe heet mgnheer? — Piet. — En wat doet mgnheer? •—
Ik ben advokaat. — Nu dan:
Piet leeft waar tweedragt leeft, dat geeft hem brood en zuivel;
Piet sterft waar tweedragt sterft: dus leeft hg van den duivel.
Mgnheer Piet, de advokaat, aarzelde natnurlgk niet langer om
den poetischen doodgraver binnen te laten."

De anecdote is wel aardig. Maar dat zg op Vondel geene be-
trekking kan hebben, zal ik wel niet behoeven te bewgzen. Immers
men moet al zeer weinig van des dichters leven weten, als men zich
kan laten vertellen, dat hg doodgraver of aanspreker geweest is.
Vondel én Antonides, zoo vertelt men verder, reisden te zamen
in eene trekschuit en gingen daar eene weddenschap aan, wie het
kortste vers zou kunnen maken. Antonides begon met te zeggen,

Vet,
Smet,
en de daad bg het woord voegende, nam hg kaarsvet en smeerde
het op Vondels halskraag. Deze bleef hem in geen opzigt iets
schuldig ; hg zeide.

Ik
Tik,
en gaf Antonides meteen een stevigen slag om de ooren. Hg had
de weddenschap gewonnen. — Wg weten Vondel en zgne vrien-
den konden te zamen vroolgk, zeer vroolgk wezen; maar elkander
met kaarsvet te besmeren en om de ooren te slaan — neen, zoo
onbehouwen waren zg niet.

Men vertelt verder, dat Vondel eens in een gezelschap werd
üitgenoodigd om eene proeve te geven van zgne vlugheid en be-
kwaamheid in het maken van verzen. Hg was er toe bereid: een

') Ik heb de anecdote ook meermalen hooren vertellen en dan dooigaaai hoeren
aeggen, dat Vondel aanspreker waf.

QB80HIBDXNI8 DER LBTTBBKüVDB. 23

der gasten moest maar een onderwerp opgeven. De gastheer schonk
nu een glas wgn in en liet daar eenen dukaat in vallen. Dit zou
hat onderwerp sgn. Vondel bedacht zich niet lang, hg zeide.
Twee goden in een glas
Wie zou daar niet naar haken?
(of, Wat zal ik daar van maken?)
'k Steek Plutus in mgn zak
En Bacchas in mgn kaken,
en hg deed wat hg zei, hg dronk het glas leeg en stak den
dukaat in den zak. — Doch omtrent dit stukjen bestaat meer
dan éene overlevering. De heer J. C. E. zegt, Nav. VI bl. 152,
dat het stellig van Pieter Boddaert Jr. is. Ik geloof, dat ik op
de toestemming der meeste rekenen mag, wanneer ik zeg, dat
bet eene grap is, die wg eerder van Boddaert, dan van Vondel
kannen verwachten.

Aan Boddaert of Focquenbroch of eenen anderen rgmer van die
Boort zal men ook, eerder dan aan Vondel, die ze ook al op zgne
rekening krggt, de volgende regels moeten toeschrgven op iemand,
die zeide, dat hg aan het veerzen maken was:
Ben je hier aan 't veerzen maken,

Zonder blad en zonder groen?
Dan zou 't land vol veerzen raken
En men had geen bul van doen.
De heer Boos vertelt eindelgk i a. p. nog dit : »Toen Vondel,
naar Leiden moetende, in eene herberg rustte, kwam daar een
wagen met heeren aan, die er ook heen gingen. Vondel vraagde
om een plaatsjen en bekwam dit, mits hg een verqen ten besten
gaf. Een der heeren, die op het punt van huwelgkstrouw niet al
te best aangeschreven stond, in 't oog vattende, begon Vondel
dadelgk:

Ik zal mg in deez' wagen wagen
En laten mg naar Leiden leiden:
De Heer zal hen met plagen plagen,
Die in eens anders weiden weiden."
Vondel, men ziet het, wordt in de meeste dezer vertellingen
Toorgesteld als een man, die op alles eene aardigheid wist te
leggen» op alles een rgmpjen te maken. Waar hg komt, in een

24 GESCHIEDENIS DKR LETTERKUNDE.

gezelschap, in eene redergkerskamer, iu eene trekschait, in eenen
wagen, nergens laat men hem met vrede, of h^ moet de vnenden
op eenen geestigen zet, behoorlgk in rgm gebragt, onthalen. Dat
doet ons denken aan den t^d, die in Vondels latere jaren al
begon en raim eene halve eeaw voortduurde, toen alles verzen
wilde maken of verzen hooren, toen er geen feest, geen maaltgd,
geen gezelschap zgn kon of er moesten verzen gelezen worden^
toen elke familie | haren poëet had^ toen men vooral op geestig-
heden en woordspelingen verzot was en er gevonden werden, die
het woordenboek nagingen om woorden te zoeken^ die eene dub-
bele beteekenis hadden en daardoor stof konden leveren tot een
epigram. Maar het was nog zoo niet toen Vondel in den kracht
van zgn leven was, en ieder die hem kent weet, dat hg de man
niet was, die Inst had en altgd gereed stond een gezelschap op
die wgze te vermaken. Wg mogen het er das voor houden, dat er
onder al die aardigheden en rgmpjens, die de overlevering aan Von-
del toeschrgft, niets gevonden wordt, wat inderdaad van Vondel is.

Hoe kwam men er toe, zooveel omtrent Vondel te verhalen wat
niet met hem gebeurd is, zooveel rgmen onder zgnen naam te
doen doorgaan die zgn werk niet zgn, en nog wel verhalen en
rgmen, wien wg het, zoo wg maar eenigermate met hem en zg-
nen tgd bekend zgn, kunnen aanzien, dat zg niet bg hem, maar
elders te huis behooren?

Al die verhalen behooren tot de overlevering. Dat wil zeggen,
hetgeen zg inhouden is niet in den tgd toen het geschied is, op-
geschreven, maar het is vele jaren van den eenen aan den anderen
oververteld, totdat er eindelgk eens iemand geweest is die het te
boek gesteld heeft. Het volk stelt meer belang in die aardigheden
zelven, dan in de personen op wie zg betrekking hebben : die per-
sonen worden dus dikwgls bg het verhalen niet eens genoemd:
waartoe zou dat ook dienen? Het zgn dikwerf personen, die noch
de spreker noch de hoorder van elders kent. Een latere verteller
echter wil naauwkeuriger zgn, hg wil man en paard noemen.
Maar hoe komt hg aan de namen, die hem nooit medegedeeld
zgn? Geene zwarigheid! Het volk kent maar weinige in een

aBsCHiSBXins bkb lettbbxünde. 25

of ander opzigt beroemde personen. Vraagt het naar dichters
oit TToegeren tgd^ het zal a Vondel en Gats, vraagt het naar
Tlootyoogden het zal n Tromp en de Ruiter, vraagt het naai^
schilders, het zal n Bembrandt en Jan Steen noemen; doch daar
houdt bet gewoonlijk mee op. Vandaar dat dan ook al wat betrek-
king heeft op eenen persoon in een of ander opzigt beroemd, toe-
gekend wordt aan die weinige die algemeen bekend zgn.

Een paar voorbeelden. Het spaansche bestnnr maakte jagt op
alle ketters, maar vooral stelde het er belang in, Menno Simons
magtig te worden en had eene groote belooaing uitgeloofd aan
dengenen die hem overleveren zou. In dien tijd, zoo verhaalt men,
zit Menno eens op eenen wi^n, op de voorste bank bjj den voer-
man. De wagen wordt door dienaren van het geregt aangehouden,
die vernomen hebben dat de aartsketter zich in dezen omtrek op-
houdt. Zg vragen, of hg zich ook op den wagen bevindt. Menno
keert zich om, heihaalt de vraag aan degene die achterin zitten,
en toen deze, de eene na den anderen, het ontkennen, antwoordt
hj den geregtsdienaren, >de vrienden zeggen van neen.*' Zij laten
nu den wagen doorgaan en Menno is op deze wijze, zonder zgn
geweten met eene leugen te bezwaren, het dreigende gevaar ont-
komen. — Het is eene ware gebeurtenis; doch de persoon met
wien het gebeurd is was niet Menno, maar Hans Bnsschaert, zgn
tgdgencot en ook, als hg, leeraar en oudste onder de Doopschgezin-
den, die bg zgn vlugt uit Antwerpen zich op gemelde wijze redde.
Eene eeuw later echter was deze, ofschoon hg in zgo tgd bekend
genoeg geweest was, geheel vergeten ; maar het feit was niet ver-
geten, daartoe vond men het te aardig, en men kende het toe aan
den eenigen doopschgezinden leeraar uit dien tgd, wiens naam nog
in het geheugen des volks voortleefde, Menno Simons.

De almanak der Maatsch. tot Nut van 't Algemeen van 1857
▼ertelt ons, bl. 119: >Toen Michiel Adriaansz. de Ruyter door den
koning van Denemarken tot ridder van don olifant werd benoemd,
eene ridderorde, waarvoor men 2000 rgksdaalders moest betalen,
doch die dan ook voor de Denen vele voordeden, als vrgdom van
belastingen enz. had, waar onze admiraal natuurlgk geen gebruik
▼an kon maken, bedankte hg den koning vriendelgk; maar de
versierselen op zgne hand leggende, zag hg den koning lachend

26 OESCHIBDKNIS DBR LETTSBXUNDE.

aan en zeide: »Sire, waar moet dat groote beest tran eten?** De
koning begreep hem en schonk hem tevens eeue goede jaarwedde.*' —
Wjï beginnen aan de waarheid van deze anecdote te twgfelen, als
wg lezen dat de Rayter, vier jaren nadat hg ridder van den oli-
&nt geworden was^ van den koning van Denemarken een jaar-
geld erlangde van ƒ 2000 : terwgl wg noch bij zgnen naauwkearigen
levensbeschrgver Brandt noch elders vinden, dat hg reeds vroeger
van dien koning een jaargeld genoten had. Toch is het geval
gebeurd ; maar met Eortenaar, niet met de Ruiter. In den beginne
wist men dat; maar iemand uit lateren tgd had het hooren ver-
tellen: de naam van den persoon was er hem niet bg genoemd
of hg was dien vergeten. Eortenaar kende hg waarschgnlgk niet.
flg wist dat het met eenen hollandschen admiraal was voorge-
vallen, en nu moest de bekendste dier admiralen, die ook met den
deenschen koning in betrekking gestaan en ook de olifantsorde
gedragen had, zgnen naam leenen om den ontbrekenden aan te
vullen.

Als wg dit in aanmerking nemen en ons herinneren hoe b. v.
de Grieken en Romeinen den geheelen schat van fabelen dien zg
hadden aan Aesopus toekenden, hoe in de boeken des Nieuwen
Testaments allerlei psalmen als Davids werk worden aangehaald,
hoe zelfe Dathenus en andere vertalers op den titel zetten »De
CL psalmen Davids," en dat niettegenstaande in het opschrift van
sommige daarvan de naam van eenen anderen dichter gelezen
wordt, dan begrgpen wg hoe Vondeis naam aan die rgmen en
anecdoten verbonden is geraakt. Zg hadden alle betrekking op
dezen of genen dichter of rgmer uit eene vroegere eeuw. Zgnen
naam kende men niet. Wat wonder, dat men nu het eerst dacht
aan dien ouden dichter of rgmer — vele kennen daar geen onder-
scheid tusschen — dien men best kende, soms den eenigen dien
men kende. Men gist^ het zou Vondel wel zgn, die gissing achtte
men waarschgnlgk, men nam zgnen naam in het verhaal op. Zoo
is aan Vondel allerlei toegeschreven wat hg niet gedaan of gespro-
ken heeft en hebben vele zich eene voorstelling van hem gemaakt,
met de waarheid geheel in strgd. p. lsmnds&tz wz.

MÜZnSKOE8CHI£OBKI6. 27

KUNSTGESCHIEDENIS.

VEKEENIGING VOOR NOORD-NEDERLANDS
MUZIEKGESCHIEDENIS.

Oigds en klokkenspel te Arnemniden. Dezer daf^en ontvingen
wg van den heer H. M. Eesteloo, secretaris der gemeente Dom-
burg, een uittreksel uit eene, door hem zamengestelde, Geschiedenis
in Plaatsbeschrijmng van Amemuiden.

Eortelgk wil ik hier zamenvatten, wat de schrgver voor ons doelbe-
langrgks heeft opgedolven, uit de archieven dier oude zeeuwsche stad.

Beeds vóór de Hervorming was in de kerk een orgel aanwezig,
want de orgdist genoot eene jaarwedde van £ 12 en de" hlaeers O
woonden in een huisje dat aan de kerk toebehoorde. N& de Her-
Toncing schoot het geruimen tgd ongebruikt gebleven te zgn.
Wellifft verkeerde het in zoodanigen toestand dat het onbruikbaar
was, doch het is ook niet onmogelgk, dat de godsdienstige denk-
w^ze dier dagen daartoe aanleiding gaf. Toen men het eindelgk
weder wenschte te gebruiken, bleek het daarvoor ongeschikt te
wezen en werd, op den 27e jul^ 1642, aan den middelburgschen
orgelmaker Jobts Fkssbb het vermaken aanbesteed voor eene M)m
Tan / 700, behalve het timmermans- en smidswerk dat voor
rekening der stadsregering bleef.

De kosten van het werk gingen waarsch^nl^k de magt der ste-
delgke kas te boven, want er werd, ter tegemoetkoming daarin,
eene inschrgving onder de »liefhebbers'* gehouden. Hoe groot het
bedrag was dat men bgeenbragt wordt niet gevreld.

Volgens het bestek moest het de volgende dispositie bekomen :

Prestant 8 voet, van fijn tin, 45 püpen (izuUen van buiten op
stadskosten worden geschilderd of verguld*').

Holpxjp 4 voet (» spreekt op 8 voet'*) 42 looden pgpen.

Fluit-Octaaf 4 voet (imaar is half zoo zwaar als de Octaaf')
45 looden pgpen.

^ Oiigeltrftppen, of trederf der blaaibalgeii.

28 MÜZIBKGKSCHIEDBiaS.

Gemshoorn 2 voet (»zoo dik als de Fluit-Ociaaf*) 42 looden
pflpen.

Quiot of Nasart 17a voet, 42 looden pgpen.

Super-Octaaf 1 voet, 52 looden pgpen.

Sgmbaal % voet, (»in de Superius dubbelpgpen'*) 66 looden
pgpen.

Trompet 8 voet, van koper en bont, 62 pgpen. O

Tremblant.

Daitscbe flait, % Register (lia de Superius^ daarmede alle
registers te vertrekken ')"), lood.

Schalmei, 42 houten pgpen, mot koperen corpus naar behooren.

-»Het Doofjen** ^), 1 voet, 42 looden pgpen.

In het rugpositief moest de middelste kast vol tinnen pgpen
gesteld worden »om ter gelegener tgd de t^ee andere kasten op
hare orde mede te kunnen volzetten en daarmede accorderen tot
een prestant*'.

Het Klavier moest zgn van 45 »stekken" (toetsen). Verschil-
lende registers hadden echter slechts 42 pijpen, er moeten dus
3 toetsen geweest zgn die slechts bg enkele registers geluid gaven.
Was dit misschien ten gevolge van gebrek aan ruimte, zoodat de
windlade voor die registers niet op de vereischte grootte kon ge-
maakt worden?

De orgelmaker kon gebruik maken van »3 of 4 van de oude
blaasbalgen met het opperste secreet *y\

Joris Fksser schgut echter geen hoogvlieger in zgn vak te zgn
geweest, want na veel schrgven en twisten werd de orgelmaker
PiETKB Holst aangenomen (stadsrekening 1646/47) voor £ 27 : 1 : 8
om het gebrekkige werk in orde ie maken, nadat het onderzocht
was door Antuonib Smolobbs, organist te Zieriksee.

Den 5en februarg 1643 werd Joris Bruis tot organist en klok-
speler aangesteld, omdat hg de bekwaamste onder de sollicitanten

') Ou ook gedeeltelijk dobbel, als althans het getal pypen jaiat is : mogelijk
moet dit 42 syn.

*) Schgnt dos een combinatie-raster geweest te sgn om het yoUe werk te
gebruiken !

*) Moest dit register het gelnid Tan een dnif nabootsen?

*) Zon hiermede het windkanaal bedoeld worden?

VÜZIEKGSSCHIRDENU. 29

was en de minste belooniDg eischte. Zgne jaarwedde werd bepaald
op £ 20 benevens een last tnrf en vier steen kaarsen, terw^l
bovendien op 21 jnng 1644, aan z^n zoontje nog J 20 per jaar
werd toegelegd, voor ihet blazen op den orgel".

Bruis bleef zgne betrekking bekleeden tot 1 mei 1646, toen
hg vervangen werd door Jacobus yaih Oveebecke, die tevens school-
meester was. Zgne bezoldiging was aanvankelgk ƒ 100. Den 7en
april 1648 werd die verhoogd tot f 120 en 18 maart 1675 op
/ 180 vastgesteld.

De financiën van Amemaiden schgnen in dien tgd in slechten
staat verkeerd te hebben, ten minsten den 16 jang 1677 besloot
het stadsbestuur het orgel en klokkenspel te doen stilstaan, tot
dat de schulden wat zouden verminderd zgn, en derhalve den
organist en klokspeler te ontslaan.

Hunne hoop op beterschap werd echter teleurgesteld, want van
1707 — 1710 werd het orgel bg gedeelten verkocht en gesloopt
Zeker geen bewgs van weelde!

Eerst in 1795 kreeg de gemeente weder zekerheid dat haar
gezang door orgelspel zou begeleid worden, want de heer
Daniël RADBaHACHEB, heer van Nieuwerkerke, schonk den 6en aug.
van dat jaar aan de kerk een groot huisorgel, met eene jaarlgksche
toelage van twintig rgksdaalders, tot tegemoetkoming in de kosten
van een organist, welke som hg na zgn dood door erfmaking voor
altgd verzekerde.

Den 17en april 1796 vond de inwgding plaats, nadat op 17 oct.
1795 tot organist, op eene jaarwedde va*! ƒ 50, was aangesteld
Hekdbik Loene, een blinde, die ecbter reeds voor zgne indienst-
treding, namelgk 5 februarg 1796, weder ontslagen werd, omdat
hg het orgel op eene onwaardige wgze bespeeld had. Zgn opvolger
was David Lootens, die tot zgn dood in 1835 deze betrekking waarnam.

Voor eenige jaren is eene nieuwe kerk gebouwd en daarin
beeft het orgel weder een plaats gekregen.

Het klokkenspel is voor het grootste gedeelte in 1583 gegoten
door Pibter' van den Ghbin te Mechelen, nadat het stadsbestuur,
bet daaraan voorafgaande jaar, van een koopman te Antwerpen,
een akkoord klokken had gekocht, dat vroeger tot voorslag gediend

30 UUZIBKGI^CHIBDKNIS.

had van het klooster Boosendale. Jan Inoelsz, horologiemaker
te Mechelen, leverde daarvoor het noodige mechaniek ea 200
tgevgsde" noten. Zgn werk schgnt echter niet naar genoegen te zgn
nitgevallen^ want den 26e febraarg 1589 werd aan Jan Dickzk.
Coop^ horologiemaker te Delft, aanbesteed het maken van een
nienw speelrad (trommel), hamers, veeren, enz.

De eerste klokspeler was Louis Baston, die in 1583 werd aan-
genomen, denkelgk voor vgf jaren, want in 1588 werd hg op nienw
aangesteld en zgne jaarwedde bepaald op £ 21, benevens vrge
woning en vrgdom van bieraccgns. Hg had ook bovendien om
een nieuwen hoed gevraagd, doch de magistraat besloot om het
van omstandigheden te laten afhangen, dien al of niet te geven.
Bg overleed in 1596 of 97, na meer dan eens een nieuwen hoed
gekregen te hebben. Zgn zoon Joris Baston werd zgn opvolger.
Yermoedelgk heeft hg die betrekking waargenomen tot in 1643
toen de post van klokkenist vereenigd ^erd met dien van organist.

Het besloit van het stadsbestuur om het klokkenspel te doen
stilstaan, had zeker alleen betrekking op het bespelen met de
handen, en niet door middel van het norwerk, want van 1680 tot
1715 wordt jaarlgks £ 2 in de rekening verantwoord, voor het om
de drie maanden verzetten van het klokkenspel.

In 1859 werd het klokkenspel ia den tegenwoordigen toren over-
gebragt. Het bestaat uit 21 klokken, waarvan de grootste tot
opschrift heeft:

Jhenu U mijnen name,
Myn ghela^t sjr Gode beqname,
Also verre men my horen sal.
Wilt God bewaren overaL
Fieter Waghevens goot mjj in 't jaar MCCCCCXYiil

De andere zgn allen door vandbn GnMNgegoteifvan 1553— 83;
vier dragen den naam van Maria, één van Anna, één van Chris-
tina en één van Jezus. De overige vermelden alleen den naam
van den gieter en het jaartal.

»Als eene bgzonderheid ten opzigte van het klokkenspel*', ein-
digt de schrgver, » verdient te worden aangeteekend, dat het gedu-
rende de omwenteling en de fransche overhef rsching het Wühehnug'
Ued speelde, hetgeen zeker niet pleit voor de juiste uitvoering en

IfUZiBKOBBCHlSDBNia. 31

evenmin voor groote mnzikale kennis van de toenmalige antori-
teiten/*

Den heer Eesteloo zg daok voor zgne beleefdheid om de Ver-
eeniging met zgne nasporingen bekend te maken. Ik hoop dat
zgn voorbeeld door meerdare onderzoekers, die een ond archief
oDder hnn bereik hebben, moge nagevolgd worden, want er is nog
veel wetenswaardigs omtrent onze mnziekgeschiedenis aan den
dag te brengen.

s. SPSLLKaS.

Toonknnstenaan eni. te Leiden. In het Album Studiosorum der leid-

8cbe hoogeschool (zie Nav. XXV blz. 614 ') worden ook eenige toon-

kaostenaars vermeld, die huisvesting aan studenten verleenden.

Zie hier hunne namen en de dagteekeningen, waarop zg voorkomen.

1 oct. 1595, Meester Makbten^ Ingtenist.

16 sept. 1596, Magister MARTUius, citharoedns *).
14 febr. 1604, Joachimus, citharoedus.

8 oct. 1610, Magister Joachjmcs, citharoedns.
14 oct. 1617, Hbbman Pisomus, citharoedas ').
19 mei 1684, de wed. van Jak Stkbn, op 't hoekje van de Pieters-
kerkgracht.

17 sept. 1684, Idem, op de langebmg.

Verder zgu aangeteekend de volgende daarin voorkomende nit-
kangborden, betreffende toonkunst:
de vergulde klok.
de roode klok.
de blaauwe klok.
de belle.
Dr. W. N. du Bieu, die ons deze opgaven verstrektci zg daar-
voor dank gebragt.

HEIJU.

Pwten uit eene rekening van getijdemeesters te Ondewater, van
1M3— 1544. (Ontleend aan de iBgdragen voor de geschiedenis

n Deie had in die jaren tal ran stadenten b{j sich inwonen.
') Hermanna Pya of Piso was, van 1624 tot sgn oyerlgden in 1645, organist
HQ de Uooglandiche kerk. Dit is waarschgniyk deselfde als de genoemde Fiaonns.

i\2 TAALKUNDK.

van het Bisdom van Haarlem" Ille Deel, 2e Aflevering, bl. 304--807.)

Heer Comdis Gerrüsa. cappellaan, van een wyltgts te singe
gegeven j h. B. Q.

Heer Jacob Jacobsê. van dat hg overgesongen heeft, gegeven

X sL

Item die twee vreemde bassen gegeven van een wgltgts te
singe y K. 6. xvig st.

Mr. Melcfdor^ orgelist van 'wekere dage als de kerck vesperen
hoat en met cedalle gescreeven staen, elcx twee vespere met mag-
nificat en die Octaef van dat Ueglich Sacrament, en Heglich
Crnysioff, te samen hiervoor bet. die getgde, sgu hugshoger, en
noch j h EL 6.

Mr. Daniël, schoolmeester gegeven drie Bgnsgolde, dat hg met
dee schoolkgnderen op Heglige Amandos en des üeglige daechs
helpe singe, noch een Bgnsgulden dat hy met dee kguderen in
t Crovslofi compt, en van xxxvig dage mette cappe te diene g
Bgngnlden omdat fay die kgnderen leert singe datter gheen con-
fogs gesciet, en noch van xvig dage met die cappe die vesper te
diene ix vj B. G. ix st.

Van de Passie opte palmsonnedaech onnere die hoochmisse,
en naet loff in musgck te singe gegeven x st

Van de verrgsenisse opten Paeachdaech te singe, twee priesters .
elcx twee stug vers en die schoolm. g st vj st.

Een boack gecoft daer die schoolkgnderen die lessen vagt singe
coste xxvig st.

J. J. G&AAV.

TAALKUNDE.

steen. (Vgl. XXV, bl. 472, 348). In Engeland is het woord
stone, om zeker gewigt aan te doiden, bg het volk nog in volle
gebruik.

Haarlem, johan wikkuol

TAALKUNDE. 33

lelkaton (XXV, bl. 473). Hieromtrent zegt het westvlaainsche
tgdsehrift Rond den heerd, 1875, bl. 370: »Wat melcatons zgn,
kan eikendeen zeggen in West-VIaauderen, groote geluwe perzi-
ken, die rgp zgn op 't einde van den herfst. — 'tPransch woord
pêche, dat na bg de Vlamingen schier algemeen gebezigd wordt
in stede van ons eigene woord perzik, en was over een dertigtal
jaren hier geenszins in gebruik: men hoorde van niets anders
spreken als van nielekatona,'^

SpreekwQie. "Ej weet wel waar Abraham den mosterd haalt. Er zgn
Tarianten in de uitlegging van het spreekwoord: men weet waar
Abraiiam den mosterd haalt, en er zgn er mg in mgne lec-
tnnr twee van voorgekomen. De een^: zg wist wel waar Bart
dm most haalde. De andere : hg wist, waar Abraham den mosterd
mak. Beide varianten bewgzen, dat de spreekwgze niet ontleend
is aan den Bgbel. Maar de vraag blgfb over: welk^ lezing is de
vare? En, van waar die verscheidenheid in den naam, hetprodact
en de verrigting?

B. A. p.

[Te regt zegt E. A. P. dat deze spreekwgze niet aan den Bgbel
ontleend is. Al lezen wg niet mosterd^ maar mutsaard^ dan nog
kan zg moeielgk tot het verhaal in Genes. XXII worden terug-
|i[ebragt. Want al is het waar dat, zoo als Nav VI, bl. 208
geiegd wordt, Izaak het hout zag gereed liggen en das wel wist
waar Abraham dit had, er wordt (onder:jteld dat de genoemde
lezing de ware is) in de spreekwgze gesproken, niet van de plaats
waar hg het had liggen, maar van de plaats waar hg bet weg-
gehaald had, en dit maakt nog al een groot onderscheid. Doch
die lezing is zeker de ware niet. De verzamelingen, waar volgens
Barrebomée (1, bl. 9, vgl. 111, 104) dit spreekwoord voorkomt, zgn
alle van tateren tgd en in geen van alle wordt muisaardgeiezQn, overal
moMaard. Wel zeggen verscheidene dier verzamelaars, dat men
kier aan mutsaard denken moet; maar het schynt toch dat zg,
waar zg de spreekwgze gehoord hebben, alle steeds van mostaard
hebben hooren spreken. Wg mogen het er das voor houden, dat
de naam Abraham en ten gevolge daarvan het in het verband

34 TAALRÜNDB.

brengen Tan de spreekw^ze met het verhaal omtrent den aartsvader
hen tot deze wel vernuftij^e, raaar onjuiste gissing; heeft gebragt.
Een ander bewys vind ik hierin, dat men in Duitschland, waar
de npreekwgze ook bekend is, zegt, er weiss wo iiartei most holt.

Vanwaar dat verschil in den naam? vraagt E. A. P. Wanneer
in een spreekwoord of eene spreekwyze de naam voorkomt van
eenen geheel onbekenden persoon, wisselt deze ligt met eenen
anderen. Zoo zegt men, wij zullen malkander geen Grietje heeten;
maar in Noordbrabant zegt men daarvoor, wij zullen malkander
geen Lijabeth heeten. Men zegt hij komt achteraan als Koppen met
de schollen^ maar ook wel ah Matje met de schollen. Waar van
bekende personen gesproken wordt, is dit zelden het geval. Geschiedt
dit eene enkele maal, dan is er doorgaans eene bjjzondere reden
voor. Men hoort b. v. in plaats van hij is Pietje de voorste ook
wel hg is haantje de voorste. Docti deze verwisseling van persoon
is hierdoor ontstaan, vooreerst dat men of niet wist of twijfelde
dat hier van eenen bekenden persoon, den apostel Petrus, sprake
was: ten andereu dat men speelde met den voornaam Haantje en
de naam van het dier dat door zijne drift, moed en str^dlast zoo
bekend is, dat men van hem, die zich onderscheidt door levenaig-
beid, prikkelbaarheid en voorbarigheid zegt, 7 is een haan. Reeds
de verwisseling van namen maakt het das niet waarschgnlyk, dat
wg hier aan den aartsvader te denken hebhen.

Wg hebben gezien dat mutsaard niets is dan eene gissing, eene
niet gelukkige gissing van uitleggers van deze spreekwgze. Ons
blgft dus de kenze tusschen mostaard en most. Van den laatsten
spreekt men in Duitschlaud, en sprak men zeker ook vroeger hier
te lande. Immers voor de verandering van mostaard in most is
geene reden te vinden ; voor het omgekeerde wel. In vroegere
eeuwen werd hier nog al veel most gedronken ; maar dat is gsiande
weg verminderd. Nog in mijne jeugd werd hg, hoewel niet veel
meer, gedronken: de wgnkoopcr was toen gewoon, wanneer de
nienwe most er was, zgnen goeden klanten een of twee flesschen
ten geschenke te zenden. Dit is evenwel ook al opgehouden en
ik geloof dat er nu hier te lande al zeer weinig most meer gebruikt
wordt. Geen wonder daarom, r^at de weinig bekende most in de
spreekwgze zgne plaats moest a&taan aan den mostaard, dien ieder

TAA.LKUNDX. 35

kent, die dagelgkn op de tafel van den rgken komt, en dien de
arme nog ?eel uiiudeir ontberen kan.

£. A« P. maakt nog melding van eene andere variant, hij unst
vd ioaar Abrcan den mosterd maalt. Bg Harrebomée vind ik haar
niet: ik heb haar ook nooit gehoord. Ik geloof daarom dat zg
niet veel gebezigd wordt en hond haar voor niets anders dan voor
eeoe verdere verbastering, ontstaan onder menschen die niet be-
grepen, welk verband er is tusschen de spreek wgze ec dat waarop
zg gewoonlgk wordt toegepast.]

Spreekwijze. Slapen als een os. Slapen dan de ossen zoo diep
en vasiV Men zon met hetzeltde regt kannen vragen: zgu de
olilanten zoo dom, de paarden zoo wulpsch, de garnalen zoo hlecht
Tsa gehengenV Iminers men zegt: zo^ dom als een olifant, een
h. . . . ala een paard, eene memorie als een garnaal. Bg die spreek-
wazen ligt hel derde van vergelgking niet in eene vermeende
eigeubchap van het bggebragte dier (of o.k ander voorwerp : men
deuke slechts aan het bgbelsche »eeu geloof ais een mostaardzaad''),
maar in de afmeÜLg. Oiifauteii, paarden, ossen worden ter aan-
duiding genoeiüd wegens hunne grootte i garnalen wegens hare
kiemheid. Om dezelfde reden noemt men velln papier van de
gruotóte soort: olitauts; de allergrootste snelpersen heeten mam-
moethspersen, en zoo meer.

Uet is echter wel mogelgk, waarschgnigk zelfs, dat men tot
bepaalde vergeLg kingen deze of die zeer groote of zeer kleine die-
ren gekozen heelt wegens zekere gelgksoortigheid. De olifant is
wel een zeer schrander dier, maar heeit toch een lomp voorkouien;
het paard is vurig; de os log en traag, en dit is men ook wel
eens na een diepen en vasten slaap.

H. M. C. V. o.

Alsterw^n. (Vgl. XXY, bl. 473). A^lsterwgn is wgn op alsem
getrokken. Alsem is het bekende, zeer bittere kruid van dë plant
door de kruidkundigen artemisia absinthium genoemd. Alsem groeit
ook in Nederland in het wild, en is in onze volksgeneeskunde een
zeer bekend kruid. Gewooulgk laat men alsem, met nog andere
kruiden, vooral met duizendgulJenkruid {erytikraea centaurium), ge-
zegende distel {centaurea benedicta) en bgvoet (artemisia vulgaris)

36 TAALKUin>B.

vermengd, op wgn, brandewgn of water trekken, en verkrggt zoo
een uitmnntend geneesmiddel. De alsem wordt door het volk veelal
ab, cdst of aaht genoemd. In Friesland is de benaming alst meest
in gebmik, en, omdat men van de alsemplant vooral de bloeiende
toppen verzamelt en gebmikt, zoo spreekt men er meest van:
knop fan cdst. Alsem heet in *t Hoogdnitsch Wermuth^ dat is TFi-
dermuth, wedermoed, weermoed, weerzin, tegenzin, omdat het zoo
walchelgk bitter is.

Van dit dnitsche Wermuih hebben de Franschen hnn woord
vermouth ontleend. Dit fransche vermouth, dat men tegenwoordig
ook dikwgls in nederlandsche nieuwsbladen als een zeer bgzonder (en
natnarlyk zeer dnnr) geneesmiddel aangeprezen ziet, is oorspronkelgk
niets anders als de eenvoadige, van onds bekende alsterwgu. Zoo
wordt ook de van ouds bekende tamarinde tegenwoordig in onze
nieuwsbladen als een (dnnr) fransch geneesmiddel, als tamar indien^
als iets bgzonders en nienws aanbevolen! De wereld wil bedrogen zijn!

De abspithe, die heillooze, hoogst schadelgke likeur, welke heden
ten dage den Franschen, die er veelvuldig aan verslaafd zgn, met
allerlei ellendige kwalen, vooral zenuw- en hersenziekten loont,
heeft almede van den heilzamen alsem haar naam ontleend.

Haarlem. jouan winkleb.

Klokdag. (Vgl. XXV, bl. 471). Oudtgds, toen de «f«(/<n nog niet
gemrtnten waren, vatte men de verstrooid liggende i^oningen en
buurten, buiten de stadswallen gelegen, maar onder het behoor
en beheer der stad staande, samen, onder den naam van de juris-
dictie der stad. Maar dit vreemde stadh nis woord, zoo als men zulke
dwaze basterdwoorden te Leeuwarden noemde, werd in de volks-
spraak van Leeuwarden vervangen door het redeigke en goed
duitsche woord klokslach.

Zoo zei men, en zeit nog zoo: het Vliet en de Olde-Galileëu
liggen onder den klokslach van Leeuwarden. Maar de Schrans, een
andere buurt, bgna onmiddelijk aan de bebouwde kom van Leeuwar-
den grenzende, li<^n'et onder den klokslach van Leeuwarden, ofschoon
men er zeer goed de tore.ikUtkken dier stad kan hooren slaan.

Het woord klokslach heeft dus in Friesland een eenigszius andere
beteekenis, dan die, welke op bl. 471 medegedeeld is.

TAALKUNDE. 37

In plaats van de leeawarder uitdrukking onder den Tdókdach^
zeit men te Groningen: die buurt ligt onder etada tafel.
Haarlem. johan winkler.

FiiMbed. (XXV^ bl. 513). ^t Kan misschien zgn nut hebben te
Termelden dat 't bekende schaaldiertje van dien naam op de Veluwe
keldermot genoemd Tvordt.

Aan H Uddelermeer. A. aarsen.

Spreekwoord : De apostelen moeten wandelen. (XXY, bl. 338, 464.)
Naar aanleiding van 'tgeen t. a. pi. te lezen staat omtrent dit spreek-
woord, ben ik zoo vrg een feit te herinneren, dat, naar 't mg voor-
komt, dat spreekwoord heeft doen geboren worden. Men leest in
Het leven van Frederik Hendrik, prins v. Oranje enz., beschreven
door .... (met koperen platen van B. Picart) ui^.^egeven te *s Gra-
Tenha^e bg Ottho en Pieter van Thor 1737, Ie deel, blz. 160:
>Niet lang daarna onderrecht zijnde, dat in den Dom te Munster
>twaalf Apostels van hetzelfde metaal (zilver) waren, trok hg
»(Christiaan van Brunswgk) naar die stad, maakte er zich meester
>Tan, en met zgne voornaamste officieren in Je gemelde kerk geko-
»men, bestrafte hg de Apostels over hunne luiheid en ongeboor-
>zaamheid aan de geboden van hunnen Heer, die hun gelast had
»de aarde te doorwandelen; daarna gezworen hebbende^ dat
»hg hen de bevelen van zoo goed een Meester wel zou doen na-
> komen, deed hg ze wegneemen, en in Rgksdaalders veranderen,
>die vervolgens de weereld doorwandelden."

J. H. 8CHU0BUA1ÏS STEKHOVEK.

Kceterwaalsch. (Vgl. XXIV, bl. 156 ; XXV, bL 184). In Riecke. Der
Volksmund in Deotschland vindt men het volgende als oorsprong van
het woord koeterwaalsch of kauderwalsch opgegeven: »Alssichdie
keltische Spracbe in Deutschland verloren und dafür die dentsche
Sprache, wie wir sie aus den altesten ürkanden kennen, entwickelt
haite, war den Deutschen die Sprache der Kelten unverstandlich gewor-
den. Wenn einer unverstandlich sprach, so war das » Kauderwalsch''
wie noch heute. Die alten Galliër batten cauder fur sprechen, schwat-
en, das der Franzose zu eaueer = schwatzen, caueeur = der Schwtti-

38 TAALKUNDE.

zer, ^emacbt hat. FriesiRch queddem, niederdentscb höddem statt spre-
chen ist das^^elbe Wort. Bretonisch kaozecd = schwatzen. Eauder-
walsch heisst also walsch oder anverstandlich sprechen.*'

Ik geef hier dezeD oorsprong van 't woord kauderwalsch om der
volledigheid wille, eo niet omdat ik deze afleiding voorde ware hoade.

Van deze gelegenheid maak ik tevens gebrnik om de aandacht
der navorschers, vooral der geschied- en taalvorsctiers te vestio^en
op het bovenaangehaalde ^erK. De volle titel er van is : Der Volks-
mond in Deatschland. Sonst und jetzt. Ein we^^weiser im deut-
schen Vaterlande fiir's Volk and seiue Lehrer. Von O. F. Riecke.
Nordhftusen, Adolph Bücbting, 1865. Ook op een ander werkje van
den zelfden schry ver, getiteld : Die Schichtnng der Völker und Spra-
chen in Dentschland, aof Grnnd der vergleichenden Sprachforschnng,
nachgewiesen an Orts-, Familien-^ Thier-Namen, Titel n nnd Idio-
tismen. Gera, Paul Strobel, 1872. Beide boeken mogen met recht
hoogst merkweerdige geschriften genoemd worden. De namen van
plaatsen, van bergen, bosscben, rivieren, meeren, velden, enz., van
personen en geslachten, en van zeer veel andere zaken in de ger-
maarsche landen, worden er in verklaard uit de oude keltische,
turanische, taal. De schrgver is volbloed Keltomaan (Eeltennarre
noemde hem een zgner daitsche boekbeoordeelaars, maar wis zeer
ten onrechte), en mag hg soms in zgn gver om alles nit de tnra-
nische talen te verklaren, oogenschgnlgk te verre gaan, zgn «verleen
behelzen niettemin een schat van hoogst wetensweerde zaken.

De bovengenoemde friesche en nederdnitsche woorden queddem
en köddern zullen misschien aan sommige lezers van dit opsteltje,
zoowel aan Friezen als Hollanders, geheel vreemd voorkomen, en
eischen dus wel een nadere verklaring. Inderdaad komt queddem
in het hedendaagsche nederlandsche friesch (westfriesch) tiiet meer
voor, en evenmin köddern in het nederlandsche nederdnitsch of in
eenigen nederdnitschen tongval van de hedendaagsche Nederianden.
Lgkwel zgn 't zaiver friesche en nederdnitsche woorden. Het ond-
friesch heeft qiéeda quetha; het gothisch quithan ; het ondsaksisch
quethan (tegenw. tgd, 3de pers. quitUd); het angelsaksisch cwedan
en ct)aedan (tegenw. tgd, 8de persoon: cwyd); alles spreken bedui-
dende. Verder heeft het ondnoorsch quida == sage^ en hangen het
latgnsche loqui en 't oude inqwU hier ook mee samen. Het heden-

TAALKUNDE. 89

daa^che engelsch heeft nog I quothj ik zeide, in (gebruik, boewei
't sterk Terondert. Het \js1andsch heeft qüeda^ het zsreedsch gvdda^
het deensch qva^de^ spreken. De oude oostfriesche laodtaal, die
DOg in 't laatst d^r zeventiende eeuw hier en daar in Oost-Fries-
land door 't landvolk s^esproken werd, had qnidden^ spreken, quid"
iewood, spreekwoord. De heden daa^^sche friso-saksiscbe tongval van
Oost -Friesland heeft nog de woorden qudtelen en quidderen voor
babbelen in gebraik. Eindelgk in de zniver friesche tongvallen van
de landstreek Sagelterland in Oldenbnrg en van het eiland Wan-
geroog leven nog de woorden : quéde (qnddj quêden) en quider (qneid^
quUhtn). spreken, e?en als quede in *t hedendaagsche noordfriesch.

Het nederdnitsche köddern, dat met de boven opgenoemde vor-
men oorspronkelijk een en het zelfde woord is, leeft nog in de
westfaalsche tongvallen als koren (Uöttingen. Grnbenhagen, Schanm-
barg) en kuren (Manster, Osenhrügge, Brakel), enz. De holland-
iche woorden kwetteren, kweelen (van kwedelent) en kouten hangen
Uer wis ook mede zamen. Ook onderschrgf ik gaarne de meening
Tan Riecke, dat al deze woorden en vormen met het cauder der
onde keltische Galliërs, enz. verwant, en oorspronkelgk éen zgn.

Haarlem. jOHAir winkleb.

Opinm schuiven (XXIV, bl. 888). In den Gids van september 1875
bl. 445 wordt d't schuwen aldos verklaard. »De Oosterling rookt
niet zoo als de Europeaan door eene hoeveelheid rook nit pijp of
ngaar op te zaigen, die eenigen tyd in den mond te honden en
dan aii te blazen, doch doet den rook door eene langzame als
het ^we schuivende ademhaling in de longen indringen. Eerst na
dien eenigen tgd aldaar bs waard te hebben, ademt hi] den rook
weder uit; en zoo zgn eenige weinige trekken nit de amfioenpgp
door de krachtige inwerking van den rook op het bloed in de
longen, voldoende de gewenschte uitwerking tot stand te brengen."

GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

Wapens gevraagd (XXY, bl. 522).

Schraêsert Twee omgekeerde hermelgnstaart^n van sabel, naast
elkander op zilver, met een schUdboofd van sinopel, beladen met
3 zespantige gonden sterren.

Gerlingê. Doorsneden: a een zilveren raap met lof van sinopel,
op sabel, b drie gouden belletjes (2 en 1) op keel.

Le Riemer. Een gouden chaussetrape van drie beenen, ver-
gezeld van drie zilveren driebladeren, geknopt van goud en gepunt
van sinopel, op een veld van keel. v. b. v. d. k.

O. van Hardenbroek. Nav. XXIV, 446 vroeg ik naar de levens-
bgzonderheden, familiebetrekkingen o. a. van G. van Hardenbroek,
maarschalk van Abkoude en Eemland, gestorven in 1608 en met
grafzerk in de kerk te Rijswijk (gemeente Maurik) begraven. £r
kwam wel een zeer gewenscbt antwoord in, in hetzelfde deel bl. 481,
doch ten opzigie van latere heeren van Hardenbroek, wat ook toe-
passelijk is op de verw^'zint; naar Nav. XVI, bl. 108 enz. Thans
blgkt mg ten opzigte van Gg^bert van Hardenbroek, die in 1608
te Rijswijk werd begraven, dat hij hoogstwaarschijnlijk dezelfde
is, die vóór 1577 huwde met Walburg van Wijlie^ dochter van
Jasper van Wghe, heer tot Echteld, en van Walburg (van Blois)
van Haetten, vrouwe van Dreumel. Zgne vrouw was dood in 157/.
Uit deze familiebetrekking laat zich dan ook de omstandigheid
verklaren, dat hg te Rgswgk, waar anders geene leden uit het ge-
slacht vau Hardenbroek voorkomen, begraven ligt. Even zoo is
Hendrik van Brienen van de Latmar (f 20 mei 1663) in de kerk
te Echteld bggezet, omdat zgne tweede vrouw Bernardina van
Wghe was. Het geslacht van Wghe toch was reeds lang aldaar
geërfd. Dit blgkt uit de stichting eener »paepelicke prebende
voor de rust van Henric van Wghe en voor Johan van Wghe
Henricksz. en jonckirou Hille syn huysfron saliger »door Frederik
en Herman van Wghe, gebroeders, waaromtrent men in het kerkelgk
archief van Bgswgk leest: »Vicaria in honorem Sanctomm Sebas-^

GBSLAOHT- EN WAFENKUNDI. 41

tiani, Gatharinae et Ma^raretbae MartyrnTn'' in de kerk te Rgswijk f^-
sticht door Frederik en Hernaan van Wghe, gebroeders, in 1 472 op
St Yictordag. De betrekking der van Wyhes tot Rgswflk blijkt
ook hierait, dat Antonetta van Wyhe, ooistr. 1500 gehuwd met
Lodewgk van Brakell, de stammoeder is geweest van de van Bra-
kelb tot Bgswgk in de Nederbetnwe. .(MS. geneealogie van
BrakelL)

J. ANSPAOH.

OesUeht Bartolotti. (Nav. XXL bl. 317; XXV, 303, 516.) Thans
zie ik mg in staat gesteld, eene meer volledige genealogie van dit
pslaeht mede te deelen» welke, wat de eerste generatiën betreft,
ontleend is aan eene geslachtslgst der familie de Bonbais, opge-
maakt te Brussel 31 mei 1G62 door de gewone koningen en
heraulta van wapenen van Philippus IV, koning van Spanje en
kr Indien.

Jean Baptista Bartolotti, zoon van Vincentius en van Marie
Ulmy, edelman en inwoner van de oude republiek van Bologna,
waar zgne voorouders zich in 1285 gevestigd hadden, verlaat
Italië nit hervormingsgezindheid, en begeeft zich naar Holland;
huwt Maria de Bonbais [dochter van Roger de Bonbais, kapitein,
zoon van Roger uit Jenne van Haeften, en van Maria van Offer-
mans, dochter van Edo uit N. N. van Haeften]. Wegens de
spaansche geloofsvervolging vingten zij uit Holland naar Staden
in Hanover en naar Hamburg. In laatst^^enoemde plaats maken
zg 26 oct. 1577 hun testament, en daar zg kinderloos zgn, be-
noemen zg tot hunne erfgenamen de beide kinderen van hun be-
hawdbroeder Christiaan van den Hen vel, gehuwd met Jenne de
Bonbais, zuster van Maria, en door deze opgevoed.

Deze Christiaan van den Henvel zal gesproten zgn uit Rutger
van den Heuvel, grave in Beichlingen (f 1480), gehuwd met
Machteld, gravin van Manderscheidt, wiens nazaten, als ingezete-
nen van Delft, tot op het iaar 1582 in Nav. XXV, bL 516, 517
worden opgenoemd. De groote overeenkomst van wapen, dat in
zgn geheel ibid. bl. 365 beschreven wordt, staaft dit. Het aldaar
vermelde surtout, welks keper van zilver in goud overging, is dan
het dgenlgke wapen van Christiaan van den Heuvel geweest, wiens

42 aEBLACHT- BN WAPENK17NDB.

zoon en stamhotider Willem dit wapen met dat van Jean Baptista
Bartolotti briseerde; immers, hij en zijne zuster Cornelia werden
erfgenamen van dezen oom^ onder voorwaarde dat zij den naam en
het wapen van Bartolotti aannamen. En zoo veikrijv^en wij dan:

1. Cornelia van den Heuvel gezegd Bartolotti, trouwt Thierry
de RoJenbarg, groot-baljaw van Amstelland, waarbg 3 kin-
deren.

2. Willem van den Heuvel gezegd Bartolotti, geb. in 1560.
Trouwt 1 Maria Pels, waarbij:

Jan Baptista van den Heuvel gezegd Bartolotti, gehuwd met
Eleonora Hellemaiis te Amsterdam, waarbij:
Snsanna, gehuwd 1 met Jacob ') van de Perre (zie Nav. VI,
bl. 250), 2 met J*^ ^^^ ^^^ Niepoort.

Constanti^, gehuwd met Jiiu van der Mgle •), burgemees-
ter van Rotterdam, waarbg ééne dochter.
Trouwt 2 te Middelburg (Zeeland) 3 julg 1593 Margaretha
Thibaut, dr. van Hendrik en van Margaretha van Nispen,
weduwe van Jan van Hesse, heer van Moich ^) en Pershil
(Z.-Holland?), waarbij vijf zonen en drie dochters. Hnnnetes-
tamentare dispositiën zgn van 15 mei en 4 jung 1631.
Deze vijf zoons en drie dochters zgn :

1. Maruraretha v. d. H. gezegd Bart., trouwt WHnand Schujjl
van Walhorn, zoon van Willem (zie Nav. XI, 119) en van
Anna van Panhnijs, waarbg één kind.

2. Christiaan v. d. II. gez. B., geb. 1599, volbrengt z^ne studiën
te Leiden, en wordt aldaar in 1617 vermoord.

3. Willem v. d. H. gez. B., geb. 1600, trouwt te Amsterdam,
volgens huwelijksvoorwaarden de dato 29 april 1638, Jao^ba
van Brp [dr. van Arnoud en van Jacoba de Jonghe van Vel-
sen (Nav. XIII, 280, 319 *), wier modder was Jacomina van
Slooten], waarbg zes zoons (twee stierven jong) en vier dochters.

1) Vól^cens anderen bet^te hy Joan van Perre.

') Over bet gesb^ht ran der Myie, aie een en ander In NavorKber X, bl. 188.
*) De Batavia lUostrata noemt dit een in ^'t bertogdom van den fiorg*'|;d^n
goed, aie de folionitgaaf van 1685, bL 1087.
«) Zie Nav. XVII, 185a.

eSSLAClTN EN WLrBSfKXJmB, 4S

4. Antoine v. d. H. gez. 6- reist door Enrcpa na zgne stndiSn
yolbragt te h<;bben, en sterft ons^ehnwd.

5. Eleonora ▼. d. H. gez. B. troawt Jacob Pergens, waarbg
kinderen,

6. CoDfltance v. d. H. gez. 6., geb. 1611, tronwt 7 oct. 1638
te Amsterdam Jacob Rgckaert, geb. 1616, waarbg 4 kinderen.

7. Amaald t. d. H. gez. B., werd door zgne moeder en voogden,
om eene liaison beneden zijn stand te voorkomen, naar Oost-
indien gezonden, waar hg bij de verdediging van hetuebonw
der Oostindisübe compagnie te Surate door een vergiftigen
pgl gedood werd.

8. Gaspar of Gaspar v. d. fl. gez. B., liet na den dood zgns va-
ders de «todien varen en trad in nülitairQn dienst, deed met
prins Maarits van Nassau eene reis naar Brazilië en stierf
aldaar kinderloos.

De kinderen van Willem v. d. H. gez. B., en Jacoba van Erp

waren:

1. Gulielmns v. d. H. gez. B., trouwt 17 maart 1665 te Am-
sterdam Jacoba Sophia Hnydecoper. geb. 1640, dochter van
Joan Hnydecoper, ridder van st. Michiel, heer van Thamen^
Blokland, Maarseveen enz., burgemeester van Amsterdam (zoon
van Bal. van Wieringen bjigen. Hnydecoper, nit zijne tweede
vrouw Elisabeth van Gemen, (Nav. Vil f, 227, 337) en van
zgne tweede vrouw Maria Coymans ') (dochter van Balthasar
uit Elisabeth de Piquer), waarbij geene kinderen. Hg stierf
in 1673 [en zg hertrouwt in 1675 met Arnoud Druyvesteyn,
geb. 6 febr. 1641 te Haarlem, jur. utr. dr. burgemeester enz.
te Haarlem, weduwnaar met 4 kii*d. van Maria Woaters
(dochter van Franfois en van Maria de llann), zoon van mr.
Jacob Druyvesteyn, burgem. te Haarlem en van Wilhelniina
Coymans,^) waarbg één kind. Hg sterft 14 aug. 1698, enzg

*) Tot MHYnning Ttti hel Nar, XlTl, 819, nopens hel geslacht van Erp voorko-
omde, strakke, dat, volg. Brandt, Hist. d. Reform, dl IV. Juhanna van Erp te
Gorinehem gehnwd was met Abraham Daatselaar, koopman in garen ea lint. Als
nutsr van den leiduchen hoo};!. Thomas Erpenius, ontVing sQ de boekenkisten, in
^ne yan welke Hago de Groot nit Loevestein ontsnapte {i2 maart 1681),

') Zie Nav. XVII, 186a.

44 6ESLACHT- BK WAFDflUVDK.

heiiroQwt ten derden male in 1700 met mr. Antony de Glargea,
geb. 25 dec. 1654. borgem te Haarlem (zoon Tan Philips de
Glargea eo Tan Cornelia Verbeek), weduwnaar met 8 kinde-
ren Tan Catharina de Ridder, dochter Tan Pieter nit Sn^anna
?)amme. Bg f 13 ang. 1723; zg f 24 jnng 1714]

2. Jacoba Victoria t. d. H. gez. B.^ trouwt Coenraad Tan Beo-
ningen (zoon Tan Crerit Dirksz. Tan Bennin(;en, in 1627 bur-
gemeester Tan Amsterdam en Tan ETa Appelmau), geb. in
1622, in 1643 secretaris, in 1651 pensionaris Tan Amstenlam,
in 1652 gezant bg Christina. koningin Tan Zweden, daarna
gezant te Koppenhagen, in 1600 gezant naar Frankrgk; Ter
trouwde Triend Tan Johan de Wit, TerTalt hg in 't laatst Tan
zgn leTcn tot chiliastische mijmeringen, wordt wei^ens zin-
neloosheid onder curatele gesteld, en sterft in 1693 bewuste-
loos Tan zich zelTcn, kinderloos.

NB. In de nieuwe uitgaaf Tan het Biogr. Woordenboek
onder hoofd*. Tan dr. Schotel, wordt zgne Trouw Johanna
Bartolotti Tan den HeuTel genoemd, doch dit is zeker eene
Tergissing, want NaT. XXII, 57 in een extract uit het archief
Tan den Hoogen raad Tan adel, wordt zg ook Jacoba Vic-
toiia geheeten ^).

3. Margaretha t. d. H. gez. B., trouwt 24 jan. 1662 Hendrik
Frederik S-reerts de Landas, cornet in het regiment Tan
Brederode, geb. in 1634, heer Tan Baarschot, zoon Tan Jacob
Sweerts, ridder, raad en rentmr.generaal Tan SUats-Brabant,
en Tan Johanna Lopez de ViUa-NoTa. 'Ag f 1666 kinderloos.

4. Maria Christina t. d. H. gez. B., trouirt Jan Thibaut, zoon
Tan Hendrik Thibaut, heer Tan Aagtekerke, burgemeester Tan
Middelburg, grootbaljuw Tan de Westerschelde, en eersteedele
Tan Zeeland, waarbg kinderen, (zie NaT. XXV, 367).

5. Johan Baptista t. d. H. gez. B., geb. in 1644, heer Tan Hoe-
kentui^, later Tan Rgnenbnrg, eerst kommandant Tan een
r^ment infanterie Tan het platte land ter Terdediging Tan
Amsterdam, daarna Trgwilliger ter Terdediging T«n Friesland,

') De ia den tekst Termelde, aea de nieawe nitisuf ontleeode btjioDderlieden no*
peu Coeoned tsh BenBingeo ^Ja eenijssiDS TenehUkade Taa die, wettLO Nar. XXII
S7

GK8LACHT- EV WAFEKKüNDX. 45

en, na den dood van z^n ondsten broeder, baljaw en dgkgraaf
▼an de Bglniermeer, iroawi 1 Wendelina Wtenbogaert, doch-
ter van Jan, ontvanger generaal van Holland en Westfries-
land, waarbg één zoon. Zg stierf 3 maart 1673. Hertrouwt in
1675 met Wendelina Beael nit Amsterdam, dochter van Hen-
drik en van Sara Hinlopen, waarbij ééa zoon, jonggestorven.
Hertrouwt ten derden male in 1679 (5 dec), volgens huwelijks-
voorwaarden van 9 nov., met Geertraid Dorothea van GoUteyn,
dochter van Adriaan Johan [heer van Big werven (Ingen)
Johanszoon nit Geertruida de Vock van Delwgnen] en van
Cathariiia vau Brakell tot Carmesteyn (Lienden)^ weduwe van
kapitein iieinier van fleerdt, Johansdochter uit Hendrika
Millinck.

6. Constance v. d. H. gez. B., trouwt ChristiaanThibaut, broeder
van den sub. n**. 4 vermelden Jan Thibaut. Twee kinderen.

7. Casper Ghristiaan v. d. U. gez. B., doet» na zgne studiën vol-
bragt te hebben, eene reis door Europa. Te Genève besteedt
hg een gedeelte van zgn geld tot oprigting der fortiiicatiën
aldaar» waarvoor hg van den magistraat het burgerregt van
Genève verkrggt bg eene acte, geschreven met gouden letters.
By overleed te Danzig.

8. Avnoud V. d. H. gez. B., heer van Bgnenburg, kanunnik en
domheer vau Oudmunsttr te Utrecht, trouwt 18 mei 1677 te
Kesteren (Nederbetuwe) Catharina de Cock van Delwgnen,
ducater van üornelis en van Willcuina van Balveren. Hg f
30 maart 1687, zg f febr. 1679, zonder kinderen; beide be-
graven in de kerk te £ck (Nederbetuwe).

De kinderen van Johaii Baptista v. d. H. gez. B. waren:
nit zgne eerste vrouw, Weudelioa Wttenbogaert:

1. Willem Ühristiaan v. d. H. gez. B., kinderloos overleden.
Dit zijne derde vrouw Geertruid Dorothea van Golsteyn:

2. Adriaan Jan v. d. H. tot Beichlingen, gez. B., in 1730 nog
eigenaar van Rijnenburg (zie Hoogstraten, Woordenb., art.
ügneuborg), trouwt Eva van der Meer, waarbg:

a. Albert Diderik v. d. H gez. B.

b. Geert ruid Cornelia v d. U tot Beichlingen gez. B., in

17o5 vrouwe vau Rgneuburg (zie Tegenw. Staat v.

46 OB8LAGHT* BN WAPENKUITDft.

Utrecht, II, bl. 179), trouwt Willem van Weede, heer
van Lutteke en Weede, geb. in 1709, ritmeester, zoon
van Hendrik Maurits en van Catharina van Weede.

3. Jacoba Victoria v. d. ü. gez. B. huwt Mathieu £aton.

4. Lodewyk Willem v. d. H, gez. B.

5. £li8abeth Eleouora Constanee v. d. H. gez. B., had tot meter
EUsabeth £leonora, gemaliane van hertog Beruard van Saksen
Gotha, geb. prinses van Brunswgk-Luiieburg, sterft jong.

6 Catharina Conrada v. d. H. gez. B., huwt in 170Ö Andreas
Abbeiua, geb. in iö83, heer van Woudenberg en Ligtenberg,
in 1709 kanunnik van St Marie te Utrecht, zoon van dibrand
Frederiki raad van Indië en directeur van Suratte (Johan
Fredenksz. uit Cecilia £li&abeth de Vager) en van diens tweede
vrouw Catharina Burgers; waarbg één zoon. Zg sterft in
het kraambed 5 nov. 1709 en ligt te Woudenberg begra-
ven. (Lig hertrouwt 20 febr. 17 L8 mei: Maria Baliiaa Sophia
Sinissaert, dochter van Johan Karel, bootdschout vjn Rhenen,
enz. (Johan Karelsz. uit Constantia Eeyust) en van Constautia
Coymaus ') (Bal.basar's dochter uit ^aria Trip). Zg sterft 27
april 172t5. Als weduwnaar verwekt hj) zeven natuurlgke kiu-
deren bg Mugge Leusden, die lig huwt vóór zijn dood. üg
' sterit op den Ligteuuerg uy Woud&aüerg 20 iebr. 17^2, en
woidt te Wuudenberg begraven.)

7. Jan Fredeiik v. d. ü. gez. B., officier, dood iu 1712, (zie
Nav. XiV, 364).

8. Geertruida Dorothea Wilhelmina v. d. H. gez. B., sterft
ongehuwd.

9. Geertruida Oorothea Wilhelmina v. d. H. gez. B., trouwt Jacob
Dirk Sweerts de Landas, vrgheer van Oirschot en Best, sche-
pen en raad te ^sBertoj^enbosch, zoon van Marten Cbristiaan,
ridder, vrgheer van Oirschot ea Best, raaü en president te
^süerto^enbosch enz. (Jacohsz. uit Johauua Lopez de Villa-
nova) en van Clemeütia Ueertruida van Els tot Boedelham
(Uirksdochter uit £rnigaida van Lynden totHemuieu); waarbg
kinderen.

1) Zie Nav. XVII, 126a. De daar göstelde vru^r bokomt ait deze genealogie
een paar geguveiu tot aniwoord

GESLACHT- EN WAPEKKUIOIS. 47

10. Maria Chrisiina Elisabetli v. d. H. gptz. B.

11. Willem Hendrik v. d. H. tot Beichlini^en ^ez. B., ^eb. in 1698,
b^r vaD Blgwerven, trouwt omstr. 1V36 Jeannette Gabrielle
van £.*k, geb, 1 oct. 1695 te Arnhem, dochter van Labbert
en Tan Jeannette de Lanoy, erfdochter van Overbeek (bg
Arnhem). Zg was weduwe niet één zoon van Jan Onwald
Joost van Lintelo, heer van de Mursch. Ug sterft 28/27 sept.
1763/62 op Blijwerven, en wordt te Ingen met een wapenbord
met 16 kwartieren begraven. Zg sterft te Ingen 31 jan. 1778.

De kinderen van Willem Hendrik v. d. H. gez. B. en J. U. v.
£ck waren:

1. Jan Baptist v. d, H. gez. B, 80 jan. 1756 lidmaat geworden
te Ingen, trouwt in 1764 (30 jalij) Anna Fraufoise Sadelgn,
dochter van Jan, heer van Voorn en Blgenburg en kanun-
nik in het kapittel van Oadmunster te Utrecht, en van Jac«
qneline Coriielia de Geer. Zg sterft 7 jan. 1770 kinderloos,
eu wordt te Ingen begraven, waar haar wapenbord met 16
kwartieren in de kerk is opgehangen. Hij hertrouwt april
1771 Wendelina (Wilheluiina) Burten (met attestatie uit
Mahihaim a. d, Bijn, 26 maart 1772)

2. Geertruid Maria Ëlisabeth v. d. H. gez. B., lidmaat gewor-
den ie Ingeij, 30 jan. 1756, trouwt aug. 17ó3 Willem Hen-
drik van Baroevelt, beer van Moordeloos, Overslicgelaud en
Drie], geb. 15 ang. 1726, in 1756 schepen te Gurinchem,
daarna drost, zoon van Mariinus, vrgheer van Noordeloos
en Overslingeland, heer van Krimpen a. d. Lek, en vandieuB
tweede vrouw Geertruida Brnyningh.

De kinderen van Jan Baptist v. d. H. gez. B. en Wendelina
(Wilhelmina?) Barten waren:

1. Jeannette Gabrielle Maria Elisabeth v. d. H. gez. B., geb. 14
febr. 1772, jong gestorven.

2. Geertruida Gerarda v. d. H. gez. B,, geb. 26 mei 1773, lid-
maat geworden te Ingen 26 julg 1789, trouwt 6 dec. 1800
Gerhard Batten te iNgmegen.

3* 'Wilhelmina Henriette v. d. H. tot Beichlingen gez. B., geb.
2 febr. 1776, l.dmaat ueworden te Ing«n 20 jung 179C,trJUwt
omstr. 1798 mr. Ferdiuaud Herman Hgnders van Ngmegeu,

48 0BSLACHT- KS WAPEKKUHDB.

waarbg kiuderen. Hertrouwt 6 nov. 1830 met Baltna Theo-
doms van O umereu ait Ingen. Zg sterft 26 febr. 1845.

Uit deze genealogie laat zich eene teil herbtellen, die ik, ait ge-
mis van gegeveus, May. XXV, bl. 3oü, liet insluipen, dat namen-
lek Geertrnid Eoruelia y. d. B. gez. B., sedert L7ö5 yrouwe yan
Bgnenburg» eene dochter yan Geertrnid Dorothea van üolsteyn,
gehuwd met Bartolotü van den Uenvel zou geweest zgn. Zg was
de klemc^ochter van deze echtelieden. Ook wordt d. t. p. het ver-
moeden geopperd, dat G. D. van Go'steyn de tweede vrouw van
Arnoud v. d. U. gez. B. zal geweest zgn; zg was integendeel de
derde vrouw van Joban Baptista, Arnouds broeder.

Één punt vereischt nu nog opheldering, t. w. de af8ta:nming
van Cbristiaan van den üeuvel (lu 1577) uit den ^av. XXV,
bl. biÖ, vermelden delfschen tak, die in hem of in zgne kinde-
ren schgnt te zgn opgegaan. Van waar kent de schKgver van
dFt artikel de medegedeelde bgzonderbeden nopens dien tak?
Welligt uit de Beschrgving van Deli't van 1729? Tot aanvul-
ling btrekke, dbt Aleid van den Heuvel, Tielemansdr. (omstr. 1570?
huwde Cornelis van der Burgh Jakob2>zoon ^zie Ferwerda Geslagt-
boek, lOe generatie v. d. Burgh). Ook worden wg Mav. VII, 31,
185 opmerkzaam gemaakt op Barthold Wiliemsz. van den üeuvel,
geb. in 1538, geportretteeid door VVierix in 1577. Eerstgenoemde
behoorde ongelwgield, de andere hoogst^^aarschgnlgk tot den delf-
schen tak. Kun de op bet medailjou-portret atgebeelde, » kan met
twee haudvatsels" die Mav. Vil, lö5 op het wapen van Vlissingen
wurdt te huis gebragt, ook aanduiden, dat hij brouvier was?
Wat toen ZüU het wapen der stad Vlissingen hier beteekenen,
yerondersield zeüs dat deze Bartüold VViiiemsz. van den lleuvel
te dier stede woondeof van daar geboortig was V Weet m^n my ook
te zeggen, o! er meer voorbeelden voorhanden zgn, dat op het
brou\ieisvak in dezer voege werd gezinspeeld? Zuo ja, dan is deze
y, d. ü. wellicht een deüsch orouwer geweest, en vermoedelgk
een broeder van den Mav. XXV, 5 lö vermelden Claas Willemszoon.
Uük is de oorsproukelgke graveniitel later in dien van baron ver-»
andeid. Als dit ééue punt o^^gehelderd is, mogen wg, geloot* ik,
zeggen, dat de genealogie van den Heuvel Bartolotti volledig is,
en de in Mav. XXI, bl. 317 voorkomende vraag voldoende beant-
woord is. j. AMttPACfl*

OS8LACHT- J£N WAPElHCüVDS. 49

Ytt Bdle. (XV, bl. 150, 374; XXV, bl. 519). Josua van Belle
Trgheer van St. Hayberts gerecht, heer van Noord* Waddinzveen,
Groenswaard, Peulie en Saydelwgk ob. 2 september 1710, schepen
der stad Rotterdam geworden mei 1676, vroedschap 1677, be-
windhebber der O. I. Compagnie aldaar 1678, hoofdofficier 1699,
burgemeester 1705, trouwt 19 jalg 1675 Ida Eatharica van der
Megde, dochter van Johan Pietersz., heer van Sleewgk, vroedschap
ran Rotterdam geworden 1539, burgemeester 1644, gecomd. raad
1646, staten-generaal 1652^ bewindhebber O. I. Compagnie 1642,
het laatste mannelgk oir van zgn geslacht, getrouwd geweest met
Macbtilda fioofd, dochter van Willem en Ida Quekel.

De rader van Josua van Belle heette Jacob van Belle, gehuwd
geweest met Alida van Zugdwyk.

Diens vader heette Maillard van Belle, gehuwd 1585 met Clara
Fejoieth.

Maria Jacoba van Hoorn, komt niet voor op mgne geslacht*
Rgisters van van Hoorn of van Belle, wel Jacoba Wil heimina
nm Hoorn, gehuwd 12 dec. 1707 met Josua van Belle (zoon van
bovengenoemden Josua) in 1706 bewindhebber der O. I. Compagnie
te Rotterdam, 1710 schepen — zjj was dochter van Jacob van
Hoorn en van Wilhelmina Henriette Heilersig, geb. 25 mei 1685,
ob. 21 maart 1743.

Ook konat voor Sara Jacoba van Eoom, dochter van Johan en
Jacoba Catharina van der Stringe, geb. 12 febr. 1694, ob. 24 jan.
1719, trouwt 23 maart 1717 mr. Jacob van Belle zoon van Josua
es Ida Katharina van der Meyde, secretaris van Rotterdam, heer
tan Sleewgk ob. 30 maart 1762.

De vader van bovengenoemden Johan Pietersz. van der Megde,
heette Pieter Foppe van der Megde, vroedschap van Rotterdam
in 1632) burgemeester 1634, ob. 1638, trouwt Helena van der Hege.

Wapens,

In mgnen geslachtboom van van Belle vind ik de bordures van
24 stukken, bg van Hoorn van 14 stukken, en in den kwar-
tierstaat van wglen mgnen vader van 10 stukken, ik beschouw
de eerste als de ware.

Van der Aleijde^ blaauw v^ld met 3 fasces van goud, boven de

50 OSSLACBT- EN WAPEKKÜNDE.

eerste face 4 kraissen, tosschen 1 ea 2 3 kraissen en tnsschen 2
en 3 2 kraissen, alle van zilver.

Van Zuijdwijk^ 3 halve liggende manen 2 en 1 van zilver, op
een blaauw veld.

Feynieth^ 3 schnine fasces of strepen van rood op een veld van goud.

Van Boem, zie de wapenkaart van Smallegange.

Heylersiff, zilveren veld met groenen boom, onder de bladeren
een gouden kroon^ en daaronder aan den stam verbonden een
roode hoorn.

Van der Stringên (zie Smallegange).

Hoofde hoofd van nataurlgke klear op een hlaauw veld.

Van der Hege^ eene witte face op een zwart veld, boven de
Cace drie zilveren sterren naast elkander.

Quekely drie roode leliën 2 en 1 op een zilveren veH, op eene
andere wapenkaart komt dit voor als drie gouden leliën op een
rood veld; ik veronderstel dat de eerste de ware is.

Een en ander getrokken uit de geslachtboomen en registers
der familiën van Belle, van Hoorn, van der Megde en Hoofd in
mgn bezit.
Rotterdam. A. A. rbepmakbk.

Getlaoht loper. (XXY, bl. 524). Zonder juist te kunnen zeggen,
waar het geslacht Loper te huis behoort^ kan ik alleen mededeeleo,
dat verscheidene personen van dien naam, bg afwisseling ook
Looper, de ix>oper of Loopers genoemd, sints 1590 tot 1641
gevonden worden in de stedelgke regering van Middelburg, zoo
in betrekking van baljuw als van schepen en raad. Deze
voerden in hun wapen op een veld van goud drie vogels van
sabel, 2 en 1, elk gezeten op een of ander ligi^end kcolgewas,
Ten minsten tot 1666 zgn zg in Middelburg aan tewgzen. Indien i
dit geslacht het bedoelde is, zouden des verlangd genealogische
mededeelingen kunnen worden gedaan.

B. P. SCHOUB,

Oeslaoht van der Mast. (XXV, bl. 265, 424.)
Hugo van der Mast, heer van Klein Poelgeest, baljuw en dyk-
graaf van de Kluudert, obiit 17 aug. 1719, tr. 6 januarg 1636

GSSLAOBT- EN WiLPENKÜWDB. 51

Sara Tromp, wednwe van den pensionaris mr. G. van Einscliot.
Zg sterft 31 maarfc 1711.

Hago Tan der M. was geen weduwnaar toen hg met Sara T.
howde en kan volgens bovenstaande niet dezelfde zgn die in 1&92
met F, van Wgchede huwde, te meer daar nit gemeld huwelgk
den 4 jnng 1ü92 zgoe na te melden dochter Elisaoeth Louise
werd geboren.

Ter zelfder tgd ongeveer met dezen Hago v. d. M. leefden twee
zgner germain-neven.

a. Hago, kapitein luitenant bg een regiment cavallerie, zoon van

Jacob en Cornelia Soggaerts, gehnwd met zgue nicht Hen-

riette, dochter van Philippus en Catharina du Bois, sterft

»8onder oir^\

&. Hogo, vaandrig, zoon van den genoemden PhilippuSi steiH

(waarschgnlgk ongehuwd) i^sonder oir".
Ik vond nergens eenen Hago en F. van Wgchede; misschien
€chter is hg zoon van WiPem, broeder van sub 6, gehuwd
met.... Pglly waarvan ik echter geene kinderen met name vond
opgegeven.

Den echtgenoot van Wilh. *s Graauwen vind ik soms vermeld
als Hendrik, doch ook als Hngo, welk laatste wel juist zal zgn.
Mgne vraag» of het geslacht v. d. M. voormeld is uitgestorven,
wordt echter hierdoor nog niet beantwoord.

Wie Johanna v. d. Mast is geweest, vind ik nergens.
Sara Tromp heeft in haar tweede huwelgk 5 kinderen gehad,
waarvan drie, Paschasius Aemilius v. d. M., Maarten Herpert Tromp
V. d. M. en Magdalena Herbertina v. d. M., jong zgn gestorven,
zoodat zg bg testament d.d. 12 april 1702 tot erfp^enamen benoemde
h&re kinderen joncker Gaspar van Kinschot 167(i — 1759, joncker
Bobert van der Mast 1689—1771 en Elisabeth Louise van der
Mast 1692—1776, met bepaling dat hare riddermatige hofstede
Clein Poelgeest (deweicke uyt mgne goederen alleen is aenge-
kocht) vooreerst in *t gemeen zoude big ven.

Tolgens den heer F. Galai?d scbgnt die hofstede in Walcheren
te zgn geweest, Ik meende in Zuidholland, te meer daar ik in Wal-
cheren dien naam nergens kan vinden.

Waar was die lidderhofstede gelegen? Elisabeth Louise hawde

52 OS8LACHT- EN WAPEVrülVDB.

1®. 1710 Frederik Gaspar van Berk, 2*. Oeorge van Walree: zfl
zal wel dezelfde persoon zgn als door den heer F. G. gemeld,
anno 1721.

V. K.

Oefllacbt Fremeanz. (XXIV, bl. 134 en 377). Daar ik fag onder-
vinding weet, dat elke aanteekening, hoe gering ook schgnende,
helpt tot het in orde brengen van eene genealogie, zoo volgen hier
eenige bescheiden betreffende dit geslacht, dat ook voorkomt onder
de namen Fremanx en Fremaut.

Pierre Fremanx, fransch predikant te Emden, alwaar hg stierf,
hawde te Banan den 2Ö aog. 1624 Anne Tonssaiot, geb. 11 jnn^
lö04, st. te £mden, dr. van Pad, en van Anna d'Orville. Zg
wonnen elf kinderen:

1. Anna F., geb. te Leiden 8 oct. 1625, tr. 24 april 1650 Jaco-
bns Swartz, predikant te Oldersnm.

2. Sara F., geb. te Emden 16 mei 1628, si aldaar, gehnwd
mot van Snetten.

3. Pierre F., geb. 2 nov. 1629, st. 6 oct 1650.

4. Jean F., geb. 4 jnng 1631.

5. Panl F., geb. te Emden 9 januarg 1638, st. jong.

6. Maria F., geb. a. v. 13 jalg 1634, st. jong.

7. Een dr., geb. 15 oct. 1635, st. jong.

8. Frederik F., geb. te Emden 5 oct. 1C36, st. jong.

9. Paal F., geb. a. v. 8 nov. 1638, st. jong.

10. Philippe F., geb. IS jnng 1644, predikant te Emden.

11. Daniël F., geb. a. v. 10 febr. 1642, hnwde te Dantsig Maria
van Sittert; zg st. 4 oct. 1711, ond 54 jaar.

Maastricht. ▲. A. vobstebhan vam oubn.

Familie van Eok. (XXV, bl. 264). Men raadplege omtrent dit
geslacht van Eek, an lion, het Annnaire de la Moblesse etc. 1871 ;
daar vindt men de geheele geslachtlgst dezer patricische familie.

Maastricht. A. A. V0£8TKBliAN VAlï OUXK.

Van den Brande. (XXY, bL 521). Den heer Eesteloo kan ik mede-
deelen, dat Jan Pieter van den Brande slechts éénmaal is gehuwd

0B8LAOHT- KK WAPUfKüimS. 58

geweest en we met Sophia Reesen, dr. Tan Pieter en van zgne
1« TroQw Geertrnid Oodewater. H^ was in 1514 gevlngt met zjjn
▼ader nit Bergen op Zoom. Zg zgn beide te Middelburg begraven
in de Oude kerk in het graf n*". 28.

Uit oigne ma. genealogie van den Brande.

Maashiekt. ▲. a. vobstebmak van ouen.

VT R A G E N.

Gedacht ten Cate of ten Kate. Inlichtinpen worden betreffende
dit geslacht gevraagd. Het stamboek der Willingen ia bekend, de
beide nitgavep. andante.

HBNGELIN6EN.

HnDd-wnUe-waai^e. (XXV» bl. 432). Vrager gelieve in aanmer-
king te nemen, dat dit »waaitje*' zelf niet spookt, gelgk hg schgnt
te meenen, maar dat het op dit waailje heet te spoken. Het waaitje,
aan den dgk onder Lienden gelegen, draagt den naam naar een
»hollend veiilen*^ of naar het »holla veulen", d. i. het hollende
veulen, waarop, volgens de noordsche godenleer, Holla rondr^dt,
de aanvoerder van het heer der booze geesten in de Incht. Hg
igdt door de lacht op een »Aci//e-vnlle** of hoUend veulen, wgl zgne
togten met dat heerleger op de marschen eeuer vliegende krggs-
bende gelgken, zie Nav. IV, bl. 305. Dit hylle-vulh of holla^vsulen
werd welligt door de Germanen op het BuUe'Umlle'Wdaitje vereerd
onder de gedaante van een gzeren veulen, dat gezegd wordt daar
nog rond te rgden. »£ens,^^ verhaalt O. G. Heldring in zgne Wan-
delingen door de Betuwe (1839), bl. 165, »kwam er een landman
been en meende het te zien; glings vloog hg terug, maar bet was
niets dan een bedaarde ezel, die langzaam zgn weg ging.'* De
vrees voor spookdieren, die trouwens in deze landstrreek gelukkig !
hoe langer hoe minder wordt^ is nog een nagalm van den ger-
maaneeh-bataafschen, dus heidenschen natunrdienst onzer voorva-
deren. Een spoor daarvan is ook nog overig in den zoogenaamden
kaitgndami die niet onbekend is in het naburige Kesteren, alwaar

54 MENGKLINOEV.

zich, voornamenliik op de aéloude ^ermaansch-bataaftche begraaf-
plaatsen, de Hooge Woerd en de Peppelwoerd^ naar laid van het
volksgeloof, ter ure van middernacht dansende heksen vereenigen,
zich op haren trant vermakende, als katten vermomd. Die heksen-
dans wordt nog steeds nagebootst in een kinderspel, waarbij zich
jonge meisjes paarswgs vereenigen, elkander vasthouden en
op- en neérspringen als dansende beren, onder den uit-
roep: »kattedansen, kattedansen !" Geen wonder, dat men iets
soortgelgks verhaalt van de oude grebsche linie van batterijen,
welke tusschen Eesteren en Opheusden de Nederbetuwe op een
harer smalste punten doorsnijdt. Tusschen de battergen toch is
de grond diep uitgegraven, bg gevolg moerassig,, en heksen, nik-
kers, enz., stggen, naar de sage, öf in hunne* gewone gedaante, 5f
als wonderbaarigke diergestalten, bg voorkeur uit poelen en moe-
rassen op. De uit deze, bg wassende maan opstggende dampen en
nevelen, waaraan de bekrompene, en daardoor beangste verbeel-
ding van menig wandelaar de giilligste vormen geeft, wonien dan
aangemerkt als spoken. Ook de naar hidle-vulle genoemde waai te
Lienden was vroeger een kolk, en is nog tegenwoordig moeras-
sig, drassig land. Hetzelfde geldt van de zoogenaamde Klokkewaai
aldaar, nu nog een kolk, waarin de klok vau den omgevallen
toren» hetzg van Aspremont, hetzg van de kapel van Verhnisen,
zal zgn te regt gekomen, ea die de bggeloovige nog tegenwoor-
dig onder den grond hoort luiden. — Veranderen, naar het volks-
geloof, betooverde, d. i. doof (de) kwade handen (des duivels) ctan-
geraakte menschen dikwgis in katten en honden : desgelgks in
weerwolven. Wg weten niet, in hoever wg in den weerwolf oor-
spronkelgk den vair^vulf of man-wolf hebben te zien, die op de
Woerden of doodenvelden der Germanen, door Woerda, de godin
des doods, werd uitgezonden, om in dea vorm van (de Igken tot
asch verterende) vaurvlammen, de dooden in urnen of ascbkmi-
ken over te geven en toe te vertrouwen aan den schoot van Harda
de aardmoeder; welke weeiwolf in allerlei gedaanten nog moet
rondspoken, om door het aanjagen van groote vrees den niets
kwaads vermoedenden» maar bggeloovigen wandelaar doodelifh be-
angst te maken. Anderen wanen, dat aan sommige lieden, door
den Boozen, bij wgze vau vóórbeschikking, de straf wordt opge-

HXyO£Lll?6£N. 55

legd, om in het late avondaar de gedaante aan te nemen van een
groeten iro(/', die alsdan aitgaat, om te azen op kongnen, hazen,
moizea, enz., den mensch zelven geen kwaad doet, dan dat
hg hem soms op den i'ag springt, en zich door hem laat dragen,
DQ eens zoo ligt als een veder, dan zwaar als lood. Ons lacht
eerstgenoemde verklaring meer toe, die de verschgniog van den
weerwolf, in de schatting der bggeloovige volksmenigte, als een
voorbode van den dood doet aanmerken, en dus ook den mensch,
die voorbeschikt is om daarin verauderd te worden, als een on-
heilspellend kii.d des doods doet beschoawen. Men vergelgke, ten
bewyze hiervan, wat Heldring, Wandel., bi. 165 verhaalt van het
bggelouf, heerschende te Lienden, waar het UuUe-wnlle-waaitje
ligt. »Twee maauen*', zegt hg, »gaan daar over het kerkhof en
sen iets vreemds. Zg deinzen terug, en komen bg een derden
man, die, met eene daapmxii^ op, onder een boom stond; deze
gaat met hen. Op het kerkhof gilt de eene: >mgn God, Jaap-
Beef! wat moet ons overkomen?'* De man met de slaapmuts ver-
anderde juist in eeu weerwolf.^' Dat het volksbggeloof de verschgning
Tan den weerwolf in naauw verband tot een ophanden zjjud sterf-
geval beschonwt, bleek mg, jaren geleden, eens bg een bezoek aan
doodeenvoudige lieden, die in zak en assche zaten. Op mgne
Traag naar de oorzaak hnnner droefgeestigheid, vertelden zg mg
OBder tranen, dat hun kind wel eerlang zou atetcen ; want het was
in den afgeloopen nacht zeer onrustig gewepst; er waren kransen,
gestrikte touwtjes, enz., in zgn hoofdkussentje gevonden; *t zou
zeker wel door kwade handen zgn aangeraakt; de booze had het
betooverd . . . . ; doch eene buurvrouw had verklaard, dat bg zulke
gevallen niet de duivel, maar de weerwolf in 't spel was, enz., enz.
Ook als men dit spook iu regtstreeksch verband met sterven en
dood beschouwt, is het karakter van den wolt^ dat zich in vraat^
zucht openbaart, niet te miskennen, immers ook de dood en zgne
boden zgn vraatzuchtig. Dit komt treffend uit in het Nav. X,
bL 71, door J. H. van Lennep medegedeelde kinderversje:

Een, twee, drie, vier, vgf, zes, zeven,
^Eolle-wolU-wageu'' kwam mg tegen.
Waar die groote Cgs op zat:

56 HBNGBUNGBV.

Hg kon schrokken

Groote brokken,

'n Koe en *n kalf

'n dood paard half.
Toen zag Ggs 'n levendig* beer,
Hap! zei Ggs en 'k last niet meer;

en komt nog meer nit, als wg op de variant HoUe^bolle^wagen
letten.

In dit rgmpje ziet men de sage aangaande den vraatzaehtigen weer-
wolf verbonden met die van het üoHa^ of hollend -veulen. Dit
veulen is hier gespannen voor een wagen, bg gevolg de holU^woüe^
wagen genoemd. De weerwolf is koetsier, hg ment dien wagen,
ook over het HuUe-wulle-wacdtje heen, en alles wat hg bereiken
kan, is zgn prooi. Die hem daar ontmoet, zou wel eens een kind
des doods kunnen wezen. Doch al rgdt de huUe^vuUe zonder
wagen en wagenmenner, in de gedaante van een ijzeren peulen
daar rond, dan reeds is hg een voorwerp van schrik voor den
bggeloovigen ; want zgne verschgning voorspelt niets goeds. En
zoo is het dan ook zeer natuurlgk, dat de Germaan daarvan een
voorwerp van vereering maakte, om de schade af te keeren, die
hg er van wachtte. Doch waarom heeft juist de sage, aan deze
waai verbonden, er een ijzeren veulen van gemaakt? Hierin zou
misschien een zinnebeeld kunnen liggen van de ijzersterke magt
des doods, die niet meer loslaat wien hg eenmaal tot zgn prooi
heeft gekozen. Vgl. eenigermate den dorpsnaam IJzendoom, d. i.
Isandoren of gzersteike toren. — Nasporingen in'eene serie Tielsche
coaranten nopens »twee rgksveldwachters, vlngtende voor een spook
op het HuUe-touUe^waaitje^'^ hebben geen resultaat opgeleverd.

[Weerwolf is inderdaad man wolf, XvxdvdQwnog. — 0( woerd
hetzelfde is als wierd en weerd, kan ik niet beslissen: ik mis daar*
toe de noodiji^e gegevens. Maar een doodenveld is het zeker niet. —
Het laatste gedeelte van den naam LJzendoorn is iets anders dan
toren. In de 11e eeuw heette het Teettdra.]

GESCHIEDENIS.

Kenniieuvel in de Hederbetnwe. Dat deze landstreek, met zoo
?ele andere, aan het eeuwenhengend kermiseavel mank ging in
TToeger tgd, blgke uit de volgende

Resolatie der E. Classis van Tiel, aengaende de kermissen
en onordentlickheden op die dagen gepleegt.
Dewgle de droevige ervarentheyt van tydt tot tgdt geleert
heefty en ook alle dagen hoe langer hoe meerder int midden van
ons betnygt, dat door het plegen en oeffenen van kermissen, en
die bachantergen, welcke op snlcke bacchus-* en kermisdagen, als
als ook op den dagh des Heeren gepleegt worden^ groote en
o&rerantwoordelicke schalt der ongerechtigheyt voor Godt en
spen throon veroorsaeckt wort: soo heeft de Eerw. Classis van
Tiel, sich snlcz ten hoogsten latende ter herten gaen» goetgevon-^
len te resolveeren, gl^ck resolveert met desen, dat alle soodane,
dewelcke ledematen van de Gemeente J. C. s^nde, en alsoo den
name Christi noemende, het verbond Godes in haeren monde
nemen in dese snlcke godtloosbeden en werken het Christendom
onbetBunelick komen te oeffenen en bg te woonen, hetzg door
eygen dadelgckheyt en bedrgf van die werken der daystemisse,
door brassergen en dronckenschappen, door danssen en springen,
het gelnyt van snarenspel en dierglgcke, hetzg van diegeen welcke
de zodane komen te outfangen in haere huysen, gelagen en her-
bergen te setten en alsoo dese land-, goet en siel verdervende
zonden komen te handhaven: dat desnlcke de feicto als onwaerdige
lidmaeten van de tafel des Heeren voor dien tgdt sollen worden
geexeommnniceert en afgehouden, opdat de toom Godes daerdoor
over de geheele Gemeente niet en werde geweckt. Willende dat
een yeglgck broeder en kerkenraet en leden der Gemeentens sich
Mema precieselick moeten gedragen, en dat in alle de kerken
onder dese eerwaerde Classis ressorteerende, dese resolatie sal
werden gepnbliceert.

58 GESCHIEDENIS.

Actnm in de Classicale vergaderinge tot Tiel gehouden, den 14
15 en Sept. 1685.

PetruB PaanWf

Classis p. t. scriba.

In een placaat (6 noy. 1731) door de raden in naam van de
Staten ^s Lands van Gelre te Arnhem nii^egeven, en gerigt »tegen
het schenden van des Heeren Dag, Feest, Vast en Bededagen",
vindt men.

^Voorts verbieden w^ op Zondagen, of eenige Feest, Yast of
Bededagen te jagen, mede op een Boete van vier Daalders te
verdelen tusschen den Officier en den aanbrenger; willende en
statnerende hierbg wel expresselgk, dat alle guygeUpelen van
vreemde landloopers^ of andere geweert znllen worden op arbitrale
correctie.''

Of deze resolutie in de jaren, onmiddelgk volgende op hettgd-
stip der uitvaardiging, van kracht zg geweest om het kermiseu-
vel te verminderen, staat niet geboekt ; maar dat dit laatste noch
hier, noch elders geheel verdwgnen zal, alvorens de oorzaak van
de kwaal, de kermis zelve, zoo al niet ophoude te bestaan, toch
ten minsten van allooi verandere, en in plaats van lonter sensueel
genot te verschaffen, meer op de beschaving werke, zal ieder wel-
denkend en beschaafd mensch gereedelgk toestemmen.

De ondergeschrevene Petrus Paauw was in 1685 predikant te
Uzendoorn, en overleed aldaar 27 febr. 1701. Hg was gehuwd
met Elisabeth de Bidder, welke echte lieden eene dochter hadden,
vervolgens gehuwd met den rigter Beynier Tap.

J. AN8PACH.

(aarenbeek in 1684. (XXYI bl. 14 ). De stichter van Klarenbeek
was Butger Huygens, burgemeester van Arnhem, bekend door zgne
diplomatische zendingen, in 1665 met de Witt en Boreel gevol-
magtigde op de vloot. In 1666 was hg gestorven. Yermoedelgk
was een zgner zoons eigenaar van Klarenbeek in 1684.

Hoe was die relatie met Alhardt de Baedt ontstaan?

Clarenbeek in 1684. De zekere H., aan wien Clarenbeek bg Am-
hem in 1684 toebehoorde^ was Casgn van der Hell| heer van de

GSSCHIfiDE17IB. 59

Wadbaan, Clarenbeek en Veenacker, geb. te Zntfen 1644 f 1732 =»
WUhelmina Gatbarina Hnyghens van Clarenbeek (Rutgersd. ridder,

heer van Clarenbeek, burgemeester van Arnhem) geb f1709.

ÜLSjn had o. a. drie kinderen, 1^. Gerhard Casjn tot de Wildbaan,
geb. 1675 f 1756; 2^ Bntger tot de Hoeve, geb. 1678 f 1748, en

Walravina, geb f 1709 = Johan van Wjnbergen van Glinfc-

horst, aan welke dochter Clarenbeek daarna is toegekomen^ hoewel
Rutger aanvankeiyk mede aldaar gewoond heeft. Rutger Hnyghens,
geb. 1592 f 1666,j was de stichter van Clarenbeek. De Van der
Hells waren sedert vier eeuwen beschreven in de ridderschap van
Gelderland. Het geslacht is evenwel, daar Gerhard Casjn onge-
hawd bleef en door den kinderloozen echt van Rutger, geheel
Tiitgestorven.
Utrecht. j. i. d. wbpveu.

Een brief van J. H. von Kropf aan den prins van Oranje. In de
militaire historie van 1793 is de heldhaftige verdediging van de
Klnndert, door J. M. von Eropf, eeu zeer bekend feit. Dezer dagen
Tond ik in de NouveUes Extraordinaires vati 1793 — de merkwaardige
verzameling van staatsstukken, die bgkans nooit voorkomt en nog
minder geraadpleegd wordt — het briefje, waarmede von Eropf aan
den prins kennis geeft van de fracsche opeisching. Dat briefje is,
100 ik meen, volkomen onbekend, en verdient toch wel, dat het
niet vergeten worde. Het teekent den eenvoudigen man, die alleen
naar pligt vraagt.

Doorlugtighe Vorst en Heer!

Hebbe hier meede de eer Uwe Doorlugtige Hoogheid door dese
rapport te doen, dat den 21 deeser de Stad is opgevraagt door een
capitein en een trompetter, tusschen elf en twaalf nnren^ met een
detachement Jagers, te voet en te paard, dewelke zig zoo lang agter
een Djk hadden verborgen, de Capiteyn vroeg mj de Stad op uit
naam van Fransche Nationale Conventie; waarop ik hem ten ant-
woord gaf, zulks niet deede, terwijl ik den Souverrain en het
Doorlngtig Huis van Orange daar veel te trouw voor diende; waar
op by m^ ten antwoord gaf, wat ik wel wilde doen terwgl ik niet
meer dan taglig Man had; waar op ik hem ten antwoord gaf, mg

60 GISSCHIEDENTS.

sterk genoeg was mg te defendeeren ; waar op hy mg ten antwoord
gaf, waarom Bloed te vergieten, terwgl hg met een grooter overmagt
was; waarop ik hem ten antwoord gaf, dat ik daar Soldaat voor
was om Bloed te vergieten voor het lieve Vaderland en het Door-
Ingtig Hnis van Oranje; waarop hg van mg is weggereeden, en
heb niets meer van haar vernoomen.

Waar mede de eere heb met de diepste eerbied te zgn

Doorlugtigste Vorst en Heer
Uw DH. enz.

Actnm Elnndert J. M. v. Kropf.

den 21 February 1793.

Een don gratuit in 1793. Toen in 1792 Oostenrgk met Frankrgk
was in oorlog geraakt, ondersteunde het volk de regeering door
vrgwillige giften. Bg het doorbladeren van de Nouvelles extraor^
dinaires van 1793 viel mgn oog in een der brieven van van Haeften,
onzen gezant te Weenen, op het volgende:

» Onder de menigvuldige Don Graiuits^ die de Keizer dagelgks
ter draging van de kosten van den Oorlog bekomt, bevinden er
zig dikwyls, die hem van wegens onbekende persoonen toekoomen,
zynde het o. a. voor 14 daag gebenrt, dat die Sonverein een kist
ontfing, waarin een toilet van louter goud gepakt was, en waar op
geschreven stond: vryxoülige gift van een onbekende. Elk een ver-
moedde, dat de geweesen Gouvernante der Oostenrgksche Neder-
landen, Maria Christina, die zig toen nog niet te Weenen bevond,
de persoon was, die dit geschenk aan den Keizer toegezonden had,
doch men heeft voor weinig dagen ontdekt, dat het de Keizerin
geweest is, hebbende die Vorstin het zoo heimelijk gedaan en haar
Schrift zoo wel weeten te veranderen, dat; niemand dagt, dat tj
het was, te meer, dewijl men nooit van de meergemelde Toilet,
die men nu vernomen heeft, dat haar door hoogstdezelver ouders,
de koning en koningin van Napels, gegeeven was, had hooren
spreken. De innerlgke waarde van die Toilet wordt gezegd honderd
duisend guldens te bedragen."

Beiitregt geitaafi door het iweren van eenen eed. (XXIV, bl. 289).
De heer Siz vraagt, of er in ons land ook kloosters geweest zgu

OESGHIEDEI^iS. 61

die dit groote yoorregt genoten ? Hierop kan ik hem geen antwoord
geren; maar wel kan ik hem mededeelen^ dat de bisschop van
Utrecht dit voorregt bezat. Hij kan daarover oitToerig gesproken
Tinden in de belangrgke verhandeling van Hier. van Alphen, Over
den eed der Utregtsche bisschoppen, genaamd den eed met zeven
stolen, in de Werken van de Maatscb. der Nederl» Letterk., (in 4o.)
2e dl. Leyden 1774. bl. 185 en verv.

VRAGEN.

l^ering van het Faaschfeest. Schoon de kerkvergadering van
Nicéa, ten jare S25, volgens de begeerte van Constanten den
Grooten als haar gevoelen uitsprak, dat de viering van het Faasch-
feest in de geheele christelgke kerk op denzelfden dag — een
zondag — behoorde plaats te hebben, heeft het toch nog lang
geduurd, eer de regel algemeen werd aangenomen, dat dit op den
eersten zondag na volle maan, volgende op de dag- en nachteve-
ning in de lente, zou geschieden. Overeenkomstig deze bepaling
zon derhalve in het tegenwoordige jaar 1876, Paschen moeten in-
vallen op zondag 9 april, naardien het op zaturdag den 88ten
ToUe maan is. Intusschen w^zen de almanakken ons den 16<len
april, als den eersten Paaschdag aan. Indien de reden dezer fS-
w^king hierin ligt, dat het christelëke feest anders zou zamen-
vallen met het israelitische, voor hetwelk ditmaal de 9e april is
aangewezen, dan leidt m^ dit tot de vraag: van wien is deze
verschikking uitgegaan? Hebben de alexandrgnsche kerkleeraars —
bisschop Dionysius of andere — die zich met de paaschberekenin-
gen bezig hielden, haar verordend^ en, zoo ja, op welken grond?
Welke reden bestaat er, waarom het christelgke paaschfeest niet
gelgkt^dig met het joodsche kan gevierd worden ? Rust deze be-
paling alleen op de meening van keizer Constantijn, die daarin
iets schandel^ks vond, of is er eene andere oorzaak voor aan
te geven?
Leeuwarden, L. fboes.

St. Cyriaens en 8t. 'Maarten. Wanneer leefde de heilige Cjriacus,
en was hg een Romein of een Germaan, of wat anders?

62 GSSCHIEDUKIS.

En wat was de heilige Martiuns van Tours voor een landsman ?
Is Maarten of Martea oorspronkelyk een germaansche naam ?

[Martgn, also alse wgt horen,
Was van Pannonien geboren,
Dat Hongerie hiet in onse tale.
Ghevoet was hi in Ytale
Tote Pavyen in die stede;
Van ridderen nat gheboren mede,
Al was hi van heidinen maghen.
Zoo verhaalt Maerlant, Sp. Hist. UI. 2. 28 vs. 1. en verv. —
De naam is Latijn. Martinua is adjectivnm, afgeleid van Mars,^

Jnfvr. Bminier. Is er van jufvrouw Bruinier, die in dit tgdschrifb
als de moeder van een natuurleken zoon van Willem II voorkomt,
iets meer bekend?

Een Oelderschman in Portugal. In een brief van onzen gezant in
Portugal, 6. C. van Spaan, geteekeud 4 dec. 1793, lees ik:

»Z. E. H. de Prins van Brazilië heeft onlangs den heer SöUner,
Gelderschman van geslacht en geboorte, benoemd tot opzigter van
het Eoninklgke Kabinet van Physica Experimeutalis."

Is er van dien SöUner iets meer bekend?

OÜDIEID- MUNT- EN PEMINGKÜNDE.

Opsohriften op grafisteenen in de kerkgebouwen der Bfederbetnwe.
Te Kesteren,

18 Jan. 1615 sterf Amdt

droasert ter Lede.
zigtbaar zgn de kwartieren van Horst (een klimmende leeuw)
en van Mokeren (een St. Andries kruis met de vier scharen). —
Begraven den WelEdelen en Geairengen
Floris van Brakell tot den Brakell,
in st^n leven drossert ter Leden/ Sterf
fébrutoariua 1649,

OUDHEID- KUOT- BN FENNIKeKüNDE. 63

agtbaar is zgn wapen, dat der twee zilveren barbeeltjes, als-
mede een geankerd kruis, dat zguer vrouw Geertrnid Bentinck. —
Te Lienden,

A^. 1580 den 8 Jvly sterf den edelen erentfesten Jar.
Johan van BrakeU tho Kermestein.
A"*. 1600 den 22 April sterf die edle erentrijcke Joe/rov
Johanna van Merten^ sCjn huysfrov.
daarboven bet wapen van Brakell, en daar naast bet wapen
?an Meerten, bestaande in een klimmenden hond van zilver met
een balsband van goud op een veld van sabel ^). Ter rechterzgde
de kwartieren des mans: Brakell, Boecop, Leefdael, Delen. Ter
linkerzgde de kwartieren der vrouwe : Meerten, Eek, Eek, Mekeren.
Kermestein is cene nog bestaande, zeer oude kasteelmatige huizinge
onder Lienden. Johan van Brakell was een der verbonden edelen.
De zerk is thans bevloerd, en dus onzigtbaar gemaakt.
Te Ingen,

4o. DNl 1568 dm 20 dach Decembris star f Derick van Meerten.
4^' 1531 den 7 dack Septemhris starf Joffer Berta van Eek

s^ huysfrou.
zg waren de ouders der straksgenoemde Johanna van Meerten.
Te Eek,

1. Ao. 1603 den 16 Aprüis sterff Johanna Gertsdochter^

weduwe van Steven van Essevelt.
waarbg regts een schild met drie leliën en chef, links een schild
parti: 1 drie sterren en chef: 2 regtstandig kruis.

2. Joachim van Leeuwen sterf den 12 Oct. Ap. 1610.

zgn wapen vertoont een keper, beladen met drie St. Jacobs
schelpen; daarboven op dezelfde zerk een wapenschild, parti: 1
drie leliën, geplaatst 2 en 1 ; 2 klimmende leeuw (of haan).

3. Hier leyt hegraven Dirk en Johanes van Hattem^

sterf den 20 December 1631.
bet schild is beladen met drie sterren^ geplaatst 2 en 1, waarboven
een aanziende helm met vier gaten, en een staande vogel tot cimier.

^) Hieniit siet men dat de opgaaf van Nay. VII, 184a onjuist is. Het wapen
TUI Meerten is op het koor te Ingen, alsmede op een wapenbord van het geslacht
nn den Heuvel Bartolotti aldaar, zeer dnideiyk sigtbaar.

64 OUDHEID- HUKT- BN PBKNINGKUNDE.

4. Hier Uft begraven Roelof van Darthuyaen^

eierff den . . Mey 1632.
Bchild, parti: 1 beladen met drie, 2 eu 1 geplaatste gecoapeerde
maantjes; 2 beladen met een geankerd kruis boven eene fasce^
waarop 8 sterren.

5. Margarita de Vries stierf den 13 Oct, oo. 1656.

boven in den steen de letters E. D. I.; daar onder, hangende aan
een boomstam, een schild, parti: 1 klimmende leeuw met het
aangezicht Unks; 2 drie voetteenen, geplaatst 2 en 1.

6. Agfdè van der Eem sterf den 25 Jan. ano. 1660.
boven in den steen de letters:

IER. V. W.
aan een boomstam hangt een schild, parti: 1 regtstandig kmis,
waartusschen tulpen; 2 drie leliën, geplaatst 2 en 1.

7. Elisabeth van Acktervelt sterf den 5 December op. 1660.
boven in den steen de letters:

G. V. G.
aan een boomstam hangt een schild, parti: 1 St. Andries kruis,
2 is driemaal gefaasd.

8. C. G. V- D.

S^erf den 28 Maius 1714 «n leyt hier begraven,
tusschen de letters en het onderschrift een klein schild, vertoo-
nende drie afhangende staven, van onderen naar den regterkant
omgebogen.
Te Maurik,

Vóór den predikstoel:

Hie lapis ossa tegil Beekmanm. dogmata Chrieti qvi pvre
docvit, Spiritvs astra tenet Christe^ tvae cvrae coetmn cam"
mitto relidvm. Qvem to praeterea pasce^ tvere^ fove.
rondom den steen leest men:

Johannes Beecmannvs, verbi Dei minister in Mavricana
ecclesia September Ao. CIOIDCXXXV (1635).
hg was de Tierde predikant aldaar.
Nog in het consistorie:

A<^, 1624 den 5 JS'ov. sterf Jonc (Jonker) Willem van Eek.
Het wapen is in den franschen tgd door de Patriotten uit den
steen geslagen.

OUDHMID- lCirNT« EN FBKKIKGKITNDJfi. 65

Te Ilgsw^ki
op eene graftombe op het koor, waaronder de fftmiliekelder :
Dese Kdder en Tombe ia door de WelGéboore Heer Die'
derick van Brakell tot den Brakell^ extraord: Raadt aant
Hoff van Gelderlant, Richter en Dijckgraeff der Stadt Tiel
en Dorpe van Zantmjck^ Burgemeester der voornde Stadt
en Gedeputeerde van de Saten (in- en opgezetenen) des
Vorstendoma Gelre en Groef sehape Zutphen uyt de Bid'
derschap resideerende binnen Nymegen, Vrouwe Justina
van Borssele, dochter tot Geldermalsen^ egtel. in den Jare
1691 beginnen te make en in den Jare 1692 voltrockenj
lüoerop Iiare wapen en 16 quartieren van den man (Meen
uitgehouden sijn en daerinne begraven op den 15 Augustus
1691 welglte (bovengemelde) Vrouwe Justina van Borssele^
oudt 37 jaren.
De op de randen der gra&erk met de wapens nitgebeitelde 16
Wartieren van Dirk van Brakell zijn:

BrakeU. Oelder. Bentinck. Boucop.

hylen. Baerl. Delen. Zuylen,

Ytjgh, Wijhe, Schimmelpenninck van der Oije. Spaetu

Padeooort. Apeltere. Oldenbamevelt. Middachten.

Deze Dirk was de zoon van den te Eesteren met grafzerk be-
graven Floris van Brakell, drost ter Lede, en van Geertruid
Bentmckf dochter van Earel en van Antonetta van Delen.
Op eene andere zerk.

Int Jaer onsse Heeri Jesu Chryst Dut/sent ses hödert ende

acht sterf Jonckheer Gijsbert van Hardenbroek^ Meerschalck

va Abcoude Bde (en) Eemlandt.

E^, volgens anderen, zijn vader (dood in 1593), was gehnwd met

Walburg van Wghe (dood in 1577), dochter van Jasper, heer tot

Echteld en van Walburg van Haeften. Dit huwelgk gaf verraoedelgk

Aanleiding, dat hg te Rgswgk begraven werd (zie Nav. XXY, 537).

Op eene derde:

Hier legt begraven Mr. Constantijn Gerard Nobel, overlees
den den Iste Februarij 1781.
Hg was sedert 1742 eigenaar en bewoner der nog te Bgswgk
tt&wezige kasteelmatige huizinge Hoeckeuburg.

66 OUDHEID- KUNT- BN PSMNINGKUKDE.

Te Zoelen,

Begraven Gijebert van de PoU, Heer van Geerestein

ende Teccop; delcuMe van zijn stam^ en sterf

den 11 Aprü 1640.

zgn wapen is een met een dubbelen arend beladen schild, dat

een mandje met 7 plaimen (het symbool der principaoté's-mnts)

tot helmteeken voert. Kwartieren, links: Poll, Wghe, Delft, Pieck (?) ;

rechts: Amstel Tan Mgnden, Isendoorn, Raytenborch, Bossum.

Geerestein is eene hnizinge onder Drumpt, dat vroeger kerkelgk

met Zoelen vereenigd was. Ggsberts vader was A. van de Poll^

eerst gehuwd met Sophia van Mirlach, daarna met Gatharina van

Amstel van Mgnden ; zgn grootvader heette Ggsbert, gehuwd met

Baphael van Wghe; zgn overgrootvader was Herman, gehuwd

met N. N. van Delft i).

Te Avezaat
bevindt zich een grafsteen, bg gelegenheid der verbouwing van
de kerk in 1861 uit den vloer overgebragt naar de oostzgde van
het gebouw, en daar buiten in den muur gemetseld, met dit op-
schrift:

Op het graf
van
Am* Com, van Leeuwen^
Stud. in de Regt. op Utr. Hoge Schole,
overl. te Tiel 15 May
en
Christ. Safn^ AnJt. van Leeuwen^
overl. aldaar 2 Jung
1785.
Hier rust mijn oudst en jongste kind^
Ai, lezer f da dit voorbeeld gade!

1) Een lid Tan dit oadadellijk gealacht komt nog uer laat te fifanrik Toor, t. w.
(de WelEd. MeTioawe) Maigrieta van Delft, laatit wednwe Tan den WelEd.
heere Bfarco Anrelio Delborgo. Zy oTerleed en werd begrayen 8 sept. 1749 op
het nooge koor der kerk te Maorik. Eyen ala sy seWe, was ook hare dochter
Margaretha Constantia Delboigo, 6 sept. 1747 te Maorik gehawd met den kapi-
tein Abraham Willem de Vree, op den hniie NederwQk (eene met het oog op
het schains tegenoTerliggeode ^k by DnuBtede gekozen benaming!) wooaaohtig.

OÜDHfitD- MUNT- EN PENKINGKUNDBN. 67

Ztjt levend een waar menêchenvrindy
En doe ook na uw dood geen schade.

J. D. van Leeuwen.

Mr. J. D. van Leeawen was een Tielenaar van geboorte (vgl.
mr. E. D. Rink, Beschrflving van Tiel, 1836, bl. 310), de ge-
leerde nii^ever van het ühronicon Tielense, dat hg in 1789 met
belangrgke aanteekeningen in het licht zond (ibid. bl. 7, noot 1).
Hg voerde éenerlei wapen met den in 1610 te Eek begraven
Joachim, was das nit dezelfde familie met dezen.
Te Echteld,
op eene tombe van arduinsteen op het koor:

Hic ortvs alia stirpe Reynoldtbs jacet» Mare ille qvondam
JSelfficus dum viveret. Mundum reliquit et euo praeeene Deo
jam spectat et aspemat hoc totum nihil. Obiit 1657. Mens.
Aug. 30, Aetai. 80.
Aan weerszoden der zerk deze 16 kwartieren:
Wijhe van Echtelt. Wijhe van Hernen.

HaeÜen. Eygeren.

TengnagelL Vijgh.

Broeckhuysen. Vos van Sckwarzborch.

Isendoren. Bueren.

ImmerseeL Pinsen van der Ley.

Lennip, Wees.

Pol, Aspers Lagh.

Keinond (Reinier) van Wighe, heer tot Echteld, geb. in 1577,
zoon van Otto en van Christina van Wghe van Hernen, ridmeester
Tan de compagnie van prins Frederik Hendrik, stierf ongehuwd ^).
Eene zerk vóór den predikstoel berigt:

Hier 'is hegraven de edele welgebooren Hendrick van Brienen
van den Lasmar, in sijn leven Capitept^ is in den Heer
genut den 20 December anno 1663.

') De opgaaf op de schoorsteenloifel in het kasteel te Echteld, waar hij gesegd
vordt m 1649 overleden te zgn (zie Nav. XXIV, bl. 492); is derhalve abasief.
Zijne moeder huwde met zijn vader 17 april 1575 te Gennep, terzelfder tgd en
pbatBe ab hare snater Christiana (Catharina) van Wghe, die toen in den echt trad
^ Hendrik van Maschereel, heer van Balgooi en Opynen.

68 OUDHJBrO- HUKT- RN FENNINOKUNDE.

Met deze zestien kwartieren :
Brienen van de Lasmar, Wael van Moersbergm.

Capel van der Woning, Hossum.

Herderwijck, BrakelL

Wees van den Pluimenborg. üiemsdijcL

Essen van den Swanenborg.

Wütenhorst. Straelen.

Mertnoeden*

Lee/daeL Wijhe van Hemen.

Yermoedelgk \é hg dezelfde, die in de Geslachtkundige Aantee-
keningen van mr. J. van Doominck (1871) bl. 173, op 7 jong
1633 voorkomt als echtgenoot van Fenne van Gelder (dochter
van Adolf en van Maria van Batenburg, 10 maart 1607 te Deventer
gehawd, en woonachtig geweest op den hnize Geldersweert te Ingen).
£ene aanteekening in het katwgksche archief meldde mg, dat hg
gehawd was met Bernardina van Wghe (van Echteld). Dit is
echter eene verschrgving voor »van Wese", wgl het trouwboek
van Dodewaard vermeldt^ dat jhr. Hendrik van Brienen, weduw-
naar, wonende te Echteld, 11 sept. 1642 te Dodewaard in den
echt trad met Bernardina van Wees, jonge juffer aldaar. Zou dan
zgne eerste of tweede vrouw eene van Wghe geweest zgn, omdat
hg juist in de heerlgkheid der van Wghes, te Echteld is bggezet?
Lasmar is de Lathmer, een uitgestrekt landgoed te Wilp bg
Deventer.

Te Ochten,

Ao, 1650, op den 28 dach des maents Aprilis is gestorven
erentfeste Joncker Henrick van Beynhem ten Appelenborch
wiens siele de Heere genadich wil wesen.

Daarboven aanschouwt men een groot, met veel lofwerk toe-
gerust schild, écartelé, 1 en 4 regtstandig kruis, 2 en 3 sautoir
(8t. Andries kruis) met de vier scharen; men zou zeggen: Piek
met Mekeren en brisure ^). Aan weerszgden van dit wapenschild
vier kwartieren.

Bejnhem. Hackfort.

Bneren. Kiemsdgck.

1) De opgaaf van Nar. VI, bl. 86a nopens #Bentheim'' (Geldersch), lees : ^Bejnhem'*
ia du onvoUedig.

OUDHXIB^ Mtnny en PSNNlKaKUNDB. 69

PnfPelick. Vaeck.

Roedëborch. Weelye.

De Appelenburg was eene (in 1839 afgebrokene) hnizinge te Ochten.

Hoe jammer, dat menig grafschrift, ook in de neerbetuwsche
kerken, voor ons onleesbaar is wegens bevloering met planken
of betimmering met banken. Dit is inzonderheid te Resteren te
betrenren. Men verzaime toch niet, en nergens, tgdig afschrift
ran de zerken te nemen, vódr en aleer ze aldus ontoegankelgk
worden gemaakt. Eene grafzerk kan ons veel leeren, niet slechts
door hetgeen er onder ligt, maar ook door hetgeen er op êtaaU

J. ANSFAOH.

Opschriften van kerkklokken. (Vervolg van Nav. XX V^, 717). Op
de torenklok te Ophensden vindt men :

A<>. Domini MCCCCCIX bin, ich durch das Fmer gej^oasm:
Hans Falck van Nuerenbetg hot mich gegossen.

Te Hien leest men op de klok:

Jan Albert de Grave me, fedt Amstdodami Ao. Domini 1725.

De kerkklok te Dodewaard is 8 jnn^ 1652 vergoten door Jan
Tftn Trier te Ngmegen. Van elke honderd ponden bedong hg 12
golden, en een rosenobel voor zgne vroaw, te betalen in drieter-
mgnen, waarvan de eerste verscheen op St. Victorsd^ van gemeld
jaar. Voor 42 gnlden zon hg de oude klok nit den toren halen en
de nienwe er in hangen. Binnen vier ik vgf weken moest hg de
klok in den toren leveren.

Te Manrik hingen voormaals drie klokken in den toren; van
daar, dat op het nmrwerk het jaartal 1565 nog te lezen staat.
Uit deze drie is in 1643 door M. E. (P.) S. op de vroegere begraaf-
pkat» nabg de kerk ééne klok gegoten. Een stak dier klok, uitge-
slagen bg het vrengdgeloi in 1795 over de ontvangst der Franschen
bier te lande, niet grooter dan een kubieke palm, werd voor /80
verkocht, 't Was dos een kostbaar alliage. In eeoe plank bg het
uurwerk leest men Weaael van Steenderen 11 juni -4**. 1694, zgnde
Tennoedelgk de naam des timmermans, die het plankenbeschot
londom het uurwerk vervaardigde.

Vernamen wg daar een voorbeeld van buitensporig vreugdgelui
iu een tgd van staatkundige woelingeo, wg kunnen er als tegen-

70 ODDHBID- icinrr- en pximiNGKimDE.

hanger bgyoegen een voorbeeld van baitensporig hard en langdurig
luiden b^ begrafenissen, waartegen in den jare 1625 op eenen
Gerichtsdag te Tiel bepalingen gemaakt z^n. Als eene kleine maar
karakteristieke bgdrage tot de kennis der dorpsgebruiken in vroeger
eeuw volgen zg hier.

Ordre op het Lnyden over de Dooden.

Alsoo door de groote dis-ordre ende mis-usen (mübruiken) van
het overlngden der dooden eenige jaaren herwaerts geschiet ende
gepleegt de klokken in enige Dorpen des Ampts gebersten sgn,
ende men dagelgks nog sulke periculen meer te verwagten heeft;
so ist dat Amptman en Bidderschappen des Ampts Nederbetnwe,
omme daerinne naer behooren te versien, ende die kerken die op
veele plaetsen ongerepareert syn te benificeeren, geqrdonneert ende
gestatueert hebben^ ordonneeren ende statueeren mits deesen,

Dat van nu voortaen niemant van wat quaiiteyt hy ook sy syne
overledene vrienden, maegen off verwanten sal mogen doen over-
luyden dan op eene van deese drie navolgende manieren, te weeten,
Een vieren-deel Uurs, een halff-uur, ende drie poosen elk van een halff
uur, een vierendeel uurs tussen elcke poose opbouwden. Alsoo dat
alle het Luyden voors: van drie poosen in twee uuren sal moeten
gedaen ende ge-eyndigt sgn.

1. Item, die maer een quartier-uurs begeert geluydt té hebben sal
daervan betaelen eenen Gulden^ daer van thien stuyvers sullen koomen
tot profijt van de Kerk, ende de andere thien stuyvers van den Castos
(koster), daer voor hy gebouwden sal weesen de klokluydinge te doen.

2. Ende die een halff*nur begeert geluydt te hebben, sal daer
van betaelen twee Grulden, te koomen halff ten profijt van de Kerk,
en halff voor den Custos als boven.

3. Voorts soo wie drie poosen begeert geluydt te hebben, sal
daer van betaelen ses GL, waer van (dat) vier Gl. sullen weesen
voor de Kerk en twee Gulden voor den Custos.

4. Ende die geenen, die de vergeldinge niet en hebben, of deess
geregtigheyt niet en konnen vervullen, sullen sig addresseren aen
den kerkmr. ende daer van een billetje haelen, ende hetselvige aan
den Custos vertoonen, die als dan sal gehalden weesen, ten respecte
van het andere salaris, ende om Godswille daer over een vierendeel
uurs te Lnyden.

óübhud- hukt- en PKimnróKüMDs. 71

AUe welcke penningen voorz. den Gnstos aal ontfangen ende
hem {zich) Tersekertheyi laten doen al eer men het Lnyden begint.
Ende deess penningen sollen bg qnaede betaelinge ingeyordert
werden naer deesen Land-regten, als men binneu-jaersche pagt ende
des Heeren thgnssen ende breuken {boeten) innet ende invordert,
ende den Custos sal gebouwden weesen alle maenden totvermae-
ning Tan den Eerkmr. in der tydt daer yan te respondeeren {de
koHer zal zich^ zoo de kerkmeester dit gelast, maandelijhs tot de
invordering dezer gelden moeten leenen).

Ende werden die Oosters hier mede gelabt yoort geenewieyoor
is gemeldt, de klokken te doen Luyden, sonder iets meer yan
ymant te mogen eyschen.

Aldus gedaen den 17 October 1625 binnen Thiel op eenen Gerigtsdagh.
Laeger atondt: ter ordonnantie yan oer Ed: en was onder-tekent

Hendrik yan Benthem^ Lantsc. ^

Deze ordonnantie wer4 bg afwezigheid yan den custos, door den
pedikant Johannes Brandolphus in de kerk te Rgswgk »op eenen
Sonnendagh yóór den noen'' {voormiddag) 2 dec. 1625 a^ekondigd.
t Schgnt, dat de oude dorpsklok te dier plaatse door het buiten-
sporig luiden zóó yeel geleden had, dat ze een jaar na deze publicatie
reeds door eene nieuwe moest worden yeryangen ; want de nieuwe,
die nög dienst doet, is yan het jaar 1626.

J. AK8PACH.

VRAGEN.

Paoktpenningen. Omtrent dit onderwerp eene opmerking en een
paar yragen.

Men kent de geel koperen penningen, pachtpenningen genoemd.
Is het waar dat deze bepaald gemunt z^n om als leg- of telpen-
ningen te dienen? Voor dat »al dien pampieren bugt'' (bogt) in
de wereld was had men soms yeel geld te tellen, zakken guldens,
takken zesthalyen, dertientjes, dubbeltjes, enz. Ten einde nu
plaatsruimte te winnen deed men honderd stuks in een zak^ doch

^ d. L Landschrijver, Men had te dien tijde landschrijvers Tan Nederbetnwe, Over-
betoi?e, Tielenraard, Maas-Waal ens ; ygl. Bink, Beschr. t. Tiel» bL 818, noot.

72 OUDHEID- ICUITT- KN PEKVIKGKÜMDB.

legde in plaats daarvan een dier koperen penningen op tafel, die
eindelijk het aantal honderd stuks der getelde som aanwezen.
Das verhaalde mg een ood vriendi nit een echt oaderwetsch kad-
zandsch huishouden afkomstig. Zgne vrouw had echter eene
andere opgave: die penningen werden bepaald geslagen voor het
bekende pachtspel en daarom pachtpenningen genoemd; van dit
pachtspel is het zoogenaamde »klok en hamer" eene meerzamen-
gestelde verscheidenheid.

Wie had gelgk, de man of de vrouw ? Maar nu iets anders : de
pachtpenningen waren vroeger alles behalve algemeen en werden
ten onzent vervangen door »keutjes of varkentjes" of door» neutjes
in 't zakje". Vroeger dacht ik wel eens over het zonderlinge
feit, dat de keuijea (elders meen ik zagetandjes genoemd) bg het
pachtspel als betaalmiddel dienden, even als de koerdU of koeurU
aan de kust van Afrika en in de binnenlanden van dat werelddeel :
ik meen, ook in sommige streken van Azië.

Dezer dagen, mg nog eens bezighoudende met van Oosterzees
populaire compilatie Livingstone* (Leiden 1863) vind ik (bladz. 113)
de afbeelding dier kauris, volmaakt onze »keutjes", de schelpen
der cypraea moneta^ en vraag : zouden onze zeevaarders in vroeger
tgd die keutjes uit Afrika medegebragt hebben? De zak in het
bezit mgner familie werd door myne moeder te Middelburg op
de markt gekocht omstreeks 't jaar 1820 en met vgf schellingen,
zegge een daalder, betaald.

G. P. BOOS.

Medaille Amsterdamsohe Eotter-Vereeniging. Er bestaat eene
bronzen prgs-medaille, groot 50 strepen van den muntmeter. Op
de voorzgde aan den linkerkant is een zittende Neptunns afge-
beeld, met scheepskroon, drietand en waterkruik, in hel verschiet
een zeilende kotter^ onder de afsnede de naam van den medailleur
& C, Elion F. De keerzgde heeft om den rand ten opschrift:
Amsterdamsche Kotter* Vereeniffinff, voorts een open veld, om den
naam van den bekroonde daarop te graveeren; van onderen de
voor- of achterstevcA van een kotter, waaruit ter wederzgde een
vlag en wimpel afhangen met twee scheepsankers. — Ondanks
vele pogingen is het mg dusver niet mogen gelukken uil te vor-

OUDHEID- Mtmr- EN PETOIKOKUWDB. 73

schen, in welk jaar deze Amsterdamsche Eotter-Vereeniging is
opgericht, om deze medaille op dat jaar te kansen plaatsen, of
wel, in welk jaar anders de medaille vervaardigd is. Alleen heb
ik Temomen, dat deze vereeniging niet meer bestaat, en dat zg
eeoe vertakking zon geweest zgn van de Amsterdamsche Zeil- en
Roei-Yereeniging: De Hoop. Ik richt daarom de vraag tot de
lezers van den Navorscher, in het belang ook van de latere ge-
schiedenis der hoofdstad, in welk jaar is de Amsterdamsche Kotter*
Vereeniging opgericht? ,
Avuterdam. j^. de veiss jzv.

GESCHIEDENIS DER LETTERKUNDE.

Eene bqdrage tot de geschiedenis van het Jonmal de Lelde. In
een ofiScieelen brief (R^ksarchief) van den heer van Haeften, ge-
zant te Weenen, geschreven 6 jnng 1792 aan den griffier, trof ik
het volgende aan :

>WgIen de keizer Jozef te regt beledigt zijnde geweest over de
licentie, waar mede de opsteller van de Leidsche Fransche Conrant
zig in meer dan eene gelegentheid op z^n snbject uitgelaten had,
Tond dienthalven goed om het debit van dat tgdingblad in de
landen van zyne Dominatie te verbieden en aan iemand alhier
tot privilegie te geven, om hetzelve na te drukken : dat privilegie
maar voor den t^d van zes jaaren vergnnd zgnde geweest en dus
op het punt staande van te expireren, zoo heeft de persoon, die
er de eigenaar van was, er de hernieuwing van gevraagd, maar
deze tegenwoordige souverein heeft zulks niet willen vervolgen
en de origineele Leidsche Fransche Couranten zullen dierhalve
^eder vrgelyk in alle de Oostenrgksche gewesten kunnen inge-
voerd worden."

In een lateren, van 12 junij 1793, schrgft van Haeften:
>De prins van Kaunitz gaf mg gisteren avond te kennen, dat
^ vond, dat H. H. M. den opsteller van de Leidsche Fransche

74 OKSCHI£DENIS DER LBTTBRKUNDE.

Oourant behoorden te gebraiken om de onbeschaamde en revoltante
onwaarheden, waarmede men de gepretendeerde overwinningen
der Franschen op de Hollandsche troepen in de Fransche Nationale
Courant of Moniteur van den 26 Mey beschreven vond, artikel voor
artikel, te doen tegenspreeken ; de gemelde Vorst z 'de my zulks
met zoo veel aandrang, dat ik er uit begreep, dat het hem aan-
genaam wezen zon, dat ik het overschreef."

Dit verzoek licht het eerste bericht en de oostenrgksche liberaliteit
eenigszins toe.

A» THEOD. J.

Huma BumantiiiB. (XX 7, bl. 548). Mogeligk interesseert het den
vrager te weten, dat onder dien naam geschreven werd door den
amtsassessor Ulrichs. Hiermede is de vraag intusschen niet be-
antwoord.

J. I. VAN nOOKNINCK.

Hoe men te Bostock doctoren slaat! In een der dagbladen van
jan. 1876 lees ik een berigt, dat men te Rostock had besloten om
den doctorsgraad niet meer op het bloot toezenden eener dissertatie
te verleenen, maar dat de liefhebbers, in persoon, het stuk moesten
komen verdedigen. Onlangs toch had het curieuse geval zich
toegedragen, dat twee personen dezelfde, natuurlgk van eenen
derden gekochte dissertatie ter bekoming van het doctoraat hadden
ingezonden ! '

Toevallig kwamen mg onlangs een aantal dissertaties van in
de laatste jaren te Bostock gepromoveerden onder de oogen. Zg
zgn alle ingeleverd aan de philosophische faculteit ; voor een groot
deel, door personen die Boatocks universiteit niet bezochten. Soms,
(en dit schgnt een vereischte te zgn voor duitsche, elders wonende
xeeds gevestigde leeraars) wordt achter de dissertatie iets, getiteld
Se vita sua of vita auctoris^ bggevoegd. Zulks deden b. v. Joh.
Schultz, BealschuUehrer in Ludwigslust achter zgne inaug. diss.
Die Eriegszuge der Ottonen gegen Danemark. 13 pp. 4to, 1875
en Max. Oberbreyer Analecta critica ad Taoiti qui dicitur dialogum
de Oratoribus Pars. I. Berolini 1875, 38 pp.

Men ziet latgnsche tekst is geen yereisohte; duitsche verhande-

GBBCHIEDSMI8 DSR LETTEBKUITDI. 75

lingen worden ook toegelaten, ja zelfs engelsche en fransche soms
yan yreemdsoortigen inhoud. Voorbeelden:

Dr. John Dickmann, Dryden's Virgil compared with the Latin
Oiiginal, 49 bladzgden.

Dr. Heniy Habert Schmitz (Director of the German and inter*
nationiU coUege in Oporto (!) The letters of Alexander Pope,
eonsidered on a biographical point of view, 2d Edit. Porto, 1874, 22 p.

Men sou nog kannen twgfelen of dit wel inaag. dissertaties
zgn maar Heinrich Nic. Ehrenthali (Licentiat of the college of
preceptors London) zond zgne inaug. diss. getiteld: the Euglish
Novellist 1874, 47 pp. in »for the attainment of the degrees of
Dr. of Phil. and of Mag. of arts at the University of Rostock."'

Wel een aangenaam onderwerp om op te doctoreren; maar nog
TTolgker thema behandelde C. Burgtorf de ECardegsen, die eene
te Gottingen^ in 1874^ gedrakte, 40 bladz^den, 8vo beslaande
brochure inleverde, getiteld: »Dissertation inaugurale pourobtenir
Ie grade de Docteor en Philosophie a TUniversité de Bostock,
Etude critique esthétique sur Ie Festin de Pierre (Don Jaan)
comédie de Molière."

Onder de gepromoveerden (1874 — 1875) vonden wg : Gerrit Jan
ter Braake, (Amsterdam) na verdediging van zgn geschrift (Bostock
1874, 91 SS.) getiteld: »Die Theilnahme der Böoter an dem
Peloponnesischen Eriege.'*

VRAGEN.

Baker-kinderrqmen enz. Welke gedrukte verzamelingen bestaan
er van nederlandsche baker- en kinderr^men, spotversjes, spreuken
en spreekwoorden?

Wie hebben zich met verzamelen bezig gehouden of doen dit noch?

Waar z^n de verzamelingen te vinden?

Bekend zgn de uitgaven van de hh. dr. van Vloten en Brandts
Buyg.

Goes, T. H. DS BKKR.

76 GESCHIEDENIS DEB LBTTBRBUmDS.

[Van spreekwoorden-verzamelingen vindt de vrager eene Igst
in het bekende werk van Harrebomée.]

Voltaire in Nederland. Over dit onderwerp is, zoo ik me niet
vergis, of in een tgdscfarift of afeonderlgk iets verschenen: kan
men mgn geheugen ook te hulp komen?

J. S. Hagnin, Losse bladen uit Drentbes geschiedenis. Onder de
nagelaten boeken en papieren van een mgner aanverwanten, die
in den nazomer van het jaar 1874 overleden is, heb ik een werkje
aangetroffen dat ten titel voert:

>Losse bladen nit Drentbe's Geschiedenis, verzameld door
»J. S. Magnin, Archivaris dier provincie."
Dat werkje is ten jare 1856 door Willinge Gratama, te Assen,
uitgegeven.

In dat boeksken vond ik eene aanteekening, door den overle-
denen op een los papier geschreven, Inidende:

>Beeds in de maand Aagastus 1837 heb ik ingeteekend op
een vervolg op dit werkje, mede door Willinge Gratama uit
te geven. Volgens de door mg ingevulde Igst van inteekening,
zoude dat vervolg behelzen de volgende stukskens:

V. »»Geschenken of vereeringen van verschillenden aard,
door het Landschaps-bestuur van Drenthe gedurende
de 17e eeuw gedaan.
2°. Bewgzen voor het gebruik der pgnbank in Drenthe^ in
/ de 17e eeuw.

3**. Huisraad, Kleeding, Versierselen, Tafel- en Keukenge-
reedschap enz. van eene Drentsch-Groningsche adellgke
familie, in het begin der 17 eeuw.
4^ Octroogen voor Fabrieken en Trafieken, door het bestuur

van het Landschap Drenthe verleend, 1690—1790.
5\ De voormalige Gilden in Drenthe. Bgdrage tot de kennis
van den gang en den voortgang der Ambachtsng ver-
heid enz. in dat Landschap.
6^ Verslag, aan het Landschaps-bestuur van Drenthe gedaan,
omtrent het afleggen van geloofsbelgdenis door den Erf-
stadhouder Prins Willem V van Oranje, 1764.

OESCBIEDEXIS DEH LETTERKUNDE. 77

7®. Verslag van den Predikant uit Drenthe^ die ter zake
van de Nieuwe Psalmbergming naar '« Gravenhage is af-
gevaardigd geweest. 1773.""
>Toeu ik in 1860 dat Vervolg nog niet ontvangen had,
schreef ik er over aan m^nen boekverkooper, die mg destgds
heeft geantwoord : » stellig te weten, dat het, tien vel druks
groot, sedert omstreeks drie jaar, geheel afgedrukt onder genoem-
den uitgever berustende, doch nog niet uitgegeven was.""

>Na dien tgd heb ik er niets meer van vernomen."
Een onderzoek, naar aanleiding van die aanteekening door mg
ingesteld, heeft mg de zekerheid doen erlangen, dat de uitgave
tot das ver, nog niet heeft plaats gehad. En nu wenschte ik
gaarne dat onderzocht werd:
P. Of meergemeld Vervolg nog uitgegeven zal worden?
2^ Zoo ja, wanneer dan?

Eibergen, den 22 januarg 1876.
H. K. p.

KUNSTGESCHIEDENIS.

Beroemde sohrigfmeesters. De catalogus der bibliotheek Van der
Willigen is door den heer Frederik Muller zoodanig bewerkt, dat
zg, die de verkooping in de laatste helft van november 1875 niet
konden bezoeken, uit de beschrgving dezer kostbare verzameling
nog veel kunnen leeren. Onder veel belangrgke mededeelingen
trokken eenige gegevens mgne aandacht voor de geschiedenis der
c&lligraphie in ons land, een vak, dat tegenwoordig merkeligk ge*
daald is van de aanzienlgke hoogte, waarop het voormaals stond.
Bg de vermelding der volgende biographische gegevens, heb ik de
Hommers van den catalogus tusschen haakjes aangehaald tot
ophelc^ering van hetgeen ik als eene aanvulling van het be-
kende wensch te doen dienen, en op die wgze als eene kleine
bjgdrage tot eene monographie over dit kunstvak.

Qufllam WiUemas. van Koppend, (1114) wordt als fransche school-

78 KUNSTGESCHIEDENIS.

meester te Haarlem genoemd, reeds in 1611 en nog in 1630(1120);
in 1617 linde gecroonde Penne in den Coninxstraet" (1123), zeven
jaar later >in de Baghynestraet bg 't Clockhnys*^ (1104). H^ was
hoogstvermoedelgk de leermeester van Coutereels en Van de Velde
(1113).

lieven WiUenuiz. van Coppenol komt hier eerst voor als fransche
schoolmeester >by de Jan Roon poortstoren, in den Hertog van
Saxen" te Amsterdam (1099). In 1628 en 1629 gewagen twee
brieven van het plaatsen van twee jongelieden nit Hambni^ als
leerlingen bg hem (1126). Crispgn De Pas Jonior schrjjft in 1639
over zi)^6 beide kinderen; misschien is een van deze »de Officier
Eoppenol te Naerden" bedoeld in den brief van 1653 (1041). Een
ander stuk (1105) is de >Memorie van Tronw-belofte en van de
Affkund. der trouwe in de Cbrist. Ghemeynte van L. Wz. v. C,
weduwnaar, woonachtigh op de Gingel ofte Eoonincxgraft, met
Grietgen Andries, weduwe, woonende in de Haerlemmerstraet, 6 en
9 Juni 1644.** De woning wordt (1106) nader omschreven, »over
d'Eenhoorn-sluys inde oude Tobias^'; daar stierf Goppenols ge-
noemde vrouw^ volgens het begraafiiisbrief je van 7 May 1661.

Jean Coutereels, over wien men niet verzuimen mag deZelandia
Illustrata, p. 346 na te zien, noemt zich (1168) schoonbroeder
van Felix de Sambix, en Antwerpenaar, zooals ook van elders be-
kend is. In een ongedagteekenden brief noodigt h^ zgn' kunst-
broeder J. van de Velde te Haarlem uit, »avec son amie et [N.6.]
notre affécté maitre Guillaume'*, om bg hem te komen logeeren.
Aan de uitdrukking >après Ie plan pënible qui semble nous avoir
séparé [s]*'' ontleent de heer Muller het vermoeden, dat beide ant-
werpsche uitgewekenen waren.

Felix Sambiz, Anversien (1168) deelt ons (1094) mede: »Escrit
en la trèsrenommée ville de Delf, par P. v. S., agé LX, A"*. 1614."

ZvXfen. J. G. F&ED£KJK8.

KUNSTGESCHIEDENIS. 79

VRAGEN.

Portretten yan Com. en Fred. de Hontman. Is iemand ook in het
bezit, of kan hg aanwgzing doen^ dat er hier ot daar een por-
tret bestaat van Corn. of Fred. Houtman of de Houtman , onze
eerste oostindievaarders?

Mnller geeft ze in zgn catal. niet op.

TAALKUNDE.

Beiehapen tienden, enz. (XXIY, bl. 38). Onder de onbeantwoorde
Tragen uit jaargang 1874 bovenstaande aantreffende, v^il ik den
heer Six omtrent het eerste gedeelte der vraag het volgende
fflededeelen.

Beschapen of geschapen tienden worden, in tegenoverstelling
van onbeschapen of ongeschapen tienden, die genoemd, welke bg
overeenkomst in eene bepaalde hoeveelheid rogge veranderd en
dos tot sloptienden gemaakt zgn. (Zie Racer, Overgss. Gedenkst.
YH, 59.)

Jaarl^ks vertinsen met twee bekers beteekent dat jaarlgks een
tins van twee bekers gegeven moest worden; dit komt meer voor,
zie Tgdrek. Register op het oud prov. archief v. Overgssel 1, 18,
27, 33 ; van een vntten beker als pacht of rente, komt ald. I, 77
een voorbeeld voor.

Ten slotte meen ik mg de opmerking te mogen veroorloven,
dat de titel van het werk door den vrager vermeld niet is Regis-
ter van Overgss. archieven, maar Register van Overgss. oorkonden.

Mr. J. I. VAN DOORNINCK.

Vaamverbastering. (XXY, bl. 510). Leimeele werd Zmc^Ue^; maar
ZOO is er een Jood in L., die zgn naam de Lunevüle veranderd
heeft in Linneunel, toen zg met wie hg omging hem alzoo ge-
ge woonlgk noemden. j, d.

80 TAALKÜNDK.

Sneek. Garisgastraat. 6g dr. Schotel^ De academie te Leiden
in de 16e, 17e en 18e eeuw, vond ik op bl. 57, eene weduwe
Garaina genoemd, die in 1782 eene verzameling astronomische
instrumenten aan de academie ten geschenke gaf. Dit Garama
maakt het waarschgnl^k dat ook Garinga familienaam is.

Klopje. Een zoogenoemde >geestelgke zuster" of >geestelgke
dochter" bg de Roomschen, noemt men in fioUand een klopje.
Die klopjes zgn geen volslagen nonnen^ die in een klooster wonen ;
ik vind ze omschreven als »geestel^ke dochters, aan geene orde,
maar wel aan een levensregel, met belofte van zuiverheid** (kuisch-
heid), » verbonden en in de wereld levende." Ze volgen, vooral in
Vlaanderen, den derden regel van St. Franciscus. Zulk een vrouw
noemt men niet slechts in Holland klopje, maar ook in Noord-
brabant draagt ze den naam van Mopperken, en in noordel^k West-
falen, langs onze grenzen, tot Ossenbrugge (Osnabrück) toe, dien
van kloppe. Andere benamingen z:gn nog kwezel^ kwezelke, dat in
Zuidnederlaud^ en dibbe of dubbe^ dibbeke of dubbeke, dat in 't bg-
zonder te Brugge en elders in Westvlaanderen in zwang is. Deze
beide laatste benamingen (dibbe, dubbe, van 't werkwoord (2u&6eni
in Zuidnederland voor suffen, twgfeleii, aarzelen in gebruik) zgn
zeker zeer eigenaardig, vooral als men bedenkt^ dat ze onder een
streng roomschgezinde bevolking gangbaar zgu. Maar ook het
spreekwoord: >Waar 'n Kloppe in'n Huse is, daar sitt de Duvel
up'n Schattsteene/' waar een klopje in huis is^ daar zit de duivel
op den schoorsteen, onder de niet minder xoomschgezinde boeren
in d' omstreken van Ossenbrugge in gebruik, is weinig vereerend
voor die vrouwen.

Wat is de oorsprong van dezen naam klopje?

Lyra, in zgn Plattdeutsche Briefe (Osnabrück, 1845)zeiter van:
»E3oppen waren bei den Katholiken an den Orten, wo sie ihren
Gottesdienst nicht balten dürften, solche Weibspersonen, welche an
den Kirchenthüren sitzen, und der versammelten Gemeinde mit
Elopfen (daher der Name) ein Zeichen geben mossten, wenn die
Gerichtsdiener kamen und den Gottesdienst storen wollten. Sie
thaten kein Gelubde und konnten sich verheirathen, wiewohl solcbes
selten geschah. Andere behaupten, sie waren verpflichtet gewesen,

TAALKUNDE. 81

die Geistlicfaen zam Frühgottesdienste durch Klopfeu an den
Eammertfiüreo za wecken.

Maar beide afleidingen komen mij gezocht en onredelijk voor.

Klopje komt veeleer van kloppen, het onde woord voor lubben,
castrare, Klophengst is de benaming van een hengst, die slechts
éen teelbal heeft, het zij dit een aangeboren gebrek, of door een
onTolkomene lubbing of sngding bewerkt is. Zoo is ook klopzuster,
d'oude volle benaming, waarvan het hollandsche woord klopje,
het brabantsche klopperken, het westfaalsche kloppe een afslgting
is, niets anders als een mismaakte zuster of vrouw, die voor de
Toortteling ongeschikt is. Kiliaan noemt dan ook een klopsuster:
Yirgo templo et rebus sacris dedita; virgo quae se propter regnum
caeloram castravit.

Opmerkelgk is het dat een ruin ook wel den naam van monnik
draagt, dat muncken (monniken), als werkwoord gebruikt, oudtgds
Toor lubben in gebruik was, en dat men aan een gelubde zeng
den naam van nonne geeft.

Haarlem. johan winklee.

Vronwentitels. Het is genoeg bekend dat in Duitschland det itel
van den man ook door zgn echtgenoot gedragen wordt, natuurlek,
voorzien van een vrouwelijk aanhangsel. Daar spreekt men van een
Frau Pastorin, Professorin, Generalin, Geheimiathin, Oberconsis-
torialrathin, zelfs Frau Amtmannin, en meer zulke onzin. Aan
vreemdelingen klinken die domme vrouwentitels, die nog een ver-
jaard en verschaald overblgfsel zgn uit den pruikentgd, belachelgk
in d'ooren. Ook in Duitschland zelven begint men dit gebruik
dwaas en dom te vinden, en gaan er stemmen tegen op. Toch zgn
er die vrouwentitels in menige streek nog in volle gebruik, en
vooral de vrouwen zelve zign op ^t behoud daarvan gesteld. Maar
geheel ten onrechte! Dat de vrouw van een boer den naam van
boerin draagt, geschiedt met volle recht, en dat is, in streken waar
de boerenstand ontwikkeld en welvarend is, zoo als in Friesland,
Groniogerland, in menige streek van Noordduitschland een eeretitel,
waar op de draagsters met recht trotsch zgn. De boerin is met
evenveel recht boerin als de boer boer is, dat is: zg oefent even
zeer als de man, het boerenbedr^f uit. Maar wat heeft een vrouw

82 TAALKUNDE.

met het pastoorschap of doctorschap van haar man te maken?

Minder bekend is het dat ook in Friesland vroeger dit gebmik
bestond, ja^ dat het daar nog niet geheel verdwenen is. Nog in het
begin dezer eeuw waren er in de friesche steden vrouwen die zich
doctorske^ chirurg^ nske, apothekerske, meesterske (de vrouw yan
een schoolmeester), domineeske, kosterske, ontfangerske, notariske^
majoorske (de vrouw van wat men nu Commissaris van Politie
noemt), koopmanske, bakkerske, smitske, schipperske, kasteleinske,
te Franeker zel£s professorske lieten noemen, of door anderen ten
minsten zoo genoemd werden. Uit de steden z^'n deze titels al
sedert jaren verdwenen, maar ten platten lande in Friesland hoort
men de woorden: dominyske, doctorske, ontfangerske, notariske,
vooral ook masterske nog wel gebruiken. Kasteleinske is nog zeer
algemeen in gebruik, en met recht, naardien gewoonlgk op de
vrouw van den kastelein het zelfde van toepassing is, als wat
boven van de vrouw van den boer gezeid is. Te Dokkum laten
eenvoudige en oudeiwetsche burgervrouwen, als haar man eene of
andere koopmanschap drgft^ zich nog wel koopmanske noemen,
een titel die in domheid niets toegeeft aan 't hoogduitsche amt-
mannin. Men maakt daar wel degelgk onderscheid tusschen koop-
manske en koop vrouw. £en koopmanske is de vrouw van een ge*
zeteu burger, van een koopman; de koopvrouw oefent zelve, met
haar koopwaar, op straat ventende, koopmanschap uit, en staat
lager op de dokkumer maatschappelgke ladder. Koopmanske is
een titel, koopvrouw een beroepsnaam.

Te Leeuwarden heeten van ouds de banken in de kerken der
Hervormden, waar in de vrouwen der predikanten vrgplaatsen
hebben: pastoorskebanken; een bewgs dat die vrouwen vroeger
werkelgk ook pastoorske genoemd werden, en dat eveneens de pre-
dikanten der hervormden den titel van pastoor dro^en^ even als
zulks nog in Oost-Friesland en elders in Noord-Duitschland 't geval
is. Trouwens, de eerste predikanten der Hervormden in Friesland,
waren in grooten getale oost-friesche pastoors^ wgl de kerkher-
vorming in Friesland beoosten Eems eerder haar beslach kreeg dan
bewesten Eems. Thans is de oude benaming van pastoor yoor
heiTormd predikant in Friesland geheel buiten gebruik; toch hoorde
ik voor eenige jaren nog, als «en naklank uit oude tgden, dat een

TAALKU19DE. 83

friesche &küieboer (turfschipper), steil rechtzinnig in den dordtechen
geloove^ met eenige geringschatting, van een predikant der doops-
gezinden als van een mennüte pastoor sprak. Ofschoon de predi-
kanten der Hervormden in Friesland, reeds sedert meer dan een
eeaw geen pastoors, en han vrouwen geen pastoorskes meer
heeten^ zoo is bg zeer ouderwetsche lui te Leeuwarden die naam
Tan pastoorske banken nog wel bekend. Een nieuwere naam voor
die banken is: domineeskebanken, en nog nieuwer: dominees-
jaffironwebanken (met den hoofdklemtoon op juf). Maar ook dit
laatste monsterwoord heeft z^n recht van bestaan verloren, sedert
te Leeawarden reeds sints jaar en dag de vrouwen der predikanten
tot mevrouwen bevorderd z^n.

Het bovengenoemde eigenaardige woord akviehoer^ dat nog overal
in Friesland voor turfschipper in gebruik is, en, in den verhol-
landschten vorm Schuiteboer, in Groningerland zelfs als geslachts-
naam Yoorkomt, levert in taalkundig opzicht, een vreemde uitzon-
dering op den regel op. Want terw^l de vrouw van den gewonen
boer in Friesland, volgens den reg^l, boerinne heet, en er het
meervoud van 't eenvoudige woord boer, even als overal elders
in Nederland, boeren is, zoo heeft *t woord sküteboer tot meervoud
éüteboera, en wordt de vrouw van den turfschipper sküteboerake
genoemd; sküteboerinne is ongehoord; sküteboeren wordt soms nog
gezeid.

Haarlem. johan winklbu,

Tnmwentitels. Al zou ik niet wenschen dat men met het gebruik
der genoemde achtervoegsels in ons land zoo ver ging als in
Duitschland — en men gaat er daar nog verder meer dan de heer
Winkler vermeldt, zie b. v. Nav. XXIV, bl. 265, 352 — ik geloof
toch, dat hg hier te streng is in zgn oordeel. De woorden door
middel van achtervoegsels van mansnamen gevormd en die vrou-
wennamen te kennen geven, beteekenen meestal eene vrouw die de
waardigheid of de eigenschap bezit door het mannelijk subject aan-
geduid. Maar onder die woorden zign er toch eenige die iets anders
beteekenen, namelgk de vrouw van dien mannelgken persoon;
Tooral zgn dit woorden met het achtervoegsel in. Gelgk men weet,
hebben wg dat van de Romeinen overgenomen. Bg henishettna.

84 TAALKUNDE.

Dit is oorspronkelflk het vrouwelijke van het achtervoegsel inus^
waarmee adjectiva gevormd worden, die beteekenen wat behoort
bg de handeling of het voorwerp, die het werkwoord of zelfst.
naamwoord waarvan zg afgeleid zgn, te kennen geeft. Zoo is ruina
dat wat tot het vallen behoort, het vallen zelve of datgene wat
valt of gevallen is, suirina^ wat tot eeuen schoenmaker behoort,
het schoenmakersvak of de schoenmakerswerkplaats, piscina^ wat
tot den visch behoort, het water waar hg in zwemt. De beteekenis
kan natuurlgk verschillen, naar mate van het substantivam dat men
er hg denkt. Maar hieruit meen ik te moeten afleiden, dat de
vrcuwelgke woorden op ina, van mannelgke persoonsnamen afge*
leid, niet degene beteekenen die dezelfde waardigheid bekleedt
als hg, maar degene die bg hem behoort, zgne vroaw. Gallina is
dus niet het hoen van het vrouwelgke geslacht, maar het wgfjen
van den haan. En reffina, dat, zoo als uit de lange e blgkt, niet
afgeleid is van rego, regi, maar van rea regis, is zg die tot den
koning behoort, zgne vrouw. Men begrgpt dat de eene dier betee-
kenissen, gemakkelgk in de andere overgaat, en wg vinden dan ook
regina in beide. Bg Virgilius b. v. Aen. II 578 heet Helena zoo,
als vrouw van Menelans en bg Seneca trag., Troad. 80, Hecuba,
als weduwe van Priamus. Maar Yirgilius noemt daarentegen,
Aen. II. 3 en elders, Dido regina, omdat zij over Garthago regeert.
Ook in het Fransch heeft teine zoowel de eene als de andere beteekenis.

Als wg dus op den oorsprong van het achtervoegsel letten, dan
moeten wg bekennen, dat onze buren hun pro/essorin^ doctorin enz.
zeer goed kunnen verdedigen.

Bg ons evenwel zou het niet te verdedigen zgn, omdat het ge-
bruik sinds een aantal eeuwen anders gewild heeft. Wel zien wg
b. V. dat Maerlant, Bgmb. 18058 Vasti coninqinne noemt, niet omdat
zg in Perzië iets te zeggen had, maar omdat zg de vrouw van
koning Assuerus was, en dat in het verhaal van de Borchgravinne
van Vergi deze zoo heet, omdat zg de vrouw van den burggraaf
was en de hartoghinne dezen naam draagt als vrouw van den hertog :
wel doen wij even zoo, wanneer wg de vrouw van koning of graaf,
koningin of gravin heeten. Maar het getal der woorden die wg
op die wgze gebruiken is klein Het zgn keizerin, koningin, vorstin^
hertogin, gravin, princes, barones. Het zgn uitzonderingen. De regel

TAALKUNDE. 85

is bg ons, dat Troawennamoii door middel van een achtervoegsel
Tan mansnamen afgeleid, eene vrouw te kennen geven, die dezelfde
waardigheid bekleedt of hetzelfde bedr^f oefent als de man aan
wiens naam dat achtervoegsel gehecht is. De zoo even genoemde
woorden, die uitzondering maken op deze regel, zgn alle rangnamen,
titels. Vermoedelgk zgn onze voorvaderen begonnen ze in twee-
derlei beteekenis te bezigen in navolging van het Lat^'n der midden-
eeuwen of van het Fransch. Dat boerin niet tot deze uitzonderingen
behoort heeft de heer Winkler aangewezen. Even zoo is het met
iosterin of kosteres, F. leendeetz, wz.

Vreemde plaatsnamen. Bonrtange. (vgl. XXY, bl. 509.) Niet ge-
noeg dat de Hollanders het goed nederdnitsche woord Boertange
tot Bourtange verwaalschen ; neen! maar men gaat tegenwoordig
met die verfransching nog verder. Zoo komt in het Aardrgkskun-
dig Woordenboek van Nederland, van P. H. Witkamp (Tiel, 1872)
k naam van de Boertange voor als Bourtagnel Dus als een goed
/ransch woord, op de wi^ze als Brétagne of Bourgogne !

Bg de verschillende tangen, op bl. 510, XXV, opgenoemd, moe-
ten nog gevoegd worden: de ületange (üilentang), de Wissing-
tange en de Hanetange, in Witkamps Woordenboek de Hanetang
genoemd. Op die Hanetange staan eenige huizen, die een buurt
rormen, eveneens de Hanetange genoemd, en die vlak op de
grenzen, tusschen de dorpen Bütenbroek en ter Apel leit. De
Wissing- of Wessingtange is eveneens een gehucht dat juist op
de grenzen leit, nab^ 't dorp Sellingen.

De Hanetange draagt dezen naam naar de hanen, de moorha-
neu of moorhoenders (berk- of korhoenders, tetrao ietria), zeer
schoone vogels, die nog veelvuldig in de Boertanger- en aangren-
zende mooren voorkomen, en die gaarne op deze tangen nestelen.

Haarlem. johan winkler.

Scroyelgelt. (XXV, bl. 473, 628.) In de Oorlogen van hertog
Albrecht van Beieren met de Friezen in de laatste jaren der XIYe
eeuw, door dr. E. Verwgs, lees ik op bl. 40:

>BoTTBLEiE . . . Item van scrogelde xxvj gr." En in de woor-
denlost wordt op bl. 595 dit woord scrogeli gezegd >geld voor

86 TAALKUNDB.

het op- en afladen .van wgn en bier*' te beteekenen. Zie daar
▼oorts op 't woord scroden. *

Bnffeltjo. (XXIV, bl. 387.) Door bufeltje wordt daar blgkbaar
eene soort van overjas verstaan. Het zou mij niet verwonderen
indien dit eene verbastering was van duffeltje, d. i. dufielsche jas.
Ik heb daarvoor te Amsterdam en elders meermalen buffeUchejas
hooren zeggen. Waarschgnlgk maakte men er dat van^ omdat
men het woord niet verstond. Yan duffel wist men niets te ma-
ken: daarom meende men dat het met het bekende woord buffel
in verband stond.

Het moet echter duffel z^*n. De stof heet zoo omdat zg vroeger
in het dorp Duffel b^ Antwerpen (de geboorteplaats v&n onzen
Kiliaan) vervaardigd werd.

P. LEEKDERT3S; WZ.

VRAGEN.

Zeeuwen. Hoe komen de bewoners van de eilanden der heden-
daagsche provincie Zeeland aan den naam van Zeeuwen? Is die
benaming reeds oud? Wanneer komt ze 't eerste voor? Z^'n de
Zeeuwen misschien afstammelingen der oude Sneven, zoo wel als
de hedendaagsche Zwaben in Duitschland? Dat de Zeeuwen al-
thans niet van zuiver frieschen bloede zgn« bewgst d'omstandig-
heid dat er onder hen zoo vele voorkomen, die bruin haar,
bruine oogen en een min of meer doffe huidkleur hebben. Vooral
onder de bevolking ten platten lande, op de eilanden Walcheren
en Beveland is dit het geval.

JOHN CHUBL.

Witachtig. In Bademakers Kabinet van Nederl. en Kleefsche
oudheden dl. IV, komt een brief voor van Willem den Goeden, graaf
van Holland etc.^ van den jare 1322 aan die van Schoonhoven,
omtrent het wgzen van vonnissen, waarin onder anderen op blz. 183,

»Dan zo wge dien vrede breket, die binnen Scoenhoven geno-
men is, die zal 't beteren mit z^nen live, en mit zgnen goeden.

TAALKinn>K. 87

also yarre alse hg daar oif verwonnen wordt met Scepenen, off
met twee wittacbtigen Poerters van getrouwen bedde, elk tote
thien ponden gegoet off daar boven, en den vrede sal men hou-
deo^ alzoe wgde alae die zonne up- ende toegaat."

Zoude de benaming van wittachtige bier beteekenen grgze of
oude, of is er ook eene andere uitlegging voor?

6. V. n. L.

[Witachtig, wittig, wettig beteekent wat naar de wet is, met
de wet. overeenkomt. Wet echter beteekende in de middeneeuwen
gewoonlgk de wet van God, dat wat door den godsdienst geboden
werd. Dus is witachtich hilic bg HUdegaersbercb, bl. 154 vs. 64
en 9G, of wittich hilic^ zoo als bet andere hs. ter laatstgenoemder
plaatse leest, een huwel^k volgens de voorscbriften van den gods-
dienst gesloten ; van wittigher gheboort, Lekensp. II, 36, 236, uit
een wettig huwelgk geboren. — In

Daer omme, mensche, neemt ware,

Dattu een wettich leven baves

Dattu dgn ziele niet en graves

Inder dieper bellen gloet,
(Tien plagen vs. 2318 verv.) is een wetticb leven, een leven naar
de voorscbriften van den godsdienst, een deugdzaam leven. En
de koning 'die » wettich in al sgn saken*' zal z^n, waar Vander
Wraken I, 1880 van gesproken wordt, is een koning, die in allen
opzigte handelt naar de geboden van den godsdienst, in allen
deele zgnen pligt doet. Zoo wordt in een vonnis van 1449,
medegedeeld Nav. lY, bl. 129, van den veroordeelden gezegd:
>wairt zake dat hy yemant van buten off van binnen om deser
zake wille enige onredelike woirde gave in hoir tegenwoirdicbeit
off aSler hoiren rugge ende dair betuucht werde mit tween wit-
tacbtigen mannen, so sal hi terstond tot des beren vermaninge
wt der stede gaen" enz. Die witachtige mannen z^n vrome on-
besproken mannen, even als de witachtige papen, Nav. U, bl. 151
vermeld, waarscb^nl^k ') priesters die als eerl^ke, vrome mannen
l>ekend staan.]

^) Do daar ter plaatse aangehaalde woorden sijn te weinige om het er met leker-
lieid uit te kannen opmaken.

88 TAALKUKD£.

Loop naar de maan! Van waar komt de triviale uitdrnkking
loop naar de maan! en waarom is 't niet loop naar de zon?

[De vrager zie Nav. VIII, bl. 297.]

Sonbnrg. Hoe spreken de Zeeuwen zelve den ouklank in dit
woord uit? Als den klank van 't nederlandsche woord koud^ of als
fransche ou = nederlandsche oe? —

Is Souburg niet Znidburg? en ten opzichte van Middelbar^
aldus genoemd? Men denke aan het engelsche south =: zuid en
aan sou, dat in den ouden frieschen tongval (Zuidhoeksch-friescli
genoemd) van de grieteng Hemelumer Oldefaart, eveneens zuid
beteekent. Zoo noemt men te Warns, een oud dorp in boven-
genoemd deel van Friesland, de zuidelijke buurt van dat dorp
nog: 't Sou, en men schrift: Warnser Zuidburen.

Haarlem. johan winklbr*

Kobunder. Is kobunder een verouderde nederduitsche naam van
den kievit?

JOHN CHTJBL.

Henchel. Is Herschel of Herschell eenhebreeuwsche mansnaam?
en nog heden bg de Joden in gebruik? Wat is de beteekenis
van dezen naam?

GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

Orafeliijk geslacht van Beichlingen. Nav. XXV, 517 is sprake van
dit geslacht, waarvan een lid, Adam Frederik, in 1519 het slot
en het graafschap Beichlingen aan Johannes, vrgheer van Wer-
thern zal nebben verkocht. Is dit jaartal wel juist? Want in 1528
komt nog een Frederik graaf van Beichlingen voor als koorbis-
Bchop en proost van S. Gereon te Keulen^ wien de kapittels» op

OKSLAGHT- SN WAPBNXÜITDK. 89

aaastoken vau hertog Earel van Gelre, in plaats van Hendrik van
Beieren (bisschop van Utrecht 1524—1529) tot bisschop begeer-
den. Van hem is weinig bekend. Zgn graafschap lag in Thuringen.
Mr. I. A. Nghoff, die (Gedenkwaardigheden, VI, 2, bl. 893, noot 1)
Tan hem getuigt: >hg schgnt een zeer onbeduidend persoon ge-
weest te zyn", deelt ons t. a. p. bl. 893 — 915, in oorkonden de
debatten mede, die aan/gne verkiezing tot postulaat der utrechtsche
kerk of ruwaard en beschermer van het Sticht vooraigingen en
daarop volgden. Aan die oorkonden ontleenen w^ het navolgende :
Hertog Earel zond eenen dienaar met geloofsbrieven naar hem
heen en ontving 12 maart 1528 van hem eenen in *t Hoogduitsch
opgestelden brief, waarin hg de redenen vermeldde om welke hg
Ewarigheid maakte het postulaatschap te aanvaarden ; deze redenen
waren, dat Hendrik van Beieren het bisdom nog niet wederom
aan zgn leenheer (den keizer van Duitschland) had overgegeven,
alsmede dat de vgf godshuizen ^) met de staten van Utrecht nog
niet van hunne voornemens omtrent hem hadden doen blgken.
Deze brief was geteekend: »Frederich, graue vuud herr von
fiichlingen, choirbysschoff'' etc. In een tweeden brief van 22 maart
verklaarde de graaf, dat hg^ zoo de keizer de opdragt goedkeurde,
bereid was het postulaatschap te aanvaarden en zich met den
hertog yan Gelre te verbinden. Weshalve deze laatste 28 maart
ühristoffel grave van Meurs en dr. Wgnand van Arnhem naar
Utrecht zond, om bg de vgf godshuizen de verkiezing van Fredenk
tot postulaat te bevorderen. Den 16 april verklaarden de drie
staten des Nederstichts van Utrecht, den graaf van Bekhlingen
voor ruwaard en beschermer te begeeren. Zg deden dit, omdat
»Henrick, van Gots gnaden elect Tutrecht, palsgreue bg Bgn,
faertoge in Beyeren etc, tegens goits recht ende hoich loftenisse,
verz^elinge des lantbrieffs ende anders, contrarie onser alre
1 echten, priuilegien ende vryheden, met groten ontamelicken lasten
ende ouerual van looff ende brant, vangen ende spannen, nyet
wetende waer mede wy zulcx versciild hebben, ons hger beuorens
aengekeert heeft^ ende noch dagelick sonder ophouden aenkeert ende

^) De Tij f godBhuEen waren: de Dom, Ondemiinster, St. Peter, St. Jan en
St Marie te Utrecht, die met de ridderschap en de bnrgery der stad de drie
luten Tan 't Nedersticht vormden.

90 GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

bewast**; ook legden z^' hem ten laste, dat hg de landschappen
van Overgssel van St. Maarten vervreemd en onder een wereldl^k
vorst gebragt had, »des wg bevruchtende sijn, indien daernyetin
tgts op versien en wert, noch meer ende breeder tot affbreeck
tsanct Meertens gerechticheyt geschien mochte." Op laatstge-
noemden datum verklaarde Amelis van Zuilen van Ngveld, deken
der domkerk te Utrecht, dat de drie stateil van 't Nedersticht, op
voorstel des hertogs, Prederik tot ruwaard en beschermheer had-
den gekozen. Ditzelfde berigtten op dien dag de bevelhebbers en
de staten van utrecht den hertog nopens de vgf godshuizen enz.
Hg werd, behoudens het erf beschermheerschap des hertogs, tot
ruwaard en postulaat gekozen, »in meynonge sgn edelheyden tot
sgnre Igt vur hoeren buischop to ontfangen ind to maicken."
Karel rigtte des anderen daags (17 april) eenen brief aan zijne
bevelhebbers te Utrecht, bij name aan zgnen stadhouder aldaar,
Christoffel grave van Meurs, dat hij het beschermheerschap alleen
aanvaardde onder voorwaarde, dat den tegen woordigen bisschop
(Hendrik van Beieren) zgn toeleg niet gelukken mogt, om van
het Sticht een wereldlijk bisdom te maken. Toen dit punt tot
klaarheid was gebragt, zpnd de hertog te dien zelfden dage aan
zgnen kanselier dr. Willem van Lanck een blanket, om daarop
ia behoorlgken vorm den graaf van Beichlingen kennis te geven
van zgn verkiezing tot voogd of ruwaard van het Sticht^ en den
18 april gaf hg hem eigenhandig voorloopig kennis, dat hg door
de vgf kapittels tot bisschop was gepostuleerd. In antwoord op
eenen brief des hertogs van 1 mei, schreef de graaf den 5den dier
maand, dat hg acht dagen later te Keulen zou wezen, en daar hei
hertogelgk antwoord afwachten. Waren in de akte, waarbg de
staten van 't Nedersticht den graaf tot bisschop begeerd hadden,
sommige uitdrukkingen die *s hertogs ongenoegen hadden gaande
gemaakt, Karel gelastte hem, die te Utrecht zgne belangen waar-
nam, dat hg op zgne bedenkingen ten aanzien dier uitdrukkingen
acht moest geven. Tot deze bedenkingen behoorde in de eerste
plaats, dat in die akte stilzwggend erkend werd, dat de staten
van Overgssel, door bisschop Hendrik van Beieren 12 febr. 1528
van hun eed ontslagen, den keizer als hunnen landsheer gehul-
digd hadden. Ook wilde Karel Hendrik van Beieren daarin alleen

0£SLACHT- SN WAl*£NKüNDK. 91

ded genoemd zien, d. i. den persoon wiens rerkiezing door de
paaselgke bekrachtiging achtervolgd was, maar geensins als cofi"
Amatus, d. i. op plegtige w^s in H bezit yan al de regten en
insigniën der bisschoppelgke waardigheid^ aangemerkt hebben,
Eindelgk mishaagde het Earel, dat terwgl bg de verkiezing van
den graaf van Beichlingen des hertogs erfbeschermheerschap was
Toorbehoaden, men dit siilzwggend beperkt had tot den tgd van
Earela leven, terwgl hg hetzelve uitdrukkelgk niet alleen totzgne
nakomelingen, maar zelfs tot zgne erven wilde uitgestrekt zien.
Een en ander werd aan den gevolmagtigde van den graaf door
den kanselier dr. Willem van Lanck 22 mei berigt. Deze zond
hem tevens de copie over van een door de staten van Utrecht
30 april daar te voren aan den prins gerigt smeekschrift^ inhou*
dende bezwaarnissen tegen bisschop Hendrik enz. Dit smeekschrift
was gesloten met het signet van den domproost Zuilen van Nyveid
(ex Traiecto sub signeto decani maioris ecclesiê), doch is vermoe-
lelgk niet naar Rome verzonden, maar ongebruikt in dehertoge-
igke kanselarg neergelegd met twee gelijktgdige afschriften. Fre«
derik graaf van Beichlingen maakte nogtans zwarigheid om zonder
bewilliging des keizers het postulaatschap der utrechtsche kerk
te aanvaarden, en gaf zulks in een brief van 4 jung 1528 aan den
hertog te kennen. En hiermede waren de debatten over deze
benoeming gesloten. Earel kreeg zgn zin niet. Hendrik van Beie-*
ren bleef bisschop van Utrecht tot het volgende jaar, en is toen
door Willem van Enckefort opgevolgd.

J. ANSFACH.

Oedacht Tlytenbogaert. (VHI, bl. 4). Wendelina Wttenbogaerdt,
dochter van Jan, ontvanger generaal van Holland en Westfries-
land, was de eerste vrouw van Johan Baptista van den Heuvel»
gezegt Bartolotti, geb. in 1644, heer van Hoekenburg, later van
Rgnenburg, eerst kommandant van een regiment infanterie van
het platte land ter verdediging van Amsterdam, daarna vrgwilliger
ter verdediging van Friesland, en na doode zgns oudsten broedera
Golielmus (f 1673), baljuw en dgkgraaf van de Bglmermeer. Zg
t 3 Maart 1673; hg f »» lö98. Uit dit huwelgk één kind,
Willem Christiaan, die kinderloos overleed. J. a2(sfac4«

92 0B8LACHT- EN WAPENKUNDE.

Baron Chaasé. (XXIY, bl. 315, 355). lu welke fa«jiiliebetrek-
king stond David Hendrik baron Ghassé, de vermaarde yarde*
diger der citadel van Antwerpen, geboren te Tiei 18 maart 1765
(zoon van Earel J&n Chassé, majoor in 't regiment van Manster
en van Maria Johanna Helena Schuil), tot Johan Chassé, van
1686 tot aan zgn dood in 1731 predikant te Maorik, gehuwd aan
de Meern bg Utrecht nov. 1689 met Anna Margrieta van Maurick,
j. d. te Maurik?

Dezes zonen waren Gerardus Hubertus Chassé, pred. te Zoelen
(1718—1723), gehuwd te Avezaat 27 julg 1722 met Johanna Maria
Weiman, en Theodorns Chassé, die als beroepen predikant te Mas-
tenbroek (bg Kampen) met Juliana Sophia Loulse Woortman,
weduwe Jan van Marie, in leven pred. te Mastenbroek, aldaar
14 mei 1721 in den echt trad. Z^ne dochter Maria Chassé, huwde
te Maurik 1 jan. 1732 den heer Maarten Grebber (f 30 julij 1737,
begraven te Maurik), weduwnaar van Levina Eraandgk te Amster-
dam. Zoo tle in 1810 door koning Lodew^k tot baron geadelde
Ghassé in regelregte Ign van deze personen afstamt, dan was
onze luitenantgeneraal een achterkleinzoon van den maurikscheu
predikant* In deze veronderstelling was ng door z^ne overgroot-
moeder verwant aan het aloude riddermatige geslacht van Maurick
te Maurik, waarvan de oudst bekende voorzaat Saffatinus heet,
wiens kleindochter Margriet reeds in 1306 voorkomt als gemalinne
van Johan van Bosinchem, heer van Culemborg. De familie Ghassé
behoorde oorspronkelgk ook tot een adellgk geslacht in Frankrgk,
dat wegens de hervorming uitweek naar Nederland. De moeder
van baron Chassé, M. J. H. Schuil, was lid eener deftige tielsche
familie; immers, Rutger Schuil staat 25 maart 1583 vermeld als
Terkooper yan 7 % morgen vri) goed in de bnurschap Oog te Ech-
teld aan Lambert van Tellicht, die daarvoor 13 morgen op Weste-
ringe te waardschap (tot pand) stelt ; Arend Schuil in 1574,
Herman Schuil in 1576, Johan Schuil in 1587, mr. Geru*dScbnll
in 1661 en 1677, Steven Schuil 4 julij 1703, Peter Schuil in 1722,
Mattheus Lambertns Schuil in 1746 en 174U, mr. David Hendrik
Schuil in 1802 — waren schepenen van Tiel, terwgl stiaksge-
noemde mr. Gerard Schuil 15 jan. 1703 als burgemeester, Steven
Schuil in 1650 en mr. David Hendrik Schuil in 1788 als secretarissen,

GESLACHT- EN WAPBinCUNDB. 93

en Evert Schuil in 1576 als praesentie- of capitalair heer der St,
Maartens kerk — te Tiel vermeld worden.

Had deze zgae gebooi-testad hem in 1831, bij gelegenheid van
bet bombardement van Antv^erpen, een gouden eei edegen geschon-
ken, hg vermaakte dien, benevens al de militaire eereteekens en
medailles waarmede hg begiftigd was, aan haar, die de eer niet
genieten mocht, zgn stoffelijk overschot in haren doodenakker te
Terbergen. Want baron Ghassé, 2 mei 1849 overleden zgnde, is
5 mei op het kerkhof te Ginneken begraven, in de nabgheid van
Breda, waar hij de laatste dagen van zgn roemrgk en veelbewo-
gen leven sleet.

J. ANSFACH.

Wapens gevraagd. (XXV, bL 522). De heer S. kan het wapen
van Gerlings vinden in de Genealogische kwartierstaten^ art.
Tan Sgpesteyn^ de Eempenaer, Orommelin.

Indien 8. nog iets meer over den oorsprong van 't wapenschild
weet of weten wil, ben ik bereid daarover in correspondentie te
treden*

ME. H. OBELINGS CZ.

Eenaapark te Haarlem.

Het geslacht Seogeweerd of Doegewaard. (XXV, bl. 44). In eene
Terzameling van kwartierstaten van amsterdamsche geslachten vind
ik de kwartieren van den genoemden Theodoor de Smeth als volgt :
de Smeth Theod. de Smeth Colonins

Fassin Mathaeus

Engels Doggenwaerts

Wolters Pontanns

Wat Colonins en Doggenwaerts aangaat tref ik daarbg de vol-
gende aanteekeningen aan:

'Johannes Colonins^ n. 28 Maart 1623, Predikant te Dotigchem,
trouwde 1 mei 1649 Geertruyd Doggenwaerts, n. lQ27i Hg obiit
10 Oct. 1671, zg obiit 5 Jan. 1668." *

Wapens Pieterson en Hoogenhonck. (XXV, bl. 479, 632). Hij
Toerde rood met een zilveren leeuw, goud gekroond, het veld be-

94 0£8LAGHT- EN WAPENKUNDE.

zaaid met zilveren blokken. Zij voerde: rood met drie gouden
arendsklaauwen. Ms. genealogie v. Hoogenhoück.

Maastricht. a. a. vorsterman van o yen.

Oedaoht Camper en Persyn. (XXIV, bl. 602; XXV, bl. 521). De
onderstelling van den heer van Rhede van der Kloot is geheel
waar. Joh. Petr. Camper, is dochter van Florentias en van Sara
Geertmid Ketting. Genealogie Persijn.

Maastricht, a. a. vorsterman van guen.

Gedacht d'OrviUe. (XXV, bl. 267.) Catharina Martha d'0. geb.
8 april 1702, tr. Paulus van Liesveld, waaruit drie kinderen:

a. Alida Maria van L. tr. Adriaan Ockhugzen.

b. Joan en c. Cornelis, tweelingen, sterven beide jong.

Zg was de zuster van professor Jacob Philip d'Orville. Beide
waren kinderen van Jean d'0. en van Sara Salembien, zgne 2e vrouw.
D*Orville voert zwart met een zilveren leeuw, waarom vier zilveren
leeuwenklaauwen. Van Liesveld voert: drie zesp. roode sterren
op zilver. Getrokken uit mgne belangrgke verzameling familie-
papieren, betreffende het geslacht d'Orville.

Maastricht. a. a. vorsterman van oijen.

Oaslaoht Bnywdi. Nav. XXIV, bl. 253 worden genealogische
opgaven uit handschriften betrekkelgk dit geslacht gevraagd. In
eene ms. genealogie van Brakell, voorhanden in het katwgksche
archief, treft men aan £lisabeth van Brakell, dochter van Lodewijk
nit diens tweede vrouw Antonetta van Wghe (de rgswgksche
tak der van Brakells), omstr. 1550 gehuwd met Johan Ruysch.
In diezelfde generatie komt voor Elisabeth van Brakell, dochter
van Cornelis (tot Kermestein) en Margareta van Boecop (de
liendensche tak der van Brakells), gehuwd met Hugo Ruysch.
Een broederskind van laatstgenoemde £lisabelh, Lodewgk van
Brakell, zoon. van Johan (een der verbonden edelen in 1568) en
Johanna van Meerten tot Ingen, had tot derde vrouvr N. N. Ruysch.
Johanna van Brakell, dochter van Zweder (utrechtsche tak der
van Brakells) huwde Jan Ruysch. Voerde volgens genoemde ms.
genealogie, de familie Ruysch een gouden St. Andries kruis op

GJSSLACHT- EN WAFENKUNDE. 95

eea rood veld; laatstvermelde :» Joffer Janna van Brakell** komi
als >weive (wedawe) Jan Ruysch" Toor in een rentebrief in dato
12 mei 1561 yau 200 carolusgaldens^ waarvan jaarlijks 12 carolagl.
moesten worden uitgekeerd aan renten. Eene nota hiervan is in
het kerkeraadsarchief te In>^en aanwezig. Eindelgk, mej. E. G.
Rajsch was gehuwd met Diderik Jacob Arend Gerhard Franjois
van der Steen, zoon van mr. Jacob Diderik, heer van Ommeren
(Nederbetuwe) en Wadestein (te Herwgnen in den Tielerwaard),
eerst woonachtig op de huizinge Eermestein (Lienden), sedert 1835
op eene door hem Kieuw- Wadenstein, en later Djoerang genoemde
huizinge te Zoelen, waar hij 18 jul^ 1847 als hoofdingeland van
het polderdistrict Nederbetuwe overleed, gezegde E. G. lluysch
met verscheidene kinderen als weduwe achterlatende. Zy vestigde
nch, na den verkoop der vaste goederen te Ommeren, Zoelen en
Hervvgnen, metter woon te Velp, waar zg overleed. Ongetwflfeld
was zy uit hetzelfde geslacht als de bovenvermelde, die in de
familie van Brakell waren ingetrouwd. Maar of de naaiu der op
rood eea 8t. Andries kruis voerende familie Euysch ook wel Ruys
geschreven wordt, gelyk Nav. 1. cit. wordt opgemerkt, is voor
bet minst aan twyfel onderhevig, vermits de in dit artikeltje ver-
melde bijzonderheden aan verschillende documenten ontleend zyn,
waarin de schryfwys steeds dezelfde is, t. w. Ruysch.

lu de ICe eeuw was Henricus Ruysch, geboortig van Amersfoort,
kommaiideur van lugen (Nederbetuwe), waar reeds vóór 1317 (zie
ïsyhoffs Verzameling van Oorkonden, I n"" 169) eene belangryke
kommanderiestichting der St. Jans heeren met kapel en uitgestrekte
goederen bestond. Hem aangaande leest men in de Historie van
t Utrechtsche Bisdom, II, 55: »hg was een edelman, ridder der
orde vau Jeruzalem, en een zeer groot weldoeoer der geleerde
mannen; hy heeft aan St. Joriskerk (te Amersfoort) gegeven een
groot glazen venster met zyn afbeeldsel daarop; ook staan er
deze latijnsche woorden op te lezen :

Donum Henrici Ruysch^ Commendatoris in Ilgen (Ingen)."
Wegens zyne betrekking tot Ingen ligt het vermoeden voor de
hand, dat ook hy zou behoord hebben tot den neerbetuwschen
lak Ruysch, die een gouden sautoir op keel voerde.
Nog is my voorgekomen in eene ms. genealogie van Eek

yb GESLACHT- EN WAPENKüNDE.

Panthaleon: Gerard van Eek (Gerardsz. ex Agnes van Wgk van
Abcoude) f 1587, in 1567 gehuwd met Aleid Rnysch, dochter
van Dirk en van Cornelia de Beer; doch of deze ook een gouden
sautoir op rood voerde, kan ik niet. zeggen. Deze Aleid Buysch
was vrouwe van Ubelschoote. jr. anspaoh.

Gedacht van Westreenen (te Lienden en omstreken^ zie Nav.
XXIV, bl. 52). Tn een trouwboek der gemeente Maurik vind ik:
Mr. Johannes Nachenius^ weduwnaar van Anna Frocet(of Frouet),
wonende te Maurik en Johanna van Westrhenen, weduwe van
Jacob van Bruegel ie Ingen, 2 Maart 1696 te Maurik getrout.

J. ANSPACH.

Oedaoht van Oent. (XXY, bl. 430.) *t Is mg onbegrgpel^k, hoe
de vrager naar drie personen uit het aloude adellgke geldersche
geslacht van Gent, den naam zoo heeft kunnen radbraken. Door
aldus te vragen maakt men het dikw^'ls zeer moeiel^'k om te ant-
woorden. In V. d. Aas Biogr. Woordenboek vind men ze alle vermeld.

P. Johan van Gent, heer van Oosterwed de.

2*^. Willem Jöseph van Gent.

3^. Otto van Gent. Bg v. d. Aa is zgn voornaam niet gemeld
en wordt abusivelgk gezegd dat hg voor Maastricht sneuvelde.

Beide laatstgenoemde waren kinderen van Joseph, alias Nico-
laas van Gent van Winssen en van Johanna van Gent tot Ogen.

üit mgne ms. genealogie van Gent.

MaasMcht. a. a. voustbemak van oijen.

Een familiewapen. (XXV, bl. 33.) Laboranter kan ik meêdeelen,
dat hier waarschijnlgk het wapen van het Ie en 4e kwartier
Eeverberg en 2e en Se kw. Ghiny bedoeld wordt. Ik geef mgne
inlichtingen echter voor beter.

Maastricht. a. a, voestbrman vak oijbk.

Oeelacüt Sandra. (A. R.; XXV, bl. 425.) De ouders van Jan
Sandra, waren Jasper S. en Louise Segars. De ouders vanJacoba
Waleran waren Pieter W. en Gatharina Hoekmans. üit mgnems.
genealogie Sandra.

Maaatricht. a. a. vobstebman van oubn.

GESLACHT- EN WAPENKüNDE. 97

Gedacht van Bevervoorde. (XXV, bl.' 429.) Is de geschiedeöis van
van het geslacht van Bevervoorde door mr. W. J. C. van Hasselt
in druk verschenen? Zoo ja, in welk tijdschrift komt die geneologie
dan voor, of bestaat die slechts in handschriften, en waar be-
rustende ?

Maastricht, a. a. vorsterman yan oijek.

Gedacht Bartolotti. (XXI, bl. 317; XXV, bl. 363; XXV, bl. 41.)
Als aanvalling kan ik nog meêdeelen, dat jr. Christiaan Bartolotti
van den Heuvel tot Beichlingen huwde met Maria van Erp en dat
zg eene dochter wonnen, Maria Ghristina, die 13 julij 1672 huwde
met mr. George Ingels, geb. 9 aug. 1627, st. 8 april 1681, burge-
meester te Vlissingen, zoon van ApoUonius en vau Elisabeth Scott.

McUlStrichL A. A. VOESTERMAN VAN OIJEN.

VRAGEN.

Pantaleon. (Nav. XVIII, bl. 116). Als eerste heer van Eek (Neder-
betuwe) staat vermeld ridder van Pantaleon. Aldus, en niet >Pan-
Ihaleon", moet men schrgven, indien namelgk, wat wel waar-
schgnlgk is, de naam een griekschen oorsprong heeft, en zeggen
wil: ndvta léfov^ >van top tot teen leeuw", d. i. een volslagen
leenwenaard vertoonende; wat, met het oog op de uitspraak, de
voorkeur verdient boven navr* dXsvcov = » alles afwerende", het-
geen op zich zelf ook een goeden zin zou geven. Gezegde, in 1223
of 1224 geboren ridder noemde zich naar zgne, in 1266 door
huwelijk verworvene bezitting, van Eek. Als zoodanig gewaagt van
hem Pontanus in zgne Historia Gelrica, p. 159, hem noemende
Bartholomeus ab Ecke. Volgens de gissing van Aegidius Gelenius
in zgn in 1645 uitgegeven werk: De admiranda sacra et ci^ili
magnitadine Coloniae Claudiae Agrippinensis Augustae Ubiorum
TJrbis, lib. II, syntagma 9, p. 151 sqq., zou zgn voorgeslacht her-
stammen van Pantaleon, vorst van Aetolie (landschap vanHellas),
die Eumenes II, koning van Pergamus, den bondgenoot der Ro-
meinen, tijdens den oorlog met Perseus, koning van Macedonië

98 GESLACHT- JüN WAFENKUNDB.

in den jare 172 v. G. op een eng Toetpad b^ Cirrha tegen een
verraderl^ken overval van niacedonische sluipmoordenaars stout-
moedig verdedigde en beschermde. De romeinsche historieschryver
Livius verhaalt dit voorval Hist. Rom. lib. 42, cap. 15 aldus:
DSatis constabat, Eumenem^ ut sacrificaret ApoUini, Delphos ascen-
surum. Progressi cum Evandro (aanvoerder van Perseus hulptroepen,
een Cretenser, die zich aan het hoofd der omgekochte macedonische
sluipmoordeuaars had laten stellen) insidiatores, nihil aliud ad pera-
gendum inceptum (de vermoording van Eunienes), quam loei oppor-
tunitatem, omnia circumeuntes, quaerebant. Ascendentibus ad
templum a Cirrha (eene plaats bezuiden Delphi aan den zeekant,
in Phocis), priusquam perveniretur ad frequentia aedificiis loca,
maceria (schutsmuur) erat ab laeva semitae paulum exstans afun-
damento^ qua singuli transirent ; dextra pars labe terrae (door een
aardval) in aliquantum altitudinis diruta erat. Post maceriam se
abdiderunt, gradibns adstructis, ut ex ea^ velut e muro, tela in
praetereuntem conjicerent. Primo a mari circumf'usa turba amicorum
ac satellitum procedebat: deinde extenuabant paulatim angustiae
agmen. Ubi ad eum locum ventu mest, qua singulis eundum erat,
primus semitam ingressus (est) Pantaleon Aetoliae princeps^ cum quo in-
stitutus regi (Eumeni) sermo erat. Tum insidiatores exorti, saxa duo
ingentia devolvunt : quorum altero caput ictum est regi, altero bume-
rus sopitus. JSx semita proclivi in declive multis super prolapsum
(Eumenem) jam saxis congestis, et ceteri quidem etiam amicorum
et satellitum, postquam cadentem videre, diffugiunt, Pantaleon con-
atanter impavidus manait ad protegendum regem '). Volgens sommigen
zal die isemita proclivis in deelive" verzinbeeld zgn in den schuins-
liggenden balk van het geslachts wapen van van Eek Panthaleou,
zoodat dit dan behoort tot de sprekende wapens, die de oudste zijn.
De schrgver der keulsche krongk *) rekent het voorgeslacht van

') Dezelfde Eamenes was in een zeeoorlog, hem door Pmsias II, koning van
Bithjnie, op raad van den tot dezen gevlachten Hannibal aangedaan, in den jare 184
yan don kant van laatstgenoemden reeds aan een verraderlijken aanslag door ver-
giftige slangen blootgesteld geweest, doch had zich door de vlngt weten te redden ;
ygl. (?epos, in vit. Hannib. c. X, XI. en zie Handb. v. d. Geschied, d. Oude Staten
door Heeren (1820), bl. 824, 827. *

2) Dis CronlcA von der hüliger Stat von CöUen, A^ U99 te Keulen gedrakt.

