>-;■
7 :
** ,
■J^:
■ ' ' ; *
■^
< -!^- ♦:.,
.^
'v
-*',
"^-:..:.
mm-
^
krv.
^¥ E M M E^
ERSTER RAND.
*~^t&Q^^
i'}ii»
A
Bd. HI.
K^
^»
IIINLEITII.^G.
Leber die Verwechslung der verschiedenen Nolkere, welche in dem
kloster zu St. Gallen gelebt haben, lassen wir den Pius Kolb, den biblio-
thekar des stifles vom jähre 1748 bis zum jähre 17C2 sprechen, der-
selbe schreibt in soinom Verzeichnisse der sanktgaüischon handschrillen,
b. 1, s. 377:
»Qua; inier plures Eckehardos nostros , luec pariler inier Nolkeros
nonnumquam natu est confusio, et error eliani inier erudilos, rerum lamen
nostrarum minus gnaros. De illis oginius paulo snperius ; de bis obiler
tautum innuisso hie sufficial, quinque apud S. Gallum olim floruisse Xol-
keros. Balbulum ; Physicum ; Abbalem; Leodiensom Episcopiuii; et hunc
Labeonem : qui licet ordine »talis quartus fueril, terlius tarnen post Bal-
bulum, et Physicum, seu Piperis granum in ordine doclrinae ab ipso
Eckehardo Ciironograplio nostro coliocatur. A latiorihus autem labiis Labeo
dicitur, multorun» discipulorum doctissimus Magister. Scripsit non pauca
barbarice , seu anlicjuo Iheodisce, et primus psalterium Davidicum Irans-
tulit in linguam antiquain Germanicam. Cumque nou minus sanclitale,
quam scientia polieret, pr«scius mortis sanclissime obiil circa annum, ut
Hepidannus scribit 1022 sub Burchardo II. Abbale.«
lieber Notkcr den Stammler oder den heiligen , den verliisser der
»Media vita« , den auch wir noch b. 1, s. 278, z. 18 mit Notker dem
grosslefzigen oder leuischen verwechselt haben, sehe man die »Geschichten
des Kantons St. Gallen durch Ildefons von Arx« , b. 1, s. 91 fl". auch
von Notker dem arzte (physicus) und Notker dem bischofe von Liillich
und unserm iXotker handelt Arx daselbst, s. 275 ff.
Lieber das geburlsjahr unseres Nolker haben wir nichts gefunden.
Er war ein neffe und schüler Ekkehard's des ersten, des Verfassers des
Walter von Aquitanien. Ueber seine gelehrtheit und seinen charakter
äussern sich die Jahrbücher des Hepidan (Pertz, b. 1 , s. 82) bei der
anzeige seines todes folgenderraassen : »Notker nostrae memoriae honainum
doctissimus et benignissimus obiit.« ähnlich das todlenregister in hand-
schrift 915: » Obitus Notkeri doctissirai atque benignissimi niagisfri.« er
war, wie aus seinen werken und anderen nachrichten hervorgeht, der
teutschen, lateinischen, griechischen und hebräischen spräche kundig und
in den alten Schriftstellern wohl bewandert, er besass ferner nicht geringe
kenntnisse in der theologie, philosophie, rechenkunst, Sternkunde und in
der musik, und versuchte sich auch als dichter, lange zeit stand er als
gefeierter lehrer den schulen des sanktgallischen stiftes vor : daher sein
name »magister«. unter die zahl seiner schüler gehört Ekkehard IV, wie
wir schon anderen ortes gemeldet haben. Wir müssen hier den ausdruck
»dictamen diei debitura«, der öfters bei dem genannten Ekkehard IV,
auch in der übeisetzung der gesänge David's begegnet , erklären , und
Ihun dies mit den werten dos von Arx bei Perlz, b. II, s. 5i : >;Notker
Labeo seu Teulonicus dictus , cum discipulos in arte metrica excercere
proponeret, pensa, qufe eis elaboranda dictabat, ex bibliis, vitis sanc-
torum, et exemplis domeslicis desumebat. Ex eorum numero sunt versus
Leonini , quos a Notkero dictatos Ekkehardus IV adhuc puer com-
posuerat, et post obitum huius sui magistri a se correctos atque notis
interlinearibus explicatos su;t3 collectioni carminum Lconinorum inseruit,
manu sua codici N. 393 inscriptos«. übrigens war der dichterische
geschmack sowohl des lehrers als des Schülers nicht gross, auf das ver-
weisend, was wir hierüber und über die noth des dichters, der sich selbst
erklären muss, schon auf s. 339 des ersten bandes gesagt haben, dürfen
wir ein beispiel des schiiieis anführen, da dasselbe zugleich geeignet ist,
uns über die teutschen Übersetzungen des lehrers zu belehren.
Teutonicc propter caritatem discipulorum plures Ubros exponens.
»Primus barbaricam scribens faciensque saporam.
confessionem palam faciens . cncullatus . 7ion multum dolens in corpore.
Facta pnlam fassus . residens . neque grandia passus.
Ipsa die qua obiU librmn Job finiiiit . opus mirandum.
Nolker mox obiit . ubi Job calarao superauit.
librum Job in quartam Unguam exponens . nimis.
Quem uas in quarlum transfuodeus fecil apcilum.
taoralia teutonice . <^b *""•
Gregorii pondus dorso leual illc secuudiis
psalterium . In quo omnes . qui barbaricam legere scinnt .muHum ddeclanlar.
Post Dauidis dicla simili iani loboie uicla«. elc.
Also in bandschrift 393, auf seile 155. absediuckl finden sich diese
verse bei Perlz, b. 2, s. 57, doch in verkehrter Ordnung.
Die leutschen werke, welche Nolkern zugeschrieben werden sind:
1. Die gesänge David's und anderer; das gebet des herrn ; das apo-
stolische und athanasische glaubensbckenntniss (bandschrift 21).
2. Die Sittenlehren Gregor's (verloren).
3. Das buch Job (verloren).
4. Ein aufsalz über die tonkunst (handscbrift 2V2).
5. Die y)y.aTjp/0()liu« und »rrspt l()(/?pclag<i des Aristoteles (hand-
scbrift 818 und 825).
G. Von dem tröste der philosophie , von Boötbius (handscbrift 825).
7. Des Marlianus Capella hocbzeil des Merkur und der pbilologie
(bandschrift 872).
Wegen der einzelnen stücke sehe man die besondern einleitungen.
Sein tod war in folge der pest, welche das beer Ueinrich's II. aus
Italien mitbrachte, er starb nach dem slerbcregisler in bandschrift 915
am 29sten Bracbmonal des Jahres 1022 , in einem aller von wenigstens
siebenzig Jahren. Vor seinem tode legte er noch eine öCfentlicbe beichte
ab. »Grauissimum autem erat in confessione eius . quod lupum iuvenis
in monachico habilu occiderit . et quod pudet in somnis . bis passus est
septuagenarius « , sagt Ekkebard IV auf seile 156 der handscbrift 393.
nach demselben Schriftsteller Hess er auf seinem todesbelle die armen,
die man fond, vor seinen äugen speisen, und ergötzte sich an .ihrer last,
um seine lenden balle er nach dem beispiele des heiligen Gidlus eine
kette getragen, wesshalb er sich das nach dem tode übliche waschen
verbeten wollte. Mit ihm starben zugleich noch drei seiner amlsgenossea
an der seuche : Ruodperl, Anno, Erimpert. sie wurden in ein grab
gelegt. Die bandschrift 393 enlbalt auf seile 2G2 ihre grabschrift.
='<&
6
»Epitapliium qnatuor scolariim magistris a^que tiimiilatls. «
»Area ter gratos . quatcr et uirlule beatos .
Doctores miros tres tenel ista uiros .
Hie est Ruodpertus facilis . Hie Notker apeitus .
Doclriua? fomes . His pater Anno coraes .
Tonentes piceos deuitans Anno sacerdos .
In paradysiacis sabbata siime locis .
Notker amor cbristo . sacra libans corpore caslo .
Symphona uirgineis gaudia lüde cboris .
Expers sis atri . Ruodperte geronta baratri .
Tres deus in trinum . trine repone siuum .
Quartus Erimpertus tribus bis posl addidil arliis .
Discipuluai clanior . fratribus altus amor .
Plurinius inde cboriis . iacct hie dum uivit bonorus .
Triste sed esamen . band patiantur amen.«
UrSD ANDERER.
©AS CREMET ©ES liEimMo
DAS
APOSTOLISCHE GLAtBEi\SBEKElM\TiMSS.
DAS
ATIIAMSISCIIE GLAUBENSBEKEIVISTIMSS.
Ilaiulseliiin 21. Jalirliumlert \ll.
ßlINLElTlI[NG.
Da wir glauben, einerseits den freunden unseres werkes mr.gliclisl voll-
ständige nachriclilen mittbeilen zu müssen , anderseits den schein nicht
auf uns laden möchten, als halten wir fremdes verdienst durch um-
giessung in eine andere form zu dem unsrigen machen wollen, lassen
wir lieber den Pius Kolb sprechen, der wieder auf den Untersuchungen
fusst , welche Bernhard Frank in der schilteriscbcn ausgäbe geführt hat.
derselbe schreibt in seinem Verzeichnisse der handschriften, b. 1, s. 377 ff. :
»Psalterium Dauidicum paraphrastice in linguam Theodiscam trans-
latum, additis ut plurimum glossulis non contcnmcndis siue ipsius sacri
textus moralibus, siue mysticis : et succinctis inlerprelalionibus.«
»In fine addita sunt cantica consuetudinaria , ul loquilur S. Bene-
diclus . i. e. Magniücat, Benedictus etc. nee non Synibolum S. Athanasii,
aut quisquis illius auetor fuerit : Quicumque vult salvus esse. etc. et
Oratio Dominica . Omnia ab eodem Notkero nostro Labeone in veterem
Theodiscam conuersa.«
»Hoc opus magni iam ab ipsa sua origine semper habitum fuisse ;
nee minorem succedentibus temporibus astimalionem apud omnes, ad
quos postea pervenit, promeruit, ctiam Ileterodoxos : ut Vadianus ,
Schobingerus, IloUingerus, Goldastiis , aliique laudariut pridem , eiusque
odilioneni promiserint, ad prajstilerint nunquam; donec Schilterus J. Cius.
ciarissimus, ac eruditissiraus id non quidem ex noslra bibliotheca desump-
tura, sed a Simone de la Louberc acceptum cum doctissimis notis public!
iuris fecerit Tomo I. thesaur. antiq. leuton.«
Ȁt tres hie oriri possunt difficultates, et controvcrsiw necessario,
sed ut poterimus brevissime cum P. Bernardo Frank de Frankenberg,
lO
nunc lUmo Principe Disertinensi dilucidandae. Hamm duae concernunt
verum huius psalterii authoiem, et parentem ; teitia ipsum hunc codicem
nostrum.«
»1. Enimvero Petrus Lambecius Leopoldi Caesaris historiographus,
et Bibliothecarius, vir caeteroquin omnigena erudilione praeclarus, cum in
bibliotheca Arcis Ambrosianae prope Oenipontum, codicem qiiendam ma-
nuscriptum qui hoc psalterium continebat, vidisset, legissetque, illico
iudicauit, opus hoc esse Otfridi, et in bibliothecam Vindobonensem, velut
praitiosum cyraelion transtulit. Erat autem Otfridus Vissen- seu Weissen-
burgensis monachus Benedictinus in inferiori Alsatia : quod monasterium
bis teraporibus in Praeposituram conversura paret episcopo Spirensi ; flo-
ruitque Otfridus saeculo 9no et ad Carolum M. uounuUa in veteri theodisco
scripsit ; minime vero hanc paraphrasticam psalterii translationera , quam
Notkeri nostri verum, ac genuinum partum esse profitentur Goldastus
Tomo I. rerura Alaman. Zwingerus in Theat. Vit« human. Volum XVI.
Lib. 1. Bucelinus Weingartensis in Menol'. Benedict, ad diem 28. junii.
Elias du Pin in Hist. Controv. Tract. ad Saeculum 10m ut Pantoleonem,
Freherum, et novissime P. Ziegelbauer, aliosque quam plurimos, et om-
nes, si bene novi, usque ad Lambecium praeteream. Unus autem Ecke-
hardus noster omnium vices supplere potest, testis a visu, et Notkeri
Labeonis discipulus in libro suo Benediclionum. Solus Trithemius, quem-
que unus Lambecius , Notkeri vel penitus oblitus , vel potius nescius
secutus est, Otfrido hoc opus perperam adscripsisse videtur. Videtur,
inquam, verbis enim Trithemii bene ponderatis apparet, eum de longe
alia translatione psalterii loqui (de metrica scilicet, quam Otfridus scrip-
sit) non de Prosaica, qua? Notkeri solius opus est; ut proin Lambecius
ficulrieo nilatur fundamento, dum Trithemii se putat firraari authoritate.«
»Rationes praeterea fortissimae , quae idipsum docent , aferuntur in
eruditissima dissertatioue altefati lUmi principis Bernardi, quam Schilterus
editioni psalterii praefixit ; convincuntur Otfridum translationis huius para-
phrasticae parentem non fuisse, nee alium quam Notkerum nostrum esse
potuisse.«
»2. Ast quem Notkerum? altera haec controversia est, inter paucos
tarnen, et rerum San-gallensium ignaros. Labeonem autem hunc esse
vel ipse codicis titulus apud nos probat, ubi in fronte inter duas has
voces primi psalmi : Beatus vir, quae veteri artificio, et rainio depictae
sunt, legitur : Incipit translalio Barbarica psalterii Notkeri tertii. Non
ergo Balbuli esse potest, qui fuerat Notkerus primus ; non Physici, seu
11
Medici, qui sccundmn locum apud nostrates seniper oblinuit ; nee ctiam
Noikerus Abbas : licet eniiu hie inter piiesiiles nostros magnam sui no-
iiiinis laudeni et meraoriani apud posleros rcliqiieiit ; non tarnen inter
viros seienlia, et eruditioue conspicuos. Ita quidem Rupertum subdecanuiu
ad Ottonem M. di\is«e tostatur Eckehardus in Casibus Monasterii eap. IG.
Fndo facUnu est , ut quamvis Notkcrus Labco in ordine a;talis quarlus
iiomiuandiis foiet ( ul supra notavinius) ob meiituiu doctrina) auteni sem-
per Terlius dictns fuerit.«
»Aecedmit chroniea nostra, qua} Labeoneni pluribus in loeis authoiem
huius operis faeiunt. Piweipue cum de Gisola Imperatrice, Conradi II.
coniuge, et nialre Henrici terlii imperat. loquunlur. Ha3C enini illico post
mortem Labeonis ad S. Gallum, uiia cum filio Ilemico causa Oralionis
veniens ipsum autographum psalteiii Labeonis, et eommentarii in Job,
quem ipse quoque feeeiat, aportavit, inuitis licet quam maxime Patribus.
Certum autem est , Hcnricum III. et Giselara eodem cum Nolkero Labeone,
et non cum cacteris Notkeris nostris tßvo , Sa;eulo seilieet llmo vixisse.
ConOrmat etiam assertum nostrum continuala hucusque , et indubitata
traditio.«
»Hine merito Joaehimus Vadianus, Elias du Pin, Basnagius, et pauci
alii eiToris argui debent, qui omni destituti firmiori rationis fundamento,
hoc opus vel Notkero Balbulo , vel Physico, vel etiam, quod magis mi-
reris, i^bbati atliibuunt, nominis afGnitate seducti.«
»3. Codicem ipsum quod spectat, sciendum : tiia apud nos succe-
dentibus temporibus asseruata fuisse exemplaria. Primo ipsum auto-
graphum Labeonis ; quod tamen, uti mox diximus, Gisela Iraperatrix secum
tulit. Alterum consimilera codicem Labeonis nomine insignitum adhuc sub
Francisco Abbate ad initiura sajculi XVI in Monasterio et hibliolheca
nostra asservatum; sed tempore mutata; religionis in civitateni San-Gal-
lensem delatum fuisse testatur Chronicon nostrum ; quem codicem non
raro citant Vadianus et Goldastus utpote in cuius raanum illum devenisse
ipsus testatur Rer. allaman. f. 1. Tertium reperio apud Mezlerum, qui
id suo adhuc tempore , i. e. sub annum circiter 1020 armarium nostrum
ornasse scribit : Dum ad annum Christi 1027 hoc psaltcrium a nionacho
quodam intra 14 dierun) spatium mira celerilate integrum descripluiu fuisse
asserit; sicut in eins medio ad marginem legere erat. Sed hi omnes Codices,
et exemplaria monasterio nostro subtracta sunt. Aliud exemplar, et sane
puleherrimum nunc possidemus, ex alio loeo, quem cousultosilentio involvo,
et ubi pra;fatus Mezlerus suo illud tempore viderat, ad nos translatum.«
lg
öEx paraphrasi autem unicam Labeonis aniniadversionera in medium
producere necessarium esse duco, in quo quosdam e nostris religiosis
schismaticos vocat; ne subito illam legentibus, et minus intelligentibus
scandalo fortasse esse posset.«
»Ac versiculum 10m psalmi 55 (nicht »65ti«). Jubllate Deo omnis
terra etc. scribit in margine ea quidem manu, minore tamen charactere :
Popponiscos Schismaticos monachos, maxime inter San-Gallenses etc.
Item ad versiculum 14m eiusdem psalmi : mille aliis , quibus Schismatici
nostri irritaverunt Deum in adinventionibus suis ; maxime autem in duobus,
in quibus etc. Nam et crapula Gallis ingenita etc. Ex quibus verbis,
quid author, Labeo, intenderit, quosue monachos signare uoluerit , vix
intelliges, nisi Chronicon nostrum desuper consulueris. Ex hoc enim palam
fit: Sermonem hie esse de Sandrato monacho illo Stabulensi, vel ut alii,
sed minus recte ajunt, Coloniensi; qui cum Abbatiae S. Galli dignitatera
ambiisset, nonnuUos e nostris adhaerentes sibi habuit. Sed spe sua tur-
piter delusus id tandem continuis calumniis, ac fraudibus apud Oltonem I.
Imperatorem hypocrisi sua inductum effecit, ut sibi visitatio, et reformatio
monasterii S. Galli committerelur. Quomodo autem lupo detracta fuerit
ovina peUis, et vafrities eius , simulatio, et praecipue crapula, de qua
etiani Labeo in supra allatis verbis mentionem facit, detecta, narrat Ecke-
hardus de casibus monasterii. Haec autem contigere sub Nolkero Abbate,
sub quo iam floruit Notkerus hie noster Labeo.« »Scriptus est hie codex
saeculo 12mo circiter, maxima cum dihgenlia et decore : Textus psalmo-
rum minio, paraphrasis attramento in fol. minore membr.«
Die angezogenen stellen haben die beweisende kraft nicht, welche
ihnen Frank und Kolb zuerkennen ; denn sie sind randglossen, und lassen
es schon um dieses umstandes willen zweifelhaft, ob sie dem urheber der
Übersetzung angehören, ferner ereignet sich der Vorfall, welchen die
erste stelle berührt, zwölf jähre nach dem tode Nolkers, nemhch in dem
jähre 1034. wir haben desshalb eine dritte stelle, auf seite 67 der hand-
schrift, welche mit den worten »Ane die (n. minna) uuaren heretici und
sint hiuto richarth popo« etc. beginnt und sich im texte findet, weil sie
denselben spätem Vorfall berührt, aus dem texte geworfen und unter die
randglossen verwiesen. Wir können uns dieser entdeckung für den Cha-
rakter unseres Schriftstellers, den die geschichtsschreiber den »gütigsten«
nennen , nur freuen. Wir werden gleich auf diese sache zurückkommen,
wenn wir einige berichte des von Arx, welche derselbe in der handschrift
selbst gibt, vernommen haben.
13
»Codex iste sludiose et correcte scriptus est quoad texlum, in notis
interlinearibus autem errores occurrunt v. g. Endllmere pro Wendilmere,
marc. Berbist pro herbist, aulumnus. Ilouue proHeuue, foenum , Heu.
Niogila pro uof^iia, volucres, Vogel etc. et sa3Culo duodecimo vetustior non
est , ccntum circiter annis post mortem aulhoris scriptus ; jara editus in
Scbiiteri Thesauro.«
»Nota; marginales, tiluliis, ac finis libri, ubi Nolkero nomen Tertii et
teulonici tribuitur , non sunt authoris, sed exeraplaribus, post eins obitum
confectis, abs Ekkebardo IV ejus discipulo adjecta sunt. Is cnim in libro
Benediclionum, in quo pag. 155 magistri sui obitum describit, cum tertium
numerat, ejus opera teutonica producit, S. Popponis reformationem in cod.
man. N. 176 pag. 298 eodem modo suggillat , et compositionibus ligatis abs
raagistro Nolkero dictatis eundem titulum pra>figit ac ille, qui hie pag. 559
in raargine visitur, nempe dictamen diei debitum.«
Der angezogene schluss der handschrift lautet :
»NOTKER . TEVTOMCVS . DOMINO . FINITVR . AMIGVS .
GAVDEAT . ILLE . LOCIS . IN . PAllADYSIAGIS . «
Worauf jedoch von Arx seine behauptungen , die übrigens alle Wahrschein-
lichkeit für sich haben, stützt, wissen wir nicht anzugeben, die angedeutete
stelle aus dem » Liber Bcnedictionum « spricht bloss von drei werken
(Übersetzungen) unseres Schriftstellers, die stelle aus handschrift 17G heisst :
»Et in aliis rebus perturbatio grassatur, sicut nouitas popponis S. Galli
cellam in plcrisque nolabiliter sanam uulnerabat scismatis sui uulncre saiuo
et dolendo« , und ist wirklich von Ekkehard's band.
Woran wir schon früher nicht zweifelten, da es ganz in der art und
weise Ekkehard's lag , die werke , welche er gebrauchte , mit erklärungen
und annierkungen auszurüsten (s. s. 255), das scheint uns jetzt zur gewiss-
heit erhoben, dass er ucnilich der urheber jener glossen ist, aus welchen
Frank und Kolb Schlüsse für Nolkern zogen. — Was sie beweisen wollten,
leidet darunter nicht.
Wir fahren nun mit den werten des von Arx fort.
»Pictura operi prajfixa, quam linea; magis quam colorcs eCformant, ex-
hibet B. Virginera , vel divinam sapientiam , ornalu byzantino throno resi-
dentem, coronatam, nimbo circumdatam, sinistra florem elevantem, dexlra
fillium in sinu tenentem , extremis autem digilis unioncm prai se feren-
tem. A sinistra adstat Cherubim ulraque manu pavas (?) velo obtectum
14
afferens. ^) In dextra quidam librum sustoUens offert infanti, quem offe-
rentem tonsura , et vestis monstrant monachum , et über apertus , cui pri-
mus psalterii versus, beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum et in
uia inscriptus est, Notkerum Labeonem produnt.«
» In altera pagina rex dauid throno insidens in instrumento septein
fidium Guitarrae affini ludit circumdatus quatuor Musicis , quorum primus
arcu consueto in cheli unichordi, alter in Guitarra regiae haud absimili, ter-
tius in Nablio triangulari octo chordarum , quartus in quodam genere Sam-
buccae sonos producit.«
»Monasterium Einsidlen multis saeculis codicem hunc possidebat. Ei,
cum saeculo 14 mutuo esset datus , in extrema ora ultimae pagina^ iuseruit
quidam haec: »restitui debet fratri Henrico de ligeriz thesaurario ejusdem
monasterii«. Idipsum post centum annos in simili casu bis verbis fuit ad-
monitum : »Iste liber monasterii Eremitarura est concessus domino Judoco
de Mos militi coramoranli in luceria.« Einsidlam restitutum Jodocus noster
Mezler inibi viderat. Quando et quo juris titulo illinc ad S. Gallum migra-
verit, non prodit d. Pius Kolb in Catalogo Manuscriptorum. Aliud Exemplar
hujus operis inde ab authoris aevo in Monasterio S. Galli asservabalur quod
in catalogo Bibliothecae , 1461 conscripto, invenitur, quod Vadianus vidit,
ex eo teutonicum Pater noster et Credo excerpens, lib. II de Colleg. p. 47
quod tempore reformationis abstractum Bartholomaeus Scbobinger biblio-
thecae suae intulit, nota) ejusdem in lib. II vadiani de Colleg. apud Goldast,
et quod anno 1606 Goldastus sese in manibus habere scripsit in tom. I rer.
alleman. part. I, p. 4, et quod Mezlerus in Bibliotheca monasterii S. Galli
asservari testatur; et Ekkehardus V. in vila S. Notkeri, saeculo 13 itidem
asseverat, ex eo haud dubie descripti sunt duo versus, qui hie in fine
p. 575, et in cod. 393 p. 246 manu 14 saeculi scripti leguntur. ^j Disparuit
inde, a nemine ab eo tempore visum, nisi illud sit, quod ia tiroli inventum
Wiennam delatum ibidem asservatur.«
»Quis pag. 550 ille author Noricus, qui voces »in aeternum et ultra«
germanice per »jemer uul elor« reddidit?«
»Quis pag. 176 saeculo 13 illa verba »von den wcbir buchis din seze
ich uf stuol dinu inscripsit?«
') »Das berühmle Venusbild im Kapilol zu Rom hat auch nebeu sich ein Gefäss
mit überschlageneni Gewand. Wiukelmann's Kunst 6. B. 141. S.« Spätere raud-
bemeikung des von Arx.
2) Das schon angeführte : »Notker Teulonicus« etc.
»Adesl copia illius Psalterii Labeonis , quod oliin in S. Gallo asserva-
balur in papyro. cerlum id faciunt lilteras in codice N. 21 cl a psalterio in
Scbiltero variantes, quarum qua^dam in singulis psalmis ocauriunt.«
Diesem lassen wir noch folgen, was Arx über einige alte musikalische
inslrumente, meist aus unserni Schriftsteller selbst schöpfend, hinter der
handschrift angemerkt hat.
»Notkerus labeo de Psalterio, Rotta et Cithara.«
»Pag. ultima. »»Sciendum est, quod anliquum psalterium inslrumentum
dechacbordum utique erat in hac videlicet Deltae littera; figura mullipliciter
mistica. Sed postquam illud Symphoniaci quidara et ludicratores, ut qui-
dam ait, ad suura opus traxerunt, formara ejus et figuram comoditati
habilem fecerant, et plures chordas annectentes, et nomine barbarico
Roltam appellantes misticam illam trinitatis formani transmutando.»»
»Pag. 250. »»Psalterium (rotta) habet obenan nidir buch; cyltara die
habet niderligenteu Buch.««
»Pag. 296. »»Psalterium (Sallare) habet obenan buch, dannan gant
nider die sciten, aber cyltara habet nidenan buch, daz sallirsanch heizet
nu in dutiscun rotta a sono vocis, quod grammatici faclicium uocant ut
tintinabulum et clocca.««
»Pag. 342. »»Psalterium (rotta) ist genus organi (ein slaht orgin-
sangis so also seitspil ist), daz ruoret man mit banden.««
»Pag. 225. »»In psalmo est sonoritas. In roltun lutun ist scal. Psal-
mus seitscal.««
»In psalterio aurco pp. 2 et 6. Hex dauid manu sinistra lignum ob-
loDgum tribus chordis sonorum et dextra stilum tenet.«
Die angeführten Zeugnisse lassen keinen zweifei übrig, dass Notker,
der s. g. dritte, mit dem beinamen des grosslefzigen und des teutschen,
der Urheber ist der Übersetzung und auslegung der lobgesänge David's,
und was sonst die handschrift 21 noch hat. Schwieriger ist die Unter-
suchung über die handschriften und ihre Schicksale, die kaiserin Gisela
erhielt, wie gemeldet, im jähre 1027 ein stück. »Kisila imperalrix«, sagt
Ekkehard IV. in seinem » Liber benedictionum« , s. 155, » opcrum eins
(d. i. Notkeri III.) auidissima Psalterium ipsum et Job . sibi exemplari sol-
licite fecit«. darnach müsste man an eine abschrift denken : aber obgleich
wir die stelle, worauf fussend Kolb meldet, dass Gisela die Urschrift mit-
genommen, nicht haben auffinden können, muss seine behauptung doch
ihre richtigkeit haben , wenn anders die zweite nachricht wahr ist :
16
»ad annum Christi 1027 hoc psalterium a monacho quodam intra 14 dierum
spatium mira celeritate integrum descriptum fuisse asserit (Mezlerus); siciit
in eins raedio ad raarginem legere erat«, es ist kein grund vorhanden,
diese nachricht in zweifei zu ziehen. Halten wir die gegebenen berichte zu-
sammen , so lassen sich aber daraus zwei sichere Schlüsse ziehen: erstens,
dass im jähre 1027 nur ein stück, die Urschrift, vorhanden war, indem
Gisela vierzehn tage auf die abschrift warten rausste; zweitens, dass Gisela
die Urschrift mitgenommen , indem sich jene in vierzehn tagen gefertigte
abschrift, mit der erwähnten randbemerkung in ihrer mitte, noch um das
jähr 1620, wo Metzler dieses berichtet, im kloster St. Gallen vorfand.
Die ferneren Schicksale der Urschrift sind unbekannt. Das bruchstück,
welches Docen fand und Massmann in seinen »Denkmälern deutscher
Sprache und Litteratur« heft I, s. 120 mittheilt, ist es ein blatt der Urschrift?
hören wir den bericht Massmann's. »Docen fand es am 7. November 1825
als Einband eines Buches vom Jahre 1626 verbraucht, welches aus Seon
nach München kam. Im Jahr 1626 war also wahrscheinlich die ganze hand-
schrift noch vorhanden. Es ist ein Pergamentblatt in gr. 4. , mit breiten
Rändern, sehr gut geschrieben, ohne Absätze, ohne rothe Buchstaben,
mit Accenten. Es ist der Psalm 10 (nach dem Hehr. 18 Verse), v. 4 — 18,«
u. s. w. Was Massmann von der beschaffenheit des blattes berichtet, passt
zu der sanktgaUischen Schreibweise jener zeit, und die lesarten sind sehr
gut. befremden kann der mangel einiger worte wenig, indem sie alle mehr
oder minder der art sind, dass sie Ekkehard IV. nach seiner gewohnheit
hinzugefügt haben könnte, wie , wenn unter anderen alle zwischenzeiligen
Übersetzungen von lateinischen Wörtern von Ekkeharden herrührten? dass
mehrere randbemerkungen sein werk sind , haben wir oben bemerkt, von
fünf zwischenzeiligen glosseu hat das bruchstück nur eine. Wir bezeichnen
dieses bruchstück mit dem buchstaben »A« und werden seine lesarten an
ort und stelle mittheilen , wie wir sie dem erwähnten werke enthoben , mit
ausnähme der unwichtigen des lateinischen textes.
Verfolgen wir nun das Schicksal der in St. Gallen zurückgebliebenen
abschrift I Das handschriftenverzeichniss des Jahres 1461 kennt unter P. 20
eine »Translatio barbarica psalterii«. im anfange des sechszehnten Jahr-
hunderts, unter dem abte Franz, der von 1504 bis 1529 herrschte, befindet
sich, wie Kolb berichtet (s. s. 11), eine solche Übersetzung noch immer in
der bibUothek des stiftes : ohne zweifei immer das gleiche stück. Im fol-
genden jähre, bei gelegenheit der glaubensänderung , als die Zürcher und
Glarner den bücherschatz des klosters raubten, kam derselbe durch kauf
in die bände der bürger der stadt St. Gallen, darunter wobl fragliche
bandschrift, denn von Watt berichtet: »Extat apud nos Sangalli Psalterion
a Notkero raonacho«. s. Cioldiist, .3le abtheil. s. i7 der frankfurter aus-
gäbe. Zwar waren die St. Gallcr durch den vertrag des folgenden Jahres
gebunden, den gekauften schätz zurückzugeben, aber, wie wir schon
b. 1. s. 19 bei den werken Kero's berichtet haben, manches blieb zurück,
manches kam in andere bände, daher konnte, gegen das ende jenes Jahr-
hunderts, Schobingor, ein sanktgallischer bürger, schreiben: »Est nunc
penes me in mea bibiiolheca, quod vulgare et publicum in vsum dare
recepit noster Goldastus cum amplissima priscorum verborum expositione«.
ebend. s. Ii4. Goldast aber (1570 — 1635) muss sie nothwendig zwischen
den Jahren 1598, wo er zuerst in das haus Schobinger's kam, und dem
jähre 1600, wo seine » Alamannicarum rerum scriptores« erschienen, in
bänden gehabt haben: »quod opus nunc in nostra manu est«, ehend.
abtheil. 1 , s. 4.
»Tertium reperio apud Mezlerum, qui id suo adhuc tempore i. e. sub
annum circiter 1620 armarium nostrum ornasse scribit«, sagt Kolb (s. oben
s. 11) und bemerkt, dass dieses stück die bei der anwesenheit der Gisela
in St. Gallen genommene abschrift sei. der zeit nach wäre dieses das
zweite stück , und das von Watt , Schobinger und Goldast besessene das
dritte; doch kömmt es auf diese bezeichnung nicht an, besonders da wir
der ganzen meinung Kolb's entgegentreten müssen, nach derselben müss-
ten sich uemlich in früherer zeit zwei stücke in der bibliothek des klosters
befunden haben : wäre aber das der fall gewesen , so würde das bücher-
verzeichniss vom jähre li61 nicht ermangelt haben, dies wie bei andern
werken anzuzeigen. unserer ansieht ist auch Arx , welcher schreibt :
„Quod anno 1606 Goldastus sese in manibus habere scripsit et quod Mez-
lerus in bibliotheca monasterii St. Galli asservari testatur«. hätten wir die
werke Metzler's haben und die stelle selbst in betracbt ziehen können ;
vielhncbt dass wir, wie es uns bei andern nacherzählten berichten auch
ergangen ist, in den worten des Schriftstellers seihst entscheidung gefunden
hätten, noch eine probe wäre möglich, wenn nicht auch diese bandschrift
verloren gegangen wäre , da Goldast aus derselben das gebet des herrn
und das apostoHsche glaubensbekenntniss mitgetheilt hat.
Nun unsere vermuthung ! Metzler war vom jähre 160i bis 1624 biblio-
thekar des Stiftes, er stand mit Goldast in freundschaftlichen Verhält-
nissen, wie dies in der lebensbeschreibung des letztern in der dritten
ausgäbe der »Rerum Alam. script.«, s. 5, gemeldet wird: »Ha; aedes
Bd. in. 2
18
(Schobingeri) per quosdam raenses suffragium Goldasto praebuerunt, jam-
jam Antiquilatum patriarum illecebras et commoda sentienti, antiquosve eo
facienles Codices S. Galli et in vicinis Monasteriis insigni dib'gentia versanti,
qua in re facem ei praetulit IVJetzleriis Monachus S. Galli«. leicht konnte
Metzler denselben bewogen haben , ihm das theure buch zurückzugeben,
wie er ihm die handschrift 393 (»Liber benedictiorum«) im jähr 160i zurück
gab. s. Goldast, abtheil. 1 , s. 3.
»Disparuit inde (iste codex) a nemine ab eo tempore visum , nisi illud
sil, quo in tjroli inventum Wiennam delatum ibidem asservatur«. Arx,
oben, das ist nicht der fall; denn die Wiener handschrift, aus der Hoff-
mann von Fallersleben und Graff stücke mitgetheilt haben, ist eine art Über-
arbeitung, und überdies finden sich in deren mitte und anderen ortes
predigtslücke, welche aufzunehmen der mönch, welcher die abschrift in
vierzehn tagen verfertigte, nicht die müsse hatte. Beide besprochene
handschriften sind somit für uns verloren, auch das docenische blatt, da es
schon im jähr 1626 zu einem bücherdeckel verwendet worden ist, kann
nicht ein bruchstück dieser abschrift sein, eher der Urschrift, wie wir
oben bemerkt haben.
Goldast hat, wie schon angedeutet, aus seiner handschrift das gebet
des herrn und das apostolische glaubensbekenntniss, ferner die einleitung
zu dem letzteren stücke, jedoch ohne das Latein und die erklärungen,
auf Seite 47 der dritten abtheilung seines werkes mitgetheilt. Wir haben
die lesarten an ort und stelle aufgenommen und mit dem buchstaben )iB«
bezeichnet.
Ein drittes stück ist die in St. Gallen befindliche handschrift mit der
nummer 21. sie fällt in das zwölfte Jahrhundert, ist aber schwerlich eine
sanktgallische arbeit, auch ihr einband in braunem leder ist nicht sankt-
gallisch. sie ist ferner keine abschrift aus der urschrift, indem man darin
die bemerkungen Ekkehard's IV. und einige »dictamina diei debita« an-
trifft, s. oben s. 13. Im vierzehnten , fünfzehnten und w enigstens auch
im anfange des siebzehnten Jahrhunderts, wo sie Metzler gesehen, befand
sich dieselbe in dem kloster Einsiedeln, s. oben s. 11. nach der art,
wie sich Kolb darüber äussert, scheint sie nicht auf ganz rechtlichem
wege nach St. Gallen gekommen zu sein.
Eine vierte handschrift ist die , wonach Schilter seine ausgäbe besorgt
hat. er hatte dieselbe von einem herrn von Loubere erhalten, ihre
frühern wie ihre spätem Schicksale sind unbekannt, da somit der schil-
terische abdruck an die stelle der handschrift tritt, glaubten wir der
19
gelehrten weit eioen gefallen su erzeigen, wenn wir seine lesarten auf-
nähmen, dies geschah mit dem buchslaben »Seh«. Ueber die Verwandt-
schaft mit unserer handschrift bemerkt Füglistaller in der handschrift selbst
folgendes :
»Was pag. 301 unten auf den 2 letzten Linien durch den Fleck aus-
gelöscht ist, ist so zu ergänzen: Also daz ist, daz ir irao fore sint ,
nieman negetär in slAhen, unz ir ne vvellent. Das verschwundene ir
fehlt auch bei Schilter : ein Beweis dass sein Exemplar eine Abschrift von
diesem war. S. Schilter Ps. 81. 3.«
»Ebenso ist p. 359, Ps. 97. 1. das auf canticum stehende niuu in
niuue zu ergänzen. Bei Schilter fehlt ebenfalls das e: ein 2ter Beweis
des Gesagten.«
ȟeberhaupt finden sich alle Unrichtigkeiten, die im cod. vorkommen,
auch in Scbilters Abdruck.« »Füglistaller.«
Es mögen hier einige beispiele folgen , wie sehr die beiden texte in
ihren fehlem übereinstimmen.
Handschrift 21. Schilter.
S. 12. „glesliphent" statt „gesliphent". „glesliphent".
„ 13. „ersteriben" statt „ersterben". „ersteriben".
„ 13. 14. ,,ih ne irsterben muge". Diese worte sind
durch punkte getilgt. Schilter hat sie.
„ 21. „gemini" statt „Jemini". „gemini".
„spiritaliter" statt „spiritualiter". „spiritahter".
„ 23. „uuorhta uuorchta" . „uuorhta uuorchta."
„ 27. „perient" statt „peribunt". „perient".
„ 32. „uuanda" statt „uuarlent". „uuanda".
„ 38. „rertendo" statt „rehtendo". „reitendo".
„ 68. „unicornuorum" statt „unicornorum" (! ). „unicornuorum".
„ 74. „daz", durch feine punkte getilgt, hat Schilter gleichfalls, u. s. w.
Noch auffallender ist ein anderes beispiel. unsere handschrift hat
auf Seite 75 :
plucheit *
„diu diffidentia beizzet* unde uirchunst"
d.i. „diu diffidentia beizzet plucheit unde uirchunst". Schilter liest dafür :
„diu diffidentia (plucheit) beizzet unde uirchunst".
20
Nun einige beispiele von stärkeren abweichungen
Handschrift 21.
S. 13. „stal".
„getuosl".
„ 15. „nundeilichen".
„ 16. 5,dia", verbessert aus „diu".
„ 17. „dara tara".
„ 18. „timorem".
„ 22. „liehen".
„ 24. „senuuura".
„JVDONO".
„ 31. „einer".
„ 33. „der«.
„ 44. „armherzirh" (zweimahl).
„ 46. „cbuninc".
„ 57. „tiz.«
„ 58. „scalhlih«.
„balto«.
„echert".
„ 59. „uuizzen".
„ 63. „suln".
Schiller,
„stat".
„ne geluost".
„uuuenderlichen".
„diu«.
„Dura dura«.
„odorem".
„lieben«.
„seiuiun".
„ludono«. ^)
„einen«.
„den«.
„armherzlich«.
„chumine«.
„Tih.^j
„sedlhlih«.
„baldo".
„necherl".
„uuisshen«.
„sele".
„leite".
„inhiigte". u. s. w.
„ 73. „lere".
„ 74. „inguhte«.
Um ein urtheil zu gewinnen , dürften vielleicht mehr beispiele nothig
erscheinen, wer sie wünscht, kann sie leicht finden, da wir die Schil-
terischen lesarten angegeben haben. Uns hat sich — abgerechnet dass
vielleicht manche abweichung auf die rechnung Schilter's gesetzt werden
muss — die Überzeugung ergeben , dass seine handschrift keine abschrift
der unsrigen ist, sondern dass vielmehr beide einer quelle entflossen sind,
wir bringen dabei weder den mangel der tonzeichen und randglossen bei
Schilter, noch die häufige auslassung von Wörtern und sätzen, noch die
Verbindungen und trennungen , welche derselbe richtiger hat, noch die
öftere abweichung in der Schreibung einzelner laute, z. b. „s« und „seh«,
^h« und „ch«, noch den Wechsel des „o« und „e" in den endungen, noch
') Ein fehler, der nur gut ans einer schrift entspringen konnte, wo dieses
•worl mit langem »i« geschriel)en war.
2) Das »z« unserer handschril'l kann nicht leicht für »h« gelesen werden.
gl
fast regelmässige Verdoppelungen von niitlauten, wie z. h. „schaff", u, s. w.
in anschlag. grosses gewicht dagegen legen wir auf die Verbesserungen
in unserer handschrift, welche, wenn auch oft sehr fein ausgeführt, in
der Schilterischen ahschrift regelmässig übersehen sind; auf die Verwechs-
lungen des „c" und „e" (z. b. „slecchent" und „steechent" auf seite 29),
die sich nicht gut aus der schrift unserer handschrift erklären lassen;
ferner auf die nicht selten bessern lesarlen Schilter's.
Bei der angäbe der Schilterischen lesarten haben wir gänzlich un-
wichtiges ausgeschlossen , wie wenn z. b. unsere handschrift bei grosser«
schrift im Latein „V", und bei kleiner „u", und umgekehrt Schilter „U"
und „v" schreibt; oder wenn Schiller das wort „got" immer gross, und
unsere handschrift zuerst öfters klein schreibt; oder „proicit" statt „pro-
jicit", und „intellege" statt „intellige". auch was die Verbindungen und
trennungen betrifft, haben wir nur anfangs einiges angezeigt.
Das sind die vier handschriften , über die wir mehr oder minder
nachrichl ertheilen gekonnt, über die papierne handschrift, wovon Arx
oben (s. 15) spricht, vermögen wir keine auskunft zu geben. Ucbrigens
muss dieses werk Notker's ziemliche Verbreitung gehabt haben, was uns
einige jüngere Überarbeitungen zu beweisen scheinen, die noch vorhanden
sind, eine solche findet sich in der kaiserlichen hofbibliothck in Wien
und in der königlichen bibliothek in München. Es wird nicht getadelt
werden , wenn wir die belehrungen mittheilen , welche Graff und Docen
darüber geben.
„Deutsche Uebersefzung und Erklärung der Psalmen , dasselbe Werk,
welches im S. Galler Codex 21 enthalten und, als eine Arbeit Notkers,
in Schilters thes. abgedruckt ist. Nur ist es nicht als ein zweites Exem-
plar des S. Galler Codex, sondern vielmehr als eine Art von Ueberarbei-
tung anzusehen , die theils andere , dem Dialekt des Schreibers angehörige.
Formen und einzelne abweichende Ausdrücke gebraucht , theils die latei-
nischen Wörter, die der Exposition im S. Galler Werke beigemischt sind,
aufgibt und sie durch deutsche ersetzt. Gleich der Anfang: Der man ist
salig . der in dero argon rat ne gieng . so adam teta . do er dero chenun
rates uolgeta uuider gote . Noh an dero suntigen uuege ne stuont . so er
teta . Er chom dar ana . er chom an den breiten uueg der ze dero hella
ket . unde stuont dar ana . uuanda er gehancta sinero kelusta . hengento
stuont er etc., zeigt die Identität dieser und der dem Notker beigelegten
Arbeit; vollständigere Vergleichung werden die unter Nr. 4 hier abge-
druckten Stücke gewähren , die auch der S. Galler Psalmenübersetzung
2g
beigefügt sind und gleichfalls nach der Tradition und der im S. Galler
Codex befindlichen (im Wiener Codex aber fehlenden) Unterschrift:
notker teutonicus etc. für Notkers Arbeit gelten", u. s. w.
S. Diutisca, b. 3, s. 122 und 123. Weitere belehrung über diese
handschrift findet man in Hoffmann's „Verzeichniss der altdeutschen Hand-
schriften der Hofbibhothek zu Wien", s. 281, nach dem die handschrift aus
dem elften Jahrhundert stammt. Eccard, GrafT, Hoffmann, Massmann
haben stücke derselben mitgetheilt.
• Ueber die Münchener handschrift gibt Docen in dem ersten bände
seiner „Miscellaneen", s. 32 und 33, auskunft.
„Die königliche Bibliothek in München besitzt noch eine andere alte
Uebersetzung der Psalmen aus dem vierzehnten Jahrhundert, mit einer
jedem Vers beigefügten Auslegung, ehedem dem Stift St. Nikola bei Passau
zugehörig. Ich hatte es nicht erwartet, in dieser Handschrift ein blos
verjüngtes Exemplar der Notkerischen Bearbeitung der Psalmen zu finden,
da bekanntlich die Denkmäler der älteren teutschen Sprache, vom IX. bis
XII. Jahrhundeite, in den folgenden späteren Zeiten ganz ausser Gebrauch
kamen, und darum auch nicht ferner abgeschrieben wurden. Man darf
aber nur wenige Seiten des vorliegenden Manuscripts mit dem Werke des
Notker vergleichen, um überall die auffallendste Aehnlichkeit zwischen
beiden zu bemerken , und selbst in den mannigfaltigen Veränderungen der
Sprache, die das jüngere Denkmal in einer Folge von vierhundert Jahren
nothwendig erfahren musste , noch die nämliche Quelle zu erblicken, die
in dem Notkerischen Original noch unvermischt und lauter fliesst. Um
auch den Leser in den Stand zu setzen , sich von der Wahrheit unsrer
Behauptung zu überzeugen, wollen wir den ersten Psalm aus der Hand-
schrift hersetzen , und , um die Vergleichung zu erleichtern , Notkers Ori-
ginal selbst ihm zur Begleitung geben."
Eine mittheilung der lesarten ist also nach der beschaffenheit dieser
arbeiten an und für sich unmöglich, wir müssen daher den leser auf die
probe bei den genannten männern verweisen, ausser dem ersten psalme
theilt Docen später, s. 42 IT., auch noch den 103len mit. Am Schlüsse
(s. 36) des ersten psalmes macht derselbe eine bemerkung, welche wir
noch miltheilen zu müssen glauben.
„Diese verjüngte Ueberarbeitung des Notkerischen Originals würde,
wenn man in einzelne Untersuchungen eingehen wollte, für die Geschichte
der teutschen Sprachkultur manche interessante Beyträge liefern, für jetzt
g3
genügt es uns, auf dieses Denkmal (welches ohne Zweifel nicht zunüchst
aus dem noch unveränderten Original des Uten Jahrhunderts genommen
wurde], den Literator aufmerksam gemacht zu haben.« u. s. w.
Es bleibt uns noch übrig, einiges über die eigenschaften und
eigenheiten unserer handschrift , und über die art nnd weise , wie
wir den abdruck behandelt haben, zu melden. Dieselbe ist schön
und sorgfältig geschrieben, die schrift gleicht unserer teulschen druck-
schrift und wechselt mannigfaltig ab. der lateinische text ist roth, die
erste zeile jedes gesanges mit rothen , einzelnes andere mit schwarzen
lateinischen anfangsbucbslaben geschrieben, die übergeschriebenen Wörter
haben kleinere schrift. diese haben wir in klammern in den text auf-
genommen , und haben die rothe schrift durch absälze ersetzt. Die ersten
blätter sind frei gelassen , und erst auf seite 8 steht das »Incipit« bis
»vir«, meist mit grossen verzierten buchstahen. s. das facsiraile. Die an-
wendung grosser anfangsbuchstaben erfolgt ziemlich gleichmässig, z. b. im
anfange eines satzes. doch schwankt die Schreibung der eigennamen und
anfangs die des wortes »got«. auch einzelne andere Unregelmässigkeiten
begegnen, wie z. b. »Goldes« auf seite 105. In der grossen schrift, d. i.
in der schrift mit anfangsbuchstaben, vertritt das »V« die stelle des »U«,
das jedoch in der teutschen in seinem entstehen ist ; und umgekehrt in
der kleinen schrift das »u« das »v«. ausnahmen sind selten, zunächst
noch das »v« in der kleineren schrift der übergeschriebenen Wörter, z. b.
seite 23 »evangelii«, seite 71 »Uuaz«. Als Unterscheidungszeichen begeg-
nen der punkt und das fragezeichen. merkwürdig sind die punkte, die
zuweilen in mitten von Wörtern vorkommen, z. b. seite Gl »L.AETA-
BITVR«, oder über einem buchstahen, wie seite 71 »qui habitant«. Eine
besondere Sorgfalt zur erhaltung der Schönheit der schrift zeigt .'«ich bei
Verbesserungen, dieselben sind ausserordentlich zart ausgeführt, wie z. b.
auf seite 67, wo »lichumin« mit einem feinen stricheichen durch das »u«
in »lichamin« verbessert ist. öfters werden sogar Schreibfehler gar nicht
verbessert, sondern durch übergeschriebene punkte angezeigt, wie z. b.
auf seite 91 »inomo« statt »homo«. dahin gehört auch die tilgung eines
buchstahen durch punkte, z. b. »fönen« auf seite 29.
Aehnlich verhält es sich mit den trennungen und Verbindungen zu-
sammengesetzter Wörter, des fehlerhaften ist vieles, da geschieht es,
dass Verbindungen angezeigt werden, durch punkte, welche etwas in die
höhe zwischen zwei Wörtern gesetzt sind, wie z. b. aufs. 86 »zu'spilunga«,
oder trennungen durch beistriche, wie auf seite 65 »fersah'er«. durch
24
trennungen zu ende einer zeile ist öfters ein buchstabe verdoppelt worden,
wie auf seile 28 in »arb-beite«.
Wie es scheint , hat die handschrift nach ihrer Vollendung eine durch-
sieht erfahren, wir schliessen das aus der betrachtung der vorgenommenen
Verbesserungen und aus andern erscheinungen. so hat z. b. auf seite 25
das fragezeichen nach den Worten »Aut filius hominis quoniara uisitas
eum?« eine tiefere rothe färbe als die vorangehenden worte. zweierlei
rothe tinte findet sich zwar auch sonst, aber ein solcher Wechsel, wie
der beschriebene, scheint uns nur auf die versuchte weise erklärbar,
man sehe noch den folgenden absatz über die tonzeichen.
Die tonzeichen sind aufwärts gefahren, dadurch geschieht es , dass
der obere theil oft zu weit links geht , so dass das zeichen mit einem
theile , nicht selten mit dem grossten , auf den folgenden buchstab zu
stehen kömmt, durch die angegebene weise, wie dasselbe gezogen ist,
ist für schwierige fälle, wenn es z. b. auf doppellauten steht, eine sichere
entscheidung gefunden. Heisst nun auch das gefundene gesetz mit andern
Worten nichts anderes, als »das tonzeichen rückt jedesmahl auf den ersten
Selbstlaut« , so gründet sich dasselbe doch auf einen objektiven grund.
Hinlänglich erklärt aber auch diese entdeckung nicht die Stellung jedes
tonzeichens , denn öfters rückt sowohl die spitze als das dach völlig auf
den buchstaben rechts, z. b. auf seite 24 »uuuuderont« , aufseile 73
»uuefdenne« , auf seite 74 »fanU< , manchniahl auf den buchstaben links,
z. b. auf seite 15 »gescfiben«, ja sogar auf das folgende wort, z. b. auf
seite 126 »chumet sänilas«. vielleicht dass die tonzeichen erst bei der
durchsieht gemacht wurden, denn gleich nach der Vollendung des buch-
stabens ist sein tonzeichen nicht gesetzt, das ist sicher. Durch die
angedeutete annähme, scheint es uns, Hesse sich die fehlerhafte ver-
rückung und anwendung (z. b. seite 10 »Pediü« , seite 11 »Pediu« ) am
leichtesten erklären, jedenfalls darf man unstallhafles nicht auf rechnung
des herausgebers setzen. Andere nolkerische werke sind in dieser hin-
sieht besser geschrieben als die handschrift 21.
25
*; INCIPIT . TRANSLAT[0 . BARBARICA . PSALTERII .
NOTKERI . TERTII .
^)|] AT VS VIR n QVI NOIV
AlillT IX COXSILIO IMPIORVM . DeR.
MAN . IST. sa'lig . der in dero argon
rät ne gegiöng. So ada'm teta . dö
er dero chenun lAtes folgela uuider
Göte.
Et in uia peccalorum non stelit.
Noh an dero sündigon uuego ne
stu6nl . So er teta . Er chäm dar
äna . er chäm an den breiten iiueg ter
ze hello gät . unde stuönl lär'J äna .
unanda er hangta sinero gelüste .
Höngendo stuont er.
El in cathedra pestilentia) non
sedit .'^) Noh an demo sühtstuöle ne
saz . ih möino daz er richeson ne
uuölta . uuända diu suht stüret sie
näh alle . So si adäraen teta . do er
got uuölta uuerden . Pestis chit la-
tine pecora sternens ( fieo nider
slahinde^). Sö^j pestis sih kebreitet .
so ist iz pestilentia . id est late
peruagata pestis ( uuito uuällonde
slerbo) .
t) Sed in lege domini uoluntas
eius . et in lege eius nieditabilur die
ac nocte. Nube der ist sälig. tes
uuillo an götes eo ist . unde der dära
äna denchel . tag unde naht .
Et erit tanquara lignum quod
plantatuni est secus decinsus aqua-
runi . Vnde der gediehet also uuö-
la . so der böura . der bideino ^)
rinnenten uuazzere gesezzet ist .
Quod fructum suum dabit in tem-
pore suo . Der zitigo sinen uuüo-
chcr gibet. Daz rinnenla uuazzer ist
gialia sancli spirilus . gnäda des hei-
ligen geistes . Den si nezzet . ter ist
pirig pöum guötero uuercho .
El folium eius non ttj defluct .
Noh sin löub ne riset . Taz chit . noh
sin uuört ne uuirt uuendig .
Et orania qua?cumque faciet pros-
perabänlur. Vnde frära diehenl äl-
liu . diu der boum biret unde brin-
get . ioh fructus (uuuöcher) . ioh folia
(pleter) . ih raeino facta (uuerch) et
dicta (uuort) .
') dar. Seh.
2) slelil. Seh.
2) niderslahindc. Seh.
4) so. Seh.
5) bi demo. Seh.
S. I.
S. 9.
fl S. II.
tt) S. 10.
=m
36
Non sie irapii . non sie . So uuöla
ne gediöhent aber die argen . So ne
gediehent sie .
Sed tamquam puluis quem proicit
uenlus a facie terrae . Nube sie ze-
färent also daz stuppe dero erdo .
daz ter uuint feruuähet . föne ^) de-
me götes riebe uuerdent sie fer-
uuähet .
Ideo non resurgunt impii in iudi-
cio. Pediü nre erstänt arge zedero
urteildo ^j. Doh sie erstanden . sie ne
bitent ddnne urteildo . uuanda in iü
irteilet ^) ist . jam enim ivdicati svnt.
Neque peecatores in consilio iu-
storum . Noh sündige ne sizzent
dänne in demo rate dero reeton .
Ene ne irstänt. daz sie irteilet uuer-
den . noh tise ne irstänt daz sie ir-
teilen . Ene sint tie uuirsesten ^') .
dise ne sint tie bezzesten . uuanda
sie beide sundig sint . Tie aber die
bezzesten sint . tie irtdlent tiän me-
temen .
Quoniam nouit dominus uiam iu-
storum . Vuanda got uueiz ten uueg
t6ro ^) rehton . Er geuuerdet sie uuiz-
zen . unde iro uuerch.
Et iter impiorum peribit. Vnde
dero argon fart uuirt ferlören .
Vuanda sie selben ferlören uuer-
dent . pediü uuirt iro fart ferlören .
daz sint iro uuerch .
PSALM VS DAVID II.
QvARE FREMVERVNT GENTES . Ziu
griscramoton an ehristum ebraicae
gentes (iüdon diet)?
Et populi meditati sunt inania . id
est frustra? Vnde ziu dähton sine
liüte ardingun . in ze irlosehenne ?
Sie dähton des in übelo spuen solta.
Astiterunt reges terrae . et prinei-
pes conuenerunt in unum aduersus
dominum et aduersus ehristum eius .
*) Tie länt^chuninga^') uuären gägen-
uuerte in passione domini ( in gotes
martyro) . als ^) äna sehendo. nube
iro uuillen öugendo . unde prineipes
sacerdolum gesamenoton sih uuider
trühtene . unde uuider sinemo ge-
uuiechten . Einherodesuuoltain slä-
hen . anderer hangta iz . Pediugätin
ter uuillo . samoso diu uuerch .
**) Disrumpamus uincula eorum .
et proieiamus a nobis iugura ipso-
rum . id est christi et apostolorum .
Süs einoton sie sie . Frechen chä-
den sie iro gebende . unde uuerfen
äba uns iro ioeh. Ne läzen unsieh
') Fane. Seh.
2) ze dero urtheildo. Seh.
3) urleilet. Seh.
^) uuirsisten. Seh.
ä) dero. Seh.
ö) Lant chuninga. Seh.
') »als« liest auch Seh.
lieh stand »nals«.
Ursprung-
*) S. 11.
0 S. III.
27
nicht *) äna christianam religionem
(chrislis uoluoga'^).
Qui habitat in cajlis irridebit eos .
et dominus subsannabit eos . Ter in
hiniele bilet . ter spöttot iro . unde
näsesnütlet ansio '^) . Nals ^) taz got
mit munde unde mit ndsun deheinen
hüoh tue. nube daz iz huöbllcb uuas.
daz sie sina praedistinationem^) (pe-
ueraida) dähton ze iruuendenne .
Dar äna uuüren sie meditantes ina-
nia (i. e. tenchende in-uppe ^') .
Tunc loquetur ad eos in ira sua .
et in furore suo conturbabit eos .
Tanne sprichet er in zu mit zörne
unde mit heizmüote getrüobet er sie.
In iudicio (in ubertöilido) tuöt er iz.
so retributio peccatorum (Ion sun-
don) ist .
Vox CHRISTI. Ego autem constitutus
sum rex ab eo super syon montem
sanctum eins praedicans prajceptum
eins . Ih pin aber föne minerao fäter
iro i'indanches ") ze chüninge gesez-
zet über sinen heiligen berg . daz ist
«ecclesia sin gebot sägende, daz chit
euangeliura lerende . Syon stät in
ierusalem . unde uuanda man ferro
dar äba sehen mag . pediü hßizzet '^J
er syon daz chit latine specula . in
i'insera uuis uuarta . Der bezeiche-
net «ecclesiam . uuanda iro gedingi
ist . daz si ir^höhet ''j uuerde zeg6tes
selbes äna^sihte '°] .
Dominus dixit ad me . filius mens
estu ") . ego hodie genui te . id est
sine tempore (Ana zit *-) . Min fäter
chäd ze mir *) min sun bist tu .
hiüto gebär ih tih . Göle neist ^^)
nehein zit praitcritum (irgängen)
noh futurum (chünftig i^) . I'mo ist
hiüto . al daz iö geschah . aide noh
geschoben ^^] sol . Pediü ist sin sün
hiüto gebörn .
Postula a me et dabo tibi genles
hereditatem tuan» . Pite mih . uuan-
da du mennischo bist . unde andiü '^)
min rainnero *'') bist . so gibo ih
tir i'^) din erbe . VVelez ist daz ?
Gentes (alle Hüte) .
Et possessionem tuam terminos
terra) . Vnde gibo ih tir zebesizzen-
') nicht. Seh.
-) unoliinga. Seh.
3) nase snudet an sio. Seh.
4j Naiz. Seh.
5) prffideslinalionem. Seh.
^) inuppe. Seh.
'') Sehiller hat beide wörler einge-
schlossen.
8) heizet. Seh.
9) sie irhohet. Seh.
'0) ze gotes selbes anasihlc. Seh.
«') es lii. Seh.
^2) ana zil. Seh.
^3) ne ist. Seh.
'4) chumftig. Seh.
15) gescehen. Seh.
*6) an diu. Seh.
'') minero. Seh.
18) dir. Seh.
1 s.
ne 1) . 6ncle dero erdo . dero du bitest.
Daz ist föne diu gesprochen . uuanda
Christus pat iro gnöto . dö er sih sel-
ben umbe sie patri öpferota 2) .
Reges eos in uirga ferrea . id est
inflexibili iustitia . Tie rihtest tu mit
iseninro gerto . daz chitmitün^uuen-
digerao rehte . Dih ne mag tar äba
nieman generaen •
Tanquam uas figuli confringes
eos . Sämoso häfenares faz ferbri-
chest tu ■) sie . Terrenas concupis-
centias (uuerlt lüste) ferbrichesl tu
an in .
*)vox PROPHET^ . Et nunc reges in-
tellogite ^) . Vnde nü fernement chü-
ninga dero erdo . chuninga des flei-
sches . chuninga föne diu . unända
ir döubont ten lichamen . Gf^hörrent
minen rat .
Erudimini qui iudicatis terram .
Läzent iüch leren lantrechtara .
Meistera des lichamen fernement .
Seruite domino in timore . Die-
nont göte mit förhtun . Daz neheue^)
iüuh . daz er reges kenämot pirnt •
Et exultale ei cum tremore . Vnde
ridondo sint irao frö , I'mo dan-
chont söliches näraen . ioh mit fre-
uui . ioh mit förchtun .
Apprehendite disciplinam ne quan-
do irascatur dominus . et pereatis de
uia iusta . Lirnent züchl . unde uue-
sent in egi . daz sih göt eteuuenne
ne beige . unde ir neglesliphent äba
rehtemo uuege . christus istter uueg.
an demo männolich kän sol .
Cum exarserit in breui ira eins .
beali omnes qui confidunt **) in eo.
So sin zorn irheizzetin spüote . unde
uindicta (kerich) chümet in ictu
oculi (in slago dero bräuuo) . so
sint sälig . die sih zeimo ^) fer-
sehent .
PSALMVS DAVID III.
Domine quid mültiplicati sunt qui
tribulant me? Dauid chad ex per-
sona christi (in christis staF) . döer^)
sinen sun flöh . Ziü sint trübten dero
so mänege ^) , die raih arbeitent.
daz ioh einer minero discipulorum
(iungeron . i . iudas) min äbtet?
l\Iulti insurgunt aduersum rae.
Mänige iivrichtent^°) sih uuider mir.
Multi dicunt anima? meae non est
Salus illi in deo eins . Mänige fer-
sägent'O minero selo heili an iro
göte . Sie ne trüuuent . daz ih irstän
süle .
') ze besizzennc. Seh.
-) opherola. Seh.
3) du. Seh.
^) rsch. Dvm discernil casleslis reges,
») he heue. Seh.
6) ze imo. Seh.
7) stat. Seh.
8) do er. Seh.
^) manegen. Seh.
'0) ihrrichlent. Seh.
*•) versagen!. Seh,
*) S. IUI,
') S. 13.
Tu autem domine susceptor meus
es . Aber du got pist min infängare .
mih infiei)ge du. Mih honiinem
(m6nniscen) ndnie du an dih deum
(got) . bediü getuöst 0 tu mih oiich
resurgere (irsUn) uuider iro uuäne.
Gloria mea et exaltans caput
ineum . Du bist min guöllichi . föne
dir habo ih sid . unde du bist ir-
höhende min hoübet in resurrectione
(in östirtäge) .
Voce mea ad dominum clämaui .
et exaudiuit me de monte sancto
suo . Mit minero slimmo . daz chit .
mit des herzen slimmo häreta^) ih
ze dir . unde gehörtost tu ^) mih .
föne dinemo h^iligan berge . daz
chit föne dero ünsagelichun höhi di-
nero gölheite .
Ego dorraiui et soporatus sum.
Ih slief'^) . raioes tänches äne nölh.
Ih slief ^) den släf 5) des tödes . unde
släf ^) räuuota mir dar äna . daz die
sündigen ne tuönt . uuanda iro tot
släf leitet sie zeünrauuon *) .
Et exurrexi . quoniam dominus
suscepit me . Vnde irstuönt ih.
uuanda tröhten inBeng mih . Er
näm mih an sih . mit dero chrcfte
irstuönt ih.
*) Non timebo milia populi cir-
cumdanlis me. Ih ne fürchlo die
mänigi .des mihümbeständen hütes.
sämo so er mih ersttMiben nu'ige .
ih ne irsterben **) müge '') ih ne ir-
sterbe gerno .
Exurge domine . Slant üf trübten.
Saluum me fac deus mens . Duo
mih gehaltenen min got. (lehalt
«ccclesiam meam (mina prül^-sämi-
nunga) diu min corpus (lichamo) ist.
Quoniam tu percussisti omnes ad-
uersantes mihi sine causa . Vuanda
du habest irslägen ^) . daz chit tu
habest kesuueiget alle . die mir be-
unrechte '} uuidere uutlren . So
chünt uuärd in min resurrectio (ur-
stendida) . daz siö iro neheinen loü-
gen getörston haben .
Dentes peccatorum contriuisti .
Dero sündigon zene fermülelost lü .
daz chit . iro hindero sprAchon fer-
zäre du. Siö gesueigendo "^) fer-
zäre du iz.
Domini est salus. Tär schinet daz
cötes diu heili ist . Tu göt kibet
sia .
Et super populum tuum bene-
dictio tua . Vnde din sögen ist über
dinen Hut .
*) ne geluost. Seh
2) harrela. Seh.
3) du. Seh.
-») schlief. Seh.
5) schlaf. Seh.
^) zeun rauuoa
Seh.
") Diese vier wörler sind durch
punkte geliigl. Seh. hat sie.
8) irschlagcn. Seh.
^) Ueber dem »c« ist ein' puokt.
'0) geschucigendo. Seh.
*) S. V.
0 s. u.
30
CANTICVM DAVID IV.
CvM INVOCAREM EXAVDIVIT ME DEUS.
iustiliae raeae . Aecclesia chit . Göt
föne domo min reht istkehörta mih.
sO ih z6imo häreta .
In tribulatione dilatasti mihi *) .
Ze derao selben chit si^) , du ge-
breiltost^) mih in binon. Vuanda
in persecutione (in ähtungo) manig-
faltoton sih coronae martyrum .
Miserere mei . et exaudi orationem
raeam . Gnade '*) mir . unde gehöre
min gebet. Tuö . so du tätist . ke-
höre mih iö .
Filii hominum usque quo graui
corde ? Menniscon chint . uuie lango
uuellent ir sin insuäremo . daz chit
in ungelöubigemo herzen ? före ad-
uentu (chiinfte) christi uuärent ir
ungeloübig . uuellent ir oüch nöh
so sin?
Vt quid diligitis uanitatem et quae-
ritis mendaciura? Ziü minnönt ir
idola (äbkota) . unde ziü suöchent
ir lugge gota?
DiAPSALMA. Vuaz ist daz? Daz ist
silentiura . unde inleruallum . psal-
lendi . unde uuechsel des Sinnes .
Also sin psalma^) heizzet coniunctio
uocura (fuögi stiramon) in *) can-
tando (singendo) . so heizzet dia-
psalma disiunctio uocum (sche-
dunga slimmon) .
**) Et scilote quoniam mirificauit
dominus sanctum suum . Vuizzint
daz cöt '^) Christum uünderlichen ^)
getan habet . uuanda er chichta in
föne töde . unde sazta in ze sinero
zesuuun in himele . in sult ir beton .
Dominus exaudiet me cum clama-
uero ad eum . Trübten gehöret mih
danne ih ze imo hären. Daz chit
cßcclesia föne iro selbun . sämosö si
chäde ze iro chinden . Trühten ke-
höret iüh so ir ze imo härent . härent
ze imo mit kuöten uuerchen ^) .
Irascimini et nolite peccare . Pel-
gent iüuih 9) dero sündon zeiu sel-
ben . unde fermident sie . Riü-
uont sie so daz ir sie fürder ne
tuöient. Aide änderesuuio ^i^) . Pel-
gent iüuih ^9 unde ne rechent iüuih.
unde iüuer zorn . Vbe diz keschee
enez fermident .
Qua3 dicitis . in cordibus uestris .
s. dicite. Diu ir sprechent diu spre-
*) rsch. Prophetiae mos est repente
personas mutarc . cxaudiuit dilatasti.
2) sie. Seil.
3) gebreitest. Seh.
4) Genade. Seh.
5) siupsalma. Seh.
6) Got. Seh.
^) uuuenderlichen. Seh.
8) In der lelzten hälfle dieses ab.
Satzes ist fast zwischen jedem worte
eine spitze.
9) Aus »iuhih'c verbessert.
'<') Bei Schilter fehlt alles teutsche bis
hierher, vermulhiich wegen des wieder-
kehrenden »Pelgent«.
'') iuh. Seh.
*) S. 15.
0 s. VI.
31
eben föne herzen . daz ir dien gelich
ne sint föne dien gescriben 0 ist .
POPVLVS HIC LABIIS ME HONORAT . COR
AVTEM EORVM LONGE EST A ME (di'sER
LIv't tRET MICH MIT L^FSEN . i'rO
HERZA IST ARER VERRO VONE MIR) .
*) Et in cubilibus uestris coopun-
gimini . Vnde in iüueren herzon
uuerdent ir geslünget . fürder ne-
cböme iüuer zörn . Dar irlöscbe
iz '^) . er iz an dien nuerchen scbine .
Sacrificate sacrificium iuslitiae ^)
et sperate in doraino . Pringent göte
daz Opfer des recbtes . daz cbit . le-
bent rechlo . unde gedingent daz er
iü bier gebe donum (geba) spirilus
sancli . unde bära näb uitam aeter-
nam (üb euuigen) .
Multi dicunt quis ostendit nobis
bona? Mänige ne uuizzen dero dingo
niebt'^) . unde ebedent. Vu6r uueiz
daz . uuer cbän uns iebt kesägen
föne uita aeterna?
Signatum est super nos lumen
uultus tui domine . Du trübten dix
bäbest iz uns keoüget. Vns ist äna»'
gezeiebenet . daz li^bt dines ana-
liütes . Tu bäbest unsib gelAn ad
imaginem **) et similitudinem tuam
(ze (linemo pilde) . Daz liöcbt ^) ne
mi'igen uuir oculis uidere (mit oügon
keseben) nube mente (muöte) .
Dedisli laBtitiam in corde meo .
In rainemo herzen bäbest du mir dia
freuui gegeben. Si ne ist anderes
uuar ze suöcbenne .
A tempore frumenti et uini et olei
sui multiplicati sunt. Vuannan ist
daz si(} so ebedent . i . ovis ostendit
NORis BONA? Daz ist tännan . uuanda
siö bäbent kenuög . unde si6 sinl
keläden föne derao zite iro cbörnes .
unde iro uuines . unde iro ölees .
l'ro fuöra bäbent siö . dia '') sie suö-
cbent . mit dero sie den lichamen
nerent .
In pace in id ipsum . dormiam et
requiescam . Vues gedingo aber ib?
Daz ih slAfe ^) unde räuuee in fride.
unde in göte der id ipsum (selb
selbo) beizzet. Anderiü dincb sint
uuebselicb . er ist io ein . er ^) ist
ieo daz selba. An imo bäbo ih
euuiga räuua .
Quoniam tu domine singulariter
in spe constituisti me . Vuanda du
•) geschrieben. Seh.
2) Seh. »in«. Es stand ursprünglieh
)^ih«. dann hat man dem »h« oben
einen strich gegeben , wodurch es ei-
ner art »z« ähnlich wird , die aber
sonst nicht in unserer handschrifl üb-
lich ist.
3} juslitia. Seh.
^) nicht. Seh.
5) lieht. Seh.
6) Aus »diu« verbessert, wie auch
Seh. liest.
") schlafe. Seh.
8) »einer« statt »ein . er«. Seh.
') S. VIT. **) S. 16.
3!S
triihlen hübest mih sünderchlicho 0
getröstet ze dero raiiiio . ze dero
popiilus babiloiiiye (liüt scandun 2)
der sih hie freuuet frumenti uini
et olei . nieht ne gedinget.
*) psalmus v.
Pro ea qvm hereditatüm accepe-
RAT. VeRBA MEA AVRIBVS PERCIPE
domine . Fernim mit öroii niinu
uuört truhten . chit diu dia des erhes
langet . Daz ist <€cclesia (kötes prüt).
Intellege claraorem uieuin . Fer-
nim min hären . Daz föne herzen
chöme daz fernim . Mennischo ge-
höret den münt . du fernim daz
herza .
Intende uoci orationis meae . Den-
che ze minero betestimmo-^) . die ih
ze dir frümmo . so in-grundo .
Rex meus et deus meus . Ghu-
ninch min . unde göt min.
Quoniam ad te orabo domine .
raane exaudies uocem meam. Vuan-
da ih ze-dir beton . so der morgen
chüraet . so gehörest ^] du mih .
**) So diu naht minero sündon hina
uuirt . so gehörest'^) du mih.
Mane astabo tibi . et uidebo . In
morgen före stän ih dir . unde ge-
sieho dih . So disu uuerlt hina uuirt.
unde daz euuiga täges liecht^) pegin-
nel chömen . dänne geseeho ih dih .
Quoniam non deus uolens iniqui-
tatem tu es . Vuända du ne bist der
unrecht ^] uuellenlo göt . föne diu
ne-gesehent dih unrechte 'l .
INon habitübit iuxla te malignus .
Säment dir ne büet der üheluuilligo.
doh er ad iudiciura chöme .
Neque permanebunt iniusti ante
oculos tuos . Noh unrehte ne fölle
uuerent före dinen oügon . Doh sie
dih kosehen in carne (fleische) also
iz chit . ViDEBVNT IN QVEM COMPVN-
xervnt (Si gesehent in ÜUEN Sit
steciioton) . sie ne geschont dih
aber in gloria (in guötlichiS) . Also
diu scrift chit . Tollatvr impivs ne
viDEAT gloriam DE! (ferstözzen
uuerde der übelo ne ir negesehe
kötes guotlichi) ') .
Odisti omnes qui operantur ini-
quitatem . Du häzzest alle . die daz
ünreht uürchent . nals die iz uuorh-
ton . nübe die iz ünz zende iro libes
uürchent .
') sunderlicho. Seh.
^) rsch. Noia. duas ciuilales in scrip-
turis . BabiloiMam et Hiervsalem . al-
TEUAM diaboli , alleram dei.
2) befcs timmo. Scli.
4) gehöret. Seh.
5) lieht. Seh.
6) unreht. Seh.
^) Das »c« hat einen punkt über sich.
Schilter liest auch »unrehte«.
8) guothliehi. Seh.
^) Fehlt von » Also « an bis hierher
bei Schilter.
*) S. VIII. **) S. 17.
33
Perdes omnes qui loquuntur men-
daciura . Ferliüsest die . die lügi sä-
gent . Also hcretici (iinrecbte in iro
geloübo) tuönt . diö mit lüginen
ilent die menniscen besuichen .
Vinim sanguinum et dolosum ab-
honiinabilur dominus. Männcslek-
ken ^) unde uuizzesare 2) . daz cbit
trügenare . leidezet unser trübten .
Pediü ne Idzet er sie sdment imo .
Ego autem in multitudine miseri-
cordia) tuae introibo in domum luam.
A'ber in dero raänigi dero guöton . die
multiludo misericordi» lua? mit rech-
te heizzent . kan ^) oüb ib in din hüs.
Vuelez ist daz . äne diu futüra ieru-
salem (cbünfliga änasicbf^) fridis).
Adorabo ad templura sanctum
tuum in tiraore tuo . Ze demo dine-
mo heiligen büs . peton ib binnan
dära ^) . in dinero förbtun . So ib
tära ^) cbümo . dar uuirdo ib dne
forhtun . uuanda dar *) ist perfecta
Caritas . quae foras mittit timorem '')
(durnocbta minna diu üz stözzet
forcbtun) .
**) Domine deduc me in iustitia
tua propter inimicos meos. Leite
mib trübten in dinemo rebte umbe
mina fienda . diß mib ilent dar äba
oberen . Leite mib in dinemo rech-
te'') nals in meiuüscbon . dien ioh
rebt luncbct . malum pro malo rcd-
dere (übelis mit ubele lonon) .
Dirigc in conspectu tuo uiam
meam . Keribte minen uuog in di-
nero gesibte. Daz berza gerihte daz
ist in dinero gesibte . nals in menni-
scbon .
Quoniam non est in ore eorum
ueritas . Vuarheit neist in iro mun-
de. In dero mennischou munde,
minero fiendo . neist si .
Cor eorum uanum est. l'ro berza
ist üppig ^) . Vuie mag tenne uuar
in iro münde sin?
Sepulcbrum palens est guttur
eorum . l'ro cbela ^O) ist offen grub.
.Vuäre daz grab belän . so ne slün-
cbe iz. Nob iro cbela . übe sie sui-
getin .
Linguis suis dolose agebant. Mit
dien züngon farent sie trügelicbo.
uuanda ein cbösont sie ander uuel-
len sie . Daz ist dolus (pisuuicb).
Judica illos deus . Ribte got über
sie . Daz ist geheiz nals fluöh .
Decidant a cogifationibus suis . Siö
stürzen übe iro gedänchen . daz
cbit in gebreste . an iro gedingi.
*) Maneslekken. Seh.
2) uuizzes are. Seh.
3) kam. Seh.
'*) anasiehl. Seh.
^) Dura. Seh.
cj dura. Seil.
") odorem. Seh.
8) rehte. Seh.
9) uppihg. Seh.
'0) chila. Seh.
*) S. 18. **) S. IX.
Bd. III.
34
Secnndum mullitiidinem impieta-
tum eoruin expeüe eos. After iro
michelun übeli . stoz sie uz. Nim in
daz erbe . des sancta aecciesia bitet.
Quoniam irritauerunt te domine .
Viianda sie dih ci äradon 0 trübten .
föne diu tuö sie erbelös .
Et laetenlur omnes qui sperant in
te . Vnde freuuent-) sib alle, die
sib ze dir fersehent .
In aeternum exultabunt et habita-
bis in eis . Jenaer freuuent sie sib .
unde du büest in in . Des sint si6
iemer frö . daz sie din hüs sint .
Et gloriabuntur in te omnes qui
diligunt nomen tuum . Vnde an dir
guöllichont sib *) alle . die dinen
nämen minnont. An dir häbent sie
daz erbe .
Quoniam tu benedicis iusto . Vuan-
da du gibest segen demo rehten .
föne segene habet er daz erbe . nals
föne rebte .
Domine ut scuto bone uoluntatis
tuae coronasli nos . Sämo so mit
skilte guötes uuillen habest du ün-
sih trübten gecorönot . Din guöt
uuillo . ist uns skerm unde era .
I **) PSALM VS PRO OCTAVA Tl.
Näh siben tagen dero uuechun .
chümet der ähtodo . Daz ist dies iu-
dicii . der näh disen 3) gesibenöten
uuerllziten chümet. Den fürhtendo.
unde daz iudicium . chit der pro-
pheta .
DoMiNE NE IN FVßORE tuo arguas
me . Trübten in dinero heizmoti ne
inchünnist du mih tänne .
Neque in ira tua corripias me .
Nob in dinemo zörnfe ne irrefsest du
mih an demo suöno tage . uuanda
die ne uuerdent kehälten . die dänne
göt irrefset .
Miserere mei domine quoniam in-
firmus sum . Habe min gnada uuanda
ih ünmahtig pin . din reht 4) zerföl-
lonne .
Sana me domine quoniam contur-
bata sunt^) ossa mea. Heile mih.
uuanda miniü bein üogerech sint .
daz chit . mine chrefte sint mir in-
fällen .
Et anima mea turbata est ualde .
Vnde min sela ist harto inüngere-
chen . Si ^) uuärd in paradjso (in
zier^gärten) föne sündon '') siech.
Et tu domine usque quo? Vnde
') cramelon. Seh.
2) Das »t» scheint durch einen punkt
über und unter sich getilgt. Seh. liest
»freuuent«.
'') diesen. Seh.
4) Fehlt bei Seh.
5) Seh. hat noch »(omnia)«. Wohl
eigener zusatz? Aehnliehes öfters.
6) Sie. Seh.
^) sundo. Seh.
0 S. 19. **) S. X.
35
uuiö 0 lAnf^o tuuelest du nrt . dinero
hölfo Iruhten?
Conuertere domine • et eripe ani-
raam raeara. Häre chöre dih ze mir
trübten . unde löse mina sela . föne
temptalione (ursöche) unde föne
supplicio (uuizze) .
Saliium me fac propler miseri-
cordiam tuara. Halt mih umbe dtna
gnäda . uuanda ih iz ferschüldet
häbo.
Quoniara non est in morte qui
memor sit tui. Vuanda din ne ge-
uuänet *) ne^heiner in töde . In uue-
lerao tode? Ane so diu s6la föne
sündon irblendet uuirt. Diu blindi
irgezzet in götes.
In inferno autem quis confitebitur
tibi? Vuer ist aber in-hello dir iih-
lig? Vuen uerfähet da sin iöhen?
**) Laboraui in geniitu meo . Ih
arböita mih suftöndo . Do ih riuuon
gestuönt diß sunda.
Lauabo per singulas noctes lec-
tuna meura. Lectvs anim^ corpvs
EST. Vbe des negnuöget . so nezzo
ih min bette nahteliches '^) . i. Qvo-
TIESCVNQVE OFFEIVDO . QVI IN NOCTEM
AMBVLAT OFFENDiT . Daz ih unr^inda.
daz sübero ih.
Lacrimis raeis Stratum meum ri-
gabo . Mit mlnen trAnen nezzo ih
min bötte . Mit di(^n begiüzzo ih iz.
mit dien uuascho ih iz.
Turbatus est pr« ira oculus raeus.
Min oüga ist truöbe . före dinemo
Zorne. Din zorn fi'irhtendo . häbo
ih keuueinol so filo . daz iz truöbe
ist.
Inueteraui inter omnes inimicos
meos . Ih raähta bäldo uueinon . daz
ih irältet pin . ünder allen minen
fltMiden . die mih tägeliches kerno
dines rechtes irrent.
Discedite ame omnes qui opera-
mini iniquitatem . Skeidenl iüuih
föne mir alle übeltätige . Läzzent
iüuer irren mih sin .
Quoniara exaudiuit dominus uo-
cem fletus mei. Vuanda göt habet
fernömen minen uuöft.
Exaudiuit dominus deprecationem
meam . Er habet kehöret mina digi.
Dominus orationem meam susce-
pit. Er bähet inHingen min gebet.
Ih ne häbo nieth ingemeitun so uilo
geuueinot .
Eruhescant et conlurbentur uehe-
raenter omnes iuimici mei. Schämen
sih säment mir . unde sin leidig iro
sundon.alle mina fienda . daz oüh
sie got kehöre .
Conuertantur et erubescant ***)
ualde uelociter. Pecheren sih ad
') uuieo. Seh.
2) Inahtcliches. Scli. Das »I« im
anlaute halte auch unsere handschrift
ursprünglich.
*) S. 20. **) S. XI. ***) S. 21.
penilentiam . unde scämeen ^ sih sar
nio slienio . er sin. zürn chörac .
PSALMUS VII.
PRO VERBIS CHVSf FILII GEMINI .
Dö AKSOLOX iiuider sinemo fäter
Ullas . dö hiez der fäter slillo sinen
friüiit chiisi .säraent demo süne sin.
in dien uuörlen . daz er inio^zeuuiz-
zenne Laie so uuelen fröisigen rät er
dar fernäme . Ze dero similitudine
(kelihnisso 2) sang david disen psal-
miim . föne demo si'ine . den sin fä-
ter töugeno under mitte iudeos San-
ta . daz er mennischön freisa er-
uuänli .
*) VOX PROPHET/E . DOMINE DEVS
MEVS IN TE speraui . Saluum me fac
ex Omnibus persequentibus me . et
libera me . Au dib trübten gedingta
ih ieo . halt mib . daz chit . nere
mih f6ne minen fienden . unde löse
mib . Löse mib föne absolone . aide
spiritaliter (keisllicbo) föne diabolo
(nidir^^rise) .
Ne quando rapiat ut Ieo aniraam
meam . dum non est qui redimat .
neque qui saluum faciat . Nieo er
niina sela ne erzuccbe also Ieo . so
der neist der mih löse . aide halte .
daz cbit . so du mir ne beifest . V'be
du ne bilfest . so gemäg er mir .
Domine deus nieus si feci istud .
si est iniquitas in manibus meis . si
reddidi retribuentibus mihi mala,
decidam merilo ab inimicis meis
inanis . Trübten got min . übe ih diz
teta . übe diz unrebt ist in minen
bänden . daz ih mir leid umbe lieb
tuönten sauli unde absaloni . dära
äfter lönota . so uällo ih mit ^) rehte.
daz chit . so uuirdo ih mit rehte er-
uellet föne minen fienden . läre dero
guöti .
Persequatur inimicus animam me-
am . et comprebendat eam . So iä-
geie diabolus mina sela . unde gefdbe
sia .
Et conculcet in terra uitam meam.
**) Vnde trettoe er in erdo minen
lib . daz chit . pesmeizze er mih mit
irdischen sundon .
Et gloriam meam in puluerem
deducat . Vnde mina guöllicbi bringe
er ze stuppe . Mina conscientiam
diu göte liebet . ketüe er echert
mennischön liehen "*) .
Exurge domine in ira tua . Staut
üf trübten mit zörne . La dir zörn
sin ze demo tiefele .
Et esaltare in fiaibus inimicorum
tuorum. Vnde uuird höh . uuird
') scamen. Seh.
2) kelichnisso, Scli.
3) mih. Seh.
*) lieben. Seh.
0 S. XIL
0 S. 22.
3*7
guüUicli . i(i dinero (iondo gemer-
cben . Nim in iro luärcha . Nim dia-
bolo . die er besezzen bäbe .
Et exurge domine deus ineus in
praecoplo qiiod mandasti . Vnde rihte
dib üf in dinomo geböte . üügebüte
bumililatem (die^niuiMi) . Mit dero
cbi'im . unde uuere selbo din gebot.
Et synagoga populorura circum-
dabil te. A'^nde übe dii daz tuöst. so
iimbe^bälbot dib manigi deroliüto.
iob credenlium (clobigera) iob per-
sequenlium (äbtaio) .
Et propter banc in altura regre-
dere . Vmbe die mänigi iruuint ze
biraele . daz du credentibus (cloü-
bigen) sendest spiriluni sanclum .
unde incredub's (uiigloiibigea ')
i'irovge -) sist ,
Dominus iudicat populos . Näh
tt'io ascensione (üflerte) cbümet
trübten . iudicare uiuos et niortuos
(irteilen lebende iob töte).
Judica nie doraine sccundum iu-
slitiam meam . et secundum inno-
centiam meam super me. Dänne ir-
teille ^) mir nab minerao rebte . unde
minen Unschulden . Vuanda ih un-
schuldig pin . uuider sauleni unde
absalonem . unde ih reblo mit in-
geuären häbo .
*) Consumnu'tur ncquitia pecca-
torum et dirigcs iustum . scrutaiis ')
corda et renes deus . Dero sündigon
übeli uuirt in ende bräbl . also iz
chit . soRDiDvs soRDii scAT ADHVC (der
unreino borgeie sich noch) . unde
gerihtest du den rebten . herzen
unde läncba scrödonde göt . An dero
stete gerihtest **) du in . ddr du in
scrödöst. Du eino scrödöst in dar.
du eino gerihtest in dür . So gerih-
test du in dar . so ambitio Sccculi
(uuerlt-kirida ^) ne ist in corde . noh
delectatio carnis in renibus (kehi-
ginnis lust in lanchon) .
Justura adiutorium meura a do-
mino . qui saluos facit rectos corde .
Min helfa ist rehtiü föne göte . daz
chit . mit rebte hilfet er mir sid ih
rebt uuas . der rebte in iro herzon'')
haltet .
Deus iudex iustus . fortis et long-
anirais . numquid irascetur per sin-
gulos dies? Got der rebte richtärc
ist . uuanda er männclicbemo nüh
sinen uuerchen lönot . stärgraüotig .
uuanda er fdo fertreget . langmuö-
lig . uuanda er ne gäbet sih zer-
rechenne . pilget er sih tägolicbes ")"'
Vuaz spärcti er dänne . ze demo
iüngesten dinge?
') uncloubigen. Seh.
2) »V«, wie es scheint, spätere Ver-
besserung, »urouge«. Seh.
^) irleile. Seh.
^) seruta. Seh.
») kinda. Seh.
6) herzen. Seh.
") tagelichcs. Seh.
*) S. XIII.
) S. 23.
38
Nisi conuersi fueritis gladium
suum uibrabit . Ir ne becherent
iüuich . er geuuenet sin suert . daz
chit . er geoüget sineu änden .
Vuenne? In die iudicii (in suöno
tage).
Arciiin suum tetendit et parauit
illurn , Er habet älegäro gespänne-
nen sinen bögen . uuauda er die
herti ueteris lestamenti (dero alti'in
eo) mit t6ro ^) senuuum ^) noui te-
stamenti (des evangelii ^) geduüugen
habet . unde uuelcherun getan ha-
bet.
Et in 60 parauit uasa mortis .
Vnde dar äna habet er gemächot
faz des tödes . uuanda unrehto fer-
nömeniü scrift mächot hereticos .
die sint uasa mortis (faz tödis) .
Sagittas suas ardentibus effecit.
Sine sträla uuörhta er brmnenten .
Dien er sie uuorchta . diön scoz er
sie . Desiderantibus ueritatem (diön
gerönten uuarhelle) sänta er aposto-
los . Die sint sine sträla .
Ecce parturiuit iniustitiam et con-
cepit dolorem . et peperit iniquita-
tem . Sih tir . uuaz synagoga iudeo-
rum t6ta . Si begönda ünreht peren.
dö si chrislum 6rist änariet . Vnde
dö iu häheta si leid in^fängen in iro
herzen . uuända*) er chäd . patrem
deum habeo uos autem de deorsura
estis et uultis facere uoluntatem pa-
tris uestri diaboli (fäter got haben
ih ir birint 4) aber föne nidenan unde
ir uiieliint tuön uuillin iüueris fater
nider^risis) . Dära nah gebär si daz
unreht . daz si chad crucifige cruci-
fige eum (häe in häe in) .
**) Lacura aperuil et elTodit eura.
et incidit in foueam quam fecit. Si
insdeta die gruöba . dar si christum
befellen uuölta . unde si gruöb sia.
unde in diä selbün stürzla si . Sin
färendo . irslüog si sih selbun .
Conuertetur dolor eins . s . syna-
GOG.E VEL PECCATRICIS ANULE (iVDOlVO
säminungo ^) aide siindigero selo) .
in Caput eins . et in uerticem ipsius
iniquitas eius descendel. I'ro leid
iruuindet an iro hoübet . unde iro
ünreht plestet an iro scheitelun.
Anima (sela) ist daz hoübet . ratio
(üuizzereda) ist iro scheitela^). So
si inrationabiliter (unredilicho ^)
uuerchot . unde libidini (keluste)
dienet . so slähet sia daz ünreht .
unde blendet sia. Ze dero uuis gäd
iz an sia . unde äna iro scheitelun .
Confitebor domino secundum iu-
stitiam eius . et psallam nomini do-
') dero. Seh.
2) seniium. Seh,
^) euangelii. Scb.
^) birent. Seh.
6) ludono samenunga. Seh.
6) seheidela. Seh.
'') unredelicho. Seh.
*) S. 24. **) S. XIV
39
mini allissimi . Göt l(')boii aber ih
näh sinerao rehte . uuanda er ist
REDDENS VNICVIQUE SECVNDVM OPERA
SVA (keilende ißgelicherao iiAh sinen
uuerchen) unde sälmo sängon ib
demo nämen des höbesten .
PSALMÜS vm.
IN FINEiM PRO TORCVLARIBVS.
Christus ist finis (undiismarcb) .
an in uuirt keneimet diser sälmo .
umbe die torcula. Vuaz sint die?
A'ne die aecclesiae . in dien sib ilent
kuüte föne iibelen scheiden in iio
niuöte . also in torcube ^) uuerdent
kescbeiden . uuin unde trester.
DOMINE DOMINVS NOSTER . QVAlVr
ADMiRABiLE est nomen tuum in uni-
uersa terra. Trübten unser herro
chit ajcclesia (cristenheit) . uuielich
du bist. Vuiß uuiindetlich din nä-
mo ist in ällero uuerlte . Vuie sie
sib alle dio uuünderont. ^
Quoniam eleuata est magnificen-
tia tua super *) ca?los . So sie baldo
mügen uuanda din uuerch^mäbtigi
erbauen ist . über himela . Also dar
äna schinet . daz du dar gesezzen
bist . ad dexteram patris (ze zesuuD
dinls fäter).
Ex ore infantium et lactentium
perfecisti laudem . V'zer dero
chindo munde . unde dero sügcnlon
bähest du getan lob . **) Daz chit .
die uueiche an dero geloubo uuären
die hübest du föllebräht ze dinemo
dürnobten lobe.
Propter inimicos tuos. Ze schän-
don dinen fienden . die föne iro sel-
bero uuislome so uerro chömen ne
mähton. Vuele sint daz? Ane iudei
unde heretici. Also dö schein dö
iudei dero chindo lob sueigton . unde
sie Christus mänela dirro scrifle.
Vt destruas inimicum et defen-
sorera . Daz du mit tiü störest den
fient . unde den fersprechare . Judei
unde heretici peitent sib göt fer-
sprechen . doh se sina fienda sin .
Quoniam uidebo cfclos . opera di-
gilorum tuorum . Vuanda ih gesieho
die himela . uuerg dinero fingero .
Ih fernimo die scripturas die du
meistrotöst . an dien du funden
uuirdist . samo so in hiinele.
Lunara et Stellas qua} lu fündasti.
Kesiebo dar äna raänen unde Ster-
nen . die du fästo gesäztost . Daz
chit. sieho oüh mih selhün dar äna.
unde minu chint . Pechenno dih
sponsum (priiite^gömen) unde niih
sponsam (prüd) unde Glios sponsi
(chint siniü) .
Quid est homo quod memor es
eius? Vuaz ist der mennischo . daz
du sin gehüglig pist? Vuannan mag
') torcula. Seh.
*) S. 25. **) S. XV.
40
adämes kelicbo dina huldi gefieh-
lon?
Aiit filius hominis quoniam uisitas
eura? Aide meunischen siui . daz
du sin uuisosl? Also du dö läte . dö
du Christum härasäntost . "
Minuisti eum . i. hominem Chri-
stum . paulominus ab angelis . Du
täte in eteuuaz minneren dineu an-
gelis . uuanda er irstörben mahta .
doh er ane sunda . uuäre .
Gloria et honore *) coronasti eum.
et constiluisti eum super opera ma-
nuum tuarum. Mit kuöllichi unde
mit eron gecorönotost du in . unde
gesaztost in über diu uuerch dinero
bände. Vber alliü diu in himele
unde in erdo sint .
Omnia subiecisti sub pedibus eius .
Alliü diu iener sint . diu uürfe du
imo under fuözze . loh angelos .
Oues et boues. Scäf i) unde rin-
der . innocentes unde pra?dicatores .
Vniuersa insuper et pccora canipi.
Dara zuö alliu diil feho des feldes .
Vuele sint daz? Ane die dir gänt
per latam uiam (preiten uuech^).
unde uoluptuose (uünnesärao) le-
bent .
Volucres cajli et pisces raaris qui
perambulant semitas maris . Kefü-
gele '') unde merefischa . die alle
mereuuega durslricbent. Daz sint
übermuöte . unde füruuizkerue .
uuanda i'ibele unde guöte die in de-
rao törcule sint . Ugent äl imder si-
nen fuözzen .
Domine dominus noster . quam
admirabile est nomen luum in uni-
uersa terra .
**) PSALMUS IX.
PRO OCCVLTIS FILII.
Judicia christi . daz sint occulla
filii (toügenina sünis) . Er tuöt nü
occulta . föne dien ist der salmo ge-
scriben . in fine seculi (an ende
uuerlte) luot er manifesta (öffena) .
So er hier in uuerlte eine blendet
ad damnatiouem ( ze suendi . ut iu-
dam . herodem . Antiochum '^] unde
ändere fdlet ad emendationem (ze
buozzo ut pavlvm) aide ad exercita-
tionem (ze härtungo ut iob) daz chi'i-
met föne sinerao tougenen iudicio
(urteilde) .
QVII«QVE MODOS MORBI DEVS ARBITER
INTVLIT ORBI .
JOB MARl.E LAZARI PAVLI . FIT QViNTVS
HERODI .
INSONS JOB SORDET . MARIAM LEPRA
DEBITA MORDET .
<) Scaff. Seh.
2) uucg. Sch.
3) Gcfiigelc. Sch.
4) Sch. hat seine schlussklaraiuern
schon nach »suenditf.
*i S. 2G. **; S. XVI.
41
LAVS LAZARVS DOMINO STIMVLVS CVSTO-
DIA PAVLO.
QVINTI SEVA MODI MOUS AJiTIOCUO VEL
UERODI .
ConGlebor tibi doniine in toto
corde meo . Ih ieho dir tn'ihten
cbit der prophela . in ällemo *] mi-
nenio hereen. Ib sceide niib fi')ne
dien . diö in allen uuerlt gescibten
dina prouidentiam (föresibt) ne be-
cbennent . unde sie uuänenl alliu
dinch temere gescheben. unde for-
tuito . daz cbit . sti'izzelingun unde
ardin gun .
Narrabo omnia rairabilia lua . Ih
zello alliü dinii'i uuimder . kenuöge
zellent diu offenen . also daz offen
ist . daz du lazaruiu a morte corporis
(föne tode bcbaiuin) täte resurgere
( irstän ) . ih zello über gernor . daz
du loügeno tüte pavlvm a morte ani-
mae reuocari (lode selo iruuendit
uuerden ) .
Letabor et exultabo in te . Au dir
uuirdo ih frö . unde sprüngel . nals
an uuerlt süldon .
Et psallani noiuini luo allissinie .
Vnde dinemo nämen du höbesto
sälmo sängon ih .
In conuertendo inimicum meuni
retrorsum . infirmabunlur . et pe-
rient a facie tua . Minen fient er-
uuendendo . daz cbit . so du minen
fient eruuendest . so uuerdcnt ke-
uueicbet alle sine salellites (folgen-
kin) . unde füre dih ne choment
sie . Solche ne choment füre dih so
süul ist . unde sine sequaces (fol-
gerra) .
Qnoniam fecisti iudicium nieum .
Vuanda du getüte daz ting . min
uuesen .
Et causam meam (causa rethori-
cum uerbum est) unde den dingstrit.
minen uuesen . Vuanda ih reht hü-
bcta . bediü gestreit ib .
Sedes super tronum qui iudicas
ajquitatcm. Du recht kerno sizzest
an d6mo stuöle . Ad dexteram patris
sizzest du.
Increpasti gentos et periit impius .
Dännan säntost du spirilum sanc-
tum . unde irrafslöst die diete . Also
iz föne imo cbit. Cvm vexerit ar-
GVET MVNDVM ( SO BF chumet SO ir-
refset er die uuerlt) . Vnde dö
uuard flören der übelo . Sid ne uuas
er übel . uuanda er do giiot uuärt.
Nomen eoruni delesti in ajternum
et in sreculum sa3ciili . Do fertiligo-
töst du dero übelon nämen iemer
in euua .
**) Inimici defecerunt frameaj in
fmem . ***) et ciuitates deslruxisti .
Des tit'ueles suert fersninen in ende,
unde sine bürge zerstör tost du .
A^'uele sintdiß bürge? üne ungelöuba
unde übeli .
Periit memoria corum cum sonilu.
Do zogieng dero übelon geüuaht . mit
*) S. 27.
S. XVII.
***] S. 28.
4!J
demo scälle contradictionis (uuider^
sprdcho). Sie uuürden guöt unde
stille .
Et dominus in seternum permanet.
Vnde ziü chrädemdon gentes (tiete)
uuider trühtene . iä ist er iemer.
Parauit in iudicio tronura suum .
Er rihta sinen stuöl iö dö äna . ünz
man hier über in dingota . Vuaz
mag toügenoraO sin? Ne sint daz
occulta filii (tougena sünes}?
Et ipse iudicabit orbem terrae in
aequitate . Vnde der daz so toügeno
mächot . ter selbo irteilet über die
uuerlt in ebini . In dero ebini . daz
er ne^heinen mer ne hindert sinero
frebte dänne änderen .
Judicabit populos in iustitia. Er
irteilet über die liüte äfter rehte.
Daz er scüldige ne mächot ze ün.-
scüldigen . no ünscüldige ze schul-
digen . so die mennischen tuönt .
die diu herzen ne sehent. Manno-
lichen leidet dar . aide fersprichet
dar sin conscientia .
Et factus est dominus refugium
pauperum . Vnde trübten ist zü^flüht
dero ärmon . die gerno hier arm
sint . daz sie hina sin riebe .
Adiutor in oportunitatibus in tri-
bulatione. Helfare inuälgo an dero
nöte . unde an dero arbbeite^) .
Et sperent in te omnes qui noue-
runt nomen tuum . Vnde an dih ke-
dingent alle . die dinen näraen uuiz-
zen. Din namo ist . est . ana uuist.
Ter est . i. ana uuist pechennet . der
bechennet dih . unde gedinget an
dih . unde ist imo unuuerd daz uueh-
saliicha .
Quoniam non derelinquis que-
rentes te domine . Mit rehte uuanda
du ne ferläzest trübten die dih
suöchent .
Psallite domino qui habitat *) in
syon. Salrao sangont^) demo . der
in syon büet . Tär speculatio (uuarta)
ist . dar büet er . Vuar ist si ^) ? Ane
dar sine heiligen sint . die föne spe-
culatione (uuarto) uuellen chömen
ze uisione (ze anasibte) . daz chit
föne uuarto ze anasibte , Er gelönot
in dero uuarto . i. e. spei (kedingi)
mit tero '^) anasibte .
Adnuntiate inter gentes mirabilia
eins. Chundentpredicatores (predi-
gara 6) siniü uunder gentibus (tietin) .
so sälmo sangont ir uuöla.
**) Quoniam requirens sangui-
nem eorum memoratus est. Vnde
0 magtlu genora. Seh.
^) arbeile. Seh. Das doppelle »b«
ist wohl durch die abtheilung am ende
der zeile entstanden.
3) sangent. Seh.
4) sie. Seh.
5) dero. Seh.
^) predicara. Seh.
0 S. 29.
'} S. XVIII.
43
en furhtent ten död . uuanda er for-
derot kehühtigo . sinero martyrum
slähta .
Non est oblitus orationem paupe-
rum . Er ne fergizet d6ro armön ge-
faßtes . so sume-liche uuiVnent . uuan-
da er ne gäbot.
Miserere mei domine . uide humi-
litatem meara . de inimicis meis .
Gnade mir trübten . cbiüs föne rai-
nen fienden raina diemuöti . Siö
bäbent mib kediemuötet gagen des
sie übermuöte sint. Daz spricbet
der propbeta in persona martyrum
(in dero marterero stal) .
Qui exaltas me de portis mortis .
ut adnuntiem omnes laudationes
tuas in portis filia; syon . Du mib
böbo irbeuest föne dien porlon des
tödes . so alle seductores sint (ßrlei-
tara . s . portaj mortis 0 • <!« gnäde
mir . daz ib cbünde din lob • in dien
porton dero ajcclesise (kolis priiile).
so die alle sint . die ze göte leitent .
unde sie dib säment mir löboen .
Exultabo in salutari tuo . Nah
tero uoce paiiperis (stimrao des ar-
min) chit der propbeta ad deum
(uuizzego ze göle) . An dinerao bal-
tare freuuo ib mib. An cbristo trö-
ste ib mib minero arbeito .
Infixae sunt gentes in interitu
quem feccrunt . Gentes tAten dod
tinen martyribus . in demo stec-
cbent 2) sie selben . Martyres irliten
horscbo ^) mortem corporis . perse-
cutores (abtara) ligent in morte ani-
ma» (tode selo) .
In laqueo islo quem absconderunt
comprebensus est pes'eorum. In
disemo slricche den sie bürgen .
gebäftela in iro fuöz. Sie uuolton
andere besuichen . *) unde sint siö
besuicben .
Cognoscetur dominus iudicia fa-
ciens . in operibus manuum suarum
comprebensus est peccator . Ddr
uuirt cöt ircbennet . sölcbiü geribte
tuönder . daz der sündigo gebäftet
an sin selbes bänt uuerche . La-
queum (stricb) ribta er . an^demo
haftet er.
DIAPSALMA.
Conuertantur peccatores in infer-
num . Sündige uuerden in hella *^)
becheret . In freisige gelüste stürzen
sie . die ze hello leitent .
Omnes gentes quae obliuiscnntur
deum . So tuöien alle diete . die
göt ne bechennen. Sid siö äne got
uuellen sin . so uu6rfe ^) si6 got in
') Seh. hat die klammer schon hinter
»firleitara« und hat das »s« nicht.
2) sleechent. Seh.
2) horsiho. Seh.
^) Verbessert aus »helle«.
*) uuerfen. Seh. Das »n<o ist in un-
serer handschrifl durch ein feines slri-
chelchen getilgt.
0 S. 30.
44
reprobum sensum (in auuerfigen
sin) .
Quoniara non in finem obliuio
erit ') pauperura . Vuanda so für-
nomes ne uuirl fergezen dero är-
nion . so man nü nü uuänet cot fer-
gezen haben . unz sie föne sündigen
sus kedrücchet iiuerdent .
*) Patientia pauperum non peribit
in finem . Tero armon gedült ne sol
niö euuiglicho ferlören sin . unde in
unfergölten 2) sin .
Exurge domine non praeualeat
homo . Diz chit der propheta ana=:
sehendo die iüngesten zite . unde
aba in irbrütter. Stant üf trübten .
niö raennisco negeriche . m*ö der
uuirsesto ne gamagee . Eruelle ^)
daz riebe anticbrisli . erfelle sinen
geuuält . der so micbel iiuirt . daz
ecbert du eino in v'iberuuiiKien *)
mabt .
Judicentur gentes in conspectu
tuo . Vnde spüoligo uuerden irteilet
före dir sine gebelfen . heidine diete.
Daz cbit . kebürscbe dina aduentum
(chumft) . so die freisa sib erbeuen .
die föne imo . unde föne dien sinen
cbüraftig sint . uuanda sie unuer-
trägenlicb sint .
Conslitue domine legislatorem su-
per eos . Sezze über sie den eoskefel
der in gerise . Sid sie dih ne uuöltin
den uuaren legis latorem (eo brin-
gen) . kib in den des sie uuerd sin .
gib in antichristum .
Sciant gentes quoniam homines
sunt . Ze dero uuis ke^escboen gen-
tes uuer sie sin . Christus mächoti
sie deos (kota) . **) übe sie imo
hangtin . nu geeiscoen daz sie men-
nischen sint.
DIAPSALMA.
Ut quid domine recessisti longe?
Ziü so trübten chedent tie . die
dänne in nöten sint . ziü uürte du
ieo so uerro föne uns? ziü habest
du dih unser so gelöubet? Vuanda
guöten ist dänne . also got iro ne
ruöche .
Despicis in oportunitatibus in tri-
bulatione . Ziü in dürften unde än-
dere iiöte läzest^) du unsib? unde
fersiest unsib.
Dum superbit impius incendilur
pauper . Daz chedent sie . aber föne
göte uuirt inzündet der armo ad
uirtutera.unz der ärgo so ubermuö-
tesot . Des einen ual . ist des an-
deres knist . Föne des einen uber-
muöli . dierauötet der ander .
Comprebenduntur in cogitationi-
') erit obliuio. Seh.
2) unvergolten. Seh.
3) Eruuelle. Seh.
^) uberuuuuden. Seh.
^) lazzest. Seh.
*) S. XIX. **) S. 31.
45
bus suis quas cogitant . Sie uuerdent
Non est deus in conspectu eius .
keuangen in iro gedanchen . diö si-
Vuära ne tuöt 0 er götes.
nes ünrohles fölchele sint. Sie uuer-
*) Inquinalaj sunt uia3 illius in
dent mit in gedunsum ad inlerituui
omni tempore . Vnreine sint '^) sine
(ze ferlörinisse) .
uuega alle ^) täga .
Quoniani laudatur peccator in de-
Auferuntur iudicia lua a facie eius.
sideriis animaj sue . et iniquus be-
Diniü'') geribte trübten siul ferro
nedicetur. Vuanda föne sölcben
föne 0 imo .
uuiit diinne sündig man gelobet in
Omniura inimicorum suorura do-
sinen gelüsten . unde ünrehter ge-
minabitur. Allere^) sinero fiendo
segenot. Vuer ist so sundig so anti-
uuältet er . uuanda ^) er alle chü-
cbristus den guöllichont sie . demo
ninga släbet ^°) . unde einer ^') ri-
bitent sie guötes . Der sezzet sih
cbesot .
äna daz er got si . des iChent imo
Dixit enim in corde suo **) non
die fertinen .
mouebor . a generatione in genera-
lionem sine malo. Er däbta ^-) sus.
Irritabit dominum peccator . ide
äne argliste ne uuirdo ^^) ih mdre.
anlicbristus. Danne gremet der
o y
föne chünne ze chünne ^4) . Aide ze
sundigo göt.
euuigbeite 1^) ne mag ib chömen'.
Secundum multitudinem irae suaß
magica) artes (zoubir-'lislei^jne tuen
non quaret . Fore sinero michelun
iz^-") . also sjmon ze bimele fliegen
irbölgeni . ne suöchet tiä frist köt iz
uuolta^^;. mit dien ^'^) selben listen.
imo zu 0 • Er lazet in dna tuön 2)
Cuius malediclione os plenum est.
daz er uuile a) .
et amaritudine . et dolo ^O) . Des
0 Mit »zu« beginnt A. S. s. 16.
'1) linde einer. A. einen. Seh.
2) Erläzet inäna lüon. A.
12) Erdithta. A.
o) uuille. Seh.
13) ärgliste neuuirdo. A.
3) tüot. A.
1^) föne ehunne zeehünne. A.
4) Unreine sint. A.
15) öuuigheite. A.
5) alle. A.
lö) Fehlt in A.
6) Tinu. A.
17) tuen i<^h. A.
^) sint ferro föne. A.
18) Also Simon zehimele fliegen uuöl-
8) A'llero. A.
ta. A.
9) uuända. A.
19) tien. A.
10) slähet. A.
20) »et dolo« fehlt in A.
*) S. XX. **) S. 32.
m
^
46
raunt 0 foUer ist ubelo sprechen-
slähet unscadelen24) . so er 25) in-
nis 2) uuanda ^) er blasphemus (kots
scadelen b) getuöt26).
scelto'i) ist . unde eiueri^) . uuan-
Oculi eins in pauperem respi-
da 0 er crudelia (crimheit 0 gebiü-
ciunt. Siniu oügen uuanda an den
tet S) . in seruos dei (in gotis scal-
armen 27) . Demo färet er . der pau-
cha 9) .
per ist ^2) spiritu (arm in muöte.
Sub lingua eins labor et dolor.
i. toümote c) .
Vnder sinero zungun ^''} . liget leid
Insidiatur in oculto . sicut leo in
unde arbeit ^0« Andero zungun
cubili suo . Also tougeno färet er .
oüget ^2) er guöt . so er i^) sih säget
so der leuuo in sinero luögo 2 9) . Er
cöt sin 1^ • dar 15) ündere birget i^)
ist peidiu iöh starch^O) . iöh listig 3»)
er diä ubeli *0 • diu labor unde ^S)
ze besuicbenne .
dolor ist.
Insidiatur ut rapiat pauperem.
Sedet a) in insidiis cum diuitibus
rapere pauperem dum rf) attrabit
in ocultis. Die i^) er riebe getan
eum . Er uäret däz er den32) armen
habet ^'0) . mit tien sizzet2i) er töu-
er^zücche ^^) . er ilet in göte züc-
geno inuäron.
chen 34) . so er in ze imo ^5) zihet .
Vt interficiat innocentem. Daz
unde in an sih heizet uuenden götes
er 22) ünscädelen erslähe 23) , Er
era 36) .
0 Tes münt. A.
22) Däzer. A.
2) sprehennis. A.
23) irslähe. A.
3) uuända. A.
2^) ünscädelen. A.
4) Fehlt in A.
25) söer. A.
5) eiueri. A.
b) ünscädelen. Seh.
6) uuända. A.
26) gelüot. A.
7) Fehlt in A.
27) Sinu ©"^ugen uuärtent änden ar-
8) geblutet. A.
men. A.
9) Fehlt in A.
28) der pauper ist. A.
10) stnero zungun. A.
c) arm im muote i. toumuote. Seh.
11) leil unde arbeit. A.
In A. fehlen diese worte.
>2) A'ndero zungun liget. A.
2^) A'lso toügeno faret er so der leuuo
'3) so 6r. A.
insinero lu'ogo. A.
14) sin. A.
30; Er ist peidiu ioh stärhc. A.
15) tär. A.
31) ioh listig. A.
16) birget. A.
d) cum. Seh.
1^ diu übeli. A.
32) fäz erden. A.
18) diu labor et. A.
33) erzücche. A.
o) Sed &. Seh.
34) ingöte zucchen. A.
19) Tte. A.
35) in ze imo. A.
20) habet. A.
36) ünde inan sih heizet uuenden götes
21) tlen sizzet. A.
6ra. A.
-n
41^
*) Inlaqueosuohumiliabiteum 0-
dinen geuualt . ne irgiz dero är-
An sineraoslricchegenidereterin^).
mon '0 • nah sfnen uuörten .
Vuanda mit 3) sinen zßichenen ^).
Propter quida) irritauit i^) irapius
raachot er in uersihtigen 5) .
dominum? dixit enim in corde suo
Inclinabilur et cadet cum domi-
non requiret. Ziü leuues crämda
natus fuerit pauperum . So er daz '^}
got der übelo i')? Ziü dilbta er fOne
allez ketüot . unde er ärmero^) so
imo-0).er ne förderot 2') daz ih
uerro geuuältet . dara näh 8) . siget
tuön2-0?
er unde stürzet 5) .
Vides quoniam tu laborem et do-
Dixit enim in corde suo oblilus
lorem consideras. Du got sibest^^)
est deus aueriet faciem suam ne ui-
uues er däbla^^) . uuanda du oüb
deat in finem . Er sol dünne gees-
slbest^^) laborem et dolorem . diu
con 10) . daz er dähta . got i') habet
er bärg'^'') under sinero züngun.
**) ergezen dero guöten i^) . er che-
Vt tradas eum in manus tuas.
ret sih föne in . daz er sie fürdur
Dar umbe siebest du iz 2') . daz du
äna ne sehe i^) .
in slözest in dina hänt-^) . daz chit
Exurge domine deus exaltelur
in dinen gerib^^) .unde er in geniüz
manus tua . ne obhuiscaris paupe-
ne habe so getan.
rum . So ne tuest du ^^') trübten so
Tibi enim derelictus est pauper .
er dähta nübe staut ^0 "f • «keine i*»)
Dir ist kespäret der ^O) armo . ecbert
*) homillauit se. A.
17) irgiz tero armön. A.
2) in. A.
a) quod. Seh.
S) uuända mit. A.
18) irritabit. A.
^) zeicheden. A.
19) Tiu leuues cramda göt ter ube-
5) infersihtigen. A.
10? A.
6) daz. A.
20) Ziu dahta er föne imo. A.
7) (er ar)mero. A.
21) neforderot. A.
8) täranah. A.
22) lUon. A.
9) stürzet. A.
23) Tu göt sihest. A.
10) geeiscon. A.
24) dahta. A.
1') göt. A.
25) uuända du öuh sihest. A.
12) er gezen dero göoton. A.
26) diu er barg. A.
13) sie fürder äiia ncsehe. A.
27) Tar umbe sihest tu iz. A.
i-i) Söne tuest tu. A.
28) täz tu instözest indfna hänt. A.
15) nubc stän(t). A.
29) taz chit indinen gerih. A.
16) skeine. A.
30) kesparet ter. A.
*) S. XXI. *0 S. 33.
4S
an dir ist sin dröst ^ . Mer ne be-
in saeculum saeculi . A'ber unser
darf er 2) . an dir ist er riche ^) .
trübten 2°) richesot b) iemer in
Pupillo tua) eris adiutor"^). De-
euua 21).
mo uueisen hilfest du 5) . Demo
Peribitis gentes de terra illius . Ir
muöter disiü uuerlt töd ist ^) .
ünrehten diete 22) uuerdent fertili-
Güntere brachium peccatoris et
got . föne sinemo riebe 23) . dar terra
maligni. Dära^ gägene fermüle
uiuentium ist 2^) .
der 8) arm des sundigen . unde des
Desideriura pauperum exaudiuit
arguuilligen ^ . Daz chit i«) zestöre
dominus. Dero armon c) uuillen ge-
des keuualt ^0 • föne demo ^2) dar
horta 25) trübten . Diem domini
fore stät. Omnivm inimicorvm svo-
uuolton sie 26) . dö sie 27) in angustia
RVM DOMINABITVR .
uuaren . den 2S) gibet er näb interitu
Queretur peccatum illius et non
anticbristi .
inuenietur . Daz feret oüh so ^^) .
Preparationem cordis eorum au-
Sin 1'*) sunda ^^) uuirt sär hälto ge-
diuit auris tua. *) I'ro beize gäre-
suöchet ^0 • «als ^0 fimden . uuanda
uui bäbest2 9) geboret din öra^^^.
er selbo ^S) ferlören ist . mit dien '9)
Iz ist käro gägen dir ^i) .so ^2) du
sundon.
cbümest. Vuära zuö ^3) chümesl?
Dominus regnabit in asternum . et
Judicare pupillo et humili . Zerib-
1) ecchert andir ist sin dröst. A,
17) näU. A.
3) bedarfer. A.
18) selbo. A.
3) andir ist er riebe. A.
19) tinen. A.
a) tuo. Seh.
20) unser Irhuten. A.
^) Die lateinischen worte fehlen in A.
fc) riebesol. Seh.
5) Temo uueisen hilfest tu. A.
21) iömer ineuua. A.
6) Demo müoter disiu uuerlt tot
22) Ir ünrehten diele. A.
ist. A.
23) föne sinemo rlche. A.
7) Tara. A.
24) ist. A.
8) den. A. und Seh.
c) armen. Seh.
9) des arguuilligen. A. arguuili-
25) Tero ärmon uuillen gehörta. A.
gen. Seh,
^^) uuöllon sie. A.
*0) chit. A.
27) sie. A.
11) keuualt. A.
28) den. A.
12) demo. A.
^^) Iro herze gareuui habet, A.
13) Däz feret uöh so. A.
30) tln ora. A.
14) Fehlt in A.
31) Iz ist karo gägendir. A.
lä) Sünda. A.
32) so. A.
16) halto gesiücbet. A.
33) üuära züo. A.
*) S. 34.
i— ' ■ — ■ — ■
=i
49
lenne demo uuöisen ^) unde demo
diemuOlia ^) . N;ils echert uuöisen .
nube diörnuötenio uuöisen ^) .
Vt non appoiiat ultra magnificare
se homo super terram . üaz sih fiir-
der nioraan äna ne sezze zemichelli-
chüone öbe erdo . so anlichristiis
teta . uuanda danne uuirt ende alles
üDgereches .
*) PSALMUS X.
IN FINEM PSALMVS DAVID.
An daz ende siebet davidis salrno.
daz ist cbristus . uuanda an christo
irrefset er bereticos . Dien sprichst
er nu zuö . ex persona fidelium (in
d6n stäl dero gelobigon ) .
In DOMINO CONFIDO . QVOMODO DI-
ciTi sanimae raee transmigra in mon-
tera sicut passer? Ib ketriien an göt.
der min berg ist . ze derao ih fli'ibt
habe . uuio ebedent ir beretici ze
mir . fliüg bara üf inberg also fü-
geli? Passeres heizent alliü fugeliil.
dero uuonent sümelicbiü in gebirge .
föne diu sprecbent beretici samoso
dero einemo zuö . daz peig fügeü
ist . Cbristus ist der berg . den uuA-
nent sie mit in uuesen . bediü lüc-
cbent si6 catbolicos dära . unde be-
diii uuirt insus föne in geäntuia-
tet. ^0
Quoniam ecce peccatores inlen-
derunt arcum . parauerunt sagittas
suas in pharetra . ut sagittent in ob-
scuris rectos corde . Vuio ebedent ir
mir zuö, Trans.migra in montem?
unde daz sölt du luön , uuanda sün-
dige bäbent iro bögen ^) gespäimen.
unde bäbent äle gäro iro sträla in
iro cböcbere . daz sie toiigeno ^') mite
skiezen . die rebte sint in iro beizen.
Ziü dr^uuent er mir? Sid ih. an göt
ketrüon . uuer mag mih fei leiten?
Qiioiiiam qucC perfecisti deslruxe-
runt . Disiü uox sihet ad dominunj .
Süs treuuent sie trübten . uuanda
sie bäbent zestöret diu du täte . Sie
bäbent **) dine scripturas falsis in-
terprelationihus ( scrifte mit lukken
antfristungon ) fermeret . Sie selben
sint scüldig. des sie ändere ziehent.
Sie sciezent uerba noxia (scädal
uuort ) . mit demo bögen dero scrifte.
daz sie ferleitent rectos corde { diß
lebt herzen] .
Juslus autem quid fecit? Vuäz
bähet iü aber der rehto getan ? Vue-
lee scülde bähet christus . den ir
lastefont ?
') d(emo) uueiseu. A.
2) demo diemüoten. A.
^) Mit »Näls ccchert« bricht A ab.
'*) {,'caiiUuiurlct. Seh.
äj bofroD. Seh.
6) trugeno. Seh.
0 S. XXil. **) S. 35.
Bd. III.
50
Dominus in templo sancto suo.
dominus in caelo sedes eius . Er ist
selbo in sinemo hüs . sin stuöl ist in
himele. Anima fidelis (kelöubic se-
la) diu ist templum dei (kotis hus) .
diu ist cselum (himil). So er dia*) lä-
steront . So lasteront ir in .
Oculi eius in pauperem respiciunt
palpebrae eius interrogant filios ho-
minum . Siniü oügen sehent an den
armen . sine slegebrauua frägent der
menniscon chint. Daz chit . er habet
ieo indaniü oügen ändie sine . danne
er oüh tuöt also er släfife . so besüo-
chet er die mennischen 2) uuieo sie
in ereen an dien sinen .
Dominus interrogat iustum et im-
pium . Triihlen besuöcbet peide .
guöten ioh iibelen .
Qui autem diligiliniquitatem . odit
animam suam . Der aber unreht
minnot . der häzzet sina sela . unde
scädot imü selbemo . nals ändermo.
Pluet super peccatores laqueos.
Er regenot über sündige striccha.
Er regenot über si6 daz sie chelol .
Also er sendet den regen sinero
praedicatorum saugen zelibe, so sen-
det er in ünsaligen ze löde . Also
PAVLVS chit . QVIBVSDAM SVMVS ODOR
VIT^ IN VITAM . QviBVSDAM ODOR
MORTIS IN MORTEM (SVMEN BIRIN
WIR stauch libis ze libe . sümen
stanch tödis ze tode ) .
Ignis et sulphur el Spiritus pro-
cellarum pars ^) calicis eorum . Fiür
unde suebel unde düoistig uuint.
daz ist der teil iro raezis . Vuända
zerist prennet sie iro niet . so sie
den föUe tuönt . so ziehet der ze
übelmo stauche . der sie scheidet
föne dien guöten . dära näh uuer-
dent sie feruiiähet ad inleritum (ze
uerlornisse) • der teil uuirt inge-
mezen . daz chit pedemo meze in-
fähent sie iro teil . kalix (stoüph)
ist gesprochen föne calido liquore
(uuarmemo lide) . unde stät hie pro
mensura.
Quoniam iustus dominus iustitias
*) dilexil . Vuanda got rehter . min-
not dero menniscon reht .
Aequitatem uidit uullus eius . Dar
er aequitatem uueiz dara siebet ir.
**) PSALMrS XI.
IN FINEM PRO OCTAVO.
An daz ende daz chrislus ist . siebet
diser saimo . also oub dar före . föne
änderen gescriben ist. Vuar ümbe
ist er gescriben? Vties pitet er?
Daz mit euuigemo läge der octauus
heizet . disiü leida ^) uuerlt finstri
<) die. Seh.
2) menniscbon. Seh.
3) para. Seh.
4) leila. Seh.
0 S. 3G.
0 S. XXIII.
5t
(h'TO iiiäniiilichen 0 irdriezen mag .
zestöret uuerde .
SaLVVM ME FAC DO.MINE . QvOMAM
UEFECiT SANCTvs . Duö iiiih trühteii
gehaltenen in enero uueilte. uuanda
hier sanclus zegängen ist . ziii ist
daune daz?
Quoniani diminutae sunt ueritates
a flliis hominum . Vuanda menniscon
uuärhöite gesuinen sint. Vuio mü-
gen die uuesen sancti . sament dien
luzzel uadrheite ist? 2)
Vana loculi sunt unusquisque ad
proximura suuni . Löter chösont sie
alle ze einänderen.
Labia dolosa in corde et corde lo-
cuti sunt . Tri'igelefsa unde hinder-
screnchige chösont in zuifaltemo her-
zen . so iudei säment christo täten .
In uuas ander in müote . danne in
münde.
Disperdat dominus uniuersa labia
dolosa . Solche lefsa ferliligoe got .
Linquam magniloquam . Vnde so
über^sprächa zi'ingun.
Qui dixerunt linquam noslram
magnificabimus . So dero selbon iu-
deorura zünga uuas . die dir cliAden
uuir getuömen iinsera züngun . uuir
getüen siA antsäzig.
Labia nostra a nobis sunt. Durch
uuen süln uuir iz lAzen? föne uns
selben haben uuir die lefsa.
Quis noster dominus est? Vuer
ist unser herro . demo uuir iro dän-
choen?
Propter miseriam inopum et gemi-
lum pauperum nunc exurgam dicil
dominus. Daz ist persona palris .
Umbe die uuenegheit dero ärmon
chit köt fäter . unde den *) süftod
dero göregon stän ih üf. Daz chit.
in ze tröste oügo ih mih . in ülio.
Ponam super salutari meo . l'ro
tröst sezzo ih an minen hallAre .
Minen . uuanda ih in gibo . unde ih
in üz sendo .
Fiducialiter agam in eo . An imo
uuerchon ih päldo . Also iz chit in
euuangelio . Erat avtem düceks eos.
TANQVäM POTESTATEM IIAIJE.VS . NON
TANQVAM SCRIBE EORVM .
Eloquia domini eloquia casla .
Siiberiu chöse sint Irühtenes ke-
chöse . Er geuueret also er geheizet,
unde sendet sinen sün .
Argentum igne examinatum ter-
ra; . **) Also irsöten silber dero
erdo . dar nehein öller inne neist.
also lüler sint siü.
Purgatum septuplum . Sibenstiuit
irliütertiz . Vuanda septiformis gra-
tia ist Spiritus sancti . unde uuanda
er üngelich ist dien . Qvorvm dimi-
NVT.E SVNT VERITATES .
Tu domine seruabis nos.et custo-
') mannelichen. Seh.
I 2) Fehlt bei Schiller.
*) S. 37. **) S. XXIV.
s^
dies nos a generalione hac in aetei-
} um • Du trübten haltest unsich .
hiniian unz in 6uua . Hier arme .
unde dar riche .
In circuitu irapii ambulant . Die
argen gdnt umbe . uuanda sie niömer
dära ne-gerihtent ad requiem octaui
diei (ze dero räuuo des ahtodin tä-
ges). Sie uuellen temporalia (zit
frisligiü dincb) . nais aeterna (euui-
g'ü).
Secundum allitudinem tuam mul-
tiplicasti filios hominum . Reble
menniscben bäbest du genianigfallöt.
näb dinero böhi . In cselo bist du.
filios abrahe habest du getan manige
sicut Stellas caeli .
PSALMUS XII.
IN FINEM PSALMVS DAVID,
Ter finis legis est . der uuirl kelä-
dot hära in uuerit föne demo pro-
pheta . UsQUE qvo domine oblivisce-
Ris ME IN FINEM ? Vuio lango trübten
irgizest du daz chit . ne läzest du
mih kesehen an daz ende? Ziu ne
uuirdest du christe ^) geborn ?
Quo usque auertis faciem tuam a
me ? Vuie längo cherest du föne
mir . nals zu mir din äna^süne? Ih
chäpfen din . du *) ne chümest .
Quam diu ponam consilia in ani-
ma mea? dolorem in corde meo per
diem . Vuie lango sol ih ahton .uuie
längo sol ih sereg kän in däge . daz
chit in disemo übe . daz du ne chü-
mest . aide mih hina ne-nimest?
Ysque quo exaltabitur inimicus
mens super me? Vuie lango uuirt
min fiend irhöhet über mih? Daz
chit uuie lango sol mir daz uue tuön .
daz infidelitas (uugelouba) richesot?
aide ouh mih trucchet carnalis con-
cupiscentia (des lichamen glust -) ?
Kespice et exaudi me domine deus
mens . Sih hära trübten . daz inchit
demo . VsnvE qvo avertis faciem
TVAM A ME? Vnde gehöre mih . daz
inchit demo . vsqüe qvo oblivisceris
ME IN FINEM .
Illumina oculos meos. ne unquam
obdormiam in raorte . Irliehte mi-
ni u oügen . ih neinio oügen des her-
zen . nie ih in töde ne insläffe . Den
släf^) minnot der fient . der zetöde
leitet . der ist incarnali deleclalione
(in des lichamen lust) .
Ne quando dicat inimicus mens
praeualui aduersus eura . Nie der
tiefet hühondo ne chede . ih pin imo
oberöro "*) uuörten .
Qui tribulant me exultabunt si
motus fuero . Demoues die mih
•) Christi. Seh.
2) gelust. Seh.
3) slaff. Seh.
^) oherroro. Seh.
*) S. 38.
- - f
■ 1
pinont.spruiigezeiil übe ih äba stöte
keuuertol . unde leidsame getane .
chünio . unde übe ih fallo in dia
Dännün irblindeton si6 so . daz si6
suiida .
ne nuisson . übe göt uuäre .
Ego aulom in tua raisericordia
Non est qui faciat bonum . non
sperabo. Ih Läbo aber gedingi an
est usque ad unum . Neh6in n6ist
dih . daz dil mih häbeiest .
der uuöla tue . Nehßin . äne ein .
Exultauit cor meum in salutari
Vuer ist der? Homo deus christus
tuo . An dinerao haltäre freuuo ih
(man got) . An imo stänt allero men-
mih . an christo filio tuo (si'ine
nischon uuolaldte .
dimo) .
Dominus de ciulo prospexit super
Cantabo doraino . Singo göte den
filios hominum . Trübten uuärteta
lichamen rerlendo nAh redo . uuanda
fßrrenan äba himele . über menni-
daz ist keistlich sang dero selo .
schon chint. V'ber iudeos uuärteta
Qu! bona tribuit mihi . Der mir
er . diön santa er sinen sün .
spirilalia bona gegeben habet.
Vt uideat si est intellegens aut
Et psallam noraini doniini altissi-
requirens dominum. Daz er irsähe.
mi . Vnde des höhesten näraen .
übe de-heiner uuäre fernümestig .
sahno ') sangon ih .
aide got förderonde -) .
Omnes declinauerunt simul . Do
nuängt6n sie alle . V'be de-heine ne
*) PSALMÜS XIII.
uuangton . dero uuas sämo s6 nehein
uuider dien änderen .
IN FINEM IPSI DAVID.
Inutiles facti sunt. Siö uuürden
Den uuir gesehen so uuir foUe cho-
unnüzze. Vuömoäber? aninsclben.
raen . der ist daz finis . Demo singet
Non est qui faciat bonum . non
DAVID irrefsendo . die iuden .
est usque ad unum . Daz stät ddr
**) DiXIT INSIPIENS IN CORDE SVO
füre.
No:y est deiis . Der ünuuizzigo dühta.
Sepulchrum patens est guttur
daz c6t ne si. So ddhta oüh iudaicus
eorura. l'ro chela slinchet also offen
populus . daz Christus k6t ne si .
grab . uuanda tie spiecchent daz .
Corrupli sunt et abominabiies facti
mit diu sie ändere ärgorönt.
siintinafTectionüuis suis. Disauuerlt
Linguis suis dolose agebant . Mit
minnondo . uuürden sie iro Sinnes
iro gechöse müzton siö .
') salmon. Seh.
2) forderonte. Seh.
*) S. XXV. **) S. 39.
-ai
g4
Venenum aspidum sub labiis eo-
riim . Eiter dcro aspidum ist under
iro lefsen . luiända sie praecepta le-
gis ne unellen gehören . also aspi-
des ne unellen incantalionem (kor-
minot) gehören . Ter äspis trucchit
ein öra an die erda . in daz ander
stözet ir den zagel.
Quorum os maledictione et amari-
tudine plenum est. Dero münt fluö-
ches unde bilteri fol ist . Daz ist ue-
nenum aspidum .
*) Veloces pedes eorum ad effun-
dendum sanguinera . Sie sint snel
zemänslachte . sid sie **) ioh filium
dei slügoh .
Contritio et infelicilas in uiis eo-
rum . Christi unde unsälda ist in iro
uuegen . Sie uuerbent mit arbeiten .
so-uuär sie uuerbent .
Et uiam pacis non cognouerunt.
Vnde doh ne bechennent sie uiam
pacis (uueg fridis) chrislura . der
äba^^nemare ist dero arbeite . Also
er selbo chäd . Venite ad me omnes
QVI LABORATIS . ET EGO REFICIAM VOS
(choment ze mir alle ir dir inärbei-
ten birint . unde ih läbon iuüch).
Non est timor dei ante oculos
eorum. Götes förhta nist in före
oügen . Doh sie in uuizzen . sie ne
fürhtent in .
Nonne cognoscent omnes qui ope-
rantur iniquitatem? So iudicium
(suöno tach) chümet . ne bechen-
nent (lenne iro ünreht.alle die iz nu
uui'uchent?
Qui deuorant plebem raeam sicut
escam panis . Die minen liüt frezzent
also bröt . die sih ilent kesäton iro
ferlörnissedo ^) .
Dominum ') non inuocauerunt .
Got ne häreton sie äna . Noh uuär-
häfto die ne tuönt . die uuider irao
sint.
lUic trepidauerunt timore ubi non
erat timor . Sie forhton . daz ze fürh-
tenne^) ne uuas. Sie förhton terre-
num regnum (erde riche) ze fer-
liesenne . unde ferlüren ca^lesle (hi-
miL-riche) . Bediü chäden sie . Si
DIMITTIMVS EVM SIC OMNES CREDEIVT IN
EVM . ET VENIENT ROMANI . ET LOLLEJiT
NOSTRVM LOCVM • ET GENTEM (laZCH
uuir in so hina . so gloubint se alle
an in . Vnde so chomint romara .
unde nemint uns stat unde liüte).
Alle die in fürhten ferliesen terapo-
ralia (zitfristigiii dinch) . die ne raü-
gen bediü chömen ad aeterna (ze
dien euuigen) .
Quoniara deus in generatione iu-
sta est . Vuanda got in rehtero slahto
ist . nals in dien . die disa uuerlt
niinnont .
') ferlornissido. Seh.
2) Deum. Seh.
*) forchton ; furchtenne. Seh,
0 S. XXVI. **) S. 40.
55
(lonsilium iiiopis confiidislis . Des
armen rAt kemisktönt ir . daz chit.
den i;\l filii dei ferchüreut ir . der
umbe (laz uuolta chömen arm . daz
er iuüh riebe getAte . Vuanda ir an
imo ponipam sajculi (zieri dero
uuerlte) ne sAbent . bediü be
smAbela er iü .
Quoniam dominus spes eins est.
Vuanda ecbert kot sin drOst ist .
Daz chit . uuanda er iuüh lerta ecbert
an göte tröst haben .
Quis dabit ex syon sahitare israhel?
Sid ir in fercbören bäbent . uuer
gibet danne föne *) syon . daz beil-
bafte si israbeli? Ne ist er . den
esaias kebiez do er cbäd . Vejviet
EX SYON , QVI AVERTAT IMPIETATEM EX
lAcoB (Der chümit föne uuarto . der
iacob iruuendit übeli)?
Cum auerterit dominus capliuila-
tera plebis suai . exultabit iacob . et
letabitur israhel . So an demo ende
dero uuerlte . trühteo uu6ndet dia
ellendi siiies liüles . so freuuet sih
iacob unde israhel . So si fölle chö-
ment . dura sie fölle chömen suln .
dA freuuent sie sih.
**) PSALM US XIV.
PSALMIS IPSI DAVID.
David chit manu fortis . Daz ist
Christus . er ist der bantsstarcho .
imo uuirt diser psalmus kesüngen .
uuanda er uuirt hier kefrAget . unde
er ^ibet hier Antui'ute .
DoMI.NE QVIS UABITABIT ly TABER-
NACVLO Tvo? Vuer trübten büet in
diiiemo gezelte? Aecclesia ist din
gezelt . uuielich miles (tegen) kezi-
met dAr Inne?
Aut quis requiescet in montc sanclo
tuo? Aide uuer rAiiuet nAb dero
bereschcfte in ca;lo (iu hiinele) . di-
nemo heiligen berge?
Qui ingreditur sine macula et ope-
ratur iustitiam. Nu Antuürtet Chri-
stus. Der Ana Ileccben 0 dAr in gät.
unde rebt uuürchet . Daz chit . der
nAb sinero toüfi übel fermidet . unde
uuöla tüot . in mincro lecclesia .
Qui loquitur uerilalem . in corde
suo . Der in sinemo herzen uuAr
sprichet . also der tuöt . der sines
tänches ne liüget .
Qui non egit dolum in lingua sua.
Der uebeinen tum chösondo neuö-
bet.
Nee fecit proximo suo malum .
Vnde männülicben Arges fermidet.
Et opprobrium non accepit adver-
sus proximos suos . Vnde er ze
gAbes arg ne geloübia föne An-
deren .
Ad nibiluin deduclus est in con-
spectu eins nialignus . Vnde der
tiefe! före imo ze nieble brAbt uiiard.
') Hacchen. Seh.
*) S. 41. **) S. XXVH.
56
Ih chido . daz er imo nicht ne ge-
niahta .in neheinero temptatione .
uuanda er imo nieht ne uueih ^).
Timentes auteni dominum glori-
ficat . Vnde gol fiirhtente . durh in
eiet .
Qui iurat proximo sno et non de-
cipit. Der ändermo man sueret .
linde in ne besuichet . *) uuanda er
imo in dien unörten ne sueret . daz
er iu besuiche .
Qui pecuniara suam non dedil ad
usuram . Der slnen scaz ne gab ze
uuöcheronne .
Et munera super iiinocenles non
accepit. Vnde er micta ne infieng
umbe unschuldige. Ih chido . daz
er umbe mieta niömanne ne scädeta.
Qui facit haec non raouebitur in
aeternura . Der diz tu6l . der räuuet
in monte saneto eins (in himele) .
noh tännan ^) ne uuirl er fi'irder
ferslözen .
PSALMUS XV.
TITVLI INSCRIPTIO IPSI DAVID.
Daz chit selbemo christo uuirt zei-
chenscrift ketän in cruce . Demo der
titulus ketan uuard . der sprichet hier
ad patrem föne sinero passione .
**) CojNSERVA ME DOMINE QVOMAM
in te speraiii . Kehalt mih trübten .
chit Christus ad patrem . uuanda ih
kedingo an dih . Sar dära näh spri-
chet er (i. tituhis) uns zuö .
Dixi domino deus raeus es tu . quo-
niam bonorum meorum non eges .
Ih chäd ze triihtene . daz ir imo zu(*>
cheden siilnt^) . du bist min got.
uuanda mines cuötes ne bist dii
dürftig . Älinero guöti ne uuirdest
du sälig.
Sanctis qui sunt in terra eins .
mirificauit omnes ^) uoluntates meas
in eis . Dien heiligon die in sinero
läntscefte ^) sint . daz chit . dero ge-
dingi in terra uiuentium (in erdo
dero lebendon) ist . dien habet er
uünderlich ^') ketän . alle mine uuil-
len an in . Vuelich ist der min uuillo
an in? A'ne daz ih sie häbo getan
föne morlalibus a^ternos (tOdigen
euuige) unde föne terrenis cailestes
(erdinen himehsce) . Daz habet er
sie geleret füre uünder^ zeähtonne.
Multiplicatae sunt infirmitates eo-
rum . l'ro siehheite uuären före d6s
mänige . er sie caelestes unde aeterni
uürdiu .
Postea accelerauerunt . Dära näh
kespuöton sie sih . daz sie genäsin .
*) uueichl. Seh.
2) dannan. Seh.
^) sulint. Seh.
4) Fehlt bei Schiltei
0 S. V2.
'*) S. XXVIII.
5) lanlsceffle. Seh.
S") uuunderlich. Seh.
') uuunder. Seh.
57
Non congrcgabo conuenlicula eo-
rum de sanguiiiibus. Sid daz so ist.
nü ne lieizo ih sie äna uuert zesa-
niine clumien 0. dazsi»*' deluMii «ipfer
föne dien frischinf^in *) mir bringen,
nube min selbes corpus (lichamin)
nnde snnguinem (plnül) uuile ih daz
sie mir opferöen .
Nee meraor ero noniinum eorura
per hibia mea. Noh ne irhi'igo iro
älton näm(M) daz ih sie -) heize filios
ira; (sune aholgi) . fiHos diaboli
(sune des lieuels) . nube fratres
meos ( mine bruAdra ^) . unde fihos
dei (kotis chint) .
Dominus pars hercdilatis mea? et
calicis mei. Trübten got fater ist
teil mines erbes . daz chit . minero
aicclesiaj . diu in selben säment mir
besizzet . Vnde ist er teil mines ca-
licis (stöufes) . Er ist sament mir in
passione (martcro) . föne dero ih
chümo sämo so föne getrünchemo
calice (stoufe) . ad laetitiam resur-
rectionis (ze dero fröuuido dero ir-
standini ^) .
Tu es qui restilues hereditateni
meam mihi . Du er^sezzest mir daz
erbe . Nals daz ih flüre . mibe die .
an dien ih pin. die ih flörenne lösen
uuile .
**) Funes cecideruut mihi in pr?e-
claris . In zörften teilen sint mir ge-
nauen diu lantmez seil . Zörfter teil
des erbes geftillet mir an dir. sid du
bist 5) pars heredilatis meae (teil
mines erbes) .
Et enim heredilas mea prajclara
est mihi . Mir ist crehto uuorden
zorftcz'') erbe. Jiisti (rehte) sint
min erbe unde mine geerben. Jvsti
FVLGEBVNT QVASI SOL IN REGNO MEO
(rehte schinent also sunna in mini-
mo riebe).
Benedicam domino qni tribuit mihi
intelleclum. Lob tuön ih cöte . der
mir ferniimist cäb . sölih erbe zebe-
chennenne . unde zominnonne ") .
Insuper et usque ad noctem in-
crepuerunt me renes mei . Dära zuö
inchöndon mih mine lancha . ünz
an ^) dia naht. Daz chit min hin-
dero töil . des halb ih homo (man)
bin . lerta mih pechennen diA finstri
des tödes . diu an demo intellectu
(fernümest) des erbes funden ne
nuirt .
Prouidebam dominum in conspec-
tu meo semper. Aber in carue
(fleisce} uuesendo . före sah ih .
daz ih ze göte fölle tAnero uerte ir-
uuinden sölta .
') chommen. Seh.
2) sih. Seh.
3) briidra. Seh.
^) freuuidi dero irslanlitii. Seh.
6) pist. Seh.
ß) zorflesl. Seh.
'') ze minonne. Seh.
8} Fehlt bei Schiller.
*) S. 43. **) S. XXIX.
58
Quoniam a dextris est mihi ne
commouear. Vuanda er ist mir ze
zesuuun . daz chit . er ist mir des ze
helfo . daz ili mit imo fölle si .
Propter hoc delectatura est cor
meum . *) et exiiltauit lingua raea .
Pediü habet min herza lüstsami .
unde freuuet sih min zunga . Miniü
uuort sint frölih .
Insuper et caro mea requiescet in
spe. Dära zuo rduuet min passibihs
caro (martyrlch fleisk 0 • in dero
gedinge resurrectionis (urstendido).
Ih intsldfo ad uitam (ze libe) . nalso
ad interitum (ze tode) .
Quoniam non derelinques ani-
mam meara in inferno . Vuanda du
mih üfheuest . unde in hello ne
läzest .
Nee dabis sanctum tuum uidere
corruptionem . Noh mih dinen hei-
ligen ne tuöst du liden iruuerteda .
Min licharao ne fület . noh ne rözzet .
so anderro tuöt.
Notas mihi fecisti uias uitae . Mir
täte du chunt an dien 2) minen . die
uuega des libes. **) Daz sint uiae
hurailitatis (uuega tiemuöti) . uuan-
da ^) s ie in adam fielen per super-
biam (durh uberrauöti) .
Ädimplebis me laetitia cum uultu
tuo . Mih an dien minen genietost
du freuui . mit dinemo analiüte. So
sie dih muözen dna sehen . so hä-
bent sie föUun'^) mendi. Daz ist diu
säligheit. unde der lön dero heiligon.
Delectationes in dextera tua us-
que in finem . An dinero zesuun .
daz chit . in dinero guöllichi^) ist
iemer lüssami . unde nehein ur-
dr.üzzi
PSALMÜS XVI.
ORATIO IPSI DAVID.
Waz chit daz? Ane selbemo david.
selberao christo . ist tiz ^) kebet ze-
gebenne. So daz uuir in dar ana
fernemen betonten . unde sament
imo sina ^cclesiam .
ExAVDI DOMINE IVSTITIAM MEAM .
Gehöre trübten min reht . Sid ele-
mosina betot . also iz chit . abscon-
DITE ELEMOSYNAM IN SINV PAVPERIS ET
iPSA ORAT PRO VOBIS (Pcrgiut arm#
herzich^) keba in des lurfligen puö-
same . tu ^) selba petot füre iuüh) .
so betot oüh iustitia (reht) uuanda
elemosina (arm^^herzich keba'^) ist
iustitia (reht) .
*) martyrlich &. Seh.
2) dinen. Seh.
3) uuande. Seh.
4) sollun. Seh.
*) guollichi. Seh.
6) diz. Seh.
') armherzlieh. Seh,
8) du. Seh.
ä) armherzlieh &. Seh.
*) S. 44. **) S. XXX.
59
Iiitende deprecationem meani .
Sih äna niina digi .
Auribus percipe orationera meam.
Mil örori iiifähe min geb6t .
Non in labiis dolosis . Nais in i'in-
getriümien lefsen gesprochene/ .
*) so daz ist . daz föne herzen nc
chnmet.
De nullu tiio iudicium mourn pro-
deat. Föne dinenio änah'üle chöme
min urleilda . So di'nh?sihlig si dir
si . uuanda si dih ne triüget . so
nniözze si mir sin.
Oculi mei iiidcanl a}quitaleni .
Hebt muözin irchennen miniu oü-
gen . daz ih ne misse fähe . noh i'in-
rehl ne finde füre rehl .
Probasti cor menm . et uisilasti
nocle. Du besuöchlost ') min herza.
nnde uuisotost sin in dero naht. In
arbeiten uuisotost 6\\ sin . zebesuö-
chenne mina patientiam (kedult).
Igne me examinasti . et non est
inuenta in me iniquitas . In demo
eite irsuöhtost dii mih . unde ünreht
ne fünde dii in mir . Daz chit.knöto
chöretosl du min . in dero passione
(martro) . üzer dero ih lüter cham
ze resurreclione (urslendido) .
Vt non loquatur os nieum . So
gnöto chöretost du min . unde so
lüter uuärd ih fünden . daz ih iz söne
säge . du uueist iz. Du uueist mir
suigentemo . uuaz^) ih leid .
Opera hominum . Mennischon
uuerch leid ih . Daz sie mir tuön
uuölton . daz truög ih .
Propier uerba labiorum tuorum
ego custodiui uias duras . Vmbe diu
utiort dinero lefso. uuanda du iz per
|)rophelas (durh uuizzegin 0 f''>"e
mir gehiezze . so gi«>ng ih herta
uuega . Herta uuega mortis (todis)
unde passionis (märtero) . kieng ih.
PcrGce gressus meos in semitis
luis iit non moueantur uestigiamea.
Folie tuö mine genge in dinen uue-
gen . daz miniu spör . daz chit mine
fuözze dar äba ne uuenchen . Folie
halt mih in dinen prajceptis . daz
oüh mine apostoli (pöten) dar äna
gestanden"^) .
**) Ego clamaui quoniara exau-
disli me deus . Nah demo ällenio .
häreta ih paldo ze dir. uuanda du
mih kebörtost durch solche frebte .
Iiiclina aurem tiiam mihi . et ex-
aiidi uerba mea. Heide ze mir din
öra . uuanda min humanitas (men-
nesckeheil) hina üf zedir geröichen
ne mag . unde so gehöre mih.
Mirifica misericordias tuas . Pring
ze uündere ^) före iudeis ***) dine
gnäda . Gib inflrmis (siechen)
') besuohlosl. Seh.
2) uunz. Seh.
3) durch &. Seh.
■*) gestanten. Seh.
*) uuunderc. Seh.
*) s. w.
') S. XXXI.
0 S. 46.
60
föne minero hende sanitatem (den
gesünt) .
Qui salvos facis sperantes in le .
a resislentibus dexterae tuae . Du dir
gehältest . in uita aeterna ( libe euui-
gemo) . die sih zedir fersehent.före
uuiderstäntem dinero zesuuun . daz
chit filio tuo (dinerao süne ) .
Custodi me ul pupillam oculi .
Pehuöle raih also dia sehiin des ^)
oügen . Si eina bechennet ^) in cor-
pore (lichamen ) . uuelez lux (liebt)
unde tonebrae (finstri) sint . so be-
chenno ih eino inter homines (liülin)
uuelez iusli (rehte) unde peccatores
(sündige) sint . unde uuieo ih irtei-
len sol .
Sub umbra alarum tuarum pro-
tege me . a facie impiorum qui me
afflixerunt. Skirme mib under di-
nero feltacho schätue . also fögel
tuöt sine iüngen . Caritas tua ( din
minna) unde misericordia tua (din
irbärraeda) ferständen mib dien übe-
len . die mir cheli tuönt.
Iniraici mei animam meam circum-
dederunt . Mine fienda iudei behal-
boton mib .
Adipem suum concluserunt . Vnde
beslüzen iro spint . Daz chit föUe-
mäston sih iro ünrehtes . mib irtö-
tendo ^) .
Os eorum locutum est superbiam.
Iro raunt sprah mit übermuoti. aue
rex iudeorura (heil chüninc iudon^)
unde ander sämolich .
Proicientes me . nunc circurade-
deiunt me. Vnde beuöre mib fer-
uuerfende . ioh mina lera . umbe .
stuönden sie raih nü . daz chit . ünz
ih hängeta in cruce .
Oculos suos statuerunt declinare
in terram . Vnde beneiradon iro oü-
gen ze slecchenne an dia erda . Also
die tuönt . die übeles tenchent . die
dänne ne belent.
Susceperunt me sicut leo paratus
ad praedam . Infiengen raih föne pi-
lato . do er chäd . toUite eum uos.
et crucifigite (neraint ir in unde chriü-
cigont in) . also de uärigo leuuo . der
in uueido gad.
Et sicut catulus leonis habitans
in abditis. Vnde also sin iüngo .der
ferbörgen ligef . unde lägot.
Exurge domine praeueni eos . et
subplanta eos . Stand uf trübten .
füre fäh sie mit uindicta ( keriche ) .
unde beskrenche sie .
Eripe aniraam meam ab irapio.
Löse raih resuscitando (irchicchen-
do) föne übelen.
Fraraeam tuam *) ab inimicis ma-
nus tuae . Löse föne flendo händen
*) sehandes. Seh.
2) becchenuel. Seh.
3) irlodendo. Seh.
4) chumine <fc. Seh.
0 S. 47.
61
niih d!n suert 0 • mit demo du dia-
bolum slähest.
Domine a paucis de terra diuide
eos . Scöid siö trübten föne paucis
electis (unmaniffen iruueliten) . sc<>id
siö de terra uiuontiuin (föne erdo
dero lebenton) .
Inuita eorum . s. diuide eos. Hier
in disenao Übe zeuuirf si6 . hßiz si6
lilura unde uespasianura zefuören
after ällero uucrlte ^) .
De absconditis tuis adimpletus est
uenter eorum et saturati sunt por-
cina *) (i. immunditia). l'ro buch
uuärd irfüUet dinero toiigeni . diä
sie ^) liruelon ex libris (föne dien
buöchen) prophetarum . dar äba
fähendo . sA säteton sie sib iinsübri.
Diu seti uuas in liöbra .
Et dimiserunt reliquias suas par-
uulis suis . Vnde liezen iro cbin-
den"^) . daz sie leibton. Vuaz ist
daz? A'ne der fluöh «mde der uünsch.
Sangvis eivs svper nos et svper fi-
Lios NOSTROS ( pluöt siuiz über ün-
sich . unde über chint ünsriü^) .
Ego autem cum iustitia apparebo
in conspectu tuo . Ib cbümo aber
mit demo rehte füre dib . daz ih ne
uuolta offen uuerden . ünsübren unde
finsteren herzon .
Satiabor dum manifestabitur glo-
ria tua . Ib bäbo genuöge an dithi .
so din guöUicbi offen uuirt . dißn ib
irskßin . die mit porcina ( unsübri )
beuuöUen ne uuAren .
PSALMLS XVI
In fikem pvero domini david 6) verba
cantici hvivs in die qva eripvit evm
doiminvs . de manv omnivm i.mmicorvm
eivs . et de manv savl et dixit . da-
VID täncbot demo . der in lösta . in
persona cbristi unde aecclesi« . d.^ra
nAb säget er dia toügeni sinero in-
carnationis (licbainhafti).
DiLIGAM TE DOMINE VIRTVS MEA .
Trübten min cbraft . dib niinnon ib.
Dominus firmamentum meum . et
refugium meum . et liberator meus.
Trübten ist der mib festenot . unde
ze demo ib flübt bäbo . unde der
mib löset.
Deus meus adiutor meus . et spe-
rabo in eum . **) Er ist raln got .
unde der mir hilfet . unde an in ge-
dingo ih .
Protector meus . et cornu salulis
meae . et redemptor meus . Er ist
min schirmäre . unde hörn minero
') suuert. Seh.
2) rg. Nota, dissimilitudincm in l' p'
l' v" (interpretatur.),
3) Verbessert aus »siu«, wie auch
Schiller liest.
*) S. XXXII.
0 S. 48.
^) chind en. Seh.
5) siniz pluot &. Seh.
6) Schiller hat noch : »[qui' fquae) lo- •
cutus est Domino]«. Ist wohl eigner
Zusatz.
6*^
heili . also tieien iro hörn sint
schirm . unde min lösare .
Laudans inuocabo dominum . et
ab inimicis raeis saluus ero . Mit
lobe hären ih ze irao . unde so tuön-
do uuirdo ih kehalten .
Circumdederunt me gemitus mor-
tis . Mih häbent umbe fangen süf-
toda des tödes . Daz sint die geslün-
geda des fleiskis . aide diu mänigi
dero ungelöubigon 0 •
Et torrentes iniquilatis conturba-
uerunt me . Vnde die dräten ähä
des ünrehles . häbent mih ketrüobet.
Daz chit . die dräto färent mit iro
ünrehte . die Ißidegont mih.
Dolores inferi circumdederunt me.
*) Hello ser behälboton mih. Daz
sint pagani (heidene)-) . die ze hello
süln . aide inuidia (uid) diu ze hello
leitet. Föne dero iohannes chit.
Est peccatvm ad mortem . pro eo
VT Qvis RÜGET NON Dico (ein süuda
uuirt ze töde . uraha diä ne heizo ih
niemannen beton) .
Preuenerunt me laquei mortis .
Die striccha des todes füre fiengen
mih. Originale peccatum (adämis
sunda) lag mir äna . 6r ih keborn
uuürde .
Et in tribülatione mea inuocaui
dominum et ad deum meum cla-
maui. Vnde in minero nöte bat ih
helfo trühtenen . unde ze minemo
göte häreta ih.
Et exaudiuit de templo sancto suo.
uoeem meam . Vnde gehörta er föne
minemo herzen sinemo heihgen hüs.
mina stimma .
Et clamormeus in conspectu eius.
introiuit in aures eius . Vnde min
ruöft . der in sinero gesihte ist nals
raennischon . der gieng in sin öra .
Ih pät sinero aduenlus (chumfte) .
dero beto gehörta er mih .
Commota est et contremuit terra.
Föne sinero aduentu geschac ^) . daz
diu erda daz chit peccatores (sün-
dige) . iruuägeton . unde irbibe-
notön.
Et fundamenta montium contur-
bata sunt . et commota sunt . quo-
niam iratus est eis. Vnde uürden
geirret zuö ? uersihte superborum
(ubermuöton) **) unde iruueget.
uuanda er sih ispälg"^) . unde er
uuulta daz iro zuö^uersiht an imo
uuäre . nals in uuerlt sächon .
Asceudit fumus in ira eus . i.
propter iram . An sinero irbölgeni
roüh der rüch penilenlia; (riüuuo) .
der träne mächot . Iram dei (Götes
abolgi) fürhlendo uueinoton sie .
Et ignis a facie eius exardescet.
') ungcloubigen. Seh.
2) rg. JSOTA. Inuidos pro quibus nee
orandum esse iobanoes dieit.
3) gesehae. Seh.
^) irpalg. Seh.
0 s. XXXIII.
0 S. 49.
63 ^ II
Vnde fiärinbriniiet föne stnemo än.v
fidon) incomprehensibilis (unirrA-
siune . Caritas (minna) inzündet diö.
tin) ist.
dir in bechennent .
Elposuiltenebraslatibulumsuiim.
Caibones succensi sunt ab eo .
Vnde toügena gedingi säzia er in
lilösschene zänderen . uuurden in-
corde credentium (herzin glöubi-
zündet föne imo. Die in guöt'täten
gero) . dar er löschet . Ahle er cham
tot uuäien . die chichta 0 <^r .
toügeno deus in homine (Got in
Inclinauit celum et descendil. Er
mennischin) .
boiigta den himel . unde irbeizta
In circuitueiustabernaculum eins.
hära nider . uuanda er chiinta ter-
Sin gezelt ist umbe in . uuanda dar
renis cajlestia (irdischen hinüli-
die sine sint . ddr ist er in medio
schiii 2) .
eorum (under in mitten) .
Et caiigo sub pedibus eins. Vnde
Teuebrosa aqua in nubibus aeris.
timberi uuäs ander sinen fuözzen .
Finstir uuäzer ist in dien uuölche-
Diabolus (niderris) uuard föne imo
nen des himelcs . daz ist obscurilas
getrettot . also iz chit . Svper aspi-
in prophetis (toügeni in uuizegon) .
DEM ET BASILISCYM AMBVLABIS ET COX-
aide in praedicatorum doctrinisCpraj-
CVLCABIS LEONEM ET DRACONEM (Über
digare leron) .
— unde unch cäs du unde trel-
Pre fulgur.e in conspectu eins nu-
lost — ) .
bes transieruut . Diu selben uuöl-
Et ascendit super cherubim . Vnde
chen fuören föne iiidea ad gentes
über;steig er plenitudinem scientiaj
(iudon ze dielen) . **) sinen oügon
(foUi chünsle) . *) Daz chit oügta
glänziu . doh siü uns sin timberriü.
sih incomprehensibilem (un^irrAte-
Grando et carbones ignis . Hagel
nen) .
unde gluöt fuör dAr inne . uuanda
Et volauit . Vnde flöug föne 6rdo
siö irräfston gentes (tiele ^) . unde
ze hiraele .
zünton sie ad fidei caritatera (ze
Et uolauit super pennas uento-
gloubo niinno) .
rum . Vnde über flöug die uettacha
Et intonuit de cielo dominus .
dero uuindo . uuända noh sanctae
Vnde do ir^dönerota "*) trübten föne
animae (sola) dero uirtus (chräft)
hiniele . Siö sint sin himel . uuanda
höh ist kestigen . ne irrecchent in .
er an in sizzet . föne in deta er
uuanda er allen creaturis (keschef-
chünt genlibus euangelium .
') chicha. Seh.
3) liele. Seh.
2) himilischin. Seh.
^) irdunnerola. Seh.
*) S. XXXIV. **) S. 50.
%
64
Et altissimus dedit uocem suam .
Vnde der höhesto sprüh sprah . in 0
iiz . uuanda sie archana dei (Gotes
toügeni) sägeton .
Misit sagiltas suas et dissipauit
eos . Predicatores (Predigara-) santa
er . unde zeuuarf sie . Ze dien er sie
santa . die zeuuarf er so . daz sie
sümelichen uuaren odor uilae in ui-
tam (stanch libis ^) ze libe) • süme-
lichen odor mortis in mortem (stanch
todis ze tode) .
Fulgura muKiplicauit et conlur-
bauit eos. Manigiü zeichenteta er.
unde irbrülta sie .
Et apparuerunt fontes aquarum.
Dö irschinen die ürspringa dero
uuäzzero . Daz chit . dö uuärd ke-
eischot diu uuärheit dero praedica-
torum .
Et reuelata sunt fundaraenta orbis
terrarum . Vnde uuürden geöffenot
prophetae (föresägin) . üfen dien di-
siü uuerlt keloübendo . gote gezini-
berot uuürde .
Ab increpatione tua doraine . Daz
ällez keschäch . föne dinero irräf-
sungo trübten . also daz ist. Appro-
PINQVABIT REGNVM C^LORVM (UÜ Uähet
himelmche) .
Ab increpatione spiritus irae tuae .
Vnde föne dero zörnlichun irraf-
sungo ^) dines keistes . So diu ist .
NiSI P-«NITENTIAM EGERITIS . OMNES
siMiLiTER MORiEMiNi (ir ÜB tuöient
riiiuua so irsterbent ir alle geli-
cho) .
Misit de suramo et accepit me .
V'nz hära Hütet diu prophetia incar-
nationis domini (foresaga Gotes ke-
burle) . nü sprichit aeccliesia (Gotes
prüt) föne iro selbun . Er santa si-
nen sün föne himele . unde infiöng
mih . unde uuölta mih uuesen sina
sponsara (gemälun) .
*) Et assumpsit rae de aquis mul-
tis . Vzer mänigen uuäzzeren nam
er mih ze sih. Vzer mänigen ge-
1 töuften sämenöta er mih.
i Eripuit me de inimicis **) meis
fortissimis. Föne harte stärchen
fienden lösta er mih . uuanda föne
deropersecutione ('ählungo) uuuöchs
ih . mit dero sie mih suenden uuöl-
ton .
El ab his qui oderunt me . quo-
niam confortati suiit super me.
Vnde föne dien . die mih häzzent
lösta er mih . uuanda sie mir öbe-
rören uuären . unde ih mih in ir-
uuerren ne mähta .
Preueuerunt me in die afflictionis
meae • Sie füre fiengen mih in dien
ziten dero persecutionis (äbtungo).
1) sprachin. Seh.
2) Fehlt bei Schiller.
3) libes
Seh.
^) Der querslrich des »f« ist zu weit
durchgezogen, so dass eigentlich »ir-
raffungo« steht.
0 S. XXXV. **) S. 51.
65
daz sie mih suäntin . dr ili fülle
uuuöchse .
Et fuctus est dominus prolector
meus . Yiide uuaid Göt min scberm.
uuanda min mennischo fdrela .
Et produxit me in lalitudine.
Vnde brähta er mih . in diA uuiti
caiitatis et fidei (minno unde
Glöubo) .
Saluura me fecit. Teta mih ke-
hältenen. Ziü chit si föne iro scl-
bun saluum (kebältenin) . nals sa-
luam (kebaltena)? A'ne daz si sie-
bet ') ad populum (ze demo liüte) .
föne demo si uuorden ist .
Quoniara uoluit me. Vuanda er
uuolta mih er ib in uuölti .
Et retribuet mihi dominus secun-
dum iustitiam meam . et secundum
puritatem operum meorum retribuet
mihi . Vnde lOnot er mir nah mine-
mo rebte . unde näh dero lütteri
minero uuercho . doh er mih er
uuölti . er ib in .
Quia custodiui uias domini . nee
impie gessi a deo meo . Vuanda ib
Götes uuega beliüola .unde ih i'ibelo
ne teta föne imo zibendo. Füre daz
er einest mih suö imo zöb . sid ne
zöb ib uuidere.
Quoniam omnia iudicia eius in
conspectu meo. et iustitias eius non
repuli a me . Vuunda ib alle sine
urteilda äna siebo . über guöte unde
') Sichel. Seh.
*) S. öl. **) S. XXXVI.
über übele .unde siniü rebt ne treib
föne mir . so die tuönt . die rebtes
irdrüzet .
Et ero inmaculatus < um eo . et
obseruabo me ab iniquitate mea.
V'nde änauuert uuiso ib üngeflecchot
mit imo . unde bebuöto mih före
ällenio ünrebte .
Et retribuet mihi dominus secun-
dum iustitiam meam . et secundum
innocentiam manuum mearum in
conspectu oculorum eius . Vnde des
lönot er mir . nah minemo rebte .
*) unde näh dero ünsundigi minero
händo . diu före imo ist . näls fore
menniscbon . Lönot mir niebt ein
latitudinis fidei qua) per dilectionem
operatur (der breili glöubo diu mit
minnon uuerchot) . nub oub persc-
uerantia) (statigi) .
Cum sancto sanclus eris. Mit bei-
bgemo bist du höilig . uuanda du
gebeiligost in.
Et cum uiro innocente innocens
eris . Vnde mit ünscadelemo ünsca-
deler . uuanda du ne tärost nie-
manne . sin selbes ünrebt pegat ie-
gelichen .
Et cum electo electus eris .
**) Vnde mit eruuellemo uuirdest
du iruuelct. Dib iruuelet den du
iruueletost.
Et cum peruerso peruersus eris .
Vnde mit demo lezzen . uuirdest du
Bd. m.
66 1
gezigen lezzi . daz chit ünrehtes .
(suert uuerbendaz) ioh paradisum
uuanda sündige chedent . Non est
sündigen ferstät .
vEQVA VIA DOMiM (kotis uuech nist
Dens meus in poUuta uia eins .
rehtO.
Der min göt ist . des uueg ist ün-
Quoniam tu populum huinilem
beuuöUen . er ne gät uiam pecca-
saluiim Facies . Vuanda diemuöten
torum (uuek sunderro 3) .
Hut haltest du . Daz raisselichet per-
Eloquia doraini igne exarainata.
uersis (leizzen) . daz du die haltest.
*) Siniu gechöse sint in fiüre irsuö-
die iro sündon diemuötigo iöchent .
chet . Dar ist nehein löler äna. Also
Et oculos superborumhumiliabis.
Vnde dero überrauoton oügen ge-
er före chäd. EloqVia domini . elo-
QviA CASTA (Chöse Iruhtenis sint
dierauotest du . dien iro selbero reht
süber) .
liehet . unde götes reht ne uuizzen .
Protector est oranium sperantium
Also iz chit. Ignorantes dei ivsti-
in se. Er ist allero schirm . die
TIAM SVAM VOLVNT STATVEUE (uUUuiz-
sib ze imo fersehent nals ze in
zende kotis reht. uuellin sie iro reht
selben.
stellin).
Quoniam quis deus praeter domi-
Quoniam tu illurainas liicernani
minum . aut quis deus praeter deum
meam domine . Vuanda min liehtfaz
nostrum . Vuanda er ist Göt . Vuer
zündest du trübten . uuir ne heigen
ist Göt. ane in? Aide uuer ist Got.
ne^hein lieht föne uns selben .
äne unseren Got? Du paganorvm
Dens meus illumina tenebras
(kota dero heidenon) sint demoma
meas. Vuir birn föne sundon fin-
(tursa).
stre . aber du irliehte diä finstri .
Deus qui precingit me uirtute .
Quoniam in te eripiar a tempta-
Göt ist . der mih cürtet mit tügede .
tione,. Vuanda ih an dir nals an mir
nie miniu uuerch unde mine genge
irlöset uuirdo . föne des tieueles
geirrot ne uuerden . föne äntläzigen
chöruogo .
Et in deo meo transgrediar rau-
gelüsten .
Et posuit inraaculatam uiam me- |
rum . Vnde an göte minerao . nals
am . Vnde machota er ungefleccho-
an mir selbemo . über st6pho 2) ih
ten minen uueg.
dij\ naüra dero sündon diu uns den
Qui perfecit pedes meos . tan-
himel ferstät . also gladius uersalilis
quam cerui. Der mine fuöze getan
') — uuegh— . Seh.
3) sundero. Seh.
2) uberslegho. Seh.
*) S. 53.
^
£i
G7
habet snrlle sämo so hirzes . ze über
Et non sunt infirmata uestigia
scriccbenne des tieueles slriccha.
raea? Vnde ünirUigen sint pediü
Et super oxcelsa statuitme. Vnde
mine fuöze?
an dero hülii sazta er mih. In bi-
Persequar iriimicos mens et com-
mele sazla er mina f^edingi .
prehendam **) iUos et non conuer-
Qiii docet nianus nieas in pra;lio .
tar donec deficiant. Confringam il-
Der mine hende l6ret in uuige .
los nee poterunt stare . cadent sub-
ze überunindenne mine geistlichen
tus pedes meos. Ih iägon mine
fienda.
fienda . unde gefilho sie . unde ne
Et posuisli ul arcura ereum bra-
iruiiindo er sie irlegen sint. Ih kc-
chia mea. Vude mine') arma tüte
bricho sie . noh kestdn ^) ne mögen
dii sämo starche . so erinen bögen.
sie . sie uällent under mine fuöze. Daz
alliü giiütiil miercb unmuödcndo ze
chit allez sämenl . ih irfichto carna-
föUelijünne .
les delQctationes (fleiscliche hisle •)
Et dedisti mihi proleclionem sa-
unde unirdo in oberöro . unde daz
lutis tua3 . Ynde täte du mir schirm
ist uox fidelium (stimma kelöubi-
dinero h«*'ili . diu mir föne dir chäm.
gero). A'ber uox christi diu dar
Et dextera tun suscepit nie. Vnde
mite 5) liötet . diu uuirt süs fernö-
din gn;\da inGeng mih .
men . Die mir uuidere sint. die iägon
Et disciplina lua correxit rae in
ih . unde gefäho sie . unde gebricho
finem . *) Vnde din geduuing rihta
sie näh mir . unde ünder tuön sir
mih an däz ende . dära ih sol . Ze-
mit härnschäronminen legibus (eon).
dir rihta er mih 2).
Sälig sint dien so geschiehet .
Et disciplina tua ipsa me docebit.
Et praecinxisti me uirtute ad bel-
Vnde er löret mih oüb tära folie
lum. Vnde mit dero uirtute tenipe-
Gliomen .
raiitiaj begörtost du mih zeuuider-
Dilatasti gressus raeos subtus me.
stänue. Aide in christi persona
Du l;Ue uuite mine genge under mir.
(Stäl) chit iz • MIT PATlEXTlyE FORTI-
Du täte mine Ude folgen dero uuili
TVDi>E (kedulte starchi).täte du mih
des muötes . Diu uuili ist Caritas .
dero sündigon ähtunga ferträgen .
') Verbessert aus »niiiia«, wie aiich
^) Das erste »c« hat ein seiikreclilos
Schilter liest.
2) mir. Seh.
sirichelchen über sich, wohl lesezei-
cheii, zur silbeiiabtheilurig?, Schiller.,
liest »neiseliche«.
3) gestan. Seh,
5) mitte. Seh.
*) S. XXXVII. **) S. 5i.
■ ^
68
Subplaiitasti insurgentes in nie
siibtus nie . Die mih äna iiiiellen len
iruällost du so . daz sie ünder mir
lägen .
Et inimicos raeos dedisli mihi dor-
sura . Vnde mine fienda täte dii mir
uuesen rükke . daz chit ze riikke .
iiuanda sie mir folgent . also Pavlvs
tuüt . undc mänige Andere dero iu-
deorum .
Et odio habentes me disperdidisti.
Die aber fülle stuönden in iro übeli.
unde mih häzelon . die ferlüre du .
Clamauerunl nee erat qui saluos
faceret. Die bäreton in nute . dö ne
uuas der sie bielte. Vuer söKi . dö
Gut ne uuolta?
Ad dominum nee exaudiuileos. Ze
gute bäreton sie . der ne gehörta sie.
Et comminuam eos ut puluerem
ante faciem uenti . Vnde ib fermülo
sie . also daz sti'ippe . daz füre demo
iminde feret.
Ut lutum platearum dekbo eos.
Also daz boro an dero s(räzo ferli-
ligonibsie. Die den breiten uueg
känt dero buörluste . die *) sint daz
b6ro dero slräzo . daz Göt llligot.
Eripies me de contradiclionibus
populi. Du lösest mih föne dien
uuidersprAchon dero liuto . die der
chäden. Si dimiserimvs evm vivvm.
SECVLVM POST iLLVM iBiT (Lazeu uuip
in bina lebenten .so uölget imo alliü
de uuerll) .
Constilues me in caput gentium.
Sezzest mih ze böubete dero gen-
tium ') (tieto) . ze böubete dero
secclesiae .
Populus quem non^) cognoui^er-
uiuitmibi. Der liül dero gentium .
demo ib corporaliler (in lichamin)
ze öugon ne ehäm . so ib iudeis teta.
der dienola mir .
In obauditu auris obaudiuit mibi .
Echert . mit ören gehörende gehörta
er mir . äne oiigen gesiht .
Filii alieni mentiti sunt mibi .
**) Fremediü chint . uuibselinga iu-
dei . irlügen mir dia triiiua .
Filii alieni inuelerati sunt. Fre-
mediü chint sint irfirnet . die ib mit
noua gratia (niuuuen genädon) niü-
uon uuölta . Sie cblebent ^) in ue-
teri testamento noui (in dero allun
eo dero niüuua) ne ruöchent sie .
Et claudicauerunt. Vnde so hin-
chent sie . uuanda sie in einemo
fuöze gänt ueteris testamenti.
A scraitis suis. Daz ist in gescbe-
hen föne iro uuegen . föne iro adin-
uentionibus (urdäbtin) . so die sint
DE NOiV LOTIS MANIBVS DE CALCIBVS '^)
(föne baut tuälou föne fäz unescon).
Viuit dominus et benedictus deus
mens . et exaltetur deus salutis meae.
') Das TeuUcLe felilt bei Schiller.
2) Fehlt bei Schiller.
*) S. 55.
0 s. xxxvni.
3) glebent. Seh.
4) calicibus. Seh.
<«=. - -
0»
J?
Aber mir Ii'-bet trübleii fäter iiiiiier.
Et faciens miscricordiam christo
unde der /e guote genämdo rain
siio dauid . Vnde got ist gndda
got . linde dännan uiierde irböhct
scbcineiide sinemo geuuiiibteu Da-
(lüt miiiero belli. An mir uuerde er
vid (hantstarche) .
irböliet.
Et semini eius usque in sa?culuni.
Dens qiii das iiindictas mibi . et
Vnde sinemo tbinde salualori do-
siibdis popiilos snb nie . Du bist Got.
mino (baltintimo göte) . iemer in
du Miili riebest . unde popiilos gen-
euua .
tium (liüte dieto) mir i'inder tuöst .
1 Liberaler mens de inimicis meis
iraiundis . ^Jiu irlosare föne irbol-
PSALM US XVIII.
geoen fienden . scrienten . Crvcifigk .
IIV FINEM PSALMVS DAVID.
cRvciFiGE EVM (bAiu . M'lll) .
Diser psalmus ist kecheret an sel-
Ab insurgentibus in rae exallabis
ben cbristum . uuanda er primum
me . Föne mib äna uüerdenten in
adiienlum eius cbimdet.
passione (marlro) irböbest tu mib in
Celi enarrant gloriam dei . Himela
resiirrectione (urstendido) .
zellenl köles guöllicbi . Propbel«
A iiiro iniquo eripies me . Föne
(förasägin) unde apostoli (potin)
un.rebtemo *) man . der min i'ibtet.
an dien Got püet. die cbündent allen
lösest tu 0 niib .
menniscon daz kötes riebe .
Propterea confitebor tibi in popu-
**) Et Opera manuum eius ad-
lis doniine . et psalmura dicam tibi
nuntiaiit Grmamentum. Vnde sine
in gentibus. Föne diii trübten iibo
bäntäte ibiindent die festi. Dit^
ib tir in populis christianis (undir
selben bimela . sint sine banlAte^).
cbiistanen liülen 2) . unde singo
Die cbündent uns. Qvomam cofik-
dir psalmun« in gentibus (salmin un-
MATA EST SVPER >0S MISERICORDIA EIVS
der dieten) . Daz cbit . ib ketuön .
(daz über unsicb keuestinot ist sin
daz sie dir iebent . unde dir psal-
ir^barmida) .
mum singent.
Dies diei eructat uerbum . Tag
Magnificans salutcs regis eins.
irröpfrot sin uuört deino tage . Cbri-
Got ist kemicbollichonde die heilina
stus kibet sina lera apostolis .
sines cbüniges . sines si'ines . die er
Et nox nocti indicat scientiam .
gentibus kibel .
Vnde näbt cbündet nähte . daz
<) du. Sth.
3) Fehlt bei Schiller Voq »thuü-
'-} linder cinisliancn liutcii. ScIi.
dcnlM an.
*) S. 56. **) XXXIX.
^^ ■ — i
i
•ao
sie uueiz. Judas raeldel Christum
iudeis .
Non suntloquel.-e nequesermonos.
quorum . id est per quos . non au-
diantur uoces eorum . Ne^heine
zünga noh sprächa ne sint . dar iio
praidicaliones angehöret sin .
In omnera terram exiuit sonus
eorum . et in fines orbis lerrfe uerba
eorum . In äUiü lant fuör iro scäl .
unde in ende dero uuerlte chamen
iro uuört .
In sole posuit tabernaculum suum.
V^ze an dero sunniui . sazta er sine
gezeit . Daz chit . er oügta sih *) in
dero uuerlte . unde sina secclesiam
(brüt) tela er schinsbära .
Et ipse tanquam sponsus prsce-
dens de thalamo suo . Vnde er selbo
gieng i\z . also briütegomo ^) üzer
sinero briüte chämero . Vzer sinero
muoler uuorabo . cham er hära ze
sinero briüte . Diu brut ist sancta
aecclesia .
Exultauit ut gygas ad currendara
uiam suam . Also riso hügeta er ze
sinero ferte . Vueliu diu si . daz fer-
nim .
A summo ctclo egressio eius . et
occursus eius usque ad summum
eius . Et uuällota föne obenähtige-
nio himele . unde eruuänt aber dära
ze öbenahtigerao . Dar ingägenda er
derao . der in sänta .
Nee est qui se abscondat a calore
eius . Noh der nist . der sih ferberge
före sinero uuermi. Daz ist Spiritus
sanclus. der alliü herzen uueiz .unde
rehtiii uuärmet . ioh zündet.
Lex domini inraaculata . conuer-
tens animas . Trühtenis ea ist un-
geflecchot . mennischen föne ün-
rehte bocherende . Daz ist lexmoysi.
föne dero er chät^). Non aem leges
soLVERE SED ADiMPLERE (ih ue cham
ea zinluuerinne ^) nube ze uue-
rinne) . Yuanda si ex duritia (föne
harti) becheret uuärd in graliara (in
guada) bediü teta si conuersionem
animarum (becherida selon) .
Teslimoiu'um domini fidele. Trüh-
tenes ürchunde ist ketriüue.
Sapientiam praestans paruuHs .
Vuistuöm gebende diemuoten . Des
Christus urchundo ist. des ist nehein
zuifel . Also er dirro selbun redo
ist . dar er chit ad patrem . Abscon-
DISTI aMC A SAPIEA'TIBVS ET PRVDEN-
TIBVS ET REVELASTI EA PARVVLIS (tiz
pürgedo före uuisen unde frvoten .
unde oügctost iz lüzzelen"*).
Justiti;e domini recte. **) Trüh-
tenes reht . diu sint reht. uuanda er
ander ne teta . äne daz er lerta.
') briuteg:erao. Scb.
2) chad. Seh.
^) ziniiucriiiiic. Seh.
4) Tih -fronten — . Seh. — Das »v«
in »frvoten'c ist jünger (?) und über-
geschrieben.
*) S. 57.
0 S. XL.
71
Aber falsa iustilia (lüge reht) . diu
ist i'ingeiehl . also iuslitia pharisco-
runi (daz reht dero sccit*iudon).f6ne.
dien er cbad. Dicvnt enim et nox
FAciv>T (sie gechösont iz uuöla . siö
ne luönl is aber niöht) . Vnde aber.
OmMA enim FACIVM . VT VIDEANTVR
AB uoMiNiBYs ( si luöot al daz sie
tuönl . daz sie dien Hüten iiuert sin).
La^tificantes corda. Freuuende
diu berzen . diu üngebeitet uuöla
tuönt . nais seruili limore (mit scälch*
förbtun) .
Preceptum domini *) lucidum .
Trübtenes kebot ist liehsenez . uuan-
da iz cbi'imet a patre luminum (föne
fäter liebto) .
Illurainans oculos . Oügon liebt
tuönde . uuanda iz liebtet dien oü-
gon des herzen .
Timor domini sanctus permanens
in sa>culum sieculi . Trübtenes forbta
ist beilig . unde ienier ze stete stän-
de . Si ist heilig . uuanda si uuille-
uuAltig ist . aber scälblih *) förbla ist
keb«*»itet forbta . Diu scälblicha uuirt
üz ferstözen föne perfecta carilate
(dürnobtero niinno) . disiü stät ze
stete . uuanda si ungesceiden ist
föne caritate . Ä'ndero scälbliehun
ist poena (uuizze) . an dirro ist delec-
latiü (uuünna) . Eniu sorget uuänue
der hörro chöme . disa länget uuiöo
balto '^] er chöme .
Judicia domini uera. Trübtenes
urteilda . sint uuäre urt^ilda . sie nc
mag nieraan gefelscen .
JustiGcala in semelipsa . Kerebt-
häftote an in selben . Sie häbent an
in selben die chraft . des rehtes .
Desiderabilia super aurum et la-
pidem praiciosum multum . et dul-
ciora super mel et fauura . Ilärto
lüstsameren danne gölt unde tiüre
stein . unde suözeren . danne hö-
nang . unde selbiü diu uuaba. Also
an dien scbinet die sine iudicia (ur-
teilda) raer minnont danne ioh sib
selben . uuanda siö echert ^) imo
uuillont. nals in selben.
Et enim seruus tuus custodit ea .
Nu behuötet iro din scälch . Yue
demo . der sie ne ilet pebuötcn .
In custodiendis illis retribuUo
multa. Vuirdet iro behuötet so ist
iro micbel Ion . Der siö före oügon
habet, der behuötet iro . unde auer-
chot ^) dara nah . A^nde so er bona
(kuöt) infAbet föne sinen iudiciis (ur-
teildon) . so sint selben die iudicia
sin lön. An demo löne rAuuct er.
Delicla quis intellegit? Vuer uueiz
aber diß missetäte . aide uuer be-
chönnet sie alle? Vuer mag iro
i) sedlhlih. Seh.
-) baldo. Seh.
3) necherl. Seh.
'*) uucrchel. Seh.
0 S. 58.
72^
geborgen . före toügeni . unde före
mäiiigi . (loh er dine iudicia min-
noe?
Ab ocultis meis *) munda roe do-
iDi'ne . Dero toiigenon reine mih trüb-
ten. Delicta (raissetäte) sint toügen.
dero reine niih . Sie sint toügen. unde
machont toügeni . iiuanda sie den
menniscen . so er^blendent . daz er
ander ne sibet . noli sie ne sibet.
Also an dien uuorten schinet . Pater
lüNOSCE IIXIS NON ENIM SCIVNT QVID
FACiVNT (fater beläz in uuanda si ne
uuizzen uuas si tuont 0 .
Et ab alienis parce seruo tuo .
Vnde libe dinemo scälche . före än-
derro scbüldin . Nim mir mine oc-
culta (toügen sunda) . unde ne h\z
mih äna aliena (fromeda sunda) niö
ih zuö dien minen sundon . föne än-
deren ferleitet ne unerde .
Si mei non fuerint dominata ^) .
lunc inmaculatus ero . V'be min ne
uuäUent occulta unde aliena. so bin
ih üngeflecchot.
Et emundabor a delicto maximo.
Vnde so uuirdo ih kereinet . dero
meistun sculde . Daz ist superbia
(ubermuot) . Föne iro chöment alle
scuMe . Si uuärf angelum de ca^lo
(engil föne himele) . **) unde ge-
leta in ex angelo diabolura (föne
engile ze rnkkesturze) . Si geteta
horainem^) ex inmortali mortalera
(menniscen föne unstirbigerao ze
stirbigemo) .
Et erunt ut complaceant eloqiiia
oris mei . et meditatio cordis mei in
conspectu tuo semper. Vnde dan-
nan uuerdent sölih miniu gechöse .
unde mine gedancha . daz sie dinen
oügonlichent. Superbaanima (über-
uuäne sela) uuile menniscon oügon
liehen . humilis uuile köte liehen .
Domine adiutor mens et redemp-
tor meus . Du bist adiutor in bonis
(belfare ze guöte ^) . unde redemp-
tor a malis (losare föne übele) .
PSALMLS XIX.
IN FINEM PSALMVS DAVID.
Finis ist Christus ze demo sprichet
der propheta . unde säraent imo ze
sinero aecclesia . uuünschendo dero
chümftigon dingo . diu er före sah .
EXAVDIAT TE DOMIWS IIV DIE TRI-
BVLATiONis . Göt kehöre dih christe
in demo läge dinero nöte . dö du
chade . Pater clarifica filivm
TA VM (fi'iter öffeno dinen sün) .
Prolegat te nomen dei iacob .
Der iacob schirmda före sinemo
') — unisshcn — . Seh.
'■^) doniinali. Seh.
*) S. 59. **) S. XLI.
3) Fehlt von »ex angelo« bis hier-
her bei Schiller,
^) goute. Seh.
73
bruöder 0 *) <-'^;>n • d«s iiäino schir-
me dih . daz chil . er schimie diria
ecclesiam fore iro AhlAren .
Mittat tibi aiixiliuni de sancto .
Er sende dir an iro IrOst föne spiritu
sancto .
El de syon tneatur te . Vnde föne
dero höhi sincro deilatis (koteheite).
diu iz alles über uuartet . schirme er
dih an dinero ecciesia .
Memor sit omnis sacrificii tui .
Gehuhtig tue er iinsih allere iniu-
riarum (uuider ; muöto) . die du
urabe unsih lite .
Et liolocaiis(um tuum pingue fiat.
Vnde dina cruciGxionem (chrüci;
günga) dar du aller göte brAht
uui'irle^) . did bechere er an diä
ureuui resurreclionis (urst6ndida) .
Tribuat tibi secundum cor liium.
V'nne er dir nah tinemo uuillen .
ünsih ze irlöseniie nals so iudei
uuollon . daz tin nämo fertiligot
uucrde .
Et omne consilium tuum confir-
met . A'nde gefestenöe er allez . daz
du gedenchet bähest ze tuönne .
Animam pro amicis pom;ue • eccle-
siam TiBispONSAMSVMERE (sela umbs
friiint ze läzzene . — dir brüt ze
neraenne) .
Laitabimur in salutari (uo. Demo
getanemo freuuen uuir uvsih an di-
nero heilhafli daz du unsih mit di-
nemo tOde geheillost .
Et in nomine dei nostri magnifi-
cabimur. Vnde in unseres kötes
nämen . uuerden uuir gemichelli-
chot .
Impleat dominus omnes petitioncs
luas . Göt iruöUeie alle dina heia.
Also diu ist. Pater qvos dedisti
MIUI SERVA EOS IN NOMINE TVO (fatcr
die du mir gäbe . die gehalt iimbe
dinin narain) . Vnde aber . Non
ROGO VT TOLLAS EOS DE MVNDO . SED
VT SERVES EOS A MALO (ih ne bitto .
daz du sie nemest äbe dero uucrlle.
nube daz du sie behaltest föne
ühele) .
Nunc cognoui quoniam saluum
fecit dominus christum suum . Nu
bechenno ih . daz gol sinen geuuit^h-
ten tuöt resurgere a mortuis (irstAn
föne t;\(lo) . Per prophetiam (durch
unizzictuöiii) uut'-iz ih iz (hümflig.
**) Exaudiet illum de ca?lo sancto
suo . Er gehöret in sinero belo.
niehl ein föne erdo herenten . lu'ibe
ouh föne himele . dAr er sizzet ad
dexteram patris interpellans pro no-
bis (ze zesuun fäteres flehonde umbe
unsih) .
In potcnlalihus sahis dextere eins.
Sinero zesuuun heili **'^) chi'iraet in
mähten . Die mähte sint dänne . so
^) brudder. Seh.
( ^) uuurde. Seh.
*) S. 60. **) S. XLII. ***) S. 61.
74
corriiplio (uuartsali) äba ist . unde
niortalitas (tödigi) unde passibililas
(tölunga) . Aber diu salus (bcili)
diu sinistrae (dero uuinstrun) ist.
diu chüraet . unde bringet super-
biam (uber^uuänida) dien . diö sie
minnont. Also er sar nü föne in
Chat .