GBSLACBT- EN WAPENKÜNDB. 99

Bartholt van Pantaleon onder de (derde reeks van) aanzienlgke
familiën, die op verlangen van keizer Trajanus uit Rome naar
Colonia Agrippina zgn verhuisd. ^ Van hier heet het een ubisch of
nbisch-romeinsch geslacht (gena Übio-Romana), wgl de germaansche
Tolkstam der übiers (übii) langs den Rijn zetelde ter plaatse waar
zich de romeinsche volkplanting nederzette, die den grond legde
tot het naar Nero's moeder genaamde Colonia Agrippina, het latere
Keulen. Wgst de naam Panthaleon op eene, zoo niet grieksche,
althans italiaansche herkomst van het geslacht; dit is zeker, dat
het sedert overoude tgden te Keulen in hoog aanzien stond.

In deze stad was ook in het 20atc jaar der regeering van keizer
Otto I (960) het klooster van Sint Pantaleon gebouwd, dat in de
dagen van Pontanus en Antonius Matthaeus (1635) nog als zoo-
danig zeer in aanzien stond. Dit klooster had weleer aanspraak
op den hof (curtis) te Hengelo, welke aanspraak echter door Reinald l
van Gelre werd afgekocht; immers, blgkens NyhofiPs Oorkonden
1 no. 91 bekenden de abt en het convent dier stichting 5 mei
1307 door den graaf voldaan te zgn wegens alle aanspraak op dien
hof. *t Kan gesticht zgn door of ter eere van een lid uit het keul-
sche geslacht der Pantaleons^ die zich uit christelgke philanthropie
als geneesheer naar Nicomedie, in het noorden van Klein A?.ie
begaf, en vervolgens gecanoniseerd is. Ten minsten naar aan-
leiding der, na twee eeuwen stakens, thans herstelde tentoonstelling
om de zeven jaren, der reliquiën, berustende in de kerk van den
Q. Servatius te Maastricht, welke voor het eerst van 9 tot 23 julg
1874 plaats had, werd (naar de opgave der Haarl. Courant van
15 juli) 1874) ook als aldaar aanwezige reliquie vermeld »een ivoren
doosje, hoog 0.06 m., dagteekenende uit de XIV eeuw, en bevat-
tende de overblijfselen van den Nicomedischeu geneesheer, den
Heiligen Pantaleon.^' Het gebouw is in 1865 afgebroken^ en toen

>) Onlangs deelde men mij mede, dat tot de Romeinsche familiëu ook behoord
heeft het geslacht Hardervnyst^ (Zie Nav. XIX, 212, 218), waaruit als ^Cölnes
Bitterjcachlccht*', (Tiahoa, gesch. d. Cöln, geschl. T, 135), wederom is gesproten
de bekende geldersche familie Vijgh, (zie Nav. XII, 93; XIII, 208; XIX, 478 ;
XXV, 500). Is dit zoo, dan moot in het irNonveaa rrai snppl. an Noblliaire des

Pays Bas*' (Gand, 1861), p. 150, ^Originaire de Cologne'', verbeterd worden in

rOriginaire de Bome*.

100 GESLACHT- EN WAPBNKU5DB.

zijn daar onderaardsche kluizen ontdekt, opgevuld met foltertuigen,
kettingen, die nog heele geraairton omsloten, tal van menschen- en
kinderbeenderen^ waarmede de vloer tot eene hoogte van 3 a 4
voet bezaaid was. Men heeft das in dat klooster weleer deerlgk
huisgehouden.

Bestaat de naam Panthaleon nog in Nederland, als gevoerd wor-
deiide door de af5tammelingen van den in 1249 door graaf Otto van
Gelre uit Keulen naar Gelderland overgeplanten stichter derheer-
Igkheid Eek; — ook in Italië ontmoeten wfl hem in den verlengden
Torm van Pantaleoni. Een senaatslid van dezen naam sprong daar
te lande in de senaatszittingen van 24 tot 26 mei 1875 in de
bres voor de verpligte rekruteering der geestelgken, welke tot
wetsartikel is verheven geworden (vgl. Eaarl. Courant van 1 jun^'
1875). Dit is, voorwaar, wel een teeken des tflds!

Vragen, lo. Daar de geldersch geworden Bartholt van Pantaleon
in 1249 in het kasteel Lisol£Pskirchen te Keulen bg z^ne ouders,
Bartholt v. P. en Anna, dochter van heer Daniel, ridder, twee
oudere broeders achterliet, de tgdens het beleg van Aken door den
roomsch-koning Willem, even als hg zelf, tot ridders geslagene
edellieden Herman en Daniel v. P.; — wat weet men van hun
nageslacht? hoe lang heeft de keulsche tak der Pantaleons bestaan ?
2o. Tot welke orde behoorden de kloosterlingen van St. Pantaleon
te Keulen ? 't Was licht wel eene orde van krankenverplegers, als
men aan den nicomedïeschen geneesheer denkt. Wat kan men mg
zeggen van de lotgevallen van dat gesticht ? In Mooren en Binte-
rim, Ertzdiocese Köln, inzonderheid in Th. I, moet er veel van
te lezen staan, doch dit werk is mg niet ter hand.

J. ANSFACH.

Het wapen van Friesland. Volgens de beschrgving van 't wapen
van Friesland, in den Tegenwoordigen Staat XVI bladz. 38,
waren de twee staande leeuwen, die het schild vasthouden, »voor
deezen doorgaans" zonder kroonen, doch » pronken zg teegen-
woordig" daarmede.

Tegenwoordig is 1788.

Wanneer heeft die verandering, die krooning der leeuwen, plaats
gegrepen?

GESLICHT- E^ WiJ?£NKUNDK. 101

Geslaeht Scheidius. Inlichiingen worden betreffende dit g(^slacht
Terzocht. Elke aauteekeniug zal welkom zgn aan aj^damte.

Wapen Dnquesne enz. Jacqnes Martin Dnquesne, geb. te ? st.
te ? hawt te ? Maria Janssen, geb. te ? st. te ? Het huwel^k
is mogelgk in Maastricht gesloten. — Deze familie Duquesne
was oorspronkelgk uit Namen, en beweert geparenteerd te zyn
aan den admiraal van dien naam. Janssen is eene limbnrgsche
familie.

Van beide familiën, even als van de limbnrgsche famili<^ Gilissen,
worden de wapeos gevraagd.

Welk wapen voerde Pierre de la Valette, ridder, luitenant da
roy Tan de stad en ^t kasteel van Stenay? Zgne dochter huwt
Daniel baron Collot d'Escurij.

Welk wapen voerde Mathilde Bogaert, met haren man jonker
Mattheas van Thge te 'sGravenhage begraven?

Hola, Dnra. Z^n de geslachten Hola of Hoola (Hoola van Nooten)
en Dnra of van Dnra van frieschen oorsprong?

MENGELINGEN.

Eene keur op de honden. (XXY, bl. 382). Aan het slot van dit
artikel wordt de vraag geopperd: »ls die ring in de Beemster
bewaard gebleven?'' Ik vermeeu dat het niet ongepast zal zyn
eene Jergelyke keur te vermelden, ten bewgze dat reeds vroeger
in meerdere plaatsen of gemeenten dan in de Beemster, ringen
Toor honden werden gebezigd.

In A. Rademakers Kabinet van Nederl. en E[leefsche Ondheden
komt, op bl. 175, 4e deel, in de Privilegiën en Handvesten, besten-
digd of vermeerderd door Willem Frederik, Grave vanü^assanenz.
ens. san de Ingezetenen zgner Baronge van Liesveld, Gelkenes,
Amers-Graveland, Achterland en Peulwgk onder anderen voor:

102 MEKOELIKGfiK.

»Alle onze ingezeteDen zullen bezorgen dat van half Maart tot
iclen lesten Mey, daaraanvolgende, alle hare honden een klippel
»aan den hals zullen slepen, op de boete van dertig stugvers ; met
»dien verstande, dat deze boete geen plaats en zal hebben over
»de klegue honden, die passeren konnen den ring, tot zulken
»ejjnde, op het Bugtenhof van onzen Gastele geslagen nadewelke
»in de respective Dorpen op zeekere bequaame plaatse gelyke ring
>op dezelve mate zal gezet werden."

»Alle welke voorsz. oude privilegiën en handvesten, mitsgaders
»de Articnlen bg Ampliaiie daarbij gevoegd en geordonneert enz.
» Gegeven op onzen Gastele van Liesveld,
>den 14 Meij 1637."
. Kennelgk is deze keur niet tot hetzelfde einde gemaakt als die
in de Beemster, dewijl zij slechts voor een klein gedeelte van het
jaar werd toegepast en waarschgnlgk diende tot bescherming van
het jonge wild.

In diezelfde Handvesten en privilegiën komt onder anderen mede
voor :

>[tem, is elke Vechtboete thien Schellinge en een Hoofdwonde,
»in het gerechte van Gravenlandt is thien ponden, maar in Gelke-
»nesse maar thien Schellinge als een Vechtboete."

De hoofden der Gravelanders schgnen op meerder prgs te zgn
gesteld dan die der Gelkenessers.

G. VAN D£B L£E.

Merkwaardige boomen in Nederland. (XXY, bl. 283). » Onder
meer merkwaardigheden van het oude en om zijn schilderachtige
omstreken bekende kasteel Doorwerth^ nabg Oosterbeek gelegen,
thans behoorende aan een lid der oud-adellijke familie van Brakel,
toont men den bezoekers, op een der binnensingels, een viertal
igpenboomen van reusachtige grootte. Zg zgn de overgebleven
exemplaren van een zevental dierzelfde boomsoort, aldaar in een
groep geplant bij gelegenheid en ter nagedachtenis der Unie van
Utrecht (23 januarg 1579) en sedert bekend geweest onder de
benaming van »de zeven provinciën;'' drie dezer kolossen zgn in
1836 door den storm omvergeworpen. De twee grootste exemplaren,
die hunne kruinen hoog verheffen, verkeeren in zorgwekkenden

MENGELINGEN. 103

toestand; men vreest, dat zg eerlang het lot hnnner drie voor-
malige gezellen zullen deelen. Op een meter boven den grond,
hebben z^ een omvang van ruim 4.5 meter.

Wgders vindt men hier nog een zeer bezienswaardigen plataan,
die bijna oen gelgke dikte heeft als de zoo even genoemde gpen,
en een wilgeboom, die vroeger prgkte met twaalf takken, elk even
zwaar als een dikke boom; op eenigen afstand boven den grond
ontsproten zg uit den stam, en om deze bgzonderheid had men
dezen boom genoemd >de twaalf stammen Israëls*'. De stam van
dezen boom, die door verschillende stormen allengs een zeer aan-
merkelgk gedeelte van z^n omvang heeft verloren, meet nog 8
ned. el in het rond." Semper Virens.

Stalen pennen. (Alg. Reg.). Volgens The lUustrated Christian
Weekly (New-York, oct. 2, 1875) bl. 478, zouden onlangs te
Pompeii twee inktkokers en eene metalen pen opgedolven zijn,
de laatstgenoemde geheel gel^kvormig aan onze tegenwoordige
veeren pennen. *

VRAGEN.

■ie Frog, een bijnaam voor de Hollanders. In de Correspondence
of lord Anekland leest men, naar aanleiding van het tractaat in
april 1794 met Pmissen gesloten, waarbg de Nederlandsche Re-
pnbliek aannam 400,000 p. st. aan Pruisen te betalen, de volgende
uitdrukking : >the court of Berlin will continue to pipe (more or
less), and it is settled that John Buil and Nic Frog shall pay
the piper."

Wat beteekent die naam Nic Frog?

l_Frog beteekent kikvorsch. De Hollander zal dezen scheldnaam
wel te danken hebben aan het lage land, vol kikkerslooten, dat
hg bewoont.]

lederlandsche spot- en scheldnamen. Onder deze zgn er ver-

104 H£NOBUKG£K«

scheidene^ die algemeen bekend z^n en waarvan men ook weet
waaraan z^ hunnen oorsprong te danken hebben, zoo als b^v. :

Zwolsche blaanwvingers, Kamper steurvangers, enz. Doch er
zgn er andere, die minder bekend zgn, en waarvan ik gaarne
zoude willen weten waaraan zg hunnen oorsprong ontleenen, te
weten:

Delfsche kalfschieters, Dordsche schapendieven, Termunter koe-
dieven, Drielsche vleescheters, IJsselsteinsche apenluiers, en Ben-
schopsche beerenschieters. Verder is mij de oorsprong van den
zoo bekenden spotnaam >Haarlemer muggen" niet bekend.

MB. E. J. W. P. VAN HOKYELL.

[Van eenige dezer namen kan men de verklaring indenNavor-
scher vinden. Zie Alg. Regist. I en ü.]

De bijen in den rouw. Bestaat ook ten onzent het gebruik om
den bgen aanzegging te doen van den dood van een der leden
van huns eigenaars familie, en om deze in den rouw te steken
door 't aanspelden van een stukje krip aan den korfen dergel^ke?

GESCHIEDENIS.

Tiering yan het Paaachfeeft. (XXVI, bl. 61). De volledige be-
handeling Tan dat onderwerp zou, als zg èn de historische èn de
chronologische zgde van het vraagstuk bezag, een tamelgk boek-
deeltje eischen. Het bekende beslnit toch der kerkvergadering te
Nicea, 325, was de beslechting van geschillen, lang en hevig ge-
Toerd tnsscheu de oostersche en de westersche kerk, waarin de
nog thans niet tot volkomen helderheid gebragte kwestie van
den kniisigingsdag der Heeren reeds een der hoofd-zwaartepnnten
mtmaakte. Doch ik moet mg hier van alle uitweiding onthouden.

Indien men het voorschrift van het niceesche concilie eenvoudig
op dit jaar toepast, schgnt het onbetwistbaar, dat het den 9 april
Paschen moet zgn. Het is den 8en volle maan. Dat is op zaterdag,
derhalve beantwoordt zondag de 9e april aan de niceesche bepaling:
het Paaschfeest zal gehouden worden op den zondag na de eerste
Tolle maan na de lente-nachtevening.

Maar die bepaling schgnt eenvoudiger dan zg in ivezenlgkheid
is. flet is volle maan, d. i. het oogenblik dat de maan voor
onze aarde juist tegenover de zon staat, den 8en april 7 u. 57 min.
12 8ec. voor Haarlem. Maar dan is het te Batavia reeds den 9en
april omstreeks 4 uur in den morgen. Daar zou dus volgens
Nicea: »ala de volle maan op zondag valt, dan den volgenden
zondag,** het Paaschfeest den 16en invallen. Ik weet niet of de
mogelgkheid van dit conflict aan de stellers van den gregoriaan-
schen almanak aanleiding gegeven heeft, om, veiligheidshalve als
het zoo is, de epacta 29, als zg zich van 1 januarg op 1 maart
20Q herhalen — niet-tgdrekenkundigen gelieven zich met deze
algemeene aanduiding tevreden tt; stellen — op 30 te stellen»
waardoor het Paaschfeest, ingeval het >zus of zóó*' hangt, liever
^ laat dan te vroeg moet invallen.

Maar er is nog meer. De streng sterrekundige bepaling van

106 OESCHIEDENTS.

het tgdstip waarop een of ander verschgnsel aan den sterrenhemel
moet plaats hebben, hangt altigd af van de plaatsbepaling, m. a. w.
van den als eersten aangenomen meridiaan. Ik weet wederom
niet of het ook daarom is, dat de Paaschdag niet wordt bepaald
volgens streng sterreknndige berekening, maar volgens zoogenoemd
cyclische, dat wil zeggen met behulp van de zoogenoemde chrono-
logische cirkels: epacten, zonnecirkel, zondagsletter enz. De uit-
komst: tgdsbepaling van de Paasch-voUe-maan kan eenige nren
verschillen van de door sterreknndige berekening verkregene^ eD
door die nren kan ligtelgk het volle maans tgdstip een dag wor-
den vervroegd of verlaat.

En ook bg het gebruiken dezer chronologische getallen komt
in aanmerking, van welken almanuk men zich bedient. De gre-
goriaansche, door paus Gregorius XIII in 1583 ingevoerd, moest
den naar Julius Caesar jaliaanschen genoemden, verbeteren en
deed dat ook. Maar de, juist voor de Paasch-t^drekening inge-
voerde almanak van paus Gregorius moest uit den aard zyner
inrigting nog eenigzins verschillen van eenen verbeterden juliaan-
schen — alweder eene oorzaak, waardoor, indien de Paasch-voUe-
luaan op eenen zaterdag valt, eenige onzekerheid zou kunnen
ontstaan. Of nu dit jaar die cyclische berekeningen den 16en april
als Paaschdag hebben aangewezen, tegen het voor geheel Europa
en Amerika geldende mandaat der niceesche vaderen, kan alleen
door de omslagtige narekening worden uitgemaakt.

Voor de vraag van dr. Proes doet hare beantwoording niets af
daar hg de vraag opwerpt, of de ;redeu, waarom de oogenschijnlyk
aangewezen 9 april niet, de 16 april wel genomen is, daarin hgt,
dat men gelgktgdige viering met het joodsche Paaschfeest heeft
willen voorkomen. Eenen zoo grondigen kenner der kerkelijke
geschiedenis als dr. Proes behoef ik niet te herinneren, dat jmst
de kwestie van het Joden-paaschfeest een der hoofdmomenten was
in den kerkelgken strgd, die tot het niceesche besluit aanleiding
gaf. Of bg het besluit uitdrukkelgk is opgegeven, dat men het
zamenvallen van den christelgken paaschdag met den joodschen
heeft willen voorkomen, kan ik, de decreta van dat concilie niet
bg de hand hebbende, niet zeggen; maar ik zou het betwgfelen,
omdat ik in het wel zeer korte^ maar ook zeer naanwkeurige art.

G18CHIBD1NI8. 107

o?er het Paaschfee^t in het Gonv. Lex. Brockhans wel 1805, 1825,
1903, 1923, 1927, 1981 vind opgegeven als jaren, in welke zoo-
danig conflict zon kunnen plaats hebben, 1876 niet.

De laatste Traag van dr. Proes, naar de reden waarom men het
zamenyallen Tan het christel^ke met het joodsche Paaschfeest
wilde Termgden, zal ook zeker door hem-zelven best kannen wor-
den beantwoord. Zg loopt toch te zeer OTer het geschilpunt tus-
schen de oostersche en de westerscbe kerk, dan dat zg haren
grond zou hebben in eene »meening" Tan keizer Constantgn.

Haarlem. H. H. o. tan oobtbbzee.

Tiering van het Paaschfeest. Reeds niet zeer lang na de tgden
der apostelen, ontstond er tusschen de oostersche en westersche
kerk een langdurige en hevige twist over den tgd, waarop het
Paaschfeest moest gevierd worden. De oostersche kerken wilden,
dat zulks, naar het gebruik der Joden, geschieden moest op den
iag der volle maan, welke voorviel op den dag der lente-nacht-
eyening, of op den dag van de eerste volle maan na die nacht-
erening^ onaangezien of die volle maan al dan niet op een zondag
kwame. De westersche kerken daarentegen wilden het Paaschfeest
gerierd hebben op den zondag, volgende op het Pascha der joden.
Om die verdeeldheid te doen ophouden, beriep keizer üonstantgn
de Groote ten jare 325 eene kerkvergadering te Nicéa, de hoofd-
stad van Bithynië in Klein Azië, waartoe 318 bisschoppen uit al
de gewesten des roomschen rgks op den 30en mei van dat jaar big
een kwamen. Door deze vergadering werd bepaald, dat Paschen
alt^d gevierd zoude worden op den len zondag na den 14en dag
der nieuwe maan van maart, mits deze 14e dag niet kwame vóór
21 maart, of den dag der lente-nachtevening, zoodat^ wanneer hg
te zamen met den zondag op den 21en maart inviel, Paschen alsdan
des zondags daarna moest gevierd worden.

Het is klaarblgkelgk, dat deze bepaling, door het aannemen
Tan een standvastig tgdstip voor de lente-nachtevening, welke,
sterrekundig berekend, van 19 tot 23 maart kan invallen ; zoo mede,
door het niet sterrekundig^ maar slechts door middel der epacta,
berekenen van het tgdstip der nieuwe maan, aan het groote ge-
brek onderhevig was, van het Paaschfeest dikwgls eene maand

108 OESCHIEDENIS.

vroeger of later te doen invallen, dan het volgens de bedoeling
der kerkvaders van Nice'a behoorde gevierd te worden.

Hoezeer men zich bierb^ toch aligd aan den 21en maart gehouden
heeft, werd echter door de rgksstanden te Regensburg in 1699,
ten behoeve van de duitsche Protestanten, besloten, dat men
voortaan het tgdstip der nieuwe maan, waarvan de viering van
het Paaschfeest afhangt, sterrekundig, en niet door middel der
epacta, zou bepalen. Maar zulks bragt te weeg, dat b. v. in 1724
en 1744 de viering van dat feest onder die Protestanten 8 dagen
verschilde met de Roomschgezinden, die zich aan de epacta-rekening
hielden, üit dien hoofde werd naderhand door de Protestanten,
op aandrang van Frederik den Groeten, het besluit genomen, om,
te rekenen van 1777, de tgdsbepaling van het Paaschfeest, even
als in de roomsche landen, op de epacta-berekening te gronden,
ten einde dit feest door de gansche christenheid alom op den-
zelfden tgd te doen vieren, en daardoor tevens te voorkomen , dat
het te gelijk met het Pascha der Joden mogte invallen.

Ofschoon dan ook de berekening van de schijngestalten der
maan door middel van de epacta, welke doorgaans 1 soms 2
dagen later komen dan eene juiste sterrekundige berekening daar-
voor aangeeft, min naauwkeurig moge z^n, zoo verdient de eerste
handelwgze voor het beoogde doel evenwel de voorkeur, n. 1. de
eenparigheid der viering van het Paaschfeest. Trouwens, bgaldien
de Paasch-nieuwe-maan op zekere plaats, gelgk nu bg ons in
dit jaar, volgens sterrekundige berekening, op zaterdagavond te
8 uren 30 min. invalt, dan zal dit voor eene plaats, 60 graden
oostelgker van ons gelegen, 4 nren later plaats grypen, en alzoo
op zondag vallen, waar men dan Paschen tot eene week later zou
moeten uitstellen, zoodat men in een en hetzelfde land van eenige
uitgestrektheid voor de viering van dit feest soms tot twee ver-
schillende tgdstippen zou geregtigd zgn.

Uit het hier aangevoerde zal dan nu genoegzaam blijken, dat
de vaststelling van Paschen op 16 april e. k., als gegrond op de
epacta-berekening, niet in strgd is met de bepaling der bovenge-
noemde kerkvergadering, hoezeer dit feest, naar de sterrekundige
berekening der maan, bg ons 8 dagen vroeger behoorde plaats te
grgpen, maar dan ook met het israelitische Pascha zou te zamen

Q£SCHI£D£NIS. 109

Tallen^ hetgeen nooit kan geschieden, als men zich van de epacta
bedient. Daarom dan ook hebben de kerkvaders gewild, dat men
sich stipt zou honden aan den 21en maart voor den t^d der nacht-
evening, en tevens aan het berekenen der maan naar de epacta,
gelyk zulks door de Roomschen steeds gevolgd is, en waarvan
alleen de dnitsche protestanten, van 1699—1777, afgeweken, maar
daarna ook weer teruggekomen zgn.

Wolfaartsdijh J. van der baan.

Trouwbrief. (XX7, bl. 441, 532). Vóór het jaar 1811 kwam het
burgerlek huwelijk in Zeeland slechts bg uitzondering voor.

In het gemeente-archief van Domburg vond ik er slechts één
voorbeeld van. Te Arnemuiden is een afzonderlek register ge-
houden van hen, die ten overstaan van het stadsbestuur huwden,
loopende van 1645—1810.

De vrager kan ook inlichtingen bekomen in Jaarboekjen Zeeland,
1856 bladz. 133, in het opstel van dr. S. Piccardt, Kerkel^ke be-
palingen in Zeeland, omtrent het huwelê'k. uit den aanvang der
17e eeuw.

Domburg. H. H. kesteloo.

Joh. LatiuB. (Alg. Reg. I en 11). In den Navorscher XII bl. 374
wordt beweerd, dat Joh. Latius, die in 1617 te Barder w^k een
werk uitgaf tegen de Pelagianen, dezelfde zou wezen als Joh.
Spiscopius. Mg is geen andere Joh. Episcopius uit dien tijd be-
kend, dan die in 1585 pred. werd te Ridderkerk, in 1593 te
Geertrnidenberg en daar in 1620 is overleden. Nu wordt in de
Synod. Handel, (zie Arch. v. Kerk. Gesch. VII bl. 83, 90, 107, 135,
150, 160) van eenen Joh. Latius melding gemaakt, aan wien het
schreven eener kerkgeschiedenis van 1600 af zou worden opge-
dragen. Behalve dat het nu niet waarschynlgk is, dat in de
Synod. Handel, een persoon b^ zijn pseudoniem zoude genoemd
zgn, wordt er daarenboven van gemelden Latius tot in 1623 ge-
sproken, terw^l Joh. Episcopius reeds in 1620 overleden is. Aan-
genaam zal het m^ dus wezen, zoo een der medewerkers van den
Navorscher mg zou kunnen inlichten l'' of er in dien tgd nog
een andere Joh. Episcopius bestond, dan de door mg genoemde?

110 088GHIEDEVI8.

2^ wie de genoemde Joh. Latias, schrgyer yan het gemelde werk,
is. Een predikant van dien naam is mg onbekend.

A. B. F. c.

Friezenveen. (XXV. bl. 489, 583). Naar aanleiding der vraag
over het merkwaardige dorp Friezenveen, gewerden mg de volgende
opgaven :

Zekere oorkonden over de stichting van het dorp bestaan er
niet; waarschgnlgk was het een hooge vloed, die een hoop Friezen
zuidwaarts dreef, vooreerst tot Staphorst. Dit dorp heeft over 't
algemeen dezelfde gewoonten, gebruiken, taal, wgze van landbouw
als Yriezenveen, geheel afwgkende van die der omstreken, waaruit
bgna met zekerheid kan afgeleid worden, dat de bewoners van
gelgken oorsprong zgn. Zeker is het, dat het een* arm volkje was,
met weinig tevreden, want de plek, waar zg zich hier het eerst
neerzetten, was zoo ellendig, moerassig en laag, dat zg nog twee-
maal weer moesten verhuizen vóór zg op de tegenwoordige, nog
alles behalve vruchtbare en uitlokkende, plaats voor goed bleven.
Met regt zegt dan ook een oud vriezen veensch gedicht:

Laat oude en buitenweg ') een spoor voor 't nakroost big ven
Van onvermoeide vlgt.

Ja onvermoeide vlgt was en is nog een karaktertrek van dit
eigenaardige volk. De nakomelingen hebben geen reden om zich
over hun armoede te beklagen, want de honger dreef hen de deur
uit, om in de wijde wereld te zoeken, wat het moeras, hun woon-
plaats, niet opleverde en elk land van Europa heeft zgn schatting
aan dit eenvoudige dorp betaald. Almelo was voor de Vriezen-
veeners de fabriek van linnens, waarmede zij dan op weg trokken
zonder eenige taalkennis, trots alle bezwaren in oude dagen aan het
reizen verbonden. Nergens werden zg beter ontvangen dan in
Rusland waar de czaar en czarin er zich dikwgls aan gelegen
lieten liggen hen gastvrg te herbergen en te onthalen en moeite
deden om hen in Rusland te behouden, en dit is de reden, dat
zg zich in 't vervolg in Petersburg vestigden, waar tot op onze
dagen een HoUandsch magazijn de hoogste eer geniet.

') De beide straten der eerste woonplaatsen.

GBBCHIEDENIS. 111

Ja, voorgeslacht, nw roem hondt stand:
Trouw drukt uw kroost uw spoor!
Getuig* 't elk deel van Nederland,
Getuigd H arduinen Newastrand:
Nog strekt ons huis ten onderpand
De handelwereld door.

Zoo een en ander Yriezenveener. Ja ook elk deel van Nederland
weet yan de Vriezenveeners : de minder gegoede hangen tegen
den winter den reiszak om^ gaan zaden en linnens inkoopen en
reizen elk hun eigen streek af om het van de hand te zetten.
Maar hoe aangenaam het hun in den vreemde ook gemaakt werd,
z^ keerden steeds naar het vaderoord terug en zaten er niet stil.
Met Bchop en spade gingen z^ aan 't werk, die eerste bewoners,
wierpen d^ken op, om zich voor verdere overstroomingen te be-
veiligeny maakten waterleidingen en hadden al spoedig uit plassen
en moerassen weiland te voorschgn geroepen.

Ja niet lang duurde het, of er werden begeerige oogen op de
velvarende streek geslagen. Zonder schgn van regt dan het regt
ran den sterksteo, verklaarde een naburig graaf deze landen voor
^n eigendom en legde hun een schatting in boter op, die nog
iot onze dagen voortduurt. Dit geschiedde in 't jaar 1421, dus
reeds 3 a 4 eeuwen na hunne komst alhier.

Ik besluit met een paar dichtregelen;

En al 't naburig volk van Daarle, Ham en Wierden

Ja 't statig Almelo,
Zal steeds een dankbaar oog op onzen voorspoed vesten

Waaruit hun welvaart sproot.

C. D. KXPPEL HESSBUNK.

De staat boven de kerk. In onzen tgd, nu de scheiding van kerk
en staat bgna een feit is, zal misschien de volgende historische
bedrage haar plaatsje waardig z^n. Uit het hoofd der merkwaar-*
dige en fraai geschrevene rekening der Lieve- Vrouwen-kerk te
Aardenburg, eenmaal de pronk van Vlaanderen, en om hare
bonworde en om haar wonderdadig beeld, van 1588—84, bligkt,
dat hertog Filips van Bourgondië der kerk een bgzonder privilegie

112 GESOHIEDBIOS.

schonk (1430) namelgk: dat de meesters van der fabrijcke zonden
zgn wereldlijke personen en wel drie poorters (ingezetenen) en twee
vrijlatefi (opgezetenen Tan het platte land onder het Bragsche vrge,
die rekening zullen doen voor hnnnen wereldlgken ontvanger, voor
commissarissen des graven. Dit is wel opmerkelgk, daar die van
St. Baafs hunne rekening moesten doen voor den bisschop, deken
en andere geestelgken. In den opstand en onder de pacificatie
van (jrend verschenen, in plaats van commissarissen des graven,
de burgemeester en schepenen der stad. o. p. eoos.

Abraham Patras. (XXV. bl. 322.) De gissing komt mg onjuist
voor: Zuidfrankrgk was wel het vaderland van Abraham; doch
hg kwam immers als gemeen soldaat in Indië : hg was dus waar-
schgnlgk een werveling, o. p. aoos.

Hiemanisvriend. (XIX. bl. 554; XX, bl. 20, 21). Als heeren
van Niemandsvriend vind ik:

Francois van der Burch, geh. met jv^. Dina de Both ;

Hun zoon Johan, burgr. van Dordt, geb. 1618 f 1691, geh.
met Margaretha Berck, geb. 1624 f 1677.

Hun zoon Mathgs, geb. 1659, geh. met Eliz. Franken.

Hun zoon Johan, geb. 1690, burg. van Amsterdam.

Na diens dood ging de heerlgkheid over aan Hendrik, zoon van
Charlotta Elizabeth van der Burch (dr. van Johan, geb. 1696 f
1742, die een zoon was van Johan, heer van SlieJrecht, geb. 1660,
broeder van Mathgs), de Ie. vrouw van Simeon Petrus baron Col-
lot d'Escury, heer van Naaldwgk en Sliedrecht.

F. CALAKD.

Commaadenr Baebel. (XXV blz. 102, XXVI blz. 21.) Hg is
dezelfde die in de papieren der O. I. C. kamer Zeeland, Christiaan
Rebel, Babel en Baebel wordt genoemd en uit den dienst der
marine (admiraliteit Zeeland) in die der O. I. C. overging. Wan-
neer dit heeft plaats gehad, kan ik niet uitmaken, daar een deel
der resolutien van de kamer Zeeland ontbreekt en de papieren
van de marine over die jaren in den noodlottigen brand van dat
departement in 1844 zgn verloren geraakt.

GBSCHIBDBKIS. 113

Bekleedde hg hg de marine den rang van commandeur — een
rang tnsschen dien van laitenant en van kapitein ter zee — bg
die der O. I. G. was hg schipper. Als zoodanig komt hg voor
liet eerst voor, op het nitloopboekje van schepen in Zeeland aan*
gehondeu, in 1769, op het schip de Gooverneur Generaal, waar-
mede hg op den 20 januarij naar Indië vertrok. Het was het
kleinste schip wat de Comp. in die dagen in haren dienst had en
wel van 110 last; de overige bg de kamers waren van 120 tot
130 last. De andere schepen in dat jaar voor Indië en China
bestemd, liepen of vóór of na hem in zee, zoo dat hg vermoedelgk
de reis alleen volbragt ; van bgzonderé voorvallen op die reis wor-
den nei^ens aanteekeningen gevonden, zoodat door mg in twgfel
wordt getrokken^ of de gouden medaille van verdienste, door prins
Willem V aan hem geschonken, wel op deze reis betrekking heeft.
Andermaal vertrok hij naar Indië den 30 augustus 1773, met
het schip het Huys Om. Dit was een schip van 150 last. Uit een
engelsche haven schreef hg aan de bewindhebbers der kamer Zee-
land, om jaarlgks drie maanden gage aan zgn vrouw te willen
uitbetalen. (Resol: 28 october 1773). In 177G, den 9 julg kwam
b^ in het vaderland terug en wel als bevelhebber der retourvloot.
Het was de gewoonte bg de Comp. om het bevel over de re-
toorschepen op te dragen aan dezen of genen hoogen ambtenaar
die op het punt stond naar het vaderland te vertrekken ^). Aan
Bern werd dan den titel gegeven van admiraal of commandeur;
bg ontstentenis van dezen werd een der kapiteins of schippers
hiertoe benoemd onder den laatstgenoemden titel van commandeur.
Werden de schepen in behouden haven gebragt, en bestonden hier-
tegen geene andere redenen, dan vereerde de Comp. aan hem die
den titel van admiraal of commandeur der retourvloot had ge-
voerd, een gooden medaille en ketting, ter waarde van ƒ 1500,
1000, 900, 600, of 500, naar gelang der betrekking door hem in
Indië bekleed. Werd dit bevel aan een kapitein of schipper toever-
trouwd, en bragt hg de vloot in goede orde in de vaderlandsche

') Zie orer deo bevelhebber eener retourvloot B^dr. tot de Taal-, Land- en
Volkenkunde van Ned.-Indië, no. 7, 6 deel blz. 802.

114 GBSCHIEDElilS.

havens^ dan vereerde men hem mede die medaille en ketting ter
waarde van f 500.

Als zoodanig werd aan den commandeur Haebel bg resolatie
van de vergadering van zeventienen van 24 october 1776, de
gouden medaille en ketting toegekend.

Die medaille voerde op de eene zgde het merk der Comp. en
aan de keerzgde een opschrift, zoo als b. v.: lAlsoo N. N. als
1 commandeur de retourschepen van de Nederl. Geoctr. O. I. C.
tonder zgne vlagge geweest zgnde in den jare in goede orde

ibehouden in de havenen dezer landen heeft overgebragt, wordt
»hem deze Medaille en Eettingh tot een gedachtenisse vereerd."

En nu ook een vraag:

Heeft de geachte inzender van het laatste artikel over Baebel
zich in persoon overtuigd, dat de door hem opgegeven medaille het
borstbeeld van prins Willem den V^^n draagt? labokaitteb.

ïederlandsche plaatsnamen in ïoordamerika. (XXY blz. 321).
Het Igstje zou nog al te vermeerderen zijn, b. v. Kaap Hinlopen
(Cape Henlopen), Zandhoek (Sandyhook), Adriaan Bloks eiL en
vele uit Pensylvaniê, waarvan mede een deel tot Nieuw Nederland
behoorde. Wat misschien minder bekend is, is dit, dat de klapper-
man te Philadelphia nog in 't Hollandsch z^n deun doet hooren,
als hg roept: »yir ur en elle marrege!'' De Yankee weet dat hg
meent vier uren en een heldere morgen ; doch hoe hg er aankomt,
daaraan denkt hg misschien niec. o. f. boos.

Standplaatsniiling van predikanten. In de Stemmen voor Waar-
heid en Vrede, 1875, bl. 995—1016, plaatste de heer H. M. C.
van Oosterzee, en geacht medewerker ook aan dii tgdschrift, een
merkwaardig opstel over Standplaatsruiling van predikanten in
de Nederl. Herv. Eerk, een stuk, dat, met het oog op de scherpe
tegenstellingen in belgdenis en richting, welke tegenwoordig in
de kerk heerschen, veel te denken geeft. De door dien schrgver
vermelde standplaatsruiling werd door bezondiging tegen de goede
zeden veroorzaakt, en ging nieesttgds öf van den kerkeraad^ óf
van de classis der daarin betrokken gemeenten, öf van de synode
zelve uit, en geraakte sedert het jaar 1734 geheel in onbruik.
Slechts een enkel voorbeeld noemt hg van standplaatsruiling, die

GBSOHIEDENIS. 115

door den predikant zelven aan eenen ambtsbroeder werd voar^'
ydagen, doch waar de classis, daar de predikant met zgne gemeente
onder behoorde, tegen opkwam. Al was het ook slechts eene enkele
maalf er had das toch toch wel eens in die dageneen (vrijvrillige)
miling of voorslag tot ruiling plaats. En dit nn is het juist wat
men tegenwoordig ziet terugkeeren. Immers de Eerkei. Courant
Tan 13 november 1875 levert eene advertentie op, waarin een
predikant verklaart eene andere plaats te wenschen, daar goede
scholen gevonden worden, en waaraan een tractement is verbonden
evenredig met de behoeften des tgds. Zie hier onder een anderen
vorm het oude beginsel der standplaatsruiling, zg het ook om
gansch verschillende beweegredenen, weder in 't leven geroepen !

J. ANBPACH.

VRAGEN.

Kogels in den mond. Galderon zegt in zgn drama: £1 sitio de
Breda, — (Het beleg van Breda 1624—1625) — dat bg de
overgaaf der stad uitdrukkelgk bepaald werd, dat de bezetting
met volle krggsmanseer zou uittrekken en elke soldaat een kogel
zoa mogen in den mond hebben. Er staat: »que non lieven balas,
sino en boca." Zg zullen geen kogels mede nemen tenzg in den mond.
Pater Hermanus Hugo, Soc. J. — ooggetuige even als Galderon —
vermeldt hetzelfde in zgn: Obsidio Bredana armis Philippi lY,
Anspiciis Isabellae ductu Ambr. Spinolae perfecta, Antverpise 1629.
Daar heet het bl. 109: iPilis in os insertis*'. Zie: Onze Wacn ter,
jan. 1876, bl. 35.

Ook onze Geerard Brandt maakt van kogels in den mond mel-
ding in zgn: Leven en bedrgf van den Heere Michiel de Ruiter,
Amsterdam 1687, bl, 311. Daar lezen we: lArtykelen van accoord,
gemaakt en gesloten, — 24 october 1664 — tusschen den Weled.
Heer Michiel de Ruiter .... en den Heer Kapitein Sint George,
Gonvemeur van de forten op 't eilandt Goereê .... Artykel V.
Dat de voornoemde Heer Kapitein Sint George, gouverneur op
*t voorschreven eilandt, mitsgaders alle zgne officieren en zgne
soldaten zullen uit het voorschreeven fort, op den voorschreeven

116 GESCHIEDENIS.

dertigsten dezer, met trommelslagh, vliegende vaandel, koegels in
de mont^ brandende lonten aan beide de einden, musqaetten en
pieken op schouder, zydtgeweer, de bandeliermaaten vol buspoe-
der, en koegels in de tas/^

Nu wilde ik .vragen: Wat mag toch wel de grond zgn, de
reden waarom die vergunning destyds voor een eerbew^s gold?

J. J. PUTMAN.

Wet op de geslaohtsnamen. Wanneer en door wien is de wet
in Nederland in werking gesteld, dat alle Nederlanders een ge-
slachtsnaam voeren moeten? john chüel.

[De wet is van 18 augustus 1811. Zie Nav. VII, bl. 87, 174.]

Friesenborg. (XXV, bl. 583). De Priesenberg leit niet bg Olden-
seel, maar tasschen Markelo en Rijssen.

Stamt de naam Friesenberg wellicht ook, even als Friesenveen,
van een friesche volkplanting in Twente af?

Haarlem. johan winklbr.

Het testament van czaar Peter den Orooten. Waar kan ik dit
merkwaardige, voor de russische politiek, ook van dezen tijd en
de toekomst, zoo beslissende stuk in zgn geheel lezen?

Jacoba van Beieren. Wie heeft de goedheid de titels der werken
over haar, alsmede die waarin iets over haar vooi komt op te geven
in dit tijdschrift? Het repertorium van Fruin is reeds gebruikt.

ANDANTK.

Professoren te Middelburg, enz. Te Water in zgne autobiografie
spreekt bl. 89, 57 van zijn professoraat te Middelburg. Ook te
's Hertogenbosch was een professor. Wat was dat voor eene be-
trekking? Op gemelde plaatsen waren toch academiën noch atbe-
naea. — Hadden sommige steden het regt verdienstelyke geleerden
dien hooggeleerden titel te geven? Waren er ook privilegiën of
tractementen aan verbonden?

GESGHIISDENIS. 117

HarlingexB. In het werk van Wright: The Gelts, the Romans
and the Saxons, Lond. 1875, p. 506, lees ik dat er in Engeland
drie plaatsen zgn, die Harlington genoemd zijn en die even als
Harlingen in Vriesland hun naam ontleenen aan de Harlings
(Herelingas) »connected with the ancient Tentonic mythology."

Wie waren die Harlingers van de duitsche godenleer?

G. A. s.

Vragen over oude kerkel^ke inkomsten. In de rekening van O. L.
T. kerk te Aardenborg van 1583 — 84 komen de volgende posten
voor, nameligk onder de uitgaven:

lEruelicke rente ghenaempt «graven van Gnisen scult, ende es
een emelicke rente van Leen erfiie ghemaect ende geammortiseert
die men ontfangt teenen prefixen (?) daghe staende ten relieue
telken veranderyn by coope ofte verst erenenesse en men moetse
houden op uaeme staende nan lenende persoonen, hier of houd
men ordinaire zitdach np Ste Bavendach en men es scaldich te
betalene wt elc gemet (0,442368 heet.) xxxiij sch. (ƒ 9,90)". Vree-
sel^k hoog voor dien t^d; de gebruiker der lander^en zal er
waarscbijnlgk geen of zeer weinig huur voor betaald hebben. Doch
wat merkwaardig is, is dit: het in leen uitgegeven goed werd
eigendom, met rente belast en — de onkosten en formaliteiten
van leenverheffing door middel van recepis (verklaring van over-
gang aan derden door verkoop, schenkiiig of erfopvolging) bleven
bestaan. Van daar de bepaling, dat de rente niet ten laste der
der doode hand mogt big ven. Maar welke graaf van Guise kan
bedoeld zgn?

Onder de inkomsten vinden we:

Ontfanc van bloc en lade (offerblokken en laden van de biecht-
stoelen). Deze werden viermalen 's jaars geligt, present >coordekens
end kerckmrs" en wel Matthei (op St. Matthys), Thonie (St. An-
tonius), half Maerte en Joris (St. Joris).

Verder had men inkomsten van: zeluere billóene vergulde en
zelaë (zilveren) teeckens metter heelde van M. de pelgrims vcocht.
Loode teeckens. Wtinghen (?) end sculpturen, testamenten, stal-
Üchten (waskaarsen) end offerwas.

Giften. Charitaten. Meunickwyn (een bg zondere gift?) Coorne,

118 GESCHIEDENIS.

ylasy büschcolen (?) Eynderen np te weghen (?), fdnciatien. Men
ziet er waren ook inkomsten van de lander^en in natura.

Qs P. BOOS.

OUDHEID- MUNT- EN^PEMINGKUNDE.

Opschrift in de kerk te Opheosden. (XXY, bl. 391, 489 en 534).
Amold van Hoemen (1384), heer yan Hoemen en Middelaer, werd
heer y. Amersooi door zgn hnwelgk met de erfdr yan Amold yan
Herlaef, heer y. Amersooi (Robidé yan der Aa, Oud Nederland).

Frans yan Eynatten, heer yan Neubourg, Galoppe en Margraten,
Zn y. Gillis en y. Catharina yan Ruyschenberg, werd heer yan
Hoemen, Odenkirchen, Etzwiler eu Wedenau door zgne yrouw
Elizabeth yan Hoemen, dochter yan Jacob en yan Catharina yan
Spies yan Leursfelt. Elisabeth y. Hoemen stierf 14 maart 1613 en
werd begrayen te Galoppe met deze acht kwartieren:

Hoemen, Rewerscheit, Escb, Schmitburch, Spies, Deseff, Vorst,
Papeler. (Annuaire généalogique 1874, p. 110 et 111).

J. n. WAOKEB.

VRAGEN.

Venus gra&chendster. Volgens Hesychius beduidt het woord
TVfjtfiwfvxog grafschender en Spon yond te Thyatire in een opschrift
melding gemaakt yan een tv^fiaoQvx^iq vófAog (grafschenderswet)
en meldt daarbg (Voyage au leyant IH. p. 122), dat Meursius
zegt dat de Lacedaemoniers eene Venus tymborychos yereerden.
Wachsmuth maakt in z^ne Hellenische Alterthumsk, geene melding
yan eene Aphrodite die dezen b^naam yoerde. Waarom zou Venus
grafschendster genoemd zgn geweest? Van eene godheid zou men
eerder , yerwachten, dat zg als wreekster tegen grafschenders zou
opgetreden zgn. g. a. s.

OVDHBID- KÜHT- EN PBNlfllNOKUNDE. 119

Fnnda in 330 ▼. Chr. 7on üffenbach maakt in zgne Merkwür-
dige Beisen, II. p. 202 melding van eene gouden munt van Fi.
Jol. Crispns, nob. Caes. (zoon van Gonstantinus den Grooten)
op welker keerzgde was het beeld eener overwonnene vrouw met
de regterhand haar hoofd steunende en met den vinger der lin-
kerhand op de lippen, met het omschrift: digito compesce labellum
en daaronder, Francia.

Was de woonplaats der Franken (die omtrent 830 v. Chr. nog
beoosten den Rijn woonden) toen reeds Francia genaamd, of is
deze munt onecht? g. a. s.

KUNSTGESaïïIEDENIS.

VRAGEN.

Barend Ghraat. In de levensbeschrgving van Barend Graat, geb.
1628 te Amst., overl. aldaar 1709, te vinden bg Houbraken Schouw-
borgh der Ned. kunstsch. II bl. 200 en Immerzeel Levens der sch.
L bl. 290, komt zoo veel merkwaardigs omtrent dezen verdien-
stelgken meester voor, dat het te betreuren zou zgn, indien niet
Tan de schildersacademie, die door hem te zgnen huize gehouden
werd, bg gelegenheid van de tentoonstelling van Amsterdams
oudheden, bgzondere kennis werd genomen.

Weet iemand eenige aanwj^zing te doen van de leden, die tot
deze academie behoorden, die volgens Houbraken uit 20 personen
bestond en 15 jaren lang bestaan heeft? Weet iemand eene aan-
wgzing te doen of beschr^ving te geven van de door Barend
Graat geschilderde stukken, waarvan eene niet onbelangrgke col-
lectie te Amsterdam moet te vinden zgn? h. g.

Pieter Panlns Rubens. Wie heeft de goedheid de titels der wer-
ken over hem, alsmede van die waarin over hem gehandeld wordt,
op te geven in dit tgdschrift? A»DA2fTjfi.

1^0 MÜZIKGESCBIEDVNIS.

VEREENIGING VOOR NOORD-NEDERLANDS
MUZIEKGESCHIEDENIS.

De ntrechtsche muiioyn Jaoob van Eyk. In den jaargang 1874
van den Mav. (bl. 418) vraagt de heer He^ e inlichtingen oyer den
ntrechtschen music^n Jan of Jacob van Eyk, alsmede over diens
grafzerk in een der kerken van utrecht. Hieromtrent kan ik hei
volgende mededeelen:

Van Eyk werd alhier in de Nicolakerk begraven en daar werd
ook het gemelde grafschrift met het opschrift en de wapens ge-
vonden. Dit bleek mg uit een ms. van de vorige eeuw, op het
sted. archief aanwezig, bevattende de opschriften en wapens in de
verschillende kerken^ waarin ik alles in hoofdzaak vond, gelgk
het door den heer Buchler was opgegeven. In de kerk zelve ech-
ter^ die trouwens inwendig nog al veranderingen ondergaan heeft,
was er, voor zoover ik kon nagaan, van opschrift noch wapens
iets meer te vinden.

In bgzonderheden w^kt hetgeen ik in het ms. aantrof hier en
daar van dat des heeren Buchler af. Zoo luidt het vierregelig
versje hier aldus:

Van Eyck vant braef geslacht der baxen leyd hier begraven onder,
God nam hem t oog, maer gav t hem weer in t oor,
In mond, en vingeren, en scherpheyd van gehoor,
In fiuyt, en kerckspel een aller eeuwen wonder.

Ik veronderstel dat de lezing van de laatste regel bg den
heer B. juister is, en wg dus moeten lezen: »In fiuyt en klokken-
spel enz."; en wel dew^l ik, bg een onderzoek in de Yroedschaps-
notulen en Thesauriers-rekeningen, — waarin ik een en ander, zoo
straks te vermelden, omtrent jhr. v. Eyk vond — hem nergens als
organist vermeld zag, maar daaruit zooveel te meer van zgoe
werkzaamheid als klokkenist te weten kwam. Wellicht \9Bs het
versje voor den maker van gezegd ms. reeds niet te best meer
leesbaar.

De wapens vertoonen hier en daar mede nog al afwgkingen.

In het onderschrift van het wapenschild wordt hg hier niet

HrZIBKOSflCHIEDraifl. 121

Jo. Jan Jacob van Ejk, maar alleen Jo. Jacob van Eyck ge-
noemd. En hierin meen ik, dat de lezing van het ms. juister is. Ik
Tond hem ten minsten in de Yrcedschaps-notnlen en Thesaariers-
rekeningen steeds vermeld met den voornaain Jacob, of ook wel
Jacqnes. Denzelfden naam schgnt hg ook op den titel van »der
Flnyten Lnsthof' te dragen; althans in de Catalogus der biblio«
tlieek van den heer Kramm, onlangs alhier overleden, leest men
bg n^. 1990: »Der Flngien lusthof^ beplant met psalmen, pava-
nen, almanden, couranten etc. En de nieuwste voizen, konstigh en
liefljk gefignreert, met veel veranderingen. Door den £d. jonk-
heer Jacob van Eyck, musicgn en directeur van de klokwerken tot
Uitrecht. Tweede deel, Amst. P. Matthgs. 1654 ')•''

Het schgnt dat v. Eyck van elders zich hier heeft nedergezet;
doch van waar en in welk jaar hig hier gekomen is, bleek mg
niet. Het eerst komt hg voor in de vroedsch. resolutie van 27
dec 1624 en schgnt toen, hoewel reeds met het klokkenwerk op
den Dom belast, hier nog niet lang vertoefd te hebben. Wg lezen
diar toch het volgende : ^Rapporteerden de heeren Zyll ende Weede
gesprooken te hebben met Jor. van Eyck ende van hem verstaen
te hebben dat het speel werck opt stadthnys geheel slecht was
ende lichtelick geholpen conde worden, dat de kloeken in de
parochie-kercken tot beeter resonnantie souden connen worden
gebrocht^ ende het werck Sinte Cataignen oock merckelick ver-
betert etc., met verhael van industrie bg hem in den Dom ge-
broyckt Ende dat hg wel gesint was hyer te big ven woonen, als hg
maer hadde vier hondert gulden sjaers, daer op hg als een blint
man die hnlp moet hebben, soberlick genouch sich sonde moeten
gedoen, daer toe hem airede bg het Domcapittel twe hondert
gdden waren toegesegt, resterende nu nocht twe andere hondert
goldens, daer op een voorslach gedaen worden dat de stadt veer-
tich gulden sonde mogen geven, als d'andere vier capittelen^)
oock elck veertich gulden aennamen te betalen. Het welcke den
voornoemden heeren gecommitteerden aengeseyt es d voorseyde vier

^) De Vereeniging besit dit werk, compleet, in twee deelen.

') Te utrecht bestonden T<5or de Hervorming vyf coUegiale of kapittelkerken,
wdker uikomBten daarna onder het beatnar van bycondere coU^es van domheeren
of kMmqimfken werden gesteld.

122 1CUZIBKGE8CHIEDENIS.

capittelen eens te willen aendienen, ende haar daer toe te disponeren/*
Men ziet hieruit dat men van de bekwaamheden van v. Ejck
al spoedig een goeden donk had verkregen, en dat hg kwam in een
tgd, waarin men aan iemand van zgne bekwaamheden groote be-
hoefte had. Daarom besloot de vroedschap dan ook den 3 jan.
1625 >hem (jonckheer Jacques van Eyck) aen de hant te honden,
ende van stadts wegen toe te seg^en hondert gulden.' '

Het tractement was zuinig, doch v. Eyck waagde het er op en
weldra bleek het, wat men aan hem had en hoe onze magistraat
de gelegenheid niet liet voorbggaan, om van de kundigheden van
haren beiermeester en uurwerk-opzichter het meeste profijt te
trekken. De volgende resolutie van 7 july 1628 geeft ons van
een en ander een uitvoerig bericht.

^Yerhaelden de Heeren Borgermeesteren, dat den blinden Jor.
van Eyck die voor zyn constich spelen op de Glocken ten Dom
van de Stadt tot noch toe genoten heeft een tractement van hon-
dert gulden Jaerlicx, ende van den Dom Capittele twee hondert
ende vyftich gulden, omme verscheyden redenen aen hare E: ende
den voorsz. Capittele versocht hadde augmentatie van gagie, pre-
senterende in sulcken gevalle boven zyn moeyten algereets gedaan,
op den Doms toorn te volmaken een treffelgk accoort van Dertich
Clocken wiens gelycken in de geünieerde Provinciën nyet en soude
weesen, mits dat men hem daertoe moste laten volgen noch twaelff
ofte veertien clocken wt andere Kercken ende üloosters die aldaer
onnodich ende ondienstich zijn, breder gespecificeerd in zyne schrif-
telycke Memorie alhier opgelesen, ende dat hare E: hier over in
de verleden weecke waren in communicatie geweest met de Heeren
Domdeecken, ende eenige Capitularen van den Dom, alwaer hare
E: opt behagen van de Yroetschap voorgeslagen hadden, dat zyne
voorsz. gagie met hondert galden vermeerdert mochte worden, te
betalen by de Stadt ende Capittelen voorsz. elcx Vyftich gulden,
maer dat die van den Dom, narrerende de oncosten int begin doen
hy van Eyck hier quam, by haer E t gesupporteert van defroyementen
ende anders, Ende dat hem daerenboven bg t'selve Capittel gegeven
was een Vicarye, gesustiueert hadden dat men hem jegentwoordich
zyne gagie moste verhogen tot op vyff hondert gulden jaerlicx,
Ende dat alsulcz de Stadt jaerlicx hondert gulden meer sonde

MUZIEKGSSCHUOSNIS. 123

geren ala voor desen, Ende die van den Dom CapUtele Yyftich
golden, waer inne de Heeren Borgermeesteren voornoemt nyet
T<)rderB hadden willen doen, eonder t*selve myn Heeren van de
Vroetscliap voor te dragen, die naer eenige weynige discoursen
ende deliberatie goetgevonden hebben, te authoriseren, als geaatho*
meert worden by desen de Heeren Borgermeesteren, omme met de
Heeren Domdeecken ende Capittele voornoemt desen aengaendc te
accordeeren, ten mees ten voordele vande Stadt, ende voorts hy de
Heeren Ordinaris Gedepden. yande Staten bevorderen, dat men de
clockgens tottet voorsz. accoort gereqnireert, ende in de Conventen
hangende, waer van de Heeren Staten ofte die vande Ridderschap
de directie hebben den voorn. Jor. van Eyck late volgen, Beneffens
t welcke de Vroetschap noch nodich acht in consideratie, dat de
kunst met de voorn. Jor. van Eyck mochte versterven, ende alsnlcz
alle zyne geinventeerde ende gemaecte wercken vruchteloosch zonden
wesen, by t'accorderen vande voorsz. augmentatie van zyn gagie
te stipuleren, dat by van Eyck zal vernemen nae een persoon ofte
twee daer toe beqaaero, ende de Vroetschap aengenaem, die hy
gebonden zal weesen in zyne konst te instrneren, omme by versterff
9jne plaetse te cunnen becleden, des hy weder versekert zal worden
Tan zyn leven lang te behouden zyn tractement, off schoon een ,
ander in zyn plaetse by zyn leven mochte worden gesteltc"

Men ziet hieruit, hoe hoog de Vroedschap van Eycks diensten
waardeerde ; hoe men begreep in hem een kunstenaar gevonden te
hebben, die bg zgn dood niet vervangen zou kunnen worden;
waarom zg dan ook als waarlgk ivroede^' mannen en »voorsienige
heeren*' maatregelen beraamden, om bg tgds voor geschikte op-
volgers te zorgen, ingeval van Eyck hun kwam te ontvallen. Oeen
wonder, dat de Vroedschap den 28 oct. van datzelfde jaar besloot
zgn tractement van / 100 op / 200 te brengen igeconsidereerd
ie goede diensten die den voorn. v. Eyck aent uyrwerck ten Dom
gedaen hadde, ende — zooals er naief wordt bijgevoegd — zyn
Termakelyk begeren ende spelen op de clocken.'* Een gedeelte,
namelgk de helft, van deze tractementsverhooging wordt hem be-
paaldelgk toegelegd »voort opsicht die hy gehouden zal weesen te
hebben op de Horologes ende Clocken, soe van de andere Carspel
hereken als van den Stadthuyse."

124 KUZIKKGISSCflUBDENlS.

Aan de voorwaarde om jongelieden in zijne kunst te onderwazen
is door y. Eyck voldaan, blgkeus zign request van 18 april 1631^
waarin hg zegt >dat hy eenige ten deele geinstrueert hebbende,
dselve niet tot perfectie conde brengen sonder te hebben een
accoord cimbalen ofte cleyne klockgens omme syne discipulen daer
inne binnenshnys te oeffenen die anders tot syn ende der stadts
schande op de publycque clocken souden brodden, versouckende
oversulcx dat Hem gecon senteer t mochte worden tot oosten deser
stadt te doen gieten een accoorJ van dartich Gimbaeltgens, twelck
met syne appendentien ten naesten by vier hondert guldens costen
sonde. Belovende over sess jaren aen de stadt te restitueren vier
hondert guldens, ofte de cimbaeltgens selffs die hy door syne in-
dustrie verhoopte middelertgt veel weerdiger te maken etc.**^

De vroedschap vereenigdé zich met zgn verzoek op de door
hem gestelde voorwaarden, waarvan contract werd opgemaakt.
lEnde is geconsenteert dat Jor. van Eyck voornoemt tselve werck
sall hebben in syne huysinge omme te beeter selver te practiseren
ende andere te instrueren."

Deze cimbalen zgn gemaakt door zekeren v. Meurs, zoo als
blgkt uit eene resolutie van 27 nov. 1637: »Omme Jo^. Jaques
van Eyck ende Aelt van Meurs te horen aengaende de cimbalen
by hem van Eyck aen van Meurs aenbestaeyt te maecken ende
van hun wedervaren pertinente aenteeckeninge ende rapport te
doen syn by de vroetschap gecommit teert enz."

De verdere geschiedenis van deze cimbaaltjes heb ik niet kunnen
nagaan. Dit is echter zeker, dat v. Eyck tot aan zgn dood, 26
maart 1657, in zgne betrekking is gebleven. Den 1 april 1657
werd aan Jacques van Eycks erfgenamen betaalt / 150 voor een
half jaar tractement. Zgn opvolger Johan Dirx ^), die in het vol-
gende jaar benoemd werd, zal waarschgnlgk een zgner leerlingen
geweest zgn.

utrecht Sn.

') Volgens myne aanteekeningen heette hy Dicx. Als soodanig komt hij ook
ab componist voor, in ir 't Uitnemend kabinet toI Payanen, ena" dat Te«lal met
irder Flngten Lusthof" in één band geyonden wordt.

SPBLLRBS.

MUZIEKOBSCHISDVNIS. 125

Orgels en klokkenspel. (XXV, bl. 549). >Deze kerk [de Groote
of St. Stephens kerk te N^megen] praalt ook met een uitmuntend
orgel, waarvan de maker ïs L. Koning, beroemd orgelmaker te
Kealen. Hetzelve werd in de maand april 1774 begonnen en in
aagastas 1776, tot grooten lof van deszelfs maker, voltooid. Dit
orgel bevat een prestant van 16 voet, 3 handklavieren van gr. C
tot drie gest. F, 1 voetklavier van gr. G tot één gestr. D, 54
stemmen, 64 registers, 3600 pgpen, 12 windladen, 8 blaasbalgen
houdende 36 graden wind. Behalve vele andere instrumenten
osarbootsende pgpen, vindt men op dit orgel ook het Carriilon,
hetwelk zoo kunstig is gemaakt dat zelfs de beste orgelkenner,
indien hg vooraf niet weet dat het uit pypwerk bestaat, hetzelve
voor metalen klokjes houden zonde. Wat het uitwendige betreft,
hetzelve is sierlgk en prachtig vervaardigd onder opzigt van den
(laartoe door den Magistraat aangestelden Architect van der Hart,
het bovenwerk naar de Corintische, en het rugpositief dat op 8
Dorische kolommen van zwart marmer rust, naar de Ionische orde.
Het beeldwerk en vele andere sieraden zi^n vervaardigd door den
kitnstbeeldhouwer Johan Eeerbergen te Rotterdam. Eene breed-
Toerige beschrgving van dit orgel is te vinden in eenen gedrukten
hrief van den heer Peter Beijen, organist alhier aan den heer
Joachim Hess, organist te Gouda." H. K. Arkstee, Ngmegen, de
oade hoofdstad der Batavieren, bl. 268. *

Aan 'i Uddelermeer. a. aabsek.

Toonkanstenaan, voorkomende in het Album stadiosorom der leid-
iche hoogeschool. (Vgl. XXV bl. 614) In antwoord op de ingeko-
men vragen van den heer .... dient dat dr. W, N. du Rieu te
Leiden mg daaromtrent in der tgd het volgende schreef:

»De termen musicus academiae of musicus universitatis, houd
>ik voor den titel van de kapelmeesters der universiteit; de overige
>al8 musicus, musicam docens, musicae informator enz. houd ik
>Toor gewone rauziekmeesters, zonder dat zg in eenige betrekking
>tot de hoogeschool stonden, zoo als ik uit de overeenkomstige
>ToorbeeIden opmaak."

Voor zooverre bekend werden er geene coUegies over muziek
gegeven. Alleen schgnt daarvan afgeweken te zgn ten tgde dat

126 inrZIBKGESCHlSDENlS.

C. F. Rappe de betrekking van kapelmeester vervalde, daar die
30 mei 1816 tot lector werd benoemd en eene plaats kreeg op de
series der lessen met de andere lectoren. Zgne opvolgers dragen
echter dien titel niet meer, zoodat vermoedelyk later hierin vreder
verandering gebragt is, of was welligt de benoeming tot lector,
een persoonlgk bewgs van achting voor Rappe?

Als reden voor de inschi^ving oppert dr. da Riea de gissing,
dat welligt de voorrechten die de studenten genoten, waaronder
voornamelgk vr^dom van accijns behoorde, daartoe aanleiding
kannen gegeven hebben.

Mogt iemand over een en ander eenig licht kannen verspreiden,
dan hoad ik mg daarvoor aanbevolen.

8. 8PSLLE&8.

TAALKUNDE.

Heim. Ik vestig de aandacht op het woord Aetm, dat zoo vaak
in plaatsnamen voorkomt en ten opzigte dier plaatsnamen een
oorspronkelgk dietsch achtervoegsel mag heeten. Men weet dat
het nog voortleeft in den vlaamschen ait^^ang hem^ versterkt tot
gherri, In Zeenwech-vlaanderen leeft het almede: de met steenen
bevloerde plaats achter vele woningen is door een heim (elders
heining, schat) afgesloten en dit heim heeft eene bg zondere zamen-
stelling: 't is geen schutting met digtgesloten planken, 't is geen
vermaak van lange staken aan korte dikke staken gebonden met
teenen of vastgenageld, *t is een heim. Men plaatst eenige staken
of palen langs het af te schatten erf: deze palen zgn van bo?en
plat en daarop wordt eene van 1 tot 4 decimeter breede lat of
smalle plank gespgkerd. Ziedaar het heim, soms nog versterkt
door eene lat, halfwege de palen of staken daaraan vast gehecht.

Dient het vermaak (van het werkwoord vermaken, afmaken, af-
duiten) alleen om vee te weren, het heim bewgst denzelfden dienst,
maar belet tevens den overgang over de plaats door menschen;

TAALKUNDK. 127

het heim schut huis en erf of van den openbaren weg of van
naburige erven af.

Het Nederlandsch en Hoogduitsch hebben 't alleen nog in zaraen-
st^Uingen: heimwee^ trek naar huis, en heimath het te huis^ het
onderlak huis.

't Zal velen bekend zgn, dat het in plaatsnamen, hoe ook ver-
roroid, als in Arnhem, Stockhem, enz., menigvoldige malen voor-
komt, maar in Vlaanderen bovenal en — ook dit is merkwaardig —
altoos binnen de Ign, die de oude zeekust ten westen en noorden
van Vlaanderen aanwijst, dus op de hooge zandgronden, nooit op
de aangespoelde gronden.

Nooit? O, men denkt het tegendeel: er zgn zamenstellingen
met heim ook op de lage gronden, doch meest als namen voor
enkele huizen, buitenplaatsen enz. Mgn huis zou b. v. zeer ge-
schikt Bozenheim kunnen genoemd worden en dat des uitgevers
Lomansheim ; doch dan is het ontleend aan de oude plaatsnamen,
evenals het burg in Slikken burg^ Klompen burg, evenals het vliet
in Zorgvliet, evenals het daal in Bloemendaal en het vrgk in
fiostwgk, Zandwgk, enz.

Getuigt de zamenstelling met heim voor plaatsen op de liooge
zandgronden van oudheid^ niet minder de bgvoegselen hiervan,
zel6 zóó, dat ze zich in den nacht der eeuwen verliezen en de
verklaring soms niets anders is dan eene belachelgke poging.

Ik wensch eene Igst der m^ bekende vlaamsche heimen mede te
deelen. De letter L achter den naam zal aanduiden, dat die ont-
leend is aan eene kleine Vaderlandsche (belgische) geschiedenis van
den heer Lanssens te Gouckelaere in Westvlaanderen. Staat er
eene R achter, dan heb ik zelf eene poging tot verklaring gewaagd,
waarvan ik hoop, dat men die niet belachel^k zal vinden. Ont-
breken L of B, dan helpe de Navorscher zooveel mogelgk.

FEANKBIJK (VOOUMALIO GKAAFSCHAP BOULOGI^E).

Turbinghem.

Trelinghem, twee malen.
Maninghem.
Bremighem.

Berthinghem, woning van Bertinus. In 864 bestond er eene abdg
van St. Bertin. B.

128 TAALKUmDB.

Aadinghemi woning aan de Aa-stroom. S.

Turdinghem. Tarden, terden is treden, welligt duB woning aan
het enge pad. B.

Inghem, woning aan de inge, engte. B.

Bainghem.

Leutinghem.

Elinghem.

Looyinghem. Loo is hoatrgk oord, dos mogelgk woning aan de
boschengte. B.

Ardinghem.

Spanghem.

Andréhem.

Hoog Winghem.

Herdinghem.

Sottinghem.

BALLIAGE VAN ST. OMBR (ST. OMAERS).

Bnminghem.
Toomeghem.
Bainghem, als boven.
Bonvelinghem.

Moringhem. Morineghem, Morinen-heim, woonplaats der oude
Morine^i. B.
Tetinghem.

Dringhem.
Bringhem.

Teteghem.

CASSELEUTE VAN CASSEL.

Terdeghem. Zie Turdinghem hierboven*

Hondeghem, woning bg den offérsteen. In Zuidbeveland lag
eertgds Hondeghem-ambacht, dat men voor offerplaats houdt. B.

Elünghem.

Blaringhem.

Boeseghem. Boesinghe en Bo-sgeng, zon in het Keltisch opper-
zgde beteekenen. L.

CASSELRIJB VAN B0UBB0UA6.

CA8SELBIJB VAN 6T. WINOXBEBGBN.

TAALKUNDE. 129

BELGIË. WE8TTLAANDEREN, 't BBVG8CHE V&UE.

Kxjem voorheen Gleyhem, woning op den kleigrond. L.

£erDeghem of Heyghem, heidewoning. L. JEer, scbgnt in eren^
opploegen, scheuren, op ontginning te i%gzen: dit komt mg
waarschgnlgkst voor, daar het in 1119 Erninghem heette. B.

Beekeghem of Waezebeek, woning aan de beek L., de slykerige
(wBse) beek B.

Zerkeghem, ook Zarkeghem: er was in die streek reeds in de
Xe eeaw eene beek de Zarre of Sarre bekend. B.

Belleghem, woning van den heer Belle. L. Ik zet er een vraag-
teeken achter. Belle (Baillienl) is ja een geslachts- maar ook een
stadanaam in Noordfrankrgk.

Snell^hem of Snellegeestkerke, een der oadste van Vlaanderen.

Lophem.

Zedelghem.

Beemem, Beem-heim^ woning der beren. Beirvdde, ligt in de
Bsbgheid. B.

Ichteghem.

Werkhem.

Zarrem, woning aan de beek de Zarre of Sarre. L. Yergelgk
Zerk^hem.

CASSELRIJB VAN VBÜBNE OF VEUBME-AHBACHT.

Wnlveringhem. Wulf is nog Isegrims ylaamsche geslachtsnaam.
Woning der wolven? B.

Hottthem, woning in het hoat, boschwoning. B.

Vinckhem, vinkenhuis, vinkenwoning. B. Bg Aardenburg \^
een Yinkenbroeck en Vinkenburg.

Alveringhem of Alverghem^ eertgds Adelfiringahem, woning van
den heer Alverus (?) L.

CASSELBIJE VAK IPBBEN.

Clerckhem, woning der clercken, clerus, geestelgken, voor 1144
eene kleine buurt met kapel. B.
Werkhem.

Wulverghem, vergelgk Wnlveringhem.
Bolleghem.

Ledeghem, woning aan de lede of waterloop, B. aan de lede,
de of weg. L.

130 TAALKUNDE.

CA88ELBIJE VAN EOETBIJK.

Eeghem, woning aan de Ee, het water. B. Doch was het vroe-
ger Heyghem, dan heidewoning. L.

Caneghem.

Pittheni. woning in een put of laagte. L. Inderdaad pit is put^
doch 't komt me wel gezocht voor. B.

Emelgem.

Dyghem.

Galleghem.

Wevelghem, kolonie van wevers nit Meenen en Eortrgk, in de
Xe eeuw gesticht. L.

Bisseghem ook Sysseghem, woning van den heer Sjsse ! ! L.

Sueveghem, Saeve-heim, woningen eener suevische kolonie. E.

Belleghem. Zie boven onder 't Bmgsche vrge.

Bolleghem, ook onder Iperen.

Coyghem.

00STVLAAND££EN.

Avelghem.

Peteghem, woning weleer van den romeinschen veldheer Lacins
Paetus in 500. L.

Lenpeghem.

Tichem, Thieghem, eert^ds Ti^deghem, woning van Tiede. L.

Ghijselbrechteghem, woning van Ghyselbrecht of Gysbert. B.
Er was een hertog van Lotharin^^en van dien naam.

Anseghem.

Worteghem.

Monreghem, Moere-heim, woning in de moere (Hd. moor),
moeras, veen. B.

Berchem, welligt hetzelfde als Beernem, Beerenheim. B.

Crugsbauthem, woning b^ het krnishont als grenspaal? B.

Denterghem, woning aan de Dender? B.

Desselghem, voorheen Terlinghem.

Waereghem.

Somerghem. Dit ligt op de uiterste grens der zandgronden en
is misschien betrekkelgk eene jonge plaats, eene zomer woning.
Weleer was er een burgtslot.

TAALKUHDE. 131

Maldeghem, wooing in de streek der Melden (groente), zeggen
sommigen, anderen denken aan de Meldii, een germaansch volküken
door Cesar vermeld. De beer L. aan een heer Ualder.

Adeghem, woning aan de A, het water. B.

Oedelem, eertijds Odeghem, woning van zekeren Ode. L. St.
Lambertus stichtte er in 906 een klooster.

Loyendeghem. Loo is een houtrgk oord. B.

Wondelghem.

Hemel veer dighem. Zou men hier aan hemelvaardig, religieus,
kluizenaars of kloosterleven mogen denken en Godveerdighem
hetzelfde beteekenen? eenzaam levende kloosterling, vaardig voor
&od, vaardig voor den hemel? B.

Op mgne kaart, van welke ik de fransche en westvlaamsche
plaatsen overnam, ontbreken er eenige door den heer L. vermeld.
Ze zgn:

Elverdinghe, voorheen Elverdinghem, waar in 804 zekere Lando
Tan Elverdinghe een roofslot bezat.

Ettel^hem. Zou volgens Meyerus aan Attila herinneren en dus
Attilaghem geheeten hebben. Vredius denkt aan het oude Attel,
Adel, dus Adelswoning.

Iseghem of Yseghem, naar den heer Yze. L. (?) Beeds in 930 ver-
meld, 1522 graafschap, 1548 prinsdom.

Leffinghe of Leffinghem, bekend uit Maurits togt naar Nieuw-
poort, zal z^nen naam ontleend hebben van Liedergk II forestier
van Vlaanderen. Ik twgfel of de plaats wel zeer oud is : 't is
een der weinige m^ bekende heimen op de latere grondvorming
gelegen. Buitendien schenen mg die vlaamsche forestiers al zeer
legendarische wezens.

Leke, Leeke, en Leekem. L. heeft er niets bg te voegen. Mg
schemert iets in de herinnering als zou Leke aan stroomend water
doen denken.

Marckeghem. Woning aan de mark of grens, L welligt van
den mark- of grensgraaf. B.
Merckeghem^ zal wel 't zelfde zgn. B.
Reninghe, voorheen Beninghem, in 1161 onder Diederik van den

Ëlxas eene woeste streek. Zou er verlettering van Ernen, ontgin-
nen, in schuilen? B.

132 TAALKin^DE.

Roxem. In 700 Bechastam. Zon er verwantschap zgn met Rechem?

Ylaniertinghe, voorheen Flamertinghe en Flamortinghem. Zon
het kunnen zgn woning der Vlamingen (vlagtelingen, ballingen)
aan de engte? B.

Vlisseghem. L. zegt, eertgds eene woonplaats der Zeenwen, om
hare miynwerkers zeer vermaard. Zon de man er meenen Vlissingen
in te vinden? Welligt ook Ulysseghem: dat zon geen mirakel zgn,
daar hg, met de Graue, Lisseweghe voor Ulysses weg zon honden
aarzelde hg niet door aan lis of riet te denken !

Tilleghem. Deze plaats, eene heerlgkheid, vinde ik noch op mgne
kaart noch bg L. Zoa 't gewaagd zgn aan den H. Tillo-Paulas,
die in 700 de kerk te Iseghem stichtte, te denken? B.

De heer Lanssens is even aventnurlgk in de afleiding der voor-
voegsels voor de heimen als hg het is in die voor loo, lede, beke,
velde, camp, munster, enz.: hg heeft dadelgk een persoon bg de
hand naar wieu de plaats genoemd kan zgn, zonder dat we ver-
nemen of die persoon ook bestaan heeft.

Omtrent Belle (Ballienl) zegt de heer L. dat hier een kasteel
of bnrgt der Romeinen was. De kroniekschrgver Meyems zegt,
dat de door Gesar verdreven Belgen hier eene stad stichteden, die
zg Belgioli en Belbala noemden. Als 't waar is, zei Mote! Zon
men niet heel eenvoudig aan balge of balliage te denken hebben,
die in Noordfrankrgk vooral, zoo veel voorkomen.

De naam Vlaming of liever Vlaanderen is lang het onderwerp
van vele gissingen geweest : 'k wil mgne meening daarover zeggende
er eene mededeelen die zeer curieus is.

Zonder aan fladderen te denken, komt het mg voor dat Vlaan-
deren, Flanderen, eenvoudig doet denken aan vluchteling, baüing
en wel Saksische vingtelingen, die hunnen naam gaven aan het
Saksische strand en misschien aan de Saksische (nu zeenwsche)
eilanden ; Vlaanderen zal dan eenvoudig het land der ballingen zgn.

Tegen den aiouden oever, gevormd door de uit- en inloopende
Ign van den EasselbergCMont-Cassel) tot den berg Blandgn (te Gent)
met breede en lange hoekeu, met heuvelen (oude duinen) bezet, in-
en nitspringende, ontstond door de werking van Maas, Schelde,
Eede, Sincfala en tallooze beken en vlieten eene lage strooks gronds,
die tot toevlugtsoord aan van elders verdreven stammen werd.

TAALKUNDE. 133

Deze nieuwe schepping was laag en waterig, en daarop vinden
we dan ook de diken, dammen, slaizen, moeren, enz. Was de
bodem laag, hg was ook zeer bewegelgk en los, vol kleine
meren met dravende eilanden. Deze laatste omstandigheden nu
hebben aanleiding gegeven tot de stelling, die ik, enkel als eene
curiositeit, mededeel. De steller is de eerwaarde heer Ad. Daclos,
priester, die in 1873, als XVIIe stukje der Bibliotheke rond den
heerd, de >Oude kuste van Vlaanderen'* becchreef. Dit werkje
bezit eigenaardige verdiensten, doch jammer dat het geschreven
is met het doel, om het westvlaamsche dialekt tot schrgftaal te
Terheffen. Vlaanderen zal afstammen van vla, vlade, >'t gene eene
platte vochtige streke beteekent." Vlaerdsloo, Vlaerdinghen, de
vla en de vuilvla, zullen er mede in verband staan, en Vlaming
sal het kind der vlade zjjn, — nogtans vril de man van de oude
kroniekschrgvers niet veel weten, die ülysses en Homerus (St.
Omaers) in Vlaanderen lieten wandelen en de Trojanen in Brugge
lieten hoiaen, terwgl Ostende het oosteind der wereld was!

De werken van Duclos en de Bo, particularisten in het West-
vlaamsch, zyn door de bekende belgische commissie, juist om dat
particularisme, niet ter bekrooning voorgesteld.

G. p. soos,

Heim. Bg het onderzoek omtrent de plaatsnamen met den uit-
gang heim^ doen zich de volgende vragen op.

r. Waar liggen de plaatsen wier naam dezen uii^^ang heeft?

2^ Wat beteekent heim^

y. Wat beteekent het eerste deel van den plaatsnaam?

De eerste vraag is niet zoo gemakkelgk te beantwoorden als zg
schgnt Soms is het moeielgk, ja onmogelgk te bepalen of in eenen
plaatsnaam de- uitgang heim schuilt of niet. Kwam die uitgang
altgd onveranderd voor, dan was het bezwaar kleiner. Maar soms
verandert die in hem^ em, cm», um^ en, ja daarbg blgft het nog niet
altgd. Kent men den vorm dien de naam in ouden tyd gehad
heefty dan ontvangt .men daardoor soms het noodige licht. Zoo
weten wg, dat Fiaam, waarin men op het eerste gezigt geene
samenstelling met heim zoeken zou, dat toch inderdaad iSj omdat
bet ons bekend is dat het oudtgds Peanghum heette. Maar ia die

134 TAALKUKDS.

oude vorm niet bekend, dan staat men somtgds in twgfel, ja het
wordt wel eens onmogelijk te beslissen. Hem is somtgcis ontstaan
nit heim b. v. in Etershem, maar somtgds ook heeft het eenen
anderen oorsprong, als in Oosthem en Westhem. Groote moeielyk-
heid vooral geven de namen met en. Want is en meermalen uit
um ontstaan, als in Putten (op de Yeluwe) dat wg in 855 als
Puthem vermeld vinden (eene verandering waarvan reeds vroeg
voorbeelden gevonden worden, b. v. in 1295 Minnelden en in
1312 Oetmerzen, voor Menaldum en Ootmarsum, plaatsnamen
buiten twgfel met heim zamengesteld), het omgekeerde vindt ook
plaatb: Nghaisum, Roordahuizum en Surhuizum zgn waarsch^'n-
Igk verbasterd uit Nghuizen enz. Van verscheidene namen op en,
die in oude stukken niet genoemd worden, is bet om die reden
onzeker, of zg tot de zameustellingen met hdm behooren* of niet.
Voorts vinden wg namen waarin heim afwisselt met andere uit-
gangen: Dokkum b. v. wordt in ouden tgd ook als Doccinga en
Dockynchirica (ga of kerk van Dokke) vermeld. Nog vinden wg
namen waarin heim en inge afwisselen b. v. Makkum, dat in
1374 Maeckinge geheeten wordt. Dit inge is waarschgnlgk het
bekende achtervoegsel, dat achter eigenn men gevoegd wordt, om
om den afstammeling of de bezitting van eenen persoon te kennen
te geven. Waar beide vormen voorkomen, is de vraag, welke is
de oudste? eene vraag echter, die hier voor ons minder afdoet.
Maar van meer belang is eene andere, die zich van zelven opdoet,
deze namelgk; zgn er onder de plaatsnamen op inga en inge ook
misschien die vroeger op um uitgingen? Er zgn ook namen die
vroeger den uitgang um hadden j maar dezen in lateren tgd heb-
ben afgeworpen, zoo als Bunnik, dat oudtyds Bunninchem heette.

Eindeigk ontmoeten wg in oude stukken eene menigte plaatsen,
daaronder ook met namen op heim^ die nu niet meer te vindea
zgn. Vele daarvan bestaan waarschgnlijk nog, maar onder eenen
anderen naam. Omtrent enkele weten wg dat zg van naam ver-
anderd zgn^ b. V. Rgnsbnrg, dat vroeger Botulvesheim heette.

Ër blijft hier dus altgd nog al wat onzekerheid bestaan. Er
kunnen plaatsnamen zgn, die vroeger op heim uitgingen, maar
waaromtrent ons dat nu onbekend is. Andere kunnen er zgn
op UI72; em^ en, ing, welker laatste deel iets anders is dan heinu

TAALKUKDS.

135

Ik zal by het opgeven dezer namen mg bepalen tot die welke
uitgaan op heim en op hem, um, em, voor zoo verre het mg niet
met sekerheid bekend is, dat deze uitgangen eenen anderen oor-
sprong hebben. Van die op en, en andere zal ik die alleen op-
geven, waaromtrent het bekend is dat zg oudtgds den uitgang
heim, em of urn gehad hebben. Ik zal mg hierbg tot Nederland
bepalen. Want niet alleen in België, maar ook in Duitschland,
in Zwitserland en Engeland vindt men er vele. Onze medewerkers
die er toe in de gelegenheid zgn, zullen mij genoegen doen met
mede te deelen in welke gedeelten der drie laatstgenoemde lauden
plaatsnamen op heim worden aangetroffen, in welke niet. Om
Tolledige Igsten daarvan durf ik hen niet verzoeken, want ik
vrees dat die te groot zouden worden. Omtrent België nogtans
en Ooatfriesland geloof ik dat wat uitvoeriger opgaven wenschelgk
zyn. Mgne Igsten zullen verre van volledig zgn: met aanvulling
daarvan zal men mg verpligten.

GRONINGEN.

In Hunsingo:

Bedum

Obergum

Thgum

Begum

Onderwierum

Ulrum

Dgknm

Ranum

Warfum

Eenrnm

Bottum

Winsum.

Middelstnm

In Pivelingo:

Biemm

Marsum

Tjuchem

•Bgssnm

Meerum

Watum

Enum

Nansnm

Wirdum

Farmsum

Oterdum

Witte wierum

Helium

Bingenam

Woltersum.

Loppersum

Stedum

In het Westerkwartier:

Doezum

Fransum

Saaksum

Eussum

Erassum

Tinallingen

Ënglum

Marum

Wierum.

Ferhildersum Oostum

In het Gooregt en VYesterwold vind ik er geene. In het Oldampt
slechts Baamsum en Wartnm. Doch onder de dorpen door den

136

TAALKÜNDB.

Dollard weggespoeld^ die waarachgnl^k tot dit kwartier behoord
hebben, worden nog genoemd Bemm, Fletnm, Jansnm» Toram,
Medam, Hokelsam en Soxnm of Saznm.

FRIESLAND.

Deze provincie wordt van het zuidwesten naar het noordwesten
doorsneden door eene rg van meeren en poelen, die met het
Bergumer meer begint en met de FIjaessen eindigt. Zg teekent
nagenoeg de grens af tasschen het deel van het gewest waar de
heimen te yinden zgn en dat waar men ze niet of bgna niet vindt.
Ten noordwesten daarvan moet men ze meestal zoeken, en vooral
komen zg in groot getal voor in den omtrek der oude Middelzee.

Men vindt in Barradeel:

Almennm

Tjnmmamm

Pietersbieram

I^^gnm

Wgnaldam

Sexbiemm.

lidlam

Oosterbiemm

In Franekeradeel:

Achlnm

Hitsum

Schalsom

Barmm

Ludnm

Sopsam '

Donjnm

Mednm

TJnm

Faldnm

Midinm

Tritsnm.

Herbajnm

In Menaldnmadeel:

Anjnm

Boxnm

Klein Fransam

Beetgom

Deinnm

Marsum

Berliknm

Ëngelom

Menaldnm.

Blessnm

In Baarderadeel:

Bozom

Monnikenbajam

Weidam

Jellom

Oosterwiemm

Winsom.

Mantgnm

Tjein^pm

In Hennaardeiaded

; Z

Bajam

Latkewiemm

In Wonseradeel:

Arom

Gojem

Hieslnm

Arkum

Hajem

IJ^gom

fiootsom

Hichtnm

Makknm

Dedgom

Hiddem

Piaam

TAAUVHDB.

187

Pinjam Sotteram

Raigelollam Statam

Id Wgmbritseradeel:

Usbrechtom Nghaizam

IJtsnm Scharnegontam

In Hemelamer Olde&art:

Hemelnm Laazum

Eoadam

en de stad Workum.
In Oostdongeradeel:

Aakam Engwienim.

Anjam

en de stad Dokkom.
In Westdongeradeel :

Brantgnm Foadgam

Bieram Hantom

In Ferwerderadeel:

Genom

Hallnm

Hoogebeintnm
In Leeawarderdeel :

Britsam

Finkum

Goutam

Hgom
In Banwerderhem :

Deersum
In Idaarderadeel:

Eagom
In Tieijerksteradeel :

Bergom
In Dantmnadeel :

Driesum
In Eollumerland :
Bnram

In ütingeradeel :
Akkmm Birstum

Jislum
Alamun

Haiznm
Jelsum
Eornjam
Lekkam

Flansom

Gotnm

fiestnun*

Janum.

EoUam.

Witniannm.

TjaUehüizam
WoIboqi.

Molkweram

OostniDi

Wierum.

Oosterbeintam
Beitzom.

Miedam
Swichiun.

Inxsnm»
Boordahoizam,

9okkiim«

138

TAALKUNDE.

In Oaasterland:
Nge Mirdam Oude Mirdam Roigehiuzum.

Op het eiland Ameland :
Ballam Hollam.

Daarentegen ontmoeten wg in het zaidwestelgke deel van Fries-
land, bestaande ait de grieten^en Achtkarspelon, Smallingerland,
Opsterland, Engwirden, Haskerland, Schoterland, Doniawarstal,
Lemsterland en de beide Stellingwerven geene andere heimen dan
Boombergnm in Smallingerland, Bottom in Schoterland, en Sur-
hoiznm in Achtkarspelen. En hierbg moet nog in aanmerking
genomen worden, dat het de vraag is of de eerste en laatste van
deze drie namen hier behooren. In niet alle namen tochopAt/^um
en betgutn schailt een Jmm.

Dat op het Bildt, eerst in de 16e eeuw bedgkt, geene plaats-
namen op heim voorkomen, kannen w^ verwachten.

DRENTHE.

Doldersom

Makkam

OVERIJSEIi.

Wachtum.

In Salland:

Archem

Holtheme

WUsum

Berkum

Ittersum

Zuthem.

Bergentheim

Welsum

In Twenthe:

Beckam

Rektum

Rossum

Ootmarsam

Rentum
GELDERLAND.

Stokkum.

Op de Velawe:

Arnhem

Heelsum

Renkum

Bennekom

Leuvenheim

Soeren

EUecom

Leuvenum

Wenmn.

Hattem

Putten

In de Betuwe:

Beusichem

Erlecom

Rossum

Bruchem

Gellicum

Winsen

Dalem

Eekerdom

Zuilichem.

Erichem

In de Oraabehap:

TAAIXUNPX.

199

Barchem

Doetinohem

Lochem

Beltram

Lathom

Mallem

Hfttffin

Stockum

UTRECHT.

Zelhem.

Buimik

Leersam.
NOORDHOLLANa

Op Terschelling:

Fonnemjn

Landerum

Stortnm.

In Kennemerland :

Assum

Haarlem

Petten

Bfkkkmn

Hargen

Rinnegnm

Bergen

Eastrikmn

Wimmenom^

In Gooiland:

Blaricum

Bnssnm

Hilversnm.

In heel het OTerige

Noordholland slechts

•
•

Etershem

Ursem
ZUIDHOrJiAND.

Wognmn.

Hier vinden wy aan den dninkant:

Hillegom

Ofhem

Bassenheim.

In bet land van Gorknm :

Oorinchem

Heakelom

Eedichem.

£n niet verre van daar:

Peursem.

ZEELAND.

Ritthem.

NOORDBRABANT.
In de Meieig:

Alem Berlicnm

Blaarthen Heakelom

Beichem.
Voorts in het land van Eaik:

Mülheim Vorthem.

Aan de Maas, tegenover Gorkam:

Woadrichem.
en aan de grenzen Tan België :

Al&n.

Stratam
Vessem

110

TAALKUNDE;

LIMBURG.

i deze provincie

vind ik de volgende

genoemd :

Baexem

Hengem

Oostrnm

Berghem

Heukelom

Ottersam

Broekhem

Hoekem

Bothem

Branssem

Holtam

Seveunm

Bruggenum

Houthem

Veltam

Eaverem

Hannecmn

Walem

Geulem

Lottum

Wanssum

Grathem

Mernm

Wessem

Haniem

Nanheim

Wittum.

W^' vinden dus een groot aantal plaatsnamen met heim in het
noordwestelgke deel van Friesland en het noordel^ke deel van
Groningen, (het Westerkv^rartier, Hunsingo, Fivelingo en het noor-
del^ke deel van het Oldampt). Daarentegen komen zg in Frieslands
zaidwestelgk deel, in het zuiden van Groningen (het Gooregt, het
zuiden van het Oldampt en Westerwolde) in Drenthe en het kwar-
tier Vollenhove, te zamen eene vrg groote streek uitmakende, zeer
zelden voor. Hoe dit komt, weet ik niet te verklaren. Misschien ver-
dient het^ wat Friesland betreft, opmerking, dat daar de heimen ge-
zocht moeten worden in dat deel der provincie waar de terpen liggen.

In het grootste deel van Overijsel en in Gelderland vindt men
de heimen overal. In Utrecht is er na nog slechts éen, maar wg
weten dat er in ouden t:yd meer geweest zgn.

Noordbrabant bezuiden de Maas bezit er verscheidene in de
Meierij en het land van Euik. In het westelgke deel van deze
provincie daarentegen ken ik er slechts éen, digt aan de grenzen
van de Meierg en van België gelegen. Ook hiervan weet ik geene
reden te geven.

In Holland liggen zg aan den duinkant en in Gooiland. Voor
het overige in Noordholland slechts nog drie, in Zuidholland een
viertal op eene kleine plek bg elkander gelegen, (Gorinchem,
Hedichem, Heukelom en Woudrichem) en niet verre van daar nog
Peursum, alle vgf bezuiden de Lek, de oude grens van Friesland.
De reden er van is misschien deze. Het overige deel van Holland
ligt zeer laag. In ouden tgd was het moeras, met bosch begroeid.
Yan daar dat de meeste plaatsnamen in dit deel yan Holland of

TAALKUNDE. 141

waiernamen zgn of ontleend aan waternamen of aan namen vaA
Toorwerpen, die met het water in verband staan^ terwgl in West-
friesland en hier en' daar in Zuidholland namen voorkomen^ die
getaigen van het wond, waar eenwen geleden de weeke grond
mee bedekt was. Neemt men van de plaatsnamen in dat deel van
0D8 vaderland, deze af en die welke in betrekkelgk lateren t^d
ontstaan zgn, dan is het getal dat oyerblgflb niet zeer groot.
Reeds hierom kan men niet vele namen op keim yerwachten.

Voor Zeeland, nog meer dan Holland een waterland, geldt het-
zelfde. Bovendien is er geene onzer provinciêni waar zoo vele
plaatsnamen voorkomen in lateren tgd ontstaan.

De beteekenis van heim is niet in alle dnitsche landen dezelfde
geweest en is het nog niet. In het Gothisch beteekent haima een
dorp of vlek. Niet zoo veel verstaan de Friezen er onder, bg
wie, nog heden ten dage, het hiem het erf is waar het huis op
staat. In het Oudhoogduitsch en Angelsaksisch is de beteekenis
Qog enger beperkt, het is daar een huis, eene woning. Eveneens,
zoo het schgnt, in onze taal. Bg onze middeleeuwsche schrgvers
althans komt te heim voor in de beteekenis van naar huis. In
het mysteriespel, De eerste bliscap van Maria vs. 804(bg Moltzer;
bg Willems Belg. Mus. IX bl. 86 is het vs. 743) lezen wg ook
het werkwoord het/men. Lucifer zegt daar :

O, duvels alle, versterct u neringe.

Hier wert so over grote geeringe

Vander sielen, die hier zweymen,

Wi en selen se waer weten heymen.
Moltzer verklaart dit heymen door ^verbergen, versteken, zooals
wg stoppen gebruiken: ik weet niet waar ik ze stoppen zal.^* Die
verklaring echter komt mg minder juist voor. Stoppen in een der-
gelgk gezegde is niet hetzelfde als verbergen^ versteken^ maar als
btrgen^ eene plaats geven. Wg drukken hetzelfde ook aldus uit, >ik
zal nog wel een hoekjen ofeengaatjen voor hem vinden.^* Wg den-
ken dan niet aan eene plaats waar wg iemand verbergen^ maar
waar wg hun een verblijf geven zullen. Heymen \% naar mg n gevoe-
len hier herbergehy zoo als WiHems. het:. verklaart. JSvén als.Auieen

142 TAALKUHDE.

en h&ven^ iemand opnemen in zgn huis en hof (dit laatste hier
genomen voor de kamer waar men rit en eet), is htifnen iemand
opnemen in zgn hetm^ zgne woning. Lucifer zegt hier regt yer-
hengd, er zallen zoo veel zielen komen, dat wg ze niet weten te
logeeren, dat wg er geene plaats Toor vinden kannen. Eene zeer
eng beperkte beteekenis heeft heim in Zeeland, zoo als de heer
Boos ons mededeelt en ook in Brabant, althans in Eiliaans tgd.
Ik Termoed dat deze laatste beteekenis de oudste is. Het woord
zal toch wel in verband staan met hemelen, bg onze middeleeuwsche
sehrgvers bedekken, met hemelj het gewelf dat de aarde, en hemd,
het kleed dat ons lichaam bedekt. Hetgeen men met zulk een heim,
zulk een paal- of latwerk afischutte, was het erf dat men bewoonde.
Men deed dat om daar veilig te wonen. Zoo zal het woord later,
vBn de besdiutling ovefgebragt op de zaak die beschut werd,
voor de womng op deze wgse a%eschat en beveiligd, en verder
in bet algemeen voor eene veilige woonpUuxte gebezigd zgn. Hifi-
adüen noemden de Friezen zoo hunne woningen op terpen gebouwd,
waar zg vdlig waren voor hunnen grootsten vgand, het water, en
vinden wg hierin eene reden te meer, waarom de bewoners van
het lage deel van Holland (meerendeels oorspronkelgk Friezen),
die geen terpen hadden en zich dus, in de tgden toen men nog
'geen of nog slechts zwakke dgken had, niet op het bezit van
voor het v^ter ongenaakbare woonplaatsen konden verheugen,
aan nunne woonplaatsen maar zeer zelden den naam van heim
konden geven.

Als wg nagaan wat de Nederlanders en alle andere omliggende
volken onder heim verstonden, dan mogen wg het er voor honden,
dat het in nederlandsche plaatsnamen of het huis of het erf waar
huis op stond te kennen geeft, hiw en daar misschien met eene
Ueine wgiiging van beteekenis.

Wannéér er van een huis of erf gesproken wordt enwg vragen
w%lk huis of erf, dan zal gewoonlgk het antwoord zgn, dat van
A. of B. Zoo mogen wg ook verwachten dat in de zamenstellingen
met héim, het eerste deel in de meeste gevallen een persoonsnaam
«1 zgb. De heer Boos merkt aan, dat de heer Lanssens avontanr-

TAALKUHDB. 143

Igk is in de afleiding van dit eerste deel der zamenstellizig, en
dat hg dadelgk eenen persoon bg de hand heeft naar wien de
plaats genoemd kan zgn, zonder dat wg» vernemen of die persoon
ooit bestaan heeft. Wat het eerste betreft, uit de proeven die er
hier van gegeven worden schgnt dat wel te blgken. Maar wat het
laatste betreft, eischt de heer Roos te veel, veel te veel. Heriner»
ren wg ons eens, hoe de steden en dorpen in de duitsche landen
ontstaan zgn. Zg zgn niet van den aanvang af steden en dorpen
geweest, zoo als de koloniën, die Grieken, Romeinen en andere vol-
ken stichtten en die dan ook terstond van de stichters eenen
naam ontvingen. Neen, het ging hier op eene geheel andere manier
toe. De een of ander bonwde op eene plek, die hem daartoe ge-
schikt voorkwam, zgne woning, Zg, die daar in de bnnrt woonden,
noemden, die woning somtgds naar de gesteldheid van de plaats,
naar een water waar het aan gelegen was, naar een grooten boom
die er bg stond of iets dergelgks, maar ook zeer dikwgls naar
den naam van den bewoner. Later werden er bg deze woning meer
mdere gebouwd, de zonen van den bewoner werden onder en
stichtten er zich een eigen hois: andere, wie die plek ook gun-
^g gelegen voorkwam, zetten er zich neer. Zoo ontstond er eene
baart, een dorp, somtgds in het einde zelfs eene stad. Den naam
dien de plaats gekregen had toen er nog één huis stond, behield
^y ook toen er niet meer dat enkele hais, maar een geheel dorp,
ja eene stad stond. De eigenaar van dat eerste huis was zelden een
beroemd man, evenmin als zg dit waren naar wie een aantal strslten
en stegen in onze oude steden genoemd zgn. Het ging daarmede
zoo als bet nog in onze dorpen en kleine steden gaat. De meeste
Btegen heeten daar naar den naam van hem, die in het hoekhuis
woont. Zoo ging het ook vroeger dikwgls : er zgn nog vele namen,
ook in onze groote steden, die er getuigenis van geven. Zoo heeft
men b. V. in het oudste gedeelte van Amsterdam de Dirk van
Hasselt .(eigei^lgk Dirk van Assum) steeg en de Pgisteeg, Die
Dirk van Assum en Dirk Pgl zgn volstrekt geene beroemde mannen
geweest: maar hunne namen zgn daardoor alleen op zulk een wgze
bekend gebleven, dat zg op den hoek dier stegen gewoond heb-
ben. De namen onzer steden en dorpen zgn voor het grootste
gedeelte nog veel ouder: geen wonder dus, dat wij van de men-

144 TAALKUNDK.

Bchen wier naam zij dragen, niets, ook niet het allerminste
weten.

De namen onser steden en dorpen hebben dikwijls groote ver-
anderingen ondergaan. Waar wg den vorm kennen dien zg in de
11® of 12« eenw of nog vroeger hadden, kannen wg er somtgds
met eenige zekerheid den oorsprong van opgeven. Waar wg alleen
den lateren vorm kennen, kannen wg het niet verder brengen dan
waarschgnlgkheid. Verder niet: want het kan zgn dat een naam,
waarvan wg alleen den nieuwen vorm kennen, zeer daidel^k
schgnt, zoo duidelgk, dat er geen twijfel schijnt te kannen bestaan
omtrent den oorsprong, en dat toch de oade vorm van den naam
toont, dat hg een geheel anderen oorsprong heeft. Een paar
▼oorbeelden. In Friesland ligt het dorp Boodkerk. Deze naam,
zal men zeggen^ is duidelijk, er heeft daar eene kerk gestaan, waar-
van het eene of andere deel door zijne roode kleur de aandacht
trok. Maar de oude naam is Boordakerk en wijst dus op eenen
geheel anderen oorsprong. Digt bij Leeuwarden vindt men Bartle-
hiem. Ook dit schijnt zeer duidelijk en verstaanbaar: het is het
hiem van den eenen of anderen, die den, nu nog in Friesland zeer
gewonen naam van Bartele droeg. Neen, het is geheel iets anders :
er heeft daar een klooster gestaan, Bethlehem geheeten, en dit
Bethlehem is door het volk verdorven tot Bartlehiem.'

Waarschijnlijk nu vindt men persoonsnamen in de volgende
plaatsnamen met A«m, «m, um,

Aalsum. Arum, Assum, Bajum, Ballum, Barrum, Bedum, Bein-
tum^ Begum, Bokkum, Bootsum, Bozum, Britsum, Dokkum, Eagum,
Englum, Enum, Erlecom (in 800 Adelricheim), Finkum, Foudgum,
(waarschijnlijk van Folcdag), Formerum, Genum^ Gojem^ Hajem,
flantum, Hattem, fliddem, Hitsum, HoUum, Irnsum, IJsbrechtum,
Usgum, IJtsum, Jellum, Jelsum, Jislum, Lndnm, Menaldum^ Ofhem,
Oterdum (van Odhard), Beitsum, Saaxam, Tjum (voor Tjommeheim)
Tjummarum (van Tiedmar) Wilsum, Winaldum, Winsum.

Eene enkele dezer plaatsnamen schgnt van eenen vrouwennaam
af te komen, namelgk Obergum (van Odberga).

Somtgds heeft het eerste woord der zamenstelling den vorm van
den genitivuSf zoo als Hilversum (van Hildfried), Ittersum (▼&&
Ithard), Loppersum (in 1211 Loppeshem, van Ludbert, Lappe,

TAALKUNDE. 145

Loppe)f Ootmarsnm (van Oodmar), Woltersum, Sassenheim (in 1083
SaxDem, vaa Sakso.)

De heer Boos schgnt te meenen dat ghem aan het einde yan yele
plaatsnamen, Tooral in Vlaanderen^ eene versterking is yan Aem,
ham. De g evenwel heeft hier eenen anderen oorsprong. Zg is ont-
staan uit het achtervoegsel ing^ waarmede men van persoonsnamen
woorden vormde, die of den afstammeling of de bezitting van
dien persoon te kennen gaven. Deze namen op ing worden echter
niet zelden zelve persoonsnamen. Onder onze voornamen zgn er
nog eenige overgebleven, Tjalling, Haring, Nanning enz. Onder
de plaatsnamen op heim komen er vele voor, die met namen op
tn^ zgn zamengesteld^ vooral in Vlaanderen. Dikwgls is de n
w^gevaUen en alleen de ^ of £ overgebleven.
Van deze soort van zamenstellicgen vinden w^
Aadinghem en Adeghem, Alveringhem, (Anjnm in 1389 Ayn-
ghem), Anseghem, Bainghem, Beetgam, Berlicnm, Bennekom (in
1346 Beminchem), Bertinghem, Bensichem (lOe eenw Baosinchem),
m Boeseghem, Brantgnm, Bannik (10e eeuw Bunniuchem), Ded-
gam, Dojnm (Dodeghnm 1433), Donjam (Donyngham in 1417),
Doetinchem (in 838 Dattinghem), Eeghem (waarschgnlgk Edin-
gkem), Eerneghem, Elinghem, Ellighem en Ellekom (12e eenw
Ellincnem). Elverdingen (van Adalfried), Emelghem, Gellicnm
(waarscfagnlgk van Gerolf of Gerold), Gbijselbrechteghem, Gorin-
chem, Herdinghem, Hillegom (in 1259 Hillinghem), Hunnecom
(?an eene zamenstelling met Hun?), Iseghem, Jellum (in 1433 Tel-
gnm), Leffinghem, LoUnm (in 1433 Lollegham), Looyinghem, Mant-
gnm, Benkam (in 970 Redincghem), Rolleghem, Rumii ghem,
Snelleghem, Teteghem en Tetinghem, Tichem (Tiedeghem), Tille-
ghem, Wulveringhem, Wulveghem, Woudrichem of Worknm.

Niet altgd echter is het de bewoner, waar het heim naar genoemd
wordt. Het heeft ook soms zgnen naam naar de plaats waar het
ligt of het eene of andere waardoor die plaats zich onderscheidt.
Zoo vinden w^ Oostum in Groningen, Oostrum in Limburg en
Friesland en in deze laatste provincie nog een Eestrum, d. i. het
heim dat in het oosten ligt en in Overysel een Zuthem, het heim
in het zuiden. Middelstum (8e eeuw Mitilistenheim) zal het mid-
delste heim zgn. Of Midlum dit ook beteekent? Ik zou het niet

146 TAAI2UNDE.

durven verzekeren. In de 9e, 126 en 14e eenw wordt het Midningi,
Midlingi, Middelinghe genoemd, hetgeen vermoeden doet dat um
hier uit ing ontstaan zal zgn. Dg kam wgst op een heim aan eenen
dgk, Broekhem op een in een broek (moeras). Zelhem is het heim,
het erf, waarop eene zale» een aanzienlgk gcboaw stond. De plaat-
sen, die Holtam of Houthem heeten, zullen hunnen naam wel heb-
ben van het bosch in hunne nabgheid. Haarlem (Heslem) heet
misschien zoo naar eenen grooten hazelaar of een hazelarenbosch
waar het b^ lag.

De namen op heim zgn meestal oud, sommige van zeer hoogen
onderdom. Het schijnt evenwel, dat er in Vlaanderen voorkomen,
die van vry laten tijd zyn. Ülerckhem althans is zeker vrg jong
en Gruyshautem nog jonger. Hemelveerdighem en Godveerdighem
zgn namen die ik niet versta; maar zg zien er zeer nienwer-
wetsch uit. p. usendebtz wz.

Spreekwazen nit den vreemde. B^ zqn zolen zweren. >Zon deze
spreekwgs haren oorsprong hebben*', vraagt Harrebomée in zgn
Spreekt oordenboek II, 508, — >in de oudtgds bestaande gewoonte,
dat eene aangegane verbintenis door het uittrekken en overreiken
van een der schoenen bevestigd werd? Want deze handeling was
een rechterlgk bewgs van overdracht en stond met het doen van
een eed gelgk. Of zou deze spreekwgs ontleend zgn van de Engelsche
hulptroepen, die vroeger bg ons in dienst waren, in de dagen van
Leycester? De Engelschen toch zeggen: >bi/ my soul (sool) = bg
rogn ziel!** bg wijze van bastaardvloek, om iets krachtig te be-
vestigen of te ontkennen.** Is dit laatste meest waarschgnlgk, dan
hebben v^g hier geen bgbelsch spreekwoord, maar een gezegde,
dat ons aan de vaderlandsche historie herinnert. Evenzoo kunnen
wg tot den spaanschen tgd terugbrengen : hij staat te parlesanten
(ook wel verbasterd in parlesjanten of parlesjanteren)^ spruitende
uit den bastaardvloek par los santos (bg de heiligen !). > Dit,** zegt
Prudens van Duyse in het Belgisch Museum van Willems^ Y, 457,
>hebben de Eastilianen bg ons duchtig doen klinken; zg gebruiken
in hunne spreuken veel de heiligen^ de Franschen God^ wij den
duiveV^ In perdoes, ontstaan uit par Dios (bg God!) is ons nog
een stopwoord of bastaardvloek uit den SOjarigen oorlog bijgebleven.

TAALKUNDE. 147

DH stopwoord wordt vooral in Friesland op het platteland ge-
hmikt. In het overgselsche dialekt zegt men daarvoor pedows,
b.v. >da'8 pedows ook woar!" = >dat is, perdoes, waar", of: >te
drommel, dat is waar ook!*' — Een spreekwoord uit den franschen
tgd dankt mg te wezen: hij leeft als vroolijke Frans = (Franschman,
Fran9oo8), zoodat het eigentlgk is: »hg leeft als een vroolgke
Franschman'^ wat met het luchthartig karakter dezer natie goed
overeenkomt. Voeren de Franschen gedurig »pardieu, mordieu*' in
den mond, zg bezigen ook wel sacredieu en sacrécoeur (= het
heilige hart van Jezu^, enz.). Op soortgelgke wgs gebruikt onze
Tolkstaal het stopwoord sakkerment^ als verbastering van sacrament
(rie Heid. Catech. vr. 66), en nog meer sakkerhot, in welk laatste
woord het eerste gedeelte (sakker) duidelgk terugslaat op sacray
Wfiy sacrare. j. anspach.

Seroyelgelt. (XXY, bl. 628). Kan scroyelgelt ook besnoeid geld
beteekenen? Immers scroyelgelt zal wel vervloeid zgn van scroodeU
gek en scrooden, schrooden is afsngden. Juist in deze beteekenis
Tan geld afsngden, geld snoeien, komt schrooden ^eer voor. Zoo
lees ik in >Rond den Heerd", jaargang 1876, bl. 3, in een hoogst
belangrgk opstel van A. Duclos^ getiteld: >Reivaart, of de wraak
▼an den tempelier,*' het volgende: » Philips immers, bggenaamd
>U Bel door de Franschen" (alzoo de hollandsche Philips de
schooneX >niaar dien wg in Vlaanderen met den naam van mun-
»te8chrooder geschandvlekt hebben, omdat hg de munten ver-
»valschte en afschroodde, te zgnen profgte,*' enz. — Ook oud is die
Tlaamsche bgnaam van dien Philips. Want Hugo, een monnik in
de Abdy van Afflighem, in Brabant aan de vlaamsche grens,
schreef in 't begin der 14de eeu, over den >Stride ieghen Philip
dien Mnntescroder.*'

Het woord schrooden moge in het nederdnitsch al verloren ge-
raakt zgn, in de friesche taal leeft het nog als skroar, saamge-
trokken uit^^roaefer, schrooder, dat sngder of kleermaker en eveneens
naaister beteekent. Immers de Friezen maken geen onderscheid in
't benoemen van de bezigheid van kleermakers of naaisters, 't zg
dat werk dan door 'n man of 'n vrou uitgeoefend worde. Evenmin
de Vlamingen, die zoowel van 'n naaier {den noaiere s= de kleer-

148 TAALKUNDE.

maker) als van 'n naaister {de noaisteriggé) spreken. Zoo komt *t woord
de Naayer in Vlaanderen^ onder andereu te Gent, als geslachtsnaam
voor, eveuals 't woord Schroor (dat is 't friesche skroar op z'n hol-
landsch geschreven), in Friesland als geslachtsnaam voorkomt. Ook
de woorden Schroder, Schreader, Schrader en Schreur, in alle Neder-
landen en geheel Noord-Daitschland zoo veelvuldig als geslachts-
naam voorkomende, zgn van 't oud-fnesche en ond-nederduitsche
skroader of schrooder afkomstig, en beteekenen slecht-weg kleerma-
ker, geven dus te kennen, dat de stamvaders van deze talrgke
geslachten kleermakers waren.

Haarlem. johan winklbb.

[Schrooden was ondtgds de gewone benaming van geld snoeien ;
hier echter kan daarvan geene sprake zijn: want nit de plaatsen
in de vraag aangehaald bl^kt, dat het eene soort van balasting
z^n moet].

Zeeuwen. (XXYI, bl. 86). Dat Zeeland zoo heet naar de zee,
weet ieder. Qit woord zee echter had ondtgds eene w aan het
einde. Niet alleen is het Id het Gothisch eaiva, maar ook hier te
lande liet men, eene eenw of wat geleden, die w nog dikwgls hooren.
Zoo lezen w^ van des zeewes vloet (Maerlant, Fraucisc. 9133 en
Rgmb. 32170), des sewes baren (Melis Stoke VL 1166, Walew.
2922), des sewes gronde (Flor. ende Blanc. 902), des sewes cant
(Melis Stoke IV. 512). Den dativns sing. bi sewe vinden wg bij
Maerlant Rgmb. 19585 en den dat. plur. van zewen^ ald. vs. 25637.
Zelfs nog Edliaan geeft bet zelfst. nw. seeuwe en het bgv. nw.
seeuwsch op. Dit is de oorsprong van de u^ in den naam der
Zeenwen.

Dat de Zeeuwen afkomstig zouden z^n van de Sneven is zeer
onwaarschgnlgk. De Zeeuwen toch, zoo als hnnne taal nitwgst,
zgn Nederdaitschers. De Sneven daarentegen waren een hoog-
duitsch volk.

Wel hebben de woorden Zeeuwen en Sneven in de nitspraak
iets van elkander; maar dit bewast nog niet, dat zg van oor-
sprong hetzelfde woord, zelfis niet dafc zg verwant zgn. Laten wg
ze eens wat naanwkeuriger bezien. In Zeeuwen hebben wg eene w

TAALKUNDE. 149

en die werd in de 4e eeuw in het Gothisch reeds gevonden in het
woord waar het van afgeleid is. Want de letter, die wg, als wg
het Gothisch met onze letters schrgven, door i; beteekenen, werd
door de Gothen ah t^ uitgesproken. De v daarentegen die wg in
Sueisen oiidrakken zal oorspronkelgk wel eene b geweest zgn.
Want de afstammelingen der Sneven noemen zich Schwaben en bg de
Grieken heetten zg Sotnjfioi of 2avdfioi. B gaat dikwgls in v over :
w^ zien dit in ooievaar^ ever, even, zeven^ zilver^ schuiven, gelooven
en verscheidene andere woorden die in de oude duitsche talen
eene b hidden en deze meestal in het Hoogdoitsch nog hebben.
Wel is waar, reeds de Romeinen schreven Suevi met v ; doch reeds
in het onde Latgn vinden wg nu en dan eene v uit b ontstaan^
b. V. vivo (grieksch fiiw), ferveo uit ferbeo, zoo als uit het praeter.
ferbui blgkt. In lateren tgd, toen de Romeinen met de Sneven
meer bekend werden, zal nog' wel menige andere b als v uitge-
Bproken zgn, even als dit in alle uit het Latgn ontstane talen plaats
heeft. In het Fransch wordt zg ook geschreven^ b. v. in avoir
(habere), fêve (faba), taverne (taberna), ivoire (eboreus). Insgelgks
in het Italiaansch, b. v. bevere (bibere), Tevere (Tiberis), ove (ubi)^
dovere (debere). Ook de Spanjaarden zeggen, Alva, varon, al blgven
zg somtgds in die woorden eene b schrgven. — Voorts is in Sueven
eene u of w. Wel verdwgnt deze somtgds in zulke gevallen, maar
dan smelt zg zamen met de volgende vocaal, die daardoor u, o
of oe wordt, als in ziieter, komen^ zoet Maar Zeeuwen heeft den
klank een, ontstaan uit ee door invloed van de w die er op volgt.
Daar is dus achter de z geene w uitgevallen.

Het blijkt dus, dat er tusschen Sueven en Zeeuwen vrg wat
grooter verschil is, dan men, alleen op den klank der woorden
afgaande, meenen zou.

P. LEBNDSBTZ WZ.

Photographie. (XXIY, bl. 505). 't Komt mg voor, dat alle men-
sehen, aan wier woord eenig gewigt wordt gehecht, zich ver-
enigen moeten in *t gebruik van photogram, in den zin van
voortbrengsel der photographie, om alzoo de onredelgke onregel-
matigheid te verbannen, volgens welke men nooit een tdegraphie ont-
vangt, maar altgd een tdegram^ en toch schier altgd een photographie

150 TAALKUKDB.

en niet een photogram laat maken. Eene andeie Traag is^ of men
niet lichtbeeld zon kunnen zeggen.

B. LAUBILLABD.

KUmaatBchieter. (XXIV, bl. 388). Men zegt: de zon schieten^ den
tijd schietefif Toor : naauwkeorig opnemen boe laat bet is. ik denk
dat de nietsdoener in scheits klimaatschieter genoemd is, om hem
voor te stellen als iemand^ die zicb bezig bondt met naar de
weersgesteldbeid te kgken. b. laübilljuux

Blntze. (XXV, blz. 365) De beer Leendertz beeft gelgk:blatze,
zegt de metselaar, is het holletje veroorzaakt door bet afvallen
der kalkbuil van de muren. g. f. boos.

VRAGEN.

Teertalen. In de rekening der Aardenburger St. Bavo kerk vind
ik Steendamme en de Veertalen. Steendamme is mg zeer helder:
't lag werkelgk, als buurschap, aan den Brugscben weg (van A.
naar Brugge), ter plaatse waar nü nog eene kleine eenboogs steenen
brng (beule) over den Praatvliet ligt. Zeer mogel^k, dat over het
vroeger breede water hier een veer was. Doch is ons veer in
veertaie een overzetveer en wordt hier dus gesproken van overzet'
geld of veergeld, bg *t welk St. Bavo kerk eenig belang had? Er
is sprake van een stuk grond bg Steendamme en de Veertaie.
Moet men lezen »en bg de veenale", dan vervalt zeker mgne
gissing. Q. p. BOOS.

Fier. Wat beteekent toch pier, dat ik zoo wel vinde vooiT zee-
hoofd, zeedgk met steenen glooiing en kruin als voor steiger.
»Het hervatten der zeeuwsche stoomvaart op Sheemesse zal afhan-
gen van het stichten van een pier aan de eugelsche landings-
plaats. De badplaats Heyst is van een stevigen pier voorzien.'' Is
hier aan pierre^ steen te denken, dan moesten onze dagbladen 't
woord weren. g. p, boos.

TAALKIINDE. 151

[Pier iA een engelech woord, dat men wel zal doen aan de
Engelschen te laten. Wg hebben het niet noodig.]

Bpreekw^ze. Hq ia van het hondje gebeten, yoor: »hg ia trotsch^'.
Van waar die nitdrnkkingP

GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

Geslacht KeppeL Een der eerste drie zutfensche predikanten, die
na de herovering der stad op de Spaajaarden door prins Manrits
in 1591^ tot yaste leeraars aldaar werden aangesteld, was Gerar-
dus Keppel (vgl. Ypey en Dermont, Geschied, d. Ned. Hery.
Kerk, n, 84). —

De 2esde predikant van Amerongen ^) heette Bemardus Eeppel,
beroepen van Beest, die 24 dec. 1654 zgne bediening te dier
plaatse aanvaardde, en ze eerst nederlegde met z^n dood in
1712. Hg was een der bekwaamste predikanten van zgn tgd;
ala beslist contra-remonstrant schreef h^ in 1661 een werkje,
getiteld Den Keursteen des Geloofs waarin de ^fundamenten
Tan onse Gereformeerde Ghristelgke waerheeden ende deug-
den'' bondig werden voorgesteld, en dat hg opdroeg aan zgn
toenmaligen doorluchtigen catechisant, den later als veldheer in
Ierland (1690 en 1691) en voor Nijmegen (jung 1702) wgdver-
maarden Godert baron van Reede Ginckel, den vriend van Wil-
lem III, den eersten graaf van Athlone (f 1703.) Ter inhuldiging
Tan dezen beroemdsten edelman uit het aloude riddergeslacht van
Reede tot heer van Amerongen, hield onze predikant 21 maart
1692 eene lofpredikatie naar aanleiding van Spr. 22 vs. 29, een
sermo panegyricus van 26 ingedrukte bladzgden ia 4to, opgevuld

*} Zgne Toorgangers te Amerongen waren: Matthias Tan de Gestel (1598^1606),
Beoriciu Baesfeldiiis (overgekomen van Ransdorp, 15 jan. 1607, f 1626, de da.
tafelt, die in den Pleegzoon van mr. J. van Lennep zoo karakteristiek is ge-
*^l»eut!), Petrus Bosschins (ber. van Overlangbroek in 1626, f 1641), Daniel van
B<^ngel (ber. 1642, vertr. n. utrecht in 1648) en Johannes Petri Knpins (ber. v.
^tvi in 1649, Tertr. n. Rhenen in 1654).

152 GSSLACHT- SN WAPENKÜNDIS.

met voorbeelden uit de ongewgde en Israëlitische oudheid, doorwe-
ven met latgnsche en oudtestamentische spreuken; eene rede, die
getuigenis aflegt van de schrift-, letter- en menschenkennis van
haren aute^ir. Ze werd »gedruckt tot Utrecht bg Gerrit Muntendam»
Boeckdrucker op de Breestraat, bjj de Witte Pomp*' (vgl. Oeid.
Yolksalm. voor 1874, bl. 55, vvg.). Hg gewon te A.merongen ze-
ven kinderen bg zgne huisvrouw Maria van Sterckenborgh, die in
1686 overleed; welk jaartal met den naam ingesneden staat in de
Igkbaar, die door den predikant, na de begrafenis zgner wederhelft,
aan de kerk zgner gemeente zal vereerd zgn, en nog tegenwoor-
dig te Amerongen gebruikt wordt.

Aan den predikstoel der kerk te Eek en Wiel is een zivare
massief koperen lessenaar bevestigd, waarop eene keurige gra-
vure prgkt, voorstellende een van fraai lofwerk omgeven wapen-
schild, beladen met een regtstandig dubbel geruit kruis, waar-
boven een helm met vier gaten en wrong, en twee tegenover
elkander geplaatste vleugelschachten tot helmteeken. Is dit wapen
naar alle waarschgnlgkheid afkomstig van den gever des lesse-
naars; het randschrift leert ons dien gever kennen, want wg
lezen daar: >dese lessenaar, bgbel en toebehooren aen de kerk
van Ek in het 86 jaer sgns ouderdoms anno 1728 d: heer
procur. W. A. Keppel vereert wegens d: heer Nicolaus van
Yelpen, borgermeester te Amerongen." uit de ecksche kerkeraads-
handelingen van 24 april 1729 zien wg, dat deze W. A. Eeppel
in echt had Margaretha van Weerdenburg, eene nicht van Nico-
laus van Velpen, wiens boedelrichter (procurator) en erfgenaam
hg was ; alsmede, dat laatstgenoemde, behalve den lessenaar enz.,
bg uiterste wilsbeschikking aan de diaconie der ecksche gemeente
vermaakte >een stuk lands, groot omtrent zeven hont, voorheen
boomgaard geweest zgnde, gelegen bg den Wielzen dgk aan den
afweg", welk perceel onder den naam van >de Armen-boomgaard"
nog aan onze diaconie behoort. Het vermoeden ligt voor de hand,
dat deze W. A. Keppel een kleinzoon geweest is van den in
1712 overleden amerongschen predikant Bernardus Eeppel, onder
wiens te Amerongen geboren zonen, naar wg meenen, niemand
voorkomt met de voorletters W. A.; want bgaldien de procurator
van den heer van Velpen, als zoon van B. Eeppel te Bfost gebo-

GESLACHT- £N WAPENKTJNDE. 158

ren ware, zoa h^ in 1728 ten minsten 75 jaren oud geweest zign.
De 86 jaren van het opschrift des lessenaars, niet aan den
heer van Velpen, maar aan zgn procurator als zoon van B. K.
loe te schrgven^ verbiedt ons de omstandigheid, dat die pro-
curator dan reeds in 1642 zou zgn geboren, en B. Eeppel vóór
1654 reeds te Beest als predikant was werkzaam geweest, alvorens
naar A. over te komen. Hoe oud zou in dit geval de in 1712
overleden amerougsche predikant wel geworden z^n! Als klein-
zoon van Bern. E.^ is W. A. Eeppel denkelyk een broeder ge-
i^eest van Bernardus Eeppel, die in 1747 te Utrecht eene »A1-
phabetische Naamrol der noch in leven synde predikanten*' uitgaf.
^Yglen de leidsche hoogl. N. ü. Eist, eerder predikant te Zoelen,
gewaagt van deze Naamrol op bl. 14 van een gedrukt opstel,
De Hervormde Gemeente te Zoelen in Nederbetuwe, dat onder
VLO. 43 in het kerkeraadsarchief dier gemeente voorhanden is.

J. ANSPACH.

Geilacht van Hoemen. Nav. XXV, bl. 537 waagde ik de gissing,
dat Wilhelma van Iloemen Joachimsdr. ex Geertruid van Wghe,
de tweede vrouw zal geweest z^n van den in 1608 te R^sw^k
(Nederbetuwe) begraven Ggsbert van Hardenbroek^ maarschalk
>aD Abkoude en Eemlaud. De latere inzage echter van het Ge-
slacht- en Stamboek van Ferwerda (zie 10e generatie Van der
Capellen) heeft mg geleerd, dat Geertruid en Wilhelma, beide
dochters van Joachim v. H., in 1593, het ster^aar haars vaders,
weduwen waren. De eerstgenoemde van het zusterpaar had Gerlach
van der Capellen tot Kassei, Baad in Gelderland, benevens Jan
Tan Golsteyn; de laatstgenoemde had Gerard Yoeth, Raad in
, Gelderland mitsgaders Johan van Arnhem, rigter in Yeluwenzoom,
tot magescheidsvrienden over de nalatenschap van haarlieder vader.
Wilhelma's echtgenoot, Gysbett van Hardenbroek, was dus dood
^ 1593. Totdat ik beter onderrigt word, ligt dan nu het ver-
moeden voor de hand, dat de in 1608 begraven G. v. H. een zoon
^ geweest zgn van eenen Gijsbert van Hardenbroek, uit diens
^Kte huwelflk met Walburg van Wghe (dood in 1577); waaruit
^ ook verklaard moet worden, dat hg te Rgswyk werd bggezet.
^* V. H., de vader, zal hertrouwd wezen met Wilhelma van Hoemen,

154 G£SLACHT- EN WAPENKUNDK.

Zeiden wg, Nav. XXV, bl. 535, dat Arend van Hoenien^ heer van
Animerzoden, tot de edelen behoorde, die t^dens de geschillen
tusschen de hertogin van Brabant en Willem van Gnlik, hertog
V. Gelre, van hun leengoed waren verstoken geraakt, als ook ibid.,
bl. 536, dat hg zgne samenspanning met des hertogs vganden
zwaar had moeten boeten ; men kan hierop naslaan het Ghronicon
Tielense, dat p. 410 vermeldt: » Anno 1387 in Aognsto Wilhelmus
dux Gelriae, cepit castrum Amersojeu, et in Septembri castrom
Middelair, qnae castra attinebant domino Arnoldo de Hoemen
militi." Ging hg later tot de Gelderschen over, op. land. wordt
p. 425 van hem in eene noot op het jaar 1397 gewag gemaakt

Gezegd leengoed nu had hg verkregen door zgn huwelgk met
de eenige dochter van Arnold van Herlaer, heer van Amersooi;
zie Van Spaen, Oordk. Inleid. III, 266, 267. Denkelgk uit
verwantschap met het geslacht van Hoemen, maakte Gerit van
Bruchem eenige aanspraak op die heerlgkheid, welke hg echter
17 juuij 1391 ten behoeve van den hertog liet varen; zie mr. I.
A. Nghoff, Verzam. v. Oorkonden, III, N*» 169, bl. 178, noot 2.

Ten gevolge van het huwelgk van Geertruid van Heumen, Jo-
achimsdr. ex Geertruid van Wghe, met Gerrit van der Oapellen
(heer van den Dam, lid der ridderschap van 't graafschap Zutfen
in 1565), had de zoon dezer echtelieden, Gerlach van der Capellen
tot den Dam (f 1626) deze kwartieren:

Capellen. van der Hoeven. Hoemen. Elrstbeke.

De Gruyter. Enghuysen. Wghe. Freyts.

Arnolda van Heumen had uit haren echt met Evert van Linteloe
tot de Marsch, eene dochter, Geertruid v. L., gehuwd met Gerrit
van der Capellen, heer van den Dam (f 1645).
. Men ziet hieruit tevens, dat Hoemen en Heumen namen zgu
van één en hetzelfde geslacht.

J. AlYSPAGB.

Geslacht van Ingen. (XXY, bl. 479). Den belangstellenden vrager
dien ik te verwgzen naar mr. J. van Doornincks Geslachtkundige
aanteekeningen. Daarin komen op bl. 758 vgf kinderen voor*
Elisabeth d^Arnauld of d*Amaud voerde waarschgnlgk: doorsneden,
.boven zilver met twee figuren van groen en goud gelgkende op

GESLACHT- £N WAPENKÜNDE. 155

een gewei yan een reebok; onder rood met een zilveren zwaard
met goaden gevest, geplaatst en fasce.
MaastrichU A. A. yoesteamak van oyen.

Gedaoht BartolottL (XXI, bl. 317; XXV, bl. 363, 516; XXVI,
bL 41 y 97). Bg gelegenheid dat er over personen met eene menigte
voomamen gesproken werd, plag m^n vader altijd te verhalen
van een lid der familie van den Henvel, dat, uit opgewondenheid
over den zeeslag bg Duins, zgne pasgeborene dochter doopen liet
als Martensis Harpensis Trompensis Donensis Victoria Bartolotti
van den Heuvel. Vrage: is er grond voor dit verhaal?

Wapens gevraagd. (XXV, bl. 522; XXVI, bl. 40). Gerlacius
voert in zwart drie sterren van goud. Gekroonde helm. Helmt.
een gouden ster tnsschen twee olifantstrompen van zwart en goud.
Devies. Fortior et melior.

Van Blom komen in Bietstaps Arm. gén. vier wapens voor:
een van Blom uit het land van Utrecht, een van Blom uit Hol-
land, een van eene uitgestorvene familie Blom uit Brabant en een
van den vice-admiraal van Holland Pieter Florisse Blom, maar
geen van eene familie Blom van Assendelft.

J. D. WAQNXfi.

Wapen de Jonoonrt enz. (XXV, bl. 524). Men vindt de beschrg-
Ting der wapens van alle daar opgenoemde familiën, met uitzon-
dering van die van de Joncourt, Ie Plastrier, Cognard enüellerie,
in Rietstaps Axmorial général.

J. D. WAGKÜR.

Geslacht van Sompselaer. (XXUl, bl. 537). Zie voor eenen Tobias
Tan Domseler Nav. XXV, bl. 577.

Francina van Dompselaer h. Jacob van Zuylen van Nievelt (1597),
zn. T. Frederik en v. Stephania de Gragter, weduwnaar van Hilde-
gonda van Bronckhorst.

Bèta van Dompelaer h. ti^sbert van Zuylen van Nievelt, zn. v.
Willem, heer van Heeraartsbergen en Bergambacht en v.AguesFoeyt,

156 GESLACHT- EN WAPSNKUNDE.

Everard van Dompselaer h. Maria v. Z. v. N., znster van boven-
genoemden Gijsbert (ms. gen. v. Zuyien v. Nievelt).

Willem V. Haeften v. Putten en Pattenstein h. in 1662 Johanna
van Oldenbarneveld, dr. v. Nikolaas en Jacoba van Dompselaer
(ms. gen. v. Haeften).

J. D. WAGNEE.

Tan Buchell. (XXV, bl. 522). In eene ms. gen. Pieck vind ik
Walraven Pieck van Wolf s weert (f omstreeks 1595) h. Judith
van Weede of Wees, wier moeder was Agnes van Bachell^ dr.
van Ewont van Buchell^ stadhouder van den Lande van Buren
en V. Judith van Zuglen van Blasenburg.

J. D. WAGNEB.

Geslachten Comans en Mom. (Nav. VIII, bl. 199; IX, bl. 50;
XIX, bl. 814, 428). Ida Gonstantia Comans was gehuwd met
Gerrit Mom, eigenaar en bewoner van Groenenstein te Nederlang-
broek, en sedert 1762 heer van Maurik, welke heerl^kheid hy
door aankoop verwierf uit handen van Gijsbert Willem baron van
Dedem, heer van den Berge, Hoevelaken, Driesberg, Kessel en
Mook. Eene dochter dezer echtelieden, Ida Maria Mom, onder-
trouwde 15 juig, en huwde 2 aug. 1763 op den huize Groenestein
Daniel Goldbach, Johan Wilhelmszoon, sedert maart 1760 predi-
kant te Maurik, met wien zg sept. 1772 naar de Kaap de Goede
Hoop vertrok. Eene andere dochter dezer echtelieden, Geertruida
Margaretha Mom, is gehuwd geweest met Evert Jan baron van
Neukirchen genaamd Nyvenheym, aan wie de vader en schoonvader
Jan Ggsbert Ludolf Adriaan van Neukirchen genaamd Nyvenheym
13 dec. 1771 de heerlgkheden Eek en Wiel bg onderfaandsch
contract verkocht. Eene derde dochter, Jacoba Antonia Mom, deed
oct. 1771 te Maurik belgdenis. In 1786 was Ida Gonstantia Comans
als weduwe van Gerrit Mom, te Utrecht woonachtig, en fungeerde
20 april als coUatrice bg de beroeping van Philip Wgnand Nagel tot
predikant te Maurik. In 1788 was zg echter dood : want krachtens
procuratie van 2 oct. van dat jaar, schonk haar zoon, mr. Amoldns
Constantgn Mom [opperkoopman des kasteels te Batavia (vgl. Nav.
ZXV, 529, 530), in 1779 ouderling aldaar bg de Nederd. Herv.

GESLACHT- ES WAPEXKUICDE. 157

gemeente, alsmede provisor-opperhoofd van 't generale soldg-
comptoir en curator ad lites (vgl. »Naamregister van alle de
Heeren leden der Regeeringe in de Vereen. Prov." enz., Amster-
dam, bg P. Schouten, 1782)] den 11 dec. 1789 de collatie te
Manrik aan Assueras Hansse de Rooy, pred. te ter Aa. Hg was
derhalve toenmaals beer van Maarik, en fungeerde in den jare
IS17 nog als zoodanig, indien hi] namelgk éen zelfde persoon is
met mr. Arnoldas Gonstantgn Mom Faure te Leiden, die in dat
jaar de collatie van Maurik op Hendrik van Steedes, pred. te
Noorden, nitbracbt.

Maar nu is de vraag, of deze familie Gomans (Coomans), die,
volgens Nav. XIX, 314, 588, voerde in azuur vigf v^f- of zes-
puntige sterren van goud, geplaatst 3 en 2, benevens eene quarte-
feuüle van goud en pointe, identiek zg met het geslacht Coymans,
waarvan Nav. XVII, 125a, XXVI, 43, 46 een paar leden worden
opgenoemd. Voerde Coymans ook dit wapen?

J. ilKSFACH.

Wapens Boucher enz. (XXV, bl. 524). De wapens gevoerd door
de fransche geslachten Le Ghevallier en Boucher, vind ik in eenige
onder mg berustende bescheiden betreffende het geslacht Girardin
aldos beschreven: Le Ghevallier; d^ azur a la tête de licome
dargent, au chef de même, chargé de trois ailles d*argent. Boucher;
d'argent a trois écrivisses de gueules posées deux et une. Van
laatstgenoemd, reeds in den aanvang der 14e eeuw bekend ge-
slacht, worden vermeld: Claude Boucher, ecuyer, seigneur de
Bazoches et de Ia Bonze, conseiller honoraire au bailliage et siège
présidial d* Auxerre en 1644, marie avec Marie Boirot ; benevens
twee van de acht uit dat echtpaar gesproten kinderen, nl. Anne
Boucher, baptissée le 4 Aoüt 1633, f a Auxerre le 16 Mai 1700,
mariée avec Claude Girardin, copseiller honoraire au bailliage et
siège présidial d' Auxerre el Francois Boucher, prêtre et chanoine
de Véglise collégial de Notre Dame d* Auxerre, baptissé le 10 Mai
1645, t a Auxerre en 1723.

H. C. VAN BAKKENES.

Wapens op portretten. (XXV, bl. 632). Den vrager zg medege-

158 GESLACHT- EN WAPENKUNDB.

deeld, dat door een zeeuwsch geslacht van Gelre als Ie en 4e
kwartier werd gevoerd: van sabel met een verkort bourgondisch
of St. Andries krais van goud.

H. o. VAN BAKKKNES.

Geslacht van der Mast. (XXV, bl. 265, 424; XXVI, bl. 50). Van
dezen naam worden in het Woordenboek v. Hoogstraten in de
geneal. v. Beveren, v. d. Dassen, en v. Stryen nog de volgende
personen aangetroffen: Harmen v. d. M., tr. 10 mei 1587 Sophia
V. d. Dussen, dochter van Sasbout en Maria van der Hoef Michielsdr.;
Jacob V. d. M. Stevenszn., tr. Emma v. Beveren, dochter v. Claas,
vermeld in 1510 en 1528, en Jacobina Snouck; Maria v. d. M.
Robbrechtsdr. tr. mr. Adriaan v. Strgen, geb. 1547, f 10 dec
1604, zoon van Qnirign en tieertruid v. floogeveen; Jacob v. d.Mj
tr. Maria v. Stqjen, dochter van mr. Qnir^n, geb. 1575, zoon van
Adriaan bovengenoemd en diens tweede echtgenoot Alyda Moer-
kerken, nit welk laatste echtpaar acht kinderen zgn gesproten;
Anna v. d. M. Hendriksdr., tr. 10 julg 1633 mr. Cornelis r.
Strgen, zoon van Qair^n laatstgenoemd en diens eerste echtgenoot
Maria v. Veen. De ridderhofstede Klein Poelgeest, gesticht door
eenen jongeren zoon van het geslacht Poelgeest, lag in de nabij-
heid van het dorp Eoudekerk in Zuidholland.

H. C. VAN BAKKENES.

Geslacht y. d. Mast. Volgens mgne m. s. genealogie Tr jmp, was
Hugo van der Mast, toen hg huwde den 6 januarg 1686 met
Sara Tromp, wed. Gasper van Kinschot, geen weduwenaar: hg
stierf 29 aug. 1719, zg 31 maart 1711. Hg was een zoon van
Paschasius van der Mast en van Elisabeth Heere of Heeren. Hunne
kinderen waren:

P. 'Pachasius Aemilius v. d. M., st. jong.
2°. Maerten Harpertzn. Tromp v. d. M., st. jong.
S"*. Robbert van der Mast^ geb. 15 julg 1689, generaal majoor,
tr. 31 julg 1728 Maria Roch, g.b. 11 mei 1703, dr. van mr.
Hercules en van Sophia üedeL Hg st. 21 april 1771, z^
21 mrt. 1780 en zgn beide te Delft begraven. Zg hadden
▼gf kinderen.

GESLACHT- EN WAPENKüNDE. 159

4^ Elisabeth Louisa v. d. M., geb. 9 jung 1692, st. te Waalwgk
1776, huwt (1) 1710 Frederik Casper van Berck, geb. 1681,
in 1740 capitein der inf., st. te Hellevoetslais 6 oct. 1741,
ond 60 j. en had 1 zn. Zg tr. (2) George van Walree, geb.
]702, luitenant der inf., st. te Geertruidenberg 29 maart 1744.

5®. Magdalena Herbertina v. d. M. st. jong.

r. Hugo Paschasius v. d. M., geb. te Oudewater 18 mei 1729,
st. 22 oct. 1731.

r. Sophia Isabella v. d. M. geb. 14 mei 1773, tr. 1 april 1779
te Delft Alexander van Thielen, geb. te Oudewater 13 april
1733, majoor der inf., st. te Delden 10 sept. 1802,

3^ Sara Wilhelmina v. d. M. geb. 7 oct., st. 29 oct. 1734.

4"". Willem Comelis v. d. M. geb. 4 mei 1786, commandeur ter
zee, st. buiten Amsterdam 1800.

5^ Sara Catharina v. d. Mast, huwde haren neef Gaspar van
Kinschot.

MacutrickL A. a. vobstebman vak ouen.

Oeslaoht van der Maat. Ook te Dordrecht had een geslacht van
der Mast zgnen zetel.

1. Johan van der Mast, schepen in Dordrecht en bewindhebber
Tan de Westindische Compagnie, tr. Johanna Repelaer, dr. van
Hugo en Margaretha Brouwer, üit dit huwel^k de volgende
kinderen :

Ie Air. Adriaan, die volgt.

2e Petronella, ongehuwd gestorven,

3e Mr. Anthony, schepen en tresorier in Dordrecht,
n. Mr. Adriaan van der Mast, schepen 1658, 1659, acht van
1649—1657, veertig 1652 in Dordrecht, rentmeester van de
domeinen der Beierlanden, tr. 18 jung 1647 Elisabeth Hallincg,
dr. van Herman en Anna de Jonge, geb. 11 julg 1618. üit dit
hnwelgk de^^ kinderen:

Ie Anna, jong overleden.

2e Johan, die volgt.

3e Herman, ongehuwd.

4e Johanna, ongehuwd.

5e Anna, jong overleden.

160 GESLACHT- EN WAPKNKUNDE.

m. Johan van der Mast, waterschepen 1674 in Dordrecht,
tr. den 24 nov. 1676 Eatharina Snook, mr. Adriaansdr.. Balen^
Dordrecht, 933, 1082.

Jakoh yan der Mast, Stevensz., tr. Emma van Be veren, dr. van
Klaas (1525) en van Jakobmina Snouk. Balen 956.

J. D. WAGNEE.

Wemer van Lennep. (XXV, bl. 142). Werner van Lennep, raad
te Nymegen, zoon van Jnrriaan en van Anna v. Galen, tr. 24
jan. 1560 üatharina van Renesse, dr. van Gerard en van Geer-
truida van der Haer. (Annoaire gen. 1871, bL 205.)

J. D. WAGNER.

Spiering. (XXV bl. 568 en 569.) Door van Leeuwen Bat 111.
p. 972, wordt nog vermeld Maria Ddcia Spiering, dochter van
Willem en Comelia van Borsselen, gehuwd met mr. Adriaan van
der Goes Andrieszn., heer van Natres, raad der stad Delft.

Was deze Cornelia v. Borsselen v. d, Hooge eene dochter van
Adriaan, raad in de H. Baad van Holland enz. enAnna de Jonge
van Oosterland? h. c. van bakkeses.

Twee wapens. (Nav. XXV, bl. 374.) Het geslacht van der Does,
alsmede de daaruit gesproten geslachten voeren negen ruiten.
Welligt zal deze mededeeling den heer D.... te L. op het spoor
brengen. Ook het cimier komt juist over een met het familiewapen
van der Does.

Maastricht. a. a. voestbrman van ojjen.

Geslacht Kcart. (Zie Algem. Reg. op LacosteenXIX,479— 481).
Ook te Maurik in de JSederbetnwe hebben, leden van dit geslacht
gewoond. M^ z^n voorgekomen:

Johannes Picard, gehuwd met juflFv. Margareta Wtenweerde.
Zg werd 16 oct. 1728 in de kerk te Maurik begraven. Hg over-
leefde haar.

Aletta Picard, jd. te Maurik^ aldaar 1 apr. 1758 gehuwd mei
Gerrit van Hattem.

Margaretha Picard, deed in 1764 te Maurik geloofsbelgdenis.

GESLACHT- EN WAPBNKTJKDB. 161

Jacobas Pietersz. Picard gehuwd met Johanna van Spithoven,
liet 1 aug. 1779 eea zoon doopen, Jacobus Abraham, geb. 27
july 1779, waarbg de vader Jelis Picard als getuige stond.

Gerretdina Picard geh. met Roelof Fiere van Mourik, liet 22
febr. 1784 haren 18 febr. 1784 geboren zoon Pier, ten doop
aanbieden.

Margaretha Picard, geh. met Gerrit van Wees, deed 16 oct.
1785 haren 11 oct. geboren zoon Peter, doopen.

Margaretha Ghristina Picard en G. van de Weert, staan in
1790 als echtelieden vermeld.

J. ANSPACH.

Oesla^^ten Mogge, van Bronckhorst. (vgl. XV b1. 283). Wie de
onders en grootouders waren van Jacob Mogge, geh. met Jac.
van Bronckhorst, weet ik niet doch uit Zieriksee, de vaderstad
der farnüie, jxeh ik er eenige aangeteekend, waaronder misschien
de gevraagde ouders eu grootouders wel schuilen zullen.

Com. Lievenz. Mogge j. m. v. Zieriksee, JannekeVileyns j.d. v.
Eapelle in Z. Bev. ondertr. 13 jung 1699.

Mar. Pieterz. Mogge. Pieter Pietz. Mogge.

Neeltje Daniels. Leentje Errians (Adriaanse ?).

Daantje ged. 30 april 1595. Errian ged. 5 febr. 1584.

Maatje ged. 6 febr. 1594.
Adriaan ged. 29 sept. 1596.

Jocob Lievenz. Mogge j. m. Com. Cornz. Mogge, j. m. v.

Qnirina Jan Sieverts j. d. Zieriksee.

ondertr. 23 july 1600. Janneke Gosens van Dordt,

won. beide O. Duiveland,
ondertr. 21 aug. 1591.
Pieter Pietz. Mogge wed' ondertr. Thonis Pietersz. Mogge.

24 jan. 1599, Hade-vy Thonis.

Cath* Fernandse. . >

Lambrecht ged. 22 dec. 1593.

162 OBSLACHT- EN WAFElOCUNDfi,

Pieter Mogge. Corn. Mogge.

Suz» Mogge. Helena Hoflfers.

Pieter ged. 14 febr. 1610. Suz* ged. 29 jan. 1616.

Iman Thonisse Mogge ondertr. 5 oct. 1608 Rutger Rutsaerds wed.

Mr. Pieter Mogge, oud burg. raad van Zieriksee, ondertr. 15 febr.
1663, Sabina van der Meersche van Middelb.

>De van der Meersche, uit andere landen (uit Vlaanderen ?) hier
(te Middelb.) weg gekomen, zgn geenszins gering geacht' ' zegt
Smallegange bl. 489.

Ik vind eene Margaretha van der Meersche, ook uit Middelburg,
ondertr. 3 oct. 1659 met Iman Vierling burg. van Zieriksee.
Lieven Mogge. Mar. Pietz. Mogge.

Lieven Jacobs. Dana Marinus.

leefden in 1584. Pieter ged. 21 febr. 1584.

Neeltje ged. 2 nov. 1586.

F. CALA3XD.

VRAGEN.

Imbyze. Wie waren de ouders van ridder Jan van Imbyze (Embize
of Hembize), gehuwd geweest met Dederika van Böningen (of
van Beuningen), in 1602 kapitein in het regiment infanterie van
kol. Dorp, en overleden in 1616? en welke mededeelingen weet
men verder te doen omtrent de naaste voorou(rers van genoemden
Imbyze^ zgn huwelgk (tgd en plaats van voltrekking) en eerste
afstammelingen? ♦ * ♦

Oeslaoht d^Orville. Een lid der familie d'Orville, woonachtig te
Glogau in Silezië, wenscht te weten in antwoord op de vraag in
den JNavorscher (mei 1875) betreffende het geslacht d'Orville, in
welk jaar de genoemde Catharina Martha d'Orville met .... van
Liesberg gehuwd was — en waar? De geslachtwapens der
d'Orvilles zgn voorhanden. Ook is genoemd lid genegen zich
schriftelgk met den belangstellenden in verbinding te stellen. Haar
adres is: mevrouw de barones van Lützow, geboren d*Orville, te
Glogau in Silezie.

GESLACHT- EN WAPEKKT7KDE. 163

▼an Eek van Faataleon. Wie waren ouders van Maria van Eek
ran Pantaleon, getrouwd met Bartholomeüs Verbrugge? waar en
wanneer is z^ geboren? Wie waren hare kinderen?

7an Rnytenburg en van Weert. Reynier Gerard yan Ruytenberg,
zoon van, — en van — , geb. te Purmerend ? 16o9, overl. te?
pensionaris van Purmerend, enz. huwt te? 27 julg 1694 Johanna
Schuyt Nicolaasdr. Zy winnen:

r. Gerard Constantyn, geboren te? 1695, overl. te? huwt te?
jong 1722 Helena Constantia Loten, geb. te? 9 april 1696, overl.
te? dochter van? en van? Hieruit een zoon:

Gerrit Gonstantgn, geboren te?0Bgeh. overleden te Leiden den ?

V. Maria ?

3®. Nicoiaas Adriaan ?

Marcns van Weert, geb. te? enz., huwt te? Comelia van der
Stel, geb. te? overl. te? Zg winnen:

1*. Willem Adriaen van Weert, geb. te ? st. te ? huwt te ?
Catharina van ToU. Hieruit geene kinderen (?)

V. Marcus Cornelis van Weert, geb. te ? st. te ? huwt te ? kinderen?

Wie weet de ontbrekende data aan te vullen?

Geslacht de Jong enz. Wie heeft de goedheid het ontbrekende
bg onderstaande opgaven der geslachten de Jong, Muykens, van
Weerden en van^Dam aan te vullen, of die te verbeteren?

1®. Geslacht de Jong.

de Jong, geb. te den gest. te .... den ....

trouwt te .... den met geb. te den .... gest.

te den

Hun zoon Pieter Haack de Jong, geb. te Amsterdam 20 januarg
1664, gestorven te Utrecht 23 jung 1721, burgemeester van Utrecht
en dgkgraaf van den Lekdgk Benedendam, trouwt te Utrecht
14 augustus 1685 met:

Jkvr. Anna Maria van Weede, geb. te Utrecht 13 september 1665,

gest. te Utrecht 6 maart 1703, dochter van van Weedetot

Dgkveld, geb. te den gest. te den en

van van Berck geb. te den gest. te

164 GESLACHT- EN WAPBNKUNDE.

2**. Geslacht Mugkens.

Ma^kens geb. te den gest. te den

trouwt te den met geb. te den

gest. te den

laun zoon Arnoldus Magkens, geb. te den gest.

te ütreeht 11 october 1730, tr. te den ... 1681 met:

Adriana Muiikens, geb. te den gest. te Utrecht,

den 21 october 1702, dochter van Mugkens geb. te

den gest te den en van geb. te

den gest. te den

3". Geslacht van Weerden en van Dam.

Jan van Weerden geb. te den gest. te den

tr. te den i met geb. te den

gest. te den

Hun zoon Abraham van Weerden, geb. te den

1661 (?) predikant te Doetinchem, geat, te 1 maart 1742 (?)

trouwt te Zeddam 23 september 1691 (?) met:

Johanna Ghristina van Dam, geb. te Doetinchem 21 april 1650 (?)

gest* te 27 november 1718 (?) dochtervan Daniel van Dam,

geb. te den burgemeester van Doetinchem, gest. te

den en van Johanna te Bowken, geb. te den

gest. te den

Tevens wordt beleefd gevraagd het wapen van bovengenoemden
van Dam en te Bowken, alsmede dat van Maria Nunninckhof,

geb. te 24 jung 1605, echtgenoot van Jan Ghgsen, geb.

te den augustus 1607. de p

Joha, Hoela, Domela^ Spema, enz. Zgn de geslachten Joha,
Hoola (Hoola van Nooteu), Domela (Domela Nieuwenhuis), Spema
(Spema Nieuwenhuis), Duba (Heumen), Dnra (Deking Dura, van
Dura), Hesta (Amsterdam) en Gouka (Schiedam), van friescheu, gro-
ningschen of oostfrieschen oorsprong?

Jan van Haarlem. Is ook bekend, of Jan van Haarlem f 1731,
bastaardzoon vau Reinond III, hertog van Gelderland, gehuwd
* is geweest, nakomelingen heeft gehad, wie zgne moeder is geweest,
en waarvan hg den naam van Haarlem voerde? .,, b.

GKSLACHT- £N WAPENKUHDE. 165

Oedaclit y. Ingen. In het Aardr. Woordb. van v. d. A a, II, bl.
761, vindt men vermeld, dat het landgoed Broekemeroord op de
Ofervelawe, gem. Oldebroek, in augustus 1717 van Lucas Vermeer
op Aleyd van Ingen overging en van deze omtrent het midden
der vorige eeuw op Jan Severgn v. d. Merwede, wiens echtgenoot
eene van Ingen was. Nu zoude men gaarne vernemen, wie de
oaders waren van genoemde Aleyda van Ingen en van de echt-
genoot van J, S. V. d. Merwede, alsmede in welken graad van
bloedverwantschap laatstgenoemde stond tot flendrik Lodewgk
baron v. d. Merwede, in de laatste helft der vorige eeuw gehuld
met Aleyda Johanna van Ingen, weduwe van den kapitein Jacob
Meylinck. b.

Geslacht Binkes. Wie waren de ouders van Taleke Binkes, den
1 februarg 1778 gehuwd met mr. Cornelis Wichers, geb. 6 october
1750, f 8 september 1812, en welke wapens werden door hen
gevoerd? b.

Gedacht van Cu^ck. Henricus van Cu^ck geb t •• - S^^*

7 september 1664 te Geldren met Anna Hegmans, geb f ....

(getuige) Guilelmo van Gugck.

Johannes Franciscus, ged. te Geldren 1 jan. 1669, geh. 1701
te Nienwpoort, vanwaar hg naar Diest vertrok als ontvanger der
keizerlijke regten.

Thomas geb. te Diest 1713.

Johannes geb. 1736 te Dixmuiden.

Franciscus geb. 1765 te Nieuwpoort.

Yolgeus overlevering stamt bovengenoemde Henricus van het
grafelgk geslacht van Cuijck af.

Kan iemand mg mededeelen^ van wien Henricus een zoon was,
wanneer en waar geboren, en hoe hg aan het oude geslacht van
Cngck verwant was? f. galand.

166

MENGELINGEN.

Merkwaardige boomen in Hederland. (XXV, bl. 383; XXVI, bL
102). De boom dien ik, als antwoord op bovenstaande vraag, hier
beschreven wil, staat eigenlgJL wel niet binnen de grenzen van
het hedendaagsche koninkryk der Nederlanden, maar toch z6o na
aan die grenzen, en is ook in d' aangrenzende streken van ons
land, in Westerwolde of zuidoostel^k Groniugerland en in oostelgk
Drente zóo bekend, dat h^ met recht hier genoemd worden mag.

Dicht nabg onze grenzen, aan den oostelgken rand van het
groote Boertanger moor, dat reeds ten tyde van Earel den grooten
eii nog eeuen en eeaen vroeger, even als nn nog, de grens
formt tnsschen Friesland en Weetfalen, aan d' Eems in 't zoo-
genoemde Neder-Münsterland of 't land van Arenberg-Meppen» daar
leit het dorp Heede. Bg dit dorp lag vroeger een slot of burcht
de Scharpenborch genoemd, die nog in 't laatst van de vorige
een bewoond werd door leden van 't geslacht von Pinning.
Sedert is dat adellgke geslacht uitgestorven, en de burcht is af-
gebroken; een schoone weide is er nu ter plaatse waar dat oude
slot stond. In den hof van dien Scharpenborch stond een linde,
denkelyk daar geplant toen men den burcht boude; misschien
was die linde ook toen reeds een volwassen boom, en stond ze
reeds daar ter plaatse. By 't sloopen van den burcht heeft men,
gelukkig, de linde staan gelaten. Het is een zeer schoone boom,
misschien de grootste en schoonste linde van de gantsche wereld,
zeker de grootste en schoonste boom van het boomryke Eemsland.
Zg vormt met haar wijd uitgespreide takken een breede en hooge
kroon, die men reeds in de verte boven d' andere boomen uit-
steken ziet, als de koepel van een dom boven de huizen eener
stad. Zy is nog in de volle kracht van haar groei; de stam is
18 voet hoog, van den bodem gemeten tot de plaats waar d'
eerste takken zich uitspreiden; die stam staat loodrecht en heeft
den vorm van een reusachtigen pyler, die in de middel een weinig
saamgesnoerd is, met een breed voetstuk en een dikken kop. In
het midden, waar de omtrek het kleinste is, heeft de stam een
omvang van 6 vadem; hooger, waar de takken ontspringen, een

MJENG£LlNGfiK. 167

omTaQg Tan 60 voet. Hier ontspringen, op regelmatige afstanden,
aan den rand van dien kop, niet minder dan 16 zware takken,
die alle zeer gezond en rgkel^k met loof bedekt zgn en ieder ¥an
een tot anderhalf voet omvang hebben. Ook zgn al deze 16 takken
zoo iamelgk van de zelfde lengte en wgken alle onder bgna gel^ke
hoeken van den stam af, zoodat het geheel een groote en schoone
koepel vormt. Aan deze linde zgn nog weinig of geen teekens
van verval of ouderdom te bespeuren ; men kan haar toekomstigen
leeitgd even min schatten als haar verledenen.

Deze boom is wgd en zgd in den omtrek beroemd en onder
den naam van »de heer linde" bekend; de heer linde, dat is de
heeër linde, de linde van Hee, want zoo heet het dorp Heede in
den friso-saksischen tongval van die streken. Men verhaalt dat een
nederlandsche krggso verste', die in den oorlog met Bommen-Berend
(1665) den Scharpenborch belegerde, aan zgn kr^gsvolk een streng
bevel gaf om »de heer linde'' niet te deren; en die man wordt
om die reden nog heden, zeer te recht, in 't Eemsland geprezen.

Een andere beroemde boom in deze zelfde boomr^ke landstreek
is de zoogenoemde »Kamper ülme," een schoone, overoude gp,
met een stam van vgf vadem dik^ die op het landgoed Eampe^
nabj de stad Meppen staat.

Haarlem. johak wikkleu.

Be bqen in den rouw. (XXYI, bl. 104). Of ten onzent nog de
gewoonte bestaat, door den vrager vermeld, weet ik niet. Maar
wel weet ik, dat, toen ik in eene te Meppel gehoudene voordragt
yan dat gebruik had gesproken, oude lieden mg zeiden, dat het
in hunne jeugd nog te Hoogeveen en in andere streken van
Drenthe bestond. — De vrager maakt gewag van een stukje krip
aan de korven. Maar de oude gewoonte, bg Friezen, Saksen en
Franken, was, een zwarten doek over de korven te leggen, gelgk
bg een huwelgk van een lid der familie een roode doek er op
uitgespreid werd. Men vergelgke Hartmann : Bilder aus Westfalen,
122, Brand, Popular Antiquities, III, 300, Hofdgk, Ons Voorge-
slacht, I, 98, 158 en 292. Andere voorbeelden van 't gebruik, om
dieren in den rouw van tnenechen te doen deelen, heeft men b.v.
Jona III: 7, 8, Herod, IX: 24. e. laueillard.

168 MENGEUNQBK.

VRAGEN.

Opschrift te Ond-Oastel.

Als de harders het ampt van de wolven hanteeren
Wie zal dan de arme schaepen regeeren.
Dit versje staat in een steen in den gevel van een huis te
Oud-Gastel, tegenover den toren der Boomsche kerk.
Wie weet de aanleiding daartoe?

Fersische overlevering omtrent den zondvloed. Volgens het week-
blad Herrnhut (IX, n° 10), zoü de geleerde graaf L. von Pfeil
onlangs, in eene voorlezing over de kometische stroomingen en
hare werking op de aarde, eene persische zondvloed-sage hebben
aangehaald, die in een der Zendboeken staat aangeteekend. Naar
Inid vati die overlevering heeft eens een van 'tzniden komende
onmetelgke groote vorige draak alles verwoest, den dag in den
nacht verkeerd, door een heeten regen, met droppels als men*
schenhoofden, en met herhaalde bliksemstralen vermengd, de boo-
men tot aan den wortel verzengd en al het land overstroomd,
totdat hy eindelijk, na verloop van 90 dagen verdwenen is. De
graaf brengt dit verhaal in verband met zijn stelsel, dat de botsing
der aarde met eene komeet den zondvloed veroorzaakt heeft.
Vrage. Wie geeft mg de juiste bewoordingen der sage, met ver-
wijzing naar de plaats, waar zij gevonden wordt?

nationale nachtegaalslag. Eene dnitsche dame verzekerde mg
onlangs in vollen ernst (en zonder boosaardige zinspeling op de
kwakende diersoort, welke de vreemdelingen vaak met den naam
van hoUandsche nachtegalen bestempeleii), dat zij had opgemerkt,
dat de nachtegalen hier anders sloegen dan in Duitschland, en
dat zg van andere landgenooten, ongezocht, dezelfde opmerking
had gehoord. Is deze opmerking juist, zoo ja, kan het gezang van
andere zangvogels ook op dat der nachtegalen een wgzigendeu
invloed hebben? ♦

GESCHIEDENIS.

St. CyriaciiB. (Nav. XXVi, bl. 61). Nadat Galerius Mazimianus
in den jare 292 door keizer Diocletianas tot caesar was aangeno-
men *), werd van lieverlede eene algemeeue vervolging tegen de
Christenen voorbereid. De keizer, die tot dusver uit staatkunde de
Christenen gespaard had, liet zich eindelijk overhalen, om tegen
heD te gaan woeden. Het vervolgingsedict werd te Nicomedië open-
Igk aangeslagen, en toen een aanzienlijk romeinsch Christen dit
met luid uitgesproken hoon afrukte, steeg de woede van Diocle-
tianoa ten top ^). Galerius, een hartstcgtelgk voorstander van
den phrygischen afgodsdienst, de eenige onder de vier regenten
tan den reeds waggelenden kolossus des grooten romeinschen rgks,
liie het christendom stelselmatig zocht uit te roeien ^, liet ter
eere des keizers een prachtig gebouw stichten (te Nicomedië?), de
baden van Diocletianus genaimd 4). Hy dwong^ als een andere
Farao, de Christenen van beiderlei kunne, van eiken leeftijd en
stand, aan dit gedenkteeken te arbeiden, om hen door harden
arbeid en slechten teerkost uit te putten. Cyriacns, Largus en
Smaragdns, een drietal waardige diaconen der kerk (te Nicome-
dië?), deden wat in hun vermogen was, om het lot der geplaag-
den te verzachten. Zg werden daarin geholpen door een ryken
Komein, met name Thrax, welligt deuzelfden, die het keizerlgk
edict had afgerukt. Als dit ter kennis van Galerius kwam, werden
gezegde diaconen voor hunne personen tot denzelfden arbeid ge-
doeoad, waarbij zg nog daarenboven uit menschlievendheid hunne
geloofsgenooten, wier krachten verzwakten, het werk uit de hand
poogden te nemen. Als zulks de bewondering van vele Heidenen

^) Zie Schlossers Wereldgeschied. ned. yert. IV, 2G7.
^ Ibidem, bl. 269.

') Kitter, Handb. d. Kircheogesch. 5te Aufl., Bonn 1854, I, S. 127.
*) flase, Kirchengescb, (1826), S. 70: ^Dem Diocletian warden Denkmale gesetzt
(ür die Vernlchtung des Cbriatlichen Namenfl/' Na ^ijn dood of reed:» bjjzyn leven?

170 GSSCHIBDEKIS.

gaande maakte, wierp men hen in de gevangenis, en zocht hen
door de wreedste martelingen tot afval van het christelgk geloof
te bewegen. Toen dit niet gelakte, werd het edele drietal omstr.
het jaar 303 (?) onthoofd.

J. ANSPACH.

St. CyriaoTU. Er wordt gevraagd, » wanneer de heilige Gyriacus
leefde, of hg een Romein was, euz." Welke heilige Gyriacus ? In
de Acta Sanctorum komen er, op verschillende dagen, wel acht
voor. De meest bekende is Gyriacas, abbas in Palaestina f 566,
wiens leven te vinden is Acta Sanctorum, Bolland. 29 sept. Als
de vrager in nog meer heiligen belang stelt, zal hg best doen
met een alphabetische Igst te raadplegen, zoo als die voorkomt in
Potthast's Wegweiser, Berlin 1862.

H. AKM. W. W.

VRAGEN.

Het Oudste charter van Aardenbnrg. Gebrek aan interpunctie in
oude hss. kan soms óf verschil van gevoelen over de lezing óf
verkeerde opvatting te weeg brengen. Geen Latinist zgnde moet ik
dus vragen, daar de schrjjver wien ik volgde reeds overleden is
en zich tegenover lateren niet meer verantwoorden kan.

Het oudste aardenburger charter, hoe het perkament ook door
slecht vouwen enz. beschadigd zijn moge, is van 1200 of van
1201; 't verschil moge gering zgn, hoe juister echter hoe beter.
't Is een stuk waarbg Boudewgn IX van Gonstantinopel (de 19e
der vlaamsche graven) den zich te Rodheburch vestigenden vreem-
delingen aldaar het burgerregt schenkt. Het zegel is verdwenen:
alleen het zgden snoer is nog over en het schrift is een groote
regtopstaande, duidelgke letter. De heer J. ab Utrecht Dressel-
huis haalt het aan in een der deelen van de werken der Leid-
sche Maatschappg en zegt: — »hoort nu eens het oudste tio^
aanwezige Gharter van Aardenburg, van December 1201: Ego
Balduinus. enz." (Oud Aardenburg en deszelfs handel in het be-

GESCHIEDENIS. 171

910 der XlVe eeuw, bladz. 9 van deu overdruk). Eiait heeft het
II. 1. pag. 255 en Warnkönig in het Urknndenbuch, achter B. I£
Abtb 2. S. 35 z^uer Flandrische Staats and Rechtsgeschichte,
Tub. 1837.

De datum is zeer duidel^k voor mg wat het schrift betreft; er

staat letterlgk: Anno Domini Millecimo ducentesimo pmo Mense

, Decembri. Voor ik de verhandeling van D. kende vertaalde ik

I letterlgk: Het jaar des Heeren duizendste (en) twee honderdste

(en) eerste, maand december, dus, zoo als D. zegt, december 1201.

Neen, zegt een vriend, die ambtshalve Latgn dient te kennen,
dat's onzeker ; 't kan ook zgn : Duizend twee honderd, den eersten
(dag) der maand december.

Een tweede stuk, waarbg de brugsche grutemeester Gildulf en
zgn broeder Willem i^stand doen ten behoeve der Rhodenbur-
gers van het gruterecht^ dagteekende ik, even als D. (t. a. p. bl. 16)
janaarg 1226.

Dit stuk heeft: Anno dni Millesimo Ducentesimo Vigesimo
Sexto mense Jannario, dus alweer op mgne manier, 't Jaar des
fieeren 't Duizendste twee honderdste (en) twintigste (en) 't zesde,
maand jan. Neen, zegt men, 't kan even goed z^n 6 januarg
1220 en zelfis 26 jan. 1200; maar er bestaat een mdimus^
waarin te lezen is, volgens eene oude vl. vertaling: januarg 1226
Tanderen daachs voor Ste 7incentius dach. De schrgfwgze van
dat vidimus echter is alles behalve correct.

Maar nu hoe moet het zgn: 1 december 1200of december 1201?

De dag, dit zg opgemerkt, ontbreekt meer in zoo oude stukken.

a. p. BOOS.

[De vriend schgnt zyn Latgn een weinigjen vergeten te zgn.
£r staat: in het jaar des' heeren 1201 in de maand december.
Werd er vjan den eersten december gesproken, dan moest er staan
mems decembris.']

Amptman van St. Marien. Steven van Delen (de oudste der acht
zonen van Bor van Delen, gehuwd met Ëlisabeth van Laer), in
U31 beleend met Laer (Veluwe), dat hem van zgne moeder was
aangeërfd, en in 1453 door Jan Knorre doodgeslagen, wordt in eene

172 GESCHIEDENIS.

ms. genealogie genoemd Amptman van St. Marien. En in 1439 treedt
zgn neef Steven van Delen, Brands zoon ex Trada Gosens, die
met zgn broeder Evert v. D. en met Gerrit v. D. (zoon van Steven
V. D., den Olden) den verbondbrief van 19 april 1436 bezegelde
(zie NghoflF, Oorkonden, IV, bl. 137; Sligtenh., Geld. Gesch.,
bU 228&), in diezelfde waardigheid op. Wat was die amptmannie
van St. Marien ?

J. AlfSPACH.

Verloting van Baaphorst in 1709. >llet Weekblad van Amersfooii
en omstreken herinnert, dat het verloten van boerdergen, villa's enz.
geenszins eene uitvinding van den laatsten tgd is. Reeds in het
begin der vorige eeuw werden in ons vaderland zelfs grooteland*
goederen in loter^ gebracht, onder anderen het huis te Raaphorst,
gelegen nabij het dorp Wassenaar.

Een onzer geschiedschrijvers, de lotgevallen van dit kasteel ver
meldende, zegt daaromtrent het volgende:

>Dit huis te Raaphorst heeft naderhand behoord eenen heeri
V. H., lid ter vergadering van de Staten van Utrecht, die het
vervolgens een en anderwerf (in 1709 en in 1710) in lotergen heeft
opgehangen ; eerst in die van Amersfoort waartegen eene som van
72 duizend gulden wierd gestelt, ter keuze van den trekker; en,
vallende toen het lot op eenen bakker en zgne dienstmaagd te
Amsterdam, buiten de Utrechtsche poort, kozen die liever de
aanmerkelijke geldsomme, waarmede z^ beide niet luttel op de
been geraakten ; naderhand is 't weder verloot in de Amsterdamsche
Plantaadje, en toen getrokken door den bestierder dier loterye,
Hendrik Blank^ die het ook weder aan een anderen heer heeft
afgestaan."

Een ander schrgver vermeldt ook dat het huis Marquette, nabg
Beverwijk, omstreeks dien tgd, »als de allerhoogste prgs de loterg
ten prooi is gesteld, hebbende dé trekker, in penningen, het aequi-
valent genooten."

Is er aangaande deze loter^, de toenmalige eigenaars van Raap-
horst enz. meer bekend, dan in dit courantenberigt voorkomt?

173

OUDHEID- MUNT- EN PENMNGKÜNDE.

hudi^eimmgeiL (XXVI, bl. 71.) Of de man gelijk had, kan ik
niet zeggen, maar dat de vrouw gelgk had, weet ik met zekerheid,
in zoover zg het gebraiken der »pachtpenningen" vermeldde ; den-
kelgk ook wel het doel waartoe zij — ten minsten voornamel^k —
werden geslagen. Want doosjes met znlke penningen waren in
mjnen kindschen leeftgd en ook nog later op het eiland Schouwen,
en zeker ook elders, in bgna ieder huisgezin van den burger- en
boerenstand te vinden. Slechts bg uitzondering vond men hier en
daar de zoogenoemde »kinkhorentjes," door den heer Roos »keiitjes**
genoemd, en nog zeldzamer »kabeljauwshersentjes", porseleinach-
tige beentjes uit den kop, waarvan echter slechts een paar bg
ri^eii kabeljauw aanwezig zgn, zoodat het lang duren kon eer een
okje van znlke speelmerken verzameld was.

De pachtpenningen, of bg meer weelde de kinkhorens, dienden
mi alleen bg het pachtspel^ maar ook bg het kien- of lottospel,
eet uilen- en ganzebord enz. Het kienspel werd op twee wgzen
gespeeld: dat het afroepen der nommers werd voortgezet totdat
een der medespelers al de nommers op eene der horizontale Ignen
Tan eene kaart bezet had en daarvoor den pot trok; of ook^ dat
15 nommers werden afgeroepen en op het zoogenoemde »broeder-
pannetje", bg den zak met nommers behoorende, geplaatst, waarna
men voor de enkele nommers op zgne kaart of kaarten, vooram-
bes, ternes, quaternes en quinternes, uit den pot trok, op de wgze
zooals de indertgd beruchte Brusselsche loterg, die echter slechts
5 nommers trok en thans zeker niet zoo bekend meer is als de
plaat: J*ai perdul

't la jammer, dat vele dier oude gezelschapsspelen geheel en al
Tergeten geraken. Ganzebordeu vindt men nog genoeg, maar
nilenborden worden zeer zeldzaam ; ook de zoogenoemde negenstrik
op de keerzgde van ouderwetsche damborden. Uit mgn knapentgd
herinner ik mg een kaartspel, dat bretten heette en alleen met de
^n en prentjes gespeeld werd, maar niemand heeft mg later ooit
kunnen zeggen hoe. het gespeeld werd. De Navorscher ware wel

174 OUDHEID- MU.NÏ- EN PENNiNGKUNDB.

de aangewezen plaats om zulke oude dingen, al zgn ze dan
zoo machtig gewichtig niet, tegen algeheele vergetelheid te be-
waren.

Aangaande den naam der speelmerken nog dit: men gebruikt
tegenwoordig ^Jiches*^; dit fransche woord willen somntiigen vrg
belachelgk houden voor verbastering van het nederlandsche woord
mschjes^ omdat men wel eens parelmoeren fiches in den vorm van
een vischje heeft. Overigens zg nog herinnerd, dat de speelmerken
voor de gezelschapsspelen niet aan ieder der medespelers in gelgken
getale werden uitgereikt, ten einde bg de afrekening tegen eene
vooraf bepaalde waarde te worden opgewisseld, maar dat bg den
aanvang één door het lot werd aangewezen om de pachtpenningen,
of kauris^ of wat dan ook, tegen zooveel voor een duit (later : een
cent) te verkoopen. Bij het einde van het spel kocht hg ze ten-
zelfden prgze weder in, maar zgn voordeel bestond hierin, dat de
oneffene, boven het getal ter waarde van een geldstuk, niet be-
hoefden te worden ingekocht. Op dit beginsel rustte, meen ik,
het geheele »pachtspel."

Eindelgk nog eene kleine reclame. De heer Roos noemt mgne
vertaling van Livingstone eene »compilatie". Dat woord heeft eene
eenigzins ongunstige beteekenis. Maar ik gaf ook, blgkens den
titel, eene vertaling uit het Hoogduitsch, en wel van een der
deeltjes, behoorende tot de Familiën-Bibiiothek ; indien het oor-
spronkelgke eene compilatie is, ben ik de compilateur niet, maar
is dat vermoedelgk H. Wagner, schoon zgn naam niet op den
titel staat gelgk bg een paar andere reisbeschrg vingen in Afrika,
tot dezelfde Bibliothek behoorende en mede door mg vertaald,
niet: gecompileerd.

Haarlem. h. h. c. van oostebzee.

Faohtpenningen. De heer 6. P. Boos zegt, t. a. p., bl. 72: »de
pachtpenningen voor het pachtspel bestemd werden vervangen door
>keutjes of varkentjes'* neutjes in den zak als de koerdis of koeris
in Afrika." — Wg merken hierbg op, dat in het museum van het
Koninklgk Oudheidk. Genootschap te Amsterdam (zie cai no. 295
bl. 17) een houten openslaande speelbak met zoodanige conchylien
(katjes) te zien is. Men zeidé mg, aldaar onlangs zgnde, dat het

OTJDHKTD- MUNT- BN PENNINGKUKDE. 175

een O.-I. spel is. Deze zagetandjes^ keutjes, worden in Friesland
kr^jes genoemd.

J. D.
L.

Faehtpenningen. (Eoerdis^ Eoearis.) Onder den naam van cauris,

I werden zy door de schepen der Oostindische compagnie hier te

I lande gebragt; de schepen van Geilon vertrekkende stuwden ze

Toor onderlaag-ballast. Op Ceilon werden ze aangevoerd door

Tisschers van de Maldivische eilanden. Eene niet onbelangrgke

hoeveelheid kwam er dus van deze schelpeoort in den handel : men

ging zelfs zoo ver, de hooge regeering te Batavia aan te schrgven

om zoo veel cauris te zenden als er slechts te bekomen waren,

opdat die niet in vreemde handen zonden geraken, waartegen

moest worden gewaakt met de visschers der Maldiven hier toe

un te moedigen.

Eene kleine opgave der verkochte cauris met de inkoops- zoo

wel als de verkoops-prgzen tusschen de jaren 1700—1725 wordt

hier bggevoegd.

1700 49,101 « — inkoop — verkoop 16 stuiver

1705 301,751 » —

» —

» 9V* »

1710 200,000 » —

> 4% stuiver

7% »

1715 250,000 » —

» 41/8 ,

* n% »

1720 118,646 > —

» 4V, »

» UVs »

1725 136.988 » —

> 5 >

» 20 »

De grootste aanvoer

in dat tgdvak was

392,308 «B in 1708

> kleinste »

» > > >

45.238 » » 1701

> hoogste inkoopsprgs in dat tgdvak was

5 st. . 1725

> laagste >

> > » >

27^ » » 1714

> hoogste verkoopsprgs > » > >

30V,o » » 1718

> laagste »

> » » »

7% » » 1710

T.ABOBAIITES.

VRAGEN.

Kanonnen door Karel V aan Breda geschonken. In zgn Sitio de
Breda zegt Calderon, — zie Onze Wachter jau. 1876 — dat

176 OUDHEID- MUNT- EN PENNINGKUNDB.

Espinola zgn zegel niet aan de verdragspunten hechtte, vóór dat
men er had bggevoegd: »dat ouder de kanonnen, dia het artillerie-
corps met zich uit Breda zal mogen wegvoeren, geen van de twaalf
zgn mag, die weleer door keizer Earel V^, met zgn wapenschild
voorzien, aan de stad ten geschenke werden gegeven."

Yan kanonnen, door keizer Karel V aan de stad Breda ten
geschenke gegeven^ vind ik nergens, dan alleen by Calderon,
melding gemaakt. Is nog iets bekend van die kanonnen met het
wapenschild van dien keizer voorzien?

Utrecht. J. J. putma»,

Tonnenloodjes. a) Met het wapen van Nassau gedekt door een
schildje waarin eenige bolletjes of bésants. Ez. LO. 1792. 10. (b
dit een loodje van de Willemstad?)

6). Met een doorsneden schild: boven een links gekeerde leeuw
tusschen vier blokjes: beneden twee kruisjes of kruisvormige bloemp-
jes en een waaiervormige figuur. Kz. 1793. 12. Welk wapen is dit?

Beide stukjes behooren (in het zuiden van ons land) langs de
stroomen waarschgnlijk te huis. J. d.

Een duister penningje. Er is door ons gezien een penningje, ruim
20 strepen groot, van spinsbek of tin. De voorzgde vertoont het
rechts gewend borstbeeld van onzen koning, met onischrifl:
Willem 111, Koning der Ned. G.H. v, L. De keerzgde heeft twee
wapens onder één vijfpuntige kroon, verbonden door een strik, zoo
het schijnt. Daarondei, evenals onder het borstbeeld, een steiTetje;
het eene wapen links: een klimmende, links gewende leeuw op
goud : het andere wapen rechts met een veld van goud ; een breede
band doorsn^dt dat wapenschild van de rechter naar de linkerzgde,
van onderen beginnende. Daaronder EUa$ en Lotharingen, fiet
schgnt een tendenz-penningje te zyu, misschien de zaak der on-
derhandeling wegens Laxemburg betreffende, korte jaren geleden.
Opheldering zou ons welkom zgu.

Amsterdam. j^ D£ vries jzn.

Oevaerden. Art. 8 van de ordonnantie van Leycester van 4 ang.

OÜBHXID- MüïiT- RN PEKNINGKUKDX. 177

1586. te vinden in het Groot Placaetboeck, '9 Grav. 1658. 1. p. 2630,
lermeldt onder andere plaatsen, waarvan de munten geinterdiceerd
werden, Genaerden. Welke plaats wordt hiermede bedoeld?

GESCHIEDENIS DER LETTERKUNDE.

Jacob van Lennep. — Klaaqe Zevenster in de achttiende eenw.
Wie Klaasje Zevenster gelezen heeft, herinnert zich nog levendig
het eerste gedeelte van dat boek.

Op de kamer van den student Bol, op de Breeitraat te Leiden,
is de reder^kerskamer, De dorstige Pleiaden, vergaderd. De neef
Tan een der leden, een amsterdamsch koopman, is als gast tegen-
woordig. Het is juist St. Nikolaas. De vergadering is reeds gesloten,
maar nog komt het banket niet, dat de gastheer besteld heeft.
De gasten worden ongeduldig. Eindel^k wordt er gescheld. £en
kt gasten gaat heen om de deur open te doen — want de meid
is naar den banketbakker om de letters te halen en de hospita
is ziek — en hg komt naar boven met eene groote zware doos,
die de brenger hem, zonder iets te zeggen, in de hand gegeven
heeft. Men opent den doos en daarin ligt een kind. Alle staan
verbaasd : zg maken allerlei gissingen, maar ten slotte komen zg
hierin overeen, dat zg er niets van begrgpen, dan dit alleen, dat
men er hen leelgk in heeft laten loopen. Want het gebeurde bg
de politie aan te geven is geene zaak : het zal tot allerlei voor hen
niet vereerende gissingen en praatjens aanleiding geven en vooral
de goede naam van den gastheer zal er door Igden. Zg besluiten
du8, op voorstel van eenen hunner, het kind te adopteeren, voor
zgne opvoeding te zorgen en daartoe elk naar zgn vermogen bg
te dragen^ tot dat het zoo ver zal zgn, dat het honne hulp niet
meer noodig heeft.

Aan bet einde van het boek blgkt het, dat er eene vergissing
heeft plaats gehad, dat de doos met het kind, door onkunde van
den brenger, aan een verkeerd huis is bezorgd.

IV heb hier den inhoud der eerste hoofdstukken van Klaasje
Zevenster zoo kort mogelgk weergegeven. Dat uitvoeriger te doen

178 OESCHIEDEKIS DER LÉTTEBEÜNDS.

acht ik niet noodig, omdat ik onderstellen mag, dat alle lezers
van den Navorscher van Lenneps laatsten roman kennen. Maar
wat misschien de meeste van hen niet weten is dit, dat wg nit de
vorige eenw een verhaal hebben, dat met die eerste hoofdstukken
in de hoofdzaken groote overeenkomst heefb. Het is van Ie Fraucq
van Berkhey en men vindt het in z^ne Jock en ernstige akademische
vertellingen mgner jeugd, Leyden 179^, onder den titel, De Braad-
pan, op Sint Nicolaas candidaats vaatjt.. Het is zeer lang; wel is
het met dnidelgke letter en ruim gedrqkt, zoodat er niet veel
meer dan twintig regels op de bladzgde staan, maar het beslaat
toch niet minder dan 73 bladzgden. Reeds die 'groote uitgebreid-
heid maakt het ongeschikt om hier in zgn geheel te worden
overgenomen. Doch al bestond dit bezwaar niet, dan zon ik het
nog niet wagen den lezers van den Navorscher zooveel rgms van
Berkhey aan te bieden, die soms wel vrij los en levendig weet te
vertellen, maar verbazend langwglig is. Ik zal dns den professor niet
altgd aan het woord laten, maar hem na en dan vervangen, waar
ik staat ben in een regel of wat mede te deelen wat h^ op eenige
bladzgden zegt.

Er was, zoo verhaalt hg, te Leiden een stadent in de regten.
Z^ne ouders waren overleden en hadden nog al iets nagelaten:
bovendien had hg een rgken oom, van wien hg erven moest.
Maar die oom was zgn voogd en gaf neefjen niet meer dan volstrekt
noodig was. Hg was een oppassend jong mensch: hg werkte veel en

Men zag hem nimmer dobblen, speelen,

Tenzg een ombertje op een deftige partij,

Picquet, wisk, of trente un, daar was hg somwgl bg,

Hg was meer kundig, om de schrgfpen te hanteeren,

Dan op 't Biljard te appoincteeren ;

Golé, Bricol, Caché, verloopen of acquit.

Of 't wedden op de kans, hier van verstond hg niet.

Het Dambord of 't 7orstlgk Schaeken

Kon somtgds zgn vernuft vermaaken.

Men zag hem nimmer trik-trak slaan.

Dog bg geval eens wandlen gaan

Naar het Fonteintje of naar Bourgoujes Kollef baan,
of hg reed eens te paard naar Warmond, Noord wgk of het

OB8CHIEDKNI8 DEB LETTERKONDB. 179

Schoaw, en in de vacantie ging hg een paar weken buiten logee-
ren, of — • want de smetstof, die in de leidsche lacht zit, had ook
hem aangetast —

nit vissen om een Baarsje,
Een Voorntje, Postje of een looze Zeelt of Snoek,
Hetgeen hg vangen kon met schakel of met hoek.
Met harddravergen hield hg zich niet op en was geen liefhebber
van W^ntje en Trgntje, zoo als menigeen, die op die manier zgnen
tgd verkwist en zgn geld opmaakt, en in het einde er onder raakt.
Of zoo *t dan nog ten besten loopt,
Een Harderwgker Bokking koopt
Of door een Thesesje en een Argument te leeren.
Per slot nog weet te Promoveeren,
Wanneer Papa een man van staat is en gezag.
En een Officietje er overschieten mag.
Maar ziet, eens ontmoet onze vriend een meisjen, die hg als kind
in Zeeland gekend had.

Een meisje vol van Eer en Dengd,

Volmaakt van ziel, volmaakt van talie, heusch van handel.
En onbesproken in haar wandel,
die smaak en oordeel had en » geestig dichten" kon.
Wie het Lam gekend heeft van nabg
Moest steen zgn, zoo hg schier, als hg,
Niet of verliefd werd, of niet dagt aan vrgerg.
Zg woonde hier met hare moeder, die weduwe was, maar
Die moeder had het spaansch, en schier niet om van te eeten.
De student vernieuwt zgne kennis met moeder en dochter, be-
zoekt ze van tgd tot tgd in hare woning op de Oude Vest en
doet zgn best haar te helpen in hare armoede. Hg leeft zoo zui-
nig mogelgk om in staat te zgn iets voor haar te doen en spreekt
eenen en anderen vriend om eene gift aan, zonder degene te noe-
men voor wie zg dienen moet. Doch
Door al dit medelgden
Ontstaat iets meer, dat hem nu kwam bestrgden.
Hg denkt aan méér dan enkle hulp en onderstand.
Cupido nam hem waar, in dien verrukten stand,
En stak zgn hartjen in den brand.

180 GESCHIEDENIS DEB L£TTEBKU2a>S.

Het paarijen doorleefde nn gelakkige dagen; maar welhaast kwam
er een kink in de kabel, want

Het vuur was in het stroo gedooken,
De vlam werd lichte lage ontstooken,
De blinde Liefde had reeds de oogjes toegelooken,
en de gevolgen zouden spoedig aan het licht komen. Nu was Hol-
land in last. Onze stadent was bereid het meisjen te trouwen zoo-
dra hg gepromoveerd zou zijn, doch dit zou nog eenigen tgd
duren. Hg maakt een testament, waarin hg haar als erfgenaam
benoemt, en toekent eene trouwbelofte waarbg hg erkent den vader
van het kind te zgn. Maar er was meer te doen : er moest gezorgd
worden voot al wat in de kraamkamer noodig was en verder voor
het kind. Hg neemt zgne hospita in den arm, eene vroaw die
bg de hand was en zwggen kon. Zg voorzag in hetg^n men
terstond behoefde en beloofde verder raad te schaffen.

Twee dagen voor St. Nikolaas wordt op de Oude Vest een jongs-
ken geboren, waarbg de moeder der hospita, Marg Plgster, hare
hulp verleent. Maar nu moet er een middel gevonden worden
om aan het noodige geld te raken. De slimme hospita heeft reeds
een plan gereed. Overmorgen, zegt'zg tot den student, moet het
uitgevoerd worden:

6g staat in 't krgt bg uw Wgnkoper niet.