Hi in eurribus et bi in equis . nos
autem in nomine domini dei nostri
raagnificabiraur . Dise daz cbit sse-
culares (uuerlt.-büte) . sprangont nü
üfen iro reiton . unde üfen iro ros-
sen . uuir uuerden aber dänne ge-
inichellichot in demo nämen tri'ih-
tenis Götes unseres . uuanda uuir
unsih zuö imo uir^sebeu . nais ze uns
selben .
Ipsi obligati sunt et ceciderunt.
nos autem surreximus . et erecti su-
mus . Sie uuerden beheftet mit
uuerltkiridon . unde bediü sturzton
sie in foueam mortis (in gruoba to-
dis) . uuir birn aber irständeu föne
sundon . unde üf irrichte.
Domine saluum fac regem et ex-
audi nos in die qua inuocauerimus
te . Tii'ihten halt den chüninch . tuo
Christum resurgere a mortuis (irslän
föne töde) unde gehöre unsih . so
uuirdo ih änashäreen .
PSALMUS XX.
IN FINEM PSALMVS DAVID.
Der titulus (^diz före^zeichin) ist
chunt . föne christo uuirt kesungen
der psalraus .
Domine in uirtute tua l.fetabitur
rex . Trübten fäter . an dinero chref-
te freuuet sih der chüninch . din sün.
Er cbit . Omnia patris mea i) svnt
ET omnia mea patris SVNT (al daz
des fater ist daz ist min . älliu miniu
sint des fäter) .
Et super salutare tuura öxultabit
uehementer. Vnde freuuet er sih
harto an dinero heilhafti . diä du
mcnnischon be imo sendest.
Desiderium anima; eins tribuisti
ei . Du gdbe imo daz. des er gereta.
Vuaz daz uuäre . daz sägeta er sel-
bo . do er chad . Desiderio deside-
RAVI MANDVCARE VOBISCVM PASCHA
(ih kereta harto mit iü ezzen osteir-
friskinch) .
Et uoluntate labiorum eins non
fraudasti eum . Vnde habest imo un-
benömen *} den uuillen sinero lefso.
Vuanda daz ist irgängen after sine-
mo uuillen . daz er chäd . Pacem
MEAM DO VOBIS . PACEM RELINQVO VO-
BIS (minin urido gibich iü frido laz
ih iü 2) .
Quoniam praeueuisti eum in bene-
') mei. Seh.
2) —gib ih-
Sch.
0 S. 62.
75
(li<;li()nibus diilc(Ml:ni.s . Vuanda du
fiue firnffC! in. iiii deirio segcno dero
suözi . Du getranchlüsl in mit dinero
golhcile. podiu ne mahla er Irinchen
die bilteri dero si'indon . die sie ndh
ädäine alle ••etiunchiin.
*) Posuisti in capile ') eins coro-
iiam de lapide pia'cioso . Saztost
coronam an sin liöubel - uzer tiüre-
mo steine geuuorhla . In ümbering-
ton sine disci|)nli (iüngerin) . an
dinio Anefange sinero pricdicationis
(predigo) . Die uuaren diüre steina.
Vitam petiit a te et Iribuisti ei.
Resurrerlioneni (urstendida) eischo-
la er mit dien uuorten . daz er ze dir
cbäd . Pateu clakifica filivm tvvm
(fater ofGno din sün) . die gäbe du
ituo .
Longiludinem dierum in sa;cnlum
et in sx'culum sajculi . An sinero
iecelesia gäbe di'i inio lengi dirro
lägo. daz si -^^ uueret unz diu uuerlt
slal . unde dära nah.iemer.
Magna est gloria eins in salutari
luo. Michel ist iro guöliichi an di-
nenio hallüre christo .
(jloriam et magnnm decorem im-
pones ^) super eum . I'mo selbenio
gibest du noh luerun guoUichi.unde
merun ziereda . so du in gesezzestad
dexteram tuam (ze dinero zeseuuun).
Quoniam dabis eum in bencdic-
tionem in sx'culum saiculi . Ia;lifica-
bis eum in gaudio cum uultu luo .
Vuanda du gefrümest in. in euuigen
Segen. Der segen ist. daz du in
freuuest in mendi . an sinen fidelibus
(hüldon) . mit dinemo Anasiiiitte .
Quoniam rex sperat in domino.
Vuanda er cliüninch uuesenter an
Got kedinget . unde sih imo under
tu<H . secundum hominera (menni-
scen halb) .
In misericordia altissimi non com-
mouebitur . An des höhesten gnddo
stAt er iingeuueget. An den er ge-
dinget . an demo habet er festi . Des
gnäda ist imo un*infuöret.
Inueniatur manus tua omnibus ini-
micis **) tuis. Din geuuält christe'*)
uuerde in iudicio (ze suAnetage)
kescheinet allen dinen fit'iiden . die
dih in humilitale (dien)uoli} ne be-
chändon .
Dextera tua inueniat omnes qui
te oderunt. Vnde danne iruAre din
chraft . alle die dih hazzent .
Pones eos ut^) cl)banuni ignis in
tempore uultus tui . Also daz testi-
sen liget in demo Güre . so man dar
inne prot pacchet . so legest du sie
in tempore manifestationis tuae (in
demo zite dinero schinun) .
') Caput. Seh.
2) sie. Seil.
"') imponct. Seh.
4} Christus. Seh.
5) in. Seh.
) S. XLIII.
') S. C3.
^ — ■ — a
^6
Dominus in ira sua conturbabit
chert danne bringet sie iro üneri
eos . et deuorabit eos ignis. Clol
füre dih .
keleidegot sie danne in siiiero irbol-
Exaltare domine in uirtute tua .
geni . uade föne diu ferslindet sie
Vuird irhöhet trübten in dinero
daz euuiga fiür 0 •
chrefte . sid sie süs kehiihot eigen
Fructum eorum de terra perdes .
dinero ünchrefte .
Iro uuuöcher benimest du dero erdo.
Canlabimus et psallemiis uirtules
J)ti ne läzest sie uuuöcheren in terra
tuas . So niärren uuir diue tugede .
uiuenlium (in paradyso) .
cantando unde psallendo (mit sin-
Et semen eorura a filiis hominum .
gendo unde mit seitspile).
Vnde iro fäsel scheidest du föne
mennischon chinden . Föne dien sä-
ligen . die daz euuiga erbe besizzen
suln-) .
**) PSALMÜS XXI.
Quoniara declinauerunt in le mala.
PRO SVSCEPTIONE MATVTINA PSALMVS
Daz keschiet^) in . uuanda sie üfen
DAVID.
dib schielten diu leid dero sie selben
Hier singet der propheta passionem
in uuandon . übe sie an dih keloub -
domini . umhe den äntfang dero
tin . Sie beuuändon sih tödes föne
uöhlun . daz chit umbe dia resurrec-
romanis . den cherton sie an dih.
tionem (urstendi) . ze dero diu pas-
Cogitauerunt consilia quae non
sio (martero) rämet. an dero er än-
potuerunt stabilire . Si6 ddhton dero
derest ünsera naturam (anaburt)
dingo . diu sie bringen ne mahton .
inöeng. iü incorruptibilem (unuuar-
daz sie dih sluögin füre sich alle.
telicha) uuörtena .
danne sie doh irslägen uuurden.
Devs devs mevs respice m me .
*) Quoniam pones eos dorsnm.
QVARE ME DERELIQVISTI ? Sl'lS häret
Vuanda du scaltest sie ze rukke .
Christus in cruce ze sinemo fäter.
unde cherest dih föne in .
Göt . Göt min er . sih an mih . Ziu
In reliquiis luis pra^parabis uul-
ferlieze du mih? Sämo so er chäde.
tum eorum . In dinen aleibon gehal-
Vuöltist du mir före sin . so ne Ute
test du iro ougsii'me . Vnder uer-
ih ***) suslih . Diu chläga ist se-
uuörfenen sparest du iro scämelösi
cundunihominem(menniscenhalb).
ze dinero passione (märtiro). Ec-
Vuaz ist diz . ane daz er chat
1) fiure. Seil.
3) keschielit. Seh.
2) sele. Seh.
*) S. XLIV. **) S. 64. *
**) S. XLV.
•37
ebraice? Hkl.i.hkl.i . i.ama , sabac-
TAM (deiis mens deus nieus utquid
(l<Meli(iuisti lue)?
Loiijic a saliile iiiea . uoiba dolic-
lonim meoium . Ferro siot fone m!-
luTO hrili . misseldtigiü iiuuit. A'n-
dero nifnero uuorlen . sint naissetäle
nais an niincn . an in hin ili snndii^.
Deus mens clamabo per diein .
noc exaudies • Got miner . ih hären
dir he läge . daz ne gehörest du. So
uuio 0 ih der lag si . du ne gehörest
njih . un)he cah'ceni niorlis (stoüf
lödis) . Dil ne irhizesl niih . ih ne
liinehe in .
El nocle . el non ad insipienliam.
Noh an dien minen gehörest du mih
nahtes . daz clut in iro nölen . unde
daz ist in zeheili . nals ze ünuuizzcn.
PauUis pilel dih insipienicr (couh-
lichü^) umbe slimulum carnis (ke-
lusl lichamin) . den ne gehörest du.
unibe sina saiulem (heilida) .
Tu auloni in saiicto liabitas laus
israhel . Aber du büesl in dincnio
heiligen si'ine . loh israhelis . doh du
sina bela ne gehörest,
In te sperauerunt patres nostri .
sperauerunl . el liberasli eos. Vn-
sere förderen dingten an dih . unde
du löslost sie . also du lAle Clios
israhel de cgypto . unde danihelem
de lacu leonum (föne louuuon gru )-
ho), unde *) trcs pueros de camino
ignis (triii chint uzer fiure oi'iene) .
Ad le clarnaucruut et salui facti
sunt . in lo sperauerunl el non sunt
confusi . Sie härelon ze dir . unde
dannan uuurlen sie gehalten . an dih
kedinglon sie . unde bediü ne uuur-
den sie zescändon .
Ego auleni sum uerniis et non
honio. Aber ih pin einhalb raädo.
uuanda ih mortalis (slirbig) pin .
unde gehorn sine concubitu (dne
niileslAf) unde ander halb ne bin ih
mennisco . nube uerbinn dei palris .
quod erat in principio (ein dinch
Göles f;'iter daz dinch noh ieo äna
uuas daz isl sin sun) .
Obprobrium hominurn . et abiec-
tio plebis . Pin uuorden ileuuiz men-
niscon . unde äuuerf des liules.
Oinnes qui uidebant nie asperna-
bantur nie . locuti sunt labiis et nio-
uerunt caput. So sie mih sahen
hangen in cruce . so ünuuirthon sie
mih alle . mit lefsen sprachen sie .
daz hollhet uuegelon sie. Alios sal-
VOS FECIT . SE IPSVM ISO.N POTEST SAL-
VVM FACERE. Sl FILIVS DEI EST . DES-
CEXDAT DE CRVCE (ändere gehieller
sih selben ne mag er gehalten . übe
er Gutes sun si . so stige er äbe de-
mo gälgen) .
Sjierauil in domino . eripiat eum .
') uuieo. Seh.
2) cuohlicho. Seh.
*) S. G5.
-^. -f
Ze göle fersäh er sih . der chome
häbent umbe haibot manigiü chäl-
unde lose in.
ber.feizte phärre häbent mih umbe
Saluuin faciat eiim quoniam uult
sezzen . Mänigi des liütes uituli multi
eum . Er halte in . uuanda er uuile^)
(die sint diu manigin thelbir) . die
in . Daz sint iierba (diüuuort) euan-
herosten.tauri pingues (die sint fei/.te
gelii . sperauit in domino liberet eum
pharre) .
nunc si uult (er fersah sih ze Gote .
Aperuerunt super me os suum .
er löse in nü übe er uuelle) .
sicut leo rapiens et rugiens . Sie gi-
Quoniam tu es qui extraxisti nie
neton gägen mir . also der leuuo so
de uentre . Sus täten sie mir . uuan-
er zucchet . unde före gitegi ruhet .
da du mih üzer uuibes uuombo züge.
I'ro rugilus (riüohit) uuas crvcifige.
daz chit . uuanda ih nu bin men-
cRvciFiGE EVM (ha lu ha in) iro ginen
nisco uuorden.
uuas gagen imo . do pilatus chad .
Spes mea ab uberibus matris
ACCIPITE EVM VOS . ET CRVCIFIGITE (ne-
meae . Sid dännan hara sid minero
ment ir in . unde hähint in in selbe).
muoter brüsten . uuäre du min ge-
Sicut aqua effusus sum . et dis-
dingi . aber ante saecula (er dero
persa sunt omnia ossa mea . Ih pin
uuerlte) bist du pater meus (fäter
uz kegozzen also uuazzer . unde ze-
min) .
uuorfen sint alliu miniu bei« . Ih
*) In te iactatus sum ex utero .
habo uz kefrumet mine apostolos
An dih kedingendo . uuard ih ke-
(poten) . die mine starchen sint.
uuerfot. Sid ih föne dero uuombo
mit dien uuäsco ih diea uuerlt iro
cham . Ih habeta is trost an dir .
ünsüberi .
De uentre matris mee deus meus
Factum est cor menm tanquam
estu . Föne marmn uuombo bist du
ceraliquescens in medio uentris mei.
min got . föne dir selbemo . bist du
Min herza ist uuorden also smelzen-
min fäter .
dez uuahs in minerao buche. Min
Ne discedas a me quoniam tribu-
sapientia (uuisheit) diu er ferhöln
latio proxima **) est et non est qui
uuas diu ist semfte . uuorden in aec-
adiuuet. Ne gesuich^ mir nu .
clesia (christeulieit) . ioh iufirmis
uuanda mih diu not äna gat . unde
(uueichen) .
mir nieman anderro ne hilfet.
Aruit testa tanquam uirtus mea .
Gircumdederunt me uituli multi ,
Min chraft ist irhartet also der legel.
tauri pingues obsederunt me . Mih
Föne derao fiüre irhartet der tegel
1) uuille. Seil.
^) gesuih. Seh.
*) S. XLVI. **) S. 66.
=— ^
79
föne dero nAte niincro passionis
(martero) . ist min narao uuorden
feste .
Et lingua mca adhesit faucibus
meis . Vnde min zunga haftet ze mi-
nemo slunde. Mine pricdicatores
hAbent sih iro lero zuo mir . daz sie
fotie mir inpliAheu uufstiiom .
Et in puluereni mortis deduxisti
me . Vnde du habest mih prAht . ze
demo sti'ippe des tödes . so mine
fienda uu;\nent . Sie uuellen uuiz-
zen . daz du mih lazest ') ni\h töde
irfulen .
Quoniam circumdoderunt me ca-
nes multi . Vuanda hunda manige
umbe hdiboton mih . *) Ilunda föne
diu . uuanda sie nouitatem (seltsAni)
hazzent . Nouum testamentura (iiiu-
uiia ea) . noua pnecepta (niüuuiü
gebot) hazzent sie . also liunda häz-
zent nouos (seltsäno) unde ignotos
homines (unchundo mennisccn) .
Conrilium malignaiiliuni obsedit
me . Kesemene dero arglähtigon
besaz mih .
Foderunt manus moas et podes
meos . Sie gru6ben . daz chit . sie
durstiözzen mine hende unde mine
fuözze .
**) Dinumerauorunt omnia ossa
mea. Sie gezallon alliu miniu brin .
so harto döneta -) ih .
Ipsi uero considcrauerunt et in-
spexerunt me . Sie selben stuonden
unde nuärteton . unde chüren mih .
Carnem (lichamin) mit dien ougon .
nals uerbum ((jöleheit) mit dien
herzon . Sie bechandon mih homi-
nera (nicnnischen) . nals deuni
(Got) .
Diuisernnt sibi ueslimenla mea .
Miniu geuuAte teilton sie stucchen
under in .
Et super uestem moam miserunt
sortem . Vmbe mina tunicam (he-
raide) die ih ze hche tniAg . diu
obenan nider geuueben uuas . uui'ir-
fen sie l6z . uuer die ganza haben
solti . Vestimenta (keuuäte) christi.
daz siiit siniu sacramenta . daz chit
heiligmeineda . also haptismum ist
(toüffln ist) . unde missarum solcm-
nia (misson uöba) . unde münicho
lib^regela^). Diu mahton zeteilet
uuerden inter hereticos (irrarin).
Aber ein uestimentum (hemide)
uuas daz caritatem (minna) bezei-
chenet.daz nieman neteilta. uuanda
Caritas (niinna) ist ungeteilet. Si ist.
diu uzer manigen ein macliof*).
Der die habet der ist kehällen .
') lazzest. Seh.
-) douela. Seh.
3) lib regula. Seh.
^) A'ne die (s. minna) uudren hcreliei
unde sint hiiKo rieharlh popo . qiioruni
uterque dicit sc sancltim Beneilietuni
quideni esse . el idco rc{,'ulara mnlasse.
et tunicam domini unam in duos rokkos.
*) S. 67. **) S. XLVII.
80
Tu autem domine ne lonoe facias
aiixilium tuum a me . Aber diu ne
tuest ferro föne mir dina helfa . Tue
niih resurgere tertia die (irstän an
derao dritten tage) .
Ad defensionem meara adspice .
Vuarle *) ze minenio skerme . Sih
uuio du mir geskirmest.
Erue a framea aniraaiu nieam .
Lose mih föne uuäfTene . föne lancea
(spere) niilitis (loiigini) .
**) Et de manu canis unicam
meani . Vnde mina aecclesiam (prüt-
säruenunga ^) föne dero^) geuualte
des liundes . de quo supra. Föue
des keuualte der ieo pillet uuider
iro .
Salua me ex ore leonis . Halt mih
linde nim mih föne des lieueles
munde .
Et a coruibus unicornuorum hu-
militatem meam . Vnde löse mina
diemuoti föne dien hörnen dero ein-
hürnon . Daz chit dero iibermuoton
si'mderiga berscaft sih äna zi'icchen-
tero . unde änderro gnözscäft fer-
chiesentero .
Narrabo nomen lunni fratribus
meis . Ih heizzo dinen näraen chunt
tuön minen bruöderen . daz chit di-
nen holdon . miunechlicbo lebenten.
In medio aicclesiüe laudabu te .
Före allero dero aecclesia . löbon ib
dih.
Qui timetis dominum laudate eum.
Ir got fürhtenten ^) löbont in . nals
iüh seihen.
üniuersum semen iacob glorificate
eum. Alliü iacöbis äfter^chumft .
daz chit . alle fideles kuöllichont in .
Timeat eum omne semen israhel .
Männolih der gol kesehen uuelle
der furbte in .
Quoniam non spreuit neque
despexit deprecationem pauperis .
Vuanda er nieo ne ferchös . noh ne
fersäb die digi des armen . dertiuerll
räles sih neheuet .
Nee auertit faciem suam a me .
Noh föne mir sinemo süne . ne uuänta
er sin äna^siüne .
Dum clainarem ad eum exaudiuit
me . Er gehorta mih ieo . danne ih
ze imo hareta . Ih irbät in . daz er
mänigen lib cäb •*) föne luinenio
töde .
Apud te laus mea. Mit dir fäter
ist min lob . du bist mir lob .
In aecclesia magna uota mea red-
dam . coram timentibus eum . In
minero uuitun aecclesia . diu in allero
uuerlte ist keuueren ib mine intheiza.
et cetera, Neque enim iam nunc niirura
est quod diabolus se permisit similem
deo esse . cuna et membra eins simiiia
sapiant. S. einleitung, s. 12.
') (prulha menunga). Seh.
2) dere. Seh.
3) fuichtenlen. Seh.
4) gab. Seh.
0 S. G8.
0 S. XLVIII.
81
d«iz chit spendon ih sacramenta cor-
poris inei ol san^'uinis (diu hcilich-
luoni miiies liclianiiii iiiule bluötes).
*) före dien . die in furlilent .
EdtMil pauperes et saturabuntur .
Die ezzeut arme . die saeculum
(iiuerlt) ne miiinont. unde iiuerdent
iro sat . uiianda sie hiniclisca fuOra
dar äiia oiezenl . diu in öuuiga se(i
gibet .
Kt laudabuiit douiiiuim qui requi-
ruiit eum. Viide dir got uuellen .
dir löboiit in . Daz sinl pauperes
(dir« armen) .
Viuent corda eorum in saDCulura
s.L'Culi . Iro herzen lebent iemer,
uuanda sie di»' fuöra häbent.
Keminiscentur et conuertentur ad
dominum uniuersi ßnes terra? . Got
uuas gentibus (tiötin) inphärn . er
uuas in üzer gehübte . Sie behügent
sib aber sin dänne .unde iruuindent
ze imo.fone allen enden dero erdo.
**) Et adorabunl in conspectu
eins uiiiuersae palriae gentium. Vnde
före imo petont . daz chit ingrundo
petont in . alle die stete . dar gentes
sizzent •
Quoniam domini est regnura . et
ipse dominabitur gentium . Vuanda
sin ist daz riebe . er uualtet iro Al-
lero .
Manducauerunt et adoraueiunl
omnesdiuiles Iura) . loh aUe tiui'ilt-
I riebe Azzen sine sacramenta (uuiz-
zot) . nais aber ze seti . uuanda sie
einen anderen bünger bäbent.unde
aber doh petont sie in .
I In conspectu eius procident uni-
' uersi qui descendunt in terram .
Fore imo fallent alle die iro muöt
uuendent an diea erda . Er eino
sibet uuieo sie uallent:
Et anima mea ipsi uiuet. Aber
diu min sela lebet imo . uuanda si in
einen uuile .
Et semon meum seruiet illi . Vnde
min liüt den ih irlosla . dienot imo .
Adnuntiabitur domino generalio
uenlura. Daz cbumftiga chunne ') .
generatio noui teslamenti (cbünne
dero niüuuun eo) . daz uuirt imo
chunt Jietdo . Sine angeli gecliun-
dont iz ze imo .
Et adnuntiabunt creli iustitiara
eius. Vnde euangelistaj chundent
sin reht. Vuemo?
Populo qui nascelur quem lecit
dominus . Demo liüte der noh uuer-
den sol . den Got sci'ior.den er lonc!
touü***) christianum hiez uuerden.
PSALMVS I)AV:D XXII.
DoMINVS REGIT M ET MHIL MIHI
DEEUiT. Jrubten selbo rihtet mib.
chit iecciesia de chrislo . iiiidn nieh-
tes ne biislel niir .
'} cliune. Seh.
) S. G9.
*) S. XLIX. ***) S. 70.
Bd. III.
8S
In loco pascue ibi nie^collocauit .
In dero stete dar uueida ist • habet
er raih kesezzet . Er habet mir in
lege et prophelis ( an eo unde an
iiuizzegon) keislicba fuöra kogeben.
Super aqiiam refectionis educauit
rae. Er bähet raih kezögen bi derao
uuäzzere dero labo . Daz ist baptis-
mimi (töuffi) . mit demo diu se!a ge-
läbot uuirdet.
Animam meam conuertit • Habet
mina sela föne übele ze guöte be-
cheret .
Beduxit nie super seraitas iustitioe
propter noraen suum. *) Leita mih
after dien stigon des rehtes . umbe
sinen nämen . nals umbe mine
frebte .
Nam etsi ambulauero in raedio
umbrae mortis . Gange ih oüh hier
in railtemo scätue des tödes . daz
chit iuter berelicos et scismalicos
(under geloubo irren unde sito uan-
giren 0 • die bilde des tödes sint.
Non timebo mala quoniam tu me-
cum es. Nob danne ne fürhte ih
mir des leides .'daz sie mih kearge-
röen . nuanda du säment mir bist,
uuanda du in minemo herzen bist.
Virga tua et baculus tuus ipsa me
consolata sunt. Din ruöta unde din
Stab . daz chit . dina fillä unde dina
chestiga . die hähent mih ketröslet.
nals keleidegot . uuanda ih föne in
gebezzorot^) pin .
Parasti in conspectu meo niensam.
aduersus eos qui tribulant me. Nah
dien chestigon . rihlost du mir tische,
daz ih keäzzet uurde ^) mit stärche-
run füoro danne diu milch si . uui-
der dien . die mih pinont. Du brah-
tost mih foue inperfectione (undur-
mohte ) ze perfectione (durnohte).
die chraft kabe du mir uuider in .
Inpinguasti in oleo caput meum .
Sälbotost min muot mit keistlichero
fröuui .
Et poculum tuum inebrians . quam
praeclarura est . **) Vnde uuie
harto märe din trang ist . daz men-
nischen irtrenchet . unde sie tüot
ergezzen iro ererun li'issami . Daz
poculum ist gratia ( genäda ) sancti
Spiritus .
Et misericordia tua subsequetur
me Omnibus diebusuitae meae. Vnde
din gnäda föllegät mir alle täga mJ-
nes libes . Si huötet min unz ih
lebo.
Ut inhabitem in domo domini . in
longitudine dierum . Daz ih dära nah
in caelesti (dero himiliscun) ierusa-
lem büe . inlengi dero tägo . die in
plurali numero (inmänigzalo) einen
dag euuigen bezeichenet .
') sitouangirren. Seh.
2) gebezzerot. Seh.
3) uuirde. Seh.
0 S. L.
') S. 71.
83 II
PSALM US XXIII.
Aut quis stabit in loco sancto
PSALM VS DAVID PRIMA SABBATI.
eius? Aide uuer ist dar stAte in si-
nero heiligun stete?
Unaz chid prima sabbati? ane der
Innocens nianibus et mundo cor-
aristo uu6chetag. der dies dominicus
de . Daz ist der ünsundigo in sinen
(fiAnlag) . unde dies resurreclionis
uu(Mchen . unde der reino in sinen
(urstant4ach) heizet. Ze derao sihet
gedancheti .
diser psalraus.
Qui non accepit in uano animani
Doraini est terra . et plenitudo
suam. Der sina sela ne Ahtot inbös-
eius . Trühtenis ist diu erda . unde
heile . nube in euuigheite. Der sia
iro fuUi .
bechennet inmortalem (unslirbiga) .
Orbis tcrrarum et uniuersi qui
nais transeuntem (ferfArinta) . unde
habilant in eo . Sin ist der erdering.
sia gerot **) uuerdcn richa des ün-
unde alle die d.lr änabüent. l'mo
uuehsallicben kuötes .
uuirt underlän alliü uuerlt . unde
Nee iurauit in dolo proxirao suo .
sin {Ecclesia preitet sili über AI *) .
Noh in undriüuuon ne suuörsinerao
Ipse super maria fundauit eam.
gelegenen . mibe so geuuAro . so
* Er gest;\ta sia öbe dien raereuuäz-
uuAre guölh er geuuünnen uuile .
zeren . diseuuerlttiiniste ne erfellent
Hie accipiet benediclionem a do-
sie.
mino . et misericordiam a deo salu-
Et super flumina prajparauit eum.
tari suo . Der so getAno infAhet sö-
Vnde obe dien ähon raächota er sia.
gen föne göte . unde irbarniida föne
Vuära fliezent -) die äha. Ane in den
sinemo hAltAre .
mere? Vuära häbent oüh kitege ^)
Ha'C est generatio qua?rentium
sin Ane ze dero uiierlte? loh die
deum . qu;erentium faciem dei iacob.
liberuuindet sin a^cclesia . uuanda si
Daz ist diu geburl dero Got suö-
ne geiot anderes . ane inmoitali-
chenlon . dero suöchenton Götes
latis .
Anasiüne . der iacöbis Got ist.demo
Quis ascendit in raontem doniini?
er dlA förderun era gab . so uuio er
Vuer gesteig üf in götes perg? Vuer
ingebi'irte . der sidero uuAre .
erhuöb sih noh in diA höhi Götes
Tollile portas prineipes uestras .
rehtes?
Neinent furder lAnlherren ■^) iüuu6re
') überall. Seh.
3) kirege. Seh.
2) fliezzent. Seh.
'*) lanther«n. Seh.
*) S. LI. **) S. 72.
0
84
porlas. Ir uuerltrichen . neraeut läna
iüuuere uitia (ächuste) . die iüh ze
töde leitent.
Et eleuaraini portcü eternales •
Vnde üfheuent iüh euuige porte .
bapUssmuru (toufi) . unde reniin-
tialio saeculi (fersachini uiieilte) .
Et introibit rex gloriae . Ynde
dien gestalten . Kät in ze iü der chü-
ning dero guöllichi .
Quis est iste rex gloriae? Nu freget
der prophela . Vuer ist diser guölli-
cho chüning? Vnde antuuurtet des.
Dominus fortis et potens . Trüb-
ten der starcho unde der mäbtigo .
den du uuändost inflrniuin (posin) .
o iudee . dö du in in cruce gesäbe .
Dominus potens in praelio . Trüb-
ten . niäbtiger in uulge. Also dar
seein . dar er ecbcrt cbad . quem
queritis (uuen suöcbent ir) . unde
sär föne demo uuorle sine fienda
sturzton .
ToUite porlas principis uestri.
Nement täna Hüte des tiefeles por-
tas . iüuueres *) fursten . Die er
slälta uuider göte . daz sie irao ne
liezen infart . die tuörit täna .
Et eleuamini porta; aetrrnales.
Vnde uuerdent ir üf irribtet . euui-
ges rebtes portae . ze göte leitende .
Et introibit rex gloriae . Vnde dar
gat länne in zu ze iü . der cbüning ^j
dero guöllicbi .
Quis est iste rex gloriae? Vuer ist
diser **) guöllicbo cbüninch . des
oüb du dib uuünderon uiabt prin-
ceps mundi (fursto dirro uuerlte) ?
Dominus uirlutura ipse rex gloriae.
Trübten dero cbrefto . der ist cbü-
ning dero guöllicbi . Sine cbrefte
tiiönt in guöllicben . Imo uuicbet
älliü mäht .
PSALMÜS XXIV.
IN EINEM PSALMVS IPSl DAVID.
Uox uniuscuiusque fidelis (stimraa
ieuueles christänis) .
Ad TE DOMINE LEVAVI ANIMAM
MEAM. Ze dir trübten huöb ih üf
mina sela.fone irdischen giredon ze
geistlichen .
Dens mens in te confido Don eru-
bescam . Got min . an dib ketrüuuen
ih . unde ne scärao mib . uuanda ih
mir selbemo getrüendo ze scämon
uuärd . unde mib föne dien scülden.
daz ih Got uuolta uuerden . ioh ein
uuürmeli irsterben mag . dannan ist
mir dir ze getrüenne . unde ünsca-
raeg ze uuerdenne .
Neque irrideant me inimici mei .
Nob mine fienda ne huöen min .
Et enim uniuersi qui suslinent te
non confundentur . Alle die din bi-
tent . die ne uuerdent keschendet.
') Die teiitschen worte bis zum folgenden »chuninch« fehlen bei Schiller.
0 S. LH. **) S. 73.
85
Confundantur iiii(|ui f;iciciiles ua-
na. Keschendet rimö/zin niiöiden
imrchle . ürnbederbe luöiile .
Vias tiias domine demonslra mihi .
el semilas luas doce me . Dine uue-
ga die grehten zeige mir . uiide di-
iiiü smälen pfäd . kelere mili kän .
rials den breiten uueg . der ze hello
leilel .
Dirige me in ueritate tua. et doce
me . In dinero uuarheite gerihte
niih . unde lere ^) mih . iiuanda ih
föne mir selbemo ecchert-) nienda-
cium (lugin) uueiz.
Quoniam tu es deus saluator me-
ns . et te sustinui tota die . Vuanda
du bist Got . min halt;\re . unde din
heit ih . alla die frist dirro uuerlte .
unz du mih uzer paradj'so ferslöze-
nen uuidere leittest.
Reminiscere niiseralioiiuni tuarum
doraine . Irhüge dinero irbärn)idoii.
uuanda niennischen uuänent daz iro
irgezzen si .
Et misericordiarum tuarum*) qua?
a sajculo sunt . Vnde irhüge dinero
ärmeherzinön . die föne (^rist uuerlte
ieo uuAren . unde du sie ieo schein-
dost.
Delicta iuuentutis mex . et igno-
rantiae mea; ne meniineris . **) Die
missetate nu'nero iugende unde mi-
nero unuuizzenheite ne habe du in-
guhte ^) .
Secuiidum misericordiain tuam
memento mei tu. Irhüge du njin
nah dinero gn;\do . diu dirgeriset.
nais nah dero abolgi die ih kefröh-
tot habo .
Propter bonitatem tuam domine .
Vmbe dina guöti truhtcn . uuanda ih
knote frehle ne häbo .
Duicis et rectus dominus. Suözer
unde grehter ist unser truhten .
Suöze . uuanda er füre iangot die
niennischen mit gnädon . aber greht.
uuanda er die ferliligot . die irao des
ne dänehont .
Propter hoc legem statuit delin-
quentibus in uia . Vuanda er duicis
(suözer ') unde rectus (grehter) ist.
umbe daz fänt er ea . diu si rihti ze
uuege .
Diriget mites in iudicio. ^) Er ge-
rihtet die märaenden in sinero ur-
leildo . Er gibet in dar solchen or-
dinem (stt\t»rihti) . daz sie fürder
liruuörren ne uuerdent .
Docebit mansuetos uias suas . Er
leret die zämen sine uuega . die sin
ioh trägen uuelleu .
Uniuersae uiae domini misericor-
') teile. Seh.
2) echerl. Seh,
^) inhugle. Seh.
4) suozzcr. Seh.
ä) Das »Daz«, das hier ScluHer hal,
ist iu der handschrift durch piiiik(c
getilgt.
") S. 74. **) S. LIII.
86
diae et ueritas . Alle sine uuega . die
er sie leret . sint gnäda unde uuar-
heit. Dero sint zeuuene An demo
einen cham er iu . an demo änderen
söl er noh chöraen . Also indö teta
gnäda ze fergebenne placabilem . daz
chit holdlichen . so tuöt in nöh uuär-
heit ze irteilenne incorruptum . daz
chit ünferrnereten .
Requirentibus testamentum eins
et testiraonia eins. Er leret sine
uuega . unde tuöt sie offen dien . die
sina beneimeda suöchent unde siniu
ürchunde . Also mites (märaminte)
tuönt unde mansueti (zärae) . die
nouum testamentum (niüuua ea)
unde uerba prophetarum (uuort uui-
zigon) scrödont. Ze Rumo uuas sito.
daz die förderen *) hiezen in tabulis
(nuahs^tablon) al gescriben . daz sie
beneimdon iro äfterchömon . unde
uuanda iro testes (urchundin) dar
äna gescriben uuären . bediü hiez
diu scrift testamentum (urcbunde) .
Ze dero similitudine (glicbuisso)
heizet diu lex (ea) . diea Got dien
alten beneimda uetus testamentum
(alt ea) . unde diä er uns beneimda
nouum testamentum (niüuue ea 0-
Propter nomen tuum domine pro-
pitiaberis peccato meo . multum est
enim . Vmbe dinen näraen uuanda
du haltäre heizest . Übest du trübten
minen sündon . iro ist filo . Sic
uuähsent tägoliches bediü ist iro
filo.
Quis est homo qui tiraeat domi-
num? Vuer menuiscon ist der Got
furhte ?
Legem statuit ei in uia quam ele-
git. Demo habet er ea gesezzet . an
demo uuege . daz chit an demo pro-
posito sanctitatis (beneimido hei-
ligi) . daz er durch sina förhtun er-
uueleta .
Anima eins in bonis demorabitur.
Sin sela uuönet in Hebe .
Et seraen eius . id est opus eius
(sin uuerch) . hereditabit terram .
Vnde sin uuerch erbet den irslän-
den lichamen in incorruplione (in
unfermerido) .
Firmamentum est dominus timen-
tibus eum . Trübten ist festinunga
dien . die in fürhtent . Mennischon
forhta machot ünbaldi . diu difflden-
tia heizzet pliicheit unde uirchünst '):
aber Gotes forhta festinot daz muöt.
Et testamentum ipsius ut manife-
stetur illis . Vnde er tuöt . daz in
geöflenot uuerde sin ea . die er in
beneimda .
Oculi mei semper ad dominum .
quoniam ipse euellet de laqueo pe-
des iiieos. **) Miniu ougen sehent
ieo ze Göte uuanda er löset mine
') Fehlt bei Schiller von »unde« an, I '^) fplucheil) hcizzel unde uirchünst.
Seh.
*) S. 75. **) S. UV.
^
87
fuözze üzer demo stricche . An den
ili si(>ho . der lOset raih .
llespice in nie . et miserere niei .
quoniain nnicus et pauper sura ego.
8ih an niih . an dinen christianum po-
puluni . unde habe min irbarracda.
uuanda ih din cinigo bin . rehla ge-
lOuba behältendo inter mullas he-
reses (ander manigen geloub^irron).
unde din arnio . ue heina uuerlt ki-
reda liabendo .
*) Tribulationcs cordis mei raul-
tiplicatae sunt . Manigl'alle bina sint
inines herzen . föne abundante ini-
quitate (libersueifigemo unrehte)
unde refrigescente caritale (chäl-
tentiro niinno) .
De necessitatibus nieis eripe me .
Vuanda ih die nOte lido . föne dien
löse niih.
Yide humilitatem meam et labo-
rem lueum . Sih äna niina diemuöti
uuie unferrüomet ih pin . unde sih
mina arbeit . diu mir äna Uget än-
dere 0 ferträgendo . die indiscipH-
nati (ünzuhlige) säment mir sint.
Et dimilte omnia peccata mea .
Vnde mit demo sacriGcio (öphere)
gehiilther . fergib mir mine sünda
alle.
Respice inimioos meos quoniam
niultiplicati sunt . Sih an mine fien-
da . unde ne läz sie ferlören uuer-
den . uuanda iro niänige sint . unde
ih iro desle uuirsercn tröst haben
mag .
Et odio iniquo odenitif me. Vude
sih . daz sie niih pe inirelilo häzze-
ton . uuanda ih sie miiinota . unde
bediü gehöre mih .
Custodi aniraam n)eam et erue
rae . Behuöte mina sela . daz sl in
gelih ne si . unde löse mih . föne iro
feruuündeni diu perplexilas (feru-
löhlini) heizet . in dero oüh ih haf-
ten . uuanda ih säment in uuirbo .
Ne confundar (|uoniam inuocahi
te . Ne läz mih scämeg uuerden .
uuanda ih dib ze helfo bat . und*? ih
dir getri'ieta . nals mir selbemo.
Innocentes et recti adheserunt
mihi . Vnsündige unde grebte haf-
tent ze mir . nals nieht so iiiiqui
(unrehte) . di»} oüh säment mir uuer-
bent . nübe iro herzen sint säment
mir .
Quoniam sustinui te . Vuanda ih
bina ne fieng . ze dien übelen unde
ih din beit. unz din uentilatio (uuän-
notb) chöme . diu diu spriuiiuer bi-
na uuäimot .
Libera deus israbel ex oninibus
tribulationibus suis. Löse Got den
liüt . den du dib läzest kesehen in
futuro (noh uuenno) . föne allen si-
nen binon diö er lidet . nieht ein
üzuuert nube ouh inuuerl .
') andero. Seh.
0 S. 76.
»»
^) PSALMLS XXV.
IPSI DAVID.
Id est omni christiano perfecto con-
uenit hie psalmus (ieuuelichemo
christanin lurnochtimo keuallit dirro
saimo 1) .
**) JvDiCA 3IE DOMINE . Sceid inih
trübten föne übelen .
Quoniam ego in innocenlia mea
aiubulaui . et in doraino sperans non
iiiüimabor . Vuanda ih under in
uuärb in ünsundigi . unde an dih
kedingende . ne uuirdo ih muöt
siei>') iro übeli . Der an dih kedin-
get der ne eruallet sih sines muötes.
so er scandala (uuerrun) gesiehet
Roh der negloübet sih sinero guöti
umbe iro übeli .
Proba nie domine . et tempta nie.
Besuöche mih unde chöro min .nais
frßisigo nube gnädigo . unde so .daz
du mih pezzereiest . unde du mih
liüterest niinero sundon . Vmbe zä-
liga cbörunga cheden uiiir. Ne nos
INDVCAS IN TEMPTATIONEM (nie DC
leitest du unsich in nieth ^) cho-
runga) . Dero ist disiu uuider unar-
tig . diu den man gerehthaftot . also
sl teta abrahäraen . do er temptatus
(besüochit) uuard . unde probatus
(uuertsäraot) .
') ( — Chiisüanin lurnochliino — ).
Srh.
-} iniiot sich. Seh.
Vre renes meos et cor meum .
Prenne mine lancha . unde min her-
za . Daz chit . prenne mine gelüste
unde mine gedäncha . daz sie ün-
rehte ne sin . Prenne sie mit demo
fiüre Spiritus sancti.
Quoniam misericordia tua ante
oculos meos est . Föne diu tuö so
ih dih pitte . uuanda din gnäda före
rainen oügen ist . unde ih iro unge-
huhtig ne bin . noh ingratus (un-
danchpäre) .
Et complacui in ueritate tua .
Vnde des pin ih dir gelichet in di-
nero uuarh^ite . unde ne ruöcho
unieo ih menniscon misseltchen .
mit dien uuärheit nist . ecchert ih
dir lichee .
Non sedi in concilio uanitatis . Ih
liehen ^) dir des . daz ih ne saz in
dero manigi dero üppigheite . so de-
ro ist . die in theatro (spilehus) siz-
zent . aide die unreht rätent.
Et cum gerentibus iniqua non
introibo. Noh ze ünrehto fdrenten
ne gän ih . Ih ne uuile mih sär hef-
ten zein .
Odiui congregationem raaligno-
rum . Ih häzzeta ieo dero ärglahli-
gon niänigi . föne diu seied ih mih
föne in.
El eiiin ***) impiis non sedebo.
3) nieht. Seh.
^} lieclicn. Sth.
,) S. LV. **) S. 77. ***) S. 78.
89
Vnde bediü ne sizzo ih mit kuole-
losen . so herolici (globine) sint.
sid ih noh mit uanis (ünuiiihtarin)
ne saz .
Lauabo inter innocentes manus
nieas. Ib tiiäbo mine bende niil i'in-
smuligen . daz rliit . ib ilo bähen
n-iniü uuerch . also innocentes (i'in-
scadele) habeot.
Et circuradabo altare tiuira do-
mine . Vnde derao getAnemo . um-
befAho ib dinen ahAre. Min berza
daz din altare ist . in demo ib dir
öpferon kuöten uuillen . unde lüt-
tera digi . daz umbe bähen ih danne .
nnde beuuäron iz so . daz iz foUe
bähe sina lOini .
Vt audiarn iiocem laudis tuse .
Daz ib kehöre . ih möino . daz ih
ferneme unde hechenne . die stinama
dines lobes . Vueliü ^) ist diu slim-
raa? Ane daz min berza iebe . sib
föne dir bähen sina guöti . unde
föne imo selbemo sina i'ibeli.
Et enarrem uniuersa mirabiba
Ina . Vnde ih zelle aUiu diniu uuun-
der . dir ze l6be . nals mir .
*) Domine dilexi decorem domus
tuae. Ih minnota iöo trübten diß
ziörda dines huses . Ecclesia diu ist
daz Götes bus . In iro sint ku6te
unde übelo . aber die guöten . die
sint iro zierda .
Et lonim hahilationis glori;o tuse.
Vnde minnota ib die stat . dAr din
guölbcbi büet. Der sincro guoti dib
kuöllichot . nals sih selben der ist
locus hahitalionis gloriae dei .
Ne perdas cum impiis animam
meam et cum uiris sanguinusn uitam
meam . Sid daz so si . daz ib ze iibe-
len mih ne häfta . unde ib dina
guöllichi förderota nals mina.nTi ne
ferliüs mih mit übelen . unde mit
manslekkon .
In quorum manihus iniquitates
sunt. In dcro banden daz unreht
ist. Vuio ist iz in iro banden?
Dextera eorura repleta est mune-
ribus . Iro zeseuua ist fol mieton .
Sie uöbent unreht umbe gold . unde
umbe silber . unde umbe lob . Föne
diu heizzet er si«^ uiros sanguinum
(manslekken 2) .
**) Ego autem in innocenlia mea
ingressus sum . redime rae et mise-
rere mei . pes meus stetit in direc-
to^) . Ih Uta aber uu6sen unsundig.
föne diu löse mih . unde bähe min
irbarraida . min fuAz foUe stuönt in
grehti .
In ecclesiis benedicam te domine.
In allero chrislenbeile löbon ib dib.
nals 6in mittero zungon . nube mer
mit uuerchen .
') Uueilu. Seh.
2) manslekkon. Seh.
') S. LVI. **) S. 79.
3) Schiller hat noch »(recliludine)«.
90
PSALM US XXVI.
PSALM VS DAVID PRIVSQVAM LINIRET VR.
Sus sang dauid . e er geuuieht
iiutirde .
DOMINVS ILLVMINATIO MEA . ET SA-
Lvs MEA QVEM TiMEBO? Truhlen ist
der mih iiiiehlet . ze sin selbes be-
chennedü 0 • unde er ist min heili.
uuen fürhto ih . der mir deuueder
neme?
Dominus protector nit« meae . a
quo trepidabo? Er ist der mih schir-
met . föne uuemo furhto ih freison?
Dum appropiant super me nocen-
tes . ut edant carnes meas. Er schir-
met mih . so mih äna uuellen sca-
dele . daz sie mih ezzen. Die iro
grimmi an mir sceinen uuellen . die
ne läzet er sia sceinen .
Qui tribulant me inimici mei .
ipsi infirmati sunt et ceciderunt .
Mine fienda die mir not tuönt .
die sint sieh unde iruällen .
Si consistant aduersum me castra.
non timebit cor meum . *) Sin loh
h^reberga gestellet uuider mir . die
ne furhtet min herza.
Si exurgat aduersum me proßlium.
in hoc ego sperabo. Heue sih oüh
uuig gägen mir . noh danne gedingo
ih an in . Inselben dien freison . scir-
raet er mih .
Vnam petii a domino . hanc re-
quiram. Ecchert eines tingos Ke-
reta ih ze göte . daz forderou ih .
A'ndere sint die in mänigero dingo
bitent . eines pito ih ^) . Vuaz ist
daz?
Vt inhabitem in domo domini Om-
nibus diebus uilse meae . Daz ih
muöze bi'muen in sinemo hus . alle
täga mines libes . Dar alle täga ein
dag **) sint . dar geron ih seldon .
Dar lag äne naht ist . dar lib äne
töd ist . dar lieb äne leid ist . tära
li'istet mih ze chöramenue . unde
fürder dar zeuuesenne .
Vt contenipler deleclationem do-
mini . Daz ih in selben sehe . unde
mih sin niöton muözze . unde die
liissami iinirdrözzeno bähe . dar um-
be länget mih tära .
Vt protegar a templo sancto eins.
Vnde ih scerm habe . föne sinemo
heiligun hus . Daz ih des scerm
habe . daz ih sin hus pin .
Quoniam abscondit me in taber-
naculo suo . in die malorum. Vuan-
da er mih ferbärg hier uuesenten in
sinero <ecclesia . in freisigen tagen .
fore temptationibus (bechörungon)
unde persecutoribus (ähtarin). SidO
er mih hier scirmda . mer aber dar.
Protexit me in abscondito taber-
uaculi sui . Er scirmda mih ändemo
') bechennendo. Seh.
2) Fehlt von »A'ndere« an beiSchilter.
3) Sied. Seh.
*) S. LVIl. **) S. 80.
91
ferhölnen sines kezeltes . Daz ist
chiislus . erbüet fcrliolno in cordi-
bus credenlium. An imo hüben uuir
scerm .
In p(>tra exaltauit me . An demo
steine erhöhla er mih . Daz ist aber
er. Also iz chit. Petra avtem erat
CHRISTVS (stein uuas über — ) .
Et nunc exaltauit caput meum
super inimicos rneos . Vnde nu ha-
bet er min hoübet selben christum
hOgesezzet . öbe allen minen fien-
den . Föne diu mügen sie min ählen
uuanda ih noh dära ne cham . dära
min hoübet chömen ist . S0> ih aber
demo hoiibeto dära gefölgen . so ne
ist mir des furder nehein sorga . daz
mir ieman si tära .
Circuiui et immolaui in taberna-
culo eius hostiara cubiculationis
(sceronnis) i. gratulationis (chali-
lonnis) . Ih häbo ünil)eraren . daz
chit . ih häbo über al geeiscot sine
.ecclesiam . diu sin gezelt ist . in de-
mo gezelte opl'eron ib imo den Iri-
üscing dero freuui . Ih pin desfro.
daz ib sia über al uueiz.
Cantabo et psalmum dicara domi-
no . So ih oüh dära chümo . dära er
chümen ist . unde sin lüssami *) ge-
sieho . danne bin ih sichiüre . danne
sirigo **) ib daz sung . dero mendi .
Exaudi domine uocem meam qua
clamaui ad te. Kehöre trübten die
slimma . mit dero ih häreta ze dir.
umbe daz eiiia des ih keron.
Miserere mei et exaudi me . Habe
min gnüda . unde gehöre mih . Du
uueist uuöla . uuaz daz ist . des min
herza gerot.
Tibi dixil cor meum . quosiui uuU
tum tuum . uultum tuum domine re-
quiram. Min herza chad ze dir . ih
uuile din äna -Hüte . din äna^liüte
trübten uuile ih . Dar ist iz ällez .
daz ih uuile. Des kehöre mih . des
keuuere mih.
Ne auertas faciem tuam a me . ne
declines in ira ') a seruo tuo. Ne
uuende föne mir din änassiüne . ne
chere iz in zorne föne dinemo scäl-
che. Daz chit. ne scßine mir solcha
irbofgeni . daz du iz cherest föne
mir . Aide iz chit . in iudicio (suöne;*
tage) ne chore iz föne mir. Föne
minen sündon chere iz . nals föne
mir.
Adiutor meus esto . Vuis min hel-
färe . So uuieo ih liberum arbitrium
(selb^uuäla) habe . ih ne mag doh
nio uuöla getuön äne dina helfa .
Ne derelinquas me . neque despi-
cias me deus salutaris meus . Du ne
ferläzest mih . du ne fersehest mih.
Got min hältare .
Quoniara pater meus et mater
mea derelinquerunt me . Vuanda
min fäter unde mtn muöter die mih
') via. Seh.
*) S. LVIII. **) S. 81.
9*1
Zügen . alile adam unde eua häbenl
mih feiläzzen .
Dominus anlem assumpsit nie.
Vuaz ist umbe daz? Mih bähet äber^)
Got ze sih kenöraen .
Legena pone mihi doniine in uia
lua et dirige me in semita recta
propter inimicos meos. Viianda daz
so ist . nu sezze mir ea in dinemo
uuege. Sezze mir in christo legem
(ea) . der unarer uueg ist . rihte
mih an den rehtcn xiiieg . dnz chit .
Lere mih dine scrifte '^) . umbe raina
fienda . daz sie mih äba uuege ne
leiten .
Ne tradideris me in animas tribu-
lantium me . In dero uuillen nese-
lest du mih *) die mih Irebenont.
daz chit . treibent unde iägont . so
saul tuüt unde sine holdon.
Quoniam insurrexerunt in nie te-
stes iniqui . Vuanda mir äna ligent
unrehle iehara .
Et nienlita est iniquitas sihi .
Vnde daz unreht bähet kelögon imo
selbemo ze freison nals mir. Diz
mag fernömen uuerden föne doeg
idumeo der in unde abimelech sa-
cerdotera zeh rätes uuider demo
chüninge .
Credo uidere bona domini in terra
uiuentiura . Nu ist aber min dröst
zegescheinne ^) Götes kuöt . in dero
lehendon lande. Ih uuirdo irgezzet
in terra uiuentium (lande lebendon).
des ih hier Udo in terra morienliurn
(lande tödenton).
Expecta dominum uiriliter age .
et confortelur cor luum . et sustine
dominum . Pit echert Götes . kehäbe
dih cömelicho . bähe bald herza .
unde bit sin . Er chümet unde löset
dih . Daz ist consilium prophetic
(rät dauidis) .aide uox respondenlis
dei (stirama in^cbedentis) .
**) PSALMÜS XXVII.
IPSIVS DAVID.
Vox (stimma) christi in passione
(martro ') .
Ad te domine clamavi devs mevs
NE siLEAS A ME . Zedir fäter häreta
ih Got miner . stille ne sist du föne
mir . daz chit kesceiden ne sist du
föne mir.
Ne quando taceas a me . i. ne se-
pares diuinitatem uerbi tui ab eo
quod homo sum . Ne läz mih äne
Gotheit mennischen sin .
Et ero similis descendentibus in
lacum . Vuanda so bin ih kelih
tien 5) sih soütfenten in den se . die
disa uuerlt minnont.
') Fehlt bei Schiller.
2) scriffle. Seh.
3) ze gescheine. Seh.
^) mailiro. Seh.
5) dien. Seh.
*) S. 82.
) S. LIX.
93
Exaiidi doniine uocem depreca-
lionis rucic . dum oro ad le. Kehoro
iiiih in cruce so ih chöde . Pater
IGNOSCE ILLIS . NON EMM SCIVN T (JVID
FACiVNT (fäter plaz in sie ne uuizzen
Tina/ sie tuönt ') .
Dum exlollo nianus nieas ad toni-
plum sanctum luiim . So ih uf heue
mine hondo . unde ih sir strecche in
cruce . dien ze hoili . die din hus
uuerden suln .
Ne simul tradas cum peccalorihus
*) animam nieam . Säment dien sün-
digen ne ferliesest du niina sela .
Et cum operantibus iniquitatera
ne perdas me . Vnde säraent übel-
tätij;en ne ferlieresl du mih.
Qui lof|uuntur pacem cum pioxi-
mo SUD . mala aulem in cordibus
eorum . Die mit mir iro gelegenen
niinnechlicho chOsont . alsiis che-
dendo . Magister scimvs qvia verax
ES et VIAM DEI -) IN VERITATE DOCES
(meisler uuir uuizzen daz du ge-
uuAre bist unde Gotis uueg keuuäro
lerest) . unde iz aber i'ibelo meineut
in iro herzen .
Da illis secundum opera ipsorum.
et secundum nequitiam studiorum
ipsorum. Löno in n;lh iro uuerchen.
unde näh dero argtahlegi iro ilun-
go . daz sie d6mo unsündigen tllon
täron . der hära cham siö zelösenne.
Secundum opera manuum eorum
tril)ue illis . Löno in n;\h iro uuer-
chen . daz sit'^ niil lüginen chämen .
dö man in uu:\riieit sägeta.
Redde retributionem eorum ipsis.
Mit iro löne . löno in . daz sie sel-
ben iro li'igeheil pelri«''ge .
Quoniam non intellexerunt opera
domini . Also iz oiih keuären ist.
uuanda sie (löles uuerch an christo
ne bechandon . noh umbe uuaz in
sin fäter hära säiiti .
Et in opera manuum eins . Noh
an siiiiu zeichen ne dählon . di'/.? er
in förc lela .
Destrue illos . et non edificabis
eos . Vmbe die sculde störe sie .
unde furder ne zimbero sie . Iro ri-
ebe uuerde föne romanis so fertili-
got . daz is furder ne-hein geuuaht
ne si .
Benedictus dominus quoniam ex-
audiuit uocem deprecationis meai.
Kelöbot si Got . daz er mih fernö-
men habet minero digi . unde er iz
al frümet . nah minero beto .
**) Dominus adiulor mens et pro-
teclor mens . Er ist min helfäre . in
dero nöte dero passionis (martro ^).
unde min schirmare in dero inraor-
talitate resurrectionis (untodigi ur-
slendido) .
Et in ipso sperauit cor meum et
') Schüler hat diesen salz nicht als
zwischenzeiliar bezeichnet.
2) doiuini. Seh.
3) martiro. Seh.
*) S. 83.
0 LX.
94
adiutus sum . Vnde an in feisäh ih
mih . unde dannan ist mir geholfen.
Et refloiuit *) caro raea . i. re-
surrexit caro raea. Vnde dannan ist
irstanden min fleisg.
Et ex uoluntate raea confitebor
illi. Vnde also mih luslet.so ieho
ih irao. Vuillo uualtiga geiiht tuön
ih irao an dien . an dien ih pin . die
raine fideles sint .
Dominus fortitudo plebis suae .
Truhten fäter miner .ist starchi sines
fölches . daz an in geloübig uuirdet
naki minero resurrectione (uisten-
dida) .
Et protector salutarium christi sui
ist ^) . Vnde er ist scirraäre dero
heilhafton sines keuuiehten. Die
sint heilhafte . dero heih christus ist.
Saluura fac populum luum do-
mine . et benedic hereditati tua.
Kehält truhten dinen liüt . unde tu6
segen dinemo erbe . föne derao dii
ze mir chäde . Postvla a me . et
DABO TIBI GENTES HEREDITATEM TVAM
(pite raih ih kibo dir diete in erbe).
Et rege eos et extolle illos usque
in ffiternura . Rihte sie hier . unde
heue sie hinnan in uitam »ternam
(euuigen lib).
PSALMÜS XXVIII.
PSALMVS DAVID CONSViVIATIOMS
TABERNACVLI.
Diz ist daz sang dero föIletAnun
herebergo . daz chit <ecclesiae 2) .
in dero hier zefehtenne ist contra
diabolum (uuider nidei rise) . Uox
(stiraraa) prophetae ad fideles (ze
gloübigen ) in «ecclesia .
Affekte domiino filii dei . affer-
TE DOMINO filios arietvm . Kötes
chint pringent trühtene . bringent
irao diu chint dero uuidero . daz
chit aposlolorum . I'ro chint pint ir.
iuüh selben bringent irao . Duces
gregis sint sie . daz chit . sie uuisent
den liüt . pediü heizzent sie arietes .
Afferte doraino gloriam et hono-
rem . Pringent irao uuöla uuerchon-
do guöUichi unde era .
Afferte domino gloriam nomini
eins. Pringent guöllichi sinenio nä-
nien . Preitent sinen näraen liberal.
Adorate dorainura in atila sancta
eius. Petont in sinemo palatio (fä-
lanzo) . daz sint üuueriu herzin .
Vox domini super aquas . Sin
stiraraa schulet über **) diu uuaz-
zer . daz chit über die liüte . dien er
chundet sin ea .
Deus maiestatis intonuit . Goi
dero mägen crhefte ^) irdönerota .
1) est. Seh.
2) Fehlt bei Schiller.
magenchrefte. Seh.
*) S. 84. **) S. 85.
95
Der mähtigo christus . kebiütet prü-
teiicho uzer domo uuölchene sines
lichamen daz uuir p.enilentiam (riü-
uua) lü(!ii .
*) Dominus super aquas multas^).
O'be mänigen uuäzzeren sizzet er.
Manige sint sin sez . uuanda er an
in bi'uiuet . so er sie praidicando be-
cheret .
Vox doniini in iiirtute . Sin slim-
ma ist incrhefte^) . uuanda si geniag
filo . unde getüet mähtige die . die
iro gelös sint.
Vox doniini in magniOcentia. Sin
stimma ist in raicbel uuerchungo.
Si becheret si6 in raicbeliü uuerch.
Vox domini confringentis cedros.
Sin stimma . diu ist slimraa des pre-
chenten die cedros .i. superbos (die
überiiuän) .
Et confringet dominus cedros ly-
bani. Vffen lybano monte (berge)
uuerdent die höhesten redri . die
brichet er . Die hAhost kestigen sint
in uuerlte . die gedieniuötet er.
Et comminuet eos tanquam uitii-
lum lybani . Vnde gediemuOtet sie .
nah imo selbemo . Victima (fris-
cinch) uuas er patri . uictima uuer-
dent sie imo . Vilnius (chalb) lybani
uuäs er . uuanda -er iruuelet chalb
uuas . sölih dirt sint . diu üfen lybano
geuueidot uuerdent.
Et dilectus sicut (ilius unicorni-
um . Vnde des fäler trüt uuirdet
mennischo . unde irslirbet . also ei-
ner dero iudeorum .
Vox domini iutercidentis . i. diui-
dentis flammam ignis. Sin slimma
ist des scheidenlen daz fiür . daz
chit die unnötigen . dien filo höiz ze
imo uuas . uuanda halbe nam er sie
ze sih . halbe feruuärf er sie .
Vox domini con( ucientis solitu-
dinem . Sin slimma ist des irs<r.ftt-
lenten ') daz einöle . Daz chit . dero
herzen die äne Got uudren . tuOt si
sih erchöraen .
Et commouebit dominus deserlum
cades . Vnde er eruueget dia uuuö-
sti cades . Also er in cades **) teta
rinnen uuazzer üzer steine . so luöt^)
er föne imo chöraene scripturas
(scrifte) rinnen in deserlum gen-
tium (in uuuösti tieto ^) . Er ist sel-
bo der stein also iz chit. Petra
(stein) AVTEM erat (uuas) christvs.
Vox domini praeparantis ceruos .
hoc est ueloces ad intelleclum (rö-
sche ze fernümiste) . Sin slimma ist
des . der sih dero hirzo geuuarnot.
die dia uueida niezen suln .
') mullus. Seh.
2) in chrefte. Seh.
3) irseultenten. Seh.
4) tuet. Seh.
«) diclo. Seh.
0 S. LXl.
') S. 86.
96
Et reuelabit condensa . i. siluas.
Dien hirzen induöt er die uualda.
Er läzet sie in die tougeni dero
scripturarum (scrifto) .
Et in templo eins omnes dicent
gloriam . Vnde in sinero .ecciesia
(chilichun) . sägent sie alle sina guöl-
lichi . iegelih gägen sinerno mezze.
Dominus diluuium inhabitat .
Trübten habet sin gesäze in dero
fluöte ^) . Trübten uuas in dero ar-
ca . säment dien sinen . do si ^) in
dero flüüle ^) saz . So ist er noh ke-
st''^Äen säment dien sinen in dero
.ecciesia . diu in mitten fluctibus se-
culi (uuellon uuerlte) uueibot . daz
er sia nü behalte . also er do behielt
dia arcam mit dero aicclesia (prüt-
sämenunga) bezeichenet uuard .
Et sedebit dominus rex in aeter-
num . Vnde dära näh sizzet er ri-
chesondo iemer.
*) Dominus iiirtulem populo suo
dabit. Trübten gibet herti sinemo
Hüte . ze irlidenne die uuella . unde
die dünisle dirro uuerlte. uuanda er
in hier neheinen frido ne habet ge-
heizzen .
Dominus benedicet populo suo in
pace . Näh demo ende dirro uuerlte.
tiiöt er segen sinemo liüte in fride.
den frido bäbent sie an imo selbemo.
Disen psalmura zierrent misseliche
züspilunga . die allusioiies heizzent.
Also diu ist ad arietes (ze uuideren).
unde diu ad ceruos (ze hirzen). unde
ad unicornes (ze einhurnon) . unde
ad uitulum Ijbani (ze chalbe, uual-
dis) . Allusiones sint . die dingolih
spilelicho des crüozent . unde dära
zuo '^) gezellent . daz sinero täte aide
sinemo site . aide sinemo nämen ge-
uallet. So an uirgilio ist . daz er
chat . IGNEMQVE EXCVDIT ACHATES
(Daz fiurschürfta steinunch; . Vuö-
lä chäder den schürfenden stein,
der sinen nämen habeta . Solche
sint in uita (in lib=^puocbe) sancti
Galli diu melrice (ze metre) getan
ist . dar diu ofGcia (ämbabt) gesez-
zet uuerdent. Nota septem uocis
psalmi piritus sancti .
PSALMÜS XX.IX.
PSALMVS CANTICI DEDICATIONIS DOMVS
DAVID.
t)iz ist frösang dero uuiehi danidis
hüses. Vnser dauid ist chrislus. sin
hus ist der sin lichamo. Daz hus
uuart kezimberot in incarnatione
(in (jotis keburte) . unde geniüuuot
in resurrectione (in urslende) . Diu
') fluohte. Seil.
2) sie. Seh.
3) flule. Seh.
^) darazuo. Seh.
0 S. LXII. **) S. 87.
9*7
innoualio (Der niüuuol) höizet de-
dicatio (hüs^uuöi). Pediü ist daz
dedicatio . daz man niiiuez hus pe-
giiinel priichen .
EXALTAIIO TL DOMINE QVOMAM
svscEPiSTi 51E . Hl pürlichoD dih
truhten chit Glius ad patrem (sun ze
falir) . dib kelüon ih luAre in äl-
lero uucrlte . uuanda du mih in-
phängen hähest uiide gesezzet ha-
best ze dinero zesiuiun . nob mioen
fienden ne uuillotost an mir . sid ib
mines lancbes irslärb nube föne
heUo unde föne töde mib täte irstAn
uuider iro uuillen.
Domine deus mens clamaui ad te.
et sanasti me . Truhten Got miner
ze dir häreta ih . do ib in raonte
(ülTen berge) betela fore demo töde.
unde föne diu geheiilost du mib in
resurrectione . daz chit an dero de-
dicatione (niü^üungo) .
Domine abstraxisti ab inferis ani-
raara meara . Du fuörtost mina sela
föne hello . do ib ändere sela dan-
nan fuörta.
Salnasti nie a descendentibus in
lacum. *) Du hielte mib före dien
sib soüfFentem in den se . daz chit
före dien si'indigen . di<^ min äbton .
diö sih soüfton in die tiöfi dero
sündon.
PsaUite domino sancti eius . Sin-
gent unde dänehont des trühtene
ir sine heiligen . uuanda ir säment
inio irstanden bint . unde ir nah
imo fären sülint . dära er geuären
ist.
Et confitemini memoria; **) sanc-
titatis eius . Vnde iehent knädon si-
nero beiligun gehübte . daz er
iiiuuor ne irgäz dob ir sin irgezen
bäbetinl .
Quoniam ira in indignalione eius.
Vuanda ') irbolgeni ist in sinemo
zorne . Tot cham iü föne sinemo
zörne . do primum peccalura (diu
erisla sunda) gescah .
£t uita in uoluntate eius . Vnde
euuig lib cham iu . echert föne sine-
mo uuillen . äne iüuuere frebte.
Ad uesperum demorabilur Actus .
Ze äbende tuelet der uuöft . Post
meridiem dö lumen sapientiae (liecht
uuistomis^) zegieng . s. quando te-
nebrai facta; sunt super onincra ter-
rara . i. luctus popnilcntiic dö fieng
er äna . unde uuereta sid. Beali qui
lugent.
Et ad matutinum Lelilia . Aber
zeüohtun chüraet diu freuui . Si
chümet in resurrectione in nouis-
simo die (in urstende an demo iun-
gestin tage) . An demozurte so cbri-
*) Unanda. Seh.
I 2) (lieht uuislonis). Seh.
') S. LXIII. **) S. 88.
Bd. III.
98
sti resireclio gescäh 0 • so gesciebl
die iungesta resurreclio . Mit dero
ererun uuard diu änderiu gezeiche-
ne( .
Ego autem dixi in abundantia
mea . non moiiebor in aeternum .
Dö ib in paradyso uuas in minero
gniibte . unde ib Got bäbeta unde ib
niebtes ne irrola . do cbad ib . für-
der ne uuirdo ib keuuebselot . fur-
der ne uuirdo ih morlalis (tödicb) .
Iz ist uuar daz serpens (der uuurni)
cbit . Nox MORTE MORiEMiNi (ir ner-
sterbint tödis^) .
Domine in uoluntate tua praestiti-
sti . decori raeo uirtutem. Trübten
nu uueiz ib daz ib föne mir selbemo
guöt ne bäbeta . unde du dines tän-
cbes mina zieri starbtost . Vnde daz
scinet dar äna.
Aueilisti faciem tuam a me . et
faclus sum conturbalus . Daz du
dib föne mir uuantost . unde ib sär
geleidegot uuard • unde föne inraor-
tali mortalis ( unlödigemo tödig)
uuard ,
Ad te domine clamabo . et ad
deura meum deprecabor . Vuanda
mir so gesceben ist . pediii baren ib
ze dir. daz du mib nu bumilera (raez-
muöfin) geborest . unde inpbabest .
den du do superbum (ubir*mu6tin)
[ feruuiirfe . Aide iz uuirt föne cbristo
j baz fernömen alsüs . Ib cbad in
1 minero genübte . diu in plenitudine
deitalis (in uoUi Gotbeite) *) ist.
nieraer ne uuirdo ib iruueget . nube
State bin ib . Du fäter gäbe uuilligo
die cbräft minero zieri . daz ib uuäre
speciosus (sconero) prae fib'is borai-
num(mennisconcbindin). Du uuan-
tost föne mir din änasiüne . unde ne
uuäre mir fore dero passionis (mar-
tro) . pediu uuard ib tristis usque ad
mortem (unfro unz an din tötb ^) .
Föne diu baren ib mit dirro digi
ze Göte . **)
Quffi! utilitas in sanguine meo .
dum descendo in corruptionem ?
Vuära zuö toüg danne effusio san-
guinis mei (üzkuz minis phiotis'^).
übe ib cbömen sol in putrefactionem
(in füli) . also ändere menniscben?
Vuieo sol ib änderen geben dröst
resurgendi (irstannis) . übe ib selbo
sär ne irstän . unde in däz ne oügo .
so ib kebiez?
Nunquid confitebitur tibi puluis .
aut annunliabit ueritatem tuam?
Lobet dib daz stuppe . aide cbundet
daz dina uuarbeit? Vuirdo ih redac-
tus in puluerem (prabt ze stuppe) .
uuär sint danne die ib uz frümme .
praedicare euangelium omni crea-
*) rg. Nota. Icmpus nouissimae rc-
suiTCcIionis.
2) (ir nc slerbinl— ). Seh.
3) (unsro — diu — ).
*) (urchuz — ). Seh.
Seh.
0 S. 89.
V S. LXiV.
99
tuiac (pr6digon piHinbrot allcro ge-
scböpliido ') .
Audiiiil (lominiis el miserlus est
niei . et dorainus factiis est adiutor
meus . Daz kebet kehörla trübten .
unde balf mir . Diä belfa fernemen .
Conuerlisli planctum meuni in
gaudiura mihi . Du becbt^rtost mi-
nen uueinod in mendi. Minen t6d
becbertost du in gaudium resurrec-
tionis (in mendi irständini) .
Concidisli saccum meura . i. nior-
talitatem meam . et circumdedisti
me la^titia . Du zebrdcbe mina bAr-
run . unde uuAlost mib mit fi euui .
Du näme mir aba mortalem carnem
(tödigen licbaraen) . unde gäbe mir
inniortalem (iintödigin) .
Vt cantet tibi gloria raea . Daz
dir nu singe min Gotelicba guöllichi
nals min menniscina smAhi.
Et non conpungar. Vnde ih äna-
uuert keslechot ne uuerde . so ib
in cruce uuard . noh die mine ge-
stecbot ne uuerden mit dero con-
scientia peccatorum (geuuizzedosun-
don) . uuanda in min passio (mar-
tra) ist peccatorum remissio (sundon
ablaz) .
Domine deus meus in a;ternum
confitebor tibi . Trübten Got . dib
lObon ib iemer. In fuluro sajculo
(in dero cbunfligun uucrlle) b')bon
ib dib *) iemer in raembris meis (in
minen liden) .
PSALM US XXX.
IPSI DAVID EXTASIS.
Selbcmo dauid uuirt nu gpsi'ingcu
in excessu mentis . daz cbit in bina-
uu6rtini 2) des muötes. Diu bina-
uuortini gesciebet föne renelatione
(Gutes öfTene^) aide föne pauore
(förbto) . Ze diin beiden mag ex-
cessus bier in disemo psaimo fernt)-
men uuerden. An demo christus
sprichit totus (aller) . daz cbit . Ca-
put et raembra (hoübit unde lide) .
pauorem . ougendo . an sinen mem-
bris .
In te domine speravi . no\ cox-
FVNDAR IN iETERNVM . An dib trüb-
ten gedingta ib . scämeg ne uuerd(?
ib euuigo . so die uuerdenl . di«> ge-
börren subi . Ite in ig.nem ^tkii-
NVM (farint in daz euuiga fiur) .
In iustitia tua bbera me . In di-
nemo rebte löse nub . nals in mi-
nemo.
Inclina ad me aurem (uam . Heide
ze mir din öra. Cbüm hära nider
ze lins menniscon .
') (— polinbrot — ). Seh,
2) hinauuorleni. Seh.
3) Offeno. Seh.
*) S. 90.
100
Accelera ut eiuas nie . Spuötigo
löse raih . Scheid mih er föne sün-
digen . er flnis saecnli (ende uuerlle)
chöme . Aide luö raih spuötigo re-
surgere (irstän) .
Esfo mihi in deum protectorem .
et in domura refugii ut saluum me
facias . Vuis mir scerra . unde hüs
tära ih zuö:.fluht habe . daz du mih
kehältest in demo hüs inraortalis
corporis (untödigi des licharaen) .
*) Quia fortiludo mea et refugium
meum es tu. Vuanda du bist min
stärchi . ze irlidenne persecutionem
(ahta) . unde min zuöflüht . uuanda
ih föne sajculo (uuerlt) färendo ze
dir iruuindo.
Et propler nomen tuum dux mihi
eris. Vnde du uuisest mih umbe
dincn nänien . daz ih in uuito chünt
ketuöe .
Et enutries me . Vnde du ziehest
mih . unz ih mine heiligen einzen
sämenondo . keuuähso in magnum
corpus .ßcclesiaj (in mihila säment-
hafli prüt=»säminungo) .
Educcs me de laqueo hoc quem
asconderunt mihi . Du bringest mih
uzer dien faron . die sie mir toügeno
täten .
Quoniam tu es proteclor meus in
manus tuas commendabo **) spiri-
tummeura. Vuandadu min schirm 0
bist . dir beuilo ih min sela . unz ih
siä aber sAr spuötigo ze mir neme .
Redemisli me domine deus ueri-
tatis . So daz irgat . so habest du
mih irlöset Got dero uuarheite. So
habest du getan also du gehiezze .
daz du mit minemo bluöte minen
liut irlöstist.
Odisti obseruantes uanitates su-
peruacue . Die uppigheit förderont
in gemeitun . die häzzest du . Vani-
tas (uppigheit) ist uuideruuartigue-
ritati (uuarheit) . unde uuanda du
bist deus ueritalis . föne diu hazzest
du sia . Die rihtuöm förderont unde
era . die förderont uppigheit.
Ego autem in domino speraui . Ih
kedingta ') aber an Got . der uani-
tas ne ist nube ueritas .
Exultabo et laetabor in misericor-
dia tua . quia respexisti humilitatem
meani . saluam fecisti de necessitati-
bus animam meam . Ih sprüngezo .
unde freuuo mih in dinero ^) gnädo .
uuanda du uuära täte^) minero die-
muöti . unde mih löstost föne nöte .
daz chit föne inpugnatione peccati
(äna^^uehtun dero sundon) . Die
not sol männolih über uninden mit
diemuöti . Föne dero chat paulus .
I InfELIX EGO HOMO . QÜIS ME LIBERA-
'; Scirm. Seh.
2) gedingla. Soh.
3) dero. Seh.
^) uuaratate. Seh.
*) S. LXV. **) S. 91.
lOl
BIT DE CORPOKE MOUTIS UUItS (ih UD-
salih niennisclio . uuer lösit mih
föne domo lichamin dissis lodis')?
Nee coiiclusisti nie iu maiiibus ini-
raici . Noh in des tieueles banden
ne betäle du mib . dar die inne be-
tun uuerdeiit . die sib ne uueient
deio nöte ciipidilalis et peccali (ke-
liisle unde sundon) .
Statuisli in loco spacioso pedes
meos. Du läte mih in uuitero stete
stan . täte mir facilem iustitiam
(semfte uueseut dia rihti) . diu mir
er difßcilis (unsenfte) uuas .
Miserere niei domine quoniam tri-
bulor . Gnäda mir truiiten . uuanda
ih nölhafte bin . Vuieo ist der in
loco spacioso (in uuitero stete) . der
in tribülatione (nothaft) ist? A"^ne
daz Christus sprichet ex persona
membrorum (sinero lido lialb) . diu
sümiu sint in pace (in fride) . sumiu
in angustia (in angistin) . unde einiu
dero änderro inphindent . also *) iz
chit . Sl PATITVU VXVM MEMimVM COM-
PATIVNTVR OMMA MEMHRA (ist einimo
lide uue des inphindent alliü diu
andrin). Föne etelichen merabris
chit er nu . misere mei domine qvo-
NiAM TRiBVLOR . Vnde daz hära nah
stat .
Conturbatus est in ira oculus
meus . Min oüga ist truobe uuör-
den in zörne . Vuannan ist daz zorn .
aneföneänderrö 2) sundon? Vuerist
der sib keinot bähe uuöla ze tuönne .
irao ne uuege daz Andere iibele
tuönt . die dero scibum professionis
sint?
Et aniraa mea et uenter meus .
Vnde min sela ist truöbe uuörden .
unde min buch. Min zorn ringet
in minemo herzen . so ih daz unreht
noh andon nerauöz?^) unde incre-
patio die uuirserot . die si bezzeron
solta.
Quoniam defecit in dolore uita
mea . et anni mei in gemilibus . **)
Vuanda min lib ist fersuiinden in
leide . unde miniu iär insüftöde .
Föne disemo leide chit iz anderes
uuär . zelvs domvs tv.e comedit >ie
(diu anda dines husis chöu mih in-
nan^) . Vnde aber . T.edivm detinvit
ME A PECCATORinVS RELINQVENTIBVS
LEGEM TVAM (ir uuiegeda trozta mih
aba sündigen sih kelöubinten dinero
eo) . Vnde ouh . vidi insensatos et
TABESCEBAM (ih soh feruuuöle unde
suant) .
Infirmata est in paupertate uir-
lus mea . Min chraft ist iinchreftig
uuorden in arraheite . uuaiula ih föne
mir selhemo kuut ne liäbo . daz ih
<j (— loset — ). Seh.
2) andere. Seh.
3) nc imioz. Seh.
4) dlnis. Seh.
0 S. 92. **) S. LXVl
loa
hi\bo . daz ist f6ne dinemo rih-
(uönime .
Et ossa raea couturbata sunt.
V'nde luiniu bein sint kelruöbet .
Daz cbit fortes in ecclesia (in cris-
tanlieite) . die persecutio (abtunga)
ne brütta . die sint Iruöbes rauötes .
föne iro bruödero unrebte .
Super oranes inimicos meos faclus
suin obprobrium . Ib pin ferror
zeitteuuizze ') uuörden . danne alle
mine fienda . filii ecclesie ( luine
prul^süne) lebent uuirs in minen
sacramentis (uuiedon) . danne pa-
gani (beidine) tuen . die nieo dära
zuö ne cbdmen.
Et uicinis raeis nimium . s. ob-
piobrium factus sum . Vnde minen
näben *) bin ib barlo uuörden zit-
teuuizze 2) . Die gerno an raib keloiib-
tin . unde föne diu nähe sint • die
uuendet mala uitafalsorum cbristia-
norum (ubil üb lukkero cbrista-
non).
Et timor notis raeis . Vnde forbta
bin ib uuörden minen cbündon .
Vuanda ira chunden . bäbent die
forbtun . daz sie alle sölih sin^).
Qui uidebant me foras fugiebant
a rae . Die mine scripturas (scrifte)
kelirneton . die geloübton sib min .
nnde fluöbcn mib uzer dero »eccle-
sia (säminungo) . Daz uuesendo .
funden sie mänigiu berescs (klüub;:=
irra) uuider iro .
Obliuioni datus sum tanquam
raortuus a corde . Dien bin ih
uuörden zeageze . sämoso töter
föne herzen . daz chit . also töto
bestözener . unde iob uzer herzen
geuuörfener .
Factus sum tanquam uas perdi-
tum . Also ferlören uaz . daz fer-
bröcben unde feruuörfeh ist . före
uiiruöcben . also ünuuerd pin ih
uuörden minen fienden .
Quoniam audiui uiluperationem
multorum commoranlium . in circui-
lu . Vuanda mänigero schelten umbe
mih sizzentero hdbo ib fernömen .
die alle cbedent . uuieo cbristiani
tuönt . Sie ne cbedent nieht . uuieo
mali (übele) cbristiani tuont . Vmbe
dia «ßcclesiam sizzent die uuanda sie
dara in ne uuellen . In circuitu
(ümbetürnun) sizzent sie . uuanda
si rota ■^) temporis (die ünstaligi zi-
tis) minnont . nals stabilitalem aeter-
nitatis (stätigi euuicbeile) .
In eo dum conuenirent simul .
aduersum me accipere animam me-
am consiliati sunt . So die sib
kesämenoton . an dcmo dinge rie-
ten sie uuider mir . Vuaz uuas der
zeille uuizze. Seh.
Zilie uuizze.
3) siu. Seh.
'*) rolam. Seh.
*) S. 93.
103
rat? 1) Älina sola ze neinenne . daz
chit . inih ze ärgoionne . unde üzer
dero cCcclesia ze inspännenne -) . sa-
moso ili mit ia nu'ige baz kehalten
uuerden .
Ego autein in te spcraui doniine .
11) kedingta aber an dib trübten. Ib
fersäb mih paz ze dir . danne ze in .
Dixi deus mens es tu . in nianibus
tuis sortes meae . boc est beredi-
tas mea . Min *) Got pist du cbad
ib . min löz ist in dinen banden .
Sid daz erbe mit löze iü geteiiet
uuard . so söl man bier l0)z füre erbe
fern6raen .
Eripe rae de manu inimicorum
ineorum . et a persequentibus me.
Löse mih föne minero fiendo banden .
unde föne abtaren .
lUustra faciem tuara super seruum
tuuni . i. fac me uidere . quia super
rae dignaris intendere . Ouge diu
äna o siüne öbe diuemo scälcbe .
Laz mib keuuär uuerden . daz du
raib öbe sebest^) . unde ib dir bäf-
teie.. unde ih kescßiden si föne übe-
len cbristianis **)•
Sabuim rae fac in tua raisericor-
dia ^') . Kebalt mib an dinen gnadon .
luianda rair bristet an minen freb-
ten .
Domine ne confundar quoniam
inuocaui te . Scümeg ne uuerde ib .
uuanda ib äna bärela^) dib. Ahle
so iz rcbtor cbit . ib inlädeta dib .
Vuära in ? In domum cordis mei
(in daz bus mines herzin) . Die dib
äna härentO umbe scaz aide umbe
era . die ne uu6llen dib . nob ne
lädont dib . nube scaz unde era .
Aber ib ne uuile ander . äne dib .
Erubescant irapii et deducantur in
infernum. Scämeg uuerden . unde
in bella fären die übelen . die an-
der uuellen danne Got.
Mula fiant labia dolosa . quai lo-
quuntur aduersus iuslura iniquita-
tem . in superbia et in '') contemplu .
Stum uuerden trüge lefsa . die uui-
der rebtemo ünrebt sprechen in
ubermuöti unde in ünuuirdi . So
iudei uuider christo täten . der in
föne diu beünuuerdeta . daz sie in
echert menniscben bechändon . nals
Got . Vuär uuerdent sie aber stum .
äne in bello . dar ir unrebt ^) allez
keslillet uuirt . unde geröcben?
Quam magna multitudo dulcedi-
<) Rat. Seh.
2) ia Spannenne. Seh.
3) obeschest. Seh.
^) misericordia tua. Seh.
*) Anahareta. Seh.
^) anabarcnt. Seh.
7) Fehlt bei Schiller.
S) Durch abbruch der zeile sieht
jnilich '( un unrcht ».
*) S. 94.
') S. LXVII.
104
iiistuae doniine . quam abscondisti ')
linientibus te . Diz ist exclamalio
(hüge-scrßi) . diu uns liübet unde
uiiirdet futura bona (daz chunfliga
liub) . Vuio 0 chrefUg maiiigi liub-
leu dinero suözi ist.
Quam abscondisti *) timenlibus
le . Die du gebälten bäbest dib fürb-
tenten . unz bina ze enero uueilte.
El perfecisli eis qui eperant in te .
in conspectu flliorum hominuni .
Vnde follecbcba ^^) habes du siä ge-
tan dien . diö an dib kedingent . in
dero raönniscon gägenniueiti . Die
iro gedingi bier skeinent unde sie
diu ne feilöugenent in uuercbcu .
nob in uuörten . dien habest du
gegäreuuet foiia suözzi .
Abscondes eos in abscondito uul-
tus tui. Du gebirgesl sie in dero
toügeni dines änaliutes . Vuar ist
daz . äne in sinemo riebe . dar sin
anasiüne toügen ist dien übelen .
unde offen dien guölen . fore uue-
nio uiierdenl sie dar geboigen?
A conturbatione bominum . Fore
menniscon getruöbedo. Sie häbent
danne dar frido . fore dien . diö
sie nu bier truobent.
Proteges eos in tabernacub) a con-
tradictione iinguarum . In demo
gezelte scirmest du si6 . före dero
uuiderspracbo dtro züngon. Hier
iucecclesia ist ze fehtenne . be diu
ist si tabernaculum militum (kezclt
tegeno) . dar bedürfeH sie scirmes .
Die dar uüöla kefebtent mit sinemo
scirme . die bringet er dännan ze
eigenen seldon . dar sie fürder frido
bäbeut.
Benedictus dominus quoniam mi-
riQcauit raisericordiam suam in ciui-
tate circumstantiae . Got kelöbot .
daz er sina gnäda geuuünderlichota
in dero bürg . dero umbeständeni .
Er ne uuölte sina gnada niebt petuon
in einero ierusalem . dar er selbo
uuas . nube dannau sanla er siä üz .
in alle diete . die umbe gesezzen
sint . Die sint sin tecclesia . unde
ciuitas circumstantiae (burch ürabe-
ständini) .
Ego autem dixi in pauore meo .
proiectus sum a facie oculorum tuo-
rum . Ih cbad aber do ib inforbton
uuas . feruuörfen bin ih föne dero
änasihte dinero oügon . Süslicha
förbtun ne **) häbete ih . übe du
diniu Gugon ze mir ne chertist.
Daz cbäd ib in persecutione unde in
angustia . unde in pauore mortis.
Ideo exaudisti uocem orationis
meae dum clamarem ad te . Föne
d6ro diemuoli . gehörtost du mih .
do ib ze dir bäreta .
***) Dil'gite domiuiun omnes
-) Uiiieo. Scb.
3) follechlicha. Seh.
*) S. 95. **) S. 9Ö.
0 s. Lxvni.
58?: rr. =r= = = ^
105
sanclieius. Minnont Gol alle sine
net 0 uuieo er gefaren habet . Dero
heiligen . Minnont in . ir diu uuerlt
ist lüzzel die iz bechennen chünnin.
nc minneient.
Be diu 2) cbit iz . Delicta qvis in-
Quoniam ueritatem requiret do-
TELLEGiT ( uuer uueiz alle raisse-
minus . Vuanda trübten niinnot die
t;\te)?
uuärheit . Er minnot daz an dien
Beati qvorvm remiss.e svnt im-
sinen . daz er selbo ist.
QVITATES . ET QVORVM TECTA SVNT
Et retribuet bis qui abundanler
PECCATA . Sälig sint dien iro iinreht
faciunt superbiara . Vnde er lönot
peU\zen sint '. unde dero sunda be-
di6n . diö follun i'ibermuötechlicho
dechet sint. Disiü üox (stiraraa)
tuönt. Vuele siiit daz? ane die sih
ist pnenitentis (riüuuontis) . Föne
iro ne geloiibent . unde mite fölle
dien er sus cbit . dien geröt er gelib
gi\nt . Daz ist kosprocben föne allen
uuerden .
sundon . uuanda iz cbit . Imtivm
Beatus uir cui non inipntabit do-
OMNis PECCATi s\ PERDIA (änauanch
minus peccatum . SAlig *) man ist.
ällero sündon i'iberuuän) .
derao Got sine sunda ne uuizet .
Viriliter agile et confortetur cor
uuanda er imo sie fergeben habet .
uestrum omnes qui speralis in do-
Nee est in spiritu eins dolus . Noh
niino . Kehäbent iüh c6ujelicho .
trügeheit in sinemo sinne ne ist.
unde haben t bald herza . alle in
Daz er uufVne guöt sin föne imo sel-
Got kedingente . Ne läzent iüh pe-
bemo . aide übe er sundig ist . daz
längen uuenne iuh Got reche an
er daz ne bechenne.
dien sündigen . Vuesent die uuila
Quoniam lacui inueterauerunt ossa
patientes . er tuöt daz . so iz zit ist .
mea dura clamarem tota die . Vuan-
da ib suigeta . daz chit . uuanda ih
minero sundon ieben ne uuölla .
'
PSALMUS XXXI.
danne ih aber brähli allen den tag .
daz ih mih iro intsAgeti . dannan ir-
PSALM VS nTELLECTVS DAVID.
firneton miniu betn . daz chit . dan-
Hier uuerden uuir gemanot . daz
nan uuurden unchreftig mine cbref-
uuir fernemen . uues uuir poeniten-
te. Vbe ih iehen uuölti . dannan
tiam luön sülin. Vuanda er ne tuöt
uuurden sie geniüuuot.
der man poenitentiam . er erbechen-
Quoniam die ac nocte grauata est
*) er er bechennet. Seh.
2) bcdiu. Scb.
*; S. 97.
^f>
106
super nie manus tua . Vuanda durh
die sculde 0 • din band üfen mih
kelegetiu mir suäreta täges uude
nähtes .
Conuersus siini in erumna . i. mi-
ser factus sum . dum configitur Spi-
na. Vuard ihuueneger demo dorne
stechontemo . So dii mih in not
prähtost . so stüont ih pechennen
mine scülde . so stüncta 0 mih diu
uuizzentheit .
*) Delictum meura cognitum tibi
feci , et iniustitias meas non abscon-
di . Do teta ib dir cbunt mina mis-
setät . unde ne bal dib längör min
unreht .
Dixi confltebor aduersum nie in-
iustitias meas domino . et tu remi-
sisli impietatem peccati niei. Ih
cbäd ecbert in minemo berzen . ib
ieho Gutes mines ünrebtes . unde
sär beliezze du mir die übeb mi-
nero sündon . E'^r diu uuört cbä-
min . er gedäncbolost du mir des
uuillen mit äbläze.
Pro bac . s. irapietate orabit ad
te oranis sanctus in tempore opor-
tuno. Vmbe die ubeli betot ze dir
iegelib beiligo . in geueHigemo zite .
Daz ist danne . so plenitudo tempo-
ris (foUi zitis) cbümet . unde Got
sinen sun sendet . factum ex mu-
liere . factum sub lege (man uuör-
tinen föne uuibe . ündertänin eo) .
Verum tamen in diluuio aquarum
multarura ad eum non adproxima-
bunt . Aber in manigero **) uuäz-
zero uuage suümmente . ne näbent
zeimo^) . Ein uuäzzerist daz sie be-
giizet . unde sie gebeiUgot in tem-
pore oportuno(in geueUigemo zite) .
daz ist diu cbömenta doctrina (lera)
föne spiritu sancto . Mänige doc-
trinai (lera) unde mänige secta? he-
raeticorum aide pbilosopborum (fol-
gunga kloüb^irraro aide uuisilingo)
ne bringent sie niebt ze Göte . nübe
sie sceident sie föne irao.
Tu es refugium meum a pressura
quae circumdedit rae . Du bist ze
demo ib fluht häbo fore dero nöte .
diu mib pefängen bäbet. Daz ist
diu niortalilas . unde diu corruptio
dero sib oub Paulcs cblägeta . do
er cbäd . Etiam nos ipsi primitias
SPIRITVS HABENTES . IN TfOBISMET IPSIS
IXGEMISCIiMVS . ADOPTIONEM EXPECTAN-
TES REÜEMPTIOIVEM CORPORIS ^} NOSTRl
(iob üuir selben allererist keist in-
pbangin bäbinte ^) . siiiflögen tiefo
') sculden. Seh.
2) stuneta. Seh.
3) ze imo. Seh.
'*) Es sieht « cororris i
*) habenle. Seh.
0 S. LXIX.
0 S. 98.
10*7
in in halb 0 mnülis i'msciis uui'inscis
pöilonle . ih nuMiio . iilösedo des
lichamen föne scio) .
Exullaliü mea erue nie a circum-
danlil)us me. Di'i Göt min freuui .
lose niih föne dien nöten . die raih
lunbe fangen 2; habenl. Vuieo ist
der in freuui . der sib pitet lösen?
Ane daz in sin gedingi freuuet . also
iz Chlt . spE E.MM SAIVI FACTI SVMVS
(mit kedingi birin uuir gehaltin) .
doh in humana miseria (mannin
uuenichel) muöhe ^) . Föne diu chü-
met nu responsio (änluürte) .
Inlellectuni tibi dabo . et instruam
te in uia hac qua gradioris. Ih kibo
dir ferni'imest . diu dih kruöze ad
poenitentiara (ze riüuuo) unde löro
dih uuaz du tuönt soll . an disemo
uuL'ge . an demo du gdst . Vueler
ist der uueg . ane diser gägenuuerlo
lib?
Firmabo super te oculos meos.
Ih kestato öbe dir rainiu ougen . Ih
läzo dih obenan äna iinirdrözzeno .
daz lieht intelligenliaj mea; (minero
uernümiste) .
Nolite fieri sicut equus et mulus
({uibus Don est intelleclus . Diz ist
kespröchen ad peccatores (ze sun-
därin) . Ne sint sölili . so das ros
unde der raül . diu äne ferni'imest
sint. Eigener unde fiemeder hrno
ritet daz ros . unde l6det den mul .
uuanda sie ne uuizzen uuemo sie
dienon ^) si'ilin . Dien ist *) der ge-
lih . der füre Got demo tiefele die-
net . unde irao ündertAn ist.
In Chamo et freno maxillas eorura
constringe . qui non approximant
ad te • Mit chdmo unde mit frt^no
geduuhig dero chinne . die ze dir ne
sinnen . Rössolih sol frenum (prit-
til) haben . aber b^itlendiü unde ir-
standini si'iln chämum (chAm brittel)
haben. Chämus ist föne chrumbi
gesprochen . uuanda chamiir grece
(in chriechiscun) . curuum (chrump)
chit latine (in uuälescun) . Des pe-
di'irfen die . die uuider Göte spör-
nont . unde in ne uuellen haben
assessorem (ze üf^sezzen).
**) Multaflagellapeccatoris. Nieht
ein chämus (chdm brittil) nube ouh
flagella (keisila) suln demo ünza-
men . daz er gedöubot uuerde .
Sperantes aulem in domino mise-
ricordia circunidabit . Aber die an
Got gedingenlen . umbe fahet^) sin
gnäda. Er beuuärot sie dllenthäl-
bon ^) so . daz in nehein tdra ge-
scehen ne mag.
Letamini in domino et cxullate
iusti . An Göt freuuent iüh rehte .
') iaiiihalb. Seh.
') urabefaugen. Seil.
'') luuocbe. Seh.
^) dienen. Seh.
*) umbefahel. Seh.
6) allen halbon. Seh.
0 S. 99.
0 S. LXX.
108
untle an imo sprüngezent . nals an
bezeichenet . uuanda iz obenan buh
iu >) selben .
hübet . An dien zuein ist alliü re-
Et gloriamini omnes recli corde .
ligio (ehalti). Vnde daz mite uui-
Vnde an imo guöllichont iüh alle
zin^) . daz decem chordae decem
grebte in herzen . Also die grehle
uerba legis (ehalti 5) bezeichenent.
sinl in iro herzen . die ander ne
Diu sint so gesceiden daz triü se-
uuelleii . äne daz er uuile .
hent ad araorem dei . sibeniü ad
amorem proximi (ze mannis ebin-
chiistanin rainno ^) .
PSALMÜS XXXII.
Cantate ei canticum nouum. Sin-
PSALMÜS IPSI DAVID.
gent imo niuuuez frösang. Also daz
ExVLTATE IVSTI IN DOMINO . An Götc
ist daz angeli süngen in sinero in-
freuuinl iüh rehte . Läzent iuüuera
carnalione (keburte). Gloria m
freuui un imo sin . nals an derro -)
ExcELsis DEO (kuöUichi in höinon
uuerlte .
Göte).
Rectos decet conlaudatio . Lob
Bene psallite ei in iubilatione.
keziraet ^) crehlen . Also die sint
Vuöla singent imo liiidondo . Daz
die iro uuillen gerettet häbent . nah
chit uuizzint daz iz mit uuorten so
Götes uuillen. Die ander uuellen
ne mag keoüget uuerden . so frö ir
dänne Got uuelle . die sint chrumb .
sin uuesen sulnt. Vuanda daz ist
unde i'inlöbesara .
keliiidot . daz man freuui mit niü-
Confitemini doraino in cythara.
mon '') oiiget äne uuort .
lehcnt Göte an dero zilerun . diii
Quia rectum est uerbum domini .
actiuam uitam (kuöt uuerch*lib)
Daz si'ilnt ir luön . uuanda sin uuort
bezeichenet . uuanda si nidenan buh
crehtezist. Ze uuelero uuis? äne
habet.
daz iz ereilte tuöt . föne sinemo
In psalterio decera chordarum
uuörte uuerdent menniscen grihlet.
psallite illi. An demo zen^seitigen
Et omnia opera eins in fide . Vnde
*) psalterio singent imo . daz con-
aUiü sine uuerch sint in driuno^).
templatiuam uitam (üfscöuuohb)
An demo dinge scinet sin triüua .
1) iuh. Seh.
5) Fehlt bei Schiller.
2) dero. Seh.
6) (- ebin chrislanin -). Seh.
3) geziemet. Seh.
^) niuiiuon. Seh.
'') raileuuizin. Seh.
^) indriuuo. Seh.
*) S. 100.
109
daz er ünsih ddr ne über suöchet 0 •
d;\r er ünsero tririuuon chorot . Also
Paulus chit . Fidklis devs 2) qvi «ox
PKnMITTIT VOS TEMPTAni . SVPRA QVAM
poTESTis FERRE ( ketriüuue ist Got
der unsih ni lAzzet ferror irsuöchit
uuerden . danne uuir uirträgin mu-
gin).
Diligit misericordiam et iudicium .
Er rainnot ärraherzi unde gerihte .
daz ist kndda unde urleilda. Hier
sceinet^) er gnäda . hina füre sparet
er diA urlrilda .
*) Misericordia domini plena est
terra . Sinero gnädon ist diu erda
fol . Vuanda euangeliura ( kuötä-
rende ) chömen ist unde fides'*)
(keluuba) unde baptisraum (töuffi)
in alla die erda .
Verbo domini celi Ormali sunt.
Vuio^) über die hiraela? Die sint
kefestinot mit sinerao uuörte. Daz
ist uuAr an selben dien himelen .
s6 ist iz oüb an apostolis . diö föne
diu biraela gebeizen sint . uuanda
föne **) iro lero diu erda beregenot
uuärd unde gebirigot uuard . Daz
diu erda fol sinero gnAdo ist . daz
ist föne diu . uuanda sine himela
gefestonot unde gebäldct uuurden
föne Göles nuorte . daz cbit föne
cbrislo filio dei (Gutes sune) . Er
geleta sie uuesen cajios.
Et spiritu oris eius omnis uirtus
eorum . Vnde iro chraft ist föne
sinemo geiste . Den inphAhendo
uuürden sie hinaela .
Congregans sicut in utre aquas
niaris . Sämenonde diu mere uuäz-
zer . sämo so in üderbalge . Daz
cbit in übelero inenniscon buche
argen uuillen betuönde . Den si
gerno sceindin übe sie niäbtin. Also
iz dö fuör dö cbristiani principes
(fursten) chi\men . unde sih malitia
(ubeli) stuont pergen .
Ponens in tbesauris abyssos . Vuaz-
zer tiefi gebältende in sinen tri-
seuuen . Daz ist diu mänigi d«'Mo
übelon . dero er sib iödoh ^) toügeno
geuuärnot . daz er die sine mit iro
Ahtungo bezzereie. Aide iinderes-
uuieo '') ist iz ze ferneraenne . Er
gesämenot cbristiauos in sinero cBC-
clesia di;\ er ulrem (uderbalcb) hei-
zet . unde gebirgit tiefe sinna in si-
nen scripluris .
Timeat dominum omnis terra.
Föne diu fürbte Got ein iegelicb
erda . daz chit ein iegelicb sündig
0 ubcrsuochet. ScIi.
2) Dominus. Seh.
'■') Das « e » sclieint durch einen über-
gesetzten punkt getilgt.
4) fideles. Seh.
5) Uuieo. Seh.
6) lo doch. Seh.
^) anderes uuieo. Seh.
*) S. LXXI.
0 S. 101.
110
niennisco . uiiända irao ne bristet
dem nieht . die in rechen . so imieo
er daz händega uuazzer betän
habe sicut in utrem (sarao inüder-
balgh) .
Ab eo autem coranioucantur om-
nes qui inhabitant terrara . Föne
imo uuerden eruueget . alle die in
erdo sizzent. So sie föne imo er-
uueget uuerdent iemenne ze täron-
ne . daz sie oüh föne imo geslillet
uuerden . Ziü föne imo ?
Quia ipse dixit et facta sunt . ipse
mandauit et creata sunt . Vuanda al-
liu ding imo chedentemo getan sint .
unde imo gebietentemo gescäflfen
sint.
Dominus dissipat consiiia gen-
tium . Got zeuuirfet den rat dero
dieto den si *) ofto taten über chri-
slianos . sus cbedendo . Tollamvs
EOS DE TERRA ET DELEAMVS >OME.\ EO-
RVM (neraen sie äba dir erdo unde
liligeien ^ iro nämen) .
Reprobat autem cogitationes po-
pulorum . et reprobat consiiia prin-
cipum . Er uuider löbot die gedan-
cha dero lii'itot so sie übel sint .
unde die rata dero fürston.
Consilium autem domini manet in
»lernum . cogitationes cordis eins
iu sajculum saeculi . Aber sin rät
uueret iemer sine gedäncha in euua .
Vuelee gedäncha? Daz er die ge-
halte . die irao getriüuue sint .
Beata gens cuius dominus deus
eins populus quem elegit in heredi-
tatem sibi. Sälig tiet des Got unser
trübten ist . sälig liüt den er imo in
erbe eruueleta. Ni der sälig .der
umbe säligheit quünnet diuitias ho-
nores potentiam . uoluptatem (rih-
tuöm keuualt era uuünna-) . mibe
der sälig . der selbun die säligheit
bähet . daz ist Got.
Decaeloprospexit dominus . Trüb-
ten sah ferro hära nider föne hime-
le . uuanda prospicere chit porro
positum (ferro gesazlin) conspicere .
Daz gescäb do ^) er hära sanla filiuni
suura (sin sun) .
Vidit omnes filios hominimi . Er
sah älliu menniscon chint. Diu föne
imo sint praedestinati ad heredita-
tem (peneimet ze erbe) . diu sah er .
uuanda er iro uuära teta . unde er
in gnäda sceinda .
De preparato habitaculo suo re~
spexit super omnes qui habilaiit
terram . Föne sinero seledo diä er
gäreta . sah er über alle die in erdo
sizzent . **) föne angelis (chündä-
ren) unde apostolis (pöton) . unde
predicatoribus (predigäre) sah er sie .
*) Aus « liligoien » verbessert. Schil-
ter hat « lilisroten. »
2) (Rihtuom — ) Seh.
3) doh. Seh.
0 S. 102. **) S. LXXII.
111
undc uuisola iru . Di(^ sint sin ba-
bitciilum . linde sine hiruela.
Qui finxit singillalim 0 corda eo-
riim . Der ein luzlicho -) iro herzen
scuöf . iiuanda er iegclichemo daz
sünderigo gab . dännan sin ein an-
derer bedarf. Also oüb an dien
liden sünderig keba ist ieo iegeb*-
cbes . undc siü alliü einero änderro'')
bedürfen .
Qui intellegit omnia opera eorura .
Der äl iro tuön fernimet . Er sibet .
daz man nc sibet. *) Man sibet dia
gebenfun bant . er ne uueiz uueder
umbe rebt aide umbe Hüment. Daz
uueiz aber Got .
Non saluatur rex per multam uir-
luleni . et gigans non saluabilur in
njultiludine forfitudinis sua; . Der
cbüiiinrb ne uuirdet kebalten in si-
nero micbelun cbrefte . nob der riso
in dero mänigi siuero starchi . Füre-
biirlig man ist rex (cbüning) . uuan-
da er ribtel siiion b'cbaraen . aber
uuider allen liefelen tugedigo feb-
tenter ist gigas (riso) . Dero beidero
ding slAt . an Göte nals an in selben .
Fallax .equus ad salutem . in ha-
bundantia autem uirtutis suae non
erit saluus. Daz ros ist lükke ze
männes beili . nob des ne gniset er.
daz iz knu6g starch ist .
Ecce oculi domini super mctuen-
tes cum . Sib nob trübtenes oügen
sint über die in fürbtent . Er ge-
bället s'n\ . nals daz ros . nob iro sel-
bero cbraft .
Speranles super misericordia eins .
Ze sinero gnädo sib fers6hente . nals
ze inselben"*).
Vt erual a niorte aniraas eorum .
Vmbe daz sint siniü ougen öbe in .
daz er iro sela löse föne töde . in
dero änderun uuerlte .
Et alat eos in fame. Vnde er sie
nere in bungere . bier in uuerlte .
Daz sint die qui esuriunt iustitiam
(die der bungert rebles^). Dien gi-
bet er spiritales alimonias (keislicba
fuöra) .
Anima noslra sustinet dominum .
V'nser sela bitet sin . unenne ercbö-
nie mit sinemo löne . den er uns
kebiez .
Quoniam adiulor et protector no-
ster est . Sin süln uuir bilen . uuan-
da er ist unser belfdre . unde ^) un-
ser scirmäre .
Quia in eo Ixlabitur cornostrura .
et in nomine sancto eius sperabi-
mus. Vuanda an imo freuuet sib
unser herza . nals an dero uuerlte .
unde an sinen beiligen nüraen ge-
dingen uuir . bediü biten uuir sin-.
') sigillatim. Seh.
2) einluzlicho. Seh.
3} andere. Seh.
"*) in selben. Seh.
ä) (— hungere — ). Seh.
6) Fehlt bei Schiller.
*) S. 103.
113
Fiat misericordia tua domine su-
per nos . quemadmodum speraui-
miis in le . Din gnäda truhten .
chöme über *) unsih . also uuir ieo
gedingeton an dih.
PSALM US XXXIII.
PSALM VS DAVID.
QVANDO MVTAVIT VVLTVM SVVM CORAM
ABIMELECH . ET DIMISIT EVM ET ABIIT.
David sang disen psalmura . do er
sin analiüte geuuehselota fore abi-
luelech . den diu buöh heizzent
achis . sämo so er uuuötig uuäre .
ünde er in zedero uuis ferliez . unde
dänna scied . Vnser dauid chrislus
keuuehselöta sin analiüte fore abi-
melech . daz cbit fore iudaico populo
(iüdeno liüte) . do er sacerdos
(euuarto) uuas . unde er doh ne
lerta sacriGcare uictimas (öpheron
frinscinga) so aaron teta . nube pa-
nem et uinum (pröt unde uuin) . so
melchisedech teta . Föne ') demo
heiligen pane . unde föne demo hei-
ligen uinochäder. Qvi mandvcat
MEAM CARNEM ET BIBIT MEYM SANGTI-
NEM . HABET VITAM ^TER?fAM (der miu
fleise izzit unde min bluöt trinchit
der habit euuigen lib). Dännan
geduöhta er uuuötig sumelichen .
die in dar umbe ferliezen . unde
mit imo uuesen ne uuolton . die fer-
liez oüh er . unde 2) fuör föne in ze
änderen . fuör föne iudeis ad gentes
(iüdon ze dieten) . Ziü ist aber der
nämo geuuehselot . föne achis ze
abimelech? A''ne daz abimelech mit
sinemo nämen **) zeigot iudeos .
nais achis . Abimelech chit regnum
patris mei . s. dauid (riebe mines
fäter DAvrois ^) . Daz uuären iudei .
sie uuaren'*) regnum patris sui da-
uid (riche iro fater dauidis^) . Aber
achis uuirt fristet . quomodo est
(uuieo ist daz so)? Daz rämet
echert an die die sih des uuunderö-
ton . uuiosie soltin ezzen sin fleisch .
unde Irinchen sin bluöt .
BeNEDICAM DOMINO IX OMM TEM-
PORE. Ih lobon Got in zitehh. Mir
gereh aide ungereh pegägene . imo
danchon ih.
In domino laudabitur anima mea.
An Göte uuirt kelöbot min sela .
Sin bin ih löbesam unde guöllih .
nals min selbes .
Audiant ***) mansueti et laeten-
tur. Daz kehören manmende^) .
ünde freuuen sih. Sie gehören^)
') föne. Seh.
2) uude. Seh.
3) (Riche — ). Seh.
^) uaaren. Seh.
5) (Riebe — ). Seh.
ö) mammende. Seh.
'') kehoren. Seh.
*) S. 104. **) S. LXXIII. ***) S. 105.
113
daz sie srtlih suln sin . uiide des sin
gent . nii gänt imo aber zuö . unde
frö . unanda die mänmeiide ') ne
ne sinl scämeg .
sinl . die ne sint is frO .
Iste pauper clamauit et dominus
Magnificale dominum mociim .
exaudiuit eum . et ex omnibus tri-
Michellichont Got sämentmir. Ne
bulalionibus liberauit eum . Diser
läzent-') mib iz einen luon . unesent
arming . diser cbido ib . der sih Ane
säment mir dar äna .
Got pechnäta'') uuesin . unde sih
Et exallemus nomen eins in id
föne diu zuo imo näbta der bäreta .
ipsura . i. ininuicem . uel in unum .
unde Got kehörta in . unde lösta in .
Vnde er höhen säment sioen nä-
uzer allen sinen nöten . Daz I6la
nien. Vuesen ungesc«>iden . an so
er . in hina nemendo . föne dirro
heilsämemo uuerche .
uuerlte . imanda hier ne mäbta iz
Inquisiui dominum et exaudiuit
sin.
me . Ih suöhta Got . unde bediü
Inmillel angl's domini in circuitu
gehörta er raih. Sin selbes lüsta
limenlium eum . Götes sun der an-
mih . nals Goldes unde ^ rihtuömes .
gelus magni consilii (cbundare mi-
däniiAn gebArta er mib .
chilis rälis) heizet . in getuöt^) . al
Et ex Omnibus tribulalionibus
umbe die . die in furbtent . Vuaz ist .
meis eripuit nie . Vnde föne diu .
daz er in getuot S) . sih fürhtenteu?
lösta er raih föne allen minen arbei-
ana sina toügenun gnäda . Er ne
ten .
überbauet') ne*heinen . uuanda er
Accedite ad cum et illuminamini .
sie mite umbe ringet .
CAnt"*) imo zuö mit pocnitentia (riii-
*) Guslate et uidete quoniam sua-
uuo) . unde demo gelanemo . uuer-
uis est dominus . Cböront . unde
dent ir erliehtet . daz cbit . uuerdent
sebent iü daz unser trübten suöze
fernümestig . dero uuarheite .
ist . Cböront sinero suözi in cor-
Et facies uestre non erubescent .
pore suo et in sanguine suo (an si-
Vnde so ne sint scämeg . iüuueriü^)
nemo licbamen unde an sinemo
anasiüne . Siü sint mit rebte des
bluöte) . nals uuiö suöze ersl . demo
scämeg . daz er imo zuo ne gien-
munde . nube dero selo . diu dannan
') mamraende. Seh.
6) pcenata. Seh.
2) luzenl. Seh.
') ingeluot. Seh.
3) aide. Seh.
8) ingeluot. Seh.
'') Gant. Seh.
^) überheuet. Seh.
5) scamegiu uueriu. Seh.
*) S. 106.
«
-jl
III. Bd.
114
inphähet also er gehiez uitaiti aeter-
nam (lib öuuigen). Sümeliche^
chäden . diö den geheiz ^) kehorton .
quoüiodopotestiste nobis dare . car-
nem suam manducare (uuieo mag
uns diser sin fleisg unde sin bluöt
keben z6zzinne)? Die bezeichenda
achis . des nämo latine chit quomo-
do est (uuieo ist daz so)? Dien
uuirt nü zu6 gesprochen . ch6ront .
unde besuöchent . daz er ne uuiz-
zint . Vbe sie daz ne tuönl . so
uuehselot er före in sin anasiüne •
unde geloübet sih iro .
Beatus uir qui sperat in eo . Säli-
go . der an in gedinget . Vnsäligo .
der an änderen gedinget.
Timete dominum omnes sancti
eius . quoniam nihil deest timenti-
bus eum . Fürhlent Got alle sine
heiligen . uuanda dien üngebrösten
ist . diö in furhtent . Niehtes ne
bristet in . uuanda si6 den häbent .
der si6 alle riebe luöt .
Diuites eguerunt . et esurierunt.
Riebe uuürden dürftige . unde hiin-
gerge . uuanda in ne dünchet niö-
mer föUun . des sie häbent .
Inquirentes autem dominum non
deficient omni bono . Die Göt för-
deront . dien ne menget . nesheines
kuötes . Vuelih kuöt ne häbent .
die Got häbent . der äl guöt ki-
bet.
Venite filii audite me . timorem
domini docebo vos . Chöment chint .
unde hörent hära zuö mir . ih lero
iüh Götes förhtun . äna diä niemen
gnesen ne mag . diu iüh fri getuöt
nals teuue .
Quis est homo qui uult uitam .
et diligit dies uidere bonos? Yuer
ist den des libes lüste . unde oüh
luste ze gesehenne kuöta täga . unde
guöte zite?
Cohibe linguam tuam a malo . et
labia tua ne loquantur dolum . Vbe
dih iro luste . so ne läz dina zungun
ze arge duuing iro . *) unde dine
lefsa . ne trüge chösoen .
Diuerte a malo . et fac bonum .
inquire pacem . et persequere eam .
Fermit^) seäden . unde tuö uuöla .
f6rdero frido . unde fär imo näh .
Suöche in in eoero uuerlte . dar ist
er . unde dar ist uita (lib) : unde
dies boni (kuöte täga) . hier ne
därft tu is kedenchen .
Oculi domini super iustos . Trüh-
tenes ougen sint öbe dien rehten .
Er öbe siebet sie . unde stätet an in
siniu ougen .
Et aures eius in preces eorum .
Vnde ze iro digi . sint siniu ören .
') ««umellche», ohne punkt zuvor.
Seh.
2) gehiez. Seh.
3) Fermid. Seh.
') S. 107.
115
I'ro gebetes . spuAt . inianda er in
gäg«nuuerte ist.
Vullus aulem domini super fa-
cientes mala . ut perdal de terra rae-
raoriam eorum . A'ber dära gägene .
ist sin änaliüle über diö übel täti-
gen ') . daz er iro gelii'iht tHigeie
unde däna geneme de terra uiuen-
tium (föne erdo dero lebenton) .
*) Clamaucrunt iusti et dominus
exaudiuit eos . et ex omnibus tribu-
lationibus eorum liberauit eos.
Rebte bäreton ze imo unde er ge-
hörta siö . unde lösta sie . föne allen
iro binon . Daz teta er . si6 hina
nömendo . bier ne mäbta iz uuer-
dcn •
luxta est dominus . bis qui tribu-
lato sunt corde et humiles spiritu
saluabit. Trübten ist dien nähe,
diö mit kemülitemo herzen sint .
unde gehaltet er . die nidere sint .
in iro muöte . Der in höben uuelle
zuö imo . der niderre sin herza.
Multaj tribulationes instorum . et
de omnibus bis liberabit eos domi-
nus -) . Mäiiige bina sint dero reh-
ton . üzer dien allen löset sie Got .
uuändasiecompassioncm (infindida)
h/tbent iro bruödero ane diä temp-
lationes (chörunga) unde passiones
(mArtyra) di(> siö seibin lident . I)p-
diü sint iro bina mänige . aber ne
dürfen sie in uuegen . uuanda er in
sie alle aha niraet.
Custodil dominus omnia ossa eo-
rum . unum ex bis non conteretur.
Truhten behvötet ^) älliü iro beiii .
iro ne uuirt noh ein ferbröcben .
Iro patientia (kedult) . unde iro
mansuetudo (manmindi^^) . unde an-
dere iro **) uirlutes 'guötstäte) uuer-
dent föne imo so gestätet . daz in ^)
iro ncheiniü benömen ne uuirt .
Aber secundum literam (ndh sieb-
ten uuortin'') mugen iro bein fer-
bröcben iiuerden . also latroni in
cruce (demo scachärc in chrüce )
gescah . der do föne cbristo iustifi-
catus (kerehtbaftigot) uuäs .
Mors peccatorum pessima. Dero
sündigon töd der ist tödo uuirsesta .
uuanda sie in «'^uuiga hella färent.
Et qui oderunt iustum . delin-
quent. Vnde die raissetuönt . di»>
den rehten häzent . Nehein ne uuas
so rebt . so christus . die in häze-
ton . die missetAten allero bärlost .
Redimet dominus animas seruo-
rum suorum. Truhten lösit diä
sela . sinero scälcho . föne demo
töde . der so zälig ist.
') ubeltatigeD. Sqh.
2) Dominus eos. Seh.
3) Das «V» ist übergeschrieben. Schil-
ter hat «u ».
4) mammindi. Seh.
5) Von «iro» bis zu «iro» fehlt bei
Schilter.
6) (— slchlin — ). Seh.
*) S. LXXIV.
0 S. 108.
116
Et non delinquent omnes qui
sperant in eo . Vnde die ne inisse-
tuont , die an in gedingent. Daz sie
an in gedingent . dar äua ne uiisse-
tuont sie.
PSALMÜS XXXIV.
PSALMVS DAVID.
IvDlCA DOMINE IVOCENTES ME . Cllri-
stus chit . unde sin <ecclesia . erteile
truhten . über diö . die mir täront .
Vuis min phögat uuider alle die .
diu iü er ähton capitis (houbitis) .
unde noh ühtent corporis (licha-
min) .
Expugna inpugnantes me . Er
fiht ^) . die raih äna fehtenl . den
tiefal unde sine lide .
Apprebende arraa et scutiim . et
exurge in adiutorium mihi . Nim
uuAfen unde seilt . unde stant üf
hil mir. Sceine dina chraft . daz
chit exurge (stant iif) . unde habe
in hende unsere sela . unde tuö
si6 uuesen suert unde seilt . tuö
daz diö fienda föne in erfohten
uuerden . unde iro iacula (scoz)
nieht negemügin .
Effunde . i. dilata . frameam . et
conclude aduersus eos qui perse-
quunturme . Kebreite din suerl . unde
besliüz uuider -) diön . die min äh-
tent . Ketuö mänege sela uuesen
dero rehton . unde so uuirt diu in-
fart iruueret dien fienden .
Die animae meae salus tua ego
sum. Chid minero selo zuö . diu
din suert ist . mit dero *) dii fibtist .
din heili bin ih . Keheiz iro helfa .
unde gib iro baldi ze fehtenne uui-
der so händegen fienden .
Confundantur et reuereantur que-
rentes aniraam meam . Scämeg
uuerden die . unde irfürhten sih .
die minero selo färe sint . ludeis
(iüdon) unde hereticis (gloüb^rron)
unde änderen persecutoribus (ähta-
rin) kebe Got scdma unde förbtun .
daz sie becheret unde gebezerot
uuerden .
Auertantur retrorsura et erubes-
cant . qui cogitant mihi mala. Hin-
tert uuenden nals füre . unde scä-
meien sih . die mir übeles i'mnin .
Folgen muözin sie ze guöte . nals
fore gan ze übele . Also petro Chri-
stus chäd . Redi retro satanas (ir-
uuint uuidere satanas) . Sämo so
er chade . Precedendo satanas es .
SEQVENDO DisciPVLvs ERis (füre mih
fähindo pist du satanas . mir näh
kändo uuirdisto min scuölare) .
Fiant tanquam puluis ante faciem
ueuti . Sie uuerden . also daz stuppe
uuirdet fore derao uuinde . Iro
temptationibus ( bechörungon ) ne
») ErOht. Seh.
I 2j uuiden. Seh.
*) S. 109.
117
iDÜgen si(^ imider sU\n . also daz
sluppe geligen ne mag . so der uuint
uuat. Aldeizchit. Föne irdisken
gedanchen . uuerden sieüfirhäuen
in höling . also daz stuppe tuöt föne
uuinde .
Et angelus doraini persequens
eos. Vnde Gotes angelus ähte iro .
unz sie sih pecheren .
*) Quoniam gratis absconderunt
mihi interilum laqiiei sui . Vuanda
sie beusculden mir geburgen . dia
ferlornissida iro stricches ^) . Noh
Christus ne läreta iudeis . noh <ec-
clesia paganis (dien beidenen).
Vane exprobrauerunt animam
meam. V'ppigen iteuuiz täten sie
mir. Süs lügen sie mib äna. Ilic
dixit. Destrvam templvm dei et in
TRIBVS DIEBVS REEDIFICABO ILLVD (er
Chat ih störo diz hus unde in drin
tägin zimbron ih iz aber) . Banne 2)
aber ih chad . Destrvite templvm
DEI (störint ir diz hüs) .
Veniat illis laqueus quem ignorat .
et captio quem absconderunt appre-
hendat eos . In chome der strich^)
den sie ne uuizzeo . unde diu falla
gefähe sie . die sie mir bürgen .
Et in laquuem **) cadant in ipsum .
Vnde in denselben strich stürzen
sie . Daz chil . der selbo strich ke-
häbesie. Den död*) käreton sie
mir . an demo sie redemptionera
mundi(urlosa uuerlte^) ne bechän-
don . der gesuerbe sie unde ziehe
sie ze mir.
Anima autem mea exultabit in
doraino . et delectabitur super salu-
tari suo. A'ber min sela freuuet
sih an Göte . unde lüssami habet si
an iro haltdre . Dar ist äl daz ih
förderon . uuanda ih an imo häho .
äl daz ih pedarf .
Omnia ossa mea dicent . domine
quis similis tibi? Alliü miniu bein
chedent . uuer trübten ist dir gelih?
Die in corpore meo robusti sint (an
miuemo Hchamin starch sinl) . die
sprechen! mir iz zuo. Vuanda sie
uuizzin . daz iz söl (sunna) noh Stella;
(slernin) ne sint . noh angeli (chün-
dera) noh archangeli ( fürst *cbün-
dera) noh nehein creatura (giscäft) .
Eripiens inopem de manu forlio-
rum eius. Den häbelösen erzüc-
chendo üzer sinero stärcheron bän-
den .
Egenuni et pauperem a diripien-
tibus eura . Türftigen unde göregen
föne dien die in chripfeijt '') . Dar
scinet daz dir niöman gelih ne ist .
') Striches. Seh.
-) «danne», ohne punkl vorher. Seh.
3) stricch. Seh.
4) lod. Seh.
5) (irlosa — ). Seh.
6) ehripsent. Seh.
0 S. LXXV. **) S. 110.
118
uuanda du tuöst daz niöman getuön
ne mag . du lösest . den uuenegen
m6nnischen . häbelösen . dero tü-
gede . föne dero tiefalo bänden .
Exurgentes testes iniqui . quae
ignorabam interrogabant me . V'n-
rehte iebara stuönden üf in minero
passione (niartyro) . uude fiägeton
mih dero dingo diu ih ue uuissa .
Blasphemiam (Got^scelta) ne uuissa
ih . sünda 0 ne uuissa ih . föne diu
ne^) uuissa . uuanda ih sie uöben
ne chonda . dero zigen sie mih .
dero frägeton sie mih .
Retribuebant mihi mala pro bonis .
sterilitatem animae meae . Sie gäben
mir übel umbe guöt . unde ünbere-
hafti . minero selo . Dar äna oüg-
ton si6 mir iro iinberehafli . daz sie
mir guötes mit übele lönoton . Be-
diu fluöchota ih dero selbun *) steri-
litali in arbore (ünberehafti an demo
fich^poürae) .
Ego aulem cum mihi raolesti es-
sent . induebam me cilicio . Aber
mit härrun dahta ih mih . do sie mir
so äna lägen unde mir so inblän-
dene uuären . Ih parg mih in dero
mortalilale (lödigi) föne diu ne be-
chändon sie mih .
Humiliabam in ieiunio animam
meara . In uästum diemuöta ih mina
sela . Ih fästeta chlägelicha fästun .
daz ih iüuuer därbeta . unde ih an iü
sterilitatem (unbirigi^) fant . nals
fructum (uuuöchir) . Diu fasta ui-
derta mih . unde diu uuag mir .
Et oratio mea in sinum meum
conuertetur. Vnde min gebet uuirt
peuuendet in minen huösem . den
ih peton . den häbo ih an mir selbe-
mo . Ego m patre . et pater in me
(ih pin an demo fäter . unde der
fäter an mir) . Föne diu ne frümo
ih min gebet föne mir . uübe ih
uuendo iz in mir an mih.
Quasi proximum quasi fratrera
nostrum . sie conplacebam . i. quasi
de proximo quasi de fratre nostro •
sie conplacebam . i. gaudebam . Also
des der uns kelegen ist . under'^)
unser bruöder ist . so manta ih iro .
Ih minnota sie gelegenlicho . sie äh-
ton min fientlicho .
Ouasi lugens et contristatus ^) .
sie humiiiabar . Also uuuöfenter
unde leideger so genideret uuard ih .
uuanda ih an in die triüuua ne fant .
dia ih suöhta.
Et aduersum me laetati sunt et
conuenerunt . Vnde uuider mir freu-
ton ^) sie sih . uuande ih trüreta .
*) hunda. Seh.
2) ihne. Seh.
3) (onbirgi). Seh.
■*) unde. Seh.
^) tristalus (conlristatus). Seh.
6) frcilton. Seh.
0 s. 111.
119
siö lächelon . unde buöton aain .
unde sämenotoii siL ze dero tä-
galti.
Congregata sunt super me fla-
gella . et ignorauerunt . Do uuür-
den filla üfeu mih kesämenot . unde
sie ne uuisson mih . Aide daz ne
uuisson sie . uuieo sie des ingelten
solton .
Dissipati sunt nee compuncti. *)
Ze uuörfen uuürden sie . näls ke-
stuncte . Daz sie gesdhen solem
obscuratum (sunun beuinstirta) unde
terre motum (cit piboth 0 • unde
mänege terrores (prütina) . daz ze
stoüpta sie in6r . dänne iz sie riü-
uuege getäte .
Temptauerunt nie . Sie chöre-
ton min . si cbdden. Si filivs dei
ES . DESCEXDE DE CRVCE ET CREDIMVS
TIBI (übe du Gütis sun sist . so stig
äba demo chrüce ... so gloüben
uuir dir) .
Subsannauerunt **) ine subsan-
natione . Sie buöton min näsesnü-
dendo . Sanna ist sonus naris per-
tinens ad derisionem (lüta dero naso
treffende ze buöe) dannan ist deri-
uatuiu (irrünnin) subsanno (ih snü-
do) . subsannas . unde dannau sub-
sannatio . daz der cbit buöb .
Frenduerunt super me deutibus
suis . Sie griscramotön ^) mih äua
mit iro zäunen . Pediu ne duncbe
daz uns micbel ze lidenne umbe
Christum . daz chrislus uuibe unsih
leid.
Domine quandorespicies? Vuaone
tuös du is uuära trübten? Daz cbit
Christus ex consuetudine humanee
inürmilatis (föne d6mo site mannis
uueicbi ) . säraoso in belängee .
uuänne in sin fater reche .
Restitue animam meam a maligni-
tate eorum . Pring uuidere föne iro
ärguuilligi mina sela . Irgib sia ir-
slägena föne in . ze libe . Duo sia
irstün .
A leonibus unicam meam . Mina
einigun bring tu uuidere föne lo-
uuuon . Mina »ecclesiam . aide mina
animam singulariter natam (sela ei-
nicblicho geborna) . löse did föne
iro särfen geuualten .
Confitebor tibi in «ecclesia magna .
in populü graui laudabo te . In dero
uuilun .ecclesia (liüt chilchuii) iibo
ih dir . in suäremo liüte löbon ih
dib . In dero <£cclesia (christan-
beite) sint kenuöge die an Got iö-
bent . unde sie in döh ne löbont.
Dar sint inne säment chörn unde h6-
leuua. Heleuua färent dar bina .
chörn uuirt ze leibo . Die sint chorn .
die uentus temptalionis (uueät cbo-
runga^) ne uueget. An diön uuirt
1) bibolh. Scb.
2) griseramolon. Seh.
3) (uuent — ). Seh.
*) S. LXXVI. **) S. 112.
T^O
Göt kelöbet . an enen uuirt er gelä-
sterot in gentibus . uuanda sie che-
dent . ECCE qvid facivnt christiani
(sehent dära uuieo die chrislanin
tuönt) .
Non insultent in me qui aduersan-
tur mihi inique . Nu ne henge daz
ist so färe . ne lä raih büon die mir
beünrehte uuidere sint. Ne i) lä
uuerden paleam filios .ecclesiae pa-
ganis (ze beleuuon diu chint dinero
brüten heidinen) unde bereticis (ir-
rarin) ze buöe .
Qui oderunt me gratis et annuunt
üculis. Die mib äne sculde hazzent.
unde mit oügon uuinchent . uuanda
sie dolosi ( ficise ) unde ypocrite
(lichisare) sint.
Quoniam mibi quidem pacifice lo-
quebantur . et insuper in ira dolose
cogitabant . *) Also dar ana scioet •
daz sie raih friüntlicho gruözton .
do sie chäden . Magister . licet cex-
SVM DARK CESARI AN NON (mcistCr .
sal man demo cbeisere zins kebin
aide nehein)? unde si6 doh trügeli-
cho däbton zuö dero äbolgi . daz
cbit sceindon iro zorn säment dero
liTigebeile. Föne diu folget sär.
Et dilatauerunt super me os suum .
Vnde uuito indäten sie iro munt
nber raih . Näls tiügelicbo . nübe .
baldo zuö scriendo . crvcifige . crv-
ciFiGE EVM (häin . häin) .
Dixerunt enge enge . i. bene .
bene . uiderunt oculi nostri . Vnde
an demo chriuce freuton sie sih
min . sus chedendo . Vuöla . uuöla .
nü ist iz uns ze oügen cböraen . Nu
ist uuorden daz uuir uuolton . daz
uuir dib in cruce gesehen .
Vidisti domine . ne sileas . s. a
iudicio . keseuuen 2) habest du iz
fäter . nü ne fersuige iz . Ne laz iz
üngerihtet sin .
Ne discedas a me . Ne geloübe dib
min sid du mib biezzist . sus tiömuöte
sin .
Exurge domine et intende iudi-
clum meum . Stand üf trübten .
unde sib ze minero überteildo ^) .
dia überteilda ib lido . sib uuaz sie
mir bäbent funden . Sib uuieo ün-
gelih iz ist . anderro iudiciis (uber-
teilidon) . die iz pesculden lident.
Deus mens et dominus mens in
causam meam . Got miner unde
herro miner . sib ze minero mei-
nungo . Sih uuiöo ih iz meine .
uuar umbe ib ez lide . Vuanda iz dar
äna stät . nals uuäz man lide . nube
uuär ümbe. Also iz cbit. Beati
QVI PERSECVTIONEM PATIVNTVR PROPTER
ivsTiTiAM (sälig sint di6 urabe reht
') FeüU von « la » bis « la » bei Schil- } ^) Keseuuen. Seh.
^er. I 3) Srhilterhat den punkt nicht.
*) S. 113.
^ 1
Ahlunga lident) . Sih daz ih iz lido .
Induantur pudorc et reuerenlia
pro saliite huraani generis (umbe
qui maligna loquuntur advorsnm
gehältnissa maii^chunnis) .
me. Midunga unde erhäfti si dero
ludica me secundum iustitiam
änahigi . die mir arg chösont. Die
meam domine deus meus. Irteile
harrun trägen sie ana . in dero
dii mir after minerao rehle truhten
buözzen sie iro audaciam (nendigi) .
(lOt niiner . sid sie mir ünrehto ir-
unde iro inpudentiam (üneri) . Au-
teiltin.
daciam (nendigi) mit pudore (scä-
*) Et non insultent in me inimici
mo) . inpudentiam (ünßri) mit reue-
mei. Vnde* mih ze hübe ne beigin
renlia (eräfti) .
mine fienda . ketuö daz sie sih per-
Exultent et la3tentur qui uolunt
uömen ne mügin . uuieo sie mih fer-
iustitiam meam . Spri'uigezen unde
tiligot beigin . Duo mih resurgere
fröuuen sih . die min reht uuellen •
(irstan) . unde bechere dia uuerlt
die sih ze mir haben uuellen .
ni\h **) mir .
Et dicant semper magnificelur
Nee dicanl in cordibus suis enge
dominus qui uolunt pacera serui
euge . anim« noslre . Noh sie ne
eins . Vnde die sines scalches frido
cheden . uuola . uuola ünserro selo .
uuellen . ih meino cbristi sines sü-
Vuöla uns . des uuir getan beigin .
nes . die cheden ieo gemichelUchot
Dia mendi ne gib in.
uuerde trübten . nals so iudei chä-
Nee dicant absorbuimus eum .
den^) . euge euge animae nostrae
Noh sit^ ne chöden . fersh'inden bei-
(uuola . uuola unserro selo) .
gin uuir in . in unseren lichamen ist
Et lingua mea meditabilur iusti-
er geh'git . uuanda er unser einer
tiam tuam . tota die laudem tuam.
uuorden ist . ketuö *) mer daz sie
Vnde min zunga äbtot diu reht . si
mine uuerden . daz ne 2) minero de-
leret sie alle nouum testamentum
heiner näh in gefdbe .
(niuuua ea) . unde allen den dag
Erubescant et reuereantur simul .
äbton sie din lob .
qui gratulanlur maus meis . Scämeg
unde erhafte uuerden die säment .
dien min leid beb ist . unde dannan
uuerden si6 gebezzerot .
1
') Keluo. Seh.
3) ciiaduii. Seil.
2) Verbessertaus « daiino), wie aucii
Scliiller liat.
*) S. LXXVII. **) S. 114.
&~
=H
lÄ!a
PSALMIJS XXXV.
IN FINEM SERVO DOMINI.
Vuer ist hier genämot seruus do-
mini (kötis scalch)? A'ne der qui
forraam serui accipiens factus est
obediens usque ad mortem (der dis
scalchis pilide an sih neminde uuart
kehörsam unzin an d6n töd) . Föne
derao esaias chit . servvs mevs svsci-
piAM EVM (er ist min scalch ih nimo
in an mih) .
*) Dixit iniustus ut delinquat in
semet ipso . Der unrehto . chit der
propheta . geeinöta sih säment inio
selberao . daz er missetuöe. Före
anderen menniscon birget er iz.
Ziü ist daz?
Non est timor dei ante ocuios
eins . Vuanda imo Götes forhta före
oügon ne ist . diu imo mer mahti
sin .
Quoniam dolose egit in conspectu
eins . ut inueniret iniquitatem et
odisset . Vuanda er tii'igelicho dar
äna teta fore imo . daz er funde sin
ünreht . unde er iz häzzeti . Er ne
uuolta iz finden noh hazzen . Vbe er
iz suöchen uuolti . so funde er iz .
Föne diu ist diu trügeheit an demo
suöchenne . Vuirt 0 imo iz kezeigot
föne änderen . noh dänne ne uuile
er iz pechennen . nübe er chit . daz
tuönt sie alle . daz ne tuön ih eino
nieht . Föne diu fernim .
Verba oris eius iniquitas . noluit
intellegere ut bene agerel. Sines
mundes uuört sint ünreht unde lö-
ter . er ne uuolta in sin nemen . daz
er uuola täte. Des uuillen brast
imo . er mahti . übe er uuölti.
Iniquitatem meditatus est in cu-
bili suo . In sinero innerun chämero
ähtota er daz ünreht. In sinemo
herzen ahtota er iz . Also iz dar
före chit . in semet ipso (säment imo
selbemo) .
Astitit omni uiae non hone . Er
gegagenuuerta sih uuegelichemo der
guöt ne ist. Demo unrehten uuege
uuäs er üngebrösten .
Malitiam aulem non odiuit . Aber
die übeli ne häzzeta er . Föne diu
ne uuas er iro äna .
Domine in caelo misericordia tua .
Trohten in himele ist din gnäda .
diu före allen gnädon ist . die du
echert dinen heiligon gibest. An-
dere gnäda die in erdo sint . kibest
du ingemeinun übelen unde guöten .
Daz duost du honores diuitias salu-
tem corporis (era rihtuom dengesünt
des lichamen) unde daz demo gelih
ist. Aide celum heizzet er sanctos .
an dien Götes **) knäda meist sci-
nent.
*) «uuirt», mit beistrich vorher. Seh.
*) S. 115. **) S. 116.
1!^3
Et ueritas tua usque ad nubes .
Vnde din uuarheit chiimet unz ze
dien uuolchimen . Vuolchen sint
aposloli . pi di6n chündest du die
uuAiheit.
luslilia tua sicut montes domine.
Din reht ') Iruhten ist also berge .
Apostoli (pöton) sint din reht .
uuanda siö fullent iz . unde sie sint
also berga . An die berga scinet diu
sünna ze erist . *) äba in chiimet si
nider an da» kefilde . Also cham
ze erist apostolis iustilia dei (pöton
daz Götes reht) . dannan uuard si
gebreitet über al .
ludicia tua abyssus multa . Dine
urleilda michel übcrunde . daz chit
äne grünt . uuanda sie ne mag . nie-
raan ergrunden . noh erfären . Ziü
du einen sist trähens (nah dir zie-
hende) . unde änderen obdurans
(ferhertinde) uuer mag daz uuizzen?
Homines et iumentat saluabis do-
mine . quemadmodum multiplicasti
misericordiam tuara deus . Menni-
scen unde feho haltest du trübten .
also du dina gnada habest kemanig-
faltot. Dar äna scinenl iro mänig-
falti . daz si so ferro reichet iöh ze
menniscon loh ze föhe . Aber diu
heili ist temporalis (zitfristig) . diu
in gemeine ist. Die diä minnont .
die heizzent^) echert homines (men-
niscen) also adara echert homo
(mennisco) uuas . nals filius hominis
(raenniscen sun) .
Filii autem hominum in tegmine
alarum tuaruni sperabunt . Aber
menniscon chint diu nah filio homi-
nis filii hominum (menniscen süne
menniscen chint) heizzent . die trö-
stent sih ze dero decchi . dinero fet-
tacho . Die ne förderont nieht ter-
renam felicitatem (uuerlt^sälida) .
nube diä misericordiam qu8B in caelo
est (kenäda diu in himele ist ^) .
Inebriabuntur ab ubertate domus
luae . Die uuerdent trünchen föne
dero genühte dines hüses . Spirita-
lis letitiaj (keislichemo fröuui) uuer-
dent sie so fol . daz si6 uuertlichi ^)
ferliescnt . unde Götelichi geuuin-
nent . Diä genuht habet sin hüs
sancta ecclesia . iro chinden gescie-
het diu trüncheni ^) .
Et torrente uoluptatis tuae potabis
eos . Vnde mit dero chh'ngun dinero
**) lüstsami getrenchest du sie . Diu
chlinga ist sapientia dei (Gotes uui-
stuöm) . diu föne himele chümet .
an dero sie ällero ^) lüstsami gehö-
ront. Diu chümet mit impetu (träti)
') Reht. Seh.
2) heizent. Scb.
3) (Kenada — ). Seh.
^) uuerlllichi. Seh.
5} trunchini. Seh.
•5) Fehlt von «lüstsami» bis «lüstsa-
mi » bei Schilter.
*) S. LXXVIII.
*) S. 117.
134 1
also torrens (chlinga) . iinde isl foi-
Fuöz dero übermuoti ne ch6me mir .
titer pertinfjens a flne usque ad 6nem
(slärclicLo l'olle trellende föne ende
uuanda ih an demo gestän ne mag .
V'bermuöti ist also einfuöziü . uuan-
ze ende ^) .
da si ieo sär fallet . unde lango stan
Qiioniam apud te est fons uitae .
ne mag.
Vuanda säment dir ist libes ur-
Et manus peccatoris ne ^) moueat
spiiug. Dannan rinnet si . dar der
me . Vnde des sundigen hant ne
ürspring ist . unde den 2) trencliet
uuegke mih . Des übelo tuönten
si . der iro durstig ist.
uuerh ^) ne ferleite mih . also demo
Et in Inraine tuo uidebimus lu-
gesciehet . demo pes superbiae (fuöz
men. Vnde an dinemo liebte . ge-
ubermuöti) chumet .
sehen uuir lieht . An dinemo süne
Ibi ceciderunt qui «peranlur ini-
Christo gesehen uuir dih patrem
quitatem . Dar stürzton die unreht
(fäter) . uuanda er ist lux lucis (lieht
uuurchent . A'n demo fuözze ne
liehtes) . unde lumeu de lumine
mahton sie gestän. An demo fiel
(klänz-'lieht föne gelänze-liehte) .
adäm . An demo fiel angelus malus
Tretende misericordiara tuara sci-
(der übel engel) .
entibus te . et iustitiam tuam bis qui
Expulsi sunt nee potuerunt stäre .
recto sunt corde. Füre ^) dene dina
Vz uuürden sie ferstözzen . stän ne
gnäda . daz chit sceine siä . unde
mahton sie. Der eino uuard fer-
spende sia dien . die dih uuizzen .
stözzen de caelo (föne himele) . der
unde din reht spendo dien . die
grebte sin in iro herzen. Die ander
ander de paradjso (föne paradyse) .
uuellen danne Got . die sint cbrümb
in iro herzen . nais greht . Vuile "*)
.
er dih uuesen gesunden unde liehet
PSALMUS XXXVI.
dir dar äna sin uuillo . so er dih
aber uuile uuesen siechen . übe dir
IPSI DAVID.
daz misselichet . so bist du üngreht
*) NoLI EMVLARI IN MALIGNANTI-
an dinemo herzen .
Bvs . NEQVE emuleris facientes ini-
Non ueniat mihi pes superbiae.
quitatem. Pilde ne nemeist du .
') Auf dem ersten «c» ist ein punkt.
^} Schilter, klein und beislrich.
SchiUer liest « starchlicho ».
5) non. Seh.
2) der. Seh.
*>) uuerch. Seh.
3) Fore. Seh.
*) S. 118.
5
i
12&
föne argiUiiillif^en . noh ünrehlo fä-
rente ne bildeiest du .
Quoniam tanquam foenura uelo-
citer arescent . et queraadraodura
olera herbarum cito decident. Vuan-
da sie erdörrent sAmo spuötigo so
hoiiue . unde sämo börsco so chiü-
ter bofjillent sie .
Spera in domino et fac bonilatem .
Fersih dib ze göte . unde tuö uuöla .
kcloube an in . unde sceine iz mit
dien uuercbcn .
Inbabila leiram . et pasceris in
diuitiis eius . Pile an dero erdo .
unde so uuirdest du gefuöret in si-
nen ötnudlon . Vuis in sinero aeccle-
sia . so fuöiot er dib in bimele mit
sin selbes änasibte .
Delectare in domino . et dabil tibi
petitiones cordis tui . Habe an Güte
histsami . unde er gibet dir des din
herza gerot . La dib sin h'isten .
unde übe dib sin lustet . sib selben
gibet er dir.
Reuela domino uiam tuam • *)
O'fleno imo diuen uueg. Vuaz du
bdest . des üb imo . Cbit also pau-
lus . Caro concvpiscit adversvs
SPIRITVM . ET SPIRITVS ADVERSVS CAR-
NEM (der licbamo gerot uuider dero
s6la unde de sola uuider demo li-
chamin) . er tuöt dir is läba .
Et spera in eum et ipse faciel .
Viuie gedinge an in . unde er tuöt
daz du uuile .
Et educet quasi lumen iustitiam
tuara . V'nde er bringet üz din rebt •
daz cbit er getuöl iz scinbäre also
lieht . Din rebt daz ist din gelouba .
diu ist nü loiigen. Si ist ieo toü-
gen . quo adusque ueniat dominus .
qui et 1) illuminabit abscondita te-
iiebrarum . et manifestabit consilia
cordium . et tunc laus erit unicuique
a deo . Tunc iusli fulgebunt sicut
sol . (unz Gut cbunt-^) . der intliübl
toügeni dero finstri . unde öffenot
rat berzon . unde danne cbunt man-
nelicbemo ^) lob föne Göte. Danne
scinent die rebten also sunna) .
Et iudicium tuum tanquam meri-
diem . Vnde din irteilen getuöt er
sciubare also mitten dag . Erteile
daz ze rebte . daz du cbrislo sist ke-
fölgig . daz gesciebet dir **) ze 6i\'e-
norun guöllicbi danne mitter tag si.
Vuanda iz cbit . Cvm christvs ap-
PARVERIT VITA VESTRA . TVNC ET VOS
APPAREBITIS CVM IPSO IN GLORIA (SO-
iiuenne cbrist irscinit iiuuer üb .
dünne irscinint oub ir mit imo in
guöllicbi "^^ .
Subdilus esto domino et ora eum .
Vuis^) Göte ündertän . unde beto'') in .
') Fehlt bei Schilter.
2) chnm. Seh.
3) Aus «mennelichemo » verbessert.
4) (— Christ irscinl
5) Uuuis. Seh.
«) bito. Seh.
■). Seh.
*) S. LXXIX. **) S. 119.
l^G
Noli emulari in eo qui prospera-
tur in uia sua . in horaine faciente
iniustitias . Nehein bilde in nini be-
demo . demo gelungen si an sinero
feite . ih meino . demo ünrehto uä-
renten menniscen . Laz in gan den
breiten uueg . kang du den engen .
Der breito bringet in ze engi . der
engo bringet dih ze uuiti .
Desine ab ira . et derelinque furo-
rem . La dina äbolgi sin . unde be-
gib dina beizmuöti . Ne bilg dih .
daz übel man gedihe . unde du sist
smähe .
Noli emulari ut nequiter facias .
Ne uuis imo gelih . daz du arguuil-
ligo tuöiest . so er tuöt.
Quoniam qui nequiter agunt . ex-
terrainabuntur . Vuanda die gerno-
uuilligo übelo tuönt . die uuerdent üz
ferstözzen . V'zzer dero Götes purg 0
uuerdent sie ferstözzen . Nequitia
daz tir-) chit uoluntaria malilia(selb-
uuillicb übeli) . ne läzet sie sär dara
in.
Sustinentes autem dominum . ipsi
hereditabunt terram . Die aber Gö-
tes pitent . unde uerlt säldon sih fer-
tröstent . die besizzent terram uiuen-
tium (erda dero lebenton) .
Et adhuc pusillum et non erit pec-
cator . et queres locum eius . et non
inuenies .Vnde über unlang ne ist hier
der sündigo . so suöchest du uuär er
si . unde ne findest in . Dar er ne-
stota . unde dar er uuesen uuolta .
dar fermissest du sin .
Mansueti autera possidebunt ter-
ram . Aber die mamraenden . di6
ändere ferträgent . die besizzent daz
laut . sie besizzent dia himeliscun ie-
rusalem (änasiht fridis).
Et delectabuntur in mullitudine
pacis . Vnde lüstsamo nietont sie
sih . dar frides . uuanda er ist in
euuig.
Obseruabit peccator iustura . et
fremit super eum dentibus suis. Der
sündigo *) huötet des rehten . daz
chit . färet des rehten . unde griscra-
mot in Ana. So er in imo ungeli-
chen sihet . so häzzet er in . so ist
er imo des libes irbünstig (vel ün-
unstig) .
Dominus autem irridebit eum .
quoniam prospicit quod ueniet dies
eius. A'ber Got hüot sin . daz er
sines täges so ergezzen bähet . uuan-
da er före uueiz . daz sin dag chü-
met . an demo er imo giltel sina
übeli .
Gladium euaginauerunt peccatores
intenderunt arcum suum . ut deiciant
pauperem et inopem . ut trucident
rectos corde . Sündige zügen iro
suert . spienen iro bögen daz sie ni-
*) parg. Seh.
I 2) dir. Seh.
*) S. 120.
r^t
der uuerfen armen unde häbelösen .
daz sie oi'ih slAhen rehte in iro her-
zen .
Gladius eorum intret in corda
ipsorum et ai'cus eorum confringa-
tur. Iro suert kange in di'nh iro
herzen . unde iro bögo uuerde fer-
brochen . In selben uuerde daz ze
freison . mit diu sie dien unsculdi-
gen scddon uuölton . V'ber sie gange
iz . nals über ändere .
MeHus est modicum iusto super
diuitias peccalorura multas. Pezzera
ist luzzel derao rehten . danne raichel
rihtuöm dero siindigon . Er ist sälig
mit derao lüzzelen . sie sint unsälig
mit demo michelen .
Quoniara bracbia peccatorum con-
terentur . conürmat autem iustos
dominus. Daz scinet ^) dar äna .
uuanda die arma dero sündigen fer-
mulet uuerdent . aber die rehten
sterchet Got . Also er den slarhta .
der dir chad . Egg nox solvm alli-
GARI SED ET MORI PARATVS SVM PRO
*) NOMINE DOMINI NOSTRI lESV CHRISTI .
(Ih ne bin nieht ein gäro daz man
mih pinde . mibe ioh daz ih irslerbe
umbe Gutes namen).
Nouit dominus dies inmaculato-
rum . Got uueiz die uuega dero ün-
geflecchoton . diö menniscen uuä-
nent uuesen ubele . so sie in arbei-
ten sint . Sie chedent dänne föne
in . süslih^) ne liten sie . übe sie
rehto fuArin .
Et hereditas eorum in aternura
erit . Vnde iro erbe uueret iemer .
Daz ist cailestis ierusalem (diu hi-
melisca burch).
Non confundentur in tempore
malo . Si ne **) uuerdent kesken-
det in übelemo zite . Daz ist in die
iudicii . so peccatores kehörent . ite
in ignem a3ternum .
El in diebus famis saturabunfur .
Vnde in hüngertagen uuerdent sie
gesätot. I'n ne-liget äna nehcin
hünger dar er änderen äna-liget.
Die hie leara conscienliam häbent .
die häbent hünger . uuanda sie tröst
ne häbent in in selben . Die aber
reht uuizzin in in selben . die fuörot
daz.
Quoniam peccatores peribunt .
Vuanda sündige uuerdent ferlören .
In iudicio (in dero übert^ilido) ge-
sciehet^) daz.
Inimici uero domini mox honori-
ficati fuerunt et exaltati deficientes
quemadmodum furaus deficient. So
Gutes fienda erist keeret uuerdent
unde irhöhet . sär da mite zegändo
zegänt sie . also rugh . Rugh kät
') sceinet. Seh.
2) suslich. Seh,
3) lieber «i» steht ein punkt.
) S. LXXX.
') S. 121.
l^S
inhöling . d;\r ist sin ze-gengeda.
Sündige gestigent ') dar gant sie sär
äba dero luiarheile . daz iruellet sie .
Muluatur peccator et non soluet .
iustus autem miseretur et tribuet.
Sundig man intliehel unde ne giltet .
uuanda er föne Göte alle gnäda in-
phähet unde imo ne dänchöt . aber
der rehto gnadet unde gibet ferge-
beno . also ouh imo Got kab .
Quoniam benedicentes ei heredi-
tabunt terram . Vuanda die imo guo-
tes pitent . die besizzent säment imo
terram uiuentium (die erda dero le-
benden) . unde uuerdent sine cohe-
redes (can ^ herben) .
Maledicentes autem ei disperi-
bunt . Die imo aber übeles pitent .
die uuerdent ferlören . unde üz fer-
slözzen . Aide . übe sie imo aber
beginnent kuötes piten . in die uuis
uuerdent sie oüh ferloren . daz sie
daz ne sint . daz sie uuären .
A domino gressus hominis diri-
gentur . et uiam eius uolet . Föne
Göte uuerdent keribtet mannes ken-
ge . unde föne diu uuile er gerno
sinen uueg . So er ingäng heilen
getuöt . so uuirt er föne maledicente
benedicens ( fluöchöntemo segi-
nonte).
Cum ceciderit non collidetiir .
quia^) dominusfirmatraanumsuam .
So er *) uallet . so ne uuirt er ge-
chnistet uuanda Got festinot sina ^)
haut . daz chit . siniu uuergh unde
sinen rat . Chümet er infreisun . er
hilfet imo dar üz .
lunior fui etenim senui . et non
uidi iustum derelictum . Ih uuas
iung chit sancta aecclesia . unde nü
bin ih alt . unde noh ne sah ih reh-
ten man ferläzzenen . noh helfelö-
sen . Ih sah in haben spiritalia bona
(geislicha genäda) . übe er ne hä-
beta temporalia (uuerlt==zitelicha).
Nee semen eius egens pane . Noh
sinen sämen brötis dürftigen . Vuan-
da er guöttäte sähet . dannan habet
er seti . Verbo dei (mit Goles uuoi te)
uuirt er geläbot . unde gesätot . Vuöla
tuöndo uuerdent siniu oügen indän .
unde dannan uuahs er imo der in-
uuertigo uuistuöm.
Tota die fceneratur et commedat^).
Allen den tag uuuöcherot er . unde
inthehet^) . uuanda er spendet tem-
poralia bona (uuerlt^zitelichiu guöt) .
unde inphähet euuiga . gibet lüzzel .
unde inphähet filo .
Et semen illius in benedictione
erit. Vnde sin sämo uueret in se-
^) gesliegent. Seh.
2) quoniam. Seh.
^) sino. Seh.
^) commodat. Seh.
5) Das erste «t» seheint durch einen
punkt getilgt.
*) S. 122. **) S. LXXXI.
=•«
1S9
gene . keistlichiü ding sähet er . ui-
tam aeternam (euuigen lib) inphAhet
er . daz ist sioes sdraen bcnediclio
(sögen) .
Declina a malo et fac bonum .
Ferinid übel unde tuö uuöla. V'be
du armen ne roiibost . dar neist is
äna gnuöge . du ne decchest den
näccheten . unde läboest den hün-
gergen .
Et inhabita in seculum seculi .
Vnde büe in himele iemer unde eli-
chör.
Quia dominus amat iudicium .
Vuanda trabten urteilda minnot .
daz chit kerihte . Er ne läzzet niebt
üngerihtes .
*) Et non derelinquet sanctos
suos. Vnde sine beiligen ne ferld-
zet er . uuilon öffeno . uuilon toü-
geno. Er uuas offeoo mit tribus
pueris in caraino 0 ignis (trin chin-
den in demo öuene der füris) unde
tougeno mit machabeis (einen uuig-
mannin) .
In aeternum conseruabuntur. Sie
siut iemer gehalten . Daz äna sci-
net . daz er sie neferläzet ^) .
Iniusti punientur. V'nrehte uuer-
dent **) kechelet. Vuare? äne in
hello.
Et semen impiorum peribit . Vnde
dero argon sämo uuirt ferlören .
A'lliü iro uuergh uuerdent ferlö-
ren.
lusti autem hereditabunt terrara .
et inhabitabunt in saeculum saeculi
super eara . A'ber rehte inphähent
in erbe dia erda . unde sizzent iemer
dar äna . Disiu erda ist morientiura
(dero töton) einiu ist uiuentium
(dero lebenton) . in dero sint sie
fürder .
Os iusti meditabitur sapientiara .
Rehtes mannes munt . daz chit . sin
muöt . ähtöt den uuistuöm . Er ist
imo suözze pediü habet er in gerno
in muöte . ioh in munde .
Et lingua eins loquetur iudicium .
Vnde sin ziinga sprichet dia urteilda .
Si irteilet näh demo uuistuöme des
herzen .
Lex dei eins in corde ipsius . Si-
nes Götes 6a ist in sinemo herzen .
Et non supplantabuntur gressus
eius . Vnde dannan ne uuerdent .
pescrenchet sine genge . Er ist imo
före . des ea er haltet .
Considerat peccator iustum . et
queret mortificare eum . Der sün-
digo siehet den rehten . unde ilet in
töden . Er chit also in libro sapien-
ti» (an demo buöche uuistuömis)
Stat . GRAVIS EST NOBIS ETIAM AD VI-
DENDV3I . QVOMAM DISSIMILIS EST NOBIS
VITA ipsivs (er ist uns suäre äna ze
^) chamino. Seh.
I ^) ne ferlazzet. Seh.
*) S. LXXXI. **) S. 123.
III Bd.
130
sehenne . uuünda sin lib isl uns ün-
gelich) .
Dominus autem non derelinquet
eum in manus ^) eins . .A'ber Got
ne läzet in imo under bende . uuau-
da er ne gibet imo nebeinen geuualt .
an sineio selo . Dob er demo licba-
men scj'idoe . so diu sela gniset . so
erstat der licbamo .
Nee damnabit eum cum iudicabi-
tur illi . Noh er ferbräset in . so imo
irteilet uuirdet föne dien übelen .
Föne Gote ist er iinferscälten .
Expecta dominum et custodi uias
eius . Pit mines trübtenes . unde
buöte sinero uuego . Ne la dib pe-
längen sines tröstes . nübe hier be-
chenne uuesen tempus laboris (zit
arbeite) . tempus seminis (zit sä-
min) . tempus frigoris (zit fröstis) .
tempus lacrimarum (zit träno) . hina
füre tempus consolationis (zit trö-
stis) .
Et exaltabit te ut hereditate ca-
pias terram. Vnde *) übe du sin
bitest . dänne erhöhet er dih so . daz
du in erbe inphäbest terram uiuen-
tium (erda dero lebenton) .
Cum perierint peccatores uidebis .
So die sündigen ferlören uuerdent .
so gesiebest du iz . So du bist ad
dexteram (ze zeseuuun 2) . so siebest
du sie ad sinistram (ze uuinstrun 3) .
dar sie ferlören uuerdent .
Vidi impium superexaltatum et
eleuatum sicutcedroslybani. Ib sah
ubelen man erhöhten . unde erbü-
reten . also cederboüma üfen lybano
monte (perge) . Vuieo do?
Et transiui . et ecee non erat.
Vnde in in-des ruhta ih . daz ih car-
nalem cogitationem (lichhaften ke-
dang"^) hina uuarf . unde sciero uuäs
er fersuuunden . So ih den irdescen
gedangh über-steig . so ne sab ih in .
Et quesiui eum . et non estinuen-
tus locus eius . Vnde suöhta ih in .
unde dära ne mahta ih chömen .
dar ih in irfuöre . Ih uuissa beföre
sina stat . unz ib ünbedenchet uuas .
so ih ze sinne cham . so fermissa ih
iro.
Custodi innocentiam . et uide di-
rectionem. Huöte unde behält dina
ünsundigi . unde uuärte an dia ge-
rehti. An disiu gagenuuerten ne
sih du . uuanda an dien ist diu
chrumbi . sih an diu chümftigin .
dar ist diu grihti . Ziü soll du dära
sehen?
Quoniam sunt reliquie homini pa-
cifico. Vuanda frido-mächigen man.
sint aleiba . Daz cbit . imo uuirt ze
leibo sin lib . mit euuigemo löne .
') raanibus. Seh.
2) zesauun. Seh.
3) uinstrun. Seh.
^) lichaflen. Seh.
0 S. 12i.
.— ^
131
Iniusti autem dispcribunt simul .
Domine ne in fvrorb tvo argvas
Aber ünrclito uuerdent säment for-
ME . neque in ira tua corripias rae .
löreii .
Nio trübten in dinero beizmuöti ne
ReliquiiD impiorum interibunt.
incbünnist du mib . noh in dinero
Dero übelon aleiba zegant . Daz ist
dbolgi ne iröfsest du raih. So dies
föne diu . uuanda sie Hb afler 0
uidicii (suöne tag) chöme . so nefer-
töde ne bäbent .
liesest du mib .
Sahjs autem iustorum a domino .
Quoniam sagittfe tufß infixa? sunt
llc'ili dero rebton ist föne Göte .
niibi . KnAde mir dannc . uuanda
Föne diu ne mag in siA nieman ge-
nü dine strala in mir steccbent.
neraen.
Dine chestiga sint mir äna .
Et prolector eorum est in tempore
Et conGrmasti super me manum
tribulationis . Vnde er ist iro scerm .
tuam . Vnde nu bäbest du gefeste-
so in not uuirt .
not an mir dina baut . Ib pin nu in
*) Et adiuuabit eos dominus . Vnde
dinemo geduuinge.
hilfetin Got.
Non est sanitas in carne mea.
Et liberabit eos. Vnde löset er
Min licbamo ne ist heil. A^uaz ist
sie.
imo ? Corruptio (iruuartnissa) liget
Et eruet eos a peccatoribus . Vnde
imo äna . unde morlalitas (tölbeit) .
löset sie föne dien **) sündigen .
Vuannan ist daz?
Et saluabit eos quia sperauerunt
A facie ira3 tute . Föne dero gä-
in eo . Vnde baltet er sie . uuanda
genuuerli dines zörnes . daz adara
sie gedington an in .
gefrehlota in paradyso . unanda daz
imo cbam ex uindicta (föne geriebe) .
daz ist an uns iu uuörden natura
PSALMUS XXXVII.
IPSI DAVID IN RECORDATIONE^) SABBATI.
(aneburte) .
Non est pax ossibus meis . Sel-
ben minen beinen . ne ist rduua ne-
Süs cbäreta sih dauid räuuon erbi'r
b6in . Vuannan cbam diu ünrauua?
gendo. Er uuolta dia räuua . diu in
A facie peccatoium meorum.
änderro uuerlte ist. Dära längeta
Föne dero gägenuuerti minero sun-
in . disses libes irdröz in . dannan
don. Die irrablon din zorn . daz
istdisiü cbläga.
mib ünbeilen getan habet. Aide iz
<) libhafler. Seh.
2) recordalionem. Seh.
*) S. LXXXII. **) S. 125.
m
IS^
chit . A FACiE iR^ TV^ . föne dero
irhügedo dines zornes . daz noh chö-
raen sol in die iudicii (ze svone tage ^) .
unde a facie peccatorum meorum .
föne dero irhügedo rainero sundon .
dero ih conscius (keuuizzin 2) pin .
Quoniam iniquitates mese super
gresse sunt caput meum . Vnde föne
diu . uuanda miniu unreht über sti-
gen min hoübet. Ratio (uuizze)
ist daz hoübet . diä uberuuant daz
unreht in paradyso (in uuünno gar-
tin).
Sicut onus *) graue grauatae sunt
super me. Siü sint üfen mir so
suäre . also suäre burdi . Siü druc-
chent mih . föne diu ne räuuen ih .
Mit rehte irhügo ih des sabbati (fir-
tagen) . dar mir daz uuirt kebuözet .
Vuanda dar gesciehet daz uns ke-
heizzen ist. Corrvptibile hoc m-
DVET INCORRVPTIONEM . ET MORTALE
HOC . INDVET IMMORTALITATEM (diz
uuärtaseliga legit äna ünuuartaseli .
— diz tödiga legit äna ündotheit).
Putruerunt et deteriorauerunt ci-
catrices meae . a facie insipientiae
meaß. Miniu uuüntmäle uuurden
fül . unde geergeröt föne dero gä-
genuuerti mines üngeuuizzes . Fer-
heiletiü uuünda fületa . unde uuard ^)
ärgera . danne sie före uuäre . Daz
chit. Fergebina"^) sunda niüuuöta^)
ih . unde uuart uuirsiro danna före .
mir Cham ser über ser . föne minero
uuizzelösi . Si irrähta mir . al daz
ih lido .
Miser factus sum et turbatus sum
usque in finera . Vueneg pin ih uuör-
den . unde leideger . unz an das ende
mines libes. Is ne uuirt '^) mir er
läba . er ze sabbato (firtäge) .
Tota die constristatus ingredie-
bar. Allen minen lib kieng ih ün-
fro. So ih paldo mähta. Ziü?^)
Quoniam anima mea completa est
illusionibus . **) Vuanda min sola
irfuUet ist ketrügedes. Vuelez ist
daz ketrügede ? äne so si einez uuile .
unde iro aber anderez chümet in
muöt . So troüg menniscen der
uuan . er christus chame . daz er
Got uuanda uuesen ligna unde lapi-
des (holz unde steina). So misse
fiöng er ieo . an etelichero corporali
figura (lichamin bilde) . aide in-
corporali (unlichamin) diu sih imo
oügta füre Got . den ir-suöhta . So
gesciehet uns danne uuir uuellen be-
tondo an Got tenchen daz uuir an
*) Das « V » ist übergeschrieben.
Schiller hat « suone».
2) keuuiztin. Seh.
3) uuart. Seh.
^) fergebina. Seh,
5) niu uuolta. Seh.
6) nuirt. Seh.
'') mahta ziu. Seh.
*) S. 126.
0 S. LXXXIII.
133
ander iinsih feidenchen . unde un-
sih misseliche gedancha . chümo
lAzzent pelön . Des knesen uuir al-
les in sabbato (in uirritäge 0-
Et non est sanitas in carne mea .
Vnde an rainemo fleisce ne ist belli.
So cbumet sdnitas carnis (kesunt
des licharain) . so anima? (selo) äba
genöraen uuirt *) illusio (trugeheit) .
Peidiu 2) chdmen siü . föne originali
peccalo (änagennis sundo) .
Incuruatus sum . et humilialus
sum nirais . Kenicbet unde genide-
rct pin ib barto . Der an dia främ-
bari gedencbel sabbati . der bechen-
net bier sina nideri . Y'nuuerd mag
er imo selbemo sin . uuider dero
guöUicbi . diu in getuöt kelicben an-
gelis dei .
Rugiebam a gemitu cordis mei.
Ih irruöta före derao süftode mines
herzen . So uuiget manne file barto .
daz imo gesceben ist . so sin siüftod
rüode gelib ist. AIso^ man liset
föne esau. Irrvgiit clamore magno
(Er irruuta mit micbelmo screige) .
Sölib diu lüta des licbamen ist . sö-
licba cbit diser uuesen dia lütun si-
nes herzen . E'na lütun gehöret
mennisco disa gehöret Got . Den
bina langet . der siiftot so . Recor-
datio sabbati (Irbügida döro uirro ^)
machot den süftod •
El ante te omne desiderium meura .
Vnde före dir ist al . des ih k6ron .
Ib keron sabbati (uirro) . daz uueist
du . nals mennisco.
Et gemitus meus ' a te non est
absconditus . Vnde min süftod ncist
före dir geborgen . Vuanda er des
herzen ist pediü ist er echert fore
dir.
Cor meum conturbatum est in me .
Min berza ist ketruöbet in mir . daz
cbit . ist ircbömen . unde I6ideg.
Ziu ist daz?
Dereliquit me uirtus mea. Min
chraft habet mih ferUizzen . Föne
dero uueichi des herzen . chümet
irchömeni unde leidigi.
Et lumen oculorum meorum non
est mecura . Vnde minero oügon
liebt neist säment mir. Mennisco
bäbeta oügen liebt . unz er 5) Got
habeta . Do in Got ferliez . dö in-
gieng imo daz lieht . do begönda er
uuesen in tenebris (in finstri). Vnz
hära ist diu chläga des inuuertigen
leides . hära nAh folget diu chläga
des üzuuertigen leides .
Amici mei et proxirai mei . aduer-
sum me appropinquauerunt . Mine
^) uirilage. Seh.
2) Pudiu. Seh.
3) Alsa. Seh.
^) irhugida dero uuirro. Seh.
5) unzer. Seh.
0 127.
134:
friünt . unde mine gelegenen . näh-
ton sih uuider *) mir . So nahton sih
iudei Christo . daz si in criüzegotin .
aide amici iob . daz si in lästerötin .
Föne sinero persona ih neimo iob
chäden eteliche uuesen gescriben
allen disen salmen.
Et steterunt . Vnde stuönden sie
uuider mir.
Et qui iuxta me erant de longe
steterunt . Vnde die bi mir uuären .
ferro stuönden. Pi an fuözzen . pi
an lefsen . ferro an herzen - Also iz
Chit . POPVLVS HIC LABIIS ME HO'O-
RAT . COR AVTEM IPSORVM LONGE EST
A ME (dirro liüt eret mih mit lefsin .
aber iro herza ist ferro föne mir ') .
Et uim faciebant qui querebant
aniraam meam . Vnde mih notego-
ton . die mina sela suöhton. Sie
suöhton sie ze übelero uuis . uuanda
sie 2) min corpus (lichamo) ne uuol-
tou sin 2) . dar inne'^) sie sia häbe-
tin . Sie suöhton sie ze hazze . unde
iro lichamen ze erslähene .
Et qui inquirebant mala mihi lo-
cuti sunt uanitatem . Vnde die mih
ze übele suöhlon . die sprächen üp-
pecheit.
Et dolos Iota die meditabantur.
Vnde ähtoton sie bisuih allen den
tag. Sie dähton falsa teslimonia
(lukkiü urchunde) über mih ze sä-
genne.
Ego autem tamquam surdus non
audiebam. Aber ih ne horta iz .
daz chit . ih neäntuuurta is . sämo so
ih toüb uuäre .
Et sicut mutus non aperiens os
suum. Vnde suigeta ih . also der
unsprechento stummo .
Et factus sum sicut homo non au-
diens . Vnde uuard ih also der un-
gehörendo man .
Et non habens in ore suo redar-
gutiones. Vnde also irrefseda ne
habende in sinemo munde . Ih irraf-
sta ofto er . in passione (martero)
suigeta ih. Ih uuolta uuerden hu-
mihs iudicatus (diümuöle i'iberteil-
ter) . **) daz ih aber chöme in po-
teslate iudicaturus (in geuuälte ir-
teilender) .
Quoniam in te domine speraui .
Daz teta ih . uuanda ih an dih trüb-
ten gedingta . du dir mina tristitiam
(ünfröuui) becheren mäht in gau-
dium (in mendi) .
Tu exaudies domine deus meus .
Du gehörest mih . an den ih kedingta .
trübten Got miner. Du fernimest
mina ***) antsöida . übe sia nioman
ne uuile fernemen .
Quia dixi ne quando insultent in
') { — lefsen — ). Seh.
2) Fehlt bei Schiller.
3) sin. Seh.
^) darurabe. Seh.
*) S. 128. **) S. LXXXIV. ***) 129.
135
nie inimici niei . Vuanda daz chad
ili ze dir . nie nehuöen rnin mine
ficnda. Die mir haftent . die nege-
tüoeu so übelo . daz sie in ze hübe
sin .
Et dum coraraouenlur pedes raei
super me magna locuti sunt. Vnde
so mine fuözze sih uuegeton . daz
chil so sie slifton . so chöselon sie
föne mir micheliu . Micbeles übe-
les zigen sie raib . so mine lide die
noh in erdo sint missctaten . undc
mänton iro scüldo . die in uuegen
solton .
Quoniam cgo in flagella paralus .
Vnde durh daz ne uuerde ib ze büe .
daz ib käro bin cbestiga ze lidenne .
Die ib scüldig ne bin ze Jidenne . die
lido ib kerno füre die sciildigen .
Et dolor raeus ante rae est sem-
per . Vnde ist min ser ieo före mir.
Vuölez ?
Quoniam iniquitatem meam ego
pronuntio , et curara gero pro pec-
cato meo . Daz ih min ünreht oügo .
unde ih sorgen umbe mina sunda .
Mir ist daz ser . unde före ougon .
daz ih ketän bäbo . nals daz ih hdo .
Inimici autem mei uiuent . i. li-
bere agunt . et confirmati sunt super
me . Aber mine fienda lebent selb-
uuältigo . unde ist in uuöla . unde
sint kestärcbet über mib. Mir ge-
schehent aduersa (uuidermuöte) .
in gescebent prospera (fränspuöte) .
Et multiplicati sunt quioderunlme
inique . Vnde ist dero filo . die
mib peünrehte hazzent . die mir
unrebto lönont . uuöla uuilligemo
uuidcr sie .
Qui rctribuunt mala pro bonis
detrabebant mihi . quoniam perse-
cutus sum iustitiam. Die guötes
mit übele lönont . hinderspracho-
ton mir . uuanda ih knöto reht
forderota . Ih förderöta iro salu-
lem (kenist) . dar umbe unliümen-
dotön sie mih.
Non derelinquas me doraine deus
meus ne discesseris a me . Ne fer-
lazest d(i mib trübten Got miner .
noh du ne sceidest föne mir. Daz
cblt unser höubet in unseren stal.
*) Intende in adiutorium meum
dominc deus salutis mea; . (]here dih
in mine helfa . berro minero heili.
* ) PSALMIS XXXVIII.
IN FINEM PRO IDITHViV CANTICVM
DAVID.
Diz ist dauidis frösang pro fransi-
liente (umbe den sprängouten). So
uuer terrena delectamenta (irdischiu
kelüste) überstephet . unde über-
sprungen habet . unde imo ecbert
caslestia (bimilsciü) in mi^öle sint .
des fröuuet sih david in finera (in
ende) . Füre den singet er sus .
0 S. 130.
0 S. LXXXV.
136
Daz sang uuendet er an christum .
der finis ist imo tuöt er iz zCwlöbe.
Dixi. Ih chad in minemo her-
zen . unde einota mih sus.
Custodiam uias meas . ut non
delinquam ih lingua mea. Mina
uuega behuöto ih so . daz ih mit-
tero zungun ne niissetüoe . Der idi-
thun (sprängere) ist . der habet nia-
nige inisseuuendara . unde mänige
lästerara . uuider die er gedulte scei-
uen sol suigendo. Der sprichet hier.
Posui ori meo custodiam . cum
consisteret peccator aduersum me.
So mir der sündigo uuidere uuas . so
huöta ih mines mundes. So ih
uuissa daz er minero uuörto färe
uuas . so suigeta ih .
Obmutui et hurailiatus sum . et
silui a bonis . Ih irstümmeta . unde
gediemuöta mih . unde bediü ge-
suigeta ih ioh kuötes *) . Furhtendo
nio ih i'ibelo ne spräche . fermeid
ih daz ih uuola ne sprach .
Et dolor raeus renouatus est.
Vnde dannan uuard keniüuuot min
ser . Mir uuag fore iro übeh . dar
näh uUag mir daz ih sprechendo ge-
sceinet ne häbeta guöti .
Concahiit cor meum intra me . et
in meditalione mea exardescet ignis .
Näh demo sere . iruuärmeta min
herza in mir . imde fiür inbrän in
minemo ähtonne . So heiz uuard
mir . daz ih in ? zündet uuard . Daz
uuären gelüste dero hinauerte . die
zunton mih.
Locutus sum in Hngua mea . no-
tum fac mihi *) domine finera meum .
Doh sprah ih mit dero zungun . duö
mir chunt Irühlen min ende . La
mih uuizzen . uuieo ih üz läzzen
süle minen lib . ze uuelero dür-
nohti ih mih heften süle . unde
tuö mih pecheunen Got . der finis
(ende) ist.
Et numerum dierum meorura qui
est. Vnde tuö mir chunt diä zäla
minero tage . diu echert ist . äne
uuäs . Diu praeteritum (irgängen
zit) ne habet noh ftiturum (chünf-
tig) . unde bediü ist äne uuas . unde
äne uuirdet .
Ut sciam quid desit mihi . Duö
mir chunt den numerum . daz ih
uuizze . uues mir hier gebreste . Daz
ih diemuöte si . uuanda des daz ih
häbo . so luzzel ist uuider demo .
des mir gebristet . unde mir diz füre
nieht ne dünche . so ih dära denche .
Ecce ueteres posuisti dies meos.
Sino . mine täga habest du hier firne
getan . Die firnen . unde zegän ne
mügin . die gib mir .
Et substantia mea tanquam nihil
ante te est. Vnde före dir ist min
') guolcs. Seh.
) S. 131.
137
uuist-sarao so niebt. Unzih hier bin .
so ist si dära uuidere niebt . so si in
futuro (inwcbunfte) füre uuirdet.
Verumtaraen uniuersa uanitas . i.
mulabibtas . omnis borao uiuens . Si
oüb der mennisco transiliens raun-
dura (überspringende die uuerlt) .
er ist unz er lebet 0 • säniabafliü
uuehsalböit . Feruärenni . unde ze
gengeda . unde ünuuirigböit ist . äl
daz er ist.
Quainquam in imagine dei anibu-
let bomo . tarnen uane conturbalur.
So uuieo der mennisco gange an
derao Götes pilde . er uuirt iedoh
ingemeitun getruöbet sines müotes .
Daz ist micbil ding . daz er an imo trü-
get Götes pilde . er uuirt aber föne
prima transgressione adae . (dero ere-
stun über?st6pbeda adärais) geirret
sines muötes . urabe mänigiü ding
ingemeitun sorgendo. Ziü ingemei-
tun?
Tbesaurizat et ignorat cui congre-
gabit ea . Föne diu . uuanda er ^)
triseuuöt . unde ne uueiz uuemo er
den triso sämenot. Vuaz mag so
üppiges sin . so daz er sib peitet ke-
balten . *) daz ünlango uueren mag?
unde daz er sparet . unde er dob ne
uueiz uuemo?
Et nunc quae est exspectatio mea?
Vnde uuaz ist nü des ib pito?
Nonne dominus? Ne ist daz min
trübten na? Daz du dib selben ge-
best mir . des pito ib.
Et substanlia mea ante te est.
Vnde min uuist ist före dir. Daz
ib iditbun (sprängere) bin . daz li-
ebet dir . daz ist in dinero änasibte .
Habo ib substantiam auri (Goldes)
unde argenti (silbers ^) . dia mügin
iob mC'nniscen geseben .
Ab Omnibus iniquitatibus meis
erue me . **) Löse mib föne allen
minen unrebten . Vuaz dürft ist des
kebetes demo iditbun? A'ne daz er
ünsib löret diemuöte uuesen . dob
uuir an uns knadon geuuär uuorden
sin.
Obprobrium insipienti dedisti me.
I'teuuiz habest du mih ketän demo
ünuuizzigen . Säment dien uuoltost
du mib uuesen . unde dien sagen
ueritatem (uuarbeit) . die mer miu-
nont uanitatem (uppegbeit) . unde
dien ib ander ne bin . dne huöh .
Obmutui et non aperui os meum
quoniam tu fecisti . Vnder solchen
irstümmeta ib . unde minen niunt ne
indeta ib iif . uuanda du iz täte . Du
gäbe mir did patientiam . daz ib so
heilsamo suigen mabla .
Amoue a me piagas tuas . a forti-
tudine enim manus tuae ego defeci
in increpationibus. Nimwmir äba
') erlebet. Seh.
2) Ct. Sch.
3) (Silbers.) Sch.
') S. 132. **) S. LXXXVI.
138
dine chesliga uuanda ih föne dinero
häntstaichi . irrafsungon miiöde bin .
Libe mir . nah so mänigen fiUon .
die raih araähtigen häbent ketän .
Propteriniquitatem corripuisti ho-
minem . Vmbe unreht irrafstost du
den m^nniscen . Sine sculde uuizze
du imo.
Et tabescere fecisti sicut araneam
animam eins . Vnde täte du in se-
reuuen unde smeccheren . also diä
spinnun . Du täte in föne arbeiten
so irlittenen unde so mageren also
si in iro liden ist . Ze dero uuis .
Züge du in sines ünrehles .
Verumtamen uane conturbalur om-
nis homo . *) Männolih uuirt ieo doh
ingemeitun gelruöbet 0 sines muö-
tes. Vmbe diz allez ne begibet er
üppige sorgun . uuilon umbe uuät .
uuilon umbe fuöra . Dar umbe er
aber sorget . daz stät an Göte nals
an imo selbemo . bediu sint sine sor-
gun üppig.
Exaudi orationem meam domine
et deprecationem meam auribus per-
cipe lacrimas meas . Keböre min
gebet unde mina digi trübten . mit
öron fernim mine träne . Fernim
uues sie 2) biten . uuär umbe ih sie
läzze .
Ne sileas quoniam aduena ego
sum apud te . et peregrious . sicut
omnes patres mei. Ne suige . du
nechedest . remissa sunt tibi peccala
(dir sint dine sunda beläzzen) . aide
Salus tua ego sum (ihpin diu genist) .
uuanda ih chömelingsäment dir bin .
unde eilende . also mine förderen
alle uuären . Si chämen alle föne
babylonia ad ierusalim . unde uuä-
ren bißr peregrini . Also paulus
chit . Quamdiu sumus in corpore
peregrinamur a domino.
Remitte mihi ut refrigerer . Fer-
gib mir mine sunda intläd mih dero .
daz ih erchuölet uuerde minero sor-
gen . unde ih räuua geuünne ') in
minero conscientia .
Priusquam abeam et amplius non
ero . E'^r ih hinnan färe . unde hier
furder ne si. Aide iz chit . er ih
hinnan so färe . daz ih furder ne si .
uuanda der ne ist . der säment Göte
neist . Tmo ne toüg ^) sin uuesen .
bediü ne ist er .
Hie laudate dominum quoniam
bonus psalmus.
PSALMUS XXXIX.
IN FINEM PSALMUS DAVID.
ExPECTANS EXPECTAVI DOMINVM. Ec-
clesia chit . Pitendo peit ih miries
trühtenes . Vuir biten bitendo . des
1) geluobet(gelruobel). Seh.
2) si. Seh.
3) geuuunne. Seh.
'*) tougen. Seh.
*) S. 133.
139
ünsih barto langet . dannan ist disiu
geminalio .
Et intendit mihi . Vnde sah er ze
mir . Daz chlt . er t6ta min uuära .
uuanda er siöhet knuöge . dero
ir uuAra ne tuöt . Fonc diu ne
chit iz . attendit mc . nube attendit
mihi.
Et exaudiuit preces meas . Vnde
gehörta er mine dige. Vuar äna
seein daz?
Et eduxit rac de lacu *) raiseria) et
de lutu limi . Vnde leita er raih üz-
zer dero gruöbo . dero uuenegheite .
unde üzzer demo höreuue des lei-
raes . Vzzer dien sundon nam er
mih. Dar äna seein iz.
Et statuit super petram pedes
meos . et direxit gressus meos .
Vnde gesäzta er mine fuözze an den
stein . der christus ist . unde an imo
gerihta er mine genge . Der ne ir-
vöt der an imo gät.
Et inmisit in os meum canticum
nouum . ymnum deo nostro . Vnde
gab er in minen munt . niüuuer
sang . löbo sang ünsermo Göte.
V'be ih er süng idolis chit sancta
cccclesia . nii singo ih aber christo .
Videbunt multi . et timebunt . Daz
kesehent danne mänige . unde furh-
tent in . **) Sie gesebent mih Got
b')bon . dannan beginnent sie iro sel-
bero furhten .
Et sperabunt in domino . Vnde
bediil gelirnent siß be mir . daz ouh
sie gedingent an trühtenen .
Beatus uir cuius est nomen domini
spes eins . Sühgo des tröst mines
trühlenes nämo ist . Sdligo der in
selben uuile . unde nieht anderes .
Et non respexit in uanitates et in-
sanias falsas . Vnde er an üppigheite
ne sah . unde an h'ikke sinnelösina.
Den nehein furuuizze neist uuieo
auriga in circo spilot üfen sinemo
curru . unde uuieo saraflo er fler rös
säraent turnet . unde uuieo gebOrig
sii'i imo sint alles oberes . so uuieo
in lüstet . Daz ist üppig uuanda iz
diß ne tuöt saUge . dien iz uuünna
ist ze gesehenne . Iz ist lukkiü sin-
nelosi . Vuaz mag sinnelösi anderes
sin . ane lukke? Si triiiget ieo den .
säraent demo si ist .
Multa fecisti tu doraine deus meus
mirabilia tua . Mänigiu diniu uuün-
der habest du getan . drühten . dero
mer ze denchenne ist 9 . danne des
in circo aide in theatro mimus unde
auriga getuönt. Vuichot dar currus
per terram . heliam fuörta currus in
caelum . V'be *** ) histrio (uue-
phäre) dar gät per funem (an seile) .
^) Fehlt von dem obigen « ist » an ; das latein gibt Schilter nach dem absatze in
klammern.
*) S. 13V.
') S. LXXXVII. ***) S. 135.
140
Petrvs kiengO in undis (an dien
uuellon) .
Et in cogitationibus tuis non est
qui similis sit tibi . Vnde dir ueist
kelicher an dinen gedänchen . Ne
heine liste ne getuönt menniscen
riten ze himele . aide gän über den
mere .
Annuntiaui etlocutus sum . muUi-
plicati sunt super numerum. Ih
cbunta iz före chit christus mit dero
miizzigon munde . unde sägeta iz do
selbo . do ih cham . daz dero übelon
manigfalti überslähet die zäla dero
rehton. Also in euuangelio stat.
MVLTI ENIM SVNT VOCATI PAVCI VERO
ELECTi (raanige sint keuuisit uu-
manige iruuelit) .
Sacrificium etoblationem noluisti .
corpus autera perfecisti mihi . Daz
er geuuieht uuard unde geöpherot
uuard . daz habest du geuuideröt .
unde habest mih selben gelicham-
häftot. Diu före ? zeichenünga ist
hina . diu uuärheit ist chömen . Ag-
nus de grege (lamb föne herto^)
uuard er geöpherot . agnus dei (Go-
tes lamb) uuirt nü geöpherot.
Holocäustum . etiam pro peccato
non postulasti. loh daz pränt#
öpher . biwde sünda ne förderost du .
so du iü er täte . du uuile nü cor
contritum et humiliatum (fermület
herza unde gediemuöt herza) .
Tunc dixi . ecce uenio . Do chäd
ih . sih no ^) . ih chümo . Do ih hiez
öpheron agnum inmaculatum (unge-
flechot lamb ^) . dö neirada ih mih
selben . do gihiez ih . daz ih nu ge-
tan häbo . daz ih selbo ehäme unde
öpherfrünscing uuürde .
In capite libri scriptum est de me .
ut faciam uoluntatem tuam . An
demo eristen sälmen ist kescriben
föne mir . daz ih dinen uuillen tuöe .
Also iz chit . In lege domini volvn-
TAS Eivs (an Goles eo ist sin uuillo) .
Deus raeus uolui . Got miner .
ih uuolta daz dar geheizzen ist . unde
häbo gesceinet den uuillen .
Et legem tuam in medio cordis
mei . Vnde dina ea uuölta ih . in
miltemo minemo herzen. Also iz
ouh dar chit . In lege eivs medita-
BiTVR die ad nocte ( an sin ea den-
chet ir täges ioh nahtes) .
Adnuntiaui iustitiam tuam in <ec-
clesia magna . Ih chünta din reht
in «ecclesia catholica (in dero älli-
chun erhistenheit . *) Dar äna teta
ih dinen uuillen .
Ecce labia raea non prohibebo .
domine tu cognouisti . Sino ^) . mine
lefsa ne betuön ih . ih ne spreche din
^) gieng. Seh.
2) (Lamb -). Seh.
3) noh. Seh.
4) Lamb, Seh.
5) Sine. Seh.
*) S. 136.
141
reht . daz pechennest du in m!nemo
herzen . dAr iz mennischo ne bechen-
net. Hier leret ünsih christus . daz
uns sin reht in rauöte') si . niöht
ein in munde .
lusliliam tuam non abscondi in
conle meo . Din reht ne ferbarg ih
in niinemo herzen . So is zit uuäs .
sO ne häl ih iz . aber in passione
(in märtero) ne uuas is^) zit . pediü
suigeta ih .
Veritatem tuam et salutare tuum
dixi . Dina uudrheit unde dinen
hallAre sägeta ih . Ih öffenota in daz
ih Christus pin .
Non abscondi misericordiam tuam
et ueritalem tuam a synagoga multa .
*) Ih ne barg dina gnäda . noh dina
uuarheil före michelero mAnigi . Dia
gndda neimo ih . der sih sundon ge-
loübet . daz du demo sie fergibest .
unde die uuarheit der rehto feret .
daz du demo coronam gibest .
Tu autem domine ne longe facias
misericordias tuas a rae . misericor-
dia tua et ueritas lua semper susce-
perunt me . A'ber du negetuöest
ferro föne mir dina gnäda. Föne
minen uuänheilen liden . diö noh an
demo rehte hinchent . ne nir uer-
reist du dioa gnäda . uuanda din
gnüda unde din uuarheit inphien-
gen mih ieo . Minna ist föne gnA-
don . forhta föne uuürheite . die in-
phiengen mih . unde leitent mih .
Quoniam circumdederunt me mala
quorum non est numerus . Des ist
föne diu dürft . ih metno . ut non
longe facias miserationes tuas a me
(daz du ni(^.t ferro ne tuöiest dine
genada föne mir ^) . uuanda mih an
dißn liden pehälbot habent ünzäla-
haftiü übel. Löse uu6liü daz sin.
Comprehenderunt me iniquitates
meae . Miniu ünreht häbent mih ke-
fängen . Dero sint so raänegiü . daz
iro ne hein zdla ne ist ^) .
Et non potui ut uiderem . Vnde
före iro mänegi ne uuas ih mahlig
daz ih kesAhe daz uuärra Höht . daz
selber Göt ist.
Multiplicata; sunt super capillos
capitis mei . Mänegeren sint siö **)
danne diu hür mincs hoübetis. Sö-
lih mänigi mag diön . der iro ne bor-
get . lichto betemphen. Dergrauia
peccata (sueära sunda) ne tuöt .
unde er aber mänegiü minüta (chle!-
na sunda) ne furhtet . der uuirt pe-
uuörfen harena (mit sände) . doh in
moles (purdi) ne irdrücche .
Et cor meum dereliquit me . Vnde
min herza habet mih ferläzzen. Daz
chit . iz ist unmahtig sih selbiz ze-
^) moate. Seh.
2) iz. Seh.
3) (Daz—). Seh.
4) neist. Seh.
0 S. LXXXVIII. **) S. 137.
142
bechennenne . Also Petrvs sin herza
ne bechända . dö er chad . Tecum
MORi PABATVS svM (ih pin gäro sä-
niit dir ze irsterbenne) . Vuelih ')
uuünder . übe Got ferlazet 3) daz
herza . daz sih selbez ferlazet?
Complaceat tibi domiae ut eruas
rae . Vuanda daz so ist . nü lichee
dir trübten . daz du mih irlosest.
Domine ad adiuuandum me re-
spice . Trübten sih mir ze helfo .
daz chit uuis käro mir ze helfenne .
Confundantur et reuereantur si-
mul . qui querunt animam meam ut
auferant eam . Scdmeg uuerden sä-
ment föne minen miraculis (uuünder
zeichinin) . unde irfürhtön sih föne
minero resurrectione (urstendida) .
die mina sela suöchent daz sie siä
irsterben .
Auertantur retrorsum et erubes-
cant qui cogilant mihi mala . Bin-
der mih uuerden becheret . daz si6
näh mir gangen . unde sih scämeen
die mir übeles ünnen .
Ferant confestim cenfusionem su-
am . qui dicunt mihi euge enge . Sär
trägen die ho scanda . die mir che-
den sähgo säligo . unde daz tuönt
hühondo . aide mir iz ze lobe spre-
chent . Sämoso iz föne mir si . nals
föne Göte 3) .
Exultent et laetentur querentes te
domine . Sprüngezen unde freuuen
sih . die dih suöchent trübten . unde
dir euge chedent . uuanda du iz ki-
best.
Et dicant semper . magniflcetur
dominus . qui diligunt salutare tuum .
Vnde cheden ieo . die dinen haltäre
minnont . trübten uuerde geraichel-
lichot . uuanda er gibet manne al
guotes daz er bähet.
Ego uero egenus sura et pauper .
dominus curam habet mei . Aber ih .
demo sie chedent *) euge euge . ih
bin dürftig unde arm . Got habet min
ruöcbun an irao bin ih riebe .
Adiutor mens et protector mens
eslo domine ne tardaueris . Vuis mir
belfare unde scermäre truhten Got
miner . netuelena "*) .
**) PSALMÜS XL.
IN FINEM IPSI DAVID.
Beatvs qvi intellegit svper egenvm
ET PAVPEREM . Sälig ist chit der
propheta . der umbe den dürftigen
unde den armen fernümest habet.
') «uuelih» ohne einen punkt vorher.
Seh.
2) ferlazzet. Seh.
3) rsch. De his euge alibi dicilur.
Fausta clamantes . id est 6 tantum fe-
lices.
^) ne tuuena. Seh.
*) S. 138.
0 LXXXIX.
143
Der clirislum lernimct dilr umbe
diiiftigen uiule armen uuörtenen .
daz er unsih riebe getuöe . Er chad
föne imo selbemo an dcmo forderen
sabnen . Ego avtem MEjrDicvs svm
ET l'AVPER . ET DOMINVS CVRAM MEI
UABET. Vuarscinet 0 ^^^^ er sälig si?
In die mala liberabit eum domi-
nus. In die iudicii löset in Got.
So hilfet in däz er an irao ne fer-
sliez . noh ne missenam unde er in
inuuert uuissa Got . doh er in uz-
uuert sabe menniscen.
Dominus tonseruet eum et uiui-
ficet eum . Got kebalte in in allen
uuerltfreison • unde gelibhaftoe in .
uuanda ändere alle sint tot . äne die
an imo lebent.
Et beatum faciat eum in terra .
Vnde säligen tue er in . in palria
sanctorum (io dero heiligen heimo-
de).
Et non Iradat eum in raanibus
inimicorum eins . Vnde in sinero
fiendo geuualt ne gebe er in . hier
noh in öuuon.
Dominus opem ferat illi super
lectum doloris eins . Got pringe imo
helfa . öbe demo bette sines suer-
den. Sin ünchraft heizzet lectus
doloris (p6tte suerden) . Suuer före
ünchrefte üf irslän ne mi'ige . ih
meino . übe er carnem (den licba-
men) ne nu'ige^) freiiare (gebritto-
lon) . so belfo imo Got .
Vniuersum Stratum eius . ucrsasti
in infirmitalem eius. AI sin b6tte
beuuäntost du in sina siehhelt. An
demo er uuölta räuuen . an demo
gäbe du imo unräuua. Vbe er ilta
geuuünnen hiis unde hüsce . chenun
unde eigen unde ander geuuöre . daz
täte du in al besizzen mit amaritu-
dine ser biltcri). *)Ziu?^) Daz
er ander ne minnoti äne uitam »ter-
nara (Hb euuigen) . In lecto dolo-
ris (pette suerden) hilGst du imo .
in strätu requietionis (peteräuuo)
pist du imo uuidere. ScTziehest ')
du die dinc.
Ego dixi domine miserere mei .
Föne diu chad ih . truhten gnäde
mir.
Sana animam meam quoniam pec-
caui tibi. Heile mine sela . uuanda
ih dir gesiindot häbo. Vbe du Chri-
sto ne libtost ^) dinemo süne . doh
er ünscüldig uuäre . ih pin aber
sculdig . mih fiUest du mit rehte .
Daz du mih heilest . uuanda dö ih
heil uuas in paradyso . dö ne loseta
ih dir.
1) sinet. Seh.
2) Fehlt von obigem « nc muge » bis
za diesem bei Schilter.
3) « ziu». Seh.
^) Das erste « e » scheint durch einen
punkt getilgt.
6) liebtost. Seh.
*) S. 139.
144
Inimici mei dixerunt mala mihi .
Mine fienda chlt christus argchöso-
ton mir. Vuaz chäden sie?
Quando morietur . et peribit no-
men eius? Vuenue irstirbet er . unde
uuenne uuirt fertiligot sin nämo?
Sie chäden . Hic est qeres . vexite
OCCIDAMVS EVM . ET NOSTRA ERIT HERE-
DiTAs (diser ist der erbo . ilent hära
slähcn in so uuirt uns daz erbe) .
Et ingrediebantur ut uiderent.
Vnde giengen sie in ze mir . daz sie
mih irspehotin. Mih selben irspe-
hota iudas . andere mine lide uuer-
dent irspehot föne mänigen .
Vana 0 locutum est cor eorum .
I'ro herza sprach daz ne töhta. Sie
dähton daz sie mih änalügin .
Gongregauerunt iniquitatera sibi.
Vnreht sämenoton sie in selben .
Sie uuändon mir scadon . scädoton ^)
in selben.
Egrediebantur foras et loqueban-
tur in id ipsum . i. uno consilio (ein-
rAtig) . Die dära in gegangen uuä-
ren . diö giengen üz . unde sprächen
ein stimme . Minen töd rieten sie
einstimme .
Et aduersum me susurrabant om-
nes inimici mei . Vuider mir fuören ^)
rünendo alle mine fienda .
Aduersum me cogitabant mala
mihi . Vuider mir dahton siö . übel
mir. Den död funden sie mir . der
uuard lib änderen .
Vuerbum iniquum conslituerunt
aduersum me . Vnreht uuort kesäz-
ton sie uuider mir. Also daz ist .
Revs est mortis (sculdig ist ir tö-
dis).
Numquid qui dorrait . non adiciet
ut resurgat . Vuänist du der nü slä-
fet . er ne-irstände därana? Ir uuä-
nint in haben irslägen . *) aber er
släfet . Släf ist imo der töd . uuan-
da er sih in äna läzet . eina uuila .
unde in aber sär hina uuirfet .
Homo pacis meae in quo sperabara
qui edebat panes meos arapliauit
aduersum me supplantalionem . Iu-
das min miintman . daz chit der mih
chusta . ze demo ih mih fersäh . daz
chit . ze demo sih mine holden fer-
sähen . der mit mir äz . der bescränc-
ta mih uuito . Vuito föne diu . uuan-
da er iudeos dära zuö gezöh . Vuile
du cheden er geheuigota mina be-
screncheda . uuider mir uuesendo .
daz ist ieo daz selba .
Tu autem domine miserere mei .
Habe aber du min gnada . trübten .
Daz ist ex forma serui (föne demo
scälcs pilde) gesprochen . unde ex
forma inopis et pauperis (föne demo
0 Vane. Seh.
2) scadoten. Seh.
3) fuoron. Seh.
*) S. 140.
14S
pilde des habclosin . unde des turfti-
gen 0 .
Et resuscita me. Vode iruuec-
che mih.
Et reti ibuara eis . Vnde danne lö-
non ih in . Ih heizzo romanos (ro-
mara) chömen . unde stören sie.
In hoc Ci>|jnoui quoniam uoluisli
me , quoniam non gaudebil inimicus
meus super me. *) Ih pechenno
dar äna daz du mih uuoltost . uuan-
da min fient min ne^mendet. Sie
gesehent noh alla die uuerlt . nah
mir becherta . pediu nement sie daz
min nämo lertiligot si . so sie k'ista .
Me autem propter innocentiam
susccpisti . Vrnbe mina unscädeli in-
phiönge du mih . Mitem et mansue-
tum bechandost du mih . daz li-
cheta^) dir an mir.
Et confirmasti me in acternum.
Vnde gestarchtost mih iUweuua .
doh^) du mih keuueihtist ze einero
friste .
Beiiediclus dominus deus israel .
Kelöbot si trübten Got israhelis .
des iüngeren sünes . demo der altero
dienet . Also nu scinet . uuanda iu-
dei die er ze geloübo chdmen . diö
häbent daz kescriben . dära zuö uuir
paganis zeigöen . so uuir sie ze ge-
löubo bringen uuellen . Hinder in
ist daz . mit diu uuir sie des irrihtön .
des sie ünsih zuifelont . l'ro scrifte
dienont uns dära zuö . unde sint siö
sämoso unsere chamerlinga. uuanda
izchit.**) Maior filivs serviet
MiNORi (der altero sun dienot derao
iüngen) .
A soeculo et usque in saeculum.
Hinnan föne dirro uuerlte . unz ze
enero uuerlte si er golöbot .
Fiat fiat . So fare iz . daz uuir in
hier . unde in euuon löbon rauözzin .
PSALMIS LXF.
INTELLECTVS FIHIS CHORE.
Diser salmo ist fernümest "i) filiis
caluariae (sunin chäla kibillun) .
Vuaz ist caluaria? äne locus decol-
latorura (stat dero intbalsoton) .
föne caluis ossibus (chälauuen ge-
beinon^) . so geheizzenör . daz chit
föne blecchenten beinen. Ddruuür-
den daninati (die uberteilten) irslä-
gen . ddr uuard ouh christus cruci-
flxus Can chriüce geslägen ^) . bediü
sint filii chor6 (chorees süne) die
signaculum crvcis (zeichen chriucis)
inphangen habent.
QVEMADMODVM DESIDERAT CERVVS
') Aus «habelosis» verbesscri. Schil-
ler liest « habelosiO ».
^) liecheta. Seh.
') do. Seh.
•^) fernumjft. Seh.
*) chalannen. Seh.
6) (ane Chriuce — ). Seh.
*) S. XG. **) S. 141.
II Bd.
10
146
AD FONTES aquarum . ita desiderat
anima mea ad te deus. Also der
hirz kerot ze demo urspringe dero
uuäzzero . so gerot min sela ze dir
Got. Der hirz slindet den uuürm .
unde ilet danne ze demo uuäzzere .
Daz pezeichenet näh ferendoten
unde irslägenen ächüsten . ünsih
mügen dürstege uuerden . dero
geisUichun läbo . diu föne christo
chi'imet . der fons refectionis ^) ist
(prunno urstendi ist) .
Sitiuit anima mea ad deum ui-
uum quando ueniam et parebo ante
faciem dei. Min sela ist dursieg .
daz chit . si ist kereg ze demo le-
benden Göte . Sia belänget des tä-
ges . danne 2) ih chümo . unde före
Götes kesihte scino .
Fuerunt mihi lacrimae meae panes
die ac nocte . Des pitendo . uuärin
mir mine träne bröt täges unde näh-
tes . Die az ih . unde dia fuöra ^)
gab ih minero selo . do ih fontem
drinchen ne muösa .
Dum dicitur mihi cottidie , ubi est
deus tuus. Lacriraas az ih tägoü-
ches . unz mir tägoliches zuö gespro-
chen uuirt . uuärist din Got. Sinen
Got zeigot . *) der . der sünnuu aide
mänen betöt . unde tuöt mir iteuuiz
uuär der miner si . uuända man den
gesehen ne mag .
**) Haec meditatus sum . et eifudi
super me animam meam . Dar äna
dähta ih . unde göz mina sela üz .
hina über mih . Daz chit . ih rahta
minen gedäng über diä gesiht min
selbes . Inuuert kesieh^ ih mih sel-
ben . Intellectus (fernümest ^) derfi-
liis chore ^) (chorees sünin) gegeben
ist . der zeigot mir mina sela ünge-
sihtiga . unde ferro öbe iro minen
üngesihtigen Got . uuanda si ist mu-
tabilis (uuendeg) . er ist inmutabilis
(ünuuendig) . Si ne rahti sih über
sih selbun . uuieo irreihti ^) si dänne
den . der obe iro so höho ist .
Quoniam ingrediar in locum ta-
bernaculi admirabilis . usque ad do-
mum dei . So gelirneta ih in suö-
chen . uuanda ih in diä stat cham
dero uuünderlichun herebirgo .
uuünderlichero hier in erdo . unz
man föUechümet . hina üf ze demo
Götes hüs. V'zerunhalb dero <eccle-
siae ne darf man in suöchen . diu in
allen Götes höldon uuünderih ist .
mänigero uirtutum (kuottäto) . In
dero ist zegänne . unz man folle
chöme dära . dar Gotes hüs ist . dar
daz uuünderön aba ist . uuanda fous
') resurreclionis. Seh.
2) Danne. Seh.
3) fura. Seh.
4) fernunfl. Seh.
^) chora. Seh.
^) irreihta. Seh.
*) S. 142.
*) S. XCI.
147
inlelligentiaB (prunno fernümeste ')
dar ist . unde alle quesliones (rea-
tisca) dar in chnupliet uuerdent .
In uoce ex iiltationis et confes-
sionis . sonus epulantis. In 2) in-
des ist mir in dero stiinmo freuui
unde geiihle lüta des coümenten
(id est uuirtlontin ^) . Min sela goü-
met in dien zuein stimmon . daz ih
Gotlobon . unde raih selben inchan .
ieo unz ih dära cbi'irao . Sie hellent
mir so suözzo . daz mir iro lüta .
goüma (uuirtscaft) ist .
Quare tristis es anima mea et
quare conturbas me? Ziu bist du
tnireg . unde ziu ünfreuuest du mih
min sela? Sämoso du ne uuizzist
dien ze antuuürtenne . die ze dir
chedent . uuär ist din Got? Samoso
du in admirabili tabernaculo (in
uuunderlichero selido) ne sist . in
dien goümon exultationis et confes-
sionis ( uuirlsceften frouui unde
biiihte) . *) Vmbe uuaz uuegent dir
dise uuerlt irreden? Ziu leidegont
sie dih so?
Spera in deo . Habe dib ze g6te .
an in gedinge . er geniraet dih dar
üz.
Quoniam confitebor illi . So tuöt
er . uuanda ih übe imo . Vues?
Salutare uultus mei deus mens .
Mlnes änaliütes heiii ist min (lot.
Des iiho ih imo. Er heilet min
änaliüte . daz nu trüreg ist . unde
getuöt iz frö . so ih in gesiebo .
Ad me ipsum anima mea conlur-
bata est. Ze mir selberao ist min
sela getrüregot . ze Göle ist si ge-
tröstet. Er ist stäte . ih pin unstüte .
min unstäti uuiget mir . sin stäti bal-
det mih. Si gibet mir gedingi dära
ze cbomennc . dar ih stüte uuerde .
Propterea memor ero tui de terra
iordanis et ermonim a raonte modi-
co . Dar umbe erhugo ih din . föne
iordanis lande . unde föne ermonim
lüzzelrao berge. Iordanis chit laline
descensio eorum (iro nideruuart) .
ermonim analhema (leitsami) . Ior-
danis bezeichenet baptismum (toüfi) .
analhema bezeichenet abominatio-
nem (leitsami). An dir-n beiden
uuirt fernömen humilitas (diürauoti; .
Dill geleret den man sih selben ni-
derren . daz chit descendere . unde
sih selben leidezen . daz chit anathe-
matizare . Föne diu chit iz. Die-
muötc uuesendo unde mih selben
lüzzellichondo . erhüge ih din .
Abyssus abyssum inuocat. Ab-
crunde eiscot abcrunde ^) . Vetus
testaraentum (alte ea) före-zeichenet
nouum testaraentum (niüuua ea).
<) fernunfte. Seh,
2) Fehlt bei Schiller.
3) Es sieht Wide'». Seh. hat
'*) aberunde. Seh.
idem
*) S. 143.
10
148
In uoce cataractarum tuaruin . A'n
dero stiramo . dinero uuäzzerdiez-
zon ') . daz chit . an dero lero dinero
praedicatorum (predigäro) . Sie ge-
leient daz . uuieo ein teslanientum
(60 urchunde) sihet^) ze denio än-
deren . Aide iz chit . Ein uuise
man mächot änderen uuisen . ände-
ro stimrao dinero leron . nais sinero .
Du gibist '^) daz sin lera andermo
toüg.
Omnes suspensiones tuae . et
fluctus tui super me transierunt.
*) Alle dine üfslagunga . unde dine
uuella **) . habent mih über färin .
Daz chit . mih ne sint ferhölen die
drouua dinero iudiciorum (urteil-
don) . diu du üf slägost in finem sa>-
culi (unz ende uuerlte) . noh die ar-
beite dero gagenuuertun uuerlte .
ne sint mih fergangen .
In die raandauit dominus raiseri-
cordiam suara . et nocte declarauit .
Tages keböt truhten sina gnäda .
unde nahtes sceinda er sia . Der
sin reht kelirneta in^fride . den lOsta
er in üufride . Fernera<;n sina legem
(6a) . so uns uu6la si . so hilfet er
uns in nöte .
Apud me oratio deo uitae meai .
Säment mir ist kebet demo Göte mi-
nes libes . Ih häbo heime daz er
suöchet . daz ist min gebet . nals
min frünscing . Vuieo ist daz ketan?
Dicam deo . susoeptor mens es .
quare oblitus es mei? Sus ist iz ke-
tan . Ih chido ze Göte . du bist der
mih inphähet . ziü ergäze du min ?
So not ist mir hier . samo so du min
ergezen eigist .
Quare me repulisti? Ziü stiözze
du mih uuidere . do ih in excessu
mentis (in hina inbrütteni muotis)
kechöreta . dero himelscun suözzi?
Ziü ne liezze du mih in dero fölle
stän . daz ih sus ne chäle?
Quare tristis incedo . dum affligit
me iniraicvs'*}? dum confringunlur
ossa mea? Ziü gän ih leideger .
daz mih sus prechot der fient . mit
mänigen scandalis . föne dien ioh
miniu bein ferbröchen uuerdent?
Ziü läzest du diabolura . ioh fortes
in tBCclesia mit temptationibus ke-
uueichen?
Exprobrauerunt mihi qui tribu-
lant me . dum dicunt mihi per sin-
gulos dies . ubi est deus tuus? Die
mih arbeitent . die häbent mir geite-
uuizzot an diu . daz sie tägeliches
chedent . uuär ist diu Got . Den ite-
uuiz tuönt sie mir an dinen martyri-
bus. Vuanda des min sela getruö-
bet ist . föne diu chido ih aber.
') uuazzergiezzoi
2) sieiict. Seh.
3) gibest. Seh.
Seh.
^) Das verschlungene « vs », wie öfters
in der folge.
') S. XCII.
**) S. 144.
149
Qiiare trislis es anima mea et
quare conturbas nie? Ziü bist du
ünfiü . unde leidig mina sela .
Spera in deo quoniam confllebor
illi . salvs uultvs raeimeus ^ . TrOsle
dili ze göte . uuanda imo iehendo
chido ih . (\(i bist min heili . Got mi-
ner.
PSALMIS XLII.
PSALM VS DAVID.
Disiu uox ist des . der ieo daz*)
uueinot . daz er hier mit dien übelen
ist . uuanda er gerno bina uuare dar
echert die guöten sint .
IVDICA ME DEVS . ET DISCER>E CAV-
svM MEAM DE GENTE non sancta. Irteile
über mib Got . unde sceide min
ding föne unheiligemo diete . Doh
uuir bier säraent sin . gelih ne iäz
unsih sin .
Ab homine iniquo et doloso eripe
nie. Föne ünreblemo menniscon
unde binderscrenchigemo lose mib.
Quia tu es fovlitudo mea . quare
nie repulisti . quare tristis incedo
dum affligit rae inimicus? Sid du
Got min slarcbi bist . uuider diiro
i'iiifreuui . ziü stiezze du mib dann
föne dero starcbi? unde ziü bin ib
ünfro . danne mib der tiefe! muö-
bet^) mit lemptationibus (cbörun-
gon)? Malus amor malus limor
(übel minna übel forbta) gruOzzent
mib . uuider dien ringo ib . in dero
ringun bin ib ünfro . ziü ^) ist daz .
sid du min starcbi bist? Du bist min
starcbi . ziü ist mir . Ana diu uueichi
tristitia) (ünfrouui)? A'ne daz mir
mit unrebte leidiu ist uindicta origi-
nalis peccati (gerib dero 6restun
adämis sundo) . dännan älliü lemp-
tatio (cborunga) cbömenist? danne
mib mer freuuen solta iustilia dei
(Gotes rebt) . diu nebein unrebt un-
geandot ne Idzzct? Föne diu ist mir
zecbödenne . Bonvm »iini qvia uvmi-
LIASI ME . **) VT DISCA3I IVSHFICATIO>ES
TVAs (mir ist kuöt daz du mib doü-
muotost . daz ib din rebtnissa 1er-
nee) . Temptatio (cburunga •) drüc-
chet mib dar lirnen ih uuieo rebt tu
bist.
Emilte luceni tuam et ueritalem
tuam . Sende üz . unde tuö gebörn
uuerden cbristum dien liebt . unde
dina uuärheit .
Ipsa nie deduxerunt et adduxe-
runt in montem sanclum tuum et in
tabernaculum tuum. Diu fuörton
mib . unde brAbton mib üfen dinen
beiligon berg . unde in dIn gezelt .
Lux (liebt) unde ueritas (uuärheit)
') deus ineus. Seh.
2) muoche. Seh.
3) ziu. Seh.
^) Ehoninga. S(
*) s. iko. s. xcni.
150
diu Christus sint . diu geinnoton
inih • in dia cecclesiaoi . diu nions
(perg) unde tabeinaculum (kezelt^
ist. Si ist der mons (perg) . der
föne lüzzelmo *} steine so iruuüobs .
daz er orbem terra? (ring der erdo)
irfulta . nah danihelis prophetia (fö-
resägo) . Si ist kezelt . uuanda si
fehtentero unde uärentero ') ist .
Daz hus dära sie färent . daz ist in
himele . Föne demo ist kescriben .
BeATI QVI HABITANT in D0310 TVA . IN
SJECVLA S^CVLORVM LAVDABVNT TE
(sälig sint die in dinerao hus pü-
uuunt . iemer unde iemer lobont sie
dih).
Et introibo ad altare dei. Vnde
föne demo tabernaculo ( kezelle )
chömendo . gän ih hina in . ze (ioles
altare . dar ih selbo uuirdo holocau-
stum (ferbrunnen opher) . Daz ist
der ÜDgesihtigo altare in^himele .
den diser bezeicbeuet hier in erdo .
selber tronus dei (Gotes sluöl) . ze
demo sih dar nieman negenähet .
äne der hier ze disemo uuirdigo
gat.
Ad deum qui letifical iuuentutem
meam . Ze Göte gän ih in . der dar
raine iügent . daz chit mina niüuui
gefröuuet . Er gefröuuet dar mina
niüuui . uanda er hier habet keun-
frouuet . mina firni . In dero niüuui
') uuarentero. Seh.
2) Zylherun. Seh.
2) nideran. Seh.
folie stän ih . mer ne firnen ih . mer
ne alten ih.
ConQtebor tibi in cylhare deus
deus meus . Ih iieho dir än^dero
cy'therun^) Got . Got miner. Daz
chit . in arbeiten löbon ih dih . in ar-
beiten singo ih dir. Cythara habet
nidenan ^) buch . also psalterium
obenan habet . Föne demo nidereu
teile . dar corpus (lichamo) ist . unde
mortalitas (tötheit) ist . chöment uns
arbeile . So uuir die Udendo Got
löboen . so singen uuir än^dero cy'-
tharun ^} . Daz sang ist suözze .
uuanda patientia,(kedült) mächot iz
Götelichen^).
Quare tristis es anima mea . et
quare conturbas me? Sid iz Göte-
lichet ^) ziü bist du danne ünfro min
sela? unde ziü getruöbest du mih?
ziü läzzest du dih äna dehein leid?
Sid imago dei (Goles pilde) dir äna
ist . ih meino ratio (uuizze) unde in-
tellectus (fernumest) . diu oüh mens
(rauöt) keheizzen sint . ziü ne stöz-
zest du danne föne dir . so uuäz dien
misse zimet?
Spera in deo quoniam confitebör
illi . Kedinge an Göt . uuanda imo
iieho ih sus .
**) Salus uultus mei deus meus .
Heili ist raines änaliüles . min Got.
^) Cytharun. Seh.
S) Gote liehen. Seh.
0) Gole liehet. Seh.
*) S. 146.
") 147.
^ — i
151
PSALMUS XLIII.
Nelztosl umbo sie ändere liiile .
IN FINEM FILIIS CHORE AD INTELLEC-
TVM.
amorreos . eueos . unde gergeseos .
unde tribe ^) die üz . daz du in rüni-
dist '^) .
Chore daz dir chit caluiliura (hoü-
Xon enim in gladio suo posside-
bel pari 0 aide caluaria (hoübet-ki-
buiit terram . et brachium eorum
billa) . bezcichenetfilioscrucis (süne
non saluabiteos. Sie ne besizzent
chriücis) . uuanda in caluaria daz
nicht iro laut mit iro chnehlheile .
chit in loco caluitii uuard christus
noh iro slärchi ne gehiclt sie .
cruciüxus (chriücigoO • Di«n ist di-
Sed dextera tua et brachium lu-
ser salmo ad iotellectum (ze fer-
um . Nübe din z6seuua daz chit din
nüraeste) des tinges . daz Got ofto
potenlia (kcuualt) . unde din arm .
bctuöt sin öra gebetener umbe tem-
daz chit filius tuns (din sun) .
poralia (disiü zitelichen) . durh daz .
Et inluminatio uultus tui . Vnde
däz man in bitte umbe xterna (diu
diu öllenunga dines änaliütes . Daz
euuigen) .
du an dißn uuerchen dib sceindost
Devs avribvs nostris avdivimvs .
dar uuesen .
PATRES NosTRi aduuntiaucrunt nobis .
Quoniam complacuisti in eis .
opus . quod operalus es in diebus
Vuanda dir gelichct uuäs an in .
eorum . et in diebus antiquis . Vuir
Tu es ipse rex mens et deus meus .
eigen gehöret trübten mit unseren
Der selbo min chuning . unde min
öron daz uns unsere förderen zal-
Got pist du noh.
ton. V'nsere förderen zalton uns
Qiii mandas salutes iacob . Du
din uuerch . daz du uuörhtöst in iro
dir israheli inbiütest sina belli . So
tagen . unde in allen ziten. Vuir
uuiöo *) du facie ad faciem (ougsiü-
eigen geboret . uuieo du sie löstosl .
nigo) ne scinist . noh du dina loüge-
doh dil ünsib nü ne lösest.
nun substanliam (uuesenti) ne oüg-
Manus tua gentes disperdidil et
tist . die du in resurrectione (ursten-
plantasti eos . Din hant sAgeton sie .
de) oügen solt . dii chünlost doh
fersuänta ändere diete . unde inwiro
per angelos (engela) uuaz sie tuön
stal . flanzotost du sie.
solton .
Afflixisti populos et expulisti eos.
In le inimicos nostros uenliiahi-
') (hauhcl -). Seh.
^) rnm dis«. Seh.
^) Ueber « b » sieht ein puiikl.
*) S. IV8.
152
nivs corriu. Söl din helfa danne nü
hina sin? Nein si. Auwdir uuas iro
sigo . anwdir Iriben oüh uuir mit
hörne linsere fienda. Mit dineio
starchi iägoen uuir sie .
Et in nomine tuo spernemus in-
surgentes in nos . Vnde in dinemo
näraen fersehen uuir . die an ünsih
nendent.
Non enim in arcu meo sperabo .
Ih ne fersieho mih ze minerao bö-
gen . nieht mer danne unsere förde-
ren .
Et gladius mens non saluabit me.
Noh min suert ne gehaltet mih .
däna m6r iz sie gehielt .
Saluasti enim nos ex affligentibus
nos. *) Du habest ünsih kehdltcn
fore unseren ähtaren . Ih spricho
iz in proeterifo (irgcingeno) . uuanda
iz so geuuis ist . säraoso iz irgängen
uuäre.
Eteos qui oderunt nos confudisti.
Vnde diö unsih hazzent . diö habest
du gescendet . In resurrectione (in
ürstende) uuerdent siö gescendet .
daz ist nü geuuis .
In deo laudabiniur tota die . An
Göle uuerden uuir gelobet allen dag .
Dar lag äne naht ist . ddr uuerden
uuir gelobet . quia ex afÜigenlibus
nos eruisti nos (uuanda du föne
diön neizzenten T.nsih löstost) .
Et in nomine tuo confitebimur in
saeculum. Vnde an dinen nämen
iöhen uuir iemer. In enero uuerlte
ist euuig confessio sanctorum (übt
dero heiligon) . dero sie nieht ir-
driözzen ne mag . uuanda iz iro bea-
litudo (säligheit) ist.
Nunc autem repuhsti et confudisti
nos . Doh uns daz chümftig si inw
euuon . du habest ünsih dine mar-
tyres (keiihtare) ieo doh nü däna
gestözzen . unde gescendet . uuanda
uuir christiani geheizzene . föne pa-
ganis keleidezet piren .
Et non egredieris deus in uirtuti-
bus nostris . Vnde üz ne gast du
Got säraent uns in unseren cbreften .
so du er täte . Du läzest ünsih
chräftelose . **) so uuir unsih ir-
heuen zefärenne uuider unseren
fienden . doh du unsere förderen tä-
tist fortes in hello (chuöne ze uui-
ge).
Auertisti nos retrorsum . pra^ ini-
micis nostris . hoc est ante inimicos
nostros . Däna geuuendet bähest du
ünsih hinder rükke . före unseren
fienden . In zuö sehenten habest
du ünsih ^) fersmähet .
Et qui oderunt nos diripiebant
sibi . Vnde häbent ünsih irzücchet
in selben . di6 ünsih häzzent .
Dedisfi nos tanquam oues esca-
rum . et in gentibus dispersisti nos.
Du habest ünsih in gegeben zefrez-
*) Von obigem «unsih » bis zu diesem fehlt bei Schiller.
0 S. XCIV. **) S. 149.
153
zenne sämoso släht friüscinga . unde
habest ünsih zouuörfen uuder die
heidenen . Vuanda diz uox nuarty-
rum (ni;irterero ^ ist . bcdiu ist di-
siu cliläga zefernemcnne -) föne dien
die sih in maityrio (iihtungo) ge-
loübton . unde ad paganismum (ze
heidescun) iruuünden .
Vendidisti populum tuum sine
precio. llina gäbe du dinen liüt .
daz du dar ümbe änderen ne in-
pbienge . Dil gäbe dine martyres
(keiihterra) ze slähto . uueliche in-
phienge aber du füre sie?
Et non fuit multiludo in commu-
tationibus eorum. Vnde nehein ma-
nigi l«">nes ne uuas . an derao ch6ufe .
Dero hina gegebenon uuas iiiänigi .
nebeiniu dero dar uuidere inphän-
genon.
Posuisti nos in obprobrium uiciois
nostris . subsannationem et derisum
his qui sunt in circuitu nostro . Dii
habest unsih kesezzet inwiteuuiz un-
seren gebüren . undeuinbe ünsih ke-
sezzenen in^snüdun . unde in^hnöh .
Posuisti nos in sirailitudinem gen-
tibus conimolionem capitis in popu-
lis . Dil h.lbest ünsih heidenen ge-
sezzet ingeh'chi dinero passionis
(martyro) unde in^hAubet uuägot
di^n liüteu . also du iudeis uuäre.
Tota die uerecundia mea contra
rae est. Allen dag uuas min scä-
ma gägei) mir. E'teuuenne ferscä-
ment sih andere raenniscen . unsere
scäma uuereton .
Et confusio faciei mcae cooperuit
nie . Vnde scäma mines äDaliütes *)
pedähta mih .
A uoce exprobantis et obloquen-
tis a farie inimici et persequentis .
Vuannan cham si? Föne dero stim-
mo iteuuiz tuöntis . unde uuiderspre-
chentis . unde föne dero änasihte
des fiendes . unde des ähtaris . der
mir ieo gageimuerle ist .
Ha)c omnia uenerunt super nos .
Diz ist alles üfen ünsih chömen .
umbe intellectum filiis chore (fer-
nuraest houbet-kibillun chindin).
Daz sie uuizzin . so uuieo Got unsere
förderen leitti üzzer egypto . unde
er unsih in resurrectione (ze suöno
tage) leiten süle üzzer disemo egypto
dirro uuerlte . daz uuir hier under
zuiscen liden sVilin alle n6te . unde
besuöchet uuerden suln . übe uuir
(jot gralis . daz chit ungomiele uö-
ben uuellen. Gratis (fergebeno)
cäl) er uns den Hb . gratis irlösta er
ünsih . gratis (fergebeno) suln uuir
in uöhen . ih meino daz uuir hi«>r
lönes ne geroen . nube in futuro
(hina füre) . Föne diu chit iz 3) hära
nah.
') marlierero. Seh.
-) zefernemen, ue. Seh.
') Uehcr '< z » ist ein punkl.
0 150.
154
Nee obliti sumus te. Noh diirh
daz ne irgazzen uuir din. Nebein
tiibulatio (cbelunga) ne irgazla un-
sib din . uuanda du iiuoltost sia uns
kesceben ad intelleclum (zewfernu-
meste) . uns filiis cbore (kebel-cbin-
din) . uns filiis crucis (chriüce chin-
den).
Et inique non egimus in testa-
mento luo. Noh unrehto netäten
uuir an demo . daz du uns peneim-
dost . daz chit an dinero lege (eo) .
Et non recessit retio cor nostrum .
Noh uuidere negeuueih unser hörza .
so dero herzen tuont . die umbe ar-
beite in desperationem (ferchunst)
chöraent .
Et declinasti semitas nostras a uia
tua. *) Vnde gechertost du unsere
stiga föne dinemo uuege. Daz chit.
du geiertost unsih . uuieo ferro unser
uuegist . den uuir uuolton gän . föne
dinerao . den du unsih uuüe gän .
V'nserer leitet ad mortem (ze tode) .
diner leitet ad uitam (ze libe) .
Quoniam bumiliasti nos in loco
afflictionis . Vuanda du bähest un-
sih kiediemuötet in dirro neizzeseli-
gun stete . in dirro arbeit sämun
**) uuerlte .
Et cooperuit nos umbra mortis .
Vnde habet unsih pedecchet pilde
des tödes. Vuelez ist daz? äne
mortalitas (totheit) . diu in allen ge-
meine ist. Vuelez ist aber selber
der tod? ane damnatio aeterna cum
diaholo (euuig ferdämnunga sämit
demo dieuele) .
Si obliti sumus nomen dei nostri .
et si expandimus manus nostras ad
deum alienum . nonne deus requiret
ista? Vbe uuir irgäzzen unseres
Götes nämen . unde übe uuir ge-
spreiton unsere hende ze fremide-
mo Göte . ne fraget des Got naO?
Ziü fraget er des . daz er uueiz? ane
daz er iz unsih lazze uuizzen . unde
uuir unsih selben bechennendo ge-
bezzeröt uuerden .
Ipse enim nouit abscondita cordis .
Er uueiz dia tougeni des herzen .
Bediü ne darf er fragen . Er fraget
aber . so er unser chöröt . unde er
ändero chorungo unsih tuöt pecben-
nen uuer uuir sin . So er petro teta .
der sih selben före dero teraptatione
(chörungü) ne uuissa . do er chäd .
TecviM mori paratvs svm (ih pin gäro
zir? sterbinne mit dir) . unde sih
äberauwdero temptatione (chorunga)
begonda uuizzeu . do er den loügin
beuueinota.
Quoniam propter te mortificamur
tota die. Du uueist dia tougeni ün-
serro herzon . daz uuir umbe dih ir-
sterbet uuerden allen dag . daz chit
alle zite . nals umbe uanam gloriam
(ruöm) . noh umbe unsere meindäte .
*) nah. Srh.
0 S. XCV. **) S. 151.
155
Vbe ') die ne uuarin . die umbe iac-
laiitium (löbosgerni) sar irslürbin .
nais umbe dileclionem (minna) so
ne chAde pavlvs 2) . Si tradidero
CORPVS MEVM ITA VT ARDEAM . CARl-
TATEM AVTEM NON HAßEAM . NIHIL MIUI
PRODEST (Fer^selo ih minen licha-
min so ferro daz ih ioh fcrbrinno .
ne häbo ih äbir uuärra minna . so ne
toüg mir iz) . "
Estiinati suiuus ut oues occisionis .
Vnde daz uuir geähtole birn also
scAfüne frünsciuga . ScAf ne uue-
rint sih . unir ne uuenn unsih.
Exurge quare obdormis domine?
Sldnt uf trübten ziu slAfest du? Daz
ist abusio uerbi . daz chit . raissebrü-
cheda uuorlis . diu grece (in chrie-
chin) heizet catacressis ■^) . Vuieo
mag Gol slAfen? *) Aber sine mar-
tyres härent ad christura . daz er
gentibus (lietin) chunt kctuöe sina
resurreclionem (urstende) . uuanda
dien slAfet er . die in uuizzen mor-
luura Cl6lin) . unde in negeloübent
resurrexisse (irständenen) . Des
langet sie mit rehte . uuanda so daz
uuirt . so zegAt persecutio (Ahtungo) .
Exurge et ne repellas in finem.
Stant uf . unde ne st6z unsih dAra
niöht in ende . In resurrectione (in
suönotage) ne feruuirf unsih.
Quare faciem luam auerlis? Ziü
uuendes . du föne uns . dln Anasiü-
ne? särao so du unser furder ne
uuellest ruöchen?
Obliuisceris inopia; noslra? . et tri-
bulalionis noslra3 . Vnde irgizzest
ünserro ünßhte . unde ünserro bino?
sAnio so du selbo ne uuürdist arm .
unde gebinot füre ünsih?
Quoniam humiiiata est in puluere
anima nostra . et adhesit in terra
uenter noster. Kehüge unser . uan-
da unser sela in demo stüppe dih
petondo gedißmuötet ist . unde unser
buh nidere *) ligendo haftet zuö
dero erdo . Aide uenter (puch) be-
zelchenet carnales (die fleiscin) . die
in persecutione (in Ahtungo) sih ke-
loübton . unde sih hina hafton ad
paganos (ze heidenen) . unde die
chlAget nü hier sancla tccclesia . Si
habet münt in sanctis (an h^iligon) .
unde buh an carnalibus (fleiscinen) .
Bediü chAd einer . Accepi lihrvm .
ET LIBER IPSE DVI-CIS ERAT IN ORE
.MED . ET AMARVS I\ VENTRE MED (ih
inphiench ein buöch . daz uuas
suözze in minemo munde . unde bit-
ter in miiiemo buche) . uuanda prae-
cepla dei (Gotes kebot) sint suözze
spiritalibus (keisllichen) unde einer
carnalibus (fleischlichen) .
Exurge domine adiuua nos . et re-
dime nos propter nomen tuum .
') Umbe. Seh.
2) Paulus chade. Seh,
3) ealacresis. Seh.
') nidero. Seh.
*) S. 152.
1?=^-
m —
156
g
Stant üf trübten . daz chit . gentibus
in uuissin . niemer ne chriüzegotin
(lietin) ketüo chunt dina resurec-
sie den herrin guöUichi) .
tionem (urstende) . daz ioh die . die
Eructauit cor raeum uerbum bo-
nu bäftent zuo dero erdo . üf iihä-
num. Pater (fater) sprichet föne
uen uuerden föne dero erdo . Hilf
filio (süne) . kuöt uuort . irröpfezta
uüs . unde löse ünsib umbe dinen
min herza . daz chit . kuöten 9) sün
uameQ . nals umbe unsere urehte i) .
habe ih chömenen föne mir selbe-
mo . Sin uuort ist er . uuanda er
getuöt in menniscon cbunt . also er
*) PSALMÜS XLIV.
oüh sin sapientia (kesmecheda *")
ist . uuanda er in sie getuöt sapere
IN FINEM PRO HIS QVl COMMVTABVNTVR
(smechen'O.
FILIIS CHOR^ AD INTELLECTVM CANTI-
Dico ego opera mea regi. Miniu
CVM PRO DILECTO.
uuerch sago ih demo chüninge ^^) .
An cbristura siebet diz^) sang . um-
Daz ist iteratio (aberunga) des för-
be die geraüzoten süne cbore . ze
deren Sinnes . uuanda dicere (sä-
fernümeste umbe **) den trüt. Fi-
gen) . daz ist uerbum proferre (uuort
lii ^) crucis (cbriücis cbint ^) sint ke-
fürebringin) . Vnde *^) uuanda an
uuebselot^) föne inGdelibus ze fide-
filio (süne) alliü Götes uuerch sint .
libus (ungeloubigen ze geloübigen) .
föne diu ist imo generare (kebern) .
Dien selben ist diz sang ze fernü-
opera sua regi^-ij dicere (siniu uuerch
meste umbe Christum dilectura ^)
chiüninge sägen) . Noh ander ne
patris (lieben des fäter) . umbe den
ist diu säga . danne diu generatio
die unuerniimistig ^) uuaren . die in
(kebürt).
cbriiizegoton . Vuanda^) iz chit.
Lingua mea . i. uerbum meum .
Sl ENIM COGNOVISSENT. NVMQVAM DOMI-
calamus scribe i. scriptura scripto-
NVM GLORI/E CRVCIFIXISSENT (Übe sie
ris. Min uuort ist also State . also
1) unrehte. Seh.
9) Kuolen. Seh.
2) dis. Seh.
10) kesineeheda. Seh.
3) filii. Seh.
■') sinechen. Seh.
4) (Chriucis — ). Seh.
12) chununge. Seh.
5) keuuesclot. Seh.
13) « unde » ohne vorhergehenden
6) dilectum Christum. Seh.
punkt. Seh.'
'') unuernumiflig;. Seh.
14) Regi. Seh.
S) uuanda. Seh.
*) S. XGVl. **) S. 153.
— ;
157
diu scrift des scriben. Menniscon
uiioit zcgAt . Gotes uuort ist irao
eben euuig .
Velociter scribentis . Iz ist also
diu scrift des spuötigo scribenten .
Vues mag so uuola spuöii . so eines
iiuörlis ? Ein uuöit ist . daz der fä-
ter gesprochen habet . Daz ist föne
diu spuötig . uuanda iz einzen silla-
bon nicht gesprochen ne ist . doh iz
so ßuuigo gesprochen si . daz an^de-
mo sprechenne initium (änafang)
noh ünis (ende) ne sl.
Speciosus forma pra? fdiis liomi-
num . So daz uuort caro (fleisg)
uuirt . so ist iz homo (raennisco) .
so ist iz sponsus (priütegomo) .
Vuielicher ^)? Speciosvs pr» filiis
hominum . Daz chit . sc6ne f^re al-
len menniscon . uuanda anderer ne
uuäs innocens (unscadelih) dne er .
noh anderer ne häbeta dia *) scöni
unserro redemptionis (urlösi).
Diffusa est gralia in labiis tuis .
Knada ist kebreitet in dinen lefsen .
uuanda uerbum gralia? 'uuort kendde
ist in dinen lefsen . Also daz ist . Qvi
cREDiDERiT . sALvvs ERiT (der dir ge-
loübit . der uuirt kehälten). Vnde
aber . Qvi mandvcat meam caunem et
BIBIT MEVM SANGVINEM . HABET VITAM
iETERNAM (der min fleisch izzet . unde
min bluöt trinchit der höbit öuuigen
lib) .
Propterea benedixit te deus in
iBternura . Nu chit der propheta (fö-
resago) ad chrislum . Föne diu se-
genöta dih Got iiiwcuua . Andere se-
genöta er ze einero friste . diö sub
lege (under eo) uudren . die terrani
promissionis (länt keheizzis '^) in-
phiengen . dir gibet er umbe di;l
gratiara regnum cailoruni (niüuuun
genada himilricho) . Daz tuöt er an
dien . die sub gratiara (underniüuuer
genädo) sint.
Accingere gladio tuo circa feraur
tuum potentissime. Gürte diu suert
urabo din dich . filo geuuältigo.
Hier in carne (iichamen) uuäfene
dih . mit demo suerle dinero lero .
diu geuualligo den sun sceide föne
demo fäler . unde diö tohter . föne
dero muöter .
Specie tua et pulchritudine tua.
Daz duö mit'O dinemo m6nniscinen
bilde . unde mit dinero götelichun
scöni . Deus homo (Got nidn) luö iz .
Intende et prospere procede et
regna . Sih an ünsih . unde fram-
spuötigo chum hdra föne himele .
unde richeso hißr in dinero «eccle-
sia. Propter ueritatem (euuange-
lii^) . et mansuetudinem (passionis) .
') «uuielichcr», ohne punkl vorher.
Seh.
2) keheizis. Seh.
3) Fehlt bei Schilter.
^) (Evangelii). Seh.
') S. 154.
158
et iustitiam (iudicii) . Vrabe uuar-
heit unde mämenti . unde reht . Vuar-
heit lere unsih in sancto euuange-
lio 0 . mammendi sceioe in passione
(martero) . reht oüge in iudicio (suö-
no-tage) .
Et deducet te rairabiliter dextera
tua. Vnde leitet dih uuiinderlicho
din zeseuua^) . daz chit din geuualt.
Vuanda 3) uuünderlicho lebest dii .
uuünderlicho irstäst du .
Sagittae tuae acutae . potentissime .
Dine sträla sint uuasse . härto mäh-
tige . Diniü uuort kemügon filo .
siü dürhfärent diu herzen . uuanda
siü nuässiü"*) sint . unde becherent
siü ze rehte . uuanda siü mahtig sint .
Populi sub te cadent in corde *)
inimicorum regis . Vnder dih stur-
zent die liüte . Vuär uuirt der stürz?
In demo herzen des chüninges^)
fiendo . Du bist der chüning ^) . dir
undertuont sie sih . unde uuerdent
dar dierauöte . dar si6 übermuöte
uuaren .
**) Sedes tua deus in saeculum
saeculi. Din stuöl Got . unde din
riebe uueret iemer. Sedes iudaici
regni (der stuöl iudon riches) uue-
reta eina urist . äne ende uueret se-
des regni tui (stuol dines riches) .
Virga directionis uirga regni tui .
Kerta gerihtennis . ist dines riches
kerta. Si gerihtet die er chrümb
uuären . unde intuuunden . uuanda
sie äne in uuolton regnare (riche-
son) unde iro selbero uuillen tuun .
unde Gotes uuillen nah derao iro
duuingen .
Dilexisti iustitiam et odisti iniqui-
tatera. Du minnotost reht . unde
häzzetost unreht . Dar scinet . daz
din uirga (kerta) ist . uirga directio-
nis (kerta gerihtinnis) . Si ist infle-
xibilis (unboüglicb) . uuanda si fer-
rea (isinin) ist . unde einen regens
(rihtinde) . änderen cönterens (fer-
mülente) . regens spiritales (rihtinde
geisliche) . cönterens carnales (mul-
Hnde fleishche).
Propterea unxit te deus . deus
tuus . Föne diu sälbota dih Got .
din Got. Pater ruiehta dih . unde
salbota dih . uuanda du minnotost
reht . unde häzzetost ünreht. Vuaz
ist daz salb ? Tz ist spiritale (keist-
liche) unde inuisibile (üngesiün-
lich) . daz mit corporali (lichamhaf-
ti*^) unde uisibile (gesiünlichemo)
gezeichenet uuirt .
Oleo laetitiae prae consortibus tuis .
Mit demo oleo dero freuui sälbota
er dih . daz ist innocentia (unscä-
deli) . diu neheines des dinges ne ir-
^) Evangelio. Seh.
2) zesuua. Seh.
ä) uuanda. Seh.
^) uuas iu. Seh.
') chununges. Seh.
^) Chuning. Seh.
'j lichamhaftti. Seh.
0 S. 155.
0 S. XCVII.
159
hügel . daz sia suere . daz sia dürfe
riüuuen . Fore dinen getellon . Daz
chit . ferror danne andere heiligen .
uuanda föne dir uncto fgesalbatin *) .
sint keheizzen^) andere uncti (ge-
sälbote).
Myrra et gutta et cassia . a uesti-
mentis tuis . Föne dinero uuäte chö-
inent diö stancha myrrun ^) . unde
guttae . d!u ammoniaca heizet . unde
cassice . diu Gstula heizet. Daz chit .
föne fidelibus (geloübigen) unde
föne allero .ecclesia . chümet der
liüraent uirtulum (kuöttado) . der
also suözze ist . also der stäng diu
rero chriütero .
*) A domibus eburneis . Erchumet
föne helfentpeininen hiuseren . daz
chit . föne sanctis uirginibus (heili-
gen raagidin) . die föne diu mit hel-
fentpeine gezeicbenet uuerdent .
uuanda elephas pudicum animal
(chiüsche fieo) ist . unde füre eina
chenun . neheina mßr ne geuuinnet .
Ex quibus? hoc est inter quas
delectauerunt te filiae regum in ho-
nore tuo . ünder dien hiüsern lusta
dih dero chüningo^^} tohteron . diö
in dina era gebörin uuürden . Dero
dih lusta . die uuciren äpostolorum
filiaj (pöton tohtera ^) . dir ze eron
gebörne näls '') in . uuanda si6 chri-
stiana? hiezzent^) . nals pelriano}
noh pauliane. Aide filia! regum
(tohtra chüningo) sint niänige <ec-
clesiaj die alle chrisli heizzent . nals
PETRI noh PAVLI.
Astitit regina dextris S) tuis .
Selbiü diu chüningin diu <ßcclesia .
diu föne mänigen ecclesiis pestdt .
diu gestuönt ze dinero zesuuuün .
Dar gehörent iro chint ') ? Venite
nENEDiCTi PATRis MEi (chömint ke-
uuiehte mines fater). Diu zeuuin-
strun stät . diu neist regina . diu ge-
höret . ItE in IGNEM iETERNVM (fä-
rint in daz euuiga fiür) .
In ueslitu deaurato . In übergul-
timo ^^) geuuAte . daz chit mit demo
gegareuue sapientia; (uuistuöniis) .
Circumamicta uarietate . V'mbe-
helitiü ^0 mit fehl . ein uueder . uir-
tutum (tügido) aide linguarum (zün-
gon) . uuanda in misselichen Unguis
(sprdchon) ist si . misseliche . uirtu-
tes (tügide) hdbet si .
*) Urspünglich «gesallin». Schilter
liest «gesalbiulin».
2) keheizen. Seh.
3) myrrum. Seh'
^) Chüningo. Seh.
^) Verbessert aus «tohteron», wie es
scheint. Schiller liest «tohterun».
^) «Nals» und punkl zuvor. Seh.
'') heizent. Seh. Die folgenden werte
bis «naispetri» fehlen.
^) a dexteris. Seh.
9) Chint. Seh.
•0) oder luno, wie Schilter liest.
Das « m» ist deutlich, doch das « i » un-
ten weit rechts gezogen.
") Umbe helliu. Seh.
0 S. 156.
160
Audi filla et uide . Höre löhler
unde sih . chil der propheta . Muo-
ter mänigero chindo ') . tohter dero
prophetarum unde apostolorum uuaz
dir CHRISTI euuangelium ^) gebiete .
unde dära näh kesiehest du gloriam
dei . Fides euuangelii gereinet dir
daz herza . daz du den gesehen
mäht . den echert mundi corde (rein
herzen) gesehen suln ^) .
Et indina aurem tuam . Vnde die-
muöligo beide din ora . fernim sörg-
licho disen rät .
Et obliuiscere populum tuum . et
domum patris tui. Vnde habe in
Agezze dinen liüt . populum babylo-
niae (scänl^purge) . dannan du hur-
tig'*) pist . unde dines fater büs dia-
boli . der dar chüning *) ist . der dih
ünuuällicha gebär . mit flecchon di-
dinero sundon . unde uuirt regene-
rata (aberborn) in Christo ze dero
scöne innocentiae (üntärungo) .
Quoniam concupiuit rex speciem
tuam . Vuanda dina sconi uuile der
chüning . din brütegorao ^) . Er ist
scöne durh sih . du uuirdist scöne
föne imo . Äbsque mäcula . absque
ruga (äne flecchen äne ri'inzuu) .
uuile er dih sin . Solicha getuöt er
dih . sölicha förderot er . sölichiü
geriset imo .
Quia ipse est dominus deus tuus.
Vuanda er ist trübten Got diner .
pediügelöube dih hinnan . dannan ^)
du hurtig sist . unde uuird imo min-
nesam . dinemo sponso (priutego-
mon) domino deo.
Et adorabunt eum filise tyri in
muneribus. **) Vnde töbtera ty'ri
daz chit gentium (tieto) . chöment
unde betont in . geba bringend© .
daz chit raänige elemosinas tuöndo.
Vultiim tuum deprecabuntur ora-
nes diuites plebis . Din änaliüte fle-
hont alle die riebe sint . des chöraen-
ten fölchis . Sie uuellen alle . daz
du heiliga sponsa (prüt) gesehest
iro elemosinas . Sie uuellen in dero
tccclesia sceinen iro gedehtigi . Also
iz chit . In medio ^cclesi^ lavdabo
TE . (in miltero brütsamenungo lö-
bon ih dih"). Anderes uuär ne
toüg si . anderes uuär ne-ist . si
uuäriu .
Omnis gloria eins fili» regum ab
intus . hoc est prophetarum et apo-
stolorum . A'lliu iro guöllichi dero
selbun chüningo töhter . ist inuuert .
in iro conscientia (keuuizze) . Dar
ist si scöne . dar minnot sia iro spon-
sus.
In fimbriis aureis. In güldinen
fäson ist si gäro. l'ro lezzesten
') chiuto. Seh.
2) Evangelium. Scli.
3) sulen. Seh.
^) purtig. Seh.
^) brutigomo. Seh.
ß) lieber dem ersten ,,a" ein punkt.
'') ( — brutt samenungo — ). Seh.
*) S. 157.
0 S. XGVIII.
« -■ }&
161 1
uuerh sint ällero diüresten . uuanda
unde spiritales (keislih) uuördene
siwden üz^Iüz kernöst kesiehet tüi-
sin unde sezze an iro stuöl .
Dohten .
Meraores erunt norainis tui . in
Circumamictauarietate. Mitfehi
omni generatione et progenie . Diö
ümbehöliliu 0 • uuanda si alle tü-
gehügent dines namen unz de Rhei-
gede minnot.
ne ^) chüne uueret . uuanda sie
Adducentur regi uirgines post
principes (Fürsten) sint super ter-
eam . Einzen ^) uuerdent präht mä-
ram (über erda) ^ . also iro förderen
gede iro sponso regi näh iro. Si
uuaren .
uiiirt ze erist unita (ein mit Gute) .
Propter ea populi confitebuntur
ze deio unitate (einhafti) geziehenl
tibi in ajtcrnum et in saeculum s£e-
sih dura nah singulae (einzen) .
cuii . Föne diu iehent dir dine Hüte
Proxiraaj eins afferentur tibi . Dir
in^euua . unde in uueril uuerlte . In
turhten uuerdent praht die iro gele-
disemo libe . unde in demo churafli-
genun sint . unde iro gelih sint in
gen iehent sie dir . unde löbont dih .
fide (kloübo) unde in uirlutibus
Uuanda sus hißr äna gelöbot sint
(tiigedin) .
sponsus et sponsa (priütegömo unde
*) Adducentur in laetitia etexulla-
brüt^) . pediü heizet (•) diser salmo .
tione . adducentur in teinplura regis .
epithalamium . daz chit prütelob .
In freuui unde in^sprüngeli uuer-
dent sie brähl in Götes hus . in sanc-
tani .ecclesiam .
PSALML'S XLV.
Pro patribus tuis nati sunt tibi
filii . constitues eos principes super
omnem terrani. Füre diö aposlo-
IN FINEM PRO FILHS CHORE PRO OC-
CVLTIS PSALMVS.
los die er uudren . sint dir uuorden
Diser uuirt oüh kesüngen pro chri-
iro chint . die sezze zewbiscofen über
stianis die mit fiiiis cliore gezeiche-
älla erda. So du petrvm unde pav-
net sint . urabe loügeniü ding . diu
LVM ne-sehest . so neähto dih uue-
CHRISTVS cham ze geöffenonne .
sen intsäzla . nim die föne iro pra)-
Devs noster refvgivm et virtvs .
dicalione Gdeles (predigo keloübig)
V'nser Got ist zuö == fluht . unde
') umbeheltiu. Seh.
^) Schuld hat keine liiainarcrn.
3) Einzent. Seh.
5) (priuligemo). Seh.
3) deheinen. Seh.
8) heizzet. Seh.
*) S. 158.
»
In. Bd.
11
1G2
cräft ^) . Mänige suöchent . dArzuö?
fluhl dar chräft 2] ne-ist . Sölili ne-ist
unser zuo^fluht . si ist iiirtus (craft ^) .
si ist cbreflig ^) .
Adiutor in tribulationibns quae in-
uenerunt nos nimis . Helfäre in ar-
beiten . dero uns filo begagenet ist .
Vnder allen arbeiten ne-ist nebein
arbeit merora danne conscientia pec-
catorura (keuuizzeda sundon) . Pe-
diü ist dero meist ze Gote ze geflie-
henne ^) . *) Also die tatin die chri-
STVM ^) irslägen bäbelon . unde föne
PETRo geraanete compuncti (ircho-
men) uuürden . unde in frägeton .
QviD FAciEMvs (uuaz Hiugen uuir
tuön)? Dien uuas ze cbedenne .
AbiVTOR IN TRIBVLATIONIBVS Q\JE I\-
VENERVPiT NOS NIMIS. Vnde SO sie
baptizati (ketoüft) uuurden . unde
iro sundon securi (sibchurc) uua-
ren . do mablon sie ebeden . daz
bära näb folget.
Proplerea non timebiraus . dum
turbabitur terra . Föne diu ne fürb-
ten uuir uns . so diu erda gelruöbet
uuirdet . Daz ist gens iudea (iudon j
liül) . urabe fängenez uut gonlibus [
(tietin). Also diu erda ist miltemo j
mere . Dero erda uuas turbalio (ke- j
truöbeda) cbümftig . dia sie fürblen
nedorften . uuanda in Göt refugium
(zuöflubt) uuas .
Et transferentur montes in cor
maris ^) . Vnde nefurhten uuir uns .
rangen sie cheden . so die berga fer-
fuörel uuerdent in^des raeres herza .
Daz cbit so apostoli iudeam lazzent .
unde sie gentium cordibus (tieto
berzon) iro lera gebent diä iudei
feruuurfen . so neist uns ze fiirblen-
ne uuanda uuir dien montibus (per-
gen) fölgeen . Daz ist ze fern ernenne
föne selbemo demo raonte (perge)
qui est in uertice raontium (der dir
ist in öLeneliligen perge) . der äba
dero erdo in^den mere geuuörfen
uuard . nah sin selbes kebeizze . Er
Cbad. Si HABVERITIS FIDEM vt gra-
NVM SINAPIS . DICETIS MONTI UVIC TOL-
LERE . ET MITTERE IN MARE . ET FIET .
( babent ir geloüba also seneffes
cbörn so ebedent ir **) disen berge
zuö beue dib üf unde fal in den
mere so tuöt er also) . Er ist der
mons (perg) . den sie föne iudea
ferfuörlon ad gentes (ze dieteii) .
mit iro fideli pra^dicalione (ketriu-
uuun predigo S) .
Sonuerunt et turbatsB sunt aqufe
0 chraft. Seh.
2) craft. Seh.
3) Es steht «erafli
^) creftig. Seh.
5) zegefliehene. Seh.
ß) Chrummt. Seh.
") Heber «r» ein puiikt.
^) ketruuuun. Seh.
0 S. 159. **) S. XCIX.
163
eius . s. maris . Diö selben berga
scüUen praDdicando (predigondo) .
unde uuürden getruöbet') siniu
uuäzzer . uuanda gentes (liele) stiirm-
don so sie nouaiu doctiinam (niu-
uua lera) gehörton .
Conlurbali sunt montes in forlilu-
dine eius . Vnde die berga uuürden
getruöbet . in sinero slarchi . Vues
starchi? dne dei (Gotes) . der uirtus
(chräfl)isl. Vueliche berga? An-
dere berga . die montes sfcculi
(uuerlt perga) heizent nals *) mon-
tes dei (Gotes perga) . uuanda die
geuualligen dirro uuerlte^) . die
uuürden des in übelmo . daz iro le-
ges (ea) . föne G6les legibus (eon)
ferzören solton uuerden . Dar umbe
ne uuärd iz doli ze leibo . Nube
uuieo fuör iz.
Fluminis impetus la;tiflcat ciuita-
tem dei. Ana bläsöd dero Aho .
gefreüta Gotes purg. Inundatio (äna-
fluz) sancti spiritus . gemAhtigöla siA .
Dero getrünchen aposloli so uilo .
daz föne iro uuörabon fluzzen eheh
primnen . Allen iro auditoribus (lö-
sern) ze seti. Do uuard diu erda
genezzet . do uuürden ünbereliAftiü
herzen geberehaftöt . des freüta sih
mit rehte ciuitas dei (Gotes purg) .
Sanetificauit tabernaculura suum
altissimus . So luöndo . geheiligota
sina hereberga der höhesto .
Deus in medio eius non commo-
uebitur. Got ist in miltero bürg,
stürmen ouh montes sacculi (uuerlt
perga) . er ne uuirt ico doli dännan
iruueget . DAr ist er so mitter . daz
er in Allen-gelicho hilfet .
Adiuuabil eam deus uultu suo.
Got bilfcl iro mit sinemo Analiüte.
Er geUiöt sia geuuAr an sincn uuer-
rhen . daz er dAr ist . uuanda mani-
festa operatio dei (offon Gotes
uuercb) . daz ist uullus eius (sin
Analiüte'') .
Conturbata; sunt gentes. Dän-
nan uuürden die diete getruöbet .
daz chit . chAmen in Angest unde in
förhtun .
Inclinata sunt regna. Vnde ge-
diemuöton sih diu riebe . uuanda
siü chAmen unde betoton in .
Dedit uocem suam altissimus . et
mota est terra . Der höhesto gab
sina stimma . unde dAnnan eruu6-
geta sih diu erda. Peccalores (sun-
dere) kehörton siA . unde irbibeno-
ton dAr Aba . dien gab er siA ze gebo
die mArun geba brAhton in sine
apostoli .
Dominus uirtutum nobiscum . Got
dero lügedo . Got dero chrefto .
*) gelroubel. Seh.
2) uuuerlte. Seh.
^) Fchll bei Schiller.
*) S. IGO.
11
164
der sOlbiii chräft ist . der ist säraent
uns . V'be er säment uns ist . uuer
mag daone uuider uns sin?
Susceptor noster deus iacob . Isra-
helis Got . ist der ünsih inphäbet.
In dia selda inphahet er ünsih dan-
nan üz uuir fürder ferstözzen ne
uuerden .
*) Venite et uidete opera dei . quae
posuit prodigia super terram . Chö-
ment . ünde gesehent sinia uuerch .
diu er ze zeichenen gesezzet habet
6be erdo . Vuelichiu sint daz? Aide
uuieo tuöt er dfü?
Auferens bella usque ad fines
terrae . A'ba nemendo dia uuiga .
unz ze ende dero erdo . Daz uuas
in sinero aduentu (chümfle) . dö
föne augusto ianiporta (uuichporta)
betän uuard . Aide spiritaliter (keis-
licho) . daz sih sinero üdeliura (hol-
don) neheiner ze sinen geuuäfenen
nefersiehet . nübe ze Götis scerme .
Arcum conteret et confriuget ar-
ma . et scutum coraburet igni . Den
bögen ferniület er . unde diu uuäfen
ferbrichet er . unde den seilt ferbren-
net er in^demo fiüre . A'lla uueri
unde allen scerm nimet er dir . daz
du ze imo gefliehest . unde du che-
dest . Adivtor et svsceptor mevs devs
IACOB (min helfare unde ze^sib^nemo
ist Got ^). So gibel er dir arma euan-
gelica (des euangelii uuäfen) ueri-
tatis . continentise . salutis . spei .
fidei . caritatis (uuarheite füreburte
keniste kedingi triüuuo minno ^j . diu
habest du dänne föne imo . uuanda
er diniu ferbrennet habet . igne (in^
fiüre) Spiritus sancti .
Vacate et uidete quoniam ego sum
deus 3). Firront. Vuarazuö? Fir-
ront"*) unde gesehent . daz ih Got
pin . nals ir . Ih scuöf ^) iuüh . ih
scirmo iuüh. Firront ir des f^hten-
nes . läzzent mih fehten .
Exaltabor in gentibus et exalta-
bor in terra. Ih uuirdo irhöhet in
dieten . unde in erdo . Ih ^) kescei-
no . daz ih Got pin in gentibus die
märe heizzent . unde in iudeis die
terra ( erda ) heizzent . Cecitas
(plindi) kesciehet in israel (in iü-
don) . unz plenitudo gentium (folli
dieto) chümet in fine saeculorum
(in ende uuerlte) chöment iudei ^) .
et sie omnis israel saluus fiet (so
uuirt aller Gotes liüt kehälten) .
Dominus uirtutum nobiscum . sus-
ceptor noster deus iacob . Got dero
') zesihnemo. Seh.
2) (uuarhelle — ). Seh.
^) dominus. Seh.
'*) firront. Seh.
*) ih scuoff. Seh.
6) ih. Seh.
'^) Schiller setzt erst hier die sehluss-
klammer.
0 S. 161.
165
chrofto ist mit uns . uuanda er in
ördo mennisco uuörden ist . des
iüngeren si'ines (iacobis) Got . habet
unseren Iicbainen in[(bängen.
*) PSALMÜS XLVI.
IN FINEM PRO FILUS CUORE PSALMVS.
Pro filüs calui (unibe chint des chd-
lauuin *) . daz cbit ciiristi . Er heiz-
zct caluus (chälauuer) föne caluaria
(cluilo berge) di\r er cruciGxus (ke-
cbriuzegot] uuard. **) Diesinescalui-
tii (cbälauui) büondo cbaden crvci-
FiGE cRvciFiGE EVM (biUn hüin) . die
uuürden iu före gezeicbenet mit
dero cbindo huöbe . die ze eliseo
cbaden . ascendc calue asccndc ca-
lue (slig üf cbalauuo stig uf cbala-
uuo) . E'ne frazzen ursi (periu) .
dise ferslünden da3mones (liefela) .
OmNES GENTES PLAVDITE MANIBVS .
Häntslägont alle diele. Yuesent frö .
daz ir in cruce bint redempti (iilö-
set). Des iudei huölin . des men-
dent ir. Slägezent mit banden,
daz cbit . iuuuera mendi ougent an
guüten uuercben .
Jubilate deo in uoce exultationis .
Liüdont^) Gote inwfrölichero slim-
mo . Sceinent iuuuera freuui mit
lianden . unde mit zungun ^) .
(Jiioniam dominus excelsus terri-
biiis . Vuanda der böboGot ist 6ge-
b;\re . Ze bimele gefärner ist er
egebarc . dob er iudeis in erdo uud-
re ze liuObe .
Uex magnus super omneni ter-
ram . Michel chiining . daz cbit .
raahlig über alla erda . Mähtig über
iudeos . unde über gentes (liete).
Subiecit populos nobis . et gentes
sub pedibus nostris . Liüte habet
er uns ündertdn . unde diele . un-
der unsere fuözze . Daz ist uox
fidelium (keloübigero) föne infidoli-
bus (ungeloubigen) uuanda Christi-
an! richesont unde in üuderlan sint
pagani (hcidene) . aide daz sie ferro
hinderoren sint iro frehten.
Elegil nos heredilatem sibi. Vn-
sih chrislianos eruueleta er imo ze
erbe.
Speciem iacob quam dilexit . Er
eruu6leta daz pilde iacob . daz er
minnota . Sina scöni eruueleta er .
Vues uuas er scone ? A'ne daz imo
spirilalia (keislicbiü) uuerderen uuä-
ren . dänne carnalia (fleisclichiu) .
unde er bediü mit lenticula (linsi-
nin) gechAufta sines pruöder primo-
genila (erisporinni). Dannan uuard
kesprocben. Maior serviet minori
(der altero dienot demo iüngerin) .
uuanda impii (übele) muözzen ün-
') (- Chalauum). Seh.
2) Liulont. Seh.
') zuongun. Seh.
*) s. c.
•) S. 1G2.
166
dertän sia püs (kuöleu) . unde su-
perbi humilibiis (ubermuote dvo-
muoten ^) .
Ascendit deus in iubilatione . et
dominus in uoce tuba3 . *) Got fuör
ze hitpele in liüdungo . unde in^
hörnscalle . Aposloli liüdotou före
mendi . angeli scülton daz lütreista
hörn . daz der chäd . Hic iesvs qvi
ASSVMPTVS EST A VOBIS IN CiELVM . SIC
VENIET QVEMADMODVM VIDISTIS EVM
evjstem in c^lvm (diiTO hallento
der föne iü ze biraele genönien ist
der chumel aber also er in gesähenl
ze bimele färin) .
Psaliile deo nostro psallite . Nu
singent filii chore (chäluuin cbind) .
singent ünserrao Göte uuanda er
echert mennisco ne-ist . nübe oüh
r,ot.
Psallite regi nostro psallite . Sin-
gent ünsermo chuninge . singent
imo.
Quoniam rex omnis terrae deus.
Vuanda Got ist chüning üllero dero
erdo. E'r uuas er rex iudeoruni
(chuning iüdon) . unz er ediert in
clumt uuas . nü ist er allen gentibus
(tietin) cbunt . unde ällero cbi'niiug.
Psallite sapienter. Singent uiiis-
iicho . Vuiselicbo ne süngen . diö
*) Das « V » isl iibergescliiieben.
Schiller hat «domualen».
") lieber «i» eiti punkl. Ob zur an-
(ieulung einer andern silbcnablheilung,
da das worl durch das ende einer zeile
sinnige unsinnigen simulacris ^) (ab-
koton) süngen . Nü uuirt aber uui-
selicbo gesungen . übe uuir den
Got . den uuir ne gesehen . so filo
rnähtigoren bechennen . uuanda uuir
in danne mag kescehen ferchürin.
übe uuir in gesehen mähtin . so iu-
dei täten .
Regnauit dominus super gentes .
V'ber diete richesota truhten sid ^)
sinero ascensione (üfferte) . über
enen diet före .
Deus sedet super sedem sanctam
suam . Ad dexterani patris sizzet
er an sinemo heiligen stuöle . super
(üffin) Cherubim et Seraphim . Mä-
cho oüh du ö Christiane daz du sin
stuöl sist . Habe reine herza . an
derao ist sin gesäzze .
Principes populorum congregati
sunt . cum deo abraham . **) Dero
iiüto fürsten . sint kesäminot mit
Abrahamis Göte . Allero gentium
principes (tieto furstin) uuerdent
keloübig an christvm . der abrahamis
Got^) ist. Also der centurio (hun-
no) uuas föne gentibus (tietin) chö-
mener . föne demo der saluator
(haltanto) chad. Non inveni tan-
TAM fidem in ISRAEL (seüchiro ge-
loubo ne fänt ih under ii'idon nieth^) .
in die Iheile «simula» und «crisj
spallen isl?
3) Sid. Seh.
4) Gote. Seh.
5) niehl. Seh.
ge-
*) S. 163.
0 ci.
^- ■ =-ia
167
Quoniam dii fortes lerrae uehe-
MAGJfVS DOMINVS ET LAVDABILIS NI-
menler eleuali ^) sunt . Daz ist föne
Mis . Mabtig ist trübten unde harto
diu . uuanda iudei die er dii (köla)
lobesam .
uuaren . unde aber nü slärche erda .
In ciuilate dei nostri . Vuär ist er
harto irhäuen sint . *) harto übcr-
löbesani ? In unseres G6tes purg .
raiiOte sint . Vuaz sint honiines (men-
das chit in saocta .ecclesia (in dero
niscen) Ane terra 2) (erda)? Die
cbrislenbeit) . anderes uudr ne mag
an in selben starcbi suöcbent nals
iz sin. Kenuöge^) sint increduli
an Gole . die beizzent fortes terra)
(ungeloubig) . unde maliuoli (ubel-
(starcbe dero erdo) . Diz ist der
uuillig) . die ne sint ciuilas dei (Go-
sin . A'uanda iudeorum superbia
tes purg) .
(böbnuiüli) fercbören ist föne deo
In monte sancto eius . V'fen sine-
abrabam (abrahamis Gole) . bediü
mo heibgen berge . In 5) dero bürg .
uuerdeiit ex gentibus prineipes (föne
unde üfen deino berge . ist er lobe-
dietin die furstcn) kesämenot . daz
sam . Sligen üfen den berg . also
sie abrahamis kelouba ^) füre sie in-
der propheta ünsih mänoe . Er chit .
pbdben .
Vemte ascendamvs in moxtem domim
cbüment hara stigen üffen Gotes
perg) . Vuieo söl^raan dära üf sti-
PSALMLS XLVII.
gen? Vuir suln gcloüben an in . un-
PSALMVS CA>TICI FILIfS CHORE SECVNDA
SABI5ATI.
de an imo gerücchen (sligen) ze
dero höhi dero tügedo .
Dilalans exultationes uniuersa;
Hier uuirl aber gesungen filiis chore
terra; . Freuui allero dero erdo ge-
(cbalauuen cbindin) . föne mäne-
brcilendc . Magnus dominus habet
täge. Des täges uuard das firnia-
(dero michelo Gol unde der raah-
mentum (bimelfesli) gescäffen . daz
tigo) kehreilet fidem (kelouba)
die bezeicbcnet . diö in sancla »ec-
sancla} cccclesiaj in älla uuerll.
clesia firmi Teste) unde fortes 'starc)
Mons syon . latera aquilonis ciui-
sint uuider alle temptationes (chö-
tas regis magni . Syon der in ieru-
runga) . Föne dien uuirt nü gesun-
salcm ist . unde nördsila . daz chit
gen llliis cbore.
iudei in sünde . unde gcnles (liete)
') Heber «t» ein punkt.
■') kcnuoge. Seh.
2) Fehlt bei Schiller.
5) iu. Soh.
3) gelouba. Seh.
*) S. 164.
M
i
108
in norde . sint des niähtlgen chü-
ninges . purg. Föne dien zuein be-
stat diu cBCclesia (prütsämina) . Daz
ist diu gebreita freuui ällero deio
uuörlte .
*) Deus in domibus eius cognos-
cetur cum suscipiet eam. So Got
sia inphähet . so uuirt er ircbennet
in irohüseren. Er getuöt sia in-
phähendo . daz si in erchennet .
Quoniam ecce reges congregati
sunt. Vuanda chüninga gesämenot
sint . die dar före beizzent latera
aquilonis (sila nört) . Vuära 9?
Conuenerunt in unum . An einen
chüning . an einen lapidera angula-
rem (uuinchel stein) . der zuene pa-
rietes (zuo uuende) fuöget.
Ipsi uidentes sie admirati sunt.
Siniu zeicben gesebendo uuünderö-
ton sie sih.
Conturbati sunt commoti sunt tre-
raor apprehendit eos . Ketruobet
unde iruueget uuürden sie . unde
förhta cbäm sie Ana. Vuannan?
A^ne daz sie iro sunda bechandon .
unde sie sih dero ircbämen.
Ibi dolores ut parlurientis. **)
Dar uuürden iro s6r . also dero be-
renlun . Iro ser uuas poenitentia
(riiiuua 2) . dia gebaren sie .
In spiritu uebementi . conterens
naues Ibarsis . Der selbo Ireraor
(forbta) uuas in^drMemo ^) uuinde .
daz chit mit sin selbes starcbi fer-
brechendo cartaginis scef . Gentium
superbiam (tieto höhmuöti) bräb
diu micheli dero förhtun . Ziü uuirt
gentium supervia mit cartaginensium
sceffen bezeichenet . A^ne daz sie
under allen gentibus sih des scef-
uuiges ^) meist kuöllichoton ^) .
Sicut audiuimvs ita et uidimus .
in ciuitate domini uirlutum . in ciui-
tate dei nostri . Also uuir iz kehör-
ton geuuizegot föne prophetis . so
haben uuir iz keseuuen föne apos-
tolis irföllot . in des chreftigen
herren bürg . in unseres Gotes
purg.
Deus fundauit eam in a;ternum.
Got fundamentota sia in euua . si ne
uuirt furder ze-störet 0 •
Suseepimus deus misericordiam
tuam . in medio templi tui . Vuir in-
phiengen dina gnädo Got . in milti
dines büses. Du sceinest dina gna-
da uuärhafto guöten under mitten
dien . die dine sacramenta (uuiz-
zoth) niezzent . unde templum dei
(Gotes hus) heizzent . döh sie re-
probi (ferchörin) sin . Föne ^) dien
') «uuara », ohne punkl vorher. Seh.
2) (Riuuua). Seh.
3) in draUemo. Seh.
^) sceffuuiges. Seh.
s) kuöllichoton. Seh,
6; zerstöret. Seh.
^; «föne», ohne punkt vorher. Seh.
*) S. 165.
0 S. CIL
169
anderes uiiär *) j^osciibeii ist . Si-
CVT LILIVM I.XTER SPI.NAS . ITA PRO-
XIMA MEA !> MEDIO FILIARVM (alsO
der lilio ist undir dörnin also ist
min Däh-sippa in mitten töhteron).
Siö heizzent üliae (töhtera) . sie
sint aber mala? fllia; (übil töhlora) .
doh ist lilinm . under in mitten.
Sccundtim noraen tuum deus . ita
et laus tua in fines lerrcC . Also din
namo chömen ist in ende dero erdo .
so ist oüh chömen din lob . Din
lob ist an dien . die rehto lebent.
lustitia plena est dextera tua .
Din zeseuua ist irfüUet mit rehte .
Vuanda ze dinero zesuuun ne cho-
ment . neheine dne rehte . Doh mä-
nige sin ze uuinstrun . mänege sint
oüh ze zesuuun .
La^telur mons syon . et exultent
filise iudae . propter iudicia tua do-
mine . Freuue sih sjon . daz ist
«ecclesia catholica (ällelich prüt^sä-
menunga) . freuuen sih töhtera iud<E
(piihte 0 . daz sint alle sanct;e feini-
na3 (heilige fröuuua) . umbe -) dine
urteilda trübten . uuanda du gesci-
dost oues ab hedis (scdf föne geiz-
zin) . unde gehOrist iro gebet so sie
chedent >e perdas cvm impiis ammam
MEAM (ne ferliüs mit übelen mina
sela) .
Circumdate syon et complectiraini
eam . Nu fernemcnt alle male ui-
uentes (übilo lebenle) . in dero mitti
misericordia dei (Götes kndda) in-
phängen uuirt . V'rabe häbent syon .
uuärtentiro uirtutis (tügide^) . unde
ümbe fähent sia mit caritate (min-
non) . nals mit scandalis (uuerron) .
Narrale in turribus eins . Zellent
iro lob in diön turribus (turrin) .
diu si üf irrihtet häbent . contra he-
reticos (gloüb ? irren) .
Ponite corda uestra in uirtute
eins. Denchent an iro tüged . uuieo
michel iro Caritas (minna) ist . unde
bildont sia.
Et distribuite domos eius . Vnde
iro praidicatores (prediäre) . zetei-
lent iro hiüser . Paulus unde bar-
nabas fären in domum prajputii (in
hüs füre^^uudhste) . ändere apostoli
fären in domum circumcisionis (in
hus umbe ? snitis ^) .
Ut enarretis in progenie altera .
quoniam hie est deus deus noster.
Daz ir zelent . hina in änderro chün-
nezalo . so cnRisxvs chömen si . däz
er Got ist . unser Got. Vuie lango?
In aeternum et in saeculum saeculi .
luweuua . unde in^uuerlt uuerlte .
Ipse reget nos in sa3cula . E'r
rihtet unsih iemer . uuanda er rex
(chüning) ist.
') puhte. Seh.
2) übe. Seh.
0 lugitc. Seh.
'*) umbesniUis. Seh.
*) S. 166.
l*?©
*) PSALMUS XLVIII.
**) IN FINEM FILIIS CHORE PSALMVS.
Filii CRVCis (chriüzis chint) uuerdeot
hier gemänot^) . daz sie ze Gotes
uuistuomnie -) dencben . uude irre
ne sin .
AVDITE HJ-ICOMNES GENTES . CHRISTVS
chit . Kehorent disiü uuortalle diete .
Auribus percipite oinnes qui habi-
tatis orbem . Mit öron des herzen
ferneraent alle büara dero uiiörlte .
Quique terrigeiie etfilii hominiini .
Kehorent ir erdpürtigen . iinde ir
menniscon chint . daz chit peccato-
res et iusti (sundige unde rehte) .
Adam uiias lerrigena (erd-piiuuo ^)
CHRISTVS uuas filius hominis (menni-
scen chint) . Kehorent so uuedernio
ir gelih sint . primo aide seciuido
adam (demo cresten ^>) adame aide
demo andern ^) .
In unum diues et paupcr . Keho-
rent säment richer unde ärmer daz
chit superbi et huniiles (hohmuötige
unde nidermuotige) .
Os meum loquelur sapienliam .
Min raunt sprichet den uuistuöm .
Min raunt kesäget '') in uuer ih pin.
Ih pin sapientia dei (Goles uuis-
tuöm) .
') gcmahnot. Seh.
2) uuisliiomi ne. Seh.
2) erd purno. Seh.
^) Scheint in « öreslin » verhcsscrl.
Et meditatio cordis mei pruden-
tiam . Vnde raines herzen ähta .
sprichet fruölheil. Föne herzen chö-
meut miniu iiuort . mit dien ih iüh
fruöto . Dien ne tuön ih kelicho die
ein sprechent . unde ander uuellen.
Inclinabo in parabolam aurem
raeam . Ih keheldo min öra ze mi-
nero sägo . Ih uueren selbo . daz
ih lero . Aber pharisei (sünder-
man) lerent . daz sie tuöndo ne
uuerent .
Aperiam in psalterio propositio-
nera meam . Per corpus (dürlicha-
men) öiFenon ih mina toügeni^).
Ih chiimo selbo in corpore (in li-
chamen) . unde lero iiih . ünsemfta
fcrnümist ^) .
Cur tiraebo in die mala? Ziü sol
ih mir fnrbten in übelmo tage . so
dies mortis (lag todis) chuniet?
Iniquitas calcanei mei circumda-
bit me? Vrabe grifel mih danne daz
ünreht minero fersenun . daz chit
raines endes . so iz ändere tuöt?
Qui confidunt in uirtute sua et in
raullitudine diuitiarum suarura glo-
riantur . So iz die tuöt . die sih
fertri'ient iro sclbero chrefte? unde
sih kuöllichont iro michelen rih-
tuömes?
5) anderen. Seh.
6) gesaget. Seh.
7) Uiogenl. Seh.
S) ferniinist. Seh.
*) S. CHI.
0 S. 167.
Ki^
1
*) Fraler non rodcmit . rediinet
uuise sint . der ünuuiso unde der
honio? Der Göte cbit paler (fäter) .
goüb . uuerdent säment ferlören .
der chit chiusto fraler') . Den ciini-
Der so ünuuise ist . daz er sih selben
STVS ne losla . mag den n)ennisco
ne bechennet . unde so göuh . daz
lösen . so die uudnnenl . die ze iro
er ne ruöchet sinero säldon . dero
chrefte sih fersehent?
i6o uuederer uuirt ferlörin .
Non dabit deo placalionem siiam .
Et relinquent alienis diuilias suas .
Der des iiuünet . der ne gibet niebl
Vnde fremiden lazzent sie iro ribluö-
Göle mil diu er sib bulde .
ma. Vuieo aber übe sie cbint ei-
Et prajciura rcdcraptionis animaß
gen? Diu sint in oüh fremede .
siiae. Noh daz uuerd sinero söIo
uuanda siü in ne sint nüzze . Also
lösungo. Der ne gibct eleraosinam .
diuiti (domo riehen) frömede uuA-
der ne luöt irao amieos de mamona^)
ren dö er inwhcllo uuas . die sinen
iniquilalis Cfriünt föne unrebtes
rihtuöm besäzzen.
scäzze) .
Et sepulcbra eoruni domus eorum
Et laborabil in feternum . et uiuet
in aiternum. Vnde sint iro grab so
adbuc in Gncra. Ynde föne diu ist
siö denchent . ienier iro hiüser .
er ierner in arbeiten . unde lebet ie
Tabernacula eorum in progenie et
nob ane ende . Also diues sepultus
progenicm .Vnde iro gczclt in^cbi'in-
in inferno (der riclio begrabener in
ne . unde inwchiinne . Föne diu ma-
dero bello) . äne ende mit arbeiten
chont sie marmorea sepulchra (stöi-
lebet.
niniü grap) . sämoso diu si'ilin iemer
Non uidebit interilum . cum uide-
iro selda sin . Vuäre diues (ricbolf)
rit sapientes morientes . Der söli-
dar geseldot . so ne brünne er ze
cbo ne becbennel niebt inlerilum
hello .
(ferlornissa) . so er uuise gesiehet
**) Vocauerunl nomina sua in ter-
irslerben . unde er cbit . sie sint fer-
ris suis . in sepulchris suis . Dar ze
lören. Yuaz ist sie iro uuistuöm
iro greberen häreton sie in^) benä-
ferfängen? V'be er becbändi inleri-
men. **"•) I'ro after^cbomen uuisoton
lum (ferlornissa) . so uuissi er sih
iro grebero . unde dargoümondo (i.
ferlören . nals sie .
uuirlondo) . hareton sie in dära .
Simul insipiens et slullus peri-
afler heidenemo site . Vuaz ferfieng
bunt . Die ne uuerdent ferlören die
daz die töten?
') Also Seh. In der handschrifl steht
^) mammoua. Seh.
«fater», ist aber durchstrichen.
3) in (ir). Seh.
*) S. 168. **) S. 169. ' *
**) S. CIV.
1«»
Et homo cum in honore esset .
Don intellexit. Vnde mennisco ne
uuissa . daz er inwcron uuas . Daz in
imago dei (Gotes kelichenisse) zierla .
daz nebechända er . Föne diu ge-
scah imo süs. Vuieo?
Comparatus est iumentis insipien-
tibiis et similis factus est illis . De-
mo ünuuizzigen fehe uuard er gee-
benot . unde demo uuard er gelih .
So ferro stürzta er .
Haec uia illorum scandalum ipsis .
Diz ist iro uueg . in selben ze spiir-
nedo . daz chit ze offendiculo . A'b-
tot sie ieman änderro sauge . demo
uuirt iz oüh ze scandalo .
Et postea in ore suo benedicent.
Vnde dära näh tanchont sie göte iuw
iro munde . Näh allemo irreden .
uuerdent sie ypocrite (keh'hseara) .
uuanda sie temporalia bona (ziteli-
chiu guöt) habende . föne herzen
Got ne löbent . doh sie iz tuöien mit
uuorten .
Sicut oues in inferno positae . Sie
sint also scäf . nals nieht echert
scäf . nube also scäf in^hello gesti-
gotiü .
Mors pastor est eis . Der tud ist
iro hirte . Cmusxvs ist uila (lib) .
diebolus ist mors (löd) . Also uita
in^himele guötero scäfo hirte ist .
also ist in hello mors hirte dero rü-
digon scäfo .
Et dominabuntur eorum iusti in
malutino. Vnde rehte uualtent iro
inwuöhtun. Hier ist näht . hier uual-
tent unrehte dero rehton. So diu
naht fergät . unde iz hina ') tagen
beginnet . so uualtent aber rehte
dero ünrehton .
Et auxilium eorum ueterescet in
infernura a gloria eorum . Vnde iro
helfa irfirnet in^hello . dar chöment
sie äba^) iro guöUichi. Alle helfa .
scazzes . friündo . geuualtes . unde
al daz ze-guöUichi triffet. ferliesent^)
sie da.
Verumtaraen deus redimet ani-
mam meam de manu inferi cum ac-
ceperit me . *) Aber Got irlöset
mina sela . föne hello geuuahe . so
er mih inphähet . Christvs sprichet
daz ofTeno föne imo selbemo . unde
föne sinen liden . Er fuör ze hello ,
er uuard ouh inphangen in^hirael
mit dien sinen .
Ne timueris cum diues factus fue-
rit homo . et cum multiphcata fuerit
gloria domus eins . quoniam non
cum morietur accipiet haec omnia .
neque descendet cum eo gloria eins .
Ne fürhte dir nieht . daz du iiiisälig
sist . so ein ander man riebe uuör-
*) hinna. Seh.
2) aber. Seh.
3) ferliessent. Seh.
*) S. 170.
173
den si . unde sines hiesces kuöliichi
gemanjgfaltot si . uuanda so er irstir-
bet . so ne nimet ') er iz hina mit
imo . noh dünne ne feret mit imo
sin guöllichi . Vuaz habeta diues in
bello ane fiur?
Quia anima eins in uita ipsius be-
nedicetur. Vuanda er sdlig geheiz-
zen uuirt . ünz er lebet pedid ist er
ünsälig . so er irstirbet .
Confitebitur tibi cum benefeceris
ei . Er danchot dir Gote . so du imo
uuola tuöst . So du in chestigost .
so lasterot er dih .
Introibit usque in progeniem pa-
trum suorum . Et gdt hina in die
allun slähla sinero förderon . Also
übel so die uuären . so ist er. Abel
unde cain sint männoliches förde-
ren . So uuederen der man bildot .
der ist sin fördero. Der süslih^)
ist . so hier gescriben ist . des för-
dero ist cain .
Vsque in a?ternum non iiidebit lu-
men . Got ist lieht ne gesihet ^) er
niemer . Ziü ist daz?
Homo cum in honore esset non in-
tellexit . comparatus est iumentis
insipientibus . et sirailis faclus est
illis . Daz ist föne diu . uuanda er
sina era nebechanda . unde er be-
*) nitnmet. Scb.
2) sus lih. Seh.
3) gesiehet. Seh.
4) sangmeistero. Seh.
diu uuard keebenot . unde gelih rin-
deren unde rossen .
PSALMUS XLIX.
PSALMVS ASAPH.
Uuer uuas asaph? Er uuas filins
barachiel . öinerdero sängmeislro'^) .
föne dien man liset in paralipperae-
non . die an dien seilon dise sälmen
Gote süiigen. Ze dero uuis ist di-
ser salmo asaph *) uuanda er sang .
daz in dauid I6rta . Vnde ferror ze
fernemenne . asaph chit synagoga
(diu gelädeta^). Diu 9) synagoga
dero geloubigon . unde dero heili-
gon ällförderon . sprichet hier . l'ro
ist diser salmo .
DüVS DEOßVM DOMINVS LOCVTVSEST.
Got dero Göto . daz chit . dero heili-
gon . die föne gratia dii (kenddon
göta) heizzent . selber truhtcn . der
sprach . Vuaz ketela er sprechcndo .
Et uocauit terram . a solis ortu
usque ad occasum . Er sprach .
unde uuista ze sinero geloüba alla
erda . alle die in^erdo^ sizzent . föne
sunnun üfkange . unz ze iro sedel-
gange .
**) Ex sion species decoris eins .
5) Verbessert aus «keladela )). Schil-
ler hat « kcladala».
*) «diu», ohne punkt vorher. Seh.
') S. 171.
0 S. CV.
174
Föne sion chumct sin zic^ra bilde .
Sion ist in icrusalem . dannan üz
chämen apostoli . die uns chiistum
chunlon . den sin diuinitas (Göte-
heit) före allen zierta .
Dens manifeste ueniet. Got chii-
inet öffeno . Der er cham toiigeno .
der chumet änderest öffeno . Do
er cham . do uuard imo erteilet . so
er aber chümet . so irteilet er.
Dens noster . et non silebit . V'n-
ser Got chümet . unde ne suiget .
doh er nü suigee . uuanda er chit in
iudicio (an demo suöne tage) . Ite
m iGNEM ^TERNVM (färint in euuig
fiür).
Ignis in conspectu eins ardebit.
Fiür brinnet fore imo . Daz pren-
net die paleas (heleuua) . Der sih
paleam bechenne der furhte daz
fiür.
Et in circuitu eins tempestas uali-
da. Vnde umbe in starch uuint.
Des sceidet 0 die guöten föne dien
übelen . Den uuint tuot diu uuinda
diu in sinero hant ist . also iz chit .
CviVS VENTILABRVM IN MANV EIVS . ET
MVNDABIT AREAM SVAM . ET CONGRE-
GABIT TRITICVM IN HORREVM SVVM . PA-
LEAS AVTEM COMBVRET IGNI INEXTIN-
GViBiLi (Des uuinda ist an sinero
hant . unde fürbit er *in tenne . unde
sämenot er den ehernen in sinen
spichare . diö heleuua äbir die
brennit er in ünirloscinimo -) fiüre.
Aduocabit caeluni sursum . et ter-
ram . Er lädot üf den himel . unde
dia erda . *) Daz chit . rehte unde
unrebte lädot er ze sinero urteildo .
Ziü?
Discernere populum suum . Ze
sceidenne sinen liüt. Föneuuemo?
Föne dien übelen . V'be hiör säment
püent . ubele unde guöte . dar scei-
det er sie .
Congregate illi sanctos eins . Sy-
nagoga (diu geladeta) sprichet nü ad
angelos (ze engelen) . Sämenont
imo sine heiligen . Vuanda iz danne
feret also christvs chit in euangelio .
Mittet enim angelos svos et con-
gregabvntvr ante evm omnes gen-
TES (ir sendet sin engila unde uuer-
dent kesäminot füre in alle diete ) .
Qui ordinant testamentum eius .
Die sina beneimscrift ordinont . Die
also teilent unde tuönt . so er an
buöchen geböten habet. Die cari-
tatem (minna) sceinent . elemosinam
gebent . hospites (keste) inphähent.
Super sacrificia . Lieberen uuerch
Göte danne öpfer. Vuanda er chad .
Misericordiam volo . et non sacrifi-
cium (irbarraeda uuil ih . nais
opher) .
Et adnuntiabunt caeli iustitiam
') sceidot. Seh.
I 2) unirlosemimo. Seh.
*) S. 172.
1*75
eins . quoniam dcus iudex est . Vnde
so luöndo cbiindent csdU daz chit
iiisti (rehle) . siiia iuslitiam (reht) .
uuanda sie uuizzen daz Got selbo
irteilare ist . den niöht ne trüget.
Audi populus raeus . et loquar.
Nu sprichet curistvs . Höre min liüt .
undc daiine spricho ih. Ne uuile
di'i mir hören . so ne bist du min
liüt . so suigen ih .
Israhel . et testiflcabor tibi . Höre
du israel . unde ih sägo dir .
Deus deus tuus ego sum . Daz
fernim . daz sägo ih dir . Got pin ih .
din Got pin ih . Lösest du mir . so
bin ih din Got . Ne lösest du mir .
danne bin ih Got . nais aber din Got.
Mir ze guöte bin ih Got . dir ze frei-
son ne bin ih din Got. Vuelichen
Ion uuile du . äne mih selben? An
diu habest du mih . daz ih din Got
pin . Dar du mih habest . dar ha-
best du guötelih .
Non super sacrificia tua arguam
te . Vrnbc diniu opfer ne irrefso ih
dih . uuanda ih ne mAlon dih . ziü
du mir ne bringest tauruiu pinguem
(feiztin phar) . *) aide bircuni Opti-
mum (poccho bezzesten) .
Holocausta aulem lua in conspec-
tu meo sunt seraper . Aber diniu
brantiopfcr sint ieo fore mir. Daz
chit . ih uuile daz din muöt föne ca-
ritale (rainnon) inzündet si . daz ist
min zinseisca . lü 0 uuas sito . so
regiones prouintia) (diö gebiüreda
pürglös) uuürden . daz man hiez si6
zins keben . Daz keböt hiez indictio
(keuualt-pot) . Nu bin uuir trühte-
nes prouintia . daz chit sin flibtiant .
unde nü haben uuir fernömen uue-
liche uectigalia (zinsa) er uns uuile
indicere (kebeten) . nü sin gerno
under sinero indictione (keuualt
pöte) .
Non accipiara de domo tua uitu-
los . neque de gregibus tuis hircos .
Ih ne uuile chalber föne dinenio
hus . noh pöccha föne dinen herton .
Vnz ih des ruohta in ueteri testa-
mento (in altero beneiraedo) . do^)
före zeichenda ih . uuaz ih in nouo
(in niüuuero) inphähen . uuile .
Quoniam mex sunt omnes fere
siluarum . iumenta in montibus et
boues . Föne diu ne uuile ih siü
eiscon ze dir . uuanda min sint aUiu
uuildiu tiör . unde geuueidotiü föho
in^börgen . unde inne ständiu rinder
ze chripho .
Cogiioui omnia uolatilia csdU . Ih
pechenno ^) älliu diu gefügele dero
lüfte . Vbe mir iro lustet . ih pe-
chenno siü baz danne mennisco .
1) Lu. Seh.
2) doh. Seh.
3) Schilter hat hier noeh die worle
«siu baz danne mennisco».
*) S. 173.
176
uuanda ih uiiissa iro getät . dia siü
nü häbent . er siü uui'irdin .
Et pulchritudo agri mecum est.
Vnde feldscöui ist säment mir . Si
ist mir chunt über al ^) .
Si esuriero noD dicam libi . Hun-
geret mih . daz ne chlägo ih dir .
Meus est enim orbis terrae . et
plenitudo eins. Diu uuerlt ist min .
unde äl daz dar inne ist . uuaz kibest
du mir ?
Nunquid manducabo carnes tau-
rorum . aut sanguinem hircorum po-
tabo ? Vuanest du mih ezen färrin
fleisg . aide trinchen bucchin bluöt .
so uuieo mir iz ze opfere ch6me ?
Immola deo sacriücium laudis . *)
Opfero Gote . öpher löbes uuanda
du föne imo habest . so uuaz du
libeles ketän habest 2) . unde er dir
beläzet . so uuaz du übeles ketän
habest. **) Daz opfer habest du in
dir . du ne darft iz uz^uueit suöchen .
Daz ist . daz ih suöcho . daz ih dir
uuile indicere (ketuialt pieton ^) .
Et redde allissiino uota tua . Vnde
dine dige antuuürte demo höhe-
sten .
Et inuoca me in die tribulationis .
*) Dieser salz fehlt bei Schiller.
2) Schilter hat die worle «ubeles ke-
tän» in klammern gesetzt, und leicht
können sie sich auch aus dem folgenden
satze hierher verirrt haben. Doch ist
vielleicht auch nur « ubeles » verschrie-
ben , und es sollte «guotes » stehen.
et eruam te . et honorificabis me .
Vnde häre "*) mih äna so dir not si .
unde danne löse^) ih dih . unde des
lobest du mih .
Peccatori autem dixit deus . quare
tu enarras iustitias meas? et assu-
mis testamentura meura per os tu-
um? Nu sprichet aber asaph. Ze
demo sündigen chad Got . umbe
uuaz redenost du min reht? unde
ziü rimest du in munt min testaraen-
tum (beneimeda) . uetus (alta) aide
nouum (niüuua)?
Tu uero odisti disciplinam . et pro-
iecisti sermones meos retrorsum .
Du häzzest dia zuht . unde uuürfe ^)
hinder dih miniu uuort . Du ne uuol-
tost fore oügon haben niina lera .
uuen mah du danne leren ?
Si uidebas furem currebas cum eo .
et cum adulteris portionem tuam po-
nebas. Du gienge sameutdemo die-
be . dar du sin geuuär uuiirde . unde
mit dien . die mit anderro chenon
ligent . habetost du teil . Daz chit
übelo tuönten hiilfe du . unde stuen-
de^in bi .
Os tuum abundauit malitia . Diu
munt uuas fol . daz chit din herza
3) lieber dem « e » in « pteton » sieht
ein punkt.
^) hara. Seh.
ä) Schilter «lose danne», wie ur-
sprünglich auch in der handschrift.
ß) uuirfe. Seh.
^) stuonde. Seh.
0 S. GVL
0 174.
8 a
Ullas fol übel * uuilligi . Du gesAlio
deum . Fernement diz . ir Götes also
gerno . daz iz übelo fuör .
irgezzent eigent . so disör .
Et lingua tua concinnabat dolos.
Ne quando rapiat . et non sit qui
Vnde diu zunga sprüh keslago den
eripiat. Nio er iüh ne zuerhe ad
bisuih. Du chöndost domo uuöla
uindiclam (ze rdcho) . unde iü nie-
sliblen . der i'inrehto teta .
man ne helfe .
Sedens aduersus fralrem luum lo-
SacriGcium laudis honorificabit
quebaris . Muözzigo sizzende hin-
me. Opfer löbes öret mih nals
derspracbotost du andermo man.
föne i'ibelmo . nube föne guötemo .
Et aduersus filiura matris tuae .
Et illic itcr in quo ostendam illi
ponebas scandalum. Vnde dinero
salutare dei . Vnde dar ist diu fart .
muoter chiude Idte du spirneda .
an-dero ih irao geöugo Götes haltare
Matris <ecclesiae filios (muoter prüt-
CHRiSTVM . Laus (lob) daz chit psal-
samenungo chint) irtost du .
modia (salinon-^sang) . leitet in ze
Hajc fecisti et lacui . Sus täte du .
himele . dar curistvs ist.
unde suigeta ih . Ih ferlruog dir iz .
Existimasti inique . quod ero tui
similis . Föne demo suigenne uudn-
**) PSALMUS L.
dost du ünrehto . *) daz ih dir gelih
st.
Arguam te . Ih inchAn dih . so iz
zH uuirt . so Göt manifeste (öffeno)
PSALMVS DAVID . QVANDO VENIT AD
EVM NATHAN PROPIIETA . QVIA IN-
TRAVIT AD BERSABEE.
chiiraet . et non silebit (unde niet
Diser salmo uuas dauidis chära . dö
ne-suiget) .
in nathan inchonda dero missetäte .
Et statuam contra faciem tuam .
daz er mit bersabee slief . sines hö-
Vnde gestello dih gägen dinerao
rechnehtes ') ch«''nun uriic . unde er
änasiune . Ih luön daz du dih sel-
in unibe sfa frümeta irslägen -) .
ben bechennest . unde du dir misse-
Vnde ein sunda diö änderun irrähta.
lichest. Vuanda du er uuizzen ne
Miserere mei devs . secvxdvm
uuöltost uuer du uuirist . in^heilo
MAGNAM MISERICORDIAM TVAM . Gnade
geeiscost du iz .
mir Got . after dinen michelen gnä-
Intollcgite ha;c qui obliuisciniini
don . Süslih uuiinda ^) ne mag ke-
') herechnechtes. Seh.
3) uiianda. Seh.
2) -Ucber «g» ein punkt.
*) S. 175. **) S. CVII.
======= ^
III. Bd.
ms
heilet uuerden . äne dina märun
medicinam (lachenunga) .
Et secundum niultitudinera mise-
rationum tuarum . dele iniquitatera
meam . Vnde after dero mänigi di-
nero irbarmidon . liligo mina üne-
beni . Daz uuas ünebeni . daz ih
änderrao teta daz ih mir selbemo ne
uuolti .
Amphus laua me ab iniquitate
mea . Vuasg nu mer äba mir min *)
ünreht uuizzentes . danne du er tä-
tist ünuuizzentis . So uilo 0 diz
mera si . so uilo mer uuesg mih .
Et a delicto meo munda me.
Vnde minero missetäte reine mih.
Quoniam iniquitatem meam ego
agnosco . Vuanda ih min ünreht
selbo bechenno . bediü nebechenne
du iz. Vuanda ih iz andon . bediü
neando 2) du iz .
Et delictum meum coram me est
semper . Vnde min missetat ist emi-
zis^) före mir. Ih irhügo-*) ieo .
unde io uuaz ih häbo getan .
Tibi soli peccaui . Dir einemo
sundota ih. Du eino bist rehterin-
geltäre . uuanda du eino unsundig
pist. Aide sus. Vbe ander man
sundot . einemo Gote sundot . Vbe
chüning sundot. Gote unde chü-
ninge sündöt .
Et malum coram te feci . Vnde
übel teta^h före dir. Daz leidot
mih . daz ih dir änasehentemo sus
ketörsta^) geluön .
Vt iuslificeris in sermonibus tuis .
Gnade mir . daz du geuuäre sist aUw
dinen uuorten . Vuelichen? De frvc-
TV . VENTRIS . TVI . P0NA3I . SVPER
SEDEM . TVAM ^) .
Et uincas cum iudicaris . s. te ni-
hil indigno debere (tih niüuuetis
sculdig uuesen mir ünuuirdigemo) .
Vnde du gestritest dinen geheiz ze
türinne . so du irteilet uuerdest .
mit rehte den ze läzenne . So man
chede . daz ih in^fersculdet habe .
so erhuge gnädon . unde gerih .
Ecce in iniquitatibus conceptus
sum . et in peccatis peperit me mater
mea. Sino . in^ünrehte inphieng
mih . unde iUwSundon gebär mih
min rauöter. Gnade mir . uuanda
äne niüuue sculde . häbo ih alte
sculde . säment dien ih inphängen
unde gebörin uuard. Vueliche sint
daz? A''ne die föne Adam allen men-
1) uuilo. Seh.
2) ne anda. Seh.
3) einizis. Seh.
^) irhugo. Seh.
5) gelorsta. Seh.
ß) Die zwiseheri jedes wort gesetzten
punkte seheinen von späterer hand , so
wie folgende übergeschriebene worte :
«von den wochir buchis din seze ich üf
stvol din». Schiller hat « uon den uo-
chir buchis din sezze ih uf stul din.)»*
S. noch einleilung, s. 14 , ende.
*) 176.
179
niscon chomen sint? umbe die bap-
tisDQum (loüfl) gesözzet ist . Aoe die
CHRiSTVs einer Lara cham .
Ecce enini ueritatem dilexisti .
Siüo . du minnolostO die uuArheit.
*) Daz ih iehendo rainero sundon
uuAr sägeta . daz licheta dir . also
iz Chit . PVRA CONFESSIO LIBERAT A
MORTE (lüter blüht löset föne tö-
de'O.
**) Incerta et occulta sapienti«
tuae manifestasti mihi . Diu unguis-
sen unde diu toügenen dines uuis-
tuomes . öffenotost du mir . Daz
din sapientia christvs chumftig hära
iHwUuerlt ist . daz oüglost du mir . so
uuio ih nü süs missefarin hÄbe .
Asperges me ysopo et raundabor .
So er chumel . so besprengest dii
mih mit ysopo . also leprosos (mise-
len) . unde danne uuirdo ih kerei-
net . Vuanda so ist keböten in leui-
tico (an öouuart-puöche) . daz le-
prosi sibenstunt pesprönget uuiir-
din . mit kelünchotemo ysopo in^
demo öpherbluöte . unde dännan .
keheilet uuürdin .
Lauabis me . et super niuem deal-
babor. Danne uuäscest du mih.
unde danne uuirdo ih uuizzero sne-
uue. Vuanda reinerun sela kibest
du mir . danne dehöin corpus (Ilcha-
men) uuerden miige .
Auditui meo dabis gaudium et
laililiam. Freuui unde mendi tuöst
du mih kehören . so du chist. Ve-
NITE BENEDICTI PATRIS MEI . PERCIPITE
REGNVM . QVOD VOBIS PARATVM EST
AB ORiGiNE MVNDi (choment ir gc-
uuiehten mines fater inphähcnt daz
riebe daz iii fore kearuuet ist föne
änagenne uuerlte).
Et exultabunt ossa humiliata .
Vnde danne ^) freuuent sih . diu nü
in poenitentia (riuuuo) gediemuötcn
bein. Oüh ist ein ander auditus
(kehoreda 0 . der den man freuuet .
deriOwdemo herzen ist. Föne demo
iobannes chad . ämicvs sponsi stat
ET AVDIT EVM . ET GAVDIO GAVDET
PROPTER vocEM SPONSI (des priCite-
gomen friüiit stat unde höret spre-
chen . unde före mendi mendet ir
umbe die lutun 5) des priütegomen •
Der so getano auditus (kehörda)
machot ossa humiliata (kedicmuotiu
bein) . uuanda er des gloriam (kuöl-
licho 0 erchennet . des uocera (lu-
tun) er inu'uert kehoret . Den in-
uuertigen auditum (kehörun) bäbe-
ton prophetfc unde apostoli unde
alle doctores (lerärra) . Föne demo
*) minnoslost. Seh.
2) Man könnte anch «btuht» lesen
wie Schilter hat.
3) danna«. Seh.
*) S. CVIII. **) S. 177.
4) kehorela. Seh.
5) l)Han. Seh.
6) Schiller hat es im texte vor «glo-
riam».
12
ai
11
180
mag oüh disiü sententia (reda) fer-
Ergib mir dia fröuui dines haltaris
nömen uuerden.
CHRISTI . an^dero ih fore disen sün-
Auerte faciem tuam a peccatis
don uuas . dia ih nü ferstän mir ge-
meis . et omnes iniquitates meas
minnoröta uuesen .
dele. Vuende din änasiüne föne
Et spiritu principali confirma rae .
mfnen simdon . unde tiligo alle mina
Vnde gefestino mih mit demo förde-
sunda.
rostßn geisle . Vuer ist der? äne
Cor mundum crea in nie deus.
Got . föne demo gescriben ist. Devs
*) Skephe in mir reine herza . so
spiRiTvs EST (Got ist keist) . So ge-
reine . daz ih furder sus ne raisse-
festeno mih uuanda du mir iz nü
tuöie 0 .
fergeben habest . daz ih furder scül-
Et spiritum rectum innoua in uis-
dig ne uuerde .
ceribus meis 2) . Vnde grehten sin
Docebo iniquos uias tuas . Dänne
ih meino rationem . den ih sundon-
lero ih unrehte diiie uuega . unde
do gechrumpta . den geniüuuo in
sägo in uuieo du . mir iniquo (ün-
minen innähten . dannan diz adul-
rehlin) gnädetost . unde oüh si6
terium (legirhuör) chömen ist. Fe-
gnädon ne ferchünnin"*) .
steno mih dar . dar ih nü zebröde
Etimpiiadte conuertentur. Vnde
uuas .
guötelose uuerdent ze^dir becheret .
Ne proicias me a facie tua . Föne
Nieht ein ünrehten unde sündigen .
dinemo änasiüne neferuuerfeist ^ )
nube ioh dien uuirsisten geheizzo ih
du mih. Reine mih so . daz ih dih
danne gnäda föne dir . übe sie sih
kesöhen muözze .
pezzeron uuellen .
Et spiritum sanctum tuum ne au-
Libera me de sanguinibus deus .
feras a me . Vnde ne n6mest du mir
deus salulis mea). Löse mih Got
dinen heiligen geist . daz chit spiri-
föne dien uuerchen carnis et sangui-
tum prophetiae (keist föresago) . den
nis (fleiskis unde bluölis) . daz chit
ih före hAbela . so uuieo ih in nü
corruptionis (iruuarimsso ^} . uuanda
ferscüldet habe .
gescriben ist . Caro et sa>gvis reg-
Redde mihi la^titiam salutaris tui .
NVM DEI NON POSSIDEBVNT . NEQVE COR-
1) missetuote. Seh.
3) ne feniuuerfeist. Seh.
2) Rsch. Nola. lies spirilus . i. Ratio-
4) ferchunniu. Seh.
nis . prophetiae . et piincipalem . De his
5) Undeulliche schrift. Sehiller hat
tribus interroga iudeum . et nescit re-
« iniuarmisso».
sponsum.
*) S. 178.
:_.
181
uvpTio IN coRRVPTioNEM (flcisk unde
bluöt nebesizzent Gotes riche nob
iriuuarlungo — uniruuartungo) . *)
Löse mih Got minero belli . dia uuir
nob ne beigen . uuanda si cbümftig
ist.
**) Et exultabit lingua raea iusti-
tiam tuam . Vnde daniie säget niSn
zi'inga mit freuui din rebt . unieo du
niebt ein ze gnddon . nübe lob ze
rebte haben 0 uuile . pa3nitentem
suscipere (riüuuonton inpbaben).
Domino lahia mea aperies et os
meum adnuntiabit laudem tuam .
Trübten du induöest^) mine lefsa .
unde min münl cbündet din lob .
daz du mib scuöffe unde sündonten
neferliezze . unde niina confessio-
nem (piiiibt ^) inpbienge . unde mib
dero sündon inbünde .
Quoniam si uoluisses sacrificium
dedissem ulique . Vuanda übe du
öpber uuöltist . umbe mina sunda .
daz käbe ib dir. Mänige früscbinga
mabti ib dir bringen . übe du sie
uuöltist.
Uolocauslis autera non delectabe-
ris. A'ber dero ne ruöcbest du .
prdntsöpber ne uuile du. Salutaris
hostia (uuizzot-opber) uuirt mite be-
zeicbenet so iro zit chumet . so ne
ist anderes dürft .
•) habenl. ScIi.
2) inluoest. Seh.
3) piuiht. Seh.
Sacrificium deo Spiritus contribu-
latus. Göte ist lieb opher . geblüe-
nez muöt .
Cor contritum et bumiliatum deus
non despicies . Kemületez herza
unde genidertez . ne fersibest du
Got. Salutarem hostiam (uuizzot*
opber) bringen sacerdotes (euuar-
ten) . cor contritum (fermulet herza)
bringe männolib .
Benigne fac domine in bona uo-
luntate tua syon. Trübten duö min-
neglicbo syon in guötemo dinemo
uuillen . Sceine guöten uuillen di-
nero <ecclesife (prütsamenunga) .
Et edificentur muri ierusalem.
Vnde föne domo uuillen uuerden
gezimberot die bürgmüra ierusa-
lem ^) . Kezimberot uuerden die fe-
stina ünserro inmortalitatis (üntodi-
gi) . in fide spe et caritate (in ge-
loübo kedingi unde an minnon) .
Tuuc acceptabis sacrificium iusti-
tiae . So inphäbest du opher des
rebtes . elTusionem sanguinis christi
(uzköz cbristis pluötis).
Oblationes et holocausta. Vnde
inpbähest uuisunga . unde brönne-
früscinga . Also die sint . die sih ze
Göte becberent . unde oüb die-, diö
sih zündent . mit dero Götes minno .
Tunc inponent super altare tuura
•*) Dieser ganze teulsche Satz fehlt
bei Schilter.
*) S. CIX.
0 S. 179.
1»^
uitulos . *) Danne legent sacerdo-
tes (euuaito ') chalber üfeu dinen
altäre diu der lichent. Nals föne
dero sueigo genömeniü . niibe in
sancla .ecclesia gezogene iüngelin-
ga sanctos (heilige) et innocentes
(ünsundige). Also Laurentius uuas
unde Viucentius et ceteri tales .
PSALMUS LI.
IN FINEM INTELLECTVS DAVID . CVM
VENIKET DOECH IDVMEVS ET ANNVN-
TIAVIT SAVL ET DIXIT. VENIT DAVID IN
DOMVM ABIMELECH.
A-n cHRisTVM siebet disiu fernümest
dauidis . uuanda sin fient anticbri-
stus hier irrefset uuirdel . den
doech 2) iduraeiis bezeichenet . Vm-
be dauidis kenide sluAch doech sa-
cerdotes . umbe christis kenide slä-
het antichrislus martyres .
QviD GLORIARIS IN MALITIA QVI PO-
TENs ES? Cheden alle mit dauid .
uuaz kuöllichost du dih inwarge . du
dir mahtig pist? Ne mügen oüh tier
unde uuürnie übelo tuon?
Iniquitate tola die . Vuaz kuölli-
chost du dih in^ünebeni allen dag .
Du tuöst ieo ändermo daz tu dir ne-
uuoltist ziü dunchet dir daz kuöl-
lih?
0 euuarlen. Seh.
2) Doeg. Seh.
In^iustitiam cogitauit lingua tua .
V'nreht ähtota din zunga . Vnreht
uuas dir in muöte unde in mun-
de.
**) Sicut nouacula acuta fecisti do-
lum . Du habest mit trügeheile ge-
tan . also daz scärsahs tuöt . Iz niraet
daz bar . nals den lib . Also habest
du mit allen dinen ünchusten imo
daz üzzera genömen . Sin guöt näme
du imo . sinero selo ne mähtost du
täron .
Dilexisti malitiam super benigni-
tatem. A'rgen uuillen minnotöst
du mer danne guöten uuillen .
Iniquitatera magis quam loqui
aequitatem . Vnde ünreht sprechen
mer dänne reht. Tenebras (finstri)
uuären dir lieberen dänne lux
(liebt) .
Dilexisti omnia uerba praecipita-
tionis . A'lliü uuort niderscrecchi
minnotöst du . ***) ih meino . diu in
den döt ^) screcchent . Vuar ana ?
In lingua dolosa ^) . An uizesen
(i. ünchustigen) uuörten . Vuanda
du uuissost . daz änderer übelo teta .
du chäde aber . daz er uuöla täte .
Propterea deus destruet te in
finem . Föne diu störet dih Got in^
ende. V'be er dih nü ne störet . so
dero uuerlte ende chümet . so stö-
ret er dih .
3) tod. Seh.
4) Ueber « d » ein punkt.
*) S. 180. **) S. 181.
0 s. ex.
183
Euellet te . et emigrabit de taber-
naculo suo . Er uuelzet dib üz . unde
uerfuöret dib ferro föne sinemo ge-
zelte .
Et radicem tuam de terra uiuen-
tiura . Vnde dina uuürzellun uuir-
fet 0 er üzzer dero lebendon erdo .
Säment di^n säligen ne läzet er dib
püen .
Videbunt iusti et tiraebunt . Rehte
gesßbent hiCir in uuerlte . uuaz imo
gescehen sol inw6nero uuerlte . unde
furbtent iro selbero .
Et super eum ridebunt. Vnde iuw
enero uuerlte lächent sie sin .
Etdicent. Vnde sus cbedent sie. i
Ecce homo qui non posuit deura
adiulorem suura. Sino . uuär der
man ist . der Götes belfa ne suöbta .
Sed sperauit in multiludine diui-
liarum suarurn . Nübe sib trösla ze
sinemo micbelen ribluome .
Etpraßualuitinuanitatesua. Vnde
gereib in sinero üppegbeite folle
fuör mite .
Ego autem sicut oliua fructifera
in domo dei • spcraui in misericordia
dei . *) Aber ib ne uuas imo gelib
cbitdauid. IhuuaskelibinGötesbus.
d^mo birigen öleboüme . unde ge-
dingta an Götes knäda . nals an den
scaz . so er teta . Vuauda ib an Göte
unolta uui'irzellon . bediü bin ib
pirig poüm . pediü gebiro ib chri-
sivM . deroleura sinero electorumist .
In aeternum et in saeculum sajculi .
Vuico längo gedingo ih an in?
Ecbert nu? lob nü . ioh iömer in>_
uuerlt uuerlte.
GonGtebor tibi in saiculum . quia
fecisti . Dir bin ib iibtig . daz du iz
täte. Dil scbi6de mib föne disemo
doCcb . du uuoltost mib . unde fer-
uuürfe in .
Et expeetabo nomen tuum quo-
niam bonum in conspectu saneto-
rum tuorum . Vnde bito ih dines nä-
men . uuanda er guöt ist . in dinero
beiligon gesibte. Dar iro gaudium
irfuUet uuirt dne ende . dar becben-
net si6 ffuöten dinen näraen.
PSALMUS LH.
IN FINEM PRO A5IALECH INTELLECTVS
DAVID.
Süslib fernümist ist dauidis pro par-
turiente (urabe die berentun) . Daz
ist <ecclesia . si ist parturiens (pe-
rinte) . si liget in-^cbindebette . si
ist notbafte . si bäbet hißr pressu-
ram (notb) .
DiXIT IIVSIPIEXS IN CORDE SVO NON
EST DEvs . Vuer ist so ünuuizzig .
daz er chede . daz Got ne si . üne
der ubelo tuöt . unde chit . Got uuile
I iz so . Der fersäget . daz er Got si .
>) uuirffet. Seh.
*) S. 182.
184
Vuanda liehet imo ünreht . so ne ist
er Got. ludei chäden oüh föne
CHRISTO. No.\ EST DEVS . OCCIDAMVS
EVM (er nist Got slähen in) .
Corrupti sunt. Die Götes so fer-
loügenent . die sint iruuärte in iro
sinne .
Et abhoniinabiles facti sunt in
uoluptatibus suis. Vude föne diu
sint sie leidsaine in^iio nmötuuillon ,
Vnreine sint iro uuillen.
Non est qui faciat bonum . uon
est usque ad unura . Noh einer ne
ist iro . der uuöla tuöe .
Dominus de caelo prospexit super
filios hominum . ut uideat si est in-
tellegens . aut requirens deum . Got
*) uuärteta hära nider föne hiniele
äUwdero menniscon chint . ze gese-
henne . übe deheiner Got pechenne
aide uuelle . **) Got nedärf uuar-
ten . uuanda er alliu ding uuelz . er
tuöt aber die uuärten an dien er ist .
Die uuartent föne himele . dar iro
gedäng ^) ist.
Omnes declinauerunt siniul . Dar
sah er . daz sie alle uuängtön .
Inutiles facti sunt. Vnde ünnuzze
uuörten sint.
Non est qui faciat bonum non est
usque ad unura . Vuanda sie echert
filii hominum (sVme dero mennis-
con) sint . nals dei (Gotes) . pediü
ne ist under in . noh einer der uuöla
tuöe .
Nonne scient omnes qui operan-
tur iniquitatem ? Ne suln die alle
noh keeiscon iro unreht . die iz nu
tuönt . unde iz uuizzen ne uuellen?
Der tag chumet . daz sie chedent.
QviD NOBIS PROFVIT SVPERBIA ET DIVI-
TIARVM lACTATIO ? TrANSIERVNT ILLA
OMNIA TAMQVAM VMBRA ( UUaZ tohta
uns übermuöti unde rihtuömis ruöm
siü fersuuundun also scäto 2) .
Qui deuorant plebem raeam ut ci-
bum panis . Die neimo ih . die min
fölch ferslindent also bröt. Die also
, ünirdrözzen sint sie ze sldhenne .
so bröt ze ezzenne.
^ Deum non inuocauerunt. Got ne
j häreton sie äna , daz er in sih selben
gäbe . mibe daz er in hier era unde
scäz kabe . Des sie gereton daz äna-
häreton sie . daz uuölton sie ze in
chömen .
Ibi trepidauerunt timore . ubi non
erat timor. Si6 förhton in . dar
förhta ne uuas . Sie förhton ferlie-
sen diuitias (ribtuom) nals sapien-
tiam (uuistuöra) . daz in mer mahti
sin .
Quoniam deus dissipat ossa eo-
rum qui homiuibus placent. Vuanda
Got zebrichet dero bein . diö men-
I niscon lichent. ludei uuolton li-
') gedang (geding, spes) ist. Seh, | 2) („uas — ). Seh.
0 S. 183. **) S. CXI.
18S
eben ronianis . föne diu uuürden iro
böin ferbrochen . christvs uuolta li-
ehen sanctis (heiligen) unde fideli-
bus (dien geloubigen) die filii dei
(Gotes chint) sint . nals filii homi-
num (chint mönniscon) . imo ne
uuürden bein ferbrochen .
Confusi sunt quoniam deus spre-
uit eos . Sie uuürden gescendet .
uuanda Got ferchös sie . Mit rehte
*) sid si6 Göte ne uuolton liehen .
unde si6 chäden non est devs (er
ne ist Got) .
Quis dabit ex syon salutare isra-
hel? Vuer gibet föne syon hal-
tare israheli? Vu6r? dne d6mo sie
chäden. Nox est devs (er ne ist
Got) .
Cum conuerteril dominus capliui-
tatem syon . exultabit iacob . et lae-
tabitur israel . So Got peuuendet
syönis (höun uuärto) ellentuöm . so
sprüngezen iacob . unde freuuet sih
israhel . Der iüngero sun . uerus
iacob . uerus israhel (uuärer ünder?
scranch . uuärer Gotes änesöo) . der
mündet is. Vuendet uuirdet daz?
In resurrectione in nouissima die
( an urstendi an demo iugesten
tage«).
PSALMUS LIII.
IN FINEM IN YMNIS INTELLECTVS IPSI
DAVID . CVM VENERVNT ZIPUEI ET
DIXERVNT AD SAVL . NONNE ECCE
DAVID ABSCONDITVS EST APVD NOS.
Selbemo dauid ist fernümist iuwlö-
besangen . daz chit an disemo gä-
genuuerten psalmo . der an curistvm
siebet. Er sang in do christo dö
ziphei chämen . unde sauli sägeton .
daz dauid dar bi in geborgen uuas.
Ziph hiez ein stat . dannan hiezzen
ziphei die dar säzzen . Ziphei uuirt
latine geantfristot florentes . daz chit
pluönte . unde uuöla diehente . Mit
dien uuerdent peccatores pezeiche-
net . die hier in^uuerlte uuöla die-
hent . unde gruöne sint . Aber da-
uid pezeichenet christianos . die sih
hier bergent . unde aber geöffenot
uuerdent in iudicio (ze suöno tage) .
so CHRISTVS chüraet iro guöUichi.
Nu bitet dauid daz in Got föne in
löse.
Devs in nomine tvo salvvm me fac .
et in uirtute tua iudica me. Got
kehalt mih före zipheis . in dinen
nämen . unde irteile mir in dinero
chrefle . Sid man fluöchondo chit .
Ivdicet te devs (über teile dib Got) .
mit uuelichero baldi ist hiör ge-
sprochen. IvDicA ME (irteile mir)?
*) (— iungesten — ). Seh.
*) S. 184.
186
äne daz er före sprah . Salvvji me
FAC (kehalt mih) . Also er chäde .
*) Salvando ivdica ME (kehaltendo
irteile mir) .
Deus exaudi orationem meam.
Got kehöre min gebet . uuanda ih
ne bito florem (diehsimin) zipbeo-
rum.
Auribus percipe uerba oris mei.
Fernim mit öron diu uuort mioes
mundes . uuanda ih seterna bona
(öuuig kuöt) geron zeinphähenne .
Daz kebet föUe chöme . noh ne ir-
uuinde hinnont dinen öron .
Quoniam alieni insurrexerunt ad-
uersum me. Vuanda fremede irbü-
ret sint . uuider mir . Ziü fremede?
Ne sint ziphei in tribu iuda (iüdor-
slahta) . also dauid? Ane daz sie
iniqui (unrehte) Sint . unde bediü
alieni (fremide) .
Et fortes quesierunt animam me-
am. Vnde starche suöhton mina
sela . Saul unde sine miuistri (die-
nistman) färeton mines libes .
Et non proposuerunt deum ante
conspectum suum . Vnde ne gegä-
genuuerton sie Got före iro oügon .
Daz chit . nehäbeton sie Got före
oügon . Durh in neliezen sie iz .
Ecce enim deus adiuuat me . Se-
hent no . Got hilfet mir . I'nuuert
toügeno . nals uz^uuert .
Et dominus susceptor est anima;
meaß . Vnde trübten ist inphängere
minero selo . Dar ist sin helfa 0 .
Auerte mala iuimicis meis . Vuen-
de übel föne mir . ze minen fienden .
Daz ne ist fluöh nube uuizzegtuöm
des chümftigen fiüres .
In ueritate tua disperde illos . In
dinero uuarheite ferliüs si6 . Sie
bluönt nü . in iro uanitate (üppe-
heit) . lä siö danne iruuerden in di-
nero ueritate (uuarheite) .
**) Voluntarie sacrificabo tibi .
Vuilligo öpheron ih dir . Vuilligo
löbon ih dih . nals umbe ander .
äne umbe dih selben .
Et confitebor nomini tuo quoniam
bonum est . Vnde iiho 2) dinemo nä-
men uuanda er guöt ist. Er ne ist
ander . äne guöt . Cuöt heizzest du .
daz ist din nämo .
Quoniam ex omni tribulatione
eripuisti me . Vuanda du mih lö-
stost . föne allen binon . daz habet
mih keleret . daz din nämo ist bo-
num (kuöt) . unde summum bonum
(daz fürsta guöt) .
Et super inimicos meos respexit
oculus mens . Vnde min oüga über*
sah mine fienda zipheos . ***) Ih
häbo iro bluömen überuuärtet an
dih sehendo . unde daz kelirnet ^) .
quia omnis caro foenura . et claritas
*) Schilter hat die Übersetzung in
klammern eingeschlossen, wie zwi-
schenzeiliges.
2) ubo. Seh.
3) gelirnet. Seh.
0 S. 185.
0 S. CXII. ***) S. 186.
187
hominis sicut flos foeni (al fleisc ist
höuuue . unde mönniscin pürlichi
also hoübluomen *) .
PSALMUS LIV.
IN FINEM m YMNIS INTELLECTVS IPSl
DAVID.
Christvs ist Dnis (ende) . christvs
ist unser perfectio (dürnohli) . An
in siehet . daz in disen laudibus
(löbin) kesüngen uuirt. Die selben
laudes (lob) sint fernümist 2) dauidi .
daz chit christiano populo (liüte).
Vues sint siö imo fernumist? Daz
hiör ne ist regio gaudendi sed ge-
mendi (laut mandungo sunder siüf-
tödes^) . et non exultandi . sed plan-
gendi (noh sprängonis sunder chd-
ronnis) . Vnde übe dehein exulla-
tio (frösprangot) unseren herzon
äna ist . daz diu ist in spe (än^ge-
dingi) . nals in re (äntsacho).
ExAVDI DEVS DEPRECATIONEM ME-
AM . ET NE DESPEXERis dcpiecatio-
nem meam. Kehöre Got mina
llöha . unde uefersih mina digi .
Intende mibi et exaudi me. Duo
min uuära . unde gebore mih .
Contristatus sum in exercilationc
mea . Ib pin unfrö uuorden in mi-
nero geuöbedo . Daz chit . an denio
leide . daz mir föne dien ubelen ge-
scj^ben ist . daz mih uöbet unde
gcrtet . pin ih so irl6gen . daz ih iz
chümo ferträgo .
Et conturbatus sum a uoce inimi-
ci . et a tribulatione peccatoris . Vnde
bin getruöbel före des Heiides stim-
mo . unde före dero binun des sün-
digeu. Ih uuolta die minnon . die
mih häzzent . du irret mih infirmitas
mentis (unchraft muötis) . daz chit
muötsuht . unde nimet mir dia lüteri
des herzen .
Quoniam declinauerunt in me ini-
quitatem. Vuanda iro unreht cher-
ton an mih mine fienda. Sid uuAren
mir bewünrehte fient • uuanda ih in
hold uuas .
Et in ira molesti eranl mihi . Vnde
in iro zorne . uuären si6 mir inblän-
dene . Des uuile mih Got kenielot
uuerden . unde mit diu uoberot er
mih . Aber daz ih iz ferträge . daz
ist über mine chiefte .
Cor meum conturbatum est in me .
*) Des dinges ist min herza gelruö-
bet . uuanda iz uuiget mir .
Et formido mortis cecidet super
me . Vnde tödes forhta cham mih
äna . Odium (hoz ^) ist der töd .
*) Das «r» aus Verbesserung entstan-
den. Schiller liest «publichiw.
2) fernumift. Seh. In der folge oft so,
doch später meistens wieder richtig.
3) siufloles. Seh.
^) haz. Seh.
0 ^^. 187.
188
also dilectio (minnesami) derlib ist.
Odium (haz) forhta ih .
Timor et tremor uenerunt super
rae . et conlexerunt me tenebrae.
Forhta unde bibenot chämen mih
äna . unde finstrina bedähton mih.
Dilectio ( minnesami ) ist luraen
(lieht) . odium tenebrae (haz finstri-
na) . Also iz chit . Qvi odit fratrem
svvM iiT TENEBBis EST (der siuen
bruöder hazzet der ist in finstri) .
Et dixi . Vnde dö chad ih .
Quis dabit mihi pennas sicut co-
lumbae . et uolabo et requiescam?
Vuer gibet mir also tübun fedevä .
daz ih fliege unde räuuee ? Vuer ge-
hilfet mir daz ih mit minnon inwei-
note gefliehe . aide irsterbe . nio mih
fientscaft ne überuuinde?
Ecce elöngaui fugiens . et mansi
in solitudine . Sino geferret pin ih
fliehendo . unde inweinote uuöneta
ih. In^des herzen toügeni tuälta ih .
dar echert Got saraet mir ist . dar
suöhta ih räuua . unde fant sörgün .
Expectabam dominum qui saluum
me faceret . a pusillo animo et tem-
pestate . Föne diübeitihtrühtenes .
daz er mih hielte före uueihmuöti ^) .
unde före düneste . Er slief 2) in
minemo sceß"e . unz ih uueihmuöte^)
uuas . unde unz ih ne dähta . uuaz
er umbe mih leid . So ih is irhüge-
ta . unde er an mir iruuächeta . so
stilleton die uuella . so ne uuäg mir .
daz ih leid . uuanda ih föne irao
uuissa . merun not irlittena .
Precipita domine . Screcche sie
nider trübten. Er uelle-i) sie . uuan-
da sie ze^höhe sint .
Et diuide linguas eorum . Vnde
sceid iro zünga . die einstimme ze
übele sint.
Quoniam uidi iniquitatem et con-
traditionem in ciuitate . *) Vuanda
ih unreht kesah . unde uuidersprä-
cha inwdero bürg . Föne diu flöh
ih iuweinote . uuanda mir daz iuw
dero bürg misselicheta. Daz ist du
bürg . dar linguae uuürden diuisse .
dia Got iruälta . **) doh sia alle
peccatores ieo noh ilen zimberon .
Die ac nocte circumdabit eam su-
per muros eius iniquitas . V'nebeni
umbe haibot diä bürg öbe dien mü-
ron . l'ro unreht ist höhera . danne
iro müra .
Et labor in medio eius . et iniusti-
tia. Vnde in^iro mitti ist arbeit .
unde unreht . daz chit oppressio
(firdrüccheda) . unde nefanda iudi-
cia (meinis überteilida) .
Et non defecit de plateis eius usura
et dolus. Vnde iuwiro gäzzon ne-
') uueichmuote. Seh.
2) sclieff. Seh.
3) uueiehmuote. Seh.
4) Eruuelle. Seh.
*) S. CXIII. **) S. 188.
189
gebräst uuuöcheriingo unde bisuui-
ches . Vbelo uuuöcherot . der lüzzel
gibet . unde filo inpbähet . uuirs
uuuöcherot . der urabe uuort raän-
slabt tuöt .
Quoniam si ininiicus maledixisset
mihi . sustinuissem ulique . Vuanda
übe min ftent mir übelo spräche .
daz fertruögo ih.
Et si is qui oderat me . super me
magna loculus fuisset . absconderera
me utique ab eo. Vnde der mih öf-
feno bäzzet . spräche der föne mir
über-muötechlicho ^) . unde täte er
mir . drouuun . dänne bürge ih mih
före imo . Ih rümdi dien so geta-
nen . unde fuöre inweinote .
Tu uero homo unanimis . dux
mens et notus mens . Aber du min
einmiiötigo . min uuiso . min chün-
do . riete 2) mih äna . Daz uuiget
mir hartor.
Qui simul mecum dulces capiebas
cibos . Du säment mir äzze .
In domo dei ambulauimus cum
consensum ^) . Ih unde du giengen
einiihtigo ''♦} in^demo Götes hüs .
Vuir iahen an einen Got . unde be-
teton einen Got . den ne eretost du
an mir.
Veniat mors super illos . Der töd
chöme die äna . die söhh sint . also'
') ubermuotelicho. Seh.
2) riehte. Seh.
^) consensu. Srh.
'') einjihligo. Seh.
*) S. 189.
Gür di6 genäm . di6 mit moyse striten .
Et descendant in infernum uiuen-
tes . Vnde fären iro principes (Für-
stin) lebende ze hello. Also da-
than ^) unde abiron . di6 hoübet des
scismatis (des rehtis sceidungo)
uuären . Aber mysticre (pezeichin-
licho) färent die lebende ze hello .
die uuizendo ferlören uuerdent .
Quoniam nequitia in habitaculis
eorum . Vuanda arguuillo in iro sel-
don ist. Dar siö echcrt eina uuila
uuesen suln . dar sceinent sie iro argi.
*) In medio eorum. In iro mitli.
Daz ist iro herza . Dar ist iro mah-
tia (übeluuillo) .
Ego autera ad deura claraaui . et
dominus saluabit me . Ih häreta
aber ze Göte christianus (cristane)
popuUis unde er gehielt mih . unde
nam mih üzzer dien uuidermuöten .
Verpere et mane et meridie . narra-
bo et adnuntiabo et exaudi et uocem
meani . In häbent uuanda christvs
dö uuas in cruce in^mörgen do chri-
stvs iisluönt . in mitten dag '') do
er irbiihet uuard ad dexterani patris
(ze zeseuuun sinis later ") . zello ih .
unde chundo . unde er gehöret mina
stimma .
Hedimet in pace aniraam meara .
ab bis qui appropinquant mihi . Doh
^} dalan. Seh.
6) tag. Seh.
') (— zesuuun sines — ). Seh.
190
si6 stürmen . er irlöset raih in^fride
föne diön . die sih ze mir nähent .
Föne uuiü chist du nähent?
Quoniam iuter multos erant me-
cum. Vuanda sie under mänigen
die palea (heleuua) sint . säment
mir uuären . nals mit ünmänigen
die triticum (chörin) sint .
Exaudiet deus . et humiliabit eos
qui est ante saecula . Mih kehöret
Got . unde gediemuotet sie . der er
dir uuerlte ist . Sie leitet ne uueiz
uuer mitlunt chömener . der före
uuerlte richesot . der genideret sie .
Non enim est illis commutalio .
et non timuerunt deum. Daz ist
föne diu . uuanda in iro libes uueh-
sal neist . unde sie Got ne forhton .
Extendit manum suam in retri-
buendo . Er recchet siua hant ze
löne . In iudicio lönot er in .
Contaminauerunt testamenlum
eins. Sie intuuereton sina erbe-
scrift. Vuieo chit diu scrift? In se-
mine TVO BENEDICENTVR OMNES GENTES
(an dinero chünnescefte uuerdent
kesegenot alle diete) . Der hereti-
cus (ünrehtero geloübo) unde scis-
maticus (rehtsceidig) ist . der ist
kesceiden 9 f^öne corpore ( licha-
min) CHRISTI . der ne suöchet bene-
dictionem in semine (segen in dero
siahto) abrahaß . bediü ne lösßt er
domo testatori (erbe^scriben) .
Diuisi sunt prsB ira uultus eius .
et appropiauit cor illius . Föne si-
nemo zorne uuürden sie gesceiden .
unde do nähta sin herza . So arriani
chämen . so uuard in trinitate (in^
trinnisso) *) Gotes uuillo dürnohto
geöffenot . do nähta sih diu rehta
fernümest 2) dero catholicorum
(rehtfölgerro) . l'ro questiones (uuis-
fräga) uuürden discussae (irscütet ^) .
dannan begönda seinen diu uuär-
heit.
MoUiti sunt sermones eius super
oleum et ipsi sunt iacula . Siniu
uuort sint linderen unde uuelcheren
danne oleum . unde diu selben ^)
sint sträla . Götes uuort diu herte
uuären . sint uuelh uuördeniü . an
dero uuelchi . neist in iro chraft in^
gangen . nube sanctis praedicatori-
bus (cuöten prediarin) sint siü in-
gescöz peuu6ndet .
lacta in deum curam tuam . **)
Diu gescöz ne brütten dih . uuirf an
Got dina sorgun .
Et ipse te enutriet. Vnde er ziü-
gedot dih . unde er ist din portus
(stedi) .
Non dabit in aeternum fluctuatio-
nera iusto . Pediü ne läzet er derao
*) gesceiden. Seh.
2) fernumeft. Seh.
3) irsciltet. Seh.
4) dieselben. Seh.
*) S. 190. **) S. CXIV.
191
rehten gescöhen uuellöd in^6uua.
Vbe iz etna uuUa ist . daz ist imo
exercitatio (uöbunga) . Vuaz kescie-
hetäberenen?
Tu uero deus deduces eos inpu-
teum interitus. DüGot uuirfest sie
in dia buzza d6ro ferlörni . in stag-
nura gehenne igois (in den guinpi-
ten helle fiuris ^) .
Viri sanguinum et dolosi non di-
roidiabuDt dies suos . Manslekken
unde uizese . ne mölement iro täga .
Got m6lemet sie . sie ne habent iro
genuält. Doh si6 in selben geheiz-
zen länglibi . Got ist der in sia negi-
bet.
Ego autem in te sperabo domine.
Ih kedingo aber an dih trübten . daz
du mih säment in ne ferliösest.
-PSALMDS LV.
IN FINEM PRO POPVLO QVI A SANCTIS
LO.NGEFACTVS EST . IPSI DAVID IX TI-
TVLI INSCRIPTIONE CVM TENVERVNT
EVM ALLOPHILI IN GETH.
Diser salmo nuirt kesüngen selbe-
mo dauid . daz chit christo . umbe
den liüt . der ferro gesceiden uuard
f6ne dien beiligon . än^dero ^) zei-
chen scrifte . Vuanda sie chäden .
Non SCRIBERE REX IVDEORVM . SED
QVIA DIXIT REX SVM IVDEORVM (uiöht
ne scrib chüning^} iüdon . sunder
daz er selbo chad . ih pin chüning
iudon) . dar äna ferloügendon si6
CHRISTI . daz näm in dia heiligi . Sus
sang (lauid *) dö in allophili daz
chit alienigene (üzsliüte) mit in hä-
beton in gelh . daz chit in torculari
(inwuuintröten) . Vbe dauid chri-
STvs ist . uuieo uuirt er gehabet in
torculari (torcile)? A"ne daz cec-
clesia (uulhsamenunga) diu sin cor-
pus (lichamo) ist . pressuram"*)
(pelrüccheda) hier inuuerlte lidet.
In dero pressura (fresso) gibet si
fructura patientiae (uuocher dülte) .
also uua (pere) uinum gibet in tor-
culari . unde so ist iro sus zebet-
tonne ^) .
Miserere mei devs . qvomam con-
cvLCAviT me homo . Got knäde mir .
uuaiida mih mennisco getrettot ha-
bet. Vbe du uuinebere bist . so gi-
best du uuin getretener. Bediü ne
furhte den trettöd.
Tota die beilaus tribulauit me.
Allen dag fehlendo binota er mih .
Daz ist ällero dero uox (lüta) . Qvi
VOLVIVT PIE VIVERE IN CHRISTO JeSV
{die 0 der der uuöla uuellen leben
') (— gumptlen — ). Seh.
2) An dero. Seh.
^) chunning. Seh.
4) pressura. Seh.
*) ze beitone. Seh.
6) alle. Seh.
*) S. 191.
^
!
19!^
före Gote) luianda die ne uuerdent
niu uuort. A'ber Got uuard an in
übere uuiges io allen ziten .
geleidezet 4) . der mir siü gab.
Conculcauerunt nie inimici mei
Aduersum me omnia consilia eo-
tola die . ab altiludine diei . i. a su-
rum in malum . Alle iro rata . sint in
peibia temporali . A'lien dag tret-
arg keraeinetO uuider mir . daz scei-
toton mih mine fienda . f6re ') iro
det sie föne dien heiligon .
übermuöti . diu ünlango uueret .
Inhabitabunt et abscondent . In
Quoniam multi qui debellant me
sancta »ecclesia (uuihsamenunga)
timebunt. Daz kescah . uuanda mä-
buent sie . unde bergent uuaz sie
nige di6 mih nü ana fehtent . furh-
sint. Vuaz tuönt die?
tent in in die iudicii (ze suono tage) .
Ipsi calcaneum meum obserua-
Sie eidont dänne . daz sie nü in
bunt. Die huötent minero ferse-
gniuz tuönt .
nun . sie färent übe ih sliphe . übe
Ego uero in te sperabo domine.
ih misse-tuöe doh inweinemo uuor-
Aber ih kedingo an dih . Föne diu
deO-
ne sol ih mir danne furhten . Die
**) Sicut sustinuit anima mea .
nü stupidi (läme) sint . daz chit . die
Also ih irliten häbo . also ih oüh er
iro nieht ne infindent^) . unde fer-
chünneta . also mir ofto föne in ge-
lören häbent sensum doloris . die
scehen ist.
uuerdent danne limidi .
Pro nibilo saluos facies eos . loh
In deo laudabo sermones meos .
söHche gehaltest du umbe nicht.
An Göte löbon ih miniu uuort .
Fergebeno . unde äne iro frehte ge-
uuanda er gab mir siü . er geluöt
haltest du genuöge dien geliche.
siü uuesen guöt.
Sölih färare uuas saulus (lupus) . 6r
In deo speraui non timebo quid
er uuürde pavlvs (humilis) .
faciat mihi caro . An Göt kedingta
In ira populos confringes . In di-
ih . uuaz mir mennisco tue ne fürhto
nemo zorne geuueichest du die liüte .
ih . Vua uuas ih . ketrettol uuard
Daz zörg ist fälerhh . mit demo du
ih . uinura uuirdo ih ^) .
sie gebezzerost. Du chestegost siö .
Tota die uerba mea execrabantur .
dannäu genesent sie .
Allen dag *) uuürden geleidezet mi-
Dens uitam meam adnuntiaui tibi .
<) föne. Seh.
^) Fehlt von « miuiii)) an bei Schilter.
2) ihfindet. Seh.
5) gemeinel. Seh.
3) Fehlt von « Vua » an bei Schilter.
6) uuorle. Seh.
*) S. 192. **) CXV.
*
\
193
Dir Ciot chunta 0 ih mlnen lib . Ih
löbeta dih des . daz du mih tdte lo-
ben . Dines danches lebo ih . dir
iiho ih is. Also paulus iah do^)
er chad . Qvi privs fvi blasphemvs
ET PERSECVTOR . ET INIVRIOSVS . SED
MISERICORDIAM CONSECVTVS SVM (ih 6
uuas kiGotscelto ^) undo ähtare un-
de ^) uuidermuötig sunder Götes ir-
bärmeda kcvvän ih ^) .
Posuisli lacrimas nieas in conspec-
tu tuo . sicut in promissione tua . s.
locutus es . Mine Iräne sAhe du Jlna .
also dii gehiezze . Do du chdde .
IlSVOCA ME IN DIE TRIBVLATIONIS ET
EKVAM TE (hcira mih äna an denao
tage pinon-ih löse dih'').
Conuertentur ininiici raei retror-
suni . Mine flenda uuerden pecheret
ze rükke . Sie gänt paz näh dir .
danne sie heilen ^) füre dih .
In quacumque die inuocauero te .
ecce cognoui quoniam deus raeus es
tu . So uueles lägcs ih dih äna hä-
ren . so uueiz ih daz du min Got pist .
dar äna sceinest du daz min Gol pist .
uuanda du mir bittentemo hilfost.
A'llero Got pist dii . aber min *)
sünderigo . unde dero . dien du dih
selben gibest .
In deo laudabo uerbum . in domi-
no laudabo serraonem . in deo spe-
raui . non tiraebo quid faciat mihi
homo . Daz ist före'geröcchet .
In S) me sunt deus uota . qua? red-
dam laudationes tibi . Ih häbo in
mir die intheizza löbis . die ih dir
antuuürto iuwenero uuerlte . siisli-
cheslröstes. Vuieoliches?
Quoniam eripuisti aniraam meara
de raorle . oculos meos a lacrirais .
pedes meos a lapsu. Daz dii dänne
irlöset habest mina sela föne töde .
miniu oügcn ^) föne tränen . mine
fuözze föne sliphenne ^'') .
Ut placeam coram deo in lumine
uiuentiuni. Daz ih dar före Göte
lichee . in^dero lebendon liehte .
Des liehtes därbent dar . die sih hiör
ferro tuönt föne dien heiligen .
**) PSALMIS LVI.
IN FIXEM NE DISPERDAS DAVID IN TITVLI
INSCRIPTIONE . CVM FVGERET A FACIE
SAVL IN SPELVNCA.
Uuanda dauid christvm . unde saul
bezeichenet gentem (liöt) iudeo-
rum . föne diii sprichet disiü föres
scrift prophelicie (före ? sägelicho)
•) chunda. Seh.
2) doh. Seh.
3) keGolseelto. Seh.
''; Fehlt bei Schilter.
*) (keuuan ih). Seh.
6) (pinlon — ). Seh.
?) bellen. Seh.
8) Ih. Seh.
3) ougon. Seh.
'0) sliphene. Seh.
*) S. 193. **) S. CXVI.
III. Bd.
194
ze iudaico populo (Hüte) aide ze pi-
lato . Ne disperdas davii» svbavditvr
REGlyVM IN TITVLI INSCRIPTIONE . DaZ
chit . ne fersäge ^) christis riebe an
dero zeichenscrifte . Daz liäbeti pi-
latus ketän . übe ^) er iudeis folget! .
Vuanne? Cum fugeret dauid id est
cHRisTvs a facie saul id est iudeorum
in speluncam (danne dir fluöbe^)
— daz ist — föne saulis kesihte .
daz ist ^) iüdon in ein hol) . Do uuas
der titulus (zeichenscrift) rehto ze
scribenne . do christvs parg före
iudeis in spelunca sui corporis aide
sepulchri (in demo hole sinis licha-
men aide des grabis) . daz er Got
uuas. Dära näh kehoreii passio-
nem (christis mdrtira) unde resur-
rectionem (urstende) domini gesün-
gena in allemo disemo salraen .
Miserere mei devs Miserere mei .
quoniara in te confidit animamea.
Gnade mir Got . Gnade mir . uuan-
da an dih min sela getrüet . *) Diz
kebet ist christi . süs leret er iinsib
peton . Sus petela er in siiiero pas-
sione (märtero) . uuanda er men-
nisco uuas .
Et in umbra alarum tuarum spe-
rabo donec transeat iniquitas . Vnde
uuanda ih kedingo an den scäto^)
dinero fettacho . unz daz ünreht fer-
gänge . Also fögal sine iüngen
bruöte . so bruöte mih . dia uuila
unrebt in^uuerlte si . Iewm(?r ist iz
dar inne . ie^mer ist dürft palien-
tia^'O (kedülte).
Clamabo ad deum allissiraura .
deum qui benefecit mihi . Ih hären
ze demo böhesten Göte . minemo
fäter der mir uuöla teta an diu . daz
er mine lide an mir teta irstän .
Misit de caelo et liberauit me . Er
Santa föne bimele unde lösta mih .
unde teta mih irstän .
Dedit in opprobrium conculcantes
me . Er bähet präht ze iteuuizze .
die mih trettoton ^) . Vuanda iudei
die iz täten sint nü üz ferstözzen *) .
unde sint überal ze fersibte .
Misit deus misericordiam suam et
ueritatem suam . Got santa mir sina
gnäda unde sina uuarheit. Vuära
zuö?
Eripuit animam meam de medio
catulorum leonum . Lösta mina sela
üzzer mitten leuuön uuelferen . Prin-
cipes ( die fürsten ) uuären leones .
populus catuli (der liüt uuelfer) leo-
num . Sie uuären gelicbo frementes
(preminte ^) . er lösta io döh sin sel-
bes sela.
*) fersago. Seh.
2) ubi. Seh.
3) fluoche. Seh.
4} Ueber «sl» ein punkl.
ä) scado. Seh.
6) palientia. Seh,
') iretteton. Seh.
'*) ferlozzen. Seh.
^) (prenniii(e). Seh.
*) S. 19i.
195
Dormiui conturbatus. KetruAb-
ter slief ih . Sie tru6bton 0 n'>t •
so filo iz ze in^geträf . unde irstärb-
lon niih . aber mir uuas iz shlf 2) .
unde Tcluua.
Filii hominum . Daz tüten nien-
niscon chint.
Denies eorum . arma et sagittaj .
Iro zene . uuären uuäfen unde strä-
la . An iro griscrämonten zenen
uuAren si6 geuuäfenel also leones .
Et b'ngua eorum gladius acutus .
Vnde uuas in iro zünga uuässez
suert . mit dero sie chäden . Crvci-
FiGE cRvciFicE (hüe ip . an daz chriü-
ze stecch^in) .
Exaltare super cajlos deus . For-
ma serui (daz pilde des scälches)
sprichet nü . Heue dih über himela
Got . Nim dih selben üzzer dero
uuuötenton banden . Ne henge in .
*) daz sie langor an dih grassantes
(uuinninte) sin .
Et super omnem terram gloria
tua . Vnde über alla erda uuerde ir-
bi'iret din guöUichi . daz über al din
lob scelle .
Laqueura parauerunt pedibus
meis. Minen fuözzen ribton ^) sie
strigh . Ih kieng in^erdo mit incre-
patione (irräfsungo) unde mit pro-
raissionc (keheizze) . sämoso mit
zußin fuözzen . d;lr äna fAreton sie
mir.
Et incuruauerunt animam meam.
Vnde getülen sie mih pögen . uuan-
da ih an in curuus (pögende) uuas
nals erectus (üfrebt) . unde iro
uuerch ieo ze erdo sähen .
Foderunt ante faciera meam foue-
am . et inciderunt in eam. Sie gruö-
ben mir gruöba . unde si6 stürzlon
dära in . Sie uuürden dar inne ir-
uuellet . nals ih . So uuer d«''n än-
deren ferräten uuile . der ist selbo
ferräten .
Paratum cor meum deus . paratum
cor meum . Nu ist cäro min herza .
sid du iz so uuile Got . iz ist cäro .
zefcrträgenne "♦) iro i'ibeli .
Cantabo et psalmum dicam . Föne
diu 5) singo ih dir . unde sälmo sän-
gon dir süs.
Exurge gloria mea. Stant üf min
guöllichi . **) Oüge dih resurgendo
(irständo) unde ascendendo (üffd-
reodo).
Exurge psalterium et cythara.
Stänt üf . unde oügent iiniib niira-
cula (zeichen) unde passiones (mar-
tera) . Föne demo öberon teile scel-
lent Seiten in psallerio (in röltun} .
') trnobten. Seh.
2) slaff. Seh.
3) rihlan. Seh.
^) zeferlragene. Seh.
5) dih. Seh.
') S. 195. **) S. CXVH.
196
dannan chämen christi miracula
(uuünderzeichen) . Aber in cytha-
ra scellent sie föne derao nideren ^)
teile . dannän uuären passiones
(martera) christi . Psalteriura scel-
le . so irslänt mortui (löten) . unde
genesent caeci claudi paralilici aegroti
(blinden balzen keubtigote siecben) .
Cjtbara scelle . daz christvs bünger
urde durst lide . dormiat . teneatur .
flagelletur . irrideatur . crucifigalur .
sepeliatur (släfe gefangen uuerde
pefillet uuerde pespöttot-) . kege-
chrluzegot pegräben uuerde) .
Exurgara diluculo . Ib irsldn uuä-
chero . In uöbtun irstuönt psalte-
rium unde cytbara . daz ist corpus
dominicum (Iriiblinis licbaino) .
Confitebor tibi in populis domine .
et psalmum dicam tibi in gentibus .
Ih iibo dir ünderliüten trübten . un-
de singo dir psalmum under dieten.
Daz ist nü irföllöt . uuanda psalmi
*) unde Göles lob sint in allen ri-
eben.
Quoniam magnificata est usque ad
ccelos ueritas tua . et usque ad nubes
misericordia tua . Vuanda din uuar-
hßit ist kemichellicbot unz ze bime-
le . unde din gnäda unz ze dien
uuölcheneD . Daz uuirt zo zelesenne
praepostero ordine . uuanda uuär-
beit ist lütteriü in angelis . unde ist
oub diu föne gnädon geteilet säment
diön menniscon . die praedicatores
ueritalis (predigare uuärbeite) sint .
Exaitare super ccelos deus . et
super omnem terram gloria tua .
Daz stät före .
PSALMUS LVII.
IN FINEM NE DISPERDAS DAVID IN TITVLI
INSCRIPTIONE.
Däz stät oüb da före demo ereren
salmen.
Sl VERE VTIQVE IVSTITIAM LOQVIMI-
Ni . recta iudicate Glii bominum .
Christvs cbit ad iudeos. V'be ir
menniscon cbint reht sprechen! . so
abtönt iz ze rehte . A'btont iz also .
so ir iz sprechent. Cnuege spre-
cbent daz sie so ne abtönt. Sie
ebedent übe man sie is, fraget 3) ,
daz triüuua bezzera sin . danne scäz .
unde ne abtönt iz so . uuanda in der
scäz liebera ist . V'be in is ernest
uuäre . so sceindin sie iz . so ne uueh-
salotin sie dia triüuua umbe scäz .
Et enim in corde iniquitates ope-
ramini in terra. Vnrebt in erdo
' nidcrn. Seh.
0 gespottot. Seh.
^) Der beistrieh soll wohl nur, wie
öfters, die nahe siehenden worte tren-
nen? Schiller hal «usfiaget».
*) S. 196.
197
uuürchent ir in demo herzen . A'Ue
die iuwcrdo sint . diö bubent er föl-
lez Vmrebt in^herzcn 0 • ör iz cbörae
ze diön uuerchen . Vuär äna scinet
daz?
Iniquilatcm manus uestra) concin-
nant. Vnreht kerertent-^) iüuuere
bende. Föne demo berzen cbümet
iz ze di6n bänden . Dännan sint
iüuuere bende 3) geb6lle ze unrebte .
Abenati sunt peccatores ab utero .
Sündige irferreton iü ^) föne iro
muöter uuümbo . Vuannan irferre-
ton sie ? A ueritate . a regno dei .
a uita beata (föne uudrbeile . föne
Götes riebe . föne saligemo libe) .
Got uuissa iro übeU . *) 6r siö ge-
boren uuurdin . Aide iz cbit . före
dero uuümbo sanctic »ecelesiae (cbri-
stenbeite) uuürden sie gefirret ^) .
Errauerunt a uentre . Sie feruuäl-
loton föne demo bücbe . dür uuär-
beit ist. Vuieo do?
Locuti sunt falsa. Pediü lügen
sie . bediü uuürden sie beretici (ke-
loübirre) .
Ira illis secundum similitudinem
serpentis . Iro zörn dero iudeo-
rum . ist also uuürrais .
Sicut aspidis surda? . et obduran-
tis aures suas. Also des toüben as-
pidis . unde beuuerfentis siniu ören.
Er mächet sib toüben • daz er in-
cantantcm (den germenonten ^) ne-
gehöre . der in üzer sinemo loche
uuile ferlücchin . Daz tuöt er ein
öra dringende an dia erda . daz an-
der fersciübende mit demo zägele .
Quae non exaudiet uocem incan-
tantiura et ueneficia quae incantan-
tur a sapiente . Der föne diu ne
gehöret die stimma der görmenon-
tön . unde diu zoüfer . diu föne de-
mo uuisen des listes kesungen uuer-
dent. Den änteroton diö in acti-
bus apostolorum uuären disputantes
( uuisprachonde^) cum stepbano .
die iro hören ferhäbcton so sie no-
men (uamen) christi gehörton.
Dens conteret dentes eorum in
ore ipsorum . Göt fermület iro zene
in iro munde. Sie uuolton in zänon .
dö sie in frägeton. Lickt censvm
DARE CESARE AN NON (sul^mau ziuS
keben demo cheisare aide ne sal)?
souueder er chäde licet vel non
LICET (sal aide ne sal) . Er brächin
aber die zene in demo munde . dö
er chäd . Heddite s) qv.e sv>t cesaris
cesari . et q\je svnt dei deo (kebent
') Fehlt von « Alle » an bei Schiller.
2) kcreftenl. Seh.
^) hciidcn. Seh.
'») io. Seh.
5) geferret. Seh.
c) (dengesmenonten) [geriuen.]. Seh.
^) iiuis spragonlc. Seh.
8) Hinler «Rcddite » slchlin derhand-
O
sehrill noch «G». Fehlt bei Schilter.
*) S. 197.
198
domo chßi^are daz sin si . unde Göte
daz sin si) . Föne diu chämen si6
uuidere ze dien . die sie dära sänton .
mit demo uuoite quod nemo posset
respondeie ei (daz imo nienian ge-
äiituuurten nemahti).
Molasleonum confringet dominus .
Dero leuuon chinne*zene 0 ferbri-
chet trübten . Sie uuären aspides
in astutia (ärgbsten) . leones in cru-
delitate (crimmi) . fremitus leonis
(des löuuuen premen 2) uuas cruci-
fige crucifige (bae in negele in an
cbriuze) . Vuanda aber crucifixus
(der irbängeno) irstuönt . unde fide-
les (chrislane) über äl uuürden . *)
unde in reges (cbüninga) peteton .
uuär uuas iro seuitia (crimmi) do 3) ?
Vuaz kemahton sie do? Do uuären
ferbröcben dero leuuon cbinne?zene .
Ad nibilum deuenient tanquam
aqua decurrens . Sie zegänt also
gÄhez uuäzzer . daz sä ferloüffen ist .
Intendit arcum suum donec infir-
mentur . Got spänet sinen bögen .
unz sie geuueichent. Er egot in .
unde tuot daz sie gehirment . Also
er saulo teta . do er chad . Qvid me
PERSEQVERIS ? DvRVM EST TIBI CON-
TRA STIMVLVM CALCITRARE **) ( UUaZ
äbtist du min ? dir ist herte uuider
garte zc spörnonne) .
Sicut cera liquefacta . auferentur .
') zcnnc. Seh.
2) ( — louucn — ). Seh,
Die sih aber föne dien dröuuon ne
bezzeront . unde sie hier sint . also
ze^läzenez uuabs föne igne concu-
piscentiae (fiüre kelüste) . die uuer-
dent däna genömen föne sinero ge-
sibte . Iro unreini . ne läzet sie
füre in cbömen .
Super cecidit ignis . Daz fiür fiel
sie äna. Mänigfaltiu gelüst chäm
sie äna .
Et non uiderunt solem . Vnde be-
diü ne gesähen sie Göt . der uuäriü
sünna ist.
Priusquam producant Spinae ue-
strae raranum . sicut uiuentes . sicut
in ira obsorbet eos . Spinae uestrae
cbit er . füre Spinae eorum (iro dor-
na) . Gotfersiindet sie . er iro dorna
geberen den ramnum . Er tiligot
sie . er iro libeli gestarcbee . Vuei-
che sint ze erist die dörna an ram-
no . dära nab uuerdent sie birlicho
herte unde stärch . Also lebende
ferslindet er sie . sie sint aber tot .
doh sie iUwSelben dünchen leben .
Vnde also in^zörne . dänna aber er
in^guötemo ist . Daz er chit ferslin-
det sie . daz ist also er chäde . Ke-
nimet er sie . unde ne läzet sie le-
ben . so längo so sie gedenchet hä-
beton .
Laetabitur iustus cum uiderit uin-
dictam . Der rebto freuuet sih . so er
3) doh. Seh.
*) S. 198.
') s. cxvin.
199
gesiehet an dien sündigen den gerih
primi peccati (dero ßrislun sundo) .
Daz ist mala concupisccntia (ubil
gelüst) . diu ist föne prinio peccato
(erislun sündo) . Die fliöhet iuslus
(der rehto) . pediü habet er reina
conscientiara (sin uuizza) . *) dero
freuuet er sih .
Manus suas lauabit in sanguine
peccatoris . Er duähet sine hende .
inwdes sündigen 0 bluöle . Dazchit.
er bezzerot sih an sinero ferlörnis-
sedo . Also der uuiso salomon chit.
StVLTO PEREVNTE . SAPIENS ASTVTIOR
FIT (koüche ferlornemo uuizzet der
uuiso ^) .
Et dicet homo . si utique est fruc-
lus iustü . utique est deus iudicans
eos in terra. Vnde so chit man.
V'be der rehto uuuöcherot . übe er
ioh hiör lön habet . so ist in erdo
Got über siö irteilende • er dies iu-
dicii (suönetag) chome. So ist
daz uuär . daz er rehten hier gibet
ze förezälo spiritalem lactitiam (keis-
lichi fröi ^) . unde hära nAh uitam
aeternam (den euuigen lib) .
PSALML'S LVIII.
ly FINEM >E DISPERDAS DAVID IM TITVH
INSCRIPTIONE . QVA>DO MISIT SAVL ET
CVSTODIVIT DOMVM EIVS VT IJiTERFI-
CERET EVM.
Disen salmen sang dauid . do saul
sania . unde sin hus pesazta . daz er
in dar irsluöge . Der ander teil dis-
ses tituli (före^zeichenis) ist fore
gesäget. Saul bezeichenet iudeos .
die sepulchrura (cräp) christi be-
sazton . daz sie in . an sinen liden
fertiligofin . Vuända übe sie resur-
rectionem ( urstendida ) fersägen
mähtin . so uuürde sin namo fertili-
got . V'uider dien betot nü curistvs .
ErIPE ME DE IMMICIS MEIS DEVS
MEVS. Löse mih föne minen fien-
dcn Got miner.
Et ab insurgentibus in me libera
me . Vnde föne mih änanendenten
genere mih .
Eripe nie de operantibus iniqui-
tatem . Löse mih föne ünrehto fa-
renten.
Et de uiris sanguinum salua me .
Vnde hall mih füre inänslekkon .
Quia ecce occupaueiunt aniniam
meara . Vuanda siö mih kefängen
häbent. Sie häbent mih pr;\ht . in
dia not dero passionis (marliro) .
') sundigon. Seh.
-') (Ruoctie — ). Seh.
frou. Seh.
S. 199.
soo
Irruerunt in me fortes . Mih hä-
bent stärche hinderständen. Dia-
bülus (der uuider:=^fliez) unde mini-
stri eius (sine dienestman) ,
Neque iniquitas mea . neque pec-
catum meum doraine . *) Neheinun-
reht . nehein sunda ne ist an mir .
Sine iniquitate cucurri . et dirige-
bar. A'ne ünreht liüf ih . unde
rebto cherta ih mih dära ih solta .
Doh sie forles (starch) sin . sie ne
mügen mir gefölgen .
**) Exurge in occursiim mihi .
Stant üf . ingägene mir . hilf mir daz
ih irstande ^).
Et uide . Vnde sih dia grihti mi-
nes loüftes . daz chit . duö sia an-
dere gesehen . unde mir folgen .
unde mih pechennen dir geliehen.
Et tu doraine deus uirtutum deus
israhel . Vnde du trübten Got chief-
tigo 2) . Got israhelis . eines tietes so
man uuänet.
Intende ad uisitaudas omnes gen-
tes . rie uuison dllero diete . Pring
sie alle ze^gelöubo ^) .
Non raiserearis oranibus qui ope-
rantur 0 iniquitatem . Nob allen ne
fergebest du iz . die ünreht . uuür-
chent^). Ne läz iz üngeandot sin .
') irstante. Seh.
2) chreflige. Seh.
3) ze gloubo. Seh.
^) operautibiis. Seh.
*) uiieich4!n1. Seh.
Aide si6 selben ingelten sih is . aide
du ingelte sie is . Oüh sint sunda .
die Got newfergibet . Daz sint dero
sünda . die dir chedent. Si devs
NOLVISSET . ID NON FECISSEM (ube Got
ne uuölti . ih ne täte nieuuet so) .
Die lekkent üfen Göt iro scülde .
daz ünferträgenlih ^) ist .
Conuertentur ad uesperam . et
famem patientur ut canes . Ze äben-
de uuerdent sie becheret . daz ist in
fine saeculi (in ende uuerlte) . Vuan-
da s6 belias chümet unde enoch .
so uuerdent iudei geloübig^) . Dan-
ne uuerdent sie hüngerg ^) dero ge-
loübo . also gentes . die sie hünda
hiezzen . uuanda si6 in unreine ^)
geduöhton .
Et circuibunt ciuitatem. Vnde
umbe gänt sie dia bürg . A'lla uuerlt
umbe färent sie praedicando (pre-
diondo ^O) . Daz paulus tela . unde
andere apostoli . daz tuönt sie danne .
Ecce ipsi loquenlur in ore suo .
et gladius in labiis eorum. Sie spre-
chent daz danne in^münde daz nü
ue ist in muöte . unde ist suert in
iro lefsen . daz ist uerbum dei (Gö-
tes uuört) .
Quoniam quis audiuit? Vuanda
ß) unfertragenlieh. Seh.
7) gloubig. Seh.
8) Hungerg. Seh.
9) unreino. Seh.
*") prediendo. Seh.
*) S. 200. **) CXIX.
SOI
uuer hörta iz? Daz sprechent sie
zürnendo . daz suört ist in iro lefsen .
ziü ändere negebören . daz sie före
gehören ne uu6lton . Sämo so sie
selben ad uesperain bechöret ne
uui'irdin .
*) Et tu domine deridebis eos .
Vnde dii Irublcu hiibust dero . die
din uuort kehören ne uuellen .
Pro nihilo omnes gentes . Du ah-
tost alle iingeloübige diete füre
nieht . Aide iz cbit . Före dir ist
serafte • unde also nieht . daz du alle
dii'te becherest .
Fortiludinem meam ad te custo-
diam . Mina starchi behuöto ih ze
dir . Vuanda däna ') föne dir ne
häbo ih sia . föne dir färendo ferliüso
ih sia .
Quia deus susceptor meus es .
Vuanda du min inphängere bist .
V'belo uuas ih . in^sündon lag ih .
dannan ndrae du mih . unde ze dir
zi'ige dii mih .
Deus raeus misericordia eiu» praj-
ueniel me . Min Got ist . des knäda
fürefängot mih . Nehein guöt ne
täte ih . ne gegruözli er mih dara
zuö.
Deus meus ostende mihi inter ini-
micos meos . Got rainer geoüge mir
under rainen fienden dina gnäda .
daz oüh sie gebezzerot uuerden .
unde föne fienden friünt uuerden .
Ne occideris eos . ne quando obli-
uiscantur legis tu« . Ne släh sie .
nlo sie danoe ne irg6zzen dinero 60 .
ludeos ne släh du dar äna . daz siö
irgezzen dinero eo. Läsiö uueren^)
unz ze^äbende . unde bechere sie
dänue .
Disperge illos in uirtute tua . Ze-
uuirf sie in dinero chrefte . so uuit
romanum imperium sl .
**) Et destrue eos protector meus
domine. Vnde zeslöre sie iro i'm-
rehtes . trübten min scermäre .
Delicta oris eorum . sermonem la-
biorum ipsorum . Ne släh sie . släh
iro mündis niissetate . slali ^) daz
uuort iro lefso . Duo in dia brüti .
den sie eiscölin ze töde . daz sie den
gesehen irständenen ze übe .
Et comprehendantur in superbia
sua. Vnde sie irfären uuerden in
iro übermuöti . Vuieo in^geraeitun
sie sih ähtoton förtes (stärche) . men-
niscen sländo . in demo Got lebeta .
Et de execratione ^) et mendatio
euellentur. Vnde so uuerdent sie
genömen üzzer leidsami . unde üzzer
lüge . ***) Daz pringet sie ze riü-
uun . unde ze toüQ ^) .
In ira consumationis . i. perfectio-
'i danna. Seh.
2) uuaren. Seh.
3) slaht. Seh.
^) excreatione. Seh.
5) toufl. Seh.
*) S. 201. **) S. CXX.
0 S. 202.
202
nis. In dero irbölgeni dero dur-
nohti . In dero genösent sie . Ze
in sehen ^) belgent sie sih . daz ke-
tuöt sie dürnohte .
Et non erunt . s. superbi . Vnde
danne ne sint sie überrauöte so sie
uuären . Sie bechennent iro sculde .
unde chedent ze dien apostolis . Qvid
FACiEMVS FRATRES (uuaz tüoieii uuirs
bruödeia^). Daz feinement sie.
POENITENTUM AGITE . ET BAPTIZETVR
VNVSQViSQVE VESTRVM (tuont riüuua
unde lazzent iüh alle teufen) .
Et scient quia deus dominabitur
iacob et finiura terraj . Vnde danne
uuizzen sie daz Got uualtet . nieht
ein iudeorum . nube ällero endo
dero erdo . Vnde uuieo feiet iz?
Conuertentur ad uesperam . et
faraem patientur ut canes . Hinde-
nan späto 3) . nah christis slähto
uuerdent sie danne becheret . unde
hiingerg also hunda .
Et circuibunt ciuitatem . Vnde
bredegont sie die gentes . die ciuitas
circumstantiae (purch ümbestannis)
heizzent . Derp canum uuas Pavlvs
einer. Diseruers^) triffet ad pas-
sionem (ze marliro) . der imo gelih
ist före . der triffet 5) ad fiuem sae-
culi (ze ende uuerlte) .
Ipsi dispergentur ad nianducan-
dum. Die uuerdent ze uueibet ze
ezzenne spiritalem cibum (keislicha
fuöra) . Also ze petro gesprochen
uuard. Macta et mandvca (slah
unde iz) .
Si uero non fuerint saturati et
murmurahunt . Dännan gesciehet .
übe si6 sät ne uuerdent . daz sie
murmurationem (mürmeront) tuont .
Also daz ist. Qvis avdivit (uuer
hörta iz) ?
Ego autem cantabo uirtutem tuam .
Aber ih singo dina cbraft fäter an
minen liden ^) . so sie folle chöment .
ze dinero änasihte .
Et exultabo mane raisericordiam
tuam . Vnde in^^mörgen ") freuuo ih
inih dinero gnädo . So disiü uuerlt?
naht zegät . unde diu uuära sunna
irscinet . so bin ih an in frö .
Quia factus es susceptor meus.
Vuanda du bist min inphängere .
Du inphähest mih . unde haltest mih
in dinemo riebe .
Et refugium meura in die tribula-
tionis meae . *) Vnde min zuöfluht .
an demo tage rainero bino . So mir
not ist . so geflieho ih ze dir.
Adiutor meus tibi psallam . quia
deus susceptor meus es . Min hel-
1) selben. Seh.
2) ( — tuolen —
3) spahlo. Seh.
4) uuers. Seh.
Seh.
^) Fehlt von « ad » bis hierher bei
Schilter.
6} leiden. Seh.
') morgo. Seh.
*) S. 203.
303
fare . dir singo ih . uuanda du min
inphärif^ere bist.
Dens meus misericordia niea . Gol
miner . min j^nAda. Viiiro min gnA-
da? Ane suäz ih pin . daz ist föne
dinero ffnAdo.
*) PSALMUS LIX.
IN FINEM HIS ') QVI COMMVTABVNTVR IN
TITVLI INSCRIPTIONE IPSI DAVID IN
DOCTRINAM ^) . CVM SVCCENDIT MKSO-
POTAMIAM SYRIAM ET SYRIAM SOBAL^) .
ET CONVERTIT MOAB ET PERCVSSIT
EDOM IN VALLE SALINARVM . XII .
MILIA.
An CHRIST vM siebet diser psalraus .
dien gesungener . die an diea zei-
chenscrift keuuehselot uuerdent .
so . daz sie föne rege diabolo (chi'i-
ninge uuider-flüzze) sih pecheren
ad CHRiSTVM . regem iudeorum (ze
chüiiinge pigihtaro) . Selbemo da-
uidi . selbemo Christo ze dienonne.
unde an sina lera ze dencbenne.
Also iz fuör . do der uudrro "*) dauid
prända mesopotaniam syriam . un-
de ^) syriam sobal . Mit rehte bran-
da ^) er sie . daz ougent die inter-
pr^etationes (äntfrlsta) . Mesopota-
•) pro bis. Seh.
2) lieber «m» ein punkt.
2) lieber « b » ein punkt.
^) uuaro. Seh.
5) et. Seh.
mia eleuata uocatio (üf irhäbin lä-
dunga) . Syria sublimis (üf lanch*^).
uana uelustas (in^unibt allir) . su-
perbiara ( übermuöli ) uanitatem
(i'ippecbeit) uetuslatem (älli) prän-
da der . qui uenit ignem mittere in
terram (der dir cbam fiilruuerOn an
erda). Vnde becherta er moab . i.
inimicura (den figint) . unde sluög
er edom . i. terrenura (erdinin) .
Vnoholde liüte . unde irdische be-
cherta er. Duodecira milia sluög
er . in demo tAle dero salzcruöbon .
Gagen zuelf uuinden gesezzene ge-
teta er in humilitate (an dierauoti)
leben . unde in sapore sapientie (in
demo smäche uuisheile) . mortuos
saeculo uiuentes deo (töte dero uuerl-
te lebente Göte) .
Devs reppvlisti nos et destrvxi-
STi. Cbristiani dänehont sus Chri-
sto . daz er sie geuuehselot habet.
Du Got habest unsih uuidere gestöz-
zen . uuanda ünrcbten uueg . ne
hänctost du uns ze gdnne . **) Vnde
zestörtost ünsih . daz uuir baz ke-
ziniberot uuürdin S) .
Iratus es . Des alten irreden bül-
ge du dih .
Et misertus es nobis . Vnde gndda
6) pranda. Seh.
^) Sehilter hat die stelle folgender
massen : «Syria sublimis (ubermuoli)
[Sobal] vanilalem (uppeeheit) »' etc.
8) uuurden. Seh.
*) S. CXXI. **) S. 204.
304
gefienge du unser . nouitatem uitae
(niüuiü libes) unsih lerendo.
Commouisti terram. Du eruue-
getost die erda . du täte die sündi-
gen sih irchennen .
Et conturbasli eara . Vnde bräh-
tost du sie införhtun . ioh in riü-
uuun.
Sana contritiones eius quia com-
mota est . Heile iro nauötes chni-
steda . uuanda sie ad penitentiam
(ze riüuuo) iruueget sint . Tröste
sie mit indulgentia (abläze) .
Ostendistipopulotuodura . Hertiü
unde arbeitsämiü oügtost du dinerao
liüte . in persecutione (an dero äh-
tungo) .
Potasti nos uino conpunctionis.
Trangtost unsih mit demo uuine ge-
stüngedo . Vuaz ist der uuin?
Dedisti metuentibus te significa-
tionem . Daz du zeichendost dien
dih fürhtenten . an dien nöten dero
ähtungo .
Vt fugiant a facie arcus . Daz sie
fliehen före demo bögen . der die
sündigen schiüzet . A''nwdemo bö-
gen uuirt diu seneuua so filo nier
zuö gezögen . so filo man drätor
sciezen uuile . Got fristet ouh iudi-
cium (überteilida) . daz iz deste
händegora si .
Vt liberentur dilecti tui . Daz dine
trüta irlöset uuerden . Daz sie den
bögen fliehendo irlöset uuerden .
dar umbe gescehent in hier aspe-
ra.
Sahmm me fac dextera tua . Mit
dinero zesuuun gehalt mih . sid ih
uuerllHcha nöth haben süle.
Et exaudi me . Vnde gehöre mih .
uuanda dir uuerdera ist diu beta
dero himeliscon guöto . dänne dero
irdiscon .
Dens locutus est in sancto suo .
Got fäter sprah an sinerao heiligen
süne 0 CHRISTO . daz so fären sol .
La^tabor . Des pin ih sin Hut frö .
Et diuidam sicimam . i. humeros.
Vnde sceido die ähsela . die onus
domini (Gotes purdi) trägent . in
misselichero distributione spiritus
sancti (spendo des heihgen Geistis).
Idola uuürden begraben föne iacob
in siciraa . *) dannan bezeichenet
diu stat gentes (dieto) . die sid iro
humeros (ähsele^) püten ^) . ad
onus christianse deuotionis (ze dero
burdi christanro gedahte'^) .
Et conuallem tabernaculorum id est
gentem iudeorum dimetiar . Vnde daz
ketübele dero herebirgon . dar iacob
siniu scäf slälta . gemizzo ih mir iuw
teil . Ih uuirdo gesäminot . ex iu-
*) suna. Seh.
2) Schiller «hahsele », wie ursprüng-
lich in der handschrift.
3) pilten. Seh.
^) Christianro. Seh.
*) S. 205.
^0&
deis et gentibus (föne iudon unde
diötin) .
Meus est galaad . hoc est aceruus
testinionii (puöl i'irchundis) . Multi-
tudo (manegi ^) martyrum ist min .
Föne in bin ih oüh kesaminot .
*) Et meus est raanases hoc est
oblilus (Agez) . Wir gesciehet ^) noh
minero porseculionis obliuio (ähto
agez) . so ih in pace (in^fride) muöz
püen.
Et ofTraim . i. fructificatio . forti-
tndo capitis mei . Vnde mines hovl-
betes starchi ist min uuuöcherunga .
Mors CHRISTI (ehristis tot) ist min
multiplicatio (mänigfalli ^ . Mortvi
GltiNVlVI FnVMENTI MVLTVM FRVCTVM
AFFEKT (des toten chörnes chemo
pringet filo uuuöchers) .
Judarexmeus. Ih iieho '^) dero
inscriptioni ( ehristis obescrifte ) .
Christvs ist min chüning .
Moab . i. gentes . oUa spei mea).
Der föne unrehtemo gehileiche chö-
meno liüt. Der ist minero gedingi
hauen . uuanda er hauen uuorden
ist . uuanda er geeitet ist in igne
persecutionis (in fiüre ähtungo).
pediii habet er mir irröcchet spera
sua; saUitis (diegedinge sinero heili) .
nals consumptionis (fersuendi) .
In idumeam . i. terrenam . exten-
dam caiciamenlura raeum . Toh ze
dien . die terrenam uitam (irdiscen
lib) uöbent ferrciccho ih minen
scuöh . Ih sendo dära calciatos pe-
des in preparalione euangelii pacis
(kescuöhto fuözze ze füre uuärno
dero predigo fridis) .
Mihi allophili sudditi sunt . Fre-
mede betont mih chit christvs . Qvi
MECVM NON^) SVNT REGNATVRI (die
siiment mir ne suln richeson) .
Quis deducet me in ciuitatem cir-
cums(anlia)? i. inter gentes . quae
circumfusaj sunt uni genti iudeorum .
Vuer geleitet mine pra^dicatores ze
allen dieten gesezzenen al umbe iu-
deos? Vuer äna Got?
Quis deducet me usque in idu-
meam? Vuer getuöt mih ioh dien ze
uuizzene qui de me nolunt proOcere
(die min niöht ne uuellen gebezzerot
uuerden)?
Nonne tu deus qui repulisti nos?
**) Ne tuöst du iz du ünsih dana
stiezze . föne demo alten irredeu?
Also ddr före der psalmus chad?
Et non egredieris . i. non appare-
bis . in uirtutibus nostris . Du ne
oügest dih nieht in i'inserro chrefte
so du täte bi moyse . unde iesu na-
ue . unde dauid . dö gentes aduersa-
riae (uuider* unartige diöte) sih uns
') mannegi. Seh.
2) Ueber «i» ein punkl.
■') mannigfalt. Seh.
4) ueho [jeho]. Seh.
s) Fehlt bei Sehiller.
0 S. CXXII.
') S. 206.
%0G
iruuerren ne mähton . I'nuuert le-
rest du ünsih . inuuert sterchesl du
ÜQsih. Vuoltin uuir uehten . der
uuig uuäre pro presenti uita (pi den
gagenuuärtigin lib) . nais pro futura
(pi den chumfligen) .
Da nobis auxiliuni de tribulatione .
Des te mßrun helfa duö uns dero
arbeile . daz man unsib uuänet uue-
sen dinhalb helfelose .
Et uana salus hominis . Kib uns
auxilium (folieist) . Kib uns salu-
tem (heili) . inuuert kib uns sia .
diu üzuuertiga menniscen heili ist
üppig .
In deo faciemus uirtutem . et non
in gladio . An Gote sceinen uuir
uirtutem patientiae (chraft kedulte) .
nals repugnanliae (uuiderbrühte) .
Et ipse ad nihilum deducet tribu-
lantes nos . Vnde bringet er ze niehte
die ünsih arbeitent. Also nü scinet .
uuär sint sie?
PSALMÜS LX.
IN FINEM IN YMNIS IPSI DAVID.
An CHRisTVM siehet diser salmo .
gesungener in lobe selbemo dauidi .
selbemo christo .
EXAVDI DEVS DEPRECATIONEM ME-
AM . intende orationi meae . Kehöre
Got mina digi . sih ze minemo ge-
bete . duö is uuära . Vuer chit daz?
FiDELis POPVLVS (der christane liüt) .
A finibus terrae ad tp claraaui. Ih
häreta ze dir. föne enden dero uuerl-
te . unz dära din possessio (eigin)
gät . In allen sint 0 dero uuerlte
ist sancta <ecclesia gebreitet . dan-
nan häret sie . dannan fernim sia.
Dum angeretur cor meum . Danne
min herza geduuenget uuurde . föne
temptationibus carnis (pechorungon
des lichamin) .
In petra exaltasti me . Vfen demo
steine irhöhtost du mih . Höher
stein unde fester bist du . üfen demo
stätost du mih . sih . *) daz mih an-
gor teraptationis et persecutionis
(diu not pechorungo unde ahtungo)
ne iruelle '^) .
Deduxisti me quia factus es spes
mea . Du bist min dux (leito) . du lei-
tost mih . daz ih dir fölgee ze änder-
mo libe . uuanda du min gedingi bist .
unde ih ander ne geron ze geuuün-
uenne •^) .
Tunis fortiludinis a facie inimici .
Starch türre bist du mir fore demo
fiende . Der ze dir fluht habet . de-
mo ne gemag er.
Inquilinus ero in tabernaculo tuo
in saecula . i. in finem saeculi . Se-
ledare bin ih din liüt . in dinero <ec-
<) allentsit. Seh.
2) iruuelle. Seh.
geuaunnene. Seh.
*) 207.
207
.ecclcsia . unz an ende dirro
uuerlle .
Protegar in uclaraento alarum tua-
rum. Pescirraet uuirdo ih in deio
Leii dinero fettaclio . före angOre
temptationum ( der nöte pechörun-
gon).
Quoiiiain tu deus exaudisli oratio-
nenj raeam. *) Föne diu uuerde ih
pescirmet . uuanda du gehörlost min
gehet . so . ofto ih chad . Exavdi
DEPRECATIONEM MEAM (kehöFB miu
gehet) .
Dedisti hereditatem timenlibus Do-
rnen tuum . Erbe habest du gege-
ben diön die dih fürhtent. In hiniele
ist daz erbe .
Dies super dies regis . Ein dag 0
ist in aeternitate (in dero ßuuigheite)
des chüninges christi . zuö disen .
diö er hier irleita .
Adicies annos eius usque in diem
generationis . s. huius . et genera-
tionis . s. futurae . Du fäter gehüf-
fost imo siniu iür . unz an den tag
dirro geburle . ioh enero . In^bei-
den rJchesot er .
Permanebit in aeternum in con-
spectu dei. Er uueret iömer före
sinemo fäter . Aide fore irao uueret
iemer populus fidelis (christane
liüt).
Misericordiara et ueritatem quis
requiret ei? Vuer lirnet imo gnäda .
unde uuArheit? Kenuöge lirnent si6
an dien buöchen . unde ne scelnent
sie nieht tuöndo . nuhe Ißrendo .
Die lirnent sie in seihen . nals (löte.
Alda iz chlt. Vuer förderot dAr in
enero uuerlle . ze sceinenne gndda .
dar iro nieman dürftig ne ist. Aide
uuarheit . dar iro nieman ne irrot?
Sic psalraum dicam nomini tuo in
sajculum sajculi . **) ut reddam
uota raea de die in diera. So muöze
ih psalmum singen in euua . daz ih
hinnan föne disemo läge uueree
mine intheizza . unz ze enemo tage .
***) PSALMUS LXI.
IN FINEM PRO IDITHVN PSALMVS IPSI
DAVID.
An daz ende siebet diser salmo .
füre transilientem (uberstriechen-
ten) gesungener . selbemo dauidi .
selberao Christo. Vuen ist er tran-
siliens (der uberspringento) . füre
den diser salmo gesungen uuirdet?
Alle seculares . die er obenan nider
überstehende . gerno üf zuö imo ge-
ziöhen uuile . mit disemo sänge . daz
sie säment imo terrena (irdisca) fer-
sehen . Er ist obe änderen . öbe
imo ist änderer . demo singet er sus .
Nonne deo svbiecta erit anima
mea? Ne bin ih Göte ündeitän . ih
*) tag. Seh.
0 s. cxxiii. **) s. 208. ***) s. cxxrv.
•808
iüuuer öberoro . ne sülent ir so sä-
mo sin?
Ab ipso enim salutare meura . Mit
rebte uuanda föne imo ist bära in^
uuerlt kesendet christvs . min hal-
täre .
Et enim ipse est deus meus et sa-
lufaris meus . susceptor meus . Er
ist ') ze uuäre min Got . unde der
mib haltet . unde inpbäbet .
Non mouebor amplius . So er mib
inpbäbet . so ne uuirdo ih fürder ze
ünrebte iruueget. Sid daz so ist.
Quo usque apponitis super bomi-
nem. Vuieo lango sezzent ir dänne
über des beinen so geuuestenoten .
obprobria et calumnias (iteuuizza
unde leid^feruuizza) .
Interficitis uniuuersos ? Vuieo lan-
go släbent ir alle so geuestenöte .
die ir näh iü becheren ne mu-
gent?
Tamquam parieti inclinato et mar-
ceriae depulsae? Diu uuänent ir iüh
mügen in tuOn . sämo so bälden-
tero2) uuende . unde nider geduöb-
temo züne . die dob fielin äne stöz?
Daz tölen ih föne iü pagänis (hei-
din) . A'ndere uuären die daz ne
täten .
*) Verumtamen honorem meum
cogitauerunt repellere. A'ber döb
mina era uuolton sie geirren . He-
retici unde falsi (unrebtero geloubo
unde lükke ^) cbristiani uuären dien
uuidere . die mib sincera fide (mit
lütero geloubo) beton uuolton .
Cueurri in siti . Ih liüf nah in in
durste . Ih kereta iro . sie ne ge-
reton min .
Ore suo benedicebant . et corde
suo maledicebant. Corpus meura
(min uuizzot) et sanguinem-*) nüz-
zen sie . benignamente (mit kuots
uuilligemo muöte) ne uuären sie.
Verumtamen deo subicietur ani-
ma mea . A'ber dob chit iditun
(sprangäre) . Göte uuirt undertän
min sela . Persecutio (äbtunga) ne
genimet mir iz.
Quoniam ab ip50 patientia mea .
Vuanda föne imo ist mir geläzen ^)
sölib gedült. A'ne Got ne mahti daz
mönnisco irliden .
Quia ipse est deus meus . Vuanda
er ist min Got . föne diu lädot er mib
hier zuö imo .
Et salutaris meus . Vnde min hal-
tare. Bediü gerehthaftot er mib
hier. So haltet er mib.
Susceptor meus . Min inphangare
Bediü geguöUichot er mib . hina in
änderro uuerlte .
Non emigrabo . Vz ne färo ih . s6
1) itz. Seh.
2) haltenlero. Seh.