En daar hebt gg gewis crediet:

Daar bg, gg weet het, zgt gg 't vaatje

Nog schuldig als een Gandidaatje:

Soupé, zorg daar niet voor, 't is juist dan St. Niklaas,

Verzoek Mgn Heer Hardy, dat is een noble baas,

Om aan de andere genodigde Mgnheeren

De les van zeker soort Sint Niklaas marodeeren,

Naar eisch en met beleid te leeren.

Behalve dezen moest hg nog een elftal verzoeken,
Noble bazen,
Die op geen anders beurs en aazen,
En somtgds ook de kan eens googen door de glaazen.
Hoor! als zg dan te saam bg een gekomen zgn.
Ziet dan niet op een glaasje Wgn,

GBSCHIBDSmS DSB LBTTXRKUVDB. 181

Een halve roes moet zgn gedronken,

l^^Aar gg, zorg dat gg zelfe blgft nnchter, niet beschonken.
Dan, als gg zegt,

Mgn Heeren, 'k heb voor een sonpé

Na geen colacion, of andren omslag ree,

A la stndenticoos, een boterham, wat worst, kaas en brood.

Ik wed om wat ge wilt, dat Hardy zegt, geen nood,

Het is nn Sint Niklaas mgn Heeren,

Die zal wel zorgen, dat wg lekkertjes sonpeeren.

AUon, wie gaat met mg, op avantunr marcheeren?
6g moet dan met Hardy gaan en zorgen dat gg op de Haarle-
merstraat big ft.

Als dan de klok slaat hallef tien,

Znlt gg daar een koksmeid met eene braadpan zien,

Die moet gg pakken zonder teemen,

1: Verzeker n, de meid zal hem wel laten neemen.

Mits gg haar niet te lomp trakteerd.
Het behoorde in den tgd, waarin dit verhaal ons verplaatst —
het midden der vorige eeuw of iets vroeger — tot de liefhebbergen
der leidsche stadenten, om op den avond van St. Nikolaas op
siroopiogten ait te gaan. Zg overvielen de dienstmeisjens, die
met volgeladene doozen of manden van de koks of banketbakkers
terogkwamen, ontlastten ze van hare vracht, en deden zich te huis
gekomen, trotsch op hunne heldendaden, aan de veroverde zoetig-
heden te goed. De bargers pruttelden daar wel over, maar er was
niet veel aan te doen. Men moest zich vergenoegen met op de
eene of andere listige wgze wraak te nemen op de stroopers. Zoo
gebeurde het dat een student bg zgne vrienden kwam, vrolgk over
den goeden buit dien hg gemaakt had; maar bg onderzoek bleek
bet te zgn,

een bun vol eerstgeboren katten,
Die zeekere arme vrouw
In 't Rapenburg verzuipen wou.
Of wel een dienstmeisjen kwam te huis zonder het gebraden vleesch
dat zg had moeten meebrengen en dat, zegt Berkhey, >op eene
ayond-maaltgd, waar ik zelve gast was, moest worden opgedischt,"
maar luid lachende, want zg vertelde, >dat een heer met een

182 OBSOHIEBBNIS DSB LSTTBBKUNDS.

scharlake geg^lloneerd kleed, haar het vleesch willende ontweldi-
gen^ zij onder haare tegenstand, gestadig hare hand in het potje
met braadvet stak en hem quasi al smeekende, over de armen
streek om de pan en het vleesch te behouden, dat zg, dit niet
helpende, de braadpan moest laten glyden, en hem voorts het
potje vet over 't hoofd uitstortende, het op een lopen gezet had/'
Toen dus de heeren op haunen strooptogt uitgegaan zgn, kleedt
de hospita zich als eene koksmeid, loopt haastig naar de kraam-
vrouw, aan wie zg haar plan mededeelt, legt het kind behoorlgk
ingepakt in eene braadpan en is er spoedig mede op de Haarle-
merstraat. De student en zgn vriend zgn op hunnen post, zg
grgpen de braadpan, die zg zich na kleinen tegenstand liet ont-
nemen en gaan er mede naar huis. Maar de hospita is hun voor
geweest en heeft reeds al het noodige klaar gezet. De studenten
komen, de eene na den anderen, terug. Zg onderzoeken den buit, dien
de verschillende gasten hadden medegebragt, en toen men einde-
Igk de braadpan opent, staan alle verschrikt en verwonderd. Wat
zal men doen met de >levendige carbonade/' die er in ligt?

Men vraagt elkander om adviezen,

Wat in dit vremt geval te raden of te kiezen?

Vraagt 'm'elders raad? men is beklapt:

Te Vondeling? men word betrapt:

En wie zal dan die daad verrichten?

Green een wil voor den ander zwichten,

Of 't heel Gezelschap moet er aan.

Dit kon hierom dan ook niet gaan:

Zich bg de Rector aan te melden.

Dat was voor deeze Nik'laas helden

Een onvermgdelgke Correctie op de daad

Van af te zetten op de straat:

En raakte het geval bekent bg and're snaaken,

PasquiUen zonder end, die men er op zou maaken!

Ligt was er een Poëet of spotgeest niet te pluis.

Of maakte een klugt, gelgk aan die van 't Eoffijhuis ');

Geen een kwam zeker in Gollegie of disputatie.

Of kreeg er een felicitatie
>} Wat voor eene klacht if dit?

OESCHIfiDBNIS DER LETTERKUNDE. 188

Met het Papaatjeschap yau Sinte Nicolaas,
Het Peetoomschap voor 't minst van zalk een noVlen baas.
Maar nu kwam de hospita binnen, die aan de kamerdeur alles
a^eluisterd had.

Zg keef kwansw^s, dat men een Eind tot haarent bragt,
Dog staat inmiddels, om haar olgkje, en lacht:
Na dat zg 't Kindje had bekeeken;
Zoo Yong het wgf dos aan te spreeken 1
Zoo, Heeren, dat is nu wat moois!
Dat heet ik eerst Stndenticois,
Dat zgn Sint Nic'laas Avantuuren,
Een schoone Jongen in de Luuren,
Die dertien Vaders hebben zal:
Wie hoorden immer zulk geval?
Nadat men eenigen tgd heeft beraadslaagd komt de hospita met
^ voorstel voor den dag.

Hoor Heeren! zegt zg, als gg ieder alle week
Uw hand eens over 't harte streek,
£n ieder gaf een gift, tien stuivers of een Galden,
Nadat zgn Speelbeurs het kan dulden:
£n ik bezorgde 't Kind ter Min,
Dat was het besten in mgn zin;
Dan was 't onschuldig Kind geborgen,
En uwe Menschen-min zou strekken tot zgn borgen:
Ik weet eeu frissche Min, gezond en van goed zog,
Zg is twee daagjes slechts oud Ejraams; — en nog .
Van eerelgken staat, vrg van list en bedrog; — -
'kSta borg voor alle Secretesse
Van haar, en ook van mg der Heeren dienaresse.
Het voorstel wordt aangenomen en het kind voor rekening van
^6 heeren bg de moeder besteed.

De vertelling is hiermede niet ten einde; ik kan echter wat er
^% volgt onvermeld laten, omdat het hier niet ter zake doet.

Vraagt men, hoe kwam Berkhey aan dit onderwerp? hg deelt
o&s dat mede in de volgende aanteekening : »Het geval in deeze
vertelling is in vroeger tijd van mgne jonkheid geschied en waarlgk
Kebeort. Ik heb de vroedvrouw, doorgaans genaamt Mai^ Plegster,

184 OE8CHIBDSKI8 DES LETTERKUNDE.

woonende op het Levendaal, zeer wel gekent, en verders door geloof-
waardige personen omstandiger berigt hier van gekregen; eenige
zeenwsche heeren alhier op de stadie konden de zoon nog, die in
de Braadpan te vondling had gelegen. Naderhand is een dergelgk
geval gebeort» waar van ik de Man en *t Eind gekent heb, te
weten van zekere Kore, een kok, doorgaans Eore de kok, woonende
op de Langebrag in het hnis, Salotnons tempel genaamt, die ius-
gelgks een Eind, zgnde een Meisje, in een Braadpan bg haar eigen
Moeder bestelde, en het zelve onderhield: dit Meisje heb ik ge-
kend, en leeft, zoo ik meen, nog te Amsterdam, alwaar z^ als
een brave Burger- Vrouw getrouwd is."

En nu, is van Lennep voor het eerste gedeelte van Elaasje
Zevenster bg Berkhey ter markt geweest? Hierop moeten wg
antwoorden, neen. Hy zelf zegt, Navorscher XVII, bl. 134, dat
die heele historie van de Pleiaden en het aan huis brengen van
dat kind, louter een werk van zgne vinding zgn. »Wel is waar,''
voegt hij er by, »nadat myn roman verschenen was, is mg ver-
haald, dat werkelgk door de leden van een studentengezelsehap
een jong meisje is geadopteerd en opgevoed — wat alweer toont
dat men niets nieuws meer bedenken kan, of 't blgkt later niets
. nieuws geweest te zijn ; — doch die bgzonderheid was my geheel
onbekend."

Wg hebben geene reden om aan de waarheid van deze ver-
klaring te twgfelen. Wg weten toch, dat van Lennep niet schroomde,
waar hg iets van zgne gading vond, dat over te nemen ; maar wg
weten ook^ dat hg niet schroomde dat eerlgk te erkennen. Hadde
hg nu bg het schrgveu der genoemde hoofdstukken, hetzg aan de
vertelling van Berkhey hetzg aan de gebeurtenis waar deze op
gegrond is, gedacht, hg zou, daar mogen wg ons verzekerd van
houden, dat niet ontkend hebben, toen hg in den Navorscher
over zgn werk sprak.

Toch is de overeenkomst zoo groot, dat wg naauwelgks kunnen
gelooven, dat zg geheel toevallig zou zgn. Misschien dus dat zg
op deze wgze moet verklaard worden. Het gebeurt ons wel eens —
mg althans is het meermalen gebeurd — dat wg iets zeggen of
Bchrgven, wat wg voor eigen vinding houden. Men zegt ons dat
wg het van elders hebben, maar wg kunnen het niet gelooven.

GESCHISOEMId DEB LETTERSUin>S. 185

bewast men het ons daidelijk, en nu zgn wg overtuigd
en begrgpeu hoe de zaak zich heeft toegedragen. Wg hebben het
laog geleden hier of daar gehoord of gelezen, maar er niet meer
aan gedacht. Na jaren herinneren wg het ons; maar wg zgn
Tergeten dat het herinnering is, wg zien het aan voor iets dat wg
zelre gevonden heboen. Zoo vermoed ik, zal het van Lennep
gegaan zgn. Waarsehgnlgk heeft hg in zgnen studententgd het
Terhaal wel eens gehoord, maar er niet bijzonder veel acht op
geslagen. Veertig jaren later verhaalt hg iets dergelgks, een kind
wordt op den avond van St. Nicolaas in eene doos te Leiden op
de kamer van eenea student bezorgd, waar een gezelschap bg een
is: al de aanwezige adopteereu het en nemen de zorg voor zgne
opvoeding op zich. Het is herinnering van hetgeen hg lang ge-
leden gehoord of gelezen heeft; maar hg is dat zoo geheel ver-
geten, dat hg, ook later, wanneer men hem vertelt, dat zoo iets
ifi vroegeren tgd werkelgk heeft plaats gehad, blgft gelooven dat
^ er nooit te voren iets van heeft gehoord.

P. LBBNDSRTZ WZ.

Het Oeia Linda BÖk. (XX 7, bl. 585). Ware het bestaan hebben
Tan dit veel besproken boek vóór de ontdekking der zwitsersche
paalwoningen in 1854, niet het best uit te maken door het on-
derzoek van het testament, waarbg het handschrift aan den tegen-
woordigen bezitter beweerd wordt gelaten te zgn? Het is waar,
dat reeds in 1829 (volgens anderen al in 1820) de overblgfselen
der gezegde paalwoningen zgn opgemerkt geworden (zie Le Maga-
sin Pittoresque, 1855, p 86, en O. Mothes, lUustrirtes Baulexikon,
1868, Bd. Ili, S. 86, o. h. w.) maar voor de wetenschap werden
^ toch eerst wereldkundig na jan. 1854. Dat vier vrienden van
den huldigen eigenaar van 't handschrift verklaren, dat zg van 't
bestaan van dat handschrift sedert een bepaalden tgd geweten
bebben, bewgst nog niet, dat zg 't op dat tgdstip met hun oogen
bebben gezien. Er moet notarieele zekerheid zgn en die behoort
gegeven te worden.

186 GBSCfilEDEMIS DGK LKTTERKDNDB.

VRAGEN.

Egmondflch liandschrift. In de vorige eeaw bevond zich op de
bibliotheek te Bremen een handschrift zijnde eene overzetting van
Plinias^ Hist. animal., in nedersaksische of platduitsche rgmen
door Pieter Stoulbelszoen van Stoulben, priester, wonende to ter
tgt tot Egmonde, in ^t jaer ons heere MCGCG drie en v^ftich,
met gekleurde afbeeldingen van dieren.

is er van dezen egmondschen priester meer bekend en is dit
zgn rgmwerk voor onze oud-hollandsche taalkunde van eenige
waarde ?

In de Eerkei. gesch. van v. Heussen en van Bgn wordt ge-
noemde Pieter Stoulbelsz. niet opgegeven onder de egmondsche
geestelgken en op de boekenl^st van het egmondsche klooster door
van Wgn in zgn Hnisz. leven uitgegeven, komt geen Plinius voor.

o. A. s.

Opsiiis jocoBexius. Ik leze in het belangrgk werk van dr. G. D. J.
Schotel: De Academie te Leiden, bl. 381 enz. dat de Opzii Jo-
coserii dissertatio etc., algemeen aan O. P. Zaunschlifer wordt
toegeschreven. Maar zou er onder den pseudoniem Opzins Joco-
serins geen hollandsch regtsgeleerde schuilen, wyl in de uitgave
van 1684 en eene latgnsche van 1683, het Latyn niet met duitsche,
maar met hollandsche spreekwyzen en rgmpjes doormengd is.**

Kan men ook uitvorischen wie de schrgver is? j. o. k.

KUNSTGESCHIEDENIS.

Portretten van Com. en Frederik Houtman. (XXVI, bl. 79).
Voor zooverre m^ï bekend is bestaan er geen geschilderde of ge«
graveerde portretten van de gebroeders Houtman. Alleen kan
men den onbekenden vrager mededeelen, dat er eeo kaart
van Ambon bestaat, waarop het portret van Frederik Hoatiuan
voorkomt. In den linker hoek boven dat portret ziet men zgn

ftVüSIGXÉCHIBMMl. 187

wapen, de paauw met opgeheven staart. Men wéét dCit Frefferflc
Hoatman ?oor de eerste maal gonvernear van Ambön Waiei van
1605 — 1611; bg resolntie van de 17en van 1 september 1G18
werd h^ andermaal als gonvernear van 'Ambon ttangenomen. De
bedoelde kaart bevindt adch in het Nationaal Moseam, Prlnsengrftcht
in den Haag. LAtosiii^MUek.

VRAGEN.

Abdij Tan Batiddoo in het land van Waas. Een mgner viienden
hondt zich bezig met het verzamelen van alles wat betrekking
heeft op bovengenoemde abdg, om later, als *t kan, er eene ge-
schiedenis van nit te geven. Tot nn toe zoekt hg nog te ver-
geefs naar eene teekening dier abdg en wil daarom den Na-
vorscher te baat nemen en vragen of in Nederland in de eene of
andere prentverzameling niet eene teekening dier abdg is, zoo als
zg zich vertoonde voor hare verwoesting ongeveer 1570. Wie
kent haar en wil hem er aan helpen of zeggen waar ze te Vin-
den is.

Si. OüUs Waea. f. CÈLkJüt.

VEREENIGING VOOR NOORD-NBDERLANDS

muziekgeschiedenis;

<t^gèls ^te 'Hftarleni. Dezer dagéfa VérseMlléhde «fccrkKen biEJireflieidaB
de Yereeni^ng doorzoekende, kwamen wSj eéüige iüiiitéékenfhg[eii
in handen, £e, door 'mg onbefkende öorzkkéti', tot dusverre niet in
de 'gewone mededeelingeü zgn opgènometi. Ik laait zé lilzoó hieir
vot^n, den inzenders verschooning verzoekende dat hunne nkmeh
daaronder ontbreken, aangeeieü ik die niet ken, én ze op dé
stakken niet voorkomen.

ï. fll^BLLËBS.

Twee verzoekschriften aan dë regeering van Saarlem. Op de
Reqnestè vah M. Philips Janss. van Velsen organist dezer «tiidt,

188 MUZIEKOESCUUfiDSNIS.

over de veertich jaeran geweest synde inde groote kereke alhier
versoeckende dat mitsdien hg nu all over de drye en tsestich jaeren
oudt es, ende te met de gebreecken des ouderdoms begint t' ge-
voelen, ende dat den dienst (bysonder het cloeke geslach) nyet en
mach ledich staen, dan moet soo wel bg nachte als bg dage waer-
genomen, ende sorge daer voren gedragen werden, ende om alle
Inconvenienten te voorcomen ende den dienst voorz met eeren wel
te bewaren (aengezien nyemant alhier vayre noch tyt en heeft daer
op hy hem sonde mogen verlaten) dat myne heeren gelieven wilde
hem suppliant te gnnnen dat Cornelis Helmbreecker syne consyn
nu jegenwoordich organist tot hoorn syne assistent mochte wesen,
omme den selven alhier te vestenen in den dienst voorsz. ende
dat den selven daer vuer mochte toegevoegt ende geaccordeert
werden een redelgck jaerlicz pensioen alsoo deu suppliant op hoope
van desen synen voors. cousyn noyt vastelycken tot hoorne heeft
willen verbinden. Nyettegenstaande hy daer toe tot veele en ver-
scheyden malen versocht es geweest dan den selven altoos vry heeft
gehouden, omme alst noode deede ende den suppliant hem te doene
hadde te ontbieden ende by siecte ofte andere ongeval te mogen
gebruycken. Waer op alvooren te disponeren verstaen wesende te
sonderen wat desselfs cousyns eysch soude wesen, voor synen dienst
ende subsidie voorsz. heeft nader hant den suppliaat tselve geson-
deert ende synen cousyn hier ter slede hebbende doen comen aen^en
heeren Burgemeesteren mondelinghe gerapporteert ende openinge
gedaen, dat hy daer vooren was eyschende drye hondert ponden
tot XL grooten vlaems 't pondt int jaer, daer by voegende dat hy
tselve nyet minder en soude connen doen, vermits hy een groot
tracteroent tot hoorn was soeckende ende veel meerder noch soude
konnen bedingen, soo hy hem maer hadde willen verbinden ende
tselve gebracht ende gelecht weeseude in naerder communicatie
ende deliberatie Es geresolveert ende geaccordeert, dat den voorn.
Cornelis Helmbreecker tot subsidie als vooren naer dat hy syne de-
missie ende ontslach binnen hoorne sal hebben gevordert sal werden
aengenomen ende dat hem voor jaerlicx weddens sal volgen ende
toegelegt wer by desen, de som me van drye hondert ponden tot
XL grooten vlaems tpondt innegaendè van deu dage als hy hier
sal wesen gearriveert ende syne domicilie ende woonstede weder-

miZIEKGESCHIEOENIS. 189

omme sal hebben fi^nomen, daer by mede verstaende dat den
selven Helmbreecker tvoorsz. officie ofte dienste door doode ofte
afsterven van Mr. Philips voorsz. ofte desselfifs merckelicke Indis-
positie ofte andere ongeval comende te vaceren voor allen anderen
daer toe sal wesen ende gehouden werden voor geprefereert, ge-
recommandeert ende gefavoriseert. Aldas gedaan ende geresolveert
opter E lieeren Bargemeesteren camere den XXI^ten Fébrnary Anno
IVP negenthien present den Bargemeesteren ende Schepenen als
int register. In kennisse van mj

(was geteekend) Jacobs.
1619.

Aende E.Heeren Bargemeesteren ende Regeerders der Stadt
Haerlem.

Verthoont reventelyk Uwer £.dienstwillige Mr. Baltis germersz.

orgelmaecker, hoe dat hy Sapplt. van D. E. aengenomen hebbende

te maecken het posityff onder tgrootte orgel inde groote kercke

deser stadt voor de somme van acht hondert car. gnldeus volgens

besteck daer van synde nn bevindt dat soo door tgeen bayten

tselve besteck als tgeeu door sonderlinge curiensheyt daer aen es

gemaect hy sappliant op verre nae met de bedungen somme niet

en sonde toecomen om een redelyck arbeytsloon daer aen te

Terdienen als claerlicken bigckende by tregister daer van gehoaden

datter aen materiaelen off knechts loon aen geconsnmeert es om«

trent seven hondert en vgftich ca. guldens, salx datter vgflich

guldens voor syne snppliants en syns^ soons groeten arbeyt en

naerstigheyt den tyt van 'vier en dertich weecken daer aen besteet

sonde overschieten Ende alsoo hy suppliant meent redelick en

rechtmatich te wesen, dat hy vant bayten werk ende ook van

overtollige curieusheyden — extraordinaire behoort te werden be-

taelt dat mede uwer E. met syne enorme schade nyet gedient

synde wel genegen syn den arbeytsman van syn verdiende dach-

loon in alle billicheyt te vergenoegen, soo keert hy hem seer.re-

verentelgk tot Uwer E. versoeckende dat Uwer E. believen hem

sQpplt. toe te voegen soodanige somme boven tbedongen loon als

uwer E. sullen oordeelen tot reparatie van syne schade te bèhoórèn

twelck doende.

190 lOTZIBKGWGBlXDSins.

Ter zQde staat het Tolgende:

1634. N®. 1. Borgem. ende regeerders der stadt haerlem ordon-
neren desen gestelt te werden in handen Tan den heer Anwel
Akersloot ont schepen Joost van der Graft ende Salomon de Bray
om tversoeck t*ezamineren ende gelegenheyt tinspecteren ende hare
K te dienen Tan advyse actam ter camere den XII jannary 1634.

Notaa TW de onkosten T^n de Materialen ende knechts
arl^yta loon T^n l^et macken Tan het posetief in Snntte baTo
kfitxk tpt haecleia l^^oanen den eersten janj 1632.

In den eersten 8 groote wageschots honten en een half

hondert Clap hont tot 52— 0-0

Noch 7 groote wageschotten en een half hondert ülap-

hont tot 54— 5—0

Noch de hontsagers gegeTen 7 — 4—0

Noch de hontsagers Tan sagen gegCTen 3 — 14—0

Noch 500 pont orgel Ipot tot 50— 0—0

Noch 450 > » > > 45— 0-0

Noch 4 wageschotten en een quartier Claphout tot . 26 — 0—0

Noch de hontsagers Tan sagen gegeTen 6 — 8—0

Noch 2 dosyn wit leer tot 6— 0—0

Noch an tin en soldeer 6— 0—0

Noch aan hont kooien 5 — 0-0

Noch Tan drayen ^egCTcn 11 — 0—0

Noch 400 pont orgel loot tot 40— 0—0

Noch de beeltsnyder Tan snyjen 16 — 0—0

Noch Tan drajen Tan de deckers knoppen en schgTen. 10 — 0—0

Somma 348—11-0
Volgt «en de tadere «ydt — ^— — —

Noch aen Tracht Tan hont loot en wit leer gegeTen. 8 — 12—0

Noch aen Iflm 6 — 9—0

Noch aen dooTe kooien 7 — 14—0

Noch aen kaersen 10— 0—0

Noch Tan hnishnnr die wy hier Terwoont hebben de

tyt dat wy hier geweest hebben Tan 23 weecken . 46— 0—0

Somma 78-15^

HUZIBKQB8CHIKDBNIS. 191

7an arbeyta loon van de knecht Dirck Thomassen
gegeven daechs 16 stnrers.

In den eersten van 5 weeeken betaalt 24 — O — O

Noch van 10 weeeken 3 dagen en l schoft betaalt . 50 — O — O

Noch van 15 weeeken en 3 schoft 72 — 12— O

Noch yau 7 weeeken eude ander half dach . . . . 34 — 16—0

Noch van 7 weeeken betaelt 33—12—0

Noch van 14 weeeken betaelt 67 — 4 — O

Somma 282—16—0

Somma tsamen 746 — 2 — O

Voor het super octaef 125 — 0—0

Voor het qninprestant 140— O — O

Voor het octaef 150— 0—0

Voor de holpeyp 210- 0—0

Voor het helpen van de vier holpeypen ende hetraaecken

Tan het secreeten welbortjen tot deselVe holpeypen. 80 — O — O
7oor het accorderen van het bovenste warck. Nae het

posetief 125^ 0—0

Voor de pylasters Gappytelen rande loverk en boch-

jens schoorsel van de galderyen so voort de borst-

weringe als op het posetief. . . . . . . . . 42 — O — O

Oude rekening betreffende de orgela in de kerk te Haarlem.

1423. Item gegeven vander cleyn oirgel te vermaken vi gonden
scilde.

1432. Item van die blaesbalgen an d^orgele te vermaken x cromstairt.

1437. Item ene meester, van orgele te maken, die Claes AUynssoen
wt Brabant gebrocht had om der stede oirge^en te besien
en een nawe werc te maken geg. van sinen oosten, reysen,
wech en weder ts. vi <tó x st. vg d.

1451. Item gegeven van die orgel te versien xv dage xv st. vig d.

1455. Item gegeven Janes die orghelmaker van dat hy van
Noortich ontboden was bg der stede te comen xv stuvers
en op die tyt so vergaerd men hem om met hem over een

192 mJZlSKOBSCHIfiDENlS.

te comen van die blaesbalghen an die grote orghel te yer-
sien vteert oick xt st.
1457, Item gegeven van die blaesbalgen van die groote orgel te
vermaken x st. ft xig st. iig d.

1465. Item gegeve den orgalistea van delf en van leyden, die
hier ontboden waren om die orgelen te proeve en te war-
deren, elkeu eene gouden leeü voir zgnen arbiet f^ tsame
iig «.

1466. Item gegeve den orgelmaker Pieter Gergtsz. op Bekenen.
van dai hg die orgel gemaict heeft iig B. gulden f^ xxxg ^.

1466. Item gegeve Pieter Geergtsz. die orgelmaker op sinte Gallen
dach bg handen van Wouter van Bekesteyn iig B. gl. ft
xxzii <B.

1466. Item gegeve Pieter Geergtsz. die orgelmaker züg % v si
X d. f^ cxiig V 6 st. vig d.

1552. Args Garbrants, de kistemaker, betaelt de somme van acht
ponden, achttien scellingen van veertich groOn vlaems 't
pont, te weeten vi £ vi st. van dat hg achtüen dagen
onledich geweest ende gewrocht o(te groote orgel binnen
de pfochiekercke aen 't oude werck, dair eensdeels wat
vergaen was tot seeven stnvers daegs, noch gelevert an
spgckeren, hontwerck^ gserdraet, cooperdraet ende anders
ts. g £ en voor *t verstelle van de schnyftrompette xg st.
compt 't samen alst blgct bg sgn quyt. ende ordre vig £
xvig st.

1554. Meester Allaerdt Claeszoon orgelmacker bet. de soifie van
vgff ponden tien scellingen ter cause van gelgcke some
hem bg den burgemeesters toegevonden, ten bgweesen ende
kennisse van Mr. Claes, organist der voors. stede voor sgn
arbeitsloon en costen van dat hg gemaict heeft een nyenwe
register int posityff staende an de groote orgel in de pfochie
kercke deser stede compt hier v £ 10 se.

1568. Args Garbrantsz Clockestelder betaelt zeven ponden acht
scell. zes penn., munte dezer Beeckeninge, ter cause van
dat hg de blaesbalghen van den grooü orgel in de groote
kercke geholpen ende gerepareert heeft, mitsgaders Leer,
Igm, coolen ende een reep aent voorslach enz. vg £ vig se. vi p*

IfUZIEKOXSCHIEDElflS. 193

1588 Pieter Jansz. orgelmaker van Vnytrecht betaelt de soffle
van hondert 't. seventich ponden vnytsaecke dat hg de
Trouwen orgel in den grooten kerck binnen dezer stadt
Toorsien ende 't principael werck, in *t generaal geheel
ontstelt zgnde, geaccordeert heeft, daer inne sgn dese
registers te weten: een prinstant van zes voet, een octaef
▼an drie yoet, een (niixtiier?) ende noch een scherp, wesende
'tvoors. principael een holle pgp van zes voeten Inydende,
noch een open fluyt drie voet Lnydende, noch een gemschen
hooren Inydende anderhalve voet, noch een snfflet, noch
een geheel nyenw register trompetten van nyenws gemaect
Inydende zes voeten, noch geholpen *t pedael ende trom-
petten en in de borst een qnintede Inydende zes voet en
noch een register regael Lnydende vi voet, all naer breder
vermelden van ordonn. clxx jS.

Aanteekeningen nit het Archief van Haarlem.

18 jnng 1623 tronwt Claes Janss., orgelist van Pnrmerende,
met Reynon Pietersdochter van Haarlem.

5 april 1695 betaald aan mr. Jacobus Galtus van Hagerbeer,
orgelmaker de som van 100 gnlden door order van heeren Kerk-
meesters.

26 sept. 1703 begraven i'ieter Brouwer, orgelist.

TAALKUNDE.

Spreekwoorden en spreekwijzen aan den B^bel ontleend. (Vervolg
Tan dl. XXV, blz. 559).

Kalf. De Israëlieten maakten zich in de dagen van Aaron in
de woestgn een goaden kalf, aan hetwelk zg afgodische eer be-
wezen, zie Exod. 32, vs. 4, 6 en vgl. Bgb. Wdck. II, 302a.
Aan dit voorval is, — geestig, maar niet strikt historisch, want
Exod. 32 VS. 3, 4 is sprake van een afgodsbeeld, tot welks oprigting
de Israëlieten zich van hunne gouden kleinooden hadden ont"

194 TAALKUNDR.

daan ! — de spreekwgs ontleend : hij is een aanbidder van het
gouden kalf (vgl. Harrebomée, iSprkwbk," III, lix) of: het gouden
kalf is het eenig voorwerp van zijn godsdienst. Men noemt aanbid-
ders van het gouden kalf de zoodanic^eu, die onder den schgn van
godsdienstigheid geldzuchtig zgn, en de godsdienstigheid of den
godsdienst zelven te baat nemen om hun gouddorst te bevredi-
gen. Zg zgn derhalve onderscheiden van Mammondienaars, want
dit zgn geldzachtigen in 't algemeen. Wanneer men bg gevolg
geldznchtige en geldgierige godsdienstleeraars Mammondienaars
heet, is dit minder jnist; men moet hen aanbidders van het gou-
den kalf betitelen. Dat er van de zoodanigen steeds minder, en
eindelgk, zoo mogelgk, geen één meer moge aangetro9en worden,
is de hartewensch van ieder, wien het belang van den godsdienst,
vooral in den tegen woordigren tgd, ter harte gaat. Meer in 't
bgzonder brandmerkt men met dezen naam eoodanige godsdienst-
leeraars, die om des profijts wil groote belangstelling toonen in,
veel sympathie gevoelen voor rgke en aanzienlgke gemeenteleden.
Daar m. i. dit gezegde met het oog op zgn oorsprong, in het
naauwste verband tot den godsdienst moet verklaard worden,
schgnt het gedwongen en onnatuurlgk te wezen, de uitdrukking
aanbidder van het gouden half toe te passen op een saletjonker,
die uitsluitend aan rijke meisjes zgn hof maakt. Wat men als
reden voor deze toepassing bgbrengt, dat de Oosterlingen hunne
vrouwen en meisjes bg koeien en kalveren vergelgken, en dat
het gouden kalf der Israëlieten eigenigk geen massief gouden,
maar een met goud overtrokken of verguld (n;)pp a rad. *^pj in de
tweede beteekenis = teadt^ zie Gesen. Lex. Hebr. in voce) beeld
z$ geweest: is misschien meer vernuftig dan waar; want volks-
gezegden hebben gewoonlgk niet een zóó diep liggenden oorsprong.
Dat het beeld van goud was gegoten, dit blonk het volk in de
oogen. — Over kalf Mozes vgl. Nav. XXV, 81, 82.

Uij is van het kalfje genezen. Tuinman, Nederduitsche Spreekw.
I, 345 schrijft, dat men dit van iemand zegt, die uit iets kwaads
gered is, waarin hg zich door zgne eigene schuld gebracht had.
Maar hoe kan dit, zoo als hg stelt, ontleend wezen van eene koe,
die een kalf heeft geworpen? » Eigenaardiger", oordeelt Sprenger
van Eyk (Vaderl. Spreekw., Handleid., Proeven bl. 85, 86), »zou

TAALKUVDE. 195

ht zgn af te leiden ran het gouden kalf der Israëlieten, die door
ie voorbede van Mozes vergiffenis erlangden;** nogtans gelooft
h^, dat men ook dan nog het rechte spoor bijster is. Hg meent
dat het spreekwoord meest gebrnikt wordt omtrent iemand, die
>door middel van onaangename bejegening van zgn verwaandheid
of inbeelding is genezen/' denkt daarb^' aan dat gedeelte van
een hoefijzer, hetwelk kal/je wordt genoemd, en stelt zich dan
iemand voor, die een slag van een paard gehad hebbende, genezen
wordt van de wond, hem door het kalfje toegebragt, maar zich
na ook niet meer, zoo als te voren, in die gevaarlijke nab^'heid
waagt. Harrebomée (Sprwdb., I, 375b, 376a) denkt aan een nathals,
die den drank loost door hetzelfde kanaal, waardoor hg dien had
ingenomen. Anderen anders. Ik weet het niet, doch hond de
verklaring van van Egk voor meer waarschijnlijk dan die ardere,
hoewel het gezegde dan eigenlgk moest luiden: »hg is door het
kalQe genezen.*' flet is alzoo niet uit den* Bgbel geput.

Zoo gij met mijn kalf niet geploegd hadt, gij zoudt mijn raadsel
niet hebben uitgevonden. Dit .gezegde van Simson tot de Philistgnen,
die door bemiddeling van des eersten bruid, achter diens raadsel
gekomen waren (Rigt. 14: 14, 18), wordt nog gebezigd in dezen zin:
100 gg mg dit of dat geheim niet op de eene of andere wgs ontlokt
hadt, zoo gg het door mg niet wist, gij zoudt er nooit achter
gekomen zgn. Hij ploegt met eens anders kalf beduidt mitsdien : lig
wendt de wetenschap, kunde, arbeid van een ander als zgne eigene
aan. Zoo prorJcen velen, zegt Tuinman (op. laud. I, 4). gelgk de kraai
van Esopus, met eens andermans veeren. Ploegen wordt ook in 't
algemeen gezegd voor naarstig arbeiden, zie Spr. 13: 23, 20: 4,
Jez. 28: 24, 1 Kor. 9: 10, en vgl Luk. 9: 62, alsmede ons ge-
zegde ploegen en zwoegen. Kalveren of runderen (trekossen) werden
in het Oosten voor den ploeg gespannen, en zoo was het ook
onder Israël, zie Bgb. Woordenb., III, 221b. Spr. v. Egk ver-
klaart (op. laud. Il, 42) het spreek w. te algemeen nopens iemand,
die door een ander met raad en daad ondersteund wordt. Ook
is het zeer te betwgfelen, of wg mogen berusten in zijne verklaring:
«bet kalf is Simsons bruid, want de Oosterlingen vergelgken hunne
▼rouwen en meisjes bg koeien en kalveren." Ik geloof niet, dat
Simson, toen hjj dit gezegde uitsprak, aan zgne bruid dacht,

196 TAALKUNDE.

maar in bp den Oosterling zoo zeer geliefde beeldspraak bedoeld
heeft: »bgaldien gij u niet bediend hadt van 't geen gij door
mgn eigen toedoen wist," enz. Men zegge niet, dat »kalf" hier
regtstre^ks op de brnid ziet, wijl het vrouwelijk rh^'g en niet het
mannelijk byg in den grondtekst staat; want de forma feminina
wordt hier, dunkt mg, alleen gebruikt om op ^jTPn te kannen
rymen. Ook Gesenius, Lex. Hebr. in voce, verklaart rhyff door
ijuvenca aratro jancta," zonder meer. Gedrongen ia de kant-
teekening: >de landlieden graven en werpen, door den dienst der
beesten, bg het ploegen den grond op, zoodat ontdekt wordt wat
verborgen was,'^ Bg Sprenger van Egk (Handl. Landleven, bl. 30)
wordt het gansche onderhond van Simson met zgne bruiloftsgasten
aldus dichterlgk voorgesteld:

Simson: ik wil met u thans raadsels spreken, raadt dezelve!
De geuten: zeg dan uw raadsel! wg hooren aan.
Simson: van den eter kwam spgs, van den sterke en wreede

zoetigheid.
De gcLsten: zoeter is niets dan honig,

sterker is niets dan de leeuw.
Simson: hadt gg niet geploegd met mgn kalf,

gg zoudl: niet opgelost hebben mgn raadsel.
Dit doet denken aan de Proeven van Strophenbouw, van proL
Jongeneel (Deventer, Ter Gunne 1870). — Hij is nog een ongewend
kalf (vgl. Jer. 31: 18, waar het getuchtigde Efraim vergeleken
wordt met een dartel kalf, dat door slagen getemd wordt); — zoo
spreekt men van een jong mensch, dat aan tucht gewend moet
worden. — Bet gemeste kalf wordt geslagt (vgl. Lok. 15: 23, 27,
30, waar net ter eere van den verloren zoon geschiedt na zgue
wederkomst in het vaderliik huis) = het beste wordt opgedragen,
om goede sier te maken. Ook aan Saul werd door de tooveres
te Endor een »gemest kalf" voorgezet, volgens 1 Sara. 28: 24.
Nu mag het gemeste kalf wel geslagt (worden) = nu mag het wel
vetpot zgn in dit zoo heugelijk geval. Hij roept om het gemeste
kalf = hg wil er een feestelgken dag van hebben. — Niet door
kalvereii' en hokkenbloed (lïebr. 9: 19), maar door het bloed van
Christus wordt ome consdentie gereinigd van doode werken^ om den
levenden God te dienen heet het Hebr. 9: 14, alwaar ikalveren-

TAALKX7KDE. 197

en bokkenbloed** eene specificatie is van »de onder de Mozaische
bedeeling aangebragte ofiferaaden", die alleen lichamelijke of uiter-
lyke onreinheid vermogten weg te nemen; terwyl de door den
gekruisten Verlosser gebragte offerande eeue geestel:yke reiniging
te weeg brengt.

Kanadn, — Hij spreekt de tale Kanadns. Egypte was van
oadsher Toor de Israëlieten de repraesentant van het Heidendom,
en die de tale Eanaans spreken beschouwen de menschen, onder
wie zg leven, ook als Heidenen. Na zouden er, — naar de voor-
stelling van Jezaia (19: 18), die aan Egypte aankondigt, dat velen
uit dit volk tot de kennis en dienst van Israels God zouden wor-
den toegebragt, waarbg zjj in de bgzondere bescherming van
Jehova zouden deelen, welke profetie ruim eene eeuw vóór Christus
geboorte is vervuld ! — v^f steden in Ëgyptenland wezen, ^sprekende
de tad van Kanadn en zwerende den Heer der heirscharen.'' Deze
is dan de oorsprong van dit gezegde; want het ^zweren bg den
Heer der heirscharen" woidt in bgbelstgl steeds als een bewgs
nn godsdienstige vereering aangemerkt en aangevoerd. Men ge-
bruikt het spreekwoord van iemand, die zgne redenen en ge-
sprekken doorspekt met bgbelteksten of figuurlijk gebezigde uit-
drukkingen van het Oude Testament. In vroeger dagen was die
spreektrant ook op den kansel zeer gewoon : waarvan men proeven
te over kan vinden in een vóór een twintigtal jaren uitgekomen
koek, getiteld : Kanselontluistering in de Nederl. Herv. Kerk, tgdens
de 17e en 18e eeuw, aangewezen en gestaafd door Sincerus (J.
^. Sprenger van Egk), Amst. 1853. Merkwaardige stalen van
y voeren der tale Kanadns treft men ook aan in de werken van
Walter Scott; vgl. o. a. diens Ridder Peveril van den Bergtop,
Qit de dagen der Puriteinen of Independenten, aanhangers van
Olivier Cromwell, die met hunne gladde aangezigten en kaalge-
schoren kruinen (roundheads) nooit anders dan oudtestamentische
uitdrukkingen bezigden. Men moet aan dit werk herinneren, wgl
liet minder bekend is, en toch de aandacht ten vollen verdient. In
gezegden historischen roman z^n de majoor Bridgenorth en de
P^teinsche predikant Solsgrace (tegenover wien de meer liberale
^lüteaker optreedt) twee der hoofdpersonen, en er wordt eene

198 TAALKUNDE.

heele predikatie van Solsgrace in aangehaald, bet merkwaardigste
stuk wegens den kanaanitischen st^l, dat iemand immer onder de
oogen kwam. In kanseltaai en in godsdienstige gesprekken geeft
zoodanige styl, wanneer hij binnen de palen bl^ft, somtgds iets
plegtigs, iets statigs, gewgds en veerkrachtigs ; doch wanneer men
dien spreektrant altoos volgt, kan men den blaam van schgn-
vroomheid niet ontgaan. Pradens van Duyse, zoo als altgd, kort
en bondig, zegt: taU Kanadns = bgbelsch mystiek. Ook zegt
men: hij bauwt de tale Kanadns »ta, hij spreekt of schrijft in
kanaanitischen stijl. — Over Kanadn en Hemelsch Kanadn zie bg
Land.

Kersmis of Kerstmis^ d. i. met omzetting der letters z. v. a.
Christmis = mis van Christus, evenals kermis uit kerkmis is ont-
staan. Men spreekt van kersverhalen of kersverteUingen^ d. i. ver-
halen, geschikt om de lange kersavonden te korten, waaronder die
van Schmidt en Dickens het meest bekend z^n; terwgl het kerft-'
verhaal of de kerstgeschiedenis^ het kerstevangelie de groote stof is
der prediking van Jezus* geboorte op dit heugelgk christenfeest.
De kerststofen of lerstteksten zijn de evangeliestoffen, die op het
kerstfeesty eersten en tweeden kerstdag^ voor de gemeente behandeld
worden. — Een mtte Kersmis (wintersneeuw) geeft een groenen Paasch
(schoon lenteweder), en omgekeerd: een groene Kersmis (buiten-
gemeen zacht winterweder) geeft een tuitten Paasch (een guur en
koud voorjaar). — De in de herinnering der feestvierende christen-
heid op Eersmis telkens op nieuw geboren Jezus is het kerstkindeke,
In vele Roomschen kerken, vooral te Rome, schommelt men in den
kerstnacht in eene wieg een aangekleedön pop, èn noemt dit >het
kerstkindeke wiegen.^* Alleen dweepzieke Roomschen worden met
deze taak vereerd; van daar, dat men, om aah te duiden, hoe
fijn roomsch iemand is, wel zegt: hij (zij) heeft zelf s het kerskindeh
gewiegdt of: hij (zij) wiegt het kerskindeke meê. — Wfll, bfl wgze
van mystische woordspeling, de geboorte van Jezus menigmaal
met de wedergeboorte des menschen (Joh. 3: 5) en der mensch-
heid (Openb. 21: 5) wordt in verband gebragt, verneemt men op
Kerstmis van den kansel en in ascetische geschriften wèl eens
de uitdrukking : het kindeke JézvCs (het kerOkindèke) moet in m

TAALKUNDE. 199

^boren worden^ opwassen^ groot worden enz., in den zin van
Gal. 4: 19b, Efez. 4: 13, 3: 17, Rom- 8: 29; als ook: liet kerstfeest
moet het geboortefeest wezen (worden) van het geestelijk leven. Even zoo
ODtboezemt men nopens iemand^ die kort vóór Kerstmis of op
Kerstmis stierf, den wensch: dit kerstfeest moge zijn (haar) ge--
boorte/eest wezen voor e^n hooger (hemelsch) leven! — Wgl de
oostersche h ijzen aan den geboren Jezus geschenken bragten
(Hatth. 2: 11), deelt men tegen of op de kerstdagen wel eens
ierstgeschenken uit, en schenkt kerstgaven aan de behoeftigen. De
hrttgift is de collecte, die in sommige gemeenten tegen Kerstmis
ten behoeve der armen wordt ingezameld, bgaldien die armen zelve
niet rondgaan langs de haizen, om kersavondjes te bedelen. —
Men heeft ook kerstboomen^ inzonderheid in Duitsehland, waar de
Cbristbaume met hunne kerstvreugde de feestelgkheden van den
oud-nederlandschen St^JSlikolaaS' of kijk-avond vervangen en ver-
goeden. Die kerstboomen komen echter, vooral op de dorpen, ook
onder ons meer en meer in zwang. Zouden ze zinspelen op de
boomen in het Paradgs (Genes. 2 : 9), waaraan kostel^ke vruchten
hingen, even als de kerstboomen met allerlei kostelykheden en
Yersnaperingen voor de jeugd prgken? Of zou de kerstboom op
Christus zelven zien, van wien geestelyke schatten en hemelsche
goedtren door zgne komst in de wereld, z^ne geboorte, zgn afge-
vloeid? Indien de laatste gissing de beste is, dan vergelgke men
Openb. 22: 2. W^l het oud-germaansche Joelfeest een drietal
maanden later inviel, ten einde ter eere van den zonnegod de
doorbrekende lente, als overwinnares van den winter te begroeten,
als wanneer een groene dennenboom, de >heilige Indrasyir* werd
rondgedragen, schgnt het minder gepast, de feestel^kheid van den
kerstboom van dezen heidenschen omgang herkomstig te achten.
Men zag kerstbrood, »Sachsische Thüringer WeinachtsstoUen** ver-
krijgbaar gesteld in het vervolg op de flaarl. courant van 21
dec. 1874.

Knechts (T^, np4, 13^., "13?) staat in de oudere bgbeloverzettin-
gea voor >jongske'\ dat in de nieuwere en nieuwste gelezen wordt
(vgl. Exod. 1 : 17, 18, 2 : 3—10, Levitic. 12 : 2, 7, Rigt. 13:5,
l 8, 12, 24, Job 3 : 3, Jez. 7 : 16, 8:4, 66:7, Joel 3:8, Zaclt

200 TAALKUNDE.

8:5); — in de uitgaven van het Nederl. Bgbelgenoot$>chap van
den jare 1850 staat nog het ouderwetsche »knechtje". Dit woord
is onder de mindere standen op het platte land in de noordelgke
provinciën van ons vaderland, Drenthe, Friesland en vooral Grro-
ningen, nog volkstaal. Men zegt daar bg de geboorte: 't is een
knechtje (en geen meisje), en later: >*t is een aardig, zonderling,
knap, baldadig knechtje**, enz. Over den oorsprong van het woord
knecht vgl. Nav. XXV,. 183.

Drie-koningen noemt men in de volkstaal den tgd omstreeks
6 januarg, als wanneer de Roomsch-Katholyken hun i)miomw5Fen-
feest vieren, waarop zg gedenken aan het bezoek, door de oos-
tersche wgzen, die zij als koningen beschoawen, aan het kindeken
Jezus te Bethlehem gebragt, volgens Matth. 2:11. De overleve-
ring noemt de namen dier drie wgzen: Easpar, Melchior en Bal-
thasar. Later zouden zg door den apostel Thomas zgn gedoopt en
in Perzië het Evangelie hebben gepredikt. Hunne lichamen zoa
men onder de eerste christen-keizers naar Konstantinopel en van
daar naar Milaan gebragt hebben, vanwaar keizer Frederik I na
de verovering en verwoesting dier stad hen in 1162 naar Keulen
overvoeren en daar voor benzeen merkwaardig geienkteoken ma-
ken liet, dat nog aanwezig is. Het Driekoningen/eest wordt ook
wel genoemd »het feest der veropenbaring van Christus**, of alleen:
»het feest der veropenbaring" of epiphanienfeest, sni^pavBW^ 2 Tim.
4 : 8 enz ), waarvan het onderwerp is » wat Jezus Christus aan de
Magi of Wgzen deed kenbaar worden, toen zg door een boven-
natuurlyk licht verlicht en door eene geheimvolle ster geleid uit
het Oosten naar Bethlehem kwamen, om het nieuwgeboren god-
delyk kind te aanbidden" (Werfer en Steek, Levens der Heiligen
door van Bemmel, Utrecht 1863, I, 24). — Men heeft driekonin'
genbrood^ zgnde een gebak, dat bg die gelegenheid gebruikt en
ten geschenke gezonden wordt. — Te Amsterdam heeft men eene
Driekoningenstraat.

Land, in den lande^ enz. vaderland. — Palestina heet het Heüig^
land bg uitnemendheid, v*pTOr]X^ (Exod. 3:5, vgL Joz. 5:15),
yij dyCa (Hand. 7 : 33), als zgnde het tooneel van Gods bgzondere

TAALKUNDS. 201

openbaringen. Men spreekt van den gewijden grond of bodem Tan
Palestina, en in 't algemeen van gewijden grond of bodem^ heilig
(mid. Ook zegt men : hij beweegt zich (met zijne geschriften, gedich-
ten, enz.) op gewijden bodem = in eene heilige, bgbelscheof chris-
telgke atmosfeer. — Uet Heilige land kwam voorheen dikw^Is op
aithangborden, vooral van herbergen en kroegen voor, even als
üet Land van belofte (zie üithangteekens, II, 60), wegens den
drniventro» van Num. 13 : 33. Te Amsterdam heeft men nog eene
Land-van-belofte-steeg,) Naar Hebr. 11 : 9 noemt men Eanaan het
land van belofte, yv ^5^ STtccyYsliag, of het beloofde land, wgl het
aan Abraham en z^ne nakomelingen erfelgk was toegezegd (vgl.
Genes. 12 : 7, 13 : 15, 26 : 4, 28 : 13) ; en omdat het een bgzonder
Truchtbaar land zou zgn (Deut. 8 : 7—9, vgl. Num. 13 : 23, 27),
een land vloeiende van melk en honig (Exod. 3 : 8, Levitic. 20 : 24
enz., Nam. 13 : 27 enz. Jez. Sir. 46 : 10), wordt het, even als dit
laatste^ van eene b^zonder vruchtbare landouw gebezigd. De over-
dragtelgke beteekenis van land va?! ié^o/ïe sluit echter nog iets meer
in dan vruchtbaarheid, b. v. in het gezegde : hij leeft in het land van
belofte (= in eene goede landstreek); maar dit gezegde kan ook,
met een woordspel tusschen land van belofte = gewenschte toestand
en land van belofte == toestand, waarin men met » beloften" gepaaid
en op het sleeptouw gehouden wordt, beduiden: >hg leeft op goede
hoop". In dezen laatsten zin moet men de uitdrukking verklaren
tn het land van belofte{n) eterft men wel van honger, d. i. van beloften
kan men niet aan 't eten komen of blgven ; zie deze beide betee-
kenissen, waarin hier > belofte" gebezigd wordt, goed uiteengezet in
de bekroonde prgsverh. van C. F. Zeeman, Nederl. Spreekww. enz.
(Dordrecht, J. P. Revers) bl. 71, 72. Even zoo: wij zijn in Kanadn
of mj zijn thans in het land van belofte (ook : het beloof de land), spreekt
de landman of landbewoner in den zomert^d, wanneer graan en ooft
veel beloven. Men vergelgke hierby ons »een veelbelovend saizoen,
jongeling'*, enz. Zy doelt daarentegen op voorspoed, welvaart en
geluk in *t algemeen in, het is hier het land van belofte niet = het
is hier niet byzonder voordeelig en genoegelyk ; zij hebben het be^
loofde land voor zich (vgl. Jozaa I, enz.) = zg hebben heerlyke voor-
nitzigten ; zij hebben daar wel het beloofde land niet gevonden, maar
het gaat er hun toch goed (= het is ook daar wel niet alles, oi

202 TAALKVÜDI.

de wereld op een bordje, het is ook dé&r uiet volmaakt, maar zg
genieten er toch voorregten) wordt van landverhaizers gezegd.
Ook ironisch: in dat beloofde land zullen spoedig allen van gebrek
omkomen 3= de landverhuizers zullen zich jammerlgk telenrgesteld
vinden. — Wij zijn thans op weg naar het beloofde land (= naar
een beteren toestand). Dat kan ons niet (of alleen) op weg naar het
beloofde land brengen (= onze regtmatige wenschen doen verkre-
gen). Dat hebben wij noodig om uit de woestijn te geraken (= aan onzen
verwikkelden of benarden, toestand te ontkomen) en den weg te
betreden naar hel beloofde land (= betere uitzigten te bekomen).
Die weg voert niet naar het beloofde land (of Kanadn) =. dat is het
middel niet om het goede doei te bereiken. Dit (hij) houdt het
beloofde land voor ons ontoegankelijk (of gesloten), verhindert ons
onzen wensch vervnld te zien [vgl. het opstel van mr. J. D. Vee-
gens : Op weg naar het beloofde land, voorkomende in het februarg
nummer (1875) van de Vragen des Tgds.] Mozes moest sterven,
voordat hg in Kanaan was aangeland (Num. 20 : 12 enz.) : van
hier, hij kwam tot aan de grenzen van het beloofde land, maar er
niet in = hg zag bgna zgn wensch vervuld^ zgn doel bereikt, maar
haast is nog niet half. Mozes stierf op den berg Nebo, nadat hg
het beloofde land gezien had, maar hg mogt er niet inkomen
(Dent. 34:1—5); daarom zegt men nopens iemand, wien een groot
goed, geluk of voorregt wordt voorgespiegeld, maar die het niet
genieten, niet in zgn bezit verkrggen mag: hij ziet het beloofde
land welj maar mag er niet inkomen: vgl. hij vliegt wel, (als eene
mug) om de kaars, maar kan het licht niet grijpen. Oambetta zeide
in zgne toespraak bg het graf van Dorian (een overleden gedepu-
teerde): lieven als Mozes, heefk Doria,n het beloofde land {de tr^nsche
republiek) slechts uit de verte mogen begroeten ; de dag der nationale
erkentelgkheid zal echter eenmaal aanbreken*', enz. (Haarl. Conr.
21 april 1873). Van een krggsoverste, die zgne legerscharen het
doel hunner expeditie deed hex&iken^ ^^eei hei: als een andere Joztia
heeft hij zijn volk binnengeleid in het beloofde land. Hij denki nog
het beloofde land te zien na het aanbidden van het gouden kalf=^ h^
waant, na zoo lang mogelgk de wereld gediend en het goed deaer
wereld na^^ejaagd te hebben, nog den hemel te zullen beerven. —
Eet land van Sem =z j&zie (Bgb. woordenb. III, S20a); het land

TAALKUKDK. 208

tan Cham (Pa. 105 : 23, vgl. 106 : 22, 78 : 51) = Afrika (ibid. I,
177&); hei land van Jafet = Europa (ibid. II, 6&i). -— AIs men
Tan eeae landstreek wil te kennen geven, dat ze yoI is van edele
metalen^ heet het wel in b^beltaai, naar Dent. 8:9: het is een
land welks steenen ijzer zijn^ en in 't welks bergen men koper kan
uithouwen, — o Land^ land, land^ hoor des Heeren woord (Jer. 22 : 29)
is een wekstem ter bekeering en gepaste tekst voor boete-en bede-
dagen. — Wee het land^ welks koning een kind is = onverstandig
en baldadig van aard, (Spr. 10: 10); maar daarentegen^ welgeluk^
zalig het land^ welks koning een zoon der edelen is (Pred. 10 : 17) =
edel denkt en handelt. — Hij omreist zee en land (Matth. 23 : 15),
heet het van iemand, die zich al^e mogelgke en denkbare moeite
getroost, om een of ander plan te volvoeren, inzonderheid, om
menschen voor zgne zaak of partg te winnen, proselieten te maken.
Men zegt ook: hij omreist stad en landy hij reist zee en land^ stad
m land af. — Het is een land van gesnedene beelden (Jer, 50 : 38)
heet het wel van eene overwegend roomsche streek. — Het is noch
wor het land noch voor den mesthoop geschikt (Luk. 14 : 35) := het
is nergens goed voor. Men zou echter tegenwoordig» b^ vooruit-
gang en de waardeering van den landbouw, deze onderscheiding
niet meer maken, want wat voor den mesthoop goed is, is ook
uitermate goed voor het land. Mesthoop door » vuilnis hoop" of ook
door laschhoop" (Job 2 : 8, nSM, cinis) te vertolken, verbiedt het
woord xoTT^m. — Heft uwe oogen op en aanschouiot de landen, ze
sjn aireede wit om ie oogsten, of de landen zijn wit om te oogsten
(Joh. 4 : 35), zegt men van volkeren, die geschikt zgn om te worden
geëvangeliseerd en gechristiauiseerd (of gekerstend, gelgk Hofdgk
altgd spreekt in zgn keurig oudheidkundig werk, getiteld Ons
Voorgeslacht). Als het graan in Palestina rgp is, is de kleur er van
meer wit dan geel; zoodat Jezus* kenspreuk beduidt: de landen
zgn rijp voor het christendom. Naar analogie van dit>landen" —
Tgl idatth. 13 : 38 : »de akker is de wereld", — spreken wg van
arbeidsveld, zendingsveld, als men overvloedige, uitgestrekte gele-
genheid heeft om gewigtige werkzaamheid te verrigten, het ehris*
tendom voort te planten, enz. enz. — Hij is het land doorgegaan
(hij gaat het land door) goed doende (Hand. 10 : 38 van Jezus ge«
^^)i ▼s^ ^^^ erkenden weldoener. — Zijn gerucht gaat uit in H

204 TAALKUNDE.

gariBche land (Mark. 1 : 28), van een vermaard persoon. — Hij is
êen sHUe in den lande (Ps. 35 : 20, Yyh''STi)t zegt roen van een in-
getogen mensch, die bedaard zgn gang gaat, geen ophef maakt,
weinig van zich doet spreken, zooals Barzillaï ( 2 Sam. 10 : 35). -
Sij ie een getrouwe in den lande (Ps. 101 : 6, fT^^JpKi) — een braaf
mensch, die getrouw zgne plichten betracht. Naar analogie
hiervan spreken wg ook van bekenden in den lande nopeus
menschen, die alom gunstig bekend staan, van edelen in den
lande (vgl. Pred. 10: 17 en Bflb. Woordenb., I, 272a), en — van
êteilen (regtzinnigen) in den lande. — Die zijn land bouwt wordt
met brood verzadigd (Spr, 12 : 11, 28 : 19), geldt in de eerste plaats
den eigenlgke landbouwer, maar voorts ieder, die zyn pligt betracht,
zgne beroepsbezigheid behoorlyk waarneemt. — Eene goede tijding
uit een ver land is ah koud water op eene vermoeide ziel (Spr. 25 : 25),
d. i. wat een koele drank bg groote hitte is voor een aamechtigen,
dat is eene goede tgding uit een ver laud, waarnaar men reeds
lang smachtend heeft uitgezien. Het tegenovergestelde is: h^ is mij
als koud water op het lijf gevallen^ van eene ontstellende tgdiug.
Dat is eene goede tijding uit een ver land^ van een gunstig berigt
uit de verte, vooral ook van gunstige zendingsberiehten. — Hü
is beter te wonen in een woest land dan bij eene kijfachtige en gram-
storige huisvrouw (Spr. 21 : 19, vgl. 21 : 9, 25 : 24, en Spr. 27 : 15,
waar zoodanige vrouw bg een gestadig druipend lek wordt verge-
leken.) Het wonen in een woest land is een ziunebeeld van een
eenzaam, naargeestig bestaan. Ook Harrebomée geeft in zgn Spreek-
woordenboek dit gezegde op. Vgl. Jez. Sir. 25:18: liever woonde
ik bij leeuwen en draken dan bij een boos wijf, — Deze aarde, die
ons draagt en voedt, wordt het land der levenden genoemd (vgl.
Ps. 27 : 13, 52:7, 116:9, 142:6 en Bijb. Woordenb, II, 420»).
Men zegt mitsdien: dat wordt niet gevonden in het land der levenden
(vgl. Job 28:13, waar het van de wgsheid gezegd wordt), b. r. de
volmaaktheid, het ware geluk, de ware wgsheid; en: hij is verdwe-
nen uit het land der levenden^ vgl. Jez. 53 : 8. — Hij kan nu lie-
deren zingen in een vreemd land (Ps. 137 : 4, van de joodsche bal-
lingen) =: hg is nu balling uit z^n vaderland. — Op dichterlgke
wgze wordt het doodenrijk Job 10 : 21 geheeten het land der
duisternis en der schaduw des doods; en in dit land te wandelen

TAALKUNDE. 205

bednidt, omdat eene daisternis als die van dood en graf een zinne-
beeld is van groote {ellende (Jez. 9:1), in onheil en rampspoed
TerkeereD, vgl. Jer. 2 : 31. Dit laatste wordt Mattk. 4 : 16 (?gl.
Lak. 1 : 79, »gezeten zgn in" enz.) toegepast op den toestand van
ellende, waarin het jodendom, en van onkunde, waarin het hei-
deodom tijdens Jezus' verschgning op aarde verzonken was. Wg
zeggen nog dikwgls van de Heidenen, over wie het licht des chris-
teodoms niet opging: 2ij zijn gezeten [in duisternis (onkunde) en
êckduw des doods (geestelgke ellende). — Hij is in een effen land
geleid w. z. hg is aan alle gevaren ontkomen ; want een effen land
daidt veiligheid aan zonder gevaar, terwgl een oord vol hoogten
en laagten niet slechts gevaarvol, maar ook onveilig is. De
Pb. 143 : 10 voorkomende bede tot God : üw goede Geest geleide
my in een effen landl wordt dikwerf onder ons gebezigd.

Wgl de aartsvaders in Eanaao een zwervend herdersleven leidden,
en er geen vast verblgf hielden^ beschouwden zg het land der
belofte als een vreemd land (Hebr. 11 : 9), een land der vreemde^
lingichap (vgL Genes. 47 : 9). Zoo beschouwt de ware Christen zgn
Bardsche leven in geestelgken zin als een verblgf in een land der
rreemdelingschap, d. i. hg hecht zich niet te zeer aan het aardsche,
aan de wereld, want de hemel is zijn vaderland == het eigenlgke
doel zgner levensreis, waar hg voor altgd een vast verblgf zal
Tinden, en hij, zoo hij een waar Christen is, is begeerig naar het
kemelsche vaderland (Hebr. 11 : 16) = hg heeft het heimwee naar
boogere gewesten. De hemel is het betere^ hoogere vaderland^ het
vaderland daarboven. Het denkbeeld van hemelsch vaderland schgnt
reeds min of meer aan de Grieken bekend geweest te zgn, want
men verhaalt van den griekschen v^gsgeer Anaxagoras, dat hg,
toen men hem vroeg, waar zgn vaderland was, met zgn vinger
naar den hemel wees. Was Kanaan of het Land der belofte het
doel der woestgnreis van het israelitische volk, de tale Kanaans om-
schryft den hemel ook wel als het hemelsch Kanadn^ waar al de
geestelgke beloften, door God aan zgn volk gedaan, op de uitne-
mendste wgs vervuld worden. Dat is het hemelsch erjland der
vromen.

I^fhutteutetting. Het Loof huttenfeest der Joden (vgl. Lev. 23 : 34,

206 TAALKUNDK.

Dent. 16 : 13, 16, 31 : 10, Ezr. 3 : 4, Neh. 8 : 15-18) was een
feest na den afloop van den oogst, tot herinnering tevens van het
teiitenleven Israels in de woestgn. Joh. 7 : 2 wordt het Loo/huttenzet-
tinff genoemd, Gr. a7KfVQnr[fia\ (vgl. Bgb. Woordenb., II, 445o).
Treffend is Openb. 7 : 15 de overbrenging van de feestvreugde der
locfhattenzetting op den gelukstaat der hemellingen, waarin God
hen overschaduwt, fSufpqmCH èn' avxov^^ letterl. han tot een koele
loofhnt verstrekt; zg zgn derhalve even veilig en vrolgk bg God,
als Israël in zgn loovertenten. — Het feest wordt nóg gevierd
door de Joden, vooral in Amsterdam.

Manna, CKj zult verzadigd warden ah met manna uit de woestijn
(vgl. Exod. XVI) =z het zal u, tegen en boven verwachting, aan
niets ontbreken van hetgeen gg behoeft. Wie dit gezegde van
eene dagelgksche verzorging verstaan, zien te veel in hetgeen
Exod. 16: 35 gelezen wordt; nit die plaats toch blgkt niets meer,
dan dat het manna den Israëlieten gedurende de veertig jaren
hunner omzwerving van tgd tot tgd naar gelang hunner behoefte
geschonkea werd. Manna {fuxvvd) is de Joh. 6: 31, 49, 58,
Hebr. 9: 4, Openb. 2: 17 voorkomende aramesche vorm van het
hebreeuwsche man, — Er is niet met al behalve dit man voor ome
oogen (Num. 11: 6) = wg krggeu niets bgzonders te eten, het is
altgd dezelfde sobere kost. — liet regent tegenwoordig geen manna
en kwakkelen meer (vgl. Ps. 78: 24 en 27) beduidt in den mond
des volks, dat uitslaitend aan het wonderbare hecht: het komt
zoo maar niet uit de lacht vallen, men moet moeite doen om iets
te verkrggen, werken om te eten (vgl. 2 These. 3: 10). Zie het
wonderbaar en nataurlijk element in deze spgziging der Israeliten
ten opzigte van het manna goed uit een gehouden in II, 492a,
maar ten aanzien van de kwakkelen zonder noodzaak onvermeld
gelaten in II, 399a, van het Bgbelsch Woordenboek, en vgl. nopens
beide elementen van der Palm, Bgbel voor de Jeugd, V, 203 — 211. —
Hvj eet nu hemehch manna (vgl. Openb. 2: 17) hoorde ik eens
getuigen omtrent een afgestorvene, die niet meer met zgne hais-
genooten aan tafel kon zitten, als naïve omschrgving van : >hij
is nu in den hemel.*' Volgens de joodsche overlevering kon elk
datgene wat hg het liefst eten wilde, in het manna proeven.

TAALKUUDfi. 207

Daarom yerklaart het Boek der W^sh., 16: 20, dat het allerlei
aaogenaamheid bezat, zich schikte naar ieders smaak en aan de
begeerte desgenen die het genoot ten dienst staande, zich veranderde
in zalk eene spgs als elk begeerde. Men zou bg zulk eene be»
schi-yviog bgna aan onze ananassen gaan denken, waarin ieder
telkens weder andere vrachten proeft. Vgl. ook ibid. 16: 25,
19: 21: »hemelsche sp^s'\ dfi^qotsia TQoq>rj (s= het voedsel der
oljmpische goden). Wordt het Ps. 78: 24 zeer eigenaardig
«hemelsch koren*' (ÜW JTI) geheeten, evenzoo 4 Ezr. 1: 19:
>brood der engelen.*' — Overdragtelgke beteekenissen van »mauna**
= zielespgs treft men aan, bgv. in : hij verlangt naar het waarachtige
manna van geestelijk onderrigt (mr. J. van Lennep, de Pleegzoon,
2e dr. I, 311), walg niet van het hemelsch brood (Harrebomée vgl.
Nam. 21 : 5) == heb geen afkeer van zielevoedsel, en in hetgeen
ik onlangs ergens las : »die geschriften (van Smytegeld, Hellenbroek,
Niels e. a.) ^varen geestel^k manna voor de steilen in den lande,'*
alsmede in den titel van een ascetisch geschrift, luidende: Dage^
Ujksch manna voor reizigers door de woestijn (dezes levens). — In
de Ziekentroost heet Christus >het hemelsche manna**, met terugr
slag op Joh. 6: 48: »Ik ben het brood des levens.**

Mond. — Sij zal u tot een mond zijn (Ezod. 4: 16 nopens
Aaron met betrekking tot Mozes gezegd) = uw tolk; vgl. eeniger-
mate: »hjj spreekt uit des anderen mond." Obadj. vs. 12 is sprake
Tau hei grootmaken van den mond^ hebr. TP5 i^jn, fastuose, insolenter
locntus est. Ook wg zeggen: hij heeft een grooten mond =i heeft
Teel aan den mond, is onbeschoft, brutaal; vgl. Ezech. 85:13. —
Zijn mand is daar vol van (Ps. 10: 7); zijn mond is vol vervloeking
en bitterheid (Rom. 3: 14) z= hg vloekt^ lastert en schimpt altoos ;
i^n mond is altoos vol van mijn lof (Ps. 71: 8); hij Kerft dat ge"
durig in den mond (Ps. 34 : 2, Exod. 13 : 9) b= spreekt daar altgd
Tan, vgl. ons: »dat ligt in zgn mond bestorven.'* — Ik heb hem
de woorden in den mond gelegd afgegeven (Exod. 4 : 15, Nam. 22 : 38,
23: 5, 12, 16, Deut. 18: 18, 31 : 19, 2 Sam. 14: 3, 19, Ezr. 8: 17,
Jer. 51 : 16, 59 : 21) = hem gezegd wat hg spreken moest. —
Houd daar den mond maar over toe (Jer. 52: 15) == zii^gg daar
maar over ! — Van mond tot mond met iemand spreken (Nam. 12 : 8,

208 TAALRüimS.

2 Joh,: 12, 3 Joh.: 14) = vertrouwelijk, vriendschappelgk en
gemeenzaam, nS'^KTld^ (fTÓfia nqog (TTÓfia. — Iemand den mond
stoppen (= snoeren) d. i. hem doen zwijgen, Ps. 63: 12 ("^?0,
sluiten even als eene deur), Tit. 1:11 {éiticfTOfifCsiVy is ohturare^
er een stop op doen even als op een kruik), Rom. 3 : 19 {q>qaaaêiv
CTÓfia =z omtuinen, omheinen)^ Matth. 22: 34, 1 Petr. 2: 15
[q>^fiovv (zonder a%6fia\ capistrare^ een halster of teiigel aandoen].
In den grondtekst worden derhalve verschillende zinnebeelden
gebezigd, om ons: iemand den mond stoppen aan te dniden. Onze
nitdrakking zal wel zooveel zgn als: »er eene stop op doen/* en
dus letterlgk overeenkomen met èni^TO(x(ieiv, os obtnrare; immers
wg zeggen ook: hij stopt zijn mond toe, vgl. Job 5: 16, Ps. 107 : 42,
waar ter pil. de formule nd X^ contrahit os (het tegenovergestelde
van nsnnp, Job. 3: 1, vgl. 32: 20) voorkomt; vgl. ons: »de lippen
samen- »or* op elkander drukken." — Dat is naar zijn mond
(Gen. 25: 28) of zijn mondje = dat smaakt hem. — De hand op
den mond leggen (Rigt. 18: 19, Job 21: 5, 29: 9, 39: 37) =
stilzwegen. De hand op den mond! (Spr. 30: 32) = mondje digt!
stil gezwegen! — Den mond opsperren of opspalken (ten teeken
van smaad en spot, Job. 29: 23, Ps. 22: 14, 35: 21, Jez. 57: 4,
Klaagl. 2: 16, 3: 46, Hebr. aTTn^ breed maken) is ten onzent
maar een teeken van verbazing of ontzetting. — Iemand met
gapenden mond aanstaren (3 Ezra 4: 19, vgl. vs. 31: met open
mond aanzien) d. i. met verbazing. Zorobabel zeide tot koning
Darins, dat de mannen dit doen, als z^ eene schoone vrouw zien.
Vgl. het Boek der üithangteekens, I, 106, dat hiervan melding
maakt om het verschgnsel te verklaren, dat men vroeger zoovele
gapers als nithangteekens vóór winkels zag staan. — Iemand den
mond openen (Num. 22: 28) = hem aanleiding geven om te
spreken. — Hij opende zijn 'mond (Job. 3: 1, vgl. Ps. 78: 2,
Spr. 31: 8, 9, Dan. 10: 16, Matth. 5: 2, 13: 35, Hand. 8: 35,
18: 14) z= begon te spreken, fiyd^cd den mond o/>«n (Hand. 10:34).
In een eenigzins anderen zin zeggen wg: Idj kan een mond open
doen of open zetten i= vervaarlgk schreeuwen. In de ruwe volks-
taal zegt men ook: daar zit een mondstuk of mondstukje op^ als ook:
hij [zij) kan een hek open gooien = heel wat voor den dag bren-
gen. — Hij doet geen mond open (Spr. 24 : 7, Jez. 53 : 7, Hand. 8 : 32)

TAALKUNDE. 209

= zwggt dood stil. — Hij heeft opening des monde geheid
Ezech. 29: 21, ygl. Efez. 6: 19, Spr. 8:6), ironisch van iemand
die yrgmoedig voor de waarheid is uitgekomen, die heeft durven
zeggen waar het op stond. Doe uwen mond wijd open^ en ik zal
Hen vervullen (Ps. 81: 11 in dezen zin: geef mg uwe begeerte te
kennen en ik zal daiiraan voldoen) wordt ironisch gezegd tot
iemand dien men te eten geeft. Zijn mond wijd open doen (vgl.
Ps. 119: 131) = iets zeer sterk begeeren, [ten onzent is meer
gebmikelgk het tegenovergestelde: hij doet er ter nauwernood een
of zijn mond om open = het is hem schier de moeite niet waard,
er om te vragen, over te spreken, enz.; — hij durft geen mond
open doen =: hg is te vreesachtig om iets te zeggen; — als kq
maar een mond open deed! = als hij maar niet te beschroomd of
te stgf was om te spreken]. — • Hij zegent met zijn mond^ maar
doekt met zijn hart (Ps. 62: 5) = is een boosaardige veinsaard. —
Jïy zet eene wacht voor zijnen mond (Ps. 141 : 3) = is behoedzaam
in zgn spreken. — Hij eet en wischt zijn mond af (Spr. 30 : 20)
zegt men van een zorgeloos, onbekommerd mensch, die maar van
den eenen dag tot den anderen voortleeft en violen zorgen laat.
Yttg uw mond maar en zeg^ dat gij gegeten hebt (flarrebomée,
Spreekwdb. 11, 100a) is volgens Tuinman (Nederd. Spreekw. II, 218)
buiten twgfel aan Spr. 30: 20 ontleend en » wordt toegepast op
hen, die iets onbeschaamd ontkennen door een geveinsd gelaat
l« toonen." Doch alzoo zou het moeten luiden : »zeg, dat gg
niet gegeten hebt!" Laatstgenoemd spreekwoord beduidt, m. i.:
>?al maar door de mand, beken maar schuld en zeg de regte
nraarheid!*' Aldus opgevat staat het in geen verband met Spr. 30 : 20,
waar gezegd wordt, dat eene overspelige vrouw zich even weinig
om hare ongeregeldheden bekommert, alsof zg niets anders gedaan
had, dan eten en haar mond afwisschen, wat twee doodeenvoudige
en duodonschuldige handelingen zgu; hare ongeregtigheid Iaat
geen den minsten indruk, niet het minste spoor van wroeging bg
haar achter, even min als een arend in de lucht, eene slang op
eene rots en een schip in het hart der zee eenig spoor van zich
achterlaten. — Zij eeren God met den mond of met de lippen^ maar
houden hun hart verre van hem (Jez. 29 : 13, Matth. 15 : 8, Mark 7 : 6,
f^gL Ezech. 33: 31) zegt men van degenen, die hun werk alleen

210 TAALKUNDE.

maken van uitwendige godsdienstvertooning, en daarin al hanne
kracht zoeken. Van zoodanige godsdienstvertoouing heet het:
't zijn aangeleerde menschengeboden^ die zij volgen (Matth. 15: 9,
Mark. 7: 7, Koloss. 2: 18, 20, 22) = uiterlijke godsdienstpligten,
welker betrachting het hart onveranderd, den wandel onverbeterd
laat. [Zoo spreken w^' ook ^an lippenwerk, ten opzigte van werk-
tnigelyk bidden^ zingen^ bgbellezen, godsdienstige samenspreking
enz.] — Indien gij den Heer Jezas Christus met uw mond zult belijden
en met uw hart in Hem gelooven^ zult gij zalig worden (Rom. 10 : 9)
w. z. belydenis des monds, door het geloof des harten bezegeld,
geeft uitzigt op de zaligheid. Men spreekt van mondbelijdenis =
naamchristendom ' en van mondbelijders = naamchristenen^ die
zich vergenoegen met een verstandelgk geloof zonder geloof des
harten. — Uit den overvloed des harten spreekt de mond (Matth. 12 : 34,
Luk. 6: 45); van hier het meer populair gezegde: waar liet hart
vol van t8, daar vloeit de mond van over^ naar aanleiding van
Luthers vertaling: Wesz das Uerz voll ist^ desz gehet der Mund
über. De Fran^chen hebben het mede tot spreekwoord, doch zich
letterlek aan den oorspronkelyken tekst gehouden^ met te zeggen:
de Vabondance du coeur la bouche parle, Vgl. Jez. Sir. 27: 5: men
proejt den mensch uit zijne gesprekken. Derhalve, die boos is kan
geen goede dingen spreken, want een goed mensch brengt goede din-
gen voort uit den goeden schat zijns harten, en omgekeerd : een boos
mensch enz. (Matth. 12: 34, 35); zie Jes. 32: 6: een dwaas spreekt
dwaasheid, In het godsdienstige moet het zjjn, zooals Ps. 40: 11
te lezen staat. Een hoogdnitsch spreekwoord zegt: »Was der
Mann kann, Zeiget seine Rede an;" waarin »kann*' zeker ter
wille van het rgm staat in plaats van »i8t''; anders bevat het
eene bepaalde onwaarheid; of, als men »kann" behouden wil, moet
men, om er eene waarheid van te maken, »Rede" in »That" ver-
anderen, en dan komt het hier niet te pas. Vgl. ook nog : zijn hart ligt
op zijn tong, van een openhartig mensch, goed rond goed Zeeutvsch. —
Wat ten monde ingaat ontreinigt den mensch niet (Matth. 15: 11a)
is wel eens ironisch de taal van een vraat en zwelger om
zgne brassery met een bgbel woord te verontschuldigen; vgl
ons: daar gaat dat mondje heel wat in (= h^ is een sterk eter.)
DcU komt in mijn mond niet (Dan. 1 : 3) of dat heb ik nog nooit

TAALKUNDE. 211

til mijn mond gehad = nog nooit geproefd, vgl. Hand. 11:8. Bij
(dit) geeft mij niets in den mond (Mich. 3: 5) = hg (dit) bezorgt
mg geen eten. Het valt hem van zelf in den mond (Nah. 3: 12,
letterlgk : op den mond, »b ^y). — Wat ten monde uitgaat ontreinigt
den mensch (Mattb. 15: 11b) wordt wel gebezigd ter waarschuwing
Tan iemand, die onbeschofte taal uitslaat. Dit gezegde ziet, even
als Matth. 15: 11a, oorspronkelgk op de reinigingen der Joden,
het wassehen der handen, enz. — Ik heb het uit zijn {eigen) mond
gehoord (Zach. 8:9) = het hem zelven hooren zeggen. Dat ie
uit zijn mond gegaan (Num. 30: 2, 32: 4, Joz. 6: 10, 1 Sam 2: 3,
Esth. 7: 8, Job 15: 13, Jer. 44: 17, Matth. 4: 4. 15: 18, vgL
Ps. 66 : 14) of voortgekomen (Luk. 4 : 22) = hg heeft dat bepaald
gezegd. Geen vuile reden ga uit uwen mond (Efez. 4: 29, vgl.
Koloss. 3: 8^ en. Jac. 1: 21a, Jez. Sir. 23: 14). Laat mij dat uit
twen mond niet hooren (vgl. Exod. 23: 13 en zie Ezech. 16: 56)
= gg moet daar nooit over spreken. Zij spreken uit éénen mond
(1 Kon. 22: 13, 2 Erou. 18: 12) = hunne getuigenissen zgn
eenparig. Ik heb die woorden uit zijn mond opgeschreven (Jerem. 36 : 17),
i w. terwgl de ander sprak of las. — Uit den mond der kinderen
zal men de waarheid hooren of hoort men de waarheid wordt ont-
leend aan Ps. 8: 3, Matth. 21: 16, ofschoon zeer uit het verband
gerukt, «»ant de beide schriftnurplaatsen zeggen, dat zelfs kinderen
Gods lof vermelden, zelfs zuigelingen de toonbeelden zgn van
Gods heerlgkheid. Men bezigt dit gezegde, als kinderen iets ont-
dekken, aan het licht brengen, uitspreken, waarvoor men hen nog
niet berekend en bekwaam geoordeeld had; vgl. de kindermond
han niet liegen (ware dit slechts altoos waar!) en: kinderen en
gekken zeggen de waarheid» — Dat Jezus zich Joh. 14: 6 »de
waarheid'* (die uit God is) noemt, kan in verband met 1 Petr. 2 : 22b :
er is geen bedrog in zijn mond gevonden^ aanleiding gegeven hebben,
om Jezus den Mond der waarheid te heeten. — Over op haar mondje
getaUen vgl. Navorscher XXIV, 552, XXV, 88, 180.

Natie, — Hij is van de natie (Exod. 33 : 13, Hagg. 2 : 15) zegt
men minachtend, om een Jood te betitelen. Natie komt van het
lat^QSche natio. Hebr. ^; anders wordt van het Israëlitische volk
meest cq^ gebezigd, doch de pluralis van dit laatste woord komt

212 TAALKUNDE.

Ezech. 36: 15 ook nopens de Heidenen vooy. De plur. D^ bednidt
altoos »heidenen," zie Levit. 18: 24, 26: 45, Deat 8: 20, enz.
Men spreekt ook wel van de hollandsche natie (titel van een wel-
bekend gedicht van Helniers); alsmede van de /ransche natie^ msLwr
dit laatste geschiedt wegens het fransche nation^ ook misschien,
wegens de latijnsche herkomst der landtaal, vermits men ook wel
van de spaansche, de italiaansche natie gewaagt. Anders is het
steeds »volk.'* Doch als men de natie (bg nitnemendheid) noemt,
bedoelt men altoos het joodsche volk. — Natiën en tangeti (Dan 3 : 4,
7, 29, 4: 1, 5: 19, 6: 26, 7: 14, Openb. 17: 15), dat afgewisseld
wordt met »natiën en talen" (Openb. 5: 9, 7: 9, 10: 11, 11 : 9,
14 : 8), d. i. verschillende talen sprekende volken — vgl. Jez. 45 : 23
pvr^D (en de septnag. aldaar, als ook Rom. 14: 11, Phil. 2: 11)
= alle volk — is een bijbelterm, die ironisch nog wel wordt ge-
bezigd, als menschen van onderscheiden landaard in kleineren of
grooteren kring bgeen zgn.

J. ANSPACH.

Jodnte. Op de vraag van den heer Winkler (XXV, biz. 512),
of het woord jodute ook van elders dan nit de door hem genoemde
bronnen bekend is, kan ik antwoorden: De woorden to jodute
komen herbaaldelgk voor, als uitroep of kreet in den mond van
duivelen, in de diablerie van een (uederrgnsch) Paaschspel, uitg.
door Mone (Schausp. des Mittelalters, U, S. 33 fL). Zoo roept bgv.
Lncifer, als Satan te lang uitblgft:

To jodute, to jodute
Satana is jo to langhe ute.

Zie voorbeelden bg Mone, t. a. p. S. 49, 53, 94.

-ÉT. AFJI. W. W.

Een co^jectaur op Tnnnicins. Hoffmann von Fallersleben gaf in
1870, gelgk bekend is, Tunnicins, de oudste verzameling van neder-
daitsche spreekwoorden, nit.

N®. 984 luidt : de ruter levet van roverye, Tunnicins voegt tot ver-
klarino er bg : milea ut accipitur traducit tempora rapto. Deze woor-
den geven Hoffmann von Fallersleben aanleiding tot een breedvoerige
noot, bladz. 178, waarin h^ het ut accipitur toelicht en poogt te

TAALKUNDE. 213

staven, met voorbeelden, dat werkelgk dit algemeen aangenomen^
wordt.

Zou de verklaring echter van die woorden ut accipitur niet een
geheel andere zgn, en zon hier niet een font schoilen?

Het vermoeden ligt voor de hand, als men opmerkt, dat een
dergelgke toevoeging: ut accipitur geheel strgdt met het karakter
TRD een spreekwoord, dat jnist op een algemeenheid gegrond is.
Ut accipitur is hier een volkomen pleonasme.

Vergelgkingen van menschen met beesten zgn in spreekwoorden
seer gewoon: hg steelt als een raaf.

Verander de u in e, en lees das ut accipiter^ dan krggt ge de
vergelgking met den in bgna alle landen van Europa voorkomenden
roofvogel, den havik.

Hoffmaun you Fallersleben heeft dan slechts verkeerd gelezen,
wat den besten overkomen kan.

Sene conjectaor op Tumiciiu. De conjectuur is inderdaad ver^
nnitig en zg beveelt zich door hare eenvoudigheid aan. Doch ik
geloof niet dat zg noodig is.

Moest er staan ut accipiter^ dan zou dit eene bgvoeging van den
Tertaler zijn. Hg zou dan in zgne vertaling aan het spreekwoord
eeoe vergelgking hebben toegevoegd, die het in het oorspronkelgke
niet heeft. Zoo iets mogen wg, dunkt mg, in een spreekwoord
eeoe nog al groote verandering noemen.

Dergelgke veranderingen veroorloofden zg die spreekwoorden in
het Latgn vertaalden zich dan ook niet ligt. Maar wel treffen wg
in die vertalingen bgvoegsels aan van anderen aard.

Die spreekwoorden werden gewoonlgk vertaald in verzen, meestal
ia hexameters. Nu waren er spreekwoorden die men jnist in eenen
hexameter kon uitdrukken, andere die men er met moeite in
moest zamenwringen ; maar er waren er ook, waar men onmogelgk
eenen hexameter mee vullen kon. Om de ontbrekende lettez grepen
te vinden nam men dan zgne toevlugt tot stoplappen, tot bgvoeg-
sels die wel nutteloos waren, niets zeiden, maar die dit voordeel
Hadden dat zg het vers aanvulden en het spreekwoord niet in het
minst veranderden, b. v. men ze^t, men houdt het er voor, men hoort
^eggen^ ik weet enz. Ik laat er hier eenige voorbeelden van volgen.

214 TAALKUNDB.

Men vindt ze, met nog meer, in. de YerhaBdeling over de Prover-
bia Communia van dr. W. D. H. Suringar, bl. 43.

Sicut ego novi, plus testa pars val et ovi.

Pernas lardare nallum decet; hoc scio clare.

Ut vulgus fatur, male cos sitiens operatur.

Dicitur a mnltis: sors est contraria staltis.

Nataiam vitis sequitur vinum; bene scitis.

Femina, fertur ita, custos bona non redimita.
Zulk een b^voegsel zonder be teekenis, dat alleen dienen moet
om aan het vers de noodige lengte te geven, zie ik hier ook in
ut accipkur.

P. LEBNDlfiRTZ WZ.

Hartstikkedood. Van iemand, die door een of ander ongeval plot-
seling dood bl^ft, zeit het volk in Holland wel: »hg viel hartstik-
kedood neer!" Die uitdrukking is onverstaanbaar en schgnt, in
dezen form, onzin; ze is evenwel een verbastering van een zeer
goede, van een zinrgke uitdrukking. Ik lees namel^k in een oud
hoUandsch boek uit de l6e ceu, dat iemand Hert steecks d^oot
viel. Hert steecks doot, dat is zóo ^ood^ alsof men in 't herte ge*
iteecken^ in nieuerwetsch nederlandsch : in 't hart gestoken ware.

Haarlem. johak wiükijsb.

VRAGEN,

Bojael. Waarvan komt het woord nojael af, dat herhaaldelgk
in de Abele spelen voorkomt?

Den hoet dragen. In het abele spel vanden winter en vanden somer
V. 550 zegt de winter tot vrouw Venus,
iVenus vrouwe, ghi draecht den hoet\
Waar slaat dit op?

Proeve. In oude stukken leest men van papelicke proeuen^ b. v.
de papelicke proeue te Buren, waarvan de grenzen werden aan*
gegeven, 't Was dus z. v. a. kerkegoed, pastoorsland ; vgl. Paaps*

TAALKUNDE. 215

kf (Zoelmond), Papedel (uiterw. te Wiel), Papeland (Ocbten),
Papenakker (weide te Wiel), Papenhoeve (Lieuden), Papenkamp
(weide te Ooi), Papepol (Opheasden), Papesteeg (weiland o. Tiel
en Bergharen), Pastoorskamp (Dreuaiel). Sligtenhorst teekent in
zgne Geldersche Geschied., bl. 234<>, aan in eene noot: ^proevezz
praebende^ beneficium ecclesiasticnm^ geestelgk leen". Is dit proeve
eeoe verbastering van praebende^ of komt het van het hoogd.
Pfründef

J. AKSPACH.

[Het latgnsche praebenda werd eerst provende. Zoo zegt b. v.
Maerlant, Vanden lande van oversee vs. 170,

Scalcheit heeft die provende groet.

Later provene en prove, beide vormen door Eiliaan opgegeven,
eindelgk proeve^ preuve. Het lioogd. p/runde is ook uit praebenda
ontstaan].

Vianen. Wat is de oorsprong, de afleiding van het woord Vianen?
Als plaatsnaam komt dit onduitsch*schgnende woord wel vier
maal in Nederland voor, namelijk : een stadje in Zuid-Holland heet
zoo, een dorp in Zeeland, een dorp bg Geraartsbergen in Oost-
Ylaanderen, en een gehucht by Euik in Noord Brabant. Is dit
woord Vianen wellicht een nederduitsche dativus van het latynsche
tia, en hebben de vier genoemde plaatsen misschien haar namen
te danken aan 't verblgf der Romeinen hier te lande?

JOHAN WIUKLEA.

Schrikke^'aar. louwmaand. Alle pogingen dusverre door mg aan-
gewend, om te weten te komen, wat hdt woord schrikkel in echrüc'
kdjaar beteekent, en eveneens het woord louw in louwmaand, zgn
vmchteloos gebleven.

Ik neem daarom de vrijheid mg tot den Navorscher te wenden,
met beleefd verzoek om mg daarmede te helpen.

[Schrikkeljaar is van schrikken d. i. springen: ondtgds zei men
ook lopeljaar, zie Nav. I, bl. 241. Omtrent /ouiirmaa?i(2 bestaan een
aantal verklaringen en gissingen (zie van Wgn in Nieuwe Bgdra^

216 TAALKÜNDB.

gen I. bl. 473 vlgg., Hoeaft in Taalk. Magazga III bl. 253 vlgg.,
Grimm, Gesch. d. deutschen Sprache s. 91, Nayorsch. I. bl. 155,
243, 278, II. bl. 34, 283) ; maar ik geloof niet dat men den oor-
sprong van het woord nog met zekerheid kan aanwgzen.]

Leges. Men vraagt: de afkomst en critische verklaring van de
onkosten in den regel legeê genaamd. Wanneer is dat woord voor
het eerst in zwang gekomen?

De pluralis van lex sch^nt onaannemelgk, om dat niets meer
illegaal is dan juist deze leges.

Arnhem. K. J. o.

GESLACHT- EN WAPENKÜNDE.

Geslaehten de Hocliepied en Colyer. (XXY bl. 143, 316, 513}.
Johan Coljar, (de naam wordt bg van Leeuwen en Hoogstraten
als Coljar en Coljear gespeld aangetrofiFén), sergeant-majoor van
een regiment Schotten ten dienste dezer landen, zoon van Justinos,
ambassadeur der V. E. Prov. bg het ottomannische hof, sneuvelde
12 ang. 1678 in den slag van St. Denys, en werd begraven iu
de Beverenskapel te Dordrecht. Hij was gehuwd met Hester de
Beveren, geb. 20 maart 1654, f 27 sept. 1680, dochter van Johac,
geb. 29 julg 1626, en Maria Sweerts de Weert. (Van Leeuwen
Bat. III. en Hoogstraten Woordenb., geneal. de Bevere.)

Wolther Philips Coljear, ridder, baronet, generaal van de infan-
terie der V. E. Prov. 11 maart 1727, gouverneur van de stad en
het kasteel Namen 1730, kolonel van een regiment Schotten ten
dienste dezer landen, tr. Alida v. Rgnsburg v. Leiden, geb. 6 mei
1660, dochter van Dirk en Alida Paats Willemsdr. Hunne kin-
deren waren V Marianne C. gehuwd met Reinhart, baron v. Dal-
wig, president van den geheimen raad van den landgraaf van
Hessen-Kassel, diens plenipotentaris op het vredecougres te Utrecht
en extraordinaris envoyé aan de HH. Stat. Gen.; 2° Elisabetb
C, gehuwd met Lionnel Sackeville, hertog v. Dorset, pair van

GISLikCHT- Hf WAPBNKUNDS,

217

Groot Brittannië, baron van de zeehavens van het rgk, grootmees-
ter van des konings huis, ridder van den Koasseband. (Hoogstra-
ten geueal. v. Leiden.)

Jnstinus Coljer, bovengenoemd, werd als ambassadeur te Kon-
stantinopel opgevolgd door zgn zoon Jacob, die eene znster had,
gehuwd met N. de la Fontaine, uit welk hnwel^k is gesproten
Pietro de la Fontaine, secretaris bg de hoUandsche ambassade
ie Eonstantinopel. (Eist en MoU, Arch. v. Kerk. Gesch. XVIII
bl 168 enz.) Bg Eist en MoU t. a. p. wordt nog, in strgd met
de opgave XXV bl. 514, de echtgenoot van den engelschen consul
Jóhn Cooke, Geertrui Constantia de Hochepied genoemd, terwgl
Terder als datum en jaar van haar huwelgk 22 jnng 1718 wordt
opgegeven. h. o. van bakkenss.

Oedaoht Hoffer. (XXI bL 63, 816). Ter beantwoording der gedane
yraag, vril ik uit mgne aanteekeningen verzamelen wat ik van
bovengenoemd geslacht heb.

Trouwboek IJsendgke:

Ur. Jacob Hoffer van Zieriksee, raad^ geh. 20 nov. 1637:

Comelia Spruit — denkel^k znster van commandeur Leo. Ant.
Sprayt, en Eliz. Len. Spruyt, geh. 1625 met luit. Math. Staes.

Archief Zieriksee:

Borg' 1699 Adriaan Jan Hoffer.
idriaan Hoffer, adv. oud burg. :
Adriana Brakel, wed. Gaspar
Ockerssen geh. 24 jung 1691.

Antonie Hoffer, raad:
Martha de Groehoeve(?) 8 april
1667.

Cornelis Mogge.
Heleïia Boffers.

Sozanna ged. 29 jan. 1616.
Comelia ged. geh.

Marinus Stavenisse.

PietiBr de Cock, schepen:
Eleonora Hoffer, 24 oct 1614.

218

C»SLACHT« BX WAPifiNKUHDJK.

BochüB Hoffer burg. :
Suzanna Eewoats (Teelinck?)

Adriaan ged. 28 mei 1589, gest.

Zieriksee 21 mei 1644.
Jao8 ged. 19 febr. 1595.

Arnoldas de Egeke,

pred. van Aagtekerke:
Magdalena Hoffer, 17 dec. 1676.

Adriaan Hoffer, oud burg. wed'. :

Catharina Hoffer van Middelb. Gerard Jnstus de Gocq van Neer-
12 jan. 1698. gnen, docteur en droits, né

a Sommelsd^k:
Lieven Hoffer. Anna Magdalena Hoffer, 28 jnig

Wilh» Lieverts (?) 1675.

Adtiaan ged. 14 jolg 1591.

Snzanna Comelis.

Abr. 12 ang. 1584.
Ad" 11 nov. 1586.

Pieter Hoffer:
Marg. Jacobs Gock.

Corn. Jaeobz. Ho£Edr:
Piet^ Ciaes, 1 jan. 1596.

Ad» Hoffer:

Marg^ de Jonge, dochter v. Jan
Janz. V. Oosterl^d.

Antonie 13 aag. 1616.

Bochns 8 jan. 1616.

Antonie de Jonge, borg. v. Zieriksee in 1631, wj|s gehuwd met
Catharina Hoffers.

In Axel werd 15 ang. 1716 begraven de griffier mr. Leonard
Hoffems.

Mr. Johan Hoffer, barg. Zieriksee,

;BOon van Ad" en Magd» de ., „ «,

X \ ^ -in . n ^^^ Hoffer:

Jonge, huwt 1® Anna Pons, _,. q. ,, « t. x wi- •

, '^ ' „ . ^ ' Ehz. Simonsd' Schot v. Vbssin-

d' van mr. Pieter en Corn» de ^ . .^„.

ixT .X. o gö^i 2 jm. 1€74.
de Jonge, gezegd Neeltje Boense

en 2» zie Nav. XVI bl. 59,

F. CAULKD.

OKftLAOHT- KN WAPENKÜinOB. 219

Gedacht Twent. (XXY, b1. 564.) üit hethnwelgkvanLambrecht
Tw. en Clasina Goekebakker wordt slechts één zoon genoemd;
mg is nog bekend Abraham Tw., die hnwde met Gatharina Hen-
neqain, dr. yan Gaaltherus, burgemeester en raad der stad Am*
sterdam en yan Geert raid Graswinckel. Zg wonnen 12 kinderen.

1^ Clasina Fran9oi8e Twent, geb. 13 oct. 1714, st.30 april 1717.

2^. Gaaltherns Tw. geb. 24 sept. 1715, st. 1 mei 1716.

8* Gnalthems Tw. geb. 17 april 1717.

4^ Clara Anna Tw. geb. 16 jung 1718, st. 22 sepi 1719.

5^ Arnond Tw. geb. 10 noy. 1720.

6'. Johan Hendrik Tw. geb. 5 jan. 1722, st. 20 jnlg 1723.

T. Geertniid Tw. geb. 28 jnng 1728, st. 14 jong 1729.

8". Abraham Tw. geb. 10 mrt. 1725.

9^ Jan Theodoor Tw. geb. 15 sepL 1727, st. 90 noT. 1738.
10^. Anna Twent, geb. 26 sept. 1729.
ir. Geertruid Tw., geb. 16 febr. 1733, st. jong.
12^ Eene dr. geb. 18 febr. 1734.

Of hierbg kinderen zgn die afstammelingen hebben nagelaten,
is mg onbekend.

Macutricht. A. A. vorstkbman vas oijeh.

VRAGEN.

Genealogie van Ci^jck. In de Vlaamsche school komt eene graymne
Toor Tan een zerk nit de St. Jacobs kerk yan Antwerpen, »ge-
plaatst ter gedachtenis yan Hendrik yan de Werye ridder en
TToow Heilwiche yan Cagck zgne gemalin,^* met dit opschrift:

>Hier leet begraye Hendrick ya de Werye riddere die starf op
den XXV febr. an**. XVcXL. En met [zal wel moeten zgn mer\
▼ronwe Heiilyick ya cviict sii huusvrouwe die sterf an^XVcLXXIX
de XXIX jnnii.

1 deze kwartieren:

1. Van de Werye.

1. Van Cugck.

2. Thnyl y. Seroosk.

2. Van Etten.

3. Herbais.

3. Zeyn.

4. Bergen in Carmerlant.

4. Valckenbnrg.

220 GfiSLACHT- EN WAPfiKKVllDA.

Het laatste kwartier Bergen in Eenmerland komt niet oyereen
met Simon van Leeuwen bl. 1164, die zegt, dat Hendrik zoon
was yan Simon en Gath». yan Th. y. Ser., kleinzoon yan Pieter
en Gathtt. Herbais en achterkleinzoon yan Glaas en Gath». Mickart,
ten zg het geslacht Mickart bezitter was yan Bergen in Eenmer-
land. — Uit de kwartieren yan Heilw. yan Gu^ck zien we dat
zg dochter was yan yan Gogck en yan Elten, kleindr yan t.
Cogck en Zeyn en achterkleindr. yan yau G. en Valkenbmrg...
maar wie was nu die yau C. geh. met Valkenburg en hoe is kg
verwant aan het oude geslacht van C., waarmede zgn wapen
volgens de zerk yolmaakt oyer een komt? In de Igst van yan
Mgerop (Bat. ill. bl. 1016) yind ik hem niet, eyen min als in
de genealogie achter het onschatbaar werk yan dr. Wap ; in beide
komt geen heer y. C. yoor, gehuwd met eene jufyr. Valkenburg.
In de Walchersche Arkadia lees ik deel 2 bl. 87 in (1) dat een
>yan Kngk (1572) twee daalers gaf'' aan enz. — Uit het trouw-
boek der stad Bergen op Zoom toekende ik aan:

jhr. Fred. Louis Eugk yan Mierop hr. y. Galslage j. m. y. Val-
kenhuis ondtr. 19 jung 1669 :

Isabella Maria Dimmer j. d. y. Bergen op Zoom.

Zg hertrouwde in 1691 (ondtr. 1 dec.) jhr. Eyerhard Jac. yan
Wittenhout kap. j. m. y. Breda.

En in het doodboek: begr. 9 mei 1722 luit. Sibrand Eugkyan
Mierop.

Men zal mg ten zeersten yerpligten met inlichtingen omtrent
de ygf genoemde leden der fam. yan Gugck.

S. CrüUa^Waes. f. calaio).

Gedacht Ockhuqzen. Voerde Adriaan Ockhuijzen Matthias zn.
getr. met Alida Maria yan Liesveld (XXVI, bl. 94) hetzelfde ge-
slachtswapen als Jacob Okhugzen, beschreven XXIV, blz. 468?

Hoe zgn deze beide Ock (of 0k)hu78en dan aan elkander
verwant? v.

Oeilaoht de Soo. Bestaat er eene genealogie van het geslacht
de Boo, heeren van Rozenburg? Het wapen is van zilver met eene
gewone lelie van keel. v. a.

GESLACHT- SN WAPElfKUMDl, 221

CMaeht ran Alderwerelt. Wie kaa en wil het yolgende inynllen ?
Bogier Tan Alderwerelt geb. 6 jalg 1754, gest. ?, advocaat voor
de respectieve hoven van justitie (1783), commies van 'slands
magazgn op Hellevoetsluis: troawt ? jannar^ 1786 Petronella
Magdalena Moeno (dochter van Adriaan Moens len raad op Batavia),
geb. ? ? gest. ? ?. V. A.

Gedacht van der Heil. Nav. XXYI, bl. 59 leest men, dat dit
geslacht sedert vier eeuwen beschreven in de ridderschap van Gel-
derland (zie eenige filiaties in baron d*Alblaing van Giessenbuig,
Ridderschap v. Yeluwe) in Gerhard Gasgn tot de Wildbaan (f 1756)
en Rntger tot de Hoeve (f 1748) geheel uitgestorven is. Wordt
daarmede niet de generatie van der Heil tot Clarenbeek bedoeld?
En behooren de thans nog levende van der Hells niet tot dit
geslacht ?

J. ANSPACH.

Gedacht Cuper. Zoude iemand mg ook kunnen opgeven, of Hen-
drik Gaper, burgemeester van Ngmegen en raad ter admiraliteit te
Amsterdam, getrouwd te Nymegen 28 december 1679 met Maria
Elisabeth Fagel, en wiens dochter Geertruida Cuper overleden te
Leiden julg 1751, den lOen januaig 1704 gehuwd met Jacob de
Beyer Tan Hulsen, burgemeester van Ngmegen, in familiebetrek-
king gestaan heeft, — en zoo ja — hoedanig, — met

Adolf Cuper, geb. 1728, overl. 1788, gehuwd geweest met Geer-
tray Catharina Sanderson, nalatende:

Anna Cornelia Cuper, Hendrik Cuper, Catharina Cuper en Anna
Margaretha Cuper, gehuwd geweest met Anthony Johannes van
Barneveld, zoon van Jacobus van Bameveld en Carolina Wilhel-
mina Rost?

Oedacbt XoUems. In Nav. XVI, bl. 94 (vgl. ibid. bl. 320 en
XVII, bl. 84) is sprake van Martinus Mollerus, pred. te Görlitz in
Oberlausitz, die een boek uitgaf, Praxis Evangeliorum, bestaande
in overdenkingen op iederen zondag van *t luthersche kerkjaar.
Was hg de vader van Johannes Mollerus, die volgens een kerk-

222 GKSLACHT- EN WAPENKUHDB.

bord de zesde predikant was van Lienden (Nederbetowe), als op-
volger van Cornelis Wachtendorflf (in 1643 nog aldaar, zie Nav.
XXV, bl. 491) bevestigd in 1644? Zoo ja, dan zijn de kinderen
van Martinns Mollerus tot het hervormde kerkgenootschap over-
gegaan? Weet iemand mij omtrent Johannes Molleras, zgne lot^
gevallen vóór en nk zgne komst als pred. te Lieuden in 1644, iets
naders te berigten?

J. AKSPACfi.

MENGELINGEN.

Dé V^m in den ronw (XXYI^ bl. 104). De gewoonte om de
bgen aanzegging te doen van den dood van hun eigenaar (den
biiman of ymker) of van een lid zijner familie, en ze in den alge-
meenen ronw te doen deelen, is vóór jaren op de Velnwe ook in
mgne omgeving, in gebruik geweest. Oude lieden kunnen 't zich
nog best herinneren. Men hechtte dan op iederen korf een zwart
strikje of een stukje floers (krip), of, als die moeite wat te om-
slagtig was, bevestigde men aan den limmenstal'* een zwarten
doek bg wgze van wimpel. Als men de liefde kent die de ibiiman^'
voor zgn volkje heeft en die in aanmerking neemt, is die belang-
stelling reeds van zelven verdedigd. Waar die belangstelling ver-
zuimd werd, — en nu komt 't volksgeloof er bg, 't bggeloof dat
altgd en overal en bg alles in de weer is, — waar die belang-
stelling dan verzuimd werd, moest de geheele stal er eerlang aan.
't Was in dat geval niet zoo zeer eene beleefdheid, maar eene ge-
dwongen fraaiigheid.

Aan *t Udddermeer. a« aabsen.

Bggeloof verklaard. (Ygl. XX7, bl. 95, 206). Ook in Oldenbarg
komt het bggeloof voor, dat men, door sommige vogels in een
kamer te honden, waar een ziek mensch is, die ziekte van den
mensch op djin vogel kan doen overgaan. Maar hier belpt het

UNGIUNOBII. 233

niet tegen roos, danworm ^) en ander haidaitsladi, maar tegen de
tering. — Was 't maar wa.ir ! — In Strackerjan, Aberglaabe und
Sagen ans dem Herzogtham Oldenbnrg; Oldenbarg 18t)7, staat:
iSchwindsücbtigen hangt man einen Stieglitz oder eine Lachtaube
>m das Zimmer, damit der Vogel die Krankbeit aof sich ableite."
Haarlem, johan winklbe.

Bggeloof verklaard. Ik vroeg, op grond der ondervinding, zon
hier wel dadel^k bygeloof ten grondslag liggen ? 'k vraag het nog-
maals. In Aardenbnrg kregen sommige menschen eene mondziekte
die geheel overeenkwam met het mondzeer, mnilplaag zeggen
de Vlamingen, der melkkoeien. Ze hadden melk gebmikt van be-
smette koeien. £erst na eenig verloop der ziekte kon men door
koken over de dengd der melk oordeelen.

G. P. ROOS.

VRAGEN.

Zevengeitemte. In Ie Petit Poncet et la Grande onrse van Gaston
Paris (Paris, 75) lees ik p. 45.

»Cette conception" (om namelgk het zevengesternte te beschou-
wen als zeven 089en^ die zich langs den hemel bewegen) >nous
a été conservée dans les termes latins de boves et de septem triones
poar designer la constellation."

Ik meen dit gesternte vroeger op de Velnwe wel eens >de zeven
ploegossen" te hebben hooren noemen. Komt die benaming meer
in ons land voor? Is ze ook in andere talen bekend?

GoeS, T. H. DB BBER.

ICddel om vlekken van portretten te doen verdwenen. Is het
middel om vlekken van de portretten te doen verdwenen, met den
dood van den heer C. Eramm verloren gegaan?

B. J. e. K.

*) Duwworm, met vijf letters u achter^eUumder, en noch Teel minder darawwom
net ada klinken achter elkander, kan ik toch niet meer Bchrgyenl Zöo, met drie
koeii « ea met ryf klinkers achter elkander ia 't al slim genoegt

224 MENosmron.

Hispel en kwee. Men zegt en gelooft op de zeeawschvlaamselie
grenzen, dat de mispel en de kwee de eenige oorspronkelgke
yrnchtbooraen in Kederland en Dnitbchlaud zgn. De mispel is in
Zeeawsch Vlaanderen tamelgk zeldzaam, de kwee nog zeldzamer ge-
worden. Is het men zegt waar te maken?

o. P. BOOS.

GESCHIEDENIS.

HéidenB of Zigennen in Gelderland. Omtrent de Heidens bevat
dit tgdschrifk menige belangrgke bgdrage, zie Alg. Beg. enz.
Doch slechts ter loops wordt van de Heidens in Gelderland ge-
waagd: t. w. Nav. VU, bl. 98, waar wg lezen, dat Comelis Jansz.,
I alias Jeremias, die, krachtens vonnis van het hof provinciaal van
Utrecht van 29 jan. 1707, moest worden geradbraakt, bekende,
wegens schending van bannissenient »oock te vooren tot Thïel
te sgn geschavotteert, gegeesselt ende gebrandmerckt," even als
Willem Fransz., alias Meliades te Zntphen; — alsmede Nav. XH,
bl. 353, waar de Nav. XXV, bl. 580 opgenomene oorkonde uit
Nghoffs Verzameling (YI, 1 bl. 853, no. 540) geciteerd, en tevens
yan den overlast, der Overbetnwe in 1710 door die vagabonden
aangedaan, welke eene gewelddadige transportatie van 385 per-
soDeo nit dit gespuis door larmenjagers^^ te weeg bracht^), mel-
ding wordt gemaakt. Volledigheidshalve sta hier nog het na-
volgende.

De landschenderg in Overbetnwe van het jaar 1710 stond naar
aOe waarschgnlgkheid in verband met de ontzachelgke hnisbraak
en diever^ in den nacht van 18 maart ten huize van wglen
ffillem Evertsen van Vredenenck, en in den nacht tusschen 31
mart en 1 april van datzelfde jaar ten huize van Hendrik van
Middachten tot Vrieswgk en Schoonerbeek, in de buurt van
Ngkerk op de Veluwe gepleegd. De delicten waren zóó enorm,
dat de Landschap 15 april 1710 te Arnhem eene publicatie uit-
raardigde, door alle Amptluyden, Drossaerden, Bichteren, Magis-
traten van de steden, Scholten enz. aan te plakken en af te kon-
digen, waarbg den aanbrengers of aanwgzers der euveldaderSi
behalve impuniteit in geval van medeplichtigheid, eene premie van
200 carolus guldens werd toegezegd ').

>) VgL ook Nar. VH, 827.

'; Groot Geldersch Flakaatboek, UI, 168.

226 OSSCHIEDENTS.

In den jare 1544 hielden zich vele heidens, »den armen hnys-
Inyden op den hals liggende, ende anders hoichlgk beswerende/'
in Gelderland op, weshalve Philips van Lalaing, namens keizer
Earel, 28 jalg de amptlieden aanschreef, om hen onmiddelgk uit
de provincie te doen wgken, isonder yemandt toe verkorten off
toe besweren** (te bezwaren, overlast aan te doen). Op straffe van
's keizers ongenade mochten de amptlieden hnn geen geleide ge?en
of gunnen '). Keizer Earel dacht er das anders over dan hertog
Karel in 1506, die aan graaf Willem van Elein-Egypte met zpe
heidens, 15 personen in getal, voor zes maanden toevens in Gel-
derland vr^geleide gaf '). Soortgelgk bevel liet keizer Earel 24
sept. 1548 geven ten opzichte van het kwartier Roermond, waar
»in etlicken Heerlicheyden en oirden de Heyden gesiadet (opgehokt?)
wierden nit tot geringe schade en verderven der armen ondersaten*' ').
Zg stoorden zich nogtans weinig aan deze ordonnantiën ; en daarom
moest 3 nov. 1558 een vernieuwd keizerlgk verbanningsedict nit
Arnhem uitgaan, nadat de overheden hen zorgvuldig zouden heb-
ben laten onderzoeken, >wess sy (de heidens) van bryeven odei
sunst by sich hebben** mochten % om daarvan den keizerlgken
stadhouder in Gelderland naauwkeurig kennis te geven. De over-
heden gingen echter met de toepassing van dit plakaat zeer slap
te werk, en lieten de heidens oogluikend (wellicht mede uit bg-
geloovige vrees, zie Nav. XIV, 40), in Gelderland toe, waarop
Filips van Spanje doelt in een uit Brussel in zgn koninkliiken
raad 26 oct, 1560 uitgevaardigd verbanningsplakaat, in dezer
vo^e: »'t welck woe tho vermoeden nyet en soll geschyden soe
verre die Heyden durch den Amptluyden niet gefryet en waeren^
oder dat dieselve Amptloyden sich daer inne bewesen woe oen
durch die vorige mandaten operlacht und bevoelen is geweest" ').
De Heidens sloten zich menigwerf niet enkel bg inheemsche »beer-
loose knechten, stercke bedelaers, ledighgangers" enz., maar ook
bg soldaten aan, die >sonder pascedel van haren Gouverneur ofla
Capiteyn uyt die guarnisoenen slaypen, sich ten platten Land«
deses Furstendoms ende Grae&chaps dagelgckx meer ende meei

>) Ibid. I, 12. «) Nar. XXV) 680. ») Plakaatboek, I, 41. <) Ibidem I, IS^
*} Ibid. I, 282.

GESCHIEDENIS. 227

begeyen, opbolden, ende onder dexel van bedeleryei daer van sy
een ainpt maeken, den goeden ingesetenen merckelick beschadigen,
bestelen ende in ghednerighe ancxte ende vreese bonden, door
haer t'samenrotten, loopende van *t eene dorp in *t ander, ende
den goeden layden in die buysen (die ten deele in desen Lande
Terre van den anderen liggen) vallen, denselven knevelen ende
geit afyarssen, voorwendende tot dien eynde opgeraepte actiën van
execntien bg lontrecht (landrecbt?), ende andere; daer nyt dan is
volgende moorderye, straetschenderye ende andere grove onbeylen,
daer van d*exempelen noch verscb syn'* ^). Dns was het in 1628
in Gelderland gesteld. Al dit geboefte, zoowel vronwelgk als
mannel^k personeel, moest 30 ang. van gemeld jaar het land ge*
mimd hebben ; ieder was verplicht ze des noods »met klockenslagL
te vervolgen, te apprehendeeren en in handen van de justitie te
stellen, op een pene van vier gontgnldens tegen den heere (landsheer)
te verbenren'' ingeval eenig ingezeten ze mogt hebben vrggelaten
I of geherbergd. Dit edict der Staten 'sLands van Gelre, hoe on-
I rerbiddelgk ook klinkende, moest nogtans 27 ang. 1631 woordelgk
i hernieuwd worden ^. En toch baatte zulks nog maar weinig
. Want in 1633 leerde »die dagelyckse ervarentheyt, dat sodanige
' Tagabonden, enz. hun hoe langs hoe meer verstouten^ die voor.
ichreven placcaten t' overtreden, als oft die selve noyt geëmaneert
waren, komende tegens die selve in gedachten Vorstendom ende
'Graefschap, sommige met wapenen^ ende andere eonder^ sommige in
ftselêchap, andere d* een voor ende cP andere nae^ op tyi ende plaets
tuBschen hun bescheyden^ enz. enz. Destgds maakten zg zich ook^
l aan brandstichting schuldige gelgk ons bericht het Staten-edict van
\ 5 september, dat allen herbergiers, tappers, huislieden enz. verbiedt
jzolk gespuis >meer te logeren ofte doen logeren in hunne hi^ysen,
achuyren, stallen^ hoybergen ofte schaepschotten, noch oock te
onderbonden, off eten off drincken te geven, nochte hun van
gelycken te laten versteecken" (verschuilen) ^. De heidens traden
> toenmaals wel eens in *s lands dienst b^ de compagniën, en in dit
f eval werd hun, bg staten-edict van 8 nov. 1637, doortogt ver-
gund ^). Doch in geen ander geval mogten zg in Gelderland

1) Ibid. n, 241. >) Vgl. ibid. n, 246. *) n>id. H, 266. *) Ibld. II, 28S.

228 GBSCHIBDEinB.

post yatten. Dedes zg dit desniettemin^ dan zonden zg >yoor d' eerste
reyse, wel toegedeckt (behoorlijk afgeransdd) synde, sonder nochtans
armen ofte beenen te breecken, nytgejaeght, ende van alle haer
geweer ende opperste kleedinghe ontbloot, ende voor de tweede
reyse in apprehensie genoemen, ende in handen van de justitie
gelevert, om ghegeesselU ofte andersins swaerder na gelegentheyt
gestraft te worden.'* De ingezetenen, die hun onderkomen ver-
schaften, zonden als hnnne medepligtigen beschouwd, en aan de
justitie overgeleverd worden, en mogten alleen dan met de ver-
ontschuldiging, dat zg huns ondanks hen hadden toegelaten, voor
den dag komen, ingeval zg onmiddelgk daarvan aangifte bg de
overheid hadden gedaan. Inzonderheid de Yeluwe werd toen van
Heidens overstroomd, waarom bg laatstgemeld plakaat vooma-
melgk de drost van dit kwartier, de rechter van Arnhem en
Veluwenzoom, enz. aanschrgving ontvingen, om >met eene gene-
rale Jachte 't voornoemde ghesinde" (gespuis) te vervolgen. Nie-
mand, van buiten komende, mogt zich voortaan meer in dit kwar-
tier op katersteden nederzetten, alvorens van zgn vorige woonplaats,
handel en wandel bg den officier of richter te hebben doen blgken,
>by poene van vier heerenponden voor d'eerste reyse, ende vol-
ghens van bannissement.*' Geen eigenaar van katersteden mogt,
zonder voorkennis van den officier, eenig persoon op zgn goed
laten wonen. De toestand verbeterde echter niet veel. In 1649 en
16G0 trof men niet alleen op de Yeluwe, maar ook in de andere
kwartieren van Gelderland zelfs vele >heer-loose'* soldaten onder
de heidens aan^). Ondanks de scherpe edicten had men in 1675
nog reden om zich te beklagen over >den onlydelycken overlast,
die de goede ingesetenen, ende insonderheydt ten platten Lande
aenghedaen** werd. Aan de Heidens in dienst van den lande
bleef de doortogt vergund; ook mogten zich in Gelderland tgde-
Igk ophouden die Heidens, welke >kommen met pas-cedul ende
verloff (die sy die magistraten en officieren in de steden ende ten
platten lande sullen vertonen) van den colonel off capiteyn, daer
onder sy in effectiven dienst leggen.*^ Bg plakaat van 17 jolg
werd dezen echter aangezegd, dat zg >den ingesetenen geen de

1) Zie pUOuwt van 9 «prO, II, SIS, en van 16 juiy^ II, 879.

GESCHIEDENtS. 229

minste overlast snllen aendoen, off sigli ten platten Lande moe-
ghen ophouden, maer haere reyse ende last yerrichten sullen^ bij
poene dat andersins sy luyden èoo wel als d'andere heydenen, tegens
het gedecerneerde bannissement inkomende, sonder onderscheyt of
eenighe conniyentie aenstonts anderen ten exempel pnbliquelyck
sollen gegeyselt off andersins swaerder nae gelegentheyt snllen
gestraft worden ^), Het kwaad bleef bestaan, weshalve de staten
Tan Gelre 10 jnlg 1698 noodig kenrden, het plakaat van 17 jnlg
1675 woordeigk te ^hernieuwen ^), en bg edict van 6 jan. 1699,
30 april 1704 en 20 maart 1705, behalve met dubbele geesseling,
ook met brandmerk alle, uitheemsche landloopers te dreigen ^,
terwgl de 8 uov. 1637 verordende >generale jaghte'' tegen de
heidens, volgens de drie laatst vermelde plakaten, »van tyt tot
tjt, naer gelegentheyt van saecken,*' zou worden herhaald. Om-
streeks dien tgd hield zich een fameuse Heiden, de zoogenaamde
Initenant Bondewgn Jansz., alias Hannibal, die 12 febr. 1707 te
utrecht met de koord is gevonnist, te Acquoy op, waar hg ge-
stolen goederen heelde ten huize van zekeren Willem Bgcken ^).
In maart 1709 sloten de staten 'slands van Gelre met Frans
Arnold, bisschop van Munster en Paderborn, eene conventie tot
wederzgdsche uitlevering dezer vagabonden, en kwamen overeen
otn de andere provinciën om hare medewerking te vragen ^). De
medewerking werd verleend, want Gelderland sloot 10 mei 1709
met Utrecht ®), 8 mei 1711 met Holland en Westfriesland '), en
I aug. 1731 met Overgssel ®) dergelgke overeenkomst. Doch ook
hierin had verscherping plaats; want de conventie met Munster,
Utrecht, Holland en Westfriesland gewaagde van de vervolging
der Heidens uit het eene op het andere territoir alleen door tus-
schenkomst der gewone justitie, maar krachtens de conventie met
ÖTergssel mogt ook imilitaire assistentie" worden aangewend.

Sedert den jare 1633 wordt in cd de plakaten den Heidens o. a.
ook brandstichting te last gelegd. Hen gold dus zonder twgfel
mede het plakaat der Staten van Gelderland van 10 april 1721
tegen het nederleggen van brandbrieven, waardoor inzonderheid
het kwartier van Ngmegen verontrust werd. Daar vooral werden

») Ibid. n, 446. «) Ibid. n, 644. ») II, 649, Hl, 82, 87. <) Nav. VII, 99a.
») Ibid. in, 140, 142. •) Ibid. ra, 148. ?) Ibid. m, 182. ") Ibid. m, 486.

230 QSSCHIBDEKIS.

brieven en biljetten over en weer gezonden^ aangeplakt en gestrooid^
»inhoadende dreigementen van brandtstichtinge, inval binnen sodane
tyt en op sodane plaetsen soo veel gelds als daer by vervat, niet
gebraght^' werd ^). Zulke delinquenten zouden als werkelgke
brandstichters aangemerkt en, aan een paal gebonden, levend ver-
brand worden. Den aanbrenger werd eene premie van 100 ducatons
toegezegd, behalve straffeloosheid ingeval van medepligtigheid. Zelfs
geen langdurig verloop van tgd na het plegen van 't misdrgf zou
den euveldader tegen de vervolging der justitie vrg waren, of be-
vr^den uit de handen van *t geregt.

Na 1 aug. 1731 staat de naam >Heidens'* niet meer vermeld
in het Gelderseh Plakaatboek, dat tot 1740 loopt. Maar in 1758
was het o. a. te' Ravenswaay in de Nederbetuwe hoogst onveilig.
Daar had telkens huisbraak, of bedreiging met huisbraak plaats.
Het kasteel der van Brakells, Vredestein had menigen aanval te
verduren, en de toenmalige predikant des dorps, Joost Dirk Keer
zocht, in overleg met zgn kerkeraad, voor zes maanden een goed
heenliomen te W^k bg Duurstede. Als in 1759 de huisbraken
niet verminderden, wenschte hg zgn verblgf te dier stede gedurende
twee jaren verlengd te zien, doch dit werd niet ingewilligd. Zon
die onveiligheid ook door Heidens veroorzaakt zgn? Dan stonden
ze welligt in betrekking tot het gespuis, dat in 1754 het land van
Arkel en Altena onveilig maakte ').

Wgst de geschiedenis der Igfstraffelgke rechtspleging in Gelder-
land nog meerdere voorbeelden van strafoefening tegen Heidens
aan, dan die, welke in 't begin der 18e eeuw te Tiel op Comelis
Jansz., en te Zutfen op Willem Fransz. werd toegepast?

J, ANSPACH.

Jufvrouw Bnmier. (XX7I, bl. 62.) Wie ze was weet ik niet;
misschien wel eene der veertien kinderen van Abel Brunier en
dus zuster van diens zoon ook Abel genoemd, die Holland be-
zocht (zie la France protest, van Haag in voce). Jeau Bou zegt
van haar: »M. v. Beuningen a longtemps entretenu Mademoiselle

*) Plakutb. UI, 881. >) Vgl. NaT. VII, 289a.

*) Zie Schloners Wereldgeschied. nederd. yertaling, IV, S67.

6S8CHISDENI8. 231

Bmnier, & en étant las, elle revint h, xxn M. d'Allone, officier
fran^aiSy firère de M. Tassin, a Paris, bourgeois de la ville d'Or-
leans. Van Benninghe a yodIq obliger ce d'Allone de Ie recon-
naitre pour neven, a qnoi il ne youlnt point consentir. Mals apres
sa mort, son frère Tassin a en cette complaisance, a condition
ponrtaiit qne cela ne tirat pas a conseqnence ponr Théritage."

Wat dit laatste te bedniden heeft, begrgp ik niet. d'AlIonewas
gehmsv^d met eene jnffr. Silvercrona, die hem grondbezit te Kloster
in Halland in Zweden aanbragt en bg wie hg een zoon naliet.
Abel Tassin d'AUone, die ongehuwd stierf en zgne goederen ver-
maakte 1^ aan Charles Brunier, zoon van Charles Bmnier en
Ëlisabeth Damin, die eene dochter was van Nicolaas Damin en
Elisabeth Tassin, zuster van d'Allone; 2°. aan Jacob Damin te
Geilere, broeder van bovengenoemde £lisab. Damin; 3^ aan Mar-
garetba Joly, dochter van Pieter Joly en Anna Damin, zuster van
dezelfde Elisab. Damin; 4^. aan Johanna Sara Willocquana, geh.
met Michel Baars en dochter van Pieter Willocquana en Catharina
Bommert Silvercrona ^), zuster van d'AUones vrouw; 5^ aan
Sara Silvercrona, geh. met Johan Faget van Eralingeu en dochter
van Johan Philip Silvercrona, broeder van d'AUones vrouw; 6^.
aan de drie dochters van Johanna Maria Silvercrona, geh. met
£liaa Hamilton de Gnicherit en ook zuster van d'AUones vrouw.
Aan zgne cousins van Ittersum liet hg zgne wapenen na. Abel
Tassin d'Allone schgnt rgk geweest te zgn, want hg legateerde
X 6000 aan het gesticht voor uitgewekene fransche dames te
's Gravenhage. Het is bekend dat aldaar, zoowel in het huis ter
Noot als ook in eene woning bg de Kloosterkerk, reiugiées ver-
zorgd werden.

Ook legateerde hg ƒ10,000, om van de rente dezer som een
predikant of schoolmeester in de colonie van Suriname aan te
stellen om slavenkinderen in den godsdienst en het lezen en
schrgven te onderwg^en.

Zou bovengenoemde Charles Brunier, geh. met Elisab. Damin,
ook soms een kleinzoon van jufvr. Brunier geweest ^zgn en hoe

>) Het wapen van Silyercrona is: d'asar k la conronne d'argent; Bommert Sil-
Tercrona had een geheel ander wapen.

282 GB8CHIEDENI8.

waren de jonkers van Ittersam coasins van AbelTassind'AUone?
Deze laatste bezat eene woning te 's Gravenhage, eene buiten-
plaats, zoo ik meen Uiterdgk genoemd en goederen in Engeland
en Zweden, en liet boeken na met de wapens van de koningen
Tan Engeland, Earel, Jacob en Willem, van welken laatsten zgn
vader een natnnrlgke broeder was.

In de catalogus van de boekverkooping door M. Ngnoff inapr.
1876, komt op n^. 151 der handschriften eene kopie voor van
het testament van Tassin d*Alone in 1723, van 48 bl. fol. De
kooper daarvan zon denkeljjk meer bgzonderheden omtrent hem
en zgne fsunilie hieruit kunnen mededeelen, hetgeen welwensche-

Igk zou zgn.

o. ▲. s.

VRAGEN.

ïïna's leeuw enz. In het schoone werk, Tricotin en zgn Pleeg-
kind, door Onida (Deventer, Ter Gunne 1875) komen eenige toe-
spelingen op personen en feiten voor, die voor den engelschen
of firanschen lezer waarschgnlgk zeer eenvoudig en duidelgk zgn,
maar voor mg, en denkelgk ook wel voor andere hollandsche
lezers, dit niet zgn. Wil ook een der lezers van dit boek die
duisterheden ophelderen?

In het eerste deel:
blz. 72. ^Una*8 leeuw.^^ Wat is dat voor eene geschiedenis?
blz. 84. >de comemuse van Daucourt^ enz.*'
blz. 169. Wie was Piron? en van waar de benaming van >e6ii
kudOmutiscke lacV'?

blz. 377. Desaugiers, wiens leven een onophoudelgk feestgenot
was, wie is dat?

II. blz. 42. Waarop wordt gedoeld, als er gesproken wordt van :
>aangedreven door hetzelfde ongeduld en verlangen, die eens het
leeuwenhart des boerenzoons van Arcis-sur-Abe bezielden*"

II. 67. Koninff Cophetua. — II. 187, 214, Vergniaud. —
II. 210. Yolandet — 11. 214. Nezahualcaiftlt Viriatkust Buzotf

OESCHIBDElflB. * 283

[Over Vergniand en den boerenzoon van ArcisHsnr-Aube (Danton,
daar geboren 28 octob. 1759) kan de vrager lezen in iedere ge-
schiedenlB der fransche revolutie van de vorige eenw. — Piron»
fra&sch dichter. — Hadibras, gedicht van Bntler. — Yiriathns,
aanvoerder der Lnsitaniërs in hunnen strgd tegen de Romeinen. —
Den naam van Tolaude hebben verscheidene vrouwen gedragen:
ik ken het door den vrager genoemde werk niet, en weet dus
niet van wie de schrgver spreekt. — Eing Cophetua is het onder-
werp van eene oude engelsch lied.]

OUDHEID- MUNT- EN PENNINGKUNDE.

Opechxiften van kerkklokken. Maakten wg Nav. XXV, 498 melding
Tan de Nav. XIX, 125 voorgedragen gissing, dat weleer in de
Borensche poort te Tiel eene klok hing, die in 1564 zou zgn
gegoten; *t bleek ons thans, dat die gissing onjuist is. De klok
was van het jaar 1659, aan welk jaartal op de klok het bg de
£unilie van Tr^er zoo geliefde refrein was toegevoegd:

Ie bgn gegooten,

Gevlooten door dit vyer

Van Joan Peters en Hendrik van Trier.
Peters is blgkbaar Petersz., d. i. zoon van Peter. Nu, Peter
Tan Trier ende Johan sgn soon kwamen ons Nav. XXV, 491 ,
te Lienden en te Ochten in 1643 voor, terwfll Peter (tont seul)
in 1624 te Zoelen als klokgieter werkzaam was.

Te Lienden heeft men de buurschap Varhnyse, waar eertgds
binnendgks tegenover den Marschdgk, dicht bg het huis, dat thans
nog bewoond wordt en bekend staat onder den antieken, van de
kroisridders uit het geslacht van Londen herkomenden naam
Aspermont, — de kapel van Varhuyse stond, ook wel de Var-
hnizer kercke geheeten. In het midden der 17e eeuw werd die
kerk of kapel reeds als woonhuis voor eenvoudige lieden gebezigd,
fietzg van die kerk, betzg van het aêloude kasteel Aspermont za

234 OUDHEID- MUNT- EK FENKINOKUNDE.

de toren door stormwiBd of doorbraak zgn ingestort, en de volks-
overleveriDg luidt, dat de torenklok te recht kwam in eene iraai
of kolk, die ten gevolge van dien de klokkewaai heet. Die klok
onderging dus, schoon uit gansch verschillende oorzaak, hetzelfde
lot, dat de oudnederlandsche traditie aan ougedoopte of > onge-
kerstende" klokken toewees, namentlgk om door den duivel weg-
gehaald en in een kolk geworpen te worden, waar men ze som*'
wglen nog onder den grond kou hooren luiden (!I); vgl. mr. L.
Ph. C. van den Bergh, Krit. Woordenb. der Nederl. Mythologie,
bl. 83 en 34, alsmede het Boek der Opschriften, door mr. J. yan
Lennep en J. ter Gouw (Amst. 1869) blz. 127.

J. ANBFACH.

VRAGEN.

Klokgieten. — Wat is er bekend van de klokgieters Joannes
Sconeborch en zgn zoon Wolter? — Zg leefden en werkten ten
jare 1520. Waar? — Waar zijn ze geboren? In Nederland? —
Zgn er in de Nederlanden ook nog klokken die door hen ge-
goten zgn? —

Was de bekende klokgieter Geert of Gerhard de Wou te Kampen
in Overgssel geboren of woonde en werkte hg in die stad, en
noemde hg zich daarom de Campis of van Kampen? Zgn daar
bewgzen voor? of is het slechts een vermoeden?

Haarlem. johan wiNKLEa.

GESCHIEDENIS DER LETTERKUNDE.

Psendo-dissertatiên. Over de pseudo-lofredenen hebben wg het in
dit tgdschrift meermalen gehad. Een paar van de reeds vermelde
staan ook in Facetiae facetiarum. Dit curieuse, hier en daar nog
al scabreuse boekske is echter niet hetzelfde als het Nav. dl. VlIIy
bl. 329 aangehaalde, maar eene vroegere, blgkbaar andere stokken

GESOHIBDEmS DER LETTBSKüKDE. 235

hebbende aitgave, MDGCXXVU (s. 1.) Het ScaUei mcomium staat
er niet naamloos^ maar wordt aan Matth. M. Czanakias, Ungaras,
toegeschreven. Ook het macaronische vers De floia swartibus komt
er in voor.

Maar het art. : Hoe men te Rostock doctoren slaat (XXVI, bl. 74)
geeft mg aanleiding om de Igst der pseudo-lofredenen aan te vul-
len met een paar psendo-dissertatiën, in mgne uitgave der Facetiae
Toorkomende: Theses de cochleatione sub praeside Hasione Leflero
del Yolucrinia Lepida, Stutzerensis; Disp. inaug. de jure potandU
praes. Dionysio Baccho, def. Blasius Multibibus (Oenozythopoli
1627) ; Themata medica de Seanis, praes. Gornelio Cerasto Cornano,
respondebit Gariollinus Tevetius Grupenas (Gornanae s. a.) ; Theses de
Hasione^ praes. Fabio Stenglero Leporino, resp, Lepidus Gapito;
De muUeribus, praes. Gunrado Trentacinquio J. U. D. def. Joach.
Eberart. ab Hannow; De Comelio^ praes. Vespasiano Guridemo»
def. Zachaeos Pertinax, Hierosolymitanus (Gremerstad s. a.) ; De cur
cürbüatiane^ praes. Henr. Ghristoph. h Griesheim, def. Victor Babe ;
Midtiedarum miseriae (van den zeer uitvoerigen titel beginnen de
meeste woorden met m), praes. Dom. M. Ogravitto, resp. Dacrio
Chiplicus; De jure et natura pennalicum^ praes. Onuphrio Palaeotto,
def. Lucas de Penna; De pedüu, praes. Bombarde Stevarzio, def.
Boldrianus Sclopetarius, Blesensis. (Glareporti 1626) ; De virginibusj
praes. Junonio Parthenophilo (Virginiae s. a.); I^e osculis, auct.
Georg. Gunrado fil. Bittershusio.

Zgn sommige dezer Facetiae wat al te duidelgk, andere zgn mg
yolkomen duister, maar ik geloof niet, dat daarbg veel verloren
wordt. De verzameling wordt geopend met een Dialogus de barba
etcoma^ meer geleerd dan satiriek. Ook in vele der overige stukken
(zoover ik ze heb ingezien) vindt men de nietigste dingen ernstig
behandeld met aanhalingen uit klassieke auteurs en schrgvers over
het Rom. recht enz. Geheel lezen zal ze wel niemand.

Haarlem. H. M. c. van oostbkzse.

236

KUNSTGESCHIEDENIS.

I. Portretten van Jan van der Heiden. Het origineele portret van
Jan van der Heiden, den uitvinder der slangbrandspniten en der
verbeterde straatlantaarns, welk portret op een zilveren plaat ge-
schilderd is door Jacob de Braig, berast, met de bewgzen van
herkomst, onder mg, als ondste familielid in de zgdlinie door mgne
overgrootmoeder Üatharina van der Heiden, echtgenoot van
Jeronimo de Bosch, welke was eene kleindochter van Goris of
Gregorins van der Heiden, een' broeder van den uitvinder. Bekend
is de gravure, die van dit portret bestaat, door J. Houbraken, ook
in houtsnede afgedrukt in het artikel over Jan van der Heiden
big Immerzeel, de Levens en werken der HolL en Ylaamsche
kunstschilders enz. 1843. Vreemd echter is het, dat daarentegen
in Koks Vaderlandsch woordenboek een geheel ander portret voor-
komt met het onderschrift Jan van der Heiden, uitvinder der Slang-
brandspuit^ door Reinier Vinkeles in 1789 gegraveerd naar de
teekening van J. Bugs. Het gelaat, blootshoofds, kleeding enz. is
geheel verschillend van het voormelde geschilderde portret. Ik
vermoed, dat Kok dit bg hem voorkomende portret, zgnde waar-
schgnlgk dat van van der Heidens zoon Jan van der Heiden de
Jonge, bg vergissing voor dat van den vader heeft gehouden.
Deze zoon maakte zich ook omtrent de slangbrandspuit verdienste-
lijk en was mede met zgn vader generale brandmeester van
Amsterdam; zgn naam komt ook met dien zgns vaders voor, op
den titel van het zoogenaamde Spuitboek of Besclirgving der
Slangbrandspuiten, len en 2 druk van 1690 en 1735. Kok nogtans
maakt van dien zoon geene melding. Opmerking verdient het, dat
G. Kramm, in zgn uitgebreid werk ten vervolge van Immerzeeli
in dezelfde vergissing als Kok vervallen is door het portret van
Bugs en Vinkeles ook aan van der Heiden, den vader, toe te
kennen en er niet op heeft gelet, dat er reeds bg zgn voorganger
luimerzeel een geheel ander portret, dan bg Kok, bovenaan in den
tekst was a^edrukt.

Het kan echter ook wel zgn, dat het portret bg Kok, Jan van
der Heiden, den vader op veel jeugdiger leeftgd voorstelt dan ojp

KT7N8TGKSCHIEDERI8. 237

het portret van de Brag. Dit laatste vermoeden vindt eenigen
stenn doordien wg een ander, met potlood geteekend portret van
Jan van der Heiden, den uitvinder, hebben leeren kennen, inge-
1 zonden ter Historische Tentoonstelling van Amsterdam, n^. 616
^ a^ 1665| door den heer J. J. Brants te Utrecht, afstammeling
yan J. van der Heiden in rechte Ign. Dit portretje stelt, volgens
bgschnft, van der Heiden voor op 28 jarigen leeftgd {Jet. 28 ^oe-
rm) en lager ter linker zgde staat er in saamgevlochten voorletters
bg V. d. Heijden en alzoo is dat portret door hemzelven vervaar-
digd. Dit portret na, mede blootshoofds, als bg Kok, stelt wel
I geenszins hetzelfde voor als bg dien schrgver, maar heeft toch
daarmede eenige meerdere overeenkomst dan met het geschilderde,
blikbaar op meer gevordenden leeftgd vervaardigd en met grooten
hoed op het hoofd.
Ameterdam. jo. de ybies jzn.

n. Jan van der Heiden en de preekstoel der Hieuwe Kerk te
imiterdam. Op de Tentoonstelling van Ondheden te Amsterdam
in 1854 kwam in den catalogus onder no. 592 eene teekening
Toor door J« van der Heiden, voor den beroemden predikstoel der
Nieuwe Kerk aldaar, ontwerp van den beeldhouwer Albertus
Yinckenbrinck in 1649 en naar welke teekening deze dit kunststuk
rervaardigd zou hebben. G. Kramm in zgn werk ten vervolge van
Immerzeel in 1859 meldt hetzelfde. Waarschgnlgk ontstond die
meening door den Catalogus der verzameling plaatwerken en teeke-
ningen, behoorende tot den Atlas van Amsterdam, vroeger het
eigendom van G. Ploos van Amstel Hz., daarna en nog in het
bezit van den Heer Louis Splitgerber alhier januari 1846; nieuwen
dmk van 1861, 5e kunstboek. Oud Amsterdam. Y. Teekening no. 57
J. van der Hegden 1649. >De preekstoel in de Nieuwe Kerk, een
ets, met Oostindischen inkt opgewasschen*" N. 58. >J. van der
Hegden 1649. De teekening van de Preekstoel in de Nieuwe Kerk,
ontworpen als model voor den beeldhouwer Albertus Vinkenbrink.*'
I Na is het bekend (zie ook mgn opstel over van der Heiden, met
' houtsneden geïllustreerd, in den Almanak der Maatschappg tot
^tA van 't Algemeen ten jare 1870, onder den titel: >Een waar-
, dig Burger'*) dat Jan van der Heiden te Gorichem in 1637 ge-

238 KTTNSTGESCHIEDENIB.

boren werd, en is het dan toch wel niet aan te nemen, dat hg reeds
in 1649 en alzoo op 12jarigen leeftgd te Amsterdam het zoo
uiterst omvangrgk en uitvoerig model voor den beroemden predik-
stoel zon verraardigd hebben, te minder ook, daar hg hoogst-
waarschgnlgk op dien leeftigd nog in zgne geboorteplaats vertoefde
en die eerst later met Amsterdam verwisseld heeft. Hierdoor is,
meen ik, het beweren, dat Jan van der Heiden de teekening als
model voor den door Yinckenbrinck gebouwden predikstoel zon
vervaardigd hebben, voldoende wederlegd. Wat almede nog tegen
het gevoelen van van der Heidens aandeel aan dat werk pleit, is
dit, dat Wagenaar in zgne Beschrgving van Amsterdam dl. YU
blz. 378 der 8^o nitgave wel vermeldt, dat van den predikstoel in
de Nienwe Kerk eene knnstplaat van Holstegn bestaat, maar van
geene modelteekening van een zoo beroemd persoon, als van der
Heiden was, gewag maakt.

In den Navorscher van 1860 blz. 165 in het artikel over Albert
Yinckenbrinck ii reeds aangeteekend, dat verschillende opschriften
op gedeelten van gemeld gestoelte doen zien, dat het in 1648 en
1649 vervaardigd is. Eramm, in zign artikel over Yinckenbrinck
blz. 1760, gewaagt van den predikstoel en >de schatten aan arbeids-
loon, in den galden tgd van 1640 daaraan besteed,'* alzoo zon,
daar Eramm, met zgn voorganger Immerzeel, het geboortejaar van
J. van der Heiden ook in 1637 stelt, deze zelfs reeds in zgn derde
levensjaar de teekening tot model voor gemelden predikstoel ver-
vaardigd hebben! Wellicht is het een ander, van der Heiden ge-
naamd, geweest.

Amsterdam. j^. de vbisb jzn.

IIL Sohildery van de Westerkerk te Amsterdam door Jan van der
Heiden. Kok, in zgn Yaderlandsch Woordenboek meldt, dat >in
het kerkmeesters komptoir van de Nieuwe Kerk te Amsterdam van
van der Heidens penseel een kunstige af beelding hangt dier kerke
van de Keizersgragt te zien.'' Blgkbaar is dit eene vergissing en
moet daar de Westerkerk gelezen worden; immers staat deze, en
niet de Nieuwe Kerk, aan de Eeizersgrachi

Hoe die schUderg oorspronkelgk aan gemelde kerk gekomen is,
is bg den kerkeraad onbekend. Vermoedelgk was dit omstreeks

KimSTOBSCHIEDENIS. 239

het jaar 1700. Daar in 1809 de overdracht der kerken met al
hare bezittingen van het bnrgelgke bestuar aan het kerkel:gke
heeft plaats gehad, kan het wellicht zgn, dat de archivaris van
Amsterdam eenige inlichting wete te geven, daar misschien de
oude boeken der kerk in het stedelgk archief berusten.

Wagenaar in z^'ne Beschrgvlng van Amsterdam Dl. V blz. 451
der 8^0 uitgave bericht alleen, dat >er in 't kerkmeesters comptoir
eene afbeelding der Westerkerke van bniten van de Keizersgracht
te zien hangt, konstigl^k, door Jan van der Heigde geschilderd,^'
verder niets. Insgelgks staat er op eene notitie der goederen tot
de Westerkerk behoorende vermeld, dat er in de kerkmeesters
kamer aanwezig is eene fraaie schilderg in zwarte l^st, verbeeldende
de kerk, maar die notitie is zonder jaar of dagteekening. In 1798
is door het uitvoerend bewind de vraag gedaan naar de afkomst
van al, wat aan de kerk gekomen was, maar is daarop toen door
kerkmeesteren geantwoord, dat dit met geene mogelgkheid was
op te geven, alzoo de boeken sedert den opbouw der kerk, in 1651
voleindigd, ontbraken. Toen drie jaren later de municipaliteit
wederom de vraag gedaan had om inlichting betreffende charters,
papieren en documenten der fondsen en goederen dezer kerk, is
17 september 1801 het antwoord geweest, dat kerkmeesteren hiertoe
niet in staat waren, »ich refereerende aan hun antwoord van 20 sep-
tember 1798. In dat antwoord heeft toen de municipaliteit berust.

In 1829 is de schilderg naar den bekenden portretschilder
Hodges alhier gezonden, om haar na te zien en in orde te brengen.
In 1845 is zg op verzoek der stedelgke regeering a%estaan
ter expositie en toen voor ƒ 2000. — tegen brandschade verzekerd.
In het begin van 1864 is de schilderig verkocht aan B. A. Hopman
alhier voor 25000 francs en in october 1862 was er een Franschman
onder geleide van den kunstkooper Derksen uit Rotterdam om
geweest, die er in koop 15000 francs voor geboden had. De
heer Schouten, expert, die ook in den verkoop betrokken is geweest,
hield de stoffeering der schilder^ ^an van de Velde (waarschgn-
Igk A. van de Velde), zoo als met vele andere stadsgezichten van
van der Heiden het geval is geweest. Die heer meende, dat de
schilderg verkocht is aan zekeren heer Philips in Engeland. Deze

240 KimSTOEBCHIBDBinS.

laatste mededeeÜDgen ontleenen wg van dèn heer P. L. PosUmmtis
alhieri die kerkmeester der Westerkerk is geweest. Er is over den
verkoop veel gehandeld en gediscutieerd eer deze tot stand kwam
en naar mgne herinnering ging er toen het gemcht van uit, dat
het schilderstuk veel geleden had.
Amsterdam. jro. ds ybieb ns.

VRAGEN.

Fiano*8 en clavedmbels. Volgens het Handelsblad wilde men
onlangs in Frankrigk het eeuwfeest der uitvinding van de piano
vieren. Ik had mg altgd verbeeld, dat deze uitvinding veel vroe-
ger had plaats gehad, welligt omdat ik piano en clavecimbel ver-
wisselde. Bg >een kostelgk banket voor de muren van Kanton/'
in 1655, lieten althans de nederlandsche gezanten om te toonen,
dat zg ook geene leerlingen in 't stuk van muziek maken en zingen
waren, »en mede met diergelgke instrumenten meesterlgk wisten
om te gaan, voor hare Majesteiten de Onderkoningen en den
Tutaug op de klavecimbaal spelen, dat haar wonder aangenaam
in de ooren klonk." Zie J. Nieuhof s Zee- en Lantreize door versch.
Gewesten v. Oost-Indiën. Is clavecimbel niet = klavier = piano?

VEREENIGING VOOR NOORD-NEDERLANDSCH
MUZIEKGESCHIEDENIS.

Condilien over de reparatie van t' orgel te Vijjkerk, ens.

Den arbegt van den Timmerman, te weten van steggering te
maken, het hugsken tot de blaes-balgen te veranderen, ende ricchels
te maken om de pgpen ordentlich daer op te leggen, dat alle sal
staen tot kosten van de heeren Kerckmeesteren.

Gelgck als oock de H. Kerckmeesteren sullen bekostigen de gsen

MüSIEKGSSCHIBDVinS. 241

tot de blaesbalgen behorende, ende ofter mochten van npde wesen
(ab men hoopt neen) eenige anckers tot vasiichegt vanjb oi^el.

Item het loon vanden blaser ak men accorderen sal het pgp-
werck, snlx sa] staen al^ boven.

Item de hulpe om de blaesbalgen n^t ende in te brengen, ofte
ander ^waer werck van hefiPen of benren, mede als vorei^.

No^ de vrachten om de blaesbalgen, secreten ende anders, tot
Amersfoo^ ionde wederom te yenren, als boven.

Den Orgelmaker mr. Galtns Germersz. sal maken ende leveren
tot syn kpsten ende lasten vier blaesbalgen, nien, van wagenschot
goet ende wel drooch, ende van nieu leder wel beregt,'.ende voort
met alle9 dat daer toe behoort.

Item de wint^Iaden die het werck veregschet^ als oock bet
Tramblant etc.

Noch alle de secreeten so van het bovenste werck, als het
Positgf, te maken ende te leveren volkomen sonder eenich gebreck.

De Registers so boven als beneden wederom te leveren wel
zanckhaftich ende besorgt, als deselve ogt mogen geweest sgn.

Alle condugten ende bassen wel trouwelick nae behoren te leveren.

Het pgpwerck nvederon;! compleet ende vol te leveren met alle
de gelagden die daer te voren geweest sgn.

Een Pedael te leveren bestaende van een goede lieflicke Trompet
beneden gemaeckt drie Klavieren leger dan het gemeene werck,
ende boven tot de la sol re toe inclus. also dat het Pedael met
heele .ende halve toonen in sgn volle begrgp sal hebben drg ende
twintich pgpen.

£nde snllen de geinig den van het bovenste werck wesen tien
van getal, te weten, <een Prestant, Holpgp, 'Fleot, Octaef, Nasaet»
Cgmbel, Scherp, Miztnr, Siflet, Trompet, behalven Trommel ende
Nachtegael.

Van het Posityf sollen de gelngden wezen ses van getal, te
weten, Prestant, Holpgp, Qintadeen, Scherp, Mixtur; Regael: ofte
een goet Toussein in plaetse van dien.

De clavieren, ie weten de twee regelen, responderende so boven
als beneden, mitsgaders de Koppel, wel trouwelick te repareren,
de platen daer op te Igmen, en alles te maken naer behorein.

De deuren van de cassen onder ende boven te leveren datse

242 HüZtBKOBSCHISDBiaB.

wel perfectelick slngteo^ op ende toe mogen getogen worden, op
het beqnaemelickste : Dan ofter mocht ontbreken eenich lofwerck oft
ander gesneden werck, sulx snllen de H. Eerckmeesteren bekostigen
Achtervolgende dese voorgaende conditien heeft mr. Galtns
Germersz. van Reijner R^gnersz. ende Jan Goetschalcksz. als kerk-
meesteren inder tgt tot Nigkerck, ter presentie van Jonckeren,
Scholtns, Predicanten ende Gemeente, angenomen het orgell tot
Ngkerck te maecken, voor die somme van ses hondert gaidens
ad XX st. t'stnck.

(Hierna volgt eene bepaling in welke termgnen deze som
zal worden voldaan).
Ende dat daerbenevens den voors. mr. Galtns geholden is het
orgell drie jaeren nae die opneminge van dien te onderholdeu op
sgnen oosten, nochtans daer van hebbende die cost ende dranck,
tot sulcken egnde in loco sgnde, waertegens hém belooft is, bg
die opneminge vant voors. orgell een vereeringe voor sgn soene
tot discretie vande Kerckmeesteren, inder tgt sgnde. Actnm den
16 Angnsti 1625. Toorconde is dese bg partgen contrahenten
ondertegkent.

(was geteekend:) Galtns Garmersen.
Jan Goitschalcks.
Begner Begners.
Lambert van Hnedt,

Scholtns tot Ngkerck.
Bgchel van TwUer. 1625.
Henrick (verder onleesbaar).
Johan de Wgs.
Amelis van Twiller.
Goop van Oldenbernevelt
Joh. (verder onleesbaar).
Albertns Ngenhnis,

Pastor Ecclesianas.
J. V. Benseler.
Jan Schrassert.

Wg onders. gehoort hebbende het orgel tot Ngkerck den 21
Martii Ao« XYP een en dertich verclaren mits desen het

icüziBXaBSCHiEDBiris. 243

Tolcomelick te wesen yoldaen ende gemaeckt yolgeos tegens in
dit besteek geconditioneerd ende bedongen is. In kenoisse der
waerhegt is dit selvige bg ons onders. ondertegckent. Actnm ut sapra,

J. T. Kenseler,
Jacob de StooSl
Jan van Lennick.
Peter van Lennick.

Wg Johan Goetschaicksz. ende Regner Regnerszn. hger. ooders.
attesteren ende tnggen vermits desen ten versnecke vandiejetzige
kircktoeisters, dat virg ten tgde als dese Organist Peter Jacobsz.
aengenomen worde ter Ngkerck kerckemeesterh sgnen geweest.
Ende dat wg begde mitten Organist voors. neffens AlbertnsPredicant,
ende Amelis van Twilleri tot Amersfoert sgnen gevaeren, omdat
die Organist iddaer sgn proene opt orgelspelen ten ouerwesen
Tanden Amersfoertschen Organist, en eenige Mnsicanten solde
doen, als hg oock in ons presentie ende ten onerstaen als bonen
sgne proeve opt orgelspelen, ende mnsgck te singen gedaen heeft
Ende alsoe de Amersföertsche orgelist, en de andere Mnsicanten
hem voor goet schonden, ende verclaerden bestandich te wesen
is ggne aenneminghe voorts geconfirmeert, ende daemae in sgnen
dienst getreden. Ende want men dan schnldich is der waerhegt
getngchnis te genen, bgsonder daer toe versocht sgnde hebben
wg dese attestatie onderteickent, presenterende dieselue, soe noot
ende versocht sgnde, mit Ede te stereken, gedaen den 25 jan. 1629.
(was geteekend:) Jan Goitschaicksz.
Begner Begnersz.

J. J. Smits.

TAALKUNDE.

Vermouth. (Vgl. XXVI, 36.) Maltatuli noemt de »vermonth'*
(of den vermouth) eenigszins te recht >den jenever der fransche
matrozen.*' Deze kmidenwgn doet dan ook oneindig meer dienst
dan als geneesmiddeli gelgk alle personen, die in Indie bekend

244 TAAJLKUNDK.

zgn, zullen weten, en gelgk genoeg bigkt in plaatsen, waar per-
sonen uit Indiö hunne tenten opslaan.

Ook de prgs is niet buitengewoon hoog en verschilt voor de
gewone en meest gebrnikelyke soort weinig met dien van den ver-
knoeiden zuidfranscheu wgn, dien men zoo beleefd is madera (d,L
madeira Bp. = hout) te noemen.

De driemaal duurdere soort is niet bitter, maar zoet en wordt
zeer weinig gebruikt.

6^M. T. H. DS fiSXE.

Apelaooni, Appeltern. Wat Nav. XXY, 561 zeer zaakrgk wordt
aangemerkt nopens gelgken oorsprong en beteekenis deze beide
plaatsnamen, ofschoon het eerste ligt op de Yeluwe, bet andere
in Maas-Waal (door NghofP, op zgne kaart van Gelderland van
1859| als Appelteren aangeduid) : vindt bevestiging in den uiteen-
loopenden schrgftrant der gelgkluidende geblachtsnamen. Wg
hebben hier, benevens enkele straks te noemen gegevens, het ge-
:2ag van een deskundige als mr. I. A. Nghoff op onze zgde. Deze
schrgver levert in zgne Verzameling van Oorkonden, II, bl. 231,
onder n^ 161 het document, waarbg l november 1368 de huwlgks-
Voorwaarden tusschen Eduard van Gelre en Catharina van Beieren
"Werden vastgesteld, Dit stuk is o. a. bezegeld door Heinric van
Apddom, «fohau van Apeldorn en Dyeric van Apdtom. Die
zelfde ridders bezegelen mede den brief, waarbg Eduard aan
.Catharina ingeval van kinderloos overlgden, de terugbetaling der
huwelgksgift van laatstgenoemde waarborgt (in dato als yoren);
en in dit stuk worden de vermelde ridders alle drie tot tweemalen
tot >van Apeldorn*' geheeten, (ibid n^ 162, bl. 236, 238). Volgens
schrgver is deze Dirk van Apeldorn (Apeltdorn) ongetwgfeld
dezelfde, die als Didderic (sic) van Apelteren die jonge die 25 jan.
1359 den landvrede, of het verbond tusschen de heeren, ridders,
knapen en steden der landen van Gelre en van Cleef mede beze-
gelde (ibid. n*" 89), en als her Dederic van Apelteren, ridder, de
Jonge, 14 april 1361 van Reinald van Gelre den windmolen en
het gemaal te Ewgk en te Winsen in erfpacht bekwam (ibid.
n^ 105), Hg was denkelgk de zoon van Dirk van Apelteren^ die
28 jan. 1335 mede getuigde, dat Godevaart TengnageU, ridder, van

TAALKUNDE. 245

zgn huis en hofstad te Dodewaard opdragt gedaan had aan Rei-
nald van Gelre, ten behoeve van zgn zoon Klaas (ibid. I. n* 297),
en als Didderic van Apelteren 22 maart 1342 mede bezegelde den
brief, waarbg Reinald van Gelre aan Prederik van Baar de beta-
ling van zekeren koopprgs waarborgde (ibid. I. n"" 885). De naam
klinkt ook Apeldoeren; want Herman van Apeldoeren beloofde
6 jan. 1462, dat de 50 pond jaarl^ksche renten, welke de hertog
hem vergund had, nit zgn halve goed tot Bentinck (onder Gorssel)
Toor de medegave zijner vroaw te verschrgven, ingeval hg kin-
derloos kwam te overlgden, binnen vgf jaar daarna door zgne
erven zouden worden gelost (ibid. IV. n® 369). Nog treffen wij
d& schrgfwgs Apeldoem aan ; vgl. het register achter het 3^ stuk
van dl. VI, waar wg echter in het opschrift der oorkonde zelve
(n' 1639, bl. 994) lezen van »Gerit Apeldoeren'', die 12 mei 1581
door hertog Karel vau Gelre boleend werd met een erfpacht te
Brammen. InsgeVgks Apelthorn of Appelthorn; immers, eene ms.
genealogie van Delen, gewaagt van Seina van Appelthorn (f 27 oct.
1664), Petersdochter ex Hendrica van Herwaerden, die 18 jan. 1610
Albert van Delen tot Laer huwde, en door baron d'Ablaing van
Giessenburg, Ridderschap van Velnwe, bl. 224, s^Seyna van Appel-
.doorne" wordt geheeten, terwgl hg, op. laud. bl. 149, den dorpsnaam
) Apeldoorn" spelt '). En zoo zag men, volgens eene aanteekening in

^) Dese flchrgTer maakt nogtans, bigkens de KaamreginecB achter zijn werk, .
onderscheid tOBschen # Appeldoorn*' en »AppeUern**. Zie vooral bL 144, waar hy
meldt, dat Elisabeth van Appeltern^ dochter van Otto, heer van Persinge en
Poedcroyen, ex Cornelia van Hoexwicr (f 25 oct. 1588), in 1587 Paul van Am-
bem hawde; en op dezelfde bladzijde bericht, dat Assueer van Appeldoorn tot de
Poll T^ 1617 Anna van Lynden ter vronwe kreeg. Dit bewQit nogtans op aeh-
zelf nog niet tegen de oonpronkelgke identiteit der geslachten, teazij onweder-
legbare feiten het tegendeel tooncn. Want hij gewaagt bl. M9 van /rAnna vau
Appeldoom*\ die in 1701 Alexander Schimmelpenninck van der O^e hnwdo'
en deze wordt in eene ms. genealogie van Eek Panthaloon f Anna van Ap])eltern''
genoemd. •- Evenzoo noemt schryver in zyne Naamregisters Vriese, en past dit
bl. 133 en 144 toe op Jacoba de Vriese, gade van Gerrit van Spuclde, zoowel
ab bl. 29) op Ottilia de Vries, vrouw van Horman van Till. Omgekeerd maakt
hij in gezegde (Naamregisters onderscheid tnsschen Padevoirt en Piavoirt, — het
tweede ;r Padevoirt** is, bigkens de alpbabetische orde, handtastelyk eene drnkfeill —
en verwijst beurtelings onder beide namen naar ééne en dezelide persoon, t. w.
Anna van Cattenborch, vrouw van Wynand van Delen tot Laer 1['t 1'578), wier

246 TAALKUNDE.

het katwgksche archief, omstreeks 1750 in de kerk teOtterloobg
het i^apen van Evert van Delen tot Laer, Appelthom, als het eerste
der 16 kwartieren zgner moeder Seioa opgegeven. Hiervan is
wederom eene variant Appeltoem, gelgk het zesde en zevende
kwartier van vaderszgde van Robbert van Ittersum (f 1669) ge-
schreven staat op eene graftombe in de Gereformeerde kerk te
Maastricht (zie 14 av. XVI, 204). £indelgk vindt men Appdihem^
b.v. in Nav. 1855, bigbl. bl. CXIY, waar w^ lezen, dat volgens
Ferwerda (10e gener. Schimmelpenninck van der Oye), Sweder
van Appelthern hnwde Johanna Schimmelpenninck van der Oye
(geb. in 1648), vrouwe van den Engelenberg, Keil, Rees en Oye.
Apeldom^ Appelthom^ Apeltdom, Apeldoeren, o{ Apddoemj Appd'
thoom of ApeUhom zgn dns hoogstwaarschijnlgk als varianten te be-
schouwen van den geslachtsnaam Apeltere of Apelteren^ die het meest
voorkomt, de oudste schgnt te z^n, en in oudere stukken nu en
dan door Apdtaren wordt vervangen. Het randschrift der zegels
heeft de apeüeren en de apeltaren^ volgens I^ghoff, die II, bl. 233,
noot 2y zegt: »de spelling levert geen grond van tegenbedenking
tegen de identiteit) op: men weet, dat de ouden zeer onregel-
matig daarin te werk gingen*" — Hierbg komt het gebruik van
één en hetzelfde wapen. Dit wapen was voor Appelthom (volg.
een wapenbord van 1750 in de kerk te Otterloo), voor Appeldoorn
(volg. d'Ablaing, Bidderschap van Yeluwe), en voor Apeldoorn
(volg. Navorscher XXIV, 113) niet anders dan op goud een rood-
getongde adelaar van keel, die een dwarsliggenden zilveren slentel
Yoor de borst draagt; waarbg in aanmerking moet worden ge-
nomen, dat de beschrgving, aan het bord in de kerk te Otterloo
ontleend, den arend >gesnaveld en geklaauwd van zilver" noemt.
Die roode arend zal derhalve het wapen vau Apeltere of Apdtem
moeten wezen. Evenwel verklaart Nghoff in zgne noot (loc. cit),

moeder hg bl. 20 Plavoirt, en bl. 114 Püdeooirt noemt. Paooirt en Padnoirt tjjn
hier blijkbaar identUch. Nog ziet men in dit Naamregisters Zoelen vermeld, wst
bl. 47 wordt toegepast op Comelia van Soulen, vroaw van Gracht Cloeck, die in
1689 ten landdage van Velnwe versoheen. Wel een bew^s, dat men eertyds io
de spelling der geslachtsnamen geen vasten regel volgde. Das was het ook met óe
plaatsnamen gesteld. Een vluchtige blik in de registers achter Nyho£& volamineai
werk, Venameling van Oorkonden, kan ons hiervan overtuigen.

TAALKUNDE

247

dat de drie ridders van 1 nov. 1368^ Hendrik, Johan en Dirk van
Apddom op hun zegel voerden een saatoir échiqueté (St. Andries
kruis met ruiten), en dat dit ook reeds het zegel was in groen
was van Robrecht van Apelteren^ als getuige van Otto van Mal-
boi^, toen deze ten behoeve deb hertogs van Gelre, 80 juni 1342
opdracht deed van twee deelen van den grooten en den smallen-
tiend te Dieden (vgl. »Oork/' I, n® 31)4). En de iBfldragen tot
de Geschied, van Overgssel", jaarg. 1875, bl. 345, leeren ons, dat
Herman van Apeldoorn^ schepen van Deventer in 1889, amptman
Tan Zalland in 1402^ met een ankerkruis en dat Jacob van
Apeldoorn^ schepen van Deventer inl390, met3St. Jacobschelpen,
geplaatst 2 en l, waarboven een barensteel, gezegeld hebben. '
Deze zegels verschillen geheel van bovengemeld wapen, en als
w^ ze moeten rangschikken onder de wapenzegels, waarvan Ter
GoQw spreekt in zgne Studiën over Wapen en Zegelkunde
(Amst 1865), bl. 194; dan komen wg tot het besluit, öf dat hf^t ge-
slacht Apeldorn of Appeltern den rooden arend niet eenparig voerde,
of dat dit geslacht eene andere figuar (den arend) in z:gn wapenschild,
en wederom andere figuren op zgne zegels had; — even als Ter
6onw dit 1. cit. aantoont van Dirk van Wassenaer (a'' 1226), die
zegelde net een sautoir op een driedubbel gefaasd schild, t^rwgl
toch de halve maan de bestendige wapenfiguur der Wassenaeren
is. Nghoff bericht ons ook, dat Dirk van Apeltdorn dit zegel met
het sautoir^ briseerde met een in drieën afhangende barensteel
(lambel a trois pendans). *t Geschiedt" zegt schrgver, »omdat hg
ait een jongeren tak was gesproten." Doch ook de Deventer schepen
van 1390 gebruikte de barensteel. Zoo wg het laatstgestelde alter-
natief mogen kiezen, en beweeren, dat al de genoemde personen tot
een en hetzelfde geslacht behoorden, den arend in han wapen voer-
den, en^ ten minsten wat de oudere leden betreft, met een sautoir,
een ankerkruis enz. zegelden; dan blgkt hieruit de oudheid zoowel als
het aanzien van het riddermatige geslacht, hetwelk in de beteekenis
van zgn naam (»bg den appelboom") op nieuw een bewgs leveit, dat
eertgds de heeren zich noemden naar de plaatsen (hier, de plaatselgke
gesteldheid) van het land hunner inwoning, en niet omgekeerd *).

^) Hieraan knoope zioh do vraag, of, zoo de ntiAmdm^ng IJsendoornznIsandaren,
^ l #gzeren'* of # ijzersterke toren" onjuist is (TgL Nav. XKVI, 56), wQ in den

246 TAALKUNDE.

Wie lost mg het verschil tasschen wapen* en zegelfignnr op?
En, vóór alles, wie zegt mg op voldoenden grond, naar welke
plaafs bovengenoemde geslachten zich allereerst genoemd hebben?
Ik vermoed, naar Appel tern ia Maas- Waal. j. ansfach.

Bpreekw^se. H^ weet wel waar Abram ^) den mosterd haalt. (Nav.
XXVI, bl; 83). Dat in dii spreekwoord mosterd nit most zal ontstaan
zgü, schgnt bedenkelgk. Vooreerst, omdat men ook de spreekwas
heeft duur als mosterd, of 'i is dure mosterd ; en deze kan onmogelgk
op ééne Ign gezet worden met >peperdnur*'; wgl mosterd als in-
heemsche^ zaadrgke, lobbige plant nooit dunr heeft kunnen zgn ^).
Tën anderen^ dewgl er o. i. geene reden bestaat^ om óns spreek-
fifOord ald èenè teelt van dnitschén bodem aan te merken^ vermits
volgens HoeufiFt (aangehaald door Barrebomée ^) ook in het taai-
eigen viin Breda gezegd wordt : hij weet wel waar Bartel den mosterd
haalt; Als men in aanmerking neemt, wat velen niet bedenken,
dat met het spreekwoord dikwgls gezinspeeld wordt op het vet-
keer met de sekse, terwgl de kennis, die men van het fijne van
dat verkeer heeft, vervolgens wordt overgebracht óp algemeene
bekendheid met, en ervaring in zaken ; dan voelt men zich geneigd
mosterd te duiden als eigentlijken mosterd, en wel in zgne prik-
kelende kracht ^ Wat nu de variant Bartel betreft, deze is een

uitgang van dezen plaatsnaam (doorn) niet wellicht het ond-saksisch dra of dra
(= boom) in den datiTvorm teragvinden; zoodat dan deze dorpsnaam z. ▼. a. rbij
den esschen-*' of #elzenboom*' beteekent ! O. Baddingh keurt deze duiding in
sgne Wandelingen door de Betuwe (1861), bl. S2, wel zeer sterk af,) maar
mr. L. Ph. C. van den Bergh (Bijdragen van mr. I. A. Nyhoff, Y, 2S8) staat
ce Toor. Te meer, wijl, gelijk ons Nav. XXVI, 56 herinnerd wordt, de dorpsnaam
weleer Isendra luidde. In 1088 komt reeds zekere Lambertuê de hendra voor.

') Abram ia veel meer populair dan Abraham.

*) De spreekwys dure mosterd, waarin mosterd uit mutsaard ontstond, ziet op de
groote opöfieringen, welke de ketters zich moesten getroosten, óm niet in den kijkert
en in den val te loopen ; of ook wellicht op de omstandigheid, dat hunne goederan
verbeurd verklaard werden.

') Vgl, C. F. Zeeman, Nederl. Spreekwoorden, enz. (Dordr., Revers), bl. 81;
dese geachte schryver ziot echter in den # mosterd van Abram** eenen #matsurd*\
ctt wèi het brandhout van Gen. 22 : 1—14:

TAALKUNDE. 240

Tingerwgzing om in Abram niets anders dan een algemeenen naam
te zien. Of, zoo bg de vorming van het spreekwoord toch nog het
allereerst aan den uitermate popniairen aartsvader der Schrift ge-»
dacbt isy — eene zeer subjective kwestie! — dan zal men niet
den Abraham van Gen. 22 : 1—14, maar den Abram van Gen. 16 : ia
en Gen. 25 : 1 voor oogen gehad hebben ; en in de toevallige keus
van den naam Abram ligt dan o< i. het eenige verband, dat er tas-
seben dit spreekwoord en den Bgbel is te vinden. — De variant;
hg weet wel waar Abram den mosterd maalt^ kan ontstaan zgn,
5f uit alliteratie, öf uit de omstandigheid, dat weleer een goed
Yiiend, die bgzondere oogmerken had, gezind was eenen ander »80
grote vrnntschap to doene".

i. A178J?ACH.

Spreekwijze. Hy weet wel waar Abraham den mosterd haalt. B^
al de verschillende lezingen die -er bestaan vau dit spreekwoord,
dat, naar 't schijnt, overal in Nederland en Neder-Duitschland be-^
kend is, maar ook overal in 'n eenigszins anderen form en in 'n
andere beteekenis voorkomt^ kan ik nog de volgende voegen.

In Friesland is deze spreekwijze in alle deelen van 't land in
gebruik. Zoo heeft men het in 't nederlandsche Friesland (tusschen
Flie en Lauers) in den meest gewonen form: ht/ wit wol hwer
't Abraham de mustert helleth, en in de meest gewone beduidenis
van: hg is niet zoo onnoozel als-i zich voordoet, niet zoo dom
als-i schgnt. Maar in Oost-Friesland geeft het 'n bedreiging
te kennen. Daar zeit men: ik wil di vnserty war Abraham de mus-^
tert malen heth, en men hecht er de beteekenis aan van »eine Dro-
hung^ die wahrscheiniich auf Hineinwerfen in einen mit Schmutz
angefuUten Graben deuten soU" (zie : W. G. Kern en W. Willms,
Ostfriesland wie es denkt und spricht. Norden, 1869). Maar in
Noord-Friesland komen nog weer gantsch andere verscheidenheden
voor den dag. Daar zeit men in 't dorp Stedesand: Hij skall de
nog wisse^ wer Balm de muster halt^ hg zal u nog wgzen, waar
Balm de mosterd haalt, dat is: hij zal u nog op de stang rgden,
bjj zal u nog op uw voorman zetten, hg zal u nog omstaan leeren,
lig zal nog den baas over u spelen. Te Risum in Noord-Friesland
is dit spreekwoord eveneens in zwang, maar men zeit er Moses,

250 TAALKUNDE.

in plaats van Balm. Te Hattstedt, en op d' eilanden Sylt en Am-
ram noemt men weer Bartel in de plaats van Balm, maar de form
waar in 't spreekwoord in 't dorp Breklum voorkomt, name-
lik : Hi shall dei nóg ad, wer Batlef de mussels halt heth^ wgkt
weer van alle andere af. Zoo als men ziet, is Abraham hier in
'n echten noordfrieschen Batlef, Bartlef veranderd, die nu geen
mutsaard, geen most en geen mosterd meer haalt, maar mossels
(zie: M. Nissen, De Freske Findling. Stedesand, 1875).

In d'omstreken van Göttingen, Grubenhagen, komt 't spreek-
woord weer in een der gewone formen en beteekenissen voor,
namelik als : "kweten^ wo Bartel den most halt, d. h. um etwass wohl
> Bescheid wissen" (zie: Schambach, Wörterbuch der nieder-deut-
schen Mundart der Fürstenthümer Göttiugen und Grubenhagen.
Hannover, 1858). Maar in d' Altmark, 'n deel van de pruissische
provincie Saksen, de steden Stendal, Osterburg, Gardelegen en
Salzwedel met d'omstreken daar van, heeft men 't spreekwoord
niet alleen in den gewonen form en in de gewone beduidenis:
:i^Hê fvêtj WO Bartel 'n Most haolt, er lasst sich nichts einreden,
»weiss sehr wohl Bescheid", maar men zeit er ook: Hê wêt, wo
Bartel Most waont, hg weet, waar Bartel Most woont. En van deze
laatste lezing wordt zelfs gezeid, dat ze »richtiger scheint, denn
>Most (ungegohrner Wein) ist bei uns nicht im Gebrauch" (zie:
Danneil, Wörterbuch der altmarkisch-plattdeutschen Mundart.
Salzwedel, 1859).

Eindelik is dit veelverbreide spreekwoord ook nog in Denemarken
in gebruik, tronend ook al weer ia 'n gewgzigden form. Het
luidt in 't deensch : Jeg skal vise Dig, hvor David kiöbte öllet ; dat
is: ik zal u wgzen (wgzen u), waar David het bier kocht (kocht
bier het).

Haarlem. johan wikklek.

Klopje. (XXVI, bl. 80 ) Heeft de heer VVinkler het juist voor,
dat de klopjes in Vlaanderen den 3en regel van St. Franciscos
volgen? Ik meen wel te weten dat dit de Baggnen zgn. Het
komt mij voor dat hij deze met de klopjes verward. Een klopje
is wat men elders noemt een kwezel^ in Vlaanderen en Zeeuwscb
Vlaanderen zeer goed bekend en geminacht. Het zgn maagden

TAALKUNDE. 251

die den gehuwden staat minachten en dien ten gevolge den onge-
hawden verkiezen. Vaak zgn het vr^willige ziekenverzorgsters en
gYerige bidsters bg de lijken. Gebeurt het een enkele maal dat
zulk een kwezel zich zelven vergeet en er een levend blgk van
komt, dan zegt de Vlaming van haren galant sprekende: £i ê
Yan 'n kwezel *nen ezel gemakt. — Hg heeft van een kwezel
een ezel gemaakt. De onkiesche gevolgtrekking spaar ik.

6. P. BOOS.

Kobnnder. De vraag op bl. 88 gesteld kan toestemmend worden
beantwoord : dit blgkt nog uit den naam van het dorp in Opster-
land, provincie Friesland, Lippenhuizen, 't welk vroeger Eobunder-
hoizen werd genoemd. Het friesche woord lippe, Ijeap beteekent
kievit. De naam Kobunderhuizen komt voor in de bulle van paus
Pias IX, betreffende de instelling van het bisdom te Leeuwarden
en bg Winsemius, fol. 397. poes.

Kobnnder. Ik geloof dat er meer noodig is om de vraag met ja
te kunnen beantwoorden. De vrager is, vermoed ik, op dezewgze
tot zgne vraag gekomen. Hg heeft gezien dat Lippenhuizen in vroe-
geren tgd Kobunderhuizen geheeten wordt. Hg houdt het eerste
deel van den tegenwoordigen naam van het dorp voor IJeap = kievit
en dit brengt hem tot de vraag, zou Kobunder hetzelfde beteekenen ?
Is dit zoo^ dan is er ten minsten even veel tegen de zaak zeggen
als er voor.

P. Dat het eerste deel van beide namen hetzelfde beteekent
is niet zeker, het is zelfs niet waarschgnlgk. Er zijn meer plaat-
sen die twee namen hebben, beide zamenstellingen wier laatste
deel hetzelfde is, maar wier eerste deel verschillende beteekenis
beeft. Op Zuidbeveland b. v. vindt men een dorp dat den naam
draagt van Calishoek en 's Heeren hoek. Niemand zal wel beweren,
dat die namen van ééne en dezelfde beteekenis zgn.

2°. Plaatsnamen die eeuwen lang in gebruik zgn worden dik-
wgls vrg wat veranderd en bedorven : het zou daarom wel mogelijk
zgn dat Lippenhuizen uit Ljeapenhuizen verbasterd was. Maar
wanneer wg in aanmerking nemen dat Kobunderhuizen vermoe-
delgk de oude naam is en Lippenhuizen een latere, in betrekkelgk

252 TAALKI7NDE.

jongen tgd ontstaan^ dan hebben wg geene reden om het waar-
schgnlijk te achten.

30. Er is eene afleiding van den naam te geven, die wel is waar
niet meer is dan eene gissing, maar die niets tegen zich heeften
waarbg wij geene verbastering behoeven te onderstellen. Hg kan
namelijk eene zamenstelling zgn met den naam Lippe, die in Fries-
land nog in gebrnik is. Dat wg in een groot deel der namen
van onze steden en dorpen persoonsnamen vinden, is bekend.

4^ In de zamenstellingen met huizen noemt het eerste deel den
naam van den persoon die daar het eerst zijne woning bouwde,
b. V. Tjallefansum, of het meldt ons iets aangaande den toestand
dier huizen, of hun getal, of de plaats waar zij staan, b. v. Nghusum,
Veenhuizen, Oosthuizen, Surhusum (d. i. Zuiderhuizen), Zevenhui-
zen. Of er zgn die naar een vogel heeten? Ik weet het niet. On-
mogelgk acht ik het niet, dat er enkele gevonden worden die ge-
noemd zgn naar eenen vogel dien men tot de huisdieren rekent,
het hoen of de gans, of wel naar eenen die op of aan het huis zgn
nest bouwt, den ooievaar of de zwaluw; maar dat men eene woning
of eenige woningen zou genoemd hebben naar den schuwen kievit,
die zgn nest bg voorkeur verre van de huizen maakt en het voor
het oog der menschen verbergt, zou ik nog al vreemd vinden.

P. LBENDBRTZ WZ.

Spreekw^se. H^ is van het hondje gebeten, voor : »hg is trotsch.''
(XXVI, bl. 151.) Tuinman zegt, dat die spreekwgze, als ze vol is,
aldus luidt: hij is van het hondje Laatdunken gebeten. Maar dit ge-
zegde is mg nooit voorgekomen. De inlassching van Laatdunken
is ook niet noodig. Ook zonder deze kan waar zgn wat Tuinman
verder zegt, dat, namelgk, de spreekwijze eene vergelgking is van
een hoovaardige met een uitzinnige. Misschien evenwel is *t eene
schertsende aanduiding van den trotschaard als van iemand, tot
wien men niet naderen, wien men liefst maar ontwijken moet,
omdat hij bgtachtig van natnur is, gelijk een mensch, die een
dollehondsbeet ontving. — En waarom nu hondje en niet hondf
Scherts en ironie bezigen gaarne verkleinwoordjes. Weet iemand
't beter, ik houd mg aanbevolen voor eene terechtwgzing.

fi. LAU&ILLABD.

TAALKUNDE. 253

V E A G E N.

Kajuit. Vanwaar het woord kajuit?

Têsol Wat beteekcnen in eene sotte boerde, de Trawanten gehee-
ten (bj Moltzer, Abele spelen bl. 212.) de woorden van de maerte;
Dat mi broeder Everaet seide
Dnnct mi dat u nn bevinde.
Wanneer ie sinen taau bekinde
Moeüe met eire minnen dolen.

Betqen. Waarvan komt betijen? in het gezegde »laat hem be-
tgen**: laat hem z^n gang maar gaan?

[Betijen is verkeerde uitspraak en schr^'fwgze voor betieën. Tieên
is trekken en vervolgens gaan (zieNav. XXIII. 357 — 362). Betijen
is dus begaan.]

Laveeren. Is laveeren = wegens tegenwind scherp bg den wind
zeilen, telkens over een anderen boeg, een basterd woord? Waarvan?
Bestaat er geen goed daitsch woord, *t welk dat zelfde uitdrukt,
in de nederlandsche taal? Of in den een of anderen nederdoitschen
tongval ? Of misschien een verouderd woord ? 't Is toch niet denk-
baar dat ons zeevolk woord en zaak van eenig romaansch volk
o?ergenomen heeft!

Kenau. Is Kenau een goed duitsche vrouwennaam? Ewam die
naam oudtgds meer voor^ of is de bekende Kenau SimoLS Hasselaer
Tan Haarlem de eenige, die dien naam droeg? Kent men ook de
beteekenis of de afleiding er van?

JOHl) CHUBL.

[Ik herinner m^ den naam Kenou nog wel eens, maar toch
zelden, aangetroffen te hebben ; ik heb evenwel niet aangeteekend,
waar. De naam is goed, even goed als Bernu, en Folku die op
de Igst in het Belg. Mus. dl. Y, en Ludu en Jildu die op de Igst
van Wassenbergh voorkomen, als Fredu te vinden b^ Schwar--

254 TAALKUNDE.

zenberg Charterb. I. f. 744 en als Beinou en Meinon, die nog
heden ten dage en in Friesland en in Noordholland niet zeldzaam
zijn. Zg hebben alle gelgken oorsprong: het zgn namelgk aflei-
dingen yan mansnamen op old, Bernu van Bernold, Reinon van
Beinold, Folku van Folkold enz. Even zoo Kenou van Kenold.
Deze laatste naam is zamenstelling van kên en old. Kin is de
oudfriesche vorm van ons hoen^ even als zoeken^ groen^ zoet, in
die taal aêka, grêfi^ swêt luiden. Old is wold^ toald. Dit zelfst. naamw.
zelf vinden wjj in onze taal niet. Wel echter tre£fen wg bg onze
oude schrgvers het werkwoord wouden (walden^ wolden) aan, dat
heerschen, besturen beteekent.]

Pelgrim. Is het nederduitsche woord pelgrim, het hoogduitsche
pilger, het friesche pilgrom, een oorspronkelgk germaansch woord
of een basterd woord van het latgnsche pelerinns? Is de friesche
doopnaam Rlgrom of Pylgrom dit zelfde woord? Of komt dit ^om
overeen met het engelsche woord groom, en met groom^ gom, gam
in de woorden bridegroom, bruidegom en brautigam?

[De tweemaal in het latgnsche woord peregrinus voorkomender
hinderde den Italiaan en hg veranderde daarom de eerste in de
verwante 1 en maakte er peUegrino van, even als hg om dezelfde
reden van herberg albergo maakte en de Franschman yar paraveredus,
pcUefroi. Wg veranderden bg het overnemen van het vreemde
woord daarenboven nog de n in m. Dat m en n aan het einde van
een woord elkanders plaats vervangen is iets wat niet zelden voor-
komt, 't Is ook niet vreemd: wanneer toch eene m of n aan het
einde wat ondnidelgk uitgesproken wordt, onderscheidt men ter
naauwer nood welke van beide het is. Verg. b. v. lat. septem, novem,
dêcem met ons zeven^ negen^ tien ; hoogd. bueen, boden^ thurm met
ons boezem, bodem, toren \ lat. prunus fr. prune met ons prutm.
Onze voornaam PUgrom is hetzelfde woord: wg vinden dien ook
in de laatste lettergreep met a en i geschreven b. v. Pügram (1481)
bg Wagen aar Amst. XI. 174, P^t^nm in het Goulsch Ghronycxken
bl. 42, V. Leeuwen Bat. Dl. 848J

Roede helden [straat te Buren. Te Buren heeft men eene straat
zoo geheeten. Vanwaar deze naam? j. anspach.

255

6ESUCHT- EN WAPENIÜNDE.

Tan den HeiiTel gezegd Bartolotti. Nav. XXVI, bl. 43 lezen wg,
dat Caspar van den Heuvel gez. Bartolotti met prins Maurits van
Nassau eene reis naar Brazilië deed. Deze kwalificatie van Maurits
van Nassau is niet juist. £r wordt bedoeld graaf Johan Manrits
van Nassan-Siegen, bggenaamd de Amerikaan, geboren in 1604,
goayemeur van Brazilië in 1636, zoon van graaf Jan van Nassau
den Jongeren; kleinzoon van graaf Jan van Nassau den Ouden,
den stadhouder van Gelderland en broeder van prins Willem I;
zie N. 6. van Rampen, Levens van beroemde Nederlanders, II,
133 vg., alsmede Schlosser, Algem. Geschied, d. wereld, XY, 293,
299, 301, 307.

Op den Jf av. XXVI, 44, 45 vermelden Johan Baptista van den
Heuvel gez. B. zal wel toegepast moeten worden wat men aan-
treft in het Groot Geldersch Plakaatboek, III, 76, dat h^ wenschte
to^elaten te worden tot revisie van eene taxatoire sententie, door
de landschap van Gelre 10 sept. 1701 gewezen, welk verzoek
om revisie vroeger door dat coUegie niet was ingewilligd, terwgl
de erfgenamen van Adriaan van Meeckeren met die afwgzing
hadden ingestemd. Bg uitspraak van de landschap van 4 dec.
1702 werd Johan Baptista tot die revisie toegelaten. Op welke
aangelegenheid wordt hier gedoeld? Staat ze in verband met den
aanslag of het transport van nederbetuwscfae goederen, ter oorzake
van z^n 5 dec. 1679 gesloten derde huwelgk met Geertruid
Dorothea van Golsteyn, enz. enz. (zie Nav. t. a. p.)? — Eindelflk,
Nav. XXYI, 97 vernemen w^ eene filiatie van dit geslacht, welke
in de aldaar bl. 41 — 48 voorkomende genealogie niet gemeld
wordt, en wel die van Ghristiaan van den Heuvel gez. Bartolotti tr.
Maria van Erp, uit welken echt eene dochter sproot, Maria Ghristina,
13 juli 1672 gehuwd met mr. George Ingels enz. Welke Ghristiaan
V. d. H. Bart. kan dit zgn? Toch niet de op 18-jarigen leeftgd
vermoorde leidsche student van bl. 42? Of is hg na 1617 omge-
komen? En zgne vrouw, Maria van Erp, is deze de zuster van
Jacoba, Arnoudsdochter, de* vrouw van zgn broeder Willem, Nav,

256 GESLACHT- EN WAPENKUKDE.

XIII, bl. 280 als GuUelmo Ba^tolotti aangeduid? Doch Maria van
Erp was (vgl. Nav. XIII, bl. 280 met ibid. bl. 319) gehuwd met
van Uffelen (23 nov. 1635 nog in leven). Is Ghrxstiaan y. d. H.
dau haar tweede man geweest? Ook^deNav. XXVI, 155 vermelde
Victoria kian in gezegde genealogie uiterst moeilgk eene plaats
bekom^n^ als w^ in aanmerking nemen dat d^ zeeslag bg Ejjkdnin
21 mg* X67S geley^rd werd^ Voor inlichting houdt sich aanbe-

CtosM^t Tlytenhpgaert. (Nav. VIII, bl. 4, XXVI, bl 91). Achttien
jaren geleden w^rd in den Navorscher de vraag gedaan: ^bestaat
er eene geslachtlgst der familie^ waaruit Johannes üytenbogaert
is gesproten, of is die geslachtl^'st op te geven?** De vraag is
mjj toen ontgaan en ook zou ik die zoo goed niet hebben kunnen
beantwoorden, als ik er nu toe in staat ben. In de Brieven en
onuitgegeven stukken van Johannes Wtenbogaert, verzameld door
H. C. Rogge en uitmakende n°. 11 der nieuwe serie van de
Werken van ons Historisch genootschap, gevestigd te Utrecht,
komt in het eerste deel 1868 eene vrg uitvoerige, getoetst aan
eigene familiebetrekking van den ondergeteekende, naauwkeurige
genealogie voor van gemeld geslacht, van welk stuk het zeer
oude origineel in een haast gerelacereerden toestand berust op
bet Provinciaal Archief van Utrecht. Vooral de aanteekeningen
van den overledenen stedelgken archivaris Raven, uit het rgke
etadsairchief genomen, zgn hoogst belangrgk. Daaruit blgkt o. a.
dat de naam Wtenbogaert in de eerste helfk der 16e eeuw door
Wouter Wtenbogaert^ even als door zgne zuster Wendel (=
JBarthold van Weede : zg t 1534) in Bogaert is veranderd en door
viele zjjner afstammelingen alzoo behouden is, maar dat door een
egjQor achterkl^zo^en Fjans, na den dood zyns vaders Gerard,
weder de naam van Wtmbogaert is aangenomen, waaruit evenwel
nog geenszins volgt, dat alle, die thans Ujtenbogaert of Bogaert
heeten, van eene en dezelfde familie zgn. Het tegendeel zou
veeleer bew:gsbaar zgn. De geslachtlgst, beginnende met Immo
Wtenbogaert 1300, loopt^ jammer genoeg, niet veel verder dan tot
de tweede helft der 17e eeuw. De heer Anspach zegt (XXVI, bl. 91)
dat Wendelina Wtenbogaert, dochter van Jan, ontvanger generaal

OKSLACST- W WAPENKUNDt. 257

ran Holland en Westfrïesland, de eerste vronw was van Johan
Baptista van den Heavel, gezegd Bartolotti (geb. 1644 f 1698).
Volgens de bovenvermelde genealogie is dat niet volkomen jnist
en heette zg Wynanda. Wendelina, of Weodelmoed (Wten) Bogaert
was de dochter van Domiuicns (Wten) Bogaert = Alyt de Lang
en huwde 23 mei 1626 met Adriaan (Ambrosiusz.) Roosmale of
van Sosemael, zoo als men toen schreef en- mogelgk had moeten
blgven schrgven. De groote Johanoes Wtenbogaert, de vroegere
botprediker van prins Manrits, de trouwe vriend van Oldenbame*
?elt, stamde evenzeer als bovengenoemde Wynanda en Weudelina
of Wendelmoed in regte Ign af van [mmo Wtenbogaert, of zoo
men zich in mogelgk minder fabelachtigen tgd wil bewegen, van
Johan Wtenbogaert 1438 = Duve Dedel. Dit alles is duidelgk
zigtbaar in de door mg bedoelde genealogie, welke ik allen belang-
stellenden ten zeersten aanbeveel nader in te zien.
Utrecht. J. i. D. lïSFVSU.

ïïit het Tynsboek der abdy van Hoog-EIten. Aan deze abdg
was voorheen de halve heerlgkheid Lienden leenroerig. Volgens
yan Spaen (Inleiding, III, 441) huwde Johan (naar Butkens, de
negende) heer van Lienden, 1^ Elisabeth van den Berg (Butkens
noemt haar Elisabeth of Isabella van Polanen), bg wie hg eene
dochter won, Johanna ^), later gehuwd met Otto (van Arkel), heer
van Heukelom (f 1408); 2° Margriet van Gennep, bg wie hg twee
kinderen verwekte, Dirk, heer v. Lienden (gehuwd met Maria de
Homes) f 1429 (volg. Butkens f 1408), en Johanna (geh. m. Hendrik,
heer van Uimnich), die tot zoon had Johan van Gimnich. Overleed
Johan, heer v. Lienden, in 1381 (volg. Butkens in 1382, onjuist ;
zie Ngh. Oorkonden m, n^. 76); zgne weduwe Margriet van
Gennep hertrouwde met Johan van Loen, heer van Heinsberg,
waarbg een zoon^ Johan van Loen. Deze oordeelkundige schrgver
stelt dus geene andere beleeningen dan van Johan v. Lienden
(t 1381), Dirk van Lienden (f 1408 of 1429) en Johan van
Gimnich (Johanna^s zoon); en aan zgne opgaaf sluit zich te dezer

^) Door ran Leeuwen, Bat. lUnatr., p. 860 by yergtsaing naar hare moeder»
SUnbeth genoemd.

258 0S8LA0HT- EN WAPENCÜNDl.

zake Butkens aan. Het Tgnsboek evenwel, aan het hoofd dezes
vermeld, *t welk bl. 196 ze^: >dat halve gericht to Lgnden
(hoge ende leghe), putte en de galghe, is der Abdien van Elteo,
en wie een heer is van Lgnden, die heeft dat gepacht van der
Abdien, jaerlix te betalen met XIX marken/* — w^'st op meerdere
leenverheffingen, in dier voege dat, zoo niet Ghergt die Kempe
en Alert van Lgnde, dan toch die vroawe van Hoekelom ( Johanna
van Lienden, beer Johans dochter), Deric die Wolf van Lienden,
die vrouwe van Hensberch (Margriet van Gennep), Arnt van den
Steen en de vrouwe van Horn, gravinne van Marre en Gamgach
(Maria de Homes, gravinne van Meer, vrouwe van Duffelt) met
de heerlgkheid van Lienden met den Aelden Hof achtereenvolgend
beleend zgn. Hier doen zich verschillende vragen op. 1^ Wie
zgn deze Gerrit de Kemp en Alert van Lgnden, die door van
Spaen en Butkens beide, als heeren van Lienden geheel worden
geignoreerd? 2° Hoe kan Johans dochter, de vrouwe van Hoekelom,
met Lienden zgn beleend geweest, daar Margriet van Gennep,
Johans weduwe, kort na haars mans dood (in 1381), optreedt als
vrouwe van Lienden (zie Nghofif. Oork., III, n° 76) ? 3° Hoe is het
mogelgk, dat diezelfde Margriet van Gennep, door haar tweede
huwelgk >vrouwe van Heinsberg**, nk Dirk, heer van Lienden
(haren zoon), en vóór Dirks weduwe (Maria de Homes) beleend
kan geweest zgn? te meer, daar, volgens sommigen. Dirk eene
erfdochter Margriet zal hebben gehad, die op 17-jarigen leeftgd
stierf (misschien in 1409) ! 4^ Wie is Arnt van den Steen, die na
1409, volgens het Tgnsboek, ook onder de heeren van Lienden
zal moeten geteld worden P 5° Is uit genealogische werken be-
kend, dat Dirk (lY), voorlaatste heer van Lienden uit het geslacht
van Lgnden, den bgnaam had van »de wolf*? Die toegang heeft
tot de geldersche Leenregisters enz., helpe.

J. ANSFACH.

Van Bnohell. Nav. XXV, 522 wordt de getuigenis aangehaald
van Yoetins nopens Amoldus van Buchell, en deze o. a. genoemd
>verae religionis studio spectatissimus'*. Ten bewgze hiervan strekke
dat in de Eerkelgke Historie en Outheden der zeven vereen. Prov.
door Frans van Mieris (in folio, Leiden bg Haak, Lnchtmans en

OS8LACHT- EN WAFENKÜHDlB. 259

Langerak, 1726), bl. 143, aangaande hem te lezen staat: >hg was tegen
de kerkdiensten der Roomsch-Eatholieken al vrg wat ingenomen,
dewgl hg in notis ad J. Bekam verklaart, dat »de nap van den
H. Odolfas volgens den lossen waan van *t gemeene volk ik weet
niet wat voor een kragt zon hebben*'. >Doch deze kraght*', zegt
de Eerkelgke Historie, >daar hg zoo losselgk op schertst, wordt
dagelgks door de werken waar gemaakt" (sic). — Ook zien wg
t. a. p. vermeld Emont van Buchell^ die 28 febr. 1532 zegelde voor
Ernst van Meerten, kommandenr van St. Jan te Baren. Was deze
£. V B. een geërfd persoon in de Graafschap en van deftigen
stand; hetzelfde kan men zeggen van Agniet van Buchell^ vrouw
?an Hnbert van Buren Dirkszoon, welke^ terwgl haar man in 1548
beleend werd met een huis en hofstad, genaamd Reygersfort te
Boren, in 1555 zelve dat leengoed ontving (zie Nav. XVII, 124).
Zg schgnt derhalve toen zgne weduwe geworden, en in 1570 over-
leden te zgn ; want in dit jaar werd Balthasar van Buren, hoogst-
waarschgnlgk zoon dezer echtelieden, bg transport van Hubert
voorn, beleend. Uit Nav. XXVI, 156 leeren wg, dat Emöt (Emont
= £dmund?) van Buchell stadhouder was van den lande van Buren,
gehüwd met Judith van Zuglen van Blasenburg, en dat straksge-
Qoemde Agniet (Agnes), zgne dochter, uit een tweede, of, wat wel-
licht meer waarschgnlgk is, uit een eerste huwelgk met (van Weede
of) van Wees een dochter had, genaamd Judith, die de vrouw werd
Tan Walraven Pieck (f omstr. 1595) van Wolfsweert (onder Op-
beasden of Wageningen?) — Aan Maagdaleen van Buchel^ gehuwd
met Ggsbert van Doorne (Doerne) van Zuilichem, herinnert ons
Nav. XX, 212. — Een Tlieodorus van Buchell komt vooronder de
ridders, die met Willem grave van Nieuwenaar aan het hoofd,
de erfland vereeniging van het rhgusche aartsstift Keulen onder-
teekendeu in 1550 ; zie Perwerda, Nederl. Stam-, Geslacht- en Wa-
penboek, 7« gener. van der Capellen. Wat is dit voor een erf-
landvereeniging?

J. ANSPACH.

Pantaleon. (XXVI, bl 97—100). In Sligtenhorst, Geld. Ge-
schied., bl. 59, vindt men, dat Ermgard (volg. Velpen, Irmentruyd),
dochter van den grave van Zutfen (volg. Velpen, Johan, broeder
Tan Godschalk), nicht van keizer Hendrik III, na zich aan de

260 OJSSLA.CUT- l£N WAPSNKUNDK,

kerk verbonden te hebben, zich omsir. 1050 naar Keulen begaf,
en na driemaal met een heiligen gver naar Aome gereisd te s^n^
Suchtelen (thans een praissisch stadje by Kleef) en^ het slot Aspel
(thans het dorp Aspelt, bezuiden de stad Luxemburg op deFran-
sche grenzen?) met al zyn toebehooren schonk aan het klooster
Tan St. Pantaleon. Haar broeder Herman, graaf van Zutfen, werd
in 1082 (negende) abt van dit klooster, waar hy in 1094 een
bedeplaets »(vicaiie)'* liet stichten »ter eeren van 't hejligekru^s
ende de twaelf Leerlingen onses Heeren'\ 'Het klooster verkreeg dus
in den loop der elfde eeuw reeds hoogstaanmerkelgke bezittingeD.
(Tot aanvulling van straksgen. art in Nay. XXVI, 100 strekke,
dat Pantaleon mg ook als doopnaam is voorgekomen in PardhaUon
Orttüijn, Danielsz., als proponent beroepen 16 mrt 1692 te Weurt
(bg Ubbergen, cl. Ngmegen); dec. 17C6 te Heteren, f 17 mei
1729; zie de Jongh, Naamlyst d. predd. v. h. Geld. Synode,
bl. 383).

1. ANSPACH.

Oedaoht van Cattenburch (XIX, bl. 589; XX, bl. 157, 467; XXI,
bl. 313).

Anna van Cattenburch, dochter van v. C. en van .... Pa-

voirt| gehuwd met Wgnand van Delen tot Laer, Evertszoon ex
Wilhelmina (Willemke) van den Broeck, vermeld op de ridder-
cedul voor *t kwartier van Yeluwe van 't jaar 1555, verschenen
ten landdage tot 1570» even als in 1563 op het appellationsge
richt (d'Ablaing v. Giesseuburg, Ridderschap v. Veluwe, bl. 20). Z^
is vermoedelgk omstr. 1562 overleden, want in dit jaar richtte zg
met haren man een magescheid op tusschen hunne twee zoons en
vier dochters, ten overstaan van Cornelis van Delen, landdrost
van 's Heerenberg, Johan Hackfort, Brand van Delen en Albert
van Delen Corneliszoon ; terwgl Wgnand van Delen gezegd wordt
in 1572 nik z^ne vrouw overleden te zgn. — Bg het huwelgk van
den oudsten zoon dezer echtelieden, Evert van Delen tot Laer, in
1555 op de riddercedul van Ngmegen verschreven als riddermatig
geërfde te Byswgk (Nederbetnwe), in 1562 te Laer met Elisabeth
van Leeuwen, Albertsdr. ex Hillegonda van Meerten, wonende
te Rgswgk, getrouwd, komt onder de huwlgksvrienden des bmide-

OB8LACHT- EN WAPEKRUHDE. 261

(behalve zgn vader Wijnand v. D. en zgna vaders broeder,
Brand v. D.) voor:

Johan van Cattenbnrch, vermoedel^k een broeder zgner moeder.

Een Johan van Cattenborch behoorde onder de officieren der Tiel-
8che burger^, die wegens hunne Bemonstrantsche gevoelens 20 aug.
1620, op last van den prins van Oranje, door den magistraat dier
stad ontslagen, en niet weder aangesteld z^n (Mr. E. D. Bink,
Beschrgving v. Tiel, bl. 76). Hg was toen luitenant.

Mr. Willem Hendrik van Cattenburch, raad en burgemeester te
Gouda in 1709; vgl. Oudheden en Gestichten der Megerg van
'sHertogenbosch, uitg. v. 1749, bl. 291,92 (zie Kav. VI, bl. 190).

Zij voerden, hoogstwaarschgnl^k allen, op zilver, drie molengzers,
2 en 1, van sabel. j. anspaoh.

V R A € E N.

Ben gedaohtwapen. Zoude iemand rog ook kunnen opgeven welk
geslacht gevoerd heeft, een veld van? (waarschgnlgk zilver) met
3 pais van? (waarschgnlijk rood) en een franc quartier van? met
acht sterren van? geplaatst 3—2—3?

Arnhem. N.

Boerhave. Was Boerhave een Fries van afkomst? Behoorde 't
geslacht Boerhave oorspronkel^k 't huis in een der friesche dorpen
die Boerhave heeten (Burhafe b^ Witmund in Harlingerland ;
Burhave in Butjadingerland) ? john chtjel.

Oeilachten v. Cleqbnrch en van der Veer. Christiaen van Clegburch,
in 1586 d^kgraaf van Schieland, was gehuwd met Margaretha
Hnbertsdochter van der Meer.

Kan iemand ook iets betreffende deze personen, hunne afstam-
ming en nakomelingen mededeelen? n. stbbrevklt.

262

QB8LA0HT- EN WAPifiNKUKDIfi.

Geslacht Soholte. Ean iemand mg de op de onderstaande genealogie
ontbrekende namen en zoo mogelgk de geslachtwapens mede-
deelen, het zal mg aangenaam zgn.

• • •

Dirk Schelte

Vincent Schelte

• • . . Fontegn

Elisabeth Schelte

Isaak Schelte

Anna Schelte

Johanna Schelj

• • • • Mierink

. . de Swaan
Nikolaas de Swaan

. . Drakenbui]

V V V V mM^m^^^^^mm^

Maigaretha Mierinh

Susanna Drakenbl

Nicolaas de Swaan

Margaretha Mierink

Gerard Bouritiai

Johanne Maria

Elisabeth Schelte Esther Geertrug

Isaak Schelte

Schelte

geb. julg 1738

geb. . overl . . .

geb

overl. jnlg 1787

gehuwd den . . .

overl

gehuwd den . •

met

gehuwd den . . .

gehuwd den . .

met

Arnold üblink.

met

Dirk ▼. d. Menlen

Abraham Clemens Jan

zn Swaan

geb

overl. 1784

overl. september 1785

Arnhem^ maart 1876.

De Oenestet. Is de dichter de Genestet te Bloemendaal by
Haarlem, of te Uozendaal bg Arnhem overleden en begraven?

Is het geslacht de Genestet van franschen of van duitschen
oorsprong? De naam van dit geslacht doet zoo wel een fran-
schen als een duitschen oorsprong waarschgnlgk zgn.

[De Genestet gestorven en begraven te Bozendaal 1861.]

GS8LACHT- hV WAPÜNKCmDE. 263

tMtecht HodBbon enz, Albertas Hodshon, geb. te? st. te? tr.
te? Sasauna Maria van der Hoop, geb. te? st. te? £n wie waren
honne wederzgdsche ouders?

Job Hugo de Wildt, geb te? st. te? tr. te? Geertrai Bosboom,
geb. te? tr. te? en wie waren hunne ouders?

Willem Eerkman, geb. te? st. te? tr. te? Alida Six Willemsdr.
Hierbg :

Ie. Willem, die volgt.

2e. Oerrit, ongehuwd gestorven.

Willem, geb. teP enz. tr. te Sluipwijk den?, N. N. waarbg
een zoon Willéh Eerkman, waarvan verder niets bekend is.^

Nicolaas Schellingwou, geb., st., tr. te? Maria van Commer-
stegn, dochter van Jan en Alida Reael, waarbg:

Ie. Margaretha, ongehuwd overleden.

2e. Alida, gehuwd? kinderen?

Maria van Gommerstegn huwt ten 2den Gerard Schatter, geb.
st.? en wint hierb^:

Ie. Mattheus Gerard Schatter.

2e. Jan Comelis Schatter.

Van beide niets bekend.

Ik kan nog opgeven, dat in de Ned. Jaarboeken (aug. 1750)
eeoe sententie voorkomt tegen een zekeren J. C. Schatter te
Groningen gewezen. Uit die sententie bl^kt, dat voornoemde
Schatter bg vonnis van 24 febr. 1724, was geêxcuseerd van de
cnratele over de kinderen van J. W. Ripperda en Alida Schellingwou.

MENGELINGEN.

Hederlandflohe spot- en scheldnamen. ISav. XXVI, 103 wordt naar
den oorsprong dier spot- en scheldnameo gevraagd, en terecht naar
bet Algem. Register I en U, verwezen, waaruit blgkt, dat dit Tgd-
Bcbrift zich aan de behandeling dezer rubriek verre van onbetuigd
liet. Ook Nav. XXI, 56, 627, XXU, 479, XXIU, 541 en XXV,

264 MBNaBLINf^EN.

52, 155, treft men bgdragen aan tot deze stof, welke o. i. dan
alleen eenig belang kan inboezemen, als de spotnamen aan ge-
schiedkundige bgzonderheden of eigenaardigheden nit het volksleven
hun ontstaan danken (vgl. Nav. III, 372,73; Böblad 1854, bl.
xxxvin; Bflblad 1855 bl. xxii; VI, 206; VIII, 104. 167, IX, 105,
339, 365; XHI, 128, 223; XVI, 160). De Nav. VI, 109, 311;
VII, 171, XIV, 317 vermelde voorbeelden evenwel zijn van veel
minder allooi, vermits ze hoogstwaarschgnlgk grootendeels uit
flauwe aardigheden zgn voortgesproten. En wie zal ook het >Lange
Adieu" van Eduwaert de Dhene (Nav. III, 374) interessant vinden?
Tenzij ze op -Nav. Bgblad 1854, bl. xxxviii en ix vermeld mogen
z^n, — want mgn exemplaar is aldaar van bl. xiv af defectief ! —
kan ik aan laatstgenoemde voorbeelden nog toevoegen : Hengelo »che
wind^ Deldener kwekweschuddera (aan de kweepeer ontleend ?), Olden-
zaahcke gruppendr..ters^ Bomer melvr etters (nieeleters, wgl te Bome
van ouds 3 of 4 molens stonden), welke alle op Overgssel betrek-
king hebben; en zoo zegt men ook: het meel van Bome verstuift
door den wind van Hengelo^ in welke uitdrukking de nagver tus-
Bchen twee dicht bg elkaar gelegen dorpen spreekt. De dorpe-
lingen te Eek en Ingen (Nederbetuwe) werpen elkaar wel eens de
benaming: Ecksche en Ingensche tdadden ') naar het hoofd. En
toen de nieuwsbladen in ons vaderland gewaagden van de toebe-
reidselen, welke in de steden en ten platten lande gemaakt werden
om, ieder in zgnen trant, het krooningsfeest van onzen geëerbie-
digden koning, 12 mei 1874 waardig te vieren, werden in een
artikel der Tielsche courant de inwoners van Enspijk, als Enspiksche
hanenknippers begroet, dewgl uit dit dorp in den Tieler waard een
stem was opgegaan, die, tot opluisteting der feestelgkheid, hanen
tegen elkander in *t strgdperk wenschte te doen treden, nadat
men dit fiere ploimgedierte van zijn vederbos zou hebben ontdaan !
Uit dit voorbeeld ziet men, hoe toevallig en op wat kinderachtige
manier dergelgke spotnamen soms ontstaan.

Het Boek der Uithangteekens van mr. J. van Lencep en J.
ter Gouw bericht ons (II, 174), dat mtvoet de spotnaam is, dien

*) Klad =s klu, klis, gesloten knop Tan kliisekrnid; mtar ook, klad =s tqü
Ttoiiwmwiitcb.

tflKGELINQBN. 265

de inwoners van Aalst (Oost* Vlaanderen?) dragen gezamentlgk
met dien van drcuxievj en dat men te Anttoerpm, op de Melkmarkt^
aan een goederenwinkel in 1868 las, niet in den Witten Voet, maar
in den Witvoel; dat die van Akkergem (bg Gent in Oost- Vlaande-
ren) Akkergemsche koolkappera worden bggenaamd; en dat men
ran Drenter poepen spreekt, die Bredero over ééne kam scheert
met Walen en Moffen. Deventer-koek was in de 16e eeuw een
scheldnaam, dien men een st^'ven, droogeu, langen lummel toe-
dawde, zoo'n boonstaak als dien Reinier Adriaensz., die, bg As-
selgi), naar Saartje Jans komt vrgen en ons door Troost is afge-
beeld; ja, Hooft vermeldt als een merkwaardigheid, hoe de Bar-
gerweezen te Amsterdam, toen zij waren ibezeeten met booze
geesten*', zelfs mynheer den schout voor een >Deventer-koek*'
scholden, »»omdat hg van wanstallighe lengte was** ** (aangeh.
werk, II, 229). De Deventerschen hadden in mgue jeagd met de
Drentenaars den scheldnaam poepen gemeen. De Schiedammers
werden voor toovenaars gescholden^ nog lang na het einde der
16e eeavr, toen in hunne stad een heksenproces was gevoerd, ten
gevolge waarvan men vgf vrouwen ten vure doemde. Met het oog
hierop schreef een delfsch banketbakker in de 17e eeuw op zgn luifel *
Hier verkoopt men suikerbanket met looveren.
Twintig van Schiedam^ negentien kunnen toovereti.
Hg deed dit uit weerwraak over de hatelgkheid van een schie-
damschen confrater, die op zgn luifel had staan:

Suikerbanket
Zeer net
Men u verkoopen sal,
Twintig van Delft^ negentien mal.
Het Boek der Uithangteekeus, waaraan deze bgzonderheid
nopens de gverzncht tusschen Delft en Schiedam ontleend is (I,
285), gist, dat de schimpscheut, vervat in den laatsten regel, zal
zgn voortgevloeid uit de delfsche kalverschieterg van 1573,
waaromtrent Nav. III, 373, IX, 105 ons op de hoogte brengt.
£n, inderdaad, het is opmerkelgk, dat men, blgkens de Koddige
Opschriften (I, 74), juist uit een Schiedamsch glasschrift verneemt, hoe
De Delfse vrome Burgerg
Hebben in Duc d*Alvaas tgden

266 MENOBIilKGEN.

En *) van de Spaansche mniterg.
Daarom de moed niet laten gigden:
Maar schoten met een groot gedruis,
En ongemeene dapperheden
Een kalf, ter sgde van 't kroithnis,
Met kruit en loot door al sgn leden.

Worden hier de Delvenaren, als kalverschieters, voor mal ver-
klaard, Nav. XVI, 224 herinnert aan de uitdrukking malle Am-
sterdammers^ waarvan reden gegeven wordt in no. 204 en 205
des 4en deels van het spectatoriale tgdschrifb De Philanthrope.
Wgl ik dit geschrift niet kan raadplegen, rgst de vraag bg mg
op, of eene soortgelijke oorzaak, als die, welke de brug van 1779
over het amsterdamsche Werkhuis (vlg. Nav. XXV, 831, 436)
met den naam van Mallebrug bestempelde, die uitdrukking in het
leven geroepen hebbe? Aan den heer ter Gouw, die (Uithang-
teekens, I, 286) mededeelt, dat de spotnaam Amsterdamsche koek-
eter (vgl. Nav. XIV, 31), ook voorheen op uithangborden van bak-
kerswinkels prgkte, komt het niet onwaarschgnigk voor, dat deze
^eeuwenoude titel" ontleend is aan de dappere opgewektheid,
waarmede de Amsterdammers, bg toenemende handel en welvaart,
Sinterklaasfeest vierden (zie zgn opstel Sinterklaas, in het Jaar-
boekje Holland, onder redactie van mr. J. van Lennep, 1862,
bl. 83); want »nergens", getuigt hg, » wordt Sinterklaas zoo har-
telgk en volop, zoo rgkelgk en algemeen gevierd als bg ons"
(ibid. bl. 96). Dezelfde schrgver verhaalt in zgne Studiën over
Wapen- en Zegelkunde (1865), bl. 25, dat de Iftrechtenaren
St. Maartensmannen (vgl. Nav. IX, 362, no. 495) genoemd wor-
den, omdat Utrecht weleer zegelde met het beeld van St. Maar-
ten te paard, terwgl de banier dezer stad schuins doorsneden was
van wit en rood, met het beeld van St. Maarten in het wit. —
Nav. III, 373 wordt opgegeven : Heusdensche wieldraaijers en Vlitr
singer Jlesschedieven, welke benamingen haren oorsprong vinden in
de wapens dier steden; want Vlissingen voert eene fiesch, en de
voormalige Heeren van Heusden hadden écartelé, 1 en 4 in sino-
pel een gouden wiel, 2 en 3 in goud een wiel of rad van keel.

*} In da tyden van.

UKNQBLIMOEK. 267

» Weleer*', zegt het Boek der Uithangteekens (I, 285), over-
maakte men zich met allerlei rgmen, waarin de steden \an 'teen
of ander gewest gekarakteriseerd werden, en zgn ?ele van die
rgmen uiterst laf, niet zelden toch wordt de herinnering van een
eigenaardigen volkstrek of historische bizonderheid er in bewaard*'.
Ten bewgze citeert het een rgm, hetwelk de geaardheid der bewo-
ners van Zeelands zes stemhebbende steden aanduidt, en dat wg
iiier overnemen, omdat het eenigsins anders laidt, dan het Nav.
VII^ 74a vermelde, aldns:

Drie Middelburgers^ twee Koopluy,

Diie Vliêsingers^ twee Stroopluy,

Drie Veerenaars^ twee Nassonluy,

Drie Goesenaars^ twee Bouluy,

Drie Zierikzeênaars, twee Advokaten,

Drie Tertolenaars, twee Soldaten.

In op. land. wordt beweerd, dat men dit rijm omstr. 1700 op
het nitbangbord van een herberg buiten Tholen las; terwgl wg
Nav. t. a. p. vernemen, dat het voorkomt in de Ledige Uren (Vlis-
ringen, 1711) van A. Uytterschout, alsook in de Koddige en ern-
stige Opschriften, I, 115. Wie is nu de schrandere bol geweest,
die het uitdacht? de tholenschen herbergier?

De Gentsche stropdragers van Nav. IX, 339 vindt men terug in
het, Uithangteekens, I, 287 aangehaalde distichon:

Magnis Bruxella viris, formosis Bruga puellis,
Oandavum laqueis gaudef, Mechlinia stultis;

wat veel overeenkomst heeft met het a. w. vermelde rgm op de
vier brabantsche steden, op een uithangbord te Antwerpen :

Leuven zich met drank verblgd,

Mechelen veel sotten slgt,

Brussel voert een grooten staet^

Antwerpen heeft de Lepelstraet.

De Lepelstraat te A. was in de dagen van den dichter Huyghens,
een «steeghjen van der minnen", van vriendelgke nimfen overvol,
gelgk de Zandstraat te Rotterdam. Of ze het nog is, weet ik niet.

Ten einde in dit tgdschrift zooveel mogelgk bgeenkome wat

268 MBNGBUNOBN.

ter zake dient^ nemen w^ nit De Uithangteekens t. a. p. nog
het volgende rijm over, dat waarschgnigk op een nithangbord,
misschien op een glas heeft gestaan, en al vrg oad is:

Die te Utrecht is geboren

En te Leuven lag ter schole

En te Douay leerde Wals (Fransch):

Is een mnitmaker in zgn hals.

Dit r^'m wordt aldas toegelicht: ^denkelijk ontstond het in de
eerste jaren der 16e eeuw, toen Utrecht met zgn Bisschoppen over-
hoop lag, de Hoogeschool te Lcnven om den vrgzinnigen geest
harer leerlingen, en Fransch Vlaanderen, vooral Douay, wegens
groote kitteloorigheid op 't punt zgner rechten en vryheden, be-
rucht waren. Er is echter nog een andere lezing daarvan, die door
prof. Vreede in zjn Geschied- en Letterkundige Herinneringen,
2e stuk^ bl. 71 is aangehaald:

Die te Gendt is geboren

En t' Utrecht licht ter schole

En te Luyck leert z^n wals

Is een muytmaker door zijn hals:

En koom dy dan noch wat te kort

Soo moech d^ aenspreken die van Dort,

Er waren van dergel^ke rgmen doorgaans velerlei varianten
in omloop, omdat ieder ze toepaste op zoodanige plaatsen en om-
standigheden, als h^' op 't oog had, en ze zelfs vermeerderde om
er nog andere in te betrekken, gelgk hier met Dordrecht het geval is."

Tot zoover De Uithangteekens. Raadplegen wij au vervolgens Het
Boek der Opschriften van mr. J. van Lennep en J. ter Gouw
(Amst. 1869), bl. 181, dan zien wj], Jat men vroeger ook rgmen
(wapenqjmen) maakte, waarin wapens beschreven werden, die in
*t geheel niet, of althans zóó niet bestonden. Het begrip, dat »wat
iemand in zyn schild voerde'\ synoniem was met zgn karakter en
geaardheid, zat oudtijds zoo vast in de menachen, dat, wanneer zg
den volksaard in een rgm karakteriseerden, z^ dit ook het » wapen
van *t land*' noemden. Zoo vindt men het volgende >wapen van
Gelderland*', dat dagteekent uit den vgftigjarigen krgg van 6eb«

tf£l4GKLlNGSN. 269

tegen de Boargondische Nederlanden en voornamelgk tegen Hol-
land, maar den Gelderscbeu zuó beviel, dat het hnn igfspreuk bleef :

Hoog van moet,

Eleen van goet,
Een Bwaert in de bant
Ist wapen van Gelderlant.

>Ongetwgfeld", dos lezen wg verder, >zal dit rgra in vroegere
eeuwen wel bier en daar, onder de afbeelding van een stevigen
Geldersraan met een zwaard iu de eene en een bierkan in de
andere hand, op de uithangborden van herbergen te vinden zgn
geweest". Als een soortgelgk rgrapje der Groningers wordt aan-
geroerd :

Op hooge paarden te rgden»

Blanke zwaarden aan de zgden,

Tinnen schotels aan den wand»

Dit is 't wapen van Groningerland*\

Wat op. lad. de Igfsprenk der Gelderschen heet, wordt in eene
m8.kroniek nit het laatst der 16e eeuw, eenigsins gevarieerd, dus
op Vlaanderen toegepast:

Hooch van moet, cleyn van ghoet,

Den taerlinck in die bant;

Dat sgn die heerê uyt Vlaenderlandt.

Terwgl de straksvermelde Igfspreuk der 6roning3r8 nagenoeg
terugkeert in dit rgmpje van gezegde kroniek op de Gelderschen:

Rasch te paerde, blinckende te swaerde,

Die lanci iu die bant:

Dat sgn die heere van Gelderlant,

Waarbg nog komen de navolgende:

Schoon ghecoft '), wel gbedoft ^,
£en pot biers in die handt:
Dat sgn die heere van VrieslarU.

*) Geknift. ') Met fdoffen" op de monwen. De dof wordt geronnd door plooien
die buiten op de monwen gehecht zQn ; de pof ontstaat door opvulling van binnen
op de hoogte der bovenite armpgp.

270 MXNOELINOJfiK.

Schoone vronwen, die papen en canoncken honwen,
Lecker eeten van gebraden speten 'X
Met rgnsche wgn en scboone gerechten,
Gebniycken die heerë van Wytrechten*).

Een verrot raepken, een schorft schaepken,

Ende dat stnvende sandt:

Dat sgn die heere van Brabant,

Groot van moet, te paerde goet,
Ende Inttel gheluck gheve ^):
Dat sgn die heere van Cleve.

Hoghe van dgcke, diep van sigcke,
Die cordewagen in die bant:
Dat sgn die heerë van Zeelant.

Swaer van Igff, schoon van wgff,
YlejQ en boter in die bant:
Dat sgn die beerë van Hollant.

Daelen wg bovenstaande rgmpjes enkel mede ter wille van de
volledigheid, het uittreksel nit gezegde ms.kroniek, in 1873 te
*sGravenhage daaraan ontleend en door eene bevriende hand mg
toegezonden, zinspeelt ook op den ouderdom, en toont zich diep
bewnst van het verscbgnsel, dat die vaak met groote gebreken
komt. Bgvoorbeeld:

Den Zeelander in sgn ondtheyt, — en de reden aenhoort —
Met valscheyt ende bouverie gaet hg voort.

Noch seyt men van een Brabander t' allen tgden en uren:
Hoe ouder soo sotter stelt hg sgn cueren.

Een Vlaming^ wordt u sgn ouderdom geheel ontsloten,
Sonder schaemte is hem 't voorhooft met wagenschot *) beschoten.

Wildg weten wat een Geldereman is sgn natuere?
In sgn ouderdom wordt hg hoverdich en stuere.

I) ODJnute oiiuchry?iiig tui .braBdspit'*.

*) Utrecht. ') Aao de tegeDpartg weinig kaïui op overwinniog gevende.

*^ Een hontaoort.

MSNOELINOEK. 271

Een CUêffman^ wordt hier sgn geneghentheyt glieseyt,
In sgn oade daghen is hg vol alder ghiericheyt.

Van een Stichiêman's ouderdom ick n yerhaele,
Gremeenlgck sgn sg vol bedrocht altemaele.

Wildg Yoorts weten van een Luyckenaer 't bescheyt?
In sgn onderdom wreet van herten, soe elck seyt.

Alleen de Hollander komt er nog al onschuldig af, de Hene-
goawer en Eenlenaar daarentegen ontvangen zelfs een soort van
kompliment:

Een BoUander^ wanneer dat hg ondt wordt van daeghen,
Soo sal hg naer leckemge van spgs en dranck vraghen.

In Henegouwen als daer is geboren een man,

So coemt denselven in sgn ondtheyt grote wgsheydt an.

Een CetdenaeTf wanneer hg ondt wordt van daeghen,
Dan is bevreest ende bestaet eerst sorghe te draghen.

Kort en krachtig worden sommige dezer veronderstelde karak-
tertrekken weergegeven in:

Vlaminck \ / loser

„ , Zeelander f , _ , \boser

Ben < TT n j > hoe ouder hoe <, .. /
Hollander 1 1 botter |

Brabander | ' sotter

Met de den Geldersman in een dezer rg men toegeschreven hoovaar-
digheid en stnurschheid zgn weleens meer uitsluitend de bewoners
van het kwartier Ngmegen gebrandmerkt; want de gedeputeerden
der staten 'sLands van Gelre, in 1622 op den landdag vergaderd,
zeiden, dat die van de Veluwe de isinceersten", die van de Graaf-
schap (Zntfen) de >loossten'*, en die van Ngmegen de lopinia-
tersten" waren; en om deze reden heeft men die van de Velnwe
schapen^ die van de Graafschap vossen, en die van Ngmegen stieren
gestempeld, 't Ware natnurlgker geweest, de eersten duiven (vgl.
Matth. 10:16), en de laatsten bokken teheeten. Die van de Graaf-
schap hadden dus, wat hun karakter betreft, de eer met de in-
woners van den staat Maine in Noord-Amerika gelgk te staan.
Treft men Nav. XV, bl. 318, spotnamen van Franschen^ en

272 M£X(^1CLIN0£N.

Nav. XXI, bl. 627 spotoamen van Amerikanen aan; de heer G.
Eramiu te Utrecht, die sederfe de oprichting van dit tgdschrift in
den jare 1851, steeds een der ^verigste en degelgkste medewerkers
is geweest, doch jolg 1875 aan den kring der beoefenaren van
schooue kunsten en wetenschappen, dus ook den Navorscher, ontviel,
herinnert ons (Nav. XXII, bl. 479) aan duitsche schimpnamen.
Ten besluite derhalve, dit glasschrift^ aan de Koddige Opschriften
(I, 11) ontleend:

ün Sennor en Eepagne,
Un Milord en Angleterre,
Un Monsieur en France,
ün Hidalgo en Portugal^
(Tn Evêque en Italië,
Ün Compte en Germanie,
Font une pauvre Gomps^nie.

Met dit rgm karakteriseerde een Fraiischman, wellicht réfugié,
die in 't laatst der 17e eeuw te Amsterdam een wgnhuis opzette,
op zgn uithangbord een half dozgn natiën, die er elk door een
beeldje op vertegenwoordigd waren (De Uithangteekens, I, bl 287).
Een bedaarde, secure Hollander in goeden doen paste hem beter.

jr. ANSPACH.

Hederlandsche spot- en scheldnamen. (XXVI, bl. 103). Drielsche
vleescheters. lYolgens Eist, Archief I, 176; II, 469 in de noot,
schenen de Drielenaars in het bezit van een vleesch- en boierbrief
te zgn geweest, waardoor zg, van vasten ontheven, den* schimp of
spotnaam van Vleescheters ver^ierven.^' D. Buddingh, Het dorp
Driel in de Over-Betuwe, geplaatst in den Gteld. volks-almanak
voor 1869.

Aan 't üddelermeer. a. aaiuisn.

GESCHIEDENIS.

Hoe men de geschiedeniB aan het volk vertelt. Myne vraag om-
trent de viering yan het Paaschfeest in den Navorscher van febmarg
U. geplaatst, heeft, behalve de artikelen van den heeren van
Oosterzee en van der Baan, in het maartnommer voorkomende,
ook eenige bgzondere aanwgzingen en inlichtingen per brief of
briefkaart uitgelokt, die regtetreeks of zgdelings op de zaak be-
trekking hebben. Onder de ontvangen stnkken was een, mg door
eene bevriende hand nit Haarlem toegezonden, belgisch weekblad,
dat uitgegeven wordt te Brugge en den titel draagt: Rond den
keerd: een leer- en leesblad voor aUe lieden. In n^. 21 van den
tegenwoordigen jaargang komt, bl. 167, 168, een opstel voor,
genaamd Het Paaachgeschil, en geteekend Johan Leemans. Dit
Btnk, handelende over de twisten, die in de 2e eeuw tusschen
de oostersche en westersche kerken over den dag, waarop het
Paaschfeest moest gevierd worden, plaats badden, levert eene te
merkwaardige proef van hetgeen men het reconstrueeren der ge-
schiedenis pleegt te noemen, dan dat ik haar niet onder het oog
der lezers van den Navorscher zou brengen, voor zoover zg, als
ik vroeger, met het bovengenoemde weekblad onbekend z^n. Het
terhaal namelgk, dat de schrgver van deze zaak geeft, bevat eene
Tolslagene verdraaiing der historische getuigenissen, gelgk wg die
nit Eusebius, bg den aanvang der 4e eeuw bisschop van Gesarea
en oudsten kerkelgken geschiedschrgver, leeren kennen. Met welk
doel deze schee ve voorstelling den volke wordt aangeboden, blgkt
duidelgh genoeg: toch moet men verbaasd staan over den onbe-
schaamden moed, waarmede zulk een kost wordt opgedischt in
een geschrift, dat zich een leet'^ en leesblad voor aüe* lieden noemt.
Ik ga het in de hoofdzaken mededeelen.

>Een der belangrgkste feiten der 2e eeuw — zegt Leemans —
in de kerkelgke geschiedenisse aangeteekend, is wel voorzeker
het vermaarde Paaschgeschil onder de heilige Pausen Anicetus( 175)

274 GESCBIEDENIB.

en Victor (193). Immers daaruit blgkt klaar, dat reeds van den
beginne der Kerke, de Bisschop van Boomen niet aleen aanzien
(aangezien) wierd als de Opperheer der andere bisscnoppen van
de gansche wereld, maar ook dat b^* in der daad als dusdanig han-
delde/* — Dit nu is volstrekt onwaar. Terwgl de benamingen
episcopi = bisschoppen, opzieners, en presbyteri = oudsten, onder
lingen, in het N. T, met elkander verwisseld worden en oorspron-
kelgk dezelfde kerkelgke waardigheid aanduiden, gel^k uit Handel.
20: 17 en 28 bl^kt, werd daarna de eerstgenoemde titel bepaalde-
Igk aan de voornaamste bedienaren van den godsdienst en voor-
zitters in het kerkbestuur gegeven ; doch de naam paus, later uit-
sluitend door den bisschop van Rome gedragen, was in de eerste
eeuwen onbekend. Anicetus en Victor zgn, in dien zin, geen
pausen geweest. Alle bisschoppen bezaten dezelfde magtsbevoegd-
heid en gelgke regten. 7an lieverlede echter ontleenden de op-
zieners der gemeenten te Antiochië, Alexandrië, Constantinopel
en Rome uit het aanzien van de steden, waar zg gevestigd waren,
een meer uitgebreid gezag, totdat de bisschop van Rome, door
den glans der oude wereldstad bestraald, zich, gaande weg, boven
de overige verhief en eindelyk de heerschappg bekwam. Dat
nu de laatste, gelgk hier verkondigd wordtireeds vanden beginne
der Kerke, als de Opperheer der andere bisschoppen van de gansche
wereld werd aangezien,** staat alzoo in Ignregten strgd met de
uitspraken der geschiedenis.

Even onwaar is hetgeen volgt. »De heilige Polycarpus, bisschop
van Smyrna — zegt de schrgver — werd te Roomen ontboden, om
over 't vraagstuk (op welken dag men het Paaschfeest vieren
moest) met den Paus (Anicetus) te beraadslagen." — De eigenlgke
reden, waarom de bisschop van Smyrna Rome bezocht heeft, wordt
door Ëusebius niet opgegeven; doch uit de wgze, waarop Irenaeos,
bisschop van Lyon, in een bg Ëusebius (b. V. h. 24) bewaarden
brief van dit bezoek melding maakt, is gemakkel^k af te leiden,
dat hg er niet ^ontboden'' was. »Als de zalige Polycarpus —
dus verhaalt de gallische bisschop — ten tgde van Anicetus te
Rome gekomen was en zg over eenige andere zaken met elkander
eenig verschil hadden, hebben zg van stonden aan de vredelievend-
heid beoefend en ook over de hoofdzaak met elkander niet sterk

GXB0HISDENI8. 275

getwist. Want Anieetns kon Polycarpns niet overhalen om die
gewoonte (het asiatisefa gebruik der Qnartodecimimen) te laten
raren, dew^l hg die met Johannes, den discipel des Heeren, en
de overige apostelen, met wie hg had omgegaan, waargenomen
had. Ook overreedde Polycarpus Anicetns niet, om haar na te
komen, dewgl deze zeide, dat hg behoorde te blgven bg hetgeen
bg van de ouderlingen, zgne voorgangers, ontvangen had. £n
io deze gesteldheid van zaken hebben ze gemeenschap met elkan-
der gehouden, waarbg Anicetus de bediening van het avondmaal
in de kerk (te Rome) aan Polycarpus eerbiedshalve overliet. Ze
zgn in eendragt van elkander gescheiden, terwgl al de kerken,
welk gebruik zg ook volgden, den vrede bewaarden.'* — Deze
getuigenis van den kerkvader uit de 2e eeuw luidt derhalve anders
dan die van het leer- en leesblad*' in de 19e.

Hieruit blgkt dan ook de onjuistheid van hetgeen de heer
Leemans verder schrgfi: ^Aangezien de omstandigheden wilde
Anieetus besluiten, dat de kerstenen van Eleen-Asia hun gebruik
Tan Paseben te vieren op den 14 Nisan mochten behouden, totdat
de zake nader en beter zoude onderzocht zgn." — Van zoodanig
besluit van Anicetus weet de geschiedenis niets. De ^omstandig-
beden waren destgds van dien aard, dat het denkbeeld van dwang
bj den bisschop van Rome niet kon opkomen. Indien hg de
oostersche bisschoppen tot de aanneming van het westersch ge-
bmik — de Paaschfe^tviering op zondag — had willen dwingen,
zonden de laatstgenoemden er zeker vreemd van opgezien en zich
daaraan volstrekt niet gestoord hebben.

Na het vriendscbappelgk zamenzgn van Polycarpus en Anicetns
bleven de verschillende kerken, vgf en twintig jaren lang, haar
eigen weg gaan. Toen kwam de zaak wederom ter sprake en
borst het geschil met hevigheid uit. De man, die destgds bis-
schop te Bome was, heette Victor, en »bg dezen — verhaalt
Leemans — bestonden nu geen redens meer, om nog langer dien
staat van zaken te dulden. Te Boomen vergaderde hg zelf raden,
en ter zelfder tgde gebood hg de bisschoppen in hunne bisdommen
ook vergaderingen bgéén te roepen om tot eene oplossing te ge-
niken. De uitslag van dit algemeen onderzoek was, dat de
Paasehleest door de gansche Kerke op den zondag na den 14 dag

276 GE8CHIEDEKI8.

der maartsche mane zoude gevierd worden» en *t was ten strengste
verboden vóór dien dag den vasten te breken. Dit algemeen ge-
voelen der Roomsche Kerke wierd aan de kerstenen van Kleen-
Azia bekend gemaakt en sint Victor I gebood hun voortaan de
Paaschfeest op dien aangenomen dag te vieren." — Hier doet de
schrgver het voorkomen, als of die ^kerstenen van Eleen-Asia''
een onbeduidend deel der christenheid waren, op wie de verpligting
rustte» om »ich aan een bevel, dat van Rome kwam, te onder-
werpen. Maar Eusebius noemt in zgn berigt »de kerken van
geheel Azië," die in hunne opvatting van de zaak tegenover de
westersche gemeenten stonden. Ook was het niet het algemeen
gevoelen van >de Eoomsche" maar van de westersche kerk, dat
men wilde doordrg ven. »£r bestaat nog een brief — zegt Eusebius —
van die te Rome over ditzelfde geschil vergaderd waren, »waariu
Victor de bisschop genoemd wordü.'* leder bisdom was toen nog
geheel zel&tandig en van een ander onafhankelgk.

Het laat zich denken, dat in dezen stand van zaken een krachtig
verzet van de aziatische kerken tegen het uit de hoogte uitge-
sproken welbehagen der tegenpartg moest te voorschyu treden. —
»Zekere Polycrates, bisschop van Ephesen, een trotsche man, en wilde
hem maar niet aan die wet onderwerpen. Hg schreef den Paus
eenen afschuwelgk gemeenen brief, waarin na de overleveringe
en 't gezag van den heiligen Johannes ingeroepen te hebbeu, lijj
zich zelven ophemelde en zeide meer verstand te bezitten dan de
Paus Victor.*' — Aldus de heer Leemans. — Van de»trotschheid"
van dien >zekeren" Polycrates is even zoo min, als van de >af-
schuweljjke gemeenheid van diens brief' eenig spoor te vinden.
Oe bron, waaruit die brief alleen gekend kan worden» is wederom
Eusebius, die hem, voor zoover het geschilpunt aangaat» mededeelt,
en wie hem naleest, zal er niets anders in aantreffen, dan de
uitdrukking eener gepaste waardigheid, waarmede de ephesische
bisschop het gebruik der aziatische gemeenten handhaaft enzyne
eigene meening regtvaardigt. Die meening steunde op het gezag
van Philippas en Johannes, van Poljcarpus, Thraseas en anderen,
die in den Heer ontslapen waren en het Paaschfeest nooit op een
anderen tgd» dan hy, gehouden hadden. »Zeven bisschoppen —
schryft hg — tel ik onder mgne bloedverwanten: altoos hebben

GESCHIEDENIS. 277

s^ hetzelfde gedaan. Ik, die na 65 jareu oud ben, met broederen
nit alle oorden der wereld gesproken en de gansche H. Schrift
gelezen heb, word niet bevreesd gemaakt door bedreigingen. Zg,
die meer zijn dan ik, hebben gezegd, dat men Gode meer moet
gehoorzamen dan den menschen. De bisschoppen, die bg mg
zgo, hebben in dit mgn schrgven genoegen genomen, wetende,
dat ik de grgsheid niet te vergeefs draag, maar altgd in den Heer
Jezns gewandeld heb.*' — Dat hg gezegd zoa hebben »meer ver-
stand dan de Paus Victor te bezitten*' is eene onbewezen be-
schuldiging.

Doch liet nn de tegenpartg zich door deze vrijmoedige maar
bescheiden taal bewegen, om de overtuiging van hen, die gelgke
regten met haar hadden, te eerbiedigen en hun, waar het toch
slechts eene uiterlgke godsdienstplegtigheid betrof, de vrgheid te
guDuen, die zg voor zichzelven verlangde? 't Was er ver van af. —
>8terk — zoo verhaalt Leemans — door zgn recht als opperhoofd
der Kerke Christi, besloot sint Victor den belhamel te straffen,
en zonder de tusschenkomst van den heiligen Ireneus, den vreed-
zame, hadde hg wellicht over Polycrates en zgnen aanhang den
banvloek uitgesproken. Aldus is ten minste de waarschgnlgkste
meening; want de schrgvers die beweren, dat de Paus waarlgk
den banvloek uitsprak, steunen hun gedacht (gronden hun ge-
roelen) op de woorden van Eusebius, die dusdanig duister zgn
dat de tegenovergestelde meening er ook hare bewgzen zoude
kannen uittrekken." — De woorden van Eusebius luiden aldus:
>Hierop trachtte Victor, de bisschop van Uome, zoo wel de kerken
Tan geheel Azië als de nabggelegene, als onregtzinnig, terstond
Tan de algemeene eenheid af te sngden. Hg schreef derhalve
brieven, waarin hg al de broeders aldaar ten eenenmale buiten
de gemeenschap verklaarde. Dit behaagde nogtans geenszins aan
al de bisschoppen; weshalve zij Victor tot het tegenovergestelde
Termaanden en hem ^aanrieden om vrede, eendragt en liefde met
zgne naasten te betrachten. Er zgn nos; brieven voorhanden van
zulke bisschoppen, die Victor aantastten met vrg harde bestraffingen."

Hieruit blgkt^ dat de woorden van Eusebius volstrekt niet
>dm8ter" zgn ; dat Victor niet alleen iden belhamel" — Polycrates,—
maar ook de gansche christenheid, die het Paaschfeest op den 14

278 oammusDEina.

dag der nienwe maiin hield* van de christelgke gemeeiiftbhi^ nit»
sloot; doch dat de bisschoppen, die dit gebruik TOlgden, er zóó
Ver van af waren, om in Victor »het Opperhoofd der Kerke Ghristi"
te zien en hem het regt tot de gehouden handelwgs toe te kennen,
dat zg zich^ daartegenover, volkomen bevoegd achtten om hem
over zgn onchristelgk bestaan ernstig te berispen.

Uit de aangevoerde stalen is te zien, welk betrouwen men stellen
kan op de voorstelling, welke »Rond den Heerd" van de feiten
der kerkelgke geschiedenis geeft, en met welk een driestheid de
oudste historische berigten verminkt worden. Voorts moet omtrent
het Paaschgeschil nog worden opgemerkt, dat het concilie ?an
Nicéa, in 325,- wel voorgeschreven heeft, dat al de gemeenten
voortaan het westersche gebruik volgen moesten; doch dat hier*
mede, als dikwgls beweerd wordt, de zaak haar beslag bekwam,
is eene dwaling. De afwgking bleef bg velen nog voortbestaan,
en de twist, die zoo vele hoofden verhit had, was bg het begin
der 5e eeuw nog niet ten einde.

Leeuwarden, L. pmbb.

Vr^jmetMlaars in Hederland. (XXV, bl. 2.) Hoe de zamenkomsten
der vrgmetselaars in 1734 in Holland werden verboden en ver-
hinderd, verhaalt Wagenaar, Vad. Hist, dl. XIX, bl. 167—170.
Dat men hen nog wat later ook in Gelderland wenschte en poogde
te weren, blgkt uit de stukken die hier volgen.

Project Publicatie.

Wg Gouvernante en Voogdesse van den Minderjarigen Erf-
Stadhouder en Raden in name van die Edele Mogende Heeren
Staten des Furstendoms Gelre en Grae&chaps Zutphen, allen die
gene, die dese sullen sien, salugt;

Alsoo tot kennisse van Hoog Gem. Heeren Stasten is gekomen,
dat sig binnen dese Provintie en wel in 't bgsonder in de stad
Nimmegen, menschen bevinden, welke onder een Genoodschap van
soo genaemde Vrge Metselaren, resorterende onder een Grood
Meester vergaderingen aen regten, houden en frequenteren, en dat
Haar Edelmoogende vermeent hebben, dat snlx haare of^ttent-
hegd was verdienende, uit dien hoofde den Mombaer deser Land-

ii«8CHIBD£NI8. 279

schap hebben geanthoriseert, om op 't wesen, bestaan, handelingen
en oogmerk van dese Sociëteit de nodige Inquisitie te doen, en
informatie te nemen, en daer van aan Haar Edele Mogende raport
te doen, ten egnde Haar Edele Mogende als dan, of met volkomoin
kennisse van saeken sullen knnnen resolveren, soo en als ten
desen opsigten meesten nat van Land en Kerk sullen bevinden
te behoren ; of indien na alle aangewende devoiren 't eggentl^ke en
waare wesen, bestaan, handelingen & oogmerk van dese Sociëteit
niet mogt knnnen worden ontdekt, als dan sodanige een dispositie
te verlenen, als een verweigering van opening, welk op Haar Edel
mogende ordre geëist is, na mate daar van reden of geen reden
gegeven mogt werden, noodsaekel^k sal maken. En dat, schoon
Haar Edelmoogende wel dat vertroawen van haare onderdaenen
hebben, dat niemand soo onbesonnen sal sijn, om sig hangende
Haar Edelmoog. deliberatien, in die Sociëteit te engageren, en
dat self die genen, welken reeds daer van leden mogten sgn,
sig inmiddels, uit eijgen beweging, van alle bgeenkomste sullen
komen te abstineren; Egter, dewgl geen vergaderingen van Con-
firerien, CoUegien of genoodschappen, welk met de Anthoriteijt van de
Begering niet s^n gesterkt, maar welke men b^ een pare niwigheijd
tragt iutevoeren, en omtrent welkers waare voorwerp sig twgfe-
lingen en bedenkingen opdoen, inmiddels en tot dat op al het selve
behoorlek ondersoek werde gedaen, als geoorlooft kannen werden
aangesien, tallesins nodig sch^nt, dat Haar Edelemoog. dienaan-
gaende alle en een jegel^k, die sulx mogte aangaen, waerschoawen :
Zoo is 't, dat w^ agtervolgens en uit kragt van des Landschaps

Resolutie de dato laest leden, wel scherpelgk, en op 't na-

drnkl^kste alle en een gder, wie hg soude mogen sgn ,verbieden soo
als wg bg dese verbieden, het houden of frequenteren van soda-
nige vergaderingen, 't sg onder den tgtel van Vrge Metselaers,
't sg onder andre specieuse benamingen, verklarende al deselve^
Boo lang bg opgemelte Heeren Staten ten principaelen in dese niet
nader sal sgn gedisponeert, om redenen hier voren gemelt, voor
ongeoorlooft, Oelgk wg mede verbieden aan alle en een ggelgk, 't
verhugren, lenen, of laten gebrügken, van Hngsen, Kamers, Zolders,
Kelders, Schugren of andre Vertreckeu of Plaetsen, direct of
indirect tot het houden van deselve vergaderingen en bgeenkomsten.

280 OBSCHIBDSNIB.

Alles bg poene, dat in cas van üontraventie soo tegens d*een
als ander, zal worden geprocedeert, als men tegens de V^erstoor-
ders van de gemene rast, en disobediente onderdaenen, aan de
bevelen van de Hoge Overigheyd gewoon is te doen. £n op dat
niemant hier van onwetenhegd hebbe voortewenden, sal dese ter
gewoonlgker plaetsen werden gepubliceerd en geaffigeerd.

Dies 't oirconde &c:

Den 17 Octobr. 1752.

N^ 43

Missive van 't Hoff op bet Bequest van Markes en 't Be-
rigt van Domns. Broen en de Eerkenraad te Nimegen.

Het Qnartier van Velnwe is van Sentiment dat op de gronden
van 's Hoves Advgs bg Resolutie behoorde te werden verstaen,
dat Doms. Broen en den Kerkenraad van Ngmegen geen voldoe-
nende redenen van haar gedrag in dese ten aansien van dese
Snppt. gehouden, hebben gegeven, maar qualgk en te veel heb-
ben gedaen.

Dat voorts Geme. Predicant en Eerken-Raad diende te worden
geinjungeert, om de Suppt. buiten enige wettige redenen, op de
kerk ordening en vastgestelde Formulieren gegrond, van de aan-
neming tot het Litmaetschap wel niet langer te weeren, maarsig
met des Snppts verklaringe, soo als die voornoemde kerke Orde-
ning en Formulieren is veregsschende, te vergenoegen;

Dog dat dien onvermindert nogtans die mombaer behoorde te
worden gelast, om op de natugr, 't wesen en bestaen, mitsgaders
de handelingen, en 't oogmerk van de Societegt van de sooge-
noemde Yrge Metseiaers, soo wel als van alle andre vergaderinge
en bgeenkomste, waar op enige suspicie mogt vallen, dat die met
de goede Policie en kerk ordening mogte strgden, behoorlgk in*
formatie te nemen, ten egnde na gehoort te sullen hebben 't Baport
van den selveu, mits gaders gesien en geexamineert te hebbende
ingenome bewgsen, neffens de Consideratien en advgs van sgn
L., op al het selve bg Haar Edelmoog. dan verder iu dese soda-
nige sonde konnen worden gedelibereert en geresolveert, als na

OB80HT£DENI8. 281

beyind Tan saeken, tot dienst van Land en Kerk, snllen oordelen
te behoren;

gelgk mede dat tot die tgd toe de geprojecteerde Publicatie
behoorde te worden gehouden in advgs,

Voorts dat Haar Edelmoog. om gerust te sgn, dat de selve
Resolutie door die Berigtgeveren na behoren sal worden nageko-
men aan geme. Berigtgeveren tot dat egnde diende te worden
Terleent een termgn yan 14 dagen, na insinuatie van dien, met
die verdre bgvoeging^ dat in val sg Berigtgeveren daar aen onver-
moedelgk niet mogten obedieren, en Haar Edelmoog. intentie ag-
tenolgen, het Hof Provinciael diende te worden gelast, als dan in
.. . van Haar Edelmoog. in dese sodaene mesuren te nemen en te dis-
poneren, als tot agtervolging van de vooraengetogene Resolutie,
en tot 't Maintien van 't Gesag aan de Hooge Overigheden soo in
't Politgq als Ecclesiasticque competerende sal vernemen te behoren.

Zuivering van personen en goederen Uj besmettel^ke liekte. Hoe
men daar in 1754 mede te werk gin;; leert ons de volgende missive
van onzen envoyé Hop. Janmaat heeft zich misschien geduldig
aan die curering onderworpen omdat hg geloofde dat zg spoedig en
zeker was, maar aangenaam zal hg haar wel niet hebben gevonden.

Missive Envoyé Hop. Relatif tot de Besol. Staten 19e Xber 1754.

Hoog Mogende Heeren.
Doctor Hales, Gapellaau van Hare Kon. Hoogheid, de Princess,
Tan Walles, en Lidt van de Royale Sociëteit, die een van d'eerste
Inventeurs is geweest, van de Ventilators^ welke met zeer veel
Sncces, op des Konings schepen, in de Hospitalen, en in de Gevan-
genhuizen, tot Conservatie van de gezondheid, als mede in de
koommagazgnen word gepractiseerk; heeft mg ter hand gesteld
eene Propositie, om effectueelder, en meer spoedig te Cureeren
Menschen, Schepen en Goederen, onderhevig aan de pestilentiale
infectie: ik heb d'eer dezelve in originali, Ier Tafel van ü Hoog
Mog. te brengen, waar mede. Londen den 3e December 1754
(geteekent) fl. Hop.

OBSGHIKDBlin.

Bglage, Translaat.

Voorstel, tot een spoedige en zekere Gnreeringe, van Men-
schen, Schepen^ en Goederen, met de Pest besmei

Onlangs door yerscheide Natiën van Enropa, precantien geno-
men, en gepnbliceert zgnde, tot het beletten van inloopen Tan
schepen, komende van Morea^ en andere plaatsen in Tark^en,
alwaar die plaag grasseert, zoo schgnt de volgende methode klaar,
om znlke schepen, menschen, en goederen te zniveren, namelijk:

Door het maken van één of meer ronde of vierkante gaten,
van omtrent 8 duim, in haar diameter, aan de windzijde van het
schip, beneden het halfdek, en daar in vast te maken, een gzere
pgp van dezelfde groote. Aan de w^d lager end van de pgp, moet
een stookplaats zgn, in welke een overvloed van zwavel, met houts-
kolen gestookt worden, zoo omtrent den 50 ponden, op dat het
geheele schip met die scherpe rook mag vervult worden, hetwelk
nog sterker damp zal geven, indien men twee of drie znlke gzere
pgpen, en fomnizen employeerden, om al die zwavel te gelgk te
doen dampen, en schoon minder zwavel, mogelgk genoeg mogt
zgn, kan men, in zoo een pericnlense, en aanstekende plage, niet
te veel precautie nemen.

De Luiken van het halfdek, moeten geopend worden, op dat de
rook daar door kan dringen, maar de traliën, en andere openin-
gen van het schip, gedekt worden, met dubbele teer- kleederen;
gedunrende het rooken, moet het volk boven op het dek, in de
opene Lugt zgn, om te prevenieeren, dat zg niet komen te stik-
ken; hare kleederen moeten berookt worden, en dan gewasschen
in zont-, en naderhand in versch-water; het volk moet mede ge-
badet worden in zoutwater en somtgds daar een weinig van drin-
ken, en tegengiftige medicgnen in te nemen, gelgk als spiritos
van zout, &a.

Het is reeds lange tgd in Turkgen, en andre plaatsen aan de
Middelandflche Zee gelegen, in gebruik geweest, om het volk dat
quarantaine hield, te berooken, met haar, voor over op de vloer
van een kamer te leggen, dewgl zg anders door den damp van
de zwavel, zouden suffoqueeren en andere aromatique mixtaren
gebruikten, die de kragt van de scherpe rook van de zwavel

ÜMOHIBINDIIB. 288

breken^ en yan welke laatste dan heel wcfinig gebruikt word, geljjk
gemdd wordt, üi hét recept van de rookende mixturen, die te
Marseille in gebruik ie, en aan mg is gezonden ge'^orden.

Dog ik terbeel mg, dat dit eene zeer onzekere, en niet vast-
gaande zaak is, niet alleen om dat het meerdere gedeelte van dat
neergebogen le^^nde volk, niet kan berookt worden; maar ook
vel Toomamelgk om dat de rook van de brandende zwatel, altgd
naar boven trekt, en das hoog in de kamer hangen blgft, gelgk
ik bg ondervinding gezien heb.

Maar wanneer deze ook een langen tgd, door een wgdegzeren
pgp naAr boven getrokken is, als in een vengster, al was het om
wand-loizen te verdreven, kon ik, zonder geïncoiiimodeert te zgn,
in de kamer wandelen, de doodelgke rook had het oppergedeelte
Tsa de kamers vervuld, in een zigtbare wolk, tot omtrent 4 voet
beneden de Ceiling^ schoon doör de langdaurigheid van de dani*
pinge» de kamer zoo vervuld wa^, van boven tot beneden, dat dé
Wand-luizen, op de vloer, gedood en gedroogt waren, om Welke
redenen dat een Lazaretten rookende kamers, geoordeelt worden
niet hoog genoeg te zgn. (sic.)

Maar eenige menschen meenen, dat men sterker trappen van
cJunp^i kan gebruiken en dat secuurder voor haar leven is, dan
gewoonlgk in de Lazaretten gebruikt worden, en dat op de vol-
gende wgze, namelgk: Door het afisngden van het hair ven het
hoofd, en het zelve te wassen met Azgn, en dan haar oogen, news^
gaten, en ooren, te stoppen met linne pluksels, welke zullen moeteh
gedopt z@n in water, waar door, deze scherpe geesten, niet konnen
dringen ; en dan in de mond te nemen, korte zwikken of pgpen,
maar 3 of 4 duim lang ; en welke pgpen gezet zgn in gaten door
de luiken, of liever gestelt aan de z$de viin de kamer, in welke
zg berookt worden: Wanneer dan deze rooking genoegsaam zal
geoordeeld worden te z^n, de deuren en vengst-eren ie openen, en
eenige tgd te geven, dat de rook uit de kamer trekt, en ophel^
dert, voor dat iemand van het volk hasa^deert, haare monden van
die p9pen af te trekken, het geen ras daarna, zal kunnen geschie-
den, wanneer de wind de fook zal verwaaid hebben, het zg dat
het zuivere zwavel of de géwoonlgke rookende misture is^ welker
ook zoude mogen geperfecteert worden.

284 OK8CHIEDXNI8.

Wat aangaat de goederen, in zoo een geïnfecteert schip zgnde,
en op dafer geene de minste infectie zonde l^onnen overblgven,
tasschen de Balen van goederen, dat die scherpe spiritas niet door
heeft kunnen percheeren, wanneer bet schip berookt is geworden:
zoo is het raadsaam in het schip te branden, zoo veel zwavel als
het volk kan verdragen, terwgl de Balen of andere goederen ge-
roert worden, gelgk mede dezelve precantie te gebruiken, wanneer
de goederen geopeni en in de Lazarette bewaringshuizen uitgeligt
worden, welke wanneer dezelve ^ part, en enkel opgehangen wor-
den, zg dies te sterker met brandende zwavel, kunnen doorrookt
worden ; dog evenwel niet in zoo een graad, dat hetzelve* de cou-
leur verliest of komt te bederven.

' Het is zekerlgk zeer goed, wanneer de goederen eerst ingepakt
worden, in Landen met pest geïnfecteert, dat dezelve in zoo een
sterke en scherpe rook van zwavel gelngt worden, als d'Inpakkers
kunnen verdragen : dit is zekerlgk een probabel middel, om de
goederen voor d*infectie te bewaren; gelgk mede om te precavee-
ren, dat dezelve niet door de motte opgegeten worden: dezeWe
precautien moesten ook geobserveert worden, wanneer zij weder
in de Lazaretten ontpakt worden, want Turksche kooplieden heb-
ben mg verzekert dat hare grove farandijnen &&. zeer subject aan
de mot zgn, na dat zg zoo lang aan de lugt, in de Lazaretten
geezponeert zgn geweest. Indien er eenige kleederen in Azgn gedoopt
g^spreit waren geworden in het schip, gedurende de reize, en voor
dat zg in de haven komen, zoude zulx zekerlgk de infectie zeer preca-
veeren, voomamelgk als daar bg dezelve dikwgls, op het schip
gelugt worden, de damping van 't schip kan meer, of minder gedaan
worden, naar proportie van de waarschgnlgkheid van d*infecHe.

Het is mede goed het schip te berooken, alsmede het volk en
goederen voor het volk naar de Lazaretten getransporteert word,
en voor eenig officier &a. aan boord gaat. En tot grooter secari-
teit, dat het schip wederom nog sterker berookt wordt, na het-
zelve van goederen ontladen is. De zwavel en houtskool moet
niet in eene gzere pot gebrand worden, t*en zg men een behoor-
Igke diepte van aard daar in kan doen, om te beletten dat het
zelve gloegend heet word; want als gzer gloegend heet is, zal de
zwavel terstond daar in smelten.

0B8CUIEDBNXS. 285

Door dieigelgke berooking van schip en goederen, is een waar-
schplgk middel, om het zehe van het peatilentiale te cnreeren,
en mgevalle geen van het volk, de ziekte heeft, zoo zou men ook
de quarantaine konnen opschorten: men heeft geobserveert, dat
het kwaad zig meer in persoenen, dan wel in goederen openbaart.

Dewgi de besmettinge van de pestj snbtielder en onzigtbaarder is,
en dikwgls een groote steile maakt, zoo is het de pligt van ieder
een ^uveel precautien te gebrniken, om de voortgang en versprei-
ding van die verderfl^ke pest, te prevenieeren, en waar toe ook
de principe van zelfs behoad, ons sterk aanzet, en met znlz te
doen, hebben wg ook te hoopen, dat de godlgke genade, onze
welmeeneude poogingen zal zegenen.

ProfoHoren te Middelburg, enz. (XXVI, bl. 116). Te Breda,
Deventer, 's Hertogenbosch, Maastricht en Middelburg bestonden
YToeger zoogenoemde illustre scholen, ongeveer gelgkstaande met
de in 1815 gestichte athenea. Alle hadden eenen professor in de
godgeleerdheid, doorgaans tevens predikant by de hervormde ge-
meente; te Maastricht was het professoraat in de natunrkunde
lereenigd met het leeraarambt bg de waalsche gemeente. Deze
illostre scholen waren in den franschen tgd of reeds vroeger ge-
heel vervallen ; alleen die te Deventer bestond nog, schoon kwgnende
onder den druk der tyden, toen het koninkl^k besluit van 2
aogostus 1815 het hooger onderwas organiseerde. De academiën van
Franeker en Harderwgk werden daarb^ opgeheven en in athenea
veranderd, Deventer behield zgneinrigting mede onder dezen naam,
gel^k ook Maastricht. Aan de overige steden waar vroeger ülustre
scholen geweest waren, werd gelegenheid, althans vrgheid, geopend
om ze te herstellen, waarvan geene echter gebruik heeft gemaakt.
Die te Breda had reeds lang slechts in naam bestaan. Ngmegen
stichtte ook eene, in 1655« die reeds te volgenden jare tot eene
universiteit werd verheven; zg ging echter in 1670 te niet.

De vrager ziet dus, dat in de beide door hem genoemde plaatsen
wel degelgk athenea waren, of zoo als ze toen heetten, illustre
scholen. Naar de stichting dier inrichtingen, het getal professoren
en de vakken die er onderwezen werden, wordt niet gevraagd;
wat ik er van weet zal ik er echter van zeggen.

286 OKBOHISDEiaB.

De school te Breda werd in 1646 door Fredeiik Hendrik ge-
sticht; een der stadspredikanten was hoogleeraar der godgeleerd-
heid. Misschien meer dan één, maar dat is mg onbekend, gel^k
ook al het overige, behake alleen dit, dat deze stichting nooit
bloeide en reeds lang zoo goed als dood was toen nog altgd één
der predikanten er professor heette.

Deventer, dat zgne stichting aan een legaat van Anna van
Twickelo^ wed. Boedeker, 1584, te danken had, opende haar met
in 1629 eenen hoogleeraar in de regten en twee in de wgsbegeerte
te benoemen. Later zgn er nog andere leerstoelen bg gekomen.
Het latere atheneum is voor eenigen tgd als afisonderlgke stichting
opgeheven.

Te *s Hertogenbosch is in 1629 de iUastre school opgericht
Vier van de zes predikanten, die er in de vorige eeuw stonden,
bekleedden er het professoraat; 'een in de godgeleerdheid, een
in de oostersche talen, een in het grieksch, een in de bgbelait-
legging. Bovendien was er nog een professor in de genees- en
een in de wiskunde.

Te Maastricht waren tot 1766 drie hoogleeraren, een in de
godgeleerdheid, een in de natuurkunde, een in de welsprekend-
heid j in het genoemde jaar kwam er een in de sterre- en aardrijks-
kunde bg'i vooral ook ten dienste der officieren van het garnizoen.
In 1815 is deze school door een atheneum vervangen.

Aangaande Middelburg kan ik op dit oogenblik alleen mede-
deelen, dat de illustre school er in 1611 is gesticht, doch dat zij
eene eeuw later geheel te niet was geloopen. Later werd zg echter
hersteld, doch hieromtrent kan ik geene bgzonderheden mededeelen.

Haarlem. h. m. c. van oostsbzsb.

Profonsoren te ICddèlburg. Als zoodanige komen in het boe^e
van Nag^glas, (Alg. kerkeraad van Middelburg, ald. 1860) voor
de predikanten A. Andriessen 1776, H. I. Erom 1779, C. H. D.
Ballot 1788, J. de Fremery, 1804, H. Boyaards 1785. Aan ieder
van hen werd die waardigheid opgedragen door de stadsr^^ring»
als blgk van erkentelgkheid voor hun bedanken voor beroepingen
naar Utrecht, Delft, Haarlem.

Te 's Hertogenbosch was de pred. P. J. de Fremery hoogleeraar.

GB80HI£0E|fIS. 287

Te Dordrecht werd ds. P. Brouwer van stadswege benoemd aan
het lyceum aldaar tot hoogleeraar in de godgeleerdheid, wegens
zgn bedanken voor eene beroeping naar Utrecht, waaraan een
professoraat verbonden was. Na te Harderwigk honoris cansa th.
dr. geworden te zgn, aanvaardde hg 21 jan. 1771 zgn professoraat
met eene plegtige redevoering de caasis imminntae Christianae rei.
Zgn ambtgenoot M. Verboom deelde te gelgker tgd in diezelfde
eer, doch overleefde haar slechts eenige maanden. Te Breda werd
in 1784, de predikant aldaar P. Haack, door prins Willem V als
heer en baron van Breda tot prof. theol. et hist. sacrse aangesteld
met aanzienlgke verhooging van zgn tractement. De maastrichtsche
predikant W. A. Bachiene was ald. hoogleeraar in de sterre- en aard-
rgksknnde. Men sch^nt meestal deze posten voor eereposten, sine-
cures, beschouwd te hebben, zoo als tegenwoordig de ridderorden
zgn. Na 1795 vindt men er geen voorbeelden meer van. b. ▲. p.

Professoren te Middelburg, enz. Niet alleen te Middelburg en te
*8 Hertogenbosch, maar ook te Haarlem, 's Gravenhage, Delft, Rot-
terdam, Dordrecht^ Breda, Maastricht, Zutfen, Deventer, Zwolle
en Kampen had men tot op het laatst der vorige, of het begin
dezer eeuw academische gjmnasiên of illnstre scholen. Over die
van Dordrecht leverde dr. Schotel eene monographie. — Te Middel-
burg werd tgdens het twaalfjarig bestand een üoUegiom Theologiae
opgericht, en Franciscns Gomarus in 1611 tot professor in de
godgeleerdheid, N. Meinard tot prof. in de wgsbegeerte benoemd.
Zolb geschiedde tengevolge van de kerkeljjke twisten ter zake
der benoeming van üonradns ^orstius als theol. prof. te Leiden
die van socinianisme was beticht; want deze twisten, zegt de
Tegenw. Staat van Zeeland, I, 193, >gaaven aenleiding om ten
dienste der zeeuwsche jeagd, opdat die niet sonde besmet worden
door de schadel^ke gevoelens, dewelke b^ sommigen op de Leidsche
hooge schole werden voortgeplant, naar bekwame mannen om te
zien om de jengd hier zelfs (te Midd.) te onderwgzen.*' Dit
Collegium Theologiae werd in 1650 door een lUustre Gymnasium
of Doorlugtige school vervangen. In 1751 gaven de predikanten
van Hemert en Schorer, als professoren wekel^ks theologische
lessen voor een aanzienlgk gehoor. Mr. W. O. Beitz^ rector der

288 GBBCRIXDSKia.

laignsehe schooli gaf professorale letfsen in de rechtsgeleerdheid ,
en evenzoo dr. P. de Windt in de ontleed-, heel- en verloskunde. —
Te Maastricht was een doorluchtige school voor de Gereformeerden^
lalwaar de godgeleerdheid, filozoofie en beschaafde geleerdheid
onderweezen worden" (zie Tegenw. Btaat d. Vereen. Nederl., II,
344); men had er drie professoren in deze wetenschappen aan-
gesteld, die elk tusschen de drie en vierhonderd guldens vaste
jaarwedde genoten.^ — In 's Hertogenbosch bekleedden indenjare
1751, — zie Tegenw. Staat der Vereen. Nederl., 11,43, — vier van
de zes gereformeerde predikanten bg de illustre school het ambt
van professor, één in de godgeleerdheid, één in de Oostersche
talen, één in het Grieksch en één in de oordeelkunde en uitlegging
der H. Schrift. Daarenboven had men nog eenen hoogleeraar in
de genees-, en eenen anderen in de wiskunde. — Te Zwolle werd
Frederik Lodewgk Abresch, rector der latgnsche school te Mid-
delburg, in 1741 bg de illustre school tot hoogleeraar in de ge-
schiedenis en welsprekendheid aangesteld. Hg was de vader van
den vermaarden Petrus Abresch, die zgne loopbaan 13 sept. 1758
ais predikant te Ingen begon, van 1773 tot nov. 1812 hoogleeraar
in de godgel. te Groningen, de scherpzinnige leermeester van den
niet minder scherpzinnigen utrecht4icheu professor,' Jodocus Hennga
Elizazoon.

J. ANS7ACH.

Verloting van Baaphorst in 1709. (XXVI. bl. 127). — De vraag,
of aangaande deze loterg, de toenmalige eigenaars van Raaphorst
enz. meer bekend is dan in het daar medegedeelde couranten*
bericht voorkomt, kan als volgt beantwoord worden.

Bg resolutie van de Staten van Holland, van 23 maart 1709
werd deze verloting vergund, op het verzoek van >Anna Mag-
idalena van Boetzelaar, vrouwe van Asperen, en van Maria van
tder Noot, te samen vrouwen van Raaphorst, kinderen van wglen
>den heer en vrouwe van Asperen/' Verg. mgne Gesch. der lotergen
in de Nederl. bl. 116. Omtrent het geslacht Raaphorst raadplege
de vrager de Batavia illustrata van van Leeuwen en zgn naschrgver
Hoogstraten, in diens Groot alg. hist. woordenboek, welke laatate
ook van de verloting spreekt.

Het couranten-bericht is woordelgk a%eschreven uit Halma's

oESCHiEDSias. 289

Tooneel der Ver. NederlandeD. De in dat bericht Yoorkomende
initialen v. H. beteekenen: van Hardenbroek.
Middéburg. UK. Q. A. fokur.

StandpUatsmiling van predikanten. (XXYI, bi. 114.) De atelier
der advertentie in de Kerk. Cour. van 13 nor. 1875 bedoelde gewis
geene ruiling zooals ik in de Stemmen behandelde; dat zou ook
mei onze tegenwoordige wetgeving niet bestaanbaar agn. Hg gaf
alleeii zgn verlangen te kennen naar verandering van standplaats,
beroeping naar eene vacante gemeente. Dit is gansch iets anders.
Ik herinner dit alleen omdat onze geachte medewerker Anspach
niet de eenige is, die het eene niet genoeg van het andere
onderscheidt. H. m. c. van oostebzeb.

Eene fagdiage tot de geschiedenii van 't onderwijs op de Velnwe.
Sen loogenoemde fleste dag*\

>^t Is van daag mjjn laatste dag^

Dat ik niet langer naar school gaan mag.

't Is van daag mgn laatste toon

Daarom schrgf ik nu zoo schoon.

Lieve Meester! wil niet kgven,

Want mgn pen die wil niet schrgven.

Lieve Meesterl wil mg wel verstaan,

't Is om een mooi Bon gedaan.

Ik bedank den meester voor zgn leeren.

Tot op een ander jaar met eeren,

Als God mg gezond laat

En den meester in het leven spaart.

Hiermede is het nu gedaan,

Ik moet aan het werken gaan.
De meester »uut den olden tiid" zette dan in keur van trekken
en krullen en figuren boven dit toon- of proefschrift een allersier-
lÖkst >Bon", en de jongelui die >uut'eleerd weer" of hun ÜEunilie
bewaarden zulke >leste doagen" als reliquien. In 't beschouwen en
<^e lectuur er van verlustigde men zich nog najaren: ook vooral
van dat prachtige, van verschillende attributen omgeven adjectief.
Aan 't Udddermeer. a. aasskn.

2d0 OESCHIEDiENIS.

V & A. 6 S N,

HeeMUip. In èèt plakaai ¥aiL Philips II, koning fui franje,
van 14 febr. 1570, waarb^ de onderleenen van gecosfiakaerde heer-
l^ke goederen vóór 's konings stadhouder (S[arel van Brimen) of
kanselier (Amold Sansboat) op nienw moesten verheven worden
(zie Ghr. Qeld. Plakaatb. I, 425) : — wordt onder de vele goederen
van Willem graaf van den Berg in de eerste plaats opgenoemd >die
heerschap van Ochten, gheleghen in Nederbetawen"^ terwgl ver-
volgens sprake is van >die heerljckheyt huys ende have van
Wisch*', enz. enz. Daar nn van Spaen in zgne OordeelL Inleid,
in de Geschied, v. Geld, IV, 386, Ochten reeds in het midden
der 14e eenw uit de rg der heerlgkheden laat verdwgnen; zoo
rgst de vraag: wat is eene heerschap i Waarin is ze vaneeneAeer-
lijkheid onderscheiden? Waren er bizondere rechten aan verbon-
den? Hebben er onder het leenstelsel meerdere dusdanige heer-
schappen bestaan? Zoo ja, welke? j. anspach.

B. Bmgsma. Wie bezorgt mig, zonder verwyzing naar elders, een
kort levensberigt van B. Brugsma, van wien ik 2 portretten bezit
eén in fol. en één in 12®.

B. J. C. K.

Biviertjje de Kaelne. Is er in Maanderen (in d'omstreken van Gent?)
'n rivierke dat de Kaelne heet? Ik kan 't op geen landkaart vinden.

Een gereformeerde Spanjaaard in Oelderlaad. >Is vertoont aen de
E. vergaderinghe (prov. synode van Harderwgk, 1 — 5 aug. 1637)
een request van Michael Monfrensis Montanus, een geboren Span-
jaardi met eenige boexkens en attestatie, (vermeldende) als dat hg
veel voor de religie (den gereform. godsd.) heeft geleden, en alles
moeten verlaten, van Godt daereaboven gesegent sgnde met een
vrouw en vier kinderen, versoeckende een subsidium tot onder-
houdinghe van sgn familie, also hg deselve niet can onderhouden
om redenen voornoemt, waarop bg den synodum deze resolutie is
genomen, nae comunicatie des Ed. Hoffs van Gelderlant en die E.
GecoAitteerden van de corresponderen(de) synodo, dat hemtegen-
woordich soude bg de respective dassen een viaticum toegeleyt
werden, gelgck geschiet is''. Is er van dezen Spanjaard iets meer

6E8CHIEDEKIS. 291

of is hg hier te lande een doortrekkend vreemdeling
gebleven? j. anspach.

Eon aangevochten predikant van Oldenzaal. In art. 41 der acten
van de prov. Geld. synode van Zatfen (3 — 6 aug. 1631) leest men :
>is gesproocken van den predicant van Oldenseel, gedoleert (ge-
klaagd) hebbende bg den synodo van NoorthoUant over de grote
ioBolentien, die tegens hem ende de kercke aldaer werden gepleecht
Tan den papen daer ter plaetsen : ende is goetgevonden, indien bg
de heeren Staten van Overgssel daerin niet soade cnnnen werden
Toorsien, dat de gecommitteerden deser synode in den Hage met de
rergaderinge der respective gecommitteerden wt allen synoden deser
proTincien haer over dit stack met denselven snllen conformeeren,
ende datt op haer goetvinden de swaricheyt aen de Ho. Mo. heeren
Staten-Generael werde geremonstreert". Wie was deze predikant
Tan Oldenzaal? En is het een belangrgk feit van ipaepsche ston-
ticheyt**, waarvan hier sprake is?

J. ANSPACH.

GESCHIEDENIS DEK LETTEEKÜNDE.

Baker-, kinderriijnien, enz. (XXVI, bl. 75.) Wat Friesland betreft,
nndt de vrager *n volledig antwoord in :

l^ Waling Dgkstra en T. 6. van der Menlen, In Doas folalde
Snipsnaren. — Preantsjer by T. Telenga, 1856.

2\ Hermann Meier, Ostfriesland in Bildern and Skizzen. —
Leer, Herm. Securins, 1868.

3'. W. G. Kern and W. Willms, Ostfriesland wie es denkt and
spricht. — Norden, Diedr. Soltan, 1869.

4^ M. Nissen, De freske Findling. — Stedesand, 1873.

N^ 1 en 2 bevattende baker-kinder-speelrgmen, enz. : n"". 3 en 4
zgn nitgebreide en beredeneerde verzamelingen van friesche spreek-
woorden.

Haarlem. ' johan winkl£R.

292 O£S0HIED£NiS DER LETTEBKUNDE.

Een paar Vondeliaaa. (XXV. bl. 613 ; XXVI. bl. 19.) Big de onlangs
in dit t^dschrift medeganecdoten van Vondel of hem althans door
den overlevering toegeschreven, kan ik nog een paar andere
voegen. Toen in 1665 de admiraal Wassenaer Obdam in eenen
zeeslag tegen de Engelschen met z^n schip in de lucht gespron-
gen was, maakte Vondel dit boosaardig rgmpje:

De heer Obdam
Vocht als een lam.
Een ander. De stamvader der familie van Lennep was, zoo als
men weet, goudsmid te Amsterdam. Deze sch^nt het den dichter
niet naar den zin gemaakt te hebben en werd nu met dit lof-
dicht vereerd:

Van buiten goud en van binnen trielje
Is van Lennep met zgn heele famielje.
De naneef van den verguisden man bezorgde den auteur een
standbeeld: gelakkig dat dit niet blozen kan!

Nog een paar dergelgke schimprgmen onder Vondels naam
kwamen mg ter ooren, maar te ruw om hier mede te deelen.

p. Q.

VRAGEN.

Aardrqksknndig woordenboek van Hederland. — Bestaat er *n aar-
drgkskundig woordenboek van Zuid-Nederland (België)? — Zoo
ja wat is de titel van dat werk? — In welke openbare boekerg
is 't aanwezig? of wie van de lezers van dit tgdschrift heeft 't in
z'n bezit, en is genegen 't eenigen tyd te leenen aan

Haarlem, johak wnfKLsa.

KUNSTGESCHIEDENIS.

Huiqknoteii. Oqder de onbeantwoord geblevene vragen van Ksv.
XXIV komt ook eene vraag voor betreffende de muzieknoten
(XXIV: 361). Bekend is 't, dat men aan Guido Aretinus de in-
voering toeschrgft van de namen ut^ re, mi, enz., genomen uit

KUNSTOKSCHIEBBKIS. 298

het lied van Paulas Warnefiried, op Johannes den Dooper: Ut
queant lazis ^«sonare fibris, enz. Wat nu Gamut, Are^ Bemy be-
teekent, weet ik niet, maar ik ver^^gs tot onderzoek naar het werk
dat ik niet bezit: Aticrologus Cruidonis de disciplina artis muricc^.

E. LAÜBILLABD.

[Gamut etc. houd ik ?oor
g (gamma) — ut
a — re

b — mi.

De berigtgever noemt dus de noten met tweederlei namen. Maar
h^ schrift die tweederlei namen aan elkander, begint niet met c
maar met g, en noemt deze laatste met den griekschen naam gamma,']

VEREENIGING VOOR NOORD-NEDERLANDS
MUZIEKGESCHIEDENIS.

Klokken te Strqen, 1388 en 1494. Eenigen tgd geleden, kwam
in het Vaderland de volgende mededeeling voor, die wel verdient
onder de bgdragen opgenomen te worden.

>Bg gelegenheid der plaatsing van een nieuw torenuurwerk, door
de firma Haak, gebr. Caminada & Dupont te Rotterdam, aan de
gemeente Strgeu geleverd, heeft men de voor oudheidkundigen
niet onbelangrijke b^zonderheid ontdekt, dat de beide aldaar aan-
wezige torenklokken onder de oudst bekende kunnen gerekend
worden, als z^nde z^' in de jaren 1388 en 1494 gegoten.

Beide zgn aan het boveneind voorzien van in oud-gothischen
lettervorm vervatte opschriften. Op de oudste, volgens schatting
van een deskundigen een gewicht hebbende van ongeveer 350
kilo, staat te lezen:

>0 rex: glorie: cum pace: vocor: Lambertus:

M:CCC:LXXX: VHI:"

De andere, wegende ongeveer 1000 kilo, vertoont het volgende
opschrift:

294 MUZIEKGE8CHISDSNI8.

»Jliesas. ende. margareta. is. mynen. naem. my. ghelayt. sy.
»gode. beqnaem. gobei. ') moer. maeckte. my. int. jaer. ons. heren.
M.CCCC.Xe.IIII."

Ook de vorm van eerstgemelde klok daidt een hoogen ouder-
dom aan, als zgode het bovenste gedeelte lang en nauw, terwgl
de tweede meer met den later en, behoudens een geringe afw^-
king, nog heden gebezigden vorm overeenkomt. Ln deze klok is
echter een scheur ontstaan (naar men wil in het jaar 1811 bg
gelegenheid eener begrafenis gedurende een strenge Torst)^ welke
voortdurend grooter sch^nt te worden en als een ongeneeselgke
kwaal het kenmerk is van het naderend einde van de merkwaar-
dige oude, die de uitvaart van zoo menig mensch en zelfs van
geheele geslachten, met een vroeger heldere — doch thans als
door ouderdom verzwakte — stem heeft aangekondigd, en gedu-
rende zulk eene lange reeks van jaren de geloovigen »Gode be-
quaem*' tot het bedehuis heeft opgeroepen^ ja zelfs getuige was
van de nagenoeg geheele vernietiging en nieuwe verrgzing ten
gevolge van een brand.

Yermoedelgk echter zal deze ware Striensche burgeres eerlang,
na de verjongingskuur te hebben ondergaan, in een nieuwe ge-
daante, haar verheven — maar vaak treurige — - roeping voort-
zetten.

Oude documenten, bgzonderheden aangaande deze beide klokken
behelzende, zgn, voor zoover men weet, niet te Strgen aanwezig.

Het is bekend dat de oudste klok te Londen, die van Wesi-
minster-abd^, dagteekent van het jaar 1288." S.

Vraagpunten voor kosters, sehoolmeesten en organisten.

Ordre der vragen, die welcke jaerlix (volgens synodale
resolutiën) den costeren, organisten en echoelmesteren in
jeder classe behooren voorgestelt te worden, omme op-
rechtelick ende in conscientie, als voor Oodts aengesichte
daer op te antwoorden.

>) Zal rGobeP moeten syn. Qobelinns Moer is bekend aIb klokkengieter:
doch waar woonde hy, te Alkmaar of te Delft T Of kan het ook te Antweipen
geweest s\jn, alwaar klokkengieters ran dien geslachtnaam gerestigd waren?

KUZIEKOESCHIBDBNIS. 2^5

I. In *t gemeen voor allen,

1. Off ghg met uw huisgesindestichtelick leeft? de dronckenschap,
pracht in kledinge ende andere ergernissen verm^det.

2. Off ghg ook eenige handteeringe doet^ als peerdecooperschap,
advocatnren, tappen van bier of wgn, schatbenren, prgseeringe
ende afcoop van haysen en goederen of diergel^cke^ waardoor
u beroepinge verhindert wort?

3. Off gbg in XX geheele bedieninge gaet met goet respect en ken-
tenisse van uw pastoor.

II. Int Beeunder
Voor Schoelmeeetere.

(Deze ga ik voorbg daar alleen het loeren zingen, vooral Psal-
men, hier wordt opgelegd.)

Voor Organisten.

1. Off ghg op aw orgelen ende positiven goede achtinge neemt,
dat niet en verderven?

2. Off ghg dieselve ten dienste van Oodes kercke heilichlyck
gebmjcket, snnder profane misbmyck na uw eigen appetyt.

3. Off ghg ook binnen of baytens huys^ in 't samenkomsten van
Brnyloflen, winkoppen of gasterien, in herbergen, dansschoe-
len, megerbieren ofte elders eenige ergernissen geeft, uiet
lichtveerdich dansen of ook ten danse te spelen tegen kercke-
licke besluiten?

Dese poincten voorgelesen dien, waer te seggen op valt,
poinctuatim van desselfs Pastor confronteert, sal buyten
twgvel, deo cooperante, goet en gewenscht effect sorteeren
konnen. Si non malum a nobis ipsis.

E. Hemminga Y. D. M. in Holwyrda scripsit ac con-
scripsit priedie calendarum Vllbris anni LXX. (1670)

H. o. FBITH.

296

TAALKUNDE.

Buffellje. (XXIV, bk. 387; XXVI, blz. 86.) De heer Leendertz
heeft, wat duffel betreft, volkomen gel^k. Heeft Frankrgk zgn
talie en orleans, Spanje zjjn merinos, Australië zgn paramat,
Eamergk het kamerdoek, Schotland zgn fil d*Ecosse, Nederland
heeft zgn fries of vries, duffel, leidsch laken en vlissingsche armoe,
als stoffen wier naam aan de plaatsnamen ontleend is.

Toch heb ik wel van een buffel voor overjas gehoord, en meen ik,
ze ook gezien, gedragen door machinisten en vnurstokers op
locomotiven. Wat duffeltje betreft, wg Zeeuwsche Vlamingen
hebben er een werkwoord van, zeer algemeen in gebruik, mis-
schien ook elders. De geneesheer die des nachts uit moet duffe It
er zich warm in, het kind dat de verre school des winters moet
bezoeken wordt gelast zich er toch warm in te duffelen; het
meisje vatte geen kou in de gsslede, omdat ze er warm in ge-
duffeld was.

Hebben wj] stoffen wier naam aan de plaats van eerste her-
komst ontleend is, we hadden ze ook met persoonsnamen, b. v.
labadist, zeer brooze soort van breikatoen of wol, thans buiten
gebruik.

Big deze gelegenheid, vraag ik, wat is het onderscheid tusschen
sergie (de Vlamingen noemen zoo ook een deken en spreken uit
saarzje, terwgl ze veelal sargie schrgven), trigp en saai, alle
oude, deugdelgke, haast vergeten stoffen?

Is er onderscheid tusschen paan en fluweel?

Wat is of liever was de grove lakensoort, kotting? zeker wel engelsch?

Lokerschen bliek is te Lokeren gebleekt linnen.

G. P. B008.

Dubben. (XXVI, bl. 80.) Dubben is niet alleen in West- maar
ook in. Zeeuwsch Vlaanderen in gebruik, en niet voor suffen uit-
sluitend, maar bgzonder voor mgmeren, malen^ een idéé fixe hebben.

G. P. BOOS.

TAALKUin>B. 297

Tieemde plaatsnamen. (XXV blz. 509; XXYI bl. 85). Ik zou den
heer Winkler, behoudens alle gevoelens van sympathie, pardon,
vergeef me, medegevoeli niet gaarne toegeven dat de Vlamingen
onze volle broeders z^n; we zgn meen ik van halve bedde, van
éene moeder, van verschillende vaders en hebben de moedertaal
gemeen. Daarom weg met Fanqaemont, Ghrammont, Jodoigne,
Bndne Ie Comte, Benaix, Courtray, Tronchiennes, Hujj (Wi) en
dergelgke en flink weg Valkpnbarg, Oeeraards- of Gies-bergen,
Geldenaken, 's Gravenbrakel, Ronsse, Eortrgk, Drongen en Hoei
geschreven! De Franschen zelve zgn niet in dezen als de Belgen,
plas royalistes qn» Ie roi, maar zg eerbiedigen Nienwkerke, Don-
kerqae, enz.: al zgn Atrecht, Arras en Eamergk, Cambray, men
bedenke dat deze veranderingen reeds dagteekenen nit den bonr-
gondischen t^d en even veel recht van bestaan hebben als Pargs
Toor Paris. Verder merk ik op dat Retranchement geen eigen ge-
meentenaam is maar een stnk van een naam. De voormalige
vesting heet het Retranchement van Cadeandria, Dit was wel wat
lang en men hield den hoedanigheids- of soortnaam ; doch dat
onze Gadzantenaren er geen vrede mede hadden bigkt daamit, dat
ze het plaatsje Trizement noemen. Soebnrg is te verkiezen boven
de wanspelling Sonbni^.

o F. BOOS.

Vrouwentitels. (XXVI blz. 81.) De zeenwsch vlaamsche nog bekende
vrouwentitels zgn: schipperinne, schip persvronw; schaperinne
schapera (schaapherders) vrouw; schntterinne, schutters, beschntters
veldwachters vrouw; matresse, schoolmeesters vrouw; kosterinne
kosters vrouw; boerin of bazinne, boerenvrouw of vrouw des huizes.
Met de Franschen zijn ook de meierinnen, vrouwen der meiers
(maires) verdwenen.

Bodinne voor bodesvrouw bestaat nog. Matresse of meestresse,
Wrinne en bazinne zgn even als bodinne en kosterin nog titels
^n beroepsnamen ook voor ongehuwden en weduwen die zelf school
honden, zelf eene boerderg beheeren, zelf een bodenloop volvoeren,
en zelf de kerk bedienen,

G. P. B008.

29S TAALKUNDE.

Sj^ki^iij^ LoQiP QAai den, ^oaan! (XXVI. bl. 88). Yfei is A.,die
verklaring vroeg, naar YIII. 297 verwezen, mnfix toch waag ik
het, nog iets anders in overweging te gev^n. Volgens een volks-
geloof der middeneeawen, waarvan ook Dan te gebruik heeft ge-
maakt, is E^n in de maan, beladen met het hout van zgn onheilig
altaar. J^en bekend volkssprookje vertelt, dat een man, die op
zondag een takkebos droeg, tot straf naar de maan werd ver-
plaatst, met z^n hont op den rug. Soms schept de kwartiermaan
met haar punt een dronkaard op én zet hem niet weer neer op
de ai^rde. Of wel, wg vernemen, dat de eerste tabaksrooker tot
zgn sfar^f door den schoorsteen naar de maan is gevlogen. En zoo
voorts. He maan schgnt dus door het volksgeloof als een oord van
boete en straf beschouwd te zgn, en hieruit laat, dunkt mg, de
verwensching : loop naar de maan! zich vrg natuurlgk verklaren.

B. LAUBILLAED.

Sokdag. (YgL XXYI bl. 36). 'tBlgkt me nu dat, behalve te
Leeuwarden, ook elders in Friesland het woord klokslach in
de beteekenis van jurisdictie in gebruik is, namelik te Emden
(zie: Btorenburg, Ostfriesisches Worterbuch. Aurich, 1857) en te
Jever (zie: Bose» Das Orosshexzogthum Oldenburg. Oldenbui^ 1863).

Haarlem. johan winkt«bb.

[Op de kaart van Westergo in den Tegenwoordigen staat en
den atlas van Tirion vindt men ook den klokslag aangeteekend
van Harlingen, Franeker, Bolsward, Workum en Hindeloopen]

Wierook. Wirook is wgrook, wgdrook, gewgde rook. Die twee-
klank ie komt in dit woord volstrekt niet te pas, en moet dns
vervallen. Die de nederduitsche taal (en niet den hollandschen
tongval) volgens recht en rede schrg ven wil, moet imVooA;oft£;^f ooi,
naar verkiezing, spellen.

Haarlem. johan woollsb.

Boertaage. (7gl. XXVI bL 85). Bg nader onderzoek is me na
gebleken dat het woord tange, in de beteekenis, ter boven aange*
baaider plaatse vermeld, niet uitsluitend in Westerwolde in gebruik
is, maar dat het in andere moorstreken vw noordwestelik Duitsch-
land, die *n friesche en friso-saksische bevolking hebben, eveneens

TJU^JXUVDlt*

299

als plaatsnaam dient en bekend is. Zoo leit er nog *n gehncht
dat de Hahnentange hiet, bg *t dorp West-Banderfehn in Over-
ledingerland (Oost-Friesland bezuiden de Leda). In Eemsland^
beoosten Eems, nabg de stad Aschendorp, leit de buurt Tongsia-op
of Tangatmp, dat is: Tangsdorp, 't dorp van de tange. De
Terandering yan dorp in trop, tmp of drop is slechts 'n eenvoudige
letterkeer, en komt oyeral in germaanscbe landstreken yoor; b. v.
Vlodrop (Vlodorp) in Limburg; Geldrop (Geldorp) in Brabant;
Scbüttrop (Schüttorf; Schüt-dorp) bg Bentheim; Holtrop (Holtdorp)
in Oost-Eriesland ; Trellstrup (Drellsdorp) in Noord-Friesland, enz,

In Oldenburg liggen er wel rier yerschillende buurlen of ge-
hachten op tangen in 't moo?, die alle slecht-weg Tange bieten;
te weten : een in de gemeente Varel, een in Apen, een in Gan-
derkesee, en een in Goldenstedt. — En behalyen deze liggen daar
nog de gehuchten: de Holttange in de gemeente Edewecht, de
Feldtange in de gemeente Wiefelstede; de Vogelstange bg de stad
Oldenburg, en de Wolfstange bg 't stadje Altenoythe.

Haarlem. johan winklee.

[In Noordholland yindt men dezelfde omzetting in darp^ maar
daar laat men daarbg de d weg en zegt yoor Niedorp en Bans^
dorp, Nierop en Marop].

Xakographie. In den Nayorscher wordt onder deze rubriek menig
voorbeeld yan yerkeerde of minder juiste uitdrukkingen gegeyen,
natanrlgk in de hoop, dat men er zich yoor wachte. Men yer«
gunne mg de aandacht te yestigen op eene onjniste uitdrukking,
waaraan ik meende, dat men zich alleen op den kansel bg den
opt^nbare godsdienstoefening schuldig maakte, als men daar op
geeft »de twee" of »drie eerste'* yerzen yan dit gezang, yan dien
psalm. Eén yers kan alleen het eerete wezen; men bedoelt dus
>de eerste twee" of >drie yerzen", enz. Thans zie ik echter, dat
men in schrifturen zich ook wel eens dit onjuist uitdrukt, en wel
iu den Nayorscher zelf^ waar men XXV, 425 leest yan »de drie
itnte eyangeliepredikers te Amsterdam", terwgl toch referent» de
eerste drie eyangeliepredikers" bedoelt. Men ziet dus, hoe licht
men zich bezondigen kan. Maar vne is op dit gebied de zonde-*
looze?!? J. AN8?ACH,

800 TAALKUNDS.

[Ik raag hier niet herhalen wat ik Nar. XXI 7, bl, 303 geaegd
heb. Maar wil de heer A. de moeite doen dat na te slaan, dan
zal h^ zien dat ik het op dit pnnt niet met hem eens ben.]

Sleyscat. (^av. XXIV, bl. 568, 584; XXV, bl. 64, 187). Dit woord
werd ook aleschat geschreven. De beteekenis is Nar. XXV, 64jni8t
opgegeven als zgnde de som of schat, die aan den landsheer werd
uitbetaald voor een mnntslag. Van eUcen mnntslag moest de mnnt-
meester aan de landvorstelgke hooghejd een vooruitbepaald bedrag
nitkeeren. Men kan het dus omschrgven door »heerlgk-recht vau
den mnntslag". Toen b. v. hertog Willem van Gelre en GuUk
19 febr. 1395 Jan Thomaszoon van Florence tot mnntmeester te
Arnhem aanstelde, gelastte hg hem. — zie Nghoff, Oorkonden,
m, n"". 199, — »to mnnten ende toe maken galdene, die halden
snllen vieriyen kraet, die marck twe grejn onder of banen, ende
dier gulden sal gaen op die Troysche marck eyn ende tseaentich,
daer af vsy hébben aoden toe sleschat van eiker marck fijn goUe vier
gulden^ soe wj in onser munten doen slaen".

In het Oroot Oeldersch Plakaatboek (III, 102) wordt gesproken
van Lambert de Bidder^ mnntmeester van het vorstendom tielre
en 6raafi9chap Zutphen, die, overmits de excessive duurte van 't
silver-materiaer, verzocht »aen sich te mogen houden het Slee-
schat of Heerlgckrecht". Hg beloofde ter vergoeding wegens de
ontduiking van dat recht, »tot sgnen laste te sullen nemen al
hetgene nu uit de Domeinen omtrent de Munte betaelt moet wor-
den". Het hof van Gelderland wees evenwel 1 april 1706 zgn ver-
zoek af. — Genoemde mnntmeester beklaagde zich over de bui-
tensporige eischen der muntgesellen (arbeiders aan de munt), en
stelde aan het Hof voor, deze werklieden op de werkdagen zes
schellingen, ten hoogsten twee gulden te laten verdienen. Dit
voorstel, door de Staten 's lands van Gelre naar den hove provinciaal
en die van de rekeninge verwezen zgnde, is door dit collegie 5
nov. 1706 verstaan, dat »den mnntmeester van het loon, bg twin-
tig muntgesellen te verdienen, sal profiteeren een regt vierde part,
en sg gesellen sich sullen contenteren met de overige drie delen,
naer de geseyde proportie genomen". De Landschap bekrachtigde
28 maart 1707 deze resolutie. J. akhpach.

TAALKUNDE. 301

Tianfln. (XXVI, bl. 215). Er is geen dorp in Zeeland, dat Vianen
heet, wel eene kleine bunrt, of eigenlgk slechts een veerhnis aan
het Eeeten met nog een paar woningen, gem. Oawerkerk.

H. M. c. y. o.

Den koet dragen. (XXVI, bl. 214.) De woorden die de winter
io het abele spel vanden winter en vanden somer y. 550 tot
Trouw Venus zegt:

iVenns yronwe, ghi draecbt den boet",
kannen ons niet bevreemden, wanneer wg bedenken, dat hoet bg
middeleen wBche scbrgvers niet alleen, maar ook later nog bjj Hooft,
in de beteekenis van krans gebrnikk wordt. Om zich daarvan te
Tsrgewissen behoeft men slechts den roman Floris en Blanchefloer
op te slaan^ waar wg vs. 2885 lezen:

Die portwerder sette hem enen hoet
Opt hooft van rosen,
waarb^ klaarblgkeljjk van een krans sprake is, gelgk Alberdingk
Thgm (Earoliugsche verhalen, bl. 226) het ook in nieuw-HoUandsch
overbrengt. Is men met dit bewgs niet te vreden^ dan sla men
het Idedeken van hoede op, dat men o. a. in Hofdgks Geschie-
denis der Nederlandsche Letterkonde (vierde dmk bl. 80) vinden
kan, en waarin wg lezen:

In een prieel qaam ie ghegaen,
Aldaer ie bloemkine scone vant staen.
Daer pluctic minen lieve saen
Van violetten desen hoet.
Maar vooral leze men het lied van Hooft, dat men in *smans
Mengelwerken in 1671 bg Lescailje uitgegeven op bl. 167 vinden
kan, en waarin de volgende regels voorkomen:

De traentjes rolden neder. Maer de Godin, al zoet^
Bey, liever zond'ik schennen, zey zy, mgn roozenhoet.
Die Godin is Yenas, van wie verder verhaald wordt:
Als Yenas in den spiegel zich ziet met dit sieraedt
(nam. de tot paarlen gestolde tranen van twee gelieven)
Zg wenscht geen tooverrieme, noch kransse tot haer baet.
Uit een en ander blgkt dnidelgk hoe wg den regel uit het abele
spel moeten opvatten: de winter zegt tot Yenas: »ja gg draagt

802 TAALKUNDE.

een krans^ gg z^'t met bloemen getooid, en gg yerspreidt rrengde
onder de menschheid. gonst. b.

Linoelles, Werwick. Ten opzigte van de spelling dezer plaats-
namen (XXV, bl 510) z^ opgemerkt, dat J. van W^k Roelandsz
in zgn in 1821 uitgegeven Aardrgkskundig Woordenboek, de door
m^] gevolgde schrgfw^ze ook reeds heeft. Stonden mg in verschil-
lende talen uitgegeven kaarten ten dienste, ik zon ze vergelgken
om te zien, welke schrgftrant de meest gebmikelgke is. Intas-
schen mgn dank voor de opmerking.

J. ANSPACH.

VRAGEN.

SpreekwQze. Op syn schaapjes terugkomen. Ik meende dat deze
spreekwgze, oorspronkeligk nederlandsch was en de lezing moest
zgn op zgne scheepjes, 't Is waar, hetfranacherevenonsinoamou'
tons bestaat;' doch dergelgk verschjnsel op taalgebied komt meer
voor. De Franschen ontleenden hun coquemar fgroote ketel, kook
maar !), digue (d^k), ouatergan (watergang), enz. aan onsen hun vassUtoê
(waas iêt dasa^ koetsraam) en vagnemestre (wagenmeester) aan de
Duitschers. Het jongste nummer (18 maart) van het Paleis van
Justitie inziende, scbijnt het m^ toe dat de redacteur den oor-
sprong van het gezegde zoekt in de bekende grap van Pateliiif
de oudste opera houffe (zegt de redacteur), in den schaapherder
wiens proces talr^ke uitweidingen veroorzaakte die den president
der regtbank noopten den pleiters toe te roepen: revenona a nos
moutona! Hoe is het nu? scheepjes of schaapjes? Of is misschien
eene verwarring ontstaan door het gezegde zgne scheepjes op droog
hebben, in veiligheid ? De Zeeuwsch- Vlaming zegt van iemand die
zgne fortuin gemaakt heeft en rust: hg is binnen.

G. F. soos.

[In deze spreekvr^ze wordt van achaapjena niet van «cAtf«/?;eiLy ge-
sproken. De redacteur van het genoemde blad heeft gelgk, als hg

TAALKÜNDB. 3Ö3

zegt dat zg dorspronkelgk Franscli en aan den Fatelin ontleend
is. Ik heb haar ook dikwgla in het Fransch, maar nooit in het
HoQandsdi^ hooren gebruiken. In het Spreekwoordenboek van Harre-
bomée zocht ik haar vergeefs, een bewgs dat zg in geene van het
groote aantal spreekwoordenyerzamelingen door dien heer gebruikt,
Toorkomt. — Zgne schaapjens op het drooge hebben wordt, zoo
als Tainman het zeer goed verklaart, Spreekw. I, bl. 130, ^gebruikt
ran ymand, wiens zaaken verzorgt en in veiligheid zgn: gelgk
eeu herder, die in een boogen watervloed zyne kudde op eene
hoogte gebergt heeft". Een zeer duidelgk bewgs dat men reeds
lang geleden begreep dat hier geen sprake was van «cAeqq/^iM maar
Tan 9chaapjen9 levert ons Sartorius, Adag. 1, 1, 82. Hg geeft telkens
een latgnsch of grieksch spreekwoord, somtgds beide, met een ne-
derlandsch er bg. Hier geeft hg in portu navigare en iv JUi^v^
:iIhv en daarbg idjn achapen op droogh hebben en ze^ o. a., »no8«
trate antem lingua propius ad Latinam paroemium acoesserint, si
dicant; sijn scheepen op droogh hebben'*. Hg zegt dus, indien men
zeide schepen, dan zou die nederlandsche spreekwgze naauwkeuri-
ger met de latgnsche over een komen; maar men zegt zoo niet].

Snijes van Tholl. Naar welken hertog is deze bekende en door
qne vroegheid zoo populaire tulpensoort genoemd?

Oeprosesside persoon. In het Groot 6elderschPlakaatboek(U, 171)
wordt Joffer Alit {Aleid) van Delen geheeten »Matersche ende ge-
prosesside persone in 't clooster vau St. Agnieten tot Embrick. "
Wat is een igeprosesside persoon?*'

{GepToeesBxde zal schrgf- of drukfout zgn, voor geprofeeaide, per-
soon die de kloostergeloften gedaan heeft].

304

GESLACHT- EN WAPENKÜNDE.

Oeilaoht Coymaiis. XYI, 125 is sprake yan yan sommige leden
yan dit geslacht. Nay. XXVI, 43, en 46 worden de nayolgende
personen yermeld:

Balthasar Goymans, gehnwd met Elisabeth de Piqner, hebben
tot dochter Maria Cojmans, tweede yroaw in 1640 yan Joan Hay-
decoper, ridder yan St. Micbiel, heer yan Thamen, Blokland,
Maarseyeen, burgemeester yan Amsterdam. Wilhelmina Coymans^
gehnwd omst. 1640 mei mr. Jacob Dmyyestein, burgemeester
yan Haarlem.

Gonstantia Goymans, gehuwd met Johan Earel Smissaert, hoofd-
schout yan Rhenen, enz. Zg is de dochter yan Balthasar C. en
yan Maria Trip.

Nog kwam ons yoor Adriaan Goyman, burgemeester der stad
Bommel, die in 1721 zich met yier ambtgenooten bg de landschap
yan Gelderland bezwaarde oyer de weigering der ygf andere leden
yan den magistraat om, in zake de yerkiezing yan een momber
(procureur-generaal), wegens staking der stemmen, door het lot
te beslissen, (zie Or. Geld. Plakaatboek, III, 389). Insgeljjks, Lam-
bertus Goymans. die, met ygf andere defdge personen het gerecht
yan Tuil geconstitueerd hebbende, door Benjamin Dutzy wegens
«praetens exces en beswaer*' yoor het Hof yan Gelderland werd
lastig geyallen, waarop het Hof in sommige punten ten hunnen
nadeele yonnis streek; weshalye hg met de zgnen reyisie yan het
yonnis verzocht, met dit geyolg, dat de landschap, 4 oct. 1738
adjunct-reyiseurs uit haar midden benoemde, die nog ééns yonnis
zouden wgzen. (Ibidem kol. 645 ygl. met kol. 664).

1« AKSPACH.

Oelaoht Reewiyk. Nay. XVII, 63 wordt naar het wapen dezer
familie geyraagd. Dit wapen is mg eyen onbekend als den yrager;
Het is mg gebleken, dat dit geslacht ook predikanten heeft opge-
leyerd, want J. yan Rheewgk staat yermeld als de yierde predikant
yan Lienden in 1624, opyolger yan H. CroUius, yoorganger van
Gomelius WachtendorfiF in 1639. i. anspach.

GESLACHT- £N WAPKNKUNDB. 305

Kuunaker van Hofvegen. (ygl. A. B.)

Te Bergen op Zoom teekeude ik van bovengenoemd geslacht aan:
Jhr. Charles van Manmaker heer van Hof wegen [begraven 11
nov. 1689] ondertr. 'sGravenhage 4 nov. 1643.
P. Anna Marga. de Chantraine dict Broncksanlt.
2^ Bergina de Levin dict Faniars, ondertr. 13 maart geh. 5 april
1648.

r. Elizabeth ged. 26 feb. 1649, get. Jacob van Manmaker dom-
heer tot Ondmnnster te Utrecht; hare vorst, genade mevr.
princes gravin van den Berch; magistraat vanB. o. Z. ;Joha.
Maria de Cbantraine dict Br. vronw van Famars.

2^ Eitel Frederik ged, 5 apr. 1650, get. Petron». van Yosbergen
wed. Jan van Berchem.

3^. Anna ged. 21 jnljj 1652, get Anna van Berchem dnaer. van
Piershil.

4^ Maria ged. 6 sept. 1652, get. jhr. Max. van Hertaing heer
van Marqnette, Eliz. van Schouwen van Endegeest vronw van
heer van Berchem.

5°. Jacoba 25 nov. 1653.

6°. Willem ged. 14 mei 1655, get. mr. üornelis van Stapele raads-
heer van Brabant, Adr». de Blocq vronw van kap. de Blaqng.

7^. Charles ged. 22 ang. 1656, get. Pierre dn Plessis Malaqnet.

8^ Jacoba ged. 18 april 1660, get. Jac. van Manmaker heer van
Eattendgke^ Alisa van Manmaker.

9^ Anna Maria ged. 12 febr. 1662 [begr. 17 april 1737].

10*. Pilippote Wilh». ged. 23 maart 1664, get. Filips Jacob van
den Boetzelaer baron van Asperen [begr. 21 feb. 1735].

11\ Louise ged. 10 nov. 1665, get. Charles van Levin dict Famars
heer van Mont St. Aldegonde, Eliz. van Manmaker [mis-
schien 1) [begr. 30 mei 1714].

12<^. Filips ged. 8 mei 1667, get. jhr. Eitel Fred. van Manmaker
vaandrig enz. (2).

F. OALAHD.

Isvbi diot Famars. Jhr. Filips de Levin heer van Famars kolonel,
Jvr, Louise van Marnix dr. van Marniz van St. Aldegonde:

306 GB8LACHT- EN WAPEKKÜKDJI.

r. Oningevuld 16 oct. 1631.

2\ Filips ged. 5 jan. 1616.

3^. Willem ged. 3 jan. 1618, get. gouvernear van Stoatenbnrg,

mevrouw van der Aa.
4°. Charles Filibert ged. 7 april 1620, get. ridder Charles Morgan

luit. kol., jhr. Filips van Tuyl van Serooskerken, heer van

Tienhoven, baljuw van Tholen.

(3) Jhr. Willem de Levin heer van Famars, Mont St. Aldegonde,
f 1659. Maria Chantraine dict Brouxsault.

1^ Filips ged. 5 dec 1642, get. Jacob Cbantr. dict B., heer in
Beerlant hoogbaljuw van land van Vige, Maria Marcelina Bax
[dr. van Marcelis Bax en geh. 31 mei 1632 met Corn. van
Stapele].

2®. Filips Jacob ged. 6 dec. 1647, get. Filips Jacob de Levin,
Sabina van Lier wed. Brouxsault.

3°. Alise ged. 5 apr. 1650, get. Charles van Manmaker, meyronw
de Boot.

4^ Louise ged. 29 oct. 1651.

5"". Charles ged. 23 feb. 1655, get. Rutger flugens, ridder, in st. gene-
raal van wege Gelderland, vrouw Anna Morgan vr. van Hendrik
Stricland, [moet zgn sir Walter Stricklant esq. resident van
't eng. parlement bg de h. ho. mog. stat. gen.; ondertr. 's Gra-
venhage, 29 aug. 1646 Anna Morgan wede. douar. Louis
Morgan ridder].

6^. Eliz. Jacoba ged. 27 sept. 1656, get. Charles Peters dict Cat&:
Eliz. de Grgze vrouw van H. Cabillaud.

Kolonel Guill. de Levin de Famars huwt 23 jung 1619 Anna
Maria Berk van utrecht wede. Marcelis Bax.

a. CathA. Jac^. ged. 6 oct. 1620, get. Catha. Hinckaert vrouw van
Famars.

GESLACHT- £N WaFBNKUNDE. 307

b. Charlea Fllips ged. 27 april 1625, get. vrouw van admiraal
Hanltaiii.

c. Bei^ina ged. 8 aog. 1628, get. magistraat van Bergen op Zoom.

Alize de Levin dict Famars^ vrouw yan St. Aldegonde j. d. van
B. o. Z., ondtr. 19 april 1702 Lodewgk van der Alben wedr.
uit Pruissen. f. galand.

Wapen van het geslaoht aan Alphen. (XXV^, bl. 818, 372, 517.)
Even als van Alphen voert ook het geslacht van Volbergen eene
ocbpuntige ster. Aan den muur van het koor der Groote kerk te
Bergen-op-Zoom staat een prachtige naald van rood marmer, versierd
met kr^gsattributen en twee weenende engelen, terw^l zg dit op-
Bchriit draagt:

Hier rust

de hoog Edel Gestrenge Heer

Jacob Johan van Volbergen

luitenant generaal der infantr. van den staat,

kol. en kap. van een comp. te voet

maior comm. van Bergen op Zoom.

etc. etc. etc.

geb. 6 aug. 1692 overl. 24 aug. 1778.

ter eere van z^n' dierbaren vader

stelde dit gedenkteeken

deszelfs eenigen zoon

Andries Lambertus van Volbergen

Hier ligt een man, wiens deugd geen mensch ooit kon betwisten

Een held, een menschenvriend, is 't vreemd ? bg was een Christen.

A. VELINOIüS.

(Abdias Velingius was pred. v. Bergen op Zoom van 1762 tot?)
Komt het geslacht van Volbergen ook uit Kralingen of uit Alf en?
Behoorde tot de fam. van Alphen met de achtpuntige ster ook het
geslacht van Alphen dat in de xv^ eeuw te Bergen op Zoom
en te Breda wooude, en waarvan ik eenige aanteekeningen ver-
zamelde?
Van de fam. van Volbergen nog deze aanteekening uit Bergen

308 GESLACHT- £N WAPENKUKDE.

op Zoom: Addico Willem Eiers j. m. van Zoidbroek in Gr on.
luit., £liz. Maria van Volbergen j. d. van Dordrecht geh. 18 feb. 1768.

Ëbbo Willem van Volbergen Eiers
geb. 29 mt. ged. 1 april 1774.

F. CALA.KX>.

Vtenhoven. (A. B. II; XXI bl. 58, 214, 376.) Onder de eerste
monniken der voormalige abdg van Baadeloo, welks stichter Bal-
duinns de Bocla in 1200 overleed, komen in de XIII eeaw^ vol-
gens een manuscript van 1586, deze voor: EustAce de Caria, hic
monach. dedt. XVI ü. Petras de Garia, Johs. de Curia en Jac. de
Guria^ beide laatste gekleed of geprofest onder den 6den abt
Bald. Broossche.

Van andere bekende geslachten teekende ik nog de volgende aan :
Arnulph de Elmare. Henr. de Axella.

Bald. de Eerdenborch. Joh. » >

Rob. » » t 1343 Maria van Axel — als schenkster

Joes » » van eenig land.

Hngo de Assenede Joes de Saeftgnghe sepult. in valle

Dirkinas :^ » rosay (Rozendaal). f 1340

Hngo » » dns Joh. de Berlandia of Barlandia,

Theod. » » (Baarland?) later de Xe abt

Henr. » ^ » f ^óór 1826.

Johs. » » t 1323 Theod. de Scalda.

Waltb. » » Nic. de Zaemslacht.

Gosnin. » » f 1369 Arn. » »

Mich. de Hulst. en eindelgk een monnik gen.

Arnold > » f 1300 George Hugenoodts.

Jordanus > »
Joes van Artevelde sepult. in Ooat-

ekloo F. CALANB.

Geslacht Ruijsch. (XXIV. bl. 253; XXVI. bl. 94.) Ook eene
familie Rugs (dus zonder ch) voert het gouden St. Andries kmis
in rood. Die namel^k waartoe behoort Jan Jacobus Bugs JDz.
gehuwd met Cornelia Hendrika Eortenhoef Smit. — Een dochter

OESLACHT- EN WaPENKüNBB. 309

bawt Jan Bemardas Story van Blokland, een andere den kapitein

lii^gnth. BACKEA y. L.

Gedacht Euijsoh. Het kmis voerende geslacht Rugsch komt ook
zeer dikwgis Toor onder den naam Rogs. Amsterdam is de baker-
mat van dit geslacht. Van daar ait hebben de leden zich verplaatst
naar utrecht en omstreken. De op bl. 95 van den Navorscher
1876 genoemde Eleonora Cornelia Rugsch, gehuwd mefc D. J. A. G. T.
Tan den Steen behoorde niet tot het bovengenoemde geslacht. Zg
roerde de blaauwe roos op zilver, en was dochter van jhr.
Daniel, en van jvr. Louisa Rutgers van Rozenburg eu kleindochter
ran jhr. Hendrik Ruisch, heer van Lunenbnrg, en van Helena
Alexandrina van Egs.

Bestaan er nog leden van het roos voerende geslacht Rugsch?
Zoo ja, waar zijn zg woonachtig? — Laatstgenoemd geslacht is
in twee takken verdeeld, waarvan de limburgsche tak zich noemt
Rugs. Daar ik bezig ben iets voor de pers gereed te maken
omtrent de verschillende btammen van deze geslachten, zoo zullen
aanvullingen mg zeer welkom zgn.

Maastricht. A. a. vorstebman vak oijkn.

J. van Oldenbamevelt. In eenen der eerste jaargangen van den
Navorscher, dl. H, bl. 91, wordt van eene genealogie van het
fi;e8lacht van Oldenbarneveld melding gemaakt, en daarover eenig
narigt verlangd, dat niet gekomen is. Die geslachtlgst was echter
alleen tot 1770 aangehouden, voor zoo verre betrof de afstamme-
lingen van Eornelis van der Mgle, die met Maria van Oldenbar-
nevelt getrouwd was

I^ogmaals wenschen wg de aandacht op dit geslacht te vestigen
en mede te deelen wat wg er van weten : mogelgk zal het, bg het
ontvangen van meerdere mededeelingen gelukken, eene volledige
geslachtlgst van de familie van Oldenbamevelt zamen te stellen.

In de eerste plaats zullen wg kortelgk aanhalen wat in de
Waarachtige Historie van J. van Oldenbamevelt 3de dr. 1670
bl. 122 van de huwelgken zgner kinderen gozegd wordt:

>Sgn oudste soon aan de eenighe Erfdochter van den Heere
^van Brant-Wgk.

^0 GESLACHT- EN WAPBNKÜNDB,

>Sgn jonckste soon aan een eeoighe Erfdochter van den

>Heere van 8. Allegonde.
»Sgn oudste dochter aan den Soon van den Heere Lancelot

»yan Bredenrode.
>Sgn jonckste dochter aan den soon van den Heere President
:»van der Mgle."
In bet Biographisch Woordenboek der Nederl. van v. d. Aa.
heeft blijkbaar, ook in het vermelden der kinderen van Oldenbar-
nevelt, groote verwarring plaats gehad.

Vooreerst zal de kinderloos overleden Jan, niet de zoon maar
wel de kleinzoon geweest zgn, even als z^ne zuster Franfoise,
die met A. van Naaldwgk huwde, de kleindochter was; zg waren
namelyk de kinderen van Reinier heer van Groeneveld.

Gerard, en Deliana van Wede, waren de vader en de moeder van
Johan V. Oldenbarnevelt.

Wie Gertruda van Oldenbarnevelt was, die, zoo als in het Woor-
denboek wordt opgegeven, door Meursius met een Igkvers bezongen
werd, is ons niet bekend ; wel vonden wg eene Geertruid, die met
Steven van Delen getrouwd was en eene zuster van Johan kan
geweest zgn.

Ook in de opgaaf der kinderen van Elias van Oldenbarnevelt,
broeder van Johan, is genoemd Woordenboek in strgd met de
geschrevene genealogie die wg raadpleegden; als kinderen tau
Elias worden daar genoemd:
Gerrit overl. 5 aug. 1603.

Willem, Deliane, B.egnier en Petronella, die huwt met Tail-
iefer de Moriacq, diede volgende kinderen bg haar verwekte:
Anna gehuwd met Steven van der Dussen, heer van de
Noordwgken (?) die kinderen naliet.
Petronella overl. 7 jung 1684.
Tn de genealogie wordt de dochter van Elias genoemd Johanna
ob. 1663, trouwde 1° Willem Bisschop, ontvanger der gemeenelands
middelen te Rotterdam.

2° 1620. Adriaan van der Dussen, geb. 1586, ob. 1653, heer
van Oostinghuizen in Westfalen, kolonel, krggscommissaris in
keizerlgken dienst.
Hg deelde in de conspiratie tegen Maurits, redde zich met

ÖESLACHT- BN WAPBNKUKDB, 311

Willem V. Oldenbarnevelt, heer van Stoutenburg door de vlucht:
zgne echtgenoot volgde hem. Hg was roomschgezind.
Zg wonnen vier kindereu.

1. Maria Margaretha v. d. D. tr<i. Wenceslans Passau, beide

ob. 1676 .... kinderen.

2. Philips Elias v. d. D. heer van Oostinghuizen, tr<^. Agatha

Odilia Ledebur, alt eene adellgke familie, ob. 1681.- Zg
1682. 5 kinderen.

3. Adriaan Jacob v. d. D., 1672 eoraet in staten dienst, ob.

ongehuwd 1673.

4. Anna Maria Theresia v. d. D. canonesse in 't-adellgk stift

Prekenhorst bg Paderborn ob. 1707.
De opgaaf in het Woordenboek van v. d. Aa omtrent Anna, die
met Steven van der Dussen, heer van de Noordwgken (?) gehuwd was,
is dus geheel verkeerd, zoo als ook het geval blgkt te zgn met de
kinderen, die aldaar van Elias van Oldenbarnevelt worden opgegeven.
In de genealogie boven vermeld staat nog het volgende.
Jhan V. O. 14 sept. 1547 f 13 mei 1619,
trd. Maria van Utrecht.
2 dochters, 2 zonen.

1. Adriana ob. 1601, tr^. Keiuout van Brederode, heer van

Veenhuizen en presidt. in den Haag, afgezant in Zweden
1615, heer van Oosthuizen, Spanbroek, baanderheer van
Wezenberg in Zweden.
Hunne dochter Deliana van Brederode trd. 1618Theophilu8
van Gats, heer van Heilo, Eoulster, Oostdam, 5 kinderen.

2. Maria trd. Eornelis van der Mgle, Adriaanszoon, die Ud was

van den raad van state, heer van Mglen, Baccum, Dub-
beldam, Alblas etc.

3. Willem, heer van Stoutenburg, Kralinger polder^ trd. te

Hoorn met Walburg van Marnix vrouw van St. Aldegonde
en Souburg: zg kregen van de stad Hoorn geschenken
van juweelen of fraaie koetspaarden : was gouverneur van
Bergen op Zoom. Geen vergiffenis kunnende verkrggen,
werd hg roomsch, trad als ritmeester in dienst der aarts-
hertogin. Hg voerde in den krgg tegen zgn vaderland
een zwarten standaard met een doodshoofd.

812 OB8LACHT* EN WAPENKUKDB.

Walburg is haren echtgenoot niet gevolgd maar in Hol'-

land gebleven.
(Walburg was de kleindochter van Ph. v. Mamix, zoo als in
het Biographiach Woordenb. op Marnix juist wordt opge-
geven, terwgl zg aldaar op Oldenbarnevelt de dochter
van Ph. genoemd wordt.)
4. Reinier, heer van Groeneveld, en 1608 van den Tempel,
houtvester van Holland, trd. Anna Weitsen, vrouw van
Brandwgk, en liet na een zoon en eene dochter, Fran9ol8e,
die in 1633 met den Tempel verlgd is (zie Eok. Vaderl.
W. Boek). Hg werd 29 maart 1623 onthoofd en den
sopten in zgn vaders graf gelegd.
Met tegenzin nam hg deel aan de conspiratie. Zgne weduwe
is hertrouwd met Jacob Westerbaan, ridder en bragt
Brandwgk ten huwelgk.
Fran9oi6e van Oldenbarnevelt, vrouw van Groeneveld en
den Tempel 1633, tra. Adriaan van Naald wgk, en wonnen
eene dochter, die trouwde Jean Theodoor van Dam, zoon
van Jean en vau Maria van Paffenrode.
Jan van Oldenbameveld Bz., heer van Groeneveld en dea

Tempel 1617, ob. 1633.
Volgens het Biogr. Woordenboek huwde Anna Maria van
Naaldwgk, Hendrik van Losecaat en was weduwe 21 jan.
1658. Sedert 1660 vrouw van Berkel. Zg overl. 3 jan.
1665, kinderen nalatende.
Ten slotte deelen wg hier nog mede eenige huwelgks-aantee-
keningen betrekkelgk de familie van Oldenbarnevelt, die te Amster-
dam zgn ingeschreven.

Oldenbarnevelt (Rgk Aertsz. van) oud 26 j. brouwer, wonende
te Amersfoort en Gomelia Jacobs van der Leur, oud 19 j., geas-
sisteerd met haar moeder Jndith van Donselaer. 1627, 24 April
te Amersfoort getrouwt.

Oldenbarnevelt (Bartholomeus Rgcks van) van Amersfoort end
22 j. drogist, geassist. met zgn vader Rgk Aertsz. van Oldenbar-
nevelt en Ëlisabeth Municks van Amsterdam, oud 20 j., geadsist
met haar moeder Abigael Municks. 1653, 1 November.

Oldenbarnevelt (Comelia van) van Amersfoort en Gomelis Pe-

0E8LACHT- BN WAPBKKUHDB. 813

tersen van Amersfoort op de acte van Jacobns Berchman, predi-
kant te Amersfoort. 1653, 24 October.

Oldenbarnevelt (Jacobns van) van Amersfoort oud 22 j., geassist.
met Bariholomens van Oldenbarnevelt zgn broeder, en Sara Wallis
ran Amsterdam oud 16 j., geassist. met Maria van Tienen baar
moeder. 1656, 13 Julg.

Oldenbarnevelt (Comelia van) van Amersfoort, wed. van Comelis
Pietersz. van Ponteren en Joost van Dgk van Amsterdam, wgn-
kooper, op de acte van Ds. Johannes Teekmanns, pred. te Utrecht.
1662, 2 September.

Oldenbarnevelt (Comelia van) van Amsterdam, ond 17 j., geassist.
met Bartholomens van Oldenbarneveld haar vader en Johan van
BQderbeek van Amersfoort, op de acte van Arnoldns Bevins pred.
te Amersfoort. 1672, 2 Jannar^.

Oldenbarnevelt (Gillis van) vm Amsterdam, ond 25 j., geassist.
met zgn vader Barthol. Oldenbarnevelt en Maria van Barlecom
ond 19 j. geassist. met haar vader Lambertns van Barlecom.
1685, 8 September.

Oldenbarnevelt (Johannes van) van Batavia, barbier ond 22 j.,
geassist. met zgn moeder Sara Yos en Jacomgntje May van Am-
sterdam oud 20 j., geassist. met haar vader Isaak May. 1685,
U October.

Oldenbarnevelt, (Jacobns van) koopman, oud 33 j., geassist. met
z^D broeder Gilles van Oldenbarnevelt en Johanna Bentink van
Amsterdam ond 32 j., geassist. met haar broeder Anthonie Bentink.
1697, 19 April.

Oldenbarnevelt, (Bartholomens van) van Amsterdam, koopman.
Wed. van Elisabeth Bentink en Catharina Lonisa Siegenme^er
j- dochter, tot Ngmegen wonende, ingeteekend op de acte van
Ds. Daniel Ie Boy, predikant te Ngmegen. 1697, 10 Augustus.

Lubbert van Oldenbarnevelt, tot Barderw^k. Staat van Oorlog
1621. (Kroniek van het Bist. Genootschap te Utrecht 1874 bl. 76.)

Na het schrgven dezer regels kwam ons in handen een stukje
van den heer J. G. Frederiks te Zutphen, handelende over Wil-
lem y. O. naar aanleiding van een öOtal brieven van hem aan
Bugo de Groot geschreven. Deze zgn door dr. H. C. Bogge in de
Krongk van het Hist. Genootschap medegedeeld. Uit de brieven

314 GB8LA0HT- KN WAFEKKUNOE»

blgkt dat de yerhouding tasschen hem en zgne yroaw anders was
dan gewoonlgk (na alweder in het tooneelstnk Maria v. Utrecht)
beweerd wordt.

Ook het deelnemen van Stontenbarg aan den togt der Span-
jaarden tegen Amersfoort, en dat hg roomsch zonde geworden
zgn, wordt door deze brieyen onwaar gemaakt.

K. V. 8.

Oedadit Foeyt-Poyert. Zoo Foeyl en Foyert geen verschillend
geschreven namen zgn van één en hetzelfde geslacht, moet ik wel
de Nav. XXIII, 539 voorkomende vraag onbeantwoord laten, maar
kan toch aan eenige personen herinnereren, die den geslachtsnaam
Foyert dragen. Bg voorbeeld :

Dirk Foeyert, als heemraad van Nederbetnwe, vermeld in een
Lingebrief van 13 jan. 1456 (Nghoff, Oorkonden, IV, n<». 302), als
ook in een dito van 13 mei 1456^ waarin hg voorkomt met Johan
van Brakell, als geërfde van Lienden (ibid n^. 307). Laatstgenoemde
Lingebrief is in zgn geheel opgenomen in het Groot Geldersch
Plakaatboek, H, App. kol. 122—132.

Peter Foyert, in 1555 schepen, in 1556 burgemeester vanThiei,
(mr. E. D. Rink, Beschr. van Tiel, 1836, bl. 312).

Willem Foyert, in 1570 schepen van Tiel (ibid bl. 313).

Dirk Foyert, scholtus van Lienden, als onderling dezer gemeente
op de prov. Geld. synode van Zaltbommel (8—13) jnng 1636.

Jerefaes Foyert, scholtus van Lienden, als ouderling verschenen
op de gewone Tielsche classisvergadering van 21 en 22 sept 1657,
vader van:

Joachim Foyert, 1 jan. 1652 benoemd tot schepen van Tiel
en wel door het hof van Gelderland, ondanks het 1 aug. 1651
door de Staten aan den magistraat dier stad verleende > octrooi
tot eene vrge keur'' (d. i. bevoegdheid om, zonder tusschenkomst
van het Hof, door eigen stemming in zgne vacatures te voorzien).
Daar de oudere schepenen weigerden 21 april 1652 met de door
het Hof benoemde zitting in de vierschaar te nemen, ja zelfe
van den richter vorderden, dat hg tegen hen zou procedeeren, ver-
zocht Joachim Foyert, ofschoon 18 sept. 1652 de zaak vereffend
en de verkiezing van schepenen, zoowel door het Hof ak door

GS8LA0HT EM WAPBNKUNDS. 315

den stedelgken magistraat gedaan, bg de Staten goedgekeurd was,
desniettemin van deze benoeming yerschoond te bleven (Bink, a.
w. bl. 265—267, Bglage I. 25—28). — In 1652 was hg gevolg-
machtigde van amptman en ridderschap van Nederbetnwe in een
proces door deze tegen Anton van Leeawen gevoerd voor het Hof
Tan Gelderland, hetwelk 20 dec. den laatstgenoemden veroordeelde,
om een morgen lands, ongedeeld liggende in den Somerenschen
kamp te Zoelen, en behoorende onder de vikariegoederen st. Gracis
te Avezaat, te verlaten ten voordeele van de rechte gebruikers dier
goederen, t. w. amptman en ridderschap van Nederbetnwe (Regis •
I ters op *t Archief van 't voormalig Hof van Gelre, door P. Nghoff,
f 1856, bl. 165). — In 1653 reeds was hg landschrgver van Neder«
betuwe, en stond als zoodanig, blgkens het doopboek te Zoelen,
13 jung aldaar over den doop van Ahasnems, zoon van joncker
Joban van £ck van Panthaleou en Joffer Maria Wtenweerde. Blg-
kens datzelfde doopboek, was hg gehuwd met Ëlisabeth van Lidth de
Jende, die 21 aug. 1664 stond over den doop van Jasper, zoon
Tan Theodorus van Brenck, ^) pred. te Zoelen, en van Sara van
Resteren. — In 1672 behoorde hg tot de compagnie van Leeuwen,
welke zich nit Tielsche burgers gevormd had, om den aanrukkenden
Franschen het hoofd te bieden; en werd hg, toen de meeste regenten
de stad verlaten hadden, tot regeeringslid gekozen, om de stads-
zaken te helpen waarnemen. Hg maakte toen ook met den ampt-
man Bodeck de commissie uit die den prins van Oranje, gelegerd
aan de boorden van den IJssel, in 't belang der stad zou gaan
raadplegen. Wgl echter Zgne Hoogheid andere kwartieren beirokken
had, keerden zg onverrichter zake naar Tiel terug, en werden 18
ang. naar den kwartierdag te Ngmegen afgevaardigd. — In 1673
stond hg als kapitein, aan het hoofd van het regiment vanHees-
vgk, en kreeg in last om de fransche belegeraars van Maastricht
uit een der bolwerken te verdrgven, waarbg hg zich dapper weerde,
met zgne halve piek verscheidene vganden deed sneuvelen, en zelf
drie gevaarlgke wouden bekwam (Rink, a. w., bl. 81—84, 89). —
Nog in 1681 staat hg als schepen van Tiel vermeld (Bink, bl. 315),
terwgl hg in 1689 als oudouderling fungeerde bg de beroeping van

O Door sommigen abiuieveiyk tk Bronck'* geheeten.

816 GS8LACHT BN WAFENKUKDE.

ds. I. Yechovias naar Tiel, waarbg zgn zoon (die vol^), als
onderling tegenwoordig was. Hg was eigenaar van de hnizinge
Topsweerd te Zoelen, waar hg *8 zomers zgn verblgf hield, en was
dood in 1694. Zgn zoon was:

mr. Joban Foyert, 15 jan. 1703 aangesteld tot schepen en raad van
Tiel (Rink, bl. 315), als zoodanig in 1719 overleden (ibid bl. 117).

Anna Walbarg Foyert, >in l^aer hnys tot Lienden" 18 jan. 1718
gehnwd met Theodorns Braenis, »waerdig predikant tot £ck^^
(trouwboek van Lienden). Zg was dood in 1740.

Willem Foyert, der beyde regten doctor, adrocaet voor den
WelEd. en waerde Hove van Gelderlant, rigter der hooge heer-
Igckheden Lienden en de Marsch, Dgckgraef in de Marsche, ad-
vocaet-fiscael des Ampts Nederbetnwe en gewesen adjanct-L«and-
schrgver aldaer (doodboek van Lienden). Overleden te Tiel 26
april 1725, werd hg overlaid te Lienden, en daar ter plaatse
begraven. j. anspacs.

Oeslaoht van Eek van Paathaleon. (XVUI, bl. 116; XXYI^bl. 97,
163). In den ouder mg berastenden kwartierstaat van Comelia Hil-
legonda des Yillattes, gehuwd met Engelbert Pauw, raad der stad
Delft, komt het volgende voor;

Dirk van Eek van Panthaleon geb ?, f 17 jan. 1636 oud

63 j., heer van Lanwenrecht en Oud Broekhuizen, kanunnik, scho-
laster en deken van St. Pieter, beschreven in het eerste lid der staten
slands van Utrecht, president der staten van Utrecht.tr. te 1600

Maria HondeUng, geb. ... f 9 april 1655, na den dood van haren
man beleend met Groenewoud gn^. Woudenberg en met Lievendaal.

Uit dit huwelgk is geboren

Gerard van Eek van Panthaleon geb. te 16 maart 1607,

t te 30 april 1654, kannunnik van St. Pieter, gecommitteerd

ter admiraliteit op de Maze,

tr. te 10 febr. 1633

Maria Justina Quaet von Wickraet, dochter van Bertram en
Anna de Morgan geb f 5 nov 1643.

Uit dit huwelgk is geboren

Bertram van Eek van Panthaleon geb. te 10 nov. 1633,

t te Weurth 7 aug. 1680,

OKSLACHT- ma WAFENKUNDl. 317

tr. 2^. 4 aug. 1661 Elisabet Leenwens, wede. van Jacob Glimmer,
dochter van Jacob, burgemeester van N^megen en Sjbille van der

Linden^ geb f 21 dec 1686 ; zg kocht als wed. de baronie

van Gendt.

dit dit huwelgk is geboren

Diederik van Eek van Panthaleon, geb. te Nijmegen 28 mei 1673,
f te 'sGravenhage 19 mei 1711, Trgheer van Gendt, bai^emee8t.er
Tan Ngmegen, lid der staten generaal, tr. te Ngmegen 14 jung
1691 Gatharina Fagel dochter van Nicolaas, heer van den Oaden
Tempel, burgemeester van Ngmegen en van Elisabeth Bobbe

geb t ?

üit dit huwelgk is geboren

Elisabeth van Eek van Panthaleon, geb. te Ngmegen 3 dec. 1693,
t 8 april 1749, tr. te Ngmegen 29 jan. 1716 Hendrik des Yilattes
g f8 sept. 1759. luitenant generaal, commandant van Namen.

üit dit huwelgk is geboren

Alezander Augnste des Vilattes, geb f oct., 1765, heer van

Spanbroek, raadsheer in het hof van Holland, tr. 13 febr. 1752
Anna Petronella van Heemskerck, dochter van Jan Henri, heer van
Achtienhoven en Anna Petronella van Schuylenburch, geb. 13
mei 1728, f julfl 1757.

Uit dit huwelgk is geboren

Comelia Hillegonda des Vilattes, geb. te 's Gravenhage 20 julg
1754, f 22 maart 1802, tr. 15 mei 1774 te Delft Engelbert Pauw,
zoon van Iman, raad te Vlissingen griffier van den hoogen raad en
Maria Catharina Johanna van Boeschot, geb. te *s Gravenhage 7
sept., 1752 f aldaar 30 maart 1803, raad der stad Delft, schepen,
hoofdofficier, baljuw van Oudewater.

Uit dit huwel^k zgn verscheidene kinderen geboren.

Haarlem, A, j. B.

Gedacht Comans en Mom. (A. R.; XXVI, bl. 156). Het wapen
door het amsterdamsche geslacht Gogmans gevoerd, is: gekw.: 1
en 4 kw. gegolfd van blaauw en zilver met een rood schildhoofd
waarop drie gouden koeken, geplaatst en fasce; 2 en 3 kw. drie
zwarte ossenkoppen, op goud, geplaatst 2 en 1.

Maastricht, a. a. vobsikbvan van ousk.

318 OESLÜCHT- EK WAFENKUNDB.

Oedaciit ran Bnqtenbnrgh. (XXVI, bl. 163.) De ouders Tan Bei-
nier öerard ran R., waren Gerard Constantgn, Willemzn., en
Adriana Pauw, Beiniersd. Hg huwde Johanna Schogt, geb. a^.
1675, si. 2 jang 1748. Zg wonnen:

1°. Maria Elisabeth v. B., geb. jan. 1697, at. te Pnrmerend den
16en mei 1749, huwt in 1717 Anthony Hartingsveldt, zn. van mr.
Nicolaas en van N. van Lodestegn.

2^^. Gerard Constantgn van B., geb. 1695, st. 20 aug. 1726, tr.
Helena Oonstancia Loten, geb. 19 april 1696, st. te Purmerend
13 sept. 1759, dr. van Abraham en van Anna Velters. Zg her-
trouwde in 1729 Philip Boon, geb. 1689, st. te Purmerend den
21en sept. 1738, en daarna met Olfert Pet, geb. 16U7, st. 24 oct. 1766.

Uit het huwelgk van Gerard Constantgn en H. 0. Loten :

A. Beinier van B., geb. 1724, st. 1731.

B. Abraham van B., geb. oct. 1726, st. jong.

G. Gerard Constantgn v. B., geb. 24 jan. 1727, st. te Leiden in
september 1748, alwaar hg studeerde, en werd in de St. Pieters kerk
begraven.

Uit mgne genealogien Loten en van Buytenburgh.

Maastricht. A. A. voBSTEJEOiAN van ouen.

Gedacht van Ingen. (XVI, bl. 165.) Johan van der Merwede,
schout van Isselmuiden, st. 20 oct. 1741, tr. 5 sept. 1717 Gatha-
rina Amolda v. Ingen, ged. 2 dec. 1679, dr. v. Hendrik en van
Wobbina Gaten berg.

Jan Severgn van der Merwede, tr. G. G. van der Beek, ged. 20
maart 1735, st. 1810, dr. v. Jan Huibert en v. Judith v. Ingen.

Hendrik Lodewgk van der Merwede, st. 29 nov. 1847 ond bgna
76 jaar op Broeckeroordt onder Oldebroek, tr. P. in 1804 op
Vosbergen B. W. van Dedem, st. 2 maart 1805, 2<». in 1811 Aleida
Johanna v. Ingen, st. 12 dec. 1851 omtrent 70 j. oud, wed. A.J.
Meylinck, dr. v. Hendrik v« Ingen en v. Margaretha Martha
Boldanus.

Deze aanteekeningen, getrokken uit mr. J. van Doornincks
Geslachtk. aanteekeningen, toonen dus aan 1^. dat de echtgenoot
V. J. S. V. d. M. geene v. Ingen is, 2''. dat H. L. v. d. M. een
zoon was v. J. S. v. d. M. Eene Aleyda v. Ingen is noch bg mr.

GESLACHT- EN WAFSNKÜNDE. 319

T. Doorninck noch bij Ferwerda te vinden, wel eene Antonia
lieyda geb. in 1706, oudere zuster van bovengenoemde Judith.

J. D. WAGHBB.

Het geslacht Dengeweerd ot Doegewaerd. (XXY, bl. 44, XXVI,
bl. 93.) Aan de genealogie der deventersche familie Doegewaerd,
Yoor zooverre die wordt medegedeeld in de geslachtlgst der familie
van Oealen, ontleende de heer A. A. Vorsterman van Oyen ten
mgnen behoeve het volgende:

Martin Doegewaerd tr. te Deventer, a°. 1625, Barta van de
Colk. 3 k.

1. Difkje Doegewaerd, geb. te Deventer in 1627, tr. Jacob

Vries wflk.

2. Geertruyd Doegewaard, geb. te Deventer febr. 1629, tr.

1®. mei 1649 ald. met Hans ?an Geulen, geb. te Deventer
10 febr. 1623, zn. van Hendrik en van Ae^e van Emden,
predikant. Zg stierf te Doetincbem 5 jan. 1668, hg ook
aldaar 14 dec. 1671.

3. Wilhelmina Doegewaerd, geb. te Deventer, tr. Jan Marien-

burgh (serviesmeester te Deventer, volgens van Doorninck,
Geslachtsaanteekeningen, bl. 618, die echter van Deuge*
toeerts spelt). *

Gedacht Twent. {XXV, bl. 564; XXVI bl. 219.) Een geslacht
TUI dien naam komt herhaaldelgk in Overgssel voor, zie het Tgdrek.
Register op het Overgsselsche archief; het behoorde tot de deventer
regeriugsgeslachten : zie Dumbar Kerk. en Wer. Deventer op de
schepenenl^sten ; hun wapen is afgebeeld in de Bgdragen tot de
geschiedenis van Overjjssel, 2e dl. — Wat mg echter niet blgkt,
is of dit en het t. ap. bedoelde geslacht hetzelfde is.

J. I. VAN DOOENINCK.

Geilaoht van laren. (XIV. bl. 154, 215, 249; XV. bl. 219,250;
XXIII. bl. 41 ; XXIV. bl. 88.) Omtrent Daniel van Laren leest
men in de acta syi^di provincialis ducatus Oelriae et comitatus
Zatphaniae, gehouden binnen Ngmwegen den 27 etcjalij aM625,

320 OSSLACHT- EN WAPENKDNDS.

art. 12: »is den synodo yoorgecomen, hoe dat d. (Daniel) Larenos,
gewedene predicant tot Vlissingen, tot den kerckendienst tot Arnbeim
is beroepen, over wiens persoon bedenckingen vallen van wegen
het particuliere gevoelen dat hg sonde hebben aengaende die 1000
jaren Apocalyps. 20, waerover hg oock met onlust vaS kercke van
Vlissingen sonde gescheyden sgn; gelgck dese vergadering, synodi
Znitholiandicae nomine, naer jnhönt der acta van laetstgehondenen
synodo jn 's Gravenhage van d. depntato is gewaerschonwt. De
vergadering, verstaende dat dese saecke airede so verre was ge-
comen, dat d. Larenus jn kerckendienst tot Amheim is bevesticht,
en dat hg den kerckenraet aldaer genoegen daerover hadde gege-
ven en genoegsame getnychnissen vertoont, en lettende nochtans
op die grootwichticheyt van dese saecke, heeft den classem Am-
heimiensem belastet, ten overstaen vaii gedeputeerden des synodi
Borchvnldiglicke met alle voorsichticbeyt op dese saecke te letten,
ten eynde alle archwaen verhoedet en alle onheyl voorgecomen werde/'
In art. 30 der acta van de prov. Geld. synode, 15—18 aug. 1627 te
Zutfen gehouden, staat hg als >in den classe van Arnhem aen-
genomen** vermeld. Op de Geld. Synode te Harderwgk (1 — 5 aug.
1637) werd Daniel Larenus, die van wege de classis Arnhem der-
waarts was afgevaardigd, berispt over de lichtvaardige toelating
en beroeping van Samuel Heshusius, door hem peremptoir geëxa-
mineerd," als niet hebbende sgne behoorlicke reeden van gearres-
teerde kerckenordre*'. Het examen moest herhaald, en Samuel Hes-
husius intusschen van den kerkdienst geschorst worden. Werd
hg ihabgP* (bekwaam) gekeurd, zgne herstelling zou volgen, doch
in het tegenovergestelde geval zou men hem tot een exempel depor-
teeren. Bgaldien des. Larenus zich voortaan niet stipter aan de
kerkenorde hield, zou de synode ^genootsaect worden te gaan tot
een hogheren trap van censare tot bedroefenisse van zgn E. persoon,
dewgle de E. vergaderinghe verstaet, dat de £d. Heeren van ^t
Quartier (Arnhem) sgnE. (Larecns) hebben gewaerschonwt en de
gepromoveert(de) persoon (Heshusius) gheen getuygenis heeft gehat
dat hem conde dienen tot promotie^ maer veel meer ter contrarie
voorgedraghen is dat eenighe professoren van Harderwgck ver-
claerden hem niet habgl te wesen tot den heylighen kerckendienst;
aal alsoo strictelickachtervolght wordende kerckenordre in postemm,

GBSLAOHT- BN WAPBNKUliDB. 821

dat gheen examen magli geschieden dan met kennisse des geheelen
classis en aller gedeputeerden des synodi." Volgens art. xxi der
proT. Geld. synode te Zntfen (8—11 ang. 1638) had echter Samnel
Heshnsios spoedig daarop sa isfactie gegeven, en mocht hg asgn
beroep door de sjnode geapprobeerd zien, zoodat deze zaak hiermede
ten einde liep.

De Nay. XIV, blz. 154 vermelde Joost van Laren, Danielszoon
en Janneke van Belois (geh. te Vlissingen 29 ang. 1609), geb. te
Vlissingen in 1612, heeft onder den naam van Jodocns Larenos
als proponent het leeraarambt aanvaard in 1635 te Eesteren
(Nederbetnwe), waar hg de tweede predikant is geweest, en van
daar in 1637 (volg. de Jongh, >Naamlgst", bl. 6 en 353) naar
Schenkenschans % in 1645 naar Benschop vertrok. In 1C50 werd hg
adjanct-predikant te IJsselstein, waar hg in 1655 in vollen dienst
trad, en in 1677 overleed. Arnold van Laren, die zgn dienst 20
janij 1649 te Veghel (JN.Bratemt, destgdscl.Peelen Kempenland),
begon, en sedert 30 aug. 1651 bg de Engelsche kerk te Vlissingen
Toortzette (f 1676), wordt door de Jongh, in zgn Naamlgst der
predd. van het Geldersche Synode, bl. 353, > Jodoci filins" genaamd,
zonder dat het blgkt^ welken Jodocns hg bedoelt. Deze Jodocns
kan echter bezwaarlgk een ander wezen, dan Joost, de jonge,
zoon van Joost, den ouden, ex Maeiken Knockaerdts Jansdr.;
zoodat de tweede predikant van Eesteren en de (volg. de Jongh,
bl 207) tweede predikant van Veghel, volle neven of broeders-
kinderen zgn geweest. Men moet wel hiertoe beslniten, wanneer
men de jaren vergelgkt, waarin beide proponent waren» alsook in
aanmerking neemt, dat het jongste der negen kinderen van Joost
▼an Laren, den jongen, [nit zgn huwelgk (11 apr. 1610) met Sara
Baggaert], Abraham geheeten, in jang 1633 geboren werd. Men
zal derhalve den Nav. XIV, bl. 156, snb n°. 3 genoemden Arnold,
op gezag van de Jongh, tot het ibid bl. 1556 voorkomende Igstje,
dat de kinderen van Joost den jongen vermeldt, moeten terugbrengen.

*) lo de sTnopsifl 1621-— 1644 Tan het classicaal vehief te Tiel leest men een
ittim, die aan '« Gravenwert doet denken. Dese plaats, thans eene bnnrschap onder
Herwen, distr. Zerenaar, werd toennuuüs tegeiyk met het fort Schenkeschans door
iéo predikant bediend. Men leest elders van #het fort te 's Gravenweert.''

322 0£8LACHt- £K WAFBNKUNOE.

Deze Joost van Larendejonge was het, die aan de overzetten ?aii
het O. T. te Leiden eene vertaling toezond van het boek Job, en
naderhand van Daniels profetiên, waarvan zg grooten dienst ge-
had hebben: misschien ook eene vertaling van het boek de Pre-
diker; zie Ypey en Dermont, Gesch. d. Ned. Herv. Eerk, 1I« 363;
Aanteek., bl. 256. Ook was hg overziener der vertaling van het
O. T. uit Zeeland; zie ibid. bL 355. J. aitspaoh.

VRAGEN.

Lambreqnins, dekkleeden. Welke regel moet men volgen bg het
geven der kleuren aan de dekkleeden, in overeenstemming met het
wapen ?

Moet b. V. het inwendige of de voering van de dekkleeden, de kleur
hebben van het voornaamste stuk, en het uitwendige, (hetwelk men
te zien krggt door de omgeslagen krullen), de kleur van het veld?

Of wel is het inwendige of de voering altgd van metaal en het
uitwendige van kleur, of omgekeerd?

Er zal toch wel een vaste regel hiervoor zgn?

J. o. DB O. J. J&.

Genealogie Wittebol. Bestaat er eene genealogie van dit geslacht ?
Zoo ja, waar, en bg wien is zg berustende ? Hoe is hun familiewapen?
Amsterdam J. o. du g. j. j&.

Genealogie van het geilaoht van Hulst Men vernam gaarne waar
en bg wie eene genealogie te vinden zoude zgn van het geslacht
van Hulst, voornamelgk gevestigd geweest zgnde in de provincie
Gelderland zoo als te Arnhem, Ngmegen enz.

Amaterdam. j. g. de o. J. m«

Oedaoht Hi^jgheni en Bombouti. Wie kan het onderstaande aan-
vullen?

Hendrik Hugghens, geb. te? 9 dec. 1750, overl. te? 16 mei

1784, boekhouder der O. L C. huwt te? den? N N. £n

zgn hieruit kinderen gesproten?

OBSLACHT- EN WAPIENKUNDB. 828

Johan Rombonts, geb., st. tr.? Ladowina Reael, en hiefb^:
P. Bombout Rombonts, die volgt.
2^. Regnier id. st. ongehnwd.

Bombont Rombonts, geb. st. tr.? Cornelia Zeegers, en wint bij haar:
P. Jan, ongehnwd overleden.

2®. Hillegonda Sara, geb. st. tr.? Oerard Vlack, geb. st? en
liiernit drie kinderen (?), welke z^jn:

a. Maria Ylack.

b. Rombont Vlack.

c. Jan Vlack.

Gedacht Yon Hammerstein. Een tak van dit hannoversche geslacht
heeft in Nederland gewoond en is verwant met de familiën van
Diest, en de Groot. — Wordt beleefd verzocht om genealogische
inlichtingen en of iemand hier te lande ook familiepapieren bezit»

Maastricht. a. a. vorstbrman van ousn.

Oeslaoht Bosch. Wie kan mg opgeven de onders (en zoo mogelgk
de 4 of 8 kwartieren met de beschrgving der wapens) van mr.
Bartholomaens Bosch, geb. 14 nov. 1689, st. te Leiden 13 april
1743, tr 1^ te 's Gravenhage 14 dec. 1726 Adriana van Leeawen
(tl734), tr 2». te Voorschoten 27 febr. 1735, Catharina van Immer-
seel, geb. te Leiden 20 nov. 1708. Mr. B. Bosch voerde in goud
drie anilles van keel geplaatst 2, 1.

J. W. C, DBL COURT.

Oedaoht Sanisson gezegd de Festen. Zoo iemand mg ook de ge-
nealogie van het geslacht Sanisson gezegd de Pesters knnnen ver-
schaffen of eenige aanteekeningen op deze familie betrekking
hebbende?

Hun wapen was in goud een fasce van sabel, daarover een St.
Andries kruis van keel en over alles heen een arendsklaanw van zilver.

J. W. C. DBL COTTRT.

Gedaeht de laimoy. (XXÜ, bl. 107 ; XXIII, bl. 380 ; XXIV, bl. 163).
Wie heeft de goedheid deze stamlgst zoo veel mogelgk aan te

324 GB8LACHT- BN WAPKNEinfDX.

Vullen? Elk bonwsteentje zal mg zeer aangenaam zgn. Zie hier
't geen mg bekend is; *t overige verlangt aanvulling.
Wie waren de ouders en gprootonders van:
I. Henri Martin de Lannoy, woonachtig te Doornik : hg huwde
Agnes Bnlteel, waaruit o. a. (wie zgn de andere kinderen?)
een zoon, die volgt II.
n. Arnold de Lannoy^ waalsch predikant te Leiden, huwde met
Sara Masselot; hg sterft 1635. Uit hun huwelgk
1^ Abraham, 'die volgt UI.

2^ Jean de L. geb. te? 6 oct. 1632, waalsch predikant te Dor-
drecht, stetfb 25 dec. 1672 ; hg was gehuwd met Christine van
den Brandeler, geb. te? den? st. te? den? dr. van? en van?

A. Ester de L. geb 31 mei 1692, huwt Thomas Ernst
van Goor, secretaris te Breda, en schepen aldaar,
sterft 1750. Kinderen,

B. Jan de L. 1694, si 1760, (v. d. Aa zegt niet veel
van hem).

III. Abraham de Lannoy, geb. 16 mei 1623, werd eerst waalscb
predikant te Aardenburg, daarna te Leiden en vervolgens te
Amsterdam; hg huwde Cornelia Loncque, dochter van Arnold,
schepen te Vlissingen, en stierf den 14en oct. 1668, 'nalatende:
1°. Margaretha de L. geb. te Leiden 1658, huwt te Vlissin-
gen dec. 1670 Cornelis Evertsen, geb. Vlissingen, weduw-
naar van Sara van Gogh, (Bg de Jonge, Levensbeschrg-
ving, niet te vinden).

2^ Dr. Arnold, die volgt IV.

IV. Dr. Arnold de Lannoy geb., 1654, schepen den 28en april 1688»
en burgemeester te Vli&singen 1705, huwt Johanna Bosschaert,
dr. van Jan en van Gatharina van de Putte (Nav. XXV,
bl. 477). Hg st. 14 jung 1710 en heeft nagelaten

l"*. Jan de L., burgemeester en raadsheer te Vüssiogen, aldaar
geb., huwt aldaar sept. 1708 Cornelia Evertsen, geb. 26
oct. 1672, zgnde weduwe van mr. Pieter van der Bnxgt.
Hg stierf in 1714 en liet na
A. Arnold de L. st. jong.

2®. Abraham de L., borgemeester te Vlissingen.

S"». Henri de L., die volgt V.

GB8IACHT-* EN WAFEI^KimDlI. 825

y. Henri de Lannoy, geb. te? 9 nov. 1691, st. te? den 10 mei
1771, huwde Maria Elisabeth de Glause, geb. te? den 5
april 1695, st. te? den 3e dec. 1754. Uit dit hnwelgk Jacob
Amold Henri, die volgt.
YL Jacob Amold Henri de Lannoy, geb. te? den 5 dec. 1784,
hnwt 25 mei 1763 Antoinette Franfoise Bigot geb. 18 mei
1789, dochter yan? sterven?
Uit hun hawelgk :

l^ Henri Willem Prederik de L., die volgt VH.
2\ Jacob Fran^ois de L., geb. 30 april 1766.
3». Willem Arnold, geb. 27 mei 1767, at. 27 julg 1767.
4^ Wilhelmina Antoinette Maria, geb. 4 jan. 1769.
5^. Carolina Frederica, geb. 25 jan. 1771^ hnwde Frederik
Harpert Scheidt de Groolard, geb. 31 mei 1769, et.
24 febr. 1842, zoon van Frederik en van Jacoba Adriana
Ghronlard.
6^. Helena Looisa Johanna, geb. 2 april 1772, st. jong.
Vn. Hendrik Willem Frederik de Lannoy, geb. 17 mei 1764,
hnwde Machteld de Rngter, waamit de thans nog voort-
levende familie de Lannoy.
Wie waren de ouders van Jnliania Gomelia baronnes de Lannoy,
de beroemde dichteres?

Wie waren de ouders van Charles de Lannoy, gehuwd met Anna
Tan Boelens, dr. van SuSridus en van Jeltje van Beyma?

Wie waren de ouders van Jeannette de Lannoy, gehuwd geweest
met Lubbert baron van Eek?
Maastricht ▲. A. vobstbrxaic vak oijek.

Wapen Panneboeter, Lobrecht en van HaiderwQok. De wapens door
deze &miliën gevoerd, worden gevraagd. avdantb.

Oeilacht Scheid of Scheidt. Genealogische inlichtingen worden be-
tarefende dit geslacht gevraagd. Er bestaan meerdere familiën van
dezen naam, en wel Scheid uit Hessen afkomstig en Scheidt de
GroTÜard afkomstig uit Frankenland.

Maattrickt A. A. vobstsbuan van oueit,

326

MENGELINGEN.

Herkwaardige boomen in Hederland. (XXV, bl. 383; XXVI, bl.
102, 166). In F. W. van Eeden, De dniDen en bosschen tbii
Eennemerland, Groningen, 1868, komen beschrgvingen en nadere
bizonderheden voor van eenige merkweerdige boomen in d'omsiare*
ken yan Haarlem.

HaarUm. johaN winklek.

Merkwaardige boomen in Hederland. Tot de hiatoriscli merkwaar-
dige boomen van ons vaderland behoort nog de Eonings-eik in
het, op rnim een nnr a&tands van hier gelegene, Spenlderbosch op
de Velnwe.

Haasloop Wemer gaf van dien boom eene uitvoerige beschrg-
ving in qn opstel Irmin-lo, geplaatst in den Geld. Volksalmanak
voor 1864 met eene afbeelding tegenover bl. 54. Ook Hofdgk geeft
er .eene teekening van op bl. 101 van zgne Geschiedenis der Ne-
derlanden, waar h^ hem den Koning- Willems-eik noemt, maar,
met de plaatselgke gesteldheid minder bekend, plaatst h^ hem in
het stille wond van Garderen, waar h^ Specdd had moeten schij-
ven. In zgne Historische Landschappen wordt almede de boom
met zgn zoc|^nbank en tafel met eere genoemd. Als historisch
monnment is de boom een bezoek overwaardig. En de zorg door
heeren eigenaren van H Spenlderbosch ten opzigte van dien boom
betoond, verdient geprezen te worden.

Aan 't Udddermeer, ▲• aabssk.

Se tayen in den rouw. (XXVI, bl. 104, 222). Ja, in Drente en
Twente (en waarschfjnlik ook wel onder de Saksische bevolking
van Gelderland) geven onderwetsehe en eenvoudige Ini in afgelegene
plaatsen, den bgen nog kennis dat hun eigener overleden is, door
aan den bgekorf te kloppen en 't feit te vertellen.

Baarlem. jOHAif wnmtB.

Be tayen in de lonw. In *t Sticht heeft men de gewoonte de

lüSNOXLINGJQI. 827

orren b^ den dood van den ^mker ten teeken van ronw
een paar zwarte streken met den verfkwast te geven. Zoo althans
vertelde mg een zeister arbeider. *

Sederlandsche spot- en soheldnamen (Vgl. Alg. B/og. 1 en II; XXI,
bl. 56, 657; XXIH, bl. 168; XXVI. bl. 103).
IJsdsteinache Apenluiers,

Daar ik zelf een »Uselsteinsclie [Apenluier*' ben, zg het mg
vergund de origine van dien naam aan mr. van Hoeveil mede te
deelen. Tosschen het Gein en IJselstein, op een half nar a&tand
van de stad, ligt eene hofstede die nog bet Apenhnis beet. Daar
zou in, ik weet niet welke eeuw een ridder gewoond hebben, die
een knecht en een aap had, beide Kees genaamd. Kees de aap
stierf, en de ridder liet zgn dood in de stad bekend maken, waarop
de magistraat den aap liet »overln7den*', meenende dat Kees de
knecht gestorven was. Toen zg bemerkten dat de ridder hen bg
den neus gehad had, wilden zg hem te Igf, en belegerden hem in
zgne stede. Dit beleg werd door tusschenkomst van den bisschop
van Utrecht opgeheven, die den ridder veroordeelde om het veld,
waarop die van Uselstein een galg voor hem gebouwd hadden, aan
de stad af te staan; dit veld heet nog het galgenkampje.

Aptldoom en 't Loo. w. j. josisssn hzn.

Zevengestemte. (XXVI, bl. 223). De »zeven ploegossen" (septem
trioties) zgn niet het Zevengestemte» maar de zeven kenbaarste
sterren van den Qrooten beer, in de volkstaal den Wagen.

H. M. c. y. o.

Langdurige predikdienst. (XXV. bl. 382, 480). Bg de aangevoerde
voorbeelden kan gevoegd worden dat de amsterdamsche predi-
kant Ërnestus Philippus Gerhardus van Essen in het ööste jaar
zgner evangeliebediening, waarvan 52 jaren te Amsterdam, over*
leed, bgna 87 jaren oud zgnde. Hg had het buitengewone voor-
recht in zgn 81ste levensjaar, zgnen kleinzoon J. J. Cremer te
Amsterdam te bevestigen.

Behalve het uit het Maandschrift voor Christenen op bl. 480
vermelde, ontleend uit de Archives du ^Christianisme 11 febr. 1854,

lONGBLUrGIOf.

n®. 8 p. 32, vind ik in m^ne aanteekeningen, nit de VereenigiDg
van Heldring, jan. 1864 bl. 483; dat de eerw. Waldo op zgn
lOlsten verjaardag, 12 oct. 1863 te Fnlton in Noord- Amerika een
half uur predikte over Lnk. 23 : 43, ala of hg een man van 70
jaren was. Volgens een bericht, voorkomende in de Stemmen voor
waarheid en vrede voor oct. 1864 bi. 743, overleed hg 3 jolg
1864, op 40 dagen na 102 jaren oud : vroeger onder Washington
gediend hebbende werd hg in 1788 predikant en was dos ruim
75 jaren als soodanig werksaam.

In La Renaissance van 26 jong 1875 n^. 26 wordt gemeld, dat
de oudste predikant der Vrge schotsche kerk, dr. Ingram, nu zgn
100ste levensjaar bereikt heeft; 96 jaren oud zgnde, had hg oog
voor een zgner zonen, die zelf reeds grgsaard was, eene predik-
beurt waargenomen, en met eene helderheid van denkbeelden en
kracht van stem^ alsof hg nog jong was, gepredikt. In zgn 90ste
jaar begon hg nog Hoogduitsch te leeren.

Hetzelfde tgdschrift vermeldt ook, dat de predikant Böehme,
behoorende tot de Methodistische Episcopalen in de Vereenigde
staten, den 8en jung 1775 zgn lOOate levensjaar bereikte. Den
2den april bevorens hield hg nog in eene kerkelgke vergadering
eene korte toespraak over Nahum 1 : 7 en toonde par la netteté
des idees, dat hg nog in het volle bezit was zgner vermogens.

E. A. P.

VRAGEN.

Spreeuwen. Waar big ven toch de spreeuwen d^s winters? Hen
ziet ze niet gaan, men ziet ze niet komen, maar op den eersten
voorjaarsachtigen dag zgn zg daar. Dat ze des winters niet ver**
huizen, bewgst mg ook het feit, dat ik er den Isten jan. 1860
zes k zeven te Zeist in een boom heb zien zitten.

GESCHIEDENIS.

Verloting van Raaphorst in 1709. (XXVI, bl. 172). Het gescbiedde
ten gevolge van een verzoekschrift aan de Staten van Holland en
Westfriesland, door Anna Magdalena van den Boetzelaer, vroawe
Tan Aspereu en Maria Gornelia van den Boetzelaer, vronwe van
der Noot; uithoofde de geheele nalatenschap van hare ouders
alleen bestond in heerlgke en vaste goederen, die benevens en
boven de jaarlijksche lasten van den lOOen en 200«n penning en
andere ongeldeu, nog bezwaard waren met den interest van/ 100,000
kapitaal. Dit bedroeg meer dan haar geheele inkomen, waardoor
zij dan ook onmachtig waren om aan de respective gaarders der
Terpondingen en ontvanger van den lOOen penning, hare lasten te
betalen, waarvan zg sedert 1703 in gebreke waren gebleven, zoo
dat zg aan het kantoor van den ontvanger van den lOOen penning
en den gaarder van Wassenaar omtrent f 14000 schuldig waren,
vaardoor zij gestadig werden geëxecuteerd en van de Staten
reeds tweemalen surcheance van betaling hadden bekomen. Zg
waren om den oorlog buiten de gelegenheid om een harer heerlgke
goederen naar waarde te verkoopen, en toch genoodzaakt hiertoe
OTer te gaan, zoo om de achterstallige lasten aan het gemeene
land te voldoen, en zoo niet het geheel, ten minsten een gedeelte
Tan de kapitale schulden bg hare ouders nagelaten af te leggen.
Daar zg ingevolge van dien niet anders dan haren totalen ondergang
te gemoet zagen — niet tegenstaande zg alles om dit voor te komen
hadden aangewend — hadden zg de heerlgkheid Riiaphorst te
koop gesteld en zich uit den Haag geretireerd en bewoonden een
gering huis te Asperen^ daar het oude kasteel in 1672 door de vgan-
den was verwoest. Zg verzochten dat de Staten »U7t compassie haar
geliefden te verleenen: octrooi om de riddermatige Uoistede van
Raaphorst, met alle de landen en huizen en wat daaraan verder
behoorde, in verscheiden perceelen bg forme van Loterg te mogen
Terhandeleni als het eenigste middel om de gedreigde ruïne te ont-

380 G1&8CUIBDS1II8.

gaan^* en wel in dier voegen dat men haar geliefde te verleeoen
en octroyeeren een som van ƒ 600,000, daar Raaphorst in ver-
scheiden perceelen verdeeld en verloot moetende worden met veele
considerabele geldprgzen moest worden aangevuld.

En daar de Staten het zelve uit commiseratie hadden verleend
aan den heer van Giesenbnrg, en aan eenen Frans Jilles, staande
met zgn kabinetten en spiegels op de groote zaal, en aan de eige-
naars van het huis van prins Maurits, zoo hoopten zg dat die
zelfde gunst door de Staten aan haar zou worden toegestaan, die
mede ingezetenen waren en tot nog toe bg de ƒ 4000 jaarlgks
aan 100e en 200e penningen hadden moeten betalen en wier
vader de eer had gehad een lid van de ridderschap en van hunne
vergadering geweest te zgn.

Het verzoekschrifk werd in februarg 1709 in handen gesteld van
gecommitteerde raden om het te examineeren en daarop advies
uit te brengen, waaraan deze voldeden bg hun schrgven van 13
maart, en dit advies gunstig zgnde, werd het gevraagde octrooi
den 23en maart daaraan volgende verleend.

Ten einde eenigzins de waarde van land enz. in die jaren te
kunoen beoordeeleu^ deelen wg hier nog mede, dat het inkomen
van het adellgk huis Uaaphorst bedroeg / 2790-3 als :
Huur van het huis met alle ap- en dependentiën, be-
nevens diie morgen weilend (jaarlgks) / 400,—

Jan Huberts, een woning met 27 a 28 morgen land > 215,—

Jan Cornelis Rosenburg, een woning met 22 M. . » 360,—

Cornelis Gijsen van Obdam, een woning met 18 M. > 240,—

Jan Jansz. Ouynste, een woning met 28 M. . . . > 350,—

Het Raaphorster duin gepacht bg Pieter Jansz. Duynsté > 700,—
De tienden bedroegen in tien jaren door malkander

1695/1704 > 385.-3

De achterleenen van Raaphorst omtrent 28 a 30 stuks,

van verheffen jaarlgks omtrent » 40,—

De hak van het hoat rondom het huis en boeren-
woning, het eene jaar door het andere » 150,—

ƒ 2790,-3

GESCHIBDEKn. 331

Wat bet huis Marqoette betreft, beboorende aan Maria Agatba
Tan der Myle, in hetzelfde jaar werd de verloting hiervan toege-
staan tot eene som van / 300,000.

Inyoering van den statenb^bel in de Hederbetuwe. De synodale
bgbeloYerzetting van 1618 en 19 was apr. 1645 reeds vrg alge-
meen hier te lande b^ den kerkdienst in gebmik. Alleen te Ingen
Ochten en Uzendoorn was toenmaals die invoering nog niet ge-
schied. Men leest in de classicale acta van Tiel van 21 — 23 apr.
1645: moopende de invoeringhe des Bijbels van nieuwe oversettin-
ghe blgven de kercken van Inghen, Ochten ende Isendoorn als
noch belast om die bg de haeren te bevorderen, dat hare kercken
daermede metten eersten mooghen werden versien". Te Ingen had
ze daarop plaats, doch, volgens classicale acta van 13—15 apr.
1646, te Ochten en Uzendoorn niet. Ja, laatstgenoemde gemeente
was apr. 1647 nog in gebreke gebleven; doch toen was de zaak
te Ochten in fieri (in wording), en dit bleef zoo tot sept. van laatst-
genoemd jaar. Apr. 1648 was Uzendoorn de eenige gemeente, die
bierin nalatigheid betoonde; lïien besloot derhalve op de gewone
tielsche classisvergad. van 2^ — 27 sept. 1648 te dezer zake de
tasschenkomst in te roepen van den heer van Uzendoorn, hetzg
dan van Gerhard van de Poll, hetzg wat waarschgnlgk is, van
den gverigen Protestant Joost Vijgh tot Isendoorn, raad van den
bove van Gelderland. Maar ook deze poging baatte niet veel ; want
apr. 1649 stond die invoering, naar Inid van art. 3 der acta van
de gewone tielsche cl. vergad., nog te verrichten ; zoodat wg in de
acta der cl. vergadering van 29 apr. 1650, snb art. 5 lezen: »also
de invoeringhe des nien getranslateerden Bibels in de kercke tot
Isendoorn tot noch toe is achter gebleven, en ds. Molitor (Bisschop)f
predicant ter plaetse, nochmaels verclaerde, dat hg door sgn in-
stantelick aenhonden dit niet hadde knnnen te wege brengen: so
heeft de vergaderinge hieroner goetgevonden den Richter van Isen-
doorn, hier binnen sgnde te doen begroeten; ende also deselne,
aengesproken sijnde, belooft heeft de penningen daertoe te sullen
fonrneren, so blgft ds. Molitor belast, deze occasie niet voorbg te
laten, op dat der sake eenmael een eynde worde". Op de gewone

332 GESCHIEDBlilS.

cl. yergad. 9—11 sept. 1650 te Tiel gehouden, kon men verkla-
ren: »de invoerirge van den nieuv^en getranslateerden Bgbel tot

Isendoorn is ^ oltrocken'\

Wat de correctie van den Statenbybel betreft, ook daaraan
werkten de nederbetnwsche predikanten mede; ^antart. 12 deacta
van den gewone tielsche cl. vergad. van 16 en 17 sept. 1C44
luidt: »'t overaien van de drukfouten in de nieuwen getranslateer-
den Bgbel, is van de Broederen, daartoe geuomineert, geschied,
en sal ds. Diepenbeeck in een exemplaer stellen en metten eerste
gelegenheyt veerdigh maecken om dd. deputatis synodi vóór nieaw-
jaer toegesonden te worden". Gnlielmus Diepenbeek was sedert
1636 predikant te Avezaat, tot 1645 als wanneer h^ naar Erichem
en Asch in het graafschap Buren vertrok.

J. ANSPACH.

Werkstaking in de vorige eeuw. Dat allerlei handwerksloi en ar-
beiders plotseling hun werk staken ten einde hooger loon af te
dwingen, is tegenwoordig aan d*orde van den dag. 'N geheel
niene zaak is dit overigens volstrekt niet. Wel mogen zulke
algemeene werkstakingen vroeger minder dikwgls voor gekomen
zgn, dat z' echter toen niet minder als tegenwoordig met allerlei
verontrustende verschgnselen, met allerlei oproerige bewegingen
en overdreven eischen van den kant der werkstakers gepaard gin-
gen, blgkt uit 't volgende.

In 't midden der vorige eeu werden er aan den DoUart in
Beiderland (Oost-Friesland) 2000 diemat land ingedykt (elke
diemat is 400 rijnlandsche roeden van 12 voet groot), endekam-
merdirector Lentz te Aurik schreef, onder dagteekening van 23
December 1751, over die zaak aan den koning van Pruissen, aan
Frederik den grooten, onder anderen 't volgende:

iDas grösseste Unglück, so, nachst Wetter und Bturm, bei der
grossen Eindeichung zu befürchten ist, bestehet dariu, dasa man
2000 zusammen gelaufeue Leute schwerlich in Ordnung und Ge-
horsam halten kanu. Wenn einer von Ihnen sich gravirt halt and
das Wort Lafey rnfet, so werfen alle übrigen ihr Gerathe aas der
Handj und niemand darf in seiner Arbeit fort fahren, oder die
Meutmacher schlagen ihn auf der Stelle todt". (Zoo ver komt 't

GESCHIEDENIS. 333

toch tegenwoordig nog niet. Heden ten dage loopt 't nog ge-
ffoonlik af met 'n paar bebloede koppen, of de oproermakers
werpen ban maat die nie: mee doen wil, in 't water, zoo als nog
dezer dagen bg 'n inpoldering te Sloten bg Amsterdam voorviel).
>Der Lafeyrufer tragt alsdann seine Beschwerde vor, und ihm
muss Satisfaction gescbehen. Nqd habe icb zwar alle casus aaf*8
genaueste untersuchet, welcbe zn dem Lafeyrufe jemals Anlass
gegeben, znm Exempel, wenn die Arbeiter nicht baares Oeld
bekommen, oder ihre Viktualien nicht nehraen dürfen woher sie
wollen*' (ja, als de werklui tegenwoordig ook met zulke wezenlike
grieren voor den dag kwamen — die zouden spoedig verholpen
worden !) >u. s. w. und diesem allenwerde ich sorgfaltig vorbauen ;
allein die Erfabrung zeiget, dass gemeiniglich Lafey aus Bosheit
gerufen wird, damit ihnen der Luhii erhöhet werde, sonderlich
wenn sie sehen, dass die Zeit predsiret, und man in der Erndte
andere Arbeiter nicht bekommen kann, als dann sind ihre For-
derungen oft so exorbitant, dass 10—15000 Reichsthaler überden
Etat mussen ansgegeben werden. Es ist noch niemals bei uns
Qnd bei unsern Nachbaren eine Eindeichung gescbehen, wobei
nielit Lafey gerufen worden, und der accordirte Lohn der Arbeiter
erhohet werden mussen."

(üstfriesisches Monatsblatt, Band IV, Heli; 5.)

Otschoon 't werkstaken van poldergasten en voor al van veen-
arbeiders, dat geregeld jaarliks voorvalt in Friesland, in 't friesch
den naam draagt van óollejeien, zoo is H woord lafei of lawei
daar toch ook bekend. 'N jaarliksche vergadering althans van
Veenarbeiders noemt men in Friesland: laweisbier.

Wat is d*oorsprong van dit woord lafei of lawei, en is 't ook
baiten Friesland bekend en in gebruik?

Haarlem. johan winklbr.

[Over lawei vgl. Navorscher XVII, bl. 115 en 149].

334 OESCBUBDENIS.

VRAGEN.

De zilverviflflchen van Enkhnizen. (VII. bl. 294.) De boyenstaande
vraag, geplaatst naar aanleiding van het stranden van het O.-I.
comp. schip Bantam^ van de kamer Amsterdam in november 1697
op de Elleboog voor Vlissingen werd tot beden niet beantwoord.

Ik wordt er aan herrinnerd, doordien bg de Staten van Holland
en Westfriesland in 1709 een verzoek om octrooi inkwam van de
gebroeders Claes, Abraham en David van der Wegen van Haarlem,
die inytgevonden hadden een kunst om onder het water te gaan
en aldaar te sien de goederen en coopmanschappen, die in zee,
in rivieren en andere wateren waren verdronken; dat zg hetsehe
quamen te doen met haar te laten sacken onder water, om de
goederen in packen aldaer vast te maken en deselve vervolgens
nyt het water op te halen of laten ophalen enz.'*

Het octrooi werd op den 23en October 1710 verleend voor den
tgd van 25 jaren »mits dat dit octroy niet sal prejudiceeren, de
inventie die de eilvervissers der stad Enkhuyeen syn hebbende^ omme
met haer instrumenten, alle waren en koopmanschappen van den
grond op te halen."

De vraag wordt derhalve nogmaals onder de aandacht van de
lezers van dit tgdschrift gebracht, vooral van hen die in Enkhuizen
hun verblgf houden^ daar de mogelgkheid bestaat dat daar nog
wel iets van hun aanwezen zal op te sporen zgn.

LABOSANTSB.

Manrits voor Grol. Hugo de Groot, in zgn Parallelon rerumpn-
blicarum sprekende van het vergiftigen der bronnen door de
Romeinen in den oorlog tegen Aristonicus, voegt er bg (volgens
Meermans vertaling), » Manrits in 't tegendeel^ de aanvoerder van
onze benden — toen hg voor weinig jaren Grol belegerde, heeft
de verovering dezer stad, die hg op dezelfde wgs door het bederf
der wateren verhaasten konde, liever tot op een' anderen tgd
willen uitstellen." — Waar kan ik meer vinden omtrent dit feit?

Luthersche predikanten te Schiedam. In 1775 werd Amoldas
Brughman luth. pred. te Schiedam. Weet iemand op te geven,

GSSCUIEDENIS. 33

hoe lang h^ daar gestaan heeft? zoo hg van daar vertrokken is,
dan waarheen? en wanneer? of zoo hg daar overleden is, in
welk jaar?

Wie zgn de overige lathersche predikanten na hem aldaar ge-
weest, tot 1850? wanneer daar gekomen? en wanneer van daar
yertrokken of overleden?

J. C. F. Brückner, vroeger garnizoens-predikant te Namen, nam
in den winter van 1783 op 1784 den dienst waar voor J. M. Boon,
luih. pred. te Rotterdam. Is er ook iets meer van dezen bekend?

«• B. p. c.

OUDHEID- MUNT- EN PENNINGIUNDB.