3) « uade » fehlt bei Schiller.
4) sanguinem meum. Seh.
^) gelazzen. Seh.
*) S. 209.
209
ih in s!n hus inphüngen uiiirdo .
ne . Vuellenl ir iüh ze in fersöhen .
Furder bin ih dar.
danne gesöhent ir si6 löse . Got ist
In deo salutare meura et gloria
aber lügedig .
mea. An Göte ist min heilhafli .
Mendaces filii hominum in state-
unde min guöllichi . An imo bin ih .
ris . **) Lukke sint menniscon chint .
nieht ein saluus (kehalten) . mibe
an diön uuägon . Sie häbent trüge-
oüh gloriosus (kuollih) . Daz ke-
uuäga . aller meist daz sie sih sel-
uuünno ^) ih dar . ubi iusti fulgebunt
ben unrehto uu6gent sih ahtonde
quasi sol in regno patris sui (dar die
rehte . danne sie so ne sint .
in rehten scinent also sunna in iro
Vt decipiant ipsi de uanitate in id
fater riebe) . Vuar ist innan des min
ipsum . i. inunum. Daz si6 föne
tröst?
üppigi triögen in eina uuis . Vuanda
Dens auxilii mei . Daz ist Got .
sie alle föne uanitate (uppigi) n6-
der mir hiifet . under allen uuerlt-
ment daz iro triegen . pediQ triögent
nöten .
sie in_eina uuis.
Et spes mea in deo . Vnde min
Nolite sperare in iniquitate. Läz-
gedingi ist an imo . unz mir beidiu
zent sin iüuuer gedingen . an daz ün-
chöment . salus et gloria (heili ioh
reht. Ne fersöhent iüh dära zuö .
kuöUicbi) .
daz ir mit fraude (chnarze 2) . aide
Sperate in eum omne concilium
mit dolo (bisuuiche) i6ht keuuün-
plebis . Ze imo fersehent iiih alliü
nent ^) . ze Göte fersehent iüh . sä-
liüt mänigi . An imo ne uuerdent ir
ment mir transiliente (über scr6c-
betrögen.
chäre) .
Effundile coram illo corda uestra .
Et in rapina ne concupiscatis .
Kirzzent iimueriü herzen uz före imo
Vnde in zörchonne ne geroent iöht
fergondo iehendo uueinondo . Daz
ze geuuünnenne . doh ir arm sint .
ir so uz kiezzent . daz ne ferliesent ir .
doh is iü dürft si .
Deus adiutor noster est . Vuanda
Diuitiaj si affluant . Vbe iü •) aber
Got ist unser helfare . änderer ne ist
rihtuöma zuö geslüngene^) sin.
so stargh .
Nolite cor apponere . So ne lAz-
*) Verumtamenuani fili hominum .
zent iüuuer herza an in sin . noh sä-
Aber doh üppige sint menniscon sü-
lig ne uuänent ir iüh dannan sin .
') keuuinno. Seh.
4) iuh. Seh.
2) chrize. Seh.
*) richtuoma zuo gestungere. Seh.
2) lieuuinnent. Seh.
*) S. 210. **) CXXV.
■ -l
III. Bd.
U
!310
Semel loculus est deus. An Chri-
sto sprah der fäter einest . unde
hiäz al säment uuerden . daz dir ist.
Sämenl hiez ir uuerden in aeterni-
tate (in dero euuigheite) . diu ein-
zen chämen in tempore (in zite) .
Duo haec audiui. Disiu zuei ge-
hörta ih transiliens (über springo) .
Quia potestas dei est . et tibi do-
mine misericordia. Vuanda Götes
ist diu mabt . unde dir trübten haf-
tet diu gnäda. Diüzuei sceinest du .
uuiSo mähtig unde uuieo gnädig du
sist.
Quia tu reddes unicuiqne secun-
dura Opera eius . Vuanda du lönost .
iegelichemo nah sinen uuerchen .
mähtiger an übelen . gnädiger an
guöten .
PSAL3IUS LXII.
PSALMVS DAVID CVM ESSET I.\ DESERTO
Dö dauid uuas in demo einote idu-
meae . do uuas diser salmo sin sang.
Hier in^uuerlte ist daz einote sanc-
liE «ecclesise . *) Hier ist si diirsteg 2) .
Türstegiü singet si süs .
DeVS DEVS MEVS ad TE DE LVCE .
i. diluculo . uigilo . Gol . Got miner .
ih uüachen in^uöhtun ze^dir. Din
uöhta ^) uuecchet mih . So mir föne
dir taget . unde du mih ueritalem
(uuärheit) tuöst pechennen . so
uuirdo ih uuächer ze dir . nals ze
uuerltkiridon.
Sitiuit tibi anima mea. Dir ist
min sela dürsteg. Sia länget ec-
chert"*) dinero änasihte.
Quam multipliciter tibi caro mea.
i. quam multipliciter laborat . tarn
multipliciter silit. Vuöla mänigfälto
ist dir dürsteg min fleisg . uuanda iz
oüh mänigfälto geängestet uuirdet .
umbe cibum (ezen) potura (trin-
chen) uestitum (uuät) somnum
(släf) sumptum (stata) et caetera in-
numerabilia (unde änderiü ünzala-
haftiu) . umbe diu aUiü iz kerot dero
resurrectionis (urstende) .
In terra deserta . et sine uia et
sine aqua . Hier in^lande daz uuuö-
ste ist . unde äna uueg . unde äna
uuäzzer. Vuelez ist daz? Disiu uuerlt .
Sia fänt chr:stvs uuösta. So aber
er dära inchära . do gezügen sih ze
imo die . dien er uueg uuard . unde
diön er gab daz uuazzer spiritus
sancti .
Sic in sancto apparui tibi . ut ui-
derem uirtutem tuam et gloriara
tuam. In demo selben einote ir-
') Diese ganze überschrili nebsl der
angäbe des gesaiiges fehlt in der hand-
Schrifl und ist aus Schilfer genommen.
2) durfteg. Seh.
3) Vota. Seh.
^j echerf. Seh.
*) S. 21
911
scöin ih dir in.heiiigemo sinne . in
so heiligemo proposito (rehles libes
meininlo 0 • daz it dännan gesähe
dina lügend . unde dina guöllichi .
unde ih dero beidero eminentiara
(bürlichi) sluonde fernemen.
Quoniana mehor est misericordia
tua super uitas . Yuanda din gnäda
bez/cra ist . danne di(^. -') liba sin
alle . diö misseliche in selben irch6-
len häbent . negoliandi (choufennis) .
rusticaiidi (püennis) . foenerandi
(uuuöcheronnis) . militandi (chiiehl-
uut'sennis ^) . Ein lib ist echert
eunigcr . den din gnäda gibel . der
ist füre allen .
Labia raea laudabunt te. V'mbe
solcha gnäda lübont dih iiiine lefsa.
Sic benedicam te in uita mea . So
löbon ih dih in minenio übe . di6
selbun gnäda äna sehendo . *) Urne
dero ih in duuigen häbo .
Et in noraine tuo leuabo raanus
meas. Vnde in dinen nämen heuo
ih üf niine hende . Hiör in idnmea .
hier in einote uuile ih . dia tägalti
bähen . daz ih mine hende üf heue
ze gebete . unde ze guöten uiier-
chen.
Sicut adipe et pinguedine replea-
tur aniraa mea. Also mit spinde .
unde mit feizti uuerde irfüllet min
sela . Alles ') kuötes uuerde si sat .
in^önero uudrlte . Aide iz chit .
föne sülcbemo geböte . daz ih mit
knoten uuerchen ze dir frümo . chö-
me mir plenitudo ca^Iestis sapienliae
(fölli himiliskis uuistnömis) .
**) Et labia exultalionis lauda-
bunt nomen tuum . Vnde dära näh
löbont dinen nämen . diö lefsa ml-
nero fröuui . So tempus orationis
(zit kebelis) fergät . so cbümet tem-
pus laudationis (zit lobis) . in^ene-
mo libe . So ist des einotes läba .
so ist des durstes läba . so ist diu 5)
freuui chömen .
Si memoralus sum tui super Stra-
tum raeum . in diluculis medit.ibor
in te . quia factus es adiutor mens .
Vbe ih din irhügeta inräuuon . so ge-
dencho ih dännän din oüh iPwUöh-
tun '') . uiianda du mir täte holfa .
llumilitas in prosperis (mezrauöti in
framspuöle) keluöt mih ze d»^ro uöh-
tun hügen . daz chit ze uuerche .
uuanda in uohlun ist uuercheSwZit .
Der Götes ne irgizzet in^främspiiöte .
der ne irgizzet sin . in neheinero
täte . Demo hilfct er oüh daz in is
ne irdriezzc .
Et in uclamento pennarum tuarum
exullabo. Sub umbra alarum tua-
rum prolege me . Vnder dinero uel-
«) (rihtis— ). Seil.
2/ dia. Srh.
3) chnctuucsennis. Seh.
') S. 212. **) S. CXWI.
^) Aller. Seh.
S) dia. Sei).
*) in ouhlun. Seh.
IV
•^IS
tacho scätue sciriue luih . daz luih
luiluus deruuio) ne irzücche. Chraf-
lelösen uueist du niili . före demo
fiKiide scirme raih .
Adglulinata est anima mea post
te . Hinder dir chlebet dir zuö min
sela . Nals före dir . uoh ineben dir .
nübe näh dir . Vuieo gesciebet demo
der füre christVxM uuile? Also pelro
gescah . dö er in uuolta uuendcn si-
nero passionis . mit disen uuorten .
ÄBSIT A TE DOMINE . PROPICIVS ESTO
TIBI*) (daz si föne dir herro kenada
dir selberao 0 • unde er irao änt-
uuurta . Redi post me satanas . non
EMM SAPIS QV^ DEl SVNT . SED QV.E
HOMiNVM SVNT (fär biuder mib uui-
dersacho du ne uueist uuaz Got ist
du uueist ecchirt uuaz mennescon
dinch ist 2). Vuanda er sinen rät
uuända gän . füre Götes rät . pediü
irräfsta er in .
Me suscepit dextera tua . Mib in-
phieng christvs din zeseuua-^) . ze-
bescirmenne under sinen älis (fet-
tacben) .
Ipsi uero in uanum quaesierunt
animam nieam . A'ber sie suöbton
in^gemeitun niina sela . mines hoü-
betes"*) sela christi . non ad cre-
dendua» in eam . sed ad persequen-
■ dunieam (nals an in zegeloübenne .
sundir sin ze äbtenne ^) . Vuelee tä-
ten daz? Inimici iudei (die figinda
die iüdiii).
Introibunt in inferiora terrae . Ferro
in diu erda färent sie . i. in terrenas
cupiditates (in dirro erdo gelüste) .
Vmbe die erda sorgendo cbäden sie .
Ne forte veniant romani et tollant
NOSTRVM LOCVM ET GENTEM (nie ru-
niäre ne cbomen unde unsib peslöz-
zen landis undeliüto). Vuieo do?
Also iz chit. QvoD timet impjvs ve-
NiET svper evm (des der argo fürb-
tel daz pegätot in) . Christvm sluö-
gen sie . iro terram zebebäbenne .
uuanda sie christvm sluögeu . bediü
ferlüren sie gentem et terram (liute
iob lant) .
Tradentur in manus gladii . Sie
uuerdent irslägen .
Partes uulpium erunt. Fübsen
uuerdent sie ze teile. Fubsen die
in^erdo lücber bäbeut . uuerdent sie
gelib . Aide romani reges ( Rom
chüninga) beizzent uulpes ^J (fübse) ,
also berodem christvs nämda . Aide
iro occisa cadauera (irslägenin äuuei-
sin) frezent uulpes et lupi (fubse
unde uuölua) .
Rex uero laetabitur in deo. Aber
')(— sie-). Seh. Ferner fehlt bei
ihm die schlussklammer.
2) ( — echert iiuas — ). Seh.
3) zesuua. Seh.
^) hoiibles. Seh.
^) sunder siu. Seh.
'^j Sehiller hat «heizzent. Vulpes et
lupi (fubse)».
*) S. 213.
213
CHRisTvs uuArer chüning . den si6
utiAndon irslägen ') haben . der fre-
uiiet sih an Gote fäter redemptionis
human.Tß (mönniscin urlöseda2)ze
sinero zösouuun^) .
Laiidabiinlnr omncs qui inrant in
eo . i. cjui uouent in ipso et reddent .
Alle di6 uuerdent kelöbot die imo
inlhöizza fiiAnt . iinde uuerent.
Quoniam oppilatum est os loqiien-
lium iniqua . Vuanda unrehtero
niun( ist peuuörfen iudeorum el per-
secutorum (unde Ahtaro) . Leo de
Iribu iuda (loüuuo föne iudon cbun-
ne) hübet den sigo . er habet siö ge-
sneiget .
*) PSALML'S LXIII.
IN FINEM PSALMVS DAVID.
liXAVOI DEVS ORATIONEM MEAM DVM
TRiBVLon. Kebörc fiot min gebet,
danne ih keraület uuerde in perse-
cutione (in ählungo) . Daz ist uox
corporis ciiristi (stinima chrislis li-
chAmin) .
A timore inimici eruc aniniam me-
ani . Föne des ficndes forb(on löse
mina s^la . Nico mir so ne^gescöbe
so dien gescAh . di(^ föne forhton
CHRISTI ferlongendon . unde sie''*)
absorbti (ferslundin) uuurden . daz
chit iro fienden gelih nuirden^) .
uuanda sie in^iro corpus traiecti (li-
chamen ferslundin) uuürden .
Protexisti me a multitudine ope-
rantium iniquitatem . Du scirmdost
mir före dero mänigi . dero unreht
tuönton iudeorum . Daz ist uox ca-
pitis (stimma des hönbetis'')- Diui-
nitas (i Gotehoit) scirmda imo . daz
imo ni(^man ne zuhta sina sola . nübe
er selbo liez sla gerno . unde fri'imeta
sia dära er uuolta .
Quia nt gladium linguas suas exa-
cuerunt . Vuanda sie iro zünga unäz-
ton also suert . Mit dit^n zi'ingon
sluögon ^) si(5 in . do sie chäden crv-
ciFiGE cRvciFiGE EVM (chHuzege chHu-
zege in) . Do sc6in uuieo uuässe sie
uuären .
Iiitenderunt arcnm rem amaram .
Pögen Spionen siö . daz chit rihton
imo toügene fära . ilton in mit sine-
mo discipulo (iiingerin) ferrAten.
Daz öinera ding peuuiirben sie .
Vt sagittent ininacnlalumin occul-
Hs . Vuära zuö spienen sie in ? Daz sie
agnum inmacculatum (ungeflöcchot
*) irslagon. Seh.
2) irlosefla. Seh.
•') zeuuun. Seh.
■») sie. Seh.
5) nuarden. Seh.
«) honbd's. Seh.
') sinken. Srh.
*) S. Uli.
S14
lamp) 3ciiz/in . Ne 0 "uas claz res j
araara (eiuer dinch ^) ?
Repente sagittabunt eura . et noii
timebunt. Kähes sciezzent sie in .
unde daz ne fürhtent sie . kähes
uuändon si6. Aber uuieo gähes
raahta iz demo sin . der älliü ding j
fore uueiz?
*) Firmauerunt sibi serraonem ma-
lignum . Vuanda sie in ne forhton
bediü feslenöton sie in selben ze
freisun daz arguuilliga uuort . Revs
EST MORTIS . CRVCIFIGE CRVCIFIGE EVM
(er ist scuidig tödis negile in an
chriv'ze). Do aber pilatus inio förh-
ta.süsin sculde intsägendo. **)Nvl-
LAM CAVSAM MORTIS IN ISTO HOMINE
inveiVio (ne^hein sculd ßndet an imo
todis) . nefestenöton sie in ^) selben
aber do malignum sermoneni (i'ibel-
uuillig uuort) nam ^) . Vuieo cliäden
si6 . Sangvis eivs svper nos et sv-
PER FiLios NOSTROS (sin bluöt chome
üffen unsib unde üffen unseriu chint) .
Disposuerunt ul absconderent la-
queos . dixerunt quis uidebit eos?
Si6 beneimdon . daz sie iro slricche
ferbürgin unde sie niöman ne be-
chnäti . Sie cbäden uuer gesiehet siö ?
Sämo der sie ne unissi . der äl uueiz .
Perscrutati sunt iniquitates . defe-
cerunt scrutanles scrutationes . i.
defecerunt uersantes et exquirentes
acerba et accuta consilia . Sie durh
scrodeton daz unreht . scröd scrö-
dende irlägen sie . Ghleinen rät bin-
der ständo irlägen si6 . uuanda daz
uuesen ne mahta . daz sie iz rietin
unde doh unsculdig uuärin . Diu
chleini uuas sus ketän . Non trada-
TVR PER NOS . SED PER DlSCiPVLVM
SVVM . NON OCCIDATVR PER NOS . SED
A IVDICE . TOTVM NOS FACIAMVS . ET
NIHIL FECissE viDEAMVR (er ne uuer-
de ferrätin mit uns nube mit sinemo
iüngeren . er ne uuerde föne uns ir-
slägen sunder föne urteildäre . tuöien
uuir iz allez unde nieman ferständ^
is).
Accedet homo et cor altum , et
exaltabitur deus. Idest. Accedet
homo in corde alto . et in potentia
majestatis suae exaltabitur deus .
Vuaz tuöt dära nah christvs homo
(christ mennisco)? Zuö gät er .
läzet sih chriüzegon . unde sin toü-
gen herza birget dia göteheit . unde
so der mennisco irslägen uuirt . dan-
ne uuirt Got irhöhet . dänne oüget
er sie.
Sagittae infantium factae sunt pla-
gae eorum . Iro s(räla . uuürden chin-
do slräla . diu iizor stengelen iro scöz
mächönt . Nieht iner ne mähton si6 .
'j Nes. Seh.
2) ding. Seh.
I 3j Fehlt von «in sculde» bis hierher
hei Schilfer.
i) na (»am . Seh.
') S. ex XVII,
**) S. -215.
«IS
Et infirmatae sunt contra eos lin-
gua) eorum . Vnde siöh uuürden uui-
der in iro zünga . Siö irlügen daz
si6 chäden . Descendat de cruce et
credimus ei (er slige äba so gelou-
ben uuir an in) . Ziü ne täten sie
daz . dö in milites (chnehta) säge-
ton . daz er irständen uuas? Ne
uuäs merora resurgere de sepulcro .
quam descendere de cruce (irstän
uzzer grabe danne stigen aba chriü-
ze)? Ne uuären iro zünga dö sieh
uuider in . do sie chäden . Daraus
uobis pecuniam . et dielte quia uo-
bis dormientibus uenerunt discipuli
eius et abstulerunt cum (uuir miötin
iüch ^) cbt^dint daz stne iüngerin in
ferstähn iü släffenten). Ne uuären
siö dö irlögen . in iro scrutationibus
(scrödungon)? Ne uuas dö euacua-
tum (keüppot) al daz sie ähtoton?
Conturbati sunt oranes qui uide-
bant eos . s. defecisse in perscruta-
tionibus ^) consiliorum . Do uuür-
den getruöbet alle ändere iudei . die
principibus sacerdolum et senioribus
(dien ^) heristen biscuöffen unde di6n
ällislen) kesähen so gebrösten uue-
sen . unde föne christi discipulis ml«
racula fieri in nomine eius (iünge-
ron zeichan uu^rdin in sinen nämen) .
') lieber « c » ein piinkt. Schilter liest
ebcnralls « iuch ».
2) scrulationibus. Seh.
^) Aus « deen » verbessert, wie Schil-
ler liest.
Et timuit omnis homo . Vnde
forhta irao männolih . Der irao ne
förhta . der ne uuäs homo (man) .
er uuas mör ioter beslias reputan-
dus (ündir tiörin ze z6llinne) . Do
chäden diö irchömenen ze pelro .
unde ze änderen apostolis (pöton) .
QVID FACIEMVS VIRI FRATRES (uuaZ
tuögen uuir is nü bruödera'*)? Do
gehörton si6 . Poenitentiam agite .
ET BAPTIZETVR ViWSQVISQVE (seZZCnt
iüh in buözza unde toüfent iüh alle) .
Et adnuntiauerunt opera dei. Do
täten sie chunt Götes uu6rh ^) . re-
surreclionera (urstant) . unde ascen-
sionem (üffärl) .
Et facta eius intellexerunt . Vnde
dö fernämen siö siniü uuergb . daz
siü diuina (Götelich ^) uuären .
Lietabitur iustus in domino . A'na-
uuert freuuit sih der rehto an demo
irständenen herren .
Et sperabit in eo . Vnde gedin-
get er an in . nals in^uuörltlichen
tröst .
Et laudabuntur omnes recti corde .
Vnde uuerdent kelöbot alle rehte in
iro harzen . also die sint . diön Götes
uuillo liehet .
•*) (— tougen — ).
*) uuerch. Seh.
«) Gotelih. Seh.
Seh.
2l<)
1
*) PSALMUS LXIV.
Dir Got kezimet löbesang in syon
IN FINEM PSALMVS DAVID CANTICVM lE-
(in höuuarto) . nals in babilonia
REMI^ ET EZECHIEL EX POPVLO TRANS-
(scantpurch) . Die iro spem (zuö*
MIGRATIONIS CVM INCIPERENT EXIRE.
fersihl) häbent in sion . die singent
Diu uuoit häbent disa constiuctio-
in sion . die singent in^speculatione
nera (lesa rihli) . In finem psalraus
(in uuarto) .
david . de populo transiiiigiationis ,
Et tibi reddetur uotum in ierusa-
per ') propheliam ieremiaj et eze-
lem . Vnde antheiz uuirt dir geleistet
chiel . cum inciperent exire.
in ierusaleni (in frideuuarto) . Der
An CHRiSTVM siehet dauidis salmo .
sih hier geeinot uuesen Göte hostia
der sin frösang ist . kesüngenez föne
uiua (lebenda öpher) . der uuiit iz
derao geelendöten 2) liüto . daz ei-
füllechlichor in ierusaleni cselesti
lende imo gescehen uuas . **) näh
(in dero himissuun fridouuarto'') .
^(ijo proplietia (före^sägo) ieiemife
Dar uuirt er holocaustum . daz chit
„nde ezechielis . Juanne sang er iz?
totum incensum (al brand-opher) .
Do er in prophelico spiritu (in före-
Omne mortale orane corruptibile
sistigemo keiste) gesah . daz sie däna
(al lotheit al uuärtnisse 5) uuirt dar
begöndin fäien. Dar sehen uuieo
an imo consumptum diuino igne
paulus chad. Beec autem in figura
(fersuendit mit Gotes fiiire) .
conlingebant illis (diz pescah in ze
Exaudi orationem 6) meam ad te
före- bilde). In unseren ziten sint
omnis caro ueniet . hoc est ex omni
diö in capliuitate (in ellendi) . die
genere carnis . Kehöre min gebet .
incupiditate sint (inwglüstälinsint'') .
ze dir chumet ällero slahto men-
Die aber dannan beginnent fären ad
uisco . Ex omni natione . ex omni
caritatem (ze ininnon) . dero niendit
conditione (föne al slahto liüte föne
dauid . dien singet er diz frösang.
allemo liüttriste '') chöment die . die
Te decet ymnvs devs in syon.
dar holocaustum (al ferbrennopher)
Daz ist uox exeuntium de capliuitate
uuerdent .
(slimraa dero färinton uzzer eilende) .
Verbainiquorum praeualueruntsu-
') Fehlt bei Schiller.
zweite «s» in «c» yerbesserl. Schiller
2) geellendoleu. Seh.
liest «himilshun».
3) «fint» fehlt bei Schiller.
5) uuardnisse. Seh.
'^ An dem Worte «himissuun» ist
6j So Schilter . in der handschrift
eiue Verbesserung mehr angedeutet als
sieht «otionem».
ausgeführt . namentlich scheint das
7) liutriste. Seh.
*) CXXVIH. **) S. 217.
i^.^-^ =
= ^
y —
"^
giy
pernos. V'belero förderon ') Ißra
seti gibest du uns . Sdhlon uuirt der
übermegenoton unsih. Si6 leiton
irfüllet . der sih dir niächot sanctum
ünsih ze ioue unde ze mercurio .
templum (heih'g hus) . admirabile in
Föne iro sculden betoton uuir ligna
iustitia (uuunderhafl in rehte) .
et lapides (holz unde steina) . opera
Exaudi nos deus salutaris noster.
manunm nostrarum (unser bänt-
V'nser hältüre gehöre ünsih .
uiicrch) .
Spes oranium finium terra) et in ma-
El impietales nostras tu piopilia-
xi longe . Trost ällero endo dcMO erdo .
bcris . Vnde ünsera übeli besuön-
trösl dero iizzeröston . sämo so dero
dost du sacerdos (piscouf) . So du
inneröston . Iröst hina ferro in demo
dih pringest patri sacrificiuni uesper-
mere gesezzenero . under mitten
linum (demo fatir Abint:sopher) . so
dien uuerltkiren . diö ferro föne dir
uin'rdet der irredo fergeben.
sint . uuanda sie mali pisces sunt .
Beatus quem elegisti et assunipsi-
rumpeutes retia (iibele fisca sint
sti . Sälig ist der man . den dii ir-
precchente de nezza) .
uelelost . unde ze dir name .
Preparans monles in uirtute tua.
Habitabil in atriis luis. Erbüuiiet
Predicatores (predigara) gägen in
in dinen frithöuen • Iz ist ein man .
gäreuuende . in dincro liigede . nals
*) ein -) fidelis populus (Christine
in iro .
liüt) . des Caput (houbet ^) ciiristvs
Ciicumcinclus potentalu . Vmbe
ist . Er iruuelela in . er seledot in .
fängener mit dinero maiestate (ma-
Er heizet in uuesen dar er ist .
genchrefte) . Aide mit dien umbe
Ileplebimur in bonis domus luae .
fängener . dien du polentatum mira-
Föl^uuerden uuir des kucHes . des
culorum (mäht zeicheno) gäbe . dien
in dinenio hüs ist. Vueliches? Qvod
du allen communis (kemeine) pisl .
OCVLVS NO?i VIDIT NEC AVRIS AVDIVIT
unde medius (milier'*) .
NEC IN COR HOMINIS ASCENDIT (daZ OU-
Qui contuibas fundum maris .
ga nc sah . öra ne horta noh in
Du föne iro prajdicatione (predigo)
mannis herza ne cham) . Aide so iz
gelruöbest des meres pödem . daz
hära näh chit .
chit corda inGdelium (diu herzen
Sanclum est templum tuura admi-
dero ungelüubigon) iruuegesl ad per-
labile in iustilia . Daz din beiliga
secutioneni (ze ählungo) .
hus . uuiinderhh ist in rehte . dia
Sonum flucluum eius quis suffe-
') fordoron. Seh.
3) haubel. Seh.
2) Fehlt bei SchiUer.
4) milleri. Seh.
*) S. 218.
-'#
!31S
ret? Vuer irlidet d6ro uuellono doz?
äna di6 . diön du gibest fortiludinem
(sterchi) . so du martyribus täte ?
Turbabuntur gentes . Die beide-
nen uuerdent in übelmo ze erist .
Et timebunt qui inbabitant fines
terrae a signis tuis . Vnde dära näh
fürhtent in die ze ende dero uuerlte
sizzent . fore dinen zeichenen . die
apostoli tuönt . in dinen nämen .
*) Exitus mane et uespere delec-
tabis . i. delectabiles facis. Lüstsa-
me üzferte tuöst du . **) dinen fide-
libus (getriüuuon 0 • in morgen unde
in äbent . in prosperis et in aduersis
(in uuölon unde in ünuuolon). Du
lerest sie contempnere prosgera . et
non formidare aduersa (ferchiesin
uuöla unde ne furhtin ünuuöla) .
Visitasti terram et ebriasti eam .
multiplicasti ditare eam . Dero erdo
uuisotost du . daz chit dero mennis-
con . unde irtränctost siö mit praedi-
catione ueritatis (dero lero uuar-
heite) . unde täte sie riebe in mä-
niga uuis . Vuännan chäm der rih-
tuöm?
Fluuius dei repletus est aquis.
Populus dei (Gotes liüt) uuard irfül-
lel spiritu sancto (mit Gotes keiste) .
Parasti cibura illorum . quoniam
ita est praeparatio tua. Keistlicha
fuöra gäretost du in . uuanda so ist
din före^jgegäruueda daz diu fuörn
fergöbeno föne dir si . nais föne iro
unrehten .
Sulcos eins inebria. Des selben
liütes fürehe^) irtrenche . luwduö
iro pectora (brüste) mit uömere ser-
monis dei (uuäginsin Gotis lero^).
unde fülle sie dära näh spiritu sanc-
to.
Multiplica generationes eius . Ke-
mänigfalto sine chimen . daz chlt
sinen uuuöcher . daz föne einen
fidelibus (geloubenten) ändere fide-
les (geloübente) chöraen unde föne
aber diön andere . unz diü"^) <eccle-
sia (Christenheit sih kebreite) .
In slillicidia eius laetabitur cum
exorietur . So er irrinnet . so fre-
uuet er sih dero trüphun . Vnz er
ungestärcbet ist an dero geloübo . so
limphent imo quedam stillicidia de
sacramentis quia non potest capere
plenitudinem ueritatis (sümeliche
trophen Gotes toügeni uuanda ir ne
mak fernemin die follun dero uuär-
heite) .
Benedices coronam anni benigui-
tatis tuae . Du gesegenost dia uicto-
riam (sigenuiift) dero zito . dänne
du dia dina guötuuüligi sceinest ane
iro frehte .
Et campi tui replebuntur über-
täte . Vnde iusli tui (die rehtin)
*) gelriuuon. Seh.
2) furche. Seh.
3} (uuagisin — ). Seh.
4) dia. Seh.
*) S. CXXIX. **) S. 219.
919
uuerdent irfiiUel ubertute tiicesimi
et sexagesirai el cenlcsirai fiuctus
(deio fölliin des trizzegostin unde
sebzigostinundezehinzegüslenuuuö-
chers) •
Pingiiescent fines deserti . So
uuerdent feizt dero tügedo . ioh die
üzzerosten gentes (tiöte) . die deser-
tura (uuuösti) uuAren . unz ün Chri-
sti adueutum (cbümft) .
Et exultatione colles accingenlur.
Vnde i'imbeguitet uuerdent mit fre-
uui die sib reccbent üf ze biniele .
Induti sunt arietes ouiura . s. exul-
tatione. Dänne sint frö die leiten
d6ro scaffo . *) selben die apostoli .
uuanda sie iro fructum (uuuöcber)
gesebent . unde daz sie in gemeitun
ne arbeiten .
Et conualles abundabunt fruraen-
to. Daz cbit. Hvmiles mvltvm
FRVCTVM AFFERENT ^) (diemUÖtigC
pringent micbelen uuuöcber) .
Clamabunt etenira }mnumdicent.
Si6 ruöfent. Vuaz ist der ruöft?
Löbesäng singent sie Göte .
PSALMUS LXV.
IM H.>KM CA.\TICVM PSAIMI RESVUREC-
TIOiMS.
An daz ende siebet diz frösang . des
kebeizenten psalmi . geraeina resur-
rectionem gentibus et iudeis (ursten-
de tietin ioh iudon) . uuider diön
iiidon . die si;\ in selben gebiözzen .
unde gentibus fersägeton .
IvBiLATE DEO . Vuünnesängont
Gole. Vuelec?
Oiunis terra . non sola iudea (al-
liu erda • ni^bt einiu iudea 2) • A'Uiü
.ccclesia calbolica (reblfulgig cbri-
stanbeit) . Die calbolici (reblfolgig)
ne sint . unde resurrectionem (ur-
stende) fersägent . die mi'igen ululare
( uuuöft screiou ^) . nals iubilare
(uuiinnisangon) .
Psallite nomini eius . date gloriam
laudi eius . Singent sinemo nämen .
unde des sanges kuöllicbi uuendent
irao ze^löbe näls iü ^) selben .
Dicite deo quam terribilia sunt
opera tua domine . Cbedent imo
zuö . uuieo egelib diniü uutMch sint
herro . Also dii i'insib lertost . dö
du cbäde. Ego vem . vx qvi no.\ vi-
DE>T 5) VIDEA>T . ET QVI VIDENT Ci£CI
. FiAJiT (ih cbam daz de blinden ge-
sehen unde gesente blint uuerden ^) .
') ferent. Seh.
2) (— einiu — ). Seh.
3) uuolft screion. Seh.
^') in. Seh.
Sj vidcal. Seh.
6) gesehciite. Seh.
0 S. -220.
220
Vuelee sint non uidentes (plinde)?
*) Qvi SE c^cos coGNoscvNT (dic sih
plinde uuizzen) . Vuelee ^) uidentes
(gesehente) ? Qvi se videistes esti-
MANT (die sih uuänint kesehen) .
In multitudine potentiae luae . men-
tientur tibi inimici tui . So du tuöst
ünzalahäftiü zeichen . so liügent sie
dir . Dir ze fersihte liügent sie süs 2) ,
H^C SIGNA IN BEELZEBVB FACIT (di-
siu zeichen tuöt er mit coükele) .
Omnis terra adoret te et psallat
tibi . psalraum dicat nomini tuo allis-
sirae . Sid sie ne uuöltin . älliü diu
erda bete dih . unde singe dir. Di-
nemo nämen du höhesto singe si .
unde israhelis defectio (zürganch 3) .
uuerde gentium iniroductio (tieto
in^leita) .
Venite et uidete opera domini .
**) Chöment gentes . fermident iu-
deos mentientes (luden liegente).
Chöment unde gesehent Götes
uuerch. Vueliu?
Quam ferribilis in consiliis super
filios hominum . Vuieo egebare sin
rät ist über di6 menuiscen . Vuieo
iudei irblendet sint . gentes irliohlet
sint . iudei uz sint . gentes (liefe)
inne sint.
Qiii conuertit niare in aridam .
Der den mere uuendet indürri . Der
dia uuerlt älla . diu er uuas ^) pitte-
rez uuazzer . söles uuäzzeres trüc-
chena getän^häbet . unde aber dur-
stega suözes uuäzzeres .
In flumine pertransibunt pede .
Mit fuozzen über uuatent sie diä aha .
Vuelee? Die selben dürstegen . Vf-
fen ros ne sizzent sie . übermuöte
ne sint sie . mit fuözzen daz chit mit
diemuöti spuöt in ^) über dia Aha
dirro mortalitatis (tödigi). Dero
äho geträng christvs . also iz chit .
De TORRENTE BIBIT . PROPTEREA EXAL-
TAviT cAPVT (föne chlingen tranch er
pediü irhöhta er sin hoübet in crhiü-
ze ^) . Diu aha ist mortalitas (tödi-
gi) . A'n^dero ferrinnen uuir. Vuir
genesen aber dar inne . ilendo mit
diemuöti ad inmortalitatem (ze dero
üntödigi). A^nde so uuir dara chö-
men . uuaz danne?
Ibi iocundabimur in ipso . Dar
haben uuir dia uuünna an imo .
Vuerao?
Qui dominatur in uirtute sua in
teternum. Der in sinero chrefte
iemer herresöt . Dännän oüh uns
chrefte chöment . uuir eigene ne ha-
ben .
Oculi eius super gentes respiciuDl .
Vber gentes sehent siniü oügen .
O'be in uuächent sie . nieht ein öbe
*) Uuele. Seh.
2) suo. Seh.
3) zurgang. Scb.
') s. cxxx.
0 S. 221.
^) uuaz. Seh.
5) spullin. Seh.
") chriuze. Seh.
ig
=—
*1*Z1
judcis . Er ne sölta niöht umbe ün-
tost ünsib in^den strich . dar unsere
manege ') so michel pracium g6ben.
licbame» hafteten . s6lä irlöset uuür-
Qui amaricanl non exaltentur in
den .
semelipsis. Diö Got cremenl an iro
Posuisti tribulationes in dorso no-
sündon . diö ne uuerdent irhöhet
stro . inposuisti bomines super capi-
an in selben . Vuerden diemuöte .
ta nostra. Du luöde arbeite üfen
diinne uuerdent sie an christo iihö-
unseren rukke. Vuännan cbamen
bet.
die ? Daz du menniscen säztost *^)
Benedicite gentes deo nostro . et
über ünseriü boübet^). **) Pecca-
obaudite uoci laudis eius. Nu lo-
tores lieze du unser uutilten .
bönt des Göle ir gentes . unde lösent
Transiuiinus per ignem et aquam .
d6ro sliramo sines lobes . unde ge-
V'uir haben dürbfären fiür unde
börent dia gerno . näls dia stimma
uuäzzer . Vuir uuurden so geeitet ^
iüuueres lobes . *) Vuer ist der Got?
in^demo fiüre . daz uuir ni6ht ne
Qui posuit animam lueatn in uita .
mahton . ze fären in^demo uuAzzere .
Der mina sola in-.libe sazta . diu er
Aduersa starhton ünsib . prospera
inwtöde uuas .
ne uueibton ünsih.
Et non dedit incommotionem pe-
Et eduxisti nos in refrigerium .
des meos . Vnde in^uuäga ne li^z
Vnde so tuöndo bräbtost du ünsih
er mine fuözze. Er stdta sie än^
in dia chuöli '^) dero euuigun räuuo .
demo libe.
ddr ne uueder ist . ze beiz noh ze
Quoiiiara probasti nos deus . igni-
cbält . ne uuederiü teraptatio (irsuö-
sti nos sicut ignitur-) argentutn.
chunga) . fiüres noh uuäzzeres.
Also dar äna scinet . Vuanda du be-
Introibo in domum tuam in holo-
suöhtostünsih. Cluötostünsib . also
caustis . In ferbrennedo ^) gän ib
man silber tuöt ^) . Dar uuürden
in din hüs . dar diuinus ignis (Göte-
uuir irlürbel . nals fersraelzet.
lib fiür) ferbrennet carnis corruptio-
Induxisti nos in laqueum. Präb-
nem animae inpuritatem (fleiscis
') unraancgene. Seh.
5) rg. Poponiscos scismalicos inier
2j ignilum. Seh.
monachos . maxime iuter sancti gallen-
3) (luolosl tuot). Seh.
ses.
4) « uuälahade stabulov». Diese wor-
6) geeidet. Seh.
te sind übergeschrieben, müssen aber
7) chuli. Seh.
aus dem texte geworfen werden, s. ein-
8) In ferbrennendo. Seh,
leilung, s. 12. Sclülter liest «uualacha
de slabulon».
*) s. 222. **) s. cxxxr.
. ■
S23
uuartsäla selu riiisübri) . Dar uuir-
do ih ze öphere . inölanga ^ uuis .
Reddam tibi iiola niea . Dar lei-
ste ih dir mine intheizza . die int-
heizza ßiiuiges löbes .
Quae distinxerunt labia mea. Die
mine lefsa ieo scieden . uuända ih
i^o teta intheizza dines löbes . nals
raines . uuanda ih pechnata. me mii-
tabilem . te inmutabilera . nie sine te
nihil esse te autem non indigere 2)
niei (mih uuändallichin dih ünuuän-
dallichen^) . mih äne dih nieht uue-
sen dih min undürftigen) .
*) Et locutum est os meura in tri-
bulalione mea. Vnde in minero
uuerltnöle spräh min munt. Vuaz
sprah er?
Holocausta medullata offeram tibi .
Märghaftiü öpber bringe ih dir . In^
beino niiunon^) ih dih. Daz ne-
luöt aber der . der dien liülen nier
liehen uuile . daune Göte^} .
Cum incensu arielum . Mit roü-
che . daz sint orationes (kebet).
Vues? dero uuison unde föreleison
dero Götes herto . daz sint apostoli .
die meist petont umbe die hcrla .
Offeram tibi boues cum hircis.
Pringo dir rindir^) säraent dien
bücchen . pracdicatores cum pecca-
toribns (prediare mit sundaren) .
Hirci (poccha) ne uuären accepta-
biles (anphanchlich) . übe in ne
hülfin die frehte dero böum (rin-
dero) . l'n ist zuö gesprochen . Fa-
CITE VOBIS AMICOS DE MAMMONA IM-
QVITATIS . VT CVM DEFECERITIS RECI-
PIANT VOS IN iETERNA TABEnNACVLA
(tuönt iü ^) friünt föne scazze i'in-
rehtis soir fersuindent daz sie iüch ^)
inphahen in euuiga selida) . Alsüs-
lichiü öpher habet Güte bräht sanc-
la «ecclesia (Götes prütsamenunga) .
dero disiü uox (slimma) ist . in^tri-
bulatione sna (in iro uuerllarbeite) .
Venite audile et narrabo omnes
qui tiujetis deum ^) . quanla fecit
') in slanga. Seh.
2) Also Seil, in der handsch. «indiere».
^) uuandalichin dih unuuandalichen.
Seh.
^) minon. Seh.
5) Tg. id est mitypocrisi prefleroblät-
tün uuflero chügelün et mille aliis qui-
bus scismatici noslri irrilaueriint deum
in adinuenlionibus suis . Maxime autem
in duobus röccis . in quibus diabolus
CRVCEM domini per eos delere conatur .
ne ea sicut benedictvs insliluit mona-
chi uesliantur. Nam caetera eorum abo-
minanda. Si non puras conscientias
poUui timeremus abundaulius pandere
habueramus . nam etä crapula Gallis in-
genita inchoantes. in miseranda . ino-
PIA . NOS . RELIQVERANT . Schlltcr lieSt
«Idem» St. «idesl»; «coecis » st. « röc-
cis » ; «abundanles» st. « abundantius».
6) rinder. Seh.
') iuh. Seh.
8} iuh. Seh.
^) dominum.
*) S. 223.
^^3
animae nieaj . Chöment hära alle
Göt fürhtente lösönt unde ih z6lo iü .
uuaz Got habet kelän ininero selo .
Ad ipsiim ore meo clamaui . Daz
ist diz . Mit minerao munde häreta
iz ze imo . Sid uuas er min . sid er
geuuüre begönda sin . Der uuas
lukke unde fremede . den mih pa-
gani parentes (heidene förderin)
lörton iifinduön . ad ligna et lapi-
des (ze holze unde steinin) .
Et exaltaui sub lingua mea. Vnde
ih pürlichöla 0 iQ toügeno . ünder
minero züngun . In des herzen ge-
suäshßite. Daz kclii^z er minero
selo . dazuuil ih iii allen ruömen.
Iniquitatem si aspexi in corde
meo . non exaudit deus . Vbe ih
ünrehtes uuära töta in minerao her-
zen . unde daz rainnola . so ne gehö-
ret Göt min gebet .
*) Proplerea exaudiuit deus . et
intendil uoci deprecationis meaj .
Vuanda ih so ne teta . bediü gehörla
mih Got . unde bediü löseta er ze
dero stimmo minero digi .
Benedictus deus qui non amouit
deprsBcationem raeam . et misericor-
diam suara a me. Kelöbot si der
Göt . der mina flöha föne mir ne
sci6d . noh sina gnäda . Dö er mih
d6ro fleho ne liez irdriözzen . dö
uuölta er mir gnaden .
**) PSALMUS LXVI.
PSALMVS DAVID.
Devs misereatvr nostri et bene-
DiCAT NODis . Got kndde uns . unde
s6genoe ünsih. Pluuiam erudicio-
nis sua) (regln sinero innelungo)
gebe 6r uns . benedictionem aßter-
nae uitae (segen ^uuigis libis) gebe
er uns 2) .
lUuminet uultum suum super nos .
Dero sünnun dnaliüte irsceinet er
super bonos et malos (über ubele
unde guöte) . Sin selbes änaliüte
irsceine er über ünsih . so . daz uuir
iz kesöhen muözzin . Aldo sus uuirt
iz fernömen . Sin bilde daz er uns
cab . uuerde an uns irliühtet lumine
sapientiaj (mit liebte uuishßite) .
El misereatur nostri. Vnde an
d6ro irskelnedo gnädee 6r uns . Vuä-
ra zuö leitet ünsih daz?
Ut cognoscamus in terra uiam
tuam . Daz uuir hiör tröhten in
dirro erdo bechennen curistvm dl-
nen uu6g . der ze^dir leitet.
In Omnibus gentibus salutare tuum .
Vnde dinen haltäre den selben curi-
stvm bechenn6n in üUen dieten .
Confileantur tibi populi deus .
confiteantur tibi populi omnes . Vuaz
kescehe danne? So iehen dir Göt
liüle . alle liüte i^hen dir . Confi-
teantur suam iniquitatem gratiam
purligola. Seh.
2) Fehill von '< benediciion'em» an bei
Schiller.
*) S. 2-24. **) S. CXXXII.
»34
dei. Se accusent . illum laudent
(iehen iro ünrehtis unde Gotis ke-
nädon ruögen sih selben . loben in) .
LtEtentur et exullent gentes . Dero
confessionis (pigihte) freuuen sih
tiete . unde sprüngezen . Vuaz fre-
uuet sie ?
Quoniam iudicas populos in aequi-
tate . Vuanda näh rehte unde nah
iro conscientia (geuuizzeda) irteiles
du über die liüte .
Et genles in terra diriges . Vnde
die chrümbehngun ganten diele . *)
gerihtes du in^erdo ze rehtemo uue-
ge.
Confiteanturtibi populi deus . con-
fiteantur tibi populi omnes . terra
dedit fructura suum . l'ro uuuöcher
brähtadiüerda. Vuännancham der?
Ana föne iro confessione (pigihte) .
Näh pcenitentia (riüuuo) unde nah
confessione (pigihte) . cbämen bona
opera (kuötiu uuerch) .
Benedicat nos deus . deus noster .
benedicat nos deus (pater filius Spi-
ritus sanctus) . Sancta trinitas se-
genöe ünsih . Segen räraet ad mul-
tiplicationem (ze mächungo mänigi) .
pediü chit iz hära näh .
Et metuant eum omnes fines ter-
rae . Vnde in fürhlen älliü ende dero
6rdo . Diu multiplicatio (manig-mä-
chunga) geschehe dännän üz .
PSALMUS LXVII.
IN FINEM IPSI DAVID PSALMTS CANTICI.
In psalmo est sonoritas . in cantico
Isetilia (in röttun lütun ist scäl . in
sänge ist fröuueda) . Hier sint diu
beidiu . pediü ist diz sang psalmus
CANTICI (seitscal sängbleichis ^ .
ExVRGAT DEVS ET DISSIPEMVR INIMI-
ciEivs. Göt stände üf . unde sine
fienda uuerden zeuuörfen . Daz ist
kescehen . Christvs ist irständen .
iudei sine fienda sint ze triben .
Et fugiaot qui oderunt eura a facie
eius . Vnde skihtig sin die in häz-
zent . före sinemo änasiüne. So sint
sie über al . dar fideles (christane)
uuerbint . an dien Götes facies (äna-
siüne) scinet 2) .
Sicut deficit fumus deficiant . Also
rügh zegäl . so zegängen sie . De
terra uiuentium (föne erdo dero le-
bendon) zegänt sie in die iudicii (an
demo suöno tage) .
Sicut fluit cera a facie ignis . sie
pereant peccatores a facie dei . Also
uuahs smilzet före demo fiüre . so
zegängen iudei peccatores a facie
dei (sundige föne Gotes änasiüne) .
Et iusti iocundentur et exultentin
conspectu dei . et delectentur in Lne-
titia. Vnde rehte uuerden keuuün-
nesämot . unde freuuen sih fore
Göte . unde in freuui uuerden sie
•) (seit scal sang bleichis). Seh. | ^^ (anasiune scinet). Seh.
*) 225.
S2S
gelüssamot. Vuanne? So sife ge-
hörent. Vemte benedicti patuis
MEi PERCiPiTE REGNVM (chomiot Lara
minis fiiter geuuiehten hubint iü daz
himil triebe ') .
*) Cantate dco . psallile nomini
eius. **) A'ber ir fideles (geloübi-
gen) . ir nöb hier inin guöten uuerlte
bint . siDgent Gote . in puritate cor-
dis (in reine des bergen) sülrao-san-
gont inio in operibus bonis (in guö-
ten uuercben) .
Iter facite ei qui ascendit super
occasum. Recbenönt^) demo den
uueg . der den töd über^steig resur-
gendo (irstündito) .
Dominus nomen est illi . Herro
ist sin närao . Daz ne uuisson iudei .
Vuissin siö iz . numquain dominum
maieslatis crucifixissent (nienier ne
irbelngin sit^. den herren mägen-
chrefte) .
Et exultate in conspectu eius.
Vnde fröwsint före irao. Also iz
Cbit . QvASI TRISTES . SEMPER AVTKM
GAVDEjiTEs . (samo unfrouue unde ieo
änasmendinte) .
Turbabuntur. Qui? Peccatores
de quibus praedictuni est. Sicvt
FLVIT CERA A. FACIE IGNIS . SIC PEREANT
PECCATORES.
Afacieeius. Cuius eivs? A fa~
cie dei . Qualis dei?
Patris orphanorum et iudicis ui-
duarum . Süüdige uuerdent ferslö-
zen föne sinemo anasiüne . der uuei-
son fäter ist . unde uuiluon ribtet.
Dens in loco sancto suo . An diön
ist Got . in beiligero sinero stete .
Dens inhabitare facit unius modi .
uel unius moris . i. unanimes in do-
mo . Got tuOt si6 büen einmuötigo
in sinemo hüs. Daz sint iro herzen .
Daz grecus bähet trope . daz pezci-
chenet peidiu ^) . morem et modum .
Noh er ne habet . qui inhabitare fa-
cit . mibe echert habilare facit.
Qui educit compeditos in forlitu-
dine. Der die häflenten in dien
sundon nimet . üzzer dien haften . in
sinero starchi .
Similiter amaricanles . i. prouo-
cantes . qui habitant in sepulcris .
Samo uu6la die . die ^) noh unirserin
sint . uuanda sie Got crement . die in
iro sündön ioh pegräben sint . äilero
raänno fertdnoslen . ioh diö ingrebet
er . unde tuöt sie leben in fortitu-
dine sua (an sinero starchi) .
Dens cum egredieris coram po-
pulo tuo. Daz tuöst du Göt . so
du uz käst före dinemo liüte . Vuan-
ne ist daz . So du si6 tuöst ferne-
men diniu uuergh . so get;\niu . ***)
so diu sint . daz di'i sie tuöst unanimes
habitai(! in domo (ein^mnötige pi'i-
') (— mines — ). Seh.
2) Kechenonl (kecheront). Seh,
3) pcdiu. Seh.
^) Bei Schiller felilt dies zweite «di
*) S. CXXXIIi. **) S. 22G. **") S. 227.
in. Bd.
396
uuen in dinemo hus) . Educens
compeditos in fortitudine . similiter
amaricantes qui habitant in sepul-
cris . (zi uzzer hafte sundon sie nei-
niende mit starchi . samo uuola die
Got reizzara . die in iro sundon be-
gräbin sint 9 •
Cum transieris in deserto terra
raola est . Dö du fuöre unde gebre-
digot uui'irde inter gentes (undir die-
ten) . do uui'uden terreni homines
(irdiske raenniscen) iruueget ad poe-
nitentiam (ze riüuuo 2) .
Et enim caeli dislillauerunt. Daz
uuas föne diu . uuanda in himela re-
genöton . apostolorum doclrina (le-
ra) uuas in chömen . Vuannan ge-
säntiü ?
A facie dei israhel. Föne demo
(jöte israhelis . der sie liz frümpta
repletos (irfülto) spiritu sancto .
Mons syna . a facie dei israhel .
Ca;li (himila) regenöton . montes
(perga) regenöton . Die caili sint .
die sint ouh montes. Vnder dien
uuas mons syna . an demo pavlvs
fernömen uuirt . der regenota so sä-
mo a facie dei israhel (föne Goles
anasiüne) .
Pluuiam uoluntariam segregans
deus heredilati tuae . Vuilligen regen
uuäre du dö sceidende . dinemo
erbe . Vuilligen föne diu . daz er fer-
gebeno chära . nullis praecedentibus
meritis (neheinen guol^tätin fore?
ganten) . Kesceidenen . uuanda er
priscis gentibus (dien förderen Hü-
ten) ne cham . nouissimis (uns iün-
gesten) uuard er gespäret .
Et infirmata est . Vnde geünchref-
tigöt uuard daz erbe . uuanda iz pe-
chnäta non esse se aliquid per se
ipsam (nieht uuesen föne imo sel-
bemo) . nube so pavi.vs chad . Gra-
TIA DEI SVM . IN QVOD SVM (Gotis Ise-
nädon bin ih daz ih pin) .
Tu uero perfecisti eam . Du be-
rechenotost iz . also er aber chad.
Naim virtvs in infirmitate perficitvr
(uuölatate uuerdent in ünchrefte
foUeszögin) .
*) Animalia tua habitabunt in ea.
Diniü ueho büent dar inne. Siii
büenl in sancta cccclesia . diu isthe-
reditas domini (Gotes erbe) .
Parasti in tua suauitate . egenti
deus. Ziü egenti? Quia infirmata
est ut perficiatur. Demo dürftige-
mo habest du gegäreuuet in dinero
suözzi . promptam uoluntatem . ad
') (—nennende (nerrende)— ). Seh. An-
scheinend hat jenes auch die handschrift,
weil der Schreiber bei dem zweiten fusse
des « m » im begriffe war einen fehler zu
machen. Die wahre form des «n»,
dessen erster fuss nicht rechts ausgezo-
gen wird, verbietet gänzlich « nennen-
de» zu lesen.
2) Also Schilter. in der handschrift
« riiüuuo».
*) S. CXXXIV.
al^a
facicndum opus bonum . non timore
sed amore (kirigin uuillcn kuötiü
uuerch ze tuonne nals durh forhlun
sunder durh minna) .
Dominus dabit uerbum euangeli-
zantibus uirtute multa . *) Trübten
kibel linde zeigot sinen prredicatori-
bus (prediaren) daz si6 sprechen
si'ilen . in michellero ^ cbrefte . si-
gnorum et miraculorum (zeicheno
ioh uuündero) . Sinen animalibus
(flehen) sendet er sölichiü cibaria
(ezzen) . Vueler dominus?
Rex uirtutum dilecli . Chüning
dero tügedo . sines Irutes 2) unde si-
nes lieben Christi . die er säment
imo meisteret . unde nAh sinemo
uuillen cheret .
Dilecti. Sines lieben . unde si-
nes iruueleten . Vuara züo?
Et speciei domus diuidere spolia .
Oüh ze teilenne geroübe dero scöni
des hüses . Daz hus ist sancta ccc-
clesia . dia er scöne getan habet .
mit dien die er diabolo (demo nideiv
falle) genäm . apostolis . prophetis .
doctoribus . hnquis loquentibus .
gratiam curationum habenlibus (mit
pöton . mit uuissägon . mit lerarin
mit mäniga zunga sprechinten mit
kenada lib-heili habenten) .
Si dormialis inter niedios cicros .
V'be ir restent ünder mitten erben
ueteris et noui testamenti (dero al-
tun unde nii'iuun beneimedo) . so .
daz ir iüh fertröstent terrcnae felici-
tatis (uuerlt salidon^) . diu in uetori
(in dero allun) geheizzen uuard .
unde ir patienter bitönt . aBternae in-
mortalitatis (euuigero imlödigi) . diu
in nouo (in dero nii'iuun) geluMzzen
ist.
Penna) s. eritis columba) dear-
gentala) . et posteriora dorsi eins in
pallore auri . S6 uuerdent ir federa
derogesilborli'in tübun sanct.-e ccccle-
sise . unde der äftero ^) teil iro rük-
kes . dar die penna) radicera häbent
(federa crunt eigin 5) . Pennae (fet-
tacha 0 . daz er mit geminis pra^cep-
tis caritatis (zuein gebölisi niinnon
Gotes unde mannis (ze himele flie-
gent . dorsum (rükke) . daz ir iu-
gum domini (Gotes ioh) trägent . in
dero scöni des pleichen Goldes.
Sancta »ecclesia ist columba ") dear-
gentata (uber-silbertiü tuba) . uuan-
da si ist diuinis eloquiis erudita (mit
Gotes zuo^sprächon gelerit) . si ha-
bet in dorso uirorem auri (in rükke
pleichtfcruöni goldis) . uuanda iro
starchi ist in uirtute caritatis et sa-
') miciielero. Scli.
^) trubites. Scli.
3) ( — uuerlle— ). Scl>.
-*) afftero, Scli.
5) crunleigin. Seh.
6) fettaga. Seh.
') Es sieht «cocumba
*) S. 228.
S»8
pientiae (an dero chr6fte minnon
unde uuisheite) .
Dum discernit super ca3lestis reges
super eam . s. columbam . So der
himelsco chüning . an iro gesceidet
sine chüninga.
Niue dealbabuntur in selmon . i.
in umbra . Danne uuerdent sie ge-
uuizet in^scätue . Vmbe uuaz heizent
sie reges (cbüninga)? Vuanda sie
regentes sint carnis concupiscentias
( chünighribtäre sint der lichamin
glüsto) . Vuieo sceidet er sie an iro?
*)Alsoizcbit. Et ipse dedit qvosdam
APOSTOLOS , QVOSDAM AVTEM PROPHE-
TAS . QVOSDAM VERO EVANGELISTAS .
QVOSDAM AVTEM DOCTORES ET PASTORES
(er hiez süme uuerden pöten süme
uüssagen süme christes lib^scriben
sume lerara unde hirta). Vuieo?
mit niue in umbra (sneuue in scä-
tue). Daz in spiritus sancti gratia
umbram (genada scäto) tuöt . contra
carnales aestus (uuider des licha-
min bizzon) . Selmon beizet etelih
perg in palestina . Ih ne sägo den
niebt .
Montem dei (den Gotes perg) .
montem uberem dico 0 • Ih meino
den änasibtigen christym . den
höhesten Gotes perg . kenühtigen .
bärhäften . spünnebäften . ad nulri-
endos lacte paruulos (cbindeliü mit
milche ze gezienne) .
Vt quid suspicamini montes ube-
res . montem in quo beneplacitum
est deo habitare in eo? Ziü äna-
uuänont ir sin ändere berga birige?
**) Ziü uuänent ir iro doh einen . so
gelicheten berg Göte ze anasidele 2) ?
Vuanda er selbo chad. Pater m
ME MANENS ipse FACIT OPERA . (mlu
fäter ist mir uuesende tuöt selbo äl-
liü uuerch} . Ego in patre et pa-
TER IN ME EST (ih piu iu miuemo
fäter min fäter ist in mir) .
Et enim dominus inhabitabit . s.
illos oberes montes usque in finem .
Also Got an imo büet . so büet er an
in . Näh dien uuörten . Ego in eis .
ET TV IN ME (ih pin in inen . du bist
in mir 3). Vuie-*) lango? Vnz er sie
bringet an ende . daz er selbo ist .
Currus dei. Sie sint Gotes reita.
Bediü sizzet er an in . bediü rihtet
er sie . unz er sie bringet an en-
de.
Decem milium multiplex. Ceo-
düsendig . daz chit manigfaltig 5) .
uuanda iro ne^hein zäla ne ist.
Milia laetantium . Düsent fröuue-
ro . Ziü ne sulen ?
') Diese veorte sind mit rother tinte
durchstrichen, wohl zum zeichen, dass
sie mit solcher geschrieben sein soll-
ten. Schiller hat sie auch.
2) anasidete. Seh.
3) (— pist— ). Seh.
^) üuieo. Seh.
5) mannigfaltig. Seh.
*) S. 229. **) S. CXXXV.
^^9
Dominus in illis. Trühlen ist in
inne . Des frcuuent si6 sih .
In syna in sancto . hoc est in man-
dato quod sanclum est . (daz ist in
sinemo geböte daz heilig ist) . Got
ist in iane . unde sldtet sie an sine-
mo heiligen geböte .
Ascendisti in altum captiuasti cap-
tiuitatera . accepisti dona in homini-
bus . Du CHRISTI stige ze hiraele .
dero menniscon eilende geellendö-
tost du . du irsluöge den töd misse-
licha geba inphißnge du an in.
Vuanda sie din corpus sint . pediü
sint iio geba din . unde dero gebön
uui'uden alii aposloli . *) alii pro-
pheta; . alii doctorcs . Söliche t;\te
du sie . E'reron uuiöliche 0?
Non credentes inhabitare domi-
num deura . V'ngeloübige . Vueles
dinges ? Göt söI bi'ien an in . Des
sie ne trüelon . daz Got an in bucn
sülti 2) . unde sie currus dei (Gotes
reita) uuerden söllin . des täte du
sie gelüübige ^) .
Benedictus dominus de die in
diem . Des si Got kelobot . föne
tage ze läge . uuanda er oüh nöh
unde iemer ist captiuans capliuita-
tem . et accipiens dona in horaini-
bus (frarafuorrende ellendi unde ge-
ba neminte in dien menniscon) .
Prosperum iter faciet nobis deus
sanitatura noslrarum . deus noster .
deus saluos faciendi . Got ünserro
heili . Got unser . Got des kehalten-
nes . er tuöt ünsera fart frärauuör-
tiga. Cursuni uita) getuöt er pro-
sperum (franispuölig) .
Et domini exitus mortis . Vnde
diu hiuafart trühtenes tödes . Vuaz
diu? Tuöt uns prosperum (kerec-
cha) iter. Aide iz chit. loh des
hältenten . ist diu hinafart des todes .
Sid er innocens (ünscüldig) irslärb .
ziü ne süln uuir is danne unsih trö-
sten . noxii et peccalores (scüldige
unde sundige)?
Verum tarnen deus conquassabit
capita inimicorum suoruni uerticem
capilli perambulantium in delictis
suis . Aber doh er mortem (lod)
lite . er gefnötöt diu hoübet sinero
fiendo . unde diA fähssceitelun '^)
dero follefarenton in iro missetäten .
Aisoez chit. Resvscita me et ued-
Do EIS (irchicche mih so gilto ih in ^) .
Dixil dominus ex basan . i. ex ari-
ditale . conuertam . conuertain de
profundis maris . Süs kehiez trüb-
ten . Föne dürri bechero ih sie ze
gruoni . Föne dien tieflnon des mo-
res . daz chit föne dien uuerllfreison
bechero ih sie . Ih nimo sie i'izer
') iuuolliche. Seh.
^) Got sol [leg. sie] bueii solli. Seh.
•') keloubige. Seh.
*) S. 230.
^) Schiller bloss «sceilcluni
S) (irchieche — ). Seh.
*^dO
diön fluctibvs iiitioriim ( uuellon
dcbusto) .
Vt intinquatur pes luus in sangui-
ne . So innelicho becherest du si6
ze dir . daz din fuöz in sanguine mar-
tyrii (in demo bluote raarliro) getün-
cbot uuerde sämet in . Sie sint tua
raembra (dine lide) . an in lidest du
persecutioneni (äbta) .
*) Lingua canum tuoruni ex ini-
micis ab ipso . Dinero hi'indo zi'inga
uuerdent . die er dine fienda uuä-
ren . Dine praidicatores uuerdentsie .
Vuannan cbümet in daz? Vuannän
äna föne imo . demo selben . der sie
becherta ex basan et de profundis
maris (föne dürri unde föne liüffi
meris) .
Visi sunt ingressus tui deus . Dine
in genge Got iiuürden geseuuen hä-
ra in^uuerlt . ioh an din selbes in-
carnatione (licham^uuordeni) . ioh
daz du an dien nubibus (uuölche-
nen) chärae . föne dien du cbade.
Amodo videbitis filivm hominis ve-
NiENTEiM IN NVBiBVS . (hinnau bedis
sehendir mannis sun chominlen in
uuölchenen). **) Die sint ouh din
currus (reita) . üfTen dien du disa
uuerlt alla irriten habest .
Gressus dei mei . regis mei . s.
uisi sunt . qui est in saneto. Mines
Götes kenge • raines chüninges . der
in sinemo saneto terapio (hus) ist .
Vuele sint daz? Die oiih nubes
(uuolchen) sint . unde currvs (reila) .
Preueneruot principes coniuncti
psallentibus in medio iuuencularum
tympanistriarum . Apostoli chamen
ze erist . sär dara nah kefuOgte ze
änderen die in fölgeton . Götes lob
singenten in uoce (stimmo) et opere
(uuerche) . Sie chamen unde uuür-
den praepositi in medio nouarum «ec-
clesiarum (probista in mitten niü-
uuen gesamenungon) . an tympanis
singente . uuanda sie in carnis raa-
ceratione (in lichamen chälo) lebe-
ton . also timpanum uuirt üzer corio
siccato et exlento (irdorretero hiüte
unde ferstractero) .
In «ecclesiis benedicete deum .
Ecclesiae sint tympanistriae (same-
nunga sint tympinarra) . an dien lö-
bont Got.
Dominum de fontibus israhel .
Löbont trühtenen föne dien israhelis
prünnon . Die eresten fontes (briin-
nen) . ih neimo apostoli . die cha-
men föne israhel . Sie uuären fontes
(die brünnen] . sie uuären die ursprin-
ga . föne in chamen flumina (äha) .
Ibi beniamin adulescentior. Dar
uuas inter fontes (brunnon) pavlvs
de tribu (dero chümbarrun) benia-
min . adulescentior (file iunch) . daz
chil nouissimus (iungesto) apostolo-
rum . In extasi . i. in excessu mentis .
In ir-chömeni . Also er sih erchäm .
döerfönehimelegehorta. Savlesav-
LE QviD ME perseqveris (uuaz ähtist
du min)? ***) Aide iz chit . in dero
) S. 231.
) GXXXVl
0 232
231
hinajgeliteni dos muöles . also iz
fiior (16 er raptiis (derzücchit) uuard
ad lortiuni ca^lum (an den dritten
biniel) .
Principes iuda . i. confessionis .
duces eorum . Principes zabulon .
i. füi titudinis . Principes iieptalim .
i. latitudinis . Apostoli uuären prin-
cipes confessionis . fortitudinis . la-
titudinis . (Fürstin pigibte starchi ke-
spreitu) hoc est fidei spei caritatis
(geloubo . kedlngi . minno) .
Manda deus uirlutem tuam. Com-
nienda nobis deus uirlutera tuara.
Keliube uns Got füter cnuisTVM . der
din uirlus (cbraft) ist . kelere ünsih
den minnon der uinbe ünsib irstärb.
Confirnia boc deus quod operatus
es in nobis . Keuesteno Got dia
gcloiiba . dia du uns kdbe .
A templo tuo quod est in ierusa-
lem . tibi Offerent reges munera.
Ferro fono dinemo biis . daz in dero
niderun ierusalein ist . prlngent dir
die chüninga geba in^dero Oberun
ierusalem. Daz sint die . die hier
doübont carnis concupiscentias (li-
cbamen löste) .
Incropa feras calami . Irrefse diu
lier des röres . Irrefse bereticos ini-
micos sanctae scriplurae (irre gelou-
bäre . figinta dero heiligun scrifte) .
Connrecratio taurorum . inter uac-
cas populorum ut exchidantur . boc
est ut emineant . bi qui probati sunt
argento . Die selben berctici dänne
uucrbentalso inänige piiärrc^junder
dien liüt cbuuen . Vuele sint daz?
A'ne spenstige unde ferleitige naen-
niscen . also die cbüoe . die dien
pbärren fölgent . daz die irbüret
uuerden . die ze diuinis cloquiis
(Götelicbero gecböso) lobesam si .
Also paulus cbad . Oportet et he-
RESES ESSE . VT C0MPR015ATI MANIFE"
sti fiant in VOBIS (keloiibon irreden
sulin iob uuesen . daz die ircbori-
nun sciiubAre uuerden ünder iü -) .
Diu übeli dero bereticorum (ge-
loubirraro) geteta seinen dia guöti .
unde den uuistuöm dero catbolico-
runi (rebto geloübigon) . Föne diu
cbit bier . Exclvdaistvr expriman-
tvr (uuerden üf ketriben uuerden
irbäben). Also oüb die heuära^)
dero silberfäzzo exclusores beiz-
zent.
Disperge gentes qua) bella uolunt .
Zeuuirf trübten die bereticos (ke-
loübirrara) . die niebt gentes (diele)
ne beizzent unibe gencrationes fami-
liarum (geburte cbönnescefte) . *)
nöbe ürabe genera sectarura (slabta
selbfölgon). Fertiiigo si6 . 6r si6
successionem (after^cbunft) geuuün-
nen.
') faire. Seh.
2) ( — irchoriinin — ). Seh.
3) oiih (ih) die heiiora. Seh.
*) S. 233.
^»^
Offerantuelociter ex egypto. Spuö-
tigo bringen gentes iro sela Göte üz-
zer egypto . üzer tenebris (finstri) .
ilen ze imo alle gentes (liüte) .
Ethiopia festinel manus dare deo.
Etbiopia ile iro bende bieten Göte .
ile sih imo irgeben . Also in uuige
si gelöse tuönt . Secundum ieroni-
mum cbit iz so .
Regna terrae cantate deo . psallite
domino . Vmbe süs mänigfalta gna-
da . singent Göte älliii erderiche .
böh sängont trübtene .
Psallite deo . qui ascendit super
caelos caelorura ad orientem . Höh
sängont Göte der alle bimela über*
fuör . före sinen iüngeron ze ierusa-
lem . diu in orientis partibus ist (in
österlindin ist) . siue ad orientem .
i. ad patrem .
*) Ecce dabit uocem suam uocem
uirtutis . So er dannan chümet ad
iudicandum . so öfiFenot er sina stim-
ma . stimma dero crefte . i. uenite .
uel . ite . So uuirt lütreiste . der iü
er uuölta uuesen stille .
Date gloriam deo . super israbel
magnificentia eius . Cuöllicbont Got .
uuanda danne cbumet sin micbelli-
cbi über israhelem . danne gemicbe-
licbot er populum fidelem (geloubi-
gin liüt) .
Et uirtus eius in nubibus . Vnde
sin chräft scinel danne an dien nu-
bibus (uuölchinen) . in apostolis et
propbetis (in böton in uuissägon) .
die bier uuären nubes (uuölchebtun-
chel 0 . unde dar uuerdent iudices
(stuölslazzen 2) .
Mirabilis deus in sanctis suis deus
israbel . Danne uuirt uuünderlih an
sinen beilegen Got israhelis . Got
uidentis deum (des Got äne * sehen-
tin) .
Ipse dabit uirtutem et fortitudi-
nem plebis suae . benedictus deus.
Danne gib et er sinemo liüte chraft
dero resurrectionis . starchi dero in-
corruptionis (unuuartigi ^) . Göt ke-
löbot si er des .
PSALMÜS LXVIII.
} IN FINEM PRO HIS QVI COMMVTABVNTVR
I IPSI DAVID.
Selbemo'*) dauid selbemo christo
1 uuirt diser psalmus kesungen . Er
selbo säget uns dar äna sina passio-
nem (marlira) . mit dero uuir uuur-
den redempti (irlosit) unde comrau-
tati . **) de uita mortali ad uitam
aeternam . commutati de uita terrena
I ad uitam caelestem de uita corrupti-
') (uuolchentunchel). Seh.
^) lieber und unter dem mittleren « i
ein punkt.
3) uuuarligi. Seh.
^) Es steht «elbemo».
« Selbemo».
Schilter hat
*) S. C XXX VII. **) S. 234.
!
233 II
bili ad incorruptionem (feruuandilot
tarn naturara (firchüsta anaburt) ne
föne todtfUbe zc Cuuigerao übe fer-
scuöf ibniöbt.
uuandilot föne ördlibe ze birail-libe
Veni in altitudinem maris . et tem-
föne eruuärterao Übe ze üniruuarte-
pestas dimersit me . In diä tiefi des
nio).
meres cbam ib . unde dar besoüfta
SaLVVM ME FAC DEVS . QVONIAM IN-
mib daz üngeuuilere ^) . Inter pec-
TRAVEKVNT oquo) . usquc ad aniraam
catores (under sündige) cbani ib .
meam . Duo Got mih . kehältenen .
iro persecutio (geuuazzem) irstarpta
uuanda uuäzzer sint mir chömen ünz
mib.
an den Üb . uuäzer beizent die mit
Laboraui clamans . Ib muöbta '*)
rehte . die uuazzcren ieo gelicbo
mib ruöfendo . Ve mvndo ab scan-
diezzent . in stürme unde strite . so
DALIS . Ve VOBIS SCRIBE ET PIIARISEI
iudei tdten . Ziü bitet er den fäter
(uue dirro uuerlte föne scäntuuer-
imo des tödes fore sin uuider sie .
ron . uue iü prieuarra unde sündir-
sid er uuilligo ') irstürb? A'ne ün-
guöte).
sih in se transformando (ferbildon-
Raucaj facta; sunt fauces mea;.
do) . uuir den töd fürhten . nieo ün-
Des ruöftes uuürden beis mine
sih diu förbta unseren fienden geli-
giümen . uuanda sie ne bäbeton au-
cbe ne tue . nob ze in ue bechßre .
res audiendi (ören fernemennis) .
Infixus sum in lirao profundi.
Defecerunt oculi mei ab sperando
Vuaz cbit daz? Haesi . in illis . te-
in deum meura . Diz ist föne demo
NVERVNT ME . OCCIDERVNT ME (ib bäf-
corpore ( licbaraen ) gespröcben .
teta an in sie fiengin mib sluogen
*) Minero iüngeron oügen irdröz
mib) . Höro sint siö . uuanda sie de
dero gedingi . Also einer cbad .
terra sint . cöld uuürdin sie . übe sie
Et sperabamvs qvod ipse redemptv-
mir üf folgen uuoltin ze bimele . nu
Rvs ESSET isRAiiEL (uuir uuaudou iob
ziebent sie aber nider bediü sint sie
daz er israbclin solti irlosen) . Dia
böro dero tiefi . in ("emo baften ib .
urdrüzzi gebuözta er in . dö er ir-
Et non est substanlia . Vnde ne
stuönt.
sint siö ne^bein uuibt. Daz cbit.
Multiplicati sunt super capillos ca-
SI6 ne 2) sint nieuuibt uuibt . Vnde
pitis mei . qui oderunt nie gratis.
so sündig böro . ne ist niebt diu sub-
Mänigeren sint danne mines boübe-
stantia (uuist) . diu ib scuöf . uicia-
tes bdrer . die mib bäzzent tancbes .
') uuillicho. Seh.
3) mit daz ungeuuiUerc. Seh. '
2) no. Seh.
-i) muola. Seh.
*) S. 235.
^ =
=^^
334
Mänige mag so sin . sid ioh unus ex
duodecim (einer dero zuelfo) dar
mite uuas . Vnde die alle gratis (tan-
chis) . quia sine causa (uuanda ane
sculde) .
Confortati sunt inimici mei . qui
persequuntur me iniuste. Gester-
chet uuürden mine fienda . die min
mit unrehte ähtcnt . Mit ünrehte .
uuanda ane sculde .
Quae non rapui tunc exsoluebam .
m kalt . daz ih ne zühta . *) Non
peccaui . et penas dabam (ih ne
sündota unde leid uuizze) . loh ün-
gezühta aequalitatem dei (ebensmaht
Götis) . liez ih kerno . forraawO ser-
ui accipiens (scälchis pilde an mih
neminde). Adam uuolta per rapi-
nara diuinitatem (mitnöt?nämo Gö-
teheit keuuünnin^) . bediü ferlös 6r
felicitatem (sälida). Daz lerta in
der iz före imo teta. Vuaz kescäh
oüh demo? Vsurpauit quod non ac-
ceperat . perdidit quod acceperat
(er zuchta sih äna des er nieht ne
uuas unde ferlös daz er uuas) .
Dens tu scis inprudenliam meam.
Got du uueist mina ünfruölheit. Du
uueist dia causam (uuarümbe). Du
uueist umbe uuaz ih dö irsterben
uuolta . dö ih is^uuöla übere uuer-
den mahta . Vbe sie iz uuissen .
numquam dominum maieslalis cru-
cifixissent (niemer ne gechriüzego-
tin sie den herrin mägencbrefte) .
A'ber min stultum . sapientius est
horainibus (unfruöti ist uuisera men-
niscon fruöti)'. Du bechennest den
fruclum (uuuöcher). Doh iz in
dunche stultum (tümplich) .
Et delicta mea a te non sunt ab-
scondita . Vnde minero merabrorum
delicta (Udo ündäte) . ne sint fer-
börgen fore dir . Dir irbäront sie
iro uulnera (uuünda) . uuanda du
iro sanator (heilare) bist .
Non erubescant in me qui expec-
tant te domine . domine uirtutum .
Scämeg ne uuerden die an mir . die
din^) pitent trübten truhten dero
tügede . Non dicatur illis . ubi est
qui uobis dicebat (niemer ne uuerde
in zuö gesprochen . vuar ist der nü
der iü zuö sprah) . Credite in devm .
ET IN ME CREDITE (keloublut an Got
unde so geloubent an mih)?
**) Non confundantur super me
qui querunt te deus israhel . Noh
so filo ne ferhengest du minen fien-
den an mir . daz sih die min scä-
meen . die dih suöchent israhelis
Got,
Quoniam propter te sustinui ex-
probralionem . operuit in reuerenlia
') formas. Seh.
2) Schiller Lat « keuuinniu » und die
klammer nach « Goleheit».
•*) dien. Seh.
^) uuar. Seh.
*) S. CXXXVIII. **) 236.
235
facicm mcara . Vuanda iimbe dih
leid ih iteuuiz undc umbc dih pe-
däh(a scämelOsi min ana?siüne. Vbe
man ze mir chad cbrislianus es .
cultor cruciGxi (du bist cbristäne .
des kecbriüzegotin uöbare) . des
Ullas ib scärnelös . des ne meid ih
raih.
AUenalus faclus sum fratribus
meis . et hospes filiis matris raeae.
Fremede bin ib uuorden unde gast
minero niuuter chinden . FiHus sy-
nagogae bin ih . (ih pin sun der not*
samenungo . noh danne chedent sie .
HVNC AVTEM NESCIMVS VNDE SIT (di-
sin ne uuizzin uuir uuännan er si) .
Ziu ist daz?
Quoniam zelus domus luaj come-
dit me . Vuanda mih peiz . dines hü-
ses ando . Daz ist diu causa (daz
meiniliz) . Ib ändota iro ünrebt .
dannan ne geuuerdolon sie mih pe-
cbj\hen . Pecbnütin sie reht . so
bechndtin sie raih . so uuare ih sine
zelo (Ane änden) .
Et opprobria exprobrantium tibi
ccciderunt superme. Vnde Iteuuizza
dero dir ileuuizzönton charaen an
mih . Ziü so ? Vuanda raih nieman
ne seiltet i) . er ne scelle dih . ego
et tu unum suraus (^ih unde du pirin
ein).
Et cooperui in ieiunio aniraam
') scildet. Seh.
2) hungerig. Seh.
meam . et factum est in opprobrium
mihi. Ih pedähta in^uästun raina
sela . daz uuard n)ir ouh ze iteuuizze .
Dö ih iro hiingerg^) uuas undc siö
amaricantes (pillir) uuAren . dö ne
uuolta ih sie solche nenien in mi-
nen lichamen . malui icnunare ab
illis (mir uuas liebra iro nuöhtarnin
sin) . Ih ne uuolta consentiens (ke-
hengic) uuerden iro raalitiaj (ubeli) .
d6s tdlin sie mir ileuuiz.
Et posui ueslimentum meum sac-
cum . i. opposui eis raeam carnem
ut seuirent in eam . diuinitatem au-
tem meam occullaui ab illis . Ih
pöt in mina hdrinun uuat . minen tö-
digen lichamen . daz sie sih an demo
fertatin . unde iro piaculum (samo
in ze baleuue) . änderen uuürde ex-
piatio (ze buozzo) .
*) Et fixctus sum illis in parabo-
lam . i. in irrisionem (s. compara-
tiuara) . Ih pin in uuörden ze com-
paratione . ze uuidersmezzungo.
Also demo gcscAhe chAtin sie so ge-
scähe irao . Also der ferloren uuür-
de . so uuerde er ferlören . Vbel
uuäs der . übel begägenda imo . übel
ist diser . pezzera^) ne begägene
ouh imo .
Aduersum rac insultabant . qui se-
debant in porta . i. in publico. Die
hühoton rain die ünder demo bürgc-
') pczzare. Seh.
*) S. 237.
936
töre sazzen . Dar die liüte in unde
üz fuören . dar habeton sie mih ze
huöhe .
*) Et in me psallebant . qui bibe-
bant uinum . Säzzen ze uuine . unde
sungea föne mir . So tuönt nob ke-
nuöge . singent föne demo . der in
iro ünreht uueret .
Ego autem orationem meam . s.
direxi . ad te domine . Ib peteta
aber ze dir . umbe sie . Pater
IGNOSCE ILLIS . NON ENIM SCIVNT QVID
FACiVNT (fater peläz in iz sie ne uuiz-
zin les uuaz sie tuönt) .
Tempus beneplacili deus . hoc
est . uenit tempus beneplacitum .
Liebez ^) zit Got fäter chümet noh .
Vuanne?
In multitudine misericordiae tuae .
A'uwdero mänigfalti dinero gnädo .
an^dero daz din sun föne töde ir-
stät . unde mennescen sämentimo.
Exaudi me in ueritate salutis tuae .
Keböre mih an dero uuarheite di-
nero heili . Dia belli gebiezze du .
die geuuerest du . an dero geKöre
mih .
Saluum me fac de luto ut non in-
heream . De quibus supra dixit .
Infixvs svm in LIMO PROFVNDi . Löse
mih üzzer demo höreuue daz ib dar
inne ne bdftee . Föne uuemo chist
du?
Eruar ex bis qui oderunt me .
Ib chido . löse mih föne dien . die
mih bazzent . Die sint daz höro .
Et de profundo aquarum. Vnde
föne dero uuäzzero tieffi . Daz sint
äl die selben . Sie diezzent in iro
stürme also drätiü uuäzzer.
Non me demergat tempestas
aquae . Ghit corpvs (i. cecclesia)
CHRISTI 2). Mih ne besoüffe diu
uuäzzer zessa. Garne (in licha-
men) habet si iz ketän . **) also dar
före stät. Et tempestas dmersit
ME (ungeuuitere soüfta mih) . spiri-
tu (in selo) ne tuöe sie iz . con-
sentiens (kefölgig) ne uuerde ib in .
so ne färe ib in profündum limi (in
tiüffi des lelmis) . so ne slinden sie
mih . so ne färe ib in iro corpus (i.
perdilionem) . uuända ib corpus (li-
cbamo) christi bin . Männolih pör-
gee daz sin lichamo in iro geuualt
ne chöme . übe iz aber gescebe . so
betoe umbe dia sela . daz sie dero
ne muözzin uuälten.
Neque absorbeat me profündum .
Noh diu tieffi ne ferslinde mih .
Neque coartet super me puteus os
suum. Noh diu büzza ne betuöe
iro loch 3) obe mir . Der in dia siin-
da stürzet . der stürzet in dia tieffi .
unde in dia büzza . V'be der doh dar
lebet sinero sündon . also iz chil .
') Libez. Seh.
2) Christi, (i. Ecclcsia)
3) lieber «c» eiupunkt. Schiller liest
auch «loch».
*) S. CXXXIX.
') S. 238.
2S'7l
De profvndis clajhavi ad te domine
(föne licffi haieta ih ze dir herro) .
so ne ist er betdn in dero büzzo .
Diu uuort sint corporis coristi (li-
chamen . i. .ecclesia)} .
Exaudi nie domine quoniam sua-
uis est misericordia tua. Kehöre
niih Irühten . uuända mir suö/ze ist
din gru\da . In so michelcn arbei-
ten bin ih . da/ mir nötc suözze si
din gnAda . Michel hünger tuöt
pröt suözze . mlchel arbeite tuönt
cnAda suözza.
Secundum multitudinem misera-
tionum tuarum respice in me . Ni\h
dero mänigi dinero gnädon . ndls
minero siindon sih mih äna .
Ne auertas faciem tuam a puero
tuo . Din anaisiiine ne chi^res du
föne dincmo chinde . den disciplina
tribulationis (geduuäng manigh nöth-
häfti) lüzzelen getAn hdbet .
Quoniam tribulor uelociter exau-
di nie . Spuötigo gehöre mih .
uuanda ih in^dero nöte bin .
Intende animai mea) et redime
eam . Duo minero selo uudra ^) ,
linde löse sia ^) .
Propter iniraicos raeos erue me .
Vmbe mine fienda löse mih . Löse
animam in occulto (sela in^toügeni) .
löse corpus in manifeste (lichamen
in öfleni) . daz sie corporis resurrec-
tioncni (lichamen iirstendida ^) ge-
eiscondo . amici (friünt) uuerden ex
inimicis (fonc figcnden).
Tu enim cognoscis obprobrium
meum . et confusioncm meam . *) et
uerecundiam meam. Du bechen-
nest minen iteuuiz fientlichen sin .
so der ist. Anos salvos fecit . se
IPSVM NON POTEST SALVVM FACERE
(andere teta er genesen sih ne mägs_.
er selben generrin ^) . Vnde mlna
scuma . qua; mordet conscientiam
(diu mih pizzet in minero geuuiz-
zeni) . diu an ininen liden uuirt fün-
den nals an mir. Also diu ist . Savle
SAVLE QVID ME PERSEQVERIS (uuaz
ähtast du min)? Vnde mina midun-
ga . dAr forhta äna ist . diu föne in-
firmitate (uucichi) chümet . diu oüh
an dien liden ist . Also an petro .
do er CHRISTI loiigenda süs . 0' uomo
Nox SVM (kuöt man ih ne bin) . Diu
uerecundia (midunga) heizzet ouh
reuerentia (scäma) . Nu fäter du
uueist min obprobrium (iteuuiz) .
Aber dtiro minero uueist du beidiü .
ioh opprobrium (iteuuiz) . ioh con-
fusionera (scäma) . ioh reuerentiara
(midunga) . Die ne feruuirf unibe
daz . nübe hilf oüh in ., uuanda siö
an mir sint .
*) uudra. Seh.
2) sie. Seh.
3) Fehlt bei Seh. von « in offcni » an.
^) generian. Seh.
•) 239.
938
In conspectu tuo sunt . omnes tri-
bulantes me . *) Du siebest Ana .
alle die niih aibeitent an mir unde
an dien minen . bediü löse mib.
Obprobrium expeclauit cor raeum
et miseriam . Min herza beit dero
zueio diu ^) iz före uuissa . Iz uuissa
chümftig uuesen min improperium .
unde iudeorum miseriam . umbe die
ih miserando (ämerondo 2) süs pe-
teta. Pater ignosce illis . non
ENIM SCIVNT QVID FACIVNT (fatcr bc-
laz in iz . si ne uuizzin uuaz sie
tuönt) .
Et sustinui qui simul contristare-
tur et non fuit . et consolantes . s.
sustinui . uel quaßsiui et non inueni .
Vnde föne diu beit ih . uuer sament
mir trüreg uuäre iro miseriae (ämer-
lichi) . unde der ne uuas . Vnde föne
diu uuas mir medico tristicia (arzäte
trürigi) . döro tristiciae (trurigi)
suöhta ih consolantes et non inueni
(tröst kebin die ne fant ih ^) . Vuaz
half dö . daz ih iz före sägeta in pro-
phetis (uuissagon) ?
Et dederunt in escam meam fei .
et in siti mea pola uerunt me aceto .
Vnde bediü uuürfen sie gällun in
min ezzen . unde tränchton mih tür-
stegen mit ^zziche . Mir uuas pitter
daz ih daz ne fant . daz ih suöhta .
unde iro alti uuas mir ezzich. Ih
uuölta sie selben dö uudren sie ama-
ricanles (pittir) . **) Ih uuolta iro
fidem (glouba) . dö fänt ih uetusta-
tem (daz alta) . Oüh sint in geliche
die gällun uuerfent in min ezzen .
die mine sacramenta (uuizzod) niez-
zent . unde aber dien uuideruuärtigo
lebent. Die sint amaricantes (pit-
tir) . die ne nimo ih in mih . Daz
ist myrratum uinum (der gemy'rroto
uuin) des ih in cruce chöreta . unde
trinchen ne uuölta .
Fiat niensa eorum coram ipsis in
laqueum . Nu uuerde in zuö seben-
tem '*) iro lisg in^strig . V'belen ge-
smäg prähton sie in minen tisg . iro
tisg . si iro strig . uuider iro scrifte
tuöien sie . iro uuizzintheite .
Et in retributiones et in scanda-
lum . Vnde ze löne unde ze irreden .
Ze löne uuända iz reht ist . ze ir-
reden . uuanda sie sih selben ir-
rent.
Obscurentur oculi eorum ne ui-
deant. Iro oügen plindeen .daz
sie ne sehen. Ziü daz? Vt quo-
niam sine causa uiderunt . fiat illis
et non uidere. Vuända sie inge-
meitun uuizzende uuären . ünuuiz-
zende uuerden sie. Obscurentur
oculi eorum ne uideant. Iro oü-
1) du. Seh.
2) iamcrondo. Seh.
3) Die Worte «die ne fant ih» hat
Sehiller nicht in klammern.
^) zuosehenlen. Seh.
*) GXL.
0 S. 240.
2S9
j^en belimbereen . daz sie nc sßhen.
die gesebente sehen ne uuöiton .
Dorsum eorum seraper incurua .
Kebüüge ißo iio rükke. Sid sie
snperna (ilf uiiorligiü dinch) neuuöl-
tin cojjnoscere (bechennin) . daz sie
de inferioribus ( bära nider) len-
chen .
Et indignatio ira; tua) compreben-
dateos. Vnde diu zürneda dinero
Abolgi gefdbe sie . Ne läz sie indrin-
nen so sie iOwScihte ^) sin .
Fiat babitalio eorum deserta .
Vuuöste uuerde iro üna^sidele.
Also nü seben . ierusalem ist iro
bälb uuuösle . Dar sie chuistvm
sluögen dännan sint siö ferlriben.
Obscureiitur oculi eorum (vuerden
petüncbelit iro oügen 2) . daz ^) ist
toügener gerib . Fiat babilatio eo-
rum deserta (vuerde iro gebiüuueda
uuuöste) . daz ist offener gerib.
Et in tabernaculis eorum non sit
qui inbabitet (unde in iro selidon
ne büuue nieman der iro) . s. ex
numoro eorum . Daz ist ieo daz sel-
ba . daz daz fördera uuas.
Quoniam quem tu pcrcussisti per-
secuti sunt. Vuända den du sluöge
unde biezze irstC'rben pro mundo
(umbe die uuerlt) . den sluögen sie
nidiffo .
*) Et super dolorem uulnerum mco-
rum addiderunt . Vnde möroton sie
daz ser mfnero uuündon . Mortalis
(todig) pin ib e\ originali peccato
(föne dero altun adamis sundo) .
über daz sldbent siö mih .
Appone iniquitatem super iniqui-
tatem ipsorum . Lege ein iro ün-
rebt über daz ander. Sid si6 slaben
bominem iustum (rehten menniscen .
daz ib pin) . daz sie slühen filium dei
(daz sie sldben Gotes sun daz ih ouh
pin) . Plint uu6rden siß . daz si6 in
ne erebennen . So uuäbsen iro uul-
nera (uunda) . uuanda sie uuerd ne
sint daz du sie heilest.
Et non intrent in iusticiam tuam .
Vnde in din reht ne chömen sie.
Ze rebte ne fähen siö .
Delcanlur de libro uiuentium .
Aber dero lebenlon briefpuöcbe
uuerden sie gescaben ddr siö uuü-
nent iro näraen stdn föne guöten
frebten .
Et cum iustis non scribantur. Vn-
de siimet dien rebten ne uuerden sie
gescriben^). So gebürre in ndh
dinemo rebte . uuanda sie sib ze
bärto fersäben ze iro selbero reb-
te 5).
Pauper et dolens ego sum. Ib
pin arm unde sereg . Lirnent alle
^) insciehte. Seh.
2) (uuerdent petunchclt — ). Seh.
3) dar. Seh.
'*) gescrieben. Seh.
5) Fehlt bei Sehilter von « uuanda i
*) S. 241.
240
bi mir solche uuesen. Vuanda iz
chit . Beati pavperes . beati qvi lv-
gent) salig sint ärmmuötige sälig
die dir uuuöfent) .
Et Salus uultus tui deus suscepit
me . *) Vnde dines analiütes heili
Got inphieng mih. Ze demo rih-
tuömme dingent alle . so uuirt iü
läba paupestatis et doloris (armuö-
tigi ioh leidseris ^ .
Laudabo noraen dei cum cantico .
magniGcabo eum in laude . Ih lö-
bon Götes nämen mit sänge . ib mi-
cbellichon in . in lobe. Daz häbo
ih pro diuiciis (füre rihtuöm) .
Et placebit deo super uitulum no-
uellum . cornua producentem et un-
gulas. Vnde daz öpfer uuile Göt
kernör . dänne iüngez rint . mit hör-
nen unde mit chlauuon . uuanda mit
demo uuärd pezeichenet . daz keis-
licha opfer.
Videant inopes et laitentur. Daz
fernemen arme unde freuuen sih .
daz er laudem (lob) uuile . mer
danne uitulum (chalph) .
**) Querite dominum et uiuet ani-
ma uestra . Ir suöchent alle panera
(pröt) . daz der lichamo lebe . suö-
chent Got . so lebet iüuuer ^) sela .
Quoniam exaudiuit pauperes do-
minus. Vuanda Göt kehörta^) die
armen . die er ne gehörti . übe sie
arm ne uuarin"*).
Et compeditos suos non spreuit.
Vnde sine gedrüohten ne ferchös er.
Vuelez sint die compedes (truö-
he 0 ■? Selbiü diu mortalilas (tödi-
gi) . unde diu corruptio (iruuerti-
da) . Dero inbindet er die . die nü
dar uz härent ze imo .
Laudent illum cali et terra mare
et omnia reptilia in eis . In löboen
bimela unde erda . unde älliü dar
inne cbresentiü. Vues?
Quoniam deus saluara faciet syon .
Vuanda Got kehältet sina .ecclesiam
(samenunga) . unde getuöt sie in-
corporatam unigenito suo (ein ^licba-
miga sinimo ein? hörnen).
Et fedificabuntur ciuitates iudae .
Vnde uuerdent kezimberot pürge
dero confessionis (pigihte) . daz sint
die «ecclesiae (samenunga) . Vzer
dien superhi (überuuänige) ferstöz-
zen uuerdent . qui conGteri erube-
scunt (die sih dero pigihte scäment) .
Et inhabitabunt ibi . et heredita-
tem acquirent eam . Vnde dar inne
büent sie . unde ze erbe geuuünnent
sie sia . Syon ist iro habitatio (ge-
biüuue) hiör . in c£elo (in himile) ist
! si iro hereditas (gerbida) .
I Et semen seruorum eius posside-
') armmuotigi. Seh.
2) iuuuera. Seh.
3) gehorta. Seh.
"*) uuaren. Seh.
6) (truoche). Seh.
0 S. CXLI.
0 S. 242.
Ä41
bit eam . Iraitatores fidei apostolo-
rum et prophetarum (diß biledera
dcro geloiibo pölon ioh uuissägon)
besizzent sia .
Et qui diligunt nomen eius habi-
tabunt in ca . Vnde die sinen nämen
rainnont . die sint semen seruorum
eius (Gotes scälchslähta) . diß büent
dar iiine .
*) PSALMUS LXIX.
VOX MAUTYRVM AD CHRISTVM *)•
DeVS IX ADIVTORIVM MEVM INTEJJDE .
DoMiNE ad adiunandura me festina.
Got sih ze mineio belfo . I'le . uuära
zuö? Mir ze helfenne 0 . Süs ch6de
roännelib . so chede er ällcro meist
dänne er in^nöte si. Disa dige
habe gemeina saraent martyribus .
Vuanda oüh imo persecutionis nicht
ne bristet . übe er guöt uuile sin .
**) Cottidiana scandala (tägeliche
uuerra) cbellcnt animam iusti (des
rcbten niuöt) . ne lide er ouh ne *
lieine lorraenta corporis (uuizze li-
cbamin) .
Confundantur et reuereantur qui
querunt animam meam. Scameg
<) Zuvor hat Schiller noch die auf-
schrifl: «Infinem, Psalmus David, in
rcmcmoralionem, quod salvuui cum fc-
ceril Dominus. »
2) zehelfene. Seh.
uuerden . unde in^uörhlun chömen .
die mina sela suöchent . non ad imi-
tandura sed ad perdendum (nals ze
bildonne sunder ze ferliesenne ^) .
So uuegoe männob'h sinen fiendcn .
süs uuola uuünsce in .
Auertantur retrorsum et erube-
scant qui cogitant mihi mala . Täna
uuerden geuuendet bindcr-rükke .
unde niiden sib . die mir übelo uuel-
len . NAb kängen sie . nals füre .
die di;\ <ecclesiam prauis consiliis
(cbristis samenunga mit übelen ra-
ten) irren uucllen ') . Also petrus
übelo uuolta füre gan . do in cimi-
sTVs uuanta ^) . süs chedendo . Redi
RETRo ME SATANAS [iruuiut hindcr mih
fiant) .
Auertantur slatira erubescentes
qui dicunt mihi enge euge . Täna
oberen sie sar scamege . die mir zuö
cbedent adulando (slech^sprachon-
do) . vvoLA vvoLA (uuola tuösto uuola
tuösto) . Daz sint die . die in ün-
triüuuon '') den man löbont . gratiam
(huldi) suöchcndo nals ueritatem
(uuarbeit) . Die sint die freisigosten
persecutores (Abtara) .
Exultent et iocundentur in te om-
3) (— zepildonne — ). Seh.
^) Fehlt hei Schiller von «Nah» an,
^) uuanda. Seh.
6) untriuucn. Seh.
*) S. CXLII. **) S. 243.
III. Bd.
16
943
nes qui querunt te . et dicant . seru-
per raagniflcelur dominus • qui dili-
gunt salutare tuum . Freuuen sili .
unde geuuiinnesäraöl uuerden an
dir . die dih suöchent . unde süs che-
den die dinenhältare rainnont chri-
STVM. Vuieo? Truhlen uuerde ieo
gemichellichot . In söl^man michel-
lichon 1) . aber sih selben ne sol nie-
raan michellichon . Vuieo söl er
cheden föne imo selbemo?
Ego uero egenus et pauper sum .
Ih pin dürftig unde arm . Ziü söl .
übe imo sina sünda fergeben sint?
Vuanda iz chit . Video 2) aliam le-
gem IN MEMBRIS MEIS REPVGNANTEM
LEGI MENTis ME^ (ih kesißho ein an-
dra ea an minen liden uuiderbre-
chenta minis muotis eo) . Dännän
ist er sieh . unde arm .
Deus adiuua me . Göt hilf mir .
Daz chid du diccho . daz si dir in
muöte unde in munde . des ne ir-
driezze dih .
*) Adiutor mens esto domine ne
tardaueris . Chid oüh dar mite .
Helfäre miner uuis du trübten . des
ne tuuele du. Daz ist uox marty-
rum . daz si uox omniuni (slimma
allero) .
PSALMUS LXX.
IPSI DAVID . FILIORVM lONADAB . ET EO-
RVM QVI PRIMI CAPTIVI DVCTI SVJiT.
Uues kemanot ünsih diser psalmus
selbemo dauidi gesungener? Daz
tuüt er filiorum (dero süno) iona-
dab . die iro fater gebot uuereton .
unde mit dero oboedieatia (gehor-
sami) Götes hüldi geuuünnen . l'ro
fäter gebot in . daz sie uuin ne trün-
chin . heime ne uuärin . nübe üzze .
unde in iro gezelten . Daz uuere-
ton sie sämo so Gol . selbo in iz ke-
büte 3) . uuanda er allen chinden
habet keböten daz sie iro parenlibus
(fäterin) kehörsam sin . Dännän in-
phiengen sie benedictionem a domi-
no (segen föne Gote) . unde uuard
allen dien liüten ze in gezeigot föne
ieremia propheta . der des pölo
uuas . do sie in captiuitatem (in ei-
lende) gefuöret uuürden . daz sie
des eilendes kehörsam Göte uuärin .
der sie is irläzzen ne uuolta . unz er
sie dar üz lösti . also filii ionadab iro
fäter des kehörsamoton . des er in
gebieten uuolta. Nu sin also ge-
hörsam Gote . daz er unsih inbinde
dero captiuitatis (ellendi) . dia uns
paulus zeigota an unseren liden . do
er chad . Video avtem aliam legem
IN MEMBRIS MEIS REPVGNANTEM LEGI
') michelichon. Seh.
2) Vidi. Seh.
^) kebilte. Seh.
*) S. 244.
943
MENTIS MK-t . ET CAPTIVVM ME DVCEN-
TEM IN LEGE PECCATI . QYM EST I\
MEMBRis MEis (ih kesitiho über än-
(Ira ea . vt svpra . unde mih eilen-
den fuöiinta in 60 dero sundo . diu
in minen liden ist) . Diu captiuilas
(eilend) ist sörglih . dero ist über-
uuint 9 ze getuönne mit (i6te eine-
mo . also er ouh f6ne iro chad .
QviS ME LIBERABIT DE CORPORE MOR-
TIS HVIVS? CiRATIA DEI PER IPSVM
CHRISTVM DOMINVM NOSTRVM (uUBr If»-
sit mib föne derao lichamen disses
lib^todis . daz tuut Gutes kendda mit
derao haltare criste) . A'nder re-
medium (läcbin) ne ist iro . Ane
gratia dei (Gotcs kenada) . *) dia
unsih diser psalraus I6ret pecben-
nen.
In te domine speravi non confvn-
DAR IN a3ternum . An dih trübten
kedincta ib . keschendet ne uuer-
de . ib in euua . **) So ib nü bin .
so ne si ih iemer. In adam bin ib
kescbcndet . an dir muözze ib unge-
scbendet sin .
In tua iustitia erue me et exirae
me . In dinemo rebte löse mib .
unde in dinemo rebte nim mib üzzer
ünrebte . In dinemo . nals in mine-
mo. Nie ib döro oinnr ne si . qui
ignorantes dei iustiliam et suam uo-
lentes stalucre . iustitia) dei non sunt
subiecti (diö Gotes rebtes unuuizzige
unde iro selbero rebt st;Uinde Gotis
rebtis ungelös sint^) .
Inclina ad me aurem luam . Heide
ze mir din öra. Du slAst üfsrebt
medice (arzät) . nidere ligo ib . üf
irribten ne mag ib mib . neige dib
ze mir.
Et saluum me fac . Vnde balt mib .
Esto mibi in deum protectorem .
Got scbirraäre sist du mir . uuanda
ib mib selbo 0 scbirmen ne mag.
Et in locum munilum . Vnde in^
festa stat . dArih^) irföbten ne müge
uuerden .
Vt saluum me facias. Daz du
mib kebältest .
Quoniam firmamenlum meura et
refugium meum es tu . Vuanda min
uesti unde min zuöflubt pist du.
Persecutio (äbla) gescbehe ^l . temp-
tatio (ursuöcb) geschehe ^ ze dir
fliebo ib. Adam solta fliehen zuö
dir. er flöh föne dir. Abiit . periit .
sed inuenlus est (er indrän . uuart
ferlörin . er uuard aber fündin) .
Dens mens erue me de manu pec-
catoris . Got ininer löse mib . föne
dero haut des sündigen .
De manu legem pr.-elereuntis et
iniqui. loh inUnierenlis dia ea .
') uberuuunt. Seh.
2) (- rehle — ). Seh.
^) selbemo. Seh.
4) darin. Seh.
ä) geseehc. Seh.
*) geseehc. Seh.
*) S. 2 '1.5.
0 s. cxuir.
IG
Ä44
iob ünrehtes äne ea . Ne uöederen
laz niih kelih sin . noh malis (ubelen)
chrislianis mit eo . noh paganis (hei-
denen) äne ea . l'ro hant ne ziehe ')
mih ze in . Süle ih sie oüh ferträ-
gen . des hilf mir aber.
Quoniam tu es paüentia mea.
Vuända du bist min gedi'ilt.
Domine spes mea a iuuentute
mea. Trübten min gedingi . föne
minero iügende bära .
*) In te confirmalus sum ex utero
de uentre matris meae tu es protec-
tor meus . lob noh fruör . föne des
ih kebören^) uuard . starchtost du
mih föne minero muöter uuömbo .
bära schirmdost du mih ^) .
In le cantatio mea semper . Min
sang daz mir mendi irrecbet . daz ist
ieo auwdir. Nicht ein tempore fidei
(in dero gloubo zite) daz nu ist .
nube ouh tempore speciei (in dinero
änasibte zite) . daz hina?fi'ire ist .
danne bomines angehs (raennischin
cngeh'n) kelih uuerdent.
Tanquam prodigium factus sum
multis . Ih pin manigen uuorten
sämo so uuunder. Ziü? Quia credo
quod non uideo (daz ih daz keloubo
des ih nicht ne sico"^). Sie mcn-
dent an dien uisibilibus . in esca (in
mazze) . in potu (in tränche) . in
luxuria (in guötis ünmezze) . in scor-
tationibus (in huör^uuiniscefte) . in
SiTBCularibus dignitatibus (in uucrlt-
hersceften) . in auaricia (in frechi) .
in diuiciis (in richtuome) . in dealba-
tione lutei parietis (in dero tünicho
leimenero uuende) . aber min gedingi
ist an dien inuisibilibus (üngesiünli-
chen) . Iro uuort ist . Maxdvcemvs et
BIBAMVS CRAS EIN'IM MORIEMVU . ( CZZCtt
unde Irinchen iä sülen uuir dob ir-
sterben) . min uuort ist dära gägene .
Immo ieivnemvs et oremvs.cras enim
MORiEMVR (nube mer fäsleien unde
beteien uuir sülen halto irsterben) .
Sed tu adiutor fortis . Aber du
bist starcher helfare . daz päldet mih .
in uia angusta . quam prior transisli
(in engemo uuege den du erron über
slige) .
Repleatur os meum laude . ut can-
tet gloriam luam tota die magnifi-
cenliam tuam . Min münt uuerde .
irfüUet mit lobe . daz er dina guöUi-
chi singe . unde ällen^däg tlna^) mi-
chellicbi . ioh in prosperis iob in ad-
uersis (in uuölon ioh in ünuuolon) .
Ne proicias me in tempore senec-
tutis. Ne feruuirf mih . so ih alt
uuerde. Vuaz chit daz?
Cum deficiet uirlus mea ne dere-
linquas me . Daz chit . So ili chräf-
') ziccbe. Seh.
^) geboren. Seh.
■') Fehlt bei Schiller von «föne» an.
i) (—de—). Seh.
5) dina. Seh.
*) S. 246.
945
Iclos uuerde . so ne feruuirf mih .
ChiäftelcKsi . ist alli . Din chraft si
an mir. so minero gebresle. Ziü
bilo ih des?
Quia dixerunt iniraici raci mihi .
et (jui cuslodiebant anirnam meani .
consilium fecerunt in unum . dicen-
tes . deus dereliquit euni . persequi-
mini et coniprehendite cum . quia
non est qui eripiat eum . *) Vuanda
niine fienda mir färendo chAden .
Got habet in ferläzzen . und die min
huötlon urabe übel nals umbe guöt .
säment rieten . ouh so cbedendo .
Got habet in ferldzzen . LAgenl irao
unde gefahcnt in . nieman ne ist der
in löse .
Deus ne elongeris a me . deus
meus in adiutorium meum respice .
üü Got ne uucrdest keuirret 0 f<'>ne
mir . Got niiuer . sih ze minero hcl-
fo . sih mih lürftigen hölfo .
Confundantur et deüciant delra-
hentes aninife meai . Keschendct
uuerden unde irlikken mir arg chö-
sonte . Scäraen beginnen sie sih
is . pedriezzen beginne sie is .
Operiantur confusione et pudore
qui querunt mala mihi . Pedechet
uuerden mit scämo unde mit midun-
go . die min ze i'ibele gedenchent.
Also dero sito ist die sih mident .
daz sie röteraen gcfdheiit^) under
oügon.
Ego autcm semper in te sperabo .
et adiciam super omnem laudera
tuam. Aber ih kedingo ieo an dih .
unde miMon din lob . **) Niüuuez
lob redemptionis generis humani
(mänchunnis irlosido) . lego ih ze
allen änderen dinen loben .
Os meum enunciauit^) iustiliam
tuam . tota die salutem tuam . Min
munt sageta din reht . allen dag dina
heili . Alle zite . tages ioh nahtes .
lertaihdaz. Qvia domini est salvs
ET >0N uoMiMs (daz diü geoist Gotis
ist nals menniscin) .
Quoniam non cognoui literatu-
ram. Vuanda ih ne bechndta dia
buöchwscrift Moysi mina heih uue-
sen . so iudei sih kuöUichont nube
gratiam dei (Gotes näh kendda) .
Also paulus chit . Litera enim oc-
CIDIT . SPrRITVS avtem^) vivificat
(diu öhascrift diü irslähit diü geist-
scrift diü irchicchit) . Andere inter-
pretes chAden . Ovoniam no.n cogxo%i
negociantes . (uuanda ih ne bechna-
ta die in iro unmuozzecheit uuerbin-
te) . id est non otia scctantes. Daz
sint aber iudei diö^) ex operibus
legis (föne iro 6ho uuerchin) uuel-
len uuerden iusüGcati . non ex
^) keuuirret (keOrrel). Seh.
-) role menge fahent. Seh.
3) annunciavil. Seh.
'*) Fehlt bei Sehilter.
5) diu. Seh.
*) S. 2V7.
0 S. CXLIV.
^46
gralia (rehthaft nals föne genä-
don} .
Introibo in potentiam domini . Ih
faro in niines truhtenes mäht . unde
suücho dar sina heili . uuanda ih
mina ne bechenno.
*) Domine raemorabor iustiliae luiB
solius. Daz luön ih . dines rehtes
keuuäno ih echert dines eines . mi-
nes ne trüen ih . sfr^ie tuönt. Du
bist min iuslificator (rebt^^machäre) .
nals ih min selbes. Vuännan uueiz
ih daz?
Dens docuisti me ex iuuentute
mea . Du trübten Ißrtost mih iz . öl
ennän hära föne minero iügende .
Vuißo min iustilia (reht) dar äba
gieng . dar ih desertori baz keloübta
dänne imperatori (demo herlzogin).
Vnde uui^o ih dar uuarb aduersus
me diuisus (uuider mir gesceiden) .
Also daz caro (fleisc) ist concupis-
cens aduersus spiritum (keronte uui-
der d6ro selo) . uuanda ih einemo ne
uuolta uuesen subdilus (undertan) .
Vnde uuieo ih sid föne christo ne
dörfli uuerden redemplus (irlösit) .
übe ih do ^) ne uuürde captiuus (el-
lente2).
Et usque nunc pronuntiabo mira-
bilia tua . Vnde dannan hära chundo
ih diniü uüunder. Vuaz ist uuünder-
lichora danne irapios iuslificare (die
1) doh. Seh.
2) (eilende). Seh.
uuirsistin rehte getuön)? Ne ist
daz mortuos suscitare (töten irchic-
chen)?
Et usque in senectam et Senium .
Vnde ieo chündo ih iz . unz hina in
älti unde eruuerni . dar disses libes
ende gat.
Doraine ne derelinquas me donec
adnuntiem brachium tuum genera-
tioni omni super;uenturae . Trübten
ne ferlaz mih . uuis mit mir . unz ih
chunt ketuöe christvm allerozuö;?
gändero slähto . dinen arm . mit de-
mo du unsih löstost ^) .
Potentiam tuam et iustitiam tuara .
Vnz ih in säge . nullas meas uires
nullam iustitiam meam . sed poten-
tiam tuam et iustitiam tuam (mine
chrefte ne#helne sin min reht noh
einiz nube dinin geuuält unde din
reht} . Vnz ih sus chede . ze männe-
lichemo . Nihil es per te . Devji
INVOCA . TVA PECCATA SVNT . MERITA
DEI SVNT . SVPLICIVM TIBI DEBETVR ET
CVM PREMIVM VENERIT . SVA DONA CO-
RONABIT NON PREMIA TVA . (niÜUuiht
ne bist du din halb . ruöfe Got äna
sunda sint din uuirde sint Gotis daz
uuizze daz sal dir unde so sin Ion
chümit so lönot er sinen begenädon
nals dinen guö statin).
Deus usque in altissima . quac fe-
cisti raagnalia . Ih sägo in . poten«
3) lostest. Seh.
*) S. 2V8.
2^7
linin luam et iusliliam gereichen hina
iif . *) ze dien höhesten dingen . diu
du michellichiü täte . Vuanda angeli
archangeli . sedes . dominationes .
principatus . potestates . tibi debent
quod sunt . tibi debent quod uiuunt .
tibi debent quod iuste uiuunt . tibi
debent quod beatae uiuunt (mez-
potin furstpoten sluola . hörsceffe
furstuöraa keuuälta sülen dir daz sii>
sint . sulen dir daz sie lebent sulen
dir daz sie rehto lebint sulin dir daz
sie sAligclicho lebint 0 •
Deus quis similis tibi? Got uuer
ist dir gclih? lt\ niuödinch adam .
du uuoltosl imo gelih sin . Vuieo?
per superbiara . (mit ubermuöli) .
nals per humilitatem . (mit diemuö-
ti) . Kelih uuärist du irao . übe du
uuoltist . daz er uuölta . er uuolta
dinaoboedientiam (gehOrsami) . dina
subiectionem (undertAni^) . du züge
aber füre contemptuin (fermänun-
ga). Vndc uuico ist dir daz irgän-
gen? Daz du iumentis insipientibus
(lumben tierin) kelih pist . Nu be-
cbenne dina raiseriam (uuenigheit) .
unde chit mit pcenitenlia (riüuuo) .
Devs qvis sniiLis tibi? Chid oüh
süs.
Quantas ostendisti mihi tribulalio-
nes . et multas et malas . Vuieo ma-
nege^) arbeite du mir dannAn geoü-
get habest . daz ih mih dir genözzon
uuölta . Vuiöo niAnege . uuieo übele .
Vuißo i'ibelo si6 mir liehen mügen .
Ane daz sie mir disciplina ( ke-
duuanch'^) sint . unde admonitio (ma-
nu nga) . nals desertio unde ih dir
danchon sol mit disen uuörten .
Et conuersus uiuiflcasti me . et de
abyssis terrae iterum reduxisti me .
Vnde doh pechcMter ze mir. bechih-
tost du mih an diiiero resurrectione
(urstende) . unde leitost mih aber
änderest üzer dero tieffi . dero erdo .
**) uuanda ih an dir irstAndener.
Aber an mir selbemo irstAn sol . Dil
irstuönde er in nostra natura (un-
serro burte) . dara näh irstanden
uuir in eadem natura (dero selbun
anaburte) .
Multiplicasti iustitiam tuam . et
conuersus consolatus es me. Du
mänigfallötost din reht . an unseren
increpationibus ( irräfsungon ) die
uuir liden umbc unser sunda . unde
becherter ze genädon dröstost du
mih . uuanda ih kedingi häbo dero
chi'imftigun resurrectionis (ursten-
de).
***) Ego autem confitebor tibi.
Aber ih löbon dih . unde ieho dinen
genädon .
•) (Metpotin — -
Seh.
2) unlertani. Seh.
saligelieho — ).
^) manige. Seh.
'*} (keduuang). Seh.
*) S. 249.
') CXLV. ***) S. 250.
248
In uasis psalmi ueiitatem tuam.
An dien uazzen des höhsanges iie-
ho 0 ih dinero uuarheite. An do-
mo psalterio (röttun seit^spile 2) sin-
go ih dir . daz dar äna gesungen
uuirt . daz heizzet psalmus (scäl#
scanch 3) .
Psallam tibi in cythara sanclus
Israel . Höh sangon dir in cythara
israhelis heiligo . Vuanda dii uns
käbe spiritum desuper (keist obenan
nider) . bediü singo ih dir in psalte-
rio . Psalterium (rotta) habet obe-
nan nidir buch . uuanda ouh corpus
(lichamo) ist de terra (föne erdo) .
bediü singo ih dir in cythara . diu
habet nider ligenten buh '^) .
Exullabunt labia mea cum canta-
uero tibi . et aniraa mea quam rede-
raisti, Danne freuuent sih min<e^)
leisa . so ih dir so singo unde min
sela . die du loslöst . Vuanne ist daz?
Höre noh .
Sed et lingua mea tota die medi-
tabitur iustiliam tuam . loh min
zünga löbot dih allen dag. Der ällo
tag . ist in ajternitate sine fine (in
cuuicheite äne ende *) .
Cum confusi et reueriti fuerint .
qui quaerunt mala mihi . Danne ist
iz . s6 diö iuwscäma unde in^forhtun
chöment . die mir ubeles ünnen . So
CHRISTVS chumet in iudicio.
PSALMUS LXXI.
IN SALOMONE.
Diser psalmus uuirt kesüngen in
cimisTO . er ist der uuaro salomon .
daz dir chit pacificus (fridoman) .
Er gibet pacem super pacem (frido
über frido) . ze erist reconciliationis
(suöno) . ddra nah . inmortalitatis
(untödigi) .
Devs ivdicivm tvvm regi da . et iu-
stitiam tuam filio regis . Göt peuile
demo chüninge des chüninges süne .
din gerihte ze tuönne . unde din reht
ze förderonne. Vuanda er chad .
Pater non ivdicat qvemqvam . sed iv-
dicivm OMNE dedit filio (der fater
übertöilet niemannen er gab daz
dinchreht al demo sune) .
*) ludicare populum tuurn in iu-
stitia . et pauperes tuos in iudicio .
Dinen liüt unde dine '^) armen in^
rehte unde in urteildo . ze irteilenne .
Die dine armen sin ne uuellen . die
ne sint din Hut nieht. Ziu? Qvia
beati pavferes spiritv (uuanda sahg
') ueho (icho). Seh.
2) seilspiele. Seh.
3) scalsaug. Seh.
^) Fehlt bei Schillervon «uuanda» an.
5) mine. Seh.
6) (— euuigcheite — ). Seh.
') dinen. Seh. Das übrige fehlt bis
zum nächsten «armen».
*) S. 251.
'^49
sint arni^miiöllgci). Der dir ar-
rauölig ist . der nisl höh s muölig .
Suscipiant montes pacem populo
et colles iuslitiam . Apostoli inphä-
hen föne chuisto frido . daz chit re-
concilialioncm (suöna) ze cbündenne
sinemo liiite . unde die minneren ge-
lirueen aber föne in reht . uuieo si6
geloüben unde leben sulin.
ludicabitpauperespopuli.etsaluos
faciet Gliüs pauperum . lob bumiles
(tii^muötige) . ioh dero srtnc . irtei-
liter . unde gehaltet er. Die sint ein
also ouh ciuitas sjön (purg bobuuar-
lo) . unde filia syon (löbter).
Etbumiliabitcalumniatorem. Vn-
de er genideret den unliümendAre .
Diabolum . der regnum mortis (tö-
des riebe 2) bäbeta . den intsezzet
er. Caluraniator ist . der guöttate
inäbehwuuendet . unde ünsculdige
änafristot. Also erteta. Nvmqvid
GRATIS lOB COLIT DEVM (UÖbit iob Got
fcrgebino) ?
Et permanebit cum sole. Vnde
uueret säment dero sunnun . Ciiki-
STVS richesot ad dexteram patris (ze
zeseuuun halb sinis fäler^). Der ist
sol (sunna) . unde ist der sun sin
splendor (skimo ') .
Ante lunam gencrationes genera-
tionum . hoc est prccedens lunam .
et generationes generationum (daz
chit füre gdndc den mänen unde ial-
lero chunno cbi'inne ^) . An sinero
inmortalitate (untödigi) iiber- rei-
chende älliü mortalia (todigiu) . Nah
diu iz chit. Cuuistvs resvrgens a mor-
TVIS lAM NON MORITVR . MORS ILLI VLTRA
NON DOMiNABiTVR (irstauden föne tö-
de nc irslirbit nicht mer der tod ne
hiirit sih fürder über in ^>) . Vuanda
luna (mdno) bezeichenet mortalia
(tödigiü dincb) . an dien sint gene-
rationes generationum (chunne dero
cbunnö) . daz chit successiones mor-
talium (näh ;: chumfte tödigero din-
go).
Et descendet sicut pluuia in uel-
lus . Vnde er feret also liso in sinero
muöter uuomba . also der regen an
den scApAre . be iedeonis ziten . do
uellus (der h6rdo) kenezzet uuart .
in tri'icchenemo tcnne . unde aber
änderest daz tenne kenezzet uuard .
*) demo uellere (scäpare) trücche-
nemo. Vuanda iudeis er doctrina
(lera) cham . gcntibus (lielin) nehci-
niü . unde aber sid geutibus doctrina
(tietin lera) cham . do si iudeis in
giencli '^) .
Et sicut gutta) stillantes super ter-
') armnolige. Scli.
2) (todis riebe). Seh.
3) (zczesuuunhalb sincs falcr). Seh.
'^) (skuno). Seh.
5) Schiller setzt die schlussklammer
schon nach «manen».
•') ( — irslirbcl— ). Seh.
7} ingicng. Seh. !.
0 S. 252.
^50
rain. Vnde also regenes Iröphen
risente in erda so stlllo chümet er .
Orietur in diebus eins iuslitia . et
habundantia pacis donec tollatur lu-
na . In sinen tagen chümet reht .
unde frides kenühte unz raortalitas
(tödigi) zegät. *)Alde iz chid 0 ex-
toUatur (uuirt irbürit^ . uuanda daz
grecum antbanarethe bezeicbenet
peidiü . So chid iz danne . unz diu
«ecclesia irbüret uuerde ad regnan-
dum cum christo (ze richesonne
mit
0.
Et dominabitur a raari usque ad
mare et a flumine usque ad terminos
orbis terrarum . Vnde herresot er
föne einemo raere ze änderemo .
föne mediterraneo mari (mitteländi-
gemo mere) . unz ze oc<eano (endil
mere) . unde föne iordane unz ze
ende deio uuerlte .
Coram illo procident aethiopes . et
inimici eius terram lingent . Die
üzzeröston aethyopes petontin .unde
sine fienda lecchont die erda. Daz
sint die . die arrium minnont . unde
sabellium^) unde donalura . unde
appoUinarem. Die sint erda . unde
inimici christi (chrislis fienda) min-
nont sie . Arriani unde sabelliani
donatiste apoUinaristae heizzent sie
nah in .
Rejjes tharsis et insulae munera
Offerent . reges arabura et saba dona
adducent . Ghüninga föne tharsis
unde insulae pringent irao geba . chü-
ninga föne arabia föne saba fuörent
imo geba zuö .
Et adorabunt eum omnes reges .
omnes gentes seruient ei . Vnde be-
tont in alle chüninga . alle diete die-
nont imo .
Quialiberauitegenum . a potente .
et pauperem cui non eratadiutor.
Vuanda er irlösta sinen dürftigen .
unde armen liüt der helfelos uuas .
föne derao geuuältigen tieuele . der
föne menniscon sundon geuualtig
uuard . nals föne imo selberao .
**) Parcet inopi et pauperi . Et
übet imo . dia sunda fergebendo .
Et animas pauperum saluasfaciet.
Vnde iro sola gehaltet er. Erleret
sie rehto leben . so gehaltet er sie .
Ex usuris et iniquitate redimet
animas eorum . Föne uuuöcherun-
go unde föne ünrehte loset er sie .
Vbel uuuöcherunga ist des männes-
lekken . so er corpus slähet . daz er
dannan selbo irslagen ist . in anima
et in corpore (in selo ioh in licha-
men) . Dannan löset er sie . So
samo tuöt er föne ünrehte . uuanda
er bringet sie ze rehte .
Et honorabile nomen eorum coram
ipso. Vnde ir nämo ist erhafte före
1) chit. Seh.
2) ( — richesenne — ).
Seh.
3) Sabellum. Seh.
*) S. CXLVI.
0 253.
951
imo . daz sie chrisliaui hcizzent .
doh is iro fienda hühöhen .
Et uiuet et dabitur ei de auro
arabiae . Vnde er lebet nals bier
uuanda iz chil . Tolletvu de terra
VITA Eivs (sin lebin uuirt föne erdo
genömen 9 oube in celo (in himele) .
also iz chit . Uesvrgens a mortvis
lAM NON MORiTVR (föne tödc irstündc
ne irslirbit niebt mcr ^) . Vnde imo
cbüraet cold föne arabia. Vbe iz
enemo saloraoni ^) chani . mer dise-
mo . demo uudien . denio sapienlia
fidei (uuisluom gcloübo) . i. tria mu-
nera . dannan geopbeiot "*) uuirt.
Et adorabunt de ipso semper .
Vnde betont sie ieo . also si6 föne
imo selbemo gelirneton . Adveniat
REGNVM TVVM (böra cliome din riebe) .
Tota die benediccnt ei . Alle zite
lobont sie in.
Et erit firmamentum in terra a
summis montium . Vnde er uuirt f6-
stenunga in erdo . ällero scripturarum
(scrifto) cböraenero föne propbetis
(uuissägon) . die summa montium
(öbenabtiga bergo) beizzent . uuan-
da sie summi auctores (die öberosten
ortfrümmin) sint sanctarum scriptu-
rarum (beiligero scrifto) . Er cbani
in erda . daz er sie irfölloli .
Super extoUetur super lybanum
fructus eius . Sin uuuöcber uuirt
irbüret über i)'barunn (bömberg ^) .
V'ber propbelas die montes (perga)
beizzent . imde über l)'haiuuii (böm-
bercb) . *) daz clul über iegelieben
excellcntissimum patriarcbam (pür-
licbosten böb^fater) aide propbetam
(uuissägin) uuirt sin fructus (uuuö-
cber) . i. Caritas irbüret . Den pau-
lus zeigota do er cbäd . Frvctvs av-
TEM SPIRITVS EST CARITAS (deS kcistis
uuuöcber sint minna) . Föne demo
er oub cbad . Adiivc svper eminen-
tem viAM voRis demonstro (ieo noh
sal ib iü zeigon den bobo irbürten
uueg) .
Et florebunt de ciuitate sicut faj-
num terra} . Vnde dannan bluönt
sine beiligen föne dirro bürg chö-
mente ze enero . also daz erdbeuue .
dänne iz d;\r üzze rediuiuos flores
(änderest cbömene bluömen) ke-
uuünnet.
Sit nomen eius benedictura in se-
cuta. Sin nämo ist gelöbot ieraer.
Antesolem permanet nomen eius .
Sol (sunna) bezelcbenet teraporalia
(zitlichiü dincb '') . Diu über uue-
ret sin namo .
Et benedicentur in ipso omnes
tribus terre . Vnde an imo uuerdent
kesecenot alle cbümberra dero erdo .
') (—leben—). Seh.
2) (— irslirbct— ). Seh.
3) eneimo Saioraon. Seh.
'*) geophcrcl. Seh.
5) (hombeieh). Seh.
6) (zeillichiu ditich). Seh.
*) S. 254.
25!5
So uuard abrahe geheizzen. In se-
MINE TVO BENEDICENTVR OMNES GEN-
TES (in dinemo chimne uiierdent ke-
segenot alle diete) .
Omnes gentes magniflcabunt eum .
Alle diete niichellichönt in .
*) Benedictus dominus deus qui
faeit mirabilia solus . E'r si gelö-
bot . der eino uuünder tuöt . So
uuer siü tuöt an demo tuötersiü.
Et benedictum nomen gloria) eius
in aeternum . et replebitur maiestate
eius omnis terra. Vnde sin guölli-
cho nämo si gelöbot ienier . iob er
ende dero uuerlte . ioh näh ende .
Vnde sinero mägencbrefle uuirdet
irfiillet alliu diu erda a fluraine us-
que ad terminos orbis terraruna
(föne dero äho unzint in ende des
erde t ringis) .
Fiat . fiat. Nu habest dii iz kebö-
len . nü färe iz so . so fare iz .
PSALMUS LXXII.
DEFECEllVNT YMNI DAVID FILII lESSE ')
PSALMVS ASAPH.
Dauid filius iesse . uuörhta sang
unde lerta die saoerdotög (eoc»uuar-
lin) diii singen . also gescriben ist .
daz sie got mite löbotin . Diu si'in-
gen sie Göte umbe den dang dero
teraporaliuni bonorum (zitlichon hä-
bido) . diu er in häbeta gegeben in
figura sBlernorum (ze bilde euuigero
genädon . **) Vuanda sie aber ajter-
na (euuigiu dinch) ne rainnoton .
unde sie oüh terrena (irdiskiü guöt)
umbe iro sunda ferlüren . unde iro
regnura (erdriche) zegieng pediü
zegiengen oüh diu sang. Dannan
ist diser psalmus asaph . daz chit sy-
nagog» (dero zuösgediinsenun) .
dero uox (stinima) hier liület .
QVAM BONVS ISRAHEL . DEVS . Der
israhelis Got . uuieo guot der ist .
Vuemo?
His qui recto sunt corde . Dien .
die rehte sint in iro herzen . dien sin
uuillo liehet .
Mei autem pene moti sunt pedes .
A'ber mine fuözze cbid asaph uuang-
ton näh äba rehtemo uuege .
Pene effusi sunt gressus mei.
Mine genge sint näh ze uuitsueifte
uuörden .
Quia zelaui super iniquos . Vuan-
da mir ändo äna uuas . umbe die
ünrehten . unde ih in irbonda .
Pacera peccatorum uidens . Iro
frido unde iro gemächen lib ana se-
hende ^) . Daz ih sie peccatores
(sünthafte) uuissa . unde doh uuerlt
sälige .
Quia^) non est declinatio mortis
') Diese worte hat Schiller als letzten
vers des vorangehenden lobgesauges.
') anaschendo. Seh.
2) Quoniaiu. Seh.
*) CXLVII.
0 S. 255.
!
953
conini . Vuanda sie g;\hes der lAd
über stäfton . daz sie sih abtont übe
ne nicchtit, , • s .;, , ^ .
änderen . nals neben änderen. Ex-
Kl firmamentura in plaga corum .
cesserunt metas huraani generis .
Nöh uuirig ne ist iro chestiga .
boniines se par('s cajteris non putant
In laboie hominuin non sunt. In
(sie ubir^stafion daz zil menniscin
arbeile ne sint sie säment änderen
cbunnis dob sie menniscin sin . sie
menniscon diö bezzeren sint .
ne uuäninl sib dob anderen Hüten
Et cum hominibus non flagella-
gelib sint) .
buntur. Vnde säment in ne uuer-
Cogitauerunt et locuti sunt nequi-
dent sie gebärinscärot.
liam . A'rges täbton sie . ärch spra-
Ideo tenuit eos superbia . Bediil
chen sie .
sint sie iiberniuöte .
Iniquitatem in excelso locuti sunt .
Operti sunt iniquitate et irapictate
O'ffeno sprächen si6 daz ünrebt.
sua . Föne diu uuürden sie bedec-
Sie ne uuolton sih is niebt holen .
cbet ^) mit iro ünrebte . uiide mit iro
Posuerunt in caelo os suum et lin-
guolelosi . Sie ne uuolton niAzigo
gua eorum transiuit super terram.
übel sin . sie soüfton sih mit äilo in
Vf böho huöben sie iro münt unde
daz ünrebt.
iro zünga über-fuör die erda . Sie
Prodiit quasi ex adipe iniquilas
ne redeton niebt samo so sie lutei
eorum . Iro ünrebt cbäm samo uz-
(hüruuine) uuärin imde mortales
zer spinde . nals üzzer macie (ma-
(slirbige) .
geri) . Daz cbit sie täten iz undurf-
Ideo reuertetur buc populus mens .
tcs . nals föne durften . Vuanda dob
et dies pleni inuenientur in eis . Be-
sie beide Göte raisselicben . *) die
diü iruuindet bära min liüt chit
föne nöte unde Ana not raissctuont .
asaph . ze Güte eruuindct er. imde
dar ist dob äna filo geseeidenes .
bedcncbet dise . unde luöt sin ge-
Der arnio chit . Vuanda ib niebt ne
Iräblede über sie ze uuiü in daz
häbeta bediü stal ib . der ricbo roü-
irgänge . daz sie uuerlt sälig sint .
bot . unde ne uuile daz is sür ieman
Vuanne? Cum dies pleni inuenien-
getürre geuuänen 2) . Vuannen tuönt
tur in eis . **) So an in irföllot uuer-
sie daz?
dent^^) die täga . aduentus christi
Transieruntin dispositione cordis.
(christis cbümfte) . So er chümet .
Vuanda sie in iro berzen äbtungo
er leret sie iz pedenchen . Er säget
') bedechet. Seh.
3) uuirdent. Seh.
2) geuuannen. Seh.
(* S. 256. **) CXLVIII.
^
f
354 1
in iiuieo diues purpiiratus (der ge-
gen sid ih süslih ne habo . Ih pin
purperoto richo 0 uuard sepultus
guöter arm . der iibelo ist riebe .
in inferno (pegräbin in hello) .
Et fui flagelbtus tota die . Vnde
Et dixerunt . quomodo seit deus?
ie äna leid ih fillü . Den unrebten
Vnde die selben reuertentes (iruuin-
ziereth er . mih rebten fillet er .
dente) chäden . er sie begöndin re-
Et castigatio mea in matutino .
uerti (iruuindin) . uuieo uueiz Got
Vnde ieo sar fruö . daz chit spuötigo
danne humanas res (mennischun
Cham min härinscara innin ^) über^
dinc) . sid iniqui (unrehte) so sälig
lang . aide sär nieraer.
sint.
Si dicebam narrabo sie . ecce na-
Et si est . daz chit et utrum est
tionem filiorum tuorum reprobaui.
scienlia in altissimo (ist sar doh ein
Vbe ih tähta 0 • sus sägo ih ände-
geuuizzeda an demo hobistin) . Ist
ren . so ih iz irchünnet häbo . deura
sar dehein scientia (chumft^) an
non curare humana . iniquos maxi-
demo höhesten? Vuieo mag ih is
me felices esse (Got ne ruöchin
Iruen?
uuieo dero liiite dinch färe . die un-
Ecce ipsi peccatores et habundan-
rebtin hartost salige sin) so häbo ih
tes . in sseculo obtinuerunt diuitias .
ferchören die gebürt dlnero chindo .
*) Sino . daz chit . nü sih . uuär sie
nationem justorum (dero rebton ge-
sündige sint . unde doh kenübtige
slähte) häbo ih dänne ferchören .
sint ioh uuerltribtuoma häbent . Niebt
die so niebt ne lerton . nube demo
ein genuöge . nube ioh mer danne
uuideruuartigo .
genuöge .
Et suscepi cognoscere . Vnde dö
Et dixi . i. asaph . Ergo sine causa
iruuänt ih des unde hinder stuönt ze
iustificaui cor meum . et laui inter
erchennenne die so getänun Götes
innocentes manus meas . In-geraei-
dispensationem (uuit-spendunga) .
tun gerehtbäftota ih min berza . in_
Hoc labor est ante me . Daz ist
gemeitun teuuuög^) ih mine hende .
aber ünsemfte ze tuönne . doh iz
daz chit in gemeitun uöbta ih kuö-
före Göte 0 semfte si . före minen
tiu-*) uuerch sament dien unsündi-
oügon ist iz arbeitsam .
') (— gepurpuroto — ). Seh.
5) ninin. Seh.
2) (chunsl). Seh.
6) lata. Seh.
3) tuuog. Seh.
7) Got. Seh.
4) kuotin. Seh.
*) S. 257.
n
355
Donoc intrem in sanctuarium dei .
Veluti soraniura exurgentis . Also
leo unz ih kdn ^) in daz Götcs hus .
der troüm des üf-stüntem^). Demo daz
in dia togenun ferni'imest dero scrip-
troümet . daz er scaz hübe . unde
lurarum (scrifto) .
niiHhS) ne habet . so er üf-stAt.
Et intellegam in nonissiniis eo-
Doniine in ciuilate tua imaginem
rum. Vnde ih dar ferncine hina
ipsorum ad nihilum rediges . Trüb-
füre . unde ih denche an iro lezeslen
ten du uertilegotost iro bilde in dinero
ding . uuieo diu irgängon.
bürg . uuanda si6 nieht ne chöment
Verumtanien proptcr dolos posul-
ze himele . ddr si6 dih kesöhen .
sli (s. dolos) eis . Aber doh umbe
Hier ne oügton siö din bilde . dar
iro besuichen . rihtest du in bisuuih .
ne lAzzest du seinen iro bilde .
Des sie spulgent . daz begagenet in .
Quia delectatum est cor meum .
Menniscen ilent sie triegen ^) . be-
et renes mei mutati sunt. Fönein
trogen uuerdent sie . *) daz sie uu;\-
geskäh mir . daz min herza gelüstig
ncnt terrena bona eligenda esse
uuärd iro saligheite . unde mine lan-
pro a^ternis (dero erdo guöt ze ir-
cha sih uuehseloton . näh in föne
uueliinne sin füre daz enuiga"*).
luxu ad luxuriam . föne über^fuöro
Deiecisti eos dum alleuarentur.
ze hüorlüste .
Du uuürfe sie nider innan diu . unz
Et ego ad nihilum redactus sum .
sie irhäuen uuürden. Selbiü iro
Vnde bediü uuard ih säment in . mi-
heul . uuas iro iriielleda ^) .
nes Sinnes . unde minero fernüme-
Quo modo facti sunt in desolalio-
ste ') ze niehte br;lht .
nem subito? Vuieo sint sie ieo nü
Et nesciui . unde ne uuissa ih sel-
so gdhes inisazte ? unde ze ödi uuur-
bo min ünuuizze .
tene 5) ?
Ut iuraentum factus sum apud le .
Defecerunt . sie sint zegängen .
Demo fehe uuard ih kehh mit dir .
sämo sit^ nieo ^) ne uuürdin .
uuända sie so fore dinen oügon sint
Perierunt propter iniquitatera su-
die terrena (erde guöt) minnont .
am . Vrabe iro unreht sint sie ferlö-
Et ego semper tecum . Vnde ih
ren. Vuieo?
ieo döh sament dir . Ad deos alie-
1) kam. Seh.
«) nieho. Seh.
2) ze triegen. Seh.
'') ufslanlen. Seh.
3) (- iruuelline — ). Seh.
8) nieht. Seh.
4) iruuelleda [irfelleda]. Seh.
9) fernuinefte. Seh.
5) uuordene. Seh.
*) S. 258.
'2«
m
1^56
nos (ze freniiden Goten) ne fuör ih .
ad demones (ze dien tiefelin) ne
hafta ih mih . daz ih iro dänches ieht
keuuünne . Daz chit synagoga . quaj
non seruiuit idolis (diu ziio?gezö-
gena diu äbkotin ne dienota) .
*) Tenuisti manum hoc est erexisti
polestatem dexterae meae . Du hä-
betost üf den geuuält . minero zese-
uuun . **) Terrena concupiscentia
(dero erdo girida) uuas mir sinistra
(uuinstra) . quia ego semper tecum .
Vuanda samit dir uuas ih ieo . Sämit
dir uuas min dextera (zeseuua) .
üannan föne dextera häbo ih pote-
statem inter filios dei fieri (keuualt
uuder Gotes chinden uuerdin) .
Et in uoluntate tua deduxisti me.
Vnde in dinemo uuillen . dines tan-
ches . nals föne minen frehten . lei-
tost dii mih . unde brähtost mih in-
ter fihos dei (under Gotes chint) .
Et in gloria suscepisti me . Vnde
inwguöllichi inphienge du mih. Vue-
liü ist diu guöUichi? äne dero re-
surrectionis (urstende) . diu linsäge-
hh ist .
Quid enim mihi est in caelo . et a
te quid uolui super terram? lä
uuäz ist . daz mir in bimele ist ke-
bälten uuer mag daz kesagen? In-
mortales diuitias (untödige richtuö-
ma) hübest du mir dargehälten .
Vnde uuas uuolta ih urabe dih do
geuuünnen übe erdo. Auruni . ar-
gentura . gemmas . famihas? Daz
häbent oüh peccatores .
Defecit cor meum . et caro mea .
Min herza unde min fleisch ist ze-
gängen . ünrehtiü gireda des herzen
loh des fleisces sint zegängen . Spi-
ritalia (keistlichiu) uuile ih nü . nals
carnalia (fleiskiniii) .
Dens cordis mei et pars mea deus
in secula . Got mines herzen ist in
bimele . unde Got ist min teil iemer .
An irao häbo ih funden mine diui-
tias (rihtuöma) .
Quia ecce qui elongant se a te
peribunt. Vuanda die sib ferro föne
dir tuönt die uuerdent ferloren . ih
kieng äba uuege nals aber ferro . die
giengen ferro . qui operti sunt ini-
quitate (die bedecchit sint in un-
rehte 0 •
Perdidisti omnes qui fornicantur
abs te . Ferloren habest du alle .
die sib din geloübent . uuanda die
minnont ieht anderes dänne dih.
Minnont sie ouh dih umbe ieht an-
deres daz ne ist nieth 2) castus amor
(reine minna) uuanda in enez hebera
ist danne du.
Mihi autem adherere deo bonum
est . Mir ist aber guot ze Göte haf-
ten . daz eina uuil ih . Daz uuirt
*) (— bedecchet — ). Seh.
I 2) nicht. Seh.
*) S. CXLIX.
0 S. 259.
^5*7
danne . so ili in gesieho . facie ad fa-
dem (föne ansiüne ze ansiune) .
*) Ponere in domino spcm meam.
Vnde ist mir guot . inindiu an in
gedingen . uuanda ih iz noh ne habo
in rc (racchü) . daz ih iz habe in spe
(in gcdingi) .
Ut anuntiem omnes laudes eins in
portis Gliaß syon. Vnde guöt ist mir
daz ih inindiu chunde älliu siiiiu lob .
Vuar? in portis filia; syon . Hier in
sancta .ecclesia . diu dero euuigun
speculationis (uuärto) tohter ist .
PSALMÜS LXXIU.
INTELLKCTVS ASAPH.
Diser psalmus ist fernümest ^) dero
rynagogaj . Si ferniraet unde be-
chennet *. daz iro gescöhen sol hina
füre . umbe den gerih daz si 2) cubi-
STVM sluög . Daz chh'iget si . daz
uueinot si . Daz uueinot oüh selber
CHßisTVS . Also iz chit . videns ci-
viTATEM FLEvrr (do er dia bürg ana
gesah do iruueinota er) .
Ut qvid devs kepvlisti in finem?
Ziu Got habest du üusih fi'uenoraes
feruuörfen? Ziu sint dir die nü lei-
de . die dir er uuaren liöbe ?
Iralus est furor tuus super oues
gregis tui? Ziu bist du irbölgen di-
nero scüfherto ? Ane daz uuir terrc-
na (irdiskiu^) minnoton pastorem
(hirte) ne bechnäton ?
Meiuenlo congregationis tua) quam
possedisti ab initio. Erihüge dinero
gesämenungo dia du besäzze föne,
erist . föne des si "*) dna fiöng ze
abraham .
Liberasli uirgam hereditatis tuaj .
Du irlöslost föne egypto dia gerta
dines erbes , Vuir bin daz erbe . daz
du löstost mit dero gerto in manu
moysi (in moysenis hende) .
Montis syon in quo habitasti . Ir-
hüge ierosolima) ddr dii biitost . dar
syon ist . dar du selbo corporaliter
(lichamhafto) seine •
Lena manum tuam in superbiam
eorum . Ileue dina haut an iro
überniuöti . Lob dir ciiriste . daz
iz so geuären ^) ist . romani reges
sunt hurailes . sunt christiani (rom-
chuninga sint diemuole sint — ) .
Infinem. lemer sin sie so .
Quanta maligna operatus est ini-
micus in sanclis tuis . Vucdea"^) übeli
der fient scoinda . *) an dien . die
ili er''; heilig uuaren . In lemplo (in
hus) . in sacerdotio (piscetuöme) .
') fernumefl. Seh.
2) sie. Seh.
3) (irdiskin). Seh.
4} Sic. Seh.
5) geuuaren. Seh.
6j lluela. Seh.
^) die iu [diu er]. Seh.
*) 260.
') S. 261.
III. Bd.
17
!358
in sacramentis (in opher-uuiedon) .
Fieut dö . friont ml . Cultor idolo-
rum (uöbäre abkotero) dö ') . chri-
sticola (christ ? uöbo) nü .
Et gloriati sunt qui oderunt te.
Vnde uuieo sih kuöUicholon dine
fienda. Daz pegägenda mit rebte
dien . die sih kuöllicboton . chri-
STVM irslagen haben .
In medio soleranitatis tuae . Ze
Östron in miten dägen dero azimo-
rum (dero billon) . do oüh christvs
irslagen uuärd .
Posuerunt signa sua signa . Saz-
ton dara iro fänen . ze ämere iro fä-
nen daz sie dar uuärin in monumen-
tum uictorie.
Et non cognouerunt. Vnde ne
uuisson . Vuaz? Daz ist uindicta
dei (kotis kerih) uuas . nals iro glo-
ria (guöUicheit) .
*) Sicut in egressum desuper .
Sie ne dähton samo so änchömenez
ürlub föne himele . nube an iro for-
titudinem (chnehlheit -) .
Quasi in sihia lignorura securibus
exciderunt ianuas eins in id ipsum .
i. conspiranter et constanter. Sie
biüuuen ein*muöto diö Iure mit äc-
cheson . also man ze holz untürlicho
nider slühet die boüraa .
In dolabro et fractorio deiecerunt
ea . Mit partum unde mit sticchele
brächen si6 sia.
Incenderunt igni sanctuarium tu-
um. Prandon din uuiehus . Nicht
ein brächen . nube ioh prandon .
In terra poUuerunt tabernaculum
nominis tui . PeuuüUen daz kezelt
dines nämen . daz in erdo iü ein lüz-
zel uuas .
Dixerunt in corde suo . cognatio
eorum inter se . Do chäden iudei
zörnlicho in iro herzen chäd al diu
slahta zein# änderen.
Venite compriraamus omnes solem-
nitates domini a terra . Choment
ze sämene . unde tilegeien alle Go-
tes tülte . föne erdo . sid in unser
tür ne uuäre. Sus uuuötige be-
chnäta sie asaph .
Signa noslra non uidimus . iam
non est propheta . et nos non cog-
noscet amplius. Sus chedent siPj
nu in captiuitate (ellendi) . Zei-
chen^ne sähen uuir . sid uuir cap-
tiui (eilende) uuurden . "jjrophetam
(uuissagin) ne haben uuir . **) ie
noh ne irchennet er unsih hier i i
eilende. Ziu ist daz? A'ne daz ir
iüh selbe ne bechennent . unde ir
noh CHRISTI bitent . sämo so er ne
chömen si . unde ir iüh an irao ei-
gent fertän . er chumet . er chüi^et
aber . ad iudicandura (ze ubettei-
lenne) . nals ad liberandum (> ,ir-
losinne). ^j
Usque quo deus exprobrabi. ini-
') Fehlt bei Seh. von « friont nü» an. | ^) (chuentheit). Seh.
*) S. GL. **) S. 2G2.
3S9
micus? Vuieo lango chit asaph ite-
uuizzot dir si'is diu ^) fient iudeus ?
Irritat aduorsarius noinon tuum in
fineru. Er gremct diiien »amen .
uuideiuuärligcr . unz Lina ze ende .
so belias unde enocli ^) chümel ? Vnz
dara uueret sin contumatia (büch-
siielli) .
Vt quid auertis manum luam . et
dexteram tuam de medio sinu tuo in
finem? Id chit asaph. Ziu uuen-
dest du däna dina hdnt . unde dina
zeseuuun üzzer railtemo dinerao buö-
seme . so fi'irenomes? Also moysi
Gol chad . stöz in dinen bu6sem dina
hant . unde si ingestOzze . niü scöne
Ullas . unde er aber chad . zie üz
dina hänt . unde si üz kezögcniü rai-
sehihtiü uuas . unde er aber chad .
stöz sia in . unde si ingeslözzeniu
änderest scöne uuard . also bist du
iudee . V'zze äne Got . pist du un-
reine . inne säiuent imo . bist du
reine. Vuie lango uuile du Ane in
niesen unreine? Ne fuör iz ouh s6
urabe die uirgam (stab) moysi . In
manu eius (in sinero hende) uuas si
directa (gereht) . uzzer hende fer-
Idzzeniu uuard si tortuosa (site
chnimph) . aber uuidere gezühtiü
uu'rd si änderest directa (crebt) .
N 'solt du daz pechennen iudee .
foi 0 dir gescriben uuesen?
Dens autem rex noster ante sa;-
cula operatus est salutera in medio
terra}. A'ber Got unsir cbüning
nui'uhta ^) heili er dero uuerlte in
mittero erdo . in mitten gentibus.
Fidesunde baptismum uuas in be-
ncimet ante saecula. Nu sint sie
becheret zuö ciiristo . ziu bist aber
du becheret föne imo?
*) Tu conßrmasti in uirtute tua
mare . Du Got kefestenötost den
röten mere in dinero chrefte . daz
erstuOnt in müro uuis . unz israhel
dar düre fuör. Dö före bildotost
du disa toüfi ^) dero gentium (dieto) .
mit dero sie nu uuerdent irlöset a
diabolo . so sie dö täten a pharaone .
Contriuisti capita draconum in
aqua. So tuöndo häl)est du ferraü-
let superbias demonum (ubermuoti
dero tiefelo) .
Tu confregisti caput draconis.
Des meisten tiefeles i'ibermuöti bä-
hest du gebröchen in dero toüfi .
Dedisti eum escam popiilis a;thio-
pum . Du gäbe in ze frezzene suar-
zen liüten . üzzer diön nu uuördene
sint uuizze. Die ezzent corpus do-
mini (Goles lichamen) . uuieo diabo-
lum (den tiefel)? Also augustinus
chit . Christvm qvo se consvment .
DIABOLVM QVEM CONSVMANT . ChRI-
STVM ezzent sie . sih zegedürnoh-
<^ -lien. Seh.
; Elias unde Henoch. Seh.
3) uuurtha. Seh.
^) foufl. Srh.
*) S. 2G:J.
17
2eo
tonne . diabolum frezzent sie . ze si-
nero dilegungo. In dien uuörten
gab iü moyses israhelitis ze trin-
chenne caput uiluli (daz chalbis hoü-
bet) . ze erest in fiüie gesraälztez
dura ndh geraälenez . Vuanda ueri
israhelite (die uuarin Gotes ane*
sebin^j . diabolum smelzen suln unde
miilcn . unde feitiligon . Viiaz mag
keliraflicbor bezeicbenen diabolum
danne daz simulacrum (chalbis) .
dar man in äna beteta? Föne diu
uuard kesprochen ze petro . do er
inmunda äna sab . Macta et man-
DVCA (slab unde iz) . Aide sus uuirt
ez fernomen. Dkdisti evm escam
popvLis ETHiopvM . Du gäbe in gen-
tibus (tietin) ze bez^erungo . Vuan-
da föne siuen persecutionibus (äh-
tungo) uuerdent sie martyres et per-
fecti (unde durcnohte) .
Tu disrupisti fontes et torrentes .
Du zebrache in manige strängen .
brunnen unde cblinga . daz sint pra-
dicatores (prediare) . die temptatio
(cbörunga) besuöchet . uueder sie
sin . fontes (prunnen) aide torrentes
(chlingen) .
Tu siccasti fluuios etham . i. for-
lis. Du Labest ketrucchenet des
tiöfeles aha . daz sint heretici (ir-
rare) . aruspices^) (änesbeläre) .
raalhemalici (calstrare) .
*) Tuus est dies . et tua est nox .
Din sint spiritales (keistliche) . din
sint carnales (fleiscliche ^) . Du
chänsl sie beide gehalten . Die spi-
ritalem intellectum (keisllicha fernü-
mest ^) häbent . die chünnen Got fer-
neraen . so sie gehörent in principio
ERAT VERBVM (in äuageuue uuas ieo
Got) . **) Die carnalem (fleiscli-
cha^) häbent die denchent an den
sonum oris (lutun mundis) . daz iz
uuort si •
Tu fecisti solem et lunara . Du
täte sapientem et insipientem (uui-
sin unde ünuuisin) . Bediü ne ist
ne uuederer iro desperandus (ze
ferchünnine) . Also paulus chad .
SaPIENTIBVS ET INSIPIENTIBVS DEBITOR
svM (früoten unde unfrv"^oten pin ih
ebin sculdig) .
Tu perfecisti omnes terminos ter-
ra} . Du habest kedürnohtet alle
marcba . dero erdo . Vueliü ist diu
erda? uueliü ist diu marcba? Dar
stat före . Operatvs est salvtem in
MEDIO TERR^ (er uuorhta heili in
mitterao lande) . unde daz ist in me-
dio gentium (in mitten dietin) . dero
marcba sint apostoli. Sie sägent
') Schiller hat die anfangsklammer
erst nach « uudrin».
2) auspices. Seh.
3) (fleiskliche). Seh.
4) (— fernumeft). Seh.
5) (fleisklicha). Seh.
') S. 264. '''') S. CLL
in . unz uuäia sie recchcn suln .
mit intellectu (fernümisle ^) uuanda
unde uuar sio iruuinden suln . Also
er al nü siebet irfüllot . daz er uuard
daz ist. NoN plvs safere qvam
keuuizzegot .
OPORTET SAFERE . SED ') SAFERE AD
Inimicus iraproperauit domino .
soBRiETATEM (niöht fcrror uuise sin
Vnbolder liüt iteuuizzota sinemo
danne manne tüge . sunder süberli-
bcrren. Vuieo cbad er. Peccator
cho uuise sin) .
EST ISTE . NON NOVIMVS VNDE SIT.
Estalem et uer . tu psalmasti ea .
*) NOS MOYSEN NOVIMVS . IlLI LOCV-
Süraer unde lenzen . diu bediü täte
TVS EST DEVS. ISTE SAMaUITANVS
du . Feruentes spiiitum 2) (die beiz*
EST (dirro ist sundig man . uuir no
niuO)ligin ze guole) . sint süraer . no-
uuizziii uuannan er Si\r ist uuir uniz-
uelli in fide (niiichomin ze geloübo ^)
zen moysen uuola imo sprab Got zuö
sint l6nzo . Dien allen ist ze i ä'.en-
dirro ist unserro gellun bürg slab-
ne . ne glorientur quasi non accepe-
to').
runt (nie sie sib ne ruömen samo sie
Et populus insipiens exacerbauit
iz niebt inpbicngin) .
nomen tuum. Vnuuizziger liiit cräm-
Tu fecisti ea . Menior esto buius
da^^) diiien nämen. A'ndeies uuieo
creatura? tu» . Du daz alles bäbest
ne cbdden sie . Venite comprimamvs
ketdn . erbüge dirro dinero gescefte.
OMNES DIES FESTOS DOMINI A TERRA
ludaice plebis (folcbis) erbüge . Süs
(cbomint ze samine . Uligoen alles
uuegot asapb mit intclleclu (fernü-
Gotes tultc föne erdo) .
meste ^) . demo der nob ist sine in-
Ne tradideris bestiis animas con-
telleclu (f\ne fernümest ^) . Diser
fitentes tibi . Tieren ne gebest du
asapb ist , föne derao iz cbit . Reh-
die dir iöbenlen sola . Diabolo et
QVhE SALV,E ervnt (die alciba uuer-
angelis eius ne gebest du sie . Nube
dent kebalten) . Föne disemo ist
äblaz kib in so '^) sie cbeden. Qvid
petrus cbömener . unde alle apostoli .
FACIEMVS ERGO VIRI FRATRES . DlClTE
der . asapb iü er uuas sine inteileclu
NOBis (uuaz luoien uuir^is nu liebiu
(ane fernumist) . unde aber nü ist
bruodcra uuisint unsib ^°) . ketuo
>) Fehlt bei Schilter.
und statt «fernümisle» liest er wieder
2) spirilu. Seh.
«fernumifte ».
3) (- gloubo -). Seh.
") (— har ist — uscrro - ). Seh.
'*) (feruumef(c). Seh.
8) cramla. Seh.
5) (fernumeft). Seh.
5) Fehlt bei Schiltcrvon «die dir» an.
'') Fehlt bei Schilter von «ane» an,
'0 (- brudera — ). Seh.
*) S. 265.
^
— n
^6*Z
si6 daniie salubriter (heilsamo) ge-
hören . Agite penitentiam et bap-
TIZETVR VNVSQVISQVE VESTRVM IN NO-
MINE DOMINI NOSTRI lESV CHRISTI . ET
ÜIMITENTVR VOBIS PECCATA VESTRA
(tuönt riüuua unde uuerde iüuuer
iegelih ketoüfet in nämen unsiris
herrin des keuuiehten haltäris . so
uuerdent iü iüuuera sunda feige-
ben) .
Animas pauperura tuorum ne obli-
uiscaris in fineiu . Dinero dürfligon
sela ne ßigist du in ägezze in ende .
so sie sih ärmelicho dir irgeben . so
irhüge iro .
Respice in lestamentum tuum .
Vuarte ^] an dina beneiineda . irhüge
uuaz du uns peneimet eigist . nals
terrani chana.an (daz lant) . nube
regnum caeloruiu ( hirael ? riebe ) .
Daz erbe ne läz uns in^gän .
Quia repleli sunt qui obscurati
sunt terrae domorurn iniquilatum .
i. ini(|uarum domorurn . Vuanda die
irfüllet feint dero erdo . die föne iro
irblendet sint. Vuelero erdo? Dero
ünrebton hiüsero . Die ze erdo uuar-
tent . dien feret der stoüb in diu oü-
gen . unde blendet sie. Daz chit die
irdische gedäncba häbent die uuer-
dent dannan geirret iro sinnes . Vues
sint dünne die gedaiicba . äne un-
rebtero hiüsero? daz sint ünrehtiü
herzen. Söne gescehe dinemo te-
stamento dinemo hüte . daz sie iro
herzen irdesche 2) gedäncha so ir-
blenden . nübe doh die rehquie
(aleiba) gehahen uuerden .
Ne auertalur . i. non repellatur .
humihs confusus. l)in Hut die muö-
ter unde sinero sündon scämeger .
ne uuerde föne dir ferslözzen .
*) Egenus et inops laudabunt no-
raen tuum. Dürftiger unde armer
löbont dib . Dero solt du ruöchen .
Exurge domine iudica causam
meam . Trübten ^) stänt üf uuis
min dingman . irleile übe ih reht
habe . daz ih daz keloubo daz ih ne
sieho . Vuis dien uuidere . die mir
zuö chedent. Vbi est devs tws
(uuar ist nü diu Got) . sämo so du
föne diu ne sist . uuanda du corpo-
reis oculis (licbanibaften ougon) ün-
gesihtig pist .
Memor esto in properiorum tuo-
rum eorum quae ab insipienle sunt
tota die . Irhüge dinero iteuuizzo .
dero . die föne ünuuizzegemo chö-
ment . in allen ziten . Die iudicium
ne geloübent unde resurrectionem .
unde sie chedent. Nos non cogno-
scET AMPLivs (er ne bechnäit unsih
fürder^mer) .
Ne obliuiscaris uoces deprecan-
tium te . Ne irgiz dero uuorto die
') Uuarde. Seh.
2) irdische. Seh.
^) Truhlin. Scb.
*) S. 260,
963
dih fUMjont . uuanda sie dinen ge-
böizzcn gelOubenl.
Superbia eoium qui te oderunt
asceudat semper . Oüb chome füre
dih iro überrauoU . diö dih hdzzent .
*) PSALMUS LXXIV.
IN FINEM NE COttRVMPAS ').
Diser tilulus cbit ze curisto. Ne
iiituuere daz du gehiezzist . kib iz
uns in_6nde . gib uns uitam aeter-
nain (.hb euuigin).
CoNFITKBIMVR TIBI DEVS . CONFITE-
BiMvii tibi . et inuocabimus nomen
tuum . Vuir iehen dir got . dir iehen
uuir . unde äuahäreen dinen ndmen.
Vuanda er ist confiteri (pigiehin) .
unde dära ni\h inuocare (äna ruö-
iin) . so getuö ünseriii lempla (hu-
sir) föne confessione niunda (pigihte
reiniü) . daz sie föne dir inuocato
(ana gehäretemo) uuerden mi'igin
uisilata (geuuisot) .
Narrabo mirabilia tua . Föne con-
fessione exinanitus malis (föne bi-
gibte itäl uuordin übilis) . föne inuo-
catione repletus bonis (äna ruöfle
sät uuörden kuötis) . peginno ih nar-
rando eructuaro'^) ea quibus ine re-
plesti (kenäda zellindo diu röfüzzin
dero du mih satttost ^) .
Ciftn accepero tempus ego iusti-
tias iudicabo . So is zit uuirt . unde
dies iudicii (sünno täk) chüraet . so
irteilo ih reht . Daz chit totus (aller)
CHRiSTvs . **) Caput et corpus (hou-
bit unde lichamo) . uuanda er einer
ne irteilet . mibe sancti (diti heiligin)
sament irao .
Delluxit terra . Nider flöz diu er-
da menniscen zügen sih nider . des
nideren gäreton sie . an diu misste-
tüont sie alle . s6^man sie heizzet
k6ron des oberen . daz sie geront
des nideren .
Et omnes habitantes in ea. Vnde
alle dar ana sizzente . Daz ist ex-
posilio (reccheda) des ereren . An
di(^n ist si nider geflozzen . die dar
äna büent. Vuäz sint sie . äne erda?
Ego confirraaui columnas eins . Fö-
ne diu gefestenola ih iro siüle. Co-
lumna) fidelium (dero geloübigon
süle) sint apostoli . ioh die uuäncbo-
ton in passione (in christis märtiro) .
sie uiii'irden aber geslätet in resur-
rectione (in christis urstende) . Dära
näh lerlon sie ändere . non defluere
(nicht nidiruilezzin '^) .
Dixi iniquis . nolite inique agere .
Ih chad ze dien ünrehlen ne färent ^)
') «Nc corrumpas» ist bei Schiller der
ersle vcrs.
2) eruclarc. Seh.
*) S. GUI. **) S. 267.
3) (- sallosl). Seh.
^) (niehl nidiruiiezzin). Scli.
») fahrent. Seil.
264
unrehto . Fermiten sie iz dar umbe ?
Nein ze sere . Dännan uuürden sie
niortales . et miseri (tödig ioh uuc-
nig) .
Et delioquentibus nolite exaltare
cornu. Vndc ze raisselätigen chad
ih . ne heuen iüiuier hörn . Vbe ir
sündig sint per cupiditatera (dmh
ubila glust ') . des ne fersiigent iuh
per elationem (durh höh^muöli).
Der is ne uehet . der ist pöidiö ioh
iniquus (unreht) . ioh exaltans cornu
(höinde daz hörn) .
Nolite ergo efferri . ne loquamini
aduersus deum iniquitatem . Ne
uuesent höhferlig . ne chösont un-
rehto uuider Göte. So der tuöt .
der dir chit . Vuaz uuizzet mir Gol .
mer dänne Anderen? Souuieo ih
reht ne si . ändere sint iinrehteren
danne ih si . dien ist uuöla . mir ist
uue . So chösondo . scüldigot er
Got . unde ähtot sih rehteren . uuan-
da inio siniu iudicia (urteile) misse-
lichent.
Quia neque ab Oriente neque ab
occidente neque a desertis monti-
bus . Pörge dir. uuanda der über*
äl ist . des urleilda ne infliehest du
föne Ostens ze uuöstene . noh föne
uuestene ze östene . noh föne de-
heinen uuuösten bergen . ünder
mitte Hüte . so uuär so du bist . *)
dar ist er. Suaz du chösost . daz
kehöret er. Ziü daz?
Quoniani deus iudex est . Vuanda
Got selbo ist irteilare . nals men-
nisco. Vuare iz raännisco . der ne
horti übermal . so Got tuöt.
Hunc humiliat et hunc exaltat.
Judaicum populum superbum (liüt
höhfertigin 2) nideret er . gentilem
humilem (den diet*liüt tiemuölin)
höhet er.
Quia calix in manu doniini . Vuan-
da in Götes keuualte ist lex data
(eha gegebin) iudeis . diu uetus tes-
tamentum (alt peneiraida ^) heizet.
Si ist der calix (stoüf chelih) . Vuleo-
licher?
Galix uini meri . Chelih lütteres
uuines .
Plenusmixto. Doh föUer misce-
lätun "•) . föller truösenon . Also in^
moste . diu bediü ze sämine geniisce-
lot sint . Vuanda dar lag in fece cor-
poraliuin sacramentorum (undirdien
truösinon lichamhäftpo uuiedon^)
geborgen nouum testamentura (niu-
uue ben^imeda). I)är circumcisio
1) (— gelusl). Seh.
2) (— höh fertigen). Seh.
3) (alt peneumida). Seh.
^) miscellatuD. Seh.
ä) Das «p» in «lichamhäftpo» ist
vielleicht nur ein getilgtes «o». Schil-
ler liest « lichamhaflro ». Derselbe hat
ausserdem das beiwort dem nennworle
nachgestellt, auch im latein.
*) S. 268.
l
l~ i
265
carnis (umbesntda Üelskis) . daz uns
da iz cbit in titulo . I>- fi.>em nk con-
ist circumcisio cordis (umbe^snida
nVMPAS .
berzio) . Ü;\r templiim (hüs) . daz
Et omnia cornua peccatorum con-
uns sancla .ecclesia (hrilicb chil-
fringam . I)ignit;;tes sup(Mborum int-
cha) . D;\r terra proinissionis (lant
sezzo ib .
kebeizzis) . daz uns ist rcgnura caj-
Et exallabunlur cornua iusti . Mu-
lorura (binaili riebe) . D;\r mäne-
nera (keba) ciihisti . daz sint cor-
giii sacriGcia (opher) . diu ein sacri-
nua iusti (börin des rebtes) . diu
Gcium (opber) pezeicbenent . daz
uuerdent in fiiie irböhel .
in cruce chulsti (an christis cruce)
br:\bt uuard .
Et inclinauit ex hoc in hunc.
*) PSALMtS LXXV.
Vnde do scängta er üzzer enemo
calice ueteris testamcnti ((beliebe
PSALMVS ASAPII. CAISTICVM AD ASSI-
dero allun eo^) in disen caliceni noui
RIOS . I, AD DiniGElVTES.
leslamonli (chelib dero nii'iuuun eo) .
**) :ouuelee ^) iro pedes (fuözze)
Luteren 2) uuin . spiritalem inlellec-
uuellen dirigere insemitas rectas
tura (keisUieba fernümist 0 •
(riblin in rebla stiga) . die gruözzet
Verumtamen fex eins non est exi-
asapb .
nanita. A'ber dob ne uuard diu
NoTvs IN ivDEA DEvs. Ecbcrt in
truösana irscassen . si uua; d di\r ze-
iudea ist Got cbunt. Vuis in confes-
leibo . uuanda carnalis intellectus
sioiie (in bigible ^) . so ebundost du
(fleisklib fernüniist '^) ist mit iu-
dih ze Göte . Die ne idben an in .
deis.
die dir cbAden . Non iiabemvs regem
Bibent oranes peecatores terra3.
MSI CESAREM (uuir ne bäbin andrin
Dero trlnchent iudei sainent allen
cbunincb ne uuän^den röracbei-
sündigen . Viianda carnalis intellec-
ser 8) .
tus (üeisklieh ferm'iraist^) liebet in .
Iv. israel magnuni nomen eins .
Ego autem in scculum gaudebo .
In israbel ist cbunt sin niabtig nämo .
A'ber ih raendo in euiia . christvs
Die an cimisxo Got pecbenncnt . also
cum corpore (mit .ecclesia) . Vuan-
gcntes (diete) tuönt . die sint isra-
') (- altin -). Seh.
5) (— fernumifl). Seh.
2) LuUeren. Seh.
6) Ouuelee. Seh.
3) (— fernumifl). Seh.
7) (in pigihle). Seh.
4) (fleisklieh fernumifl). Seh.
S) ( - Chuuing— ). Seh.
*) S. CLIIl. **) S. 269.
=i
•^66
hellte . die sint uidentes deum (Got
änasehente) . dien ist chunt sin nä-
mo. Di6 in echert hominem be-
ch6nnent . also iudei . die ne sint
israhelite . Dien ne ist chunt . sin
edele namo . daz er Göt heizzet.
Et factus est in pace locus eins .
et habitatio eins in syon . Vnde in
fride ist sin stät . an dien ist si .
die daz uuellen . daz er uuile . Vn-
der einmuötigen ist ieo fride . Vnde
sin gebüeda ist in speculatione . In
ßuuighöite dar man in äna siebet
facie ad faciem (föne änasiune ze
dna^siüne) . dar büet er an in . dar
ist frido .
Ibi confregit fortitudines arcuum .
et scutum . et gladium . et bellum .
Dar habet er gebröchöt stärche bö-
gen . unde seilt . unde suert . unde
selben den uuig . uuanda dar aeterna
pax ist (euuig frido ist) . Hier ist
uuigO uuider dir . der uuig ist in dir .
sament dir selbemo ringest du . uuan-
da uuider göte rünge du . Noh dan-
ne . daz du is über^uuint ketuöest .
folge Paulo. Vuieo chit er? Non
ERGO REGNET PECCATVM IN VESTRO
MORTALI CORPORE . AD OBOEDIENDVM
DESiDERiis Eivs (suuda ne geriche
liieht in iüuuermo tödigin lichamen .
ze geuuichenne sinen gelüsten) . Vbe
du irao folgest . so chümest du föne
disemo linfride ze euuigemo fride .
Illuminans tu mirabiliter a monti-
bus ffiternis . Du bist uuünderlicho
irscinende 2) . föne dien euuigen ber-
gen . dero höhi niemer ne zegät .
Föne apostolis . habest du ällero
uuerlte lieht kegeben .
*) Turbati sunt oranes insipientes
corde . Also eine föne in uuürden
illuminati (intliühte ^) . so uuürden
andere turbati (getruöbte) . Vuelee?
A'lle ünuuizzige .
Dormierunt soranura suum . et
nihil inuenerunt omnes uiri diuitia-
rum in manibus suis . I'ro släf slie-
fen die riehen . unde so sie iruuä-
cheton . in^handen nieht ne häbe-
ton. Die fersläfent iro lib . dien
hier richtuöma chömentc^) sint .
unde iro lüssami an dien ist . unde
den änderen lib ne minnont . noh
hinnan dära ne früraent . daz sie dar
finden . Hier slieffen sie . dar uuer-
dent sie iruuechet . Hier häbeton
sie . dar nieht .
Ab increpatione tua deus iacob
dormitauuerunt . qui ascenderunt
equos. Föne dinero irräfsungo Got
iacobis . intslieffen . die üffen ros
•) Fehlt bei Schiller von obigem
«uuig» an.
■') irsceinende. Seh.
3) (intliuthe). Seh.
^) cbomende. Seh.
*) S. 270.
^67
säzzen . Dannan si6 iruuächen söl-
lon dannan intslicflen sie. Vuelee?
Die iro übermuöti fuOret .'
Tu terribiiis es . et qui resistet tibi
tunc ab ira tua . Du bist egebare .
unde uuer uuider stal dir danne . so
dies iudicii (der suöno tacb) cbü-
met? Vucr indrinnel ') dänne föne
dinero abolgi?
De caelo iaculatus es iudicium .
terra timuit et quieuit . Du scüzze
föne biniele daz iudicium (urteil) .
Ite in ignem eternvm (färiot in
.e'uuig fiür) . dännän irchäm der
sündigo unde gebirmeda irao . der
er gehirraen neuu6lta . Ddr habet
er ende getAn dero si'mdon .
Cum exurgeret in iudicio deus .
ut saluos faceret omnes mites terr.ne .
Do uuas iz . in iudicio (in urteile)
uuas iz . do er oüh üf sluönt . daz
er gebielte alle die mummenden föne
dien^) er cbad . Beati mites (sälig
sint miteuudre) . DAr er die einen
ferliüset . dar ballet er diö ändere .
Quoniam cogilalio hominis confi-
tebitur tibi . et reliquiic logitationis
diem feslum agent tibi . Vuända
mennischen gedancb iiehel ^) dir ze
erist. Vnde die aleiba des kedan-
ches machont dir dülte . Gonfessio
(pigiht) liehet Göte ze erist . recor-
datio praiteritorum criminum (diu
irbii'igeda ketänero sculdo) . *) tuöt
imo festa (diille) . föne diu cbad da-
uid . Et delictvm mevm coram me
est semper (unde min misselät ist
ieo före mir) .
Voucte et reddite doraino deo no-
stro . Intbelzzent Gole . unde uue-
renl iüuüere '*) intbeizze. Pezzera
ist non uouere (niebt intbeizzin) .
danne uouere et non reddere (int-
beizzin unde niebt leistin) .
Omnes qui in circuitu eins sunt of-
ferunt munera terribili. Alle die ürabe
in sint . die bringent keba demo ege-
licben . Christvs ist allen commu-
nis (gimeine) unde bediü medius
(milter) . die in minnont . die sint
umhe in . Aide dära ze dämo altare .
dar sin corpus uuirt consecralum .
öpberont alle die umbo slänt.
Et ei (|ui aufert spiriluin princi-
pum . Vnde demo öpberont sie . der
superbum spiritnm (bob?muöligin
sin) dero principum (fürston) däna
nimet unde humilem spiritum (die-
muöten sin) gibel.
Terribili apud reges terrae . Prü-
(elicbemo säment diön riblären dero
erdo. Castiga corpus tuura et in
seruitutera redige (cbele dinen li-
chamen unde bring in inde scälch-
') intrinnct. Seh.
2) den. Seh.
3) uchel. Seh.
^) iuuuera. Seh.
*) S. 271.
S63
heit ^) . so tiiöndo bist du rex (chü-
nincli) unde ist er dir teriibilis (prüt-
telich2).
*) PSALMUS LXXVI.
IN FINEM PRO IDITHVN . PSALMVS IPSI
ASAPH . IDITUVN TRANSILIENS . ASAPH
CONGRKGATIO.
Vuaz ist daz? Ane congregatio Iran-
siliens (diu über springinda gesärae-
nunga) sprichet hier . diu ad fineni
(an diz ende) chömen uuile . da
furder nicht transiliendum ne si (ze
über springinne ist) •
Voce mea ad devm clamavi . et
vox MEA ad deura s. peruenit . et in-
tendit mihi . Mit minero stiramo
härata ih ze trühtene . unde ze Göte
föUe Cham si . unde uu.ära teta er
min . Vuanda si in selben ze mir lä-
deta . nöh ze änderiu ne rämeta be-
diü fernam er sia .
In die tribulationis meae deuni ex-
quisiui . An demo tage minero ar-
beite . suöhta ih Got . nals urabe an-
der uuanda ih transiliens pin (uber-
springente) . A''ne urabe in selben .
daz ih securus (sichüre) muge imo
adherere (zuö haften) . Vuer ist der
dies tribulationis (tagh arbeito)?
**) A'ne aller diser lib . föne demo
gescriben ist. Temptatio est vita
HOMINIS SVPER TERBAM (urSUÖh ist
dis menniscin lib obe erdo) . Ist er
temptatio (ursuöch ^) . so ist er tri-
bulatio (arbeit) .
Manibus raeis . i. operibus meis
(mit minen handin . daz chit mit mi-
nen uuerchiii^). Mit minen hän-
din . daz chit mit minen uuerchin.
Nocte . Nahtis . In hoc seculo
(daz chit hier in uuerlte) .
Coram ipso . non coram homini-
bus (fore imo selben . nals före men-
niscon) .
Et non sum deceptus . Vnde dar
äna ne bin ih petrogen. Vuanda
min Ion geuuisser ist . unde mir chü-
met . daz mir geheizzen ist.
Negaui consolari animam meam .
Ih ne uuölta trösten mina sela. So
leid ist mir diser lib . so irdriüzzet
mih sin . sölih elelende ^) ist er . daz
ih dar inne humanae consolationis
(menniscin tröslis) ne ruocho .
Memor fui dei et delectatus sum .
Götes irhügeta ih . daz uuas mir lüs-
sam . daz teta mir freuui .
Garriui . Dero freuui . spileuuör-
tota ih . fore mendi ne mahta ih ge-
dägen . Aide iz chit exercitatus sum
(ih uuart mite irmündrit "5) . Dero
') ( — bringen in de scalcheit). Seh.
2) (prutelich). Seh.
3) (ursuoh). Seh.
^) Das eingeschaltete hat Seh. nicht.
5) elende. Seh.
ß) ( — nuare — ). Seh.
*) S. CUV.
0 272.
269
lussami nietota ih mih . ferro dar
äna denchendo .
Et defccil spiritus raeus. Vnde
an domo dcnchenne irläg ih • Si
ziehet höhor danne min sin. Man .
ne mag uuizzen sina lussami .
Anticipauerunt uigiUas omnes ini-
mici mei . Vuaccherören ') uuAren
alle mine fienda . aerie polestales
ad decipiendum (luftige mühtinga ze
besuichinne) . danne ih niähti sin
ad custodienduui (mih ze behuö-
tenne) .
Tuibatus suni . Truöbe rauöt
quän-) ih föne dero furo rainero
gairulilalis (spile ; uuorto) .
Et non sura loculus . Vnde gesui-
geta . Aide iz chit . Anticipavervnt
VIGILIAS OCVLI MEI . TVRI5ATVS SVM ET
yos SVM LOCVTvs . Nahtes eruuä-
cheta ih fruö . unde uuas suigendo
leideg minero sundon. Die uuä-
chun heizzen uuir nu nocturnas
(nohluniä) . dar umbe tuöen uuir
antelucanos conuentus (fore?tägige
sämet^chümfte) .
Cogitaui dies antiquos . An dero
stilli dahta ih an die alten däga . die
nu irgängen sint . an dien humanum
genus (älmanschunne) unirdrozze-
no sündota • Dannan uuard ih tur-
batus (truöbmuötig) .
*) Et annos ajternos in mente babui .
Vnde ze tröste nam ih in muöt diu
öuuigen iär . föne dien gescriben ist .
Et anni tvi no.\ deficient (unde di-
niü iäv uuerent \6o mer) . Diö ge-
däncha sazta ih uuider enen die mih
leidegoton .
El meditatus sum nocte cum corde
meo . Vnde so dähta ih nahtes in
minenio herzen .
Garriui . Muöt spileta dAr in de-
mo herzen . dero uuorto . gedagen-
do . uuanda mir diu garrulitas un-
frCisigora uuas .
Et scrutabar spiritum meum . Vnde
scrödota ih min muöt . chösota mit
mir selbemo . Et dixi . Vnde ddh-
ta ih sus .
Nunquid in ajternum proiciet
deus ? Feruulrfet Got ze getAte ge-
nus humanum (manschünne)?
Et non apponet ut beneplacitum
sit ei adhuc . Vnde ne getuöt er noh
mit sinero passione (martro ^) . daz
iz imo si liebsam?
Aut in finem misericordiam absci-
det ^) a seculo . et generatione . Aide
nimet er gdreuuo dana shia gnAda
föne dero uuerlle . unde föne men-
niscon geburle .
**J Aut obliuiscetur misereri deus?
Aide irgizet^) er ze sceinenne diA
') Uuacheroren. Seh.
2) quam. Seh.
2) (marliro). Seh.
4) abscindet. Seh.
5) irigzet. Seh.
*) S. 273.
*) CLV.
2«o
gnäda sinero incarnalionis (mans
uuerdini ') . die er geheizzen habet?
Aut conlinebit in ira sua miseri-
cordiam suara? Aide beniraet imo
zorn sina gnada?
Et dixi . Vnde transiliendo (uber-
sprängondo) dähta ih süs .
Nunc cepi. E^r^) ne uuäs iz . nü
ist iz . Transiliendo (muot-sprangon-
do) begonda ih fernemen diu ding.
Haec est inmutatio dextera) excel-
si . Ih fernimo uuola uues disiu
uuehselunga ist . dero ih frö bin .
CHRiSTvs ist dextera excelsi (zeseuua
des höhin) . der habet genus huma-
nuni (man*chünne) geuuehselot .
de tenebris in lucem . de seruitute
in Hbertatem filiorum dei (föne fin-
stri ze liebte föne scalcheit in die
frihalsi Gotes chindo) . der habet
mih selben uzzer mir selbemo bräbt .
Ih häbo mih nü ferrecchet an in .
freisa uuäre mir übe ih föliestuönde
an mir .
Memor fui operura doraini quia
memor ero ab initio mirabilium tuo-
rum . et meditabor in omnibus ope-
ribiis tuis . Dar ana scinet daz ih
kehühtig uuas . *) Gutes uuercho .
daz ih föne erest dinero uuündero
gehügo . unde in allen dinen uuer-
chen gedanchhafle bin . Du täte
menniscen ad imaginem tuam (ze
dinemo bilde) . du inphienge mu-
nera abel (abölis öpher) . du ge-
hielte unsih in arca . du eiscötost
isaägin ze öphere in typo (in före-
zßichin) christi . daz ällez tuöt mih
högezzin .
Et in affectionibus tuis garriam .
Vnde in dinen minnesaminon man-
delchöson ih . Sid der gärrulus ist .
der gesuigen ne mag . hinnan häho
ouh ih . daz ih kesuigen ne mag.
Dens in sancto uia tua . Got . in
CHRISTO ist diu uueg. Er chad.
Ego svm via (ih pin uueg) .
Quis deus magnus sicut deus no-
ster. Vuer ist so mahtig Got . so
unser Got?
Tu es deus qui facis mirabilia so-
lus. Du bist Got^) . du eino uuün-
der tuöst . unde mit diu sceinest .
daz änderer ne ist.
Notam fecisti in populis uirtutem
tuam . Christvm der din uirtus ist .
habest du gentibus (dietin) chunt
ketän .
Redemisti in brachio tuo populum
tuum . An imo habest du irlöset
dinen liüt . Er ist din uirtus (chraft) .
er ist din brachiura (ärim) .
Filios israhel et ioseph . Habest
peide irlöset . ioh filios israhelis
(israhelis chint) . ioh populum gen-
tium (den liüt dero dieto) . der demo
1) (manuuerdeni). Seh.
2) El, Seh.
3) Fehlt bei Sehiller von «Tu es» an.
*) S. 274.
291
uiiilren ioseph (zesiuuun si'me) h«if-
t(!l . den cner bezöichenda.
Vidcrunt te acjuae deus . uiderunt
te aquao . Liüte gesdhen dih . dih
kosahen liule . Daz uuas föne diu .
quia nolam fccisti in popiilis uirtu-
teni luain (uuanda chunt ketdte iin-
dir liüten dina chraft ') .
Et tirauerunt. Vnde forhton dih .
daz uuas mutalio dextere excelsi
(der uuebsil des höen Gutes zese-
uuun 0 .
Et turbataj sunt abyssi. Vnde
uuazzer tieGna uuürden getruöbot .
daz sint hominum conscientic (nien-
niscon insuuizzeda). Vuaz mag lie-
feia sin?
Multitudo sonitus aquarum . Vuard
raichel doz ^) dero uuazzero . in ym-
nis et canlicis et orationibus (lubin
unde in sancleichen iinde in gebe-
tin'^) . Vuannan uuaz daz?
Vocemdederuntnubes. Diüuuol-
chen lülton . apostoli brödigolon .
Et enim sagittic tua) pertransie-
runt. Diniu uuort lurhkiengen dero
raenniscon herzen .
*) Vox tonilrui tui in rota. In
orbe terrarum (in uuerlt rinch) scul-
len diniu ^geliehen uuerch .
lUuxerunt coruscationes tuso orbi
terra; . Diniu miracula (uuündir)
irschinen allero uuerlte. Vuanda si«^
fuören in circuitu . tonando et co-
ruscando (al uinbe die uuerlt . tone-
rondo unde blecchesindo) .
Conimota est et contremuit terra.
Dannan uuard iruueget unde irbibe-
ta diil erda. Mennischen irchAmen
sih uf 5) .
In mari uie tue . In gentibus
(uiidir dielin) uuurden dine uuega .
ze in chAme du dö .
El semite lue in aquis multis. In
mullis populis (undir mänigen Hü-
ten) uuären dine ferte.
El uestigia lua non cognoscentur .
Vnde foiie iudeis ne uuürden be-
chennet dine ferte . Sie chedent ie
noh . Nox DVM vENiT CHRiSTvs (noh
ne Cham ieo christ nieht) .
Deduxisti sicut oues populum tu-
um . in manu moysi et aaron . Den
s»HI)en dinen liüt leitost du doh also
scdf üzzer egypto in moysenis unde
in aaronis banden. Nu häbent sie
dir übelo gedanchot . daz sie eine
under allen . dih ne uuellen bechcn-
1) (- liulin — ). Seh.
2) (— uuehsel— ). Seh.
3) daz. Seh.
4) (in lobin — kebelin). Seh.
*) Man kann auch «us» und « ir» le-
sen. Seh. «uf».
*) S. 275.
^72
PSALMUS LXXVII.
INTELLECTVS ASAPH.
Vuaz cbundet uns asapli? A"ne daz
uuir 6in gehören . unde ander fernc-
men . Gehören . uuieo der alto liut
ingratus (undanchsfellich) uuas be-
neficiis dei (Götes liebtäten) unde
fernemen . daz uuir so sämo ne suln
sin .
Attendite popvlvs mevs legem me-
AM . Mine liule fernement raina ea .
Inclinate aurem uestram in uerba
oris inei . *) Heldent iüuuer 0 ora .
ze dien uuorten nünes niundes.
Aperiam in parabolis os . raeura .
loquar propositiones ab initio. Ih
induön minen munt an uuidermez-
zungon . toügeuiu^) gechöse spricho
ih . föne demo änagenne iüuuerro
ferte föne egypto . Vuir gehören lä-
geliches parabolas (uuid er ? mezza)
in sancto euangelio . Also christvs
sih selben uuidermezzot grano fru-
menti (demo chernin des chörin
uuuöcheres) . **) Dar gehören uuir
oüh propositiones (irralini) . Also
daz ist . QviD vobis videtvu de Chri-
sto . cvivs Finvs EST (uuas tünchet
iü umbe Christ . uues sun uuänint ir
ist er). Vuaz chäden dö iudei? Da-
vid (er ist dauidis sun) . Vnde uuas
aber er? Vuieo mag chiiistvs peidiu
sin? ioh filius dauid (dauidis sun)
so ir chedent . ioh dominus dauid
(dauidis herro) . so er irao selbo
chad . do er sus föne imo sprah ^) .
DiXIT »OMINVS . S. PATER . DOMINO MEO .
S. FILIO SVO CHRISTO SEDE A DEXTERIS
MEis (sprah min herro fater mine-
mo herrin christo sineino sune zuo
sizze ze zeseuuun min) . Tougeno
lerta diu propositio (rätisca) sie fer-
nemen . cHRisTVM in tempore filium
dauid . in aeternitate filium dei (zit-
licho dauidis • sun sin euuelicho Go-
tes sun sin '^) . Parabolai (uuider*
mezza) unde propositiones (rätisca)
sint die figurae (uuah pilde) . föne
dien Paulus chad . H^c omnia in
FIGVRA CONTINGEBANT ILLIS (dlsiÜ äl-
liü gescähen iudon in uuähpilden) .
Quanta audiuimus et cognouimus
ea . et patres nostri narrauernnt no-
bis . Diz ist uox hominis (menniscin
stimma) . uox asaph . daz före uuas
iz uox dei (Gotes slimma) . Vuieo
raähtigiü ding uuir fernömen bähen .
diu er teta in ueteri testamento (in
dero altun bineiraeda^) . unde nü
bähen uuir siu bechennet in nouo
(an dero niüuuun) . unde unsere for-
deren . moyses et prophetae (unde
uuis^ sagin) zalton siü uns .
') iuuuera. Seh.
2) toucheniu. Seh.
3) sprach. Seh.
4) (zeiUicho— ). Seh.
5) (— bineumeda). Seh.
*) S. GL VI. **) S. 276.
^7»
Non sunt occultala a filiis eoruni .
in gcneratione altera . Siü sint ün-
ferborgen före iro chinden . in an-
(Icrro gebürte . Vuir bin diu ündera
geburt . diA ändera generatio (ge-
bürt) . dero nu chonien ist regene-
tratio (uuidirburt i. toüfi) .
Narrantes laudes doniini . et uir-
tutes eins . et mirabilia eins qxix
fecit . Dür stüt före . patres nostri
NARRAVERVJNX NOBis . Demo In cbit .
Narrantes lavdes domini . Vns sd-
gente sin lob . unde sina chrafl .
unde siniu uuünder . diu er teta.
Et suscitauit testimonium in iacob
et legem posuit in israhcl . Vnde er
chibta iirchiinde in iacob . Vuaz ist
daz? A*^ne däz dära näh stät . unde
ea sazta 6r in israhel . Selbiu diu
6a uuas daz ürchünde . daz man ge-
louben solta . uuanda Got fant sia .
unde er iah iro .
Quanta mandauitpatribus nostris .
Vuico mänegiu 0 praecepta (gcbol)
er beuälb iinseren förderen . Viuira
zuo?
*) Nota facere ea filiis suis . Chunt
siu ze^tuönne iro chinden. Ziu
dien?
Vt cognoscat generatio altera.
Daz diu dnderiu slähla^) diu be-
chenne . diu sie ne bechandon . Viiö-
liu ist dni slahta?
Filii qui nascenlur. Gentes die
in noiio teslaraento geboren uuer-
dent .
Et exurgent. Vnde mit ciiristo
irslAnt.
Et narrabunt filiis suis . Vnde di«^.
zelent siil iro chinden . In uuelen
uuörten?
Vt ponant in deo speni suam .
Daz diu iro chiiit an Got sezzen iro
gedingi . nais an iro selbero rehte .
so ene t;\lin .
Et non obliuiscantur operum dei .
Vnde sie Gotes uuercho ne ergez-
zen . uuanda er der uuurcho ist bo-
norum operum (kuölero uuercho) .
nals m6nnisco .
Et mandata eins exquirant . Vnde
sie fördereien 3) siniu gebot ze ir-
föllone . mit sinero helfo .
Ne fiant sicut patres eorum . ge-
neratio praua et amaricans. Daz si6
ne uuerden auuekkiü slAhta . unde
bitteren gesmagmen häbentiü . näh
iro fördcron . die in dcscrto (in (n
note) irstürben .
Generatio qua? non diroxit cor
suum . Slahta sölechiü . diu daz
horza ne gerihta.
Et non est creditus cum deo Spi-
ritus eius. Vnde säraent Göte sih
ne geinmuöta.
Filii effrera intendentes arcum et
') manigiu. Seh.
2) flahla. Seh.
*) S. 277.
fordereien. Seh.
HI. Bd.