Pachtpenningen (Koerdis, Eoeuris) (XXYI, bl. 71, 173 volgg.)
Mr. 6. van Loon, Inleiding tol de hedendaagsche penniugknnde
ofle Verhandeling van den oorsprong van 't geld enz. kl. 8vo.
oitgaye, Amst. 1717, blz. 3 en dezelfde, Hedendaagsche penning-
kunde enz. fol. uitgave, 'süravenhage 1732, blz. 4, vermeldt, ter
eerst gemelder plaatse »dat bij de onderdanen van de koningen
van Siam, zekere zeehoorentjes {Courits genaamd) als daiten gang-
baar zgn : welk zeegewas van de Maldivische eilanden die volke-
ren wordt toegevoerd."

Ter laatstgemelde plaatse, vermeldt dezelfde schrgver, dat ronder
alles wat bg de Indische volken in het koopen en verkoopen voor
geld gebruikt wordt niets gemeener is dan zeehorentjes Kaurüs
genaamd" (die hg daamevens ook in gravure afbeeldt) >en waaraf
veelerhande soorten bekend zgn, doch die allen tot één oogmerk
dienen. Zg zgn klein, eirond, ter dikte van een ping, veeltgds
wit, doch alle zeer glad, hard en blinkende, welke tweemaal ter
maand bg de Maldivische eilanden drie dagen na de nieuwe en
drie dagen na de volle maan op derzelver kusten worden gevist,
en op andere tgden aldaar niet gevonden. Deze Maldivische zee-
worden van daar in zoo grooten overvloed naar de

336 OUDHEID- MUNT- BN PENNINOKÜNDB,

kusten van Eoromandel, de koningrijken van Gheda en Perai
midsgaders naar de onderdanen van de vorsten van Ogen, legende
tnsschen Brampor, Seronge en Amadabat, gelgk ook naar het
magtige koningr^k Siam en de andere gewesten van de Indien
gevoerd, dat er somwglen dertig of veertig schepen met volle
vragt worden afgeladen. En z^n bg die van Bengaale, niet tegen-
staande zy eenen groeten overvloed van gond, zilver en andere
metalen bezitten, diermate geacht, dat ze aldaar in de plaats van
ander gemeen geld gangbaar zijn, waarmede de koningen en
grooten des lands gansche pakhuizen volstuwen, en daarin, als
een gedeelte hunner schatten, omzigtigljjk be^nvaren. En hoewel
dit belachgelgk denzulken moet voorkomen, wier onverzaad bare
goudzucht dit edel metaal tot in de diepste ingewanden der aarde
zoo onvermoeid vervolgt en naajaagt, dat het, gelgk Diogenesaan
Alezander den Grooten eertyds niet onaardig betuigde, uit vreeze
van zich dus vervolgd te zien, daarom van zoo bleeke kleur is,
zoo dunkt my echter dat het schelpgeld geenszins te verachten is,
overmids, daar de Europeanen en andere volken ten naanwste
moeten toezien opdat zg met geen nagemaakt of valsch geld worden
bedrogen, men in die landen van die voorzorg ten vollen ontheft
is, dewgl niemand der stervelingen tot nog toe gevonden is, die
eene enkele zeehoorn heeft kunnen namaken/'

Hieraan hebben wy nog toe te voegen, wat door wglen den
leidschen prof. P. O. van der Chgs ten jare 1837 in het door
hem uitgegeven Tgdschrifb voor algem. munt- en penningkuade
dl. I biz. 921 wordt medegedeeld, dat toen nog te Tripoli, de
zwarte bevolking, ten zuiden gelegen, aldaar ter markt komende
»tot ouderlingen maatstaf van haren ruilhandel, de Cauris of
kleine horentjes gebruikte, evenals op de kust van Guinea en te
Fessan, en dat 4000 dezer gaan op een Spaanschen mat.'*

Amsterdam. j^. de vries jzn.

Oevaerden. (Nav. XXYl, 176). Gevaerden of Geuaerden is Jever
'n stad in Ostringen (thans Jeverland), 'n deel van 't oldenburgsche
Friesland. Gewart is d' oorspronkelike/ d' oudste, de friesche
naam dezer stad. Later, sedert 't begin der zestiende eeu, toen
de Mesche taal al meer en meer in 't oostereemsche Friesknd

OUDHUD- MUNT- E3ï PBKNINGKUNDB, 337

uitstierf, schreef men ook Ge warden en Geverden, nog later ook
Geyeren en Jeveren, en tegenf^oordig is 't oorspronkelike Gewart,
in spraak en schrift, tot Jever versleten. Gevaerden of Geuaerden
is de bizonderlik-hollandsche, gerekte spelw^'ze en uitspraak van
den naam dezer stad; even als ^t oud-hollandsche Bolswaerd en
Leenwaerden voor Bolsvvart en Leeuwarden.

Jever is een der oudste steden van Friesland, en tevens alt^d
'n hoofdmuntplaats van Friesland geweest. Reeds vóór de zesde
eeu v^ordt Jever als 't uitgangspunt van een der zeven groote
handelswegen van Friesland genoemd. Althans d* oorsprong van
't ondste firiesche landrecht, waarin van Jever in dezen zin
melding gemaakt wordt, wordt minstens in de zesde eeu gesteld.
Het muntrecht werd reeds door Earel den Grooten aan Je^er
verleend, volgens 't oude landrecht (von Wicht, Ostfriesisches
Landrecht. Vorbericht, bl. 135): >Do gaff Koennick Earell allen
ïVriesen, dath men thoe Jeveren ende thoe Staveren den Stapel
>setten, ende all dat Geld munten, ende anders nergens in den
'Landen.*' Maar zekerlik bezat de stad Jever 't muntrecht, toen
ze zich met gantsch Ostringerland en Wangerlaud in 1359 aan den
hooftling Edo Wimken den Ouden onderwierp. Dit blgkt uit 'n
oorkonde van Woensdag na Nieuejaarsdag 1449, die door d' older-
mannen van Büstringen, Ostringen en Wangerlaud voor de hooft-
lingen Tanno Duren en Sibeth Papinga opgesteld werd. Daar staat
>— do Edo Wimken de Inwaners binnen Jever bedwungen hadde,
>and de Inwuners Eden de münte avergeven, und vorgünt hadden,
>dat he de Borch binnen Jever tjmmern mochde, wor he wolde — "
enz. Earel de Groote heeft denkelik van deze munt 'n schatting
genoten, welke schatting na Earels dood op z*n stadhouders, z'n
graven overgegaan is. Ten minsten genoten later de graven van
Oldenburg deze schatting, en ze schgnen die tot den tijd van Edo
Wimken den Ouden (1359) genoten te hebben; 'n voorbeeld van
d' oudheid der aanspraken van d' oldenburgsche graven op dit
deel van Friesland. D' oldenburgsche drost Jacob von der Specken
voert in z'n Saalbook von Oldenborch (1428), met andere ge-
rechtigheden en inkomsten van den graaf van Oldenburg in Ostrin-
gen en Wangerlaud, ook 't volgende aan : »Dit sint de rechte des
>Greven von Oldenborch in Ostringen, de sine Vadem wente herto

338 OODHEID- KUNT- £N P£KNlNGKimDE.

>gehat hebben: Yon de münte tho Jever schal de Greve hebben
»a]le Jar twe kolusche Mark na wichte der Ostringer/'

Uit een en ander blgkt dat Jever reeds van ouds her *t munt-
recht bezeten heeft.

Haarlem, johan winklsr.

Orafiserken te Haiderwqk. De omgang in de Groote Kerk aldaar,
is sedert ruim twee jaren geleden nieaw geplaveid^ en daardoor
zgn zeker vele gebroken zerken verdwenen. De overige zerken zp
nagenoeg onontcgferbaar, dns veel zal door deze vemieawing niet
te loor gegaan zgn. — Van twee zerken kon ik vooreerst geen
afschrift nemen : een daarvan behoorde aan de familie van de Wall.
Vele nog voorhanden zerken zgn onder banken en planken ver-
scholen. Twee daarvan vertoonden 't wapen der Wgnbergens, een
dat der* van Hoeckelams. De meeste zerken, waarvan de beschrg-
ving hier volgt, bevinden zich thans op 't koor

Zeer weinig heb ik tot opheldering kannen bijvoegen, daar er geen
grafboeken bestaan, en de kerkelgke ontvangsten voor 't begraven
eerst met 1733 aanvangen, toen bo venkerkmeesters waren Willem
van Holthe en J. J. Geltsager (reeds in 1734 door J. W. van de
Graaff vervangen) en onderkerkmeesters B. W. Pannekoek en
dr. Gerrit ISicolaas van Holthe. Die ontvangsten behelzen, helaas!
weinig namen. Voorname personen staan meesttgds ook zonder
voornamen, en vrouwen en kinderen worden met namen in 't geheel
niet genoemd.

Ten overvloede vermeld ik nog, dat in 1797 door de opbouwing
der kerk, waarvan de toren ingestort was, vele graven, ± 200, er
buiten geraakt zgn. De eigenaars daarvan ontvingen andere groeven.

In een resolutie, van 30 jalg 1636, en geteekend Otto Schras-
sert, wordt de prgs der grafsteden in de kerk verhoogd, en» sullen
de groevinge in de kercke op 't choor, niet minder vercofb worden
als voor vgftig gulden van 20 stuivers". Verder moesten de kee-
pers ze met »goede sarcken bedecken" en hadden de eerste op-
hooging vrg.

Beneden in. de kerk golden de grafsteden natuurlgk minder, en
moesten deze bedekt worden met zerken of met blaauwe steenen
ten hoogsten zes in getal.

OUDHISID- MUNT- EN PENNINGEUNDfi.

Yan de fiuniliën^ die hier grafsteden bezeten hebben, noteer ik
de Tolgende:

Yan Amstel, van Appeldoorn, Ardesch, van Arler, van Arnhem,
van Asselt, van Barnevelt, Bitter, Blanchy, van Boecholt, Boonen,
Tan Brienen, Brincke, van Broeckhnizen, üoddens, van den Cloos*
ter, van Cooth, van Granenburg, van Dedem, van Delen, van
Dompselaar of Dompaeler, van Eys, van Essen, Esser, Feitb, van
de GraaflF, van Griethuyzen, de Gruyter, Halew:gn (Alewfln), van
Harderweek, Hasselaer, Heeck, van der Heil, van Hoeclnm, van
Holthe, Hoolwerff, Eeyzer, Ejiappert, van Landscroon, van Lgnden,
yan Menrs, van Middachten, van Oldenbarnevelt, van Ommeren,
Pagenstecher, Pannekoeck, Pater, Pontanus, Bipperbant, Schrassert,
Sevecotins, Slnysken, van Spuelde, van Teilegen, van Twiller, van
Vaneveldt, Voeth, van Voorst, van de Wall, van Westerveldt,
Witte, de WolfF en Wolfsen.

Alewgn. Hier is toe mste geleit het lichaem van den Ed. Johan
van Halewfln, ghestorven den 26 Septembris 1644 ^).

Zgn wapen is dat der familie Alewgn. Hier is evenwel de meer-
min links gewend, hondende den spiegel in de linker-, den kam
in de regterhand. De helm is aanz.

Ael Jansens. Hier is toe rnste geleyt het lichaem van Ael
Jansens, gestorven An"". 1634 den 13 December.

Hieronder 't wapen, zgnde gedeeld: 1. twee naar elkaar over-
hellende visschen, de koppen omhoog, en van boven vergezeld
door een lelie; 2. een omziend hert, klimmende tegen de deellgn.
Half aanz. helm. Helmt: de visschen, juist omgekeerd geplaatst^

? Een gedeeld schild: regts een schninlinks liggende visch, in
den regterbovenhoek vergezeld van een ster; links drie rozen.
Helmt: de vi£ch regtop staande tnsschen een toegew. vlugt.

? Op de zerk een mannen- en vrouwen-schild. Het schild van
den man is gevierendeeld : 1 en 4 een keper vergezeld van drie
vogels ; 2 en 3 een schuin balk vergez. van 2 bokkekoppen. Helmt :
twee afgewende drakenkoppen met halzen en pgltongen.

') Zijn tader ia hier ook begraven. Diens gra£Khrift socht ik te vergeefs. Het
X e?QDwel te vinden in *t Annoaire généalogiqne ?imi 1874.

340 OUDHEIIH MUNT- EN PBNNINGKUNDB.

Het vroQwenschild (de fig. zullen wel oragewend geplaatst zgn)
is als volgt : twee torens, een in den regterbovenhoek, de andere
aan de pant geplaatst en in den linkerbenedenhoek van een ster
vergezeld. In een linkervrgkwartier drie kepers. Helmt: een uitk.
aanz. naakt man, de linkerarm regts opwaarts wgzende.

? Een doorsneden schild: boven drie kroonen (5 bl.), onder de
doorsngdingslijn twee hermelgnstaartjes naast elkander.

? Een prachtige steen, waarop gehouwen is een wapen, vertoo-
nende twee geplante lindeboomen. Half-aanz. helm, links gewend.
Helmt: een boom. Op de hoeken der zerk wapenschilden, die even-
wel onkenbaar zgn. Het oraschrift was slechts gedeeltelgk te ont-
cgferen en luidde: Hier b'edt begraven Meichel Jan Hnghenszoen.
Sebou ? beyde 1546? den 6 Decembris.

Ven Aken? Boven aan de zerk stond J. 6. v. Aken. Onderaan:
F. V. Amstel. In 't midden een ovaal schild: 1 doorsneden: a.?.b
twee raderen naast elka&r; 2 als Amstel van Mgnden.

Ik vind hier slechts: ged. 19 sept. 1627 Lubbertgen, Jacob
Breunis en Antonia van Amstel dr. Getr. 14 jan. 1626 Gode-
schalcus Altius, predicant te Arnhem, en Ide van Amstel, dochter
Tan Jr. Aarent van Amstel. Hg denkelgk zoon van Godscbalkas
Aelt. j. m. van Harderwgk, predikant te Wilp, gehuwd 1602 met
Grietje van Hillen of Hilten uit Deventer.

Op een zerk de volgende vier grafschriften:

A° 1507 den 15 Fcbrvari sterf Joffer Gerrit van Twickeloe.
hieronder :

A'^ 1613 den 26 Jvli sterf Joffer Cornelia de Ridder van Groensteyn.
daaronder :

A"* 1615 den 17? November sterf Joffer Nenne van Hee?
waaronder :

Anno 1596 den 16 Avgvstis sterf Joffer Ahlbarta van Deelen ^).

Van Brienen. Op een groote zerk twee ruitv. schilden, beide
gedeeld. In de linkerhelft der schilden is nog even zigtbaar

*) Zg sullen ftlle vroeger nonnen hier geweest sgn. De laatste was een dochter
van Wtjnand van Delen en Anna van Cattenbnrch. De heer Anspach gaf *t wapen
deser laatdte familie op, dat \ telfde is als van llenri Jean GaiUaome van Gatten-
burch, wiens kwartierstaat voorkomt in de Grenealogische kwartierstaten van nad.
geslachten. B. v. u

OUDUEIIH MOUT- £N PBNirilTGKITNDS. 841

't wapen der van Brienens. Het eerste schild vertoont verder een
keper, vergezeld van drie ringen. Helmt: een vossekop. Dit is
't wapen der Bipperbants, hoewel *t helmteeken daarmee niet
orereenkomt.

In 't trouwboek vind ik als getr. te Harderwgk 29 july 1614,
Derrick Bipperbant en Ju£Per Hillegont van firienen (niet Gerhar-
dma, zoo als d'Ablaing in de stamdeelen der veluwsche jonkers
opgeeft). Met moeite las ik evenwel onder 't schild: Anno 1583

den Mart^ sterft die edele erentricke Anne van

Brienen. Hier wordt dus eene andere juffer bedoeld. Van het
andere schild, zeker van eene znster, is niets verder zigtbaar dan
het helmteeken, zynde een ossenkop.
Cremer. Een zerk zonder wapen met 't opschrift:
B. S. Cremer
S. Theol. Prof.
obiit D. 14 Sept. 1750
Revelavit Ghristum ex
Tabernaculi mysteriis.
Bernard Sebastiaan Cremer werd begr. den 19 sept., en had bg
zgne vrouw Helena Cools, zoover mg bekend is, de volgende
kinderen :

r. Maria Lucretia, ged. 21 aug. 1718.
2'. Gerharda Catharina, ged. 12 jan. 1720.
3". Maria Aleyda, ged. 28 maart 1721.
4°. Joost Bernard, ged. 9 jan. 1724.
5°. Petronella Lucretia, ged. 25 aug. 1726.
Forsterraan. Op de zerk staat: Aernt Roelefsen Forsterman, en
daaronder een schildje, beladen met een roos, vergezeld van
onderen door een liggenden zandlooper.

Fisscher. Op de zerk J(an) W(eger) O(vermeer) Fisscher, en daar-
ender een gedeeld schild, dat hem zeker niet toekomt, en ver-
toonende: regts een aanz. ossenkop, links een T vormige fig. of
aanbeeld.

Fisscher was burgemeester alhier, en st. alhier 28 febr. 1814,
oud 48 j. Hg was een zoon van Johan Fred. Fischer en van Sara
Loaisa Charlotta van Overmeer. £en zwager van hem was Philip
Pelgrim £verts, toen (1814) oud 30 j. en burgem. van Twello.

342 OUBREIB- ICÜKN SN mKNIlfKimDB.

Heydenrgck. Gerhard Heydenrgck. Daaronder een klein schildje,
linksgeschnind van vier stokken, en staande tnsschen 't jaartal
1690. 't Was denkelgk zgn zoon Gerhard, die den 12 sept alh.
aanteekende met Jannetta Berger.

Van Holthe. Het onderschrift is niet meer te ontcgferen. Daar-
boven twee sdiilden, regts 't wapen der van Holthes, de gekr.
helm aanz. fielmt. de leeuw uitk. en regts gewend. Links van den
Clooster. Aanz. helm. Belmt. een beker met zeven pluimen.

Hier zullen begraven zgn Oerrit Nicolaas van Holthe^ aange-
teekend alhier den 8 sept. 1787 (hg toen cornet te Ngmegen) met
Magdalena Ëlsabé van den Clooster. (Zie Ferwerda.)

Ik teekende de volgende Idnderen van hem aan :
l"". Alida Magdalena, ged. te Harderwijk. 3 sept. 1738.

2^ Helena Gerarda, » > » 13 nov. 1739.

3^ Willemijna Henriette, » » » 8 maart 1741.

4t. Seina Koelandina Dithmaris, » » » 7 maart 1742.

5^ Willemina JohannaCatharina, » » » 23 jung 1745.

Eoeck. Gerrit Pietersen Koeck. Hieronder een schildje zonder
helm^ vertooonende een zandlooper, en *t schild gedekt door een
aanz. uitk. engel.

Eeisers. Boven is 't opschrift onleesbaar, onder staat: »Enden
30 Januarg An®. 1674 Mariken Eeisers desselfs hvisvrovw."

Op 't midden der zerk een ged. schild : regts op een grasgrond een
steigerend omgewend paard, links drie rozen. Helmt. 't paard.

De naam Eeiser komt hier al vroeg en zeer veel malen voor.
Ik gis dat Mariken of Margarita den 21 mei 1671 alhier aantee-
kende, met attest op Ermelo, met Johan Swem, waarden. — Deze
Johan was een zoon van w^len Geurt Swem, waardgn van de
munt van Gelderland te Harderwijk. — Zg was een dochter van
Hendrik Eeyser, burgemeester te Zwolle. — 't Wapen der fiunilie
Swem zou dit uitwgzen.

? Op een zerk zonder meer een schild, gedeeld: [ doorsneden:
a. weder gedeeld: 1. een ankerkruis; 2. drie leliën ; b. drie leliën ;
de linkerhelft is beladen met een omgew. zeepaard, zwenunende
op een zee.

P Dit zelfde wapen vind ik nagenoeg terug in een schild, dat
is gedeeld: 1. het zeepaard; 2. gedeeld: a. een ankerkruis; b.een

OUDHflID- KUltT- SN PXNNINGKinfDB. 343

schnmbalk, yergezeld in de rigting van den balk van vgf leliën,
boTBD den balk twee, onder den balk drie leliën.

Aan de koeken der zerk bevonden zich onkenbare schilden;
't 4<ie alleen toonde gedwarsbalkt te zjjn. — Om den rand stond :
>Hier liggen b^praven Aert T^mensen en Geertjen Lamberts, ge-
storren den 15 September en den. 10 Oct. — "?

Onder 't schild stond op de zerk:

>Hier leit begrave Brant Gosensen in den Heere ontslapen
zgnde den 16 Mag 1621.

Dit graf kwam later aan Philippus Wentholt. Een Brant Goos-
sens teekende hier aan 7 febr. 1595 met Reintge Arnts.

Van Erckelens. Op een zerk een mannen- en vronwenschild ;
het eerste van Erckelens, namel^k twee dwarsbalken ^). Uelmt.
een ant. ylngt volgens 't schild. Het tweede is 't wapen der
Schrasserts. — Op de hoeken der zerk zgn schilden aangebragt,
bevattende de wapens van Erckelens, Hoeckelnm (moeder van
Erckelens), Schrassert en Loben van Spaensweert. Dit laatste ver-
toont 't wapen der grafelgke familie von Loeben in Prnissen.

Onder de beide schilden staat:

sHier rast de Welgeboren Heer Herman Jacob van Erckelens, ond
bcorgemeester der stad Elbnrg en overpander van Veluwe, in den
Heere ontslapen den 26 Januarg 1771 in den ouderdom van 86 jaren,
ende rust ook alhier deszelfs Ehe vrouwe de Welgeboorne vrouwe
Elisabet Agnis Schrassert, in den Heere ontslapen den l4 Oct. 1760.
Verwachtende beyde alhier eene zalige opstandige — ').

Erckelens werd alhier begraven den 4den febr. 1771, z^ den
31>ten oct. 1760. — Zg geboren te Harderwgk werd ald. ged.
1 oct. 1704 en was een dochter van Johan Schrassert en van
Helena Gatharina van Loben. Hare ouders waren hier aangetee-
kend den 25 oct. 1696.

Van de familie van Erckelens waren verscheidpne leden hier
gezeten, dit 't huwelgk van Herman Jacob en Elisabeth Agnis
sproten alhier:

') De klenren sijn my onbekend, en 't wapen wordt niet opgegeven in het
Armorial géaénl.
^) Ik meen dat voor twee jaar niets van hen te vinden waa.

344 OUDHEID- MUNT- EN PBNNINGKÜNDB.

l"*. Everdina Maria, ged. 34 jang 1734 en tr. in defransche

kerk alhier 22 febr. 1773 Engelbert Bluth, nit ZwoUe.
2^. Dibbolt Arent, ged. 20 dec. 1735.
3^ Charlotta, ged. 8 jan. 1737, begr. 24 mei 1805, getrouwd
te Hierden 10 mei 1768 met den heer (later overste) Pel-
grom Ardesch, begraven alhier 29 april 1803, en waaruit
kinderen ^).
Ik vind nog, dat van burgemr. Erckelens begraven zgn drie kin-
deren, namelgk: een den 21 ang. 1788, een den 23 febr. 1790 en
een den 23 oct. 1792.

Slugsken. Op de zerk staat: E(gbert) R. Engelenbvrg. Het
schild onder dien naam is dat der familie Slagsken. Het is hier
gedeeld : 1. een zittende omgew. hond (canis) ; 2. chatilloD. Op de
hoeken weder schilden, vertoonende: 1. een zittende hond ; 2. door-
sneden: a. een loopende hond, b.?; 3 en 4 zgn niet meer leesbaar.
Denkelgk is hierin begr. Pouwel Slugsken, mnntmr. alhier. Van
deze familie werden nog de volgende leden hier gedoopt.
Willem, den 8 nov. 1618, ouders Pouwel en Mechtelt Ganis.
Pouel, den 13 mei 1631, ouders Gerrit Scholtus-. en Anneke Aerts.
Geertiugd, den 4 nov. 1632, ouders Gerrit Scholtus en Anneke
Aerts, tr. te Putten 1652 Ghristoffel van Dincklaeghen, j. m. uit
Embden.

Aert Slugsken, ged. 30 nov. 1634, ouders Gerrit en Anneke
Aerts. Hg stierf jong.

Aeltgen Slugsken, ged. 16 dec. 1635, ouders Gerrit en Anneke
Aerts. Zg st. jong.

Mechtelt Slugskeu, ged. 5 nov. 1637 ouders Gerrit en Anneke Aerts.
Aert Slugsken, ged. 17 feb. 1639, ouders Gerrit en Anneke Aerts,
Aeltgen ijlugsken, ged. 8 aug. 1641 ouders Gerrit en Anneke
Aerts. De moeder wordt hier genoemd Aartgen Aarts van Kngnders.
Willem Slugsken, ged. 19 mei 1643 ]
Hester » » 2 maart 1644 ouders Gerrit Scholtas

Mechtild » » 23 aug. 1646 f en Lucretia Wgntjea.

Esther » » 16 apr. 1648 J

^) H Wapen in kleuren der familie Ardesch, tia jaargang 1874 der Heraldieke
Bibliotheek.

OÜDHBID- MUNT- KN VtSTFUfQ'KWÜE» 845

Mecbtelt Slngsken, ged. 29 mei 1640, Peter en Antonetta van
Baden dr.

Willemtghen Slagsken, van Arnhem, aangeteekend alhier 18 jong
1620 met Andries Jacobzen van Harderwgk.

Gerrit Slngsken, teekende hier aan 30 mei 1630 met Aertghen
Aerts, j. d. nit Elburg.

Lacretia Wgntjes, uit Kampen, was de tweede vrouw yan den
scholtis Gerrit Slugsken. Zg teekenden hier s.au, den 4 8ept. 1642.
Zg was een dochter van Johan, muntmeester van Overgssel, bur-
gemeester van Kampen enz.

Pauwei Slugsken, zeer waarschgnigk de zelfde als ged. 1631 op-
gegeven, muntmeester alhier, trouwde te Wghe februarg 1657,
Joanna van Sonsbeeck. Hg was aangesteld tot muntmr. 18 oct.
1653, en bekleedde dien post tot 1690. Soms werd hg, gedepu-
teerde in 't quartier van Veluwe zgnde, vervangen door zgn zoon
Pieter (of Petrus) muntmeester te Deventer.
Van de Wal. Omschrift A^ 1582 de 21 may starf henrick janse

V. de Wal.
A°. 1598 starf Belken henrixv.Zevenner.
met Got moet de siele rvs.
Hieronder een ged. schild, 1 gevierendeeld ; de velden
effen; 2 een leeuw. Half aanz. helm. Helmt. een
toegew. vlugt.
idem. een zerk zonder opschrift, 't wapen als bovenstaand,

de leeuw hier vervangen door drie (zwgnskoppen?)
idem. Opschrift. A^. 1600 den 17 Martg sterf mechtelt

Fiberse hoisvrou v. jan Willem van de Wall.

A^ 1602 den 1 Martg sterf jan Wil-
lemsen van der Wall.
't Wapen weder als bovenstaand; de linkerhelft van *t schild is
bier een schninbalk vergezeld in de rigting van vgf leliën, drie
boren f twee beneden den balk.

He rechterhelft van bovenstaande schilden, 't wapen van de
^an de Walls zgnde, komt dit sterk overeen, met *t wapen der
jonkheeren van de Wall.

2 Maart 1595 teekenden hier aan, Elbert Henricks van de Wall
^Q Catharina Nieberts uit Ngmegen.

346 OUI>HBn>- MÜHT- SW PBNNINGXUirOB.

11 Dec. 1598, teekenden hieraan ^ert Hendriksz. van de Walle
en Henderickgen Nieberts uit Ngmegen.

1 Dec. 1603 aangeteekend Henrik Noyen Gosensz. en BeeUien
Henricks van de Wall.

30 Dec. 1605 aangeteekend Elbert van de Wall en Henrickhien
van Schadrih (?) tot Amersfoort.

Peters? Een schild z^nde gedeeld: 1 een omgew. dubbele weer-
hi^k: 2 doorsneden: a drie? omgekeerde pitoorsklaauwen) ; b een
ankerkrnis. Half aanz, helm. Helmt: een toegew. vlugt. Onder
't schild staat:

Bette jans weduwe van jan maegh Peters, sterf 1602.

Van den Beeldt? Op de zerk een gevierendeeld schild: 1 en 4
drie zwemmende visschen boven elkaar; 2 en 3 drie klokken (ik
veronderstel dat 't geen vairklokjes zgn) Hieronder staat:

De E . . . . Anna Sweers hagsvrov van Philips van den Heeldt,
(? is onduidelgk) is gerust den 28 Avgustvs ov. 73 jaerAM626.

Een ged. schild; regts onkenbaar^ links een boom met drie étages
Helmt. een toegew. vlngt.

Van Westervelt. Een zerk waarop een zeer diep gesneden wapen,
namelgk in groen drie zilveren leliën. Half aanz. gekr. helm*
Helmt: een paar geharnaste armen eene lelie opheffende. Schildh.
2 omziende leeuwen. Van deze familie, thans uitgestorven, zgn
vele leden alhier begraven. Ik noteer daarvan slechts:

Willem Jan van Westervelt, alhier begr. 7 oct. 1776, en bor-
gem. van Harderwgk. Hg tr. te Hierden 10 aug. 1744 Alegda
Johanna van Westervelt, ged. te Harderwgk 4 oct. 1713, begr.
ald. 2 febr. 1802 en dochter van Anthouy, te Nunspeet gehawd
nov. 1706 met Mechtelt Nuck. Zg wonnen negen kinderen, waarvan
zes ongehuwd stierven. Het 4de kind Mechtelt, ged. te Harderwgk
11 mei 1749, st. ald. 18 oct. 1813, tr. 1770 Johan Cornelis Fran-
9ois de Vries, maire van Harderwgk, waaruit kinderen.

Het 5de Antoni Peter v. W. tot Leuvehum, ged. te Harderwgk
16 aug. 1750, hawt te Deventer 1783 Anna Megtelt Jordens. Hunne
drie kinderen sterven jong, zg, even als hunne ouders, alhier begraven.

Het 9de Heribert, ged. te Harderwgk 27 febr. 1756, huwt te
Zutfen 1781 Nalida (Seertruid Margareta Op ten Noort

Ook werd alhier begraven de burgemeester Heribert van Wee-

OÜDHUD- MüKV- BK PÉMlKGKUHDl. 347

terYeH den 25 oot. 1792, welke den 1 ang. 1788 met Alegda
Schortes te Hierden gehuwd was. Zeven kinderen zgn m^ van hen
bekend, alle ongehuwd overleden.

Wgnbergen. Een grafzerk met het wapen der W'gnbergens. Op
de hoeken der seinen vier schildjes, namelgk: Wgnbergen, Mom,
een leeuw en drie kepers.

Ik vermeende eerst, dat hier begraven zon zgn Sgwert van' Wgli-
bergen, borgemeester van Harderwgk, overleden 1600, zoon van
Jokan- (ex Arnolda Morn) en van Adelheid DruUing. — Ik kon
evenwel nog een gedeelte' van 't grafschrift ontcgferen, luidende:

Jan van Vgoberghe tot de Da? zu huistrau A(ne?) Het zon

dos *t graftichrift kunnen zgn van Johan met Adelheid Drulling
gehawd, en de vier schildjes zouden de wapens der ouders voorstellen.

? Op een vierkanten steen, denkelgk uit een zerk gehakt^ vind
ik 't volgende wapen:

Gedeeld: a twee of drie palen, b drie? (tnrksche sabels, de
punten naar beneden) boven elkaar en schuinregts geplaatst. In
een kwartierhoek, gevierendeeld: Holland en Henegouwen. Helm-
teeken: waarschgnl^k twee flambouwen. Daar onder stond nog
HVDH. MDR.

Ten laatsten vermeld ik nog twee oude grafschriften.

A°. 1600 den 23 Mag is gestorven Grerrggen Wede van salegen
Gerrgt Broenesz.

Hier is te ruste geleit 't lichaem van Jacob Rolofsen, gheslorven
den 19 Mey A"". 1623 (of 1603). backjsb yls leuvïk.

T AALKUND E.

Heim. (Vgl. XXYI, bl. 126 en 133). In den laatsten tgd houd ik
me rooral bezig met de studie der friesche eigennamen, zoo wel
personen-, geslachts-, als plaatsnamen, en heb daarbg vooral m*n
aaodacht gevestigd op 't naue onderlinge verband dat er tusschen
de drie genoemde groepen van eigennamen bestaat. Dat ondetwerp
reeds sedert jaren m'n gedachten vervuld, etf 'n grootetf

348 TAALKUKDE.

schat Tan boustoffen, daar op betrekkelik, heb ik, door rlgtig
zamelen, langzamerhand by een gebracht. Tegenwoordig ben ik
bezig met 't schrgven van 'n opstel over dat zelfde onderwerp.
*^i eerste gedeelte van dat opstel is, onder den naam van: »£eo
en ander over friesche eigennameD,*' reeds afgedrukt in 't tgdschrift
»De vr^'e Fries,'* en komt binnen kort in 't licht.

Uit 't boven meegedeelde volgt dat de beide hoogst belaogr^ke
opstellen van de hh. Roos en Leendertz, hier boven aangehaald,
koren op m'n molen waren. Zeer geerne zou ik naar aanleiding
van die opstellen, in dit t^dschrift meedeelen wat mg bekend is
van dat woord heim^ als deel van vele plaatsnamen, vooral in
Friesland. Maar dat kan niet, want de ruimte die »De Navorscher"
aan z'n medewerkers aanbiedt voor bun opstellen, is daartoe veel
te beperkt; 'n geheel maandnummer immers van dit tijdschrift was
daartoe te klein, en weinig moeite zou 't me kosten, alleen orer
dit onderwerp handelende, 'n halven jaargang van » De Navorscher''
te vullen. Bovendien zou 't me verdrieten, en ongepast zou 't
wezen ook, zoo ik in twee verschillende nederlandsche tgdschriften
gelgktgdig 't zelfde onderwerp behandelde Zoo wil ik me nu ver-
genoegen met de lezers van »De Navorscher" die in 't genoemde
onderwerp belang stellen, op m'n arbeid in »De vrge Fries"
opmerkzaam te maken, terwgl ik aan de beide heeren, die opstellen
over i^heim'' in »De Navorscher" plaatsten, geerne 'n overdruk
van m'n opstel zal toezenden, zoodra ik die ontfangen hebben zaL

Toch wil ik hier nog enkele opmerkingen en aanvullingen plaatsen,
de genoemde opstellen over »AeiW rakende, waarby ik m' echter
beperken wil tot juist die punten en woorden, door de heeren
Roos en Leendertz besproken en opgenoemd.

Alzoo: Behalve de plaatsnamen uit noordelik Frankrgk, waar
oudtgds (en ten deele nog heden) de nederduitsche (flaamscbe)
taal gesproken werd, op hem eindigende, door den heer R. opge-
noemd, vind ik in »Taylor, Words and Places" nog, uit diezelfde
landstreek, de volgende plaatsnamen op hem uitgaande, opgeteld:

Eblinghem, Balinghem, Barlinghem, Eringhem, Fersinghem, Gar-
linghem, Guslinghem, Uelvelinghem, Islinghem, Ledinghem, Ledring-
hem, Linghem, Lozinghem, Leulinghem, Mazinghem, Merkeghem,
Molinghem, Radinghem, Racquinghem, Recklinghemi SenningheiQ)

TAALKUNDE. 349

Tatinghem, Verlinghem, Wicquinghem. Bovendien schuilt in de
Tolgende plaatsnamen, die ook alle in noordelik Frankr^k (Artois)
Toorkomen, zeer denkelik ook nog *n A^m: Aeclinghen, Assinghen,
Eslioghen, Audinghen, Bazingben, Berlinghen, Bouqninghen, Ha-
lingben, HauTrin?hen, Herquelinghen, Heuringhen, Locqninghen,
Lottinghen, Macqainghen, Tioghen, Oaestinghen, Velinghen. —
Zoo als men ziet, 't zgn louter zuiver nederdnitsche plaatsnamen,
al zgn ze hier en daar in spelling wat naar de fransche spelwgze
en de fransche uitspraak verdraaid en verknoeid. Ook zgn ze
alle gemakkelik te verklaren ; d' afleiding, d' oorsprong van al
deze namen leit nog al voor de hand.

Wat de l^st van belgische plaatsnamen, op hem eindigende^ be-
treft, ook deze komt me verre van volledig voor; trouens, ze
wordt daar ook niet voor uitgegeven, en die volledigheid is ook
niet noodzakelik. De beer R. noemt slechts de flaamsche A^tm-
namen op: maar ook in de brabantsche streken van Zuid-Neder-
land komen ze voor, zoo als in alle germaansche landstreken.
Laat ik slechts enkele hier opnoemen. In *t gewest Antwer-
pen: Bomhemi Berchem, Merxem, Wgnegem, Wommelgem, Oeleg-
hem, Broechem, Hemixem, Edeghem, Itegem. — In Zuid-Brabant :
Merchtem, Wolverthem, Beygem, Bellegem, Brussegem, Eppegem,
Berthem, Hekelghem, Yossem, Sichem, Op- en Neer-Heilissem,
Bantersem, St- Margriets Hantem, Eiezeghem, Betekom, Miskom,
Eerkom, Binkom. — In de Henegou: Gislinghem (Ghislenghien)^
Gondreghem, {Gondreffnies), Houthem (Houtaing), Meer-Veeghem
(Mévergnies), Heidenghem {Oeudeghien), Holleughem (Ollignies), Pa-
penghem (Papignies), Everghem (Evergnies)^ Fraaihem {Froyennes)^
Markhem (Marquain), Ramenghem {Ramignies)^ Liedhem (Leêdain)^
Willemghem (GiUenghien). De namen, achter d' oorspronkelike
nederdnitsche namen tusschen haakjes gesteld, zün de verknoeide
waalsche namen van deze plaatsen. Zie m*n opstel in De Navorscher,
^Nederdnitsche namen voor uitheemsche plaatsen,'* XXI, 611 en
XXII, 191. — Verder komen nog in zuid-nederlandsch Limburg de
volgende heimnamen voor : Stokhem, Brusthem, Gorswarem, Rothem,
Rekhem, Vleteghem, Gortessem. Eindelik nog Dalhem en Warem
in 't land van Luik.

Deze namen zgn slechts bg 'n vluchtig overzicht van een van

35(0 TAA.LKUNi)B.

Stieler's kaarten a%e3chreveii. Ongetw^feld zgn er dos in de
brabantscbe streken yan Zuid-Nederland oneindig veel meer heim-
namen als de bier opgenoemde, om van de flaamscbe streken, die
^k niet naspeurde, niet te gewagen. En dan nog, boe vele Ter»
kapte beimnamen zullen er nog in deze streken zgn! —

Opmerklelik is 't, dat, terwgl *t oorspronkelike heim in den regel,
fag -de zuid-nederlandsche beimnamen, slechts tot hem is versleten,
of tot em, bg enkele van die beimnamen die in H oostelike deel
. ¥an Zuid'<Brabant, in den omtrek yan Leuven voorkomen^ dat heim
m om veranderd is. B. v. Betekom, Miskom, Eerkom, Binkom;dat
is: Betingbeim, Betiakbeim, de woonplaats der afstammelingen
van Bete (Bette i& 'n nog levende friescbe mansnaam, waar tal-
Vjke >geakobtenamen en pkatsnameo in en buiten Friesland van
algeleid zgn). Serkom = Eerkheim, overeenkomende met 'tboog-
.duitecbe Sirobbeim, dat in Opper-Duitschland veelvuldig voorkomt;
.alioo : de keark^woonplaats, de woonplaats waar *n kerk is. Binkom
is Binninghem, Binninkbem, de woonplaats van d' afstammelingen
van Biüne, (Benne, Benno), *n friesche mansnaam, die nog dikwgis
in 'Friesland voorkomt, en even «Is Bete of Bette, aan talr^ke
l^eslacbtsnamen en plaatsnamen in en buiten Friesland oorsprong
gaf. En Mirikom is ongetwgfeld op dezelfde wgze van 'n mans-
naam Misse afgeleid, ofscboon 'n mansnaam Misse mg nooit voor-
kwam ; maar natuurlik kan die naam oudtgds toch wel in gebmik
geweest zgn. Is dit brabantscbe Misse misscbien gelgk aan den
boUandscbeUi nog voorkomenden mansnaam Muis, Muus? — Maar
met dit Misae kan ik licht missen, en met vooronderstellingen
mag men bg 't verklaren van namen niet meer voor H licht komen.

Ook in andere streken beeft men *t oorspronkelike heim tot om
versleten. Vooral in Gelderland, waar men Deutekom voor Doe-
tinohem, Beusekom voor Beusichem, Ellekom voor *t oorspronkelike
JEllingbeim óf EUinkbeim, . Bennekom voor Benning- of Bennink-
beim {dit gelderscbe Bennekom is letterlik 't zelfde als 't znid-
brabantsobe Binkom en 't oost-friesebe Bingum), zeit, en ten
deele ook sohrgft, enz. In Friesland : werd in de vorige een d'
uitgang «m van vele plaatsnamen, veelal als om uitgesproken. In
't fnesch schreef men toen ook wel om^ b. v. Aohlom, Hitsom,
Beltaom «oor ^AeUum, 'Hitsum, Beltsum, Berlisum of BerHknm.

TAALKUNDE. 351

Zelfs zei men wel, met vollen nadrak, Tjom of Tsjom voor Tjom.
2oo luidt 'n volksrgmke waar mee de Friesen d' inwoners van 't
dorp Tjom (zie XXVI, 144) plagen:

To Tsjom
Der falie de boeren mei 't skithüs om.

Dat rgmke is nog bekend en in gebraik en blgft, om den wille
van 't rgm op om, d' uitspraak der achttiende een bewaren. Maar
overigens zeit niemand heden ten di^e in Friesland Tsjom, maar
altgd Tsjam of Tjum, even als Achlnm, Hitsnm, enz. En toch
is hier op, zonderling genoeg, 'n enkele uitzondering. De naam
van 't dorp Akkmm wordt nog heden door vele Friesen, maar
lang niet door allen, als Akkrom uitgesproken; maar in andere
dorpsaamen hoord' ik die om voor um nooit meer. Dat men
ondtgds ook reeds dat om duidelik hooren liet, blgkt uit den ge-
slachtsnaam Acronius, die nog te Leeuwarden voorkomt. Die
naam is van den dorpsnaam Akkrum afgeleid, even als de ge-
slachtsnamen Hempenius, Winsemius, Schotanus, Wommelius,
Terentius, Werumeus, Hagenus, Yerdenius, Fledderus^ Beilanus,
enz. die alle in Friesland voorkomen en ten deele voorkwamen,
yan de plaatsnamen Hempens, Winsum, (Oude-) Schoot, Wommels,
Teems (in Friesland bewesten Lauers)^ Wierum (in Friesland be-
oosten Lauers), Hagen^ Werden of Verden (in Friesland beoosten
Eems), Fledder en Beilen (in Drente) afgeleid z^jn. Maar dat
d' eerste man die zich den naam Acrouius tot 'n geslachtsnaam
formde, van Akkrum juist Acronius maakte en niet iets anders,
b. V. Acremius (als Winsemius van Winsum) of Acrumeus (als
Weromeus van Wierum), dat bewgst, dunkt me, dat men toen
in de zestiende of de zeventiende eeu, Akkrom zei, met duidelik
hoorbaar om, voor Akkrum.

Deze form om voor heim komt ook in Engeland voor. De ge-
wone form waarin 't woord heim in engelsche plaatsnamen op-
treedt is ham; engelsche plaatsnamen op ham eindigende, zgn
zeer talrgk '). Maar in Holdemess, 'n landstreek aan d' oostkust

^) Sommige plaftunamen in Friesland gaan ook op Aam nit, even als engelsche
pltatsnamen; b. v. Drogeham in Achtkarspelen, Blanken ham en Tsselham in d' oude
Ysselgo, den Ham, Kolham, Bl^ham in GroningerUnd, Keiüuunm in Oost-Friesland*
Kenenhinm en F^nenshamm in Stadknd, gioühamm in Bn^adingqrlandy Kalhiyhsmni

352 TAALKUNDE.

van Engeland, aan den mond van de Hamber, treft men de plaats-
namen Newsom, Rysom en Ulrome aan. Dat zgn friesche formen
van heim. Holderness is troaens ook, zooals genoeg bekend is
en nit sommige zaken nog heden blgkt, 'n bizouderlik friesche
volkplanting, 'n landstreek die uitsluitend door Friesen, en niet
door Saksen of Anglen bevolkt geworden is. Kwamen de Friesen
die 't dorp Rysom in Holderness stichtten, nit *t dorp Bysam in
Oost-Friesland of ait Bisum in Noord-Friesland. En die welke 't
dorp Ulrome in Holderness stichtten, uit Ulrum in Hansingo?En
gaven ze ten gevolge daarvan die oude friesche namen aan han
niene woonplaatsen? T is zeer waarsch^nlik; zeer denkelik! Zoo
iets gebeurt immers nog dageliks in Amerika en Australië, vooral
in Noord- Amerika, waar talrgke europesche plaatsnamen (zeer vele
ook zonder 't voorvoegsel New) voorkomen, die door d* eerste
europesche volkplanters met die namen genoemd werden ter ge-
dachtenis aan hun vorige woonplaatsen in d' oude wereld.

Ook in Noord-Friesland treffen we dien uitgang om aan inden
naam van *t eiland Amrum (Ammerheim of Amringheim), die
door velen, vooral vroeger, steeds Amrom gespeld werd; en zoo
ook spreken sommige Noord-Friesen dien naam uit, ofschoon
andere Noord-Friesen Amram zeggen. Ook nog in naam van 't
dorp Snorom bg Boyer.

Maar laat mg voet bg stuk houden. — De Igsten van neder-
landbche heimplaatseu, van den heer Leendertz, zgn niet volledig.
De volgende heimnamen uit 't friesche gedeelte van Nederland
dienen tot aanvulling van die Igsten.

In Friesland tüsschbn Flib en Latjer«.

In Leeuwarderadeel :

Wirdum. Techum. Hem ').

in Ostringen, ons. Maar dit friesche ham is 'n gantsch aoder woord als Aei», en
staat in geen verband mdt 't engelsche Aam in Nottingham, enz. In m'n opstel io
#De vrge Fries" sal ik dit nader aautoonen.

^) Ik denk dat de heer Leendertz dit hem, ook in de plaatopnamen Oosthem, West-
hem en Sperkhem, en Hem in Drechterland, niet voor 'nTerbasterdAetm wil gelden
laten, maar roor ham houdt. Zie de noot op bladz. 858. Ik heb daar niet op tegeo^
en kan *t niet uitmaken of dit hem in deie friesche plaatsnamen oorspronkelik
h«m il of ham* Voor beide sienswöaen Bynsch^nbaar-geldige gronden aan te roeren.

TAALKUNDE.

In Ferwerderadeel :

Old-Feudum.

' In Oost-DoBgeradeel

Stiem.

Esamburen.

Esnmazgl.

In Danturaadeel :

Dantnmawoade.

Rinsnmageest.

In Achtkarspelen :

Ealebeintnm.

In Menaldamadeel:

Bitsumazgl.

Hatsum.

Franjnm.

In Baarderadeel :

Bekknm.

Schelum.

Makkum.

Hem.

In Franekeradeel:

Koam.

Fatum.

Teetliim.

Lutke-LoUam.

Doium ^).

TolsuTi.

Yalnmbaren.

Sitlum.

b Hennaarderadeel:

Groote-Wierum.

In Wonseradeel:

Beium.

Barsnm.

Oosthem. ^)

Eoudehaisum.

In Wgmbritseradeel:

Oosthem. ^)

Westhem. «)

Sperkhem *).

In Henielaraer Oldefaart:

Staram (de frieschc

) naam van Staveren).

353

Is Feiesland tcsschen Lauers en Ebms (Geoningbeland).

In Hunsingo:
Midballum.
Smeersnm.

Boknm.
Wierum.

Emstheem.
Hekkum.

') Doinm (Doycm), ^n baart bQ Hitsam, niet te Terwarren met Dongjam of
Donjom (Donia-heim, Dodinga-heim, de woonplaats der afstammelingen van Dodo,
dat il Üoede), dat door de Friesen niet veel anders als Doium, met 'n neusklank,
uitgesproken wordt.

'j Zie de noot op bladz. 852.

354 TAALKDNDB.

In Fivelingo:
Bansnic. Kleine- Wierum. Dgknm ^).

Lutje-Bierum. Blokam.

In 't Westerkwartier:

Frilum. Aalsum. Sntturo.

Ter vergelgking en aanynlling der noord- en zuidnederlandsche
heimnamen dienen de namen van heimplaatsen uit 't bmten-ne-
derlandsche deel van Friesland hier ook noodzakeliker wgze op
genoemd te worden. De volgende z^n me bekend; maar daar
zullen er onget^gfeld meer zgn.

In Pribsland Tü«gcHBN Erms, Wesee en Elvb, (Oost-Friesland
in de ruimste beteekenis van 't woord).

In 't eigenlike Oost-Friesland en Harlingerland :

Ekstnm. Hakstum. Schirum.

ütwerdum. Hornum. Berdam.

Blersum. Lopsum. Dunam.

Hattersum. Damsum. Sipkwerdnm.

Fulkum. Uppum. Bochum.

Ochtersum. Accum. Holum.

Thunum. Werdum. Wallum.

') Dit Dij kam of Dikam, *n gehacht bij Oarshnisen, moet wel oiidenclieid«o
worden tui Deikam, 'n gebncht bg Pieterbaren, gemeente Eenrnm, in Hnnsingo.
T* eerstgenoemde wordt uitgesproken als Diknm, 't laatstgenoemde, op de lijst van
den br. Leenderts verkeerdelik Djjknm gespeld, spreken de bnnsinger Fri&ien uit
als Daiknm. Er is bier 'n groot onderscheid tnsschen ei = ai en g ss i. Onge-
twgfeld hebben beide namen niet den zelfden oorsprong. Wat d* oorsprong vtQ
Deik in Deikheim of Deikam is, weet ik niet, maar Dy kam (Dgkheim, Dikbeim,
Dikeheim of Dikaheim) is niet, soo als op bl. 146 staat, 'n heim aan 'n dijt
maar H heim van Dike. De friesche mansnaam Di of Dj of Dye, dio nog ovenl
in Friesland voorkomt, heeft Dike als yerkleinform^ en dit Dike is nog hodeo,
fooral in Oost-Friesland, *n algemeene mansnaam. Van dezen naam zijn de ge-
slachtsnamen Dikena, Diken, Dijken, Diekena, Dgkema, Dykama, Dgkma, Djjksou,
Dikema, Dikken, die alle in de yerschillende| streken; yan Friesland voorkomen,
Dikkens (in Holland), Dickens, Dykings, Ditchling, Diceling, Djdng (in Eoselaod)
afgeleid, en teyens de plaatsnamen: Dikeningen, 'n yoormalig klooster in DreoM,
Dikenshoff, 'n saté bij Wirdum in Oost-Friesland; Diken, 'n gehucht bQ *t dorp
Pakens in Ostringen; en Diekhnsen, *n gehacht bg 't dorp BliiMea in Waagnrl>D^
(de beide laatste in 't Oldenbnrger Friesland). 1

TAALKVUBS.

Borknm.

Eanum.

Eilsnm.

Sirkweram.

Eringweirnm.

Borssam.

Freepsum.

Gandersnm.

Orimersüui.

flamsweram.

Jarsam.

Logutn.

Loppersum.

Midlam.

Oldersnm.

Petknm.

Roricham.

Pewsnm.

Pilsom.

Rysum.

T^ikslum.

Uttum."

Middelsam.

Wirdum.

Wibelsam.

Baltrum.

Bernm.

Dornntn.

Swittersum.

Reersnm.

Sigelsam.

Esklam.

Loga-Binun.

Bingum.

Kritsnm.

Ditsnm.

HatsQm,

Bentnmersyl.

JêjQigum*

Borgam.

Pogum.

Ammersnm.

Brinkum.

Pilsum.

In 't land Stedingexi

Ochtum.

In Butjadingerland en Stadland:

Bekkum.

Sinsnm.

Husum.

Schokkum.

In 't land Ostringen

•

Schenum.

Husnm.

Rahrdum.

Glaruni.

Moorsum.

Westrum.

In Wangerland:

Krildamersyl.

Werdiim.

Horum.

b de Toormalige graafschap Delmenhorst :

Stennm.

In 't amt Wildeshansen:

Rittram.

Husum.

Bannum.

In 't land Wursten of Worsat^n :

Midlum.

AlsuQi.

Dornin.

MulsuDi.

Bsnm.

In 't land Oosteretade:

Rekkum.

In Friesland

BBN00ED15N BlVE

(Noord-Friesland).

In 't land Dit* inawchen:

Bfisam.

355

TAALKUNDE.

In 't eigenlike Noord-FriesIaDd :

Hosnm.

Breklnm.

Bordelum.

üphusum (drie maal.j

Dorpum.

Bargam.

Stadum.

Elintum.

Risum.

Karlum.

Galam.

Böglum.

Dammhusiim.

Süder-Lügum.

Toftum.

Benninghasum.

Otzhusum.

Hunwerthhusum.

Sibbershusam.

ülfhusnm.

Ballum.

Porballum.

Snorom.

Elooster-Lügam .

Eringelnm.

Op 't eiland Röm of Romö:

Toftum.

Op 't eiland Sylt:

Tinnnm.

Keitam.

Heidom (verdronken).

Archsum.

Morsam.

Rantum.

Hörnum.

T' eiland Amrum.

Op 't eiland Föhr:

Boldiksum.

Wriksum.

Oevenum.

Midlam.

Alkersum.

Toftum.

Klintum.

Oldsam.

Dunsum.

Uetersum.

Hedehusum.

Fitsum.

Bnrchsum.

Nieblum.

Zoo als men ziet, de buitennederlandRche gedeelten van 't aloude
Friesland leveren niet minder heim-(am-) namen op als 't neder-
landsche gedeelte. Eu echte, zuiver-friesche plaatsnamen zgn dat
alle; alle zgn ze soortelik geheel de zelfde namen, ja dikwijls
letterlek aan elkander gelgk. Zoo komt de naam Midlum wel vier
malen in de verschillende streken van Friesland voor; de naam
Husum (of Huizum op z'n holUndsch) nog vaker. Wirdum, Wer-
dum, Loppersum, Wierum en Werum, Bierum en Benim, Rysum,
Bekkum, Beium, Winsum, Hatsum, enz. even eens herhaalde malen,
zoo wel in Noord- en Oost-Friesland, als ir de nederlandsche ge-
deelten van Friesland.

Ten slotte nog enkele aanmerkingen. Vooraf dien ik te zeggen
dat ik 't, wat de verklaringen der germaanscbe plaatsnamen in
't algemeen, maar vooral der nederduitsche en friesche heimnamen

TAALKÜKDB. 357

in 't bizonder aangaat, yolkomen eens beu met den heer Leendertz,
waar deze geleerde taalkundige zeit dat in plaatBuamen met heim
samengesteld, 't eerste gedeelte van die namen in de meeste ge-
valleu *n personennaam is. Dat geldt vooral in hooge mate van
de friesche plaatsnamen, en niet alleen yandefriescheheimnamen,
maar eyenzeer van die friesche plaatsnamen die op etis of ns en
die op wert of wart eindigen. Eu zoo is 't ook met de flaamsche
heimnamen. Inderdaad moeten ook dezen in den regel van mans-
namen afgeleid tv orden, en de heer Laussens, wiens werk door
den heer Roos aangehaald wordt, slaat dus wel degelik den
spgker . op den kop, waar-i de plaatsnamen Belleghem, Alveringhem,
Sysseghem, Tichem of Tiedeghem, Maldeghem, Oedelem, Iseghem,
Tan oiansnamen afleidt. Ongetwgfeld schuilen in deze plaatsnamen
de mansnamen Belle; Alf of Aifert (Alfred); Syds of Sies; Tiede;
Malt of Melty Melle ; Oedele, Oede, Ude ; en Ise, Isebrand, IJsbrand.
Aan 'n Flaming of anderen niet-frieschen Nederduitscher vanden
tegen v«oordigen tgd mogen deze mansnamen zeer vreemd, vast
onmogelik voorkomen, in de verschillende streken van Friesland
z^n ze alle nog ten huidigen dage in gebruik. *N Fries herkent
in de genoemde flaamsche plaatsnamen terstond de personennamen,
hem zoo bekend en eigen, waar die plaatsnamen van afgeleid zgn.
Ja, maar Friesland is geen Flaanderen ! zal men mg tegen voe-
ren. Hoe komen üriesche personen namen in fluamsche plaatsnamen ?
O, de eigenaardige personennamen die tegenwoordig als bizon-
derhk-iriesche namen gelden, zgn oorspronkelik alle algemeen-
gerniaansche namen, die onder alle geraiaansche volksstammen,
en dus ook onder de Flamingen, in gang en zwang geweest z^n.
£u juist in Flaanderen zgn deze oude namen langer in stand en
in gebruik gebleven als in eenig ander nederduitsch land, Fries-
land natuurlik, waar die namen nog heden in volle gebruik zgu, uit-
gezonderd. £n nog heden komen zeer vele van deze oudgermaansche
personennamen voor in 'u afgelegen en afgesloten deel van Flaan-
deren, in Fransch-Flaanderen namelik. Zie hier over m'n opstel
>Frie8che namen in Frankrgk", in »de Navorscher" XX, 251.

Belleghem is Bellinghem^ Bellinge-heim, dat is: de woonplaats
der fttstammelingen van Belle, van 'n man die Belle heette. Want
die gh in Belleghem en dergeLgke flaamsche plaatsnamen is geens-

358' TAJOJOSmmi

zina, zoo als op U. 126 gezeid wordt, 'n versterking vaii den A
yan hem^ maar ougetwgfeld, gelgk op bl. U& ook beweerd wordt,
'u overblgfsel van den lettergreep ifig, die oorspronkelik in deze
namen voorkwam, en in sommige (Arhreringhem, Maninghem,
Bainghem, Tetinghem) nog heden gesproken en gBschi<0Vie& vrordtr. —
Alveringhem is de woonplaats der afstammelingen- van* Alfert;
Sysseghem, Tichem, Maldeghem en fseghem zgn de WK>onplaatsen
der afstammelingen van Syds, van Tiede, van Malt en van Ise.
Maar Oedelem is sleehtweg Oedele-hem, de woonplaats van Oedele
(Oedele is 'n zoogenoemde koseform van Oede of liever Ude, Udo) ;
hier is de plaatsnaam niet geformd van den naam der afttammeUngen
van Oedele, van den naam der Oedelingen, maar van den naam
van den man zelven: In 't andere geval zon dat dorp waar-
schgnlgk nn Oedelghem bieten.

AJ deze zeven mansnamen, en eveneens de friesche persoueu-
namen die ik bier beneden, b^ de verklaring der andere flaamsohe
plaatsnamen, nog aanvoeren wil, formen den wortel van talrgke
geslacht-* en plaatsnamen, zoo wel in als buiten 't hedendaagsche
Friesland, 't Zon bier te veel ruimte wegnemen, zoo ik die alle
hier wilde opnoemen en aantooneu. Tot voorbeeld, en tot staving
van m'n beweren dat deze flaamsefae plaatsnamen wel degelikvan
personennamen geformd zgn, wil ik de geslachtsnamen en plaats-
namen, van den mansnaam Belle, in verkleinform Belke, opnoe-
men. Geslachtsnamen : Bellema, Belma, Belsma, Belsema, Belkema,
Belkinga, Bellinga in de verschillende streken van Friesland voor-
komende; Bellinge in Drente; Bellink in Twente; Bellinckhaas
te Osenbmgge in Westfalen. Plaatsnamen : Bellingawolde (dat is
het wond der aiétammelingen van Belle, even als *t flaamsohe
Bellinghem het heim der afstammelingen van Belle is), *n dorp
in 't Oldamt, Bellingaweer 'u gehucht bg Winsum in Hnnsingo;
Bellinkhof, 'n havesate en *n gehucht bg Wierden in Twente.

Eve& als nu van de plaatsnamen Belleghem, Oedelem, enz. aan-
geduid is, zoo moeten ook d' andere flaarosche heimnamen, door
den heer B. opgenoemd, zonder twgfel van personennamen afge-
leid worden. De verklaring der plaatsnamen Maninghem, Berthin-
ghem, Aadinghem, Inghem, Baioghem, Elinghem, Looyingbem,
Ardittghem, Herdiughem^ Bonvelinghem^ Tetinghem,- Hondegheffli

TAALKÜKDB. 369

Ellinghem, Snelleghem, Beemera, Werkhem, Wnlveringhem, Vinck-
hem, Rolleghein, Ledeghem, Eeghem, Caneghem, Emelghem, Djghem
Galleghem, Anseghem, Berchem, Waereghem, Adeghem, Elver-^
din^he, Ettelghem, Leffinghem, Leekem^ Marckeghem, BeniDghem,
Tflleghem, van de personennaineii Mane of Manne/^^Bert (en niet
Bertinas), Ade, Ine, Baie, Ele, Loi, enz., enz. leit althans letterlik voor
de hand. Al deze mansnamen, met de daar yan afgeleide geslachta^
en plaatsnamen, .sgn nog heden in de Terschillende streken yan
Friesland in oyeryloed te yinden. Maar dit alles aan te toonen,
kost hier te yeel tgd en rairate; in m*n opstel in» De yrge Fries"
zal ik 't bewezen. Maar toch, laat ik er 'n paar yan die flaam-
sche plaatsnamen, die door hun form nog al licht tot andere yer-
klaringen aanleiding geyen kannen, uitpikken ; b. y. Vinckhem en
Marckeghem. 'T eerste is niet (zie bladz. 129) yinkenhais, yinken-
woning; ach neen! d' oude Flamingen, die reeds yoor duizend
jaren dezen naam formden, bonden nog geen yinkenhnizen, geen
Yolières. En zoo ze 't ook al deden, dan zouden ze nog hun woon-
plaats daar niet naar genoemd hebben, want ze waren niet onzin-
nig. Neen, maar Yinckhem is Finkhem, Finkeheim, de woonplaats
Tan Finke; en Finke is 'n mansnaam, nog in Friesland leyende,
'n yerkleinform yan Finne, Fenne of Fene. En yan dezen mans-
naam komen de yolgende geslachts- en plaatsnamen: Feninga,
Veeninga, Yenema, Fenema, Fennema, Vennema, Veenma, Yinnema,
Fingia (dat is saamgetrokken uit Finninga), alle in de yerschil-
lende streken yan Friesland; Yening, Fening, Yeeniug, Yeenesz,
Finken, Yinken, in andere streken yan Nederland; Finning en
Finching in Engeland. Yerder de plaatsnamen: Finkum, dorp in
Leeuwarderadeel; Finkega, dorp in Stellingwerf; Fingia-state te
Herbaium in Franekeradeel ; Finkenburg, gehucht bg Nenndorf in
Harlingerland; Finkenburg, gehucht bg Esenshamm in Butjadin-
gerland; Finkenburg, gehucht bg Golzwarden in Stadland; Fin-
kesburg bg Wüppels in Jeyerland ; Finningham in Suffolk in En-
geland.

En zoo is 't ook met Markeghem. Dat woord beteekent niet
> woning aan de mark of grens", en eyenmin » woning yan den
mark- of grensgraaf'^ (zie hl. 131); in dat geyal zou 't Markhem
moeten wezeui zoo die samenyoeging al bestaanbaar ware. Usat

360 TAALKmn>£.

't is Markegbem, dat is Markinghem, Markingeheim^ de woonplaats
der Markiiigen of afstammelingen van Mark; en deze mansnaam
Mark is niet de zelfde als de naam van den evangelist Marcnsof
yan den een of anderen romeinschen Marcus, neen maar Mark,
Marke is *u verkleinform van Marre^ 'n naam, die behalve in dit
flaamsche Markegbem, nog leeft in de geslachtsnamen Marrioga,
Marrenga, Meringa^ Marema, Marrema, die allen in de verschillende
streken van Friesland voorkomen; Merens en Mering, elders in
Nederland. En in de plaatsnamen Marrum, *n dorp in Ferwer-
deradeel; Maium, 'n dorp in *t Westerkwartier; Marsum, dorp
in Menaldumadeel ; Marsum, dorp in Fivelingo; Marwert, 'n saté
bg Lollnm in Wonseradeel; Marwert, 'n saté bg Wirdnm in
Leeawarderadeel; Merum, gehncht bg Loppersnm in Fivelingo;
Mebriugsborg, bate bg Waddewarden in Ostringen. In Engeland :
Mering in Nottingham; Merrington, in Durham; Marrington, in
Salisbury. In Frankrgk: Marigny, dat in Burgundië, Champagne,
Poitiers, Orleannais, Isle de France, Bourbon, Normandië, Franche-
Gomté, enz. herhaalde malen voorkomt; Merigny in Poitiers,
Meeringes in Champagne, Maragny in Burgundiê enz. enz.

Ten slotte zegt de heer Leendertz, dat de naam van 't dorp
EjTuishoutem of Cruyshautem zeker van jonge dagteekening is,
en den naam Godveerdighem niet te verstaan. 'T komt me voor,
dat Ernishoutem niet is Eruishout-heim, maar Eruis-houtem of
EjTuis-Houtheim. De naam Hautem of Houtem of Holtem of Holtam
komt zeer dikwgls in de verschillende landstreken van Neder-
Duitschland voor, even dikwgls als de 't zelfde beteekenende namen
Holzheim of Waldheim in Opper-Duitschland; en deze naam kan
van hooge oudheid zgn en is dit ook in den regel. Ook in de
znidnederlandsche gewesten leit menig Hautem en Houtem^ en
om verwarring in deze namen te voorkomen, heeft men bgnamen
aan deze namen gehangen; b. v. St- Margriets Hautem in Zaid-
Brabant, omdat de kerk van dat dorp aan St. Margriet gewgd is.
Zoo ook Eruis-Houtem of Cmyshantem, omdat de kerk van 't dorp
aan 't heilige kruis gewgd is ? of naar 't een of ander kruisbeeld,
dat daar bizonder in *t oogvallend opgericht is?

En is Godveerdighem niet Godveerdinghem, de woonplaats der
Godveerdingen of a&tammeUngen van Godveert^ Qovert, Gott-

TAALKUKDB. 361

Med? Maar met Hemelveerdighem weet ik ook geen weg. De

afleidingen yan Godveerdighem en Hemelveerdighem, op bladzgde

131 voorgesteld, komen me veel te gezocht en te gekunsteld voor.

Haarlem. johan winkler.

Heim. Bg het geven van mgne Igsten (bl. 135 en verv.) zeide
ik dat zg verre ^an volledig waren, en noodigde onze medewerkers
oit ze aan te vallen. Zeer aangenaam is mg daarom de nalezing
door den heer Winkler gegeven, en niet minder de nitvoerige
Igst van heim-plaatsen in Oost- en Noordfriesland, die hg mede-
deelt. Omtrent een paar kleinigheden in zgn opstel vergnnne hg
mg eene opmerking.

Hg vraagt of de naam Misse, dien hg in Miskom vindt, de-
zelfde is als de in Noordholland nog voorkomende Mnis, Muns.
Ik acht het met hem waarsehgnlgk, dat wg in dezen plaatsnaam
eenen eigennaam Misse moeten zoeken. Messinc wordt door Graff,
Sprachsch. II. 875, als persoonsnaam opgegeven. Waar hg dieu
gevonden heeft, big kt niet. Gra£f, die anders bg elk woord de
plaats aanwgstf waar hg het aantrof, doet dat bg eigennamen
niet, wat jammer is : want bg eigennamen, vooral indien zg zelden
voorkomen, willen wg wel weten in welken tgd en in welk deel
van Daitschland zg te hnis behooren. Doch.Muus is zeker met
dit Messe of Misse niet verwant. Enkele malen, het is waar, vindt
men dezen naam duor NoordboUanders Muis gespeld. Doch dit is
eene belachelgke spelling, nit misverstand ontstaan. Zg doet mg
denken aan het antwoord, dat een vriend van mg ontving, toen
bg van IJlst naar Wondsend wandelde. Hg zag op eenen kleinen
afstand het dorp Heeg liggen en, in die streek niet bekend, vraagde
^i eene vronw, die hem tegenkwam, hoe het dorp heette. Zg,
hem aan zgne spraak voor eenen Hollander herkennende en zich
nn ook in het HoUandsch willende uitdrukken, antwoordde: »dat
dorp heet Hoog*'. De meeste Friezen evenwel zouden zoo niet ge*
antwoord hebben : daartoe hooren zg te goed het onderscheid, dat
er is tusschen de uitspraak van Heeg en heag. Even weinig als
Eug met heag^ heeft Muuè met eene muis gemeen. Het is ook
iets anders dan dé lange u, wat men in Muus hoort, wanneer
deze naam duidelgk en goed uitgesproken wordt. Muus komt van

362 TAiXCXJNDfi.

Barf holomeas : hiervan maakte men Bartholamewia^ bg verkorting
Mewis (verg. Mattheus^ Matthewia, Thewis), De w waar eene latere
lettergreep van het woord mede begint, wil gaarne aan den vooraf-
gaanden klank iets van zgne natuur mededeelen. Zoo veranderde
MewiSf of zoo als het veel tg ds uitgesproken wordt, Miewis in Mutca^
en dit, snel uitgesproken, wordt Mues^ Muus. Op dezelfde wgze
wordt Diewertje in Noordholland Duwertje en Sieuiotje, Suwtje, Suutje,

Wanneer de heer Winkler zegt, dat niemand heden ten dage
in Friesland Tsjom uitspreekt, maar altyd Tsjum, dan zegt hg te 1
veel. Ik heb nog meermalen in Friesland Tajom hooren uitspreken.
En inderdaad in dezen, meer dan in de overige heim-namen, is de
o op hare plaats. Tjum zal Tjommeheim, het heim van Tjomme
zgn. De varianten in den Tegenw. staat der Vereen. Nederl.
dl. XIV, bl. 455 opgegeven, Tzumga, Tzumgum (d. i. Tjommega,
Tjommingheim), bewgzen dat.. — Dat Akkrum door sommige nog
met o uitgesproken wordt, daaraan brengt misschien de r, die den
klank voorafgaat, ietH toe. Misschien — zeg ik; want dikw^Is
zeker is het aan toevallige omstandigheden te wgten, dat in der-
gelgke gevallen de toonlooze vocaal meer naar o of naar u of
naar e trekt. Vinden wg b. v. niet zeer digt bg elkander Gorkam,
Heukelom en Kedichem, het eerste met u, bet tweede met o, het
derde met e uitgesproken? En daar volgens den heer Winkler
nog in de vorige eeuw de uitgang van vele plaatsnamen in Fries-
land als om werd uitgesproken, kan de familienaam Acronius niet
als bewgs dienen, dat in den naam Akkrum de o duidel^ker ge-
hoord werd dan in andere plaatsnamen, want het van dezen naam
afgeleide adjectivum Acronius is veel onder. Joannes Acronius was
in het begin der 17e eeuw professor te Franeker, en de predikant
Buardus Acronius leefde en werkte reeds in de 16^.

De heer Winkler kan wel gelgk hebben, als hg beweert, dat
wg bg Dikum in Groningen niet aan eenen dgk, maar aan den
mansnaam Dike moeten denken. Maar ik blgf zwarigheid maken
om Oosthem en Westhem tot de heim-plaatsen te rekenen. Mij
dunkt, de Hemdgk, waarnevens beide dorpen liggen, wijst op
eenen anderen oorsprong.

Dat Markeghem beteekent eene woning aan de mark of grens,
of van den mark- of grensgraaf, geloof ook ik niet. Maar de heer

TAALKÜKDE. 363

Winkler spreekt toch wat stoat, als hij zegt, dat Mark, Markein
dezen naam de verkleinyorm is van Marre. Het is wel mogelgk;
maar even goed kan de oorsprong een andere zgn. Het kan na-
mel^k verkorting z^'n van eenen naam met mark zamengesteld,
Markward of Markfiid.

Toen ik m^n artikel over heim na het afdrukken overzag, stond
ik er verwonderd over, dat ik, terwgl ik het schreef, met de
namen Godveerdighem en Hemelveerdighem geen weg had ge-
weten. Zg zyn toch vrg dnidelyk. Godveerdighem is, zoo als de
heer Winkler te regt verklaart, de woning der afstammelingen
van Godfried. En Hemelveerdighem? — mogen ng aannemen, dat
ab bg meer andere wooiden de h voor gevoegd is, dan ligt de ver-
klaring voor de hand: woning der afstammelingen van Amalfried
of Ëniilfried. Ik moet hier echter herhalen wat ik vroeger zeide,
dat de afleiding van eenen plaatsnaam, al is er veel dat haar aan-
beveelt, ja al schynt zg vrg zeker, toch alt^d gissing blgfb, zoo-
lang wg den ouden naam van het woord niet kennen,

P. LEENDiSETZ WZ.

VRAGEN.

dueemen en dwanckmolens. Volgens placaat van 17 febr. 1573
bezat Filips II van Spanje in Gelderland >dwanckmolens*\ Z^n
dat molens, waar de landman verpligt was zgn koren te laten
malen? H^ verbood den landlieden het gebruik van >onbehoir-
licke queernen**, waardoor hg in zgji gemaal grootelgks benadeeld
werd. Zg mochten alleen kleinere queernen gebruiken voor gort
en scharbiers-malt (wat is dit?); weshalve het aantal queernen bg
de rekenkamer te Arnhem opgegeven, en op het misbruik van
deze naauwkeurig toegezien worden moest. Waren queernen hsjid'
molens voor het malen van graan? En staat dit woord met het
bekende kern of kam in verband? De woordenboeken geven op:
dwangmolen = gemeentemolen (oudtgds ten platten lande), en
hoem =: handmolen. J. akspach.

[Scharbier is een zeer dun bier.]

364 TAALKUNDE.

Fidibnfl. Men heeft mjj verteld, dat deze benaming van een
strookje papier, hetwelk, ontvlamd zgnde, voornamelgk dient om
pjjp of sigaar aan te steken, ontleend is aan de leus >Fideliba8 Fra-
tribus*^ welke vermeld stond op de biljetten van toegang tot een
geheim rookgezelschap te Weenen, nadat het rooken aldaar van
regeringswege was verboden geworden. Die toegangbiljetten wer*
den dan in de vergaderingen der rookers tot straks genoemd einde
gebezigd. Is dit zoo? Wanneer en naar aanleiding van welke om-
standigheden werd dit verbod oitgevaardiord? Was het in Oosten-
rgk algemeen? Of beperkte het zich tot Weenen?

J. ANSPACH.

[Vgl Nav. IV, bl. 40.]

Spreekwijze. Hij is om zeep. Hq is den hoek om. Men vraagt
naar den oorsprong van deze triviale uitdrukkingen. Op de Velawe
zegt men schertsende] wy ze van een doode: HU is noar Pixpen-
broek, maar men weet evenmin waarom. Moge 't eene 't andere
ophelderen. a.

[Zoo lang iemand met ons in dezelfde straat of in dezelfde laan
is^ blgven wg hem zien ; maar gaat hg den huek om, dan verliezen
wg hem uit het oog. Hij ia den hoek om beteekent dus, hy is
niet meer zigtbaar, hg is we^, welk laatste gezegde wg ook ge-
bruiken om te kennen te geven dat iemand overleden is.]

GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

Enkele genealogische gegevens naar aanleiding van sommige nc-
derbetuwsche graiiwhriften, vermeld in Nav. XXVI, 62—69.

I. Van BrakelL

a. Bgswgksche tak.

Floris van Brakell tot den Brakell (huizinge te Bgswgk), drost
ter Lede (onder Eesteren), f febr. 1649, begraven te Kesteren,

GESLACHT- EN WaPENKUKDE. 365

Ket nit zgne vroaw Geertruid Bentinck; Earelsdr. ex Antonetta
ran Delen, verscheidene dochters na, en één zoon:

Dirk van Brakell tot den Brakell, stichter der graftombe i) in
de kerk te Rijswgk (Nav. XXVI, 65), gehuwd met Jü8tina(Josina)
van Borsele tot Geldennalsen (geb. in 1654, f 15 aug. 1691). Hg
(t 29 april 1723) had deze zes kinderen:

1. Floris Adriaan v. Br. tot den Brakell, in 1699 en 1703
schepen van Tiel, richter en dgkgraaf van Tiel en Zandwgk,
burgemeester van Tiel, f 1723; geh m. Margaretha Ggsberta
van Steeland, Philipsdr., vrouwe van Vredestein (huizinge
onder Ravenswaai) en Grgsoort, in 1742 nog in leven.

2. Gerrit v. Br., f ongehuwd.

3. Jacob V. Br., tr. Maria Catbarina van Borsele van der Hooge,
Adriaans tot Geldermalsem dr. ex Geertruid van Weideren.

4. Dirk Joost v. Br., f ongehuwd.

5. Karel Philip v. Br. (dood in 1730), geh. m. Wilda van
Wghe, Otto'sdr. tot Echteld ex Seina van Delen, bg wie
Albertina Clasina v. Br., 10 sept. 1727 geh. m. Willem
Hendrik van Borsele, heer tot Geldermalsem (f aug. 1746).
Zg was dood in 1742.

6. Jacoba v. Br., f ongehuwd.

Kinderen van Jacob v. Br. en Maria Catbarina van Borsele:

1. Dirk V. Br., kolonel onder 't regiment mariniers van Douglas.

2. Philip Jacob v. Br., afgevaardigde ter vergadering der Algem.
Staten wegens de prov. Zeeland.

3. Jacob Dirk v. Br., in 1766 richter van Tiel, geh. m. Seina
Alexandrina van Neukirchen genaamd Ngveuheim.

i. Alexandrina v. Br.

5. Jacoba Wouterina v. Br.

Zoon van Floris Adriaan v. Br., geh. m. Marg. Ggsb. van Steeland :

Diderik Louis van Brakell, in 1735 richter en dgkgraaf van
Tiel en Zandwgk, f 12 mei 1761, geh. sept. 1732 met Jacoba
Wonterina de Lange, waarbg:

') Wordt h\j aldaar richter yan Tiel genoemd, hij schuilt derhalve achter den
(«odewijk v. Br., die in 1675 voorkomt op de lijst der rigters in de Beschryvmg
^> Tiel, van mr. E. D. Rink, bl. 311; soodat laautgenoemde sich in don voornaam
vergiste.

3615 GESLACHT- EN WAPENKUNDB.

1. Margaretha ügsberta v. Br., ged. te Ravenswaai 3 julg 1742,
geh. jan. 1757 te Tiel met mr. Izaak Steven van Delen tot
Schonenburg, van ^ien (in IIT/S buitenslands jammerl^k
omgekomen), gescheiden zgnde, zy hertrouwt met Nicolaas
Hans Willem van Delen, heer van Dmten, Over- en Neder-
Asselt enz., amptmau, richter en dgkgraaf van Maas- Waal
(t 1793).

2. Floris Adriaan v. Br., amptsjonker en heemraad van Neder-
betawe, geh. in 1768 met Huberta van Hulst te Tiel.

3. Gijsbert v. Br., jong gestorven.

Kinderen van Jacob Dirk v. Br., geh. m. Seina Alexandrina
van Neukirchen genaamd Ngvenheim:

1. Marthe Adriaan Jacob v. Br., geb. 2 jan., ged. 9 jan. 1785.

2. Prederik Louis Willem v. Br., geb. 8 april 1788 op Hoecken-
burg te Rgswgk (Nederbetuwe), had bg zgn doop 20 april
tot peter prins Frederik, broeder van koning Willem I, en
tot meter dieus zuster, prinses Louise. H^ was ridder der
Duitsche orde, balge van Utrecht, werd later kommandeur
dier orde, en had als zoodanig den titel van kommandeur
van Schoonhoven. Woonde op den huize den Eng te Lienden,
dat hij in 1829 in deszelfs tegeuwoordigen staat bracht, eu
huwde 9 junij van dat jaar Albertina Frederika Clara Johanna
van fïeukirchen genaamd Nijvenheim (geb. 4 sept. en ged.
23 sept. 1804 te Ngmegen, dr. van Jacob Hendrik en Mar-
garetha Jacoba van der Dussen). Overleed 11 aug. 1865
op zgn landgoed den Eng, en is aldaar met grafteekeu
b^gezet^ terwgl hg zgne huizinge en vaste goederen te L.
vermaakte aan de bewoners der buurschap Meerten aldaar.

3. Maria Alexandrina Philippina Gatharina v. Br.

4. Diderïka Fortunée, geb. op Hoekenburg 5 maart, ged. 10 maart
1782^ ten doop geheven door jonkvrouwe Louise Francelina
Sophia van Ngvenheim.

Kinderen van Floris Adriaan v. Br. en Huberta van Halst:

l. Diderik Louis v. Br., geb. in 1768, heer van Vredestein,

Over- en Neder-Asselt, heemraad van Nederbetuwe, hnwt 1

Maria Alexandrina Philippina Gatharina v. Br., dr. v. Jacob

Dirk en Seina Alexandrina v. Neukirchen, 2 hare zuster

GESLACHT- JSN WAPEKKITVDB. 567

Diderika Portunée v. Neukirclien. Hj f 27 dec. 1852 te
Arohem.

2. FraD9ois G^sbert v. Br., geb. te Ravenswaai 5 maart 1772.

Zoon van Diderik Lonis y, Br., en van Diderika Portunée v.
Nenkirchen:

Lonis Eugène v. Br., geb. te Ngmegen 23 aug. 1806, heer
van Yredestein, heemraad van Nederbetuwe, lid van den
gemeenteraad te Manrik, 16 jung 18d5 ongehuwd overleden.

b. Ldendensche tak (in de rechte Ign):

Johan van Brakell (Gomelisz. ex Margaretha thoe Boecop) tot
Kermestein, gehuwd 17 julg 1550 met Johanna van Meerten
(tot Ingen), Dirksdr. ex Berta van Eek. Hg f 8 julg 1580, zy f
22 april 1600. Zoon :

Lodewflk v. Br., tr. met Catharina Tempier (uit den lande van
Lnik t 1600) Oi waarbij :

Johan V. Br., gouverneur van 't fort Nassau op de Voorn, ge-
compareerd als ouderling van wege dat fort op de prov. geld.
synode van Ngmegen (23 — 26) julg 1628, tr. in 1615 Henrika
Millink, Jansdr. ex Maria Baek, waarbg:

•Tohan v. Br., raad des vorstendoms Gelre en graafschaps Zutfen,
gecommitteerde ter vergadering der Staten Generaal, in 1649 >be-
ginneude drossaard," 16 uct. 1651 op den huize Lede aauge^teld
tot drost van Lede, Oudewaard, Lienden, Ommeren, Eek en Maurik,
t 1680, tr. 13 mei 1644Dorotheade Bar (Baerth) totNoortwöck»),
waarbg :

Lodew^k v. Br., geb. 31 maart 1646, luitenant kolonel, richter
van Tiel in 1675 (mr. E. D. Eiuk, Beschr. v. Tiel, bL 311),
tr. Maria van Lier, Frederiksdr., waarb^ :

Johan Frederik v. Br., in 1692 drost van Lede, Oudewaard en
Lienden, richter van Lienden en de Marsch, majoor van een regiment
te voet, f ongehuwd te Arnhem 18 maart, begraven in den familie-
bider in de kerk te Lienden 24 maart 1714.

') Hij henroawde eerst met Jadith van Bejuhem, daarna mot N. N. Rnjsch.

^) Hertrouwd 19 janij 1659 te Deurne met Maria Loaise van Lier, Willemsdr.
tot Oosterwijk, vrouwe tot M aalstede, Capelle en Heerjansdam, wedawe van Peter
Yui Tayl van Serooskerken tot Maalstede.

368 GEdLACflT- KN WAPKNKUNDE.

De hüizinge Eermestein te Lienden ging toen over op ALbraham
de Pagniet, echtgenoot van Dorothea Henriette v. Br., Johan
Frederiks zuster.

II. Van Meerten,

Johan van Meerten, reed des zaterdags^ op palmavond 1407
met dei) heemraad van Nederbetawe naar Boozendaal, >ghel^c
hem mgn genadighe here (Beinald IV, hertog van Gelre) had
doen scriven, roerende van der sake tusschen Otten van Wg ende
Willem van Ysenderen, dat voir myns Heren ghenaden te recht-
veerdigen waren" (vgl. van Hasselt, Roozeudaal, bl. 114).

Willem Zuermont van Merten, 2 aug. 1432 schepen van Tiel
(Bink, Beschrgving enz., Bgl. F, bl. 5).

Jan van Merten Pelgrimszoon, is één der twaalf ridders, die
in dienst van hertog Arnold van Gelre binoen Galemborg gelegen
hadden, en 10 aug. 1472 beloven, zich te zullen houden aan het be-
stand, alsnu tusschen Gerard, heer van Culemborg, en de aanhangers
van Adoif van Gelre gesloten (NyhofiF, Oorkonden, IV, n". 527).

Dirk van Meerten (Merten) is een uit het viertal gevangenede-
len, die bg het verdrag van 25 april 1494 tusschen hertog Earel
en Frederik van Egmond, heer van IJsselstein met zgn zoon Floris
voor den halven losprgs worden ontslagen (Nghoff oorkonden,
VI, 1, n^ 108).

Johan van Meerten, maarschalk des overstichts van utrecht,
geeft 18 maart 1506 vrg geleide aan de raden van hertog Karel
nevens gedeputeerden der vierendeelen van Gelderland (ibidem,
VI, 1, n^ 547).

Cornelis van Meerten, bezegelt van wege de ridderschap van
ütrechty mede den brief, waarbij de drie staten des nederstichts
van Utrecht 16 april 1528 verklaren, Frederik graaf van Beich-
lingen voor ruwaard en beschermer te begeren (ibidem,^ VI, 2,
n». 1468, vgl. Nav. XXVI, 89).

Ernst van Meerien, kommandeur van St. Jan te Buren, voor
wien EmOt van Buchell 28 febr. 1532 een transportbrief (opge*
nomen in Nav. XXV, 523) bezegelt, waarbg de kinderen van Koen
Wesselsz. aan Aart Goertz. een perceeltje lands te Ericbem (bg
Buren) opdragen.

GESLiCHT- BN WAPBNKTJNDE. 369

Gerrit van Merten, gehawd met Gertraid van Loon, heeft tot
dochter :

Margaretha van Merten,- geb. in 1524 in 't sticht van utrecht,
t 1602, vrouw van Gornelis van Assendelft, geb. in 1540, heer
Tan Goudriaan^ dat h^ aan den heer van Schagen overdraagt, f
1600 op den huize Asschenburg.

Hillegonda van Meerten, dochter van en (volg. sommigen)

yan Anierongen (d'Ablaing, Rp. v. Velu we, bl. 182) gehuwd met

Albert van Leeuwen, Hermansz. ex van Welg (d' Abl. bl. 182),

te Rflswgk (Nederbetuwe).

Catharina van Meerten, getr. m. Ggsbrecht van Landscroon, heeft
tot dr. Petronella van Landscroon, vrouw vau Arent van Zuylen
yan Nyvelt, heer van Geerestein en Teckop, lid der ridderschap ^
yan 't Sticht (f 23 maart 1623, begr. te Utrecht).

Jan van Meerten, coUator der vicarie St. Crucis in de kerk te
Lieuden, wien Maria Pelgroms ^) het recht op de tot die vicarie
behoorende, in de kom des dorps gelegene, en nog onder dezen
naam bekende, Olieakkers betwistte, doch die door het Hof van
Gelderland zich 24 julg 1619 in zgn recht gehandhaafd zag (vgl.
Registers op *t archief van 't voormalig hof van Gelre, bl. 57).

De familie van Meerten stichtte in der tgd ook eene vicarie
St. Agathae in de kerk te Avezaat, en he hof yan Gelre vergunde
13 jnlg 1616 aan Johan van Meerten Ewoutsz. tegenover de we-
duwe van Johan van Meerten, dat hg, als zgnde een der oudsten
yan den stam der stichters, iemand tot die vicarie aan het hof
ïou presenteeren (ibid. bl. 51).

Joffir. Margrieta Suermont van Merten, eerste vrouw van den
erntfesten Herman Wtenweerde, scholtus tot Maurik en Eek

^) Aldnn de stralu in deo tekst aan te halen ^registers*'. Ik rennoed dat met
dit fPelgroms'* bedoeld wordt rPelgroma dochter" (van Meerten;, wijl kort te voren
(in 1S16) tosschen leden der familie van Meerten ook reeds verschil over recht op
vicarie had bestaan. De naam «Pelgroms" als geslachunaam kwam ons' in de ne-
derbetowsche ac(enboeken tot dos ver nergens roor. Daarbjj ontmoeten wg reeds
ju U72 eenen Jan van Merten Pelgrimssoon. 't Kan echter ook tijn, dat deze Jan
▼u Meerten één persoon is met den straks tenoemen Johan van Meerten Ewontss.,
<o dat Maria Pelgroms de wedawe was van den daar vermelden anderen Johan
▼• M.; doch dan bevreemdt het, dat Maria Pelgroms niet nader is gekwaliaceerd
in overeeastemming met den omslachtigen styi van dien tgd.

370 GESLACHT- EN WIPENKÜNDE.

[hertrouwd 6 nov. 1664 met Petronella de Eemp, weduwe van
Anthonis Aarts Haek, (trouwboek v. Manrik)].

Jhr. Eyerhard Godfried van Meerten, gehuwd in 1660 te Maurik
met Ëlisabeth van Golstein (begaven 10 jan. 1665 te Maurik in
de kerk op het hooge koor) Ten overstaan van hen en de twee
andere jonkers van Maurik, Jacob en Bernard van Znylen van
de Natewis, is de oudste voorhanden kerkrekening gedaan, loopende
van febr. 1657 tot febr. 1659. Naar hem is hoogstwaarschgnlgk
nog tegenwoordig een perceel gronds te Maurik, Joncker van
Meertenspoort genaamd, en heeft de poort vóór zgn woonverblgf ver-
moedelgk langer bestaan, dan de woning zelve. Hg was dood in 1673.

Leonardus van Meerten, s., roin. cand. in 1755, pred. te Arkeli
van waar hg in 1780 naar Eoudekerke vertrok. Zgn zoon,

Hendrik van Meerten, in 1788 s. s. theol. stud., ex pago Arkel
Batavus, werd eerst pred. in de Bedgkte Schermer, en in 1798 te
Gouda (vgl. Nav. XII, 374, 307).

Meerten is eene buurschap onder Lienden (Nederbetnwe), waar
men ook nog de Meertensweide heeft, door J. van Wgk Rz. in
zgn Aardrgksk. Woordenb. (1821) een >Nederl. dorpjen, kwart.
Tiel** geheeten. Het is echter nooit een afzonderlek dorpje geweest.

IIL Gerrits.

Peter Gerritse, in 1576 praesentie- of kapittelheer der St. Maar-
tens kerk te Tiel (Rink, a. w., 2e Bglage 1847, bl. 82); vermoede-
Igk dezelfde, die als

Peter Gerits, met andere geestelgken, op last van Dirk Vggh,
heer tot Soelen, scholtus van Tiel, voor den raad ontboden werd
wegens iPaepsche stoutigheden'*, en 11 jan. 1592 de christelgke
reformatie bezwoer, om den kerkdienst te kunnen blgven waar-
nemen (ibid. bl. 19). Vermoedelgk dezelfde, die in 1601 ten huize
van den amptman Jacob Mom in den Achterweg te Tiel de mis
bediende (ibid. bl. 20), zoodat hg in ^t geheim roomsch bleef.

Johanna Gerrits (Gertsdochtkr), weduwe van Steven van Essevelt,
f 16 april 1603, met grafzerk en wapen begraven in de kerk
te Eek.

Peter Gerrits, luitenant der burgerg te Tiel, wegens remon-
strantschgezindheid 20 aug. 1620 als zoodanig ontslageni terwgl

GESLACHT- KN WAPBNKimDB. 371

Jacob Gerrits toen voor het eerst werd aangesteld tot kapitein
(ibid, bl 76, noot).

IV. Van Essevelt (Estvelt) is een geslacht afkomstig van Velu we,
waar men onder Barneveld de baarschap Esveld aantreft.

Hertger van Estvelt wordt in 1425 vermeld op sommige ciarin-
gen van Velawe. (d'Ablaing, bl. lxtx).

Berruw van Estvelt, wien hertog Karel van Gelre 9 febr. 1518
den landtol ter Schner in het ambt van Barneveld in pacht geeft
(NijhoflF, Oorkonden, VI, 2, n*» 894).

Lutgard van Estvelt, tweede vrouw van Johan Mom, eerst
richter, daarna burgemeester van Arnhem, door den graaf van
Megen uit de regeering gezet, en in 1568 weer hersteld (f 6 mei 1591);
d»Ablaing bl. 49.

Machtild van Estvelt, weduwe ten Voirde, gehuwd met ....
van Eemnade, wier zoon Gert v. E. gehuwd was met Johanna
Torck, wier dochter Helena v. E. huwde Joh >n Bengers, lid der
ridderschap van Veluwe 17 april 1607 (d'Ablaing, bl. 230, 274).

Jóhanua van Ebsevelt, gehuwd met Willem van Hattem, ouder-
ling te Maarik, welke echtelieden in 1653 aan die gemeente ten
geschenke gaven twee zilveren avondmaalbekers, welke nog aldaar
gebruikt worden (zie beneden, bl. 10). Haar wapen, daarop ge-
graveerd, vertoont een geankerd kruis boven eene fasce met 3
zespuntige sterren. De figuren zgn dus hier anders over het
schild verdeeld, dan op de grafzerk in de kerk te Eek het wapen
vau Steven van Essevelt te zien geeft.

Johanna van Esveld, eerst gehuwd met J. !N. van Bruuninck,
dauma met Diderick van Lievendael, had uit haar eerste hu wel^k
eene dochter, Maria Elisabeth Br., welke zich als non begaf in
het klooster of de abdy te Xanten in het land van Cleef. Haar
stiefvader (D. v. L.) verzocht aan de landschap vergunning, dat
zgne vrouw deze hare dochter met eene jaarlyksche rente van
100 gl. levenslang zou mogen beschenken, wat 8 oct. 1717 door
de landschap werd afgewezen, wgl deze zich wenscbte te houden
aan 'slands plakaten, waarbg de vermaking van goederen aan
B. kath. geestelflke personen of conventen verboden was. (Gr. Geld.
nakaatVoék, ÖI, ^31).

372 GESLACHT EN WAPBNKUNDB.

Marten vaD EsseTeld, onderling te Eek,
üysbert van Esseveld, ouderling te Ommeren,
Joost van Esseveld, ouderling te Ommeren,
de eerste twee op de gewone tielsche classisvergadering 29 en 30
april 1672 te Tiel^ de laatste op die van 24 en 25 april 1699 en
van 15 en 16 april en 20—22 sept. 1700 aldaar.
V. Van Leeuwen.

Steven ter Leuwen i in 1364, volgens ms. privilegiebrieven der
Jacob ter Leawen ( stad Arnhem fol. 91 en 106—136.
Herberen van Lewen of Leuwen, vermeld onder de ridders van
het kwartier Ngmegen, die 3 mei 1418 met de ridderschap der
drie andere kwartieren en de steden 's lands van Gelre een ver-
bond oprichten tot ouderlingen bgstand; zie Gr. Geld. Plakaatb.
Il, Append. kol. 175, 177; Nghoff, Oorkonden, UI, n? 374.

behooren onder deleden der ridderschap,
die mei 1442 door een iransfixbrief toe-
treden tot het verbond der ridderschap
^ en der steden *s lands van Gelre van
17 april 1436; vgl. Gr. Geld. Plakaatb.
IT, Append. kol. 191, met Nghoff, Oor-
. konden, IV, n*> 158, bl. 130, 131.
Herman van Leeuwen, in 1454 vermeld op pag. 18 eener oude
riddercednl, opgemaakt tusschen de jaren 1454 en 1465 betreffende
het kwartier Ngmegen, en wel onder Malderik, alsnu Maurik.

Rutger de Leeuwe, in 1463 vermeld op fol. 87 van een ms.,
berustende in de secretarie van Arnhem, getiteld, Secreta Camerae.
Janna van Leuwen, gehuwd met Jan Loeff, begiffcigt 25 mei 1470
het nienwe altaar in de kerk St. Nicolai et St. Sebastiani te
Ravenswaai met een jaarlgkschen tijns van een ouden frankrgk-
schen schild (ƒ 2.80) in een brief, die bezegeld is door haren
broeder Jan van Leeuwen. Het z^el in zwart was, vertoonende
den keper met de 3 St. Jakobs schelpen, hangt daaraan. Deze broeder
is misschien één persoon met

Wouter Lewe
Herman van Leuwen

Johan van Leeuwen

en
Herman van Leeuwen Johanszoon

te Maurik, in 1495, verschreven
I in de ridderschap vanNflme-

Sgen, bg overschrgvingsbrieyen
van hertog Karel van Gehe.

GESLACHT- fiN WAPKNKUNDB. 373

Jan van Leen ^v en, met TonisTengDagell 2jaD. 1534i door hertog
£arel aangesteld tot rentmeester van Tiel. (NghofiP, Oorkonden,
yi, 3, n^ 1742).

Berman van Leeuwen Johansz. j gebroeders teMaarik, in 1519
en > verschreyen in de ridderschap

Vonk van Leeawen, ] van Ngmegen.

Herman van Leeuwen Johansz., ') staat in 1516 als vrind en
mage over eea erfmagescheid, opgericht tusschen de weduwe van
Herman van Leeuwen Ottozoon en dezes nagelatene kinderen.

Herman van Leeuwen Ottozoon , te Rgswgk f 1516, gehuwd
met N. N. van Welij »).

Herman van Leeuwen, toegenaamd van Welg, gerichtsman van
Nederbetuwe in 1487, lid der ridderschap van Ngmegen in 1495,
gehawd met Adriana van Achterveldt ^), Gerritsdochter, hebben
tot dochter

Geertrnid van Leeuwen^ gehuwd met Adriaan van Eek (van
Panthaleon), uitlandsch militair, zoon van Derk van Eek, ridder
(grondheer te Maurik, thgusmeester van eenige erfgoederen en
landergen onder Eek en Ingen, overleden in 't Cecilien klooster te
Tiel in 1542, waarheen hg wegens den kleefschen oorlog gevlucht
was) en van Olivia van Welg *).

Herman van Leeuwen, in 1528 gehuwd met Elisabeth van Eek,
zaster van straks genoemden Adriaan v. E.

Cornelis van Leeuwen, gehuwd met Maria van Eek, geboren in
1542, dochter van Roelof van Eek (broeder van straks genoemde
Adriaan en Elisabeth v. E.), amptsjonker van Nederbetuwe, ver-
schreven in de ridderschap van Ngmegen in 1555.

Jerefaes van Leeuwen, te Rgswgk, zoon van Herman v. L.
Ottozoon, heeft tot broeder

') Broederskinderen.

') Zie d'Ablaing, bl. L82.

') Eene EÜKabeth van Achterveldt (f 5 dec. 1660) ligt in de kerk te Eek naast
Joacbim van Leenwen (f 18 oct. 1610) begraven.

V Vgl baron d'Ablaing van Giessenbarg, Ridderschap van Velawe, bl. 189.
Hoewel Weiy eene bnnrschap is onder Hien, yan waar het geslacht van WeliJ
(▼gl. d^AbkuBg, bl. 188, 189) zjjn naam heeft bekomen; ia bet toch opmerkeiyk,
<^t men te Ingen en Eek (aan de grenzen van Manrik) nog Welietienden heeft.

374 Q^l^AfC^XT W WAP^pHKTJIO)*.

Albert van Leeuwen, te Rijs wgk, f 1M6, gehuwd met Hillegonda
van Meerten '), heeft tot dochter

Elisabeth van Leeuwen '), in 1562 op den hui^ Laer (Velnwe)
gehuwd met Evert van Delen tot Laer ((t.Sfebjr. 1586) Wgnandsz.
e^ jÈ^nna vau Gattenburch ^), waarby als hnwlgksvrinden der braid
stonden haar neef Herman van Leeuwen Jerefaesz.^ be.neveq^ I^uor
broeder

Adriaan van Leeuwen, die in 1546 met zgne moeder (Hillegonda
van Meerten) en zuster een magescheid opricht. Als leenvolger
van z^n yader Albert v. L. werd hg in 1546 met landergen te
Rgswgk van wege het huis Culemborg verleid.

Jan van Leeuwen Roelofez.

Adriaan vaiU Leeuwen Albertsz. ^ u ^ >

alsmede :

Herman van Leeuwen Jerefaesz.

Gerrit van Leeuwen } te M^urik,

Jan van Leeuwen van Welg
staan in 1555 vermeld (fol. 4 verso eener riddercedul op last
yan kanselier en raden van Gelderland volgens landschaps-
reso^utie opgemaakt), als leden der ridderschap van het kwartier
Njmegen.

Adriaan van Leeuwen Albertsz. (straks genoemd) zag zich door
de buurmeesters en naburen van Bgswgk zgne riddermatig-
heid betwist. Heer Johan van Wgk, pastoor te Ravenswaai
en Dirk van Oostrum, schout der stad Wgk bg Duurstede,
mitsgaders Dominicus Janseq, oud zgnde boven de zeventig
jaren, legden toenmaals de o$cieele verklaring af, dat de van
Leeuwens tho Rgswgf^ en de van Leeuwens tho Maurik één stam
iiitmaakten *).

De gebroeders Albert en Jerefaes van Leeuwen zaten als >amptB-

1) Vgl. ibid. bL 114, 182, 2f^.

*) Vgl. ibid. bl. 272, 288, 298, 802, 888, 884.

*) Zie het Gealagt- en Stamboek yan Ferwerda, Se gener. yan Delen.

*) De riddermatigheid der maarikflcbe van Leenwena werd dos niet betw$}feld. —
Duideiykheidahalye vofge hier, niet om de volledigheid, maar om de filiatie, \x^
volgende Iga^e:

layden" van Albert van Orniel ^) Adriaan van Buren, Jpost van
Swieten en Claes Vggh in de klaringbank te Eesteren, en spraken
daar mede vonnis«ien nit, genaamd >OQrdeel wijsen'\ en in de bank
te Kesteren zaten >na alder berkomen*' niet dan riddermatige per-
sonen. Als in 1555 Claes Vijgb, amptman van Nederbetawe, Adriaan
van Leeunren Albertsz. met sommige z^ner bloedverwanten onder
de gewone ihaysluyden'* wilde plaatsen in den .dienst van 't klokke-
geslag, en gelyke contributie met deze wilde opleggen, beklaagde
zich Adriaan bg den grave van Hoogstraten als stadhouder, kan-
selier en raad van Gelie, daarover, zoodat omtrent deze zaak het
advies van het ngmeegsche kwartier is gevraagd geworden, met
dit resultaat, dat de familie van Leeuwen voor een ouden ridder-
matigen ptam werd verklaard, en de heer van Hoeclom ontving
met de burgemeesters van Ngmegen in last, zulks aan kanselier
en raden te berichten; zoodat op den landdag te Arnhem deze
Adriaan v. L. in het ridderboek ingeschreven, en op de kwartier-
dagen te Ngmegen verschreven werd. fi^ had vervolgens altoos
zitting in de bank te Eesteren. Bg landdagsreces van 10 julg 1570
werd hg tegenover bunrmeesters en naburen van Rgswgk in zgne
>adelgke possessie" gehandhaafd ^). In 1578 was hg bg den stad-

Rijswük. Manrik.

Otto Tan Leeawen, broeder van Johan van Leeawen.

I " ^

Herman ▼. L. gehawd met Herman v. L. en Vonk t. L.

N. N. yan Welij (d'Ablaing, bl. 182).

Albert v. L. Jerefaes v. L.

geh. m. Hillegonda v.
Meer ten.

Adriaan y. L. Ëlisabcth y. L. Herman y. L.

geh. in 1562 m. Eyert
van Delen tot Laer.

*) Of Ermel, Ermelen, 19 mei 1608 door hertog Earel aangesteld tot amptman
▼an Nederbetnwe (Nijhoff, Oorkonden, VI, n®. 619), schepen yan Tiel, f 1526;
zie ook d'AblaiDg, Ridderschap yan Velawe, bl. 98, 151.

*) Het yerdient de aandacht, dat eveneens Herman yan Eek (yan Panthaleon),
soon van Steven (broeder van bovengenoemdeo Derk van Eek X Olivia van Welg)
^ van Aleid, natunrl. dochter van Melchior van Calemborg, grondbezitter te Rijs-
wijk, amptsjonkcr van Nederbetnwe, in 1564 met Roelof van Wijck, en in 1576
inet die van Hyswgk proces gevoerd heeft over zyne riddermatigheid.

876 OK8LA0HT- EN WAPBKKI7NDK.

houder Johan grave yan Nassau nog als riddermatig verschreyen
op twee landdagen te dien jare te Arnhem gehouden. — Herman
van Leeuwen Jerefaeszoon is vermoedelijk dezelfde, die in het Gr.
Geld. Plakkaatboek I^ kol. 122, voorkomt als ontfanger van kej.
majta. penningen in Nederbetuwe^ als zoodanig vermeld in een
plakaat van 14 dec. 1551, waarbg 's keizers (Karel V) stadhouder,
kanselier en raden in Gelderland den amptman Claes Vggh aau-
schrgven, om hun behulpzaam te z^n in het invorderen der nog
verschuldigde keizerlgke schatpenningen. Jan van Leeuwen, in 1581
schepen van Tiel (mr. E. D. Rink, Beschr. v. Tiel, 1836, bl. 313).
Albert van Leeuwen, vermoedelgk een zoon van Adriaan v. L.,
staat als >AIbertus de Levwen** op de klok in den kerktoren te
Rgsw^k vermeld in 1626, tegelgk met jhr. Willem van Golstein ^).
fl^ was dus toenmaals aldaar kerkmeester.

1) Ygl Navorscher XX\', 490. Wij zien op die klok eyenwel W. t. Golftein
als «nobilissimus dominiu" betiteld, terwijl A. ▼. Leenwen geen den minsten titel
beeft in dien titelrgken tyd! — Hoogstwaarschyniyk waren niet van dit gefikcht,
hoewel «e door sommigen voor leden ran ééne en deielfde fiunilie syn gebonden:
Jan de Leenw, ridder te Brussel, die met andere brabanteche ridders in 12i88 een
groot leger naar de grensen van Gelderland overbracht, Grave hielp omsingeksn en
Kavestein afsluiten, maar by laatstgenoemde plaats door hertog WiUem I van Gnlik
en Gelre met sijne ruiterbende werd verslagen (Sligtenh., Geld. G^chied. bl. 165);
— Peter van Leeuwen, wien soowel als onderen stichtscben ridders te Amersfoort,
by Reinald IV van Qelre werd te last gelegd, dat zy met eenige geldersche edelen
verbonden, in 1411 moord en brand te dier stede hadden aangericht (ibid bl. 182) ; —
Jasper van Leeuwen, in 1522 raadsheer van Uolland (ibid. bl. S69^ bL S74b Casptr
\. L. genoemd;) — Willem van der Leeuwen, in 1555 verschrefen in de ridder-
schap van Roermond te Capelle; — Albertus Leoninus of van Leuwen van Groe-
newoudt, geb. te Utrecht, rechten doctor, en een bekwaam wiskundige, door
Graevius een mathematicus minime vul^ms geheeten, ook beoefenaar der latijn-
ache poëzie, biykens zyn gedicht in het Album van Janus Donza, overleden 80
mei 1614, nadat hy over mathematische en rhetorische onderwerpen geschreren
had; terwyi het onzeker is, of hy één persoon zy met Albertus Leoninus, sehrjjTer
van een werk over de Openbaring (Amsterd. 1608); — Elbert van Leenwen of
Elbertus Leoninus, geb. in 1528 of 15S1, in zyne geboorteplaats Zalt-Bommd
bekend onder den naam Ëlbert de Leeuw, een beroemd rechtsgeleerde, door SUgtenh.
(ibid. bl. 541^j gekenmerkt als «een werelds- wys man'* (vgl. Tooneel van Gelro,
bl. 48a) der rechten doctor en professor aan de universiteit te Leuven (G Geld.
Plakaatb., Praelim. bL 86, 98, 94), in 1575 van wege Philips met drie andere voor-
name personen gevolmachtigd, om te Breda de Nederlanden met Spanje te ver-

GESLACHT- £K WAPXNKT7NBE. 377

Arend van Leeutven. en zgn zoon

Hendrik van Leeuwen, der beiden rechten licenciaat, wonende
I op het kasteel te Baren, 31 mei 1618 géhnwd met Klaasje Ewolis,
dochter van Herman, sedert 1602 ontvanger yan Holland en van
N. N. RoeliLck.

Johan van Leeuwen, geb. te Amsterdam, 29 mei 1627 gehuwd
I met Elisabeth Ewolts, zuster van Klaasje. Hg werd in 1627 de
opvolger van Herman Ewolts, als ontvanger van Salland.

Nicolaas van Leeuwen, gehuwd met Gatharina Daems, dood in
1654. Zyne weduwe hertrouwt 27 febr. 1654 met Nicolaas,
Roase (zie mr. J. van Doorninck, Geslachtk. Aanteek., 1871,
bl. 458, 489).

Herman van Leeuwen (denkeligk een zoon van Jan, schepen van
Tiel in 1581) io 1628 schepen, in 1657 burgemeester van Tiel (zie
I Bink, ibid., bl. 314), staat als >de erentfeste Harmen Leeuwen,
oodburgem?. en ouderl. tot Tiel/' vermeld onder de leden der
gewone classisvergadering, 12—14 sept. 1653 te Tiel. Hg overleed
in 1660, was gehuwd met Johanna van Doorninck, en had tot zoon

Johan (Jan) van Leeuwen, geb. in 1610, luitenant der infanterie,
ouderling der gemeente op 't fort Nassau op de Voorn (toenmaals
tot de classis Tiel behoorende), was als zoodanig tegenwoordig
bij de ord. classisvergadering, 9—11 sept. 1650 te Tiel ; misschien
commandant van Zaltbommel in 1672 (Kok, Vaderl. Wdbk., Vil,
709 ; in 1672 hopman bg de compagnie van Leeuwen, welke zich

zoenen (ibid. bl. 532a); in 157 7 gevolmagtigde Tan de Staten om te onderhandelen
over de overgaaf van sommige geldersche en overijsselsche steden, (ibid. bl. 537b) ;
in 1578 benoemd tot afgevaardigde van wege de Staten naar Rome, om de zaak
der Nederlanden bij den paus te bepleiten (ibid. bl. 541^); in 1678 en 1679 adri-
senr op de geldersche landdagen, die gebonden zijn betreffende de stedelijke bezet-
tingen (ibid. bl. 544a); in 1581 kanselier van Gelderland; sedert 1585 bemiddelaar
tttüfichen de Staten en Ijeycester; staaUgezind gestorven in 70jarigen oaderdom in
1601 (vgl. Le Peut), 6 dec 1598 (volg. Sligt. Tooneel, bl. 48a) te Arnhem, waar
hij in de Groote kerk is bygezet; schr^ver van yerscheidene regtsgeleerde werken,
o. a. Tan Centnriae Consiliomm, door z\jn zoon Coenraad, toenmaals stadent te
Leiden, uitgegeven in 1584, heizelfde jaar, dat zijn andere zoon Gijsbert, kapitein
▼u eene compagnie paardevolk in dienst van den prins van Oranje bij Lier snen-
Telde. Hy yna gehnwd met de dochter vao Johannes Uase, hoogleeraar in de
'«gten te Leuven, met wie hQ 52 jaren in den echt vereenigd was.

878 bebulCbt*'. xn wapbkküsüh.

met andere compagniën in dat jaar uit de tiebehe borger^ ge-
vormd had, om de stad tegen de Franschen te beschermen (Bink,
bl 81, 83, noot 2); f 1689; gehuwd in 1645 met Jeane yan
Eek (geb. in 1608, f 1672), had tot dochter:

Helena van Leeuwen, die als weduwe van Lambert van £ok,
schepen yan Zandwgk (f 1685) in 1691 huwde ComeÜB van lidth
de Jeude, j. n. d., schepen van Tiel in 1698 (eie Rink, bL 315).

Herman van Leeuwen, >de jonge** (in onderscheiding van zgn
grootvader), burgerhopman te Tiel in 1660, gehuwd met Uuberta
Goosseos, die in 1667 als zgne weduwe verschil had met Arien
y^gh over een huis in de Vleeschstraat, dat laatstgenoemde in
1660 aan haren man verkocht had.

Anton (Anthonie) van Leeuwen, 20 dec. 1652 door het hof van
G^elderland veroordeeld om een morgen lands, ongedeeld liggende
in den Somerschen kamp te Zoelen en befaoor^ide tot devikarie-
goederen Sanctae Crucis te Avezaat, te verlaten ten voordeele van
de rechte gebruikers dier goederen, amptman en ridderschap van
Nederbetuwe, wier gevolmachtigde was Joachim Foyer *). Hg f 1^^
te Tiel.

Anna van Leeuwen, weduwe van Wernard Turk ^) te Tiel,
6 julg 1697 te Avezaat gehuwd met Anthoni Peterse van Thoyr %
jongman (met attestatie) van Ngmegen.

Wilhelmina van Leeuwen, gehuwd met Berend Johan van
Lynden (tot Leeawenburg), wier dochter Mechteld Jacomina t. L,
de vrouw werd van Willem Herman van Broeckhuysen tot Lath-
mer (geb. 14 maart 1710), amptsjonker van Voorst 19 apr. 1731»

^) Zie Registor op 't Archief bl. 165.

*) Zoo Turk en Torek dezelfde naam ia, dan heeft er reeds vroeger
schepping tnsschen beide familiën bestaan, want Diderik yan Eek tot de F^rk
[Oyerbetawe, loon van bovengeooemden Adriaan en Geertmid vatt Leenwen, ampts-
jonker van Overbetuwe, in 1592 burgemeester van Arnhem, IS ang. 160S mee-
schreven in de ridderschap van Velowe, f 9 dec. 16S1] — huwde 28 fefar. 13^^
Jomna van Zallandt (f 1 maart 1612), wednwe Lobbert Torok, heer vu Neder-
hemert.

') Deze naam komt nog leer laat Toor. J. van Thoir was in 1S14 een uitgever
te Leiden, die de Rymelarg van mr. C. van Marie mCjgaf ; ygl, dr. LedcA)oer,
Boekverkoopen, ens. in Noordnederlaod (Dot., ter GMnne, 1S72» niet in den handel),
bl. 284, met Navoraoheiv III, M8.

GB8LACBT- EH WAPBHKUHBS. 379

lid der ridderschap ?aa 7elawe 5 jang 1732, burgemeester van
Harderwgk, in 1752 en 1753 gedeputeerde^ f 1763 kinderloos
(d'Ablaing, Rp. v. Veluwe, bl. 398).

Johan van Leeuwen (vermoedelgk een zoon van den hopman
Herman t. L., dood in 1667), 15 jan. 1703 aangesteld tot schepen
Tan Tiel (Bink» a. w.^ bL 315); dood in 1745, want in dit jaar
wisrdt als a^ne weduwe vermeld Zwana Haek (f 1756). Had twee
dochters :

a. Maria Margaretha van Leeuwen, geb. in 1693, overleden in 1783.

b. Huberta van Leeuwen, geb. in 1701, overleden in 1757.

En twee zoons:

c. Jan van Leeuwen, geb. in 1697, rentmeester van het Duit-
sche Huis te Tiel, gemeensman en rentmeester der St. Maar*
iens kerk daar ter stede, f 1777.

rf.Amoldus van Leeuwen, geb. in 1698, f 1775, in 1737 en
en 1749 schepen van Tiel (Hink, bl. 316), burgemeester van
Tiel, gehuwd vóór 1735 met Gornelia Farret, (geb. in 1702,
f 1762), welke echtelieden tot zoons hadden:

1. Jan Gerrit van Leeuwen, schepen van Zandwgk, geb. in 1735,
t 1814.

2.Johannes Diederik van Leeuwen, geb. te Tiel 10 maart 1739;
in 1757 te Utrecht gepromoveerd op eene dissertatie: De
Juris studiosis; 7 jung 1765 door de Staten des kwartiers
vHn Ngmegen benoemd tot ontvanger generaal der gemeeue
middelen over het tielsche kantoor. In deze betrekking ge-
bleven zgnde tot op de invoering van een nieuw finantieel
stelsel, werd h^ 14 dec- 1805 aangesteld tot ontvanger der
beschreven middelen, uit welken post hg met behoud van pen-
sioen 24 dec. 1810 eervol werd ontslagen. Van 4 jung 1767
tot 18 junij 1785 was hg advokaat-fiskaal. In 1769 ver-
scheen van hem eene vertaling van Mattheus : De Criminibus,
met aanteekeningen, waarvan alleen het eerste deel is uitge-
komen. In 1789 maakte hg zich verdienstelgk door de uitgave
van het Chronicon Tielense (zie Rink, a. w. bl. 7 en 310),
met geleerde aanteekeningen. Het Zeeuwsch Genootschap van
wetenschappen beschonk hem met de gouden medaille voor
zgn antwoord op de in 1783 uitgeschreven prgsvraag over het

380 0B8LA.CHT- EN WAPBNKUNDB.

begraveu der dooden bniten de kerken en steden (vgl. Rink.
a. w., bl. 207), opgenomen in de werken van gezegd Genoot-
schap, D. XII, St. 1. In 1795 nam hg voor Tiel zitting in
de nationale vergadering. Voor de tweede nationale verga-
dering werd hg door Buren gekozen. Mei 1798 werd hg tot
lid der eerste kamer, en jnng daaraanvolgende tot lid van het
intermediair wetgevend ligchaam benoemd. Hg overleed 8 maart
1817, en werd op het door hem en andere deftige tieUche bur-
gers gestichte kerkhof buiten Tiel begraven. Zgn portret vindt
men bg Rogge, Geschiedenis der staatsregeling. Driemaal was
hg gehuwd. Tivee zgcer zonen, zgn ondste en zgn jongste kind
Arnoldus Cornelis van Leeuwen, juris studiosus te Utrecht, f te
Tiel 15 mei 1785, en

Christiaan Samuel Antoon van Leeuwen, f te Tiel2 jung 1785,
liggen met grafzerk begraven te Avezaat, waar de ouders destgds
op de aeloude huizinge Teisterbant woonden. De zerk echter, welke
het Nav. XXVI, 66 medegedeelde grafschrift vermeldt, heeft niet
eerst in de kerk gelegen, gelgk mg was gezegd geworden, maar
was ook in de oude kerk, vóór hare verbouwing in 1861, van het
begin af, in den kerkmuur ingemetseld boven het graf, dat be-
hoorlijk afgeperkt was ^). Met den laatsten regel van het vierregelig
grafdicht zinspeelt de vader op zgn lievelingsplan, om door bet
begraven buiten de kerken, het nadeel te voorkomen, tot dusver
door het begraven in de kerken verwekt. In den tweeden versregel
spoorde hg tot »navoIging'* aan, gelgk zich dan ook door zgne
weldadige bemoeiingen te Tiel onder de zinspreuk >ter Navol-
ging** een genootschap vormde, dat ten doel had het stichten
van buiten-begraa^laatsen ook elders te bevorderen ^).

') Zie Het tegnven der Dooden buiten de stadspoorteo, «angeprezen in eeoe
leerrede over Psalm 84 vs. 21a door U. A. Ockerse, pred. te Wijk by Dnnrstede
(ütr., Yan Paddenbnrg en zoon, 1792), bl. 64. Van deze leerrode vencheea in
1808 een tweede drak. In het roorbericht bl. XIV — XVI worden eenige geschriften
oyer dit onderwerp aangegeven.

*) Vgl. ibid. bl. 40, noot. Te Scheveningen heeft men eene particnliere begraaf-
plaats Ter Navolging geheeten: deze ontving onlangs (23 mei) het stoffelijk orer-
schot van onzen onvergetel\jken landgenoot, mr. GoiUanme Groen van Prin^ierei
(t 19 mei 1870) in haren schoot.

OKSLACHT- EN WAPKNKUNDE. 381

Een andere zoon van hem was :

Mr. Jan van Leeuwen, in 1795 schepen van Tiel (Rink, a. w.,
bl. 317).

Casparns van Leeuwen, als proponent beroepen 11 april,
bev. 16 julg 1673 te Mierde en Hulsel (cl. 's Hertogenbosch), in
1692 te Heeswgk en Dinter (cl. 's Hertogenbosch), f 1704.

N. van Leeuwen, pred. te Beek en Oroesbeek^ als correspondent der
cl Ngmegen op de classisvergaderiug van 18 en 19 sept. 1702 te Tiel.

Johan Luewen, burgerhopman der stad Tiel, als ouderling van
Tiel op de vergadering der classis van Tiel van 9 en 10 sept. 1678
te Tiel verschenen.

(Wordt vervolgd.) j. anspach.

Getlaoht van Alderwerelt (XXV, bl. 221).

Rogier (Rogier) van Alderwerelt, heer van Roozenburg, advo-
caat voor do respective hoven van justitie, leeniiian van den
lande van Yoorce, commies van 's lands magazgn en havenmeester
op Hellevoetsluis, geb. 6 julg 1754, obiit 20 april 1820, zoon van
Joan Carel ex Alida Anna de Roo, trouwt 1 7 januarg 1786Petro-
nella Moens, dochter van Adriaan, laten raad en direct'Our generaal
van Indiê, geb. 11 febr. 1764, ob. Maassluis 7 januarg 1840.

Voorburg. v. K.

Geslacht de Jong (XXVI, bl. 163). Jan de Jong, geb. te Colijns-
plaat .... 1623, gestorven te Amsterdam 2 januarg 1673, trouwt
....1655 Susanna van Dans Dirksdr. geb. te Amsterdam 1625.

Hg hertrouwt te Amsterdam 27 september 1661 Sara Haack
(dochter van Pieter Haack en Maria Balck), geb. te Amsterdam,
september 1635.

Uit dit 23 huwelgk:
Mr. Pieter Haack de Jong enz., trouwt jkvr. Anna Maria van
Weede, dochter van Willem van Weede en Isabella van Berck.

7an laatstgenoemde zijn de portretten, door Netscher geschil-
derd, in miJn bezit. Han zoon Everard de Jong was in 2e huwelflk
getrouwd met Dorothea van der Hoop, tante mguer grootmoeder
▼an vadersz^de. Deze zoon was een geacht lid van het koninklgk
TabakscoUegie onder koning Frederik Willem I te Berlgn, welke

hS2 0£8LAX)HT« £N WAPEKKÜirDS.

hem een Pass and Ordre gaf: dasa dem floU. CavaUier de Jong
Yon Berlin bis Wesel anf jedem Relais, sechs Yorspanpferde,
olinentgeltlich abgefolget werden soU^.

Zeist, F. VAK BAPPA&D.

VRAGEN.

Oetlaoht van der Hegge.? ten Haeff,geb. te? fs Gravenhage?), at.
ald.? tr. ald.? Margaretha van der Hegge, geb. ald.? 1737of38,8i
ald. ? 1814, begr. in de Kloosterkerk. Volgens een afdmk van een oud
cachet der familie van der Hegge, ontvangen van een lid dier familie,
vertoont *t wapen in zilver een slangenkopkrais. Het komt das
overeen met 't wapen der westfaalsche familie Hegen. Zie Fahne
en *t Armorial. — Komen de kleuren ook over een ?

BACKKE VAN LEUVKK.

Geiiaoht van Beenen. Jacobus Hendrik van Reenen (Rheenen?)
geb. te? ('s GravenhageP) si. ald.? tr. ald«? Ie Petronella Maria
van Harpen, geb. ald.? st. ald.? Zgn 2e vrouw bleef m^ onbekend.

Een zuster der Ie vrouw trouwde Ghappuis. Een dochter van
haar, Arnoldus van Beek, notaris en domeinraad, en hertr. Aoff-
morth. Op een stuk perkament vind ik *t wapen der van Reenens
(Rheenen) afgebeeld, en vertoonende in zilver een zuil, waartegen
twee reeën opstaan. — Onder aan 't wapen hing het Jeruzalem-
scbe kruis.

De hier genoemde familie van Harpen zou in zilver een zwarte
harp voeren. Is dit zooP een westfaalsche familie van dien naam
voerde aldus.

BACKSB VAN LIUVEK

Oeslaeht Zegen. Jan Barend Zegers, geb. te (Vlissingen ?) 5 sepi
1750, si. op Onrust (N. Ind.) 4 july 1806 als schout-bg-naclit,
tr. te Harlingen 10 maart 1793 Aletta Johanna Lemke, George
ex Debora Muller dr.

Hunne kinderen zgn mg bekend, maar wie waren ZQne ouders?

0B8LACH1V EK ITAPBNKTTNDB. 8^88

Mg werd meegedeeM, Mirten (Martin?) en nafltr gia&iiig eed joidÈvr.
?aii Eek.

't Wapen door hem en zgne twee broeders (ook te Vlissingen
geboren?) gevoerd, 20a dat van een nitgestorren faitiilie de Ghegn
of Gegn (Qergn?) zgn, en nog in een der kerken te Yli^ingen
te zioi wezei^. Is dit zoo, wie kan mg dan dit wapen omgeven,
yooral de kleuren, die later veranderd schgnen te z^n?

BACKlStL VAK LSCV^.

Wapen ffiUebrands. Welk wapen voerde de ^rste vronw van
den burgemeester Gerrit Jacobs Witsen, genaamd flillebraïidiB
yan Regnegnm? Hillebrands is de familienaam. — Zgne 2e vrouw
was Grietgen Appelman, zgne 8e Agneta Regnst.

BACKFJt VAK iMVt^Èl.

Geslacht Timmerman. Wie kan aanvullingen verstrekken op de
b^ van Leeuwen, Batavia illustrata, p. 1121, gegevene gextealogie
nm dit geslacht (hollandsche branche)? Zgn Chsoi^e, Paulus,
Samuel en Willem T. gehuwd geweest en hadden zg nakomelingen?
Zgn Christina, Magdalena en Isabella T. gehuwd geweest? Maria
Paulosdr. tr. 1^ Cornelis Schellinger, 2* Hendrik Mathias.

V. BRVCKBS^TOOK.

OedaeM Palm. Wie kan mg de genealogie opgeven^ in opgatode
linie, van Abraham Lodewgk Palm, die in aug. 1780 te Zièriksee
met Anthonia Ëlisabeth Cau (dochter van Joban Roeland en
Catharina Maria Boroins) trouwde en als kolonel en komnraindëtir
^ttB Goeverden den 80en maart 1750 overleed? a. l. faut.

MEN6ELINÖBK;

Dniur IQnwaad. — Ofschoon de prgs van *t linnen tegenwoordig
ook al zeer hoog is, in vroegere tgden wist men toch ook veel
geld voor fijn Ignwaad t'eischen en te geven. Getuige 't volgende:

384 HKNOELINGEN.

In de vorige eeu bloeide te Leer in Oost-Friesland de linnen-
rederg, dat is: daar bestonden toen vele en groote linnen wererijeD,
en er werd 'n belangrgke handel in Ignwaad gedreven. De koop-
man Zytsema te Leer bood in 1751 den koning van Proissen 'a
stuk zeer fijn lijnwaad te koop aan, door bemiddeling van den
kammerdirector Lentz te Aurik. Deze laatste schreef daar orer
den koning onder anderen 't volgende:

»Das Stück ist nach Anssage vieler Hollander das schonste so
ijemalen gemacht worden^ es' halt 51 Ellen and sein Preis ist
»180 Reichsthaler, als so viel ein Eaufmann in Amsterdam daver
igeboten, der es nach dem Franzësiscben Hofe senden wollen."

De koning liet dat stuk linnen terstond voor zich koopen.

Kwam daar ook na^ver b^j te pas, tegenover *t fransche hof?

(Ostfriesisches Monatsblatt. Band IV, Heft 5.)

Haarlem. johan winklbb.

Havorschersgadingen uit de dagbladpers. Het dauwtrappen. >Be-
halve de zeer oude gewoonte der Zwollenaars om op de Paaschwei
en b^ gelegenheid van de Potje^kermis lustig vrolgk te wezen, is
het vooral voor zekere kategorie onzer inwoners een vaste wet,
om op Hemelvaartsdag te gaan dauwtrappen. Bg het krieken van
den dag en soms vroeger gaan die menschen buiten de stad en
verlustigen zich met groote wandelingen, druk bezoeken der her-
bergen, zingen, dansen, springen enz. en zulks gewoonlgk onder
kommando van vader Bacchus. Het dauwtrappen is wel ontaard,
doch heeft toch oorspronkelyk een goed doel gehad. De groote
grondeigenaren, die hunne lander^en verhuurden, gingen vroeger
gewoonl^k^ op Hemelvaartsdagmorgen met hunne huurlieden zeer
vroeg naar het veld, om te zien hoe de produkten stonden. Naar
den al of niet gunstigen uitslag van dit onderzoek werd de hoor-
waarde bepaald en bg die gelegenheid werden de huurders ferm
onthaald." — Amst. Cour. v. 28/29 mei 76. *

GESCHIEDENIS.

Terloting van Eaaphont in 1709. (XXVI, bl. 172, 288, 329).
De naag door een ongenoemde, hierb. bl. 172, gedaan, is of aan-
gaande deze loterg, of de toenmalige eigenaars van Raaphorst meer
bekend is dan in het daar bedoeld conrantenbericht voorkomt?
is door m^, hierb. bl. 288, beantwoord geworden, zooals zg gedaan
was; d. i. zonder kritiek, waartoe mg op dat oogenblik de noo-
dige tgd ontbrak. In dat antwoord hebbe men echter geene
erkentenis mijnerz^ds te zien, als zon de heerlgkheid Uaaphorst,
't zg in 1709, 't zg in eenig ander jaar, te Amersfoort verloot zgn
geworden. Ik kan integendeeijbewgzen, dat het aangehaalde verhaal
van Halma, als zon zekere heer van Hardenbroek de heerlgkheid
Raaphorst in de loterg van Amersfoort hebben ^opgehangen", be-
zgden de waaiheid id.

De Amersfoortsche loterij van welke hier spraak is, is in 1695
getrokken. Ware daarin de heerlykheid Raaphorst verloot geworden,
zg zoD in 1709 denkel^k niet meer in ^t bezit van de familie van
Afiperen geweest zgn en Anna Magdalena van Boetzelaar, vroawe
van Asperen, zou niet, met Matia van der Noot, als te zamen
vrouwen van Raaphorst, octrooi aan de Staten van üolland hebben
kannen vragen om eene heerlgkheid te verloten, welke zg niet
meer bezaten.

Maar behalve dit negatief bewgs, staan mg positieve ten dienste.
Door eene onjuiste mededeeling in den Navorscher dl. Vllbl. 357
niisleid, als zon de heerlgkheid Geertruidenberg in 1675 te Amers-
foort verloot zgn, heb ik mg bg de bespreking van deze loterg,
(in mgne Geach. der loterijen in de Nederlanden^ bl. 100 — 106)
vrnchteloos afgesloofd de waarheid daarvan te ontdekken en heb
ik moeten eindigen met de betuiging, dat alles scheen samen te
spannen om die loterg »tot eene soort van mythe of een raadsel
te maken, waarvan het mg niet gelakt was de oplossing te vinden".
Dit is mg eerst later gelukt, zoowel ten gevolge van de erken-

386 OS80HISDENIS.

tenis van den inzender der bedoelde mededeeling, dat hg zich ver-
gist had, als door nader onderzoek van hetgeen aangaande die
Amersfoortsche lotery te vinden is geweest. Het ia mg nu gebleken
dat in die loterg noch de heerlijkheid Geertruidenberg, noch die
van Raaphorst verloot is; maar dat het de heerlgkheid van Gies*
senburg geweest is.

De Batavia illustrata van v. Leenwen is, gelgk bekend is, op
twee kolommen gedrukt. De eerste (liuksche) kolom van bL 1220
bevat het slot van de beschrgving van Oeertruidenberg ; in de
tweede (rechtsche) kolom begint de beschrijving van de heerlgk-
heid Giessenbnrg. De heer B. J. A. M. (M. A. J. Bakhuyzen)na
vond in zgn exemplaar, op de linkermarge van genoemde blad-
zgde, de volgende aanteekening : »dese heerlijkheyt in den jare
»1695, 16 Angusti in eene loterg tot Amersfoor:. voor de eerste
iprgs gestelt, is deselve op den laatste dagh, zijnde den lO^en sep-
itember, te beurt gevallen aan Hilletje Sant voort, getrout met de
ibakker op de hoek van 't Hoedemakerspad, gewesene dienstmeyt
»van Pieter Jansz. Molenaar, getrout geweest met de weduwe van
iJelme Meijn, die de helft hiervan mede toekomt, zgnde deze beer-
ilgkhegt geestimeert op 72,000 gis. hebbende deze loterg bestaan
»in 16,000 loten ijder a 25 gis. banks, waarvan 23 grooteprgsen
»in goederen waren, bestaande 5 uit 1000 gis. 50 li 500 gis. 70
»a 200 gis. en 907 a 100 gis. van welke laatste soort ik dan mede
itwee hebbe getrokken voor 12 loten k 300 gis." Meenende dat
deze aanteekening sloeg op Geertruidenberg, schreef hg boven deze
in den Navorscher medegedeelde aanteekening: verloting van de
heerlijkheid Geertruidenberg in 1G95. Dat de aanteekening echter
de heerlijkheid Giessenbnrg betrof, is door een paar feiten ge-
makkelgk te bewgzen.

Vooreerst. In de verzameling van pamfletten, genaamd Bibliotheca
Duncaniana, op de Kon. bibliotheek, wordt er een aangetro£Fen, s^e-
titeld : Loterge van verscheiden considerable zoo heerlgke als andere
vaste goederen en contante penningen, zoo als op den 3 december
oude, of op den 13 december nieuwe stgl 1694 getrocken zal
worden binnen de stadt Amersfoort. Amst. 1694, 4o. Daarin ze/gen
Johan Pellichy, Paulns Staal en Govei-t Prombels, makelaars wo-
nende te Amsterdam en (laatstgenoemde) te Utrecht, dat zg ak

0ES0HIEDENI9, 887

gemachtigden yan hanne principalen en nit kracht van de per-
missie door heerea bargemeesters en de vroedschap der stad
Amersfoort verleend, hadden opgericht eene loterg, van welke de
conditiên volgen. Zg zou bestaan nit 5000 loten a f 100 ieder;
zg zon worden getrokken niterljjk op 3 dec. 1694 op het stadhnis
Tan Amersfoort, ten o ve* staan van het gerecht aldaar; er zonden
628 prgzen te trekken zijn, van welke 24 in heerlijke en andere
Taste goederen enz. De eerste van deze prijzen nu was: »de vrye
ihe^rlgkheden van Giessenbnrg en Giessen-Nienkerk, tasschen
>6onda en Dordrecht". Later wordt gezegd dat deze heerlgkheden
een jaarlyksch revenn gaven van ƒ 3018 en, na het overlgden
Tan 3 beambte personen, nog / 1917. Ten anderen. In het archief
Tan Amersfoort is nagenoeg niets te vinden geweest betrekkelyk
dese loterg. Des te meer waarde heeft het weinige, mij door de
goedheid van den tegenwoordigen burgemeester mr. A. C. Wgers
medegedeeld, van den volgenden inbond: Politieboek van Amers-
foort, 23 julij lö94, op de reqaeste van den heer van Harden-
broek Hgnderstgn etc. is goetgevondcn te disponeren als volgt: De
regeerders etc. gehoopt het rapport van de heeren Borgem, ende oud-
borgem. die met den heere verfhoonder hadden gesprooken^ permitteren
den hr. verthoonder binnen deze stad te mogen oprechten de lotharije
in desen verzocht, — Mag uien als waar aannemen, wat van der
Aa in zgn Aardrijksk. woordenboek op het woord Giessenburg mede-
deelt, dat dit goed >van onds de Brederode's en de van Gents
>toebehoord heeft, en dat het, na sedert 1545 door het adelijk ge-^
y^aehi van Hardenbroek bezeten geweest te zijn, in het jaar 1696
>bg koop overgegaan is in het geslacht van d* Ablaing, waardoor
>liet nog bezeten wordt", dan blijkt dat genoemde heerlgkheid
nog in 1694 aan den heer van Hardenbroek toebehoorde, en dat
bet deze heerlgkheid is, voor welker verloting de magistraat van
Amersfoort vergunning verleende. Zeer waarschgnlgk heeft hg de
tenuitvoerlegging van de loterg aan Pellichy c. s. als zijn ge-
machtigden opgedragen, die diensvolgens de te Amsterdam in
betzelide jaar gedrukte conditiên hebben openbaar gemaakt. Daar-
mede is zeer wel het door van der Aa medegedeelde overeen te
brengen, dat gen. heerlgkheid in 1696 bg koop in het geslacht
d' Ablaing is overgegaan. De loterg zal^ als gezegd, voor rekening

388 OJSSGHISDENIS.

Tan van Hardenbroek ziin ondernomen. Door de som van ƒ 72,000
aan den winner van den eersten prys nit te keeren, bleef bij eige-
naar van de heerlykheid en kan hg die zeer goed in 1696 aan de
familie d*Ablaing verkocht hebben

Ik geloof hiermede bewezen te hebben dat het de heerlgkheid
Giessenbnrg geweest is, welke in de Amersfoortsche loter^ verloot
is geworden, niet die van Raaphorst, noch die van Geertmiden-
berg; en dat alzoo het verhaal van Halma 30 jaar later te boek
gesteld en door van Hoogstraten in zijn Groot woordenboek na-
verteld^ als zoa de heer van Hardenbroek de heerlgkheid Raaphorst
te Amersfoort verloot hebben^ op dwaling berast.

Ten slotte nog een woord over den tgd waarop deze loterg
getrokken is. Volgens de gedrukte conditiën zon de trekking
uiterlgk den 3 dec. 1694 geschieden. Wg hebben echter tweeërlei
getuigenis, dat dit niet het geval is geweest.

Leti, die van deze loterg een zeer overdreven en in vele op-
zichten oncauwkeurig verhaal levert ^), zegt dat de loterg, in

>) Zie igne Critiqae hist. polit. morale, économ. et comiqae aor lef lotteries
etc. (Aniflt. 1697 2 toL \2^.), p. 176- 186 van het eente deel. Verg. mljae
Geech. der loterfjeii, bl. 100—106. — Van deze Critiqae bestaat nog eene andere
uitgaaf, in hetzelfde jaar te Amsterdam en in 't zelfde formaat in *t licht gegeren,
Avec des cotuidercuions sur Vouurage et star V Auteur, Ofichoon deze aitgaaf, Tolgeos
het titelblad, is gedrukt: chez les atnis de r auteur , zijn de eonsiderations alles
behalye malsch en blijkt het dat zy door zijne vijanden zijn gemaakt. Aan het
titelblad gaan twee prentjes vooraf; het een geeft het portret van Leti, met eene
monnikskap en het omschrift: Leti dans son premier naturel; daaronder het vol-
genden versje:

Vesta il Camaleone ogni colore

Ne fia stupor, natura a dó Tdispone;

Ma ch'abbia il Leti un si volabil core

Che si vesta ogni Legge, e Religione,

Chi pub stupirsi non haver Begione.

Pur che stnpor, che vesu do che puole

Chi di vergogna, e fé spogliar si vnole.
Het andere prentje stelt Leti voor, schryvende, met de bloote billen getetes
over een balk, enfentant du derriere un nombre prodigieux de livreSf waaronder
staat: Le quatre vinet dix volumes de Leti (op welk aantal hij in de voorrede
van zyne Critique bluft.) By dezen arbeid wordt hy bygestaan door den dairel^
die ayn hemd omhoog houdt en die hem #toutes les iojures atroces qa*il Tomit

GESCHIEDENIS. 389

plaats van den 3 dec. 1694 zoo als eerst was aangekondigd, den
15 febrnarg 1695 getrokken is geworden. Daarentegen zegt de
hierboven medegedeelde >aanteekening*' in van Leeawen's B. I.
dat de trekking van den 16 augnstus tot den 10 september 1695
geschied is en dat op laatstgenoemden dag de hoogste pr^s van
/ 72,000 aan Hilletje Santvoort en Pieter Jansz. Molenaar, ieder
Toor de helft te beart is gevallen.

Men kan het er gemstelyk voor honden dat dit laatste waar
is, vooreerst, omdat de nauwkeurigheid van Leti alles te wenschen
oyerlaat; ten anderen, omdat bedoelde laanteekening*' van een
medespeler afkomstig is, die het dus goed kan geweten hebben.
Dat beiden op dezelfde loterg het oog hebben, is ontw^felbaar.
En dat beide de loterg door Pellichy c. s. ondernomen bedoelen
is even zeker, üit het verhaal toch van Leti big kt, dat de loterg
den 3 dec. 1694 had moeten getrokken worden ('t geen overeen-
komt met de gedrukte conditiën); ^aar dat de conditiën hadden
moeten gewgzigd worden, omdat de loterg geen genoegzamen bg-
ral had gevonden. Hg schgnt echter die (oorspronkelgke) condi-
tiën niet gekend te hebben; want hg geeft op, dat de loterg be-
stond uit 16000 loten a ƒ 25, terwgl de gedrukte conditiën 5000
loten ik f 100 ieder aangeven. Blgkbaar zgn deze conditiën in den
m door Leti aangegeven gewgzigd; zg komen nagenoeg overeen
met hetgeen de aanteekenaar in van Leeuwen*s B. I. er van op-
geeft. De winner van den hoogsteu prgs had de keus tusschen
het landgoed of/ 72,000; beide spreken van 5 prigzen k/ 1000,
van 70 prgzen & f 200 en van 907 pigzen k ƒ 100 ieder.

De in mgne Gesch. der lotergen bl. 102 medegedeelde resolutie
van de regeerders van A.mersfoort, van den 2 sept. 1695, bg welke
aan meergenoemden Pellichy c. s. vergund werd eene loterg op
te richten, mits betalende 1000 zilveren ducatons aan de armen

contre Dien et Ie monde" inblnast. Eene harpy #qai pisse dans son cornet
(inktkoker) represente la malignité de sa plame qni n'est remplie que desottiseset
d'iofiunie.'' Het beeld van de afgun^st, met geoogde vleugelen, beteekent, qu'U ne
voit qoe par les yeuz de I'envie et que c'est elle seole qoi l'a porté )k faire ce
dernier oaTrage« De honden die op zyne aldns yoortgebrachte werken ban ge-
voeg doen, moeten doen sien, hoe weinig waarde het publiek aan de werken van
Uü toekent ~ Beide v^ leldnme mtgayen f\)n ie myn bent

890 OESCHISDEKIS.

van Amersfoort en ƒ 500 ten behoeve van de stad en onder
voorwaarde, dat het den regeerders zou vrgstaan eenige vaste
goederen nit hare armen- of godshuizen, ter waarde van ƒ 20,000
in te leggen, heeft blijkbaar betrekking op eeue nieuwe onder-
neming van Pellichj c. s. Zg wordt in de resolutie van de Staten
van Holland en Westfriesland eeoe lotery genoemd, opgericht ten
behoeve van de armen- en godshuizen van Amersfoort. Verg.
m^ne Geschiedenis enz. bl. 104.

Middelburg. Mr. g. a. fokkek.

Een aangevochten predikant te Oldenzaal. (XXVI, bl. 291). De
hier bedoelde predikant zal geweest zijn Joannes ab Alkemade,
die te Oldenzaal stond van 1626 tot zyn overlyden in 1639. (Zie
A. Moonen, Naamketen der pred. ^an 't Over^s. Synode, bl. 26).

Wolfaartsdijk J, van der baan.

Paskwil van 1654. Te utrecht stond voor het stadhuis aange-
plakt omstreeks 1654 :

Ghy Repubbljk van Nederlant^
U macht die is in Gromwels hant,
Gromwel stelt n een Gouverneur,
Dats firederood met groot getreur.
Obdam sal syn, syn Lieutenant:
Nu mo9t Orangen wt het Lant.
Noch vier secrete Raedts syn daer,
Dits Myl en valsen Wassenaer:
De twee die syn in Engelant,
Dats Blaack en Sir Hollant.

Toeeygening.
Het sweert door Brederodens erop,
Om Obdams hals een kennip strop
En een pistool door Mylens kop
En Wassenaer van galg, op stock.

Altyt met sulcke schelmen.

GS8CHIBDE11IS. 391

V E A G E N.

De nederlandsdhe vlootvoogd' Nil de BombeU. In 't begin der
Forige eea diende *n boereknecht, die Niss Ipsen ') heette, en 'n
zoon was van arme ouders in de Wiedingharde in Noord-Fries-
land,'op de saté BombüII bg 't dorp Elanksbüll, even eens in
Noord-Friesland gelegen. Hij vrgde met 'n boeremeid, die Gretbe
hiette en die ook op Bombüil in dienst was. Bg den inval der
Zweden in Noord-Friesland (1713) beproefde 'n zweedsche officier
Grethe te verleiden, maar d' gverzuchtige Niss, die toevallig van
dien aanslag getnige was^ ontbrandde in hevigen toom en ver-
sloeg den Zweed. Niss vluchtte daarop eerst naar Hamburg
en toen naar Amsterdam, waar-i dienst nam bg de nederlaudsche
zeemacht. Hier onderscheidd'-i zich bizonder door z'n goed ge-
drag, z'n bekwaamheid en moed. Hg klom al hooger en hooger
in rang, werd kapitein van 'n oorlogschip en eindelik admiraal in
nederlandschen dienst. Z'n verloofde in Noord-Friesland was-i trou
gebleven, zoo wel als Grethe ook aan hem. Toen Niss nu admiraal
was, schreev-i aan z'n bruid den volgenden brief, die nog, in
afschrift, in Noord-Friesland bewaard wordt.

>Myn Grethe! As du nog van de Gesynning bist, twelk du
'weirst, do ick mit dy toglik op BombeU dende, so kam to my
ma der Haag, un war myn Frow. lek bin tegenwordig Hol-
>landische Admiral.

»Nil de BombeU,
»vormalen Nis Ipsen
»dyn getruwe Brydigam."

Met dezen brief zond de igetruwe Brydigam" ook *n schip,
waar mee Grethe de reis naar Holland zou kunnen doen. Na
ang zoeken vond men Grethe ten lesten als dienstmaagd in ^t
dorp Emmerlef. Ze volgde graach de roepstem van haar ouden

*) NiM u *ii yerkorting, in Noord-Frienland in gebrnik, yan den naam Nicolaas.
Ipsen is de overal in Friesland gebroikelike patronym, en wel *n noordfriesdie
genitims van den mansnaam Ipe Niss Ipsen is dos gelijk aan Nieolaas, de soon
T«n Ipe, of aan Klaas Ipes, zoo als men in 't nederlandsche Friesland dien naam

392 OfiBCUIEOEKIS.

vrger, trok naar den Haag en werd de geukkige vron van den
admiraal Niss Ipsen of Nil de Bombell, zoo als-i zich nu noemde.

Dit verhaal vond ik in ^t volgende zeer belangrgke werkje van
G. P. Hansen, Die Friesen. Boenen aus dem Leben, den Eampfen
nnd Leiden der Friesen, besonders der Nordfriesen. Entworfen
nach mehrentheils geschichtlichen Quellen. — Garding, 1876.

Wat is er uit nederlandsche bronnen van dien vlootvoogd bekend ?

Haarlem. johan wiuklbr.

Hoe is de houding der oud-catholieken in 1672 te verklaren!
Die vraag kwam bij den ondergeteekende op, toen hg onlangs
weder de geschiedenis der bisschoppelgke kerk van Utrecht na-
ging, fiennink Janssonius beweert bl. 128 uitdrukkelijk, dat de
oud-catholieken in 1672 partg kozen voor de staten. £r is wel
het «ene en andere, dutt>\gfel aan de juistheid dier bewering wekt.
De groote haat der Jezuïeten tegen Utrecht is overbekend.

In 1671 nu schreef een cardinaal uit naam der congregatie een
brief d°. 28 maart aan den bisschop Neerkassel, waarin deze ge-
prezen wordt om zgne prediking van trouw aan de republiek,
aldus Caesar gevende wat Caesar toekwam (Batav. Sacra II 483).
In 1672 wordt die zelfde Neerkassel door den cardinaal van Bonllion
uit naam van Lodewgk XIV aangesteld in den Dom te Utrecht
als hoofd der fi. Catholieken. En de utrechtsche burgerg vaardi([t
dienzelfden kerkvoogd af naar Pargst om te klagen over den
overlast der Franschen en met bepaalden last om te verzoeken
handhaving der Gereformeerden als eigenaars der kerkgebouwen
ten platten lande en in de kleine steden, en teruggave der kerken
van Utrecht en Amersfoort, en tevens bastendiging der capittelen
en der Teutonische orde in hunne eigendommen. Van maart tot
october was Neerkassel te Pargs, en kwam toen te Utrecht temg.
(Dagelgksche aanteekeningeu van Mr. E. Booth, uitgegeven door
Mr. J. A. Grothe. Ber. Utrecht. Gen. VI. 2, tweede serie L
2. p. 42, 205. Silvins, Vervolg op Aitzema I. 471).

Kon Neerkassel, de bisschop van Utrecht^ met een vrg geweten
die zending vervullen? Of had de curie met politiek overig voor
een oogeublik de vgandschap afgelegd, om hier eerst eene bg de
republiek geachte catholieke kerk te vestigen, en dan later die

6E8CHIBDENI8. 393

oad-catholieken, als zg eenmaal de kerken in bezit hadden te

beter te vernietigen of te bekeeren tot de jezuietische wgsheid?

Wie geeft hier aanwgzing van bronnen, die wellicht Bennink

Janssonios ten dienste stonden, maar door hem niet vermeld zyn?

Boem. B. TIDEMAN JZK.

Keter Heeremans» kapitein. Grafdicht op den kapitein Pieter
Heeremans geboren te Uitdam of Schntteldoekshaven, gesneuveld
t^en de Duinkerkers den 6 februarg 1627.
Ik heb de woeste zee als kapitein bevaren
Op eenen eiken plank, met eenen goeden moed
Voor 't lieve vaderland, gestort mgn edel bloed.
Die 't land wil dienen, moet zyn Igf niet sparen.
Doen ik de Biscayers vermeesterd' in de baren,
£n ^) tusschen Vrankrgks en Spanjes kusten gaen^
Een keten ik van goud heb to); mijn loon ontfaen
7an de Landsvaders, die voor vrome nooit vroe ^) waren.
Ik aen de Ylaemsche kust, rand' een Duinkerker an
Wel eens zoo sterk als ik, als een kloek Heer en man,
En mgn manhaftig hoofd is in den slag gpbleven.
Beweent mg dan niet: die sterft op het bed van eer
Voor 't land van zijn geboort' die sterft nimmermeer,
Een krygsman zal altigd in 't hart der vromen leven.

Bier rust het oorlogshert, wiens naam zal nimmer rusten

Hg die de westervaert en al de Vlaemsche kusten

Met Bussepoeder vrgd' en kwam met rgke roof

Zoo vaak van Spanje t'huis, tot 't hoofd van *t lichaem stoof.

Begraven te Saawoude. Jacobus Viverius.

Is er aldaar nog iets te vinden van een grafzerk waaronder
deze dappere rust? labobanteb.

Kaart van de Holukken. Is iemand der lezers van den Nav. ook
bekend met een kaart van de Molukken in zes bladen, vervaardigd
op de marineschool te Samarang in het laatst der 18e eeuw? en zoo
ja, zon men daarvan inzage kunnen bekomen? laboba^tbb.

') Die? Be8t.
*) Vreet BuT.

394 6B8CHIBDEVI8.

Jaeob Yan Hoorn. Op de historische tentoonstelling te Amsterdam
bevinden zich de portretten van Jacob van Hoorn, geb. 24 julg
1638, en ten 4en te Amsterdam getr. ond 97 j. den 24 oct. 1734
met Jacoba van Selstede, oud 23 j. geb. 28 jnlg 1711. Beide
portretten ontmoette ik reeds voor jaren bij den schoolmeester
te Lage in *t graafschap Bentheim. Daar was evenwel nog een
derde b^, namelgk dat van Wilhelmus van den Broek, predikant
te Amsterdam, vroeger te Leiderdorp, portret van 1756, aetat. 39.
De bezitter beweerde dat dit de predikant zou geweest zgn, die
't bovengenoemde paar in den echt vereenigde. Dit zal wel niet
zoo zgn, in verband met zijn leeftgd en den tgd der vervaardiging.

Is van Jacob van Hoorn meer bekend?

BACKEU VAN LKUVBN.

Heerlijkheid Emiclaar. Gaarne zoude men vernemen, wie na
1749 met de heerlgkheid Emiclaar of Emmeclaar in Eemland,
wegens de abtdg van St. Paulus te Qtrecht leenroerig aan de
provincie Utrecht, beleend zgn geweest? In genoemd jaar werd
Everard Wittert er mede beleend. b.

Beis om de wereld door Bicolaes Duin. Deze reis wordt vermeld
gevonden by Jacob de Bucquoi in de Kleine waterwereld achter
de 16-jarige reize naar Indien. Haarlem 1757, 2e druk, J. Bosch
blz. 69.

Is een onzer lezers met deze reis bekend?

LABOBAlïTER.

OUDIED- MUNT- EN PENNINGKÜNDE.

Klokgieters. (XXVI, bl. 234). Schonenberg (Gherardus), goot de
klok te Havelte in 1416.

Schonenborg (Wolter)^ goot de klok te Vries, in 1517, en te
Gieten in 1570 (?).

Zie T. A. Romein, De herv. predd. in Drenthe, Gron, 1861, bk.
66 in verband met blz. b24, 325, en blz. 126, 178. Waarschgnlijk
waren deze klokgieters in de provincie Groningen gevestigd. Ia
een stuk op het Gron. archief, register 1513, n"". 7. komt Wolter

OUBHBID- HDNT- SN PBKNINOKÜimB. 395

SchoneDborg voor, procederende over 17 grazen land met het
klooster Ter Apel. Oaaltherns of Wolter Schonenborch, broeder van
Hendrik Schonenborch of Schonenburg — zoo als zg zich ook wel
noemden, — bekleedde in het begin der 17e eeuw aanzienlijke
betrekkingen in de stad en provincie Groningen. Zie Bgdr. totde
geschiedenis en oudheidk. der prov. Gron., YIIl, 86.
L, B— s.

Oescbut, behoorende aan Zntfen, in 147S. Bg de verovering der
graafschap door Earel den Stonte, moest de stad volgens het
verdrag haar wapens uitleveren. Vgl.hetfeestboekjoder utrechtsche
maskerade in juni, 1876, pag. 28. De volgende opgave n^oge
eenig denkbeeld geven van de verdedigingsmiddelen, die de nieuwe
landsheer zich deed overgeven.

Item opten Witten Toerne, gehieten de Blancke Toem, is ig
tonne Cruytz ende j tonne Cruytz, alles en is nyet guet. En j
tonne zwevels is beneden inden toem, kleyn ende groff, ende
noch g tonne kaele, kleyn ende groff.

Item noch j panne, daer men in droecht, ende j ketell van g
Emmeren, ig zeve, g plate cuepeu ende j Thyne.

Item in den Gruythuise is de groete busse mit eynre caemere,
ende j beslaegen waigen.

Item der schoemaekere busse, mit g caemeren.

Item noch eyn busse, der schoemaekere busse gelike groet, mit
^ caemeren.

Item der smede busse, mit eynre caemere, daer an gesmedet.

Item j gegaeten yser busse, mit ig caemeren.

Item j groete zlanghe, mit ig caemeren.

Item iig kleyne zlanghen, mit vig caemeren, ende de vgffste
zlanghe is Taevhaege ^) mit g caemeren.

Item de busse, de voir Emrick genaemen wairt, mit g caemeren.

Item noch iig zlengkens, mit xj caemeren.

Item j groete voegheler, mit ig caemeren.

Item noch j groete voegheler, mit ig caemeren.

Item noch j voegheler, mit ig caemeren.

*) Te Overhagen, dicht by het later geboawde Biljoen, en io 1700 daarmede
Ttreenigd.

396 OUDHEID- HUKT- EN PEKKIXGEUITOE.

Item j slachten voegheler mit g caemeren.

Item yyff kleyne voegheler, die men op de poirte plecht to
leggen, eick mit g caemeren, vytgezecht ejne mit eynre caemer.

Item noch j voegheler op ij Raeden, mit g caemeren.

Item xvig yseren haeckbussen, mit xg staeteren.

Item j keghel bnsse, mit eynre caemere.

Item j voegheler, mit eynre yseren stelle.

Item vig korte haeckbnssen^ mit holten stelen.

Item vig methaelen bussen opter kaeie, de meister Henrick ge-
gaeten hefFt, mit xvj caemeren^ van welcke bassen voirsz. g to
braeken syn ende g caemeren to braeken, mitten holtwercken
ende Ixvj loeden daer toe.

Item noch xg caemer^^ de men nyet gegoiden en konde.

Item iig keghell, de twe mit oeren bolten, de men opter baerzen
plecht to hebben, als men dair bnszen op hebben will.

Item g lepel, dair men de loede plecht mede to gheyt^n.

Item j keilen, daer meister Hans inne to smelten plach, en j.
yseren pot, mit eynre vile.

Item j waeghe balcke, den meister Hans hefFt, mit vilen voirsz.

Item 1 Dryell, daer men de bassen mede gedrylt heSt.

Zutfen. J. o. FB.EDEJUK8.

GESCHIEDENIS DER LETTERKUNDE.

Bijman aan Vondel toegeschzeven. (XXV, bl. 613; XXVI, bl. 191,
292). Van wjlen den heer Gerch v. Wgk uit Wgk-bg-Daurstede
heb ik meer dan eens deze anecdote gehoord; maar het daarin
vermelde zoa gebeurd zijn tusschen Hooft en Vondel. — De def-
tige drost begon en besmeerde den kraag van Vondel: vet smet
Vondel beantwoordde de vriendelgkheid met een' oorvgg: ik tik
maar Hooit had het laatste woord en won de weddingschap door
een lakoniek: o, so!

Daar *t bestaan dezer variant de waarheid der opmerking be-
vestigt, dat dergelgke anecdotes maar op den gis af aan bekende
namen worden verbonden, eene opmerking, die trouwens geenbe-

GSBOHIBDBÜIS DBR LKTimKüKDS. 397

Testigiog behoeft, — meende ik ze te mogen meedeelen. Wel*
licht bestaan er nog andere lezingen»

8. J. W« BUDDIKGH.

Jaoob van Lennep. — Klaasje Zevenster in de achttiende eeuw.
(XXVI, bl. 177). De geachte bestuurder yau den Na vorscher heeft
ons een aardige vertelling van Le Francq van Berkhey herinnerd,
en gewezen op de treffende overeenkomst met het eerste gedeelte
van Klaasje Zevenster, maar tevens op vernuftige wgze Jacobvan
Lennep vrg gepleit van de verdenking van plagiaat. Ik ben 't vol-
komen met den heer Leendertz eens^ de man vanjaren kan verrast
worden door eene onbewuste herinnering, die hg te goeder trouw
voor een nieuw denkbeeld of eigen vinding houdt.

Maar ik wil eene andere opmerking maken. Als hier sprake is
yan eigen vinding, kan 't alleen den vorm of de inkleeding gelden
want de zaak zelve : het t'hais bezorgen van een pasgeboren kind
in een doos, een pak, of waarin ook, 't zg op Sinterklaas, of een
yeijaarpartg, of bg eenige andere gelegenheid, was van ouds iets,
dat alom en op allerlei wgze verteld werd. In den tgd, toen de
Amsterdamsche burgerlui nog, naar voorouderlgke gewoonte, zon-
dags »na den eten" elkander verzochten »op 'n koppie tee", waarbg
natuurlgk altgd iets verteld moest worden, kon men zoo'n geval-
letje meermalen hooren opdisschen, nu in den eenen, dan in den
anderen vorm, met verandering van kostuum en verwisseling van
tooneelen. Een geestig verhaler wist er ook altgd bg te zeggen,
waar 't gebeurd was, en namen te noemen van lui, die er een rol
in gespeeld hadden, — natuurlgk doorgaans ook een vroedvrouw,
't zg die Mary Pleister of anders gedoopt werd. De verzekeringen
van Le Francq van Berkhey betredende 't »waarlgk gebeurt" zgn
en 't >zeer wel gekent" hebben, zgn van dezeltde soort ab die,
welke ik »in vroeger tgd van mgne jonkheid" bg 't een of ander
>koppie tee" ook wel gehoord heb, — wat evenwel aan de geloof-
waardigheid van Le Francq van Berkhey even weinig te kort
doet als aan die van alle andere verhalers.

Dat overigens — afgezien nu van 't kind in de doos of in de
braadpan — >de vermeende plagiaten, reminiscenzen, of hoe men
^ gelieft te noemen, welke men aan scfargvers verwgt, dien naam

S98 GB8CHISDENIS DES LETTBBKÜNDB.

niet altyd yerdienen en somtijds alleen door eene wel zeer toe-
vallige, maar toch zeer onschuldige overeenkomst in gedachten of
w^ze van uitdrukking ontstaan**, daarvan heefk Jacob van Leanep
zelf, en wel reeds in 't eerste nummer van den eersten jaargang
van den Navorscher, in zgn artikel: Twee dichters en twee eiken
(I, bl. 9), het bewgs geleverd.

Ja *t kan zelfs voorkomen, dat een paar honderd jaren nadat
een schrgver iets verhaald of een poëet iets gedicht heeft, een
geval gebeurt, dat er overeenkomst genoeg mee heeft,^ om, ware
't juist zooveel vroeger voorgevallen, den bedoelden schryyer of
dichter tot voorbeeld te hebben kunnen dienen.

Gisteren las ik ia n"". 20 van het Paleis van Justitie (dat den
15 mei 1876 verschenen is), een geschiedenis van een jongen boer,
wien in december 1875 te Rotterdam iets weêrvaren is, niet on-
gelgk aan 't geen de beruchte Trgntje Gornelis vóór ruim twee
eeuwen te Antwerpen zou ondervonden hebben. Ware deze Bot-
terdamsche historie in de eerste helft der 17e eeuw voorgevallen,
dan zou men uitroepen: iZiedaar 't origineel, waar Bnycrens een
vr^e en geïllustreerde navolging van geleverd heeft! Men zou
zeggen: »Bg heeft om zgne personage te belangwekkender te
maken, het boertje in een mooie boerin herschapen, en om te bree-
der te kunnen schilderen het tooneel wat verderafgezet, en voorts
eenvoudig de Rotterdammer steeg in 't Antwerpsche Lepelstraatje
en de goot in een mesthoop veranderd".

Men kan zich in niets ligter vergissen dan in *t aanwgzen van
de bron eens auteurs, wanneer hg die zelf niet genoemd heeft.

J. TSE GOUW.

Jaoob van Lennep. Klaaqe Zevenster in de achttiende eeuw* Het
te huis bezorgen van een kind in eene doos of in wat anders dan
ook. was, zegt de heer ter Gouw, het onderwerp van menige ver*
telling, die vroeger in amsterdamsche burgerkringen werd opge-
discht. Maar hoe kwamen zulke vertellingen in de wereld? Ieder
die de geschiedenis der vertellingen, die onder het volk in omloop
waren of nog zign^ met eenige aandacht heeft nagegaan, weet het.
Slechts zeer zelden waren zg door den verteller zelven uitgedacht,
maar meestal waren het of oude verdichte verhalen, of verhalen van

GBÜCHIBDEHIS DBB LBTIB&XimDB. 399

gebeurtenissen in vroegeren tgd werkelgk voorgevallen, waar de
eene iets van wegliet, eea ander iets bg voegde, waar een derde
iets in veranderde, kortom die elk op zgne wgs weergaf, wat
maakte dat er op die bekende themaas allerlei variatiën ontstonden.

Vragen wg na naar den oorsprong van de verschillende ver-
halen die men hoorde omtrent het ergens aan hnis brengen van
een kind in eene doos, welnn, wg vinden dien in de gebeurtenis
die, vorens Berkhey^ in de eerste helft der vorige eeuw te Leiden
is voorgevallen.

Ik voor mg stel de verzekering van Berkhey omtrent het waarlgk
gebeurd zgn van deze historie, niet op éene Ign met die der ver-
tellers, waar de heer ter Gouw van spreekt. Zulk een verteller moet
zgn verhaal smakelgk maken voor de hoorders; het moet levendig,
aanschouwelijk zgn; de plaats, de straat, somtgds het hnis waar
het gebeurd is moet aangewezen, de personen die er in voorkomen
met name genoemd, jaar en dag bepaald worden. Zoo doet Berkhey
ook in zgne vertelling, hij geeft zgne personen namen» hg verdicht
aUerlei kleine omstandigheden, en daar mag hg dat doen, want
daar schrgfb hg om zgne lezers te vermaken, daar maakt hg ge-
bruik van een regt, dat niemand den dichter en romanschrgver
zal betwisten» dat wg ook hem, die om het gezelschap te vermaken
een aardig vertelsel opdischt en daarom meent tot hetzelfde gild
te behooren, wel willen gunnen. Maar in eene aanteekening ver-
meldt hg wat aanleiding gegeven heeft tot zijne vertelling, ver-
meldt hg de beide gevallen, die hg in zijne jeugd heeft beleefd,
en waarvan hg voor een deel de handelende personen heeft gekend.
Is wat hg hier verhaalt geheel of ten deele verzonnen dan is hg
een leugenaar^ en ik vind geene reden om hem die leelgke klad
aan te wreven.

Bg beide, Berkhey en van Lennep, wordt verhaald van een kind
in eene doos of braadpan weggebragt ; bg beide gebeurt het te Leiden,
komt het kind op de kamer van een student te regt, gebeurt het op
8t. Nicolaas avond, neemt het gezelschap, dat op die kamer is,
de zorg voor het kind op zich. Die overeenkomst op zoo veel punten
dankt mg te groot om toevallig te zijn. Ik blijf nog gelooven,
dat van Lennep in zijnen jongen tgd het verhaal, zoo als het
door Berkhey was omgewerkt, misschien met enkele veranderingen

400 GB8CH1EDBKI8 DEB L1STTBSKUNDB.

er door latere vertellers ingebra^i^, heeft gehoord, en dat hg, die
voor zalke dingen een uitstekend geheugen had, het zich later her-
innerd heeft, maar dit, zoo als het meer gaat, toen niet voor her-
innering maar voor eigene vinding gehouden heeft.

De heer ter Gouw herinnert ons een artikeltjen van van Lennep
in het eerste deel van den Navorscher, viraar hg twee versjes, beide
de Eik getiteld, het eene van hem zelven, het andere van Ghriste-
meger, nevens elkander stelt en wgst op d^ merkwaardige over-
eenkomst in meer dan éen opzigt, terwgl nogtans de eene zgn
dichtjen schrijvende dat van den anderen niet gekend heeft. Het
verwondert mg, dat van Lennep dit zoo opmerkelgk kon vinden.
Waarin bestaat toch de overeenkomst? Van Lennep zegt,
De statige eik heft^ grootsch en stout
Met eerbied reeds van verre aanschouwd
Zgn breed getakte kruin naar boven.
Ghristemeger,

De statige eik, het beeld der kracht
Verheft den lieren kruin met pracht.
Voorts wordt in het eene gedicht de eik vorst van 7 woud^ in
het andere koning van *t omliggend woud geheeten : in het eene
heet hg reus, in het andere wordt gesproken van zgn r^tu^ndak;
de eene dichter zegt als stormen woèn^ de andere als felle stormen
om hem loeien. Eindelgk zegt de eene:

Met uitgespreiden arm en tak
Beschut hg tegen ongemak
En winterkou de tengre loten,

Li schaduw van zgn reuzendak,
Rondom zijn wortels opgeschoten.
De andere,

Zoo strekt zgn breede forsche stam
Een onverwrikbren schut en dam
Den boomen, die zgn voet omgeven.
Dit is nu alles waarin de beide dichters over een komen. Maar
wat epitheton is bg eik gewoner dan statig? Waar wordt in een
gedicht van eenen eik gesproken, zonder dat er bg gezegd wordt
dat hg zgn kruin of hoofd of schedel of kroon of takken omhoog
heft? al is dit voor geenen enkelen lezer iets nieuws. Li hoe vele

QBSCHIEDENIB DER LETTBBKT7NDS, 401

gedichten niet alleen, maar zelfs reisbeschrgyingen heet een groote
boom, een eik vooral, koning van het woud of reus? Bg welken
hoogen boom worden niet stormen te pas gebragt? Het zon niet
moeiel^k z^n er een aantal voorbeelden van te verzamelen. Van
alles wat de twee dicht jens gemeen hebben is het laatste, het
beschutten van het daarnevens staande gewas, nog het minst af-
gezaagde; maar het is toch ook iets, waar men van zei ven aan
denkt als men over een zwaren eik een aantal regels moet vallen,
en het is vóór van Lennep en Christemeger ook wel gezegd, b. v*
door Loots, Gedichten, dl. III, hl. 102,

't Is waar, gelgk een muur van diep gewortelde eiken.
Die nit hnn top elkaar de reuzenarmen reiken,
En staan gelgk een burgt voor 't lagere gewaa^
En schuiten te enge hitte en zwaren regenplas.
Zoo eert ons 't zwak geslacht.
Kortom deze twee gelegeuheidsgedichtjens (want dat zgn beide
Termoedelijk) leeren ons dit alleen, dat wanneer een dichter in
een oogenblik waarin hij er niet toe gestemd is op een gegeven
onderwerp een gedicht maken moet^ hij wel eens allerlei dingen
zegt die al tot vervelens toe gezegd zgn, en die ieder gewoon
menschenkind bij eene dergelijke gelegenheid ook zeggen zon.

Wat de rotterdammer historie betreft die de heer ter Gouw in
het Paleis van Justitie las — dat men daar de klucht ven Trgntje
Cornelis heeft nagespeeld, is wel mogelgk; waarschgnlgk evenwel
acht ik het niet : want die klucht is, vooral ten gevolge der moeielgk-
heden die het brabantsche dialect veroorzaakt, niet zeer bekend.
Het kan hier eene toevallige overeenkomst zgn ; maar toch ook iets
anders. Het onderwerp van dit stuk van Huygens is niet door hem
zelven bedacht; maar hg heeft, zoo als men in die dagen zeer
dikwgls deed, een bekend verhaal voor het tooneel bewerkt. Het
IS het verhaal van Nieuwsgierig Aagjen van Enkhuizen, dat in
zpen tgd ieder in Holland kende en dat nog lang zeer bekend
bleef, zoo zelfs dat er eene zeer veel gebruikte spreek wg ze aan
ontleend is. Misschien dat dit verhaal, met eenigzins veranderde
namen en omstandigheden, nog wel in omloop is, en dat de per-
sonen die bg de gebeurtenis te Rotterdam de hoofdrollen speelden,
het hebben gekend. p. lbendbetz wz.

402 aSSCHiRDSNIS DSR LmTKRKUNDI.

Klucht yan 't kofflyhuis. (XXVI, bl. 182). Hier wordt kennelgk
bedoeld, het kliichtspel : 't Eoffijhais, door W. v. d. Hoeven, in 1734
te Amsterdam uitgegeyen door Isaac Duim, bezuiden *t Stadhuis.

J. C. ALTOEFFJSE.

Oordeel der classis Nijmegen en Tiel over de Betooverde wereld
van Balthasar Bekker in 1603. >Aange8ien 't schandelens en hey-
loos en godtslasterlick boeck van doctor B., dat even met sgn
titnl de gereformeerde Christenhejt door vooroordeelen en bgge-
ovicheyt als betovert vonnist, Godt en sijn eer, Godts Soon en
syn wonderwereken, Godts h. woort en sgn (de) geloofwaerdicbeyt
(van) desselfs schr^vers grootelicks krenckt en benadeelt, *t vader-
landt beweeght, de kercke daerin beroert, de vromen tot in de ziele
bedroeft, elck een ontrust, de getrouwe leeraren niet sonder reden
becommert maeckt voor swaerder onheylen, omdat 't op seer ge-
vaerlicke gronden is gesticht {gebouwd) met onrechtsinnige en hey-
lose stallingen, roet slordige en oneerbiedige expressiên voor Godt
en sgn h. woort, met hatelicke en lasterlicke beswaringe van ge-
reformeerde religie en haere leeraren doorgaens opgepropt, — dat
de oversetters des B^bels lichtyeerdigh lastert, de oversettinghe
verdacht maeckt, de h. Schrift schandelick verdrait, bespot en
amadelick ten toon stelt, hbertinen en atheisteu de mont tot feng-
nige lasteringe opent, de getrouwe leeraren voor halve manicheêa,
en atheïsten uitkrgt, en door dit alles een schandelicken blaemop
de gereformeerde godtsdienst in 't gemeen, en de kercken onses
vaderlandts werpt, die met dulden van d. Becker's boeck en her-
stellinge van sgn pei*soon staat vermeerdert en verergert te wor-
den; — of*t niet dienstich en hooch nodigh soude wesen op mid-
delen verdacht te sgn, om niet alleen gegeven ergernisse wegh te
ijemen, en gevreesde onheylen voor te komen, maer oock die sma-
delicke blaem van onse kercke en kerkelicke vergaderinge, ja en
ven kouiiigh ^), die waerlick en waerdighlick den titul «an beschermer
des geloofs mach voeren, en van hoge machten des landts, die
voetsterheeren zgn van Godts kercken, af te wenden, vermito son-
der daer tegen te gveren, beswaerlick vrij sullen blgven van ver-
denckinge, alsof sulck een boeck en sulcken schryver als haerniet

^ Den stadhouder Willem III, koning van Engeland.

OISOHISDBNIS JDBB LEirSBKXJZÏBB. 403

onaengenaem wilde dulden ia haere landen, uyt welcke nochtans,
door haere authoriteyt en ordre, meermalen min lasterlicke en schade-
licke boecken met pablgcke verbrandinge verbannen zgn geweest?''

Op dit bg wgze van gravamen voorgesteld advies van Ngmegen
gaf de tielsche classisvergadering van 8 aag. 1692 ten antwoord,
dat» ingeval de nitdrakkingen, in bovenstaand gravamen vermeld,
op goede gronden rustten, de classis Tiel zich gaarne verbinden
wilde, om op dezelfde wgs als de cL Ngmegen, t«gen dit boek
ea zgnen auteur, daar en zooals het behoorde, te waken.

Ten aanzien van B. Bekkers boek (en de stellingen ^) van den
hoogleeraar A. Boëü) was de vergadering der classis Tiel (18 en
19 sept 1693) van oordeel, dat elk lid der classis moest voorzien
zgn van een »extract van die articulen of canones fidei toe-
voer gestel t, als sgnde een saeck van veel belangh en groote ge-
?olgen, om dan aenstaende ordinaire classis daarover haer oordeel
in te brengen.*' In de antesynodale vergadering van 25 juli 1694
wilde nogtans de tielsche classis aan de geldersche synode in
overweging gegeven hebben hare stem te onthouden aan het be-
stuit der ZuidhoUandsche synode ^), die door proponenten en her-
waarts beroepen predikanten de verklaring wenschte afgelegd te
zien, dat zy de in de geschriften van Bekker (en Boëll) aanwezige
stellingen als dwaalleer verwierpen: immers de tielsche classis zag
in den eisch van zoodanige verklaring een beginsel van verdacht-
making, daar toch Gelderland zich tegen die geschriften voldoende
verklaard had, en in den eisch van instemming met en ondertee-
kening van de belgdenisschriften der Hervormde kerk de verwer-
ping dier dwalingen van zelf lag opgesloten. Zulk een afzonderlgke»
nieuwe eisch, meende men, zou rieken naar eenen ^ihmqonsviov
Jmqé^rfi (vgl. 8 Joh. vs. 9), het streven verraden naar eene
niachtsoefening, welke alleen der nationale synode toekwam ^.

O Orer het gezag der rede in het onderaoek der H. S., de generatie yan den
Zoon nit den Vader, den tijdelijken dood der geloovigen, enz., waarover Herman
Alexander Roëll, ala hoogleeraar te Franeker, van 1686 tot 1691 in strydschriften
zijne meenhigen voorstelde.

') Deze had reeds in 1691 Roölls gevoelens als verderfelijke kettery gebrandmerkt.

') Vgl Voetins, Politic Ëecles.^ canon eccL, cap. X, pag. 281 — 88, qoaezt. IV:

An a magistratu ant Eodena novae et pecnliares J^axa^w, xegulao eta pnoter

404 QSaCHIBDBKIS D£B LBTTEBKUKDB.

Dergelgk voorbehoedmiddel tegen de invoering of verspreiding
van dwaalleer was trouwens niet noodig, als men in aanmerking
neemt, dat de antesynodale classisver^adering van 15 jnli 1695
te Tiel de scherpe bepalingen der geldersche synoden van 1690,
91, 92 en 93 omtrent de toelating der praeparatorie en peremtorie
examinandi nog eens weder in herinnering bracht, en in allen deele
wenschte te handhaven, daarbenevens van de c^ndidaten eene
onderteekening bleef vorderen van het in den jare 1658 opgesteld
synodaal formulier van den navolgenden inhoud:

>Wg onderss. bekennen en beloven heyliglyk voor God, dat
wg met geen schadelgke principien, de theologie rakende oiBf na-
deelig synde, insonderheit die strekken tot verswakkinge en kren-
kinge van de anthorityet der Schrifture, van wien sg ook souden
mogen geleert sgn, ingenomen oft besmet sgn, ook niet daernae
smaekende sullen op den predikstoel brengen : eyndelgk, niet dier-
gelgke bg anderen sullen uyten ofte voortaetten.'*

Daarenboven werd (3 aug. 1691, art. 5; 15 juli 1695, art. 4)
gverig in de classis Tiel gewaakt tegen bet »licentieus boeck-
drucken", waarover trouwens 8 aug. 1692, 20 juli 1696, 7 aug.
1697, 1 aug. 1698, 1 aug. 1701 geene klachten vernomen werden,
doch wel over het uitgeven van theologische boeken door fransche
predikanten (sic) in 1692.

et extra receptaa fonnnlas, ecclesiis et ministris imponi possint? Et si imponantor,
an mioUtri eas admittere aut boDS coDscientiS iu Bnb^cribere possint?

Quanto inde (scil. ex subücriptionibQs, quodque idem, ex declarationibns, et adi-
gendo ad eas) in Ecclesia et Repnblica tnrbationes ortae sint, loquontnr historiae Baa-
dartii et Triglandü etc. snperins (te over.)

Haec monenda Jnximns, nt cantiores, si fieri possit, altqnoa reddamns, in cod-
stitntionibnSy novis sabscriptionibus, qaacnnqne particulari oocasione oblatl, ingen-
dis, etc.

Malto miniu debet Ecclesia {quod et synodum provinciaUm $pectat) nsarpare potes-
tatem sjnodi national's et omninm istins correspondentiae eoclesiarnm, in conden-
dis, snbstitnendis et praescrtbendis canoi.ibus; hoc enim saperet Diotrephen, etc

Et qnid tandem nimia avyxoLxa^aatt in formnlis cont^ensus conciliatoriis, sjn*
cretisticis concipiendis, approbandis, admittendis, snbscribendis, ZanchinsaXBooenu,
Melanchthon aliiqne pii et praestantes theologi tnm Ecclesiae tum sibi locrati sint,
▼fde Zanch. MisCell. Hist. Sacr.» et Voet. L dt. p. 288.
* -0) CalTiaiitlSdi hooglettraar tv Straatsimrs. .

6B8CBIBDENI8 DER LETTBEKIJIfDB* 405

In art. 14 der actea van de classisyergadering, 20 juli 1696 te
Tiel gehouden, leest men : » Wat Becker's boeck etc. betreft, daer-
omtrent reguleert 8igh de classis van Thijel na den inhoud van
de resolutie des christelgken synodi'* ; en in art. 18 der acten van
de cl. verg. van 7 aug. 1697: cdaertegen word als nog bg ons ge-
waekt;"" terwgl de antesynodale classic van 7 aug. 1699 in art.
14, met het oog op art. 22 der synode, oordeelde: ^sprekende van
BecLer's boek, versoekt de e. classis, dat ex actis magh uytge-
wist worden."

J, ANSPACH

Oordeel der olaases yan Overveluwe en Tiel over de psalmberijming
van Petrus Bathenus in 1696. De classis van O verveluwe gaf
20 juli van geuoemd jaar aan de classis Tiel in overweging, >of
niet, in plaetz van de soo veelsintz gebreckige psalmen Davids,
sooals die door P.* Dathenus gergmd sgn, sou konnen, tot meer-
der stigting, in gebruik gebragt worden 't Psalmboeck van den
eerw. heer Trommius ^), dewelcke, den rgm van Dathenus in we-
sen latende blgven, deselve alleenlick sagtelick verbeterd en gesui-
verd heeft. 'tWelcke bij de e. classis van Thgel in ernstig over-
leg genomen sgnde» soo is een hervormingh van 't Psalmboeck,
sooals 't door Datheen bergmd is, in alle manieren hoognodigh
en dienstig geoordeeld, ten einde de 'christenen, gelgk sg reetznu
de psalmen Davids in een beter oversetting en tale lesen konnen,
alsoo ook deselve singen mogen, tot meerder verheerlijkinge Gods,
en aengenaemheyt harer herten. De classis oordeelt in desen niet
ondieostig te sgn om te melden hetgene den geleerden en eerw.
heer Johannes de Meg heeft angetekend in sgn »Hallelujah of
Lof des Heeren"^ in 4o., bl. 242 ; namelick, gesegd hebbende, het
beter te ««gn andere als Datheni psalmen in den godsdienst te ge-

*) Abraham van der Trommen, Jansioon, geb. 28 aag. 1688 te Groningen, in
1855 proponent, eerat pred. te Haren bij Groningen, daarna in 1671 in Gronin-
gOD, t aldaar 29 mei 1719. Behalve door sijne Concordantiën des Bij bela, waaraan
hij 28 jaren werkte, en die 1685 — 1692 in twee deelen fo. te Groningen het licht
ugen, ia hij ala bemin naar van den ker keiijken zang bekend geworden door syn
#Sagte Terbetering der Psalmrymen Petri Datheni*', welk geschrift by in 16^ in
1696 nitgaf. Op dit laatste doelt de olaana Tan Overrelnwe in dan tokst. - .

406 GESCHIEDENIS DEK LETTBBXtJNDB.

brmcben, soo geeft hg daervan reden, want 9egt hg 1% volgens
't getuigenis van den heer van Aldegonde in sgn voorreden aen
den leser (vóór de psalmen, die hij selfs nit den hebreenwschen
tezt overgeset en tot Duitsche rgmen gebragt heeft): soo heeft
P. Dathenns dikmael in si]n leven bekent, dat sgne psalmen met
grotm haest en als een ontijdige geboorte hem afgedrongen geweed
rijn; en oordeelt hg selfs (segt den geleerden d. Hoornbeeck in
dispntatione de Psalmodia veteram) datse meer en meer behoorden
verbeterd te worden^ alaoo hij se met haeet en in harde tijden teo"
mengestelt had. Maar ook 2o, Dathenns heeft se niet overgeset uit
den Hebreeuwschen text, maer nit het Fransch, daer hg 8el& be-
kent datse behoorden nit 't Hebreeuwsch overgeset te worden,
en heeft daerom seer aengepresen en meer behagen gehad in de
psalmen van den gemelden heer Philip Marais, dewelcke met
Petri Dathoni kennis en toestaen, de psalmen uit de de Hebreeuw-
sche tale tot Ehiitsche rijmen gebragt had. £n hg getuigt in sgn
voorverhaelde voorreden, dat P. Dathenns somwijlen seide, dat hg
grotehcks wenschte, dat de Aldegondische psalmen in de geraeinte
wierden aeugenomen. Want dat 't gedichtsel van P. Dathenns
seer gebrecklick is, hebben eeupariglick genoeg^aem geoordeelt
verscheyde treffelicke mannen, welcke haer des verstaende ^) d'een
na d'ander dat werck hebben getragt te verbeteren. Dusver den
heer de Meg, welckers bggebragte redenen de classis oordeelt
(dat) in consideratie behoren genomen te worden. — Edoch hoewel
d'e. classis (van Tiel) een hervormingh van Datheni psalmen
in H gemeen goed en noodig keurt, soo can sg nogtans van 't werck
des heeren Trommius in 't bgsonder niet oordelen of getuigen,
nademael sg 't selve eerst sien, ondersoeken en vergelgken sou
moeten, 't gene haer echter nog niet heeft mogen gebeuren. —
Is bg dese gelegentheyt oock in consideratie genomen, vervolgens
nodigh en nuttig geoordeelt, dat, in cas van verbetering der
psalmen selfs, oock die velerlge en moegelicke sangwgsen dienden
gebragt te worden tot een getal van wgnige, ligte en soetvloegende
sangvoisen; tgene vele stotige en hortende gesangen voorcomec
en voor alle christenen, insonderheit die der sangkunde niet al

') Vftii dm ksrkemkeii Hng kennif hebbende.

GB8GHIBDEKI8 OISA LÜTTEKKUNDS. 407

teknndig s^n, ten groten gemack en aengename stichting sijn sonde**.
Aan de eerstkomende geldersche synode gaf de classis Tiel in
bedenking, of, >ingevalle een hervormingh in *t gesangh der psalmen
wierd goedgevonden, *t dan niet dienstig syn sonde, hiervan den
Staet kennisse te geven, en die to versoeken^ dat deselve enige
gecommitteerdens geliefde aen te stellen, dewelcke de berg mingen
der psalmen, die reetz door verschejdene geleerde digters ge-
maeckt sgn, sonden vergel^cken èn onder malkanderen èn met
den oorspronkelycken text, en alsoo de bequaemste verkiesing
sien te doen, teneynde dus, gelgck vorens een beter oversettingh
der h. Schrifture, alsoo oock een beter bergming van psalmen met
voorweten, goedkeuring en ordre der hoge Overheyt, mogte wer-
den ingevoerd." j. aiyspach.

VRAGEN.

Sebaiüaan. Wie was Sebastiaan, die de aanteekeningen gemaakt
heeft bg de eerste nitgave van Melis Stoke? ?

KUNSTGESCHIEDENIS.

VRAGEN.

Schilderij yan Baphael. Bij resolutien van bewindhebberen der
Oostindische comp., ter vergadering van 17en van den 6 en 10 mei
1675, werd goedgevonden eenige voorname heeren in Engeland
voor bewezene diensten aan de comp., met eenige rariteiten te
vereeren. Zoo werd onder anderen de graaf van Arlington be-
giftigd >niet eenige seer fijne Italiaense schilderkunst, als van
>Raphael enz."

Zonde men ook kunnen nagaan welke schildergen dit geweest zgn?

LABOBAimR.

408

TAALKUNDE.

Jodute. (XXV, bl. 512; XXVI, bl. 212). Aangaande dit woord, aan
welks beteekenis belangr^ke zaken schijnen verbonden te zgn, en
dat ik hier nog eens op nien den navorschers onder d* aandacht
breng, vond ik nog de volgende belangwekkende mededeeling in
*t hoogst merkweeidige werk van Bermann Allmers, getiteld:
Marschenbach. Land- nnd Volksbilder aas den Marschen der
Weser und Elbe. — Gotha, 1858.