18
»«4
mittenies sagittas suas . conuersi sunt
in die belli . EDFremis süne fluöhen
so der uuig uuard . doh sie bögen
spienin uade mite ^ scüzzin. Sie
fiengen ze uuige . dara näh irlügen
si6 in . So teraptalio chara . so be-
toton sie uitulum (diz chalp) . danne
sieföre cbäden . Qvecvmqve locvtvs
KST NOBIS DEVS NOSTER . FACIEMVS ET
AVDiEMvs (so uuaz unser Got uns ke-
säget habet daz tuöen uuir . unde
löseen is) .
Non cuslodierunt testamentum
dei . et in lege eius noluerunt ambu-
lare . Dar gehöre iz . unde an ef-
fraim fernira sie alle . Sie ne huö-
ton Gotes eo . Testamentum (pinei-
meda2) ist lex . also ouh dar före
testimonium (sin ürchunde) . Dar
äna ne uuolton sie gän .
*) Et obliti sunt benefactorum
eius . et mirabilium eius . que osten-
dit eis . Vnde irgazzen sinero lieb-
tate unde sinero uuündero . diu er
in oügta .
Goram patribus eorum fecit mira-
bilia in terra egypli in campo te-
neos ^) Före moyse unde aaron
leta er uuünder in egypto . dar ta-
nis ciuitas (diu bürg) ist.dero geni-
liuus grece ist taneos (sinicmuehsil
in grammatiche . in chriechiscun
chit — ).
Interrupit mare et perduxit eos
statuit aquas quasi in ütre . Er un-
der^bräh den mere . unde leita sie
düre . unde stätta diu uuäzzer . sämo
so in utre (in üdirbalge) betäniü .
**) Et deduxit eos in nube diei .
et tota nocte in inluminatione ignis .
Vnde täges leita er sie mit uuölche-
ne"*) . nahtes mit demo schinien^)
des fiüres .
Disrupit petram in heremo et ada-
quauit eos uelut in abysso multa .
Den stein zebräh er in demo einote .
unde tranchta sie . samo in tieffemo
uuäge .
Et eduxit aquam de petra . et
eduxit tanquam flumina aquas . Vnde
uuazzer liez er üzzer demo steine .
so genühtigiu sämo so äha .
Et apposuerunt adhuc peccare ei .
i. non credere ei . Noh danne le-
geton sie zuö . imo ze misseloüben-
ne . Noh dö . ne irdröz sie dero
ungeloübon .
In ira concitauerunt ^ excelsum
ininaquoso . i.insiccitate . Got reiz-
ton sie ze zorne dar in^dürri . Dürre
uuas daz länt . dürre uuas iro muöt .
daz reizta Got ze zörne .
') miUe. Seh.
2) Schiller hat es als glosse zu « lex )
3) Taneos. Seh.
^j uuolchenne. Seh.
*) schinen. Seh.
^) exeitaverunt. Seh.
*) S. 278.
0 CLvir.
S75
Et lemptauerunl deum in cordi-
biis suis . ut peterent escas anima-
bus suis. Vnde dö besuöhton sie
Got in iro herzon . so daz sie iro Se-
lon fuöro bülin . nals die sela ze ne-
renne . nübe inne ze bäbenne .
Et male locuti sunt de deo . Vnde
sus übelo sprachen sie föne Göte .
Nunquid poterit deus parare nien-
sam in deserto? Mag Got hier in
uuuösti geben ezzen?
Quoniam percussit pelram et flu-
xerunt aqua; et torrentes inundaue-
runt . nunquid et panem poterit
dare . aut parare mensam populo
suo? *) Sid er an den stein sluög
unde si\r dAnnan üz flüzzen uuasser
geniihtigiu mag er oüb pröt keben
unde rihten discbe sinemo liüte?
Ideo audiuit dominus . et dislulit .
s. ulndictam . Föne diu gehörla iz
trübten . unde frista sinen änden .
Et ignis accensus est in iacob . et
ira ascendit in israhel . Vnde näb
iro seti . inbran fiür in iacob (in ia-
cobis süne) . unde sin zorn fuör in
israbel (in israbelis cbint) . Sin
zörn uuas fiür .
Quia non crediderunt in deo . nee
sperauerunt in salutare eins . Vuan-
da sie an Got ne gloübton . nob an
sinen baltare ne gedington . Vues?
A"ne israbelis .
Et mandabit nubibus desuper . et
ianuas ca^li aperuit. Vnde do gebot
er uuolcbenen obenan . unde himel
türe in teta er.
Et pluit illis manna ad mandacan-
dum . et panem ea;lidedit eis. Vnde
regenola in manna (crüzze ? melo)
ze ezzenne . unde gab in bimeU
bröt.
Panem angelorum manducauit ho-
mo. E'ngelo brüt az mennisco. Er
äz manna daz ciikistvm bezeicbenet .
er ist panis angelorum . uuanda sin
iebent sie.
Cibaria dedit eis in abundantia.
Fuura gab er in in genübte . Se-
cundum istoiiam fuör iz so . iz uuas
aber ällez pilde dero sideron dingo .
diu in nouo lestamento (in dero niu-
uuun bincinieda) geschöben sint.
Transtulit austrum de calo . et
induxit in uirtute sua affricum . Sunt
uuint fuörta er föne himele . unde
affricum . der ouh libs heizet . prftbta
er in sinero cbrefte.
Et pluit super eos sicut puluercm
carnes . Vnde mit dien uuarf er sie
äna fleisg . also diccben siimo so
stöub.
Et sicut arenam maris uolatilia
pcnnata . Vnde gefügele sämo so
meresänt .
Et ceciderunt in raedio castrorura
eorum . circa tabernacula eorum.
Diu fielen in die h^rebirga . unde
umbe die herebirga.
**) Et manducauerunt et saturati
0 279.
') S. 280.
18
S«6
sunt nimis. Vnde uuürden sie ze
seti . unde uuürden unmäzzo sät .
Et desiderum eorum altulil eis .
Vnde so irföllota er iro gelüste .
Non sunt fraudati a desiderio suo .
Noh er ne ferzeh in des sie gereton .
Vuieo do?
Adhuc escaß eorum erant in ore
ipsorum . et ira dei ascendit super
eos . Vnz 0 iro ezzen noh in iro
munde uuas . so chara über sie Go-
tes abolgi . die er umbe daz frista .
daz er in er gesceindi . uuaz er ge-
mag.
Et occidit plurimos eorum . Vnde
ferlös er iro mäuige. Aide iz chit
pingues eorum . i. qui erant super-
bi inter eos (iro raästa daz nennit
die dir höhfertich uuärin under in 2) .
Et electos israhel impediuit . Vn-
de die Götes iruuelcten . so moyses
uuas unde aaron unde finees . irta
diu ira dei (Gotes irboigeni) . daz sie
in nehein helfa ne mahton sin .
In Omnibus bis peccauerunt ad-
huc . et non crediderunt in mirabili-
bus eius. In dien dingen allen .
sündoton sie ieo zuö . unde an sinen
uuünderen daz chit siniu uuünder
äna sehendo . uuären sie ungeloü-
big.
El defecerunt in uanitale dies eo-
rum . Vnde in üppigheite nals in
uuärheite . ze^giengen iro täga .
*) Et anni eorum cum festinatione .
Vnde iro iär spuotigo .
Cum occideret eos tunc quaere-
bant eum et reuertebantur . So er
sie sluög . so suöhton sie in . unde
iruuünden ze imo . nals umbe . min-
na . nube übe 3) forhtun .
Ante lucem ueniebant ad eum .
Dänne chämen sie früo ze imo .
Et rememorati sunt quia deus
adiutor est eorum . et deus excelsus
redemptor eorum est. Vnde föne
dero nöte behügeton sie sih . daz
der höhesto Got iro helfare . unde
iro lösare ist.
Et dilexervnt evm in ore svo .
COR autem ipsorum non erat rectum
cumeo. Et lingua sua mentiti sunt
ei . **) nee fideles habiti sunt in
testamento eius . Vnde minnoton in
an iro uuörten . aber iro herza ne
uuas rehtez uuider in . unde mit iro
zungon lügen sie imo . noh ketriü-
uue ne uuären sie an siuero eo .
Ipse autem luisericors . et propi-
lius fiet peccalis eorum . et non dis-
perdet eos . Er ist aber genädig .
unde er uuirt pesuönet iro sündon .
daz chit . er inphähet suöna umbe
iro sunda . so sie ioh filium dei (Go-
>) Uns. Seh.
2) (— hobferlig— ). Seh.
3) umbe. Seh.
*) S. CLVIII. **) S. 281,
27*7
tes sün) irslAhent unde ne ferliüset
siö so . nübe die reliquiac (äleiba)
gehalten uuerden .
Et ahundnuit ut auerteret iram
suam. Vndc follun Ilcheta imo . daz
er däna uuanti sin z6rn .
Et non acrendit omnem iram
suam . Nüli er iie zimta al sin zorn .
Er ne liez imo so zorn sio . so siö
gefrßhtot bdbeton . nob dö . noh sid .
in sinero passione (martero) .
Et recordatus est qiiia caro sunt
Spiritus uadens et non rediens . Vnde
daz teta er irbügendo iro brödi . daz
siö fleisg sint . Vnde uuaz oüh mer?
Hina färenter geist . unde ne iruüin-
deter. Iruuindet er in iudicio (an
suöoo tage) . daz ne tuöt er aber
bier ze uuönenne .
Quotiens exacerbauerunt eum in
deserto . in ira concitauerunt eum
in inaquoso . Aü . uuieo diccho sie
in grämdön in dero uuuösti uuieo
diccbo sie in ze zörne ne ge-gruöz-
ton dar in dürri .
Et conuersi sunt et temptauerunt
deum . Vnde uuürden becberet ze
Göte . unde sär dar bi . cböreton si6
i\ber sin .
Et sanclum israbel exacerbaue-
runt . Vnde den israbeb's heiligen
gräindon sie.
Non sunt recordati manus eins
qua die liberauit eos de manu tri-
bulantis . Sie ne irhiügeton 0 sines
keuualtes . döo er scßinda . do er siö
lösta fore pbaraonis keuualtet der
sie arbi^ta .
*) Sicut posuit in egypto signa
sua et prodigia sua in campo taneos .
Vuieo er zeichen teta in egypto .
unde seltsäni in^täne felden . Ta-
neos cbit humile mandatum (tiß-
muöle gebot 2) . bediii uuellen ge-
nuöge . daz taneos si . nomen ciui-
tatis indeclinabile (selb^namo dero
burch üncherlich in gramatiche 3) .
so uuieo andere chöden also dar
före stät . tanis norainatiuum (selb^
nämin sin) . taneos genitiuum (dan-
nen bi'irtigin sin "*) .
Et conuertit in sanguinem llumina
eorura . et manationes aquarum . i.
aquas ab imo cbullientes ne bibe-
rent. Aha unde bründdara mä-
chota er ze bhiote . daz sie ne Irün-
chin . Egyplii gruöben . unde suöh-
ton^) scaturigines aquarum (crünt-
laccha uuazzero) . sie fünden aber
sanguinem pro aquis ( phiot füre
uuazzir) .
Misil in eos kenomiam . i. muscam
caninam . et comedit eos et ranam .
et disperdidit eos. Hüntsfliegun
') iihiigeloii. Seh.
2) Schüler hat die schlussklammcr
erst nach «indeclinabile».
3) (— bürg — grammaliche). Seh.
•^) (dannen burgli [leg . biirdgia sin]
in sin). Seh.
^) suohtea. Seh.
*) S. 282.
^ns
Santa er sie äna . diu äz s\6 . unde
den frösg . unde der dösta sie .
Et dedit erugini . i. rubigini fruc-
tus eorum . et labores eorum locu-
sta3 . Vnde fersezze (i. fräsezze) gab
er iro uuuöchera . unde iro arbeite
hestafele .
Et occidit in grandine uineas eo-
rum . et moros eorum in pruina .
Vnde iro uuinegarten ferlös er mit
hagele . iro mürbouma mit rifen .
Et Iradidit grandini iumenta eo-
rum . et possessionem eorum igni .
Vnde iro feho gab er hägale unde
ander daz sie besäzzen demo blich-
fiüre. Erugo (fräsez) unde pruina
(riffo) unde ignis (fiür) ne stänt
nieht in exodo (an üzfart puöcbe) .
nube änderiu driü . scinifes uicera
tenebrae (hunt=fliega rüda finstrina) .
Misit in eos iram indignationis
suaj . indignationem et iram et tri-
bulationem in missiones per angelos
malos . Er siinta sie äna diA äbolgi
sines zornes . zorn . unde bölgen-
scaft . unde arbeite . unde scäden .
Santa er in . be^dien tiefelen. Sie
uuären minislri (frümara) arges uuil-
len ut odirent populum dei (daz sie
Gutes liüt häzzetin) . ünde siihte .
daz sie schebedig 0 uuurden unde
tödes . daz sie iro prinrogenila (erist
porna) ferlüren . *) Inmissiones
dia änauuerfunga heizzent . kesce-
bent peidiu . ioh föne bonis (kno-
ten) . ioh maus (übelen) angelis .
Boni angeli uuurfen uuir an sodo-
mam . mah unurfen igneni de coslo
(Gör föne himele) ze brennenne sub-
slantiam iob (iöbis habid 0 unde daz
man hier liset'^) . suht unde sterben
an aegyptios . Vueder sie doh niä-
chotin ranas (frösca) unde scinifes
(hünt-fliega) unde sanguinem (bluut)
daz ist in questione (in försco) .
Viara fecit semitae irae suae . non pe-
percit a morte animabus eorum . et
iumenta eorum in morte conclusit .
Er rümda demo uuege sinero irböl-
geni . uuanda er in^scherm ne uuäs .
iro libe ne libta er föne demo löde .
iro stälfebo beteta er in demo löde .
**) Et percussit omnem primoge-
uitum in egypto . primitias laboris
eorum in tabernaculis cham . Vnde
sluög in ieo daz ältesta in allen ste-
ten . die fruösten arbeite sluög er in
chämis kesazzen . Diu zuei sägent
ein . uuanda chämis äfterchoraen be-
säzzen a3gyptum.
Et absLulit sicut oues populum
suum . et perduxit eos tanquam gre-
gem in deserto . Vnde demo getä-
nemo . nam er däna sinen liüt samo
so scäf . unde uuista sie äfter demo
einote sämo so sine herta .
') Schiller hat das woil in klammern.
2) (— habii). Seh.
3) licsel. Seh.
*) S. 283.
0 S. CLIX.
^79
Et eduxit eos in spe . Vnde löita
sie üz in d6ro gedingi terrae promis-
sionis (des kebeizlandis) . also ouh
er iinsili . nii irlöste de tencbris iu-
fidelitatis per pascua spiritalia (föne
uugeloübon finslri after geistlichero
uueido) leitet 0 Jn hoc saeculo . (hiör
in^uuerlte) . sämo so in deserto (in
einote) mit dero gedingi regni ca^-
lestis (himil^riches) .
Et non lirauerunt. Vnde sie ne
forhlon in . Noh uuir ne süln . Si
DEVS PRO NOBIS QVIS CONTRA NOS (ubc
Gut unser halb ist uuer ist danne
uuider uns)?
Et iniraicos eorum operuit mare .
Vnde iro fienda beuuarf der raere .
So habet die unsere getdn baplis-
muni (diu lüüG) .
Et indu.vit eos in niontem sacrifi-
cationis sute. Vnde üffen syon
(höun^uuärla) sinen beiigen berg
prALta er sie . aber unsih in sanclam
.ecclesiam (in^sina brüt^^sämenun-
ga)-
*) Monteni quem acquisiuit dex-
tera eins . Pen berg sin zeseuua
geuuän . also christvs «ecclesiam.
Et eiecit a facie eorum gentes .
Vnde stiez er gentes (diele) üz föne
iro gesilite . So tuöt er noh malignes
Spiritus . die gentilium errorum auc-
tores sint (diö leiden tlefela . diö
dero heidenon irridin mächara sint) .
Er ist sie eiciens a fidelium cordibus-
(üz stözzinde üzzir di6n herzon si-
nero höldon) .
Et Sorte diuisit eis terram in funi-
culo distributionis . Vnde näh ke-
uuörfenemo lözze teilta er daz länt .
mit raüz#s6ile . also man nü tuöt mit
ruöto . So ist nu . unus atque idem
Spiritus diuidens siogulis prout uult
(der ieo selb selbo geist in annili-
chemo sine genäda teilende in-gägen
des er uuile 2) .
Et habilare facit in tabernaculis
eorum tribus israel. Vnde töta er
israhel biien an iro steten . In cae-
lesti sede (üfTen hiraelo gezäzze)
dannan mali angeli (ubele engela)
fielen . dar seldöt er sinen liüt . Vuaz
taten aber ddra näh iro chint . unde
iro aflercbomen?
Et temptauerunt et exacerbaue-
runt deum excelsum . et testimonia
eins non custodierunt . Daz selba
täten sie . unde besuöhton den hi-
meleschenGotiteniuuuesundegram-
don in . noh siniu ürchünde . ne be-
huöton sie.
Et auerterunt se et non seruaue-
runt pactum quem?admodum patres
eorum . Vnde uuanton sih föne imo .
') Schiller iial die klammer nach
Icilcl».
2) «in annilichemo» slebl sehr deul-
lich und an zwei linicn vcrlheilt. Schii-
ter liest dafür « mannilichemo ».
') S. 28i.
^=-^
SSO
unde ne uuereton iro gedingun . die
sie säraenl Güte getan hdbelon . also
sie oüh iro förderen ne uuereton .
Vbele tüten die förderen äfter uuege
färendo . baz ne täten die aftercLo-
men . dar heinie i) sizzendo .
Conuersi sunt in arcum prauum .
Sie uuürden becheret unde geuueh-
selot in argen bögen . uuanda sie ze
übele rämeton nals ze guöte .
Et in ira^) concitauerunt euni in
collibus suis . Vnde geruözton ^) in
ze zorne . üfen iro buölen . dar sie
idolatriam (äbkot^^ dienist) uöbton .
Et in sculptilibus suis ad emula-
tionera eum prouocauerunt. Vnde
in iro abGot==pilden reizton sie in
ze fientscefte .
*) Audiuit deus . i. aduertit deus .
Do tela des Got alles uuära . Vnde
uuieo do?
Spreuit ualde israhel . et ad nihi-
lura redegit. Do ferchös er sie
barto . unde brühta si6 ze qiehte .
Et repuüt tabernaculum silo . ta-
bernaculuni suuni . ubi habitauit in
hominibus . Vnde stiöz föne imo
daz tabernaculum (kezelt) daz in
silo uuas . dar er an m6nniscon nals
in gezelte gesäzze häbeta . noh imo
ne uuas daz kädem märe . do er
dero ne ruöhta . umbe die iz kemä-
chot uuas . Daz kescab sub heli sa-
cerdote (pi demo euuarten lieli) .
Et tradidit in captiuitate uirtutem
eorum . et pulcritudinem eorum in
manus inimici . Vnde fersanta er in
(iUende unde in fiendo hant . iro
chraft . unde iro scöni . Daz uuas
arca domini (Gotes archa) . dia in
allophili nämen .
**) Et conclusit in gladio popu-
lum suum . et hereditatem suam
spreuit. Vnde behälbota mit suerle
sinen liüt . unde fercbös sin erbe .
luuenes eorum comedit ignis . i.
ira bellantium . et uirgines eorum
non sunt lamentate . lünge man
fertiligota der uuig . ii'ingiü uuib ke-
nömeniü ne uueinola nieman näh
Site . männelih uuas imo selbo mer.
Sacerdotes eorum in gladio ceci-
derunt et uiduae eorum non plora-
buntur . Ofui unde flnees ^) filii
heli (des euuarten süne) lägen iuw
uuige . noh sär iro uuiteuua dero
einiu an demo chint^^pette irslarb .
ne uuürden geuueinot . Daz ke-
meina leid ne liez sie .
Et excitatus est tanquam dormiens
dominus tanquam potens crapulatus
a uino . Do uuard trübten sämo so
släfender eruuecchet samo so mah-
ti'f man . uuines tn'iiicbener. Vuer
') heimo. Seh.
2) iram. Seh.
2) gruozton. Seh.
•1) Sinees. Seh.
*) S. 285. **) S. CLX.
28t
gelöisti 0 föne G6te so sprechen
ane spiiilus eins (sin Geist 2)? Er
geduöhta allopbilis dormire (sldfGn) .
dö er in sOlih gehängta . unde sie
chaden vbi est devs eorvm (uuar ist
nu iro Got) . Er iruuucheta über .
unde sceinda in daz sAr.
*} Et percussit iniinicos suos in
posteriora. Vnde sluönt üf . unde
sluög sie in posteriora (anöden äfte-
rin ^) . Ziu? Vuanda sie minnoton
posteriora (diu Afterin) diu in dun-
chen solton Tiehit stcrcora (also des
äfterin mist) . So uuelee testamen-
luin dei (Gotes peneuueda) inphd-
hent unde doh uöbent uanitatem
(pösheit) . die sezzent arcam dei
(Gotes archa) zuo dien idohs (äbko-
tin) . dero uanitas (bösheit) uuirt
irfeilet also dagön ') teta . aber arca
dei (Gotes archa) . secretum scilicet
testamentum^) . quod est regnum
cajlorum . manet in aiternura (ih
meino die toügeni dero bineimedo
daz daz himel triebe ist diu uueret
iemer'') .
Opprobrium sempiternum deditii-
lis . E'uiiigen ileuuiz cäb er in .uiian-
da so scantlicbü"] änderen ne gescäh .
Et repulit tabernaculuin ioseph .
et tribum eflrem non elegit . sed ele-
git tribum iuda . montem syon quem
dilexit. Vnde Got ne uuolta ioseph
noh effrem . er ne uuolta uetustum
populum terrena premia requiren-
tem (den alten liüt erdina löna suö-
chintin) . nube iudam (beiehintin ^) .
uuolta er nouura populum (niüuuen
liüt) uuolta er . cajlestia desideran-
tem (himilisca lona forderonlin) unde
montem syon (uuart^ perch ^) . <ec-
clesiam fulura prieraia speculantem
(ih meino Christenheit an die chünf-
tigin löna uuartenda) . Ioseph uuas
prajclari meriti (mürerouuirdo) . ef-
frem uuard praelatus (füre gezüchit)
foneiacob sinemo bruöder manasse .
uuaz uuirt dänne an in so nümehdften
fernöraen . ane aller iudaicus popu-
lus (iüdono liüt)? Vuanda uns Got
in parabolis (uuidir*mazzon) zuö
sprichet . pediü sin fernumstig ^°) si-
nero uuörto . diu ein chedent . an-
der bezeichenent.
Et ediücauit sicut unicornium sa-
criOcium suum . i. sacriücalionem
suam . in terra quam fundauit in sae-
cula . Vnde zimberota sina heili-
gunga . gelicha derao einhürnen in
demo lande . daz er ze euuon gefe-
') getorfli. Seh.
2) (sin geisl). Seh.
■') afiarin. Seh.
■') dagou. Seh.
5) Icslaraenti. Seh.
6) (— bineimeda — ). Seh.
") seandlicho. Seh.
8) (betehiutiu [bcjihliu]). Seh,
") (uuarl perg). Seh.
'0) fernumftig. Seh.
*) S. 286.
^»2
stenola . Saocta «ecclesia ist supra
petram fundata (Christenheit — üfQn
steine kegrüntsellot) . in dero ist
siu sacrificium populus dei (iiuiech*
uuerch Gotes Hut) . föne unica spe
similis unicornuo (kelih einhurnin
föne einiclichero gedingi) .
Et elegit dauid seruum suum.
Vnde eruueleta dauid sinen scälg .
füre ioseph unde füre effrem . chri-
STVM eruueleta er . den er seruum
(scalch) heizet ^) . *) umbe formani
serui (daz pilde des scalcbis) .
Et sustulit eum de gregibus oui-
una . de post (i. pars . i. retro) foe-
tantes accepit eum . pascere iacob
seruum suum et israhel hereditatera
suam . Vnde näm er in föne dien
scäfcbutten 2) . nah dien oüuuen
gänlin inphieng er in . Vuara zuo
inphieng er in? Pascere iacob ser-
uum suum . et israel hereditatem
suam . Den liüt füre diu scaf ze
uueidonne. Vuanda oüh christvs
nu föne iudeis kenömen ^) ist . unde
er gentium greges (dero dieto herta)
haltet.
Et pauit eos in innocentia cordis
sui. Vnde die hallet er in dero ün-
sundigi sines herzen . Vuer ist so
innocens (ünsündich) so christvs?
Et in intellectibus manuum sua-
rum deduxit eos . **) Vnde leita sie
in dißn fernümesten sinero hando .
daz chit sinero täto. Iro intellectus
(fernümeste ^^ sint sine täte . föne
diu chedent sie imo zuö . Da mihi
INTELLECTVM ET SCRVTABOR LEGEM
TVAM (gib mirfernümist . so scrödon
ih din ea ^) .
PSALMÜS LXXVIII.
PSALMVS ASAPH.
Congregatio dei (Gotes sämenunga)
chlägot hier die desolationem ciui-
lalis (störida dero burch) ierusalera
et lerapli dei (ioh des Gotes hüsis) .
diu bewantiocho gescäh . also dar
fore in septuagesimo tertio psalmo
(an demo sibinzegosten drittin sal-
min ^) diu bechlägot uuirt . diu be
tito uuard . unde be uespasiano.
Die librum priraum (daz erra buöch)
machabeorum gelesen häbent . dien
ist si chünt.
DeVS VENERViNT GENTES IN HEREDI-
TATEM tuam. Got rechare sih iz .
gentes sint chömen in din ^) erbe .
Daz ist kespröchen in tempore prae-
terito (in irgänginimo zile) in dero
') Iieizzet. Seh.
2) scafchurlen. Seh.
3) kenommen. Seh.
4) (fernumefte). Seh.
5) (— feriiumifle — ). Seh.
^) ( — siblnzegosdn — ). Seh.
') din [diu]. Seh.
*) S. 287. **) CLXI.
1
283 II
stal . die iz noh do liden solton . also
liezzen uz iro bluöt . samo undilrli-
ouh anderes iiiiär ^) föne futuris
cho so uuäzzer umbe ierusalem .
(chüiiftigen dingin) kescriben 2) ist .
unde der ne uuas . der sie begruö-
DeDKRVNT m ESCAM MEAM FEL (sie
be . I'nne unde üzze sluög man sie
gi\bin mir gallun ze t'zzenne ^) .
in dero bürg . unde umbe diö bürg .
Pollueruiit teraplum sanctuintumu.
unde dar lagen siö umbe-gräbene .
Sie häbent peiiuöllen diu heilig bus .
Facti suraus obprobrium uicinis
Sie häbent dAr^in braht abominatio-
nostris subsannatio et irrisio bis qui
nem idolorum (diö leitsami äbkoto)
in circuitu nostro sunt. Vuir bin
linde nötent unsih iramolare carnes
uuorden iteuuiz unseren gebüren.
suillas (opheron suinin fleisc) . *) Ouh
näsesnüda unde huöh dien . diö
mag iz fernomcn uuerden föne dien .
umbe ünsih sint .
die in sancta tccclesia tempore per-
Vsque quo domine irasceris in
secutionis (in christis samenungo an
fmem? i.noli domine irasci infincm.
demo zile dero ähtungo) mit cheli
Vuieo lango trübten irbilgest du dih
genötet uuürden Goles ferloügenen .
so in-cMide?
die sM sume ^) in p.eiiilenlia (mit
Accendelur uelut ignis zelus tuus?
riüuuo) mit Gote sih besuöndon .
Vuieo lango uuirt inzundet din än-
Posuerunt ierusalem ut pomoruni
do? Nico Irühten nesceinest du
custüdiam . Sie mächoton ierusa-
dina äbolgi . unde dinen anden an
lem also uuuösta . also die hüttun
ende. Ira (zorn) siebet ad uindic-
dero öbazo die man ia demo boüm-
tam (ze gericche) . zelus (ando) sie-
gartcn tnöt . diu danne öde stat .
bet ad exaclionem castitalis (ze dero
so duz öbaz in gelesen uuirt.
eisco rein? licbamin ioh sei :; reini) .
Posuerunt morticina seruorum luo-
Vueliü ist diu castilas? Ne anima
rum escas uolatilibus Cieli . carnes
legem domini sui contemnat . et a
sanctorum luorum bestiis terrae.
deo suo fornicando dispereat (nie
Sic gilben dinero scAlcho b(')techa .
diu sela iro herren ea ferchiese . noh
unde dinero hoiligon fleisg ze za-
sie föne iro Göte buöruuerch tuondo
nonne fogalen unde dieren .
sih selbun ferliese) .
Effuderunt sanguinera ipsorum
Effunde iram tuam in gentes quae
tanquam aquani in circuitu ierusa-
te non nouerunt . et in regna quae
lem et non erat qni sepeliret. Sie
nomen tuum non inuocauerunt . Kiüz
') uuar [meer]. Seh.
3) (— ezzene). Seh.
2) kcscribin. Seh.
'*) sidsiime. Seh,
*) S. 288.
8?
384
üz din zörn an die diete . die dih ne
becheonent . unde an diu riebe diu
dinen nämen äna ne härent . *)
Die neheina bechenneda Götes ne
uuellen haben ze dien laz dir zorn
sin .
Quoniam comederunt iacob et lo-
cum eins desolauerunt . Vuanda si6
fräzzen iacob . nab in sümelicbe cbe-
rendo minis et terroribus (mit tröon
iob mit prültinon) . unde legeton
uuuöste sina stat . also ez före cbit .
Ut pomorum cusTODiAM (samo öbez
bütta) .
Ne memineris iniquitalum nosta-
rum antiquarum. V'nserro alton un-
rebto . diu uns föne parentibiis ebo-
men sint ne irhugest du . uuanda
uns iob dero niüuuon ze filo ist .
Cito anticipent nos misericordia3
tuae. Sliemo füre fängoen ünsib
dina gnada mit abläze . er uuir ad
iudicium (ze über*teiledo) bräbt
uuerden .
Quia pauperes facti sumus nimis .
s. iusliciaj. **) Vuanda uuir barto
guötelöse bin .
Adiuua nos deus saiutaris noster.
Hilf uns Got unser baltare . uuanda
uuir pauperes unde infirmi (arm iob
uncbreftig) birin. Dob uuir eigin
liberum arbitrium (selb^uualt) uuir
ne mügen dob niebt inberen dinero
belfo .
Propter gloriam nominis tui do-
mine libera nos . Löse ünsib umbe
dia guöUicbi dines nämen . vt ^) qui
gloriatur non in se ipso . sed in do-
mino glorietur (daz der der sib ruö-
me an Gote nals an irao selbemo sib
ruöme) .
Et propitius esto peccatis nostris
propter nomen tuum . Vuis knädig^)
unseren sundon . umbe dinen nämen
nals umbe ünsib . uuanda uuir ne
bäben gefrebtot ander 3; an suppli-
cia (in gältnisse) .
Ne quando dicant in gentibus ubi
est deus eorum? Nieo diete ne cbe-
den . uuär ist iro Got? unde sie uuä-
nen daz Got ne si . aide übe er si .
daz er dien siuen ne belfe .
Et innotescat . s. uindicta in natio-
nibus coram oculis nostris . Vnde in
dietin uuerde geeiscot der gerib .
so . daz uuir in geseben ein-uueder
in ultione (in gericcbe) aide in pae-
nitentia in riüuuo) . Nob das ne ist
malediclio (fluocb ^^ nube propbeta-
tio (fore^säga).
lulret in conspectu tuo gemitus
compeditorum . ***) Füre dih chö-
me der süftöd dero gedrühoton ^) .
Dih irbärmee uuieo nöl in si in uin-
') Das ersle kleine «v» im (exle.
2) gnadig. Seh.
2) andere. Seh.
"*) Das « c » scheint durch einen punkt
getilgt.
^) gelruhoton. Seh.
*) S. 289. **) S. GLXII. ***) S. 290.
S85
culis . Selbiu diu corruptibilitas cor-
poris ist sudre druöh . in dero alle
guöte süftonl . Den süftod pechenne
du.
Secundum maguitudinem brachii
tni . posside filios mortificatorum .
Nah dero micbeli dines keuuüites
pesizze dero irslägenon chint . Iro
äflerchömen uuerden gemänigfaltot
nah dinero chrefte . daz persecutio
(diu ahtunga) geliiöe christianos
pullulare (uuähsin) nals perire (ze
irgän) .
Redde uicinis nostris septuplum
in sinum eorum . Kib sibenfalt in
iro buösem unseren gebüron 0 • kib
in toügeno in iro herzon ^) . fOllech-
lichen lön . uuirf sie in reprobum
sensum (in auuerfigen sin).
Iniproperium ipsorum quod ex-
probrauerunt tibi domine . Kill in
den iteuuiz den siö dir tdten . Nah
dien uuorten allen gescah antiocho .
Nos aulem populus tuus . et oues
gregis lui conßtebimur tibi in sajcu-
lum . Aber uuir din liüt den sie
lilegon uuolton . unde scAf dinero
herto iehen dir iemer . unz in ende
dero uuerlle .
In generatione et generalione ^)
adnuntiabimus laudera tuam . Vuir
chünden din lob inwgebürle unde
inwgebürte . uuanda in enero uuerlto
di\r man Got siöhet sicuti est . dar
ne chündet niöman Got ändermo .
*) PSALMLS LXXIX.
iiy Fi>EM pno ms qvi inmvtabvntvr
TESTIMONIVM IPSI ASAPU PRO ASSI-
RIIS.
A'n ciiRiSTVM rdmet diser psalmus .
umbe die gesungener . die in daz
pezzera geuuehselot '^') uuerdent .
ürchunde dero uuarheite selbero sy-
nagogae des dinges . daz christvs
chömen sol . unde sin uinea recciesia
sancta (uuin#garto . daz ist Christen-
heit) sol uuerden plantata (keflän-
zot ^) . Ouh kesüngener umbe diri-
gentes (die sih kerihtente) . daz
uuir ne sin . uuir sin generatio qua;
non direxit cor suum (daz chünne
daz sin herza ne rihta) .
**) Qvi regis israhel intende .
Du israhel rihtest . sih ünsih äna .
sceina uns dinä gnada . irrin uns niü-
uuiü sunna. So chit der sin bitet
den sin länget . der dirigens ist (sih
rihlinde ist) .
Qui deducis uelut ouem ioseph .
qui sedes super cherubim appare.
Du ioseph leitest also scäf . unde an
') gebuoron. Seh.
2) herzen. Seh.
2) generationem. Seh.
•1) geuuiehselot. Seh.
5) (kepQanzol). Seh.
*) S. CLXm. **) S. 291
*ZgG
Cherubim sizzest . oüge dih incarna-
tum. Du der leitest fidelem popu-
lum (den geloübigen liüt) . unde an
plenitudine scientioe (foUi geuuiz-
zedo) sizzest . du chura hara ze uns .
Goram effraim beniamin et raa-
nasse . Ouge dih före iudeis . fore
israhel . dar effraim beniamin . unde
manasses sint.
Excita polentiam tuam et ueni .
ut saluos facias nos . Vuecche dina
mäht . sceina sia . unde chum . daz
du unsih haltest.
Dens uirlutum conuerte nos . Got
dero tügedo bechere ünsih zuo dir .
uuanda uuir däna becheret uuären
föne dir.
Et ostende faciem tuam et salui
erimus . Ynde ouge din änasiune .
unde so gnesen ^) uuir . Ze erist
faciem hominis (änasiune menni-
scin) . dära nah so is zit uuerde .
faciem deitatis^) (ansiüne Göte-
heite ^) . So uuerden uuir gehal-
ten.
Domine deus uirtutum quo usque
irasceris super orationem serui tui .
Trübten Got dero tügedo . so du
dänne chümest . uuieo ferro "i) bil-
gest du dih dänne . sämo so fäter
nals iudex (übirtäilare) . ze dines
scälches kebete? Vuir uuären ini-
mici (dina figinda) . so uuir aber
besuönet uuerden uuieo inchist du
uns dänne dero uuorto . diu du un-
sih lerest . Ne indvcas nos in temp-
TATioNEM (nie ne leitest du unsih
in ursuöch) .
Cibabis nos pane lacrimarum . et
potum dabis nobis in lacrirais in
mensura . So inchist du uns daz du
unsih äzzest unde trenchest mit trä-
nen bemezze . So läzzest du ünsih
uueinonte uuerden temptatos . *) ut
erudias non opprimas (pesiiöhte .
daz du unsih fruötest nals pittep-
pest ^) . nah dien uuorten Pauli .
FiDELIS DEVS . QVI NON VOS PERMITTIT
TEMPTARI . SVPRA QVAM POTESTIS
FERRE (ketriüuue Got der iüch ne
läzzet ferror pesuöchet uuerdin dän-
ne ir iz irliden mügint.
Posuisli nos in contradictionem
uicinis nostris . Habest unsih ke-
sezzet chit asäph unseren gebüren
inwuuider^sprächa . Ze gentibus
(dielin) santost du ünsih . quasi ag-
nos inter lupos (also larap under
uuolfa) . Dien sägeton uuir chri-
STVM . sie chäden aber . Qvis est
ISTE NOVORVM DEMONVM NVNTIATOR
(uuer ist dirro niüuuero tiefelo
chündire) ?
Et inimici nostri subsannauerunt
0 genesen. Seh.
2) Fehlt bei Schiller von der klam-
mer an.
3) (— Gotheitc). Seh.
^) sero. Seh.
5) (— pittepest). Seh.
*) S. 292.
287
nos . Vndc unsere fi(^nda huöton ')
unser . daz uiiir cbdden nioituum
resurrexisse (ünsirin Got lölin ir-
ständin sin-). Vnde daz uuard ze
sölchero contradictione (uuider^f
sprdcho) . daz uuir cibali (geüzzit)
uuürden pane hurimaruni (mitpröle
dero träheno) unde potali in lacri-
inis (ketrenchet mit trähenin) . aber
dob in mensura (pi mezze) .
Domine deus uirtutum conuerle
nos . et ostende faciem tuam et sa-
lui erimus . Das stat före .
Vineam ex egypto transtulisli .
eiecisti gentes et plantasti eam . Vui-
negarten üzzer ogypto ferfiiOrlost
dii . umbe den stiezze dii üz tiete .
unde flänzotost in . Etbeos gerge-
seos eueos amorreos iebuseos stiOzze
duuz . unde rümdost imo.
Viara fecisti in conspectu eins . et
plantasti radices eius et impleuit
terram . Vueg in sinero gesibte
täte ^) du . unde flänzotost sine uui'ir-
zella . unde irfültost sin diö erda .
Gens iudea . saz föne iordane unz
an mare magnum (micbelin seb . ib
meino den mitte * mere) . so uuieo
etebcbe enont iordane säzzin aber
der sidero uuinegarto . der föne
encmo iruuuöhs irfüita diö erda.
Initiura uinesß (änigenne des uuln#
garten) gieng ad mare et ad fluraen
(ze seuue anderbalp ze dero äbo) .
A'nagenne des uuinegarten . ze s6-
uue . änderbalb ze dero Abo . Finis
kieng a mari usque ad mare (daz
ende des iüngeren . föne mere ze
mere) . et a flumine usque ad ler-
minos orbis terrarum (unde fono
indiae ilho unz an uuerlt^richis en-
de ^) . unde föne diu uuard diu erda
sin irfüllet .
*) Operuit montes umbra eius .
et arbusta eius c.edros dei. Sin
scäto id est prioris uinee (ih möino
des altrin uuingartin ^) bedabta diö
berga . ib meino patriarcbas et pro-
pbelas (böbfatcra unde di<i föresä-
gin) unde siniu sraäle bolz . medio-
criter lideles (ib meino müzziche ge-
loübige '') . diö Got machota sine c,e-
dros (böbpoüma). altissimi merili
homines (daz cbit böero uuirdo m6n-
niscin) .
**) Extendisti palmites eius us-
que ad mare . et usque ad fluraen
propagines eius . Des uuinegarten
zougen räbtost du unz dn mare mag-
num (micbel mere) . daz dAr bi ist .
unde sine flänza an flumen iordanem
(iordanis äba) . So man alle reba
•) huoiion. Seh.
2) ( — todin irstantin
3) lade. Seh.
•). Seh.
4) (undo föne Indiae -). Seh.
5) (— uuingarlcn). Seh.
") (— mazzige — ). Seh.
*) S. 293.
0 S. CLXIV.
^8»
iünget . unde man sie bieagendo in
dia erda begrebet ^) . so heizzent sie
propagines a porro pangendo (fer-
rebiega . 1. pagando 2) . daz chit
föne hina recchenne . Sid du in
flänzotost . uuieo fuör iz do so?
Vtquid destruxisti maceriam eius .
et uindemiant earn omnes transeun-
tes uiam? Ziu zäre du dö däna sina
festi . mit dero er begangen uuas?
unde ziu uuindemont in nü be dien
sculden . alle hina iro uueg färente?
id est^) temporaliter dominantes
(ih meino zitlicho herisonte) .
Deuastauit earn aper de silua . et
singularis ferus depastus est eam .
Ziu habet in nü iruuuöstet der eher
uzzer uualde . titus üzzer gentibus
(dietin)? Vnde der einluzzo uuilde
ber . der mit demo suäneringe ne
gät . habet in süs frezzen? Roma-
nus princeps (Römo sünderfürsto)
unde omnis superbus (iegelih über-
muöto) . der ändermo sinero genöz-
scefte ne iiehet der ist singularis
(sündir ebir) .
Dens uirtutum conuertere . Got
dero tiigedo uuirt pecheret ze genä-
don doh iz so gefären si .
Respice de ca»!© et uide et uisita
uineam istam . et perfice eam quam
planlauit dextera tua . Vuarte ^) föne
himele . unde sih an disin uuinegar-
ten föne enemo chömenen . unde
uiiiso sin . unde fölletuö in . den din
zeseuua christvs flänzota . Sid du
sjnagogam (genötzogitün^) ferzörn
eigist . State sanctam «ecclesiam (die
heiligun säraenunga) .
Et super filium hominis quem con-
firmasti tibi. Vnde geföUechlicho in
üffen des mennischen süne . *) den
du dir habest kefestenot . unde ze
fundamento geleget . föne demo ge-
scriben ist . Fvndamentvm alivd ive-
310 POTEST PONERE . PR^TER ID QVOD
POSITVM EST . QVOD EST CHRISTVS lE-
svs (ander fündement ne mach nie-
man lekkin äne daz dir noh ieo ge-
leget uuas . daz ist der hältendo
Christ) .
Incensa igni et suffosa ab incre-
patione uultus tui peribunt . Föne
dero irräfsungo dines analiütes .
uuerdent ferlören diu zuei . föne
dien alle sunda chöment . cupiditas
unde timor (kelüst unde forhta).
Inzüntiü ding föne fiüre sint cupidi-
tates (keli'iste) . ündergräbeniü sint
timores (forhtun). Amor (minna
lüst) zundot ioh bonos (kuöte) ioh
malos (übele) . Du bist amans (min-
nehaft) . umbe daz . daz dir uuola si .
daz ne gibet dir nieht amor malus
') bechrebet. Seh.
2) (ferre picga — ).
3) idem. Seh.
Seh.
^) Uiiarla, Seh.
5) (genotzogiluin'
Seh.
*) S. 294.
289
(ubil minna) . nube araor bonus
(kuöt minna) . So bist du oüh ti-
mens (förhlig) umbe daz . daz dir
uuö ne st . daz kibet bonus tiiuor
(kuot forhla) . nals malus (ubeliü) .
Flieh die zui>ne die übel sin . kehalt
zuöne diö guot sin . unde habe Got
holden .
Fiat manus tua super uirum dex-
lera; tuae . et super filium hominis
quem con6imasti tibi. V'ber den
man dinero zeseuuun 0 uuerde ir-
bülen din haut . ad perfectionem ui-
neae (ze folle?uuörcha des uuin^) .
unde über mar^vn sün . den du dir
gefestenotost uuesen ünice dilectura
(einichlicho liebin) . Vnde dura nah
ne sceiden uuir föne dir.
Viuificabis nos et noraen tuum
inuocabimus. An imo irchicchest
du ünsih . unde bediu äna häreen
uuir dinen nämen . Vuir uuären do
tot . dö uuir terram (erda) minno-
ton . nals deum (Got). An imo
irniüuuost du üosih . unde gibest
uns uitam interioris hominis (den
lib des innirin minniscen) .
Domine deus uirtulum conuerte
nos . et ostende faciem tuam et sa-
lui erimus.
PSALMÜS LXXX.
IN FlJiEM PRO TORCVLARIBVS QVINTA
SABBATI . PSAI.MVS ASAPU.
Babtismum daz chit quinta sabbati
ist sang . daz chit psalmus kesünge-
ner selbemo asaph . *) selbero do-
rainicaj congregationi (fröno same-
nungo) an curistvm sehender. Vuär
ümbe gesungener? Vmbe die torcu-
laria (torzilhus) . mit dien daz oleum
geseuuenot^) uufrt tougeno in ge-
mellarium (in öle?chellire) . unde
amurca (6le*truösin) gecheret uuirt
in plateam (ze strdzzo) . Vueliu sint
diu torcularia? Daz sint pressurae
(fressa) sanctaj cccclesiai . mit dien
alle die . di6 dir'*) getoüfet sint.
boni et mali . besuöchet uuerdent .
unde gescöiden uuerdent . ut reser-
uentur boni uelut oleum et proician-
tur mali uelut amurca (daz die guö-
tin gehalten uuerden also diz öle .
unde übile feruuörfin also öIe4rüo-
sin^). Quinta sabbati (töniristac)
zeigot uns föne diu baplizatos (ge-
töufte) . daz des tages animalia ex
aquis creala (libhüftiü iizzer uuäzzere
gescäflen) uuürden '') .
EXVLTATE DEC ADIVTORI NOSTRO .
Freuuent iüh Gote ze eron iüuuer-
') zesuuan. Seh.
2) zefolleuuorchti des uuingarleu.
Seh.
2) gcseuuenot (gcseuuerol). Seh.
*) S. 295.
«) dar. Seh.
5) (— feruuorffln — ). Seh.
6) Schiller hat die klammer nach
uuurdcn ».
III. Bd.
19
S90
mo helfdre . alle die sin asaph ke-
heizzene . uuanda iü diser psalmus
kesüngen uuirt.
Jubilate deo iacob . Niümontimo.
dar iü dero 0 uuorto ne gerinne .
daz ir doh so sceinent iüuuera men-
di. V'be ändere dienoien uentri
(buche) . ändere uanitali (bösheite) .
sint aber ir gedählig unde frömuötig
deo adiutori (Gote helfäre) .
Accipite psalmum et date tympa-
num . Inphähent spiritale (keisllicb
dinch) . gebent carnale (uuerltlich
dinc 2) . Psalmus est spiritalis . tyrn-
panum daz uzzer corio (hiüte) uuirt .
daz ist carnale . Vuesent milte dero
carnalium ( uuerltlichon ) . daz iü
Got kebe spiritalia (keistlichiü) .
Vuanda ouh Paulus chit . Si nos
VOBIS SPRITALI A SEMINAVIlVn S . MAG-
NVM EST SI NOS CARNALU VESTRA ME-
TAMVS *) (übe uuir an iü keistlichiü
dinch sähen dunchit iü danne mi-
chil daz uuir uuerlt^kuöt ärneien) .
Psalterium iocundum cum cytha-
ra . Daz eina ist uuünnelih säment
demo andermo . psalterium säment
cythara. Psalterium (sältäre) ha-
bet obenan buh 3) . dännan gänt ni-
der die Seiten . quasi caelestis prae-
dicalio (samo himilisce brediga) .
über cythara habet nidenan büh .
**) uuanda corporalia opera (des
lichamen uuerch) in^cheden suln .
preedicationi uerbi dei (dero Gotis
kebotis predio). Diz unde daz
erera sint ein . dar ist psalmus unde
tympanum (saltir:=sanch unde tim-
pana) . hier ist psalterium (salters
sanch) unde cythara. Daz saltir-
sanch heizet nü in dütiscun rötta .
a sono uocis . quod grammatici fac-
ticium uocant . ut titinnabulum . et
clöcca .
Canite initio mensis tuba. Plä-
sent mit hörne so niüuuer mäno si .
daz chit nouam uitam fidentius et
clarius pra^dicate (den niüuuun üb
den brediont paldör . unde zorftör) .
also ander propheta chit. Exclama .
ET EXALTA QVASI TVBA VOCEM TVAM
(irscri unde irhöe dina stimma also
hörin) .
In insigni die solemnitatis uestrae .
An iüuuermo mären düldetäge ^)
plasent . Daz uöbent noh carnaliter
(uuerlt s licho) iudei . Sie fähent
äna an primo die septembris mensis
(an dero eristun luna herbist*mäno-
dis) . der insignis dies solemnitatis
(zeichenhaft tültitago ^) ist . säment
in . unde blasent siben täga . daz ne
uuizzende . daz iz in föne diu uuard
keböten . quoniam septiformis gra-
') dar iuuero. Seh.
2) Es steht eigentlich «uuerlllhl».
Schilter hat «uuerl dinc».
3) buch. Seh.
4) dulletage. Seh.
5) (— lultlago). Seh.
') S. CLXV.
') S. 296.
291
lia spirilus sancU baptizandis ^) erat
toto orbe pra'dicanda (daz diu sibin ?
fältiga genAda des böiligin geislis
after ällero uuerlte solla gebrediot
uuerden dien die man louGn solta) .
Quia prajtepUira in israhel est .
et iudicium deo iacob . Föne diu
singent in 2) initio mensis tuba (an
änafange mänodis mit horne) . uuan-
da lex ist föne moyse gegeben in
israbel . unde iudicium (urteilde) ist
kegeben deo cbrislianorum . noui
populi (des niüuuen liülis) . der mit
iacob kezöicbenet ist. Er chad .
Pater nox ivdicat qvemqvam . sed
ivDicivM OMNE DEDiT FiLio (der fäter
ne uber^teilit nieraannin er gab daz
urteil al demo süne) . A'nde über .
Ego in ivdicivm veni in hvnc mvn-
dvm . vt qvi non vident videant . et
qVi VIDENT c^ci FiANT (ih cbam um-
be urteil hera in uuerlt daz die dir
nieht ne sehint . kesehen . unde die
dir gesehent pliut uuerden). So
luöt caecos (plinde) . ich uidentes
(kesehente) . daz mysterium torcu-
laris (toügina dinch des t6rclis) .
Testimonium in ioseph posuit il-
lud cum exiret de terra egypli . An
ioseph der oüh gentes (tiete) bezei-
chenda keürchundota er daz . *) dö
er föne egypto fuör unde er in toüfta
in mari rubro (in demo röten mere) .
in so lösende ab aegyptiis . also der
sidero liüt nu irlöset uuirl a uiciis
in baptismo (föne üchustin in dero
toüfi) . Dar ne uuard nehein dero
a?gypliorimi ze leibo . noh in nnserro
toüfi dero delictorum (misselAlo) .
Joseph chil augmentatio (racrunga) .
diu ist christianorum quia multi filii
desertffi magis quam eins quae habet
uirum ( uuanda dero ferlazzinun
chindo ist niichil mer . danne dero
diu den man hübet ^) .
Linguam quam non nouerat au-
diuit. Er gehörta die sprücha . so
er üzzer egypto chüm . die er ne
chonda . Vuaz ist daz? So der man
an dero toüfi iizzer dien uiciis (achu-
stin) chümet . so gehöret er myste-
ria (diö tougenin dinch) . diu er er
ne uuissa . so gehöret er . uuür er
sin herza hüben süle .
Auertit ab oneribus dorsum eius .
Got cherta dana sinen rukke föne
dero burdi . Er intluöd in .
Manus eius in cophino seruierunt.
Is uuas imo dürft . uuanda sine hende
dionoton an chöphenno. Chophinus
ist ein chorb . den man brüchet ad
seruilia opera (ze scalchsuuerchcn) .
so man söl mundare (fürbin) . ster-
carare (miston) . terram portare (er-
da üztrügen) . So dienonl sie alle
fore dero tuöfi samo so mit ehophi-
*) baptizantis. Seh.
2) ab. Seh.
^) ( — ferlazzinun — ). Seh
*) S. 297.
19 -^
Ä9»
no . quia qui facit peccatum seruus est
peccati (uuanda der die sunda tuöt .
der ist sundono scälcb) . dar uuer-
dentsiefii. Säligo der die friheit
after des pehältet .
In tribulatione inuocasti me et
erui le . In nöte häretost du mih
ana dö du lateres mächolost . unde
cophinura (chorp) truöge . dö ge-
hörta ih dih . Före dinero tuöfl .
unz dih din conscientia (in-uuizze)
druhta . nam ih din uuära .
Et exaudiui te in abscondito tem-
pestatis. Vnde gehörta dih in toil-
geni dero düniste . Vuelero? Nals
maris (meris) . nube cordis (herzin) .
Dar du angestost . dür gehörta ih
dih.
Probaui te ad aquas conlradictio-
nis. Ih cböreta din ze dien uuaz-
zeren dero uuiderchedungo . Vuaz-
zer sint liüte . *) also in apocalipsi
demo . der raäDigiü uuazzer sah frd-
gentemo uuaz siü uuärin . geant-
uuürtet uuard . popuH sunt (daz sint
liüte) . Contradicentium populorum
(dero uuider^chedenton liüto) ne
bristet lägeliches nieht dien getuöf-
len 1) . an dien iro Got chörot . Mar-
tyres inphundun^) dero uuäzzero .
Selbemo christo uuard keheizzen
daz er solti unesen in signum cui
contra diceretur (in daz zeichin de-
mo uuider^cheden uuürde ) . Noh
nieraan guötero ne ist . imo ne be-
gägenen ^) disiü uuazzer . Aber se-
cundum historiam (nah ketäUscrifte)
uuären aqua? contradictionis (uuaz-
zer uuider^sprächo) . dar filii israhel
stritten mit moyse et aaron . V'nzint
hära uuas diu fernümest'*) de oleo
torcularis (föne demo ölee torclis) .
nah linder; säztemo^) diapsalmate
(sinnis undir-sceite) . ^) chümet si
de amurca (föne ölestruösono 0 •
Audi populus meus et loquar et
testificabor tibi . Höre min liüt ih
spricho dir zuö . unde ürchundon
dir.
Israhel si audieris rae . non erit
in te . i. in corde tuo . deus recens .
Lösest du mir israhel . so ne ist sä-
ment dir nehein Got niüuuer . so
bechennest du den uuären . den
euuigen . nals den mittundes irdäh-
ten . in fantasmate cordis (in^trüge-
heite dis herzin) . Also pagani (hei-
deno) unde heretici (irrare) luunt.
Der ieo uuas ante tempora (före zi-
ten) . der ne mag nieht kelih sin
dero deheinemo diu in tempore (in
zite) uuürden . noh iro nehein mag
*) getouften. Seh.
2) inphunden. Scli.
2) begagenon. Seh.
^) fernumeft. Seh.
*) unlersaztemo. Seh.
6) Schiller hat noch «[Sela]>
") ( — trousomo). Seh.
*) S. 298.
S93
Got sin. . uuanda siu Götes uuerch
sint.
Nee adorabis deum alienum . Nob
neiheinen frömeden Got ne betost
dQ . übe dil in . in din herza . ne ni-
mest . Vuanda so uu6licba gescaft .
du niraest in din herza . dia düuud-
nest Götes sin . diu triüget dih.
*) Ego enim sum . Ih pin . Daz
aber ne ist uuie mäht du daz peton?
Ego sura dominus deus tuus . Ih
heno din . ih Got din . ih pin . Ziu?
Quia ego sum qui sum . Vuanda ih
pin . ih dir eino uuarhafto bin .
**) Qui eduxi te de terra egypti .
Ih dir daz sceinda . unde dih leita
üzer egypto . uzer tenebris (finstri) .
Hare hören alle zuö . ünsih unde sie
gruözet Got . er habet unsih alle ge-
leitet üzzer aegypto (finstir-lande') .
Vuir haben alle durhkangen den rö-
ten mere . in sanguine christi con-
secrato baptismate (mit ehrislis
pluöte geuuiehtero töufi) bin uuir
getünchot . unde dar sint ze^leibo,
uuorden unsere fienda . die unsih
iägeton .
Dilata os tuum . et implebo illud .
Intuö dinen münt ih füUo dir in.
Ze mir induö in . betondo unde ie-
hendo . quia apud me est fons uitae .
(uuanda mit mir ist libis prunno) .
nals apud recentem deum (mit do-
mo niüuuen Gote) .
') (Gnslri lanle). Seh.
Et non audiuit populus uieus uo-
cem raeam . Vnde näh allen dien
liebtäten . ne gehörta min liüt mina
stimma .
Et israhel non intendit mihi .
Vnde ze mir ne dähta israhel •
Et dimisi eos secundum desideria
cordis eorura . hoc est donaui eos
sibi . ibunt in uoluntalibus suis .
Vnde dö liez ih sie tuön nah iro ge-
lüsten . Daz tuönt sie oüh . sie 16-
bent näh iro gelüsten . Aber uuirs
ne mähta in nieo gescehen . danne
sie der läzet irron . der sie rihten
solta . föne diu oügent sie amurcam
(ole=truösin) füre oleum (ole) .
Si populus mens audisset me isra-
hel si in uiis meis ambulasset . pro
nihilo forsitan inimicos eorum hurai-
liassem . et super tribulr.ntes eos
misissem manum meam . Vbe aber
min liüt israhel mir horli . unde iz
dar äna sceindi daz er in minen
uuegen gienge . so mahti gescehen
geniderti ih iro fienda . unde legeti
mina hant . an die . die sie arbei-
tent . Nu sint sie aber iro selbero
fienda . uues mügin sie danne ge-
chlagon ?
Inimici domini mentiti sunt ei .
Truhtenes fienda lügen imo . Vuieo ?
Renuntiando malis . et ad ea rede-
undo (fersachindo ubeltätin unde
aber iruuindendü) unde chedendo .
*) S. CLXVl.
') S. 299.
S94
EO AD VINEAM . ET NON EVNDO (sill
kan ze uuingartin unde dara ne cho-
mendo) .
*) Et erit tempus eorum in aeter-
num . s. ignera . Vnde iro zit uue-
ret 0 in euua. Euuig fiür ist in
gäro. Disa uuärheit lesenl kenuö-
ge . die dir chedent. Daz ne ist
nieht föne mir gesprochen . nube
de impiis (föne dien ärgesten) . So
uuieo ih peccator si . adulter . frauda-
tor . raptor . periurus . habeo tarnen
in fundamento christvm (sündare si
unde überhuörare si pisuichäre roii-
bare meinsuero si ih häbo doh christ
ze fimdemenle) . Dens misericors
est . chrislianus siira . baplizatus
sum . ego per ignem purgor . et
proptei' fundamentum non pereo
(Got ist kenädig ih pin chrisläne
pin geloiiGt ih uuirdo mit uuizze ge-
liütrit unde durh daz fundiment so
ne uuirdo ih ferloriu). Du bist
christianus . daz ist uuöla. Vuaz
pist du ouh? Raptor . adulter (rou-
bäre iibirhuörare ) unde ander sä-
mohh . Vuaz chad föne dien Pau-
lus? Qvi TAHA AGVNT . REGMVM DEI .
NON possiDEBVNT (dlc selichiü dinch
tuönt die ne besizzent himil * riche) .
Föae liebten scülden chad er aber .
QviEDIFICANTSVPF.RFVNDAMENTViM.LI-
GNA . FENVM . STIPVLAM . NON PEREVNT .
SED SALVI FIVNT . SIC TAMEN QVASI PER
IGNEM (die dir zimberont über fun-
; diment holzir höuue stich die ne
! uuerdint ferlörin sundir sie genesint
} ieo doh also mit uuizze) . Vuile du
i durnohte sin . so ziraberost du super
j fundamentum . aurum . argentum .
1 lapides praeciosos (üffen fundimen-
te kolt silbir tiüre Golt = steina) .
I unde uuürdest kehalten sine igne
i (äna uuizze) . Dära zuö gehabe
dih . unde ze lukken dingen ne tröste
■ dih. Aber uuelee fienda sint daz?
Pagani (heidene) aide christiani?
1 Christiani (sie sint christ) .
j El cibauit illos ex adipe fruraenti .
Vnde daz sint die . die er fuörota .
: mit demo spinde dero chörneuuiste .
Adipem (spint) sprichet man de pin-
guedine carnium (föne fleisc#pratis
i kedrüngini) . dannan ist iz bära
I translalum (ferbilidot) . ad sacra-
menta corporis domini ze dicnuuie-
I don Gotes licharaen) . mit dien er
genuöge fuörot . die imo uuidere
sint also iudas uuas . demo er buc-
cellam (die snitun) gab in c.ena (ze
sinemo merede) föne demo man
bäldo cheden mag. Inimicvs domini
I MENTITVS EST EI . ET ERIT TEMPVS EIVS
IN iETERNVM (der Gotes fiant loüg imo
unde uuirt sin zit in euuon uuizze) .
Et de petra melle saturauit eos .
Vnde mit hönange gesäteta er sie .
föne CHRISTO chömenemo . christvs
ist der stein . **) er gab in intellectum
suauitatis in parabolis et misteriis
') uucral. Seh.
*) 300.
'■'■) s. mi.
SOS
ad sacietatem (fernümist suözzi an |
uuiciir mAzzon unde in-toügeni ze
seli ') sänient demo adipe frumenli
(spinde chörnjuuisle) . Vnde ma-
nigero profundalis solulionem (tiüffi
reccheda) tuöndo ch6dent sie . Nihil
MELIVS . NIHIL DVLCIVS INTELLEGI VEL
DICI POTEST . ET TAMEN INIMICI DOMINI
MEJVTiTi svNT EI (nicht oist pezzera
nieht ne mach suözzira fernöraen
noh kesaget uuerden unde lugin doh
gote sine fienda^) .
*) PSALMUS LXXXI.
PSALMVS IPSI ASAPU.
Selbemo asaph . selbero sinagog»
ist kesüngener diser psalraus . unde
iro geheizzet er adventvm domini
(Gotes chümft3).
Devs stetit in sinagoga deorvm .
Christvs Cham hära . unde stuont
hier äna sihtiger in mittero gesäme-
nungo dero Gölo . daz chit dero isra-
helitarum . föne dien er hioa baz
chit . Ego dixi du estis . et filii
EXCELSi OMNES (ih chido ir birint
köta unde alle des boin süne) .
In medio autem deos discernit.
Dar in mittemen stando sceidet er
si6 . ex eadem consparsione faciens
alia uasa in honorem . alia in contu-
raeliam (üzzir einemo chenete^mö-
leuiie uuürchente einiu faz ze eron
ändriü ze üneron)'.
Vsque quo iudicatis iniquitatcm ?
et facies peccatorum sumilis? Vuieo
lango uuellent ir israhelite daz tri-
ben . daz ir unreht irteilent füre
reht? unde ir an iüh nement dero
sündigon ünaliüte? Diö legi (dero
eö) uuiderhörig uuären . prophetas
(uuisisägen) sluögen . unde nu curi-
STVM sliihen uuellen , uuieo lango
uuellent ir dien folgen? unde iro
änasiune gelih sin . Ir bint plebs
dei (Gotes folch) . unde bint tanta?
multitudinis (so michelero manigi) .
daz iüh nöte furhtent die principes
(fürstin) . uuieo mügent ir unsculdig
sin . übe ir sie läzzent so übelo ge-
tuön? christvs ist umbe iüh uuor-
den egenus et pupillus (arm unde
uueiso ^) .
ludicate egeno et pupillo . Pediu
findent imo reht also daz ist . daz
imo fore sint . niöman negelär in
slähen unz ir ne uuellen ^) .
**) Humilem et pauperem iustifi-
cate. Principes (die fursten) su-
perbos (übermuöte) unde diuites
(riebe) uuordene umbe sih selben .
0 (fernuraift— ). Seh.
2) (_ „,a„ _). sch.
3) (— chunfl). Sch.
4; ( — uueis). Sch.
5) uuellent. Sch. Das « l » kann (hirch
den fleck getilgt sein. s. einl. s. 19.
*) S. CLXVII.
^)30:
^96
ne uuänent uuesen rehte . nube chri-
STVM uuördenen urabe iüh niderren
unde eccheio den ähtont rehten .
Eripite pauperem . Nement in ar-
men däna.
Et egenura de manu peccatoris
liberale . Vnde lösent in uuenegen .
föne des sündigen banden . nieo oüh
ir sündig ne sint hengendo . unde
ne fölgent in niebt des . daz ir eis-
coent barabban 0 ze libe . christvim
ze töde.
Nescierunt neque intellexerunt in
tenebris ambulant . Sie ne uuisson
dero dingo nieht . noh ne fernämeu .
Si enim cognouissent nunquam maie-
statis dominum crucifixissent (übe
sie aber uuissin so ne chriüzegotin
sie niebt den raahtheite herrin) . Sie
gänt in finstri uuanda sie irblendet
sint . nieht ein sie . nube oub ir sa-
ment in.
Mouebuntur omnia fundamenta
terra 2) . Dannan uuerdent iruueget
älliü phündement^) dero erdo .
Vuanda do uuürden erdpiba . do
dise blinde christvm chriüzegolon .
Aide iz chit . fundate in terrena feli-
citate (diß irgrüntin in uuerlt^säli-
don) uuürden iruueget ad aramira-
lione ^) signorum et penitentiam pec-
catorum (ze demo uuudire dero zei-
chene unde ze riüuuo iro sundon) .
do dise uuürden caecati (irblendet) .
Also PAVLVS chad . Gecitas ex parte
CONTIGIT IN ISRAHEL . DONEC PLENI-
TVDO GENTIVM INTRARET (pliudi be-
scah über süm undir iüdon unz in
diu foUi dieto incbäme ^) .
Ego dixi dii estis . et filii excelsi
omnes . Vos autem sicut homines
moriemini . et sicut unus de princi-
pibus cadetis . Vuieo so iudei? Ih
cbad dii estis . filii altissimi omnes
estis (Güte bindwir des höhesten süne
bint ir alle) . Solche uuolta ih iüh
solche die ne irsterbent . aber ir ir-
sterbent . also ex diis homines (üz-
zer menniscen Gote'^) uuördene luön
süln . unde ne uuerdent irhohet ir .
so filii altissimi (des höisten sune
solton"^) . nube ir fallent föne ela-
tione animi (irhabini niuötis) . sicut
unus ex principibus . i. diabolus
(sämo einer dero fürslon daz ist der
tiefel). Daz ist increpatio (irräf-
sunga) unde exprobratio (iteuuiz) .
*) Surge deus iudica terram . Stant
üf Gotfone töde . unde dingo über
die terrenos (erd^püuuen) die über
') barraban. Seh.
2) terrae. Seh.
3) fundement. Seh.
*) amtniralionem. Seh.
«) (— suni— ). Seh.
6) (uzzer Gote menniseen). Seh.
') (— hohisten — ). Seh.
*) S. 303.
^
!
397 II
dih dingoton . dingo über siö in no-
*) Quoniam ecce inimici tui sona-
uissimo die (an demo iüngesten
uerunt? Et qui oderunt te extule-
tage).
runt Caput. Vuanda dine fienda fore
Quoniara tu hereditabis in omni-
lütreiste uuären . unde iro höubct
bus gentibus . Vuanda du besizzest
antii Christum irhuöben . quem do-
omnes gentes per Odern et dilectio-
minus iesus interficiet spiritu oris
nem (alle liüte durh iro gelonba
sui (den truhten der hallendo irslä-
unde minna) .
hit mit sines raundes ätime) .
Super populum tuüm malignaue-
runt consilium . et cogitauerunt ad-
PSALMUS LXXXII.
uersus sanctos tuos . Sie fünden
CANTICVM PSALMI ASAPH.
argen rät . über dinen liüt . unde
Daz lütrßista sang ist asaph iz säget
dähton uuider dinen heiligen .
congregationi populi dei . sccunduin
Dixerunt . Sus chäden sie .
aduentum domini (Gotis liutis same-
Venite et disperdamus eos de
nungo di6 ändrun Gotes chunft).
gentibus . Chöment . sämenöen un-
Devs qvis similis erit tibi? So
sih fertilegoen sie föne diöten . daz
du chümest christe ad iudicandum
si6 furder ne sin . under dißten .
(ze überteilenne) . uueiistdir danne
Et non memoretur nomen israhel
gehh? In primo aduentu (an dero
ultra . Vnde furder ne si geuuäht 2)
erun chünfte) uuäre du menniscon
israhelis nämen .
gelih . ioh latronibus (scächärin)
Quoniam cogitauerunt unanimiter
uuäre du gelih . uuanda du in forma
simul. Vuanda sie säment einmuö-
serui (in scälchis pilde) seine . so .
tigo dähton .
du aber chümest in gloria (mit kuöl-
Aduersum te teslamentum dispo-
lichi) . uuer mag danne funden uuer-
suerunt . Vuider dir einunga täten .
den dir . gelih?
Testamentum (peneimeda) heizzet
Ne taceas neque conpescaris deus .
peidiu . ioh daz quod non ualet . nisi
Sid du suigetost do du occultus (toü-
testatoribus mortuis (daz dir ne toüg
gener 9 chäme . So du manifestus
äne töten peneimedarin) . ioh omne
(öffen^bärer) chömöst . so ne suige
pactum et placitura (iegelih kezumft
noh ne uuis stille dines iudicii (ur-
ioh einunga) heizzet testamentum .
teilis) .
**) Also iacob unde laban testaraen-
') (lougenor). Seh.
2) geuuall. Seh.
*) S. CLXVni. **) 304.
s ■ =
=^m
29S
tum (des einunga) täten . daz sie ioh
uiui (lebinde) uueren solton .
Tabernacula idumeorum et israa-
helile. Moab et agareni . gebal et
ammon et amalech allenigenae cum
habitantibus tjrum . Dise täten die
einunga . Dero näraen oügent daz
sie Gotes fienda sint . Idumei ter-
reni 1. sanguinei (daz chit erdine
aide blüottine) . Hismaelit« ^) oboe-
dientes sibi (in selben lösinte) . uti-
que non deo . sed sibi (so egih kuöt .
ni Gote . nube in selben) . Moab .
ex patre (uzzer fätire) . uuanda sin
muöter geuuän in be iro fäter un-
muözhafto. Agareni . proseliti . i.
aduenae . non ciuili animo sed alieno .
qui nocendi occasione inuenta . se
ostendunt (främrecchen ih meino,.
nals mit heimlicbemo muöte sunder
mit fremidemo . die sih oügent scä-
donnis falgo fundenero) . Gebal ual-
lis uana . i. fallaciler bumilis (üppig
täl daz chit lugelicho tiemuotigh) .
Amon^) . populus turbidus^) . 1. po-
pulus meroris (zörnlich liüt aide 1ru-
recheite liüt '*) . Amalech populus
linguens (lecchonde liüt) . also iz
chit. Ijvimici EIVS terram lingent.
(sine fienda l^cchont fore imo die
erda) . Alienigen» . aliunde geniti .
et propter hoc inimici (andir uuän-
nen bürtige unde bediü sine figin-
da^). Tyrus angustia siue tribula-
tio (daz chit ängist aide arbeit) .
Et enim assur uenit cum illis . Sel-
ber diabolus (der tiefal) cham sä-
ment in.
Facti sunt in adiutorium filiis loth .
i. declinantis (das chit des äba che-
renten) . Diabolus ist declinans a
deo . angeli eins sint filii declinantis
(der tiefal ist aha cherinde föne
Gote sin engela sint des aba cherin-
tin chint) . dien chämen si6 ze helfo .
I So uuäz sie tuön uuellen . unde iro
fater diabolus (der tiefal) . des hel-
€ent in filii diffidentiae (diu chint dero
firchünste) .
Fac illis sicut madian et sisarae •
et sicut iabin in torrente cison . Fär
in also mite . also du mite fuöre ma-
dian . der latine heizzet declinans iu-
I dicium (dinch-reht . fermidenle) .
unde sisarse der exciusio gaudii (uz*
tribo mendi) heizzet . unde iabin .
der sapiens (der uuiso) heizzet nals
ze guote . nube ze ubele die sigelös
uuürden in torrente (an demo chlin-
gen) cison . daz latin<e chit duricia
eorum (iro herti) .
Disperierunt in endor. Sie uuür-
den ferlören in fönte generationis
(an demo brunnen dero gebürte) .
uuanda sie ne förderoton fontem re-
generalionis(den brunnen äbirburte .
') His MaheliUT. Seh.
^) Ainmoii. Seh.
•*) tuipidus. Seh.
399
i. toufi) . in (lemo sie mahün gehäU
tin uuerden .
Facti sunt ut stercus terre . Sic
uuiirden gelih demo erdemisle die
ni6ht ne chondon . flanzon äne ir-
desca geburt.
*] Pone principes corum sicut oreb
et zeb et zebee et salraana. Sezze
irofursten. Vuieo? Also du iü oreb
saztost . der siccitas (düiri) heizzet.
et zeb . der lupus (uuolf) boizzet . et
zebee der iiictima (früscinch) heiz-
zet. Vues? ane lupi (des uuölfes) .
et salraona . der urabra coramotionis
(scäto dero uuegi) heizzet.
Omnes principes eorura qui dixe-
runt hereditale possideamus sanc-
tuarium dei. Ze so gctanero uuis
uuerdent ferliligot alle iro fürsten .
die zein anderen chAden . pesizzen
daz Gotes uuiehüs . Vuelee sint daz
uuiöhus Ane populus dei (Gotes
liüt)? Den uuellen sie ieo gerno
beuuenden nah iro uuillen . Daz ist
inanis sonus (ital lata) dannan iz
före chit. I.mmici tvi sonaa-ervnt
(dine fienda lüton) .
Deus meus pone illos ut rotam .
Got miner macho sie unstAte iro rä-
tes . also räd^). Aide sus. Räd
püret sih after . fornAn fallet iz .
Hier an dien äfterösten bonis (ku6-
ten) . slig(!n iniinici doinini (Götes
fionda) . bina füre an diOn bezzeslen
fällen sit*! . ddr gebrosle in.
Et sicut slipulam ante faciera uenti.
Vnde also den halm före derao uuin-
de . Leuia corda (licbtiu herza) gib
in . daz sie fore templalione (bi;cho-
rungo) gestan ne mi'igin .
Sicut ignis qui conburit siluam .
et sicut flamma comburens raontes .
ita persequeris illos in tempestate
tua . et in ira tua turbabis eos . Noh
uuänne in iudicio in nouissimo die
(an urteile an demo iüngestin däge)
ahtest du iro an dinerao üngeuui-
tere . unde an dinero jübolgi truö-
best du sie . also egebaro färendo .
so daz üür . daz den uuald prennit .
unde der loüg . der die berga bren-
nit . An disemo uersu ist eia per-
sequeris et turbabis (übtest unde
truöbest-^) . unde ouh ein in tem-
pestate et in ira (in i'ingeuuittere
unde in dbolgi) . unde in igne et in
flamma (in fiiire unde in^loüge ) .
aber siluam (den uualt) fernemen
steriles (limbirige) . montes super-
bos (diö übermuötin perga).
Iraple facies eorum ignominia . et
querent nomen luum domine. Fülle
iro änasiüne mit hönedon . unde so
suöchent sie dinen namen tröhten .
'} Verbessert aus «räd».
I 2) (_ troubcst). Seh.
*) S. 305.
300
*} Irfiht sie mit aduersis . dannan
gestänt sie fliehent ze dir . Die daz
ne tuöen . uuaz kescehe dien .
**) Erubescant et conturbentur in
seculum seculi . et confundantur et
pereant . Die sin scämeg unde truö-
be 0 . unde gehönet . unde ferlö-
ren . in uuerlte uuerlte .
Et cognoscant quia noraen tibi
dominus . Vnde so bechennen ene
ioh dise . daz du heizzest dominus
(der trohten 2) . unde andere domini
(herrin) sint seruiliter domini (scälc-
licho herrin) . unde bediu noh do-
mini (sar herrin) ze dir gebotene .
Dazkeeiscoien sie . Vnde uuaz mer?
Tu solus altissimus super omnem
terram . Daz du eino heizzest altis-
simus (höisto) über alle erda . Ziü
heuent sih danne uuider dir . die in
erdo sint . unde ioh selben sint erda .
PSALMUS LXXXIII.
IN FINEM PRO TORCVLAKIBVS FILIIS
CHOR^,
An CHRisTVM siebet diser psalmus .
kesüngener urabe die torcularia filiis
calui (torcul des chälauuin sünin) .
Ecclesiae dei sint torcularia . Sie sint
torcul* hüser. Dar sint inne chri-
stiani . die in pressuris (diön fresson)
mänigero persecutionum (ähtungon)
getrötot uuerdent . unde dannan
uuerdent liquati in apothecas dei
(keläzzin in Gotes chellir^faz) . Die
sint filii calui (des chäliuuin süne ^) .
filii crucis (chrucis chint) . filii cru-
cifixi . qui in loco caluitii svspensvs
EST (des kechriuzegotin chint . der
an demo chäfie dero chäliuui irhän-
gen uuart) .
QvAM AMABILIA SVNT TABERNACVLA
TVA DOMINE YIRTVTVM . VuieO UUÜU-
nesam dine herebirga sint truhten
dero chrefte . Vuieo arbeitsam hier ze
lebenne ist . iOwtorculhüsen . uuieo
guot"^) sament dir ze uuesenne ist .
dar nehein pressura (fressa) ne ist .
Goncupiscit et deficit anima mea .
Hina gerot . hina muöhet sih min
sela. Vuara?
In atria domini (in Gotes frithöua) .
kebressotez pere . siget föne torcu-
lari in uinum et in lacum et in apo-
thecas domini (in den uuin unde in
den gesik unde in Gotes cheller^faz) .
***} Cor meum et caro mea exul-
tauerunt in deum uiuum . Sela unde
lichamo min fröuton sih hinnan hina
an den lebenden Got. Spes (ke-
dingi) habet mir irrecchet die exul-
tationem (fröuuida) .
0 troube. Seh.
-) (der truhlen). Seh.
^) ( — chaliuucn — ). Seh.
^) Gof. Seh.
*) CLXIX. **) S. 306. ***J 307.
301
Kl cnim passer inueiiit sibi do-
inum . Viiantla der sparo findet irao
hüs . Min sela findet noh in_^himele
daz bns . dar si *) fürder inne si .
also ieo sp;iro h6ime ist .
Et turtur nidum sibi . ubi punat
pulios suos . Vnde der türtur findet
inio nest . dar er lege sine iüugen .
Min lichamo findet dia sta( . dara er
siniu uuerch züo fuöre . Vueliu stat
ist daz?
Altaria tua doniine uirtutuni . rex
mens et deus meus. Daz sint diniu
altaria herro dero chrefte . cbüning
min unde Got min . Dura sebent
miniu^) uuerch . ieiunia sacrificia
elemosinae et cetera (fästa missopher
seMösunga unde äl saraelicbiü) .
Beati qui habitant in domo tua.
Sälige die in dinemo hus püent.
Beatiludinem (sAlida) habent sie .
uuaz tuönt sie aber?
In saecula sieculorum laudabunt
le . leraer löbont sie dib . Sie se-
hent dib . sie löbont dib. Des ne
mag sie irdriezzen uuanda an diii iro
sälighöit ist . daz sie daz tuon raiiöz-
zen ^) .
Beatus uir cuius est auxilium abs
te . Säligo der dina helfa habet dura
ze chommenne.
Ascensus in corde eius disposuit .
Diu 0 helfa machot imo stegä . in
sinerao herzen . In^uuclero regione?
In conualle lacrimarum . Ilißr inw
chorctale ^) in turcularia . Vuara lei-
tent si6?
In locum quem disposuit . In dia
stat . die er gagen in bähet keröche-
not in regnum caelorum (in himil?
rich'e) .
*) Et enira benedictionem dabit .
qui legem dedit . Daz ist föne diu .
uuanda derselbe gibet noh sälda .
der er gab keduuinch . Vuaz kesce-
het dannan?
Ihunt a uirtule in uirtutem . Sie
färent föne ellenen . ze meren elle-
nen . Sie bäbeton hier uirtutes ad
refrenationem carnis (ellin ze dero
doübungo des lichamin) . **) teret
chümet noua uirtus (niüuuer ellin) .
Vueliu ist daz ?
Videbitur deus deorum in syon .
Daz ist chraft änscouuüngo . Virtus
contemplationis (daz ist . chraft an*
scöuuungo). Deus christianorum
ouget sib in . sicuti est (also ir getan
ist). Vuar? In syon . in ca3]esti ie-
rusalem (in dero himiliscun änasibte
fiidis) .
Domine deus uirtutum exaudi ora-
tionem meam . auribus percipe deus
iacob . Trübten Got ällero chrefto .
1) sie. Seh.
2) meiniu. Seh.
•') Fehlt bei Seh. von « uuanda » an.
4) Din. Seh.
*) choretalc. Seh.
*) S. CLXX. **) 308.
SOS
gehöre min gebet fernira iz Got ia-
cobis . unde lüo mili üzzer iacob
(hindir scranchäre) israhelen (Got
änauuärtäre) . Vuanne? Cum ap-
paruerit deus deorum in syon (so
üffen uuarto Got allero Goto irscine) .
Protector noster aspice deus .
Ynserscermare Got sih ze uns. Vuär
istderscerm? Sub umbia alarum
tuarum (undir demo scätuuue dinero
fettacho) .
Et respice in faciem Christi tui.
Vnde sih an dines keuuiehten äna-
siüne. Daz chit. Duo unsih ke-
sehen christvm incarnatum (licham-
haftin) . ut possiraus ire a uirlutibus
in uirtutem (daz uuir mügin föne
einero guöttäte ze ändirro färin).
Quia melior est dies una in atriis
tuis super milia. Vuanda ein dag
pezzer ist in dinen höuen danne dü-
sent hier. Hier hertont tag unde
naht . an dien ältent die menniscen .
saraent dir ist ein tag . an demo nie-
mannealtet. Ne ist ddnne dar der
dino bezzero . danne hier manege ?
Elegi abiectus esse in domo dei
raei . magis quam habitare in taber-
naculis peccatorum . Ih uuile ger-
nor uuesen feruuörfener in demo
Götes hüs . in dero cccclesia . in tor-
culari . so daz ih dar ieo doh inne si .
danne guöllih uuesen üzzenan . in
dinero sundigon herebergon. Ziu?
Quia misericordiam et ueritatem
dib'git deus. Vuanda Got minnot
knäda unde uuarheit . ze erist ke-
bendo uoluntariam indulgentiam poe-
nitenli (kerim uuilligin ablaz demo
riüuuontin ^) . dara näh promissam
coronam uincenti (fore^geheizzena
Corona demo sigenemin) . also er
Paulo teta .
Gratiam et gloriam dabit dominus .
Knäda unde guöUichi gibet Got .
knäda also Paulus chad. Gratia dei
svM iD QvoD svM (Gotis kenädou pin
ih daz ih pin 2) . kuöllichi also er
aber chad. Svperest mihi corona
ivsTiTi^ (mir ist chünftig — rehtis) .
*) Non priuabit bonis ambulantes
in ^) innocenlia . Guötes ne betei-
let er ünsundige . Vuaz ist daz er in
gibet? Requies . feternitas . inmor-
talitas . inpassibilitas (räuua euuic-
heit üntödigi ünlidigi) .
**) Domine deus uirtutem . beatus
homo qui sperat in te. Saligo der
sih ze dir fersiehet . Got dero ti'i-
gedo.
') kerniuuilligin [f. kerniu]. Seh.
2) (Golisi elc). Seh.
Fehlt bei Schilter.
*) S. 309. **) S. CLXXI.
PSALMUS LXXXIV.
IN FINEM IPSI CUOnE.
An (läz'ende leitet ünsih diser psal-
mus . d;\r uuir nicht ferirron ne mü-
gen . iiuanda an imo ueritas (uuär-
heit) ist . kesi'ingener filiis chore .
filiis calui (des chäliuuin cbindln) .
des uuir liuön ne süln . före demo
uuir über uueinon suln . Er singet
uns in preterilo (irgangenlicho) daz
noh dö 0 futurum (chumftic) uuas .
uuanda älliü futura (chüraftigiü dinc)
Gote sint preterita (ferfäriniü) .
Benedixisti domine terram tvam.
Ze guöte gechättost du dina erda
CHRisTE . dta du nascendo an dih
näiue . Also ddr äna schinet .
Auertisti captiuitateni iacob . Ha-
best däna geuuendet dines Hutes el-
lendunga . Föne dero Paulus cblt.
Video legem carms me^ repagxan-
TEM LEGI MENTIS ME^ . ET CAPTIVVM
ME DVCEMEM IN LEGE PECCATI QVJE EST
IN MEMBRis MEis (ih kcsieho minis li-
cbamin 6a uuider^brechinta minis
muotis eo unde sieho sia mih fuörin
eilenden an dero eo dero sündo diu
an minen liden ist) . Vuannan cham
diu lex peccati in membra (ea sundo
an die lide)? Föoe dero erestum
transgressione (adämis überstephi-
do) . Der exterior homo (üzzero
mönnisco) ne uurde ni6mer uufder«
hörig sinemo herren interiori homini
(demo innirin menniscin) . übe er
ne uuärc uuorden 6reron uuiderhö-
rig sinemo herren unde sinemo ske-
pfen. So lex membrorum (dero
lide ea) gerichet . unde si menniscen
goziehet in peccatum (ze sundon) .
so ist er captiuus (eilende) . f6ne
dero captiuitate (ellendi) löset in
cimiSTvs . mit sinero remissione
(antlt\zido) . Also iz sär nAh chit.
Remisisti iniquilatem plebis tuaj .
Habest fergöbeo daz ünreht dines
fölches .
*) Operuisti omnia peccata eorum .
Pedahtost alle iro sunda . ne uuol-
tost . sie fore ougon hüben .
Miligasti omnera irara tuam . Ha-
best din zorn al ze mämmendi be-
uuendet.
Auertisti ab ira indignationis tuae .
hoc est auersus es ab ira indignatio-
nis tua3 . Hübest dih keloübet dero
übolgi dines zörnes .
Conuerte nos deus salutaris no-
ster . So tuö du Got unser hültare .
bechere unsih .
El auerte iram -) tuam a nobis .
Vnde uuendc dina abolgi föne uns .
Non in aeternum irasceris nobis .
neque extendes iram tuam . a gene-
ratione in generatione^) . Du ne bil-
1) du. Seh.
2) viam. Seh.
generationem. Seh.
*) S. 310.
304
gesl dih nieht in 6uua ze uns . noh
du ne recchest din zörn . föne ge-
bürte ze geburte . Diu ßrera genera-
lio (chünhafti) uuart ferlorn diu före
CHRISTO uuas . diu dära näh chümet .
diu uuirt kehälten per baptismum
(mit dero toüfi) .
Dens tu conuertens uiuificabis
nos . Du trübten ünsih pecherende^)
mit dinero lädungo . irchicchest un-
sih. Föne dir fliehente uuendest
du unsih ze dir . unde gehaltest ün-
sih.
Et plebs tua laetabitur in te . Vnde
an dir freuuet sih din folg . nals an
imo selbemo.
Ostende nobis domine misericor-
diam tuam . et salutare tuum da no-
bis . Oüge uns trübten dina gnäda .
unde gib uns christvm dinen häl-
täre. Nieht ein in carne ze gese-
henne nube in diuinitate (an dero
Göteheite) . näh dien geheizzen .
quoniam uidebimus eum sicuti est
(daz uuir in gesehen sulin also er
getan ist) .
Audiam quid loquatur in me do-
minus deus . Ih kehöre mir . uuaz
in mir spreche trübten Got . Stre-
pitus mundi (chläffot dirro uuerlte)
ne tuö^mir ünstilli . nube ih muozze
fernemen . uuaz spiritus sanctus (der
heiligo geist) mir säge .
Quoniam loquetur pacem in ple-
bem suam . et super sanctos suos .
et in eos qui conuertunlur ad ipsum .
Vuanda er geheizzet frido an sine-
mo Hüte . unde an sinen heiligon .
unde an dien die sih cherent ze imo .
*) Vuanne chumet der? Quando
corporale hoc induet incorruptio-
nem . et mortale hoc inmortalita-
tem (danne diz lichamhaftiga an sih
legit unlichamhafli unde diz tödiga
an sih legit üntödigi 2) . Ne laz dih
is pelängen Christiane . hier habest
du uuig . hier sölst du fehten . döret
sölt du räuuen .
Verumtaraen prope timentes eum
salutare ipsius . ut inhabitet gloria
in terra noslra. Aber doh schinet
sin^) hältare in carne (in fleisce) .
säment dien in fürhtenten . apud iu-
deos (under iüdon) uuirdet er ge-
börn . daz in ünsermo lande diu
guöllicbi büe . säment uns . uuir ieo
sine uuären .
**) Misericordia et ueritas occur-
rerunt sibi. Vuär unde gnäda be-
chämen einwanderen . Gentes (liete)
unde iudei chämen ze einero gelou-
bo. Gentibus (tietin) ist iz miseri-
cordia (kenada) . iudeis (iüdon) ist
iz ueritas (uuär) . Aide ueritas üe-
teris testamenti (daz uuär dero al-
tun 60) gehillet misericordiae noui
') becherende. Seh.
2) (Uuanne — todigu — ). Seh.
siu. Seh.
*) S. 311. **) S. CLXXIl.
305
lestamenti (dero genado deio niii-
uuin eo) .
Justitia et pax osculala; sunt . Reht
unde frido chüston sih . Siö uuüren
ieo friünden . Dar iuslilia (reht)
ist . dar ist pax (frido) . Daz ziehet
ze fride . ut non facias alii quod tibi
non uis (daz du andirrao ne tiioiesl
daz du dir selbemo ne uuellesl) .
Intuuerest du daz . so habest du pa-
cem (den frido) gesciehet.
Veritas de terra orta est . et iusti-
cia de ca?lo prospexit. Ciiristvs
uuärd keborn föne maria . unde be-
diü irsäh ünsih reht föne himele .
Föne cajiesli gratia (hirailisciro ge-
nddo) uuürden uuir iusliOcali (ge-
reblhüfligol) . do ciiristvs hära
cham . Oüh chümet uudr föne erdo .
so raennisco ueram confessionem
(uuArra pigiht ^ luöt . unde demo
folget daz himelsca reht . uuanda
dannan uuirt er iustificatus (reht-
haft) . So gescah demo publicano
(demo ofTen-si'indäre) . der sih nam-
da peccatorem (suntshafliu) .
Etenim dominus dabit suauita-
tem . et terra nostra dabit fructum
suura. Ze uuare Got kibet suozzi
des rehtes . er getuot unsih kelüstige
des pezzeren .
Et terra nostra dabit fructum su-
um . Vnde dannan berent iro uuuö-
char iinseriü geieiide . Er geuuisot
i'inserro herzon . dannan beginnen
uuir uuöla tuön.
*) Justitia ante eum ambulabit . et
ponet in uia gressus suos. Reht
kitföre. V'uelez? pocnitentia (riü-
uua) unde confessio (bigiht) . dan-
nan cheret er sine genge an den
uueg . der ze unseren herzon leitet.
So söl man parare uiam doraino (gd-
riuuin uuek Göte^) .
PSALMIS LXXXV.
ORATIO DAVID.
Christvs ist dauid . er ist Caput «ec-
clesiaj (hoiibit chrislenheite) pediü
ist diz kebet iro . sämcnt imo .
Inclina domine avrem tvam et
exavdi me . qvoniam egenvs et inops
svM EGO . Heide truhten ze mir din
öra . uuanda ih türftig unde arm bin .
Ih bechenno ^) uuieo dürftig ih din
bin . föne diu uuile ih trüuuen daz
du mih kehörest. Der sih ze imo
selbemo fersiehet . den ne gehörest
du.
Custodi animam raeam . quoniam
sanctus sum. Fehnöte"») mina sela
fore scandalis (uuerron) före temp-
tationibus (bichörungon) . uuanda
ih heiligh pin . Vuer mag daz che-
•) (uuara pigith). Seh,
2) (garl ualn — ). Seh.
0 S. 312.
3) pechenno. Seh.
-*) Pehuola. Seh.
HI. Band.
20
306
den äne christvs? Sine lide che-
dent iz oüh . uuanda si6 geheiligot
sint föne irao .
Saluum fac seruum tuum deus
meus sperantem in te . Kehält di-
nen scäigh ^) Got an dih kedingen-
ten^). Heiligen föne diu . uuanda
er diemuöte ist . unde an dih . ke-
dlngel.
Miserere mihi domine quoniara ad
fe clamaui tota die . Cnäda mir
hörro . uuanda ih ze dir hareta den
tag allen . In allen ziten hareta ih
ze dir . uuanda in allen ziten ligent
mir pressurae (fressa) äna . noh iro
ne gebristet mir . unz in ende dirro
uuerlte . Vnus homo unum corpus
CHRISTI ( ein raennisco allis einer .
ßinwlicchamo christis^) uueret usque
in finem sseculi (unz an ende uuerl- j
te) . Des lide sint sümeliche üzer
dero nöte . die er häreton . süme-
liche sint nu ^) dar inne . die nu hä-
rent . So chöment noh dar in diß
dänne härent . so uueret clamor tota
die . id est toto tempore (diz hären
allin dag daz chit alle zite) . In
finem ^) temporis (an ende dis zitis)
zegant clamor (daz hären) . unde
pressurae (die fressa) .
Jocunda animara serui tui . quo-
niam ad te domine animam meam
leuaui . Keuuünnesamo dtnes scal-
ches sela . uuanda ih huöb siä üf ze
dir. *) Hier nidere ist amaritudo
(un#suozzi) . dar in höhi ist iocun-
ditas (uuünnesam) . föne diu huöb
ih siä dära. Du bist der höhesto .
der dih minnot . der höhet rehto
sin sela . unde findet uuünna .
Quoniam tu domine suauis ac
mitis. Vuanda du trübten beidiu
bist . ioh suözze ad tollendam ama-
ritudinem (hina ze n6menne pitteri) .
ioh mämmende ad sustinendos pec-
catores (ze bittinne dero sundigon),
Suözze demo • der auwdib pelot ex
Corde (föne herzen) . mämmende
demo . der beton beginnet . unde in
sine gedancha des irrent . unde du
doh pitest uuänne er sin herza ge-
stäte . lütter gebet ze tuönne . Vue-
lih mennisco näme des uuära . der
mit imo begondi chöson . übe der
diä uuila sih fürder cherti . unde er
mit ändermo chösoti? Vuieo un-
semfte doh daz si . daz iSmännes ke-
danch in_gebete stäte si . daz oügla
dauid do er chad . Qvoniam invem
COR MEVM . VT ORAREM AD TE (uuauda
ih fant min herza daz ih peton muösi
ze dir). Er chäd sih finden sin
herza . sämo so iz sitig uuäre flie-
hen'^) föne imo .
') scalg. Seh.
3) gedingenten. Seh.
8; C— lichamo — ). Seh.
^) nun. Seh.
*) fine. Seh.
6) fliehen. Seh.
*) S. 313.
=*
30*3
Et muItsB misericordise . Vnde filo
genädig. Niöht ein genädig . nube
filo ^) genädig . Vueino?
Omnibus inuocantibus te . A'llen
dih ze inladonten. Vuanda diö dih
umbe ißbt anderes ana härent . die
ne harent dir noh die ne eiscont
dih . nube daz siS minnont . Der
ioh pitet uitam filio suo (libis biSr
sinerao süne) . unde in Got ne gehö-
ret . unde er danne chit . iä bat ih
Got cuötero dingo . ziu ne gehörta
er mib? uuaz uußiz er? Vuaz übe
irao ne tohta ze lebenne . nie er är-
gero ne uuürde? Ne uuas danne
consiliura'dei (Gotes rat) bezzera .
danne hominis (männis) . Pediü
bite des . des er dir ünne . täte sin
selbes . daz kehöret er gernöst .
Auribus infige domine orationem
meara . et iniende uoci deprecatio-
nis me» . LAs_in fästo truhten rain
gebet in dinen öron . unde höre ze
dero stimme minero fleho . *) Dero
ze^uuöio 2) uueret den Got kerno .
der slna legem fasto haltet in sinemo
herzen .
In die tribulationis mese claraaui
ad te . quia exaudisti me. An de-
mo tage minero nöte häreta ih ze
dir . uuanda du gehörtost mib . **)
Daz chit . du gehörtost mih . uuanda
0 filio. Seh.
2) zeuueio (zweio bis duobus). Seh.
3) so uuellen. Seh, — Die vier lelzten
buehstaben sind aber in der handschrift
ih hareta ze dir. Alle unsere dies
(taga) . sint uns dies tribulationis
(taga arbeite) . quia quamdiu sumus
in corpore peregrinamur a domino
(uuanda al die uuila so uuir in demo
llchamin pin . so uuellen uuir gcel-
lindot föne Gote^) . Vbe oüb hier
ißman ajterna bona (euuigiü guöt)
haben mabli . unde er faciem domini
(Golis änasiüne) gesehen ne solli .
uuaz uuüre danne daz ergeuuünnen
häbeli . uuider demo daz er ferlörn
habeti? Vuer mähli sib dos fertrö-
sten? Vbe oüh solcher ieman ist .
der ne ist niöht amalor dei (Gotes
minnAre) . der ne uueiz nieht sinero
peregrinationis (ellendi) . Hi'ige diira
horao (mennisco) . hi'ige dära . unde
nieht ne si dir liSpsam äne sina äna-
siht.
Non est similis tui in diis domine.
Din ne ist kelicher trübten under
anderen Goten . die gentium (dero
dieto) Göta heizent '^) die dir häbent
oculos et non uident . aures et non
audiunt (ougen unde ne sehent ören
unde ne hörent) .
Et non est secundum opera tua.
Vnde näh dinen uuerchen ne ist iro
ne^hein. Dir gelicho ne uuerchot
iro ne^hein. Du täte himel unde
erda . uuaz taten sie?
dureh einen darunter gesetzten strich
als fehlerhaft bezeiehnet.
'*) hcizzent. Seh.
0 S. 314. **) S. CLXXin.
20
308
Omnes gentes quascumque fecisti
uenient . et adorabunt coram te do-
mine . Alle diete so uuieo mänige
dii täte . die chöment unde betont
fore dir . Daz sehen uuir nü irgän-
gen.
Et glorificabunt nomen tuuni .
quoniam magnus es tu . et faciens
niirabilia tu es deus solus. Vnde
guöUicbont sie dib . uuanda du Got
eino michel bist ^) . unde eino uuün-
dertuüst. Also du eino Got pist .
so bist du oüh eino michel . unde
uuiinder tuönde. Magorum signa
(dero goüclero zeichin) sint liikkiü
unde ünnuziü . dar ueritas (uuarheit)
dna ist unde utilitas (nuzzeheit).
diu sint solius dei (Goles einis) .
*) Deduc rae domine in uia lua .
et ambulabo in ueritale tua . Leite
mih an christo der uia (uueg) ist .
so gän ih an dinero uuarheite diu
aber christvs ist . Di6 aber catho-
lici (rebt^folgic) sint . die gänt in uia
(in uuege) . Vbe diö Got leitet . unde
sie geleret^) keuuäro gän . so gänt
sie in ueritate (inwUuarbeite) unde
gant an imo ze imo .
Jocundetur cor meuni ut timeat
nomen tuum . Min herza uuerde so
geuuünnesamot föne spe (gedingi) .
daz iz ieo doh furhte dinen namen .
unde ih under dinen ze^uuisken ke-
halten uuerde .
Confitebor tibi doraine deus meus
in toto corde meo . et glorificabo no-
men tuum in aiternum . quoniam mi-
serioordia tua magna est super me .
et cruisli animam meam ex inferno
inferiori . Ih iieho dir trübten Got
miner in allemo minemo herzen .
unde guöllichon dinen nämen in
euua . uuanda din gnada michel ist
an mir . an diu . daz du min sela ir-
löstost . föne dero niderun hello.
Vbe diu obera infernus (hella) ist .
dar animae iustorum (dero rehlon
sela) räuueton före aduentu christi
(christis chünfte) so ist inferior (diu
öbira^) . dar tormenta impiorura
(diu uuizze dero uuirsiston) uuären .
unde noh sint föne demo chit cor-
pus CHRISTI (christis lichamo) . ha-
best du mih irlöset. Des ne mag
imo nieman föUun gedänchon .
Deus iniqui insurrexerunt super
me . ü'nrehte iudei nanton mih
ana"^) Got.
Et sinagoga potentium i. super-
borum . quaesierunt animam meam .
Vnde übermuötero mänigi suöhton
mina sela . ze ubele nals ze guöte .
Et non proposuerunt te in con-
spectu suo . Vnde din ne täten si6
') pist. Seh.
-) kelerel. Seh.
^) (diu nidera). Seh.
4) an. Seh.
*) S. 315.
309
unära an mir dinemo süne. Non
proposuerunt . Daz chit . iion intcl-
lexerunt doum (si ne bichuaton Go-
tes niöht) . iit boniini parcerent (daz
sie iiK^nnisciii libin) .
Et lu düiiiine deus miserator et
iniscricors paciens et inultum mise-
ricors et uerax . respice in mc . et
miserere mei . Vnde du herro Got
fater sceinarc gnddon unde arme*
herzen gedültigerunde iobfilo ärrae#
berzer . unde dinero gebcizzo geuud-
rer . tuO min uuära . unde gendda
mir.
*) Da iraperiura puero tuo . Vuere
dinen gebeiz unde gib mir dinemo
chinde geuualt so tempus iudicii
(daz zit ürleildo) cbome . Du ge-
biezze mit minemo munde . Pater
NON IVDICAT QVEMQVAM SED IVDICIVM
oMNE DEDiT FiLio (der fatcr ne über*
leilit nieraannin er gab daz urteil al
demo süne) .
Et saluuni fac filium ancillaj tuaj .
Vnde gebalt dinero diüuue sün . diu
ze dinemo böten cbad. Ecce an-
CILtA DOMINI . FIAT MIUI SECVNDVM VER-
BVM TvvM (sib nob ib pin Gotes diu
nab dinemo Arinde so bescebe mir) .
kebalt dinen sün . unde iro sün .
Dinen in forma dei (in Gotes pilde) .
unde iro in forma serui . Cbid oüb
du cbristiane . Da imperivm pvero
Tvo (kib dinemo cbinde geunalt) .
uuanda seruis (scalcbin) süs kebßiz-
zen ist. Sedebitis et vos svper se-
DES DVODECIM . IVDICANTES DVODECIM
tribvs isRAOEL (ir sizzent oüb üffen
zeuuelfstuölin . zcuuelf cbümberrun
israbelis ze irteilenne) . Cbid oüb
nob . SaLVVM FAC FILIVM AACILL.E TVM
(kebalt dinero diüuue sun) . Vuan-
da du bist filius «ecclesiaj (ebristin-
beite sun) .
Fac mecum Signum in bono. Duo
an mir zeicben ze guöle . Resurrec-
tio (min ürstende) si signura deita-
tis mea; (uuort* zeicben rainero Go-
tebeite 0 daz sie dannan geloübig
uuerden . unde oüb sie in bono fidei
sua3 (an demo guote iro geloubo)
irstäiiden .
Vt uideant qui me oderunt . et
confuiulantiir . quoniara tu domine
adiuuasli nie et consolatus es me.
Daz die geseben diö mih bazzent
daz du mir hülfe . unde du mib trO-
stost . unde sie sib scämeen nals in
iudicio.
**) PSALMUS LXXXVI.
IN EINEM FILIIS CHORE INTELI.ECTVS
DAVID.
Cbristianis ist diser psalraus kesun-
gener . daz sie in disen tabernaculis
(kezeltin) die öberun bürg pecben-
') (— Gotheite). Seh.
*) S. 316. **) S. CLXXIV.
310
nen unde minnoien . unde sie ^) dära
laugee -) . dära sie geladot sint .
Fv.NDAMEMA EIVS IJi MONTIBVS SANC-
Tis. I'ro fuodamenta sint keleget
an heiligen bergen . *) prophetis et
apostolis . CimiSTVs ist selbo funda-
mentuni supern« ciuitatis (uuerti-
gun bürg) . Also iz cbit. Fvxda-
MEKTVM ALIVD NEMO POTEST POKERE
PR^TER ID QVOD POSITVM EST . QVOD
EST cHRisTvs lEsvs (audeF fundiment
ne mag' nieman lekkin äna daz ieo
gelegit Ullas daz ist Christ der hal-
tinto 3) . Er ist fundamenlum . sie
sint fundamenia . Pediu ist er fun-
damentuni fundamentorum (fundi-
ment aliero fundemendo) . also er
ist sanctus sanctorum (heiligo aliero
heiligon) .
Diligit dominus portas syon super
omnia tabernacula iacob . Dero ci-
uitatis portas rainnot christvs mer .
danne alle hereberga dero irdiscun
ierusaleni . diu imaganäria '^) (pil-
därra) uuas dero himelescun ^) .
Vuele sint die portae . äne die ouh
fundamenta sint? apostoli sint iz
unde propbeta?. Iro auctoritas tre-
get ünsera infirmitatem (uueichi) .
pediu sint sie fundamenta . per eos
(durh sie) chömen uuir ad deura
(ze Göte) . bediü sint sie portae.
Gloriosa dicta sunt de te ciuilas
dei . KuöUichiü ^) ding sint kesäget
föne dir Götes purg. Vueliu sint
daz?
Memor ero raab etbabilonis scien-
tibus te . Daz sint diu . daz ih Got
irhügo raab . unde babilonis . in raih
pechennenten . Ih tuön daz sie niih
pechennent. Raab unde babilou
unde alle gentiles (heidene) kesä-
menon ih dar in . des uuirt siü guöl-
lih.
Ecce alienigenae et tyrus et populus
ffithiopum hi fuerunt illic . Sih iro
guöllichi . Fremede . so tyrus ist dar
bi iudeis . unde aethiopes ferro föne
iudeis . die uuären dar. Vuären .
uuanda iz Gote preteritum (irgan-
gen) ist . noh chöment . uuanda iz
uns futurum (chunftig) ist .
Mater syon dicet homo . Sin muö-
ter synagoga (diu gezögena) chit
irao mennisco si ne bechennet ^) in
Göt.
Et homo natus est in ea. Vnde
des ne ist loügen . er uuard dar inne
mennisco gebörn.
Ipse fundauit eam altissimus . Er
selbo der höhesto stifta siä . Er
stifta sina muöter synagogam ante
mundi constitutionem (fore uuerlt
sliftido). Vuer uueiz daz?
') si. Seh.
-) langoe. Seh.
3) (andir etc.). Seh,
^) imaginaria. Seh.
*) himeliscun. Seh.
^) kuoliehiu. Seh.
') bechennenl. Seh.
*) S. 317.
811
*) Dominus narrauit in scripturis
populoruni . et priDcipum horum
qui fiierunt in ea. Chbistvs selbo
sageta iz so uuesen gescriben . an
diön shriften dero iudciscon liüto .
unde in di6n scriften d6ro hßreston .
die in dero synagoga uuären . so
raoyses uuas unde propheta;. Also
iz chit ^) . Et incipiens a moysk et
OMMBVS PROPHETIS IIVTERPRETABATVR
ILLIS SCRIPTVRAS DE OMMBVS . QVA-. DE
IPSO KRAM (unde ir äna fähende ze
moise unde ze allen uuissägon rahta
er in scrifte föne allen diu föne iino
uuAren-).
Sicut Ixtantium omniura babitatio
in te . Also dero di6 frö sint . so
ist iro allero uuesen dar . in^dero
caelesti (himilscun) ierusalem . Dar
ist diu freuui . d6ro niSmer ne ge-
uolget üufreuui .
PSALMÜS LXXXVII.
CAMICVM PSALMI FILIIS CHORE . I\ FI-
KEM PRO AMALEG^) . I. pro CUORO
AD RESPO.NDENDVM . IJiTELLECTVS
EMAN . I. FRATRIS EIVS ISRAUELIT^E .
Filiis crucis (chrucis chindin) uuirt
nu gesungen unobe diö cbörmanigi .
daz si si gägenuuerte ze änluuür-
<) chid. Seh.
2) (— fahcne — ).
'') Amalech. Seh.
tenne"*). Daz ist diu fernüraest ^)
sines israbelitesken bruöder. Passio
domiüi (Gutes marlia) uuirt bi6r
gesungen mit demo sänge uuirt ke-
mänot Chorus martyrum ad respon-
dendum (ze antuuurtenne) . Vuiöo?
Also iohannes^) chit. Sicvx curi-
STVS PRO NOBIS ANl^IAM SVAM POSVIT .
ITA ET NOS DEBEMVS ANIMAS PRO FRA-
TRiBvs PONERE (also umbc unsih din
Üb liöz also sulin uuir den.lib lazzin
umbe unsere bruödera) . Daz hßiz-
zet respondere (äntuuurten) . Sie
sint emün . sie geuuerdeta er heiz-
zen fratres eins (sine bruödera) .
Sie sint israhelitae in quibus dolus
non est (Gotes änascouuin an dien
lastir ne ist) .
Domine devs salvtis mee in die
CLAMAVi et nocte coram te . Truh-
ten Got minero heili in prosperis et
in aduersis (in uuOlon unde in uuO-
uuon) häreta ih ze dir. Daz sint
uerba (uuort) christi secundumfor-
mam serui (nah scalchis pilde) .
Intret in conspectu tua oratio
raea . Min gebet chome füre dih .
**) Inclina aurera luam ad pre-
cem meani . Heide din öra ze mi-
nero digi. Diu ze#uuöi sint ein .
***) Quia est replela malis anima
mea. Vuanda min sela irfullet ist .
Seh.
4) anluurtcnne. Seh.
5) die fcrnuraefl. Seh.
C) Jobannis. Seh.
*) S. 318. **) S. 319. ***) S. CLXXV
5 f
319
malis (mit leidin). Vuelen? nals
Dero du noh 2) ne irhügest . uuanda
peccalis (mit sundon) . nube dolore
noh iro zit ne ist ze irstänne. Min
(mit sere) . unde tristitia (mit üu-
zit|ist aber sär tertia die (an demo
frouui) .
dritten tage) . Pediu ne bin ih än-
Et uita raea inferno appropinqua-
deren gelih irslägenen unde begra-
uit. Vnde min lib ist kenähet dero
benen. Ziu heizzent aber mortui
hello . Daz ist also er chad . Tri-
dormiertes (tote släfinde)? Ane
STIS EST ANIMA MEA VSQVE AD MOR-
daz sie iruuächen suln . in resurrec-
TEM (min sela ist ünfro unzin an din
tione (an ürstende) .
töd).
Et ipsi de manu tua expulsi sunt.
Estimalus sum cum descendenti-
Vnde ^) sie sint daz . des sie mih zi-
businlacum. Föne iudeis pin ih
gen . Sie sint täna gestözzen föne
peszelet säment änderen sündigen
demo adiutorio manus tuae (helfo
in dia hellegruoba färenten .
dinero hende) . Sie sint helfelöse .
Factus sum 1. estimatus sum . si-
nals ih . quia foderunt foueara et in-
cut horao sine adiutorio . Ih uuard
ciderunt in eam (uuanda sie gruöbin
keähtot also helfelos mennisco . So
gruoba unde fielin dar in) .
uuieo min fäter säment mir uuäre .
Posuerunt me in lacu infimo . Sie
der mir duodecim legiones (zuelf
sazton mih iuwdero nideroston gruö-
scdra ^ angelorum gäbe ze helfo .
bo . Daz ist miseria (uuenicheit) .
übe ih uuolti.
Sie uuandon mih uuesen einen dero
Inter mortuos liber. Selbuuälli-
uuenegöston.
ger eino under töten. Vuanda ne-
*) In tenebrosis et in umbra mor-
hein änderer ne uuas potestatem
tis . Vnder finstren . unde dien . die
habens ponendi animam suam . et
iuwtödes scätue sint. also die sint .
iterum sumendi eam (keuuält ha-
an dien impietas (daz ärgesta übil)
binde sinin lib ze lazzenne . unde
richesot. Dien geliehen ähtolon sie
aber uuider ze nemenne) .
mih .
Tanquam uulnerati dormientes in
In me confirmata est ira tua . Din
sepulchro . Vnde uuard ih keähtot
äbolgi uuas kefestenot an mir. Du
also ändere irslagene die in^demo
bäbetost dih keeinot dines zornes
grabe släfent .
uuider mir uuändon sie . unde ih
Quorum non merainisti adhuc .
föne diu solti liden mortem (tod) .
») (zuelf scarae). Seh.
3) Und. Seh.
2) no. Seh.
*) S. 320.
313
unde ioh mortem crucis (chrucis
scänt*töd).
Et omnes suspensiones . i. comi-
nationes luas induxisli super me .
Vnde alle die dröiiuim dero passio-
nis (raartro 0 • nah dien uuorten
dero prophetarum . l6getost du üfen
raih. Pediü uuändon siö dih mir
irbülgenen.
Longe fecisti notos nieos a rae .
loh raine chunden mine discipulos^)
ti\le du fliehen in minero passione
(martro^) .
Posuerun t me abominalionem sibi .
Sie h'idsamoton raih . nals sie . nube
iudei . insultando (huondo) unde
genu flectendo (chniuuuendo) . unde
cbedendo . Vvau qvi destrvit tem-
PLV3I DEI . ET IN TRIDVO ILLVD REEDI-
FiCAT (uuar irhanget der daz Gotes
hus slörit unde iz in^drin tägin also
gezimberot) .
Traditus sum et non egrediebar .
Ih uuard föne iuda hina gegeben .
umbe daz ne ougta ih ieo doh ^) uuer
ih uuäre. Mina diuinilalem (Gote-
heit) ne irbärela ih .
Oculi mei infirraati sunt pra3 ino-
pia . Föne demo zädele uuurden
sieh miniu ougen . mine discipuli .
niiniu clariora raerabra . et eminen-
tiora (zorfterin lide unde bürÜche-
rin) . Sie uu;\rcn des uubaid . daz
ih mina diuinitulem (GoteheiP) ne
sceinda .
Clamaui ad tc domine. In crucc
hangendo häreta ihzedirsus. Ne
STATVAS ILLIS HOC l>ECCATVM (ue Uuiz
in diz ze sundon) .
Tota die expandi ad te manus
meas . Alle zite fcrrähta ih mine
hcnde ze dir in^guöten uuerchen .
üiu uuerch sAhen iudei . diu solton
sie bezzeron . Daz latin siü übe sie
mortui (tod) ne uuArin . föne diu chit
izhara n;\h.
*) Numquid morluis facies mira-
bilia? Tuöst du töten fore uuun-
der? Vuaz hilfet sie iz? Ne sint diö
tot . die noh föne miraculis obsti-
nato corde (zeichinin mit ferhartemo
herzin) ne uuellen creduli (kelou-
bic) uuerden .
Aut medici suscitabunt . et confi-
tebuntur tibi? Aide sint doh eine
medici (ärzate) so guöte doh sie le-
ben den helfen . daz sie töte erchic-
chen? unde die dir dänchoen?
Nunquid narrabit aliquis in sepul-
chro . s. iacentibus misericordiam
tuam et veritatem luam in perditio-
nem '') ? Saget ieman in^grabe unde
in^ferlornissido ligenden dina gena-
da . unde dina uuärheit? Die prae-
') (raartiro). Seh.
-) discipulos (iungerin). Seh.
3) (martiro). Seh.
^) do. Seh.
') Ueber dem ersten «e» ein punkt.
"} perditione. Seh.
*) S. 321.
314
destioati ne sint ad uitam ffiternam
(fore beneimet ne sint ze euuigemo
libe) . noh die des uuerd ne sint . daz
sie pater si trahens ad filium (dirfa-
ter ziehende ze sinimo siine^) . uuan-
da die in sepulchro (in grabo) ligent
unde in perditione (in flilornissido) .
uuaz mag man dien gesagen? Vnge-
loubig sela ist in perditione . unde
iro lichamo ist iro grab . Vuer mag
iro ieht kuötes kesagen?
Numquid cognoscentur in lene-
bris mirabilia tua . et iuslitia tua in
terra obliuionis? Mügen diniu uuün-
der bechennet uuerden in tenebris
(in finstrinon) so peccatores (die
sündigen) sint . aide din reht in un-
gehühtigemo lande . so die sint . die
Gutes irgezzen häbent?
*) Et ego ad te doraine clamaui .
Vnde bediü bäreta ih ouh ze dir .
chit CHRiSTVS ex uoce corporis sui
(föne dero stimmo sinis lichamin) .
Ziu chit iz et ego (unde ih) . Ane
föne diu quia fuimus et nos aliquan-
do natura fiiii irsB (uuanda uuir
uuarin ouh iü in alter irbolgeni sune
föne anaburte) . unde unsih gralia
föne incredulis (sidor Goles keuäda
föne dien ungeloubigen) keskeiden
habet.
Et raane oratio mea praeueniet te .
Vnde in morgen daz chit hina uuör-
denen tenebris inGdelitatis (dien
') ( — sinemo — ). Seh.
*) S. CLXXVI. **) S. 322.
finstrinon ungeloubigi) . so uuieo
noh der heitero tag chomen ne si .
an demo uuir dih kesehen facie ad
faciem (ze änasihte) füreuangot dih
doh min gebet . uuanda nu ist tem-
pus orationis (zit kebelis) . danne
ist lempus laudationis (zit lobis) .
**) Vt quid domine repellis ora-
tionem meam ? Ziu trübten uuider-
slähest du min gebet? Ziu üfslägost
du diä säligheit dero uuir biten?
Auertis faciem tuam ame? Ziu
uuendest du din anasiüne föne mir .
daz du mih ne uuereiest minero
belo? Tuost du iz föne diu . daz
du ouh mit diu unsih pezzeroiest?
Inops ego sum . Ih pin arm . ih
din secclesia (christenheil) uuanda
ih peregrina (nu in eilende) des lido
esuriem unde sitim (hunger unde
durst) . des ih in patria (heim ch6-
meniü) noh keuuünno saluritalem
(seti) .
Et in laboribus a iuuentute mea .
Vnde inwarbeiten äl ennan föne mi-
nero lügende . Ih leid persecutio-
nem sid ih uuähsen begonda .
Exaltatus autem humiliatus sum
et conturbatus . Rebus prosperis
(mit främspuötin dingen) irböhter
ih din hüt . uuard ih sär föne aduer-
sis (uuider#uuärtigi) kenideret unde
getruöbet.
In me transierunt irae tuae. An
315
mir ferfuören diniu zorn . Doh 0
siu cbämin . sie ne uuereton. Aber
föne infideli (demo ungeloubigin)
ist kescriben . Ira dei manet svper
EVM (Gotes äbolgi uuanel üffen imo) .
Et terrorcs tili conliirbauerunt
me . Vnde dine briitina getruöbton -)
mib . so daz ib ieo in^förbtou uuas .
Circumdederuiit me sicut aqua.
Sie i'imbefiengen mib also uuazzer .
so filo uuas iro.
Tota die circumdederunt rae si-
mul . In allen zllen umbefiöngen
mib säraent . terrores iudicii tui (di-
nero urtöildo brütti) . Ne^bßin min
lid ne uuas iro üzzenan .
Elongasti a me amicum et pro-
ximum . et notos meos a miseria .
Friunt unde cbünneling unde cbun-
den täte du ferro föne mir . Sie fluö-
hen föne minero uuenegbeite 0 • daz
si6 sia säment mir ne litin . Föne dien
cbit paulus. O.mnes me dereliqve-
RVNT . >0N ILLIS INPVTETVR (sie bü-
bent mib al ferlazzen daz ne uuerde
in geuuizzen) .
PSALMl'S LXXXVIII.
IJiTELLKCTVS ETUA> ISRAUEHT.E.
Ethan cbit robustus (chrC'ftiger) .
So uuelib israbelita (Gotes uuära-
nemo) uuiie robustus (cbereflic)
uuesen in domino (Göte) . desintel-
lectus (fernüraist •^) ist diser psal-
raus . Nu spricbet ethan .
*) MiSERICORDIAS TVAS DOMINE Ilf
^TERNVM CANTABO . In gcnerationcm
et generationem adnuntiabo uerita-
tem tuara in ore meo. Dine genAda
singo ib trübten ißmer . dar mite
sägo ib dina uuärheit uuerenta ^) in
minemo munde', dia du skeinest in
beiden geburten . iudeorum et gen-
tium .
Quoniam dixisli in .eternum mise-
ricordia aedificabitur . Vuanda du
cbäde min genAda uuirt kezimberol
in euua. Sölcbero misericordiae (ge-
nado) bin ib frö . föne dero singo ib .
diu euuig ist.
In caelis praeparabitur ueritas tua .
In sanclis prajdicaloribus (beiligen
bredidrin) uuirt kegäreuuet din uuar-
beit . Daz luut mib ouh singenten .
Disposui testamenlum electis meis .
Du cbade oüh. Ib^) peneimda mi-
nen , iruu6lilen 6rbescrift . Vueliu
ist daz? A'ne nouum teslaraentum
1) Do. Seh.
2) getruoblen. Seh.
3) uuenigheite. Seh.
•1) (fernumifl). Seh.
*) uuercnda. Seh.
«) in. Seh.
*) S. 323.
316
(diu niuuua beneimeda) . mit demo
uuir uuerden renouali a domino in
hereditatem quae est in caelo (irniü-
uuot föne Gole ze demo erbe daz in
hiraele ist ^) .
Juraui dauid seruo meo. Du
chäde oiib . Ih suuör minemo scäl-
che dauid . Vuieo ist der eid ketän?
sus suuör ih imo.
Vsque in aeternum pra?parabo se-
inen tuum. Vnz in euua gäreuuo ih
dinen sämen . daz ist christvs et
credentes in eo (unde die an in ge-
loübint) .
Et aedificabo in generatione et ge-
nerationem sedem tuara . Vnde ih
zimberon din gesäzze in alle gebur-
te. Hier ist kdisciü geburt . an
dero sizzet Got. Vuanda er rihtet
sia. Hära nah cbumet himilskiü.
an dero sizzet er aber uuanda er an
iro richesot. So uuerdent sie caeli
deum portando (hiraila Gut üffin trä-
gendo). Föne diu folget sär.
Confitebuntur caeli rairabilia tua
doraine . Diniu uuunder trübten sä-
gent die hiniela . I'ro selbero frebte
ne sagent sie . dib lobont sie .
Et ueritatem tuam in .«cclesia
sanctorura. Vnde dina uuarheit sa-
gent sie . iuwdero heiligon geserai-
ne^). *) So löuuont biraela . so
1) (— himile — ). Seh.
2) gescmini. Seh,
3) ( — seeinbari — ). Seh.
nezzent sie diu laut . diu guölen
uuuöcher bereut .
Quoniam quis in nubibus aequa-
bitur domino. Vuanda die uuarheit
sagent sie «ecclesiae sanctorura (dero
samenungo dero beihgon) . daz sie
chedent. Vuer uuirt Gote geeben*
mäzzüt in^uuülchenen? **) Sie sint
caeli propter fulgorem ueritatis (hi-
mela durh die scinbari uuärbeite^) .
sie sint nubes propter occulta car-
nis (uuölcben durh toügeni dis li-
chamin 4) . Vuer durh siebet nubes
(diu uuölcben) . Vuer uueiz ouh
uuaz^) in carne (in licbamin) los-
kee ? Ne uuas ouh christvs nubes ?
Ne uuas er carne teclus (in licbamin
bidecchit) . Vuelih dero nubium
(uuolcheno) uuas imo gelih?
Et quis similis erit deo in filiis
dei? Vnde uuer ist in Gotes sünen
Göte gelih? Daz sie sint per gra-
tiam (durch kenäda ^) . daz ist er
per naturam (durh änauuist).
Dens qui gloriGcatur in consilio
sanctorum . Er ist der Got . der ge-
guöUicbot uuirt in dero heiligon rate .
Iro rät ist credere in eum . cui non
possunt similes esse (an den geloü-
ben demo sie gelih ne mugen sin) .
Mit diu guollicbont sie in .
Magnus et terribilis in omnes qui
4) ( — des lichamin). Seh.
5) uuas. Seh.
6) (durh kenada). Seh.
0 S. 324.
0 S. CLXXVH.
31V
in tircuilu eius sunt . Micbeler unde
egelither über alle filios dei (Goles
chinl) . die unibe in sint . uuanda
siö imo nAbe siiit. Aide föne diu
unibe in . daz er ze ierusalera ist
nalus (kebörin) unde morluus (ir-
storbin) . unde sepultus (begrüben) .
unde resurgens (irstanden) . unde
gentes (diete) umbe gesezzen sint.'
Vnde er dar uuas de nube propria
intonans (uzzer sin selbis uuölcbene
toneronde) unde er aber alias nubes
(ändriü uuolcben) uz santa ad irri-
gandas in circuilu gsntes (ze genez-
zenne die diete al umbe die uuerlt).
Also er gehißz in passione (an dero
niärlro). Amodo videbitis filivm
nOMLNIS VEMENTEM IN NVBIIiVS C/ELl
(hinnanfi'ire so sehent ir menniscin
sun cbonienten in himil-uuölche-
nen) .
Dornine deus uirtulum quis simi-
lis tibi? Trübten Got dero tugedo .
uuer ist dir gelib? Dob andere tu-
gedig sin nais föne in selben ne sint
sie daz .
Polens es doraine et ueritas tua in
circuilu tuo . Du trübten bist rnäbtig
unde din uuärheit ist umbe dib. An
dir selberao bist dii mäblig föne dir
ist din uuarh6it an dißn anderen .
*) Tu dominaris potestatis 0 nia-
ris . So mablig pist du . daz du iob
uuallest dero mabte des nieres.
Vbe -) niare (mere) uuider iro uuär-
heile ^) sih pürela . daz ne dorfla in
uuegen . föne uuiu?
Motum aulem fluctuum eius tu rai-
tigas. Vuanda Aber du sine uuella
stillest . Perseculiones impiorum
(ablunga dero ärgiston) mezzost du .
Tu bumiliasti sicul uulneratum su-
porbuiu. Selben diabolum genider-
tost du . sämoso uulnere prostratum
(föne uuundün niderstrabtin) . Dero
er sib guöllicbota . die nAme du
iino.
Et in bracbio uirtutis tua; disper-
sisti inimicos luos . Vnde an dinero
chrefte ze Irlbe du dine fienda . iu-
deos unde persecutores (äbtera) .
Tui sunt caili et tua est terra.
Din sint die himela . föne dien diu
uuArheit regenot . din ist diu erda
diu dannan genezzet uuirdet. Aide
sus. Tui sunt ca;li (diu sint bimela"*)
in dien diabolus ricbeson uuolta .
din ist terra an dero iudei seuire
(sarf uuesen) uuolton uuider dir.
Orbera terra; et plenitudinem eius
tu fundasti . Den erdering . unde al
daz ddr inne ist . kefundaraenlotost
du . föne diu uuallest du iro unde
niehl ne gemugen sie uuider dir.
Aquilonem et mare tu creasli .
Daz nord . unde den mere gesciiofe
'J potcstales. Seh.
2) Umbe. Seh.
3) uuerheile. Seh.
4} (dien etc.). Seh.
*) S. 325.
318
du . So uuieo diabolus si in aqui-
loDC (nort«halb) also er chad . Ponam
SEDEM MEAM mAQViLONE (ih sezzo mi-
nin stuol nortshalb 9 • unde so uuieo
terapestas (tünist) si in mari . siü ne
geraugen doh nr^ht über dinen uuil-
len.
Tbabor . i. ueniens luraen (daz
chit lieht cbömende) . et hermon . i.
anatbema eius (daz chit sin feruuäz-
zini) . subauditur (daz meinit) dia-
boliO • itt nomine tuo exultabunt.
Monles syrie (sir^ländes perga) sinl^)
thabor et hermon . Montes (perga)
sint ouh die . dero lumen . i. fides
(lieht daz chit kloüba) föne christo
cbömende sie getuot renuntiare(fer-
sdchin) diabolo. Die freuuent sih
Got mit rehte in dinen näraen .
Tuumbrachiumcum potentia . Din
arm ist mahtig . ioh ad pugnandum
(ze fehtenne) ioh ad defendendum
(ze scirmenne) .
*) Firmetur manus tua . et exal-
tetur'i) dextera tua . Din hant fer-
müge sih ad depriraendura superbos
(ze ferdrucchenne die übermuötin) .
unde din zeseuua uuerde irhöhet ad
clarificandum humiles (ze irsraärinne
di6 diemuotin ^) .
Juslitia et iudicium preparatio se-
•) ( — minnin — ). Seh.
2) diaboli (liefela \ Seh.
3) di siut. Seh.
^) exultetur. Seh.
dis tusB . Reht unde gerihte sint
cäreuui dines sluöles . in nouissimo
die (an demo suöno tage) . Föne
diu sezzest du eine ad dexteram (ze
zesuuuun) . andere ad sinistram (ze
uuinstrun) . Vuieo aber nu?
Misericordia et ueritas praecedent
faciem tuam . Nu in-indes füre fa-
rent dina änasiht knada unde uuar-
heit. Misericordia quia deles pec-
cata . ueritas . quia sie promisisti
(kenäda uuanda du di^ sunda lili-
gost . uuarheit . uuanda du so gi-
hiezze) .
Beatus populus qui seit iubilatio-
nem. Sälig ist der liüt der dia uuün-
na uueiz . der daz irchennen chan .
uuieo ir sih dero zueio freuuen sol.
Domine in lumine uullus tui ara-
bulabunt 0 • Die daz uuizzen . diß
gant truhten in dinemo Höhte . Du
öffenost in iz .
Et in nomine tuo exultabunt tota
die. Vnde in dinen namen freuuent
sie sih in alle zite . Die sih so ne
freuuent die ne föUe slänt in iro fre-
uui.
Et in iustitia tua exaltabuntur.
Vnde in dinemo rehte uuerdent sie
irhöhet . nals in iro rehte ^) . ludei
uuolton suam iustitiam constituere
*) (ze irmanninne etc.). Seh.
6) ambulant. Seh.
7; rehtcn. Seh.
*) S. 326.
319
(iro selbero reht pistäten) . bediü ne
uuaren si6 iuslitiae dei subjecli (Go-
tes rehte ündirlän) . daz iruülta si6 .
*) Quia gloria uirtutis eorum tu
es . et in beneplacilo luo exaltabi-
tur cornu nostrum . Vuanda du bist
kuöUichi iro liigede . unde an dine-
mo filelieben 0 ciiristo uuirt irho-
bet unser hörn . Föne imo haben
uuir potestatera filii dei fieri (geuualt
Gotis sune uuerdin) .
Quia domini est assumplio nostra .
et sancli israhel regis noslri . Vuan-
da truhlenes ist unser änanemunga .
unde unseres chüninges israhelis
heiligen . Er näm an sih unsera
naturara (änaburt) . do er incarna-
lus (gelichamot) uuard . Tvnc lo-
CVTVS ES IN ASPECTV PILUS TVIS . Do
spräche du in änasihte ze dinen sü-
nen . **) Du täte dine prophetas
äna sehen in ueteri testamento (in
dero altun beneiraedo) . daz sie föne
CHRISTO föresägeton . F6ne diu heiz-
zen siö uidenles (gesöhente) . Et
dixisti . Vnde sus chade du föne
imo .
Posui adiutorium super potentem .
A'n den mähtigen sazta ih niina
helfa. Ih keleta in raahtigen mit
rainero helfo . Secundum formam
serui (nah derao scalchis pilde) be-
dorfta or belfo .
Et exaltaui electum de plebe mea .
Vnde höhen get6ta ih . den iruue-
lelen uzzer aliemo minemo liüle .
Inueni dauid seruum nieum . Ih
fant an imo dauid minen scälch .
Oleo sancto meo unxi eum . l'n
sälbota ih mit minemo heiligen sal-
be . Ih salbota in oleo exullationis .
prae participibus suis (mit olee frö-
uuelungo ferror danne andre sine
geteilen) .
Manus enim mea auxiliabitur ei .
etbrachium meum confortabit eum.
Min hant hilfet imo . min arm ster-
chet in .
Nihil proficiet inimicus in eo .
Niöht ne gemag imo der fient . noh
iudeus noh diabolus . Lidet er per-
seculionem (ähtunga) . daz tuot er
gerno .
Et filius iniquitatis non nocebit
eum . Noh iudas traditor (sin fer-
seläre) ne tärot imo . noh falsus te-
stis (lükker ürchundo) ne findet
sculde an imo.
Et concidam a facie eins inimicos
eins . Vnde sine fienda gesneiten ih
föne sinero anasihle . Ih ketuön sie
einzen gcloübige.
Et odienles eum in fugam conuer-
tam . Vnde inwflübt pechero ih . diö
in häzzent . Ih ketuön si6 fliehen .
unz sie ze imo gefliebent.
') Glelieben [ielien]. Seh.
*) S. CLXXVIII. **) 32";
3^0
Et ueritas raea et misericordia
mea cum ipso. Vnde min genäda
unde min uuärheit ist in imo . Skei-
nen ouh uuir genada . ut miserea-
mur raiserorum (daz uuir irbarmida
eigin derouuenegon) . minnoen uuär-
heit . ut non inique iudicemus (daz
uuir uuärheit irteilen) . So tuöndo
bildoen uuir in .
Et in nomine meo exaltabitur
cornu eins . Vnde in minen namen
uuirt irhöhet sin potenlia (geuualt) .
Also er selbo chit . Data est mihi
OMNIS POTESTAS IN C^LO ET IN TERRA
(mir ist kegeben al mahtigi in hiraile
unde in erdo) .
*) Et ponam in raari manum eins .
Vnde tuön in geuuallig in^demo
mere . hoc est dominabitur gentibus
(daz chit er heresot in dietin 0 •
Et in fluminibus dexteram eins.
Vnde tuön geuuältig sina zeseuuun
in dien ähon . Aha rinnent^) in den
mere . cupidi homines (kirige hüte)
ilent ze dero bitteri dirro uuerltc .
Alle uuerdent sie ieo doh imo ün-
dertän .
Ipse inuocabit me . pater mens es
tu . deus meus . et susceptor salutis
meae . et ego primogenitum ponam
illum . Er chit mir . fater min . Got
min . uuäraneraäre rainero heili .
unde uuända ih so bin . bediü eren
ih in . unde sezzo in ze^erestpornen .
Excelsum prae regibus terrae . Pür-
lichen fore allen chüningen uuanda
in betont omnes reges terrae (alle
chuninga dero erdo) .
In aeternum seruabo illi miseri-
cordiara meara . et testamentum me-
um fidele ipsi. Ih tuön imo iemer
genäda . unde min beneimeda ist
imo gelriüuuelih . uuanda er ist der
reht scüldigosto erbo mines riches .
imo habo ih iz mit triüuuon gehal-
ten.
Et ponam in saeculum saeculi se-
men eins . Vnde stäto ih sinen sä-
men jn euua. Semen eius (sin sa-
mo) sint sine coheredes (eben* er-
ben).
Et tronum eius sicut dies caeli.
Vnde sinen stuöl stäto ih . also die
tage des himeles . Dies terrae (dero
erde täga) sint unstate . uuanda eine
färent hina ändere chöment . aber
dies caeli (himilis taga) stant ze stete .
Si autem dereliquerint filii eius
legem raeam et in iudiciis meis non
ambulauerint. Si iuslitias meas pro-
fanauerint . et raandata raea non cu-
stodierint. Vbe aber siniu chint diu
filii sponsi (priüte chint ^) heizzent .
mina ea ferläzent . unde in minen
<) (-ir-). Seh.
2) rinnet. Seh.
^) (pruite chint). Seh.
*) S. 328.
3121
gerillten ne gant . unde miniu reht
inluuöret . mule miniu gebiH . ne be-
luiOtent .
*) Visitabo in uirga iniquitates eo-
rum ot in ucrberibus peccata eonim.
So andon ih iro unrebt . mit kerto .
unde iro sünda mit fdlon.
**) Misericordiani autcm meam
non dispergara ab eo . neque nocebo
in ueritate mea. Aber niina genAda
ne irflrro ib föne imo . nob ne laron
imo in minero uuarbeite . Diu uuar-
beit raines kebeizzes ne tarot imo .
uuanda ih imo an sinen cbinden ge-
nAda gebeizzen .
Neque profanabo testamentum
meum . et qute procedunt de labiis
meis non faciam irrita . Nub mina
bcneimeda ne ferraeiuo ih . unde
diu ih kespricho . diu ne intuueren
ih.
Semel iuraui in sancto meo . Ei-
nest suuör ih . daz ih keuuereta in
minemo heib'gen süne . do ib in bina
gab ad mortem pro peccatis omniura
(ze löde umbe allero manno sunda).
Si dauid mentiar . semen eius in
ailernum inanebit. Lügenare ne
uuirdo ^) ih dauidi . sin säiuo uueret
iemer. Sin samo sint die guöten .
föne dien der messis (arnot) iruuah-
setO • tles angeli messores (ärnera)
sint.
Et tronus eius sicut sol in con-
spectu meo . Vnde sin stuöl uuirdet
in minero gesihte also sunna . Jusli
(die rehtin) sint sin stuöl . an in
sizzet er. die skinent-') in futuro re-
gno sicut sol (in demo chünftigen
riebe also sunna) .
Et sicut luna perfecta in tetcr-
nuni . Vnde also iemer foUer mano .
In animo (in rauöle) uuerdent sie
perfecti sicut sol . in carne sicut luna
(folle also sunna in licbamin also
mAno) . Nals so disiü suinenta '*)
luna (niAnin) . nube so diu iemer
föll?..
Et testis in c*lo fidelis. Vnde sö-
lib luna . diu des iemer getriuuue
ürchunda si . uuider allen dien . die
resurrectionera carnis (urstende des
lichamen) loügenent.
Tu uero repulisti et spreuisti . et
distulisti Christum tuum . Vuära ist
uü daz alles chömen . daz du imo
gehiezze . Vuider dinen gebeizzen
habest du däna geslözzen . unde ge-
ünuuirdet . unde gefristet dinen ge-
uuiehlen . Vbe du iz dauidi gehiezze
föne demo unser ciiristvs cham .
den habest dii is intuueret . Er ist
föne sinemo süne äba demo riebe
gestozzen . ***) unde in flubt präbt .
unde in dero flühte geünuuird«^t .
föne filio (sune) gemini . Aber ün-
') uuurdo. Seh.
-) iruuasliet. Seh.
•*) siunent. Seh.
^) siunenla. Seh.
*) CLXXIX. **) S. 329. ***) 330.
HI. Band.
21
3^^
seren christvm hübest du gefristet .
Distulisti euni non abstulisti (du ge-
fristost in ne benamin uns nieht ^) .
Vuieo umbe enen?
Euertisti testamenlum serui tui.
Habest äl intsezzet . unde ferzörn
dines scälches testamentum . (penei-
meda) . Vuar ist uetus testamentum
(diu alta beneimeda) iudeorum . an
demo dauid lebeta? Vuar bäbent siö
nü terram promissionis (lant keheiz-
zis^)? Vuar ist iro regouni (riche)?
uuär sacrificium (ophir) . uuär sa-
cerdotium (euuärttuöm^)?
Profanasli in terra sanctuarium
eins. Habest in erdo sin uuiehus
intbeiligot . unde geünmuözhäftot .
uuaoda nü anauuert nieman ne sol
sabbatizare et inmolare peccora (in
sämiztag firron unde fieo opheron) .
Destruxisti omnes macerias eius .
ZAre däna älliu siniu umbe uuur-
che '*) an dien er solta festi haben .
Posuisti raunitiones eins in formi-
dinera. Selben 5) die festina dän-
nän geturste ^) chömen solton . ge-
täte du in uuerden ze üngetursten^) .
Diripueruut eum omnes transeun-
tes uiam . Häbent in ze*zöcchot alle
dfter uuege färenle . Föne romanis
ist primus (der erro) dauid zefuöret
in alle gentes (diete) .
Factus est obprobrium uicinis
suis . Er ist uuörden iteuuiz sinen
gebüren . diö umbe in säzzen .
Exaltasti dexteram inimicorum
eius . laelificasti omnes inimicos eius .
Sinero fiendo zeseuuun . huobe du
höho . sine fienda freutost du an
imo.
Auertisti adiutorium gladii eius .
et non es auxiliatus ei in hello . Du
chertost däna die helfa sines suer-
tes . unde ne hülfe imo in uuige . so
du er täte . quando pauci dimican-
tes solebant multos prosternere (do
ünmanege fehtente uuäniton manigo
nider slähin) .
Dissoluisti eum ab emundatione .
Skiede in föne dero reinedo . daz
imo allero uuirsesta ist . An uuiu ^)
ist diu? In fide (an dero geloubo) .
Föne iro ist kescriben . Fide mvn-
DANS CORDA EORVM (mit kelöubo rei-
nende iro herzen) . *) Die ne habet
er . perfidus (zurtriüuue) ist er.
Vuaz folget demo . Sid er emundan-
dus^) ne ist (gereinet uuerdin ne
') (du gefristot etc.). Seh.
2) Fehlt bei Schilter von « Vuar» an.
3) (euuariluom). Seh.
^) uerehe. Seh.
5) Selben. Seh.
6) geturfte. Seh.
'') ungeturften. Seh.
S) uuiu. Seh.
9) emundatus. Seh.
*) S. 331.
323
sal 0 . daz er ist proicicndus (hina
z(! nuorfinne) .
Et sedeiu eins in terra collisisti.
Vnde sfnen stuöl in erdo zebrAche
du . Du t;\te sliz des riches . ioh des
Stuhles.
Minorasli dies lomporum eins.
Miiinorolost dld täga^) sJnero zito.
Er uucrela i'inlangor . danne er
uuAndi .
Perfudisti cum confusione. Ha-
best in irfiillet scandon uuanda er
allen liuten ze hübeist.
Quo usque dumine auertis? in
finem? exardescet sicut ignis ira
lua? Sid daz allez so ist . uuieo lango
Irublen uuirdest du dana becheret
föne in. *) loh i'xnzin an ende?
undc uuiöo lango zündet din zorn
also fiur? Ne suln sie doh in fine
sa;culi (an ende uuerlte) becheret
uuerden? Danne mag kescehen be-
chörest du siö . in in diu brinnet
din zorn .
Memorare quaj mea substantia .
Irhüge uuölih min uuist si . diu noh
in CHRISTO cbömen soi . daz imo dine
proinissa (gehelzza) geleistet uuer-
den . sid ih an iudeis däna gestözzen
si .
Non eniiu uane constituisli omnes
üHos hominura . Du ne habest nieo
ingemettun gesezzet alle inenniscon
süne . doh-^) sie alle fuorin in np-
pecheit die du nieht ne scuöHe in
uppun . noh danne uuoltost du cte-
uuen dannan cbömen . an domo ua-
nitas (uppeheit) ne uu;\re . unde er
ändere lösti a uanitate (uppehcile) .
Des irhüge .
Quis est homo qui uiuit et non
uidebit mortem ? eruet animani suam
de manu inferi? Vuelih ander men-
nisco ist an In . der so lebe unde ''•)
er fürder ne irsterbe . daz er^) selbo
löse sina sela föne hello? Anderen
gab er ouh . daz sie lebent . urulo
furder ne irsterbent . dero nehein
ne lösta selbo sina sela föne hello .
Der eino daz kemahta . des siiit die
proraissa (geheizza) . den uuere .
**) Vbi sunt niisericordiai tu.-e an-
tiqua3 domine sicut iurasti dauid in
ueritate tua? Aber nu sprechent
martires . VuAr sint dine altun ge-
ni\da trübten ? VuAr sint sie . nah
diu so du suuöre dauid in dinero
uuArhefte . daz du imo an dien sinon
lieb<i) tätist? Ne haben unir leid
füre lit^b?
Memor esto domine obprobrii ser-
uorum tuorum . quod continui in
<) (— sol). Seh.
2) tage. Seh.
3) do. Seh.
4) under. Seh.
') dizcr. Seh.
6) lib. Seh.
*) S. CLXXX. **) S. 332.
21
3Z^
sinu meo multarum gentium. Ir-
lu'ige Iruhten des ileuuizzes dinero
scälcho. Vns ist iteuiiiz . daz iiuir
chrisliani heizzen . Irhi'ige mäni-
gero dieto iteuuizzes . So uuieo naä-
nigen ih pra^dicationes (prediga)
lela . die feruuizzen mir dlnen nä-
men . Den iteuuiz kehielt ih in mi-
nemo buöserae . daz chit in minemo
herzen. Dang Gole . daz christia-
num nomea (christdne namo) nü
iteuuiz ne ist.
Quod exprobraueriint inimici tui
doraine . Den iteuuiz truög ih . den
dine fieuda mir täten iudei unde pa-
gani (heidene) . Vuaz ist der ite-
uuiz?
Quod exprobrauerunt conmuta-
tionem cbrisli tui . Daz sie uns fer-
uuizzen den uuehsel dines keuuieh-
ten . den sie ne bechandon iiuesen
a terra ad caelum . a temporali uita
ad «ternam . a iudeis ad gentes
(föne erdo ze himele föne zit*libe
ze euuigemo libe foue iüdon ze die-
lin) . nube sie ^) uuändon in uuesen
peremptionem (irslagini) daz irta
sie. Aber christvs resurgens a
mortuis iam iion moritur . mors illi
non dominabitiir (irstande föne töde
ne irstirbit furdir niemer der tod ne
herisot mer über in) . Dia rautatio-
nem (uuandaUmga) gäbe er ouh in .
übe si6 uuoltin . Föne in ist kescri-
ben. Neqvk enim est illis conmvta-
TIO . ET NOX TIMVERVNT DEVM (in ne
ist sar ne^hein uuändil . unde sie ne
forhton Got nieht) .
Benedictus dominus in seternum .
Trübten si iemer gelöbot .
Fiat . fiat . Daz fare so .
ExPLICIT SERMO SECVNDVS HABITVS
PER yiGILIAS SANCTI CYPRIANl . Hier
ist ende dises psalmi . der ze ze-
uuein mättinon sancti cypriani ge-
bredigot uuard .
PSALMUS LXXXIX.
ORATIO MOYSI SERVI DKI.
So uuieo moyses disen psalmum ne
scribe . *) doh ist der tilulus (diu
öbescrift) dar umbe sin . daz er uns
testo nämero si .
Domine2)refvgivm factvs es nobis
a generatione et generatione . Trüb-
ten dii bist uns zuofluht uuorden .
iuwgeburte unde in^geburte . in dero
altun . unde in dero niüuuun.
Priusquam montes fierent aut for-
maretur terra et orbis a saeculo et
in saeculum . i. ab aeterno et in aeter-
num . tu es deus. Er die berga
uuürdin . daz sint angeli . unde 6r
1) si. Seh.
I 2j Deus. Seh.
*) S. 333.
335
erda uuurde . daz sinthomines (men-
niscin) . unde selbiu 0 diu uuerlt .
dar sie beide inne sint . er bist du .
Föne euuon ze euuon bist du .
Ne auertas homineru in humilita-
lem . Dana in diA nideri ne che-
rest du den menniscen . ne lAz in
des nideren ger sin . füre daz öbera .
Et dixisti conuerliraini filii homi-
num . Vnde so gebute du . du chAde .
becherent iüh raenniscon si'ine . Hilf
uns dara zuö . daz du gebute .
Quoniam niille anni ante oculos
tuos . tanquam dies heslerna qua;
praeteriit . Dero becheredo föne diu
dürft ist . uuanda före dinen ougon
decies centum anni (zenslunt zen-
zecb iaro) diu alle liüte ante diluui-
uni (sinfluöte) nAh kelebeton . samo
chürz sint . samo so der geslerigo
dag . der feruären ist .
Et sicut uigilia in nocte. Vnde
also churz se ein uuAhta . dero niebt
mer ne ist secundum romanos (nah
rörasliüten) ane tres hora; . i. quarta
pars noctis (drie stunda . daz ist daz .
fierda teil dero naht) . Vuellest du
mille^) diüten After sile düsent . so
bechenne daz daz selba uuort ände-
rest corruptum (feruuerit) ist. Ro-
niani chedent uulgariter (iu^uuäle-
scun) füre decies centum . döscent
(zönstunt zenzech . i. düsint) . dAr
füre ch6den uuir düsent. So che-
dent sie ouh . einhunt ünzent . dü-
cent . tercent . DAr füre^) cheden
uuir . einhunt . zucihunt . triühunt
(s. ita corrupt.e).
Oua; pro nihilo habentur eorum
annierunt. Diu du füre ni»"!ht Ah-
tost . *) diu sint iro iAr . danne siü
niAnigöston '^) sint.
Mane . i. priiis . sicut herba trans-
eat . raane florcat. l'ro lil) feruAre
ze örist also clirüt . iro lib plu»*>e ioh
ze erist .
**) Et pereat uespere . Vnde dAra
nAh uuerde er ferlorn .
Decidat. Sturze in den d;H^).
Indurct. IihArteie An-demo bö-
leche .
Et arescat . Vnde irdörree An_
dero Ascun .
Quia defecimus in ira tua . et in
furore tuo turbali siiraus . VuAnda
uuir irlegen bin in dinemo zorne .
före siehheile . (mde in dinero heiz-
muöti leidege bin . föne tödes forh-
tun. Id est iacenius in inGrmitale .
et tamen trepidarnvs eam finire '')
(daz chit uuir ligen in unchrefle
unde fürbtent doh daz iro ende
uuerde). Also Petro zuö gespro-
chen uuard . Auvs te ginget . et
3} seibin. Seh.
-) Uuelest du milc. Seh.
3) Fehlt bei Seh. von «chedent» an.
^) manigoslen. Seh.
«) lod. Seh.
^) üniri. Seh.
*) S. 334.
*) S. CLXXXI.
336
DVCET Qvo TV NON VIS (in ander man
bindet dih unde dinsit dih dara du
ne uuile '} . Vnde selber christvs
chad in persona (in den stal) mar-
lyrum . Tristis est anima mea vs-
QVE AD 3I0RTEM (mir ist der lib unfro
ünzin an den döt^).
Posuisti iniquitates nostras in con-
spectu tuo . saBCulum nostrum in in-
lurainatione uultus tui. V'nseriü
i'inreht saztost du in dinero anasihte .
unde unserauuerlt . diu nüirgängen
ist . in dines analiutes liebte . Du
täte uuära in allen ziten . uuieo unir
taten .
Quoniara omnes dies nostri defe-
cerunt ^) . Also dar Ana skinet .
uuanda alle unsere täga . die uuir
leben mäbtin nah ünserro förderen
ältere . sint fersuinen . unde sint
cböraen ze iinmänigen .
Et in ira tua defecimus . Vnde in
dinero äbolgi zegiengen uuir ünserro
länglibi . Die füre uns übelo täten
praesumplione longioris uitae (mit
dero zuofirsibte lengerin libis"*) . die
ferscülton sia .
Anni nostri sicut aranea medita-
buntur. Vnseriu iär hiigent ad cor-
ruptibilia opera (ze iruuärdicben
uuercben ^) . also diu spinna hüget
ze iro ünni'izzen uuuppen . I'ro ist
ünmänig . diu selben uuerdenl fer-
bösot.
Dies annorura nostrorum in ipsis
septuaginta annis. Die unsere iär
täga . *) die aranee (spinnun) gelih
sint . die sint in sibinzigiären • uuan-
da si6 sehent ad uetus teslamentura
(ze dero altun eo) . dar eccbert '^)
teraporalia bona (zitlicbiu guöt) ge-
heizzen sint.
Si autera in potentalibus . octo-
ginta anni . V'be sie aber in^mabten
sint . so sint iro äbzeg . uuanda sie
sehent ad nouum testamentum (ze
dero niüuuun co) . an demo aeterna
bona (euuigiu guöt) gebeizzen ^
uuerdent . an dien nehefnero mabte^^)
ne bristet.
Et amplius eorum labor et dolor.
Vnde die fiirder fäbent . unde ander
geloübent . so beretici (die irren iro
geloubo) täten . dero^) ist arbeit
unde ser. Aide iz cbit. I'ro ist
arbeit unde ser . iob so filo raer . daz
sie in potestatibus noui testamenti
sint constituti (in dien raabticbeilin
dero niüuun eo gesezzit sint ^^) .
uuanda sie dännan sint ingeraiscen-
") (ein — dinset — ). Seh,
2) tod. Seh.
•*) dcfecerant. Seh.
''*) (mit demo elc). Seh.
') ( — uuorchen). Seh.
^) eehert. Seh.
") geheizzent. Seh.
ä) mäht. Seh.
9) dera. Seh.
loj ( — mahticheilen — ). Seh.
*) 335.
32*7
les adoptionem expeclantes redeiup-
tionem corporis sui (siiflonde hina
däna sie uuiinscint ze choiuenne iro
licbamin irlosiiiigo bettonte) .
Quoniam superuenit luansuetudo
et corripierour . Also ouh dar ana
skinet . uuanda zuo dieu potestati-
bus (raäbtigebeitin) cbuniet trüble-
iies mammendi . unde föne iro uuer-
den uuir irrefset. Sin coireptio
(irrafsunga) siebet ad niansuetudi-
nera . quia quem diligit deus cor-
ripit . flagellat autem omneni fllium
quem rccipit (ze mammendi uuanda
den Gut minnot den irrefsit ir . er
(illit aber eiglich sin chint des er
uuära nimil ^) . loh magnis quibus-
dam (sumen raicbel raahligen) gibet
er stimulum carnis . a quo colapbi-
zentur . ne extollanlur in magnitu-
dine reuelationum suarum (den gart
des licbamin mit derao sie also sal-
cha gebalslagot uuerden daz sie sib
ne über beben aba dero micbeli
dero genAdon die er in iröflenot
babit-).
Quis nouil poleslatem irae tuaj .
Vuer mag uuizzen dia raabt dinero
abolgi ? Vuieo ferro dii siil skeinen
miigist . uuer uueiz daz?
Et pr» timore tuo iram tuam di-
numerare? Vnde uuer niajj siA iire-
zdlAn . uuidei dinero forbluu? Vui-
dcr d«iro dinero forhtlicbi diu diu
Ana ist . ne mag sia nicraan gesägen .
Föne diu ist prosperitas slultorunj
perditio illorum (der lingiso dero
tumbon iro solbero ferlörni). Die
nienian ne becbennct . ane der dir
sliüfet iu sanctuarium (in die beili-
gun scrift) . unde er d;\r chürinel an
iro nouissimis (iüngeslen dingin ') .
uui6o ferro si triflet ad perditionem
(ze ferlornisse) . Lex dei (Goles
ea) daz ist sanctuarium dei (Gotes
beiligtuöm) . diu geleret in iz .
*) Dexterani tuam notam fac no-
bis . et eruditos corde in sapientia .
Kclüo dina zeseuuün cbünda . unde
ianiglicho gelerte in uuisluömc.
Oüge uns CHßisTvM der diu dextra
(zesiuua) ist . unde sine electos (ir-
uuelton) . die des sin uuise . uuieo
ünbeuig kuöl . in ueteri testamento
(in dero altun eo) gebeizzen si . dar
umbrafuturorum (scäto dero cbünfti-
gon) ist . unde sle-^) bediü sib sölees
liebte fertrösten . Vnde übe in moy-
ses terrena (irdisciü) nämdi . daz sie
föne CHRISTO gelirneen cslestia (bi-
milskiu) fernemen . SöI iz oüh cbe-
den . Dextram tuam sie notam fac . et
compeditos corde in sapientia . so ha-
bet iz die selbun fernümesl^) . So bitet
•) (— eiglioli — ). Seh.
2) yielleicht «heuen».
3) (— dingen). Seh.
^) si. Seh.
5) fernumeft. Seh.
0 336.
328
aber moyses . daz uns christvs so
cbiind uuerde . uude sine doclores
(lerara) . die in iro berzon beduuün-
gen sint . daz sie unsib zieben ad
spiritalem inlellectum (ze geistlichero
ferniimiste ^ .
Conuerlere domine aliquantulura .
et deprecabilis esto super seruos
tuos . Vuird eteuuaz trübten hära ze
uns pecheret . ennan föne dineino
änden . an demo du auersus 2) (däna
becberit) pist . unde uuird kenädon
irbelen umbe dine scälcba. Ne ist
diz oratio (kebet) moysi in exodo
(an üzfart'puöche) . Esto placabi-
LIS SVPER IVEQVITIAM POPVLI TVI (uuis
hüldigaro über die übeli dinis liü-
tes) . Vnde übe iz cbit ^) . Conuer-
tere domine quo usque . aide usque
quo . daz tiütet aber eleuuieo filo .
*) aide eteuuaz . infinite (ungemar-
chot) nals interrogatiue (frageb'cho) .
Si'is ketün ist daz kebet . Libe trüb-
ten eteuuaz (i. aliquanlulum) marty-
ribus . die föne diu sint multa mala
tulleraluri in nouo testamento (mä-
nige arbeite lidin sülinde an dero
niüuuun eo) uuanda sie ne ruöchent
dero geheizzenon in ueferi testa-
mento (an dero altun eo) . Libe in
eteuuaz ni6 sie überuuündene dih
flieben ne beginnen. A'ne alla not
ne sin sie doh . daz in iro Corona nc
ingänge .
Repleti sumvs mane (i. aperte)
misericordia tua . et exultauimus et
delectati sumus . in omnibus diebus
nostris . O'ffeno bin uuir irfüUet mit
dinero genddo . **) uude des pin uuir
gefreute . unde in allen unseren ta-
gen gelustsamote. Daz uuir chri-
STVM offeno in carne (an demo licha-
min) gesehen suln . daz ist unser
mendi . alle täga .
Lfetati sumus pro diebus quibus
nos humiliasli . annis quibus uidimus
mala. Pin uuir ouh frö uuördene
umbe die täga . an dien du unsib die-
muöte gemächotost unde umbe diu
iär . an dien uuir leidiu ding sähen .
Do leidiu nu liebiü . uuanda uuir
dannan gebezzerote bin .
Respicc in seruos tuos . i. iudeos .
et in Opera tua. Sib an dine scälcba .
unde an diniu uuercli. Die dine
scälcha sint . die sint oüh diniu
uuerch .
Et dirige filios eorum . Vnde ge-
rihte iro süne . übe die förderen
uuerden dispersi (ze fuörit) . daz sie
doh in fine mundi conuersi (an ende
dero uuerlte uuerden bicheril) .
Et sit splendor domini dei nostri
super nos. Vnde unseres Gotes ski-
') (ferniimifle). Seh.
-) adversus. Seh.
3) chid. Seh.
*) S. CLXXXH.
0 337.
3!»9
=5K
rao 0 si über unsih . Sin Analiülc
iiuerde uns keoii},'et .
El opera inanuum noslrarura di-
lige super nos . Vnde ünseriü hant-
uuoich kerilite über ünsib daz uuir
siu ne tuöen iimbe uuerltlicben
dang . uuanda so sint siü cbrumb.
Et opus raanuum nostrarum di-
rige. Vnde uuanda älliü opera
(uucrch) söbent ad unum opus cari-
talis (ze einimo uuercbe minnon) .
daz unum opus (oina uuerch) ke-
rihte . Des iimgesten uersus . ne
hÄbent sümelicbiü buöch niebt .
Vues keraänot unsib hiör nomen
(der naino) nioysi? A''ne daz sin
lex («^a) unde al uetus testaraenlum
(alliu bineimida-)gescriben ist sub
uelamento (undir bedeccbedo) .
unde uuir föne diu bitön ciiristvm
daz er däna nemo uelatum (die be-
deccbeda) . Diz kebet leret ünsib
sus dauid. Revela ocvlos meos . In-
duo cbäd er niiniu ^) ougcn . Et
CONSIDERABO MIRABILIA DE LEGE TVA .
Vnde so gecbiüso ib uuünder föne
dinero eo. Vueliu uuünder? Toü-
geniü niysteria (bizeichenida) dero
spirilus sanctus zeigare ist .
0 PSALMUS XC.
LAVS CAJJTICI DAVID.
Hier fernemön selben dauid pro-
phetam . singen Gole laudem ranlici
(lob^sanc U'^icbis) .
QVI IIADITAT IN ADIVTOniO ALTIS-
siMi . in protectione dei cajli cora-
raorabitur. Der fasto sizzet in des
höbesten helfo . der sih fästo ze iro
fersiöbet . der uuönet oüh in des
hiniel Gutes scernie. DerGote ge-
trüuuet . den scirmet oüb Got. Der
aber übermuöte ist . unde sih ze imo
selbemo fersiebet . der fället. Also
diö . di(i in di(>n uuorten Azzen . daz
sie uuürdin quasi dii (also Gota) .
unde siö inmortalitatem (untodigi)
ferlüren . unde sie daz fünden . dära
zuö in Got treuta . nals daz in dia-
bolus kebiez .
Dicet domino susceplor mens es
tu et refugium meum deus meus.
Ze Göte chit er . min inphängare
bist du . min zuöfluht pist du . Vuer
chit daz? Qui babitat in adiutorio
altissimi .
Sperabo in eum quoniam ipse li-
berabif*) me de laqueo uenantium
et a uerbo aspero. Chit er oüh.
An in gedingo ib . nals an mib sel-
ben . Vuanda er löset mih föne de-
') skino. Seh.
2) ( — beneimeda). Seh.
2) minen. Seh.
^) liberavit. Seh.
*)S.
330
rao stricche . d6ro uueiddro ^ . unde
föne särfemo uuorte. Diabolus et
angeli eius sint uenatores (uueide-
nara) . die rihtent laqueos (striccha)
an manigen illecebris . daz ehit-)
an manigen lücchedon . Aber särf-
uuort^) chumet föne raenniscon .
danne einer uuöla leben uuile under
anderen ubelo lebenden . unde sie
in des ilent irren mit süs^lichemo
huöhe. Tu magnus . tu iustus . tu
es helias . de caelo tu uenisti (du
bist der micbelo . du bist der rehto .
du bist — föne himile cbänie du ^) .
Dannan löset Got den . demo daz ne
uuiget noh sih is ne-scämet.
Scapulis suis obumbrabit tibi . et
sub pennis eius sperabis . Mit sinen
skerten scäteuuet er dir . unde un-
der sinen fettacben gedingest . du
skermes . *) So fögeles iiingiü under
dien fettacben sint . so sint siü ouh
under dien skerten . uuanda föne
dien skerten gant die fettacha . Ze
dero similitudine (gelichenisso) ist
diz kespröcben .
Scuto circiimdabit te ueritas eius.
Sin uuarheit ümbehebet dih mit
skdte . Si skirraet . dih in allen
sint 5) . Sin uuarheit ist . daz er dih
skeidet sperantem a non speranlibus
(kedingenten föne fercbunninten} .
Non timebis a tiraore noclurno . a
sagitta uolante per diem . Föne diii
ne furhtest du fore näht forhlon .
daz sint üngeuuizzene sunda . Noh
fore skiezzentero strälo in^täge . daz
sint keuuizzene sunda ^) .
Ä negotio perambulanle in tene-
bris. Föne ünmuözzigi uuällontero
in^uinstri. Also daz ist . übe dih
ieman toügeno ferleiten uuile .
A ruina et demonio raeridiano.
Fore ualle unde fore demo mittetä-
gigen dieuale . Daz ist acerrima
persecutio (diu händegosta ahtun-
ga). So du uuas diu sus keböl.
Qvi SE CONFITETVR CHRISTIAIVVM . PV-
NIATVR . DONEC SE NEGET ESSE CHRl-
STIANVM (der sih iehe — der uuerde
mit uuizze ana-bräht . daz er sin fer-
löugene — ). Vuanda ouh demo de-
monio raeridiano (raittestagigin tie-
fele) genuöge indrinnen ne mahton .
bediü folget sär.
**) Cadent a latere tuo mille.
Föne diu sturzent dero föne dinero
sittun mille (mänige) . die iro guot
allez käben pauperibus (ti'irftigon) .
unde bediü uuändon ioh iudices
(uberteilare) uuesen ') säraent apo-
stolis .
Et decem milia a dexteris tuis .
Vnde aber dero zenualt ^) . die sih
0 uueidenaro. Seh.
2) chid. Seh.
^) sarfu uuort. Seh.
'*) (— himele — ). Seh.
S) Sit. Seh.
") Fehlt bei Schilter von « Noh » an.
'') uuesent. Seh.
^) zenuualt. Seh.
*) S. 339. **) S. CLXXXIIl.
331
dinero zeseuuun bcuuAndon unde
daz sie dAr gehören soltin . Venitk
UKNEDicTi PATRis MEi (chomint ir ge-
iiuiehten mines föter) . Vuannan ge-
sciöhet daz? A^nc föne toiigenero
superbia (ubermuöti) di«i Göt eino
uuizzen mag . diu sie k^rta de se pre-
suraere . non de Christo (föne in
selben ferm^zzin . nals föne — ) .
Ad te aulera non appropinqua-
bit 0 • Aber ze dir ne nAhet ruina .
et denionium meridianiim (der fal
ioh niitle»lägigin liefel) . Neheine
dinero lido ne uuirt iruellet.
*) Verumtamen oculis tuis consi-
derabis . et retributionem peccato-
runi uidebis. Aber doh daz so si .
doh perseculio (ahtunga) einen si
ruina (fal) . änderen Corona . du ge-
siehest mit dinen oiigon 2) . Vuaz
kesißhest du dir mite? Den lön
der«) sundigon . uuiclih ^} er uuesen
sei . Vuanda übe siö nü sint tor-
quentes (uuizzenonte) . sie sint in
ffiternum torquendi .
Quoniani tu es doraine spes raea .
Bediü ne fällo ih . uuanda du herro
bist min gedingi . Aide sus . Quo-
niam tu es domine spes mea.
altissimum posuisti refugium tu-
uni . Föne diu habest du h6ha ge-
') appropinquavil [apropinquabil].
Seh.
2) ougen. Seh.
3) Uuiehli. Seh.
sczzet dina zuöfluht . uuanda du ratn
gedingi bist. Föne erdo fuöre du
ze himele . daz ih din corpus (licha-
nio) din «ecclesia (brutsämana) ge-
dingi habiti nAh zefArenne.
Non accedent ad te mala . DAr ne
irreichent''*) dih ne^heiniu übel .
Et flagellum non appropinquabit
tabernaculo tuo . Noh nehöin uilla
ne habet sih dar dinemo gezelte . so
iz hier teta . unz du uuare in taber-
naculo passibilis carnis (in dien in?
heimon iupliinlliches üeiscis) .
Quoniara angelis suis mandauit de
te . ut custodiant te in omnibus uiis
tuis . Vuanda din fäter gebot sinen
angelis umbe dih . daz sie din huö-
ton in allen dinen uuegen. Föne
diu ist kescriben. Apparvit ki an-
GKLVS DOMINI CONFORTAJTS EVM (imo
irscein Gotes engel der in halta) .
uuanda daz suohta infirmitas hu-
mana (raenniscin uueichi).
In raanibus portabunt te . In iro
banden trAgent sie dih . ze himele
fuörent sie dih . nals umbe helfa ,
nube umbe di(^nost.
Ne umqiiam offendas ad lapidem
pedem ^) tuura . Nie du dinen 9 fuöz
ne ferstözzest an den stein . Caput
(houbet) pist du . pedes tui (dine
*) ireichent. Seh.
5) Fehlt in der handschrift.
^) dienen. Seh.
0 S. 340.
339
fuözze) sint euangeliste . an dien du
iruuällost ^) alle dise uuerlt . die ne
uuile du sih ferstozzen an den stein .
Du ne uuile sie sculdig uuerden ite-
niuuues an dero lege . du in tabulis
lapideis (an steinen tabilon) kescri-
ben uuard . *) Ze himele geuärner
uuile du senden spiritum sanctura .
der sie reos (sculdig) ne läzze sin
in lege (dir eo) . unde sie inbinde
timoris (forhtun) . unde aber irfülle
amoris (minno) . Hinnan ist uuära
ze tuönne in sancto euangelio uuieo
der teraptator (besuochare) disen
sin uuehselota .
Super aspideni ei basiliscum am-
bulabis . et conculcabis leonem et
draconem . Du gast über aspidem .
du uberuuindest quodlibet demoni-
um (icgelicben tiefel) . unde basilis-
cum . selben diabolura regem demo-
niorum (de urticfel chüninch aUw
dirro tiefelo) . unde trettost leonem
manifeste seuientem (öffino ränin-
tin) unde draconem occulte insidian-
lem (toügeno lagontin). Diabolus
ist leo in persecutoribus (in ähte-
rin) . draco in hereticis (an gloubo
uuerrärin) .
Quoniam in me sperauit liberabo
eum protegam eum quoniam cogno-
uit nomen meum . Disiu uuort .
sehent ze demo qui habitat in adiu-
torio altissimi (der fasto sizzet an
dis höhistin helfo) . unde ze iegeli-
chemo dero fidelium (christanon) .
Sid er mir getrüeta . ih löso in . ib
skirmo in . uuanda er mineu nämen
erchanda . dei caeli . dei altissimi
(dis himil Götis . dis höhistin Go-
tis2).
Inuocauit me et ego exaudiam
eum . Er häreta mih äna . ih ke-
höro in oüh .
Cum ipso sum in tribulatione . Ih
pin sament imo in nöte .
Eripiam eum . Löso in dar üz .
Et gloriflcabo eum . Vnde guölli-
chon in iuwhimele 3) .
Longitudine dierum adimplebo
eum . Langem tägo genieton ih in
dar euuiga taga sint . unde alle läga
ein dag*^) sint.
Et ostendam illi salutare meum .
Vnde geoügo imo christvm . An
imo siebet er mih .
**) PSALM US xci.
PSALMVS CAJiTICI US DIE SABBATI.
Vuaz tiütet daz? Ane diz ist säm-
baz ttiges sang. Süs söl^man sin-
gen in sabbato . Vnser sabbatiim
(fiiTOstak) ist in corde (in herzin) .
uuanda sabbatum ist tranquiUitas
0 irualtost. Seh.
2) (des — des hohisten — ). Seh.
3) himile. Seh.
^) tag. Seh.
•) S. 341. **) S. CLXXXIV.
333
cordis (stiüirauOli des herzin) . Dia
tranquillilatem (stilli) niachot bona
conscientia (kuölis keuuizzeda).
Der üne die ist . der ne habet tran-
quillilatem (stilli) noh sabbatum
(firra) . Bediu ne mag er süs singen .
*) BoNVM EST CONFITERI DOMINO .
Göle söl man iehen . dazistkuöt.
Imo iih dinero sündön unde uuiz si6
dir selbemo . l'ih imo ouh dinero
guöttato . so . daz du iro imo dän-
choest.
Et psallere nomini tuo altissime .
Vnde böhsangon söl^man dinemo
nämen . du hohesto . Daz ist ouh
kuöt. Psalteiium (rotta) ist genus
organi (ein slahta öiginsangis . so
also seit:«spil ist) . daz ruöret man
mit bänden . Ruöre dine hende .
unde bruche sie ze guöte . daz h6iz-
zet psallere deo (gote rot(on) .
Ad adnuntiandura mane miseri-
cordiam tuam . et ueritatem tuam
per noctem . Vnde ist kuöt zesägenne
dina genäda in prosperis (in^uuö-
lon) . unde dina uuarheit in aduer-
sis (in uueuuon) uuanda in prospe-
ris skinet din genäda . in aduersis
skinet diu uuarheit dines rehtes . So
tuöndo uuirt Got iöo gelöbot .
In decachordo psaltcrio . A'n
demo zensettigen psalterio ist imo
guöt zesingenne . daz chit decem
praecepta legis obseruare (zßhin
uuort eo ze uuerinne) .
Cum cantico in cythara . Mit can-
tico (niümon) An dero cythara ge-
sungenemo . daz chit mit uuörten
säment dien uuerchen .
Quia iocundasti me domine in fac-
tura tua . et in operibus manuum
tuarum exultabo . Daz mir al föne
diu guot ist . uuanda du mib habest
keuuunnesamot an dinero tüte .
unde ih mih freuuo in dinemo hant-
uuerche . Mine guöttate sint din .
nals min. Täte ih ubelo . daz uuare
min . habo ih uuöla getan . daz ist
diii . Diä freuui gäbe du mir . Vbe
dazuuärist. Qvi l^qvitvr menda-
TivM DE svo LOQviTVR (der lügin spri-
chit föne imo selbemo sprichit) . so
ist daz samo uuär. Qvi loqvitvr
VERITATEM DE DEI DONO LOQVITVR (der
uuar sprichit föne Gotis keläzze spri-
chit). Omne peccatum (al sunda)
heizzet mendatium (lügin) . unde
omnis iustitia ueritas (al rehtheizzit
uuarheit) .
**) Quam magnificata sunt opera
tua domine . nimis profundiB factae
sunt cogitationes tuaj. Vuieo diniu
uuerch kemichellichot sint trübten .
harto diöf sint uuorden dine gedän-
cha. Nehein mere ne ist so tief . so
der Gotes kedanch ist , ut mali flo-
reant . boni laborent (daz übelen
uuola bescöhe kuöten ubilo hier) .
In dero tieß uuerdent manige scef-
soüfig . die daz ne chunnen bechön-
nen. Vnde sie Got abtönt uuesen
iniustum (unrehtin) .
*) S. 342.
') S. 343.
334
Vir insipiens non cognoscit et stul-
tus DOD iatellegit hsec. Der unüuiz-
zigo ne uueiz iz . unde der tumbo ne
fernimet *) iz .
Cum exoriuntur peccatores sicut
fdenum et apparueriDt omnes qui
operaotur iniquilatem . Daz zit ne
fernimet er nü uuesen . daz sündige
uuahsent also heuue . unde an der
zit noh chomen in iudicio (in suönos
tage) . so sih alle diß oügent . diö
unreht nu ^) uuurchent . Vuara zuo ?
Vt intereant in saeculum saeculi.
Daz sie fonwöuuon ^) ze euuon ferlö-
ren uuerden .
Tu autem altissimus in aeternum
es domine . Aber du höhesto trüb-
ten uuerest iemer . unde du obe sie-
best ex aiternitate (üzzer dinero
euuieheite) . uuanne dero ärgon zit
feruäre'*) . unde dero rehton zit
chöme .
Quoniani ecce inimici tui peri-
bunt . et dispergentur omnes qui
operantur iniquitatem. Also dar
äna-skinet . sih nü daz in iudicio
(in suönotftäge) dine fienda ferl6ren
uuerdent unde alle die ze^uuorfen
uuerdent . die . unreht uuurchent.
Sie ne uuerdent nieht kesäminot
zuö dien sAligen .
Et exaltabitur sicut unicornis cor-
nu meum . Vnde uuirt aber irhöbet
min hörn . also des einbürnen . Vnitas
«ecclesiae meae (diu einsämina mi-
nero briüte^) chit christvs uuirt
danne irhäuen . hereses (irridin)
uuerdent nider geliget.
Et senectus mea in roisericordia
uberi. Vnde min alti . inföUechli-
chero genädo . Daz chit . Nouis-
sima cccclesiae meae (diu iüngistin
miniro brutsamenungo ^} uuerdent
irfüUet ällero genädon . *) Iro digni-
tas (herscaft) peginnet dar uirescere
(gruönen) . dar foenum (höuue) be-
ginnet arescere (törren) .
Et respexit oculus mens inimicos
meos. Vnde dar irsäh min ouga
mine fienda . nieht ein persecutores
iustorum (ähtara dero rehton) . nube
ouh amatores mundi (minnäre dirro
uuerlte) . diß sih er bürgen .
Et insurgentes in me malignantes
audiuit auris mea . Vnde arguuillige
an mih nendente gehorta min öra.
Ih kehörta si6 dar condemnare sua
facta (leidizzin iro uuerch) .
Justus ut palma florebit . et sicut
cedrvs lybani multiplicabitur. Aber
der rehto bluöt also palma . unde
uuirt kemanigfaltot also cedrus der
üfen lybano monte (suoz* stauch:'
perge) uuahset. Vbe foenum (hö-
») fernimit. Seh.
2) ne. Seh.
3) föne euuon. Seh.
4) feruure. Seh.
5) (— hrutte;. Seh.
^) (— minero — ). Seh.
*) S. 344.
335
uuc) dorret so hizza chümet . pal-
lua linde cedriis ne dorrent durh daz .
Scöne boum ist palrua . höh poum
ist cedrus . scöne unde bürllch uuer-
dent dannc itisti (di<i rchtin).
Planlali in domo doniini . in atriis
doraus dei nostri ilorebunt. Hi<^r
in sancta .ecclesia geüänzote . pluönt
dür äüwdero inuerte . des hüses un-
seres Götes. *) Resurrectio (ur-
stende) ist inuart ca3lestis regni (hi-
miUriches) . an d6ro uuerdent siö
scöne.
Adhuc niuUiplicabunturin senecta
uberi . leö nu^r unde mer uuerdent
sie gemauigfaltot . inberehaftero alti .
Sancta »ecclesia uuuöcherot an iro
chindcn . ioh so si alt ist. Irochint
nianigfallont sih . unz si längöst
uueret.
Et benepacientes erunt . utadnun-
tient . Vnde uuöla gedültig sint sie .
daz siö in dero gedulle chündeo .
Vuaz?
Quoniam rectvs dominus deus no-
ster . et non est iniquitas in eo . Daz
Got unser rehter ist . unde unreht
an imo bediü ne ist . daz er eine fer-
truget unde andere u^llet .
PSALMUS XCII.
LAVS CANTICI IPSIVS *) DAVID IN DIE
ANTE SABBATVM QVANÜO KVNDATA EST
TERRA.
**) Lob disses sanges siehet ze cori-
STO in sextum diem (an den sehstcn
dag ■^) fore sabbato (sämiztage) . do
diu erda uuard keucslinot. Vuanne
uuard si ^) fundata (gefeslinot) . Do
mönniscen in fide (in gloubo) uuur-
den fundati (gefestinot) . Sex dies
sint ante sabbatum (sehs läga sint
fore sämiztage) gezeiet in genesi (an
chunno^'buöche) . mit dien uuurden
foregezeichenet sex saicula (sehse .
uuerlte). Also do mennisco uuard
formatus in sexto die (kebildot an
deino sehstin tage) . so uuard er sid
föne CHRISTO reformatus in sexto sie-
culo (uuider-bildot an dero sehstun
uuerlte) . Näh demo chumet futu-
rum sa3culum (diu chunifliga uuerlt) .
daz ist sabbatum (flrro-täg) . daz ist
requies (räuua) dien . die hier täten
omnia opera bona (älliü uuerch kuö-
tiu). Also iz dar chit. Et vidit
DEVS OMNlA QViE FECERAT . ET ERANT
VALDE BONA . ET REQVIEVIT DEVS DIE
SEPTIMA"^) AB OMNI OPERE QVOD PA-
TRARAT (do scöuuota Got al daz er
geuuurchta häbita . do uuaz iz harto
guöt do rauuet ir an demo sibin-
') ipsi. Seh.
2) (- dem — ), Seh.
3) sie. Seh.
^) septimo. Seh.
*) S. CLXXXV. **) 345.
336
din tage ab allemo uuerche daz er
uuorhta) .
DoMiNVS REGNAViT . Truhlen cham
hära in^uuerlt unde richesota hier .
Decorem induit. Zierda legela
er äna . an dien . dien er licheta .
unde die föne imo chäden . Qvia
BONVS EST (er ist kuöt) .
Induit dominus fortiludinem . Er
legeta sih äoa starchi . uuider die .
dien er misselicheta . Die dir chä-
den . NON . SED SEDVCIT TVRBAS (uei-
nir . er ferleitit die liüt mänigi) . Vuaz
ist diu starchi? A'ne humiiilas (sin
diemuoti) . mit dero er sie fertruög.
Dära ingagene ist superbia infirmitas
(iro ubir^muöli . iro uueichi) .
Et praecinctus est. Vnde uuard
er füregurtet. Er häbeta fore imo .
dö er in cruce hängeta insultantes
(sin hüonte) . die imo zuo chäden .
Ave rex ivdeorvm (heil herro du
iüdon chüninc). Dar oügla er sih
kegürten . dar ougta er sih fortem et
paratum ad toUerandos malos (slär-
chin unde gareuuin die übilin ze
ferträgenne) .
Et enim firmauit orbem terrae qui
non commouebitur . So tuöndo ge-
festenota er sanctam <ßcclesiam . diu
fürder ze stete stät . unde iruueget
ne uuirt . Si stät furder ^) in fide
(an iro gloüb-triüuuo) . Concussa
(kestözzot) mag si uuerden . Con-
uulsa (irfellit) ne uuirt si .
Parata sedes tua ex tunc . Dan-
nan hara ist caro din sez . In sexta
ffitate mundi (an demo sehstin ältire
dero uuerlte) chäme du . sid sazze
du in cordibus fideliura (in dien her-
zon diniro getriüuuon) .
*) A sajculo tu es . Dar fore unde
före allemo zite bist du . leo unde
ieo bist du .
Eleüauerunt flumina domine . ele-
uauerunt flumina uocem suam . A'ha
trübten . äha huöben üf iro stimma .
So Spiritus sanctus cham . so uuur-
den lütreisti apostoli in iro praedica-
tionibus (predigon).
Eleüauerunt flumina fluctus suos.
a uocibus aquarum multarum . Näh
in chämen anderiu uuazzer . diu huö-
ben üf iro Quella . iro baldi . dia sie
häbeton . föne mänigero uuäzzero
dözze . So iro ieo mer uuas so bäl-
deren uuären .
Mirabiles elationes maris . Dan-
nan uuurden uuurdenlicho^) . die
indignationes saecularium (zornunga
dero uuerltiliüto) . Vuannan? A uo-
cibus aquarum multarum . Vuieo
uuunderhche ? Daz nieman diu here
raartyrum gerüobou ^) ne mag . diu
föne dannan demo zorne lägen.
Vnde uuaz do ?
1) Fehlt bei Seh. von «ze stete» an.
^) uuunderlicho. Seh.
^) getruoben. Seh.
*) S. 346.
337
Mirabilis in altis doraiaus. Trüb-
ten uuas ouh uuünderlich an diön
so höhen unde ') so geuudltigen re-
gibus (chiiningin) . diö daz Wien.
VnAr äna skinel daz?
Teslinionia (na credibib'a facta sunt
niniis. Diiiiu ürchunde uiiurden
harlo geloüblich. Selben diön re-
gibiis uuürden siü geloüblich sämo
so dißn änderen . Also iz chit. IN
MB PACEM HABKTK . IN MVNDO PRESSV-
RAM HABKBITIS . SED CONFIDITE . EGO
vici MVNDVM (an mir beigint frido an
dero uuerlte muözzint ir fressun hd-
bin uuesent aber halt ih babin die
uuerlt iiber^^um'mdin) . Vuaz uuirt
dannan üz?
Domum tuam decet sanclitudo do-
nsine in longitudine dierum . Dinero
cCcclesifB gezimel heiligbeit in öuuig-
heile . In ändirro uuerlte skinet iro
heiligheit . dar zimet si iro . uuanda
da ne uuirt si fuscata (börosfaro) .
*) PSALMUS XCIII.
PSALMVS IPSI DAVID QVARTA SABBATI.
Psalmiis CHRISTO in mittauuechun .
do uuurden luminaria caeli (liehtsfaz
hiniilis) diu sit skinen super bonos et
malos (über ubele unde guote) . Siü
sl;\nt fixa in Grmamento cajli (ke-
stecchit in hirailis fesli). **) söstant
oüh die . quorum conuersalio in caelis
est (dero lib'uuandil in hirailin ist).
Vnde also siü ne ruöchent quid aga-
tur in terra (uuaz man an dero erdo
luöt) . noh diir urabe ne lAzzent iro
itinera (ferte) . so ne Idzzent ouh die .
diö caBlesles (himilsce) sint . umbe
terrenos homincs (erdine menni-
scin) . sii> ne föl häbeien iro con-
uersationem (lib*uuandil) . So uuaz^
man in tuöt aldo änderen das habent
sie tollerantiara (fertrageni) . Der
dia ferliüset . der fallet föne himele.
Daz oüget diser psalmiis .
DeVS VLTIONVM DOMINVS . DEVS VLTIO-
>VM LiBERE EGiT, Got Ist hßrro des
keriches^) . uuanda er niebt unge-
röchenes ne lAzzet . Got des keriches
teta baido . do er cham inter horai-
nes (hära undir raenniscin^) . Also
izchit. Erat docens eos tanqvam
POTESTATEM HABENS . NON QVASI SCRID/E
BORVM ET PHARisEi (ot uuas sie le-
rinde samo geuualt babinde nals
niebt so un^baldo so die iro uuerch
prieuin lälin . unde sundir lebin'*).
Die er sah ubelo tuon . die rafsta er
baldo . uuanda er deus ultionura ist
(Got kericchis) . unde er uuolta daz
sie ullionis (kricchis) übere uuür-
din.
') undo. Seh.
2) gcriches. Seh.
3) (— unidir— ). Seh.
'l) (— pieuin — ). Seh.
*) S. CLXXXVI. **) S. 347.
III. Band.
22
338
Exaltare qui iudicas terram . Vuird
irhöhetin resurrectione (inürstende)
du terrenos homines (irdisce men-
niscen) ze urleildo bringest. Far
baldo ze himele . du in erdo bald
uuäre .
Redde relributionem superbis.
Kilt dien uberrauöten . fergib dien
diemuöten . Die dih sluögen superbi
(uber^muötige) . die irchämen sih .
föne dien miraculis (zeichinin) dero
apostolorum unde humiles (diemuö-
tige) uuordene . chäden sie ze in.
QVID FACIMVS VIRI FRATRES (uuaz mÜ-
gin uuir is nu tuon bruodera)? Do
gehörten sie föne pelro . Agite poe-
NITENTIAM . ET BAPTIZETVR VNVSQVIS"
QVE VESTRVM . IN NOMINE DOMINI NO-
STRi lESv CHRISTI (tuont riüuua unde
uuerde iüuuer iegelich ketoüfet in
nämen ) . Dien fergib . fergib
in sculdo meistun. Vuaz ist diu
SCuld ? FvDERVNT PRECIVM SVVM (sie
guzzen uz daz iro heib'ga uuerigelt) .
Vuaz keläzzest du in dära ingägene
per indulgenliam (durh ablaz) . Bi-
BANT PRECIVM SVVM (sie trincbcu iro
uuerigelt) . So ist in chönien din
gebet . daz du in cruce täte . *) Pa-
ter IGNOSCE ILLIS . NON ENIM SCIVNT
QVID FACivNT (fater blaz in iz si ne
uuizzin uuaz sie tuönt) .
Vsque quo peccatores domine •
usque quo peccatores gloriabuntur.
Selber spiritus sanctus sprichst sa-
ment menniscon . unde fraget des
sie ze frägenne hähent . Vuieo lango
trübten guöllichont 0 sih sündige?
Vuieo lango?
Effabuntur et loquentur iniquita-
tem loquentur omnes qui operantur
iniustitiam . Vnreht sägent unde
sprechent sündige . Alle die iz tuont
die sprechent iz . Sie chedent . Got
ne uueiz unser unreht. Vuannan
chedent sie daz . äne daz sie Got
fertreget . unde sie leben lÄzzet? Sie
bergent sih fore stationario (demo
dinch^stellere) . daz er sie ne fähe .
fore Göte nebergent sie sih. uuända
sie in ne uuänent uuesen fore iro iin-
rehte . Sie chedent sid ünseriu un-
reht misselichent iudicibus . legibus .
imperatoribus . comraentariensibus
(dinch*liüten lants^rehtin cheisirin
scult^heizzon) . die uuir fliehen . ne
mähtin uuir in danne uuirs keflie-
hen . übe iz imo misselicheti . aide
er iz niissie?
Populum tuum doraine humiliaue-
runt . et hereditatem tuam uexaue-
runt. So chösondo gediemuöton
sie dinen liüt . der daz äna ser ge-
hören ne mahta . unde muöhton
mite dine erbe . dine fideles (getriü-
uuin) .
Viduam et aduenaminterfecerunt.
et pupillos occiderunt. Vuiteuuun
') guollichunt. Seh.
0 S. 348.
339
unde eilenden . unde uueisen sluö-
gen si6 . Föne dien gescriben ist.
Peregrinvm et advenam non noce-
ois (ällendin unde chömelinch ne
scädeslo) .
Et dixerunt non uidebit dominus.
Vnde ch;\den sie . Got ne siehet des
niehl.
Neque iiitellegil deus iacob . Noh
Got iacob ne uiiöiz iz.
Inlellegite insipieiiles in populo .
et stulli aliquando sapite. Ferne-
ment i'inuuizzige under liilten . unde
ir goucha ferslAnt iilh ^teuuenne .
Qui plaotauil aurem non audiet?
Der däz ora gescuOf . ne gehuöret
der?
*) Aut qui finxit oculum non con-
siderat. Aide der ouga gelöta ne
gesiehet der? Ne habet er selbo .
daz er änderen gab?
Qui corripit genles non arguet?
Der propbetas före uz santa ad cor-
reptionem gentium (ze irrafsungo
diöto) . so er selbo chümet ne sol er
danne redarguere (uuidir refsin)?
Daz si6 täten . ne sol er daz tuön?
Qui docet hominem scientiam?
Der andere tuot uuizzen . ne uueiz
der selbo?
Dominus seit cogitaliones horai-
num quoniam uanae sunt . Got uueiz
dero menniscon gedancha . er uueiz
daz sie üppig sint. Sie ne uuizzen .
daz die sine rebte sint . er uußiz
aber daz diß iro üppig sinl. Sint
aber doh eine die sine gcdäncha
uuizzen . die beizzent amici dei (Go-
tes liebin) .
Beatus homo quem tu erudieris
domine . et de lege lua docueris
eum . Sälig ist der man . den dQ
trühlen Jerest . unde imo die löra gi-
best föne dinero eo. Vuelicha?
Vt miliges eum a diebus malis.
Daz du in gemänmendest ') . unde
gesueigest ubelero tägo . **) so die
sint . in quibus prosperanlur mali
(an dien dien ubilen framspuot ist -) .
Donec fodiatur peccalori fouea .
Daz er sib iiilbäbe . unde imo iz ne
uuege . unz domo sündigen gruöba
gegraben uuerde . dar er in stürze .
unde furder üfne stände. Vuelichiü
ist diu gruüba. Daz ist sin prospe-
ritas (fram-spuöt) diu gibet imo su-
perbiam (uber^uuäni) . an dero ir-
uälletersih. Daz chümet föne oc-
culta dei dispositione (tougenoro —
pineimedo) . Den er d'\6 leret der
ne cbit nieht ze G6te . Qvarr heg-
NAM MALI . ET PREMViNTVR BOM (ziu
ricbesont ubele . unde ziu uuerdent
ferdrucchet kuote)?