>Vor der alten Kirche zu Wulsdorf" ('n dorp in 't Fieland, *n
landstreek in Friesland tusschen Weser en Elve, aan den rechter-
oever der Weser, beneden Bremen.) »Iiegt ein ma siger, könstlich
aufgeworfener Hügel, der Jedutenberg genannt. Hier haben wir
wahrscheinlich eine der wenigeu Spuren friejischer Heidenzeit.
Nach eiuigen Geschichtsschreibern war hier namüch der Sitz eines
Jedutencpltus, von dessen Gottheit wir indessen nicht viel niehr
als den Namen wissen. Dieser aber hat sich seltsamer Weise bis
in *s vorige Jahrhandert anf 's Lebendigste im Mande der Leate
erhalten. Noch vor nicht langer Zeit hörte man von alten Vie-
landern, als Aosdrack der Verwanderang and des plötzlicben
Erstaanens: O de Jedate! oder auch kurzweg: O Jedat! rafen,
gleichwie nnser christliches Herrje! and Mein Gott! Ein anderer
Aasruf laatete: O de Wed an de Wod! anzweifelhaft zasaminen-
gesetzt aas den Namen der friesihcLen Gottheiten Weda und Woda,
von denen der alte Chronist Heimreich redet. Aasser den oben-
genannten gibt es aach noch bei Lehe and dem nahen Oorfe
Langen ahnliche Jedateuhügel, and endlich weiss man, dass der
Bnf Jedat oder Jodat ein altes Feklgeschrei der Bremer und
Friesen war.

Spater diente der zn Walfsdorf liegende Hügel, da mau von
ihm einen weiten Bliek nach der Wesurmündang hat, als Piraten-
warte, and dies gab dan za der haafig herrschenden, darchaas
irrthümlichen and ansinnigen Meinang Anlass, es batten sich die
Seeraaber den Namen Jedaten gegeben/*

Haarlem. johak whtkisa.

TAALKUNDE. 409

Bnsdhcolen. (XXVI, bl. 118). Wordt met dit woord niet buiskool
of boeskool bedoeld? Bais- boes- of kabuiskool is 'n tegenwoordig
yeroTiderende en ten deele reeds uitgestorvene benaming yan de
witte en roode kop- of slaitkool (brassica oleracea capitata D C).

Haarlem. johan winkleb.

Orleans. Als een bew^s dat yeel stoffen baar naam ontleenen
aan de plaats van waar zg afkomstig zijn, noemt de heer Roos
(blz. 296 van dezen jaargang) ook het orleans. Ik geloof te on-
rechte.* Als ik my niet ten eenenmale bedrieg is de orleans-stof
van nieuwen oorsprong, en kwam zjj ongeveer het jaar 1840 voor
het eerst in den handel, als concurrent van het toen algemeen
gebruikte engelsche fabrikaat ever-lasting (ouderen van dagen zullen
zich nog wel de glimmende jasjes van everlast uit die dagen her-
inneren?) Den naam orleans ontving zg naar aanleiding van den
plotselingen dood van Louis Philippes oudsten zoon, hertog van
Orleans, die juist onlangs had plaats gehad, en den fabrikant
eene gewenschte gelegenheid aan de hand deed, om zijn fabrikaat
een goed klinkenden naam te verzekeren^ die bovendien op aller
lippen was. L.

Nieuwe spreekwi^jzen. Gelijk in elke levende taal sommige woorden
en spreekwazen verouderen, zoo treden van tgd tot tyd andere
op, vroeger minder of in eene andere beteekenis gebezigd, 't Zal
zeker in dit tydschrift niet misplaatst zijn ze van tijd tot tyd te
vermelden. De volgende geef ik ter proeve; verouderde uitdruk-
kingen, door een auteur van naam opnieuw in omloop gebracht,
zonderde ik uit.

Een man uit één stuk. Ik herinner mg niet dit vroeger dan in de
laatste jaren te hebben aangetroffen. Yan een letterkundig voort-
brengsel zegt men nog wel eens in *t Hoogduitsch: aus einem Guss.

Eene persoonlijkheid.

Ter el/der ure. Ofschoon uit Matth. XX : 6 een overoude kennis,
wordt deze uitdrukking nog niet lang in de bekende beteekenis,
immers niet zoo algemeen gebruikt.

In den regel.

Nuchter^ h. v. de nuchtere optelling van feiten.

410

TAALKUNDE.

Een onbewaakt oogenblik.

Zich tweemaal bedetJcen eer men enz.

Wetenschap en wetenschappelijk, b. v. : de wetenschap heeft daar-
omtrent haar laatste woord nog niet gesproken. Ook deze laatste
uitdrukking schijnt eerst in den laatsten tyd meer algemeen in
gebruik te zgu gekomen. Ook: de wetenschappelijke behandeling
eener vraag.

Andere onzer medewerkers zullen hier zeker nog wel andere
uitdrukkingen hebben bg te voegen.

-ff- H. M. C T. O.

VRAGEN.

Spakerig. Men weet waar men den heidamp, haarrook in den
zomer aan te danken heeft; hoe komt men echter aan de uit-
drukking spakerigh£idf 8. o.

[Spaken is splyten, bersten. Spakig land, land dat door droogte
gespleten is. Spakerig weder^ weder zoo heet en droog, dat het
den grond doet scheuren. Zie Eiliaan.]

GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

Oedaoht van Westrenen (te Lienden en omstrekeni zie Nav.
XXIY, bl. 52; XXVI, bl. 96). In 1660 predikte een theologiae
studiosus, D. (van) Westrenen, te Ommeren (Nederbetuwe) voor
een gehoor van 50 of 60 menschen, hetwelk in die, nu nog kleine,
en dus toenmaals zeer kleine gemeente vry aanzienlijk was. Dit
optreden van genoemden student g3schiedde tegen den zin van den
pastor loei, Gualterus Peregrinus, omdat hg nog niet pro recom-
mendato aangenomen, d. i nog geen candidaat was (acten der
tielsche classis van 14 febr.). Een andere theologiae studiosus,
Petrus (van) Westrenen, op sgn versoeck binnen gestaen sgnde (te

GESLACHT- EN WAFENKTTNDS. 411

ïïel op de classisvergadering van 9 en 10 sept. 1661), heeft ver-
socht met vertoeninge sgner testimonia soo vitae et doctrinae
om praeparatorie geëxamineert te moi^en worden. Het E. Classis
staet syn examen toe, en is de t^d daervan bestemt den 5 no7.
binnen Tiel". Nadat men in dato z^n voorstel gehoord had over
den opsregeven tekst uit Gal 3, en daarin genoegen had genomen,
werd hl] door ds. Rethesiua Goens, pred. op het Fort Nassau op
de Yoom (toenmaals bi] de classis Tiel behoorende) praeparatorie
geëxamineerd in de »voornaemste grondtstncken der religie ende
Academische questies'\ met dezen uitslag, dat men hem als caodl-
daat tot het »publiecq prediken" toeliet, en van zich liet gaan
imet de serieuse vermaeninge, om sgn aengevangene studiën ende
gaeven meer ende meer op te wecken ende in alle godtsaligheit
sich te oefenen*'. H^ verkreeg van ds. examinator zijn testimo-
nium-examinis, en werd 9 sept. 1662 pro recommendato bg de
tielsche classis aangenomen, mits hg de >proponenteu-orde" on-
derteekende, en de classispredikanten te allen tijde met predi-
ken dienstvaardig ter zyde stond. j. anspach.

Enkele genealogisohe gegevens naar aanleiding van sommige ne-
derbetawBche grafiwhriften, vermeld in Nav. XXVI, 62—69. (Ver-
volg van bl. 381).

VL van Hattem^ door bastaardg uit het huis van Gelder ge-
sproten, want

Jan van Uattem was een natuurlijke zoon van hertog Reinald III
van Gelre, aan wien hertoginne Mechteld van Gelre twee schnld-
brieven van 800 oude gouden schilden elk, ten laste der stad
Harderwflk, 9 aug. 1377 afstond (NijhoflF, Oorkonden, UI, n^35).
Als derhalve Navorscher VI, 378 gezegd wordt, dat Hattem door
bastaardg uit Eduard van Gelre gesproten is, zoo bespeuren wg
d. t. p. eene vergissing. Wij lezen daar ook, dat dit geslacht niet
het geldersche wapen, de klimmende leeuwen, zooals b. v. Earel
van Gelder, bastaard van hertog Earel bij eene Rosouw, aannam, ')
maar eene schapenschaar voerde, d'or a la force posée en bande
de gueules. En aldus was ook het wapen van den bl. 371 genoemden
Willem van Hattem, ouderling te Maurik, gehuwd met Johanna
O Verg. Nav. XXV, bl. 168, 226.

412 OSSLACHT- BN WAPSNKTTNDX.

Tan Essevelt, gelgk het op de daar vermelde avondmaalbekers
gegraveerd staat, met dit opschrift: Pocvlrm Evcharistiae Ecclesiae
Mavricanae a Wilhelmo ab Hattem, ibidem seniore, eivsqve vxore
Johanna ab Essevelt, dono datvm 1653.

üe groote grafzerk in het schip der ecksche kerk vertoont
evenwel eene gansch andere figaur als wapen van de ter plaatse
begravene, 20 dec. 1631 overledene Dirk en Johannes van Hattem
(zie Nav. XXVI, 63). Ondanks dit verschil in wapen, is het toch
meer dan waarschgnlgk, dat deze personen van aanzien, die nagenoeg i
gelijkt^dig en in elkanders nabgheid leefden, bloedverwanten zgn '
geweest ^), en dit is ook te veronderstellen ten opzichte Van

Isabella van Hattem, hnisvrouw van den tgdens de gelderscbe
synode te Arnhem april 1619 afgezetten, wegens remonstrantisme
erg mishandelden, 6 oct. 1621 op Loevestein gekerkerden predi-
kant Simon Lncae Bystems, den eersten predikant van Ingen;
welke zich maart 1622 van de staten van Holland, na lang bid-
den, de vergunning wist te verwerven, om op genoemd fort eerst
éénmaal 's weeks, daarna voortdurend, bg haren man te vertoe-
ven (vgl. Brandt, Hist. d. Reformatie, IV, 6 vvg., en het register
achter deel IV). Hy f omstr. 1669; haar sterfjaar blgkt niet.

N. van Hattem, gehuwd met N. van Mauderick te Maurik, had
tot zoon

Dirk van Hattem, man van Cornelia de Wael van Moersbergeu,
wier dochter

Hester van Hattem (f te *8 Gravenhage jan. 1603) 2 jung 1592
in den echt trad met Johan van Renesse, heer van Wilp en Wulven
(geb. 1560), eerst lid der rp. van 't Sticht (19 sept. 1586), daarna
(159J— 1605) van Veluwe (f 28 sept. 1620).

Johan van Hattem, gehuwd in 1598 met Agnes Bengers»
Gerhardsir. ex Hendrina (Henrika) ten Holthe (d'Ablaing, b!. 145,
268, 326, 352 en 180, mr. J. van Doorninck, Geslachtknnd. Aant,
bl. 423).

>) Is dit zoo, dan trefTen wg hier weder een bewga aan ten ganvte der fltelling
van den gelaerschen geNchiedvorscber Tan Spaen, waartegen zoo dikwyls word:
gezondigd, da' overeenkomst in wapens per se nog geen identiteit van gonealogi-
schen oorsprong, en verschil in wapens daarom nog geen renchil in genealogisefae
afkomst onderstelt.

0B8LACHT EN WAPSNKUKDS. 418

Elisabeth Margaretha (Margriet Elsabe) van Hattem van Reine-
steiu, gebowd met Adriaan Sloet tot Westerborg, welke echtelieden
in 1715 van de erfgenamen van Transisalanas Adolfas van Voerst
Westerholt aankochten (m^. J van Doorninck, bl. 279, 558).

Hendrik van Uattem, weduwnaar van Maria van Dayn, ^) her-
trouwde met Anna van Cattenburch, leefde waarschijnlgk iii
't begin der 17e eeuw (Nav. XXI, 314).

VIII. Van Darthnysen.

Reger van Darthnysen, onderling te Eek en Wiel, als zoodanig
Terschenen op de gewone classisvergadering, 20 en 21 april 1657
te Tiel gebonden (classicale acta 1644—1660, aanwezig in het ker-
kelijk archief der St. Maartene kerk te Tiel).

VIII. De Vries. Van dezen naam treft men aan: ,

Albert de (die) Vriese, die 1 sept. 1519 door hertog Earel tot
brandmeester van de Velu we wordt aangesteld. Hem was das de
zorg voor de woeste gronden en heidevelden enz. enz. op de Velawe
aanbevolen (Nghoff, Oorkonden, VI, 2, n^. 973 en noot). Aan hem
erkent hertog Karel schuldig te zyn 427 goudgl. voor de bewa-
ring der St. Jans poort te Arnhem, en geeft hem daarvoor 14 febr,
1527 eene aanw^zine op de eerste penningen, die in de ambten
Tan Apeldoorn en Ni|&erk uitgezet zouden worden (ibid. VI, 2,
n^ 1414). Hg wordt 11 nov. 1527 door den hertog tot tolschrg ver
Tan den Lobitbschen tol te Arnhem aangesteld op eene jaarwedde
Tan 60 goudgl. en 6 gl. voor kleeding (ibid. VI, 2, n^ 1444),

Jan die Vriese, in 1523 deken van het weversgild te Tiel (zie
Rink, a. w., Ie bijlage, 1836, bl. 31.)

Jacoba de Vriese, gehuwd met Gerrit van Spuelde, had eene
dochter, Jacoba v. S. tot Hulshorst (f 1556), vrouw van Joseph
Tan Arnhem, in 157S drost van Harderwgk (f 20 dec. 1586);
zie d*Ablaing, a. w., bl. 183, 144.

Alardus de Vries, pred. te Tiel. ber. in 1606 ; wgl men meende,
dat hg de bekende tien positiën had opgesteld, 24 sept. (oude
stgl) 1618 door de gedeputeerden der geldersche synode afgezet
op bloot vermoeden van remonstrantschgezindheid (vgl. Rink, a. w.,

') Van 1660 tot 1666 was een Goseninns yan Dayn te Tiel ali boekdrukker
verkttam; sie Dr. Ledeboer in het bl. 878 het 8 aangeh. w. bL 866.

414 GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

bl. 319, 76), ofschoon uit eene getaigenis van tien personen, zoo
oaderlingen als diakenen der kerk van Tiel, van 13/23 nov. 1618
bleek, dat zulks niet om zyn leer of leven was geschied (Brandt,
Hist. d. Reformatie, II, 456, 958, IV, 9). Desniettemin werd dec.

1619 in den tielschen kerkeraad van deszelis leden eene verkla-
ring gevorderd, of z^ de gevoelens der dordsche synode aannamen,
en of zg dus in *t bgzonder de leer der algemeene genade en van
den vrgen wil verfoeiden, welke de Vries en zgn ambtgenoot Joh.
Vredaeus zouden hebben voorgestaan (Rink, a. w., 2e bglage, 1847,
bl. 83). Alhoewel de tielsche magistraat hem vroeger op het stadhuis
tegen beleedigingen, hem wegens den reuk van remonstrantisme
door zekeren burger, Schrojen geheeten, aangedaan, had moeten
beschermen, zoo >suchten toch die van Tiel tot den hemel, omdat
sg de stemme van hun lieven Allardus niet meer mochten hooren*'!!
Hg werd toen kruidenier, en was als zoodanig eerst ongelukkig,
later fortuinlgk. In de Groote of St. Maartens kerk te Tial ligt
hg begraven bg de deur, die naar de consistorie-kamer leidt, met
grafzerk, waarop men leest : hic cubat Alardus Vriesius^ qui gnavü&r
annos bis senos Christi dogmate (doctrina) pavk ovea; oóiü dit
16 jvnii 1636. In 1656 staat zijne weduwe nog vermeld in bet
verpondingsboek van Tiel en Zandwgk.

Johan de Vries, luitenant der burgerg te Tiel, werd 20 aug.

1620 weder al^ zoodanig aangesteld, wgl hg niet onder de ver-
denking lag van remonstrantisme (Rink, a. w.. bl. 76, noot);
verscheen als Jan de Vriese, ouderling der classis Tiel, op de
geldersche synode te Arnhem (22 —25) jung 1624.

Lucas de Vries (door Rink, a. w., bl. 312, bg vergissing, Lucas
Fries genaamd) schepen van Tiel in 1620, als ouderling van Tiel
tegenwoordig op de (15 — 18) aug. 1627 te Zutfen gehondene gel-
dersche synode.

Dina de Vries, weduwe Simon de Vries, te Manrik, bg afwezig-
heid van den pastor loei, Sauiuel Schoutetus, door een proponent
uit het Sticht van Utrecht 26 mei 1639 in den echtelgken staat
bevestigd met Johannes Petreus (of Peters), jongman van flarder-
wgk, conrector te Tiel (Trouwboek van Maurik). Laatstgenoemde
staat niet vermeld op de Igst der conrectoren achter de Beschrg-
ving van Jiel, door mr. E. D. Rink, bl. 322.

GESLACHT- BN WAPSKKVKD£. 415

Peter de Vries, schepen yan Tiel in 1662 (ibid. bl. 314), burge-
meester ?an Tiel in 1672, die met zgn ambtgenoot Diederik van
fiiemsdgk op zijn post bleef, terw^l de overige regenten, op de
aanuadering der Franschen onder den hertog van Turenue, de stad
verlieten. Deze beide burgemeesters verkozen uit iedere compagnie
der gewapende burgerg twee personen, die met hen en de offi-
cieren de stadszaken zouden waarnemen. Ifit de compagnie van
de Vries werden ook twee personen met dit oogmerk gekozen
(ibid. bl. 82, 83).

Mechtelt de Vries, gehuwd met Dirk van Cattenburch (Nav.
XX, 467).

Ottilia de Vries, gehuwd met Herman van Till, heeft eene doch-
ter, EUsabeth v. T. (f 1676, begr. te Gennep), vrouw van Ggsbert
Tan Raesfeld, Diderikszoon ex Anna Vonck, kap.-luitenant(f 5julg
1670, begr. te Gennep); d'Ablaing, bl. 144.

Johan Cornelis Fr. de Vries (f 24 jan. 1823, oud 73 jaar), ge-
bawd met Mechtelt van Westervclt (f 18 oct. 1813, oud 64 jaar);
mr. J. V. Doorninck, a. w., bl. 729.

IX. Van der Eem.

Roloff van der Eem, treedt met Lubbert van Oywgck als be-
schaldiger op van Hubrecht, heer van Culemborg, wegens een
doodslag in Nederbetuwe; doch laatstgenoemde wordt 19 maart
1415 door hertog Reinald IV van Gelre onschuldig verklaard
(Ngh., Oork., III, n^ 354).

Jacob Both van der Eem, eerste man van Berta van Brakell,
volgens huwlgksvoorwaarde van 1577. Zg, volgens eene ms. genea-
logie van Brakell, dochter van Johan v. Br. tot Eermestein (Lienden)
en Johanna van Meerten tot Ingen; volgens d'Ahlaing, bl. 198»
dr. van Sweder en Johanna van Brienen, hertrouwt met Gerrit
Tan Ingenulant, richter van Wageningen (f 1585).

Jacob Both van der Eem, in 1599 schepen van Tiel (Rink^
a. w., bl. 313). Zie verder Nav. XVI, 347.

Assnerus Frantsen van der Eem, verscheen als ouderling te Maurik
op de vergadering der classis Tiel van 14 en 15 april 1684 te Tiel.

X. Van Achtervelt.

Terwgl Achtvelt voorkomt op de Igst der Veluwsche edele ge-

416 GESLACHT- E19 WAPKNKUNDE.

slachten, opgespoord door W. A. van Spaen, en medegedeeld door
d'Ablaing, Rp. v. Velawe, bl. LX VII, en

Lubbert van Achtuelt vermeld staat onder de leden der ridder-
schap voor het kwartier van Arnhem, die 3 mei 1418 verbond-
brieven sluiten tusschen de ridderschap en de steden 'slands van
Gelre (Ngh., Oorkonden, UI, n^ 374, bl. 353);

zoo was ook van Achtervelt ern veluwsch geslacht, dat zgn naam
ontleende van de buurschap Achtervelt in den omtrek van Amers-
foort, en is ons behalve Elisabeth van Achtervelt, f 5 dec. 1660,
met zerk en wapen in de kerk te Eek begraven, nog voot gekomen

Adriana van Achtervelt, Gerritsdochter, gehuwd met Herman
van Leeuwen toegenmd van Wely, gerichtsman van Nederbetuwe
in 1487, lid der ridderschap van Nijmegen in 1495 (d*Ablaing^ bl. 189)

XL Nobel.

Mr. Constant!) n Gerard Nobel, woonachtig op de kasteelmatige
huizinge Hoeckenburg te Rgswijk (Nederbetuwe), 15 maart 1738
aldaar ondertrouwd met Johanna Elisabeth Le»jeer, jongejuffer te
Amsterdam (Trouwboek van Rgswyk). Van deze echtelieden staan
in het Doopboek van Byswgk deze twee kinderen vermeld:

Sophia Geertruida Nobel, gedoopt 9 sept. 1742, geheven door
mevr. Sophia Geertruida Nobel, vaders zuster, als meter, huisvrouir
van den heer Dingeman Broen, als peter.

Anna Catharina Nobel, gedoopt 9 aug. 1744, geheven door
Maria Jacoba Lesjeer. Vermoedelijk was ook eene dochter dezer
echtelieden,

Johanna Nobel, jongejuffer van Amsterdam, na drie zondagscbe
proclamatiën 24 mei 1772 met Frederik van Ciiters uit Middelburg,
te Rgswgk getrouwd.

Reeds in 1(517 had men te Bgsw^k een perceel weiland, de
Nobelweerd geheeten.

XII. Van de Poll, vgl. Nav. XVI, bl. 155, 156, XVH, 83, 122.

Herman van den Poll, behoort tot de edelen, die voor het
kwartier van Nijmegen 3 mei 1418 verbondbrie ven oprichten tus-
schen de ridderschap en de steden 'slands van Gelre en graaf-
schap Zutphen (Nijhoff, Oorkonden, IIl, n^ 374, bl. 348).

Seger van den Poll, Segerszoon ex Catharina van den Poll, in

018LACHT- BK WAPBKKT7ia)B. 417

1410 nog minderjarig, in 1413 en 1435 beleend met weerden te

Dreamel, gehuwd met Johanna van den Poll, behoort onder de
edelen, die voor het kwartier van Ngmegen 17 april 1436 ver-
bondbrieven oprichten tnsschen de ridderschap en de steden *8 lands
Tan Gelre (ibid, IV, n^ 158, bl. 131).

Johan van der Poll, ten wiens behoeve door Johan van Brienen
op zgn goed te Bercheren onder Bemmel eene jaarrente van 35
ignsche guldens gevestigd was, welke Alphart Schimmelpenninck,
Johan van Steenbergen van Ngenbeek, Johan van Holthusen, en
Sander en Andries Bchymmelpenninck 29 mei 1465 beloven weder
in te lossen, onder verband van vrijwillige inleisting binnen Arnhem
zich daartoe verplichtende (ibid. IV, n"*. 416).

Willem van de Poll, 25 julg 1467 door hertog Adolf tot zgn
beziener en tolschrgver te Zalt-Bommel aangesteld, onder belofte,
hem daarvan niet te ontzetten, eer h^ hem den pandpenning van
700 rijnsche gulden terug had betaald (ibid. lY, n^ 456).

Jodna van de Poll, geh. m. Adam (Gerrit) van Malsen, heeft
tot dochter Geertruid v. M., die in 1518 de tweede vrouw werd
yan Dirk van Eek, ridder, Bartholomeuszoon (ms. geneal. van
Eek van Panthaleon).

Adriana van de Poll, geh. m. Adriaan van Balveren, heeft tot
zoon Johan v. B. tot IJzendoom, amptman van 0^'en en Dieden,
die Belia van Varick trouwde, en in 1492 leefde (d'Ablaing, bl. 3).

Johan van de Poll, geh. m. Maria van Strgen yan Zevenbergen,
heeft tot dochter:

Johanna van de Poll, in 1473 en 1481 beleend met de veerstad
te Drenmel, geh. m. Gosew^n van Yarick tot Wgenrade, amptman
van Tielre- en Bommelrewaard (in 1519), Johanszoon ex Margriet
Tao Isendoom (d'Ablaing, bl. 51), als zoodanig in 1486 en 1503
op nieuw beleend.

Comelia van de Poll, geh. m. Arent van Bonenbergh genmd
Honsteyn, heer van Dbbergen, heeft tot dochter Johanna v. B.
genmd H. (f 24 mt. 1620, oud 40 jaar), in 1596 gehuwd met
Earel Yggh tot /oeien en de Snor, amptman van Nederbetuwe,
richter van Tiel (f 10 febr. 1627), Dirkszoon uit diens eerste
vrouw Heilwig van Rossem (d'Ablaing, bl. 336).

Gerhard van de Poll, geh. m. Barbara Pieck, vrouwe van

418 OB8LA0HT- SN WAPENKUNDB.

Uzendoorn (f 19 nov. 1651, begr. te Dreamel met wapenbord),
had deze beide dochters :

.. Mechteld Jacoba van de Poll, in 1652 beleend met Uzeudoom
t 1672.

Cornelia van de Poll, in 1672 vroav^e van Uzendoorn, geh. m.
Johan van der Clans (Clnse), heer van Aelst, Waelre en Weeri

De te Zoelen bef;rraven Ggsbert van de Poll (f 11 april 1640),
>de laatste van zijn stam**, had vermoedelijk niet Pieck tot vierde
kwartier van vaderszyde, gel^k ik Nav. XXVI, bl. 66 vragenderwgs
voorstelde, daartoe genoopt door de nog even zichtbare sporen
yan een rechtstandig kruis op den ter plaatse bgkans geheel af-
gesleten steen, waarop men ook nog wel den sleutel in het wapen,
maar niet de letters van den naam, Delft kan onderscheiden. Was
zgn overgrootvader Herman van de Poll, heer tot Leeuwen (dood
in 1514), gehuwd met Berta van Delft (Nav. XVII, 84*), zuster
van Joost van Delft, aan welke broeder en zuster Jelis van
Biemsd^ck de heerl^kheid Uzendoorn (tgdelgk) overdroeg : de vroaw
z^ns grootvaders (Ggsbert v. d. Poll) heette Raphaël van Wghe,
en daar de moeder van deze Geertruid Tengnagell was, zoo moét
Tengnagell zgn vierde kwartier van vaderszgde wezen. Gysbert
van de Poll wordt op de grafzerk betiteld als heer van Geerestein
en Teckoop. Ofschoon dit laatste, volgens van der Aa, in de
prov. Utrecht was gelegen, meen ik bg het Geerestein der grafzerk
aan het drumptsche (bg Tiel) te moeten deuken, wgl het anders
onverklaarbaar is, dat hg te Zoelen werd bggezet. Toch zou met
dit Geerestein eene heerlgkheid in de prov. Utrecht bedoeld kun-
nen wezen, waarvan men in den Tegenw. staat.v. Utrecht, 11. 1^7,
leest, dat ze door eene erfdochter Ggsberta van Geerestein in de
familie van Zujrlen van Ngveld werd overgebracht. In 1477 be-
leende bisschop David van Boargondië Steven van Zuylen v. N-
met dit goed, dat in zgne familie gebleven is tot het jaar 1648,
als wanneer het bj] den dood van Margaretha v. Z. v. N., echt-
genoot van Jan van de Vegt, in het bezit kwam yan hare dochter,
gehuwd met Jasper van Lgnden. Nu was de vader van onzen
Ggsbert, Anton (Otto) van de Poll tot Wamel, hertrouwd met
Catharina (van Amstel) van Mgnden, en de zuster van deze,
Wilhelmina v. M., had Frederik v. Z. v. N. tot Geerestein tot

GB8ULCHT- BN WAPEKKTJNDB. 419

echtgenoot (zie Tan Spaen, Heeren van Amstel, enz., bl. 192).
Deze filiatie dan kan Ggsbert van de Poll tot heer van het
stichtsche Geerestein gemaakt hebben, doch in dit geval is het
bg zgo dood in 1640 weder teruggekomen aan Margaretha v. Z.
T. N., vrouw van Jan van de Vegt.

XlTl. Van Brienen.

Hendrik van Brienen, Hendrikszoon ex Fetronella de Wael van
Moersbergen, weduwnaar van Fenne van Gelder (f 23 nov. 1641
begr. 30 nov. in de kerk te Echield), huwde 5 sept. 1642 Ber-
nardina van Wees, wonende op den Pluimenburg te Dodewaard
(actenboek van Echteld). In 1654 was h^ ouderling te Echteld
en verscheen als zoodanig 10 en 11 april op de ord. classis ver-
gadering te Tiel, had echter geen gelukkig huwelgk, want op de
ord. classis vergadering van 19 en 20 april 1659 te Tiel werd be-
sloten, dat de predikanten G. A. Udents (Tiel), F. Molitor (Bisschop,
IJzendoorn) en B. Hydoraeus (Avezaat) zich nomine classis naar Ech-
teld zouden begeven, om o. a. »de onlusten tnsschen mgnh. Breenen
en mevr. van Weese, so moeglick te slissen en weg te nehmen."

XIV. Van Beinhem.

Het is onzeker, maar onmogelgk is het niet, dat deze geslachtsnaam
eertgds ook »van Bimmen** en »van Bymmen** geschreven zg ge-
weest. Of mr. I. A. Nijhoff onderscheid maakt, dan wel één zelfde ge-
slacht voor oogen beeft, kan uit schrgvers registers achter zijne Oor-
kouden niet worden opgemaakt^ vermits in dl. I en II alleen »Bimmen"
en>Bymuien", in dl. III, IV en VI, 2 alleen » Beinhem" of >Beinem"
opgegeven wordt. Tusschen Rheden en EUekom op Veluwezoom
ligt nog een gehucht »Beinam'*, dat tot de gemeente Angerlo be-
hoort, en >Beinheim*' is een pruisisch vlek in den Elzas, distr.
Weiszemburg. Wij vonden van dezen naam de navolgende personen:

Steven van Bimmen, ridder, die 30 dec. 1342 met drie andere
ridders borg blijft ten behoeve van Udo van Mekeren, dat deze
aan Jan Utenweerde zoodanige 800 ponden zal betalen als de
hertog van Gelre aan den laatstgenoemde schuldig was (Oork. I,
n". 3i)8). Dezelfde komt voor als her Steven van Bymmen, riddere,
12 maart, 3 sept. 1345 staande met andere edelen over den brief,
waarbg hertogin Alianora de stad Arnhem bevestigde in het bezit

420 GBSLACHT- EK WAFBNKUin)E.

der accgsen (ibid. U, n^. 11); door hem (dominus Stephanus de
Bymmen) en anderen laat Reinald van Gelre 16 maart 1348 ver-
klaren, dat die van Zutfen iiem te Yenlo geen tol schuldig zgn
(ibid. n*^. 30). Terwgl hg reeds 26 febr. 1345 in een vonni«,
gewezen door het gericht van Velawezoom optreedt als » richter
tot Arnhem ende tot Beden" (van Spaen, Inleid., lY, Cod. Dipi.
n^. 28), is hg in 1350 met Dirk van Arnhem, namens hertog
Beinald en hertogin Alianora, rentmeester van Veluwe (Ngh., Oork.
II, n^. 44), en staat mede over den brief, waarbg hertogin Aliauora
2 nov. 1352 eene jaarrente van 100 pond uit hare gruit te Arnhem
verpandt voor den koopprgs van een huis en hofstad te Elbnrg
(ibid. n^ 56). Hg wordt 20 julg 1355 door hertog Reinald be-
vestigd in het bezit van zekere pachten enz. op Yelowe, te zgnen
behoeve door hertogin Alianora verschreven (ibid. n"*. 66). Aan
hem en aan den deken van Zutfen moet jaarlgks worden uitge-
keerd wat de goederen van Edoard van Gelre in Overbetuwe
meer opbrengen dan 900 pond (21 oct. 1356, ibid. n^ 77). Hg
behoort tot de ridders, die met de steden der landen van Gelre
en Kleef 25 jan. 1359 den landvrede oprichten (ibid. n®. 89).
Eduard van Gelre verklaart 9 jung 1363 in zgne tegenwoordig-
heid en in die van vele andere ridders, dat hg aan Jan van Meun,
drost tot Gelre, bg afrekening, 9475 oude schilden schuldig bleef
(ibid. n^ 127); doet in zgne en anderer tegenwoordigheid 13 junj
1363 uitspraak in de geschillen tusschen ridder Herbert van Putten
en de stad Elburg, en vereffent 14 jung 1363 zgne rekening met
Jan van Meurs (ibid. n^. 129). Hij, eindelgk, als richter, en
schepenen en raden der stad Arnhem, waarborgen elkander on-
deiling 20 jan. 1364 de gevolgen van hetgeen de geestelgken
tegen eene door hem ten aanzien der Igkdiensten gemaakte ver-
ordening mochten ondernemen (ibid. n^. 130).

behooren tot de edelen, ver-
meld in den verbondbrief vao
6 jan. 1377 tusschen Jan van
> Blois met zgne gemalin Mecb-
teld, hertogin van Gehre, en
ridderschap met steden *s lands
van Gelre (ibid. III n^. 31).

Elias van Beinhem

Jan Spaen van Beynem Jeliszoon

Jan van Beinem Janszoon

GBSLACUT- EN WAPENKÜNDE. 421

Maes Tan Beynem, behoort onder de leenmannen der heerlgk-
heid Voorst en Eeppel, die 2 aag. 1433 verklaren, dat Steven,
vroQwe van Homoet, Wisch en Doren wert met haren gemaal
Hendrik, heer van Wisch enz., »tot Eeppell voer der poerten*'
verzocht had met de heerlgkheid Voorst en Keppel, gelyk zg die
van wglen jonker Johan, heer van Asperen, Voorst en Eeppel had
ontvangen, beleend te worden, en huldiging van den leeneed te doen.

N. N. van Bejnhem, geh. m. Jacob Hackfort, heeft tot dochter
Maria Hackfort, vrouw van Hendrik van Essen tot Swanenburg
(dood in 1468); zie d*Ablaing, bl. 25.

Elisabeth van Beynhem Alartsdr., wordt in 1456 de tweede
vrouw van Bartholoroeus van Eek, ridder (geb. in 1410, f 1472),
Johanszoon ex Petronella van Huchtenbroek, beschreven in de
ridderschap van Ngmegen, geërfde te Wadenoyen en te Eek, ver-
meld als geërfde van Nederbetuwe in twee Lingebrieven, van
13 jan. en 13 mei 1456 (geciteerd door Nghoff, Oorkonden

IV, n^ 302, 307).

Al art van Beynem, is één der twaalf ridders, die in dienst van
hertog Arnold van Gelre binnen Gnlemborg gelegen hadden, en
10 aug. 1472 beloven zich te zullen houden aan het bestand, als
nu tusschen Gerard, heer van Gnlemborg, en de aanhangers van
Adolf van Gelre gesloten (Ngh., a. w., IV, n^ 527). Met Dirk
van Eek, ridder, zoon van straksgenoemden Bartholomeus, sticht
hg 4 mei 1504 eene vicarie op den altaar van St. Anna in de
kerk te Eek. Dirks broeder, Johan van Eek, was bggenaamd
van Beynhem (ms. gen. v. Eek v. Panthaleon).

Gerrit van Beynhem, heemraad van Nederbetuwe, was in 1492
in de omgeving van Otto van Wghe tot Echteld, als deze door
Berend van Wees tot Hien te Eesteren opgelicht en naar Wage-
ningen gevankelgk overgebracht werd (Geld. Volksalm. 1843, bl. 20).
Hg heeft meer dan waarschgnlgk reeds op den Appelenburg te
Ochten verblgf geho]^den.

Roeloff van Beinhem, wordt 2 nov. 1524 door hertog Earel
van Gelrd voor 400 gpuden guldens met de pandschap van het
tollenaarsambt te Nijmegen begiftigd (Ngh., Oork., VI, 2, n^ 1317).

Gerrit van Beynhem, in 1570 schepen van Tiel (Rink,Beschrgv.

V. Tiel, bl. 313).

422 OBSULCHT- EN WAPENXUKDE.

Arent van Beynhem tot den Appelecburg, in 1590 man van Anna
van Eek, Gerritsdochter ex Adriana yan Ommeren (getr. in 1555).

Judith van Beynhem, na 1600 tweede vrouw van Lodewgk van
BrakellJohanazoon tot Kermestein (zie Nav. XXVI, bl. 367, noot 1).

Johan van Beynhem, in 1604 schepen van Tiel (Rink, a, w.,
bl. 313).

Henric van Beynhem tot den Appelenbarg, f 28 april 1650,
met grafzerk begraven in de kerk te Ochten, broeder van

Johan van Beynhem^ met wien hg in 1622 verschil had over
de waarde van het kasteel den Appelenbarg. Het hof van Gelder-
land verklaarde 27 jung, dat het leengoed was, omschreef zgne
grenzen en bepaalde de waarde er van met de bijgebouwen op
6500 gl., van den boomgaard buitendijks, genaamd de Ketel, te^en
1700 gl. de morgen, en van den boomgaard binnendijks tegen
de gracht gelegen, op 700 gl. de morgen (Registers op 't Archief
V. 't Hof V. Gelre, bl. 63). Tot deze rechterlijke schatting had
waarschgnlgk aanleiding gegeven het huwelgk van

Geertruid van Beynhem, Plorisdochter, die 27 julg 1621 de
tweede vrouw werd van Herman van Dedem (Geslachtk. Aant.
van mr. J. v. Doorninck, 1871, bl 470), en van wie Johan en
Hendrik denkelgk broeders waren.

Anna van Beynhem, geh. m. Willem Coppier van Culemborg,
heeft tot dochter Anna Catharina Coppier v. G., 26 nov. 1643
gehuwd met Ggsbert van Dedem, burgemeester v, Zwolle, Goen-
raadszoon ex Heudrika (Conradina) van Voerst (d'Ablaing, bl. 245,
339. 382, 387, 404 ; mr. J. van Doorninck, a. w., bl. 493, vgl-
bl. 211, 245).

Matthias van Beynhem (in de actenboeken van Dodewaard > Joncker
Matthgs** geheeten), heer van den Appelenburg, wonende te Tiel, ge-
huwd 28 oct. 1640 te Maurik met Anthonetta van Zuyien tot de Na-
tewis, j. d. te Maurik. Beide ^) zgn dood 10 febr. 1686, want alstoeo
gaven hunne vier kinderen en erfgenamen, ten overstaan van Bemt
Jan van Stepraedt tot den Pluimenburg (te Dodewaard), een morgen
lands tot onderhoud der kerk te Hien. Dezo vier kinderen waren:

') Mfttthias Ttn B. wm hoogstwaarschijnlyk in 1660 reeds dood, want het tal
■yne nagelaten Troaw wel wezen, die ab me?r. de wed. yan Beynhem toenmaalfl
to Tiel ia liet hols den Appelenbarg woonde.

GS8LACHT- EN WAPENKUNDB. 428

1. Jacob van Beinhem, heer van den Appelenburg, van Tail en Na-
zareth, als onderling van Ochten afgevaardigd naar de gewone
classisvergaderingen (12 — 14) sept. 1659, 31 julg 1693 en 7 ang.
1702 te Tiel. In lo77 schepen van Tiel (Rink, bl. 315), was hg
reeds in 1672 nit de compagnie van Liesvelt gekozen, om met
de andere verkorenen nit de borgerg de beide burgemeesters
van Tiel, Riemsdgk en de Vries, in het waarnemen der stads-
zaken te ondersten nen, tgdens den inval der Franschen, die de
stad bedreigden (ibid. bl. 83). Was gehuwd met Josina de Bge.

2. Johan van Beynhem, in lö68 majoor bg een regiment infan-
terie ten dienste dezer landen, in 1691 overste luitenant
(z. V. a. luitenant-kolonel), gehuwd met Anna Adriana van
Ommeren, staat in 1691 als geërfde te Maurik bekend, is als
generaal dood in 1712.

3. Ggsberta van Beynhem, gehuwd te Tiel met Gasparus van
Biemsdgck (vermoedelijk zoon van straksgenoemden tielschen
burgemeester Diderik v. R. ex Alida van Eek), in 1657 leerling
van den vermaarden rector Johannes van Aelhuysen te Tiel,
dood in 1678. Zg hertrouwt te Tiel 20 oct. 1678 met Adolf
Winnemer van Raesfelt tot den huize de Rouw-Hofstede te
Dodewaard, waar hg in 1680 en 81 kerkvoogd was, en in 1686
voorkomt als heerj tot den huize Dodowerth. Zgne weduwe
(6. V. B.) stond in 1693 als lidmaat aldaar ingeschreven.

4. Matthia van Beynhem, ged. 26 sept. 1652, gehuwd 17 jan.
1675 met Joost Hendrik van Stepraedt tot den Fluimen-
bnrg, 1673—1676 kerkvoogd, en in 1677 ouderling te Hien,
dood in 1686.

Dorothea van Beynhem tot den Appelenburg, Jacobsdr. ex Josina
de Bge, is door ds. Martinus Laats, pred. te Ochten, op den
hoize den Appelenburg 4 april 1693 in den echtelgken staat be-
vestigd met Arend Jan Vggh tot de Woert '), later tot de Snor

*) Te Dodewaard ligt een woerd, waarop Troeger een kasteel stond; dit is dus
geene Tolksoverlevering, zooals de Geld. Volksalm. 1889, bl. 97 zegt. Arend Johan
Vjjgh had met Hendrik Woaters voor het hof van Gelderland 18 jan. 1710 ver-
schil over het recht op een opgekomen zand, schietende langs den Ochtenschen
dijk, schuins over den Bouwaert en Spijkd^k; vgl. Begisters op het Archief van
't Toonnalig Hof van Gebre, door F. Nyhoff, 1856, U. 268.

424 GISSLACHT- W W^PBNKTJimS.

(Dodewaard), geb. in 1650, zoon van Joost V^gh, commandeur
van het Dnitsche Hois, en van Catharioa Legrand van Alblasser*
dam. Hg staat op de jaren 1692, 93, 97, 98, 1707—9, 1717—19,
22 — 24 vermeld als onderling te Dodewaard, en overleed in 1725.
In 1713 (5 jnlg) hertrouwde hg op de Snor met zgue moei,
Anna Adriana van Ommeren, weduwe van den generaal Johan
van Beynhem, destgds te Arnhem woonach ig.

De huizinge den Appelenburg, de oude familiezetel der van Beyn-
hems, ging omstreeks 1795 door Jacoba Dorothea Yggh, klein-
dochter van Arend Jan, dochter van Johan ') en van Maria van der
fieydte over op haren ecntgenoot Samuel van Lgnden tot Olden-
aller (onder Putten) amptman en dgkgraaf van Nederbetnwe. Hg
bewoonde haar het laatst met zgn talrgk gezin, en liet ze, evenals
de naburige huizinge de Snor, in 1839 sloopen. De benaming
»den Appelenburg" kleeft echter nog tegenwoordig aan het huis te
Tiei op den hoek der 8t. Walburgstraat op het Hoogeind, weleer
door de familie van Beinhem bewoond. j. akbpach.

>) Deie Johaa Vggh werd 29 nuuurt 1720 lidmaat, in 1724 onderling te Dode-
waard, 21 jnoy 1727 raad, in 1748 president Tan het hof van Gelderland, stad-
hoader der leenen, in 1754 gesahstitaeerde amptman, rechter en rowaard van
Nederbetnwe, Lingegraaf, f 1772. Zijne eerste yronw was in 1724 (ê) Fran^oise
Jacoba Mackay, nit welk huwelijk eene dochter Margaretha Vijgh (f 20 sepl. 1810)
20 mei 1767 gehnwd met Jacob Willem van Eek, (sedert 1765) heer tan Over-
boek bQ Velp (f 10 dec. 1780). Dese echt bleef kuiderloos. Uit sgn (tweede)
hnwelgk mei Maria van der Heydte had Joban Vijgh, behalve de in den tekst
genoemde Jacoba Dorothea V., nog een soon Joost Carel Y., geb. in 1700, en als
lestienjarig jongeling de Uuuste mansoir van dit vermaard geldersch geslacht, in
1786 overleden. Uit het hnwelijk van Jacoba Dorothea Vygh met Samnel vsn
Lynden van OldenaUer werd, onder vele andere kinderen, in 1706 geboren Jsn
yggh baron van Lynden, 28 maart 1870 op den hnize Weltevreden te Pnttea
o/d Velnwe overleden (sie advertentie Haarl. conrant van 28 maart 1876). De sfl-
▼oran avondmaalsbeken, die nog tegenwoordig in de gemeente te Dodewaard ge-
bmikt worden, sijn een geschenk van Johan V^gh (f 1772} ; op den éénen is ge-
graveerd het wapen van VQgh (de gebalde vuisten, kruislings over elkaar) onder,
ééne kroon met een wapen, vertoonende 8 loopende leeuwtjes onder elkander
(Maekay?), ei het onderschrift: ^Presbyter 1724*'; op den anderen beker ziet men
in den bovenrand eene hertejacht met kerkgebouwen en huiaen (de dorpen Hiea
en Dodewaard?), aan weerszgden waarvan men als lofwerk bUderen mot vrachten
en hi«r(aeiehen drie arenden opmeriEt

OX8LAOHT- BN WiPENKUNDK, 425

Oedachten de Hoehepied en Colqer. (XXV, bl. 143, 316, 513 ; XXVI,
bL 216.) Ter aanvalling diene nog het yolgende nit Ferwerda.
Wolther Philips üolyaar, geb. 1658, st. te Maastricht 4 dec. 1747
(joDgere broeder van David Colyaar, graaf van Portmore, pair van
Schotland, ridder v. d. koninkl^ke orde van den Distel en gouver-
neur V. Gibraltar), tr. Alida Rhgnsburg (niet v. Rgnsburg) van
Leiden, st. 1706, begraven in de Groote kerk te 's Gravenhage.
Marianne Colyaar, tr. ten tweeden male, met George Nicolson,
ridder, baronnet, majoor van een regt. Schotten ten dienste dezer
landen, z°. v. Da\id Nicolson.

J. D. WAGNEE.

Geslacht Koppel. Wat men Nav. XXVI, bl. 151 vindt, kan nit
de Naamlyst der predd. v. h. Geldersche synode van H. de Jongh
(1750) eenigermate aangevnld worden.

Gerhardns Keppel, pred. te Zutfen (sedert 1591), overleed in
1592. Een andere

Gerhardns Eeppelius is als de eerste pred. van Twello in 1598
in den dienst gevonden, en was in 1601 nog in leven.

Antonins Eeppelins, is als de eerste pred. van Aalten in 1602
in den dienst gevonden, werd in 1613 wegens ouderdom en zwakte
ontslagen en overleed in 1616.

BernarduB Eeppel, werd als proponent ber. 23 jan., bev. 13 maart
1653 te Beest, en was voor het jaar 1674 legerpredikant.

J. ANSPACH.

Gedacht Alewijn. (Ygl. Alg. Reg. II). Aanteekening op de
genealogie dier familie, voorkomende in 't Annoaire généalogique
van 1874.

Johau Alewgn, (Halewgn in de doopboeken), zoon van Jacob
en Margaretha van Sloten, volgde zgn vader als montmeester van
Gelre en Zntfen op, en stierf te Harderwgk 26 sept. 1644. By
hawde aldaar 24 jan. (niet 7) 1621 Aleida van Wgnbergeu, Jan
en Jndith van Wgnbergen dr. Hiernit:

r. Jacob, ged. te Harderwgk 21 oct. 1621.

2". Sgbert, ged. te Harderwgk 10 jan. 1623, tr. ald. 6 maart
1644 Geertruida van Hoeckelam, ged. ald. 25 maart 1021,
dochter van Gerard, lid der ridderschap van Yelnwe, bnrgem.

426 OB8LA0HT- EK WAFENKUNDfl.

van Harderw^k en aldaar gehuwd 30 sept. 1612 met Geertraida
Witte. Winnen :

a. Geertraida, ged. te Harderwyk 24 nov. 1644, ir. ald.
21 april 1667 Engelbert Schrassert, bnrgem. aldaar (zoon
van Otto en Geertruit Voeth) en winnen:

1'. Sgbert, ged. ald. 19 dec. 1675. ,^

2^ Jaeob, ged. ald. 25 nov. 1677, st. jong.

3"". Jacob, ged. ald. 8 ang. 1679, denkelgk burgemeester

aldaar en dan begr. 11 jnng 1736.
4^ Arnoud Jan. ged. ald. 15 april 1682, begr. 18 feb. 1735.

b. Joan, (niet Joan S^bert genoemd) ged. te Harderwijk
5 aug. 1646, st. ald. 10 jan. 1087, huwt te Ermelo
18 feb. 1677 Bartha Geertruida van Hoeckelum, dochter
van Jan, vaandrig, lid der ridderschap van Veluwe en
van Cecilia van Wencum, ged. te Harderwijk 22 aag. 1627,
zgn 2e vrouw, waarmede hy ald. 11 feb. 1649 gehuwd
was. Bartha Geertruida huwt ten 2den (te Oen?) sept.
1692 Wolter (niet Wolter Herman) van Spuelde.

c. Gerhardt, ged. te Harderwgk 23 julij 1648.

d. Jacob, ged. te Harderwyk 2 sept. 1649.
3"". Margaretha, ged. te Harderwgk 22 april 1625.
4^ Woltherus, ged. te Harderwijk 24 aug. 1627.

Van Johans broeder Sy bert, gehuwd met Geertruida van Hoeckelam
en waaruit een zoon Jacob, geb. 2 sept. 1619, heb ik niets ge-
vonden, wel daarentegen nog 't volgende omtrent eene zuster
van hen in de genealogie uiet vermeld, genaamd Margareta, den
29 oct. 1604 te Harderwgk gehuwd met Sgmon van der Megden.

Onder de kinderen van Dirk Alewgn. (ook een broeder van Johan)
gehuwd met Sara Schuurman, vind ik in de genealogie opgegeven
Sara, gehuwd met van Blommert, gezegd Silvercrona. Ik vermoed dat
zg Jacoba moet genoemd worden, te meer daar ik *t volgende vind :

Getrouwd te Harderwgk 19 mei 1647 Gerhard Ëverts met Sara
van Halewien (Alewgn).

Sara huwt ten tweeden 5 dec. 1652 Glemens Scherphosios,
praeceptor septimae(?) classis alhier^ weduwnaar.

Kinderen zgn rag niet bekend uit dit huwelgk, daar de doop-
boeken van 1650 tot 1672 ontbreken.

OESULCHT- BW WAPBNKTODB. 427

Clemens öclierphnsius tr. alhier 24 feb. 1647, ook als weduwnaar,
met Lugt^en Gerrits Koecka, terwgl ik in de doopboeken vond:

6ed. 26 dec. 1644 Ëiisabeth, dochter van Clemens Scherphusius
en Gerritge Reijners.

Ged. 20 noY. 1642 Joannes, zoon van Clemens Scherphasins
en Gerritjen Marvelt. backbe van lküvek.

Geslacht Foyert. (XXVI, bl. 314). Dirk Foyert, bg transport van
Johan Gadertszoon van Afferden in 1463, 65 beleend met een huis
en hofstad met vgf morgen lands, genaamd 's Gravenhoeve (Lienden).

Johan Foyert, erfgenaam van zgn vader Dirk voorn , met dit pand
beleend in 1473 en 81.

N. N. Foyart, eerste vronw van Willem van Haeften, zoon van
Aert van Haeften tot den Esch (Dodewaard) nit eere burgerdochter
Tan Tiel, weduwe Vijgh, omstr. 1550. Aldus luidt de opgaaf eener
ms. geneal. de Cock van Haeften, die ook vermeldt:

N. N. Foyart, gehuwd met N. van Hnogwoude, hebben tot zoon
Albert van Hoogwoude, omstr. 1570 gehuwd met Johanna van
Haeften, Willemsdr. ex N. N. Wgnen.

Coruelis Foyert, geh. ra. Wanna Wanna Schaesen, als erfgenaam
Yan zijn oom Hendrik van Doirnick, in 1637 beleend met een hofstad
en tiende, »de olde Avesaat" te Kerk-Avezaat (Geld. Leen register).

Joachim Foyert tot Tops weert, in IGïsl richter van Lienden en
landschrijver van Noderbetuwe, staat als >regeerend borgemr, tot
Th^ell, richter in de hoge heerlijkheden Lienden, Leede, Oude-
weert en Marsche, en ouderling tot Thigell, vermeld in de acten
der classis vergadering, 6 aug. 1688 gehouden te Tiel. — Den
31 oct. 1683 was hg, volgens het doopboek te Gennep, te dier
plaatse in de Herv. kerk getuige big den doop van Marten Joachim,
zoon van Johan Albert Ebben en Ursela Haesbaert. Zijne mede-
getuigen waren Martinus Haesbaert en juff. Gertruid Cornelia Haes-
baert^) £en zoon van hem, misschien ook Joachim geheeten, zal
Bchoilen achter

Foyert de jonghe, op wien de classis Tiel 29 juli 1685 eene
ordinantie gaf teu behoeve vau den schepen mr. Johan van Lidth

') Een lid dezer weleer aanzienlijke noord brabantsche familie ligt in de Uerv.
kerk te Gennep yódr den predikstoel, — nogtans sonder datum of jaartal! — begraven.

428 6E8LA0HT- BN WAPENKÜNDE.

de Jeade Albertsz., tot de volle betaling van laatstgeaoemde, die
classikale gelden te vorderen had ').

Mr. Johan Fojert Joaehimsz. (f 1719), in 1689 landschrgver van
Nederbetuwe en onderling te Tiel.

Mr. Antonis Foyert, als onderling te Lienden op de classis verga-
deringen van 19— -20 apr. en 7 ang. 1686, 15^16 apr. en 1 aog.
1689 te Tiel.

Mr. Willem Fojert, als onderling te Lienden op de cl. verg. van
(13—16) sept. 16974(10—12) mei en (12—18) sept. 1698 te Tiel.

J. ANSPACH.

Gedacht de Lannoy. (XXH, bl. 107 ; XXIII, bl. 380 ; XXIV, bl. 163 ;
XXVI, bl. 323 en 324.) In m^ne genealogische aanteekeningen, be-
treffende de familie van den Brandeler, wordt gevonden, dat
Dominicus Johannes de Lannoy, zoon van Arnold de Lannoy en
van Sara Masselot, den 16 jnng 1650 met Christina van den
Brandeler gehnwd is in het dorp de Hage. Zg was de dochter van
Boeland Jacobsz. van den Brandeler geb. 9 nov. 1581, st., 5 febr.
1665 en van Maria Beens, geb.? st. 29 mei 1672, en werd geboren
te Breda den 3 jan. 1625 en overleed te Dordrecht den 3 ang. 1714.

Uit dit huwel^k is één zoon gesproten, met name Rndolphos
de Lannoy j. n. d., geb. te Dordrecht den 3 mei 1659, st. te
Leiden den 1 nov. 1698, geh. met Maria den Oosterlingh, geb. den
25 dec. 1667, dochter van Adriaan den Oosterlingh en Hester de Neut.

Dit deze zign gesproten 4 kinderen t. w.:

1**. Jan de L., jong gestorven.

2\ Christina de L., geb. 4 april 1691, st.?

3^ Hester de L., geb. te Alkmaar den 31 ang. 1692, st, 4 mei
1774, geh. in *s Gravenhage met Thomas Ernst van Goor,
geb. te Breda 10 nov. 1688, st. 1750, zoon van Johan van
Goor en van Catharina van Raesfeldt.
Dt dit hnwelyk zgn gesproten 8 kinderen.

4^ Jan de L., geb. 21 april 1694, st.... jan. 1760.

*s Gravenhage. p. a. j. van den bbandblkb.

>) Dese (Joachim) Foyert de jonghe zoa ook wel de kapitein ?aii MMstricht
(Na?. XXVI, 815) en de doopgetuige te Gennep (sie vorige bladsgde) kunnen
wesen. Waa hy wellicht met eene Uaesbaert gehnwd?

ocsLACinv EN wAPKyKüypE, 429

Qedadit de Lannoy. Jeanette de Lannoy, echtgenoot van
Lubbert van Eek (geb. 21 mei te Emmerik, gedoopt aldaar
1 jan^ 1655), Lubbertszoon ez Adriana Sophia ?an Uten-
hove tot den Kellenbnrg, geueraalmajoor der cavallerie, kolonel
en chef van een regiment paarde?olk, was de dochter van Sa-
mael, kolonel van een reg. infanterie, gonvernenr van de Willem-
stad, S3nndert en onderhoorige forten, kommandant van Ngmegen
en Kampen, rentmeester en ontvanger van den prins van Oranje,
en van Cornelia Glass. Zg was erfdochter van Overbeek bg Velp,
stierf 14 sept. 1725 te Zatfen, en werd te Yelp in den familie-
kelder begraven. Lubbert van Eek werd in den slag bg Ramillies
24. mei 1706 zóó zwaar gewond, dat hg in jnng te Namen be-
zweek; zgn Igk werd overgebracht naar Maastricht en aldaar in
de Matthgskerk op het koor begraven. Ygl. d'Ablaing v. 6., Rid-
derschap van Yelnwe, bl. 396.

J. AUSFACH.

Oedacht de Lannoy. Charles de Lannoy met Anna van Boelens
gehuwd, is waarschgnlgk de broeder van Jeannette, naar wie
Nav. XXVI, bl. 326 gevraagd wordt.

BACKES y. L.

Geslacht de Lannoy. Amaud de Lannoy, beroepen nit het Bon-
lonnesche in Frankrgk tot pred. bij de Waalsche gem. te Leiden
1619, overl. ald. 1635 (Naaml. dier pred. achter het Passieboekje,
bl. 138.)

Jean de Lannoy, werd als prop. pred. bg de W. gem. te Dor-
drecht 1656 (Schotel, Eerkei. Dordrecht, I, bl. 339).

Abraham de Lannoy, als prop. bg de Waalsche kerk beroepen
tot fransch-duitsch pred. te Aardenburg 3 mei 1645 en 11 jung
ald. als zoodanig bevestigd, werd in 1648 naar de W gem. te
Leiden verroepen, en van daar in 1655 naar die te Amsterdam,
doch overl. te Leiden nog vóór zgn vertrek derwaarts, zoodat hg
dan ook niet vermeld staat op de Naaml. der W. pred. van Am-
sterdam. (Naaml. W. pred. Leiden, bl. 139, Dresselhuis, de W.
gem. in Zeel., bl. 124, en Eerker. actaboek te Aardenburg,

Benjamin de Lannoy, werd 24 jung 1661 tot pred. bg de Nederd.

430 OIBLAOHT- EN WAPENKUKDB.

HerT. gem. te Aardenburg beroepen en 21 ang. yan dat jaar als
zoodanig ald. bevestigd. Emeritus 18 oct. 1666, overl. h^ 1668.
(Kerkel. actaboek te Aardenburg).

Wolfaartsdijk. J. van der baas.

VRAGEN.

Jan van der Laan. (vgl. XXIII, bl. 217, 816, 472, 636). M^'ne
▼raag omtrent hem in de Heraldieke Bibliotheek herhalende, ont-
?ing ik daarop, ?oor een gedeelte, 't volgende antwoord:

Hg st. 1675, tr.? Aerlauda van Oathoorn, geb. 17 maart 1637,
st 1672. — Cornelis (ex de Jonge). — Agnita Tielemans dr. (ex
van .Wgngaarden), — Jan en Aerlanda wonnen, behalve mgn
overgrootvaders grootmoeder nog. Jan, geb. 1666, getr. 1688 met
Bijla Addens uit Groningen, waarbij een zoon, Willem, ongehuwd
overleden.

Nogmaals, wie helpt mg aan de ouders van Jan van der Laan?

Ean niemand mg eene opgave van kwartieren doen?

HACKER VAN LEUVEN.

Wapen van Cenlen. Welk wapen voert het in Nav. XXVI, bL 319,
genoemde geslacht van Geulen? b*

Wapen van Hamerttein. Welk wapen voerde het utrechtsche ge-
slacht van Haniersteiu, waartoe o. a. behoorden Ida v. fl., in 1239
gehuwd met Adam v. Lockhorst, ridder; Loawerens v. H., raad
en schepen te Utrecht, 1402—19; Tidemam v. H., raad aldaar,
1412—15, Albert v. H. schepen aldaar 1426 en Johan v. H.,raad
en schepen aldaar 1432 — 79. Men vindt dit geslacht vermeldt in
de Igst van den utrechtschen adel bg J. Kok, Vaderl. woordenb.
Een kasteel van dien naam, hetwelk waarschgnlgk aan dit geslacht
behoord heeft, stond weleer te Utrecht aan de Oude gracht.

Geslacht Orafttede. Gaarne zoude men genealogische opgaven
ontvangen aangaande ds. Grafstede, in het midden der vorige
eeuw predikant te Voorthuizen, met vermelding van den tgd zgner
indiensttreding, standplaatsen enz. Mocht men in de gelegenheid

GESLikCHT- BN WAPBNKüNDB. 481

sgn inlichtingen te verstrekken aangaande zgne echtgenoot en
oaders» zoo houdt men zich daarvoor aanbevolen.

Gtodadit de Jong. Genealogische opgaven worden verzocht omtrent
de onders van de echtgenoot van den markies van Blanfort, klein-
zoon van den hertog van Marlborough. In eene aanteekening wordt
zg eene dochter van den atrechtschen bargemeester de Jong ge-
noemd. Welk wapen voerde dit geslacht de Jong? b.

MENGELINGEN.

Spreeuen. (XXVI, bl. 328). Prof. H. Schlegel, in z'n werk: De
vogels van Nederland, geeft 't volgende antwoord op de vraag
naar 't winterverblgf der spreenen.

»De spreeuw is een der gemeenste vogels van ons werelddeel.

iHg nestelt in Noorwegen, noordelgk tot 67®, in Zweden tot 63**.

>Hg komt ook in het zuidwestelijke Siberië en in Klein-Azië voor.

>Hg is in de meeste gematigde streken een trekvogel, die echter

>zgne broedplaatsen eerst zeer laat verlaat, en veelal reeds in

iMaart of zelfs Februarg terugkomt. Er overwintert intosschen in

>vele streken, b. v. bg ons, in Groot-Brittanje en zelfs in het

>zQideLgk Zweden, een grooter of kleiner aantal, naarmate de winter

ihard of zacht is, en op de Far-eilanden, waar hij het geheele

>jaar door in de nabgheid der schapen een overvloedi>j( voedsel

»nndt, is hg een volkomen standvogel, niettegenstaande de noor-

>delgke ligging dezer eilanden. Men treft hem 's winters in Onder-

»Egypte in vlugten van 50 tot 100 stuks aan". — >Zgn zang

ibestaat uit allerlei aangename en onaangename geluiden ; hg doet

>hem, bg fraai weder, dikwgls reeds in Jannarij hooren''. — »Bg

>ons vliegen de jongen gewoonlgk in Junij uit. Ouden en jongen

>begeven zich na dezen tgd op de landergen, en leven gezellig.

>In het najaar ziet men hen, bg duizenden vereenigd, allerlei

^zwenkingen in de lucbt maken, en zulke troepen gelgken in de

432 HENOELINOEN.

>verte op zwarte wolken. Zg oyernachten alsdan ook gaarne in
>het riet".
Saarlem. johan winkleb.

Mispel en kwee. (XXVI, bl. 224). De mispel is wel 'n boom die
oorspronkelik in noordelik Europa (ook in Nederland) 'thuishoort
en daar in 't wild yoorkomt, maar de kwee volstrekt niet. Die
yruchtboom is uit zuidelik Europa in onze tuinen gevoerd^ en vriest
b^ ons wel in zeer strenge winters dood, wat met oorspron-
kelik inlandbche boomen 't geval niet is.

Maar de appel- en pereboomen komen daarentegen wel oor-
spronkelik in Nederland in 't wild voor (zie XXV, 560).

Haarlem. johan winklkb.

ITederlandsohe spot- en scheldnamen (XXYI, bl. 103, 268, 272).
De bewoners van Uddel en Meerveld worden door die van Apel-
doorn, omdat ze van de de heugte^ de hoogte komen, spottender-
w^ze wel heugters genoemd. Een bgnaam alzoo waarbg de ligging
der plaatsen in 't spel is. — Naar de antieke en stgve kleeding,
zoo van mannen, vrouwen en kinderen onder den boerenstand,
heeten de bewoners van 't dorp Nunspeet knutten. Ook worden ze
wel voor huibasten gescholden. Maar 't bewgs zou moeilgk vallen
of alle van hui of wei van melk even groote liefhebbers zgn.

Aan *t Udddermeer, a. aabssn.

VRAGEN.

Eiparto. Blgkens het vervolg op de Baarl. Courant van 8 maart
1876, is Th. Boutledge de eerste engelsche papierfabriekant ge-
weest, die (sedert 1856)) als grondstof voor de papierbereiding
eeparto bezigde. Thans stelt h^' voor, om deze grondstof door
bamboes te vervangen, wgl de teelt der espartoplant in Spanje te
beperkt, en het transport enz. uil Algiers te moeilgk is, om langer
aan het veelvuldige verbruik te kunnen voldoen. Wat is de ^arto
voor eeue plant? Behoort ze niet tot de grassen?

J. AKSFACH.

GESCHIEDENIS.

Wqze van groeten bq de Wederdoopen. Op blz. 15 van dezen jaar-
gang vraagt 6. A. 8. > Hadden de Herdoopers, even als later de
Kwakers, eene b^zondere wgze van groeten?"

Indien, zoo als ik meeu, deze vraag nog niet beantwoord is, zal
de volgende aanhaling uit Joh. Scherr^s Grösseuwahn, 1876, blz.
92 en 93, den vrager misschien voldoen. Daar vind ik: i Reeds
in de eerste weken van 1534 zag het er in de stad Munster geheel
anders nit. Een groot aantal vreemdelingen werd in de straten
gezien en onder deze zag men zeer vele mannen, die b^zonderde
aandacht trokken door hunne grgze of zwarte kleeding, terw^l
de vrouwen, in plaats van den in Munster gebruikelgken hoofddoek
(hoevet doich) een kap droegen, die zg diep over het voorhoofd lieten
hangen. Waar deze mannen en vrouwen elkander ontmoetten,
drakten zg elkander de hand en kusten zg elkander op den mond.
Daarna zeide de eene, die den kus gegeven had: >Lieve broeder
(of lieve zuster) de vrede Gods zg met u !'' Waarop de andere, die
den kus ontvangen had, antwoordde »Amen!" Dat was het wacht*
woord en herkenningsteeken der Wederdoopers.

In dr. Earl Hase, Het rgk der Wederdoopers, 1854, wordt de zaak
eenigszins anders voorgesteld. Daar leest men op blz. 59: iKeeds
in het begin der reformatorische beweging waren de Wederdoopers
naar Munster gekomen met de hun eigene begroeting: >.vrede zg
met u V' L.

BivierQe de Xaelne. (XXVI bl. 290). In den Inventaire des cartes
et des plans conservés aux archives de la Flandre-orientale, lees
ik bl. 32:

N^ 107. La Caelne 1772, 1 juin.

>Plan de la nouvelle Calne depuis Deyiize par Nevele, jusqu'au
canal de Bruges .... L'on sait que ce ruisseau prend sa source
a Nevele a 1'endroit dit den Wael et qu'après avoir baigné les

434 GTSSCHIBDEKIB.

communes de Landeghem, Meren dré et Tronchiennes [Drongen],
prés de Vuiderhante, il se jette dans Ie canal de Bmges. La Gaine
fat rendae navigable a la demande des propriétaires riverains, par
octroi des écheTins de Oand 10 mars 1412.

N''. 108, Plan dn cours de la Caelne^ depuis Ie canal de Gand
a Bruges par Everghem, jusqu*au Burggra?enstroom, au canal de
Sas a Langerbrugge — — "

VolgCEs de kaart in het werk Histoire de Flandre traduit par
A. E. Gheldolf ontspringt de Galene een weinig ten w. Tan het
dorp Ganeghem [misschien vroeger Galeghem?] ontvangt beneden
Nevele een ander riviertje, doorsngdt de kanalen van Gent naar
Brugge en Terneuzen en verliest zich bg Mendonck in de Moervaart.

In de Goutinuation des mémoites sur la ville de Gand par Ie
Ghevalier G. L. Diericx, staat bl. 233:

Des ruisseaux dits Gaele^ Galve ou Gaelve:

Il y en a 3 de ce nom. La principale Ccdve^ hier boven beschreven ;
seconde Calve qui communiqué avec la Lieve, prés de Tendroitdit
Soetin-moe^en et s*étend vers Everghem; la 3 appelée de Cruuè-
calve se trouve entre les deux autres a la paroisse de Hansbeke;
in eene noot zegt hg : un 4èrae de ce nom dit de Calve up de Leede,
coule dans la paroisse de Wachtebeke. f. galand.

Kiddeleeuwsoh eedformulier van den beul te Kiddélbnrg. In
Nav. 1X1 bl. 84 vraagt J. H. de St. >of in ons land in die tgden
de scherprechter dusdanigen eed moest zweren als in Middelburg,
n. 1. dat hg geene dobbelschole mogt houden, noch egeren garen
noch op vrouwen leven?" In Bergen op Zoom schgnt de scherp-
rechter ook zoo'n soort van eed te hebben moeten zweren, want
in de rek. van 1497—98 staat. »Mr. Willen de scherpregtre na-
volghen de ordonnantie op hem gemaeckt vander restrictie opte
lieden van buyten vander vogelen, visscheui eyeren ên diergelycke
pennewairde^ soe hg dat genomen sonde hebben, betaelt voor ee^i
half jaer, want hg van sgnre officien verlaten wert xx se." en in
die van 1500 — 01 >mr. Jan van Vreden scherpregtere aengenomen
om mgn he6 te dienen in zgne stadt ende lande van Bhgen op
voirwairde dat deselve mr. Jan nyet mochte nemen byrmen der
stadt ofte vrgheyt van Bgen eyën, boter, hout, turven, grinsen (?)

GSSCHIBDEKIS. 435

YOgelen, ?isch noch eenigherhande waire*'. De stad betaalde hem
Toor zgn onderhoud 119 £. x se. 'sjaars.

'k Begrgp dat verbod ook niet goed, want hem werd als 't ware
siilzw^'gend opgelegd het verlof om te nemen (te stelen) b^ ande-
ren wat hg maar kon en wilde; de scherprechter eener stad zon
zoo doende een door de wet dier stad beschermde dief voor andere
gemeenten zgn.

F. GALAND.

pSr wordt daar niet gesproken van stelen, maar van aannemen
van giften of fooien. Zie Nav. IV, bl. 17: Bgbl. 1854, blz. xlii,
xcYÜ; Vin bl. 167, 228, 327.]

Clarenbeek in 1684. (XXV blz. 14, 58). Van de bewoners van
Clarenbeek teekende ik in de trouw- en doopregisters van Arnhem
't volgende aan:

Willem Huyghens burg., Tda Sluysken tot Watergoor 4 maart
1671.

Casyn van der Heil tot de Wildbaan, Wilh». Cath». Huygens van
Clarenbeek, 27 febr. 1675.

Wilhft. Hnygens van Overhagen, Gabriel de Lannog kap., 2 mei
1675; attestatie gegeven om te trouwen, 11 mei 1675.

Deze acte was doorgekrabt. Is dat huw. niet doorgegaan? of
ziet die doorhaling op den datum van 2 mei?

Marg». Huygens van Grone- Casgn van der Heil, Wilh.
steyn, Will. van Heukelom. Cath*. Huygens.

Aog». Wilh». ged. 2 sept. 1686. Anna Wilh». 5 aug. 1687.
Maria Anna ged. 3 aug. 1696.

Kap. David Huyghens, Maria
van Ommeren (?)

EverardBudolph, 23julg 1699. F. galand.

Hiemandsvriend, (XIX, blz. 554; XX, blz. 20, 487; XXVI, blz.
112). Deze plaatsnaam komt reeds voor in 1345, in een brief van
hertog Reinald van Gelre van 11 november, waarbg hg heer Willem

--*

436 GESCUlEDJiNIS.

de Gock (Willemszoon ex Mabilla van Arkel) beleent met het hnis
en het hooge en lage gerecht van IJzendoom enz., als ook met
»die tienden van Niements vrient ende van Slidrecht allentliken ende
all, groot ende cleyn^ also sg daer gelegen sgn, sonder {uitgeno-
men) dat den papen toe hoort daer die kirck van Slidrechü mede
gepranent (gebenejiceerd) is;" zie Nghoff, Oorkonden, II, n^. 12,
blz. 21. De tienden Tan Niemandsvriend en van Sliedrecht behoor»
den das toenmaals aan den heer van IJzendoorn^ en uit de opbrengst
dier tienden moesten zekere in de kerk te Sliedrecht gevestigde
priesterlgke prebeuden betaald worden. j. anspach.

[Reeds vroeger wordt deze plaats genoemd. Melis Stoke name-
Igk verhaalt, dat toen in 129C de burgers van Dordrecht het slot
Eraaienstein te Sliedrecht belegerden, Nicolaas van üats, die te Alblas
lag, ziende dat voor zgne partg de zaak verloren was, zich naar
Niemandsvriend begaf en van daar aan de Dortenaars te Sliedrecht
liet weten, dat hg met hen wilde onderhandelen. Men had in dien tgd
zelfs eene spreekwgze aan dezen plaatsnaam ontleend, namelgk te
Niemandsvriend zijn, waarmee men zeggen wilde, zgn waar men
geenen vriend heeft, midden onder zgne vgandenzgn. Melis Stoke
bezigt haar omtrent Floris V, (IV. 1292) die, als de graaf van Kaik
hem den oorlog verklaard heeft, daar niet om geeft, omdat deze hem
in zgn land geen kwaad kan doen, waar hij meeijit veilig te zgn. Maar
Ay lasi! hine mochte niet weten,
Dat hi van binnen was beseten!]

8t. MartinoB. (XXVI, bl. 62). Eene en andere bizonderheid nopens
dezen heilig der R. kath. kerk (wiens gedenkdag is 11 nov., en
de erkentenis van wiens ascetische milddadigheid de Nav. I, 8,
64, 168, 227, 259, Bgblad 1854, bl. ex vermelde St. Maartenslie-
deren in *t leven riep) treft men aan Nav. XX, 443. Het daar
voorkomende is ook te vinden in Hase, Kirchengesch. (1836),
S. 1 78. De voornaamste St. Maartens legende staat Nav. XX, iU
te lezen. Volgens deze zal eene verschgning van Jezus aan hem
(die toen een heidensch krggsman was) op het oogenblik, dat hg
een verkleumden bedelaar een stuk van zgn mantel toereikte, zijn
overgang tot het Christendom beslist hebben. De Roomsch*

GESCHIEDENIS. 437

Katholieken evenwel beweren, dat hg (in 316 te Sabaria in
Pannonie geboren) reeds als twaalQarige knaap in stilte de bgeen-
komsten der Christeoen bezocht, en, ofschoon wegens zgn asceti-
schen aanleg van den krggsdienst af keerig, op zeventienjarigen '
leeftgd, krachtens een bevel van keizer Constanten den Groeten,
door zgn vader gedwongen werd, zich onder de ruiterg der in
Gallie dienende legioenen te scharen, en na jaren achtereen een
krggsmansleven geleid te hebben, ten laatsten van Juliaan, destyds
caesar in Gallie, omstr. 355 zijn ontslag bekwam. Hij begaf zich
nu tot Hilarius, bisschop van Pictavinm (Poitiers), om zich zorg-
vuldiger in het Christendom te laten onderrichten. Daarop bezocht
hij zgne ouders in Pannonie, en wilde vervolgens naar Poitiers
temgkeeren, maar vernam op z^ne reis, dat de gemeente aldaar
dooi de Arianen verontrust werd, en Hilarius gebannen was O-
By reisde dan naar Milaan, misschien wel, omdat z^ne ascetische
neiging hem heentrok naar de oorden w erwaarts Athanasius in zgn
str^d tegen de ariaansche partij in 841 de wijk genomen had, met
eenige monniken in zgn gevolg ^). In den omtrek dezer stad wenschte
hg in de eenzaamheid God te dienen, naar de inspraak van z^n
hart. De Arianen ontdekten evenwel zijoe schuilplaats, en Auxentius,
die zich op listige w^ze van den bisschopsstoel had meester ge-
maakt, noodzaakte hem ,zich naar het eilandje Gallinaria bg Genua
te begeven. Toen Hilarius op het einde der regeering van keizer
CoDstantins, omstr. 360 naar Poitiers terugkeerde ^), waar h^
in 368 als bisschop overleed, reisde Martinus hem achterna, liet
zich in den geestelgken stand opnemen, en stichtte in de nabg-
heid van PoitierH, te Ligugé een klooster ^). Zoo bracht hg der-
halve het monnikendom uit Italië naar Gallie over '). Slechts een
tweetal jaren liet men hem een kloosterleven leiden; want toen
de dood van Liborius den bisschoppelgken zetel van Tours ont-
ledigde, is hg daar bisschop geworden in 371, en sedert steeds
bekend geweest onder den naam Martinus van Tours. Als Pris-

') VgL Jacobi, Lehrb. d. Kirchengescb., Berlin 1850, I, 207.

*) Bitter, Handb d. Kirchengesch. , I, 236. ^ JfMSobi. S. 800.

*) >Te Ligngé," zegt J. van Wgk Bz. in het Sapplement op z|JD Aardrijkkundig
Woordenboek, in voce, «was weleer het klooBter, waarvan in de geschiedenis der
Gatden gesproken wordt."

■) Bitter, I, 236.

438 GS8CHIEDEI9I8.

cillianns, na wegens zgne manichaeische en hyperascetische ge-
voelens op eene synode te Caesar-Augusta in 380 veroordeeld te
zgn, op aansporing van Ithacins, bisschop van Ossonnba (in
Spanje), in 385 met twee zgner aanhangers, op bevel van den
keizerlgken overweldiger Maximns, te Trier ter dood werd gebracht,
verhief Martinns van Tonrs, even als Ambrosins van Milaan en
Livicins van Rome enz., krachtig zgne stem tegen dat eerste
officieele kettergericht der christelgke kerk ^). Onder zgne leer-
lingen kan men tellen: Paulinus van Nola, als presbyter, tegen-
stander van Caelestins op de synode van Carthago in 412, aan-
vanger van de pelagiaansche twisten % ook een der eerste
christen-dichters ^ ; Clarns Mazimas van . Ghinon *) ; Patrick of
Patricins, apostel van Ierland, het Dmiden-eiland, dat door bem
in een eiland van heiligen werd herschapen ^) ; Gaudentins, bisschop
van Navarre; Florentins en Florianns, gebroeders; Heros, aarts-
bisschop van Arelate (Arles), tegenstander van Pelagins op de
synode te Diospolis (Lydda) in 415 ^). Zgn laatste werk was de
stilling der oneenigheden onder de geestelgken van Gondé. Een
hevige koorts belette hem naar Tours terug te keeren. Hg stierf
9 nov. 396; volgens Bitter (a. w. 1, 236) en Fricke (Lehrb. 1850,
S. 168) enz. in 400. — Door zgne volgelingen verbreidde zich
het monnikendom over Gallie, Spanje, Ierland en Italië. In Oaliie,
het tweede vaderland van Martinus, heeft hiertoe het meest bg-
gedragen Johannes Cassianus, die, door Johannes Chry60sto^l^8
te Constantinopel tot diaken gewgd, na eene zending tot den
bisschop van Rome, Innocentiusi, volbracht te hebben, in 405, zich
naar Massilia (Marseille) begaf, en in de nabgheid dezer plaats
twee kloosters stichtte ^.

Nadat omstr. 486 Chlodwig met zgne Franken Gallie overheerd
en de landstreken van den Nederrgn aan zich onderworpen had,

1) Vgl. Hose, a. w. S. 182 met Fricke, Lehrbnch d. Eirohengesch. , S. 179.
*) Hagenbach, Dogmengeoch. (1847), I, 270. ') Jacobi, S. 269.
*) Tnssohen Poitien, eu Tonn.

*) Hase, EircheDgesch. (1886), S. 192; sie eene schoone biogimphie; Tan bon
bg Zitter, I, 261—264.
*) Hagenbach, a. w. I, 272.
^ Bitter, I, 224,236,882; Fricken, S. 110: Haae, S. 144.

0BSCHIEDENI8. 439

heeft sdch in ver?olg van tigd de yereering van St. Martinns uit
Frankenrgk naar ons vaderland overgeplant. Vandaar dat St. Maarten
hier de patroon is geworden van vele kerken of gemeenten, inzon-
derheid in de zuidelgke Nederlanden. In de Nederbetuwe was
vóór de hervorming de kerk te Maurik, en misschien ook die te
Zoelen >), aan hem gew^d. Tot besluit van dit kort verslag deze
woorden van Fricke, a. w. , S. 174: >der zn Bischof erhobene
Monch, Martin von Toars, setzte das Mönchsleben für sich und
seine Umgebung selbst im Bischofsamte nnd sogar dusserlich fort.
Das innerlich Mönchische eines solchen Bischofs blieb und wirkte
in einem ge wissen Grade überall.^^ j. anspach.

VRAGEN.

H. A. van Xinc&eL Waar kan men van hem eenig levensbericht
vinden, behalve op het gedenkteeken, Plein 1813 tè 's Gravenhage.

B. J. A. M.

Se arohiteot van Oordt. In de Hopmansvronw van Utrecht door
H. J. van Lummel staat, op bladz. 175, 26e regel van boven,
«Architecten van Oordt, de Bont en Blommert;" — weet iemand
ook den voornaam van dien »van Oordt?" koo.

OUDHEID- MUNT- EN PEMINGKÜNDE.

Opsporing van oudheden. De Haarlemsche Courant van 31 aug. 1.1.
herinnert ons het volgende:

>In de algemeene vergadering (van het letterkundig congres, dat
> thans ie Brussel gehouden wordt) van maandag (28 aug.) heeft
>de heer Scherpenzeel het verslag voorgelezen van de commissie
>van uitvoering, op het vorig congres te Maastricht benoemd.

') Volg. den hoogl. N. C. Kist was St. Stephaniu de patroon der kerk te
Zoelen.

440 OUDHEID- MUNT- BN PENNING KUNDE.

»Deze commissie heefi; zich tot de Belgische regeering gewend, o.a.
»om de benoeming te verkrijgen van afgevaardigden^ belast met het
:^ opsporen van historische bescheiden in aUe dorpen^ en verhooging der
^^staatstoelagen voor het openbaar maken van de belangrijkste daarvan"
enz. Hoe belaugrgk en veelzgdig de taak ook was, door diezelfde
commissie bg de nederlandsche regeering verricht; zoo is het te
bejammeren, dat op de zaak, vervat in de cnrsgf gedrukte regels,
ook niet b^ die regeering is aangedrongen. Want och, er ligt
dikwerf op kleine, vergeten plaatsen van ons vaderland, waar men
zulks allerminst verwachten zou, zooveel verscholen, wat voor de
vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde van grooter^of kleiner
aanbelang kan zyn. De eenvoudigste >ce qu'on dit«'\ door den
dorpeling op Inchtigen toon geuit, geven menigmaal aanleiding tot
gewichtige combinafciën. En van hoeveel dienst zoa het voor de
genealogie wezen, bgaldien op alle, ook de kleinste dorpen, de
nog aanwezige oude doop-, lidmaten-, trouw- en doodboeken stel-
selmatig werden doorzocht door bevoegde personen! Men bezoekt
schier nimmer eene plaats, hoe onaanzienlgk, of men ziet, leest,
hoort, ontdekt er iets, wat waard is om verder uit te spinnen, of
tot nasporing aanleiding geeft. Daarbg zou de aanstelling van
regeeringswege van personen, belast met het opsporen van histo-
rische bescheiden enz., in de kleinere plaatsen van ons vaderland,
gunstig werken op de bewaring en het behoud der nog aanwezige
archieven. Men do<^t te dezer zake soms de treurigste ondervin-
ding op. Steller dezes, die nagenoeg geene boeken bezit en op
zgn afgelegen wachtpost den toegang tot uitgegeven bronnen zich
ziet afgesloten, zoodat hg zgne bgdragen voor dit tg dschrift schier
uitsluitend aan toetallig ontdekte schriftelgke oorkonden, alsmede
mondelinge berichten dankt, bezocht onlangs een in Neêrlands
historie vaak vermeld, maar klein, en tegenwoordig tot verval
geraakt, grensstedeke, waar men hem eindelgk, op langdurig en
dringend aanhouden, de stadsarchieven toonde, »dien ouwen rom-
mel'*, zooals men zich uitdrukte. Nu, *t was dan ook een rommel.
Achter een planken beschot onder de pannen, op den bovensten
zolder van het raadhuis, dien men langs een bouwvalligen toren-
trap moest bereiken, zag men in een verscholen hoek, zonder licht
of lucht, de oude stukken, documenten, rapporten, brieven, reke-

OTTDHBID- MUNT- EN PENNINGKÜNDB. 441

ningeA, en wat dies meer zg, tot eene manslengte opgestapeld,
stijf ineengepakt. 't Was geen archievenAoei, maar een archieven-
Aöi, waarin stof en wormen den doorzoeker dreigden te overstel-
pen, zoodat hg afdeinzen moest. >En moet dat alles daar nu zoo
big ven liggen?" vroeg ik. »Ja", was het spottend antwoord, izoo
lang als het er liggen wil." »Maar dan verteert de hoel," hernam
ik. »*t Komt er niet op aan'', was het onverschillig antwoord, >er
is toch niets aan gelegen .'' >Dat weet gg niet," zeide ik. >Wg
begeeren het ook niet te weten," was het derde antwoord, dat
alle verdere redekaveling uitsloot. Zgn er, wel is waar, loffelgke
uitzonderingen, meerendeels komt de belanghebbende terecht bij
vunzige kisten en kasten, die nooit worden schoongemaakt, waar
schier geen drooghondende lichtstraal en luchtstroom vermag door
te dringen. — Van hoeveel belang is, behalve dit, de verzameling
der opschriften van grafzerken, enz. enz., in en buiten de kerkge-
bouwen^ voor en aleer de voet des kerkgangers en de tand des tgds
ze afslgten of onleesbaar maken. Menig opschrift, wapenschild
of kwartierstaat is door verlegging der steenen, betimmering of
bevloering, voor altoos onttrokken aan het vorschend oog, dat wee-
moedig kgkt bg het oprgzen der gedachte: »ware daar slechts in
tgds copie van genomen!" Men verlieze toch niet uit het oog, dat
wat aan het thans levend geslacht misschien onbelangrgk, ja onbe-
duidend^ nutteloos^ ondoelmatig voorkomt, van groot belang kan
zgn voor de geslachten, die na ons komen. >6g moet bg uwe
navorschingen niets versmaden,'' is wel eens de raad van deskundige
vrienden; welnu, men versmade dan ook deze belangryke zake
niet! En gelgk iedere voorzichtige en wgze, in tgdelgke zaken
steeds zorgt voor den dag, dien hij niet beleeft: dat mitsdien de
navorschers in ons vaderland, inzonderheid de medewerkers van
dit tgdschrift de handen ineenslaan, en de vereischte stappen doen
bg onze regeering, die gaarne al wat deugdelgk is en tot weten-
schap leidt, bevordert en steunt, om in Nederland, even als in
België, de benoeming te verkrijgen van personen ^), helaet met het
opsporen van historische bescheiden enz* in alle stedekens^ vlekken en
dorpen, en den waarborg van staatstoelagen voor het openbaar maken

O Zonden de h.h. rykBadvifleun deze taak niet kunnen en willen aanvaarden?

442 OUDMEID- HUMT- EN PENNINOKUNDE.

van de belangrijkste daarvan! Die navnrschers en medewerkers
zullen, als deze maatregel tot uitvoering mocht kunnen komen,
èn voor zichzelven èn voor het nageslacht toonen zorg te dragen.
Ook zal alzoo Gelderland, eene der grootste, belangrgkste enstof-
rgkste gewesten van ons vaderland, wellicht niet altoos de andere
provinciën om het bezit van een eigen oudheidkundig orgaan be-
hoeven te bengden, een orgaan van breedere afmeting, dan de
Geldersche volksalmanak uit den aard der zaak wezen kan.

AUCHAKOPHILUS.

GESCHIEDENIS DER LETTERKÜIÏDE.

GEDICHTEN VAN CONSTANTIJN HÜTGENS.

»Wat is Huygens moeielgk te verstaan in vergelgking van Cats'*,
klaagt een medewerker van den Navorscher (KXV bl. 108), en
zeker zal wel niemand dit tegenspreken. Cats is een geruinien
tgd lang de meest bekende, de meest gelezene geweest van onze
dichters uit de zeventiende eeuw. De eene beweert dat hg dit aan
zgne deugden, de andere dat hg het aan zgne gebreken te danken
heeft. Ik geloof aan beide evenzeer. Tot zgne deugden behoort
dat hg zeer duidelgk is. Wat hg in de eerste plaats verlangt is,
door zgnen li^er verstaan te worden. Is éen woord niet voldoende
om zgne gedachte duidelgk uit te drukken, dan schroomt hg niet
er tien te gebruiken: hg is daardoor wel niet zelden langwglig,
maar hg is altgd verstaanbaaif voor ieder. Vreemde woorden ver-
mgdt hg met evenveel zorg als Hooft en andere zgner tgdgenooten,
maar zonder dat hg er, als deze, somtgds hollandsche voor in
plaats geeft, zoo duister, dat het noodig is ter verklaring het
vreemde woord op den kant daarnevens te zetten. Gebruikt hg
een beeld of eene vergelgking, zg zgn altgd genomen van dingen
die ieder kent en het punt van vergelgking valt terstond in het
oog. Roert hg een historisch feit aan, hg zegt er zooveel van, dat

GESCHIEDENIS DEK LKITERK1J2n)E. 443

ook de in de geschiedenis onbedrevene voldaan is. Daarom bl^ft
de lezer van Cats, het is waar, hier en daar staan voor een woord,
dat hg niet goed begrgpt omdat het verouderd is, maar dit is het
eenige wat hem stoort: is dit woord hem verklaard, dan kan h^
mstig doorlezen.

Hoe geheel anders is het bg Huygensl Hg is duisterder niet
alleen dan Gats en Vondel, maar zelfs dan Hoofb en Bredero, op
wier werken afeonderlgke woordenboeken bestaan. Hg is zoo vol
moeielgkheden, dat menig lezer nog ter naauwer nood eene bladzgde,
ja eene halve bladzgde doorgeworsteld heeft, of hg slaat verdrietig
het boek digt. Zoo komt het, dat de meeste niets van hem kennen
dan een aantal puntdichten. Hoe groote verdienste vele daarvan
hebben wat den vorm betreft — voor den inhoud is de dichter
doorgaans elders ter markt geweest — zg zgn toch zgn minste
werk. Wie hem in zgne waarde kennen wil moet zgne grootere
gedichten opslaan, zoo rgk aan denkbeelden, zoo geestig en kern-
achtig, zgn Kostelgk Mal, zgn Voorhout, zgne Zedeprenten, zgne
Zeestraat, vooral zgne Oogentroost en zgn Hofwgck. Maar juist
deze zgn het die het minst gelezen worden.

Er bestaan uitgaven van gedeelten van 's dichters werken met
aanteekeningen: zelfs heeft Bilderdgk al zgne gedichten, zoo verre
die toen bekend waren, van aanteekeningen voorzien. Maar 't is
vermoeiend en onaangenaam lezen, wanneer men bijna bg ieder
vers moet ophouden om onder aan de bladzgde opheldering te
zoeken van een duister woord of eenen duisteren zin, nog erger
wanneer men daartoe telkens eenige bladen moet omslaan. Eene
uitgave van Huygens dichtwerken zonder aanteekeningen is in
onze dagen voor zeer weinige meer bruikbaar. Maar ik geloof
toch dat men eene menigte aanteekeningen, die anders noodig zgn^
zal kunnen missen, als men weet van welken aard de i!uoeielgk-
heden zgn die men bg dezen dichter ontmoet. En niet alleen
zal men dan in het lezen minder door duistere plaatsen gestoord
worden, waaromtrent men den uitgever opheldering moet vragen,
maar menige plaats zal men ook goed begrgpen, die anders, zelfs
met behulp der korte aanteekening onder aan de bladzgde, niet
regt duidelgk wilde worden. Ik herinner mg niet dat nog iemand
ondernomen heeft aan te wgzen, waarom de gedichten van Huygens

444 0E8CHIEDEKIS DEB LETTEEKUNDE.

ZOO moeielgk te verstaan z^n. VVel vond ik er hier en daar met
een enkel woord van gesproken, en waar ik dat vond daar werd
steeds de schnld geworpen op zgn trachten om zich zoo kort
mogelgk uit te dmkken. Doch wie zoo spreken, kennen onzen
dichter maar oppervlakkig: de duisterheid van zgne verzen heeft
meer dan ëene oorzaak. Dat hg er zich op toelegde om kort te
zyn is waar, en ook dat hij daardoor wel eens duister wordt. In
de meeste gevallen echter is de oorzaak elders te zoeken.

Herinneren wg ons in de eerste plaats dat onze dichter in de
17de eeuw leefde. Wie toen op den naam van beschaafd mensch
aanspraak maakte, moest Latgn kennen. Menigeen sprak en schreef
het keurig, die zijne moedertaal erbarmelgk slecht schreef. Men
vond er, die zich niet alleen daar niet over schaamden, maar er
zelfs eene eere in stelden. De eerste helft dier eeuw is vol van
Latgn, latgnsche gedichten, latgnsche oratiën, latijnsche brieven.
Huygens was naauwelgks zeven jaren oud of hg begon Latgn te
leeren, en wat hg in die taal geschreven heeft, zgne gedichten
vooral, bewgst dat hg er zich bgna even gemakkelgk van bediende
als van zgne moedertaal. Die kennis van het Latgn had echter
ook hare schaduwzgde. Zg bestond in den eerste plaats hierin,
dat men in het spreken en vooral in het schrgven zgne taal met
eene menigte van latgnsche woorden doormengde en zoo bedierf.
Dit kwand had nogtans in de dagen van Huygens zgn hoogste
punt reeds bereikt. Er waren er wieu het ergerde en die het in
al zgne dwaasheid ten toon stelden. Spieghel en zgne medeleden
van de Amsterdamsche Kamer waren er mede begonnen, en hun
woord vond den weg tot menig oor en menig hart. Ja sommige
gingen in hunnen gver zoo verre, dat zg ook die vreemde woorden
die het, vooreerst althans, niet mogelgk was door goede hoUandsche
te vervangen, uitwierpen en er andere voor in de plaats gaven,
die wel hollandsch maar onverstaanbaar waren. Hooft vooral maakt
zich aan zoodanige overdrgving schuldig. Huygens, die er ook
belang in stelt goed Hollandsch te schrgven, gaat wel zoo ver
niet; maar toch ook hg beproeft wel eens te vertalen wat niet
vertaalbaar is. b. v. ^) L 234,

') Mfjne •uhmlingen zQn alle Tolgens de uitgave der Korenbloemen nm 1071 4'*

GESCHIEDENIS DER LETTEKEUNDE. 445

Verre zy van my bevonden,

Dat ick door de vnyle wonden

Die 'ck in 't Roomsche lichaem kenn.

Van 800 menigh* scherpe penn

Hier gebeten, daer gebeden,

Daer 't gewin ten dienst gesneden,

Booren wil in goed of erv

Dat ick zonder onrecht derv.
Wij weten in den beginne niet wat wg van dit iRoomsche lichaem"
maken moeten. Maar hadde de dichter niet willen vertalen
wat niet vertaald kon en moest worden en voor lichaam het lat^nsche
woord corptiê laten staan, dan zouden wig terstond gezien hebben
dat hj van het romeinsche corpus juris spreekt. Iets dergelgks
vinden wg I. 39,

Zeil ick, hy vervanght den wind,

Peilt hy trappen, ick schiet sterren,

Ancker ick, liy stopt sgn Ty enz.
Trappen behooren niet tot de zaken die men peilt. Maar lezen
wy het geheele laatste deel van het gedicht waarin deze regel
voorkomt, dan zien wg dat trappen peilen of hetzelfde zal moeten
uitdrukken als sterren schieten of iets wat daarbg te pas komt,
en daardoor op den weg gebragt, wordt het ons duidelgk. Hy
heeft hier namel^k in zgnen al te grooten gver om goed HoUandsch
te spreken, zich aan het vreemde woord graad geërgerd en daar-
voor plompweg het hoUandsche trap in de plaats gezet.

üet is vermakel^k om te zien, hoe die mannen de mug uit-
ziftten, en den kameel doorzwolgeu. Immers er is meer dan éene
wgze waarop men door middel van eene vreemde taal zgne moeder-
taal bederven kan. Men kan zonder noodzakel^kheid vreemde
woorden gebruiken in plaats van goede inheemsche; maar men
kan ook — en zoo doende bederft men veel meer — uit eene
vreemde taal woordvoegingen en woordschikkingen overnemen die
in zgne eigene taal niet passen. En — opmerkelgk inderdaad —
gecne misschien onder de dichters der 17de eeuw, die zich hieraan
meer bezondigen, dan juist Hooft en Huygens. Hier en daar ont-
moeten w^ b^ den laatsten eene absoluteu naamval, in navolging
van latgnschen ablaiivus absolutus, b. v. I. 511,

446 0B8CHIXDBNIB DEK LOTEBRKÜÜDB.

De wortel soet
De vracht moet goed
En heilsaem wesen
(d. i. indien de wortel soet is.)

Veel vaker hindert ons een accnsativus cnm infinitivo en maakt het
ons wel eens moeielgk des dichters meening te verstaan. Zoo 1. 115,
'k Sal geen' Vyanden verdraegen
Over segge-sacht te klaegen,
(d. i. ik zal niet verdragen dat vganden klagen over praatzacht).
Of II. 520,

Dewgl ick weet dat ghy in 't holle graf
Mgn leven niet salt Igden te veronwen
(d. i. dat gQ niet Igden znlt, dat mgn leven in het holle graf
veroudert). Nog meer brengt h^ zgnen lezer in de war, wanneer
hg het werkwoord weglaat, zoo als I. 68,

Wat dingh magh Gods-dienst zgn? ter *Kerck gaen, hooren preken,
£n bidden om ontslagh van schulden en gebreken?
't Gelgckt de waerheit wat, en 't Volck gelooft het : maer
'k Ben oock van 't Volck, en das bewgs' ick het niet waer
(d. i. dus bewgs ik dat het niet waar is.)
Is een woord aan twee of meer zinnen of zindeelen gemeen,
dan is het gewoonlgk voldoende dat het eenmaal wordt nitgedrukt.
Het is dan evenwel niet onverschillig waar het staat. Onze taal
volgt daaromtrent bepaalde regels. Doch het Latgn heeft hier
grooter vrgheid, en die vrgheid veroorlooft fluygens zich niet
zelden in zgn HoUandsch. Hg zegt b. v. I. 854,

't En is geen Menschen werck; 'tzgn stege beest'lickheden,
Eens anders met geweld te binden aan mgn' reden.
En maken plotselick een vyand van een' vrind,
Omdat hg sijn geloof in 't mgne niet en vindt.
Eens andera reden meent hg. Maar hadde hg zgne meening joist
nitgedrakt, dan zon er staan : eens anders reden met geweld te binden
aan de mijne. Na zoekt de lezer het zelfst. naamwoord dat b$
eens anders behoort, in het vorige vers. Wel begrgpt hg bg een
weinig nadenken wat de dichter zeggen wil, maar hg is toch door
deze onhollandsche constructie een oogenblik in het lezen gestoord

OEBCHIBDKNIS DVB LBTrBRKITNDS. 447

Ereo zoo zullen er lezers zgn die, als zg hem, II. 398, van zgne
Oogentroost hooren zeggen,

'tBaeckt de vervnylde van dit leven.
Maar 't en gaet geen' schoon' Oogen aen,
aan yerruilde personen zollen denken, 't Is des dichters schuld,
die door een ieder verstaan zon zgn indien hg ^^^ woord oogen
niet achter schoon', maar achter vervuilde^ waar het behoorde te
staan, geplaatst had:

Eene latgnsche constructie — om nog enkele voorbeelden te
noemen — is het ook, wanneer hg I. 136 zegt,

Door sulcke distelen, die in het Zee-sop groeyen,
Beklauwtert hy den trap die na de gulde boeyen,
Gebiedens leck*ren last, het naeste voetpad leidt,

en n. 530,

Kiest of ghy Suster staen, of Slave liggen veilt,
in plaats van als naaste voetpad^ als zuster^ als dave.

Insgelgks II. 19,

Ghy moet my Room en Melck van desen arbeid schenken

En houden u de Wey,
in plaats van, houden voor u,

en I. 53, waar het latgnsche rogatus sententiam hem zeker voor
den geest stond, toen hg schreef,

Neen, Heer, ick bergh my niet, ick wil van Dy geberght zgn ;

O, wilt het om Dy selfs noch dese reis geverght zgn!

Maar nog op eene andere wgze heeft den dichter zgn Latgnin
den weg gezeten. Hg kende het zoo goed, dat hem wel eens het
woord dat hg noodig had in het Latgn eerder voor den geest
kwam dan in het HoUandsch. JNiet gewoon lang te tobben over
eene enkele regel, vertaalde hg dan dat latgnsche woord, en gaf
er altgd wel eene vertaling van die op zich zelven goed was,
maar niet altgd juist die, welke hier paste. Even als wg bg Am-
mianus Marcellinus wel eens eene plaats tegenkomen, die wg eerst
goed verstaan wanneer wg haar in het Grieksch vertalen, zoo
ontmoeten wg bg Buygens wel eens een woord dat ons niet ter-
stond duidelgk is, maar het eerst wordt wanneer wg er een latgnsch
voor in de plaats zetten. Als hg b. v. I. 455 verslag doet van
zgne mislukte reize naar Muiden en zegt.

448 OEBCHIEDEIOS DBB LETT^BXÜNDE.

Dat hy onder dat vertronwen,
Sonder achterdencks berouwen,
Van het honck geweken is
Daer hg eerst gebleken is,
zal menige lezer met dat ihonck daar hg eerst gebleken is'' geen
weg weten. Doch zet hg onder de laatste woorden »apparait*',
dan gaat hem een licht op, dan begrijpt hij dat de dichter spreekt
Tan het honk, waar hij te voorschijn gekomen, voor den dag ge-
komen, geboren is, met andere woorden van zgne woonplaats die
ook zijne geboorteplaats is, van den Haag. — De meeste^ als zg
I. 553 lezen,

Nn die voltrocken was, en soo ons docht, ter degen
Soo docht men weer naer hnys,
zullen wel nagenoeg begrgpen wat de laatste regel zeggen wil;
maar zg zullen het toch eerst goed begrgpen, wanneer zg » docht
men'' vertaald hebben door cogitabant en zich herinnerd dat cogitare
de betekenis heeft van »er over denken om ergens heen te gaan." —
Komt het ons wat vreemd voor als wg II. 259 lezen,

Maeckt ons geen spartelingh, Agniet, ghy moet het hooren;
Voir acht-en-twintigh jaer zgt gh', op het minst, geboren,
of II. 224,

Voor pleiten en voor praten.
Most ick hem in een' weeck 'kweet niet hoeveel Ducaten:
wg hebben slechts geboren door nata en most door debebam te
vertalen, en wg zgn er.

Zulk Latgn met hoUandsche woorden ontnoet men gedurig bg
onzen dichter. Doch was het dit alleen wat ons hinderde, dan zou
het nog zoo moeielgk niet zgn hem te verstaan. Maar ook waar
zgne kennis van vreemde talen hem geen parten speelt — want
niet alleen latinismen, maar, hoewel niet vaak, ook gallicismen en
anglicismen treffen wij bg hem aan — is hg dikwgls duister. Wat
is daarvan de oorzaak? Schortte het hem aan den wil of aan de
magt om dnidelgk te spreken? Wg behoeven daaromtrent niet lang
in twgfel te staan. Waar hg in zgne gedichten aan personen uit
het volk het woord geeft, is hg zeer dnidelgk. Hooren wg b. v. den

GESCHIEDENIS DER LETTERKUNDE. 449

schipper, met wien hg, aan den waterkant staande, een praatjen
gemaakt heeft en die als de schnit Uofwgk voorby is, tot zgnen
knecht zegt, I. 373,
Hoe lust het Steets^ volck een praetje by de straet,
Daer 't Inys leeghs staet en kgckt in 't midden van sgn' Insjes,
Hoe kooselde de Vent, hoe still en hoe gerasjes;
Hoe taeld' hg na bescheit van den bekenden wegh?
'kNamt voor en Hagenaer; en by me Ziel, ick segh,
Dat Haeghje weeter of: me spenlt'er vreemde streke;
8e raken aen groot goet, te met in minder weke
Dan wy der jaeren an verslooven nat en kont:
Dan wetense gien raet met koffertjes vol gout,
Dan gaet*et goet soo *t qnam, dan tgense na bnyte;
£n 't Roosenobeltje moet springe voor de klnyte.
Voor Wenningh en voor Wey, voor Kroft en Klaver-kley;
Gien goet en valt te dier, het macher of; wich hey:
En dan 't T re wiel in 't werck, en dan beget Casteele
As Toorens, elck om 'tmoyst. T gnt Klaes, hiet datdeele;
Heit ongse lieven Heer ongs alle gaer emaeckt
Uyt iene Slagh van kley, en worde wy ewraeckt,
Eo erve wy in 't goet as Basterde? wat Dnyvel,
*k Wonw dat men aessem me iens gaen mocht over 't soy vel,
'kMien dat icker men spnl son spelen as en helt:
Ick sie wel, die der maer sen Igf wat naer en stelt,
Eer j'om siet beDJe rgck, en kasse mit en wape
Maeckt alle knnste goet; daer meugj' op sitte schrape.
Tot datje Troortje barst en wordt en Ys're kist
Met seuve grendele. en wordje na gevist
Die 't laecke, doen 't soo wel, as die je 't stick verwgte ;
Soo wordt' er niet eklapt. Elaes, moetet me niet spgte
Dat ongse bestemoer, doe 'k Vaer en Moer verloor,
Soo Igdige versnfb' en dwaelde van het spoor.
En hielmen nyt' et School: Gat had ick leere schrgve
En lesen, as dat volck, wat wouw ick niet bedrgve!
'kHad langh een mantel aen, een Tabbert of sack goet.
Voor een bepeecte broeck, die 'ck nonw verslgten moet;
Een handje vol Latgn, heb ick me late segge,

450 DESCHinDXNIS DBR LBTTEEKUNBB.

Daer komt het miest op an, en dat's goet op te legge,
We hebbe mé verstanglit, we bennen al ien slagh,
En dat's wel haest eklaert, die muer wat saffe magh.
't Is, misschien op een paar uitdrukkingen na, zoo ongedwongen
en dnidelgk als men eenen schipper uit de 17e eenw in alexan-
drgnen kan laten spreken. Even verstaanbaar spreken de passagiers
van de haagsche en del&che schnit, die in het voorbg varen hnnne
wflsheid laten luchten over Hcfwgk en z^nen heer (I. 375, 377),
de boer wien Huygens aan de andere zgde van zgne buitenplaats
beluistert (I. 359) en de vr^ers die 's avonds onder de linden van
het Voorhout hunne klagten laten hooren (I. 104). Maar het beste
bew^s, dat Huygens, als hg wilde, zich zeer duidelgk wist nit
te drukken, is zeker de Trgntje Cornelis, die, is men eens
de zwarigheden te boven die de brabantsche uitspraak veroor-
zaakt, het in verstaanbaarheid van Brederoos en Oosters spelen
verre wint.

By de meeste andere dichters moeten wg ons te vreden stellen
met hetgeen zg ons gegeven hebben. Maar omtrent Huygens weten
wg wat meer: wg weten ook wat hg ons heeft willen geven. £r
is eene plaats in zgn Dagh-werck, die ons hieromtrent opheldering
geeft. Men zal, zegt hg daar (I. 227)^ van hem spreken als van
den dichter,

Die soo noo 't vertreden pad
Van 't gemeen gergm betrad.
Die soo walghde van de woorden
Die men maer in 't oor en hoorden
Van het flauw en lauw geluyt
Van een' al te gladden flnyt.

En dan vervolgt hg :

'kBen onsoenelgck gebeten,
Tegen 't lamme laffe Igm
Van den dagelicksen Bgm;
En bestae het leed te wreken.

Bigmen is wat meer dan spreken.
Spreken min dan zeggen, vry,
Dichten staet voor alle dry.

0S8CHI1D1NIS DSB IJBTTSUKUNUS. 451

Maer daer mienter* wit te raecken,
En sy seggen of sy spraecken,
£ii haer dichten is geseyt.

Hoofden yerre ?an bescheit,
'tOade woord kan 't wederleggen,
'tisser niet te doen met seggen,
Keur van woorden, pit van sin,
Drjmael dobbel binnen in,
Wat of schael of schel beloven,
Heldre tael en onbestoven,
Spraeck van hnyden, toon van straet,
Mannen meeningh, vrouwen praet,
Elaere letter, duyster dencken.
Min dan herssenen kan krencken,
Meer dan herssenen ontoom',
'tRgm voorwind, 't geramd' in stroom;

Sulcke zgn haer' eigenschappen
Die ick soecke t'onderstappen.

AI zeide Huygens het ons niet, wg zouden ernietaan tw^felen,
dat h^ eenen afkeer had van dat »flauw en lauw geluid van een'
al te gladden fluyt", van die verzen, nisi quod pede certo differt
sermoni, sermo merus, zoo als Horatius, wien hg op den kant
aanhaalt, het noemt, van dat bergmd gepraat, waar het ook in
zgnen tigd niet aan ontbrak. Hg was een man niet van praten,
maar van doen. Een man als hg, gverig en voortvarend, spaar-
zaam met zgne uren, die in weerwil van zeer drukke ambtsbezig-
heden nog tgd wist te vinden voor de beoefening van menige kunst
en wetenschap, voor het waarnemen van zgne huiselgke pligten
en voor gezellig verkeer, moest een vgand zgn van langwglig en
droomerig gebeuzel. Als hg spreekt heeft hg altijd iets te zeggen,
gewoonlgk zelfs veel. Maar die rgkdom van stof overstelpt hem
somtgds, en dan vloeien lange zinnen uit zgne pen. Hg geeft ons
reeds ruim genoeg in éenen zin, maar is toch goed verstaanbaar,
wanneer hg, denkende aan de gasten die zich in Hof wgks boom-
gaard aan het fruit overdadig te goed doen, de geestige opmer-
king maakt (I. 350),

452 OBSCaiSDElilB DS& LElTSfiKUNDB.

Och of sy laccheu kon, die weelderige koe,
Die ginder in ^tvoll-op van Hollands beste weiden
Genoegh en overdaed soo w^slick weet te scheiden;
Wat maeckie sy geschals^ wat sprack sy met genncht,
Dat, die haer Meester is» sgn selven niet en tacht,
Dat die de wetten maeckt en roemt alleen op Beden,
Geen' eigen wett en weet voor 't minste sgner leden;
Geen bnyck, geen' mondjes-maet, dat Beesten Menschen zgn,
En menschen meestendeel muer redelick in schgn!
Maar vermoeiend en duister, ja op het eerste gezigt naauwelgks
verstaanbaar zgn zinnen uit een aantal zinnen, de eene van de
andere afhankelgk, zamengeregen^ de volgende b. v. (I. 218).

Laet ons' obgen inwaerts sien:

Die sich soo veel kan gebien

Sal de deaghd, de Rust, de Beden

Dagelicks wat naerder treden,

En verachten 't vuyl gebruyck

Van de Fransche led'ren huyck, ^)

Die der Vrouwen lichte hielen

Lichter hollen doet op wielen;

Wielen, die haer licht geklapp

Die wel eer een' natte kapp,

Een' beslgckten schoen ontsagen

Lucht en droogh ter stede dragen,

Dragen daer niet door en kost

Doe de Joffer dra?en most.
Van dezelfde soort is hetgeen wg lezen L 526, waar een paar
tusschenzinnen den lezer nog meer in het naauw brengen.

Weet yemand raed tot niewen t^d,

Tot nieuwe sondloosheit van leven,

Dien houd ick buyten mgn verwgt,

En gunn' hem Nieuw Jaers naem te geven

Aan all' de Dagen die hem God

Voor all' de jaren sal sien boeten,

Die [tegen 't heilige gebod,]

^ Koets.

OESCHINEDEIS DEU LEITERRÜNDB. 453

[Gelgckse mx noch heeten moeteD,*]
Als niewe jaren zgn genoemt.
En van de gist van d'ondste waeren
Met nienwe-jaerlickheit verbloemt.

Bg eenen dichter die verklaart (I. 228), dat >het krachtige en
het aengenaeme t* samen een volmaeckt Gedicht moeten uytma-
ken/' en die vooral aan het eerste groote waarde hecht, knnnen
wg verwachten dat hg alle omslagtigheid vermgden en ons van
noodeloozen omhaal van woorden verschooneu zal. Zoo doet hg
inderdaad. Kortheid van uitdrukking is eene der grootste verdien-
sten van Huygens. Geen onder al onze dichters, die met zoo wei-
nig woorden zoo veel weet te zeggen. Maar ook hier moet men
zich Yoor overdrgving wachten. Door al te zeer naar kortheid te
jagen wordt men daister. Dit is een gebrek. Ook Hnygens erkent
het. Deze dichter, zegt hg, I. 228,

stelt syn hooge luyster
In het swartste van den dayster,
Ggffert al dat leesbaer was.
Of men 't in een doolhof las,
Schnylt zich in vuyl warre-gaeren,
Soeckt, en schroomt sich t^ openbaeren,
Deckt sgn' kernen met een schell,
Die den hardsten tand ontstell';
Wie gelust sich 'toverbgten,
Wie soeckt pitten door dat splgten.
Die men duchten magh en moet
Of sy bitter zgn of soet ?

'kEisch een smaeckelgk vermaecken;
En versuft men my met kraecken?
'kGae te gast op Tongh en Most;
Moet ick svireeten om den kost?
Misschien dacht hg hier wel aan Spieghel. Misschien ook ston-
den hem, toen hg sprak van de pitten, waarin men nog niet weet
of men een zoeten of een bitteren kern zal vinden, de liederen
en refereinen voor den geest, even ellendig van inhoud als van
vorm, die een aantal redergkers in het begin van de 17e eeuw

454 OESOHIEDEKIS DEB LBTTEBKUNDE.

geleverd hebben. Doch hoe het zg, h^ erkent dat het een gebrek
is. Hg heeft het willen vernigden, maar hg is er niet in geslaagd.
Zgn al te grooten prgs stellen op kortheid, maakt hem niet zelden
duister. Ik zal hier niet spreken van de uitlating van het voeg-
woord dat^ b. V. n. 44,

lek segg het recht de naem voor sulcken studie waer,
Als m'een Naeykussen noemd* een' Vrouwen-lessenaer :
of n. 121,

Jan is daer in verstoort.
En meent hem dat verwgt in 't minste niet en hoort:
of van uitlating van het persoonlgke voornaamwoord, b. v. 1. 333,
Gevallen sprack sy noch, want viel, noch ongebroken.
Want vooreerst zullen deze uitlatingen den lezer weinig bin-
deren; ten anderen geloof ik niet dat het Huygens daarbg te doen
is geweest om zich zoo kort mogelgk uit te drukken : hg heeft hier,
vermoedelgk omdat het met de versmaat beter uitkwam, gedaan
wat sommige van zgne tgdgenooten ook wel eens deden. Maar er
zgn andere gevalle;), waarin hg er zich blgkbaar op toelegt om kort
te zgn en waarin hg het zgnen lezers daardoor lastig maakt
Zoo wanneer hg door eenen genitivus uitdrukt wat op andere wgze
wel met meer woorden, maar beter en duidelgker uitgedrukt zou zgD.

Wg stickten in 't verlangh van veertig jaren end,
zegt hg I. 85, voor »in het vjerlangen naar het einde der veertig
jaren." Eenen even harden en moeielgk verstaanbaren genitivus
vinden wg I. 111,

Emmers hoort u 't half bedingen
Deser gaeven vruchten toe;
d. i. immers komt het u toe de helft te bedingen van de vruchten
dezer gaven. Wat wg I. 248 lezen,

als steen, en stgl, en dack, en
Verrotte solderingh niet langer, sonder pgn,
d'Onst^rffelicken gast huys-vestens machtig zgn,
zou nog te verdedigen zgn, al is het niet zeer duidelgk, indien
men huys-vestens machtigh ala een woord beschouwt. Maar (1. 88],

haer eigen proncks behoeffeiick gevraet,
voor >het gewaad dat noodig is tot haren eigenen pronk," is in
geen geval goed.

GB8CHISDBM18 DER UETTB&KUNDE. 455

In dit laatste voorbeeld is het hem blgkbaar te doen om allesi
zoo bet mogelgk is, in eenen enkelen hoofdzin uit te drnkken.
Maar het is niet alleen op deze wgze, dat hg aan de noodzakelgk-
beid zoekt te ontkomen om zich van eenen byzin te bedienen.
Twee gecoördineerde zinnen trekt h^ gaarne zamen. Wg gnnnen
hem die vrgheid, waar hg I. 80 zegt,

Wg sperren 't oogh om hoogh,
?oor, wg spexren het oog en rigten het omhoog. Maar als hg
I. 480 spreekt van de

winden
Die my binden
Van mgn' vrinden,
d. i. winden, die wg binden aan de plaats waar ik mij bevind
en mg daardoor terughouden van mgne vrienden, veroorlooft hg zich
te veel, en I, 88, waar hg den rgken verkwisters toeroept,
Versorght geen' tafels meer het zy voor muys of mot,
Uw broeder vaster nae,
maakt hg het nog erger, want daar zegt hg iets anders dan hg
meent. Immers naar iets vasten beteekent, vrgwillig zich van spgs
onthouden in verwachting van iets lekkers. Hier echter wordt ge-
sproken van den armen broeder die vast omdat hg niet te eten heeft.
Vooral zgn het relative bgzinnen, waarvan hg zich zoekt te
ontslaan. Die zinnen, waarin bepaling op bepaling gestapeld wordt,
al wist hg zelf ze niet altgd te vermgden, hinderden hem toch.
Maar het middel dat hg bezigde was wel eens erger dan de kwaal.
De lezer zal een oogenblik moeten nadenken eer hg begrgpt dat
(I, 109) de

dry verbleven stglen
Van den eertgds Tanden-trap
de drie stglen moeten beteekenen die overgebleven zgn van het-
geen eertgds een tandentrap was: of eer hg, I 199 lezende,
Aengetogen swarigheden
Werden stucks-gewgs geleden,
En gedragen, als een Igck,
Van veel' schouderen gelgck,
doorziet dat hier gesproken wordt van zwarigheden, die andere

456 GESCHIEDENIS DER LBTTE&KUNDE.

zich aangetrokken hebben en met den Igder dragen. Maar wie
zon de duistere woorden vatten die h^ [ 243 spreekt,

O 't geheim van dichte geuren.

Die niet alle neusen keuren,

Die men alle rieckt, en geen;

Seven Eenen onder een,

Eeur ick met soo viesen keuringh

Of mgn wel-z^n aen den keur hingh

Van het eenigh Spaensche wel

Van een droncken Oeiten vel,
indien de dichter zelf hem niet uit den droom hielp door hem
onder aan de bladzgde te vertellen, dat de laatste regel beteekent
»als oft mgn* welvaert hingh aen het scherpe oordeel van een
geparfumeert leder, daer van de Spaensche alleen de konst te
rechte verstaen.'*

Eene eenvoudige en zeer gewone wgze om eenen relativen bgzin
te vermeden bestaat hierin, dat men dien vervangt door bg het woord
van den hoofdzin waarop hy betrekking heeft een verleden deelwoord
als bepaling te voegen. Huygens doet dat b. v. als hg II. 100 z^,
Jeroen de leugenaer, van verre fhuya gekomen^
Beroemde sich enz.
in plaats van die van verre f huis gekomen wasy en dit is goed.
Maar wat niet goed is in dit opzigt, is dit, dat hg deze con-
structie ook gebruikt bg het deelwoord geweest^ zoo als hg doet
in zgn grafdicht op Gats, II. 399,

Die tongh, die lippen, soo veel' reisen

Van die doorluchtige gepeisen,

Dien onuytputtelicken geest

De tolcken wgd en zgd geweest,
en in zgn grafschrift op een Sot Hovelingh, I, 147,

Hier onder leght een romp ontladen van sgn geest,
Een Mensch, een Hovelingh, een Niet-met-al geweest.
Het is hem echter zoo kwalgk niet te nemen, dat hg niet
doorzag, waarom dit er niet door kan.

Kortheid wordt vooral bevorderd door weglating van woorden,
en in een aantal gevallen kan men een of meer woorden weglaten
zonder dat men gevaar loopt of niet of verkeerd verstaan te worden.

OE8CHIBDENI8 DEB LBTTK&KUNDE. 457

Maar ook hier overdrgft Huygeos. Hg onthoudt zgnen lezer wel
eens woorden die deze refa;t heeft te verlangen. Als hg b. y., 1. 156,
den wgzen hoveling laat zeggen,

'k Ben Christen, en Soldaet, en Edelman geboren.
En trachte met de twee het eerst altgd te hooren^
had hg, om voor zgne lezers daidelgk te zgn, moeten zeggen m^t
de laatste twee. Vooral laat hg gaarne een werkwoord of deelwoord
weg: de lezer moet dan nit het alleen staande bgv. naamwoord
of bg woord opmaken wat er bg behoort. Nn zal deze wel, als hg
II, 221 leest,

De winter is afgrgsselick :
Die hier een omgevall will mgen
Die dient all vrg wat wgselick,
al spoedig dit mjselick aanvallen, met te zijn.

Hg zal, waar de dichter II. 444 verhaalt, hoe hg op zgne wan-
deling door Londen tot de »groote Londens-brng*' kwam en vervolgt,
Daer over; of daer door (bet is een straet vol hnysen,
Vol winckels, sterck gevest op een en achtien slaysen)
Wend' ick ter slincker hand,
zich niet langer behoeven te bedenken, omh^ daeraver of daerdoor
in zgne gedachte te voegen gegaan zijnde. Maar als hg 1. 198 leest,
Troosteloosen te verblyen,
Hopeloosen by der hand
*t Lgf te bergen op het land,
zal hg mogelgk in twgfel staan of by der hand hier beteekent
daar ter plaatse of daar digt bij zijnde^ of vlug of, wat het wel zal
moeten beteekenen, hen bij de hand nemende.

Komt een woord meermalen in eenen zin voor, dan is het somtgds
voldoende het slechts eens te noemen. Maar ook hier neemt Hnygens
te groote vrgheid. Hg laat wel eens een woord weg, waar datzelfde of
een verwant woord reeds in den zin voorkomt, op znlk eenwgze
dat die weglating stroefheid en duisterheid veroorzaakt. Hg maakt
I, 331 melding van de moeite en kosten die gedaan zgn om te
Rome den grooten obelisk te plaatsen, en dat alles, zegt hij, om

een cierlgk Niet-met-allen,
Een statig' ydelheit, of, soo 't wat beter is,
Tot's Stichters sterfiBicke, maer doch, gedachteniss.

458 GESCHIEDENIS DIR LEflTB&CUNDE.

»Tot den stichters gedaehtenis, die wel sterfelgk is, wel niet eeuwig
duurt, maar toch tot zgne gedachtenis'', wil hg zeggen. Het laatste
woord had noodzakelgk tweemaal in den zin moeten voorkomen.
Dezelfde fout maakt hg, als hg, op Hofwgck in zgne kegelbaan
staande, zegt,

bier keurt men 't soetste leven
Gespeckt met stracken ernst, en met onnoosel jock,
voor »hier acht m^i het zoetste leven, een leven dat gespekt is*' enz.
Eenige bladzgden vroeger, I. 367 spreekt hg tot zgne dennen,
Mgn' eigen Mannetjens, mgn' Leenluy en mgn' erven,
Die all dat Boomen kont^ kost ghy, als Boomen, sterven,
Maer 't sterven niet en kent :
Hg had hier het werkwoord moeten herhalen en zeggen >die alles
kunt wat boomen kunnen." — Duisterder nog is wat hg I. 131
aanmerkt omtrent het gezondheid drinken,

Gesondheit wordt den Mensch, maer uyt geen kan geschonken,
Geluck noch ongeval wordt toe noch af gedroncken:
Geneest een siecke Vorst daar yemand droncken»doodt
Op sijn gesondheit light in 't bedd, of in de goot?
Begrgp ik hem wel, dan wil hg zeggen, ismoordronken door
het drinken op zgne gezondheid.'*

Ik moet nog van eene bgzondere wgze gewagen waarop Huygens
zgne zinnen verkort en bederft. Hg doet dit o. a. II, 101,
Neel sagh ten venster ujt twee Neels-verliefde gecken
Haer' Wambasen eerst uyt, daer naer haer' d^ens trecken.
Bg het eene deel van den zin behoort uittrekken bg het andere
trekken. Nu laat hg in het eerste deel van den zin de achterste
helft der zamenstelling weg; de lezer mag het woord aanvullen
uit het laatste deel van den zin waar hg het ontbrekende vii:dt.
Dat is niet goed: evenwel wg verstaan wat hg wil zeggen. Maar
hg maakt het ons moeielgker, wanneer hg in het eerste deel van
den zin eene zamenstelling gebruikt, maar in het laatste deel een
woord verzwggt dat in die zamenstelling voorkomt en dat hj]
noodzakelgk had moeten uitdrukken. Zoo doet hg I, 160,
Hy sal God moeten loven
Voor d* ongemeene gunst, die hem den hellen dagh.
Die hem het eewigh licht, dat ooge noyt en sagh,

OB8CHIBDENI8 DEB LErmSBKlTNBE. 459

Noyt menschen hert begreep, met sgnes herten oogen
Bg yoor-raed open doet en voor de hand beoogen.
>Doet beoogen" had hg behooren te zeggen. Hg begrypt niet dat
dom tot open -in eene gansch andere betrekking staat dan tot beoogen
en daarom bg dit laatste herhaald had moeten worden. Wat deze
plaats nog duisterder maakt is dat Aem, dat in den dativns staat,
bg de laatste woorden nog eens, en daar in in den accasativas,
gedacht moet worden, en dat opendoen insgelgks in tweederlei be-
teekenis moet worden opgevat, indien er althans geene font in den
tekst is.
Laat ik er nog éen voorbeeld bgvoegen. Het is, L 276,
De Peck-ton gaet aen brand, de Yier-pgl en de fi3ock:
De Dichters mengen lof en eer met ernst en jock, enz.
Wat van de pekton gezegd wordt is dat zg aan brand gaat; dat
zelfde wordt hier dus gezegd van den vuurpgl — en dit gaat goed —
CD ook van de klok. £ ven wel zoo meende de dichter het niet: hg
meende te zeggen de klok gaat^ raakt in beweging, wordt geluid.
Hg vergat dat aan brand niet eene bepaling is van gaat, maar
dat aan brand gaat^ al zgn het drie woorden, 6en begrip uitdrukt,
en dat de lezer daarom bg vuurpijl en klok, waar het gezegde
weggelaten is, in zgne gedachte niets anders kan aanvullen dan
wat bg pekton gezegd is, namelgk gaat aan brand.

Zoo even haalde ik eene plaats aan, waar het woordje Armeen maal
genoemd wordt, maar op twee deelen van den zin betrekking heeft
en bg het eene in eenen anderen naamval opgevat moet worden
dan bg het andere. Het is eene fout, die wg meermalea, ook nog
wel bg schrgvers van onzen tgd aantreffen. Maar ik moet er toch
melding van maken en, omdat zulke weglatingen bg Huygens
zoo dikwgls voorkomen en omdat hg daarin verder gaat dan mis-
schien eenig ander schrgver. De weglating van een voornaam-
woord, dat, omdat het bg een volgend deel van den zin in eenen
anderen naamval staat, moest herhaald worden, hetzg in dien zelfden
vorm, hetzg in eenen anderen (zoo als H. 407,

Fop, dien de dievery sgn dagelickse brood is,
En nergens liever eet als daer hy ongenoodt is)
hindert ons, maar belet ons gewoonlgk niet den dichter te ver-
staan. Doch Huygens doet niet alleen zoo met voornaamwoorden.

460 GESCHIBDI&KIS DER LETTERKUNDE.

maar ook met zelfst. naamwoorden en dan wordt hg wel eens
duister, b. v. I. 414,

Wat deed de Schepper wel, die 't schepsel Nens en Mond,
£n oogh en oogenpaer^) elk hechtten aen sgn* grond.
En hiet staen daer sy staen, en blyven soo sy stonden?
Licht sagh men, sonder dat, hier Oogen en daer Monden,
Hier Ooren, daer een' Neus van daegh uyt sgn gelidt,
En morgen mogelick vergunt sgn oud besitt.
d. i. wien morgen misschien zgn oud bezit weer vei^nd wordt.
Stond bg vergunt het woordjen hem, dan zou het nog wel niet
wezen zoo als het behoorde, maar men zou toch gemakkelgker be-
grgpen wat de dichter meende.
In zgne Uitbreiding der tien geboden lezen wg, I. 20,
Ses dagen heb lek daer vry-willigh in verwrocht;
Den sevenden gerust, gesegent en gepresen.
Voor eeuwigh t'Mgner eer geheilight heeten wesen.
De9i sevenden behoort bg gerust, gesegent, gepresen en gehei-
light. Al die woorden moeten eenen accusativus bg zich heb-
ben. Toch is hier dezelfde fout gemaakt als in de voorgaande
voorbeelden. Wg moeten onderscheid maken tusschen namen en
zaken. Wanneer wg het afkeuren dat Huygens I. 13 zegt,

Die ons herbaert en nieuwe herten geeft,
en beweren dat hg daar had moeten zeggen »ons nieuwe harten
geeft," dan is het niet omdat de grammatica het eerste ons eenen
accusativus, het andere eenen dativus noemt, maar omdat het
woord tot heröaart in eene andere betrekking staat, dan ioi geeft*
Nu kan ook dezelfde naamval verschillende betrekkingen uiidrnk-
ken. Spreken wg van de bescherming der toet en van de bescherming
onzer bezittingen dan gebruiken wg in beide gevallen eenen geni-
tivus, maar in het eene geval is het een subjects- in het andere
een objectsgenitivus, wg spreken van de wet die beschermi, van
onze bezittingen die beschermd worden. In het veulen der zwarte
merrie is het een genitivus van afstamming, in mijns broeders veulen
een genitivus van bezit. Om dus een woord dat in twee deelen
van eenen zin voorkomt, bg een van beide te kunnen uitlaten,

*) Hier is soader twgfel eene font in de tekst. De dichter sal geachreren heb-
ben oogh- en oorenptter.

0JUCHI£D£»I8 D£B LETFEKKUNDE. 461

is het niet genoeg dat het beide malen in denzelfden naamval
staat j maar het moet ook tot de beide zindeelen in dezelfde be-
trekking staan. Dit is het geval niet in de aangehaalde verzen,
fig genist dmkt de accusativus den zevenden den tgd uit waarop
de handeling geschiedt; maar bg gesegend, gepresen en geheilight is
het objectsaccusativas.

Laat ik eindelgk nog opmerken, dat onze dichter het wel eens
met eene enkele partikel afdoet, waar meer woorden vereischt wor-
den. Van den alchimist die aan het hof zgne kunst van gond-
maken beproeft, zegt hy, I. 133,

Eens Inckt die reise wel; ten tweeden schaere, maer oock; ^

Genaeckt hy drymael 't Bof, en brenghter niet als roock.

Men telt hem stuyvers toe met vnysten vol om d*ooren,

En stooters metten voet.

Niet ieder zal terstond zien dat dit maar oock beteekenen moet,
>maar somtgds toch ook nog.'' — Twee bladzgden vroeger, als hg
over het gezondheid drinken spreekt, verklaart hg dat hg van ganscher
harte den vorst een lang leven toewenscht, maar hg voegt er bg.
Dan emmers nyt een' kelck die koeyen kon' verschricken
En is noch vrienden vré, noch vyands val te licken,
Of Daytsland waer' geberght.

Ware het anders, meent hg, daa zou Duitschland geborgen zgn,
waar men de kanst van veel drinken zoo uitnemend verstaat. Ook
bg deze plaats zullen de meeste lezers wel eene aanteekening
noodig hebben om haar goed te verstaan. Doorgaans echter doet
des dichters kortheid in dit opzigt aan de duidelgkheid weinig
schade.

(Wordt vervolgd.) p. lebndbrtz wz.

Een seeboek uit de middeneeuen. Onder den naam van Das
Seebach ') heeft de Verein iür niederdeutsche Sprachforschung 'n
hoogst belangrgk werk uitgegeven, dat als handschrift in de
Handels-bibliotheek te Hamburg aanwezig is. Die handschriften,

O De ToUe titel is: Das Seebnch. Von Karl Koppmann. Mit einer nantischec
Ëinleitiing ron Arthur Breusing. Mit Glossar von Christoph Walther. — Bremen,
1876. — Het formt Band I van de Niederdeutsche Denkmaler, üerausgegeben
vom Verein für niederdeutsche Spiochforschnng.

462 GESCHlfiDEKIS DBB LETTERKUNDE.

want daar zgn er twee in éen band, ssgn klaarblgkelik in de
tweede helft van de 15^^ een geschreven, maar volgens den be-
werker van deze uitgave, kan men den oorsprong yan deze ge-
schriften, den tgd waar in ze eerst geschreven werden, genist *n
een vroeger stellen. Ze zgn in ^n nedersaksischen tongval ge-
schreven, die niet aan deze of gene plaats in Neder-Daitschland
bizonder eigen was of is, maar als *n zoogenoemde lingna firanca
van de zeelieden der Hansesteden aan de Noord- en Oostzee moet
beschoad worden. Het eigenaardige nedersaksisch van dit zeeboek
vertoont bnitendien doidelike sporen dat 't nit *t flaamsch ver-
taald is. Dit, maar vooral ook d'omstandigheit dat de zeereizen
die er in beschreven worden, meestal eindigen bg 't Zwin in
Flaanderen, of bg 't eiland Thanet aan de engelsche wal tegen-
over 't Zwin of in de engelsche kanaal bg ^Swartenesse'* (Gap
Gris-nez, de uiterste westelike grens van den nederdoitschen volk-
stam en 't nederdaitsche spraakgebied in 't hedendaagsche Frank-
rgk), geeft duidelik genoeg te kennen dat d'oorsprong van dezea
ouden zeemansgids in Flaanderen, bepaaldelik te Brugge te zoe-
ken is.

flet boek is in veertien hoofdstukken verdeeld, die alle ver-
schillende zeereizen en verschillende zaken daarop betrekkelik, als
de getgden, de stroomingen, de koersen, de landmerken, enz. be-
handelen. Hoofdstuk XI behandelt de zuiderkusten van de Noordzee,
van Noord-Friesland (Amrum, Fohr, Helgoland) tot Oostende in
Flaanderen. Dat gedeelte waarin de kust van Nederland beschre-
ven wordt, wil ik hier mededeelen als proeve van den inhoud
yan dit oude zeeboek, dat zoo wel voor den taal- als voor den
geschiedvorscher en den aardrgkskundige, en in 't algemeen voor
iederen navorscher van groot belang is.

§ 16. Item buten der Oster Emse ^) unde der Wester Emse')
unde der Lauwers dar maket vul see en sutosten mane.

17. Item also gj wilt insegelen in de Lauwera so sole gy dat
stenhus op Wangero ') unde dat werk up Werneroge *) over en
bringen, so lopet an de Borne up 3 vadem, unde lopet by der
Borne ') in.

") Ootter-Eems. «) Wester— Eems. *) Rottum. *) Schiermonnikoog.
') Borne, of het Amelander Grat.

0BSCHIKDENI8 DES LETTKRKÜKDS. 463

18. Item alto gy wilt insegelen de Borne, so sole gy 2 torne
mjddes landes bringen van der Scellinge *) over, nnde lopet denne
an de Bome op S vadem, nnde wiket denne wedder np 4 vadem
?an der Bome, efte gy segelt np Bomere?'), nnde gat denne
langes landes in by juwen lode; nnde also gy komen an endes
der Schellinge, so schut dar en reff over van der Schellinge an
dat Bomere?, dat is de Dorpel^ dar vinde gy id dep np myt ener
hahen tide 2 % vadem ; nnde dat en is boven 3 schote nicht^ den
so vinde gy dat dep 7 vadem, dan settet jnwe ancker ; dar maket
?iil see en sntost ton osten mane.

19. Item also gy wilt segelen int Vle *), so sole gy den torne
ande de baken over en bringen, so segele gy dat beste in; nnde
gy vindet np den Dorpel 2 % vadem dep np ene halve vlot, nnde
also gy so verne bynnen komen, dat gy den kerktom bynnen de
mwen dnnen bringen in dat glip, so gat na der Vlebalge over
sntsotost.

20. Item in dat Vle maket vul see en ostsntosten mane.

21. Item also gy segelen in dat Eeldep, so sole gii lopen
bywesten der mwen dnnen an lant, nnde is ene grote dnue, so
lope gy hoge noch boven Langehorne, nnde lopet denne an de
Borne np 4 vadem, nnde nicht neger, nnde gat vaste inwart, nnde
kome gii by westen, so lopet boven Hantgifterreff nnde lopet denne
np 4 vadem, so moge gy nicht mysdon; nnde dar maket vnl see
en ostsntosten mane.

22. Item van Langehome te Hantgifterreve, sndwest nnde nortost.

23. Item to Texel maket vnl see sntsndwest nnde nortnortost.

24. Item vor dem Marsdepe ^) maket vul see ost nnde west.

25. Item np dem Bredensande ^) maket vul see nortwest unde
sntost.

26. Item in de Nagele maket vnl see en uterlik snden mane.

27. Item nortost van den roden kleve ^) to Staveren dar licht
de mte.

>) ter Schelling.

^ B^rnrif, rif of sandplaat in *t Amelander Qat, taaschen Ameland en ter
ScbeUing. >) Flie.

*) Marsdiep, 't seegat ran Tessel, tosschen Tessel en den vasten wal.
') T Breedmnd, *n landplaat, hoog in 't Flie, tos^chen Worknm en Tea«el.
*) 'T Boode Klif, aan den wal van Qaasterland.

464 GE8CHUDENIS BSB LBTTBEKUlfDE.

28. Item Eropelsant ^) licht bewesten Medeblick. Also gy op
Urk mogen de torn seen, so gaet sutsutwest na Tiorde, so lope
gii hoge noch boven Enkhnser sant ^) unde van den Krele ') sole
gy gan na der Nagelen ostsutost.

29. Item van Wiringen sole gy gan na Balker nesse nort-
nortwest.

30. Item also gy willen gan na der Wirger balgen *), so sole
gii holden den toren tor borch ') by osten den randen berge, de
np Texel stat.

31. Item also gy wilt inlaveren dat Maesdep % so nemet ene
achterrlot unde ?orebbe.

32. Item alle Holland essyde ^ strecket sntsntwest unde nort-
nortost.

33. Item vor de Mase maket vul see en uterlik osten mane.

34. Item alle Selandesside ®) strecket dat lant sntwest unde
nortost, nnde dar maket val see en ostnortosten mane.

35. Item alle Vlanderenssyden ^) strecket westsatwest nnde ost-
nortost, nnde dar maket dat hogestc water an dat land en sadeii
mane ande en norden, ande baten banckes sudwest unde nortost

36. Item sole gy dat Swen '^) inlaveren jegens den wynt, so sole
gy nemen en achterebbe unde ene vorvlot.

37. Item also gy willen insegelen dat Heysdep, so sole gy de
varbaken van Heys ^^) bringen, de by der molen stat, over dat kor
to Heys^ so segele gy dat beste van den depe in, ande so ga gy
rame noch van den Dtsande, unde so moge gi gan over na der
Welinge ^') ostnortost.

38. Item also gy willen insegelen dat Elockendep, so sole gy
Westkappelen '^) bryngen nefens sunte Eatherinen kerke tor
Kloeken ^% so segele gy dat beste dep in.

1) Kreupeliand, *n landpUutt tuuchen Medemblik en Staveren.

') Enkhoizerzand, 'n sondplaat bewesten Enkhniaea.

*) De Kreil, *n plaat, hoog in 't Flie, beoosten Starercn.

*) De Wieringer balg. ') Barg, dorp op Teasel.

') Maesdep is hier 'n schryffont voor Marsdep, Marsdiep; sie § 24.

^ De knst van Holland. ") De knst van Zeeland.

*) De kast van FUanderen. ^®) 'T Zwin. >>) Heist, in West-Flaanderen.

*') De Wielingen, 'n plaat rdor den mond van de Wester-Schelde.

") Westkapelle of Westkappel op Walcheren. >«) Knokke, in West-Flaanderen.

GESCHIEDENIS DEB LETTEBKÜNDE. 465

39. item snnte Kattrinen torne dat is de negeste torne by den
water van der Slas ^) ; de ander torne steyt inwart to lande wart,
nnde dar negest steit Heys, dar na Blanckenborch '), dat is en
stiimp torne, dar na Ostende, dar stan 3 torne.

In dit hier overgenomen gedeelte van *t Zeeboek is voor mg een
en ander ondnidelik en onverstaanbaar. Wat is b. v. in § 21 en 22
Eeldep, Langehome, Hantgifterreff? Wat in §26 en28 deNagele?
Wat moet in § 27 onder >de rate" verstaan worden ? Wat is
Tierde in §28? —

Ook §17 mag velen onverstaanbaar voorkomen. De heren Kopp-
mann en Breusing^ die onder den titel van Die Ortsnamen des
Seebnchs de plaatsnamen die in 't Zeeboek voorkomen, afzonderlik
bewerkt hebben^ weten met deze § ook geen weg, en de heer B.
zeit er van: »§ 17 muss' verderbt sein ; wahrscheinlich sind einige
>8atze ansgefallen.*' En verder nog: >Noch weniger ist Wange-
iroog -~ daför ist nicht nar Wangero, sondem auch Werneroge
»za nehmen — von de Lauers ans in Sicht.*'

Maar de heer B. is hier geheel op 'n dwaalweg geraakt. § 17
is niet bedorven, en niets is daar uitgevallen, maar alles dnidelik,
als men Langero leest voor Wangero, wat zekerlik 'n schrgffont
is, en weet dat Langero of Langenoe *n onde naam is van ^t
hedendaagsche eiland Rottum, even als Werneroge 'n oude naam
is van 'teiland Schiermonnikoog. Natuurlik mag in deze § aan 't
eiland Wangeroog, dat aan den mond van de Weser leit, en met
den mond van de Lauers niets te maken heeft, gaar niet gedacht
worden.

De namen Langenoe of Moenken Langenoe (Monniken-Langen-
oog), ter onderscheiding van 't eiland Langeroog aan den oost-
frieschen wal zoo genoemd, voor Rottumeroog^ en Werneroge voor
Schiermonnikoog zgn ons beide bekend uit v^ftiende-eeusche
oorkonden. In *n oorkonde namelik van 't jaar 1440 belooft Filips
van Bourgondie, graaf van Holland, aan den toenmaligen eigenaar
van Schiermonnikoog, aan Dominions^ abt van 't klooster £laar-
kamp, om in z'n #protectieendebeschermenissen** te zullen nemen:
>een eylant, genoemt Werner oghe, anders geheten Schiermonnich

*) Sluis, in Zeeusch-FlaanderQQ. ') Blankenberg, in Weat-FlaaDderen.

466 GESCHIEDENIS DER LETTERKUNDE.

>oge, gelegen den naesten lande geheten Paidza ^) in Oostergolanden,
>ap die oestzyde van Amelant*' — enz.

En in 'n oorkonde van 't jaar 1400 schenkt Hertog Albrecht
van Beiem^ graaf van Holland, aan Herman Howempe o. a. »een
eylanty geheten Moenkelangenoe ende Bercmeroe, gelegen tosschen
der Lanwers ende der Wester £em." —

Ik kan onder dit »Moenke1angenoe ende Bercmeroe*' niets anders
verstaan als de hedendaagsche eilanden Rottam en Borkam( Berc-
meroe = Berknmeroog of Borkumeroog; e en o zgn in 't friesch
vaak wisselletters : del en doly Jdle en Jolle, Gerrit en Gorrit of
Jorrit, enz.). De niene naam Rottnm of liever Bottameroog heeft
de oude benaming Langenoe of Moenken-Langenoe verdrongen,
om verwarring te schutten mei 't oostfriesche Langeroog, omdat
Monniken-Langenoog te lang was voor *t dageliksche gebruik, en
omdat dit eiland in de middeneenen voor twee derden aan de
Benedictiner Abdg te Rottnm in Hnnsingo toebehoorde. —

Veel beiangr^ks omtrent deze eilanden Schiermonnikoog, Rottam
en Borkum kan men vinden in : W. W. Bama^ Schiermonnikoog —
de Lanwers — de Scholbalg, voorkomende in 't 12de deel van 't
tgdschrift De vrge Fries. —

Haarlem. johan winkler.

VRAGEN.

Histoire deFlandre. Wie is de schr^ver van : THistoire de Flandre
contenant les plrs notables occurences des guerres civiles ettroa-
bles advenns au pays-bas, depuis Ie départ en Ëspagne de Philippe
Boy Gatholiqne jusques k présent et des causes d'iceux etc

A Paris Chez Jean Poupy, rne Saint Jacques a la Bible d'Or.
1581. folio.

Achevé d*imprimer par Henry Thierrg Imprimeur ik Paris Ie
80 de Juin 1581 ?

Ik heb dit boek, tot dusverre, in geen catalogus vermeld gevonden.

c. P. L.

') Paidia =: PeMena, tegenwoordig *n vbschersdorp aan de Wadden in Oost-
Dongeradeel, tegenorer Schiermonnikoog. In de serentiende een nog hadden Schier-
monnikoog en Peasens slechts éen predikant te samen. —

GESCHIEDENIS DER LETrEBKÜNDE. 467

J. liefii. Van hem ken ik: Sommiere Loffelgcke bescbrgvinge van
het wgt-bernclit Graefschap van Zeelandt. Mitsgaders de Daden, bet
Ie?en ende de handelinghe der vroomdadige Zeelanderen. Bg een
vergadert ende in Bh^m ghestelt Door J. Liefs. t^Amstelredam,
Ghedrackt by Jan Fredoricksz. Stam / woonende by de Zuyder-
Kerck inde Hope. Anno 1636. (in 4**).

Eene dergelgke beschrgving gaf hg van Friesland.

Wie kan mg meer omtrent hem mededeelen, dan ik bg van
der Aa, Biographisch Woordenboek, vinden kan.

Gaf hg ook van nog andere gewesten dergelgkebeschrg vingen?

c. p. L.

Abraham van der Bnrgh. In het jaar 1647 verschenen bg Jacob
van Biesen, te Arnhem, twee gelgksoortige werkjes, namelgk:
Gestaltenis van ont Zeelandt, en Hoe en wanneer HoUant tot een
Graefschap is a%esondert, beide in 4^ en de bladzgden slechts aan
ééne zgde bedrukt.

Achter beide is een los blad ingevoegd, waarop, onder meer,
nagenoeg dezelfde opdragt Aen den Vaderlants-lievenden Leser
gevonden wordt. Die geplaatst achter de Gestaltenis echter, is
onderteekend Abraham van der Borgh. Mag ik na dezen voor den
schrgver honden en, zoo ja, weet iemand mg dan iets over hem
mede te deelen?

c. P. L.

KUNSTGESCHIEDENIS.

Be 8t. Maria dell' Anima te Bome. (XXV bl. 8). Met hetgeen
de heer Verloren t. a. p. gegeven heefb^ vergelgke men Epitaphes
des Néerlandais enterrés a Bome, par Victor Gaillard, Gand 1853,
waar al de, door den heer Verloren vermelde opschriften uitvoerig
gevonden worden. c. p. l.

468

VEREENIGING VOOR NOORD-NEDERLANDS
MUZIEKGESCHIEDENIS.

Colleginm mnnotun te Groningen. In de Bijdragen tot de Geêchie-
denis en Oudheidkunde^ inzonderheid van de provincie Oroningen,
uitgegeven door de heeren Dr. G. A.cker Stratingh, Mr. H. 0.
Feith en Mr. W. B. S. Boeles, deel II blz. 1, komt een verhan-
deling voor van den heer Feith over Muzikanten en de be-
oefening der Muziek in Groningen, waarvan genoemde
heer in der tgd een afdruk aan de Vereeniging ten geschenke
heeft gezonden^ die echter, door toevallige omstandigheden, tot
heden nog niet in onze berichten was behandeld.

De mededeelingen betreffende het collegium zgn ontleend aau
de wetten en twee boeken van ontvang, welke voor eenigen tgd
op een boekverkooping voor het Groning^che Archief zgn aange-
kocht. De datum van oprichting blgkt daaruit te zgn geweest
1 mei 1683, terwgl na 1771 geene aanteekeningen meer voor-
komen, zoodat het waarschgnl^k omstreeks dien tgd in verval is
geraakt.

De bezittingen van het collegium bestonden uit instrumenten en
een verzameling muziekboeken. De heer Feith is zoo welwillend
geweest de Igst der laatste voor de Yereeniging af te schrgven,
en tot kenschetsing van den aard der in die tgden gebruikt
wordende muziekwerken, laat ik die in zgn geheel hier volgen.

Eeretelyck soo vocael als instrumentael. In folio.

1. Gasp. Yerlith, Missae et motetta a 4, 5 vel 6 vocibus, cam
instrumentis, 16 volum. Antverpiae 1661.

2. Yariorum autorum Musica Romana, 3 vocib. cum instrom.

6 volum. Bambergae 1665.

8. Caroli Rosier, Cantiones sacrae a 2 vel 3 vocib. cum instram.

7 volum. Coloniae 1667.

4. Ejusdem, Motetta a 1« 2 vel 3 vocib. cum instrum. 4 volom.
Coloniae 1668.

HUZIBKGfiSCHlSDEKIS. 469

5. Nicol. Maiscocqne, Concordia montensis a 1, 2, 3, 4 vel 5 vocib.
cnm instrum. 8 vol. Antverpiae 1676.

6. Benedicti Josephi Masica montana a 1, 2, 3 vel 4 vocib. cnm
2, 3 vel 5 instrnm. opus quartum. 9 volnm. Antverpiae 1677.

7. Ejüsdem, Completoriale mnsictim a 2, 3 vel 4 vocib. et 2, 3
vel 5 instrum. opns qnintum. 9 vol. Antverpiae 1678.

8. Gislenii Doré, Missa spiennis et motetta a 5 vel 6 vocib. cum
instrum. Antverpiae 1680.

9. Simonis Crespini, Chorus musicalis a 1, 2, 3, 4, 5 vel 6 vocib.
cum instrum. opus primum. 15 volum. Antverpiae 1681.

10. Walteri Delien, Missae funebres a 4 vel 5 vocib. cum 3 vel
5 instrum. opus primum. 10 volum. Antverpiae 1682.

11. B. Josepbi Missae litauiae et motetta. opns Imnm. Antverpiae
1666. 14 vol.

12. Joh. Melchioris Caesaris, Trisagium musicum 4 vocib. et
instrum. cum 4 voc. concordantibus, 3 viol. et fagotto, 15
vol. Herbipoli 1683.

13. Nicol. Maiscocque, Harmonia sacra 5 voc. cum instrum. 10 vol.
Antverpiae 1688.

14. PhiL a Steelant,* Missae et motetta, a 5 et 6 vocib. Antv.
1655, opus primum.

15. Georg. Smezer, Motettae sive cantiones sacrae a 2, 3, 4, 5,
6, 7, 8 et 9 tam vocibus quam instrumentis, 8 volumina.
Augustae Vindelicorum A? 1671.

16. Ejusdem, Sacri concentus tam vocibus quam instrumentis, 19
volum. opus alterum. Augustae Vindelicorum A® 1689.

17. Verscheidene geschreven stucken met 1, 3 en 4 stemmen en
2 viol.

18. Oio Battista Vitaly, Cantate 4 volum. Geschreven Italiaense text.

19. Ejusdem, 8 volum. Cantates sacri. op. 11.

20. Ejusdem, 4 volum. Mot^tti sacri. op. 4.

21. Sebastiano Gherici, 7 volum. Devoti Concerti. op. 2.

22. Ejusdem, 7 volum. Motetti sacri. op. 4.

Met stemmen alleen, in folio.

1. Grius. AUeri, Compositiones sacrae 2, 3 vel 4 voc. 5 vol.
Rotterodami 1656.

470 MUZIEK0E8CHIEDENIS.

2. Francisci Lncii, Motetti a 2 vel 3 voc. 4 vol. Roterodami 1658.

3. Stichtelgcke gesangen 4 voc. 5 vol. Amstelodami 1671.

4. Gio. Baptista Bassaniy Cantate a 2 et 3 voc. 4 boecken geschreven.

Met instrumenten alleen^ in folio.

1. Joh. Henrici Schmelzer, Sacro proÜEinns concentus mnsicas
a 2, 4, 5, 6, 7 vel 8 instrum. 9 voL Norimbergae 1662.

2. flenrici Biber, Fidiciuinm sacroproÜEinuQi a 4 vel 5 instram.
Norimbergae, 6 vol.

3. David Pietersen (Petersen?), Speelstacken viol. soloetorgano.
Amstel. 1683.

3. Caroli flacquart, Harmonia Parnassia com 3 vel 4 instruni.
Trajecti ad Bhenom. 1686. 5 volnm.

5. 6. 6. Valther, a Yiolino solo et organo. Mognntiae 1687.

6. 6. Schenk, il Giardino Harmonico a 4 instram. 4 Tolom.
Amstelodami 1692.

7. A. Yeracini, opera prima a 4 instmm. 4 vol.

8. Albicastro, opera septima. 5 vol.

9. Albinoni, seconda. 7 vol.

10. Bianchi, seconda. 5 vol.

11. Mecki (Vecchi?), prima et secnnda. 7 vol. ieder.

12. Albaco, qninta. 8 vol.

13. Tessarini^ prima. 6 vol. libro Imo et 2do. in een bandt.

14. Gio de Santis, seconda. 8 vol.

15. W. Gorbett, opera terza. 7 vol.

16. Valentini, nona. 7 vol.

17. Brescianello, prima. 6 vol.

18. 6 Concerten van diverse meesters, als: Yivaldi, Pocasso,
Yiconti en Bossii. 6 vol. opera prima.

19. Tartini, 6 sonaten, een volomen, opera prima.

20. Tessarini, 2 sonaten, een volomen, opera terza.

21. Albinoni, opera qointa, 7 vol.

22. Deselve, opera septima, 7 vol.

23. Tartini, opera seconda, 8 vol.

24. Yivaldi, opera nona, libro primo en 2do in een band. 6 vol.

25. Ses concert] van verscheidene meesters, van Scaccia en anderen,
libro secondo, 7 vol.

HÜZIEK0£SCHIfiD£NI8. 471

26. Locatelli, opera quarta, parte prima et secunda in een baud.

8 yoL

27. Yivaldi, opera qnarta, libro primo et secnndo iii een band.

5 yoL

28. Ses concerten par on amis da clavier. 5 vol.

29. Teasarini, opera qnarta. 6 vol.

30. Schiassi, opera prima, libro Imo et 2do in een band. 6 vol.

31. Scaccia, opera prima. 6 vol.

32. 6. 6. Lnstig, Villanelles HoUandoises, 6 concerten, geschreven.

33. Deselve, Villanelles Angloises, 6 concerten, geschreven.

34. Deselve, Serenata, geschreven.

35. Schickhardt, 13 onvrage. 6 vol.

36. 6 concerten a Oboë van Valentini en andere diverse authenrs.

6 vol.

37. Bmnmnller, opera prima, 4 vol.

38. Valentini, opera secunda, 4 vol.

39. 12 concerten met walthoorens of trompetten, geschreven.

40. Valentini, opera prima. 4 vol.

41. Valentine, opera prima. 4 vol.

Libri musici in qxiarto tam vocibus quam ifistrumentis,

1. Franc. Turini, Madrigali a 3 voc. et 2 viol. Venetiis 1639.

2. Diversorum autorum missae quatuor a 5, 8, 10 et 12 voc. et
instrum. Antverpiae 1642. 13 volnm.

3. Joh. Loisel, Missae quatuor a 5 et 6 voc. cum instrum. 18 vol.
Antverpiae 1644.

4. Ejttsdem, Flores musici 8 voc. er instrum. 9 vol. ibidem 1647.

5. Joh. Babtistae Verryth, Divinae ac piae oblectationes 8 voc.
et 4 instrum. Antverpiae 1647, 13 volum.

6. Joh. Dromal, Bellaria sacra 8 voc. et instrum. ibidem 1647,

9 vol.

7. Dionys. d'Ortho, Psalterium jucundum a 2, 3, 4, 5, 6, 7 et 8
voc. cum instrum. ibidem 1649, 16 vol.

8. Joh. Babt. Ghinelli, Missae a 3, 4 vel 5 voc. cum 2 viol.
Antverpiae 1651, 12 volum.

9. Sim. Vesi, Motetta et Psalmi voce sola cum instrum. 5 vol.
ibidem 1651.

472 KÜZIBK0E8CHIBDENI8.

10. Manritii Gazzati, Motetti et hymni voce sola et instram. 5 yoI.
Antverpiae 1656.

11. Ejusdem, Missae et Psalmi a 1, 3 et 4 voc. et instrum.
Venetiis 1653, 12 voL

12. Ejttsdem, Motetti a voce sola et instram. Autverpiae 1676.
4 volnm.

13. M. ücellini, Psalmi a 1, 2, 3, 4 vel 5 voc. cum instram.
Venetiis 1654, 9 vol.

14. Diversoram aatoram paradisas volaptatis a 1, 2 et 5 vocibos
cam instram. Antverpiae 1656, 12 volam.

15. Gaspar. Gasati, Motetta et Psalmi a 2, 3 vel 4 voc cam instr.
Antverpiae 1658, 7 volam.

16. Gaspar, de Yertit, Missae et motetta a 3 vel 4 voc. cnm instr.
ibidem 1668, 7 volam.

17. Benedicti Josephi, Floscoli masici a 1, 2, 3 vel 4 voc. cum
instr. 8 vol. Antverpiae 1672.

18. Ejosdem, Gorona stellaram a 1, 2, 3 vel 4 voc. cam instram.
ibidem 1673, 8 volam.

19. Ejasdem, Encomia sacra a 1, 2, vel 3 voc. cam instram.
ültrajecti 1683, 8 vol.

20. Joh. Cox, Fercalam masicam a 1, 3 vel 4 voc. cam instram.
8 vol. Antverpiae 1673.

21. Nicol. Maiscocqae Area parthenica a 1, 2, 3, 4 vel 5 voc. cam
instram. ibidem 1674, 11 vol.

22. Gail. Bart, Missae et motetta a 3, 4 vel 5 voc. cam instram.
ibidem 1674, 9 volam.

23. Ejasdem, Litaniae sacrae a 3, 4 vel 5 voc. cam instram.
ibidem 1675, 9 volam.

24. Joh. Gailh. Doré, Philomela aarea a 1, 2, 3 vel 4 voc. cnm
instram. ibidem 1684, 9 volam.

25. Joh. Goüh. Bart, Philomela sacra, 8 vol. a 1, 2 vel 3 voc. cam

instr. Antverpiae 1671.

26. Sebast. Gherici, Motetti sacri a 2 vel 3 vocib. cam instram.
Antverpiae 1689.

27. Manritii Gazzati, Sacri concenti. Antverpiae 1676, 8 volam.

28. Garoli Grossi, Moderne Melodie a voce sola cam instram.
opera octava. Antverpiae. 6 volam.

MUZXBKGBSCHIEDBNIS. 473

29. G. B. Bassani, Motetti a voce sola con violini, opera ottava.
Antverpiae. 4 volam.

30. Verscheiden geschreven stacken met 8 en 4 stemmen en 2
instramenten.

31. Achille et Polixene, Tragedie mise en mosiqae, Ie premier
acte par fea Monsieur de Lnlly, Ie prologne et les qnatre
antres actes par Monsieur Gelosse. A Amsterdam chez Antoine
Pointel 1688.

32. G. B. Bassani, Melodie moderne a nna, due, tre e quattro
voci con violini, Antv. 1694. 8 vol.

33. M. Cazzati, Missa et Sahni a 5 voci con 4 Istromenti et
snoi ripieni, et altri Salmi a 3 et 4 con violini. opera 36.

Bologna 1665.

Alleen met stemmen^ in quarto,

1. Batt. Locatelli, Madrigali a 2, 3, 4, 5, 6 vel 7 voc. Venetiis
1628, 6 vol.

2. Joh. Ceresini, GovoUa flagrone, a 2, 3 vel 4 voc. Antverpiae
1640, 5 volam.

3. Ejnsdem, Hennii madrigali a 5 voc. ibidem 1643, 6 volnm.

4. Ejnsdem, Missae 8 vocom, ibidem 1645, 9 volnm.

5. Ejnsdem, Motetti a 3, 4 vel 5 voc. ibidem 1646, 6 volnm.

6. Michae. Angl. Grascini (?) a 2, 3 vel 4 voc. ibidem 1646, 5 vol.

7. Joh. Loisel, Sorcnlns olivae a 6 .voc. ibidem 1646, 7 volnm.

8. Ejnsdem, Motetta sacra a 2 vel. 3 voc. ibidem 1649, 4 volnm.

9. Casp. Gasati, Amannm Rosarium a 1, 2, 3, 4 vel 5 voc. ibidem
1649, 5 volnm.

10. Ejnsdem, Sacri concentus, 3 vel 4 voc. ibidem 1656, 5 volnm.

11. Joh. Yerryth, Flammae Divinae a 2 vel 3 voc. Antverpiae

1649, 4 volam.

12. Lamb. Peytkyn, secnnda pars Sacrorum concentnum a 2, 3,
4 vel 5 voc. Antverpia 1650, 6 vol.

13. Joh. Petri Finatti, Sacri concentus, 2, 3, 4 et 5 voc. ibidem

1650, 6 volnm.

14. Franc, de la Porta, Gantiones a 2, 3, 4 vel 5 voc. ibidem
1650, 6 volnm.

15. Nicol. a Kempis, Missae et motettae 8 vocum, Antverpiae
1650, 9 volnm.

474 MüZIE^O]SSCHlBD|fiNI0.

16. Boni&c Gni^iani, Motetta a 2, 3, 4, 5 vel 6 toc. ibid. 1652,

5 Yolam.

17. Diversornm ai^tomm Corona aurea a 2 vel 3 yoc. ibid. 1659,
4 Yolam.

18. Eorandem, Florida verba a 2, 3, 4 vel 5 yoc et partim instr.
ibidem 1661, 5 volam.

19. Nat. Monserrato, Motetti a 2 vel 3 yoc. Antyerpiae 1668,
4 yolam.

20. Franc, Sisto de fieina, Florida corona, a 2, 3 yel 4 yoc. ibid.
1668, 5 yolam.

21. Maant. Cazzati, Tribato di sacri concerti, 2, 3 yel 4 yoc.
ibidem 1669, 5 yolam.

22. Franc. Foggia, Concentas Ecclesiastici a 2, 3, 4 et 5 yocib.
Antyerpiae 1658.

23. Gasparis Casati et Paoli Gornetti, prima partas Faetres alter,
a 4, 5 et 6 yoc. Antwerpiae 1658.

24. Step. Filipini, Concerti sacri a 2, 3, 4 et 5 yoc. opera seconda.
Antyerpia 1666, 6 yol.

25. Gio Ant. Grossi, Orfeo Pellegrino a 2, 3 et 4 yocib. opera 4.
Antyerpiae 1667, 5 yolam.

26. Gio Le Grenzi, Sentimenti deyoti, opas 6, 2 a 3 yoc Ant?.
1665f 4 yolam.

27. J. B. Garciolae, Concentas harmonici 2, 3, 4, 5 yoc Ant. 6
yol. B. Josephi, Mi98%e^ Litaniae et motetta opas Imam
Antyerpiae 1666.

28. Genins Masicas, aathore Alphonso d*Eye, opas primam. 11 toI.

29. Motetti a yoce spla con instramenti del sig. Gio Battista
Allegri, opera prima. 5 yol.

30. Motetti a yoce sola con inetramenti del signor B. Bassani,
opera 27, 5 yol.

Geheel instrumeniaelj in quarto.

1. Liberti Groningani, Padaanes et galiardes. Antyerpiae 1632,

6 yolam.

2. Gailh. Joongh, Sonate a 3 yiol. Inspragh 1659, 4 yolam.

3. Maar. Cazzati, Sonate a 2, 3, 4 yel 5 yiol. Anty. 1677, 6 yolam.

4. Ejnsdem, Sonate a 2 yiol. ibid. 1678, 3 yolam.

XUZISKOX8CHISDSNI8. 475

5. Oeorgü Bleyeri, Zodiacns mosicas a 2, S vel 4 inatram. Antv.
1683, 5 Yolnm.

6. Batt, Vitali, Sonata a 2 yiolino. Amstelodami 1684, 3 yolum.

7. Oayertnre de l'opera de Pbaeton par Mons. Baptist de Lully.
a Amsterdam 1683, a 4 torn.

8. Pieces nouvelles de Gerard de la Porté, 3 yol. a Paris 1686.

9. Corelli, Sonaten a 4, 2 viol. Bass. et Bass. contin. opera prima.

10. Corelli, Sonaten a 4, 2 viol. Bass. et Bass. contin. opera tertia.

11. Corelli, Sonaten a 3, vier vol. te weten met een dubbelde bass,
opera qnarta.

12. Caldera, Sonata a 4, op. Ima.

13. G. Torelly, Sonata a 5, op. Ima.

14. Ejosdem, Sonata a 2, 3, 4 et 5, op. 3.

15. Ejnsdem, Sonata a 5, op. 6.

16. G. B. Vitaly, a 3, op. 9, Sonate.

17. J. Schenk, Sonata a 4, op. ...

18. Toninl, Sonata a 4, op. ...

19. D. Albinoni, Sonata a 4, op. ...

20. fiemardini, Sonata a 3, op. 1.

21. H. Anders, Sonata a 4, op. 2.

22. Ejnsdem, Aire a 3, op. Imum.

23. A. Veracini, op. 1, 4 vol. Sonata.

24. C. Ant Marini, op. 3, 6 vol. Sonata.

25. B. P. Benedict. Sto Josepho, 4 vol. op. 8.

26. Brygel, Capricio a 5, 5 vol.

27. G. P. Kryger, Sonata a ..., 3 vol.

28. J. Bosenmnller, Sonata a 1, 2, 3, 5.

29. El. Bmnnmaller, op T. 4 vol. Sonata.

30. Rob. Valentini, op. T. 4 vol. Sonata.

31. Bern. Torelli, etc. 7 vol. Sonata.

32. Gins. Valentini, op. 2, 4 vol. Bizarries.

33. Lnigi Taglietti, op. 6, 5 vol. Concerten.

34. J. Gh. Schickart, op. 13» 6 vol. Concerten.

35. Bemardi Torelli, etc., 5 vol. Sonata.

36. Znanne Reali, op. T. 4 vol. Sonata.

37. Ginseppe Valentini, op. T. 4 vol. Simphonie.

38. Giolio Taglietti, op. 4, 5 vol. Concerten.

476 MVZIEKOESCHIBDBllIS.

Ik twgfel niet aan de naauwkeurigheid van den heer Feith,
doch ben verzekerd, dat in vele namen en titels fouten voor-
komen, die welligt op rekening te stellen zgn van ondnidelgk
schrift, of wel, dat de zameustellers dezer Igsten daaraan niet de
noodige zorg gewgd hebben. Om hiervan iets met zekerheid te
zeggen, zon ik in de muzikale biografiën alle namen moeten
nazoeken, een arbeid die ik tot later moet uitstellen, daar m^
voor het tegenwoordige daartoe de tgd ontbreekt. Inlichtingen
en verbeteringen zullen mg echter steeds aangenaam zgn.

8. SPBLLEES.

Van Lenniek. Voor mg ligt het huwelgkscontract tusschen
Peter Jacobsz. van Lenniek, organist te Ngkerk, zoon van mr.
Jacob Pietersen van Lenniek, organist te Harderwgk, als bruide-
gom — en Gerritgen Ggsberts, dochter van Beertien Goerten wed.
Ggsbert Albertsen, als bruid, gesloten op 19 jan. 1627. Als huwe-
Igkslieden traden hierbg op Johan van Bamevelt en A melis van
Zwiller van de zgde des bruidegoms, en Groesen van Gurler en
Jelis Loechsz. van de zgde der bruid. Deze acte, welke veel door
vochtigheid geleden heeft en zoo doende verre van duidelgk is,
bevindt zich — waar men ze zeker niet zoeken zoude — in het
archief van het Groote en Voorster Gasthuis te Deventer.

J. I. VAN DOORNINCK.

TAALKUNDE.

Oueemen (XXYI, bl. 363). Ja, 'n kwem of 'n kweern is *n hand-
molen; dat is 'n werktuig tot *t malen van graan, dat oudtgds
bg alle germaansche volken daar toe gebruik twerd, vóór de molens,
door water of door wind gedreven, algemeen in gebruik kwamen.
Oorspronkelik bestond zulk 'n kwem slechts uit 'n paar steenen,
'n groote, zachte steen, die tot onderlaach diende, en 'n Ueine,
harde steen, die men in de hand nam, en waar mee men de graan-
korrels kneusde en fijn wreef. Zulke oorspronkelike en eenvoudige

TAALKUNDE. 477

oorkwerneQ, als 'k ze zoo noemeD mag, waren reeds van oyeronde
tgden, reeds bg de menschen die in 't steentgdvak leefden^ in ge-
bruik. Later werden er natuurlik allerlei yerbeteringen aan die
kwemen gebracht, tot ze eindelik de gedaante van 'n v^zel of
mortier met 'n stamper, beide van steen, vertoonden. Zulke kwer-
nen zgn nog b^ minder beschaafde volken in gebruik. De rgst-
blokken, holle houten blokken met lange houten stampers, waar in
en waar mee de vronen in den Indischen Archipel de rgst ont-
bolsteren, zgn eigenlik ook kwemen. Onze voorouders gebruikten
de kwemen nog algemeen in de middeneeuen; en in afgelegen
streken bleven ze nog langer in gebraik, tot in deze eeu toe, zoo
als op 't eiland Wangeroog en op de halligen in Noord-Friesland.
In de vorige eeu gebruikte men in de afgelegene veen- en moor-
streken van Oost-Friesland, in Broekmerland en Overledingerland^
de kwernen nog voor 't kneuzen van haver- en boekweitkorrels,
tot 't bereiden van haver- en boekweitengort of — grotten. De
houten nap met 'n gz^^en kogel der in, waar mee men nog op
schepen algemeen, en ook wel in gestichten (wees- en armhuizen),
mostert maalt, is eigenlik ook *n kwern. Zulk 'n toestel noemen
dan ook de Friesen op 't eiland Wangeroog nog heden ten dage
'n mnupquên. Sinup = mostert, even als 't hoochduitscbe senf van
*t latgnsche ginapis afgeleid, en quên = kwern, wgl in alle friesche
tongvallen de r uit de woorden slgt. In Oost-Friesland en in
Noord-Friesland, ofschoon men daar heden ten dage geen kwernen
meer gebruikt, zgn werktuich en woord beide nog bekend.

In alle germaansche talen komt dit zelfde woord kwern in den
zelfden zin voor. Oothisch quaim^ quairnus] oudnoorsch qvöm;
^slandsch kuerti; oudhoochduitsch quim; angelsaksisch cvyrn, ctf^m,
cweom^ cweam; oudfriesch qriem; waugerooger friescfa quén; oost'
friesch quem, qudm; noordfriesch ^i^; deensch ^i^aem/z^eedsch
qvamf engelsch quem. In Raingo, Nouveau Dictionnaire hoUan-
dais-francais, Mons 1827, vindt men nog kweem, kwern »> moulin
a bras*

Maar is heden ten dage in Noord-Nederland 't woord kwern in de
Volkstaal niet meer in gebraik, en vast gantsch en gaar onbekend,
in Zaid-Nederland is dit geenszins 't geval. Daar kent men de kwerti

478 TAALKUNDE.

nog zeer goed, en heeft er ook 't woord hwemen of kweemn voor
malen in gebruik, en zel& 't frequentativam /;ti7«rr«Zen^ ronddraaien,
b. y. in d' uitdrukking : 't kwerrelt me zoo in den buik, waar mee
men in Elein-Brabant^ de zuidwestelike uithoek van 't geweat van
Antwerpen^ zeggen wil : ik heb buikpgn, de darmen rommelen en
draaien in m'n buik. Overdracbtelik noemt men in West-Flaan-
deren 't gebit van peerden en koeien en ander vee ook kweeme^
en, in scherts, ook wel 't gebit van 'nmensch. Zoo zeit men daar :
dat peerd heeft eene goede kweerne; en als er iemand 'n paar
tanden mist, dan zeit men wel : hg heeft 'n deel van zgne kweerne
verloren. Ook 't werkwoord kweemen of kwemen voor 't kauen
en 't herkauen der peerden en koeien, gebruikt men in West-
Elaanderen; b. v. dat peerd en kan z'n haver niet meer kweernen;
als de koe niet en kweemt (niet herkaut), 't is teeken dat ze ziek
is. (Zie: de Bo, Westvlaamsch Idioticon).

'T nederlandsche woord £ani, friesch tyeme, tzerne^ engelsch
chnm^ is aan 't woord kwem verwant, en daar mede van den
zelfden wortel afkomstig.

Haarlem. johak winklbs.

VRAGEN.

Spreékwqie. Op Sint Jutmis. Wat is de oorsprong van de uit-
drukking: te St. Jutmis (= ad Calendas graecas), die overal in
Nederland in de volkstaal voorkomt?

[Een Sint Jut is onder heiligen niet te vinden. De mis, misdag,
feestdag van St Jut is dus volkomen gelgk aan de Kalendae
graecae. 't Is een dag die nooit komen zal.]

Spreekw^ie. Spaaaioh doof. Waarom zegt men van iemand die
zich houdt alsof hg een ander niet verstaat: hg is spaansch doof f

[Men drukt hetzelfde ook wel uit door oostindisch doof.]

Zoo doof ali een kwartel. Wat is de oorsprong en de beteekenis
van deze triviale uitdrukking? a.

479

GESLACHT- EN WAPENKÜNDE.

Gedaeht Kniieh (XXIV, bl. 253; XXVI, bl. 94, 308.) De
Jongh yermeldt in zgn Naamljjst der Predikanten van het Gelderache
Synode (1750), bl. 406, Henricus Bnisch, Conr. cogn., als propo-
nent in den dienst gekomen te 's Grayenmoer in 1697, te Zeven-
bergen in 1707, te Arnhem in 1715, te Delft ber. 22 nov. 1720,
ber. 12 jan. 1721. Zie ook ibid. bl. 132. Hg schgnt te Delft
in 1750 nogMlienstdoend predikant te zgn geweest. Welke varen
zgne lotgevallen, sedert zgne komst te Delft? En behoorde hg tot
de &milie van Frederik Rnysch, omstr. 1664 te Franeker gepro*
moveerd in de geneeskunde (Nav. V. 167, 236, 309), alsmede van
Hago Buysch, in 1661 lector, in 1664 buitengewoon hoogleeraar
in de wiskunde te Utrecht (Nav. XVI. 15, 73)? Om van mr. Hiigo
Ruisch (f 1615), raad in den hove van Utrecht, geh. m. Lucia van
Egmond ran Meerensteyn (Nar. XVI. 169), en zgne uit dit hnwlgk
uagelatene kinderen, Pieter en Frederik Buisch, niet te gewagen?

J. AKSf ACH.

Gefllaeht Knysch. *t Geslacht Bugsch was herkomstig ran Am*
sterdam. Sedert 1365 bekleedden er zgne leden bg aanhoudendheid
de aanzienlgkste ambten, tot in 't jaar 1576, wegens den oorlog
met Spanje, daarin merkelgke verandering kwam. Frederik Bugsch,
de beroemde ontleedkundige, was de zoon ran Henrik Bugsch,
secretaris van de Staten Generaal, en van Anna van Berghem.
Bg werd den 23 maart 1638 te 'sGravenhage geboren. Hg trad
aldaar den 4 december 1661 in 't huwelgk met Maria Post, eene
dochter van Pieter Post, den bouwmeester van prins Frederik Hendrik.
Eén zoon en verscheidene dochters werden uit dit huwelgk geboren,
flg overleed te Amsterdam den 12februarij 1731. — Weontleenen
deze bgzonderheden aan de Levensbeschr. van eenige roomaame
meest NederL mannen en vrouwen, dl. II, bl. 79 y.v. Mogen ze
den heer A. A. Vorsterman van Ogen in zgn genealogischen
arbeid te stade komen!

Aan *t Udddermeer. a. aabsen.

480 GESLACHT- EN WAPEKKUNDE.

Gedacht MoUenu (XYI, bl. 94, 320; XVII, bl. 84; XXVI, bl.
221). Is er Nav. XVI, 94 sprake van eeneu Martinns Mollerns,
in 1606 pred. te Gorlitz in Oberlaasitz, die eene iPraids Enangeli-
oram'* voor het lutbersche kerkjaar schreef, en worden Nav.
XVII, 84 meerdere mededeelingen nopens dit geslacht verlangd;
aan dezen wenscb kan gedeeltel^k voldaan worden nit de opgaven
van H. de Jongh, in diens Naamlgst der Predikanten van het
Geldersche Synode (1750); bl. 370. Daar dit boekje zeldzaam
vporkomt, ontleenen wig er het volgende aan. Straksgenoemde
Mollerns, die tot het Inthersche kerkgenootschap zal behoord
hebben, had een gereformeerden afstammeling en naamgenoot in
Martinns Moller, als s. min. cand. in 1691 te Zalk (bg Zwolle) in
dienst getreden, sedert 23julg 1693 te Wageningen, f 18jnlg 1735.

Wilhelmus Mollerns, s. min. cand. ber. te Beest in 1644, te
0£fenheim (Palz) m 1652.

Christophoms Mollerns, s. min. cand. ber. in 1650 te Opgnen
en Heesselt, in 1654 te Beekerbach (Palz).

Fredericas MoUeros, s. min. cand. ber. apr. 1669 te Bengen
(cl. Nymegen), f 1671.

Jnstns Wilhelmus Mollerus, s. min. cand. ber. 12 sept. 1677 te
Hemmen, f 1681.

Johannes Frederici Mollerus van Boikhorst, s. min. cand. ber.
7 oct. 1666 te Heumen en Malden, nov. 1670 op *t Hnis te
Gennep (dat destgds tot de cl. Ngmegen behoorde, en waar met
de slooping van het fort in 1674 de predikdienst ophield), in 1674
in den Briel, f aldaar in 1688.

Johannes Mollerus, s. min. cand. ber. 6 sept. 1678 te Batenburg,
in 1679 te 's Hertogenbosch, f 169 .

Christophoms Mollerus, als s. min. cand. ber. in 1685 te Norwich
(Engeland), in 1690 te Maastricht, waar hg 11 febr. 1691 be-
vestigd werd, tevens hoogl. in de wgsbegeerte in 170 , emeritus
dec 1728, f 26 jan. 1747, 86 jaren oud.

De twee laatstgenoemden waren zoons van Johannes Mollerns,
die, volgens de opgaaf van de Jongh (a. w. , bl. 53), als s. min.
cand., van Cornelius Wagtendorp (in 1639 ber. van Eesteren) in
164. de opvolger te Lienden zal geweest zgn, en toen hg in 1648
naar Waardenburg en Neergnen vertrok, in 1649 Frederik Scherphoff

OELACHT- EN WAFEÏITKUNDE. 481

tot opvolger te Lienden zal gehad hebben. Hiermede stemt een
oud kerkbord te Lienden in zoover overeen dat het Joh. Molleni8
als opvolger van G. Wagtendorp in 1644 aldaar doet komen^ en
?oor het door de Jongh in *t onzekere gelaten jiiartal waarschgn-
Igk daarom 1644 koos, w^l men zich bewust was, dat de naam
C. Wagtendorp, pred. te L., voorkomt op de in 1643 gegotene
torenklok (zie Nav. XXV, 491). Hierin echter verschilt het kerk-
bord van de opgaaf van de Jongh op bl. 53 dat, terwgl laatst-
genoemde tasschen Frederik Scherphoff en zgn opvolger (Petras
Bisschop) te Lienden eene gaping laat, het kerkbord, dat J Molleras
van 1644 tot 1680 te L. laat blgven, zgnen opvolger F. Scherphoff
(1681—1710), in 1711 door P. Bisschop doet vervangen, zooals
ook inderdaad heeft plaats gehad. De opgaaf van het kerkbord
is faatief ; want volgens de Jongh (bl. 89) vertrok J. Molleras
in 1648 van Lienden naar Waardenburg en Neergnen, en dit is
zeker, dat hg als afgevaardigde der classis Zaltbommel in de
Tielsche classisvergad. van 19 en 20 april 1659 eene missive
indiende, meldende, dat op den huize Tedingsweert te Avezaat
>paep8e afgoderge" gepleegd werd tot groot nadeel der naburige
gemeente Waden ojen. Ook werd hg in 1663 als predikant te
Waardenburg en Neergnen door de classis Zalt-Bommel afge-
vaardigd naar de gewone classisvergadering te Tiel van 4 en 5
mei. Doch ook in de berichten van de Jongh heerscht verwarring,
want bl. 870 laat hg J. Mollerus in 1648 als proponent terstond
te Waardenburg komen, zonder Lienden aan te doen, en F. Scherp-
hoff, dien hg hem tot opvolger geeft, ontbiedt hg, op bl. 53 in
1649, op bl. 411 in 1674 als proponent, naar Lienden. üit de
clasaicale acten van Tiel nu blgkt, dat er nooit een Johannes
Mollerus te Lienden geweest is. Comelius Wagtendorp heeft sedert
1639 onafgebroken deze gemeente bediend, en woonde ook als
zoodanig nagenoeg altoos de Tielsche classis vergaderingen bg, het
laatst 5 en 6 mei 1679» terwgl tot op de verschgning van zgn
naasten opvolger, Frederik Scherphoff (9 febr. 1680 te Tiel prae-
paratoir, 26 oct. 1681 aldaar als beroepen pred. v. L. peremtoir
geëxamineerd, nadat hg 27 mrt. 1681 de collatie had bekomen) op de
vergadering van 7 aug. 1682, Lienden niet op de classis te Tiel
is vertegenwoordigd geworden. Ook het Boek der Beroepingen in

482 GBBLACHT- EN WAPENKÜNBE.

het classicaal archief te Tiel laat de yacature, door het overlgden
van ds. C. Wagtendorp te Lienden ontstaaa^ in 1681 rechtstreeks
door Fred. Scherphoff vervuUeD. Een en ander strekke tot rectifi-
catie van NaT. XXYI, 222, waar ik van de veronderstelling uitging,
dat de opgaaf 'van het kerkbord te Lienden juist was. 't Blgkt
nu echter, dat kerkborden niet altoos betrouwbaar zgn.

J. AKSFACH.

J. van Oldenbamevelt. (XXVI, bl. 310.) Geertruid van Olden-
bamevelt, gehuwd met Steven van Delen, zoon van Albert den
Olden en van Geertje Middendorp (Hugoosdr. ex Geertruid van
Dompselaer), was de dochter van Elaas van Oldenbamevelt, ampt-
man der abdis van Elten, en van Anna van Middachten (ms. ge-
nealogie van Delen).

J. ANSPACH.

CMUudit van Cattenburch. (XXYI, bl. 260.) Elisabeth van Cat-
tenborgh, huisvrouw van Gornelia van Ogen (denkelgk, broeder
van mr. Hendrik v. O., in 1628 richter, en van Ggsbert Dirks v.
O^en, in 1622 schepen van Tiel), vermeld in het Geld. register,
fol. 65, als erve harer moeder, Griete van Wgk, leenvolgerse van
Gerrit uyt den Egtelde camp, a^. 1637.

Theodorus van Gattenborgh, j. m. te Grave, huwde 27 sepi.
1722 te Beers (bg Euik) Maria Wilhelmina de Decquere, j. d., te
Grave (trouwboek van Beers.)

J. ANSPACH*

Oeilacht Bosch. (XXXI, bl. 323.) In eenCf bg mg aanwezige
niet seer volledige, ms. genealogie van een haagsch geslacbt Bosch
en verwante familiën, wordt vermeld een Bartholomens Beseft
gehuwd met Catharina van Immerseel van Rotterdam, vner doch-
ter Anna in het huwelgk trad met N. de Vries en hoewel het
daarbg beschreven wapen van het geslacht Bosch, zgnde van goud
met een boom gedeeld, rechts: gebladerd van sinopel, links: ver-
dord van purper, op een grond gedeeld van dezelfde kleureui te
eenen male verschilt van dat in de vraag omschreven, wordt toch
hoogstwaarschgnlgk dezelfde persoon bedoeld. Genoemde Bartho-

OBSLACHT- £N WAPBNKUNDE. 483

lomeas Bosch was eeu zoon van Albrecht B., een kleinzoon van
Bartholomeus B. en Geertroi Clarisse Schonten en een achter-
kleinzoon yan Albrecht B. Bartholomeoszn, geb. 22 ang. 1578,
f 20 maart 1652, bargemeester, kolonel van de burger^, schepen
en regent van het sacrementsgildehuis te 's Gravenhage, gehnwd
met üatharina Nolst, geb. 24 jnng 1576, f 29 jung 1670. De
oudste zoon yan laatstgenoemd echtpaar, Jacobns genaamd, secre-
taris ran de weeskamer te 's Gravenhage, gehuwd met Catharina
Stalpert van der Wiele, geb. 1622, dochter van Pieter, f 1659,
regent van het sacrementsgildehnis, ontvanger van de sociëteit en
burgemeester van *s Gravenhage, en van Maria Liebert Adriaansdr,
f 1673, vindt men benevens eenige zgner nakomelingen vermeld
bg Hoogstraten in het bgvoegsel, geneal. Stalpert v. d. Wiele p.
157. De door mp gegeven beschrgving van het wapen der door
m^ genoemde personen, meen ik te meer voor jnist te mogen
houden, dewyl ook volgens de in het delfsche archief aanwezige,
door den heraut mr. W. v. d. Lelg v. Oudewater bgeengebrachte
Yerzameling van wapens van de vroedschappen enz. van de voor-
naamste steden van Holland, Albert Bosch, f 20 maart 1652,
boven genoemd, dat wapen voerde. Volgens een bg mg aanwezig
ms. wapenboek, waarin onderscheidene familiên Bosch voorkomen,
verschillende wapens voerende, heeft er echter te 's Gravenhage
nog een geslacht van dien naam verblgf gehouden, door hetwelk
zou gevoerd zgn: van goud met drie molengzers van sabelen van
goud met drie molengzers van keel, van hetwelk mg echter geene
leden bekend zgn.

Meermalen zgn, volgens bovenbedoelde ms. genealogie, huwelgks-
verbindtenissen gesloten met leden van het geslacht Ooulemg, o. a.
zou Catharina B., kleindochter van Jacobus en Catharina Stalpert
▼. d. Wiele, met iemand van dien naam gehuwd zgn, wat niet
overeenstemt met de opgave bg Hoogstraten aangetroffen t. a. p.,
alwaar men leest, dat zg met N. Cockmus is gehuwd geweest,
waarom nagevraagd wordt, welke opgave de juiste is?

H. C. VAN BAKKBNES.

Öealaoht Van Beichlingen. Nav. XX7I, bl. 88 wordt gevraagd of
het door mg XXY bl. 517 opgegeven jaar van verkoop van het

484 GESLAOHT- £M WAPENKUIIDE.

graa&chap en slot Beichlingen wel juist is, dewj]l er in 1528 nog
een Frederik graaf van Beichlingen voorkomt als bisschop en
proost van St. Gereon te Keulen. Tot antwoord moge strekken,
dat het opgegeven jaartal is ontleend aan de genealogie Werthern
bg Hoogstraten. De Nav. XXV bl. 517 genoemde Adam Frederik
is waarschgnl^k wegens bovenbedoelden verkoop, door sommigen
voor den laatsten graaf van Beichlingen gebonden, doch ten on-
rechte, want de grafelgke linie van dat geslacht, hetwelk nog
Gebsee^ Kregenburg en andere in Tharingen gelegene goederen
bezat, stierf eerst uit in 1560 met Bartholomeus Frederik. £ea
jongere linie bleef evenwel aanwezig, uit welke o. a. gesproten is
Wolf Diderik v. Beichlingen, tot 1708 grootkanselier en geheim-
raad van den koning van Polen» die de grafeljjke waardigheid
weder aan zgn geslacht bracht. Het graafschap en slot Beichlin-
gen behoorde nog in het laatst der 17^ eeuw aan het geslacht
Werthern. (Vgl. Hoogstraten, geneal. Beichlingen en Werthern).

H. C. VAN BAKX&NE8.

Geslacht Wolbook. (XXIV, bl. 280.) Francois Wolbock, omtrent
wiens geslacht Te Water geen inlichting heeft kunnen bekomen,
was een der verbonden edelen. (Te Water. Verb. Edelen III. bl.

381, IV. bl. 23). H. o. VAN BAKKINES

Qedaoht Stellingwexf. (XXV, bL 203, 260, 426.) Regnerus Stel-
lingwerf werd in 1674 predikant te Nieuwe of Langakkerschans
en f aldaar in 1692. (Brucherns^ Gedenkboek van Stad en
Lande bl. 220). h. c. van bakkxnss.

Oedaoht de Hoohepied. (XXV, bl. 143, 316, 513; XXVI, bl. 246,
425.) In de Groote Kerk te Haarlem bevindt zich een vrg goed
geconserveerde grafsteen, waarop de wapens zgn uitgehouwen van
Daniël de H. en zgne vrouw Catharina Beek» vergezeld van hunne
8 kwartieren:

Van mafiszijde: Van vroutomjde:

de Hochepied, Beck|

du Buissoui Hegensi

de Lespine. Bartholt,

0B8LACHT- KK WAPBNKÜNDE. 485

Ie Flameng,

Pall,

van der Menlen,

de Wale,

de Zegere,

de la Paille,

de la FaUle,

de Vos,

de Ia Ghapelle.

LoTendegem

Onder die wapens leest men nog *t volgende opschrift : Hicjacet
nobiliss. domina dom. Catharina Beek nata 2 (?) May a^. saWt.
1619 denata 19 (?) Septemb. 1649 coninx dilectiss. nobiliss. domini
Danielid de Hoochepied antiqniss. eqnestris dignitatis nobilis licen*
tiati ntriusq. inris.

Eene dergelgke inscriptie, waarschgnlgk den geboorte- en sterf-
dag, benevens de betrekkingen van Daniël de H. behelzende^
schgnt vroeger in een anderen steen te zign gebeiteld, welke steen
echter nn door een effen gladden is vervangen.

Is nn ook soms iemand in staat mede te deelen, in welke fami-
liebetrekking deze Daniël stond tot andere in dit tgdschrift ver-
melde de Hochepieds en wel voomamel^k tot Jean Baptiste de H.
Daniëlz., die 21 dec. 1655 Geertruyd Spiegel hnwde?

Van Bnyven Vroeger heb ik gevraagd om genealogische be-
rigten over Hendrik Willem van Ruyven, secretaris der staten
van Gelderland. In jung 1.1. te Oosterbeek logerende, heb ik in
de doop- en trouwregisters van Arnhem het volgende van hem
gevonden.

Hendrik Willem van B., secretaris van H. Ed. Mog. II. H. Ge-
deputeerde Staten des lands en quartiers en mede van de achtbare
magistraat van Arnhem.

Helena Isebrants van Groeningen, attestatie van Groeningen
van ds. Ant. Matthes (?) 11 oct. 1679, geh. 2 nov. 1679.

Margaretha, ged. Arnhem 24 jolg 1681.

Joban, » a

> 1 nov. 1682.

Dirk, > 3

» 10 ang. 1684.

Hendrik Willem, » j

> 10 ang. 1687.

Lambertas, » 9

> 15 mei 1691.

ƒ.

Helena, » 3

► 21 april 1693.

486 GESLACHT- EN WAP£NKUia)E.

Margaretha v. R. (a) huwde te Arnh. Weyer Willem Mogs
26 jnlfl 1711.

Willem Mogs, bnrgem. van Wageningen^ rentro. te Arnhem,
hnwde te Arnhem Bartha ten Nayl 18 ang. 1677.

Johannes y. B. (b) wedr. huwde te Arnhem Adriana Dringh
11 maart 1725.

Derk Y. R. (c) huwde te Arnhem Theodora Godefrida Menthen
13 jung 1711.

Een Filip Christoffel Menthen huwde te Arnhem 1713 Maria
van Heukelom.

Helena y. R. (/) huwde te Yelp pred. Dayid yan Zeyenhoven
30 noy. 1716.

Doordien de predikant door het temeérstellen yan al de titels
yan Hendrik Willem, yergeten heeft te zetten, waar hg yan daan
kwam, kan ik hem nog nergens bg mgne aanteekeningen plaat-
sen ; ik yra^ daarom zou een onzer medenayorschers te Groningen,
waar ik geone kennis heb, niet eens yoor mg willen zien of daar
in het trouwboek niet staat yan waar Hendrik Willem yan R.
kwam, alsmede yan wie zgne hnisyrouw Helena Isebrants eene
dochter is en wanneer geboren? Den 12 april 1722 huwde ook te
Arnhem Adriaan yan Rugyen, j. m. yan Delft met Hermina Vis-
schers. Waarom ging mgn oyeroyergrootyader, die ik meen dat
leerlooier was, yan Delft naar Arnhem? Omdat hg daar familie
had? — Hoe die leden der familie y. R. tot elkander bestonden,
zou denkelgk opgelost zgn, als ik maar wist, waar Hendrik Wil-
lem yan daan kwam.

St. GtUea-Waes. f. caiakd.

Oeslaoht Schelt of Scheidt. (XXYI, bl. 325.) Jacoba Adriana de
Groulart (dochter yan Steyen Herpertse ex M. W. Schott) trouwt
Frederik Scheidt, geb. 1728, ob. Steenwgk bg Vucht, 10 noy. 1768.

Uit dit huwelgk is één kind, geboren na 's yaders dood, Frederik
Harpert Scheidt de Groulart, geb. te 's Hertogenbosch 1 jung 1769
ob.... Hg trouwt te *s Hertogenbosch jung 1790 Carolina F. de
Lanog.

Voorburg. K.

0B8LACHT- IfiN WAPEKKUNDB. 487

Gedaeht van der Kaft. (XX7 bl. 265, 424; XXVI bl. 50, 158).

Na men in plaats van de vraag te beantwoorden : »o/ boven
gmdd gedacht is uitgestorvenV^ genealogische berichten mededeelt,
wil ik alles laten volgen, wat het archief van Bergen op Zoom er
van bewaard heeft:

Hago van der Mast (secretaris) van den gouverneor en Cornelia
Yan den Berge of Berch.

1. Francois 6 sept. 1609.

2. Johg. 8 julg 1611.

3. Hendrik 27 febr. 1613.

4. Daniel 21 jan. 1615.

5. Filips 2 april 1617.

6. Jeremias 30 jan. 1619.

7. Coma. 11 dec. 1620.

Hago van der Mast wedr. Wilh*. Sgrauen; (*8 Graaawen»)

8. Pascasins 26 april 1626 — get. burg. J. de Bergaigne.

9. Anna 7 mei 1628.

10. Sibartns 9 maart 1629.

11. Antonie R^nhoats 25 ang. 1630.

12. Pieter 12 sept. 1631 — get. Hend. v. d. Mast.

13. Anna Cornelia 4 jul^ 1634.

14. OUviera 27 julg 1635.

15. Dingena 25 nov. 1636.

16. Charles 11 jang 1638: get. gonvern. Ch. Morgan.

Filips van der Mast. (5)

Cath». dn Bois.

7 dec. 1646 ondt. Grave.

a. Thomas Jacob, 14 julg 1649.

b. Coma. Catha. 18 oei 1650.

c. Fran9oi8 13 jolg 1653.

Coma. Gatha. y. d. Mast (b) hnwt 5 feb. 1676 volgens het

trouwboek van Arnhem aldaar,
Franfois van de Pol cornet.

Otto Earel ged. te Bergen op Zoom 29 oct. 1680.

488 0S8LACHT- EK WAPENKUNBE.

PascasiuB y. d. Mast doctor (8) j. m. 9 julg 1652.
Eliz. fleeren.

la. Wilha. Bibilla'2i dec. 1653. "^'

2a. Lncrecia 7 dov. 1655.

3a. flngo 3 dec. 1656 get. burg. Maerten Brouwers, Anna Cor-
nelia van der Mast.

(Eliz. Heeren ondertrouwd als wed. 28 aug, 1659 te Erniningen,
met Comel. de Leancourd wedr.)

Oliviera Francoise y. d. M. (zal wel 14 zgn, denk ik) j. d.
Isaac He^nsberg j. m. schepen, geh. 29 maart 1664
[de laatste denkel^k geb. te Bergen op Zoom, zoon yan H. Heyns-
berg en A Mugshondt] hadden 6 kinderen.

Engel Willemz. Cocquil, Corna. van der Mast (7),
Adn. 2 oct. 1664.

Anna Gomelia y. d. Mast (13) huwt 10 sept. 1658 Hiero-

nimus de Bouck (zoon yan Joh. Antz. de B. en Coma.

yan de Perre ged. te Bergen op Zoom 27 noy. 1630)

hadden 4 kinderen.

Charles y. d. Mast (16), notaris,
Geertra. yan Westendorp [Westdorp] 22 jung 1664.

aa. Hugo 23 dec. 1664.

bb. Antonie Beynout 17 sept. 1666. (get. Ant. Bynhoat, audit

milit. oud-weth. griffier y. d. leenhoye (11)).
cc. Wilha. Catha. 25 juli) 1668.
dd. Hendrina 17 dec. 1670.
ee. Wilhelma. 21 febr. 1673.
ff. Joha. Jaca. 21 mei 1674.
gg. Anna Corna. 21 oct. 1676.
AA. Johannes 23 april 1680.
ü. Adrn. Cupperus 17 jul^ 1682.
jj. Jan Ste&nus 15 dec. 1684.

OSSLAOHT- BN WAPENKUNDE. 489

Dina van der Mast (15?) j. d« y. Bergen op Zoom, 22'oct.
1658 Jan Dellon wed', van Bommel wonende 's Gbrayenhage.

Wilh. Gath. v. d. Mast (cc), Storrios van Loo wedr. ait Gelderland,
majoor, 30 jung 1703 — hadden 4 kinders.
(Storrios van Loo van Genderen was wedr. van Maria van Ferny
wed«. Abm. van Grevenbroek.)

Hendrik v. d. Mast (dd) Earel Pets j. m. van Arnhem,
ondtr. 18 maart 1698.

J. de la Grandidre van der Mast.

Joh. B^ynhout 8 april 1699.

Comelis van der Mast, GaÜu. Bincke.
Willem 6 jan. 1690.

Jan Garel van der Mast j. m. v. B. op Z., Anna Wilha.
Heynsberg ]. d. v. B. op Z., ondtr. 20 april 1696.

Hngo V. d. Mast j. m. v. B. op Z., JFrancina van Wgckede
van Wesel, 21 april 1692.

Johan Stefanns v. d. Mast, (jj) Coma. Thomasd'. Verdonck,
j. d. V. B. op Z. 8 dec. 1710.

Gharles Thomas 29 julg 1712.
(Corna. hertr. 1714 19 aug. — Jasper v. Degl j. m. v. Rotterdam.)

Wilha. Sibilla v. d. Mast (la)
V. Barth. de Fonx (Fox) j. m. v. Dooay 21 sepi 1680.
2^ ondtr. 1 mei 1705 — Joh. Scholten wedr. nit Hanover.

Eliz. Louise v. d. Mast j. d. van klein Poelgeest bg Eoudekerke.
Fred. Gaspar van Berck van Zevenaar, vaandrig 13 mei 1721.

490 OE8LAOHT- BN WAFJfiNEÜNDB.

Jülian Y. d. Mast j. m. y. B. op Z., Helena Meeawissen
j. d. V. B. op Z. 18 mei 1777.

17 jan. 1682

29 sept 1704
12 no?. 1718

7 oct. 1727
28 jung 1732

18 mei 1788

14 maart 1739

30 maart 1753

15 mei 1744

In 1756 komen als doopgetuigen te B. op Zoom, Willem t. d.
Mast en Sazanne Pegl echtelieden — is dat {ee) ?
12 mei 1578 begraven Filips van der Mast (5).
24 oct. > > auditeur van der Mast. (bb)

kind yan andit. y. d. Mast. (3)

Hendk. van der Mast.

Geertr». yan Westen (Westendorp) wed. y. d.

Mast.
wed. Hugo yan der Mast (aa).
6eertr«. y. d. Mast.
Jaca. y. d. Mast.

Wilha. Sabina y. d. Mast, wed. kap. Scholte.
Kolonel W. y. d. Mast {ee7)
Hendrina y. d. Mast, wed. Ear. Hend. Pest.
Hieruit bl^kt dat Hugo geh. met Sara Tromp en Hugo geh.
met F. yan Wgckede yolle neyen waren.

De y oornaam yan de yrouw J. de la Grandière is niet genoemd.
Er woonde te B. op Z. toen nog een Jean de la Grandière luit.
geh. met Cunera Corn». y. Bokhoyen; in 1683 komt een Jacq.
de la G. yoor als doopgetuige ; hg was grootstalmeester yan prins
de Bossolo. (?)

Een Jacob y. d. Mast heb ik niet geyonden eyenmin als een
Hugo, zoon yan Filips, die dan elders zal geboren zgn. Ik meende
Gleyn Poelgeest te moeten zoeken aan den straatweg yan Middelb.
naar Sonburg, gem. Eoudekerke; er ligt daar immers een Poel-
geest? Of is het PoelwgkP Ik kan 't ook op geene kaart yinden.
& GiUeS'Waeê. f. calaxd.

Gedacht de lannoy. (XXII, bl. 107; XXUI, bl. 380; XXIV, bl.
163; XXVI, bl.323, 428.) Vóór de reductie was commandeur van
Hulst nob. yir Valentinus de Lannog. Sanderus noemt hem rid-
der yan het Gulden Vlies, broeder yan graaf de la Motterie, veld-
oyerste des legers, opperbestaurder en landvoogd yan stad en

GESLACHT- BN WAPSNKUNBE. 491

graafschap Mamen; hg was geh. met nob. doma. £liz. (Isabella)
Ia Loo 1).
Zg hadden te Halst deze kinderen:
P« Cornelis, ged. 15 febr. 1624, getr. LndoY. la Loo en Adr».

de Lannog.
2^. Maria Francisca, ged. 7 dec. 1624 door dom. Jao. de Co-
lonne : get. nob. m. Claad. de Lannog, domica. Franc Mor-

bon, nomine Maria Franc, de Lannog.
3^. Lnd. Adriaan, ged. 8 jan. 1627, get. Adra. de Lannog, Alb,

van Steensel, Dorothea Adr». de Lannog.
4^. Helena Jacoba, ged. 10 jung 1628, gei Jac. de Noyelle

comes de Groix, Helena de Lannoy canon.
5^ Anna Marga., ged. 13 febr. 1630, get. Adn ? bnrg.

Hulst nit naam van den magistraat; Barth. Wol&ert, bnrg.

Halster amb., Domica. Marge. Nienlant.
6^. Carolas Talentinas, ged. 25 dec. 1681.
7^ Clandinus Albertus, ged. 22 sept. 1637: get. Albertas a Steen-

sele, canoniek St. Gudala Brussel.

Terzelfder tgd woonde te Hulst, zonder dat ik eenige verwant-
schap heb kunnen vinden. Petrus de Lannoy, getr. met Adra.
Claessens, waaruit:

P. Anna, ged. 9 noY. 1631.

2\ Adn., » 8 dec. 1633.

3^ Anna > 22 jan. 1636.

Later schgnt Petrus nogmaals gehuwd geweest te zgn, want
ik Yond:

Petrus de Lannoy
Maria Struyvinck

Levina, ged. 8 sept. 1638,
get. Philp. de Ie Croog.

*) Eliz. of Isab. la Loo waa erfgenaam van Alfons la Loo, eoob Tan Lod en
Maria Baasdorp. geb. met Marg*. Pgnssen van der Aa, die de beerl^kheden kocht
Tan Gaesbeek, Leenwerghem, Ebene, Nienwwege, Regbosch en Schellebroek, na
den dood van diena zonen Philips, ridder van St. Jacob, en LodewQk, apoetoliach
gehehnfchryrer, kanselier der orde yan het Gnlden Yliea.

492 OESIACHT- EN WiLPENKXJNDE.

Hoe stond na deze Valentgn in betrekking tot Henri en Mar-
tin, beide Vlamingen, en boe beide tot Petrus voornoemd?

Te Arnhem vond ik nog: Gabriël de Lannoj, kap., met Wiih».
Hayghens van Overhagen, 2 mei 1675, attestatie gegeven om te
trouwen den 11 mei 1675. Deze acte was echter doorgekrabt,
zoodat ik niet weet, of het huwel^k is doorgegaan of niet.

Een twintigtal jaren geleden woonde er te Zieriksee een heer de
Lannog.

Qraaf Gust. de Lannoy is grootmea rter van het huis der koningin
van België. 7. galand.

VRAGEN.

Oealaoht Doublet. Wie heeft de goedheid het ontbrekende voor
mg in te vullen.

I. Jan Doublet, geb. te? den? st. te? den? kapitein, geh. met?
geb. te? den? st. te? den? Eene dochter, die volgt II.

IL Ghristina Philippine Doublet, geb. te? den? st. te? den?
geh. met mr. Frank van der Burch^ geb. te? den? st. te? den?
burgemeester van Delft.

Zgn zoon mr. Willem van der Burch, geh. te Gouda, 17 oct.
1706, st. te Gouda 5 dec 1733, bu^'gem. te Gouda, tr. te 'sGra-
venhage 31 oct. 1728 Elisabeth Dierkens, geb. te 'sGravenhage
20 sept. 1709, st. te Gouda denP

'ê Crravenhage. p. a. j. van den brandeles.

Oedadht Albinus. Kan iemand opgeven de ouders en groot-
ouders, en zoo mogelgk de overgrootouders van Agnes Marga-
retha, Albinus, getrouwd 23 dec. 1738 met Coenraad van Heemskerck,
rgksgraaf, heer van Achttienhoven en den Bosch?

Ook opgave van haar geboorte- en sterfdag, benevens eene be-
schr^ving van baar familiewapen, zullen mg welkom zgn.

Wapens gevraagd. Men verlangt de wapens van: Breton, de
Feyfer, Kluyt of Cluyt, Keppel, van de Lande, Boonen, Stavonnas,
van Bg^tervelt, Degerman en Ghanguion, als ook van Malsen.

KOO.

0B8LACHT- XN WAPBNKUtfDE. 498

Goalaoht de Beaufort (vgL XXI, bl. 389; XXII, bl. 372;XXiy,
bl. 464). Nog vraag ik waarom Cath». van den Broecke, wed.
jhr. Bernard de Beanste, als erfgenamen had de gebroeders Benjamin
en Bernard Lncas lees Lanrens de Beaufort. In welke familie-
betrekking stonden ze tot elkander? Toen in 1660 den 18 jan.
te Hulst gedoopt werd Pieter 1^ kind van Benjamin de Beaufort
en Maria Stavenisse was mevrouw de Beauste getuige, alsmede
Oom. Stavenisse en Pieter de Beaufort; de twee laatste als de
grootvaders? en de eerste als...?

St. Gilles^ Waes. p. galand.

Wapen Trouillard. Welk wapen voert het amersfoortsche ge-
slacht Trouillard? b.

Oeslacht van Esvelt. Behoorde Hgman v. Esvelt gehuwd met
Diderika van Sgpesteyn, dochter van Ëverard en Margaretha v.
Varesteyn, tot het XXVI, bl. 371 bedoelde geldersche, dan wel tot
het hoUandsche geslacht van dien naam, hetwelk van keel met
een faas van zilver voerde? Zgn de ouders van genoemden Hgman
T. Ë. ook bekend? b.

Qedaoht Timmerman. Behoorden Samuel Timmerman gehuwd met
Eliana Goymans, dochter van Jan en Sophia Trip, de laatste geb.
1G15 en Magdalena Timmerman gehuwd mét Jacob Rotgans, com-
missaris van de monstering, ouders van Lucas Rotgans, geb. te
Amsterdam oct. 1645, f3 nov. 1740, gehuwd met Anna Adriana
de Salingré, f ^ ^^^i ^^ ^^^ ^^^' bl. 383 bedoelde geslacht
Timmerman ? b.

Oedacht Palm. Behoorde Hendrik Palm, schout en chirurginte
Gisp (Jisp) gehuwd met Elisabeth Brants, zuster van Hendricus
Brands Swahnius, f 1690, predikant te Oud-Beierland, Maassluis
en Hoorn, tot het XXVI, bl. 383 vermelde geslacht? Zoo ja, welk
wapen voerde dan dat geslacht?

Qedacbt de Witt. Wie waren de ouders van Fran^is de Witt,
in de 2^ helft der vorige eeuw burgemeester van Amsterdam en

494 «S8LACHT- EN WAFSKKC7VDE.

yan diens echtgenoot Agneta Geertraida van Lockhorst? Welk
wapen voerde genoemde de Witt? Was Bemard de Witt, gehuwd
met Maria van Lockhorst, dochter van Hubert, f 1758, een bloed-
verwant van hem? b.

[Het wapen is beschreven Nav. XIV. bl. 84.]

MENGELINGEN.

Merkwaardige boomen in Vederland (XXV, bl. 383; XXVI, bl.
102, 166, 326). Te Blitterswijk aan de Maas, prov. Limburg,
treft men op het oadadellgke landgoed, vroeger der van Lyndens,
later en thans nog der de Gocks van Haeften, achter het rejs-
achtig kasteel, op het plantsoen aan den rechterkant, een niet
minder rensachtigen eik aan, die, te oordeelen naar den onge*
looflgken omvang des stams, eenwen moet tellen, en misschien ge^
plant is in den bloeitgd van het geldersche geslacht Vggh omstreeks
het midden der 16de eeuw. Want de wapens van eenen van Lgnden,
gehuwd met eene Vggh staan uitgebeiteld in een grooten vier-
kanten witgepleisterden steen hoog boven den hoofdingang van
het slot, met Lynden, Lynden, Haeften, Wglick als kwartieren rechts,
en Veich, Pieck, Gelder, Balveren als kwartieren links. — Te
Bergharen (Maas-Waal) vereerde de R. Katholiek nog vóór ettelgke
jaren een breedgetakten eik, die thans de sporen van afgeleefd-
heid begint te vertoonen. Onder dien eik zocht hg bescherming
tegen misgewas en ziekten. Het geloof aan de heiligheid des booms ^
of van de plaats waar hg staat, dat een heidensch element in
zich bevat, wordt wel met den dag zwakker; desniettemin duldt
de vrome dorpeling ten aanzien van dien eik geen spottemg van
de zgde der twgfelzuchtige Protestanten. — Ook de Haarlemmer
Hout zal wel boomen opleveren, of opgeleverd hebben, der opmer-
king, bezichtiging en beschrgving waardig. Men denke aan de
Spanjaardslaan. j. aksfach.

ICENOEUNOSir. 495

■erkwaardige boomen in Nederland. Een zware onde linde, welke
op den zoogenaamden Oroenen Heuvel, gelegen bg den voorhof
yan het voormalige kasteel Patten op de Overveluwe nabg
Elbnrg stond, verzekerde aan den moordenaar en boosdoener, die
zich onder hare uitgebreide schaduw begaf, veertig dagen Igfs-
behoud, waarom haar de naam >Yrgtboom*' werd gegeven, (v. d. Aa
Aardr. Woordenb. art. Putten bl. 319). h. c. van bakk£Nbs.

VRAGEN.

Flaamsoh opschrift. Zoo als bekend is was 't oudtgds de ge-
woonte dat de menschen die in 'u loterg speelden, tot meerder
waarmerk, hun loten met 'n spreuk, 'n rgmke of 'n kenmerkend
opschrift voorzagen. In *t tgdschrift La Flandre. Deel I (Brugge
1867) worden vele (meer dan 500) van die spreuken meegedeeld,
die dienst gedaan hebben in 'n loterg, die in 't jaar 1446 te
Brugge gehouden werd.

Zie hier 'n twaalftal van die aardige spreuken en rgrakes :

Dieric fils Jans van der Heye: 't meeste lot zoude hem wel
greyeu.

Lauwere de Prikene ende Barbele van Biervliet: die hadden
gheeme met Gode en met eere yet.

Jans Moens en Anthonies van Barelare: God wil se beede
bewaren.

Tghelt van 18 buersen bachten Scottersmuere, Name gheeme
goed aventuere.

Viere ghesellen ten nocrdhende van de hoedemakers etrate,
souden gheeme ant beste lot gheraken.

Willeken Stroyman van Belle, zoude gheeme 60 pont grote tzine
prouffiten tellen.

8inte Benoud van Mnntenbane, wil ons verbliden, zo ie wane.

On se soete Vrauwe van Alsberghe en van Allen, die moet ons
wachten van mesvallen.

Helpt God ende thelich bloet, dat Heioric van Ghelre ende Andries
een goet lot ghevalen moet.

,496 ICENOBLTITOEN.

Helpt God en de thelighe bloet yan Wilsenake, die moete
Nielken van den Poele goed lot gheraken.

Wat baet getraert, die niet ghebnert?

Betkin Raet, yet of niet, van allen mach ghevaUen, met eenen
scoemaker an Nuenynxbrucghe.

Daar zgn er ook minder dnidelik verstaanbare rgmkes bg. 'T
onverstaanbaarste van alle is mg dit:

Laeke thnene die men yet thuene thuns niet.

Wat beteekent dat?

Baarlem, johan winklkr.

GESCHIEDENIS.

Schotschrift tegen de Pacificatie van Oent. Nu in deze maand
(September 1876) de herdenking van de pacificatie van Gent zoo
laisterrgk en met overgroote geestdiift door 't volk van Gent
gevierd geworden is, nu 't gentsche volksrefrein: «Van 't onge-
diert der papen, Verlost ons vaderland!" den Noord-Nederlander
nog zoo wonderlik in d'ooren klinkt, nn is *t, dankt me, niet on-
gepast bier 'n schotschrift te vermelden tegen dien vredebond.
Men ziet er uit hoe d' ultramontaarsche partg in de Nederlanden
ook in de zestiende eeu reeds tegen dat verbond g verdeen wroette.

Op de beurs en op de vischmarkt te Brugge vond men, den
18den Maart 1578, 't volgende geschrift in stilte daar aan de
maren geplakt:

>6hi Heeren van Brugge exellent,

>En volght niet den boesen raed van Ghent,

»Wildy van 'sConinghs wegen wesen in gratie ontvaen,

>Laet Kloosters en Eerken bujten der stede staen. ^)

lYele menschen vol van calanjen,

»Schamen hun te dragen 't veldteicken van den Coninck van

Spanjen,
>Si dragen sluyers ende gekloefde kousen, ende herten van Oranjen ,
»Maer eer dat de somer sal komen ten enden,
» Sullen met hunlieder veldteickens naer Holland ende Seeland

belenden.
>Die Stropdraghers ende Muytmakers van Ghent bedrivenrage,

O Uit vreeze Toor den Prins van Oranje, en om te beletten dat 't krycbsvolk
van den Prins zich Toor Brugge nestelen sou, had de regeering van Brugge be-
volen dat men al de gebouen (kloosters en kerken), die te na by de stad stonden,
afbreken zoude. De parochiekerken van Sint-Emis en Tan Sinte-Katbarine, 't Qods-
bnis van Magdalena (waar de melaatschen 'thuis waren) en 't klooster der looge*
noemde roode zusters (Annunciaden) vielen als ofTers van dit besluit.

498 6ESCHIËDKNI8.

»DaerenboYen si roeven Kerken en Cloesiiers, Godshaysen ende

Hospitalen :
>De tyd sal komen dat ze den Üoninck met de galghe sal betalen.
>Si soeken te bringhen andere Steden in sulken calanjen:
»Dat en is de Peis niet van den suspeeten Prince van Oranjen.

üit den genzentyd in West-Flaanderen. In 't westflaamsche week-
blad Uond den Heerd (Jaargang III, 1868) vind ik 't volgende
verhaal, dat mg, voornamelik ten opzichte van de geschiedenis der
beschaving, belangrgk genoeg voorkwam om hier overgedrokt te
worden. Dat blad, dat ook 'n soort kalender is, teekent op
26 september aan:

>0p vandage, den zesden September 1579, wierd Trgntje Bolle-
»kaes, het w^f van Domine Eoenraad Muyllen, geboortig van
>Thielt" ('n stad in West-FIaanderen) »en geusche Predicant als-
»toen in de kerke van Sinte Maartens binnen Iper" ('nstad in
West-Flaanderen), ^gevraagd ten hnize van eenen Hollandschen
>captein, om eene kwale af te lezen, die de vrouwe van dien
»captein was overkomen. Men moet weten dat Trgntje Bollekaes,
>alia8 vrouwe Domine, van Sinte Maartens, den name hadde, bg
»de ketters, van, door de bezweringe, zekere kwalen te kunnen
»aflezen, waarmedcv zg somtgds eenen goeden stuiver in beuren
»zak las, God wille 't beteren! Trgntje dan, tot den captein ge-
»komen zgnde, vond de vrouwe vau dien in eenen zetel gebonden
»zitten. >Het is eene razende koortse," zei Trgntje, »laatmg alleene
»met die vrouwe geworden." Op dat zeggen ging elk uit de kamer,
»en Trgntje begon zijne ^)beleziDgen; welke gedaan zgnde, Trgntje
»deed de vrouwe heure banden los. Maar, nauwelgks was decap-
>teinsche vrouwe ontlaten van haren stoel, of zij velde Trgntje
» onder hare voeten, en zg bond van onder Trgntjes roks ^) en

*) Zijne, en niet hare, omdat de Weat-Flaniingen, even ala de Hoogdaitwhers, de
yronenamen, die in verkleinform voorkomen, als onzgdig en niet als vroneiyk op-
vatten en gebruiken.

*) De West-FIamingen, en vooral die in d* omstreken van Veame, Poperingen,
Haaebroek en Dainkerke, formen *t meerroad van vele woorden, inzonderheid van
eenlettergrepige, met 'n s, waar wij dat meervoud met en formen. Zoo spreken en
schrijven ze hands, honds, lyfs, bloks, buiks, daks, hoeks, stoels, steens, traps, ens.
waar wij de formen handen, honden, IQven, blokken, daken, enz. besigen.

6SSCHIBDENIS. 499

ibeenen te samen, met de eigenste banden, waarmede zg zelye
^gebonden was geweest; daarna heeft zg, razende, Trgntjen opge-
>nomen, en 't^ bg de beenen^ *t hoofd nederwaards, aan de hangel-
>kramme in de yiersteê gehangen ^). Trgntje begon daarom zoo
sschroomelgk te schreeuwen en aaimij ende wacharme ^) te roepen,
idat de lieden die buiten gegaan waren, weer binnen kwamen, en
>de bezetene bezig vonden met Trgntje zgn hoofd stukken te slaan
>met den vierbrandere. Zg greepen dan die vrouwe vast^ met macht
»van volk, en bonden ze wederom. Maar, als zg Trgntjen uit de
>schouwe gehaald hadden, met al zgne konsten van bezweringen,
>Trgntje was dood. Ondertusschen zwol die capteins vrouwe, die
»ook eene geusnege ^ was, zoodanig dikke, dat het gruwzaam was
»om te zien. Zg wierd van 's zelfs opgeheven, met zetel en al, tot
»tegen de zolderinge, waaraan *t wel bleek dat de helsche machten
>ermeê gemoeid waren, en fluks, op eenen bot, viel zg wederom
»te gronde en stortte dood. Op den vierden dag nadien wierd
>Trgnt]e begraven, en 's capteins vrouwe neffens haar, in Sint
>Pieters kerke, te Iper, omtrent de sacristie, welke twee rompen,
>naderhand, toen de stad Iper wederom katholgk was, van zgne
>hoogweerdigheid Pieter Simons, die ook van Thielt was van ge-
>boorten, ontgraven ende uit de stad gevoerd wierden, en onder
>het rad, op het galgeveld begraven."
Bg 10 October vervolgt Bond den Heerd dit verhaal aldus:
»Anno 1603, op den tiensten October, heefb een hovenier, alias
>groenselier ^), die omtrent de stad Iper woonde, buiten de Tem-

^) Men steUe sieh hier 'n groote, onderwetsche iclioa of schoorsteen voor.

^) rWach arme!" ook enkel ,o wach!" is 'n oud nederlandsche uitroep, 'n tns-
Khenwerpsel, dat smart te kennen geeft. Van dit nederlandsche tusschenwerpsel dat
nog in Eiliaan's Woordenboek en in Vondels geschriften voorkomt, is 't fransche
woord vacarme = geraas, getier, afkomstig.

') Geusnege z= gensinne of geuzin, protestantsche yrou. Dit — nege is 'n uitgang
om Tan sommige mannelike woorden vrouelike te formen; b. v. gebuernege, ge-
baumege, yan gebnnr = buurvrou; zi es *ne Bruggenegé = zij is *n Brugsche, 'n
brngsche vrou ; zi es 'ne Veume''Ambachtnege = zij hoort in Veurne* Ambacht, 'n
landstreek in West-Flaanderen, *t huis ; zi es 'ne* GheÜyncknege = zy is uit 't ge-
ilacht Ghellynck^ haar familienaam is Ghellynck, Ghellinck, Gellink.

^} Zonderling, dat men overal in de Nederlanden yoor 't bedrijf yan den man,
^e allerlei keukengroenten yerbont en verkoopt, zulke yreemde en vreemdgeformde

500 GESCHIEDENIS.

»pelpoorte^ met namen Teen wen Blgdegeest, big der nacht gaau
>delven, onder de galge, dewelke alsdan stond een weinig buiten
»de Tempelpoorte, om aldaar te onderzoeken of de gereformeerden,
>gelijk men zeide, goud en zilver, met hunne doode lichamen, in
>de doodkiste begroeven. Hg heeft, onder andere, gevonden de
»doodki8te van Trgntje BoUekaes, de huisvronwe van den gen-
>8chen dominé Eoenraad Muylen, van Thielt, die, ten dien tgde,
>als de geuzen binnen Iper de overhand hadden, geusche Pastor
>was geweest van Sinte Pieters prochie, ten jare 1570; welk
>Tri]ntje Bollekaes, op den zesden September dito, van eene be-
>zetene Capteins vrouwe was den hals gebroken geweest, en in
»Sinte Pieters kerke was begraven geworden. Maar, na der hand,
»toen de stad Iper aan den spaanschen koning was overgeleverd,
>is, door order van zijne hoogweerdigheid Peter Simoens, met de
»andere liyken van gereformeerden, het voormelde Igk ontgraven
» geweest, pn uit de kerke geweerd.

>Die groenselier dan vond onder de galge Tryntjes doodkiste^
>die gemaakt was geweest van schoon ingeleid hout, al in figuren
>van blommen en vogels^ met koperen ringels, en andere sieraden
» daaraan. H^ vond binnen de kiste haar verteerd geraamte, aan
>den hals hebbende eene dikke gouden keten, van vier ronden,
>en met eene diamanten sterre daaraan, en aan hare armpgpen
»hingen der kostel^ke braceletten of armbanden. De vingers van
»hare handen waren afgevallen, van dewelke hij vond twee gouden
> ringen; een van deze hadde eenen schoonen, fijnen diamant, de
>kleederen waren van kostelgker stofie, maar 't was al vergaan,
>en H plukte van malkanderen. De groenselier smeet hare doode
^beenderen wederom in den put, behalven haar doodshoofd, 't gene
»hg mededroeg en in een muizegat van zgnen gevel stelde; hare
> doodkiste heefb hg gebrand, maar, met den gevonden buit van

namen, met nitheemsche uitgaDgen achter goed duitsche stammen, gebniikt Hove-
nier, tainier (ook tainierder), warmoezenier on warmoexier, in West- Flaanderon
groenselier, in Friesland gnier, g'nier (dat is saamgetrokken uit gardenier, van garde,
gaarde, garten, garden, jardin; men schrift zelfs wel guardenier), enz.; bloemist
hoort hier ook al by. 'T hollandsche groenboer is ook al niet te verdedigen, maar
groenteboer is onberispelik. Kool tj er, welk woord men in de noordoostelike dorpen
▼an Friesland gebruikt, kan ook door den bengel; 't is althans niet onredelik en
piet ondnitsch.

ÖESCTTIBDENIS. 501

>goud en diamantey heeft Teeuwen Blijdegeest twaalf nieuwe
^koeien gekocht, twintig geniete zaailand, en meer ander goed,
>zoodat hg een weeldig raan is geworden. Niemand en heeft er
>hem ooit vooren aangesproken, omdat bet van der geuschen of
sgereformeerden lichamen kwam.'^

Aldus in Rond den Heerd. Van 't maken van aanmerkingen
onthoud ik mij. Ieder kan ze voor zich maken ; ze liggen voor
de hand.

Haarlem, johan winklbr.

Hederlandsoh-Hervormde predikanten te Moskou. Daar in dit tgd-
schrift meermalen melding is gemaakt van namen en standplaatsen
van predikanten, wil ik de volgende aant. van den heer A. van
Andel uit het blad : De hope Israëls in dit ongelgk meer verspreide
maandschrift overbrengen.

»In het jaar 1575 moet te Moskou reeds eene Hervormde kerk
geweest zgn, tot eene gemeente behoorende, die grootendeels uit
Nederlanders bestond en die later ook den naam »Hollandsche
kerk" droeg. Deze gemeente moet met de vaderlandsche kerk in
een zeker verband gestaan hebben, want men heeft in het archief
te Moskou nog een brief gevonden van den Eerkeraad te Amster-
dam, »de bedieninge des H. Doops en van het H. Avondmaal in
bgzondere huizen te Moskou en te Archangel betrefTende.*' In den
beginne was het kerkgebouw slechts van hout. In 1680 besloot
men een steenen gebouw op te richten. Doch de middelen der ge-
meente daartoe ontoereikend zijnde, zond men twee leden der ge-
meente naar Holland, om hulp voor dit werk to vragen. In het
vaderland aangekomen, wilden zich de afgevaardigden tot de
Staten-^Oeneraal wenden, in de hoop daardoor eene ruime onder-
steuning te zullen verkregen. Doch de burgemeester van Amster-
dam, Nicolaus Witsen, gaf hun den raad dit niet te doen, maar
gaf uit z^n eigen kas eene zeer ryke bedrage. Ter eere van dien
edelmoedigen gever liet men het wapen van Witsen in Moskou
boven de deur der kerk plaatsen.

>Onder de Nederlandsche predikanten, die b^ de Hervormde
gemeente te Moskou gestaan hebben, vinden wij de volgende
namen vermeld.

502 GESCHIEDENIS.

Johannes Krawinkel of Kraaywinkel, gest. te Moskou 1667.

Theodoor Schoonderwoert, geb. te Yianen, een man van groote
geleerdheid, die iu 1 680 het predikambt aanvaardde en tot z^nen
dood in 1704 daarin bleef.

>Engelbert Dorper, geb. te Elberfeld^ maar later proponent te
Amsterdam^ van waar hg in 1703 naar Moskou beroepen werd.
Hij bleef er tot 1714.

»Er schgnen in dien tgd twee predikanten bg de Hervormde
gemeente te Moskou te hebben gestaan, want wg vinden voorts
nog genoemd:

» Johannes van Alkemade, van Amsterdam, stond er van 1704
tot 1718, als wanneer hg naar Holland terugkeerde en als predi-
kant te Wgk aan Zee beroepen werd.

>Dr. Frans Buning, yroeger predikant te fiierum in Groningen,
was in Moskou van 1716 tot 1724, vervolgens predikant te Hooge-
zand in Groningen.

»'Willem Theodoor van Santbergen, geb. te Zutphen^ stond te
Moskou van 1724 tot aan zgnen dood in 1740.

»^a dien tgd werd het getal HoUandsche leden van de Her-
vormde gemeente te Moskou steeds geringer; daarentegen namen
de Duitscbe en Frausche leden bg voortduring toe, zoodat er later
slechts leeraren beroepen werden, die in deze beide talen prediken
konden."

H, H, M. C. V. 0.

De Tnrken aan den Bijn. (XXV, bl. 278). Eene vriendelgke
hand stelt mg in staat ter beantwoording mgner eigene vraag
het volgende uit een artikel over Duitsche Yolksprofetiën in
Black wood's Edinburgh Magazine voor mei, 1850, bl. 567 e. v.,
te vertalen.

1"". Eene voorspelling omtrent Keulen, naar men zegt ontdekt
door Magister Heinrich von Judden, pastoor der kleine St. Maartens
kerk, in 't klooster der broeders van de H. Maagd van Garmel
(te Keulen?):

»0 gelukkig Keulen, als gg wel bestraat zijt [iets, wat tot nog
toe nog niet het geval is!] zult gg vergaan in uw eigen bloed.
O Keulen, gg zult vergaan als Sodom en Gomorrha; uwe straten

0£8CUIBD£KIS. 503

zulleu stroomei} van bloed en uwe reliquiën znllen weggeroofd
worden. Wee u, Keulen, omdat vreemden uwe borsten uitzuigen
en de borsten uwer armen, — uwer armen, die deswege kwenen
in armoede en ellende!"

2^ Eene oude overlevering betreffende Coblentz:

»Wee, wee! Waar B^n en Moezel elkander ontmoeten daar
zal een slag geleverd worden tegen Turken en Baschhizen [Bussen ?]
zoo bloedig, dat de Byn 25 mglen ver rood geverwd zal zijn.

3^. Voorspelling van een Kapucgner monnik te Dusseldorf, van
den jare 1672:

»Na een verschrikkel^'ken oorlog zal er vrede zgn: maar vrede
zal bet niet wezen, omdat de kamp der armen tegen de rgkenen
der r^ken tegen de armen zal uitbreken.

»Na dezen vrede zal er een zware tigd komen. Het volk zal
niet langer trouw en waarheid aankleven.

> Wanneer de vrouwen, van hovaardg en weelderigheid, niet
meer weten welke soort van kleederen te dragen — nu eens kort,
dan weder lang, nu eens naauw, dan weder wgd; wanneer de
mannen ook hunne kleeding veranderen en overal baarden als
Eapucgners dragen, dan zal God de wereld tuchtigen. Een vreesse-
Igke oorlog zal uitbreken in het zuiden en oostelgk en noordelgk
zich uitbreiden. De koningen zullen gedood worden. Wilde horden
zullen Duitschland overstroomen en tot aan den Bgn voorwaarts
dringen. Zg zullen er een lust in vinden te moorden en te
branden, zoodat moeders, in wanhoop, alomme den dood voor
oogen ziende, zichzelven en hare zuigelingen in het water zullen
storten. Doch, wanneer de nood het grootst is, zal een bescher-
mer van het zuiden komen. Hg zal de vgandelyke horden ver-
slaan en Duitschland voorspoedig maken. Maar in die dagen zal
Duitschland zoo ontvolkt zgn, dat men op een boom zal moeten
klimmen om in de verte menschen te zien." *

Manrits voor Grol. (XXVI, bl. 334). Over 't vreemde en onver-
klaarbare in de handelwgze van prins Maurits, in zake 't beleg
van ürol ten jare 1606, toen hij tegenover een zwakken vgand
den veldslag ontweek, en welke nietige uitvluchten hij als argu-
menten daarvoor bezigde, vindt de geachte vrager nadere bgzon-

504 GESCHIEDENIS.

derheden in de Leyensbeschrgdngen van eenige yoorname meest
nederl. mannen en vrouwen, dl. IX, bl. 185 vv.

Aan H üddelermeer, A. aarsen.

[De Parallela van Grotius zgn^ volgens Meerman, waarschgnl^k
in 1602 voltooid. Is dit zoo, dan ziet het in de vraag vermelde
op het beleg van Grol in 1597. In z^ne Historiae, waar hg lib. VI,
pag. 295 (van de uitgave 1657 fol.) dit beleg van Grol vermeldt,
spreekt h^ niet van de bgzonderheid, die h^ in z^'ne Parallela
mededeelt.]

VRAGEN.

Waterohineezen. CSanwenberg. Ik heb den naam Waterchineezen
wel eens als scheldnaam hooren bezigen, doch vermoedde nooit
dat Nederland in der tijd werkelijk door dit vollgen (dat op de
rivier van Cauton en elders in schepen huist) bezocht werd.

Ik las dezer dagen: >Men zag ook op 't, dak van dezen man
(Clement, wiens huis men plunderde) van 't uitschot der Heidenen —
ik bedoel de Water Ghineezen, die, zoo als men ligt gissen kan,
met opzet des Maandags al heel vroeg verlof kregen, om van
hun op de rheede leggend schip na Middelburg te komen. Lang-
moedig God! moesten dan ook de volkeren van verre landen, die
uwe naam niet kennen, gebruikt worden om tot de schreeawendste
ongerechtigheden het hunne, zoo veel of zoo weinig het ook was,
toe te brengen?"

Omstandig verhaal van het voorgevallene te Middelburg in
Zeeland, bg gelegenheid der revolutie in den jare 1787, door
A. J. V. Cauwenberg. Gedrukt in Holland 1796 En alom te
bekomen.

Zgn er meermalen chineesche zeevaarders in Nederland geweest?

Wie was Cauwenberg, hoewel latinist, zeer slecht nederlaDdsch
schrgver en mislukt poëet?

G. P. B006.

0E9CHIEDENIS. 505

Oengtsmaimen in de Nederbetnwe in 1560. Moesten omstreeks
1560 de gerigtsmannen in de Nederbetnwe, uitspraak doende in
geschillen tusschen edelen, van ridderl^ke afkomst zgn of was dit
niet noodig?

De Israeliten in Egypte. Men zegt, dat de tichelsteenen, die de
Israeliten, volgens Exod. I, gedwongen werden te maken, dienen
moesten tot den bouw eener pyramide. Is dit loutere gissing of
anders, wat is er dat het bew^'st of althans waarsch^jnlgk maakt?

j. c. K.

OUDHEID- MUNT- EN PENNINGIUNDE.

Een gildebord. Joachim Ondaen. Het touwslagersgild te Gouda
was in 't bezit van een zoogenoemd gildebord, zgnde eene schilderg,
voorstellende hetgeen verhaald wordt Hand. IX: 25. Paulus staat
nog met het eene been in eene mand, die (en dit is op de schilder^
de hoofdzaak) aan een zeer sterk touw hangt. Zoo wisten onze
vaderen by allerlei beroepen, bedrijven en gebeurtenissen de H. Schrift
te pas5 te brengen. Maar wat ik hier eigenlgk wilde mededeelen
is een versje van den bekenden dichter Joachim Oudaen, dat er
onder stond en niet op het b^belverhaal, maar op het gild be-
trekking heeft.

Schoon velen gaan te grond met steeds terug te gaan,
En 't Recht er meenig straft om averechtsche gangen;
Dit gilde, dat daarvoor een eereligk bestaan
Aan honderden beschikt en zorgt voor hun belangen,
Gaat achterwaarts vooruit en niemand dunkt het slecht.
Dat deez' verkeerde gang gehandhaafd wordt by 't Recht.

Joachim Oudaen.
Jaren geleden hing deze schil derg te Gouda in het logement
het Hert, op de Markt.

H. H. 1£. O. V, O.

506 OUDHEID- Muirr- en penningkuitoe.

Compilatie. (XXYI, blz. 174.) Ik ben het met den beer ran
Oosterzee over het min gunstige der beteekenis van het, dan
misbruikte woord niet eens; ik zon het anders tegenover dien
heer niet gebruikt hebben.

Ik blgf er echter bg, dat het besprokene werk eene compilatie
is en de heer v. O. dus eene compilatie vertaalde en — te wenschen
ware het dat Eotzebue, Cook, Byron, Garteret, Walles en vooral
Tavemier. in zulken vorm uitgegeven waren, te meer daar we zoo
weinig hebben wat met Wouter en Willem Schouten, Bontekoe,
enz. te vergeleken is. o. p. boos.

Orafiserken te Harderwyk. (XXVI, bl. 338 vg.) Aan het slot
van dit zaakrgk artikel, waarin ik ten aanzien van H. de ver-
vulling aantrof van mijn, Nav. XXVI, bl. 69 uitgedrukten wensch,
staat vermeld : Jacob Rolofsen f 19 mei 1623 (of 1603). In
grasmaand nu van 1872 werd te Eek en Wiel vóór den hoofd-
ingang van een weleer kloostermatig gebouw, later heerenstins, en
eindelyk boerenhofstede, hetwelk toen juist werd afgebroken, buitens-
huis, op twintig duimen diepte, een blauwe grafsteen uitgegraven,
33 amst. dm. lang, 17 dm. breed en 3 dm. dik, waarop in
gothisch letterschrift:

Int Jaer ons Here MCCCCCLXII op Sunt Jacopa (25 juli)
Avent sterf Ghijesbert Roelof s;
daarboven zgn wapen, vertoonende vgf leliën, gepl. 3 en 2, onder
een in drieën afhangen den barensteel.

Zie Geld. Volksalm. 1873, bl. 21, 24.

Een t^dgenoot van dezen Ggsbert Roeloffs was Jan RoeloË,
bggen. Magerheyn, brandmeester van Veluwe, die onder het be-
wind van Earel Y, 4 jan. 1553 zgne plaats moest ruimen voor
Jaspar van der Schueren (Ngh. Oorkonden, IV, bl. 85, noot 4).

In een Ecksche polderrekening komt voor, dat wed. Gerrit
Roeloüsen in de jaren 1688, 89, 91 en 93 op 22 december, als
grondbezitster in den klokkenomslag zekere som betaald heeft.

J. ANSPACH.

Graftorken te Harderwijk. De twee op bl. 338 bedoelde zerken
hebben de volgende opschriften:

OÜDHBID- MülïT- EN PENNINGKÜNDE. 507

>A®. 1601 den 22 April starf Hendrickieii Nibers, hvisfrov va
Arent van de Wal, mit Godt moet de siele rvst/'

De linkerhelft ran *t schild drie zwgnskoppen vertoonende, is
dns de zerk (zonder opschrift) op bl. 345 beschreven, van Gatharina
Niberts.

Bg de andere zerk is 't wapen onkenbaar, en 't helmt. denkelgk
een omgew. vossekop. Het opschrift luidt:

»Hier leit in den here ontslapen en begraven den Ed. Antouis
van Wenckam, met die ed. joffi*ov Geertrugdt va Spvelde sgn
ed. hoisvrov."

Door 't wegzetten van stoelen en voetplanken vond ik nog 't
volgende.

Op een zerk slechts G. V. Hoeclvm.

Op een andere 't wapen der Hoecloms en om den rand 't
volgende :

>A^ 1590 den 5 november. De E. Zweer van Hoeclom."

»A®. 1595 den 29 september. De E. Wilhelm van Hoeclom, en
op de zerk 3 october? starf de £. Willem van Hoeckelom."

Op de hoeken der zerk waren aangebragt de wapens van
Hoeclum, Wgnbergen, Vggh en Sallandt. Bovengenoemde Zweer
was een zoon van Willem, bargem. te Harderwgk, gest. 17 oct.
1536 en van Öwedera van Wgnbetgen. d'Ablaing (Stamdeelen
der Velnwsche jonkers) was onbekend met Swedera's moeder, die
blgkt eene Vggh geweest te zgn.

Wilhelm, gest. 1595, was Zweers zoon, en won Gerrit, bargem.
van flarderv^k, gehuwd met Geertrugd Witte, Ik geeft hier een
opgave hunner kinderen en die van hun zoon Johan, ter aanvul-
ling van *t daaromtrent voorkomende bij d' Ablaing, bl. 215 en
297. Hunne kinderen zgn:

Willem, st. 1660, vaandrig onder kapitein Andries Schimmel-
penninck, bg zgn huwelgk burgem. v. Harderwgki tr. ald. 9 febr.
1645 Elisabeth Voetb, Jacob en Helena Wol& dr. (getr. ald. 1591).

Johan, volgt.

Assuerus (Zweer), ged. te Harderwgk 7 april 1619.

Geertruid, ged. ibidem 25 maart 1621, tr. ald. 6 maart 1644
Sibert Halewgn.

Magdalena^ ged. ib. 23 maart 1623.

508 OUDHBID- MÜ»T- BN PENNINOKÜNDE.

Ernst, ^ed. i. e. 6 jang 1624, laitenant, ald. aanget. 20 oct. 1660
met Elisabeth yan Pa£fenrod6.
Sosanna, ged. ib. 21 sep. 1625.

Gerrit^ ged. ib. 5 hot. 1626, tr. Geertmid den Onden.

Johan, bovengenoenid, vaandrig onder kapitein Kivit, tr. 1® te

Kampen jan. 1644 Berta Voorns, ald. geboren. Htj tr. 2** te

Harderwgk 11 febr. 1649 Cecilia yan Wencura, ged. ald. 22 ang.

1627, dochter van Antkon^ en Joanna van Cranenbnrg. Z^ ^nnen :

P. Anthong.

2"". Berta Geertmid, aanget. l"* te Harderwgk 18 febr. 1677 met
attest op Ermelo met Johan Alewgn, ex Geertmid van
Hoeclnm, aanget. ten 2^ 4 sept. 1692 met attest op Oen
met Wolter van Spuelde.
y. Johanna Henrica, getr. te Harderwgk 12 ang. 1677 met
Derk van Hoeclnm, zoon van Gerhard, overpander van
Velnwe, aanget. ald. (attest op Ermel) 1 dec. 1644 met
dementia Schrassert.
Op een zerk, een schild beladen met 4 dwarsbalken.

id. een ged. schild : regts de balken, links drie kroonen.

De datums hierop waren van 1583 en 1604.
id. een doorsneden schild: boven de drie kroonen,

onder twee hermelgnen.
De drie kroonen komen, meen ik, voor in *t wapen der familie
van Lantskroon, of Lanscroon.

Op een zerk: A"". 1566 den 23 jung . . .? heer Gerrit van den?
en 't ged. schild bevat regts twee ramskoppen naast elkaar en
links gewend; links een barensteel.

BACKER VAN LSUVISN.

GESCEIEDENIS DER LETTERKUNDE.

Lanrens Lanrenas. BeaeL (XVI. bl. 50. 116. 188, 168, 208.) De
Klacht over 't vertreck des Heeren Laarens Reael oad oppersten
van Hollandt in Indien, in Maj, des jaers 1623, van AnMterdam,

Ulfi8CHI£DSNI8 DER L£TT£RKUNDS. 509

die w^ onder Hoofts Gedichten (dl. I bl. 207—211) vinden, spreekt
ons yan een» reize van Reael, waarover wg bg de schrgvers
van dien tgd niets vinden en waaromtrent ik ook in het archief
van Amsterdam vruchteloos opheldering heb gezocht. Toch is
er later iets voor den dag gekomen dat ons misschien op het
spoor brengt.

Het gedicht 01 is de mensch eilacie enz., dat onder Vondels
Hekeldichten is opgenomen (Amersf. 1707 bl. 43), is niet van
dezen. Ug, zegt Brandt (Vondels Leven bl. 72), schreef het aan
Beael toe. Dit gedicht na wordt in den Taal- en Letterbode IV,
bl. 239 medegedeeld, met het onderschrift Parisiis VIII August.
Anno 1623. Hoe de redactie er aan komt, uit welk boek of hand-
schrift men het overgenomen heeft, uit welken tgd dit i^, van dat
alles wordt niets gemeld.

Kunnen ¥rg op dit onderschrift vertrouwen, dan is Beael in
augustus 1623 te Pargs geweest. Hg zal dan in mei van dat jaar
misschien naar Frankrgk vertrokken zgn. Uit het gedicht van
Hooft blgkt alleen, dat Reael over zee vertrok en dat hg noord-
waarts aan ging. Dit laatste echter bewgst niets. Want wanneer
men over zee naar het buitenland wilde, dan moest men, van
Amsterdam uitzeilende, waar men zich ook heen begaf, beginnen
met noordwaarts aan te gaan.

Kan dit onderschrift ook aanleiding geven om iets meer te weten
te komen aangaande deze reis van Beael? Is hg van Amsterdam
regtstreeks naar Frankrgk gegaan? Men ging daar in dien tgd
wel meer over zee heen. Gedurende den oorlog met Spanje was
de reis over zee dikwgls veiliger dan te land. Waarom ging
Beael op reis? Hoe lang is hg buitenslands gebleven? In het
begin van het volgende jaar, dit .weten wg, was hg weer in het
vaderland. In 1623 heeft Beael met Hooft, de Hubert en Vondel
de bekende zamenkomsten gehouden, waarin zg over taal- en let-
terkunde spraken. Hebben die plaats gehad in het begin of op
het einde van het jaar? Ik weet het niet.' Is het laatste het geval
geweest, dan moet Beael niet zeer lang na augustus te huis ge-
komen zgn. Ik zou echter eerder aan het begin des jaars denken.
Want 1623 is het jaar waarin Hooft de meeste en belangrgkste
veranderingen maakt in zgne wgze van spellen. Waarschgnlgk is

510 GE8CHIBDENIS DBR LBTTEEKVKDS.

dit, voor eeu deel althans^ het gevolg geweest van de gesprekken
die in deze b^eenkomsten gehouden waren.

Geeft het onderschrift ons waarsch^nl^k eene kleine opheldering
omtrent Reaels reize, het leert ons ook iets omtrent den aateur van
dit gedicht. Uit Hoofte Klacht blgkt, dat Beael in mei 1623 eene
nog al verre reis ging doen, waarvan hg niet zeer spoedig tercg
kon komen. H^ is dos den 8«ten aognstus van dat jaar hoogst-
waarschgnljjk nog buitenslands geweest. Het Pardia in het on-
derschrift strekt derhalve tot bevestiging van Vondels gevoelen.

P. LEBNDB&TZ WZ.

A. W. Btrabbe. (IX, bl. 265; XI, bl. 111. 166, 240; XII, bl. 215;
XXVI; bl. 120). Als medewerkers in de Mathematische Liefheb-
berge, sedert 1754 te Purmerende uitgegeven, vond ik vermeld:
Jan of Johaunes Strabbe te Zwolle, in de jaren 1756—1761, die
sedert 1759 als ondermeester te Langeraar voorkomt, en Amoldus
Sebastiaan Strabbe te Zwolle, in de jaren 1757—1761, die sedert
1760 vermeld staat als leermeester der wiskunde te Amsterdam,
en van wien in dl. X van a^. 1762, op bl. 462 wordt medegedeeld,
dat hg zich, met permissie van den Ed. Achtb. Magistraat, in 1762
te Haarlem heeft nedergezet, als ordinair schoolmeester en leer-
meester in de wiskunde, in de Warmoesstraat

WolfaarUdijk. j. van deb baak.

Adriaan de Vin. (XXIV, bl. 3, 251). Ter vervulling van de va-
cante betrekking van schoolmeester enonderwgzerteLiUoinl754,
waren elf sollicitanten opgekomen, onder welke zich bevond Hen-
drik de Vin, schoolmeester te Middelburg. Op het genomineerde
viertal in nov. opgemaakt, waaruit 23 dec. van dat jaar beroepen
werd Robbertus de Bruyn, schoolmr. te Veere, kwam hg evenwel
niet voor. (Zie 't Maandel. Nieuws der Fransche en Dnytscbe
schoolm. van January 1755, bl. 154—155).

WdfauirUdgk. j. vak dkr baak.

GESCHIEDENIS DEB LBTTEBKUNDB. 511

VRAGEN.

Cyferboek van G. van Tollen. In de Mathem. Lief hebberije, dl. YIII,
a°. 1760, wordt melding gemaakt van Het Zeelandsche GyfiEerboek
van Gerrit van Tollen, te Vlissingen voor den Autheur A®, 1705
gedrukt. Wie weet mg eenige aanwgzing van dit werkje en des-
zelfe schrgver te geyen?

Wolfaartsdijk. j. van der baan.

KUNSTGESCHIEDENIS.

Sohilderü van Frans Hals. (XXY bl. 13 en v.) Omtrent de lot-
gevallen Tan het daar bedoelde portret zou ik veel knnnen zeggen ;
onderscheidene redenen doen mg evenwel besluiten alleen dit te
vermelden. Het geldt hier werkelgk de beeltenis van Jasper
Schade, (de naam van van Westrum moet men maar weglaten,
als later aangenomen), stichter en eersten bezitter van het huis
Zandbergen bg het Huis ter heide (gemeente Zeist); maar omtrent
de wapens daarop voorkomende en de familie van Jasper Schade
kan ik, als zelf regelregte afstammeling van zgn grootvader Willem
Schade, het navolgende mededeelen. De wapens, vier aan weers-
zijde, vormen dezen kwartierstaat:

Kinschot Schade

Pgll Deys

Kaeffii Van Znylen van Nyevelt

Boulin Winssen

Het is waar (zooals de redactie reeds te recht heeft aangemerkt) dat
die wapens niet in allen deele overeenkomen met hunne gewone
beschrgving of zoo als mogelgk sommige nog gevoerd worden, het-
welk met name het geval is o. a. met die van Kinschot, Winsen en
Bonlin. Maar dit is gansch niet vreemd en heeft vroeger meermalen
plaats gehad in onderscheidene SBoniliën, zoo in ons land als elders.
Den kwartierstaat ontledende erlangt men het volgende resultaat.

512 KUNSTG]jaCHI£D£NI8.

Willem Schade Gerrit Deys .... van Kinschot .... Pgll

= Henrica van = .... v. Winsen = Josina Baeffis = Gomelia
Zuylen v. Nyevelt Boalin

Johan Schade =Antonia Nicolaas van = Josina Pgll
Deys Kinschot

Willem Schade ^) = (2*^) Emilia van Kinschot

april 1617

Jasper Schade geb. 1619 f 1692
(= Gomelia Strick van Linschoten).

In den derden jaargang van den Annuaire généalogiqae wordt
de stamboom beloofd van de familie van Kinschot, waaruit alsdan
mogelgk nog eenige datums en voornamen zullen kunnen worden
aangevuld. En nu.de kleuren der wapens naast het portret ; daar-
omtrent heeft de redactie te recht aangemerkt, dat hierin Skfwy^
kingen van de werkelgkbeid hebben plaats gehad; maar Frans
Hals had denkel^k weinig heraldieke kennis. De wapens in de
Buurtkerk op den grafsteen zgn zeer uitgesleten of mogel^k m
de patriottentgd opzettel^k verminkt, maar naar wat ik er elders
van gezien heb, zoo moet het erkend worden, dat op de schilderg
van Frans Hals groote vrg heden zgn gebruikt.

Utrecht. j. I. D. NEPVEU.

VRAGEN.

Zilveren beker te Zwartslais. Even als andere plaatsen had ook
Zwartsluis van den inval van den bisschop van Munster, in de
wandeling Berendje van Galen genoemd, te Igden. Tot vergoe-
ding van het door hem vandaar weggevoerde zilver, ontving
Zwartsluis onder anderen van den drost van VoUenhoven, Hendrik
Bentinck, een zilveren beker ten geschenke, waarvan ik eend be-
schrijving laat volgen, die in het bezit van een der wethouders is,

') Willem Schade wu in eerste haweljjk getrouwd met Johannes de Fnsats,
wurby een soon Jan Schade =: 1^ Johanna Maria Meolemans en i>K EUiabeth
d^ Leeuw.

KtmSTOHSCHIBDBins. 513

eu helaas! het eenigste, wat te Zwartsluis nog van den beker
aanwezig is.

Op den knop van het deksel prgkt het beeld van Mercarias,
gezeten op een zeepaard; het deksel vertoont de borstbeelden,
hebben wg goed gezien, van vgf vorsten uit het huis van Oranje
met het wapen van Oranje, alles beschaduwd door engelenge-
zigten. In het deksel is aangebragt een borstbeeld, waaronder
eene inscriptie, luidende : »HenderickBentink, Heer van Diepenhem,
Drost van YoUenhoven en de heerl^kheit Kugnder.*'

Op het bovengedeelte des bekers zgn tusschen drie hoornen des
overvloeds, drie symbolen, voorstellende Vrede, Geregtigheid en
Oorlog, waaronder de navolgende bgschriften z^n gegraveerd:

Onder dat van den vrede.

De hoenders gaan in rust
De huisman graeft ook mede
De Faem roept overluit
De Heere geeft ons vrede.

Onder dat der geregtigheid.

Siet, Burgervaders, siet
Gods beelt, geregb'gheit :
Leer ieder hoe men recht
Van onrecht schift en scbeit.

Onder dat des oorlogs.

Bg tgde dan verhuisd
'tVinnigste Heigedrocht,
Bechtvaardigheit en Vrê
Heeft ons aan God verknocht.

Tnsschen den bokaal en den voet ziet men drie menschenbeeldjes
met de armen door elkander gestrengeld, om met de hoofden den
bokaal te ondersteunen. De bokaal kan van den voet worden ge-
nomen door middel van een zilveren moer en schroef, die aan den
bokaal en tusschen genoemde beeldjes is aangebragt.

Op den voet ziet men, behalve bladeren van laurier en eiken,
zes aangezigten van engelen en even zoovele wapens waaronder
te lezen staat: Swartesluis, £oelof Stroombergh, Jan van Steen-

514 KUK8T(4£8CHISDSN1S.

wgck, Tracsisalania, Genït Kloeiken en Peter Jansen. Binnen in
bet holle van den voet leest men de navolgende inscriptie.

Akko 1678.
Dit conststnk dient tot Swarteslnis
Ter eer bewaard op flaer Raethnis
Om daer nit oock te drinken wgn,
Wanneer men recbt mag vrolgk zgn.

Johan Eagnder, fecit.

Deze bescbrgving, zeide ik, is het eenige wat er nog van aan-
wezig is. «

De gemeenteraad heeft den beker namelgk, op voorstel van den
heer borgemeester van Erckelens, in der tgd verkocht aan een
Jood nit Amsterdam voor / 1200. — en thans moet hg in het bezit
zgn van een edelman in België £en en ander is mg door ver-
schillende personen meegedeeld.

Het beslnit tot verkoop is ook te vinden in de notnlen der
raadsvergadering van 1864.

Het is wel een trearig verschgnsel, dat er nog zoo weinig al-
gemeen prgs gesteld wordt op kunststukken, die bovendien nog
historische waarde bezitten! Vreemd, dat men tot aandenken dan
ten minsten geen afbeelding bewaard heeft van dien beker, die
volgens getuigenis van allen, die ik er over sprak, (en ook uit
de beschrgvmg laat het zich denken) een prachtig knnstge-
wrocht was.

Hoogst aangenaam ware het den ondergeteekende te mogen te
weten komen wie den beker thans bezit, en het adres van dien
persoon te vernemen; en hg heeft daartoe gemeend niet beter te
kunnen doen dan deze mededeeling en beschrgving in den
Navorscher te plaatsen.

Zwartduü. M£. R. J. w. f. vajï hoëvbl.

]CUZI£K0£8CIHI£D£NIS. 515

VEREENIGING VOOR NOORD-NEDERLANDS
MÜZrEKGESCflIEDENIS.

Organisten en orgels te Utrecht. De volgende opgaven kannen
tot aanvulling dienen van hetgeen reeds is medegedeeld in Bouw'
steeneti^ Tweede jaarboek blz. 170 v. Ik heb ze gevonden in Geheym^
schryver van staat en kerke der Vereenigde Nederlanden^ beginnende
met die van de provincie Utrecid. Utr, 1759. dl. I.

Organisten in de Domkerk^ die te gelgk het carrillon van den
toren bespelen :

Valbeek, gest. 1706,

Han, de vader, opgevolgd door Jacobus Han 1723.

Jan Han 1733.

Ten Hengel^ te voren organist van de Bunrkerk, gest. 18 oct. 1737.

J. P. A. Fischer, aangesteld 18 nov. 1737. Hg genoot een
tractement van 900 galden en gaf in het volgende jaar bg W. Kroon
te Utrecht eene Verhandeling van het klokkespel in het licht.

Nog vindt men in de gaanderg van de Academie een grafsteen,
waarop te lezen staat: >In 't jaar ons Heeren MCCCCLXXXYII
op Sinte Egidius avont sterf blgnde Jannes organiste deeser
kerken."

Eene beschrgving van het orgel is hierbg gevoegd^ bl. 25.

Organisten van de St. Jacobs kerk, met opgave van de dispositie
van het oi^el, bl. 38.

Johan van Glabbeek, 1640.

Hendrik van Meerlin, 1642.

Gerrit van der Horst.

David van Slichtenhorst, 1661.

Michiel van Galik, 1678.

Dirk van Breen, 1685.

Vincent Donselaar, 1717.

Goris Gillig, 1717.

Fanlns van Monsjonw» 1729.

Jacobos de Graaf, 1745.

Het tractement van den organist dezer kerk was 130 galden.

516 MÜZIEK0E8CHIEDBNIS.

St. Nicolaas kerk. Na eene beschrgying van »de inwendige
positie'' van het orgel dezer kerk (bl. 48) wordt als organist ver-
meld op een tractement van 50 galden:

Gerrit Vierkaat.

Organisten van de Lnthersche kerk, met opgave van de regis-
ters van het orgel, bl. 92;

G. Richter, tot 21 mei 1725.

J. P. A. Fischer tot 18 nov. 1727, tot hg als organist en klok-
kenist tot de Domkerk overging.

Lodewyk Batillie, die dit orgel nog in 1759 ^konetig tracteerde"
op eene bezoldiging van 100 galden.

H. C. ROGGE.

TAALKUNDE.

Pantaleon, Pautalon (XXVI, bl. 97). Bij d' uitlegging van den
mansnaam Pantaleon behoort ook 't volgende. Deze naam wordt
onder anderen ook door 'n heilige der roomsche kerk gedragen.
Sint-Pantaleon, wiens dag door de roomsche kerk op den 27sten Jali
gevierd wordt, werd om z*n christelik geloof gemarteld en onthoofd
te Nicodemia, in 't jaar 391. D' overblgfsels (reliquiën) van Sint-
Pantaleon werden eerst te Eonstantinopel bewaard, maar ze wer-
den later, althans ten deele, gedurende de kruistochten naar Venetië
gebracht. Er bestaat nu nog 'n St. Pantaleon's kerk te Venetiët
en de naam van dezen heilige was, vooral vroeger, veelvuldig als
mansnaam te Venetië in gebruik; zóo veelvuldig dat eerlang bij
d' andere Italianen en in 't algemeen in de landen rondom de
Middellandsche zee, de naam Pantalone (want zóo verbasterden de
Venetianen 't oorspronkelike Pantaleon) voor 'n Venetiaan in 't al-
gemeen gold. Op 't italiaansche tooneel, gedurende de midden-
eeuen en later, werd dikwgls 'n Venetiaan voorgesteld, en deze
droech dan steevast den naam van il signore Pantalone; even zoo
als tegenwoordig bg ons de spotnamen John Buil. of Lord Plum-
pudding voor 'n Engelschman in 't algemeen wel in gebruik zgn.

TAALKVNDB. 517

Natuurlik droech il gignore Pantalone op 't tooneel ook steeds
d' eigenaardige venetiaanscbe kleeding van dien tijd, 'n lauge ^itte
broek en 'n lange, wgde, witte kiel met zeer groote, bolvormige
knoopen.

Spoedig werd^ die naam Pantalone op 't in dien tgd meest eigen-
aardige kleedingstuk van dien persoon toegepast, en weldra noem-
den de Franschen 'n lange broek 'n pantalon^ in plaats van braie
800 als dit kleedingstuk eigenlik in 't fransch hiet. Z^ deden dit
uit 'n overdrevene dwaasheit en werden er toe gebracht door
hun yalsche beschaving, die hun verbood de dingen en zaken bg
den waren naam te noemen, en die hun alles verbloemen deed,
ook als er niets achter stak. Die dwaasheit wordt door de Fran-
schen en hun naapers trouens heden ten dage nog evenzeer ge-
huldigd, b. V. in de benaming traisihne voor onderbroek, geloof
ik, enz.

Dat 't oudfransche braie oorspronkelik 't zelfde woord is als
't engelsche (a pair of) breeches, en als 't nederlandsche broek, leit
voor de hand.

Haarlem. johan winkleb.

(Ineemen en dwanckmolens. In den Aardenburger tolbrief . —
een stuk stellig van voor 1348 afkomstig, hg staat toch in een
register van dien tgd — komt voor: >So wie die coopt jvf
v'coopt i. paer molensteenê es van der ffi üij d'. lidet duer die
poort elc stee ess. i. d'. En van qnaren steenen en van handmolea
die m üij i\ lidet duer die poort met waghenë ess. i. d'. lidet
zy met scepe so zyn zy sculd'. die paer steenë i. d\ esser ne waer
j. paer. ó. ^) d'. van i. slgpsteene. üij. d'. dine coopt jvf ver-
coopt, lidet duer die poort i. d\"

Vooreerst dit: het gemaal speelde van de oudste tgden in de
geschiedenis der beschaving eene groote roL Geen wonder! De
belasting op de eerste levensbehoeften, brood, vleesch, zout, zeep,
bier enz. moest geld opbrengen en de landsheer zorgde wel, dat
zijne ontfangers het oog op de inning hielden, ware het dan ook
dat er veel aan hunnen strgkstok bleef hangen. Nu bezat de

') teeken ?an Vj denier.

518 TAALKUNDE.

landsheer of de gemeente, ook wel het gewest, meestal de molens
in eigendom (Aardenburg b. v. nog in het midden der vorige
eeuw, te Middelburg in Vlaanderen de familie d'A renberg nog
voor weinige jaren) en de op- en ingezetenen waren dus genood-
zaakt daarop te laten malen en alzoo in de onmogelgkheid om
de belasting op het gemaal te sluiken; deze belasting was das
met het maalloon, eene goode bron van inkomsten. Onze fransche
verlossers wisten van deze lasten uitmuntend partg te trekken eo
onder koning Willem I liet men ons met die lasten tamelgk lang
opgescheept; de commiesen bewaakten de molens en de kwem,
quern, quaern of handmolen was streng verboden of — , zoo een
landbouwer vergunning kreeg om voor zgne beesten voer te maleo,
dan moest hg aangifte doen en de ambtenaren vermengden bo-
vendien het graan met zand, opdat het voor menschenvoedsel on-
geschikt zou zgn, terwyl men voor het stellen van een kwem,
behoorlgk van eene gezegelde en met leges bezwaarde vergunning
moest voorzien zgn. De molen zelf was dus wezenlgk een dwanck'
molen en men was verpligt^ daarop te laten malen. Men dreef dit
zelfs zoo ver, dat men in de XVI Ile eeuw den heer van Nieuw vliet
(zoo zacht was het juk ons als generaliteits-land opgelegd?) het
stichten van een windkorenmolen weigerde.

De bepaling van Filips, dat alleen kleine quernen mogten ge-
bruikt worden, was dus zeer natuurlek en ook niet onbillgk te
achten, indien men weet dat de boerdergen toen veel kleiner
waren dan heden ten dage het geval is. Queemen waren en zgn
nog, handmolens voor graan. Groote queemen worden door paarden
bewogen en dan noemt men ze in Vlaanderen roskot (ros ~ paard,
kot = hok).

o. P. BOOS

Sierraad. Dit woord wordt in *t hedendaagsche gegkte neder-
landsch oiet éen r, als sieraad geschreven; zóo geven ook de
Vries en te Winkel en van Dale in hun woordelgsten en woorde-
boeken dit woord op. 'T is echter redeliker en dus beter, om twee
letters r in dit woord, alzoo sierraad te schrijven, even als ook in
't hoogduitsch in 't woord Zierrath geschiedt. Sierraad is immers
samengesteld uit aier^ dat ook in de werkwoorden sieren, opsiercDi

TAALKUNDE. 519

versieren yoorkomt, en nit raad, het hoogdaitsche Gerath^ gereed-
schap, dat ook van de woorden huisraad, onraad, enz. deel uit-
maakt. De schrgfwgze sieraad, als of H woord uit sier en aad of
nit M en raad bestond, dient dus niet meer gevolgd te worden.
Haarlem. johan winklek.

[Het bewgs dat de heer Winkler voor zgn gevoelen geeft is
nie afdoende. Dat in het Hoogduitsch sommige zierrath spellen,
andere zierart is waar. Maar dat zgn spellingwgzen van la teren
tgd, toen men trachtte het woord, dat men niet begreep, te ver-
klaren en naar z^ne verklaring de spelling veranderde. Jacob
Orimm kende die beide wgzen van spelling, maar keurde ze niet
goed. Hg meent, en ik geloof dat hg daar gelgk in heeft, dat
het woord verbasterd is uit zierót even als monath (maand), zoo
als men nu in het Hoogduitsch zegt, uit manód (Gramm. II, 255)
en dat het eene afleiding is met odj zoo als de oude duitsche
talen er meer hebben. De middenhoogduitsche vorm zierót be-
yestigt zgn gevoelen. In het Oudhoogduitsch schgnt het niet voor
te komen, althans Graff geeft het niet op. Onze oude schrgvers
hebben het ook niet, zg gebruiken in die beteekenis cierheit.
Sieraad hebben wg misschien uit het Hoogduitsch overgenomen.
Wanneer het in gebruik gekomen is weet ik niet; maar in het
begin der 17e eeuw kende men het en reeds toen wist men er
geen weg mee. Men meende dat het eene verkorting was van
eieragie en schreef het daarom wel eens zoo. Bg Hooft o. a. vinden
wg beide vormen, Ged. I 46,

Als Venus inde spiegel haer siet met dit cieraet,

Sg wenscht geen toverrieme noch cranse tot haer baet.
£n bl. 245,

O godlgk personaedje,

Het mildt geluk yerliev' op deez' sieraedje,

En sleep u nae.]

Buichoolen. (XXVI, bl. 118, 409). En de sch en de enkele o
maken dat men hier moeielgk aan kabuiskool kan denken. Dat
men in Zeeuwsch Vlaanderen in de 16e eeuw de s en sch eene
enkele maal verward had, zou kunnen zgn; maar men zal daar

520 TAALKUNDB,

toch wel onderscheid gemaakt hebben ti;sschen o en oo. Ik meen
dat men dit daar nog doet. Onder bnschcolen zal men moeten
verstaan kolen uit het bosch, derhalve houtskool.

P. LEENDEETZ WZ.

Spreekw^ze. Hij is om zeep. (XXVI, bl. 364). Niet onbekend
is 't, dat meer dan ééne verklaring van deze spreekwgze g^egeven
is. Tuinman vermoedde, en Bilderdgk verzekerde, dat men er bg
denken moet aan de kruisvaarders, die, als ze terugkwamen, de
beroemde jeruzalemsche zeep plachten mee te brengen. Maar
vele kwamen nooit terug. En zoo kwam 't gezegde in zwang:
hij is om zeep^ h^ is weg voor goed. Deze verklaring wordt ook
door Harrebomée aanbevolen.

E. LAUBILLABB.

Ei)) is om zeep. In eene verzameling vroeger door mg in hs.
bezeten, heb ik gevonden, dat ten tgde van het fransche zuiverings-
of schrikbewind, zeker gecompromitteerd barbier, bgna gevangen
en wat toen 't zelfde was, geguillotineerd zou zgn, ware hg niet
om zeep geweest en — weggebleven. Hg herkende namelgk in
zgn scheerwinkel een speurhond en meenende dat de herkening
wederzgdsch was, zei hij dat hg even om zeep ging en bleef weg
en — bragt het hoofd er af«

o. p. soos.

[ Wg deelen het bovenstaande mede, niet als eene meer of min-
der waarschgnlgke verklaring, want daarvoor kan geen onzer
lezers het houden, nadat hij van den heer Laurillard vernomen
heeft, dat de spreekwgze reeds aan Tuinman bekend was, maar —
en vermoedelgk heeft de heer Roos het ook daartoe ingezonden —
als eene proeve van de wgze waarop verklaringen van spreek-
woorden somtgds ontstaan. Men zocht den oorsprong van deze
spreekwgze. Zg zou, meende men, wel betrekking hebben op
iemand die veel met zeep omging, en dus lag het voor de hand
aan eenen barbier te denken. Om zeep gaan beteekent sterven
of in flaauwte vallen, dus wegbigven. Derhalve moet er een
barbier geweest zgn, die zeide dat hg om zeep ging, maar niet

TiiALKVNDB. 521

terug kwam. Zoo iets doet men om zich uit eene groote OBge-
legenheid te redden. Bg gevolg de barbier was in ongelegenheid,
liefist in levensgevaar. £n niet vreemd dat men hem nu plaatste
in eenen tgd, die nog niet zoo ver af is of ieder draagt er kennis
?an, toen ieders leven aan een zgden draad hing, den t^d van
het fransche schrikbewind. Daarmee was het verhaal in orde en
de verklaring der spreekwgze gereed. — Onze spreekwoorden en
spreekwazen hebben tot meer dergelgke vertelseltjes aanleiding
gegeven.]

Scharbiers-malt. (bl. 363). ^Scharbier is een zeer don bier" zegt
de aanteekening aldaar zeer juist. Doch malt? Malt is immers 't
zelfde als mout, dus mout van dun bier. Uit ald^ alt is zeer dik-
wgls oud^ out ontstaan. Men vergelgke scald en schelde^ bald en
boiul^ het hoogd. kak en ons koud^ sah en zout.

Maar apropos van scharbier. Voor den naam van een gewezen
fortje beneden Oostburg, lees ik in Witkamps Woordenboek
(blz. 1090 2e uitg.) weer het ongelukkige Scherpbier. 'k Zou zwggen,
ware het niet in een 2e druk. 't Is een der vele soldatennamen,
door Motley reeds opgemerkt als getuigende van den luim onzer
oude strgders, zoo als Papenbril, Spgt uw bakhuis, Pgp tabak,
Kaas en brood (en niet Gasembroodt), Melk en brokken, enz.
Engelsche noordpoolvaarders benoemden zeker punt Lady Carijs
zwanen/nest. Men eerbiedige die uitingen van goeden geest te
midden der gevaren! o. p. boos.

Zoo doof als een kwartel. (XXVI, bl. 478.) Dit spreekwoord is
geen waar woord, en wordt toegepast op de zulke die zich doof
houden, als het in hun kraam te pas komt. J. c. k.

VRAGEN.

Buizen of pqpen. Welk verschil is er tusschen buizen en pgpen
en waarom spreekt men van drainoerftut^en en kachel/7i}/7én ?

Welk recht van bestaan heeft het lamlendige woord kannebuis
voor draineerbuis ?

522 TAALKUNDE.

Spreekwazen. Mondood. Dood als een pier. Naar de afkomst
dezer bekende uitdrakkingen wordt beleefd gevraagd. Op de Veluwe
zegt men er eenvoudig voor: hii of zii is dood ende weg,

Vossen. Van waar de benaming vossen^ waarmee zoo nu en dan
de schoolmeesters betiteld worden? Kinderkoningm kan er nog
mee door. Gekken is zeker minder beleefd. Eene bedchoawing
over *t bekende spreekwoord waarin de laatste benaming in com-
binatie met 't getal 99 voorkomt, leverde de heer J. F. Jansen iu
De Volksschool, dl. V, bl. 76. Maar vossen! Wie wil *t daisteie
in deze zaak eens ophelderen? a.

Oedaoht der zeUiitandige naamwoorden. Is oogenblik mannelgk
of onzgdig?
In een onzer Evangelische gez. lees ik:

Die oogenblik zal haast verschgnen,
Zoo lang reeds hggend ingewacht.
Blik is voorzeker mannelgk en oogenblik een zamengesteld woord ;
das oogenblik^ blik der oogen, mannelgk?
Loon. Is loon mannelgk of onzgdig? of — beide?
>Het loon verzoet den arbeid*'^ maar 't £v. gez. heeft:
Die het godsrgk heeft ontvangen,
Als den loon op zgnen strgd.
Van Dale zegt: (blz. 24 zgner Beknopte Nederl. Spraakk.) dat
engel mannelgk is. Maar als hg Tollens versregel,

iMgn roeden groeiden aan tot morgerC*
afkeort, verdient dan Tollens' uit de Toggenbarger vertaalde regel.

Tot hg de engel daar ontdekte,
geen gelgke afkeuring?

Blz. 84 vinden we bg van Dale dat manschappen^ vooral in de
beteekenis van krggslieden, alleen in het meervoud gebruikt wordt
Dan, zeg ik, zgn regels als:

>De manschap was vermoeid,"
en

>Geeu manschap op den wal ;
>Geen wachter aan de poort!"

TAALKUNDE. 523

immers ook ontaalknndig, teu ware men in dezen manschap en
wachter^ vooral het eeiste, voor meer dan eenen mogt gebruiken.
Schap komt mij stellig voor collectiva te vormen: koopmanschap^
wetennchap^ dat alles waarin men handel dr^ft, de wetenschappen
alle te zamen.

6. P. BOOS.

Zoo verkonden als een hond! Wat is de oorsprong en de be-
teekeuis van deze triviale uitdrukking? En waarom is 't nooit,
zoo verkoudm als een kat of eenig ander dier?

GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

Riddergeslacht van Wyhè. (V^gl. Nav. XXIV, 491, 492). De
naam wordt ook »Wge", »Wg" of >Wie" geschreven, 't Is on-
zeker, maar waarschgnlgk, dat hg ontleend is aan het Over^ssel-
sche dorp Wghe, halverwege Deventer en Zwolle, en dat dus
daar de bakermat lag van dit riddermatig geslacht. De oudst
bekende leden toch stonden in betrekking tot de St. Lebuinui»kerk
te Deventer. Door vermaagschapping met het geslacht van Echteld
werd de aeloude stam in het laatst der 13e eeuw overgeplant
naar Echteld in de Neder betu we, waar hg eene kl oosterveste her-
schiep in eenen ridderburcht, aan welken hg zgn naam verbond,
dien noemende den iWghenburg", later, en nog tegenwoordig als
>het huis te Echteld" bekend. Tgdens hunne vestiging in de
Nederbetuwe was vermoedelgk een tak van hun geslacht nog
geërfd in het Limburgsche. Uit van Wghe van Echteld sproot in
't begin der 15e eeuw van Wghe van Hemen, en inde 16e eeuw
een duitsche tak van Wghe von Reuschenberg, welke, omdat hg
niet tot de hervorming overging, — in 1577 was het geslacht
vermoedelgk nog roomsch-katholiek ! — in de familiedocumenten als
»de Paepsche branche" staat aangeschreven. Al gelukte het ons

524 GESLACHT- EK WAFENKOKDE.

niet, ten aanzien van de oudste en oudere generatiën een e volle-
dige en juist geconstateerde stamlgst saam te voegen : aanteekenin-
gen uit het Geld. Leenregister, en inzonderheid uit familiestukken,
voorhanden in het Wassenaer-CatvTgksche archief, waarvan zeld-
zaam geëvenaarde humaniteit ons inzage verleende, stellen ons
toch in staat, de Nav. 1. c. vermelde gegevens toe te lichten.

Coenraad van W:ghe, met zgne zonen, staat in Lindebom, Notitia
8. Historia Episcopatus Daventriensis, p. 69 vermeld op het jaar
1140, als hebbende toen een giftbrief ten behoeve van de St.
Lebuinuskerk te Deventer onderteekend. Zoon?

Theodorik (Frederik) van Wghe, vermeld in Butkens, Trophées
de Brabant, op het jaar 1202 als onderteekenaar met andere rid-
ders, van een verbond tusschen Hendrik, hertog van Lotharingen,
en Otto I graaf van Gelre. Zoons?

1. Jordaen (Jorde) van Wghe, als gesneuveld a®. 1227 bg het
beleg van Coevorden, voorkomende bg Johannes a Leidis op de
Igst der ridders, bg die gelegenheid gedood.

2. N. van Wghe, heer van Petersheim (bg ^Maastricht), omstr.
1250, wiens nakomelingen, met weglating van den naam van
Wghe, zich alleen van Petersheim zullen geschreven hebben, voe-
rende het volle wapen van Wghe, doch met omzetting der kien-
ren ^). Dit had misschien plaats met zgn oudsten zoon, en had
hg vermoedelgk tot jonger zonen:

') Petersheym voerde op keel een klim menden goudgekroonden leeaw Tan nWer,
vergezeld van acht zUveren blokjes. Is de in den tekst als mogel^k veronderstelde
oorspronkelijke identiteit der geslachten van Wyhe en Petersheim jnist, dan geraakte
denkelijk de heerlijkheid Petersheim door de bekendheid van Theodorik (Frederik)
van Wyhe met den hertog van Lotharingen, in het bezit van zgn geslacht Walter
mel^t ons echter in z^ne Notice Historiqne snr les anciens seignears de Steyn
et de Petershejm, dat gezegde heerlijkheid reeds in de 12e eenw behoorde aan het
geslacht van dien naam, dat z|j ook heeren waren van Oirschot, Hilvarenbeek, enz.
In overeenstemming met Bntkens (Annales généalogiqnes de la maison de Lynde)
zegt hy, dat deze heerlijkheden door eene erfdochter op het geslacht de Mérode
vervielen, vermits Beatrix de Petersheym in 1410 Ricliard seigneur de Mérode huwde.
Petersheym behoort nbg aan dit geslacht. Men leesi b. v. in do Tielsche coaruit
van 11 febr. 1876, dat wegens den betrearenswaardigen toestand der landbonwers
en de ongunstige opbrengst der gronden gednrende do twee laatste jaren, graaf de
Mérode van Pietersheim aan zgne pachters aldaar eene vermindering schonk van
één vgide gedeelte van den verschaldigden pachtprijs.

ÜB8LACHT- BN WAFENKUKD£. 525

*r. omstr. 1278 Aleyde Ottensdochter van
'^lieden in 1287 nog in leven zign, en

'^f^buinus kerk te Deventer (ver-
T). 69), t 2 nov. 1338.

N. N. van Echteld^ waar-
Hg f 1300, heeft deze

.jüt vóór zgn vader overleden

.,.ie rechten trad tot den tgd der meerder-
ven zoon (zie beneden). Deze Johan v. W.,
,iilyk dezelfde, die vermeld staat als Jan van
schadevergoeding, wgl hg bg zekere vredebrenk
viders, >wart ghescoten in sgn hoeft", 28 nov. 1318,
uitspraak van Sweder van Else en Godevaert Tengnagell,
marken brabands werden toegewezen (Nghoff, Oorkonden,
^ n^ 151); eveneens in 1331 als Johannes de Wie, in het manifest,
waarbg graaf Reinald van Gelre aan zgne gemalin Alianora het
vruchtgebmik eener Veluwsche jaarrente verzekert (ibid. I, n®. 252);
nogmaals als Johan van Wie, de oude, die 25 jan. 1349 bg Reinald
hertog van Gelre borg blgft, dat hg »met sunte Johansmisse te
middesomer (24 juni) neestto komende", aan den ridder Elbert
van Eyle de van dezen geleende 650 pond kleine penningen met
den hantgelde (de rente) zal terugbetalen (ibid. U, n®. 39). Hg
sterft in 1349 als tweede heer tot Echield. Was gehuwd met Hiüe
van Renoi/f waarbg:

Johan V. W., ridder, ontvangt als Jan van Wie Janssoon
21 oct. 1356 van Eduard van Gelre diens goederen te Eist,
Angeren en Gent in pandschap, om daaruit de renten te
genieten eener som van 900 pond, die hg hem schuldig
was. (ibid. II, n®. 77); — is als Johan van Wye tegen-
woordig bg den Landvrede of het verbond van 25 jan. 1359
tusschen de heeren, ridderen, knapen en steden der landen

O Volgeos eene ms-genealogie Cock yan Weerdenbnrg geselt Tan Haeften, die
het hnweiyk met Herman van Wghe niet meldt, ia Aleid kinderloos gestorven.

52 > GBSLACHT- EN WAPENKÜNDE.

van Gelre en van Cleef (ibid. H, n®. 89); — is als heer
Johannes van Wie 1 nov. 1368 tegenwoordig bg de vast-
stelling der hnwlgksvoorwaarden tasschen Edaard van Gelre
en Catbarina van Begeren (ibid. n^. 161), als ook bg de
acte, krachtens welke de hertog aan zigne gemalin de terug-
betaling der hawlgksgave waarborgt ingeval van kinderloos
overlgden (ibid. n^. 162); is als raad des hertogs tegen-
woordig bg de acte, volgens welke Reinald van GeLre 10
sept. 1371 aan de burgers van Roermond vrgdom geeft
van tol te Mook en te Nymegen (ibid. n^. 184).
3 Willem v. W., tr. N. N,; heeft tot zoon
Johan V. W., ridder, die als heer Johannes van Wie Wilhems son
1 nov. 1368 de hnwlgksvoorwaarden tnsschen Ednard van
Gelre en Catharina van Begeren (II, n^. 161), als ook het
document, waarbg de hertog aan zgne gemalin de terug-
betaling der hnwlgksgave ingeval van kinderloos overlgden
waarborgt, mede bezegelt (II, n^. 162). Trouwt N. N.,
waarbg :
a. Johan v. W., wellicht amptman van Nederbetnwe, omdat in
1418 gewaagd wordt van >rek(ening) Jans van Wye van
den ampte van Nederbetnwe", en hg te dezer zake door
hertog Reinald IV van Gelre naar Roozendaal ontboden
werd (vgl. Van Hasselt, Roozendaal, bl. 153); — waar-
schgnlgk dedingsvrind bg het vaststellen der hnwlgkavoor-
waarden tnsschen Henrick heer van Homoet en Steven,
4ochter van Dirk heer van Wisch 11 juni 1409 (Nghoff,
ibid. III, n^ 301); — staat 7 dec. 1425 als getuige bg de
bekrachtiging van een scheidsbrief door Henrick van Homoet
en Steven van Wisch echtelieden, ter eener, en Bitter van
' Raesfelt met zgn zoon Johan ter andere zgde, waarbg hnn
vader Dirk van Wisch 14 nov. 1425 aan gezegden Johan
van Raesfelt het huis te Schuylenburch toewees (ibid. IV,
n*^. 38); — wordt in een mai^^heid van 1437 vermeld
met deze zgne vgf kinderen, die op ééne na alle ongehuwd
stierven:

Johan V. W., kanunnik en priester te Eist (Oveibetuwe)j
komt voor in een verdrag betrefiende het bedgken van

QB8IiA.CHT- BN WAFBITKUITDB. 527

eenige uiterwaarden onder Tzendoom. Deze weerdbrief ^)
is uitgegeven a^ 1488 op St. Pancrasdag (12 mei).
Otto V. W.
Dirk V. W.

Johanjia y. W., gehawd (omstr. 1450 (?) met Evert van den
Stade genmd Horst tot Velp (d'Ablaing, »Bidder8chap
V. Veluwe", bl. 80, 126).
Wilhelmina v. W.
b. Walraven v. W., gildebroeder ^) van Onze-Lieve- Vronwen-

vicarie in de kerk te Ooi (Eehteld) in 1453.
Kinderen van Hendrik van Wghe X N. N. :

1 Hermana v. W., abdis van Marienhorst in der Honnep ^)
(zie Lindebom, op. land. p. 153), f 1375.

2 Johan van Wijhe, derde heer tot Eehteld^ f 1371, tr. HiUe van
Riviere ^), heer Jordaens dochter. Hg vestigt in 1368 eene erfyacht
van 6 pond jaarlgks in den Benakker in 't gericht van Greffe-
lingen ^), en sticht met zgne vrouw eene vicarie in honorë Yene-
rabilis SacramSti, modo genaemt Sint-Gatharyn-altaer, staende aen
dye noerden sjde inder kerspellkercken tot Echtelt a®. 1371. In

') Er htdden in 1487 en 88 bg Tiel en Uiendoom swara dykbronken plaats ge-
had, en wel op seyen hoecken (Slichtenh. IX, 282a) tegeiyk ; weshalre 12 mei 1488
al de geërfden ten overstaan Tan Johan Frantz, amptman van Nederbetnwe, en
Henrick van Lonresloten Janss., richter van Uzendoom, oyereenkwamen om de
waarden te bedyken, en maakten zij toen verdere bepalingen omtrent het beheer,
welk stuk, bQ w^jse van open brief door amptman en richter bezegeld, #de onde
weerdbrief' is genaamd. De tweede weerdbrief was van 16 ang. 1584, die tot om«
trent 1818 geldig schgnt te zijn gebleven.

*) Hy vereenigde zich met zes andere familieleden tot een geestelQk gild, dat
Onze Lieve Vronw tot zQne schutspatrones koos, en een altaar met vicarie ter harer
eere in de kerk te Ooi stichtte. De goederen dezer vicarie lagen meerendeels in
de bnnrscbap Medel (o. Eehteld).

') Het vionweklooster ter Honnep by Deventer; zie van Spaen, Hist. I. 26 7|
aangehaald in Nijhofb Oorkonden, Hl, bl 1S5, noot 1.

^ Dezen geslachtsnaam treft men nog aan in het laatst der 16e eenw, in Hen-
drik van Biviere, heer van Iseren, tweeden man van Adriana van Brederode (Fer-
werda, 19e gener. t. Brederode); alsook in 't begin der 17e eenw in Jan van Bi viere,
heer van GelUcom, tweeden man van Comelia van den Boetselaer (Nav. VI, 812).
De Bat, Illostr., folionitg. v. 1686, gewaagt bl 1297 van 't Hnis te Biviere (Maas)
«licht bg Schiedam.

^ Tosschen Drenmel en Alphen in Maas-WaaL

528 GBSLACHT- SN WAFSNKUNDB.

den brief der stichting dezer vicariei >waer de oatste soon nyt
de stam van Wghe van Echtelt collator af i8*\ wordt als getnygen
genoemd de oudste van dit zestal kinderen : '

1 Otto van Wijhe^ vierde heer tot Echteld^ f 1399; — ontvangt
25 juli 1397 van Willem hertog van Gelre verschillende goederen
onder Eist, en een erfjpacht van 152 pond^ voor 1000 oude schil-
den in pand (Nyhoff, »Oork.", lU, n"*. 213). Is gehuwd met Ida
van Eienderen '), dr. van N.... v. R, en van N.... van Doomick.

2 Walraven v. W., bezegelt den brief, waarbg zgn neef Palik
van Sevenaer 19 febr. 1371 belooft de voorwaarden te onderhouden,
waarop hg door Mechteld van Gelre, gravinne van Cleef, tot
Amptman van de Lymers ^) was aangesteld (ibid. II, n^. 179);
behoort met Jorde en Herman onder de edelen ten behoeve van wie
Jan van Blois en zgne gemalin Mechteld van Gelre 2 nov. 1376
een zoenbrief geven ter zake van het voorgevallene sedert den dood
van hertog Eduard (SUgtenh. Geld. Gesch. VIIl, 158&; Ngh.Oork.
III, n^. 29); — richt, evenals Jorde, Herman en Claes v. W.,
met vele andere edelen ') 6 jan. 1377 den landvrede op met Jan
van Blois en Mechteld van Gelre (Ngh., »Oork." IH, n^ 31), en
wordt daarbg tot vorstelgk raed ende geswooren seghsmau benoemd
(Sligtenh., G. Gesch., VIII, 160); bezegelt, evenals Jorde en
Herman, het verdrag mede, dat 24 maart 1379 tusschen Jan van
Blois met Mechteld van Gelre en tusschen Willem en Maria, hertog
en hertogin van Gulik, nevens hun zoon Willem hertog van Gelre,
tot stand kwam (Ngh., ibid. UI, n^. 53) ; — staat mede over den
brief van 20 juli 1382, waarbg hertog Willem van Gelre, de pand-
versohrgving ten behoeve van Jan van Homoet op het ambt van
Overbetuwe verhoogt (ibid. lU, n®. 91) ; — sticht met zgn broeder

>) Binderen, Ryneren of Runharen ligt dicht bg de stad Kleef: reeds in 1105
komt een Meinricns de Byneren (heer van Binderen) voor als getuige Tan Bmchard,
bisaehop Tan Utrecht (Tgl. Tan Spaen, Inleiding, IV, 72). Men Tindt ook eene
baorachap onder Brommen, arrond. Arnhem, Bienderen of Bheinderen geheeten.

>) Bij Zerenaar.

*) Onder die edelen worden ook genoemd #Henric ende Otte Tan Wje, bast-
aerden" (Nijh. 1. dt), yspeelkinderen" (Sligt. 1. dU) Dit karakteriseert den geeit
des mdSy toen Eel6 de edelen rondweg voor hnnne bastaarden nitkwamen, den eigeo
geslachtsnaam hen lieten dragen, en hen met gelgke maatschappelQke rechten toe-
lieten in honne naaste omgeTing.

GSSLACHT- BN WAPSKKUKDE. 529

Hennan in 1876 een altaar in de St. Maartenskerk te Tiel ^). Tr.
N. N, en heeft deze vier kinderen:
a. Johan v. W., tr. Elisabeth van Meekeren, Hermansdr, erf-
dochter van Hemen (hooge heerlgkheid in Maas- Waal), waar-
mede hg namens haar in 1406 beleend wordt. In 1420 is
hg dood, maar zg nog in leven, want in dit jaar transpor-
teert zg Hemen aan Lubbert van Tgll voor zgn zoon Gerrit
en hare dochter
(KI. Aleid V. W., erfdochter vau Hemen, ^toekomende ehe-
Inyden" (Geld. Leenregr.) ; zg wordt vervolgens de vrouw
van Dirk van Wghe Hermanzoon. Hare zuster
bb. Maria v. W., tr. Goosen van Varick, heer van Varik,
(daarmede beleend in 1407), in 1377 raad en gezworen
zegsman van Jan van Blois en Mechteld van Gelre bg
het stichten van den landvrede (Sligtenh. YIII, 160).
6. Dirk v. W., aan wien hertog Amold van Gelre bekent
schuldig te wezen 1400 oude schilden wegens gevangenis
en verlies, door hem en zgne knechten in 'sheiiogs dienst
geleden: waarvoor de hertog hem 24 aug. 1429 de tienden
Glinde en Zorxdam ouder Barneveld verpandt op voorwaarde,
dat *tgeen deze tienden jaarlgks meer opbrachten dan 875
malder haver, strekken zou in mindering van de 859 Amh.
guldens, welke de hertog hem voor het bewaren der poorten
van Wi^eningen schuldig was(Ngh., >Oork.", IV, n®. 67); —
gildebroeder van Onze-Lieve-Vrouwen-vicarie in de kerk te
Ooi in 1453.

c. Elisabeth v. W., abdis van Marieohorst in der Honnep,
met wier voorkennis Margriet v. W. (Jordensdr. bg Johanna
van Groesbeek) in 1423 de collatie van SL Gatharina-vicarie
aan Otto v. W. (X Ida van Brienen) overdraf^ van welke
overdracht getuige is haar broeder Dirk v. W.

d. Willem v. W., kanunnik van St. Pieter te utrecht ») in 1423,

^) Vgl. Biak, ^Beschryying t. Tiel", 1886, bl. 192; 2e Byiage (1847), bl. 41.

') I>e Prolegomena der Nederd. Batam Sacra, p. 97 gewagen van Wflhelmns de
Wye, als kapittelheer der Utrechtache kerk. Hy wordt genoemd ^dominns Wye*';
want dominus was in dien t^d de titel van geestelgken zoowel als van rqje edelen
(ae Bink, 2e BgL, bL 48, noot 3). Van bier nog óns dominé.

530 OBaLAOHT- BN WAPBNKUIVDB..

en van St. Lebainus ie Deventer tgdenfl dea Utrechtschen
bisschop Zweder van Coleraborg (omstr. 1427), bevindt zich
in 1444 met andere edelen ie Nydegen in ggzeling wegens
de zoogenaamde Drielsche geschillen, in 1440 ontstaan uit
het bevel van hertog Arnold aan die van Driel, om zonder
zgne goedkeuring geene gelden aan het kapittel van Si. Paulus
te Utrecht te laten volgen (Sligtenh. IX, 233, 238); — b
1453 gildebroeder van Onze-Lieve-Vronwe-vicarie in de kerk
te Ooi;— overleden als ipastoer der siadt van Tiel*' in 1458; —
laat een bastaardzoon na, geheeten
Jorde v. W., pastoor ie Millingen (!), waarmede ook zon

kannen bedoeld zgn Mil of Medele, eene bnnrschap onder

Echteld, waar weleer eene kerk stond.

3 Sophia v. W., ir. in 1378 Gerrit van Bossam, die raad van
Beinald lU, hertog van Gelre, geweest was (zie van Spaen, In-
leiding, UI, 420, en De Navorscher, XYIU, 119). Zg bracht de
Vaali te Echteld^) mede ten huwelgk.

4 Herman v. W. (door Ferwerda^ 5e generatie van der Gapellen,
bg vergissing Herman van Wglre geheeten), amptman van Neder-
beinwe*); — zie verder bg Walraven v. W.; — wordtin 1392 ge-
noemd onder der aadsvrinden en borgen van hertog Willem van (relre,
die voor dezen een schuldbrief bezegelen ten behoeve van den heer
van Gnlemborg (zie Voet v. Oadheosden, Beschrgving v. Calem-
borg, I, 40 vg., waar het charter wordt geciteerd); tr. N. N., en
heeft deze vier kinderen:

6. Dirk v. W., die in 1413 eene hofstad te Echteld aan Otto
V. W. (X Uft ▼• Brienen) overdraagt Hg huwt nk 1420
zgne nicht (sons-germain) Aleid van Wghe, met wie hg in
een oud transport van 37a n^orgen lands vermeld staat, en
is in 1465 dood. Hg is de stamvader van den tak van Wghe
van Hernen (zie sub A).

>) Deie hofiitad werd 27 jali 1502 yoor den richter tui Nederbetawe doorMir-
garotfaa, wedawe tao Johu yin Voom, ten behoeve yaa hwe dochter MsiiBWetba
opgedragen (sie Nghoff, «Oorkonden", VI, 2, bL 7iS, noot). '

*) In 13SS WM nogtans Wooter Tan Isendooni door WiUom hertog Tao Gein
tot amptman en richter te Txel en in Nederbetnwe aangeitèld; aïe Nyhoff, «G«-
denkwaard.", lil, bL lxzti.

GESLACHT- EN WAPENKUNDE. 531

c. Johau V. W., vermeld in het niaagscheid van 4 mei 1420
tnsschen Otto v. W. (X Ida v. Brienen) en Joh* v. Groes-
beek, wed. Jorde v. W. Ottozoon.

dn Herman v. W., aan wien Margriet van Groesbeek in 1439
de tiend te Ophensden overdraagt (G. Lrg.), sterft kinder-
loos in 1465, na deze tiend op Wichard ten Have (X Belia
van Ëck) getransporteerd te hebben.

a. Willem v. W., vermeld in eene riddercedal van 1434 (?), tr.
N. N., heeft twee zoons en misschien eene dochter (zie snb B).

5 Claes v. W., behoort tot de edelen, die 6 jan. 1377 met Jan
van Blois en Mechteld van Gelre den landvrede oprichten (Ngh.
>Oork." III, n°. 31); komt ook voor bfl Pontanns in zgne
»Hist. Gelr.*', p. 313; wordt in 1403 beleend met de hofstad
W^he*8 kamer (12 morgen lands) te Echteld (6. Lrg.); gehnwd
met Aleid van Haeften, Nicolaasdr ex Jotianna de Cock van
Op^nen^ waarbg:

Johan V. W., in 1423 tegenwoordig bg de overdracht der col-
latie van St. üatharina-vicarie aan Otto v. W. (X Ida v. Br.).

6 Jorde v. W., tr. N. N., waarbg:

Johan V. W., tr. öophia van Varick, waarbg:
? Jacob V. W., domheer van het kapittel te ELaarlem, licen-
tiaat in de godknnde in 1573, 74, 77 en 82, f 1582
(Bat. Sacr., X, 156-159, 171, 266),
? Christina v. W., tr. Wonter van Delen Janszoon.
? Fredericns v. W., doctor en kanselier van hertog Ernst
van Lnnebnrg in 1530 (Opera Genealogico-Historica van
Herm. Hamelman, gedr.te Lemgon in 1711, p. 906).
Nog twee geestelgken staan vermeld, die w^ niet weten te
plaatsen, t. w. Comelis Wg, stichter eener Godskamer in de Min-
nebroedersstraat te Haarlem (Batav. Sacra., X, 284), in 1602 (?),
alsmede Theodorus W^he, vicaris of kapellaan van St. Bavo*s kerk
b^ het altaar van St. Nicolaas te Haarlem, die 28 oct. 1638 over-
leed (Bat. Sacra, X, 167, 168). Laatstgenoemde komt reeds voor
in 1602. Misschien zgn zg gebroeders, en afstammelingen van Claes
van Wghe bg Aleid van Haeften.
Kinderen van Otto van Wghe X ^^^ ▼&& Bienderen:
1 Jorde van W., ridder, is mede begrepen in den zoen van

53j geslacht- en wapen kukde.

2nov. 1376 (NghoflF, Oork., III, n^ 29; Sligtenh., Vm,1586);-
sticht mede 6 jau. 1377 den landyrede (Ngh., ibid. III, n"". 31); —
is als Jordanas de Wge. raad van hertog Willem van Gulik en
Gelre, tegenwoordig bg den brief van aanstelling van Jan Thomasz
van Florence (19 febr. 1395) tot mnntmeester te Arnhem (ibid.,
n^. 199). Wgl hg reeds bg zijns vaders le^en uanw verbonden was
aan den dienst, en behoorde tot het gevolg des hertogs, verkocht
hg het hnis te £chteld c. a. aan zgn broeder Otto. In 1405 werd hg
met eene tiende te Ophensden verleid, en was vóór 1414 reeds dood.
Bg Johanna van Groesbeek, die in een maagscheid, 4 mei 1420
tnsschen haar en haren zwager Otto opgericht, voorkomt als >vroa
van Wge", en in 1424 als wedawe Jordens v. W., op nieuw met
de tiend te Ophensden verleid werd, had hg deze drie kinderen:

a. Johan v. W., f 1414, in welk jaar hg de tiend te Ophensden, die
hg van zgn vader geërfd had, zgne moeder erven laat (G. Lrg.).

b. Margriet v. W., non of kanonesse te Marienhorst in der Honnep,
die in 1423 de collatie van St. Gatharina-vicarie opdraagt aan
haren oom Otto v. W. Zg f 1423.

c. Zeger v. W., sticht in 1415 met zgne moeder Joh^. v. Groes-
beek, eenige missen in de kerk te Echteld tot rust zgner ziel
en die van heer Jordaen zgn vader. Hg schgnt dus spoedig
daarop overleden te zgn. Misschien was hg in 1395 geboren,
£00 hg, en niet zgne zuster, bedoeld mag wezen in van Has-
selts Bgdragen tot de Geld. maaltgden, bl. 284: a^ 1395
des sonnendages ua den heyligen Dartthiendag vuern., toen
mgn lieve vrouwe van Rosendael (Catharina van Begeren,
gemalin van hertog Willem ,van Gelre en Gulik) tot Echteld
heren Jordens kynt van Wghe van der lonte te heffen^ te
pillegave gecoft eyn crusen (kroes), dat woech xxni loet silvers".
De eer van dit meterschap en dit geschenk kochten de vader
en de grootvader wellicht duur genoeg. Hg overleed onge*
huwd vóór zgne moeder, want deze droeg in 1424 de tiend
te Ophensden aan Johan van Groesbeek over (G. Lorg. B.).

3 Henrica v. W., ir. Zeger van der Glocke, die in 1424 de kerk
te Echteld met drie morgen lands begiftigde, en in 1437 genoemd
wordt in een maagscheid tnsschen Otto v. W. (X Ida v. Br.) met
Jorden sgn soen en Johan van Wg Janssoen en sine kgnder van

GESLACHT- EN WAFENKUKDE. 538

den jare 1437 op Rinte Valencgnsdach Decembris. Desen brief was
besegelt met tien segels in groen was aen francgne staerten.

4 Hendrik v. W., moet in 1432 een verbond geteekend hebben, doch
welk, bigkt niet. Hg verschijnt in 1428 te Roozendaal aan het hof.

5 Agnes v. W., vermeld in 't mai^scheid tusschen Otto v. W.
en Joha V. Groesbeek; zg f ongehnwd.

6 Alard v. W., behoort tot ^de ridders van wege het kwartier
van Arnhem, die tusschen de ridderschap en de steden 'slands
van Gelre 3 mei 1418 een verdrag sluiten (Ngh., Oork., III,
n**. 374); — verschgnt met zgn broeder Hendrik v. W. in 1428
op Roozendaal bg hertog Arnold (van Hasselt, >Boozendaar\
bl. 211). Aan hem en aan Egbert ten Have verpandt hertog Arnold
5 maart 1431 zgne tienden te Wapsen, enz. voor 270 oude frank-
rgksche schilden en 64 blanken (Ngh., Oork., IV, n". 74), tot
pandverschrgving op welke tienden Ggsbert van Meekeren 5 maart
1431 zgne toestemming geeft (ibid. IV, n**. 75), terwgl Alard v. W.
ten behoeve van £gbert ten Have van de helft dier tienden
3 april 1431 gerichtelgk opdracht doet (ibid. IV, n\ 77). Nog
staat hg voor het kwartier van Arnhem mede over den verbond-
brief van 17 apr. 1436 tusschen ridderschap en steden *s lands van
Gelre (ibid. IV, n^ 158, bl. 131, 137).

7 Johan v. W., gildebroeder van Onze-Lieve- Vrouwe-vicarie in
de kerk te Ooi in 1453; tr. N. N., waarbg:

gildebroeders van Onze- Lieve- Vroawe-vicarie
in de kerk te Ooi 1453, stichten in 1474
eene »paepelieke prebende voor de rast van
Henrick van Wge en voor Johan van Wge
o. Frederik v. W. l Henrickssoon en jonckfrou Hille sgn huys-
b. Herman v. W. [ frou saliger"; — stichten eene vicarie in
honorê sanctorum Sebastiani, Catharinae et
Margarethae martyrum ^) in de kerk te Rgs-
wgk (Nederbetuwe) a**. 1472 op St. Victors-
dag (10 oei).

*) BlgkeiM het kerkelgk archief te B^swyk. Deze helangryke Ticarie in te i^s-
wijk gelegene uiterwaarden bestaande, staat sedert 1586 ter collatie yan het Hnis
te Zoelen ; vg]. Registers op 't archief van *t voorm. hof Tan Gelderland door
P. Nöhoff, bl. 82.

534 GESLACHT- EN WAPENKÜNDE.

2 Otto van Wijhe^ vijfde heer tot Echteld, wien Dirk y. W.
Hermanzoon in 1413 eene hofstede te Echteld opdraagt, terwgl
hg in 1416 onder Dreumel en in 1434 onder Alphen landergen
overdraagt aan Herman van de Poll. Was gehuwd met Ida van
Brienen (Hendriksdr ex Anna thoe Boecop, zie Perwerda, 4e gener.
V. Brienen), welke echtelieden 4 mei 1420 met Joh» v. Groesbeek,
weduwe Jorde v. W., een maagscheid oprichten, waarin sprake is
van »des Hejligen Sacraments Altair (St. Catharina-vicarie) t'Ech-
telt inder kercken ghelegen, die comë en blivë sal aen denghene,
die daertoe gheregtigt is na wtwisinge der fundatiën*\ Hem en
zgnen erfgenamen in de rechte Ign wordt de collatie dezer vicarie
door de dochter (Margriet) zgns oudsten broeders (Jorde v. W.)
in 1423 opgedragen. Hg f 1438, en had de navolgende zes
kinderen :

1 Jorde van Wijhe^ zesde heer tot Echteld, gehuwd met Johanna
van Isendoom ^). Hg staat voor het kwartier Nymegen over den
verbondbrief van 17 apr. 1436 (Nijh., Oork., IV, n^ 158, bl. ISl,
137); — is 13 jan. 1456 heemraad van Nederbetuwe, en bezegelt
als zoodanig eene ordonnantie der geërfden van de Betuwe op het
schoonhouden en schouwen van de rivier de Linge (ibid. lY,
n®. 302). In 1453 is hij gildebroeder van Onze-Lieve- Vrouwe-vicarie
in de kerk te Ooi^ en in 1465 wordt hg eigenaar van 't Zand te
Tzendoorn; f 1468.

2 Margriet v. W., is in 1439 de vrouw van Johan van Rossum,
die de er^ortie van Otto v. W. X Ida v. Br. in dit jaar verkoopt
aan haar broeder Jorde v. W.

3 Johan v. W., verkoopt in 1439 het van zgne ouders verkregen
erfdeel aan zgn broeder Jorde v. W.

4 Arnolda v. W., tr..Otto van Echteld (f 1470), diemetZeger
van der Glocke, man van Henrica v. W. vermeld staat in het
maagescheid tusschen Otto v. W. (X Ida v. Br.) »met Jorden sjn
soen en Johan van Wij Janssoen en sine kynder" a°. 1437.

5 Herman v. W., wordt in 1470 een der edellieden van David
van Bourgondie, bisschop van Utrecht, genoemd.

^) Willemsdr tot het Hof te Yzendoorn ex Adriana Johanna van Bnkel), en
kloindochtor van Alard v. Isendoorn ex Folcwgn van Drneten.

OBSLACHT- EN WAVmXKWDE. 535

6 N. N. V. W., tr. Johan van Dolre^ wier dochter Jutte, wed.
Tan Gerrit Iseren, met Coenraad Schimmelpenninok (1475 — 1498
schepen te Zutfen) hertrouwde (vgl. d'Ablaing, a. w. bl. 38).
Kinderen van Jorde van Wghe X Johanna van Isendoom:
1 Otto van Wijke^ zevende heer tot Echteld^ amptman en dgk-
graaf van Nederbetuwe ^). Wegens dgkbreuk (beboeting big
de dgkschonw) jaagt hg Berend van Wees tot den Plnimenbarg
(o. Dodewaard) tegen zich in het harnas, die in overleg met hertog
Earel, hem te Eesteren verraderlgk oplicht, naar Wageningen voert,
en aldaar, onder het oog van Albert van Lawick, in een kerker
laat pgnigen; terwgl inmiddels de brand wordt gestoken in het
kasteel te Echteld en de cingelgracht gedempt, ook groote ver-
woesting in het dorp wordt aangericht door des hertogs soldaten,
die zich in het kerkgebouw hadden gelegerd. Heer Otto moest zich
voor 500 goudguldens vrgkoopen ^). Dit moet omstr. Pasehen 1492
zgn voorgevallen, en had ten gevolg, dat de zelÜEitaiidige ridder
gedwongen werd zgn kasteel te Echteld, zgn Wghenburg, dien
hg» zich scharende aan de Bourgondische zgde, in 1493 voor
Karels vganden geopend had ^, leen en open huis van den hertog
te maken (van Spaen, Inleid. III, 399), wat hg zich dan ook in
vereeniging met zgne huisvrouw Geeitruid TengnagM *) 22 juli 1495
liet welgevallen (Ngb., Oork.^ VI, 1, n^ 136); weshalve hg 23 juli
van den hertog kwgtschelding bekomt van vroeger betoond verzet
(ibid., n". 137). lig ontving toen voor zich en zgne erven het huis
te Echteld, dat totdusver een allodiaal goed was geweesti van den
hertog ten Zutfenschen rechte wederom ter leen, met een pond

') Zgn groote tegenstander in de amptmannie was Willem van €knt; vgl.
Nyh., Oork., VI, 1, n». 88, en ald. noot 2.

') In de familiepapieren ib sprake van Bfjn bastaardbroeder Otto yan Wyhe, wien
Willem ▼. W. in 1480 een huis en bofstad te Ecbteld in erfpacht nitgaf. Deie
#Ott die bastaert'* werd ook gevangen genomen en zag sich een losgeld van 40
gondgl. opgelegd, 't welk Otto v. W. voor bem moest -nitkeeren.

*) Ook de Heer van Bossnm had dit gedaan, zie NyhofT, Gedenkwaard. enz.,
VI, 1, bl. xzxvi. Heer Otto wilde hiermede denkelijk weerwraak nemen over de
verdnurde gevangenschap en martelingen.

*) Woltersdr ex Baba (Rubken) van Lennep, en kleindr van Sander TengnageU,
ridder, en Ëlsabe van Bchteld.

536 GESLACHT « EN WAPEMKUNDE*

goed gelds te verh eergewaden. Dat er tasschen Otto van Wgbe en
hertog Earel een volkomen zoen getroffen was, kan hiemit blgken,
dat de ridder onder de edelen behoorde, die zich 1 sept. 1517 bg
den hertog aansprakelgk stelden, als deze ten behoeve van Margriet,
dochter van Albert van Lawick, en haren echtgenoot Goosen van
Hoenseler, eene rente vestigde op zgne inkomsten nit het land van
Kessel (ibid., YI, 2, n°. 872). In 1482 won hg landerigen aan onder
Drenmel in 1491 onder Benningen ; in 1484 droeg hg landergen te
Erichem over aan Johan van Wghe Reinierzoon (vgl. bl. 553). In
1501 vestigden »Mens Doeys ende Gryet Jansdr., sgne echte hois-
frou", eene erfpacht van 10 gl., verschonende jaarlgks op St. Peters-
dag ad cathedram (22 febr.) in een huis en hofstad onder Echteld,
waarvan Otto'szoon, Jasper van Wghe collator^ en heer Gerit
Ponth (pastoor) vicaris zou zign. Ondanks de te Wageningen ge-
leden folteringen overleed hg eerst in 1520.

2. Willem v. W., is 1 maart 1464 een der zeven ridderlgke
borgen, gesteld door Johan van Rossum, amptman en richter in
Tiel en Nederbetuwe, die beloven in leisting te komen te Nymegen
of te Tiel, ingeval de amptman aan Johan van Haeften, Willem
die Haese en Jacob Ottense, door hem aangesteld tot richters van
Tiel, niet teruggaf eene verschuldigde som van 600 gouden over-
landsche kurfurster rgnsche guldens (Rink, Beschrgving v. Tiel,
Bglagen, bl. 81, Bglage 1, bl. 49); — behoort onder de ridders,
die de zgde van hertog Amold en van den hertog van Cleef ge-
houden hebben, en van het recht op wier verbeurdverklaarde
goederen hertog Karel van Bourgondie 28 dec. 1472 afstand doet,
terwgl deze laatste 30 dec. 1472 belooft, o. a. ook de schuldvor-
deringen van > Wilhelmus de Wge" te zullen erkennen (Ngh., ibid.
IV, n®. 538), en hg zelf met vele andere edelen wordt vrggesteld
van de bede, die Karel in overleg met Arnold den lande zon op-
leggen, nadat hg Gelderland onder de macht van den laatste zon
hebben teruggebracht (Sligtenh. IX, 267) ; — treedt als getuige op
in zake de gevangensfetting van zgn broeder Otto van Wghe, dat
deze zich deswegens niet op Albert van Lawick zou wreken.

3. Ida V. W., tr. Arnt van Essen tot Hulhuysen in 1468, »des
wonsdags na kruisverheffing", waarbg Johan van Essen, Henrik
van Pnflik en Johan van Hees als getuigen des mans, Otto van

0B8LACHT £N WAFENKX7VDE. 537

Wghe, Ggsbert van Isendoorn en Johan van Brakell als getuigen
der YTOQwe zgn opgetreden.

4. Eermana v. W., non in St. Walburg te Arnhem, f 1514.
?. Antonetta v. W., omstr. 1500 gehuwd met Lodew^k van

Brakell, Johansz. ex Catharina van Leefdael (geh. in 1475), weduw-
naar van Anna van Isendoorn. (vgl. Te Water, Verbond, IV, 237).

5. Agnes v. W., stiftsjuffer of kanonesse in St. Quirgn te Nuys.

6. Johanna v. W., item in St. Maarten te Keulen.

6 april 1559 getuigt Alard van Isendoorn deze beide nonnen
gekend te hebben, die hare acht kwartieren konden toonen ^).
Kinderen van Otto van Wghe X Geertruid Tengnagell:

2. Gomelia v. W., tr. Steesken van Broeckhuysen, heer tot
Brakel en Willigen *), zoon van Amt ex Greertruid de Cock van
Opgnen, bl^kens huwlgksvoorwaarden van 1517. Zg is in 1535
z]jne weduwe.

3. Baphael v. W., tr. Ggsbert van de Poll, dagelgksch heer tot

') Eene copie daarvan yindt men in het Wassenaer-Catwijksche archief, van dezen
inhoud : ir lek Alert van Isendoorn certificere en tnyge onermits desen tegenwoordige
brijove bij mijn AdeU ind manwaerheit voer die gerechte waerheit, dat Ott van
W^he, in Godt verstorven, de vader van Jasper van Wijhe, hem tot Echtelt, twee
snstereii gehad hefft tot doesteijoafferen, die ick gekent heb, der ene een vette
plossige jouffir, een dumjoufier in de styft van Sinte Qnirijn binnen der stadtNnys,
ende der andere een reysiger joafTer binnen der stadt van Coelen in den stijfft van
St. Mar ten, dio welcke cloesterjonfieren haer acht quartieren van goeden, oprechten
ridderschappen mosten bewesen and mytgebrocht hebben, eer sy daer cloesterjoafF
mochten worden. Ende want my dat alsoe indechtig is en alsoe geschiet sij als 't
vnrsz. (te voren gezegd is), ende een jeder dan schnldich sy getnychnis der waerheit
toe geven, wanneer sulx dneclitelick versocht wordt, soe heb ick Alert van Isendoorn
voirgen. mijnS segell aen desen apene bryeft' gehangen en mijn gewoentlijck hantteyk
oick op spacium van desen brieff geset. Gegeven in den jaer ons heren dnysent
vijfhódert negen ende vijftich op den sesten dach in Aprill. Want myn snster by
een van die gewoent hefft. Was ondertekent , Alert van Isendoren". Aan dit
stuk hing een zegel in groen was aan dubbele francyne staart, door ouderdom
afgevallen.

^ Dat omstr. 1407 in de familie v. Broeckhnysen (Broichusen) gekomen was
door het huwelijk van Johan v. Br., Willemzoon ex Agnes van Weerdenburg, met
Adriana, oudste dochter van Stcesken van Brakell. Uij kwam toch in 't bezit van
/ydie borch ende hcerlichcit tot Brakel ende Willigen bi Sevenhouen"; zie Geld.
Volksalm. 1874, bl. 22.

538 GB8LACHT- EN WAPfiNKUKDB.

Leeuwen, Hermanzoon ex Serta yan Delft, blgkens maagscheid in
1541 met haar broeder (Jasper) en zuster (Oomelia) opgericht.

? Sophia V. W., in 1534 weduwe van Otto yan Hoekelom,
erflater yan hertog Earel, die 6 febr. met haar omtrent haar tocht
en morgengave een yergelgk treft (Ngh., Oork. VI, 3, n°. 1748).
? Elisabeth y. W., gehuwd met Dirk yan Meekeren, wier zoon
Herman y. M. in 1547 beleend werd met Schorrecberg (d'Ablaing,
bl. 177), en wier dochter Mechteld y. M. de yrouw werd yan
Daem yan Heerdt, in 1551 beleend met Hoeye (ibid. bl. 79).

4. Herman y. W., met wien, zoowel als met Rutger yan Isendoorn,
zich Jasper yan Wghe, yolgens eene memorie yan 14 oct. 1538,
in tegenwoordigheid yan gerichtsluiden, 28 aug. daar te yoren ten
huize yan Jan yan Isendoorn yeryoegde^ om dezen te yragen wat
»hem yan zalige Ott yan Wge^s yerste gefenkenscap yoirstond**.
Op hem en z^ne yrouw Helena yan Riemsdyck transporteerde
Ggsbert yan R^sw^k, Kerstensbroeder, in 1539 en 1546 huis en
hofstad te Ayezaat (23 morgen). Had tot zoon

Johan y. W., erfgenaam yan zgn yader Herman in 1554. In
1556 werd om zijn minderjarigheid Joachim yan Hoemen
met dat goed te Ayezaat beleend. Hg zelf ontvangt in 1564
de beleening, en tocht zgne yrouw Anna de Gock yan
Opgnen, Jansdr ex Rembolda yan Neringen (te Tiel) daar-
aan in 1570. Sterft kinderloos.
(Wordt vervolgd,) j. anspach.

VRAGEN.

Geslacht y. Doomick of Doominck. Wie waren de ouders van
Martinus yan Doomick of Doominck, in 1662 predikant te Vorgten
(Gelderland), die 11 sept. 1663 huwde met Gerharda TgdemaOf
dochter yan Martinus Gerritsz. en Christina Hamilton?

yBDSTE.

Oeslaoht Tqssen of Thijssen. Van dit geslacht^ waaruit o. a. ook
de bekende ylaamsche schilder Pieter Thgssen (geb. te Antwerpen
in 1625 en directeur der akadeniie aldaar iu 1661, f 1692) en

GESLACHT- EN WAFENKUNDE. 539

zgne beide zoons Nikolaas Thgssen- (geb. te Antwerpen 1661,
directeur der akademie aldaar 1691, f 1719) en Augustus Thgssen
(geb. te Antwerpen 1662, directeur der akademie 1691, f 1722)
zgn gesproten, wenscht men eenige bgzonderheden te vernemen.

Een der afstammelingen, de heer Daniel Tgssen, te Brighton in
Engeland, heeft zich veel moeite gegeven om in Vlaanderen en
Zeeland te vinden wat hg zocht, maar slaagde daarin slechts ten
deele. Het blgkt dat een der leden, Daniel Tgssen, in 1651 uit
Ostende naar Engeland is vertrokken, waar hig de stamvader van
den engelschen tak der &milie is geworden. Ook de namen des
vaders en des grootvaders van dezen zgn bekend, maar verdere
bgzonderheden ontbreken.

Zie hier de Igst voor zoo ver zg, naar authentieke stukken
kon worden opgemaakt:

Francis Tgssen

Daniel Tgssen

Daniel Tgssen = Appolonia, dochter van Baldwin

uit Holland, later in Ridley, koopman in Holland. (Zg

Londen gevestigd. was in 1651 peetmoeder van

John Tgssen (A) en in 1681 van

Dorothy Tgssen (B).

Prancis Tgssen, = Dorothy, dochter van Gerard Cal-
f 23 maart 1700 in land, gehuwd in de hoUandsche
Londen, testament kerk te Londen 29 sept. 1649, f
van 5 mei 1690. 11 aug. 1703 in Londen.

Susanna, = Francis Tgssen == Mary, dochter John Tgssen,

dochter van van Thomas (A),geb.25mei

Peter Matthews, Western, geh. 1651,t Usept.

gehuwd 24 sept. 30 dec. 1686, 1681.

1678. t22aprill731.

I ^^ ^ .

Dorothy Tgssen verscheidene kinderen.

(B), geb. 15 mei

1681.

540 0£SLACHT- EK WAFEKKUKDB.

Oe bovengenoemde afstammeling nit dit geslacht zou zich zeer
verpligt achten indien men in de registers bewgzen van huwel^ken,
geboorte en sterfte der volgende personen opspoorde:

Doop van Apollonia, dochter van Baldwin Ridley, tasscheu de
jaren 1580 en 1620.

Huwelijk van Daniel Th^'sseu met Appolonia Ridley, dochter
van Baldwin Ridley, tusschen de jaren 1600 en 1630.

Doop van Frangois Thgssen, zoon van Daniel Thgssen en
Appolonia Ridley zijne huisvroaw, tnsschen de jaren 1620 en 1630.

Dood en begrafeuis van Baldwin Ridley tnsschen 1610 en 1650.

Dood en begrafenis van Appolonia Thgssen tusschen- de jaren
1681 en 1700.

Geslacht Crillarts. Wie kan mij het volgende invullen?

Jan Jansz. Grillarts geb. te ? st. ? burgemeester te Geertruiden-
berg, tr. te ? Elisabeth Snellen geb. te ? st. ?.

Hunne dochter Margaretha Crillarts, geb. te Geertruidenberg
25 julij 1625, st. te Dordrecht 12 oct. 1672, huwde te Geertrui-
denberg 28 mei 1656 met Fran9ois van den Brandeler, geb. te
'Breda 24 jan. 1623, st. te Dordrecht 27 sept. 1676.

Kan iemand mg ook melden, wie de ouders waren van voorn. Jan
Crillarts en Elisabeth Snellen, en welke hunne kwartieren waren?

'8 Gravenhage. p. N. J. van den beandelee.

Familie Hoelands. Als personen van dezen naam zgn mg voor-
gekomen: Adriaan Hoelands^ schoolonderwgzer te Hengstdgk van
1719—1753 overl.j Jacobus Hoelands, idem te Graauw 1761 en
vervolgens te Ossenisse; Johannes Hoelands, idem te Ossenisse
1775 en vervolgens te Hontenisse, en Adriaan Hoelands, idem
aangesteld te Lamswaarde 10 aug. 1789. Gaarne zou ik vernemen,
in welke betrekking deze stonden tot de later in aanzienlgke be-
trekkingen voorkomende familie van dien naam te Axel.

Wolfaartsdijk. J. van der baan.

Wapens op een porceleinen schaal. Voor eenigen t^d werd mij
een porceleinen schaal getoond, waarop twee wapens geschilderd
waren. Het eene had twee schuin tegenover elkander staande

0B8LACH1V EN WAPENKÜNDB. 541

roode leeuwen op een gouden veld en daarboyen in het midden
eene ster. Van het andere waren de kleuren niet meer te her-
kennen; maar het bestond uit twee gekruiste adelaars-klaanwen,
met eene klaauw boven op den helm. Onder de beide wapens
stond het jaartal 1742. De bezitter scheen meer voorwerpen
met deze wapenb te bezitten. Het is op zgn verzoek, dat ik de
vraag stel: aan welke geslachten behooren deze wapens? Onder
onze wapenkundigen zal wel iemand zgn, die m^ wil voorlichten.

GoeS. S. FICCA&DT.

MENGELINGEN.

Een jong onderwyzer. (XIV, bl. 224, 287). Aan Samuel de
Ridder, geboren 10 dec. 1800, werd den 18 nov. 1816, en aldus
op 15-jarigen leeftgd, de waarneming van de toen vaceerende
school te Sint Kruis, in Zeeuwsch Vlaanderen, opgedragen. Den
16 julij 1819, bij 18-jarigen ouderdom, zag hg zich, na examen
van den 4en tot den 3en onderwgzersrang bevorderd, en werd nu
op wettige wgze tot hoofdonderwgzer ter gemelder plaatse benoemd,
als zoodanig den 28 april 1820 in functie tredende. Na verloop
van eene halve eeuw altgd voortdurend in die school werkzaam
geweest zgnde, werd den 18 nov. 1866 daaraan op eene voor
hem eervolle wgze gedacht. En zoo nadert nu allengs de stond,
waarop hg zgnen 60-jarigen dienst aldaar hoopt te vieren, eene
bgzonderheid, waarvan, zoo wg meenen, in Zeeland nog geen
voorbeeld bestaat, en welke te opmerkelgker is, naardien de krachtige
grgsaardi die om zgn fraai schrift algemeen beroemd is, zgne
veelvuldige schriftelgke werkzaamheden nog kan verrichten zonder
daartoe een bril te behoeven.

Wolfaartsdijk j. van dbe baan.

Eet dauwtrappen. (XXVI, bl. 884.) Ik meen — misschien te
onregte echter — dat dit gebruik in Vlaanderen onbekend is en

542 HSNGBLINOEN.

is dit zoo, dan is 't opmerkelgk, zoo als uit het vervolg bl^kt.
Dit gebruik zegt men is zeer oad. *k Wil mgne familieoverleve-
ring deswege mededeelen.

In Rotterdam ging men, en gaat men welligt nog, op Hemel-
vaarts-morgen, in Middelburg den eersten Zondag in mei, den
dauw slaan, den dauw trappen. De Rotterdammers aten dien dag
tot mgn groot genoegen, bg de morgenkoffie krentebollen of warme
broodjes rijk van krenten of rozgnen toonden.

Mgne familie behoorde daar meerendeels tot den ambacAtsstand,
en enkele der jongste leden waagden 't wel eens, ondanks hunne
ouders, daar deel aan te nemen. Niet lang geleden nu herinnerde
ik eenen mgner neven, die reeds lang de schaaf met dè pen ver-
wisseld, heeft de dagen van olim en vroeg zoo los weg, maar wat
beduidde toch dat dautodaanf

Hg wist mg te zeggen dat dit eene navolging was van het
vrolgke Loofhuttenfeest der Israeliten, die reeds vroeg in Holland
vrgheid van godsdienst genoten, 't Is mogelgk en dan verklaart
zich van zei ven de onbekendheid van dit gebruik in Vlaanderen,
waar nimmer veel Joden waren en waar er nog weinig zgn.

In Middelburg gebeurt het in mei. Zonden we dus niet verder
moeten zoeken en er een of ander germaansch gebruik in vinden,
dat met den natunrdienst in verband stond? Het gebruik om de
vruchten des velds in oogenschouw te gaan nemen, kan dan
daarmede voorzeker zeer goed in verband staan.

Zoo vertelde mg onlangs iemand dat het hanenkoppen, gans-
of palingtrekken, katkneppelen en dergelgke barbaarsche volks-
spelen alle in 't oude heidendom wortelden en met offeranden
en toovergen in verband stonden.

Een en ander verdient wel, meen ik, nader onderaoek.

o. P. BOOS.

Esparto. (XXVI, bl. 432). Het sparte of kwispelgras, waarvan
de botanische naam stipa tenadssima, de arabische al/a^ de spaansche
esparto is, behoort tot de grasplanten. »Het groeit in groeten
overvloed aan de kusten der Middellandsche zee, met name in
Algerië en Spanje, tussohen Alicante en Almeira, in de berg-
streken tegenover de zee, op eenen dorren rotsachtigen en gzer-

MBN61LUIGHN. 543

hondenden grond. Men vindt dit door de buitengewone taaiheid
z^ner vezels bekende gewas reeds bg Plinins vermeld. Het heeft
liesachtige bladeren van twee tot drie voet lengte, rechtopstaande,
stgf, een weinig dikker dan korenhalmen. Den naam kwispelgras
draagt het naar eenen plnim b^na als van riet, een span lang, uit
bloempjes bestaande. In Spanje gebruikt men dit taaie gewas veel
tot het vlechten van matten, mandjes, pantoffels enz.; ook maakt
men er touwwerk van verschillende dikte, zelfs kabels, van. Dit gras
nn heeft men in den laatsten tgd tot het vervaardigen van papier
b^p>nnen te bezigen.** Zoo schreef ik in de laatste uitgave van
Het boek der uitvindingen, ambachten en fabrieken (Leiden^ A.
W. Sgthofi), dl. 1 bladz. 20. Men vindt daar voorts eene beschrgving
van het sparte-papier, volgens mededeelingen, daartoe welwillend
verstrekt door de pi^ierfabrikanten van Gelder en Zonen, die papier,
geheel of ten deele van sparte vervaardigd, naar de amsterdamsche
ngverheids-tentoonsteUing van 1866 hebben gezonden.
Haarlem. H. m. c. van oosrsazBB.

[Antwoorden op deze vraag ontvingen wg ook van de heeren
A. Aarsen en J^ d. V. Jzn. Laatstgenoemde deelt ons nog het
volgende mede uit: Een woord over nieuwe grondstoffen voor papier,
met monsters van de proeven geleverd op de Algemeene Ten-
toonstelling van Nederlandsohe Ng verheid en Kunst, gehouden te
Amsterdam in het Paleis voor Yolksvlgt 1866, door de firma van
Gelder en Zonen.

»In vfilden staat groeit de sparte in dikke bossen, waarvan,
ten behoeve van de papierbereiding, alleen de stelen moeten ver-
zameld worden, wanneer zg tot rgpheid zgn gekomen; sngdt
men de stelen te jong af, dan verkrggt men doorzichtige vezels
en buitengewoon veel verlies; laat men ze daarentegen al te rgp
worden, dan valt het te moeielgk de zouten en minerale stoffen
er uit te verwgderen.

April en mei zgn de oogsttgden in Afrika, De inzameling
geschiedt door menschenhanden ; de afgesneden stelen moeten acht
of tien dagen te drogen liggen, alvorens men ze kan inpakken.
Door die droging verliezen zg 40 % van hunne zwaarte.*']

544 HENGKLINOSN.

VRAGEN.

Langdurige onderwijzersdienst. Hoezeer ook niet dikwgls, zoo
wordt er toch nu en dan wel eens melding van gemaakt, dat een
schoolonderwgzer zgne 50-jarige loopbaan vervnld heelt. Zeldzamer
komt het voor, dat zalk eene gedachtenisviering betrekking heeft
op eene dienstvervalling van 60 en meer jaren. Mg zgn daarvan
voorgekomen:

Kornelis Scholte, eervol onisl. als onderw. te Edam 12 ang. 1859,
na juist 60-jarigen dienst; Jan de Waal, ontsl. te Ammerzoden
april 1867, na 61-jarigen dienst ; D. J. Kerkhoven, ontsl. te Haaks-
bergen 1 febr. 1859, na bgna 64-jarigen dienst aldaar, en vooraf
nog eenige jaren te Markelo; Arg Bujs, ontsl. te Abbenbroek
1 april 1855, na ruim 63-jarigen dienst; Bobertus Bell, ontsl. te
Amsterdam 80 april 1869, na 64-jarigen dienst; Pieter van der
Schaft, ontsl. te Delft 1 julg 1870 op 90-jarigen leeftgd, na bgna
70 jaren dienst. Men zal mg verpligten met meer voorbeelden
van dien aard, inzonderheid uit Zeeland, van welk gewest het mg
niet gelukken mocht er een aan te treffen.

Wolfaartsdijk. J. viji der baan.

Beisweddensohappen. In een der dag- of weekbladen werd on-
langs medegedeeld, dat deze zoo nieuw niet zgn als men denkt,
en berigt, dat o. a. voor een groot aantal jaren zekere Oerleman
te Sprang een weddenschap deed om een paard, om binnen zekeren
tgd eene bepaalde plaats te bereiken. Kan iemand der lezers ook
opgeven in welk blad dit berigt voorkomt? Hg zou er zeer door
verpligten

Arnhem. philax.

GESCHIEDENIS.

De nederlandflche vlootvoogd Kil de BombeU. (XXYI. bl. 391.)
Wg zouden zeer betw^felen of er ooit een admiraal van den naam
Nil de BombeU bg de admiraliteit der republiek bestaan beeft:
het klinkt alles zoo onwaarschgnlgk, dat wg eerder aan een sprookje
geloof slaan.

Hoewel met de vlootvoogden onzer marine tamelgk wel bekend^
is ons deze naam nooit voorgekomen. labo&antee.

AUbnso de Ulloa. De heer A. Stolker in der tgd (Letteroefe-
ningen 1824 II. bl. 517) melding makende van diens Commentaire
premier et second, betwgfelde het of hig ook een derden Commen-
taire geleverd had, zoo als hg beloofde welligt te zullen doen.

Een derde Commentaire, ja, is verschenen, doch alleen te vinden
in de spaansche uitgave, Venetië 1569, bl. 65—74 en ook als
afzonderlgk werkje achter de italiaansche uitgave, die in 1569 te
Turgn het licht zag. De titel luidt aldus: Historia di Zighet,
ispugnata da Suliman, re de* Turehi, Tanno 1566. In Turino,
appresso 6io. Oriegher 1569. Zoo als men begrgpen kan, is er over
onze geschiedenis niets in te vinden.

c. p. L.

Boerhave. In den Navorscher (XXVI. bl. 261) wordt door John
Churl de vraag gesteld, of de groote Boerhave een Fries van af-
komst was. Volgens Kok Vad. Woord, was zgne familie uit Vlaan-
deren afkomstig en sedert gemimen tgd te Leiden gevestigd. In
laatstgenoemde plaats zal waarschgnlgk wel met juistheid kunnen
nagespoord worden, van waar de Boerhaves eigenlgk afkomstig
waren. 6g meer dan een schrgver wordt als geboorteplaats van
den grooten Hermanus Voorburg opgegeven. Het is echter genoeg
bekend dat dit Voorhout zgn moet. Daar was de oude B. predi-
kant en naar het schgnt verkeerde deze niet in ruime omstandig-

546 GESCHIBDENIS.

heden. Ik herinner m^ althans, dat ik in mgne jeogd, toen ik
veel in de Voorhoatsche pastorie verkeerde, meermalen de over-
levering hoorde, dat bet groote gezin van den predikant, door
het maken van matten, de inkomsten zocht te vermeerderen. Er
was toen ter t^'d in een zggevel van dat gebouw eene groote
dabbele deur, uitkomende op een vrg ruimen zolder en men ver-
haalde, dat die deur daar, Iben tg de van het verblgf van Boerhave
was aangebracht, om de aflevering van de matten gemakkelgk
te maken.

Goea. s. piocAjanr.

Hr. Jaoob Diodati. Nav. XXY, bl. 533 bericht dat deze (f 1 jan.
1781) te 'sGravenhage aan zgn zoon Jacob, verschillende ar ikelen
van weelde en rariteiten, o. a. ook onvoltooide orgels vermaakte.
Deze zoon is zeker een persoon met Jacob Diodati, schenker
(omst. 1812) van het orgel in de a"*. 1809 gestichte hervormde kerk
te Kuik. Want volgens een doodboek dier gemeente was hg ge-
boren te 's Gravenhage^ en overleed 18 nov. 1826 te Kuik, 54 jaar
oud. De naam van dezen schenker staat op het oxaa] onder het
orgelfroiit in hout uitgesneden, waarboven zgn wapen : schild parti,
1 op keel klimmende leeuw; 2 driemaal gefaasd van keel op zilver.
Ik meen vernomen te hebben, dat de familie van Hoytema te
Gulemborg enz. aan hem verwant is. Daar kan dus Laboranter
wellicht meer bizonderhedeu te weten komen. J. akspach.

HuweliÜkBverbintenissen, die in de 17e eenw in Gelderland beden-
keliyk worden geoordeeld, (vgl. XXIII, 166). In de prov. Geld. synode,
22 juli 1623 te Zutfen gehouden, werd (volg. art. 48) de vraag
geopperd, »of broeder en suster, beyde aan vreemden getroat eu
beyde afgestorven sgnde, die beyde overgebleven peraoonen aea
malkanderen sullen mogen trouwen, en van een paep getrout sgnde,
of datselve wittelick sg?*' tAen verwees de zaak naar het Hofvau
Gelderland. Gaf de synode dus op dit punt geen uitsluitsel, beslist
ontzeide zg den toegang tot de tafel des Heeren aan een lidmaat
der kerk, hertrouwd met de volle zuster zgner overledene huis-
vrouw, ook lidmaat, maar door een priester geconfirmeerd, — en dit
wel, ondanks de betooning van een jarenlang berouw, hoewel sg

GBscmxDsias. 547

elkander niet konden of wilden verlaten (prov. Geld. syn. v. Arnhem
28 jali— 3 aug. 1630, art. 29). Oe synode te Zaltbommel van (8—13)
joni 1636 ontkende de wettigheid des hawlijks van een man met
de kleindochter of ook met de dochter der zuster zjjner overledene
haisvrouw. De Tielsche classisvergadering van 30, 31 ang. en
1, 2 sept. 1647 behandelde de navolgende kwesties:

P. of iemand mag trouwen de weduwe van den broeder z^ner
moeder? En b^aldien de overheid dit toestaat, »quid minister
quantum ad conscientiam agere debeat?'* Adviseert het classis,
alsoo soodaenich houwelick van Godt Levitic. cap. 18 versu 14
analogice verboden is, dat een predicant niet behoort in s:gn con-
scientie geconstringeert te worden om sulck een houwelick coram
facie ecclesië te solemniseeren. Ondertusschen waere te wenschen,
dat de christelicke overichheyt in sulcke en diergel^cke gradibuè
a Deo prohibitis niet en mochte dispenseren.

2°. of iemand, die met toestemming der Landschap getrouwd
heeft de dochter der zuster z^ner (overledene) huisvrouw, en door
den predikant in den echt werd verbonden ^ tot het Avondmaal
mag naderen? Verstaet het classis, dat soolange sulcke persoenen
in soodaenich eene van Godt verbodene houwelick continueeren^
niet en kunnen offce mogen tot de tafel des Heeren toegelaeten
worden, en dat vanwege de grote ergemisse, alsoock de gevaerlicke
consequentie hiermede vergeselschapt, en ouermits den kercken-
dienaer sulcke persoonen heeft gecopuleert, waer niet ongeraeden
dat allen predicanten per decretum synodi mochte werden verboden
sulcke en diergel^cke erger licke houwelicken in de kercke Godes
te solemniseeren

B^gevolg gaf de classis van Tiel 13 aug. 1663 een ontkennend
antwoord op de door de classis van O verveluwe gestelde vraag,
of een predikant, gehuwd met de dochter der zuster van zgne
overledene echtgenoot, met een goed geweten voor zich zelven en
met stichting voor de gemeente, de sacramenten 't zg ontvangen
't zg bedienen mocht, en in de Evangeliebediening werkzaam
kon bleven.

Aan de Tielsche classisvergadering van (13 — 15) sept. 1652 be-
richtten de Tielsche predikanten Otto Glimmerius en Cornelis
Udents, »dat binnen hare stadt seecker persoon met s^n halve

548 GESCHIEDENIS.

broeders wednwe is geiroav^b", van welke ischandelicke saecke*' de
magistraat van Tiel zoa verwittigd worden.

De Tielsche classis van sept. 1660 prees het in ds. Samnel
Schoatetns, dat hg geweigerd had in zgne gemeente te Manrik in
te zegenen het hnwlgk van een man met eene vronw, welke
laatste een onecht kind had gewonnen bg des eersten zasters zoon,
en verwees dit schandaal naar den bnrgerlgken rechter.

J. A178PACH.

Haiveteit der geldersche professoren in de I7e eeuw. »Alsoo'*^ —
luidt het 12e gravamen, geopperd op eene Tielsche classisvergadering
van den jare 1647, — »dagelicks bevonden wordt, dat de heeren
professores doorgaens de jonge stadenten en insonderheyt de candi-
daten theologiae boven de mate seer verheffen in haere testimoniis
met overvloei van hooge titnlen en meer als gemeyne verwachtinge,
schoon dat de progressen niet meer als gemeen {middebnatig) en
sgn; waerdoor sich bevindt^ dat van bloote, simpele attestatiên
volle en ongelooflicke recommendatiên getnaeckt worden, streckende
niet alleen tot vercleyninge van vele aytnemende, geleerde en
godtsalige layden, maer voornaemelick tot opblasinge der jonger
geesten, die vóór alle de dingen de nedricheyt behoorden te leeren,
strgdende tegens de eenvoudicheyt der waerheyt en oude practgcke
der kercke: — quaeritur of sulcz niet en behoorde geremedieert
te worden? et quo pacto?

Adviseert het classis, dat het ew. synodus de professores hnius
provinciae vruntelick gelieve te schrgven^ datse in het mededeylen
van de testimoniën wat voorsichtich gaen, en mede te versoecken
aen de heeren broederen, correspondenten ad synodum, datse
believen in haere respective provinciën mede daerop te letten.**

Evenals met de afneming van kerkelgke examina, werd met de
uitreiking van akademische testimonia dikwgls schromelgk de
hand geligt; te meer daar de theologiae stndiosi, om hunne ge-
tuigschriften te bekomen, slechts twee plichten te vervuUen had-
den, dien van naarstig coUegieh ouden en van onberispelgkheid in
zeden. Dat de toenmalige profes&oreu zoo uitbundig waren in
hunne loftuitingen, had voormaals zgn goede reden in de mild-
dadigheid der studenten jegens hen. Een sterksprekend voorbeeld

0£SCHIED£KIS. 549

daarvan zien wg in het opstel van ds. H. M. C. v. Oosterzee,
De voormalige opleiding van leeraars voor de Herv. Eerk, enz.
in de Stemmen voor Waarheid en] Vrede, juli, 1876, bl. 753,
aanteek. 37 (vgl. bl. 725, 38).

J. AN8PACH.

Heintje Hoek. In mgne Amstelodamiana heb ik gezegd, dat ik
Heintje Hoek nergens gevonden had. Ik heb lang naar hem ge-
zocht, en had ik eerder geweten in welken hoek dat Heintje school,
ik zon hem eerder gevonden hebben. Nn vond ik hem toevallig,
terwgl ik niet naar hem, maar iets anders zocht. Men weet, dat
het niet zelden zoo gaat.

Hg is te vinden in het boek van dr. Eelco Verwas over den
Oorlog van hertog Albrecht van Beieren met de Friezen. Zie aldaar
bl. LVIII en 355.

De heer Verwgs heeft er zelf de opmerkingen bggevoegd, dat
hg wel de man zal zgn naar wien de steeg te Amsterdam genoemd
is, nadat hg zich als kaper berucht had gemaakt.

Inderdaad is dit waarschgnlgk. Heintje Hoek was een kaper-
kapitein in den Friesehen oorlog Zulke lieden maakten naam; en
toen hg zich rgk gekaapt had, niet alleen aan de Friezen maar
ook aan onzgdigen (waarover vooral Kampen te klagen had), kan
hg een hais gekocht hebben op den hoek der bedoelde steeg, om
er nit te rusten van zgne togten.

Maar na is ook de onwaarschgnlgkheid verstrekt, dat hg de-
zelfde zon geweest zgn als de schepen Hendrik Hoek Dirkszoon;
want in *t zelfde jaar 1396, waarin deze in de schepenbank zat,
voer de andere op zee.

Tevens wordt hierdoor bevestigd, dat de naamsoorsprong der
Heintjehoekssteeg niets gemeens heeft met de Hoeksche en Eabel-
jaauwsche partgschap — gclgk mede, dat HeintjehoekBsieeg de
regte naam en ^aan(;ehoekssteeg de verbastering is.

J. TEK GOÜW.

Adel van het koninkrijk Holland. (XXI V^, bl. 370, 381, 447,
519). De heer A. C. Snouckaert van Schaubnrg schgnt zich
eenigzins te ergeren aan de uitdrukking » lamme koning", gebezigd

550 GEeCHIEOEMS.

als bgnaam van koning Lodewgk van Holland. Daartoe bestaat
echter geen reden.

Niet dl. XXIV, bl. 330 van den Navorscher wordt aan Lodewgk
de bgnaam lamme koning voor het eerst gegeven. Ware dit het
geval, dan had de heer S. gelgk; maar nn heb ik reden mg
eenigzins te stomacheren, dat de onderstelling bestaan kon, dat
ik iemand een bgnaam zou geven in dit tgdschrift, om hem te
smadeD. Koning Lodewgk was algemeen onder dien naam bg het
volk bekend; 'tschgnt, dat de heer S. met die bgzonderheid niet
bekend is, H geen wel in staat is verwondering te wekken.

Ik wil niet twisten of Lodewgk dien bgnaam al of niet, moreel
of physiek verdiende; slechts wensch ik een feit te constateren,
dat zeker wel niet getuigt van den grooten eerbied der natie voor
dien vorst, maar dat desniettemin niet kan geloochend worden
zonder verkrachting der waarheid.

A. J, C. KEEME&,

JufVrouw Bnmier. (XXVI, bl. 62 en 231). Het testament van
Abel Tassin d'AUone is door aaukoop in mgn bezit gekomen.
Mogt de heer Six er belang in stellen het in te zien, dan is het
tot zigne beschikking.

Maastricht, a. a. vorsteeman van ouen.

VRAGEN.

Het huis Kroonw^ok of Kromwijok. Ik bezit eene prent, geetst
door Sorious, voorstellende de ruïnen van (zoo als daarop gedrukt
staat) V Huys Kroonmjck van cf Heer Pauw,

Kramm in zgn Levens en Werken der kunstschilders, enz., enz.,
maakt van de prent melding in voce Sorious, doch noemt het huis
Kromwyck en niet Kroonwyck,

In van der Aa Geograph. Woordenboek wordt wel het huis
Kromwijcky maar niet Kroonmjck vermeld.

Wie heeft hier gelgk en waar was de juiste ligging van dit huis?

p. v. w.

OESCHIEDENIS. 551

Sosendaal. In de Poësy van J. Six van Ghandelierf in een ge-
dicht, Schetse van Venetiën getiteld, lees ik bl. 84:
Wat scheepsschapraa spyst Asia?
Wat schip staurt ghy naa Afrika,
En langs de zeesteen van Enroop,
Dat uwe waaren voert te koop?
Of dat op andere oevers laadt,
£n weer u graagen bnik versaadtP
Of dat den wreeden Turk vernielt,
Dat Waaterland niet heeft gekielt?
Dit bleek in 'sAartszees lesten slagh.
Waar Amstel, a ten dienst, de vlagh,
Fors van de grootste Torks hulk nanit
En zoo geseegent herwaart quam.
Hier sleept Eonstantinopels vaan.
Van achter, met een halve maan,
Tot schande van gansch Asia,
Gestuit van 't kleine Kandia.
Dit bleek aan andre scheepen meer,
Deelachtich braaf aan heldeneer.
Beneffens Inpiter, de saai
Van hoat der dappre Rosendaal,
Toen hy by Fooitjes voor n sloegh,
En heevigh 's Kristverloochners boegh
Weghnam met entren, swaard, en vnnr,
In min, dan doch, een bloedige nar.
Syn dunre prysvlagh, dien ik sach,
Droegh bloed van eenen sabelslagh,
Door honwer en het hersendak %
Naa 's Renegaats pistool ontbrak.
Maar Rosendaal, toen meer verhit,
Gelyk een leenw geqnetst van 't spit,
Kloof met het stomp het strootich vel.
En sondt den Renegaat ter hel.
Dit tuigde een iegliks luide mond,

') Zoo stut er. MiMchien voor en Ke lesen m.

552 OESCHIEDEKIS.

Wanneer Sint Mark in Tlammen stond,

Met juichen, om dees seegepraal,

Leef Inpiter, leef Bosendaal.

Langh leeye Hollands heldensaad,

De schild en scherm van onzen staat.

Dit toonde ook uw gekroonde Vorst,

Met twaalf gou keetnen om hun borst.
Alle schepen der Yenetianen, zegt de dichter, werden in dien
t^d in Waterland gebouwd. Hier zal hg zeker eenige dichterlgke
yrgheid gebruiken. Maar dit zal er toch wel van waar zgn, dat
dit deel van Holland aan de Venetianen yele schepen leverde. Wat
is er van bekend en waar in Waterland waren de werven, waar
men die schepen bouwde?

Maar vooral zou ik gaarne wat meer weten omtrent Rosendaal,
den kapitein van het schip Jupiter, en de heldendaad, die hier
van hem wordt vermeld. Zg schgnt te hebben plaats gehad in
den slag tusschen de Venetianen en Turken in de baai van Fou-
ques of Foja in 1649.

De Jonge, Nederland en Venetië, zegt over dezen zeeslag het
volgende: »Omtrent de verrigtingen der Nederlandsche zeelieden
in dit roemrgk gevecht en hun deel aan deze luistervolle over-
winning zgn geene bgzonderheden tot ons gekomen. Daar deVe-
netiaansche geschiedschrgvers in hunne verhalen van dezen zeeslag
zelfis met geen enkel woord van hen gewag maken, zouden wg
naauwelgks weten, dat er Nederlandsche schepen bg tegenwoordig
zgn geweest, bgaldien er omtrent één hunner niet eene onwraak-
bare getuigenis toevallig ware bewaard gebleven. Die getuigenis
bestaat in eene verklaring van den Admiraal Riva zei ven, ten be-
hoeve van Harman Fonne, Kapitein op het Nederlandsche gewa-
pende koopvaardgschip, de Madonna della Vigna. Daarin roemt
die vlootvoogd hoogelgk de dapperheid van Fonne, zoo in het be-
strgden van den vgand bg het uitloopen der Dardanellen als bg
den aanval en de vernieling der Turksche schepen in de baai van
Fouques, met bgvoeging, dat hg op zgne voordragt door den Senaat,
wegens de diensten in dat gevecht bewezen, met een* gouden
ketting vereerd is.*'

Wanneer een schrgver als de Jonge daar niets van gevonden

OESCHIRDBNIS. 553

heeft, is het te vreezen, dat er niet gemakkelgk iets van te vin-
den zal zgn. Maar zon er dan nergens eenige melding van ge-
maakt worden dan alleen in het gedicht van Six van Ghandelier?

P. LEENDEATZ WZ.

Wiyze van rekenen bq de Someinen. Hoe rekenden de Romeinen?
De manier van optellen, enz«, die wg met de arabische cgfers
volgen, konden zg met hnnne getalmerken niet gebruiken.

Zon men ook eenige voorbeelden kannen geven van hmine ma-
nier Tan optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en deelen?

Vienwe kaart op de limietscheiding tnssohen de Oost- en West-
indische Compagniën. Deze kaart moet vervaardigd zgn omstreeks
1644 bg het vernieuwen van het tweede octrooi van de West-
indische Compagnie.

Daar deze kaart ontbreekt in het stok, waarbg zg behoort, wordt
gevraagd, of zg ook bg een onzer lezers bekend is?

LABORAKTEB.

Twee twisteaken in 1787. De luit. gen. W. J. Enoop schrgft in
zgn artikel in den Gids over den Pruissischen veldtocht in Nederland
het navolgende:

>In eene twistzaak tusschen twee generaals wordt de een ver-
»oordeeld om openlgk de door hem gebezigde woorden te herroepen,
»zgne tegeupartg vergiffenis te vragen voor aangedane krenking,
>en eene geldboete aan de armen te betalen/' bl. 211).

En verder:

>In het hoogste regeeringslichaam vallen zoo hevige woorden
>voor tusschen twee der leden, dat de een, op het plein van het
^Binnenhof, in hemdsmouwen en met uitgetrokken degen zgnete-
»genpartg te Igf wil ; de zaak voor het oogenblik gesust, eindigt
»met een onbloedig tweegevecht in het Haagsche Bosch.'*

Wg vragen, wie waren die twee generaals, en wat was er tus-
Rchen hen gebeurd? Ook het tweede feit is weinig bekend. Bg
welke gelegenheid had dit plaats, en wie waren die vechtersbazen ?

K. V. s.

554 OG8CHIED1ENI8.

NoordhQllaiidsche eenyondighoid. Le Francq van Berkhey segt (Nat
Hist. van Bolland, III dl., bl. 619), dat men » daaromtrent bet vol-
gende voorval met zeker Fransch afgezant gemeld vind. Deeze
zag, zegt men, in 't Haagsche Voorhout, een Noordbollander onder
de lommer van 't geboomte een boterham eeten : de voor hem onge-
woone dragt trok z^n opmerkzaamheid, en dit bewoog hem een
edelman te vraagen, hoedanig een mensch dit ware? Als deeze hem
daarop ten antwoord gaf, dat het een Gedeputeerde wegens Noord-
holland, in der Staaten Vergadering, was, zon hg, zoo men wil,
gezegd hebben: zoo lang dit volk zig las nederig gedraagt, is er
geen kans om ze in onze belangen te krggen/'

Dit schgnt op den tgd van Lodewyk XIV te wgzen; maar de
Fransche gezant is zeker d' Estrades niet geweest, want in zgne
brieven leest men bgzonderheden, die hier niet goed mee rgmen.

£lders leest men : »Nog ten jare 160S zagen de Spaansche ge-
zanten, die naar den Haag kwamen om met Holland te onder-
handelen, eenige leden der Staten op het gras zittende met brood,
kaas en bier hunnen maaltgd doen, zoodat zg uitriepen: ziedaar
lieden, die men nimmer kan overwinnen, en met welke men vrede
moet maken." Dr. J. J. Pennink, Geschied- en Natuurkundige
beschouwing der voedingsmiddelen, bl. 67.

Dit brengt ons dus in den tijd van prins Manrits.

En in een pamflet van 1672, getiteld: Brillen voor alderhande
Gesigten, heb ik gelezen, dat Dirck Theunisz. zei, dat zgn vader
in der tgd ook een van de Heeren Staten geweest was, en dat >sg
saten op de Vgvcrbergh, als het Vergaringh was, en aten uyt haer
blaeuwe moddetjens, maer sg wisten niet van sulcke Logysen."

Dit brengt ons weer in den tgd van Frederik Hendrik.

Wanneer is 't nu eigenlgk geweest, dat de heeren afgevaardig-
den uit het Noorderkwartier de Hagenaars en vreemdelingen ver-
rukten door zulke voorstellingen van landelgke eenvoudigheid? —
Weet iemand de bron van *t verhaal aan te wgzen? Of behoort
het tot dezelfde soort van sprookjes als die van Galenus* éénen
pasteibakker en Leegh waters éénen koekebakker te Amsterdami
van de Langendgksche twee of drie paar schoenen, etcetera?

J. TKH GOUW.

556

GESCHIEDENIS DER LETTERKUNDE.

HooflB Warenar. In den Spectator van 15 april dezes jaars
bL 127 verhaalt de heer J. H. Rössing, dat amsterdamsche tooneel-
spelers den 5en jalg 1656 dit stuk te Haarlem vertoond hebben.
Zg noemen het »de onvolprgselgeke Boertigheeden, die ons den
geleerden Plantns heeft naergelaeten, in zyn Latgnsche Poësie,
ende verduytst door twee van de gheleertste die in onden tgdt
hebben geleeft, ende gMnaemt Warenar met zgn pot.'^ Die
twee gheleertste zallen Hooft en Sam. Coster zgn. Want in twee
pamfletten vond de heer Rössing den Warenar vermeld als een
werk van deze beide, en in eene uitgave van dit spel, van 1668,
heet het gemaakt te zgn *door Hooft en Coster/'

Het blgkt dus, dat er in dien tijd geweest zgn die het aan
beide te zamen toekenden. Maar ik kan toch nog niet gelooven
dat zg gelgk hadden. Het stuk zelve geeft daaromtrent niet veel
licht. Wel verdient het opmerking, dat wg zoowel in de gedeelten
die vertaling zgn van Plautus, als in die welke er bggevoegd zgn,
niet dat ruwe vinden, wat wg van Coster gewoon zgn. De vorm is
netter en zuiverder dan bg Coster en ook de w^ze van spreken,
al zgn het amsterdammer burgers uit het begin der 17e eeuw
die het woord voeren, doen ons eerder aan den meer beschaafden
Hooft denken. Men zou dit hieraan kunnen toeschrgven, dat Hooft
het werk van zgnen medearbeider nagezien en hier en daar ver-
anderd had. Doch hetgeen hg den 17en januarg 1616 aan de
Groot schrgft maakt het niet waarschgnlgk dat er zoo veel zorg
aan besteed is.

Heb ik te regt (Hoofts Gedichten Inl. bl. LX VIII) uit het be-
rigt voor de Granida opgemaakt, 'dat Hooft er een oogenblik over
gedacht heeft, om in 1615 te zamen met dit spel den Warenar
uit te geven, dan meen ik hierin eene aanduiding te vinden, dat
hg alleen de bewerker van den Warenar is. Het lag niet in den
aard van Hooft, iets voor zgn werk uit te geven, waar eenander
inede de hand in had gehad.

Evenmin lag het in zgnen aard over een werk, dat voor een
deel van een zgner vrienden was, zich zoo uil. te laten als hg deed

556 GESCHIEDENIS DER LBTTEKKÜNDE.

in den brief aan de Groot (Brieven dl. I bl. 117). Hg hoopt,
zegt hij daar, dat de vertooningen van den Warenar voor een deel
de kosten zullen bestreden die gemaakt moeten worden om den
Baeto ten tooneele te brengen. »Want te dien einde zgn er
bynae neghen daegen aen gespilt: in de welcke het begonnen en
voleindt is: als hebbende in geen zinlgke handen te vallen, maer
alleenlgk voorby d' oogen des volx over een tooneel getrocken
te worden." Met zulk eene overdrevene nederigheid plag Hoofl;
alleen te spreken waar het zgn eigen werk betrof.

Letten wg eindelgk op de jaartaRen. In 1656 schrgven de
amsterdamsche tooneelspelers, in 1663 een uitgever van den Warenar
het spel aan Hooft en Coster te zamen toe. Slechts weinig jaren
daarna, in 1671, geven Aernout Hooft en Brandt de gedichten
van den drost op nieuw uit. En, opmerkelgk inderdaad, deu
Warenar, die tot nu toe wel verbcheidene malen afzonderlgk ge-
drukt was, maar nog in geene der uitgaven van Hoofts gedichten
was opgenomen ~ noch in die met 's dichters medewerking door
van der Burgh in 1636 bezorgd, noch in die van 1644, 1657 en
1668 — voegen zg aan de gedichten toe. Wel een bewgs dat
zg dien voor het werk van Hooft en van Hooft alleen hielden.
Te meer hengst dit, omdat hunne uitgave zoo kort na 1656 en
1663 is in het licht gekomen, en het zeer onwaarschgnigk is dat
zg niet 2v:>uden geweten hebben, dat op den titel van eene uitgave
van den Warenar en in een paar pamfletten Coster als medewer-
ker genoemd werd. Aernout Hooft, die maar niet terstond al wat
aan zgnen vader toegeschreven werd voor echt aannam — ge-
tuigen een paar stukken in het hs. der gedichten door hem met
dub. geteekend — zal vermoedelgk wel onderzocht hebben wat
hieromtrent waarheid was, eer hg den Warenar in zgne nitgare
opnam. Hadde hg reden gehad om te gelooven dat Coster er
zgnen vriend aan geholpen had, hg had dan het stuk niet onder
zgiis vaders gedichten uitgegeven zonder er dat bg te vermelden.
Daar dit niet geschied is, mogen wij, dunkt mg, de opneming
van den Warenar iu de uitgave van 1671, beschouwen als een
protest van den jongen Hooft en Brandt tegen de bewering van
den uitgever van den Warenar in 1663 en de beide pamfletschrgvers.

Wg kunnen hier nog eenen getuige laten spreken, Vondel na-

OSSCRIEDEinS DBB LETTBBKTTKDS. 557

melgk. In den tgd toen heel Amsterdam den mond vol had van
den Warenar en niet verzadigd werd van hem te zien, had hg
met Hooft en Coster^ omgegaan. Hg nn schrgft in 1670,
Den Ridder Hooft beving een zncht
Te volgen Plantns nutte klacht.
Ook hg zwggt van Goster. Men mag het er toch voor houden,
dat ook hem niet onbekend was gebleven, wat eenige jaren geleden
omtrent den Warenar beweerd was.

Wg moeten hier, vermoed ik, aan eene vergissing denken. Er
bestaat inderdaad een stuk waaraan Hooft en Coster beide gewerkt
hebben. Hooft namelgk begon in 1618 eene zeer vrge vertaling
van Ariostoos Isabella. Zg moest in 1619 te Muiden gespeeld
worden, wanneer de prins van Oranje daar kwam, wat ook gebeurd
is. Waarschgnlgk ontbrak het Hooft aan tgd om er vroeg genoeg
mede gereed te zgn ; althans hg heeft er maar een klein gedeelte
van bewerkt. Het overige is van Coster, die ook in 1619 het stuk
mei zgnen naam uitgaf, zonder in de voorreden eenige melding te
maken van het deel dat Hooft er aan had genomen. (Hoofts Ge-
dicht. Inl. bl. LX.) Waarschgnlgk heeft, hetzg toen, hetzg later,
toen Aemout Hooft in het bezit gekomen was van een aantal
handschriften zgns vaders, waaronder zich ook dat van het door
hem bewerkte gedeelte der Isabella bevond, deze en gene er
kennis van gedragen. En niet onmogelgk is het, dat andere, die
van deze hadden vernomen, dat er een stuk bestond door Hooft
en Goster te zamen gemaakt, maar wien er de naam van het stuk
niet bg genoemd was, gegist hebben dat dit de Warenar zou zgn —
en dat ten gevolge van die gissing Oosters naam op den titel der
uitgave van 1663 en elders naast dien van Hooft gevonden wordt.

P. LEENDSaTZ WZ.

Jaoob van Lennep — Klaasje Zevenster in de achttiende eenw.
Plagiaat of letterdieverq. (XXI, bl. 177, 397.) Ik had er geen erg
in, dat men (en *t is toch goed, ter meerdere eere onzer vader-
landsche letterkunde) vader van Lennep zoo zou napluizen. Ik
lees zoo even mgne oude trouwe Oazette van Gent (209e jaar)
▼an woensdag 11 october 1876 en daarin vinden we nog wat an-
ders. Ik schrgf het over en onderschrap sommige gezegden: >Het

558 GEaCHIEDEHia DEB LBTTBBKUNDB.

antwerpsch weekblad Vooruit breugc eene letterdiefle aan den dag,
die wg ook aan onze lezers moeten bekend maken, omdat wg yroe-
ger over het werk, waarvan er kwestie is, hebben gesproken en het
toegeschreven hebben aan eenen schrgver, die geen recht had het
op zgnen naam te stellen. Wg willen spreken van het historisch
drama Charlotte Gorday, zoo gezegd van Ernest van der Ven, van
Antwerpen, en inderdaad het werk zgnde van den doitschen schrg-
ver E. Frensel. Het weekblad Vooruit deelt als mengelwerk een
feuilleton mede, waarin het in de eene kolomi'gedeelten van Char-
lotte Gorday, en in de andere kolom gedeelten van In der Tagea
des Schreckens, van K. Frensel, overdrukt. Welnu, die uittrek-
sels bewgzen, dat de Heer Em. van der Ven niets anders gedaan
heeft dan den duitschen schrgver te vertalen, hier en daar met
eene onbeduidende wgziging. Al hoewel de uittreksels, die Vooruit
mededeelt, voldoende zouden zgn om te toonen, dat er schaamte-
looze letterdiefte bestaat, belooft het blad zgne bewgzen voort te
zetten. Ziehier hoe Vooruit in eenige krachtige regelen de onge-
hoorde en onbegrgpelgke daad van den heer Ern. van der Ven
brandmerkt: »Als voorstaanders der rechtvaardigheid en der waar-
heid, als bestrgders van allen waan en bluf, van alle snoeverg,
treden wg van daag op om eene letterdiefte aan den dag te bren-
gen, uvaarover, zoo het schgnt, het gras ging groegen.

In zulke ernstige zaken kannen wg zelfs de vrienden niet ontzien.
De degelijke poede, de waarlijk groote schrijvers hebben zich nooit
vernederd gevonden om de bron hunner vertalingen aan te duiden^ en
in hunne gewrochten te verklaren, waar zij deze of gene aanhaling
geput hadden. [En dan der Layen brevier!] Doch dat prgken met
andermans goed, dat willen grooter, beter zgn dan een ander, dat
kronen en loftoigingen ontvangen voor een ander mans arbeid,
kan door den beugel niet, en gansch de vlaamsche-nederlandsche
letterkunde zon met reden er door Igden, indien onze letterdieven
niet ontmaskerd wierden."

Dat is ten vollen waar.

Wij bekennen gaarne dat verschillende schrijvers een zelfde gedacht
kunnen opvatten en bewerken, zonder van elkander of van iemand
eenig verwijt te verdienen: een zelfde gedacht kan tegelijk in twee of
meer verschillende hoqfden komen, en het behoort aan niemmd in

GESCHIEDENIS DER TJSTTSBKUNDE. 559

eigendom toe. Maar de vorm, het kleed van die gedachte^ dat is wat
anders; dat behoort aan iederen schrijver en mag hem niet ontnomen
worden,''

De laatste onderstreepte zinnen der Grazette stemmen merkwaar-
dig oyereen met de uitingen van den heer Leendertz(bl. 184, 185).
De Gazettier (ik zet mgn spaarpot tegen een dubbeltje !) heeft stel-
lig het opstel van den heer L. niet onder 't oog gehad, evenmin
als de heer L. in maart snst, wat de Gazette in october zou
schrgyen.

Twee gevallen, vrienden mgner jeugd betreffende, verdienen
hier een plaatsje.

W^len A. de Ligny Az. was een liefhebber van puntdichten. Hg
bergmde alle mogelgke anekdoten en — en verbeterde menig zooge-
naamd epigram van den zoogenaamden puntigen poëet A,v€kn8iein.

Ook bg de Franschen plunderde hg, doch was eerlgk genoeg
om, scheen *t ook wat pedant, bg het kortste puntdicht te stel-
len, naar 't Fransch van die of die. Zoo zond hg uit die taal
aan een jaarboekje:

Grafschrift op een luijaard.
Hier rust Anton die al zgn tgd
Steeds aan de rust heeft toegewgd.

Zeker wel wat deftig voor een puntdicht, dat der rust toewijden.
Hg kreeg het echter niet daarom terug, maar omdat Witsen Ggs-
beek had:

Hier onder rust Sebastiaan,

Die nooit iets anders heeft gedaan.

Stal nu W. G. dit versje van den Franschman, alleen met ver-
andering van Anton in 't voor ons zeker betere Sebastiaan? Men
achtte 't, hoe 't ook zg, niet ligter, omdat het slechts een punt*
dicht geldt, want immers zgn een dozgn puntdichten van W. G.
büter dan zgn heele dichtbundel, hoe taalkundig en geleerd ook?

De heer Jobse schreef eene ode: recensent wees hem tal van
woorden en verzen van. Bilderdgk daarin aan en beschuldigde
hem van letterdieverg ; ik weet zeker, dat de goede jongen Bil-
derdgk niet gelezen had.

Maar nu 't kurieusste, en men moge mg nu wantrouwen of
niet, de volgende historie heb ik van eenen aardenburger grgsaard,

560 GESCHIBDENI8 DER LETTEEKÜNDE.

een braaf, geloofwaardig man, en ook mgne moeder herinnerde
zich die, als een voorval uit den t^d harer moeder (midden der
vorige eeaw.) In Aardenburg waren eenige lastige knapen, die er
bg donkere winteravonden (straatverlichting was toen bg ons eene
onbekende weelde!) hnn werk van maakten, om dienstmeisjes na
te loopen en ze drank of warme broodjes, sausgsjes en andere
zatnrdagavondversnapering te ontnemen.
Nn geviel het dat een burger meisje

» — ten gevolge van ontgdig mallen,
Kwam in de kraam te vallen/'

en ten einde raad was. >£en looze trip", een bakkersdienstmeid
was in 't geheim en besloot ze uit nood en schande te helpenen
het jonggeborene meisje goed bezorgende, tevens den jongelui eene
poets te spelen. Zg nam eenige servetten, tornde er de merken
uit, schafte zich eene nieuwe ben aan, leide het kind warm in-
gebakerd er in en ging met haar »warm brood" de straat op.

Weldra kreeg een troepje jongelingen, aangevoerd door een weel-
derig schepenzoontje den buit in 't mot, ontrukten der deerne de
ben en gingen aan den haal, zonder eens te weten wie ze be-
roofd hadden. De meid maakte zich insgelgks uit de voeten, floe
de jongehu op den neus gekeken hebben ! Doch 't mooie komt
achteraan: de ouders van ons schepenzoontje benaderden uit deer-
nis den buit; later ontdekten ze, dat zoontje er de vader van
was, en de geschiedenis eindigde, trots den besten roman, mei
een huwelgkl

Tusschen den schepenzoon en de jonge dochter?

Natuurlgk. De stam is uitgestorven; doch niet vele jaren ge-
leden stond de laatste mannelgke loot aan *t hoofd eener bloeiende
instelling van weldadigheid in ons vaderland.

G. F. BOOSé

VRAGEN.

Het Oera Linda Bok. Wie is nu de auteur van het Oera
Linda Bok?

561

TAALKUNDE.

OrleaiiB (XXVI, bl. 296, 409). Ik zou den naam der stof onjuist
van de stad ontleend hebben ? 'k Geloof het niet, omdat ik lang
yoor 1840 het orieans, eene lichtere soort yan merinos, gekend
heb. Wat is er nn waar, van de anecdote die de heer L. mede-
deelde?

Heeft men hier aan tweeërlei stoffen van den zelfden naam
te denken? g. p. boos.

De maasnaam Hinu. (XXVI. 361.) Dat Mnns 'n noordhoUandsche
verkorting en verknoeiing is van den oorspronkeliken naam
Bartholomens, wil ik op gezag van den heer Leendertz gaarne
aannemen. Van dezen mansnaam heeft men ook in Noord-Holland
(Parmerend) den geslachtsnaam Mnasse, *n patronym in bizonderlik-
hoUandschen form. In Rotterdam vond ik den geslachtsnaam
Maysson; is dat ook niet *n patronym van Muns? Die naam
Mnysson vertoont *n onnederlandschen form; dat son doet aan
Noord-Dnitschland of Engeland^ maar vooral aan Skandinavien
denken. Komt die naam Muns of Muys dan ook in genoemde
landstreken voor? en is-i ook daar *n verknoeiing van Bartholo-
mens? Dit dat Mnysson bigkt ook dat men, ten minsten reeds in
't begin dezer een, vóór 1811, wel Muys (Mnis) voor Muns schreef.

In Groningerland vond ik de geslachtsnamen Mnsschenga en
Maischenga. Hangen deze namen ook met den mansnaam Muns
te samen? Of hoe zgn ze anders te verklaren? Mnsschenga s=s
Mnskenga =^ Mnskinga = afstammeling van Muske, verkleinform
van Mns? Maar de mansnaam Mus, Muns of Muis is me nooit in
Groningerland voorgekomen, zoo min als eigens elders in Friesland
beoosten Flie.

Haarlem. jouan winkleb.

Spreekwqze. Een riem onder het hart steken wordt door een
der medewerkers van den Navorscher kakographie genoemd. Die
uitdrukking is echter verklaarbaar en werd gebruikt tot ds. Eoorders
te Maarsen omstreeks het jaar 1850 uitvond, dat het moest zgn
»een hart onder den riem steken", 't welk niet praktisch te doen

562 TAALKUKOE.

is, want het hart zit boven den riem (gordel), tenzg de riem is
een halsband.

Iedereen die aan vermoeienissen bloot stond, weet daarentegen,
dat bg gevoel van zwakte of honger beterschap of verligting kan
worden aangebragt, door >een riem onder het hart te steken'*,
door een gordel om te doen, of als men hem om heefb dien vaster
aan te halen — dan gevoelt men zich oogenblikkel^k versterkt
en minder hongerig. De proef is gemakkelgk te nemen.

A. J. C. K&EVEB.

[Tot mgne sp^t moet ik den heer E. in alle opzigten tegen-
spreken. Verklaarbaar is de spreekwgze niet, wanneer wg haar
nemen zoo als hg haar hebben wil, of liever, wanneer wg haar
gaan verklaren, komt er iets ongergmds voor den dag. Men
vergnnne mg hier voor een deel te herhalen wat ik Nav. XIX,
bl. 207 zeide: -kDen bevreesden zinkt het hart in de schoenen. Om
dat te voorkomen steekt men er een riem onder. Zoo verwacht
ik, verklaren zg de spreekwgze, die den riem onder het hart ge-
stoken willen hebben. Maar dit is, dunkt mg, eene vrg onnoozele
manier, om het hart voor zakken te bewaren; er zon, ware dit
noodig, gemakkelgk eene betere uit te denken zgn. £en plank of
een ander breed voorwerp zou hier betere diensten bewgzen dan
een riem." De heer K. meent er iets anders op gevonden te
hebben. Maar dit gaat niet op. Want vooreerst ziet de spreekwgze
niet op het geven van verligting en kracht aan den hongerigen of
vermoeiden, maar op het geven van moed aan den vreesachtigen
of moedeloozen. Ten anderen zegt hg, dat men him de verligting
aanbrengt door eenen riem onder het hark te steken, door een
gordel om te doen. Maar dan vergeet hg, dat er onderscheid
is tusschen, 6»nc2en en steken. Men hindt een kouseband onder de
knie, maar steekt er dien niet onder. Even zoo zou men zich eenen
riem onder bet hart kunnen binden. Maar een riem onder het
hart steken zou in goed Hollandsch niet anders kunnen beteekenen,
dan eenen riem steken door eene opening, die men in het ligchaam
beneden het hart gemaakt heeft.

Ten anderen beweert de heer E. dat een hart onder den riem
steken eene uitdrukking is in 1850 door ds. Eoorders uitgevonden.

TAALKUNDE. 563

Dit is Yolstrekt het geval niet. Een riem ander het hart steken is
eeDe verminkiDg van de oude en goede spreekw^ze, ontstaan toen
men deze niet meer begreep. Ds. Koorders heeft in 1850 niet anders
gesproken dan men reeds voor een paar eenwen sprak en schreef.
Zoo schreef Hooft, zoo leest men bg Winschooten en Sartorins.
Tegen de spreekwgze een hart onder den riem steken heeft de
heer E. bezwaar, indien men onder riem den gordel verstaat,
omdat het hart wat hooger zit dan de gordel. Doch w^ moeten,
dnnkt mg, bier in aanmerking nemen, dat onze voorvaderen eenige
eeuwen geleden er zich weinig om bekommerden waar de inwen-
dige deelen van het lichaam te zoeken waren. Zg zaten in het
Igf, dit wisten zg en meestal stelden zg er geen belang in er
meer van te weten. Zoo zeiden zg ook van den lafaard, hij heeft
geen hart in 't lijf en de Franschen noemden moed geven mettre
Ie coeur au ventre. Men kan echter ook denken aan den riem, die
over den regter schouder geslagen werd, om den aan de linker
zgde hangenden degen te dragen. Deze riem hing over het hart.]

Woorden in de meierq van den Bosch in gebnük. (XXIV, bl. 335,
4t6, 468.) 't Komt mg voor, dat H. M. C. v. O. wel iets van 't
Meiergsch weet, maar een Meiergenaar is hg niet, ten minsten
niet nit Peelland.

Buurten is een buurpraatje maken. — >Kom es buurten,'' zegt
men — dat is : kom eens wat praten, — liefst 's avonds.

Dijk is een rgweg tusschen twee slooten.

Kappen of kabben^ 't moge zoo hier, en zus elders worden
uitgesproken.

Kroeael wordt uitgesproken knoesel door hen, die de r niet
kunnen voortbrengen. Die r behoort echter zeer zeker in het woord.
Eroesel is kruisbes, (kroesbes, kroeselbes) en evenmin als een goed
spreker knuiebes zeggen zal, evenmin zal een goed ter tong zgnde
meiergenaar knoesel zeggen.

Laar is zeer gebruikelgk. Aan het einde van plaatsnamen komt
het dikwgls voor — soms wordt het op zich zelf gebruikt.

(Hdelijk. Dat v. O. hier het woord zoo als het door een drukfout
verminkt is overneemt, bewgst, dat hg het niet kent: 't is niet
oiddijk maar oietelijk of oostelijk en wordt gedurig gehoord in den

564 TAALKUNDE.

zin van verholen, verborgen, heimel^k. Misschien zgn er weinig
echt meiergsche woorden, die meer gebmikt worden.