Quia non repeilet dominus plebem
suam . Vuanda durh daz ne stOzzel
föne imo Got sinen liüt. Vuieo tuot
er danne? Exercet non repellit (er
') gemammendest. Scli.
2) (— ubelen — ). Seh.
*y S. 349. **) S. CLXXXVII.
22
340
uöberot in . noh ne fertribit in 0 •
Er 2) bezzerot in mit dien ubelen .
hertet in . mächol in gedültigen .
nnde festmuöten.
Et hereditalera suam non derelin-
quet. Vnde umbe 6neio ubeli . ne
läzzet er sin erbe . Dien er daz erbe
uuile . die fillet er . 6ne läzzet er
luön . daz sie uuellin .
*) Quo adusque iuslitia conuerta-
lur in Judicium . Vuis die uuila reht .
unde ne läz dir misselichen Gotes
dispositionera (ordenunga) unz din
rebl uuerde becheret in irteilida unz
du säment imo sizzest ad iudicandum
(ze irteillenne^) . also oüh apostoli
ze erest uuären iusli (rehte) . unde
dara'^) näh uuerdent iudices (über-
leilare) .
Et qui tenent eam onines reclo
sunt corde . Die daz tuönt . die iu-
stiliam (reht) fasto häbent . die sint
mit crehtemo herzen nals mit chnim-
bemo .
Quis exurget mihi aduersus mali-
gnantes? aul quis stabit mecum ad-
uersus operantes iniquitatem ? Vuer
chümet mir ze helfo uuider ärguuil-
lige? Aide uuer stät mir bi . uuider
ünrehto färenten? Diö^) sär mina
conuersationem löidezzent . übe sie
mih kesehent christiano more uiue-
re . mit süslichero increpalione (ir-
räfsungo) . Quare non facis quod
alii faciunt. Tu solus christianus
es . Te extasis cum paulo rapuit in
terliura caelum (ziu ne uuerchost du
so ouh andere liüte tuönt pist du
eino allis christane höi herre . Hina
inbroltini züchta dih crehto mit paulo
ze himele ^) .
Nisi quia dominus adiuuit me .
paulominus . i. prope habitauit in In-
ferno anima mea. Vbe mir Got ne-
hulfe . sölchero uuorto mahti ih lieh-
to besüichen uuerden . unde ze hello
fären min sela . Vnder di6n solchen
ne genäse ih . übe iz Got ne täte.
Si dicebam motus est pes mens .
misericordia tua domine adiuuabat
me . Vbe ih mit humilitate (die-
muoti) iah minero sundon . unde ih
chad . min fuöz ist pesliphet . so half
mir ieo Got din genäda.
Secundura multitudinem dolorum
meorura in corde meo . consolatio-
nes tuae laetificauerunt animam me-
am . Also mänegiu '^) s6r mir äna
uuären . sämo mänige ^) trösta freu-
ton mina sela .
0 (— ferlrib in). Seh.
2) Ir. Seh.
3) (ze irleilenne). Seh.
*} dar. Seh.
5) Dia. Seh.
6) ( — hiDairbrollini — erehto — ).
Seh.
'') manigiu. Seh.
8) manege. Seh.
*) S. 350.
311
Nuniquid adhcrct tibi sedcs ini-
quitatis . qui fingis dolorem in praj-
ceplo . Haftet dir i<iht der sluöl des
unrehtes? Mag sament dir sizzen
doh einer unrehter ') . du daz sör
uui'uchest an dinemo geböte? Daz
cbit . du uns uuile gebölen uuesen
daz s6r. Luctus ist s6r . daz ser
uuile dii uns uuesen gebölen . *)
uuanda du cbist. Beati qvi lvgknt
(sdlig sint die sih uuuof charont'^) .
kebiöten do uuürchest dCi iz . Sib
dir selbe lector (lese) uuieo Augu-
stinus ch6de . Formas i.nqvid ^) do-
lorem IN PRBCEPTO . I. DB DOLORK PHE-
CEPTVM NOBIS FACIS . VT IPSE DOLOR
PR^CEPTVM SIT NOBIS (daz cLit . üzzir
söre macbost du uns kebol also luei-
nicb daz selba iz daz ser an uns ke-
bötsi'i). Daz sint siniu uuort. Der
sin ist. Vuieo mag der übelo sä-
raent dir sizzen . sid du noh kuöte-
mo nc Übest . du ne uuellest daz
imo ser pnBceptum si (kebol)?
Caplabunt in animam iusti . et
sanguinem innocentem condemna-
bunt . An des rehlen Hb f;\bent si(i .
unde ünsündig piuOl ferdämnoiil^)
sie. Also CHRISTI sanguis (pluöl)
uuas innocens (uiisundig) . unde dob
föne inipiis ( ubelen ) über teilet
uuard. Vuieo suln sie anderen li-
bcn . sld siö ^) imo no liblon? Nu
tröstet unsih aber der salmo sus .
Et faclus est mibi dominus in re-
fugium . Vnde des ist trübten mir
uuorden zuöflubt.
Et deus mens in auxilium spei
mea} . Vnde Got miner ze bell'o mi-
nero gedingi . Er gibet mir euui-
gen Üb . nah minero gedingi . füre
disen murgfAren .
Et reddet iilis iniquitalem ipso-
rum. Er giUet oüb in iro unreht .
Et in maiilia eorum disperdel illos
dominus deus noster. Vnde iri iro
arg(Mi uuillen ferlribet er sie . föne
sinemo riebe .
**) PS.VLML'S \civ.
LAVS CANTICI IPSI DAVID.
S^emo uuAren dauid cnnisTO . ist
diser psahnus pöidiu . ioh laus (lob) .
ioh canlicum (sancb) . Laus skei-
net deuolionem (Gote^sdeble) . c;in-
ticum hilarilatem (fromuöti) .
I>VITATORIVM .
V^KMTE EXVLTEMVS DOMINO. dlÖ-
mcnl Hüte chöment ferro gesezzeno .
lAzzen unrehla freuui sin . diu ze
uuerlle Iriffcl uöbel dia . diu ze Göte
Iriffet.
") uurehler. ScIi.
2J ( — uuuofharont).
3) inquit. Scli.
'1) (— selbu— ). Seil.
*) ferdamont. Seh.
5) si. Seh.
*) S. 351.
') S. CLXXXVIII.
34!2
lubilemus deo salutari noslro . |
Niüineien Gote iinscrrao liältäre.
Ougen freuui mit niüinon . dar uuir
mit uuoiteii ne mügia .
*) Prseoccupemus faciem eius in
confessione . Fi'ireuangcien sin dua-
siune in^gelible. Vuanda er noh
chömen sol ad iudicandum (ze über*
leilinne) . so irgeben unsih er imo
dero sündon iehendo . daz er ^) sie
danne ne förderoe dinglicho.
Et in psalmis iubilenius ei . Vnde
niümoen imo an dien salraou . ou-
gen ünsera geisllichun mendi an in.
Qiioniam deus magnus dominus .
et rex magnus super omnes deos.
Vuanda Got ist mähtig herro . unde
mähtig cbüning über alle Gota . V'ber
üüe die Göta . föne dien iz chit.
Dedit eis potestatesi filios dei fieri
(er gab in geuualt . Gotes sune uuer-
den) . Die sint Göta . uuanda sie
Gotes süne sint. Daz ne uuärin sie .
übe graliara^) (genada) neuuare.
Er ist über sie mähtig . uuanda er
geteta sie raäbtige. Bediü suln uuir
imo iubilare (hügesangon) .
Qnoniara noa repellet dominus
picbem suam . Vuanda Got ne stöz-
zet däna . sinen uölg. Vuelen? Ple-
bem iudeam (iudon folg) . So uuieo
sie in fer^uuürfin . also iz chit . In
PROPRIA VKMT ET SVI EVM NOPf RECE-
PERVAT (er Cham an daz sin unde die
sine ne nämin sin uuära) . er ne fer-
uuarf doh sie uuanda apostoU . unde
andere fideles (gloübige) dannan
chAmen. Föne diu suln uuir imo
iubilare . mit allerslahto stimmo
uuünnesängon . menischin^). orgi-
non . seiton fifon'*). cy'mbon clöc-
con . hörno . et rel . in quibus hoc
quod continet omnia scientiam ha-
bet uocis . daz heizzit^ iubilare .
daz chit Ana uuört liüdon .
Quia in manu eius fines terrae.
Oüh föne diu . uuanda in sinero
hende sint älliü ende dero erdo .
Gentes die unz in^ende uuerlle ge-
sehen sint . die prajpulium (känz-
lidi} heizzent . die sint oüh chömen
säment circumeisione (scärt^Iidi) .
unde häbent sih'') kefuögct ad lapi-
dem angularem qui facit utroque
unum (ze demo ort-steine der zuo
mura in ein bringet) .
Etallitudinesmonliumipsiussunt.
Vnde sin sint die hohina dero bergo .
Terreni principes (die irdiscin für-
slen) die iü er promulgatis legibus
(mit zesazten läntrehten) christia-
num nomen (namen) uuolton tili-
gon . **) die sint nu selben christi-
ani.
') er er. Seh.
2} gratia. Seh.
3) meniiischin. Seh.
^) fison. Seh.
ä) heizzel. Seh.
") sie. Seh.
*) S. 352.
0 S. 353.
343
Quoniam ipsius est niare et ipse
fecit illud . Yuanda sin ist daz märe .
er teta iz . Daz er leta daz ist nöte
sin . Genies (tiete) lela er . diö lö-
sent imo . sie bez6icbenet daz mare .
Et aridam fundauerunt manus
eins . Vnde ouh die dürrun erda
festenoton sine hende . Vuanda sie
dürre ist . pediü nezzet er sia. Er
uueiz uuöla . uuieo dürftig sterilia
corda (ünbirigiü hörzin) sint des re-
genes sinero löro mit derao er siü
föstenot.
Venite adoremus . et procidaraus
ante deum . ploreraus ante dominum
qui fecit nos. Chöment petoen.
Vnde uuiöo betoen? Fallen nider
före imo . uu^inoen före demo . der
unsih teta . Daz ist föne diu rebt .
Quia ipse est dominus deus .
Vuanda er ist unser Got . Vuaz aber
uuir?
Nos autem populus eius . et oues
pascuaeeius. Vuir bin aber sin liüt .
unde scaf sinero uueido .
Hodie si uocem eius audierilis .
nolite obdurare corda ueslra. V'be
ir hiüto gebörent sina stimma . so 0
ne ferherlent iüuueriü berzen .
Sicut in exacerbatione secundum
diem temptalionis in deserto . Also
iudei täten . in demo einode mib
cremende . do sie min claöreton .
Vbi templauerunt nie patres ue-
stri . Dar min chöreton iüuuere
patres die dob danne iüuuere patres
ne sint übe er^) siö ne bildont. Der
ist mannelicbes pater . den er bildut .
Probaucrunt et uiderunt opera
mea. Sie besuohton uuaz ib ke-
tuön mabti . unde do gesäben siö
miniu uuerch . diu mablon sie ^) iz
lören .
Quadraginta annis proximus fui
generationi buic . Fierzeg idro uuas
ib nübe dirro gebürte. An uuiu?
Au zeiebenen unde uuünderen diu
ib fore in leta . föne dien sie uiib er-
cbennen mabton.
Et dixi . Vnde '^) dö cbad ib .
Semper isli errant corde . Die sint
iömer irre in iro herzen . *) Soltin
sie sib iemer berihten . daz uuäre
in fierzeg idren uuorden. Durb daz
fülle gieng ib in so längo . daz ib
an in geoügti sölcha slahta uu^sen
liülo . diö niömer ne irdruzzet iro
übeli.
**) Et ipsi non cognouerunt uias
meas . s. ulique . spirilales. Vnde
raine uu6ga die geistliche sint . ne
irchändon siö . quia carnalis borao
non percipit ea qua; sunt spiritus dei
(uuanda fleiscin mennisco ne nimit
nieht in sich des Got kßistlichin din-
gis).
') Fehlt bei Schiller.
2) ir. Seh.
3) si. Seh.
^) Undo. Seh.
0 S. 354. **) S. CLXXXIX.
344
Quibus iuraui in ira niea . si intra-
bunt in requiem meam . Dieu ih
zornegersus suuor unde sus treuta .
in mina rduua ne chömcnt sie . daz
chit . beali (sälich) ne uuerdenl sie .
Dar ist in ällerguölelih fersägel.
Diser salmo fähet äna ze freuui .
unde gät üz ze ämere ,
PSALMÜS xcv.
CANTICVM DAVID QVANDO DOMVS JEOIVI-
CABATVR ') POST CAPTIVITATEM.
Sus sang dauid do daz hiis kezimbe-
lot uiiard . näh eilende . Vuelih ist
daz^ hus? lü uuärd hus kezimbe-
rot näh eilende . dö zorobabel filius
salalhiel föne captiuitate (dero el-
lendi) babyloniaj iruuundener . salo-
monis hus daz föne chaldeis zerstö-
ret uuas . änderest zimberöta. Säget
diser salmo föne derao? Nein . Er
säget föne sancta «ecclesia diu do-
mus dei ist (Gotes hus ist) . uuieo si
mit cantico nouo fidei spei et carita-
lis (niüuuemo sänge lieloubo kedingi
— minno) kezimberot uuard . nah
dero captiuitate infidelitatis (ellendi
dero ungeloubo) .
CaNTATE DOMINO CANTICVM NOVVM .
cantate domino omnis terra . Sin-
geiit lii'ihtene niüuuez sang . daz
singe inio älliü diä erda. Dilectio
(minnasami) ist canticum nouum
(niiiuue sang) . uuanda sie manda-
tum nouum (niüuue gebot) ist . Om-
nis terra ist sancta cccclesia . Si ist
domus dei (Gotes hus) . unde uuirt
mit caritate (mit minno) gezimberot .
An dero structura (gezimbere) uuer-
dint alle lapides (steina) unus lapis
(ein stein). Vuieo uuirt daz? In
uuitate Spiritus . in uinculo pacis (an
dero einigeheite geislis . an fridis
pände) .
*) Cantate domino . Singent triih-
tene. Singent niüuuez sang . so
zimberont ir niüuuez hus.
Benedicite nomen eins. Löbont
sinen nämen . Vuieo?
Bene nuntiate de die in diem sa-
lutare eius . Vuolo luönt chünt si-
nen hältäre christvm . föne tage ze
tage . daz er i6o chündero unde
chündero si .
Ädnuntiate inter gentes gloriara
eius . in oranibus populis mirabilia
eius. Chundent under dieten sina
guöUichi . unde siniu uuunder undev
allen liüten . So uuöla getuönt in
chunt . unde so uuit hus zimberont
irao.
Quoniam magnus dominus et lau-
dabilis nimis terribilis super omnes
deos . Vuanda er mahtig hörro ist .
unde löbelih härto . unde brültelih
') sedificabitur. Seh.
') das. Seh.
0 S. 355.
m
ats
über alle Gula . Vuaz suln iiuir daue
föne in geloüben ?
Quoniam omnes dii gentium daj-
nionia. Daz alle GcHa hüidenero ^)
dielo . lieuela sint. Di6 error (irric-
heit) fant . die sint dxmones (tie-
fela).
Dominus autera caelos fecit. Aber
trübten teta diö biraela . üba diön er
sie falta . so mahtig ist er.
Confessio et pulcbritudo in con-
speclu eius . Keiihl unde scöni sint
füre imo. Ld fore gdn confessio-
nem peccalorum (piiibt sundon^) .
so uolget sdr pulcriludo (scöni) . So
du dib irspuölest so bist du scöne
fore imo .
Sanclilas et magniflcentia in sanc-
tificalione eius. Heili ze erist unde
micbeluuerchunga dära nilb sint in
sinero heilig^machungo . Den ordi-
nem (antrebl) bdbe sin sanctificatio
(heilieb ;smacha) daz si dih pringe
fooe sanctilate (beiligi) ze magnifi-
cenlia (michiUuuurcble) . Vuile du
er magnificus (raichil uuurchig) sin
in signis et miraculis (mit zeicbenin
unde mit — ^) . er du sanclus uuer-
dest . des ne mag nicht keskehen .
Afferte domino patriae gentium .
afferle domino gloriam et honorem .
Ir diötpurge . briogent trühtene guöl-
licbi unde ära . briogent sia imo .
also iü selben noh anderön meoni-
scon.
Aflerte domino gloriam nomini
eius . Pringent imo ze lobe guölli-
chi sinemo nämen . chedent . *) non
NOBIS DOMINE NON NOBIS . SED NOMINI
Tvo DA GLORIAM (sus nais uns hßrro
nals uns nube dinimo nämin gib
kuöllichi an uns).
Tollite hostias et introite in atria
eius . Nement öpher diu imo geri-
sen . unde gdnl mit dien in sina
höua. Chöment mit lacrimis (trä-
hinin) . unde mit corde contrito (fir-
mi'ilitimo herzin) in sine höua . die
ze sinemo hüs leitent. I'nnont iüh
ze aposlolis (biscöußn) . ze prsdi-
catoribus (andren pr^diaren) . daz
sie iüh pringen in sanctam «eccle-
siam diu sin hüs ist .
Adorate dominum in atrio sancto
eius . So ir dura chöment dar be-
tont Irühtenen in^heiligemo höue
sinemo. Vuer ist der höf? Daz ist
aber si . sancta cccciesia . Hüs dien .
die in iro büent . höf dißn . die durh
sia ze himele färent .
Commoueatur a facie eius uni-
uersa terra . A'lliü diu erda uuerde
iruu6get ad poenitentiam (ze riü-
uuo) . föne sinemo änasiüne . So
*) ticidnero. Scli.
2) (piuht— ). Seh.
3) ( — unde mit uuunder). Scli.
♦) S. 356.
346
6r in carne (in flöisce) sih keoüge .
unde er in chünt uuerde . dannan
bezzeroen sih alle.
Dicite in nationibus dominus re-
gnauit a ligno . In allen diäten che-
dent danne . trübten richesota föne
ligno (holze) . Föne ligno crucis
(cbrucis holze) pegonda erricheson.
also före diabolus richesota . a ligno
uetilo paradjsi (föne beuueritemo
holze zart:?kartin) .
*) Et enim correxit orbem terrae
qui non comraouebitur . Dännan
habet er gerihtet orbem terrae (rinch
dero erdo) . der furder intrihtet ne
uuirdet. Sid daz hus kezimberot
ist . fiirder stät iz .
ludic'abit populos in aequitate . So
des zit uuirdet . so irteilet er liüten
iuwrehte. Vuänne ist daz? In se-
cundo aduentu (an dero andrun
chünfte) .
La)tentur caeli et exultet terra .
Sines riches freuuen sih die regenon-
ten himela . unde diu föne in bere-
genota ^) erda .
Comraoueatur mare et plenitudo
eins . Aber dära uuidere beige sih
is saeculum (diu uuerlt) . unde sin
uniuersitas (ällicheil) . unde dannan
chome perseculio (ähtunga) .
Gaudebunt campi et omnia quae
in eis sunt . Lenes . mites (lint*muo-
tige . mammende) . die campi dei
sint (die Gotis kefildir — ) . unde
iro fölgara münden is.
**) Tunc exultabunt omnia ligna
siluarum a facie domini . quia uenit.
Danne freuuent sih sinero ererun
chumfte alle uuältpöuma . uuanda
sie gebrüchet uuerdent^) ze aedificio
domus dei (zimbere Gotes hüsis) .
Daz sint pagani . praecisi de oleastro .
et iuserti in oliuam (die heidenin .
äha snitine aba uuiltstocche . unde
geimpitote üfFen öle^boürne ^) .
Quoniam uenit iudicare terram .
Sie raendent oüh daz . er änderest
chumet . ze überteilenne die men-
niscen . die erda sint . uuanda sie
dar gehörent . Venite benedicti pa-
TRis mei (chöment hara minis fäter
geuuiöhten) .
ludicabit orbem terrae in aequi-
tate . et populus in ueritate sua.
Er übertöilet den erdering in^rehte .
dar uuirt fernömen uniuersitas bo-
norum et malorum (ällelichi kuötero
unde übilro) . unde liüte in sinero
uuarheite dar uuerdent fernömen .
die gesceidenen ad dexterara et ad
sinistram (ze zesuuuun unde ze
uuinstrun) .
1) beregnota. Seh.
2) uuerden. Scli.
^) (— abasnidine — ). Seh.
') S. GXC. **) S. 357.
34V
PSALMLS XCVI.
PSALMVS IPSI DAVID CVM TERRA EIVS
RKSTITVTA EST.
Sang selbemo christo . dö sin li-
chamo iisluont . unde iiifideles ad
fideni (üngeloübige ze gloübo) gc-
lädot uuurdeu .
DOMINVS REGNAVIT . EXVLTET TERRA .
Näh töde irständenor christvs riche-
sota . des freuue sih conlinens terra
(diu zesämine häbiga eida ^) .
Lfctentur insula; multa; . Freuuen
sib is onh terraj aquis interruptaj
(erda mit uuazzeren undir nomine -) .
Zesdminehäbig länt üzzerun halb
raeres . heizzet conlinens . Dana ge-
S! eidenez in niari . aide in stagnis
(seuuin) heizzet insula (isila) . Dien
beiden si freuui . regnum christi
(daz Gotes riebe) .
Nubes et ealigo in circuitu eius .
iustitia et iudiciura correctio sedis
eius. Umbe in . ist er einön uuol-
chan . unde timberi . anderen ist er
reht unde urteilda . diu sines stuöles
keribteda sint uuanda er an dien
gerno sizzet . an dien er diu zu6i
findet .
Ignis ante ipsura prajcedet . et in-
flammabit in circuitu inimicos eius .
Fiür feret fore imo . 6r dies iudicii
(suöno4ak) chorae . unde inzundet
sine fienda . umbe in gesezzene.
Vuanda so praedicatores paganis
(prediara hßidenen) iro idola (ab-
kot) uueren beginnent . so uuerdent
sie inflammati (irgr^rait) dannan ir-
rinnet persecutio (äbtunga).
*) Alluxerunl fulgura eius orbi
terra}. Sine^) bliccba irscinen al-
lero uuerlte . daz sint miracula (zei-
chin dero) praedicatorum . Sie sint
nubes (uuölchen) . föne nubibus
choment fulgura (pliccha) .
Vidit et commota est terra. Diu
miracula (zeichin) gesah alliii diu
uuerlt . unde ircbam sib is .
Montes sicut cera fluxerunt a facie
domini . a facie dominiomnis terrae'*].
Föne diu smulzen potentes et su-
perbi (keuuältige und ubermuote)
also uuahs . föne Götes anasiüne .
uuanda sie sina praesentiam in mira-
culis (gagenuuerli an dien zeichin)
irchandon. So teta älliü diu erda .
daz chit alle menniscen. Alle ge-
loübton sie sih iro duritiae (herti) .
unde uuurden christiani. * Vuieo
cham daz dära zuö?
Adnuntiauerunt caeli iuslitiam
eius. Vuanda praedicatores in Gotes
reht chünton .
Et uiderunt omnes populi gloriam
eius. Vnde uuanda alle liüte an
dien miraculis gloriam dei (zßichinin
Gotis kuoUichi) gesdhen .
*) (diu gesamine — ). Seh.
2) (— nomene). Seh.
3) Sina. Seh.
^) terra. Seh.
*) S. 358.
348
Confundanlur omnes qui adoiant
sculptilia . Sid daz so si . ze Uöne-
don uuerden alle . die gräftpilide be-
toien . daz chit idola (abkot) .
Qui glorianlur in simulacris suis .
Die sih kuöllichont iuwiro gelihnis-
sen . Sämoso uuir ne uuizzin uuaz
uuir betoien . uuir den ungesihti-
geo ^) Got petoien . unde aber sie
gesehen iro Göla .
Adorate eura omnes angeli eius.
Petont in alle sine angeli . unde übe
iub2) uuellen homines (menniscin)
peton . so zeigont in ze imo . uuanda
er gemeine Got ist . den ir unde sie
beton sülent .
Audiuit et laelata est syon . Primi-
tiua (diu erist uuordena) «ecclesia
diu in iudea geiscota ^) . Qvia et
GENTES RECEPERVNT VERBVM DE! (daZ
ouh diete Gotes uuort inphiengin) .
diu mänta des märis.
*) Et exultauerunt filiae iudae prop-
teriudicia tua domine. Vnde animaB
credentiura (die sela dero geloubi-
gon) iudeorum freuton sih . Qvia
non est personarvm acceptor devs .
Sed in omni gente qvi TIMET evm .
ACCEPTVS EST iLLi (daz Got in ein-
halb häldäre nicht neist . nube in
allen di^tin ist imo der lieb der in
fürchlit) .
**) Quoniam tu dominus altissimus
super omnem terram . nimis exalta-
tus es super omnes deos. Freuton
sih . daz du der fde höho Got pist .
über alle terrenos (irdisce) . file ^^
höh über alle sanctos (heiligen) .
Qui diligitis dominum odite ma-
lum. Häzzent übel alle Got min-
nonte^) . unde ne fürhtent niöman-
nen. Ziu ne sulent?
Custodit dominus animas sancto-
rum suorum . Vuanda er behuötet
sinero heiligon sola .
De manu peccatorum liberabit
eos . Er löset sie föne dero sundi-
gon handon '^) . qui corpus possunt
occidere non animam (did den licha-
mia mägin irslan nals die sela) .
Lux orta est iusto . et rectis corde
laetitia. Lieht ist irri'innen demo
rehten . nals demo unrehlen . Lux
fidei (lieht dero geloübo) daz in corde
(in demo herzin) ist . daz ne ist in
gemeine . aber dero sunnun lieht ist
in gemeine . unde föne diu ist freuui
dien grehtherzen^). Diä fersageta
esaias dien übelen.dö erchad. Non
EST GAVDERE IMPIIS DICIT D03I1NVS
*) unsihtigen. Seh.
2) iuh übe. Seh.
3) geeiscota. Seh.
*) Fehlt bei Schiller von «höho» an.
5) minnonta. Seh.
6) banden. Seh.
') gerehlherzen. Seh.
») S. CXCL
0 S. 359.
349
(dißn argisten ne ist niöhl ze men-
denne . chit Got selbo) .
Laetamini iusti in domino et con-
filemiDi raemoriiß sanctiGcationis
eius . An G6te ist si . animo fre-
uuent iüh rehte . unde geiehent si-
nero gehühte . diu heilige raachot.
Häbent in-gehühte siniu uuort .
unde geiöhen dero gehühte . daz chit
ketrüent iro . daz machot iüh höi-
lige . uuanda er chad . In mvndo
PRESSVRAM HABEBiTis (in uueille ha-
hint ir arbeile) . so ne uuänent ir
bezzeren dingis danne so er gehiez .
\inde sint doh frö an imo .
PSALMUS XCYII.
[iPSI DAVID]').
CaNTATE DOMINO CANTICVM NOVVM .
In baptismo regenerati et renouali
(in töuü abir borne unde uuider
niüuuote) . singent canlicum nouum
(niuu: sanc^). Daz ne niügen sin-
gen . diö noh sint in uetustate pre-
uaricalionis adae (in dero alti adamis
ubir^fangis) .
Quia mirabilia fecit. Singent
uuanda er uuünder habet kelän .
uuanda er mundum (uuerlt) habet
irlöset a morle perpetua (föne euui-
gemo tode) .
*) Saluauil eum dextera eius . et
brachium sanctum eius. l'n gehiölt
sin zeseuua . unde sin heilige arm .
Sin selbes operatio (keuuurche)
unde sin selbes fortitudo (chraft)
tAten iz . uuanda er häbela potesla-
tem ponendi animam suam . et ite-
rum sumendi eara (keuualt sinin lib
ze lilizzenne unde aber uuider zene-
menne) .
Notura fecit dominus salutare su-
um . Pater getäta chunden sinen
hältäre christvm dö er in carne (in
fleisce) irskäin .
In conspectu gentium reuelauit
iuslitiam suam . Fore diöten iröfle-
nota er sin reht . Vuelez ? A'ne aber
CHRISTVM . der oüh sin dextera (zesi-
uua) unde sin brachium (arm) ist.
Recordatus est misericordiae suae .
et ueritatis suae domui israhel . Er
irhügeta sinero genädo . die er sköin-
da geheizzendo . unde sinero uuär-
heite . diö er sköinda l6istendo daz
er gehiez . Vuemo? Israhelis hüske .
daz sint alle fideles (gloubige) . die
in gesehen suln facie ad faciem (zuo
sehendo) . näh des nämen interpre-
tatione (antfristo^) israhel . uuanda
0 Schiller.
2) (niuu sanc). Seh.
wörlerverzeichniss.
I 3) Es steht «anlfristot», wie Schilter
S. s, 19 und ' hat» aber das «twist durch einen dar-
I unter gesetzten strich getilgt.
0 S. 360.
350
iz chit VIR viDENS DEVM (man Gol
ana sehinde) .
Viderunl omnes fines terrae salu-
tare dei nostri. Alliu ende dero
erdo gesäheu sinen halläre . V'ber
ä\ habet man keiscot sinen aduentum
(chunft) .
Jubilate deo oranis terra . Sid daz
so si . nu uuünnesangoot . unde fr6-
uuent iüh des alle niennisken .
Cantate et exultate et psallite .
Singent sprüngezent . niüraont.
Psallite domino in cylhara. Sin-
gent irao an guöten uuerchen .
In cythara et uoce psalmi . Sin-
gent imo an uuerchen unde an hö-
hero stimmo . daz uuergh unde stim-
ma säment sin .
In tubis ductilibus . An erinen
bläson . mit hämere gerähten . Pez-
zeront iüh föne Götes hämerslegen .
so r6cchent ir iüh . also iob uuard
percussus et productus ') (kehärair?
slagot unde gerecchit) .
In uoce tubae corneae. Singent
imo mit hörnen bläsendo . hörn ir-
uuahsetexcarne(uzzerdemofleisce).
unde füreskiüzzet carne (daz fleisc) .
so füreskiezzent ouh ir carnera
mente (daz fleisc mit muöte) . Füre
sezzent spiritalia carnalibus . (keist-
lichiu fleisclichen 2) . dirigite men-
tem ad deum (rihtint muöt ze Gote) .
*) Jubilate in conspeclu regis do-
mino. Singent Gote in des chunin-
ges kesihte . sines sünes christi .
Coramoueatur mare et plenitudo
eius. In aduentu domini (in Gotes
chunfte) uuerde saeculum (uuerlt)
iruueget . unde sin folli . Vuaz ist
diu folli? Ane conscienlia ingenliura
delictorum (diu geuuizzeda heuigero
sundon). Diüirchoriie sih is danne.
Orbis terrarura et uniuersi qui
habitant in eo. So tuöie der uuerlt-
ring . unde alle dar äna sizzente.
Säment irchöraen sih alle sündige .
Flumina plaudent manibus in id
ipsum. Sancli uiri (heilige man)
die in bonis operibus (in guöten
uuerchen) fluzzen . die häntslägoen
danne an selbemo Göte . demo sie
dienoton.
**) Montes exultabunt a facie do-
mini . quoniam^) uenit iudicare ter-
ram . Perga freuuent sih danne si-
nero gägenuuerti . Äpostoli unde
prophetae sint frö . daz er churaet ze
irteilenne die irdisken .
Iiidicabit orbem terrae in iustitia .
et populos in »quitate. Erfindet
reht über orbem terrae (erd-ring) .
daz sint peccatores (sündige) . unde
über populos (Hüte) . daz sint sine
fideles (getriüuen) .
1) perdactus. Seh.
2) (keistlichin etc.).
*) S. 361.
*) S. CXCU.
3) qui. Seh.
3S1
PSALMUS XCVIII.
DoMiNVs RKGPf AviT , Nükh slncro re-
surrectione (urstende) rlchesot chhi-
STVS uuaoda do uuurden uz;kes6n-
det . die sin riche chunt tdtin dien
liuten.
Irascantur populi. Des pelgen
sih liüte . uuanda iro idola (abkot)
suln zestöret uuörden . Aide ze in
selben beigen si6 sih iro sundon .
unde tuöen paenitenliam (riüuua) .
Qui sedes super cherubim raouea-
tur terra. Du alla plenitudinem
scientiae (folli uuizzinnis) über röi-
chest . ze dir spricho ih . Moveatvr
TERRA (uuerde iruueget erda) . Ein-
uueder . so ad persecutionem ut co-
ronentur marlyres . aide ad paeni-
tenliam ut ipsi salueotur (ze ähtungo
daz raartirera Corona inphähen aide
ze riüuuo daz sie seibin uuerdin ir-
neret 9 • Vuaz ist plenitudo scientias
(folli uuizzinis). Caritas (minna).
Hübe caritatem . so triffest du ad
Cherubim.
Dominus in syon raagnus et excel-
sus . super omnes populos . Syon
ist «ecclesia . uuis in tccclesia . so ist
Got in dir magnus et excelsus (mi-
chil unde höh) . Vuis oüh selbo
syon . *) uuis contemplator diuinae
lucis (scöuuare Golis lißhtis) . so
uuirdest du illuminatus (intliühtit)
unde föne dero illuminatione (liüht-
nisse) . uuirt Got an dir raagnus et
excelsus (raichil unde höh) . dllero
tügede über alle diö liüte . diö sih
ze imo umbe iro idola (abkot) bül-
gen.
Confiteantur nomini tuo magno .
Dinerao michelen näraen iöhen siö.
Die imo ze örist i^hen ne uuolton
lüzzelemo uuanda er ünferro chö-
men uuas . die i6hen imo aber mi-
chelemo . so er über äl chunt uuerde .
Ziu?
Quoniam terribile et sanctum est.
Vuanda er 6gebÄre unde heilig ist.
Terribile . uuanda er iudicis ist
(über4eilaris ist) . sanctum . uuanda
er dei (Golis) ist.
Et honor regis iudicium diligit.
Vnde uuanda chüninges öra gerihte
min%ot. Föne diu si männolih iu-
slus (reht) . uuanda er iudicium (ur-
teil) minnot.
Tu parasti aequitatem . Du gare-
lost reht. Vuar? Dazfernim.
Judicium et iustiliam in iacob tu
fecisti . In sancla cßcclesia täte d\X
gerihte . unde reht . Föne iro sel-
bero ne chara iz . diu Idrtost sia böi-
diü . Männolih lirnee tuön iudicium
(urteil). Vuieo? Discernendo inter
bonum et raalum (undir sceidento
undir ubele unde guöte). Aber
iustiliam (reht) uuieo? Vt declinet
*) (— marliera etc.). Seh.
*) S. 362.
d59
a malo (daz er übel fermide) . et fa-
ciat bonum.
Exaltate dominum deum nostrum .
Irhöhent trühlenen Got unseren mi-
chellichont in föne demo uuir iusti-
tiam (reht) inphiengen . daz uuir
iustificati (rehthaft) uuerden.
Et adorate scabellum pedum eius
quoniani sanctum est . Vnde betont
slneo fuözscämel uuanda er beilig
ist. Terra (erda) ist scabellum pe-
dum eius (sin fuöz^scarail) . terram
(6rda) inpbieng er de terra (föne
erdo) . carnem de carne mabi^ (fleisc
föne MARivN fleisce) . In ipsa (mit
demo selben) carne gieng er hier,
ipsam (daz-selba) gab er uns ze ez-
zenne . daz süln uuir beton . so uuir
iz ezzen . uuanda iz sacramentum
(toügenheit) ist . unde ieo in sacra-
mento (toüginheite) spiritalis intel-
lectus ist (keistlich fernümist').
Oub mag heizzen scabellum pedum
eius (sinin fu6z*scämil) . stabilitas
diuinitatis eius (festi sinero Gote-
höite 2) .
Moyses et aaron in sacerdolibus
eius . et samuel inier eos qui inuo-
cant nomen eius . inuocabant domi-
num et ipseexaudiebat eos. *)Cnöta
unde gerno betoen scabellum pe-
dum eius <sinin fuoz*scämil) . daz
er unsih keböre . uuanda moyses
unde aaron zuene sinero sacerdo-
lura (euuarton) . unde samuel ei-
ner sinero betaro . betoton in . unde
er gehörta s\& . Ne uuas iro mer
die er gehorti? l'ro uuas infinita
multitudo (unentlich tiianigi) . füre
die . dise dri genemmet ^) sint . Vuas
moyses sacerdos (euuarto)? Er
uuegeta sinen Hüten . also sacerdo-
tes (piscofa) tuunt . pediü ist er
bier ze in gezölet.
In columna nubis loquebatur ad
eos. Er sprah in zuö . uzzer dero
uuölcben süle. Daz uuas figura
(före^zeicbin) . uuanda nubes (uuolc-
cben'*) pezeicbenet spirilum sanc-
tum . columna (diu sül) bezeicbenet
robur et decorem aediücii (starchi
unde zieri zimberis} . In spiritu
sancto uuolta er fabricam .ecclesiffi
roborare (cbristanbeite zimber fe-
slin) . daz pildota er in före .
Custodiebant testimonia eius . et
praecepta quae dedit illis . Föne diu
gebörta er si6 . daz sie behuöton si-
niu urchünde unde siniu gebot . diu
er in beuölehen häbeta . Vueliu
uuaren diu urchünde? A^ne selbiü
diu praecepta (gebot) . mit diön er
in chunta sinen uuillen . Aide prae-
signationes (fore^zeiga) dero futu-
rorum (chünftigon) . diu uns nu
chömen sint .
1) (— fcrnumifl). Seh.
2) (— gotheile). Seh.
3) geneminet. Seh.
*) (uaolchen). Seh.
*) S. 363.
353
Domine deiis noster tu cxaudie-
bas eos . deus lu propicius fuisti
eis . Du trübten gebörtost sie . du
uuAie in siiAnbh . so uui\r iz iro
dürfte uuAren .
Et uiiulicans in oninia studia eo-
rnm . Vnde uuäre recbAre an allen
iro uuillon . an diön iro dürfte ne
uiiAren . Also an pavlo sköin . der
drie slunt pät . des in Göt ne-gebor-
ta. Ziu ne gebörla? uuanda iz sine
dürfte ne uuArcn . Vuaz uuas er
uindicans (reccbinde) ? *) Die ex-
toUentiain (irbäbini) diu dAr uner-
den mabti . Vuiöo aber an moyse
aaron et sarauele ? Vuaz babeta er
an in zerecbenne? Daz sie ane
sundd ne uuären . Vuielib uuas der
gerib? Daz sie tagelicha nouobi bä-
beton . föne dero übelon conuer-
satione (uuändele) . under dien sie
uuürben . **) So der man ieo bez-
zero ist . so imo iöo hartor uuiget
änderro Übeltat .
Exaltate dominum deura nostrura .
Irhöbent Irübtenen Got unseren .
ioh uerberantem (Gllinten) . ioh ce-
dentem (ferbengenten) .
Et adorate in monte sanclo eius .
quoniam sanctus dominus deus no-
ster. Vnde betont in uuanda erboi-
lig ist . üCFen sinemo heiligen berge .
daz ist sancta .ecclesia. So uuer
innerunbalb iro ne belot der ferliü-
set sin gebet. Aber uuico ist st
mons (perg)? Daz liset man an dani-
bele . DArst;\t. Lapis precisvs de
MONTE SINE MAMBVS . COFREGIT OMMA
nEGXA TERR.*: . ET EXCREVIT I\ MOX-
TEM MAGNVM . ITA . VT IMPLERET VNI-
VERSVM ORDEM (elu steiu irböuuener
aba berge Ana bende der geuueicbta
al erderiche undc iruuuöbs ze eini-
mo micbilin berge . so iniobelmo .
daz ir allen uuerlt^rincb irfiilti^).
Quis est ille mons de quo praecisus
est lapis (uuer ist der berch aba
demo der sIein irbouuen uuarl)?
Regnum indeorum (iudon riebe} .
föne demo christvs cbam . Lapis
QVEM EXPnoBRAVERVNT (der stciu den
sie fercbüren). Vuico praecisus sine
manibus (irbouuen Ane bende)?
Daz er natus (keborn) uuard sine
opere bominum (mannis uuercb) .
sine maritali coniugio (ana cbarilis
miteslAf) . natus de uirgine (kebö-
ren föne mägede) . natus sine mani-
bus (keborin Ana bende). Quomodo
confregit omnia regna torrai (uuieo
geuueibta er al erd^ricbe)? Quia
confracta sunt regna idolorum . regna
demoniorum (uuanda abkot^riche
geuucichet sint . riebe dero tiefelo) .
Quid est excreuit (uuas meinit .
percb iruuuöbs-)? Quia corpus
*) ( — erdriche — michelin berge — ).
Seh.
2) (-perg-). Seh.
*) S. CXCIIL **) S. 364.
III. hand.
23
354
sanctae «ecclesiae cuivs caput ipse
est . crescendo dilatatum ^) est us-
que ad fines terrae (uuanda der li-
chamo chrislanheite . dero houbet er
ist . der uuart uuahsindo gebreilit
unz an uuerlte ende) .
PSALMUS xcix.
PSi'LMYS IN CONFESSIOiVE.
Vu6liü ist disiu confessio (geübt)?
Si ist peidiu ioh laudis (löbis) iob
poenitentiae (rijiuuo) .
IvBILATE DOMINO OMNIS TERRA.
Vuünnesängont Gote . alle in erdo
sizzente . uuanda ze iü allen sin be-
nediclio (segln) cbön^en ist.
Seruite doniino in laetitia. Di6-
nont imo in^fröuui . Yuilligen unde
frolicben dienest suöcbet er.
Inirate in conspectu eius in exul-
tatione . Kant in iüuuera conscien-
tiam (geuuizzeda) mit freuui . diu in
sinero gesihte ist nals in-^menniscon .
Vz-uuert ne freuuent iüh nübe in-
uuert.
*) Scitole quoniam dominus ipse
deus? Vuizzint daz trübten Got ist .
Vuer ne uueiz daz? ludei ne uuisson
iz . pediu sluögen si6 in . Si enim
COGNOVISSENT NVMQVAM DOMINVM GLO-
lu.^ cRvciFixissENT ( ube sIg lös in
uuissin . niemer ne cbriüzegotin sie
den berres dero guöllichi) .
Ipse fecit nos et non ipsi nos . Er
teta unsib . nals uuir selbe. Föne
iino haben uuir esse (unsir sin) .
föne"diü ne suln uuir in contemnere
(fermänen) .
Nos autem populus eius . et oues
pascua3 eius. Vuir bin ^) aber sin
liüt . unde 3) siniu uueidescäf . uuan-
da er unser pastor (birle) ist. Vik^-
licbe sint die pascuae (uueida)? A^ne
diuinae scripturae . quibus saginatur
aniraa (Goteliche scrifte dero diu sela
feizt uuirt) .
Intrate portas eivs in confessione .
Kant in ze sinen porton mit keiihte.
Humilitas (tiemuöti) poenitentia
(riüuua) . baptismum (toufi) . Cari-
tas (minna) . elemosinae . sint sine
portae . diö ze irao leitent . mit döro
geübte dero sündon .
Atria eius in ymnis confessionum .
Kant oüb in sine ^) bona diö in^bi-
mele sint . mit loben änderro geübte
danne poenitentiae (oub riüuuo) .
ConBtendo (Got iebinto) färent dära .
confitendo (Got löbonto) uuesent
dar. uuanda dar ist ecbert confessio
laetitiae (lob dero fröuui).
Laudale nomen eius quoniam
suauis est dominus. Löbont sinen
nämen . uuanda ersuözze berro ist.
<) dilalum. Seh.
-} pin. Seh.
3; Fehlt bei Seh.
^) sina. Seh.
0 S. 305.
355
In aetorniim niisericordia eivs .
Sin geiiÄda isl t^iiuig . uuanda er dia
s61da gibet . die er fürdcr ne iiiinef.
Et usque in generationen) et ge-
nerationem ueritas eins. Vnde sin
luiarheil ist in Allen gebürlen . ioh
in dero diu morlales (diu die todi-
gen) piret . ioh in dero dirt aclernos
(die tHiuigen) piret.
PSALML'S c.
PSALMVS IPSI I»AVID.
De selbemo ^) christo siebet diz
sang . sin ist disiu uox (lüta) . unde
saraent imo sinero «ecclesiaj .
MiSEBICORDIAM ET IVDICIVM Can-
tabo tibi domine . Knäda unde ur-
teilda singo ih dir bßrro. An diön
zußin^) sint diniu uuergh pediu sint
siü min sang . Nu ist tempus mise-
ricordiaj (zit kenAdo) *) hdra nAh
chümet tempus iudicii (zit übertei-
ledo) . Disiü zu6i heizzenl änder-
suAr iuslitia et pax (rehl unde frido) .
aide misericordia et ueritas (kenada
unde uuarbeil) . aide iuslitia el iu-
dicium (rebt unde url»"'ilda ^) . Dill
ougent uns uuieo ungescheideno er
ist pius et iustus (kenadicb unde
rehUfrumich) .
') sclbo. Seh.
2) zucien. Seh,
3; (rehle elc.)- Seh.
Psailam el inlellogam in uiainina-
culala (piando u(!iiies ad me . Ili
singo in üuflecholemo uuege . unde
dannan fernimo ih uuanne du ze mir
chümest. Mit freuui dienon ih dir.
daz kibet mir fernümest ') dincro
chtimflc .
Peran)bulabam in innocentia cor-
dis inei . Ih füllegieng in ünscadeli
mlnes herzen . so tuöndo sang ih in
iingeflc'chotemo uuege . an derao
Got mAnnc begagenet. Innocens
(unscadil) ne ist der . der Andermo
täiAl . noh ouh der . der Andermo
ne liilfcl . noh Aber der . der imo
st'lbemo zc uuöla tuöt.
**) In medio doraus mene . VuAr
uuas der gang? In mittemo ralne-
mo bus . in minemo h6rzen.
Non proponebam ante oculos meos
rem iniuslam . Vnreht ne bAbeta ih
före oiigon . V^uanda iz mir l6idsara
uuas • pediü skiöbton iz miniu oü-
gen.
Facientes praeuaricationes odiui.
Viuehlo fArente hAzela ih . l'ro
luierg daz chlt rem iniustam (iro
ünrebt) bArcta ih . nals si6 ^) selben .
Ziuine iiAraen sint homo el pracue-
ricalor (raennisco unde übir^step-
phäro) . hominem teta Got . praeua-
ricatorem t6ta m^nnisco . Goles lAt
•') fernumeft. Seh.
*) sieo. Seh.
*) S. 3C6.
*) S. CXCIV.
23
356
minuuta ih . mennisclien läl Läzcta
ih.
Non adhesit mihi corprauum.
Ze mir ne bäfteta auuekkez . daz
chit ungerebtez herza . also des man-
Des ist .der sih intr6itet f6ne Goles
uuillen . unde mit imo bAget . Devs
QVID TIBI FECI . QVID COMMISI . QVID
coMMERvi (ia Got uuaz habo ih dir
getan? uuaz missetela ih uuaz ke-
sculta ih) ? Des kesello ne uuillo ib
sin . uuanda er prauo corde (äuuek-
kemo herzen) sih ähtot iustum (reh-
tin) Got iniuslum (unrehtin) .
Declinante a me mab'gno non cog-
noscebam i. non approbabam. He-
relico ad perfldiam (keloubirrare
ze übiiiro geloübo 0 sih cherentemo .
ne folgeta ih .
*) Detrabentera secreto proximo
suo . hunc persequebar. Hinder-
chösonten man dndermo iägeta ih .
unde äbta sin . uuanda diu persecu-
tio (ähtunga) guöt ist . mit d6ro
man ilet den mau bezzeron.
Superbo oculo et insaciabili cor-
de . cum hoc non edebam. Sä-
ment ubermuötemo . unde der före
nide änderro uueuuon sat uuerden
ne mag . ne äz ih. Alle superbi
(ubermuote) sint inuidi (nidik) .
unde die uuerdent pasli mabs alio-
1 um . non saciati (keAzzit mit än-
dirro ungefuöre noh kesätol) . Dero
gemeinsami ist ze fliehenne .
Oculi mei ad fideles terr« . ut se-
deant mecum . Miniu oügen sint
indäu . ze getriüuuen änasidelingen
dero erdo . Iro consortii (mite::uui-
ste) lüslet mih. Vuära zuo? Daz
sie säment mir sizzen ad iudicandum
(ze uberteilenne 2) . Also iro einer
spräh . Nescitis qvoniam angelos iv-
DicABiMvs (ne üuizzint ir daz uuir ioh
engela uberleilen) ?
Ambulans in uia inmaculata hie
mihi ministrabat. Inwüngefleccho-
temo uu6ge gänder ^) . ambahta mir .
Vu6ler ist daz? A^ne der euangelii
fidelis prsedicator ist (ketriüuue bre-
diare) . non quaerens quae sua sunt .
sed quae iesu christi (nieht fasonde
uuaz sin si sunder uuaz Golis hal-
tandis si) .
Non habitabit in medio doraus
meae qui facit superbiam. In niine-
mo herzen nebüet . der übermuOte
ist . Vnum cor (ein herza) häbo ih
säment humili (tiemuotemo) . resi-
liens cor (uuidir bruhtich herza)
habo ih a superbo (föne höhferli-
gerao) .
Qui loquitur iniqua . non direxit
in conspectu oculorura raeorum .
') (— ubil iro — ";. Seh,
2) (ze ubiitcilcmic). Seh.
3) gand er. Seh.
*) S. 3G7.
357
V'nreht sprechenter geirrota före
mir. So iiiiAr er niih kesäh ddr
skiC'lita ') er . dannan flöh er.
In mattiliiio . i. in initio . interfi-
ciebani onines peccatores terra; . ut
disperderem de ciuilale domini oni-
nes operantes iniqnitatem . In ane-
genne irsluög ih . alle sündige dero
erdo. An denio änagenne tenipta-
tionis (ursuöchis) sluög ih alle temp-
tantes daemones (irsuöchente tiö-
fela) . daz ih si6 ferlribe föne minero
selo . diu Iruhlenes purg ist . unde
sin änasidele . Deinones (tiefela)
heizzent mit rehte peccatores terra;
(sundörra dero erdo) . unde opera-
rii iniquitatis (uuurchin unrehtis) .
*) uuanda sie getuönt terrenos pec-
care . et operari 2) inique (die erdi-
nin sundon unde ünrehl uuurchin ^) .
Sie uuerdent aber irsiägen in iro
operibus (uuerchin) föne dien . die
in sär ze änagentero temptatione
(irsuochungo) uuiderstAnt . unde sie
execrando (leidizzindo) fertribent.
In matulinis mag ouh dies iudicii
(suöno dach) fernömen uuerden "*) .
also iz chit . Nolite ante tempvs iv-
DICARE . QVOADVSQVE VENIAT DOMINVS .
QVI ET ILLVMINABIT ABSCONDITA TEXE-
BRARVM ET MANIFESTABIT COIVSILIA COR-
DivM (nieht ne irlöilent ör zite pifeiil
unz Got selbo chöme derbödiu (iiöt
ioh indiühtit toügeni dero finslri-
non ioh er iroffenot die rdta dero
herzon^). Nu ist nox (naht) nu ne
uuöiz nieraan den änderen . Danne
skinet uuer ißgellcber ist . so ist
raane (morgen) . so uuerdent fcr-
triben de ciuilate domini'') omnes
operantes iniquitatem (föne Goles
purg alle unreht uuurchente) .
PSALMUS ci.
ORATto pauperis cum anxivs fueril .
et coram domino effuderit precem
suam.
Diz'') ist arrais kebet . so er in (n\-
gesten ist . unde er danne dar umbe
Got flehot. Föne diu gefallet iz äii
suraelichen steten christo qui pro
nobis pauper factvs est (der umlje
unsich uuard arm) . unde sinero
sponsa) (briüte) sanctae ^cclesia; .
diu säment imo ist in una carne . et
in una uoce (in einemo lichamin
unde in einero stimmo) unde iege-
lichemo sinero fidclium (gelrii'uiuon)
der nöthaft ist .
') skicIa. Seh.
2) operare. Seh.
•') (die irdinin elc). Seh.
^) uuerdent. Seh.
*) (— selbemo — fltistri non
ß) Fchll bei Schiller.
7) Daz. Seh.
Seh.
*) S. 368.
33g
Domine exavdi oratioaem jMeam .
ET CLAMOR MEVS AD TE VENIAT . Tfull-
ten fater gehöre rain gebet . undo ')
niinruöftchöme ze dir. *)Solülrei-
ste uuerde min gebet . daz ih ze dir
chöme .
Ne auertas faciem tuara a me.
Föne mir ne uuendest du diu Ana-
siüne . Diö pauperes (arm) sint .
unde miniu niembra (lide) sint . föne
diön ne uuende iz .
In quacumque die tribulor . in-
clina ad nie auremtuam. So uuänne
ih in not chöme . so beide ze mir
din öra. Ih häbo not nidenan du
bist aber obenan . Dero halb is
dürft si . dero halb hilf mir .
**) In quacumque die inuocauero
te . uelociter exaudi nie . In dirro
generatione (chünnezälo) . in än-
derro . unde an dero driltun . unde
an^souiielero ih dih äna häre . ge-
höre reih spuöligo . uuanda ih pito
des . daz du gerno gibest. Vuaz ist
daz? ane regnum cielorum (himil-
riche) . Duo also du gehiezzist . dö
du chäde . Adhvc te loqvente di-
CAM. EccE ADsvM (er du fol spre-
chest so chido ih sih no uuar ih
pin2).
Quia defecerunt sicul fumus dies
mei . Föne ^) diu gehöre mih skiöro .
uuanda mine täga zegangeu sint .
also roiigh . Solche läga gefrehtota
adam . Diu egestas (ärmheit) . diu
panpertas (diuflheit) liget mir äna.
Et ossa mea sicut in frixorio con-
frixa sunt. Vnde miniu bein sint
keröstet . sämo so in^phannun . Siü
suilizont fore dien forhton des euui-
gen Güies . Diu uuort sint poiniten-
tis (des riiiuuontin). Aber CHRrsxi
mugen siu"*) sin . daz er sine fortes
ossa (starche pein) heizze . so apo-
stoli sint . uuanda an dien uuirt er
gebrennet . nah dien uuörten . Qvis
SCANDALIZATVR ET EGO NOi\ VROR (UUet
uuirt keroligot — ih ne brunne^}?
Diä frixuram (brinnün) mächot Cari-
tas (niiima) .
Percussiira est sicut foenum . et
aiuit cor meum. Keslägen ist min
herza . unde dannan dörreta iz also
heuue . föne släge dorret heuue .
föne slähenten siindon bin ih heuue^)
geiih uuorden . Ziu ist daz?
Quia oblilus sum manducare pa-
nem meum . Vuanda ih ne irhiigeta
ze ezzene min bröt. Preceptum dei
(Ciötes kebot) ist panis auimae (dero
selo bröt) . uuider demo äz ih ueti-
tum (daz ferbölena öbiz) pediü ist
mir rehto irscozzen .
***) A uoce gemitus mei adhese-
*) unde. Seh.
2) (er du sol etc.). Seh.
3) Fene. Seh.
*) S. 3G9. **) S. CXCV
4) sie. Seh.
5) Fehlt bei Schiller
släge » an.
von «föne
*) S. 370.
3S9
runl ossa niea carni mea; . Föne
dero slimmo rniiics süftodes . kehäf-
toton inioiu bein ze minemo fleische .
Ih häbo daz irsiüftot iimbe Got . daz
uuir firmi (feslin) ze inGrmis (ün-
feslen) . uiide uuir fortes (chrefli-
gen) ze inualidis (uncbrefligen) häf-
teien. Sie ne uuolton süfton iro in-
firmitatem (unchraft) . do süftola ih
füre sie . Alsoizchit. Debemvs enim
NOS FlRMI . INFIRMITATEM INFIBMORVM
PORTARK (uuir mähtigin sulin dero
unmahligon uueichi an uns trügin).
Siniilis factus sum pellicano soli-
tudinis. Föne süftode unde föne
chäro bin ih so mager . samoso pel-
licanus der in egyplo fliüget . in de-
serlis fluminis nili (in dero uuuösli
dero aho — ) . den phisiologi (naturo-
sügin) zieherit . daz er nieht des ne
ferdeuue des er ferslindet . nißht
luer danne hi«^r in disen seuuen diu
seärba .
Factus sum sicut niticoiax in pa-
rietinis . i. in domicilio . Pin ih ouh
uuorden also der nählrara in dien
hüskefellen dar irao gesuäs ist . uuan-
da raennisco dar oe ist . füre oitico-
racem (naht*ram) fernement sürae-
liche bubonem uel noctuam uel öno-
crotalon . daz chit den hüuuen aide
diö hiüuuelun aide den ') hörotum-
bel.
') dien. Seh.
-) sus in. Seh.
! Vigilaui et factus sum sicut passer
singiilaris in tecto. Ih t6ta uuächa .
unde bin uuorden also der späro der
ein»lüzzer in hüs ist . uuanda ändere
fögela rüraent . späro ist heime .
Mit disen drin fögelen sint pezeiche-
net drie liba dero heiligon . Mit
pellicano heremit« (einsidelin) . mit
niclicorace . diö in consorlio homi-
num (under anderen Hüten) tougeno
nahles iro gebet . unde iro elemosi-
nas tuont . iro Selon ze füoro. Älit
passere . diö in cecclesia ih möino in
oratorio (in chilchun) gerno sint .
unde anderen üz känlen dar ze leibo
uuerdent. Nu sehen ouh uui6o iz
CHRISTO gefalle. Er ist pelücanus
in einöle . uuanda er eino ist na!us
do uirgine (keborin fune magede) .
*) Er ist niclicorax . uuanda er passus
(geraartirot) uuard in lonebris iu-
deorum tanquam in nocie (In iudon
flnslri samo in dero naht) . Die
uuären parietinge (uuant<storidcn) .
uuären ruina? . quia slare non pole-
rant in xdiGcio (f^ilina uuauda sie
niwmahton an zimberc beslän) . Die
minnota er . bediü uuegeta er in
sus-). Pater ignosce illis . non
ENiM sciVNT QviD FACiVNT (falcr fer-
gib inen iz . uuanda sie ne uuizzin
les uuaz sietüont^). Passer uigi-
lans (sparo uuachentir) uuas er . daz
3) ( — uuizzen — ). Seh.
') S. 371.
360
chit rcsurgens et post mortem uigi-
lans . et uolans in caelum (irstände
unde nah lüde uuächiute unde ze
bimele fliegente) . Dar ist er singu-
laris in tecto . interpellans pro nobis
(ein lüzzir in hüs kenäda für unsih
ßisconle) .
Tota die exprobrabant mihi ini-
mici mei . et qui laudabant me . ad-
uersum me iurabant . A'llendäg ite-
uuizzoton mir mine fienda . unde die
mih löboton . die suuören unde 6i-
noton sih uuider mir. Laudando
(lobondo) chäden sie . Magister
SCIMVS QVIA VERAX ES . ET VIAM DEI
IN VERITATE DOCES . ET PERSONAN
H0311NIS NON Accipis (mßister uuir
uuizzen uuola daz du uuäre herro
bist unde Gotes uuek uuarhafto lerest
unde niemannis ne borgest) . Sä-
mint demo lobe uuaren sie geinot '}
subplantationis (hindir^-scranchis) .
sus . Licet dare censvm cesari
(muozwman demo chcisere zins kel-
tin) ? Aber ziu täten sie mir iteuuiz?
Quia cinerem tanquam panem
manducabam . et poculum meum
cum fletu miscebam . Vuanda ih
äscun äz also bröt . unde min trin-
chen mit uueinode miscelöta . Vuieo?
Coramunicando poßnitentibus . et
suscipiendo publicanos . et peccato-
res quasi innocentes (kemeinsamon-
to dien riüuuonten unde innönto
diö übilis irmärlo unde die sundigin
also die unsundigen) . Daz leidizton
si6 . Aide der paenitens (riüuuonto)
chit. Ih äz daz pröt kedünchotez^)
in diea äscun . mit tränen .
A facie irae et iodignationis tuae .
Föne dero änasihte dinero äbolgi .
unde dinero zürnedo . diu mir föne
adam geskehen ist.
Quia eleuans elisisti me . Vuanda
du mih üf heuendo per rationem et
liberum arbitrium (mitredeafti unde
mit selb^uualle) . sar irfältost . unde
ferchuistost iudicio mortis (mit
uber^teiledo des todis). Pediü ir-
fältost du mih , uuanda ih minero
höhi ubermuöte uuas.
Dies mei sicut umbra declinaue-
runt. *) Dära näh uuänchton mine
täga . **) also scäto uuenchet . Scäto
ne gestät . noh mine läga netuönt.
Vbe ih föne dir ne uuängti . so mah-
tin sie unuuanchonte sin .
Et ego sicut foenum arui . Vnde
dar mite dörreta ih also heuue .
Demo zegänten heuue bin ih kelih .
Vuieo aber du?
Tu autem domine in aeternum per-
raanes . Aber du herro uuerest ie-
mer. Gehalt mih släter . unstä-
ten .
Et memoriale tuum in generatione
et generationem . Vnde uueret daz
din geuuältlicha in allen gebi'nten .
^) geeinot. Seh.
I ^) kedunchodez. Scb.
*) S. CXGVr. **) S. 372.
361
I«iiuer sol in^gehühte ') sin promis-
sio adueulus tui (der geheiz dinero
chunfte) .
Tu exurgens miserebeiis syon.
Du stdsl i6o noh uf . unde gnadest
syon id est djcclesiae (daz cbit chii-
stenheile) . Näh lüngero luälo chü-
mest du . daz uuiit nienioiiale (ke-
uuablelich) .
Quia tempus niiserendi eins . quia
uenit tempus . Yuanda is zit ist .
uuanda zit cbümen ist . daz du iro
genddeest.
Quoniam beneplacitos babuerunt
serui tui lapides eius. Yuanda dine
scalcba apostoli et propbetae . ze Hö-
ben bdbelon iro steina .iro cbint
diu sie mit iro priedicalionibus irzü-
gen . unde gefestenoton 2) .
Et pulueris eius raiserebuntur.
lob iro stuppes bäbent . sie genäda .
Selbero dero si'indigon ^) di6 cuiii-
STVM sluögen . becberent sie ad
fideni (zewglouboj . ze örist tria railia
(driü dusent) . dara nib quinque
niilia (fünf tiüscnt) . daz oub siö
uuerdent solidati in lapides (keber-
til ze steinin) .
Et limebunt gentes nomen luuni
doraine . et omnes reges terrae glo-
riain luara . Ynde dära näb fi'irblent
iob alle diete dinen nätnen . unde
alle cbüninga dina guöllicbi . unde
breitet sib diu «ecclesia über al .
Ziu ist daz?
Quoniam aedificabit dominus syon .
Yuanda selber trübten ziraberot sla.
Et uidebilur in gloria sua. Ynde
so oub des zit uuirt . so uuirdet der
gesöben in gloria (mit kuöUicbi) .
der er uuard kesöben in infirraitate
(in uueicbi).
Respexit in orationem humilium .
etnon spreuit precem eorum. *) Ze
dero diemuötigon beto sab er . unde
iro digi ne fercbös er. Sid daz so
si . so uuesen alle humiles (die-
muöte) . in dirro structura (zirabir-
rün) . unde betoen alle .
Scribantur ba;c in generatlone al-
tera . Disiu uuort . dise propbetije .
uuerden gescriben in änderro gene-
ratione (cbunnezalo) . so nouum te-
slamentum (daz niüuua urcbunde)
cbome . daz sie dero geburte nüzze-
ren sin . danne dero örerun . unde
iz memoriale (ndmilicb) si . a ge-
neratione in generationem (föne
cbunne ze cbunne) .
Et populus qui creabitur laudabit
dominum . Ynde danne lobot Got
der liül . der in baptisrao nouo crea-
lurae (in toüQ niüuue gescepbeda)
uuirdet.
Quia prospexit de caelo sancto
suo . dominus de caelo in terram
') sol ungehubte. Seh.
2) gefestonolon. Seh.
3) sundigen. Seh.
0 S. 373.
36!»
prospexit . Daz uuirt er . uuanda
truhten hära nider fersäh . föne hi-
mele fersah eriowörda . ex alto (föne
höhi) cham er ad humiles (ze die-
muoten) . Ziu?
Vt audiret gemilus compeditorum.
Daz er gehörli siüftod dero gedrüo-
ton 0 • Timor et disciplina dei (Go-
tis förhta unde sin geduuanch) . sint
dero drüe . die er gehöret .
Et solueret filios intereraptorum .
Vnde cham er oüh . daz er inbunde
dero irslägenon süne. Die diabo-
lica fraude (mit des tiefeles scrän-
che) irslägen uuären . dero süne
bin uuir . V'nsih inhindet er uuanda
er uns kibet remissionem peccato-
rura (äntläz sundon) .
Vt adnuntietur in syon nomen do-
mini . et laus eius in ierusalem . Daz
föne apostolis chunt kelan uuerde
Götes nämo in dero .ecclesia . unde
sin lob in ierusalem . daz ist Aber
diu .ecclesia '^} .
In conueniendo populos in unura .
et regna ut seruiant domino. Daz
liüte unde riche zesämene chömente
Göte dienoen . unde die sin catho-
lica <ecclesia (allich sämenunga).
Respondit ei in uia uirtutis suse .
Do anluuürta irao ierusalem . an de-
mo uuege iro chr6fte diu christvs
ist. Sinero uocationi (lädungo) in-
chad sl . an guöten uu6rchen . mit
sinero helfo . Aber prior (diu erra)
ierusalem . inchäd imo in ubelen
uuerchen .föne diu gehörtasi . Ecck
RELINQVETVR VOBIS DOMVS VESTRA DE-
SERTA (sih nö iüuuer hus uuirt ze
leibe uuuöste).
*) Paucitatem dierum meorum
nuntiamihi. Chunde mir chit <eccle-
sia die unmänigi minero tägo . La
mih kehören . Ecce Ego vobiscvm
SVM OMiMBVS DIEBVS VSQVE AD CONSV"
MATioNEM s^cvLi (sehent nö . ih pin
mit iü alle täga unzint an ende dero
unerlte ^) . Doh dero friste lüzzel
si uiiider dero aelernitate (euuic-
heile) . mih freuuet doh daz ih er ne
zegän . unde heretici (irräre) liü-
gent . die mir anderes uuieo gehiez-
zen .
Ne reuoces me in dimidio dierum
meorum . Ne uuende mih uuidere
in den halben tßil minero tägo .
**) so sie uuänent. Ne Idz iro mi-
nero uuerden . dänne du gesprochen
eigist.
In saeculum saßculi anni lui . le-
mer unde iöraer sint diniu iär. Vui-
der dien dinen ist paucitas (ünmd-
nigi) dero minero .
Initio tu domine terrara fundasti .
et opera manuum tiiarum sunt caeli.
Ipsi peribunt, tu autem permanes.
*) getruodon. Seh.
2) Fehlt bei Schiller von «ande» an.
') (- iuh -). Seh.
*:> S. 374.
0 s. cxcvu.
363
Föne 6rist stöUotost du die erda .
unde himela sint diniu hdntuuerg ^) .
Doh sie so sin . sie zegänt . du släst
ze Stele . unde bist daz du bist.
Et omnes sicut uestimentura ue-
terescent , et sicut operlorium muta-
bis eos . et raulabunlur . tu autem
idem ipse es . et anni tui non defi-
cient. Vnde alle irfirnent sie also
uuAt . unde du uu«^hselöst siö . unde
don uuelisel dölent sie . aber du bist
ii'o der selbe unde diniu iar ne ze-
gänt. In diluuio (in sinlQuöte) uur-
den ferlören caeli proximi terris (diö
n;\istin bimila dero erdo) . an dien
uolalilia (niogila^) sint. So sint
ouh superiores creli (öbirin hiraila) .
die CKÜ caelorura (bimila himilo)
beizzent. Vbe diö föne flüre sülin
ferlörin uuerden . sämeot eni^n . aide
echert ene dne dise . aide uuelih
uuehsel iro uuerden sule . des ist
linserafliu disceptatio 'uuörtberta) in-
ier doctos (undir gierten ') . Aide
daz hiör föne caelis (himilin) kescri-
ben ist daz mag föne sanctis et iustis
(beiligon unde rehten) fernömen
uuerden . an dien Got ist inlonans
praiceplis coruscans niiraculis . ura-
briGcans terrani sapicntia ueritatis
(tönronde mit kebolin pleccbizinte
mit uui'indrin die erda berogenonle
mit uuistuöme uuarheite). *j föne dien
iz Cbit. C^LI E.NARRAIVT GLORIAM DBI
(hiraela zelent dina guollichi) . Föne
in uuirt uuola fernömen . Ex omnks
SICVT VESTIMENTVM VETERASCKNT . ET
SICVT OPERTORIVM MVTABIS EOS ET MV"
TABVNTVR (uude allo irlirnent sie also
uu;\t unde du uuAndilost sie also
teccbi unde den uuehsil lidint sie).
Vuaz sint iro corpora (licharain) .
äne uestimenta animje et opertoria
(uuät unde decchi dero s6lo)? An
diön uuordent sie mulali (firuu6hse-
lot) . also der apostolus chit. Et
MORTVI RKSVRGENT IIVCORRVPTI ET NOS
iMMvTABiMVR (uude töte irslant unir-
feruuarte unde uuerden uuir fer-
uuandilot) . Quo modo immutabi-
mur (aber uuiöo)? Seminatur cor-
pus animale . resurget corpus spiri-
tale. Seminatur mortale . resurget
inraortale . Seminatur corruplibile .
resurget incorruplibile (dar uuirt ke-
säit febe gelicb llchamo unde irsldt
keistlich licbamo uuirt kesäit töde-
lich licbamo unde irslat untödiger
uuirt kcsäit iruuarllich licbamo slät
uf uniruuarllicber^). loh iro cor-
pora (licharaen) sintcxli (himela) .
uiianda siü Got tragent . näb dien
I uuörlen Pauli . Glorificate et por-
I täte dkvm in corpore testro (kuöl-
! licbont Got unde IrAgent in an iü-
uuermo licbamin) . Solicbe bimela
') hanluucrgh. Seh.
2) (uiogila). Seh.
3) (under gelerlen). Seh.
^) (daz - fehe — ). Seh.
*) S. 375.
■jg
364
irfirnent umbe daz . daz sie geniü-
uuot uu6rden .
Filii seruorumtuorumhabitabunt .
s. in annis tuis . An dien euuigen
iären büent aposlolorum filii (poton
chint).
Et semen eorura in saeculum diri-
getur. Vnde iro geburt uuirt in
6uua gerihtet . dar alliu ding ordi-
nale Cordinhafto) färent. Disses
psalmi principia (anagenne) sint
uerba gemituum (uuort chlägidis) .
postreraa sint consolalionura (diu
iüngistin sint uuort tröslis) .
PSALMUS CII.
PSALMVS IPSI DAVID.
BeNEDIC ANIMA MEA DOMINO. Scla
rainiu däocho Göle.
Et oninia quae intra me sunt no-
raini sancto eius. Vnde sinenio hei-
ligen nämen dancboen alliu diu in
mir sint . Ratio diu in iro ist . unde
alle iro gedancba löboen in.
Benedic aniraa mea domino . et
noli obliuisci omnes retributiones
eius . Dancho imo . unde habe tiner-
gezzen alles sines lönes. Du ge-
frehtotost mala . er gab dir bona .
unde gibet noh. Also hära nah
stat.
Qui propitius fit omnibus iniqui-
tatibus tuis . qui sanat omnes lan-
guores tuos. Der allen dinen un-
rehten genädet . *) der alle dine siec-
heite heilet.
Qui redimit de interitu uitam tu-
am . Der dinen lib löset föne ferlör-
nissido .
Qui Coronet te in miseratione et
misericordia. Der dih corönot 0
inwirbärmedo unde in ärmherzi .
Corona chit capitis ornatus . daz ist
diu 2) hoübet:*zierda . also uuir an
chüningen s6hen.
Qui saciat^) in bonis desiderium
tuum. Der dinen uuillen in guöle
föllot daz chit . der dih kuotes ke-
nietot.
Renouabitur ut aquilae iuuentus
tua . Geniüuuot uuirt ^) din iügent .
sämo so ären . Imo geschiöt^) fore
alti chitwman . daz sin öbero snabel
den nideren so über uuahset . daz
er in üfsinluön ne mag sih zegedz-
zenne ^) . Dära näh knitet er in an
demo steine . unz er in so ferniüzzet
daz er aber ezzen mag . Vnde so ge-
^) Coronet. Seh.
2) din. Seh.
3) satiabit. Seh.
^) uuird. Seh.
*) gescicbet. Seh. Es mag das die ur-
sprüngliche lesart sein. in unserer
handschrift sieht bloss «geschie» und
zwar am ende einer zeile. das «t» ist
von späterer hand zugefügt.
6) zegeazzene. Seh.
0 S. 376.
365
uiiünnet er samo sO föne erist iung-
liehe chrefte . So geschiöhet oüh
d^mo . der an christo der petra
(stein) ist . sina sunda ilet fersli-
zen ^) . uuaoda er bringet in uuidere
ad inuocentiam (zewünscadeli ^) .
Föne dero chiimet er ad resurrectio-
nem (ze urstende) . dar uuirt er
geiünget. Dara zu6 siöhet disiu
r^da.
Faciens misericordias dominus .
etiudicium omnibus iniuriam patien-
libus. Trübten istdergenäda schei-
net . unde allen richtet . die ünreht
tölent . diö imo uindictam (kerich)
spärent. Also er chit. Mihi vin-
DICTAM . EGO RETRIBVAM (spaiC mir
den gerich ih irricche dich ^) .
Notas fecit uias suas moysi .
Chünde teta er sine uu6ga moysi .
daz man legem spiritaliter (diö 6a
keistlicho) fernemen sol . unde daz
er ex data lege (föne gegebenero
60) uuolta diö liüte bechennen sih
selben . die sih ne iähin peccatores
(sündig) uuesen . noh indigere gratia
(noh kenadon bedurGn) . übe iz io
prajuaricatio legis (der über-grif der
eo) ne geoügti . Daz obscurum con-
silium (toügen rate) geteta er chunt
moysi .
*) Filiis israhel uoluntates suas .
Nicht ein moysi . nube allen uuären
israhelitis in quibus dolus non est
(Got äna sehinlen an diän achust ne
ist) geteta er chunt sinen uuillen .
**) Daz er uuolta uuesen quinque
libros moysi (fünf puoch) . säraoso
quinque porticus . in quibus a^gri
iacerent . ut proderentur . non ul ibi
sanarentur (fünf forzicha in dien die
sieben lägen . daz sie dar sclnin .
nals kenerit uuurdin) . In porlici-
bus (in dien förzichin) ne uuurden
sie sanati (generit) . in aqua mota
(in dero uuazzer uuegi) . daz chit in
tumultu iudaico (in iüdon gestiir-
me) . dannan Christi passio (mar-
tira) gescah uuard unus sanatus . i.
unitas christiani populi (einer gene-
rit daz chit einer der christano liüt '^) .
Misericors et miserator dominus
longanimis et multum misericors .
Trübten ist kenddig . unde scbßinare
genddon . längmuötig unde filo ge-
nädig .
Non in finem irascilur . neque in
»ternuni indignabitur . Er ne bilget
sih in 6nde . noh er ne zürnet in
6uua.
Non secundum peccata nostra fe-
cit nobis neque secundum iniquita-
tes nostras retribuil nobis . Er ne
habet uns ni^ht mite geuaren näh
unseren sundon . noh er ne lönota
uns näh unseren ünrehten .
') ferslizzen. Seh.
2) (ze unscadelih). Seh.
^) ( irrichedih). Seh. .
4) ( Chrisliano — ). Seh.
*) S. CXGVIII. **) S. 377.
366
Quoniam secundum altitudinem
cffili a terra con6rmauit misericor-
diam suam super tiraentes eum .
Also dar äna schinet . uuanda nah
dero höhi himeles föne erdo . habet
er gefeslenot sina genäda ^) über
di6 . die in furhtent . Des himeles
hohi decchet die linder imo sint .
unde er gibet lieht . regen . uuint .
umbe die fructus terrae (erd^uuuö-
chera) . also ünerdrözzeno spendet
Got knäda dien . die in sinero forh-
tun sint .
Quantum distal ortus ab occi-
dente . elongauit a nobis iniquitates
nostras. So ferro daz östenast^)
föne derao uuestene . so ferro habet
er föne uns ketän ünseriu unreht.
Occasus (sunne#sedil) fliehet den
ortum (üfsruns) . so ouh uns sin
gratia (genada) irrinnet . so uälient^)
unsere sunda.
Quoniodo miseretur pater filiis .
ita miserlus est dominus limenlibus
se. Also fäler chinden . so genädet
Got dien in fürhienten . Vbe er si6
fillet . die filla suln sie minnon .
uuanda sie föne iro fater genädon
chömenl . Die er fillet . die ne tuöl
er erbelöse .
*) Quoniam ipse cognouitfigmen-
tum nostrum. Die fäterlichun ge-
nada scheinet er . uuanda er be-
chennet ünsera gescäfl . Er uueiz ^)
daz sie uzzer höreuue uuorden ist .
Recordatus est quoniam puluis
sumus. Er ne habet irgezzen daz
uuir stuppe bin 5). So suiähe sint
uuorden durh sunda . die edele mah-
lin uuesen .
Homo sicut fcenum dies eins .
Mennischo ^) ist alsoheuue. Also
heuue sint sine täga .
Tanquam flos agri sie efflorebit .
Also der bluömo dar in in^felde .
also ferbluol er . also mürg fdre ist er .
Quoniam Spiritus perlransibit in
illo et non subsistet . et non cognos-
cet amplius locum suura . Vuanda
sin geist der in imo ist ferferet .
unde hier nebestät er . noh furder
hära ne iruuindeter . Söler hina ge-
uarner sälig sin . so tuöt iz des ke-
nada . der an sih nam foeuura (he-
uue) . ut ex eo faceret aurum (daz
er dar üz kolt machoti) .
Misericordia aulem domini a se-
culo et usque in ajternum super ti-
mentes eum . A'ber Gotes kenäda
ist an dien in fürhtenten . föne ana-
gäntero dirro uuerlle . unde dannan
unz ze enero uuerlle . Hi^r dar iz
chit. A SECVLO (föne änagäntero
uuerlte) . uuandon genuöge so cas-
*) gnada. Seh.
2) Osten ist. Seh.
3) uuallent. Seh.
^) uueis. Seh.
5) pin. Seh.
^) Mennisco. Seh.
0 S. 378.
«
369 II
siüdorus säget . adam geoada geheiz-
chit ze irfollone^) die stimraa sinero
zen uuesen . uuanda andere uuurden
uuorlo.
in saeculo (in uuerlte) . er uuard a
Benedicite domino omnes uirtutes
seculo (föne änagantiro . uuerlte) .
eius ministri eius qui facitis uolun-
Et iuslitia illius in filios filiorura .
tatem eius . Lob tuont trubtene
bis qui seruant testamentum cius .
alle sine uirtutes (zöicbin uuürcbiri) .
et ineniores sunt mandatorum eins
sine ämbablara . ir sinen uuillen
ut faciant ea . Vnde sin reht ist daz
föllonl.
chit scbinet an i'inserro süno sünen .
Benedicite domino omnia opera
daz sint opera et mercedes operum
eius . Löbont in älliu siniu uuerch .
(uuerch unde Ion dero uuercho) .
In omni loco dominalionis eius
unde schinet an dien . die sin testa-
benedic anima raea domino. In
mentura (scrift^kebot) baltent . unde
allen dien steten dar sin geuualt st .
sinero geboto i) ze diu gehubtig sint .
dar löbo Göte min sela . Vber al
daz sie siü leisten . Sin testamen-
ist sin geuualt . über al löbo in . non
tum (scrift^kebot) daz sint siniu man-
solura intra septa cccclesiae . sed et
data (flibte) . diu bestänt alliu in
extra septa eius (niebt 6in in chil-
caritate (minno) . dero söl man ge-
chun sunder ioh uzzan chilchun) .
hügen .
Dominus in caelo parauit sedem
suam . et regnum eius omnium do-
**) PSALMüs cm.
minabitur . Trübten gareta in hi-
mele sinen stuöl . ad dexteram patris
IPSI DAVID 4).
(ze zezeuuun sinis faler^) unde sin
Benedic anima meadominvm . Sola
riebe uuallet iro älloro.
miniu löbo Iriibtenen . dero scönon
*) Benedicite dominum omnes an-
dingo . diu diser psalmus oüget .
geli eius potentes uirtule . qui facilis
Domine deus meus magnificatus
uerbum eius ad audiendam uocem
uebementer. Trübten Got miner .
sermonum eius. L6bont Got alle
du bist barto gemicbellicbot. Du
sine angeli mahtige in cbrefte . ir
bähest dib keoüget michelin . diön .
sin uuort luont ze gebörenne daz
die dina raicheli fore ne uuisson .
') keboto. Seh.
4) Also Schilter. In der handschrift
2) (ze zeuuun elc). Scli.
fehlt diese aufschrift.
3) irfolleno. Seh.
*) S. 379. **) S. CXCIX.
368
Confessionem et decorem induisti .
Du legefost dih äna geiiht uiide zier-
da . uuanda din lecclesia diu zuei
äna legeta . Si uuas ze erist fusca
(suarz) . er si begondi peccata sua
confiteri (iro sundon bigiehin) . aber
confitendo (pigiht tuönlo ^) uuard si
dealbata (keuuizzit) . I'ro analegi .
ist din analegi .
Amictus lumine sicut uestimento.
Beheleter mit lichte . sämo so mit
uuäle . Iro uuät . ist din uuät . daz
ist lumen fidei (daz lieht dero ge-
loubo) .
Extendens caelum sicut pellem.
Den himel dennende . also hüt ke-
denet uuirt . Näh tode dero anima-
lium (G6ho) . uuerdent iro hiüte ge-
denel . Scripturae (diö scrifte) pro-
phelarura uuürden ouh nah iro libe
ferdenet . unde ferrecchet . ad ora-
nes gentes (ze allen dielin) . *) Sie
uuären ünfernomen . unz sie selben
IN VETERi testaraento (an dero altun
60) uuären. So nouum (niüuua ea)
cham . unde sie ne uuaren . do z6-
man füre iro scripta (scrifte) do be-
gönda-) man sie bechennen . Vnde
diu sint caelum (himel) uuanda Got
an in fünden uuirt .
Qui tegis aquis superiora eivs .
Du mit uuazzeren decchest siniu
öberören . Vuäzzer sint öbe himele .
also diu dar sint . so s6zzest du öbe
Allen praeceptis legis prajcepta cari-
tatis (eo gebolin diu gebot rainno) .
Vuanda ouh si ist diffusa in cordibus
nostris (kegözzin ist in unzeren her-
zen) . pediu habet si ^) uuäzzeres nä-
men .
Qui ponis nubem ascensum luum .
Du daz uuolchan sezzest dir ze ste-
gün . unde ze anphange . Also iz
chit . Et nvbes svscepit evm ab
ocvLiS EORVM (unde daz uuolchan
inphieng in ab iro oügen). Aber
raystice (bezeichinlicho). Nubes
(uuolchin) sint praedicatores (pre-
diare) . per praedicatores (mit pre-
diarin) pringest du infirmos ad in-
tellectumscripturarum (die uueichen
ze dero fernümeste dero scrifto ''') .
Qui arabulas super pennas uento-
rum. Du der füre üesl diö snelli
döro uuindo . uuanda du sendest din
uerbura (uuort) spuötigor danne
uuint färe so uuieo nieht snelleren
ne si. Aide . uenti (uuinda) sint
sanctae animae (heilige sela) . unde
iro pennae (fellacha) . amor dei et
proximi (sint Gotis unde friundis
minna) . den amorem (die minna)
über slephcst du . uuanda diner rae-
roro ist ze in . danne iro ze dir. So
si6 höhost kefliegent dinen amorem
(minna) ze gechiesenne . so sehent
') (pigiht luondo). Seh.
2) bechonda. Seh.
3) siu. Seh.
^) (— fernumcfte — ). Seh,
*) S. 380.
369
sie in ieo <')bcr6ren . Föne iliü . so
Paulus cbad . ür possnis co.\ipre-
IIENDERE QV.i: SIT LATITVDO ALTITVDO
LONGITVDO ET ') PROFVNDVM (duZ IF mu-
ginl ii ralin uuaz dirsi pröili höhi longi
clinicis unde (ic^fi) . so chad er oüh.
SCIRE ETIAM SVPER EMINENTEM SCIEN-
TiAM CAiuTATis CHRISTI (linder dar
mile niugint uuizzin diö höbo rec-
chenlen öbcscrift chrislis niinnon).
Vuanda alsoman uuizzen sol . daz
lalitudo (diu breiti) ist omne opus
bonum (al guot uuerch) . altiludo
sursum cor . longiludo perseueranlia
boni opcris . profundum sacramen-
lura baptismi et eucbarislia; (unde
bülii berza bina üf iinde lengi fol
leisleda kuutis uuerchis unde diu .
liiiffi beilictuoni toufi unde uuizzo-
dis) . an dien begraben ist uuaz iz
mc^ine . uuanda man iz ne siebet .
*) so ist före allen dingen daz ze bc-
dencbenne . uuieo ferro unsib prAht
bäbet diu Gotes minna . unde uuieo
böbo si reichet .
Qui facis angelos tuos spirilus .
DA dine geista raächost polen . so
du sie üz sendest ad tobiam . ad za-
cbariam . ad mariam . Aber myslice
(bezeichinlicho) . du in dinero .eccle-
sia spiritalis 2) uiros tuöst (gesanae-
nunga tuöst keisllicbe man) uuösen
nunlios uerbi tui (polin dinis arin-
dis) . unde sie ad carnales (ze flei-
scinen) sendest . quasi de ckIo ad
terrain (samo aba bimele ze erdo) .
El minislros tuos igneni urenteni.
Vndc dIne ambabtara getuösl uue-
sen pn'nnenlez fiür. Vuanda spiiitu
ferucnlcs (die ernislbaftin iro sin-
nis ''} sint iro audilores incendentes
(uber^Iösarra prenninte) .
Qui fundasli tcrram super stabili-
talem suam . Du die erda gefoste-
notost . an iro stAligi . Dlna «cccle-
siam bäbest du gestAtet an christo.
Er ist iro stabililas (statigi) .
Non inclinabitur in sa;culum sx-
culi . Furder ne uuancbot si . Vuile
ieman secundura litorani (naL päriro
scrifte) uuizzen stabilitalem tcrrai
(slAtigi dero erdo) . daz ist unsemfle .
Vuanda iz oub cbit . C^elvm et terra
TRANSiBVNT (himil unde erda fer-
gdnt) . pediu ne geuallet ^) iro . non
inclinabitur (si ne uuancbot).
Abyssus sicut pallium amictus
eins. Vuazzer micheli ist iro beli
sänioso lachen. Daz uuazzer i'im-
befAhet diö erda . So tuöt ox'ih sanc-
tam «ecclesiam raultiludo pagano-
runi (manigi dero heidenon) .
Super niontes stabunt aqua).
Vnde uuäzzer öbestünt diö berga .
also iz fuör in diluuio . loh selben
die bi'iilichoslen . selben die aposto-
<) Fehlt bei Schiller.
2) spirilalcs. Seh.
3) (— erinsthartin
'') geuuallet. Seh.
■). Seh.
*) S. 381.
III. Hand.
2V
»HO
los . pesuärot inmensitas supersti-
tionis et persecutionis (heidioisci
unde ähtungo) .
Ab increpatione tua fugient. Dära
näh uuirt daz die selben abyssi
(uuazzer michelina) fliehent föne
dinero irräfsungo.
Et a uoce tonitrui tui formidabunt .
Vnde sie in furhlent föne dero stim-
mo dinestöneris O,- dinero dröuuun .
also diu ist . Nisi poenitentiam ege-
RiTis . OMNES siMVL PERiBiTis (ir ne
riüuueient sämiht uuerdent ir fer
lorin) .
Ascendunt montes et descendunt
campi in locum quem fundasti eis.
Vnde so burrent sih piaedicatores
(prediäre) . *) unde läzent sih ni-
der populi (liüte) . unz an die stat
dinero «cclesiae . die du in feste
täte . quia non inclinabitur in seecu-
lum saeculi (uuanda si ne geuuan-
chot niemer^) .
**) Terminum posuisti eis quem
non transgredientur neque reuerten-
tur operire terram . Marcha saztost
du in fidem calholicam (in ällicha
geloüba) . die sie ne über stephent .
noh furder ne iruuindent ze dec-
chenne die erda . daz chit iro sunda
ze niüuuonne . unde aber ungelou-
big ze uuerdenne .
Qui emittis fontes in conuallibus .
Du die brünnen üz läzzist in getü-
belen . du dien diemuöten gibest
scientiam doctrinae (chunstkelirnis).
Inter medium montium pertransi-
bunt aquae. In^milli dero bergo
rinnent hina diu uuäzzer . D^ro
apostolorum lera ist kemeine . Daz
medium ist (so uuaz in mittimin
ist ^) . daz ist commune (daz ist ke-
meine) .
Potabunt omnes bestiaD siluae.
Föne diu trinchent sta alle gentes
(diete) .
Expectabunt onagri in siti sua.
ludei bitent in iro durste uns helias
chome unde euoch.
Super ea volucres caeli habita-
bunt . de medio petrarum dabunt
uocem . O'be dien sizzent spirita-
les (die geistlichen) sanctie episco-
porum animse (piscöfo sela) inphle-
gent iro . üzzer steinen sprecbent
siö . daz sie häbent föne propbetis
et apostolis nais föne piatone . daz
lerent sie.
Rigans montes de superioribus
suis. Aber du bist nezzente aposlo-
los föne hiraele. Also ene iz hä-
bent föne aposlolis . so häbent iz
aber apostoli föne dir . uuanda du
sie füllest spiritu sancto.
De fructu operum tuorum satiabi-
tur terra. Föne dinero uuercho
') tonneris. Scb.
2) (_sie— ). Seh.
3) (— miUinin — ). Seh.
*) S. 38:
*) S. CG.
»71
diöhsemen . uuirt sat diu erda . Daz
ist diu erda diu sih satot dero löro .
die du regenost föne himele.
Producens foenum iumcnlis . He-
uue börenliü dien rinderen . Also
h chit . No\ OUDVRABIS OS BOVI TRl-
TVRANTi (nicht ne ferbint den munt
demo indrasccänlin rinde) .
Et herbara seruituti hominum.
Vnde cbrüt dero rnenniscon diene-
sle . Phruönda gebende dißn . die
ministri (dienestman) sint uerbi dei
(kotes uuorto) . *) die er nü biöz
iumenta (züge^rinder ^) .
Vt educas panem de terra . Daz
du Got fdter so christvm geoügest
föne erdo . de uasis ficlilibus (föne
lainen fazzin) . in diön apostoli ha-
beton thesaurum doclrinae (triso
dero löro) .
Et uinum laetificat^) cor hominis .
Vnde uuin gefr6uuet dannc m6n-
niscen herza . Ebrietas spiritalis
(keistlic truncheni) kibet imo amo-
rem caelestium (kelust himilo) . Aide
diu 3) s6li corporis et sanguinis
(uuizzodis) domini geluöt in frö .
Vt exhilaret faciem in oleo . i. in
nitore . Daz imo diu scti . sin änasiü-
ne gehügelichöe in^glizemen . Daz
an imo öffeno skine etelih gratia dei
(Gotis kenada) . öinuueder curatio-
num (suhlneri) . aide linguarura (ma-
nigero sprdchon) . aide prophelia?
(uuizzigonnis) . aide etelicbes caris-
malis (kelüzzis). Vuanda iz chit.
UlNICVIQVE DATVR MAMFESTATIO SPIRI-
Tvs AD vTiLiTATEM (ciuimo ißgelichcn
uuirt keläzzen dis keistis öffenunga
zo niizzedo) .
Et panis cor hominis conGrmet.
Vnde bröt daz chit dero selo läba .
sin herza slerche .
Saturabuntur ligna campi . Dero
gratia) (gebo) id est 4) panis uini
(protis uufnis) et olei (oleis) . uuer-
dent sat plebcs populorum ^) (folch
liüto) . daz sint mezige .
Et cedri lybani . So uuerdent ouh
potentes (die geuüalligin) . die uui
der änderen sint . also die cedri diö
üfen lybano uuahsent uuider ände-
ren boomen sint . Sint diö iz alle?
Nein.
Quas plantauit. Is sint 6chert
diö erflänzola. Also der saluator
(haltäre) chit. Omnisplantatioqvam
NON PLAXTAVIT PATER MEVS ERADICA-
BiTVR (so uuaz min faler ne flanzot
daz uuirt uz iruuürzillot ^) .
lUic passeres nidificabunt. Vnder
diön nislent smäliü gefügele . Sie
') (juge rinder). Seh.
2) laeliGcel. Seh.
^) sin. Seh.
^) idcra. Seh.
5) Fehlt bei Schiller von «proli?
«) iruurzillot. Seh.
0 S. 383.
2/» *
37!^
stiftent monasteria an iro eigenen .
(laz dar inne si . sanctorum fratrum
communio (kemeiae üb) .
Fulice doraus dux est eorum . Fu-
lica ist marina aiiis (mere fögil) .
aide stagnensis (sefogil) . unde nistet
in petra (in steine) . i6o ferro föne
Stade. Dar äna uuerdent fluctus
coUisi (uuella uuidir slägin) . also
ouli an CHRISTO der petra (stein) ist .
iudei fracti (uuidir slägen) uuurden .
Der ist iro herezogo . sie sint sine
milites (t^gena) . Irbelgent sih c<e-
dri . unde tuont sie ') in molestias
(uuider;^muöte) aide scandala (leid)
unde stoübet sie daz dannan . *) daz
ist naufragium cedrorum (crünt?
söufi höh^poümo) nals dero passe-
rum (smäl^fögelo) . uuanda domus
fulicae (hus mere^fogil) ist iro dux
(leito). Anderiu edilio (äntfrista)
chit.
Herodii domus dux est eorum .
Herodius (her^fogil 2) ist major om-
nium uolatilium (mera allen fögilin) .
der überuuindel den aren . unde izel
in . unde bezeichenet potentes for-
tissimos (mächligostin herren) . die
ouh uuilon duönt renuntiationera
saeculi (äuuerf uuerlte) . unde hü-
sont in himele . Daz pilde lucchet
ouh dara ändere die uueicheren
sint . uuanda in iro zimberon li-
ehet.
Montes excclsi ceruis. Höhe
berga . sin stat dien hirzen. Spiri-
tales (keistliche) sin beheftet in sub-
limioribus praeceptis (an tieferen le-
ren) . Vuieo aber humiles (tiemuöte)
unde pcenitentes (riüuuige)? Vuaz
sol iro tröst sin?
Petra refugiura erinaciis . Chri-
STVS ist petra (stein) . er si fluht eri-
natiis (mürmunton) . id est^) pecca-
toribus (ih meino sündigen) . Eri-
natius (mürraenti) ist animal magni-
tudine ericii (ein lier also michel so
der igil) . daz chit des igelis . simi-
litudineursietmuris (in gelichenisse
perin unde muse) . daz heizen uuir
murem montis (mus pergis) uuanda
iz in foraminibus alpium (in dien lo-
chen dero alpon) sina festi habet .
Fecit lunam in tempore . Er teta
.ecclesiam in tempore huius mortali-
tatis (sina brüt in zite dirro lödigi) .
in dero si süinet unde uuahset also
luna . si ^) über uuindet aber die
unstaligi . so tempus (zil) ze^gat.
Sol cognouit oecasum suum . Chri-
sTvs sol iustitiaß (sunna rehtis) . ir-
chända sinen töd . **) Vuaz ist daz ?
Er uuolta in . er licheta imo . er leid
in st-'ino .
1) si. Seh.
2) (herfogilin). Seh.
3) idem. Seh.
4) sie. Seh.
*) S. 38V. **) S. CGI.
373
Posuisli tenebras. Sdment denio
unchristanon herzin) . Vuanda ^) do
lode saztost du Got ') finstri . daz
CHRISTVS irstuönt . dö uuiirden siö
leta er sinen discipulis (iüngeron) .
flühlig . unde do lümdon sie fideli-
uuanda sie dö iro spem ferlüren . did
bus (christAnen) .
sie an irao liabelon .
Exibit honio ad opus suum . et ad
Et facta est nox. Vndc diu naht
operalioncra suam . usque ad ucspe-
«uard do . fooe d6ro christvs ze
rain . Dannan äna uuert föne dcmo
Petro chad . IIac nocte expetivit
mörgene . gat männolih ze sinemo
TE SATANAS VT CRIBAKET TE SICVT Tßl-
uuerche des in .ecclesia (christan-
TicvM (hinabt kereta din der uuider?
heite) dürft ist . unz ze Abende . daz
uuarto daz er dih riteroti also uueiz-
ist finis sajculi (ende uuerlte) . dar
ze) . Ne skein daz . do er sin ze
gät uuerches ende .
drin malen ferlöugenda.
Quam magnificata sunt opera tua
In ipsa pertransibunt omnes bes-
domine . Ilerro fäter uuiöo michel-
tiae siluaj . In dero ni\bt färent uz
lih'^) diniu uuerch siiit . änderiu ne
in iro uueida älliu uuäldtier äliiü
sint in gelih.
dajmonia (tiüfcl-slabta) . *) daz siu
Omnia in sapientia fecisti . An
petro unde änderen fidq|ibus (Chri-
CHRISTO scuöfe du dlliü ding.
stinen) färeen .
Iraplcla est terra possessione tua.
Catuli leonum rugientes ut rapi-
Diu erda ist föl dinis pi:«sezzis . Si
ant. Vuelfer leuuon ziehent sih üz
ist föl christianorum . die sint din
mit rüode . Ziu? A"ne daz siu ieht
possessio (bisez). Hoc mare ma-
irzuccben .
GNVM et spaciosum manibus. I)iz
Et qucrant a deo cscani sibi.
mere ist michel . unde uuithende.
Vndc siu föne Gote^) geuuünnen
lUic reptilia quorum non est nu-
füora . Aae des keU\z in nicht uuer-
merus. Also dir üna skinel . dAr
den ne mag.
sint iune chriechenliü dero nehein
Ortus est sol et congregati sunt .
zäla ne ist .
et in cubilibus suis collocabuntur .
Animalia pusilla cum magnis.
Dura nah irrän diu sunna . irstuönl
I)Ar sint inne lüzzeliii tiör unde mi-
CHRISTVS . dö samenoton sih diu sel-
cheliü.
ben uuäldtier . unde zügen sih in
lUic naues pertransibunt. Vnder
iro lücher . in corda inOdelium (in
dien niillen farent ieo doh skef.
0 Gole. Seh.
3) Uuando. Seh.
2) Got. Seh.
'; michclila. Seh.
*) S. 385.
— n
3*3:4:
Vuaz ist diu r6da? Ane daz in dirro
uuitiin uuerlte luänige freisige sint .
altioris loci unde inferioris (herorin
iobhinderorin) . iohpagani (heidene)
ioji mali (übele) christiani . föne
dien scandala (uuidermuote) unde
persecutiones (ählunga) irrinnent .
unde doh «ecclesiis dei (gotis Lol-
don) geläzzen uuiit . daz sie under
in mitten genesent . *) unde ad por-
tum salutis (ze stade geniste) foUe
choment . uuanda christvs iro gu-
bernator (stiüro) ist.
Draco iste quem formasti ad illu-
dendura ei . Dar ist inne diser za-
b'go draco (traccbo) . serpens anti-
quus (der alto uuürim) den du ze
buöhe habest kemacbot. Vuerao ze
buöbe? Animabus sanctis . et an-
gelis sanctis (beib'gen selon ioh kuö-
ten engelin) . Vuieo animabus sanc-
tis (beiligen selon)? Vuanda sie
trettont sin boübet . daz cbit . äna-
genne sinero lemptationum (ursuö-
cbo) fercbiesenl . Vuieo angelis
sanctis (kuöten engelen)? A''ne mit
demo iteuuizze daz er undurstes 0
föne gloria (kuöllichi) chomen ist
ad miseriam (ze amere) . unde föne
angelo diabolus (engele nider^fal)
uuörden ist. Föne diu ist soeculum
(uuerlt) zälig , uuanda der dar inne
ist.
Omnia a te expectant . ut des illis
escam in tempore oportuno. A'lliu
bitent siu din . daz du siü 2) äzest .
so is zit si . loh reptilia (chriecben-
tiu) . ioh animalia pusilla et magna
(tier lüzzeliu ioh micheliu) . ioh sel-
ber der draco (traccbo) . iöh posses-
sio tua quia replesti terram (din bi-
sez uuanda du die erda irfiiUost) .
Vuaz ist dßsca draconis (fuöra des
traceben)? Terra (erda) . Amator
terrae (minnäre erdo) ist sin esca
(fuöra) • Föne diu cbit iz . Qvje
SVRSVM SVNT SAPITE . NON QY.E SYPER
TERRAM (denchint bina üf nals bara
nider) . Der sursum (üf) dencbet
der ist aurum (kolt) . den ne^)
gibet imo Göt ze ezzenne . füre
erda.
Dante te iliis . colligent . So du
in gibest . so nement sie . Frey po-
testas (mäht) ne gibet in escam
(fuöra) . nube din .
Aperiente te manum tuam . omnia
implebunlur boaitate . So du chri-
STVM der din manus (bant) ist keöf-
fenost . so uuirdet din possessio (bi-
sez) irfuUet alles kuötes .
Auertente autem te faciem turba-
buntur. Aber dir föne in sebente-
mo uuerdent sie getruöbet in iro
temptalionibus (ursüocbin) . die sie
danneiident. Ziu? Daz sie gelir-
') undurfles. Seh.
2) sin. Seh.
') deniie. Seh.
') S. 386.
^=
37S
neen ') . daz du in före uuäre . do
sie ungetruöbet uuären .
Auferes spiritura eorura et defi-
cient . et in piiliierem suum reuer-
tentur. Ze dero uuis nimest du in
iro spirilum (älim) . daz ist iro su-
peibia (höhrauöt) . unde geloübent
sie sih iro . unde iruuindent ze demo
gedänche daz sie puluis (sluppe)
sint.
*) Emilte spiritum tuuni et crea-
buntur . et renouabis faciem terrae .
Sende üz dioen geist unde uuiso iro .
sid sie sih des iro geüzot eigin . unde
dännan uuerdentsie gescäfen . uuer-
dent noua crealura (niüuuiü gä-
scaft) . daz sie uuizzen uuer sie sint .
unde so gemüzzost du mennisken
bilde.
Sit gloria domini in sa3culum .
Trühtenes kuöllidhi si iemer nais
mennisken.
La^tabilur dominus in operibus
suis . Trübten freuuet sih an sinen
uuerchen . nals an des mennisken .
uuanda diu übel sint.
Qui respicit terrara et facit eam
tremere. Der den mennisken . ge-
siöhet unde in^tuöt piben-). Den
er so gesiehet . an demo räuuet er.
Also er selbo chad . Svper qvem re-
QVIESCITSPIRITVS MEVS? SvPER HVMI-
LEM ET QVIETVM ET TREMENTEM YERBA
MEA (über uuon räuuet min Göist?
über diemuotcn unde rAuuogcrnin
unde miniu uuort fürchtinten ^) .
Qui tangit niontes et fumigabunt
Der die übermuöten mennisken trif-
fet . unde gestünget"^) ad poeniten-
tiam (zeriüuuo) . unde so getröffeno
riechent siO; . uufinda sie danne
uuuöfent iro sunda.
Cantabo domino in uita raea . psal-
lam deo meo quamdiu sum. Trüh-
tene singo ih . unz ih lebo . uuanda
ih hier spem (dingi) häbo . ih singo
imo ouh so längo ih pin in aeternitate
(in iömerheite) . dar ander uuerch
ne ist . ane dei laudatio (Gotes lob) .
locundum sit ei eloquium meum
ego uero delectabor in domino.
Vuünnesam si imo min gechöse min
lüssami ist an imo . Mih ketuön ih
imo chunt scienli (uuizzintimo) mir
getuöe er sih chunt nescienli (ne
uuizzintimo)^} . Suauis sit ei con-
fessio mea . suauis est mihi gratia
ipsius (suozze si imo min bigiht .
suözze ist mir sin genäda) . Daz ist
mutua iocundatio (hertontiu uuün-
na) .
Deficiantpeccatoresa terra. Sün-
dige geslifen ^) aba terrena cupidi-
tate (erd-luste) .
'} gelirnen. Seh.
2) Ueberdem«b)) ein puukt.
3) (— furchlenten). Seh.
4) sesirungel. Seh.
5) Fehlt bei Sehiller von «mir» an.
6) gesliefen. Seh.
*; S. 387.
»HG
Et iniqui . ita ut non sint . Vnde
unrehle zegangen . so daz sie ne sin .
unrehte ne sin . so sendet er uz spi-
rituni . ze iro recreatione (uuider-
scaffungo) .
*) Benedic anima mea dominum .
Löbo truhtenen min sela . daz uuas
initium psalrai (anafanc dissis sal-
min 0 daz si üz läz .
PSALMUS civ.
Alleluia ist hebreum . latine chit iz .
Laudate dominum (lobont got)^).
ConGteraiui domino . Daz ist daz
selba . lobont Got chit iz . uuanda
hier confessio triCfet ad laudem (ze
lobe).
Et Äiuocate nomen eius . Vnde so
ist zit . so chöment unde hürent in
äna .
Annunliate inter gentes opera
eius . Cbündent under dieten siniu
uuerch . Daz ist ad apostolos ke-
sprochen et ad euangelistas .
Cantate ei. Singent imo daz ist
in uuörden .
Etpsalliteei . Vnde selten ruörent
imo . daz ist in uuerchen. An dien
beiden lobont in .
Narrate orania mirabilia eius . Zel-
lent älliü siniu uuünder. Doh ir ne
mügent des uuuillen •^) ne breste iü.
Laudamini in nomine sancto eius .
In sinen nämen uuerdent kelöbot .
sin uirlus (cbraft) ketuöt iüh löbe-
uuirdige . nals iüuueriü.
Lfetetur cor querentium dominum .
Frö si dero berza die Got suöchent .
sine araaro zelo (eifirin anden) sin
sie .
Querile dominum et conGrma-
mini . Suöchent "*) Got . unde uuer-
dent kesterchet. Nälient iüh imo
so . daz ir ze erist uuerdent illumi-
nati (intliühte) . ze gesehenne uuaz
zetuonne si . dara näh roborati (ke-
starchte) . daz ir dar äna ne irligent .
Querite faciem eius semper. Sina
praesentiam (gägenuuerte) suöchent
ieo. Ir häbent in fünden fide (in
geloübo) . suöchent in specie (ana-
sihte). S6 ir in facie ad faciem
(föne gesihte ze gesihte) gesehent .
so suöchent er in doh sine fine (ane
ende) . uuanda ir in minnont sine
fine (ane ende) .
Mementote mirabilium eius quae
fecit. Irhügent sinero uuündero diu
er lela . in diuisione maris rubri (an
demo spalte des röten meres) . unde
in conuersione iordanis retrorsura
(unde iordanis uuidirichere) .
*) (anafane — ). Seh. | ^) uuillen. Seh.
2) Schiller hat diese Worte noch zum | ^) Suochonl. Seh.
vorangehenden schallsangc gezogen.
') S. 388.
377
Prodigia eius. Irhügenl sinero
niüskibto die er ougla in plagis
egypli (in dien äna^slegin) . Vuanda
niüskihte sint . diö (^v ne-gescAhen .
*j Eliudiciaoiis eius. Vnde dero
irleildon sines mundes . die <Jr moy-
sen lerta.
Semen abraham serui eius . filii
iacob electi eius. l'r abraharais
slabla sincs scälcbes . ir iacöbis
süne . sines iruueleten . irhiigent iro .
ze dien der apostolus chad . Si ay-
TEM VOS CURISTI . ERGO SEMEN ABRA-
UJE ESTIS . SECVNDVM PROMISSIONEM HE-
REDEs (übe aber ir christis pirinl . so
birint ir abrahamis slabto eribin nab
kebeizze) .
Ipse dominus deus nosler in uni-
uersa terra iudicia eius. Er ist
trübten Got unser . in allero erdo
sint siniu gerible . In alloro uuerlte
ist sin .ccclesia (cbristaiibeite) . dar
sint oub siniu gerible . unde sine ur-
teilda .
Memor fuit in saiculum . boc est
in icternum . teslamenti sui . Er ir-
bi'igeta sinero beneimedo in euua.
Nieht ueteris testamenti (dero allun
eo) . daz mit nouo (niüuuero) uuas
abolendum (solta ferliligot uuer-
den) . nube üdei (nube dero geloü-
bo) . diu iob ante (diu iob fore) le-
gem abraha; uuard repulata ad iu-
sliliani (pizelit ze reble) .
Verbi quod mandauil in mille ge-
nerationes. Des uerbi (uuorti) ir-
bügeta er . daz er h\&£ uueren in al-
len gebürlen . Uuaz ist daz? Ver-
bum fidei . ut iustus ex fide uiuat
(uuorl keloubo . daz rehl man föne
geloubo lebe).
Quod disposuit ad abrabam . Daz
er abraba; beneimda . **) der ex fide
(föne geloubo) uuard iustificatus
(rehlbaft) .
El iuramenli sui ad isaac. Vnde
irhügeta er sines eides . den er teta
isaac . umbe sina generationem (af-
ter?cbunfl) .
Et statuit illud . s. uerbum iacob
in prajceptum et israbel in testamen-
tum aeternum. Vnde daz uerbum
fidei (uuort keloubo) sazta er iacob
ze festerao geböle . unde israbeli ze
euuigero beneimedo. An dien pa-
triarcbis (bob;fätirin) suln uuir cbri-
stianos fernemen . sie sint iacob . sie
sint israbel . unde semen abrabaB
(abrabarais cbunne) .
Dicens . Sus dar umbe geheiz-
zendo .
Tibi dabo terram cbanaan . Dir
gibo ib terram promissionis ( daz
lant keheizzis) . dir populo fidcli
(geloubigemo liüte) .
Funiculum beredilatis uestraj . Ze'
mäz^seile iüuueres erbes . Daz ir iz
teilent mit seile . umbe daz pebal-
teua lestanienlura fidei (urcbunde
geloiibo) . ***) Vuanda fides (geloü-
ba) mit dero gecbörot uuirt quam
suauis est dominus (uuiöo suözze
*) S. 389. **) S. GGII.
0 390.
378
Got ist) . diu gibet regnum caelorum
(hiraeUriche) daz ist terra promis-
sionis (lant keheizzis) .
Cum essent numero breui . pau-
cissimi et incolae in ea . et pertrans-
ierunt de gente in gentem . et de
regno ad populum alterum . non re-
liquit hominem nocere eis. Do iro
lüzzel uuas . unde iro ioh unmänige
uuären . unde di^ selben dara in
terram (in lant) chanaan recchen
uuären . unde sie uuälloton föne
di^te ze diete . föne riebe ze riebe .
ne li^z er in doh nicraannen däron .
Et corripuit pro eis reges . Vnde
irräfsta ') er chüninga umbe sie?
Also er tela abiraeleg regem gerara .
et faraonem regem egypti. Vuieo
chad er?
Nolite längere ebristos meos . Ne
ruörent mine geuuiebten. Vuer
uuiehta sie? Ane Spiritus sanctus .
Vuar ist danne . daz iudei chedent .
daz er christvs ne si . der regali
unguento unctvs (mit chunio salbe
gesalbot) ne si . unde bediü dominus
lEsvs den näraen bäben ne solti?
Et in prophetis meis nolite mali-
gnari. Vnde an minen uuizegon-)
ne sköinenl arguuilligi .
Et uocauit famem super terram .
Do lädeta er bünger in daz länt . Er
hiez uuerden sibeniärigen bünger.
Et onine firmamentum panis con-
triuit . id est consumpsit. Vnde alla
slarcbunga brötis . lilegola er . Vuan-
da bröt manne stärcbi tuöt pediü
chit iz . dar före. Et pams cor ho-
minis coNFiRMAT (unde bröt festit
mannes daz beiza).
Misit autem eos uirura . Cömen
Santa er före in . Vuen?
losepb. Före sinen bruöderen
frümeta in Göt. Vuieo santa er in?
In seruum uenundatus est. Ze
scälcbe uuaid er fercböufet. Got
uuolta in aber ze berren mächon .
dob sie in füre scälcb käbin .
Humiiiauerunt in compedibus pe-
des eius. Sine fuöze slüogen sie in
drohe . Daz biez tuon pbutifar .
umbe dero chenun lügi .
Ferrum perlransiit animam eius .
Tsan durbkieng sina sela . *) Not
leid er micbela. Sölib ist daz in
euuangelio . Et tvam ipsivs animam
PERTRANSIBIT GLADIVS (unde dill Scl"
bun sela durbkat uuäffin) .
Donee ueniret uerbum eius . In
dero nöte uuas er . unz sin uuort
cbam de interpretatione somniorum
(föne demo tröum sceide) . an dero
sin uuarbeit skein .
**) Eloquium domini inflammauit
eum . Götes kechöse zunla in . Spi-
ritus dei spräb imo imo üz ^) . Vuan-
*) irrafla. Seh.
2) Quizzegon. Seh.
3) uzz. Seh.
*) S. 931.
0 S. CCIII.
3*79
da er flür ist . unde linguas prophe-
tantium (zunga uuizzigon) zündet .
pediü skein er in Unguis igneis (in
fiürinen zungon) super apostolos.
Misit rex et soluit eum princeps
populoruni . et dimisit eum . Pha-
rao der in häbeta geeiscot uirum in-
terpretera somniorura . (troüm^seei-
dere) rex (chüninch) unde princeps
(fursto) »gjpliorum . der santa mi-
nistros ad carcereni (dienisl^^man ze
charchdie *) . unde lösta in .
Et conslituit eum dominum domus
suae . et principem omnis possessio-
nis suae . Vnde sazta in ze höiren si-
nes hüses . unde ze äleuualten si-
nero sächon .
Vt erudiret principes eius sicut
semetipsum . Daz er sine fürsten
Idrti sämoso sih selben. Vuaz?
A^ne interpretalionem somniorum
(Iroüm-sceith).
Et seniores eius prudentiam do-
ceret. Vnde er sine beroslen fruöt-
heil lerli . daz chit prouidentiam fu-
turorum (peuuärunga cbunfto) . Er
uuolta er uuäre geuuälles nah irao .
meisteronnes före imo . Et intra-
VIT ISßAHEL IN ^GYPTVM . ET lACOB
accola fuit terra Cham . Dofuörsin
fater dära . unde uuard ddr läntsi-
deling . Die alten läntsidelinga diö
eigenes landes 2) sinl . die heizeot in-
dlgene . die 6nderske sint . daz chit an-
deres uuännon chömene . die höizzent
alienigenae aduenae accolae incolae .
Et auxit populum suum uehemen-
ter . et flrniauit eum super inimicos
eius . Do merota Got sinen liüt .
uuanda er manigfaltota in . unde
slarchta in über sine fienda . geteta
in öberoren sinen fienden . also in
roari rubro (in demo röten m6re)
skein . dö dise chamen üz . unde ene
lagen inne .
*) Conuerte cor eorum ut odirent
populum eius et dolum facerent in
seruos eius . Före des pecherta ^)
er iro herzen dura zuö . **) daz sie
häzzeton sinen liüt . unde sine scäl-
cha illon besüichen . Uuie becherta
er sie dara zuö . Ane dar er gab
daz sine scalcha diehen begöndon .
so ferro . daz in is ene ne öndon .
Götes ünste . irrähton iro ünunste .
unde haz unde ähtunga.
Misit moysen seruum suum . aaron
quem elegit ipsum . Durh daz santa
er dara sinen scälch moyen unde
aaron . den er dära zuo iruueleta .
Posuit in eis uerba signorum suo-
rum et prodigiorum in terra cham.
In^zucin beuälh'*) er diu uuort .
unde diu Arende sinero zeicheno
unde sinero uuündero diu er tuön
uuolta in a^gypto sinemo liüte ze ge-
*; (— charchare). Seh.
2) laDles. Seh.
2) pecherela. Seh.
4) beuah. Seh.
*) S. 392.
0 S. CGIV.
380
fridonne. Zeichen sint . diu uns
eleuuaz zeigont . praeteritorum (ir-
ganginis) aide futurorum (chunfti-
gis) . Prodigia sint diu uuir er ne
gesähen . unde sie föne diu irchö-
menlih sint.
Misit tenebras et obscurauit eos .
Aber aegyplios uuarf er dna finslri
unde betünchelta sie . So lünche-
liü 0 herzen gab er in . daz sie uuara
ne tdtin sines inbötes.
Quia exacerbauerunt serrnones
eius . i. acerbe acceperunt . Also
dar ana skein . daz sie eiuero in-
phiengen siniu uuort . unde siu lei-
dezlon .
Conuertit aquas eoruni in sangui-
nem et occidit pisces eorum. l'ro
äha beuuänta er in bluöt . unde ir-
stärbta iro fisca . uuanda sie leben
ne raahton äna uuäzzer .
Edidit terra eorum ranas in pe-
netrabilibus regum ipsorum . Iro
erda uuarf uz die frösca . ioh iUwdero
chüningo bette^chämeron .
Dixit et uenit cynomia et scinifes
in Omnibus finibus eorum . Do ge-
bot er oüh . unde chämen sar . die
hüntfliegun unde mucca chämen in
ällero ende gelih.
*) Posuit pluuias eorum . grandi-
nem. Tro regena mächota er ze
hagele .
Ignem conburentem in terra ipso-
rum . Prennentez plichfiür machota
er in iro lande .
Et percussit uineas eorum 2) et
ficulneas eorum . et contriuit lignum
finium eorum . Vnde daz uueter ^)
sluOg uüinegarten unde fighpoüma .
unde fermületa boümelich dar in^
lande.
Dixit et uenit locusta et bruchus .
cuius non erat numerus. So gebot
er aber . unde dö ehäm matoscregh .
chäm sin sün cheuer . des ende ne
uuas .
Et comedit omne fosnum terrae eo-
rum . et comedit omne fructum terrae
eorum. Vnde fräz heuiie . unde al-
len erde?uuuocher . Vuerfräz? loh
locusta (hoistaffel ■*) . ioh brucus
(cheuir) .
Et percussit omne primogenilum
in terra eorum . primicias omnis la-
boris eorum . Do sluögh er daz
eristporna dar in lande . sluög die
frümegiste daz chit die fruöstenw
gifte . allero iro arbeito. l'ro ältesten
chint. unde diu erestuuördenen iün-
giu des fehes . mit arbeite gezögeniu
lägen säment tot.
Et eduxit eos in argento et auro .
Er leila sie üz kelädene mit colde
unde mit silbere . Daz hiez er sie
intlihen . nals daz er ünreht kebiete .
*) tuncheli. Seh.
2) ipsorum. Seh.
3) uuftUer. Seh.
^) (hoislalfei;. Seh.
*) S. 393.
381
nubc daz sin gebot ünreht uuesen
ne mag .
Et non erat in tribubus eorura in-
firmus. Siecher ne uuas under in .
Got uuoUa sie üngeirret uuärin . ze
iro ferte .
La;tala est egyptus in profectione
eorum . quia incnbuit timor eorum
super eos . Egyptus freuta sih iro
ferte . näh diii siö faraonis töd ke-
eiscoton . uuanda in iro forbta ana
lagh. Siö forhton daz sie iruuün-
din . unde die reliquias tilegolin .
Expandit nubem in protectionem
eorum . So sie faren begöndon . so
deneta er daz uuolchen über sie ta-
ges . före dero hizzo .
Et ignera ut luceret eis per noc-
lem . Vnde nahtes fiCir . daz iz in
liehti .
*) Petierunl et uenit coturnix.
Sie bäten fleiskes . dö cham in co-
türnix . daz ist fleisk .
Et pane caeli . i. manna saturauit
eos. Vnde mit himel bröte gesäto-
ta 0 er sie . Daz pezeichenda chri-
STVM föne himele chomenen .
Disrupitpetramelfluxeruntaquae .
Den stein spielt er . dannan üz rün-
nen uuäzzer.
Abierunj in sicco flumina. Sie
diirhfüören iordanem in^trüccheni.
Quoniani memor fuit uerbi sancti
sui . quod habuit ad abraham pue-
rum suum . Daz teta er dllez . uuan-
da er irhugeta sines keheizzes den
er abrah.'c leta . sinemo Irüte .
Et eduxit populum suum in exul-
tatione . et electos suos inlaetitia.
Vnde leita er üz sinen liiltin-^sprün-
gezinne. So ist aber daz selba .
unde sine iruueleten in^freuui .
Et dedit ilh's regiones gentium . et
labores populorum possiderunt. Do
gab er in hintskefte dieto . So ist
aber daz selba . A'nderro liüto ar-
beite besäzzen si6 .
Ut custodiant iustificatiooes eius .
et legem eius requirant . Daz sie
rehtes huöten . unde sina ea began-
gen . uuanda mit diu summum bo-
num (daz meista guöt) geuuünnen
uuirt . nals mit possessione regionum
(pisezze lanlscefto) .
**) PSALMÜS cv.
Allelvia ist öuh hier . uuanda also
Götes kenäda skein in eleclis suis
(an sinen iruueliten) . föne dien der
erero psalmus sägeta . so ne gebräst
iro oüh in amaricantibus (an dien
einer tuönten) föne dien nu gesun-
gen sol uuerden.
CONFITEMIM DOMINO QVONIAM BO-
Nvs . lehent truhtene iüuuerro sün-
') gesutota. Seil.
*) S. 394. **) S. GCV.
38!S
don . unde ne ferchunnent in genä-
don . uuanda er guöt ist.
Quoniam in saeculum misericordia
eius . Vuanda inwUuerlle ist sin ge-
näda . inwuuerlte ist locus pceniten-
tiae . nAh dero uuerlte ende chümet
iudicium .
Quis loquetur potentias doraini?
auditas faciat omnes laudes eius.
Vuer ist der Gotes mähte gesäge .
die unsägeliche sint. *) Vnde iiuer
ist ') so beilig daz er siu älliü tuöe .
so er siü gehöret? Vueliu sint diu
lob? Ane opera (uuercb) manda-
torum eius . diu mit rehte heizzent
laudes eius (siniu lob) . uuanda er
Got an in laudandus (ze lobonne)
ist . qui operatur ea in nobis (der
diu an uns uuürchit) .
Beati qui custodiunt iudicium et
faciunt iuslitiam in omni tempore.
Sälige die gerihtes buölent . unde
reht tuönt in allen ziten . Ddz sint
die änderen rihtent . unde selbe
rehto lebent.
Memenlo nostri domine in bene-
placito populi tui. Irhüge unser
trübten an dero li6bsami dines Üü-
tes. Säment dien läz unsih uuescn .
ze diön dir liebo st . quia non in om-
nibvs beneplacitum tibi est (uuanda
dir niebt raannolich ne liebet) .
Visita nos in salutari luo . Vuiso
unser an christo dinemo hältäre .
So er chöme . unde nouus populus
(niüuuer liüt) uuerde . s6 zele ünsib
ueterem populum (alten liüt) zuo
nöuo (demo niüuuin) .
Ad uidendum in bonitate electo-
rum tuorum. Zesehenne an dero
guöti dlnero iruueleton . Daz uuir
in eben guöte uuördene . iro mendi
säment in sehen .
Ad la3tandum in laetitia gentis
tuae. Vnsib ze freuuenne in dero
fn^uui dines tieles ^) . des niüuuen .
Daz du uns alten iro freuui gemßina
tuöest .
Peccauimus cum patribus nostris .
Vuir eigen gesündot säment unseren
förderou . uuanda uuir in iro lumbis
uuären . Aide iz chit . So sie tä-
ten . so täten uuir .
Iniuste egimus . iniquitalem feci-
mus . Vnrehto fuören uuir . daz i'ui-
reht täten uuir. so täten oüh siö.
Patres nostri in aegypto non intel-
lexerunt mirabilia tua . Vnsere fä-
tera ne fernämen diu uuünder . diu
du täte in aegypto . Sie ne uuisson
daz du mit in uuoltost leiten ad aeter-
nam uitam (ze ßuuigemo übe) . Sie
dähton ad teraporalia (zitlichiü) .
nals an aeterna (euuigiü) .
Non fuerunt memores multitudinis
misericordiae tuae. Sie ne gebüge-
ton manigero genadon dinero . do
sie dir after des missetrueton . unde
*) Fehlt bei Schilter von «Gotes» an. | ^) tietes. Seh.
*) S. 395.
383
siö chflden . *) Nvnqvid poterit devs
PAKARE MENSAM IIV DESERTO? Sine in-
tellectu pru;senliuin . sine memoria
prseleritorum (ane fernümist kägen-
uuarli . üne gehühl feifärni 0 uuüren
sie.
Et irritauerunt ascendentes in
raare . mare-^) rubrum . Vnde gräm-
don sie in . do sie fuören in den rö-
ten raere . uuanda sie fegyplios so
härto forhton . daz sie in desperatio-
nem (ferchunst) chämen . Do iü
ne gehügeton sie . uuaz er genöto
fore teta. A'ber ascendentes chit
iz hier . uuanda diu länt ze dien sie
do fuören . höheren sint danne egyp-
tus 0 •
Et saluauit eos propter nomen
suum . ut notara faceret potenliara
suam. Er hielt sie iedoh umhe si-
nen nämen . nais umhe iro fröhte .
daz er an in chünt ketäte sina mäht.
Etincrepauit mare rubrum . Vnde
irräfsta er den röten mere . föne diu
inleta er sih.
Et exsiccatum est . Vnde getrüc-
chenet uuard er . an dero stete dar
er sih inleta . Vuiöo uuas diu irräf-
sunga getan? A''ne daz sines uuillen
märe toügeno inphänt nah diu . daz
älliü ding Gote lebent . unde sines
uuillen fölgent.
Et deduxit eos in aquis multts si-
cut in deserto. Vnde l6ita er siö
also tn'iccheno ünder zeuuisken dien
heuigen uuäzzeren . sämoso in^öi-
nole . dar uuäzzer ne ist .
Et saluauit eos de manu odien-
tium . Vnde so genereta er sie . fore
iro fiendo bänden .
Et rodemil eos de manu inimico-
rum . Daz ist daz selbe . So uuard
kebildot unser loufi . uuanda rubrum
mare daz ist sanguis (pluöt) Christi .
Et operuit aqua tribulantes eos .
Vnde uuäzzer bedähta iro ähtara .
Vnus ex iliis non remansit . Iro .
ne uuard einer ze leiho. Alle sunda
uucrdent ferliligot in haptismate
(loüfü) . nehein uuirt ze löibo . Do
gescäh daz dar fore stät . L^tata
EST ^GYPTVS . I.\ PHOFECTIOäE EORVM .
Ex CREDIDERVNT VERBIS KIVS KT CAN-
TAVERVM LAVDES EIVS . **) Vude do
hitemon geloübton siö sinen uuör-
ten . unde süngen siniu lob . Can-
TEMVS DOMINO . GLORIOSE KJTIM MAGM-
FicATvs EST (singen Gote er ist kuöl-
licho raichel).
Cito fecerunt . oblili sunt operum
eius . Daz täten sie ünlango . sie ir-
gäzzen sär sinero uuercho . Also
raänige in .ecclesia irgezzent dero
löuG .
0 (ane fernumift kagenuuerti — ).
Seh.
0 S. 396. **) S. 397.
2) Schiller hat das zweite «mare » in
klammern gesetzt.
^) Egyptiis. Seh.
384
*) Non sustinuerunt consilium
eius . Sie ne bitten uuaz er uuölti .
l'ro beatitudinera (säligcbeit) uuolta
er ajternara (euuiga) . diu mit pa-
tientia (kedultin) geuuunnen uuirt .
sie gäoton aber ad temporalem feli-
citatem (ze uuerilt säldon) .
Et concupierunt concupiscentiam
in deserto . et temptauerunt deum in
inaquoso . Vnde bediü girezton sie .
dar in einote . unde chöreton Gotes
inwUuäzzerlösi .
Et dedit eis petitionem ipsorum .
et misit saturitatem in animas eo-
rum . Dö gab er in daz . des sie bä-
ten . unde Santa in seti . Füre sie
selben sint anima3 hier genemmet.
Et irritauerunt moysen in castris .
aaron sanctum domini. Dära näh
cräradon si6 moysen in dien here-
bergon . unde den Götes heiligen
aaron . Sie lüzion die . föne dero
ducatu (leilo) sie gehalten uuären .
Aperta est terra . et degluttiuit da-
than . et operuit super congregatio-
nera abiron . Föne diu indeta sih
diu erda . unde ferslänt dathän .
unde beuuärf daz kesemine abiron.
Die zuene uuären des strites höu-
bet.
Et exarsit ignis in synagoga eo-
rum . flamma combussit peccatores .
Fiür gieng iro mänigi äna . loüg
pranda die sündigen . die in zuein
folgeton . ducentos quinquaginta
(zuei hünt funfizch) .
Et fecerunt uitulum in oreb . et
adorauerunt sculptile . Vnde täten
sie ouh uuirs . daz sie uitulum (chalp)
bildoton in oreb . unde daz cräbe-
uuergh petoton . Oreb chit calua-
ria (perichkibilla). In döro calua-
ria betoton sie idolum (abkot) . in
änderro sluögen sie chkistvm .
Et rautauerunl gloriam suam . in
similitudinem uituli comedentis foe-
num . Vnde iroguöllichi diu anGöte
uuas . uuehsaloton sie . an des fehes
pilde . daz heuues lebet.
**) Oblili sunt deura qui saluauit
eos . qui fecit magnalia in egypto .
mirabilia in terra cham . terribilia in
mari rubro. Er^gäzen Gotes der
sie hielt . der in egypto mägenheite
teta . uuünder in ehämis lande . prü-
telichiu in mari rubro ^) .
Et dixit ut disperderet eos . si non
moyses eleclus eius stetisset in con-
fractione in conspectu eius . Vnde
dö gesprach er . daz er si6 ferlüre .
übe moyses sin iruueleto ne stuönde
före imo . an demo brüche . an dero
plaga (demo geriche) .
Vt auerteret iram eius ne disper-
deret eos. Also fasto . daz er sin
zorn uudnti . unde ne hanchti . daz
er sie näh iro sculden ferlüre. le-
ronimus chit iz chede in confractioiie
<) Bei Schiller fehlt die ganze teulsche Übersetzung.
*) S. CCVI. **) S. 398.
38i
irae eius . daz iiuir cheden an domo
bräche sines zornes . Also diu in-
tercessio ist. Si dimittis peccatvm
ILLIS. DiMITTE . SIN AVTEM . DELE
ME DE LiBRO Tvo (uuellesl dii in blaz-
zin . daz luö . ne si daz tiligo rnih aba
dinemo lib^puöche) . Sicbiüre uue-
senter daz in iustitia dei (Gotes reht)
tilegon ne uuolti . stuönt er . unde
bot sih selben füre die scüldigen .
So uuard ze löibo iro ferlornissida .
Et pro nihilo habuerunt terram
desiderabilera . Vnde lüstlih lant .
terram promissionis . i. regnum cse-
lorum (kehöizslant daz ist himel;
riebe) . ahloton si6 füre ni6ht .
Non crediderunt uerbo eius. Noh
sie ne-geti üelon sinerao geheizze .
Et murmurauerunt in tabernaculis
suis. Vnde bediü rünezton sie in
iro hörebergon . überlaga tuönde
Göte unde moysi.
Non exaudierunt uocera domini.
Vnde Goles slirama der in ferböt
murmuralionem (daz rünezon) ne
uuereton siö.
Et eleuauit manum suam super
eos . ut prosterneret eos in deserlo .
et ut deiceret semen eorum in natio-
nibus et dispergeret eos in regioni-
bus. Do huöb er sina hänt über
siö . daz er si6 dar in demo einote
iruälti . unde daz iro ze leibo uuurde
under diötin geniderti . unde sie ze
uuüorfe aftcr länlsceften .
*) Et iniliati sunt beeipbegor .
I'nindes uuurden sie priapo gebeili-
got . Also der apostolus cbit . Daz
sie in reprobum sensura (in äuuerf
sin) chöraene . so ferro ir uuuölin .
daz offen Götes reht an in geskine.
Et comederunt sacrificia morluo-
rum . Vnde tötero menniscon öpher
Azzen si6 . also priapus (i. ueretra-
lus) uuas . Säraoso Got sie in dien
uu6rten späreli . daz sie des doh
uuirs tatin .
Et irritauerunt eura in adinuentio-
nibus suis . Vnde in iro irdenchedon
cramdon sie in . Sie irdählon mis-
seliche Göta.
Et muitiplicata est in eis ruina.
Vnde dannan uuard iro fäl manig-
falte . lägen äl tot in demo 6inote .
Et stelit finees . et placauit . et
cessauit quassatio. Vnde flnees
stuönt uuider demo unrehte . mit diu
gehulta er Got . dännan gestilleta 0
ze d6mo male diu muöhi . Hißr ist
quassatio . daz du fore ist confractio .
daz chit iro perditio (ferlornissa) .
Et reputatum est ei in iustiliam in
generationem etgenerationem usque
in serapiternum. Vnde daz uuard
irao geähtot ze rehte . in allen chün-
nezälon . so uuirt iz iemer.
') gestillota. Seh.
*) S. 399.
HI. Band.
25
386
Et irritauerunt eum ad aquam
contradictionis . et uexalus est moy-
ses propter eos . qui exacerbauerunt
spiritura eius. Dö grämdon sie in
aber ze dero stete . diu uuäzzer dero
uuidersprächo heizzet . uuanda sie
dar uuider Göte sprächen . unde dar
uuard moyses kemuöhet ürabe die .
die sin müot einer gemächoton .
*) Et distinxit in labiis suis . Vnde
er bediu Götes uuunder daz sie dö
eiscoton . in sinen uuorten skied
föne dien ereren uuünderen . Er
trüuueta ^) dero ereron . disses ne
trüuueta 0 er . Bediu chad er zeuui-
uelondo . e eruirgam sluöge an den
stein . NvNQViT 2) de peträ. hac
POSSVMVS PRODVCERE AQVAM (lä be
Gote . uuir bringen iü nü sär üz-
zir disimo steine uuazzir)? Föne
demo zeuuiuele uuard ouh er scül-
dig . **) unde die sculde ne liezzen
in chöraen in terram promissionis
(in geheizzis laut) . Die aber dära
chämen . uuaz täten die?
Non disperdiderunt gentes quas
dixit dominus illis. Ne fertiligoton
die diete . die Got hiez liligon . Cha-
naneos araorreos iebuseos unde an-
dere .
Et conmixti sunt inter gentes . et
didicerunt opera eorum . et seruie-
runt sculptilibus eorum . et factum
est illis in scandalum. Sie misch-
ton sih' ze in . gehiton ^) ze iro töh-
teron . unde uuörhton nah in . unde
dienoton iro idolis . daz irgieng in ze
arge . Scandalum ist grecum . unde
bezeichenet ofTensionem (spürnida)
aide sinislrum (uuidir^müot) also sie
diu conmixtio (gemiscida) leita in
leuam partem (ze uuinstir^halb) .
Et immolauerunt filios suos et
filias suas demoniis . et effuderunt
sanguinem innocentem . sanguinera
filiorum suorum et filiarura suarum .
quas sacrißcauerunt sculptilibus cha-
naan . Vnde dannan fertäten sie'sih
so ferro . daz sie iro süne unde iro
töhtera demoniis (tiefelin) öphero-
ton . daz uuas sacrilegium (mein-
dät) . unde sie uz liezzen ünsundig
plüot"^) dero selbon chiudo diu sie
idolis öpheroton . daz uuas sdmint
ioh homicidium (man-slaht) ioh par-
ricidium (magiaht ^) . Daz lirneton
sie be gentibus (dielin).
Et interfecta est terra in'sanguini-
bus . et contaminata est in operibus
eorum . et fornicati sunt in aduen-
tionibus suis . An so unsündigen
blüoten uuard diu erda irslägen . nals
si . mibe an iro sizzente . uuürden
an iro selon irslägen **) . unde be-
') Irluuueta. Seh.
-) Numquid. Seh.
^) gchihlon. Seh.
-*) bluot. Seh.
5) (magslaht). Seh.
6) Fehlt bei Schiller von « nals )
*) S. CG VII. **) S. 400.
389
uuemmet uuard sl an iro uuerchen .
unde so hüoroton siö . daz chil so
gesiiichen sie Göte . in iro irdenchi-
don. Vuaren sie danne iro? Nein.
Sie uuaren gentium (dieto) . föne diu
chAdcn ändere inlerpretes (äntfri-
stin) . in studiis suis (in iro flizzin; .
aide in afTectionibus (liebsäminon) .
aide in affeclationibus (zuölich-ma-
chon) . aide uoluptatibus (lüstsami-
non) . aide obserualionibus (in iro
selbcro porgon fore dien dietin) .
Et iratus est furore dominus po-
pulo suo . et abbominatus est here-
ditatem suam . Do balg sib Got des
alles . uuider sinen liüt . unde lei-
dizta sin erbe . daz sie uuesen sol-
ton .
*) Et tradidit eos in manus gen-
tium . et dominati sunt eorum qui
oderunt eos . Vnde bediü gab er sie
in änderro liüto hende . unde iro
fienda uuielten iro. Daz uudren
moabita; aramanite philistei sjri .
Et tribulauprunt eos inimici eo-
rum . et humi]iati sunt sub manibus
eorum . Vnde die iro fienda arbeil-
ton sie . unde ünder iro banden uuiir-
den sie genideret. V'be sie bolde-
rao Göte ne uuölton lösen . sie muö-
son aber dienon unh6lden herron ^) .
Sepe liberauit eos . So uuico daz
ällez uuäre . er lösta sie ieo dob dic-
cho . also ia libro iudicum gescriben
ist.
Ipsi autem exacerbancrunt eum
in consilio suo . et humiliati sunt in
iniquilatibus suis . Sie Gengen aber
zuü . unde bräslon in in iro rate .
unde dannan uuürden sie ieo geni-
deret in iro unrebte. I'n ne irdröz
rebtes . uuanda sie ne irdröz ünreb-
tes.
Et uidit cum tribularenlur . etaii-
diuit orationem eorum . Döb sab er
sie in arbeiten . unde gehörta iro ge-
bet . umbe iro nöte .
Et memor fiiit testamenti sui.
Vnde irbi'igeta er sinero niiuinun be-
neimedo die er abraba3 gebiez .
Et pcenituit eum seeundum mulli-
(udinem misericordiai suae . Vnde
roü in sin ändo . mit demo er sib an
in räh . nah dero mänigi sinero ge-
Dc\don .
Et dedit eos in raisericordias . in
conspectu omnium qui Ctcperant
eos . Vnde skeinda er in genada füre
allen dien . före dien sib uufclicbo
geuuünnen uuüren. uuanda er uuölta
daz CHßiSTvs föne in cbarae.
Saluos fac nos domine deus no-
ster . et congrega nos de nationibus .
Duo unsib kebältene trübten Got un-
ser . iob ueterera iob nouum popu-
lum (alten liüt iob niüuuin^) . unde
') herrcn. Seh.
I 2j (_ uiuuuun). Seh.
0 S. 401.
388
sameno uosih föne allen diäten . ze
einemo christiano populo (liüle) .
Vt confiteanmr nomini tuo sancto .
et gloriemur in laude tua . Daz uuir
iehen muözzin dinemo heiligen nä-
nien . *) unde an dinemo lobe ge-
guöllichot uuerden . nals in ünser-
mo .
Benedictus dominus deus israhel
a saeculo et usque in saeculum et di-
cet omnis populus fiat fiat . Kelö-
bot si truhlen Got israhelis föne
uuerlte ze uuerlte . unde des lobes
anluuurlet aller derliüt . kesameno-
ter föne ciicumcisione et preputio
(iudon unde dietin) süs . daz si .
daz si .
**) PSALMUS cvi.
Vuaz populo dei (Gotis Hüte ^) ge-
scähe . uuilon delinquenti (sundon-
limo) . uuilon poenilenli (riüuuönti-
mo) . unde iudei uuürden repulsi
(feruuörfin) . unde gentes uocatae
(diete gelädot) . unde uuieo manig-
falte sin miserationes dei (Gotes ir-
bärmid^) . daz säget diser psalmus.
Conßtemini doraino quoniam bo-
nus . quoniam in saeculum miseri-
cordia eius . lehent Gote uuanda er
guöl ist. Er ne chäde iü nicht zu6 .
iehent übe er guot ne uuäre . le-
hent imo . uuanda in^uuerlte ist sin
genäda . dara näh iudicium (sin über-
teilida). Oüh mag iz cheden . sin
genäda ist iemer . uuanda daz gre-
cum (chriechisca) iseona bezeiche-
net peidiu . ioh in saeculum ioh in
aeternum . Nu ist misericordia tem-
poraliter super horaines . ut uiuant
cum angelis in aeternum (kenäda zil-
licho über menniscen . daz sie dära
näh ißmer leben mit engilin^) .
Dicant . s. alleluia . qui redempti
sunt a domino . quos redemil de ma-
nu inimici . et de regionibus congre-
gauit eos . Die singen alleluia sin
lob . die er lösla mit sinemo bluöte .
de manu diaboli (föne des tiefeles
keuualt) . unde sämenota föne allen
gebiürdon. Prouincia (s. sicut ale-
mannia) ist diu läntscaft . regio (s.
sicut tiüregöuue) ist diu gebiürda .
mänige regiones mugen sin in einero
prouincia . Mitauro corruptibili . aide
mit argento ne lösta er sie . nube
mit sinemo praecioso sanguine (J.iyi-
rin bluöte) .
A solis ortu et occasu . ab aqui-
lone et mari . Die er sämenota föne
allen halbon dero uuerlte.
Errauerunt in soliludine in ina-
quoso . uiam ciuitatis habitaculi non
>) Fehlt bei Schiller.
I ^) engelin. Seh.
*) S. 402.
0 S. CGVIII.
389
inuenerunt. Siö irroton . t^r er si6
irlOsli in clirro uuerlte einolo ^) . sie
irroton in uuäzzerlösi . *) uueg dero
burgseldo . d6ro hirailiscun bürg .
der uueg christvs ist . oe funden
si6 . Plalo gehißz in . socrates ke-
hiöz in . aristoteles kehiez in . daz
sie in uueg zC'igotin . iro nehcin ne
zelgota den rehten.
Esurientes et sitientes . anima eo-
rum in ipsis defecit. Siö irroton
Lüngerge unde durstige . iro sela
suänt in in . In ünmähta före zä-
dele . uuanda sie ne häbeton des sie
langeta. Viam ueritalis uuölton sie
uuizzen . des keldngeta si6 . des ne
mähton in pbilosophi gehelfen.
Vuißo do?
Exclamauerunt ad dominum cum
tribularentur . et de necessilatibus
eorum . eripuit eos . Ze Göte häre-
ton sie . dö in so not uuas . unde er
näm sie üzzer dero nöte. Diu con-
punctio (geslüngeda) cham in föne
imo .
Et deduxit eos in uiam rectam .
ut irent in ciuitatera habitalionis.
Vnde leila er sie an den rehten uu6g .
an CHRiSTVM . daz sie an imo giengin
ze d6ro bürg dero ßuuigun seldo.
ConGteantur doraino . misericor-
dia; eius . et mirabilia eins fih'is ho-
minum . quia satiauit animani ina-
nem . et animam esurientem satiauit
bonis. Föne diu iehent trühtene .
ir sina genAda . unde ir siniu uün-
der. iehent menniscon chinden . daz
er h\ra sela unde hüngerga . kuötes
kesäleta. Vuißo ist daz kcspröchen?
iehent kenada unde uuünder? Ä'ne
daz er die heizet iehen . die iro in-
phiinden häbent.
Sedentes in tenebris et umbra
mortis . et uinetos in mcndicitate et
ferro . Vuanda er säteta gentes . iü
sizzente in finslri. unde in dödes scä-
tue . unde mit sundon gebundene .
in^b6telöde . uuanda sie arm uuä-
ren . in isene . daz chit . in duritia
malorum (herli arbeito) . Daz uuas
ein templalio (besuöch) .
Quia exacuerunt eloquia dei . et
consilium allissirai irritauerunt . et
humilialum est in laboribus cor eo-
rum . infirmali sunt nee fuit qui
adiuuaret. **) Vuanda sie ouh chö-
mene ad agnilionem ueritalis (ze be-
chnAdo uuarheile) . uuidersprdchen
Gutes uuort unde 2) sinen uuillen .
non subiecli iusliti» dei (Golis reh-
tis uuära ne tuönte) . et suam uo-
lentes statuere (unde daz iro statin
uuellinte) . unde iro berza bediu ge-
nideret uuärd in ringon . die sie ad-
ucrsvs concupiscentias (uuider iro
liistiu) ingeraeitun häbeton . do ge-
') einnote. Seh.
2) Schiller hat beisirich dafür.
*) S. 403.
0 S. 404.
390
uuichen sie nöte . uuanda der ne
uuäs . der in hülfe . sid in Got ne
half. Vuieo aber do?
Exclamauerunt ad dominum cum
tribularentur . et de necessilatibus
eorum liberauit eos . El eduxil eos
de tenebris et umbra mortis et uin-
cula eorum disrupit. Do näm er
sie änderest üzer ^) finstri . unde
üzer 0 töde . unde üzer ^) haften .
Confiteanlur domino miserationes
eins . et mirabilia eins filiis homi-
num , Quia contriuit porlas aereas .
et uectes ferreos confregit . Nu si
aber des confessio (lob Gote) daz
er erina porta bräh . unde isenina
gerindela .
Suscepit eos de uia iniquitatis eo-
rum . propter iniustitias enim suas
humiliati sunt . Vnde er sie nam äba
des ünrehtes uuege . daz sie äne in
uuolton guüt sin . sie uuürden aber
er genideret ümbe diu selben ün-
reht . Daz uuas dnderiu temptatio
(chörunga) . eniu uuas ignorantiae
(ünuuizzo) . disiu uuas prajsumptio-
nis (fräfali).
Omnem escam abominata est ani-
ma eorum . et adpropinquauerunt
usque ad portas mortis . AUa fuöra
leidizton sie . uuanda sie fastidiiim
(mazileidi) äna chäm spiritaliun bo-
norum (keistlichis kuolis) . dazprähla
sie oüh zuo diön helleborton . Vuieo
aber dö ?
Exclamauerunt ad dominum cum
tribularentur et de necessilatibus
eorum liberauit eos . Misit uerbum
suum et sanauit eos. Vuanda ouh
daz uuas malum uulnus (übel uuün-
da) . unde sie dero suhle sieh uuä-
ren . bediu santa er sin selbes sün
CHRiSTVM . unde heilta sie unde lösta
sie föne iro irflörennissido .
*) Confiteanlur domino misericor-
diae eius . et mirabilia eius filiis ho-
minum. Et sacrificent sacrificium
laudis . et adnuntient opera eius in
exultatione . Dero genädon sin oüh
imo confessiones (lob) . also dero
erreron . unde dannan geheiligeien
sie imo dia heiligunga löbes . unde
mären sie siniu uuergh in^freuni .
nals inwdrägheite . Daz ist diu dritla
temptatio (pesuuch) .
Qui descendunt mare in nauibus
facientes operalionem in aquis mul-
tis . ipsi uiderunt opera domini et
mirabilia eius in profundo . Die den
mere ferrent in skeffen . daz cbit sa-
cerdotes (öuuarlen) die disa uuerlt
in misselichen «ecclesiis (chilichon)
rihtent sih peh6ftenle ■^) in mänigen
uuäzzeren . daz dir sint mänige
liüle. Die gesähen Göles uuergh .
unde siniu uuünder in dero ließ.
'} uzzcr. Seh.
2) peheflende. Seh.
*) S. 405 und S. CCIX.
391
Vuaz ist tiöfera danne menniscon
herzen? föne dion diccho irrinncnt
terapestales sedilionum (diu unge-
uuiltere strito) unde dissenlionuni
(ungezunfto) . die Göt uuünderlicho
stillet.
DiXIT ET STETIT SPIRITVS PROCEL-
LX . Ze 6rist keböt Göt . pediü ge-
stuönt unde uu6reta der dünstigo
uuint . der daz scef muöhet .
Et exaltati sunt fluctus eius . Vnde
des uuindes uuella bi'ireton sih .
Ascendunt usque ad cajlos . et
descendunt usque ad abyssos. Sic
hcuent sih hoho nendendo . unde
fällent samo ticfo riiiuondo .
Anima eorum in mälis tabesccbat .
I'ro sela sleuuet in demo leide . Vuaz
kescäh dännan di^n gubernatoribus
(stiuron)?
Turbati sunt . et moti sunt . s. ad
iram euomendam sicut ebrius . et
omnis sapientia eorum deuorata est .
Vuurden leidege . uuürden muötsüh-
tige . samo so tn'mchen man . unde
ingieng in iro uuistuom. Vuieö do?
Exclaraauerunt ad dominum cum
Iribularentur et de necessitatibus eo-
rum eduxit eos . Et statuit procel-
lam eius in auram . et siluerunt fluc-
tus eius . Ze göte häreton sie . *)
er gemächota daz üngeuuitere ze
uuelere . unde an diu stilleton snie
uuella .
Etlaetatisuntquia siluerunt. Vnde
freuton sie sih dero slilli .
Et deduxit eos in porlum uolun-
tatis eorum . Vnde er brähta siß in
dia stilli . dero sie lusta. Sid diu
genäda alla Göt skcindi .
Conliteantur domino miscricor-
dix eius . et mirabilia eius (lliis ho-
minum. Et exaltent eum in .cccle-
sia plebis . et in cathedra seniorum
laudent eum . Sie iehen irao . unde
höhen in in mänigi Hutes . unde die
sizzenten an demo herstuöle löboen
in . Er gestilta die ^) fierdun temp-
talionem (bechörunga) samoso die
ercrun dri . Er ist qui resistit su-
perbis . et humilibus dat graliara (der
höhmuölen uuidir stt\t unde diömuö-
ten gcnädet) . also uuir nu gehören
süln.
Posuit flumina in desertum . et
exitus aquarum in sitim . terram
fructiferam in salsuginera . i. in sal-
sum humorem a malitia inhabitan-
tium in ea . ludeorum flumina (aha)
uuanta er in uuuosti . daz chil iuw
drüccheni . iro uuazzer ferte uuanta
er ze dürste . iro uuuöcherhaflun
erda . hißz er uuerden salzmüorra.
Ziu? dna dürh dero libeli . die dür
ana sazzen . Vudr sint iro propheta)
(uuizzegin) unde iro sacerdotes (bi-
scofa) . föne dien sie doctrinara (lera)
inpbißngen? Vuar templum (hus) .
0 dia. Seh.
*) S. 406.
392
uuAr sacrificia (ophir) ? Vudr ist doh
6ia iro guot? Mala (ubil) siut in
choiuen füre bona (guöt) .
Posuit desertum in stagna aqua-
rum . et terrara sine aqua in exitus
aquarum . Dära uuidere mächola
(ir einote ze seuuenten uuäzzeren .
uude uuazzeriosa erda ze rinnenten
uuäzzeren .
Et collocauit illic esurientes.
Vnde dar bi diön uuäzzeren stalla ')
er büngerge .
Et constituerunt ciuitatem habita-
lionis. Vnde die burgoton dar.
Et serainauerunt agros . et plan-
tauerunt uineas et fecerunt fructum
natiuitatis. Vnde arbeiten chorn
unde uuin . unde chindoton .
*) Et benedixit eis . et multipli-
cati sunt nimis. Vnde hiez er si6
uräm diehen . unde bediu uuard iro
filo föne unmänigen .
Et iuttienta eorum non sunt dimi-
nuta . Vnde iro feho uuereton . Vuer
, ne uueiz daz al uuesen gesprochen
föne gentibus? Sie uuaren ferheiet.
pediü uuären sie steriles et infoe-
cundi bonorum operum (unberehaft
kuötero uuerche) . unde hungerge .
iob türstege sancta; fidei (heiligero
gelöubo) . Daz kebuözta er in uuan-
da in copiosa doctrina (lera genuö-
giü) föne imo cham . Dero löbeton
ioh iro iumenta (fSo) . daz sint sim-
pliciter uiuentes in (Ccclesia (mit ein-
falli lebinte in christanheite -) . uuan-
da er sie alle hiez leren capaces et
tardos (sinhafte ioh lazze) .
Et pauci facti sunt et uexati sunt
a tribulatione malorum et dolore .
**) Die selben uuürden unoianige .
an dien . die sih föne in soliden . sie
uuären die selben specie (mit keli-
chenisse) nals ueritate (mit uuär-
heite).unde die uuurden gemüohet
föne dero bino uueuuon unde leides .
Daz kescäh mit rehte hereticis (irrä-
rin) unde scisraaticis (sceid^macha-
rin) . die discissio (die dir sceit)
paucos machota . uuanda sie säment
ne uuären.
Effusa est contemptio super prin-
cipes. An die principes religionis
(fürsten iro eballi) so in duöhta .
uuärd kcuuörfen fersmäheda ^) . daz
iro sancta <ecclesia ne ruöhta.
Et errare fecit eos in inuio . et non
in uia . Vnde Got tela sie irron in
äuuekke . nals in uuege . Ergetela
sie gan in concupiscentiis ^) cordis
sui (in iro muöt^uuillin) . uuanda sie
sih selbe ferleitton . Estuiantes se
ALIQVID ESSE . DVM NIHIL SVNT (uuä-
ninte uuaz sin denne sie nieht sint ^) .
0 slolla. Seh.
2) (— lebenle — ).
Seh.
') fersinaheda. Seh.
^) coneupiscentias. Seh,
5) (— dannc). Seh.
*) S. 407. **) S. CCX.
393
Et adiuuauit pauperem deinopia.
Dära ingügcne half er demo iirmen .
üzzer dero ärraheite. Vuanda der
humilis (liemuöte) ist unde sih ir-
chönnet pauperem (armin) . demo
hilfel er.
Et posuit sicut oues familias . Vnde
dero solichon chunne säzta er also
scdf . uuanda er sie äne hirte ne
liez.
Videbunt recti et latabuntur.
Rehle gesehent daz . unde freuuent
sih is . freuueot sih iro miteuuiste.
*) Et omnis iniquitas oppilauit es
suum . Vnde ällez ünreht peuuärf
sinen munt . uuanda iz ncheina
obieclionera (uuidir-slöz) ne fant.
Quis sapiens? et custodiel haec .
et inteliegit niisericordias duraini .
Vuer ist nü so uuizzigb so hära zuö
dürft ist? so uuer uuizzigb ist . der
bebuöte disiu in sinemo sinne . unde
der bechennet Gotes kenäda.
PSALM CS CVII.
CAXTICVM PSALMI IPSI DAVID.
PaRATVM cor MEVM DEVS . PARATVM
COR MEVM. Filius (sun) chit ad pa-
trem (ze falere) . min herza ist käro .
käro ist min berza . Vuara zuo? Ad
passionem sustinendam (uuizze ze
lidenne).
Cantabo et psallam in gloria mea.
Dir singo ih . dir hügesängon ih in
raineroguöllichi.
Exurge gloria mea exurge psalte-
rium et cylhara . Stant üf min guöl-
lichi . oüge dib resurgendo (irstän-
do) . unde ascendendo (üf färendo) .
Stant üf psalteriura unde cytbara .
daz sint rairacula (uuünder) unde
passiones (uuizze) . also dar före
stat in quinquagesimo VI psalmo (an
deus repulisti).
Exurgam diluculo . In uöbtun ir-
stän ih.
Confitebor tibi in populis domine .
et psallam tibi in nationibus . Näh
dero resurrectione (urstende) löbon
ih dib in allen liülen . unde singo dir
psalmos in allen dieten.
Quoniam magnificata est usque
ad caplos misericordia lua et usque
ad nubes ueritas tua. Vuanda din
genäda ist uuorden raichel unz an
angelüs in cajlo (in himele) . unde
din uuärhSit unz an euangelistas in
terra .
Exaltare super caelos deus . et su-
per omnem terram gloria tua . Homo
(der mennisco) sprichet nü. Fär üf
Got über himela . unde din guöllichi
breite sih über alla erda.
Vt liberentur dilecti tui. Daz
dine trüta dine fideles irlöset uuer-
den.
Saluum me fac dextera tua et
exaudime. Duomibandiön*) minen
^) dioen. Seh.
•) S. 408.
394
gehaltenen mit dinero zeseuuun . Ih
pin din dextra (zeseuua ^ . mit mir
gehält sie .
*) Deus locutus est in sancto suo.
Laetabor et partibor siciraan . et con-
uallem tabernaculorum dimetiar.
Nu sprichet sancta «ecclesia. Got
kehiez daz an sinemo süne . des ih
frö bin . unde bediü leilo ih mine hu-
meros (ahsela) in misseüchen donis
(gebon) Spiritus sancti ad portanda
onera eins (ze trägenne sine burdi) .
Et conuallem tabernaculorum me-
tibor. Ih mizzo mir inteil tal dero
herebirgon . dar iacob stiga sinen
scäfen mächota.
Meus est galaad . et meus est ma-
nasses. Min sint gentes (liete) .
min sint iudei.
Et effraim susceptio capitis mei.
Vnde äntfang mines höubetes 2) , daz
chit resurrectio (urstendi) Christi .
ist min fructificalio (uuuöchir) .
Inda rex meus . Christvs de tribu
iuda (chiimberrun) ist min chüning.
**) Moab lebes spei meaß. Der
fäterlöso daz chit diabolus qui non
habet deum patrem sed iudicem (der
Got ze falere ne hebet sunder irtei-
lare) . der ist chezzel minero ge-
dingi . Ih fersiho mih ze dien . die
er irsiüdet. In lebete (chezzile)
uuerdent carnes (fleisc) kesöten^^)
ad bonum saporem (ze guotimo smäc-
che) . so uuerdent kenüoge humiles
et deuoti (tiemuöte ioh Götedahle) .
föne persecutionibus (dien ähtun-
gon) diaboli . bediu ist dannan spes
<ecciesia3 (zuosfersiht) .
In idumeam . i. terrenam exten-
dam calciamentum meum . loh ze
irdisken menniscon ferreccho ih min
euangelium (prediga) .
Mihi alophili subdili sunt . Alie-
nigenae uuerdent mir ündertän.
Quis deducet me in ciuitatem mu-
nitam ? Quis deducet m« in idume-
am. Vuer leitet mih hioa ze festere
bürg? Vueliu ist daz? Forte infer-
nus (ih uuäno hella) . cuius portas
ipse confregit (dero borta er brach '') .
Vuer in terrenam (in erdpruch) .
Nonne tu deus? Ne tuöst du daz
Gotfater?
Qu! repulisti nos . hoc est dislulisti
nos . Du unsih kefnstet habest ün-
serro säldon unz ze resurrectione
(urstende) . also du ioh selben chri-
STVM fristost ad glorificationem (ze
guoUigcheite) .
Et non exibis deus in uirtutibus
nostris . Vnde ne oügest dih in un-
seren chreften . so man unsih ze mar-
tyrio fuöret also ouh du in passione
(in dinero martiro) dina deitatem
(Goteheit) ne oügtost .
1) (zesuua). Seh.
2) houbles. Seh.
3) kesoUon. Seh.
^) Ueber dem «c» ein punkl.
*) S. 409. **) S. CGXI.
395
*) Da nobis auxilium de tribula-
llone . Gib uns aber in uuert toü-
gena helfa dero arböite .
Quia uana salus hominis. Vnde
bediu tüo daz . uuanda diu üzzeia
mennisken hcili üppig ist .
In deo faciemus uirtutem. In
Göte skeinen uirtutem patientia) (die
tügint kedülte) .
Et ipse ad nibilum deducet inimi-
cos nostros . Vnde er bringet ze
nitihte unsere fienda . Quinquagesi-
mus nonus psalmus (deus repulisti)
säget iz füUeghlichor .
PSALMUS CVIII.
IN FINEM PSALMVS DAVID.
Also Petrus tieget persona (stal)
tccclesiae . unde diu ze imo gespro-
chen sint also daz ist. Tibi dabo
CLAVEs REGNi c^LORVM (dir gibo ih
himiio sh'izzela) . Danne habent il-
lustrem intellectum (offena fernü-
mest ^) . danne siu uuerdent relata
ad (keuuendil an) .ecclesiam . so trö-
get iudas personam iudaici populi
(den stal iudano) . unde föne imo ge-
spröcheniu . uuerdent an den Hut
folleglicho ") fernömen .
DeVS LAVDEM MEAM NE TACVERIS .
quia OS peccatoris et dolos! super
me apertum est. CnnisTVS spri-
CDET . AD PATREM . Got ne fcisuige
min lob . daz chit ne laz iz fersuiget
uuerden föne guöton . uuanda sün-
digis munt unde ünchüsligis indän
ist über mih . kesuöige sina lügi mit
dinero uuarheile .
Locuti sunt aduersum me lingua
dolosa . Sie chOsoton uuider mir
in üntruuuon . hiözen ^) mih magi-
strum bonum (meister guötin) . des
in nißlit ze muote ne uuas .
Et sermonibus odii circuradederunt
me . Vnde ürabe g;\ben mih ze än-
dermo niüle . mit fienllichen uuor-
ten . so diu sint crvcifige crvcifige
(chriüzege in henche in) skeinendo
uuaz in ze^muöte uuas .
Et expugnauerunt rae gratis . Vnde
iro dänches irfühten sie mih . Vnge-
sculdet sluögen sie mih.
Pro eo ut me diligerent detrahe-
bant mihi . Füre die minna die sie
mir bieten sölton . **)argchosoton'*)
sie mir. Sie lönoton mir guotes
mit übele .
Ego autem orabam .. Aber ih pe-
teta umbe sie . Pater ignosce ilus
QVIA NESCIVNT QVID FACIVNT (fatcr
fergib iz in . uuanda sie ne uuizzia
uuaz sie tuont^).
') (— fernumeft). Seh.
2) follechlicho. Seh.
3) hiczzen. Seh.
^) argehosoton. Seh.
5) (— si luont). Seh.
*) S. 410.
0 S. 411.
396
Et posuerunt aduersum me mala
pro bonis . et odium pro dilectione
mea. Sie büten mir übel umbeguöt.
unde daz umbe mina miona. Ih
uuolta sie colligere sicut galiina pul-
los suos sub alas suas (samiooD also
hennairohuönichliu undirfellacha).
dära ingägene ilton sie mih morti
tradere (irtödin) . Vuieo sie des su-
lin ingelten . des chumet nu prophe-
tia (före*säga) .nals optatio (uuunsc) .
Gonstitue super eum peccatorem .
Sezze über in den sundigen . über
iudam der mih sölichen selita.
Et diabolus stet a dextris eius .
Vnde der tieuel stände ze sinero ze-
seuuun . Der ist peccator (der sun-
däre) . der lerta in iz. Der ist mit
rehte obe imo . so daz er imo subdi-
tus (under4än) si . Der ist imo a
dexteris (ze zeseuue) . uuanda er
opera eius preposuit operibus dei
(siniu uuerch Gotes uuercbin fore
sazta 0 • Daz ist iegelichemo daz ze-
seuua . daz er gechiüset . unde ir-
uuclet. ludas iruueleta auaritiam
(frecchi) nals sapientiara (uuistüom) .
peccuniam (scaz) nals salutem suara
(siua genist) .
Cum iudicatur exeat condemna-
tus. So er in iudicium (ze süono-
tage) chome . dannan färe er beuuif-
fener in tenebras exteriores (in die
tieferun finstri) .
Et oratio eius fiat in peccatura.
Ze sundon uuerde imo sin gebot .
sid er per christvm beton ne uuolta .
unde er in ne uuolta sequi sed per-
sequi (folgen sundir ähtin) .
Fiant dies eius pauci . Vnlango
lebe er . ze laqueo (hals stricche)
gäoe er.
*) Et episcopatum eius accipiat
alter. Mathias inphäe sin aposto-
latum (potin^hera) .
Fiant filii eius orfani . et uxor eius
uidua. Siniu chint uuerden uuei-
sen . sin chena uuileuua.
Nutantes . i. incerti quo eant trans-
ferantur filii eius et mendicent. Si-
niu chint uuerden in ungeuuisheite
ferfuoret . unde uuerden betelära.
Eiciantur de habitationibus suis.
**) Vzer iro seldon uuerden sie fer-
stüozen . Transferantur unde eician-
tur ist al ein . Vuieo sol daz uuer-
den?
Scrutetur fenerator omnem sub-
stantiam eius . et diripiant alieni la-
bores eius . Der imo ieht ferliü-
uuen habe . daz chit demo er scüldig
si . der irsuöche alla sina uuist . unde
alle sine arbeite ze zuccheen freme-
de . Extranei a regno dei sint Spi-
ritus inmundi (üztrippen föne Götes
riebe sint die ttefela) . föne dien ha-
beta er rautuum (an?len} die betei-
len in alles kuötes.
*) (— uuerchen — ). Seh.
*) S. CCXII. **) S. 412.
397
NoD sit illi adiutor . nee sit qui
misereatur pupillis eius. I'mo unde
sinen uußison . ne tuöe niömao belfa
noh kendda.
Fiant nati eius in interilura . in ge-
neralione una deleatur nomen eius.
Siniu chint uueiden ferlören . sin sel-
bes nämo zogänge in einero gebürte
secundam generationem (die ände-
lun geburt) ne geuuünne er.
In memoriam redeat iniquitas pa-
trum eius in conspectu doinini . et
peccatum malris eius non deleatur.
Sfnero förderen ünrebt si 0 in ge-
hübte fore Gote . unde sinero muo-
ter sunda ne uuerde fertiligot . V'bel
chömener föne ubelen . uuerde fer-
lören sament in . Also gescriben
ist . Reddam peccata patrvm in filios
Qvi ODERVNT ME (ib küto dero fatero
sünda dien chinden dero niih bäz-
zenton) . Vuolti er guöt sin danne
ne läretin imo iro sunda.
Fiant contra dominum semper . ut
dispereat de terra memoria eorura .
Vuider Gole sin die forderen . fore
imo sin iro sunda . uuanda andere
interpretes chAden coram (fore) deo .
daz iro gebubt zegange de terra ui-
uentium (föne paradjse) .
Pro eo quod non est recordalus
facere raisericordiam . et persecutus
est bominem inopem et mendicum
et conpunctum corde mortificauit.
Vuanda er genada ne scöinda Chri-
sto . unde er in slüog . armen . b6-
telonten . riüuuegen. Daz ander
unde daz Irilta sebent mör ad mem-
bra eius (ze sinen liden) . Sol iz
näb änderen cbeden mortificare . so
ist daz ut mortiGcaret (daz er in ir-
töti).
*) Et dilexit nialedictionem et ue-
niet ei . noiuitbenedictionem et elon-
gabitur ab eo . Fluöh minnota er .
iob er iob der liüt . der chumet imo .
ludas furando uendendo tradendo
(steiinto cboüffonto fellinto) der po-
pulus (liüt) cbedendo . Sangtis eivs
SVPER NOS ET SVPER FILIOS NOSTROS
(sin bluöt si über ünsich . iob über
ünseriü cbint^). Segen ne uuolta
er . der ferret imo . ludas ne uuolta
CHRiSTVM der benedictio (segin) ist.
Populus (der liüt) ne uuolta bene-
dictionem (segin) . do der in zuo
cbad qui erat illuminatus a domino
(der dar gesebende uuart) . Nvisqvid
ET VOS VVLTIS DISCIPVLI EIVS FIERI (lUO
uuellint oub ir sine iungerin uuer-
den) ? unde sie pro rnaledicto (fluöb-
bonto) cbdden. Tv discipvlvs il-
Livs SIS (sist sin iungero) . unde be-
diü benedictio (der segin) föne in
füor ad gentes (ze dietin) .
Et induit malediclionem sicut ue-
stimentum . et intrauit sicut aqua in
interiora eius . Vnde also uudt le-
1) sie. Seh.
I 2) (—nnsih— ). Seh.
0 S. 413.
398
geta er ana flüoh . siue (aide) iudas
siue populus (aide der liüt) . unde
also uuazzer chdm er in in. Corpus
et anima (lichamo ioh sela) gefreh-
toton gehennara (hella) . foris cor-
pus . intus anima (lichamo uzzan sela
innan) .
Et sicut oleum in ossibus eius.
Vnde also oleum cham er in siniu
bein . uuanda imo lussam uuas ubelo
ze tuonne . also manne ist oleum ze
slindenne .
Fiat ei sicut uestimentum quo ope-
rietur . et sicut zona qua semper prae-
cingitur. Sid in is lüste . so uuerde
er imo also diu uuät . diu in^dec-
chet. Diu skinet an imo . so skine
imo ana der fluöh . Vnde also in der
gürtel mit demo er sih ieo gürtet
mächot paratum ad opus (käriuuin
ze uuerche ^) . so gäreuue in der
fluöh ad malefaciendum (ubilo ze
tuonne) . Nah disen uuorten . sehen
uuir ieo iudeos ad malum pro nos
(ze ubele halden) .
Hoc opus eorum qui detrahunt
mihi apud dominum . et qui locuntur
mala acluersus animam meam . Diz
uuerch ist hccreticorum (irräro) sa-
mosoiudeorum . die mih lüzzent uui-
der Got . unde mir aequalitatem pa-
tris (ebemaht minis fater) fersägent .
unde die übel chösont uuider mir.
*) Et tu domine domine fac me-
cum propter nomen tuum . Vnde du
herro fäter min uuürche säment mir .
hilf mines uuerches umbe dinen nä-
men . nals umbe menniscen frehte .
Quia suauis est misericordia tua .
Vuanda din genada suözze ist . die
du fergebeno skeinest .
Libera me quia egenus et pauper
ego sum . Lose mih . uuanda ih türf-
tig unde arm bin . carnis (lichamin)
halb pin ih arm . unde helfo dürftig.
Et cor meum conturbatum est in-
tra me . Vnde min herza ist tru6be
in mir. Tristis est anima mea vs-
QVE AD MORTEM (uufrö ist min sela
unz an den tod) .
Sicut umbra cum declinat ablatus
sum. **) Ih pin äba genömen . also
scäto so er siget. Hörsco uuönchet
der scäto . hörsco genimet mih der
töd.
Excussus sum sicut locusta . Bin
irscrecchet in^mätoscrecches uuis.
Föne nazarelh in capharneum . dan-
nan in^bethsaidam . dannan in ieru-
salem . et de ciuitate in ciuitatem
(unde föne burch ze burch) . Ziu ?
ane fristendo iro mein .
Genua mea infirmata sunt a ieiu-
nio . Membra mea fortia (mine lide
starche) uuürden sieh föne därbün .
So min diö fermisson in morte (an
töde) . dien ih uuas panis sustenta-
tionis (pröt iro fuoro) . so uuichen
') (karuüun — ). Seh.
*) S. 414. **) S. CCXIII.
m--
399
siö dannan gescah Petro christvm
negarc (ze ferlougenne).
Et caro mca ininulala est propter
oleum. Aber sar uuard keuuehsa-
lot min fleisg . föne unbaldi . ze bal-
di . urabe gratiain Spiritus sancti (ke-
nAda des keistis) . diu in ne chüme .
übe ib äbuucrlig ne uuurde .
Et ego faclus sum opprobrium il-
lis . A'ber iudeis uuard ih ze ite-
uuizze bangendo in cruce .
Viderunt nie et niouerunt capita
sua. Sie säben mib üna . unde uue-
getoniroböubet. Pendentem (ban-
genten) sAhen sie mib . non resur-
gentera (nais irsläntin) . Sie gesd-
hen genua inürraata (miniu lide uuöi-
cbiu^) . nals carnem inmutatam (nals
fleisc keuuecbselot^).
Adiuua me doraine deus raeus sa-
luura me fac propter misericordiam
tuam . Nu bilf aber du mir trübten
Gut min . umbe dina genäda . die du
danches sköinest. Hilf mir . bilf
dien minen .
*) Et sciant quia manus tua baec .
et tu domine fecisti eam . Vnde si6
geeiscoen . daz din bant nals iro
bant mib süslib tuOt^) liden . daz
sie^) conpuncti (gestungit) uuerden
ad pcenitentiam (ze riiiuuo) . Vnde
du täte die bant . Ib pin din bant
din bracbium (arm) din polenlia (ge-
uualt) . mih täte du ex semine dauid
secundum carnem (föne dauidis
slabto licbamin balp) . Ib uuas aber
sänicnt dir in principio secundum
diuinitatem (noh ieo Gotebeite balb) .
Maledicent iiii et tu benedices .
Sie cbedcnt mir ubelo . du cbist mir
uuola . Ist üppig . daz siö cbödent .
aber du tuest daz du chtst.
Qui insurgunt in me confundan-
tur. Die nun Ablent . die scäraeen
sih dünne . so ib exaltatus (irböit)
uuerde super ca)los (ubir bimila) .
unde min gloria (guollicbi) skine
super terram (ubir erda).
Seruus autem tuus Ixtabitur . Aber
din scälcb freuuet sih ze dinero ze-
seuuun . freuuet sih oüh an sinen
fröuuön liden . hiör inter temptatio-
nes in spe . post teraptationes in aeter-
num (under cborungon in gedingi
dara nah iömer).
Induantur pudore qui detrahunt
mihi . et operiantur sicut diploide
confusione sua . Scäma ümbefäbe .
die mir argcbösoien . bedecbet uuer-
den sie mite . sämoso mit duplici pal-
lio (zeuuiualtin lücbene) . daz sie in-
tus et foris (inuuert ioh üzuuert) sin
confusi (scdmig) . daz chit coram
deo et coram bominibus (fore Gote
iob fore liütin ^) .
Confitebor domino nimis in ore
0 ( — uueichin). Seh.
2) geuuechselot. Seh.
3) tuod. Seh.
4) si. Seh.
5) (— liulen). Seh.
*) S. 415.
400
meo . et in medio multorum laudabo
eum . Göte iiho ih . Got löbon ih
filo in roinerao munde .in ore «eccle-
siae meae . in cordibus multorum (in
munde dero christanbeite . in dero
herzon manigi) löbon ih in .
Qui astitit a dexteris pauperis ut
saluam faceret a persequentibus ani-
mam meam. Der ze zeseuuun ')
min armes stuönt . daz er mina s6la
generiti fore Ahtaren. Diabolus
stuont a dexteris iudae (iude ze ze-
seuuun) . der diuitias (ribtuöm)
uuolta geuuünnen mit uendito (fer-
chouftemo) christo . hier ist aber
dominus ad dexteram pauperis (Got
ze^zeseuuun des armin) . daz selber
dominus (Got) sine diuitise (richtuo-
ma) sin . unde sin sela . gehallen si
a persequentibus (föne äbtinlen^).
Daz keliez er ouh martyribus . die
persequentibus (äbtinten) ne uuol-
ton consentire (gefolgen) ad malum
(ze übele) . uuanda in Göt uuäs a
dextris (zeseuuunhalb) .
*) PSALMÜS cix.
PSALMVS DAVID.
DixiT DOMINVS DOMINO MEO . SEDE A
DEXTERIS MEis . David propheta spri-
chethier. Minemo herren christo .
chad min hörro sin fäter zu6 . sizze
ze minero zeseuuun . Vuar gehörla
daz dauid? Inspiritu. Vues Spiri-
tus? Dei. In sinero inuuertigun
lero geßiscota er iz. Spiritus uueiz
aliiu archana dei . sin sint uoces om-
nium prophetarura. Christvs ist
dominus dauid secundum diuinita-
tem . er ist ouh filius dauid secun-
dum carnem. Nob züene domini ne
sint in patre et filio . so uuieo iz
chede dominvs domino . nube ein
deus^). In^humanis rebus mag
ouh priuatus filium regem habere
dominum . unde filius factus episco-
pus mag heizen ^) pater patris . Sid
aber pater unde filius 6in sint . uuieo
gebot danne pater filio sus . Sede
A DEXTERIS MEIS? äne umbe die as-
sumptara humanitatem . an dero filius
minor ist ^) patre . Vuaz chad er?
Sede a dexteris raeis . dönec po-
nam inimicos tuos scabellum pedum
tuorum . i. sub pedibus tuis. Sizze
neben mir . unz ih dine fienda under
tuöie dinen fuözen ^) . Ne sint imo
alle gentes nu ündertän . die er uuä-
ren inimici? Also iz änderesuuar
chit. Dabo tibi gentes heredita-
TEM TVAM ET POSSESSIONEM TVAM TER-
MiNos TKRR^ . So gemo SO üngerno .
^) zesuuun. Seh.
2) (— ahinten). Seh.
3) Dominus. Seh.
4) heizzen. Seh.
5) est. Seh.
6) fuozzen. Seh.
*) S. 416.
401
alle sint sie under sinen fiiozen . SA-
lige die f^erno . uuencf^e die ungerno .
Virgam uirtutis lua; erniltel domi-
nus ex pyon . Vzcr *) syon hVzet Got
die gerta dinero chrefte . *) Also iz
tbil. De syon exibit lex et verbvm
üOMi.M DE lERvsALEM. Zß ierusalem
f{\hel äna regnum polenlia; tua? .
dannan gAt iz ad fines terra) .
**) Dominare in medio ininiico-
rum tuorum . Vuis kenuällig nnder
mitten dincn fienden . in niedio pa-
gaiioruni . iudeorum . hereticorum .
fratrum falsorura .
Tecum principiura in die uirtutis
tua) . Vuer sprichet nü? Pater ad
filium . Vuaz chit? Ih pin sament
dir. Bin daz du bist. Principium
bin ih . daz pist ouh du . ungescei-
den bin uuir . bediu ne sint dun prin-
cipia . nube ein principium . I.n pui>-
cipio ERAT VERBVM . Ico uuas daz nob
ist. Vuaz? !n palre priiicipio uer-
bum principium .
In die uirtutis tua;. Daz skinet
an derao tage dinero chrefte . Vue-
mo? Omnibus sanctis . quia iam si-
miles tibi facti uidebunt te sicuti -)
es. Di6 uirtutem gibest du . dar
habest du siä . Diu inpballet impiis .
uuanda sie gloriam dei ne gesehent.
In splendoribus sanclorum . So
splendor sanctorum cbümet . der an
diu ist . daz sie conforraes uuordt'n
imagini dei . danne skinit tecum prin-
cipium .
Ex utero ante luciferum genui le .
Ante sydera . ante tempora . ex se-
creto substantia) mea3 . genui te.
Vui6o aber in tempore? Ne uuas
ouh daz ante luciferum? Noctu enim
natus est dominus ex utero uirginis
MARi.E. Vuer uueiz daz? Pastores
OBSERVA>TES VIGILIAS NOCTIS SVPER
GREGESVO. MiSSI AB A>GELO VIDERE
HOC VERßVM .
lurauit dominus et non penitebit
eum . Dir gesuuör Got . unde daz
ne geriüuuet in . Vuaz uuas der eid?
Tu es sacerdos in ajternura . Dara
zuo bist du gebörn in tempore . daz
du sacerdos sist in euua . unde dih
uictimam palri bringest umbe genus
humanum.
Secundum ordinem melchisedec .
Nals näh aaron sacerdote des uicti-
me zegangen sint . nube näh demo
sacerdote . der panem et uinura
opherota . dar corporis et sanguinis
lui sacramenta bezeichenot sint.
***) Sölih sacerdolium ist dir ge-
suören . unde bediil ist dir iz euuig.
Vuieo sueret Got? äne testando se
ipsum. Vuieo aber raennisco? ftne
testando deum . id est deura testem
adhibendo . Got ne mag sueren daz
in süle riüuuen . uuanda iz ieo uuAr
ist . aber mennisco mag sueren daz
') Uzzcr. Seh.
I 2^ sicut. Seh.
0 S. CCXIV. **) S. 417. ***) S. 418.
III. Band.
2Ö
40Ä
in söl riüuuen . uuanda iz uuilon fal-
sutn ist . bediu ne uuile Got den
menniscen sueren . den er uueiz sih
rnügen fersueren . Nu sprichet aber
dauid ad palrem .
Dominus a dexteris tuis confringet
in die irne su« reges . Truhlen ze
dinero zeseuuun . ze demo du chäde .
Tv ') ES SACEKÜOS IIV .«TERNVM . der
gebröchol chüninga in demo du
chäde Zornes. Die sih einoton de-
lere chrislianum nomen de terra .
die süperbe chäden . Qvis est chri-
STvs? nescio quis iudeus . nescio
quis galüeus . sie occisus . sie mor-
tuus . dien uuirt erlapis offensionis .
uuanda sie sih an irao so mortuo so
huraililer iacente . ferspurnent unde
ferstözzent . unde an imo genüen
uuc'rdent . unde sines zörnes so in-
phindent . Daz kesciehet in hier in
occulto also nonus psahnus ist in-
scriptus pro occidlis fihi . Vuaz in
fuliiro? Daz heuigora ist. Vuaz?
SvPER QVEM VERO CECIDERIT COKTERET
EVM. Den er obenan äna fället .
den ferchenistet er . den ferraület
er. Ener mag kenesen . diser ist
ferlören . ener ferchös in hiunilem
in terra . diser sublimem in cailis .
ludicabit in nalionibus . Er irlei-
let in dielen . nü occulto . in fine sai-
culi manifeste.
Implebit ruinas. Kefelle rihfet er
üf. Viiöla fallent die . die sih so
före imo diemuötent . daz er sie 2)
üf rihtet . unde iro gruöba ^) irfüllet.
also gescriben ist. Omms vallis im-
PLEBiTVR . unde ubelo fällent die .
föne dien iz chit. Destrve illos et
NON /EDIFICABIS EOS.
*) Conquassabit capita in terra
multorum. Hierin praesenti uila .
geunotöt er mänigero houbet . uuan-
de er sie tüot de superbis humiles.
De torrente in uia bibit. Dero
chlingun getranch er an demo uuege .
Dirro ferlöufentun mortalitatis ge-
chöreta er . uuanda er uuolta uns
kelicho nasci et mori .
Propterea exallauit Caput. Föne
diu uuard er exaltatus a morte .
Daz kescäh imo an demo uuege . an
demo er stän ne tnälta . also iz chit.
In via peccatouvm non stetit . Nube
UuieO? ExVLTAVlT VT GTGAS AD CVR-
RENDAM VIAM .
PSALMÜS CX.
Diser psalmus ouget laetitiara populi
dei . umbe die gaudia . die er irao
uueiz fulura in aliosaeculo. Föne
diu slät hier alleluia . die uuir ze
1) Du. Seh.
2) sih. Seh.
3) grouba. Seh.
0 S. 419.
403
Östron sinf^ön per quinqunginia dies .
iiuanda sie bezeicbencnt fulura {^au-
dia . also oub quadragesiina bezoi-
chenel erumnosos dies huius sieculi .
CONFITLBÜU TIBI DO.MINE IN TOTO
CORDE iMiso. Dir trübten danchon ih
in alliMiio miricnio lierzen .
In consilio iustoruni c( congrega-
lione . An denio rate dero rebton .
unde in iro geseraine . Consilium
itislorurn ist iudicare cum deo.
Vuaiine uuirt daz? So alle reble
sib kesi'iminont ad doxterara ciiRrSTi .
Dür tnOen uuir dir laudem in tote
corde .
Magna opera domini . exquisita in
omnes uolutitates eins, Mäbtig sint
Gutes uuercb . iruuclitiü sint siiiiü
uiierch in allen sinen unilion . iiuan-
da ne=beiniü dien gelib ne sint . diu
er uuile .
Confessio et magnificentia opus
eius. Keiiht unde tuömbeit ist sin
uuercb. Er tuöt peccatorem in poe-
nitenlia couGteri et iustificari . also
publicano gescah . den pbariseus fer-
säh .
*) lustitiaeius nianet in sa?oulura
sajculi . Sin rebt uuei et iemer . iob
Än^gehältenen . ioh an ungehalte-
nen.
Memoriara fecit mirabiliuin suo-
rum . raiserator et misericors domi-
nus. **) Kebi'ibt ') sinero uuündero
teta dergenüdigo unde der Armberzo
Iri'ibtin. An uuiu?
Escani dedit limenlibus se. Kab
füora diCui sib furbtenten . Ergab
escam quaj non corrumpitur . panem
qui de caelo descendit.
Memor erit in sajculum testaruenti
sui . Fürder gebi'iget er sines erbes .
unanda er imo pignus kegeben ba-
bet . panem de cajlo . uerbum caro
factum .
Virtutem operum suorum adnun-
ciabit ') populo suo. Er skeinet]si-
nerao liüle uuaz er getuori mag .
uuieo diu sint deo facilia . diu bomi-
nibus sint difficilia. An uuiu skei-
net er iz?
Vt det illis heredilatem gentium .
Daz er in gebe erbe dero dieto .
Vuelicben? Dien . die ze imo cb;\-
den. EccE nos reliqvimvs om\ia et
SECVTl SVMVS TE. QviD ERGO ERIT
Nonis? Siö sendet er uz . unde tiiot
sie lucrari omnes gente.s.
Opera manuum eius ueritas et iu
dicium . VuArbeit unde irleileda sint
sin bant^uuerch. Veritas kibet lön
fldelibiis . iudicium pnenas impiis .
Martyres unde alle fideles standen
in ueritate . er bringet sie ad iudi-
candum . nicht ein die . a quibus iu-
dicati sunt . nübe iob angelos .
Fidelia omnia mandata eius . con-
firmata in sa?culuni saeculi . facta in
') kehiihl. Seh.
2) adnunciavit. Seh.
*) S. k-20.
0 s. ccxv.
2G'
404
ueritale et aequitate . Siniu gebot
ne ti iegent . siu sint iemer feste .' siu
sint in uuarheite getan . unde in_
reble . ze dero uuis übe man hier ne
fliehet laborem . daz man döret ßn-
det requiem.
Redemptionem misit populo suo .
An CHRISTO Santa er lösunga sinemo
Hüte . a captiuitate peregrinationis
huins .
*) Mandauit in ceternum testa-
mentum suum. Niüuua beneimeda
befäl er uns daz ^) uuir carnaliter ne
dencben terram lacte et raelle rna-
nantem . nube regnum c«lorum unde
uuir hier seti ne suöohen . nube dära
späreen .
Sanctum et terribile nomen eius.
Sin nfimo ist heilig in humanitate .
prütelih in deitate .
Initium sapientiae timor doraini .
Ze Gutes forhlun fähet uuisheit Ana .
uiianda er ist timere gehennam .
danne sperare caelum . er sint do-
nanda delicta . danne prajmia sin
flagitanda.
Intellectus bonus omnibus facien-
tibus eum . Kuot ist intellectus diön .
die in skeinent . intellegere et non
facere ist periculosura .
Laudatio eius manet in saeculum
saeculi . lenier uueret sin lob . uues?
ane des skinhaften intellectus .
PSALMUS CXI.
ALLELVIA CONVERSIOMS AGGEI ET
ZACUARLE.
Dise zuene proheta) cherlon iro
rauöt ad spiritalem intelleclum . do
sie iruuündene föne babyionia reno-
uationem templi gesahen . uuanda
sie bezeichenet reparationem noui
populi . diu an ciiristo ist. Föne
diu ist diser psalmus alleluia dero
sanctaj conuersionis . dia dauid in
sinen ziten sang . ante quatuordecim
generationes .
Beatvs vir qvi timet dominvm .
Sälig man ist . der Got fürhtet.
In mandatis eius uolet nimis .
Vnde in sinen gebölen hdrto uuillig
ist . so . daz er sie gerno uueret .
Polens in terra erit semen eius .
Sin sänio id est bonura opus . kemäg
filo in terra beatorum . Diu erda
uuard keläzzen zacheo . umbe dimi-
dium substantiae . unde uiduae .umbe
duo minuta . unde pauperi . umbe
calicera aqua3 frigidse . So mahtig
ist semen bonorum operum.
Generatio rectorum benedicetur.
Dero rehton gebürt uuirt ze guöte_-
genamot . Daz iro semen ist . daz
ist iro generatio . **) dero folget sAl-
da . daz ist benedictio . Salda gäben
alte liüte iro chinden . daz hiez be-
nedicere.
Gloria et diuitiae in domtv eius .
1) dali. Seh.
') S. 421. **) S. 422.
405
Kuöllichi unde libliiom . sint in des
Lerzen qui tiiiiet dominum. Dar ist
spes uilae aeleina) . dar hübet er gc-
nuöge . uuanda sin spes uuirt be-
uuendet in rem .
Et iuslilia eins raanet in sxculum
sajculi . Föne diu ist er riebe . uuan-
da sin rebt uueret iemer. Tcmpo-
raliter leta er iz . ajlernabter bäbet
er iz. Vuannan ist daz cbomen?
Exortum est in tenebris himen
reclis corde . misericors et niisera-
tor et iustvs dominus. Vuanda liebt
irrünnen isl inwfinstri . rebt^berzen .
Vuelez ist daz? Trübten der rebt
ist übelen . genädig knoten. Ziu
eccbert reblherzen? Vuanda gcscri-
ben ist . In propria venu . et svi evm
NON RECEPERV.NT, QVOTQVOT AVTEM RE-
CEPERVNT EVM . DEDIT EIS POTESTATEM
FiLios DEi FiERi (Er cbam an daz sin
die sine ne innoton in die in aber
inphiengen dien gab er geuualt siniu
cbint uuesin) .
locundus bomo qui miseretur et
commodat. Vuünnesam mennisco
der andermo genadet . unde intlie-
bet. *) Aide iz cbit . der andermo
ignosccndo fergibet . unde gibet .
Nab diu so gescriben ist. Dimittite
ET DIMITTETVR VOBIS . DATE ET DABITVR
VOBIS (fergebent so uuirt iu fergebin
kebent so gibit^man oucb iu ^) .
Vuanda genadig ist dero iegelib . der
andermo gibcl . aide fergibet . aide
intliebet . Der sib reeben uuile . der
förderot gloriara (lob) . Vuanda aber
gescriben ist. Melior est qvi vincit
IRAM . QVAM QVI EXPVGNAT CIVITATEM
(pezzer ist der sin zorn ferlreit danne
der er eina burgb irübtit) . bediu ne
isl der inglorius (unlobesam) . der
ignoscendo (pelazzendo) bezzero tri-
umpbator (sigenunflare) uuirt. So
förderot oub diuitias . qui non uult
dare pauperibus (ribluöm der dien
armen kuöte ist 2). Äberne ist er
arm gebendo . uuanda bimilisker
triso ist quissislo '^) .
Disponet sermones suos in iudicio .
Siniu uuort ordinot er in die iudicii
(an demo suöno tage) . dar aller der
eidslab ist umbe opera misericordiae
(elimuosina) . **) Er findet iro sus "^j
kuöten ordlnem . Domine qvixqve
TALENTA TRADIDISTI MIUI . EcCE ALIA
QVINQVE SVPERLVCRATVS SVM (bÖrrO
fünf pbunt gäbe du mir funfiü ge-
uuan ib ingesuocb) . Mit dien uuirt
er defensus (geanseidot) . also di\r
äna skinet.
Quia in ajlernum non commouc-
bilur. Vuanda er fi'nder föne Goles
zeseuuun keskeiden ne uuirt.
In memoria aUerna erit iuslus.
In^euuigero gebüble uuiset der reb-
1) (- gibet—). Seh.
-) (— armen nit kuole — ). Seh.
^j quissislo (richislo). Seh.
4) sub. Seh.
*) S. CCXVI.
0 S. 423.
406
to . diu iiuirt impiis fersäget an dien
Sin hörn uuirt kuollicho irhöhet .
uuorten . Non novi vos (ih ne uueiz
uuanda er mähtig uuirt före Göte .
uuer ir birinl).
Peccator uidebit et irascelur . Daz
Ab audilione mala non timebit.
kesiehet der sündigo . unde büget
Er ne fürhlet daz die übelen geboren
sih ze imo selbemo sera pcenitentia.
SÜln . ItE Ii\ IGNEM ^TERiWM QVI PA-
Dentibus suis fremet et tabescet.
RATVS EST DIABOLO ET ANGELIS EIVS.
Mit zänen griscramot er unde suin-
(farint in euuig fiür daz demo tiefele
det . uuändii er dära geuuörfen ist .
caro ist unde sinen bölon) .
dar fletus ist et Stridor dentium.
Paratum cor eins sperare in do-
*) I'mo ne gesciehel niehl frendere
mino . Daz ist föne diu . daz sin
et reuirescere . so iz füore . übe er
herza gäro ist ze gedingenne 0 an
oportuno tempore penilentiam täte .
Göt . unde an inio alle teinptationes
Ziuso?
ze uberuuindenne^) .
Desiderium peccatorum peribit.
Gonfirmatum est cor eius. Sin
Er habet iz dära gespäret . dar dero
herza ist kefestenot uuider dien . die
sündigen gireda ze^^gät .
imo dar umbe sint insultantes . quia
sperat quod non uidet.
Non coramouebilur donec uideat
PSALMUS cxri.
super inimicos eius. So ist er ge-
feslenot daz er äba dero spe ne chu-
ALLELVIA.
met . er er daz kesebe sursum . daz
LavDATE PVERI DOMINVM . LAVDATE NO-
sine fienda uuellen gesehen deor-
MEN DOMINI. Löbont cbiiit trübte-
sura . Sie in terra . unde er in caelo.
nen . löbont trübtenes näraen . Män-
Dispersit dedit paiiperibus. Föne
nolib si puer . si ^) dierauöte . unde
diu spendota er sin guöt . kab iz ar-
löboe Got . nais sih selben . Viille
men.
er puer sin . so mag er färin durh
lustilia eius manet in saeculum sae-
die engi . so mag er chomen ze hi-
culi . Daz sin reht uueret iemer .
mele . uuanda enge ist diu porta .
uuanda imo iz der habet kehalten in
diu dara leitet.
caelo . der pauperibus uuolta esurire
Sit nomen domini benedictum ex
et sitire in terra.
hoc nunc et usque in sieculum . Ke-
Gornu eius exaltabitur in gloria .
löbot si trübtenes nämo . föne nü
') gedingene. Seh.
3) sie. Seh.
2) uberuuindene. Seh.
*) S. 424..
]
?
?
409
unz in {^uua . daz chit . ioh nu . ioh
iömer.
A solis ortu usque ad occasum .
laudabilc nomen domini . A'll(^n
Gzzenlem ^) föne ortu ze occasu .
dära sancla »ecciesia feirosl kerel-
chet . si löbelih sin närao.
Excelsus super omnes genles do-
minus. Trübten isl böber über alle
diele. Diele sinl niennisken . uuer
ne uueiz daz er höhera ist danne
sie?
Super ca?los gloria eins. Sin
guöllichi isl oub über bimela. Hu-
miles sinl sine hiinela . an diön er
isl . die uuizzen in 6be in .
Quis sicul dominus deus nosler .
qui in allis babitat . et bumilia respi-
cil? Vuer isl so unser Gol? derboho
sizzet . unde nideriu siehel. Der
üffen böben bimelen sizzel . ziu ne
sol der nideriu seben in crdo? Iz
cbit aber . el bumilia respicil . in
cajlo el in lerra. An sinen sanclis
die in carne conslituli in cielo con-
uersantur . habet er ca;lum et ler-
ram. Sid sie beidiu sinl . ioh himil
ioh erda . unde hurailes sinl . pediu
siehel er bumilia in caelo el in lerra .
Siö sinl ca?lura . quoniam qua; sur-
sum sunt sapiunt . sie sinl terra .
quoniam nondum sunt soluti carnis
uinculo. *) Vuanda oub sanclorum
süraelicbe hina siut . sumeliche hier
sinl . bediü siöhet er bumilia in calo
el in lerra .
Qui erigil a terra inopem et de
slercoreex.allal pauperem. Derföne
erdo i'if riblet den belfelösen . unde
föne miste beuuet den armen . Der
in lerrenis cogltationibus . unde in
carnis uoluptalibus lebela . den chic-
cbel er . unde züccbet in üf ad uir-
tules . ioh so höho.
**) Vt coUocet eum cum principi-
bus . Daz er in gesezze sämenl diön
fürslen . Vuelen furslen?
Cum principibus populi sui . Sii-
menl dien furslen sines liütes . apo-
stolis el prophelis . So er Paulura
teta . den er ex perseculore aposlo-
lum uuerden biöz .
Qui habitare facit sterilem in do-
mo mairem filiorum la'lantem . Der
die ümbirigun also diu fCCclosia uuüs
er iro sponsus ch;\me . nu luöl sizzen
in sinemo büs frouua muoler n)äni-
ffero cbindo .
PSALML'S CXm.
ALLELVIA.
Ix EXrrV ISBAHKL DE EGYPTO , UOMVS
lACOB de popiiio barharo . facta est
iudca saiictificalio eius . israhel pn-
teslas eius. Dö israhel fuör üzer^)
egypto . unde iäcobisslähla föne fre-
*) sizzcntem. Seh.
I 2j uzzcr. Seh.
*) S. 425. **) S. CGXVII.
40S
raedemo liilte . dö uuard kelän hei-
lig iudea unde isiahel uuard sin ge-
uualt. Vues? äne Göles . deiis alles
uuältet? Tenebras fliendo , diabolura
fliehendo . chömen oüh uuir in sina
geuuält . uuanda iz uns ze exemplo
gescriben ist . unde danne gibel er
uns keuuall filios dei fieri.
Mare uidit et fugit . lordanus con-
uersus est re(rorsum. Daz mere
flöh . dö iz die fart kesäh . Saecula-
res unde alle inimici Christi häbent
DU gerümet christianis . daz sie uui-
ten uueg ze imo eigin . lordanis
uuidercherta sih . Alle sundige unde
in dirro morlaütate feriinnenle ge-
sehent unsera exituni ex aigvpto .
unde irchöment sib is . unde gelir-
nent sib uuidere cheren ze christo .
*) föne demo sie geuuendet uuaren .
Montes exultauerunt ut arietes .
et colles sicut agiii ouium. Aposloii
freuton sih unserro ferte . uuanda
sie ductores uuaren also arietes .
unde iro posteriores föne dien ge-
scriben ist. AfFERTE DOMINO FILIOS
ARiETVM . die freuton ') sih also lem-
ber.
Quid est tibi mare quod fugisli?
et tu iordanis quia conuersus es re-
trorsum ? Vuaz ist dir saeculum . daz
du flüohe unde dir auersa) . daz du
dih pecheret habest? äne daz ir nöte
uuichent . unde iüh imo nöte irge-
bent .
Montes exultastis sicut arietes . et
coiles sicut agni ouium ? Vuaz -) fre-
uuent ir iüh montes also arietes?
unde ir colles also agni? Ana daz
er geliören sülnt . Evge bo.ne serve .
QVIA SVPER PAVCA FVlSTI FIDELIS . SV-
PER MVLTA TE CONSTITVAM . Aide
freuuent ir iüh daz iz sus keuären
ist . so hära nab slät.
A facie domini mota est terra . a
facie dei iacob . Föne truhtenis kä-
genuuerti . der daz chad . Ecce egg
VOBISCVM SVM VSQVE AD CONSVMMATIO-
NEM s^cvLi . ist diu erda iruueget .
Si uuas male pigra . nu ist si exci-
tata . a facie domini . daz si baz
uuerde in ipso fundata.
Qui conuerlit pelram in stagna
aquarum . et rupem in fontes aqua-
rum . Der den stein becherta ze
seuuäzzerin . unde die fluöh^) ze
springenten uuäzzeren. Er ist pe-
tra . er duohta dien durus . dien er
uuas ignolus. Also sie chäden .
DVRVS EST HIC SERMO . QVIS POTEST
EVM AVDiRE . Aber nah sinero re-
surrectione do er uuas interpres
scripturarum . incipiens a moyse per
omnes prophetas . unde in spiritum
sanclum gab . **) dö inlliez er sih
unde uuard in fons aquae salienlis in
'; freuten. Seh.
^) Uuas. Seh.
3) fluch. Seh.
') S. 42G.
0 S. 427.
409
uilam aüterQara . Aide iudei uuaren
pelra; . unde er uueihta sie . nah
diön uuorten . Potens est devs de
LAPIDIBVS ISTIS SVSCITARE FILIOS ABBA-
ILE .
Non nobis domine non nobis . sed
noraini luo da gloriam . Nals uns
trübten . nals uns . nube dinemo na-
raen gib dia guOlIicbi . daz uns aqua
de petra chara . uuanda uuir ne gien-
gen dara nAh mit kuöten uuercben .
daz uuir iz doli einen dang bäben
sülin .
Super misericordia tua et ueritate
lua. An dinero genada slAt iz . an
dero du iz kebiezze . unde an dinero
uuArheite an dero du iz uu6retost .
Ne quando dicant gentes ubi est
deiis eoruni. Gib dir selbenao die
güüllicbi daz gentes hühondo ne
cbedcn . uuar ist iro Got? Lüz sie
geeiscon daz du unzer Got pist.
Dens auteni noster in ca;lo sur-
sum . Vbe sie betont solera et lunam
die 9 sie gesehen rangen . aber un-
ser Got ist hina üfen himele . dar in
oculi carnis kesehen ne mügen . Er
ist höbor danne doh einiu corpora
cajleslia aide terrestria gereichen .
Aber so ne ist er dar . daz in siniu
uuerch himil aide erda inlhabeen .
nube sin aeternitas inthäbet in .
In cailo et in terra omnia quecum-
que uoluit fecit. AI daz er uuolta .
tela er in bimele unde in erdo. In
superioribus et inferioribus populi
siii skcinda er slna genAda . ne quis
de opcrum nierilis glorietur. Dan-
nan nuizzen uuir in . dannan bechen-
nen uuir in . nals föne gesiiite.
Simulacra gentium argentum et
aurum opera manuum hominum . os
habent et non loquentur . oculos ha-
bent . et non uidebunt . aures habent
et non andient . nares habent . et
non odorabunt . manus habent et
non palpabunt . pedes ha'ient et non
arabulabunt. ♦) Aber gentium gelih-
nisse . silberiniu^) . güldiniu . men-
niscon hänluuerch . Habent munt .
unde ne sprechent hAbenl ougen .
unde ne gestihent . ören undo ne
gehörent . näsa unde ne stinchent .
hende unde ne greiffont . fuöze ^)
unde ne gänt.
Non clamabunt in gutture suo .
In iro chelun ne liütenl siu . daz ioh
tier mügen . Ti'imb mennisco . der
siü betot . umbe die gelichi dero
menniscon Udo . so lang die qiuse ^)
unde die sparen dar umbe ne 1;\-
zent . sie ne nisten in in . **) Stou-
bent sie menniscen uz . so stoubent
sie die forderoren . üzer ^) demo hin-
«) der. Seh.
2) silberniu. Seh.
3) fuozze. Seh.
^) musce. Seh.
s) uzzer. Seh.
*) S. 428.
*) S. CGXVIil.
410
deroren . unde sid si6 die fordero-
ren ne betont . uuieo die hinderö-
ren?
Similes illis fiant qui faciunt ea .
el oranes qui confidunt in eis. Ke-
lih uuerden in die siü tiiont . unde
alle die sih ze i;i fersehent. Iro
muöt unde iro sinna sin also belan .
unde also töl . so dero siiuulacro-
ruoa.
Donius israhel sperauit in domino
adiutor eorum el protector eorum
est . Aber israbelis büske nuiltitudo
fideliura kediiiget an Got . unde dar
umbe daz sie des ne ir^driezze . ist
Got iro helfäre . unde iro scermäre.
Domus aaron sperauit in domino
adiutor eorum et protector eorum
est. lob der teil dero spiritalium .
die andere lörent . ist ouh des in spe
daz er nob ne bäbet in re . bediüist
er oub iro adiutor et protector.
Qui timent dominum sperauerunt
in domino . adiutor eorum et protec-
tor eorum est. Die Göt furblent .
die dingent an in . bediu ist er iro
adiutor et protector.
Dominus memor fuit nostri et be-
nedixit nobis. Sines tancbes äne
unsere frebte irbügeta unser Got .
unde gab uns segen.
Benedixit domui israhel benedixit
domui aaron benedixit omnibus qui
timent dominum pusillis cum majo-
ribus. *) lob kedingenten iob fürb-
tenten meren unde minneren . gäbw
er sinen segen.
Adiciat dominus super uos super
uos et super filios nostros . Trüb-
ten lege nob ze iü ze iü . unde ze iü-
uuerencbindenO» Trübten tuoeiüh
uuäbsen . iüb doctores domus aaron .
unde iüb auditores domus israbel .
unz sancta <ecclesia per totum or-
bem uuerde diffusa .
Benedict! uos domino qui fecit
coelura et terram . i. qui fecit uos .
Ze guöte gonämde sini ir Irübtene .
der iüuuer süraelicbe teta ccelum
föne demo pluuia chumet . unde än-
dere terram diu conpluta (berege-
Dot) uuirdet.
Coelum coeli domino terram autem
dedit filiis bominum . Doctores doc-
torum liez er imo selbemo ze le-
renne . uuanda sie andermo docibi-
les (lerig) ne uuären . carnales die
terra beizent-) cab er ze lerenne
Ullis bominum . iü ca?lum uuorde-
nen . daz die nideren föne dien obe-
ren uuurdin irrigati (genezzit) .
Non mortui laudabunt te domine .
neque omnes qui descendunt in in-
fernum . Coelum unde terra löboen
dib . tote ne löbont dib . nob die ze
bello färent. Vueliche sint daz?
*) Bei Scliiller fehlt das teutsche bis
hierher.
2) heizzent. Seh.
0 S. 429.
411
A"ne die fonc in selben leben uiiel-
len?
Sed nos qiii uiuiraus benedicimus
domino ex hoc nunc et usque in
srcculura . Aber uuir O^tes taiicbes
lebente . daiichoen imo iemer.
PSALMUS cxiv.
ALLELVIA.
DiLEXI QVONJAM . EXAVDIET DOMINVS
vocEM oratioiiis mcve. Gol iniimota
ih . uuanda er gehörta die slimma
mines kebetes.
Quia incliiiauit aurera suam mihi.
Vuanda er mir gebalta sin öra.
Vuannan uueiz daz mennisco äne
föne spe?
El in diebus meis inuocabo cum .
Vnde in minen tagen äna bäro ib in .
Daz sinl dies miseri« meae . dies
moitalilalis meaj . die mir föne un-
gerborsanii geskeben sirit.
Circuuidederunt me dolores mor-
tis . pericula inferni inuenerunt me.
*) An dien lägen umbe fiengen mih
diu ser des lödes . hello ureisun ir-
fuören niib . Vuär irfuören sie mih .
uudr fänden sie mih. Aberrantem
a le . Sie fünden mih . ih ne chonda
sie Bnden . ih ne chönda sie irchen-
nen . In prosperis saiculi an dien
meist sinl pericula inferni . an ditn
hafteta ih . diu ne liezen mih sie uui-
zen 0 bediu chlägeta-) ih siö dir.
Tnbulationem et dolorem iniieni .
et nomen doniirn' inuocabo . Ih chain
aber ze mir . unde bohrigola mih .
üiuJe fant an mir arbeite unde ser .
diu mir iinuuizzentemo ana nuAien .
urule anahareta fiolcs nymen uuanda
ih do uuissa uikt ih uuas .
0 domine libera animam meam .
Vuola trübten chad ih . löse mina
sT'la . Des ist niännolicbemo ^j dürft .
daz er ile finden dia miseriam diu
imo ünuuizzenlemo dna ist . unde er
Chede . TRIBVLAXiONEM ET DOLOREM
INVENI . DOMINE LIBERA AMMAM MEAM .
unde er chlägoe daz er nu dürftig
ist . irdiskero labo . ecchert ze dis-
ses-*) libes lezzi . demo er irbolen
uuard hiraelskiu s6ti ze 6uuiges li-
bes slatigi . Der daz uuile uueiuon .
den gelüot sAligen . der unsih ieo
uuolla ne uuesen uuenege .
jNIisericors dominus et iustus . et
deus noster miserelur. Kenadig
herro . unde rebter . unde Got unser
genädet. KenAdig quia iiiclinauit
aurem suam niilii . rebter . quia 11a-
gellat . aber genftdig . quia recipit.
Custodiens paruulos dominus .
Lüzzele behuotenter börro . uuanda
er sie tuon uuile grandes heredes.
') uuizzen. Seh.
2) chlageda. Seh.
3) mannelichemo. Seh.
4) dises. Seh.
*) S. 430.
41!»
Humiliatus sum et saluauit me .
Diemuöle uuard ih . pediü heilta er
mih. Sectionem uulneris leid ih .
daz diemuota mih . daz ne ist poe-
nale . nube salubre .
Conuertere ergo anima mea in re-
quiem tuam . quia dominus benefe-
cit mihi . quoniam exemit animam
meam de morte . *) Sela miniu uuirt
pecheret in dina räuua . habe ge-
dingi ze euuigen räuuon . **) uuanda
Got habet mir uuola getan . dar ana .
daz er mina sela nam üzer 0 töde .
daz chit üzer 0 incredulitate .
Oculos meos a lacrirais . pedes
meos a lapsu. Nam miniu oügen
föne tränen . mine fuözze föne sli-
pfe . Dar daz eina ist . daz ist daz
ander . hier ist iz in spe . döret ^) ist
iz ^) in re .
Placebo domino in regione uiuo-
rum . Hina füre ist iz . dar liehen
ih Göle . in dero lebenden lande.
Dar ne sint lacrimae . dar ne ist lap-
sus.
PSALMÜS CXV.
allelvia.
Credidi propter qvod locvtvs svm .
Ivenuöge sprechent ueritatem in lin-
gua . falsitatem in pectore . dien ist
uuideruuarlig . der hier chit. Ih
keloübta ueritatem in corde föne diu
sprah ih sia in lingua .
Ego autem humiliatus sum nimis .
Aber ih uuard dannan harto gedie-
muötet . uuard harto gearbeitet .
quia multi contradicunt ueritati .
Daz chedent martyres mit rehte .
dero disiu uox ist .
Ego dixi in excessu meo . omnis
homo mendax. Ih chad in mines
njüotes irchömeni . alle mennisken
sint lukke . Sint doh eine non raen-
daces . daz sint sie quanlum non sunt
homines . nube dii . et filii altissimi.
Der ist homo . qui in se confidit non
in deo . Der gesceinet'^) daz er men-
dax ist . also Petrus teta in se confi-
dendo . et christum negando.
Quid retribuam domino pro Omni-
bus quae retribuit mihi . Vuaz mag
ih Göte tuön . umbe al daz er mir
getan habet? Er lönota mir ubeles
mit kuöte uuanda ih meo peccato
mendax . suo dono bin uerax . uuaz
kibo ih imo dara uuidere ?
Calicem salutaris accipiam , et no-
raen domini inuocabo. ***)Trincho
den calicem . den er tranch. Lido
gerno umbe in . daz er umbe mih
I leid . unde änaharo sinen naraen .
') uzzer. Seh.
2) spedoret. Seh.
3) si. Seh.
^) geskcinet. Seh.
*) S. 431. **) S. CCXIX. ***) S. 432.
413
m
(laz er mir dia baldi gäbe . uuanda iz
anderes sin ne mag ^) .
Preciosa in conspectu domini mors
sanctorum eius . Föne diu ist tiüre
in Gutes kesibte 2) . sinero heib'gon
töd . Mit sinemo tode choufta er sia .
den leid er umbe sie . daz oüh sie
sib sin nc ircbaraen umbe in.
0 domine quia ego seruus tuus .
ego seruus tuus et flUns ancilla) tuae.
lab börro . börro föne diu . uuanda
ib din scälb pin . diu scalb pin ib .
den du cboüftost . unde dinero diü-
uue sün sanctae ecclesiae . Die über
üzzerunbalb iro martyres beizen ^)
uuellen . aide serui tui . so manige
beretici luönt . die ne sint filii ancil-
IcC tua).
Disrupisti uincula mea . tibi sacri-
(icabo bosliam laudis. Miniu bant
zebri\cbe du . Ane mine frehte . des
öpberon ib dir lobofriscing. Ibuuas
in^bafte . dannan üz name du mib
daz ib uui'irde seruus tuus . et filius
ancilbe tu» .
Vota mea domino reddam in atriis
domus domini in conspectu omnis
populi eius . in medio tui ierusalcm .
jNJina antheizza antuuurto ib . in des
G6tes buses böuen . in sancta tcccle-
sia . före ällemo sinemo liüte . der
sin büs ist . in mittero ierusalem .
diu pacem uiiile non bellum. An
dien exemplaribus auguslini et cas-
siodori uuirt eccbert einest fünden .
uota mea domino reddam . unde ei-
nest . et nomcn domini inuocabo.
PSALM US ex VI.
ALLEtVIA.
Lavdate devm omnes gentes . lau-
date eum omnes populi. Löbont
trübtenen alle diete . löbont in alle
liüte .
Quoniam confirmata est super nos
misericordia eius . et ueritas domini
manet in ajlernum. Vuanda an uns
ist kefestenot sin genäda . er ist bära
cbomen also er gebiez . unde sin
uuärbeit uueret iemer . lob an diu .
daz er piis kibet premia . ioh impiis
poenara . *)
**) PSALMüS CXVII.
ALLELVIA.
CoXFITEMINI DOMINO QVONIAM BONVS .
quoniam in seculum misericordia
eius . lebent des trubtene daz er
güot ist . daz sin genAda iemer ist.
Solib confessio ist laudis . nals poe-
nitentiae . l'mo ist proprium daz er
*) [14. Vota mea Domino reddam co-
ram omni populo ejus]. Seh. Es fehlt
also dieser vers bei unscrm Übersetzer.
2) gesihte. Seh.
3) heizzen. Seh.
0 S. 433. **) S. CCXX.
414
bonus si . dannan chümet daz er
nieht ein mala pro raalis nube ouli
bona pro malis retribuendo . ieraer
genädig ist .
Dicat nunc israhel quoniara bo-
nus . quoniam in saeoulum misericor-
dia eius . Dicat nunc doravs aaron .
quoniam in saeculura misericordia
eius^). Dicant nunc qui timent do-
minum . quoniam in ssculum mise-
ricordia eius. Nu cbeden israhe-
litai daz sint minores . chede donms
aaron daz sint majores . cheden alle
timentes deum 2) . minores cum maio-
ribus . sin genada ist iemer.
In tribulalione^) inuocaui domi-
num . et exaudiuit me in laliludine.
In nöte unde in engi häreta ih in
äna . inwuuiti dar sin riebe ist . dar
terminus ne ist . dar gebörta er mih .
In dero engi bin uuir . in dero suln
uuir umbe daz hären . daz uuir ge-
borte . dar uz mügin fären.
Dominus mibi adiutor . non limebo
quid faciat mibi bomo . Dominus
mibi adiulor et ego despiciam ini-
micos meos . Trübten ist min hel-
färe . bediü ne ruöcbo ib uuaz mir
übel mennisco tüoe. Er ist min
helfäre bediü fersiebo ib mine fienda
spiritales nequitias.
Bonum est confidere in doraino .
quam confidere in bomine . Pezzera
ist an Got ze trüenne . danne an
mennisken .
Bonum est sperare in domino .
quam sperare in principibus . Pez-
zera ist an Götze gedingenne danne
an die Fürsten . Der namo mag iob
angelorum sin . uuanda man liset an
danibele . Michahel princeps ve-
STER. So iiuederer mir bilfet bomo
aide angelus in caritate . mit des
bende bilfet mir Göt . *) Sin ist diu
belfa . an in gedingo ih.
Omnes gentes circuierunt me . et
in nomine domini ullus sura in eos .
i. in populos gentium . Mih dinen
liüt chit «ecclesia umbehalboton alle
diete . unde in dinen uäraen über
uuant ih sie.
Circumdantes circumdederunt me
et in nomine domini ultus sum eos.
Mih selben chit christvs . umbehal-
boton iudei . unde ih keöberota . sie
in dinen nämen .
Circumdederunt me sicut apes
fauum. Also bine die uuäbun um-
bebabeton sie mih . uuanda mit dero
passione getAlen sie mih suözzeren .
allen daz mysterium minnonlen.
Et exarserunt sicut ignis in spinis .
Vnde in meo corpore inbrünnen sie
also fiür in dornen . uuanda carnis
1) Schiller hat die -worle «Dicat nunc
domus aaron» eingeschlossen und die
folgenden gar nicht.
2) Dominum. Seh.
3j In retributione [de tribulatione] ,
Seh.
0 S. 434.
415
conpunctiones prändon sie incendio
persecutionis . Daz täten gentes .
Et in nomine domini uindicaui in
eis . Vndo in Göles niimen rah ih iz
an in . einnueder . so mit conuer-
sione poenitentia; . aide mit futura
ullione.
Inpulsus uersatus sum ut cade-
rem. Ana gestözzener uuard ih ke-
uuerbet . daz ih fiele . Daz man däna
uuile . übe iz faslo stdt . daz uneget
man . daz uuerbet man . so täten
mir perseculores . so uuolton si6 mih
irfellen. Aide ana gestözener 0
miard ih keuuendet also man bröt
uuendet in^herde . daz chit . uuard
ih aber äna sicheret . daz ih ofto ge-
stözener ') fiedle.
Sed dominus suscepit me. Aber
Gol nnder fieng mih . daz ih ne Gele .
A'ndeiiu edilio chit. Tanqvam cv-
MVLVS HARtNK INPVLSVS SVM VT CADE-
REM. Also der sänlhüffo uuard ih
kestözen^) daz ih ßele. Vuaz fället
liehtor? Aber Got ne liez mih fäl-
len.
Forlitudo mea et laudatio raea do-
minus . et faclus est mihi in salutem .
Min stärchi unde min lob ist trüh-
ten . unde ist mir ze heili uuorden .
*) Der fället föne slözze der sin sel-
bes starchi . unde sin selbes lob uuile
sin . Vuanda aber Got ne fallet . pediü
ne fället der . der sih ze imo habet.
Vox laelitiae et salutis in taberna-
culis iustorum . Dar ist slimma fi6-
uui unde heili . dar dero rehton selda
sint . nals memoris . so iro fienda
uuändon .
Dextera domini fecit uirtutem .
dexlera domini exaltaiiit me . Götes
zeseuna niächota chraft an mir.
Götes zeseuua irhohta mih . Sin uir-
tus ist exaltare humilem . deiGcare
mortalera . de subiectione praestare
gloriara . de passione uictoriam .
Non moriar sed uiuam . et narrabo
opera domini . Kone diu ne irstirbo
ih sina cficclesia . nube ih lebo . unde
zelo siniü uuerch. Ziu uuolta er
mih sölich liden .
Emendans emendauit me domi-
nus . et raorli non tradidit me. Pez-
zeronde "*) pezzerota er mih . insler-
ben ne liez er mih . Vuära zuö bez-
zerota er mih. Ane daz erbe ze
besizzenne '^) . also der fäler den sun
fillet ^) . den er ze demo erbe uuile .
Vuar ist daz erbe?
Aperite mihi portas iustitiai . in-
gressus in eas conßtebor domino .
Indüont mir. Vueliche? Vos apo-
stoli qui claues regni caelorum ac-
cepistis. Induont mir die portas
') gcstozzenner. Seh.
2) keslozzen. Seh.
3) Pezzeronle. Seh.
4) besizzene. Seh.
5) stillet. Seh.
*) S. 435.
416
regni dei . ze dien iustitia leitet . dar
findo ih iz . Ddra in gegangener .
iiho ih Göle in laudibus . also iz chit .
Beati qvi habitant in domo tva in
s^cvla siecvlorvm lavdabvnt te .
*) Hae portae domini . Truhtenes
sint die portae. Vuemo in-dane?
uueliche g{\nt dara in ?
lusti intrabunt in eam. Rehte
gänt dära in .
Confitebor tibi domine . quoniara
exaudisti nie . et factus es mihi in
salutem. Ddr iiho ih dir trübten .
dar danchon ih dir daz du raih ke-
hörtost . unde mir uuorden bist in
heili.
Lapidem quem reprobauerunt aedi-
ficantes . bic factus est in caput an-
guli. Der stein den iudei zirabe-
ronde 0 ferchüren . der uuard ze
hoübetc des uuincheles . **) daz chit
ze houbetsteine . Der höubetstein .
daz ist der uuinchelestein 2) . der
beide uuende ze^sämene fuöget.
Christvs füogta zesämene praepu-
tium et circumcisionem daz sie an
imo ein Hut uuärin . ein cecclesia .
A domino factum est istud . Föne
Göte uuard daz. Föne iudeis uuard
er aediGcalus secundum carnem .
föne Gote uuard er lapis angularis .
nals föne aedificantibus iudeis . uuan-
da sie ferchüren in propter car-
nem.
Et est mirabile in oculis nostris .
Vnde in unseren ougon ist iz uuun-
derlih . In oculis interioris hominis
in ocuhs credentium . sperantium
diligentium.
Hie est dies quem fecit dominus .
Der tag ist den Got teta . tag unserro
heili . an demo in Göt teta in caput
anguli .
Exultemus et iocundemur in ea .
An demo freuuen unsih . an demo
tage sin frö . unde uuünnesam .
0 domine saluum me fac . o do-
mine bene prosperare . la ^) du trüb-
ten luö mih kehaltenen trübten uuola
gespuöte mina fart ze dir uuanda ih
föne ferremo eilende iruuindendo .
föne dien sceido . qui oderunt paceni
mit dien ih chösota"*) pacifice . unde
aber sie mih gratis debellabant.
Benedictus qui uenit in nomine
domini. Ze guote genamdo derin^
truhtenes namen chumet ze ubele
genamdo der in sin selbes namen
chumet. Also iz chit in euangelio.
Ego veni in nomine patris mei . et
NON ACCEPISTIS .ME . Sl ALIVS VENERIT
IN NOMINE SVO . ILLVM ACCIPIETIS .
Benediximus uos^) de domo do-
mini. Vuir segenoton iüh uzer demo
1) zimberonle. Seh.
2) uuinchelslein. Seh.
3) Iah. Seh.
I ^) chosoda. Seh.
I ^) nos. Seh.
*) S. CCXXI. **) S. 436.
417
Götes Lös. Vueliche chedent daz?
Sacerdoles ad populum . magni ad
pusillos . s6 luagni . daz sie in iro
rauöte {^ereichent ad uerbum . deuni
apud deura . so iz in hac uila uue-
sen mag . unde sie doh sint lerape-
ranle.s sermonem suiim propter par-
uulos . daz sie cbedin mi'igin cum
apOStolo . *) SlVE ENIM MENTE EX-
CESSIMVS DEO . SIVE TEMPERANTES SV-
Mvs VOBIS. Vui\r neraent sie daz?
uuannan cbümel in iz? äne föne hi-
mele . ddr interior doraus dei ist .
Vuaz chundent sie?
Dens dominus . et illuxit nobis .
Der dominus . der in nomine domini
cbomen ist . den iudei aedificantes
fercbiiren . der ist deus . aequalis pa-
tri. Et illuxit nobis. Daz irskeinda
er uns . daz ouh uuir iz iü skinbafte
luöen *) . unde er daz säment uns
fernement . daz ir sament uns ke-
loübent .
Constiluite diem festum in fre-
quentationibus usque ad cornu al-
taris. Sezzent iü uöbbaften dag.
unde dultöten in^gedränge . sdme-
nont dära zuö mänigi . sezzent in iü
hiörin^gedränge-) . dar agnus occi-
sus uuard . unz ir bina uf cbömcnt ad
interiorem domum dei . dannan uuir
iü gaben benedictionem . dar cornua
altaris sint excelsa. Ddr ist uox
exultalionis . soni fesliuitatem cele-
brantes . arabulantiura in loco ta-
bernaculi . usque ad domum dei.
Dar ist sacordos in aiternum . dar
ist sacrificium . et altare sompiter-
num . et pacata mens iustorum.
Vnde uuaz anderes tuöen uuir dar .
äne in löboen? Vuaz anderes cbe-
den uuir . ane daz bära nab stät.
Deus mens es tu . et confitebor
tibi . deus mens es tu et exaltabo te.
Confitebor tibi quoniam exaudisti
me . et factus es mibi in salutem .
Daz cbeden uuir dAr . non strepitu
uocis . nube dilectione. Selbiu di-
lectio ^) ist unser uox dir.
Confitemini domino quoniam bo-
nus . quoniam in saeculum misericor-
diaeius. Ddr fleug der psalmus äna.
dar gät er üz .
PSALMUS ex VIII.
VERBA SANCTI AVGVSTIXI.
Alle die änderen salmen . die an_
demo sdltere ^) stint . irräbta ih ein-
uueder . dictando ^) . aide fore dien
liüten sermocinando. Disen salmen
centesimura octauum decimum frista
ib niö so ferro umbe sina lengi diö
') tiion. Seh.
2) Fehlt bei Seh. von « samenonl » an.
3) dileclione selbiu , dileetio. Seh.
^) sallare. Seh.
*) (listando. Seh.
*) S. 437.
In. Band.
27
418
männolih uueiz . so umbe sina tißfi .
*) die unmanige uuizzen . So dö
mine brüodera raih päten unde mir
gebüten ^) daz ih min uuerch fölle-
täte . unde ih in föllerehtoti an di-
semo sahnen . dö tuäUa ih tarwlängo
äna . uuanda so ofto 2) ih dar ana
stuönt lencben . so über uuag er mi-
nen sin . Ih ne mag sär gesägen
sina tiefi . uuanda er so filo unsemf-
tero ist . so filo er semftero manne
dünchet. An dien änderen die un-
semfte sint . skinel tob 3) daz . aber
diser birget iz . so ferro . daz sin lec-
tor unde sin aüditor . ne uuänet an
irao dürft sin expositionis . Vnde nu
ne mag ih uuizzen zuo gändo . unde
sin beginnendo . uuaz ih dar äna ge-
tuöe. Ih trüen aber Götes helfo
hier also änderesuuär . dar mih ouh
eteuuaz tuöhta inpossibile ze gerec-
chenne . unde ih iz doh kerähta . Ih
habo aber uuillen sßrmones fore hü-
ten dar uz ze mächonne . die greci
homelias höizent. Dar sie sih ke-
säminont . dar dunchet mir reht .
sina intellegentiara ze öffenönne.
Dara zuö faho ^) ih nü .
Beati ixmacvlati in via qvi ambv-
LANT in lege domini. Di6 üngefle-
chote gänt än^demo uuöge . Vue-
lemo? in lege domini . die sint sälig .
•) mih gcbilten. Seh.
2) offto. Seh.
3) doh. Seh.
**) Sie uuellen alle beatitudinera .
sus suln sie dära näh chömen . an-
deres uuieo ne mügen si6 . Vuunder
neist daz boni dar umbe sint boni .
daz sie sin beati . daz ist uuunder .
daz ouh mali dar umbe sint mali .
daz sie sin beati . Sie suochent sia
in libidine . in luxuria . in stupro . in
diuitiis . in dominationibus . in ul-
lione inimicorum. Föne dien sie
uuerdent^) miseri . an dien uuellen
sie sin beati . Di6 solichen lädota
uuidere ^) disiu reda . daz sie mit
malis bona ne suöchen .
***) Beati qui scrutantur testimonia
eins . in toto corde exquirunt eum .
Änderest fernemen daz selba . Sä-
lige die siniü urchünde scrödont .
unde in suochent in allemo herzen .
Sumeliche scrödont siniü testimonia
daz chit sine scripturas . die gernor
sint docti . danne iusti . Die ne sint
durh daz beati . noh die ne suochent
Got . nube gloriam aide diuitias . pe-
diü ne sint sie inmaculati . Vbe in
oüh iniusli et irapii suochent in toto
corde . mügen die sin heati? Daz
mügen sie sin spe . nals re .
Non enim qui operantur iniquita-
tem . in uiis eius ambulauerunt. Die
unreht uuürchent . die ne giengen
an sinen uuegen . Ne gieng danne
4) fahe. Seh.
5) uuerden. Seh.
6) uulder. Seh.
*) S. 438.
0 S. CCXXII. ***) S. 439.
419
Paulus an sinen uuögen . der peccati
übet . daz iniquitas ist? Vui6o chit
er. NoN EMM QVOD VOLO FACIO BO-
NVM SED QVOD NOLO MALVM HOC AGO .
Vuieo gehellent diu? kehören fur-
der siniu uuort. Si qvod nolo hoc
FACIO . lAM NON EGO OPEROR ILLVD . SED
QVOD HABITAT IN ME PECCATVM . OpCia
peccati ne uuArin siniu opera . uuan-
da sinen ünuuillen uuorhta daz inio
änauuesenda peccatuni . Mannoli-
chemo ist äna desideriuno . folget er
derao so ne mag er cheden cum
Paulo. Iam NON EGO OPEROR. Ne fol-
get er imo aber . so tuöt er unde ne
luöt nah sinen uuörten . uuanda er
cbäd . Ägo ET NON AGO . Sin languor
tuot unde ringet . sin uuillo ne tuöt
uuanda er uuiderringet. Föne diu
uuizzin diö consenlientes sint malo .
die ne gänt in uiis domini . Pen
consensum stilta derselbo apostolus
süs cbedendo . Non ergo hegnet pec-
CATVM INVESTRO MORTALI CORPORE . AD
OBOEDIENDYM DESIDERHS EIVS .
Tu praecepisli mandata tua custo-
dire nirais. Du hiezze diniu gebot
kenöto behüoten . kenöto uuer6n.
Nimis stdt hier pro ualde . iz pezei-
chenet zuenn sinna . einer ist apud
grecos agän . *) daz chit ze filo . an-
derer ist spödra *) daz chit füo unde
harto unde genölo .
Vlinam dirigantur uiaj mere . ad
custodiendas iustificaliones tuas .
Sid du siü hir'zzisl-) kenöto uueri^n .
so uuünsco ih daz mina uuega rehlo
gechßret uuerden iro ze hüotenne.
Vuaz sint iustificationes . äne aber
mandata qunc iustos faciunt? Vaz-^)
sint sie chit sanctiis Augustinus äne
facta iuslilia) . opera iustorum qua?
imperat deus ? Zip heizent'^) sie aber
sine . ane daz er sie recchet? Pediü
raugen uuir sie diüten früraereht .
aide uuerchreht .
Tunc non confundar cum inspicio
in Omnibus mandatis tuis . SO ne
uuirdo ih scämeg . so ih in alliu di-
niu gebot siebo . unde ih siü alliu
fore oügon häbo . dAr umbe daz ih
siu geuueree . Sieho ih diu ih ne
uuereta . diu tuont mir scanda ^) .
Confitebor tibi in directione cor-
dis . in eo quod didicerim iudicia
iustitifE tua? . So löbo ih dih des in
minero ^) herzerihti . daz ih kelirnela
dine rehten urteilda . übe föne dir
mine uuega gerihtot uuerdent . Daz
lob ist danne din . nals min . si corde
directo . uiis direclis lactabor in eis .
non accusabor in eis .
*) sphodra. Seh.
2) hei/zist. Seh.
3) Uuaz. Seh.
^) hcizzent. Seh.
5) scandal. Seh.
6) inine. Seh.
*) S. 440.
27
4:20
lustificationes tuas custodiam .
subaudi iterum . si dirigantur uiae
meas. So behuöto ih diniu frünae-
rebt . anderes uuieo ne mag ih .
Non me derelinquas usque qua-
que . Niener ferläzest du raih. Aide
iz chit usque ualde . mit diserao sin-
ne . So uuieo du mih ferliözisl . do
du min ne huöttost . so härto ne fer-
läz mih . daz ih ferlören uuerde . Si
dereliquisti me ne cum gloriarer in
me . noli usque ualde . et iustificatus
abs te . gloriabor in te .
PSALMUS cxviii, b 0'
In QVO CORRIGIT IVVENIO^) VIAM
svAM? Vuar äna gerihtet der iungo
sinen uueg? Dero fräguu uuirt sus
keantuuürtet.
*) In custodiendo sermones luos .
Diniu uuort pehuottendo ^) . daz chit
uuerendo. Ziu mer der iungo.
danne der alto? ane daz er iswiün-
ger sol beginnen . unde alter fölle-
zißhen . Sehen ouh uuer ueterem
hominem bildoe . uuer nouura . ener
ne uueret sermones dei . diser uueret
si6 . föne diu ist diser der iungo .
föne demo iz kesprochen ist.
In toto corde raeo exquisiui te .
In ällemo minemo herzen . suohta
ih diz ^) . Daz cham mir föne dir .
uuanda du mih perditum uuoltost
requirere . et reuocare .
Ne repellas me a mandatis tuis .
Ne stuoz mih däna föne dinen gebö-
ten . Vuer ist dana gestözzen . äne
demo Got ne hilfet ? Siniu praecepta
ardua . ne mag anderer geuuer^n .
ane demo er is hilfet?
In corde meo abscondi eloquia
tua . ut non peccem tibi . In mine-
mo herzen barg ih diniu gechöse .
umbe daz . daz ih dir ne sündoe .
ne läz siü äne fructum dar gebor-
gen sin .
Benedictus es domine . doce me
iustificationes tuas . Kelöbot pist
du truhten . lere mih diniu uuerch;»
reht. Lere mih so tuön in uuer-
chen . so ih kelirnet habo in uuör-
ten.
In labiis meis pronuntiaui . omnia
iudicia oris tui . Mit lefsen sägeta
ih alle die urteilda dines mundes .
Die ih kelirneta föne dinerao munde .
die lerta ih. Alle ne mahta ih .
') Dieser schallsang, der nach seinen
einleitenden worlcn sehr lang ist, ist in
unserer handschrift sehr äusserlich nach
acht und acht versen zerlegt, die weise,
die wir einschlugen, mag ein vermitteln-
der versuch sein.
2) juvenis. Seh.
3) pehuottondo. Seh.
4) dih. Seh.
*) S. Ul.
421
uuanda gescribeu ist. Ivdicu tva.
ABYSSVS MVLTA .
In uia tesliraoniorum tuoruin io-
cundatus sum . sicut in omnibus di-
uitiis. Christvs ist uia lestimonio-
rum dei . uuanda er ürchündot mit
siiiero natiuilate et passione uuiölih
Gotes dileclio si erga nos . an domo
bin ih keuuünnesämot sämo so in
allen rihtuömen . Er irfoUot noh an
ändermo libe . des hier bristet . dar
ist er uns öuuig uuünnesarai .
In mandalis tuis garriam . i. secun-
dum alios exercebor. V'ngesuiget
pin ih an dinen geböten . aide näh
exercebor . bin dar äna geuuenet ^)
sprechennes . *) uuider allen fien-
den calholicae fidei.
**) Et considerabo uias luas .
Vnde so gechiüso^) ih dtne uuega.
Frequentes et copiosc disputationes
löitent mih ad intellectum uiarum lua-
rum . die sint misericordia et ueri-
tas . d6ro plenitudo an christo ist .
In iusliQcalionibus tuis medita-
bor . non obliuiscar sermoncs tuos .
An diiien uuerchrehten högezo ih
föne diu ne irgizo ih dinero uuörto .
ih ne^sköine siü an dien uuerchen .
PSALML'S CXVIU, C.
RtTRiBVE SERvo Tvo . uiuam et
custodiam sermones tuos . Kilt dine-
mo srälche . Du gibest dar du uuile
per indebitam gratiara bona pro
malis . übe du daz ne tätist . so ne
fündist du die . dien du gübist bona
pro bonis . kilt ouh mir nah dißn ge-
nädon . so lebo ih . unde behuöto
diniu uuort . unde dannan chürao ih
ad aliam retributionem • an dero du
gillest bona pro bonis . dar aber
gratia fölliu ist . uuanda disiu föne
enero chümet.
Reucia oculos meos . et conside-
rabo mirabilia de legetua. Induö
mii)iu oügen . gib mir geistlicha fer-
numest'*) . so gelirnen ih föne dinero
gescribenun 60 uuünderlichiü my-
steria . unde gelirnen mine fienda
minnön . nicht ne ist uuünderlichera .
Incola ego sum in terra . *ne ab-
scondas a me mandata lua. Ih pin
eilende hier in erdo . ne birg fore
mir diniu gebot . mit dic^n ih dar üz
irlöset uuerde. Du birgest siu mit
rehte före dien . dii^ hißr incola3 ne
sint . noh peregtini . noh alienigenae .
nube terrigena; . uuanda sie hier sint
dar sie geborn ^) uuurdcn . unde än-
deresuuär ^) bürg ne habent dära
•) geuuerct. Seh.
2) gechiuoso. Seh.
') fernumcfl. Seh.
^) geboren. Srh.
*) andersmiar. Seh.
*) S. k%2.
') S. CCXXUl.
4!iS
sie langee. Andere Codices che-
dent. Inquilinus ego sura in terra.
Daz ist der eigen hus ne habet .
unde er anders^mannes^seldäre ist.
*) Sancti ne habent hißr eigen hus .
iro patna ist in coelis . In gjeeo
stat parajcos . daz antfrisloton sume-
licbe inquilinura . sumeliche incolam
aide aduenam . aide peregrinum.
Vuer sint die ane aduenticii? Aber
aduenticius ne mag uuerden gespro-
chen de corpore . daz hinnan föne
erdo 0 burlig ist . mibe de aninia
diu niebt de terra hurtig ne ist . aide
de toto boniine . der föne paradyso
hära feruuörfen ist . aide föne iege-
lichenao dero . dien palria in coelis 2)
keheizzen ist . Sid der solicho fide-
lis ist . unde alle fideles uuizzen nian-
data dei . unde siü^) offen sint . also
daz ist . DiLIGES domiavm devm tvvm
EX T JTO COnOlE TVO . ET PROXIMVM TVVM
sicvT TE ipsvM . uuieo bitet er danne .
daz er siü ne berge f6re inio? Ne
skinet dar uuanda ze erist unsemfte
ist . daz man Got erchenne . daz föne
diu unsemfte ist . daz man in rain-
noe? Ne cham iz dannan dara zuo .
daz niennisco ander minnöta füre in?
Daz ne tale er . übe er in irchändi.
Selbiu sin erchenneda . züge in ze
irao . Proximi cognilio mag semf-
tera dunchen . uuanda iz 6in natura
ist . Aber genuoge ne irchennent
sih selben . Vuieo mugen sie danne
andere irchennen? Vnde diö min-
nön . die sie ne irchennent? Nu ist
offen daz er siü uueiz unde er iro
ne bäte . übe er siu ne uuissi . nu
bitet er iro . daz er siü baz uuizzen
niüoze"*^) .
Concupiuit anima mea desiderare
iustißcationes tuas in omni tempore .
Min sela gereta in gelüste haben di-
niu uuerchreht in allen ziten . Sie
lusla gelüste. Si^) gesähe gerno .
daz si 5) lusti rehtero uuercho . Reh-
tes kiredo uuas si girig . unde gelu-
slig . übe gelust unde gireda ein sint .
Demo mazleid ist . uuanda der unge-
luslig ist . unde er leidezet sine ün-
geluste . bediu gelüstet in gelüste .
Des lichamen gelüste . lüstet die
sela . **) Aber rehtes kelust . unde
ouh iro gelust . sint peide in dero
selo . unde bediu gerot daz muot
rehtes . danne iz rehtes keluste ge-
rot . küol sint die gelüste beide . so-
uuieo concupiscentia durh sie ferno-
meniu guöt ne si . so an dero stete
skinet . dar ^) paulus chit . Concv-
PISCEJVTIAM NESCIEBAM . NISI LEX DICE-
RET . NON coNcvpiscEs . So aber daz
uuirt additum uues concupiscentia
'; erden. Seh.
2) Ecclesiis. Set».
3) sin. Seh.
^) muozze. Seh.
5) Sie. Seh.
^) dara. Seh.
^) S. 4 '1-3.
') S. 4V4.,
1
f
4*3 1
61 s! . so mag si in boiio lernoinen
brütet . unde iöo noh dära ubere .
uuerden also dür. Co^cvpiscentia
sih läna cherent föne dinen geböten .
SAPIENTKE . DEDVCIT AD RKGNYM . VuUIl-
Aufer a ine obprobrium et con-
der ist chil augustinus . daz man
lemptum . quia testimonia tua id est
gelüste gerot . so si ne ist. Vuieo
marivria tua exquisiui. *) Nim mir
mahli in Goldes lusten . übe Gold ne
aba chit sancta «ecclesia iteuuiz unde
uudre ? Sld kelust d6ro er gerot
ünuuirdeda . uuanda ih diniu ur-
uuesen ne mag äne in imo . unde si
chunde förderota. Nu ist daz uuor-
ddr ne ist . uuieo mag er danne sin
den. Nu ne ist niömanne obpro-
ger des . däz^ter ne ist. Nu sehe
brium noh contemptus . daz er an
mannelih uuieo guot daz si des er
CHRiSTVM iihet . unde an sinemo ur-
geröt . unde Idze sih längßn dero
chunde stdt . uuanda perseculio ze-
giredo.
gängen ist. So uuöla ist ferfängen .
Increpasti superbos . Vbermuote
daz si 0 iro fienda minnota . unde
zuene unsere förderen irräfstost du .
umbe sie beteta . nais obprobrium
Vuär äna skein iro uberraüoti ? A"ne
unde conteraptura furhtendo . nube
daz siö gerno gehörton . Eritis
saluti eorum consulendo.
sicvT DU. Mahta Got zeuuiuelon
Et enira sederunt principes et ad-
uuär adanj uuÄre . do er frügeta.
uersum me loquebantur. Selben die
Adam vbi es? Vuär bist du chad er .
herosten süzen . unde chösoton uui-
sid du an demo statu ne bist . an
der mir . dingoton über mih . Föne
deino ih dih kescuöf . Dar ne uuol-
diu uuas diu persecutio slarch . uuan-
tost du sin . uuär bist du danne nü .
da reges funden daz . ut nusquam
Ane in miseria? Neist daz incre-
essent christiani .
pando gesprochen? unde neist uns
Seruus autem tuus exercebatur in
diu increpatio bereditaria uuörde-
iustificationibus tuis. Aber ih din
niü in unseren manigfalten erumnis?
scalch uuard keüoberot an dinen
Die föne diu so slärch sint . unde so
uu6rchrehten. Vuieo uuas diu üo-
mänigfalte 0 . uuanda sie ubelo' ne
berunga getan ?
täten per inflrmitatem aut ignoran-
Nam et testimonia tua meditatio
tiam . nube per superbiam .
raea est . So uuas si getan . daz di-
Maledicti qui declinant a mandalis
niu raarlyria sint mine högezunga.
tuis. Ze ubele genämde die daz ne
Ih hügo so ferro ze in . daz ih an in
') undo so manigfaldo. Seh.
2) Sie. Seh.
*) S. 4i5.
l ^ - ■
■ -. ■ ff
434
uuile stAte sin . unde mir siu perse-
culio genemen ne mag.
*) Et consilium meum iuslificatio-
nestuae. Vnde diniuuuercbrehtsint
ze dien ih häbo geraten . ze dien ih
mih häbo geinot . uuanda ih ralne
fienda uuile minnon . unde umbe sie
betöD. Dar äna üoböron ih mih.
an dien zuein ilo ih un#irlegen sin .
daz ih dar ana uuerde gebeizet . unde
gehertet umbe dinen namen.
PSALMUS cxviii, d.
Adhesit pavimento amma mea.
Demo ästeriche bäfteta zuo min s^la .
carni gefolgela si . terrenis chlebeta
si züo. Vuanda daz töd ist.
Viuifica me . Föne diu cbicche
mih . unde tüo mih adherere tibi
nals carni. **) Der mittunt chad .
Servvs avtem tvvs exercebatvr in
ivstificationibts tvis . der chit nü.
ÄDHiESIT PAVIMENTO ANIiMA MEA. Ziu?
äne daz imo genuöge ne dunchet
sinero exercitationis . unde erfürder
chomen uuile . dannan erchömen si.
Secundum uerbum tuura . Chic-
che mih nah dinemo geheizze . der
dir chit . In isaac vocabitvr tibi
SEMEN. Duo mih filium promissio-
nis . quia non qui fiUi carnis hi filii
dei . sed filii promissionis .
Vias meas . s. malas . enuntiaui .
Mine uuega daz chit mine sunda sä-
geta ih dir . dero iah ih dir.
Et exaudisti me . Vnde du gehör-
tost mih . so daz du mir sie ^) fer-
gabe.
Doce me iustificationes tuas . Lere
mih diniu uuerghreht . lere mih kän
dine uuega. Lere mih nieht^) ein
uuizzen . nube tuön daz ih sule .
uuanda der uueiz kuöt . der iz skei-
net.
Viam iustificationum tuarum in-
slrue me . et exercebor in mirabili-
bus tuis . hoc est in tuis iustificatio-
nibus . Vueg dinero frümeuuercbo
lere mih . unde so nieton ih mih di-
nero uuündero diu an In sint . unde
üoberon mih an in . Pring mih ze
dien . ze dien ih nob ne si chomen .
diu so uuünderlib^} sint . daz is die
ne trüent . die iro ne chöreton .
Dormitauit anima mea prae tedio.
Mih släphota fore ürdrüzed . uuanda
ze dien so höhen dingin dingendo
irlag ih . nob mir ne gespuola sie ze
irreichenne . so ferro ih is kedingta .
Confirma rae in uerbis tuis. State
mih döb an dien dinen uuorten . ze
dien ih foliechöraen bin . dazib föne
in müge chomen ze änderen .
') sie mir. Seh.
2) uieht. Seh.
^) uuunderlich. Seh.
*) S. CCXXIV. **) S. 446.
425
Viam iniqiiitatis amoue a me .
Peniin mir den uueg des ünrehtes .
uuanda is so bezzest spuön mag.
Et lege tua miserere niei . Vnde
genade mir mit dinero lege . mit lege
fidel . diu i'ins per gratiam geldzet
diu ze tuOnne . *) diu uuir föne uns
selben geluön ne mahlin . noh föne
lege factorum diu umbe daz cham .
ut abundaret delictum.
Viam ueritatis elegi . iudicia tua
non sum oblitus . Adbacsi testirao-
niis tuis dominc . noli me confun-
dere . Vueg uuürheite iruueleta ih
dar ana ze giinne . Dinero urleildon
ne irgäz ih . ze gehäbenne den gäng.
Dinen martyriis hafteta ih zuö . unz
ih in gieng . herro min ne skende
rnih an diu ih ne muoze fölle cho-
men dära ih ramen uuanda iz uolen-
tis ne ist . noh currentis . nube dei
raiserentis.
Viam mandatorum tuorum cu-
curri . cum dilatasti cor meum .
Vueg dinero geboto liüf ih . do du
gebreitost min herza . keli'istig herza
ist preit. Daz ketuöt unsih cheden.
Caritas dei diffvsa est ix cordibvs
nostris . per spiritvm saxctvm qvi
DATvs EST NOBis . Fouc diu mahta ih
currere . uuanda du geuuerdotost
COR DILATARB .
*) uuilligo. Seh.
PSALMUS CXVIIl, e.
Legem pokk miui domink . Sezze mir
ea trübten . Du saztost mir sia lit-
tera . sezze mir sla spiritu . qvia lit-
TERAOCCIDIT . SPIRITVS AVTEM VIVIFI-
CAT. Du scribe sia in tabulis lapi-
deis . scrib sia in tabulis cordis .
Viam iustificationum tuarum .
Vueg dinero frumerehto sezze mir
ze eo . früme*reht an minerao her-
zen per legem fidei . diu den man
uuilligen tuöt . uuanda der unuuil-
ligo ^) ne ist amicus legis , doh er
luöe opus legis. Daz er ioh kerno
uuissi iingeböten an demo ne uuirt
er mundatus opere . uuanda er in-
mundus ist uoluntate .
Et exquiram illam semper. Vnde
den uueg süocho ih i6o . Vuieo ist
daz? Ne chad er viam mandatorvm
TvoRVM cvcvRRi . Ist daz äudcr . dannc
uia iustificationum dei? **) Nein.
Vui6o süochet er danne den uueg .
an demo er ist. Ane daz er dar äna
uuile proficere . unde sin so gcreh
uuerden . daz er an imo fülle cho-
me ad palmam superntc uocalionis
dei.
Da mihi intellectum et scrutabor
legem luam . Gib mir ferniimist^) .
unde danne scrodon ih dina ea .
unde gellrnen dar ana dilectionem
dei et proximi .
I 2) fcrnumift. Seh.
*) S. 4i7.
0 S. 4i8.
4S6
Et custodiam illam in toto corde
meo . Vnde behuöto sia an dien
ziißin . in allemo minemo herzen .
So uuieo oüh daz dar äna si zelir-
nenne ziu du sta uuoltist dien sez-
zen . die si 0 ne uuären seruaturi .
unde uuieo filo ulilitatis an diu si .
QviA LEX SVBINTRAVIT VT ABVNDARET
DELICTVM .
Deduc nie in seraita mandatorum
tuorum . quia ipsara uolui . Leite
mih an dero stigo dinero geböto
uuanda ih sia uuolta . Mines uuil-
len ne genuöget dära zuö daz ih
kange per angustam uiam quae ducit
ad uitam . du ne leitest mih.
Inclina cor meum in testimonia
tua et non in auaritiam . Heide min
herza ze dinen urchunden . nals ze
frechi . Ze dien haldet daz herza .
diu iz uuüe . Vuaz sol iz uuellen .
äne Gotes urchunde? Gotes ur-
chunde . sint Gotes keiihte 2) . an
diön ueritas ist . Föne sinen geiihten
uuizzen uuir siniu naandata . Diu
uuolta . der fore chad . Dedvc me
IN SEMITA MANDATORVM TVORVM . QVIA
IPSAM voLvi. Diu uuile er nu ieo
ana chedendo . *) Inclina cor mevm
IN TESTIMONIA TVA ET NON !n AVARI-
TiAM. Er uuolta unde uuile . unde
bitet des uuillen daz er imo noh
uuähse . unz er in so höhen ge-
') sie. Seh.
2) geübte. Seh.
uuinne . daz in auaritia nider gezie-
hen ne rnüge . unde er muöze deum
diligere propter deum . nals umbe
emolumentum . so diabolus sanctum
iob zeh . do er chad . Nvmqvid gra-
tis lOB COLIT DEVM?
**) Auerte oculos meos ne uideant
uanitatera . Chere dana^) miniu oü-
gen . daz siü üppegheit ne sehen .
Vuer mag des übere uuerden . er
ne sehe uanitatem . sid diu alliü sint
uanitas . diu hier sub sole sint . diu
sol Überskinet . nah salamonis uuor-
ten? Veritasunde uanitas sint einan-
deren uuideruuartig . In ueritale ne
stuönden uuir . In uanitatem fielen
uuir . uanitas pin uuir. Ziu? Vuan-
da uuir conuptioni unde mortalitali
bin undertän . diu uanitas sint . Vues
kerot danne der nü chit . Averte
OCVLOS MEOS NE VIDEANT VANITATETM?
A'ne daz er is überuuint ketuöe .
unde er aber chöme in libertatem
filiorum dei . dar er uanitatem ne
gesehe. Noh danne ist daz dar äna
ze fernemenne . daz er bitet nie er
an sinen güoten uuerchen huraanam
laudem ne förderoe . noh pecuniam .
noh ne::heinen irdisken dangh . daz
al uanitas ist . uuanda die daz tuönt .
föne dien chad der saluator. Amen
DICO VODIS . recepervnt mercedem
SVAM.
3) danne. Seh.
*) S. CCXXV.
*) S. 4.49.
4^7
In uia tiia uiuifica ine. An dlne-
uo uuege cbicche mih . Iluius mun-
di cupiditas ist uanilas . aber chki-
sTvs ist ueiitas unde uia . an imo
lüo raih leben.
Slalne seruo luo eloquium liiuni in
timore luo. Släte dinemo scalche
din gechöse . an dJnero förhlun .
Daz chit . hilf mir daz ze tüönne .
daz du gespiichest . Dien du gibest
spiritum linioris tui . die sint ddr
Ana stAte . ändere ne sint. Aber
uuelicben spiritum? Nals seruitu-
lis . nubc adoptionis.
Amputa obprobrium meum quod
suspicatus sum . Nim mir äba mi-
nen ileuuiz . des ih ändere änauuä-
nota . daz ib sie mines löteres ne
zi6he. Vuanda tuön ih . uuölaumbe
fauorem . daz ist min obprobrium
unde min peccatum . ziehe ib oilh
des ändere . daz ist aber peccalum.
Dannan chit sanctum cuangelium .
*) NOLITE IVDICABE NE IVDICEMINI .
Männolihchen leidot aide inisäget
sin consciontia . Vuile ieman dar
übere tuön iudicia . diu sint temera-
ria . Föne diu chit hära nah .
Iudicia tua suauia . Diniu iudicia
sintsuauia . uuanda siu 0 uera sint .
aber suauia ne sint diu temeraria
sint . daz chit . diu framscrecche sint.
Ecce concupiui maudata tua . in
tua iustitia uiuiGca me . Sih nü .
dlniu gebot uuolta ih . iro gereta ih .
an dinemo nals an rainemo reble
chicche niih . An mir ist daz raih
löden mag dannan ih lebe . daz ne
flndo ih . äne an^dir. Chbistvs ist
din iusticia . an imo löse mi'u .
PSALMÜS CXVIII, f.
Et veniat svper me misericordia
TVADOMiNE^) . Vndc din genäda hßrro
chome über mih . daz ih diniu man-
data geuueren müge . Vuclicbiu ist
diu genäda?
Salutare luura . Christvs din häl-
tare . der din misericordia . unde iu-
stitia . unde ueritas ist . der uuerde
incarnatus . So ist din misericor-
dia chömen über mih.
Secundum eloquium tuum . daz
chit secundum promissionem tuani
also du abraha} gehiezze.
Et respondebo exprobrantibus
mihi uerbum . Vnde so antuuurto
ih . Vuemo? Verbum mir feruuiz-
zenten . christvm mir feruuizzenten .
dien daz scandalum ist aide slulti-
cia . daz er uuard cruciflxus. Aldo
iz chit. Ih antuuurto uerbum fidei
mir iteuuizzonten . Vuelichez ist
daz? A''ne daz mih lerta spiritus
sanclus . nah demo geheizze . Nun
EMM VOS ESTIS QVl LOQVIMINI . SED
0 sie. Seh,
♦) S. ioO.
I 2) Fehlt bei Schiller.
438
SPiniTVS PATRIS VESTRI QVI LOQVITVR
IN VOBIS . Also iz hera näh chit.
Quia speraui in sermonibus tuis .
hoc est in promissis tuis . Föne diu
antuuürta ih . föne diu gemahta ih
iz . *) uuanda du iz kehiezze. Disiü
uox ist corporis christi .
Et ne auferas . hoc est ne auferri
sinas de ore meo uerbum ueritatis
usque quaque . id est 0 omnimodo .
Vnde uuörtuuärheite ne irferrest
(uuarheit ne firfirrest) du fürnomes
föne minemo munde. Vuanda ouf
die treffent ad corpus christi . die
persecutionem irliden ne raähton .
unde sie christi ferlougendon . unde
afler des töh duih^) iro pogniten-
liam föne dero <ecclesia inphängen
uuürden . aide sie ioh änderest ad
martyrium^) brähte palmam ge-
uuünnen . bediü uuirt hier fernö-
raen daz iro uox si . diu sus petot.
Ne lä mih zegetäte . noh fürenomes
din geloügenen . Vuanda so uuieo
Petrus sin ad horam lougendi . er
uuard doh fletu reparatus . unde
after des kuoUicho coronatus . Dan-
nan chad imo zuo der saluator .
ROGAVI PRO TE . VT NON DEFICIAT FIDES
TVA . Hoc est ne auferatur ex ore
tuo uerbum ueritatis usque qua-
que.
Quia in iudiciis tuis super spe-
raui . Vuanda ih an dinen urteildon
so ßlo mörun gedingi geuuän . so
filo merun increpationera ih an in
leid . Dine iudicia fälton mih de me
praesumentem . unde rihlon mih
aber uf poenitenlem . flentem . et de
te praesumentem . An diu geuuän
ih fastör tuam gratiam . daz ih fer-
lös"*) mina superbiara.
Et custodiam legem tuam semper
in saeculum et in sa;culum saeculi .
Vnde übe du minemo munde ne ni-
mest uerbum ueritatis . so behuö-
tih dina ea ieo. Vuelicha? Dilec-
tionem diu plenitudo legis ist be-
huöto ih din corpus . din cscclesia .
in^uuerlt uuerlle . uuanda in än-
derro uuerlle dar uuir dih kesehen .
ist föUera mirina . dei et proximi .
Et ambulabam in latitudine . Der
dar före beteta . der säget nu uuaz
sin b6tön gemähta. Särao so er
chede . Ih peteta du gehörtost mih .
unde bediü giöng ih in^uuiti . gieng
in caritate . Vuannen ist daz.
') Idem. Seh.
2) durch. Seh.
3) Dazu die randglosse : « Sieut felix
nolanvs episeopus . euius felix presbyter
de pincis pertesum illum apprehendens
in fuga . acreque correplum dorso ipso
roganle inposilum erucialibus retulit et
sibiraet coronam ovis in paslore dupli-
eavil.» DazuSehilter: «[S. Augustinus
Epist. ad Cler. et pleb. Hypon. p. 152].»
4) ferloz. Seh.
*) S. 451.
4!S9
*) Qui mandata lua exquisiui.
Vuanda ih diniu gebot suöhta . also
dil lerest in euangelio. QViERiXE
ETiNVüMETis. Vnde aber. Pater
VESTER DE COELO DABIT SPIRITVM BO-
NVM PETENTIBVS SE .
Et loquebar in testimoniis tuis in
conspectu regum . et non confunde-
bar. Vnde mit dero baldi sprah ih
an dinen martyribus före chüningen .
unde ne scdniela niih. Also du ge-
hieze in evangelio. ä.\te reges nos
TE ESSE COFESSVROS.
Et meditabar in mandatis tuis
quae dilexi . Vnde ih lähta ^) an di-
niu gebot. Vuelichiu? Dilectionem
dei et proximi .
Et leuaui manus raeas ad man-
data tua quae dilexi. Vnde mine
hende huob ih üf . ze dinen geböten,
diu ih minnota. An dero opera-
lione skeinda ih . daz ih siu min-
nota . unde hüob üf manus . uuanda
iz supernum ist . dära ih sie huöb .
Nah diu iz chit . Svpereminentem
VOBIS viAM DEMONSTRO. Vnde aber.
CoGMOSCERE ETIAM SVt>EREMINEIirTBH
SCIENTI^ CARITATEM CHRISTI. Suö-
chet ieman mercedem terrenae feli-
cilatis umbe opus dei . der läzet die
hende nider.
Et exercebar in iustiQcationibus
tuis. Vnde dannan uuard ih keuö-
berot in dinen uiierch;rehleri . A'n-
dere interpreles chedent. Laetabor
aide garriui . füre exercebar . uuan-
da der üobet mit laeticia Götesreht .
der iz minnot.
PSALMCS cxviir, g.
*Ibmor esto \erbi tvi servo tvo .
in quo mihi spem dedisti. Irhüge
dines uuortes dinemo scalche . daz
chit dines keheizes . an demo du
mir gäbe gedingi. Du bähest ke-
heizen humilibus gratiam . dero ist
turft^) so tcmptatio aide tribulatio
chumet . föne diu irhüge iro .
**) Ha3c me consolata est in hu-
militate mea. Diu gedingi trösta
mih an minero nideri . diu mir cho-
men ist föne adam . aide an dero
diu mir föne persecutoribus chömen
ist.
Quia eloquium tuum uiuificauit^)
me . Vuanda daz du gespräche . daz
tela mih leben . daz trösta mih ze
libe. Vuazistdaz? Anederdin^)
gehßiz . daz ih proiectus in mortem .
doh süle ad uitara resurgere .
Superbi inique agebant usquo
ualde . V'bermuöte täten ferro ün-
rehto . an diu . daz sie uuären irapii .
unde unsih pios nöton säment in
<) lata. Seh.
2) dürft. Seh.
3) viviGcabit. Seh.
4) dein. Seh.
►) S. 452 und S. GCXXVI. **) S. 453.
430
uuösen irapios . Täten ferro un-
rehlo . quando quidem superbiam
eorum . nee humilitas mortalitatis
edomuit.
A lege autem tua non declinaui .
Aber ne uuäncta ^) ih . föne dinero
&o . so sie uuolton.
Memor fui iudiciorum tuorum a
sa}culo domine . et consolatus sum.
Ih irhugeta 2) dinero urteildon . die
du täte föne änagenne super uasa
irae . diu ad perditionem treffent .
unde daz trösta mih . uuanda ioh mit
dien skeindost du diuitias gloriae
tujE in uasa misericordiae . Vuieo?
Daz du siü bezzerotost mit in .
Tedium detinuit me a peccatori-
bus relioquenlibus legem tuam. Vr-
drüzeda cham mih ana föne sündi-
gen dinä ea ferläzenten . Mih irdröz
dero miteuuiste . mit dien hier ze
lebenne ist in diserao libe . donec
area uentiletur .
Cantabiles mihi erant iustificatio-
nes tuae . in loco peregrinationis
meae. Aber dine rehlunga uuaren
mir ze sölichero suözi . daz ih sie
singen mahta . so tröstiih^) uuaren
sie mir hier in eilende.
Memor fui in nocte nominis tui
domine . et custodiui legem tuam.
Ih irhugeta in näht dines namen
truhten . unde behuöta dina ea.
Naht sint mortalitatis erumnae . naht
sint superbi inique agentes usque
ualde . naht ist tedium a pecca-
toribus relinquentibus legei?». dei .
*) naht ist locus peregrinationis
huius . donec ueniat dominus . et
illuminet abscondita lenebrarum .
Hier in dirro naht sol männolih ir-
hügen nominis dei . uuaüda er sina
legem behuöten ne mag . äne in si-
nen nämen . also iz chit. Adivto-
RIVM NOSTRVM IN NOMINE DOMINI.
Haec facta est mihi . quia iustifica-
tiones tuas exquisiui. Disiü naht
ist mir uuorden bezzerunga . Vueli-
chiu? Humilitas mortalitatis huius.
Vuieo? Daz ih an iro lirnee non su-
perbire . uuanda föne superbia cham
si"^). Aber föne diu bezzerot si
mih . uuanda ih dine rehtunga ge-
nöto suöhta. Demo gelih ist daz.
BoNVM MIHI QVIA HVMILIASTI ME . VT
DISCAM IVSTIFICATIONES TVAS .
PSALMUS CXVIII, h.
Portio mea domine . dixi custodire
legem tuam . Min teil truhten . ih
kesprah dina ea ze behuötenne .
uuanda anderer an dir teil ne habet .
äne der iro huötet.
*) Aber uuaneta. Seh.
2) erhugela. Seh.
3) trostlich. Seh.
-*) sie. Seh.
*) S. 454.
431
Deprecatus sum faciem tuara in
tolo corde meo . Dar umbe digeta ih
din änasiüne in allemo rainemo her-
zen . daz mir is helfe Spiritus uiuifi-
cans . ne lilera occidat. Vnde uuiöo
chad ih?
Miserere mei secundum eloquium
tuum. Gnade mir nah dinemo ge-
heizze . daz ih si filius promissionis
in seraine abrahae.
Cogitaui uias meas et conuerti
pedes meos in testimonia tua. Ih
tähta an mine uuega . die mir misse-
licheton . unde chßrta sie an diniu
urchunde . daz sie dar rehteren sin .
AvERTE OCVLOS MEOS >E VIDEANT VANI-
TATEM. Chere dana miniu oügen
daz siü uppegheit ne sehen . also
di6 ^) fuöze . daz s\6 ne irroen .
Demo ist kelih. Ocvli mei semper
AD DBVM . QVONIAM IPSE BVELLET DE LA-
QVEO PEDES MEOS .
Paralus sum et non sum turbatus .
ut custodiam mandata tua . Ih pin
garo ze huötenne dines kebotes .
*) unde bin ungetruöbet . uuanda
mir iz nehßin forhta ne nimet.
**) Funes peccatorum circum-
plexi sunt me . et legem tuam non
sum oblitus . Also dar äna skinet .
dero sundigon s6il umbe fieng mih .
unde umbe daz ne irgaz ih dinero
60 . Peccatores sint loh carnales .
ioh spiritales inimici. Diö lengent
iro unreht also s6il . uuanda sie i6o
6in ze andermo h6ftent . unde umbe
fähent mite iuslos . minando mala .
et promittendo temporalia bona.
Demo seile indrän 2) . der hier spri-
chet.
Media nocte surgebam ad confi-
tendum tibi . super iudicia iusticiae
tuae . An dero händegostun perse-
cutione sluönt ih üf dir ze iehenne .
daz chit dih zelöbonne an dien ur-
teildon dines rehtes . uuanda iz rehte
urteilda sint . daz du uuile iustos cir-
cumplecti fune peccatorum. Ziu?
A^ne daz sie dannan suln gebezzerot
uuerden.
Particeps ego sum omnium timen-
lium te et custodientium mandata
tua. Nu sprichet curistvs ad pa-
trem säment sinemo corpore . ke-
teilo bin ih allero die dih fürhtent .
unde behüotent diniu gebot. Daz
chitcnRisTvs . uuanda ne uuurde er
particeps nostrae mortalilalis . so ne
uuurdin uuir participes sinero diui-
nitatis .
Misericordia doniini plena est
terra. Föne diu ist diu erda fol
truhtenes kenädon . Granura sina-
pis irstarb . dannan cham multus
fructus in tola terra .
lustiGcationestuas doceme. Dine
«) diu. Seh.
I 2j intdran. Seh.
*) S. 455. **) S. CCXXVII.
439
rehtunga lere mih . uuanda föne
dien genadon uuirdo ih iustificatus .
PSALMÜS CXVIII, 1.
BoiVlTATEM FECISTI CVM SERVO TVO
doraine . secundum uerbum tuum.
Du täte uuesen guoli herro mit di-
nemo scalche . Du täte mih kelü-
stigen spiritalium bonorum . nah di-
nemo geheizze . Daz ist raagnum
dei donura . *) uuanda der üngelu-
stiger uuola tuöt . der tuot iz serui-
liter nals liberaliter . daz chit keli-
cho demo scalche . nals demo frien .
Bonitatem et disciplinam . id est
emendatoriam tribulationem , et
scientiam doce me . L6re mih kuoti .
souuieo ih sia habe föne dinero
gebo . mero mir sia . unde gib sä-
ment iro lirnunga . unde lere mih
dero gedültig sin . uuanda si nieo
äne uuidermuöte ne ist . Also der
apostolus chit . Omnis disciplina ad
PRESENS . NON GAVDII VIDETVR ESSE
SED TRisTiTi^. Sumeliche interpre-
tes ehäden füre disciplinam erudi-
tionem. Daz ist ieo diu selba . sa-
ment dero ieo flagella sint. FoNe
diu bitet er patientiae . diu flagella
eben?müoto ze trägenne. Vnde lere
scientiam mih qu« aedificet . uuanda
scientia sine caritate non aedificat
sed inflat. Quia mandalis tuis cre-
didi. Ziü ne chad er oboediui?
Mandatis sol^man oboedire promis-
sis credere . Vuaz chit er uuanda ih
keloubta dinen geböten? ane ih ke-
loubta daz siu föne homine pe uuur-
din ministrata. Chamin siü ouh
föne homine . der mih siü lerti ex-
trinsecus . mahti der siü danne le-
ren . intrinsecus so du tuöst?
Priusquam humiliarer ego deliqui .
Ih misseteta in adam . er ih kenide-
ret uuurde . An irao uuard diu crea-
tura subiecta uanitati . uuanda si ne
uuolta sin subiecta ueritati .
Propterea eloquium tuum custo-
diui. Föne diu behuota ih sid din
gechöse . sid ih dero uanitalis an
mir inphant . nieo ih änderest keni-
deret ne uuerde. Ih huöla des
uuanda ih mortem carnis habo ge-
uuunnen . daz ih ouh ne geuuünne
mortem animae nube so du geboten
habest. Vuieo? Ut deiecta super-
bia . diligatur oboedientia unde so
fertiligot uuerde non reditura mise-
ria.
Bonvs es tu . in bonitate tua doce
me iustiflcationes tuas . **) Guöt
pist du an dinero guoti lere mih
dine rehtunga . Imo ist ernest ze
tuönne sine iustiflcationes . sid er
sie uuile Urnen in sua bonitate .
Fernim ouh noh mer . uuieo ernest
imo is si .
Multiplicata est super me iniqui-
tas superborum . Vber mih ist ke-
manigfaltot dero ubermuöton un-
*) S. 456. **) S. 457.
433
reht . die daz niöht no bezzcrota .
daz humana natura genidcrot uuard .
sid si raisselela .
Ego /lulem in tolo corde scruta-
bor mandata lua . Aber ih suocho
genoto diniu gebot. So uuieo mi-
chil unreht in uuciUe ricbesoe . in
mir ne iilisket Caritas .
Coagulatum est sicut lac cor eo-
rum . Iro berza ist kerunncn also
milch . ist ferhertet . unde nc inllä-
zet sih zeguöte.
Ego uero legem luam raedilatus
sum . Vuaz tela ih ddra gügene .
Ih abtota dina ea . an dero humilcs
effiigiunt pocnalcs humililates.
Bonum mihi quia humiliasti mc .
ut discam iuslificaliones tuas. Föne
diu ist mir guöt . daz du mih keni-
dertost . daz ih so filo genötor lirnec
dine rehlunga . unde daz fructus si
minero humiliationis . uuanda der
daz kuöt 0 ne ahtot . daz du in ni-
deitost . noh dar bi sih ne bezzerot .
demo gescbiehet uuirs .
ßonuni mihi lex oris tui . super
milia auri et argenti . Kuot ist mir
föne dinemo munde chömeniü öa .
unde mit dinemo munde geb(3tcniii .
bezcra . danne unzalahafli goldes
unde silbcris . uuanda min Caritas
sol ferror minnon legem dei . danne
cupiditüs milia auri et argenti.
PSALMI'S cxvni, k.
MaNVS TVJE domine FECEnVNT ME
et psalmauerunl me . da mihi intel-
Icctumut discam mandata tua. Dine
hende taten mih . unde bildoton mih .
föne diu gib mir fernümest -') . daz
ih kclirnee diniu gebot. Formam
gäbe du mir . reformationem gib
mir. *) Sid min natura peccando
uuard dcformata . sid ne mahta si
intellectu sin integra . bcdiu ne bin
ih ad capienda dei mandata ido-
neus . ih ne uuerde spiritu mentis re-
novatus . Manus sint hier gencm-
met füre potentiara . also ouh an
dero stete dar iz chit. E» aridam
FVXDAVERVNT MANVS EIVS '') . Vnde
aber . Opera manvvm tvarvm svnt
COELI. Vnde selber cnRisxvs pilet
hier sinen fäter des . des er sin cor-
pus turflig uueiz . Die durfte . **)
unde dia indigentiam lidet er an imo .
unde inphindet sin . Quia uita eins
cum ipso abscondila est in deo.
Qui timent te uidebunt me et la;-
tabunturqin'ainuerbo luosuper^spe-
raui . Die dih nu fürhlent . die gese-
hent mih noh uuanne hina füre .
quando iusti fulgebunt sicut sol . unde
danne sint sie frö . Vueliche sint daz?
Ane selber der liut sancta; «ccclesi»} .
der imo nu furhtet . der freuuet sih
danne sfnero forhtun . Daz ist föne
') uuanda daz der guot. Seh.
2) fernumeft. Seh.
3) Fehlt bei Schiller von «Manus
sint» an.
*) S. 458. **) S. CGXXVIII.
III. Band.
434
diu uuanda ih an dioen geheiz Ter-
ror gedingta . danne ih piten ge-
turre . Nah diu iz chit . Potens
EST DEVS FACERE SVPRA QVAM PETI-
MVS . AVT INTELLEGIMVS .
Cognoui doraine quia aequitas iu-
dicia tua . et in ueritate tua humi-
liasti me. Ih irchenno truhtcn daz
dine urteilda rehle sint dannan uuir
in mortem geuuorfen bin . unde du
in dinero uuärheite unsih kenideret
habest.
Fiat misericordia tua ut console-
lur me . Dära nah chome din ge-
nada . daz si ^ mih tröste . unde ih
aber uuerde instauratus ad uitam .
Regeneratio chome mir . fides . spes .
Caritas chomen mir . diu hier sint
consolatio miserorura . nals gaudia
beatorum.
Secundum eloquium tuum seruo
tuo . Nah dinemo geheize 2) chörae
siu mir dinemo scalche .
Veniant mihi miserationes tuae et
uiuam. Mir chomen dine genada .
unde so lebo ih . *) unde lebo uuar-
hafto . so ih ne furhto . daz ih furder
irsterbe .
Quia lex tua meditalio mea est.
Vuanda din ea ist daz . des ih tencho .
Min gedang ^^) ist in fide qua3 per
dilectionem operatur . an dero ne
bristet mir . an dero lebo ih .
Confundantur superbi quia iniuste
iniquitatem fecerunt in me . ego au-
tem exercebor in mandatis tuis.
Vbermuöte uuerden des scdraeg .
daz sie unrehto fuören uuider mih .
aber ih uuirdo geemezot an dinen
geböten . sie tuen souuieo sie tuen .
Conuertantur mihi timentes te .
hoc est ad me . et qui nouerunt testi-
raonia tua . Disiu unort ne mügen
sin anderes äne christi. Ze mir
chit CHRiSTVs . uuerden becheret .
die dih fater furhtent . unde di6 dine
prophetias uuizzen . föne mir gescri-
bene . Des persona uuas ouh före .
PaRTICEPS EGO SVM OMNIVM TIMEN-
TIVM TE .
Fiat cor meum inmaculatum in iu-
stißcationibus tuis ut non confun-
dar. Min herza chit aber, corpus
CHRISTI uuerde ungeflecchot in dinen
rehtungon . daz ih kescendet ne
uuerde . Soh"h ist dar fore . Vtinam
dirigantur uiae meae . ad custodien-
das iustificationes tuas . tunc non
confundar . cum inspicio in omnia
mandata tua .
1) sie. Seh.
2) geheizze. Seh.
3) gedanch. Seh.
*) S. 459.
435
PSALMÜS CXVIII, I.
DeFECIT in SALVTARl TVO ANIMA
MEA . Min sela isl ferchülen an di-
nen haltäre .
Et in uerbum tuum super^speraui .
Vnde an dinen gchoiz häbo ih i'ibei-
dinget . uuanda uier guötes cbömen
sol danne man uuizzen müge säment
cuKiSTO . den du uns keheizzen ha-
best.
Defecerunt oculi mei in eloquiuni
tuura . diccntes quando consolaberis
nie? Miniu öugen sint feichOlen
an dinen gehöiz . ze dir chedentiü .
uuanne tröstest du mih? Diu in-
uiiertigen oügen langet sin . bediü
chäffeut siu gagen imo unde fore gi-
redo süftont siü . unde ßiscont dinen
tröst.
*) Quia faclus sum sicul uter in
pruina'. iustificationes tuas non sum
oblitus-. Yuanda carnis desideiia an
mir irfrören sint . also in rifen uter
gefriüset . föne diu ne uuas ih unge-
huhtig dinero rehtungon . Vueliche
sint die? Ane Caritas . diu cham .
so feruor cupiditatis kerümda .
Quot sunt dies serui tui? quando
facies de persequentibus me iudi-
cium? Vuieo manige Idga sint dines
scalches? Vuazchitdaz? A'neunz?
uuära uueret din corpus sancta <ec-
clesia? V'ber uuioo lang rihtest du
mir föne mincn Ahlüren? Vuanda
si uueren sol . unz ze iudicio . unanne
chumet daz? Diu früga ist marlj-
rum in apocalipsi . unde dür uuirt
keantuuurtet . donec f/atrum eorum
numerus iraplealur . Dia frdgun fore
saget disiu prophctia .
Narrauerunt mihi iniqui fabulalio-
nes . sed non ut lex tua. Unrchte
sageton mir adoleschias . id est 2)
exercilationcs deleclabilcs uerbi .
nieht so din ea . an dero mir ucrilas
liehet nals uerba . Soiiche häbcnt
misseliche professiones . Judeorum
litcra) so gescribene h^izzent deute-
rosis an diön milia fabularum sint .
ane den canonem diuinarum sciip-
turarum. Sameliche habeiit herelici
an iro uana loquacitate . Ilabent
ouh soiiche steculares lilera? . Vuaz
i ist ioh anderes daz man marcholfum
saget sih ellenon uuider prouerbiis
salomonis? An dien allen sint uuort
scöniii . Ane uuärheit .
Omnia raandata tua uerifas . ini-
qui persecuti sunt me adiuua me .
Aber alliu diniu gebot sint uuüriu ^) .
Vuanda ih diu bot contra uanos ser-
mones iniquorum föne diu ähton sie
min . hilf aber du mir.
Paulominus consummauerunt me
in terra . Sie habeton mih nahfer-
1) uns. Seh.
2) idem. Seh. In der folge noeh öfters.
3) uaarin. Seh.
0 S. 460.
436
tiligot in erdo . multa sträge maity-
rum facta.
Ego autem non dereliqui mandata
tua . Dar umbe ne geloubta ih mih
dinero geboto uuanda iz chit . *) Qvi
PERSEVERAVERIT VSQVE IN FINEM . HIC
SALVVS ERIT .
Secundum misericordiam tuam ui-
uifica me . et custodiara lestimonia
oris tui . Ghicche mih nah dinero
genädo . unde *) so behuoto ih dines
raundes martyria . id est mandala .
diu ih anderes pehuoten ne mag.
Ne Idz mih amando uitam . negare
uitara . noh negando uitam . amiltere
uitam .
PSALMUS cxviii, m.
In .eternvm domine verbvm tvvm
permanet in caelo. **) In himcle
uueret iemer Iruhten din uuort . An-
geli sancli sint dar släte an iro die-
niste . mih mag hier irdriezzen dirro
mutabilitatis unde dero irdiscun con-
uersationis . diu folliu temptalionum
ist.
In generatione et generationem
ueritas eius . Aber in erdo uueret
din uuarheit an generalionibus die
in caelo ne sint . pediu ist hier uueh-
sel nals dar.
Fundasti terram et permanet . Du
bist fundamentum . du habest ke-
stälet dina .ecclesiam . unde dannan
uueret si-) ane zegengeda.
Ordinalione tua perseuerat dies .
Föne dinero ordenungo uueret der
tag , fldelibvs ist an dir euuig tag .
an demo suln sie honesle ambulare
et lajlari in ea .
Quoniam omnia seruiunl tibi .
Vuanda dir dienont älliu diu ze demo
läge treCFent . nafs diu ze dero naht .
Nisi quod lex tua meditatio mea
est . tunc forte perissem in humili-
lale mea . Vbe ih dina ea ne ahtoli .
diu mih sterchot in tribulatione tem-
porali so niahti ih ferloren uuerden
in humilitate mortali . Din ea ist
Caritas . diu nimet mir interilum .
In ffilernum non obliuiscar iuslifi-
caliones tuas . quia in ipsis uiuiG-
casli me . Dinero rehtungon ne ir-
gizzo ih niemer . uuanda an in chic-
tost du mih . föne diu ne uuirdo ih
ferloren in humilitate mea . Vuaz ist
mennisco übe du in ne chicchest.
Vuaz keniag er? Occidere potest se
non uiuificare .
***) Tuus sum ego saluum me fac .
quoniam iustificationes tuas exqui-
siui . Din bin ih . Ze leide ist mir
uuorden daz ih min uuolta sin daz
ist inoboedientiae primum et maxi-
mum . malum . Nu bin ih aber din .
tuö mih kehältenen . uuanda ih dine
*) undo. Seh.
I 2) sie. sch.
*) S. 461. **) S. CGXXIX. ***) S. 462.
43'af
rchlunga nais mincn uuillen dar
umbe forderola . daz ili diu si.
Me expcctauerunt peccatorcs ut
perdercnt mc . lestinionia lua intcl-
Ie\i . Min biten sundige daz sie mib
feili'irin . sie uuollon daz ih in uuare
consentiens . unde ih din ferlou-
gendi . danno uuAre ih feilören . ih
uuissa dine geübte sölicbe . daz der
gehalten iiuirt^) . der an in fölle
Sli\t.
Omni consumnialioni uidi Gncra .
laluni mandatum luum nimis. A'llero
perfcctioni gesah ih ciiris tvm fineni .
an imo uuerdent alle uirtutes con-
suniraata; . under dien ist Caritas fdo
breit kcböt . uuanda an iro irfuUet
uuerdent lex et prppheta) .
PSALMUS cxviii, n.
QvOMODO DILEXI LEGEM TVAM ?
Vuieo minnota ih dina ea? Vuieo-
licha minna habeta ih ze iro?
Tota die raeditatio mea est . Daz
si^) alle zite min gedanch ist. Si
ne chumet uzer minemo muote .
uuanda caro ist concupisccns aduer-
sus spiritum . föne diu gägen sezzo
ih irao raeditationem legis tota die .
Vuaz ist lex dei ane iussa dei ? lussa
eins leitent raih ad bona opera . föne
diu sint siii mir lieb .
Super inimicos meos prudenlcm
me fecisti mandato tuo . quia in
ajternum mihi est. Dil tAte mih
fruöteren mit dinemo geböte danne
mine ficnda sin . uuanda iz mir euuig
ist. Du habest mih keleret daz ih
sol gratis uuerden iustificatus per
gratiam dei . daz no uueiz israhel se-
cundum carnem . der min inimicus
ist . uuanda er ist inimicus legis fidoi .
unde er sib kuöUichot in lege facto-
rum . *) unde er suara iustitiam quai-
rendo staluere . subiectus ne ist iu-
stitiiB dei . unde er sih uuänet suis
uiribus legem facere . föne diu uuirt
er uz ferstözzen . also gescriben ist.
Servvs non manet in domo in ^ter-
NVM . FiLivs manet3). Dj\r häbo
aber ih iemer mandatum dei . id est
caritatem dei .
Super omnes docentes me intel-
lexi . quia teslimonia lua meditatio
mea est. Ih fernäm mer danne mine
mßistra ^) . uuanda diniu urchunde
sint min bogezunga . Vuer chit daz?
Vucr mag iz cheden ane Christ vs?
Er saz in Icmplo inter doctores . au-
diens eos et interrogans . et ipsi stu-
pebant super prudentia et responsis
eius. So ferro uuissa er iz paz
danne sie . daz iz in sluporem ma-
•) nuird. Seh.
2) Sic. Seh.
3) [non] manct. Seh.
'') melslra meine. Seh,
0 S. 463.
438
chota . Des tinges ') ist hiör pro-
phetia . diu uuilon sprichet a capite
quod est saluator . uuilon a corpore
quod est «ectlesia . unde mit diu ma-
chet quasi unum loquentem . also iz
chit. Ertnt Dvo IN cARNK vNA . Daz
uuas föne diu . uuanda sines fäter
testiraonia uuären sin medilatio .
also er chad . Vos misistis ad iohan-
NEM . ET ILLE TESTIMONIVM PROHIBVIT
DB ME. Ego avtem non ab HOMINE
TESTIMONIVM ACCIPIO . SED HABEO TE-
stimonivm maivs iohanne. Föne diu
chit hära näh . daz aber daz selba
ist.
Super senes intellexi . quia man-
data tua qua3siui. Füre die alten
fernara ih uuanda ih diniu gebot
suöhta . nals dero senum . Die heiz-
zet er senes . die er hiez docentes.
Dien senibus uuolta er ioh turbas
doctiores ketuön . Bediü chad er
in züo . Avdite et intellegete.
NoN QVOD intrat IN OS COINQVINAT
HOMINEM . SED QVOD PROCEDIT EX ORB .
HOC COINQVINAT HOMINEM. DaZUe
uuisson seniores . die Iotas manus so
genöto forderoton .
*) Ab omni uia mala prohibui
pedes meos . ut custodiam uerba
tua . Ih zöh täna mine fuozze föne
allemo ubelmo uuege 2). Diu uuort
ne sint capitis nube corporis . demo
praua desideria sint frenanda . so
harto . daz er so getürre chöden .
A iudiciis tuis non declinaui . quia
tu legem posuisti mihi . A'bj dinen
ürteildon ne uuancta ih . ih täbta ieo
dära äna . nah diu iz andersuuär
chit. A IVDICIIS BNIM TVIS TIMVI .
Ziu? Vuanda du mir 6a säztost.
Minemo herzen inuuert . habest du
sia in getAn . casto_timore . non ser-
uili.
Quam dulcia faucibus meiseloquia
tua super mel ori meo . Vuieo suözze
minemo slünde diniu gechöse sint .
demo munde mtnes herzen sint siu
suözzeren danne hönang . formido
carnalis mali ne leitet mih ze in .
nube delectatio spiritalis boni .
**) A raandatis tuis intellexi . Föne
dinen geböten uuard ih fernüme-
stig^). Din gebot uu6rendo chara
mir des ih ker uuas . Also gescri-
ben ist . Goncvpistisapientiamserva
MANDATA . ET DEYS PREBET ILLAM TIBI .
Humihtas obcedientiae leitet ad iu-
tellectum . unde so intelleclus chu-
met . s6 ne ist üf ze sßhcnne oboe-
dientia.
Propterea odiui oranem uiam ini-
quitatis . Föne diu hdzzeta ih alle
unrehte uuega . uuanda ih intellec-
tum uuolta.
0 tiagis. Seh.
^) uucga. Seh.
3) fernumeftig.
*) S. 464.
•) s. ccxxx.
439
PSALMUS CXVIII, 0.
LiVCERJfA PEDIBVS MEIS MEIS VER-
BVM TvvM . et lumen serailis meis .
Verbuni ist curistvs . ucrbuni ist
cuRisTi . daz apostolis unde prophe-
tis zuo gesprochen uuard . föne de-
mo chit iz nii . Din uuort ist lielit-
faz minen fuözzen . Vnde aber daz
selba . Iz Ist lieht minen phäden .
Ih nc Ullissi uuära ih solli . übe luih
daz ne heilet.
*) luravi et statui custodire iudicia
iustitiffi luae . Ih suuör . unde geei-
nota raih ze behuötenne die urt(^iida
dines rehtes . die an diu sint . daz man
ubelo ne tuöt ingeniüz . noh uuola
inwgemcilun .
Humiliatus sum usque quaque do-
mine . id est usque ualde. Föne
diu bin ih harto gediemuötet in mi-
chelero persecutione .
Viuifica me sccundum uerbum
tuum. Chicche mih nah dinerao
geheizze . uuanda ouh uerbum pro-
missionis tu» lucerna ist pedibus
unde lumen semilis .
Volunlaria oris raei beneplacita
fac doraine . hoc est placeant tibi .
Vuilligiü opher raines mundes sin
dir liiib . diu Caritas recchet . nals
timor.
Et iudicia tua doce me. Vnde
dine urteilda l6re mih. Der före
chad . A ivDiciis tyis non declinavi .
uuißo chit der ') nü . lere mih iudi-
cia tua? Ane daz er siü baz kelir-
nen uuile?
Anima mea in manibus mcis sem-
per. Min sola isl i6o in minen ban-
den. In minen banden ist sl. uuanda
ih ieo dir sie bringo ze chicchenne.
Also iz ändersuudr chit. Ad te
levavi animam meam.
Posuerunt peccatorcs laqucos
mihi . et de mandatis tuis non erraui .
Sündige rihton mir striccha . unde
durh daz ne irrota ih daz ih uuancti
föne dinen geböten . uuanda ih dir
braht häbeta mina sola . sia ze chic-
chenne .
Hereditate acquisiui testimoiiia
tua in ajternum. Ze erbe suöhla ih
dine geübte in 6uua . Daz ih iöraer
din iehe . unde din ne ferloügenne .
daz uuile ih haben ze erbe . Daz
kela^) mir. Föne dinemo geldzze .
mi'igen siü mir erbe sin in öuua .
Quoniam exultatio cordis mei
sunt. Vuanda sie mines herzen frö-
uui sint . doh sie mines lichamen
afflictio sin .
Inclinaui cor meum ad faciendas
iuslißcationes tuas in «lernum .
propter retributionem. Ih kehalta
min herza dine rehlunga ze tuönne
in cuua . umbc !ön . lustiQcaliones
sint opera carilatis . uuer mag diu
tuön in euua? **) So necessitates
') er. Seh.
I 2) kclah. Seh.
0 S. 465. **) S. *C6.
440
proxiraorum zegänt . so zegdnt ouh
Opera . aber relributiones ne zegänt .
pediu iihet er sih iiisliOcaliones tuön
iuwßuua . Dar före chad er bilten-
do . Lnclina cor mevm in testimo-
NiA TVA . ze geoügenne daz iz diui-
num munus ist . aber hier chit er
iNCLiNAVi . ouh sinen uuillen ze skei-
nenne .
PSALMUS cxviii, p.
InIQVOS ODIO HABVl . ET LEGEM
TVAM DiLEXi . Vnrehtc häzzeta ih .
unde dioa ea rainnota ih . Also ih
dina legem minnota . also hazzeta ih
iro iinreht . dero halb sie ioiqui sint
häzzela ih sie . nals dero halb sie
mennisken sint . Naturam hominis
ne hazzeta ih . mibe uitium .
Adiutor meus . et susceptor raeus
es tu . Min helfare bist du uuola
ze tuönne . min inphängare ubeles
ze in färenne 0 •
In uerbum tuum super^speraui .
An dinen geheiz über dingta ih .
samo so filius promissionis.
Declina4e a me maligni . et scru-
tabor mandata dei mei. Rüment
mir arguuilligo . unde so scrodon ih
mines Gotes kebot. Lazent niih
tenchen . uuaz Gote lieb si . daz ih
peheftet si an demo förderosten .
nals so ir uuellent . an demo äfte-
rosten . Disiu reda ist uuider dien .
die inportune unsera helfa förderont
ad sajcularia negotia .
Suscipe me secundum eloquiura
tuum et uiuam . et non confundas
me ab expectalione mea. luphäh
raih nah dinemo geheizze . unde so
lebo ih. Vuär? Ane in futuro . dar
lib äne tod ist. Vnde ne skende mih
an minero bitün . Ne lä mir ingän
des ih pito .
Adiuua me et saluus ero . et me-
ditabor in iustificalionibvs tuis sem-
per . Hilf mir . uuanda ih sieh pin .
unde so uuirdo ih kehalten . unde
föne dero helfo . dencho ih^) ieo an
dine rehtunga.
Spreuisti omnes discedentes a iu-
stitiis tuis . quia iniusta cogitatio
eorum . *) Alle sih skcidente föne
dinen rehten ferchüre du . unde mit
reble . uuanda iro gedang unreht ist .
Vues mag der uuesen rehter . der in
gedanche ist unrehter?
Preuaricantes . id est praeceptum
diuaricanles reputaui omnes pecca-
tores terra) . Alle sundige in^uuerl-
te . ähtota ih überfäugara . Vues ?
Ane Götes eo . einuueder in para-
dyso dataj . aide naturalis . aide lit-
teris 'promulgatffi. Vuieo gehillet
danne demo . daz der 3) apostolus
chit. Vßl NO.N EST LEX . NEC PREVA-
^) intfarennc. Seh.
2) Fehlt bei Seh.
5) er. Seh.
*) S. 467.
441
RiCATio . Anc (laz er iz cccherl chit
fonc einero dero . diu iudcis uuard
literis Imdita .
*) Ideo dilexi leslirnonfa Ina . Fonc
diu minnola ih dine geübte . die niih
sC'udent ad graliam tuam . daz ih ke-
uuünne ') per graliam . daz ih ke-
uuünnen ne mag per legem.
GonGge tiraore luo carnes meas .
Durh^stöz miniu flcisk mit dinero
furhluD . luö daz iii si tiiRisro con-
Gxus cruci . undc carnis desideria
an mir gedoübot-) uuerden föne
gratia dei . uuanda mih lex nc mag
iustificare . nube preuaricatorem fa-
cere. Mit caslo timore durhslöz
miniu flOisg . mit irao uuerde caro
crucifixa . uuanda poonalis limor ne
getüot carnera crucifixam . Ziu ?
Quoniam per euni uetanlur potius
peccala quam uitanlur .
A iudiciis enim tuis timui . Föne
(inen dinen urteildon die in lege sint
forhta ih . die uuilren mir quasi pe-
dagogi . dannan leite mih hära ze-^
demo timore an demo delectalio iu-
sticia) si nals timor pocnaj .
PSALMUS cxviii, q.
FeCI IVDICIVM ET IVSTITIAM . NE
TRADAS ME calumniautibus me . Ih
lela gerihte unde reht . ne sele mih
mincn Anafrisldren . Vuelichc sint
daz? Aue die ioh kuöt in ärguuen-
dent . **) Dien nc henge daz sie mit
iro ähtungo mih ze ubelc bcchören .
id est ne meluentcm mala perpeli .
mala facere cogant. luslilia recih(!t
iudicium . uuanda iz iudicium ne ist .
iz ne si rectum. luslilia ist uirlus
animi . iudicium ist operatio uirtulis .
Suscipe seruum tuuni in bonum .
Inphäh mih in guöt . uuanda sie
uuellen mih screcchen in übel.
Non calumniantur me superbi . id
est nc me capiant calumniando .
Vbermuute ne bescrenchen mih .
bintert trahtondo . daz ih ciiristv^i
beton uuanda sie thedent chiistianos
morluum colerc .
Oculi mei defecerunt in salutarc
luum . An dinen hällare sint fer-
brüchet miniu oügen . Sin langet
mib . sin lustet mih .
Et in eloquium iustiliue lux . Vnde
an daz kechöse dincs rebles . daz in
euangelio gelirnet uuirt . so er chu-
met.
Fac cum seruo tuo secundum mi-
sericordiam tuam . Duo sament mir
dinemo scälche . nah dinero genädo .
nals ndh mincmo reble .
Et iustificaliones tuas docc me .
Vnde lere mih dine rehlunga . mit
dii-n dii die mennisken geluosl reble .
nals sie sih .
') geuuunnc. Seh.
1 ^) geduobct. Seh.
0 S. CCXXXI. **) S. 408.
44!»
Seruus tuus sum ego . Ih pin din
scalch . Mir gelang übelo an diu .
daz ih min frio uuolta sin . nals din
scalch .
Da mihi intellectum . ut sciam te-
stimonia tua . id est mandata . Kib
mir fernümest ^ daz ih uuizze diniü
gebot. Gib mir ieo zetrinchenne
de foute lucis aeternae . daz ih siu
uuizze . unde tuondo ieo baz unde
baz siu uuizze .
Tempus faciendi domine . Zit ist
des luönnes daz du tuön soll . chum
unde uuiso unser . unde ne tuele
des .
Dissipauerunl legem tuam . Zeo
fuöret häbent sie dina ea . bediü ist
is zit. Vueliche täten daz? Superbi .
qui suam iustitiara uolentes statuere .
iusticiae dei non sunt subjecti . Lex
subintrauit ut abundaret delictuni
deliclum dissipauit legem .
Ideo dilexi mandata tua . super
aurum et topazion . *) Föne diu
minnota ih diniu gebot . mer danne
golt . unde topazium . uuanda dilec-
tio diu irföllon mag . diu timor ne
mahta. Gratia dei gibet dilectio-
nem . di6 gratiam ne chondon die
irchiesen . die faciem moysi uelatara
gesehen ne mahton. Sie uuolton
tuön mandata tua pro terrena mer-
cede . diu sie doh ne täten . uuanda
sie ander minnoton . Noh timor
seruihs . noh amor terrenae^merce-
dis . ne mahta sie geleiten dara zuö .
Aber ih minnota mandata tua super
aurum et topazion . uuanda neheiniü
guöt dien gelihne sint . diu den men-
nisken guöt tuönt. Topazius bähet
zuö färeuua . eina goldes . andera
lüste . unde also scöne ouga . so ski-
net er in golde .
Propterea ad omnia mandata tua
dirigebar. Föne diu uuard ih rihtig
ze dinen geböten . uuanda ih siu
minnota.
Omnem uiam iniquam odio habui .
Alle ünrehte uuega häzeta ih . Ziu
ne solti . sid ih rehte minnota? Ih
skiehta die ui^öga . an dien man tiü-
rera ferliesen mag . danne aurum si
et topazion .
PSALMüS cxviii, r.
MlRABILlA TESTIMONIA TVA ideO
scrutata est ea anima mea . Vuün-
derUh' sint diniu praecepta . id est
praecepta legis . föne diu scrödeta
siu min sola. Daz siü bona sint
föne bono chömeniü . des ne sint siu
uuünderlih. Daz siu aber dien sint
kegeben . die siü ne mügen uiuifi-
carc noh iustificare . daz ist miran-
dum . daz ist stupendum. Vuannan
1) fernumeft. Seh.
*) S. 469.
443
uuizzen uuir . daz sie lex ne muge
iustiGcare? Vuanda paulus chit.
Sl ENIM DATA ESSET LEX Q\JE POSSET
VIVIFICARE . VEHE EX LEGE ESSET IVSTI-
ciA . Daz scrödota min sela . ze uuiü
si gegeben uuürde . sid si ne mubta
uiuiGcare . Daz ne teta si in üp-
pun ^) . Vuieo?
*) Declaratio serraonum tuorum
illurainat . et intellectum dat paruu-
lis . Vuanda öffenunga dinero iiuorto
iiliehtet luzzele . unde gibet in fer-
niimest ^) . Vuaz ist declaratio ser-
monum tuorum äne lex? Ziu si
dien gegeben si diö si ne mag iusli-
ficare . daz fernement paruuli . daz
fernement hurailes . dero bin ih ei-
ner . föne diu uuolla ih sia scrodon .
Si ist dära zuo gegeben . daz sie dih
superbum iudeura humilem luöe .
unde si dir geoüge . daz dinero
chreflo ne gerinnet sia ze irfoUon-
ne-^) . unde du soll confugere ad
gratiam . unde chälelicbo cheden.
Miserere mei domine qvoisiam infir-
Mvs svM . Daz uuirt dir ze tuönne .
quia per legem cognitio est peccati .
non iustiücatio .
Os meum aperui et attraxi spiri-
tum . quia mandala tua desiderabam .
Vuanda ih diniu gebot uuolta . bediu
indeta ih üf minen munt unde idh .
daz ih inGrmus ne raahta tuön for-
tia . **) paruulus magna . unde dürf-
tiger süüf -*) ih spirilum bonura . der
mir half ze getuönne ^) . daz ih ke-
tuön ne raahta . per mandatum sanc-
tum . et iustum . et bonum . Non
enim qui spiritu suo aguntur . sed
qui spiritu dei . hi filii dei sunt.
Non quia ipsi nihil agunt . sed ne ni-
hil boni agant . a bono aguotur ut
agaiit.
Respice in me et miserere mei .
secundum iudicium diligentium no-
men tuum . Sib mih äna . unde ge-
nAde ^) mir nah dero urteildo . dinen
nanien niinnontero . Daz chit nah
dero urteildo . dia du an diön täte .
die dinen nämen minnont . Vuannan
minnont? A''ne daz du sie er uiin-
nolost. Also iohannes chit . Nos di-
LIGAMVS DEVM . QVONIAM IPSE PRIOR Dl-
LExiT NOS . Disiu uuort sint des .
der suoze getrünchen bähet . unde
gechöretroO suözi . mer trinchen
uuile .
Gressus meos dirige secundum
eloquium tuum . et non dominetur
mei omnis iniustitia . Kerihte mine
genge ndh dinemo geböte . unde ne*
hein unreht ne uualte min . Du ge-
*) uppum. Seh.
2) fernumcft. Seh.
3) irfollenne. Seh.
^) suof. Seh.
5) gcduonne. Seh.
6) genada. Seh.
') gcchoreto. Seh.
*) S. 470.
0 S. GGXXXII.
444
büte 0 minna . gib mir rainna . daz
du uuollost kebieten . dara zuö ge-
uuerdo mir belfen .
Redime mea calumniis hominum .
et custodiam mandata tua. Löse
mih föne menniscon ünliümenden .
unde so bebuöto ih din gebot. Ca-
Iumnia3 sint falsae criminationes . die
tuö daz ih ne furhte . so uuirdo ih
under in mitten per patientiara ge-
halten . Der sie furhtet . der uuir-
det liehto näh in becheret . daz ne
la 2) mir geskehen .
Faciem tuam ilhmiina super ser-
uum luura . Din anasiüne irskeine
über dinen scalch . Ouge mir hel-
fende dina priesentiam .
Et doce me iustificationes tuas.
Vnde lere mih dine rehtunga . Lere
mih sie so . daz ih sie tuöe . So chit
iz ouh anderesuuär. Doce me Fa-
CERE voLVNTATEM TVAM . uuauda der
habet sie ungelirnet . der sie ne tuöt .
So sprichet ueritas . Omnis qvi av-
DIT A PATRE ET DIDICIT . VENIT AD ME .
Fone diu ist uuär . qui non facit .
ideo non uenit . quia non didicit .
Exitus aquarum deduxerunt oculi
mei quia non custodierunt legem
tuam . Vzferte uuäzzero leiten ze
täle miniu ougen . uuanda siu ne be-
huötlon diniu gebot. Vngeuuaro
sehende missetaten miniu ougen .
daz rüzen siu . Nider solta iro runsa
sin ad humilitatem poenitentia) . durh
die sculde daz siu chapheton an die
illecebras curiositatis illicitae . Also
dauidi gescah umbe uxorem uriae.
An anderen buöchen ist transiervnt
ocvn mei . samoso ougen mer rinnen
mugin danne urspringa uuäzzero.
Daz gechöse heizet yperbole . daz
chit iiber-stepheda .
PSALMUS CXVIII, s.
SvSTVS ES domine . ET RECTVM IVDI-
civM TvvM , *) Reht pist du trübten .
unde reht ist din urteilda . fone diu
uueinota ih filo . uuanda din reht ze
fürhlenne^) ist omni peccanti mit
derao du den damnas so uuer dam-
nalus uuirt . unde nieman ne ist der
sinero damnationis sih mit rehte ge-
chlagon muge.
Mandasti iustiliam testimonia tua .
Du gebiite reht . Vuelichez ? Testi-
monia tua . Siu sint din reht . unde
du bist rehter . reht kebietendo.
Et ueritatem tuam nimis. Vnde
dina uuarheit kebüte du genöte ^) ?
Vuelicha? Aber diu selben testimo-
nia . mit dien du dih chunden tuöen
uuile . diu man so filo genötor häl-
1) gebiite. Seh.
2) laz. Seh.
3) fuorhtenne. Seh.
^) genodo. Seh.
*) S. 472.
445 1
len sol . so filo siü gcnötor gebölen
contemptu uuAren . undo dob pe-
sint.
bielten iustificationes dei .
Tabesccre ino fccit zelus nicus .
luslilia tua iustilia in Kternum.
qiiia obliti sunt uerba Ina ininiici
Din rebl ist euiiig rebt . nals iudco-
niei . Scrcuuen leta niib min Ando .
rum . uuanda iro inslitia euacuata
uuanda mfnc fienda dinero uuorlo
uuirt . dia sie uuolton prajferrc iusti-
irgAzzen . Vnanda ib sie minnota .
tiaj dei.
bediii Icidezta ib daz sie sament mir
Et lex tua ueritas. Vnde din lex
ne uuären feruentes in amore dei .
ist uuarbeit . also d;\r Ana skinct .
Daz leid uuas mir so harlo ana daz
daz si2) testimonium saget iustitia)
iz mib in sübte uuis sleuuen teta .
dei . Nab diu iz cbit. Ivsticia dei
Dannan ist änderesuuar gescriben .
MANIFESTA EST . TESTIFICATA PER LE-
Zelvs DOMVS TV^ COMEDIT ME .
GEM ET PROPIIETAS .
Ignilum eloquium tuum ueheiuen-
Tribulatio et angustia inuenerunt
ler . et seruus tuus dilexit illud.
me . mandata tua meditatio mea est.
Din uuort cluöit unde zundit barto .
Vuaz ist mir danne gcskeben? A'r-
linde din scalbc ^) minnota iz . Fonc
beito unde Angeste-^) begAgendon
diu uuolta ib ouh daz mine fienda iz
mir . ieo dob uuAren diniu gebot .
minnotin . unde iz siö zunti. Des
min gedanc . Sie tuöen Ana , helfen
inpbant cleopas . do er cbad . Nonne
iro . Abten min . eccbert ib peballe
COR NOSTUVM ARDENS ERAT IN NOBIS .
diniu gebot unde ib lob sie minnoe
CVM APERIRET NOBIS SCRIPTVRAS IN
urabe din gebot.
VIA?
Äequitas testimonia tua in aeler-
Adolescentior sum ego et con-
num . Diniu testimonia umbe diu
temptus . iustificationes tuas non
martyres irslurben . diu sint euuig
sum oblilus . Ib pin iungero danne
rebt . uuanda sie des rebtes ißmer
sie unde fercbören . doh ne irgaz
lebent .
ib dinero rebtungon . so sie täten .
Et intellectura da mibi et uiuam .
Daz mag cbeden populus noui tesla-
Vndo gib mir fernumesf*) . unde so
menli . der in contemplu uuas po-
Icbo ib. Duo mib fernemen uuieo
pulo ueteris testaraenti. *) Daz
daz nicht ne ist . daz persequenles
mag oub sünderigo cbeden ioseph .
inimici mir genemen mugen . unde
unde dauid . di6 iro bruodercn in
uuieo ib danne uuArbafto lebo . übe
1) scalche. Seh.
3) angcsla. Seh.
2) sie. Seh.
^) fernumcft. Seh.
*) S. 473.
; ■ —
=11
446
ih temporalem uitam
geiiht ferliuso .
umbe dina
PSALMÜS CXVIII, t.
Clamavi in TOTO CORDE Bxaudi me
domioe . iustificationes luas requi-
rara . Ih ruofta an allerao herzen.
*) So luot der . der anadähte ist ze
sinemo gebete . unde in sin ernest
ne läzet ^) anderes tenchen. Sölih
kebet ist etelichen eraezig nals ma-
nigen . Vbe iz doh einen ieo so dur-
nohte si . daz ist unchunt . Der hier
sprichet . der übet söliches . kehore
mih truhlen . uuanda mines ruöftes
mir ernest ist . Dine rehtunga suo-
cho ih . triüuua ze tuönne . nals ec-
chert ze uuizzenne 2) .
**) Clamaui ad te saluum me fac
et eustodiara mandata tua . Ih ba-
reta ze dir gehalt mih . unde danne
behuöto ih diniu gebot. Salutem
animae gib mir . dannan tuön ih daz
ih uueiz ze tuönne .
Preueni inmaturitate id est aöria
grece . et clamaui . Ih kahota in un-
zite . unde hareta ze dir. In mitta
naht . er matutinum tempus chäme .
stuönt ih uf ze geböte . Daz tempus
heizet inmaturitas . unde ist ein uuort
nals zuei . Einer etelicher dero in-
terpretum chad in inmaturitate . id
est en aoria grece . mit ziiein prae-
posilionibus daz ist derselbo sin .
uuanda inmaturitas ist signifigatio in-
maturi id est non oportuni temporis
daz ouh uulgö heizet hora inportuna .
so media nox ist et iutempesta .
quando non est tempus operandi .
sed quiescendi . Disiu reda mag fer-
nomen uuerden ad unumquemque
fidelium . der daz diccho tuöt . daz
er üf stat so fruö . Ouh mag kehei-
zen 3) uuerden inmaturum tempus er
CHRisTvs chäme . do propbetai häre-
ton . unde in bäten chömen . so er
geh^izen habeta. Föne diu chit hara
nah.
In uerbo tuo super^speraui . Ze
dinemo geheize fersah ih mih . föne
diu hareta ih . übe mih dinero chumf-
te ne belängeti noh ih so genöto ne
häreli .
Preuenerunt oculi mei ad te ma-
tutinum . Miniu ougen füre fuören
dia üohtun . unde füre uuacheton sia
zedir. Vu6lichiu ist diüuöhta? A^ne
do dien begonda tagen . die in umbra
mortis säzen . unde sie dih pegon-
don sehen in carne . Ze uuiu leta
ih daz? Vt meditarer eloquia tua.
Daz ih dine geheiza in muöte häbeti .
sament allen dien . die sie chünton
in lege et prophetis .
1) lazest. Seh.
2) zcuuizzenne. Seh.
2} keheizzen. Seh.
*) S. CCXXXIII. **) S. 474.
449
Voccm meam audi secundum mi-
sericordiam tuam domine . secundum
iudiciura tuum uiulflca ixte . Mina
slimma truhten gehöre nah dinen
genddon . *) daz du mir abldz ke-
besl in tempore misericordia; . Nah
dinero urleildo . ih meino secundum
iudicium diligentium nomen tuum .
irdiccho ^) mih ad uilam .
Appropinquauerunt persequenles
me iniquilali . a lege autem tua longe
facti sunt. Demo unrehte nahton
sih mlnc persecutores. An uuiu?
A"^ne carnem meam cruciando . uuan-
da anima; diu cruciatum treget .nieht
näher ne ist. Aber föne dinero 60
ferreton siö. Iniustitia; uuären sie
bi . iusticiae ferro .
Prope esto domine . Du truhten
uuis uns pi. Interior si . uns din
propinquatio . diu ünsih niemer ne
ferlAze .
Et omnes uia) tua; ueritas. Vnde
alle dine uuega sint uuarheit. In
döro uuarheite dines rehles . uuile
du unsih läzzen^) liden die nöte .
uuanda uuir sie äne sculde ne liden .
Initio cognoui de testimoniis tuis .
quia in a;ternum fundasti ea . Ze
erist dirro uuerlte geeiscota ih . daz
föne dinen geübten . daz du siu stat-
test in euua . unde in fundamenlum
gäbe in Christo . Daz sköin an abel .
ze demo ciuitas dei sancta «ecclesia
äna-fißng . daz sk6in an patriarchis
et prophelis . unde anwanderen an
dißn do sancta <ccclesia bestuönt .
die teslimonia dei habeton in Chri-
sto fundata. Initio ist aduerbium .
also onh catharchas apud grecosl.
Andere chaden ab initio dazj iz so
uuüre fernumistigora ^) .
PSALMUS CXVIII, u.
ViDE HVMILIXATEM MEAM et eripe
rac quia legem tuam non sum obli-
tus. Sih mina diemuöti unde lose
mih . uuanda ih dinero co ne irgaz .
diu uns zuo chit. Omnis qvi se
EXALTAT HVMILIABITVR . ET QVI SE HV-
MILIAT EXALTABITVR .
ludica iudicium meum et redime
me. Chiüs mina urtßilda . daz ist
änderest . **) sih mina dißmuöli .
sih daz . quomodo me ipsum diiudi-
caui . Et redime rae . Da? ist än-
derest et eripe me .
Propter eloquium tuum uiuiflca
me . Vmbe dinen geheiz chicche
mih . Vuelichen ? A''ne den . Qvi
CREDIT IN ME NON MORIETVR IN iETER-
NVM . SED UABEBIT VITAM iETERNAM .
Longe a peccaloribus salus . quia
iusliflcationes tuas non exquisierunt .
*) irchiccho. Seh.
2) lazen. Seh.
3) fernuiniftigora. Seh.
*) S. 475. **) S. 476.
448
Ferro ist heili föne sündigön. Ziu
ist daz? Viianda sie dine rehtunga
ne forderolon dien ne si ih kelih .
uuanda ih si förderota.
Misericordia; tiiae multa3 domine
secundnm iudicium tuum uiiiiGca
me . Mänige sint dine genäda ^)
truhten nah dinero uiteildo an dero
genadon ne gebreste irchicche raih .
Mulli qui persequnntur me et tri-
bulant me . a leslimoniis tuis non de-
clinaui. Manige dhtent min . unde
arbeiten! raih chit sancta .ecclesia
ex persona martyrum . umbe daz ne
uuancta ih föne dinen geübten.
Föne diu ist purpurata terra san-
guine martyrum . coelum florescitco-
ronis martyrum . rßcclesiae ornata}
memoriis martyrum . insignita tem-
pora natalitiis martyrum . crebre-
scunt sanitates meritis martyrum .
Vidi preuaricantes et tabescebam
quia eloquia tua non custodierunt.
Ih kesah andere dannan uuenchen-
te . die din ferlougendon in perse-
cutione . unde föne demo leide suänt
ih . daz sie ne behuotton 2) diniu
eloquia . Iz uuag mir sdraoso absci-
sio menbrorum meorum . *) An-
dere interpretes chedent . Vidi non
SERVANTEs PACTVM . Pactum ist . qui
uicerit coronabitur . Der daz nehal-
tet . der ist prajuaricator .
Vide quoniam mandata tua dilexi .
Sih daz aber ih minnota diniu ge-
bot . Caritatem gebule du . die min-
nota ih . diu stälta mih an dinero
confessione .
Domine in misericordia tua uiui-
fica me . **) Herro tuö mih leben
an dinero genado. Persecutores
tödont mih . du chicche mih . Din
genada gebe . daz ih kefrehton ne
nn'ige . Sih mih amantem . halt mih
periclitantem .
Principium uerborum luorum ue-
rilas . in aeternum omnia iudicia iu-
slitia) lufe . Vuarheit ist anagennc
dinero uuörto . siü chöment föne
uuärheite . unde sint uuariu . ne trie-
gent niemannen . noh iustum demo
siu uitam . noh impium demo siü
poenam geheizzent. Diu zeuuei sint
iemer urteilda dines rehtes .
PSALMUS CXVIII, V.
Principos persecvti synt me gra-
tis. Corpus CHRISTI sancta ccccie-
sia sprichet hier. Vuaz chit? Die
uuerltherren ähton min ungesculdet.
An uuiu scadeton uuir christiani ter-
renis regnis . Ne chad selber chri-
STVS kefrägeter. übe man ca?sari zins
keben solti. Reddite c^esari qv^e
CiESARIS SVNT . ET DEO QXM DEI SVNT .
Ne gab er imo selbo zins . üzer fiskes
') genadcn. Seh.
I 2j behuoton. Seh.
*) s. ccxxxiv.
0 S. 477.
449
munde genomcnen? Vuiöo sin praj- \
Cursor? /e demo railitcs chdmen .
unde frafreton . Qvid facikmvs? Er
ne chad . cingulum soluitc . arma
proicite . regem uestrum deserite .
ul deo possilis militare . Nube uuieo
chad . Neminem concvssekitis . nvlli
CALVMNIAM FECERITIS . SVFFICIAT VOBIS
sTiPEKüivM VESTRVM . Vndc comcs
CHRISTI Paulus, uuieo riöt er curisti
prouincialibus sin selbes commilito-
nibus ? Ne chad er? OiMnis anima
POTESTATIBVS SVBLIMIORIBVS SVBDITA
SIT? Yndeäber. Reddite omnibvs
DEBITA . CVI TRIBVTVM TRIBVTVM . CVI
VECTIGAL VECTIGAL . CVI TIMOREM TIMO-
REM . CVI HONOREM HONOREM . Nc gB-
böt er . daz sancla .ccclesia beleti
pro legibus? Vuaz nuisseldten Chri-
stian! uuider sie . daz sie iro ühten 0
sollin? Föne diu chit mit rehte
sancla cccclesia . danches ühlon sie
min .
*) Et a ueibis tuis formidauit cor
raeum . Vnde föne dinen nals föne
iro uuorten . irchära sih min herza .
Sie dreuton. Proscribo (iro guot
fiöno ib) . occido . ungulis torqueo
(chrazzon somilcräphon) . ignicom-
buro . bestiis subrogo (uuirfo so füre
tiör) . membra dilanio (zesleizzo iro
lide). Daz allez-) ne forhla ih .
uuanda du chäde. Nolite timere
EOS QVI CORPVS OCCIDVNT . AMMAM AV-
TEM NON POSSVM OCCIDERE . SED TIMETE
EVM QVI HABET POTESTATEM CORPVS ET
ANIMAM PERDERE IN GEHENNAM .
Lajtabor cgo super eloquia lua .
sicut qui inuenit spolia mulla . An
dinen gechösen freuuo ih mih . also
der nu'inigiu geroube findet . uuanda
min sigo habet mir gegeben mauigiu
geroube . an^dien die sih dinero mi-
hlum palientia) uuünderondo ze dir
becheret häbent . unde geloübig
sint.
Iniquitatem odio habui et abhomi-
natus sum . legem autem luam di-
lexi . Vnrehl häzela ih . unde lei-
dezta iz . aber dina ea minnota ih.
So uuieo ih mir furhle a ucrbis tuis
diu din ea sint . iedoh minnon ih siü .
noh diö minna ne irret castus timor .
So suln chint parenles furhten unde
minnon . so sol chena iro chäral
fürhten . unde minnon.
Septies in die laudem dixi libi^) .
super iudicia iuslitiai tuaj . Siben
slunl iii-däge lobeta ih dih . umbe
die urteilda dines rehles. Scplies
uuirl fernomensemper. uuanda sep-
tenis diebus aUiu tempora gezälot
uuerdent. Also iz chit . septies
(uel eraizigo) cadet ivstvs et resvr-
get . id est . omni genere tribulatio-
nis humiliatur et proflcit.
0 ahlon. Seh.
2) alles. Seh.
3) tibi dixi. Seh.
*) S. 478.
III. Band.
29
450
Pax multa diligentibus legem
tuam . et non est illis scandalum . id
est mentis offensio . Feste frido ist
dien . die dina ea minnont ünde ne*
h6in ferspürneda . Vbe sia oüh der
ne feriiimet der siä minnot . er ähtot
sia icdoh haben toügena unde heiliga
bezeicheneda . unde so eret er sia .
unde uuizet imo selberao dia ünfer-
nüraestO« *) Aber iudeisuuas scan-
dalum . daz man sie bißz legem spi-
ritaliter intellegere . uuanda sie ne
rainnoton spiritalia. Ouh ist iz so
ze fernemenne . Die Gutes ea min-
nont . dien ne täront prospera noh
aduersa .
Expectabam salutare tuum domi-
ne . et mandata tuadilexi. Dines
haltares christi beit ih trübten .
unde minnota diniu gebot . dilectio-
nem dei et proximi . uuanda der sin
inwgemeitun bitet der diu ne minnot .
Nu bitent sin . die siü minnont . ut
cum CHRisTvs apparuerit uita eorum
tunc et ipsi appareant cum illo in
gloria .
Custodiuit anima mea testimonia
tua . et dilexit ea uebementer . Dine
geübte bebuötamin sela . unde min-
nota siu birlicho . Daz cbedent mar-
tyres . uuanda übe sie dei mandata
ne bebuölin . äne caritatem ne tohti
in martyrium .
Seruaui mandata tua et testimonia
tua . quia omnes uia) meae in con-
spectu tuo . Diniu gebot kebielt ih .
unde dine geübte . uuanda alle mine
uuega sint in dinero gesihte . Vuanda
du ho uuara luösl . unde mit kena-
digen oügon sie siebest . dannan be-
häbo ib mina ribli an in .
PSALMIS CXVIII, X.
AppRopiNQVET di:precatio mea in
coNSPECTV Tvo DOMiiNE . iuxla cloqui-
um tuum da mihi inlelleclura . Min
gebet daz fore dir ist . nahe ze dir
trübten . näh diu iz cbit . Prope est
DOMINVS . HIS QVI TRIBYLATO SVNT
CORDE. Näh dinemo gebeizze gib
mir fernüraesl ^) . Vuelicher ist daz ?
InTELLECTVM TIBI DABO ET INSTRVAMTE .
Intret postulatio mea in conspectu
tuo secundum eloquium tuum eripe
me . Min gebet cböme füre dih .
näh dinemo gebeizze löse raih . Daz
ist änderest daz selba. Vuola bitet .
der so bitet . Intelleclum inpbabendo
uuirt sin rät . uuanda durb sih fer-
nemendo uuirt sin ünrät.
**) Eructabunt ^) labia mea ym-
num . cum docueris me iustificatio-
nes tuas . Mine lefsa sprechent lö-
besang . so du mib Irrest dine reh-
') unfernumeft. Seh,
2) fernumeft. Seh.
3) Eruclabanl. Seh.
*) S. 479. **) S. 480.
451
tunga . Ciot Ißret diö . die dir sinl
docibiles dei . daz sie niöht ein ge-
hügendü mibe tuendo bebuoten Go-
tes reblunga 0 •
*) Pronunciabit b'ngua raea elo-
quium tuum . quia omnia mandata
tua aiquitas. Min zunga säget din
gecböse . leret diniu gebot . uuanda
siu alliü sint reht . tone diu uuilc ih
uucrden minister uerbi . uuanda dAr
lUia aiquitas ist . Ib uueiz aber uuöla .
daz mir freisa begägenen suln a
conlradicentibus et persequentibus .
Vuaz uuirt min 2} danne?
Fiat manus tua ut saluet me. So
ebome din helfa daz si mib halte .
unde ih in anima ferlorn ne uuerde.
Quoniam mandata tua elegi.
Vuanda ih diniu gebot iruucleta . so
daz ih mit iro amore überuuünde
timorem .
Concupiui salutare tuum domine .
et lex tua medilatio mea est. Chri-
STVM dinen haltäre uuolta ih . sin
gcreta ih . unde din ea ist min^ho*
gczunga . quia lex testimonium . per-
hibet CHRISTO.
Viuet anima mea et laudabit te .
et iudicia tua adiuuabunt me. An
irao I6bet min sela unde lobet dih .
unde dine ^) urlöilda helfent mir sa-
ment dien diö gehören suln . Venite
BENEDICT! PATRIS MEI .
Erraui sicut ouis qua) periit. Ih
ki6ng irre also ferlörn scükf .
Qua;re seruum tuum . quia man-
data tua non sum oblitus . Suöcbe
raih . suAche dinen scalch . uuanda
ih dinero geboto ne irgaz . Die du
suöhtost . die funde du . noh suöcbe
d\6 du findest . unde gehältest.
De Psalmis Graduum''*).
Einen iudeum in sina uuis uuizzi-
gen frdgetawmün . uuannan canlica
graduum so genamot uu;\rin . Der
antuuürta alsus. Do daiiid uuillcn
häbeta templum domino ajtliGcare .
**) dö ebenötwcr^) moutcin templi .
unde scuöflL-in al näh diu so er daz
templum pildon uuolta. Vnde be-
gruöbwin also . daz üffen demo monte
ein nionticulus uuart . dar üffe uuolta
er daz templum zimbeion . VlTen
den monticulum uuorchta er ter quin-
que gradus . tiiuslunt umbe unde^
umbe undirtdne daz die uuercbliule
unde alle liüte clemenler üf unde
nider gAn mahtin . Vnde uuanda er
sih peuuända daz er daz uuerch folle
frümmcn selbo solti . so lieb sän-
gotwCr sär demo selben uuerche . ih
') rehlunda. Seh.
2) mir. Seh.
3) din. Seh.
^) Diese übersehrift hat Sehiller.
unserer handsehrift fehlt sie.
5) ebenoten.
*) S. CCXXXV. **) S. 481.
29
459
m6ino dien quindecim gradibus mit
also niänigemo psalnio . Vnde skei-
net sär an demo prirao cantico . daz
er inuidos 0 et contradictores unibe
daz selba uuerch häbeta . Dannan
chuäd2)er. Domine libera animam
MEAM A LABIIS INIQVIS . ET A LINGVA
DOLOSA . ET CiETERA. VsqUC LuC iu-
deus . quanlum ad corticem uon
credo spernendvs.
V'be aber uuir föne dien fidelibus
die die meduUam expresserant ie-
uuibt ^) suözzeren dinges kesmec-
chet eigen . unde so fdo des an uns
uuesen mag . io medium bringen
uuellen . Den uuillen ne nemme ^)
niemao superbiam . uuanda er ne
skeinet inuidiara superbiae pedisse-
quam.
CaNTICA QVINDECIM GRADYVM.
Ne firrönt noh an selbero zälo . ut
patribus uidetur . Diu selba zäla diu
ist üzzer ze-uuelfen unde drin . aide
üzzer zenen unde fünfen . aide üzzer
niünen unde sebsen . aide üzzer äh-
touuen unde sibinen . aide üzzer bis
Septem et uno . aide quatuor et un-
decim . aide Septem et octo . multis
noto rayslerio compacta. Vnde ist
si an disen se})lem raodis des heili-
gen geistes ziöredon ^) föl . *) Vuieo
aber älliü <ecclesia diu after dero
leitero uirlutum . daz chüit '') guöt-
tato . an iro liden ze hiraele sliget .
in iegelichemo cantico Hüte . daz ist
uuünnesam zegechiesenne . Si chuit'')
allero erest . sih hier nidanan büuuen
mit habitantibus caedar (i. ünstri) .
die sia uuendent daz si ne slige.
Dära näh chuit si . daz si ^) iro oügen
ad apostolos üfheue . nnde sie an
iro ze^uuelfo gradum Steffen uuelle .
die dero bürg fundaraeutum sint . in
dia si ze iüngest fole sHgen uuelle .
unde dänne dar in chömeniu exul-
tans cantare . Ecce nvkc benedic'^).
Dära nah stephet si '") an den dril-
ten '9 giaduin. In uoce suspirantis
ad supernam ierusalem . dara näh
prophetae et apostoli tröslon ze fölle
chömenne . Vnde chuit iocundaexul-
talione . daz si geleistet eigin also si
iro gehiezzen . i. in bis qua? dicta
sunt mihi . In domvm domini ibimys .
An d6mo fierden gradu . der nume-
rus perfectorum ist . so heuet reccle-
sia iro oügen ad deum ipsum . flebi-
liter tröuuente . daz si ^'^) diu oügen
1) in yilos. Scb.
2) chad. Seh.
3) ieuuith. Seh.
4) nemine. Seh.
6) zierodon. Seh.
6) ehiut. Seh.
7) Fehlt bei Seh. Yon «guöUäto» an.
8) sie. Seh.
9) benedie? Scb.
^0) sie. Seh.
") tritlen. Scb.
'2) sie. Scb.
*) S. 482.
453
al) imo ftllinliii er ne . neme . ör er
iro gcnäda sende . An^demo fünf-
ten sprözzen so nimct si martyres
in^hänl . unde stephet also fasto .
daz si ioh andero ordines (idelium .
mit demo robore höhor unde bobor
s6zzet . ünziu an den zenden . der
iro selbero sunder sprozzo uuirdit.
Der sehsto gradus der ist confesso-
rum . Der sibendo dero . die in zit
riüuuolun . Daz ne leta iudas . Iam
ENiM lYDicATvs ERAT, Der abtodo ist
sanclse mari^ cum uirginibus et ui-
duis. Der niundo ist coniugatorum.
Der zendo ist .ecclesiaj ut diximus .
i. siniul omnium anle cedentum*).
an disemo gradu sämenöt si sih iro
fiando undanches in horreum . in
manipulis suis . zizaniis tanquam
focno tectorum abiectis . *) So daz
die profundi peccatores danne gese-
hen! . die filo nüb tempus accepta-
bile ferloren bäbeton . so beginnent
si iro selbero furbten . «iß si fasci-
culi ne uuerden ad comburendum .
unde stepbent danne spülo . i. in un-
decima bora . an den ßinlüften spröz-
zen . De profvndis . unde uuerdent
danne mit super*abundanti gralia ir-
löset. Der ze-uuelfto gradus der
ist infantum et innocentum . die ne
darf fBcclesia sämenön. Mater gra-
tia souget sie an iro arme . An demo
driltezenden s[)r<')zzen . so gariuuint
sib diß föllecbömenen birla unde
berta mvt stola prima . mit dero siö
cum sponso prüten si'ilen . also iz
cbuit . Omnes qvi in ciiristo baptizati
ESTis . cuRisTVM iNDvisTis (ucl uidi ic-
rusalem ornatam tanquam sponsara
uiro suo). An demo fierzönden . so
heuent sie pruoderlicbo 0 sämint .
ymnuni et canticum liclilia;. Ecce
QVAM BONVM . unde stepbent in regnura
cailorum . quoniam illic mandauit
dominus benedictus. Des funfzen-
din gradus canticum singent sie üf-
fen des prütcstulcs böbi gesezzene .
alsus . Ecce nvnc bekedicti qvi sta-
TIS IN DOMO . D IN . A. D. Ct Ut iu apO-
calypsiest. Allelvia . amen. Bene-
DICTIO ET CLARITAS ET SAPIENTIA . Mit
demo tröste spricbet nu zelezzest
cBCclesia ze dien nob babitantibus
cedar (i. finstri). Sid iii an dien
iüuueren extremis sus kenddecbli-
cho bescehen müge . ConGdenler
in noctibus onines extollite manus
ueslras in sancta 3) et hencdicUc do-
mino. Daz noctibus dissis^) iün-
gistin cantici gebillel demo ceddrdes
öristin : Allelvia. Laudate nomen
doniini . qui slatis . sicut et su-
pra.
*) antecedentium. Seh.
2) pruderlicho. Seh.
3) Es sieht «sca». Schiller liest usx-
cula», welches aber in «scla » abgekürzt
wird.
4) disis. Seh.
*) S. 483.
454
Sed et quid in quindecim musici
monochordi distributionibus . i. qua-
luor letrachordis . haec ipsa uis ua-
leat . si quis non 0 ignarus perspexe-
rit Spiritus sancti . qui continens ora-
nia scienliam habet uocis mirabilia
inueniet ornamenta .
*) PSALMUS cxix.
CANTICVM ANABAHTMON ') . ID EST .
GRAD WM .
Ad te cvm tribvlarer clamavi . et
exaudisti me . Ih bäreta ze dir trüb-
ten . dö ib in arbeiten uuas . unde
gehörlost du mih .
**) Domine erue animam meam
a iabiis iniustis et a lingua subdola .
Trübten löse mih föne ünrebt6n .
unde uncbustigen uuörten . Also
dero uuort sint . die mih ilent pesui-
chen samo so min börgendo . unde
mih ilent uuenden . daz ih üf ne stige
de uitiis ad uirtutem . Vuara uuile
du chedent sie . du uuile ze ferro .
ferrör danne du mugist .
Quid dabilur tibi et quid appone-
tur tibi ad linguam dolosam? Do
chad ih ze mir selbemo. Vuaz uuirt
dir geläzen . unde uuaz uuirt dir gä-
gen stellet . daz chit . uuaz uuirt dir
ze stellenne gagen so bisuichlichen
uuörlen?
Sagittae potenlis acutae . cum car-
bonibus desolatoriis . i. uastantibus.
Daz tuönt uuasse strAla des mdbti-
gen . daz sint uerba dei . diu ^) sezze
dara gagene . mit störenten zände-
ron . daz chit mit dero exemplis .
die er chuöle^) uuären . unde sie
aber sih selben zunton ^) . iro irri-
den ze störenne . So luöndo . sli-
gest du per gradus also ouh sie tä-
ten .
Heu me . quid incolatus meus lon-
ginquus factus est*^)? Ah mih chist
du danne . ziü ist min eilende so län-
gez uuörden? Vuanda dib 0 sär be-
ginnet hina längen . so du ze tügede
gestiget . unde dir dero änderro un-
reht kestät uuegen . bediü dunchel
dir sär diser lib eilende . unde ^)
chärlih .
Inhabitaui cum tabernaculis i.
cum habitatoribus caedar. Ih sizzo
mit dien büuuenten in caedar . dar
ismahelis kesäzze ist . ***) der üzzer
Gotes riebe sol ferstözzen uuerden .
Also iz chit. EccE ancillam et fi-
LIVM EIVS . NON ENIM ERIT HERES FI-
*) enim. Seh.
2) Anabalhmon.
3) Din. Seh.
4) chuote. Seh.
5) zundon. Seh.
6) est faclus. Seh.
7) sih. Seh.
S) Fehlt bei Schilter von «kestät» an.
*) S. 484.
0 S. GGXXXVI. ***) S. 485.
455
LIVS ANCILL^ CVM 1-ILIO LIDERE . Sine
herebirga sinl ccdar . daz cbil tene-
bra; . in dien sizzent peccatoros . sä-
mcnl dien ib hier büo .
Mullum peregrinala est anima
nica . Min sela ist hiör fdo eilende
Sia bedriizet dero ismahclis h6re-
birgon .
Cum bis qui oderunt pacem erani
pacificus . Fiido bielt ib mit dien .
die in bazzent. Daz sint di6 . sä-
raent dien ib in cxdar sizzo . dien
ib iro iibeli feiträgo . daz under uns
dob frido si .
Cum loquerer eis debeüabant me
gratis . Vndurfles rungen sie uuider
mir . so ih sie gruözta . uuanda ih
mina fröma ne forderola do 0 ib sie
gruozta nübe iro salda die in christo
sint. Vnde uuanda sie frido häz-
zent . pediu ne raabton sie ne^beinen
geuuabt kehören chriüti qui est
PAX NOSTRA .
PSALMUS CXX.
canticvm gradvvm.
Levavi ocvlos meos ad montes .
unde ueniet auxilium mihi. Ib sab
üf an die berga . daz sint aposloli .
dannan cbumet mir helfa. Sie
hdbent uns euangelium praedicando
gezöigot . uuannan diu helfa chomen
sol.
Auxilium meum a domino qui fecit
coelura dl lerram. Föne Gote cbu-
met mir helfa . der dir himel undo
erda teta . Daz uuirt föne in gelirnel .
Ne des ad mouendum pedera
tuum. Ne lä trübten mincn fuöz
slipben föne übermuöti .
Ncque dormilet qui custodit isra-
hel . Nob der ne näphze . der din
huötet ^) israbel .
Ecce non dormilat neque dormiet .
qui custodit israbel . Noli 'er ne
tuot. Er ne näpbezit . noh ne sldf-
fet . der israhelem behuötet. Isra-
bel cbit uir uidens deum. Der in-
carnationem domini geloubet. *) der
ist israbel . uuanda der foile chümet
ad inspectionem uultus dei .
Dominus custodiet te . dominus
tegimentum tuum super manum dex-
tera; tuae. Got pebuötet dib . Got
ist din decchi . unde din skerm . an
demo geuualte dinero zeseuuun . daz
cbit an demo geuualte dinero salig-
heite . uuanda du geuuältig pist filius
dei fieri . et ad dexterara esse . So
skirmet er dib . ne plus terapteris
quam poles ferre .
Per diem sol non uret te . neque
luna per noctem. Tages ne täröt
dir diu sunna • nob der mAno nähles .
Prospera unde aduersa ne tAront dir .
0 doh. Seh.
I 2) huohlct. Seh.
*) S. 486.
4S6
Dominus custodit te ab omni ma-
lo . custodiat animam luam dominus .
Got huulet din füre allemo ubele .
Gut pehuöte dina sela. ^be oüh
der licbamo irslägen uuerde . daz diu
sela gehalten si.
Dominus custodiat introitum tuum
et exitum tuum . ex hoc nunc et us-
que in saeculum. Got pebuote dina
infart so dih äna beginne gän lemp-
tatio . daz er din ne läzze härlo ge-
chörot uuerden . unde dina uzfart .
daz du ddr üz chomest kebczzeröte
also iob. Ex hoc nunc et usque in
saeculum . Nu huöle er dni . unde
iemer .
PSALMUS cxxi.
VOX SVSPIBANTIS AD SVPERNAM lERV-
SALEM.
locundatus sum . in bis quaD dixe-
runt mihi . in domum domini ibi-
mus . Ih pin gefröuuit an dien . diu
mir prophetae unde apostoli gehißz-
zen . Vuir fären chaden si6 . in daz
Gotes hus . Daz hus ist inwhimele .
*) Stantes erant pedes nostri . in
atriis ierusalem . Sid dien geheiz-
zen stuönden unsere fuözze in dien
höfen ierusalem . uuanda sid ting-
ton ^) uuir dära.
Jerusalem quaß aedificatur ut ciui-
tas . Daz ist diu himilsca ieriisalem .
diu inwbürge uuis kezimberöt uuirt .
uzer chechen . unde geislichen 2)
steinen .
**) Cuius participatio eius in id
ipsum . Dero teilhäbunga . iro nei-
mo ih . iro teilhäbunga ist an demo
id ipsü 3) . Sie 4) habet teil an Göte .
daz chit . iro eines habent teil an
imo . Er ist ieo äne uuehsel . unde
ieo ein . Pediü heizet 5) erid ipsum .
unde bediü heizet 0 er est.
Illuc enim ascenderunt tribus .
tribus domini . Mines trühtenis
chumberra ih meino die an in ge-
loüpton . nals die in chriuzegoton
die stigen dara üf in die bürg.
Testimonium israhel. Israhelis
erchenneda . daz chit an dien isra-
hel irchennet uuirt . die dir sint sine
dolo . die stigenl dära üf .
Ad confitendum nomini tuo do-
mine . Siö stigent ^) dära . dinemo
nämen ze iehenne . unde ze lobenne
trübten .
Quoniam ibi sederunt sedes in iu-
dicium . Vuanda dar säzen ze^ur-
teildo stuöla. Daz sint iusti . die
sint Gotes stuöla . an diön räuuet er .
*) sie dington. Seh.
2) Ueber dem « s » ein punkt.
2) ipsum. Seh.
4) Si. Seh.
5) heizzet. Seh.
") sligen. Seh.
0 S. GCXXXVII.
0 S. 487.
^s?
Sedes super domura dauid. Sie
sint sluola . daz chit irteilAra . über
CHRISTI fiiiniliam föne dero sie in-
phitngen . unde gefuörot uuiirden .
do sie ze iio cIiAmen . mil dcro bo-
teskefte des cuangelii .
Iiilerrogale qua» ad pacem sunt
ierusalera . Frdgent ir stuöla . ir
bcidiu bint ioh stuöia ioh stuölsä-
zen . des daz dir treffe ze demo fride .
dero bürg ierusalem . Die iro guöt
kilben . unde pauperibus Christi mi-
sericordiam skeindon . die treffen!
ad pacem ierusalera . dien uuirl ir-
tcilet . daz sie dära fären .
Et abundanlia bis qui diligunt
eam . Vnde geniibt ist dar dien . die
sie minnont. In ne bristet dar nieb-
tes.
Fiat pax in uirlute lua . Frido
geskiibe dir ierusalem in dinero tu-
gede . die du skeindost . daz ist rain-
na unde niilti .
Et abundantia in turribus tuis.
Vnde genuht si in dinen turrin . daz
sint . die dar irteilent . dien an Göte
genuoge ist . alles des si6 lüstet .
Propter fratres meos et propin-
quos meos loquebar pacem de te.
Vmbe raine brüodera unde umbe
mine chunnelinga . *) sageta ih frido
föne dir. Ib forderota iro nüzzeda
nals mioa .
Propter nomcn domini dei nostri
qucsiui bona tibi . Vinbe Gotes na-
mcn förderola ib din guöt . nals rai-
nez. Ih sageta in dannan . id est .
föne dinen atriis frido . daz ib sie
dara geuuisti.
PSALMUS CXXII.
CANTICVM GUADVVM.
Ad te levavi ocvlos meos . qui ba-
bitas in caelis. Miniu ougen huöb
ih üf stigindo ze dir du in^bimele
büest. Puet er danne in bimele ^)?
VuAr büta er aber . er birael uuurte ?
unde sine beiligon in dien er büel?
An imo selbemo buta er . unde sd-
ment imo selbemo . also er oüb noh
an imo selbemo ist.
Ecce sicut oculi seruorum in ma-
nibus dominorum suorum . et sicut
oculi ancilla} in manibus dominus .
suai . sie oculi nostri ad dominum
deum noslrum quoadusque miserea-
tur nostri . Also diu oügen dero
scälcho die man fillet . uuärtent ze
troberron -) bänden . unde diu diii .
ze iro frOuuuu banden . uuieo balto
sie hörren uuellen . so uuärtent ün-
seriu oügen ze Göte ünsermo her-
ren . unz er uns kenäde . So genä-
') himilc. Seh.
I ^) ze iro herron. Seh.
*) S. 488.
4S8
det er uns . so er uns äba genimet
die filla . unde die miseriam . die
uuir in adam gefrehtoton . do uuir
corruplionem inphiengen . üTide raor-
talitatem . So uueliche daz irchen-
nent . unde dar umbe betont . dien
genädet er.
Miserere nostri domine miserere
nostri . Sus suln uuir cheden . uuan-
da uuir die fiiiä liden kenäde uns
herro . genäde uns .
Quoniam multum repleti suraus
despectione . Vuanda uuir harto er-
füllet pirn fersihte . föne dien . die
des büont . daz uuir dero säldon ge-
dingen . dia uuir noh ne sehen .
In pluriraum repleta est anima
nostra . Vnser sela ist des kenietot .
si ist ze ünmezze 0 fo' • dero fer-
sihte .
Obprobrium eis qui abundant et
despectio superbis. Mit dien ist
iteuuiz . die follun habent . *) unde
mit ubermuoten ist fersiht . Diu ge-
nüht mächot sie übermuöte . dannan
chümet . daz sie dero guoton büont .
PSALMÜS CXXIII.
vox martyrvm2).
NiSI QVIA DOMINVS ERAT IN NOBIS .
DiCAT NVNC isRAHEL . nisi quia domi-
nus erat in nobis . dum insurgerent
homines super nos . forsitan uiuos
absorbuissent . Nu chede israhel .
übe Got in uns ne uuäre . dO ünsih
die menniscen änanontön . ödeuuäno
ferslündin sie unsih lebende . Die
daz uuisson daz idolum nieht ne ist .
unde sie doh kenötet uuurden in
persecutione daz sie imo ophero-
ton . die uuurden lebente ferslun-
den . Vuändin sie daz ydolum ieht
uuäre . so uuurden sie tote ferslun-
den . Aber die martyres ne mähta
des nieman genoten . uuanda Got
uuas in in . Dien diser lib liebera
uuas danne der euuigo . unde sie be-
diü uuizzendo ziü giengen öpheron
nie sie disen lib ne ferlürin . **) in
dien ne uuas Got nieht .
Dum irasceretur furor ipsorum
super nos . forsitan aqua demersis-
set nos . Do iro heizmuöti gagen
uns inzündet uuard . ödeuuäno be-
soüfti unsih daz uuazzer . daz chit
torrens persecutionis . übe Got in
uns ne uuäre . also iz die besoüfta .
in dien Got ne uuas.
Torrentem perlransiit anima no-
stra. Vnser sola durh uuuöt die
chlingun . diä ene dürhuuäten ne
mähton .
Forsitan . i. putas pertransiit ani-
ma nostra aquam sine substantia?
'} immezze. Scb.
2) Schiller hat noch eine zweite Über-
schrift : « Ganticum Graduum ».
*) S. 489. **) S. CCXXXVIII.
459
Trüuuest du daz unser sela durb
uuäten hübe ünöLtig uuazzer? Daz
sinl sunda . die substantiam ne hd-
bcnt oube inopiam föne derao sie
riebe uuollon'uuerden . unde aber
arm uuorden sint .
Benediclus dominus qui non dedit
nus in uenalionera dentibus corum .
Got kelöbot . der unsih iro zünen ze
uueido ne gab. *) Der unseren per-
secutoribus ne hängta . daz sie unsib
uueidondo gefiöngin . unde in dia
sunda brdhtin.
Anima nostra sicut passer erepta
est de muscipula uenantium . Vnser
sela ist irloset üzzer dero folgelAro
cblöben . also der sparo der dar üz
indrinnet.
Muscipula contrita est et no$
eruti sumus . Der chlöbo ist fermü-
let unde bin uuir inpbaren.
Adiutorium nostrum in nomine
domini qui fecit coelum et terram .
Daz ist föne diu . uuanda unser helfa
uuas in des namen . der himel unde
erda teta .
PSALMÜS cxxiv.
CANTICVM GRADVVM.
Qvi CONFIDVNT IN DOMINO . SICVT
MONS SYON non commouebuntur in
JEternum. Die sib ze Göte fersß-
hent . die sinl iömer ünuuegig . also
mons syon .
Qui i'nbabilant ierusalem . Daz
sint die . die in dero bimeliscun ie-
rusalem büent . Die ne sturet fi'ir-
der nieman . Sie sizzent ieo fasto
dar inne . also syon fAsto sizzet in
dero irdiscun 0 ierusalem .
Montes in circuitu eins . et domi-
nus in circuitu plebis sua3 . Apo-
stoli umbe häbent sia . unde trüb-
ten . ist umbe halbunga sines liütes .
uuanda er gibet in unilatem pacis .
an dero apostolorum bötescefte .
Ex hoc et usque in saeculum.
Hinnün iinauuertcs . unde unz in
euua . festenot er dia bürg.
Quoniam non derelinquet uirgam
peccatorura super sorlem iustorum.
Vuanda er ne läzet den geuualt dero
sundigon . über den teil dero reb-
ton . Dob er sie iro lüze uualten ze
eincro friste . Lango ne dölet er iz
nii^bt .
Vt non extendant iusti in iniqui-
tatera manus suas. Vuanda er ne
uuile daz die rehten durh dia not .
recchen iro hende ze derao ünrehle .
unge üngelib^) uuerden dien übe-
len.
Benefac domine bonis et rectis
corde . Vuola tuö du trübten . guot
*) irdiskun. Scb.
2) ungelih [unde gelih]. Seh.
*) S. 490.
460
unde reht herza häbenten . *) die
näh dien übelen ne fähent.
Declinantes aulem intransugella-
tiones . adducet dominus cum ope-
rantibus iniustitiam . Die sih an dia
gelichi cherent dero iiuuurgton .
unde föne ubelen übel lirnent . die
fuöret Got mit dien unrehto fären-
ten. Sie färent nah dien . dien sie
gelih sint .
Et pax super israhel . Vnde üffen
israhelen chümet frido . daz chit rä-
uiia begägenent ^) imo.
PSALMUS cxxv.
CANTICVM GRADVVM.
CvM COXVERTIT DOMINVS CAPTIVITA-
TEM SYON . facti suravs sicut conso-
lali. Dö Got peuuänta daz eilende
syon . do uuürden uuir samo so ge-
tröstet. Vuir uuurden geellendot
föne unseren siindon . unde irlöset
mit christes pluöte . unde bim uuir
samo so getröstet . uuanda uuir noh
hier uueinonde dära gedingen . ze
stiginne . dar uuir folle tröstet uuer-
den . Daz ist in resurrectione iusto-
rum.
Tunc repletum est gaudio os no-
strum . et lingua nostra exultatione .
Do uuard foi mendi unde freuui un-
ser munt . unde unser zünga . Daz
herza habet sinen munt unde sina
zungun . föne dien ist iz kespröchen .
Tunc dicent inter gentes . raagni-
ficauit dominus facere nobiscum .
facti sumus iocundati . Danne che-
dent sie under dietin . trübten ge-
chreftigöta sin tuön mit uns . uuir
bin geuuünnesamot. Vuanda er nu
chit in futuro dicent . föne diu sint
ouh prseterita . conuertit . unde re-
pletum est . diu er fore spräh . in
futuro ze firnemenne . In prophe-
tiis ist so getan gechöse emizig. Nu
ist daz zit . daz uuir cheden suln.
MaGNIFICAVIT DOMINVS FACERE NOBIS-
cvM . uuanda uuir habeton getan
ubelo uns selben . do cham aber Go-
tes siin unde teta uns daz chrefli-
gosta . daz er sih selben gab umbe
unsih.
**) Conuerte domine captiuitatem
nostram . sicut torrentes in austro .
***) Dö diz keuuizegot uuard in
uerbis praeteriti lemporis . noh dö
uuas iz chümftig . pediu betöt er daz
iz uuerde . alsus . Peuuende trüb-
ten ünsera geellendöti . also die
chlinga . beuuendet uuerdent in de-
mo süntsuuinde. Die chlinga sint
uuinteres pefrören . so der uuärmo
uuint chümet . so smilzet daz is .
unde loüfent danne die chlinga.
Also uuären uuir erfrören in dien
sundon . unz der uuint cham Spiritus
^) begagenet. Seht.
*) S. 491. **) S. 492. ***) S. CCXXXIX.
461
sancli . unde unsere sunda zeliöz .
linde unsih lela loüfen ad patriara .
Vuanda daz mil laciiniis uuerden
sol . d6ro geheizzet er uns ouh Irost
sus chedendo.
Qui seminant in lacriniis . in gau-
dio metent . Die mit tränen sdhent .
die ärnont mit mendi . Die hier sä-
hent elemosinam . unde bona opera
die arnont so sie uitam ajlernam ze
löne inphähent .
Euntes ibant et flebant raittentes
seminasua. Venientes autem ue-
nient cum exultatione portanles ma-
nipulos suos . Siö fdrent uueinonde
unz sie sähent sie cboment aber fro-
uue mit tro ^ garbön . so sie ar-
nont . V'be sie hier uueinont . sie
uuerdent is aber ergezzet . so sie in-
phäbent coronam uila).
PSALMUS cxxvi.
CAMICVM GRADVVM.
INiSI DOMINVS /EDIFICAVERIT DOMVM .
in uanura laborauerunt ajdiflcanles
eara. Vnser trübten ne zimberue
daz büs . ferlorne arbeite sint dcro
die iz ilton zimberon . Alle praedica-
lores ne gebezzeront den menniscen .
Got ne tuöie iz. Er ist der uuiso
salomon er zimberot daz hus . imo
spuot is .
Nisi dominus custodierit ciuilalem
frustra uigilat qui custodit cam .
cuRiSTvs ne buöle dia .occlesiara .
In uanura est uobis ante lucem
surgere . lü ist ünnüzze före tage
üf ze stänne . *) daz cbit füre cimi-
srvM ze fdbenne. Also die tuönt .
die dar uuellen sin excelsi . dar er
uuas bumilis.
Surgite postquam sedistis . StAnt
üf . so ir gesizzßnt . Vuesent biör
diemuöte . so mügent ir in gloria
resurgere .
Qui raanducatis panem doloris .
lü cbido ib . ir mit söre bröt ezent ^) .
unde hier trurent in conualle lacri-
marum .
Cum dederit somnnm dilectis eius .
ecee hereditas domini . So er daz
ende gibet sinen höldön . so chumet
daz erbe . Nah disemo libe chumet
derlön. Der sin 6rgeröt . der uuile
üf stän . er er sizze . unde er haben
guöUicbi . er er sib kediemuote.
Filii merces . So chumet der lön .
des sunes.
Fructus uenlris . So chumet der
lön des uuuöcheres dero beiligun
uuümbo. Des ist er . er gibet in .
filii MARi/E ist er . er gibet ze löne
resurrectionem uitae .
Tamquam sagittte in manu poten-
tis . sie filii excussorum . Also die
sträla in des mahtigen hende . so
') iro. Seh.
I ^) ezzent. Seh.
0 S. 493.
46*1
sint dero ersci'itton süne. Der mah-
tigo scüzet ferro . ferro sint ouh chö-
nien uerba apostolorura . Also iz
chit . In omnem terram EXiiT sonvs
EORVM . ET IN EINES ORBIS TERR^ VER-
BA. EORVM . Sie sint dero propheta-
rum chint . dero toügenen scrifte nu
erscütet ^) sint.
Beatus homo qui repleuit deside-
rium suum ex ipsis . Kesah in Got .
der sih kerot iro ze gesätonne . Sa-
ligo den iro lero lustet .
Non confundentur cum loquentur
inimicis suis in porta. Sie ne uuer-
dent scämeg . so sie üfen bürgetöre
sprechent ze iro fienden . Christvs
ist daz purgetor . uuanda 6r chad .
Ego svm ostivm. An imo stant sie
unz sie die überuuindent . diö iro
ärende loügenent .
PSALMUS cxxvii.
CANTICVM GRADVVM.
BeATI OMNES QVI TIMENT DOMINVM.
Sälig sint alle . die Got fürhtent.
*) Qui ambulant in uiis eius. Sä-
lig sint die in sinen uuegen gänt . die
siniu gebot uuerent .
Labores fiuctuum tuorum mandu-
cabis beatus es . et bene tibi erit.
Vuanda alle sälige ein sint in Chri-
sto . pediü sprichet der propbeta
nü singulariter . ze dien er genöto
fore sprach pluraliter. Arbeitedi-
nero uuuöchero izzest du . Arbeite
habest du hier . die läbont dih in
gediugi . uuöchera habest 2) du in
enero uuerlte . die fuoront dih dar
in seli . föne diu bist du nü sälig in
spe . unde uuola uuirt dir dänne
in re.
Vxor tua sicut uinea fertilis . Diu
fCcclesia christe ist also der birigo
uuinegarto .
In lateribus domus tuae . An uue-
mo ist si ^) birig? An dien siton di-
nes hüses . Daz sint die . die dir
häftent . Die haftent mannelichemo
die ze sinero situn sint .
Filii tui sicut nouella oliuarum .
in circuitu mensae tuae . Diniu chint
umberingent din diske . also niu-
flanzöt ölegarto . Sie sint kelih demo
ölegarten . uuanda sie pacifici sint .
BeATI pacifici . QVONIAM FILII DEI
vocABVNTVR. Die umberingent din
diske . uuanda sie besizzent din
riebe ^) .
Ecce sie benedicetur homo qui
timet dominum . Solchen segen in-
phähet der mennisco . der Got furh-
tet.
Benedicat te dominus ex syon .
') irscutet. Seh.
2) Felilt bei Seh. von «du hi^r» an.
3) sie. Seh.
^) rieche. Seh.
*) S. 494.
463
Got k6be dir sogen fono syon . daz
chil föne specula . Diu spccula ist
in himele . *) dar uuir Got söhen .
Soliches segenes lusle dih . du dir
Got furhtest . daz du in gesehen
muözisl.
Et uideas qua; bona sunt ierusa-
lem . Vnde gesebest du diu guöt .
diu dero üfuuertigun bürg sint.
Vueliu sint daz? Ane inspectio dei?
Daz ist der Segen ex syon .
Omnes dies uitae tua; . Alle taga
dines libes . Daz ist der euuigo
tag.
Et uideas filios Gliorum tuorum .
i. fruclus operum tuorum . Vnde
gesehest du uuuöcher dinero uuer-
cho.
**} Pacem super israhel. Vnde
frido über i^gelichen guöten man.
PSALMÜS CXXVIII.
CANTICVM GRADVVM.
SePE EXPVGNAVERVNT ME A IVVEN-
TVTE MEA . Ecciesia dei cblagol sih .
uuaz si föne ubelen iililen habe .
Oflo cbit si . ähtön sie mhi . fonc
des ih uuähsen begonda.
Et enim non potuerunt mihi . Sie
ne mahlon mir iöo nehein drgerun-
ga sin . uuanda sie ne mahton mih
kecheren nah in .
Supra dorsum meum fabricaue-
runt peccatores. V'fen mlnemo
rukke zimberolon sie . daz chit . ar-
beito gelüodon siö mih . Vuanda ih
in gelih ne uuolta sin . pediü ähton
sie min . unde uuaren mir bi'irdi .
Longe fecerunt iniuslitiam suam.
Ferro föne mir . täten si(^. iro unrebt .
uuanda ih iro gehelfo ne uuas .
Dominus iustus concidet ceruices
peccatorum . Der rchto trübten .
höuuet den iro hals .
Confundanturetauertanturretror-
sum omnes qui oderunt syon. Ze
scandon uuerden . unde hindert^kan-
gßn . die Christi ajcclesiam bäzzeen .
Fiantsicut focnum tectorum . quod
priusquam euellatur exaruit. Sie
missediön also daz cras . daz üfen
demo täche uuirt daz ör irdörret . «>r
man iz däne 0 n6me. Er diö sun-
digen ersterben . ßr sint sie Göte ir-
dörröt .
De quo non repleuit manum suam
messor . et sinum suum qui manipu-
loscollegit. Des der mandäre sina
hant ne gefulta . noh sin scözza . der
die garbA samenota. Angeli mes-
sores ne samenont siö nieht in hor-
reum domini . uuanda sie zizania
sint . unde sie fasciculis kebunden
uuerdent ad comburendum .
Et non dixerunt transeuntes uiam .
benedictio domini super uos. Vnde
*) danne. Seh.
*) S. CCXL. **) S. 495.
464
die füre färenlem apostoli unde pro-
phetae . ne chäden in nieht zuö . so
iz in iudea sito uuas . Götes segen
si über iüh . ^
Benedicinius uos in noraine do-
raini . Noh sie ne chäten . in Göles
naraen segenoen uuir iüh. *) Cuö-
len unde rehten liezzen si6 . iro se-
gen . nals übelcn .
PSALMÜS CXXIX.
CANTICYM GRADVVM ET VOX PECCATORIS *)•
De PROFVNDIS CLAMAVI AD TE DOMINE .
domine exaudi uocera meara . Vzzer
dero ließ dero sundon ruöfta ih ze
dir truhten . s. non sicut impius . qui
cum ueneril in profundum peccato-
rum contemnit . truhten gehöre mina
stimraa.
Fiant aures tuae inteudentes . in
uocem deprecationis meae . Ze mi-
nero digi . löseen diniu ören .
Si iniquitates obseruaueris domi-
ne . domine quis sustinebit? Vuile
du manlichemo 2) sin ünreht kehal-
ten truhten? truhten uuer mag iz
danne liden?
Quoniam apud te propiliatio est.
Ze dir ruöfta ih . uuanda an dir diu
suönaist. Du suöndost unsih mit
diuemo bluöte.
Propter legem tuam sustinui te
domine. Vmbe dina^) ea beit ih
din trübten. Vuelicha? Ane diu dir
chit. Alter alterivs onera por-
TATE . ET SIC ADIMPLEBITIS LEGEM ^)
CHRISTI. Vuanda ih die illa uueren .
bediü beit ih kenädon .
Sustiuuit anima mea" in uerbo
eins 5) . Ze dinen geheizzen fersah
ih mih .
Sperauit anima mea in domino .
A uigiha matulina usque ad noctem .
Föne dero üohtün unz ze näht . ke-
dingta ih an minen trühtenen . Fore
tage irstuönt christvs . custoditus a
miUtibus . föne dero früoi unz an
min ende gedingo ih an in . Vuanda
er irstüont non moriturus amplius .
daz er oüh mih so höize irstan.
Quoniam apud dominum miseri-
cordia . et raulta apud illum redemp-
tio. Föne diu gedingo ih an in
uuanda mit imo irbärme herzcda ist .
unde föUeglih irlöseda .
Et ipse redimet israhel ex Omni-
bus iniquitatibus eins (i. ad se respi-
0 Schiller hat dahinter in klammern
eingeschlossen «absunt». in unserer
handschrift fehlt die aufschrift nicht.
2) mannelichemo. Seh.
3) dinc. Seh.
^) adimplebilur lex. Seh.
*) Diese worte fehlen in der hand-
schrift, aber Schilter hat sie.
*) S. 496.
465
cientem turbato oculo ab iia . vt su-
pra in sexto psalmo) . Vnde er irl6-
set israhelem . üzer allen sinen un-
rehtin .^
*) PSALMVS CXXX.
CANTICVM GRADVVM.
**) DoMINE NON EST EXALTATVM COR
MEVM . Trübten min berza ne ist
erbauen . Daz öpber bringo ih dir
uuanda iz cbit. Sacrificivm deo
SPIRITVS CONTRIBVLATVS .
Neque in altum elati sunt oculi
mei . Nob miniu öugen . ne sint bö
irbauen. Ib ne beuuäno mib ni6ht
mör danne ih kemuge 0 •
Neque ingressus sum in magnis .
neque in mirabilibus superme. Nob
ib ne gieng in micbelen dingen-,
unde uuünderlicben . diu föne nair
uuärin ze sägenne . Daz cbit . ib ne
gereta ne^beines liümcndes^) . So
symon inagus t6ta . der spiritum
sancluni inpbaben uuolla . sib ze
tuömmenne^) in signis et prodigiis .
Si non bumililer senliebam . sed
exaltaui animam meam . quem ad
modum qui ablactalus est a lade
super matrem suam . sie retributio
in animam meam. V'be ib mib
kuoliicbota . unde also dicmuote no
uuas . so daz intuueni(a chint . daz
nob an dN.ro muöter armen ist . so
si sölib min Ion.
Speret israbel in domino . ex hoc
nunc et usque in sajculum . Der
Got keseben uuelle . dergedinge an
in binnAn unz bina ze dero euuig-
beite . So er dära cburaet . so bä-
het er daz er uuoita an seibemo
dinge . nals in gedingi . Daz cbit in
re . nals in spe .
PSALMUS CXXXI.
CANTICVM GRADVVM.
MeMENTO DOM [NE DAVID ET OMMS
MANsvETVDiiMs Eivs . Erbügc trüb-
ten dauidis . unde allero sinero
mämmendi . Dauid skeinda sina
mammendi . an saule sinemo fiende .
do er in släben mahta . unde in doh
ne sluög. CiiRisTVS ist dauid . unde
an CHRISTO populus dei. Christvs
skeinda sina mammendi do er in
cruce sus peteta. Pater ignosce
ILLIS . NON ENIM SCIVNT QVID FACIVNT .
***) Sö lerta er ouh tuön populura
dei . do er cbad . Orate pro i.nimi-
CIS VESTRIS . BE>fEFACITE BIS QVI ODE-
RV>T VOS.
^) gcmuge. Seh,
2) liumeDles. Seh.
luoraenne. Seh.
*) S. CCXLI. **) S. 497. ***) S. 498.
III. Band.
30
466
Sicut iurauit domino uotum uouit
deo iacob. Erhüge sin unde hilf
imo ze geuuerenne 0 • ^'''o er Göle
gesuuör . unde geäntheizota . Vues
kesuuör . unde uuaz keanlheizota
populusdei? Daz er si templum dei .
Si introiero in tabernaculum do-
mus raeae . si ascendero super lec-
lum slrati mei . si dedero somnum
oculis raeis . et palpebris dormila-
tionem . et requiera temporibus
meis . donec inueniam locum do-
mino tabernaculum deo iacob . In
die herebirga mines hüses ne gän
ih . in min bette ne stigo ih . släf
rainen oügon ne läzo ih . noh räuua
minen töuuuingen^) er ih stät ir-
färo . unde herebirga demo Gote
iacobis . Daz chit . nieht des mines
ne rüocho ih äne in . Ih ne uuile
nesheinero minero sächon menden .
ih ne muuze in seldön in minemo
herzen .
Ecce audiuimus eam . s. «eccle-
siam in eufrata inuenimus eam in
campis saltus . Domus dei daz ist
.ecclesia . eufrata chit speculum .
Imago skinet in speculo . Vuaz ist
prophetia . äne imago futurorura?
Vuir gehurton sia in speculo iu .
uuir eigen sia funden inwuuäldfel-
den. Gentes die föne ungeloubon
6r iruuäldöt uuären . di6 sint uuor-
den <ecclesia dei.
Intrauimus in tabernacula eius .
s. domini dei iacob . Nu I^irn uuir
in sin gezelt kegängen ^) . uuanda
uuir in sinero «ecclesia birin.
Adorauimus in loco ubi steterunt
pedes eius . Peteton uuir . dar sine
fuöze stuönden . An sinero eccle-
sia ist er State uuorden. Dar ge-
höret er unsih.
Exurge domine in requiem tuam .
tu et arca sanctificationis tuae . Nu
irstdnt truhten föne töde ze räuuon .
unde säment dir din «ecclesia . diä
du geheiligolost •*) .
*) Propter dauid seruum tuum .
ne auertas faciem christi tui . Duo
iz umbe dauid dinen scälch . ne
uuende föne uns dines keuuiöhten
anasiüne. Diu uox kät ad patrem
CHRISTI .
Iurauit dominus dauid ueritatem
et non poenitebit eum . ex fructu
uentris tui ponam super sedem
tuam . Vuanda dauidi suuör er daz
in ne riüuuet . sus chedendo . föne
dir gebörnen . sezzo ih an dinen
stuöl .
Si custodierunt filii tui testamen-
tum meum . et testimonia mea haec
quae docebo eos . et filii eorum .
') geuuerrene. Seh.
2) touuuugen. Seh.
3) kekangen. Seh.
'*) Dervers 9 fehlt, auch bei Schiller.
*) S. 499.
467
s. custodierint . sedebunl in aeter-
nuni super sedem luam . Vbe dine
süne unde dero süne behallent .
mina bieneimeda unde mine geübte
die ib sie lero . so sizzent sie ieraer
an dinemo sluöle . Die daz ne uuc-
rent die ne sint per üdein dauidis
chinl. Noh umbe diö . ne uuirt
dob ze leibo der äid .
Quoniam elegit dominus syon .
praeelegil eain in habitationem sibi .
Vuanda trübten eruu6leta sina »ec-
clesiam . er^föreuu6leta sia . ze äna-
sidele imo selbemo.
Ilaec requies mea in saiculum sa;-
culi . bic babitabo quoniam prse-
elegi eam . Süs kebiez er . Diz ist
ieraer min räuua . biör büo ib . uuan-
da ih mir sia fore cbös .
*) Viduam eius . s. .ecclesiaj be-
nedicens benedicam . et pauperes
eius saturabo panibus. l'ro uuite-
uuün segenon ih . iro dürftigen ge-
sätön ib prötes. Er ist selbo daz
pröt . daz er uuiteuuon unde uuären
dürftigon gibet. Vuelicbe sint die?
HvMILES CORDE .
Sacerdotes eius induam salutari .
et sancti eius exultabunt . Nu spri-
cbit pater. Sine sacerdotes uuüto
ib mit d6mo haltdre . also iz cbit.
QVOTQVÜT IN CHRISTO «APTIZATI
ESTIS . CHRSTVM INDVISTIS . Vude
sine heiligen die tr6uuent sib dero
uuäte.
Ihi suscitabo cornu dauid . Ddr
chiccho ih dia böi dauidis . dar ge-
skeino ih alliludinera ciiristi .
**) Paraui lucernam cbristo nieo.
Miiiemo g(!uuiehtcn bisbo ih älegäro
liehtfaz ingägene. Daz liöblfaz zei-
guta CHuiSTVs an iouanne baptista .
do er chad . Ille erat lvcerna ar-
DENS ET LVCENS .
Super ipsum autem florebit sanc-
liücatio mea. An imo skinet min
beilegunga . Die ib kebßiiigon . diö
geheilegon ^) ih an imo .
PSALMÜS cxxxii.
CANTICVM GRADVVM.
EccE QVAM BONVM et quam iocun-
dum habitare fratres in unum . Sib
dir uuiöo guöt unde uuieo uuunne-
sara ist . säment püen die 2) bruö-
dera . Daz ist dero ze chedenne .
die dir häbenl unum cor . et unam
animam .
Sicut unguenlum in capite . quod
descendit in barbam barbam aaron.
Sie sint also daz salb an demo aaro-
nis hoübete . daz aba d6mo boubete
nider ran an sinen hart. Christvs
*) keheiligon. Seh.
I 2) dir. Seh.
*) S. GGXLII. **) S. 500.
30
46S
ist sacerdos . also aaron uuas unde
hoiibel sinero recclesiai . Ab imo
ran spirilus sanctus in apostolos .
die sin hart sint . uuanda sie göme-
licho an imo uuären . unde nehein
leid ne forhton umbe in ze lidenne.
Quod descendit in oram uesti-
raenli eins. Daz ouh ran an sina
uuät. Daz ist sin <ecclesia . diu ist
sin uuJlt . uuanda er in iro ist .
Sicut ros hermon . qui descendit
in montem sjon . Erraon chit lu-
men exaltatum . Daz ist christvs.
Föne imo cbiimet ros . i. gratia . Also
gratia dei . diu an die filios tccciesiaj
chümet . also sint die geminnen bruö-
dera.
Quoniam ibi niandauit dominus
benedictionem . Vuanda dar die
sint . dar gebOt er uuesen benedic-
tionem .
Et uitara usque in sajcnlum . Vnde
ßuuigen lib 0.
PSALMUS CXXXIII.
CANTICVM GRADVVM.
EcCE NVNC BENEDICETE DEVM OMNES
SERVi DOMINI. Qui statis in domo
domini . in atriis donius dei nostri .
Nu löbont triihtenen alle sine scäl-
cha . Ir in sinemo hüs slänt . *) in
dien houen sines hüses. J^cclesia
ist daz hüs . latitudo caritatis ist der
hüf . Nu löbont in in dirro arbeit-
säraün 2) uuerlle . daz ir in äiie ar-
beite lobön muözint in enero uuerlte .
In noctibus extollite manus ue-
slras in sancta . et benedicite domi-
no . Nähtes . daz chit in aduersis .
heuent iüuuere hende ze heiligi .
unde löbont in . also iob täte.
Benedicat te dominus ex syon .
qui fecit coelum et terram . Got der
hirael unde erda teta . der segenoe
dih sinen liüt. Explicit de . xv.
PSALMIS GRADVVM .
PSALMUS CXXXIV.
ALLELVIA^).
LaVDATE NOMEN DOMINI . Löbont
des herren nämen.
Laudate serui dominum . Löbont
ir scälcha iüuueren herren . Ir bint
imo is scüldig.
Qui statis in domo domini in atriis
doraus dei nostri . l'r stauten in si-
nemo hüs unde in sinen frithöuen 3) .
') Schiller schliesst das letzte teulsch
an das vorangegangene an und lässt das
lalein nachfolgen.
2) arbeilsarain. Seh.
^} Tg. « Hoc canlicum commune est
Omnibus sanclis in regno caelorum post
XV. gradus transcendos».
■') fridhouen. Seh.
0 S. 501.
469
ir sülent in löbön . uuanda ir ör uud-
rent ligende . unde nü bint üf^ir?
rihle .
Laudate dominum quoniam bonus
dominus . Lobont in uuanda er guöt
ist . unde liuo nebein guöt kelih ne
ist.
Psallite nomini eins quoniam
suauis est. Sälmosängont irao .
uuanda er suöze ist . Er ist panis
angelorum . so ist er ouh hominum .
also iz chit . Panem angelobvm man-
DvCAViT HOMO . Pauis angelorum
uuas uerbum in principio . panis ho-
minum uuard . uerbum caro fac-
tum 0 • Vuanda 2} sie beide sin le-
bent . pcdiü ist er beidero bröt .
unde beiden suöze ^) . kesah sie Got.
die rehto gechöront . uuieo suöze
er ist.
Quoniam iacob elegits ibi dominus
israbel in possessionem sibi . Vuan-
da trübten eruuelela iacob . unde
ierusalem irao selbemo zebesiz-
zenne . Andere gentes pefälch er
angelis . israhelem nam er in sin
selbes inphlibt .
*) Quoniam ego cognoui quia
raagnus est dominus . et deus noster
pra) Omnibus diis . Vuanda ib häbo
becbennet . daz er mähliff börro ist .
unde Got förc allen Goten. Andere
Gula ne siiit . üne die er so nämot
per gratiam . die ne mügen niebt in-
eben imfi sin.
Omnia qua^curaque uoluit domi-
nus fecit in cailo et in terra . in mari
et in omniLus abjssis . Vnser trüb-
ten teta alliu diu er uuolta in^lii-
mele unde in^erdo . unde in allen
uuäzeren '9 • Ane not.
**) Suscitans nubes ab extremis
teriiB . Diu uuolcben reccbende
föne, ende dero erdo . So iz hei-
ter ist . unde man iro minnest uuü-
net . so stigent siü alles kähes üf .
Fulgura in pluuiam fecit. Den
blig pccheret er in regen . Also
ofto gesciehet . daz plig före giit .
unde regen näh kät .
Qui educit uentos de thesauris
suis . Der den uuint üz fuöret föne
sinemo triseuue . uuir ne uuizen
uuelichemo . noh uuünnäu.
Qui percussit primogenita egjpti .
ab bomine usque ad pecus. Der
in egypto sluög diu erist pörnen .
änafähendo ze denio menniscen .
unde so gändo ünz ze denio fehe .
Inmisit signa et prodigia in me-
dio lui egjpte 5) . in pharaonem et
in Omnibus seruis eius. Er früme-
') faclum est. Seh.
2) Uiian. Seh.
3) suozze. Seh.
^) uuazzcren. Seh.
5) Epypli. Seh.
*) S. 502.
') S. CGXLUl.
4*10
ta dära in dina niitli zeichen unde
uuiinder egypte . an den chüning .
linde an alle sine man .
Qui percussit gentes mültas . et
occidit reges fortes . Seon regem
amorreorum . et og regem Lasan .
et omnia regua chanaan . Der oüh
after des täna färenten sinen Hüten
nianige diete sluög. Vnde iro chu-
ninga sluög . also er teta änderhalb
iordanis . alliü diu riche chanaan .
Et dedit terram eorum heredita-
tem isiahel seruo suo . Vnde er gab
iro lant so er iz irriimda . siiiemo
scalche israhel .
Domine nomen tuum in s;eculo.
*) Trübten . din nämo uuerel iemer .
Domine memoriale tuum in gene-
ralione et generatione . Din gehi'ige-
da uueret iu^chünne unde inwchün-
ne. Vuanda nü gehügest du fideles
ze geuuünnenne unde noh uuanne
gehügest du coronam ze gebeune .
Quia iudicabit dominus plebem
suam. Vuanda trübten erteilet über
sinen liüt . uueliche er süle illumi-
nare . aide ciBcare. Also er chad.
In IVDICIVM VENI IN HVNC MVNDVM . VT
QVI NON VIDENT VIDEANT . ET QVI VI-
DENT CECI FIANT .
Et in seruis suis aduocabilur.
Vnde in sinen scalchin uuirt er ge-
läd6t. Vuanda genuöge compuncli
iro danches chöment . unde bitenl
dero toüß . unde betönt in .
Idola gentium . argentura et au-
rum . opera manuum hominam . Os
habentet non loquenlur. oculos ha-
bent et non uidebunt. Aures ha-
bent et non andient . neque enim
est Spiritus in ore ipsorum . Got ist
der diz allez iü teta . unde noh tuöt,
Vuaz sint aber idola gentium? Vuaz
sint iro Gota? Gold unde silber
menniscon hänluuerch. Sie habent
munt . unde ne sprechent . habent
oügen unde ne gesehent . habent
ören unde ne gehörent . noh ätem
ne ist in iro münde .
Similes illis fiant qui faciunl ea .
et omnis qui conndunt in eis . Ke-
lih uuerdenwin . die siü uuurchent .
unde alle die sih ze in fersehent.
Daz sint die . die nicht ne häbenl
oculos fidei ^ . noh aures audiendi .
Domus israhel benedic 2) domino .
Ir unären israhelite lobont in .
Domus aaron benedtc^) domino.
Ir praeposili lobont in .
Domvs leui benedic 2) domino.
Ir ministri lobont in . Qvi timetis .
DOMiNvM benedicite DOMINO . Ir dir
Got furhtent . chedent ällesament
süs .
Benedictvs dominus ex syon . qui
habitat in ierusalem . Kelöböt si
*) vidcndi. Seh.
I 2) beiiedirilp. Seh.
') S. 503.
■^
471
föne syon der dir buel in ierusalera .
I)i6 sinero cbiimfle bltent . *) unde
dcira ingägene uudrtönt . diö löbönt
in ex syon . daz cbil föne uuärto.
PSALMLS CXXXV.
ALLELVIA . POST CANTICA GRADVVM ').
CoNFITEMlNl DOMINO QVONIAM BONVS .
Id est conßlendo laudatc- dominuto
quoniani bonus . lebendo lobönt
Gol des . daz er guöt ist .
Quoniani in a;ternum raisericor-
dia eins . Vuanda sin genäda ist dne
ende .
Confitemini deo deorum. lehent
is (lote dero Gölo. Also die sint .
föne dien gescriben ist. Ego dixi
DU ESTIS.
ConGtemini domino dorainorum .
[ebent is demo herren dero hßrron .
Oer alle harren babet ketän.
Qui facit mirabilia magna solus.
Der micbeliü uuünder eino luöt .
Qui fecil coelos in inteliectu i. in
sapientia . Der diö bimela teta in
sinero uuisbcite.
Qui firniauit lerrani super aquas .
Der dia erda gefestenöta 6be uuäz-
zere . Da si bär ist . dar ist si öbe-
röra demo uuäzzere .
Qui fecit luminaria magna. Der
diu micbelcn li(^btfaz teta .
Solem in polestatem diei. Di6
sunnun r'es tages ze uuältenne.
Lutiam et Stellas in potestatera
noctis . Den mänen unde diö Ster-
nen . dero nabt ze uuältenne . **)
Daz sint diu er durb sib t6ta . Diu ^)
bära nab cböment . diu t6la er per
angelos et per bomines.
Qui percussit egyptum cum pri-
niogenitis eonim . Der egyptum
sluög . mit sinen eristpornön .
Qui eduxit israbel de medio eo-
rum. Der israbelem fuörla üzer
in mitten . Also er tägelicbes löset
die guoten föne diön übelen.
In manu potenti et bracbio excel-
so. Mit uuältentero bende . unde
mit bö erbäuenemo arme .
Qui diuisil mare rubrum in diui-
siones . Der den roten mere under
skied. Also er oub diö toufi skei-
det . öinön ze libe . anderen ze töde .
Et eduxit israbel per medium
eins. ***) Viide isrAbelen dar düre
leitta. So 6r oub nü leitet sinen
liüt . per lauacrum regenerationis .
Et percussit pbaraonem et uirtu-
tera eins in raare rubrum . Vnde ir-
starbta da pbaraonem unde sina
cbraft . daz cbit sin bere . Also nu
diu toufi aba nimet die sunda.
') Schilter hal die drei worlo einge-
sclialtet.
2) Din (diu). Seil.
0 S. 504.
0 S. GGXLIV. ***) S. 505.
4«!^
Qui traduxit populum suum in
deserto . Der sinen liut leita durh
daz einote . Also er uosih nu leitet
in dirro ünbirigün uuerli«r, . unde
uns hilfet ze^geniste .
Qui percussit reges magnos . et
occidit reges fortes. Seon regem
araorreorum . et og regem basan .
Der die geuuältigen unde die mäh-
tigen chüniuga sluög . so seön uuas
unde og . mit dien unsere ächüste
bezeicbenit sint . die Got slät.
Et dedit terram eorum heredita-
tera israbel seruo suo . Vnde gab er
iro lant abraharais slahlo . Vuanda
die diabolus pesäz die gab er cmii-
STO . der ist semen abrabae.
Quia in buniilitate noslra memor
fuit deus . et redemit nos ab inimi-
cis nostris . Daz tela er . uuanda
er erbiigeta 0 unser in unserro die-
muoli . undeerlöslaiinsib . mitsines
sunes pluöte .
Qui dat escam omni carni . id est
omni bominum generi . Der allen
mcnuiscon ezen gibet. Vuelez ist
daz? Föne demo christvs cbad.
Card mka veka est esca.
Confitemini deo^) cseli . Lobönt
Got des bimeies .
ConGtemini domino dominorum .
quoniam in aeternum misericordia
eius . Löbönt herren dero herron
uuanda sin genäda ist euuig.
PSALMÜS CXXXVI.
PSALMVS DAVID ET lEREMIiE.
SvPER FLVMiNA babylonis illic sedi-
mus et fleuimus . cum recordaremur
syon. Obe babylonis äbön säzen
uuir unde uueinoton . so uuir syon
irhugeton . Vuir uueinoton in eilen-
de . so uuir des heimuodis irbüge-
ton . *) Syon ist daz beimote . ge-
sab in Göt den dära länget . unde
er in dirro babylonia bediü uueinöt.
Vuaz sint flumina babylonis? A'^ne
die ferrinnenten mendi dirro uuerlte .
in die sih die ne uuellen soüfen .
die in syon gedingent stata mendi ze
geuuinnenne . Sie uuellen öbe in
sin . nieo ^) sie dära in uuättendo .
ze täle gefuoret ne uuerden .
In salicibus in medio eius suspen-
dimus Organa nostra. Vffen die fe-
leuua die in iro miltero stant . bäng-
lön uuir unsere Organa . Dar bän-
gent sie . unde suigent . uuanda iro
unbirige bäbet sie gesueiget . Ki-
lege'*^) menniscen unde frecbe die
ünbin'ge boüma sint . unde in übel
') erhugeda. Seh.
2) Domino. Seh.
^) äiniiieo. Seh.
4) Eilige. Seh.
*) S. 506.
473
cbörent daz man in guöles saget . an
diön süln uuir üfsezzen die Organa
deio sciiplurarura .
Quo,niam ibi interrogauerunt nos .
qui capliuos dnxoriint nos ucrba
eanlicorum . Et qui abdnxerunt nos
ymnuni cantate nobis de canticis
syon . Vuanda dar frägeton ^) un-
sih . diö ünsib keöllendot häbetou .
uuiöo diu uuort cheden dero cänti-
con . Singent uns chedent sie . iü-
uueriü lied beimenan singent uns
in iüuuera uuis . Demones die unsih
feispuönen -) ze dien sundon . unde
unsib ddr äna geellendoton . die
spreebent uns daz zuo . uzer übelen
nienniscon iro liden . Dien antuuür-
ten uuir .
Quomodo cantabimus canticum
domini in terra aliena? Vuieo mü-
gen uuir singen in fremedo lande
unseres trubtenes sang? diu föne
inio cbdmen ? Yns ist freisa ze sin-
genne . unde iüb ad blaspbeniiani
ze gegruozzenne . Vuider dien suln
uuir ünsib einön . daz uuir in gelib
ne sin ^) mit disen uuorten .