A. J. C. KBEMBB.

[Wordt het verschil tusschen onze beide medewerkers misschien
ook, voor een deel althans, veroorzaakt door het verschil tusschen
het dialect van Peelland en dat van Eempenland?]

Het schutten van bnudegoms. (XIX bl. 544; XX bl. 48, 373).
Op de Tielsche classisvergadering van 17 — 19 apr. 1648 werd
»gedoleert (geklaagd) over 't schatten van de bmydegoms", en
(blgkens acten van 10 — 12 sept.) klaagde men in de classis van
Zaltbommel »over 't schutten der bruydegoms nae haer trouwen, en
andere insolentiën meer**; terwigl mee aan den Amptman van
Nederbetuwe verzocht, dat het plakaat hiertegen mocht vernieuwd
worden. Deze beloofde in 1650 »tegenweer tegen deese ezorbi-
tantie." Het plakaat, waarop men hier doelde, is van 2 sept. 1640,
zie Groot Geld. Plakaatb., II, kol. 299: »wyder verbieden wy het
vergesellen met roers, ende het afschieten van de selve bg het
trouwen van Bruydegoms ende Bruyts, ofte het schatten van eoo-
danige" ^), enz. enz. In art. 25 der acten van de vergadering van 9 — 11
sept. 1650, 13—15 sept. 1652, is sprake van 't schatten der brui-
den.'* Is dit >schatten" een schrgfiFout voor >schutten"? Of wordt
hier weder op een ander misbruik gedoeld? j. anspach.

Ik heb er den bof van. (XX 7. bl. 255.) Misschien is het gepas-
ter, deze spreekwigs op te helderen uit het bofen == een gesloten
koop of verkoop verbreken, waarbg de boffer^ die in dronkenschap
of overgling een koop of verkoop had aangegaan, waarover hg
daarua berouw gevoelde, den volgenden dag voor het middaguur
het akkoord weder opzeide, maar tot z^n straf dit dan ook op
eene kluchtige manier moest bekrachtigen, door in het bgzgnvan
getuigen zich met z:gn rug tegen de kerkdeur te plaatsen, tot

1) Men gebruikte bij die gelegenheid rgbieren, baxenbieren, schat- of kwauscl-
bieren, waartegen 25 apr. 178i door de staten van Brabant eene pablicatie werd
uitgevaardigd, wyi dit misbr.iik in Maashees, Groeningen. Sambeek en andere
plaatsen van den lande van Knik nog sterk heerschte. Ook drong de procareor dier
staten, L. baron van Heockeren ^an de Wierse 21 mei 1784 op do aftchaffing
daanru muu

TAALKÜia)£« 565

driemaal toe zoo hard mogel^k tegen die denr te bonzen, en
daarb^ telkenmale uit te roepen : Ik hof! Dit gebruik bestond nog
in de vorige eeuw te Oude Niedorp; zie Nav. IV, 139, Bgblad 1855,
XXXII. In dit geval zou bovenstaande uitdrukking beteekenen:
>ik heb rouwkoop'*, en in 'i algemeen: »ik heb er berouw of
spijt van.** Intusschen, welken oorsprong men ook aan het gezegde
toekenne, de zin verschilt niet grootelyks. j. anspach.

Hederlandsche voornamen. Pantaleon. (XXVI, bl. 260.) Ik ken
twee nog in leven zgnde personen, oom en neef, die beide den
voornaam Pantaleon hebben, als Pantaleon van Moorsel te Heit-
huizen (Limburg) en Pantaleon van Gennep te Heeze (Noord-
brabant).

A. J. C. KBEMER.

VRAGEN.

Spreekwazen. Hq Iaat er geen gras onder groeien. Er is weer
gras over gegroeid, ik vestig de aandacht op beide spreekwoorde-
1^'ke gezegden, omdat ze in de wandeling vaak met elkaar ver-
ward worden^ en beide^ althans in Zeeuwsch Vlaanderen, hemels-
breed van elkander verschillen.

Iemand vangt een wenk op, hoort iets uit een gesprek, hem
valt iets in, waaruit hg, dit of dat doende, groot voordeel kan
halen: h^ valt er niet linksch b^ maar laat er geen gras onder
groeien (evenmin als de n^vere landman onder z:gnen wagen of
de driftige ruiter onder z^n paard) en tgt te werk.

£r is reeds gras over gegroeid, drukt een heel ander denkbeeld
uit: het Igk is begraven, er is reeds gras over het graf gegroeid,
de doode (overdrachtel^k de zaak, de gebeurtenis) is vergeten.

Is mgne opvatting, op ons landsgebruik gegrond, de ware?

G. P. BOOS.

[Voor de eerste dezer twee spreekwazen heb ik in Holland altijd
gehoord, hjj laat er geen gras over groeien. Ook bg Harrebomée
wordt zg zoo opgegeven.]

566 TAALKUNDE.

Spreekwqze. Hy laat violen zorgen. Vanwaar de nitdmkking
violen laten zorgen, voor, zich iets niet aantrekken^ zich om iets
niet meer bekommeren?

[De vrager zie Nav. XXIIl, bl. 210, 255.]

Wat-je-kon. Iemand een >wat-je-kou" geven, wordt onder 't min-
dere volkje gezegd voor iemand een slag geven. Is dat >iets om
op te kouwen'* of een verbastering van het engelsche »what jon
call?** De Dnitschers spreken van een »habe-du-das".

A. J. o. KRJSUEB.

Vrey gheley. Vondt. Onder de rechten en gerechtigheden eener
heerlgkheid (1680), na de opsomming van t^nshoenders, erfpach-
ten, visscherg, windmolen, aanstelling van beambten, coUatierecht,
enz., vrge jacht, bosschen, landen, hofsteden^ zag ik genoemd:
yvrey gheley^ de vondt^ diensten der ingezetenen, particuliere schaeps-
driflen,'* enz. Wat beteekenen de cursijf gedrukte woorden? Be-
duidt het eerste »vrg geleide" voor alles, wat met de heerlgkheid
in betrekking stond, z. a. personen, vee, vrachten, enz.? En het
andere, dat alles, wat binnen de grenzen der heerlgkheid ^eoonJ^n
werd, ook de strandvonderg, ter beschikking stond van den heer?
Wie kan en wil onderrichten, liefst door staving met voorbeelden,

J. ANSPACH.

Spreekwijze. Wat ben ik ïn mijn nopjes. Zoo zegt men als ons
een fortuintje te beurt valt. Van waar die uitdrukking?

Jan Kalebas. Bestaat er ook eenig verhaal of overlevering om-
trent Jan Kalebas? »Iets van Jan Kalebas" is, gelgk bekend is,
iets van weinig waarde, iets zeer gebrekkigs.

A. J. o. KBEtfER.

Spreekw^ze. Het neuqe van den zalm. Waar komt die spreek-
wijze van daan? Ik heb wel eens gehoord, dat eene zalmsiaart zoo
lekker is, maar het nenye van den zalm?

567

GESLACHT- EN WAPENKUNDE.

BiddergeidaGht van Wijhe. (Vervolg van bl. 538.) T
1. Jasper van Wijhe, ridder^ achtste heer tot JSchteld, als erve
s^ns vaders Otten in 1520 daarmede beleend; blgkens hnwlgks-
voorwaarden van 1535 gehnwd met Walburg van ffaeften ^) tot
den Megenberg en de Pol (o. Drenmel), dochter van Walraven, heer
tot Haeffcen, Hellonw en Herwijnen^ en van Johanua van Broeck-
haysen. H^ behoort 27 jan. 1538, met Walraven van Haeften
en Gij&bert van de Poll, onder de zeventien ridders, die voor het
kwartier van Nymegen het verdrag bezegelen over de opvolging
in Gelre en Zatfen, tnsschen Earel hertog van Gelre, Jan hertog
van Cleef, en bannerheeren, ridderschap en steden 'slands van
Gelre (vgl. Ngh. Oork., VI, 3, n^ 1925 met Sligtenh. XI, 431b).
Na doode van hertog Karel bezwaart hg zich bg de Landschap
over de leenroerigheid van z^n huis te Ëchteld, aantoonende, dat
het door dwang, zgn vader Otto aangedaan, tot een leengoed was
gemaakt, daar het te voren een allodiaal goed was, en verzoekt
herstel, doch ziet zich 23 jnli 1539 naar hertog Willem van Gelre
en Gnlik verwezen (zie van Spaen, Inleiding, III, 399), krggt
8 mei 1544 zoowel als in 1556 uitstel, maar vernienwt 12 nov.
1563 den leeneed. In 1539 wordt hem op den landdag te Nymegen
de Beersche hof te Aalst (o. Lienden) toegewezen »totdat hem
Gerrit Noest 500 Emdergl. met den schade verricht sai hebben"
(Geld. Lrg.). In 1545 vertimmert en verflfroot h^ zgn kasteel te
Echteld, dat t^dens de gevangenschap zgns vaders zooveel had
geleden, en draagt in 1566, in overeenstemming met zgne gade,
den Megenberg aan zgn zoon Otto over. Hg f 1568, zg f 1575.
Hnnne negen kinderen hadden, volgens certificaat van 80 april 1559,
onderteekend door Gerrit van Rgswgck, alsmede door Philips,
Johan en Peter van Varick en Ggsbert de Cock, deze kwartieren :

>) In het Vaderl. Wdbk. v. Kok, VI, 602 wordt t|j Tan Blois tan ÜMfteo betiteld,
doch eene ms. geneal. de Cock van Haeflen noemt haar, gelijk men hierboven tiet.

568 GESLACHT- SS WAPENKUNDE.

Wgbe Isendoren Haeften Immerseel

Tengnagell Lennep Broeckhaysen Poll.

Die negen kinderen zgn:

2. Walraven v. W., page bg Gasimir van Nassau, f 16 . .
8. Johan v. W., heer van de Pol, tr. Sibilla van Pallandt,
Johansdr e^.Elisabeth van Becbteren van Voorst en Eeppel. H^
was in 156>)5 schepen van Tiel en Zandwgk (Rink, Beschrgv. v.
Tiel, bl. 313); — is dood in 1602, kinderloos.

4. Willem v. W., eerst kanunnik te Xanten, daarna getrouwd
in 15 • • met Ermgarda von Dhun zu Oberstein. ELg was dood
(gestoken) dinsdag 22 nov. 1590. Uit hem sproot >van Wghe
von Reuschenberg'* (zie sub C).

5. Johanna v. W., kanonesse te Bergen (in Henegouwen).

6. Geertruid v. W. '), eerst gehuwd met Joachim van Hoemen *),
drost tot Lede (Nederbetuwe), een der verbonden Edelen; daarna
(blgkens huwlgksvoorw.) in 1585 met Comelis van Wgttenhorst,
heer tot Giesberg, Hendrikszoon ex Elisabeth (Wernera?) van
Boetbei^.

7. Stees v. W., dood in 1602, tr. (blgkens huwlgksvoorw.) in
1570/9 Judith van Avereuck, Borchartsdr ex Berta Coster, waarbg
deze twee kinderen:

a. Johan v. W., houdt in 1602 afrekening met zgne zuster
Walburg, waarbg sprake is van het transport der melioratie ')
van de adelgke hofistad de Pol (o. Dreumel) ; — ontvangt
in 1608 van zgne zuster Walburg eene jaarrente van 100
philipsgl. ^). flg is in 1612 nog in leven.

b. Walburg v. W., schenkt behalve aan haren broeder Johan
V. W., ook aan haren neef Reiner (Reinoud) Ottozoon
V. W. in 1611 eene jaarrente van 100 philipsgl., gaande

'} In het Biograph. Wdbk. y. tad der Aa wordt iQ Geertmid of Oerberieh ge-
heeton.

*) Vormoedelgk kleiosoon van Joachim van Hoemen, die mot stfn broeder Jan
24 maart 1500 den eersten steen legde der thans nog aanwesige kerk te Opheoaden,
lie Narorscher XXY, 391.

') Of beterschap, eene soort van eriiracht.

*) Vertegenwoordigende eene waarde van ƒ 166 (volgens plakaat der Staten nn
Gelie van 1608).

GESLACHT- EN WAPENKUNDB. 569

uit 30 morgen lands onder Heesbeen, terw^l z^ in 1612
aan den laatste landergen toewgst, die Joost van Heeckeren
ten behoeve van haren broeder Johan v. W. verpand had ; —
geeft in 1612 aan haren neef Joachim v. W. Ottozoon de
erfenis over van hare grootmoeder "Walburg van Haeften,
met eene procuratie op haren broeder Johan v. W., t^rwgl
zg in ditzelfde jaar op hare nicht Walburg v. W. (X Con-
stantinus van der Judden) eene obligatie overdroeg. Zg was
in 1601 (blflkens huwljksvoorw.) gehuwd met Willem Pieck,
amptman van Beest en Benoy, en 'schijnt in 1608 reeds zgne
kinderlooze weduwe geweest te zgn, vermoedel^k in 1612
of kort daarna overleden.

8. Ggsbert v. W., sterft ongehuwd.

9. Walburg v. W., overleden in 1577, huwt Ggsbert van Har-
denbroek [dood in 1593; hertrouwd met Wilhelm a Joachimsdr
van Hoemen; was vermoedel^k door zgne eerste vrouw de vader
van zgn naamgenoot^ den maarschalk van Abcoude en Eemland,
die in 1608 overleed en in de kerk te R^swgk in Nederbetuwe
met grafzerk begraven ligt; vgl. Nav. XXVI, 153].

1. Otto van Wijhe, negende heer tot Echteld, welk riddergoed
hem door zgne ouders 28 sept. 1568 werd toegewezen bg eene
overdracht, die geschiedde ten overstaan van Glaes Vggh, amptman
en richter van Nederbetuwe in stadt en van wegen s^ne majestei
van Hispanien ons allregen adigsten heere, als hertogh tho Gelre
en grave tho Sutphen, alsook ten overstaan van de gerichtsluyden
Herman van de Poll en Otto van de Poll, in cedulle onderteekend
door Willem, Johan en Geertruid v. W., terwgl men op de keer-
zgde leest »Johanna van W.". Met deze broeders en zusters,
waarbg zich voegden Stees v. W. en Walburg v. W., richt hg
(5 jan. 1577 een maagscheid op, waarbg de hofstad de Hoofakker
lo. Echteld) aan Willem v. W. wordt toegedeeld. Hg wordt ook
• heer van den Megenberg (o. Dreumel) genoemd, kreeg in 1580
de hofstad Westendorp te E. in zgn bezit^ en pachtte in 1581
voor zes jaren de tienden te Echteld, Ooi en Tzendoorn van het
kapittel van Oadmunster te Utrecht Hg staat vermeld ale collator
der St. Catharina-vicarie in de kerk te E., welke hg in 1577
confereerde op Egbert Terbrugge, en die wegens zgn overlgden,

570 GESLACHT- EN WAPENKUNDB.

6 maart 1616 door het Hof van Oelre ex jure devolnto aan
Cornelis Hendriksen werd opgedragen '). Ook was hg collator
der vicarie van Si Nicolaas in de kerk te Dodewaard. In 1604,
5^ 7, 9, 11 en 13 staat hg onder de praesente leden der ridderschap
op de te Nymegen gehoudene land- en kwartierdagen vermeld. Hg
huwde 17 april 1575 Christina van Wijhe {van Hemen), vrouwe
tot den Blankenburg '), Reiniersdr ex Margriet van Eygeren.
Hij f 1616, zg f 1623. Had hg 15 dec. 1569, en andermaal
14 febr. 1570 uitstel van bet doen van den leeneed bekomen,
maar was hg 18 maart 1570 als erfgenaam zgns vaders beleend,
en had hg 21 nov. 1581 dien eed vernieuwd: in vereeniging met
zgne gade verbeterde hg 2 juli 1596 met hunne allodiale goederen
het leen van het huis te Echteld, dat verheffende tot een onver-
sterfelgk stamleen ten Zutfenschen rechte, overgaande op den
oudsten zoon, en bg gebreke van dien, op de oudste dochter. Zg
hadden deze dertien kinderen:

1. Jasper v. W. | tweelingbroeders, geb. in 1576, gestorven

2. Beinoud v. W. ( aan de pest in 1578.

3. Reinier (Reinold) van Wijhe, tiende heer tot Echteld, geb. in
1577, beleend in 1619, cornet (ritmeester) der compagnie van
prins Frederik Hendrik, verschreven in de ridderschap van Ny-
megen (1628—1653); — collator der St. Catharina-vicarie, die
hg 14 juli 1638 op Segerus Blanken confereert; — richt 28 juni
1622 met zgne drie broeders Christiaan, Herman en Joachim v. W.
en met zgne zuster Margriet v. W. eene maagscheid op, die 18
aug. 1648, 3 jung 1653 en 1 aug. 1657 geapprobeerd wordt. Als
erfgenaam van zgn broeder Herman wordt hg in 1643 met den
Blankenburg beleend. Zgn devies was >Seciet et LoyaF'. Hg
sterft 30 aug. 1657 ongehuwd, eene bastaarddochter Christina
nalatende^ die 12 aug. 1657 huwde Henricus van Laar, pred. te

1) Vgl. HUtorie VAD *t Utrechtscho Bisdom, III, 259, waar Otto van Wijhe
nogtans bij vergigsing vicaris lieet, en het jaar 1577 als zyn sterQaar wordt opge-
geven. Hy was (evenals zjjne voor- en nazaten) collator. en overleed in 1616
vddr 6 maart.

') Deze onder Benningen gelogen bezitting, leenroerig aan 6 eire, kwam door
Vijgh aan van Wijhe van Hemen. Eene en andere bizonderheid nopens dit huwelijk
alsmede aangaande de heerlijkheid Hemen is te vinden in de Geld. Volksahn.
voor 1877.

GESLACHT- JSN WAPENKÜNDE.

571

Eek en Wiel ^)/ H^* ligt in de kerk te Echteld achter den
predikstoel begraven onder eene groote tombe van arduinsteen;
zie Nav. XXVI, bl. 67, waar zgn grafschrift ') en zgne 16 kwar-
tieren z^n opgegeven. De staat dezer 16 kwartieren volge hier*

*3 SP

•a
•S

I
s

ÏZ5

Jz5

es
6

•a

► \

I I

w o

') Zoon van Bertram van Laar, pred. te Tiel (f 1650) en van Bernardina van
Herwaarden (f nov. 1667). H^ vertrok in 1682 naar Oost-Indië, waar hij als
pred. op Colombo drie jaar later overleed.

') Wellicht eene proeve der latiniteit van den toenmaligen predikant van Echteldr
Abrahamns Rademakerna !

572 GESLACHT- BN WAPENKÜNDB.

4. Christiaan v. W., heer de van Schaer, geb.in 1582, kannnoik
van 8t. Marien te Utrecht; trouwt 1® in 1614 Enngard van Wallen,
Gerlachsdr ex Lncia van Twickelo; — 2® omstr 1635 Maria van
Brederóde, Johausdr ex Gatharina van Riemsdijck ^). Hg is dood
m 1656.

5. Walraven v. W., luitenant, overleden in 1G02.

6. Johan v. W., in 1614 kapitein in Brandenbnrgschen dienst,
als zoodanig vermeld in de hawl^ksvoorw. van zyn broeder Christiaan
V. W. met Ermgard van Wollen. Hg is dood in 1622.

7. Ggsbert v. W., vóór 1622 ongehuwd gestorven.

8. Herman v. W., kapitein eener compagnie te paard en te
voet, heer tot den Blankenburg^ sedert 1622 tot de Pol (o. Dreumel),
13 nov. 1630 door Gelre en Zutfen beleend met Hemerts Elsholt
(o. Bergharen), groot 17 morgen, dat dus voortaan leenroerig zon
wezen aan het huis te Echteld, en wel »ten Cuycksen Regte" *); —
amptman en richter van Maas- Waal; collator der Lieve-Yrouwe-
vicarie in de kerk te Ooi (o. Echteld), die hg 20 dec. 1634 aan
Hendrik Hagen opdroeg. Hg f 1643.

9. Jorden v. W. j

10. Jasper v. W. 1 vóór 1622 ongehuwd gestorven.

11. Stees V. W. '

12. Joachim v. W., heer van de Pol (sedert 1612), in 1614
kapitein in Brandenburgschen dienst. Johan Frans Gaspar van
Wghe tot Beuschenberg (zie sub C) beweerde in eene »rechte
deductie*', dat Joachim v. W. gehuwd zou zgn geweest met Erm-
gard van Haefben tot Bracht, en tot zoon zou gehad hebben
Otto V. W., gehuwd met Magdalena Tengnagell tot Leeuwen
(Leonardsdr ex Elisabeth van Broeckhnyseu tot den Lathmer),
van wien hg in den vierden graad heette af te stammen. Daar
echter in de familiên van Haeften en Tengnagell niets van deze
huwelgksverbintenissen bekend zou wezen^ verklaarde het Hof
van Gelre 2 aug. 1759 zgne beweering voor ongegrond. Joachim
V. W. is vermoedelijk in 1622 ongehuwd overleden, en liet zgn
broeder Herman v. W. de Pol erven.

*) Ferwerda heeft in zijn Geslagt-, Staai- en Wapenboek dese alliantie Brederoile-
Riemsdyck niet opgenomen.
^ Zie beneden,, de noot op bL 560.

OBSLACHT- IN WAPSNIUVDK. 573

13. Margriet v. W., huwt in 1627 Seger yan Arnhem <) tot
Kernheini ^), Earelszoon ex Agnes van Stepraedt, geb. in 1578,
geadmitteerd 16 maart 1618 in de ridderschap van Velnwe, ge-
committeerd in de Generaliteits- Rekenkamer 1631 — 37 (d'Ablaingf
a. w., bl. 247).

Kinderen van Christiaan van Wghe,
nit zgn eerste hawelgk:

1. Magdalena v. W. | , . , .

_, . rrr I beide jong gestorven.

2. Christiaan v. W. | ^ ^ ^

nit zgn tweede huwelgk:

4. Johan v. W., kapitein in HoUandschen dienst, f 1670.

5. Christina v. W., f jong.

6. Gatharina v. W., staat 14 maart 1675 als getnige over den
doop van Christiaan Reinoad v. W. Zg is ongehuwd overleden.

3. Otto van Wijhe, elfde heer tot Echtdd^ geb. in 1640, beschreven
5 joli 1662 in de ridderschap des kwartiers van Nymegen; heer
van den Blankenburg, en sedert 4 juni 1703 heer der dagelgksche
heerl^kheden Eek en Wiel, tengevolge van zgn, 15 juni 1671 te
Otterloo gesloten huwelgk met Seina van DeUn^ vrouwe tot Laar
en Ëschoten (f febr. 1717), Evertsdr tot Laar ex Johanna van
Broeckhuysen, op wie deze heerlgkheid verviel door den dood
haars broeders Adam van Delen (f 18 april 1703). Hg confereerde
als coUator de St. Catharina-vicarie 20 nov. 1667 op Johan Bartens.
In 1071 was hg schepen en raad der stad Tiel, en fungeerde
daar in het voor deze plaats zoo moeitevolle jaar 1672 als bur-
gemeester (vgl. Rink, Beschr. v. Tiel, 1836, bl. 79, 87, 88); o. a.
werd hg, toen Tiel door de Franscheh bedreigd werd, met zgn
ambtgenoot Diderik van Riemsdgck naar den Prins van Oranje,

1) In de Geftlachtk. Aanteek. van mr. J. van Doorninek (Der. 1871), bl. 181,
staat alfl dochter dezer echtelieden vermeld Margaretha van Arnhem, die met haren
neef Zeger van Bechteren, heer van Almelo (17 oct. 1644), ondften loon van
Johan V. R. en van Joachima van V^yhe van Hemen (zie snb A) in den echt
trad. Ter aangehaalde plaatse wordt evenwel aan Margriet v. W. de voornaam
vWalravia^' gegeven, wat, biykens de maagscheid, 28 jnni 162S tosschen haar en
hare vier broeders opgericht, cene vergissing sehynt te zgn.

') Of Kamem, hnizinge bij Ede, vermeld bQ Sligtenhorst, Qeld. Geschied., bL 2l4b;
lie ook Navorscher XXV, 259 en 48.

574 0B8LACHT- EN WAPENKÜVDX.

dest^ds aan den Tssel gelegerd, afgevaardigd, om hulp voor de
stad te vragen. — Was als ouderling der Tielsche gemeente tegen-
woordig bg de gewone Tielsche classisvergadering van 4 en 5 mei
1674. H^ vermeerderde grootelgks het aanzien van het adelgk
hais te Echteld; zag zich ook, bg het uitbrengen van een beroep
op ds. Johannes van Raesveld, in het door de ingezetenen aan-
gevochten collatierecht juni 1667 door het Hof van Gelderland
bevestigd, en overleed 1 febr. 1732 in hoogen ouderdom, wordende
in den grafkelder der van Wghe's onder het hooge koor der
Echteldsche kerk bggezet met deze acht kwartieren:

Wghe flaeften Brederode Schoonhoven

Wghe van Hemen Eygeren Riemsdgck Wees.

Zgne negen kinderen waren:

1 Maria v. W., geb. in 1672, ongehuwd overleden.

3 Anna Elisabeth v. W., f 1744 ongehuwd.

4 Evert Jan v. W., ged. 8 sept. 1678, kapitein in HoUauschen
dienst, eerst nomine patris, sedert 1732 zelfstandig heer van Eek
en Wiel, volgens acte van cessie^ reeds 4 juni 1703 voor stad-
houder en leenmannen der graafschap Culemborg, waaraan deze
heerlgkheid leenroerig was, door zgn vader gepasseerd; gehuwd
in 1711 met Henriette Bentinck (geb. 1687, f 23 juni 1735), welk
huwelgk hg sloot tgdens hg in garnizoen lag te Antwerpen, van
waar hg zich des wegens verwgderd had; eensklaps derwaarts op-
ontboden, had hg op één en denzelfden dag zgne drie huwlgks-
proclamaties moeten laten doorgaan ^), weshalve hg aan de Landschap
verzocht zgn huwelgk desondanks te willen wettigen, wat deze
1 apr. 1715 heeft gedaan (Gr. Geld. Plakaatb. IH, 290). Hg werd
blind en overleed te Tiel 16 mt 1735 (vgl. d*Ablaing, a. w. bl. 355,
56). Had deze twee kinderen:

a. Seina Margaretha v. W., geb. 4 mt 1714, vrouwe van Eek en
Wiel, tr. 18 sept. 1731 Jan Ggsbert Ludolf Adriaan van
Neukirchen genmd Ngvenheym (geb. 15 febr. 1705), vice*

V Het Hof van Qelderland had dit verbod bij eene resolatie, die kort durop
in art. 48 der acten van de Geldersche synode van 1714 opgenomen, en in de
tielsche classis van (10 — 11) sept. 1714 door de gecommitteerden ad syoodom
▼an wege die dassis, medegedeeld werd.

GB9LA.CHT- SN WAPBNKUNDV. 575

president van het hof van justitie te üleef en directear der
ridderschap van dat hertopdom, heer van Driesberg, Kessel
en Mook, welke heerlijkheden hg in 1751 aan G^sbert Willem
van Dedem verkocht; sedert 1736 beer van Eek en Wiel, en
sedert 25 nov. 1750 beschreven in de ridderschap van Gelder-
land, f 22 mei 1792 te Nymegen. Zg was 14 nov. 1764 nog
in leven.
b. Catharina v. W., tr. Barend van Lewe van Aduard.

5 Christina v. W., geb. in 1679, vronwe tot den Hul, gehuwd
in 1711 met Wolf Assueer Bentinck tot Aller en Berghuys, 9 juni
1713 amptsjonker van Putten, 20 apr. 1714 geadmitteerd in de
ridderschap van Veluwe, f 1716 (d^Ablaing, bl. 376, 118, 419).
Zg f 23 sept. 1740.

6 Wilda V. W., tr. Earel Philip van Brakell, Dirkszoon ex
Justina van Borsele tot Geldermalsen, te Rgswgk (Nederbetuwe).
In 1710 verscheen hg ah ouderling der gemeente Eek en Wiel,
up de gewone tielsche classisvergadering van 5 en 6 mei en in
1720 was zg zgne weduwe.

7 Margriet v. W., tr. in 1718 Nicolaas Hans Willem van Delen,
Stevenszoon ex Jeanette Agnes van der Moeien, heer van Schonen-
bnrg en Overasselt, luitenant-kolonel bg een regiment te voet,
majoor van de Veurne ')• Zg f 5 febr. 1720, en hg hertrouwt
Dina Henriette, dr van den luitenant-generaal Izaak baron von
Cronstrom.

8 Albertus v. W., f jong.

9 Johanna v. W., f 9 febr. 1722, tr. Dirk Reinier van Bassenn,
burgemeester van Arnhem, die tengevolge der Geldersche Ploogeig
naar Tiel vluchtte, waar hg zich met historiesche studiën bezig
hield «).

') Tusschen Brugge en Duinkerken. Hier had onze staat toenmaals beaettiog nit
kracht van het Barrière-traktaat (1715).

*) Hy was een vermaard pbiloloog. Deelde b^, te Tiel z^nde, nit het toen nog
üet gedmkte, in 1789 door mr. J. D. van Leenwen, nitgegevene Chronicon Tielense
berichten mede aan Wagenaar voor diens Tegenwoordige Staat van Gelderland,
^Ü^e in getale nagelaten handschriften worden nog steeds op hoogen prgs geschat.
Op eene apr. 1875 by firma Is. An. Nyhoff en Z. gehoadene anctie B\)n belang-
rijke documenten van hem in ms. overgegaaOj deels naar het stedeiyk Archinf to

576 GESLACHT- EN WAPENKÜMDE.

2 Christiaan Reinoud van Wijhe^ twaalfde heer tot EcUddy ge-
doopt 14 mt 1675, geadniitteerd 17 dec. 1697 in de ridderschap
van Mymegen ; in 1726 richter en gesubstitueerde dgkgraaf van
Tiel en Zandw^k (Rink, a. w.^ bl. 311); Lingegraaf; beleend 5 mei
1732 met het huis te Echteld, sedert 1718 door aankoop heer der
hooge heerlpkheid Yzendoorn; gehuwd 30 aug. VIl^ mei Henrietie
Phüippine van Brakell, erfdochter tot Tedingsweert te Avezaat, dr
van Willem Frederik v. Br. tot Tedingsweert, gesubstitueerde ampt-
man van Nederbetuwe, ex Elisabeth Jacoba Pompe van Meerder-
voort en Kernis, geb. in 1693, ged. 30 juli te Avezaat, waarbg als me-
terse stond de gravin van Bont (Bort?) »by welcker uytlandigheyt
de welgeb. joffiron Johanua Hadewig van Eek van Teisterbant
dit kint heft ten doop gepresenteert.*' Was Tedingsweert een ach-
terleen van Eermestein te Lienden, zg overleed op laatstgenoemde
huizinge der van Brakell's; »den 11 jan. 1737 vrgdagaventom vgf
uren is mevrou van Egtelt en Isendoorn aen het water gestorven"
(ftctenboek vau Lienden). In 1720 verscheen C. R. van Wghe op
de gewone classis van 15 — 16 apr., en op de antesynodale cl.
van 5 aug., als ouderling der gemeente te Avezaat, waar hg woon-
achtig bleef tot den dood zgns vaders (in 1732). Hg overleed
18 jan. 1749, en had de navolgende tien kinderen:

1 Seina Jacoba Isabella v. W., ged. 25 juni 1719 te Avezaat»
tr. 12 mt 1737 Frederik Hendrik van Wassenaer^ heer van Catwgk,
Rgnsaterswoude, *t Zandt en Valkenburg (f 27 dec. 1771 te 's Hage,
oud 70 jaar), sedert 12 oct. 1730 weduwnaar van zgne nicht Anna
Sophia van Wassenaer-Duvenvoorde (mr. J. v. Doorninck, Gesl.

Arnhem, deels naar het proyinciaal Archief te Utrecht. Zyn éénige xoon, het Ustste
mansoir van zijn adeliyk geslacht, Jan Hendrik van Bassenn, overleed in 17S8 ta
Tiel aan eene pokziekte. De ondste zijner twee dochters, Anna £Iisabetb ▼. B.
(t 18 dec. 1758, begr. te Arnhem) huwde 17 jan. 1741 Frederik Jaoob Deik na
der Capellen, heer van Appeltem, Altforst, Boelenham, Hagen (f 1 jan. 1780), en
schonk bet levenslicht aan den vermaarden patriot Johan Dirk van der Capelleo
(geb. 2 nov. 1741 te Tiel, f 6 jnng 1784), wiens geschriften, benevens hetgeen
over en tegen hem geschreven is, zijn opgegeven door mr. J. van Doomincki
prov. archivaris te ZwoUe, in de Bijdragen tot de Gesch. v. Overyjisel (Zwolle,
1875) II, 126 vvg. De Boêsumerwaard (onder Ingen) zou naar Dirk Reinier na
Bassenn kunnen benoemd zijn. Hg voetde op zilver een ruiter te paard van sabel
met een degen van dezelfde kleur in de opgeheven hand.

GESLACHT- EN WAFENKÜNDE. 577

Aantt., bl. 240), broeder en zwager Tan Willem van Wassenaer,
die Tolgt. Hg wordt namens zgne vrouw in 1749 beleend met de
heerlgkheid Tzendoom, welke zg als zgne wednwe 26 nov. 1774
verkoopt aan Carel Lode^gk de Pagaiet en Margaretha Henriette
van Haeften tot Wadenojen, echtelieden.

2 Johanna Wilda van Wtjhe^ er/vrouwe van Echtdd (beleend
26 febr. 1750), ged. 27 oct. 1720 te Eerk-Avezaat, gehuwd 11 mt
1751 te Nymegen met Willem van Wassenaer (Willemszoon ex
Hermelina Petronella Schaep van den Dam), schoat-bg-nacht van
Holland en Westfriesland, hoogheemraad van Schieland, vervolgens
luitenant-admiraal. Zg is 17 julg 1753 dood.

3 Maria v. W., ged. 21 sept. 1721 te Avezaat, huwt 1^ Willem
Hendrik van Borsele, 2^. Sigismund Conrad Boeleman grave van
Bylandt.

4 Otto V. W., ged. 9 nov. 1722 te Avezaat, is in 1741 nog in
leven, want in de Tegenw. Staat v. Geld.^ in dat jaar lutgekomen,
wordt hg op bl. 270 heer van Yzendoom geheet^n, o£9choon zgn
vader nog leefde. Is ongehuwd gestorven vóór zgn vader.

5 Wilhelmina Frederika v. W., ged. 23 sept. 1723 te Avezaat,
huwt 1^. Ludolf Hendrik Borchard Silvius van Heeckeren tot Cam-
ferbeek en Walien (ged. 17 jan. 1696 te Zutfen, weduwnaar van
Susanna Johanna Everdina Yalck (die hg in 1724 huwde, zie mr.
J. V. Doominck, a. w., bl. 184); 2®. Karel Otto Frederik von
Quadt tot Wickradt.

6 Christina v. W., ged. 17 jimi 1725 te Kapel- Avezaat, vrouwe
tot de Pol, dood in 1756, tr. Nicolaas Hans Willem van Delen
Johan Hendriksz. ex Maria Eerckhoff, heer van Druten, Over- en
Neder-Asselt enz., lid der ridderschap van Gelderland, (sedert
1790) amptman, richter en dgkgraaf van Maas- Waal, die jan. 1757
hertrouwt met Margaretha Ggsberta van Brakell, en in 1793 kin-
derloos overlgdt.

7 Louise Henriette v. W., ged. 4 aug. 1726 te Avezaat, vrouwe
tot Tedingsweert, tr. 25 juli 1756 Willem Quaries de Quarles,
jongman o. Voorburg bg *s6ravenhage (Trouwboek v. Avezaat).

8 Seina v. W., ged. 4 aug. 1727 te Eerk-Avezaat, j

9 Catharina v. W., ged. 7 nov. 1728 te Avezaat, | jong gestorven.
10 Philippina v. W., ged. 9 julg 1730 te Avezaat, )

578 G13SLAC5HT- EN WAPENKUNDB.

Over het wapen van van Wghe tot Ecbteld, het oorspronkel^k
familiewapen, zooals het in de schoorsteenlnifel der kleine zaal op
den hnize Echteld en boven eene bank in ae kerk te Yzendoora
(onder ééne kroon met het wapen van van Brakell = C. R. vaD
Wghe X H. P. van Brakell) uit hout gesneden is : zie Nav. XXIV,
491; waarbg wg hier nog voegen, dat eene door Evert de Gock
van Opgnen 3 sept. 1674 bekrachtigde, door richter en schepenen
der heerlgkheden Eek en Wiel, Floris de Lile, Jerephaes van Wgck
en Adam van Bhgnberck geverifieerde afbeelding den leeuw met
het aangezicht (herald.) lin&s vertoont^ den uitkomenden leeuw op
een aanzienden helm met zilvergouden wrong doet rusten, en niet
acht, maar negen blauwe blokjes te'^zien geeft, geplaatst (herald.)
rechts, 1, 2, 1, (herald.) links, 2, 1, 2. Die blokjes worden in een
attest van Otto van Wghe uit het jaar 1709 >turfven" genoemd.

Van Wghe van Hernen (bl. 533).

Dirk van Wghe Hermanzoon, (na 1420) gehuwd met Aleidvan
Wghe^ Johansdr ex Elisabeth van Meekeren, erfdochter van Hemen,
heeft tot zoon:

Herman van Wtjhe, heer tot Hemen, daarmede in 1465 en
5 oct. 1473 beleend. Als Hermannus de Wg, dominus in Hernen,
behoort hg onder de edelen der landen van Gelre, die, in ver-
eeniging met den bisschop van Munster en üatharina, dochter tot
Gelre, 12 mt 1480 een verdrag aangaan met Lodewgk, koning
van Frankrijk, tot onderlinge hulp tegen Oostenrgk en Cleef(Ngh.,
Oork., V, n^ 117); 11^92. Was gehuwd met Johanna van Zellaer,
en had deze kinderen ^) :

') Misschien had hg nog eene dochter; ten minsten, terwyl Wybe van Hemen
het achtste kwartier van moeders syde is van Üendrik van Brienen tot den Lath-
mer (f 20 dec. 1668, begraven te Echteld), zie Na>r, XKVI, 68; zoo is eene ran
Wghe van Hernen in den echt verbonden geweest met eenen van Biemsdyck bjj
wien eene van Biemsdjjck X eenen van Bosbnm, bg wien Heesken van Rossom X
Dirk de Wael van Moersbergen, by wien Petronella de Wael v. M. X üendrii^

GESLACHT- EIÏ WAPENKÜNDE. 579

2 Margriet v. W., gehawd met Sweer van Tsselstein, hofmeester
yan den graaf van Buren in 1504 (vgl. W. Gouthoeyen, JSoll.
ChroDBk, I. 215).

1 Reinier van Wijhêj heer tot Hemen^ beleend iu 1492. Hg stond
yan de zjjde van Nymegen 28 juli 1472 over het bestand tusschen
Gerard, heer yan Culemborg c. s. en de drie yierendeelen yan
Nymegen, Zutfen en Arnhem (Ngh., Oork., IV, n*^. 523, bï. 467) ;
en was 25 noy. 1479 dedingsyrind yan Catharina, dochter tot
Gelre, als aan deze o. a. de stad en het ambt yan Gelder levens-
lang werd afgestaan (ibid. V, n^ 111, bl. 119). Was hg 30 dec.
1472 gerekend onder de edelen, over wie hertog Amold (krachtens
de verklaring van hertog Earel van Bourgondie, en overeenkomstig
het verdrf^ van 1 dec. 1471) naar goeddunken wenschte te be-
scnikken, wgl zg >rait ind dait van sgne jemerlicken gevanckenisse''
geweest waren (ibid. IV, n^. 513, bl. 456); hg werd dientenge-
volge, tegelgk met Willem van Oy ^), uitgezonderd van den zoen,
waarbg zich Nymegen en Grave enz. 23 mei 1481 onderwierpen
aan Maximiliaan van Oostenrgk, vermits deze vorst zich met ge-
noemde edelen nader wenschte te verstaan (vgl. ibid. V, n^. 122,
bl. 135 met Gedenkw., bl. lxi, uoi). Naast Johan Boetbeig,
ontving hg »als sciltknape" 18 jan. 1483 met Catharina van Gelre
vrggeleide en bescherming van Maximiliaan en Filips van Oosten-
rgk (ibid. V, n^. 139). Hg maakte met andere edelen het door-
luchtig gevolg uit van Karel van Egmond, als deze vorst in het
vroege voorjaar van 1492 zgn intocht in Doesburg hield (Sligtenh.
G. Gesch., bl 302a; Ngh, Gedenkwaard., VI, 1, bl. v). In 1478
was hg burggraaf van Nymegen (vgl. H. E. Arkstee, Nym., hoofd-
stad d. Batavieren, 1738, bl. 279) ; in 1492 als drost van Gelre
8 mei tegenwoordig bg de yerleening door hertog Earel van on-
derscheidene voorrechten en vrgheden aan de stad Roermond (vgl.

van Brienen, bg wicn Hendrik van Brienen (f 20 dec. 1663). Eerstgenoemde van
Riemsdyck zal een voorzaat in de rechte lyn zijn geweest van jhr. Caaper van
Riemsdick (dood in 1678), bij wien men zich te Tiel kon aanmelden, zoo men on-
der handzch kooper dor liecrlijkheid Hemen uit handen der dochierz van Adriaan
Beinier van Keede wilde zyn.

^) Deze ridder was geen heer van Ooy; de toenmalige bezitter dezer heerlQk-
heid heette Reinald van Oy, zie Qeld. Volksalin. 1876, bl. 147—149.

580 GESLACHT- EN WAPENKUNDK.

Ngh., Oork., VI, 1, n^ 11 met ibid. Gedenkw., bl. vi, nootS); —
ook als zoodanig raadsvrind van hertog Earel, toen deze aan zgne
moei Catharina van Gelre 15 mei 1492 de stad en den barg
Gelder in vruchtgebruik afstond (ibid. VL 1, n**. 17). Gehuwd
met Johanna van Buren, Alardsdr. ex N. N. van Zallandt. Hij
t 1492, zg t 1 nov. 1500, beide begraven met tombe in de kerk
te Hemen. Hadden deze twee zoons:

1 Johan van Wijhe, heer tot Hertien in 1493; — zie bl. 538; —
f 1511 ongehuwd.

2 Joachim van Wijhe, »den alde", heer tot Bernen in 1511, in
1521 burggraaf der stad en richter des rgks van Nymegen, waar-
voor hertog Earel 26 mei beval hem te erkennen. Toch werd by
eerst 22 mt. 1524 door den hertog definitief aangesteld (vgl. Ngh.,
Oork., VI, 2, n^ 1059 met ibid. n^. 1268), in plaats van Hendrik
y^gh tot den Blankenburg (Nicolaasz. ex Margriet van Meerweek),
die sedert 1494 burggraaf geweest was. Hg ontving in vereeniging
met burgemeesters, schepenen en raden der stad Nymegen, 16 juli
1528 bevel, beslag te leggen op de in stad en ampt van Ny-
megen gelegene verbeurdverklaarde goederen van die van Utrecht
(ibid. n"". 1496). Hertog Earel nam hem 28 oct. 1529 voor den
tgd van één jaar tot drost te Hattem aan (ibid. n^ 1570). Ook
verscheen hg namens den hertog 27 febr. 1532 op eene bgeenkomst
te Zwolle, tot vereffening van geschillen tusschen bgzondere per-
sonen (ibid. VI, 3, n^ 1671, noot), en voerde namens denzelfde in
1533 den oorlog in Oostfriesland (ibid. n°. 1738); werd 17 juni 1537
door den hertog hersteld als burggraaf van Nymegen, van welk
ambt hg ontzet was geworden (ibid. n^. 1883); doch toen men
op den landdag te Nymegen 12 dec. deszeifden jaars bg den hertoc;
op zgne verwgdering uit deze betrekking aandrong, liet hg ze 4 jan.
1538 varen (ibid. n^ 1923 vgl. met Gedenkwaard., VI, 3, bl. xxxiv,
v). Hg t 1544. Was gehuwd met Rutgera Vggh, Hendriks tot den
Blankenburg dochter ex Johanna van Wees. Zg f 22 oct. 1523,
beide te Hernen met tombe begiaven. Hadden deze vgf kinderen:

2 Herman v. W., drost van Gelre, heer tot den Blankenburg
en Doorewaard, tr. 1^. Elisabeth van Arenborch, dr van Willem
V. A., >den alde'*, heer van Bessen en Doornik en van Salome
van Lawick, 2°. Odilia van Langen, f 1568.

OSSLACHT- EN WAPEKKUITDB. 581

3 Claes v. W., f ongehuwd.

4 Johanna v. W., tr. 1^ Willem van Arenborch, Willemsz. ex
SSalome van La wiek ^); 2**. Frans Holtmühle, drost van Brugge,
die in ir>58 landerigen in Over- en Nederbetnwe en in Maas- Waal
aan zgn schoonbroeder Reinier v. W. v. H. overdroeg, en ten
wiens behoeve de overdracht eener rente van 12 rgders in 1569
geboekt staat. Z^ f 1560.

5 Anna v. W., materse op den Hessenberg te Nymegen.

1 Reinier van Wyhe^ heer tot Hemen^ beleend 18 sept. 1544, in
1545 burggraaf en richter van Nymegen; tr. P. Margriet van
Egeren tot den Diesdonk, dr van Joost, (in 1581) drost van Gelre,
en van Christina Vos von Schwartzborg. In 1534 was zg reeds
zgn'e gade, want toen geschiedde een transport aan haar als zoo-
danig van 3 brabantsche guldens, gaande uit den Breiheuvel
(o. Batenburg). Z^ f 2 jan. 1563, en hig hertrouwt ^) met Anna
Pieck, wed. Vggh. Hg f 1 febr. 1571, begraven te Hernen. Had
uit z^n eerste huwelgk deze \ier kinderen:

2 Christina v. W., tr. 17 apr. 1575 te Gennep Otto van Wghe,
heer tot Echteld, Jasperszoon ex Walburg vau Haeften. Hg f 1616,
zfl + 1623.

3 Catharina v.* W., tr. 17 apr. 1575 te Gennep Hendrik van
Maschereel, heer van Balgooi en Opgnen.

4 Petronella v. W., f 1560 ongehuwd.

1 Joachim van Wijhe, heer tot Hemen, beleend 28 mt. 1572,
(wig. huwlijksvoorwaarden) in 1581 gehuwd met Josina van den
Bongart. Hg f 1591, begraven te Hernen onder de tombe van
blauwen arduiusteen met deze kwartieren:

Wijhe van Hernen Buren Egeren Pinsen van der Ley

Vggh Wees Vos von Schwartsburg Asperslach.

1) De andere kinderen dezer echtelieden 'waren Albert en Otto van Arenborch,
alsmede eene dochter, met van Meerwijck gehuwd. Zou Elisabeth v. A. toen weduwe
van Wolter van Baek geweest zgin? Vg\. Nijh., Oork.. VJ, 2, n°. 126S.

') De familiepapieren, die 1563 opgeven als het sterfjaar zyner eerste vrouw,
noemen 1560 als het jaar, waarin de voorwaarden van zijn tweede huwelijk gemaakt
wenlen. Uier stuiten wij dus of op eene fout bf op een punt, dat nadere ophelde-
ring vereischt.

582 GESLACHT- EN WAPENKÜNDE.

H:g was het laatste mansoir van dezen tak van Wghe, vermits hg
niet anders naliet dan deze twee dochters:

1 Maria van Wtjhe, erfdochter van Hemen^ beleend 26 juli 1591
door haren oom Otto van Wghe tot Echteld als hnlder (G. Lrg.);
huwt in 1609 Gerhard van Reede tot Saesfelt, Adriaanszoon ex
Anna van Daras, wed. Enattèn (vgl. mr. J. v. Doorninck, a. w.,
bl. 66), dien zg in 1613 aan Hemen tocht (6. Lrg.). Hg gaat op
Hemen wonen, en verkrggt 1 sept. 1643 octrooi van de prov. Gel-
derland otk over zgne leengoedeten tasschen zgne kinderen te mogen
beschikken, in al welke goederen hg zgne Vronw tuchtigt, die
14 jan. 1658 nog in leven is. Hg was dood 2 oct. 1657, want
op dezen datum was zgne vrouw reeds >dbnairière van Hernen'*
(zie Registers op 't Archief v. 't voorm. Hof v. Gel re, door P.
Nghoff, bl. 180).

2 Joachima v. W., tr., blgkens huwlgksvoorwaarden van 1616,
Johan van Rechteren tot Rechteren en Bredenhorst, heer van
Almelo (als zoodanig voorkomende 29 aprü 1618) en Yriesenveen,
t 1 jan. 164i. Zg f 13 febr. 1636.

Het wapen van >vaii Wghe van Hernen" was op zilver een
halve roode leeuw, getongd van blauw, gekleurd en gekroond van
goud, met den uitkomenden leeuw^ als helmteeken.

Afstammelingen van Willem van Wghe Hermanszoon (bl. 533).

2 Godefridus v. W. ^), deken van St. Marien te Utrecht in 1451,
vermeld in de Ned. Batavia sacra, I, 222.

? Gatharina v. W., tr. omstr. 1440 (?) Florens Pynssen van
der Aa, ridder, heer van Grande, Jacobszoon ex Amelberg van
Pallaes.

1 Herman v. W., »die alde", in 1459 schepen van Arnhem,

1) Als ^Godefndofl van Waye** vermeld in den Catslogofl Historico Chronolo-
gicDs Praeporitornm et Decanornm qninqae eodesiarnm ültrajectensiam a sec. Yin
u. a. finem seculi XVI. geboekt in de Anaiccta Belgica van Hovnek vwi Pa*
pendrecht, t. III, para 1, 121 sqq.; doch men leest daar ook: ^Uciiasenias eBm
appeUat Godefridom de WQe**.

GESLACHT- EN WAPENKUNDE. 583

belooft met zes andere ridders ^) jan. 1469 de stad Arnhem voor
hertog Adolf te zullen bewaren (Ngh., Oork. IV, n**. 473); —
behoort als » Herman van Wge van Arnhem" 30 dec. 1472 tot
de edelen, over wie hertog Arnold, volgens verklaring van hertog
Karel van Boui^ondie en overeenkomstig het verdrag van 1 dec.
1471, naar goeddunken wenscht te beschikken, w^l zg >rait ind
dait vau Arnold's jemerhcken gevanckenisse" geweest waren (Slig-
tenh., IX, 267; Nyh., ibid. n^ 540); — blgft 31 jan. 1490 mede
borg voor z^n zoon en twee andere ridders bg Floris van Yssel-
stein. Was gehuwd met N. N. van Heerdt (d'Ablaing, a. w. bl. 69),
en had:

? Elisabeth v. W. die echter door anderen van Wisch genoemd
-wordt, en huwde Otto van den Stade genmd Horst tot Velp,
Evertszoon ex Johanna van Wghe (zie boven, bl. 529).
Herman v. W,, »die jonghe", in 1477 burgemeester van Arnhem
(vgl. Chrongk van Arnhem, bl. 36 en 53); — behoort als
>Harman van Wye Harmanssoin die jonghe'' onder de leden
der ridderschap van de graafschap Zutfen, die zich juli 1481
aan den aartshertog Maximiliaan van Oostenrgk onderwerpen,
terwgl zgn geschil met Willem Dobbelsteen, ridder, over het
gebruik van een tiend, van dezen laatste verkregen, aan de
beslissing des aartshertogs aanbevolen wordt (Ngh., Oork. V,
n^ 123, bl. 141, 142); — wordt dec. 1489 met twee andere
ridders ^) van wege de stad Arnhem, op verzoek der ingeze-
tenen van W&geningen, naar laatstgenoemde stad gezonden,
ten einde met gewapende burgers uit Arnhem de ongeregeld-
heden te helpen keeren, door de strooptochten der Hoekschen
uit Holland daar verwekt. Hg wordt er met de twee andere
ridders door Floris van Ysselstein gevangengenomen, en zg
moeten gesamentlgk aan dezen, volgens uitspraak van Adolf
grave van Nassau en Jan grave van Egmond van 31 jan. 1490,
tot losprgs 4000 rgnsche goudguldens betalen, waarvoor Her-
man van Wghe, de oude, mede borg blgven moet (ibid.
n**. 175); — staat 8 jung 1500 vermeld als aan wien hertog

') Deze ridders waren Wijnand van Arnhem, S weder van Angeren, Johan en
Gerrit van Meekeren, Johan Mijnschart en Jacob Ridder.
^) Jacob liidder, burgemeester vun Arnhem, en Hendrik Waetzeler, gildemeester.

584 0B8LACHT- KN WAP£NKÜNDB.

Earel anderhalf hondert gondgl. schuldig is (VI, 1, n°. 274) ; —

is raads?iind der stad Arnhem, als deze 29 nov. 1506 den

eed yan hnlde en trouw aan den aartshertog van Oostenrgk

doet (ibid. n^. 586). In 1485 was hg door den hertog van

Gleef met Ressenerbroek beleend (zie Fahne, Gesch. d. üöln.

etc. Geschlechter, II, 201); f 1531. Was gehuwd met Aleid

van Bemmel, Gerritsdochter (d*Ablaing, bl. 69), en had tot

zoon :

Ggsbert v. W. tot Ilessenerbroek, in 1533 en 35 richter vau

Arnhem, op de eerste riddercedul van Overbetuwe (w^ens

Ressenerbroek), maar niet verschreven, wgl hg te Arnhem

woonde, f 1548. Zoon:

Cornelis v. W. tot Ressenerbroek in 1550; in de ridder-
schap van Veluwe in 1555 ; richter van Wageningen, in
1563 door de pandhouders voorgesteld ; in 1565, 70 en 77
op de riddercedul van Nymegen. Gehuwd met Wilhelmina
van Haeften tot Putten, Otto'sdr ex Margaretha de Vos
van Steenwgk. Zoon:
Roelof V. W., kapitein; niet aangenomen in 1611 hg
de ridderschap van Veluwe, wgl hg noch havezathe
noch domicilie had. Gehuwd met Johanna Splgthoff,
Joachimsdr ex Gerberich Bonden.

Dnitsche tak van Wghe.

Afstammelingen van Willem van Wghe, kanunnik te Xanten
(dood 22 nov. 1590), sedert 15 jan. 1577 (volgens maagscheid)
heer tot den Hoofakker (o. Echteld), en van Ermgard von Dhnn
zu Oberstein (zie bl. 542):

2. Ermgard v. W., f ongehuwd.

3. Walburg v. W., op wie in 1612 door hare nicht Walbnrg
van Wghe, Bteesilr ex Judith van Averenck, eene obligatie wordt
getransporteerd (zie bl. 542); tr. omstr. 1627 Ccnstantinns von
der Jodden, heer tot Brakelen en Vrussem ').

1} Als honno kinderen zagen wg vermeld:

GESLACHT- EN WAPKNKUKDE. 585

1. Gaspar v. W., heer van Meerbach en den Hoofakker, tr. Agatba
Yon Lovenich zu Jüngersdorff, Adamsdr ex üatharina von Schilling
von Güstorff (Gerhardsdr ex Anna yon Schidderich zu Stammel),
kleindochter van Adam von Lövenich ex Catharina von der Judden
zu Bheinsdor£F. Zg f 1643. Hi) vestigt 1 dec. 1652 eene obligatie
yan 400 gl. te zgnen laste in de Meulenkamp, behoorende bg de
Hoofakker. Heeft deze twee zoons:

b. Johan Lodewgk v. W. zn Meerbach, tr. Ëleonora (Anna
Glara) von Relthansen zn Thomich, die in 1677 aan de
familie zgn overladen bericht, waarbg:

Willem Marten v. W., tr. Belena von Diepenthal.
Catharina v. W., tr. Christian von Woestenach (uit het
Limburgsche).
a. Gonstantinns v. W. tol den Hoofakker, in 1656 gemachtigde
zgns vaders te Echteld, tr. Geertmid von Catterbach, waarbg :
Johan Gaspar v. W. tot den Hoofakker, tr. Anna Gatha-
rina yon Diepenthal, waarbg:

Johan Frans Gaspar y. W. von Reuschenberg, Rhgn-
dorff, AldenhofiF en JüngersdorflF (in Gulik en Gleef),
geheimraad van den keurvorst van de Palz. Deze vrg-
heer van Wghe, die den Hoofakker verkocht aan Ghris-
tiaan Reinoud yan Wghe, betwistte na den dood van
dezen laatsten heer tot Echteld (1749), aan diens erf-
genamen het leengoed te Echteld, waarmede intasschen
Johanna Wilda v. W. 26 febr. 1750 beleend was. Van
hier, dat hg in het Geldersch Leenregister fol. 184, op
17 julg 1753 voorkomt als >beleent metditlheen, gelgk
hetselve hem door dode van Christiaen Reynoud van
Wghe is aengekomen". Zgne beweering, dat kg in
een zesden afdalenden graad van Otto v. W. X Ghristina
V. W. V. Hernen, de constituenten van het stam- en
erfleen, zou afstammen, bleek echter ongegrond te
wezen. Yoornamentlgk op grond zigner afstamming in

1. Gonstantinns von der Jndden, bnrgemeester van Keulen, f kinderloos.

2. Maria Walburg Antonetta von der Judden, tr. N. graaf van Lodron, waarvan
afstammelingen, o. a. de gravin van *8 Heerenberg in 1738.

586 GESLACHT- EN TVAPENKTJNDB.

den vierden graad uit Willem v. W. '), den broeder des
leeninstellers, werd hem 2 aag. 1759 door het Hof van
Gelderland z:yD eisch ontzegd. H^ huwde V, SopUa
Cron, 2°. Henriette von Reisig, en had de navolgende
veertien kinderen:
Uit z^'n eerste huwelgk,
Willem V. W.
Wolfgang V. W.
Constantia v. W,
Carel v. W.
Philippina v. W.
Frederik v. W.
Franciscns Josephus v. W.
Henriette v. W.

Frederik v. W. (na doode zgns gelgknamigen broeders).
Uit z^n tweede huweligk:
Theresia v. W.
Josepha v. W.

Carel v. W^. (na doode zgns gelgknamigen broeders).
Antonetta v. W.
Elisabeth Cajetana v. W.
Deze tak voerde den rooden klimmenden leeuw driemaal geÜEUisd
van lazuur (?), met een pauwen veer op een gouden steel als helm-
teeken.

De geslachtsnaam van Wghe leeft in de Nederbetu we nog voortin
de benaming van uiterwaarden in den Willemspolder te Echteld,
>Wghewaarden" of >Wgerwaardén" geheeten, welke vermoedelgk
dezen naam droegen reeds lang vóór 1644, toen de heer ^) en de
buurmeesters van Yzendoorn er aarde lieten afgraven tot herstel
van den waarddijk. Zulks werd hun echter door Eustatius Puchler,
kolonel en gouverneur op het fort 's Gravenweerd 8 mei 1644 voor
het Hof van Gelderland betvnst, met vordering van schadevergoe-

*) Voor die afstammiDg pleitte ook zijn bezit vaa den Hoo&kker te Echteld,
welke 15 jan. 1577 aan Willem v. W. was toegewezen (zie boven, bl 543).

^) Üetzg Gerhard van de Poll, namens zijne echtgenoot Barbara Pieck (f 19 nor.
1651), hetzy, wat meer waarscbgnlijk is, Joost Vijgh tot Tzendoorn, raad, later
president van 't Hof van Gelderland (f 3 jan. 1666).

GESLACHT- £N WAPENKUND& 587

ding '). Ook herinneren de bovenvermelde wapens, in het kasteel
te £chteld en in de kerk te Tzendoorn, nog steeds aan het, wat

*) Vgl. Registers op *t Archief van 't voorm. Hof van Gelre door P. Nijhoff
(1866), bl. 110.

In de «Lgste van alle sodane lenen, releverende van de leenkaemer van 't far-
stendom Gelre en graefschap Zntphen, als sich on verheft bevinden^ en nochtans
praesnmptive verheft, of andera daeromtrent, *t sij van hnlde, vernieawinge van be-
lofte van tronw, vao wegens meerderjarigheid of dergelijcks, door de vasallen hadde
behoren gedaen te worden'*, 28 april 1740 op last der Staten van Gelre opgemaakt
door den leengriffier W. J. Tnlleken, en medegedeeld in Gr. Geld. Flakaatboek,
m, kol. 673—687, staat onder de Echteldsche leengoederen vermeld: «de hofstad
te Wije, met achtien morgen, benevens seyen morgen op de Halle, tnsschen Arend
van Sandtwijck en Jan van WiJe Henrikss." (sie kol. 676). Met dezen Jan van
Wije Henriksz. wordt bedoeld de derde heer tot Echteld (f 1371); de ho&tad of
het huys te Wye, in 1604 reeds als eene #olde ridder hofstede" gekenmerkt, is
de, boTen, bL 688 vermelde W^he's kamer, waaraan het perceel op den Heel
leenroerig was

Wat het onder Bergfaaren («den Haarense berg'\ in Maas- Waal) gelegen, bl. 546
vermelde leengoed Hemert Elaholt aanbelangt, Herman v. W. ontving het als
erfgenaam zfjner moeder, Christina v. W. t. H. By resignatie van jhr. Dirk van
Bhemen, kocht 80 jan. 1682 Otto Janssen Holtappel dit leen, waarmede, bg af-
stand van dezen, 18 apr. 1642 Earel van Steelandt beleend werd. Deze vernieuwde
5 febr. 1648 den leeneed ain Beinier (Beinold) v. W., als leen volger van zijn broe-
der Herman. De heeren van Wyhe van Echteld waren, in hnnne hoedanigheid als
bezitters van den Blankenburg, leenheeren van dit pand, «met een pont goet gelts
soo dnck dat ledigh wort, te verheffen en te verheergewaden^'. Zij ontvingen huid
en manschap van hnnne vasallen. Den 8 mt 1656 verzocht Karel van Steelandt
aan zgn leenheer Beinier v. W. om approbatie «over soodane verbant" als hy en
zyne hnisvroDW 11 nov. 1655 ten behoeve van Maria van Ittersnm #op hetselve
leengoed gedaan hadden ter somme van 850 galden". Dit verzoek werd toegestaan.
Den 20 mei 1661 vorderde Sweder >an den Boetselaer tot Leenwen heer Otto van
wyhe op, om zyn recht als leenheer te bewyzen, wat dezen niet moeiHjk viel.
Den 8 jnli 1668 is Dirk van Altena beleend als gevolmachtigde van Sweder van
den Boetselaer, vader en momber van zyn onmondigen zoon Adriaac Ggsbert van
den Boetselaer. In 1704 komt als beleend voor Frederik Karel van Wylick van
den Boetselaer, en 10 mei 1740 Karel Philips graaf van Flodorf Wartensleben,
heer van Borcnlo, Loenth, Stavenisse en Dorth. Deze laatste beleening geschiedde
ten behoeve der erfgenamen van wylen Leopold grave van Limbnrg Stjrnm, roet
de ledige hand, zoo dat Cbristiaan Reinoad van Wijhe als leenheer het i;oed over-
droeg op Georg des heil, Roomschen rijksgrave von Flemmin^, generaal en groot-
meester der artillerie van Polen. Toen moest Uemorts Elsholt verheven en verheerge-
waad worden met vijftien goudgoldens.

588 GESLACHT- EN WAPEKKUNDR.

de Geldersche liniën betreft gewis uitgestorven geslacht, dat het
lot van zoovele familiën ait den voormaligen ridderstand deelde.

J. ANSPACH.

Geslacht Eeewijk (XVII, bl. 63 en XXVI, bl. 304). De predikant
Isaac van Rheewyk werd als prop. ber. te Lienden 1624, en ver-
trok 1639 naar de schans Nassau op de Voorn. (Zie: de Jongh,
Naanil. der Pred. van 't Geld. Synode, bl. 398—399).

Wolfaartsdijh j. van der baan.

VRAGEN.

Geslacht Nnnnickhaffen. . Wie heeft de goedheid genealogische
bescheiden betreffende dit kleefsche en rgn-pruisische geslacht mede
te deelen? Welk wapen voerde dit geslacht?

ANDANTE.

Gedacht de Pagniet. Pierre de Pagniet (dood in 1629), ritmees-
ter der garde de corps van prins Maurits van Oranje, is de eerste
man van Antonetta van Brakell (f 1642), dochter van Dirk, drost
ter Lede (dood in 1593). Hun zoon

Lodewijk de Pagniet (f 1643), erft in 1642 van zgne moeder
één derde deel van *t Meerenriet te Maarik. Hg laat dit perceel
in 1643 erven door z:gne halve zuster Theodora (Dorothea) de Baers
(dochter van Leonard, kapitein, tweeden man zijner moeder Ant.
y. Br.), die daaraan haren man, Johan van Brakell (zie Nav. XXYI^
bl. 367), tocht.

Abraham de Pagniet, kapitein eener compagnie te voet, luitenant
kolonel, geb. in 1661, tr. Dorothea Henriëtte van Brakell, dr van
Lodewgk (dood in 1681) en van Maria van Lier, Frederiksdr;
wordt, door den dood zijns behuwdbroeders Johan Prederik van
Br. (t 18 maart 1714), heer der huizinge Kermestein te Lienden
(zie Nav. ibid., bl. 368.) Hg was ook heer van den Flierenberg,
stond met zgne vrouw in 1717 te Lienden ingeschreven als lid-
maten, overleed 16 sept (zaterdagavond) 1724 te Lienden, werd

GESLACHT- £lï WAPBNKUNDK. 589

23 sepb (zaterdagavond) in den grafkelder der van Brakells in
de kerk aldaar met 16 flamboowen en 40 rouwmantels begraven,
en zondagmorgen 24 sept. in den openbaren eeredienst herdacht
met eene Igkreden over l Kon. 2: 10. Had deze twee kinderen:

1. Maria Lonise de Pagniet, gedoopt 2 juni 1720 te Lienden,
geheven door Lucia Gharloite van Bloemendael O }^^g^ ïuffer
(doopb. V. L.), 13 dec. 1736 als lidmaat aangenomen (lidmatenb.
van L.) Bg haren doop stond ook reeds als getuige haar broeder

2. Karel Lodewgk de Pagniet, die dec. 1735 belydenis deed te
Lienden, vanwaar hg 19 ang. 1749 met attestatie vertrok naar Tiel,
als schepen en raad dier stad (vgl. mr. £. D. Bink, Beschrijving
y. T., bl. 316.) Later was hg bewindhebber der Westiudische Com-
pagnie en ordinaris gedeputeerde ter vergadering van H. Hoogmog.,
heer van Eermestein als erfgenaam zgns vaders, sedert 26 nov.
1774 door koop (uit handen van Jacoba Isabella Seinavan Wghe,
douair. Prederik Hendrik van Wassenaer) vrgheer van IJzendoom,
in 1763, 71, 74 ouderling te Lienden, f 1789. Ondertrouwd (in-
gevolge attestatie van W. Klad, pred. te Wadenojen) 25 aug. 1750
mei Henriëtte Margaretha van Haeften, dr. tot Wadenojen, Bar-
tholdsdr bg Margaretha van Lgnden van Blitterbwgk, bg wie eene
dochter:

Wilhelmina Anna Comelia de Pagniet, geb. te Tiel, geh. te Lien-
den, m. Alexander Diderik van Omphall (geb. te Doornik, f omstr.
1814), weduwnaar van Wilhelmina Andriesia Antonia van IJssjbI-
dgk, heer van IJzendoom en Eermestein, welke echtelieden 21 aug.
1791 eene dochter, Caroline Louise Marie v. O. (geb. 14 aug.),
te Lienden ten doop aanboden. A. D. van Omphal staat bg mr.
E. D. Bink, Beschr., bl, 318, van 1783 tot 1788 als secretaris van
Tiel vermeld. Tgdeus den doop van gezegde dochter in 1791
wordt hg in het doopboek van L. nog als zoodanig betiteld; dit
mag echter wel z. v. a. >oud-secretaris'* zgn. Hg wordt aldaar in
genoemd jaar ook >ontvanger van het ambt Nederbetuwe*' genoemd.

Het wapen van het adellgk geslacht de Pagniet was : op rood een
witte keper, beladen met drie opwaarts geheven handen in goud,
geplaatst 2 (aan weerszgden der keperpunt) en 1 (binnen de zijden
der keper.)

^) Die oct. 1718 te Lienden belydenis deed.

590 GESLACHT- EN WAPBNKUNDB.

Wie kan het bovenstaande, geput uit ettelgke nederbetuwsche
bescheiden, aan vullen, en meer bijzonderheden opgeven betreffende
dit geslacht? Heette het voorheen »Paigniet" ? Want in een extract
van het Geld. Leenregister wordt de zoon van Antonetta v. Br.
(geh. m. P. de Pagniet) als »Lodew^k Paigniet*^ aangeduid.

J. ANSPACH.

Joan van Oldenbameveld voerde hetzelfde wapen als het geslacht
van Renselaar, dat te Barneveld gegoed was. Behoorde Olden-
bameveld misschien tot dat geslacht?

A. J. C. KEEMER.

Johan Albertns van Ooor. Wie kent het wapen alsmede de afkomst
van dezen predikant, die in 1633 te Bloemendaal of A.lbertsberg
beroepen werd ? Heeft hg afstammelingen nagelaten ? (Zie Brouerius
van Nideck, Het zegenpralend Kennemerland, bl. 10.)

Ardante.

Rndolph August von Neindorff. In 1730 was R. A. von Neindorff
gouverneur van Gejlon. Wanneer stierf hy^ was hg gehuwd en
met wie ? Heeft hg ook kinderen nagelaten en bestaat dit geslacht
nog in ons land? Bovengenoemde gouverneur was afkomstig oit
Brunswgk.

Maastricht. a. a. voesterman van oijen.

OenealogiBohe bescheiden gevraagd. Wie heeft de goedheid genea-
logische bescheiden omtrent de navolgende geslachten meê te
deelen? Elke aanteekening, hoe gering ook, zal hoogst welkom
zgn^ en tot wederdienst is de ondergeteekende bereid.

Van Gasteel; ten Gate of ten Eate; Diemer of Dimmer; von
Hammerstein (hannoversch geslacht); Hoffmann; de Graaf van
Polsbroeck ('t huis Ilpendam en Nav. A. R. bekend), delfschetak;
de Guasco (italiaansch geslacht); van der Meer, (met de drie
groene pompebladeren) ; Röell; Scheidt of Scheidius ; en Scbnur-
beque Boege.

Maastricht. A. A. VOESTEEMAN VAN OUEK.

GESLACHT- EN WAPBNXtTNDE. 591

Oedacht de Brusaelle. N. de Brnsselle was in 't begin der vorige
eenw generaal in staten dienst. Zgne eenige dochter huwde met
Jean Baptist Berthont, zoon van Joachim, sterft 1696.

Boe waren zgne voornamen^ wie zgne ouders en welk wapen
werd door hem gevoerd? Ook meer inlichtingen omtrent dit ge-
slacht znllen welkom zgn.

Maastricht a. a. vorsterv an van oijen.

MENGELINGEN.

Ond-hoUandsohe toasten. Hoe tegenwoordig de lui met het glas
in der hand redeneeren, weet ieder, en kan men zelfs bg merk-
waardige gelegenheden in de krant lezen. Hoe zg 't vroeger deden
blgkt uit het volgende gesprek, dat ik vond in een pamflet van
1650, getiteld : Het Rechte Tweede deel van 't Hollands praatje, bl. 3.

Een Brabander, een Geldersman en een Fries komen na beurs-
tgd een Amsterdammer bezoeken.

»^m^. lek bid, komt doch binnen. De vrienden gelieven wat
neder te sitten. lek sal ons een glas w^n laten brengen, om ons
wat te ververschen, en oock, om de geaontheyi der treffeligcke
Magistraet en borgeren van Amsterdam, volgens onse beloften,
eens te laten omgaand

i^Brab, Mgn Heer, daer hebben wg niet veel tegen. lek sal
't met soo goeder herte verwachten en voortbrengen^ als 't mg toege^
bracht wort''

^Amst. Siedaer, mgn Heeren: Op H welvaeren van de E. Achtbare
Heeren Borgermeesteren en Regeerders, neffens de loSelgcke Bor-
gerge der stadt Amsterdam. Aan U, mgn Heer den Brabander!
Schoontjes uytr

^Brab, lek bedancke u, mgn Heer! ende bidde Godt, dat Hg
de Heeren Magistraten en Borgerge wil houden in vaste eendracht
en liefde, opdat sg mogen bewaren haer vrgheit en wettige Pri-
vilegiën! Mgn Heer de Geldersman sal 't geHeveti te wachtend

592 KENGEUNOfiTÏ.

i>Geld. Ja, m^*n Heer! van gantscber herte, en hope, dat Godt
haer E. Achtbaerheden en de alle andere Magistraten en bergers
sal versien met behoorlgcke w^sheit en coragie, om haer Vr^heidt
te beschermen en te verdedigen! Nn, myn heer de Yries, gg zyt
den lesten, dit geldt u."

» Vrie8. Mgn Heer, ick sal in geen gebreke blgven, en wensche,
gelgck u.1. al te samen wenscht; de Vrgheydt en vrede te behou-
den, maar liever 't leven als de Vr^heydt te verliesen, en wensche,
boven dit, houte neusen allen falivouwers en quaetwillige benaders
van onse gnlde en dier-gekochte Yrgheydt!*'

't Woord ifalivonwers" komt in de pamfletten van dien tgd
dikwgls voor^ en wel om lieden aan te dniden, die niet te ver-
trouwen waren, b.v. ifalivonwers en huichelaars*'; elders: »fali-
vouwers en staat- en baatzuchtige menschen/*

J, TER GOUW.

GESCHIEDENIS.

Hoe te AniBterdam een Jood als ohimrgqn werd toegelaten. In het
Chirnrggns-gildeboek (d"". 35 f^. 68 en 69) vindt men het volgende :

Wg oudergeschr. overlnyden van t chirurgynegilde door ordre
van de WelEE. Groot Achtb. Heeren Bnrgermeesteren de persoon
van Isaacq St. Grnys over het Btnck van de Heelkonst geêxami-
neert hebbende, permitteeren (onder correctie van Haar WelEE.
Groot Achtb.) dat de gemelde St. Crays vrg en on verhindert de
chimrgie sal mogen oeffenen even en op sodanig een voet en
vr^heyd als de jode Samnel de Lion Bene^ento is exerceerende,
sonder te mogen scheeren of een scheerwinckel te mogen honden.

Amsterdam ter gildecamer
dd. 30 Augttstas 1712

Behalve de handteekeningen der overlieden, vindt men onder
deze verklaring ook de approbatie van bnrgemeesteren, en onder-
aan staat het volgende:

Voor de bovenstaande vrgheid belooft Isaac St. Crays yder jaar
te betaalen twintig gnldens, ingaande p"" September 1712.

Isak Santekms.

Die twintig galden heeft h^ steeds voldaan. Den 9en april
1714 betaalde hg een jaar contribntie, »dat verschenen waer 1713,
P September^ de somma van twintig galden."

Den 30en october 1715 betaalde hg voor twee jaren / 40, en
den 14en november 1717 weer zoo veel; maar den IQen jong 1722
betaalde hg voor vier jaren ƒ80, en den 31 en mei 1725 voor drie
jaren /60; waaruit blgkt: of dat de penningmeester van *t gild
niet zeer geregeld te werk ging met het invorderen^ of dat Isaac
niet zeer willig was in 't betalen der contributie. Onder deze aan-
teekeningen staat:

getransporteert in *t Joode- en Quaksalversboekie van
'tjaer 1729 f 1.

En daaronder weer;

594 OSSOUIKDENIB.

Dit Jode- en Qnaksalvenboekje is nit gebruik geraakt door de
loffelgke willekeur, door Mgne Heeren van den Geregte gearres-
teert en gepnbliceert 30 jan. 1733, opdat niet dit gild veninken
zonde, mitsgaders de ingezetenen, door 't overwigt van (onbeproefde)
kwakzalvers, zodat men zal Sainte Croix voortaan wederom hier
moeten vinden en kwiteren. Titsingh

pro temp. decanos.

Bg deze willekeur, natnnrl^'k op *t voorstel van de gildemeesters
gemaakt, werd »voorzien in de qnade directie sedert eenigen t^t
herwaerts ingeslopen in het Ghirurg^nsgild." Daartoe werden een
aantal vroegere keuren gerenoveerd en geampliëerd, en bovendien
werd »de proef verhoogt*', dat wil zeggen: 't geen er voor be-
taald moest worden ; wat men als 't beste middel bet^chovwde om
alleen knappe lui in 't gild te krggen. 't Begrip dat de bekwaam-
heid r^st in dezelfde verhouding als 't getal der guldens, die betaald
worden, is niet nienw. De barbiers, die contrarie de keur in 't gild
waren toegelaten, werden er weer uitgezet, en 't geld, dat ze be-
taald hadden, werd hun teruggegeven, onder korting nogtans van
vier gulden voor ieder jaar, dat zg tegen de uitgedrukte wet
waren geadmitteerd. En wat de Joden betrof — geen hunner zon
in 't gild worden geadmitteerd, dan alleen zg, die om redenen
door mgne Heeren van den Geregte waren toegelaten; allen
anderen, die in 't gild waren > ingeslopen", werd gelast, geen
functie van chirurgie, haarsngden of baardscheren meer te doen
en hunne winkels te sluiten. Ook hun werd het geld, dat ze
vroeger betaald hadden, teruggegeven.

't Ging echter met deze »loffelgke willekeur" als gewoonlgk
met de gildekeuren. Drie jaren later bleek, dat evenwel »ver8ch6jde
personen" niet nagelaten hadden »chirurggnswinkel op te zetten
en de konst te ezerceeren, zonder daertoe de vereyste beqnaem-
heden te hebben." j. tbr goow.

Onpart^digheid in het a&emen van kerkelijjke examina in de elaasii
liel in de 18e eeuw. (Vgl. XXVI, bl. 548). Op de rekkelgkheid
der professoren in het uitreiken van testimonia wordt ook nog
later gezinspeeld, als men in art. 14 der acten van de tielsche
classis antesynodalis van 7 aug. 1713 leest: >ingevolge de synodale

OESCHlEDEias. 595

ordres geschieden onder ons stricta examina. En tot meerder
gemackelgke, secure en nuttige betragting van deselve, laet de
ew. classis haer wonderwel bevallen de heylsame voorslagU van
de ew. classis van Amsterdam, sgnde in substantie, dat degene,
die tot 't examen sal mogen worden toegelaten, vooraf bebbe te
ertonen een testimonium van den professor theologiae, dat hg
enigen tgd in een collegium theologicum mede geantwoord heeft.
Als dit geschied, oordeeld de ew. classis, dat de getuigenissen der
hh, professoren somtijdz wat vaster grond sullen hebben^ en dat de
studenten geoefender, veirdiger, vrg moediger, ja ook wel sommige
neirstiger sullen gemaekt worden.^* De classis van Tiel betuigde
op hare antesynodale vergadering van 5 aug. 1715, zich te houden
aan hare oude gewoonte en strikte wgs van examineeren, vermits
ze, al waren de getuigschriften nog zoo loffelyk, ook zelve wenschte
te zien en te hooren »wat in die borsten is.*' Want ze wilde
»die borsten, die staen geëxamineerd te worden, wel met testimonia
academica gemunieerd hebben, maer egter door eyghen oghen
sien, wat in deselve voor bequaemheyt, of niet, gevonden" werd
(cl. antesynod. 7 aug. 1719, art. 17; item 7 aug. 1724, art. 16).
Ze zocht derhalve zonder eenige de minste conniventie te werk
te gaan. Een sterk voorbeeld daarvan troffen wg aan in het
praeparatoir examen van den student Paulus Antonius Laats in
de extraord. classis verg. van 5 maart 1726, toen te gelgker tgd
drie andere studenten, met name Petrus Rosier (uit Leiden), en
de gebroeders Willem en Johannes Schonk (uit Ngmegen) ge-
ëxamineerd werden. Terwgl dit drietal op eervolle wgs gedimitteerd
werd, betuigde de vergadering, wier examinator Johannes Wilhel-
mus Goldbach, pred. te Tiel, was geweest, »geen ruymte genoeg
nogte vrgmoedigheit te hebben, van sgnE. (P. A. Laats) tot
den openbaren predikdienst in totum toe te laten, vermits in
veelen al vrg wat gebrekkig bevonden is geworden; edog de
gantse vergaderinge met sgnE. begangen sgnde, en haarklaarlgk
blgkende de overgroote alteratie van den jongen borst, en daaruit
s^ne deurgaans confusie, en van nabg als een filius classis, kennende
desselfs neerstigheit, nedrigheit en zedigheit, heeft, hoewel be-
Bwaerlgk, nogtans sgnE. tot den publieken predikdienst, onder
deese voorwaarde toegelaten : 1^ dat hg van nu af aan ten minsten

596 eBBCHlEDSHIS.

een half jaar lang sig sal hebben op te houden by een welbeqoaem
predikant, om sig daagijjks nader te laten beqaaem maken in de
h. godtgeleertheit en h. oorspronkelgke talen; 2^ dat sig onder-
werpen sal, omme ten allen tgden, wanneer het den eerw. classis
goet mogte vinden, proeven te geven van desselfs vorderingen;
3^ dat de scriba hem sal verlenen een testimoniam, enigermate
gerigt na geschapentheit deser sake. En heeft sgnE. onder alle
ernstige vermaninge sig het bovenstaande met mond en hand ge-
sabmitteert.** Men handelde dus wel onpart^dig, vermits het hier
den zoon gold van een classisbroeder, die daarenboven op sterven
lag; want zgn vader, Martinus Laats, tgdens dit examen nog in
leven schoon reeds apiil 1725 buiten staat om zyn dienst te ver-
richten, was 6 mei 1726 dood, en Ochten vacant. Den 13en april
1728 onderwierp hg zich wederom te Tiel aan het examen, en
gaf daarin zooveel genoegen, dat hg een loffelgk testimonium
ontving en de classis in zgne toelating tot den predikdienst vol-
komen berustte. Een broeder van dezen, Johan Martinus Laats,
12 sept. 1713 te Tiel praeparatoir geëxamineerd, was in 1729
predikant te Asperen.

J. ANSPACH.

BoomBohe en protestantsche godsdieDstoefening te geligker tijd in
de zelffle kerk. Dat *n roomsche en 'n protestantsche kerkgemeente
gezamenlgk een en 't zelfde kerkgebou in eigendom bezitten, en
dat beide daarvan gebruik maken tot 't honden hunner gods-
dienstoefeningen, is zulk 'n vreemde zaak niet In Duitschland
vooral komt dit niet zelden voor, en dat niet uitsluitend op dor-
pen, waar soms maar een kerkgebou bestaat, maar zelfs in steden,
waar overigens genoeg kerkgebouen zgn, en zulk gemeenschappelik
bezit niet uit nood ontstaan is. Onder anderen is dit te Heidel-
berg 't geval, waar *t schip der hoofdkerk aan de protestanten,
en 't koor aan de roomschen behoort. Ook in Nederland komt
zulk gemeenschappelik bezit en gebruik voor, namelik in 't stadje
Hulst, waar de kruispanden en *t koor der groote kerk den
roomschen tot godsdienstige vergaderplaats dienen, terwgl in 't
schip de protestanten ter godsdienstoefening bgeen komen. —
Waar in Nederland is dit eveneens 't geval?

GB8CHIEDBNIS. 597

Overal echter waar zulk gemeenschappelik bezit yoorkomt, zgn
de beide deelen van *t kerkgeboa door 'n munr of schatting van
elkander gescheiden, en hebben beide part^'en ieder han afsonderlik
deel uitslnitend voor zich zei ven in gebruik. Bovendien houdt
men de godsdienstoefeningen zoo veel mogelik op uiteenloopende
uren, om elkander zoo min mogelik te hinderen. Zoo is *t ook
recht en billikl Ja, maar in *n paar plaatsen van *t groothertog-
dom Oldenbnrg wgkt of week men nog tot voor eenige jaren,
van dien goeden en natnurliken regel af.

Zoo in 't oldenburgsche dorp Neuenkirchen, nabg 't stadje
Damme in 't zoogen oemde oldenburgsche Munsterland (oudt^ds
'n deel van Westfalen, 't nederstifL van Munster mede uitmakende),
in 'n overigens streng en zuiver roomsche landstreek, ongeveer
vgftien uren van de nederlandsche grenzen bg Eoevorden, gelegen.
Daar hebben roomschen en lutherschen (de eersten, in 1861, 1377,
de laatsten 493 personen in getal) niet slechts een en 't zelfde
kerkgebou in bezit en in gebruik, maar ze bezigen ook gemeen-
schappelik de zelfde ruimte van 't gebou en de zelfde kerkmeubelen.
De verhouding van roomschen en latherschen tot elkander te
Nenenkirchen (Nienkarken noemen de inveoners hun dorp), werd.
ten gevolge van 't sluiten van den vrede te Munster (1648), door
de capitulatio perpetua van 1651 geregeld. Volgens de vredes-
voorwaarden, werd de confessioneele toestand van Nenenkirchen^
zoo als die den 1 Januar^ 1624 bestaan had, op nieu erkend, en
moest, voor zoo verre die door den loop van den oorlog verande-
ringen ondergaan had, weder op den zelfden voet worden terug-
gebracht. Dien ten gevolge had^ volgens recht, Nenenkirchen
geheel protestantsch moeten worden, of liever, moeten big ven;
want, ofschoon er sedert geen 1628, toen de laatste protestantsche
predikant er door den roomschen vgand verdreven werd, geen
protestantsche predikant geweest was, zoo was toch de bevolking
tot 1624 geheel en al protestantsch. Maar in d' oorlogsteden die
toen volgden, was 't gemeente-archief verloren gegaan, en nu
lieten in 1648, bg 't sluiten der vrede, de roomschen ook weer
aanspraken gelden op 't kerkgebou en de kerkegoederen. De
keizerlike gezant, dr. Yolmar, werd gezonden om deze zaak te
Nenenkirchen en in andere dorpen van 't stift van Ossenbrugge

598 GRSCHI£D£NIS.

^Osnabrück), waar de toestand de zelfde als hier was, te slechten.
Bg deed dit door de zoogenoemde »Doorslach, Durchschlag*', waarbg
in *t grootste deel dezer plaatsen de roomsche, en in d' overige
weinige de Inthersche godsdienst, öf nitslnitend of nevens en
met den roomschen, erkend werd. De capitulatio perpetua van
1651 bevestigde dit, en ordende deze zoo genoemde simnltaan-
verhonding in die gemengde gemeenten. Van dien tijd af tot
op den dag van heden heeft de roomsche gemeente te Neuenkir-
chem er de kerk *s morgens tot negen nre, en van drie nar des
namiddags af, in gebmik. Maar tasschen negen en drie uren
wordt de protestantsche godsdienstoefening daar in gehouden.
Het hoogaltaar behoort aan de roomschen, maar de Intherschen
(die in Duitschland en Skandinavien ook altaren in de kerken
gebruiken) «hebben hun eigen altaar vóór het hoogaltaar staan.
Overigens hebben de beide gezindheden alle kerkmenbels, orgel,
preekstoel, stoelen en banken in gemeenschappelik bezit en gebruik.
Twee geesteliken staan er aan *t hoofd van de roomsche gemeente,
en een predikant is er bij de Intherschen.

Ook Friesland levert *n voorbeeld op van zulk gemeenschappeUk
gebruik van 'n kerk, op denzelfden voet ingericht als te I^euen-
kirchen. £venwel, dat voorbeeld dagteekent uit den tgd toen
alles, wat kerkelike zaken aangaat, op losse schroeven stond. In
1578 namelik hadden roomschen en hervormden de Jakobinerkerk
te Leeuwarden, dat is de kloosterkerk der dominikaner monniken,
die nu nog als de »groote kerk" bg de hervormden in bezit is,
in gemeenschappelik gebruik. Maar met dien verstande: »d6
»Muncken moesten heur altaerdingen gedaen hebben te 10 uuren,
»en dan volchden de Geuzen, als 'i preeckdag was*\ (Zie W. Eekhoff,
Geschiedkundige BeschryVing van Leeuwarden).

Maar veel vreemder nog, ja, zonder voorbeeld, voor zoo verre
mg bekend is, was de toestand die tot voor eenige jaren te 6ol-
denstedt bestond, dat eveneens 'n dorp is in 't bovengenoemde
deel van Oldenburg, bg 't stadje Vechta gelegen. Want niet
aleen dat roomschen en protestanten hier een en de zelfde kerk,
éen en de] 'zelfde ruimte van dat gebou en tevens de zelfde kerk-
menbels gemeenschappelik bezaten en gebruikten, neen! maar ie
hielden er ook gelgktgdig^en met elkander hun godsdienstoefsni^-

GB8CHIBDENIS. 599

gen. Men weet waarlik niet waar over men zich hier 't meeste
verwonderen moet, over de menschen die 't eerst de gedachte
opvatten om deze hoochst zonderlinge geiaengde godsdienstoefening
zoo te regelen, over den langen tgd dat deze godsdienstoefening,
zoo hinderlik en onvoldoende tevens voor beide partgen, aldus
in stand bleef, of over de zeldzame verdraachsaamheit van roomschen
en protestanten onderling, waar door onvermgdelik schgnende
botsingen hier steeds vermeden werden. Hier is waarlik, wat
verdraachsaamheit aangaat, wel reden om den goeden, onden tgd
te roemen tegenover den tegenwoordigen !

'T dorp Goldenstedt deelde nit der mate in al de rampen die
de dertig-jarige godsdienstoorlog tnsschen roomschen en protes-
tanten in Daitschland te weeg bracht. Reeds vóór 't uitbreken
van dien oorlog, maar vooral gedurende dien tgd was Goldenstedt,
waar van al d' inwoners reeds ten tgde der kerkhervorming tot
den lutherschen godsdienst overgegaan waren, en waar reeds
achtereenvolgens vier luthersche predikanten en geen roomsche
geesteliken meer aan 't hoofd der gemeente gestaan hadden,
herhaalde malen 't tooneel geweest van hevige kerkelike wanorden.
Deze beroeringen werden er veroorzaakt door den machtigen bis-
schop van 't naburige Munster, die er, onder anderen, in 1616
gewapender hacd den roomschen godsdienst weer invoerde, zonder
dat de zwakke hertc^ Christiaan van Lünebnrg, die toen 0ver
Goldenstedt regeerde, deze daad van geweld, dit onrecht keeren
kon. Maar de geschiedenis van al deze zaken, hoe merkweerdig
ook, en vooral de geschiedenis van 't Igden zoowel als van de
trou en standvastichheit der protestanten te Goldenstedt, hoe be-
langrgk en hoe leerrgk ook, zal ik hier niet hooger ophalen. Ge-
noech — bg 't einde van den dertig-jarigen oorlog in 1648, lach
de kerk van Goldenstedt in puin. Sedert 1624 toen de laatste
er stierf, was er geen protestantsche predikant meer te Goldenstedt
in betrekking geweest. De protestantsche inwoners waren er be-
rooid en verarmd, even zeer als de roomschen, die er zich, door
den invloed van den bisschop van Munster, gevestigd hadden; en
zekerlik waren er beide partgen :^de3 langen Hadera müde" Zoo
bleef 't er tot zes jaren na den münsterschen vrede, toen, in 1654,
de bisschop van Munster de geheel bonvallige kerk van Golden-

600 GB8CHIJ£D£NI8.

stedt eigenmachtig weer eenigszins in orde brengen liet en er
'n roomschen geesteliken yoor vast als pastoor aanstelde. Maar
nn gaven de protestanten, ofschoon ze te min vermogend waren
om voor zich zei yen 'n predikant te honden, evenwel hun goed
recht op de kerk en de kerkegoederen niet op. En wgl de
bisschop dat goed recht niet ontkennen aoch baigen kon, zoo
werd nn, dien ten gevolge, met wederzgdsch goedvinden van de
roomsche en de protestantsche ingezetenen der plaats, die hoogst
zonderlinge gemeenschappelike godsdienstoefening, eimultaneum
miatum in gegkte termen genoemd, ingevoerd, die er gedu-
rende twee eenen lang in stand gebleven is, en die waar-
schgnlik geheel eenig is en zonder voorbeeld in de geschiedenis
der kristelike kerk.

Roomschen en Intherschen, ofschoon ze, ieder voor zich, zuiver
roomsch en goed luthersch bleven, vormden toch éene gemeente,
met 'n roomschen priester en *n latherschen koster, die als voor-
ganger der Intherschen gold, aan 't hoofd. Des zondags en op
feestdagen die zoo wel door protestanten als door roomschen ge-
vierd worden (op de enkel roomsche feestdagen maakten natuurlik
aleen de roomschen van de kerk gebruik), riep de klok beide
gezindheden gelyktgdig ter kerke, en roomschen en Intherschen
namen eendrachtig nevens elkander plaats. Dan verliep verder de
godsdienstoefening in deze volgorde:

1^. De roomsche priester wgdt de kerk en zingt met de roomsche
gemeente den Introïtus. Onderwgl zitten de Intherschen stil.

2^. De Intherschen zingen, onder begeleiding van *t orgel, dat
door den roomschen organist bespeeld wordt, 't Kt/rie eleison, in
dnitsche vertaling, zoo als dit in de luthersche kerken in Doitsch-
land, bg den aanvang der godsdienstoefening gebmikelik is. Onder-
wgl zitten de roomschen stil.

3^. De priester zingt 't Gloria in eaceUis.

4^ De Intherschen zingen 't eerste vers van hun kerkgezang:
AUein Gott in der EöK sei Ehr\

5®. De priester en z'n eigen gemeente bidden gezamenlik bg af-
wisseling, en de eerste leest den dagtekst (epistel) uit den bgbel voor.

6^ De Intherschen zingen 't derde vers van Aüein Gott in
dêr Höh\ enz.

0ESCHIEDENI8. 601

7**. De priester zingt 't evangelie van den dag en de geloofs-
belgdenis, en bedient de mis.

8°. Na afloop der mis en terwgl de priester 't altaar verlaat
en zich op den preekstoel begeeft, zingen de latherschen een of
ander van han kerkgezangen, dat hnn door den koster wordt
opgegeven, en dat op *t, door den priester voorgelezene gedeelte
van 't evangelie van toepassing is.

9**. De priester hondt op den kansel 'n preek, tot stichting van
beide gezindheden en waarin niets voorkomt, dat de Intherschen
kwetst. Dan zegent hg al z^'ne toehoorders en verlaat de kerk.

10^. Na de preek ziqgen de latherschen, nn zonder orgelbege-
leiding, en terwgl de roomschen de kerk verlaten, *n paar verzen
nit hnn gezangboek, die hnn door hnn voorganger, den koster,
worden opgegeven en die op den inbond van de gehoorde preek
van toepassing zgn. Dan verlaten ook zg de kerk.

Sedert 1654 bleef te Goldenstedt deze zonderlinge godsdienst-
oefening, die in allen gevalle, voor beide partgen onvoldoende
was, in stand. Maar in *t begin dezer eeu scheen de wensch om
*u eigen kerkgebon te bezitten, zich bg de Intherschen, sterker
dan vroeger wel, 't openbaren. Althans zg verklaarden zich bereid
om, voor 'n billike schadevergoeding in geld, hnn rechten op de
gemeenschappelike kerk, kerkegoederen en kerkedienst^ aan de
roomschen af te staan. Sedert 1819 werd daarover onderhandeld;
eerst in 1854 kwam men tot 'n gewenschten nitslach. Inmiddels
werd er door de Intherschen in 1827 'n hnis en hof te Golden-
stedt aangekocht en voor de toekomstige kerk en pastorg bestemd.
Ook begon men gelden te verzamelen, eerst onder de luthersche
gemeenteleden zelven, later ook van naburige en verre Inthcrsche
gemeenten, met dat gunstige gevolg, dat de Intherschen in 1847
beginnen konden met den opbon eener eigene kerk. In 1850 was
die kerk gereed en werd ze ingewgd, en sedert is ze bg de
luthersche gemeente, die inmiddels ook 'n eigen predikant be-
komen had, in gebruik, en heeft de gemengde godsdienstoefening
in d*oude dorpskerk opgehouden. Maar eerst in 1854 werden
roomschen en Intherschen het eens over de som, waar voor de
laatsten hnn recht op de kerk, enz. afstaan zouden. Dat geld
werd door de roomschen betaald, en daarmede had die zonderlinge

602 GBfiCHIBDfiNIS.

gemeenschap, die jaist twee eeaen lang te Goldenstedt tusachen
roomschen en protestanten bestaan had, 'n einde.

Haarlem. jouan winklsb.

De momber in Gelderland. Voorheen mochten de yronwen nooit
in zaken en officieele stakken optreden, zonder eenen momber of
voogd, die met haar zegelde of voor haar teekende. Waren zg
gehuwd, dan kozen zg haren echtgenoot als zoodanig; van daar,
dat wij steeds in oude stukken lezen, bgvoorbeeld: »wg Bartho-
lomeus Werboltsz. genampt van Heteren en Anna Jans dochter,
echte Luyden den seluen voors. Bartholomeus mjnen echten man
in dese gecoren tot mynen momber, doen condt allen Luyden bg
desen apenen brieue," enz. enz. Waren zg weduwen of ongehuwd,
dan stelden zg een harer naaste bloedverwanten, daartoe aan,
bgv.: >in kennisse der waerheyt soe heb ie Janna voirz. vor my
en vor mine erue mine zegel aen desen brieff gehaghen. £nde
om der meerre bestenisse {bevestiging) wil en getugenisse Soe heb
ie Janna vorgl. {voorgemeld) ghebeden Jan van Lewen {Leeuwen)
mine broder, dat hy desen brieff mede mit my besegelen wiP' %
enz. enz. Van daar ook de benaming momboirkamera of weeskamers,
letterlgk ikamers*' of »collegiën tot beheer van voogdgschap*'.

Maar ook dikwgls treedt in procedures de momber op tegen ge-
daagden, of wordt deze in processen opentlgk ter verantwoording
opgeroepen. Wanneer aldus de momber genoemd wordt zonder meer,
— waarvan de Registers op het Archief van het voormalig Hof van
Gelre menig voorbeeld aanwgzen, — dan wordt daarmede een be-
paald waardigheidsbekleeder in Gelderland bedoeld, een personaadje,
wiens werkkring het best kan vergeleken worden met dien van
procureur-generaal bg het hooge gerechtshof in Holland ').

Om een juist denkbeeld te geven van den aard en omvaog
zgner functiën, zg het mg vergund mede te deelen eene

Instructie voor de Momber des Fiurstendoms) G{dre)
en G{raaf8chap) Z{utphen)i Dr. Henrick Brantsen,
nae welke hg sigh int stuck van sgn Officie sal
hebben te reguleren.

») Vgl. Nav. XXVI, bL 872.

^ Aldus ook mr. E. D. Bink, irBeschryying van Tiel" (1836), U. 62, noot.

GSSCHISDSNIS. 603

1. De Momber sal sgn residentie houden binnen de stad Arnhem',
en als hg iix particulier off in saecken sgn Ampt niet aengaende,
wil buyten de stad reysen, sal daer van eerst verstendigen {verunttigen)
die coUegien van raed en reeckenkamer.

2. De momber sal «lle saken die Lantschap concemerende be-
waren en verantwoorden, 6oo wel ten land, stad en uytheemsche
rechten, als voor den raad.

3. Sal ter Ordonnantie van den raad informatie nemen in criminele
sakeu, en dieselve den raad overleveren, en ter Ordonnantie off
Expres bevel van raed alle misdadigers off quaetdoenders appre-
henderen, en dieselve geapprehendeert sgnde voor Cantzler en
raden opentl. beclagen en daer tegens procederen, sooals nae
rechten en gemeyne stgl behoort en gebruyckel. is, sonder ter
oorsake van kosten, die in het vervolgh der proceduyre off anders
mogten voorvallen^ die saecken te mogen verlaten, ten sy hem
sulcxs by den raad expressël. werde belast.

4. Alle civile saken des Lants hoogheyt, jurisdictie en domeynen
aengaende sal die momber op ordonn. van die reeckencamer be-
leyden {inleiden) voor den Hove, Stad of Lantrechten off daer het
w^ders van noden is, en alle schrif.uyren van processen daerover
nodig instellen, en telkens voor het overleveren derselver aen de
reeckencamer communiceren, om daer op te verstaen het advgs
der van de {van die van dé) reeckeninge.

5. De momber sal toeganck hebben in dieselve kamer, en aldaer
sessie mogen nemen, soo wanneer hg in saecken die Lantschap
aengaende sal hebben te communiceeren, ofte als hg bg die van
de reeckeninge sal ontboden worden, om in de camer te comen,
daer toe hg sigh altgd gevoeglick sal laten vinden^ en met der-
selver advys het recht van {van den) Lande defenderen ende
praeserveren soo het behoren sal.

6. Sal neerstigh toeversicht nemen op hetgeene in de processen
tnsschen partgen te hove des heeren ^) regt betreffende mocht
voorvallen, en wat hem daer van voorkomt aen die van reeckeninge
te. kennen geven, om daer in sulcxs voor te nemen, als hem bg
die van de reeckeninge na gelegentheyt van saken sal werden
geordonneert.

') *iLaiidfl OYerheid^

604 0E9CHIEDEKIS.

7. Sonder sich voor des Heereu interesse met d' een off d' ander
partge te mogen voegen, tensy hem snlcxs bg den raad off die
van reecken: expressel. worde gelast.

8. En souder deselve saecken eens aengevangen sgnde, sonder
ordre als vooren te verlaten, al waer 't dat partge daer mede hg
gevoegt is, afstand doei, of by verdragh die saecke termineert

0. Gelgck hy mede neerstigh sal hebben te letten op alle poenen,
die tot des Heeren behoeff te Hove sullen mogen rysen en ge-
profiteerd worden.

10. Sal hem niet onderwinden die administratie van domegnen,
nogh eenige appoinctementen of accoorden in saecken des Heeren
recht betreffende, het sy dat die selve recbthenckig {hangende)
syn off niet, op sich selfs off op behagen {naar eigen goed'
dunken) maken, maer daer mede laten begaan die voorz. {boven-
genoemden) van reecken:, en daer in achtervolgen derselverordonn:
en bevel.

11. Sal oock geen commissie off last in saecken van partyen
mogen aenveerden, daer by des Heeren recht geinteresseert of
verachtert worde, nog {noch) eenige saecken tegen die Heer, het
sy te Hove, noch voor eenige Stad off Lantrecht bedienen of
daerinne consuleren, ten ware dat hem sulcx by Cantzler en
raden om speciale oorsaken en consideratien geordineert worde.

12. Soo wanneer die momber sal gelast syn, sig te informeren
over enige begangen neerslagh {moordaanslag)^ 't sy dat er remissie
op versocht sy off niet, sal sulcx met alle neerstigheyt en ge-
trouwigheyt doen en volbrengen; oock ist noot, van die vronde
des neergeslagen selfs sigh informeren, off sy schoon verclaarden
ie consenteren in de remissie.

13. Indien eenige officiers 't sy hooge off lege, sigh ondernemen
te componeren {bij te leggen) off remitteren ') (door de vingers zien)
dootslaginge, vervalschinge der munte, bloetschande, vrouwekracht
{verkrachting), overspel, moorderyen, brantstichtinge, straetschen-
derye off andere diergelijcke enorme misdaden, of dat die officiers
onwittelyc syn off nalatigh, sulcke misdadigers te vervolgen en
te regt te stellen, en dat sulczs tot syne kennisse mogt komen, sal

*) Een later rescript ?oegt er in margine b[j : roff protegeren**

GlSCHUBDlfiiaS. 605

h^ aenstontB daer van adviseren die collegien vaü (van den)
Hove en reeckencamer, en iegens solke officiers hebben te proce-
deren^ 800 als hem bg deselve collegien off een van begde colle-
gien sal werden geordonneert.

14. De momber sal geen regse off vacatie maecken tot der
Lantschaps costen ten sij hem bg die collegien van het Hoff off
reeckencamer daer die saecken behoren, sulcis worde gelast, waer
van hg telkens verclaringe sal overleveren, en daer op versoecken
ordonnantie van betalinge der vacatie en gedane onkosten.

15. Item van alle saecken die hg als momber voor de cancelerge
of ten Stad off Lantrecht hangende heeft, of daer mede hg ge-
voeg is, sal hg goet register honden, welke (dat) hg altgd des
vermaent sgnde sal vertonen^ oock Cantzler en raden, en daer
van alle jaar copie leveren aen reeckencamer met verclaringe van
alle salcke saecken, staat en gelegenthegt ^).

16. Sal voorts alles doen wat een goet en getrouw momber
toestaat te doen, en hg bevinden sal tot die conservatie van de

hooghegt en domegnen deses F(ur8tendomb8) en GT(aaf8chap8) te
behoren^ en wat hem dien aengaende bg die collegien van üove
en reeckencamer nae gelegenthegt van saecken sal worden ge-
ordonneert.

17. Alles bg provisie en tot anders bg de Lantschap sal worden
gedisponeert.

Aldus gedaen in de Camer van reecken:
t'Amhem den 13 October 1637.

Met dese voorstaende instructie accorderen oock d'instructiën
van de volgende mombers, als namentl. van dr. (mr.) Lambert
van Eek en Dr. Johan Kelfken in dato den 23 December 1659,
van dr. Ggsbert Op ten Nooiih in dato den 15 Augustus 1667,
van dr. David ten Hove in dato den 5 Jung 1675.

In een ander rescript staat, met verwgzing naar 23 Dec. 1659,

') In margine atond : /rin die inatractien Tan momber Eek, Kelfken, Op ten Noorth
en Ten Hove ayn agter deae art. 16 nog bij gedaen deae volgende woorden:
#geiyck mede die daer over ergangene aen ten tien {gevelde vonnisstn) of oopie van
f dien. Toorts (terstond) nae derselver pronontiatie om te (ter) camer geregifltrcert
to worden*'.

60^ OÏSCBIEDinflS.

in margine: »Iiistractie voor den momber Lambert van Eek, der
Begde Reghten docter^ is geexhibeert door den Griffier yan Eek,
om geexamineert te worden". De onderteekening dezer instmctie
is geschied door Wilhelm Menthen, die voor den momber David
Ten Hove in dato 5 jani 1675 door Adr. Menten (^c.)

J. AirSPACH.

Bezitregt gestaafd door het zweren van eenen eed. (XSIY. bl.
289; XXVI, bl. 60). Dat de bisschoppen van Utrecht dit voor-
regt bezaten t. 1. a. pi. medegedeeld. Of er ook kloosters in ons
land waren, die het hadden, weet ik niet. Maar wel vind ik dat
de bisschop van Utrecht het ook gegeven had aan de stad De-
venter. Zelfs durfden deze stad en de steden Kampen en Zwolle,
die het insgelijks beweerden te bezitten, er zich in 1623 nog op
beroepen tegenover de staten generaal. (Tegenw. Staat van OYer-
gssel, dl. UI. bl. 579).

Professoren te Middelburg enz. (XXVI. bl. 116, 285). Omtrent
Zutfen zegt de Tegenw. staat van Gelderland bl. 357 (uitgegeven
in 1741) >Behalven deeze Latgnsche, is 'er, in den jaare 1686,
door de Staaten des Graafschaps eene illustre of doorlugtige school
gesticht, in welke, tot eerste hoogleeraars, werden aangesteld,
Johan Lomeger in de Historiën en Taaien, en Johan Flenderns
in de bespiegelende deelen der Filozoofie. Thans zgn er nog twee
hoogleeraars, op eene aanzienlgke jaarwedde, in deeze scboole
aangesteld; die ieder, tweemaal ter weeke, openbaare lessen doen.
Een van hnn onderwgst de Historiën en Welspreekendheid; de
ander de Begtsgeleerdheid."

Het Testament van Czaar Peter. (XXVI, bl. 116.) Aan de Pro-
vinciale Zwolsche Courant heb ik het te danken, dat ik in staat
ben hetgeen voor het testament van Czaar Peter doorgaat, mede
t-e deelen. Het luidt:

»I. De Russische natie moet voortdurend in oorlogstoestand ge-
houden worden, om de soldaten aan den krgg te gewennen, en
hun nu en dan slechts voor korten tgd rust te laten om de geld-
middelen van den Staat te herstellen; de legers moeten steeds op

OX80HIBDBNIS. 607

hnn sterkte gehouden en de beste oogenblikken voor den aanval
uitgekozen worden; in yredestgd moet men zich voor den oorlog
gereed maken, en in oorlogstijd voor den vrede zorgen, alles in
't belang van de vergrooting en den toenemenden bloei van het
Russische Bgk;

>II. Door alle mogelgke middelen in oorlogstgd de bekwaamste
l^eraanvoerders en in vredestgd de geleerden uit Europeesche
Staten, wier bevolldng beter onderwezen is^ tot zich lokken, om
Rusland aldus te doen genieten van de voordeelen van anderen,
zonder iets van zgn eigen belangen op te offeren;

»III. Altgd en bg alle gelegenheden deel nemen aan de Euro-
peesche zaken en geschillen, vooral die van Duitschland, hetwelk
omdat het nabg de grenzen ligt, groot belang voor ons heeft;

>iy. Polen verdeelen door er voortdurend onlusten en achter-
docht jegens anderen aan te stoken; de aanzienlgken met goud
omkoopen, invloed uitoefenen op de Landdagen en die in de war
sturen om de hand te hebben in de verkiezing van de koningen ;
trachten om er zgn aanhangers te doen benoemen, ze beschermen
en er Russische troepen binnen zenden, tot zich een gelegen-
heid voordoet om ze er voor goed te laten blgven. Als naburige
Mogendheden soms moeielgkheden in den weg leggen, deze dan
tevreden stellen door het land te verdeelen, tot men het gegevene
kan terugnemen;

y. Zooveel mogel^k aan Zweden ontnemen, en zich door dat
rgk laten aanvallen, ten einde een voorwendsel tot onderwerping
te hebben.

Daarom moet het van Denemarken, en Denemarken van Zwe-
den afgezonderd worden, terw^l men hun wederzgdsche gverzucht
zorgvuldig moet onderhouden.

YI. De Russische Grootvorsten moeten zooveel mogel^k hun
ech%enooten kiezen onder de Duitsche Prinsessen, om in Duitsch-
land familiebetrekkingen te vermeerderen, de belangen van dat
land met die van Rusland te vereenigen en op die w^ze er den
Russischen invloed te vergrooten;

Vil. In handelszaken vooral trachten naar verbintenissen met
Engeland, daar dit de Staat is, welke ons het meest noodig heeft
voor zgn marine en nuttig kan zgn tot ontwikkeling der onze.

608 QSSCHUSDET^IS.

Ons hoat en andere prodncten inrnilen tegen £ngelscn gond, en
tnsschen Britsche kooplieden en matrozen en de onze voortdarend
betrekkingen doen aanknoopen om daardoor de Hnssen in scheep-
vaart en handel te bekwamen.

»V1II. Zich zonder ophoaden uitbreiden in het Noorden, langs
de Oostzee, en in het Zuiden, langs de Zwarte zee;

»IX Zoo digt mogelgk Constantinopel en Indië naderen. H^'
die daar regeert, zal de ware beheerscher der wereld zgn. Daarom
moet men voortdurend oorlog zoeken te verwekken tegen de
Turken en de Perzen, scheepstimmerwerven aanleggen aan de
Zwarte Zee, zich langzamerhand van die zee en van de Oostzee
meester maken, welke beide zaken voor het welslagen van het
plan allernoodzakeiykst zgn, den val van Perzië verhaasten, door-
dringen tot aan de Perzische Golf, zoo mogelgk door Syrië heen,
den vroegeren handel op de Levant herstelltn en daarna door-
dringen tot iD Indië, dat de stapelplaats is van den wereldhandel.

«Heeft men het eens zóó ver gebragt, dan kan men het En-
gelsche goud missen;

»X. Zorgvuldig streven naar verbintenissen met Oostenrgk en
die onderhouden; in sch^n zgn denkbeelden aan een toekomstige
oppermagt over Duitschland steunen, doch onder de hand de
achterdocht der Duitsche Vorsten tegen dat Rgk opwekken. Trach-
ten om door den een of den ander Russische hulp te doen in-
roepen, en over .het land een soort van bescherming uitoefenen,
welke een toekomst^ oppergezag voorbereidt;

»XI. Het Oostenrgksche Vorstenhuis belang doen stellen in
eene verdry ving van de Turken uit Europa, maar zgn invloed
krachteloos maken als Constantinopel veroverd wordt, hetzg door
het een oorlog op den hals te halen met andere Europeesche
Staten, hetzij door aan Oostenrgk een deel van de veroveringen
af te staan, welke men het later toch weer kan a&iemen;

»XU. Vooral er zich op toeleggen om zich alle Grieksche Ohris-
teneni die zich in Hongarge of in Polen bevinden, tot vrienden
te maken ; hun hulp en steun verleenen, om dus voorloopig reeds
een algemeen evenwigt te verkrggen door een soort van koning-
schap of geestelgk gezag; men verkrgg^ daardoor een menigte
vrienden in vgandelgk land;

OEflCHIKDENIS. 609

»XIII. Als Zweden verbrokkeld, Perzië oyerwonneii, Polen on-
derworpen en Tarkije veroverd is, als onze legers vereenigd zgn,
en de Oost- en Zwarte Zeeën door onze vloten bewaakt worden,
dan moet eerst aan het Hof te Yersailles, dan aan dat te Weenen,
doch aan elk a&onderlgk en zeer in het geheim, aangeboden
worden de wereldheerschappg te deelen. Als een van beide zulks
aanneemt, en dit kan niet uitbleven, wanneer men zgn eerzucht
en zgn eigenliefde slechts weet te streelen, dan kan men zich
van dezen bedienen om den ander te verpletteren; daarna kan
men het overblijvende Rijk vernietigen door daarmede een strgd
aan te vangen, waarvan de uitslag niet twgfelachtig zgn kan,
daar Rusland dan reeds het geheel e Oosten en een deel van
£uropa bezit;

»XIV. Indien, wat niet waarschgnlgk is, beids Rgken Ruslands
aanbod afslaan, moet men tusschen beide oneenigheden verwek-
ken en ze elkander laten uitputten. Dan moet Rusland van een
geschikt oogenblik gebruik maken en zgn vooraf vereenigd leger
in Dnitschland laten vallen, terwgl te gelgker tgd twee groote vloten
met Aziatische horden uit de zee van Azof en uit de haven van
Archangel moeten uitzeilen onder geleide van de oorlogsvloten
uit de Zwarte en Oost-zeeën. Door de Middellandsche Zee en den
Oceaan varende, moeten zg dan op Frankrgk aanvallen, terwgl
Duitschland te gelgker tgd wordt beoorloogd, en als die beide Rgken
overwonnen zgn, zullen de overige Staten van Europa gemakkelgk
en bgna zonder slag of stoot bukken.

>Z<5<5 kan en moet Europa onderworpen worden!''

Eene aanmerking. Zon Pieterbaas, indien hg werkelgk dit tes-
tament gemaakt had, niet als legaat eene sauve-garde aan Neder-
land gelaten hebben?

VRAGEN.

Een raadhuis. Hugo de Groot zegt in zijne Parallela, cap. XXIII
(dl. III bl. 17): Est apud nos Buleuterium, quale Gyzicorum Pli-

610 GBSOHIEDKNIS.

nins celebrat, sine ferreis epigris et sine fdltüris. (d. i. volgens
Meerman bl. 25: Men vindt bg ons een Raadhuis, gelgk aan dat
van Cyzicom, *t welk Plinins roemt, zonder gzeren spgkers, en
zonder iets waardoor het vastgehegt wordt, gebouwd). Wie weet
mg te zeggen, waar in Nederland dat raadhuis staat of gestaan
heeft?

Jan Xnol. Het weeshuis de Oranjeappel te Amsterdam bezit
eene schilderg van Egbert Heemskerck den Jongen, voorstellende
een barbiers- en chirurg^nswinkel in het jaar 1669. Een kleinzoon
van den meester chirurggn, wiens winkel hier is afgebeeld, heeft
aan^den achterkant der schilderg de namen vermeld van alle per-
sonen die er op voorkomen, o. a. »die de conrant leest is de
beruchte Jan Enol, gemeld in de beschrgving van Amst. van
J. W." — De heer A. D. de Vries Az., die dit in den Gids 1876
octob. bl. 112 mededeelt, zegt dat hg bg Wagenaar vergeefs naar
dezen Jan Enol gezocht heeft. Weet men dan ook elders iets
van hem te vinden?

Aflrtammelingen der Salzburgers te Ghroede. Zoo als bekend is,
vestigden zich in 1733 (volgens anderen reeds in 1731) eenige
honderden om des geloofs wille verdreven Salzburgers op het
eiland Eadzand, en erlangden eene kerk te Groede. Hebben de
afetammelingen dier kolonisten thans nog iets in kleeding, taal
of zeden, wat hen van de overige Groedenaars onderscheidt ?

Print Xanriti en Sint XanritB. De kerk van 't dorp Varssenare
bg Brugge in West-Flaanderen, is aan Sint Maurits toegewgd. In
z n werk Verheerlgkt Vlaanderen vertelt Sanderus dat de krgchs-
benden van Prins Maurits in 1600 vele verwoestingen aanrichtten
ten platten lande in d' omstreken van Brugge, Ostende en Nieu-
poort, en ook de dorpskerken niet spaarden, maar dat de kerke
van Varssenare d' eenichste was, daar in den omtrek, die z' onge-
schonden lieten, en dat ze dit deden op uitdrukkelik bevel van
Prins Maurits, die, hoewel protestant, toch gebood juist die kerk
te sparen^ uit eerbied voor Sint Maurits, z'n patroon (?).

Is Sanderus hier te gelooven?

0£3CHIED1KIS. 611

In 1742 Teischeen een geschrift, getiteld: »J. E. J. Capitein,
Staatkand.-Godgeleerd Onderzoekschrift over de Slavem^, als niet
strgdig tegen de christ. vrgheid.** De schrgver, een neger van
den stam der Ashantgnen» was op tienjarigen leeftgd naar Holland
gevoerd, en had het onder de by zondere leiding vaa prof. T. H.
van den Honert tot doctor in de theologie gebragt. Bovenge-
noemd geschrift was het onderwerp zijner dissertatie. Later tot
bekeering van zgn stamgeDOoten oaar Afrika gezonden, schgnt
de natuor boven de leer te zjjn gegaan, en h^ tot de voorvader-
l^ke levenswgs teruggekeerd. Nu herinner ik mg een dergelgk
geschrift, over hetzelfde onderwerp, door een zekeren Asar, die
ook van afrikaansch bloed, later, op 't vernemen dat zgn ooders
nog in le^en waren, naar Afrika terugkeerde en aldaar even als
Capitein voor de beschaving verloren ging. Is deze Asar dezelfde
als Capitein? De laagste zegt evenwel dat zijn ouders stierven
toen hg nog een kind was. Met meêdeeling van bgzonderheden
over Capitein en Asar, en over Asars geschrift zal men mg zeer
verpligten.

FBEDfiBIK ICÜLLJU.

[Uitvoerige en zaakrgke mededeelingen omtrent Capitein kan
de vrager lezen Nav. V. bl. 90 en Bgbl. 1 855 hl, Ixxi en cxlvi.
Op zgne vraag omtrent Asar vindt hg daar echter geen antwoord].

GESCHIEDENIS DER LETTERKUNDE.

VRAGEN.

Qelanwerde diöhters. Men weet, dat sommige dichters, o. a. Pe-
trarca en Tasso, te Rome met den lauwerkrans gekroond zgn.
Wanneer en hoe is dat gebruik ontstaan?
Wie besliste, of een dichter zoodanige eere waardig was?
Hoe lang heeft dit gebruik te Rome voortgeduurd?
Yindt men er ook elders voorbeelden van?

6i2

KUNSTGESCHIEDENIS.

VRAGEN.

Portret van J. Bnrlage. In het Weekblad Eigen Haard, n^. 85
woidt in het artikel, getiteld de Eunstzaal op het Loo, meldiDg
gemaakt yan vele roet vergulde letteren geschreven namen, die
de portretten der aldaar genoemde personen omringen. Zoo komt
o. a. aan de eene zgde van het portret van J. Burlage de naam
voor van F. G. Molhuizen (sic).

Is een der lezers van de Navorscher ook in staat mg aan-
gaande dezen eenig nader berigt te geven of aan te virgzen waar
men omtrent hem iets vinden kan?

A. A. A. HOLHUUSSN.

TAALKUNDE.

'K dnitsche Kavorscher voor beoefenaars der nederduitsche taal-
kunde. — 'T Verein für niederdeutsche Sprachforschung te Ham-
burg is begonnen, sedert l"*. Mei 1876, maandeliks uit te geven
'n Korrespondenzblatt des Vereins lür niederdeutsche Sprachfor-
schung, dat ik hier mede in 't bizon der onder d' aandacht breng
van de beoefenaars der nederduitsche taalkunde. In 't Vorwort
van dit blad wordt aart^ doel, strekking, wgze van uitgaaf, enz.
daar van, aldus beschreven:

>Um unter den Mitgliedern des Vereins für niederdeutsche
>Sprachforschung eineu gewissen verkehr anzuknüpfen, lebendig
»zu erhalten und im Interesse des gesammteu Vereius nutzbar zu
»machen, hat der Vorstand in seiner am 28 December 1875 zu
>Bremen gehaltenen Sitzung den Beschlass gefasst, unter dem
»Namen >Korrespondenzblatt*' ein ebenso anspruchsloses, wie
izwangloses Organ für Mittheiiungen des Vorstaiides an die Mit-
>glieder and für den Gedankenaustausch unter den Mitgliedern

TAALKUNDE. 613

»heraQ8zogebeii. SelbstYerstandlich soll das Korrespondenzblatt
»nii8erin iJahrbach" keine Eonkurrenz machen, sondern eine
>£rgaiizung desselben bilden, soll also keines wegs vollendete Ar-
»beiten, die sich fiir das Jahrbnch eignen, znm A.bdrnck bringen,
» sondern nur Arbeiten anregen nnd begonnene fordern helfen.
iDieser seiner Aufgabe gemass wird das Korrespondenzblatt ent-
»halten: Enndgebungeu des Yorstandes in Gescbaftssachen, Anre-
>gnngen nnd Anleitnngen zam Sammeln, Notizen über bemer-
»kenswerthe Gebtauche, Redensarten nnd Worter, über Satzbildung,
»Wortfonnen and Anssprache, Nachrichten über Anfgefiindene
>Handschriften ond Drncke. Mittheilungen über Richtong nnd
»Umfang der Sammlungen, mit denen sich der Einzelne beschaf-
>tigt, Fragen und Antworten. Mit der Leitnng des Eorrespon-
»denzblattes sind vorlaufig nnsere in Hamburg lebenden Mit-
>glieder Dr. Earl Eoppmann nnd Dr. W. H. Mieick betraut, nnd
lersnchen wir nnsere Mitglieder, ihre fur dasselbe bestimmten
>Beitrage Dr. W. H. Mieick, Hambnrg, Dammthorstrasse Nr. 27
>zusenden zn wollen.''

Haarlem. johan winkleb.

De dorpsnaam Heeg (XXVI, bl. 361). De fiïesche vron^ die, toen
z'eens hoUandsch spreken wilde, den naam van 't dorp Heeg =
Hoog uitsprak, was, naar mgn meening, 't spoor zoo verre niet
bijster. Immers kon ze makkelik op 't denkbeeld komen dat de
dorpsnaam Heeg werkelik 't friesche by voegelike naamwoord heag =
hoog was; want, al beweert de heer Leendertz anders, ik heb dat
woord heag door de Friesen nooit anders als heeg of liever heech
uitspreken gehoord. Misschien spreekt men in den zuidwesthoek
van Friesland anders, maar in den omtrek van Leeuwarden, zoowel
in de wouden als op de klei en als in den greidhoek zeit men
slechtweg heech voor heag = hoog, zoowei als voor Heeg, den
dorpsnaam, zonder dat er in deze twee woorden eenig verschil in
uitspraak te hooren is. Maar ook buiten dien houden de Friesen,
voor zooverre ze over deze zaak nagedacht hebben, algemeen dat
woord Heeg als afkomstig van *t friesche heag =z hoog, en ik
denk er ook zoo over. Of weet de heer Leendertz 'n andere af-
leiding? T woord heag of hoog komt in Friesland als plaatsnaam

614 TAALKUNDE.

meer voor. Te Leeuwarden en te Bols wart o. a. zgn buurten die
't Hoog bieten.

Oudtgds dacht men wel dat de dorpsnaam Heeg van 't woord
haag afkomstig was, even als 's Gravenhage en Prinsenbage, en
als Hagen in Oost-Friesland. In van Rijn, Oudheden en Gestichten
van Vriesland, lees ik: »De Graaven van Holland, zeit Sufifridos
>Petri, als ze 't gebied over Vriesland hadden, hebben zoowel een
»Hage in Vriesland als in Holland gehad; 't welk de Vriezen,
> volgens den aard en de eigenschap van hunne uytspraak, Heeg
>pleegen te noemen. In dit dorp Hage of Heeg, hebben zg ook,
>om de vermakelgkheit en welgelegendheit der plaatze, hun Hof
>gehouden, en een Raadhuys getimmert. Zelfs is 'er noch het
overvallen muurwerk van dat Hof te zien; daar hunne Broeders,
»of Landvoogden^ plagten te woonen, om de Vriezen onder be-
»dwang te houden." — En van Rijn zelve zeit in bovengenoemd
werk: iHeeg, in 'tLatgn Haga, word tot onderscheid van'sGra-
»venhage, de Haag in Vriesland genoemt." —

lutusschen is deze meening van Suffridus Petri en van van Rgn
beuzelarg en anders niet.

Uaarlem. johan winkl£&.

[Het is wel mogelgk dat de heer Winkler het bg het regte
einde heeft. De grond waarop het dorp gebouwd is, is inderdaad
wat hooger dan het omliggende land. Hetgeen Suffiridus vertelt,
neem ook ik niet alles voor goede munt aan : het vervallen muur-
werk dat in zgnen tgd bestond, daar heeft de heer Winkler gel^k
in, zou wel van een ander gebouw afkomstig kunnen zgn. Wat
betreft de uitspraak van het adjectivum, die is tegenwoordig ook
in den greidhoek heeg. Oudtgds evenwel zeide men in Friesland
heag: en zoo zegt men nog op Terschelling, misschien ook op
andere plaatsen, waar even als daar, de taal minder geleden heeft.
Wisten wg, wanneer men in Friesland begonnen is de ee in dit
woord te laten hooren, en hoe eenige eeuwen geleden de naam
van het dorp werd uitgesproken, dan zouden wg met meer zeker-
heid kunnen spreken].

flpreekw^se. Loonlje komt om zqn boontje wordt door een mede-
wericer van den Navorscher kakographie genoemd; hg wil dat men

TAALKU19DE. 615

zegge, >boont]e komt om zgn loontje," maar zoo laidt het
spreekwoord niet, dat zegt niemand, en 't is onverstaanbaar. Wie
is Boonige?

Het volk zegt zeer goed > Loontje komt om zgn boontje" en
^t begrgpt wat het zegt. — Men zg toch niet te ligtvaardig in
het veranderen en zoogenaamd verbeteren van spreekwoorden en
aitdmkkingen, het beste is ze te nemen zoo als ze zgn: men
maakt geen munt beter door die te snoeien en spreekwoorden
zgn munt. Zg sleten soms ook wel af, er loopt ook wel eens
valsche waar onder, maar men verbetert ze niet, door er een
vreemden stempel op te slaan — zoo als de Belgen hun stempel
sloegen op hoUandsche centen.

Wat beteekent het spreekwoord ? — 't Is een vervolg op een
ander: >het loon komt na het werk.*' — Het werk is verrigt, nu
komt het loon. — 't Volk personifieert en zegt Loontje. Wat zal
het loon zgn: wat zal Loontje hebben? De rgmelaar antwoordt
>z^n boontje.'* — Is dat woord boontje nu maar een onbeteekend
lapwoord? Ik geloof het niet. — Uet loten, zelfs om het leven,
met zwarte en witte boonen was in onden tgd een zeer bekende
gewoonte, zoo als thans nog op vele sociëteiten geballoteerd wordt
met zwarte en witte balletjes, die men boontjes noemt. Boontje
beteekent in dit spreekwoord lot (sors).

A. Jr. C. K&BUE&.

[Met reden waarschuwt de heer Eremer tegen het ligtvaardig
veranderen en zoogenaamd verbeteren van spreekwoorden en zegt
hg, dat wg ze moeten nemen zoo als ze zgn. Maar daaruit volgt
juist het omgekeerde van hetgeen hg beweert: er volgt namelgk
uit, dat men zeggen moet, boontjen komt om zijn loontjen.

De omzetting loontjen komt om zijn boontjen^ zooals de heer E.
het hebben wil, versta ik niet. In weerwil van de verklaring, die
hg er van geeft, blgft het mg duister. Loontje, zegt hg, is het
loon, als persoon voorgesteld. Maar hoe kan dat gezegd worden
te komen om iets? Komen om iels toch is komen om iets te ont-
vangen, te halten, aan te nemen. Doch dit kan in geen geval van
het loon gezegd worden, al stelt men dat als persoon voor. Het
loon is iets dat ontvangen wordt; hoe het dan voorgesteld kan

616 TAALKUNDE.

worden ald iets ontvangende begryp ik niet, v^elke beteekeub men
ook aan hoontjen moge toekennen.

Daarentegen is boontjen komt om zijn loontjen wel verklaarbaar.
Ik heb wel eens hooren zeggen, dat het oorspronkelgk zon gezegd
z^n van onaangename gewaarwordingen in maag en ingewanden,
door het overmatig eten van boonen veroorzaakt. Het zou dan
eenige overeenkomst hebben met eene andere spreekwgze, namel^k^
het appelmannetjen komt om zijn geld^ wat men hem toevoegt wien
het al te gulzig eten van appelen kwalgk bekomt. Er is evenwel
ook eene andere verklaring mogelgk. De spreekwgze kan namel^k
eenvoudig beteekenen, het kwaad vindt zgn loon, en het woord
boontje enkel gekozen zijn om den wille van het rgm^ even als
dat met het eerste woord het geval is in Hak komt tot zijn gemakt
even als zelfs wel eens een geheele regel louter om den wille van
het rflm wordt toegevoegd, b. v. in Job in 't elfde^ altijd hetzelfde.
Al durf ik nu niet verzekeren, dat eene van des^e beide verkla-
ringen de ware is, er blykt toch uit, dat van boontjen komt om
zijn loontjen eene gezonde en met de beteekenis waarin het gebezigd
wordt overeenkomstige verklaring te geven is, die ik voor den
vorm waaraan de heer E. de voorkeur geeft niet weet te vinden.

De heer K. beweert, »het volk zegt: Loontje komt om zijn
boontje*' Ik beweer het omgekeerde: ik heb doorgaans hooren
zeggen: Boontje komt om zijn loontje, hoewel ik het andere ook
enkele malen hoorde. Laten wg om, dit verschil te beslechten, tot
een getuigenverhoor overgaan, De heer Harrebomée die met gver
en naauwkeurigheid de meeste onzer spreekwoordenverzamelingen
heeft vergeleken, geeft er dertien op, waarin hg deze spreekwgze
vond. Daaronder zgn elf, waarin gelezen wordt Boontje kotnt om
zijn loontje^ slechts twee die loontje als handelende persoon ver-
melden. Letten wg niet op het getal, maar op het gewigt der ge-
tuigen, ook dan moet de heer E. het pleit verliezen. De twee die
in zgn voordeel getuigen, zgn beide uit de negentiende eeuw.
Van de elf die tegen hem getuigen, zgn er tien die tot dezelfde
eeuw behooren. Maar de elfde is en oud en naauwkeurig en dus
een getuige die groot gewigt in de schaal legt. Het is Winschooten,
wiens boek in den jare 1681 uitkwam. Ik meen dus, dat er vol-
doende reden is, om in deze spreekwgze aan Boontjen de eerste

TAALKUNDE. 617

plaats^ die van subject, van handelend persoon toe te kennen en
niet langer te dulden^ dat Loontjen sich die wederregtel^k aan»*
matige.]

Spadille enz. (XXV, bl. 126, 254, 314.) De gevraagde namen
der matadors d. i. dooddoeners, in het omber- en qaadrillespel
zgn spaan sch en be teekenen :

Spadille, =^ degen.

ManUle, = mantille, slager, falie.

Basta^ = het is genoeg.

PüfUOj = de roode.

GascOf = rendez vouts, zamenkomst.

Een ondofficier, die onder den eersten Napoleon den oorlog in
het schiereiland had medegemaakt, verzekerde mg, dat in zgn tgd
het omberspel in Spanje niet bekend was. Hg liet mij eenige
spaansche kaartspelen zien, maar die hadden geheel andere kleuren
dan de onze. Zelf had hg nooit kaart gespeeld, en kende der-
halve geen spaansch kaartspel ; maar dit is zeker, dat het onmogelgk
was, een onzer spelen te spelen met de kaarten, die hg als eene
aardigheid uit Spanje had medegebragt en jaren lang met andere
rariteiten uit dat land bewaard, en als het te pas kwam gaarne
liet zien.

A. J. C. OLJSMEB.

[Andere en voor een deel juistere verklaringen der namen vindt
men in de vroegere antwoorden op deze vraag. Zgn de kaarten,
die de officier uit Spanje had medegebragt, misschien tarokkaarten
geweest ?]

Vossen. (XXVI, bl. 522.) Ik heb nooit een schoolmeester kortaf
een vos hooren noemen, — wel : een schoolvos. Verscheidene woorden
zgn er in onze taal, die uit een plaatsnaam en een diernaam zgn
samengesteld en tot aanduiding dienen van een persoon. Men
denke aan huümctch, huishen^ kerkuü, zeerob, beunhaas. Geheel op
dezelfde Ign staat schoolvos. De samenstellingen zgn niet onvei-
nuftig. Mosch en hen drukken wel een karakter uit, dat past bg
huis. Uet strakke en zure gezicht van een uil is niet ten onrechte

618 TAALKUNDE.

in verband gebracht met personen, als die gewoonl^k kerkuUen
worden genoemd. In het rob van zeerob ligt juist ter snede het
begrip van iets plomps en ruws. En fiaas in beunhaas wgst
met recht op het schuchtere karakter van den sngder, die niet tot
het gild behoort, en nu op zgn beun of zolder als in *t geheim
zgn lap- en knoeiwerk maakt. Zal nu vob in schoolvos ook be-
teekenis hebben^ dan heeft men er wellicht' zekere yalschheid en
gniepigheid mee willen uitdrukken, die, (ik zeg niet, aan onder-
wgzers eigen i^, maar) door de schooljeugd niet zelden aan onder-
wgzers toegekend wordt.

E. LAUULLASD.

Spakerig. (XXYI, bl. 410.) De vraag van S. O. doet mg ge-
noegen. Ik kende wel het woord bg Kiliaan, doch vermoedde geen
verband met onze zeeuwsch-vlaamsche uitdrukking, >'t gaapt als
de speeken" (van een wiel namelgk). Dns er is verwantschap in
de beteekenis: ruimte, wgdte, opening als tusschen de spaken.
Overigens bezigt men de uitdrukking synoniem met »dat gaapt
als een oven!" die fout, dat gebrek is duidelgk.

o. P. BOOS.

VRAGEN.

Zweder, Zweer, Assnerus. Zgn de mansnamen Zweder of Sweder
en Zweer of S^eer, beide, in de middeleeuen, in Holland, Gel-
derland en 't Sticht van Utrecht niet zelden voorkomende, oor-
spronkelik een en dezelfde naam? Zgn 't verkortingen of ver-
basteringen van 'n oud-germaanschen naam, b. v. van Swithart?
Of is Sweer 'n verkorting van Assnems of Ahasvems? Maar
Sweder dan?

JOKN CHVBL.

Terbniging van bgnamen. Ik ontvang een prospectus van een
werk, Het schouwtooneel onzer dwaasheden door Erasmus den
Jonge? Is dat den Jonge ook niet eene dwaasheid? M^ dunkt er
is wel geen twgfel aan, of men moet zeggen of de Jonge of den
Jongen. Maar wat van deze beide? s.

TAALKONDR. 619

Greni. Wat is grens voor 'n woord? Is 't oorspronkelik ger-
maansch ? Wat is d' afleiding er van ? In 't ond-hoogdaitsch, oad-
Saksisch en ond-friesch komt dit woord, meen ik, niet voor ; marifc,
merhe^ marke^ merk staat in die onde talen daar voor in de plaats.
Sedert wanneer is *t ^oord grens of Grdme in *t neder- en
hoogdnitsch in gebmik?

lOHM CHUBL.

GESUCHT- EN WAPENKUNDB.

Gedacht van Siemen. (Algem. Reg. II, XIY, bl. 179, enz.,
XIX, bl. 425, XXIII, bl. 411). Alida van Diemen, weduwe van
Amoldas de Vacht, gewezen laitenant der artillerie, hnwt 15 maart
1705 te Beers Johannes Ribbius, zoon van Hermanns, pred. te
Knik, en van Christina van Eibergen, geb. 6 dec. 1682. Hun
eerste kind was Hermannus Jacob R., die 10 jan. 1706 te Euik
gedoopt werd.

J. AVSPACH.

Oeslaoht van Oqen. (XVI, bl. 254; XVn, bl. 59, 319; XIX,
bl. 48; XX, bl. 375; XXI, bl. 63). Den geachten vrager van
Nav. XXI, 63, die volgens Nav. XX, bl. 157 met het werk van
mr. £. D. Rink bekend is, behoeft men niet aan de aldaar ver-
melde leden uit dit geslacht te herinneren. Maar misschien ont-
vang^ hg eenig licht uit de mededeeling, dat Henricus Herberti
ab Ogen, schout der stad Tiel, volgens het actenboek der classis
Tiel, zich als ^ouderling dier gemeente bevond op de prov. Geld.
synode, (23—26) juli 1628 te Nymegen gehouden. Ik vermoed,
dat hg één persoon is met dr. Hendrik van Ogen, die op voor-
stelling van den magistraat der stad 22 maart 1628, door het
Hof van Gelderland als richter van Tiel werd aangenomen, en
als zoodanig den eed aflegde (vgl. Rink, bl. 311 vgl. m. bl. 261, 62).
In dit geval was hg geen zoon van Dirk, maar van Herbert v. O.,

620 GESLACHT- EN WAPENKÜNDB.

en heeft wellicht tot zoon gehad Herbert v. O., die (15 juni) oit
de compagnie van de Vries werd gekozen, om in het voor Tiel
zoo moeilgke jaar 1672, met negen andere bekwame personen uit
de burgercompagniën, de burgemeesters Riemsdgck en de V"ries
en de burgerhoplieden in het waarnemen der stadszaken te
ondersteunen (ibid., bl. 83). Vermoedelijk waren zgne kleinzonen:
Hendrik v. O., de 15 jan. 1703 aangestelde gemeensman (ibid.
bl. 315, noot), en ChristoflFel Hendrik v. O,, stadhouder van den
lande van Knik, die, gehuwd met Amelia ten Bosch, 6 oct. 1697
Walraad ') v. O., 12 april 1699 Anna Amelia v. O., en 3 oct.
1700 Gerrit v. O. te Knik ten doop aanbood. Deze echtelieden
waren 7 dec. 1704 getuigen bg den doop van Anna Geertrui'
dochter van Rutger de Haan en Catharina Israël. — Van eene
echt verbintenis evenwel tusschen Hendrik v. O. en Comelia van
Eek van Teisterbant (zie Nav. XXI, bl. 63), meldt de ms. geneal.
van Eek v. Panthaleon, die ons ten dienste stond, niets. Zoo 't
werkelgk eene van Eek van Teisterbant geweest is, dan kan hier
eeniglgk Hendrik v. O., de gemeensman van 15 jan. 1703 in
aanmerking komen, wgl Teisterbant eerst in 1660 in de familie
van Eek v. Panth. gekomen is. Doch niets dergelflks treft men,
naar ik meen, aan in de actenboeken van Avezaat, waar dan
toch, wegens de nabgheid van Tiel, dit huwelgk wel zou gesloten
zgn. In 1630 is echter eene Comelia van Eek (v. Panth.) gehuwd
met Roemer (Perwerda noemt hem in zijn Stamboek, Wemer)
van Lennep, kanunnik van St. Marien (zoon van Jurriën bg Anna
van Lawick). Zg was eene dochter van Diderik van Eek en van
Maria Houdeling, en overleed 17 april 1638. Zou zg misschien
als weduwe van Lennep, nog eene korte poos Hendrik van Ogen,
den richter van 1628, tot tweeden ») man gehad, en dezen zijn
éénigen zoon Herbert geschonken hebben? Wgl deze veronder-
stelling wel wat te gezocht is, rgst de vra^, of wg bg deze
Cornelia van Eek ook moeten denken (niet aan eene Panthaleon,

>) Dus vernoemd naar Walraad baron van Steenhnys, vrgheer van Heomcn, die
als doopgetuige stond.

«) Tot tweeden man, ja, want Hendrik v. O. was in 1688 nog in leven, in velk
jaar hy in spn richterarabt, krachtens benoeming door de Staten van Gelderland,
door jhr. Casyn van Bemmel werd vervangen ; aie Rink, ibid. bl. 268.

GESLACHT- EM WAPENKUKDE. 621

dos ook geene Teisterbant, maar) aan eeu lid der tielsche regeerings-
&milie vaD dien naam, die nog in Arnhem voortleeft! Deze zal
dan weUicht de vrouw geweest zgn van Hendrik v. O., richter
van Tiel in 1628. — Volgens een lidmatenboek van Kesteren,
werd de majoor L. A. van Ogen, overgekomen met attestatie uit
Grave, in 1737 te dier plaatse ingeschreven, en vertrok na 1742
weder van daar naar Maastricht. — Ten overvloede zg herinnerd^
dat de Geslachtk. Aanteekk. van mr. J. van Doorninck (bl. 709)
gewagen van Maria Sara van Ogen (f op de Haere te Olst
24 mei 1826, oad 59 jaar), tweede vrouw van Johan Amold
Bernhard van Suchtelen (f 21 jan. 1849, oud 79 jaar, Joanszoon
bg Josina Cecilia van Bureu), broeder van Gonstancia Cornelia
V. S. (f 3 juli 1817 te Deventer^ oud 36 jaar), getrouwd met
Louis Antonis Cock van Ogen, commandant van Hasselt.

J. AN6PAGH.

Gedaoht EmiJBoh. (XXIV, bl. 253; XXVI, bl. 94, 308, 479).
Amoldus Ruysch, geh. m. Geertrui de Quay, lieten te Kuik 23 febr.
1698 Johanna (f 4 julg 1699) en 21 febr. 1700 Willem Casparus
doopen (doopb. v. E.).

Fr&n9ois Wilhelm Ruysch, geh. m. üatharina Therèse van Heim-
singh, boden 8 aug. 1716 Catharina Susanna Henriette te Knik
ten doop aan; waarbg als getuigen: de vader voor hem zei ven
en voor Jau Adriaan Ruysch, oud-president en raad der stad
's Hertogenbosch, alsmede voor jhr. Hendrik Ruysch, en juffr.
Geertruida de Quay, huisvr. van Am. Ruysch, in plaats van 's kinds
moeder (ibidem).

Belena Ruysch, geh. m. Claes van Brugen, lieten te Kuik
2 jan. 1718 Bernardus Gradus (getuigen, Geertrui de Quay, huisvr.
V. Arn. R., en Albert Ludolf Ruysch); 11 sept. 1719 Willem
Albeit; — 18 jan. 1722 Helena Maria (getuigen, 6. de Quay, huisvr.
V. Arn. R., en haar zoon Willem); — 14 mei 1724 Amoldus; —
16 maart 1727 Helena (get. Henrica Dolmakers, huisvr. v. Jan
Gerrit Slicher); — en 1 april 1729 Cornelis doopen (ibid.).

Ghristiuan Ruisch, j. m., geb. en wonende te Klein Linden
(land V. Euik), gehuwd 2 mei 1784 met Helena Reinen,j. d., gcb.
en won. te Elein Linden (trouwb. v. Kuik).

622 GEaLA€Hl'- BN WAJPBNKTniDS.

Arnoldaa Ruysch,. weduwnaar van Petron^lla Dirka, huwde te
Euik 17 mei 1772 Autonetta Willems, j, i.^ geb. t^ Beeiis.
(Tronwb. v. Kuik).

Anueken Ruisch, j. d., geb. en won. te Eleu^I^ndw, ondertr.
17 april 1784 met Wilbert Gjjsberts^ j. m. g^b.. en w.on. t^B^ers
(ibid.).

Als ik wel gehoord heb^ dan vloeit het land van- l^pil^ zoowel
als Limburg ovei? vau menschen, die dezen ^milienf^s^. dniden,
doch grootendeels tot den kleinen landbouwers- en arbeidei^sst^nd
behooren, als ook roon^cichgezind zgn.

J. AVSPAGH.

Laatste a&tammeling in de rechte Iqn van Hngo de Qroot AIb
zoodanig staat in het doodboek van Euik vermeld Hugo Cornets
de Groot, geboren in 1784, ontvanger van 's r^ks middelen, f G feb,
1864, oud 80 jaar. Hg bezat nog een zilveren beker, en het
tafelzilver met het wapen van zgn grooten, voorzaat, benevens
eenige handschriften, b. v. De jure belli et pacis en de Ii^stitutiones.
Die handschriften zgn eindelgk »post varios casus et multa dis-
crimina rerum" (onderbandschen koop en verkoop door onbevoegden)
te Leiden aangeland ter plaatse waar zulks behoort

J. ▲HSPACIL

Orafieerken en wapeos in het klooster Frenswegen. Onlangs kwam
ik weder in *t klooster Frens wegen, welks kerk, hoewel zeer ver-
waarloosd, ik nooit kan nalaten te bezigtigen, om *t schoone
sngwerk daar voorhanden.

Van de vele gra&erken en wapens aldaar, gee{ i)c h^ vol-
gende op:

Obgt Anno 1689 den 8 april de hoog W.Geb. V. Clara HUema
van den Gamp, vrouw tot den Clooster en Dunningen, geb. v. d.
Boetzelaer^ dr. tot Essenbach en Ten ToUe, enz.

Van den Camp : in goud 5 roode schuinbalken.

De zestien kwartieren in den muur aapgebrag^ z^n:

Boetzelaer: alleen de baken. (Zie Rietstaps Armorial 144)^

Mervelt: (ib. 702).

Schenck: in zilv. 5 g^ene schoinbaU^en.

QMSLACBJ' BN WAPENXUNBl. 623

Dort: (Dordt, ib. 314).

Smallinck: in zilv. een roode ladder met 5 sporten schnin
liggende.

Langen ^b. 61 5, de schaar hier schoin links)

Reberspnnkt: in rood een zilv. fasce.

Van Aeswgn: (ib. 31).

Tromberg; in goud 2 fasces gesch. ran 2 rgen zilv. en rood.

Twiokel: (ib. 1058).

Slnnck: in goud een zw. omgew. ramskop met roode tong.

Yan der Eze: in zilv. een zw. halve beer.

Schall: (zie Bell van Schall, ib. 107).

Anerhagen: in zilv. 3? fnsils de toison d'or, schnin links en
omgew. geracgschikt.

Odendall: in gond een zilv. gek. ÜEisce, vergez. van 3 vlammen
van 't zelfde.

Bntenberg: (Kugtenberg, de leliën hier evenwel regtopstaande,
ib. 910).

Een graf der familie van Reede met 16 kwartieren. Begts:
Beede, Spies (als Spies van BüUerheim» zie *t Armorial 993), Wjje
(als Wghe van Steine, zie ib. 1146), Rechteren (t kmis). Darras
(bezaaid, zie ib. 327), Tuil, een ring, links vergezeld van een
figunr den vorm hebbende van een gebogen gzer en omgewend,
m het uiteinde gaatjes, Bungarde een keper, Munster, doorsneden.

Links: Droste (als Droste Senden, ib. 320), Lulstorff (ib. 659),
Quatt (Quadt, zie ib. 850), Kettler (ib. 579), Halle, een omgew.
leeuw, ?, Middachten (ib. 709), Paland (Pallandt^ zie ib. 785).

Anno 1729 die 16 dec. (X bris) obgt nobilissimas et strenuus
dominus dnus joannes Erardus Caroli Biccius ICTS comitatus
bentheimensis cancellarius, consiliarius intimns judex aulicus et
camerae feudalis director cujus Anima B. I. P.

Anno 1709 die 4 Martg obgt in domino nobilissima domina
dna Joanna Wilhelmina Ab Alpen, nobilissimi et strenui domini
cancellarg Biccii contoralis. — enz.

Riccius: in rood een omgew. zittende roode beer, vergez. van
een ster van 't zelfde in den linker bovenhoek. De beer is gezeten
op een gouden heuvel met drie toppen.

624 GESLACHT- EN WAPEKKÜNDE.

Van Alpen : doorsneden ; 1 in goud een roode figunr, bestaande
nit een omgekeerde vier, waarvan alle uiteinden haken vormen,
regts en links vergezeld door een weerhaak en over alles heen
een horizontaal liggende weerhaak; 2 in groen, twee zilveren
loopende hazewinden met roode halsbanden. Zon dit ook *t wapen
zgn van Adriana van Alpen gehuwd met jonker Werner van
Pallandt?

Den 9 aug. 1717 sterft Dna Sara Gertrudis Junius echtgenoote
van Franfiscus Albert Riccius.

Junius: doorsneden: 1 een uitk. adelaar; 2 links geschuind van
zes stukken. backek van leuven.

Jan van der Laan. (XXIll bl. 217, 316, 472, 636; XXVI bl. 480).
In eenen kwartierstaat in m. s. afkomstig nit de boekverkooping
van wglen den heer J. van Dam van Noordeloos, vind ik Willem
Gornelis Backer, geb. 29 mei 1702, obiit 26 jung 1756, zoon
van Willem Backer nat. 8 jung 1655, raad 1708, sch. 1709,
trouwt 28 jul^ 1699 Cornelia van der Laan nat. 14 sept. 1668.
flg obiit 1 ang. 1734, zg obiit 14 sept. 1719. Zg was dochter
van Jan van der Laan, kolonel ten dienste dezer landen, trouwt
Arlande van Onthoorn; hg obiit 1675, zg obiit 1672. Jan van
der Laan was zoon van Simon van der Laan en Belida Strugs. —
Arlande van Outhoorn was dochter van Gornelis, geb. 1 jan. 1609,
gouverneur van Amboina, trouwt 13 jang 1633 Gatharina Agnetha
Tielmans nat 1617; hg obiit 1663 zg obiit 1655.

A. A. K.

Wapen van Hamentein (XXVI bl. 430). Dit komt als Hamer-
steyn voor op de Wapenkaart van de oude Edele en aansienlyke
geslachten des Stichts van Utrecht, door Willem Langerak, si»
van keel doorsneden met een schuinbalk van zilver, beladen met
zes rozen van zilver, boven de balk regts 2 en 1 ; onder de balk
links 1 en 2. a. a« b.

Oetlacht de Jong. (XXVI bl. 163, 381, 431). Op dezelfd ewapen-
kaart komt voor Haak de Jongh^ een anker van azuur op een veld

GESLACHT- BN WAPINKTJKDE. 625

Tan zilver. Hetzelfde wapen komt ook voor al« Hr. Haek de Jonge
1697 op de Wapenkaart der vroedschap van Utrecht; misschien is
dit het wapen der familie Haek. Als kantteekening op eenen kwar-
tierstaat in m. s. van Maria Utenbogaerd, nat. 1612 obiit 1678,
getronwd met Jacob van Neck nat. 1598, commissaris 1643, raad
obiit 1678^ vind ik naast het vierde kwartier van Beinier van 1652,

Neck, nat raad 1578, bnrgemeester 1581, zoon van Simon

Lonrensz., thesaurier 1519, raad 1521, trouwt Hillegont Ottens
dochter van der Schelling, aangeteekend »troawt (Beynier van
Neck?) Haria Droogh, dochter Boelsz., Thesaurier 1529 en Glara
de Jong, Dirk Claesz. Burgemeester 1516.*' De familie Utenbogaerd
behoorde tot een utrechtsch geslacht.

Aa Aa &•

Gedaèht de Soo. (XXVI bl. 220). Johan Carel de Roo, heer
van Rozenburg, huwde Sara Harpertina van Kinschot. Zg hebben
vier kinderen nagelaten.

1^ Alida Anna de Roo, huwde Mr. Johan Carel van Aldewe-
reldt, waaruit o. a. het bekende 2de kamer lid, de Roo van Al-
dewereldt

2°. Gatharina Amelia de Roo, sterft ongehuwd.

3®. Willem de Roo, sterft ongehnWd.

4^. Gaspar de Roo, sterft ongehuwd. Zoo men breedvoeriger
inlichtingen verlangt» ben ik bereid die te verschaffen.

Maaetrickt. a. a. vorstebman van ouen.

Gedacht van Alderwerelt. (XXYI bl. 221 en 381). De belang-
stellende vrager kan bg mg inlichtingen verkrggen, omtrent R.
V. A. en zgn geslacht.

Maastricht. A. A. voKSTxaMAir van ousn.

Gedacht Hoddion. (XXVI bl. 263). Albertus Hodshon, geb. in
1773, st. 21 sept. 1825, huwde 23 oct. 1791 Snsanna Sophia van
der Hoop, geb. 16 oct. 1773^ st. te Amsterdam 15 mei 1808, dr.
van Joan Gomelis v. d. H. en van Agnes Dedel. Alb. Hodshon
hertr. L. Streethorst.

MoMtricId. A. A. VOBSmiCAN VAN OITXN.

626 GESLACHT- BN WAFENKÜKDE.

Gedacht Sohelten. (XXYI bl. 262). Johanna Schelten, sterft 2
januarg 1757, oud 78 j. en 2 dagen, hnwt a. 1706 David Dra-
kenborch, sterft te Amsterdam 4 aug. 1742, oud 57 j. en 4 maan-
den, zn. van Everardus en van Susanna de Bane. Zg wonnen
ééne dochter, Susanna Maria v. D., die huwde met Gerard Bon-
ricius. Uit mgne ms. genealogie van Drakenborch. Men zie om-
trent de twee laatst genoemde den genealogischen kw. staat van
£. J. J. des Tombe. Het wapen van Drakenborch alsmede dat
van Bouricius komt ook op dien kw. staat voor.

Maastricht, a. a. vorstesman van oukn.

Geslacht Biepenbroek. (XXV, bl. 428, 518). Mechteld Diepen-
broeck, gegoed te Beteren (Overbetuwe): als zoodanig b^ I. A.
NghoflF, Verzam. v. Oork. UI, bl. 338, vermeld in oork. n^ 364,
waarbg flenrik, heer van Homoet, in gevolge zgne huwl^ksvoor-
waarden met Steven, dochter van Dirk, heer van Wisch, 20 oct
1416 twee duizend oude schilden vestigt in tachtig morgen lands
onder Heteren.

Butger van Depenbroke, getuigt 30 oct. 1418 met Reinout van
Aesw:gn, in hunne hoedanigheid van leenmannen van Voorst en
Eeppel, dat Dirk heer van Wisch in den voorburg te Eeppel zgn
leen verzocht (Ngh., Ork., III, n^ 376).

Johan van Depenbroick, heeft eene ridderveete gehad met Henrik
heer van Homoet en Wisch, nopens welke laatstgenoemde c. s.
25 mt. 1464 verklaren, dat ze tegen Pinksteren e. k. zou worden
bflgelegd (ibid IV, n^ 897). Hg en

Butger van Diepenbroik, zgn broeder, zgn met vele andere
ridders, als ondersaten unses gnedigen heren (den hertog van Gelre)
und des stichts van Munster 18 ai:^. 1479, bezegelaars van het
verbond tusschen Henrik, bisschop van Munster ter eener, en
Catharina, dochter tot Gelre enz. ter andere zgde, ten behoeve
der kinderen van wglen hertog Adolf (ibid. V^ n°. 109). Aan den
oorspronkelgken perkamenten brief, n". 1104 hangt ook het zegel
dezer twee gebroeders in groen was aan dubbele perkamenten
staarten. Termoedelgk is laatstgenoemde één persoon met

Butger van Diepenbroek, amptman te Boekholz, die invereeni-
ging met Evert van Lintelo, drost van Bredevoort, 1 mei 1515

GB9IJLCHT- EK WAPENKUNDS. 627

onderhandelingen met den graaf van Bentheim voerde tot het te
keer gaan der ongebondenheden van de Zwarte Bende, die toen-
maals oog in dienftt van Saksen was (ibid. VI, 2, n®. 749). Had-
den deze onderhandelingen, waaraan, nevens de genoemden, ook
de dorodeken Jacob van Appeltem, Henrik heer van Oent en
Willem van Bossem deelnamen, een verdrag van oüzgdigheid ten
gevolge, gesloten tosschen hertog Earel van Gelre en Everwgn
graaf van Bentheim— Steinfhrt (vgl. Ngh., Oork./ Vl, 2, bl. 477,
noot 1, met ibid. bl. 491, n^ 758); — Rutger v. D. bekende 26
mei 1515 het rapport van dit verdrag, eigenhandig onderieekend
en bezegeld door hertog Earel, oit handen van Willem van May-
lickmn, hertoglgk secretaris, ontvangen, en dezen soortgelgk do-
cument van wege den graaf van Bentheim (mutatis mutandis)
toegezegd te hebben.

Diepenbroek — is, volgens opgaaf van een voormalige gra&erk
of wapenbord in de kerk te IJzendoom (Nederbetuwe), het ze-
vende kwartier van vaderszgde van Theodora (Dericsken) Pieck
(f 15 mt. 1639), Hermansdr. ex Adriaua van Balveren. Daar hare
overgrootmoeder ook eene van Balveren was^ moet dus een van
Balveren met eene Diepenbroek gehuwd geweest zgn ^).

Aleida van Diepenbroek, gehuwd met Herman Eetteler, heer
tot der Assen, hebben vermoedelgk tot zoon Gonradt Eetteler
(f tosschen 23 aug. 1624 en 20 mt. 1625), geh. m. Odilia Eetteler
(f 1628)^ erfdochter van den Schulenborg. (Zie mr. J. v. Door-
ninck, Geslachtk. Aantt, Dev. 1871, bl. 7).

Maria van Diepenbroek, eerste vrouw van Willem Bentinck
(t 29 nov. 1640, o. st.) vgl. ibid. bl. 149 met Nav. VII, bl. 111.

Mechteld van Diepenbroek, vrouwe van Bulderen, geh. m. Di-
derik Philip van Wglich tot Praebsdink, generaal-majoor in Mun-
sterland, (volg. van Steinen, Westph. Gesch." I, 708) de ouders
van Diderik v. W. te Pr., die 3 apr. 1684 te Deventer van wege
den Oldenhof in VoUenhove geadmitteerd werd in de ridderschap
van Overgssel (mr. J. v. Doorninck^ n. w., bl. 214).

*) Daar echter Zeger Tan Balveren is gebnwd geweest met Mechteld van Riems-
dyk en Amt van Middachien met Sophia ran Diepenbroek, loo blgkt het, dat die
kwartüeran oojnist s|}n opgegeyen, en dat Diepenbroek als het tude ?dor Siemsd^k
als het zevende kwartier had moeten staan.

628 OBSLAOHT- SN WAPSNKUlfDS.

Maria Louise van Diepenbroek tot Impel, geh. m. den praisi-
schen generaal Joau ISigismand van Hegden tot de flavestadt
(f te Ootmarsum 29 j%n. 1730, althans vóór 21 joli 1741). Zgne
kinderen, zie bg mr. J. v. D., bL 222, 283.

In een actarboek te Beers (bg Euik) leest men van

Frederik des heil. Roomschen rgks grave van Gronsfeld ^)>-
Diepenbroek en Bees, gehuwd met Carolina Frederika Henriette
^ Maria des heil. Roomschen rgks gravinne van Bentheim-Steinfurt,
hebben tot kinderen:

Willem Anne Lodewgk, als iGaillame Lonis comte de Grons-
ield'* 9 mei 1791 met attestatie van 's Hertogenbosch, en 29 jmii
1807 met attestatie van ds. J. Noordink uit Zntfen, ingeschreven
te Beers, waar hg in 1811 maire werd. Gehuwd met Johanna
Clara baronesse de Bruene van Engbergen, 7 maart 1792 met
attest, uit *s Hertogenbosch gekomen^ en 29 maart 1818 te Beers
overleden, had hg tot zoon

Frederik Karel, graaf van Gronsfeld, Diepenbroek en Mees. ge-
doopt te Beers 19 juni 1789, maire de Beers (canton de Grave,
département des Bouches du Rhin). Hg overleed aldaar ongehuwd
als de laatste van zgn geslacht omstr. 1825 op de kasteelmatige
huizinge Broekhoff, die van grachten en eene ophaalbrug was
voorzien, wel eene deftige, maar geene uitgestrekte omgeving had,
en in 1845 gesloopt is. Deze laatste graaf v. Gr.— D. vermaakte
die bezitting aan zgn zaakgelastigde Geistman. Welk wapen deze
grafelgke familie voerde heb ik niet kunnen te weten komen.
Zoo *t hetzelfde is als het Nav, XXV, 429 opgegevene, t. w. twee
gekruiste zwaarden (van zilver?) op een rood veld, of bgaldien
in een meer samengesteld wapen o. a. ook deze figuren bg wgze
van hartschild als andersins voorkomen, dan is ze allerwaarschgn-
Igkst als een zgtak uit het geslacht Diepenbroek gesproten. Het
verdient opmerking, dat het geslacht de Bêre (zie Geld. Volksalm.
1876, bl. 123) ook een schild van keel voert, beladen met twee
gekruiste degens in zilver; wat wederom de stelling van denkun-
digen W. A. van Spaen bevestigt, dat overeenkomst in, of gelgk-
heid van wapens nog geene identiteit der geslachten bewgst

U A2ÏSPACH.
1) Besoidm SisMtridit.

GESLACHT- EN WAPENKÜKDB. 629

Gedaoht en wapen der &miliën Zegen en van Oe^n. (XXVI,
bl. 382.) Zeer toevallig ben ik nu in staat mgne vraag gedeeltelgk
te beantwoorden, en eenige gegevens omtrent de familie van Gegn,
Gheyn of Ggn, mee te deelen.

In der tgd gaf ik 't wapen der thans in mannelgke Ign uitge-
storven familie Zegers, naar lakafdmkken en cachetten uit de
voorgaande eeuw en mondelgke opgaven, als volgt op: in goud
een roode hazewind, vergez. van 3 blaauwe 5 p. korenbloemen
(oi mispelbloemen) geplaatst, 1 en 2; half-aanz. helm; helmt. een
ant. vlugt waartusschen een bloem.

Later kwam mg een oud stuk papier in handen, en dit over-
lezende, zie ik dat er juist *t omgekeerde staat van 't in mgne
vraag uitgedrukte, en wel, dat de van Gegns 't wapen der Zegers,
ten gevolge van een nuwelgk, aannamen. Wat ik nu omtrent
eerstgenoemde familie te Barneveld op 't stadhuis vond, spreekt
dit in geenen deele tegen. — Op een glas (in kleuren geschilderd)
met 't onderschrift >Evert van Ggn, 1649" een ged. wapen :regts
in rood 3 gouden middelpuntige ringen (van Ggn) ; links 't wapen
der vrouw, zgnde dat der Zegers, maar in plaats van bloemen 3
roode leliën, eveneens geplaatst.

Op een ander zonder onderschrift een wapen als volgt ged.:
1 Zegers; 2 in goud een regtopstaand zwart anker. Half-aanz.
helm. Helmt. een rood gouden vlugt, waartusschen een lelie.
Dekkl. rood en goud.

En wat vind ik nu? Dat Evert Gerrits op Essen huwt met
Geertje Anckersmit, welke familie dan 't anker voerde, en deze
Geertje huwde, weduwe zgnde, te Barneveld 20 dec. 1640 met
Evert van Gegn, weduwnaar. Dat Evert Gerrits 't wapen der
Zegers voerde, blgkt nog daaruit, dat op een ander glas zgn
wapen voorkomt ged. met dat zgner vrouw (hier in goud 3 zwarte
gespen met de tongen naar boven, paalswgze geplaatst) en met
't onderschrift > Jan Gertsen (Gerritsen) 1649'*. Deze was mogelgk
de vader van Jan Gerrits, wonende te Randwgk? en te Barneveld
gehuwd 15 aug. 1647 met Jannetje van Gegn Evertsdr.

Wie kan nu nog iets opgeven omtrent de familie Gerrits, alias
Zegers.? Leden hebben in Apeldoorn gewoond. Waar komt de
paam >de kleine zegerg" aldaar van daan? Bg Brummen heeft

630 GESLACHT- EN WAPENKÜNDE.

men >de groote zegery". — Van hen teekeude ik te BarneTold
niets aan; van de v. Gegns 't volgende:

Mr. Wgnant van Gegn, (zoon van Evert van Ghegn den jongen,
st. voor 1628) tr. 8 maart 1623 Johanna van Arler Henricksdr.
j. d. van Patten, en winnen:

Geertruid, ged. 20 dec. 1635.

Jannetje van Ghegn (Jansdr. st. voor 1629), tr. 20 jan. 1629
Wgnandt van Domseler Evertszn. (van Dompselaer).

Margrita van Gegn tr. 26 april 1640 Gerrit Bode van Boms-
winckel, j. m. nit Amersfoort, waaruit een zoon Dirk, tr. 27 april
1679 Gerharda van Dompseler Dirksdr.

Peter van Gein Jansz.^ wedr. wonende te Arnhem, tr. 1638
Maria van Ghegn Evertsd., wonende te Bameveld.

Maes van Gegn^ tr. 8 aug. 1641 Jannetje van Ondewater
Willemsdr. j. d. m*^ Amersfoort en wint:

Ie Arentjen, ged. 27 dec. 1642.

2e Jan, ged. 24 nov. 1644.

3e Wontertjen, ged. 2 nov. 1646.

4e Maria, ged. 13 ang. 1648.

Jannetje van Ondewater hertr. 3 ang. 1657 Hendrik Morren,
Mor Ggsbertszn.

Evert ülaessen van Ghegn, tr. 14 febr. 1686 Metje Aelten van
Hngckeuhorst.

Ariaantje van Gein, weduwe van Cornelis de Ring, tr. 20 nov.
1723 Joost Jansen.

Maria van Gegn, lidmaat te Patten, vertrok van daar 14 mei 1720.

ld. een Bger of Wger van Gegn, en st. na 1706 aldaar.

Getr. te Patten 9 maart 1737 Jan Mogen en Maria van Gegn.
Hg was een Harderwgker, welk geslacht daar een burgemr. leverde.

Ged. te Patten, Mechteld, Dirk van Gegn en Fgtje Peter dr.

ld. Minira (?) met bovenst, ouders.

ld. Rger of Wger, 25 april 1723, zoon van Dirk van Gegn en
Grietje Limpers.

Ged. te Harderwgk 15 april 1716 Johanna, Pieter Madanier(?)
en WiUemina van Gegn dr.

BACUB VAK LBUVBV.

GESLACHT- EN WAPENKUNDB. 631

Oeslaoht van der Heil. (XXVI, bl. 221). Met de reeds genoemde
van der Hells wordt de generatie t. d. H. tot Glarenbeek bedoeld.
Uit mgne ms. genealogie y. d. Heil kan ik niet bemerken dat
dit geslacht nog bestaat, hetgeen echter zeer goed mogelgk is en
waar ik zeer benieuwd ben, iets yan te vernemen.

Maastricht. A. a. yobstjbbman yan ouen.

Oeslaohten van Alphen en Volbergen. (XXYI, bl. 807). De heer
Galand kan in het jaarverslag over 1869 van het Geschied- en
Oadheidkandig genootschap van Noord-Brabant eene kenrig be-
werkte genealogie van het geslacht van Volbergen vinden, bewerkt
door jhr. mr. P. J. ridder van der Does de Bye. Van het bergen-
opzoomsche geslacht van Alphen bezit ik een geslachtslgst, die
ten dienste staat van den heer Galand, terwjl ik gaarne kennis
zon nemen van zgne aanteekeningen. Ofschoon dit geslacht de
ster voert, heb ik ze tot heden nog niet kannen aansloiten aan
het hollandsche geslacht van dien naam.

Maastricht. a. a. vobstekman van ouen.

Geslacht van Oldenbameveld. (XXVI, bl. 309). Omtrent de voor-
ouders van Johan van O. is veel te vinden in de genealogische
handschriften van den geleerden G. van Hasselt, die berusten op
de stads bibliotheek te Arnhem, maar wegens het gemis van een
tafel zgn deze zeer moeielgk te raadplegen. Een onzer arnhemmer
navorschers zou hier goed kunnen helpen. Zie voorts Erongk van
het Utrechtsch genootschap, 1850 bl. 279 en Nyhoff, Gedenk-
waardigheden uit de geschiedenis van Gelderland. In myne ms.
genealogie van dit geslacht vind ik, dat het vyfde kind van mr.
Jan van Utrecht, st. 1548, en van Maria Storm van Wena, was
Magdalena van Utrecht, die bulten echt won met Adriaan Willemzn.
Plas, Maria van Utrecht, vrouw van J. v. O.; zg werd gelegitimeerd
14 nov. 1575. Volgens andere zou zg in 1550 gehuwd zgn met
haren neef Hendrik van Utrecht. Wat is hier waar? — Reinier
van Heemskerck noemt, in zijne geslachtlyst v. O., Geertruid v. O.
gehuwd met Steven van Delen, dochter van Glaas v. O. en van
Aleide van Lockhorst.

Volgens genoemden genealoog was Elias van Oldenbameveld,

632 GESLACHT- EN WAPENKÜKDE.

heer van MiddelharDis, raad en pensionaris van Rotterdam, at
20 mei 1612, hnwde V Johanna de Cerff, waarbg drie kinderen,
en 2*" Petronella van Grootveld, sterft 1605, waarbfl geen kinderen.
Eerste huwel^k:

a. Gerrit v. O., sterft jong.

6. Deliana v. O., tr. V Pieter Bisschop, van Rotterdam, tr. 2*
Lieven de Witte, van Zieriksee.

c. Johanna Maria v. O., tr. V Willem Bisschop, tr. 2° Adriaan
Arendzn. van der Dnssen, waaruit kinderen.

Het hierboven staande is nu niet te rgmen met het afschrift van
het leenregister van Middelharnis, dat zegt: Heiïas van O., sterft
5 aug. 1603; zyn zoon Gerrit, wordt met de heerlgkheid verleid
den 5 aug. 1603, na diens dood zgn broeder Willem den 29 sept
1623, en zgne zuster Deliana ook den 29 sept. 1623; Reinier, na
den dood van Willem den 12 nov. 1627, en daarna na diens dood
Petronella den 21 nov. 1637. Zy huwde N. Taillefer de Moriacq.
Deze werden ouders van Anna T. d. M., die zich verbond met
Steven van der Does, heer van Noord w^k (en niet Steven van
der Dussen, zie Nav. XXVI, bl. 310). Zg werd verleid met de
heerlgkheid Middelharnis den 7 junij 1684 na den dood van hare
moeder. Hun zoon Wigbold van der Does, werd daarmede verleid
den 20 julg 1722. Dit laatste, genomen uit een leenregister, zal
wel het goede zgn en zoo komen wg dus tot de slotsom, dat
Elias V. O. vgf kinderen had; misschien zgn de hier boven genoemde
kinderen uit het 2e huwelgk? — Ik heb gemeend dit een en
ander hier te moeten opgeven, om de geslachtslgst van het adellgke
en aanzienlgke geslacht v. O., die volstrekt nog niet afgewerkt is,
eenigzins tot klaarheid te brengen. Mogt de wensch vervuld
worden van den vrager K. V. S., dan wil ik gaarne de kolommen
van mgn Aunuaire genealogique open stellen om de geslachtslgst
daarin op te nemen.

Maastrichi. a. a. voesterman tan ouen.

Gedacht Gra&tede. (XXVI, bl. 430). Remko a Grafetede, afkom- .
stig uit Oostfriesland, leefde met zgne oaders op jeugdigen leeftgd
in het Oldampt en werd door hen tot een burgerbedrgf opgevoed.
6y vervolg van tgd een onwederstaanbare drift tot het leeraars-

OMf JICHT* EM WAPSBKUn». 633

ambt geToeleiide, hegêi hg zich naar Lingen tot beoefening der
Toorbereidende wetenschappen, en yerrolgenB als stndent naar de
academie te Groningen. In het eerste halQaar Tan ,1740 bg de
clasflia Tan Loppersnm als proponent toegelaten, irerd hg als
zoodanig den 26 ocL Tan dat jaar beroepen te Voorthnizen. Na
den 18 jannarg 1741 het peremtoir examen bg de dassia Tan
NederTelawe ondergaan te hebben, werd hg 5 febr. daaraanTolgende
tot pred. te Foorthnicen bcTestigd door ds. Wilhelmus Tan der
Sonw, pred. te Garderen, met 1 Thess. 5: 12 --13a, en deedsgne
intrede met Efes. 6: 19. Bg het genot eener goede gezondheid
zgn dienstwerk aldaar getrouw Terrichtende, begon hg in 1763
allengs te Terzwakken en werd in den her&t Tan dat jaar, door
aanhoudende koortsen aangetast, bedlegerig, tot dat hg eindelgk
op zaterdag den 25 febr. 1764, 's aTonds te 8 ure, in den ouderdom
Tan ruim 52 jaren, OTerleed. Op Trgdag 2 maart werd hg be-
graTen en ds. P. V^nstok hield den 4 dito de rouwpredicatie,
naar Ps. 89: 49.

Hg was in jung 1741 gehuwd met juSr. Geertje Ergns te
Groningen, die Terscheidene predikanten in hare fieimilie telde, en
welke hg als weduwe naliet met 6 kinderen, Tan welke de oudste
zoon destgds luitenant ter zee was onder het ressort Tan het Ed.
Mog. Collegie ter Admiraliteit te Amsterdam* (Zie de Boekzaal
Tan 1740, 1741 en 1764).

Wol/aartêdifL j. tam dd baah.

de Sdis en de Taes. (XXllI, bl. 536; XXIY, bl. 259).
In afwgking Tan het t. a. p. medegedeelde omtrent deze geslachten,
Tindt men in de Herckenrodes CoUection de tombes, épitaphes
et Liasons de la Hesbaye de naTolgende genealogie, hier slechts
zeer Terkort weeigeg^Ten, fan het geslacht Vaes.

Herman Vaes, heer t. Scherpenberg, geb. 1538, tr. Marie (releyns,
wed. T. Jean Printen, 3 kinderen.

André Vaes, secret. Tan Haastr., tr. Adrienne t. Beul, 5 kinderen.

Antoine Vaes, secret t. Maastr., tr. Anne Marg. Sprewaert,
9 kinderen.

684 GB8LA0HT- EN WAFENKUIOlE.

André Joseph Vaes, tr. Jeanne Marg. Barbe SchrootSi Michel
Henri en Georgië Vaes dr., 8 kinderen.

1. Antoine Lonis Yaes, geb. in 1710.

2. Marie Jeanne, geb. in 1705.

3. Antoine Michel.

4. Adrienne Georg. Lnc., geb. in 1708, tr. Gisbert Jean Ljnarts.

5. Libert, heer v. Scherpenberg, tr. N. bar. de Bonnam de
Rgckholt.

6. Herman Antoine Joseph.

7. Antoine Lanrenb

8. André Joseph.

Het wapen van Vaes is niet gevierendeeld, maar enkel in zwart
3 zilveren rammen met gorden horens.

J. D. WAONBK.

Geslacht van Eek van Panthaleon. (XYIH, bl. 114; XXVI, bl. 97,
163, 310). Tot aanvulling van den kwartierstaat van Comelia
Hillegonda de Villattes^ berustende bg den heer Enschedé, kan
welligt het volgende dienen uit mgne ms. genealogie Qnadt van
Wickradt. Bertrand v. Q. v. W., ridmeester in staten dienst,
sneuvelde voor Maastricht in 1632; hg huwde Anna de Morgan,
dochter van Charles Thomas, gouverneur van Bergen-op-Zoom en
van Anna van Merode Pietersheim.

Wie waren de ouders van jvr. Comelia van Eek van Teisterbant,
geb. te ? den ? sterft te ? den ? die huwde met Hendrik van
Ogen, burgemeester van Tiet, zoon van Dirk, heer van Brakel,
burgemeester te Tiel en van Alida van Zaurick? Kan de heer
Anspach mg daar aan helpen?

Maastricht a. a. vobstekmam VAif ouEii.

Geslacht Foeqt en Foijert (XXVI, bl. 314, 327). De ondersteUing
van den heer Anspach is hier geheel mis. Indien men eenige
overeenkomst van namen heeft, doet men het best om na te gaan
welke wapens door die ünmiliën gevoerd worden en zal dan wel-
ligt kannen zien of er overeenkomst bestaat. Deze regel gaat
wel niet altgd door, doch meestal.

GffiSLAGHT- KN WAPKHKUVDS. 635

Het utrechtsche geslacht Foegt voert: gond met een balk van
rood waarop drie goaden wolfhaken. Eene oude genealogie van
dit geslacht bevindt zich in mgne verzameling. ^ Foijert voert,
zoo ik vermeen, drie vogels van ? — Deze mededeeling doe ik
echter niet om iets af te nemen van de belangrgkheid van het
artikel over het geslacht Fogert, die wg verschuldigd zgn aan onzen
gelderschen navorscher^ die zoo veel licht verspreidt over de helaas
niet genoeg bekende landstreek, Tiel en omstreken.

Maastricht, a. a. vobstebman vak oubii.

VRAGEN.

Cofter. Welk wapen voerde het geslacht van dien naam, in
de vorige eenw te Rotterdam gevestigd? Christina Goster hnwde
in of omstreeks 1764 Pieter Stadnitski en woonde met haar man
te Amsterdam, waar zg 29 april 1799 overleed. Men gist dat
haar wapen een ander is dan dat, in het Armorial General van
Rietstap beschreven: in blaauw eene zilveren dnif met opgeheven
vlagt. Genealogische mededeelingen zouden tevens zeer welkom zyn.

Men heeft reeds zekerheid, dat zy niet behoort tot het geslacht
Goster van Voorhout^ maar vermoedt dat zg uit het overgselsche
kan gesproten zgn. M£Nno.

Oeslaoht van Vfijék. Wie kan onderstaande genealogie aan-
vallen?

Henrick van Wgck, ridder, zoon van?

wordt 1396 door SUchtenhorst Geld. Gesch. vermeld op bladz. 209

met deze woorden:

»Henrick van Wgck en voorts het puyck aller baanerheeren

en ridders uit den lande van Gulik en Gelder.*'

geboren ? st-erft ? trouwt met ?

Jan van Wgck, geboren ? sterft Henrick van Wgck, geboren ?
1472, trouwt 1464 Josina van sterft 1490. Hg was kanonik van
Eek van Panthaleon. St. Marien en ligt begraven in

de St Maria kerk te Utrecht.

636

GESLACHT- £N WAPÜNKUÜDE.

I. Beinier of Beinont
van Wgck. Hg wordt
yermeld in Mattheus
de Jnre Gladii pag. 48,
Geldersch Plakkaat-
boek late stuk bl. 86,
Slichtenhorst, Gelder-
sche Geschied, bl 280.
Geboren ? sterft; ?
trouwt met ?

bad kinderen maar
welke ? en wat is van
deze verder bekend ?

IT. Dirck van Wgck,
geboren ? sterft ?
trouwt met ?

had kinderen maar
welke ? en wat is
er van deze verder
bekend P

III. Zeger van Wgck,
geboren ? sterft 1510,
trouwt met Agnees
HoU, dochter van
Henrick HoU en Jo-
sina van Lgnden.

I. Jan van Wgck, geb. ? sterft ?
was in 1582 nog priester.

II. Josina van Wgck, geb. ?
sterft ? tronwt Dirck van Hattom.

IIL Jelis van Wgck, geb. ?
sterft ? trouwt ? had hg kinderen ?

IV. Henrick van Wgck, geb.
1496, sterft 1566, trouwt 1537
met HeUenborg Vonck van Lyn-
den, dochter van Dirck Vonck
van Lynden en Johanna de Kemp.

V. Agnies van Wgck, geb. ?
sterft ? trouwt met Joachim van
Leeuwen.

MENGELINGEN.

Het spinnen der katten. (XXIV, bl. 569; XXV, bL 45). Wfl
hebben ten onzent een langharig kongn (ram), de lieveling ?an
'tgeheele gezin, die nu en dan in de huiskamer wordt toegelaten
en zich daar zeer in zgn nopjes voelt. Zgn gewone spel is om
één onzer in kleine kringen rond te huppelen, tot zoolang, dat
hg duizelig wordt, wanneer hg zich omkeert en den cirkel in te-
genovergestelde rigting doorloopt. Onder dat loopen doet hg een
eigenaardig gebrom, woe» woel hooren, dat zeker voor hoorbaar

WKSQJOSSQES. 637

be^'s van innig genoegen moet gelden, even als het spinnen der
katten. De genera fdis en lepus zgn voor geleerden wel onder-
scheiden, maar zonden de Engelschen het kongn, ook om eenige
gelgkheid in gestalte^ wel zoo ten onregte puss noemen?

VRAGEN.

Onze Lieve Vnme van Aardenhmg. T bmgsche weekblad Rond
den fleerd (Jaargang UI, 1868) herdenkt op »D78endag 23 Jang,
>De zeeslag ten Haz^prase, by der Slais, in Vlaanderen, tasschen
>de Engelsche vlote, geholpen door de Vlamingen, en de vlote
>van den Koning van Vrankrgk, 1340.'* Ten slotte van dit op-
stel, waar in dien gantschen zeeslach beschreven wordt, leest
men nog: »Eoning Edwaard van Engeland, de volle victorie he-
rhaald hebbende, trok 's anderen dags te Onzer Lieven Vronwen,
»te Aardenbnrg, in pelgrimage, en hg hoorde er Messe. 't Was
>die Oüze lieve trouwe van Aardenbnrg die later naar Brugge

> gebracht wierd, en aan den hoek van de blinde ezelstrate in een
>glazen kasse, aan den gevel van 't stadhuis stond, tot 's achter-
»noen8 van den dertigsten December 1792, als ze de Glnbisten
>van Brugge aan stukken smeeten en op de mart verbrandden.
>'t Was ter eere van die Lieve Vrouwe dat men te Brugge jaar-
lijks de knikprocessie droeg, die alzoo hiet, omdat meu 't beeld,
>op den burg voorbgtrekkende, knikkend en het hoofd buigend
>placht te groeten. Ze zeggen dat de gereformeerden te Aarden-
>burg, in de oude kerke, nooit de gdele beeldstee van die Onze

> Lieve Vrouwe en hebben kunnen vol metsen."

Weet onze gverige aardenburgsche medewerker iets van dit
laatste geval?

Haarlem. johak wnnasa.

638

L IJ S T

VAN VKAGBN UIT HET %XT»^ DEBL VAABOP GEEN . AinrWOORD IS
IMGEKOMBN.

Blads.

6. "Verzen op de Witt.

7. Liedboexken van J. Razet.
16. Antiek unrwerk.

42. Gerard van Lennep.

51. Butger Jan Schimmelpenninck.

52. Spelen in 1619 te Eadzand.

53. Goüden-brailofts-lepel van Jan Jansz. vanEyck enBaai^ Joorten.

54. De Bouj^es.

— Eene napoleontische marseillaise.

55. Oaiergen In kerken met beeldwerk.

— Beeld- en steenhonwers. Vincent Laeas.
60. Johannes Emedenos.

89. Spelling.

90. Dilettant.

102. Kapel aan VreeshnyBen te Bergen op Zoom.

103. Phenicische opschriften.

108. Roemer Visscher en Gideon Fallet.

— Gedichten Tan Hnygens*

126. Spreekwgze. Ik heb met n een appeltje te schillen.

127. Sca&lati.

145. Graaf de Nienwerkerke.

— GesL van Hasselt.

— Gesl. Tan Lnlsdorp (Lolsdorff).
152. Neorenberger speelgoed.

— Ooieraars.

166. De Tabnda. De Bndanvliet.
168. Menageriën in Nederland.
172. Zu^t^r van Goethe.

204. Gesl. Moerkercken.

— Wapen Tassin.

— Gesl. Sonck.

205. Wapen gevraagd.

LUST 639

Blada.

205. Twee geslachtwapens.

224. Sterfjaar van Frederik van Egmond, graaf van Baren.
— Papier-prgzen in de 14de en 16de eenw.

229. Penningen.

230. Zilveren kroes te Eek.

231. Grafsteenen van Atjeh.
256. Kalverboek.

265. Een wapen.

266. Genealogie van de femilie de Roovere te Dordrecht.

267. Koperen plaat met wapen.

271. Rerkel^ke gebmiken.

272. Menschenbeenderen nit de Haarlemer meer.
277. KoUumerland.

279. Wielingen.

— Hamer.

~ Kermis in den Haag.

280. Graaf van Oxford in 1644.

— De vrouw van Stricklandt.

— Luit. kol. Doleman.
282. Nnmismatiek.

292. Cabala, mysteries of state.

293. Protector Weerwolf.

316. Byzan tinisme.

317. Gesl. V. Oidtman.

— Familie de of van Groin.

318. Gesl. Snyck.

— Gesl. Ketelanns.
320. Klokkenspel.

332. Een hnis te Groningen.

358. Kalle.

359. Kamt den haan.

373. Het geslacht Bolle. Valkeniers-adel.

374. Sophia van Renesse.

— Wapen van een onbekend geslacht.
374. Geslacht Soick en hnis Zoidwgk.
391. Grafsteen te Sas van Gent.

640 LI/9T.

Blads.

395. Portret van 1617.
899. Violen.

— G. Humblot.
425. Schoonvader.

429. Gesl. de Lozanne.

430. Mogge van Renesse.

432. Twee rgksveldwachters voor een spook op de vlngt.
449. De Offerberg en de A^odeberg in den Essop.

— Oudheden door 6. van Hasselt verzameld.

— Monferland.

451. Christiaan Bnygena Ninon de l'Enclos.

478. Kasteel van 's Heerenberg.

479. Gesl. van Dreamel.

— Gesl. Borggrave.

480. Het Morre-gat bg Doom.
496. Braga.

498. Menrssen-torea onder Didam, genaamd de Berg-oord.

— Romeinsche gra&teen van een Fries.

499. Ascibnrginm. Asberg bg Meors.

500. Portret van 1587.
513. Baanrots. Smorfioen.
522. Gesl. Scheltas.

— Gesl. V. Dnoren.

533. Jochem Hendriksz. Swartenhoadt.

534. üasimir van Coerlandt.
546. P. Plemper.

548. Schmerling.

583. Predikanten der hervormde gemeente te Bomerswaai.

584. Formosa.
630. Walsche taal.

— Ngmegen.

— Maizebmien.

632. Gesl. Ochten van Waltignj.

633. Een familiewapen.

— Familie Koppers.

^ m

#.v

% • ,"Jf

.- •^

•>;*^v

* > ,

I »

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "De Navorscher"

See other formats