Si oblitus fuero tui ierusalem .
obliuiscatur me dextera mea . *) Vbe
ib din ergezc ierusalem . so ergeze
min . min zeseuua. Vbe ih umbe
solcbe ergezen uuelle ierusalem . so
gesuicb^ mir min dextera . daz ist
ajterna uita . also oub sinislra ist
prKsens uila . Vbe ib sölchön uuelle
lieben so die sint . so muöze ib bä-
ben sinislram füre dexteram . Vuan-
da so geskiebet in all6n . die sih ^)
ferlröstent ierusalem . unde die tem-
poralia minnont füre fcterna. Pediu
sint diz före^sügA . nais fluöcba ^) .
Adbereat lingua mea faucibus
raeis nisi tui meminero. Stura
uuerde ib . übe ib din ne gehüge
ierusalem ^) .
Si non proposuero ierusalem . in
prineipio iocunditatis mea;. Vnde
übe ib ne sezze ierusalem ze förde-
rost rainero uuünno . Dar ist diu
förderosta uui'inna . dar man Götes
selbes kebriicben muöz. Föne diu
spricbet er ze Güte uuider allen
fienden dero bürg ") .
Memento domine filioriim edom .
id est esau in die ierusalem . Irbüge
Got in iudicio des übtAris cbindo .
Irrib dih an dien in die iudicii . die
cbristianis fient sinl . also esau sine-
1) fragedon. Seh.
2) ferspuoen. Seh.
3) sint. Seh.
^) sie. Seh.
5) furo setcrna. Pcdiu sint tiz —
B. b. 1. Mit diesen vvorten bciiijint das
erste basier blalt.
6) Stiim uucrdc ih. libc ih tili nc gehüge
liierusalcm. B. b. 1.
7) Unde übe ih ne sezze hierusalcm. zc-
fördcrost niinero uuünno. Tär ist tiu foi-
derosla nuünna. dar man gutes selbes ke-
brüchenmiiüz. Föne diu spriehct er ze gute
uuider allen fienden dero bürg. B. b. 1.
*) S. 507.
474
mo bruöder uuas « Daz ist ouh pro-
phetia . nals maledictio ^) .
*) Qui dicunt exinanite exinanite
usque s. perueniamus ad fundamen-
turn in ea . Die föne döro cecclesia
chedent. daz man föne dero cisterna
chit . erskephent sia . unz an den
bödem . Iro bodera . unde iro fun-
damentum ist christvs . den iro nie-
man genömen ne mag . Daz uuol-
ton sie tuön . do sie martyres irsluö-
gen 2) .
Filia babylonis misera . id est
caro . uel carnales . beatus qui re-
quiret^) tibi retributionem tuam
quam relribuisli nobis. Vuenega
töhter babylonis . kesäh in Got . der
dir lönot näb derao löne . so du uns
lönolöst. Vbe ünsib caro aide car-
nales scundent ze ächusten . die uuir
uuolton cheren ad uirtutes . **j unde
uuider uns sint . uuider diön suln
uuir uuesen . uuachendo unde fa-
stendo . unz uuir sie über uuindön .
also sie unsib über uuinden uuol-
ton 4).
Bealus qui tenebit et allidetparuu-
los tuos ad petram . Säligo der di-
niu cbint nimet unde siü cbenistet
an den stein. Babylonis chint sint
keluste . unz sie niüuue sint . die
suln uuir in christo ferchenisten er
sie älteren uuerden 5) .
PSALMÜS CXXXVII.
PSALMVS IPSI DAVID.
CoNFITEBOR TIBI DOMINE IN TOTO
CORDE MEo . Ih iibo dir trübten cbit
.ecclesia in allemo minemo herzen.
Lob tuön ih dir manu forti ^) .
Quooiam audisti uerba oris mei .
Vuanda du gehörtost diu uuort mi-
nes mundes. Du gebörtost in de-
^) Erhüge göt in iadicio. des ähtaris
chi'ndo. Irrih tih an dien in die iudicii.
die christlanis fient sint. also esau sinemo
brüoder uuäs. Taz ist öuh prophetia. näls
maledictio. B. b. 1. Hinter „Irrih" scheint
noch ein oder der andere buchstabe erlo-
schen zu sein.
2) Tie föne dero aecclesia chedent. täz
man föne dero cisterna chit. erskepfcnt
sia. ünz an den bödem. I'ro bödem. ünde
iro fundamentum ist Christus, ten iro niö-
man ge--nemen ne mag. Taz uuolton sie
tüon. dö sie martyres irsluogen.
3) retribuet. B. b. 1.
^) Uuenega töhter babilonis. ke sah in
göt ter dir lönot nah temo löne. so du uns
lönotöst. ü'be ünsih caro aide carnales
sciindent zc ächusten. tie uuir uuolton
cheren ad uirtutes. ünde uuider uns sint.
uuider dien siiln uuir uuesen uuachendo ünde
fästendo. ünz uuir sie über uuinden. also
sie ünsih über uuinden uuolton. B. b. 1.
^) Säligo der diniu chint nimet ünde siu
chnistet an den stein. Babilonis chint sint
kelüste ünz sie niuue sint. tie süln uuir
in christo fer-chnisten. er sie älteren
uuerden. B. b. 1.
^) Ih iiho dir trübten chit jecclesia inälle-
mo minemo herzen. Lob tüon ih tir manu
forti. B. b. 1.
*) CCXLV. **) S. 508.
4:7&
nio gebiUe prophelarum . unde iu-
slorum . die dlnero incarnalionis pä-
ten ').
In conspeclu angellorum psallam
tibi . Foro angelis singo ih dir . in
liehet min sang 2) .
Adorabo ad leinplum sanctum
tuum . Ih p6ton ze dinemo heili-
gun hüs . in d6mo ih dih uuelz in
incarnatione tua iiuöiz ih dih. Aide
in angelis tuis . förc dien ih singo ^) .
Super misericordia lua et ueritate
lua . Föne dinero gcnado an d6ro
du ünsih loslöst . unde dinero uuar-
heite . an dero du gelöislost daz du
gehieze •*) .
Quoniam inagniücasti super orane
noraen sanctum tuum . Vuauda du
gemichellichot habest dinen näraen .
über al daz dir geuuältliches ist in
angelis et hominibus^).
In quacuraque die inuocauero te .
iielocüer exaudi me . So uueles
täges ih dih Ana häree an demo ge-
höre mih spuötigo . uuanda ih tem-
poralia ne bito . nube aeterna ^) .
Mulliplicabis in anima mea uirtu-
tem . Manoga tugend kehüfost du
in minero solo . So ih nöteg uuir-
do . so slerchest du mih ^) .
*) Conüteantur tibi domine om-
nes reges terrae . quia audierunt ora-
nia uerba oris tui . Alle uu6rlt chü-
ninga iöhen dir trübten . unde dän-
choen dir . uuanda die siö geeiscöt
häbent alliu diu uuort dines mun-
des . diu före 6chert iudei geßisco-
tön 8) .
Et cantent in uiis doraini . quoni-
am magna est gloria domini. Vnde
daz singgn sie in mines trübtenis
uu6gen . daz sin guöllichi michel ist.
Vbe sie diemuöte sint . so singent
sie an sinen uuegen ') .
Quoniam excelsus dominus et hu-
mih'a respicit . et alta cognoscit . a
1) Uuaiida du gehörtest ti'u uuört mines
mündes. Tii gehortost mih in demo gebcte
proplietarum. unde iustorum. die dinero
incar • B. b. 1.
2) Fehlt auf dem basler blatte. Die ge-
dankenstriche , deren wir uns bedienen,
deuten immer auf lücken.
3) in demo ih tihuueiz. inincarna —
— tih. Aide in angelis tuis forc dien ih
singo. B. b. 1.
^) Föne dinero gnädo an dero du ünsih
löstost, linde dinero uuärheite. an dero du
geleistöst taz tu gehieze. B. b. 1.
•>) Uuanda dii ge^michellichöt habest ti-
nen namen. über äl daz tir geuuähtlichcs
ist in angelis et hominibus. B. b. 1.
^) Souueles tages ihtih änahäree. ande-
mo gehöre mih spüotigo. uuanda ih tem-
poralia ne bito. nübe retcrna. B. b. 1.
') Mäniga tüged kehüfost tu in minero
selo. So ih nöteg uui'rdo. so sterchest tu
mih. B. b. 1.
8) Aile uuerlt chüninga iehcn dir trüii-
ten. unde dänchoen dir. uuanda sie ge-
eiscöt häbent älliu diu uuört tines mündes.
tiu före echcrt iuda;i ge-eiscoton. B. b. 1.
9) Vnde däz singen sie in mines trühte-
nes uuegen. daz sin guöllichi michel ist.
U'be sie dicmüote sint. so singent sie an
sinen uuegen. B. b. 1.
') S. 509.
4V6
longe 0 . Vuanda Got ist selbo höh .
unde ze nideren siehet er . hohiü
bechennet er ferrenan . Dero die-
muöli tuöt er uuära die übermuöti
fersiehet er -) .
Si ambulauero in medio tribula-
tionis uiuificabis me . id est letifica-
bis me . Vbe ih cän in mitten ar-
beiten . daz chit übe ih pechenno .
daz ih hier bin in conualle lacrima-
rum . unde in peregrinalione so ge-
freuuist du mih . nah disemo libe ^) .
Et super iram inimicorum meo-
rum exlendisti manum tuam . et sa-
luum rae fecit dextera tua. V'ber
daz zorn minero fiendo rähtost du
dina hänt . du sceiiidöst . in daz din
antsäzigöra zörn . unde gehielt mih
din zeseuua . daz ist ffiterna uita^^) .
Domine retribues propterme . do-
mine misericordia tua in sa3culum .
et opera manuum tuarum ne despi-
cias . Du trübten lönost füre mih .
minen fienden . aide du giltest tri-
bulum füre mih . du gibest den stä-
terem. Truhten din gendda ist
euuig . unde din uuerg ne fers^hest
du. Sih an din uuerg . nals an daz
min ^) .
PSALMUS cxxxvin.
SECVNDVM AVGVSTINVM . CHRISTVS AD
PATREM DE SE IPSO LOQVITVR.
DoMINE PROBASTI ME et COgUOuisli
me. Herro min . du besuöhtost
mih in passione . *) unde bechan-
döst mih . **) Daz chit . täte daz
mih andere bechennent.
Tu cognouisti sessionem meam
et resurrectionem meam . Du be-
chändost min nidersizzen in^töde .
unde min üf^slän . nah töde . Avt
EX PERSONA SVI CORPORIS LOQVITVR .
Du bechändöst mina nideri in pceni-
tenliam . dö ih in eilende uuas . unde
mina üf'irrihteda do ih chäm . unde
äblaz keuuän .
Intellexisti cogitaliones meas de
longinquo. Du bechändöst mine
gedäncha ferrendn . do ih idolorum
culturam begonda leidezin.
Semitam meam et limitem meum
1) alonge cognoscit. B.l). 1.
2) Uiianda göt ist selbo höh . linde zcni-
deren siliet er. höhiu bechennet er ferrenan,
Tero diemuöti tuot er uuära. dia über-
muöti fersihet er. B. b. 1.
"') U'be ih cän in mitten arbeiten, daz
chit übe ih pechenno daz ih hier bin. incon-
ualle lacramarum. unde in peregrinalione.
so gefreuuist tu mih näh tisemo libe.B.b. 1.
*) U'ber däz zorn minero fiendo rähtosj.
tu dina hänt. tu skcindost in daz tin äntsa-
zigora zörn. unde gehielt mih tin zeseuua.
daz ist .-cterna uita. B. b. 1.
^) Tu trüliten lonost füre mih minen fien-
den. aide du giltest tributum füre mih. du
gibest ten statcrem. trühten din gnäda ist
euuig. unde din uuergh ne fersehest tu.
Sih . B.b. 1.
*) CGXLV. S. 510.
0 S. CCXLVI.
4W
iouesligasti . Mina leidün stiga an
ih fore dinemo geiste . des diu uuerlt
dero ili kieng föne dir . unde daz
fol ist? Also iz chit. Spiritvs do-
ende daz mortalilas ist . ze dero ib
MIM IIEPLEVIT ORBIiM TERRARVM .
fülle c{iam . daz irspöhotost du . iz
*) Et qK) a facie tua fugiam. Vnde
ne uuas ferborgen füre dir.
uuära flieho ih före dir? Vuara mag
Et omnes uias naeas praeuidisli.
ih indrinnen dinero abolgi?
Vnde alle mina uuega in dien ih ir-
Si asf endcro in coelum tu illic es .
röta fore uuissost du . Du bangtost
Heue ih mih höho . dAr drücchest
mir sie ze gAnne . übe ih hina ne
du mih uuidere .
mahti . daz ib iruuünde . ze dir.
Si in infernum descendero ades?
Ouoniam non est dolvs . in lingua
Pirgo ih mih .'daz ih minero sundon
mea. Vuanda nu ne ist trügebeil in
iehen ne uuile . du geiihtest mih iro .
minen uuorten .
Si reeipiam pennas meas in direc-
Ecce domine tu cognouisti omnia
tum . et babitabo in oxlrema raaris.
nouissima et antiqua. Du uueist
id est saeculi . Vbe ih mine feltacba
miniu iüngeslen ding . dö ih lödig
daz chit amorem dei et proximi . ze
uuard . unde diu alten ding . do ih
mir nirao in gerihti . unde ih püuuo .
sundon gesluönt .
daz chit rämen mit kedingi ze-ende
Tu Onxisti rae et posuisti super
dirro uuerlte . si dies iudicii ist .
me manum tuam . Du scüfTotost
uuanda dar ist ende disses uuerlt-
mih do ih sundota ze arbeilen . in
meres . ze dero uuis indrinno ih di-
dien ih fore ne uuas . unde legetost
nero abolgi.
mih äna dina hant . uuanda dö druh-
Et enim illuc manus tua deducet
tost du mih .
nie et tenebit me dextera tua . Dära
Mirificata est scientia tua ex me.
ze demo ende bringet mih din hant .
Föne minen sculden ist mir uuüq-
unde din zeseuua habet mih . daz
derlih ^) unde ünsemfte uuorden din
ih in den m6re ne stürze . er ih in
becbenneda.
über fliege .
Inualuit . non potero ad illam .
Et DIXI . FORTASSE TE>EBR.E COX-
Si ist mir ze slärch . ih ne mag iro
cvLCABVJiT ME . Vudc chad ih förh-
züo . aber du mäht mih iro genä-
tendo . ödeuuAno finsterina tretlönt
hen 2) .
mih . unde irrent mih . Vuaz sint die
Quo ibo a spiritu tuo . Vuära mag
finstri.anediserlib?
*) uuunderllch. Seh.
2) üeber dem «n» ein punkt. Schil-
ter liest «gehaben».
*) S. 511.
1 i
478
Et nox illuminatio in deliciis meis .
Vnde bediü ist min naht . daz chit .
min lib lieht uuorden . an minero
lüssami ') daz ist christvs .■» Er chäm
in disa naht . daz er sie irliehti .
Quia tenebrge non tenebrabuntur
a te . Vuanda föne dir christo ne
finstrent die finstri . nube föne de-
mo . der sina sunda birget . unde iro
ne uehet 2) . Der zuifaltöt die finstri .
Et nox tanquam dies illuminabi-
tur. Vnde rehtemo man uuirt diu
naht samo liebte so der tag . daz
chit aduersitas ne täröt irao nieht
mer . danne prosperitas.
Sicut lenebrae eins ita et lumen
eins . Imo ganl prospera unde ad-
uersa gelicho .
Quia tu possedisli renes meos do-
mine . *) Vuanda du habest pesez-
zen mine läncha . du ne hengest mir
ünchiüsce gelüste .
Suscepisti me ex utero matris
meae . Du habest mih kenömen uzer
minero muoter uuombo. Daz ih
diu zäliga babylonia . dero chint ie-
rusalem caelestem ne rainnont.
Confitebor tibi domine quoniam
terribiliter rairificalus es . Ih iieho
dir tröhten daz du egebäro uns
uuunderlih uuorden bist.
Mira opera tua deus . et anima
mea cognoscet nimis . Daz ist föne
diu uuanda diniu uuerch uuunder-
lih sint Göt . unde siu nu min sola
harto uuöla bechennet . so iijaieo ih
in fore nieht ziu ne mahti .
Non est absconditum es meum .
s. 3) a le . quod fecisli in abscondi-
to . Dir ist ünferbörgen min stär-
chi . die du mir täte tougeno . föne
dero chad pavlvs . Non solvm av-
TKM . SED ET GLORIAMTR IN TRIBVLA-
TIONIBVS.
Et substantia mea in inferioribus
terrae . id est in carne . Vnde ist min
sela in dero toufi des lichamen . doh
iro diu starchi gegeben si .
Item ex persona capitis . inper-
fectum meum uiderunt oculi tui.
Minen ündürnohten petrvm gesä-
hen diniu oügen . **) Er gehiez
daz erwgelßisten ne raahta . doh ke-
säh in Göt . also iz chit . Et respexit
DOMINVS PETRVM .
Et in libro tuo omnes scribentur.
Vnde an dinemo buöche uuerdent
sie alle gescriben . perfecti unde in-
perfecti .
Per diem errabunt . An cbristo
misseneraent sie . uuanda sie in ec-
cheit hominem uuänent uuesen .
unde ferläzent in in passione .
Et nemo in eis . Vnde iro ne^hein
') lusami. Seh.
2) Das « u » ist deutlich, nicht bloss
zweifelhaft, wie in andern fällen. Schil-
ler liest «jiehet».
3) Fehlt bei Schilter.
*) S. 512. **) S. CCXLVII.
479
ne folle habet sih ze imo . Noh der
dar ') chad. Twm vsqvk ad mortem .
Mihi autem ualde honoriGcati
sunt amici lui deus . Aber dine
friiint uuördene näh minero pas-
sione sint sie mir filo örhäfte .
*) Valde confortati sunt principa-
tus eorum . Iro apostolatus ist
harto gefestenöt .
Et numerabo eos . et super hare-
nam multiplicabuntur . Vnde zello
ih si6 unde ist iro raer . danne m6-
regriezes . So mänig uuirdet dero
nah minero passione . dero fore ne:;
hein ne uuas.
Exurrexi et adhuc tecum sura .
Ih pin irstanden näh töde . unde
noh pin ') ih fäter . saraent dir . Noh
ne bin ih in chunt . nube eccherl
dir.
Si occideris (i. obcaecaueris) deus
peccatores . uiri sanguinum (i. qui
odistis fratres) declinate a me.
CoNSTRvcTio . Si occideris deus pec-
catores . accipient in uanitate ciuita-
les suas . Quia dices in cogitatione .
Vuiri sanguinum declinate a me .
quia dices in cogitatione (s. iusto-
rum) . accipient (i. decipient) in
uanitate ciuitates suas (i. sequaces
suos) . Vbe du Got slähest daz chit
plendest die sündigen . so besui-
chent sie iro folgeärra in üppigheite .
uuanda du chist slillo in dero guö-
ton gedänche skeident iüh mänslek-
ken fofte mir . Got l6ret . daz sih
kuöte scelden^) föne übelen in iro
uuerchcn . unde sie doh keminne
sin. Föne diu ist dero irslägenon .
ih möino dero irbianton löra uani-
tas . Vueliu ist diu lera? Ane daz
sie iro geliehen lörent . die iro bürge
sint . hazen die rehten . Ziu tuönt
sie daz? Vuanda in iro guöti . ubeli
gedünchet . Vuele sint uiri sangui-
num? ane die. qui oderunt fratres
suos.
Nonne eos qui oderant te domine
odio habui? et super inimicos tuos
tabescebam? Ziu sceident siö sih
föne mir . samo sih übel si? Ne
hazeta ih die dih hazent trohten?
unde ne sereuueta ih umbe dine
6enda . uuanda mir iro unreht ando
uuas füre dih ^) ?
Perfecto odio oderam illos. In^
durnohtemo häze häzeta ih siö .
**) Daz chit ih häzeta siö rehto .
uuanda ih iro übeli häzeta nals sie
selben .
Iniraici facti sunt mihi . Sie sint
mir Gent . uuanda ih iro unreht hä-
zeta.
Proba me deus . et scito cor me-
>) Fehlt bei Schilter.
2) bin. Seh.
S) skeiden.
Seh.
4) rg. Nota. Odienda peceata non
homines.
*) S. 513. **) S. 514.
480
um . Pesuoche du mih Got . übe ih
scisma aide heresim bringen . aide
dazkesculdet habe . daz sie sih scei-
seditionem machön.
den föne mir . unde uuizist 0 du
Acuerunt linguas suas sicut ser-
min herza . uuanda sie iz ttoizen ne
pentes. Sie häbent iro zurtga ge-
uuellen .
uuezzet also uuürme. l'ro uuort
Scrutare me et cognosce semilas
sint sarao freisig samo so uuürme .
meas et uide si uia iniquitatis in me
Venenum aspidura sub labiis eo-
est. Scrödo mih . unde bechenne
rum . Vnder iro lefsen ist ferborgen
mine sliga . unde sih übe in mir un-
daz zäligosla eitler .
reht fdd si .
Custodi me domine de manu pec-
Et deduc me in uia aeterna . Vnde
catoris . id est diaboli . ab homini-
rihte mih ze domo euuigen uuege
bus iniquis eripe me. *) Huöte
CHRISTO . an demo ne^hein ünreht
min trübten fore des 2) tiefeles bän-
ne ist .
den . löse mih föne unrehten nien-
niscon.
Qui cogitauerunt subplantare gres-
sus meos . Die mih uuellen bescren-
PSALMUS CXXXIX.
chen . die mih irren uuellen rehtero
IN FINEM IPSI DAVID.
ferte .
Absconderunt superbi laqueos
Eripe ME DOMINE AB HOMINE MALO .
mihi. V'bermuöte ribton mir stric-
id est diabolo. Löse mih truhlen
cha. Mih ilton heretici gefähen mit
chit diu .ecclesia . föne ubelmo men-
iro ünchüsten .
niscen. Daz ist der . föne demo
Et funes extenderunt in laqueum
sanctum euangelium chit . Inimicvs
pedibus meis . Vnde denitön sie seil
HOMO HOC FECIT.
minen fuözen ze stricche . daz chit .
A uiro iniusto erue me. Föne
sie stricton iro seil . daz mine fuöze
ünrehtemo man löse mih . daz ih
dar äna gehäftetin . Vuaz sint diu
föne imo geargeröt ne uuerde .
seil ane geflöhtene redai . ze irreden
Qui cogitauerunt iniustitias in
getane.
corde . tota die conslituebant bella.
luxta iter scandalum . id est ofifen-
Also die unrehle sint . die üniehtes
diculum posuerunt mihi. **)Piwde-
denchent in iro herzön . unde allen
mo uuege legeten sie daz ddr ih mih
den dag uuellen fehten . unde etelih
ana stieze . Vuanda ändere ne ge-
') uuizzist. Seh.
2) Fehlt bei Schilter.
*) S. 515. **) CCXLVIII.
=1
ig.
481 1
fAhent sie . Ane die aba rehlerao
Der niet ist diu hizza . die Gotes
fade uuenchenl.
scato mezöt . nie si unsih iiberuuün-
Dixi doraino . deiis mens es tu .
dene peccatori ne gcantuuürte^). j
In dien fräison chad ih ze mineruo
Cogitauerunt aduersum me ne
trubtene . min Got pist du. Daz ne
derelinquas me . ne forte exaltentur .
mügen aber sie nieht pöre bäldo
id est ne de me triumphenl . *) V'bele
cb^den . uuanda iro ubeimuöti scei-
rieten mih äna du ne ferlAzöst mih
det sie föne Gole 0-
nie sie des übcrmuöte ne uuerden (>).
Exaudi domine uocem deprecatio-
Caput circuitus eorum . id est Ca-
nis raea) . Chad ih ouh . kehöre
put eorum circuitus est. Diabolus
truhten mine digi^).
iro houbet . der ist ümbcgäng . der
Domine domine uiitus salutis
neberihtct sih niemer ze uuege '') .
meaj . Du trublen chad ih . pist
Labor labiorum ipsorum . id est
chraft minero hcili . du gibest mir
mendaciura operiet eos. Iro mun-
die chrefte dero heili^).
des arbeit scirmet si6 . Du scirmest
Oburabrasti super caput meum in
mih . sie scirmet iro lüg. Mit demo
die belli. In^uuige daz chit in
äntseidonl sie sih iro sündön . der
temptalione bescätetust du min hou-
ist ünsemftero ze findenne danne
bet . daz ih fore hizzo ne irlage also
diu uuArhcit ^).
die irligent . dero hizza du ne chüo-
Cadent super eos carbones ignis .
lestO.
Cluönte zauderen änafallont siö .
Ne tradas me domine a desiderio
uuanda sie gesehent die zünden . die
raeo peccatori . Fore niete ne ge-
fore chuöle uudn . Sie gesehent
best du mih truhten demo tiöfele .
daz in ernest uuirt . ze uuola täten ^j .
') min gut pist tu. Taz ncimiffcn aber
ünsih überuuündene peccatori nc ge-
sie n da i'ro übermuoti skeidet
äntuürte. B. b. 2.
sie föne 2,"ötc. H. b. 2, das mit diesen Wor-
<>J U'bele rieten mih äna du neferlazcst
ten beginnt und sehr verstümmelt ist.
mih. niü si d den. B. b, 2.
2) Ciiäd ili öuli. kchurc truhten mina
') höubet ter ist limbegäng. tcr no
digi. B. b. 2.
berihtct sih nie . B. b. 2.
j) Tu trüiiten cliad ih. pist chraft minero
*) skirmet sie. Tu skirmest mih.
hcili. — — — die chrcflc dero heili.
sie skirmet iro lüg. — — dont sie sih iro
B. b. 2.
sündön. der ist ümscmftero ze uuar-
'«) daz chit in temptatione bcsca-
hcit. B. b. 2.
tetost tu min houb— . neirläge.
^) Cluönte lont sie. uuanda sie ge- {
also die irligent. dero hizza du ne c — .
sehent tie zünden, die fo . Sic ge-
B. b.2.
sehent täz in ernest uuirt ze uuöla täten.
S) Före niete ne ten demo tic-
B.b.2.
fele. Ter niet ist tiu hizza. dia gutes —
*) S. 516.
i =
1
. =»
III. Band.
31
48!»
Deicies eos . Dar uuirfest du sie
Dider. Daz sie diön irbünnen . daz
fellit siö 1) .
In miseriis non subistent. Vue-
negheit kesciehet in fore dero ne
gestänt sie. A'ber relite gestänt .
iiuanda einer dero rehton chad.
SeD et GLORIAMVR IN TRIBVLATIONI-
BVS 2) .
Vir linguosus nun dirigetur super
terram . Ze filo chösig man ne ge-
uuünnet nienier grebti obe erdo .
uuanda iz chit . In mvltiloqvio non
EFFVGiES PECCATVM . Der gezünge-
1er ist . der ist diccho lükker . daz
ist michel ungrehti ^) .
Virum iniustum mala capient in
interitura . Vnrehlen man gefähent
uueuuun ze ferlornissido dien guö-
ten mugen sie ouh kefähen . nals
aber ze flöreni 4) .
Cognoui quia faciet dominus iudi-
cium inopum. Ih pechenno daz
Got diön unehtigen rihtet^).
Et uindictam pauperum . Vnde
er gerih tuot dero armon ^) .
Verumtamen iusti conälebuntur
nomini tuo . Aber doh die rebten
iehent dinemo nämen nals in sel-
ben . alles des . daz sie gemügen .
Dir uuizzen sie is tang^).
*) Habitabuntrecti cum uultuluo .
Crehte 8) büent säment dinemo äna-
liüte . also iz chit . Cvm apparverit
SIMILES El ERIMVS . QVONIAM VIDEBI-
MVS EVM SICVTI EST 9) .
PSALMVS CXL.
IN FINEM IPSI DAVID.
DoMINE CLAMAVI AD TE . EXAVDI ME .
Trübten chit der propheta . ze dir
häreta ih . kehore mih ^°) .
Intende uoci deprecalionis meae
dum clamauero ad te. Duo ouh
noh uuara minero digi . so ih häree
ze dir. So du täte in praeterito . so
duö in futuro . Gebore mih ieo ^^) .
Dirigatur oratio mea sicut incen-
sum in conspectu tuo. Min gebet
1) fest tu sie ni'der. l)äz sie dien
irbünnen. daz feil . B. b. 2.
2) Uuenegheit keskihet in. fore dero ne
— . — rehte gestänt. uuanda einer dero
rehton ch intribulationibus. B. b. 2.
3) — — neguuünnct niömer greliti öbe
erdo. uuanda iz non effugies pecca-
tum. Ter geziingeler ist. ter ist tic .
michel ungrehti. B. b. 2.
*) — — gcfahent uueuuun zeferlörnis-
sedo. den guöten m nals aber zeflö-
reni. B. b. 2.
5) Fehlt auf B. b. 2.
6) Fehlt auf B. b. 2.
') — :emügen. Tir uuizen sie
is täng. B. b. 2.
8) Rehte. Seh.
9) Crehte biient säment tinemo änalutte.
also iz erit etc. B. b. 2.
'0) ter propheta. ze dir häreta ih.
kehöre mih. B. b. 2.
") Tuo ouh di'gi. so ih häree ze dir.
So du täte in praeterito. — — . Gehöre
mih 10. B. b. 2.
*) S. 517.
483
recche sih üf . also rouh fore dir .
Suozen stang luöe dir min gebet ').
Eleualio raanuuiu raearum sacri-
ficium uespcrlioura. Vfheui mi-
nero hando . si^) dir äbentopher.
Minero guöton uuercho . ruocheist
du ze minemo ende ^) .
Pone domine cuslodiam ori meo .
et ostium circumslantiaj labiis raeis.
S6zze huOta minemo munde trüb-
ten . unde umbe mine lefsa stelle
türe . Lere mib keuuar uuesen mi-
nero uuörto '^) .
Non declines cor meura in uerba
raalitiai . ad excusandas excusatio-
nes in peccatis . Ne cbere min berza
inarguuilligiüuuörtze^antseidodero
snndon. Lere mib purara confes-
sionem quse liberal a raorte ^) .
Cum horainibus operantibus ini-
quitatem et cum electis eorum non
communicabo . Säment ünrebten .
unde säment iro iruuelelen ne bäbo
ih kem^insami . Daz sint die sib
selben sundon fersägent ^) .
Corripiet me iustus in misericor-
dia . et increpabit me . oleum autem
peccatoris non inpinguet caput
mcuni . Der rehto incbän ') mib .
*] unde irrefset mib kenüdeglicbo des
sündigen öle . ne sälböe . min hoü-
bet. **) Sin öl(5 . daz ist sin lob .
unde sin slibten. Daz ieo guuterao
man zefliehenne ist ^) .
Quoniam adhuc oratio mea in be-
neplacitis eorum . s. peccatorum .
Vuanda bit nob in iro gelicbeten ist
min gebet. Nob uuirt . daz in geli-
cbet zecbedenne. Dimitte nobis
DEBITA NOSTRA . SICVT ET NOS DIMIT-
TIMVS DEBITORinvS NGSTRIS .
Absorti sunt iuncti petre iudices
eorum. l'ro rihtära sint fertiligot
ze CHRISTO gebotene ') . Piatonis
unde arislötelis lera ne tügen . so
man euangelium christi dära zuö
biütet.
Andient uerba mea quoniam po-
tuerunt. Sie gebörentminiu uuorl .
uuanda diu gemäbtön . eniü uudren
cbräftelös .
Sicut crassitudo terra? eructa est .
1) Min gebet recche sih üf. also röuh
före dir. dir min gebet. B. b. 2.
2) sie. Seh.
3) — heui minero händo. si dir äbent
opfer. fllinero . rüochest tu ze mi-
nemo ende. B. b. 2.
^) Sezzc hüota miue— — — ten. unde
ümbe mine lefsa stelle türe. Lere
minero uuörto. B. b. 2.
^) \e chere min — — ligiu uuört. ze-
äntseido dero sündon. Lere nem etc.
B.b.2.
I 6j Säment ünrehten iruueletcn ne
i häbo ih kemeinsami. Taz sint. Jon
fersagent. B. B. 2.
! 7) incham. Seh.
; 8) mih unde irrefset mih cnädig-
licho. des sündi — — min höubet. Sin
1 öle. daz ist sin lob. unde sin — . — guo-
temo man ze flihenne ist. B. b. 2.
^) Uuända bit noh. in — — min gebet.
Nöh uuirt. taz in liehet zc che '— etc.
l'ro rihtära sfnt — — . B. b. 2.
*) S. 518.
■*) S. CCXLIX.
g
f
484
Föne diu chain also feizli d6ro erdo .
PSALMUS CXLI.
daz pluöt dero marlyrum . Dannan
iruuüohs der heiligo ezesg . daz über
IPSI DAVID ') .
äl chrisliani uuürden.
Voce mea ad dominvm clamavi . uoce
Dissipala sunt ossa nostia . id est
mea ad dominum deprecatus sum .
marlyres secus infernum. V'nseriü
Mit minero sliramo bäreta ib ze trüb-
bein uuürden zebölot pi^dero bello.
tene . mit minero stimmo digeta ih
Die unsih stärchton . die uuärfw
ze trüblene . Min stimma ist . diu
man sämo so in^hella . sie sint aber
föne herzen cbümet . mänige ruöfent
guöllib in bimele.
mit lefsen . nals mit herzen . Daz
Quia ad te domine domine oculi
herza gehöret Got . die lefsa gehöret
mei . Vuanda ze-dir trübten sebent
mennisco.
miniu ougen ze dinen gebeizen , nals
Effundam in conspectu eins ora-
ze iro dröuiiön .
tionem meam. Fore imo lazo ih üz
In te speraui . non auferas . s. a
.min gebet . dar echert^) er iz ke-
bonis tuis animam meam. An dih
siehet . Andere ne mügen daz herza
kedingo ib föne demo dinemo guöte
gesehen ane sin .
ne sceid raina sela.
Tribulationem meam ante ipsum
Cuslodi me a laqueo quem sta-
pronunlio . Mina arbeit sägo ib före
tuerunt mibi . et ab scandalis ope-
imo. Vuanne tuon ih daz?
rantium iniqultalera. Pebuete mib
In deficiendo ex me spiritum me-
fore denio striccbe . den sie mir ge-
um . So min geist chümig uuirdet.
ribtet babent unde fore demo irri-
Ziu sol ih daz luön? Daz mib sin
den dero ünrebton .
geist sterche .
Cadent in retiaculo eins peccato-
Et tu cognouisti semitas meas .
res . Sundige gebaftent in sinerao
Vnde du bechändost mine stiga.
nezze. Diaboli sint daz nezze . sin
Du gesahe mib rebto pbädön .
ist der strig.
In uia bac qua ambulam abscon-
*) Singulariter sum ego donec
derunt laqueos mibi . Sie ribton mir
transeam . s. ad patrem. Ib pin
toügeno strig cbit christvs . an de-
eino cbit chuistvs . unz ib irstirbo .
mo uuege . an demo ih kieng in in-
dära näh manigfölton ib mine .
nocentia . sie ribton mir dob patibu-
lum crucis .
Considerabam ad dexteram et ui-
0 In finem ipsi David. Seh.
2) eccherl. Seh.
*) S. 519.
w.
— ■ ■ =»
485
debam . et non erat qui cognosceret
me . Dar umbe sah ih mih uuer
min halb uuüre . unde ne^höiner ne
uuas . der mina deitatem bechandi.
Periit fuga a me . Dar ne flöh ih .
doh andere fluöhin.
Et non est qui requirat animam
meam. Vnde umbe helfa ne suöhta
mih nieman .
Claraaui ad le domine. Do hä-
reta ze dir truhlen alsüs. Pater
IN MANVS TVAS COMMENDO SPIRITVM
MEVM.
*) Dixi . lu es spes mea . Chad ih
ouh du bist min gedingi.
Portio mea in terra uiuentium.
Min teil des erbis in paradyso. Also
latroni geheizzen uuard. Hodie
MECVM ERIS IN PARADYSO 0 •
Intende orationem meam quiahu-
milialus sum nirais . Fernim min
gebet uuanda ih harto gediemuotet
pin . mit demo töde .
Libera me a persequenlibus .
Löse mih föne minen ähtären . die
min ni6ht ne borgent . uuanda sie
mih Got ne bechennet. Alsoizchit.
Sl ENIM COGNOVISSENT . NVMQVAM DO-
MINVM MAIESTATIS CRVCIFIXISSENT.
Quia confortati sunt super me.
Vuanda sie mir öberören uuörden
sint . unde mih in^den tod kestözen
häbent.
Edue de custodia animam meam.
Pring mih föne hello.
Ad conGtendum nomini tuo . Daz
dih löboen niine fidcles .
Me expectant iusti . donec retri-
buas mihi . Mine aposloli bitenl .
unz dil mir mina gloriam in resur-
rectione irgöbeist.
**) PSALMUS CXLII.
ORATIO DAVID QVANDO PERSECVTVS EST
EVM FILIVS EIVS.
DoMixE EXAvnr orationem meam .
auribvs percipe obsecralionera me-
am . Trübten gehöre min gebet .
fernim mine digi .
In ueritate tua exaudi me . in tua
iustitia. Gehöre mih in dincro
uuarheile . in diiiemo rehte nals in
minemo gebore mih . uuanda du mir
gäbe so uuelih reht ih habo.
Et non intrcs in iudicium cum
seruo tuo . quia non insliCcabilur
in conspeclu tuo omnis uiuens .
Vnde dinclicho ne Airost du mit di-
nemo scalcbe . nube genadeglicho .
uuanda fore dir nehein lebender
ünscüldig ne ist. Also iob chit .
***) Nemo mvndvs ante te . nec in-
fans cvivs vmvs diei vita est svper
<) Fehlt bei Schiller von «Also» an.
*) S. 520. **) S. CCL. ***) S. 521.
=«
486
TERRAM (nieraan ist rßine före dir
"noh sar daz hiütiga chindeli ob
erdo ^) .
Quia persecutus est inimicus ani-
mam meara . humiliauit in terra ui-
tam meam . Vuanda diabolus ahta
min . unde ze sündon brahta er in^
erdo niinen lib . Daz sint uerba poe-
nitentis. Sülen iz aber daiiidis
uuort sin föne Äbsolone . aide Chri-
sti föne iuda so chit iz sus. Min
fient äbta min . unde geniderta mib .
uuanda der 2) eino uuard regno de-
positus . der ander in cruce damna-
tus . föne diu sprichet sar näh chri-
STVS.
Collocauit me in obscuris ♦ sicut
mortuos saeculi. Er stiez raih in^
die finstri des cräbes . also die töten
dero uuerlte . die mit reble irster-
bent uuanda sie föne sculden irster-
bent.
Et anxiatus est in me spirilus
mens . in me turbatum est cor me-
um. Vnde Angesta min sela in mir .
unde geleidigot uuard min herza in
mir. Nah dien uuörten . Tristis
EST ANDU MEA VSQVE AD MORTEM.
Memor fui dierura antiquorum .
Nu spricbet irao zuö corpvs eins .
Dero alton tago erhügo ih . do disiu
uuerlt uuard .
Et in factis manuum tuarura me-
ditabor. Vnde in din häntuuerch
tähta ih . daz in--himele unde in
erdo skinet . Dar bi chös ih daz .
Expandi manus meas ad te . sicut
terra sine aqua tibi . Mine hende
rahta ih ze^dir also uuazzerlös erda
gägen rcgene uuas ih gagen dir ^) .
Velociter exaudi me domine . de-
fecit Spiritus meus . Kehöre mib
spuötigo . uuanda ih chümo geäte-
mon. Also dien gesciehet die filo
muöde uuerdent . unde sie labo be-
dürfen. In minemo ateme bin ih
irlegen . in dinemo läbo mib .
Ne auertas faciem tuam a me .
et similis ero descendentibus in la-
cum . Ne uuende föne mir din ana-
siüne . uuanda ih dänne gelih uuirdo
dien farenten nider in dia hella-
gruoba .
*) Auditam fac mihi mane mise-
ricordiam tuam . Laz mib in mor-
gen gehörren dina genäda . So dies
iudicii chome . so tuo mib kehorren .
Venite benedicti patris mei perci-
pite regnvm .
Quia in te speraui. Vuanda ih
an dib kedingo.
Notam fac mihi uiam in qua am-
bulem . quia ad te leuaui animam
meam . Ghundo mir den uueg . der
•) ( noh sah daz ab erdo).
Seh.
2) er. Seh.
3) Fehlt bei Schiller von «also» an.
0 S. 522.
48*7
menniscon ') nnchunt ist . an demo
ih sule gi\n . Den chunde mir . uuan-
da ih uf huob ze^dir mina sßla . nals
nider ze^dirro uuerlte .
Eripe me de inimicis meis domine
ad te confugi. Lose mih föne mi-
nen fienden . ih keflöh ze dir.
Doce me facere uolunlatem tuara .
quia deus mens es tu . L^re mih
tuön dinen uuillen . uuanda du min
Got pist . unde ih dir einimo uuil-
lon sol.
Spiritus tuus bonus deducet me
in terram rectam . Din guote geist
I6ite mih in rehta erda . Reht erda
ist der h'charao . unz er ündertän ist
spiritui sancto . So ist ouh regnum
futuri saeculi . Föne diu uuirt hier
b^idero geboten .
Propter nomen tuum domine . ui-
uificabis me in aequitate tua . V'mbe
dinen namen uuanda ih iz ne habu
gefrehtot . chicche mih in dinemo
rehte .
Educes de tribulatione animam
meam. Leite mina selaüzer arbei-
ten . Laz mih endon mit abläze .
Et in misericordia tua disperdes
inimicos meos. In dinen genädon
zegingest du mina iienda.
Et perdes omnes qui tribulant
animam meam . quoniam ego seruus
tuus sum. Vnde ferliesest du dia-
bolum . unde alle die mih plnonl .
uuanda ih din scalh *) pin .
*) PSALMUS CXLIII.
DAVID AD GOLIAM.
**) Benedictvs dominvs devs mevs .
qui docet raanus meas ad prcelium .
et digitos raeos ad bellum. Gelöbot
si trübten Got miner . der mine hen-
de . unde mine fingera löret ze uui-
ge . uuider golia der diabolum be-
zeichenet . unde uuider demo licha-
men . föne demo dir gescriben ist .
Caro coxcvpiscit adversvs ammam.
Misericordia mea . Min erbarme-
herzi bist du . uuanda du gibest mir
sia.
Et refugium mcum . Vnde min
zuöflüht. Ze imo flieho ih er ist
min fesli .
Susceptor mens et liberalor mens .
proleclor meus. Min inphängare .
unde lösAre . unde skermare .
El in ipso sperabo . subiciens po-
pulos sub me. Vnde an in gedingo
ih . liule mir undertuönde^) . so ih
nah^) saule mines riches uualten
beginno .
üoraine quid est homo . quia in-
notuisti ei? s. diuinitatis archanum .
') mennisco. Seh.
-) scalcb. Seil.
3) underluonle. Seh.
^) oals nah. Seh.
*) S. CCLL
0 523.
488
Vnaz ist mennisco . daz du imo dioa
touf^eni chuntost?
Aut filius homiois quia reputas
eum . id est quia tanti esliraas eum .
Aide menniscen sun . daz du sin
uuära tuöst ?
Homo uanilati similis factus est .
dies eius sicut umbra praetereunt.
Mennisco ist kelih üppigheite . uuan-
da sine taga also scäto fergänt. Er
uuard kescäffen gelicher ueritati .
dara nah uuard er föne sundon gelih
uanitati .
Domine inclina coelos luos et des-
cende . Heide truhten dica himela
unde füre Lara nider . ouge dih uns
incarnatum .
Tange montes et furaigabunt.
Ruöre die berga so riechent sie.
Vbermuoten herzon gib corapunc-
tionem . so tuönt siü poenitenliam .
Corusca coruscationes tuas . et
dissipabis eos. Pleccheze sie äna
so zeuuirfest du sie. Prüte sie mit
dinen zeichenen . so gelonbent sie
sih iro einungo .
*) Emilte sagittas tuas et contur-
babiseos. Sciüz sie ana dine slrala .
so leidegost du sie . Sende sie äna
dine apostolos . so seregost du sie
iro sündön .
Emitte raanura tuam de alto .
Sende fater dinen sun föne himile .
Er ist diu haut . mit dero du üllid
scuöfe .
Eripe me et libera noe de aquis
multis. Löse mih föne uuazzereo
manigen . föne zuo diözzenten ge-
nuogen .
De manu filiorum alienorum . Lose
mih föne fremedero chindo bänden .
die dero <ecclesise chint ne sint.
Quorum os locutum est uanita-
tem . Ih meino die . dero munt ieo
üppegcheit sprichet . föne dien uuäz-
zeren löse mih .
Et dextera eorum dextera iniqui-
talis. Vnde iro zeseuua ist . des ün-
rehtes zeseuua . Daz ist föne diu .
uuanda sie habent ze zesuuuun daz
sie ze uuinsterün haben soltön . ih
neimo ierrena bona. Sie solton
aeterna bona ze zeseuuun haben .
Devs canticvm nouum cantabo
tibi. Danne so christvs chumet .
singo ih dir niuuuen canliken daz
ist der daz ih ezzen muoz sinen li-
chamen . unde trinchen sin bluöt.
In psalterio decem chordarum
psallam tibi . An demo zenseitigen
psalterio singo ih dir . uuanda decem
praecepta legis sint din . also ouh
daz zenteiliga euangelium . Föne dir
sint siu beidiu chömen .
Qui das salutem regibus. Du
dien rehten gibest heili .
Qui liberasti dauid seruum tuura .
de gladio maligno . libera me . Du
dauid dinen scalch löstöst föne go-
liadis suerte demo arguuilligen . löse
mih . Mines truhtenes suert ist
liuötuuillig . uuanda iz sceidet föne
0 S. 52i.
489
übelön . arguuillig ist aber des tiö-
feles suert . uuanda iz scßidet föne
guöten.
Et erue rae de manu filiorum alie-
norum . quorum os locutum est ua-
nitatem . et dexlera eoruni dextera
iniquitatis . *) Der fers chit . also
er fore chad .
Quorum filii sicut nouellae plan-
tationes constabilitae a iuuentule
sua. Dero sune sint nii'iuuo also
flanzunga . geslate föne iugende .
Sie sint eben scöne niüsazteii rebön .
uuanda sie gefestenot häbent niü-
uue irreden . füre dia altun lera pro-
pbetarum unde aposlolorum .
Filia} eoruni corapositaj circumor-
natic ul siraililudo terapli . Iro toh-
tera gänt gefrenchel . inwcbilecbun
uuiskänt sie gezierte . Sie habent
kelichi dero zierdo . nals die uuar-
beil.
Prompluaria eorum plena eruc-
lantia ex hoc in illud . Iro chellera
sint foUe . müzonde daz lid . föne
einemo ze andermo .
Oues eoruni foelosa) abundantes
in egressibus suis. Iro scüf sint fe-
selig manegiü in iro üzkengen. Ma-
negiu gant üzer iro stigöu .
Boues eorum crassae . Iro chuöe
sint feizte .
Non est ruina maceriae. **) Noh
iro stein*zün ne fället.
Neque transitus . Noh iro hus ne
ist tiirbfertlg. Sie habent kesuäs-
heit.
Neque clanior in plateis eorum.
Noh screiöd ^) ne ist in iro strüzon .
Sie ne uueccbet nieman.
Bealum dixerunt populum cui haec
sunt. Sie hiezzen^ süligen den
Hut . der sölih habet . Daz täten si6 .
uuanda sie iz ze zeseuuun häbeton .
Ih uuile iz rehtor sägen .
Beatus populus cuius dominus
deus eins . Der liüt ist sälig . der
Göt ze h6rren habet . V'be Got sin
b^rro ist . so ist er sälig .
PSALMUS CXLIV.
JPSI DAVID.
ExALTABO TE DEVS MEVS REX . et be-
nedicam nomini tuo in sa?culum . et
in saculum sa;culi . Selberao dauid .
selberao ciiristo chit .ecclesia . Ih
irhöbo dih Got min chüning . unde
löbon dinen nänien in^uueilte . unde
ieraer dara näh .
***) Per singulos dies benedicara
tibi . Tägeliches lobo ih dih . ni6ht
ein in prosperls (uuölon) . nube ouh
in aduersis (uußuuon) .
Et laudabo nomen tuum in saecu-
lum saeculi. Vnde bediü löbo ih
dih hier . unde in cuuon . Der dih
') screiot. Seh.
I 2) biezen. Seh.
*) S. 525. **) S. CCLII. ***) S. 526.
490
hier uuirdigo löbOt . demo uuirt ke-
läzen . daz er dih löbot ßuuigo .
Magnvs dominvs et laudabilis ni-
mis . et magnitudinis eins non est
finis . Michel ist min truhten . unde
löbosam harto . unde ist unende ^
sinero micheli . unende 2) ist ouh
mines löbes . uuanda ih näh disemo
llbe dih iemer löbon .
Generatio et generatio laudabunt
opera tua. Chunne unde chunne
löbont diniü uuerch . Hierin^uuerlte
filii dei . unde in enero uuerlte filii
resurrectionis . lobönt dinen nämen .
Etpotentiam tuam pjonuntiabunt .
Vnde dina mähtigi sägent sie . Sie
uuizent dir . daz sie selben gemu-
gen.
Magnificentiam gloriae sanctitatis
tuae loquentur . et mirabilia tua nar-
rabunt. Daz mägenuuerch dinero
guöllichun heiligi sprechent sie .
Diniu uuunder zellent sie .
Et uirtutem metuendorum tuorura
dicent. Vnde dia chraft dinero ant-
säzigon dingo sägent sie . Nieht ein
regnum caelorum . nube ouh igneui
aeternum .
Et magnitudinem tuam narrabunt .
Vnde dina micheli zellent sie . daz
iro ünmez ist .
Memoriam abundantiae suauitatis
tuae eructabunt. Kehugeda dero
genuhte dinero suözi röphezent si6 .
Suöziü genüht ist . daz du unser ge-
hügest. Die özent sie . so si6 iro
ferstänt die röphezent sie . so sie siä
sägent unde lörent . Also iohannes
cöumola uuirtscaft habendo super
pectus domini . unde röphzta. In
PBINCIPIO ERAT VERBVM .
Etiniustitiatuaexultabunt. Vnde
freuuent sie sih in dinemo rehte .
nals in iro rehte . Also sie dir ge-
beut . daz sie sint . *) so göbent sie
ouh dir . daz sie rehte sint. Ande-
res uuiöo gäben sie dir daz minnera .
unde in selben daz mära .
Misericors et miserator dominus .
Kenädig truhten . danches kuot ke-
bendo . unde genädäre sculde fer-
gebendo.
Patiens et multum misericors.
Kedültig fertragendo . unde filo ge-
nädig ze riüuuon lädondo .
Suauis dominus uniuersis . Suözze
herro allen . die geislicho sine geba
getrinchent .
Et miserationes eins super omnia
opera eins. Vnde sine genäda sint
über älliü siniu uuergh . diu er an
uns tougeno tuöt . unde ist aber sin
gerih über des tiefeles uuergh .
CONFITEANTVR TIBI DOMINE OMNIA
opera tua. lehön dir daz chit lö-
boien dih alliu diniu uuergh . trüh-
*) auende. Seh.
2) uuende. Seh.
*) S. 527.
491
tcn. Siu löbont dih . uuanda du an
ingelöbot pisl. An in skioet . uuer
du bist.
Etsanlblituibenedicanttibi. Vnde
dine heiligen löboien dih. Angeli
sancti . Ironi . dorainationes . pote-
states . principatus et iusti horaines.
Gloriara regni lui dicent . et po-
tentiam tuam loquentur. KuöUichi
dines riches sagent sie . unde dina
niäbtigi sprechent siö . uuanda du
allen lebenden den Üb . unde unle-
benden den Samen iro uuerennis
habest kegeben .
Vt notam faciant filiis horainuni
potentiani tuam. Daz sie chunt
tuöen menniscon chinden dina raäh-
tigi . also Petrus unde Johannes do
täten . do sie claudum ex utero ma-
Iris kängsheile ^) mächoton .
Et gloriam raagnificentia; regni
tui . Vnde die guOUichi des mägen-
uuerches dines riches . daz uuir noh
ne s6hen . Vuanda in dirro uuerlt-
scöni mit uns püent tter unde uuiir-
me . unde raänigleitsami . unde aber
in enero uuerlte . mit uns ne-buent
ane angeli soli.
*) Regnum tuum . regnum omni-
um sfficulorum. Vuiöolih ist daz
riebe? Vuar iruuindet iz? Din
riche ist ßuuig rlche . iz ist durhkang
allero uuerlto .
Et dominatio tua . in omni gene-
ralione et generatione. Vnde din
hörscaft uueret in ällero chünnezalo
diu nü ist . unde noh chümet.
**) Fidelis dominus in omnibus
uerbis suis . Ketriüuue h6rro ist er
in allen sinen uuörten . uuanda er
so gelelsta so er gehißz. Proprio
FiLio svo NON PEPERCiT . Daz kehiöz
er. Vitam aelernam sol er noh ke-
ben . Dar umbe eigen uuir inphäii-
gen pignus Spiritus sancti.
Et sanctus in omnibus operibus
suis . Vnde heilig ist er in allen si-
nen uuerchen .
Alleuat dominus omnes qui cor-
ruunt . et erigit omnes elisos . Also
ddr äna skinet . er heuet üf alle die
dir füllent . unde alle ferchniste rihtet
er üf.
Oculi omnium in te sperant . et
tu das escam illorum in tempore
oportuno . Sie uuartent trübten
alle an dih . unde du gibist in fuöra .
ze geu6lligemo niAle .
Aperis tu manum tuam . et iinples
omne animal benediclione. Du in-
duöst dina hant . unde irfüllest alliu
libhaftiü^) segenes . föne dinero
hant chümet al daz siu hähent .
lustus dominus in omnibus uiis
suis . et sanctus in omnibus operi-
bus suis . Vnser trübten ist rehter
') kangheile. Seh.
2) libhaffliu. Seh.
*) S. 528. **) S. GCLIII.
499
in allen sinen uu6gen . daz chit in
allen sinen scäffungon . unde ist hei-
lig in allen sinen uuerchen .
Prope est dominus omnibvs inuo-
cantibus eum in ueritate . Er ist pi
allen . die in äna-barent in uuar-
beite . Daz ne tuont die niebt . die
in unrebtes pitent . pediu ist er dien
ferro .
Voluntatem timentium se faciet .
et deprecationem eorum exaudiet .
et saluos faciet eos . Die in fürh-
tent . dero uuillen tüot er . die ge-
boret er . unde gebältet sie .
*) Custodit dominus omnes diligen-
les se . et omnes peccatores disper-
det . Er behuötet alle die in min-
nönt . alle sundige ferliüseter.
Ländern domini loquetur os me-
um . et benedicat omnis caro nomen
sanctum eius . in aeternum . et in
saeculum saeculi. Mines trubtenes
lob spricbet min munt . unde män-
nolib löbot sinen beiligen nämen .
iemer unde iemer .
PSALMUS CXLV.
ALLELYIA.
LaVDA ANIMA MEA DOMINVM . Min
sela lobo Got. Mannoliches sela
löboe Got . sid der propbeta daz
rate sinero s61o .
Landabe dominum in uita mea .
Ib lobo in bina füre dar min l6ben
ist. In euuigemo libe dar löbo
ih in .
Psallam deo meo . quam diu ero.
Ih löbo in oub bier . unz ih hiör bin .
Nolite confidere in principibus . in
filiis bominura quibus non est salus.
Niebt ne fersehent iüb ze geuuältl-
gen . ne-beina baldi ne eigint in
menniscon chinden . an dien iüuuera
sälda niebt ne stänt. Sie stant ec-
chert in einemo filio hominis . der
oub filius dei ist .
Exibit Spiritus eius ..et reuertetur
in terram suam . in illa die peribunt
omnes cogitationes eorum . Des
mennisken sela feret bina . unde
danne iruuindet der lichamo uuidere
ze d6ro erdo . dannan er cham . So
sint bina alle iro gedancha. Der
töd kenimet in sie gäreuuo ^) .
Beatus cuius deus iacob adiutor
eius. Säligo des helfäre trübten
Got iacobis ist . der selben iacob ze
israbele machota .
Spes eius in domino deo ipsius
qui fecit coelum et terram . mare et
omnia quae in eis sunt . Saligo des
kedingi an trübtene Göte sinenio ist .
nals an saturno aide neptuno . nube
an demo der bimel unde erda unde
mere teta . unde al daz . dar Inne
ist.
*) Ueber dem « g » steht ein punkt.
*) S. 529.
493
Qui custodit uerilatera in saücu-
lum . iudiciura iniuriam patientibus.
*) Der ieraer der uuarheite huötet .
rihteodo diön unreht tölenten . nals
sie rcchenlen.
Dat escam esurientibus. Kibet
hüngergen fuöra . Die rehtes hün-
gerge sint . die gesatot er.
Dominus erigit elisos. Er rihtet
üf die geuuirsoten . Die so hdrto
fällent . daz sie üf irslan ne miigea .
die heuet er üf .
Dominus soluit compeditos . Er
löset die behäften mit Iruöhen .
Suäre truöhe sint die sünda unde
disiu mortalitas . üzer dien beiden
Got löset.
Dominus illuminat caccos . Er
getuöt unuuizzige uuise .
Dominus diligit iustos . Er rain-
not reble .
Dominus custodit aduenam . Er
behuölet den zuochömeling. Daz
ist sancta «ecclesia de gentibus .
Pupillum et uiduam suscipiet.
Vueisen unde uuiteuuua inphähet
er.
Et uiam peccatorum extermina-
bit. Vnde den breiten uiieg dero
sündigen üzöt er . Er cheret in föne
imo . bediü leitet er ze hello.
Regnabit dominus in sa^cula deus
tuus syon . in generatione et gene-
ratione . Din Got syon richesot iemer .
) PSALMUS CXLVI.
ALLELVIA.
Lavdate dominvm qvoniam boxvs
PSALMvs.id est laudate dominum,
quoniam bonum est laudare domi-
num . Lübont trühtenen . uuanda
sin lob kuöt ist . kuöt ist daz man in
löbot. Psalmosang ist kuöt. Vuaz
ist daz? ane daz man an psalterio
singet? Psalterium scillit also ein
lira . aide ein harpha . aide ein Or-
ganum . Vnde uuanda daz lüto scil-
let . daz man dar äna singet . pediü
chit psalmus höhsang. Der höhsan-
got . der den hohesten löbot. l'n
löbot der lobosamo lebet.
Deo nostro sit iocunda decoraque
laudatio . Vuünnesam unde ziöre lob
si unsermo Göte. Ziere lob tuöt
imo . des site ziiire sint. Vn*zi6re
singet . ***) der ünziero uuerchot.
Also iz chit. No\ est speciosa lavs
IN OUE PECCATORIS .
iEdificans ierusalem dominus .
dispersos israhel congregabit . Die
himeliscun ierusalem zimberondo
gesümenot er die zeuuorfenen Hü-
te . die uidentes dominum hei-
zent. Angeli gesehenl in . Ange-
lis uuerdent diö gelih . die in gese-
hen süln . Die gesaminot er in hi-
mile . So ist diu bürg kezimberot .
so er die burgAra gesdmenot.
Qui sanat contritos corde . Der
die herze^chnistigen heilet . Also iz
*) S. 530. **) S. CCLIV. ***) S. 531.
494
chit. Propb est domimvs bis qvi con-
TRivERVNT COR (nahe ist Got diea die
iro herza chniston) . Vuele sint daz .
ane humiles corde? Vbe du genesen
uuellest . chniste daz herza .
Et alligat contritiones eorum.
Vnde der iro ferchnisteda bindet.
Demo nü uuiget . daz in mänige
gelüste gruözent . unde er chit .
QviS MB HBERABIT DE CORPORE MORTIS
HVIVS? GrATIA DOMINI NOSTRl lESV
CHRISTI . demo ferbindet er hier die
ünganzi . mit sacramentis recclesise.
A'ber in anderro uuerlte . nimet er
irao aba den bendel . uuanda in dar
ne^heine gelüste ne stungent unde
er an unräuua dar ist .
Qui numerat multitudinem stella-
rum . et omnes nomine suo uocat.
Der dero heiligen zäla uueiz unde
sie alle bewUamen nemmet. Also
er chad septuaginta discipulis . Gav-
DBTE QVOD NOMINA VESTRA SCRIPTA
SVNT IN COELO.
Magnus dominus noster . et magna
uirlus eius . et sapienlise eius non
est numerus . Michel ist er . mi-
chel ist sin chraft . daz er die fer-
chnisten so geheilen mag . unde un-
zalahafte ist sin uuistuom . daz er
die zala dero rehton so begrifet .
Suscipiens raansuetos dominus .
humilians autem peccatores usque
adterram . Mämmende inphähet er .
die dir sint contriti corde . *) uuan-
da in öffenöt er coelestia . aber sun-
dige nideret er ze dero erdo . uuanda
er sia umbe iro superbiam ecchert
terrena läzet uuizzen .
Incipite domino in confessione .
Faheut äna iehendo trühtene. Ze
erist iehent dero sundon . Vnde
uuaz danne?
Psallite deo nostro in cythara .
Dara näh singent imo an dero cy-
thara . daz chit . rertent iüh nah
dero geiihte . ze guöten uuerchen.
Qui operit caelura nubibus . et
parat terrae pluuiam . Singent de-
mo der den himel decchet mit uuöl-
chenen . unde dannan regenöt dero
erdo . Daz chit . der diö scrifte dec-
chet mit figuris unde die Ißret die
dürstegen . die si6 lustet ze lirnenne .
Qui producit in montibus foenum
et erbam . seruituti hominum . Der
ze menniscon nuzzedo . höuue unde
gras . recchet an dien bergen . Perga
sint apostoli . die gebenl uuelchiu
precepta (i. herbam) unde hertiü
(i. fcenum) den menniscon. Vueli-
chiu so daz ist. Qvi se non conti-
NET NVBAT (der sih ferberen ne müge
der chome zere ^) . Hertiü so daz
ist. VoLO OMNES HOMINES ESSB SICVT
MB ipsvM (ih uuile alle man uuesen
also mih selben) .
Qui dat iumentis escam ipsorum.
') Zer e. Seh. — Die zwei letzten werte sind jedoch von anderer band.
*) S. 532.
495
Der stdrchemo f6he gibet stne fuöra .
Er uu6iz die starchen die daz heuue
mügen .
Et pulIis coruorum inuocantibus
eum . Vnde die iungioen dero ram-
mo ze imo harenten . Pagani uua-
ren ') suarzfone sundon . dero chiot
sint nu geloübig unde hürent in
äna. Phisiologi sägent daz puUi
coruorum des töuues I6been . die
uuila sie uuiz sint . unde föne Iro
parentibus ne^^heina fuora ne heigin .
6r sie suärz uuerdent. Also ist iz
nu gefären filiis incredulorum . diö
coelesti refectione gezögen uuerdent .
unde ungelicho l6bent dien forde-
ron .
Non in uiribus equi uoluntatem
habebit. *) Imo ne ist liebo ze dero
slarchi des rösses . dien der hals
starch ist . unde ubermuote sint .
dien ist er unhold.
Neque in tabernaculis uiri bene-
placilura est ei . Noh imo ne liehet
uuola in dißn söldon des cömenes .
der sih ze imo selbemo fersiöhet .
unde in niöht äna ne häret . ^also
puUus corui.
Beneplacitum est doraino super
timentes eum . et in eis qui sperant
super misericordia eins, l'mo ist
uuola gelichet an diön . diö in fürh-
tent . unde siU ze slnen genadon
fersöhent .
PSALMUS CXLVII.
PSALMVS AGGKI . ET ZACHARIf ^) .
Lavda iervsalem dominvm. Dise
zeuuöne prophetae uulzegoton 3) in
babylonia . do ierusalem zestöret
uuas . daz si aber solli geniüuuot
uuerden . Also ouh ieremias iro
uulzegota . unde iro tägedinge fant
post septuaginta annos . An demo
Idgedinge ist kezeichenet daz zit .
dero üfsuuerligun bürg . diu danne
chümftig ist . **) so dise gesibenza-
loten zite hina uuerdent. Dieabürg
suln uuir ana söhen . uuanda sie sia
äna sahen in spiritu . dö siö föne
dirro chösoton . Chedön mit m6ndi .
Diu himelisca ierusalem . du guolli-
cha bürg . ze dero alle guöte din-
gent . lobo Got.
Lauda deum tuum syon. Löbo
dinen Got syon . Du bist diu selba.
Daz ierusalem ist . daz pist du syon .
Ein bürg in zuein nämon.
Quoniam confortauit uectes por-
tarum tuarura. Vuanda er faslo fer-
grindelot habet dlneporta. Vzalde
1) uuare. Seh.
2) Schiller hat noch „Alleluja"
3) uuizegcton. Seh.
') 533. **) S. CCLV.
496
in ne mag danne nieman . sO si ze
iüngest peslOzen uuirdet . Nieman
ne beitet dar üz . uuanda männelih
mendet daz er darinne uuesen muöz .
Vuile ieman dar in . der chlöcchöt
danne in^gemeilun . uuanda diu
porta besitzen stät.
*j Benedixit filiis luis in te. Segen
gibet er dar dinen cbinden . der sie
fürder uueret . unde an d^mo in
niebtes ne bristet .
Qui posuit fines tuos pacem . Daz
tuöt . der den frido dir ze marcbo
sezzet . Sid ierusalem ist uisio pa-
cis . so ist iro marcba mit rehte pax .
Dar ne^heine sorgun ne sint . dar
ist uuärer frido .
Et adipe frumenti satiat te. Vnde
er gesätot dih dero feizti chorin
uuuöcberis daz cbit . dero bezestun
uuiste . Daz ist er selbo . Er ist
panis qui de coelo descendit . Er ist
panis angelorum . Sie fuörot daz
sie in äna seben muözen . daz fuörot
alle die ciues. Diu änasibt ist adeps
frumenti . si ist tügedbeit ') dero
uuiste . uuanda si fätöt'^) diö . diö
sia niezzent.
Qui emittil eloquium suum terrae.
Der sin uuort er üz sendet dero
uuerlte : Also nu skinet . uuanda
patris uerbum iü näh disßn geheiz-
zen chömen ist .
Velociter currit sermo eins . Sin
euangelkim loufet spuötigo . Föne
diu ist iz chunt in ällero uuerlle.
Daz leitet unsih ad adipem frumenti .
Qui dat niuem sicut lanam . Der
den sne tuöt also uuoUa . Vuanda
sneuue ist kelih . der an dien sun-
don irfrören ist . er uuirt also uuolla
aber . so er raanige beginnet mit si-
nemo guöte bruöten unde scirmen .
also unsih diu uuolla bruötet . unde
uuider froste skirmet.
Nebülam sicut cinerem spargit .
Vnde den nebul stoubet er also
äscün . So die sunda . die sih pur-
gen samo so in nebule irbärot uuer-
dent in confessione so zestiübent
sie.
Mittet cristallum suum . sicut fru-
sta panis . Er sendet sinen cristal-
lum . also stücchiü brötes. Sölih
cristallum uuas saulus . Er uuas
also man cristallum zißhet . **) üzer
ise ze steine irhärtet . so er in aber
becberta . so santa er in üz samo
stücchiü brötes . uuanda er geteta
in oügen manige geba spiritus sancti .
Ante faciem frigoris eins quis su-
stinebit? Vuer gestät fore sinemo
froste? Den er läzet irfrösten also
er pharaonein teta . uuaz uuirt des ?
Mittet uerbum suum . et liquefa-
ciet ea. Pater sendet uz uerbum
suum . unde zeläzet si6 . Also iz
chit. Nec est qvi se abscondat a
*) tugelheit. Seh.
I ^) satot. Seh.
*) S. 534. **) S. 535.
497
cAi.oRK Kivs . Verhuin patris itiphrö-
rct sie .
Et flal)it Spiritus oiiis . et fliient
aquic. Vnde miAhet sie ana sin
Geist . nnde dära näh linnenl sie ze
(j6te . uuanda sie zelA/.en siiit föne
sinero uiiarmi .
Olli adnunliat uerbiim suiini ia-
col) . iustitias (U iiidicia sua isiabel .
Der sin uuort daz chit sin gebot
ehundel iacob . iinde sinin reht .
unde sine urteilda israheli . Die sine
fideles sint . diö sinl iacob nnde isra-
hel . dit^n öffenot er . miieo rebt er ist
in^sinen iiidiciis . uuieo nit'^man ne-
geniset ane fon(; gratia . uuanda sie
alle den töd kefrebtoton .
Non fecit taliter omni nationi . et
iudicia sua non inanifeslauit eis. So
ne gesuästa er sih niebt ze aller-die-
telichemo . no so ne goöfTenota er
in siniü geribte . so er israbeli leta .
PSALM US CXLVIII.
PSALMVS AGGEI ET ZACUAIII.« . ALLELVIA.
Lavdate dominvm DK coKLis . Dise
zuene propbeta? mendent . daz Gote
lob cbumet föne himele unde föne
erdo . Pediü cbeden ^) säment in .
Lobont Got angeli föne bimele ^) .
Laudate eum in excelsis . Lobont
In in^böhi .
I.audnie (Mini onines angeli eins .
laudate eum omnes uirtules eius .
Lobont in samenf alle . ioh angeli
ioh uirtules.
*) Laudate eum sol et luna . lau-
date cum stelle et lumen. Lobont
in sunna unde mAno . Sternen unde
tages liebt .
Laudate eura cocii coelorum et
aquic ([UiP super ca?Io sunt laudent
nomen domini . Lobont in bimela
dero hinielo . daz chit bimela obe
himelen . Vnde uuazcr diu öbe hi-
mele sinl . diu daz firniamenlurn int-
häbent . löboen sinen namen .
Ouia ipse dixit et facta sunt . ipse
mandauil et creata sunt. Vuanda er
hiez siu uuerden . dannan uuurden
sin . er gebot iro gescäft . dannan
uuurden siu gescäffen .
Staluit ea in a^lernum et in sa>-
culum saiculi . Er habet siü ge-
slAtet iemer unde in «hiua . Vuerde
oub bimel unde erda geuuehsalot
also iz chit de futuro sajculo . Erit
C^LVM NOVVM KT TEUUA NOVA . siu ge-
stAnt iöo . unde uuerent ieo .
**) PriDceplum posuit et non pre-
teribit. Er sazta in ea . diu ne ze-
gAt . uuanda sie föne in intuueretne
jiuirdet.
') chedenl. Seh.
I 2j Dpr lelzlG salz Ichll hei Scliillor
') S. 536. **) S. CCLVL
m. Band.
32
498
Laudate dominum de terra . dra-
cones et omnes abyssi . Lob föne
erdo tuönl imo . rinnentiü unde al-
liu ünmez tie6ü uuazzer . Vuemo
sint diu rinnenten gelih . äne draco-
nibus? unde uueliü sint so tief . so
der mere . der die erda umbe fahel?
Ignis grando nix glalies . et Spiri-
tus procellarum qui faciunt uerbum
eius. Fiür unde hagel unde snö
unde is . unde dünestige uuinda . die
sin gebot tuönt .
• Montes et omnes colles ligna fruc-
tifera et omnes cedri . Perga unde
buöla . berehafte 0 boüma . unde
alle cedri .
Bestiae et uniuersa pecora . ser-
pentes et uolucres pennate . Vuald^
tier . unde alliu feho . uuürme unde
fögela .
Reges terra3 . et omnes populi .
principes et omnes iudices terrte .
iuuenes et uirgines senes cum iunio-
ribus . laudate nomen domini . quia
exaltalum est nomen eius solius .
*)Die länt*chüninga unde alle uuerlt*
liüte . unde alle rihtara . cbindesccw
man unde mägede . alte unde iünge .
löbent-) sinen nämen . uuanda sin
eines narao . irbüret ist.
Confessio eius super coelum et
terram . et exallauit cornu populi
sui. Sin lob ist über himel unde
erda uuanda imo ne jjeebenont sih.
die in himile aide in erdo sint .
Vnde er irhöhet daz hörn sines liu-
tes . so er in ze zeseuuun sezzet .
unde imo sina änasiht keläzet.
Ymnus oranibus sanctis eivs . Al-
len sinen heiligon uuirdet ymnus
keläzen ze slngenne . Den ymnura
singent sie in coelesti ierusalem . also
iz chit. Te deckt tmnvs devs in
sYON . Der ymnus ist in gemeine .
der ist in euuig.
Populo appropinquanti sibi . Er
uuirt demo Hute geläzen . der sih
imo nähet .
PSALMUS CXLIX.
(->ANTATB DOMINO CANTICVM NOVVM .
Singent trühtene niüuuen cantiken .
Der singet in . der ueterem homi-
nem ilet aba n6men . unde nouum
äna legen. Der ccelestia minnot
nals lerrena . der in caritate lebet
nais in discordia . unde sih freuuet
redemptionisquaeestin cHBisTo iesv
domino nostro .
Laus eius in <ecclesia sanctorum .
Sin lob ist in dero gesämenungo
dero heiligon. In himele gesäme-
nont sie sih . dar löbont sie in . Die
sih ouh hier samenont in cccclesiis
die löbont in .
ij berhaflc. Seh,
2) löbont. Seh.
') S. 537.
499
Laelelur isrnhel in oo qui fecit
eum. An d6mo fieuiie sih israhol
der in leta . nals an scäzze . noh an
eron . noh an uu6rll?säldün .
Et filii syon exullent in rege suo.
Vnde sjonis süne freuiien sih in iro
chüninge . Filii syon daz ist israhel .
Laudent nomen eins in choro.
Loboen sinen namen sament sin-
gende . Chorns ist confessio can-
tantiuni . daz chit sament singentiü
mAnegi .
*) In tjmpano et psalterio psal-
lant ei . Pellis slracchet an tjmpa-
no ') . chorde stracchent an psal-
terio. An dien beiden löbont in.
I)i6 hende sin unmu6zig . sament
demo munde. Daz chit. Kib ele-
mosinam . unde luö alliii uuerh Kuö-
liü. Daz ist tjmpanum unde psal-
terium .
Quia beneplacitum est doraino in
populo suo . Vuanda imo ist uuöla
gelichet an sinemo Hüte. Daz ist
imo danne . so er in gelih^) ketuöt
angelis suis.
Et exaltauit raansuetos in salu-
tem . Vnde mammende erhöhet er
ze heili . KenuAge sint . i'ibermuöte .
die irhühent sih selbe in mortem
aber Got erhöhet sine mansuetos in
salutem .
Exultabunt sancti in gloria la^ta-
buntur in cubilibus suis. Die hei-
ligen fr6uuent sih in guöllichi . Vnftr
ist diu guöllichi? In iio chameron .
ih mi'ino in herzon dar freuuent sie
sih. Also Paulus chit. Nam glo-
ria NOSTKA n^C EST . TESTIMOMVM
CO>SCIE.\TI,« NOSTR-B.
ExultJitioncs dei in faucibus eo-
rum. Cioles fr6uueda sint in iro
giümon . Si6 iehent Gote iro guöl-
lichi . dero sie sih freuuent nals in
selben .
Et gladii ancipites in manibus eo-
rum . Vnde zi'ii ekkiü suert sint in
iro banden . Daz chit uerba dei . also
iz chit . Verbvm dei penetrabilivs est
OMNI GLADio ANciPiTi . Vuara zuo brü-
chent sie diu suert.
Ad faciendam uindiclam in natio-
nibus incrcpaliones in populis. Ke-
rih ze tuunne an dien dietin . unde
irräfsunga an diön liülen . Pagani
sint föne in irslügen . unde simula-
cra ferbrochen A'uieo sint pagani ir-
slagen? Ane daz sie ferliligot sint .
unde clirisliani uuordene sint. Dar
skinent di6 zuö ekka iro suörto.
Zetiero uuis habent sie perseculio-
nes paganorum an in irrochen .
**) Ad alligandos reges eorum in
compedibus . et nobiles coruin in
uinculis ferreis . Iro chuninga in
dien druhen ze beheftene . unde iro
C'delinga in Iseninen gebenden . Ti-
mor dei daz sint die drühe ioh diu
') Fehlt bei Schiller von «et» an. | ^) kclih. Seh.
*) S. 538. **) S. 539.
32
500
gebende . Die uuerdent ana gele-
get christianis principibus . föne
dien . die gladios ancipites häbent
so sie sagent . iudicium duruna bis
qui piißsunt.
Vt faciant iu eis iudicium con-
scriptum. Ouh sint dar umbe iro
gladii ancipites daz sie an in dia
iungestun urteilda tuöen . diu an
dien buocben gescriben ist. Dar
uuirt uuärbafto getan uindicta unde
increpatio .
*) Gloria haec est omnibus sanctis
eius. Diz ist Allero sinero böiligon
guöliicbi . daz sie iudices mit irao
sin .
PSALMUS CL.
Ijavdate dominvm in sanctis eivs .
Löbont Got chit der propheta . an
sinen beiligon . zelezest in sinero
bürg kesämenoten .
Laudate eum in Grmamenlo uir-
tutis eius. Löbont in an dero festi
sinero cbrefle. An dien beiligon
skinet danne uuieo feste sin cbraft
ist.
Laudate eum in polenlatibus eius .
laudate eum secundum mullitudinem
magnitudinis eius. Löbont in an
sinero mabte . unde an dero mänigi
sinero micbeli.
Laudate eum in sono tub.ne . lau-
date eum in psalterio et cjthara .
Laudate eum in tympano et choro .
laudate eum in cbordis et organo .
Löbont in in älla uuis . singendo .
pläsendo . chloccbendo . seitenspren-
gendo.
Laudate eum in cymbalis beneso-
nantibus . laudate eum in cymbalis
bene tinnientibus. Löbont in mit
zymbon uuöla skellenten . unde guo-
ten chlancb häbenten . Daz sint un-
sere lefsa . so sie Got mit inddbtigi
löbont.
♦*) Omnis spiritus laudet domi-
num . AlJiu geistlicbiü natura . lobe
unseren trühtenen . Diu förderosta
creatura lobe in .
CANTICVM ESAIE FROPHETE.
CoXFITEBOR TIBI DOMINE QVONIAM
lUATvs ES MIHI . conuersvs est furor
luus et consolalus es me. Ih löbon
dib trübten uuanda du mir irbolgen
uuäre in persecutione . unde mir
aber dära nab din heizmüoli beuuen.
det uuard ze genädon . unde du mih
an dien tröstost. In aduersis et
prosperis löbon ih dib chit cecclesia
sancta .
Ecce deus saluator meus . fiducia-
liter agam et non timebo . Sih nu .
Got ist min haltare . bediu uuerchon
ih päldo . unde ne ruöcho . quid
faciat mihi hömo .
; S. CCLVIL
*) S. 540.
501
Quia fortitudo raea et laus mea
dominus . et factvs est mihi in salu-
tem . Vuanda Got ist min starcbi .
unde min lob unde ist mir uuorden
ze heile . |)ediii stan ih paldo in acie
contra inimicos.
Haurietis aquas in gaudio de fon-
tibus saluatoris. So is zit uuirt .
so skepbent ir uuazer mit raendi
uzer dien briinnon des haltüres . so
gelirnent ir föne imo euangelicani
doctrinani . Sine brunnen sint sep-
tiformis gratia spiritns sancti . dan-
nan er nn'sseh'cbe spenda tuot di«*^n
sinen .
Et dicetis in illa die confitemini
domino . et inuocate nomen eins .
Vnde danne in line sa;culorum cbe-
dent ir . iöo eine ze anderen iöhent
Gote . unde änahärent sinen nämen .
uuanda sin genada ist omne quod
possumus . quod uiuimus . quod sii-
nuis.
Notas facite in populis adinucn-
tiones eins. Tuont chunt ünder
liuten sine leges . diö er uns funden
habet.
*) Meraentote quoniara excelsum
est nomen eius. Irbügent daz sin
namo hOh unde geuuäblb'b ist an
allen sinen uuerchen .
Cantate domino quoniam magni-
ficrC fecit. Singent truhtene . uuan-
da er michellicbo tela . do er in carne
irscein ze tröste allere uuerlte.
Adnuntiate hoc in uuiuerso nmn-
do . Chundent daz so uuit uuerlt sl .
Exulta et lauda babitalio syon .
quia raagnus in medio tui sanctus
israbel . Du sin gesaze specula . du
sancta lecclesia freuue dili unde löbo
daz sament dir ist mähtiger der isra-
helis heiligo unde du in gesiöhest
hominem inter homines .
CANTICVM EZECHI^ REGIS.
Er.o Dixi IN DiMiDio dierum meorum .
uadam ad portas inferi. Ezechias
saget uues er däeta . uues er sorgeta .
do er sih todes peuuända . Ih chad
in unfölletani minero tägo nu faro
ih ze hello . uuanda iniqui dara fa-
rent . die in dimidio dierum irsler-
benl . quia non implent opera uirtu-
tum . bediü forhta ih mir. Aber
iusti irsterbent in pleniludine die-
rum . also abraham irstarb plenus
dierum .
Quajsiui residuum annorum meo-
rum . Ih suöhla daz noh ze leibo
uuas . suohta follunga minero tägo .
ze diu . daz ih abrahx gelicho irster-
ben muösi .
Di\i non uidebo dominum deura
in terra uiuentiura . Id leidor chad
ih . ih ne sol Got keseben . ih ne ge-
sieho in . in lebendero lande' .
*) S. 541.
>0!2
Non aspiciam horainem ultra et
habitatorem quielis . Furder ne ge-
sieho ih uuiidigen menniscen . unde
der geselidol si iiiwiauuon . Ih ne
chümo dara • dar Got unde guöte
sint .
Generalio mea ablata est a me .
et conuoluta est quasi tabernacu-
lura pastorum . *) Mir ist kenömen
rain gebürt dannao christvs cbomen
solta . unde dana ferzorn sarao so
hirto gezelt . diu in einero stete lango
ne stänt . uuanda siu umbe uueida
ieo furder unde furder geriicchet
uuerdent. Vuile du lesen . quieuit
generatio mea . so chit iz cessauit
generatio mea .
Prfficisa est uelut a lexente uita
mea . **) Min lib ist äba gescröten .
samo so uueppe föne uuebenten.
Dum adhuc ordirer succidit me .
Vnz ^) ib noh lebennes pedige hiü^)
mib Got nider.
De mane us';ue ad uesperam
finies me . Gbad ih dara zuo. Föne
morgene unz ze naht pito ib keniste .
aber du endöst mib .
Sperabam usque mane quasi Ieo .
sie contriuit omnia ossa mea. Dan-
nan aber unz ze mörgene beit ih iro
beit ih keniste. Vuiöo do? Also Ieo
fermülita subt älliü miniu bein *
De mane usque ad uesperam finies
me . sicut pullus hyrundinis sie cla-
mabo . raeditabor (i. ingemisco) ut co-
lumba. So luöst du cbad ib . Föne
morgene unz ze äbende endöst du
mih . tribest mib ze lode . aber ih
scriio . umbe genist also suäleuuun
iüngi . unde süfton dar umbe also
tuba.
Ättenuati sunt oculi raei suspi-
cienles in excelso. Miniu oügen sint
fersueinet üf ze Göte chaphendo .
umbe sina helfa .
Domine uim patior . Ih chad oüh .
Not lido ih trübten . ioh über raine
sculde .
Responde pro me . Vbe ih oub
scüldig si . dero sculde antuuurte
füre mih , uuända iz an dir stät nals
an mir. Non est enim cvrrentis
AVT VOLENTIS . SED MISERENTIS DEI.
Vuöla ne sprah ih dö siecher . ih
sol mih is päz pedenchen nü gene-
sener.
Quid dicara ? Vuaz mag ih chö-
den uuider minemo sköphen?
Aut quid respondebit mihi cum
ipse fecerit (s. quod uoluit^)? ***)
Aide uuaz antuuurtet er des . übe
ih mih chlägon . so er bähet ketän
so uuieo er uuolta? Ne sol man
daz kedültigo trägen . daz er benei-
met ze tuonne?
Recogitabo tibi oranes annos meos
') Uz. Seh.
") hui. Seh.
I 3j (^s_ quod voluerit). Seh.
0 S. 5i:
0 S. CCLVUI. ***) S. 543.
SOS
in amaritudine animaj mea;. In
ämere zälon ih dir alliu mfniu idr .
Annos regni raei beatos . so ih do
uuända . Ahton ih nü före dir ünnu-
ziü . ze doh einemo Iroste mines
äraeres . so uiii6o epicurus chade .
ReCOBDATIONEM PnETERITORVM BONO-
RVM PR.ESENTIA MALA »WTIGARE .
Doraine si sie uiuitur . et in lalibus
iiita Spiritus mei . corripies me et
uiuiGcabis me . ecce in pace amari-
tudo mea amarissiraa . Truhten übe
daz raenniscon I6ben sölih ist . ih
mßino an demo zeuuifele libes iinde
tödes . unde übe min lib so getan
ist . under dien zeuuiscen uuaz mag
ih danne cheden? A^ne du irrefsost
mih mit sühte . unde chicchest raih
mit keniste . unde rehl ist ieo daz .
Aber sih du Got daz in frido min
bitteri diu raeista uuas . uuanda dCt
begonda ih nähen ze töde . do sie
alle begondon sizzen in^fride . Vuan-
ne uuas daz? Do angelus domini
sluög de exercitu sennacherib cen-
tum octoginta quinque niilia. Dö
begonda änderen uuola sin . mir
uue sin 0 •
Tu autera eruisti animara meam
ut non periret . proiecisti post ter-
gum-) tuum omnia peccata mea.
Aber du löstosl mina sela . daz si
ferloren ne uuürde . uuurfe hinder
dih alle mina sunda . uuoltosl mir
fore ougon uu^sen dina genäda . nals
mine sunda ^) .
Quia non infernus confitebitur
tibi . neque mors laudabit le . non
expectabunt qui descendunl in la-
cum uerilatem tuam . Vuanda hella
unde töd ne lobönt dih . *) unde di6
in hellegruOba färent . diö ne bilent
zesehenne . die uuärheit dines iudi-
cii . nube dina genäda. Also diu
genäda ciiristi nu gescehen ist . daz
er dära fuör . unde scüldige lösta '^) .
Viuens uiuens ipse confitebitur
tibi . sicut et ego hodie . Nube süs
feret iz. Lebender lobol dih . also
ih hiüto lebo . unde dih löbo^) .
Pater filiis notam faciet ueritalem
tuam . Fäter chundet sinen sünen
dina uuärheit. Vuanda so istkescrl-
ben . Lnterroga patres tvos et an-
NVNTIABVNT TIBI . SEMORES TVOS ET
DICENT TIBI ^) .
') — — sennazcrib centum octoginta
quinque milia Do begonda uue sin.
B. b. 3.
2) So Schilter. In der handschrift steht
„postergum".
3) Aber du löstost mina sela daz si fer-
lörn neuuiirde, — — alle minae siinda.
uuöltost mir före ougon uucsc: siinda.
B. b.3.
*) Uuända hclla unde tüd inlielle-
gruoba färent tie ncbitcnt zesehenne dia
uu dina gnäda. Also diu gnädachristi
nü geskehcn ist taz er löst». B. b. 3.
*) Nu löbot tih. also ih hiuto lebo.
unde dih löbo. B. b. 3.
6) — chundet sinen siincn dina uuärheit.
Uuanda so ist lies — etc. B. b. i.
♦) S. 544.
504
Domine saiuum lue fac . et psal-
nios nostros canlabiraus cunctis die-
bus uitte noslrie in domo domini.
Kehäll mih Iruhten . unde unsih alle
au dili keloubenle unde so sinjjen
uuir dir. in dinerao lemplo alle täga
unseres libes ') .
CA?iTICVM AXNjE.
I'^XVLTAVIT COR SIEVM IN DOMINO . et
exallatum est cornu meum in deo
meo . Min berza freuta sih an tiüh-
lene chit sancta cecclesia . uuanda
er mir lango . i'inbirigero die uuom-
ba indän habet . unde min geuuält
ist höh irbüret an imo. Daz ih re-
gina bhi . unde ih uuito uuälto . daz
ist föne imo -) .
Dilalatum os meum super iuimicos
meos . Min munt ist uuito indan .
über mine fienda . uuanda sermo dei
ungebunden ist ioh in angustiis pres-
surarum . ioh selben di6n praecoui-
bus alligatis . sicut paulus alligatus
non läcuit^} .
Quia Ixtata sum in salutari luo .
Vuanda ih an christo dinemo häl-
läre gefröuuet piu . Ziü ne söH)?
Non est sanctus ut est dominus .
et non est forlis sicut deus noster .
neque enim est alius extra ^j te . Sa-
mo heiliger unde sämo starcher ne
ist . so trühten Got unser . noh an-
derer ne ist ane dih heiliger unde
starcher uuanda oüh du andere ge-
heilegon . *) unde starche getuön
mahl '0 .
Noiite multiplicare loqui . sublimia
gloriantes . Ir iiih kuöllichonten iu-
dei . iäzent iüuueriü mänigen höh-
chöse sin . sämosö iüh müge lex iu-
slificare sine gratia ^}.
**) Kecedant uetera de ore uestro .
quia deus scientiarum doniinus . Äl-
tiü gechüse firren sih föne iüuuermo
munde . fermident inaniloquia daz
chit . noiite gloriari in lege . uuanda
') Keliält Uli: an-dih kelöubeiite.
unde so biiigen uuir dir in-dincmo temp —
-. B. I). 3.
2) Min licrza freuta sili an trühtene chit
sancta ecciesia. unbiiis:cro diauuöniba
indan habet, unde min geuuält — — . ilt
regina bin. unde iii uuito uuälto. da;; ist
föne imo. B. b. 3. - Bei «cliilter fehlt es
von „Daz ih" an.
3) IVlin mi'int ist uuito indän. über mine
fien — — — bundcii ist. iöh inan^ustiis
picssurarum. iohsilbcn prsconi— . B.b. 3.
— Für den letzten .satz („sicut paulus'' etc )
zeigt sich auf dem basier blatt kein räum.
') Uuanda ih anchristo dinemo hältare
ge . B. b. 3.
5) prseter. B. b. 3.
**) — — starcher neist. so trühten gut
unser, noh änderern: starcher. uuan-
da öuh tu ändere geheiligon und ■ .
B.b, 3.
') Ir iuuih cüoli ueriu mänigen
hohchose sin. sämo so iuuih müge le: —
-. B. b. 3.
^) S. 545.
') S. CCLIX.
505
(lOt ist herro dero uuizzentheilo . er
ist arbiter iüuueiro gedäocho ^) .
Et ipsi preparabuntur cogitatio-
nes . Vnd(^ iiuo luierdent sie irbarot .
Er uueiz sie bäz danne ir selben .
Vueseiit liiMiiuölig . quoniani qui se
putat aliquid esse dum nihil sit . ipse
se seducit ^) .
Arcus fortiuui superatus est . et
inilriui acciiicti suntrubore. Dero
sU'irchon bögo ist keuueicbel . dero .
die sih peuudndon uirtulis föne in
selben unde uueiche . sint uuorden
starebe . die föne herzen chedent.
MiSEBERE MEI DOMINE QVOIVIAM INFIR-
31VS SVM ^) .
Repleli prius panibus rainorati
sunt. Israbelitic iü er irfiilte diui-
nis eloquiis uuurden gemiuuerot an
iro fernumiste . uuanda sie an dero
lege terrena fernäinen. Et esv-
RIENTES TRANSIERVNT TERRAM . Uude
hüngerge gentes überfuoren die
erda . uuanda sie ad Odern chömene
') AUi: — — — mo imiiidc. fermidcnt
inaniloquia. daz cliit. noiitc gl — ist
lierro dero uuizenthcite. er ist arbiter
iüuucro g— . B. b. 3.
2) Unde inio uuerdcnt sie irbärot. er u—
— . üuescnt ticmuotig. quoniam etc. B. b. 3.
^) Tero sta utis fonc in selben.
unde uueiche. sint uuörtcn starche.
miscrere etc. B.b. 3.
<i) iruiilte diuinis elo(|iiiis. uuiirten
peininnorot an iro ändcro lege (errcna
fcrnamen. Et esuricntes transierunt —
— — tes über füoren dia erda. uuanda sie
adfidem chömene. _ — — näls terrena.
in eloquiis dei coelestia sniahton nais
terrena. Vbe uuir lesen . repleti
prius . pro panibus se locaiierunt . et
famelici salurati sunt . so chit iz.
E'r säte iudei . uuurden so brötelos .
daz sie sih fersazton dar umbe . uuan-
da sie sih cherton in alienum inlel-
lectum carnaleiu nals spiritalem .
aber hungergo gcnles uuurden ge-
sätot rehtero fernümeste '') .
*) Quia slerilis peperit septeui .
el mulla in Gliis infirmata est. Vuan-
da gentilitas kebär sibene . an dien
uuirl fernömen perfectio »ccclesi^e .
aber fdo chindo bäbentiü synagoga
uuard siöh . uuanda mit iro ist inGr-
raitas litterae . nals uirtus spiritus^).
Dominus mortificat et uiuiGcat.
Trübten tödet die cbinl bäbentun .
unde chiccbet dia chiodelOsun ^) .
Deducit ad inferos el reducit. Er
leitet ze hello unde föne hello .
CiiRisTVM leitet er dära unde dänaO .
Dominus pauperem facit ( s. eum
übe uuir lesen, repleti prius pro panibus se
ti sunt. So chit iz. er säte iudci.
uub'rten so brotelos. taz uuanda sie
sih cheilon inalienum intclkctum. car —
— — hungcrge gentes. uuürlen gesätot
rehtero fcr— . B. b. 3.
^) Uuäi\da — — andien uuirt fcrniMucn
perfectio ccclesia;. aber fi ärd sich
synagoga. uuanda mit iro ist infirmitiVs —
-. B.b. 3.
'') Triihtcn todct tia — — chicclict tia
chindelösun. B. b. 3.
') — — unde föne hello. Christum lei-
tet er dära unde däna. B. b. 3.
0 S. 546.
506
qui pro nobis pauper factus est ) et
ditat (s. nos) . humiliat (s. illuiii) et
Sublimat (s. nos) . Der fäter herro
taöt stnen sün armen . unde riebet
ünsih . unde nideret in . irhöhet ün-
sib 1) .
Suscitans de puluere egenum . et
de stercore erigens pauperem . I'n
dürftigen föne erdo cbiccbender . so
spuöligo daz er ne gesähe corruptio-
nem . sicut illud . Non dabis sanc-
TVM TVVM VIDERE CORRVPTIONEM .
unde in armen üf rihtender föne
miste . föne iudeis die in sluögen .
die mit rehte mist heizent . uuanda
sie in terrenis cogitationibus et car-
nis uoluptatibus lebeton . Also ouh
Paulus iro uuercb 2) beizet stercora .
dar er chit. Qv^ mihi fvervnt
LVCRA . BMC PROPTER CHRISTVM DAMNA
ESSE DIXI . NEC SOLVM DETRIMENTA .
VERVM ETIAM STERCORA EXISTIMAVI
ESSE 3) .
Vt sedeat cum principibus . et so-
lium gloriae teneat . Daz er sizze mit
dien heristen . di6n er zuo cbad.
Sedebitis svper sedes dvodecim .
unde er den himeliscen stuol be-
häbe 4) .
Domini enim sunt cardines terrae .
et posuit super eos orbem . Trub-
tenes sint die skederstefta d6ro erdo .
an dien stalta er disauuerlt. Sin
sint quatuor clymata mundi . an di6n
er sazta orbem sanetse <ecclesiae .
daz sin lob über äl si ^) .
Pedes sanctorum suorum obser-
uabit . *_) Sinero heiligon fuöze be-
baltet er . daz sie ünrebten uueg ne
gänt6).
Et impii in tenebris eonticescent.
Vnde iudei uuerdent kesueiget in
iro ignorantia . so euangeliura be-
ginnet skelien ^} .
Quia non in forlitudine sua robo-
rabitur uir. Vuanda fidelis populus
ne uuirt kesterchet föne sinero
cbrefte . nube föne Gotes chrefte '').
Dominum formidabunt aduersarii
eius . et super ipsos in coelis tonabit .
^) Ter fäter herro tiiot si :ichet
ünsih. nideret in. unde irliöhet unsih. B.
b. 3.
') Ueber „c" ein punkt.
3) Indürftigen föne — — ::üotigo daz
er ncgesähe corruptionem. unde in armen
ste. föne iudeis. tie in fluogen. die
mit rehte mist renis cogitationi-
bus et carnis uoluptatibus lebeton — —
heizet stercora. dar er chit. qu<B etc. B.
b. 3. — Die Worte „ sicut illud — corruptio-
nem" fehlen hier wie auch bei Schilter.
^) Taz er sizze mit tien sedebitis
super sedes duodecim. unde er den hime-
lisken . B. b. 3.
s) Trühtenes sint tie andien stälta
er disa uuerlt. Sin sint quatuor climata
orbem sanctae ecclesiae daz sin lob
über al st. B. b. 3.
^) füoze behaltet er daz sie un-
rehten uueg negänt. B. b. 3.
^) Unde iudei uuerdent kesueiget iniro
ignorantia — — — len. Uuanda — —
— rchet föne sinero chreftc. nube föne go-
tes chrefte. B. b. 3.
0 S. 54:
SOY
Truhtenen furhtent in iudicio sine
uuidersachen unde er donerot danne
über sie. Ite maledicti in ignem
iETERNVM 1) .
Dominus iudicabit Gnes terrae.
Terrae sint luenniscen so iro ende
chöment . so irteilet in druhten fä-
ler-).
Et dabit imperiura regi suo . et
sublimabit coruu chrisli sui . Vude
gibet er cbeiserluom sinemo cbü-
ninge cbrislo . unde irhöhet sinen
geuuait ^) .
CANTICVM MOTSI.
CaNTEMVS DOMINO GLORIOSE ENIM
MAGNiFiCATVs EST . equum et ascen-
sorem proiecit in mare. Singen
trubtene chit raoyses . uuanda er
guöllicbo getuömet ist . ros unde
r^ilman uuarf er in daz märe . Dia-
bolum cum suis pompis uicit in bap-
tismate^).
Fortitudo mea et laus mea domi-
nus et factus est mihi in salutem.
Trübten ist min starcbi unde min
lob . unde er ist mir uuorden in^
belli . Sin starcbi ne läzet in fallen .
pediii ne fällent . diö sih ze imo bä-
bent^).
Isle deus meus et glorificabo eum .
deus patris mei et exaltabo eum .
Diser ist min Got . i6o der 6ino in
ueteri et nouo testamento . Nals so
beretici uuolton . die änderen sage-
lon uu6sen auctorem ueleris . ände-
ren noui *j.
Dominus quasi uir pugnator om-
nipotens nomen eius . *) currus pha-
raonis et exercitum eius proiecit in
mare . 'JVubten ist also uulgman .
almablig ist sin närao . also dar äna
skinet . daz er pbaraonis rßilä unde
sin bere uuarf in den m6re. **) So
soüfet er oüb diabolum in abjssum
gebennae 7) .
Eiecti principes eius submersi
sunt in raari rubro . Sine iruueli-
ten fürsten uuurden besoüfet in demo
röten mere. Principalia uilia in mi-
nimis subruuntur a domino^).
Abyssi operuerunt eos descende-
') Abgeschnitten in den basler blättern.
2) — — so irteilet in druhten fater.
B. b. 4.
j) Unde gibet er geuuält sinemo chü-
ninge ehr . B. b. 4.
"•) Singen trühtene chit inoyscs. uuanda
e: ist. rös unde reitman uuärf er in-
daz mare. Diabolum cum baptis-
mate. B. b. 4.
*) — ist min stärchi unde min lob. unde
er ist mir uuör . nelazet in uallen.
pcdlu neuällent tie sih zcimo h — . B. b. 4.
6_) Tiser ist min got. io d mento.
Näls so heretici uuölton. die änderen sä-
geto: deren novi. B. b. 4.
') Trübten ist also uuigman. ski-
net. taz er phnraonis rcita. und: er
üuh diabolum inabyssum gehenn:. B b. 4.
8) Sine iruucliten fürsten uuür .
uitia. inminimis subi'uuntur . B. b. 4.
*) S. 548.
0 S. GCLX.
508
runt in profundum quasi lapis . Tie-
fiü uuazzer pedahlon sie . sie fuören
zewgrimde also stein . Duritia pec-
cati soufta sie in gehennam . uuanda
sie lapides uini ne uuären ') .
Dextera tua domine raagnificata
est in forlitudine . dextera ttia do-
raine percussit inimicum . et in niul-
tiLudine gloriae tuae deposuisti ad-
uersarios raeos . üin zeseuua heno
ist ketuöraet in iro stärchi . din ze-
seuua sluög den fient . unde in dero
raänigi dinero gloria; intsaztost du
minefienda. Christvs ist din dex-
tera . mit imo intsaztost du ^) inimi-
cum libertatis nostra ^) .
Misisti iram tuam qu8B deuorauit
eos sicut stipula . Du li^zze ^) üz
dina äbolgi . diu ferslant sie so
samfto . so den halm ßür f^rslin-
del5).
Et in spiritum furoris tui congre-
gatsB sunt aquae. Vnde in demo
atunie dines zornes liüflen diu uuaz-
zer ze^sämine diu beföre indän uuä-
ren 6) .
Stetit unda fluens . congregatae
sunt abyssi in medio mari . Gagen
dien guoten stuonden siu ins^ddniu
so die ubelen under zeuuisken cha-
men . do betäten siu sih 7) .
Dixit inimieus . persequar . et com-
prebendam . diuidam spoiia . imple-
bilur anima mea . euaginabo gla-
dium raeum . interüciet eos manus
raea . Sus chad pbarao . Ib faro
in näh . unde gefäho si6 . *) mit ir-
zögenerao suerte släho ih si6 . so
tello ib den roüb . unde gesäton mih
sin *) .
Flauit Spiritus tuus et operuit eos
mare . subraersi sunt quasi plum-
bum in aquis uehementibus . Aber
din ätura blies . unde dannan be-
dähta sie daz mare . sie suncben
also bli in michelen uuäzzeren ^) .
Quis simiiistuiinfortibus domine?
quis similis tui ? Vuer ist dir gelib
under stareben drubten? uuer ist
dir gelib 10)?
Magnificus in sanctitate . terribilis
atque laudabib's . et faciens mirabi-
lia . Micbeltätiger in heiligi pn'iteli-
cher iudicandu . löbelicber dimit-
tendo . uuunder tüonder ^0 •
Extendisti manum tuam . et deuo-
1) Tiefiu uuäzei* peccati siiSfta
sia in gcii — . B. b. 4.
2) Fclilt bei Scliilter von ,^niinc ficnda" an.
"') — — iro stärclii. din zcs —
— tsaztost tii mine libertatis
nostiiB. B. b. 4.
') lieze. Seh.
*) — — diu fcislänt sie . B. b. 4.
**) Unde i: — — diu beföre indan — .
B. b. 4.
^) Gagen dien güo ■ — cliamcn. dö
bet . B. b. 4.
8) Weggeschnitten in den basleiblättern.
^) -— — also bli in michelen uuazeren.
B. b. 4.
'0) — ist tir gelih under stärchen dniii-
ten? uuerist tir — ? B. b. 4.
") Michel — — — litelicher iudicando.
löbelicher dimittendo. uuiinder — . B. b. 4.
*) S. 549.
509
rauit eos terru. Du rahlost dina
banl . skemdüst dina chraft . unde
daiiiiaii beuuürf sie daz saot ^) .
Du\ i'uisli in misericordia pupulo
luo quem redeinisli -) . Au diuen
geuAdon leilost du dö diaeu liüt ad
tenaiu pruniissiunis. Aber nu l<ii-
lest du redeiuptos ad cseleslem Jeru-
salem ^) .
El porlastieum in furtitudine lua.
ad babilaculumsanclum tuum. Vnde
dne sine '*) arbeite iuörtosl du in
daia . dd er ze ßrest kesdhe taberna-
cuiuni . dära nah templum . also du
iiu leitest sanctos in paradysum . et
in coelum^).
Ascendei'unt populi et irati sunt .
Do fuören gägeu in liüte . under
uuegen gesezzeno . unde bulgen sih
iro feile ^) ,
Dolores optinuerunt habitatores
philislini . Philislim löidezton iz ^) .
Tunc conlurbati sunt piincipes
edom . Do uuürden leidege die h6~
resten idumei^).
Kobustos moab optinuit tremor.
Diä starchesten raoabitas cham äna
iido9).
Obriguernnl omnes habitatores
chanaun . Foie ofrhton irsläbeton
alle änasidelinga chanaan^°).
Irruat super eos formido . et pauor
in magnitudiiie brachii tui . So fare
iz. Forhla unde hcrzeslagod äna
fälloe diß . die lehten . dero himel-
ferte ne ünnin . Daz uuerdo an dero
micheli dinero crefte ").
*) Fiant inraobiles quasi lapis .
donec transeat populus tuus domioe .
donec perlranseat populus tuus iste
quem possedisti. V'nuuegiguuerden
sie also der stein . unz diser din liüt
fare . unde fürfäre . den du besdze .
Vuz fideles foUe chömen ad re-
quiem . die diabolus unde sine lide
ilenl irren ^-).
lutroduees eos et plantabis eos in
raonle hereditalis tuae . firmissirao
habilaculo tuo quod operatus es do-
raine . Du leitest sie dara in . iro
fiendo undanches unde flänzost sie
dar üfen syon raonte . der din erbe
') l)ü rüchtost tiiia liänt. — — unde
dännaii beuuäif sie daz sänt. U. h. 4.
2) Scliilter. In der handscluift fehlt das
latein.
3) Andinen gnädon adterram pi-o-
niissionis. Aber nu leitest tu rcdemptos
adeajlestem — . B. h. 4.
") sina. Seh.
») Unde äne sine — — dar er zeerest
gesähe tabernaculum. dara näh femplum.
sum. B. b. 4.
•) Do füoren ffägen in li'ute — — —Igen
sih iro uertc. B. b. 4.
') Ist weggeschnitten in basier blatt 4.
S) Do uuüi-ten lei . B. b. 4.
^) Die starchesten — — . B. b. 4
'") Före füi'hton ir . B. b. 4.
") :erzcflagod äna ualloe sie. die
:ndcro micheli dinero — . B. b. 4.
Schiller liest „chrefte".
'-) c also der stein, ünz — —
— deles foUechömen . • B. b. 4.
*) S. 550.
510
ist . daz ist diu üf * uu^rtiga ierusa-
lem . Dar flanzost du sie an dlnero
filo festun seldo . Vuelichiü ist diu')?
Sanctuarium doraine quod ßrma-
uerunt manus tuae. Daz uuiehüs
truhten assumptfc carnis . daz men-
niscon hende ne uuürchton^) nube
Gotes . An demo flanzost du sie 3) .
Dominus regnabif*) in aeternum
et ultra . Got richesot in euua . ich
hina baz . Daz ist per excessum ge-
sprochen . i. hyperbolicre . Kenuö-
gez^) uuirt ferror gesprochen . danne
sin fernümest si . Also daz . Got der
al uueiz . unde ein uueiz übere ^) .
Ingressus est enim pharao cum
curribus et equitibus suis in mare .
et reduxit super eos dominus aquas
maris . Pharao mit allen dien sinen
fuör in daz mare . unde dar ieitta
uuidere truhten . diu mereuuazzer
über si6.
Filii autem israhel ambulauerunt
per siccum in medio eins. A'ber
israheh's süne durhkiengen üz in^
druccheni. Vuanda der aegyptius
ist unde er pharaoni folget . daz chit
diabolo , der uuirt pesoüfet fluctibus
uitiorum . Der aber christo folget .
demo sint aquae muri dextra leua-
que . der gät per siccum in media
uia . unz er uz chumet . unde eryni-
num uictoriae singet 0 •
*) CANTICVM ABACVG PRO IGNORATIO-
NIBVS.
DoMINE AVDIVI AVDITIONEM TVAM ET
TiMvi . Ze CHRISTO sprichet der pro-
pheta. Ih kehorla in spiritu uuaz
du beneimet habest pro humano ge-
nere ze lidenne . unde des ircham ib
mih 8) .
Domine opus tuum in medio an-
norum uiuifica illud. Daz selba diu
tiüra uuerch irfulle so is zit si ^) .
In medio annorum notam facies.
') Du leitest sion monte. der
e andinero filoue . B. b.4.
2) uuichton. Seh.
3) Daz uuihus trüh götes. A'n-
demo . B. b. 4.
'») rg. zu diesem worte : „Noricus qui-
dam interpretatus est. lemer lint clor".
S. noch s. 14.
5) kenuoget. Seh.
6) — — euua. iöh hina bäz.
gesprochen — ■ — — uueiz libei c. B. b. 4.
So weit reicht das vierte basler blatt.
7) helis sune durhkiengen uz in-
druccheni. uuanda der egyptius ist. unde
er pharaoni folget, daz chit diabolo. der
uuirt pesöufet fluctibus uitiorum. Der aber
christo folget, temo sint aqusc muri dex-
tera leuaque. ter gät persiccum inmedia
uia. ünz er üz chümet. unde er ymnum
uictorias singet. B. b. 5.
8) Zechristo spricchet ter propheta. ih
kehörta inspiritu uuäz tu peneimet habest
prohumano genere zelidenne. unde des ir-
cham ih mih. B. b. 5.
9) Daz selba tin ti'ura uuerch. irfulle so
is zit si. B. b. 5.
*) S. 551 und S. CCLXI.
511
Dlna uuarheit keskelncstO d^ • so
pleniludo temporum churaet^).
Cum iratus fueris misericordiaj re-
cordaberis. So du dih sundonten
irbilgest . so genadest du dber riü-
uuonten 3) .
Deus ab austro ueniet . et sanctus
de moDte pharan. Got chumet föne
sunde . chumet föne dero balbun
montis syna . der bi d6mo elnote ist .
daz pharan heizet . Patentes christi
bringent in ze ierusalem fonc beth-
leem . diu ze sünde ist . also oüh
pharAn ^) .
Operuit coelos gloria eius . et lau-
dis eius plena est terra. Himela be-
dahta sin guollichi unde erda ist fol
sines löbes . Also iz chit . Gloria
IN EXCELSIS DEC ET IN TERRA PAX
HOMINIBVS 0 •
Splendoreius ut lux erit . cornua
in manu eius. Sin skimo^) ist also
lieht . daz chit . fama eius credentes
') kesceinest. Seh.
?) Tina uuarheit gcskeinist tu so pleni-
ludo temporum chumet. B. b. 5.
j) So du dih sundonten irbilgest. so gna-
dest tu aber riüuonten. B. b. 5.
■^) Cot chiimet föne sünde. chumet fonc
dero halbun montis syna. der bidcmo ei-
note ist. taz pharan heizet. Parentes Chri-
sti bringent in zehicrusalem föne bethle-
hem diu sünde ist. also öuh pharan. B.b. 5.
5) Himela bedähta sin guollichi. unde
erda ist föl sines löbes. Also iz chit. glo-
ria etc. B. b. 5.
6) stimme. Seh.
7) Sin skimo ist also lieht, taz chit.
fama eius credentes illaminabit. hörn in-
illuminabit . Hörn in sinero hende .
daz sint signa et trophea crucis ^ .
Ibi abscondita est fortitudo eius .
Dar in cruce barg er sina starchi .
uuanda er siö ne ougta diön . die dar
chAden . Descendat nvnc de crvce
ET CREDIMVS EI^).
Ante faciem eius ibit mors . et
egredietur diabolus ante pedes eius .
In deserto begägenet imo temptator
baptizalo dara chumet er füre sine
fuözze ') .
Stelit et mensus est terram . aspe-
xit et dissoluit gentes . et conlriti
sunt montes seculi . Aber christvs
stuont . unde irehös ;jirniuersitatem
terrae . *) er äna sali die gentes . un-
de ze^Iegeta sie . uuanda er indrdnda
iroungelouba unde ubermuoteuuur-
den gediemuotet ad poenilentiam ^*^) .
Incuruati sunt colles mundi . ab
itineribus aeternitatis eius. Föne
dißn ferten sinero euuigheite nöiglon
sinero hende. taz sint signa et trophea
crucis. B. b. 5.
8) Dar incruce barg er sina stä,rchi uuanda
er sia ne ougta dien daz chäden. descen-
dat etc. B. b. 5.
9) Indeserto begägenet imo temp — tor.
dara chümct füre sine föuze. B. b. 5.
*0) Aber Christus stuont unde irchos uni-
uersitatem terrte. er äna sah tie gcntc.^.
u ta sie. uuiinda er in-drända iro ün-
gelüuba. unde übermüote uuürte: — muotet
adpenitentiam. B. b. 5. das „er" nach
„uuanda" scheint ein tonzeichen über sich
zu haben, und zwar eher das dach als die
spitze.
0 S. rj52.
519
sih pürliche . die före sinero aduen-
tu inflexibiles uuaren *) .
Pro iniquitate uidi tentoria aethyo-
pie . turbabuntur pelles i. taberna-
cula terrae madlan . Vnde unrebt
sah ih uuerden tentoria demonum .
die templa dei uuesen schon . umbe
unrebt 2) uuerdent in iudicio getruö-
bet^) tabernacula raadian . daz sint
peccatores ^) .
Nuraquid in fluminibus iratus es
domine? aut in fluminibus furor
tuus? uel in raari indignatio tua?
Sol in äbön die ze täle fliezzent .
unde in mari . dara sie in fliezzent .
din zorn sin? Nals in primo nube
in secundo aduentu uuirt daz . Danne
uuerdent überteilet saeculares . dero
sin ad inferiora rämet^).
Qui ascendes super equos tuos .
et quadrigse tuae saluatio. Du diniu
ros ritest . uuanda dine euuangelistaß
die du rihtest . dih fnörent after
uuerlte . unde dine reita sint diAn
heili die an dib keloubent ^) .
Suscitans suscitabis arcum tuum .
Din iudicium inzündest du . mit demo
du übelen skeinest din zürn ^) .
luraraenta tribubus qure locutus
es. Vuerest daz du zeuuebf cbum-
beron gehiezze . daz chit allen fide-
libus . uuanda du in gibest uitara
ceternam ^) .
Fluuios scindes terrae. Predica-
tores teilest du dero erdo . du sen-
dest sie äfter lande ')?
Viderunt te aquae et doluerunt
montes. Föne diu geeiscoton dih
apostoli ''') . die dih er ne uuissön .
unde chlageton sih potentes daz sie
lugendo (i. chärondo) uuurdin be-
atiii)-
Gurges aquarum transiit. *) Gen-
tium perseculio zegieng . unde uuard
pax *2) .
Dedit abyssus uocera suam . alti-
') Föne dien uerten einero euuisheite
neigton sih pürliche. die före sinero ad-
uentu inflexibiles uuaren. B. b. 5.
2) Fehlt bei Schilter von „uuerden" an.
j) getroubet. Seh.
'«) Umbe ünreht sah ih uuerden tentoria
demonum. die templa dei uuesen sölton.
umbe ünreht uuerdent iuiudicio getrüobet
tabernacula madian. daz sint peccatores.
B. b. 5.
') Sol inahön die zetäle fliezent. unde
inmari dara sie infliezent tin zörn sin? nals
iuprimo. nube — . B. b. 5.
6) uuerlte. unde dine reita sint
tien heili die an dih gcloubent. B. b. 5.
') Din iudicium inzündest tu. mit temo
du übelen skeinist tin zörn. B. b. 5.
S) üuerest täz tu zuelif chumberon ge-
hieze. daz chit .allen fidclibus uuanda du in
gibest uitam ;eternam. B. b. 5.
') Pra5dicatores teilest nidero erdo. du
sendest sie äfter lande. B. b. 5.
■0) populi. Seh.
") Föne diu geeiscoton tih populi. tie dih
Cm- neuuissön. unde chlagoton sih potentes,
taz sie liugendo uuuitin beati. B. b. 5.
'-) Gentium persecutio zegieng. unde
uoärd pax. B. b. 5.
*) S. 553.
513
tudo maniis suas leiiauitO- ^^^
liefi dero berzun lüta cuiifessionem .
diii selba tiefi huob iio hende ze
lobe 2).
Sol elluna stcterunt in babitaculo
suo . in lucc sagiltarum tuaium .
CiiniSTvs unde sin ajcclesia stuön-
den du in iro siele . dö christvs ke-
saz ad dexterara palris . unde er iro
saola spirituni sanclnm . an dero
ölTeni dinero uuorlo diu do erosl
fernomeu uuürden "') .
Ibunt in splendore fulguranles
bastae tax . So färent skinbäro blec-
chezzende diniu sper. Dazsiutaber
iacula uerborura dei . in lenebris au-
dila . unde in luniine prolata ')•
In fiemilu conculcabis lerrani . in
furore obslupefacies gentes . Irdiske
Hüte trettost du in^griscraniode alle
diete brütest du in beizmuöte . Vuan-
ne? So du riebest iniuriam populi
tui5).
Egressns es in salutem populi tui .
in salutem cum curisto luo . Du
fäter fuöre üz an christo ze heili
dines liütes . sämcnt dinerao geuuieh-
ten cbAme du in zCwheili . Also iz
cbil . Dkvs emm erat in ciiRrsTO
MVNDV.M RECONCILIAXS SMU . VuaZ Idle
du do du cbäme 6)?
Percussisti ca[)ut de domo impii .
Sluöge antichrislum . nAme daz bofi-
bel däna föne des ubeleii büs . föne
dero uuerlte . diu übel ist. Also iz
Cbit. TOTVS MVNDVS IX MALIGNO PO-
SITVS EST ") .
*) Denudasli fundanjontum usque
ad Collum, l'n slAbendo irbarotöst
du sina gruntfesti . unz an den b;ils.
Alle ubele die sin festi uuären *) .
geöffenölöst du unz an die uuirsi-
sten . an di^n daz boubet stuönl ') .
Maledixisti sceptris eins. Kegnis
eius fluucbolost du '") .
Capiti ") bellatorumeius . uenien-
') leuabit. B. b. 5. [
2) Diu tiefi dero hcrzön lütta confcssio-
ncm. diusclba tiefi liüob iro hende zelöbe.
B.b. 5.
^) Christus unde sin ccclesia stuondo
do iniro stete, do Christus kesäz addexte-
rain patris. unde er irosänta spiritum sanc-
tum. andcro offeni dinero uüorto diu dö
erest fernömen uuiirten. B. b. 5. i
^) So uarent skinbäro bh-cchczcnde diniu
sper. Da/ sint aber iacula uerboruin dei.
in tenebris audita. unde inlumine prulata.
B. b. 5. i
') l'rdiskc liutc trettost tu ingriscra- j
modo, alle diete brütest tu inhei/ni8ti. |
Uuanne? So du richest iniuriam populi tui. I
B. b. 5. I
^) Du fäter füorc üz änchristo. zehcili
dines liiites. säment tincnio 2;cuuieh(cn cha-
mc du in zeheili. A'lso iz cliit. Dcus cniin
erat inchristo. muiidum rcconcilians sibi.
Uuaz täte du do du chume ? B. b. 5.
7) Slüogc antichristum namc daz höu-
bct täna feine des übeien liüs. föne dero
uuerlte diu ubcl ist. also iz ciiit. totus mun-
dus iiiinalij^uo est positvs. B. b. 5.
^) uuai'in. Sch.
y) l'n slahcndo irbarotöst tu sina griifnt
festi unz änden hals. Alle übcle die sin
uesti uuarcn. geoffenotost tu ünz an die
uuirsisten. an dien daz höubet stüont. B.
b. 5.
^^) Rcgnis eius flüochotost tu. B. b. 5.
»•) Capita. B. b. 5.
*) s. ccLxn.
III. Band.
33
514
tibus ut tiirbo ad dispergendum me.
Fluöchotost demo aba irslagenen
höubete sinero uuigmanno . *) fluö-
chotost dien inwtürbilis uuis chömen-
ten bellatoribus . mih dinen liüt ze
störenne 0«
Exultatio eorum sicut eius qui
deuorat-^) pauperem in abscondito.
l'ro freuui ist also des . der sih fre-
uuet . daz er tougeno ferslinden
muöz den armen . Danne ferslindet
in der übelo . danne er in imo geli-
ehen tuöt 3) .
Viam fecisti in mari equis tuis . in
luto aquarura ^^ niultarum . Din^n
praedicatoribus ketäte du uueg in
nationibus . in höreuue manegero
uuazzero . daz chit in turbatis eordi-
bus gentium^) .
Audiui et conturbatus est uenter
meus . i. animus raeus. Conmina-
tiones tuas kehörta ih dero uuard ^
ketiuobet min muöl").
A uoce contremuerunt lahia mea .
Föne iro stimmo irbibenoton mine
lefsa . so antsäzig sint sie ^) .
Ingrediatur putredo in ossibus
meis . et subter me scateat . Nieht
ein treraor nube ioh fiili cböme in
miniu böin unde sie uuerde ze uuur-
men in mir . so iöbe gescäh ^) .
Vt requiescam in die tribulationis .
et ut ascendam ad populum accinc-
tum nostrum . In dien uuorten daz
ih räuuee in die tribulationis . unde
ih färe ^^) ze unsermo liüte . ze guo-
tero ferte gegürtemo ^^ .
Ficus enim non florebit . et non
erit germen in uineis . Vuanda der
figpöum ne bluöt . noh uuin ne uuirt
in uuinegarlon . So christvs chü-
met ^2) so ne biret suozen uuüochar
synagoga . diu ficus unde uinea do-
mini uuas *^).
Mentietur opus oliuse . et arua
non afl'errent cibum. Imo liüget
') Fluöchotost temo äba irslagenen höu-
bete sinero uuigmanno fluöchotost tien in-
turbales uuis chomenten bellatoribus mih
tinen liut zestorenne. B. b. 5.
2) deuorant. B. b. 5.
^) l'ro freuui ist also des. ter sih fre-
uuet taz er tougeno ferslinden müoz ten
armen. Tanne ferslindet in der übelo.
tänne er in geliehen tuot. B. b. 5.
^) So weit reicht das fünfte basler blatt.
5) Dinen prwdicatoribus ketäte du uueg
in nationibus inhoreuuc manegero uuäzero.
daz chit. inturbatis cordibus gentium. B.
b. 6.
^) uuart. Seh.
7) Conminationes tuas kehorta ih. tero
uuärd ketrüobet min müot. B. b. 6.
8) Föne iro stimmo irbibenoton mine
lefsa so antsäzig sint sie. B. b. 6.
^) Nieht ein tremor. nube ioh füli clio-
me inminiu bein. unde si uuerde zeuuür-
men inmir. so iob gescäh. B. b. 6.
'0) füre. Seh.
'*) Indien uuörten daz ih räuuee indie tri-
bulationis. unde ih färe ze ünsermo liute.
zegüotero uerte gegürtemo. B. b. 6.
■2) So chumet Christus. Seh.
*3) Uuanda der figpoum neblüot. noh uuin
neuuirt inuuine-garton. So ehristus chu-
met. so ne biret suozen uuüochar syna-
goga. diu ficus unde uinea domini uuäs.
B. b. 6.
*) S. 554.
51S
danne . daz uuerch des öleboümes .
unde diu gelende ne b^reDt erde-
uuüocher. Daz sie so gchiezzen do
sie childen. Omma qvje pk/ECepit
DOMiNvs FACiEMVS . daz irllögeiit sie .
Dulcedinem fidei aide boni operis
ne ougent siö ') .
*) Abscidetur de ouili pecus et
non erit armenlum in presepibus .
Smalez feho uuirt kenomon föne sti-
go . rint ne stdt ze chiipho . Prese-
pia CGßlestiura scripturarum sint mit
in . aber caelestem intellectura ne hä-
bent sie an in 2) .
Ego aulem in domino gaudebo .
et exullabo in deo ^) iesu meo . Aber
ih mendo in domini proteclione .
nais in mea iustitia . unde freuuo
mih in salualore meo . non in rae
ipso *) .
Dominus deus fortiludo mea . et
ponet pedes meos quasi ceruorum .
Got ist min starcbi . er gibet mir
sn6lli dero herzo . ze über scric-
chenne pericula delictorum 0 •
Et super excelsa mea deducct me .
Vnde über ratna höbi leitet er mih .
Mundanam sublimilatem tuet er mih
über fären contemplalionc ccles-
tium'').
Viclori in psalmis canentem. Imo
uictori singentcn . imo danchonten ^).
r.AMTICVM DEVTEIIOOMII.
AvDITE COELI QVJE LOQVOR . KebO-
rent hiraela diu ih spricho ze iu-
deisO-
Audiat terra uerba oris mei . Vuort
mines mundes kehore diu erda .
uuanda ioh iüh raaxima elemenla
(i. den bimel unde die erda) becho-
men mag . daz ih in sagen sol ^) .
Concrescat in pluuiam doctrina
mea . fluat ut ros eloquium meum .
Ze regene uuerde min lera . also tou
fliezze min gechöse . Regen unde
tou berehaftont die erda . miniu
uuort pezzereien diö iudeos ').
') Imo li'ugct tunne daz uuerch tcs öle-
boümes. linde diu gclende neberent erd-
uuüocher. Däz sie dö gehiczen do sie clia-
dcn. omnia quie praccepit dominus facicmus.
daz irliugent sie. dulcedinem fidei aide boni
operis neoügent sie B. b. 6.
2) Smalez feho uuirt kcnömen fone.stig;o.
rint ne stät zechripfo. Prjcsepia ctelestium
scripturarum sint mit in. aber cclestem in-
tellectum ne habent sie anin. B. b. G.
3) Domino. Seh.
^) Aber ih mendo in domini protectione.
näls in mea iustitia. unde freuuo mih insal-
uatore meo. non in me ipso. B. b. G.
') C'öt ist min stärchi. er gibet mirsnclli
dero hfrzo zciiber-scricchcnnc pericula de-
lictorum. B. b. fi.
*^) Unde über minahöhi leitet er mili. mun-
danam sublimitatem tüot er mih über uären
contcmpliitione cwlestium. Uictori in psal-
mis canentem. I'mo uictori singenten. imo
dänehonten. B. b. 6.
') Kehöient himela diu ih spricho zciu-
deis. B. b. G.
8) Uuört mines mündes kchorc diu erda.
uuanda iöh iuuih maxima elementa bechö-
men mag. taz ih in sägen söl. B. b. 6.
9) Zeregene uuerde min lera. also tou
*) S. 555.
33
516
Quasi yraber super herbam et
quasi stillaj super graraina. Also
liigin siü in iro sinne so regen trö-
phen an grase 0 •
Quia nomen domini inuocabo.
Vuanda ih Gotes uuort sago 2) .
Dale niagniGcentiam deo nostro .
Tüoment Got^).
Dei perfecta sunt opera . So ir
baldo mugent . uuanda siniu uuerch
dürnohte sint ') .
*) El onines uiae eins iudicia. Vnde
alle sine uuega sint urteilda . ratio
discrelionis skinet an in 5).
Deus fidelis . et absque ulla ini-
quitate iuslus et rectus. Got ist ke-
Iriüuue . unde äne linebeni . rehter
unde grehter '') .
Peccauerunt ei non filii eins in
sordibus. Sine uuihselinga unsü-
berton sih in idolatria ') .
Generatio praua atque peruersa.
A''uuikkiu slabta unde lezziii S) .
Heccine reddis doniino popul<e
stulte et insipiens? Lönost du Göte
so . tumber liüt unde uuizzeloser ')?
Numquid non ipse est pater tuus
qui possedit te . et fecit et creauit
te? **) Ne ist der din fäter der dih
uuörhta . unde scuöf . unde besaz
füre erbe ^"^ .
Meniento dierum antiquorum . co-
gita generationes singulas . Irgi'ige ' 0
dero alton lago . dencbe an ißogeli-
che gebürte abrahae . isaac . iacob .
unieo er dib do be iro ziten . an in
iruueleta '2) .
Interroga palrem tuum . et adnun-
tiabit tibi . maiores tuos . et dicent
tibi . quando diuidebat allissimus
gentes . quando separabat filios
adani . Frage dinen fater unde dine
forderen . sie sägent dir . uuanne
Got gentes skied . do er iu ante di-
luuiuni sunderota filios adam . unde
er ne uuolta filios dei föne sed chö-
mene sih miscelon ze filiis homi-
num . die föne cain chämen. Dan-
flieze min geehöse. Regen unde toii bere-
haftont txe erda. miniu uuört pezeroen die
iudeos. B. h. 6.
i) A'lso tügin siu in iro sinne, so regen
tropfen an grase. B. b. 0.
2) Uuanda ih götes uuört sägo. B. b. 6.
) Tuoment cöt. B. b. 6.
'') So irbaldo mügent. uuanda siniu uuerch
türnohte sint. B. b. 6.
^) Unde alle sine uuega sint urteilda.
ratio discretionis skinet an in. B. b. 6.
*') Cöt ist ketriuue. unde an ünebeni reh-
ter linde gerehtcr. B. b. 6. — Schilter hat
auch „gerehter".
'■) Sine uuihselinga ünsuberton sih ini-
dülatria. B. b. 6.
8) A'uuikkiu slähta unde lezziu. B. b. 6.
y) Lönost tu göte so tümber liut. unde
uuizzeloser. B. b. 6.
"^) Neist ter din fäter ter dih uuörehta.
u«de kescüof. unde besäz füre erbe? B.
b. 6.
") Irhuge. Seh.
'2) Irhuge dero älton tage, denche an
iogeliche gebürte. abrahee. isaac. iacob-
uuio er dih tö beiro ziten aniu iruuelita.
B. b. 6.
*) S. 556. **) S. CCLXIII.
sfa:
nan raaht du uuizzen uuelib fieisa
dir ist . daz du föne abraham chö-
mener . ze gentibus dib raiscösl ^) .
Constituit terminos populorum
iuxta nunieruni fiborura israhel . Er
gesazta die niarcha dero s.lligon liüto
nab dero mänigi dero angelorum .
daz electorum so raanige föne erdo
ze himele cbömen . so dar zc leibo
uuard angelorum do demones fielen .
Ziu ne ilest du dara sid du dara ge-
lädost pist? *) Gentes die idolatra;
sint . ne cliöment dära -) .
Pars autem dornini populus cius .
iacob funicnlus bercditalis eius .
Aber sin liüt ist stn töil . iacob ist
seil sines erbes. Secundum elec-
tionem ist er sin teiP).
Inuenit cum in terra deserla . in
loco borroris et uastaj sobludinis.
Er fant in in uuuöstemo lande . in
griüsigenao einote . unde ünmeznui-
temo ''♦) . daz in arabia ist . umbe
montem sina ^) .
Circumduxit eum et docuit. Er
uuistu in ümbe d^n langen uueg d<v
serti . unde zöb in ddr ') .
El cnstodiuit quasi pupillam oculi
sui . Vnde buötta sin . also sines
oügi^n^).
Sicut aquila prouocans ad uolan-
dum pullos suos et super eos uoli-
tans . Also der Aro lücchel uzer
neste sine iüngen . so er sie flürchen
uuile . unde obe in flögezet . so lerta
er in cb6men a uitiis ad uirlutem *) .
Expandit alas suas . et assumpsit
eum . atque portauit in bumeris suis .
Er spreita sine fctlacba . unde nam
in üflen sib . unde fnOrta in üilen
sinen skerten also der äro tnot irie-
genen iungon . So uuar imo gebrast
dar alf er imo ^).
Dominus solus dux eius fuit . et
1) Fräg;e dinen uätcr unde dine forderen,
sie sägent tir uuänne got gentes skied. to
er iu ante diluuium sündcrota filios adam
unde er ne uuülta filios dei föne söd cliö-
mcne. sih nu'skelon ze filiis hominum die
föne cain cliänien. Uännan mäht tu uui-
zen uuelich frcisa dir ist. taz tu fonc abra-
ham chömcner zcgentibus tili niiskest.
B. b. G.
2) Er gesäzta dia märclia dero saligon
liuto. näh tero manigi dero angelorum.
daz electorum so mänige föne erdo zehi-
mcle chomcn. so dar zeleibo uuärd ange-
lorum. dö demones fielen. Ziu neilest tu
dära. sid tu dära gelädot pist? gentes tie
idolatrse sint. nechöment tära. ß. b. (i.
3) Aber sin iiut ist sin teil, iacob ist seil
sines erbes. Secundum clectioiiem ist er
sin teil. B. b. 6.
•) immezuuitenio. 8ch.
5J Eruäntin. inuiiiiostcmo lande, ingriu-
sigemo einote. unde üiiinöz uuilenio. däz
inarabia ist. unibc montcin syna. B. b. G.
^') Er uuista in ümbe den längen uuegdc-
serti. unde zöli in dar. B. b. G.
7) Unde, hüolta sin. also sines öugen. B.
b. G.
8) A'lso der äro liicchet üzer neste sine
iiingen so er sie (hikken uuile. unde obe in
(lögczct. so lerta er in chömcn auiliis ad-
uirtutem. B. b. 6.
'•') Erspreittasine ucttacha. unde näm in
üfcn sih. unde füorta in üfen sinen skerten.
also der äro ( iiöt er legenen iiingun. Souuär
imo gebräst tär half er imo. B. b. G.
♦) S. 557.
518
non erat cum eo deus alienus . Er
eino uuas sin herezogo noh fremede
Got ne uuas mit imo . er teta in ge-
loüben . daz ander Got ne ist ^) .
Gonstituit eum super excelsam ter-
ram . ut comederet fructus agrorum .
Er gesazta in an 2) höhez lant . daz
er den erdeuuuocher ^) ni'izze . Hö-
hez föne diu * uuanda man föne
gegyplo dero ze berge feret.
Vt sugeret mel de petra oleum-
que de saxo durissimo. Dazerhö-
nang suge üzzer steine . öle uzzer
steine hertesten. Daz chit affluen-
tiam zehabenne . omnium bonorum .
Aber myslic.e daz er föne christo
der petra ist . *) lirneti euuangeUum
ante passionem . unde er post pas-
sionem inpbienge spiritura sanctum .
Butyrum de armento . Lora föne
apostohs et prophetis .
Et lac de ouibus. Manunga föne
simplicibvs.
Cum adipe agnorum et arietum
filiorura basan . Sament dien exem-
plis magistrorum et subditorum.
Et hyrcos cum medulla tritici et
sanguinem uue biberent meracissi-
mum . i. purissimum. Vnde er bil-
doti pocnitentes . so er äzze unde
trunche corpus et sanguinem do-
mini .
Incrassatus est dilectus et recalci-
trauit. Mitdemoguoteällemouuard
er gemestet . unde do spörnota er .
Incrassatus . inpinguatus . dilata-
tus . Daz teta er gemäster . gesmi-
reter . gebreitter .
Dereliquit deum factorem suum .
et recessit a deo salutari suo . Si-
nen skephen der in halten . solta .
den ferliez er . des keloubta er sih .
Prouocauerunt eum in diis alie-
nis . et in abhominalionibus ad ira-
cundiam concitauerunt. An freme-
den Goten bälgton sie in . unde in
leidsaminon graradon sie in .
Immolauerunt demoniis et non
deo . diis quos ignorabant. Diefe-
len opberoton sie nals Gote . dien .
die in chünt ne uuaren . uuanda sie
uuärin in leide . ubeste in chuntuuä-
rin.
Noui recentesque uenerunt . quos
non coluerunt patres eorum . An-
dere unde andere chäraen . die iro
forderen ne uöblon .
Deum qui te genuit . i. formauit
dercliquisti . et oblitus es domini
creatoris tui . Der dih scüof unde
bildota den ferlieze du . des irgäze
du.
Vidit dominus et ad iracundiam
concitatvs est . quia prouocauerunt
eum Olli sui et filiae . Daz sah Got .
des palg er sih . uuanda in die balg-
') Er eino uuäs sin herezogo. nöh fre-
mede göt neuuäs mit imo. er teta in gelöu-
ben daz ander göt neist. B. b. 6.
2) Er gesäzta in an. B. b. G. So weit
reicht dieses blatt.
•5) erdeuuocher. Seh.
') S. 558.
519
ton diö er ze sunen uode ze tohte-
ron iruu61eta .
Et ait . Vnde do chad er.
*) Abscondam faciem nieam ab
eis . et considerabo nouissima eo-
rum. Ib pirgo min anasiüne före
in . daz chit . lÄzo sie hdfolos 0 •
unde gesißho mir iro ende .
Generatio enim peruersa est . et
infideles filii. Sie sint übel geburt .
cbüstolöse süne.
Ipsi nie prouocauerunt in eo qui
non erat deus . et irrilauerunt in ua-
nitatibus suis . **) Sie gränidon niib
in üppecheite . unde in unrehteiuo
Gote.
Et ego prouocabo eos in eo qui
non est populus . et in gente stulta
irritabo illos . Ib zeno ouh sie mit
denio . der nob liüt ne ist . mit tum-
bemo diete gremo ib sie. Füre sie
nimo ib gentes ze mir . die nob koü-
cha ^) sint . unde also niebt före mir .
Daz tuon ib aber in ze bresti ^) .
Ignis succensus est in furore nieo .
et ardebit usque ad inferni nouissi-
n)a. Fiür ist inzündel in niincro
beizraüoti . iz prennet unz an bello
bodem . Min uindicta beginnet im-
piis hier ana uuesen . unde so fölie
gät sie in in euua. Des ist exem-
plum in antiocbo . et berode.
Deuorabilque terram cum germi-
ne suo . et montium fundaraenta con-
buret. Iz slindet diö erda mit iro
cbimen . unde brennet die grüntfesti
dero bergö . Peccatores tiligot iz
mit iro uuercben . unde übermüde
intsezzet iz . iro gedäncbo.
Congregabo super eos mala . et
sagittas meas conplebo in eis. Poe-
nas kebüfon ib über sie . unde uin-
diclae gcnieton ib mib an in .
Gonsumentur fame . et deuora-
') helfelos. Seh.
I 2) kuocha [Ruocta]. Seh.
3) rsch. Dictamen diei scholaris cuiusdam dkbitvm.
Ignis suecensvs dominiqiie furore repensvs.
Incipit hie multis jam nunc in morte sepuKis
Debitus a dignis tarnen hie extinguilur ignis.
Si spes atque fides faueant qua; major et his esl.
Succensum nullvs lollit . seu flumine mollil .
Flebitur et sero tandem sub vindice vero.
Missus in externum nunquam remeabil avernum .
Qui flammas lacrimis pius has non tinxerit imis .
Quuin veniat vindex scelerum . severus et index .
In uanum planget luba quando nouissima clanget.
Fletibus instemus dominoque domus uigilemvs .
Tempvs nescimvs vigiles svper omnia simvs.
S. einleitung, s. 4.
*) S. 559.
*) S. GCLXIV.
530
bunt aues inorsu amarissirao . Hün-
geres irsleibenl si<> . dura nah zä-
nont sie fögela mit eiuermo bizze .
Nu irslerbent ouh liüle . fore demo
hungere ^) ueibi dei . unde zanont
sie dicraones .
Denies besüarum inmiltain in eos .
cum furore tra'ientium super terrain .
atque serpentiura . *)Ihfrüni()sieäna
Zone dero tiero . ioh dero uuurnio '^) .
uuüotigo sie obe erdo zänontero .
Des tiefeles seuitiain lazo ih sie äna .
diu sie muöhet in irdiscen 0 '<'''e-
don.
Foris uastabit eos gladius et in-
tus pauor. Suert herrota sie iize .
forhta dar inne . Sänient üz^uuerti-
gen fienden . muohta sie iro inuuer-
tiga conscieiitiani'') .
luuenem simul ae uirginem . lac-
tantem cum homine sene . lungen
man unde iung uüib . sugenten sa-
ment demo allen herrota daz suert.
Et dixi . ubinara sunt? Vnde dara
nah chad ih . Daz chit . andere teta
ih cheden. Vuär sint iudei . sid sie
heime ne sint?
Cessare faciam ex hominibus me-
moi'iam eorum. Ih liligon iro ge-
uuaht föne menniscon. Ih uzon sie
dero communiones sanctorum .
Sed propter iram inimicorum di-
') hungera. Seh.
2) uuuernio. Seh.
3) irdisken. Seh.
stuli . ne forte superbirent hostes
eorum . Ih frista iz aber . umbe iro
fiendo gremezi . daz sie ne über
muötesotin .
Et dicerenl . inanus nostra excel-
sa . et non dominus fecit haec orania .
Vnde sie ne chädin . unser böho ge-
uualt leta iz al . ni Got . So fristet
er noh uindiclam peccatorum . unde
bilet poönitenliae . nieo sih d;cmones
an in uictoriaj ne ruömen .
Gens absque consilio est et sine
prudentia . ulinam saperent et intel-
legerent . ac nouissima prouiderent .
Sie sint rälelos . unde unfrüot tiet .
uuolti Got häbetin sie uuizze . unde
fernümest . unde beuuärotin sie diu
iüngesten . diu hina füre chumftig
sint.
Quomodo persequebatur unus
mille . et duo fugarent decem milia .
V'nde sie ouh daz pedähtin . uuieo
iro fieiido einer düsent . unde ze-
uuene ^) . zen düsent iägon mahtin.
Vuaanan mahtin sie daz? aide ziü
uuas . daz sie daz kemahlon ?
Nonne ideo quia deus suns uendi-
dit eos . et dominus conchisit illos?
rSe uuas daz föne diu . daz sie iro '')
ferchoüfel . unde belän habela in
iro fiendo banden ?
Non enini est deus noster ut deus
^) conscienlia. Seh.
5) zuuene. Seh.
6) iro [Gol]. Seh.
0 S. 560.
') S. 561.
&Z1
eorujii . Vnser Got ne ist so iro Got .
Vnsor ist uerax et iustus . diabolus
den sie abtönt Got . der ^) ist falsus .
uiide inutilis .
Et ininiici nostri sunt iudices . i.
approbatores . Foh selben unsere
(ienda . die pagani sint . iebent ei-
nen ribtare, uuesen allero uuerlte .
De uinea sodomoruna uinnm eo-
runi . et de suburbanis goraorraj.
Iro uuln ist chonien föne derao uui-
negarten sodomorum . unde föne
dirn bürgborinon gomorra? . Vuaz
sint purgbörina äne diö stete . die
ze bürg tißnont? Sodomitaj unde
gomorrei rberton dona-) dei in
abusuni . daz cbit in makim usum .
so taten oub iudei . ze übele nals ze
guöte . uuanton sie beneGcia dei.
Vua eorum . uua felb's . et botrus
aniarissimus . *) Iro bere ist also
galla . iro drübo filo bitler''). Vi-
nea doniini domvs israbel . uuard
pechöret in amariludinem . Föne
diu uuaren sie einmuötige ze sine-
mo töde unde büten imo in cruce
pendenli acctum feile mixtum.
Fei draconum iiinura eorum et
nenenum aspidnra insanabile. Iro
iiuin ist cälla draconum . unde un-
genistig eiter aspidum . Also fol ist
iro conscientia malitiie . so dracones
unde aspides sint ueneni .
<) Fehlt bei Schiller.
^) bona. Seh.
Nonne haic condita sunt apiid me?
et signata in tbesauris meis? Ne
sint disiu älliu gehalten sament mir.
ne gebugo ih iro uuola ?
Mea est ultio . et ego retribuam
eis in tempore . ut labatur pes eo-
rum . Mib kAt der gerih äna . ib
löüon in so is zit uuirdet . übe sie
sih uuandon stan . ih ketuön daz in
slipbe der fuöz .
luxta est dies perditionis . et ad-
esse festinant tempora . **) Der tag
unde die zitc . iro ferlorni sint pi .
unde ilent chomen .
Iddicabit dominus popnlum suum .
et in seruis suis miserebilur. Got
skeidet aber sinen liut föne übelen .
unde sköinet aber genada '♦) an si-
nen schieben .
Videbit . i. uideri faciet . quod in-
firmata sit manus . Er geoiiget daz
malorum opera i6o uuaren inGrnia .
Et clausi quoque defecerunt.
Vnde uuieo cbraftelos sie uuAren .
dö sie in iro fiendo geuualt cbAmen .
Residuique consumpti sunt . Vnde
ze reliquiis cbomene iob fersuendet
uuurdcn .
Et dicent . ubi sunt dii in quibus
habebant Gduciam . Vnde alle na-
tiones chedent . so sie iro consump-
tionem gescheut . uuar sint iro Gota
nu dien sie getrüelon?
3) biler. -Seh.
^) kenada. Seh.
*) S. CCLXV. **) S. 562.
&^^
De quorum uictirais comedebanl
adipes . et bibebant uinura libami-
num . Dero öpherfriskinga sie äzen .
unde öpheruuin Irunchen .
Surgant et opitulentur uobis . et
in necessitate uos protegant. Nu
ist zit . nu standen üf . unde helfen
iö . unde skirmen iüh in nöte.
Videte quod ego sim solus . et non
sit alius deus praeter me . Ghunnent
dar ana . daz ih eino Got pin . unde
anderer ne ist äne mih.
Ego occidam et ego uiuere fa-
ciam . percutiam et ego sanabo . et
non est qui de manu mea posset
eruere . Ih kibo tod unde lib . ih
slaho unde heilo . nieöraan ne ist
der ieht muge zucchen föne minero
hende .
Leuabo ad ccelum manuni meam
et dicara uiuo ego in aeternum . Ih
heuo höh mina hant . daz chit . ih
skeino mina potentiam . unde tuon
iü chuut . daz ih i6mer lebo .
Si acuero ut fulgur gladium meum .
et arripuerit iudicium manus mea .
reddam ultionem hostibus meis et
his qui oderunt me retribuam . *) Pe-
ginno ih uuezzen min suert . daz
plicche gehh ist . unde beginno ih
keuualtigo dingon . so lönon ih pec-
catoribus die mine fienda sint . unde
richo mih an in .
Inebriabo sagittas meas in san-
guine et gladius meus deuorabit car-
nes . Dür genieton ih pluötes mine
strÄla . dar slindet fleisg min suert .
uuanda iz carnales suendet.
De cruore occisorum et de captiui-
tate nudati iniraicorum capitis . Dar
gibo ih in seti dero irslägenon bluö-
tes . unde ellendungo unde bescor-
nes houbetis minero fiendo. Sa
rächen sih uictores an iro hostibus
slähendo . unde in eilende fuörendo .
unde bescorne ferchöufendo . daz
hi6z sub Corona uendere. A'ber
spiritaliter . Sin uindicta gat über
antichristum der caput malorum ist .
Laudate gentes populura eins .
quia sanguinem seruorum . i. mar-
tyrum suorum uiciscetur . Löbont
tiete 0 sine heiligen . die umbe in
irslägen sint . uuanda er riebet sie .
Et uindictam retribuet in hostes
eorum . et propitius erit terra? po-
puli sui. Er giltet iro fienden per-
secutoribus unde hereticis . aber
sinero <ecclesiae uuiset er hold.
ORATIO DOMINICA 2).
Pater noster qvi es in coelis . Pa-
ter unser du in himele bist . 0 ho-
mo . skeine an guoten uuerchen daz
') diete. Seh.
-) Fäter vnser, du in himele bist. Din
nämo vuerde geheiligot. Din riche chome .
Din vville geskehe in erdo also in hi'milc .
Vnser tägolicha bröt kib vns hiiito . Vnde
unsere scülde belaz uns, also öuch vvirbe-
0 S. 563.
593
du sin siju sisl . heizest du in mit
rehte fAter. Habe fraternam cari-
tatem . diu tuut dih uuesen sinen 0
sün .
Sanctificelur noraen tuum . Din
nanio uuerdo geheiligot. Vuer sol
in geheiligon? Ne ist er heilig? Vuir
biten aber daz er in unseren herzon
geheihgot uuerde . so daz uuir in
colendo geheiligoen .
Aduenial regnum tuum. *) Din
riche chorae . daz euuiga . dära alle
guole zuo dingent . dar uuir dih ke-
sehen si'ilen . unde angeUs keliche
uuordene . Hb äne töd haben sülen .
Fiat uoluntas tua sicut in coelo et
in terra. Din uuillo gescehe in erdo
fune meuniscon . also in^hiraele
föne angelis .
Panem nostnim cottidianum da
uobis hodie . Vnser tägeiicha bröt .
kib uns liiülo . kib uns dina lera .
dero unser sela gelabot uuerde .
üuanda dero bedarf si tageliches .
also der lichamo bedarf prötes.
**) Et dimitte nobis debita nostra
sicut et nos diraittimus debiloribus
nostris . Vnde unsere sculde beläz
uns . also ouh uuir belazen unseren
sculdigen . Disa gedingun fernenie
mdnnellh . unde si gäro ze fergeben-
ne daz lüzzela also er uuelle daz imo
fergeben uuerde daz michela .
Et ne nos inducas in temptatio-
nem. V^nde in chorunga ne leitest
du ünsih . Daz chit . ne lAzest unser
gechörotuuerden . nah unseren sun-
don . Den du ne »cirmest . den
uuirfet temptatio nider . der uuirtze
huöhe sinen fienden.
Sed iibera nos a maio. Nube löse
unsih föne ubele . löse unsih föne
des tißfeles chorungo . unde föne si-
nemo geuuälte. Sibenbeta churze
sint dise . an in uuirt doh fuuden al
daz . des uns turft ist.
SYMBOLVM APOSTOLORVM 2).
Dazgraeci chedentsymbolum unde
latini collationem . daz cheden uuir
geuuerf . uuanda iz apostoli gesäme-
noton . unde zesamene geuuürfen .
daz iz zeichen si christianae fidei .
also ouh in prelio synibolura heizet
daz zeichen . daz an seilten aide an
geinoten uuorten ist . dannan iegeli-
che iro socios irchennent.
läzend vnsern sculdigen . Vnd in chorunga
nit leitet du linsich. Nu belöse ünsih föme
libele. — B. d. i. Goldiist, nach der frank,
ausgäbe. S. einleitung, s. 18.
1) Siniu. Seh.
2) Daz Graeci Chedent symbolum , Latini
collationem, daz cheden wir gevverf, vvan-
da iz Apostoli gesämenoton, unde zcsammine
gcvvürfen , däz iz zlichcn si" Christianje
fidei. Also ouh in prielio symbolum heiczct
daz zeichen, däz an skilten aide an gcmö-
tcn Worten ist, tannan iogliche iro socios
irchennent.
*) S. 564.
0 S. CCLXVI.
594
*) Credo in vnvm devm patrem om-
nipotentem creatorem cobH et terrae .
Ih keloubo an Got älniähtigen fäter.
skephen hinieles unde 6rdo.
Et in lEsvM CHRiSTVM filiura eins
uaicum dominum nostrum . Vnde
an sinen sün . den geuuiehlen häl-
tare . einigen unseren herren .
Qui conceplus est de spiritu sanc-
to . natus ex maria uirgine . Der
föne domo heiligen geisle inphan-
gen uuard . föne maria dero mägede
geborn uuard .
Passus sub pontio pilato . Kenöt-
haftot uuard pi pontio pilato. Ziu
chit iz pontio unde pilato? ane daz
er zeuuene näraen habeta näh rö-
miskemo site . aide iz ist nomen pa-
triae . daz er föne ponto heizet pon-
tius .
CruciBxvs . mortuus et sepultus .
Vnde bi imo an crucera gestäfter ir-
stärb . unde begraben uuard .
Descendit ad inferna . tercia die
resurrexit a mortuis . Ze hello fuör .
an demo dritten tage föne töde ir-
sluönt.
Ascendit ad coelos sedet ad dexte-
Ih keloubo an Göt älmächtigen fatere,
skeffen himeles unde erdo. Vnde an s^nen
Siin den gewichten haltäre einigen unseren
herren: der föne demo heiligen geiste in-
fängen ward : föne Maria dero mägede ge-
born ward: kenöthhäfftat ward pi Pon-
tio Pilato : vnde bi ["mo an crueem gestäh-
ter i'rstarb: vnde begraben ward: ze hello
fuor : an demo dritten tage föne to'de ir-
stuo''nt: ze, him'ele (od. him'cle) fuc^r, da''r
ram dei patris omnipotentis . Ze
himele fuör . dar sizzet ze Gotes z6-
seuuun des almähtigen fäter. Vuaz
ist diu zeseuua? A^ne aeterna uita .
Humana föne dero er fuör . uuas
irao diu uuinstra .
Inde uenturus iudicare uiuos et
mortuos. Dannan chumftiger ze
irleillenne . die er danne findet le-
bente aide töte 0 .
Credo in spiritum sanctum . Ge-
lüubo an den heiligen Göist der föne
patre et filio chumel . unde sament
in ein Göt ist .
Sanctara <ecclesiam catholicam .
i. uniuersalem congregationeni chri-
stianorum . Keloubo heiliga dia äl-
lichun sämenunga diu christianitas
heizet . Diu föne diu ällich heizet .
uuanda si äUiü sament ein geloubet .
unde eines iiehet . unde dar ana
üngeskeiden ist.
**) Sanctoruni communionem .
Geloubo ze häbenne dero heiligon
gemeinsami .
Remissionem peccatorum . Abläz
sundon .
Carnis resurrectionem . Geloubo
sizzet ze Götis zesesuuun des almachtigeii
Väter : dänna''n chimftiger ze irteillene die
er dänne vindet lebente aide to''te. Ge-
loubo an den heiligen Geist: keloubo hei-
liga diä allelichun gesämenunga: keloubo
zehäbenne dero heiligen gemeinsame : ablasz
dero Sünden: geloubo des fleiskes ürsten-
aede : geloubo e''wigen li^b. Amen. Daz
tuo^n ih kenua^ro. B.
') tode. Seh.
0 S. 56i
**) S. 566.
525
des flelskes urstendida . Vilam aeter-
num. Geloubo ^)(hiuigenllb . Amen.
Düz tuon ih keuuäro .
TMNVS ZACHARIiB.
BeNEDICTVS DOMINVS DEVS ISRAHEL .
quia uisitaiiit et fecil redemptionem
plebis suiii . Kel<')bot si trübten Got
israhelis . uuanda er sines folches
uuisota . uride in lösla . Daz noh
do futurum uuas . daz saget prophe-
ticus Spiritus in praeterito.
Et erexit cornu salutis nobis in
domu dauid pueri sui . Vnde gelö-
bot si er daz er uns üf rihta daz
hörn dero belli . in dauidis büs si-
nes chindes . Hörn bürei sih in
höhi . so teta regnum cüristi.
Sicut locutus est per os sanctorum
qui a saiculo sunt prophetarum eins .
Also er gebiez mit demo munde si-
nero heiligon uuizegon die föne ana-
genne uuAren .
Salulem ex inimicis noslris . et de
manu omnium qui oderunt nos .
Heili ribta er üf . die gebiez er daz
si unsib löse föne Genden . unde föne
allen die ünsih hazzenl.
Ad faciendam misericordiam cum
patribus uostris. Genada ze skei-
nenne unseren forderen . daz uue-
rendo . daz er in gebiez.
Et memorari testaraenti sui sancti .
lusiurandum quod iurauit ad abra-
bam patrem nostrum dalnrura se
nobis. Vnde ze irbügenne sinero
heiligun benöimedo . unde unz ze
geleistenne den eid den er abrabe
suuör unsermo fäter . umbe incarua-
tiouem Christi ,
Vt sine tiniore de manu inimico-
rum nostrorum liberati seruiamus
illi . in sanclilate et iustitia coram
ipso Omnibus diebiis nostris. *) Daz
uuir irlöste föne fiendo banden . ane
forblun imo diönoen alle täga fore
imo . in_^reble unde in^bßiligi .
Et tu puer propheta allissimi uo-
caberis preibis enim ante faciem do-
mini parare uias eius. Vnde du
chint JOHANNES du uuirdesl keböizen
des holiesten uuizego . du tuöst die
füreuart^) . imo ze recbenonne sine
uuega .
Ad dandam scientiam salutis plebi
eius . in remissionem peceatorum
eorura . Sinerao liüte ze gebenne
heilesaraa uuizzentbeit . diu in bringe
ze^äntläze dero sundon.
Per uiscera misericordiai dei no-
stri . in quibus uisitauit nos oriens
ex alto . Föne innabtigen genädon
unseres Göles . an dien unser föne
bimele uuisota der öslen . des läges
ürruns . Vuara zuo uuisota?
Illuminare bis qui in tenebris et
t) Fehlt bei Schilter.
2) fureuuart. Seh.
*) S. 507 und S. CCLXVII.
536
in umbra mortis sedent. Diön ze
tägenne die in Gnstri sizzent . unde
in^tödes scatue . daz chit in infide-
ütate.
Ad diiigendos pedes nostros in
uiam pacis . Ze rihtenne unsere
fuöze an den uueg frides . uuanda
opera fidei leilent ze fride .
CANTICVM SANCTE MARI^.
Magnificat anima mea dominvm . Et
exultauit spiritus mens in deo salu-
tari meo . Min sela löbot Got . Vnde
min muöt froüta ^ sih an minemo
haltare. IL ne mag uz*uuert keoü-
gen daz ih inuuert habo . Mina
mendi begrifent chümo alle chrefte
minero selo . Officia linguae ne ge-
nuogent ze sagenne . uuaz ih freuui
häbo inne.
Quia respexit hurailitatem ancillae
suae . Vuanda er irsah daz chit ke-
uuerdlicheta die nideri sinero diü-
uue. Er ne fersah mina smähi .
nube er uuolta uuidertuön an mi-
nero diemuöti . die alten täte dero
ubermuötun eu» .
*) Ecce enim ex hoc beatam me
dicent omnes generationes . Sino .
änauuert chedent mih säliga . daz
chit heizent mih diö säligun . alle
gebürte . Den namen gebent mir .
al die noh chumftig sinl.
Quia fecit mihi magna qui potens
est. et sanctum nomen eius. Vuan-
da mirgeliez michel ding der mahtig
ist . unde des nämo heilig ist . Ane
mine uuirde . skeinda er mir sunder-
licha genäda.
Et raisericordia eius a progenie
in progenie timenlibus eum . Vnde
sin genada ne ist mir einun geläzen
nube allen . die in fiirhtent . föne
chunne ze chunne .
Fecit potenliam in brachio suo .
dispersit superbos raente cordis sui .
Mähtigo teta er mit sinemo arme .
uuanda er ze treib höhfertige in iro
herzon .
Deposuit potentes de sede et exal-
tauit humiles . Mahtige irualta er .
nidere irhöhta 6r .
Esurientes repleuit bonis et diui-
tes dimisit inanes . Cuötes gesatota
er hüngerge . die riehen liez er läre .
Suscepit israhel puerum suum .
recordatus misericordiae su». Sin
chint israhelen inphieng er . sinero
genädo irbügende. So chad osee
propheta . Qvia pvkr israhel . et
DiLEXiT EVM. HumiHtas ketuöt in
uuesen Gote liebez chint.
Sicut locutvs est ad patres nostros .
abrahatp et semini eius in s<ecula.
Also er spräh ze unseren förderen .
') fruota. 8ch.
*) S. 568.
529
also er gehiöz abrahae . unde stnemo
sAmen . föne derao er chad . In se-
MINK TVO BENEDECENTVR OMNES GEN-
TES . Vuic lange sol daz uuesen?
In sxcula . In alle uu^rlte . hier
unde in ßuuon .
*) FIDES SANCTI ATUANASII EPISCOPI.
QvicvMQVE vvLT sALVvs ESSE . ante
omnia opus est . ut teneat calholi-
cara fidem . **) So uu6r gehalten
uuile sin . derao ist dürft före allen
dingen . daz er habe diö gemeinun
geloüba .
Quam nisi quisque integram in-
uiolataraque seruauerit . absque du-
bio in aeternum peribit. Souuer sia
ne habet ölanga unde üniruuärta
der uuirt ze euuon ferlorn .
Fides autem catholica haec est . ut
unum deum in trinitate . et trinita-
tem in unitate ueneremur. Neque
confundentes personas . neque sub-
stantiara separantes. Daz ist diu
ällicha geloüba . daz uuir einen Göl
creen an trinitate . unde trinitatem
an unilate . noh personas miskente .
noh substantia%i scßidente. Vnge-
sc^ideniu substanlia ouget uns ßinen
Got . Trigesceidene personae . ou-
gent uns tri gägenn6mmeda dero tri-
nitatis . Vuaz sint gagennemmeda .
Ane daz laline sint relationes? Ein
rclalio ist patris ad filium . änderiü
ist filii ad patrem . diu dritta ist Spi-
ritus saneti ad patrem et filium ^) .
Dero iögelich habet sina persodam .
Also iz hara nAh chit.
Alia est enim persona patris . alia
filii . alia est spirilus sancli . Ein per-
sona ist patris . ünderiu filii . diu dritta
Spiritus saneti . Personae ne uuerdent
nicht so fernomen an Gole . so an
creaturis . in creaturis sint tres per-
sonae . tres substantiae . aber in deo
sint tres persona? . ein substantia.
Michahel Gabrihel Raphahel . aide
ouh abraham isaac iacob sint tres
personae unde tres substantiae . aber
pater . filius . spiritus sanctus ne sint
tres substantiae ^) . nube dri geoü-
gededa dero relationura die an Gote
fernomen uuerdent . Aber unsemfte
ist ze diütenne^) personam . uuanda
der"^) namo förrenan genömen ist.
Do ueteres iü in skena ze spile sä-
zen . do uuas uuilon iro delectatio
ze-fernemenne luctuosa carmina diu
tragediae höizent . ***) An di6n uuur-
den geantröt fletus miserorum . nah
demo ündersköite sexus et aetatis
daz man fictis uocibus ketäte repre-
*) Bei Schiller fehlen die worte «ad
palrem et filium», nebst dem folgenden
bis zu « Persone ne uuerdent».
-) Fehlt bei Schilter von « aber )
3) diu tenne. Seh.
4) den. Seh.
0 S. CCLXVIII.
**) S. 569. ***) S. 570.
^^
598
sentationem piiami . aide hectoris .
aide eccubai . aide andromachae .
aide eteliches föne des misseburi
diu fabula sägela . Vuanda die än-
tninga bistriones lateu ora cootor-
quendo , daz cbit flannendo . unde
daz iio spectatoribus ünzimig luöhta
dannan begondoo sie iro änasiüne
ferlegen cauatis lignis . diu latini nü
laruas beizent. Vzer dien scuUen
sär durh diö böli . lütreisteren stim-
ina . unde föne diu biez^raan siü a
personando personas . Dar fieng ana
der nämo peisonarum die greci pro-
sopas beizent föne bedeccbenne daz
analiüte. Dära näh uuürden gehei-
zen personre singuli bomines . unde
iegelicbe ralionabiles creaturae . die
sib an iro proprietate föne änderen
skeident . al^o in skena mil raisse-
licbe dero stimmon sexus unde etas
kesceiden uuard . föne diu beizent
oub in grammalica Ires personae .
ego . tu . ille . uuanda mit in alle re-
presentationes unde discretiones ra-
tionabilium uuerdeut. Dära rämet
oüb daz uuir lesen in euangelio .
NON ENIM RECIPIS PERSONAM HOMiNVM .
daz uuir diülen mügen du ue niraest
uuära dero mäuskeite . Also ist cbo-
men unde feruuällot propter simili-
ludinem dernamo personarura . ze 0
demo undersceite sanctae trinitatis.
I Aber uns ist ze denciienne uuaz er
j bezeicbenne . nals uuannan er ge-
spröcben si . unde zecbedenne übe
iz rauöza ist . tres personas . Ires re-
preseutationes . tri geoügeda . Vues?
dero relationum . also iz före gesä-
get ist .
Sed palris et filii et spiritus sancli
una est diuinitas . equalis gloria .
co.Tterna maiestas . *) Aber ein
Götebeit ist des fater . unde des su-
nes . unde des beiligen geistes . ke-
lih kuöllichi . ebeneuuig mägen-
cbraft .
Qualis pater talis filius talis spiritus
sauctus . Sölib der fater ist sinero
mäbte sinero chrefte sinero Göle-
beite . solib ist der sun . sölib ist
der beiligo Geist .
Increatus pater increatus filius
I increatus spiritus sanctus. Vnge-
j scäffen ist der fater . üngescäffen ist
der sun . ungescaffeu der beiligo
Geist.
Innieusus pater . inmensus alius .
inraensus et spiritus sanctus . Vn-
mäzig ist der fater . unmäzig der
sün . unmäzig der beiligo Geist .
Irmezzeu unde begrifen ne mag in
ue beiu sin . uuanda er presens
unde totus ist in allen steten .
yEternus pater . a'ternus fiiius .
aeternus et spiritus sanctus . E^uuig
') Fehlt bei Schilter.
*) S, 571.
5!S9
der fäter . 6uulg der siin . öuuig der
heiiigo Göist . daz chit sine inicio .
et sine fine.
Et tarnen non tres aeterni . sed
unus aeternus. Vnde doh niölit tri
öuuige . nube einer ßuuiger.
Sicut non Ires increali uec tres in-
mensi . sed unus increatus et unus
inmensus. Also ouh ne sint tri un-
gescälTene . noh tri unmAzige . nube
einer ungescäffener . unde einer un-
mäziger.
Similiter omnipolens pater . om-
nipotens filiQs . oranipotens Spiritus
sanctus. So sarao ist almahtig der
fater . almahtig der sün . almahtig
der heiligo Geist . Mahti er ubelo
tuön . aide irsterben . aide geendot
uuerden aide betrögen uuerden .
daz Züge ze ünraähten .
Et tarnen non tres omnipotentes .
sed unus oranipotens . Vnde doh
nieht tri alraahtige nube einer al-
mäbtiger .
Ita deus paler . deus filius . deus
et Spiritus sanctus. Also ist der
fater Got . ist der sun Got . ist der
heiligo Geist Got.
Et tarnen non tres dii . sed unus
est deus. Vnde doh ne sint sie dri
Göta . nube 6in Got.
*) Ita dominus pater . dominus
filius . dominus et Spiritus sanctus .
Also ist der fäter herro . ist der
sun h6rro . ist der höiligo Geist
hörro .
Et tarnen non tres domini . sed
unus est dominus. Vnde doh ne
sint sie drI harren . nube 6in h6rro •
**) Quia sicut singillalim unam-
quanique personam deum et do-
minum confiteri . christiana uerilale
compelliraur .ita tres deos aut do-
minos dicere catholica religione pro-
hibemur. Vuanda also uuir iehen
suln ieogelicha personam sunderiga
Got uuesen unde herren . so ne muö-
zen uuir cheden dri Göta . aide dri
herren . nah uuärheite . unde näh
rehtero geloübo.
Pater a nullo est faclus . nee crea-
tus nee genitus 0 • Der fäter ne ist
ketäner . noh kescäffener . noh ke-
börner.
Filius a patre solo est non factus
nee creatus sed genitus . Der sün
ist föne einemo demo fater nals ke-
täner . noh kescäffener . nube ge-
börner .
Spiritus sanctus a patre et filio
non factus . nee creatus nee genitus
sed procedens. Der heiligo Gäist
ist föne d6mo fater . unde föne de-
mo süne . nals ketäner . noh kescäf-
') Schiller bemerkt: «Hie quaedain desunt
an « der sun ».
und CS fehlen ihm die wortc bi<
■) S. 572. **) S. CCLXIX.
in. Band.
34
5äO
fener . noh keborner . nube chöme-
ner .
Vnus ergo pater non tres patres .
uniis filiiis non Ires filii . unus spiri-
lus sanctus non tres spiritus sancli .
Vnde ist ein fater nais dri fatera .
ein sun nals dri süne . ein heilig
keist nals dri heilige Geista .
El in hac trinitale nihil priiis aut
posterius . nihil niaius aut minus .
Vnde an dirro trinitate no ist ne^
hoin'daz förderöra . ne^hein daz hin-
deröra . ne^hein daz mera . ne-hein
daz minnera.
Sed tote tres personae coaiternae
sibi sunt et coequales . Nübe alle
dri persona sint eben euuig . unde
ebenni.ize .
Ita nt per omnia sicut iam snpra
dictum est . et trinitas in unitate . et
unitas in trinitate ueneranda sit .
*) So daz in alle uuis . so ouh fore
gesäget ist . ze erenne si drisgheit
inwenigheite 0 • unde einigheit in
drisgheite .
Qui uult ergo saluus esse . ita de
frinitafe sentiat. Der gebalten uuelle
sin . der ferneme iz so föne trini-
tate .
Sed necessarium est ad a?ternam
salutem . ut incarnalionem quoque
doraini nostri iesu christi fideliter
credat. So ist aber dürft ze d6ro
öuuigun saldo daz er ouh keloube
mit triüuuon die menniskeheit un-
seres herren . des keuuiehten hal-
täris .
Est ergo fides recta ut credaraus
et conflteamur . quia dominus noster
lESvs CHRisTvs dei filius . deus et
honio est. Daz ist rehtiü triiiuua .
daz uuir geloühen unde iehen daz
unser herro der geuuiebto haltäre
Götes sun Got unde mennisco ist •
Deus est ex substanlia patris ante
s.Teicula genitus . et homo est ex sub-
stantia matris in saecula natus. Er
ist Got . er uuerlte gebörner . föne
des fater uuiste . unde ist mennisco
hier in uuerlte gebörner .|fone dero
muöter uuiste .
Perfectus deus perfeclus homo .
ex anima ralionali et humana carne
subsistens. Diirnoh!e Got . durnohte
mennisco föne redehaftero mannes
selo unde mannes üeiske beständer.
Diu zuei raachont mennisken . Vuaz
ist Anderes mennisco . ane rationa-
bilis anira^ in carne? Diu sint an
CHRISTO . bediü ist er uuare men-
nisco.
iEqualis patri secundum diuinita-
tem minor palre secundum humani-
tatem , Des fater genöz afler Gö-
teheile . sin üngenoz äfter män-
heite .
einij?heile. Scli,
*) S. 573.
331
Olli licet dcus sil cl liüiuu . nun
duo tarnen sed unus est christvs .
Vnde doh er Got si . uiide mennisco
unihe daz ne sint zeuu6ne christi
nnbe einer.
Vnus aulein non conuersione di-
uiiiitatis in carnem . sed assumptione
rminanitalis in deuni . *) Einer ist
er . nals daz diu Göteheit sih uneh-
selöti in raänbßit . nube daz diu Gö-
teheit . an sih nam dia inünheit •
Vngeuuehselüte stAnt peide natura;
Götes ioh männes . iro ne uuederiu
ne uuard ze änderro .
Vnus omnino non confusione sub-
stantiae . sed unilate personaj . Einer
ist er . nals föne miskelungo dero
uuiste . nube föne uuordeni einero
persona? . An zuein naturis unge-
uuehseloten . unde üngemiskeloten
ist ein persona.
Nam sicut anima rationalis et caro
unus est bomo . ita deus et horao
unus est christvs . Vuanda also re-
dehaftiü sela unde fleisg ein men-
nisco ist . so ist Got unde mennisco
ein CHRISTVS.
Qui passus est pro salute nostra
descendit ad inferos resurrexit a
mortuis. Der umbe unserabeili not
leit . unde ze hello fuör . unde föue
töten irstuönt.
Ascendit ad ctelos . sedet ad dex-
teram dei patris omnipotentis . **) Ze
himele fuör . dar sizzet ze zeseuuun
sines fater des almahtigen Götes.
*) S. 574. **) S. GGLXX.
Iiule ueiilurus iudicare uiuos et
mortiios . Daniian chümfliger ze ir-
teiÜeniie lebende unde töte.
Ad cuius aducnluni oiniies borai-
nes reurgere haberil cum corpori-
bus suis • Ze des cluiinlte SJilii alle
menniscen irsldn mit iro licbaiuon .
AUero menniscon sela suln daime
iruuindeii ad corpora . unde mit in
cbomen ad iudicium .
Et reddiluri sunt de factis piopriis
rationem . Vnde suln da reda iige-
ben iro lülo .
Et qui bona egerunt ibuiil in ui-
tam aiternam . qui uero mala in ignem
icternum. Vnde diö uuola täten fä-
rent ze euuigemo Übe . die übelo
tüten ze öuuigemo fiüie.
ILeC est FIDES CATHOLICA . QVAM
MSI QVISQVE FIDELITER AC FIRMITER
CREDIDERIT . SALVVS ESSE NON POTE-
RiT. Diz ist diu gemelna gelouba
souu6r die fdsto unde gelriuuuelicbo
ne habet . der ne uiag kehalten uuer-
den.
NonciK . TiivroMCvs . uomino . fim-
TVR . AMICVS .
GaVDI:AT . ILLIi . LOCIS . IN l'AKADV-
SIACIS.
SCIENÜVM EST . QVOn ANTIQVVM
i'SALTEUivM iiislrumenlum decha-
choidum ulicjiie erat . in hac uideli-
cet Dellie liltera; figura mullii)liciter
mislica. Sed postquam illud sym-
531»
phoniaci quidara et ludicralores ut
quidaru ait ad suum opvs traxerant
formam eius et figuram . commodi-
tati suae habilem fecerant et plures
chordas annectentes . et nomine bar-
barico Rottam appellanles mysticam
illara trinitalis t'ormam transmutan-
do>).
wii2£mc^iB©!^^a^a©<BS2ig© i^mÄ!?!i?g
PSALM 104, V. 30 bis ende, und psalm 105, v. 1 — 5.
Edidit terra eorum ranas • in pe-
netrabilibus regum ipsorura . Iro
erda uuärf üz tie urösca . ioh indero
chuningo beltechämeron .
Dixit et uenit cynomia . et cini-
phes in omnibus finibus eorum . Dö
gebot er oüh . unde chämen sär die
hüntfleigun unde mucca chämen in
allero endegelih .
Posuit pluuias eorum grandinem .
Iro regena machota er ze hagele.
Ignem conburentem in terra ipso-
rum . Prennentez plichfiur mächota
er in iro lande.
Et percussit uineas eorum et ficul-
neas eorum . et contriuit lignum
finiuni eorum . Unde daz uueter
sclüogh uuinegarten . unde fighpou-
ma . unde fermuleta bouraeliche dar
inlände .
Dixit et uenit locusta et brucus .
cuius non erat numerus.« So gebot
er aber . unde dö cham matoscregh .
chäm sin sün cheuer . des ende ne
uüas.
Et comedit orane f,enum terrae eo-
rum . et comedit omne fructum terrae
eorum . Unde urdz heuue . unde al-
len erdu uuöcher. Vuer uraz? ioh
locusta ioh brucus .
Et percussit omne primogenilum
in terra eorum . primicias omnis la-
boris eorum . Dö scluo er daz erist-
porna dar inlande . slüog tie urüme-
giste . daz chit . tie früoges^en ällero
iro ärbeito . Iro ältesten chint . unde
diu erest uuortenen iungiu des ue-
hes . mit arbeite gezogeniii lagen sa-
ment thött.
Et eduxit eos in argento et auro .
Er leila sie uz keladene mit colde
unde mit silbere. Daz hiez er sie
') Es übersehend , dass sich diese worte am Schlüsse unsrer handschrifl fin-
den, haben wir sie in der cinleilung, seile 15, nach der fehlerhaften abschrift
des yon \tx mitgetheilt.
533
intlihen . nläs daz er unreht keblele .
nube daz sin gebot . unreht uuesen
ne mag.
Et non erat in tribubus eorum in-
firnaus. Stecher ne uuas under in .
Cot uuolta sie üngrirret uuürin . ze
iro ueile .
Lajtata est «gyptus in profectione
eorum . quia incubuit timor eorum
super eos- Egyptus freuta sih iro
u6rte . nah Via sie pharaonis töd ke-
eiscoton . uuanda in iro uorhta ana
lägh. Sie uoithon daz sie iruundin
unde die reliquias tilegotin .
Expandit nubem in prolectionera
«orum. So sie uaren bcgondon . so
deneta er daz uüoichen über sie ta-
ges . fore dero hizzo .
Et ignem ut luceret eis per noc-
tem . Unde nahtes fiur daz iz in
liehti.
Pelierunt et uenit coturnix. Sie
bäten uleiskis lö cham in coturnix .
taz ist fleisg.
Et pane caili id est manna saturauit
eos . Vnde mit himel bröte gesä-
teta er sie . Daz pezeichenda Chri-
stum uone himele chomenen .
Disrupit petram et fluxerunt aquae .
Den stein spielt er dannan üz run-
nen uuazer.
Abierunt in sicco flumina. Sie
drühfüoren iordanemintruccheni .
Quoniam meraor fuit uerbi sancti
sui . quod habuit ad abraham pue-
rum suum Daz teta er allez . uuanda
er irhugeta sines keheizes ten er
abraha; teta . sinemo trüle .
Et eduxit populum suum in exul-
talione . et electos suos in la;titia .
Vnde ieita er üz sinen liut insprun-
ge/.inne So ist aber daz selba . unde
sine iruu6leten in ureuui .
Et dedit illis regiones gentium . et
labores populorum possideiunt. Dö
gab er in lantskefte dieto. So ist
aber daz selba . Anderro liüto ar-
beile besdzen sie .
Vt cuslodiantiustiQcationes eius .
et legem eius requirant. Daz sie
rehtes huölen unde sina 6a began-
gen . uuanda mit liu summum bo-
nuui guunnen uuirt nals mit posses-
sione regionum .
PSALMUS cv.
Alleluia ist ouh hier uuanda also
gotes cnäda skein in electis suis .
f6ne dien der örero psalmus sägeta
so ne gebräst iro ouh inamarican-
tibus föne dien nü gesungen sol
uuerde allelvia.
ConGtemini domino quoniam bo-
nus. lehent triihtenc iuuerro sün-
dou . unde ne ferchunuint in gnädon
uuanda er guot ist.
Quoniam in sajculum misericordia
eins. Vuända in uuerlte ist sin gna-
da in uuerlte ist locus pcenitentiie .
näh iero uuerlte ende chumet iudi-
cium.
Quis loquetur potentias domini?
auditas faciat omnes laudes eius.
üuer ist der goles mähte gesahe .
534
die unsägeliche sint? Vnde uuer ist
so heilig taz er siu alliu tue . so er
siu gehöret? Uueliu sin liu lob?
A'ne opera mandatorum eius . tiu
mit rehte heizent laudes eius . uuan-
da er göt an in laudandus ist . qui
operatur ea in nobis .
Beati qui custodiunt iudicium et
faciuüt iustitiam in omni tempore .
Sälige die gerihtes huötent . unde
reht tüont in allen ziten . Daz sint
tie anderen rihtent . unde selbe
rehto lebent.
Memento nostri domine in bene-
placito populi tui Irhuge unser
truhten an dero liebsam dines Hu-
tes. Säment tien laz unsih uuesen.
Ze dien dir leibo sl . quia non in Om-
nibus beneplacitum tibi est.
Uisita nos insalutari tuo. Uuiso
unser an christo dinemo hällare.
So er chöme . unde nouus populus
uuerde so zele unsih ueterem popu-
lum zuo nouo .
Ad uidendura in bonitate electo-
rura luorum . Zesehenne an dero
güoli dinero iruueletovi' . Daz uuir
ineben guote uuortene iro raendi
sament in sehen .
Ad laetandura inlaetitia gentis tue .
Vnsih ze ureuuenne
535
ZU DEIV VERSCHIEDENEN BLAETTERN.
Von dem luünchner blatte , welches Docen aufgefunden , haben wir be-
reits s. 16 gesprochen, seine lesarten haben wir s. 45 — 48 aus Mass-
mann's denkmähleru mitgetheilt. der gute Schmeller's verdanken wir noch
folgende berichtigungen derselben , welche wir nach der Seitenzahl unsres
buches und der nuramer der nolen anführen: s. 45, n. 17 tuen iz; n. 19
mittlen; — s. 46, n. 2 sprechennis (also wie die s. galler handschrift) ;
n. 14 sin; n. 27 öugen; — s. 47, n. 15 nu bestan (schluss der zeile nach
«bestan», nicht nach «nu», wie Massmann hat); n. 19 ziu. — Später ist
uns mit gütigster erlaubniss der baierischen regirung das blatt selbst über-
sandt worden, um ein genaues faksimile davon anfertigen zu lassen.
Ein zweites einzeles blatt beGndet sich in dem bücherschatze des fürst-
lichen hauses von Oettingen-Wallerstein. der herr fürst hat uns mit zuvor-
kommender gute das ganze blatt auf strohpapier übertragen lassen, doch
langte es zu spät an , so dass wir seine lesarten an ort und stelle nicht mehr
aufnehmen konnten: daher der nachträgliche abdruck auf vorangehendem
blatte. Die geschichte des blattes ist uns nicht bekannt.
Zu diesen zwei blättern kommen noch sechs blätter der Universitäts-
bibliothek von Basel, deren lesarten wir an ort und stelle mitgetheilt haben.
Diese^ blätter gehören zwei verschiedeneu handschriften an. die ersten
zwei blätter, denen wir das faksimile « Confilebor » entnommen haben,
536
haben einen breiten steg und etwa vierunddreissig Zeilen , wovon aber vier
weggeschnitten sind; die andern vier, wovon das faksimile «Audite Creli»,
haben einen schmalen steg und zweiunddreissig zeilen, auch die band ist
in beiden verschieden.
Dagegen kommen die erwähnten vier basler biälter von zweiunddreissig
Zeilen mit der anzahl der zeilen des wallersteinischen blattes überein, sind
aber in bezug auf länge und breite etwas kleiner, die schrift ist ebenfalls
verschieden, somit gehört das wallersteiuische blatt einer dritten hand-
schrift an.
Das raünchner blatt hat ebenfalls zweiunddreissig zeilen , wie das Aval-
lersteinische und die vier basler biälter; unterscheidet sich aöer in seinem
formale und in seiner schrift ebenfalls von beiden , so dass es also einer
vierten handschrift angehört, nehmen wir dazu die sanktgaller handschrift,
so wäre das dasein von fünf handschriften ausser zweifei gestellt, man ver-
gleiche damit noch, was wir in unsrer einleitung, s. 15 bis 21, über diese
Sache gesagt haben.
Die ersten zwei basler blätter, wovon das faksimile «Confitebor»,
scheinen von der band Notkers selbst herzurühren, die beweise werden
wir in der einleitung zum dritten bände beibringen , wo wir von der hand-
schrift Notkers, und wie wir auf die entdeckung derselben gekommen sind ,
sprechen werden.
Wir haben auf seile 16 unsrer einleitung die vermuthung ausgespro-
chen, dass alles zwischenzeilige von Notkers schüler, dem bekannten
Ekkehard dem vierten, herrühren dürfte, und sind unterdessen in diesem
verdachte stets bestärkt worden, die zwei basler blätter nun, welche wir
der band Notkers zuweisen möchten, bieten nichts der arl , aber auch die
sanktgaller handschrift hat hier nichts, nichts zwischenzeiliges gewähren auch
die vier übrigen basler blätter, obgleich blall drei, vier und sechs indem
falle waren solche bieten zu können (unsere s. 506a, z. 2 und 3, im lalein;
s. 512 &, z. 18; s. 5156, z. 15). dessgleichen das raünchner und das wal-
lersteiuische blatt, obgleich jenes fünfmahl, und dieses dreizehnmahl nach
der sanktgaller handschrift anlass dazu gehabt hätte, daraus darf maö den
schluss ziehen, dass diese abschriflen einer handschrift entnommen sind,
welche noch nicht von Ekkehart bereichert war.
Was die basler blätter betrifft , so hat Wackernagel die gute gehabt ,
uns dieselben zur einsieht zu überschicken, findet man daher bei uns
lesarlen , welche von den wackernageUschen abweichen , so haben diese
darin ihren grund. doch sind es deren nur wenige und unbedeutende : sie
&3'Z
beschränken sich meistens auf das tonxeichen auf doppellauten , welches
Wackernagel allzuleicht auf den ersten laut gerückt hat, selbst wo die zwei
Selbstlaute des karakters eines doppellautes entbehren, wir haben , nach
unserm brauche , nur in zweifelhaften fällen das tonzeichen auf den ersten
laut gerückt, wollen aber, wegen der besondern Wichtigkeit jener zwei
basler blätter, die wir der band Nolkers zuweisen mochten , die zweifel-
haften fälle hier verzeichnen : fienden ; — die christianis fiönt sint ; — brüö-
der ; — tüön ; — irslüögen ; — tie uuir uuölten etc. ; — dienu'iöte; — hier;
gehi6ll ; — müöti ; — sie ; — niet ; — niö ; — büent ; — iö ; — rü6chest ;
hüöta. wir haben hier, weil uns doppellaute mit tonzeichen gebrachen ,
das dach (*) in seine zwei theile zerlegt (").
Wenn Wackernagel in der einleitung zum abdruck besagter blätter,
s. 10, in seiner festschrift «die altdeutschen handschriflen der basler Uni-
versitätsbibliothek», einen theil der blätter in das zehnte , den andern in
das elfte Jahrhundert versetzt, scheint er zu kühn gewesen zu sein, obgleich
wir gerne zugestehen und zugestehen müssen , dass die eine band jünger
ist als die andere, nach einem briefe unsres Notker, den wir im dritten
bände raittheilen werden , dürfte seine Übersetzung der schallsänge üavid's
schwerlich noch in das zehnte Jahrhundert fallen. Ebenso scheint Wacker-
nagel etwas zu viel zu sagen, wenn er behauptet, dass die sanktgaller hand-
schrift den notkerischen gebrauch der harten und weichen anlaute gar nicht
festhalte: fehlerhaftes ßndet sich allerdings genug, doch kann die waltende
regel noch erkannt werden.
538
HANDSCHRIFT 128ß. JAHUHÜI^DERT XVII.
Wir haben auf seite 21 unsrer einleitung gesagt, dass wir von der
papiernen handschrift, von welcher Arx melde, keine auskunfl geben
könnten, unterdessen haben wir die handschrift gefunden , unter nummer
1286. sie ist in folio, aus dem siebzehnten Jahrhundert, zählt 487 seilen,
reicht aber nicht weiter als bis zum achten verse des 117teu psalmes. auch
in einer andern weise ist die handschrift noch unvollendet, indem die an-
fangsbuchstaben der einzelnen psalmen noch nicht nachgetragen sind, die
abweichenden lesarten sind theils bedeutender, theils unbedeutender art.
zu der letztern rechnen wir die abweichungen in den tonzeichen, wie aus
psalm 1 «demo, tela, uuerden , gibet, rinnenta, dero », wo handschrift 21
keine tonzeichen gewährt, oder umgekehrt «an, uuolta, in, tero rehton»,
wo handschrift 21 die spitze braucht; — ferner die setzung von «v» statt
«u», z. b. «vuanda, vuillo, vnde», wo handschrift 21 «uuanda, uuillo,
unde » bietet; — ferner die Verwechslung von «h» und «ch», z. b.
«uuerh (ps. 1), ioh (ps. 2), forchtun , irrihtent (ps. 3), sprehent (ps. 4),
lieht, kesechen, kesechent (ps. 5), recht» u. s, w., wofür die handschrift
21 «uuerch, loch, forhtun» u. s. w. schreibt, unwichtig sind auch ab-
weichungen , wie « uuöcher st. uuuöcher, dise st. tise , vnd st. unde , das
st. daz, fas st. faz, lefTsen st. le/sen , dez st. des (ps. 5)» u. s. w. wich-
tiger scheinen die lesarten «Nube der st. Nube sie (ps. 1, 4), uuerda st.
uuerde (ps. 2, 6), ainer st. öiner (ps. 3, 1), sämmunga st. säminunga (ps.
3, 7), fermöident st. fermident (ps. 4, 5), freiuui st. freuui (ps. 4, 7),
539
vulrchcnt st. uürchcnt (ps. 5, 7), pisuulcht st. pisuulch (ps. 5, 11) », aber
trotz derselben überzeugt man sich leicht, dass diese handschrift nur eine
abschrift von numnier 21 ist. wir fügen einige beweise bei , die schlagend
sind, so liest unsre handschrift «Nals st. als (ps. % ^), wie auch hand-
schrift 21 ursprünglich gelesen hat; «iuh ih st. iüuih (ps. 4, 5)», welche
lesarl handschrift 21 aus «iuhih» verbessert hat. das «z», wovon wir
s. 31, note 2 gesprochen, hat der abschreiber getreulich nachgemahlt.
was s. 301 durch den flecken getilgt ist (s. einleitung, s. 19), dafür hat
derselbe räum gelassen, was die Verbindung und trennung der Wörter be-
trifft, so ist dieselbe bald besser, bald schlechter als in handschrift 21.
übrigens hat der abschreiber die spräche seiner Urschrift nicht verstanden ,
was schon das einzige «nicht st. nieht», welches sich in ps. 2 und 4 findet,
zu genüge beweiset, ferner hat derselbe nicht seilen das zwischenzeihge
übersehen, wie z. b. ps. 2, letzten vcrs.
540
VERBESSERUIVGEIV.
S. 13, z. 27. (s. b, I, s. 255).
S. 15, z. 8. « Sciendum est» etc. zu verbessern nach dem abdrucke auf s. 531 b.
S, 31, z. la. sprechent.
S. 31, z. 23a. ist zuzufügen: Vuer oüget uns daz ku6t?
S. 32, ps. V. «Pro ea — acceperat» sollte als Überschrift gesetzt sein.
Die übrigen meist unbedeutenden texlfehler werden in dem wörterbuche, wel-
ches wir unserm werke beizugeben gedenken, verzeichnet werden.
541
INHALT.
Seite
Einleitung (Notkers leben und werke. Im dritten bände wird eine ergän-
zung folgen) 3
Einleitung (zu den schallsängen u. s. w.) 9
Die schallsänge Davids 25
Canlicum lesaiae prophetse 500
Canticuin Ezechiae rcgis 501
Canlicum Annae 504
Canticum Moysi 507
Ganticum Habacuc 510
Canticum Deuteronomii 515
Oratio dominica 522
Symbolum Aposlolorum 523
Ymnus Zacharise 525
Canticum sanctae MariiB . 526
Fides s. Athanasii 527
Wallersteinisches blatt 532
Nachwort 535
Handschrift 1286 538
Verbesserungen 540
543
ÜBERSICHT
DER ABKÜRZÜiNGEN UND ZEICHEN.
wie im ersten bände, dazu gekommen ist noch im laufe des zweiten bandes das
zeichen :
^ um ungebürliche Verbindungen von Wörtern zu trennen, ferner
A. lesarten des miinchener blattes.
B. lesarten bei Goldast.
B. b. lesarten der basler bJätler.
Seh, lesarten bei Schilter.
W. Wallersteinisches blatt.
'"<->:. '
J
*^
f^-t
ir-CK
s- - •••^
•^^.
-?*i.
t^
^
W
^
~ 1-
-'^^5^3^?^«^^:^
s-^.^
■nJT->-.j:!?5l